Dosya
KLM DEKL SREC VE KYOTO
PROTOKOL
Kresel snma, iklim deiiklii gibi
kavramlar, gndemimize kutuplarda
erimeye balayan buzullarla girdi.
Kutuplardaki buzullarn hzla
erimeye balamas, bu blgelerde
yaayan hayvan trleri iin byk
risk olutururken, deniz suyunun
snmasn ve iklim deiikliklerini
beraberinde getirdi. klim deiiklii
srecinin bu hzla gitmesi ise
insanln dnyadaki yaam
macerasnn sonlanmas riskini
ieriyor.
nsan, doa ile hep elikili bir iliki
kurdu. Hayvandan farkl olarak sahip
olduu alet yapma becerisi, doayla
savamnn bir sonucu olan
teknolojik ilerlemeyi, bu ilerleme
sreci de doann tahribatn getirdi
beraberinde. Doa bir yandan insana
yaamas iin gerekli kaynaklar
sunarken, dier yandan da lmne
neden olan felaketleri hazrlyor. Son
on yldr yaanan doa olaylar ise
felaketlerin boyutunun iyice
artacann habercisi adeta.
Dnyann, daha dorusu insanln
geleceini tedirgin eden tehlikeli
gidiat, insanl bu sreci durdurmak
62 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 581
ya da en azndan yavalatmak iin Szlemesi'ni imzalayan Trkiye,
eitli nlemleri alma araylarna yolun yarsn gemi durumda.
itti. Kyoto Protokol de byle bir Fakat, yolun tamam iin henz
dnemde girdi yaammza. Kresel yeterli bir hazrl olmamakla
snma ve iklim deiiklii konusunda eletiriliyor. Trkiye, 30 Mays 2008
tarihinde Protokol imzalayacan
mcadeleyi salama iddiasyla 169
resmen aklad. 5 Haziran 2008
lkenin katlm ile 11 Aralk 1997
tarihinde Protokol'n imzalanmasna
tarihinde imzalanan Protokol, ancak
ilikin tasar Meclis'e sunuldu.
16 ubat 2005 tarihinde yrrle
girebildi. Protokol, atmosferdeki sera Kyoto Protokol'nn gerekten bir
zm olup olmayaca, taraf olmas
gaz younluunun iklime tehlikeli
durumunda Trkiye'ye getirip
etki yapmayacak seviyelerde dengede
gtrecekleri ve Trkiye'nin taraf olup
kalmasn salamay amalyor. Kyoto
Protokol'nn savunucular, olmamas gerektii tartmalarnn
protokoln amaca ulamak iin bir ilk srmesi nedeniyle Mhendis ve
adm olduunu, amaca ulancaya Makina dergisinin Haziran saysnn
kadar hedeflerin deitirileceini dosya konusunu Kyoto Protokol'ne
belirtirken, ABD ve Avustralya gibi ayrdk.
karbon salnmlar yksek olan Dnya, iklim deiiklikleri ve bu
gelimi lkelerin protokol nedenle alnacak nlemlerin ekonomik
imzalamaktan kanmalar tepki yk ile daha fakirleecei bir dneme
topluyor. Kresel bir sorun olan iklim giriyor. Bu nedenle Trkiye, bu srece
deiikliinin zmnn ise kresel en hasarsz ekilde girmek iin
i birliini gerektirdii vurgulanyor. hazrlanmas gereken planlarn en
ksa srede tartmaya amal.
Anlamay henz imzalamayan
Trkiye'nin ise sorunun dnda Mhendis ve Makina dergisinin
kalmas uluslararas politikalar ve Haziran saysn ilgiyle okumanz
lke pozisyonu asndan mmkn diliyoruz. Gelecek saymzda
grlmyor. klim Deiiklii ereve bulumak dileiyle...
 Dosya

KLM DEKL SREC

Tlin KESKN
MMO Enerji Verimlilii Danman

KAVRAMSAL nmna kar ok daha az geirgen souma etkinliini zayflatm ve kresel

OLARAK KLM
DEKL
klim deiiklii son yllarda dnyann
ortak sorunlarndan birisi olarak belki de
global dzeyde u veya bu nedenle en
fazla insann haberdar olduu ve en
yaygn uluslararas giriimin olduu bir
alan. Son 10 ylda ncln gelimi
lkelerin yapt bir seferberlik durumu
diye nitelemek de mmkn.
klim deiiklii; karlatrlabilir bir
zaman diliminde, doal ve beklenen
deiikliklere ilave olarak insan
etkinlikleri ile kresel atmosferdeki
bozulmalar sonucunda iklimde gzle-
nen deiiklikler olarak tanmlan-
maktadr. Kresel atmosfer, dnyay
saran ve insan yaamnn idamesi iin
gerekli ortam; filtreleme, yanstma,
koruma gibi birok fonksiyonun bir
denge iinde ve doal bir sera yaratarak
srdrlmesi sonucunda salamaktadr.
Bulutsuz ve ak bir havada, atmosferi
geerek yeryzne ulaan ksa dalgal
gne nmnn nemli bir blm
emilir. Ancak, yerkrenin yzeyinden
salnan kzl tesi nmnn bir blm,
uzaya kamadan nce atmosferin yukar
seviyelerinde bulunan ok saydaki
nmsal olarak etkin eser gazlar (sera
gazlar) tarafndan emilir ve sonra tekrar
salnr. Doal sera gazlarnn en
nemlileri, bata en byk katky
salayan su buhar (H2O) olmak zere,
karbondioksit (CO2), metan (CH4),
diazotmonoksit (N2O) ve ozon (O3)
gazlardr. Atmosferdeki gazlarn gelen
gne nmna kar geirgen, buna
karlk geri salnan uzun dalgal yer
olmas nedeniyle yerkrenin beklenen-
den daha fazla snmasn salayan ve s
dengesini dzenleyen bu doal sre sera
etkisi olarak adlandrlmaktadr (ekil 1).
Yeryz, sera etkisi sayesinde bu srecin
bulunmad ortam koullarna gre
yaklak 33 C daha scak olur.1
Atmosferdeki insan kaynakl sera gaz
birikimlerinde, Sanayi Devrimi'nden
beri gzlenen art srmektedir.
zellikle atmosferdeki birikim miktar
ve yaam sresi dikkate alndnda, bu ulamtr. Bu bir santigrat derece bile
sera gazlar arasnda CO 2 ne
kmaktadr ve yaplan bilimsel
gzlemlere gre de hzla artmaktadr.
1950'li yllarn sonunda 315 ppm
civarnda olan yllk ortalama CO2
birikimi, son yllarda 380 ppm ulamtr
ki bu son 650 bin yln doal seviyesini
2
amaktadr. Kresel lmler, teki sera
gazlarnn ounun atmosferik birikim-
lerinin de arttn ortaya koymaktadr.
Sera gaz birikimlerindeki bu artlar,
yerkrenin uzun dalgal nm yoluyla
ekil 1. Sera Etkisinin ematik Gsterimi
Kaynak: Murat Trke, 23 Mart Dnya Meteoroloji Gn: Gelecekteki klimimiz, 23 Mart
2003, Ankara.
snma dediimiz olgu ortaya kmtr.
21. Yzylda 5 C Scaklk Art
Bekleniyor
Atmosferin alt ve orta troposfer
tabakalarna karlk gelen yaklak 8
km'lik blmndeki hava scaklklar son
40 yl iinde belirgin bir art
gstermitir. 1906-2005 yllar arasndaki
snma eilimi grafiinin dorusal eimi
ortalama 0.74 santigrat dereceye
olmayan art birok insan iin anlaml
olmayabilir. Ancak son 50 ylda, geen
100 yla kyasla dorusal snma
eiliminin iki katna ulatn belirtmek
hzla gelen bir sre deiikliini
gstermek asndan nemlidir. u anda
yaklak olarak 29 milyar ton olan yllk
karbon kotas yar yarya drlmezse,
21. yzylda 5 santigrat derece scaklk
art beklenmektedir. Tehlikeli iklim
deiikliinin eik noktasnn ise 2
santigrat derece olduu belirtilmekte ve 5

1
Kaynak: Murat Trke, 23 Mart Dnya Meteoroloji Gn: Gelecekteki klimimiz, 23 Mart 2003, Ankara.
2
UNDP nsani Gelime Raporu 2007/2008 klim Deiiklii ile Mcadele: Blnm Dnyada nsani Dayanma.

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 581 63

 Dosya
derecenin 10 bin yl nce yaanan Buzul
a'nda yaanan iklim deiikliklerine
benzer deiiklikler yaratabilecei ne
srlmektedir.
3
Kresel snma, iklim deiikliinin
llebilen en dorudan sonularndan
birisidir ve Sanayi Devrimi'nden bu yana;
yani 1900'lerin bandan beri zellikle
retim iin fosil yaktlarn yaklmas,
ormanszlatrma, baz tarmsal etkin-
likler ve sanayi prosesleri, kentleme gibi
insanlarn dorudan yaratt etkinlikler
dolaysyla atmosfere salnan gazlarn
(gne n tutmaya eilimli gazlar,
sera gazlar) konsantrasyonu artmakta ve
doal sera etkisi kuvvetlenmektedir.
Scaklk artna sebep olan bu durum,
ayn zamanda kutupsal kar rts,
kutupsal kara ve deniz buzullarnn
alansal ve hacimsel olarak eriyerek
kresel deniz seviyesinin de 0.170 metre
ykselmesine ve okyanuslarda su
scaklnn artmasna yol amtr.
Dengesizlikler sonucunda Kuzey
Yarmkre'de yalar artm, gneyde
ve zellikle bizim de bulunduumuz
Akdeniz havzasnda bariz bir azalma
(her on ylda bir yzde 3 azalma) grl-
mtr.4
Sera Gaz Emisyonlarnn Yzde 77'si
nsan Kaynakl
Kresel snma sonucunda iklimde olan
deiiklikler bilimsel olarak ortaya
konurken; arlkl olarak fosil yakt,
petrol ve kmr lobileri bu tr
deiikliklerin gemite de olutuu,
insan kaynakl sera gazlarnn ve zellikle
de en arlkls olan karbondioksidin
atmosferik birikimlerinin nemli
olmad, doal biyolojik evrimlerin
bunlar giderecei, sera etkisinin
kuvvetlenmesinin yararl olabilecei, esas
problemin CO2 deil; su buhar olduu
3
UNDP nsani Gelime Raporu 2007/2008 klim Deiiklii le Mcadele: Blnm Dnyada nsani Dayanma
4 Sir Robert
klim Deiiklii 12 Temel Soru, Murat Trke, EMO Enerji Dergisi, 3. Say Eki Peel
5
www.worldwatch.org, State of the World 2008
64 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 581
gibi birok tez ne srmektedir. Ancak
Birlemi Milletler Hkmetler Aras insani gelime konusu vurgusu
klim Deiiklii Paneli (IPPC) III.
alma Grubu tarafndan hazrlanan
klim Deiikliinin Azaltlmas
Raporu'nda, 2004 ylnda sera gaz
emisyonlarnn yzde 77'sinin insan
kaynakl nedenlerle olutuu belirtilerek,
zellikle en nemli etkiye sahip enerji
kaynaklarnn emisyon oluumundaki
paynn 1970 ile 2004 yllar arasnda
yzde 145 arttna dikkat ekilmitir. Bu
deerlendirmeler sonucunda 1990-2100
dneminde, kresel ortalama yzey
scaklnn 1.4 ile 5.8 C arasnda art Bengalde 0.3, Tanzanya'nn 0.1
gstermesi beklenmektedir. ngrlen
snma oran 20. yzylda gzlenen
deiikliklerden daha byktr ve dnya
iin salk, tarm, enerji, ekonomi, siyaset
gibi birok dikey ve yatay alanda,
uluslararas politikada ciddi deiiklikleri
ve maliyetleri beraberinde getireceini,
birok bilinmeyenle kar karya olsak da
bugnk deiikliklere bakarak sylemek
kehanet olmayacaktr.
ngiliz Ekonomi Bakanl, karbonun
azaltlmas maliyetinin 2007'de dnyann
gayrisafi mill haslasnn yzde 1'ine mal
olacan ve bunun yllk deerinin
Vietnam Sava'nn 2007 ylna getirilmi
maliyetine e deer olan 650 milyar dolar
olduunu belirlemitir. En kts de bu
maliyet sonutan sorumlu olsun olmasn
tm lkelere dalacaktr.5
Ekolojik Borta Hibir Suu Olmayan
Yoksullar En Ar Bedeli deyecek
Birlemi Milletler Son nsani Gelime
Raporu da bu konuya ele alarak iklim
deiiklii iin bizim kuan belirleyici
yapmaktadr. Raporun sunu blmnde
UNDP Bakan Kemal Dervi, klim
deiiklii her ne kadar tm insanla
kar bir tehdit oluturuyorsa da ilk ve en
ar bedelleri deyecek olanlar bugnk
ekolojik borta hibir suu olmayan
yoksullar olacaktr demektedir.
Gerekten de kii bana ton CO2
miktarna bakldnda 2004 yl
itibaryla Amerika 20.6, Kanada 20,
Rusya Federasyonu 10.6, ngiltere 9.9,
Fransa 6, in 3.8, Hindistan 1.2,
deerlerine sahip olduu grlmektedir.
Hi de adil olmayan bu duruma ramen
iklim deiikliinin 2 derecelik scaklk
artna sebep olmas, rnein Afrika'nn
gneyinde enerjiye ulam bile olmayan
600 milyon insann a kalmasna,
hastalklarla boumasna yol aacaktr.
nsani Kalknma Endeksi'nde 177 lke
arasnda 84'nc lke olan Trkiye'de,
kii bana enerji tketimi 1.18 tep ile
1.78 olan dnya ve 4.74 olan OECD
ortalamasnn altndadr. Yine kii bana
3.2 ton CO2 (2004) salm ile 4.5 ton CO2
olan dnya ortalamasnn altndadr. 226
milyon ton CO2 salm ile dnyann
toplam salm iinde sadece yzde 0.8
pay sahibidir. 6000 milyon ton olan
Amerika, 5000 milyon ton olan in, 1500
milyon ton olan Rusya emisyonlar ile
kyaslandnda, bulunduu corafi
blgedeki dengeler ve 70 milyonluk
nfusunun refah beklentisi nedeniyle
Trkiye'nin henz uluslararas arenada
yeterince tartamad baz rezervleri
olmakla birlikte, 1990-2004 arasnda sera
gaz emisyonunu yzde 74.4 artrarak
hakl taleplerini dile getirmekte
zorlanacaktr.

ekil 2. Trkiye, ABD, Avustralya ve Kyoto Protokol'ne Taraf Olmu Baz lkelerin Kii
Ba Emisyon ve Gelir Seviyeleri
Kaynak: Boazii niversitesi, Endstri Mhendislii Blm 3 Kasm 2006, klim Deiiklii iin STK
Bulumas
SERA GAZLARI
AISINDAN ENERJ
SEKTR
Karbon emisyon envanteri, enerji,
endstriyel prosesler, tarmsal faaliyetler
ve atk bertarafndan kaynaklanan,
dorudan sera gazlar olan karbondioksit
(CO2), metan (CH4), nitrozoksit (N2O),
hidroflorokarbonlar (HFCs), perfloro-
karbonlar (PFCs) ve kkrt hekzaflorid
(SF6) ile dolayl sera gazlar azot oksitler
(NOx), metan d uucu organik bileikler
(NMVOCs) ve karbonmonoksit (CO)
emisyonlarn kapsamaktadr.
Kyoto Protokol kapsamndaki alt sera
gaz, sera etkisi asndan farkl etkilere
Tablo 1. Sera Gazlar Kresel Isnma Potansiyelleri ve mrleri
Kyoto Protokol
Kapsamndaki Sera
Gazlar
Karbondioksit (CO2 )
Metan (CH4 )
Diazot monoksit (N2O)
Hidroflorokarbonlar
(HFCs)
Perflorokarbonlar (PFCs)
Kkrt heksaflorid (SF6 )
6
klim Deiiklii ve Teknoloji Uygulamalar, TTGV UNDP - GEFSGP
7
klim Deiiklii Birinci Ulusal Bildirimi, 2007
8
TUK Haber Blteni Say:197, 13 Aralk 2006, Sera Gaz Emisyon Envanteri, 1990-2004
sahiptir. Karbondioksidin etkisinin bir
birim kabul edilmesi halinde, her bir gazn
100 yllk zaman diliminde atmosferde
yaratt greceli etki kresel snma
potansiyeli olarak hesaplanmaktadr. Alt
temel sera gaz ve mrleri Tablo 1'de
gsterilmektedir. nsan kaynakl sera
gaznn toplam deerinin karbondioksit
olarak (karbondioksit e deeri) ifade
edilmesi iin bu dntrme katsaylar
6
kullanlmaktadr.
Trkiye'nin hlihazrdaki en son resmi
bildirimi olan klim Deiiklii Birinci
Ulusal Bildirimi'ne gre toplam sera gaz
emisyonlar CO2 e deeri olarak 1990 ve
2004 yllar iin srasyla 170.19 ve 296.6
milyon ton olarak tahmin edilmitir.
Kresel Atmosferde
snma Kalma Sresi
Potansiyeli (yl)
1 5-200
21 12
310 114
140-12000 2->50 000
23.900 3200
Dosya
2004 ylnda toplam sera gaz emisyo-
nunun yaklak olarak yzde 81'ini CO2
emisyonu oluturmutur. Bunu yzde 16
ile metan gaz takip etmitir. Her ne kadar
dier gazlarn etkileri yksek olsa da
sonuta oransal olarak sera gazlar
iindeki CO2'nin arl deime-
mektedir.
En arlkl sera gaz olan CO 2
emisyonlarnn ise yaklak olarak yzde
92'si yaktlarn yanmasndan kaynaklan-
mtr. CH4 emisyonlarnn yzde 59.4'
atk bertarafndan, yzde 32.6's tarmsal
faaliyetlerden, N20 emisyonlarnn ise
yzde 70.3'nn endstriyel proseslerden
8
kaynakland grlmtr.
Sera gaz emisyonlarnda CO2 e deeri
olarak en byk pay yzde 77 ile enerji
sektr olutururken, bunu yzde 9'ar
paylar ile endstriyel prosesler ve kat
atk bertaraf almaktadr. Enerji sektr
ayrca; 1990 ve 2004 arasnda en byk
emisyon artnn olduu sektr olmu ve
yzde 124 emisyon art grlmtr.
2004 ylnda enerji kaynakl sektrel Co2
emisyonu incelendiinde, toplam CO2
emisyonunun yzde 34'nn evrim ve
enerji sektrnden kaynakland, yzde
31'inin sanayiden atld, ulatrma
sektrnn yzde 18'lik bir paynn
olduu ve yzde 17'sinin ise enerji
7
sektrlerindeki dier yakt tketiminden
kaynakland grlmtr.
N20 HFCs
2% 1%
CH4
16%
CO2
81%
ekil 3. Toplam Sera Gaz Emisyonunun Sera
Gazlarna Dalm
Alice Hamilton
Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 581 65
 Dosya

Bu deerlendirmelerden yola karak, Tablo 2. CO2 E Deeri Net Sera Gaz Emisyonlarnn Sektrlere Dalm 1990-2004, CO2e(Gg)
sera gaz emisyonunun azaltlmas Sektr 1990 2000 2001 2002 2003 2004
denilince CO2 azaltlmasnn ncelikle Enerji 132128 212546 196020 204018 218004 227430
anlalmas gerektii ve enerji Sanayi 13070 22232 21197 23420 24125 26448
sektrnn ise elektrik sektrnde dk Tarm 18473 16135 15768 14771 14796 15178
emisyonlu elektrik retimi ve sanayide Atk 6386 29043 29113 28408 29357 27546
arttrlm enerji verimlilii nlemleri ile Arazi
CO2 azaltlmasndaki kilit sektr olduu Kullanmndaki
Deiiklik ve -43531 -64521 -70176 -66078 -64822 -74073
grlmektedir. Orman
(LCUF)
Trkiye'nin nemli Bir Yenilenebilir NET TOPLAM 126527 215435 191923 204540 221460 222529
Enerji Potansiyeli Var Kaynak:Birinci Ulusal Bildirim- Ocak 2007(TURKSTAT, 2006)
Trkiye enerji ihtiyac son 20 ylda
rzgr enerjisinde yzde 15 emre dislerinin gayretleri ve gayretleri
elektrikte yzde 7-8 ve birincil enerjide
amadelik ile 60 milyar kWh civarnda destekleyen devlet politikalar ile
yzde 3-4 artan bir lke; bu nedenle
elektrik retme potansiyelini, ayrca mmkndr.
enerji tketiminin azaltlmasnda planl
sadece yzde 40 deerlendirilmi olan
bir yaklam gerekmektedir. Trkiye'nin Enerji verimlilii ise alakta asl
ve halen 100 milyar kWh civarnda
enerji tketiminin artnda ciddi bir meyve olarak tanmlanmaktr. Karbon
hidrolik potansiyelini, 10 milyar kWh
azalma ve buna bal olarak da emisyon azaltlmasnda yenilenebilirden daha
civarnda jeotermal enerjiden elektrik
miktarnda d salamak mmkndr. maliyet etkin, daha az teknoloji youn,
retme potansiyelini hesaba katarak ve
Dier lkelerin yapt gibi talep daha istihdam youn ve ok hzla sonu
bugn iin maliyeti yksek olan gne
tarafnda kararl ve hedefe odakl bir alnabilecek bir nlemdir. Trkiye'de
enerjisinden elektrik retimi imknn
enerji verimlilii program, arz tarafnda sektrlere gre yzde 20 -50 arasnda
gz nne almakszn; 170 milyar kWh
enerji verimlilii potansiyeli olduu ve
da mevcut potansiyelimizi sonuna kadar civarnda yenilenebilir elektrik
yksek enerji younluu deerimizin de
ve hzl bir ekilde, teknolojisini de potansiyelinin mmkn olduunu
gelitirerek uygulayan bir yenilenebilir sylemek mmkndr. 2015
enerji seferberlii; emisyon azaltmak iin ylnda bu kapasitelerin Tarm
5%
Atk Bertaraf
9%
temel rotadr. devreye girmesi durumunda
elektrik enerjisi retiminde Endstriyel
Trkiye sera gazn azaltmak zere ciddi
karbon younluu ciddi Prosesler
bir yenilenebilir enerji potansiyeline 9%
anlamda debilecektir. Bu
sahiptir. zellikle elektrik sektrndeki
durum ayn zamanda baz
yenilenebilir kaynaklarn yatrmnn
ciddi avantajlar da Enerji
hzla arttrlmas gerekmektedir. Salt
beraberinde getirecektir. 77%
karbon asndan bakldnda, yenile-
Yenilenebilirin z kaynak ekil 4. Sera Gaz Emisyonlarnn Sektrlere Dalm
nebilir enerjiden elektrik retiminin ok
olmas, ar ithal enerji
byk avantajlar vardr. Tablo 3'te
maliyetinin azaltlmasna Tablo 3. Elektrik retiminin Kaynana Gre CO Emisyon Faktrleri
2

grld zere kmrden elektrik Elektrik retiminin CO2 emisyon faktrleri

ve yllk iletme maliyetinin
retimi kwh bana en fazla emisyona Kayna (kgCO2/kWh)
de hemen hemen sfr
sebep olurken, yenilenebilirler nerdeyse Ta Kmr 0,9735
olmas elektrik maliyet-
hi emisyon yaratmamaktadr. Bu Linyit 0,9809
lerinin dmesine katk Fuel-Oil 0,8461
nedenle eer yeni kurulacak tesisler ile
salayabilecektir. Ancak Motorin 0,8314
elektrik retiminde kmr kullanacaksak tm dier kaynaklarda Doal Gaz 0,5565
ki zorunluyuz; ileri ve temiz teknoloji ile olduu gibi teknolojide de Jeotermal 0,0907
z kaynak olmas art aranmaldr. yksek da bamlln ve LPG 0,7387
lkemizde 2007 ylnda 187755,37 emre amadeliin, tabiat ve Nafta 0,8248
hava artlarna ok bal Rzgr 0,0100
Gwh elektrik retilirken, bunun hemen
Hidrolik (Su) 0,0036
hemen tamam hidrolikten olmak zere olmas dier dezavan-
Trkiye Ortalamas
yzde 22.2 orannda yenilenebilirden tajlardr. Ancak bunlarn da (2005 retim 0,53426
karlanmtr. Trkiye'nin 48 bin MW almas yine Trk mhen- komposizyonuna gre)

66 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 581

 Dosya

tarafndan yrtlen ve olabiliriz ve Kyoto, Trkiye iin bir

bunu teyit ettii, bu konuda alma
yapan herkes tarafndan vurgulan-
maktadr. Bu srete zellikle nihai
sektrlerde enerji verimliliini arttrmak;
rekabetilik, refah art gibi baka
avantajlar da beraberinde getirecektir.
Trkiye iin en fazla 10 milyar dolar
olabilecei dnlen verimlilik art
maliyetinin geriye dnnn bunun ok
misli ile zerinde olaca tahmin
edilmektedir.
KARBON
AZALTMANIN
MALYET
Trkiye Kyoto'ya taraf olsun?
Olmasn! tartmalar gndemdedir.
Trkiye, bilimsel olarak da kantland
zere bu global soruna zm iin
kendisine den sorumluluklar
stlenmek, zmn bir paras olmak ve
kendisi iin baz avantajlar salamak
zere, Kyoto Protokol'ne taraf olmaldr.
Ama nce enerji sektr iin yol
TBTAK 104M291 numaral
proje kapsamnda desteklenen
Kresel Isnma ve Kyoto
Protokol: klim Deiikliinin
Bilimsel, Ekonomik ve Politik
Analizi almasnn ilk
sonular sunulmutur. Bu
almada Trkiye'nin CO 2
azaltma maliyetleri senaryolar
halinde hesaplanmtr. ekil
5'te verilen ve daha nce bu
ekilde baka bir kurulu
tarafndan hesaplanmam olan maliyet-
ler, senaryolar halinde verilmitir.
Buraya bakldnda yllar getike
karbon giderme maliyetinin artaca ve
en avantajl emisyon azaltma seviye-
sinin bile 2015 ylndan sonra toplam 66
milyar dolar maliyeti bulaca
grlmektedir. Buna benzer birok
almann yrtlerek, kamuoyunda ve
bilimsel evrelerde tartlmasna
ihtiya vardr. DPT tarafndan iklim
deiiklii ile ilgili hususlarda almak
zere daimi komite oluturulmutur. Bu
ok olumlu bir giriim olmakla birlikte,
katlmclarn yksek uzmanlk seviye-
leri ve profesyonellik ile bu almalarda
yer almas gereklidir. Aksi takdirde
nmzdeki birka yl yine etkisiz ve
ieriksiz raporlardan birka tane daha
yazlarak 2012 srecine hazrlanm
1200
1000
Toplamda 234x109$
Maliyet ($/ton)
tuzak haline gelebilir.
Maliyet Yoksul lkelerin zerine
Binecek
Karbon azaltmann bir maliyeti varken,
dier taraftan azaltmadan yola devam
etmenin maliyetinin bunun ok zerinde
olduu hesaplanmaktadr. Stern Raporu;
iklim deiiklii iin hibir ey
yapmamann da dnyaya bir maliyeti
olacan (Trkiye iin henz bu maliyet
de hesaplanmad) vurgulamtr. Aslnda
bu maliyet dnyada endstriyel retimde
yakn zamana kadar hkimiyetini
srdren ve halkn refah iinde yaatan
gelimi lkelerin dier lkelerin srtna
ykledii bir maliyet olacaktr. Bu
yzyln ortasna doru ekonomik
ktlar, dnyann deiik blgelerinde
her yl yzde 5-20 arasnda azalacaktr.
rnein 2003'teki scaklk dalgas
Avrupa'da 35 bin kiinin lmesine, 15
milyar dolar tutarnda tarmsal rn
kaybna yol amtr ve benzer kayplar
artk dnyann her yerinde beklenmelidir.
Amerika'da deniz suyu scaklklarndaki
ykselme dolaysyla tayfunlarda yzde
5-15 art ve bunlarn yarataca tahribin
maliyetinde iki misli bir art yine
beklentiler iindedir. Bunlarn pazara
yansmas ise yzde 20 maliyet artlar

800
haritasn karmal ve bu haritaya gre
9
600 Toplamda 76x10 $ C02 - 2000
2012 sonrasnda alabilecei ykmllk-
C02 - 2005
lerini net olarak bilerek, taraf olmak zere 400 C02 - 2010
C02 - %10
mzakereye oturmaldr. Aksi takdirde Toplamda 66x10 $
9

200
gelime iin gerekli alannn, fark Toplamda 26x10 $
9

etmeden uluslararas glerce daraltl- 0

2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035
dna ahit olabilir. Yl
Belirli taahhtleri almann da bir ekil 5. CO2 Emisyonu Marjinal Azaltma Maliyetleri
maliyeti olduu unutulmamaldr. 3 Senaryo Tanmlar.
Kasm 2006 tarihinde dzenlenen CO2 -2000 CO2 Emisyonunun 2000 yl seviyesinde sabitlenmesi
CO2 -2005 CO2 Emisyonunun 2005 yl seviyesinde sabitlenmesi
klim Deiiklii in STK Bulumas CO2 -2010 CO2 Emisyonunun 2010 yl seviyesinde sabitlenmesi
altaynda, Boazii niversitesi CO2 +%10 CO2 Emisyonunun %10'luk byme oranyla sabitlenmesi
Endstri Mhendislii Blm
Kaynak: Kumbarolu, Karali, 2007. Trkiye'de Enerji-Ekonomi-evre Etkileimlerinin Analizi, Bl.15- E. Karakaya (Editr)

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 581 67

 Dosya
olacaktr ve maliyet dengesiz bir ekilde
yoksul lkelerin zerine binecektir.
9
SONU:
klim deiiklii kresel bir sorundur,
kresel sorunlarn zm kresel i
birliini gerektirmektedir. Trkiye'nin bu
sorunun dnda kalmas uluslararas
politikalar ve lke pozisyonu asndan
mmkn grlmemektedir. Trkiye,
klim Deiiklii ereve Szlemesi'ni
imzalayarak yolun yarsn gemitir.
Ancak yolun tamam iin henz yeterli
bir hazrl yoktur. Bununla birlikte
Hkmet politik olarak Kyoto
Protokol'ne taraf olma konusunda
kararn almtr. Daha nce listeler
oluurken, sre iinde olmamamz
nedeniyle 2012 ylna kadar bir
ykmllmz olmayaca yetkililer-
ce belirtilmektedir. Ancak Protokol'e
imza koyarak, 2012 sonrasndaki dnem
ekillenirken taraf lke stats ile
mzakerelere katlarak, Trkiye iin en
avantajl durum iin pazarlk ansmz
olacaktr. nemli olan Trkiye'nin halk,
kk sanayicisi ve byk sanayicisi ile
olumsuz bir ekilde etkilenmeyecei
planlarn ve bu planlara dayanan
mzakere senaryolarn bir an nce
belirlemesidir.
9
www.worldwatch.org, State of the World 2008
68 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 581
Kyoto'ya taraf olmak; Trkiye iin yk ile daha fakirleecei bir dneme
zellikle enerji sektrnde olumlu girmektedir. Bu nedenle Trkiye, bu
anlamda evrimlemeyi gerekli srece en hasarsz ekilde girecei
klacaktr. Daha verimli enerji tketimi, zekice hazrlanm planlarn en ksa
daha fazla yenilenebilir enerji kullanm, srede tartmaya amaldr. Trk
daha ihtiyaca dnk sanayi retimi, tm mhendislerinin temsilcisi olarak sreci
sektrlerin ince detayda mercek altna ynlendirecek konumda olmas
alnmas sonucunda, kayt d nedeniyle odalar, bu tr bilimsel
ekonominin paynn azalmas, yeni almalarda taraflardan birisi olmal ve
alanlar iin yeni meslekler ve ilerin kendi alma gruplarnn ynlendirmesi
ortaya kmas sonucunda istihdam art ile srecin lke karlar ynnde
gibi deiimler toplumun refah ynetilmesini salamaldr.
asndan nemlidir. klim deiikliinin
etkisi ile ekonomik olarak oluacak KAYNAKA
kayplar, hzlanan sreci yavalatmak 1. Murat Trke, 23 Mart Dnya Meteoroloji
iin uluslararas anlamalara taraf olsun Gn: Gelecekteki klimimiz. 23 Mart 2003,
Ankara
olmasn, uluslararas arenadaki
2. UNDP nsani Gelime Raporu 2007/2008
ekonomik siyasi bask ve yaptrmlar klim Deiiklii le Mcadele: Blnm
Trkiye'yi istemese de zaten bask altna Dnyada nsani Dayanma
alacaktr. Bu nedenle herkesin iinde yer 3. klim Deiiklii 12 Temel Soru, Murat
alaca toplumsal bir mutabakat ile Trke, EMO Enerji Dergisi, 3. Say Eki
sektrlerimizi ve halkmz bu yeni
4. klim Deiiklii ve Teknoloji Uygulamalar,
dneme hazrlamak zorunludur. TTGV - UNDP-GEFSGP
Gemite ou kez olduu gibi, atlacak 5. klim Deiiklii Birinci Ulusal
imza ve verilecek taahhtlerin Bildirimi,2007
sonularndan etkileneceklerin haberi 6. ETKB Enerji statistikleri
olmadan yrtlen hkmet giriim- 7. TUK Haber Blteni Say :197 -13 Aral k
lerinin, sonuca ulamak ve toplumsal 2006 - Seragaz Emisyon Envanteri, 1990-
kabul iin bu kez hi ans yoktur. 2004
8. w w w . w o r l d w a t c h . o r g
Dnya, iklim deiiklikleri ve bu <http://www.worldwatch.org/>, State of the
nedenle alnacak nlemlerin ekonomik World 2008