Hovard S.

BECKER

Hariciler ( Outsiders)
Bir Sapkinlik Sosyolojisi alimasi

Trke Syleyenler: erife Geni - Levent nsald

Turkish Language Translation copyright 2013 by Heretik
Yaynclk
(Howard S. Becker, O utsiders, Studies in the Sociology oJDeviance)
Copyright 1963 by The Free Press of Glencoe
Copyright renewed 1991 by Howard S. Becker
Chapter 1 O, "iabeliing Theory Reconsidered", Copyright
1 973 by Howard S. Becker
All Rights Reserved.
Published by arrangement with the original publisher Free Press,
a Division of Simon & Schuster, Ine.

Heretik Yaynlar: 7 Howard S. Becker Dizisi: 2

ISBN: 978-605-65224-9-9
20 1 5 Heretik Basn Yayn
Tm haklar sakldr. Yaync izni olmadan, ksmen de olsa
fotokopi, flm, vb elektronik ve mekanik yntemlerle oaltlamaz.
2. Bask 20 1 5, Ankara

Yayma Hazrlayan: Levent nsald

Trke Syleyenler: erife Geni - Levent nsald
Redaksiyon: Bar Bakrl
Dizgi: smet Erdoan
Kapak: Gabrielle Gautier nsald - Ali mren

Heretik Basn Yayn Sanayi ve Ticaret Limited irketi

Kltr Mahallesi, Yksel Caddesi, 4 112, Kzlay, ankaya, Ankara
Tel: +90 (3 1 2) 4 1 8 52 00 Faks: +90 (3 1 2) 4 1 8 50 00

nternet Sitesi: www.heretik.com. tr

Twitter: twitter.com/heretikyayin
Facebook: facebook.com/heretikyayin
E-mail: heretikyayin@gmail.com

Tarcan Matbaaclk Yayn San.

Zbeyde Hanm Mah. Samyeli Sok. No: 1 5 . skider-Ankara
Tel: 03 1 2 384 34 355
 HOWARD S. BECKER

Hariciler (Outsiders)
Bir Sapknlk Sosyo/ojisi alpnas

Outsiders
Studies in the Sociology ofDeviance

Trke Syleyen: erife Geni- Levent nsald

Howard S. Becker (1928- ) : Amerikal sosyolog, Chicago
Illinois doumlu. Lisans ve lisans sonras renimini Chicago
niversitesi' nde grd. Doktora sonrasnda Chicago, S tanford
ve Illinois niversiteleri (Urbana-Champaign kampusu) de da
hil olmak zere eitli niversitelerde ve kurumlarda dersler ver
di ve aratrmac olarak alt. 1 9 65 ylnda Northwestern ni
versitesi (Chicago, Evanston kampusu) Sosyoloji Blmnde
profesr olarak almaya balad ve burada uzun yllar retim
yelii yapt. 1 9 9 1 ylnda Washington niversitesi'ne geti ve
1 999 ylnda emekli oldu. Pek ok sayda prestijli akademik dl
almtr. Bunlar arasnda Charles Horton Cooley dl ( 1 9 8 0) ,
Cooley/Mead dl ( 1 985), George Herben Mead dl
( 1 98 7) ve Amerikan Sosyoloji Dernei Career of Oistinguished
Scholarship dl ( 1 998) saylabilir. "Marjinal gruplar" ve "alt
kltrler" zer.ine katlmc gzlem tekniini kullanarak yapt
almalarla 1 950'li ve 1 9 60'l yllarda sembolik etkileirnci
yaklamn en nemli figrlerinden biri haline gelmitir. Chica
go ekolnden, zellikle Herben Blumer ve Everen Hughes gibi
sosyologlardan etkilenmitir. Howard S. Becker ayn zamanda
bir caz sanatsdr. 1 9 60'l yllarn caz kulplerincieki "esrar
tketimi pratikleri" zerinden "sapknlk" meselesini maharet
ve yetkinlikle tanmtr. Bu minvalde kaleme ald, 1 9 63'te
yaynlanan Outsiders (Haridler) adl eseri "etkileimci sapknlk
kuramnn" en itibarl kurucu saha aratrmalarndan biridir.

Becker'n dier temel eserlerinden bazlar ise unlardr:

Boys in White: Student Culture in Medical School ( 1 961), Making

the Grade: The Academic Side of College Life ( 1 968), Art Worlds
( 1 982), Writingfor Social Scientists: How to Start and Finish Your
Thesis, Book, or Article, Tricks ofthe Trade ( 1 998), Teliing About
Society (2007).
Heretik'ten km dier eserleri:
Sosyal Bilimcilerin Yazma ilesi (Writing for Social Scientists:
How to Start and Finish Your Thesis, Book, or Article), Trke
Syleyen: erife Geni, 201 3.

Heretik'te yayna hazrlanan eserleri:

Tricks ofthe Trade ( 1 998)

Teliing About Society (2007)

erife Geni: Lisans ve lisansst renimini srasyla Ortadou

Teknik niversitesi ve Illinois niversitesi (Urbana-Champa
ign) Sosyoloji Blmlerinde tamamlad. Gaziantep niversitesi
ve Illinois niversitesinde grev yapt. 201 1 ylndan beridir Ad
nan Menderes niversitesi Sosyoloji Blmnde retim yesi
olarak almaktadr. eidi ulusal ve uluslararas dergilerde ve
kitap blmlerinde kentsel eitsizlikler, kreselleme, g ve et
nik kimlikler zerine almalar yaynlanmtr.

Levent nsald: 1 997 ylnda Hacettepe niversitesi Sosyoloji

Blm'nden mezun oldu. Sosyoloji alanndaki yksek lisans
renimini 2000 ylnda Lille niversitesinde (Fransa) tarnam
layan nsald, ayn alandaki doktora derecesini Paris Sorbonne
niversitesinden 2 004 ylnda ald. Belli bir sre ayn niversite
de post-doktora almalarna devam etmi ve e zamanl olarak
Lille niversitesinde lisans dzeyinde eidi dersler vermi olan
nsald, 201 0 ylndan beri Ankara niversitesi Dil ve Tarih
Corafya Fakltesi Sosyoloji Blmnde retim yesi olarak
almaktadr. Ordu-Siyaset ilikileri, ekonomizm eletirisi, bilgi
sosyolojisi, epistemoloji, bilim sosyolojisi ve sosyoloji tarihi te
mel ilgi ve alma alanlardr.
 indekiler

Trke Baskya nsz (Howard S. Becker) .................................... 9

Teekkr (Howard S. Becker) ...... . . . . . . . . . . ...... . .. . . . . . . . . . . . ..... . . . . . ......... 17

BRNC BLM
OUTSIDERS (HARCLER)
Sapknln Tanmlar .................. . . . . . . ............................................ 23
Sapknlk ve Bakalarnn Tepkileri ...... . . . . . ....... . . ...... . . . . . ........ ......... 29
Kimin Kurallar? ......... ............................... . . . . . . . . ............................ 35

KNC BLM
SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL
Sapknln E zamanl ve Ardk Modelleri . . . ... . . . . . . . . . .................. . 44
Sapkn Kariyerler 47
.......... . . . .. . . . ........ . . . . . . . ......... . . . . ....... ................. . . . ..

NC BLM
ESRAR KULLANlClSI OLMAK
Teknii renmek . . . ..................................................................... 72
Etkileri Alglamay renmek ............ . ..... . . . . . . ........................ . . . . . . . 74
Etkilerden Keyif Almay renmek ........................... .............. . . . . . . 78

DRDNC BLM
ESRAR KULLLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM
Arz .............................................................................................. 88
Gizlilik ................................................................. . . . . . . ................... 94
Ahlak ............................................... ................. . . . . ...................... 1 00
 BENCi BLM
SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN
Aratrma 1 13
....................................................................................

Mzisyen ve "Kazma" 1 15
. . ................................................................

atmaya Tepkiler , ............. 1 2 1

........................................................

Tecrit ve Kendini Ayrma 1 26. . . . .. . . . . . ............. ......... . . . . .......................

ALTINCI BLM
SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER:
DANS MZSYEN
ebekeler ve Baar . . . . 135
................... ........... . . . .......... ................... . . . . .

Ebeveynler ve Eler . . . . . . 146

.......... ................... .. ............. .. .. ................

YEDiNC BLM
KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI
Dayatmann Evreleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................... . . . . ........................ 1 6 1
Bir rnek: Esrar Vergisi Kanunu 167
.................................................

SEKZNCi BLM
AHLAK GRMCLER
Kural Yapclar ..... . . . ............ .............................. ........................... 181
Ahlak Savalarnn Kaderi . ............................. . . . . . ......... . . ........... 1 86
Kural Uygulayclar ............... ................... . . . . . ..................... . ........ 1 89
Sapknlk ve Giriim: Bir zet ......... . . . . . ............... ........... . . . . . . . ...... 1 96

DOKUZUNCU BLM
SAPKINLIK ALIMALARI
Sorunlar ve Duyarllklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1

ONUNCU BLM
ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK
Kolektif Eylem Olarak Sapknlk 219 ......................... . . ......................

Sapknln Demistifkasyonu 229 ..................... . ........ ........................

Ahlaki Sorunlar . . 233

........ ...... . . .......................................... ...............

KAYNAKA ............................................................................... 245

 TRKE BASKlYA NSZ

Gnmzde "sapknlk" ad verilen alan icat edenler kukusuz

Hariciler ( Outsiders) deildi. Benzer fikirler benden nce baka
aratrmaclar tarafndan da ne srlmt (kitapta isimlerini
andm Edwin Lemert (1951) ve Frank Tannenbaum (1938)
zellikle nemlidir) . Ancak Hariciler (Outsiders) kendinden n
ceki yaklamlardan eitli alardan farklyd. ncelikle, akade
mik metinlerde genellikle aina olduumuz dilden daha ak ve
anlalr bir dilde yazlmt. Bunu kendimi vmek iin sylemi
yorum. Hocalarm ok iyiydi. Tez danmanm ve doktora son
rasnda eitli aratrma projelerinde birlikte altm stadm
Everett Hughes ak ve anlalr bir dilde yazmak konusunda
tam bir fanatikti. Ayn eyi syleyebilecek yaln kelimeler var
ken ii bo, soyut terimler kullanmann ok gereksiz olduunu
dnyordu. Bu konuda beni ska uyaryordu; yle ki, sade ve
yaln kelimeler, etkin ve ksa cmleler kullanarak yazmak bende
refleks hiline geldi.

Benzeri pek ok sosyolojik metinden daha anlalabilir olma

snn yan sra, Outsiders'n neredeyse yars saha aratrmasna
dayal bulgulardan oluuyordu ve dnemin Amerikan niver
sitelerindeki yeni kuak rencilerin soyut kuramlatrmalar-
10 HARCLER

dan ok daha "ilgi ekici" bulduklar saha verilerini ayrntl bir

ekilde kullanyordu. Barlarda ve dier "itibar dk" yerlerde
alan, bir tr romantizm atfedilen mzikler yapan mzisyenler
ve bu mzisyenlerden bazlarnn kulland esrar hakknda yaz
mtm. Bu, o dnemde niversite rencilerinin pek ounun
denedikleri ve (tpk kitaptaki analizin ne srd gibi) etkile
rinden keyif almay rendikleri esrarn ta kendisiydi. renci
ler, kendi hayatlar ile az ya da ok kesien bu konular sebebiyle,
madde kullanm ve mzik alanndaki almalara byk ilgi
duyuyorlard. Bu durum, rencilerinin bu ilgilerini paylaan
pek ok hocann, kitab okuma listelerine dahil etmesine neden
oldu. Dolaysyla, Hariciler ( Outsiders) daha gen kuaktan
rencilerin derslerde okuduu bir tr standart metin haline geldi.

Ayn dnemde baka bir ey daha oluyordu. Sosyoloji, eski

kuramsal erevelerin sorguland ve eletirildii dnemsel
"devrimlerinden" birini yayordu. O dnemde, yani 1 9 60'larn
banda, sosyologlar tipik olarak suu ve dier uygunsuz dav
ran biimlerini insanlar bu ekilde davranmaya iten eyin ne
olduu sorusunu sorarak alyorlard. Neden bu insanlar ge
nel kabul gren "normlar" reddediyorlar ve "normal" hayat
lar yaamyorlard? Oysa sahip olduumuz tm kurarnlar bize
herkes gibi onlarn da normal bir yaam tarzn kabul ynnde
sosyalletiklerini sylyordu. O dnemin kuramlar, temelde bu
trden antisosyal davranlarn asl kkeni olarak dndkleri
sebepler noktasnda birbirlerinden farkllayorlard. Bu sebep
ler ar alkol kullanm, sua ynelme, madde kullanm, cinsel
arlk ve bunlara benzer uygunsuz davranlar ieren uzun bir
liste oluturuyordu. Bazlar, uygunsuz davranlarda bulunan
bu kiilerin ruh hallerini hedef tahtasna oturtarak -kiiliklerinde
bunu ("bu" her ne ise) yapmalarna sebep olan birtakm bozuk
luklar olduu varsaymndan hareketle- onlara eitli tanmla
malar yapnryorlard. Daha sosyolojik olan dier kurarnlar ise,
insanlarn kendilerini iinde bulduklar durumlar ve erimeyi
ama edinmelerinin retildii dller ile bu dllere gerek-
 TRKE BASKIYA NSZ ll

ten erime ihtimalleri arasnda bir uurumun ortaya kmasna

sebep olan koullar n plana kartyordu. Bir "Amerikan R
yas" olan snrsz toplumsal hareketlilie inanmalar retilen
ve ardndan da kendilerini toplumsal olarak yaplandrlm (r
nein bu trden bir hareketlilii mmkn klabilecek eitime
eriimlerinin olmamas gibi) engeller tarafndan snrlandrlm
bulan ii snf kkenli genler, tam da bu sebeple, aynen sua
ynelmek gibi, sapkn davranlara da ynelebilirlerdi.

Fakat bu kuramlar, daha az konformist olan ve zamann top

lumsal kurumlarna daha eletirel bakan, cezai yarglama siste
minin hibir zaman hata yapmadna ve btn sulularn kt
eyler yapan kt insanlar olduuna ve benzeri iddialara inan
maya daha az gnll olan yeni kuak sosyologlara pek de ikna
edici gelmiyordu. Bu sosyologlar kuramsal ereve araynda
eitli kaynaklara bavurdular. Pek ou meseleyi kapitalizmin
patolojik etkileri erevesinde analiz etmek gayesiyle Marksist
yaklarnlara yneldiler ve burada aradklar malzemeyi buldular.
Bazlar da -bu "bazlar"na ben de dahilim- aratrmaclarn o
zamanlar "toplumsal dzensizlikisocial disorganization" ad veri
len su alann aratrmaya baladklarnda bir ekilde un uttukla
r modas gemi sosyoloji kurarnlarnda salam bir temel buldu.

Ksacas, toplumsal yaamn bu "sapkn alanlarna" ilikin a

lmalar, meslei ve gnlk ura "toplumsal sorunlar" zmek
olan -yani kendileri iin sorun yaratan etkiniiider hakknda bir
ey yapabilecek konumda olan- insanlar tarafndan igal edilmi
ti. Dolaysyla, "su" zaman zaman -her zaman deil; nk hep
olduu gibi, sularn hepsini engellemek ok fazla zahmet gerek
tirdii iin ya da pek ok kii pek ok sutan menfaat salad
iin sularn pek ouna gz yumuluyordu- birilerinin bir eyler
yaplmas gerektiini dnd bir "sorun" haline gelmiti. Bu
"birileri", genellikle yeleri tam zamanl olarak bu sorunla ura
an bir kurum olabiliyordu. Nihayetinde, cezai yarglama siste
mi olarak adlandrlan ey -polis, mahkemeler, hapishaneler- ge
leneksel olarak suu ortadan kaldrma ya da en azndan frenleme
12 HARCLER

iiyle grevlendiritmi bir kurumdu. Bylelikle, sula mcadele

ve suu nleme aygt ayn anda oluturulmu oluyordu.

Btn profesyonel gruplar gibi bu cezai yarglama kurumla

rnda yer alan kiilerin de korumalar gereken k'!.rlar ve pers
pektifleri vard. Bu kiiler, suun sorumlusunun sulular olduu
fikrini verili kabul ediyorlard. Dolaysyla sulularn kim oldu
u konusunda hibir kukular yoktu: altklar kurumlarn
yakalad ve hapse att insanlar. Yantlamalar gereken temel
sorunun ne olduunu da biliyorlard: "Sulu olarak tespit ettii
miz bu insanlar su saydmz bu eyleri neden yapyorlar?" Bu
yaklam, onlar ve bu yaklam kabul eden pek ok sosyalou
da sua ilikin gelitirecekleri anlay iin arlkl olarak bu ku
rumlarn tuttuklar istatistiklere dayanmaya gtrd; su ora
n, polise bildirilen sulara dayanaral{ hesaplanyordu ve bu da
zorunlu olarak ok da doru bir lme biimi deildi: nsanlar
sklkla, ilenen sular polise bildirmiyorlard ve polis de ou
zaman kamuya, sigorta irketlerine ve siyasetitere iyi bir i kar
dklarn gstermek iin rakamlarla "oynuyordu."

Lakin, sosyolojik gelenekte kklerini W. I. Thomas'n nl

sznde bulan alternatif bir yaklam da mevcuttu: "Eer insan
lar durumlar gerek olarak tanmlariarsa bu durumlar sonu
lar asndan gerektirler" (Thomas ve Thomas 1 928, s. 572) .
Yani insanlar, bu dnyada kendilerinin ne olduuna dair sahip
olduklar anlayiara gre hareket ederler. Sosyal bilim sorunsal
larn bu ekilde ifade etmek, eylerin nasl sorunlu olarak ta
nmland meselesini gndeme getirir ve aratrmamz kimin
ne tr etkinlikleri hangi ekilde tanmladn bulmaya ynlen
dirir. Bu rnekte soru udur: Kim hangi etkinlikleri su olarak
tanmlamaktadr ve bu tanmlamann sonular nelerdir? W. I.
Thomas'n fikrinden hareket eden aratrmaclar, polis ve mah
kemeler neyi su olarak tanmlyorsa onun "gerekten" su oldu
u fikrini kabul etmediler. Sulu addedilmenin ve sulu muame
lesi grmenin kiinin gerekte yapm olabilecei eylerle hibir
zorunlu ilikisinin olmadn dnyorlard ve aratrmalar da
 TRKE BASKIYA NSZ 13

bunu kantlyordu. Bir balant olabilirdi; ama bu balantnn

varl mekanik ya da mutlak deildi. Bu da resmi istatistikleri
kullanan aratrmalarn hatalada dolu olduu ve bu hatalar d
zeltmenin olduka farkl sonular ortaya koyabiiecei anlamna
geliyordu.

Bu gelenein bir baka yn de bir duruma mdahil olan

herkesin orada olup bitene katksnn olduunda srar etmesiy
di. Dahil olan herkesin eylemi, istisnasz biimde, sosyolojik
aratrmann paras olmak zorundayd. Dolaysyla, ii suun
ne olduunu tanmlamak ve onunla baa kmak olan kiilerin
etkinlikleri de "su sorunu'' nun bir parasyd ve bir aratrmac,
bu kiilerin sylediklerini verili kabul edemez ya da almas
nn ileri aamalar iin bir balang noktas olarak alamazd. Bu
nerme yaygn kanyla eliiyordu. Oysa ilgin ve yeni sonular
ortaya kard.

Hariciler ( Outsiders) bu gzergah izledi. Hibir zaman bu

nun orijinal bir yaklam olduunu dnmedim. Daha ziyade,
zanaatn geleneklerini izleyen iyi bir sosyaloun yapmas gere
ken budur diye dnyordum. Her bir yeni yaklamn, bilim
tarihisi Thomas Kuhn'un ( 1 970) "bilimsel devrim" adn ver
dii eyi rettiini sylemek bugnlerde moda oldu. Fakat ben
sapknla ilikin bu yaklamn kesinlikle devrim olmadnn
altn izmek istiyorum. Eer illaki bir isim koymak gerekiyor
sa; sapknlk alanndaki sosyolojik almalar olmas gereken
yere eken bir "kar devrim" olduunu pekala syleyebilirsiniz.
("Cole, 1 9 75"teki ilgin tartmaya bakabilirsiniz.)

Sutan bahsederek baladm. Ama imdi son paragrafta bu

alana "sapknla" ilikin almalar zerinden gnderme yap
tm. Bu anlaml bir deiimdir. "Sapknlk" kavram, ilgimizi ki
min su iledii sorusundan daha genel bir soruna kaydrr. Ko
lektif eylemin mevzubahis olduu her yerde insanlarn bir eyleri
"yanl", yani yaplmamas gereken eyler olarak tanmladkla
fina ve genellikle dierlerini bu eyleri yapmaktan men etmek
14 HARCLER

iin admlar attklarna dikkatimizi eker. Bunu yaparak da bizi

bu srete sz konusu olan btn etkinlik trlerini incelemeye
yneltir. Bu etkinliklerio hepsinin, kelimenin tad tm an
lamlar dikkate alnsa dahi, "su" acidedilmesi mmkn deildir.
Baz kurallar belli bir grupla snrldrlar: Dini kurallar takip
eden Yahudiler "koer"1 olmayan yiyecekler yememetidirler ama
dierleri bunu yapmakta zgrdrler. Baz kurallar da snrl bir
etkinlik alann ynetirler. Spor ve oyun kurallar byledir: Sat
ran kurallarn ciddiye alan biriyle satran oynamadnz s
rece, satranc nasl oynadnz fark etmez ve kurallarn ihlaline
ilikin yaptrmlar sadece satran kulb yeleri iin geerlidir.
Fakat bu her iki toplulukta da -dini btn Yahudiler ve satran
kulb yeleri- kurallar koymaya ve bu kurallar ihlal edenleri
bulmaya ilikin ayn tr sreler iler.

Bir baka adan ise baz davranlar doru olarak alglan

mayabilir. Ancak bu davranlar konu edinen yasalar mevcut
olmayabilir. Dolaysyla bu enformel kurallar ihlal eden kiiyi
cezalandracak organize bir kurum da mevcut olmayabilir. lk
bakta ok da nemsenmeyen bu davranlar adab muaeret
kurallarna uymamak gibi sradan bir ihlal olarak deerlendiri
lebilir (rnein kusmamanz gereken bir yere kusmanz gibi) .
Sokakta kendi kendinize konumak (elinizde bir cep telefonu
yoksa eer) sra d bir durum olarak alglanacak ve insanlarn
sizin biraz tuhaf olduunuzu dnmelerine sebep olacaktr.
Ama ou zaman bu davranmza kar bir ey yaplmayacak
tr. Arada bir ise, bu sra d eylemler bakalarnn sizin basite
"kaba'' ya da "tuhaf" biri yerine, "akl hastas" olduunuzu d
nmelerine sebep olabilir. Bu durumda yaptnnlar iin iine
girer ve size hastanenin yolu grnr. Doktora programndan
arkadam olan Erving Goffman, zellikle akl hastaneleri zeri
ne olan almasnda bu trden olaslklar ok ayrntl bir ekil
de incelemitir (Goffman 1 961 ) .
Trke Syleyenler Notu (T.S.N.): Yahudilie gre, yenilmesinde ve kulla
nlmasnda dinen bir saknca bulunmayan helal rnler.
 TRKE BASKIYA NSZ s

"Sapkmlk" kavram, Goffman, bendeniz ve dier pek ok

kii tarafndan bu ihtimalierin tmne gnderme yapmak zere
kullanld. Karlatrmal yntem kullanarak pek ok durum
da pek ok biim alan ve bunlarn arasndan yalnzca birinin
su olarak deerlendirildii temel sreci kavramaya alyor
duk. nerdiimiz eitli formlasyonlar hem ok dikkat ekti
hem de ok eletirildi. Bunlarn bazlarna elinizdeki kitabn son
blmnde deiniyorum. Fakat zaman iinde "etiketleme" ve
"sapknlk" sorular etrafnda ok byk bir yazn geliti. Kitab,
bu yaznn ayrntl bir tartmasna yer verecek ekilde revize
etmedim.
Kitab yeniden revize ediyor olsaydm eer, sekin Brezilyal
kent antropolou Gilberto Velho'nun ( 1 976, 1 978) bu yazma
kazandrd fkre ok byk bir arlk verirdim. Velho'nun
gelitirdii fkrin baz okurlarn anlamakta zorland eliki
lere aklk getirdiini dnyorum. Velho'nun mdahalesi,
yaklamn yrngesini hafiften deitirerek ve aadaki soru
lar sorarak meseleyi "sulama srecinin" kendisine odaklamak
ynndeydi. Kim kimi suluyor? Bu kiiler, suladklar kiileri
ne yapm olmakla itharn ediyorlar? Hangi koullar altmda bu
ithamlar, bakalar (en azndan bazlar) tarafndan da kabul gr
mek anlamnda baarl oluyor?
Sapknlk alannda almaya devam etmedim. Fakat sanat
sosyolojisi alannda yllardr yapmaya devam ettiim alma
larmda ayn dnme biiminin daha genel bir versiyonunun
da ie yaradn fark ettim. Sanat alanmda da benzer sorular
gndeme gelir; nk neyin "sanat" olup olmad hibir za
man ak deildir. Dolaysyla da sapknlk alannda mevzubahis
olan ayn iddialar ve sreler burada da gzlenebilmektedir. Sz
konusu sanat olunca, phesiz, kimse yaptklarna sanat adnn
verilmesinden gocunmaz. Sapkn etiketlerinde ou zaman sz
konusu olann aksine, sanat alanndaki etiketierne kiiye ya da
yaplan ie zarar vermez. Tam tersine, etikedeneni daha deerli
klar.
6 HARCLER

Ksacas, sapknlk alannda benim ve bakalarnn at yol

hala canldr ve ilgin aratrma fikirleri gelitirme kapasitesine
sahiptir.

Son olarak Outsiders' n Trkiyeli okurla bulu\lyor olmasn

dan ok mutlu olduumu da ifade etmeliyim. Bunun iin Here
tik Yaynclk'a ve dostlarm erife Geni'e ve Levent nsald'ya
mteekkirim. Umarm kitaptaki fikirler, Trkiyeli okurlarn
kendi toplumlar zerine dnmelerine ya da en azndan top
lumsal yaamn ileyi biimlerine dair yeni sorular sormalarna
ve yeni aratrma yntemleri gelitirmelerine ve bylelikle de
ada dnyann sorunlaryla ba etmenin daha iyi yollarn bul
malarna yardmc olacak niteliktedir.

Howard S . Becker, Paris, Ekim 20 13

KAYNAKA

Cole, Stephen. 975. "The Growth of Scientific Knowledge: Theories

of Deviance as a Case Study," Lewis Coser iinde, derleyen, lhe
Idea ofSocial Structure: Papers in Honor ofRobert K Merton. New
York: Harcourt Brace Jovanovich, ss. 1 53-174.

Goffman, Erving. 96 . Asylums. Garden City: Doubleday. Heretik'te

yayna hazrlanyor.

Kuhn, Thomas. 1 970. lhe Structure ofScientific Revolutions. Chicago:

University of Chicago Press.

Lemert, Edwin McCarthy. 1 95 1 . Social Pathology: A Systematic App

roach to the lheory ofSociopathic Behavior. New York: McGraw
Hill.

Tannenbaum, Frank. 1 938. Crime and the Community. Bostan, New

York: Ginn.

Thomas, W I. ve Dorothy Swaine Thomas. 928. lhe Child inAmeri

ca: Behavior Problems and Programs. New York: Knopf.

Velho, Gilberto. 1 976. ''Accusations, Family Mobility and Deviant

Behavior." Social Problems 23: 268-75 .

____ . 1978. "Stigmatization and Deviance in Copacabana." Soci

al Problems 25:526-530.
 TEEKKR

Bu kitabn drt blm ilk olarak biraz farkl biimlerde, baka

yerlerde yaymland. nc Blm, American journal of Saci
ology dergisinin, LIX. (Kasm, 1953) saysnda; Beinci Blm,
yine ayn derginin LVII. (Eyll, 1 95 1 ) saysnda yaymland.
Her ikisi de burada derginin ve University of Chicago Press'in
izniyle yeniden yaymlanmtr. Drdnc Blm, Human
Organization'n XII. (Gz, 1953) saysnda yayrolanm ve bu
rada The Society for Applied Anthropology'nin izniyle yeniden
yaymlanmtr. Altnc Blm, Social Problems'in III. (Temmuz,
1 955) saysnda yayrolanm ve The Society for the Study of
Social Problems'in izniyle yeniden yaymlanmtr. nc ve
Drdnc Blm'deki malzeme, Chicago niversitesi Sosyoloji
Blmnde, Everett C. Hughes, W Lloyd Warner ve Harvey
L. Smith ynetiminde hazrlanan Yksek Lisans tezinden akta
rlmtr. Dan C. Lortie makalelerden birinin ilk tasla zerine
yorumlarn esirgememitir. Beinci ve Altnc Blm iin ara
trmam, National Institute of Mental Health'ten alnan finan
sal destekle Chicago Area Projects Ine. tarafndan uygulanan
bir proje kapsamnda Chicago Nartotics Survey'de alrken
yaptm. Harold Finestone, Eliot Freidson, Erving Goffman,
Salomon Kobrin, Henry McKay, Anselm Strauss, ve rahmetli
18 HARCLER

R. Richard Wohl, burada yer alan makalelerin taslaklar zerine

eletirilerini benimle paylamlardr. Kitabn tmnn eitli
versiyonlann benimle birlikte okuyan Blanche Geer'a minnet
tarm. Sosyolojik mahiyetli tm meselelerde olduu gibi, sap
knla dair sorgulamalarmda da kendisine dantim arkada
m ve hocam Everert C. Hughes' a ok ey borluyum. Do ro thy
Seelinger, Kathryn James ve Lois Stoops bu kitabn eitli versi
yanlarn sabr ve dikkatle daktilo ettiler . . .
BRNC BLM
 OUTSIDERS (HARCILER)

Btn toplumsal gruplar kurallar koyarlar ve koyduklar bu ku

rallar baz zamanlarda ve koullarda dayatmaya alrlar. Top
lumsal kurallar, durumlar ve bu durumlara uygun davranlar
tanmlarlar; baz davranlar "doru" olarak kabul edip onaylar
lar, bazlarn ise "yanl" olarak kabul edip yasaklarlar. Dayatlan
herhangi bir kuraln ihlalcisi varsaylan kii; zel bir kiilik t
rne sahip olarak grlebilir; ya da toplumsal grubun biat ettii
kurallar erevesinde yaamak konusunda gvenilemeyecek biri
olarak deerlendirilebilir. Kural ihlal eden kii, harici olarak al
glanr.

te yandan, harici olarak etiketleneo kii de meseleye farkl

bakyor olabilir. Bu kii, kendisine dayatlan kural kabul etme
yebilir ve kendisini bu ret eylemi yznden yarglayanlar yetkin
bulmayabilir ya da kendisini yarglayanlarn yarglama salahiyer
lerinin meruiyetini sorgulayabilir. Dolaysyla, kavramn ikinci
bir anlam daha ortaya kar: Kural ihlal eden kii bu sefer de
kendisini yarglayanlarn, yani onlarn ait olduu grubun harici
olduunu dnebilir.
22 HARCLER

izleyen sayfalarda bu her iki anlamyla haridier kavramnn

iaret ettii srelere ve durumlara; yani kural ihlal etme ve ku
ral dayatma sreleri neticesinde bazlarnn kural ineyenler,
bazlarnn ise kural dayatanlar haline geldii durumlara aklk
.
getirmeye alacam.

Konuyu daha derinlikli bir biimde incelemeye balamadan

nce, baz temel aynnlara ilikin bir aklama sunmak isterim.
eidi kurallar olabilir ve baz kurallar yasa haline gelebilir. Bu
durumda devletin kolluk gc, bu yasalar uygulamak zere
kullanlabilir. Herhangi bir baka durumda ise kurallar, henz
yeni olumu ya da gemiin ve gelenein yaptrmlaryla kabuk
balam enformel uzlamlar temsil edebilirler; bu tr kurallar,
eitli enformel yaptrmlar tarafndan dayatlrlar.

Benzer ekilde, bir kural, ister yasann ya da gelenein g

cne dayansn ya da basite uzlamn bir sonucu olsun; onu
uygulamak belli bir grubun, rnein polisin ya da mesleki bir
kurulua ait etik kurulun, grevi olabilir. te yandan, kural cia
yarmak herkesin ya da en azndan kuraln hedefndeki grubun
yesi olan herkesin ii olabilir.

Pek ok kural dayatlmaz; bunlar da zaten biimsel olmala

r dnda, benim ilgilendiim kural trleri deildir. Yzyllar
dr uygulanmadklar halde yasalarda yazl olmaya devam eden
Mavi Yasalar (Blue laws)1 bu tr kurallara rnektir. (te yandan,
geenlerde Missouri'deki ticari iletmelerin pazar gnleri ak
olmasn dzenleyen yasalar rneinde olduu gibi, uygulan
mayan bir yasann eitli sebeplerle yeniden hayata geirilebi
leceini ve hatta o yasann gemite sahip olduu gc yeniden
kazanabileceini hatrlamak nemlidir.) Ayn ekilde, enformel
2 T.S.N.: Blue Laws, Hristiyanlarn dini tatil gn olan Pazar gn alveri
de dahil belli etkinliklerin yaplmasn yasaklayan yasalara verilen isimdir.
Artk bu yasalar ou etkinlik iin iletilmiyorsa da Cumartesiyi Pazar g
nne balayan gece yarsndan balayarak Pazar gnk kilise ayinleri sona
erene kadar alkol satn yasaklayan kanun Amerika' nn pek ok eyaletinde
hilen yrr! ktedir.
 OUTSIDERS (HARCLER) 23

yasalar da uygulanmadklar iin kaybolup gidebilirler. Ben bu

rada temel olarak dayatma giriimleri araclyla yaatlmasna
devam edilen, "gruplarn gerekte ileyen kurallar" adn verdi
im kurallarla ilgileniyorum.

Son olarak birinin, yukarda belirttiim her iki anlamda, ne

kadar "harid" olduu da durumdan duruma farkllk gsterir.
Trafik kurallarn ihlal eden ya da bir elencede ikiyi biraz fazla
karan birini kendimizden ok da farkl addetmeyiz ve yapt
eyi ho grrz. Bir hrsz ise daha az bizden biri olarak grr
ve daha sert cezalandrrz. Cinayet, tecavz ya da vatan hainli
i, bu eylemleri yapan kiiyi gerek bir harid olarak grmemize
neden olur.

Benzer ekilde, kurallar ihlal edenlerden bazlar da adil bir

ekilde yarglanmadklarn dnrler. Trafik kurallarn ihlal
eden kiiler genellikle ihlal ettikleri kurallar benimserler. Al
kolikler ise sklkla ikirciklidirler. Bazen onlar yarglayanlarn
kendilerini anlamadklarn dnrler ve bazen de ikiyi fazla
karmann kt bir ey olduunu kabul ederler. En u nok
tada da neden kendilerinin doru, onlar knayanlarn ve ceza
landranlarn ise yanl olduunu aklayan gelikin ideolojiler
merulatrma kategorileri reten baz "sapknlar" (ecinseller ve
uyuturucu bamllar iyi rneklerdir) yer alrlar.

Sapknln Tanmlar
Harid -grup kurallarndan sapan- kii, pek ok speklasyo
nun, kuramiatrmann ve bilimsel almann konusu olmutur.
Sokaktaki insann sapknlar hakknda bilmek istedii unlardr:
"Neden bunu yapyorlar?", "Kurallar ihlal ediyor olmalarn
nasl aklayabiliriz?", "Onlar yasaklanm eyleri yapmaya iten
farkllklar nelerdir?" Bilimsel almalar bu sorulara yant bul
maya almlardr. Bunu yaparak da toplumsal kurallar ihlal
eden (ya da ihlal ediyormu gibi grnen) davranlarda isel bir
sapknlk (niteliksel farkllk) olduuna ilikin var olan yaygn
gr kabul etmilerdir. Bu bilimsel almalar ayn zamanda
24 HARCLER

sapkn davrann, bu davran yapan kiinin sahip olduu baz

niteliklerden kaynakland ve bu niteliklerin de kiinin sz ko
nusu sapkn davran yapmasn zorunlu ya da kanlmaz kl
d gibi yaygn bir kany da benimsemilerdir. Bilim insanlar
belli davranlara ya da kiilere vurulan "sapkn" etiketini sorgu
lamazlar; aksine verili kabul ederler. Bunu yaparak da yargda
bulunan grubun deerlerini ikrar etmi olurlar.

Oysa farkl gruplarn farkl eyleri sapkn olarak adlandrdk

larn kolaylkla gzlemleyebiliriz. Bu durumun bize dndr
mesi gereken ihtimal udur: Sapknlk yargsnda bulunan kii,
bu yargya vanlmasna neden olan sre ve bu yargnn vanld
balam; bunlarn hepsi sapknlk olgusunun ayrlmaz paralar
olabilir. Sapknla ilikin yaygn kan ve bilimsel kuramlar, ku
rallar ihlal eden davranlarn ikin olarak sapkn olduklar n
kabulyle ie baladklar ve bu yargnn birer paras olduklar
durumlar ve sreleri verili kabul ettikleri takdirde, ok nemli
bir deikeni darda brakabilirler. Eer bilim insanlar yarg
lama srecinin deiken niteliini gz ard ederlerse tam da bu
ihmal sebebiyle gelitirilmesi muhtemel dier kurarn trlerini ve
anlama biimlerini batan karm olurlar.3
yleyse ilk meselemiz, bir sapknlk tanm ina etmektir.
Fakat bunu yapmadan nce, eer hariciler zerine bir alma
kapsamnda bilim insanlarnn kullandklar tanmlar balang
noktas olarak kabul edersek neyin darda braklacan gre
bilmek amacyla bu tanmlarn bazlarn inceleyebiliriz.
Sapknla ilikin en basit yaklam temelde istatistikidir. Bu
yaklam, ortalamadan ar derecede sapan her eyi sapkn ola
rak tanmlar. Bir istatistiki, zirai bir deneyin sonularn ince
lerken ok uzun ve ok ksa olan msr koanlarn "ortalamadan
sapanlar" olarak tarif eder. Benzer ekilde, en yaygn olandan
farkllaan herhangi bir eyi sapma olarak tarif edebilirsiniz. Bu
3 Karlatrnz, Donald R. Cressey, "Criminological Research and the De-
fnition of Crimes", American journal ofSociology, LVI (Mays, 1 9 5 1 ) , ss.
546- 5 5 .
 OUTSIDERS (HARlCLER) 25

adan bakldnda solak ya da kzl sal olmak sapknlktr;

nk insanlarn ou sa ellerini kullanrlar ve kumraldrlar.
Byle dnldnde istatistiki bak as ok sradan, hatta
abestir. te yandan bu bak as, sapknln doasna ilikin
tartmalarda kendiliinden gndeme gelen ve zerine dnl
mesi gereken pek ok soruyu danda brakarak sorunu basit
letirir. Bu yaklama gre, herhangi bir rnei deerlendirirken
yapmanz gereken tek ey, sz konusu davrann ortalama ile
olan mesafesini lmektir. Fakat bu, ok basit bir zmdr.
Bylesi bir tanmla yola karsak eve, iine her eyi attmz bir
uvalla -ar derecede iman ya da zayf insanlar, katiller, kzl
sallar, homosekseller ve trafik ihlali yapanlarla- dneriz. Bu
uval, sapkn olduklan genel kabul grmler ile hibir kural
inememi olanlar yan yana getirir. Ksacas sapknln ista
tistiki tanm, kural ineyen davranla, yani hariciler zerine
yaplan bilimsel almalan terikleyen asl merakla alakal olmak
tan ok uzaktr.
Sapknla ilikin daha basit ama daha yaygn bir yaldam,
sapknl, znde bir "hastaln" varln ele veren patolojik
bir durum olarak grr. Bu bak as, ok ak ki, tbbi ana
lojiye dayanmaktadr. nsan organizmas etkin bir biimde a
ltnda ve herhangi bir rahatszlk hissetmediinde "salkl"
olarak addedilir. Etkin bir biimde almadnda ise bir hasta
lk vardr. ini yapamaz hale gelmi organ ya da ilev bozukluu
ise patolojik addedilir. Kukusuz, bir organizmann ne zaman
salkl olduuna ilikin ok az anlamazlk vardr. Fakat sapkn
olarak nitelendirilen davran biimlerini tarif etmek iin pato
loji kavramn kyaslama arac olarak kullandnzcia uzlama
zemini ok daha snrldr. nk insanlar, neyin salkl davra
n olduu konusunda uzla[a] mazlar. Bu konuda psikiyatristler
gibi, seilmi ve snrl bir grubu bile tatmin edecek bir tanm
bulmak zordur; insanlarn ounun bir organizmann salna
ilikin genel olarak kabul ettiklerine benzer bir lt bulmak ise
imkanszdr. 4
4 C. Wright Mills, "The Professional ldeology of Social Parhologists", Ame-
26 HARCLER

Bazen insanlar, bu analojiyi ok daha dorudan kullanrlar;

nk sapknl akl hastalnn bir rn olarak dnrler.
Tpk bir eker hastasnda, yaralarn iyilemesinin zor olmasnn
kiinin hastalnn bir belirtisi olarak alglan mas gibi, bir eein
selin ya da uyuturucu bamlsnn davran da akl hastalnn
bir belirtisi olarak grlr. Fakat akl hastal sadece bir metafor
olarak fiziksel hastala benzer:
Frengi, tberkloz, tifo, kanserler ve krklar gibi eylerden
balayarak "hastalk" tanmn ina ettik. Balangta, bu tanm
da yer alan eylerin ortak noktas fizyolojik-medikal bir makine
olarak insan bedeninin bozulmu bir yapya ya da iieve salp
olmas durumuna gnderme yapmalaryd. Sonra, bu tanma
yeni eyler eldendi. Ne var ki bunlar, yeni kefedilmi beden
sel bozukluklar olduklar iin bu gruba dahil edilmiyorlard.
Zaman iinde doktorlarn dikkati, bir lt olarak bedensel
bozukluktan uzaldam ve hastalk tanmnda yeni kstaslar
olarak engel ve straba odaklanmtr. Dolaysyla, balangta
yava ilerleyen bir tempo iinde; histeri, hastalk hastal, ob
sesif-kompulsif bozukluk ve depresyon gibi eyler de hastalk
tanrnma dahil edilmilerdir. Devamnda ise, hzla artan bir he
ves ve azimle doktorlar, zellikle de psikiyatristler, hangi lre
dayanarak yaptklar belli olmakszn tespit edebildikleri her
trl bozukluk belirtisine "hastalk" adn vermeye balamlar
dr. Tam da bu sebepten dolay, agorafobi bir hastalktr; nk
normal bir insan ak mekanlardan korkmamaldr. Ecinsellik
bir hastalktr; nk norm olan heterosekselliktir. Boanmak
bir hastalktr; nk boanmak evliliin baarszlna iaret
eder. Su, sanat, istenmeyen siyasi liderlik, toplumsal olaylarda
yer alma ya da alnama -tm bunlarn ve daha da fazlasnn akl
hastalnn iaretleri olduu ne srlmtr. 5

Tbbi metafor da tpk istatistiki bak gibi, ne grebilecei

ricanjournal ofSociology, XLIX (Eyll, 1 942), ss. 1 65- 1 80, iindeki tam
maya baknz.
5 Thomas Szasz, 7he Myth ofMental Illness (New York: Paul B. Hoeber, Ine.,
1 9 6 1 ) , ss. 44-45; ayrca Erving Goffman, "The Medical Model and Menral
Hospitalization", Asylums: Essays on the Social Situation ofMental Patients
and Other lnmates (Garden City: Anehor Books, 1961) iinde, ss. 321-386.
 OUTSIDERS (HARCLER) 27
mizi snrlandrr. Yaygn kannn sapknlk tanmn kabul eder
ve analoji yoluyla bu sapknln kaynan bireyde bulur. Bunu
yaparak da yargnn bizatihi kendisinin, aratrdmz olgunun
en can alc paralarndan biri olduunu grmemizi engeller.

Baz sosyologlar da znde tbbi salk ve hastalk tanmla

malanna dayal bir sapknlk modeli kullanrlar. Bu kiiler top
luma ya da toplumun baz ksmlanna bakarlar ve "Toplumun
istikrarn olumsuz etkileme ve dolaysyla srekliliini tehlikeye
atma ihtimali olan sreler var m?" diye sorarlar. Bu tr s
releri, sapkn olarak nitelendirirler ya da toplumsal dzensiz
lik belirtileri olarak tespit ederler. Toplumun istikrar salamaya
destek olan (dolaysyla "ilevsel" ) ve istikrar bozan (dolaysyla
"bozuk ilevli") zellikleri arasnda ayrm yaparlar. Bu bak a
s, toplumda insanlarn farknda olmayabilecei ve fakat sorun
yaratma ihtimali olan alanlara dikkat ekmesi bakmndan ok
faydaldr. 6

te yandan, bir toplum ya da bir grup iin neyin ilevsel,

neyin bozuk ilevli olduunu tanmlamak, pratikte kuramda g
rndnden daha zordur. Bir grubun niyetinin ya da amacnn
(ilevinin) ne olduu ve nihayetinde bu amaca ulanaya nelerin
yardmc, nelerin de engel olaca sorusu ou zaman siyasi bir
meseledir. Grubun iindeki hizipler bu iievin ne olmas gerekti
i konusunda aniaamazlar ve kendi tanmlarnn kabul grmesi
iin mcadele ederler. Dolaysyla bir grubun ya da bir kurumun
ilevi, o kurumun doasndan tremez; siyasi atma zerinden
karara balanr. Eer bu tespit doru ise o zaman benzer ekilde
hangi kurallarn dayatlaca, hangi davranlarn sapkn addedi
lecei ve kimin hariciler olarak etikedenecei de siyasi bir olgu
6 Bkz., Robert K. Merton, "Social Problems and Sociological Theory", Ro-
bert K. Merton ve Robert A. Nisbet (der.), Contemporary Social Problems
(New York: Harcourt, Brace and World, Ine., 1961) iinde, ss. 697-737 ve
Talcott Parsons, The Social System (New York: The Free Press of Glencoe,
1 9 5 1 ), ss. 249-325.
28 HARCLER

olarak alglanmaldu.l ilevseki yaklam, sapknln siyasi bo

yutunu gz ard ederek anlaymz snrlandrr.

Bir baka sosyolojik bak as ise daha grelidir. Bu yaklam

sapknl grup kurallarna uymama olarak tanmlar. Grubun,
grup yelerine dayatt kurallar tarif ettiimiz anda, bir kii
nin grup kurallarn bozup bozmadn ve bu adan da sapkn
olup olmadn belli lde kukuya mahal vermeyecek ekilde
syleyebiliriz.

Bu bak as benimkine en yakn alandr. te yandan bu

yaklam, hangi kurallarn bir davran lmek ve sapkn olan
tespit etmek iin kstas olarak kullanlaca konusundaki belir
sizliklere yeterince nem atfetmez. Bir toplumda, her biri kendi
kurallarna sahip pek ok grup vardr ve insanlar ayn anda pek
ok grubun yesidirler. Bir kii, bizatihi bir grubun kurallarna
uyduu iin bir baka grubun kurallarn ihlal ediyor olabilir. O
zaman bu kii sapkn mdr? Bu yaklam savunanlar, toplum
daki gruplarn birine ya da tekine zg kurallardan dolay be
lirsizliin yaanabileceini, ama herkes tarafndan kabul edilen
baz kurallar olduunu ve bu durumda da sorun yaanmadn
ne srebilirler. Bu, kukusuz, grgl aratrma yoluyla zme
ulatrlmas gereken olgusal bir sorundur. Bu tr uzlama alan
larnn ok olduu konusunda kukularm var. Dolaysyla, hem
mphem hem de kesinlik arz eden durumlarla ba etmemize
yarayacak bir tanm bulmamzn daha akllca olacan d
nyorum.

Sapknlk ve Bakalarnn Tepkileri

Biraz nce tarif ettiim sosyolojik bak as, sapknl, ze
rinde uzlamaya varlm herhangi bir kuraln ihlali olarak ta
nmlar. Ardndan kural ihlal edenlerin kimler olduunu sorar
ve bu davranlarnn nedenlerini anlamak zere, ihlalcilerin ki-
7 Howard Brotz, "Functionalism and Dynamic Analysis", European journal
ofSociology, ll ( 1 96 1 ) , ss. 1 70- 1 79, makalesinde, benzer ekilde, neyin i
levsel neyin bozuk ilevli olduu sorusunu siyasi bir soru olarak tespit eder.
 OUTSIDERS (HARCLER) 29

iliklerini ve yaam koullarn incelemeye alr. Bu yaklam, ayn

sapkn davranlar sergilediklerinden dolay kural ineyenlerin
trde bir kategoride olduklarn varsayar.

Bu varsaym, sapknla ilikin en merkezi olgulardan birini

gz ard eder grnmektedir: Sapknlk, toplum tarafndan yara
tlmtr. Bu nermeyi halihazrda genel olarak kabul gren anla
myla kullanmyorum. Genel kanya gre sapknln nedenleri,
sapknn iinde yaad toplumsal durumdan ya da bu davran
lara sebep olan "toplumsal etkenlerden" kaynaklanmaktadr. Ben
daha ziyade unu kastediyorum: Toplumsal gruplar, ihlal edilmesi
sapknlk olarak tanmlanan kurallar koyarak sapknl yaratr/ar.
Bu kurallar belli kiilere uygularlar ve bu kiileri de hariciler ola
rak etiketierler. Bu adan bakldnda sapknlk, kiinin gerek
letirdii davrana ikin bir nitelik deil, daha ziyade kurallarn
ve yasaklarn bakalar tarafndan bir "suluya'' uygulanmasnn
ortaya kard bir sonutur. Sapkn, bu etiketin kendisine ba
aryla uyguland kii; sapkn davran da insanlarn sapkn ola
rak nitelendirdikleri davrantr. 8

Baka eylerin yan sra sapknlk, bir kiinin daveanma ba

kalarnn verdii tepkilerin bir sonucu olduu iin, sapknlk a
lanlar, sapkn olarak etiketlenmi kiileri ele alrken trde bir
kategori ile uratklarn varsayamazlar. Yani etiketierne faaliyeti
amaz bir sre olmayabilecei iin, sapkn olarak etikerlenen
kiilerin gerekten sapkn bir davranta bulunduklarn ya da
bir kural ihlali yaptklarn varsayamazlar. Gerekte hibir kural
ihlali yapmadklar halde, baz kiiler sapkn olarak etiketlene
bilirler. Dahas, su ileyen pek ok kii turuklanmayabilir ve
dolaysyla da aratrmaclarn alt "sapknlar" nfusunun
8 Bu fkrin en nemli erken rnekleri, Frank Tannenbaum, Crime and the
Community (New York: McGraw-Hill Book Co., Ine., 1 9 5 1 ) ve E. M. Le
mert, Social Pathology (New York: McGraw-Hill Book Co., Ine., 1 9 5 1 ) ki
taplarnda bulunabilir. Benimkine ok benzer bir duruu rnekleyen yakn
dnem bir makale ise udur: John Kitsuse, "Socieral Reaction ro Deviance:
Problems of Theory and Method", Social Problems, 9 (K, 1 962), ss. 247-
256.
30 HARCLER

iinde yer almayabilirler. Bu nedenle sapknlk alanlar, sapkn

olarak etikerlenenler kategorisinin gerekten bir kural inemi
olan herkesi iereceini de varsayamazlar. Sz konusu kategori
trde olmad ve iermesi gereken tm vakalar iermedii s
rece, varsaylan sapknl aklayacak ortak kiilik ya da yaarn
koullar zelliklerini bulmay umut etmek makul bir beklenti
deildir.

O zaman, sapkn olarak etikerlenen insanlarn sahip olduk

lar ortak nokta nedir? Harici etiketi ve harici etiketi yemi olma
deneyimi, bu kiilerin en asgari seviyedeki ortak noktalarn
oluturur. zmlemelerime bu temel benzerlikle balayacam
ve sapknl, birilerinin tekiler tarafndan kural ineyenler
olarak grld gruplar aras etkileimin bir rn olarak ele
alacam. Sapknlarn kiisel ve toplumsal niteliklerinden daha
ok, onlarn hariciler olarak alglanmasna sebep olan srele ve
harid olarak etikedenmelerine verdikleri tepkilerle ilgilenece
im.

Malinowski, bu bak asnn sapknln doasn anlama

da salad fayday yllar nce Trobriand Adalar zerine yapt
almasnda ortaya koymutu:
Bir gn aniden patlak veren barmalar ve kouturmalar
bana mahallede bir yerde birilerinin ld haberini getirdi.
On alt yanda ya da ya o civarlarda olan Kima'i adnda, be
nim de tandm bir gen, palmiyeden dm ve lmt.
( ...) Ayn zamanda, bir baka gencin de esrarengiz bir tesadf
sonucu ciddi bir ekilde yaralandn rendim. Ayrca cenaze
treninde, olann ld ky halk ile cesedinin gmld
ky halk arasnda aikar bir dmanlk havas esmekteydi.

Bense bu olaylarn gerek anlamn ok sonra kefedecek

tim. Olan intihar etmiti. Hakikat uydu ki; Kima'i, anne
tarafndan kuzeniyle, yani annesinin kz kardeinin kzyla bir
likte olarak egzogami9 kurallarna uymamt. Bu iliki bilini
yordu ve ho karlanmyordu. Ancak kzla evlenmek isteyen
9 T. S. N.: Duruma gre aile, akraba ve topluluk iinden biri ile cinsel mna
sebeti ya da evlilii yasaklayan kurallar.
 OUTSIDERS (HARCLER) 31
ve aldatld iin onuru ineinen kzn eski sevgilisi meseleye el
koyana kadar bu konuda hibir ey yaplmarnt. Eski sevgili,
nce gnahkar sevgilileri kara by yapmakla tehdit etmi ama
bu tehdit de pek etkili olmamt. Ardndan bir akam, hem
sevgilisini alarak hem de kendi kuzeni ile birlikte olarak iki kez
su ilemi olan Kima'i'ye kamusal alanda hakaret etmi, btn
topluluun duyaca ekilde onu ensest yapmakla sulam ve
bir yerlinin kaldramayaca szler sarf etmiti.

Sadece tek zm yolu vard; kadersiz olann bu durum

dan kurtulmak iin tek aresi . . . Ertesi sabah Kima'i tren giy
silerini giymi, bir Hindistan cevizi aacna trmanm, aacn
yapraklar arasndan kyllere seslenmi ve onlarla vedalam
t. Kima'i aresizliinin nedenlerini aklam ve ayn zaman
da onu lme srkleyecek adam da st kapal bir ekilde
sulamt. Bunu yaparak da kyllerini bir kan davasnn ii
ne ekmi, onlara kendisinin intikamn alma sorumluluunu
yklemiti. Sonra da gelenek olduu zere, avaz kt kadar
bararak 60 fit yksekliindeki aatan adam ve dt
yerde can vermiti. Bunun ardndan kyde bir kavga km;
Kima'i'nin lmne sebep olmakla sulad hasn yaralanm
tl. Kavga cenaze srasnda da tekrar etti. ( . .)
.

Eer Trobriandllar'n arasndaki meseleyi aratracak olsay

dnz ( ...) yeriiierin egzogami kurallarnn ihlal edilmesi fikrini
dehetle karladklarn ve kabile yelerinin ensestin yaraya,
hastala hatta lme sebep olacana inandklarn grr
dnz. Bu, yerli kanunun idealidir ve ahlaki meselelerde -bir
bakasnn davran biimini yarglarken ya da genel olarak bu
davran biimine ilikin fikir belirtirken- ideale skca bal
kalmak kolaylk ve rahatlk salar.
Ne var ki ahlak ve ideallerin gerek hayata uygulanmasna
gelindiinde mesele grnd kadar basit deildir. Yukarda ta
rif edilen rnekte olgularn ideal tutumla uyumad aikardr.
te yandan, ilenen suu bildikleri ha.lde kamuoyu herhangi
bir ey yapmam, kamuoyunun tepkisini ekmesi iin suun
idrakinin, farkl yollardan -kamusal olarak dile getirilmesi ve
olayda taraf olan birinin zanlya hakaret etmesi- salanmas ge
rekmitir. Bu durumda bile zanl, kendi cezasn kendi vermek
zorunda kalmtr. ( ...) Meseleyi biraz daha soruturduumda
ve daha somut bilgiler topladmda egzogami kurallarn -ev-
32 HARCLER

lilie deil de cinsel mnasebete ilikin olanlarn- inemenin

hi de nadiren karlalan bir durum olmadn ve bu mesele
ye ilikin, kamuoyunun kesinlikle ikiyzl ama hogrl bir
tavr iinde olduunu fark ettim. Eer sz konusu mnasebet,
gizlice (subrosa) ve belli bir edep iinde srdrlyorsa ve sorun
karan birisi yok ise, kamuoyu dedikodu yapar ana kat bir
ceza uygulanmas talebinde bulunmazd. Tam tersine, eer bir
skandal yaanrsa ite o zaman herkes, sulu ifte cephe alr,
dlama ve hakaret yoluyla iftlerden biri ya da dieri intihar
etmeye zorlanabilirdi. 10

Bu durumda, bir davrann sapkn olup olmad bakala

rnn bu davrana verdii tepkiye baldr. Kabile ensesti yap
m olabilirsiniz ve birileri kamusal bir sulamada bulunmad
srece dedikodudan baka bir cezaya maruz kalmayabilirsiniz.
Kssadan hisse, meseleyi ele alrken bakalarnn tepkisinin so
runsallatrlmas gerektiidir. Sadece birinin bir yasa inemi
olmas, dierlerinin mutlaka bu kiiye bir yasak inemi gibi
tepki verecei anlamna gelmez. (Tersi bir durumda, yani birinin
bir yasa inememi olmasnn da bu kiinin baz durumlarda
yasak inemi gibi muamele grmeyecei anlamna gelmez.)

Bakalarnn verili bir davrana sapkn muamelesi yapabile

cei durumlar byk bir eitlilik arz eder. Baz varyasyon tiple
rine deinmek faydal olabilir. ncelikle, zaman iinde gzlenen
farkllklar vardr. "Sapkn" bir davranta bulunduuna inanlan
bir kii, belli bir zamanda, herhangi baka bir zamanda gsteril
mesi mmkn olmayacak bir hogr ile karlaabilir. eitli
sapknlk tiplerini hedef alan "saldrlarn" ortaya k, bu du
ruma ok ak bir rnektir. Deiik zamanlarda gvenlik gleri
belli bir sapknlk trne, rnein kumara, uyuturucu baml
lna ya da ecinsellie var gleriyle saldrmaya karar verebilir
ler. Kukusuz, bylesi saldrlarn olduu zamanlarda, bu tr bir
etiketlerneye maruz kalnabilecek bir faaliyette bulunmak, dier
10 Bronislaw Malinowski, Crime and Custom in Savage Society (New York:
Humanities Press, 1 926), ss. 77-80. Humanides Press and Routledge &
Kegan Paul, Ltd.' in izniyle yeniden baslmtr.
 OUTSIDERS (HARCLER) 33

zamanlara kyasla daha tehlikelidir. (Colorado gazetelerindeki

su haberleri zerine yapt ok ilgin bir almada Davis, Co
lorado gazetelerinde yer verilen su miktarnn, Colorado'da ger
ekleen su miktarndaki gerek deiimle ok az ilikili oldu
unu gstermitir. Dahas, insanlarn Colorado'daki su miktar
nn artna ilikin yaptklar tahminler su oranlarndaki artla
deil, gazetelerde yer alan su haberi miktaryla balantldr.)

Bir davrann sapkn olarak deerlendirilmesi ihtimali ayn

zamanda, kirnin bu davranta bulunduuna ve kirnin bu dav
ran sonucunda ineindiini hissettiine baldr. Yasalarn baz
kiilere, bakalarna gre daha ok uygulanmas eilimi vardr.
ocuk sululuu bu nerrneye aklk kazandracaktr. Orta
snf mahallelerde yaayan erkek ocuklar yakalandklarnda
yoksul mahallelerden gelenlere gre yasal srecin daha erken
basarnaklarnda salverilirler. Orta snf bir gencin polis tarafn
dan yakalandnda karakola gtrlmesi ihtimali daha azdr;
karakola gtrldnde hakknda tutanak tutulmas ihtimali
daha da azdr; mahkemeye kartlmas, sulu bulunmas ve hap
se atlmas ihtimali ise, neredeyse sfrdr. z Bu farkllk, ilenen
su her iki rnekte ayn olmasna ramen ortaya kar. Benzer
ekilde, kanun zencilere ve beyazlara farkl ekillerde uygulanr.
Bir beyaz kadna saldrdna inanlan bir zendnin, ayn suu
ileyen bir beyaz adama gre cezalandrlmas ihtimalinin ok
daha yksek olduu herkese bilinen bir eydir. Grece daha az
bilinen ise, bir zencinin baka bir zenciyi ldrdnde ceza
landrlma ihtimalinin cinayet ileyen bir beyaznkinden daha
dk olduudur. 13 Bu, elbette Sutherland'in beyaz-yakallar
tarafndan ilenen sulara ilikin incelernesinin temel bulgula
rndan biridir: irkederin iledii sular, neredeyse her zaman
F. James Davis, "Crime News in Colorado Newspapers", American Journal
ofSociology, LVII (Ocak, 1952), ss. 325-330.
12 Bkz., Albert K. Cohen ve James F. Short, Jr., "Juvenile Delinquency", Mer
ton and Nisbet iinde, a.g. e. , s. 87.
13 Bkz. , Harold Garfnkel, "Research Notes on Inter-and lntra-Racial Homi
cides", Social Forces, 27 (Mays, 1 949), ss. 369-3 8 1 .
34 HARCLER

ticaret hukukuna gre kovuturulurken, bir birey ayn suu ile

diinde ona genelde ceza hukukun u ilgilendiren bir su ilemi
muamelesi yaplmaktadr. 14

Baz kurallar da sadece belli sonular douduklar zaman

uygulanrlar. Evli olmayan anne buna iyi bir rnektir. Vincent15
gayri meru ilikilerin sulular asndan nadiren ar bir ceza
landrmayla ya da toplumsal knarnayla sonulandna iaret
eder. te yandan, eer kz bu tr bir iliki sonucunda hamile
kalmsa o zaman dierlerinin tepkisi genellikle ok daha sert
olur. (Gayri meru hamilelik vakas, ayn zamanda kurallarn
farkl kategorilerdeki insanlara farkl ekillerde uygulanmasna
da iyi bir rnek tekil eder. Vincent evli olmayan babalarn, evli
olmayan annderin maruz kald kat dlanmaya maruz kalma
dklarna dikkat eker.)

Artk sradanlam bu gzlemleri neden tekrar ediyorum?

nk bu gzlemler birlikte dnldklerinde sapknln,
baz davranlarda olan, dier davranlarda ise olmayan basit bir
nitelik olmad nermesini desteklerler. Sapknlk, daha ziyade
sz konusu bir davrana bakalarnn tepkisini ieren bir srecin
rndr. Ayn davran belli bir zaman diliminde bir kuraln
ihlali olarak alglanabilirken baka bir zaman diliminde ise yle
alglanmayabilir; biri yaptnda ihlal olarak alglanabilirken
baka biri ayn eyi yaptnda ihlal olarak alglanmayabilir; baz
ihlaller cezasz kalabiJirken dier ihlaller iin ise ceza uygulana
bilir. Ksacas, belli bir davrann sapkn olup olmad, ksmen
o davrann niteliine (yani bir kural ihlal edip etmediine) ve
ksmen de baka insanlarn bu davranla ilgili ne yaptklarna
baldr.
Baz kimseler bu tespitin sadece bir terminoloji oyunu ol-
1 4 Edwin H. Surherland, "White Callar Criminality", American Sociological
Review, V (ubat, 1 940), ss. 1 - 1 2.
1 5 Clark Vincent, Unmarried Mothers, New York, The Free Press of Glencoe,
1 96 1 , ss. 3-5.
 OUTSIDERS (HARCLER) 35

duunu ileri srerek itiraz edebilirler. Yani sonu olarak herkes

terimleri istedii ekilde tanmiayabilir ve "baz insanlar bir ku
ral ihlal eden bir davran, bakalarnn tepkilerinden bamsz
bir biimde sapkn olarak nitelernek isterlerse bunu yapmakta
zgrdrler" denilebilir. Kukusuz bu, doru bir itirazdr. Ama
te yandan da bylesi bir davran kural ihlal eden davran
olarak adlandrmak ve sapkn terimini de toplumun belli bir
kesimi tarafndan sapkn olarak etikerlenenler iin saklamak
daha anlaml olabilir. Bu kullanrnn benimsenmesi konusunda
srar etmiyorum. Fakat bir bilim insan, herhangi bir yasa ih
lal eden davrana gnderme yapmak iin "sapkn" kavramn
kulland ve almasnn konusu olarak da yalnzca sapkn
etiketini yemi olanlar ald srece, bu iki kategori arasndaki
farklarn kendisi iin sorun yarataca da aikardr. Dikkatimi
zin nesnesi sapkn olarak tanmlanan davransa eer, davrana
tepki gsterilene kadar, bu davrann sapkn olarak tanmlanp
ranmlanamayacan bilemeyiz. Sapknlk davrana ikin bir
nitelik deildir; davranta bulunan kiiler ile o davrana tepki
gsterenler arasndaki ilikiye ikin bir niteliktir.

Kimin Kurallar?
"Hariciler" kavramn, birileri tarafndan sapkn olarak nitelen
dirilen, dolaysyla da grubun "normal" acidedilen yelerinin
dnda kalanlara atfta bulunmak zere kullandm. Fakat ince
lendii takdirde, bu kavramn bizi bir baka nemli sosyolojik
sorunlar dizisine gtren ikinci bir anlam daha vardr: Sapkn
etiketini yemi birinin bak asndan "harici", kendisini, kural
lar inedii gerekesiyle sulayan kural koyuculardr.

Toplumsal kurallar, belli toplumsal gruplarn yaratmlardr.

Modern toplumlar, kurallarn ne olduu ve belli durumlarda bu
kurallarn nasl uygulanacaklar hususunda herkesin mutabk
olduu basit rgtlenmeler deildir. Aksine, modern toplum
lar; toplumsal snf, etnisite, meslek ve kltr ekseninde olduka
farkllam gruplardan oluurlar. Bu gruplar, ayn kurallara uy
mak zorunda deillerdir ve ou zaman da uymazlar. Gruplarn,
evreleriyle ba ederken karlatklar sorunlar, beraberlerinde
tadklar tarih ve gelenekler; bunlarn hepsi farkl kural dizin-
36 HARCLER

lerinin ortaya kmasna neden olur. Gruplarn, evreleriyle ba

ederken karlatklar sorunlar ve beraberlerinde tadklar tarih
ve gelenekler -bunlar ve benzeri etkenler- farkl kurallar dizin
lerinin ortaya kmasna neden olur. eitli gruplarn kurallar
birbirleriyle elitii ve att srece, herhangi verili bir du
rumda ne tr bir davrann uygun olduuna ilikin uzlamazlk
sz konusu olacaktr.
Kendileri ve dostlar iin, ki Yasa dneminde arap yap
rnma devam eden talyan gmenler, talyan adederine uygun
davranyorlar; ancak yeni lkelerinin yasasn (kukusuz pek ok
eski Amerikal komular gibi) ihlal ediyorlard. Mensup olduk
lar grup asndan bakldnda doktor doktor dolaan hastalar,
mmkn olan en iyi doktoru bulduklarndan emin olmaya a
larak salklarn korumak iin gerekli olan yapyor gibi gr
lebilirler. te yandan doktorlarn bak asndan ise, doktora
duyulmas gereken gven duygusunu bozduu iin hastalarn
bu yapt yanltr. "Kendi pln" korumak iin mcade
le eden ii snfna mensup bir ocuk sulu yalnzca gerekli ve
doru olduunu dnd eyi yapmaktadr. Fakat retmen
ler, sosyal hizmet grevlileri ve polisler meseleyi farkl ekilde
deerlendirirler.
ou kural konusunda toplumun btn yelerinin uzlat
her ne kadar iddia edilebilse de belli bir kurala ilikin yapl
m grgl aratrmalar, insanlarn davranlarndaki farkllklar
aa karmaktadr. Belirli bir grup insan tarafndan dayatlan
formel kurallar, ou insan tarafndan uygun olarak grlen ku
rallardan farkllk arz ederler. 1 6 Bir grubun iindeki ebekeler,
benim "gerekte ileyen kurallar" adn verdiim kurallar husu
sunda uzlamayabilirler. Sapkn olarak etikerlenen bir davran
zerine yaplacak bir alma iin en nemli olan ey udur: Sz
konusu davranta bulunan kiilerin bak as, bu davrana
sapkn hkm giydiren kiilerin bak asndan byk ihtimalle
16 Arnold M. Rose ve Arthur E. Prell, "Does the Punishmem Fit the Crime?
- A Study in Social Valuation", American journal ofSociology, LXI (Kasm,
1955), ss. 247-259.
 OUTSIDERS (HARCLER) 37

farkl olacaktr. Bu durumda sulanan kii, kendisine sorulma

dan konulmu, dolaysyla kabul etmedii ve kendisine dayatl
m olan kurallar yznden yargland duygusunu tayabilir.
nsanlar hangi koullar altnda ve hangi snra kadar kendi
kurallarn, onlar kabul etmeyen kiilere dayanrlar? ki farkl
durumu ele alalm. Birincisinde; sadece grubun gerek yele
rinin belli kurallar yapmak ve uygulamakta kar vardr. Eer
Ortodoks bir Yahudi kashruth17 yasalarn ihlal ederse sadece
Ortodoks Yalmdiler bunu bir yasa ihlali olarak greceklerdir.
Hristiyanlar ve Ortodoks olmayan Yahudiler bunu bir sapknlk
olarak alglamayacaklar ve mdahil olmak gereini [dahi] duy
mayacaklardr. kinci durumda ise; bir grubun yeleri, baka bir
grubun yelerinin belli kurallara uymalarn kendi refah ve mut
luluklar iin nemli bulurlar. rnein insanlar, salk alan a
lanlarnn belli kurallara uymalarna ok byk nem verirler.
Devletin doktorlara, hemirelere ve dier salk alan alanlar
na alma ehliyeti vermesi ve ehliyeti olmayan kiileri de salk
olarak almaktan men etmesi bu nedenledir.
Bir grup, toplumdaki baka gruplara kendi kurallarn da
yatmaya alt srece, ikinci bir soruya yant aramak zorunda
kalrz: Kim bir bakasn, kendi kurallarn kabul etmeye zorla
yabilir ve bunu baardnda baarl olmasnn nedenleri neler
dir? Bu elbette, bir siyasi ve ekonomik g meselesidir. ilerleyen
sayfalarda kurallarn yaratld ve dayatld siyasi ve ekonomik
sreleri ele alacaz. imdilik u kadarn not etmek yeterli ola
caktr: nsanlar gerekte, her zaman kendi kurallarn bakalarna
zorla dayatr/ar, bu kurallar az ya da ok, bu dayatmaya maruz
kalanlarn iradesine ramen ve onaylarn almadan uygularlar.
Genel olarak bakldnda; rnein, genlerin uymas gereken
kurallar bykleri koyar. Her ne kadar bu lkenin genleri kl
trel olarak gl bir etkiye sahipse de -rnein kitle iletiim
medyas onlarn ilgilerine ynelik olarak ekillenir- genlik iin
1 7 T. S. N.: Kashrut, Yahudilikre yiyecek tabularn dzenleyen dini yasalara
verilen addr. Bu yasalar ayn zamanda Akenazi Yahudileri arasnda koer
(kosher) ismi ile anlr ve Bar dnyasmda da genellikle bu isimle bilinir.
38 HARiCiLER

pek ok nemli kural yetikinler tarafndan belirlenir. Okula de

vam etmeye ve cinsel davrana ilikin kurallar, genlik sorunlan
dikkate alnarak yaplmaz. Genler bu sorunlara ilikin kendi
lerini, daha yal ve daha dzenli hayatlara sahip olanlarn koy
duu kurallar tarafndan etraflan sarlm hissederler. Kurallann
yetikinler tarafndan konmas meru kabul edilir; nk gen
ler, kendileri iin uygun kurallar koyabilecek kadar saduyulu
ve sorumluluk sahibi olarak grlmezler. Benzer ekilde (her
ne kadar Amerika'da bu durum hzl bir ekilde deiiyorsa da),
toplumumuzda pek ok adan, erkeklerin kadnlar iin kural
lar koyduu dorudur. Zenciler kendilerini beyazlar tarafndan
konulmu kurallann muhatab olarak bulurlar. Gmenlerin ve
farkl etnik kimliklere mensup olanlarn uymas gereken kurallar
sklkla Protestan Anglosakson aznlk tarafndan konulur. Alt
snflarn uymalar gereken kurallar -okullarda, mahkemelerde
ve baka yerlerde- orta snf yapar.
Kural koyma ve bu kurallar bakalarna dayatma yetisinde
gzlenen farkllklar znde (yasal ya da yasa d) g farkl
lklandr. gal ettikleri toplumsal konumun kendilerine gereldi
silahlar ve gc verdii toplumsal gruplar, kendi kurallarn da
yatmak konusunda en yetkin olanlardr. Ya, cinsiyet, emisite
ve snf farkllklarnn hepsi g dalmndaki farldlklar ile
ilikilidir. G dalmndaki farkllklar da gruplar arasnda ba
kalar iin kural koyma ve dayatma yerisine ilikin farkllklan
aklayan temel etkendir.
Sapknln, bakalannn belli davran biimlerine verdikleri
tepkilerden, bu davranlar sapkn olarak etiketiemelerinden or
taya ktn anlamann yan sra, bylesi bir etiketierne eylemi
tarafndan yaratlan ve korunan kurallarn evrensel olarak kabul
grmediini de hanrmzda tutmamz gerekir. Daha ziyade, ku
rallar atma ve uyumazlk konusudurlar ve toplumdaki siyasal
srecin de bir parasdrlar.
K NC BLM
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL

Amacm sadece, birilerinin sapkn olarak kabul ettii davran

larn "gerekten" sapkn olmadklarn ileri srmek deildir. Fa
kat bu ihtimalin, sapkn davran zerine yaplacak herhangi bir
incelemede dikkate alnmas gereken nemli bir boyut olduu
nu grmek gerekir. Bu boyutu bir baka boyutla -bir davrann
belli bir kurala uyup uymadyla- birletirerek farkl sapknlk
trlerini birbirlerinden ayrmak iin aadaki kategoriler tak
mn kurabiliriz.

Bu trlerden iki tanesinin aklanmaya ok az ihtiyac vardr.

itaatkar davran basite, kurallara uyan davrantr. Bakalar da
bu davran kurala uymak olarak alglarlar. Dier uta yer alan
pr sapkn davran tr ise, bir kural ineyen ve bir kuraln
inenmi olduu eklinde alglanan davran tr. 1 H
I 8 Bu snflandrmann her zaman, belli bir kurallar dizgesinin sunduu bak
asndan kullanlmas gerektii harrlanmaldr; halihazrda tartld gibi,
bu snflama ayn davran tanmlamak iin ayn kii tarafndan kullanmak
zere birden fazla roller dizisi var olduunda ortaya kan karmaklklar
dikkare almaz. laveten bu snflandrma, kii trlerinden daha ziyade dav
ran tiplerine, kiiliklerden ziyade eylemiere gnderme yapar. Kukusuz,
ayn kiinin davran baz erkinlilderde uyumlu, bazlarnda ise uyumsuz
olabilir.
42 HARCLER
Sapkn Davran Trleri
Kural ihlal eden
iraatkar Davran
davran

Sapkn olarak alglanan Mesnetsiz sulanan Pr sapkn

Sapkn olarak alglanmayan iraatkar Gizli Sapkn

Dier iki ihtimal ise daha ilgintir. Bunlardan ilki sulularn

sklkla "aylak av" adn verdikleri mesnetsiz sulanma durumu
dur. Sz konusu durumda kii, gerekte byle bir ey mevzu ha
his olmasa da bakalar tarafndan uygun olmayan bir davran
yapmakla sulanr. Yanl ya da mesnetsiz sulamalar, kiinin
yarg ve delil kurallar tarafndan korunduu mahkemelerde bile
ortaya kabilir. Bu tr sulamalar muhtemelen, yarglamaya
ilikin koruyucu nlemlerin olmad yasal olmayan ortamlarda
daha sklkla gzlemlenir.

Daha da ilgin bir rnek ise, dier bir u durum olan giz
li sapknlktr. Gizli sapknlk durumunda, uygun grlmeyen
bir davran olmutur; ancak kimse bu davrann farkna var
mam ya da onu kural ihlali olarak deerlendirmemitir. Yanl
ya da mesnetsiz sulamalarda olduu gibi, hi kimse gerekte
bu olgunun ne kadar yaygn olduunu bilmez ama ben, bunun
dikkate deer sklkla, en azndan tahmin ettiimizden ok daha
sklkla olduuna ikna olmu durumdayrn. Kk bir gzlem
beni bu konuda ikna etmitir. Muhtemelen ou insan fetiiz
rnin (ve zellikle de sado-rnazoizrnin) ok nadir ve egzotik bir
sapklk olduunu dnr. Ne var ki birka yl nce, yalnzca
merakls olanlar iin tasarlanm pornografk fotoraflar satan
birinin vastasyla bir fotoraf katalounu incelerne ansm oldu.
Katalogda ne plak bir kadnn ne de cinsellie ilikin herhangi
bir eylernin fotoraf vard; aksine katalog, deri ceket ve yksek
topuklu bot giymi, ellerinde kelepe ve krba olan ve birbirle
rini krbalayan kadn fotoraflaryla doluydu. Her bir sayfa, sa
tcnn stoklad fotoraflarn en az yz yirmi tanesini rnekli
yordu. Hzl bir hesap, kataloun annda sata hazr, birbirinden
 SAPKINLIK TRLER: ARDIIK MODEL 43

farkl on be ila yirmi bin civar fotorafn reklamn yaptn

gsteriyordu. Kataloun hazrlanmas ve basm iin ok para
harcand belliydi. Sata hazr fotoraflarn saysn da dikkate
aldmzda yaplan masrafn miktar, satcnn bir ofise ve kayda
deer sayda mteriye sahip olduuna iaret ediyordu. te yan
dan, her gn yolda yrrken sado-mazoisdere rasdamazsnz.
Belli ki bu insanlar, "sapknlklarn" bir sr olarak saklayabili
yorlar. (Katalogda not dld zere "tm sipariler sade bir
zarfn iinde postalanr."19)
Birok aratrmac tarafndan, ou ecinselin kendi sapkn
lklarn, sapkn olmayan tandklarndan gizleyebildiklerine ia
ret eden benzer gzlemler yaplmtr. Daha sonra greceimiz
zere pek ok uyuturucu bamls, bamllklarn uyuturucu
kullanmayan tandklarndan saklayabilmektedirler.
Davran tiplerini ve onlarn yol at tepkileri apraz snf
landrma yaparak elde ettiimiz drt kuramsal sapknlk, genel
likle ayn olduklar dnlen ancak nemli alardan eitlilik
arz eden olgular arasndaki farkllldara iaret eder. Eer bu fark
llldar grmezden gelirsek, zde ierie sahip olmayan olgu
larn hepsini ayn kategori altnda aldayarak byk bir hata
yapm ve birbirlerinden farkl birok aklamay gerektirebile
cekleri gereini gz ard etmi oluruz. Hibir art niyet gtme
den bir eteye taklan bir ocuk, bir gece bu eteyle birlikte tu
tuklanabilir. Tpk su ilemi dier ete yelerinde olduu gibi,
o da resmi istatistiklere sulu olarak geecektir. ocuk sulu
luuna ilikin kurarnlar gelitirmeye alan sosyal bilimciler de
bu masum ocuun resmi istatistiklerde bulunuunu, su ilemi
olan dier ete yelerini aklarken kullandklar yolu izleyerek
aklamaya alacaklardr. 2 Fakat ayn aklama, hem masum
olan ocuk iin hem de etenin asl sulular iin yeterli ve ge
erli olmayacaktr.
1 9 James Jackson Kilpatrick, 7he Smut Peddlers (New York: Doubleday and
Co., 1 960), ss. 1 -77, iindeki tartmaya da baknz.
20 Sapknlk zerine yaplan aratrmalarda istatistik kullanm zerine John
Kitsue'n yaymlanmam bir makalesini okumarnn ok faydas oldu.
44 HARCLER
E Zamanl ve Ardk Saplunlk Modelleri
Sapknlk trleri arasnda fark gzetmek, zaman iinde kiide
gerekleen deiimi gzlernemize imkan veren bir ardk mo
del gelitirmemizi salad lde, sapkn davrai).n nasl orta
ya ktn anlamamza yardmc olabilir. Fakat modelin kendi
sini ele almaya balamadan nce, bireysel davrann geliimine
ilikin ardk model ile e zamanl model arasndaki farklar ele
alalm.

ncelikle sapknlk zerine yaplm tm aratrmalarn, sap

knl patolojik bir davran olarak grmekten kaynaklanan bir
soruyla uratklarn belirtelim. Halihazrda yaplm olan ara
trmalarn amac "hastaln kkenlerini" kefetmektir. Dier bir
deyile bu aratrmalar; hastalkl, anormal davrann nedenleri
ni bulmaya alrlar.

Bu tr bir aratrma, tipik olarak ok deikenli analizin

aralar ile yaplr. Toplumsal aratrmada kullanlan aralar ve
teknikler, istisnasz, bir kuramsal ve yntemsel ball ierir.
Bu durum, sz konusu olan bu rnek iin de geerlidir. ok de
ikenli analiz (her ne kadar bunu kullananlar daha iyisini bilse
ler de), almakta olduumuz olguyu etkileyen tm faktrlerin
e zamanl ilediini varsayar. Bu zmleme biimi, hangi de
ikenin ya da hangi deikenler birleiminin, zerine allan
davran en iyi ekilde "kestirmeye" imkan tanyabileceini ke
fetmeye alr. Dolaysyla ocuk sululuu zerine bir alma;
zeki derecesi, yaad alan, dalm bir aileden gelip gelmedii
vb. deikenierin ya da bu deikenierin birleiminin, ocuun
sua bulamasna ilikin bir aklama yapp yapmadna bakar.

Aslnda tm bu nedenler e zamanl ilemezler. Davran

rntlerinin dzenli bir silsile iinde gelitiini dikkate alan
bir modele ihtiyacmz vardr. izleyen sayfalarda greceiz; bir
kiinin esrar kullanmn aklarken sz konusu olguyu anlaya
bilmek iin bu kiinin birbirini izleyen hamleleriyle deneyim
ledii sreleri, davranlarnda ve bak asnda yaanan dei-
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL 45

imleri dikkate almalyz. Her bir sre bir aklamay gerektirir

ve sralama iindeki bir srecin nedeni olarak var olan bir ey,
bir dier admda gz ard edilebilecek bir neme sahip olabilir;
nk her srecin kendine zg bir nedeni vardr. rnein bir
kiinin, esrara kolayca eriilebilecei bir ortamn iine nasl gir
diine ilikin bir aklamaya ihtiyacmz vardr. Ancak esrarn,
kii iin eriilebilir olduu gereini verili kabul edersek eer, o
zaman da kiinin esrar denemeye neden hevesli olduuna ilikin
baka trden bir aklamada bulunmamz gerekir. Dahas, kii
nin esrar denedikten sonra neden kullanmaya devam ettiine
ilikin de ayrca bir aklamaya ihtiyacmz vardr. Bir anlamda,
her bir davrana getirilen her bir aklama, aklama getirdikle
ri davranlarn olmazsa olmazdr. Dier bir deyile; hi kimse,
bu srelerin her birini yaamadan gerek bir esrar kullancs
olamaz. Kiinin uyuturucuya erimesi, onu denemesi ve kullan
maya devam etmesi gerekir. Dolaysyla her bir srecin kendine
zg aklamas, ortaya kan davrann btnsel aklamasnn
da bir parasdr.

te yandan her bir sreci aklayan deikenler ayr ayr ele

alndklarnda uyuturucu kullananlar ile kullanmayanlar ara
sndaki fark gzden kaabilir. Kiiyi belli bir eylemde bulunma
ya yatkn klan deiken, kii henz bu eylemde bulunmasn
mmkn klan evreye ulamad iin ilemeyebilir. rnein
uyuturucu kullanmnn alkanlk rnts kazanmasnda et
kili olan srelerden birinin -uyuturucu kullanmay denemeye
istekli olma davrannn- gerekte kiilie ilikin bir deikenle
ya da geleneksel normlara yabanclama gibi kiisel bir ynelim
le ilikili olduunu varsayalm. Kiisel yabanclama deikeni,
ancak uyuturucu bulunduranlardan oluan gruplarn iinde
yer almalar sayesinde uyuturucuyu deneme ansna sahip olan
insanlarda madde kullanmn beraberinde getirecektir. Uyutu
rucuya eriimi olmayan yabanclam bireyler, her ne kadar ya
banclam olsalar da uyuturucuyu denemeye balayamazlar ve
dolaysyla da kullanc haline gelemezler. yleyse yabanclama,
46 HARCLER

uyuturucu kullanmnn zorunlu bir nedeni olmayabilir; bunun

yerine, ancak srecin belirli bir evresinde kullananlar ile kullan
mayanlar arasnda bir ayrm yaratr.

eitli sapkn davran biimlerinin ardk modellerini geli

tirmede ie yarayacak kavram "kariyer"dir.21 Kkeni meslek a
lmalarna dayanan bu kavram, bir mesleki yrngede konum
lanm herhangi birinin bu yrnge ierisinde bir konumdan
dier bir konuma doru yapt hareketlilik silsilesine gnderme
yapar. laveten bu kavram, bir konumdan dier konuma hare
ketin bal olduu etkeniere gnderme yapan "kariyer olasl''
fikrini de iermektedir. Kariyer olaslklar kavram, toplumsal
yapnn nesnel koullarnn yan sra bireyin bak asnda, g
dlerinde ve hedeflediklerinde yaanan deiimi de iinde barn
drr. Genelde bu kavram, "baarl" (bir meslek yrngesinde
baarnn tanmland terimler her ne ise) bir kariyere sahip
olanlarla sahip olmayanlar ayrmak zere kullanrz. Kavram
ayn zamanda, "baar" sorusunu gz ard edip eitli karyer so
nularn birbirinden ayrt etmek zere de kullanlabilir.

Bu model ok kolaylkla sapkn kariyeder zerine yaplacak

bir aratrmada kullanlmak zere dntrlebilir. Modeli, sap
kml almak zere dntrrken ilgimizi yalnzca her geen
gn sapkn karakteri daha da artan bir kariyeri takip edenlerle ve
nihayetinde ar derecede "sapkn" bir kimlii ve yaam tarzn
benimseyenlerle snrlandrmamalyz. Ayn zamanda sapknlk
ile daha ksa sreli bir temas iinde olanlar; kariyederi tarafn
dan sapknlktan uzaklatrlp daha geleneksel yaam tarziarna
itilenleri de dikkate almalyz. Dolaysyla, rnein, hayatiarna
yetikin sulular olarak devam etmeyen ocuk sulular zerine
2 1 Bkz., Everett C. Hughes, Men and 7heir Work (New York: The Free Press of
Glencoe, 1 958), ss. 56-67, ss. 1 02- 1 1 5 ve ss. 1 57- 1 68; Oswald Hall, "The
Stages of the Medical Career", American journal of Sociology, LIII (Mart,
1 948), ss. 243-253 ve Howard S. Becker; Anselm L. Strauss, "Careers,
Personality, and Adult Socialization", American journal of Sociology, LXII
(Kasm, 1 9 56), ss. 253-263.
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL 47

yaplan almalar bize, su ilemeye devam eden ocuk sululara

ilikin yaplan almalardan daha fazla ey retebilir.

Bu blmn geri kalan ksmnda, sapknl karyer yakla

m erevesinde almann bize sunaca olaslklar deerlen
direceim. Ardndan belli bir tr sapknl ele alacam: esrar
(marihuana) kullanmn.
Sapkn Kariyeeler
Sapkn kariyerlerin ounda ilk hamle, belli bir kurallar grubu
nu ihlal eden norm d bir davranta bulunmaktr. Bu ilk ham
leyi nasl aklayabiliriz?

nsanlar genellikle, sapkn davranlarn gdlenmi davra

nlar olduklann dnrler. Sapkn eylemde bulunan bir ki
inin, bu eylemi ilk kez yapyor da olsa (belki de zellikle ilk
defa yaptnda) amal bir ekilde yaptna inanrlar. Kiinin
amac tmyle bilinli ya da bilinsiz olabilir; ama bu amacn
arkasnda kesin olarak kiiyi harekete geiren bir neden vardr.
Birazdan kastl itaatsizlik rneklerini deerlendireceiz. Fakat
bunu yapmadan nce, pek ok itaatsizlik eyleminin aslnda ita
atsizlik gibi bir niyeti olmayan insanlar tarafndan yapldna
iaret etmem gerek. Dolaysyla bu durum, kesinlikle farkl bir
aklamay gerektirmektedir.

Planlanmam sapknlk eylemleri, belki de grece ok daha

kolay aklanabilir. Bu tr eylemler, var olan kuraln ya da bu
kuraln sz konusu duruma ya da kiiye uygulanabilir olduu
nun farknda olmamay ima ederler. Fakat bu farknda olmama
halini de aklamak gereklidir. Nasl olur da kii davrannn
uygunsuz olduunu bilmez? Belli bir alt kltrn (rnein dini
ya da etnik bir alt kltrn) yesi olan kiiler, basite herkesin
"kendileri gibi" davranmadnn farknda olmayabilir ve dola
ysyla da uygunsuz davranta bulunabilirler. Gerekten de belli
kurallar iin yapsal cehalet alanlar sz konusu olabilir. Mary
Haas, diller aras tabu kelimeler alannda ok ilgin bir rnee
48 HARCLER

iaret etmitir. 22 Bir dilde mnasip grlen kelimeler, bir baka

dilde "ayp" karlanabilir. Dolaysyla, gayet masum bir ekilde
kendi dilinde yaygn olan bir kelimeyi kullanan bir kii, bir anda
baka kltrden gelenleri ok ettiini ve dehete drdn
fark edebilir.

nsanlar kastl itaatsizlik rneklerini incelerken genellikle

buna sebep olan gdleri merak ederler: Kii, gerekletirdii
sapkn eylemi neden yapmak ister? Bu soru, sapknlar ile ku
rallara uyanlar arasndaki temel farkn gdlerin niteliinde
yatt varsaymn beraberinde getirir. Bazlar sapkn gdlere
sahipken bazlarnn neden bylesi gdlere sahip olmadklar
n aklamak zere pek ok kurarn ne srlmtr. Psikolojik
kuramlar, sapkn gdlerin ve eylemlerin kkenini, kiinin er
ken dnemlerde yaad ve dengesini koruyabilmesi iin kar
lanmas zorunlu olan bilin d ihtiyalar reten bireysel de
neyimlerinde grrler. Sosyolojik kuramlar, toplumdaki yapsal
"gerilim" (strain) hatlarna inmeye, yani kiiye elikili konumlar
dayatan ve kiinin de bu konumlarn dayatt sorunlar zmek
iin meru olmayan zm yollar aramasna neden olan top
lumsal konumlar tespit etmeye alrlar (Merton'un mehur
anomi kuram bu kategori iindedir.)23

Fakat bu yaklamlarn temellendii varsaymn kendisi t

myle yanl olabilir. Yalnzca sapkn bir davranta bulunmu
olanlarn bir "sapknlk" itkisine sahip olduklarn varsaymamz
iin hibir neden yoktur. ou insann sapkn irkileri deneyim
liyar olmas ok daha muhtemeldir. En azndan insanlar hayal
dnyalarnda, gerek hayatta olduklarndan ok daha sapkn
drlar. Neden sapknlar anayianmayan eyleri yapmak isterler
sorusunu sormak yerine, neden geleneksel (geleneksel normlara
22 Mary R. Haas, "Interlingual Word Taboos", American Anthropologist, 5 3
(Temmuz-Eyll, 1 9 5 1 ) , ss. 338-344.
23 Robert K. Merton, Social lheory and Social Structure (New York: The Free
Press of Glencoe, 1 95 7) , ss. 1 3 1 - 1 94.
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL 49

ballklar olan) insanlarn, sahip olduklar sapkn irkileri ger

ekletirmeye kalkmadklarn sormamz daha iyi olabilir.
Bu soruya yant oluturabilecek bir ey, "normal" bir kiinin
giderek daha fazla geleneksel kurumlarn ve davran biimleri
nin paras haline geldii "ballk gelitirme"24 srecinde bulu
nabilir. Ballk gelitirmekten bahsederken eitli karlarm
zn, sanki onlara dsalm gibi grnen belli davran biimleri
ni benimsernemize bal hale gelmesi srecinden bahsediyorum.
Burada sz konusu olan ey udur: Kii gemite yapt davra
nlarn ya da eitli kurumsal rutinlerin ileyiinin bir sonucu
olarak belli davran biimlerine uymak zorunda kalr; nk bu
davran biimlerine uymad takdirde, kiinin u an igal ettii
konumun dndaki pek ok faaliyeti de bu itaatsiziikten olum
suz ekilde etkilenecektir. Orta snf mensubu bir gen okulu b
rakmamaldr; nk mesleki gelecei belli miktarda bir eitim
alm olmasna baldr. rnein sradan bir hayat yaayan bir
kii, uyuturucuya olan ilgisine boyun ememelidir; nk yaa
yaca anlk zevkten ok daha fazla eyi kaybetmesi sz konusu
olabilir: inin, ailesinin ve evresindeki saygnlnn, uyutu
rucuya duyduu bu batan karc ilgiye kar koymaya devam
etmesine bal olduunu dnebilir.

Gerekten de toplumumuzdaki insanlarn (muhtemelen

herhangi bir baka toplumdakilerin de) normal geliimi, gele
neksel nonnlara ve kurumlara ballk gelitirme dizgeleri olarak
grlebilir. "Normal" kii, kendisinde sapkn bir irki kefettii
zaman, bu irkiye gre hareket ettii takdirde ortaya kabilecek
ok eitli sonular dnerek bu irkiyi kontrol altna alabilen
kiidir. Kendisini geleneksel olmayan irkiler tarafndan batan
24 Bu kavramla ilgili daha kapsaml bir alnam iin bkz., "Nores on the
Concept of Commitmenr", Americanjournal ofSociology, LXVI (Temmuz,
9 60 ) ss. 32-40. Ayrca bkz., Erving Golfman, Encounters: Two Studies
,

in the Sociology of lnteraction (Indianapolis: The Bobbs-Merrili Co., Ine.,

96 I ) , ss. 88- 10 ve Gregory P. Srone, Clothing and Social Relatiors: A
Study of Appearance in the Context of Community Life (Yaymlanmam
Doktora tezi, Departnem of Sociology, University of Chicago, 959).
50 HAR CLER

kartlmaya brakamayacak kadar ok sayda menfaati, normal

olmaya devam etmesine baldr.

Bu durum, kastl itaatsizlik rneklerine bakarken kiinin

nasl olup da geleneksel ballklarn etkisinden kannay be
cerebildiini sormamz gerektiine iaret eder. Kii bunu, iki
yoldan birini takip ederek yapyor olabilir. ncelikle, byrken
bir ekilde geleneksel toplumla i ie geen ittifaklardan kan
m olabilir. Dolaysyla, drtlerini takip etmede zgr olabilir.
Korumas gereken bir saygnl ya da kaybetmemesi gereken
geleneksel bir ii olmayan kii, drtlerini takip etmeyi gze
alabilir. Bu kiinin geleneksel grnmeye devam etmekte hibir
menfaati yoktur.

Ne var ki ou insan, geleneksel davran biimlerine duyarl

kalmaya devam eder ve ilk kez sapkn bir davranta bulunmak
iin bu duyarllklar ile yzlernek zorundadr. Sykes ve Matza,
ocuk sulularn yasaya bal kalma irkilerini ok gl bir ekil
de hissettiklerini ve bu hisleriyle eitli etkisizletirme teknikleri
ile baa ktklarn ne srmlerdir. Bu teknikler, "ocuk sulu
tarafndan mantkl addedilen ama yasal sistem ya da toplumun
geneli tarafndan benzer ekilde grlmeyen sapknl merula
trma teknikleridir." Skyes ve Matza genlerin, yasaya bal kal
ma deerlerinin gcn etkisizletirmek iin kullandklar eitli
teknikler tespit ederler.
ocuk sulu, kendisini sapkn davranlarnn sorumlulu
undan muaf biri olarak tanmiayabildii srece, kendisinin
ya da bakalarnn olumsuz yarglarnn sz konusu davran
zerindeki snrlayc etkisi de ok youn bir biimde zayfla
makradr. (... ) ocuk sulu, kendisini aresiz bir biimde yeni
ortamiara srklenen biri olarak grmesine neden olan bir "bi
lardo topu" benlik kavray gelitirmeye balar. ( ... ) Kendisi
ni, srecin bir znesi deil de daha ok nesnesi olarak grmeyi
renerek normlara akran kar kma wrunluluu olmadan
hakim normarif sistemden sapmann yolunu da hazrlam olur.
(. . . )
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL 51

Bir ikinci nemli etkisizletirme teknii, sapkn davran

sonucunda ortaya kan bir yaralanma ya da kazaya odaklanr.
( ... ) ocuk sulu iin, davrann yanl olup olmad mesele
si, o davran sonucunda kimsenin dorudan zarar grp gr
medii sorusuna bal hale gelir ki, bu mesele de ok eidi
yorumlara aktr. (. . . ) Araba hrszl "dn almak" olarak
ve ete kavgas da toplumun genelini ilgilendirmeyen zel bir
hesaplama, istekli iki taraf arasnda uz)alm bir dello olarak
grlebilir. (... )

Verili koullar iinde ortaya kan hasarn yanl olmadn

da srar ederek kiinin, kendisine ve bakalarnn da ona ilikin
ahlaki yarglar etkisiz hale getirilebilir. Burada bir hakszlk ya
da yanl olmad, daha ziyade hakl bir misilierne ya da ceza
landrma olduu ne srlebilir. ( ...) Ecinseller ya da ecinsel
olduundan kuku duyulaniara yaplan tacizler; aznlk grup
larn yelerine "hadlerini bilmedikleri" ne srlerek yaplan
saldrlar; adil olmayan retmenden veya okul mdrnden
intikam almak zere yaplan Vandalizm; "kat" bir dkkan
sahibinden almak . . . Bunlarn hepsi, ocuk sulunun nazarn
da bir suluyu hedef alan cezalar olarak grlebilir. ( .. ) .

Drdnc bir etkisizletirme teknii de mahkum edenle

rin mahkum edilmesini ierir grnmektedir. ( . . . ) Kii kendini
mahkum edenlerin ikiyzl, gizli sapkn ya da tuttuu kinin
peinde koan insanlar olduunu ne srebilir. ( . . . ) Bakalarna
saldrarak kendi davrannn yanll daha kolay basklanabi
lir ya da dikkaderden gizlenebilir. (... ) sel ve dsal toplumsal
denetimler, toplumun genelinin talepleri, ocuk sulunun bal
olduu karde, ete ya da arkada grubu gibi kk toplumsal
gruplarn taleplerine kurban edilerek etkisiz hale getirebilir. ( . . . )
Burada dikkate alnmas gereken en nemli nokta udur: Bel
li normlardan sapmann kayna, bu normlarn reddedilmesi
deil de daha baskn olarak grlen ya da daha fazla sadakat
duyulan baka normlara ncelik verilmesi olabilir.25

Genelde kurala riayet eden bir kiiye baz durumlarda kura

la uymayan bir davran gerekli ya da uygun grnebilir. Me-
25 Gresham M. Sykes and David Marza, "Techniques of Neutralization: A
Theory of Delinquency", American Sociological Review, 22 (Aralk, 1 957),
ss. 667-669.
52 HARClLER

ru gerekelerle yaplm sapkn bir davran, tmyle mnasip

deilse bile, an azndan tmyle de mnasebetsiz olmayan bir
davran haline gelebilir. Gen bir talyan-Amerikal doktorun
hikayesini anlatan bir romanda bu duruma ilikin gzel bir r
nek buluruz.26 Henz tp fakltesinden mezun olmu gen bir
adam, mesleini talyan kimliinin dikkate alnmayaca bir
ekilde cra etmek istemektedir. te yandan, bir talyan olarak
gen doktor Yanke?7 olan meslektalarna kendisini kabul ettir
mekte zorluk ekmektedir. Bir gn hi beklenmedik bir ekilde,
kasabann en mehur cerrahiarndan birinin kendisinin bir has
tasn onun yerine ameliyat etmesi iin davetini alr. Gen adam,
bunu ehirdeki iyi doktorlarn tavsiye sistemine nihayet kabul
edildiinin bir iareti olarak dn r. Fakat hasta muayenehane
sine geldiinde ise, bunun bir yasa d krtaj vakas olduunu
anlar. Ancak gen doktor hatal bir mantk yrterek bu teklifi,
ona hasta gnderen mehur cerrah ile geliecek dzenli bir iliki
nin balangc olarak grp operasyonu gerekletirir. Yaptnn
yanl olduunu bilse de bunu, kariyerini gelitirmek iin yapl
mas gereken zorunlu bir ey olarak dnr.

Fakat biz, bir kereye mahsus sapkn bir davranta bulunmu

bir kiiden daha ziyade, uzun bir zaman diliminde sapknlk
rnts gsteren, sapknl bir yaam tarzna eviren, kimlii
ni sapknlk davran rnts etrafnda kuran kii ile ilgileni
yoruz. Bizim merak ettiklerimiz ecinsellii arada bir deneyim-
26 Guido D'Agosrino, Olives on the Apple Tree (New York: Doubleday, Doran,
1 940) . Bu romana dikkarimi ektii iin Everen C. Hughes'a ninnenarm.
27 TS.N .: Yankee deyiminin ilk olarak Amerika'daki i sava srasnda Gney
liler tarafndan snrgeci olarak grdkleri Kuzeyiiieri tanmlamak zere
kullanld dnlmektedir. Gneyliler arasnda Kuzeyiiierin bu ekilde
isimlendirilmesi halen yaygndr. re yandan gnmzde deyimin, kulla
nan gruba gre deien anlamlar da mevcuttur. Gneyli olmayan Amerika
llar arasnda Yankee, New England blgesindeki ngiltere kkenli kolonyal
yerleimcilere ve onlarn miraslarna gnderme yapmak zere kullanlr.
Amerika dnda gruplar iinse Yankee Beyaz Amerikallar ve Amerikal as
kerleri imleyen olumsuz bir nirelemedir.
 SAPKINLIK TRLER: ARDIIK MODEL 53

leyenler (Kinsey Raporu'nda28 saylar artc derecede yksek

aranlara ulaanlar) deil, yetikin hayat boyunca ecinsel eylem
rntsn izleyen kiilerdir.

Arada bir yaplan sapkn eylemden daha dzenli bir sapkn

eylem rmsne geie sebep olan mekanizmalardan biri, sap
kn isteklerin ve ilgilerin gelimesidir. Bu sreci, nmzdeki
sayfalarda esrar mptelasnn kariyerini ele alrken daha ayrntl
olarak inceleyeceiz. imdilik unu sylemek yeterli olacaktr:
Pek ok sapkn davran, toplumsal olarak renilen isteklerden
doar. Kiinin sz konusu davran az ya da ok dzenli bir e
kilde yapmaya balamadan nce, bu davrantan duyaca haz
Iara ilikin hibir fikri yoktur. Kii bu hazlar, daha deneyimli
sapknlada iletiimi srasnda renir. Yeni deneyim trlerinin
farkna varmay ve bunlar haz olarak yaamay renir. Yeni bir
eyi denemeye ilikin geliigzel bir merak, halihazrda bilinen
ve deneyimlenmi bir eye ilikin yerleik bir beeni haline ge
lir. Sapkn isteldendirmelerin ifade edildii kelime haznesinin
ierii, kelimeleri kullananlarn, onlar, baka sapknlada olan
iletiimleri sonucunda rendiklerini gstermektedir. Ksacas
28 T. S. N.: Indiana niversitesi'nde retim yesi olarak grev yapm, bi-
yoloji, entomoloji, zooloji ve seksoloji alanlarnda uzmanlam ve Kinsey
Institute for Research in Sex, Gender and Reproduction' kurmu olan Pro
fesr Alfred Kinsey'in ( 1 894- 1 956) nclnde gerekletirilen ilk geni
kapsaml ve yz yze grmelere dayal aratrnaya gnderme yapan Kin
sey Raporlar, Saunders tarafndan iki ayr kitap olarak baslmnr: Sexu
al Behavior in Human Male ( 1 948) ve Sexual Behavior in Human Female
( 1 953). Her iki alma da yaynlandklarnda Amerikan kamuoyunda ok
by[ik bir aknlk ve fke ile karianm ve ateli tartmalara neden ol
mutur. Aratrma hem tabu acidedilen meseleleri ele al hem de cinsellie
dair var olan geleneksel inanlar sarsan bulgular sebebiyle, Amerika' nn
1 940'lar ve 1 950'lerde heteroseksel evlilii, aileyi ve cinsellii kutsayan
muhafazakar kltrel ikliminde bir bomba etkisi yaratmtr. Becker'n da
gnderme yapt zere, Kinsey aratrmasnn tartmaya sebep olan en
nemli sonularndan biri hem erkeklerin hem de kadnlarn nemli bir
ksmnn kendilerini ecinsel olarak adlandrmadklar halde en az bir kez
ecinsel ilikiyi deneyimledikleridir. Kinsey'in pek de sradan olmayan ki
isel ve bilimsel hayat bir flme de konu olmutur (Bkz., Kinsey: Let's Talk
About Sex [2004, Ynetmen & Senarist: Bill Condon]).
54 HARCLER

kii, belli bir sapkn eylem etrafnda rgtlenmi bir alt kltrn
paras olmay renir.

Sapkn gdler, davranlarn neredeyse tm mahrem bir

ekilde tek bana gerekletiriliyar olsa dahi, toplumsal bir ni
telie sahiptir. Bu tr durumlarda kiiyi kltrn iine dahil
ederken yz yze iletiimin yerini eitli iletiim aralar alabi
lir. Daha nce deindiim pornografk fotoraflar mstakbel
alclarna, stilize edilmi bir dil iinde tanmlanmlard. Sra
dan kelimeler, belli hazlar tahrik etmek iin tasarlanm teknik
ksaltnalar iinde kullanlyorlard. "Esaret" kelimesi, rnein,
kelepelerle ya da deli gmlekleriyle zapt edilmi kadnlarn fo
toraflarna gnderme yapmak zere defaten kullanlmaktayd.
Kimse bunlarn ne olduunu ve bunlardan nasl haz alnacan
renmeden "esaret fotoraflarna'' kar bir beeni gelitirmez.

istikrarl bir sapkn davran rnts ina etme srecindeki

ok nemli evrelerden biri, yakalanma ve kamusal olarak sapkn
etiketini yeme deneyimi olabilir. nemli olan, kiinin bu evrede
ne yapacandan ziyade, dierleri tarafndan ne yaplaca, i
nerren kuraln karl olan yaptrrnn kiiye uygulanp uygu
lanmayacadr. Her ne kadar cezann infaznn gerekletii ko
ullar ilerleyen sayfalarda daha ayrntl olarak ele alacak olsam
da burada iki tespiti paylamakta fayda gryorum. ncelikle,
hi kimse sapkn davran fark etmedii ya da bu davrann ce
zalandrlmas talebinde bulunmad halde, uygunsuz davranan
kiinin kendisi, yasa uygulayc gibi davranabilir. Kii kendisini
sapkn olarak niteleyebilir ve davran sebebiyle kendini yle ya
da byle cezaland rab ilir. kinci olarak psikanalistlerin tarif ettii
vakalara benzer vakalar sz konusu olabilir. Bu durumda kii,
gerekten yakalanmak ister ve sapkn davrann yle bir tarzda
cra eder ki, yakalanacandan neredeyse tmyle emindir.

Her halkarda, yakalanmann ve sapkn etiketini yemenin,

kiinin sonrasndaki toplumsal katlm ve benlik imgesi asn
dan ok nemli sonular vardr. En nemli sonu, kiinin ka-
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL 55

musa! kimliindeki arpc deiimdir. Uygunsuz bir davranta

bulunmak ve bunu yaparken yakalanm olmak, kiiyi yeni bir
statye yerletirir. Artk daha nce olduu varsaylan kiiden ok
daha farkl bir kii olduu ifa edilmitir. "Nono", "esrarke",
"deli" ya da "kak" etiketi yiyebilir ve buna gre muamele grr.

Sapkn kimliini stlenmenin sonularn zmlernek iin,

Hughes'un temel stat nitelikleri ve ikincil stat nitelikleri ara
snda yapt ayrm kullanalm.29 Hughes, ou toplumsal stat
nn kimin dahili kimin harici olduunu belirlemeye yarayan bir
tane kilit zellii olduuna dikkat eker. rnein meslei dok
torluk olan biri, bunun dnda ne olursa olsun, gerekli koulla
r yerine getirdiini ve doktor olarak alma ehliyeti olduunu
gsteren bir sertifkaya sahiptir; bu temel niteliktir. Hughes'n
da iaret ettii gibi, toplumumuzda bir doktorun ayn zamanda
eitli ikincil niteliklere sahip olmas enformel olarak beklenir:
ou insan doktorun st orta snf mensubu, beyaz, erkek ve
Protestan olmasn bekler. Eer kii bu ldere uymuyorsa o za
man ortada bir tuhaflk var duygusu oluur. Benzer ekilde, her
ne kadar ten rengi, kimin zenci kimin beyaz olduunu belirleyen
temel bir stat nitelii olsa da zencilerin belli stat nitdilderine
sahip olmas ancak dierlerine sahip olmamas enformel olarak
beklenir. nsanlar bir zencinin doktor ya da niversite profes
r olduunu rendiklerinde arrlar ve bu durumu tuhaf bu
lurlar. Kiiler genellikle temel stat niteliini tarlar ama gayri
resmi olarak beklenen baz nitelikleri tamayabilirler. rnein
bir kii doktor olabilir; ama ayn zamanda kadn ya da zenci de
olabilir.

Hughes'un bu olguda yapt zmleme (kiinin bir stat

ye dahil olmak iin gerekli formel niteliklere sahip olabileceine
ancak buna uygun den ikincil stat niteliklerine sahip olma
d takdirde tam yelikten men edilebileceine iaret ederek)
iyi planlanm, arzu edilen ve arzu edilebilir statlere ilikindir.
29 Everen C. Hughes, "Dilemmas and Comradictions of Status", American
journal oJSociology, L (Mart, 1 945), ss. 353-359.
56 HARCLER

Fakat ayn sre, sapkn statlerinde de ortaya kmaktadr. Bir

sapkn nitelie sahip olmak, genelletirilmi bir sembolik dee
re sahip olabilir. yle ki insanlar otomatikman, sapkn nitelie
sahip olan kiinin, bu nitelikle ilikili olduu ne srlen dier
nitelikleri de tadn varsayarlar.

Sulu olarak etikedenrnek iin kiinin yapmas gereken tek

ey sadece bir tane su ilemesidir. Kavramn gerekte resmi ola
rak tad anlam da budur. te yandan sulu kelimesi, sulu
etiketini tayan herkesin sahip olduu varsaylan ikincil nite
likleri tanmlayan saysz arm da iinde barndrr. Bir kez
hrszlk yapmaktan mahkum olmu ve dolaysyla da sulu ola
rak mimlenmi bir adamn baka evlere de girmesi muhtemel
bir kii olduu varsaylr. Bir su ilendiinde olaan phelileri
sorguya almak zere toplayan polis de bu varsaymla hareket
etmektedir. Dahas hrszlktan dolay sulu olarak etiketlenmi
bir adam "yasaya saygs olmayan" biri olduunu gsterdii iin,
baka tr sular ileme ihtimali olan biri olarak da dnlr.
Dolaysyla, bir sapkn davran sonucunda bir kiinin yakalan
m olmas, o kiinin baka alardan da sapkn ya da istenmeyen
olarak alglanmas ihtimalini arttrr.

Hughes'n analizinde iimize yarayacak ve dn alabilecei

miz baka bir e daha vardr: temel statler ve ikincil statler
arasndaki fark.30 Baz statler, baka toplumlarda olduu gibi
bizim toplumumuzda da dier statlerin nne geer ve belli bir
ncelie sahiptirler. Irk bunlardan biridir. Zenci rkna mensup
olmak, toplumsal olarak tanmland haliyle pek ok durumda
dier stat gstergelerine baskn kacaktr. Bir zencinin doktor
veya kadn ya da orta snfa mensup olmas; "onun her eyden
nce bir zenci olduu" gereiyle ilgilenildii, zenci olmasnn
dndaki dier tm niteliklerinin daha sonra hatrianmak zere
geri plana irildii, nyargya dayanan algsal bir muameleye ma
ruz kalmasn engellemeyecektir. Sapkn stats (ne tr sapkn-
30 A.g.e.
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL 57

lk olduuna bal olarak) bu tr bir temel statdr. Kii, bu sta

ty bir kural inemenin sonucu olarak edinir ve sapkn olarak
tehis edilmek, dier pek ok eyden daha nemli grnebilir.

Bu kii daha baka hibir nitelemeye maruz kalmadan nce

sapkn olarak tehis edilecektir. Soru udur: "Ne tr bir insan
bylesine nemli bir kural iner?" Ve yant verilir: "Bizden
farkl olan biri; ahlakl biri olarak davranamayan ya da davran
mayacak olan biri; dolaysyla da baka temel kurallar da i
neyebilecek olan biri." Sapkn tehisi bir denetim mekanizmas
haline gelir.

Bir kiiye, yalnzca belli bir durumda sapknm gibi davran

mak yerine, sanki genel olarak sapknm gibi davranmak, kendi
ni gerekletiren bir kehanet retir. Bu durum kiiyi, insanlarn
ona ilikin sahip olduu imgeye uyacak bir biimde ekiilen
dirrnek zere ileyen eitli mekanizmalarn harekete gemesini
salar.31 ncelikle bir kii sapkn olarak tehis edildikten sonra,
daha geleneksel gruplardan dlanmaya eilimlidir. Eer sz ko
nusu sapkn eylemin bilgisi kamusallamayp bir tepkiye yol a
masa ve gizli kalm bu eylemin dourduu sonular dorudan
toplumdan yalnlmaya sebep olmasa da kii, bir kez sapkn ola
rak etiketlendikten sonra dlanma neredeyse kanlmazdr. r
nein ecinsel olmak, bir kiinin bir broda i yapma kabiliyetini
etkilemeyebilir. Ancak ecinsel olarak tannmak, orada almay
imkansz hale getirebilir. Benzer ekilde, uyuturucularn etkileri
kiinin alma kabiliyetini olumsuz etkilemeyebilir; ancak ba
ml olarak tannmak, muhtemelen kiinin iini kaybetmesine
yol aacaktr. Bu tr durumlarda kii, hibir ekilde inemek
eilimi ya da istei tamad geleneksel kurallara uymakta zor
lanr ve zorunlu olarak bu alanlarda da kendini sapkn olarak bu
lur. Sapknlnn kefedilmesi sonucu "saygn" bir iten yoksun
braklan ecinsel, ecinsel olup olmadnn pek de nemsen
nedii marjinal ilere savrulabilir. Uyuturucu mptelas kii,
31 Bkz., Marsh Ray, "The Cycle of Abscinence and Relapse Among Heroin
Addicrs", Social Problems, 9 (Gz, 1 96 1 ) , ss. 132- 1 40.
58 HARCLER

saygn iverenlerin kendisiyle almay reddetmeleri sonucunda

soygunculuk ya da hrszlk gibi yasal olmayan faaliyetlere gir
mek zorunda kalabilir.

Sapkn kii, yakaland zaman da neden byl biri olduuna

ilikin var olan umumi tehise ve yargya dayanan bir muamele
grr. Bu muamelenin kendisi de artan bir sapknlk retebilir.
Yaygn olarak uyuturucunun sunduu uygunsuz haziara kar
koyamayan, zayf irade sahibi biri olduuna inanlan baml,
baskc bir muamele grr. Kii, uyuturucu kullanmaktan men
edilir. Baml, uyuturucuyu yasal yollardan edinemedii iin
de bu kez, yasa d yollar denemek zorunda kalr. Bu durum,
uyuturucu pazarnn yeralt dnyasna indirilmesini zorunlu k
lar ve uyuturucu fyatlarn mevcut yasal piyasa fyatnn ok
stne, ok az sayda insann ancak bir maala satn almaya g
cnn yerebilecei bir seviyeye sratr. Dolaysyla bamlnn
sapknlnn tedavisi, bamlnn alkanln devam ettirebil
mesi iin muhtemelen onu hileye ve sua ynelmeye zorlayacak
tr.32 Bu davran da sapkn eyleme ikin niteliklerin bir rn
olmaktan ok sapknla verilen kamusal tepkinin rndr.

Daha genel bir ekilde ifade etmek gerekirse; sapknlara reva

grlen muamele, ou insan iin eriilebilir olan gndelik ya
amn rutinlerini srdrebilme aralarn sapknlardan esirger.
Bu esirgemeden doan mahrumiyet sebebiyle de sapkn kii,
zorunlu olarak yasa d rutinler gelitirmek durumunda kalr.
Yukarda deerlendirilen vakalarda olduu gibi kamusal tepki
nin, sapkn olarak etiketleneo kii zerindeki etkisi dorudan
ya da sapknn yaad toplumun btnlemi karakterinin bir
sonucu olarak dalayl olabilir.

Toplumun btnlemi karakterinden kastm udur: Bir faa

liyet alanndaki toplumsal dzenlemeler, baka alanlardaki dier
32 Bkz., Drug Addiction: Crime or Disease? Imerim and Fina! Reporrs of the
]o int Committee of the American Bar Assodation and the American Me
dical Assodation on Narcotic Drugs (Bloomington, Indiana: Indiana Uni
versity Press. 1 96 1 ).
 SAPKINLIK TRLERi: ARDIIK MODEL 59

faaliyetlerle belirli ekillerde kaynam ve dier dzenlernelerin

varlna baml hale gelmitir. Dans mzisyeni vakasn ince
lerken greceimiz zere, belli alma hayat biimleri belli aile
hayat biimlerini gerektirir.

Pek ok sapknlk tr, hayatn baka alanlarndaki beklen

tilerle kaynamay beceremedii iin sorunlar yaratr. Ecinsel
lik buna bir rnektir. Ecinseller, normal cinsel ilgiler ve evlilik
eilimleri varsaymnn verili kabul edildii btn toplumsal
etkinlik alanlarnda sorun yaarlar. Byk irketler ya da sanayi
iletmeleri gibi istikrarl alma rgderinde ou zaman baa
rl olacak bir adamn evlenmesinin beklendii anlar vardr. Ki
inin bekleneni yapmamas, kurumdaki baans iin gerekli olan
eyleri yapabilmesini gletirecek ve dolaysyla da ihtiraslarna
ket vuracaktr. Evlenme gereklilii, ou zaman normal bir er
kek iin bile yeterince byk sorunlar yaratr. Ecinsel bir erkei
ise, neredeyse imkanszlklarla dolu bir konuma sokar. Benzer
ekilde, heteroseksel kabadayln, grup iindeki saygnl ko
rumak iin gereldi olduu baz "erkek mesleklerinde" ecinsel
kii aikar skntlar yaar. Bakalarnn beklentilerini karlaya
mamak, kiiyi, normalde kendiliinden gereklemesi beldenen
eylere eriebilmek iin sapkn birtakm yollar denemeye zorla
yabilir.

Kukusuz, yukardaki gzlemlerin ima ettiinin aksine, sap

kn bir davran nedeniyle yakalanan ve sapkn olarak etiket
lenen herkes kanlmaz olarak daha fazla sapknlk ynnde
ilerlemez. Kehanetler her zaman kendilerini dorulamaz; meka
nizmalar her zaman almaz. Artan sapknla doru, hareketi
yavalatan ya da durduran etkenler nelerdir? Hangi koullar al
tnda bu etkenler iin iine dahil olur?

Artan sapknla kar kiinin nasl baklk kazanabilece

ine ilikin bir neri, yakn zamanda ecinsellerle para karl
cinsel mnasebette bulunan ocuk sulular zerine yaplm bir
60 HARiCILER

almada yer almaktadr.33 Bu olanlar mzmin yetikin ecin

sellere fahielik hizmeti sunarlar. Ancak kendileri ecinsel olmaz
lar. Bu cinsel sapknlk trne devam etmemelerini birka neden
aklar. ncelikle, bu ocuklar yalan kk olduu iin polis
tarafndan korunurlar. Ecinsel bir faaliyette bulunurlarken ya
kalandklan takdirde, her ne kadar asl "istismar eden" kendileri
de olsa "istismar edilen" olarak grleceklerdir; byle durumlar
da yasaya gre asl sulu yetikinlerdir. kinci olarak bu ocuklar,
itirak ettikleri ecinsel faaliyetleri, para kazanmak iin hrszlk
vb faaliyetlerin aksine daha hzl ve daha gvenli olarak grrler.
nc olarak, bu ocuklarn arkada gruplarndaki standartlar
ecinsel mnasebete izin verirken bu faaliyetin sadece bir tr
n, yani bir para kazanma faaliyeti olarak ecinsel mnasebe
ti ho grr. Fahielik yapadarken zel bir zevk almalan ya da
ilikiye girdikleri yetikinin kendilerine gzel szler sylemesine
izin vermeleri ise yasaktr. "Olan", bu kurallar inemesi ya da
normal heteroseksel faaliyetten tmyle sapmas durumunda,
arkadalar tarafndan ok sert bir biimde cezalandrlr.

Eer kiinin ilk kez yakaland durum, onun hala olas dav
ran biimleri arasnda seim yapabilecei bir ana denk gelirse
yakalanmak, artan sapknla yol amayabilir. Kii, yapt eyin
nihai ve can yakc sonularyla ilk kez yz yze gelerek sapknlk
yolunda ilerlemek istemediine karar verebilir ve yolundan d
nebilir. Eer doru tercihi yaparsa geleneksel toplulua yeniden
kabul edilecektir; ama yanl hareketi yaparsa dlanacak ve ken
dini, artan sapknlk dngsnn iinde bulacaktr.

Uyuturucu bamllar rneinde Ray, sapknlk dngs

n tersine evirmenin ne kadar zor olabileceini gsterir.34 Ray,
uyuturucu bamllarnn sklkla kendilerini tedavi etmeye a
ltklanna iaret eder. Bu kiilerin iyileme giriimlerinin altn
da yatan temel neden ise, grlerine sayg duyduklar baml
33 Albert J. Reiss, Jr., "The Social Integration of Queers and Peers", Social
Problems, 9 (Gz, 1 9 6 1 ) , ss. 1 02-1 20.
34 Ray, a.g.e.
 SAPKINLIK TRLER: ARDIIK MODEL 61

olmayan kiilere kendilerinin, aslnda onlarn dnd kadar

kt insanlar olmadklarn gstermektir. yileip baarl bir e
kilde bamllklarnn stesinden geldiklerinde ise, byk bir
hayal krkl iinde, insanlarn hala kendilerine baml mua
melesi yaptklarna tank olurlar (yle grnyor ki, bunun al
tnda yatan "bir kez canki, her zaman canki"35 mantdr) .

Bir sapknn kariyerindeki son hamle, organize bir sapkn

grubuna dahil olmaktr. Sapkn bir kiinin, organize bir sapkn
grubun iine kalc olarak dahil olmas -ya da halihazrda bunu
yaptn fark ettiinde ve bu durumu da kabullendiinde- ken
disine ilikin algsna ok gl bir etki yapar. Bir keresinde
uyuturucu bamis bir kadn bana, gerekten "oltaya takld
n" hissettii ann, bir tane bile uyuturucu bamis olmayan
arkadann kalmadn fark ettii an olduunu sylemiti.

rgtl sapkn gruplarn yelerinin elbette ortak bir nokta

lar vardr: sapknlklar. Bu onlara, ortak bir kaderi paylatklar,
ayn geminin yolcusu olduklar hissini verir. Ortak bir kaderi
paylatklar hissinden, yani benzer sorunlarla boutuklar his
sinden bir sapknlk alt kltr doar: dnyann nasl bir yer
olduuna ve onunla nasl ba etmek gerektiine ilikin perspek
tifler ve anlaylar dizgesi ile perspektifiere dayal bir rutin akti
viteler dizgesi. Bylesi bir gruba yelik, sapkn kimlii pekitirir.

rgtl bir sapkn gruba mensubiyetin, sapknn karyeri

asndan eitli sonular vardr. ncelikle sapkn gruplar, sap
kn bireylere nazaran, konumlarn rasyonelletirmeye daha fazla
itilirler. En u noktada, sapkn faaliyetleri iin olduka karmak
tarihsel, yasal ve psikolojik rasyonelletirmeler gelitiren gruplar
vardr. Ecinsel topluluk buna iyi bir rnektir. Ecinseller tara
fndan ecinseller iin hazrlanm dergiler ve kitaplar, tarihte var
olan ecinseller hakknda tarihsel makaleler ierirler. Bu dergi ve
kitaplarda, ayn zamanda, ecinselliin normal bir cinsel tepki
olduunu gstermek zere kaleme alnm cinsiyerin biyolojisi-
35 T. S. N: "Baml" anlamna gelir (argo) .
62 HARCLER

ne ve fzyolojisine ilikin makaleler de yer alr. ilaveten, ecinsel

ler iin sivil zgrlkleri savunan hukuki makaleler de vardr.36
Birlikte ele alndklarnda btn bu kaynaklar, aktifbir ecinsele
ona neden byle olduunu, bakalarnn da kendisi gibi olduu
nu ve neden byle olmasnn kabul edilebilir olduunu akla
yan ie yarar bir felsefe sunarlar.

Her ne kadar nadiren ecinsellerinki kadar iyi gelitirilmi

olsa da sapkn gruplarn ou, kendilerini merulatran bir ge
rekeye (ya da "ideolojiye") sahiptir. Daha nce de iaret ettiim
gibi, bu tr gerekeler sapknlarn kendi davraniarna ilikin
halen sahip olabilecekleri olumsuz tutumlar etkisizletirmede
kullanlrken ayn zamanda baka bir iieve de sahiptirler. Bu
gerekeler kiiye, balad faaliyet trn devam ettirmesi iin
akla yatkn nedenleri de sunarlar. Kukularn gerekeleri benim
seyerek gideren kii, bu gerekeleri benimserneden nce mm
kn olandan daha ilkeli ve tutarl bir sapknlk trne geer.

Daha rgtl bir sapkn gruba dahil olunduunda gerek

leen ikinci ey ise udur: Kii, sapkn faaliyetini asgari sorunla
devam ettirmeyi renir. inedii yasann dayatmasndan ka
nmakta karlat btn sorunlarla bakalar ondan nce kar
lamtr. zmler halihazrda bulunmutur. Dolaysyla gen
hrsz, ona alnm mcevherden yakalanmadan kurtulmann
yolunu gsterecek olan kendinden daha deneyimli yal hrsz
ile tanr. Her sapkn grup, bu tr meseleler hakknda byk
bir deneyime sahiptir ve yeni ye de bu deneyimleri ok abuk
kapar.
Nitekim rgtl ve kurumsallam bir sapkn gruba giren
sapkn, daha nce hi olmad kadar, yapt eyi yapmaya de
vam etme eilimindedir. Bir yandan beladan nasl kanacan,
te yandan da yapt eyi yapmaya devam etmesini merulat
ran gerekeyi renmitir.

Deinneye deer bir olgu daha vardr. Sapkn gruplarn ge-

36 One ve 7he Mattachine Review bu kategoride incelediim dergilerdir.
 SAPKINLIK TRLER: ARDIIK MODEL 63

rekeleri, geleneksel ahlaki kurallarn, geleneksel kurumlarn ve

btn geleneksel dnyann tmden reddini ierme eiliminde
dir. Sapkn bir alt kltr ilerleyen sayfalarda dans mzisyenlii
vakasn ele alrken inceleyeceiz.
NC BLM
 ESRAR KULLANlClSI OLMAK

Amerika Birleik Devletleri' nde, saylar tam olarak bilinme

mekle birlikte, ama muhtemelen ok sayda insan esrar kullan
maktadr. nsanlar, yasa d ve onayianmayan bir faaliyet olma
sna ramen esrar kullanrlar.

Esrar kullanm olgusu zellilde psikiyatristlerin ve yasa ko

yucularn youn ilgisine mazhar olmutur. Sapkn olarak g
rlen davran zerine yaplan aratrmalar rneinde olduu
gibi, esrar kullanm zerine yaplan aratrmalar da temelde u
soruyla ilgilenirler: "Bunu neden yapyorlar?" Esrar kullanmn
aklamaya ynelik giriimler arlkl olarak u aldamay be
nimserler: Bir kiide var olan belli bir davran biimi, onu bu
davrana sevk eden ya da tevik eden bir kiilik zelliinin r
ndr. Esrar kullanm vakasnda bu zelliin genellikle psiko
lojik olduu dnlr: muhayyelden ve kiinin yzleemedii
psikolojik sorunlardan ka ihtiyac. 37
37 Bu yaklamn rnekleri olarak unlara baknz: Eli Marcovitz ve Henry ].
Meyers, "The Marihuana Addict in the Army", \Vtr Medicine, VI (Aralk,
1 944), ss. 382-39 1 ; Herberr S. Gaskill, "Marihuana, an Intoxicant", Ameri
canjournal ofPsychiatry, Cil (Eyll, 1 945), ss. 202-204; Sol Charen ve Luis
Perelman, "Personaliry Studies of Marihuana Addicts", American, journal of
Psychiatry, Cil (Mart, 1 946), ss. 674-682.
68 HARCLER

Bu tr kurarnlarn esrar kullanmn laykyla aklayabildik

lerini dnmyorum. Gerekten de esrar kullanm sapkn
lk kurarnlar iin ilgin bir rnektir; nk esrar kullanmnda
sapkn istekler sapkn faaliyeti deneyimierne srecinde geliirler.
Karmak bir sav, birka kelime ile ifade etmek gerekirse: [Esrar
kullanmnda, t. s. n.] sapkn istek ya da drtlerin sapkn dav
rana yol amas yerine, sre tersi ynde iler; sapkn davran
zaman iinde sapkn drtleri retir. Belirsiz istek ve drtler
-bu rnekte muhtemelen ok sklkla uyuturucunun yaataca
deneyime ilikin merak-, kendisi elikili olan fiziksel deneyime
ilikin toplumsal yorumlar yoluyla belirli davran rntlerine
dntrlrler. Esrar kullanm, kiinin esrar kullanmaya ve
esrada yapabileceklerine ilikin kavraynn bir rndr. Bu
kavray da kiinin uyuturucuyla deneyimi arttka geliir. 38

Bu ve bir sonraki blmde sunulacak aratrma, esrar kulla

ncsnn kariyerini ele almaktadr. Bu blmde kiinin esrada
dolaysz fiziksel deneyiminin geliimine bakacaz. Bir sonraki
blmde ise, uyuturucu kullanmna ilikin ortaya km e
itli toplumsal denetimlere kar gelitirilen tepki biimini ele
alacaz. Burada anlamaya altmz ey, esrar en nihayetinde
keyif iin kullanmaya yneiten tavr ve deneyimde yaanan de
iimler silsilesidir. Sorunu bu ekilde koymak, baz aklamalar
gerekli klar. Esrar bamllk yapmaz; en azndan alkol ya da
dier uyuturucu maddelerinin yarattna benzer bir bamllk
yaratmaz. Kullananlar ne yoksunluk hissederler ne de esrar iin
kar konamaz bir istek duyarlarY En yaygn kullanma biimi
"elencelik" olarak tanmlanabilir. Esrar, arada bir ve kullanc
nn deneyimiedii keyif iin kullanlr. Bu, bamllk yaratan
dier uyuturucularla karlatrldnda grece sradan bir dav
ran trdr.
38 Bu kuramsal bak as, George Herben Mead'in Mind, Self, and Society
(Chicago: University of Chicago Press, 1 934), ss. 277-280, kitabndaki tar
tmalara dayanmaktadr.
39 Karlanrnz, Rogers Adams, "Marihuana", Bul/etin ofthe New York Aca
demy o/Medicine, XVIII (Kasm, 1 942), ss. 705-730.
 ESRAR KULLANICISI OLMAK 69

New York ehri Belediyesi'nin Esrar Komitesinin hazrlad

rapor u noktay vurgulamaktadr:
Bir kii uzun sredir esrar kullanan deneyimli bir iici
olabilir ve gnll bir ekilde, herhangi bir dayanlmaz istek
duymakszn ya da yoksunluk belirtileri gstermeksizin kullan
may brakabilir. Ayn kii, belli bir zaman sonra tekrar esrar
kullanmaya balayabilir. Bazlar ise, haftada bir iki kez ya da
"sosyal ortam'' imeyi gerektirdiinde ien "nadir iiciler" ola
rak kalmaya devam edebilirler. Aratrmaclarmzdan birinin
esrar kullananlarla zaman zaman arkadalk yapmasn istedik.
Aratrmac, sohbet esnasnda esrar ime konusunu ayordu.
Bunu yaptnda ise, esrar kullananlar istisnasz olarak ararr
macnn esrar imek istediini ima ettiini dyorlard. He
men bir tane "cigara" bulmaya alyorlar; bulamazlarsa da
aratrmacyla birlikte sanki hibir ey olmam gibi sakin bir
ekilde daha nce yaptklar eyi yapmaya, rnein hayata ya
da havuzda yzp elenmeye ilikin sradan sohbetlerine kal
dklar yerden devam ediyorlard. Kullananlarda, uyuturucuya
duyulan arzunun karlanamamas sonucu oluan yoksunlua
benzer hibir belirti gzlenmiyordu. Bu gzlemin ok nemli
olduunu dnyoruz; nk bu durum, dier uyuturucu
kullanclarnn deneyimlerinden ok farkldr. Morfn, kokain
ya da eroin bamis biri benzer bir durumla karlatnda
bu, o kiinin uyuturucuyu elde edebilmek iin zorlayc bir
tutuma girmesine yol aar. Eer uyuturucuyu elde edemezse o
zaman da ok ak fiziksel ve zihinsel fke belirtileri ortaya
kar. Bu farkl durumlar, esrar kullanmna ilikin tbbi anlamda
gerek bir bamlln sz konusu olmadnn olas bir kant
olarak deerlendirilebilir. 40

"Keyif iin kullanm" ifadesiyle, davrann zorlayc (compul

sive) olmayan ve sradan niteliini vurgulamak istiyorum. (Ayn
zamanda esrarn yalnzca itibar deeri iin, belli tr bir kii ol
duunuzun simgesi olarak ve hibir keyif alnmadan kullanld
nadir rnekleri de darda braknay amalyorum.)
40 The New York City Mayor's Committee on Marihuana, 7he Marihuana
Problem in the City of NewYork (Lancasrer, Pennsylvania: Jacques Caneli
Press, 1 944), ss. 1 2 - 1 3 .
70 HARCLER

Birazdan sunacam aratrma, esrar kullanmn, kulla

ncnn baz psikolojik zellikleriyle ilikilendiren kuramlar,
istatistiki anlamda kesinlii olan bir teste tabi tutacak biimde
tasarlanrnamt. Yine de aratrma, psikolojik kurarnlarn kendi
balarna esrar kullanmn aklamaya yeterli olmadklarn ve
belki de bu kurarnlarn gerekli bile olmadklarn gstermekte
dir. Bu tr psikolojik kurarnlar kantlamaya alan aratrmac
lar, hibir zaman tatminkar bir biimde zme ulatrlamayan
iki byk zorlukla karlarlar. Burada sunulan kurarn ise, bu
zorluklardan kanmaktadr. ncelikle, yatknl terikleyen baz
psikolojik zelliklerin varlna dayanan kuramlar, yaplan her
aratrmada saylar kayda deer miktarlara ulaan ve davrann
sebebi olarak dnlen zellik ya da zellikleri tamayan kul
lanclar grubunun varln aklayamamaktadr.41 kinci olarak
psikolojik kuramlar, bir kiinin esrara ilikin davranlannda za
manla gzlenen byk deiiklii aklamakta da glk eker
ler. Mesela bir kii, belirli bir sre esrar keyif almadan kullana
bilir. Daha sonra ise, keyif almak iin kullanmaya balayabilir ve
bunu da isteyerek yapabilir hale gelebilir. Ve daha sonra yeniden,
esrar keyif almak iin kullanma yerilerini kaybedebilir. Kulla
ncnn szde "ka" ihtiyacn n plana karan kuramn bak
asndan aklanmas zor olan bu deiimler, kiinin maddeye
ilikin algsndaki deiimierin sonucu olarak rahatlkla anlala
bilir. Benzer ekilde esrar kullancsn, esrar kendisine keyif ve
rici bir madde olarak grmeyi renmi biri olarak dnrsek
eer, psikolojik olarak "normal" kullanclarn varln anlamak
ta da hi zorlanmayz.

Aratrnay yaparken analitik trnevarm yntemini kullan

dm. Kiinin tavrnda ve deneyimindeki deiimler silsilesinden
genel bir karm elde etmeye altm. Bu deiimler, kii esra-
41 Karlatrnz, Lawrence Kolb, "Marihuana'', Federal Probation, II (Tem-
muz, 1 938), ss. 22-25 ve Walter Bromberg, "Marihuana: A Psychiatric
Study", journal of the American Medical Association, CXIII (Temmuz 1 ,
1 939) , s. l l .
 ESRAR KULLANICISI OLMAK 71

r keyif iin kullanmaya istekli olduunda ve kullanabildiinde

hep yaanrken; keyif iin kullanmaya isteksiz olduunda hi
yaanmyor ya da sreklilik arz etmiyordu. Kullanlan yntem,
aratrmada ele alnan her bir vakann bu varsaym dorulama
sn gerektirir. Varsaym dorulamayan bir tane bile vaka ksa
aratrmacnn varsaymn, balangta savunduu fikri yanlla
yan rnee uygun ekilde deitirmesi gerekirY

Keyif iin esrar kullanmnn oluumuna ilikin varsaymm

gelitirmek ve snamak zere, esrar kullanclaryla elli tane m
lakat yaptm. Bu almay gerekletirdiim zamanlarda birka
yldr bilfiil almakta olan profesyonel bir dans mzisyeniy
dim. lk mlakatlarm mzik iinde tantm insanlarla yap
tm. Bu kiilerden, deneyimlerini paylamak isteyebilecek kulla
nclar benimle tantrmalarn istedim. Uyuturucu maddelere
ilikin aratrma yapmakta olan meslektalann da bana, zerin
de altm varsaymm snamaya yetecek kadar malzemenin
yan sra, esrar kullanmna ilikin de tatmin edici bilgiler ieren
mlakatlar kullanmama izin verdiler.43 Her ne kadar, yaptm
elli mlakatn yars mzisyenlerden oluuyarsa da dier yars
iilerden, makine teknisyenlerinden ve eitli meslek dallarnda
alanlardan oluuyordu. Kullandm rneklem, elbette, hi
bir adan "tesadfi" bir rneldem deildi. rneklem seimini
yaptm evren kimse tarafndan bilinmediinden tr, aratr
mamda tesadfi bir rneklem oluturmam mmkn olamazd.

Kullanclar ile mlakatlarmda, onlarn esrar deneyimleri

nin tarihine odaklandm; esrara ilikin tutumlarndaki ve esrar
kullanm biimlerindeki nemli deiimleri ve bu deiimierin
42 Bu yncem Alfred R. Lindesmith, Opiate Addiction (Bloomington, lndiana:
Principia Press, 1 947), Blm l 'de tartlmaktadr. Bu yntem zerine
literatrde baya bir tartma yaplmtr. Bkz., zellikle, Ralph H. Turner,
"The Quest for Universals in Sociological Research", American Sociological
Review, 1 8 (Aralk, 1 9 53), ss. 604-61 1 ve burada almlanan yazn.
43 Salomon Kobrin and Harold Finestone'a bu grmeleri bana sunduklar
iin teekkr ederim.
72 HARCLER

nedenlerini anlamaya altm. Mmkn ve uygun olan durum

larda esrar kullanclarnn jargonunu kullandm.44

almam, esrar denemeye hevesli olma noktasndaki kii

ile balyor. (Kiinin bu noktaya nasl geldiini sonraki blm
de ele alyorum.) Kii, esrarn "gzellemek" iin kullanldn
bilmekte, ancak bilmekte olduu eyin gerekte ne anlama geldi
ini bilmemektedir. Deneyimi merak etmektedir; kullanmann
nasl bir ey olabilecei konusunda cahildir ve tahminlerinden
daha fazlasnn olmasndan ise korkmaktadr. Aada sralanan
evrelerin hepsinden getii ve bu evrelerde gelien tutumlar ko
rumaya devam ettii takdirde kii, frsat bulduunda esrar keyif
iin denemeye istekli ve kabiliyedi hale gelecektir.

Teknii renmek
in acemisi, esrar ilk kez itiinde genelde kafa bulmaz. Kafa
yapmasn istiyorsa genelde birka denemeyle bunu baarabi
lir. Bu durumun bir aklamas; kiinin esrarn dumann, kafa
yapacak miktarda ve biimde "doru dzgn" iine ekerneyi
i olabilir. ou kullanc, esrarn, kafa yapmas iin sigara gibi
iilmemesi gerektiinde uzlamaktadr:
ine, ekebildiin kadar ok hava ek; bilirsin ite ve . . .
Nasl anlatacan bilemiyorum. Sigara ier gibi imiyorsun.
Derin bir nefesle iine ok hava ekiyorsun; ta en derinine ka
dar gidecek gibi. Ve sonra da onu orada tutuyorsun; tutabiidi
n kadar uzun sre.

Benzeri bir teknik kullanmadan45 esrar imek, hibir etki ya

ratmayacak ve kullananda kafa yapamayacaktr:
44 T.S.N.: Becker hem mlakat esasnda kulland dilde hem de mlakadarn
metin iindeki sunumunda grme yapn kiilerin jargonuna sadk kal
maya zen gstermitir. Kukusuz Becker'n bu yaklam benimsernesinin
arkasnda, zellikle son blmde daha kapsaml olarak deindii, epistemo
lojik ve metodotojik kabuller ve ballklar yatmaktadr. Metnin Trkele
tirilmesinde ayn tavrn korunmasna zen gsterilmitir.
45 Bir eczac bu ritelin, ilac kan dolamna sokmada ar erkili bir yntem
olduuna dikkat ekiyor. Bkz., R. P. Walton, Marihuana: Arnericas New
Drug Problem (Philadelphia: J. B. Lippincott, 1 938). s. 48.
 ESRAR KULLANlClSI OLMAK 73

Bu insanlarn [kafa yapmay beceremeyenlerin]46 sorunu,

doru ekilde imemeleridir; btn mesele bu. Ya duman i
lerinde yeterince tutmuyorlar ya da havay ok alp yeterince
duman almyorlar veyahut da tam aksi, ya da bunlara benzer
eyler ite. ou kii bir trl olmas gerektii gibi imiyor;
dolaysyla da hibir ey olmuyor.

Kafa yapmadnda kullancnn sz konusu maddeyi keyif

iin kullanlabilir olarak alglamas neredeyse imkanszdr ve o
maddeye ilikin kullanma istei de artk devam etmez. Kii kul
lanc haline gelecekse eer, olaylar silsilesinde olmas gereken ilk
hamle udur: Kii esrar kullandnda ona ilikin algsnda de
iim yaratabilecek etkilerin meydana gelmesi iin, uygun ime
tekniini muhakkak renmelidir. Bylesi bir deiim, tahmin
edilebilecei zere, kiinin esrarn kullanld gruplara itiraki
nin bir sonucudur. Kii, bu gruplarda esrar gerektii gibi imeyi
renir. Bu, tekniin dorudan retilmesi ile olabilir:
Onu, sigara ier gibi iiyordum. Bana "Hayr, yle iilmez
o" dedi. "Eh, yani ite, iyice iine ek ve cierlerinde tut. Ta ki
( . . . ) bir sre." Ben de "Ne kadar tutacama ilikin bir zaman
snrlamas var m" diye sordum. "Hayr, sadece fleme istei
gelene kadar tut ve fle" dedi. Ben de sylediklerini ya da
drt kez yaptm.

Pek ok yeni kullanc cahilliklerini kabul etmekten utanrlar

ve halihazrda biliyormu gibi yaparak dolayl gzlem ve taklit
aralar kullanarak renmek durumunda kalrlar:
Yani tahmin ettiin gibi ite; sanki daha nce birok kez
kafa yapm [esrar ekmi] gibi yaptm. Kedinin [caz mzisye
ni (argo), t. s. n.] gznde salan teki gibi grnmek isteme
dim. Sanki hibir ey bilmiyormuum gibi -nasl iilecei ya da
iince ne olaca; bunun gibi eyler ite-. Onu bir atmaca gibi
izledim -gzlerimi ondan bir saniye bile ayrmadm; nk her
eyi ayn onun yapt gibi yapmak istedim-. Elinde nasl tut
tuunu, iine nasl ektiini; her eyi izledim. Sonra onu bana
46 T. S. N.: Aksi belirtilmedii srece, grmelerde yer alan keli parantez
iindeki yorumlar yazara aittir.
74 HARCLER

uzattnda gayet sakin davrandm; sanki tam da iin pf nok

tasn biliyormuum gibi. Onun tuttuu gibi tuttum ve aynen
onun ektii gibi bir nefes ektim.

Mlakatlardaki hi kimse, uyuturucunun etkilerinin ortaya

kabilecei miktarda duman iine ekmeyi salayabilecek ime
tekniini renmeden esrar keyif iin kullanmaya devam etme
miti. Ancak ve ancak bu teknik renildiinde keyif iin kul
lanlabilecek bir madde olarak uyuturucuya ilikin bir kavray
gelimesi mmkn olabiliyordu. Bylesi bir kavray olmakszn
esrar kullanm anlamsz olarak alglanyor ve kullanlmaya de
vam edilmiyordu.
Etkileri Alglamay renmek
Yeni kullanc, ime tekniini doru dzgn rendikten sonra
bile kafa yapamayabilir ve dolaysyla da maddeye ilikin keyif
iin kullanlabilecek bir ey kavrayn gelitiremez. Bir kullan
cnn yapt yorum, kafa yapmakta zorluk ekmenin nedenine
iaret etti ve kullanc olma yolundaki gerekli bir sonraki ham
leyi vurgulad:
Gerei sylemek gerekirse tmyle umu bir adam gr
dm; kafay bulduunun farknda bile deildi. [Nasl olur o
lum?] Yani gerekten ok tuhaf, haklsn ama grdm ite. Bu
tip benimle iddialamaya balad; hi kafay bulmadn iddia
ediyordu; yle tiplerden biri ite. Tam anlamyla talamt.
Yine de kafay bulmadnda srar ediyordu. Eh ite, ben de
kafay bulduunu ona ispatlanak zorundaydm.

Bu ne anlama geliyor? Bu, kafa yapmann iki unsuru oldu

una iaret eder: Esrar kullanmann neden olduu belirtilerin
varl ve bu belirtilerin esrar kullanmasyla balaml olduu
nun kullanc tarafndan alglanmas. Yani etkilerin varl yeterli
deildir; bu etkiler tek balarna kafa yapma deneyimini kendi
liinden sunmazlar. Kullanc kafa yapmay deneyimieyebilmek
iin, nce bu etkileri kendisi iin anlaml klabilmeli ve bu etki
leri esrar kullanm olmasyla bilinli olarak ilikilendirmelidir.
Aksi halde, gerekte ne etki oluursa olusun, esrarn kendisine
 ESRAR KULLANlClSI OLMAK 75

hibir etki yapmadn dnmeye devam eder: "Bildiin gibi,

bende hibir etki yapmadn ya da dierlerinin, kendilerine
yapt etkiyi abarttklarn dndm." Bu tr insanlar, her e
yin bir hayalden ibaret olduuna ve gerekte hibir ey olmazken
dier kullanclarn kendilerini sanki bir eyler olduuna inan
drmaya altklarna kanaat ederler. Dolaysyla bu kiiler, esra
rn kendilerine "hibir ey yapmadn" dnerek kullanmaya
devam etmezler.

te yandan, acemi kii genellikle, uyuturucunun gerekten

bambaka bir deneyim retecei (kafa yapm olan kullanclara
ilikin gzlemlerine dayanarak gelien) inancn tar ve bu inan
cnn aslsz olmad hissine ulaana kadar da denemeye devam
eder. Kafa yapmay becerememesi, kayglanmasna neden olur;
ou zaman daha deneyimli kullanclara sorar ya da onlarn ko
nuya ilikin yorum yapmalarn salamaya alr. Bu tr mu
habbetlerde acemi kullanc, fark etmedii ya da fark ettii ama
kafa yapm olmann belirtisi olarak alglayamad deneyimine
ilikin belli ayrntlar hakknda farkndalk kazanr:
lk denediimde kafa falan yapmadm. ( ...) Sanrm yete
rince uzun sre iimde tutmadm. Muhtemelen nefesimi b
raktm; anla ite, insan biraz korkuyor. kinci defa da ok emin
deildim ve o [birlikte itii kii] bana sanki belirtilerin ne ola
can ya da buna benzer bir ey, nasl bileceimi sormuum
gibi anlatmaya balad; bilirsin ite. (...) Sonra bana bir tabure
nin zerine oturman syledi. Oturdum -sanrm bir bar tabu
resine oturdum- ve "bacaklarn aaya brak" dedi. Tabureden
indiimde hacaklarm ok yordu, yani.

Ve hissetmeye baladm ite. Bu ilk kezdi. Sonra, bu dene

mernden yaklak bir hafta sonra, yani ok ksa bir sre sonra,
gerekten kafa yaptm. Bu, byk bir glme krizi yaadm ilk
and. te o zaman gerekten kafa yaptm anladm.

Kafa yaptnzn ilk iareti iddetli bir alktr. imdiki r

nekte, acemi kullanc bunun farkna varr ve ilk kez kafa yapar:
- O kadar ok yediim iin bana manyak gibi glyorlard.
76 HARCLER

Acayip tkndrn ve bildin gibi ite, bana glyorlard. Arada

bir onlara bakyordurn; ite niye glyorlar falan diye, ne bile
yirn; ne yaptrnn farknda olmadm iin.

- Peki, sana neden gldklerini sonunda sylediler mi?

- Tabii tabii; geri geldim, "Hey millet, ne oluyoruz?" Yani

ite sylediim gibi; "Ne oluyor" diye sordum ve birden ok
tuhaf hissetim yani. "Olum utun ite [esrardan kafa yaptn] ."
"Hadi canm, harbiden mi?" dedim. Sanki ne olduunu bilmi
yormuuro gibi.

renme daha dalayl yollarla da olabilir:

Bakalarnn sylediklerinin ok azn duyabildirn. Biri "Ba
caklarrn lastik gibi" dedi. Sylenen her eyi hatrlayarnyorum;
nk ne hissernem gerektiine ilikin ipular yakalamak iin
onun sylediklerini ok dikkatli bir biimde dinliyordum.

Dolaysyla bir eyler hissetmeye hevesli olan acemi, dier

kullanclardan "kafa yapmak" ifadesine ilikin baz somut gn
dermeler yakalar ve bu kavraylar kendi deneyimine uygular.
Bu yeni kavramlar, kiinin hissettikleri arasnda belirtileri tespit
etmesine ve deneyimledikleri arasnda madde kullanmyla ili
kilendirecei o "farkl eyi" kendisine iaret etmesine olanak ta
nr. Kii, ancak ve ancak bunu yapabildii zaman kafa yapar. Bi
razdan inceleyeceimiz rnekte, bir kullancnn birbirini takip
eden iki deneyimi arasndaki kartlk, kiinin kafa yapmann
ortaya kard belirtilerin farknda olmasnn elzem nemini
ok ak bir ekilde ortaya koymakta ve bu farkndal mm
kn klan kavramlar renmede dier kullanclarla etkileimin
nemli roln tekrar vurgulamaktadr:
- lk ektiinde kafa yaptn m?

- Tabii ki. Aslnda dnyorum da sanrm yapmadm.

Yani ilk denediimde aa yukar haff sarholuk gibi bir ey
di. Mutluydurn; sanrm ne demek istediimi anlyorsun. Kafa
yaptm gerekten bilmiyordum; anlarsn ya ite. kinci kez
kafa yaptmda gerekten ilk kez kafa yaptm anladm. O
zaman farkl bir ey olduunu anladm.
 ESRAR KULLANICISI OLMAK 77

- Nasl an/adn?

- Nasl anladm? O gece bana olan sana da olsayd sen de

anlardn, inan bana. lk kupleyi neredeyse iki saat -bir kuple!
aldk. Bir dnsene abi! Sahneye ktk ve sadece bir kuple
aldk. Saat dokuzda baladk. Bitirdiimizde saatime baktm;
saat on bire eyrek vard. Bir tek kuple iin nerdeyse iki saat!
Ama hi iki saat gemi gibi de gelmedi bana. Yani sylediim
gibi; sana byle eyler yapyor ite. Sanki daha ok vaktin var
m gibi, ya da yle bir ey. Her neyse, ben bunu fark ettim
ya abi, bildiin fena oldum. Yani byle bir ey olabilmesi iin,
ya gerekten ok fena umu olmalydm ya da bu ite bir i
vard. Neyse sonra, "sana byle hissettiren bu ey [esrar, t. s. n.]
yznden zaman ve dier btn her eyi bambakalarm gibi
hissediyordun" diye bana akladlar. te o zaman, ne olduu
nun farkna vardm. O zaman anladm. lk denediimdeki gibi;
o zaman da muhtemelen byle hissettim; yani bildin gibi ite,
ama ne olduunun farknda deildim.

Acemi kii yalnzca bu ekilde kafa yapt zaman esrar keyif

iin kullanmaya devam edecektir. Kullanmaya devam ettii her
bir durumda kii, maddenin neden olduu yeni hisler deneyim
lediini kendisine aklayabilecei gerekli kavramlar renmek
tedir. Yani kullanrnn devam etmesi iin yalnzca etkileri ortaya
karmak zere madde kullanmak deil, ayn zamanda bu etkile
ri alglamay renmek de gereklidir. Bu ekilde esrar, keyif iin
kullanlabilecek bir nesne anlamn kazanr.

Artan deneyimle birlikte kullanc, maddenin etkilerini daha

keyif verici bulur; nasl kafa yapacan renmeye devam eder.
Yeni etkileri alglamaya alp eski etkilerin haLl. devam ettiin
den emin olarak arka arkaya yaad deneyimleri daha yakndan
inceler. Bu deneyim srecinin iinden, kullancnn her deneme
sinde kafa yapmasn salayan maddenin etkilerini deneyimie
rnekte kullanaca, istikrarl bir kavramlar dizisi geliir.

Kullanclar, bu kavramlar dizisini edindike usta haline ge

lirler. yi araptan anlayan uzmanlar gibi, bir otun nerede ye
titirildiini ve yln hangi dneminde hasat edildiini syle-
78 HARCLER

yebilirler. Her ne kadar bu tespitierin doru olup olmadn

genellikle bilmek mmkn deilse de usta kullanclarn farkl
esrar trleri arasnda yalnzca sertlik derecesine gre deil, ayn
zamanda otun terikiedii belirtilere gre de ayrm yapabildikleri
dorudur.

Kullanrnn devam etmesi iin, maddenin etkilerini alglama

kabiliyetinin korunmas arttr. Eer bu kabiliyer kaybedilirse
esrar kullanm kesilir. Bu tespiti iki tr kant desteklemektedir.
ncelikle, ar alkol, uyuturucu hap veya madde kullancs
olan kiiler, genellikle esrarn etkisi ile kullandklar dier mad
delerin etkilerini birbirinden ayrma kabiliyederini kaybettikleri
iin esrar kullanmaya devam etmezler. 47 Esrarn onlarda artk
kafa yapp yapmadn bilemezler. kinci olarak kiinin ar
miktarda esrar kulland ve kafasnn srekli olarak iyi olduu
nadir rneklerde ise, kafa yapmak ile yapmamak arasndaki ay
rm ortadan kalkt iin, kullanc halihazrda kulland mad
denin kendisine bir etki yapmadn dnme eilimindedir.
Byle bir durum sz konusu olduunda ise kullanc, kafa yap
mak ile yapmamak arasndaki ayrm yeniden anlayabilmek iin,
esrar kullanmay bir sreliine tamamen brakabilir.

Etkilerden Keyif Almay renmek

Kafa yapmay renen bir kullancnn maddeyi kullanmaya de
vam etmesi iin gerekli bir evre daha vardr: Kii, deneyimlerneyi
henz yeni rendii etkilerden keyif almay da renmelidir.
Esrarn ortaya kard hisler kendiliinden ya da zorunlu ola
rak keyifli deildir. Bu tr bir deneyim iin gelitirilen haz -ki
tr olarak istiridye ya da martini iin edinilmi beenilerden ok
da farkl deildir- toplumsal olarak renilen bir eydir. Kulla
nan kii, ba dnmesi ve susuzluk hisseder; ba kanr; zaman
ve mesafe algs deiir. Bu etkiler keyifli eyler midir; karar ve-
47 "ienler defaten, esrar ierken viski imenin uyuturucunun etkisini azalt-
tn sylediler. Viski ierken 'kafa yapmakta' wrlanyorlar ve bu nedenle
de ot ierken alkol tketmezler". (New York Ciry Mayor's Committee on
Marihuana, 1he Marihuana Problem in the City ofNew York, a.g.e., s. 1 3.)
 ESRAR KULLANlClSI OLMAK 79
rernez. Eer esrar kullanmaya devam edecekse bunlarn keyif
li etkiler olduu dncesinde karar klmaldr. Aksi halde sz
konusu etkilerin hepsi, yeterince gereki olmakla birlikte, daha
ziyade uzak durmay tercih edecei deneyimler olacaktr.

Maddenin etkileri ilk kez alglandnda fiziksel olarak ra

hatszlk verici ya da en azndan belirsiz etkiler yaanabilir:
Etkisini gstermeye balad ve ne olduunu anlamadm.
Yani bilirsin ite, ne oluyor falan gibisinden bir eyler ve ok
fena oldum. Odann iinde yrdm; aylmak iin yryor
dum odann iinde yani. Ya ite sylediim gibi; ilkinde beni
fena korkurtu. Byle hissetmeye alkn deildim.

ilaveten, acemi kullancnn, kendisine olan eyi safa yo

rumlamas, kafasn daha da kartrabilir ve korkmasna neden
olabilir; zellikle de pek ounun yapt gibi, delirdiine kanaat
getirirse:
Delirdiimi sandm; bilirsin ite. nsanlarn yapt her ey
sadece beni gck ediyordu. Muhabbet edemiyordum ve zih
nim oradan oraya dolap duruyordu. yle dnyordum; of,
bilmiyorum ya, tuhaf eyler ite; mzii farkl ekilde duymak
gibi. ( . . . ) Kimseyle konuamadm hissine kapldm. Tmyle
samalayacam gibi.

Yeni balayan kii, ilk denernelerinde ortaya kan bu tipik

korku verici hisleri, keyif verici olduklar ynnde yeniden ta
nmlamay renrnezse kullanmaya devam etmeyecektir:
- Bana teklif edildi; ben de denedim. Sana tek bir ey sy
leyeceim: Hi houma gitmedi. Benim keyif alabileceim bir
ey deildi kesinlikle.

- Peki, itiinde kafa yaptn m?

- E tabii, kesinlikle bir eyler hissettim. Ama hissertiim

eyler hi houma gitmedi. Yani hissettiim birok ey korku
tucuydu.

- Korktun mu?

- Evet. Houma gitmedi. Tahmin edebilecein gibi, beni

80 HARCLER

hi de rahatlatmad. Eer bir ey seni rahadatmyorsa o eyden

holanrnyorsun; aksi bir durum olabileceini sanmyorum.

Baka rneklerde de ilk deneyimler ayn ekilde tamamen

keyifsizlik hisleri ieriyordu; ama kii esrar kullancs haline gel
miti. Bunun nedeni ise kiinin, keyifsizlik hisleini "keyif verici
hisler" olarak yeniden tanmlamasn salayan daha sonraki de
neyimiydi:

(Bu adamn iLk deneyimi, mekansal ilikileri ve sesleri algla

ma bozukluu, ar susuzluk ve bu belirtilerin tetikledii panik de
dahil oLmak zere, ar derecede rahatsz ediciydi.)
lk denemeden sonra, belki on ay ila bir yl aras bir sre hi
denernedim. ( . . .) Ahiakla ilgili bir meseleden dolay deildi. O
kadar kafa yapm olmak beni ok korkutrnutu. Ayn eyi tek
rar yaamak isternedim yani. yle bir tepkirn oldu: "Eh, Eer
kafa yapmak derken kastettikleri ey buysa istemem, kalsn."
( . . . ) Dolaysyla durum byle olunca bahsettiim gibi bir sre
kullanrnadm. ( . . )
.

Yani ite, arkadalarm kullanmaya balaynca sonu olarak

ben de tekrar kullanmaya baladm. Ama tekrar kullanmaya
baladktan sonra, ayn eyi, bataki tepkiyi vermedirn.

(Kii esrarn etkilerinden keyifalmay, arkadalaryla etkileim

iinde rendi ve sonu olarak dzenli bir iici hdline geldi.)
Hibir rnekte, keyifsizlik yaratan etkiler, keyif verici olarak
yeniden tanmlanm halleriyle kabul edilmezse kullanm devam
etmez. Bu yeniden tanmlama, yaygn olarak aceminin daha de
neyimli kullanclarla etkileimi sonucu gerekleir. Daha dene
yimli kullanclar, eitli yollarla acemiye bata ok korkutucu
olan deneyiminden keyif almay retirler.48 Bu kiiler acemiyi,
bu can skc hislerin geici olduklarna inandrabilir ve etkileri
ni azaltabilirler. Ayn zamanda aceminin dikkatini, deneyimin
daha keyif verici ynlerine ekebilirler. Deneyimli bir kullanc,
esrar yeni kullanmaya balayanlar nasl idare ettiini anlatyor:
48 Charen ve Perelman, a.g.e., s. 679.
 ESRAR KULLANICISI OLMAK 81

te bazen [acemiler, t. s. n.] gerekten iyi kafa yapyorlar.

Sradan biri bu duruma kar hazrlkszdr ve durumu biraz
rktc bulur. Yani alkolle kafay bulmulardr ve [esrarla, t .
s. n.] daha nce hi yapmadklar kadar kafa yaparlar; kendi
lerine ne olduunu bilmezler. nk kafay yiyene kadar; tu
haf eyler veyahut da onun gibi herhangi bir ey yapana kadar
bunun byle sreceini, daha da ok kafay bulacaklarn d
nrler. Onlara gven vermen lazm; "kafay yediiniz falan
yok, iyi olacaksnz" diye telkinde bulunman lazm. Sonra ite,
kendi hikayeni anlatman; "ayn ey bana da olmutu, senin de
bir sre sonra houna gidecek" gibi eyler sylemen lazm; ok
gemeden onlar korkmamalar gerektiine ikna ediyorsun. Ay
rca seni ierken gryorlar ve korkun bir ey olmuyor. Bu da
onlara daha ok gven veriyor.

Daha deneyimli kullanc e zamanl olarak acemiye, keyif

verici belirtileri koruyup ar rahatszlk veren belirtilerden ka
nmak iin, iine ekmesi gereken duman miktarn ayarlamay
da retebilir. Son olarak deneyimli iici, yeni balayana, yaa
dklarn "bir sre sonra sevmeyi" dahi retebilir. Daha nce
can skc olarak tanmlanm belirsiz deneyimleri keyifli olarak
alglamay retr. Aadaki rnekteki eski kullanc, beenileri
bu biimde farkllk gstermi biridir ve anlattklarnn, baka
larnn da benzer bir yeniden tanmlama yapmasna yardmc
olma etkisi vardr:
Yeni bir kullanc esrarn etkilerini ilk defa deneyimliyordu.
Korktu ve histerik hale geldi. Kadn "yars odann iinde dier
yars dnda" gibi hissediyordu ve baz korkutucu fiziksel be
lirtileri deneyimliyordu. Odada bulunan daha deneyimli kul
lanclardan biri "yalpalyor; nk ok fena kafa yapt. Byle
kafa yapabilmek iin her eyimi verirdim. Yllardr kafam byle
umad" dedi.

Ksacas, bir zaman korkutucu ve keyifsiz olan etki, ona ili

kin gerekli beeni kazanldnda keyifli, arzu edilen ve peinde
koulan bir ey haline gelmektedir. Haz, kiinin bakalarndan
edindii deneyime ilikin olumlu bir tanmlama sonucu kazan
lr. Bu haz olmadan kullanm devam etmeyecektir ve esrar keyif
82 HARCLER

iin kullanlabilecek bir nesne haline gelmeyecektir. Bu, kullan

c olmak iin gerekli hamle olmann yan sra, srekli kullanma
ilikin de nemli bir durumu temsil eder. Deneyimli kullanclar
da sklkla, ya normalden ok daha fazla esrar kullandklar iin
ya da kullandklar esrar beklenenden ok daha kaliteli kt
iin, aniden ho olmayan ya da korkutucu bir deneyim yaarlar.
Kullanc, kafa yapmaya ilikin sahip olduu kavrayn tesine
geen hisler yaar ve acemi kullancnn dt duruma der
-yani rahatsz olur ve korkar-. Bu durumun nedenini doz a
mna balayabilir ve gelecekte daha dikkatli davranabilir. Ama
bu durumu madde ile olan ilikisini yeniden gzden geirmesi
iin bir frsat olarak da ele alabilir ve esrarn kendisine daha fazla
keyif vermeyeceine karar verebilir. Bylesi bir durum sz konu
su olursa ve madde keyif verici olarak yeniden tanmiannazsa
kullanm kesilecektir.

Bylesi bir yeniden tanmlamann olma ihtimali, kiinin di

er kullanclarla paylamnn derecesine baldr. Bu payla
mn youn olduu yerde, kii abucak esrar kullanmna kar
olumsuz hislerinden geri evrilir. izleyen rnekte ise yaanan
deneyim, kiiye ok byk bir rahatszlk vermi ve kiinin, di
er kullanclarla olan ilikisini neredeyse sfrlamasna neden
olmutur. Kullanm sene boyunca kesilmi ve yalnzca eit
li olaylarn birleimi sonucunda, en nemlisi de kullanclarla
ilikilerin yeniden kurulmas ve bylelikle maddenin doasnn
yeniden tanmlanmasyla tekrar balayabilmitir:
ok fazlayd, sadece drt nefes ektim ve dar bile vereme
dim; o kadar kafa yapmtm ki kaydm gittim. Bodrumdaydk;
kalamadm yani, orada daha fazla kalamadm. Kalbirn ok hzl
atmaya ve kafam gidip gelmeye balad. Aklm kaybediyorum
diye dndm. Kendimi bodrumdan dar zor attm ite. Ti
pin biri, kafay yemi, bana "Yapma; gitme olum. Burada kal"
diyor. Duramadm tabii.
Dar ktm. Hava eksi yirmi derece. leceim sandm.
Paltomun n akt. Terliyordum. Srlsklam olmutum.
imdekilerin hepsi ( ... ) iki cadde kadar yrdm ve bir alnn
 ESRAR KULLANlClSI OLMAK 83

arkasnda baylmm. Orada ne kadar yattn hatrlamyo

rum. Uyandm ve berbat hissediyordum. Tarif bile edemem.
Bir bowling pistine kadar gidebildim. Ya abicim, normal dav
ranmaya alyordum. Topu atmaya alyordurn; yani ite,
normalmi gibi davranmaya alyordurn. Eilerniyordum;
ayakta durarnyordum; oturarnyordum. Gittim; at iin bek
leyenierin oturduu yere yattrn. Hibir faydas olmad. Bir
daktorun muayenehanesine gittim. eri girip doktora beni
bu straptan kurtarmasn syleyecektim. (... ) nk kalbirn
inanlmaz atyordu, yani. (...) te, btn hafta boyunca kafarn
gitti geldi; bir eyler gryordum ve cehennem azab ekiyor
dum; ya acayip acayip eyler ite. O zaman uzun sre irnedim.

(Doktora gitmi. Doktor, belirtileri ona "sinirlerden" ve "kayg

lardan" kaynaklanan sinirsel knt olarak tanmlam. Her ne
kadar artk imiyor olsa da belirtilerin devam ediyor olmas dakto
run "her eyin sinirler/e ilgili " olduundan kuku duymasna neden
olmu.)
Bilirsin ite, kayglanmay braktm; otuz alt ay sonra falan
tekrar imeye baladm. Sadece bir iki frt ekiyordum.

(lk kez yeniden kullanmaya, anlatt olay yaanrken yannda

olan kullanc-arkadann eliinde balam.)
Dolaysyla bir kii, esrarn etkilerini keyif verici olarak ta
nmlamay renmedii, onu kendisine keyif verecek bir nesne
olarak tanmlamad ve byle devam ettii srece esrar keyif
iin kullanmaya balayamaz ya da keyif iin kullanmaya devam
edemez.

zetle bir kii, esrar ancak keyif verici olarak kullanabilecei

bir madde olarak kavramay renme srecinden geerse onu
bu ekilde kullanabilecektir. ( 1 ) Hi kimse esrar gerek etkiler
retecek bir ekilde imeyi; (2) etkileri alglamay ve bu etkileri
madde kullanmyla ilikilendirmeyi (dier bir deyile kafa yap
may); (3) ve son olarak yaad hislerden keyif almay ren
medii srece kullanc haline gelemez. Kii, bu sre zarfnda,
esrar kullanmna ilikin ancak yukarda tarif edilen trden, yani
84 HAR CLER

sadece gerek bir deneyimin iinden doabilecek bir madde kav

ramsallatrmas gelitirir. Bu kavramsaliatrma bir kez gelitiril
dikten sonra ise, esrar kullanmaya baladnda var olmayan yeni
bir yatknlk ya da drt gelitirir.

Ksacas bu sre sonunda kii, "Keyif alyor. musun?" soru

suna "Evet" yantn vermeyi renmitir. Madde kullanmnn
daha sonraki akbeti ise, bu soruya "Evet" yantn vermeye de
vam edebilmesinin yan sra, yapt eyi toplumun onaylama
masnn dauraca sonularn farkna vardnda ortaya ka
cak olan dier sorulara da "Evet" yantn verebilmesine baldr:
"Uygun bir ey mi?" ya da "Ahlaki mi?" Kii bir kez maddeyi
kullanmaktan keyif alma kabiliyetini kazandnda kullanmaya
devam etmek onun iin mmkn hale gelecektir. Toplumun
tepkilerinden dolay zaman zaman ortaya kan ahlaki kayglar
kullanm etkileyebilir ya da kstlayabilir; ama kiinin maddeye
ilikin algs bakmndan kullanmaya devam etmek bir ihtimal
olarak hep vardr. Bu ihtimal ancak ve ancak, madde kullan
m sonucunda yaanan baz deneyimlerden dolay kiinin esrara
ilikin kavraynda bir deiim olduu ve kullanc artk kafa
yapmaktan keyif alma becerisini kaybettii takdirde tamamyla
ortadan kalkabilir.
DRDNC BLM
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM

Esrar kullanmay renmek, kiinin istikrarl bir madde kulla

nm rnts gelitirmesi iin gerekli ancak yeterli bir koul
deildir. Hala davran uygunsuz ve gayri ahlaki ilan eden top
lumsal glerle mcadele etmek zorundadr.

Bir toplumda sapkn, -toplumun temel deerlerini ve norm

larn takmayan- bir davranta bulunduunda bu davrann
oluumunda yer alan elerden biri, genellikle deer verilen dav
ran biimlerini korumak zere ileyen toplumsal denerimierin
etkisiz hale gelmesidir. Karmak toplumlarda bu sre olduka
etreflli olabilir; nk toplumsal denerimin etkisiz hale gel
mesi, sklkla kendi kltr ve toplumsal denetimleri, d top
lumsal evreninkilere kyasla farkl amalar erevesinde ileyen
bir gruba ye olmann dourduu bir sonutur. O halde sapkn
davrann kkenindeki nemli eler, kiilerin genel toplumsal
denetimlerden uzaklat ve daha kk gruplarnkilerle uyum
lu hale geldii srelerde aranmaldr.

Toplumsal denetimler ncelikle, g kullanm araclyla

yaptrmlar uygulayarak kiinin davrann etkilerler. Deer ve-
88 HARCLER

rilen davran dllendirilir ve olumsuz acidedilen davran ceza

landrlr. Yaptrmlarn srekli olarak uygulanmas durumunda
denetimi srdrmek zor olacandan dolay, ayn ilevi yapan
daha incelikli mekanizmalar ortaya kar. Bunlarn arasnda
kiinin denetim altna alnmas gereken davranna ve bu dav
ranta bulunma olaslna ya da imkanna ilikin kavrayn
etkileyerek gerekletirilen denetleme vardr. Bu kavraylar say
gn ve deneyimi kantlanm kiiler tarafndan iletilen toplumsal
ortamlarda oluur. Bu tr ortamlar yle bir ekilde dzenlenmi
olabilir ki, kii sonuta sz konusu faaliyeti zevksiz, uygunsuz ya
da gayri ahlaki olarak kavramay renir ve bu faaliyetle itigal
etmez.

Bu bak as bizi sapkn davrann kkenini, bu davran

kiinin gznde makul bir olaslk haline getiren, yaptrmlar
etkisiz klan, olaylar ve kavraylar deiiklie uratan dene
yimler zerinden incelemeye davet eder. Bu blmde bu sreci,
esrar kullanm asndan inceliyorum. Temel sorum udur: Bu
tr bir davran engellemek iin gelitirilmi ayrntl toplumsal
denetimlere ramen hangi olaylar ve deneyimler silsilesi sonu
cunda kii esrar imeye devam edebilmektedir?

Bu lkede bir dizi etkin g, esrar kullanmn denetim altna

almak iin alr. Kullanm yasa ddr ve ok ar cezalara ta
bidir. Yasa d olmas, kullanmak arzusunda olanlarn karsna
dorudan engeller koyarak esrara eriimi gletirir.

Yakalanmak ve hapse atlmak her zaman ihtimal dahilinde

olduu iin kullanmak tehlikeli olabilir. ilaveten, bir kullanc
nn ailesi, arkadalar ya da ivereni, onun esrar kullandm
renirlerse eer, ona genellikle madde kullanmna ilikin ikincil
stat niteliklerini atfedebilirler. Kiinin sorumsuz ve davran
larn denetim altna almakta iradesiz, belki de deli olduuna
kanaat getirerek onu, dlama ya da beeri hissiyatlarndan yok
sun brakma gibi eitli enformel ama ok etkili yaptrmlada
cezalandrabilirler. Son olarak esrar kullanmn; temel ahlaki
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 89

yaptrmlar ineyen, kontrol kaybna, irade zaafna ve nihaye

tinde maddenin klesi olmaya kadar gtren bir davran olarak
tanmlayan bir dizi geleneksel yarglar hkm srmektedir.

Esrar kullancsnn kariyeri, her biri kullancnn d toplum

sal evreyle ve esrarn kullanld alt kltrn sosyal denetim
mekanizmalaryla ilikisinde belirginleen evreye blnebilir.
lk evre acemi, yani ilk kez esrar ien kii tarafndan temsil edilir.
kinci evreyi, esrar kullanm dzensiz ve tesadfi koullara bal
olan, arada bir kullanan kii temsil eder. Son olarak nc evre
yi ise, kullanrnn sistemli, genellikle gnlk rutin haline geldii
dzenli kullanc temsil eder.

sterseniz nce, kullanc, bir kullanm evresinden, dier bir

kullanm evresine getike eitli toplumsal denetimierin etkisi
nin giderek azald sreleri ya da tam tersine toplumsal dene
timierin etkin olmaya devam ederek bylesi bir hareketi engelle
me abasn ele alalm. incelenecek temel denetim trleri unlar
dr: (a) maddenin arzn ve maddeye eriimi snrlandrma yolu
ile denetim; (b) kullanc olmayanlarn, kiinin madde kullan
dn renmelerini engelleme zorunluluu zerinden denetim
ve (3) davran gayri ahlaki olarak tanmlama yoluyla denetim.

Bu denetimleri srasyla ve birazdan ele alacamz kombinas

yonlar zerinden etkisiz klmak, sregiden ve artan esrar kullan
mnn olmazsa olmaz koulu olarak dnlebilir.

Arz
ncelikle, tamay ve satnay ok sert cezalara tabi tutan ya
salar nedeniyle esrar kullanm snrldr. Bu durum, esrarn da
tmn sradan birinin ok kolaylkla ulaamayaca yasa d
kaynaklada snrlandrr. Bir kiinin esrar kullanmaya baiayabil
mesi iin, onun aracl ile bu arz kaynaklarnn kendisine erii
lebilir hale gelecei, genellikle geleneksel toplumun deerlerine
ve faaliyetlerine kar kan bir grupla irtibata gemesi gerekir.

Esrarn halihazrda kullanld bu geleneksel olmayan grup-

90 HARCLER

larda, yeni balayan birine deneme ansnn verildii bir ortamn

olumas, yle grnyor ki sadece bir zamanlama meselesidir:
Okuldan tandm tiplerdi. Birinde biraz varm. Yani ite,
iip kafa yapmaya gittiler ve benim de yapmak istediimi d
ndler herhalde, bana sormadlar bile; ben de duvar ss fa
lan olmak istemediim iin bir ey demedim ve onlarla okulun
arka tarafna gittim. Bir iki tane sarp itiler.

Dier gruplarda esrar o anda mevcut olmayabilir; ama bir

grupla ilikide olmak esrar bulunan baka gruplarla balantlar
salar:
Sorun uydu ki, nerden bulacamz bilmiyorduk. Hibiri
miz nerden bulacamz ya da bulacamz yeri nasl renece
imizi bilmiyorduk. Bir tane harun vard ite. (...) Birka tane
zenci kz arkada varm ve daha nce onlarla beraber imi.
Belki bir ya da iki kez. Bizden daha fazla bildii tek ey buydu
akas. Sonra ite, bunlardan bazlaryla tekrar balanuya ge
ti ve bu zenci arkadalar sayesinde bir gece birka tane ubuk
getirdi.

Her iki durumda da bu tr bir birliktelik esrarn ilk kez kulla

nlmasna msait koullar salar. Ayn zamanda bir sonraki evre
olan arada bir kullanmn, yani kiinin tek tk ve dzensiz olarak
esrar kullanmaya balamasnn da koullarn sunar. Kii daha
nce yaad deneyimler yoluyla esrar keyif iin kullanabilece
i bir noktaya vardnda kullanm ncelikle eriilebilirliin bir
ilevi olma eilimindedir. Kii elinde esrar bulunan bakalaryla
birlikte olduunda esrar kullanr; bu durum sz konusu olma
dnda kiinin kullanm kesilir. Dolaysyla, kiinin kullanm
baka kullanclarla birliktelii sonucunda ortaya kan eriilebi
lirlik koullarna bal olarak dalgalanma eilimindedir. Bu kul
lanm aamasnda olan bir mzisyen unlar syledi:
En ok kafa yaptm zamanlar ie ktm zamanlar. Son
zamanlarda nerdeyse hi almadm. (... ) Anlarsn ite, on iki
yldr evliyim ve o zamandan beridir de ok fazla ey yapma
dm. Gndz ii alnam gerekiyordu; bilirsin ite, ok i k
myor. Pek i alamadm, o yzden de pek imedim yani. Do-
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 91

rusunu sylemek gerekirse yle adam gibi itiim tek zaman,

eer esrar ien kedilerle [cat, argocia caz mzisyeni, t. s. n.] be
rabersem, ite o zamandr. Dediim gibi belki de alt aydr kafa
yapmadm. Hi imedim. Sonra bu ie baladrndan beridir,
yani haftadr her Cuma ve Cumartesi kafa yapyorum. Be
nim iin byle ite.

(Gzlem yaplan hafta boyunca bu ki;inin esrar iebilme

sinin, al;t orkestrann yelerine ve ald tavernaya urayan
mzisyenlere bal olduu gzlenmi;tir.)
Eer arada bir kullanan biri daha dzenli ve sistemli bir kul
lanma biimine geerse bunu, ancak ve ancak baka kullanc
larla ansa bal karlamalardan daha istikrarl bir arz kayna
bularak yapabilir. Bu da uyuturucu satma ii yapan kiilerle
balant kurmak anlamna gelir. Her ne kadar byk miktar
larda almlar dzenli kullanm iin gerekliyse de genellikle bu
amala yaplmazlar. Ancak bir kez byk miktarda alm yapl
maya balandnda da bu, daha nce mmkn olmayan dzenli
kullanrnn gelimesini mmkn klar. Bylesi byk miktarda
almlar, uyuturucu kullanan grubun denetimine daha duyarl
hale gelindii zaman gerekleme eilimi gstermektedir:
Esrar kullanan bir sr tiple dolayordum o zamanlar.
Srekli bana esrar veriyorlard. Artk uranmaya balamtm;
hibir zaman bende bulunmad, onlara karlk veremediim
iin (. . . ) Ben de nerden bulabileceimi etrafa sordum ve ilk kez
satn aldm.

Byk miktarlarda mal dorudan satcsndan almak, arac

ya ihtiya duymayaca ve bu sayede sradan i dnyasndaki gibi
"mal" daha ucuza getirebilecei dnldnde, mteri iin
daha ekonomik bir alveritir.

Ne var ki, bu almlar yapabilmek iin kullanc "balant

ya'' -uyuturucu sat yapan birilerine- sahip olmaldr. Satclar
illegal alrlar. Alveri yapabilmek iin, onlar nerede bula
canz bilmeniz ve size sat yapmaktan ekinmeyecekleri bir
ekilde onlara tantlm olmanz gerekir. Bu ise, madde kulla-
92 HARCLER

nan gruplarla arada bir birlikte olan kiiler iin olduka zordur.
Ama kii bu tr gruplarla kendini daha ok zdeletirdike ve
daha gvenilir biri olarak alglanmaya baladka gerekli bilgiler
ve satclada balantlar onun eriimine de alr. Biri ye olarak
tanmlanmaya balandnda ayn zamanda bakalarn tehlikeye
sokmadan madde alabilecek, almasna gvenilecek biri olarak da
tanmlanr.

Pek ok kii de bu imkan onlara sunulsa da bunu kullanmaz.

Bylesi bir davrann ierdii yakalanma tehlikesi onlar her
hangi bir giriimde bulunmaktan alkoyar:
- Eer serbeste datrnda olsayd muhtemelen srekli ola
rak elimin altnda bulundururdum diye dnyorum. Fakat
( ... )
- Ytni yasaya aykr olmasayd m demek istiyorsun?

- Evet.
- O zaman bulamak istemediin anlamna m geliyor bu?

- Yani ite, ok bulamak istemiyorum tabii. Bu iin ticare-

tiyle uraan ya da gerekten ticaretini yapan insanlara ok ya
kn olmak istemiyorum. Zaten hibir zaman bulmakta byk
bir glk yaamadm. Yani ite (. . . ) Birilerinde biraz vardr ve
istediin zaman alabilirsin. Neden, yani ite, neden dorudan
ya da dolayl balantlara, torbaclara koturmadm, sanrm
hibir zaman satc arama ya da bulma ihtiyac hissetmediime
balayabilirsiniz.

Bu tr korkular, kii giriimde bulunmad srece devam

eder; nk bir kez alveri baarl bir ekilde tamamlandnda
iici, deneyimini muhtemel tehlikeye ilikin varsaymn gzden
geirmek zere kullanabilir; tehlike kavram artk alverii en
gellemez. Onun yerine meseleye, yakalanma ihtimalini dikkate
alan ama abartmayan gereki bir ihtiyatla yaklar. Alc, herke
sin bildii temel nlemleri ald srece kendini gvende hisse
der. Grfen kiilerin ou alveri yapm olsalar da sadece
birka yasal bir yaptrmdan bahsetti ve bunu da gerekli nlem
leri almam olmalarna balad.
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 93

Bu balantlar kuran kiiler iin dzenli kullanm, mallarn

aldklar adamn yakalanmas ya da ortadan kaybolmas nede
niyle ska kesilir. Bylesi durumlarda, dzenli kullanm ancak
dzenli kullanc yeni bir arz kayna bulursa mmkn olur. Bu
gen adam bir sreliine kullanmay brakmak zorunda kalmt:
- Yani ite, Tom hapse girdi veya gnderildi. Ardndan da
Cramer. Nasl oldu? ( ...) Ha evet, sanrm ona bir miktar bor
euro vard; bir sredir onu grmyordum ve bulmaya alt
mda tanmt; kedinin nereye gittiini kimseden reneme
dim. E, bu da ikinci balamyd ite. ( )
...

- Ytni nerden alacan bilemedin, yle mi?

- Hayr.

- Durdun yani?

- Evet.

Arz kaynaklarnn istikrarsz klnmas, dzenli kullanm ze

rinde nemli bir denetim mekanizmasdr. Uyuturucu satcla
rnn yakalanmas ve hapse atlmas, toplumun esrar kullanm
zerindeki yasal yaptrmlarn dolayl olarak yanstr. Yasann
uygulanmas, dorudan kullananlar yakalayarak deil, uyutu
rucunun kaynaklarn istikrarsz klarak ve eriimi daha zorlat
rarak kullanm denetim altna almaya alr. Dolaysyla her bir
kullanm dzeyinin, balangtan rutinlemi kullanma kadar,
kendine zg bir arz tipi vardr ve sz konusu kullanrnn de
vam etmesi iin bu arz tipi varln srdrmelidir. Bu anlamda,
uyuturucuya eriilebilirlii snriandrmaya alan toplumsal
mekanizmalar kullanm da snrlarlar. te yandan esrarn kulla
nld gruplara katlm, esrara eriimi snrlandran denetimleri
geersiz klan koullar yaratr. Bu katlm ayn zamanda kiiyi,
uyuturucu kullanan gruplarn uyguladklar denetimlere kar
daha duyarl hale getirir. Bu da kullanc asndan yeni arz kay
naklarnn bulunmasna ilikin tazyik uygulayan glerin varl
demektir.

Arz dinamiklerindeki deiimler ise yeni bir kullanm dze-

94 HARCLER

yine gei iin koullar yaratrlar. Sonu olarak gruba itirak ve

yelikteki deiimler, uyuturucunun sadece yasa d yollarla
eriilebilir olduu verili koullar iinde, kiinin esrara eriimini
etkileyerek kullanrnn dzeyinde deiimlere sebep olur.

Gizlilik
Esrar kullanm ayn zamanda bireylerin gerekten esrar kul
lanmay aklszca bulduklar ya da bulacakianna inandklar
durumda snrlanr. Gerek ya da varsaylan bu aklszca eylem
algs, birinin uyuturucu kulland renildiinde nemli bir
takm yaptrmlarn uygulanaca olgusundan ya da inancndan
kaynaklanr. Kullancnn bu yaptrrnlara ilikin kavray belir
sizdir; nk ok az kullanc bylesi bir deneyim yaam ya da
yaam olan tanm grnmektedir; esrar kullananlarn ou
gizli "sapknlardr". Her ne kadar kullanc ceza olarak tam an
lamyla ne beklernesi gerektiini bilmese de beklentinin genel
hatlar aikardr: Kii, hem pratik hem de duygusal anlamda say
gsn ve kabuln bekledii insanlar tarafndan reddedilmekten
korkar. Yani eer esrar kulland fark edilirse kullanc olmayan
larla ilikilerinin bozulacan ve kesileceini dn r. Bu sebep
le de haricllerle olan ilikisinin nem derecesine gre davrann
snrlar ve dzenler.

Haridierin tepkilerini dikkate alarak kullancnn, hissettii

davrann dzenleme basks, onun baka kullanclarla olan
inibat ve deneyimi srecinde zayflar. Bu inibat ve deneyim so
nucunda kullanc, her ne kadar kullanmayanlar fark ettiinde
yaptrmlarn uygulanaca doru olsa da kullanmayanlarn hi
bir zaman onun kullandm renmek zorunda olmadklarn
anlar. Her bir kullanm dzeyi, bu farkndalkta yeni bir kul
lanm dzeyine gemeyi mmkn klan bir art ortaya karr.

Yeni balayan kii iin bu kayglar ok nemlidir ve kulla

nrnn gereklemesi iin bu kayglarn stesinden gelinmelidir.
Sanki hi korkmadan imeye devam ediyorlarm izlerrimi ve
ren ve bir tehlike olmadn ya da varsa bile ok az olduunu
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 95

dndkleri belli olan daha deneyimli kullanclarn varlna

tank olduka duyulan kayg da azalr. Eer bir kii "sadece bir
kere denerse" halen buna benzer eylerden korkmaya devam
edebilir. Dolaysyla kullanclarla birlikte olmak yeni balayan
kiiyi ncelikle, ilk adm atmaya ilikin akla yatkn sebeplerle
donatr. Bu tr bir bak as arada bir kullanma iin, yani di
erleri sizi davet ettiinde uyuturucuyu kullandnz durumlar
iin olmazsa olmaz bir kouldur. Bylesi bir bak as, aralkl
bir kullanma alkanlna izin verse de dzenli bir kullanrnn
olumasna imkan tanmaz. Hem kullancnn hem de kullan
mayann dnyalar, her ne kadar arada bir kullanma izin ve
recek lde ayr olsalar da henz tmyle ayrmamlardr.
Arada bir kullanan kii iin bu dnyalarn bulutuu noktalar
tehlikeli grnr. Dolaysyla kullanmn bu tr karlamalarn
olmayaca ortamlarla snrlandrmaldr.

Dzenli kullanm ise, bu tr olaslklar dikkate almayan ve

kafa yapmay bu zaman dilimlerine gre planlamayan sistemli
ve rutin bir uyuturucu kullanmna iaret eder. Bu da kullan
mayanlada ilikiyi farkl bir dzeyden tanmlayan bir kullanm
tarzdr. Bu kullanm tarzna gre, esrar kullanmayanlarn bur
nunun dibinde dahi iilebilir. Ya da alternatif bir yol, kullanma
yanlar ile balarn tamamen koparld toplumsal bir katlm
rnts ierisinde yaamaktr. Davraniarna ya da dahil oldu
u gruba veyahut ikisine birden bir dzen getirmedii takdirde,
kullanc kendini arada bir kullanma dzeyinde kalma zorunlu
luu iinde bulur.
Bu dzenlemeler, iin iine giren iki tane risk kategorisi dik
kate alnarak hayata geirilir: ncelikle, kullanmayanlar esrar
tadnz fark edebilirler. kinci olarak da kullanmayanlada
birlikte iken kafanz iyiyse uyuturucunun etkilerini saklaya
mayabilirsiniz. zerinde esrar tayan, dzenli kullanc olma
yolunda ilerleyen birinin karlat zorluklar, ailesiyle yaayan
ve dzenli kullanc olma giriimi baarsz olarak sonulanan
gen bir adamn deneyimleriyle aada rneklendirilebilir:
96 HARCLER

- Zaten evde olmasndan hibir zaman holanmadm, beni

anlyorsun deil mi?

- Neden?

- Ya ite belki annem bulur falan diye dnyordum.

- Ne derdi sence?

- Ya, ne diyeceini tahmin edebilirsin. (... ) Hibir zaman

bu konunun, ya da uyuturucu bamllarnn ya da buna ben
zer eylerin bahsi almaz. Fakat benim kullandn renir
lerse bu ok kt olur, biliyorum; byk bir aileden geldiim
iin. En ok da kz kardelerim ve erkek kardelerim beni aa
layacaklardr.

- Ve sen de bunun olmasn istemiyorsun?

- Hayr, korkarm ki hayr.

Bu tr rneklerde bylesi bir srrn kefedilmesinin sonula

rn hayal etmek, kiiyi dzenli bir kullanm iin gerekli arz ko
ruma giriiminden alkoyar. Kullanm dzensiz olmaya devam
eder; nk baka kullanclarla karlamaya bal kalmak zo
rundadr ve kullancnn istedii zamanlarda kullanmas mm
kn deildir.

Bu zorluu amann bir yntemini bulamad srece, kii

ancak ktlemeye balayan ilikileri bitirdiinde dzenli kul
lanc olma yolunda ilerleyebilir. nsanlar genelde esrar dzenli
olarak iebilmek iin evlerini ve ailelerini terk etmezler. Ama
bunu yaparlarsa eer, sebebi her ne olursa olsun, daha nce ya
saklanm olan dzenli kullanm bir ihtimal haline gelir. Srekli
kullanclar sklkla, kullanc olmayanlar ile yeni sosyal ilikiler
ina etmenin uyuturucu kullanmlar zerindeki etkisini ciddi
bir ekilde deerlendirebilmektedirler:
Senin de tahmin edebilecein gibi, bunu yaptmda [es
rar itiimdel sorun karacak biriyle evlenmem. Sanki her an
kt bir ey yapabilirmiim gibi dnecek kadar bana gven
meyen, (. . . ) yani ite, kendime zarar verecein ya da baka bi
rine zarar vermeye alacam sanan bir kadnla mesela.
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 97

Kullanmayanlada bu trden duygusal ballklarn gelimesi

durumunda kullanm, gene arada srada olmaya dnme eili
mindedir:

(A;ada tanklna ba;vurulan kii, youn bir ekilde esrar

kullanyormu ve kars buna itiraz etmi.)
Kukusuz azaltnamn en byk nedeni karmd. Birka kez
ey hissettiim oldu. ( ...) Yani gerek bir yoksunluk hisserne-
dim ama biraz olsa fena olmazd.

( Uyuturucuyu ancak karsnn varlndan ve denetiminden

uzak olduu zamanlarda, dzensiz olarak kullanabiliyordu.)
Eer kii tamamyla kullanclardan oluan gruba dahil olursa
kullanm pek ok adan sorun olmaktan kar. Daha geleneksel
dnya ile yeni bir ba kurulduu anlar hari, dzenli kullanm
mmkn hale gelir.

Bir kii srekli ve dzenli olarak esrar iiyorsa -kent orta

mnda bile bu tr rolleri tmyle ayrmak mmkn olmad
iin- bir gn esrar itiini saklamak isteyebilecei kullanc ol
mayan kiilerin yannda kendini kafas iyiyken bulmas nere
deyse kanlmazdr. Uyuturucunun rettii etkilerin eitlilii
dnldnde ikinin kafasnn iyi olduunu belli edebilecek
davranlarda bulunmaktan, belirtileri kontrol edernemehen ve
srrnn ifa olmasndan korkmas doaldr. Dikkatini toplamak
ta ve konumakta glk ekiyor olmas, kiide, davranlarnn
nedeninin herkes tarafndan anlalabileceine, bu davranlarn
direkt uyuturucu kullanmnn iaretleri olduu eklinde yo
rumlanacana ilikin korkular yaratr.

Dzenli kullanma geenler bu ikilemden kannay becerir

ler. Yukarda da belirtildii zere, bu kanma esrar kullanm
nn yaygn olduu alt kltr grubuna tmyle katlma yoluy
la gerekleebilir. Bu durumda kullanclarn, fikirlerine nem
verdikleri kullanc olmayan kiilerle temaslar asgari bir dzeye
iner. Geleneksel toplumdan tam anlamyla tecrit nadiren mm-
98 HAJUCLER

kn olduu iin, kullanc bu ikilemden kanmarnn baka bir

yntemini daha renmelidir. Bu yntem, alt kltre itiraki
tmyle ayrmam olanlarn renmesi gereken en nemli
yntemdir. Yine bu yntem, kullanmayanlarn yannda uyutu
rucunun etkilerini denetlerneyi renmeyi de ierir. Bylelikle
kii, kullanmayanlar kandnlabilir ve esrar imeye devam ettii
halde srrn baarl bir ekilde saklayabilir. Eer bunu yapmay
renemezse karsna, kafas iyiyken itirak etmeye cesaret ede
rneyecei baz ortamlar kacaktr ve dzenli kullanm mmkn
olamayacaktr:
Bak, sana beni acayip gck eden bir ey syleyeyim mi abi?
Gerekten ok berbat bir ey bu ama. Kafay bulduktan sonra
ailerole karlamak zorunda kalmak. Gerekten bundan nefret
ediyorum. Babanla, annenle ya da kardelerinle konumak zo
runda kalmak; abi harbiden ok fazla ya. ekilecek ey deil.
Sanki orada oturuyorlar; beni izliyorlar ve kafann iyi oldu
unu biliyorlar. Korkun bir duygu. Nefret ediyorum bundan.

ou kullanc bu duygular tar ve yine de dzenli kullanc

olur. Ama bu yeni evreye geileri, eer geederse tabii, ancak ve
ancak aada anlatlan yakalanma ihtimallerine ilikin alglarn
deitirecek olaylar dizisini deneyimledikleri takdirde mmkn
olmaktadr:
- lk balarda da bu kadar ok yapyor muydun?

- Hayr, ok deil. Dediim gibi, biraz korkuyordum. Ama

1 948 ylnda, yle sanyorum ki sonunda gerekten ok imeye
baladm.

- Neden korkuyordun?

- Eh ite, kafann ok iyi olmasndan ve anormal davran-

lar sergilemekten korkuyordum; anlarsn ite, yani ipin ucunu
karrsam neler olup biteceine ahit olmaktan. zellikle de
iteyken. Kafam iyiyken kendime gvenemiyordum. ok kafa
yapmaktan, tmyle kendimi kaybetmekten ya da aptalca ey
ler yapmaktan korkuyordum. yice kafay yemek istemedim.

- Bu korkudan nasl kurtuldun?

 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 99

- Yani kendiliinden olan eyler ite abi. Bir gece kafa yap
tm ve aniden ok iyi, ok rahatlam hissettim; anlatamam ya,
sanki onun iinde salnyordum. Ondan sonra hibir sorun
yaamadan istediim kadar iebilmeye baladm. Her zaman
kontrol edebiliyorum.

Tipik deneyimlerden biri udur: Kafas iyi olan bir kullanc,

bir ey yapmak zorunda kald takdirde, o haldeyken o eyi ke
sinlikle yapamayacandan ok emindir. aknlk iinde bunu
yapabildiini ve uyuturucunun etkisi altnda olduunu bakala
rndan saklayabii diini fark eder. Buna benzer eyler bir ya da iki
kez olduunda kullanc gizli bir sapkn olarak kalabileceinin,
ar kurun tu yaptnn ve aslsz korkulara kapldnn farkna
varr. Eer uyuturucuyu dzenli olarak kullanmak isterse artk
korku onu caydrmayacaktr; nk yaad deneyimi, kullanc
olmayanlarn esrar kullandm hibir zaman renmek zorunda
olmadklarna ilikin inancn merulatrmak zere kullanabilir:

(Pek ok kullancnn kafas iyiyken i;yerindeki grevlerini etkin

bir ;ekilde yerine getirmekte zorlandklarn belirttim. Makinist
olan a;adaki gr;meci bu engeli nasl atn anlatan bir hikaye
ile yant verdi.)
Bana bu ekilde rahatszlk vermiyor. Bunu bana gsteren
bir deneyimim oldu. Bir nceki gece ok lgn bir partiye
katlmtm. ok fena kafa yaptm. Hem ekiyordum [esrar]
hem de iki iiyordum. O kadar kafa yapmtn ki ertesi gn
ie gittiimde kafam hala yerinde deildi. Ve yapmam gereken
ok nemli bir iim vard. Gerekten mkemmel olmas gere
kiyordu -hassas bir iti. Patron gnlerdir bana bu konuda ders
veriyor, nasl yaplacan aklyordu falan.

(;e kafas iyiyken gitmi;, hatriayabildii kadaryla, yapmas

gerekeni yapm;t ama hata kafas iyi olduu iin doru dzgn bir
;ey hatrlamyordu.)
Saat drde eyrek vard, nihayet kendime geldim ve
"Allah'm! Ben ne yapyorum?" dedim. Hemen braktm ve
eve gittim. Btn gece ii mahvedip etmediimi dnmekten
doru dzgn uyuyamadm. Ertesi sabah ie gittim. Patron eski
1 00 HARCLER

mikleri [mikrofonlar, t. s. n.] koyup denedi ve Allah'n belas

muhteem bir i karmm. Ondan sonra bir daha kayglan
madm zaten. Baz sabahlar ie gerekten duman olmu bir ka
fayla gittiim oldu. Hibir sorun yaamyorum.

Bu sorun btn kullanclar iin ayn derecede nemli de

ildir; nk bazlarnn toplumsal rmleri yle bir biim al
mtr ki, bylesi bir sorun gndeme bile gelmez; sapkn gruba
tmyle dahil olmulardr. Geleneksel balar ok az ve nem
sizdir; btn tandklar esrar kullandklarn bilir ve hibiri
bunu mesele etmez. Dier taraftan baz kiiler de kafalarnn iyi
olduunu gizlernelerine gerek kalmayan ve bunun sorun da edil
medii kendilerine zg zmler retirler:
Mahalledeki ocuklar kafann ne zaman iyi olduunu hi
bir zaman bilemezler. Genellikle kafam iyidir zaten. Ama bunu
bilmezler. Bilirsin ite, okul boyunca hep serseri unvanna sahip
olduum iin, ne yaparsam yapaym kimse bana dokunmuyor.
Akas neredeyse her yerde sorun olmadan kafam iyiyken do
laabiliyorum.

Kullanclar, kendileri iin nemli olan kiiler tarafndan birer

uyuturucu kullancs olduklarnn renilmesine ve cezaland
rlacaklarna ilikin korkularn, gerek ya da deil, derecelerine
gre snrlandrrlar. Bu tr bir denetim, kullanc yapt eyi
kolaylkla gizlenebilecek bir eylem olarak grmeye baladnda
korkularnn ar ve gerek d olduunu fark ettiinde krlr.
Her bir kullanma dzeyi, ancak kii tehlikelere ilikin kavray
n buna izin verecek ekilde deitirdiinde gerekleir.

Ahlak
Geleneksel ahlak kavramlar esrar kullanmnn denetlenmesin
de kullanlan bir dier aratr. Burada ileyen temel ahlaki ilke
ler, kiinin kendi iyiliinden sorumlu olmasn ve davranlarn
aklc bir ekilde denetleyebilmesini talep eden ilkelerdir. Basma
kalp bir uyuturucu mptelas imgesi bu ahlaki ilkeleri ineyen
bir kii portresi izer. Yakn zamanda yaplm bir esrar kullanc
s tanm bu basmakalp imgenin temel zelliklerini yle sunar:
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 101

ntoksikasyonun ilk evrelerinde irade gc tahrip olur; en

gellemeler ve snrlamalar gevetilir; ahlaki engeller yklr ve
genellikle zamparalk ve cinsellik yaanr Zihinsel istikrarszlk
.

varsa davran genellikle arya kaar. Benmerkezci kii kendini

dev aynasnda hayal edecek, utanga kii kayglanacak ve saldr
gan olan da genellikle iddet ve su davraniarna ynelecektir.
Altta yatan eilimler gn yzne kar; kii ne olduunun far
knda olabilir ama bunu engelleyecek gc kalmamtr. Srekli
kullanm, alma kabiliyetini ortadan kaldrr ve amacn kay
bedilmesine neden olur.49

Kukusuz bu yaklama, bir kullancnn uyuturucunun k

lesi olduu ve kendisini bir daha kurtulmann mmkn olma
d bir alkanla gnll olarak teslim ettii fikri de eklen
melidir. Bu basmakalp imgeyi ciddiye alan bir kii, uyuturucu
kullanmna ilikin bir engelle karlar. Bu basmakalp imgeye
ilikin hassasiyetini alternatif bir bak as ile etkisiz hale getir
medii srece kii esrar imeye balamayacak, devam etmeyecek
ya da kullanmn arttrmayacaktr. Aksi durumda, toplumun
ou yesinin yapaca gibi, o da kendini sapkn bir harici ol
makla sulayacaktr.

Yeni balayan bir kii, bir sre bu geleneksel fikri paylaabi

lir. te yandan, toplumun geleneksel olmayan blmyle ile
tiimi sonucunda fikirleri yava yava deiir. En azndan artk,
geleneksel olarak lanetli kabul edilen "uyuturucu kullanm" n,
yalnzca bu geleneksel kan yznden reddetmeyi brakr; uyu
turucu kullancsna ilikin de yaygn nitelendirmelerin ierdii
rtk ahlaki standartlar daha "zgrlemi" bir bak as edi
nerek ele alma eilimi ierisine girer. Bakalarn, esrar kullanr
ken gzlemlemek de gelitirdii bu geleneksel ltleri reddetme
tavrn somut esrar kullanma pratiine uygulamasn tevik ede
bilir. Bu durumda, bylesi bir katlm, toplumsal denetimierin
en azndan ilk kullanma giriimine izin verecek lde zayflatl
d koullar yaratma eilimindedir.
49 H. J. Anslinger and William F. Tompkins, The Traffic in Narcotics (New
York: Funk and Wagnalls Co., 1 953), ss. 2 1 -22.
1 02 HARCLER

Acemi kullanc, uyuturucu kullanan gruplarla birok m

terek deneyim yaadka arada bir kullanmaya devam etme
karar aldnda bunun karsnda oluabilecek iriraziara kar
yant vermek zere kullanabilecei bir dizi rasyonelletierne ve
merulatrma teknikleri de renir. Geleneksel ahiakn itirazla
rna kendisi kar koymak durumunda kaldnda esrar kullanan
gruplarn alt kltr ona hazr yantlar sunar.

En yaygn rasyonelletirmelerden biri, "geleneksel tipler" ok

daha zararl eylemlerde bulunurken ve alkol kullanm gibi eyler
bu kadar yaygn olarak kabul grrken esrar kullanmak gibi g
rece kk zaaflarn gerekten yanl olamayacadr:
- Alkol almyorsun o zaman yani, yle mi?

- Hayr, hi almyorum.

- Neden?

- Bilmiyorum. miyorum ite. Ya, imdi yle bir ey.

ocuklarn iebilecei yaa gelmeden nce ben zaten bir ey
yapyordum [esrar kullanyordum] ve artlarn grdm. Bilir
sin ite, kendini kt hissetmiyorsun ve ok daha ucuz. Bu ilk
rendiim eylerden biriydi, abicim. Neden imek istersin ki?
mek aptalca, bence. [Esrar ekmek] ok daha ucuz, miden
bulanmyor, cvk cvk deil ve daha az zaman alyor. Ve son
ra ona alyorsun, ite bilirsin. Sarho olmadan nce ekmeye
baladm yani ite. ( . .. )

- lk rendiim eylerden biri buydu derken ne demek isti

yorsun?

- Yani ite, ilk ekmeye baladmda daha yeni yeni m zis

yen olarak i yapmaya balamtm. Bu ilerde iebilecek orta
mm vard, bilirsin ite. Oradaki tipler de bana imenin aptalca
olduunu sylediler. Onlar da imiyorlard.

lave rasyonelletirmeler kullancnn kendisini, uyuturucu

nun etkilerinin zararl olmak bir yana, gerekte faydal olduuna
inandumasn olanakl klar:
Biraz denemitim. Kendimi sanki ey gibi hissettirdi ( ... )
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 1 03

ok canl. Ayrca itahn da ok alyor. ok acktryor. Muh

temelen bu, zayf olan baz insanlar iin iyi bir eydir.

Son olarak kullanc bu noktada uyuturucuyu her zaman

kullanmaz. Kullanm planldr; bazen iyi bir fikir olduunu ba
zen de tam aksini dnmektedir. Bu planl kullanrnn bizatihi
varl kiiyi uyuturucuya hakim olduuna ikna eder ve al
kanln zararsz olduunun alarneri olarak grlr. Kendisini
uyuturucunun klesi olarak dnmez; nk bu planl kulla
nm ne kadar kullanma izin verirse versin, kendi iradesine gre
daveanabilmektedir ve yle de davranrnaktadr. En azndan ilke
olarak uyuturucuyu kullanmad zamanlarn olmas, uyutu
rucuya kar zgrlnn olduunu kendisine gsteren bir ka
nt olarak kullanlabilir.
ou zaman, rahatlayp bir klasik mzik ya da radyo din
lemek, film izlemek ya da ne bileyim ite, bunlar gibi sevdiim
eylemleri gerekletirirken kafa yapmay seviyorum. Sevdiim
eyleri yaparken ama. Bakalaryla bir eyler yapmakla megul
ken deil. ( . . . ) Mesela yazn golf oynuyorum; ite, birlikte oy
nadm tiplerden birka golf aynarken [ot] ektiler. Ben buna
anlam veremedim; nk bir eyle urarken kafan tmyle o
eye vermek istersin, baka bir eye deil. Eer eysen ( . . . ) n
k dnyorum da yani, biliyorum ki [oda] rahadayacaksn.
( . . ) O zaman iyi oynayabileceini sannan.
.

Bu grleri kabul eden kii de arada bir kullanmaya balaya

bilir; nk ahlaki deerlerini buna izin verecek ekilde, zellikle
de uyuturucular hakkndaki geleneksel grlerin bu uyuturu
cu iin geerli olmad ve yle ya da byle kendi kullanmnn
arya kamad ynnde bir kavray gelitirerek yeniden d
zenlemitir.

Eer kullanm dzenli ve planl olma noktasna varrsa kulla

nc ahlaki sorular ile yeniden yzlernek durumunda kalabilir;
nk o zaman kendisini ve ayn zamanda bakalarn da pop
ler mitolojideki "uyuturucu mptelas" olarak grmeye balar.
Dzenli kullanrnn devam etmesi iin, kendisini, izgiyi geme-
1 04 HARiCILER

diine tekrar tekrar ikna etmelidir. Sorun ve sorunun olas

zmlerinden biri, dzenli bir kullancnn aadaki anlatsnda
sunulmaktadr:
Alkanlk yapmadn biliyorum ama yine de brakmann
ne kadar kolay olabilecei konusunda biraz kayglanyordurn.
Sonra ite denedirn. Srekli olarak imeye balamtm. Sonra
btn bir hafta boyunca bakalm ne olacak diye grmek iin
braktm. Hibir ey olmad. Baktm sorun yok. O zamandan
beridir de ne kadar istersem o kadar iiyorum. Kukusuz, klesi
olacak kadar da imiyorum yani; zaten akl hastas ya da bunun
gibi bir ey deilsem onun klesi olacan da sanmyorum.
Kald ki, akl hastas olduumu dnmyorum; o kadar uzun
boylu deil.

Uyuturucunun olumlu etkileri olduuna ilikin daha nce

den var olan rasyonelletirmeler deimeden devarn eder ve hatta
hatr saylr lde gelitirilebilir de. Fakat en son yaptmz
alnnda ortaya atlan soru olduka etrefllidir. Artan ve dzenli
hale gelen uyuturucu tketimi karsnda, kullanc gerekten
onu kontrol edebileceinden, bu kt alkanln belki de kle
si olmadndan emin deildir. Denemeler yaplr -kullanm b
raklr ve sonularn grmek zere beklenilir- ve ardndan kt
bir ey olmazsa kullanc korkulacak bir ey olmad sonucuna
varabilir.

Ne var ki, ahlaki direktiflerini geleneksel dnceden daha

ziyade popler psikiyatri "kuramndan" deviren baz deneyimli
kullanclar iin bu sorun daha etrefllidir. Bu kiilerin sahip
olduklar alkanla ilikin duyduklar kaygnn temelinde ge
leneksel deerler deil, bu alkanln akl salklar hakknda
iaret ettii olas eyler vardr. Bu kiiler uyuturucu kullanm
nn nedenlerine ilikin verili dnceleri kabul ederek eer bir
eyler yolunda gitmiyorsa ve uyuturucu kullanmay zorunlu
luk haline getiren sinirsel bir bozukluk yoksa kimsenin bu kadar
ok uyuturucu kullanamayacan dnrler. Esrar kullanm,
ruhsal zaafn ve nihayetinde de ahlaki zaafn sembol haline ge-
 ESRAR KULLANIMI VE TOPLUMSAL DENETM 105

!ir. Bu durum kiiyi daha dzenli bir kullanma kar nyargl

hale getirir ve yeni bir gereke kefedilmedii srece, arada sra
da kullanma geri dne sebep olur.
- Yani en iyisi hibir ey kullanmamak m diye merak edi
yorum. Sana syledikleri ey bu. Fakat bir psikiyatristin "istedi
in kadar esrar i; ama ar uyuturucudan, eroinden uzak dur"
dediini de duydum.
- Yani kulaa mantkl geliyor.

- Evet, ama ka kii bunu yapabilir ki? ok deil. ( ... ) Ben-

ce esrar kullananlarn %75'i ya da daha fazlas, gittike daha
ok, daha da ok esrar kullanmaya ve iin ucunu karnaya
gtrecek davranlarn birer kalplarna sahip. Sanrm bende
de bu var. Ama sanrm bunun farkndaym; dolaysyla buna
kar koyabilirim.

Yukandaki rnekte gzlendii gibi "sorunun farknda olmak,

ayn zamanda onu zmektir de" fikri kendi kendini merula
trmay mmkn klar. Merulatrmann yaplamad durum
da ise kullanm arada srada srdrlmeye devam eder. Kullanc
yalnzca arada srada kullanmaya devam etmesinin sebeplerini
kendi gelitirdii "psikolojik" okumaya dayanarak yle aklar:
Yani ben uyuturucuya, alkole, ikiye, bu trden bir uyarc
ya, bu derece dkn olan insanlarn, arada bir kullanan kiilere
gre muhtemelen daha ciddi bir sorundan ka araynda ol
duklarna inanyorum. Ben bir eyden katm sanmyorum.
Ama hala halletmem gereken ok ey olduunu da dnyo
rum gryorum. ( ... ) Yani stesinden gelmeye altm ciddi
bir sinirsel durumum ya da sorunuro olduunu syleyemem.
Fakat arkadalk kurduum baz kiilerde, rnein kronik alko
liklerde ya da cankilerde veyahut da baya alm iicilerde bir
kiilik bozukluu olduunu da grdm.

Grld zere, uyuturucu kullanmnn ve uyuturucu

kullananlarn doasna ilikin belli ahlaki tonlar ieren bu fikir
ler esrar kullancsn da etkiler. Eer bu fikirleri akla kavu
turamaz ya da gz ard edemezse kullanmaya balamayacaktr.
Ayrca kullanrnn derecesi, bu fikirlerio ne lde etkili olup
1 06 HARCLER

olmad, kullanclar arasnda yaygn olan rasyonelletirmeler

ve merulatrmalar ile yer deitirip deitirmedii ile de ilikili
grnmektedir.

Ksacas bir kii, esrara ilikin geleneksel kavaylar kendisi

ne dar olanlarn (haridlerin) cahil grleri olarak alglad ve
bu kavraylar deneyimi sonucunda edindii ierden bakla de
itirdii lde esrar kullanmakta kendini zgr hissedecektir.
BE NCi BLM
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN

Her ne kadar sapkn davran -yetikinler yaptnda sulu,

genler yaptnda kabahadi olarak etiketlernek suretiyle- ou
zaman yasa tarafndan yasaklansa da bu her zaman byle olmak
zorunda deildir. Kltrlerini bu ve bir sonraki blmde incele
yeceimiz dans mzisyenleri bu duruma bir rnek tekil ederler.
Yaptklar faaliyet yasalar iinde olsa da dans mzisyenlerinin
kltrleri ve yaam tarzlar toplumun daha geleneksel yeleri
tarafndan harici olarak etiketleurneleri iin yeterince tuhaf ve
sra ddr. Pek ok "sapkn" grup, aralarnda dans mzisyenleri
de olmak zere, istikrarl ve uzun sreli gruplardr. Dier btn
istikrarl gruplar gibi, zgn bir yaam tarz gelitirirler. Bylesi
bir grubun yesi olan birinin davrann anlamak iin bu yaam
tarzn anlamak gerekir.

Robert Redfield antropoloun kltr anlayn u ekilde

aklar:
" Kltrden" bahsederken toplumlar ekillendiren, davra
nta ve insanlarn yapt nesnelerde kendini da vuran gele
neksel anlayiara gnderme yaparz. Bu "anlaylar", eylemiere
ve nesnelere ilitirilmi anlamlardr. Anlamlar, toplumun ye-
110 HARCLER

leri iin yeler arasnda gerekleen iletiim yoluyla tipik hale

geldikleri oranda geleneksel biime brnrler ve dolaysyla da
kltreldirler. Bu nedenle kltr, bir soyutlamadr: Ayn davra
nn ya da nesnenin sahip olduu anlamlarn toplumun farkl
yeleri iin ayn olma eilimi gsterdii bir soyulama trdr.
Anlamlar eylemlerde ve eylemlerin sonularnda ifade edilir;
bu eylem ve sonulardan da anlamlar kartlr. Dolaysyla
"kltr", "bir toplumun yeleri tarafndan allagelmi olarak
kabul edilen davranlarn herkes iin geerli hale gelmesi"yle
zde tutabiliriz. 50

Hughes, antropolojik kltr anlaynn trde toplumlar,

antropologlarn alt ilkel toplumlar iin daha uygun olduu
na iaret eder. Fakat kavram, grubun inand ortak anlaylarn
rgdenmesi anlamnda, karmak modern toplumlar vcuda
getiren kk gruplar iin de ayn lde uygundur. Etnik, dini
ve mesleki topluluklarn her birinin kendine zg ortak anlay
ara ve dolaysyla da kltre sahip olduu kabul edilebilir.
Nerede bir grup insan baka insanlardan bir miktar yaltl
m bir para ortak yaama, toplum iinde ortak bir yere, ortak
sorunlara ve belki de birka tane ortak dmana sahipse orada
bir kltr doar. Bu, eroine baml hale gelip de yasak bir zev
ki, bir trajediyi ve geleneksel dnyaya kar bir kavgay paylaan
talihsizlerin muhayyele dayal kltr olabilir. Her eye muk
tedir ve zalim ebeveynlerle ba etmeye alan, kendi aralarn
da bir dil ve bir dizi gelenek icat eden ve kendileri ebeveynleri
kadar byk ve gl olduklar zaman dahi kaybolmayan, iki
kk ocuk tarafndan gelitirilmi bir kltr de olabilir. Dok
tor olma hevesinde olup kendilerini benzer kadavralar, snavlar,
kafa kartran hastalar, hocalar ve dekanlar karsnda bulan
renci grubunun kltr de olabilir.11

Pek ok kiiye gre kltr, esasen bir grup insann karlat

ortak bir soruna istinaden ve birbirleriyle etkin bir biimde etki-
50 Robert Redfeld, The Folk Culture ofYucatan (Chicago: University of Chi
cago Press, 1 94 1 ) , s. 1 32.
51 Everen Cherringron Hughes, Students' Culture and Perspectives: Lectures on
Medical and General Education (Lawrence, Kansas: University of Kansas
Law School, 1 96 1 ) , ss. 28-29.
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN ll1

le im ve iletiim kurabildikleri oranda geliir. 52 Sapkn acidedilen

faaliyetler iinde bulunan insanlar, yaptklarna ilikin kendile
rinin sahip olduklar grn toplumun geri kalan tarafndan
paylalmamasndan mustariptirler. Ecinseller bylesi bir cinsel
hayatn uygun olduunu dnrler; ama bakalar byle d
nmez. Hrsz, almasnn uygun olduuna inanr; ama baka
hi kimse byle dnmez. Sapkn faaliyetlerde bulunan insan
lar birbirleriyle etkileime girme frsat yakaladldarnda ne yap
tklarna ilikin kendilerinin sahip olduklar tanm ile, toplumun
geri kalan yelerinin sahip olduklar tanm arasndaki farktan
tr ortaya kan sorun etrafnda ina edilen bir kltr gelitir
me eilimindedirler. Bu kltrle birlikte, kendilerine, yaptklar
sapkn aktivitelere ve toplumun geri kalan yeleriyle olan iliki
lerine kar bak alar da gelitirirler. (Kukusuz, baz sapkn
eylemler tek bana yaplr. Yalnzken gereldetirilen eylemler
etrafnda bir kltr gelitirme frsat domaz. Bunun rnekle
ri kompulsif piroruani [yangn karma hastal, t. s. n.] ya da
kleptomanidir [alma hastal, t. s. n.] .)53 Sapkn acidedilen ey
lemleri evreleyen bu kltrler, geleneksel toplumun kltr
nn iinde, ancak ondan farkl olduklarndan tr genellikle
alt kltr olarak adlandrlrlar.

almann bu blmn kendisine ya da alt kltrne

ayrdmz kii olarak dans mzisyeni basite, para iin popler
mzik yapan biri olarak tarif edilebilir. Dans mzisyeni hizmet
sektrnn bir yesidir ve itirak ettii kltr, temel niteliini
52 Bkz., Albert K. Cohen, Delinquent Boys: The Culture of the Gang (New
York: The Free Press of Glencoe, 1 9 5 5); Richard A. Cloward ve Lloyd E.
Ohlin, Delinquency and Opportunity: A 1heory of Delinquent Gangs (New
York: The Free Press of Glencoe, 1 960); Howard S. Becker, B lanche Geer,
Everett C. Hughes, ve Anselm L. Strauss, Boys in White: Student Culture in
Medical School (Chicago: University of Chicago Press, 1 9 6 1 ) .
5 3 Donald R. Cressey, "Role Theory, Differential Association, and Compul
sive Crimes", Arnold M. Rose, derleyen, Human Behavior and Social Pro
cesses: An Interactionist Approach (Bostan: Houghton Miffiin Co., 1 962)
iinde, ss. 444-467.
1 12 HARCLER

hizmet sektrne zg sorunlardan alr. Hizmet sektrndeki

meslekler dier sektrlerdekilerden farkldrlar; nk bu sek
trde alanlar, emeklerinin ortaya koyduu rnlerin nihai
tketicisiyle, yani sunduklan hizmetin mterisiyle az ya da
ok dorudan ve kiisel bir temas iine girerler: Bu nedenle de
mteri, alan kii iini yaparken onu ynlendirme ya da yn
lendirme giriiminde bulunma ve eidi yaptrmlar uygulama
ansna sahiptir. Bu yaptrmlar enformel baskdan bir daha o
mekana gelmemeye ve ayn hizmeti sunan pek ok mevcut se
enek iinden bakalarnn mterisi olmay tercih etmeye kadar
eidilik arz edebilir.
Hizmet sektrndeki meslekler, tam zamanl faaliyeti bu
meslee odaklanm ve benlii belli oranda yapt ie derinle
mesine dahil olmu biri ile bu ile ilikisi daha gevek olan bir
bakasn bir araya getirir. Bu ikisinin hizmetin nasl icra edil
mesi gerektii konusunda ok farkl grlere sahip olmas bel
ki de kanlmazdr. Hizmet sektr mensuplar, yaygn olarak
mterinin verilen hizmetin kymetini bilmediini dnrler
ve yaplan iin mteri tarafndan denetlenmeye almasna
ok kzarlar. Bunun sonucunda atma ve ihtilaf ortaya kar.
Dandan gelecek mdahalelere kar gelitirilebilecek savunma
yntemleri yelerin temel meselesi haline gelir ve bu sorunlar
etrafnda bir alt kltr doar.

Mzisyenler, almaya deer tek mziin caz adn verdikleri

mzik olduunu dnrler. Bu terim ksmen, haridierin ta
leplerini dikkate almadan alnan mzik olarak tanmlanabilir.
te yandan mzisyenler, iverenin ve seyircilerin bitmez t
kenmez mdahalelerine katlanmak zorundadrlar. Ortalama bir
mzisyenin kariyerinde en ok sknt yaratan sorun, daha sonra
greceimiz gibi, geleneksel baar lderi ile sanatsal lder
arasnda seim yapma zorunluluudur. Mzisyen, baarl olmak
iin ticarilemek, yani mziini dinieyecek olan ancak mzisyen
olmayan kiilerin isteklerine gre almak zorunda olduunu g
rr. Bunu yaptnda da dier mzisyenlerin saygsn ve sonu
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 1 13

olarak da ou durumda, kendine olan saygsn kaybeder. Eer

kendi ltlerine sadk kalrsa o zaman da geleneksel toplurnda
baarsz olmaya mahkumdur. Mzisyenler kendilerini haridiere
ne kadar dn verdiklerine gre snflandrrlar; skalann bir
ucunda katksz "caz" mzisyeni, dier ucunda da "ticari" m
zisyen vardr.

Aada u noktalara odaklanacam: ( 1 ) mzisyenlerin ken

dilerine ve altklar mzisyen olmayan kiilere ilikin kavray
lar ve bu ilikiye ikin olduunu dndkleri atma; (2) hem
ticari hem de caz mzisyenlerinin bu atmaya ilikin tepkile
rinin altnda yatan temel uzlama ve (3) rnzisyenlerin gelenek
sel toplumdan yaltlmlk hisleri ve kendilerini dinleyiciden ve
toplumdan ayrma biimi. Mzisyenin iine ilikin sahip olduu
tanm ile alt insanlarn onun yapt ie ilikin sahip ol
duklar tanm arasndaki farktan doan sorunlar, sapknlarn ve
onlarn sapkn faaliyetlerini baka ekilde gren haridlerle etki
leimlerinde karlatklar sorunlarn bir prototipi olarak d
nlebilir. 54

Aratrma
Bu alma iin malzemeyi katlmc gzlem yoluyla, mzisyen
lerle birlikte onlarn alma ve elence yaamlarn oluturan
eitli ortamlar payiaarak topladm. Bu almay yaptm
zaman birka senelik profesyonel piyanist olarak almlm
vard ve Chicago mzik evrelerinde aktiftim ( 1 948 ve I 949
yllaryd) . Bu, pek ok mzisyenin G. I. Bill'in55 tand hak-
54 Caz mzisyeni zerine dier almalar iin, bkz.: Carlo L. Lastruct, "The
Professional Dance Musician", journal of Musicology, III (K, 94 ) , ss.
68- 72; William Bruce Cameron, "Sociological Notes on the Jam Sessi
on", Social Forces, XXXI II (Aralk, 954), ss. 1 77- 82; ve Alan P. Merria
mand Raymond W. Mack, "The Jazz Community", Social Forces, XXXVIII
(Mart, 960), ss. 2 -222.
5 5 944 ylnda kabul edilen ve halk arasnda G.I. Bill olarak anlan Servicemen 's
Readjustment Act, kinci Dnya Sava'ndan dnen gazilere pek ok trde
sosyal hizmet ve yardma karlksz eriim salayan sosyal politika ynelim
li bir yasayd. Sunulan hizmetlerin ve yardmlarn arasnda savatan dnen
1 14 HARCLER

lar kullandklar bir dnemdi. Dolaysyla o srada niversiteye

devam ediyor olmam beni mzik iinde yer alan dierlerinden
farkl klmyordu. Bu dnem boyunca pek ok farkl ve dei
ik trde orkestralarla altm. Dier mzisyenlerle birlikte
iken yaadm eitli olaylara ilikin kapsaml. notlar tuttum.
Gzlemlediim insanlarn ou mzisyenler zerine bir al
ma yaptm bilmiyorlard. Nadiren formel mlakat yaptm.
Daha ok mzisyenler arasnda gerekleen sradan muhabbet
leri dinlemeye ve kaydetmeye odaklandm. Gzlemlerimin ou
alrken ve hatta sahnede alarken yapld. Benim amalarma
uygun muhabbetler sklkla mzisyenlerin i, grup liderlerinin
de kiralayacak adam aramak zere pazartesi ve cumartesi le
den sonra bulutuklar yerel sendika brolarndaki geleneksel "i
piyasalarnda" gerekleiyordu.

Dans mzisyeninin dnyas olduka farkllam bir dn

yadr. Baz adamlar ounlukla evrelerdeki mahallelerde ya da
kent merkezindeki barlarda ve tavernalarda alrlar. Bazlar
dans salonlarnda ya da gece kulplerinde byk orkestralarla
alarlar. Dierleri dzenli olarak bir yerde almazlar. Oteller
de ve kr kulplerinde orkestralarla birlikte hususi elenceler ve
partiler iin alarlar. Bir baka grup da lke apnda n salm
"isim sahibi" gruplarda ya da radyo ve televizyon stdyolarn
da alar. Birbirinden farkl i ortamlarnda alan bu adamlar
ksmen bu ortamiara zg sorunlarla bouurlar ve bu sorunlar
la ba etmek zere belirli tutumlar gelitirirler. Ben ounlukla
barlarda ve arada srada da eidi "yevmiyeci" gruplarla altm.
Ancak dier gruplarn yeleriyle de arada kan dans ilerinde ve
sendikann salonunda bir araya gelerek onlarn tutumianna ve
faaliyetlerine ilikin veri toplamama yetecek derecede temaslarda
bulundum.
askerlerin eirimlerine devam etmeleri iin gerekli har ve yaam giderleri
nin nakit olarak karlanmas da vard. G.J. Bill halen pek ok adan ilerici
bir hamle ve Amerika'nn kinci Dnya Sava sonrasndaki kuaklarnn
eitim seviyesinin yksek olmasnda nemli bir etken olarak anlmaktadr.
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 1 15

Ayn zamanda, b u aratrnay tamamladrndan beri, iki

farkl yerde, kk bir niversite kasabasnda (Champaign-Ur
bana) ve Chicago kadar olmasa da byk bir kentte (Kansas
City, Missouri) mzisyen olarak altm. Mzik iinin rgt
lenmesinde kentlerin byklne bal olarak farkllklar sz
konusudur. Chicago'da bir mzisyenin uzmaniamas daha ok
mmkndr. Dans salonu mzisyeni olabilir ya da yalnzca ta
vernalarda ve gece kulplerinde alabilirsirriz (benim yaptm
gibi). Daha kk kasabalarda ise hibir biimde ok fazla bir
i yoktur. Dahas nfusa oranla ok az mzisyen vardr. Dolay
syla bir mzisyen yukarda tarif ettiim ortamlardan her birine
almak zere davet edilebilir. Bunun nedeni de ya alacak yer
asndan ok az seeneinin bulunmas ya da kendileriyle ala
cak birini arayan bir mzik grubunun liderinin msait mzis
yen bulma seeneinin ok snrl olmasdr. Her ne kadar bu iki
farkl yerdeki deneyimlerime ilikin formel notlar tutmadysam
da her ikisi de Chicago'da topladm malzemelere dayal olarak
vardm sonular deitirmeyi gerektirecek bir veri ortaya koy
mad.

Mzisyen ve "Kazma''
!
Mzisyenlerin kendilerine ve dinleyenlere ilikin alglarn e-
killendiren inanlar sistemi, mzisyenlerin haridiere gnderme
yapmak zere kullandklar bir kelime ile zetlenebilir: "kazma."
Bu kelime, bir insan tipini veya belli davranlarn ve nesnelerin
niteliini tanmlamak zere, hem isim hem de sfat olarak kul
lanlr. Kavram olarak ise, bir mzisyenin olduu ya da olmas
gereken her eyin tam anlamyla zdd olan bir insan trne ve
mzisyenlerin deer verdiinin tam zddn oluturan (ve maddi
nesnelerde da vurulan) bir dnme, hissedi ya da davran
tarzna gnderme yapar.

Mzisyen, onu herkesten farkl klan gizemli bir sanatsal ka

biliyetin sahibi bir sanat olarak tasavvur edilir. Mzisyen bu
kabiliyere sahip olduundan dolay, kendisini, bu kabiliyere sa-
16 HAR CLER

hip olmayan baricilerin denetiminden kurtarmaldr. Bu kabi

liyet, eitim yoluyla kazanlabilecek bir ey deildir; dolaysyla
harici olan kii hibir zaman grubun yesi olamaz. Bir trombon
algcs unu sylemitir: "Birine nasl vuru yapacan rete
mezsin. Eer iinde yoksa, ona bunu retemezsin."
Mzisyen hibir koul altnda hibir haricinin ona ne al
masn ve nasl almas gerektiini sylemesine izin verilmemesi
gerektiini dnr. Gerekren de meslektalar arasnda geerli
olan davran kodlar arasnda en nemli olanlardan birisi, bir
baka mzisyene "iteyken", canl performans annda, eletiri
yneltneye ya da herhangi bir ekilde bask yapmaya kar mev
cut olan ok gl yasaklamadr. Bir meslektan dahi mdahale
etmesine izin yokken bir haricinin bunu yapmasna msaade
edilmesi dnlemez bile. Bu tavr, mzisyenlerin baka tr
insanlardan farkl ve daha iyi olduklar ve dolaysyla da hayatn
hibir alannda, zellikle de sanatsal faaliyetlerinde, baricilerin
denetimine tabi olmamalar gerektii hissine gnderme yapar.
Aadaki anlatnn da gsterdii gibi, farkl bir hayat tarz sren
farkl trde bir insan olma hissi ok kkldr:
Aka sylyorum, mzisyenler dier insanlardan farkldr.
Farkl konuurlar, farkl davranrlar, farkl grnrler. Kesinlik
le dier insanlar gibi deiller, o kadar. ( ...) Bilirsin ite, mzik
iini brakmak zordur; nk kendini dierlerinden ok farkl
hissediyorsun.

Mzisyenler egzotik bir yaam srerler, sanki bir orman

daym gibi ya da yle bir ey ite. lk baladklarnda yalnzca
kk kasabalardan gelen sradan ocuklardr -ne var ki bir kez
bu hayatn iine girince deiirler. Ormanda yaamak gibidir,
tek fark, mzisyenlerin orman scak kalabalk bir otobstr.
Bu tr bir hayat yeterince uzun sre yaarsan ok farld olu
yorsun ite.

Mzisyen olmak muhteem bir eydi; hi pimanlk duy

mayacam bir eydi. Ben kazmalarn hibir zaman anlayama
yaca eyleri anlarm.

Bu grn u rneklerinden biri yalnzca mzisyenlerin bir

 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 117

kadna gerek cinsel tatmini yaatacak kadar duyarl ve sra d

olduklarna ilikin inantr.

Farkllklarn gl bir ekilde hisseden mzisyenler benzer

ekilde kazmalarn geleneksel davranlarn taklit etmek gibi
bir ykmllklerinin olmadna inanrlar. Bir mzisyene na
sl alacan kimse syleyemez fkrinden, mantksal olarak bir
mzisyene kimse bir ey yapmasn syleyemez fikrine geilir.
Dolaysyla geleneksel toplumsal normlar kmseyen davran
ok byk takdirle karlanr. Anlatlan hikayeler ar bireysel,
dnlmeden yaplan, "bir ey olmaz" trnden faaliyetlere
duyulan hayranl gsterir. Pek ok nl caz mzisyeni "karak
ter" sahibi olarak n yapmtr ve kahramanlklar yaygn olarak
anlatlr. rnein ok tannan bir caz mzisyeni, alt gece
kulbnn nnde duran bir polis atma atlayp kamasyla an
lr. Sradan mzisyen yapt sra d eylerin hikayelerini aniat
may sever:
Dans mzii aldk ve i bittikten sonra eski bir otob-
se atlayp Oetroit'e gitmek zere toplandk Kasabadan biraz
uzaklamtk ki otobs birden durdu. Benzin deposu doluydu;
ama bir trl almyordu. Bir anda biri "Hadi unu yakalm!"
dedi. te biri depodan biraz benzin kard ve otobsn st-
ne serpti; bir kibrit akt ve pf; otobs birden ate ald. Ne
denemeydi ama! Otobs yanyor ve btn bu tipler orobsn
etrafna toplanm; barp ve alklyorlard. Acayip bir eydi!

Bu, mizatan te bir eydir. Gen bir mzisyenin gzleminin

de gsterdii gibi, bu temel bir mesleki deerdir: "Bilirsin, m
zik iindeki en byk kahramanlar en byk karakterlerdir. He
rif ne kadar lgnca davranrsa o kadar daha byktr ve herkes
onu daha fazla sever."

Mzisyenlerin bizatihi kendileri toplumsal normlara gre ya

amaya zorlanmak istemedikleri iin, bu normlan bakalarna da
dayatmaya almazlar. rnein bir mzisyen, herkesin istedii
gibi davranmaya ve inanmaya hakk olduu iin etnik aynncl
n da yanl bir ey olduunu u ifadelerle belirtiyor:
118 HARCLER

Baktan eyler, ben bunun gibi bir aynncla inanmyo

rum. Dago [argo, talyan asll Amerikal, t. s. n.] , Yahudi,
rlandal, Polonyal ne olursa olsun, insanlar insandr. Sadece
kodaman kazmalar onlarn dini ile ilgilenir. Benim iin hibir
bak ifade etmiyor. Herkes kendi bildii gibi inanma hakkna
sahiptir. Ben bu konuda byle hissediyorum. Kukusuz, hi ki
liseye gitmem ama gidene de dmanlk yapmam. Byle bir
eyi sevebilirsin, sorun deil.

Aadaki alntcia ayn mzisyen, bir arkadann cinsel dav

rann yanl olarak deerlendiriyor ama kiinin kendisi iin
neyin yanl neyin doru olacana karar verme hakkn da sa
vunuyor:
Eddie ok fazla kadnla yatp kalkyor; ya kendini ldrecek
ya da karnn biri tarafndan ldrlecek. Bir de ok ho bir
kars var. Ona bu ekilde davranmamal. Aman bana ne! Kendi
bilecei i. Eer bu ekilde yaamak istiyorsa, eer bu ekilde
mutluysa o zaman bunu yapmal.

Mzisyenler, yolda bir mzisyenin sra d davranna onu

cezalandrma ya da snrlandrma giriiminde bulunmakszn
msamaha gsterirler. Aadaki tanklkta, bir davulcunun
kontrolsz davran orkestraya bir i kaybettirir; her ne kadar
kzsalar da ona dn para verirler ve onu herhangi bir ekilde
cezalandrmaktan kanrlar. Birilerinin onu azarlamas gelene
in inerrmesi olacaktr.
JERRY - Oraya vardmzcia ilk olan ey uydu. Davul
larnn bir ksm ortalkta yoktu. te, mekann sahibi arabayla
etrafta dolap harl harl ona davul bulmaya alyordu. Adam
bunu yaparken stne bir de arabann amurluunu vurdu, iyi
mi? te zaten o anda "sper" bir balang yaptmz biliyor
dum! Ve Jack! Olum, patran yal bir ceberut, bilirsin ite, he
rifn akas yok, adam kumarhane iletiyor. Kimseye eyvallah
yok. Eh ite Jack'e "Davullarn olmadan ne yapacaksn?" diyor.
Jack ise "Dert etme babalk ya, her ey gzel olacak, tamam"
diyor. Ben kesin adam bunun kafasna skacak diye dndm.
Patronla ne biim konuuyor. Abicim, adam bir dnd, g
znde kvlcm akyordu. Onu grnce zaten iimizin bittiini
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 1 19

anladm. Bana "Oradaki davulcu mu?" dedi. Ben de "Bilmiyo

rum, ilk defa bugn karlatk" dedim. Daha biraz nce adama
alt aydr hep birlikte aldmz sylemitim. Tabii bunun da
kovulmamza ok erkisi oldu. Jack almaya baladnda yolun
sonu grnd kukusuz. Tam bir kuru grlt. Ritim falan
almyordu. Bas davulu sadece aksan iin kullanp duruyordu.
Bunun dndakiler fena deildi. ( . . .) yi bir i kardk gibiydi.
Sonsuza kadar orada kalabilirdik ( ... ) Eh ite, birka tane para
aldkran sonra parren bize yolu gsterdi.
BECKER - Kovuldukran sonra ne oldu?
]ERRY - Patren her birimize birer. yirmilik verdi ve eve
gitmemizi syledi. te geli gidi, ulam, zaten kii bana on
yedi dolara mal oldu. Geriye elimizde er dolar kald. Ha ta
bii, bir sr de aa grdk. dolar, kahretsin, onu bile tuta-
madk. Jaclc' e yedi ya da sekiz dolar bor verdile

Dolaysyla mzisyen, kendisini ve arkadalarn muzsyen

olmayanlardan farkl klan ve mzik performansnda ya da s
radan toplumsal davranlarnda mzisyen olmayanlarn deneti
mine tabi olmayan zel bir kabiliyere sahip insanlar olarak grr.

Kazma ise, bu zel kabiliyere ve ona sahip olanlarn mzik

anlayna ya da yaam tarzna sahip deildir. Kazma, cahil biri
olduundan tr, mzisyeni sanatsal olmayan ekillerde al
maya zorlayan basklar rettiinden dolay, korkulmas gereken
hogrsz biri olarak grlr. Mzisyenin karlat glk,
kazmann istediini yapurabilecek konumda olmasndan kay
naklanr: Eer alnan mzii beenmezse ikinci kez dinlemek
iin para demez.

Mzikten anlamad iin, alnan mzii, mzisyenlere ya

banc olan ve onlarn sayg duymadklar ldeele deerlendirir.
Ticari iler yapan bir saksafoncu alayc bir dille unlar sylyor:
Ne aldmz ya da nasl aldmz fark etmiyor. O kadar
basit ki bir aydan fazla bir sredir alan herhangi biri bunu a
labilir. Jack piyanoda nakarat ya da baka bir ey alyor; ardn
dan saksafonla ya da baka bir enstrmanla alyor; hepsi ayn
perdeden. ok kolay. Ama insanlarn urourunda deil. Davu-
120 HARCLER

lun sesini duyuyorlar; bir de ite sa ayaklarn sol ayaklarnn

nne, sol ayaklarn sa ayaklarnn nne koymay biliyorlar.
Bir de silda elik edecekleri bir melodi duyarlarsa mutlu olu
yorlar. Daha baka ne istesinler ki?

Aadaki sohbet benzer bir tutumu gste.rmektedir:

JOE - Sahneden inersin ve koridorcia yrrsn, biri yle
der "Gen adam, orkestran ok beeniyorum." Sadece yumu
ak aldn iin ve tenor de kemanla alnay uzatt iin ya
da bunun gibi bir ey, bu kazmalarn houna gider. (. . .)

DICK - M .. . Kulb'nde alrken bunun gibiydi. Li

seye beraber gittiim btn ocuklar oraya gelirdi ve grubu
dinlerlerdi. ( . . .) imdiye kadar altm en kt orkestralar
dan biriydi ve hepsi de muhteem olduunu dnyorlard.

JOE - Aman, bir avu kazma ite.

"Kazmann" kazmalnn, onun davrannn her bir yn

ne sirayet ettii dnlr; tpk onun tersi olan "hip olmann"
mzisyenin yapt her eyde olmas gibi. Kazma her eyi yanl
yapar gibidir komik ve glntr. Mzisyenler oturup kazma
lar izlemekten ok byk bir keyif alrlar. Herkesin kazmalarn
gln tuhaflklarna ilikin anlatacak hikayeleri vardr. Adamn
biri alt tavernadaki mzisyenlerin barda oturanlada yer de
itirmesini nerecek kadar ileri gitti; barda oturanlarn kendisi
nin olamayaca kadar komik ve elenceli olduklarn iddia etti.
Mzisyeninkinden farkl olan her bir kyafet, konuma ve dav
ran biimi kazmann yaratltan gelen duyarszlnn ve cahil
liinin yeni bir kant olarak grlr. Mzisyenler ezoterik bir
kltre sahip olduklar iin bu trden kantlar oktur ve bunlar
mzisyenlerin, kendilerinin ve kazmalarn iki farkl insan tr
olduuna ilikin inanlarn glendirmeye yararlar.

Ama ayn zamanda kazmalardan korkulur; nk ticari bas

knn nihai kaynann kazmalar olduu dnlr. Mzisyeni,
baarl olmak iin kt olduunu dnd mzii almaya
zorlayan kazmalarn cehaletidir.
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 121

BECKER - Mzik yaptn insanlar hakknda, dinleyici

hakknda ne dnyorsun?

DAVE - Hepsi geri zekal.

BECKER - Niin byle sylyorsun?

DAVE - te, eer dcari bir grupta alyarsan holarna

gidiyor ve ayrca rnteriyi daha fazla yemiemek zorundasn.
yi bir grupta alyarsan o zaman beenmiyorlar; bu da geri
zekallktr. Eer iyi bir grupta alyarsan ve beeniyariarsa ayn
ekilde bu da geri zekallktr. Her durumda onlardan nefret
ediyorsun; nk biliyorsun ki meselenin ne olduunun far
knda bile deiller. Hepsi birer ba belas.

Bu son cmle, kazma olmaktan kanmaya alanlarn bile

hala yle olduklarnn dnldn ortaya koyuyor; nk
halen sadece mzisyenlerin sahip olabilecei gerekli kavraytan
yoksundurlar -meselenin "ne olduunun" farknda bile deildir
ler. Dolaysyla caz dinleyicisine de kazmadan daha fazla sayg
duyulmaz. Caza olan sevgisi kavraytan yoksundur ve o da dier
kazmalar gibi davranr; tpk kazmalar gibi arklar ister ve m
zisyenin alma tarzn etkilerneye alr.

Sonu olarak mzisyen kendini dardan gelecek denetim

den zgr olmas gereken yaratc bir sanat, kazma adn verdi
i haridierden farkl ve daha iyi bir kii olarak grr. Bu tipler,
ne onun mziini ne de yaam tarzn anlarlar; ama kendisi on
larn yznden profesyonel ideallerine aykr bir ekilde mzik
yapmak zorunda kalr.

atmaya Tepkiler
Caz mzisyenlerinin ve ticari mzik yapanlarn arasnda, izleyi
cilere kar taknlacak tavrlara ilikin bir uzla hakimdir; ama
bu temel uzlay ifade etme biimlerinde farkllk gsterirler. Bu
temel uzlay iki aykr tema oluturur: ( 1 ) mzisyen grubunun
inanlarna uyumlu bir ekilde kendini ifade edebilme arzusu
ve (2) dardan gelen basknn, mzisyeni bu arzusunu tatmin
etmekten vazgemeye zorlayabileceinin kabul. Caz mzisyeni
1 22 HARCLER

birincisini, ticari mzisyen de ikincisini vurgulama eiliminde

dir; ancak her ikisi de bu iki temel etkinin her birinin gcn
tanr ve hisseder. Bu iki tr mzisyenin tutumlarnda ortak olan
ey, mzisyenin baarl olmak iin "ticarilemek" zorunda kal
masnn temel msebbibi olan kazma dinleyiciye ilikin youn
kmseme ve nefrettir.

Ticari mzisyen, her ne kadar kendisi de dinleyicinin kazma

olduunu dnse de elde edecei dzenli i, daha yksek gelir
ve itibar gibi eitli getiriler iin ticarilemeyi ve bu nedenle de
kendisine olan saygsn ve dier mzisyenlerin ona olan saygs
n (sanatsal faaliyetin temel mkafatn) kaybetmeyi gze alm
tr. Bir ticari mzisyen u yorumu yapyor:
Darda bir grup gzel insan da var. Kukusuz onlar da kaz
ma, bunu inkar etmeye almyorum. Tabii ki Allah'n belas
bir grup kazma ite! Ama faturalar kim dyor? Onlar dyor.
O zaman onlar ne istiyorlarsa onu alacaksn. Yani ne boksa
ite; kazmalar iin almyorsan hayatn srdremiyorsun. Ka
tane insan sence kazma deildir ki? Yz kiiden on bei kazma
deilse anslsndr. te belki meslek erbab insanlar -doktorlar,
avukatlar falan- onlar kazma olmayabilir; ama ortalama bir in
san, Allah' n belas koca bir kazmadr. Kukusuz, ov insanlar
byle deil. Ama ov insanlar ve meslek erbab insanlar dnda
herkes Allah'n belas birer kazma. 16 Hibir ey bildikleri yok.

Ben sana syleyeyim. Bu, sene nce rendiim bir ey.

Eer biraz olsun para yapmak istiyorsan kazmalar memnun
etmek zorundasn. Faturalar deyenler onlar ve onlar iin al
mak zorundasn. yi bir mzisyene i falan yok. Bir sr pislik
almak zorundasn.

Ama ite Allah'n belas. Gerek bu ite. yi yaamak istiyo

rum. Biraz para yapmak istiyorum. Araba istiyorum, bilirsin
ite. Ne kadar sre bununla ba edebilirsin ki? ( . . ) .

Beni yanl anlama. Caz yaparak para kazanabiliyorsan bu

harika. Fakat ka kii bunu yapabilir? ( . . . ) Dediim gibi, eer
caz alabiliyorsan harika. Ama eer Allah'n belas kt bir
56 Mzisyenlerin ou b u istisnalar kabul etmeyecektir.
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 1 23

iteysen savamann bir anlam yok; ticarilernek zorundasn.

Yani demem o ki, kazmalar senin cretini dyor; belki de en
iyisi buna almak. Memnun etmen gereken onlar.

Dikkat ederseniz konumac, kazmalardan bamsz olmann

daha saygn olduunu kabul ediyor ve kazma ifadesi onun, b
tn bu olan bitenden sorumlu tuttuu dinleyicisine olan nefre
tini ifade ediyor. Aada almlanan adamlar ise, sorunu temel
olarak ekonomik terimlerle ifade ediyorlar: "Yani ite, kahretsin;
eer bir avu kazma iin alyarsan bir avu kazma iin alyor
sundur. Ne ha!t yiyeceksin? Grtlaklarna zorla tkamazsn ya.
Yani belki arada bir yutmalann salayabilirsin ama eninde so
nunda sana paray deyen onlar."

Her ne kadar teslim olmamak gerektiinde srar etse de caz

mzisyeni de dinleyiciyi tatmin etme ihtiyacn ayn iddetle his
seder. ki caz mzisyeni arasnda aada gerekleen konuma
nn da gsterdii zere, caz mzisyeni, tpk dierleri gibi, d
zenli ve iyi ilere deer verir ve bu ileri alabilmek iin dinleyiciyi
tatmin etmek gerektiini bilir:
CHARLIE - Caz yapabilecein iler yok. Rumba, pop
(popler arklar) ve benzeri eyler almak zorundasn. Caz ya
parak bir yere varamazsn. Btn hayann boyunca srnrnek
istemiyorum olum.
ED DIE - Yani, keyif almak istiyorsun deil mi? Para iin
alarak mutlu olmayacaksn. Bunu biliyorsun.

CHARLIE - Sanrm "kedinin" mutlu olmasnn bir yolu

yok. Ticari mzik yapmak kesinlikle bir eziyet ama hibir ey
yapamamak ve caz yapmak da daha byk bir eziyet.
EDDIE - Hey Allah'm ya, neden caz yaparak baarl ola
mayasn ki? ( ... ) Yani kk ama muhteem bir ekibin olur;
gene aranjmanlar alarsn ama iyi olanlarn alarsn ite.

CHARLIE - Byle bir ekip iin hibir zaman i bulamaz-

sn.
EDDIE: O zaman sahnede nde duracak, ark syleyecek
ve ay klkl heriflere grn saliayacak kk seksi bir orospu
1 24 HARCLER

bulursun. O zaman i alrsn ite. O, ark sylemedii zaman

larda da iyi mzik yaparsn.

CHARLIE - Q. . . 'nun ekibi yle deil miydi? Houna git

ti mi? Kzn ark sylemesini beendin mi?

EDDIE - Tabii ki hayr; ama caz yapyorduk biz abicim.

CHARLIE - Yaptn caz tr houna gitti mi? Biraz ti

cariydi deil miydi?

EDDIE - Yani, ama muhteem olabilirdi.

CHARLIE - Tabii. Eer muhteem olsayd almaya de

vam edemezdin. Sanrm hep mutsuz olacaz. Bu iin doas
byle. Hep kendinden mutsuz olacaksn. Bir mzisyen iin hi-
bir zaman gerekten ok iyi bir i falan olmayacak.

Mzisyenin gelirini ve cretini arttrma arzusundan kay

naklanan dinleyiciyi memnun etme basksna ilaveten daha acil
basklar da vardr. ou zaman bamsz bir tutum sergilemek
zordur. rnein:
Dn gece Southwest Side tarafnda bir talyan dnnde
Johnny Pozi ile altm. Yaklak yarm saat kadar aldk. Hi
ticari olmayan, onlarn yapt baz zel dzenlemeleri aldk.
Ardndan yal bir talyan amca (daha sonra rendiimize gre
damadn kaynpederi) barmaya balad: " Biraz polka aln;
talyan mzik aln! Ooof, berbatsnz; ok grltl!" Johnny
her zaman bu dn ilerinde popler mzik alnay mmkn
olabildiince geciktirerek kanlmaz olandan ynmaya alr.
Ben ''Abi sylesene, neden bu meretten birka tane alp sonra
iimize bakmyoruz?" dedim. Tom "Valla eer bir kez alma
ya balarsak btn gece bunu yapacaz diye korkuyorum."
Johnny ise "Howard, baksana damat gerekten iyi bir tip. Ne
istiyorsak onu almamz ve insanlarn isteklerini umursama
mamz syledi; dolaysyla dert etme. ( .. .)" dedi.

Yal amca barmaya devam etti; hemen ardndan damat

geldi ve "Arkadalar, dinleyin. Biliyorum bu sama sapan eyleri
almak istemiyorsunuz ve ben de alnanz istemiyorum ama
ite bu benim kaynpederim. Mesele u ki, onun yznden ka
rm kk drmek istemiyorum. Hadi onun sesini kesrnek
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 125

iin biraz Dago mzik yapn ya, olmaz m?" dedi. Johnny bize
bakt ve "ne yapalm" dereesine bir jest yapt.

" Pekala, tamam, hadi Beer Barrel Polka'y alalm" dedi.

Tom da "Hay azna saym! Balyoruz gene" dedi. Onu al
dk. Ardndan da bir tane talyan dans mzii aldk: Tarentelle.

Bazen de iveren, en taviz vermeyen caz mzisyenine bile, en

azndan i bitene kadar boyun ediren bir bask yapar:
Bir gece " . . . Caddesi"ndeki .. .'da solo alyordurn. Allah'n
ne ile! kinci sahnede Sunny Side' alyordurn. Melodiyi bir
nakarat olarak aldrn; ardndan da biraz caz yaptm. Birden
bire patran bar tarafndan eildi ve bard: "Eer bu rnekanda
bir kii bile ne aldn biliyorsa gtn peceirn!" dedi. Ve
herkes de patronun bu sylediini duydu. Allah' n belas koca
kazma! Ne yapabilirdim? Hibir ey demedim; almaya devam
ettim. Tam bir kabustu.

Bir anlamda kendiyle eliiyor olsa da mzisyen izleyiciye

ulatn ve yapt iten biraz keyif aldn hissetmek ister ve
bu da onu, izleyicinin taleplerine duyarl hale getirir. Mzisyen
lerden biri bunu yle ifade ediyor:
Dinieyecek birileri olduu zaman mzik yapmaktan daha
ok keyif alyorum. Eer seni dinieyecek birileri yoksa almann
pek bir anlam yokmu gibi hissediyorsun. Yani ite, sonuta
mzik bunun iin vardr -insanlarn duymas ve bundan keyif
almas iin. Bu sebeple miad dolmu eyleri alnay ok dert
etmiyorum. Eer birilerinin houna gidiyorsa o zaman sanki
benim de houma gidiyor. Belki biraz acemice. Ama insanlar
bu ekilde mutlu etmek houma gidiyor.

Bu yorum biraz u bir rnek; ama mzisyenlerin ou, izleyi

cinin aktif honutsuzluundan kanmay isteyecek kadar gl
bir ekilde bu duyguyu hisseder. "Bu yzden Tommy ile al
may seviyorum. En azndan sahneden indiinde herkes senden
nefret etmiyor. Bu koullar altnda almak tam bir ikence;
mekandaki herkes byk orkestradan nefret ediyor."
1 26 HARiCILER

Tecrit ve Kendini Ayrma

Sanatsal lderini kazmalar yznden kurban etmekten kork
tuklar iin mzisyenler dinleyicilerine dmanca bir tavr alrlar.
Bu duruma uyurnun bir gstergesi olarak deerlendirilebilecek
davran ve inan kalplar gelitirirler. Bunlar kendini yaltma
ve dierlerinden ayrma kalplardr. Bu davranlar, fiili alma
ortamlarnda ve geleneksel toplumla sosyal etkileim ierisinde
ifade bulurlar. Bunlarn temel ilevi de mzisyeni kazma dinle
yicinin ve genel olarak da geleneksel toplumun mdahalesinden
korumaktr. te yandan bunlar yapmak, mzisyenin daha da
sapkn biri olarak grnmesine neden olduu iin, bakalarnn
gznde onun harici statsn daha da keskin hale getirir. Kaz
malada yaanan zorluklar artan tecride gtrr; bu da mzisyen
lerin daha fazla sorunla karlama ihtimallerini arttrr.

Bir kural olarak mzisyen, izleyicisinden mekansal olarak ya

ltlr. Mzisyen, fiziksel bir engel oluturarak dorudan iletiimi
zorlatran sahnede alr. Bu tecrit istenilen bir eydir; nk
kazmalardan oluan dinleyicinin potansiyel olarak tehlikeli ol
duu dnlr. Mzisyenler izleyici ile dorudan temasn tek
sonucunun mzik performansiarna mdahale olacandan kor
karlar. Dolaysyla tecrit edilmek ve seyirciden uzak olmak daha
gvenlidir. Bir keresinde bylesi bir fiziksel tecridin salanmad
bir ortam iin bir mzisyen unlar sylyordu:
Abi al sana dnler hakknda bir ey daha. Aadasn, in
sanlarn tam ortasnda. Onlardan kamann imkan yok. Dans
mzii yaparken ya da barda alarken farkl. Dans salonunda
sana ulaamayacaklar bir yerdesin, sahnedesin. Ayn ey kok
teyl salonu iin de geerli; barn arkasndasn. Ama dnde
tam ortalarndasn, abi dnsene ya.

Genellikle bu tr fiziksel bariyerlere sahip olmayan mzis

yenler, sklkla kendi fiziksel bariyerlerini kendileri kurarlar ve
kendilerini dinleyiciden bu ekilde ayrrlar:
Pazar akam bir Yahudi dnne gittim. ( ... ) Vardmda
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 1 27

bizimkilerin hepsi oktan gelmilerdi. Dn ge balamt.

nsanlar ancak yemee oturrnulard. Damada da tanthan
sonra yemek esnasnda almaya karar verdik. Salonun uzak bir
kesine kurulduk Jerry, piyanosunu kk bir alan kapatacak
ekilde yerletirdi. Dolaysyla buras insanlarn geri kalann
dan ayrlm oldu. Tonny davullarn bu yere koydu. Jerry ve
Johnny biz alarken orada, ayakta beklediler. ocuklar piyano
nun nnde ve dinleyicinin yannda dursunlar diye piyanoyu
ekrnek istedim ama Jerry akayla kark "Olmaz lan, kalsn;
kazmalara kar biraz mesafeli olup gardrn alnarn lazm" dedi.
Biz de bir eye dokunmadk, olduu gibi braktk. (...) Jerry
piyanonun nne geti ama yine akayla kark kendisini din
leyiciden ayrmak iin nne iki tane sandalye koydu. Bir ift
oturmak zere bu sandalyeleri alnca Jerry yerlerine iki tane
daha koydu. Johnny "Olum neden o sandalyelere oturmuyo
ruz" diye sordu. Jerry "Ya hayr. Brak onlar. O benim kendimi
kazmalardan korumak iin barikatm" dedi.

Pek ok rnzisyen neredeyse bir refleks olarak dinleyicilerle

temas kurrnaktan, dinleyicilerin arasnda dolarken alkanlk
olarak seyircilerle gz gze gelrnekten kanr; nk olas bir
ternasta, kazmalardan istek ark gelrnesinden; ya da onlarn,
mzikal perforrnansna olumsuz birtakm etkiler yapabilecekle
rinden korkar. Baz rnzisyenler bu davranlarn profesyonel
ortamlarn dna, gndelik toplumsal aktivitelerine de tar. Bu
bir derece kanlmazdr; nk alma koullar -ge saatiere
kadar alma, srekli hareket halinde olma ve benzeri eyler
profesyonel grup dnda toplumsal katlm zorlatrmaktadr.
Birileri uyurken siz alyorsanz dzenli toplumsal ilikileri
nizin olmas zordur. Aadaki ifadelerde bu durum, meslei
brakm olan bir mzisyen tarafndan ald kararn ksmi bir
aklamas olarak sunuluyor: "Ayrca dzenli alma saatlerinin
olmas da ok gzel; her gece ie gitmek yerine insanlar grebi
liyorsun." Daha gen mzisyenlerin bazlar da alma saatlerin
den, "gzel" kzlada iliki kurmalarn zorlatrd, normal bir
flrte izin vermedii iin ikayeti olurlar.
Fakat kendini yaltma ve ayr bir yere koyma, arlkla kaz
malara duyulan dmanlktan kaynaklanr. Bu tavro en u r-
1 28 HARCLER

nei Amerikan kltrn klliyen reddeden ar uta bir caz

mzisyeni ebekesi olan ''Avenue X Boys" da grlr. Bu grubun
dardaki dnyaya kar besledii hislerin mahiyeti, aldklar
giri paralarnn birine, grup yelerinden birinin verdii zel
balktan anlalmaktadr: "Eer kak hallerimden holanm
yorsan grm ye. ok da sikimdeydin". Ayrca, bu grubun
etnik yaps da benimsedikleri marjinal sanatsal ve toplumsal tti
tumlarn ayn zamanda onlarn geleneksel Amerikan toplumunu
klliyen reddedilerinin bir yansmas olduunu gsteriyordu.
Birka istisna dnda, grubun yelerinin tm asimile olmu
ulusal gruplardan geliyorlard: rlandal, skandinav, Alman ve
ngiliz. Dahas, yelerin ounun zengin ailelerden geldikleri ve
st toplumsal snflara mensup olduklar da biliniyordu. Ksaca
s, mzikte ticarilemeyi, toplumsal hayatlarnda ise kazmalar
reddedileri; ayrcalkl bir hayata sahip olan, ama bu hayata bi
reysel dzeyde mutlu bir ekilde uyum gsterernemi bir grup
adamn Amerikan kltrn toptan reddetmelerinin bir para
syd.
Bu grubun tm ilgi alanlar geleneksel toplumun lderin
den ve ilgilerinden yaltlmlklarn vurguluyordu. Neredeyse
yalnzca dier mzisyenlerle ve Chicago'nun North Clark Cad
desi'ndeki gece kulplerinde ark syleyen ya da dans eden kz
lada gryorlar ve geleneksel toplumla ok az iliki kuruyorlar
ya da hi kurmuyorlard. Siyasi olarak da u ekilde tarif edi
liyorlard: "Bu hkmetten zaten nefret ediyorlar ve ok kt
olduunu dnyorlar." Srekli olarak hem iverenleri hem de
iileri eletiriyorlar, ekonomik dzenden hayal krkl ile sz
ediyorlard. Siyasi dzenle ve mevcut siyasi partilerle ise dalga
geiyorlard. Amerikan popler ve ana akm kltr gibi, din
ve evlilik kurumlarn da tmyle reddediyorlard. Yaptklar
okumalar sadece daha ezoterik avangart yazarlar ve f.lozoflarla
snrlyd. Sanatta ve senfoni mziinde sadece en ezoterik ge
limelerle ilgileniyorlard. Her durum ve koulda, ilgilerinin
geleneksel toplumun ilgilerinden farkl olduunu hemen araya
sknryorlard.
 SAPKIN BR GRUBUN KLTR: DANS MZSYEN 1 29

Grubun dnya grnn ve ilgi alanlarnn temel ilevinin,

geleneksel toplumla aralarndaki fark kukuya mahal vermeye
cek bir biimde vurgulamak olduunu varsaymak sanrm hatal
olmayacaktr. Her ne kadar soyutlamann ve kendini ayrmann
en u rnekleri "Avenue X Boys" grubu yeleri arasnda bulun
sa da bu tutumlar daha az sapkn olan mzisyenler arasnda da
gzlenmekteydi. Toplumun geri kalanndan yaltlm olma hissi
ou zaman olduka glyd. ki gen caz mzisyeni arasnda
geen aadaki konuma, soyurlanma hissine kar gelitirilmi
iki tepkiyi rneklendirmektedir:
EDDIE - Olum, bilirsin ite, insanlardan nefret ediyo
rum. Bu kazmalarn etrafnda olmaya dayanamyorum. Beni o
kadar rahatsz ediyorlar ki hibirini ekemiyorum.

CHARLIE - Byle olmaman lazm, olum. Seni bu kadar

rahatsz etmelerine izin verme. Sadece glp ge. Ben yle ya
pyorum. Yaptklar her eye glp ge. Ancak bu ekilde onlara
kadanabilirsin.

Kendisini tamamen Yahudi topluluu ile zdeletiren gen

bir Yahudi mzisyen, yine de bu mesleki soyutlanmay aadaki
yorumlar yapacak kadar gl bir ekilde hissedebiliyordu:
Bilirsin, az bilgi ok tehlikeli bir eydir. lk almaya bala
dmda ban olan da buydu. Sanki ok ey biliyormuum gibi
hissediyordum. Sanki mahalledeki btn arkadalarm gerek
birer kazma ve aptal diye dnyordum. ( . . . )

Yani bu komik bir ey. O sahneye ktnda kendini baka

larndan ok farkl hissediyorsun. Yani sanki neredeyse Yahudi
olmayanlarn Yahudilere kar ne hissertiini aniayabiliyorum
gibi. Yani bu insanlar geliyorlar ve Yahudi gibi grnyorlar ya
da biraz aksanlar var veyahut da onun gibi bir ey ite ve bir
rumba ya da onun gibi Allah'n belas bir ey alnan istiyorlar
ve ben ''Allah'n belas kazmalar u Yahudiler" diye hissediyo
rum; sanki kendim Yahudi deilmiim gibi. "Mzisyen oldu
unda ok ey reniyorsun" derken bunu kast ediyorum. Yani
ok ey gryorsun ve hayata ilikin ortalama bir insann sahip
olmad kadar geni bir bak as kazanyorsun.
1 30 HARCLER

Baka bir ortamda ayn kii unlar sylyordu:

- siz kaldktan sonra mahalledeki ocuklarn bazlar ile
konumaya baladm.

- Onlarla daha nce konumakta zorlandr m sylemek

istiyorsun?

- Yani ite, ortalkta dururdum ama ne syleyeceimi bile

mezdim. Bu tiplerle konumak hala beni rahatsz ediyor. Syle
dikleri her ey ok aptalca ve skc geliyor.

Kendini soyutlama sreci belli sembolik ifadelerde, zellikle

de mesleki argonun kullanmnda kendini belli eder. Nasl ki ar
goyu gerektii gibi konuabilen birinin kazma olmad hemen
anlalyorsa onu yanl kullanan ya da hi bilmeyen birinin de
harici olduu hemen ortaya kar. Baz kelimeler zgn mesleki
sorunlara ve mzisyenlerin davranlarna gnderme yapar. Bun
larn arasnda en tipik olan da " kazma" kelimesidir. Bu tr keli
meler mzisyenlere, sradan dilin uygun bir terminoloji sunma
d sorunlar ve faaliyetleri tartma imkan tanr. te yandan
pek ou da yeni bir anlam eklemeden yaygn olarak kullanlan
deyimierin yerine geen kelimelerdir. rnein "yama", "altn",
"ganimet", "ekmek" kelimeleri parayla e anlamldr. ilere gigs57
denir. Esrar iinse saysz e anlaml kelime vardr. Bunlarn ara
snda en yaygn olanlar "lek", "aydanlk", "arj", "ay" ve
"bok" tur.

i brakmak zere olan gen bir mzisyen yukarda bahsi

geen davranlarn ilevini u ekilde aklyordu:
Valla dorusunu sylemek gerekirse ii braktma sevini
yorum. Mzisyenlerin arasnda olmak midemi bulandryor.
ok fazla ritel ve seremoni samal var. zel bir dil konu
mak, farkl giyinmek ve farkl trde gzlkler takmak zorun
dalar. Tm bunlarn "biz farldyz" demekten baka hibir ie
yarad falan da yok yani.
57 T. S. N.: Gig, her trden cretli canl performans iine atfta bulunmak
zere kullanlan ve mzisyenler arasnda yaygn olan argo bir terimdir.
ALTI NCI BLM
 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER:
DANS MZSYEN

Sapkn kariyeri (yani sapkn bir davran rntsnn gelii

mini), halihazrda zellikle de esrar kullanmnn geliimini ele
alrken tarttm. imdi dans mzisyenleri, yani kendileri ve ba
kalar tarafndan "farkl" olarak grlen bir grup "haridler" ara
sndaki kariyer tiplerini ele almak istiyorum.

Ama sapkn davran biimlerinin kkenine odaklanmak ye

rine, kiinin karyer yapt meslek grubunun sapkn bir grup
olmasnn o kiinin mesleki karyeri asndan ne tr sonular
dourduuna bakacam. Mesleki rgtlenmelerdeki bireyin ge
liim izgisini almak iin karyer kavramn kullanrken Hug
hes, bu kavram "nesnel olarak ( . . . ) bir dizi statler ve aka
tarif edilmi grevler ( . . . ) tipik konum, baar, sorumluluk ve
hatta macera silsileleri ( . . . ) znel olarak ise bir kariyer, kiinin
hayatn bir btn olarak grd ve kendisinin eitli nitelik
lerini, davranlarn ve bana gelenlerin anlamn yorumlad
hareket halinde bir bak as" eklinde tanmlar.58 Hall'un tp
58 Everert C. Hughes, "lnstiturional Office and che Person", Americanjournal
ofSociology, XLIII (Kasm, 1 937), ss. 409-4 1 0.
1 34 HARCLER

kariyerinin evrelerine ilikin tartmas, kariyere daha dar anlam

da "kurumlar, resmi rgtlenmeler ve enformel ilikiler ana"
uyum salama evreleri olarak odaklanr. 59

Bir meslee zg kariyer hatlarnn biimleri, o meslee zg

sorunlardan kaynaklanr. Bu sorunlar ise, meslein toplumda
ki dier gruplar karsndaki konumunun bir sonucudur. M
zisyenlerin en byk sorunlar, daha nce grdmz zere,
sanatsal tavr zerindeki denetimden zgrleme abasnda e
killenir. Denetim, mzisyenin mziini icra ettii haridler, yani
mzisyenin performansn doal olarak onun ltlerinden ok
farkl ltlerle deerlendiren ve ona gre tepki veren dinleyi
ciler tarafndan uygulanr. Mzisyenler ve haridier arasndaki
bu ihtilafl iliki, mzisyenin zgn kltrn biimlendirir ve
onun kariyerindeki temel ihtimalleri ve kriz noktalarn ekil
lendirir.

Tp gibi daha geleneksel mesleklere ilikin yaplan almalar,

(meslek yelerinin tarif ettii ekliyle) mesleki baarnn, o mes
lekteki dlleri denetleyen etkili grup ya da gruplarda bir yer
edinmeye bal olduunu ve meslektalarn eylemlerinin ve tu
tumlarnn herhangi birinin karyerinin geliiminde ok nemli
bir rol oynadn gstermitir. 60 Bu durum, mzisyenler iin
de geerlidir. Bu nedenle zmlememe, nce mzisyenlerin
mesleki baar tanmlarn deerlendirerek balamak istiyorum.
Ardndan da mzisyenlerin karyerlerinin nasl mzik piyasas
organizasyonuna baarl bir eklemlenmeye bal olduunu gs
tereceim.
59 Oswald Hall, "The Stages of a Medical Career", American journal ofSocio
logy, LIII (Mart, 1 948), s. 327.
60 Bkz. Everett C. Hughes, French Canada in Transition (Chicago: University
of Chicago Press, 1 943), ss. 52-53; sanayi kurulularndaki kariyerlerde
meslekta gruplarnn etkisine ilikin tartmalar iin bkz. Melville Dalton,
"Informal Factors in Career Achievement", American journal of Sociology,
LVI (Man, 1 9 5 1 ) , ss. 407-4 1 5 ; tp mesleinde benzer bir meslekta etkisi
incelemesi iin bkz. Hall, a.g.e. Hall'un "gizli Jraternity" kavram en ok
etkiyi yapabilme gcne sahip olan gruba gnderme yapar.
 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER: DANS MZSYEN 135

Ne var ki, mzisyenin kariyerinin hikayesinde daha fazlas da

vardr. Haricinin denetiminden zgrleme sorunu, ilave zgn
kariyer ihtimalleri yaratr ve mzisyen mesleinin yapsna belli
zorluklar ekler. Bunlar birazdan ele alacam.

Son olarak mzisyenin (hem iine doduu hem de evlene

rek oluturduu) ailesinin de onun kariyerinde nemli bir etkisi
vardr.61 Ebeveynler ve eler genellikle mzisyen deillerdir ve
haridier olarak ou zaman mzisyenin iine olan ballnn
niteliini anlayamazlar. Yaanan yanl anlamalar ve anlamaz
lklar, sklkla bir mzisyenin karyerinin ynn deitirebilir
ve baz durumlarda da bu kariyeri sonlandrabilir.

ebekeler ve Bar
Mzisyen baary, var olan ilerin hiyerarisi iinde yukar do
ru hareket olarak grr. Bir sanayi iisi ya da beyaz yakal ii
gibi kariyerini bir iveren ile zdeletirmez. Sk sk i deitir
meyi umar. Enformel bir uzlama bal olarak -elde edilen gelir,
alma saatleri, hissedilen topluluk takdirinin derecesi dikkate
alnarak- iler arasnda oluturulmu bir hiyerari, mzisyenin
genellikle sahip olduu i trne gre baarsn lt cetveli
oluturur.

Bu cetvelin en alt srasnda, kk dans partilerinde, dn

lerde ve benzeri yerlerde dzensiz olarak alan ve sendikann
ngrd creti tutturursa kendini ansl acidedenler vardr.
Bundan bir sonraki sray, cretin ve topluluun takdirinin d
k olduu yerlerde -alt snf tavernalar ve gece kulpleri, kk
striptiz kulplerinde- dzenli ii olanlar oluturur. Bir sonraki
srada ise, yerel gruplarla mahalle dans salonlannda ya da ken
tin daha gzel yerlerinde kk "saygn" gece kulplerinde ve
61 Bkz. Howard S. Becker, "The lmplications of Research on Occupational
Careers for a Model of Household Decision-Making", Nelson N. Foote,
derleyen, Househo/d Decision Making (New York: New York University
Press, 1 96 1 ) iinde, ss. 239-254, makalesindeki tartma ve Howard S. Bec
ker ve Anselm L. Srrauss, "Careers, Personaliry, and Adult Socializarion",
American journal ofSociology, LXII (Kasm, 1 956), ss. 25 3-263.
1 36 HARCLER

kokteyl salonlarnda dzenli ileri olanlar bulunur. Bu ilerde alt

snf mekanlarda olduundan ok daha iyi para vardr ve bura
larda alanlar, kendi topluluklarnda baarl olarak acidedilme
yi umabilir. Yaklak olarak bunlara eit konumda olanlar ise,
nam- dier "B snf marka'' orkestralarda, ulusal n olan ikinci
snf dans orkestralarnda alanlardr. Bundan bir sonraki grup
ise, "A snf marka" gruplarda ve en iyi kulp ve otellerde, byk
toplantlarda vb. yerlerde i yapan orkestralarda alan adamlar
dr. Maalar ok iyidir; alma saatleri kolaydr ve bu adamlar
hem meslek camiasnda hem de bunun dnda baarl acidedil
meyi umabilirler. Bu cervelin en tepe noktasnda radyo ve tele
vizyon kanallarnda ve tannm tiyatrolarda kadrolu ii olanlar
bulunur. Maalar yksektir; alma saatleri ksadr ve bu iler
yerel mzik dnyasnda baarnn simgesi ve haridier tarafndan
da saygnl yksek iler olarak kabul edilir.

Enformel ve i ie gemi ebeke alar, her daim bu mevcut

ilerin datmn yapar. Herhangi bir konumdaki ii almak ya
da bir st konumdaki ilere gemek iin, kiinin bu adaki ko
numu ok nemlidir. ebekeler birbirine karlkl ykmllk
balaryla balanmlardr. yeler ya gleri olduunda birbirle
rine i vererek ya da bir orkestra iin almlar yapan birine tavsiye
ederek birbirlerine i bulma konusunda destek olurlar. Tavsiye
ok nemlidir; nk alm yapanlar ancak bu ekilde almaya
msait olanlardan haberdar olurlar; kimsenin tanmad birini
kimse ie almayacaktr ve ebekdere yelik sizi doru insanlara
tavsiye edecek birok arkadanzn olmasn temin eder.

Dolaysyla ebekdere yelii, kiiye dzenli istihdam imkan

salar. Grtm kiilerden biri durumu u ekilde aklyor
du:
Bak imdi yle. Bu sa elim; parmaklarm be tane m
zisyen olsun. Bu sol elim; burada da be mzisyen daha. Sa
elimdeki mzisyenlerden biri bir i aldnda birlikte almak
iin yalnzca kendi ebekesinden, yani sa elimden birini seer.
Doal olarak sol elimdeki mzisyenler i alamaz. te, nasl a-
 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER: DANS MZSYEN 1 37

ltn gryorsun. ebeke iinde yer almayan birini asla ie

almazlar. Biri alyorsa hepsi alyordur.

Mzisyen, daha ok insana i bularak ve i bulduklarn da bu

iyilie karlk vermekle ykml klarak bu karlkl bamllk
ilikilerini ina eder ve glendirir:
Bu orkestrada kendilerine i bulduum birka tane tip var
d ve halen bu tr ilerde alyorlar. te bu trombon algc
larndan (tromboncu) biri var mesela. Onu ok iyi bir gruba
soktum. Trompetilerden birini de ( . . . ) Bu iler nasl yrr bi
lirsin. Bir grup lideri senden bir adam bulman ister. Bulduun
adam sevdi diyelim; ne zaman bir adama ihtiyac olsa o adam
senin bulman isteyecektir. Bu ekilde btn arkadalarna i
bul ursun.

gvencesi, bu ekilde kurulan ilikilerin saysndan ve ni

teliinden gelir. Kariyer sahibi olmak iin alnanz gerekir;
dzenli bir ie sahip olmak iin ise pek ok "balantya" sahip
olmanz:
Kasabann her yerinde buna benzer balantlar kurmalsn
ki, herhangi birileri adam aradnda seni arsnlar. O zaman
hi isiz kalmazsn.

Burada, tptaki enformel rgtlenmelerle olan benzerlie

dikkat ekilmelidir. Aynen tptaki "ayrcalkl kardelik"62 yele-
62 T.S.N: Inner fraternity: Gnmz Amerika'snda yaygn olarak fraternity
kelimesi niversite kampslerine yalnzca seilmi erkek yelerin (karde
lerin) yarl olarak kaldklar kurumlara (fraternity organization) gnderme
yaplarak kullanlr. Fraternity kurumlar zel olarak seilmi erkek grupla
rnn, arkadalk ve dostluk ortamnda entelektel, fiziksel ve sosyal geli
imlerini amalar. Antik Yunan'dan geldii dnlen bu gelenek,fraternity
kurumlarnn isimlerinde kendini gsterir. rnein Amerika'daki en kkl
niversite fraternity'leri Kap pa Alpha Society, Delta Phi ve Sigma Ph i ku
nmlardr. Bunlarn yan sra dini ya da sosyal ierikli amalar ve isimler
tayan kururnlar da vardr. Fraternity'lerin yan sra sorority ad verilen kz
karde topluluklar da vardr. Fraternity'lerin (ve ayn zamanda sorority'le
rin) varl pek ok adan tartmal olagelmitir. Hem yelerinin geliimi
ne hem de kamps yaamna olumlu katk yaptklarn ne srenterin yan
sra bu kapal topluluklarn sapkn davranlar ve kltrler gelitirdiine
ilikin grler de yaygndr. Becker'in metin iinde bu kurumlara gn-
138 HARCLER

rinin birbirlerine hasta gndererek yardmlamalar gibi, mzis

yenler de birbirlerini yeni ilere ynlendirerek yardmlarlar.63
Ne var ki arada farkllklar da vardr. Tp pratii (ok byk
kentler hari) bir tane ya da ok az sayda benzer Jraternity gru
bunun kontrol ettii birka tane byk hastane etrafnda ekil
leome eilimindedir. Mzik iinde ise muhtemel odak noktalar
nn says ok daha fazladr. Buna tekabl eden yap da ok daha
fazla sayda rgtlenme ierir. Sonu olarak da bir kiinin doru
balantlar kurmas iin daha ok frsat vardr. Bu da herhangi
bir ebekenin kii zerindeki gcn zayflatr.

ebekeler, yeleri iin bir nebze i gvencesi salamann yan

sra farkl i dzeyleri arasnda yukar hareket edebilecekleri
gzergahlar da sunarlar. Gzlemlediim birka ebekede, ye
lik birden fazla hiyerari zerinden gerekleiyordu. Dolaysyla
daha dk konumda olan biri, daha yksek konumda olan ba
ka biriyle inibat salayabiliyordu. Dk bir konuma sahip olan
biri, daha st konumlarda bir i imkan doduu takdirde onu
tavsiye eden ya da ie alan ve performansnn kalitesi iin onun
sorumluluunu stlenen daha yksek konumdaki biri tarafn
dan desteklenebiliyordu. Radyoda alan bir mzisyen bu sreci
u ekilde tanmlyor:
imdi, baarl olmann bir dier yolu ok arkada sahibi ol
maktr. yi almak zorundasn ama farkl gruplarda arkadalarn
olmal ki, biri grubu brakrsa onun yerini seninle doldurmaya
alsnlar. Bu ekilde yukar trmanmak ok zaman alr. Mese
la, benim u anda alrm ii bulmam on ylm ald.

Bu ekilde kefil olunan kii baarl bir performans gsterirse

eer, bu yeni konumunda daha ok enformel iliki gelitirebilir
ve dolaysyla da daha ok i alabilir. Bu yeni konumunda kalc
olmay hedefliyorsa da iinde iyi bir performans gstermesi zo-
derme yapmasnn nedeni ise, niversite yaam sonrasnda da fraternity
topluluklarnn yelerinin aralarndaki sk ballk ve birbirini kayrma
ilikilerinin devam ecmesidir.
63 Hall, a.g.e., s. 332.
 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER: DANS MZSYEN 1 39

runludur. Kefller, himaye ettiklerinin performanslar hakknda

ok fazla kayglanrlar. Birden fazla keflin sz konusu olduu
saha notlanndan alntladm aadaki olay, bahsi geen kay
gy ve bunun meslektaiara kar hissedilen ykmllklerde
yatan kaynan gsterir gibidir:
Arkadann biri o gece alp almadn sordu. "Ha
yr" dediirnde beni baka birine gtrd. O da beni talyan
aksanyla ve bozuk bir ngilizceyle konuan yal bir adama
gtrd. Bu adam "Piyano alarsn . . ?" dedi. "Evet" dedim.
Adam "yi alarsn. . ?" dedi. Yine "Evet" dedim. Adam yine "yi
alarsn; yani olduka iyi. .?" dedi. Ben de "Kt deil. Nasl
bir i bu?" dedim. Adam "Loop'ta bir kulpte. Dokuzdan drt
buua kadar, saati iki yz elli. Bunu becerebileceinden emin
misin?" dedi. Ben de "Tabii!" dedim. Ornzurna hafife 'aferin'
dereesine vurdu ve "Tarnamdr. Sana btn bu sorular sormak
zorundaym biliyorsun. Yani seni tanmyorum; nasl aldn
bilmiyorum; sormak zorundayrn; anlyorsun deil mi?" dedi.
Ben de "Tabii" dedim. Ve ekledi: "Biliyorsun emin olmarn la
zm; kent merkezinde iyi bir yer. Bu kad al. stndeki nu
maray ara ve onlara 'Mantuno sizi araman istedi' de. Mantu
no. Anlyorsun ya, iyi bir i karacandan emin olmam lazm;
ya da cehennem boylarm. Hadi ara imdi. 'Mantuno araman
syledi' diyeceksin; unutma."

Bana numaray verdi. Aradm ve ii aldm. Kulpten ktk

tan sonra en batan ii ayarlayan arkadam geldi ve " Her ey
yolunda m? i aldn m, ha?" diye sordu. Ben de "Evet, ok
teekkr ederim" dedim. O da "Sorun yok. Dinle, iyi i kart.
Yani, eer ticari ise ticari al. Neyse ne ite! Yani, yapmazsan o
zaman kabak benim bama patlar, biliyorsun. Sadece benim
de deil; Tony'nin ve dier adarnn da. in arkasnda bir deil,
drt tane adam var, biliyorsun" dedi.

Ksacas, bu seviyede yer alan ileri kapmak hem yetenek hem

de iler iin kendisine kefl olacak adamlarla karlkl enformel
ykmllk ilikilerinin varln gerektirir. Kii, gerekli asgari
yetenek olmadan bu yeni evrede baarl bir performans sergile
yemez ama bu yetenek ancak bu kii gerekli balannlara sahipse
uygun trde bir ii getirecektir. Yukardaki alntnn da gsterdi-
1 40 HARCLER

i zere kefiller iin nemli olan, alacak birilerine ihtiyac olan

lara, onlarn dikkatini ekebilecek birilerini sunmak ve onlar iyi
aldklarna inanduabilecek yeni elemanlar bulmaktr. Baarl
bir kariyer, burada tarif edilene benzer bir admlar silsilesi olarak
grlebilir: himaye, baarl performans ve izleyen her bir yeni
evrede baarl ilikiler gelitirmek eklinde ilerleyen bir silsile.

Yukarda baarl bir ilerlemenin ve profesyonel hareketlili

in, kiinin meslektalarndan oluan enformel rgtlenmeler
ayla kurduu ilikinin bir ilevi olduuna iaret ederek bir
mzisyenin karyeri ile tp ve sanayideki kariyeder arasndaki
benzerlie deinmitim. imdi de mzisyenlerin, sahip olduk
lar mistik ve sanatsal yetenekleri anlamadklarn ve takdir et
mediklerini dndkleri haridlerin mdahalesinden bamsz
alabilme zgrlklerini korumaya ynelik yaptklar gl vur
gularn, bu tipik toplumsal yapda yaratt deiime bakacam.
Bu arzulanan zgrle erimek (eer imkansz deilse bile) zor
olduundan tr mzisyenlerin ou, dinleyicinin ve iveren
lerin taleplerini karlamak amacyla, mesleki ltlerini belli
oranda esrretmek zorunda olduklar duygusuna kaplrlar. Bu
zorunluluk ise mesleki saygnla yeni bir boyut katar. Mzisye
nin mesleki itibar, performansn dandan gelen taleplere gre
deitirmeyi reddetme derecesine baml hale gelir. Mzisyenin
mesleki itibarn belirleyen bu tavro bir ucunda "ne hisseder
sen onu almak", dier ucunda da "insanlar ne duymak istiyorsa
onu almak" vardr. Caz mzisyeni ne hissediyorsa onu alarken
ticari mzisyen kalabaln zevkine hizmet eder; ticari bak as
en iyi ifadesini ok baarl bir ticari mzisyene atfedilen u cm
lede bulur: "Bir dolar iin her eyi yaparm."
Daha nce de iaret ettiim gibi mzisyenler, atmann ya
plan ie ikin olduunu dnrler; bir kii, hem dinleyiciyi
memnun edip hem de sanatsal btnln koruyamaz. Rad
yocia alan bir mzisyenle yaptm grmeden gelen aada
ki alnt, en sekin ilerde bile bylesi bir atmay reten bask
trlerini gstermektedir:
SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER: DANS MZSYEN 141

Stdyodaki e n nemli ey hata yapmamaktr. te, btn

notalar aldn ve hata yapmadn srece iyi mi yoksa kt
m aldola ilgilendiideri falan yok. Kukusuz, kulaa ho
gelmeyince sen dert ediyorsun ama onlarn derdi bu deil ( . . . )
aldn eyin mikrofona nasl yansd ile ilgilenmiyorlar, tek
ilgilendikleri ticari taraf. Yani sen alma eklinle vnebilirsin
ama bu onlarn urourunda deil. ( . . . ) Senin yapman gereken
de bu. Ona zaten bildii bir eyi geri vermek.

Dolaysyla en ok getirisi olan i, mzisyenin sanatsal ba

mszln ve bununla birlikte de mesleki saygnln gzden
karmasn gerektiren bir itir. ok baarl bir ticari mzisyen
sanatsal bamszla hrmetini ifade etmekle birlikte, ayn za
manda bunun kariyer iin olumsuz etkisini yle vurguluyor:
Biliyorum, sen muhtemelen caz alnay seviyorsun. Anl-
, yorum tabii. Ben de caza ilgi duyuyordum ama ne yazk ki para
kazandrmyor; insanlar caz sevmiyorlar. Onlar rumbay sevi
yorlar. Nihayetinde bu bir i, doru deil mi? Ya para kazanmak
iin bu itesindir ya da deil, hepsi bu. Eer bu ile hayatn
idame ertirmek istiyorsan insanlara srekli caz satamazsn, ka
bul etmezler. Dolaysyla onlar ne istiyorsa onu almak zorun
dasn; faturalar onlar dyor. Yani yanl anlama, herkes caz
yaparak para kazanabilir ama ben bunu yapabilen birini henz
grmedim. Eer bir yere gelmek istiyorsan ticari oynamak zo
rundasn.

te yandan caz yapanlar da kendileri iin msait olan ilerin

sanatsal itibar dnda, gelir ve dier eyler asndan dk ko
numda olmasndan ikayeti olurlar.

Dolaysyla, baar ve gvence istiyorsanz erimeniz gereken

ebeke kesinlikle ticari ynelimi olanlardr. Meslein en byk
mkafatlar baz temel mesleki ltleri gzden karm olanlar
tarafndan kontrol edilir ve arzu edilen bu konumlara eriebil
mek iin, bir ans dahi edinebilmek istiyorsanz sizin de benzer
bir fedakarlkta bulunmanz gerekir:
imdi, eer sen de yle ticari alarsan btn iyi ilere sahip
ebekelerio iine girebilirsin ve ok da baarl olabilirsin. Ben
1 42 HARCLER

ehirdeki en iyi ilerde altm. Q. . . Club ve bunun gibi yerler

-senin de yapman gereken bu. Bu ekilde al ve bu adamlar
la birlikte ol. O zaman hi kayglanmana gerek yok. O altn
[paray] her hafta yapacandan eminsindir ve nemli olan da
budur.

Caz mzisyenlerinden oluan ebekeler yelerine, sanatsal

tavr korumann itibar dnda bir ey sunamazlar; ticari ebe
keler ise gvence, hareketlilik, gelir ve genel toplumsal saygnlk
sunarlar.

Bu atma, mzisyenin kiisel kariyerinde ok nemli bir

sorundur ve karyerinin geliimi bu soruna tepkisine baldr.
Her ne kadar buna ilikin veri toplamam olsam da ou insan
mzik iine, caza ve sanatsal zgrle byk bir sayg duyarak
girer. Karyerinin geliiminde belli bir yerde (bu da kiiden ki
iye deiir) atma belirgin hile gelir ve mzisyen arzulad
trde bir baary elde etmesinin ve mzik performansna ilikin
bamszln korumasnn imkansz olduunu fark eder. Ama
larn bu uyumsuzluu aikar hile geldiinde kendiliinden de
olsa karyerinin sonraki gzergahn belirleyecek bir seim ya
plmaldr.

Bu ikileme verilecek bir yant, meslei terk ederek bu ikilem

den kanmaknr. Soruna tatminkar bir zm bulamayan kii
kariyerini sonlandrr. Bylesi bir kararn gerekesi, bunu yapan
birinin aadaki aklamasnda grlebilir:
Mzik iinde almaktansa, yani muhteem olabileceini
bildiin ama muhteem olmayan bir ite almakransa can
nn sklacan bildiin bir ite almak, cannn sklacan
bildiin bir yerde almak daha yedir. lk bata sanki hibir
ey bilmediin bir ie giriyormusun gibi bir durum oluyor.
Fark ediyorsun ki, sama sapan bir ey olacak bu; sonra ba
na gelecekleri bekliyorsun. Ama mzik ii muhteem olabilir;
olmadnda da ok byk bir hayal krkl yaatr. O halde,
seni bylesine hayal krklna urarmayacak bir ite almak
daha iyidir.
 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER: DANS MZSYEN 143

Bu ikileme, meslekte kalmaya devam edenlerin verdii fark

l tepkileri grdk. Caz mzisyeni, sanatsal lderin gerekleri
iin dinleyicinin taleplerini gz ard eder. Ticari mzisyen ise
hem sanatsal hem de ticari kayglarn basksn hissederek bunun
tam tersini yapar. Benim buradaki derdim, bu iki tr tepkinin
karyerin geleceiyle ilikisini tartmak. Sanatsal kayglar gz
ard etmeyi semeyen bir kii, kendini daha ok getirisi olan ve
geliri yksek ilere doru ilerlemekten, bylesi bir hareketlilik
ve i gvencesi frsat salayacak ebekdere yelikten fiilen men
edilmi bulur. ok az insan bylesi u bir tutum almay ister ya
da becerebilir; ou kii bir yere kadar uzlamlar bulmaya al
r. Bu uzlamlarda gzlenen hareketlilik rnts, mzisyenler
arasnda ok iyi bilinen ve kanlmaz olduu varsaylan yaygn
bir kariyer olgusudur:
K. E.'yi grdm. "Bana birka i ayarla olur mu?" dedim.
"Yal adamlardan"64 birini taklit ederek bana "Bak olum,
akllanp ticarileince sana yardmc olabilirim ama imdi de
il" diye yant verdi. Sonra da taklit yapmay brakarak kendi
sesinde yle dedi: "Neden ticari almyorsun anlamadm ki?
Tanrm, sanrm ticarilemenin ban ben ekiyorum. Ben ola
ya balklama girdim; girmedim mi?"

Karyerinin bu noktasnda kii benlik algsnda kkl bir

deiim yapmak zorundadr; artk kendisini baka bir biimde
grmeyi, farkl bir insan olarak alglamay renmelidir:
Sanrm u ticarileme ii gerekten ruhuma iledi. Yani caz
yapman beklenen, kendini brakp ne istersen alabilecein bir
ie gittiimizde bile ticari dnyorum; oradaki insanlarn
duymak isteyecekleri eyi alnay dnyorum. Eskiden ie,
alabileceimin en iyisini almak fikriyle giderdim, hepsi bu.
Sadece bildiim ekliyle en iyisini almak. imdi bir ie gidi
yorum ve otomatikman unu dnyorum: "Bu insanlar ne
dinlemeyi isteyecekler? Kenton tarz m, yoksa Dizzy Gillespie
[caz orkestralar] ya da Guy Lombardo [ticari okestra] mu ya
64 "Yal adamlar", genellikle en ok rabet gren ileri ellerinde tutan ebe
kdere gnderme yapmak zere gen mzisyenler tarafndan kullanlan bir
terimdir.
1 44 HARCLER

da ne?" Byle dnmekten kendimi alanyorum. Sanrm na

neviyann krdlar. Gerekten iime sirayet ettiler.

Kariyer ikilemine bal olarak benlik algsnda yaanan daha

iddetli bir deiim ise u anlatrnda grlr:
Sana sylyorum ite, yaplacak tek eyin ticarilernek ol
duuna kanaat getirdim -insanlarn duymak istediini al. ste
diklerini onlara verecek adam iin kaplar alyor diye dn
yorum. Sadece melodi, hepsi bu. Doalama yok, teknik yok
-sadece yaln melodi-. Yani sana soruyorum: Neden bu ekilde
almayaym? Aruk kendimizi kandrmay brakalm. oumuz
gerek mzisyenler deiliz, sadece algclarz. Yani kendimi
sanki sradan bir ii gibi dnyorum, bilirsin ite. Kendi
mizi aldatmaya almann bir anlam yok. Bu adamlarn ou
algc. Gerek mzisyen falan deiller. yleyiz diye kendilerini
kandrmaya almay brakmallar.

Bylesi bir karar vermek ve benlik algsnda bu trden bir de

iimi yaamak, eer doru balantlar yaparak ve bu balant
lar koruyarak frsatlar takip ederseniz i hiyerarisinde daha st
konumlara hareketin yolunu aar ve gerek baarnn mmkn
olduu koullar yaratr.
Kendinize olan saygnz yitirmeden i hayatnn gereklerine
uyum salamann bir yolu zanaatkar bak asn benimsemek
tir. Bunu yapan mzisyen, artk yapt mzik tr konusunda
kayglanmay brakr. Onun yerine artk doru alp almad,
ii olmas gerektii gibi yapmak iin gerekli becerilere sahip olup
olmad ile ilgilenir. Her trl mzii alabilmekle, her zaman
uygun performans gsterebilmekle vnr.
Bu ynelimi korumak iin gerekli beceriler mzisyenin al
d ortama gre deiir. Barlarda kk gruplarla alan adam,
yzlerce (hatta binlerce) ark bilmesiyle ve bu arklar enstr
mannn herhangi bir perdesinden alabilmesiyle; byk bir
orkestra eliinde alan adam, orkestrayla olan uyumuyla ve
teknik ustalyla; gece kulbnde ya da radyo stdyosunda al
an adam, her trl mzii bir solukta doru bir ekilde okuya
bilmesiyle gururlanacaktr. iverenin istedii eyin, istedii kali-
 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER DANS MZSYEN 145

tede verilmesinden tr bylesi bir ynelimin mesleki baary

getirmesi muhtemeldir.
Zanaatkar yaklamn lkenin belli bal mzik merkezlerin
de korumak daha kolaydr: Chicago, New York, Los Angeles.
Bu kentlerde mevcut ilerin miktar uzmanlamay destekleye
cek kadar oktur ve bir kii kendini yalnzca bir beceri dizisini
gelitirmeye adayabilir. Bu merkezlerde hayranlk uyandracak
ustala sahip mzisyenler bulursunuz. Daha kk kentlerde
ise, hi kimse iin uzmanlaacak kadar yeterli i yoktur ve m
zisyenler her eyden biraz yapmak zere ie arlrlar. Her ne
kadar gerekli beceriler rtse de -rnein tonlama her zaman
nemlidir-herkesin ancak ucundan yapabildii eyler vardr. Bir
trompet algcs mkemmel caz yapabilir ve kk caz ilerinde
ok iyi olabilir ama daha byk bir grupla altnda kt bir i
karabilir. Srekli olarak asgari becerilere sahip olduunuz iler
de almak zorunda kaldnzcia kendinizi bir zanaatkl.r olarak
grmeniz ve bununla vnmeniz zordur.

zetlemek gerekirse mzisyenlerin, yaptklar ite kanlmaz

olarak ortaya kan harid mdahalelerden zgrleme istekleri,
mesleki saygnla, daha nce ele aldmz boyutla atan yeni
bir boyut katar. atmann kayna, kiinin mesleki saygnl
n her iki boyurunda da e zamanl olarak st sralarda yer ala
mamasdr. En byk mkafatlar sanatsal bamszlklarndan
vazgeenlerin elindedir. Bu kiiler, igal ettikleri bu st dzey
konumlara devirecekleri kiilerden de benzer bir dn verme
lerini beklerler. Bu durum ise, bir birey olarak mzisyene tercih
yapmas gereken bir ikilem dayatr ve yapaca tercih gelecekteki
katiyerinin gzergahn belirler. Bu dayatmaya boyun ememek,
yksek saygnlk ve iyi gelir getiren ilere erime umudunuzdan
tmyle vazgemek anlamna gelir. Ticari hasklara boyun e
mek ise bu mkafatlara erimenizin yolunu aar. (Dier mes
leklere ilikin yaplacak almalar da benzer ekilde, meslein
hizmet alc ya da mteri kaynakl temel alma sorunlarnn
yansmas olan bu kariyer ihtimallerine odaklanabilirler.)
146 HARCLER

Ebeveynler ve Eler
Mzisyenlerin, alrken dardan gelecek mdahalelerden
zgrleme isteklerini genelletirerek bunu, toplumun kuralla
rndan da muaf olma fikrine kadar grrebildiklerinden bah
setmitim. Mzisyenin meslek ahlak, kendiliinden ve bireyci
davran ve toplum kurallarn genel anlamda gz ard etmeyi
tevik eder. Bylesi bir ahlaka sahip bir rneslein yelerinin ge
leneksel toplumla yakn temas iinde olduklarnda atmalarn
yaanmasn bekleyebiliriz. Toplumla temas noktalarndan biri,
dinleyicinin sorunun kayna olduu i yeridir. Bu sorunlar ala
nnn kariyere etkisi yukarda tarif edildi.

Meslekle toplum arasndaki temas alanlarndan bir dieri de

ailedir. Bir ailenin mensubu olmak mzisyenleri, kendilerinin
otoritesini tanmad toplumsal gelenekleri takip eden "kazma
lada'', yani haridlerle balaml hale getirir. Bylesi bir iliki, ki
inin kariyeri ve/veya aile balar iin felaket sonular douracak
bir atmann tohumlarn tayabilir. Bu blm, bu atmala
rn doasn ve kariyer zerindeki etkisini ele alacaktr.

Aile, kiinin setii kariyerde destekleyici veya yardmc bir

rol oynayarak meslek tercihinde fevkalade etkili olabilir. Tp
kariyerinin erken evrelerine ilikin tartmasnda, Hall unlara
dikkat eker:
ou rnekte aile ve arkadalar karyer gzergahnn izil
mesinde ve kiinin abalarn arttrmasnda nemli bir rol oy
namtr. Kiinin daha fazla aba gstermesini de ona cesaret
vererek, uygun rutinleri kurmasna yardmc olarak, gerekli
mahremiyeti salayarak, aykr davrantan vazgeirerek ve her
gnn sonunda alaca dlleri tanmiayarak baarmlardr.65

Ebeveynleri genelde, mzisyenlerin karyerlerinin geliimine

bu ekilde yardmc olmazlar. Konutuum mzisyenlerden biri-
65 Hall, a.g.e., s. 328. Bkz. Becker, "The lmplications ofResearch on Occupa
tional Careers ...", a.g.e., James W Carper ve Howard S. Becker, "Adjusr
ments to -'Conflicting Expectations in the Development of ldentifcation
with an Occuparion", Social Forces, 36 (Ekim, 1 957), ss. 5 1 -56.
 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER: DANS MZSYENI 1 47

nin ifade ettii gibi, "aman Tanrm, ou kii mzik iine girdii
iin ebeveynleriyle acayip bir atma ierisine girer." Bu at
mann nedeni aktr: Mstakbel mzisyenin ailesi iin, hangi
toplumsal snftan gelirse gelsin, ocuunun kendi toplumsal
evresinin geleneksel davran kalplarndan kopmasn tevik
eden bir meslee girdii genellikle ok aktr. Her ne kadar baz
ailelerin bunu muhtemel bir sosyal hareketlilik gzergah olarak
grp bylesi bir kariyeri desteklediklecine ilikin kantlar olsa
da alt snf aileler en ok mzik endstrisindeki istihdamn d
zensizliinden rahatsz grnrler. Orta snf ailelerde ise, dans
mziini bir meslek olarak semek, hem kii hem de aile iin
muhtemel saygnlk kaybn ieren bohem bir hayata giri olarak
alglanp iddetle kar klr. Kiiye bu tercihinden vazgemesi
iin kayda deer bask uygulanr:
Tahmin edebilirsin; mzisyen olmaya karar verdiimde
herkes bunun bir felaket olduunu dnd ( . . . ) Perembe
gn liseden mezun olduumu, pazartesi de i iin kasabadan
ayrldn hatrlyorum. Annemle ve babamla tarttn; dier
akrabalarmla da. Bana gerekten zor anlar yaattlar ( . . . ) Hele
arncam mzisyenlikte nasl dzensiz bir hayat olduunu, nasl
hi evlenemeyeceimi, ite bunun gibi bir sr ey syleyip o
kadar zerime geldi ki . . .

atma, kariyer zerinde iki tipik etki yapar. ncelikle ms

takbel mzisyen, aile basksna dayanarnayp meslei brakabilir.
Bu tr bir kendini ayarlama durumu kariyerio erken evrelerinde
olduka yaygndr. te yandan gen mzisyen, ailesinin arzu
larn gz ard edip kariyecine devam edebilir. Bu durumda ise
ounlukla, normal koullarda sz konusu olmayacak kadar er
ken bir yata, ailesinin desteini kaybeder. Artk, eer baka bir
meslei tercih etmi olsayd ailesinin muhtemelen ondan esir
gerneyecei himayeden ve ekonomik destekten yoksun bir e
kilde "yoluna tek bana devam etmek" zorundadr. Dolaysyla
mzikte kariyer, genellikle dier pek ok meslekteki karyerlerde
kural olan, aile yardm ve teviki olmadan balar.
1 48 HARiCILER

Mzisyen evlenip kendi ailesini kurduunda toplumun ge

leneklerinin dorudan ve gl bir ekilde karsna kt bir
ilikiye girmi olur. Koca olma sfatyla, genellikle mzisyen ol
mayan karsnn yoldalk ve evin reisi olmas beklentisi ile kar
lar. Baz mesleklerde iin talepleri ile ailenin talepleri arasnda
atma yoktur. Dierlerinde ise atma vardr ama ayn zaman
da bu atmann, eierin her ikisinin de kabul ettii toplumsal
yaptrrnlara uygun zmleri de vardr: rnein doktorluk mes
leinde olduu gibi. Mzik ii gibi sapkn mesleklerde, mesleki
beklentiler sradan insanlarn beklentileriyle hi uyumaz. Bu da
mzisyen iin sorunlar yaratr.

Mzisyenler ilerinin gereklerinin ailelerinden nce gelmesi

gerektiini dnrler ve buna gre hareket ederler:
Olum bak, karm ok ho hatun. Ancak bu mzik iinde
olduum srece ilikimizin srmesinin imkan yok. Kesinlik
le yok, imkansz. Evlendiimizde her ey harikayd. Kasahada
alyor; iyi para kazanyordum; herkes mutluydu. Ama bu
i bitince bota kaldm. Ardndan turneye kmak iin teklif
aldm. Yani can cehenneme, paraya ihtiyacm vard, kabul et
tim. Karm Sally "Hayr ben seni burada, yanmda istiyorum"
dedi. Arkasndan beni fabrikaya almaya falan da gnderirdil
Yani tam bir samalkt lan. te ben de grupla birlikte gittim.
Kahretsin, iin ok seviyorum; Sally ya da bir baka kadn iin
iimi brakmayacam.

Evlilik, muhtemelen, bu meseleye ilikin srekli bir mca

deleye dnr. Mzisyenin mzik karyerinin bitip bitmeyece
ine, saha notlanndan alntladm aadaki olayn gsterdii
gibi, bu mcadelenin sonucu karar verecektir:
Z . . Kulb'ndeki ocuklar Jay Marlowe'yi tam zamanl
.

olarak ie geri getirmek iin abalyorlar. u anda haftay yar

yarya biriyle paylayor. Karsnn alt broda gndzleri
alyor; muhasebe ya da ona benzer ufak tefek bro ileri ya
pyor. ocuklar onu ii brakmas iin ikna etmeye urayorlar.
yle grnyor ki, kars ii brakmasna toptan kar.

Benim bildiim kadaryla Jay hayat boyunca mzisyen ola-

 SAPKIN BR MESLEK GRUBUNDA KARYERLER: DANS MZSYEN 1 49

rak alm; muhtemelen bu ilk gndz ii. Z . . . Kulb'ndeki

davulcu bir gn bana unu syledi: "Onun gndz ii yapmas
ok aptalca. Orada alarak ne kadar para kazanabilir ki? Muh
temelen haftada otuz otuz beten fazla kazanmyordur. O kadar
paray burada gecede alr. Aslnda, kars bu mzik iinden
kmasn istedi. Ge saatiere kadar almas, barn etrafndaki
hatunlar, bu tr eyler houna gitmedi. Ama yine de eer adam
bir ey yapabiliyorsa ve daha ok para kazanyorsa neden sa
ma bir ite ve be kuru iin alsn ki? ok anlamsz. Ayrca
neden kendine eziyet etsin ki? almay tercih eder. Bu Allah'n
belas gndz ii onun iin tam bir eziyet, neden buna devam
etsin ki?" Saksafoncu Johnny de "Neden olduunu biliyorsun;
nk kars o ite almasn istiyor" dedi. Yine de "O kad
nn byle patranluk taslamasna izin vermemeli. Allah akna,
benim harun bana ne yapacam sylemiyor. Bu samal ek
memeli" diye de ekledi.

Bu arkadalar meseleye el koymaya karar verdiler. Jay'i hafta

iinde at yariarna davet ediyorlard, o da ii ekip gidiyordu.
Bizim gruptan Gene, yara gittikleri bir gnn ardndan, "O
lum, kars ok fena kzd. Aylaklk etmesini ve ii kaybetmesini
istemiyor. Ne yapmaya altmzn farknda. Jay'e kt r
nelc olduumuzu ve onu ayarttmz dnyor. Yani sanrm
yle, tabii onun bak asndan" dedi.

(Birka hafta sonra ]ay gndz iinden ayrld ve mzie geri

dnd.)
Aile sorumluluklarn daha gl hisseden dierleri iin du
rum bu kadar basit deildir. Mzik iinde ekonomik gvencenin
olmamas, iyi bir aile reisi olmay gletirir ve kiiyi meslei
brakmaya zorlayabilir. Bu yaanan atmaya verilen tipik tep
kilerden biridir:
Hayr, ok almyorum. Sanrm Allah'n cezas bir gn
dz ii bulacam. Bilirsin ite, evli olduunda durum biraz
farkl oluyor. Eskiden farklyd. almm ya da almam
m, ok da dert deildi. Eer paraya ihtiyacm olursa annem
den bir belik bor alrdm. imdi ise faturalar beklemiyor. Evli
olduunda srekli almak zorundasn; aksi takdirde iin zor.
1 50 HARCLER

Bu tazyiklerin sonucunda kariyer bu ekilde braklmasa da

evliliin gerekleri mzisyeni ticarilemeye zorlayan ok gl
basklar yapar.
Eer almaya devam etmek istiyorsan b u samalklara ara
da bir dayanmak zorundasn ( . . . ) Takmyorum. Bir karm var
ve almaya devam etmek istiyorum. Kazmann teki gelir de
bana "Beer Barrel Polka" derse sadece glmsyorum ve al-
yorum.

Dolaysyla evlilik, belki ticari ynelime sahip ve yelerine

dzenli i salama ans en yksek olan ebekdere girii garanti
etmeyebilir ama mzisyene bu ynelimi dayatan bir bask uygu
layarak onun baanya eriimini hzlandrabilir. O halde ailesi,
bir mzisyeni geleneldere uygun davranmaya zorlayarak onun
atan basklar, ballklar ve benlik algs sorunlar yaamasna
neden olur. Mzisyenin bu sorunlara getirecei zm, kariyeri
nin sresine ve ynne ilikin belirleyici bir etki yapar.
YEDi NC BLM
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI

Sapknlarn baz genel niteliklerini, haridier olarak damgalan

malarna ve kendilerini de harid olarak grmelerine sebep olan
sreleri deerlendirdik ki tane harid grubun kltrlerini ve ti
pik kariyer kalplarn ineeledik esrar kullanclar ve mzisyen
ler. Artk denklemin ikinci ksmn dnmenin zaman geldi:
haridierin ihlal ettii kurallar koyan ve dayatan insanlar.

Buradaki soru basittir: Kurallar ne zaman oluturulur ve da

yatlr? Daha nce bir kuraln varlnn otomatikman onun da
yatlacan garanti etmediine dikkat ekmitim. Kural dayat
mada ok byk farkllklar vardr. Srekli cezalandrmaya hazr
bekleyen soyut bir gruba gnderme yaparak kural dayatmn
aklayamayz; "toplumun", her kural ihlalinden zarar grd
n ve dengeyi salamak iin harekete getiini syleyemeyiz. U
bir rnek olarak bylesi bir durumun sz konusu olduu, yani
btn kurallarn kesinlikle ve otomatikman iletildii bir grup
varsayabiliriz. Ama bylesi bir u rnek hayal etmek sadece top
lumsal gruplarn genelde byle almadklar gereini aka
grmemize yarar. Daha tipik olan durum, dayatmay terikleyen
1 54 HARCLER

bir ey olduunda kurallarn uygulanmasdr. Bu durumda ise

dayatmann kendisini aklamak gerekir.

Bu aklama birka tane ncle dayanmaktadr. ncelikle

bir kuraln uygulanmas bir giriimcilik eylemidir. Biri -bir giri
imci-66 zanly cezalandrmaya n ayak olmaldr. kinci olarak
dayatma, kuraln kamusal olarak uygulanmasn isteyenler ger
ekleen ihlali bakalarnn da dikkatine sunduklarnda olur; bir
ihlal bir kez kamusal hale geldiinde gz ard edilemez. Baka bir
ekilde aklarsak kuraln uygulanmas, biri yaygara kopardnda
olur. nc olarak insanlar, bunu yapmakta bir fayda grdk
leri zaman felaket tellall yaparak kuraln dayatlmasn zorun
lu hale getirirler. Kiisel karlar, onlar bunu yapmaya tevik
eder. Son olarak kuraln uygulanmasn terikleyen kiisel karn
mahiyeti de uygulamann gerekletii durumun karmakl
na bal olarak deiir. Kiisel karn, giriimin ve kamusallk
meselesinin hem kuraln uygulanmasn hem de uygulamann
gereklemesini retmek zere durumun karmakl ile nasl
etkileime girdiini birka rnek zerinden deerlendirelim.

Malinowski'nin kabile ensesri yapan Trobriand Adalar yer

lileri rneini hatrlayalm. Herkes Kimai'nin ne yaptn bili
yordu ancak hi kimse bir ey yapmyordu. Ardndan, Kimai'yle
evlenmek isteyen kzn, kendisi yerine bir bakasn tercih et
mesinden dolay rencide olan eski sevgilisi meseleye el koydu ve
Kimai'yi ensest yapmakla kamusal olarak sulad. Bunu yapt
nda da Kimai'ye intihar etmekten baka bir seenek brakma
d iin, durumun gidiat tamamyla deiti. Burada, grece
basit bir yapya sahip bir toplumda, kuraln ne olduuna ilikin
bir atma yoktur; herkes ensestin yanl olduunda uzlamak-
66 T.S.N: Becker, bir davrann "sapkn" olduuna iaret eden, bunu gerekli
merciiere bildiren, kural var ise kuraln uygulanmasna n ayak olan, eer
kural yok ise kuraln oluturulmas iin inisiyatif alan kiileri ve kurumlar
"giriimci", yaptklar faaliyederi de "giriimcilik" olarak tanmlar. Bu yak
lam, ilerleyen blmlerde daha da ayrml aklanaca zere, "aktr" ve
"eylem" odakl bir incelerneyi benimser.
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 155

tadr. Ancak kiisel kar birinin giriimini tetiklediinde bu kii,

suu kamusallatrarak yaptrm gvence altna alabilir.

Kuraln uygulanmas konusunda benzer bir atma yoklu

unu, anonim kent hayatnn daha az rgtlenmi ortamlarnda
bulabiliriz. Ama sonu, yukardakinden farkldr. Kent ortamn
da insanlar arasndaki anlamann temelini, yasalarn en feci e
kiJde ihlal edildii durumlarda dahi olaya dikkat ekmeme ya da
mdahale etmeme kural oluturur. Kentli kendi iine bakar ve
kendi iine mdahale olmad srece kural ihlalleri konusunda
hibir ey yapmaz. Simmel, tipik kendi tutumunu "kaytszlk"
(reserve) olarak tarif eder:
Eer, neredeyse herkesin birbirini tand ve birbiriyle iyi
ilikiler ierisinde olduu (rnein kk bir kasabadaki gibi)
kent ortamnda da ou ruhsal tepki, saysz insanla, srekli
olarak devam eden dsal temasa verilen yantlar olsayd o za
man kii tam anlamyla ruhsal bir paralanma yaar ve tasavvur
edilemez bir ruh hali iine girerdi. Ksmen bu psikolojik olgu,
ksmen de metropoliten yaamn "bak ve ge" unsurlar kar
snda kuku duyma hakkmz bizim kaytszlmz gerektirir.
Bu kaytszln sonucu olarak ou zaman, yllardr komumuz
olan kiileri grsek bile tanmayz. Kk kasaba insanlarnn
gznde bizi souk ve kalpsiz gsteren de ite bu kaytszlktr.
Eer bu tespiderim doruysa bu dsal kaytszln ruhsal yn
sadece umursamazlk deildir ama fark ettiimizden daha sk
llda, ne sebeple olursa olsun, yakn bir temas annda nefrete ve
dehete dnebilecek hafifbir holannana, karlkl yabanc
lk ve birbirini itmedir.

Bu rtk holannama duygusunu da ieren kaytszlk, ayn

zamanda metropoldeki daha genel bir zihinsel durumun biimi
ya da koruyucusu gibi grnr: Kaytszlk, bireye baka koul
lar altnda benzeri dahi olmayan bir bireysel zgrlk alan ve
derecesi sunarY

Birka sene nce ulusal bir dergi, kendi kaytszln gste-

67 Kun H. Wolff, eviren ve derleyen, The Sociology of Georg Simmel (New
York: The Free Press of Glencoe, 1 950), ss. 4 1 5-4 1 6.
1 56 HARCLER

ren bir dizi fotoraf yaynlad. Bir adam kalabalk bir caddede
baygn bir ekilde yatyordu. Birbirini izleyen fotoraflar adamn
varln grmezden gelen ya da grp de balarn eviren ve
kendi ilerine bakan yayalar gsteriyordu.

Genelde kentlerde youn bir ekilde gzlemlense de kaytsz

lk hali, her kentli yaamnda ortak olan bir nitelik deildir. Pek
ok kent alan -baz knt alanlar ve etnik anlamda homojen
baz blgeler- kk bir kasahaya benzeyen zellikler tarlar;
buralarda yaayanlar, mahallede olup biten her eyi kendi me
seleleri addederler. Kentli kii kaytszln en ok -Times Alan
ve State Caddesi gibi- anonim kamusal alanlarda, burada olan
hibir eyden kendisinin sorumlu olmadn ve ileri, sra d
bir ey olduunda duruma el koymak olan profesyonel yasa uy
gulayclarn varln hissettii yerlerde gsterir. Kural ihlallerini
gz ard etmek hususundaki bu uzla, bir lde uygulamann
bu profesyonellere braklabilecei bilgisine dayanr.
Daha karmak yaplara sahip koullarda ise, duruma ilikin
farkl yorum ve kurallarn uygulanmasna ilikin bir atmann
olma ihtimali daha yksektir. Bir kurumda iktidar iin yaran
iki grup olduunda -rnein, iilerin ve yneticilerin alma
koullarnn denetimini ele geirmeye alt sanayide- atma
kronikleebilir. te yandan atma, kurumun kalc bir zellii
olduundan tr de hibir zaman aa kmayabilir. Onun
yerine, iki grup da kendilerini snrlayan bir durum ierisinde
skm bulduklar iin birbirlerine belli ihlaller yapmaya izin
vermekte fayda grebilirler ve felaket tellall yapmazlar.
Melville Dalton sanayi kurumlarndaki, maazalardaki ve
benzer i yerlerindeki iilerin sistemli kural ihlallerini incele
mitir. ilerin, ou zaman, kuruma ait hizmetleri ve malze
meleri kendi kiisel kullanmlar iin aldklarn anlatmakta ve
bu davrann normal koullarda hrszlk olarak alglanacana
dikkat ekmektedir. dare, kaynaklarn bu ekilde kullanlmasn
engellemeye alr ama nadiren baarl olur. te yandan, ge
nellikle bu durumu kamusal bir mesele haline getirmez. irketin
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 1 57

kaynaklarnn kt kullanmna ilikin Dalton'un verdii rnek

ler arasnda unlar vardr:
Usrabalardan biri, alt blmden ald pahal maki
nelerle evinde bir makine atlyesi kurmutu. Yamann iinde
bir delgi aleti, eeleme mengesi, torna tezgah, kesiciler ve mat
kaplar, tezgah malzemesi ve bir tme makinesi vard.

Byk bir fabrikann marangoz ksmnda alan bir usta

ba, Avrupa doumlu bir zanaatkar, mesaisinin ounu st d
zey yneticiler iin ev mobilyalar -bebek karyolalar, pencere
kepenkleri, masalar ve benzeri snarlama eyalar- yaparak ge
iriyordu. Karlnda da hediye olarak arap ve sosa yatrlm
av hayvan alyordu.

Bir bro alan, btn kiisel mektup yazmalarn irey

ken ve irketin malzemelerini ve pullarn kullanarak yapyordu.

Hastanede alan bir rntgen teknisyeni, hastaneden jam

bon ve konserve alyordu ve maann dk olmasndan dola
y bunu yapmaya hakk olduunu dnyordu.

Emekli olmu bir fabrika yneticisi, alt fabrikada ii

lere on bir tane ku evi yaptrm ve bunlar evine yerletirtmi
ti. Fabrika iileri, her bahar bu ku evlerini elden geirip tamir
ediyorlard.

Bir fabrikann pek ok alannn yesi olduu bir yat ku

lbnn binalarma eklemeler, o fabrikann iileri tarafndan
mesai saatleri iinde ve fabrikann malzemeleri kullanlarak ya
plmt.

Maazalarn kyafet blmnn banda olanlar, beendik

leri ve kendilerine almak istedikleri kyafetlere "defolu" damgas
vuruyorlar ve kyafetlerin fyatlarnda ona gre indirim yap
yorlard. Ayrca kiisel kullanmlar iin fyatlarn drdkleri
eyalarn sebep olduu zarar kaparmak zere gerekli paray bi
riktirmek amacyla da indirimde olan eyalar mterilere indi
rimli fyatnn stnde satyorlard. 68

Dalton, btn bu davranlar hrszlk olarak nitelendir

GS Melville Dalton, Men Who Manage: Fusions ofFeeling and 1heory in Admi
nistration (New York: John Wiley and Sons, 1 959), ss. 1 99-205.
158 HARCLER

menin rneselenin zn karmak olacana iaret eder. Aksine

ynetimin, resmi olarak bu iyeri hrszln knasa da gerekte
ibirlii iinde olduunda srar eder. Bu bir hrszlk dzeni de
il, dller dzenidir. Kurumla ilikili hizmetleri ve malzemeleri
kendine mal eden kiiler, gerekte gayri resmi biimde kurumun
ileyiine yaptklar olaanst katklar iin dllendirilmekte
dirler; nk bu katklarn dllendirecek meru bir dl siste
mi yoktur. Fabrikann mallanndan kendi evine bir makine atl
yesi kuran ustaba, aslnda ustalk konumuna uygun olduunu
gsterrnek iin Katoliklii brakp Mason olduu iin dllen
diriliyordu. Rntgen teknisyeninin hastaneden yemek almasna
izin veriliyordu; nk hastane ynetimi bu adama sadakatinin
ve emeinin karl olan maa demediini biliyordu.69 Reka
bet eden iki iktidar grubu -yneticiler ve iiler- ihlalleri gz ard
etmede ortak bir fayda grdkleri iin kurallar uygulanmyordu.

Donald Roy, bir atlyede benzer bir kurallan uygulamama

olayn tarif ederek her iki grubun da g ve kar dengesinin
tanmlad bir sistemde ortak olmalar durumunda bir grubun
dier grubu ihbar etmeyeceini yeniden gsterir. Roy'un ara
trd makine operatrlerine para ba deme yaplyordu ve
kural ihlali, "daha ok para kazanmaya'' -yani ellerindeki para
i iin almalar gereken saat cretinden ok daha fazlasn kazan
maya- altklarnda oluyordu. Maine operatrlerinin sklkla
bavurduklar taktikler, ii batan savma veya irketin kuralla
rna aykr bir ekilde (gvenlik nemlerini gz ard ederek ya
da i tanmnda izin verilmeyen alederi ve teknikleri kullanarak)
yapmakn.70 Roy, makine operatrleriyle atlyenin resmi alma
kurallarn delmek iin ibirlii yapan bir "atlye kartelini" tarif
eder.71 Ray'un rneinde mfettiler, alet odasndan sorumlu
69 A.g.e. , ss. 1 94-2 1 5.
70 Donald Roy, "Quota Restriction and Goldbricking in a Machine Shop",
American journal ofSociology, LVII (Mart, 1 952), ss. 427-442.
71 Donald Roy, "Efficiency and 'The Fix': Informal lntergroup Relations in
a Piecework Machine Shop", American journal of Sociology, LX (Kasm,
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 1 59

iiler, zaman tutucular, depo alanlar, montaj sorumlular;

hepsi, makine operatrlerinin fazladan para kazanmalarna yar
dmc olmaktadr.

rnein kurallara gre, makine operatrlerinin yaptklar i

srasnda kullanmadklar alederi yanlarnda bulundurmamalar
gerekmektedir. Roy, bu yeni kural tesis edildiinde alet odasn
dan sorumlu kiilerin nce bu kurala uyduklarn gsterir. Ama
sonrasnda bu iiler, bu kuraln bir grup fkeli adamdan oluan
bir kalabaln srekli olarak alet odasnn camnda birikmesi
ne neden olduunu ve ilerini zorlatrdn fark ederler. Sonu
olarak kuraln ilan edilmesinden ksa bir sre sonra, alet odasn
dan sorumlu iiler kendileri kural ihmal ve ihlal etmeye balar
lar ve makine operatrlerinin alederi yanlarnda tutmalarna ya
da alet odasna istedikleri gibi girip kmalarna izin verirler. Alet
odasndan sorumlu iiler aslnda kendi rahatlarn dndkle
ri iin makine operatrlerinin kural inemesine gz yumarlar;
artk kzgn operatrlerin ikl.yederiyle uramak zorunda de
illerdir.

Ortamda ikiden fazla rekabet eden grup olduunda ise, ku

raln uygulanmas daha da karmak bir hal alr. Karlanmas
gereken ok daha fazla kar sz konusu olduu iin uzlamak
ve taviz vermek daha da zorlar; atmann aa kmas ve
zlememesi ihtimali daha byktr. Bu koullar altnda, kamu
sallk kanallarna ve karlar gerei yeni ihlallerin engellenmesi
iin kurallarn uygulanmasn talep edecek kiilere eriim nemli
hile gelir.

Bu duruma yerinde bir rnek savcnn rolnde bulunabilir.

Savcnn ilerinden biri de jri heyetini idare etmektir. Jri he
yeti, kandan deerlendirmek ve yasay ihlal ettii iddia edilen
kiilerin sulu olup olmadkianna karar vermek zere toplanr.
Her ne kadar genellikle kendilerini savcnn onlara sunduu ka
ntlarla snrlasalar da jri heyederinin bamsz bir soruturma
1 9 54), ss. 255-266.
1 60 HARCLER

yrtme ve savcnn nlerine getirmedii yeni itharnlar ve de

lilleri gndeme getirme yetkileri vardr. Kamusal kar koruma
grevinin bilincinde olarak jri heyeti, savcnn bir eyler sakla
dna karar verebilir.

Bu arada, savc da gerekten bir eyleri saklyor olabilir. r

nein savc, siyasetiler, polis ve sulular arasnda, ahlakszla,
kumara ya da dier su biimlerinin ilenmesine gz yummak
zere yaplm rtk bir anlamann taraf olabilir. Savc bylesi
bir ortaklkta dorudan yer almyorsa bile, dorudan yer alanlar
karsna almak istemiyor olabilir. Sulularn ve yozlam siya
setilerio karlar ile iini yapmakta kararl jri heyerinin kar
lar arasnda ie yarar bir uzlama noktas bulmak zordur; bunu
yapmak ayn fabrikada alan iki iktidar grubu arasnda tatmin
edici bir uzlama zemini bulmaktan ise ok daha zordur.

Kirli ilere bulam savc, bu ikilem karsnda jrinin ya

sal srece ilikin cehaletini kullanmaya alr. Ama arada srada
savcnn direncini aan ve onun aratrlnasn istemedii konu
lar aratrmaya balayan "gemi azya alm" jrilerden haberdar
oluruz. Bu jri heyeti, bir giriimcilik rnei gstererek ve ou
kii iin utan verici bir skandala sebep olarak imdiye kadar
kamunun bilgisinden gizlenmi ihlalleri tehir edebilir ve yozla
mann her trlsne kar yaygn bir tepkinin gelimesine neden
olabilir. Gemi azya alm jri heyetlerinin varl, kirli ilere bu
lam savcnn ilevinin bizatihi bu tr j rilerin bir daha ortaya
kmasn engellemek olduunu aklmza getirir.

Dolaysyla kiisel karn yaratt, kamusallk silahyla do

natlm ve kurumun niteliinin koullandrd giriim, kuraln
uygulanmasnda kilit deikendir. Giriim, kurallarn uygulan
mas konusunda temel bir uzlann olduu yerde daha hzl ha
rekete geer. kar olan biri ihlali kamusallatrr ve harekete
geilir; bu ynde giriimde bulunan biri yoksa herhangi bir ey
yaplmaz. Bir kurumda rekabet eden iki iktidar grubu olduun
da kural dayatmas ancak bu iki grubun ilikisini tanmlayan
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 161

uzlamlar bozulduunda gerekleecektir. Rekabet eden pek

ok kar grubunun olduu durumlarda ise sonu, iin iindeki
gruplarn greli gcne ve kamusallk kanallarna eriimine bal
olarak deikenlik arz eder. Btn bu etkenierin ileyiini Esrar
Vergisi Yasas' n (Marihuana Tax Act) incelediimizde greceiz.

Dayatmann Evreleri
Ancak tarihe bakmadan nce, isterseniz kurallarn uygulanma
s sorununu bir baka adan ele alalm. Kurallarn dayanlma
srecinin farkl toplumsal yap trlerinde nasl deikenlik gs
terdiini grdk. imdi de zaman boyutunu ekleyelim ve bir
kuraln uygulanmasnn gerekletii eitli evrelere -yani kural
dayatmnn "doal tarihine"- ksaca bakalm.

Doal tarih72, her bir olguya zg olan ey yerine bir grup ol-
72 T.S.N.: Doa bilimleri iinde snflandrlan doal tarih yaklam (natural
history approach) bitkiler ve hayvanlar da dahil olmak zere organiznalarn
kontroll ortamlarda deney yoluyla aratrlmas yerine doal ortamlarnda
dorudan gzlem yoluyla aratrlmas gerektiini savunan alnalara gn
derme yapar. Becker'in metin iinde deindii gibi, doal tarih yaklam
ayn zamanda trlerin grgl kaydn tutmak yerine yapsal zelliklerini
tespit etmeye ve bu tespirlerden geneliemelere ulanaya alan bir episte
molojiyi ve yntem bilimi savunur. Gordon Marshall'n iaret ettii zere,
natralist yaklamn ya da narralizm teriminin sosyolojideki en yaygn
kullanm, sosyolojisinin douundan beridir sregelen, sosyoloji doa bi
limleri benzeri bir bilim olmal mdr ve dolaysyla da doa bilimlerinin
yntemlerini kullanmal mdr tanmalar ile ilikilidir. Bu tartnann bir
ucunda, sosyal bilimlerin de bilimsel olabilmek iin doa bilimlerinin kul
land yntemleri kullanmas gerektiini ne sren pozitivist yntem ve
felsefe vardr. Dier bir uta yer alan yaklam ise, sosyal bilimlerin doa
bilimlerinden aratrma nesnesi ve konular iribariyle onrolojik olarak fark
llna vurgu yapar ve yntem olarak da daha ok metin analizi, aniatlarn
yorumlannas gibi yoruma dayal teknikleri ne karr. Bir nc yak
lam ise, ki Marshall bunlara "ontolojik narralisrler" der, insanlarn ve
toplumsal yaamn doann bir paras olduunda srar eder, ancak yine
de dil ve kltr gibi elerin ve normarif olarak yaplandrlm karmak
toplumsal yaplarn farkl bir gereklik dzeyi yarattn ve bu nedenle de
sosyal bilimlerin, bu zgn gereklik dzeyini aratracak bilimsel yntem
ler gelitirmeye almas gerektiini savunur (Gordon Marshall, der., A
Dictionary of Sociology (NYC: Oxford University Press, 1 998). Naruralist
1 62 HARCLER

guya genel olan eyle ilgilerrmesi bakmndan tarihten farkldr.

Doal tarih bir olaylar grubunu birbirinden ayran eyi deil, bu
olaylar grubunda tipik olan eyi kefetmeye alr -yani tekil
likten ok dzeniilikle ilgilenir. Dolaysyla burada, kurallarn
yapld ve dayatld srecin bu srece ilikin olan ve onun
ayrt edici iaretini tayan zellikleriyle ilgileneceim.

Bir kuraln geliimine ve uygulanmasna ilikin evreleri de

erlendirirken hukuki bir model kullanacam. Bu, syleyecek
lerimin sadece yasama iin geerli olduu eklinde dnlme
melidir. Benzer sreler daha az formel olan kurallarn gelii
minde ve uygulanmasnda da gerekleir.

Belli kurallar balanglarn, sosyal bilimcilerin "deerler"

adn verdii belirsiz ve genelletirilmi tercih ifadelerinde bu
lurlar. Sosyal bilimciler, deerin ok eitli tanmlarn nermi
lerdir. Ama burada bu tartmaya girmeye hacet yoktur. Talcott
Parsons' n nerdii tanm herhangi baka bir tanm kadar yeterli
olacaktr:
Doal olarak bir duruma ikin ucu ak muhtemel yne
limler arasnda yaplacak bir seim iin kstas ya da lt ilevi
ni gren ortak sembolik sistemin bir esine deer denilebilir.73

rnein eitlik Amerikallar iin bir deerdir. Biz insanla

ra, eer yapabiliyorsak aralarndaki farklar dikkate almadan eit
muamele yapmay tercih ederiz. Bireyin zgrl de Ameri
kallar iin bir deerdir. Tersini gerektirecek ok gl sebepler
olmad srece biz, kiilerin istediklerini yapmalarna izin ver
meyi tercih ederiz.

Ne var ki, deerler eylem iin kt rehberlerdir. Deerlerin

bilim felsefesine ilikin yakn dnem ve Marksist bir mdahale iin bkz.
Roy Bashkar (eviri, Vefa Saygn tle), Natralizmin 0/anakll (An
kara: Prarika, 2013). Roy Bashkar'n yaklam gnmzde yaygn olarak
Eletirel Realizm adyla anlmaktadr.
73 Talcott Parsons, lhe Social System (New York: The Free Press of Glencoe,
95 1 ) , s. 1 2 .
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 163

sunduu tercih lderi geneldir. Deerler bize, dier her e

yin eit olduu bir durumda, muhtemel davran biimlerinden
hangisinin tercih edilebilir olduunu syler. Ancak gndelik ha
yatn somut koullarnda dier eyler nadiren eittir. Bir deer
nermesinin genelliklerini gndelik yaamn karmak ve somut
detaylaryla ilikilendirmekte zorlanrz. Belirsiz bir eitlik anla
yn somut gereklikle kolaylkla ve emin olarak ilikilendire
meyiz. Dolaysyla, verili bir durumda, sz konusu deerin ne
tr bir somut davran ekli tavsiye ettiini bilmek zordur.

Deerleri eyleme rehber olarak kullanmann bir dier zor

luu da ok belirsiz ve genel olduklarndan tr, elitikleri
nin farknda bile olmakszn birbirleriyle elien deerlere sahip
olabilmemizden ileri gelir. Deerlerin davran temellendirmek
iin hi de uygun olmadn bir kriz annda, bize tavsiye edi
len elikili eylem gzergahlar arasndan hangisini seeceimi
ze karar veremediimizde fark ederiz. Nitekim somut bir rnek
vermek gerekirse eitlik deerini benimseriz ve bu da rk ayrm
cln yasaklamamza sebep olur. Ama ayn zamanda, kiisel
yaamlarnda ayrmclk yapan insanlara mdahale etmemizi en
gelleyen bireysel zgrlk deerini de benimseriz. Yelkeniisi olan
bir zenci, yaknlarda birinin yapt gibi, New York blgesinde
hibir yat kulbnn kendisini ye olarak almayacan bilir.
Deerlerimizin bu duruma ilikin ne yapmamz gerektiine ka
rar vernemizde yardmc alamadn grrz. (Eyalet yasas,
kamu okullarnda rk entegrasyonunu yasakladnda, Federal
yasa ise entegrasyonu talep ettiinde sz konusu olduu gibi, a
tma belli kurallar arasnda da kabilir. Ama burada atmay
zme ulatracak kesin yasal prosedrler vardr.)
Deerler davran iin yalnzca genel bir rehber ilke suna
bildikleri ve somut koullar iin gerekli davran biimine karar
vernede faydal olmadklar iin insanlar gndelik yaamn ger
ekleriyle daha yakndan ilikili belirli kurallar gelitirirler. Dier
bir ifadeyle deerler, belli kurallarn tretildii temel ncileri
sunarlar.
1 64 HARCLER

nsanlar sorunlu durumlarda deerleri, belirli kurallara d

ntrrler. Varlklannn bir alann bir ey yaplmas gereken
rahatsz edici ya da sorunlu bir alan olarak grrler.74 Kabul et
tikleri eitli deerleri deerlendirdikten sonra, bunlar arasndan
yaadklar sorunlara uygun olduunu dndkleri bir ya da
birka tanesini seerler ve bunlardan birtakm kurallar tretirler.
Deerlerle uyumlu ekilde erevelenen kural, hangi eylemlerin
onaylandn, hangilerinin yasaklandn, kuraln uygulanabi
lir olduu koullar ve bu kural ihlal etmenin cezalarn greli
bir kesinlikle aklar.

Belirli bir kuraln ideal tipi, dikkatli bir ekilde yaplm ve

hukuki yoruma ok iyi yedirilmi yasalardan biridir. Bylesi bir
kural belirsiz deildir. Tam tersine, hkmleri ak ve kesindir;
kii tam olarak ne yapabileceini, ne yapamayacan ve yanl
eyi yaparsa ne olacan bilir. (Bu bir ideal tiptir. ou kural bu
kadar ak ve kesin deildir. Her ne kadar deerlerden ok daha
az belirsiz olsalar da kurallar da hangi davrana ynelmek gerek
tii konusunda karar vernede zorlua sebep olabilirler.)

Deerler belirsiz ve genel olduklarndan tr, onlar deiik

ekillerde yorumlayabilir ve bu deerlerden ok eitli kurallar
tretilebiliriz. Bir kural, deerle uyumlu olabilir ama ayn de
erden pek ok farkl kural da kartlabilir. Dahas, sorunlu bir
durum birisini bylesi bir karm yapmaya tevik etmedike de
erlerden kurallar tretilmeyecektir. Bizim iin yaygn olarak ka
bul grm bir deerden mantksal olarak tremi gibi grnen
bir kuraln, bu deere inanan insanlarn akllarna dahi gelmedi
i durumlar grebiliriz. Bunun nedeni, bu kuraln trerilmesini
gerektirecek bir durumun veyahur sorunun yaanmam olmas
olabilir. Ya da bu insanlar bir sorun olduunun dahi farknda
olmayabilirler. ilaveten, genel bir deerden tretilmi belirli bir
kural, dier deerlerden tretilmi baka kurallarla eliebilir.
74 Toplumsal sorunlara doal tarih yaklamnn bir rnei iin bkz. Richard
C. Fuller ve R. R. Meyers, "So me Aspects of a Theory of Social Problems",
American Sociologica!Review, 6 (ubat, 1 94 1 ) , ss. 24-32.
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 1 65

ster farknda olunsun isterse de sadece st rtl bir ekilde

kabul edilsin; eliki, belirli bir kuraln ortaya konmasn da en
gelleyebilir. Kurallar deerlerden kendi kendilerine tremezler.

Kurallar grubun belli bir kar ile uyumlu olup baka kar
laryla atabilecei iin bir kural yaplrken sadece amalad
ii yapacandan ve daha fazla dallanp budaklanmayacandan
emin olmak zere genellikle zel bir aba gsterilir. rnein baz
kurallar ciddi snrlamalar ve istisnalada evrilirler ki, nemli ad
dettiimiz deerlere mdahale etmesinler. Mstehcenlik yasalar
buna bir rnektir. Bu tr kurallarn genel amac, ahlaki olarak
aykr bulunan eylerin kamusal olarak tehir edilmemesidir.
Ama bu ama bir baka nemli deerle, ifade zgrl deeriy
le eliir. laveten, romanclarn, oyun yazarlarnn, yaynclarn,
kitaplarn ve tiyatro yapmclarnn ticari ve kariyer kadaryla
da eliir. eitli ayarlamalar ve snrlamalar sonucunda sz ko
nusu yasa, imdiki haliyle, mstehcenliin zararl bir ey olduu
na gl bir ekilde inananlarn arzulad geni kapsama artk
sahip deildir.

Belirli kurallar yasal mevzuatn paras olabilirler. Ya da belli

bir grubun sadece enformel yaptrrnlara balanm gelenekleri
arasnda yer alabilirler. Yasal kurallarn doal olarak daha kesin
ve ak olma ihtimali daha yksektir. Enformel ve geleneksel ku
rallar byk ihtimalle daha belirsizdirler ve deiik yorumlara
izin verecek geni alanlara sahiptirler.

Ama bir kuraln doal tarihi, genel bir deerden somut bir
kural tretmekle sona ermez. Bu kuraln belirli durumlarda be
lirli kiilere uygulanmas gerekir. Kural nihai eklini belirli da
yatma eylemlerinde almaldr.

Daha nceki blmlerde, bir kuraln inenmesinin kendili

inden bir yaptrm harekete geirmediini grmtk. Kuraln
uygulanmas seicidir ve bu seicilik kuraln uygulanmasnda
kiiye, zamana ve duruma bal olarak farkllamalar da bera
berinde getirir.
1 66 HARCLER

Tm kurallarn genel bir deerden belli bir kurala ve oradan

da belli bir yaptrm uygulamaya gtren silsileyi izleyip izleme
diini sorgulayabiliriz. Deerler kullanlmam bir potansiyele
sahip olabilirler -henz tretilmemi bir kural, gerekli koullar
olutuunda tam teekkll somut bir kurala dnebilir. Ben
zer ekilde, pek ok somut kural da hibir zaman uygulanma
yabilir. te yandan, herhangi bir genel deerde temellenmemi
kurallar var mdr? Ya da meruiyetini belli bir kuralda bulmayan
yaptrm eylemleri var mdr? Pek ok kural, kukusuz, olduka
tekniktir. Bu teknik kurallarn da herhangi bir genel deerden
daha ziyade, var olan kurallarla baka kurallar arasnda uyum
salama abalarnda temellendii sylenebilir. rnein senet
alverilerini dzenleyen belli kurallar muhtemelen bu trden
kurallardr. Bu kurallar genel bir deeri uygulamak abasndan
daha ok, karmak bir kurumun ileyiini dzenleme giriimle
ridir. Benzer ekilde, sadece gerekleen eylemi merulatrmak
zere o anda oluturulmu kurallara dayanan bireysel dayatma
eylemleri de bulabiliriz. Polisin baz enformel ya da yasa st
faaliyetleri bu gruba girer.
Bunlar doal tarih modelinden sapan rnekler olarak ta
nmlarsak bu model ilgimizi ekebilecek konular arasnda ka
tanesine uygulanabilir? Bu, eitli balamlarda, eitli trde ku
rallara ilikin yaplacak bir aratrnayla tespit edilecek somut
olgulara dayal bir sorudur. En azndan pek ok kuraln bu silsi
leden getiini biliyoruz. Dahas eer bu silsile, bandan itiba
ren izlenmediyse o zaman da adanan yerler sklkla geriye dn
lp doldurulur. Yani, bir kural basite birisinin kiisel karna
hizmet etmek iin yaplm olabilir ve sonrasnda herhangi bir
genel deerde bu kural iin bir gereke bulunur. Ayn ekilde,
kendiliinden gelien bir dayatma eylemi, ilikilendirilecei bir
kural yaratlarak veya bulunarak merulatrlabilir. Bu rnekler
de genelin zelle olan formel ilikisi, her ne kadar zaman silsilesi
bozulsa da korunmu olur.
Eer pek ok kural genel bir deerden belirli bir dayatma
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 1 67

eylemine doru ilerleyen bir silsile iinde biim kazanyorsa ve

bu silsile iindeki hareket kendiliinden gelimiyorsa ya da ka
nlmaz deilse o zaman bu silsile iindeki admlar aklaya
bilmek iin, bu admlarn atldndan emin olmak isteyen gi
riimciye odaklanmalyz. Dier bir ifadeyle, eer genel deerler
belli kurallarn tretildii dayanak haline getiriliyorsa o zaman
bu kurallarn tretildiinden emin olmay kendisine i edinen
kiiyi aramamz lazm. Ve eer belli kurallar belli koullarda bel
li kiilere uygulamyorsa sz konusu kuraln uygulanmasn ve
yaptrmlarn dayarlmasn kendine mesele edinen kiinin kim
olduunu aratrmalyz. O zaman giriimciyle, onun ortaya k
t koullarla ve onun giriimci drtlerini nasl ie koyduuyla
ilgilenmeliyiz.

Bir rnek: Esrar Vergisi Yasas

Genellikle esrar ime pratiinin Birleik Devletler' e Meksika'dan,
kayda deer ispanyolca konuan nfusun bulunduu gneybat
eyaletleri olan Arizona, New Mexico ve Teksas zerinden gir
dii kabul edilir. ABD'de insanlar esrar kullanmndan ilk kez
920'lerde haberdar olmaya balamlardr. (Haha bitkisin
den hazrlanan tbbi karm bir sredir bilinmekteydi. Ancak
Amerikal doktorlar tarafndan pek sklkla reete edilmiyordu.)
9 30 ylnda sadece on alt eyalet esrar kullanmn yasaklayan
yasaya sahipti.

937'de ise, Birleik Devletler Kongresi uyuturucu kulla

nmna son vermek amacyla Esrar Vergisi Yasas'n kabul etti.
Yukarda altn izdiim aklama modelini takip edersek eer,
bu yasann k noktasnda, tm bu srete ortaya koyduu gi
riimcilik ve liderlik rnei ile kamunun ilgisizliini ve kaytsz
ln kran ve Federal yasann kmasna sebep olan giriimcinin
hikayesini bulmamz gerekir. Yasann tarihine gemeden nce,
belki de esrarn yasaklanmas giriiminin gelitii balan anla
mak iin benzer maddelerin Amerikan yasalarnda nasl deer
lendirildiklecine bakmalyz.
1 68 HARCLER

Amerika'da alkol ve afyon kullanmn yasaklama giriim

lerinin arada bir kesintiye urayan uzun bir tarihi vardr?5
farkl deer btn alkol ve uyuturucu kullanmn engelleme
giriimlerine meruiyet salamtr. Protestan Ahlak olarak ad
landrlan eyin bir paras olan bu deerlerden birine gre, kii
yapt eyden ve kendisine olanlardan tam anlamyla sorumlu
olmaldr; insan hibir zaman kontroln kaybetmesine neden
olabilecek bir ey yapmamaldr. Alkol ve uyuturucu maddeler,
eitli ekillerde ve derecelerde insanlarn kontrollerini kaybet
melerine neden olur. Dolaysyla kullanlmalar ktdr. Al
kolden sarho olmu biri ou zaman fiziksel eylemi zerindeki
denetimini kaybeder; beynindeki yarg merkezleri de bundan
etkilenir. Uyuturucu kullananlar ise daha ok uyuma eilimin
dedirler ve saldrgan davranlarda bulunma ihtimalleri daha az
dr. Ancak yoksunluk belirtilerini engellernek iin uyuturucuya
baml hale gelirler ve bu anlamda davranlarnn denetimini
kaybederler; uyuturucuya eriemedikleri oranda btn ilgileri
ni onu bulmaya yneltmek zorundadrlar.

Bir baka Amerikan deeri daha, alkol ve uyuturucu kulla

nmn bastrma giriimlerini merulatrmtr: coku hillerine
ulamak iin yaplan eylemi onaylamama. Belki de bizim prag
matizm ve faydaclkla olan gl kltrel balarmzdan dolay
Amerikallar, genellikle cokulu deneyimin her trne ilikin bir
rahatszlk ve kuku duyarlar. Ama coku deneyimini, rnein
ok almak ya da dinsel evk gibi doru olduuna inandmz
davranlarmzn sonucu ya da mkafat olduu durumlarda k
namayz. Yalnzca insanlar cokunun peinde, cokunun kendisi
iin kotoklar zaman bu davranlarn "haram zevk" (biz Ame-
75 Bkz. John Krout, lhe Origins of Prohibition (New York: Columbia Uni-
versity Press, 928); Charles Terry ve Mildred Pellens, lhe Opium Problem
(New York: The Committee on Drug Addieti on with the Bureau of Social
Hygiene, Ine., 928); ve Drug Addiction: Crime or Disease? lnterim and
Fina! Repoers of the Joint Committee of the American Bar Assodation
and the American Medical Assodation on Narcotic Drugs (Bloomington,
lndiana: Indiana University Press, 96 1 ) .
----
KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 169

rikallar iin gerekten anlam olan bir ifade) peinde komak

olarak grp knarz.
Eastrma giriimlerine temel sunan nc bir deer de
hayrseverliktir. Reformcular, alkol ve uyuturucu kullanmna
kle olmu insanlar bu zaaflarndan kurtarmann hayrsever bir
eylem olduuna inanyorlard. Alkolikierin ve uyuturucu ba
mllarnn ailelerinin de bu eylemden fayda greceklerini d
nyorlard.
Bu deerler belli yasalar iin temel oluturmutur. 9 9 y
lnda kabul edilen Anayasann On Sekizinci Ek Dzeltme Yasas
(Eighteenth Amendment) ve Volstead Yasas, Birleik Devletler' e
alkoll ieceklerin ithalini ve bu ieceklerin lke iinde reti
mini yasaklamtr. Harrison Yasas ise 9 4 ylnda uyuturucu
maddelerin tbbi amalar hari ter trl kullanmn yasaklam
tr.
Bu yasalar koyulurken toplumdaki dier gruplarn meru
karlar olarak grlen eye mdahale edilmemesi konusuna zen
gsterilmitir. rnein Harrison Yasas, doktorlarn uygun gr
d tbbi amalar iin tp alanlarnn morfn ve dier afyon
trevlerini ar kesici olarak ve benzeri biimlerde kullanmaya
devam etmelerine izin verecek ekilde dzenlenmitir. Dahas
yasa, polisin yetkisini belli eyaletlerle snrlayan anayasal hkm
inemekten kanmak iin dikkatli bir ekilde hazrlanmtr.
Yasa, bu snrlamaya uygun olarak yetkisi olmayan uyuturucu
madde tedarikilerini fahi oranlarda vergilendiren ancak yet
ki sahibi tedarikilere (temelde doktorlar, diiler, veterinerler
ve eczaclar) sadece gstermelik bir vergi koyan mali bir redbir
olarak sunulmutur. Her ne kadar mali bir redbir olarak sunu
lup anayasaya uygun bir meruiyet kazandrlmsa da gerekte
Harrison Yasas polisiye bir nlerndi ve uygulanmasnn ema
net edildii yetkililer tarafndan da bu ekilde yorumlanmt.
Yasa' nn hayata geirilmednin sonularndan biri, 930 ylnda
Hazine Bakanl iinde Federal Narkotik Brosu'nun kurulma
s olmutur.
1 70 HARCLER

Alkol ve uyuturucularn yasaklanmasna sebep olan deerler

btn, kukusuz, esrara da uygulanabilirdi ve mantkl gr
nen de bunun byle yaplm olmasdr. Ne var ki o dneme
tank olan kiilerin, 1 920'lerin sonu ve 1 930'larn banda es
rar kullanmna ilikin bana anlattklar ufak tefek hikiyeler, o
dnemde var olan yerel yasalarn uygulanmasnda greli bir es
neklik olduunu dnmeme yol ayor. Bu, nihayetinde, ki
Yasa dnemiydi ve polisin ilgilenecei daha nemli meseleler
vard. yle grnyor ki, ne idare ne de kolluk gleri esrar kul
lanmnn ciddi bir sorun olduunu dnyorlard. Kar kar
ya kaldklarnda dahi byk cezai yaptrmlar gerektirmeyen bir
ey olarak esrar kullanmn gz ard ediliyorlard. Yasalarn ne
kadar gevek bir ekilde uygulandna ilikin bir gsterge udur:
Federal yasa geirilmeden nce esrarn fyatnn ok daha dk
olduu sylenir. Bu, esrar satnn ok az tehlike ierdiini ve
yasalarn ciddi bir ekilde uygulanmadn gsterir.

Maliye Bakanl bile 1 93 1 'de yaynlad raporunda soru

nun nemsiz olduunu vurgulamtr:
Esrar ya da Hint keneviri kullanmann ktlklerine ilikin
zaman zaman yaynlanan gazete haberlerinden dolay konuya
ilikin ciddi bir kamuoyu ilgisi uyanmtr ve baka koullarda
sz konusu olmayacak lde dikkatler uyuturucu istismar
na ilikin yaynlanan baz haberlere odaklanmtr. Bu kamusal
ilgi, kullanmda gerekte bylesine ar bir art gzlenmiyor
olsa da ktln derecesini abartmakta ve sanki maddenin
tehlike arz eden uygunsuz bir kullanm varmasna bir m
dahaleyi tevik etmektedir.76

Maliye Bakanl'nn Narkotik Brosu, Esrar Vergisi Yasas'n

hayata geirme giriiminin byk bir ksmna nclk etmitir.
Her ne kadar bronun gerekelerinin ne olduunu bilmek zor
olsa da kendi sorumluluk alanna giren bir yani grp gere
ini yapmak zere bu yasay karttndan daha fazlasn var-
76 U. S. Treasury Department, Traffic in Opium and Other Dangerous Drugs
for the Year ended December 31, 1931 (Washingron: Governrnenr Priming
Office, 1 932), s. 5 1 .
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 171

saymamz gerekir. Esrar yasas iin lobi yaparak tatmin ettikleri

kiisel kar, pek ok grevlinin ortak duygusunu tarif ediyordu:
sorumlu acidedildikleri bir grevi baarl bir ekilde yerine ge
tirmek ve bunu yapmak iin de en uygun aralara sahip olmak
istei. Bronun abalar iki ynde ekillenmiti: esrar kullanm
n etkileyecek eyaler yasalarnn karlmasnda ibirlii ve "soru
nun" gazete haberlerine konu olmas iin gerekli alt yapy (vaka
lar ve rakamlar) salamak. Bunlar, kurallarn benimsenmesini
ve uygulanmasn arzulayan giriimcilerin tmnde ortak olan
iki nemli davran biimidir: Giriimciler dier ilgili kurumla
rn desteini arkalarma alabilirler ve basn ve dier iletiim ara
larn kullanarak nerilen kurala ilikin olumlu kamuoyu gr
oluturabilirler. Eer bu abalar baarl olursa kamuoyu belli
bir "sorunun" varlndan haberdar olur ve ilgili kurumlar da
talep edilen kural tesis etmek iin birlikte hareket ederler.
Federal Narkotik Brosu, baka hususlarn yan sra, esrar
kullanmn denetlemenin gereine vurgu yaparak Standartlat
rlm Eyaler Yasalar Delegeleri Ulusal Konferans ( The National
Conference of Commissioners on Uniform State Laws) ile uyutu
ruculara ilikin tek tip yasalarn karlmas konusunda aktif bir
ekilde ibirlii yapmtr.77 1 932'de konferans, taslak bir yasay
onaylamtr. Narkotik Brosu u yorumu yapmtr:
Mevcut anayasa snrlamalar, Hint kenevirinin eyalerler
aras ticaretini engellerneye ynelik denetim nlemlerinin Fede
ral Hkumet yerine Eyaler Bklmetleri tarafndan alnmasn
gerektirir grnmektedir. Mevcut politika, eyaler grevlilerini,
Hint keneviri ticaretini, elzem tbbi amalar dnda yasakla
mak zere gerekli yasal ereveyi, yaptrmlaryla birlikte olu
turmaya tevik etmitir. neriye sunulan tek tip eyaler narkotik
yasas ( . . . ) Hint keneviri ticaretini yasaklamaya ilikin ihtiyar
metinle birlikte, hedeflenen amalar gerekletirrneye uygun
bir yasa olarak nerilrnitir.78
77 A.g.e., ss. 1 6 - 1 7.
78 Bureau ofNarcotics, U S. Treasury Department, Traffic in Opium and Other
Dangerous Drugs for the Year ended December 31, 1932 (Washington: Go
vernmem Priming Office, 1 933), s. 1 3 .
1 72 HARCLER

1 936 ylnda yaynlad raporda ise bro, daha gl bir

varlk gstermeleri konusunda ibirlii yapt ortaklarna ar
yapm ve federal mdahalenin gerekli olabileceinin sinyalini
vermitir:
Federal dzeyde ek bir yasal ereve olmadan Narkotik B
rosu kendi bana bu ticarete kar sava srdremez. ( ... ) Pek
ok eyalette uyuturucu maddenin kullanm yaygnlat ve ar
t gsterdi. Bu sebepten tr Narkotik Bro, eitli eyalet!ere
yerel kenevir [esrar] yasalarnn daha sert bir biimde uygulan-
mas ynnde bask yapma eilimindedir.79

Bro' nun esrar meselesine yaklamnn ikinci ayan se

"uyuturucuyu, neye benzediini ve kt etkilerini tarif eden bir
eitim kampanyas" yoluyla kamuoyuna tantma ve toplumu,
kar karya kald tehlike hususunda uyarma abas olutur
maktayd. 80 Aadaki alntnn iaret ettii gibi, grne gre
bro, artan kamuoyu ilgisinin eyalerleri ve ehirleri daha gl
tavr almaya zorlayacan ummaktayd:
Meseleye ilikin federal bir yasal erevenin yokluunda,
eyalerler ve ehirler bu lmcl otu kknden kazmak iin
gerekli kat nlemleri hayata geirme sorumluluunu kendileri
stlenmelidirler. Bunun gerei olarak da Hazine Bakanl'nn
yapt ar ynnde kamusal duyarlla sahip tm yurttala
rn esrar yasalarnn daha sert bir ekilde uygulanmaya balan
mas giriimlerine ciddiyede destek verecekleri umut edilmek
tedir.81

Bro kendisini bakanln hazrlad raporlara tavsiyeler

sunmakla snrlamamtr. Hedeflenen yasama srecini hayata
geirme abasnda bavurduu yntemler, tek tip eyalet narkotik
79 Bureau ofNarcotics, U. S. Treasury Department, Traffic in Opium and Other
Dangerous Drugs for the Year ended December 31, 1936 (Washington: Go
vernmenr Priming Office, 937), s. 59.
80 A.g.e.
8 Bureau ofNarcotics, U. S. Treasury Department, Traffic in Opium and Other
Dangerous Drugs for the Year ended December 31, 1935 (Washington: Go
vernmenr Priming Office, 936), s. 30.
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 1 73

yasas kampanyasna ilikin aadaki paragrafta tarif edilmekte

dir:
Bu konu [tek tip eyaler yasalar] ile ilgilenen eitli kurum
larn, yine bu ve benzeri kurumlar tarafndan dergi ve gaze
telerde yaynlanlmak zere, bildirdikleri taleplere istinaden
Federal Narkotik Brosu'nda eitli metinler hazrland. Nar
kotik yasalarn yrtecek idarecilere ve kolluk glerine fayda
salayabilecek malumatl ve olumlu bir kamu ilgisi yaratld ve
korundu.82

Esrar kart federal yasalar oluturma kampanyas baarl bir

sona doru yaklatnda bronun, meselenin aciliyetine ilikin
kayglarn kamuoyuna duyurma abalar da meyvelerini verdi.
Popler dergilerde esrar hakknda yaynlanan makalelerin say
s, Reader's Guide de83 indekslenenlerin saysnda da grlecei
'

zere, tarihi bir rekora ulat. ki yl iinde on yedi tane makale

yaynland. Bu, ncesinde ya da sonrasnda benzer bir zaman
diliminde gzlemlerren saynn ok ok zerindeydi.

1he Reader's Guide to Periodical Literature'da Endeksie

neo Esrar zerine Makaleler
Zaman Aral MakaLelerin Says
Ocak, 1 925- Aralk, 1 928 o
Ocak, 1 929-Haziran, 1 932 o
Temmuz, 1 932- Haziran, 1 935 o
Temmuz, 1 935- Haziran, 1 937 4
Temmuz, 1 937-Haziran 1 939 17
Temmuz, 1 939-Haziran, 1 94 1 4
Temmuz, 1 94 1 -Haziran, 1 943

82 Bureau ofNarcotics, U S. Treasury Department, Trajfic in Opium and Other

Dangerous Drugs for the Year ended December 31, 1933 (Washington: Go
vernment Priming Office, 1 934), s. 6 1 .
83 T.S.N.: Periyodik Yaynlar iin Okuyucu Rehberi/The Readers' Guide to Peri
odical Literature, periyodik olarak kan akademik ve akademik olmayan
yaynlardaki makaleleri konu balklarna gre tasnif eden bir okuyucu reh
beridir. 1 90 I 'den beri H. W Wilson Company tarafndan yaynlanmakta
dr. Amerika Birleik Devletleri'nin her yerinde halk ktphanelerinin ve
niversite ktphanelerinin vazgeilmez referans kaynaklarndan biridir.
1 74 HAIUCLER

Temmuz, 1 943-Nisan, 1 945 4

Mays, 1 945-Nisan, 1 947 6
Mays, 1 947-Nisan, 1 949 o
Mavs 1 949-Mart 1 9 5 1

On yedi makaleden onu, ya vakalar ve verileri hazrlarken

Federal Narkotik Brosu'nun yardm ettiini aka belirtmitir
ya da bronun kendi yaynlarnda kulland ve/veya Esrar Vergi
Yasas'na ilikin kongrede sunduu olgu ve verilerden faydalan
dklarnn dolayl kantlarn tamaktadr. (Yasann grlmesi
iin kongrede dzenlenen oturumlar birazdan ele alacaz.)

Bronun gazete haberlerinin hazrlanmasndaki etkisinin

ak bir gstergesi, ilk olarak bro tarafndan aktarlm baz
trajik hikayelerin gazetelerde de olduu gibi yer bulmasdr. r
nein American Magazinae yaynlanan bir makalede84 Narkotik
Brosu ajan aadaki olay anlatmtr:
Florida'da bir ailenin tm, gen bir esrar bamis tarafn
dan katiedildL Grevliler eve vardklarnda bu genci, bir insan
mezbahasnn iinde sendelerken bulmular. Bir baleayla baba
sn, annesini, iki erkek kardeini ve kz kardeini ldrm.
Sersem gibiymi. ( . . . ) iedii sularn hibirini hatrlamyor
mu. Grevliler onu akll, olduka sakin bir gen adam olarak
tanyorlarm; olay yerinde ise acnacak halde bir deli gibi dav
ranyormu. Nedenini aratrmlar. Katil, gen arkadalarnn
muggles dedii -esrarn genler arasndaki ad ite- bir eyi ime
yi alkanlk haline getirdiini sylemi. ( . . . )

Bu dnemde yaynlanan on yedi makalenin bei ayn hikayeyi

tekrarlamaktadr. Bu, bronun etki gcn gstermektedir.

Kamuyu esrarn tehlikelerine kar ve bu haram zevkin ya

saklanmas iin harekete geirmek zere tasarlanm makaleler,
maddenin kullanmn kiinin iradesine hakim olma gereinin
(deerinin) bir ihlali ve "haram zevkler" araynn yasaklanmas
olarak sunmulardr. Bylece, kamuoyunun gznde esrara kar
84 H. ]. Anslinger, Courtney Ryley Cooper ile birlikte, "Marihuana: Assassin
ofYouth", American Magazine, CXXIV (Temmuz, 1 937) , 1 9 , s. 1 50.
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 1 75

mcadeleyi merulatrmlardr. Kukusuz, alkol ve uyuturucu

maddelerin kullanlmasn engelleyen yasa koyma abas sra
snda gnderme yaplan noktalar da ayn deer grubunu iaret
etmektedir.

O halde Federal Narkotik Brosu, soruna ilikin kamusal

duyarll ina eden ve dier yrtc kurumlarn eylemleri
ni dzenleyen giriimin zeminini byk lde salamtr. Bu
giriimin rettii sonularla donanm bir biimde de Hazine
Bakanl'nn temsilcileri, kongreye Esrar Vergi Yasas tasars
ile gitmiler ve bu tasarnn geirilmesini talep etmilerdir. 1 937
ylnn nisan ve mays aylar arasnda tasary be gn boyun
ca deerlendiren Meclis Aralar ve Amalar Komisyonu (House
Committee On \%ys and Means) oturumlar ise, bronun girii
minin hayata geirilmesi ve dier karlarn da dikkate alnmas
yolunda ak bir gereke hazrlamtr.

Hazine Bakanl Genel Komisyonu grevlisi, tasary kongre

yelerine u szlerle tantmtr: "Birleik Devletler'in nde gelen
gazeteleri sorunun ciddiyetinin farkna vardlar ve pek ou da
esrar ticaretini denetlerneye ynelik federal yasay savundular."85
Grevli, tasarnn anayasal temelini akladktan sonra -Harri
son Yasas gibi bu da bir mali tedbir olarak sunulmutu- kongre
yelerine tasarnn i dnyasna olas etkileri hususunda gvence
vermitir:
Tasar, bitkinin [Hint kenevirinin] sahip olabilecei olas
snai, tbbi ya da bilimsel kullanrnlara hibir ekilde mdahale
etmeyecek biimde hazrlanmtr. Hint keneviri lif ve bundan
retilen maddeler (sicim ve ince halat) bitkinin zararsz olgun
lam yaprak saplarndan retildiklerinden dolay olgunlam
yaprak saplarn ve bunu kullananlar ya da retenleri yasann
yaptrmlarnn dnda tutmak zere yasada "esrar" terimi ta
nmlanm ve bu tr rnlerin hepsi yasann kapsama alannn
tmyle dna karlmtr. Esrar tohumlarnn nihayetinde
85 Taxation ofMarihuana (Hearings before the Comminee on Ways and Me
ans of the House of Representatives, 75rh Congress, I st Session, on H. R.
6385), Nisan 27-30 ve Mays 4, 1 937, s. 7.
1 76 HARCLER

boya ve cila endstrisinde faydalanlan ekim ve ya retimi

amal eidi kullanmlar sz konusudur. Olgunlam yaprak
saplarnn aksine tohumlar uyuturucu ierdiinden dolay bu
durumda tmden bir muafiyet uygulanamaz.86

Orada bulunan kongre yelerine tp alanlarnn maddeyi

nadiren kullandklar ve dolaysyla da yasaklanmasnn onlar ya
da ila sarrayisi iin bir sorun tekil etmeyecei gvencesi veril
mitir.

Sunum sonunda kongre yeleri gereini yapmaya o kadar

hazrlardr ki, Narkotik Komisyonu grevlisine yasa teklifinin
neden bu kadar ge neriye sunulduunu sorarlar. Grevli ise u
aklamay yapar:
On yl nce esrarn adn sadece Gneybat'da duyardk. Sa
dece birka yl nce ise ulusal bir bela haline geldi. ( . . . ) eidi
eyaledere tek tip bir eyaler yasas iin srekli ar yaptk ve
sonunda sadece geen ay, eyaler yasama meclisi bu tr bir yasa
teklifini benimsedi. 87

Komisyon grevlisi esrarn etkisi altnda pek ok suun ilen

diini belirtmi ve Florida'daki kitlesel katliam da dahil olmak
zere eitli rnekler vermitir. Uyuturucunun dk fiyatl ol
masnn onu, cebinde ok az paras olan da dahil olmak zere
herkesin ulaabilecei bir ey haline getirdiine, bu yzden de
ok daha tehlikeli kldna iaret etmitir.

Kenevir tohumu ya reticileri, tasarnn ifade biimine

ilikin baz itirazlar sunmular ve onlarn taleplerini karlamak
zere hzlca gerekli deiiklikler yaplmtr. Asl nemli itiraz, o
dnemde drt milyon libre88 kenevir tohumu kullanmakta olan
kuyemi sanayisinden gelmitir. Kuyemi sarrayisi temsilcisi, son
anda gelip duruma dahil olmalarndan dolay kongre yelerin
den zr dilemi, rnlerinin nemli bir ksmn elde etmek
86 A.g.e., s. 8.
87 A.g.e., s. 20.
88 T.S.N: Aglo-Sakson arlk birimi. 453 grama edeer.
 KURALLAR VE KURALLARIN DAYATILMASI 1 77

iin kullandklar bitkinin kenevir olduunu fark etmediklerini

belirtmitir! Hkmet adna konuan uzmanlar ise, genellikle
iiciler tarafndan kullanlan ieinin de bitkinin tohumuyla
birlikte yasaklanmas gerektiinde srar etmiler, hem tohumun
hem de iein uyuturucunun faal bileenlerini az miktarlarda
da olsa ierdiine ve imek gayesiyle kullanlmalarnn kuvvetle
muhtemel olduuna dikkat ekmilerdir. Kuyemi reticileri ise,
tohumun da tasarnn hkmleri arasnda yer almas halinde i
lerinin bozulabileceinin altn izmilerdir.

Talep ettii istisnay merulatrmak iin kuyemi reticileri

nin temsilcisi kenevir tohumunun gvercinler zerindeki olum
lu etkisine dikkat ekmitir:
[Kenevir tohumu] gvercinin beslenmesinde gerekli bir
bileendir; nk gvercinin beslenmesinde faydal bir bileen
olan ya iermektedir. Onun yerine geecek bir tohum bula
madk. Eer keneviri baka bir ey eyle deitirirseniz bu, yeni
doacak olan gvercinlerin niteliinin deimesine neden ola-
bilir. 89

Kuzey Carolina'dan kongre yesi Robert L. Doughton mese

leye ilikin bir soru sorar: "Bu tohum, uyuturucunun insanlar
da yapt etkinin aynsn gvercinlerde de yapyor mu?" re
ticilerin temsilcisi yant verir: "Hi byle bir ey fark etmedim.
Aksine, tylerin kmasna ve kularn daha salkl olmasna
yardmc oluyor gibi."90

Ciddi bir itirazla kar karya kaldn anlayan hkumet

taraf, sterilizasyonun tohumlar zararsz hale getirebileceini
not ederek tohum hkmne ilikin kat srarn yumuarmtr:
"Meru bir snaiye zarar verme ihtimali mevcut ise, bize gre, bu
meselede kant sunma sorumluluu hklmete dmektedir."91

Bu glkler ortadan kaldrldhan sonra ise tasar kolayca

89 A.g.e., ss. 73-74.
90 A.g.e.
9 1 A.g.e., s. 85.
1 78 HARCLER

gemtr. Gsz, rgtsz ve kar saldr iin gerekli meru

temellerden yoksun esrar iicileri otururnlara temsilci gnder
memiler ve onlarn bak as kaytlara gememitir. Hibir iti
raz olmad iin tasar Meclis'ten ve Senato'dan izleyen Temmuz
aynda gemitir. Bylece, bronun giriimi ardndan hayata ge
irilen uygulamann bizatihi kendisi yeni bir hariciler snfnn
-esrar kullanclar- oluumuna katk sunan yeni bir kural ina
etmitir.
Federal yasama alanndan kapsaml bir rnek verdim. Ama
bu rnein temel parametreleri sadece genel anlamda yasama fa
aliyetine deil, daha enformel trde kurallarn geliimine de ayn
ekilde uygulanabilir. Her nerede kurallar konulur ve uygulanr
sa orada, bu ynde giriimde bulunan bir bireyin ya da grubun
olas varlnn farknda olmalyz. Bu kiilerin ya da gruplarn
etkinliklerine uygun isim ahlaki giriimdir; nk giriimde bu
lunduklar ey, toplumun ahlaki yapsnn yeni bir parasnn,
yani yeni bir doru ve yanl esasnn ina edilmesidir.
Her nerede kurallar oluturulursa ve uygulanrsa orada, da
yanma ve ibirlii ierisinde olan gruplarn desteini almaya
alan ve kendi karlarna hizmet edecek uygun fkd zemini
gelitirmek iin iletiim kanallarn kullanan insanlar da bulma
y beklemeliyiz. Bylesi bir destek bulamadklarnda ise giriim
lerinin baarszlkla sonulanmasn bekleyebiliriz. 92
Ayrca, her nerede kurallar konulur ve uygulanrsa orada
yaptrm srelerinin, rgtlenmenin yapsna gre, yani daha
basit gruplarda, paylalan fikriyar temelinde; daha karmak ya
plarda ise siyasi manevra ve pazarlk giriimleriyle sonulanarak
ekilleneceini de bekleyebiliriz.
92 Gouldner, imalat sanayinde gerekletirdii aratrmas srasnda tank ol
duu, konumuzia alakal bir olay tasvir etmitir: Yeni bir ynetici, uzun
zamandr uygulanmayan kurallar uygulamaya kalknca (yani filiyatta
yeni kurallar koyunca) fabrikadaki dier gruplar maniple edip destek sa
lamad ve uygun fikir ortamn yaratmad iin bu giriiminin sonucu
beklenmedik ve ykc bir yasad grev olmutur. Bkz. Alvin W Gouldner,
Wildcat Strike (Yellow Springs, Ohio: Antioch Press, 1 9 54).
SEKZNCi BLM
 AHLAK GiRiiMCiLER

Kurallar birilerinin giriiminin rndrler ve bylesi bir giri

imi gsteren insanlar ahlak giriimcileri olarak dnebiliriz.
Dikkatimizi iki varyama -kural koyanlara ve kural uygulayan
lara- ynelteceiz.

Kwal Koyucular
Greceimiz zere, yekpare bir grnm sergilernemekle birlik
te kural koyan kiinin prototipi ahlak savas bir reformcudur.
Ahlak savas kurallarn ierii ile ilgilenir. Var olan kurallar
onu tatmin etmez; nk onu ok rahatsz eden baz "ktlk
ler" srekli mevcuttur. Kurallar bu ktlkleri dzeltmedii s
rece, dnyada hibir eyin doru olamayacana inanr. Bu kii
mutlak bir ahlak anlayna sahiptir; etrafnda grd ey ger
ekten ve tam anlamyla sebepsiz bir ktlktr. Ona gre bu
ktlkle ba etmek iin her yol mubahtr. Sava gayretli ve
drsttr; ou zaman da kendini beenmitir.

Reformcular ahlak savalar olarak dnmek uygundur;

nk tipik olarak misyonlarnn kursal olduuna inanrlar. ki
yasaklaycs mkemmel bir rnek sunar; tpk ahlakszl ve
1 82 HARCLER

cinsel sulan bastrmak isteyen kii ya da kuman ortadan kaldr

mak isteyen kii gibi.

Bu rnekler ahlak savasnn kendi ahlak ltlerini baka

lanna dayatma merakls, bumunu her eye sokan biri olabile
ceine iaret eder. Ama bu tek tarafl bir bak asdr. Pek ok
ahlak savas, "kendilerince", ok gl insani deerlere sahip
tir. Ahlak savas sadece, kendi dorularn bakalanna kabul
etrirmekle yetinmez. Ayn zamanda, kendi dorularnn, onlar
kabul edenler (yani ettirdikleri) iin de yararl olacan dnr.
Ya da kendi savunduu reformun, bir kiinin baka bir kii ta
rafndan smrlmesini engelleyeceine inanr. ki yasaklan
basite kendi ahlaki deerlerini bakalarna dayatmadklann, al
kol kullanmalar sebebiyle gerekten daha iyi bir hayat tasavvur
etmeleri olanakszlaan dknlerin yararna altklarn d
nmekteydiler. Benzer ekilde, klelik kartlar da basite kle
sahiplerini yanl eylemde bulunmaktan alkoymaya alnakla
yetinmiyorlard; ayn zamanda klelere daha iyi bir hayata ka
vumalar iin yardmc olmaya altklarna da inanyorlard.
"Kendince" insancl saiklerin neminden dolay ahlak savala
r (grece kr krne tek bir amaca adanmlklarna ramen)
sklkla, insancl vurgusu olan dier ahlak seferlere de destek
verirler. J oseph Gusfeld' e gre:
1 9 . yzyldaki Amerikan ll davranma hareketi ( tempe
rance movement) daha iyi bir ahlak sahibi olma ve ekonomik
koullarn gelitirilmesi yoluyla insann deerinin iyiletiril
mesine ynelik genel bir abann parasyd. Dini, eitliki ve
insani deerler pek ok hareketin ahlaki reformeuluunun ok
nemli bir ynn tekil ediyordu. Alkol kartlar ayn zaman
da dini tatil, klelik kartl, kadn haklar, tannclk ve yok
sullara insani yardm giriimi hareketlerinin geni kesimlerini
oluturuyorlard. ( . . . )

WCTU'nun93 amalar [ahlaki kayglarn yan sra, t. s. n]

93 T.S.N.: WCTU (Hristiyan Kadnlarn ll Davranma Birlii/The
Womans Christian Yemperance Union) , 1 874 ylnda Amerika'nn Ohio
kentinde resmi olarak kuruluunu ilan eden ve Hristiyanlk temelinde
 AHLAK GRMCLER 1 83

alt snflarn refahn iyiletirrneye ilikin ok byk kayglarn

varlna iaret ediyordu. WCTU, iilerin alma saatlerinin
ksaltlmasna ve maalarnn arttrlmasna, ocuk emeinin
kullanmnn yasaklanmasna ynelik reformlarn yaplmasnda
ve baka eitli insani ve eitliki faaliyetlerde boy gsteriyordu.
1 880'lerde WCTU, alan kadnlarn, erkeklerin smrsne
kar korunmasna ynelik bir yasann karlmas iin ura
mtr. 94

Gusfeild'in syledii gibP5, "bu tr bir ahlaki reformculuk,

hakim bir snfn ekonomik ve toplumsal yapnn alt kademe
lerinde yer alanlara ynelik yaklamn iaret eder." Ahlak sa
valar genellikle kendilerinden aada grdklerine daha iyi
bir konuma gelmeleri iin yardm etmek isterler. Kendilerinden
aada grdklerine nerdikleri bu kurtulu aralarn, ilgileni
len kesimlerin her zaman tasvip etmeyecekleri ise baka bir me
seledir. Ahlak savalarnn ouuluunu genellikle toplumsal
yapnn st kademelerinde yer alanlarn oluturduu gerei ise,
bu gruplarn ahlaki konumlarnn meruiyetinden devirdikleri
gce toplumdaki daha stn konumlarndan devirdikleri gc
de ekledikleri anlamna gelir.

Doal olarak ou ahlak sefer, ahlal{ savalarnn sahip ol

duu amalara ziyade ok daha dnyevi gayeler peinde koan
insanlarn desteini alr. Nitekim baz sanayiciler alkol yasan
daha ynetilebilir bir emek gc salayacan dndkleri iin
desteklemilerdir.96 Benzer ekilde, zaman zaman Nevada'daki
roplumsal yaamn reformunu savunan ilk kitlesel kadn rgtdr. rgt
1 9 . yzyl alkol kartl hareketinin ban ekmekteydi. Alkol her trl
ktln anas olarak gren WCTU, bunun yan sra cinsellik gibi dier
alanlarda da sk ahlak tutumlar savunmaktayd. WCTU Amerika dn
da eitli lkelerde de varln srdrmekle birlikte eskisi kadar kitlesel ve
gl bir tabana sahip deildir.
94 Joseph R. Gusfeld, "Social Structure and Moral Reform: A Study of the
Woman's Christian Teroperance Union", American journal ofSociology, LXI
(Kasm, 1955), s. 223.
95 A.g.e.
96 Bkz. Raymond G. McCarrhy, derleyen, Drinking and lntoxication (New
1 84 HARCLER

kumarbanelerin karlarnn California'da kumar yasallatrma

abalarna engel olanlara destek verdiini; nk California'da
kumarn yasallamas durumunda, Gney California'l ziyaret
ilerden beslenen Nevada'l kumarbanelerin ilerinin ok kt
etkilenecei dedikodular yaplmtr.97
Ne var ki, ahlak savas aralardan ok amalarla ilgile
nir. Mesele (genellikle eyaler yasama meclisine ya da Federal
Kongre'ye nerilmek zere yasa tasla biiminde) belli kurallar
koymaya geldiinde ahlak savas arlkla uzmanlarn gr
nden destek alr. Esrar meselesinde Federal Narkotik Brosu
rneinde olduu gibi, sorunun sorumluluk alanlarna girdii
kamu kurumlar da gerekli uzmanla sahip olabilirler.
te yandan, psikiyatri ideolojisi yaygn kabul grmeye ba
ladka yeni bir uzman ortaya kmtr: psikiyatrist. Sutherland,
cinsel sapknlk yasalarnn doal tarihini tartrken psikiyat
ristin etkisine deinmitir.98 Sutherland, "cinsel psikopat olarak
tehis edilmi" bir kiinin "akl hastalarna ynelik devlet hasta
nelerinde snrsz bir sre tutulabileceini" belirten cinsel sap
knlk yasasnn aadaki koullarda yasalaacan ne srer.99
ncelikle bu yasalar, genellikle ksa bir sre iinde arka ar
kaya gerekleen birka ciddi cinsel su nedeniyle toplulukta
ortaya kan korku halinin devamnda hayata geirilir. India
napolis ehrinde gerekleen, ikisinde cinayetin sz konusu ol
duu ya da drt cinsel saldrdan sonra Indiana eyaletinde
geen yasa buna rnektir. Aile reisieri silah ve beki kpekleri
satn almlar ve maazalardaki kap kilidi ve zincir stoklar t
myle tkenmitir. ( . . . ) Cinsel psikopat yasalarnn gelitiril
mesi srecinde nemli ikinci bir e de topluluun korkuyla
Haven and New York: Yale Cemer of Alcohol Studies and The Free Press of
Glencoe, 1 959), ss. 395-396.
97 Bu iddia u almada ne srlmtr. Oscar Lewis, Sagebrush Casinos:
The Story of Legal Gambling in Nevada (New York: Doubleday and Co.,
1 953), ss. 233-234.
98 Edwin H. Sutherland, "The Diffusion of Sexual Psychopath Laws", Ameri
can Journal ofSociology, LVI (Eyll, 1 950), s. 142-148.
99 A.g. e., s. 142.
 AHLAK GRMCLER 1 85

balantl kayg dolu davranlardr. Topluluun dikkati cinsel

sulara odaklanmtr ve insanlar hi olmayacak durumlarda
dahi kendilerini tehlikede hissederler ve kontrol ele alma ih
tiyacn ve ihtimalini grrler. (. . . ) Cinsel sapknlk yasalarnn
gelitirilmesindeki nc evre bir komisyonun atanmasdr.
Komisyon, kiilerin ve gruplarn yapt pek ok ve birbiriyle
elien tavsiyeleri dinler, "olgular" tespit etmeye alr, dier
eyalet!erdeki uygulamalar inceler ve genellikle yasama iin tas
lak hazrlanmasn ieren tavsiyelerde bulunur. Her ne kadar
yaygn korku hali birka gn iinde gese de komisyon olumlu
bir adm atlana kadar sreci takip etme sorumluluunu tar.
Komisyon kurulmasna yol amayan terr olaylarnn bir yasa
karlmasyla sonulanmas ise ok daha dk bir ihtimal
dir. oo

Cinsel sapknlk yasalar gibi yasalar hazrlarken cinsel sap

knlklar konusunda uzmanlam, yardm talep edilebilecek bir
kamu birimi yoktur. Dolaysyla yasa hazrlamak iin bir uzman
grne ihtiya olduunda insanlar genellikle bu tr sorunlarla
ok daha yakndan ilgilenen meslek gruplarna danrlar:
Baz eyalerlerde cinsel sapknlk yasasnn hazrlanmasnn
komisyon evresinde psikiyatristler nemli bir rol oynadlar. Psi
kiyatristler, herkesten daha fazla, yasay destekleyen kar grubu
olarak altlar. Psikiyatrisder ve nrologlardan oluan bir ko
misyon, Illinois'in cinsel sapknlk yasas haline gelen tasary
kaleme ald. Tasar Chicago Barolar Birlii ve Cook County
eyaler savcs tarafndan desteklendi ve Eyaler Meclisi' nin bir
sonraki oturumunda neredeyse hi itiraz olmadan geirildi.
Minnesota'da valilie bal komisyonun yelerinin, biri hari
geri kalan hepsi psikiyatristti. Wisconsin'de Milwaukee Nrop
sikiyatri Dernei, Milwaukee Su Komisyonu ile yasann ge
mesi iin birlikte bask yapt. Indiana'da savcla bal genel
komisyon, Amerika Psikiyatri Dernei' nden dier eyalerlerde
geirilmi btn cinsel sapknlk yasalarnn kopyalarn ald.101

Yakn zamanda ceza hukukunun dier alanlarnda da psiki-

yatrisderin etkisi artt.
1 00 A.g. e., ss. 143- 145.
101 A.g.e., ss. 145-146.
1 86 HARCLER

Durum ne olursa olsun bu rnekte nemli olan, psikiyat

risderin giderek daha etkili olmalar deil, ahlak savasnn
sklkla, mcadelesinin geliiminin belli bir noktasnda, uygun
kurallar uygun biimde hazrlayacak bir meslek erbabnn hiz
metine ihtiya duyduudur. Savann kendisi genellikle bu tr
ayrmlada ilgilenmez. Onun iin yeterli olan, asl nemli konu
nun kazanmla sonlanmasdr; uygulamasn bakalarna brakr.

Kuraln kaleme alnmasn bakalarna brakan ahlak sa

vas, kapy hi beklenmeyen pek ok etkiye de am olur.
Savalar iin yasa tasla hazrlayan kiilerin yasama srecini
etkileyebilecek kendi karlar vardr. Psikiyatristlerin hazrla
d cinsel sapknlk yasalarnn, "cinsel sular hakknda bir ey
yapn" kampanyasna nclk eden vatandalarn hibir zaman
niyetlennedii ama rgtl psikiyatrinin mesleki karlarn
yanstan zellikler tamas muhtemeldir.

Ahlak Seferlerin Kaderi

ki yasa hareketinin "On Sekizinci Ek Dzetme Yasas"nn
gemesindeki tesiri gibi, ahlak bir sefer ok arpc bir baar
elde edebilir. te yandan, ttn kullanmn ya da canl hayvan
lar zerinde deney yaplmasn yasaklama giriimlerinde olduu
gibi, tmyle baarsz da olabilir. Ahlak savalar, byk bir
zaferin sonucunda elde ettikleri kazanmlarn kamu ahlaknda
yaanan deiimler nedeniyle altnn oyulduunu ve kuraln uy
gulanmasna yasal yorumlar yoluyla pek ok snrlama getirildi
ini de grebilir. Mstehcen neriyat kart mcadelenin sonu
da byle olmutur.

Baarl bir ahlak seferin nemli bir sonucu, kukusuz, yeni

bir kuraln ya da kurallar dizisinin genellikle ayn zamanda tesis
edilen uygun bir yrtme organyla birlikte hayata geirilmesi
dir. Bu sonucu biraz sonra daha ayrml olarak ele almak isti
yorum. Ancak ahlak seferlerin deinlneyi hak eden baka bir
sonucu daha vardr.
 AHLAK GRMCLER 1 87

Bir kii yeni bir kuraln hayata geirilmesinde baarl oldu

unda -dier bir deyile, Kutsal k:lseyi bulduunda- ii bitmitir.
O kadar zamann, enerjisini ve tutkusunu megul eden sava
sona ermitir. Byle biri, muhtemelen balangta, esasnda me
selenin kendisini dert ettii iin ve konulmasn istedii kuraln
her eyden nce mahiyeti ile ilgilendii iin bu sefere girimi
bir amatrd. Kenneth Burke bir keresinde, bir adamn mes
lei onun temel megalesi haline gelebilir demiti. Bu denklem
tersine de alabilir. Bir adamn megalesi onun temel meslei
haline gelebilir. Ahlaki bir meseleye ilikin amatr bir ilgi olarak
balayan ey, neredeyse tam zamanl bir i haline gelebilir. Ger
ekte pek ok reformcunun bana gelen de budur. Paradoksal
olarak ahlak seferinin baars savay amasz brakr. Bylesi
biri bota kalnca ilgisini genelletirebilir ve endielenmek gere
ken yeni bir ey, bir eyler yaplmas gereken yeni bir "ktlk"
kefedebilir. Dzeltilmesi gereken yanllar, yeni kurallarn ge
rektii durumlar kefeden profesyonel bir kaife dnr.

Ahlak bir sefer amacna adanm byk bir rgt dourdu

unda bu rgtn yelerinin, ahlak savas bir bireye kyasla,
mcadele edecek yeni alanlar arayna girmeleri ok daha muh
temeldir. Bu tarif edilen sre arpc bir biimde Ulusal ocuk
Felci Vakf (National Foundation for Infantile Paralysis), yaygn
olan ocuk felci hastaln ortadan kaldran bir a bulduun
da gereklemitir. Vakf, bu kefyle salk sorunlar alanndaki
kendi varlk sebebini de sonlandrmtr. Vakf yeleri, daha az
snrlayc bir isim olan Ulusal Vakf (National Foundation) adn
alarak ksa srede kurumun enerjisini ve kaynaklarn adayabile
cei yeni salk sorunlar kefetmilerdir.

Ya artk misyonunu destekleyecek kimse bulamad iin ya

da amacna ulap sonra tekrar sava kaybettii iin baarsz olan
ahlak bir sefer iki yoldan birini izleyebilir. Bir ihtimal, basite
balangtaki misyonunu terk edip ina edilen kurumdan geri
kalan korumaya odaklanmasdr. Bir almaya gre, Townsend
1 88 HARCLER

Hareketi' nin 1 02 kaderi bu ekilde gelimiti. 103 kinci ihtimal ise,

ki Yasa Hareketi'nin yapt gibi, dte olan hareket daha
da az popler olan bir amaca daha kar ve sk bir ekilde sarla
bilir. Gusfeld WCTU' nun halihazrdaki yelerini "yenilgiye u
ram ahlaklar" olarak tarif etmitir. 1 04 Birleik Devletler'deki
baskn gr giderek alkol kullanmna daha lml bir yaklam
iine girdike bu kadnlar imeye ilikin tutumlarn yumuat
mamlardr. Tam tersine, alkol kart hareketi desteklerneyi
brakan eski "saygn" insanlara kar daha da sertlemilerdir. Za
manla WCTU yelerinin toplumsal kkeni st-orta snftan alt
orta snfa kaymtr. WCTU artk eletiri oklarn, bir zamanlar
desteini ald ancak imdi makul llerde alkol almay kabul
edilebilir gren grubun oda olarak deerlendirdii orta snfa
yneltneye balamtr. Gusfeld'in WCTU liderleriyle yapt
grmelerden aada yaplan alntlar, bu "yenilgiye uram
ahlak"ya ilikin bir fkir vermektedir:
Bu birlik ilk kurulduunda kentin en etkili hanmlarnn
pek ou aram1zdayd. Ama imdi ayn kiiler bir kokteyl dahi
iilmesine kar olan bizlerin biraz tuhaf olduu fikrine kapl
dlar. Cenazecinin kars ve rahibin kars bizimle ama avukatn
kars ve doktorun kars artk bizden uzak duruyor. Tuhaf ol
duklarnn dnlmesini istemiyorlar.

Biz, dozunda braklan ikiden bile, baka eylerden kork

tuumuzdan daha ok korkuyoruz. mek neredeyse her eyin
02 Ge yanda iflas eden ve cretli olarak almak zorunda kalan Francis
Everett Townsend Oanuary 1 3, 867 - September 1 , 1 960) tarafndan
balatlan ve Byk Depresyon dneminde sosyal gvencesi olmayan ya
llar iin emekli maa talep eden harekete verilen isimdir. Townsend'in
933 ylnda yerel bir gazereye gnderdii yazyla balayan hikaye ardn
dan ksa bir sure sonra her eyalette Townsend Plan'n destekleyen ku
rulularn ortaya kmas ile kitlesel bir harekete dnmtr. Hareket
ivmesini 1 950'ler sonunda kaybetmitir.
03 Sheldon Messinger, "Organizational Transformation: A Case Scudy of a
Dedining Social Movement", American Sociological Review, XX (ubat,
1955), ss. 3 - 1 0.
1 04 Gusfeld, a.g. e., ss. 227-228.
 AHLAK GRMCLER 1 89

bir paras haline geldi -hatta bu "her ey" e, kilisemiz de okul

larmz da dahil.

Kilise toplantlarna bile szyor. kiyi buz kutularnda

saklyorlar ( . . . ) Buradaki rahip kilisenin arya katn, iki
kart davaya yardm etmek iin ok fazla ey yapldn d
nyor. Baz etkili kiileri karsna almaktan korkuyor. 105

O zaman sadece baz ahlak savalar misyonlarnda baar

ldr ve yeni bir kuraln oluumuna katk sunarak yeni bir grup
harid de yaratm olurlar. Bu "baarl savalar" arasndan ba
zlar ahlak mcadelesi vermekren holandklarn fark ederler ve
hedef alacaklar yeni sorunlar ararlar. Dier savalar giriimle
rinde baarsz olurlar veya zgn misyonlarn terk edip kuru
mu desteklemeye ve kurumu ayakta tutmaya odaklandar ya da
zaman getike giderek daha fazla tuhaf grnmeye balayan bir
doktrini benimsemeye ve yaymaya alarak bizatihi kendileri
harid haline gelirler.

Kural Uygulayclar
Baarl bir ahlak seferin en belirgin sonucu bir dizi yeni kura
ln oluturulmasdr. Yeni bir kurallar dizisinin inasyla birlikte,
sklkla yeni uygulama birimlerinin ve grevlilerinin de vcuda
getirilcliine tank oluruz. Kukusuz, bazen yeni kuraln uygu
lanmas iini var olan birimler de stlenebilir. Ama ou zaman
yeni bir uygulayclar grubu vcuda getirilir. Tpk "On Sekizin
ci Ek Dzeltme Yasas" nn yrrle girmesinin, ki Yasa'nn
uygulanmasndan sorumlu polis birimlerinin oluumuna yol a
mas gibi, Harrison Yasas'nn geirilmesi de Federal Narkotik
Brosu'nun kurulmasna zemin hazrlamtr.

Kural uygulayc kurumlarn oluturulmasyla birlikte, ahlaki

mcadele de kurumsallam olur. Tm toplumu yeni bir kura
ln ahlaki gerekliliine ikna etme giriimi olarak balayan ey,
nihayetinde bir kuraln uygulanmasna adanm bir kurumun
ortaya kmasyla sonulanr. Tpk radikal siyasi hareketlerin
1 05 A.g.e., ss. 227, 229-230.
1 90 HARCLER

rgtl siyasi partilere ve azimli evanjelik tarikatlarn ciddi mez

heplere dnmesi gibi, ahlak savann nihai sonucu de kolluk
gcdr. Dolaysyla yeni bir harid grubu yaratan kurallarn na
sl belli kiilere uygulandn anlamak iin kolluun, yani kural
uygulayclarnn gdlerini ve karlarn anlamarnz lazmdr.

Kukusuz, baz kolluk gleri "ktl" alt etmede ahlak

bir tavr iinde olsalar da kolluun, yapt ie belli dzeyde me
safeli ve nesnel yaklamas muhtemelen daha yaygndr. Kolluk,
belli bir kuraln ieriinden daha ziyade, kural uygularnann
kendi ii olduu gereiyle ilgilenir. Tpk kurallarda yaplan bir
deiiklik sonucu meru hale gelen bir davran artk cezalandr
rnay brakt gibi, kurallar deitii zaman da daha nce kabul
edilebilir olan bir davran cezalandrr. Dolaysyla, kural uygu
layc olarak kuraln ieriinden daha ziyade, kuraln varlnn
kendisine bir i, bir meslek, bir var olu nedeni salad gerei
ile ilgilenir.

Belli kurallarn uygulanmas kural uygulaycnn yaarn

tarzna meruiyet salad iin temelde iki ama onun kural
uygulama eylemini biimlendirir: ncelikle kural uygulayc ko
numunu merulatrrnak zorundadr. kinci olarak da uran
insanlarn saygsn kazanmak zorundadr.

Bu amalar kural uygulayclara zg deildir. Btn meslek

sahipleri yaptklar ii merulatrma ve dierlerinin saygsn ka
zanma kaygs tarlar. Grdmz zere rnzisyenler de bunu
yapmak isterler ama kendi deerlerini mterilere baarl bir e
kilde kabul ettirmenin yollarn bulmakta glk ekerler. Kap
clar binada yaayanlarn saygsn kazanmay baaramazlar ama
ileri esnasnda bina sakinlerinin hayatiarna ilikin edindikleri
rnahrem bilgileri gizli tutmalar gerektiini vurgulayan yan-pro
fesyonel bir sorumluluk ideolojisi gelitirirler. 106 Mterilerinin
saygsn kazanmakta daha baarl olan doktorlar, avukatlar ve
1 06 Bkz. Ray Gold, "Janitors Versus Tenants: A Status-Ineome Dilernrna",
American journal ojSociology. LVII (Mart, 1 952), ss. 486-493.
 AHLAK GiRiiMCiLER 191

dier meslek erbaplar, tam anlamyla saygya dayal bir ilikiyi

korumaya ynelik ayrml ileyiler gelitirirler.

Konumunu rnerulatrrnak noktasnda kural uygulayc, if

te bir sorunla karlar. Bir yandan dierlerine "sorunun" hila
devarn ettiini gsterrnek zorundadr: Uygulanmay beklenen
kurallar hala geerliliini korurnaktadr; nk hala ihlaller de
vam etmektedir. te yandan da yaptrmlar uygulama abas
nn etkili ve yerinde olduunu, uramas gereken "ktlkle"
gerekten gerektii gibi uratn gsterrnek zorundadr. Dola
ysyla, yaptrmlarn uygulanmasndan sorumlu kururnlar mali
destek araylarnda genel olarak bu iki iddia arasnda salnr
lar. ncelikle, abalar sayesinde, uratklar sorunun zme
doru ilerlediini sylerler. Ama daha bu cmle bitmeden "so
runun" belki de eskiden daha beter dururnda olduunu (ama
kesinlikle onlarn hatasndan dolay deil) ve gidiat kontrol
altnda tutmak iin yeni ve artan bir abaya ihtiya olduunu
eklerler. Yasay uygulayan grevliler, zmekle sorumlu olduklar
"sorunun" hilen devarn ettiini ve hatta ilerin daha da ktye
gittiini vurgulamak noktasnda herkesten daha hevesli olabilir
ler. Bu iddialar dile getirirken de igal ettikleri konurnun varl
nn devarn iin iyi bir neden sunarlar.

Ayn zamanda, yasay uygulamakla grevli olan kiilerin ve

birimlerin insan doasna ilikin ktmser bir bak benimseme
eiliminde olduklarn da belirtebiliriz. Eer ilk gnaha inanrn
yorlarsa bile, en azndan insanlar kurallara uydurmann zorluk
larndan, insanlar ktle iten insan doasnn niteliklerinden
bahsetmeyi severler. Kural ineyenlerin slah edilebilecekleri
fikrine kukuyla yaklarlar.

Yasa uygulaycnn ktmser ve ihtiyatl bak as, kuku

suz, onun her gn yaad deneyimlerle glenir. ini yaparken
"sorunun" devarn ettiine ilikin kantlarla kar karya kald
n dnr. Srekli olarak ihlallerde bulunan ve onun gznde
kendilerini harici olarak darngalatan insanlarla karlar. Ancak,
1 92 HARCLER

bunlarn yan sra, yasa uygulaycnn insan doasna ve insann

slah edilebilme ihtimaline ilikin tad ktmser bak as
nn altnda yatan nedenlerin unlar olduunu varsaymak san
rm byk bir abart olmaz: Eer insan doas deitirilebilir ve
insanlar kalc bir biimde slah edilebilir olsalard o zaman yasa
uygulaycnn grevi de sona ererdi.
Benzer ekilde yasa uygulayc, muhatap olduu kiilerin ken
disine sayg duymalarnn gerekli olduuna inanma eiliminde
dir. Eer duymazlarsa iini yapmas ok zor olacaktr; iine kar
duyduu gven kaybolacaktr. Dolaysyla yaptrm faaliyetinin
nemli bir ksmn, gerekten kurallarn uygulanmas deil, g
revlilerin, muhatap olduklar kiilerin saygsn zorla kazanma
abalar oluturmaktadr. Bu da u anlama gelmektedir: Bir kii
gerekten bir kural ihlal ettii iin deil, yasay uygulayana kar
saygszlk yapt iin sapkn olarak etiketlenebilir.
Westley'in kk bir sanayi kentindeki polisleri almas bu
olguya ilikin iyi bir rnek sunmaktadr. Grmesinde polislere
"Sizce ne zaman bir polis birini hrpalamakta hakldr?" diye so
rar. Bu soruya yant olarak da polislerin "en az o/o 37'sinin zorla
sayg kazanmak iin iddet kullanmann meru olduuna inan
dklar" sonucunu elde eder. 107 Westley, grmelerinden baz
aydnlarc alntlar sunar:
Yani ite baz durumlar oluyor. rnein adamn birini rutin
bir sorgulama iin durduruyorsun, bir kabaday mesela, sana
yant vermeye balyor, be para etmezsin falan diyor. Biliyor
sun, uygunsuz davranma sulamas ile bir adam gzaltna ala
bilirsin ama pratikte neredeyse hibir zaman bir ey tuttura
myorsun. O zaman byle bir durumda yapacan ey, adam,
ona vurman meru klacak bir ey syleyene kadar sktrmak
Ardndan da eer sana direnirse buna tutuklanmaya direnmek
diyebilirsin.

Yani bir tutuklu seni kendinden daha aa bir yere koyma

ya alacak kadar ileri giderse daya hak eder.
1 07 William A. Wesrley, "Violence and the Police", Americanjournal ofSoci
ology, LIX (Temmuz, 1 953), s. 39.
 AHLAK GiRiiMCiLER 1 93

Adam kt konumaya balarsa, herkesin nnde seni aptal

yerine koymaya alrsa o zaman sert davranman lazm. Bence
ou polis insanlara iyi davranmaya alr ama genellikle sert
konumak zorundasn. Bir adam aa indirmenin, biraz sayg
gstermesini salamann tek yolu budur. 108

Westley'nin tarif ettii ey, bakalarnn saygsn zorla ka

zanmak iin yasa d yollarn kullanmdr. Yasay uygulamakla
sorumlu olan kii, bir kural uygulama ya da uygulamama see
neine sahip olduunda uygulama biimindeki farkllk zanl
nn ona olan davranndan kaynaklanyor olabilir. Eer sulu
gerektii gibi saygl ise, memur da durumu daha yumuak bir
ekilde idare edebilir. Eer sulu saygszca davranyorsa o zaman
o kiiye yaptrmlar uygulanabilir. Wesdey, bu farkl davranma
biimlerinin, polisin kiisel takdirinin belki de en fazla olduu
trafik sularnda sz konusu olduunu gsterir. 109 Ama bunun
baka yerlerde de byle olmas pek muhtemeldir.

Genellikle yasa uygulayclar, en azndan uramalar gereken

kural ihlalleri ile baa kmaya yeterli kaynaklar olmad iin
pek ok alanda byk bir takdir payna sahiptirler. Bu da yasa
uygulaycnn her eyi ayn anda yapamayaca ve zaman zaman
"ktle" gz yummas gerektii anlamna gelir. Btn ii ayn
anda yapamaz ve bunu da bilir. Urat sorunlarn daha uzun
sre ortalkta olacan varsayarak yavatan alr. Kendisine nce
likler koyar ve ok nemli sorunlarla hemen ilgilenip dierlerini
sonraya brakr. Ksacas, yasa uygulaycnn iine kar tutumu
profesyoneldir. Onda kural koyann naif ahlaki evki yoktur.

Yasalar uygulamakla sorumlu memur, grd her sorunla

ayn anda ilgilenmeyecektir. Kural ne zaman uygulayacana,
hangi davranlar yapanlar sapkn olarak damgalayacana ka
rar verebilecei bir dayanaa sahip olmaldr. Sapkn olarak dam-
lOS A.g.e.

109 Bkz. William A. Wesdey, "The Police: A Sociological Study of Law, Cus
tom, and Morality" (Yaynlanmam Doktora tezi, University of Chica
go, Department of Sociology, 1 9 5 1 ) .
1 94 HARCLER

galanacaklarn seiminde kullanlan bir kriter "i bitirici" dir.

Baz insanlar tutuhlanma esnasnda deilse bile, srecin ilerleyen
evrelerinde cezay infaz abalarn geersiz klacak siyasi etkiye
ya da bilgiye sahiptirler. ou zaman bu siyasi etkinin ya da
bilginin ie koulmas profesyonellemitir; biri bu ii onu istih
dam etmek isteyen herkes iin tam zamanl olarak icra eder. Bu
kiiye "i bitirici" denir. Profesyonel bir hrsz i bitiriciyi yle
tarif eder:
Her byk kentte profesyonel hrszlarn alt dzenli
bir i bitirici vardr. Bunun temsilcisi yoktur; mteri peinde
komaz ve nasl ki profesyonel hrszlar nadiren ondan baka
sna giderlerse o da profesyonel hrszlar dnda nadiren vaka
alr. Bu merkezilemi ve tekellemi i bitirme sistemi neredey
se tm byk kentlerde ve pek ok da kk kentte vardr. 1 1 0

Bu i bitideiyi ve onun uzmanlk alanlarn bilenler sadece

profesyonel hrszlar olduu iin kurallarn uygulanaca kiinin
seiminde bu kriterin kullanlmasnn sonucu udur: Profesyo
nellere gre amatrlerin ok daha sk yakalanma, tutuklanma ve
sapkn olarak damgaianma ihtimali vardr. Profesyonel bir hrs
zn anlatt gibi:
in bitirilip bitirilmediini davann mahkemede grlme
biimine bakarak anlayabilirsin. Aynasz doru adam yaka
ladndan ok emin deilse ya da aynaszn ve davacnn ifa
deleri birbirini tutmuyorsa ya da savc zanlnn zerine fazla
gitmiyorsa, yarg kararlarnda kstaha davranyorsa o zaman
mutlaka birilerinin bir ey yaptndan emin olabilirsin. Pek
ok hrszlk olaynda bu olmaz; nk bir tane profesyonel
hrszlk vakasna karlk, i bitirme mekanizmasndan haber
dar olmayan yirmi be ya da otuz tane amatr hrszlk vakas
vardr. Bu amatrler her daim pazarln kaybeden tarafnda yer
alrlar. Aynaszlar hrszlar hakknda atp tutarlar; hrszn ifade
sini kimse dikkate almaz; hakim hkm verir ve hepsi bir su
ebekesini kerttikleri iin takdir toplarlar. Profesyonel hrsz,
bu kiinin kendi davasndan nce grlen davasn duyduu
1 1 0 Edwin H. Sucheriand (der.), 7he Professional 7hief(Chicago: University
of Chicago Press, 1 937), ss. 87-88.
 AHLAK GRMCLER 195

zaman annda unu dnecektir "Kesin doksan yl alacak. Or

tal atee veren, hep bu Allah'n cezas amatrler." Ya da yle
dnr: "O aynaszn bir ift orap iin bu ocukcaz hapse
koymas . . . Lanet olsun yazk deil mi? Birka dakika sonra da
benimle bir krk paltoyu aldm iin kk bir ceza karl
nda anlaacak." Ama aynaszlar sula mcadele istatistiklerine
eki dzen vermek iin amatrleri hapse atmaziarsa o zaman da
serbest braktklar profesyonelleri araya sktramazlar. 1

Kural uygulayclar herhangi bir kuraln ieriiyle ilgilenrne

diklerinden tr, sklkla, eidi trde kurallarn ve bunlarn
ihlal edilmesinin nemine ilikin kendi kiisel deerlendirme
lerini gelitirirler. Bu deerlendirmeler kamunun konuya ilikin
deerlendirmelerinden nemli lde farkllk gsterebilir. r
nein uyuturucu kullananlar, polisin genellikle esrar kullanm
n bamllk yapan dier uyuturucu kullanmlar kadar nemli
bir sorun ya da tehlikeli bir pratik olarak grmediine inanrlar
(Birka tane polis de kiisel olarak bu kany onaylad) . Polis
bu yargsn kendi deneyimlerine, dier uyuturucu bamllar
uyuturucu alabilrnek iin baka sulara da (rnein hrszlk ya
da fuhua) bularken esrar kullanclarnn bularnamasna da
yandrr.

O halde yasa uygulayclar alma koullarnn basiniarna

tepki olarak kurallar seici bir ekilde uygularlar ve birtakm
haridier yaratrlar. Sapkn bir faaliyette bulunan bir kiinin sap
kn olarak damgalanp damgalanmayaca onun fiili davran
dnda pek ok eye baldr: bir polis memurunun konumunu
merulatrrnak amacyla iini yaptn gsteren bir ov yapmak
isteyip isternediine, yanl davranan kiinin memura gerekli
saygy gsterip gstermediine, bir "i bitirme" aya ekilip
ekilmediine ve yaplan davrann memurun ncelikler liste
sinde nerede durduuna.

Profesyonel yasa uygulaycnn "ktlkle" uramak konu

sundaki evkten yoksun ve rutin yaklam, kural yapanla bann
lll A.g.e. , ss. 9 1 -92.
1 96 HAR1CLER

belaya girmesine neden olabilir. Daha nce belirttiimiz zere,

kural koyan kii kurallarn ieriini dert eder. Kurallar "ktl
n" kknn kazmaca aralar olarak grr. Bu nedenle, yasa
uygulaycnn ayn sorunlara ar aksak yaklamn kavrayamaz;
ha.len ortalkta dolamaya devam eden ve grnen "ktlkle
rin" neden bir kerede yok edilemediine anlam veremez.

Kuraln ierii ile ilgilenen kii, yasa uygulayclarnn ken

dilerini ilgilendiren "ktlklerle" seici bir ekilde urat
gereinin farkna vardnda ya da bu geree dikkati ekildi
inde hakl olarak fkesi kabarabilir. Profesyonel yasa uygulayc
"ktl" hafife ald, iini yapmad iin knanr. Kuraln
yaplmasna n ayak olan ahlak giriimcisi, bir nceki ahlak
seferinin sonularnn tatmin edici olmad ya da elde edilen
kazanmlarn eridii ve yok olduu dncesiyle yeniden sah
neye kar.

Sapknlk ve Giriim: Bir zet

Sapknlk -benim kullanmakta olduum anlamyla kamusal ola
rak etiketlenmi hatal davran- her zaman bir giriimin sonu
cudur. Herhangi bir davran sapkn olarak grlmeden ve bu
davranta bulunduklar iin herhangi bir grup insana haridier
etiketi vurulmadan ve haridier muamelesi yaplmadan nce, bi
rileri bu davran sapkn olarak tanmlayan kural koymu ol
maldr. Kurallar kendiliinden olumaz. Bir eylem, bu eylemi
bilfiil icra eden gruba nesnel olarak zararl olsa dahi, bu zararn
kefedilmesi ve ona dikkat ekilmesi gerekir. nsanlar bu konu
da bir ey yapmak gerektiine inandrmak gereklidir. Birileri ka
munun dikkatini bu konulara ekmeli, gerekli eylerin yaplmas
iin gerekli basky uygulamal ve gerekli zemin hazrlandnda
bunu, bir kuraln yaratlmas ynnde uygun ekilde ynetme
lidir.

Sapknlk en genel anlamda bir giriimin rndr; kuralla

rn yaplmas iin gerekli giriim olmadan kural bozmay ieren
sapknlk var olamaz. Sapknlk daha snrl ve daha belirli bir
 AHLAK GiRiiMCiLER 197

anlamda da giriimin rndr. Bir kez bir kural oluturuldu

unda kural tarafndan iaret edilen soyut hariciler grubunun ii
somut profllerle doldurulmadan nce, bu kuraln belli kiilere
uygulanmas gerekir. Sulular kefedilmeli, belirlenmeli, tutuk
lanmal ve mahkum edilmelidir (ya da dans mzisyenleri gibi
yasal adan sapkn olmayan gruplar rneinde grld zere,
farkl addedilmeli ve itaatsizlikleri nedeniyle etiketlenmelidirler).
Normal koullarda bu ii yapmak, var olan kurallar uygulayarak
toplumun haridier olarak grd baz kiileri sapknlara d
ntrmek profesyonel yasa uygulayclarnn sorumluluudur.

Sapknlk hakknda yaplan laf kalabalnn ve hatta bilim

sel aratrmalarn ounun, kurallar yapan ve uygulayan insan
lardan ziyade, kurallar bozanlada uramas ilgin bir olgudur.
Eer sapkn davrana ilikin btnlkl bir anlaya sahip ol
mak istiyorsak bu iki aratrma unsurunu bir dengeye oturtma
lyz. Sapknl ve bu soyut kavray ete kemie brndren
haridleri, kiiler arasndaki etkileimin bir sonucu olarak grmek
zorundayz: Bu kiilerin bazlar kendi karlar dorultusunda
sapkn olarak nitelendirdikleri davranlarda bulunan dierlerini
mimlerler ve yine kendi karlar dorultusunda kurallar koyup
uygularlar.
DOKUZUNCU BLM
 SAPKINLIK ALIMALARI

Sorunlar ve Duyarllklar
Sapkn davrana ilikin bilimsel almalarn en temel sorunu
salam verilerin olmamas, kuramlarmz temellendireceimiz
olgularn ve bilgilerin yetersizliidir. Sanrm aklamay ama
lad konu hakknda pek ok olguyla ilikilendirilmemi bir
kuramn pek de faydal olmayacan sylemek malumun ilan
olacaktr. Ne var ki, sapkn davrana ilikin mevcut bilimsel ya
znn incelenmesi, bu yaznn olgudan ok daha fazla kurama
dayal olduunu gsterecektir. ocuk sululuuna ilikin al
malarn yakn zamanda yaynlanm bir eletirisi, delikanl ete
lerine ilikin eriilebilir tek somut veri kaynann halen 1 927
ylnda baslm olan Frederick Thrasher'in The Gang isimli kita
b olduuna iaret etmitir. 1 12

Bu, sapkn davrana ilikin almalar olmadn syle

mek deildir. Bu konuda almalar vardr. Ancak birka istis
na dnda genele bakldnda bu almalar, yapmamz gere
ken kurarolatrma iin yetersizdirler. ki ekilde yetersizdirler.
1 1 2 David J. Bordua, "Delinquenr Subculrures: Sociological Interpretations
of Gang Delinquency", 7he Annals ofthe American Academy of Political
and Social Science, 338 (Kasm, 1 96 1 ) , ss. 1 1 9- 1 36.
202 HARCLER

ncelikle, sapknlarn somut yaam biimleri hakknda olgular

sunan yeterince alma yoktur. ocuk sululuuna ilikin pek
ok alma olmasna ramen bunlar dorudan gzlemden daha
ziyade mahkeme kaytlarna dayanma eilimindedirler. Pek ok
alma, ocuk sululuunu mahalle, aile ya da kiilik trleriyle
ilikilendirir. Pek az ise, bir ocuk sulunun gndelik rutin fa
aliyetlerinde ne yapt, kendisi, toplum ve kendi davranlar
hakknda ne dndne ilikin ayrntlar sunar. Dolaysyla,
ocuk sululuu hakknda bir kurarn ina etmeye kalktrniz
da bunu, aklamaya altmz olgunun gerekli bilgisi yerine,
blk prk tasvirlerden ve gazete haberlerinden sulu bir o
cuun yaam tarzna ilikin karsadmz bilgilere dayanarak
yapmak durumunda kalyoruz. 1 13 Bu, bir zamanlar antrapolog
larn yapmak zorunda kald gibi, uzaklarda bir yerlerdeki Mri
kal kabilderin tekris (initiation) trenlerine ilikin deerlendir
melerimizi birka misyonerin eksik ve dank betimlemelerine
dayanarak kurmaya almamza benziyor (Blk prk ama
tr betimlemelerine bel balamamz iin bizim, antropologlar
dan daha az nedenimiz var. zerlerine alma yaptklar kiiler,
binlerce mil uzakta, eriilemez ormanlarda yayorlard; bizimki
ler ise yan bamzdalar.)

Sapkn davrana ilikin yaplm mevcut almalar, kurarn

ina etmek zere sorgusuzca kullanlmak iin pek ok adan ye
tersizdirler. Yeteri sayda alma yoktur. Pek ok sapknlk tr
hibir zaman bilimsel olarak tarif edilmemitir ya da bunlara
ilikin gereldetirilen almalar bir balang bile yapamayacak
kadar azdrlar. rnein farkl tiplerdeki ecinsellerin yaam tarz
larna ilikin ka tane sosyolojik tasvir vardr? Ben sadece birka
1 1 3 ocuk sululuu hakknda yakn zamanda yaymlanan ok bilinen ve
etkili iki kitap bylesi blk prk verilere dayanmaktadr. Bkz. Alben
K. Cohen, Delinquent Boys: The Culture of the Gang (New York: The
Free Press of Glencoe, 1 955); ve Richard A. Cloward ve Lloyd E. Ohlin,
Delinquency and Opportunity: A Theory ofDelinquent Gangs (New York:
The Free Press of Glencoe, 1 960).
 SAPKINLIK ALIMALARI 203

tane biliyorurn . 1 14 Bunlar da kapsaml almalar olmaktan daha

ziyade, tasvir edilmeyi bekleyen pek ok ecinsel kltrn ve
tpn varlna iaret etmektedirler. Daha sra d bir rnek al
mak gerekirse sosyoloji kurarnclar iin ok nemli bir sapknlk
alan neredeyse hi allmamtr. Bu, grevi suistimal alandr.
rnein hukuk ve tp meslei rgtlerinin etik komisyonlannn
kendilerini megul eden pek ok rneseleyle uratklar yaygn
olarak bilinen bir gerektir. te yandan, bu mesleki davran
biimlerine ve kltrlerine ilikin mevcut sosyolojik tasvir ha
zinesine ramen, profesyonellerin mesleklerini cra ederken r
neklerini sunduklar ahlaki olmayan davran kalplarna ilikin
ok az alma vardr.

Yeterli verinin olmamasnn sapknlk almas asndan so

nular nelerdir? Bir sonu, daha nce de iaret ettiim zere,
hatal ya da yetersiz kurarnlarn inasdr. Nasl ki hayvanlarn
fizyolojik ve biyokimyasal ileyiine ilikin kurarn ina etmeye
ve deneyler yapmaya balamadan nce onlara ilikin kesin ana
tomik tasvirlere ihtiyacmz varsa kuramsallatrlmas gereken
olgunun ne olduunu bilmeden nce de toplumsal anatominin
kesin ve detayl tasvirlerine ihtiyacmz vardr. Ecinsellik rne
ini tekrarlarsak eer, btn ecinsellerin az ya da ok ecinsel alt
kltrlerin hasbi yeleri olduuna inanrsak kuramlarmzn ol
duka yetersiz olmas muhtemeldir. Yakn dnernde yaplm bir
alma, ecinsel mnasebetlerde yer alan nemli bir grubun hi
bir ekilde mzmin ecinseller olmadklarn ortaya koymutur.
Reiss, pek ok ocuk sulunun, para kazanmann grece daha
kolay yolu olduu iin ecinsellerle para karlnda cinsel m
nasebete girdiklerini gstermitir. Bu ocuklar kendilerini eein-
4 Evelyn Hooker, "A Preliminary Analysis of Group Behavior of Homose-
xuals", Thejournal ofPsychology, 42 ( 1 956), ss. 2 7-225, Maurice Leznoff
ve William A. Wesdey, "The Homosexual Communiry", Social Problems,
4 (Nisan, 1 956), ss. 257-263; H. Laurence Ross, "The 'Husder' in Chi
cago", The journal of Student Research, (Eyll, 959); ve Alberr J. Re
iss, Jr., "The Social Integration of Peers and Queers", Social Problems, 9
(Gz, 95 1 ), ss. 02- 20.
204 HARCLER

sel olarak grmezler ve daha saldrgan ve karl su trlerinde yer

alabilecekleri yaa geldikleri anda bu faaliyeti brakrlar. 1 1 5 Daha
ka tane ecinsel davran biimi kefedilmeyi ve tasvir edilmeyi
beklemektedir? Bunlarn kefedilmesinin ve tasvir edilmesinin
kuramlarmz zerindeki etkisi ne olacaktr?

O halde, sapkn davran trlerine ilikin yaplm yeterin

ce almaya sahip deiliz. Daha da nemlisi, aratrnay yapan
kiinin, sapkn davrann karmak ve ok deiken niteliinin
farkna varmasn salayacak ekilde aratrd kiilerle yakn te
masa girdii yeterli sayda almaya da sahip deiliz.

Bu eksikliin baz nedenleri tekniktir. Sapknlar almak

kolay deildir. Toplumun geri kalan tarafndan hariciler olarak
alglandklar ve kendileri de toplumun geri kalann harici ola
rak alglama eiliminde olduklar iin sapknlk hususundaki ol
gular kefedecek kii, grmesi gereken eyleri grmesine izin ve
rilmeden nce nemli bir engeli amak zorundadr. Sapkn dav
ran gn na ktnda cezalandrlmas muhtemel bir dav
ran olduu iin gizli turulma ve haridiere kar sergilenmeme
ya da vn kayna haline getirilmerne eilimindedir. Sapknlk
alan kii, aratrd insanlar, onlar iin tehlike yaratmaya
ca, kendisiyle paylaacaklar eylerden dolay balarnn bela
ya girmeyecei hususunda ikna etmek zorundadr. Dolaysyla,
aratrmac almak istedii sapknlada youn ve srekli olarak
birlikte olmaldr ki, onlar da aratrmacnn etkinliklerinin ken
dilerine zarar verip vermeyeceini deerlendirebilecek kadar onu
yakndan tanyabilsinler. Sapkn faaliyetlerde bulunanlar, eitli
biimlerde kendilerini merakl haricilerden korurlar.

rgtl geleneksel kurumlardaki sapknlk sklkla st r

tlerek korunur. Dolaysyla meslek yeleri, genellikle, meslek
ahlakna uymayan davran rneklerini ulu orta konumazlar.
Meslek rgtleri olay kamusallamadan sulular kendi yntem
leriyle cezalandrarak bu tr meseleleri gizlice zerler. rnein
5 Reiss, a.g. e.
 SAPKINLIK ALIMALARI 205

uyuturucu barols doktorlar, kurallar uygulayan yetkililerin

nne karldklarnda grece daha yumuak ekilde cezalan
drlrlar. 1 16 Hastanenin uyuturucu stokundan hrszlk yapt
tespit edilen bir doktor genelde hastanedeki iinden atlr ve po
lise bildirilmez.

Sanayi, eitim ve benzeri byk kurumlarda aratrma yap

mak genelde bu kurumlar yneten kiilerden izin almay gerek
tirir. Kurumun yneticileri bu izni verirlerse o zaman da aratr
ma alann gizli kalmasn istedikleri sapknl gizleyecek ekil
de snrlandracaklardr. Melville Dalton, sanayi alanna ilikin
yapt almasnda kulland yaklam tarif ederken unlar
syler:
Hibir yerde frmalarn en st dzey ynetimine aratrma
iin izin ya da destek almak zere resmi bavuruda bulunma
dm. Birka kez bunu yapan aratrmaclara tank oldum ve st
dzey yneticilerin hazrlk yapmasn ve aratrnay sanki so
run bir vakumun iindeymi gibi belli alanlarla -yani idarenin
gerekte iledii alanlarn dyla- snrlandrmalarn izledim.
Bu trden almalarn bir ksm, sonrasnda bulgularn "kont
roll deneyler" olarak sunan pek etkileyici metinlere dn
tler. Ancak aratrmaclarn yaptidan deerlendirmelerin ve
elde ettikleri bulgularn ihtiyatl personelin glckleri ve pek
memnun ynlendirmeleriyle ekillendirilmi ve aratrmann
sklkla idare tarafndan gzden geirilmi nemsiz alanlarda ve
korku ierisindeki grevlilerin gzetimi altnda yaplm olmas
-btn bunlar- aratrnay kimin kontrol ettiine ilikin soru
lar gndeme getirmektedir. 1 1 7

rgtl meslek gruplarnn ya da kurulularn rtk deste

ine sahip olmayan sapkn gruplarn yeleri, yaptklarn harici
baklardan saklamak iin baka yntemler kullanrlar. Ecinsel
lerin, madde bamllarnn ve sulularn faaliyetleri, kurumsal
1 1 6 Charles Winick, "Physician Narcotic Addicts", Social Problems, 9 (Gz,
1 96 1 ). s. 1 77.
1 1 7 Melville Dalton, Men Who Manage: Fusions ofFeeling and 7heory in Ad
ministration (New York: John Wiley and Sons, Ine., 1 959), s. 275.
206 HARCLER

olarak, kilidenmi kaplarn ya da korunakl geitierin salad

imkanlar olmadan gerekletii iin bu kiiler faaliyetlerini gizle
mek zere baka aralar gelitirmek zorundadrlar. Faaliyetlerini
gizlice yapmak iin genellikle ok byk abalar harcarlar. Ka
musal alandaki faaliyetlerini de grece kontroll yerlerde gerek
letirirler. Mesela bu yerlerden biri hrszlarn mekan tuttuu bir
taverna olabilir. Dolaysyla kentteki pek ok hrsz, onlar al
mak isteyen aratrmacnn eriebilecei bir mekanda toplanm
olmalarna ramen, aratrmac tavecuaya girdiinde onunla il
gilenmeyi ret ederek ya da ilgilendii konulardan bihaberlermi
izienin vererek "salaa yatabilirler."
Bu tr bir gizlilik aratrma iin iki sorun yaratr. ncelik
le ilgilendiiniz kiileri bulma sorunu vardr. Madde bamis
bir doktoru nasl bulursunuz? Farkl trde ecinsel tiplernelerine
nasl ulaabilirsiniz? Eer cerrahiada pratisyen doktorlar arasn
da ameliyat paralarnn paylamn almak istiyorsam bu tr
tertiplerde yer alan kiileri bulmak ve onlara erimek iin ne ya
pabilirim? Bu kiilere eritiimde, bu sefer de yaptklar eyi kay
glanmadan samimi bir ekilde benimle paylamalar konusunda
onlar ikna edebilme sorunuyla karlarm.

Sapknlk alacak kiinin karsna kacak baka sorunlar

da vardr. Eer aratrmac, sapknlarn ne yaptna, birlikte
liklerinin rntlerine ve buna benzer eylere ilikin doru ve
kapsaml bir deerlendirme elde etmek istiyorsa o zaman, en
azndan bir sre, onlar kendi doal ortamlarnda sradan faali
yederini yaparken gzlemlemelidir. Ama bu da aratrmacnn
bu sre zarfnda kendisi iin sra d olan saatlerde ayakta olma
s ve toplumun bilinmeyen ve muhtemelen tehlikeli alanlarna
nfuz etmek zorunda kalmas anlamna gelecektir. Aratrmac,
aratrd insanlar byle yaadklar iin kendini geceleri ayakta
ve gndzleri uyurken bulabilir. Bunu yapmak ise ailesine ve
iine olan sorumluluklar sebebiyle aratrnacya zor gelebilir.
Dahas, aratracanz kiilerin gvenini kazanma sreci ok
zaman alabilir; yle ki, grece sonusuz kalan "ortama girme"
 SAPKINLIK ALIMALARI 207

abalarna aylar harcamak zorunda kalabilirsiniz. Bu da aratr

mann, saygn kurumlarnda yaplan benzerlerine gre ok daha
uzun srmesi anlamna gelir.

Bunlar, zm yollar bulunabilecek teknik sorunlardr. Sap

knlk almann bir paras olan ahlaki sorunlarla ba etmek ise
daha da zordur.

Bu sorunlar, daha genel ve aratrma konunuza ilikin nasl

bir bak asn benimsemelisiniz, geleneksel anlamda "kt
lk" olarak alglanan eyleri nasl deerlendirmelisiniz, kendinizi
nereye daha yakn hissetmelisiniz sorularnn paralardrlar. Bu
tr sorular, hangi toplumsal olguyu alrsak alalm karmza
karlar. Sapknlk altmzcia ise, aratrdmiz etkinlikler ve
insanlar geleneksel olarak mahkum edildikleri iin bu sorular
daha da nem kazanrlar. 1 1 8
1 1 8 zel bir muhabbetimizde Ned Polsky, ahlaki sorunlardan birinin bilim
insannn yasa d etkinlie dahil olmas meselesi errafnda gelitii ni ne
srd. Her ne kadar bu meseleyle uram deilsem de burada izniyle
alnrladm dncelerinin tmne katlyorum: "Eer biri, yasa ine
yen sapknlar doal ortamlarnda, yani hapishane dnda fiilen 'sapkn
lk hallerinde' alacaksa bu kiinin kendisinin de bir ekilde yasaya kar
gelecei hususunda ahlaki bir karar vermesi gerekir. 'Katlmc gzlemci'
olmak ve alt sapkn davranlar kendisi de yapmak zorunda deil
dir ama bylesi davranlara tank olmak, buna ramen sessiz kalmak ve
yaygara koparnamak zorundadr. Yani aratrmac, her iki ifadenin de
hukuktaki tam karl dorultusunda, gerektiinde yasalarn ileyiini
engelleyebilecei ya da olaydan nce ya da sonra 'yardak' olabilecei
konusunda karar vermek zorundadr. Bylesi bir ahlaki karar almad,
sapknlar kendine inandrmad ve dahas onlar ald karar dorultu
sunda davranabileceine ikna edemedii srece su tekil eden sapkn
davrann ve yasa ineyen alt kltrlerin yapsnn ok nemli ynleri
ni aa karabilme yeteneine sahip olamayacaktr. Bclirttiim bu son
nokta, belki sz konusu ocuk sulular olduunda gz ard edilebilir;
nk bu ocuklar, onlar alan bir profesyonelin neredeyse her zaman
polise bilgi vermekren muaf turulduunu bilirler. Ama yetikin sulu
lar bylesi bir teminata sahip deillerdir. Dolaysyla da yalnzca aratr
macnn niyetini deil, ayn zamanda onun polis sorgulamas srasnda
'sessiz kalabilme' dirayetini de dert ederler. Sosyal bilimciler nadiren bu
gereklilikleri yerine getirmilerdir. Polisin farknda olduu her yz byk
208 HARCLER

Toplumsal rgdemneyi ve toplumsal sreci tasvir ederken

-zellikle sapknlm paras olan rgtlenmeleri ve sreleri tas
vir ederken- nasl bir bak as benimsemeliyiz? Herhangi bir
toplumsal rgtlenmede ya da srete genelde birden fazla taraf
olduu iin bu gruplardan birinin ya da tekinin bak asm
ya da dardan gzlemci bak asn benimseme arasmda se
im yapmalyz. Herbert Blumer, insanlarn iinde bulunduklar
durumlara ilikin kendi yorumlarn gelitirdiklerini ve ardn
dan da bu durumla baa kmak iin davranlarn bu yorumlar
nda ayarlayarak harekete getiklerini iddia eder. Dolaysyla
Blumer' e gre, davranyla ilgilendiimiz kiinin ya da grubun
("eyleyen birim") bak asn benimserndi ve:
( . . . ) eylemlerini ina ettikleri yorumlama srecini yaka
lamalyz ( . . . ) Aratrmac, sreci yakalamak iin davrann
alt eyleyen birimin roln stlenmelidir. Yorumlama, ey
leyen birim tarafndan belirlenen ve deer verilen nesneler, elde
edilmi anlamlar ve alnm kararlar seviyesinde yapld iin
sre, eyleyen birimin durduu noktadan grlmelidir ( . . . )
Bu yorumsamac sreci szde nesnel gzlemci konumu zerin
den darda kalarak ve eyleyen birimin roln stlenmeyi ret
ederek yakalamaya almak, znelciliin en ktsne kaplma
riski tar -nesnel gzlemci, yorumlama srecini eyleyicilerin
deneyiminde olduu ekliyle yakalamak yerine, muhtemelen
bu srece kendi sezgilerini yerletirecektir. 9
sutan yalnzca altsnn hapis cezas ile sonulanmasna ramen sululu
a ilikin szm ona sosyolojik bilgimizin ounun hapisteki insanlara
dayanmasnn nedeni budur. Sosyolog, sulularn normalde altklar
ve elendiideri ortamlarda gzlem yapmasna izin verecekleri ekilde ken
disini kabul etmelerini salayamad ya da bunu yapmak istemedii iin
genellikle verilerini hapse atlm ya da bir ekilde ba yasayla belaya
girmi sapknlardan elde eder. Bu ise, hapishane gibi yapay ortamlarda
gzlemlenmi, kendi doal evrelerinde sistematik olarak allmam ve
normalde olduundan ok daha fazla sayda amatr ve beceriksizi kap
sayan dengesiz bir rneldem demektir. Dolaysyla sosyolog, gnmzn
gerek sapkn alt kltrleri hakknda -zellikle de yetikin profesyonel
sulularnkiler hakknda- bir gazeteciden ok daha az ey bilmektedir."
1 1 9 Herben Blumer, "Sociery as Symbolic lnreraction", Arnold Rose, der
leyen, Human Behavior and Social Processes: An Interactionist Approach
 SAPKINLIK ALIMALARI 209

Eer sapknlk olgusuna dahil olan sreleri alyorsak o za

man mdahil olan gruplardan en az birinin, ya sapkn muame
lesi grenlerin ya da dierlerine sapkn damgas vuranlarn, bak
asn benimsemeliyiz.

Kukusuz, durumu her iki adan deerlendirmek mm

kndr. Ama bu e zamanl yaplamaz. Yani bir durumun ya da
olayn tasvirini sapknlk srecine dahil olan her iki tarafn yap
t deerlendirmeleri ve yorumlar bir ekilde kaynatran bir
biimde kuramayz. Her iki bak asn da anlaml klan "daha
yukardan bir gereklik" tarifi yapamayz. Bir grubun bak ala
rn tasvir edebilir ve bunlarn dier grubun bak alaryla nasl
kaynatn ya da kaynaamadn deerlendirebiliriz: Kurallar
ineyenlerin bak alarnn, kurallar uygulayanlada buluma
s, atmas ve tersi durum. Ama durumu ya da olay, mdahil
olan her iki grubun bak alarndaki farkllklara gerekli arl
vermeden anlayamayz.

Sapknlk olgusunun doas gerei, srece mdahil olan her

iki taraf almak, yani hem kural ineyenlerin hem de kural
uygulayanlarn bak alarn tam olarak yakalamak herkes iin
zor olacaktr. Bunu yapmak imkansz deildir elbette. Ancak
makul bir zaman dilimi iinde gerekli ortamiara girmek ve in
sanlarn gvenini kazanmak gibi pratik sorunlarn varl, byk
ihtimalle aratrmacnn meseleyi bir taraftan alaca anlam
na gelecektir. Meseleyi hangi taraftan almay seersek seelim,
dolaysyla hangi tarafn bak asn benimserneyi tercih eder
sek edelim, muhtemelen "yanl" olmakla sulanacazdr. Bize
dier grubun bak asna adil davranmadmiz sylenecektir.
altmz grubun yapt eyleri yapmasna ilikin ne srd
rasyonelletirmeleri ve merulatrmalar aktararak sanki su
nulan rasyonelletirmeleri ve merulatrmalar kabul ediyormu
ve iin iindeki dier taraflar, bak asn aktardmz grubun
itharnlar ile suluyormu gibi grneceiz. Eer madde baml-
iinde (Boscon: Houghcon Miff!in Company, 1 962), s. 1 88.
210 HARCLER

larn alyorsak mutlaka bize onlar yarglayan haridierin kt

niyetli olduklann syleyeceklerdir. Ve biz de bunlar yazmak zo
runda kalacazdr. Bamlnn, inand eylerin doruluunu
kendisine kantlar gibi grnen deneyimlerine dikkat ekersek
o zaman da baroly kolluyormuuz gibi grneceizdir. te
yandan, eer bamllk olgusunu yasalar uygulayan memurla
rn bak asndan grrsek bize bamllarn sulu tipler olduk
larn, dengesiz kiiliklere sahip olduklarn, hibir ahlaki deer
tanmadklarn ve gvenilemeyeceklerini syleyeceklerdir. Ve
elbette biz de yine bunlar yazmak zorunda kalacazdr. Yasay
uygulayan memurun bu bak asn merulatran deneyimlere
iaret ettiimiz takdirde ise sanki onun bak asna katlyor
muuz gibi grneceizdir. Sonuta her iki durumda da tek ta
rafl ve saptrlm bir gr sunmakla sulanacazdr.

Ama gerekte olan bu deildir. Bizim sunduumuz, "gerek

liin" arptlm bir grnts deildir. Bu, altmz insan
larn karlat gerekliktir. Deneyimlerini yorumlayarak yarat
tklar ve ona gre hareket ettikleri bir gerekliktir. Eer bu ger
eklii sunmazsak o zaman aklamaya altmz olguya ilikin
tam anlamyla sosyolojik bir kavray gelitiremeyiz.

Kimin bak asn sunmalyz? Burada dikkate alnmas ge

reken iki konu vardr: biri stratejik, dieri de mizac ya da ahla
kidir. Stratejik olan husus, geleneksel toplumun sapknla bak
asnn genellikle iyi bilinmesiyle ilgilidir. Dolaysyla, sapkn
faaliyetlerde bulunanlarn bak alarn almalyz ki, bu ekil
de resmin en bulank ksmn tamamlayabilelim. te yandan bu
ok basit bir yanttr. Gerekte, sapknlk olgusuna mdahil olan
her iki tarafn da bak alar hakknda ok az ey bildiimizden
kukulanyorum. Her ne kadar sapknlarn kendi durumlarn
nasl algladklar konusunda ok ey bilmediimiz doruysa da
yeterince almadmz iin dier bak alarna ilikin kap
saml bir fkrimizin olmad da dorudur. Kural uygulayclan
nn karlarnn tam olarak ne olduunu bilmiyoruz. Geleneksel
toplumun sradan yelerinin gerekte sapkn gruplarn bak
 SAPKINLIK ALIMALARI 211

alarn ne derece paylatklarn da bilmiyoruz. Yaknlarda Da

vid Matza gen sapknlnn tanmlayc biimlerinin -ocuk
sululuu, radikal siyaset ve bohem yaam tarz-, gerekte top
lumun geleneksel yelerinin daha az marjinal halleriyle benim
sedii bak alarnn rtk uzantlar olduunu ileri srmtr.
Dolaysyla, ocuk sululuu genlik kltrnn yaln bir tr
dr. Radikal siyaset Amerikallarn "iyilik yapma'' arzusuna kk
veren belirsiz liberalizmin u bir eididir. Bohem yaam tarz
ise, basite, bir yandan niversite hayatnn bir paras olan ua
n Jraternity dernei kltrnn, te yandan da ayn niversite

hayatnn ciddi entelektel geleneinin bir uzants olabilir. 1 20 O

halde, stratejik deerlendirmeler hangi bak asn tasvir etme
miz gerektii konusunda bize net bir yant sunmazlar.

Ne var ki, mizac ve ahlaki kayglar da bize bir yant suna

bilmekten uzaktrlar. Yine de iin iindeki baz tehlikelerin bi
lincinde olabiliriz. Buradaki temel tehlike, sapknln genlerin
isyankarlk hisleriyle gl balarnn olmasnda yatar. Bu ise
insanlarn hafife ald bir mesele deildir. nsanlar ya sapknl
n ok yanl ve dolaysyla da bir ekilde ortadan kaldrlmas
gereken bir ey olduunu dnrler, ya da tam tersine tevik
edilmesi gereken bir ey -modern toplumun rettii sradanln
tek aresi- olduuna inanrlar. Sapknln sosyolojik dramnda
ki karakterler, dier sosyolojik srelerdeki karakterlerden ok
daha fazla biimde ya kahraman ya da hain olarak grlrler. Ya
sapknlarn ahlakszln ya da sapknlara kurallar dayatanlarn
ahlakszln tehir ederiz.

Bu her iki u konuma kar da dikkatli olmak zorundayz.

Tpk mstehcen kelimelerin sz konusu olduu durum gibi.
Baz insanlar bu kelimelerin hibir zaman kullanlmamas gerek
tiini dnrler. Dierleri ise bu kelimeleri kaldrrnlara yaz
maktan holanrlar. Her iki durumda da kelimeler, zel ve derin
1 20 David Matza, "Subterranean Traditions ofYourh", TheAnnals ofthe Ame
rican Academy ofPolitical and Social Science, 338 (Kasm, 1961), ss. 1 16-
1 18.
212 HAR CLER

manalar tayan eylermi gibi alglanrlar. Ama bunlar sadece

kelimeler; baz insanlar ok eden, baz insanlarn da houna gi
den kelimeler olarak grmek kesinlikle ok daha iyidir. Sapkn
davranta da ayn durum sz konusudur. Sapkn davran zel,
ahlaksz ya da baka davran biimlerinden daha. byl, daha
gzel bir davran olarak grmemeliyiz. Sapknl, basite, ba
zlarnn onaylamad ve dierlerinin de deer verdii bir dav
ran tr olarak grmeliyiz ve bu grlerden her birinin ya da
her ikisinin ina edildii ve muhafaza edildii sreleri anlamaya
almalyz. Bu noktada en iyi gvence ise zerine altmz
insanlarla kurulacak yakn temastr.
O NU NCU BLM
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK121

Sapknlk olgusu uzun zamandr sosyolojik dncenin odak

larndan biri olagelmitir. Toplumsal dzenin doasna ilikin
kuramsal ilgimiz, bireylere ve topluma zararl olduu dnlen
davranlara olan pratik ilgimizle birleerek dikkatimizi su, ah
lakszlk, itaatsizlik sapma, acayiplik ya da delilik nitelemeleriyle
anlan kapsaml davran alanna yneltmitir.

Tm bunlar, ister sosyalleme srecinin ve yaptrmlarnn

yetersiz kalmasnn bir sonucu, ister ok sradan bir ifadeyle
"hatal" ve "kt" davran biimleri olarak grelim; insanlarn
neden tasvip edilmeyen davran kalplarn benimsediklerini
anlamak isteriz. Yakn zamanda natralizm adyla anlan bir
yaklam (Matza, 1 969), sapknlk olgusunu, hatal davranmak
la sulananlar ve bu sulamalar yapanlar arasndaki etkileimi
merkeze alarak almaya balamtr. eitli aratrmaclar -bir
ka isim vermek gerekirse Frank Tannenbaum ( 1 938), Edwin
1 2 1 Bu blm ilk kez 1971 Nisan'nda gerekletirilen British Sociological
Assodation toplantlarnda sunuldu. Taslak aamasnda pek ok arkada
m faydal yorumlar getirdi. zellikle Eliot Freidson'a, Blanche Geer'a,
lrwing Louis Horowitz'e ve John I. Kitsuse'e teekkr etmek isterim.
216 HARCLER

Lemert ( 1 9 5 1 ) , John Kitsuse ( 1 962), Kai Erikson ( 1 962) ve

bendeniz (Becker, 1 963)- olduka talihsiz bir niteleme olduu
nu dndm "etikedeme kuramn"nn geliimine katkda
bulunmulardr. Bu kurarn ortaya ktndan beri pek ok kii
balangta ne srlen fikirleri eletirmi, gelitirmitir; yeni
savlar ne srmtr; bir baka ounluk da nemli aratrma
sonularn kurarula ilikilendirerek mhim katklar yapmtr.

Bu gelimelere bir gz atmak ve bugn hangi noktada durdu

umuzu tartmak istiyorum (karlatrnz, Schur, 1 969). Neler
baarlmtr? Ne tr eletiriler yaplmtr? Kavramsallatrmala
rmzda ne tr deiiklikler yapmalyz? zellikle husus tart
lmay hak etmektedir: sapknln bir kolektif davran biimi
olarak kavramsallarrlmas, sapknln demistifkasyonu ve
sapknlk kuramnn kar karya kald ahlaki ikilemler. Bu
radaki amacm, bu iaret ettiim her bir hususu incelerken ne
sreceim fkirlerin sosyolojik arac.rma ve incelemenin geneli
iin geerli olmasdr. Bylelikle, sapknlk alannn zel bir alan
olmadna, yalnzca allmas ve anlalmas gereken beeri fa
aliyetlerden biri olduuna ilikin inancn yeniden vurgulamak
istiyorum.

Baz zor noktalar, "etiketierne kuram" ifadesini neden tasvip

etmediimi aklayacak ekilde ok ksa ele alarak balayabilirim.
Ben hibir zaman, balangta benim ne srdm ya da ba
kalarnn ne srdkleri fkirlerin kurarn olarak nitelendirilmeyi
hak ettiklerini dnmedim: En azndan bu fkirlerin u anda
olmadklar iin eletirildikleri anlamda drt drtlk bir kurarn
olmadklar kesin. Baz yazarlar etiketierne kuramnn, hem sap
knln kkenine ilikin bir aklama getirmediinden hem de
sapkn eylemlerde bulunan insanlarn nasl bu eylemleri yapma
noktasna geldiklerini -ve zellikle de neden etrafarnda bakala
r bunu yapmazken onlarn bunu yaptklarn- aklamadndan
yakndlar (Gibbs, 1 966; Bordua, 1 967; Akers, 1 968) . Eletir
menler bazen, bir kuramn nerildiini ama bu kuramn yanl
olduunu iddia ederler. Dolaysyla bazlar kuramn, sapknl,
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 217

bakalarnn sapknla verdii tepkiler zerinden aklamaya

altn dndler. Bu yorumlamaya gre, biri ancak sapkn
olarak etiketlendikten sonra -ama bundan nce deil- sapkn
eyler yapmaya balamaktadr. Bu denli bir yorum, gndelik ya
amdaki deneyimlere gnderme yaplarak kolayca rtlebilir.

Ne var ki, etiketierne yaklamnn balangtaki savunucu

lar "sapknln kkeni" sorusuna yant aramyorlard. Onlarn
daha mtevaz amalar vard; zellikle, sapknla ilikin al
malarda zerinde durulmas gereken alan, szde sapkn akt
rn dndaki kiilerin faaliyetlerini de dahil ederek geniletmek
istiyorlard. Kukusuz, bunu yaptklarnda ve tahlillerine yeni
deikenler dahil ettiklerinde sapknlk alanlarn geleneksel
olarak ilgilendikleri tm sorunsallarn farkl bir veheye brne
ceini varsayyorlard.

ilaveten, nemli olmakla birlikte ahlak giriimcilerinin ger

ekletirdii etiketierne eyleminin, szde sapknlarn eylemleri
nin tek aldamas olarak dnlmesi imkanszdr. Silahl soy
guncularn, sadece birileri onlar silahl soyguncu olarak etiket
Iedi diye insanlar silah zoruyla soyduldarn ya da bir ecinselin
yapt her eyi, sadece birileri onu ecinsel olarak etiketiedii
iin yaptn sylemek aptalca olurdu. Yine de bu yaldamn en
nemli katklarndan biri, etiketierne eyleminin nasl etikerlenen
kiinin gnlk yaamn normal rutinler erevesinde srdrme
sini zorlamarak onu olaand eylemiere srldeyen koullarn
iine ittiine dikkat ekmesidir (rnein adli sicilin kiinin ge
leneksel bir meslekte almasn zorlatrmas ve bu kiiyi yasa
d ilere itmesi gibi) . Kukusuz, etiketiernenin ne lde bu
tr etkilerinin olduu salt kuramsal bir okumadan ziyade, belirli
alanlarda yaplacak somut aratrmalar sonucunda karara ba
lanabilecek grgl bir meseledir (Bkz. Becker, 1 963, ss. 34-35;
Lemert, 1 95 1 , ss. 7 1 -76; Ray, 1 96 1 ; Lemert, 1 972.) .

Son olarak kuram, sapknl resmen tanmlama grevn

ifa edenlerin bildik davranlarn altnda bu, kuramn top-
218 HARCLER

lumsal kurumlarn somut etkilerinin grgl bir tasvirini yapt

anlamna gelmez. Birini sapkn olarak etiketlemenin, bu kiiyi
belli koullar altnda belli davran biimlerine yneltebileceini
sylemek, akl hastanelerinin her zaman ve her koulda insanlar
deli yaptn ya da hapishanderin her zaman ve her koulda in
sanlar gedikli sululara evirdiini sylemekle ayn ey deildir.

Etiketiernenin kuramsal nemi gerekte ok baka bir yer

de yatmaktadr. Davran gruplar ve bunlarn baz biimleri,
bu davranlara tanklk eden kiiler tarafndan sapkn olarak
nitelendirilebilir ya da nitelendirilmeyebilir. Tanmlamadaki
farkllk, eyleme uygulanan etiket, herkesin (grenin ve eyleye
nin) sonrasnda ne yapaca hususunda bir fark yaratr. Albert
Cohen'in ( 1 965; 1 966; 1 968) iaret ettii gibi, kuramn yapt
ey, dikotomik iki deikeni, yani verili bir davrann kayda ge
ilmesi ya da geilmemesi ve bu davrann sapkn olarak tanm
lanmas ya da tanmlanmamas deikenlerini birletirerek drt
hcreli bir nitelik alan yaratmasdr.

Kuram, ortaya kan bu hcrelerden biri hakknda bir ku

ram deildir. Bu drt hcre ve bu drt hcrenin birbirleriyle
etkileimleri hakknda bir kuramdr. Bu hcrelerden hangisinde
gerek sapknl bulacamz hususu (sadece bir tanm meselesi
olmakla birlikte, btn bylesi tanm meseleleri gibi nemsiz
deildir) , verili bir hcrenin dier hcrelerle olan ilikisini dik
kate almadan tek bir hcreye odaklandmzda bir eylerin ek
sik kalacan anlamaktan daha az nemlidir.

Benim bataki formlasyonuru bu deikenlerden birine

("kural ineme"nin kart olarak) "itaatkir" davran adn ve
rerek kafa karklna yol at. Her ne kadar kuramn sorunsal
latrmaya alt tam da bu olmasna ramen bu ayrm sanki
kuraln inendiinin nceden karara balanm olduunu ima
ediyordu. Olayn bu ynn, bir davrann kayda geirilme
si ya da geirilmemesi olarak tanmlamak daha iyi olur kanaa
tindeyim. Kukusuz biz, genellikle, bakalarnn sapkn olarak
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 219

tanmlama eilimi gsterdii davranlar almaktayz. Bunu

yapmak, alma alanmzn merkezinde olan karmak sulama
ve tanmlama dramn gzleme ansmz arttrr. Dolaysyla, bi
rinin esrar iip nediiyle ya da kamusal tuvalerlerde ecinsel
mnasebete girip girmediiyle, ksmen, bu davranlar kefedil
diklerinde sapkn olarak etiketlenmeleri muhtemel olduu iin
ilgileniriz. Kukusuz, bu davranlar baka alardan da ilgin
olgular olarak grebilir ve alabiliriz. Dolaysyla esrar kullan
mn alarak insanlarn nasl kendi fiziksel deneyimlerini top
lumsal etkileim yoluyla yorumlamay rendiklerini alabili
riz (Becker, 1 953). Kamusal tuvaletlerdeki ecinsel mnasebet
leri alarak insanlarn sessiz iletiim yoluyla nasl faaliyetlerini
egdml hale getirdiklerini renebiliriz (Humphreys, 1 970).
Bir faaliyetin sapkn olarak tanmlanma ihtimalinin yksek ol
masnn, bu faaliyeti renmeye ve bunu yapmaya devam etme
ye olan etkisini de aratrabiliriz. Bir davrann gerekten sapkn
olduuna ilikin bilimsel bir yargda bulunmakszn bakalarnn
bylesi davranlar sapkn olarak nitelendirmelerinin muhtemel
olduunu gsteren bir terime sahip olmak faydal olacaktr. Bu
tr davranlara "potansiyel olarak sapkn" davranlar adn ver
meyi neriyorum.

O halde etiketierne kuram ne bu niteleme ile birlikte gelen

baarlar ve ykmllkleri tayan drt ba marnur bir kuram
dr ne de bazlarnn dnd gibi yalnzca etiketierne eyle
mine odaklanr. Bu yaklam, daha ziyade, genel olarak insan
eylemine bir bak biimidir; bu perspektifin deeri, ki bir deeri
varsa ayet, daha nce bilinmeyen eylerin daha iyi anlalma
snda kendini gsterecektir. (Kurama yaptrlan isme ilikin
memnuniyetsizliin ifade etmek zere bundan sonra etkileirnci
sapknlk kuram adn kullanacam.)
KolektifEylem Olarak Sapknlk
Sosyologlar, altklar eyin toplum olduu konusunda muta
bktrlar. Ama bu mutabakat toplumun doasna ok yakndan
220 HARCLER

bakmadmz srece geerlidir. Ben altmz eyin kolektif

eylem olduunu dnmeyi tercih ediyorum. Mead'in ( 1 934)
ve Blumer' in ( 1 966; 1 969) en ak ekilde ortaya koyduklar
gibi, insanlar birlikte eylerler. Yaptklar eyi, bir yandan da ba
kalarnn gemite yaptklarn, u anda yapmakta olduklarn
ya da gelecekte yapabileceklerini dikkate alarak yaparlar. Kii,
kendi davran biimini bakalarnn davraniarna gre ayar
lamaya alr, tpk her bir kiinin olas Dahas, grdklerine
ve bakalarnn yapmasn bekledii davranlara gre ayarlamas
gibi. Btn bu ayarlama ve uydurma abasnn sonucu, kolektif
eylem olarak adlandrlabilir; zellikle de terimin, rnein grev
yapmak gibi, yalnzca bilinli bir kolektif uzlamay kapsamad
n, ayn zamanda okula gitmek, yemek yemek ya da caddede
karya gemek gibi eylemiere -bu eylemlerin her biri pek ok
insan tarafndan birlikte yaplan eylerdir- itirak etmeyi de kap
sad aklda tutulursa.

Davranlarn ayarlama ve uydurma terimlerini kullanrken

toplumsal hayata ar uyumlu bir bak as nermek ya da top
lumsal yaptrrnlara teslim olmak zorunluluunu telkin etmek
gibi bir amacm yok. Sadece, insanlarn genellikle etrafarnda
olup biteni ve ne yapacaklarna karar verdikten sonra neler ola
bilecei ihtimalini dikkate aldklarn sylemeye alyorum.
Davranlarn ayarlama, polis muhtemelen buraya bakaca iin
bombay uraya koyacam kararnn yan sra, polisler inceleme
yapacaklar iin belki de en iyisi hi bomba koymayaym ve hatta
belki de bu bomba yapma iinden tmyle vazgeeyim kararn
da ierebilir.
Yukarda yaptm tartmann toplumsal hayatn sadece bi
reyler arasndaki yz yze karlamalar ierdiini ne srd
nn dnlmesini de istemiyorum. Bireyler hi yz yze
gelmedikleri halde youn ve srekli bir etkileim iinde olabilir
ler: Pul koleksiyoncularnn etkileimi ounlukla posta yoluyla
gerekleir. Dahas, almaya ve vermeye dayal etkileim, faali
yet biimlerini karlkl olarak ayarlama ve birbirine uydurma
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 22 1

eylemi gruplar ve kurumlar arasnda da gerekleir. Sapknlk

dramn sarmalayan siyasi sreler bu karaktere sahiptirler. Eko
nomik organizasyonlar, mesleki birlikler, sendikalar, lobiciler,
ahlak giriimcileri ve yasa yapanlar, devleti temsil eden yasalar
uygulamaktan sorumlu grevlilerle, bu yasalar ihlal ettii iddia
edilenlerin etkileime girecei koullar belirlemek zere birbir
leriyle etkileim halinde olurlar.
Eer herhangi bir insan etkinliini kolektifbir etkinlik olarak
ele alabiliyorsak sapknl da bu ekilde ele alabiliriz. Bunun
sonular ne olur? Bir sonucu, "etkileimcilik" adn vermek is
tediim genel yaklamdr. En basit biimiyle bu kuram, iddia
edilen sapknlk olayna dahil olan tm taraflar dikkate almamz
gerektiinde srar eder. Bunu yaptmzda bu faaliyetlerin ger
eklemesinin, pek ok insann ve grubun ak ya da st rtl
bir biimde dayanmasn gerektirdiini kefederiz. iler sana
yi retimini snrlandrmak zere gizlice ibirlii yaptklarnda
(Roy, 1 954) bunu, denetmenlerin, temizlikilerin ve alet odas
bekilerinin yardm ile yaparlar. Bir imalat irketinin alanla
r hrszlk yaptklarnda bunu, irket hiyerarisinde kendilerin
den aada ve yukarda yer alanlarn etkin ibirliiyle yaparlar
(Dalton, 1 9 59). Sadece bu gzlemler bile, sapkn davranlarn
kkenini bireysel psikolojide arayan kurarnlara kukuyla yakla
mak iin yeterlidir. Eer tersine bu psikolojist kurarnlardan yola
karsak gzlemlediimiz karmak kolektif eylem biimlerini
aklayabilmek iin, bireysel patoloji biimlerinin mucizevi bir
birlikteliini varsaymak zorunda kalrz. Etrafarnda olup biteni
alglamakta glk eken insanlarla ibirlii yapmak zor olaca
iin psikolojik sorunlar olan kiiler su senaryolar hazrlamaya
ve uygulamaya pek uygun adaylar deillerdir.

Sapknl kolektif eylem olarak grdmzde insanlarn,

bu eyleme itirak eden dierlerinin tepkilerini de dikkate alarak
hareket ettiini hemen fark ederiz. nsanlar yaptklar eyi arka
dalarnn nasl deerlendireceini ve bu deerlendirmenin ken
di itibarlarn ve konumlarn nasl etkileyeceini dikkate alrlar.
222 HARCLER

Short and Strodtbeck'in (1 965) inceledii ocuk sulular, bala

rn belaya sokan eylerin bazlarn etelerincieki itibarlarn ko
rumak istedikleri iin yapyorlard. Muhtemel bir sapknlk ola
yna mdahil olmu btn kiilere ve kurumlara baktmzda
sre giden kolektif eylemin, iddia edilen yanl davrantan ok
daha fazlasn ierdiini de kefederiz. Bu, pek ok tarafn yer al
d ve sulamada bulunmann temel zellik olduu bir dramdr.
Hatta bakalarnn yan sra Erikson (1 966) ve Douglas (1 970)
sapknla ilikin almalar, znde, gnlk toplumsal yaam
daki ahlaki anlamlarn inas ve yeniden olumlanmas zerine
bir alma olarak tanmlamlardr. Sapknlk olaynda yer alan
baz nemli aktrler, kendileri hatal acidedilen bir davranta
bulunmazlar. Bu kiiler daha ziyade yasay ve ahlak dayatan ko
numundadrlar: Bunlar, bakalarnn su ya da hata ilediinden
ikayeti olan, onlar tutuklayan, yasal yetkililerin nne getiren
ve cezann uygulanmas srecini yneten insanlardr. Yeterince
uzun sre ve yeterince yakndan bakarsak bu insanlarn bunu
her zaman deil ama bazen yaptklarn, baz kiilere yaparken
dierlerine yapmadklarn, baz yerlerde yaparken baka yerler
de yapmadklarn grrz. Bu tutarszlklar, bir davrann her
eye ramen gerekten her zaman yanl olduuna ilikin basit
grlere kuku drr. Neyin sapkn olduu konusunda ou
zaman aktrlerin kendilerinin anlamazlk iinde olduklarn ve
ou zaman da davrann sapkn niteliinden kuku duydukla
rn grrz. Mahkemeler birbirleriyle gr ayrlna derler;
yasa ok ak olsa bile polisin baz kukular vardr; yasaklanm
faaliyetlerde bulunaniarsa resmi tanmlamalar kabul etmezler.
Dahas, ortak kabul gren standardara gre kesinlikle sapkn
olarak tanmlanmas gereken baz davranlarn, hi kimse ta
rafndan bu ekilde tanmlanmadn grrz. Meselderin pe
ini takip etmek byk skntlar douraca; snrl kaynaldar
herkese yetimelerine imkan vermeyecei; sulular kendilerini,
olas tahkikatlardan koruyabilecek gce sahip olduklar; ya da
alnm bir rvet sz konusu olduu iin, yasa ve ahlak uygula-
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 223

yclarnn sklkla duruma gre davrandklarna, baz eylemleri

grmezden geldiklerine ya da cezasz braknklarna tank oluruz.

Eer bir sosyolog, kusursuz su ve sapknlk kategorileri ar

yorsa ve birinin bu trden faaliyetlerde bulunduu an kukuya
mahal vermeyecek ekilde syleyebilmeyi umuyorsa btn bu
dzensizlikleri sorun kayna olarak alglayacaknr. Bu sosyolog,
gelimi veri toplama ve inceleme teknikleriyle sorunun ste
sinden geleceini umabilir. Bu tr aralar salama abalarnn
uzun tarihi, bize bylesi bir umudun yersiz olduunu gsterme
lidir: Beeri faaliyetler dnyas kanlmaz ilerlemeye olan inanc
pekitirmekten uzaktr.

Sorun teknik deildir. Sorun kuramsaldr. nsanlarn eyleme

ihtimali olan belli davranlarn ie yarar tanmlarn ya da herke
sin (zellikle de yetkililerin ama sadece onlarn deil) tanmlad
biimiyle eitli sapknlk kategorileri gelitirebiliriz. Ama bu iki
kategori grubunu tam anlamyla rttremeyiz; nk grgl
olarak rtmezler. Bu kategoriler, her ne kadar kesiseler de iki
farkl kolektif eylem sistemine baldrlar. Bunlardan birisi, sz
konusu eylemi gerekletirmek zere ibirlii yapan insanlardan
oluur. Dieri ise, ileyii formel ve yasal ya da olduka enformel
olsa da yanl acidedilen davrann kefedildii ve aresine bakl
d bir ahlak dramnda ibirlii yapan insanlardan oluur.

Etkileirnci kurarnlara ilikin yaplan ateli tartmalarn

ou, "sapknlk" kelimesinin bu iki farkl sistemde yer alan iki
farkl sreci betimlemek iin kullanlmasndan kaynaklanr (iyi
bir rnek iin bkz. Alvarez, 1 968). Baz kiiler, bir yandan sap
knlk kelimesinin toplumun herhangi bir "makul" yesine ya
da baz uzlalm tanmlarna gre (rnein var olduu iddia
edilen bir kuraln ihlali, istatistiki istisna ya da psikolojik pato
loji gibi) yanl olan davranlar anlamna gelmesini isterler. Bu
kiiler, eylemlerin gerekletii eylem sistemine odaklanmak ister
ler. Ayn kiiler, ayn zamanda, sapknlk kelimesini sz konu
su eylemi yapm olmaktan dolay yakalanan ve cezalandrlan
224 HAR CLER

insanlar iin kullanmak isterler. Bu durumda ise eyleme ilikin

yarglarn gerekletii eylem sistemine odaklanmak isterler. Teri
me ilikin bu anlam kaymalar, ancak ve ancak bir eylemi yapan
lar ile bu eylemi yapm olmaktan tr yakalananlar ayn kiiler
ise bir hataya sebep olmaz. Oysa her zaman byle olmadn
biliyoruz. Dolaysyla, eer bahsi geen eylemi yapanlar (tespit
edebileceimizi varsayarak) aratrma birimimiz olarak alrsak o
zaman aratrmamza bu eylemi yapt halde yakalanmam ve
etiketlenmemi kiileri de zorunlu olarak dahil etmi oluruz. Eer
bu eylemi yapm olmaktan dolay yakalananlar ve etiketlenenle
ri inceleme birimimiz olarak alrsak o zaman da aratrmamza
bahsi geen eylemi hibir ekilde yapmam ama sanki yapm mu
amelesi gren kiileri de zorunlu olarak dahil etmi oluruz (Kit
suse and Cicourel, 1 963) .
ki alternatif de tatmin edici deildir. Etkileirnci kurarncla
rn yapt ey, bu iki sisteme, ikisi arasnda var olan rtmeleri
ve etkileimleri de teslim ederek ancak sanki bunlar yokmu gibi
varsayarak farkl sistemler muamelesi yapmaktr. Bylece, rne
in Lindesmith ( 1 968) ve benim yaptm gibi, madde kullan
mnn oluumunu alabilirsiniz. Ama bunu yaparken de sap
kn davrann kkenieri sorusuyla hibir ekilde ve hibir zaman
altnz insanlarn yapt eyin, sapknln genel niteliiyle
zorunlu bir balants olduunu varsaymadan urarsnz. Ya da
pek ok yakn dnem almalarnn yapt gibi (rnein Gus
feld, 1 963), sapknlk sulamalarnn yapld, kabul edildii
ya da reddedildii ve mzakere edildii ahlaki retorik ve eylem
dramn alabilirsiniz. Etkileirnci kuramn en nemli katks,
bu dramn kendisini bir aratrma nesnesi olarak ele almas ve
zellikle de onun iinde yer alan grece allmam taraflara
-sapknlk etiketini yaptrmaya muktedir olanlara: polis, mah
keme, doktorlar, okul yetkilileri ve ebeveynlere - odaklanmas
olmutur.

Ben balangtaki formlasyonlarmn, insanlarn eylemleri

ile bu eylemiere ilikin gelitirdikleri yarglarn mantksal ola-
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 225

rak birbirlerinden bamsz olduklarn vurgulamasn istedim.

Ne var ki, bu formlasyon kendi sylediklerimin bir ksmyla,
zellikle de "gizli sapknlk" kavramyla ilikili olanlarla neredey
se elikiye varan baz belirsizlikler ieriyordu.122 Bu elikilerin
ve bunlarn olas zmlerinin incelenmesi, muhtemelen bize
kuramn gelecekteki geliiminin kolektif bir eylem olarak sap
knln imdiye kadar yaptmzdan daha ayrntl bir biimde
zmlemesinde yattn gsterecektir.

Eer bir davrann sadece sapkn olarak tanmland andan

itibaren sapkn hale dntn syleyerek ie balarsak o za
man bir davrann "gizli sapknlk'' olduunu sylemek ne an
lama gelebilir? Kimse bu davran sapknlk olarak tanmlama
dna gre, tanm itibariyle sz konusu davran sapkn olamaz
ama "gizli" nitelemesi, sanki baka hi kimse bilmese dahi bizim
bu davrann sapkn olduunu bildiimizi ima eder. Lorber
( 1 967) , tespit ettii nemli bir olay grubunda bakalarnn fark
etmesinden kannay baard halde ya kendisi de gerekten
yle olduuna inand iin ya da bakalarnn bunu bu ekilde
greceini dnd iin aletrn yapt eylemi sapkn olarak
tanmladna iaret ederek bu paradoksu ksmen zmrr.

Ancak ya aktr bu tanmlamay yapmazsa ne olacak? Daha

da nemlisi, ya bilim insanlarnn sapkn olarak tanmlayabile
cei davranlar mevcut deilse? (Burada aklma byclk gibi
sular geliyor [Selby, yaynlanmam] . Gizli bir byc rnei
hayal edemeyiz; nk kimsenin gerekten eyranla ibirlii ya
pamayacan ya da cinleri aramayacan "biliriz.") Bu r
neklerin hibirinde paradoksu zmek iin kiisel tanmlamalara
gvenemeyiz. Fakat Lerber'in, zerinde uzlalm bir prosedr
den bahsettiini hanrladmzda onun fikrini gelitirerek bu
paradoksu zebiliriz. Eer zerinde uzlalm bir prosedr iin
ehli kiiler tarafndan uygulamaya konulursa ayn kiiler, somut
bir duruma ilikin verili kantlar nda bir kanaare varabilirler
1 22 Jack Katz ve John I. Kitsuse gizli sapknlk sorununu yeniden incele-
mernde ok yardmc oldular.
226 HARCLER

[birinin sapkn olup olmadna ya da birinin by yapp yap

madna, t. s. n.]

Byclere inanan insanlar ne zaman by yapldna karar

verecek yntemlere sahiptirler. Biz de bu insanlarn sz konusu
yntemleri kullanarak kefedecekleri eyin, onlar by yapld
sonucuna gtreceini bilecek kadar olaylar hakknda yeterli
bilgiye sahip olabiliriz. Daha az hayali sular ele alalm. rne
in bir kiinin cebinde, st arandnda polisin onu uyutu
rucu tamaktan sulamasna neden olabilecek eyler tadn
bilebiliriz.

Bir dier deyile gizli sapknlk durumu, belli bir sapknlk

trn tespit etmek amacyla zerinde uzlalm ve yaygn ola
rak kullanlan teknikiere kar savunmasz olmay ve tanmla
mann yapmasn kolaylatracak bir durumda olmay ierir.
Bu durumu kolektif yapan ey ise, keif ve kant prosedrlerinin
kolektif olarak kabul edilmi niteliidir.

Bu eklerneye ramen yine de sorunlar devam etmektedir. r

nein, kurallarn ex post focto, yani olay gerekletihen sonra,
ina edilmesi halinde bir gizli sapknlk durumundan bahsede
meyiz; nk yapld iddia edilen sz konusu faaliyet gerek
leene kadar ortalkta bu faaliyeti konu edinen bir kural yoktur
(Katz, 1 972). Olaya ilikin yaplan tahkikatlar, olay gerekle
cikten ok sonra, birilerinin sapkn faaliyetin gerekletirildii
ni ispat etmek zere kullanabilecei kantlar ortaya karabilir.
Ama durum bu olsa bile, kii gizli ya da baka trl bir sapkn
olarak nitelendirilemez; nk faaliyet gerekletiinde bu faali
yeti sapkn olarak tanmlayan bir kural yoktur. Yine de muhte
meldir ki, kiinin yapt ey kamusal hale geldiinde ve birileri
bu faaliyete ilikin mevcut bir kural olmad halde bir kural
olmas gerektiine karar verdiinde bu kii pekala sapkn olarak
tanmlanabilir. Byle bir durumda, bu kiinin daha nce gizli bir
sapkn olduunu syleyebilir miyiz?

Btn dier kolektif eylemler gibi, sapknlk dramndaki

 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 227

eylemlerin ve tanmlamalarn zaman iinde gerekletiini ve

zaman iinde farkllatn grdmzde paradoks kendiliin
den zlr. Davran tanmlamalar srayla gerekleir ve ayn
anda her iki anlam da tadn iaret etmeden bir davran t
noktasnda sapkn olmayan bir davran olarak tanmlanabilir
ken t2 noktasnda sapkn olarak tanmlanabilir. rnein, yu
karda tarttmz rnekten devam edersek, bir davrann t
noktasnda gizli sapkn olmayabileceini grrz. nk o anda
kullanmda olan hibir prosedr, iinin ehli yarglarn bu dav
rann sapkn olduuna kanaat getirecei bir kant retmeye
cektir. Buna karlk, ayn davran t2 noktasnda gizli sapkn
olabilir; nk aradaki zaman diliminde yeni bir kural konul
mutur ve artk bu "sapkn" davrann tespitini mmkn kla
cak bir prosedr vardr.

Bu son formlasyon bize, etkileirnci sapknlk kurarnla

rnda iktidarn oynad nemli rol hatrlatr (Horowitz and
Liebowitz, 968). Hangi koullar altnda ex post jacto kurallar
yapar ve uygularz? Grgl aratrmalarn, ilikinin taraflarndan
biri ar gl olduunda bunun gerekletiini gstereceine
inanyorum. yle ki, bu taraf kendi iradesini bakalarnn iti
razlarna ramen dayatabilir ama ayn zamanda adil ve rasyonel
olduu grntsn de korumak isteyecektir Bu durum, tipik
olarak ebeveynler ve ocuklar arasndaki ilikinin yan sra soysal
hizmet alan ve hizmet alcs ya da retmen ve renci gibi
benzeri paternalist konfgrasyonlarda cereyan eder.

Sapknla dier kolektif davran biimleri gibi, her yny

le aratrlmas gereken bir tr kolektif davran biimi olarak
yaklatmzcia kkenierini kefedeceimiz aratrma nesnesinin
yaltm bir eylem olmadn da grrz. Gerekleecei ne
srlen eylem gerekletii zaman, bakalarn da ieren karma
k bir an iinde gerekleir ve sz konusu karmakln bir
ksm da eitli insanlarn ve gruplarn onu tanmlama biimle
rinden kaynaklanr. Bu, toplumsal hayatn btn dier alanlar-
228 HARCLER

na ilikin almalarmz iin de geerli bir derstir. te yandan,

bu dersi renmek bizi hatadan tmyle muaf klmayacaktr;
nk sre giden sorun kaynaklarndan biri de kendi kuramlar
mz ve yntemlerimizdir.

Sapknln Demistifkasyonu
Alelade olaylar ve sorunlar esrarl hale getirmek konusunda sos
yologlarn stne yoktur. Neredeyse iflah olmaz bu alkanlkla
rndan dolay da balarna dert almlardr. Everett Hughes'n
snfta, iin bandaki biz mez sosyologlar, ortak kanya ku
kuyla yaklamak gerektii hususunda uyardm hatrlyorum
(lisansst eitimime baladm zamanki ilk deneyimlerimden
biri) . Ama ayn Everen Hughes, kendi gzlerimizle grebilecei
miz ve kendi kulaklarnzia duyabileceimiz eylere zel bir ilgi
gsternemizi de salk vermiti. Bazlarmz bu iki uyar arasnda
bir eliki olabileceini dndk ama akl salmz korumak
istediimiz iin hemen bu dnceleri kafamzdan uzaklatrdk!

Her iki kural da nemli hakikat paralar tar. Sahip olduu

anlamlardan biri asndan dnldnde ortak kan bizi ya
nltabilir. Bu ortak kan, bir kabilenin geleneksel bilgisi, ocuk
larn byrken rendikleri "herkesin bildii eyler" ve gnlk
yaamn klieleri olabilir. Ortak kan ayn zamanda, toplumsal
olgularn doasna ilikin sosyal bilim genellemelerini, toplum
sal kategoriler (rnein rk ve su ya da snf ve zeki) arasndaki
korelasyonlar ve yoksulluk ve sava gibi sorunlu durumlarn k
kenlerine ilikin eitli aklamalar ierebilir. Ortak kan genel
lerneleri sosyal bilimlerin daha biimsel genellemelerini andrr
ama bu ikisi arasnda, elikili gzlemler karsnda takndklar
tavr asndan byk farkllklar vardr. Sosyal bilim genelle
meleri, gerek ilkesel olarak ve gerekse filiyatta, yeni gzlemler
yanl olduklarn gsterdiklerinde deiirler. Ortak kan genel
lerneleri deimez. Bu trden bir ortak kan, zellikle de ierdii
hatalar tesadfi olmad iin yerleik kurumlar destekler.

Ortak kannn bir dier anlam da udur: Ssl psl kuram-

 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 229

larla ve soyut akademik kavramlarla kafas karmam sradan

insan en azndan gznn nndekileri grebilir. Pragmatizm
ve Zen gibi birbirinden olabildiince farkl felsefeler, sradan
insann, Sancho Panza ile birlikte, bir yel deirmeninin gerek
ten bir yel deirmeni olduunu grebilme kabiliyetine saygy
kutsal kabul ederler. Bu yel deirmeninin at srtnda bir valye
olduunu dnmek ise, neresinden bakarsanz bakn, gerek
bir hatadr.

Sosyologlar, ou zaman, ortak kannn bu trnn sundu

u ngrleri gz ard ederler. Elbette yel deirmenlerini val
yelere evirmeyiz. Ancak ou zaman kolektif eylemi, yeerdi
i balamdan kopuk, bu eylem ierisinde yer alan insanlardan
uzaklam soyut nitelernelere eviririz. Ardndan da insanlarn
gerekten yapmakta olduklar daha sradan eylere olan ilgimi
zi genellikle kaybederiz. Grdmz eyi soyut olmad iin
gz ard ederiz ve sosyolojinin ilgilendii tek eyin grnmez
"gler" ve "koullar" olduunu rendiimiz iin bu glerin
ve koullarn peinden koarz.

mez sosyologlar alan aratrmas yapmakta sklkla byk

zorluk ekerler; nk kitaplarda okuduldan biimiyle sosyalo
jiyi etraflarnda grdkleri insan etkinliklerinde bulamazlar. Bir
fabrikay ya da bir okulu gzlemlemek iin sekiz saat harcadk
tan sonra, iki sayfa notla ve "pek bir ey olmad" aklamasyla
dnerler. Sylemek istedikleri, anomi, tabakalama, brokrasi
ya da allagelmi sosyolojik konulardan herhangi birini saha
da bulamadklardr. Bu kavramlarn analitik amalar dorul
tusunda, yani insanlarn birlikte yaptklar baz eyleri daha iyi
kavrayabilmek iin, bu birlikte yaplan eylerin belli alardan
yeterince birbirleriyle benzetiklerine ve bu sebeple de benzer bir
zmlerneye olanak verdiklerine kanaat getirerek bizim taraf
mzdan ina edildiini fark etmezler.

mezler ortak kany kmseyerek etraflarnda olup biten

eyleri grmezden gelirler. Notlarna gndelik yaamn ayrntla-
230 HARCLER

rn aktarmay beceremediklerinden tr, bu nemli ayrntlar

anomi gibi ya da kendilerinin ina edebilecekleri kavramsalla
trmalar almak iin kullanamazlar. nemli bir yntemsel so
run, etnografk ayrntlardan, aratrmaya baladmzda sahip
olduumuz ya da aratrma esnasnda farkna vardmz sorun
sallar ele almada faydal olacak kavrarnlara geii salayacak bir
prosedr sistematikletirebilmektir.

Buna zen gsterilmedii takdirde sosyologlarn aratrdk

lar insanlar, ou zaman kendileri hakknda yazlm sosyolojik
almalarda kendilerini ve gerekletirdikleri eylemleri algla
makta zorluk ekerler. Bu konu hakknda halihazrda kayglan
dmzdan daha fazla kayglanmalyz. Sradan insanlarn bizim
incelemelerimizi bizim iin yapmalarn beklememeliyiz. Ancak
bu insanlarn faaliyederine nasl devam ettiklerini tasvir ederken
ya da buna ilikin varsaymlar ne srerken sradan insanlarn
alkanlk olarak dikkate aldklar meseleleri de grmezlikten
gelmemeliyiz. Pek ok sapknlk kuram bu konuda bir ey syle
melerine izin vermeyen verilere (rnein mahkeme kaytlarna)
dayanyor olsalar da aktan ya da st rtk bir ekilde belli
tutumlar grubunun belli kural ihlallerine sebep olduunu ne
srer!er. Durkheim'den Merton' a oradan da Cloward ve Ohlin' e
kadar anomi kurarnlarnda rastladmz aktrn ruhsal duru
muna ilikin betimlemeleri dnn. Eer bir aratrmann in
celedii insanlar, bu aratrmann sunduu betimlemelerde bir
rehberin yardm olmadan kendilerini tanyamyorlarsa bu du
rumu dikkate almamz gerekir.

Aktrlerin tanyamadklar sadece kendi ruh hallerinin be

timlemeleri deildir. Sosyolog bu eylemleri yeterince yakndan
gzlernlemedii iin ya da bunlarn ayrntlarna hi dikkat et
medii iin bu kiiler, ou zaman, yaptklar varsaylan eylem
leri de sosyaloun yazdklarnda bulamazlar. Bu ihmalin ciddi
sonular vardr. Bu durum, gerekte var olan engelleri ve ola
naklar tahlil etmek iin eylemin gerek hayattaki koullarn
kuramiannza dahil etmemizi olanakszlatrr. Dolaysyla da
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 23 1

kendimizi, hibir zaman bizim tasavvur ettiimiz ekilde gerek

lemeyen eylemleri kuramlatrrken bulabiliriz.

Gzlemlediimiz eye daha yakndan bakarsak muhtemelen

etkileirnci kurarnn dikkat ektii hususlar greceizdir. Ge
leneksel olarak sapkn olduu dnlen faaliyetlerde bulunan
insanlarn gizemli, bilinmeyen gler tarafndan gdlenmedik
lerini fark edeceizdir. Bu insanlar her ne yapyariarsa bunla
r ounlukla daha sradan etkinlikleri merulatran sebeplere
benzer sebeplerden dolay yapmaktadrlar. Toplumsal kurallarn
sabit ve deimez olmadklarn, daha ziyade, bu kurallarn her
dururnda ve srekli olarak eidi taraflarn karlarna, iradele
rine ve igal ettikleri iktidar konuniarna uyumlu hale getiril
mek zere yeniden ina edildiklerini greceizdir. Ayn ekilde,
sapkn olduu dnlen faaliyederin ou zaman, zihinsel ve
ruhsal sorunlardan muzdarip insanlarn tek balarna tesis etme
lerinin ve srdrebilmelerinin neredeyse imkansz olduu geli
mi dayanma alar gerektirdiini de greceizdir. Sapknlk
kuramlarnn rettii almalar yakndan bir incelemeye tabi
tutulursa bunun neredeyse kanlmaz bir sonucu olarak etkile
irnci kurama klabilir.

Hem ortak kan hem de bilim bize bir kurarn ina etmeye
balamadan nce kuramlatrmaya altmz eylere yakndan
bakmamz salk verir. Bu tavsiyeye kulak vermek sapknlk ola
rak acidedilen srece mdahil olan herkesin davranlarn ve tep
kilerini dikkate alan yetkin bir kurarn retir. Bunu yapmak, ayn
zamanda, iddia edilen eylemin gerekten gerekleip gerekle
medii, resmi raporlarn doru olup olmadklar ve ne dereceye
kadar doru olduklar gibi meselelerio zmn (varsaymlara
dayanmak yerine) grgl tespite brakr. Btn bunlarn netice
sinde de aratrmaclarn kullanmaya altklar eidi istatistiki
serilerio ve resmi kaytlarn faydasna ilikin ciddi bir kukunun
uyanmas kanlmazdr (ki bu, eski tip sapknlk aratrmalar
iin byk bir sorun kayna tekil eder) . Resmi kaytlara ilikin
temel eletirileri, bu kaytlarn kullanmn merulatran savun-
232 HARCLER

malar veya bu kaytlarn tavsiye edilen yeni kulianm biimleri

ni burada tekrarlamayacam. Sadece birlikte eyleyen insanlara
yakndan bir bakn, aslnda resmi kaytlarn da birlikte hareket
eden insanlar tarafndan retildiinin ve dolaysyla bu kaytla
rn da balan ierisinde deerlendirilmesi gerektiinin farkna
varmamz salayacan sylemekle yetineceim (Bkz. Cicourel
and Kitsuse, 1 963; Garfnkel ve Bittner, 1 967; Cicourel, 1 968;
Biderman ve Reiss, 1967; Douglas, 1967.)
Etkileirnci sapknlk kuram ile temel veri toplama yntemi
olarak youn alan gzlemine dayanmak arasndaki ba kesinlikle
bir tesadf deildir. te yandan, bunun zorunlu bir ba olduu
nu da dnmyorum. Etkileirnci kurarn alelade olan ciddiye
alr ve gizemli, grnmez gleri aklayc etkenler olarak kabul
etmeyen bir dnce yapsndan doar. Bu dnce yaps, kii
aklamay nerdii eylerin ayrntlaryla, btn karmakl
ierisinde, srekli olarak yzletiinde geliir. Eer sahip olduu
muz tek ey resmi bir dosyada ya da bir ankete verilen yantlarda
bulabileceimiz trden blk prk olgu paralar ise gizemli
kabahadiler ina etmek ve ne srdmz aklamalara en ok
uyan nitelikleri onlara atfetmek elbette daha kolaydr. Ancak
Galtung'un da ( 1 965) bir baka adan ne srd zere, mitik
kurgular daha yakndan bir temasn retecei kandar karsnda
uzun sre dayanamazlar.

Baz kiiler dorudan gzlem yntemine ar vurgu yapma

nn yaratabilecei olas sorunlara kar uyarmlardr. Dorudan
gzlernde srar etmek, istemeden de olsa kendimizi, kolayca eri
ebileceimiz gruplarla ve alanlarla snrlandrmamza neden ola
bilir. Dolaysyla da onlara erime abalarmza kar kendilerini
koruyabilecek gce ve iktidara sahip insanlarn ve gruplarn a
llmasn ihmal etmemize neden olabilir. Eer hal byle olursa
o zaman gzlem tekniini tercih etmek, sapknlk dramna m
dahil olan tm taraflar almaya ilikin kurumsal nerilerimiz
le elien bir durum dourabilir ve etkileirnci yaklamn baz
avantajlarn geersiz klabilir. Bu durumda, hem yntemlerimi-
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 233

zi eidendirerek hem de muhtelif gzlem tekniklerini kullanma

noktasnda daha yaratc olarak bu tehlikeye kar korunabiliriz.
rnein, bakalarnn yan sra, Mills ( 1 956), iktidar sahiplerini
almak iin kullanlabilecek eitli yntemlere dikkatimizi e
ker. zellikle de hkumet kurumlarnn ileyi tarzlarndan kay
nakl olarak ihmal ya da dikkatsizlik sonucunda ortaya dklen
ya da bazen iktidar sahipleri aralarnda kavga ettikleri ve kavga
ettiklerinde de bize veri sunduklar iin kamuya szan belgeleri
almak bu yntemler arasndadr.

Benzer ekilde, dorudan gzleme dayal veri toplamak iin

fazla gze arpmayan katlm ve kazara eriim tekniklerini de
(Becker ve Mack, 1 97 1 ) kullanabiliriz. (Konuyla alakah eriim
ve rneklem sorunlar Habenstein, 1 970'in iindeki eidi ma
kalelerde ele alnmtr.)
Benim burada tavsiye ettiim eyi yapmak, yani gzlerinin
nnde olup biten eylere yakndan bakmak hususunda sosyo
loglar genellikle isteksiz olagelmilerdir. Bu isteksizlikten, zel
likle de sapknlk almalar muzdarip olmutur. te yandan,
sanat, eitim ve topluluklar zerine gerekletirilen aratrma
larda bu isteksizliin stesinden gelmenin rettii deiimin
getirilerine benzer getiriler sapknlk almalarnda da gzlen
mektedir. Ne var ki, bu deiim ayn zamanda kuramlarmzn
ve aratrmalarmzn ierdii ahlaki glkleri de arttrmtr.
imdi bu sorunlar ele alacam.

Ahlaki Sorunlar
Ahlaki sorunlar btn sosyolojik aratrmalarda gndeme gelir,
ancak zellikle etkileirnci sapknlk kurarnlar sz konusu oldu
unda durum daha da tartmal hale gelir. Etkileirnci yakla
ma yneltilen ahlaki eletiriler, genelde siyasal iktidar evrele
rinden ve merkezin sanda yer alanlardan ve sol siyasetten veya
sol-cepheden gelmitir. Etkileirnci kuramlar, "dmana yardm
ve yataklk yaparak" kurulu dzenin ya da iktidarn (establish
ment) istikrarn tehdit eden dmanla ibirlii yapmakla su-
234 HARCLER

lanmlardr. E zamanl olarak hem kabul grmeyen normlar

aktan benimsemekle hem de (bu da sol-cephenin eletirisidir)
dzen-kart konumlar desteklerneyi reddetmekle ve gerekte
statkoyu kaynrken "dzen kart" amalar destekliyormu gibi
grnmekle sulanmlardr.

Bozguncu/ar olarak etkileJimciler. Pek ok eletirmen (her ne

kadar bazlar yleyse de zorunlu olarak hepsi muhafazakar ol
mayan kiiler) etkileirnci sapknlk kuramlarnn aktan ya da
st rtl olarak geleneksel ahlaka saldrdna inanr. Etkile
imcilerin bunu, bilerek ve isteyerek neyin sapkn ve neyin sap
kn olmadna ilikin verili tanmlar kabul etmeyi reddederek
ve sapknlkla mcadele eden geleneksel kurumlarn ileyilerini
temellendirdikleri varsaymlar sorgulayarak yaptklarna inan
lr. rnein Lemert bunu u ekilde ifade etmektedir:
Grnte sapknlk sosyolojisi, belli toplumsal sorun
trlerini grece tarafsz bir biimde ya da bilimsel bir alma
yntemi erevesinde inceliyormu izlenimi vermektedir. te
yandan bu sosyolojinin ruh hali, kulland ton ve tercih ettii
aratrma konular devlet destekli toplumsal denetim kurum
larnn ideolojisine, deerlerine ve yntemlerine kar gl ve
kat bir eletirel tavrn varln ifa etmektedir. Baz u akla
malarda, sapknln, eitli gruplarn kendi verili deerlerini ve
davran biimlerini kalc klmak iin gerekli koullar yarat
maya ya da kendi glerini arttrmaya alt sosyal-psikolojik
bir sre olarak anlalmas gerektii savunulur. Ayn zamanda
sapknlk, keyfi, tesadfi ya da yanl karar alma mekanizmala
rnn ortaya kard bir olgudan daha fazla bir ey deilmi
gibi sunulur. Bu kurarnlarn bizde brakt izienimlerden biri,
sanki toplumsal denetim kurumlarnn baarszlklarn ve
gerekte hata sonucu oluan "devredilemez hak" ve "zgrlk"
ihlallerini tehir etmek amacyla bu kurumlar altklar ve in
celedikleridir. Dolaysyla grnen odur ki, sapknlk sosyolojisi
bilimsel bir faaliyetten daha ok toplumsal bir eletiridir. Bu
sosyoloji, toplumumuzun benzersiz niteliini -seme zgrl
n- korumak iin gerekten gerekli olan karar ve denetim
biimlerini gelitirecek ve besieyecek ok az ey sunmaktadr
(Lemert, I 972, s. 24).
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 235

Bu trden eletirileri yapanlar, resmi ve allagelmi bak

alarna nesnel olgular ya da sorgulanarnaz hakikatler olarak
yaklamak yerine, bunlara allmas gereken eyler muamelesi
yapma kararllnn toplumsal dzene zararl bir saldr olduu
nu dnrler (Bordua, 1967).

Etiketierne kurarnnn, aklamay nerdii eyle bu eyin

aklamasn iflah olmaz biimde kartrdn ne sren ele
tiriyi tekrar dnelim. Eer kurarn, sapknl sadece ona tepki
verenlerin tanmlamas olarak deerlendirip ayn zamanda da
tepki verilen sapknl mevcut sayarsa o zaman sapknlk tepki
den nce de var olmaldr. Bu eletiriyi yapan baz kiiler, daha
nce tarttrn gerek mantksal zorluklara odaklanmak yerine,
daha ziyade bakalarnn tepkilerinden bamsz olarak bir dav
rann sapkn olarak kabul edilebileceimiz baz nitelikleri ol
mas gerektiinde srar ederler. Bu nitelii de genellikle zerinde
uzlalrn bir kuraln ihlali eyleminde bulurlar (rnein, Gibbs,
1 966; Alvarez, 1 968). Baz davranlarn, en azndan kural ihlali
anlamnda, gerekten sapkn olduunu kabul etmeyen kurarn
clarn ise yoldan km kiiler olduklarn dnrler. Oysa
etkileirnci kurarnclar (ki zorunu olarak yoldan km kiiler
deildirler!), potansiyel bir sapkn eylernin gereklemesi ya da
gereklememesi ile sapknlk tanmlamas yapan ya da yapma
yan bir tepkiyi birletiren drt hcreli bir nitelik alan ina ede
rek eylem ile tepkinin bamszln vurgularnlardr.

yle grnyor ki kurarn eletirenleri bu snflandrma

ynteminde asl rahatsz eden ey, "sapkn" teriminin ou du
rumda, sapkn olarak tanmlanan davran gereklese de ger
eklernese de byle tanmlanm davranlarn nitelendirdii
iki hcreye uygulanm olmasdr. Bu tercih, muhtemelen,
aratrmacnn "potansiyel olarak sapkn" eylemlerin aalayc
sapkn snflandrmasna tabi tutulmasna onay veriyormu gibi
grnrnek isternemesinden kaynaklanmaktadr. Bu isteksizliin
nedeni kurallarn ikin olarak durumsal karakterini tanrnaktan
236 HARCLER

kaynaklanr. Toplumsal kurallar, temel deerin ("mzakere edil

mi dzen" -negotiated order- kavram iin bkz. Strauss vd. 964)
deimez cisimlemi halleri olmaktan daha ziyade, bir duruma
ve ardndan da baka bir duruma ilikin srekli olarak yeniden
ina edilen bir uzla ortamnda tecessm ederler.

Her halkirda, eer etkileirnciler potansiyel olarak sapkn

faaliyetlerde bulunanlar, bakalarnn buna verdii tepkiyi dik
kate almakszn sapkn olarak nitelendirmi olsalard kukusuz
ok daha az kii bundan ikayet edecekti. Pek oumuz sapkn
terimini, sapknln mevzu bahis yaplabilecei farkl duru
mu gevek bir biimde kapsayacak ekilde kullandk: sapknlk
tanmlamas yaplmadan potansiyel olarak sapkn bir eylemin
icras; eylem cra edilmeden sapknlk tanmlamasnn yaplmas
ve her iki durumun da bir arada yer almas. Bu zensizlik eleti
riyi hak ediyor. Ama nemli olan nokta, bunlardan hibirisinin
sapknlk hikayesinin tmn kapsamaddr. Hikayenin bt
n mdahil olan tm taraflarn etkileiminde yatar.

Daha nemli olan asl noktaya dnersek; "toplumsal dzeni"

gerekten sarsacak bir hamle, "sapknlk" meselesine mdahil
olan tm taraflarn aratrmalara dahil edilmesi gerektiinde srar
etmektir. Geleneksel sapknlk sosyolojisi, bu kurallar yaratanla
r ve dayatanlar muaf tutarak inceleme sahasn var olan dzeni
ihlal etmekle sulanan insanlarn allmas olarak snrlamtr.
Birilerinin aratrmadan muaf tutulmas, o kiilerin iddialarnn,
kuramlarnn ve olgulara ilikin betimlemelerinin eletirel bir
sorgulamaya tabi turulmamas anlamna gelir (Becker, 967) .

Etkileimcilerin verili kurarnlar kabul etmekteki isteksiz

likleri, bir yandan geleneksel otorite ve ahlak iddialarna kar
eletirel bir tutuma, te yandan da bunlarn szclerinin ve sa
vunucularnn etkileirnci incelemelere ynelik husumet geli
tirmesine yol amtr. rnein polisler, her kasada kabilecek
olan birka rk elma hari, ou polisin drst olduunda
srar ederler. Polisin usulsz davranlarnn kolluk glerinin
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 237

rgdenmesinde var olan baz yapsal zamrederden kaynaklan

dn gsteren sosyolojik aratrmalar, polisin kar bir "savun
mayla" yant vermesine yol aar. Benzer ekilde, akl hastalnn
bir toplumsal tanmlama sorunu olduu iddias (rnein Scheff,
1 966) kar tarafn, akl hastanelerinde yatan insanlarn gerek
ten hasta olduklar savn daha da vurgulamasna neden olur
(Gove, 1 970a, 1 970b) . Bu sav, hastaln bir tanmlama sorunu
olduunu vurgulayan iddiann ana fikrini karan ama psikiyat
ristlerin ne yaptklarn bildiklerini ne srerek nihayetinde ia
ret edilen ahlaki karm dorulayan bir yanttr.

Dzen yanllar olarak etkileimciler. Yukarda ileri srlen

nedenlerden tr, etkileirnci kurarnlar sola olduka yakn g
rnrler (ve yledirler de). Etkileirnci kuramlar, isteyerek ya da
istemeyerek geleneksel dnme biimlerini ve verili kurumlar
andrrlar. Buna ramen sol, bu kurarnlar iktidar yanls itiraz
lar yanstan bir biimde eletirmitir. 123 Tpk verili kurumlar
onayiayan kiilerin, etkileirnci kuramlarn, onlarn varsaymla
rn ve meruiyetlerini sorgulamalarndan holanmadklar gibi,
var olan kurumlarn rm olduunu dnen kiiler de et
kileimci kurarnlarn bu kurumlarn rm olduunu aka
sylemedilderinden yaknrlar. Her iki taraf da etkileimcilerin
ak olmayan bir ahlaki duru sergilediini dnrler. Sorunun
kaynann, sanki tarafszm gibi davranan ama gerekte "ra
dikal" ya da "salt liberal" bir duruu savunan, artk hangisi ise,
1 23 Richard Berk, kimin sol ya da "radikal" olduuna karar vermedeki kro-
nik gln ilgin bir durumun ortaya kmasna neden olduuna ia
ret etmitir. Berk'e gre, her ne kadar kendilerini byle tanmlayan ya da
bakalar tarafndan byle tanmlanan (sola yakn) kiiler tarafndan y
netilmi olsa da etkileirnci kuram hedef alan yukardaki eletiriler zaruri
surette Marksist analizden beslenmez. laveten Berk, Marksist eilimli bir
eletirinin, bu gelenein tanmlayc nitelii olan makro dzeyde snfsal
gruplamalarn incelenmesi ile etkileirnci kurarnlarn tanmlayc nitelii
olan daha kk gruplarn derinlemesine almas arasnda muhtemel
bir sreklilik kurmann ne derece mmkn olduu sorusuna odaklana
bileceini vurgulamtr. Bence bu sreklilik vardr, ancak bunu analitik
olarak u anda gsterecek durumda deilim.
238 HARCLER

"deerden bamsz" (value-free) talihsiz bir ideoloji olduuna

inanrlar (Mankoff, 1 970; Liazos, 1 972).

Belli ki sorun, deerden bamsz olma kavramna ilikin

yaplan baz kelime oyunlarndan kaynaklanmaktadr. Benim
bildiim kadar ile tm sosyal bilimciler, herhangi b i r bilim in
sannn, siyasal grleri ya da dier deerleri ne olursa olsun,
verili bir soru ve yanta ulatracak belirli bir yntemden yola
karak aa yukar ayn yanta, biz onun hakknda ne d
nrsek dnelim, "orada duran" inat olgu dnyasnn dayat
t bir yanta ulamas hususunda uzlarlar. Eer sol-ynelimli
bir sosyolog olarak siyasi eylemi kendinizin ya da bakalarnn
aratrma sonularna dayandrmay neriyorsanz o zaman bu
ilkeyi uygulamaya alnanz ve bunu yaplabileceini urumanz
en iyisidir. Aksi halde, deerlerinizin sizi grmekten men ettii
eyler yznden giriimleriniz baarsz olabilir.

Bu basit formlasyona itiraz edilmeyecektir. Ama tm sosyal

bilimciler, bu amac belli oranda skalarlar ve bu skalama yle
ya da byle bilim insannn deerlerinden kaynaklanyor olabilir.
Nfus saymnda siyah vatandalar eksik sayabiliriz; nk ya
am tarzlarn dikkate aldmzda onlar evlerinde bulmak iin
gerekli ilave abaya demeyeceini dnebiliriz. Byle bir eyin
muhtemelen olmadn -veya varsa da buna dikkat ekmenin
yakksz olacan- dndmz iin polislerin yolsuzlukla
rn almayabiliriz. Siyasal protestolar, protestocularn kiilik
lerini inceleyerek anlayabileceimizi ne srebilir ve bylelikle
de protesto ettikleri kurumlarn bu kiilerin muhalif eylemleri
nin geliiminde hibir pay olmadn savunabiliriz.

Okul yetkililerinin, iverenlerin ve polisin, muhtemel ba

belalarn ayklamak iin kullanabilecekleri, radikal eilimleri
tespit eden korelasyonlar kefettiimiz durumlarda olduu gibi,
yetkililere sorun yaratanlada baa kmalarnda yardmc olabi
lecek aratrmalar yapabiliriz.

Deerden bamsz olmak gibi teknik bir nosyondan sorun-

 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 239

larn seimi, ele alnma biimi ve bulgularn nasl kullanlmas

gerektii gibi meseldere getiimizde ahlaki sorunlar daha da
nemli hale gelir. Bu sorunlarn bazlar sosyolojinin kendisini
ciddiye almamasndan, neredeyse tm temel kuramlarmzn
tad ancak muhtemelen etkileirnci kuramda en ak biim
de ifade edilen temel ilkenin ihmal edilmesinden kaynaklanr
(Blumer, 1 967): bir duruma mdahil olan tm taraflar ve arala
rndald ilikiyi alma gereklilii. Bu uyary dikkate almak bizi
kendiliinden, polislerin mdahil olduklar yolsuzluklarn ger
ekletii bir yere, yani aratrmakta olduumuz meseleyi de ok
yakndan ilgilendiren bir yere gtrecektir. Bu uyary ciddiye
alrsak artk siyasal protestolar, sanki sadece protestoculardan
ibaretlermi gibi almamamz gerekir. Kendi kaidelerini bu e
kilde titizlikle takip eden deerden bamsz bir sosyoloji sol'u
da rahatsz etmeyecektir.

te yandan, bulgularn nasl kullanlaca sorusu ise byle

kolayca halledilemez. Pek ok meslek kurumunun ban artan
u soru da ok kolayca geitirilemez: Srf sosyolog olduklar iin
profesyonel sosyologlarn ahlaki ve siyasal sorulara ilikin zel
gr sunma hakk var mdr? Gerekli olduu yerlerde, sosyolog
larn eitli politikalarn sonularna ilikin uzmanlk iddiasnda
bulunabileceklerini dnebiliriz. Ayn zamanda, sosyologlarn
kimin karlarna hizmet ettiideri konusunda da zellikle kay
glandklarn grebiliriz. Ancak sosyoloun, bilimi sayesinde
ahlaki sorunlara ilikin ayrcalkl bir bilgiye ya da fikirlerimiz
zerinde ayrcalkl bir hakka sahip olduu iddiasn dorulama
nn da ok zor olduunu fark ederiz. Neden? nk bilimin
deerden bamsz olduunu sylyoruz. Ardndan da bilim
insan sosyolog ile vatanda-sosyolog arasnda zayf ve pratikte
korunmas imkansz ayrmlar yapyoruz. nk hepimiz kabul
ediyoruz ki, vatanda-sosyolog ahlaki bir duru sergileyebilir,
hatta bunu yapmaktan kanamaz.
240 HARCLER

Bu ayrmlar pratikte koruyamayz; nk Edel'in 124 (1 955)

ok yetkin bir ekilde ifade ettii gibi, olgulan bulmak, bilimsel
kurarnlar ina etmek ve etik yarglara erimek birbirinden o ka
dar kesin biimde ayrtrlamazlar. Her ne kadar ne yaplmas
gerektiini, bir eyin ne olduuna ilikin nermelerden mantksal
olarak karsayamazsak da sorumlu ahlaki yarglar byk oranda
dnyann haline, bileenlerin nasl kurulduuna, nasl ilediine
ve nasl geliebileceklerine ilikin deerlendirmelerimize baldr.
Bu deerlendirmeler, yetkin bilimsel almalara dayanr. Bun
lar, altmz eyin ahlaki zorluklarn tam olarak grmemizi;
genel ahlaki taahhtlerimizin verili bir durum iinde cisimleme
eklini; adalet, salk, balama ya da akl gibi deerlere ilikin
muhtemel ahlaki taahhtlerimizin kesiebildiini, rtebildii
ni veya atabildiini grmemizi salayarak ahlaki kararlarmz
ekillendirir!er.

Bizim iinzin srekli olarak ahlaki sorunlarla gbek ba

vardr; almalarmz srekli olarak etik kayglarmz tarafndan
beslenir ve ynlendirilir. Deerlerimizin, toplumsal hayata ili
kin ileri srdmz nermelerin geerliliine ilikin deerlen
dirmelerimizi etkilemesini istemeyiz. Ama bu deerlerin, arat
racamz meselelere ynelik ya da bulgularmz hangi amalar
iin kullanacamza ilikin tercihlerimizde etkili olmasna da
engel olamayz. Byle olmasndan da rahatsz olmamalyz. Ah
laki yarglarmz, bilimsel almalarmzn karianna kard
yeni bilgilerden kanlmaz bir biimde ve e zamanl olarak et
kilenirler. Bilim ve etik i ie geer.

Esrar kullanmn ele alalm. Esrara bakmz sapkn bir

zevke gmlm nne geilemez bir haz betimlemesinden,
psikiyatrik kurarnlarn ve verilerin nerdii zere, i atmay
yartrmaya ynelik merhametsiz bir psiik drt betimlemesi
ne getiinde esrar kullanmna ilikin yargmz da deiir. Eer
olaya en feci toplumsal ve bireysel sonular, esrar kullanma-
124 Abraham Edel'in almasyla gecikmi ranman lrving Louis Horowitz
salad.
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 24 1

yanlarn esrar kullananlara verdikleri tepkiler sonucunda orta

ya kan zararsz bir elenceymi gibi bakarsak o zaman esrar
kullanmna ilikin yargmz yine deiir (Bkz. Kaplan, 1 970 ve
Goode, 1 970). Bu durumda, zgrlk alann geniletmeyi dert
edinenlerimiz, esrar kullanmn basklamaya almak yerine,
esrar kullanmna haz verici bir ey olduu iin ynelen kiilerde
oluabilecek greli tahribadar sorununa [ . ] younlaacaklar
. .

dr. Yasay uygulamakla ykml merciierin ileyi biimlerini,

bunlar yneten brokratlarn ve giriimcilerin meseleye ilikin
menfaatlerinin niteliini, bu kurumlar amalanan hedeflerin
den saptran gleri, yine bu kurumlarn hedefledikleri ama
larn madde kullanmnn gerekletii durumlarla ve madde
kullanrnn sonularyla alakasz olmasn inceleyebiliriz (ve
stne stlk tm bunlar zgrlk ilkesinin peinde koarak
da yapabiliriz) . Bunu yaparken de aratrmalarmzn dayand
ncllerin yanl olduunu (rnein kural uygulayc kurumla
rn bireyler ve topluluklar iin ciddi grnen belalarla mcadele
etmek zere etkin ve drst bir ekilde alt yanlsamasn)
kefetmeye hazr olmamz ve aratrmalarmz bylesi bir keif
yapmay mmkn klacak ekilde yrtmemiz gerekir.

Dier ahlak kabullerle hareket eden sosyologlar, madde

kullanmna yol aan ve dolaysyla da ahlaki yaptrmlardan
kannay mmkn klan mekanizmalar araclyla toplumsal
dzenin bozulmasna neden olan arkada evresi basks, kitle
iletiim aralar ve dier kiisel etki kaynaklarn aratrabilirler.
Her ne kadar psikologlarn varsaydndan farkl olsalar da on
lar kayglandrmaya devam eden bu etkenlern insanlar madde
kullanmaya zorlama ve dolaysyla da genel anlamda zgrl
snrlandrma biimlerini alabilirler. Ancak bu sosyologlar da
ncllerinin ve varsaymlarnn geersiz olduunu kefetme
ye hazr olmallardr. Bu meseleye bakmay tmden reddeden
sosyologlar ise bu durumda, bu meseleyi gz ard etmelerinin
ahlaken uygun olduuna ilikin inanlarn ispatlamak zorun
dadrlar.
242 HARCLER

Etkileirnci kuram eletirenler, bilimsel aratrma ve etik

yarg arasndaki ilikilerin etrefilli doasna iaret eden yuka
rdaki tespitleri fazlasyla karmak ve st rtk bulduklarnda
etkileirnci sapknlk kurarolarna saldrlar balar. Tpk merkez
kanattaki eletirilerin, etkileirnci kuramn tecavzn,soygunun
ve cinayetin gerekten sapkn olduunu kabul etmemek konu
sunda ayak diretmesinden ikayet ettikleri gibi, sol eletirmen
ler de etkileirnci kuramn snfsal basknn, rk ayrmclnn
ve emperyalizmin gerekten sapkn olduunu veya yoksulluk ve
adaletsizliin (insanlar bunlar nasl tanmlariarsa tanmlasnlar,
Mankoff, 1 968) 125 gerek toplumsal sorunlar olduunu kabul
etmeyi ret ettiinden yaknrlar. Her iki taraf da yaygn bir uz
lann sz konusu olduu rtk etik yarglarn mevcudiyetini
st kapal ima ederek kendi ahlaki nyarglarnn sanki tespit
edilmi olgusal savlarm gibi bilimsel aratrmaya dahil edildii
ni grmek isterler. Dolaysyla, eer tecavzn gerekten sapkn
ya da emperyalizmin gerekten toplumsal bir sorun olduunu
sylersem bu olgularn onlar kabul edilemez klan ve hepimizin
zerinde uzlaaca belli grgl niteliklere sahip olduunu ima
etmi olurum. Bunun byle olduunu pekala yapacamz al
malarla ispatlayabiliriz ama ou zaman bunu tanm itibariyle
kabul etmemiz istenmektedir. Bir eyi sapkn ya da toplumsal
sorun olarak tanmlamak, grgl kant geersiz klar ve bizi n-
125 izleyen ifade bu hususlar ak bir ekilde ortaya koymaktadr: "Her ne
kadar ok azmz buna kayda deer bir dikkat gstersek de kapitalist ir
ketler ekonomisinin, yoksullarn (iddet almalarnn olaan zneleri
nin) sebep olduu iddetin tmnden daha fazla insan ldrd ve
sakadad da ayn derecede bir toplumsal bir olgu deil midir? Hangi
akla ve gereklilie istinaden genolardaki yoksullarn "iddeti", "dman"
(Galley durumas srasnda rendiimiz gibi Doulu insanlar) ldr
menin korkunluuna kar askerleri hissizletiren askeri kamplardan
daha ok ilgimizi hak ediyor? Ama bu eylemler "sap kn" olarak etikeden
medikleri iin, sakl, kurumsal ve normal olduklar iin bunlarn 'sapkn'
nitelikleri gzden kaar ve sapknlk sosyolojisinin uzmanlk alannn bir
paras haline gelmezler. ok samimi liberal amalarna ramen bu sos
yologlar, maskesini drdklerini sandklar fikirleri ve farknda olma
dklar baka fikirleri de srekli klarlar" (Liazos, 1 972, ss. 1 1 0-1 1 1 ) .
 ETKETLEME KURAMINI YENDEN DNMEK 243

yarglarmzn yanl olduunu (yani dnyann bizim tahayyl

ettiimiz gibi olmadn) kefetmekten alkoyar. Ahlaki yarg
larmz tanmlarn iinde gizleyerek grgl snamalardan koru
duumuz zaman ise hislerimize yenik dme hatasn yaparz. 126

Bilim insanlar sklkla, sosyolojik kuramlarn, bilimsel kant

larn ve ahlaki yarglarn baz karmak kombinasyonlarnn ger
ekte basit bir tanmlama meselesinden baka bir ey olmadn
gsterme arzusundadrlar. zellikle de deer yargianna (siyasal
ya da ahlaki trden herhangi biri olabilir) gl bir adanmlk
iinde olan bilim insanlar tam da bunu yapmay ister grn
mektedirler.

Neden insanlar kendi ahlaki deerlerini bilim olarak sunma

ya alrlar? Byk ihtimalle, birinin ne srdnn "yalnz
ca ahlaki bir yarg" olduunu kabul etmemenin ve onun yerine
bilimsel bulguymu gibi davranmann gnmzde salad
rerorik stnln fark ederler ya da sezinlerler. nemli bir
toplumsal ve ahlaki ihtilafn tm taraflar bu stnl kazan
mak iin abalayacaklardr. Herkes kendi ahlaki duruunu, hi
bir soruya mahal kalmakszn kuramlarnn, aratrmalarnn,
siyasi dogmalarnn ncllerine yedirerek sunmaya alacaktr.
Duyarllklarn paylatm sol' a bu konudaki tavsiyem, adalet
sizlik ve basknn kt olduu yargs sanki bir ekilde sosyoloji
nin temel ilkelerinden tretilebilir ya da sadece grgl bulgularla
desteklenebilirmi gibi yapmak yerine, bunlara dorudan ve ak
bir ekilde saldrmaktr.

Her ne kadar bilimsel almalarmzcia gerekli ve yerinde

bir etkiye sahiplerse de ahlaki yatknlklarmz ve yarglarmz,
1 26 En azndan bir kii aka benim "hissiyat" eletirimi hislerden kork
mak olarak yanl okudu (Gouldner, 1 968) . "Whose Side Are We On?"
(Becker, 1 967, s. 245) balkl makalede sunulan tanm benim ne dernek
istediimi aka ifade etmektedir: "Ne olup bittiini bilrnemeyi tercih
etmemizin nedeni, bunu bildiimizde sahip olduumuzun dahi farkn
da olrnayabileceimiz baz duyarllklarrnzn zedelenebilecek olmas ise
eer, o zaman duygusalzdr."
244 HARCLER

sosyaloun iini oluturan eitli faaliyetlerde baka trl bir

rol oynamaldrlar. Varsaymlarmz ve nermelerimizi grgl
kantlarla snadmz zaman, kayglarmzn karsamalarmz
etkileyeceinden korktuumuz iin bunlarn bulgularmza et
kisini en aza indirgerneye alrz. te yandan, aratrma ko
nularmz seerken (eriim olanaklarmz gibi pratik mesele
ler ve gl genel sonulara eriebilme ihtimali gibi kuramsal
kayglarn yan sra) muhtemel bulgularmzn dert ettiimiz
ahlaki meselelere ilikin dauraca sonular da dikkate alrz.
Balangtaki yarglarmzn doru olup olmadn, kendimiz
ve ortamdaki dier aktrler iin ne trden eylem ihtimallerinin
mmkn olduunu, toplamay umduumuz bilginin nasl bir
ilevinin-katksnn olacan bilmek isteriz. Bulgularmza daya
narak ne yapabileceimize ve kime tavsiyelerde bulunacamza
karar verdiimiz zaman ahlaki kayglarmz ok ak bir biimde
tercihlerimizi belirler - buna ramen, yine de girieceimiz eyle
min sonularna ilikin deerlendirmelerimizin doru olmasn
isteriz-. Bazen de almak istediimiz sorunlar ve yntemleri
tespit ederken, ncelikli olarak yapmak istediklerimizden veya
yardm etmek istediimiz insanlardan balarz.
 KAYNAKA

Akers, Ronald L. 1 968. "Problems in the Sociology of Deviance: Social

Defnitions and Behavior", Social Forces 46 (Haziran): 455-465.
Alvarez, Rodolfo. 1 968. "Informal Reactions to Devianee: in Simula
red Work Organizations: A Laboratory Experiment", American
Sociological Review 33 (Aralk): 895-9 1 2 .
Becker, Howard S . 1 963. Outsiders: Studies in the Sociology ofDeviance.
New York: The Free Press of Glencoe.
Becker, Howard S. 1 967. "Whose Side Are We On?" Social Problems
1 4 (K): 239-247.
Becker, Howard S. ve Irving Louis Horowitz. 1 972. "Radical Politics
and Sociological Research: Observations on Methodology and
Ideology", American journal ofSociology 78 (Temmuz) : 48-66.
Becker, Howard S. ve Mack, Raymond W 1 9 7 1 . "Unobtrusive Enrry
and Accidental Access to Field Data'', Methodological Problems
in Comparative Sociological Research Konferans'nda sunulmu
yaynlanmam tebli, Institute for Comparative Sociology, Indi
ana University.
Biderman, Alben D. ve Reiss, Albert J . , Jr. 1 967. "On Exploring the
Dark Figure", The Annals 374 (Kasm) : 1 - 1 5.
Bittner, Egon ve Garfnkel, Harold. 1 967. "'Good' Organizational Re
asons for 'Bad' Clinic Records", Harold Garfnkel iinde, Studies
in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice
Hall.
Blumer, Herbert. 1 966. "Sociological Implications of the Thought of
George Herbert Mead", American journal ofSociology 71 (Mart) :
535-544.
Blumer, Herbert. 1 967. "Threats from Agency-Determined Research:
The Case of Camelot", Irving Louis Horowitz iinde, derleyen,
lhe Rise and Fal! of Project Camelot. Cambridge: M. I. T. Pres,
ss. 1 53-1 74.
Blumer, Herbert. 1 969. "The Methodological Position of Symbolic
Interactionism", Herbert Blumer iinde, Symbolic lnteractionism.
Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall, ss. l -60.
246 HARCLER

Bordua, David. 1 967. "Recent Trends: Deviant Behavior and Social

Control", The Annals 369 (Ocak) : 1 49- 1 63 .
Cicourel, Aaron. 1 968. The Social Organization offuvenilefustice. New
York: John Wiley and Sons.
Cohen, Albert K. 1 965. "The Sociology of the Deviant Act: Anomie
Theory and Beyond", American Sociological Review 30 (ubat):
5-14.
Cohen, Albert K. 1 966. Deviance and Control. Englewood Cliffs, New
Jersey: Prentice-Hall.
Cohen, Albert K. 1 968. "Deviant Behavior", In International Encyclo
pedia of the Social Sciences, Volume 4, ss. 1 48- 1 55.
Cohen, Stanley, derleyen. 1 97 1 . lmages of Deviance. Baltimore: Pen
guin Books.
Dalton, Melville. 1 959. Men Who Manage. New York: John Wiley and
Sons.
Douglas, Jack D. 1 967. The Social Meanings of Suicide. Princeton:
Princeton University Press.
Douglas, Jack D. 1 970. "Deviance and Respectability: The Social
Construction of Moral Meanings", Jack D. Douglas iinde, der
leyen, Deviance and Respectability. New York: Basic Books, Ine.
Edel, Abraham. 1 955. Ethicalfudgment: The Uses ofScience in Ethics.
New York: The Free Press of Glencoe.
Erikson, Kai T. 1 966. Wayward Puritans. New York: John Wiley and
Sons.
Galtung, Johan. 1 965. "Los Factores Socioculturales y el Desarrollo
de la Sociologia en America Latina'', Revista Latino-americana de
Sociologia 1 (Mart) .
Garfnkel, Harold. 1 967. Studies in Ethnomethodology. Englewood
Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.
Gibbs, Jack. 1 966. "Conceptions of Deviant Behavior: The Old and
the New", Pacific Sociological Review 9 (Bahar) : 9- 14.
Goode, Erich. 1 970. The Marihuana Smokers. New York: Basic Books,
Ine.
Gouldner, Alvin W 1 968. "The Sociologist as Partisan: Sociology and
the Welfare State", The American Sociologist 3 (Mays) : 1 03-1 16.
Gove, Walter. 1 970a. "Societal Reaction as an Explanation of Mental
 KAYNAKA 247

Illness: An Evaluation", American Sociological Review 35 (Ekim):

873-884.
Gove, Walter. 1 970b. "Who Is Hospitalized: A Critica! Review of
Some Sociological Studies of Menral Illness", journal of Health
and Social Behaviorl l (Aralk) : 294-303.
Gusfeld, Joseph. 1 963. Symbolic Crusade. Urbana: University of Illi
nois Press.
Habenstein, Robert W, derleyen. 1 970. Pathways to Data: Field Met
hods for Studying Ongoing Social Organizations. Chicago: Aldine
Publishing Co.
Horowitz, Irving Louis ve Liebowitz, Martin. 1 968. "Social Devian
ce and Political Marginality: Toward a Redefnition of the Rela
tion Between Sociology and Politics", Social Problems 1 5 (K):
280-296.
Humphreys, Laud. 1 970. Tearoom Trade. Chicago: Aldine Publishing
Co.
Kaplan, John. 1 970. Marihuana: The New Prohibition. New York:
World Publishing Co.
Katz, Jack. 1 972. "Deviance, Charisma and Rule-Defned Behavior" ,
Social Problems 20 (K): 1 86-202.
Kitsuse, John I. 1 962. "Societal Reaction to Deviant Behavior: Prob
lems of1heory and Method", Social Problems 9 (K): 247-256.
Kitsuse, John I. Ve Cicourel, Aaron V 1 963. "A Note on the Uses of
Official Statistics", Social Problems 1 (Gz) : 1 3 1- 39.
Lemert, Edwin M. 195 . Social Pathology. New York: McGrawHill
Book Co.
Lemert, Edwin M. 972. Human Deviance, Social Problems, and Social
Control. 2. bask. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall,
Ine.
Liazos, Alexander. 1 972. "The Poverty of the Sociology of Deviance:
Nuts, Sluts, and Preverts", Social Problems 20 (K): 1 03- 20.
Lindesmith, Alfred R. 968. Addiction and Opiates. Chicago: Aldine
Publishing Co.
Lorber, Judith. 1 967. "Deviance and Performance: The Case of Ill
ness", Socia! Problems 4 (K): 302-3 1 0.
Mankoff, Milton. 970. "Power in Advanced Capitalist Society", Soci
a! Problems 7 (K): 4 8-430.
248 HARCLER

Mankoff, Milton. 1 968. "On Alienation, Structural Strain, and Devi-

ancy", Social Problems 1 6 (Yaz) : 1 14- 1 1 6.

Matza, David. 1 969. Becoming Deviant. Englewood Cliffs, New Jersey:
Prentice-Hall, Ine.
Mead, George Herbert. 1 934. Mind, Selfand Society. Chicago: Univer
sity of Chicago Press.
Messinger, Sheldon L. 1 969. Strategies ofControl. Yaynlanmam Dok
tora Tezi, University of California at Los Angeles.
Mills, C. Wright. 1956. 1he Power Elite. New York: Oxford University
Press.
Ray, Marsh. 1 96 1 . "The Cycle of Abstinence and Relapse among He
roin Addicts", Social Prob!ems 9 (Gz): 1 32-1 40.
Roy, Donald. 1 954. "Efficiency and the 'Fix': Informal lntergroup Re
lations in a Piecework Machine Shop", American journal ofSocio
logy 60 (Kasm): 2 55-266.
Schdf, Thomas J. 1 966. Being Menta/Iy lll. Chicago: Aldine Publishing
Co.
Schur, Edwin M. 1 969. "Reactions to Deviance: A Critica! Assess
ment", American journal ofSociology 75 (Kasm) : 309-322.
Selby, Henry. Not Every Man Is Hum ble, Yaynlanmam metin.
Short, James F., Jr. ve Strodtbeck, Fred L. 1 965. Group Process and
Gang Delinquency. Chicago: University of Chicago Press.
Skolnick, Jerome. 1 969. 1he Politics of Protest. New York: Baliantine
Books.
Srrauss, Anselm L. et al. 1 964. Psychiatric Ideologists and Institutions.
New York: The Free Press of Glencoe.
Szasz, Thomas S. 1 965. Psychiatric Justice. New York: MacMillan.
Szasz, Thomas S. 1 967. "The Psychiatrist as Double Agent", Trans
Action 4 (Ekim) : 1 6-24.
Tannenbaum, Frank. 1 938. Crime and the Community. New York:
Ginn and Co.