ARSlAN KILI "Ermeni soykrm" konusunda

Aybar'n Sartre' nasl ikna etti

MEHMET PERINEK arlk arivlerinden Ermeni meselesi zerine

20 yeni belge (1914-1918)
KR SERVER AYA Ermeni meselesi nin arkasndaki gerekler
ll ll
 (Yaygn sreli)

IINDEKILER
BU SAYlDA 2
ARSLAN KILI "Ermeni soykrm" konusunda
Aybar'n Sartre' ikna etmesi 3
M. ALi AYBAR Russel Mahkemesi'nde
"Ermeni soykrm" zerine Aybar-Satre tartmas 19
MEHMET PERiNEK arlk arivlerinden
Ermeni meselesi zerine 20 yeni belge (1914-1918) 37
KR SERVER AYA "Ermeni meselesi" nin arkasndaki gerekler 57
SERVET CMERT Byk Ortadou Projesi ve Ortadou 75

NiSAN 2008 Say 219 Ayda bir ckar

SAH[B Gney Yaynclk Reklamclk Mabaaclk Organizasyon San. ve Tic. Ltd. i
SORUMLU YAZlLERi MDR Z. Ruhsar enolu
GENEL YAYlN YONETMENI Arslan Kl
SAYFA SEKRETERi Mahmut en - Mclih Yldnm
TEK NK SORUMLU Mutlu Seluk
YNETM YER Alemdar Mah. Divanyolu Cad. Erevik han No: 54/311
Sultanahmct/sanbu1
Tel: 0212 520 04 94
ABONE KOULLARI 1 Y llk: 48 YTL 6Aylk: 24 YTL
Kurumlar iin 1 Yllk: 55 YTL
Yurd Yllk: 35 EURO Yurtd Fiya: 3 EURO
Amerika ve Uzakdou: 1 Yllk: 70 $ 6 Aylk: 35 $
Yu rtii Posaccki: Mein Akta 5004277
YURTDII Ercan Bora! Frankenallc. 39 60327 Frankfurt 1 M Tel: 069/7392341
Hesap No: Konto NR: 292460200 BLZ (Banka NR): 50080000
Dresdner Bank AG Frankfurt am, MA. Frankfurt 1 M Deusthland
Mehmet Ak if Gen svire, Zrchcr Kantonalbank, Konto-NR. 1119 00 83 618
Tel ve Faks: (sv ire d lkeler ii n) 0041 44 3030 715, (svi re ii) 044 3030 7 S
LANLAR Kapak i: 750 YTL i Sayfalar: 500 YTL
BASK! Uur Mabaas
DAGlTIM Merkez Dam
e-mail: coriX9@hounail.com Web: www.ip .org,.r/cori ISSN 30 1-66687
letiim/Abone tel-faks : (0212) 251 51 22

1
TEORi Nisan 2008

bu say1da

Aybar'dan sosyalist yurtseverlik dersi ve

Mtareke istanbul'u operasyonlan
Teori'nin Nisan 2008 saysnn kapak konuswun, Trkiye ii Partisi Genel
Bakan ve Trkiye sosyalist hareketinin ant adlarndan Mehmet Ali Aybar ' n
Triye'nin solcularna verdii sosyalist yurtseverlik dersi oluturuyor. Aybar,
1967'de nl Russell Mahkemesi'nde J. P. Sartre'n "Ermeni soyknm "ndan
sz etmesi zerine, bu iddiaya kar hemen ve Sartre ' da. mahkemeyi de ikna
eden bir itirazda bulunuyor. tiraz kabul ediliyor ve bu iddia mahkeme
tutanaklanndan ve Sarte'n raporundan karlyor. Bu ol ayu hikayesini ve
Aybar'n tavrnn gerekesini kendi kaleminden okuyacaksn. Aybar'n bu
tavrnn anlamn Teori Genel Yayn Ynetmeni Arslan Kl yazd .

Dergimizi baskya hazrladmz srada Trkiye byk bir operasyonla al-

kalaml. 21 Mart Cuma gn sabaha kar yaplan ve i Partisi Genel Bakaru
Dou Perinek'i Ulusal Kanal ve Aydnlk dergisi Genel Yayn
Ynetmenlerini, Kemalist aydnlar lhan Seluk ve Prof. Dr. Kemal
Alendarolu'nu, Aydnlk yazar Adan Akfrat' ve i adam brahim Benli'yi
hedef alan bu operasyon Trkiye'nin devrimcilerine Mtareke stanbul'u
operasyonlarn hatrlatt. Hiirriyet gazetesi yazar Ylmaz zdil, 2007 ylnn
son gnlerinde yazd "Gidiat Nereye?" balkl yazsnda, bugnk gidi ter-
sine evrilmezse, 2010 ylnda Trkiye'de TV'lerden "sranbul'un A semtinde
yaplan operasyonda 10 kiilik Kemalist terr hcresi kertildi", "Ankara'da
20 kiilik Atatrk terrist yakaland" haberlerini duyacamz iddia etmiti.
21 Mart operac;yonu Ylma. zdil'i, zaman iki yl ne alarak dorulad. Ayn
gn Ali Kemal medyas bu Damar Ferit operasyonunu dnyaya. Ylmaz
zdil'in iki yl sonras iin tahmin ettii anonslarla duyuruldu. Operasyon ve
bu anonslar, zamanlama bakmndan, 22 Mart gn Trkiye'ye gelen Dick
Chaney'e armaan olarak planlannutr. Olayn bir yan budur.
Dou Perinek, Ferit ilsever, Serhan Bolluk ve Adnan Al<frat'n tutuklan-
ma gerekeleri konusunda Ali Kemal basnndan szdrlan bilgilere bakarsak,
Dou Perinek ve arkadalar Susurlukularla birlikte darbe ortam yaratmak
zere ete kurmular. Bu tutuklama ister istemez akllara Nemrut Mustafa Paa
Divanlarn getiriyor. Oradada Kuvay Milliyeciler gerekte vatansever olduk-
lan iin tutuklanyorlard; ama gerereye "ete oluturduklan" yazlyordu.
Trkiye bugn o gnk konumlara srklenn itir. Olayn dier yan da budur.
Trkiye 1922'de Damat Feritleri, Ali Kemalleri. Nemrut Mustafa Paalan
nasl tarihin plne gndermise, 2020 ' lcre varmadan bugnki
miraslarn da gnderecektir.

Gelecek sayda bulumak dilciyle ...

2
 TEORi Nisan 2008

Arslan "Ermeni soyk1r1m1"

Kth
konusunda Aybar'In
Teori Derxisi
Genel Yaym
Sartre'1 ikna etmesi
Ynermeni
Teori'nin bu saysnn kapak konusunu, Trkiye
sosyalist hareketinin nderlerinden, eski Trkiye i
Partisi Genel Bakan Mehmet Ali Aybar'n Bat merkez-
li "Ermeni soykrm" iddiasna 1960'1 yllarda verdii
cevap oluturmaktadr . iddia Aybar' m karsna,
J967'deki uluslararas Russell Mahkemesi'nde kmtr.
ddiay bu nl mahkemeye tayan da baka bir nl;
ayn zamanda Russell Mahkemesi 'nin de yesi .o Jan
Fnmsz aydn Jean Paul Sartre'dr. Ya 50'nin zerinde
olan Trkiye aydnlar bu mahkemeyi, Aybar ve
Sartre ' n Russell Mahkemesi'ndeki grevlerini, mahke-
me.nin l960'1arda AB D emperyalizmine kar
mcadelede oynad tarihi rol bilirler. Bu yazda,
bilmeyen ve unutmu olan okurlarmz iin bu konularda
bilgi verilecek ve Aybar'n 1960'lardaki cevabnn tarihi
nemi aklanacaktr.

"Soykrm" tezinin uykudan uyandrlmas tarihi

" Ermeni soykrm" iddias, Birinci Dnya Sava 'nn
sonuna doru, ngiliz ve Fransz emperyalistlerince
oiaya atld. Sava srasnda arlk RusyasJ ilc birlikte
kkrtp atee srdkleri Ermenilerin balarna gelen
felaketin ba sorumlulan olan bu devletler, hem
Ermeniler zerine olan henz sona ermemi planlannm
bir paras, hem de atee attklar bu halk elde tutmann,
onun koruyucusu roln srdrmenin yolu olarak, sava
srasnda Osmanl hkmetinin Ermeni !ere soykrm 1
uygulad iddiasn ortaya attlar.

Sonradan "Sovyetler Birlii" olarak anlacak corafya

da Ekim Devrimi'nin, Trkiye ' de Ulusal Kurtulu
Sava 'mn zaferinin kesin lemesinden sonra "Ermeni
soyknn ' ' iddias gerek emperyalistlerce, gerekse onlaru
1 "Soyk r n" szc ve kavram siyaseL li.enuriine ll. Diinya Sava'ndan

3
TEORi Nisan 2008

ibirlikisi ve oven
milliyeti Ermeni evrelerince rafa kaldrld. Daha
dorusu, iddiann sahipleri tezlerini rafa kaldrmak :orunda kaldiiar.
nk, Ermeni sorununun cereyan ettii corafyada artk iki devrimci
hkmet vard ve bu devrimci hkmetler emperyalizm odakl iddia ve
saldrlara, gerekler zemin inde ve kararl bir mcadele siyaseti izlediler.
Bu sorunun asl sulusunun emperyalistler ve Ermeni gericileri
olduunu belgeleriyle, kantlaryla ortaya koydular. zellikle Rus
devrimcileri, bu konudaki arlk belgelerini dnyaya aklayarak,
Birinci Dnya Sava 'nn emperyalist mttefikleri ngiltere. Fransa ve
arlk Rusyas nn bu konuda oynadklar uursuz rol tehir ettiler ve
onlarn sava srasndaki olaylara ilikin iddialarna ar darbeler
indirdiler. Yine her iki devrimci merkez, Trkiye'nin bu olaylardaki nes-
nel konumunun 'vatan savunmas " ve bu nedenle emperyalizm ve ibir
likilerine kar yrtt sava n da tarihsel ve siyasi bak mdan hakl,
meru bir sava olduunu cmle aleme ilan ettiler. Bu devrimci tutum ve
siyaset, gerek emperyalistlerin gerekse ibirlikilerinin gerici ve haksz
propagandalarnn pskrtlmesini ve susturulmasn salad.

"Ermeni soykrm" iddialar, l960'l yllarn ikinci yansnda,

1920'lerde yatrld uykudan uyandrlp tekrar sahneye srld.
iddiann merkezi ise, sanldnn ve Trkiye'deki Bal muhiplerince
st kapatldnn aksine, o srda bir SSCB cumhuriyeti olan
Ermenistan deil, emperyalist Bat devletleri idi . Bu yllarda zellikle
ABD, Fransa ve ngiltere'de birbiri ardndan, "Ermeni soykrm
antlar" dikme, 24 Nisan' "Ermeni soykrm gn" ilan etme,
"Ermeni soykrmn knana" bildirileri yaynlama eylemleri skn
etti . Daha da nemlisi, bu kararlan alanlar ve ..soykrm" bildirileri
yaymlayanlar, bu emperyalist devletlerin szde NGO'lar filan deil;
parlamentolan, hkmetleri, Belediye Bakanlan, Valileri, Devlet
Bakarlar (ABD), Babakanlar gibi en yksek devlet organlar ve
temsilcileri idi. Bu giriimleri 1970'lerde ASA LA ve eylemleri izledi.
Daha sonras ise biliniyor. Batl devletler parlamentolarndan ard
ardna " soykrm " kararlarnn karlmas, bu kararlard aki
"soyknm"n kapsamna Rum-Pontus, Krt, Sryani ''soyknmlan"
ile "soykrn suu"111Jn iine Ulusal Kurtulu Sava'nn eklenmesi,
tazminat ve yer yer snr dzeltme" (toprak) Lalcplcri vb vb.

sonra girdi. Sav~ yllan boyunca Nazilcrin Yahudilere ve dier baz ulusal topluluklara
uygulad byk apl ve oplu katliamlar, --soyknm olara!. adlandrld ve Birlemi~
Milletler'in 9 Aralk 948 Tarih. 260 Alll Sayl Kar.u ilc .. soykrnf kavram tanmland.
Ermenileri n Birinci Dnya Sava srasnda maruz kald ldrmlcr iin gerek o tarihlerde
gerek sava sonrasnda hu kavram kullanl myordu. Onun yerine ve o an lamda, kalian" ,
kym, 'i mhacrinlcri kullanlyordu. U luslararas evrelerde ve Bat ' daki Ermeni dias
pora~nca 'Eneni soykn m" sylemi 965 ylndan iibaren kull::u lnaya baland.

4
 TEORi Nisan 2008

..Ermeni soyknm" iddialarrum canlandrld 1960'1 yllarm

ikinci yars, Ankara ve Moskova 'nn devrimci snglerinin
dt, kardevrimin eline getikleri dnemdir. Maalesef,
Trkiye'nin emperyalizme kar savanda, 20. yzyln son
eyreindeki ve henz gidiimiz 21. yzyln bandaki en byk
gerei budur. Ankara'nn kardevrimin eline gemesi , ayn zaman-
da emperyalist saldr ve cesaretierin artmas, Sevr planlarnn tekrar
dirilmesi ve nmze konmas demektir. Ankara 'nn, 20. yzyln
banda modem Trkiy~'nin kuruluundaki en byk mttefi.kindcn ,
sosyalist Moskova'dan mahrum kalmas, Moskova'nn da
kardevrim glerinin eline gemesi, Trkiye zerindeki emperya-
list plan, abluka ve dayatmalarn daha da younlamasna yol
armtr. Bugn Trkiye ve dnyadaki birok akl banda ve kiilik
li insan, Batl emperyalistlerin Trkiye'yi itip kakmalanna, Trk
ins ann aalamalarna, Trk hkmetleri ve devleti zerindeki
amir tavrlarna bakarak, " Atatrk zamannda bunlar hi olabilir
miydi?" diye hayflamyorlar. ABD'nin (ve yer yer de kuyruuna
takt emperyalist mttefiklerinin) dnya apndaki pervaszlna,
dnyann geri kalann hie sayan kabadaylna ve kendi
lkelerindeki dahil, dnya emekilerine ve ezilen uluslarna reva
grd muamelelere bakarak, "Devrimci Sovyetler Birlii 'nin
dnyada kapitalist-emperyalizm canavarm dizginledii, onu 'ter-
biye' ederek ' sosyal kapitalizm 'e dnmesine yol at dnem-
lerde bunlar yaanabilir miydi?" diye hakl olarak zlyorlar. Evet,
Ankara ve Moskova devrim merkeziyken ne Trkiye ne de dnya
bugn yaanan emperyalist saldrganlklar yaard : kapitalist-
emperyalizmin 20. yzyln banda paralanp atlan dnyann tek
egemeni olma plan tekrar diriltilebilirdi.

Russel uluslararas mahkemesinde Aybar'n nne kan

"soykrm" sulamas

Yukarda , 1920'1erde Ankara ve Moskova tarafndan tarihin

plne gnderilen ''Ermeni soykrm" emperyalist tezinin,
1960 ' 1arda Batllarca plkten karlarak tekrar sahneye
srldni.i syledik. ABD'de (Sanfransisko'da), Fransa'da (Paris 'te,
Marsilya'da) ..Ermeni soykrm ant" dikme2 , "'Ermeni soykrm'n
tanma ve knama' ' giriimleri bu yllarda balad. 1967'de, ABD' nin
Vetam 'da iledii sava sularn saptamak zere dnyann ilerici,

2 4 Haziran 1968'de Trkiye'nin Paris Bykeliliine atanan Hasan Esat I k'n grev i
srasnd~ki ba'il ca uralanndan
birini, Fransz hkmet ve yerel nakanlarn n huyllarda
deprcni olan"Emeni soykrm " o::zini savunma ve uluslararas plrafomlara tama

5
TEORi Nisan 2008

anemperyalist, sosyalist aydnlanm;a kumlan Russel Mahkemesi'ni;n

nne "Ermeni soykrm" iddias getirildi.
Ru~sel Mahkemesi hakknda aada d.aha ayrntl bilgi
vereceiz. Konu Russel Mahkemesi'ne, mahkemenin dnya apnda
tannm~ ve saygn yelerinden FransLZ filozofu Jean-Paul Sarrre
tarafndan getirilniti. Sartre, bileimi , yapt i~ ve ald kararlar
bakmndan daha sonra kendi kadar nlenen ve saygnlk kazanan bu
mahl>.emede greve .arldnda, eline szde ilerici baz Fransz
aydnlarnca tutu~turulan bu iddiay mahkemeye sttndu~u
"Soykrm" bildirisine koymu ; ama , yine mahkeme y ~si ve
Trkiye ii Partisi Genel Bakan Mehmet Ali Aybar'n bu konuda
mahkeme yelerini ve bizzat Sartre' aydnlatan bilgilendintresinden
ve bu gerici teze sert bir ekilde, kar Jkmasmdan onra, bu iddiay
savunmaktan vazgemiti. Bu konuda da aada daha aynntl bilgi
s unacaz. Bu olay burada anmamzn nedeni, "Ermeni soyknn"
iddiasnn tekrar BatiLla:ca ve 1960 '1 arn ikinci yarsnda
canlandnldn gstermek iindir.

ABD'nin Vietnam sava ve yenilgisi

Russel Mahkemesi 'ne gemeden rtce, okuyuculannuza bu mahke-
menin kurulmasmaneden olan, bugn artk ortalanla 50 yllk bir tarih
olmu ABD'nin Vietnam Sav a hakknda ksa bir bilgi sunaoaz.

Vietnam, bir Gneydou Asya lke~idir. Gneydou Asya'nn in

Hindi blgesi lkelerinden biridir ( dierleri Kamb.ya ve Laos).
l850 ' lerin banda in Hindi' ne Huistiyan misyonerlerle giren
Fransa, 188'lerd.~ tm blgenin s.mrge1etirilmesini tamamlad.
Smrge egeienliinin kurulmas, kk byk saY,sz direniin ok
vahi ve kanl y.ntemlerle bastrlmas sonucu gerekle tirildi.
Direniler ve gittike daha da sertlemi bas ttma hareketleri ,
Fransa'nn 1954'teki yenilgisine kadar srd.

Direnie.1930'lara kadar feodal ve burjuva yurtsever gler nefet-

lik etti. 3 ubat 1930'da Ho i Minh'ln3 nderlik ettigi bir grup
Vietnaml sosyalist tarafndan kurulan Vietnam Komnist Partis i,
giriimlcrine kar mcadele oluturmumr. Dileri Bakal"n yc-i~irdii bu deerli
(jiplnat, ayd ve .dcv.lel adam. l973' te Marsi lya'a< "Emieni Soykrn An"" n
a-lmasn diplomatik giJiinlckleyeneyice. Framz hkmet ini prqresto ederek P<ris
e'li lii gnfvini brakp Fransa:" y rcrk etmi ve Ankara' ya dnmtr. Hasan f.. Ik 1973 ve
1977 sc~i;nkrl:de CHP' den milletvekili (Bursa) seilerek 1974 ve 1977'dc J...urular Ecc\-il
hiikmederinde MSB grev inde bulunmu~tur.
3 1-lo i Mil: Vicn;m ul u~aJ kurtulu harel;eti ve devriminin nderi. Vi~rriam Demokni-..
Cumhuriyeti'nin kwucusu (2 Eyliil 1945) ve ilk Ba~ bakn:n. 1890"da Vicmant"n de:vrimci
gelenei ite nHi NglcAn ilimi~ dodu.

6
 TEORi Nisan 2008

1931 'de, Bindiini blgesindeki sosyalistlerin birliini salamak

zere, Haziran 1929'da kurulmu bulunan in I-Iindi Komnist
Partisi 'ne katld.
HKP, ksa srede in Hindi yanmadasndaki btn sosyalist ve
yurtsever gleri birletirmeyi baararak direniin nderliini yap-
maya balad .
kinci Dnya Sava 'nn banda blge Japonlar tarafndan igal
edildi ve Bindiini yanmadas sava boyunca Japon egemenliinde
kald. Balangta Japonya 'nn in' e saldrsn, ''in' deki devrimci
gelimenin in H indi' ne sramasn engelleyecei" hesabyla
destekleyen Fransa, Hitler' e teslim olmasndan ( 18 Haziran 1940)
yirmi drr saat sonra, Vietnam'da Japonya'nn ltimatomuyla
karlat. Vichy hkmeti ltimatomu kabul ederek Japonya ile
anlat. Vietnam'daki Fransz Genel Valisi ile Japon askeri yetkilisi
tarafndan 30 Austos 1940'ta imzalanan anlamaya gre, Fransa
Japonya 'nn blgedeki egemenliini kabul ediyordu; Japonya ise,
Fransa 'nn in Hi ndi 'nde ki "ncelikli haklarna" dokunmayacakt.
Vietnam 'daki Fransz askeri gc Hanoi, Hayfong gibi belli merkez-
lerdeki garnizonlarda toplanacak ve zorunlu bir durum olmadka
buralardan dar kmayacakt.
in Hindi Komnist Partisi, balangtan beri uygulad geni
cephe siyasetini dnya sava yllarnda daha da gelitirerek, hem
Japon igaline hem de Fransz smrgeci varlna kar geni bir
direni cephesi rgtledi. Mays 1941 'de, Vietnan1 kururulu mcade-
lesine damgasn vuracak ve o gne kadarki en geni ve birleik cephe
rgt olacak olan ''Vietnam'n Bamszl in Devrimci Cephe"
(Viet Minh) rgtn kurdu. 11 Kasm 1945'te ise, HKP, "Viet
Minh'in ulusun tm yurtsever ve bamszlk glerini kapsaya-
bilmesi iin" kendisini feshetti ve Vi et Min h' e katld. Parti, 1951 'de
(1 1- 19 ubat) gerekletirdii bir kongreyle tekrar bamsz olarak
rgtlendi ve adn Vietnam e Partisi olarak deitirdi .
Babas, kendisini eiterek yoksul kylliikre andaril ie yiikselmi. ama aleii bir yurL~ev
cr olduu iin de devlet hizmetJeindcn kovulmu bir Orta Vietnanl yd. Ho i Mi nh. nce
kolej, sonra da denizcilik eitimini yarda brakp Fransz gemilcrinde uiyfalk yaparken .
Fransa. ingiltere. Belika, Hollanda, Almanya, talya v~ ABD' yi dolat. l9 14'te bir otelin
at yana olarak ycrleii Londra'da sosyalist fikirlerle tan~t. Smrgccilik kar Hintli
ve iniiieric iliki kurdu. !91 7'de, Birinci. Dnya Sava boyunca yz binden fazla
Vietnam l nn ii ve a~ker olarak opland Paris'e yerleti. Burada. Fransz Sosyalist
Partisi ' nin smrgecilie kar mcadele blmnde ve anti -$mrgeci bir hareket
gc!itinnck zere Vietnan!lar arasnda alt. Bu alnalar sras nda. yllardr a~d ve
giuikc uerinleen yurtseverlik duygusunun bir ifadesi olarak 'Y urtsever Nguye (Nguye
Al Quo)" takna adn kullanmaya b'~lad. l'.i20 'de, FSP'nin Fransa Koniinisl Partisi'ne

7
TEORi Nisan 2008

Sava bittiinde, yenilen Japonya 'nn ekildii blgeye tekrar

dnen (1945) Fransa, Viet Mi nh 'in byk direniiyle karlat.
Japonya 1945'te geri ekilirken blgeyi ''bamsz" devlete
(Vietnam, Kamboya, Laos) bld ve sava yllannda kendisine
boyun emi "in Hindi imparatoru" Bao Dai'yc Vietnam'n
bamszln ilan ettirdi.

Viet Minh 1941-45 arasnda Japon igaline kar yrtt

mcadele iinde byd ve glendi. Vietnam halknn lke apndaki
tek temsilcisi haline geldi. 4 Haziran 1945 'te, lkedeki btn germa
gruplann birletirerek Vietnam Ulusal Kurtulu Ordusu'nu kurdu. ki
ay sonra, Japonlarn ekilmesi ve Fransa'nn tekrar gelmesi arasndaki
boluktan da yararlanarak lke apnda "Austos Ayaklanmas"m
dzenledi ve Japonlarn geri ekilirken kurduklan kukla ynetimi
devirerek iktidar ald. 2 Eyll 1945'te, bakenti Hanoi olan Vietnam
Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluu btn dnyaya duyuruldu.
Ynetirnin btn yurtsever glerin katlaca serbest bir seimle
belirlenmesine kadar, Ho i Minh bakanlnda bir geici hkmet
kuruldu. Fakat Fransa, in ilindi'ndeki Franszlarn "hayatn ve hak-
larn korumak" gerekesiyle ve ABD'nin de destei ile 25 Eyll'de
lkenin gneyine ve Saygon'a yeni askeri kuvvetler kard. Askeri
gcn gittike artrarak lkenin gneyinde bir egemenlik alan
yaratt ve egemenlik alannda Japon igal ynetiminin "imaparator"u
Bao Dai'yi tekrar "tahta'' getirdi . 1946'da Vietnam Demokratik
Cumhuriyeti ile smrgeci Fransz gleri arasndaki sava yeriden
balad. Sekiz yl sren ve gittike iddetlerren bu savata, Vietnam
Halk Kurtulu Ordusu 7 Mays l954'te Fransa'nn in Hindi'ndeki en
byk garnizonunun bulunduu Dien Bien Fu 'yu ele geirdi ve
Fransz garnizonunu datt. Ar yenilgiye urayan Fransa, ABD ve .
ingiltere'ye bavurarak, "Kore ve in Hindi savaarna bir zm
bulmak zere" 18 ubat l954'te Berlin 'de toplanan Drtler
dnmesinin ve Komincrn'e katlmasnn karara baland Tours Kongresi'ne "in Hindi
dclcgcsi olarak arld. Kongrede Komnist Parti'ye dnme ve Kominem'e katlma
ynnde oy kulland ve FKP'nin kurucu lar arasnda yer ald. 1924 'te Koninern'in V.
Kongresi'ne katlmak zere Moskovaya gitti ve bu kongreden sorra artk siyasi
almalarm tmyle Vicuan ve Konintern delegesi olarak in zerinde younlatrd. Ho
i Minl"in ve Vietnam ii Partisi' nin siyasi izgisi ve devrimci prati~i. dnyann e;:ilen
lkelerinde sosyalist encma.~yonalianlc sosyalis yurtseverlii birlctinncnin tipik ve
baarl rneklerinden biridir. 1959da yazd seni Leninizm c Gtren Yol" adl
makalesinde. kendisini so~yal ir.ne gtren eyin. "gl yurtseverlik"' duygusu ilc dnsel
olarak yurtscvcrlikc derinleme"" olduunu belinmi ve cklcmii: "Smrge lkeler iin
gerekten yeni bir a aan Lenin olmutur: 2 Eyll 1969'da Vietnanllann Ho amca"s.
Aydnlatan 1 Bilge adam'", Vietnam Sava 'nn en youn oldou dnemde. kuzeydeki
Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'nin Babakan olarak ld. 1968"in dnya apndaki
byk devrimci kabarnasnn balca sloganlanndan biri, Ho! lo! llo i Minh! Bir ki ii~~!
Daha fazla Vietn:u !"d.

8
 TEORi Nisan 2008

Konferans'nu (Sovyetler Birlii. ABD, ngiltere, Fransa), ilgili dier

taratlarn da katlmyla
tekrar ve hemen toplanmasm ve "Bar
Grmeleri"ne balamlmasn talep etti. Drtler Konferans ilk
toplantsnda belidedii 26 Nisan tarihli ve Cenevre'de yaplan ikinci
.oplantslnda da bir ilerleme sa!ayamamt. 8 Mays 1954 'te
Cenevre'de toplanan Bar Konferanna Fransa ve Vietnam
Demokratik Cumhuriyeti temsilcilerinin yan sua ABD, ngiltere,
SSCB , in Halk Cumhuriyeti, Ka:p.boya, Laos ve Bao Dainin
"Vietnam Devleti temsilcileri de katld. Konferansta u noktalarda
anlamaya varld: 1) Vietnam, 17. paralel izgisi snr kabul edilerek
imdilik ibye b1necekti. Kuzeydeki Vietnam Demokratik
Cumhuriyeti'ne karlk gneyde, smrgecilerin kendi aralarnda
"gece kulb imparatoru" diye alayla andkiar Bao Dai'nin "impara-
tor" (devlet bakan), ABD'-de yaayan ve apar topar Vietnama
gtrlen Ngo Dinh Diem'in hkmet bakan o!aca4 "Vietnam
Devleti" olacakt. 2) Ancak en ge iki yl iinde ( l956'ya kadar) lke
apnda serbest seim yaplarak hkmet seimle belirknec.ek ve
seilen hkmet lkeyi birletirecekti. 3) Fransa en ksa srede askeri
birliklerini Vietnam' dan ekecek, fakat iki blgeden hibiri ne. ulus-
lararas bir ittifak yapacak. ne de dandan askeri yardm alacakt.
"Cenevre Konferans Kararlan"nda Kamboya ve Laos 'un
bamszl da kabul edildi. Fnms.a bu lkeleri de ''Hindiini
Konfederasyonu" altnda smrge egemenlii altnda tuttnay.a
alyordu.
4 Diemin ABD'den alnp para~Ue Viemam'm tepesine indirilmesi. bugnk "Kawi
modeli."nin ilk uygulama~dr. Bi lindii gibi. ABD'nin Afganistan' i~gali ncesinde
ABD'de lkantac lk yapan ve CIA'ya alanH-amir Karzai. igal in tamaml anma~mdar
hemen sonra ABD'den get;rilip Afganistan'n tepesine oturuldu. Diem bu modelin ilk
reidir. 17. }:Uzylda Kaol i klii benimseyen ilk ku~ak Viemanllarda soylu bir ;ilen in
olu olan Diem, 930'Iu yllarda Bao D.inin ii leri Bak;:nl'u yapu. Ancak 193S' de
Frnsz Smrge Valisi ile bir. kcnuda anla~naz!a dnce. bakanlktan a~nlrnak:r.onmda
kald. !945'tc Vietnam Deno~a:iR Cuniluriycti'nin kmulma~ iizcic, bir yandan Ho j
Minh Kaoliklerin de-stein i almak iin kentiisi m:: VDC hkmetinde bak<ulk teklif ederken.
d ier yatian da tekrar. VDC'yc se;cnek yaratn~ ya alan ~mrgecilcrin arad adam
oldu. Ho i Minh'in teklifini reddedip smlirgccilcrlc pazarla onruoca, Viet Minh kuvvet
lerince nce tutukland. daha sonra smlirgecilc:rc almayaca sz alnarak serbe8t
brakld. Serbest kalr kalmaz Yiem.am dan : aarak ABD'ye sgnd. 1954'te ABD
trafmdm, Ceev:e Konfer:ns ile ikiye hlncn Viemamn gneyindeki i~birli.kt;i
hkmete Ba.~bakan.o'l.a.rak 'atand'_ Grevine'' balar ba~lamaz, ABD'nil' youn maddi .
askeri ve eitim dest~i ile.Gney Vietnam'da ynrtsevcrlcre ve kuzeyde VDCye kar
hyk bir polis ve ordu rgtleme iine giriti. C!A ve Amerik:u ordusunun dn dorudan
kauld, aral.k~;: ve. en k}~C ynerlerlc srdtiiilen ''bastrma" ve p.asifi k.a sy,m"
sava nda 1m Grcy Vicuam hapishaneye evirdi. Kendisinin ve ernin ailesinden oluan
ve boylu boyunca yolsuzlua. hrs.Ja .batm bir hanedan )'crini k.rnasna, Karolikler
dtndaki din ve mezhep mesuplan. zellikl.e Budistler zerinde de yogun bask uyg.ula
masna, kukla polis rejimine muhalif her hareketi 'komiinis ehlik:'' sayarak ezmeye
k<llkmsma ramen ABl) 1963'e kadar Di em 'i c.kscklcdi. 963 )''azuda!1i Budis rahipler

9
 TEORi Nisan 2008

ABD ile Bao Dai'nin "Vietnam Devleti'. Cenevre Konferans

kararlarn imzalamadlar. Kararlar imzalamak. en bata, Vietnam
Demokratik Cumhuriyeti'nin uluslarara s meruiyetini tanmak
anlamna geliyordu. Ayrca, kararlardaki "iki yl iinde serbest seim"
maddesi de ABD'nin houna gitmemiti. ki yl sonra da olsa ,
Hindistan, Polonya ve Kanada temsilcilerinden oluacak bir ulus-
lararas heyet denetimjude gerekletirilmesi ngrlen bir seime, o
srada hararetle izledii 'komnizmi snrlama ve kuatma" siyaseti
bakmndan en kk bir gven duymuyordu. Bu siyasetin gerei
olarak zaten son iki yldr Fransa'nn Vietnam'daki savann fnans
mann tamamn stlenmiti ve o gnlerde de harl harl .. Gneydou
Asya NATO'su" diyebileceimiz SEATO'nun kuruluu iin
alyordu.

Cenevre Konferans kararlarn imzalamayan, ama ''anlamalar

tehlikeye drecek g tehdidi ve kullanmndan kanaca" sz
veren ABD, bu sznde bir saniye olsun durmad. Cenevre
Konferans ' ndan hemen sonra Manila'da (Filipinler) kurulduu ilan
edilen SEATO (Gneydou Asya ttifak rgt) Arlamas'na5, ayn
gn ek bir protokolle, "in Hindi blgesinin SEATO'nun koruyucu-
Luu altnda olduu" maddesini koydurdu. Bylece ABD bu blgede
Fransa'nn yerini alacan resmen ilan etti ve ksa sre sonra da,
"'Hr' Vietnam Hkmeti'ne yardm" ad altnda gneydeki ibirliki
yn e ti me maddi ve askeri yardm, (silah, tehizat) ve "askeri
danman" gndermeye balayarak Vien1an'a fiilen de "ayakbast".

Diem, 1955 'tc bir askeri darbe yaparak, nce "gece kulb impara-
toru"nu bandan atp "Vietnam Cunhuri yeti"ni kurduunu ve ken-
protestosunu her zamanki senlii ile ezmeye kalknca. 30 Sudisrahip ard ardna kendini
yakarak. iilke apnda ok daha byk protesto dalgasnn ykselmesine neden oldular. Diem
bylece an derecede ypranp tecrit olunca, ABD "a deitirmeye.. kar:.r verdi ve CIA
trufndan dzenlenen hir darbeyle devrildi. Darbeyi rcndiinde. !\BD elisine telefon
ederek grevinden kendi isteiyle ayr lacan aklamaya hazr olduunu . ama bunun
karlnda cannn bu~lanmasnt istedi. Oysa, ABD.nin ve darbe yaptrd generallerin, o
gne kadar yap l an btn ktlkleri Diem in s rtna ykank hatkn k;r~sna 'yeni" ve
"temiz' bir elbiseyle kmaya ihtiyalan vard. Bu nedenle, dne kadar her gn birlikte
olduklar ABD elisinin buz gibi tavr karsnda o gne kadar yapt hizmetleri laurlaup
yalvanasna ramen. darbeyi yapan Amcrikan yeni gzdesi genemiler tarafndan
ldriilmckcn t..urulamad. ABD. yprand i~ in ant.. "kullanlamnz hale gelen nan
"dclie sprd".
5 SEATO: Bireit .. Gneydou Asya NA 1r, .. . olan SF.ATO. ABD nclnde ve ABD.
An.sralya, Yeni Zelanda. Pakistan. Filipinkr. Taylad. ingiltere. Fnnsann kailmyla.
Eyll 19S4'te Manila'da imzalanan bir anlamayla kuruldu. O gnk ABD Dileri Bakan
John Foster Du lle.~ . kurulu inmlannn at lmasndan sonra verdii denete. SEATonun
Gneydou Asya'ya ilikin o gtinkii ilevini ~yle aklyordu: S.CATO' nun birincil amac .
Bakannw H indiini 'ye nlldahale etme konusunda meru yetk i sul<masdr''. SEATO,
1975'c ABD'nin in Hind i 'nden kovijlmasndan lcrcn sonra. 1976 'la dald.

10
 TEORi Nisan 2008

disini cumhurbakan ilan etti. Ardndan, Cenevre Konferansnda

kararlatrlanseimin "Vietnam Cumhuriyeti 'nde yaplmayacan"
ve "Vietnam Cumhuriyeti'nin kuzeydeki kzl tehlikeye kar ABD ve
SEATO'nun yardmyla 'hr dnya'nn savan yrtcccini"
aklad. ABD patentli darbenin asl amac, Cenevre'de kararlatrlan
seim koulunu bir oldubittiyle iptal etmek ve kuzeydeki Hanoi
merkezli devrimci hkmete kar ABD'nin istedii sava balatarak
lkenin birlemesini nlenekli.
Vietnam Demokr~tlk Cumhuriyet'i, Cenevre Anlamas'nda kabul
edilen ve o gne kadar kendisinin uyduu atekesin ABD tarafndan
tek tarafl olarak bozulduunu, s~imlerin iptal edilmesiyle Cenevre
kararlarnn ABD ve kuklas D.iem ynetimi tarafndan pe atldn
ve SEATO'nun kuruluunun ABD'nin Vietnam 'a sava ilan
olduunu belirterek "Savaa kar sava" karar ald. Bylece
ABD'nin "Vietnam Sava" balad.
Sava nce Diem'in kuvvetleri zerinden yrtmeye alan ABD,
Diem'e bir yandan silah, mhimmat, tehizat aktrken , dier yandan
da ona bal byk ve gl bir ordu ve polis gc ya-atmak zere
kollan svad. 1956'da Gney Vietnam'daki ABD'li askeri danman
ve eitmen says bine yaklamt. Bu sayya, istihbarat, sorgulama,
kontrgerilla eitimi veren CIA etenanlar dahil deildi. Vietnam
Demokratik Cumhuriyeti gleri ile Gney'deki devrinci ve yurtse-
ver gler ABD'ye anlad dilden kar lk verince, ABD bir yandan
savan apn ve younluunu hzla artrrken, dier yandan da
savan iine dorudan kendi kuvvetleriyle girmeye balad. 1960
ylnda "askeri daurnan" saysn binin zerine karan ABD, artk
Vietnan'a dorudan savaa katlacak askeri birlikler sevkine de
balamt. 1963 'te Vietnam 'daki ABD askeri says 17 OOO'e kt.
Bu say , 1964 'te 50 bine., 1965 Maysnda 80 bine, Haziranda 200
bine, 1966'da 300 bin'e, 1967'de 500 bine, 1968'de 550 bine kt.
ABD, 17 milyonluk bu .kk Asya lkesine yen ildiini anlaynca
kuvvetlerini kademeli olarak ekmeye balad 1972 y1hnda
Vietnam'da 750 bin kijlik bir askeri g bulunduruyordu.
ABD 1955'ten 1965' kadar 10 y1l iinde sadece savan apn ve
iddetini byk bir hzla bytmekle kalmad. Savata acmasz
zulm ve ikence yntemlerine bavurnaktan, yak c , houcu,
zehirleyiGi, ldrtc kimyasal ve biyolojik silahlar kullanmaktan da
ekinmedi.
Portakal gaz, napalm, fosfor bombas, misket bombas, fosgen,
hardal gaz, sinir gaz adlaryla amlan kimyasal ve biyolojik silahlar

11
TEORi Nisan 2008

snrsz ekilde kulland. Bu konuda hukuki, ahlaki, dini vb hibir

sava kuralna uymad. Okullar , hastanelcri. tapnaklan bombalad;
kyleri, ehirleri iindeki insan ve hayvanlarla, evresindeki orman-
larla birlikte yakp ykt. Sulan, ekili arazileri zehirledi. Kara, deniz ve
nehir ulam yollarn maynlad. CIA ve Pentagon tm Vietnam ',
gelitirdikleri ikence ve psikolojik sava tekniklerinin, bombalarn,
kimyasal silahlarn deneme alanna evirdi. Daha sonra her biri dnya
ikence teknikleri "hazinesi"ne birer katk olacak olan "kurbanlarn
helikopter ve uaktan atma", 'diri diri yakma", "lam ukuruna
gmme", "armha germe", tropikal scaklarda metal "'kaplan kafes-
leri'ne kapatma", uykusuz ve a brakma, "psikotropik ilalarla beyin
ykama" ve "insan zihnini kontrol etme" gibi saysz ikence 'yeni-
lik"lerini CIA Vietnam'da gelitirdi . 1966'ya gelindiinde, ABD'nin
Vietnam 'da uygulad zulm ve vahete kar dnyann her yerinden
protestolar ykselmeye balad. te ksaca ''Russel Mahkemesi" diye
anlan "Uluslararas Sava Sular Mahkemesi", 13 Kasm 1966'da,
'"ABD'nin Vietnam 'da iledii sava sularn aratrmak ve dnya
kamuoyuna duyurmak", dnyadaki barsever, zulme ve hakszla
kar btn gleri saldrgan ve haksz ABD 'ye kar kmaya ve
Vietnam halkn desteklemeye armak" amacyla, ABD dahil, dnya
kanuoyw1dan ykselen tepkilerin bir paras olarak kuruldu.

Vietnam Sava 'nn seyri daha sonra yle geliti: Diem'i deviren
generallerin lideri Dong Van Minh, onun yaptklarmdan ve bana
gelenlerden ders kararak ABD'ye kar bir para mesafeli bir grn-
t verneye kalknca, Ocak 1964'te yeni bir darbeyle devrilmekten
kurtulamad. Dong Yan Minh'i deviren Nguyen Khan ise, ABD
bakmndan, "bastrma" ve "temizleme" hareketlerinde "beceriksiz"
kt. Bu yzden, Haziran 1965'te ban Nguyen Kao Kiy ve Nguyen
Van Tiy ikilisinin ektii kiilik bir cunta tarafndan dzenlenen
bir darbeyle devrildi . Darbeciler Gney Vietnam ' nce cuntann
'gl adam" N. Van Tiy bakanlnda kurduklar bir "Ulusal
Konsey"le ynettiler. 1967'de Van Tiy devlet bakanln tek bana
sttendi ve 1975 Nisan'nda ABD ile birlikte yenilip Tayvan 'a
kancaya kadar Gney Vietnam kukla ynetiminin banda kald.

20 Aralk l960'ta, ABD tarafndan fiili bir ekilde igal edilmekte

olan Gney Vietnam'daki mcadeleyi yrtmek zere, Gneyli
devrimci ve yurtseverlerce "Vietnam Ulusal Kurtulu Cephesi'' kurul-
du. Cephe ve askeri rgt Vietkong ksa srede sava btn Gney
Vietnam'a yayd , ABD ve kukla ynetim glerine ar darbeler indir-
di. ABD, ulusal kuvvetlerin her baansndan sonra Vietnam'daki
askeri ynan artrd. 1963 ylnda 1.7 bine ula~an Vietnam'daki

12
 TEORi Nisan 2008

ABD askeri gucu l964'te 50 -bine kt. 1962'de Kennedy,

Vietnam'daki ABD askerlerinin Vietkong'a kar napaln ve bitki yok
edici portakal gaz kullanmasna ve VDC'nin havadan bombalan-
masna izin verdi. 1964'ten sonra ise, ABD, 1973 'teki ekiliine kadar
Vietnam'daki askeri varlm ve savan apn hzla trmandrd.
970'te sava tm in Hindi'ne yayarak Kamboya ve Laos'a da
girdi. Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'ne, Gneyli devrimcilere,
Kamboyal ve Laoslu yurtsevedere kar en ar silahlar, en vahi
yntemleri kulland. Bu konuda, uluslararas sava hukukunun ve
anlamalarn ya<;aklar dahil hibir snrlamaya uymad. Fakat sonucu
deitiremedi ve yenildi . Hem de, Amerikan toplumu, Amerikan
ordusu ve siyaseti zerindeki etkileri, "Vietnam sendromu", 'Vietnam
bozgunu" gibi adlar verilen oku yllardr sren bir hezimete urad.
1968'de baatlp ABD'nin "kazanma" midi iyice snnceye kadar
kesintilerle sren Paris Bar Grmeleri, 23 Ocak 1973 'te atekes
anlamasyla sonuland ve ABD Vietnam'daki savan taraf olmak-
tan resmen kt. Fakat, byk blmn ekmesine ramen
Vietnam'daki askeri varlna son vermedi. 1974'n sonuna kadar
YDC'yi havadan bombalamaya devam etti.
ABD, 18 Nisan 1975'te asker sivil btn Amerikallarn Vietnam,
Kamboya ve Laos'tan aynimalanna karar verdi. ABD ve ibirliki
lerinin Vietnam' dan kalar btn dnyada ibretle izlendi. Ulusal
Kurtulu kuvvetleri Gney Vietnam ehirlerini tahminierin de
tesinde bir hzla ve ard ardna kurtardka, nlerinden kaan
ABD'lilerin ve ibirlikiterin panii ibretle izlendi. Ka yollar ve
aralarn kullannada birbirlerinin boazna sarlmalan ve boaltma
helikopterlerinin uzattt iple yukar ekilen Amerikan askerlerinin,
arkalarndan ayn ipe tutunmaya alan ibirlikiterin kafalarna
postallarn indirmeleri ibretle izlendi.

30 Nisan gn ( 1975) Ulusal Kwtulu kuvvetleri Saygon'a girdi.

ABD, arkasnda 83 bin sakat, 8 bin felli, 30 bin kr, lO bin sar, 13
milyon 457 bin l, yzbinlerce yaral, maynlarla, napalmla, portakal
gaz ve dier zehirli kimyasal maddelerle harabedilmi topraklar, kent
enkazlar brakarak kat Vietnam'da, tarihinin en byk yenilgisine
urad. 1 Mays 197 5 'te Vietnam Sava sona erdi.

ABD 1963-1975 yllan arasnda Vietnam, Laos ve Kamboya 'ya

zerine 8 milyon ton bomba att. Bunun 7 milyon tonunu Vietmn 'da
kulland. Bu rakam, ikinc Dnya Sava 'nda ngiltere zerine arlan
bombalarn 80 katdr. Hiroima ve Nagazaki 'ye atlan atom
bombasnn 300 tanesine eittir. Bombalar Vietnan1 zerinde 20 mil

13
TEORi Nisan 2008

yon kratcr izi brakt ve lkenin corafyas kuaklar boyu zerinde

hibir ey bitmeyecek olan bir "ay yzeyi" durumuna geldi.
Kullanlan napalm ve yakc, boucu dier kimyasal maddelerin 400
bin ton; ormanlar yaprakszlatran, rnleri, tarlalan, baleleri ve
bitki rtsn yok eden portakal gaz ve dier zehirli kimyasaliann 18
milyon galon (yaklak 70 bin metrekp) olduu tahmin ediliyor.
1985 'te, Vietnam' n topraklannn te birinin hala tarmsal amalar
iin kullanlamayacak lde zehirli olduu akland. Kullanlan
zehirli kimyasal maddeler ayn zamanda yzbinlerce sakat douma ve
kanser vakasna yol at ve halen de amaya devam ediyor. ABD
tekelci bujuvazisinin yayn organlanndan Wall Street Journal' da
1997'de yaymlanan bir haberde, ABD'nin kulland zehirli kimyasal
maddeler nedeniyle en az 500 bin ocuun sakat olarak dnyaya
gelmi olduu yazld. Dahas, Amerikan terristlerinin geride
brakt naynlar, misket bombalar ve dier patlayc maddeler,
1975'ten bu yana onbinlerce insamn lmne, yzbinlercesinin
yaralanmasna, sakatlanmasna yol at.

Russel Mahkemesi ve TiP Genel Bakan Aybar'n

mahkeme yelii
Genellikle 'Russell Mahkemesi" adyla an l an "Uluslararas Sava
Sular Mahkemesi", nl ngiliz filozofu ve matematikisi Bertrand
Russell'in Eyll 1966'da yapt ar ile 13- 15 Kasm l966'da
Lordra'da toplanan ve mesleklerinde dnya apnda ne sahip olan 15
bilim insan, hukuku, edebiyat, siyaseti, sendikact, gazeteci
tarafndan kuruldu. Russeli'in belirledii bu 15 kurucu, ilk toplantda
6 yeni ye daha belirleyerek, mahkemenin savc Ve yarg heyetini
21 'e kard. Mahkemenin amac, Russell'in ifadesiyle, "ABD'nin
Vietnam' da iledii sava sularn belirlemek, insanolunun bu
korkun sularn tankln stlenmesini salamak ve insanl
Vietnam'da adaletin safnda birle~tirmek"ti. Mahkemenin 21 yesin-
den biri de, Russell'in 15 kiilik ilk ar listesinde de yer alan
Trkiye sosyalist hareketinin nderlerinden, Trkiye i Partisi 'nin
Genel Bakan Mehmet Ali Aybar'd. 21 kiilik Russell Mahkemesi
u adlardan oluuyordu:

- Bertrand Russell (Onurseli Bakan 1Filozof ve Matenatiki 1ngiliz)

- Jean Paul SartTe (Mahkeme Bakan 1Filozof ve Edebiyat 1Fransz)
- Vladimir Dedijer (Mahkeme Oturum Bakan 1 Hukuk doktoru ve
Tarihi 1Yugoslav)
- Laurent Schwartz (Mahkeme Oturum Bakan 1 Matematik

14
 TEORi Nisan 2008

Profesr 1Fransz)
- Mehmet Ali Aybar (Devletler Hukuku Docnti 1 Trkiye i
Partisi Genel Bakan ve stanbul Milletvekili 1Trk)
- Wolfgang Abendortth (Hukuk doktoru ve Siyaset Bilimi
Profesr 1 Alman)
- Isaac Deutscher (Tarihi 1ngiliz)
- Simone de Beauvoir (Yazar 1 Fransz)
- Mahmud Ali Kasuri (Pakistan Yargtay' Avukat 1 Pakistan
Ulusal Meclisi Milletvekili 1Pakistan l)
- Gunthcr Anders(Yazar ve Filozof!Alman)
-James Baldwin(Romanc ve Denemecil Amerikal, .siyah)
- Lelio Basso (Roma niversitesi'nde Sosyoloji Profesr 1
yfilletvekili ve talyan Parlamentosu Uluslararas likiler Komisyonu
yesi 1talyan Sosyalist Birlik Partisi Genel Bakan 1talyan)
- Kinju Morikawa (Avukat 1 Japonya Yurttalk Haklar Birlii
Bakan Yardmcs 1Japon)
- Lazaro Cardenas (Me~sika eski Cumhurbakan 1 Meksikal)
- Stokley Carrnichael (Amerikan Yurttalk Haklar Bakan)
- Lawrence Daly (Byk Britanya Ulusal Madenciler Sendi kas
Genel Sekreteri 1ngiliz)
- Dave Dellinger (Liberation Gazetesi Bayazar, Paris 5. Cadele
Gsteri Komitesi Bakan 1 Amerikan Barsever Hareketi yesi 1
Amerikal)
- Shoichi Sakata (Nagoya niversitesi Fizik Profesr 1Japon)
- Melba Hernandez (Dnya Bar Konseyi yesi 1Kbal)
- Peter Weiss (Oyun Yazar 1 sveli)
- Amado V. Hernandez (air 1 Filipinler Ulusal Yazarlar rgt
Bakan 1Filipinler Demokratik i Partisi Bakan 1Filipin)
-Cari Oglesby (Yazar 1 Amerkial)
Mahkemenin bakanlklarna Russell, Sartre, Dedijer ve Schvvartz
seildi. Mahkeme almalarna 2 Mays 967' de Stockholm' de
yapt ilk oturunla balad. Aybar bu oturumda, Vietnan'a giderek
~ ahkeme adna inceleme yapacak ve delil toplayacak heyetin
bakanlna seildi. Mahkemenin almalan ve kararlar ile ilgili
ayrntl bllgileri Aybar ' n bu saymzdaki yazsnda bulacaksnz. Biz
burada onlar tekrar etneyecciz.

Sartre'n Russell Mahkemesi'ne "Ermeni soykrm" iddiasn

getirmesi ve Aybar'n tavr
Russell Mahkemesi, yelerinin nitelii, yapt incelemeler, sap-
tad
gerekler ve ald kararlarla dnya apnda byk ilgi grd,

15
TEORi Nisa'l 2008

saygnlk ve n kazand ve etkili oldu. te bu nl ve dnya kamuoyu

zerinde etkili mahkemenin 20 Kasm 1967' de Kopenhag' da yaplan
ikinci oturumuna Mahkeme Bakan Jean Paul Sartre, "soykmm"
suu zerine bir bildiri sundu. Sartre'n bildirisinde, Birine Dnya
Sava srasnda yaanan Ermeni ldrnleri de "soykmm" rnei
olarak anlyordu. Aybar ayn oturumda Sartre 'n "soykrm"
tebliindeki bu gre itiraz etti ve gerek mahkeme yelerini gerekse
Sartre ' bu konuda bilgilendirdi. Sonunda Sartre ikna olarak, mahke-
meye sunduu ve "soykrm"n ne olduunu aklayan tebliinden
"Ermeni soyknm" iddiasn kard. Aybar, dergimiz sayfalarnda yer
alan yatsnda, Sartre'n iddiay mahkemeye getiriini ve kendisinin
bu konudaki tavrn ve grlerini btn ayrntlan ile arlatmaktadr.
Bizim bu yazda asl zerinde duracamz ve okurlarmzn dikkatini
ekmek istediimiz konu, Aybar'n bu konudaki tavrnn o gnk ve
bugnk anlamdr.

Sosyalist yurtseverlik dersi

'Ermeni soykrm" iddiasnn gerek tarihsel gerekse bilimsel
bakmdan hibir gereklik pay tamadn, bugne kadar dergirniz
sayfalarnda yaymlanmt ok sayda bilisel aratrma ve incelemeyle
ortaya koyduk. Yine bu yazlarda bu iddiann emperyalist Bat merkez-
lerinde retilip piyasaya srldn; ABD'nin ve AB 'nin bu iddiayla,
Kreselleme stratejilerindeki "Trkiye'yi paralama" projelerine tarihsel
dayanak yaratmak istediklerini akladk. Kaynak Yaymlar, bu konuda
ciltler dolusu tarihsel belge yaymlad. i Partisi bu emperyalist yalan
hem de merkezlerinde pskrtrnek iin, Avrupa'da, ABD'de tarihsel
gerekleri aklama eylem ve kampanyalan dzenledi.
Trkiye'nin Bat ibirlikisi egemen snflar, siyasetisinden diplo-
matma, tarihisinden gazetecisine, iadamndan aydnna kadar 50 yldr
bu Bat merkezli yalan karsnda boyun ediler ve emeye devam edi-
yorlar. Onlarn "milliyetilik"leri hep kk nilletlere, Ermenilerc,
Krtlere, Rumiara vb kardr. ABD ve AB 'nin izin verdii kadar ve
nlerine onhmn koyduu hedeflere kar milliyetidirler. MHP bu Bat
ibirlikisi milliyetiliin en tipik tcmsilcisidir.

''Ermeni soykrm" iddiasnm Bat

merkezlerinde yeniden sahneye
srld 1960'1 yllarda Trkiye'nin Bat ibirlikisi siyasi partileri,
Bat hayran tarihileri ve aydnlar, NATO'cu 12 Mart ve 12 Eyll
generalleri bu iddiay .grmezlikten gelip susarken, susarak savutur
maya alrken, ulusumuz ve lkemiz hakkndaki bu emperyalist
yalana kar mcadeleyi bugn olduu gibi yine sosyalistler yrt-

16
 TEORi Nisan 2008

mtr. Aybar'n Russell Mahkemesi'ndeki tavn bir sosyalist yurtse-

verlik meidir. Aybar, bu iddiaya, hem de Bat'nn en nl, saygn
ve ilerici aydnlarnn yer ald bir platformda ve ilericilik, solculuk
adna ileri srldnde kar kmtr. Aybar ' n yerinde Trkiye
egemenlerinden biri olsayd , en azndan, o "nezih ortam" ve Bat 'nn
sekin temsilcileri ile aray "bozmamak" uruna bu iddiay ya duyma-
mazlktan gelir ya da "Asl konumuzdan sapmayalm", 'Bu iddiay
tartmann yeri buras deil", "Tarihte kalm bu sorunun muhatab
bizler deiliz" trnden son derecede ''nazik" ve "diplomatik" bir
cevapla geitirirdi.
Gerek sosyalistler bakrnndan bugn de durum deimi deildir.
Bugn de, "Ermeni soykrm" iddias dahil, Trk halkna ve Trk
ulusuna emperyalist merkezlerden yneltilen btn siyasi, ideolojik,
kltrel, psikolojik saldrlar en bata sosyalistler gslemektedir.
BOP grevlisinden utanga AB'cilere kadar btn Bat muhipleri ise,
ya dorudan Bat'nn yannda yer almakta ya da susarak, kafay kuma
gmerek veya en ok pes perdeden bir iki yaknma ile olaylar
geitrneye ve stn kapatmaya almaktadrlar. Bu yazy
yazdmz srada, i Partisi Genel Bakan 'na, U lu sal Kanal ve
Aydmlk dergisi Genel Yayn Ynetmenlerine, yurtsever ve tutarl
kemalist aydnlarmz lhan Seluk ve Prof. Dr. Kemal
Alemdarolu'na kar "CIA-Trkiye'nin tepesindeki BOP grevlileri-
Fethullah ittifak" tarafndan dzenlenen operasyonda, i Partisi
Genel Bakan ' nn evindeki "Ermeni soykrm" Davas Dosyasna da
"su kant olarak el konmutur. Bu olayla, elli yllk gerek bir daha
dorulanmtr : Sosyalist Dou Perinek bu yalana kar mcadele
ederken, Trkiye'nin Batctarnn en Batcs ve tepesine oturtulmu
BOP grevlileri, bu mcadeleyi arkadan hanerteyerek emperyalist
Bat 'ya hizmet sunmaktaddar.

Neo~sol ve Aybar
Aybar'n Russell Mahkemesi'ndeki tutumu, oktandr Bat'nn sol
iindeki gc olma misyonunu benimsemi Neo-sol'un da maskesini
dnnektedir. Neo-sol bir yandan dnekler, Soros vakflan ve Soros
niversiteleri 'nin dzenledii "Ermeni soykrm" toplantlarnn ba
destekiliini yaparken, dier yandan da yine ayn vakf ve i.iniver-
sitelcrle "Aybar' anma" roplantlar dzenlemektedir. Bu
toplantlarda Aybar' n, "Stalinizme, Leninizme, despotik ve Asyatik
sosyalizme kar" ve "zgrlk, demokratik , Avrupai. sosyal-
demokratik sosyalist" olduu vaazlan verilerek, emperyalizm i-bir
likisi "sol"culua Aybar zerinden meruiyet ve itibar salanmaya

17
TEORi Nisan 2008

allmaktadr. Oysa Aybar' n, 1960 'larda TP' in Genel

Bakan'yken de, 1970'lerde Sosyalist Devin Partisi nderi iken de,
1980'lerde ve 1990'larda da, ksacas tm siyasi hayat boyunca en
temel zelliklerinden biri, tutarl antiemperyalist, tutarl bamszlk,
tutarh yurtsever ve tutarl Kuvay Milliye -Kemalist Devrim
savunucusu olmasdr. Btn yazlar, kitaplar bunun kantdr. Bu
saymzcia yaymlanan ve "Ermeni soykrm" iddiasna taa 1960'1arda
ald tavr anlatan yazs da, onun "Dnek-Sorosu-Neo sol"
ittifaknca karartlmaya allan sosyalist yurtseverliinin kantdr.
Lenin, Mustafa Kemal, Mao, Nasr, Nehru kart Neo-sol ve Soros
solu, Aybar'n siyasi yaam boyunca tek hatas olmu Lenin
takntuana sarlarak onun zerinden dnyadaki en byk devrimi ve
baanya ulam sosyalizmleri vurmaya almaktadr! ar. Aybar
Leninist parti ve devrim modelini eletirmi, ama bunu yaparken asla
Batl emperyalistlerin istedii solcu konumuna dmemitir.

Kaynaka
Bu yaznn hazrlanmasnda aadaki kaynaklardan yararlamlmtr.
1. Milli Kmulu Sammr:. Ho i Minh, ev: Mural Devrim. Toplum Yaymevi,
Ankara 1968.
2. Seme Yazrlar, Ho i Minh. Aama Yaynlan, Ankara 1975.
3. Ho i Minh: Bir Ulusal Kurtuluumm POJ!Jesi, Reinhold Ncunrun-Hoditz, Belge
Yaynlan , stanbul 1992.
4. Viernam Halk Sarar. V o Nguyen Giap, Bilim ve Sosyalizm Yayn lan, Ankara 1979.
5. Vietnam Demokratik Halk Devrimi, V. N. Giap, ev: Kamil ngr, Ekin Yay nlan.
istrubul 1989.
6. Halk Savanrn Askeri Sanall (Seme Yazrlar). V . N. Giap, Yntem Yayn lan, swn
bul, Aralk 1979.
7. Siyasi Tarih (1918-/994 ), Oral Sruder. imge Kiabevi Yaynlar. 8. Bask. Ankara
2000.
8. 20. Yzyl Tarihi Ciltl-2, Fahir Arnaolu, Alkn Yaynlan, 6. Bask. sLanbul 2004
9. TiP Tarihi, Cilt 2. Mehmet Ali Aybar, BDS Yaynlar , stanbul
10. Orly Saldrrsr Davas ( 19 uhat-2 Man 1985). ahit ve Avukat Beyanlar , Prof. Dr.
Mmtaz, Soysal, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlan. Ankara 1985.
l l. 1970 yl ncesine ait Am. Tiirk SoL, Aydmlrk Sosyalis Dergi ve Proferer Devrimci
Aaydmlrk dergi/eri.

18
 TEORi Nisan 2008

M. Ali Russel Mahkemesi'nde

Aybar "Ermeni soyk1nm1" zerine
Eski TP Aybar-Sartre
Genel Bakan
tart1mas1
Amerika ' nn Kuzey Vietnam'da s iv il ha lka kar
giritii hava bombardmanlan ve bilyal bomba, Napaln
bombas gibi vahi silahlar Avrupa' n n ilerici evrelerinde
Bu ya:,
Mehmet A li Aybar' m byk tepk ile re yol a yo rdu. nl ng iliz filozofu
TP Tarihi (Cilt 2), Bertrand Ru ssell , Ame rika Ba ka n Johnson' u s av a
(RDS Yayular. Mays su lu su olarak yargl ayacak , u luslarar a s bir ze l
19R8. istanbul) adli mahkeme kurd u unu aklad. e itli lkelerden 15
kiwbmdan almntr. kii yi , yarg olarak Londra'ya ard. Russell'den ben
Ya:, kirap1a deiik de bir a r te li aldm. Konu y u M. Y. Kurulunda
blmlerde yer alan grtk. Gitmeme karar verildi . Bylece Amerika'ya bir
konu ile ilgili kez daha me ydan okuyorduk: TP ' in gene l bakan
nerinlain bir araya
Amerika'y yarglayacak bir mahkemede grev alyordu.
getirilmesinden
Amerika'ya kar verdi imiz savamda, bu, Amerika'y
olumutur. Paralar
raha t s z edecek nemli bir admd. Ya nt s z
arasna (. .. ) iareti
kalmayacan da elbet d n yo rduk. Ancak TP ' in
konmutur. Dizgi
yaniiarm cliizeltmek
Avrupa'da sesini duyurmasnn , bizim i in bir kazan
dmda kitaptaki metin olacana in an yorduk.

aynen korunmurur. Daha nce gelen daveti kabul etti imi z i yazmtm.
Ya:daki dipnotlar
H azrlk topl a nt s 13- 15 Kasm 966'da Lo ndra'da
Aybar' a aiTtir.
yapld. Russell Mahkemesi nl matematik i ve filozof
Paranre: iinde (T )
eklenmi ara!Jalklar
Lord Bemand Russell'in giri imi sonucunda kuru ldu.
bizim ta mfim zdan , Devletler Hukuku kurallar karsnda , Amerik a ' nn
diRC'rleri Aybar Vietnam'd a s rd r d savan d eerl e n di rme s ini
tarafndan konmurur. yapacak ve Hukuka gre hkm verecekti. Dnya tari-
Kitap ta ''4. Blm'' hinde ilk kez l945'te Nurenberg'de kurulan Mahkeme,
olarak yer alem ya:nn savata i lenen sulardan dolay Nazi iklidan sorumlu-
ojinal bal larn yarglam ve sanklarn byk ounluunu lm
" Vieman Saa ve cezasna arptrm t. Ay rca Nurenberg Mahkemesi,
Russel Mahkemesi" dir. B ara kar i l enen sular, sa va s u l a r ve insanla
Yukarda/..i hal1l ve
kar ilenen su lar ol mak zere su kategorisinin
keli parante: iindeki
tanml arn yapmt. Nurenberg Mahkemesinin kuruluu,
aklay/Cl notlar da hi:
bu Mahkemenin tanmlad sular ve Nazi Sa va su lu-
koyduk(Teori)

19
TEORi Nisan 2008

larnn hkm giymesi insanlk tarihinde yepyeni bir dnenlin

balangc olmutu. Birlemi Milletler rgt de, 11 Kasm 1946
gnl karar
ile Soykrm' (genocide), tanmlam ve su olarak ilan
etmiti ...Bu drt kategori su o gnlerden beri pozitif Devletler
Hukukunun bir parasdr. Russell Mahkemesi, Amerika'nn
Vietnam'da srdrd sava, bu drt su kategorisi a.sndar ele
alacak; olaylar yerinde gzlemleyerek inceleyecek; tanklar dinleye-
cek ve bir karara varacakt.
Londra'da 13 Kasm'da balayan toplantda nce bu esas saptand.
Mahkemenin 15 yargc ve Bakanlar seildi. Russell, Sartre, Dedijer
ve Schwartz Mahkemenin bakanlna seildiler.
Devletler Hukukunda nemli bir adnd Nurenberg Mahkemeleri.
Ne var ki, sava kazanan devletlerin Nazi nllerini cezalardrmak
iin kurduklar bir mahkeme oluu, onun 'yanszlna' kuku dre
bilecek bir olgu idi . stelik grevi bitince yaamnn sona ermi
olmas da, bu alandaki boluun srp gitmesine neden olmutu .
Bana kar sular, Sava sular, nsanla kar sular ve de
Soyknmlar, birbirini izliyor; sululardan hesap sorulmuyordu.
Nurenberg Mahkemesini kuran devletlerden biri olan Amerika,
Vietnam'a saldrm, Nazi Almanya' s gibi sava sular, insanla
kar sular iliyor, ocuk, kadn, erkek, gen ihtiyar gzetmeden,
Vietnam halkn yoketmek iin, bilyal bombalar, Napaln bombalar
kullanyordu . Bu, ulusal kutulular iin, bamszlklan iin savaan;
emperyalizme bakaldrma cretini gsteren, ya da gsterecek olan
tm yoksul halkiara gzda veren bir savat. Ama bu vahete kar
olan insanlarn says her lkede gzle grlecek biimde, hem de
hzla artyordu . Hatta Vietnam savan balatm olan ve srdren-
Ierin karsna pekok Amerikan yurtta kyor, savan durdurul-
masuu istiyordu. Hemen her yerde Vietnam halkna yardm komiteleri
kuruluyordu. Bylece Nurenberg Mahkemesi gibi insanla, kar
ilenen sularn hesabn soracak bir Mahkemenin kurulmas dn,
zihinlerde ve vicdanlarda yer ediyordu. Ama o gnn koullannda
hibir devlet byle bir mahkeme kuramazd. Nurenberg
Mahkemesinin boluunu dolduracak Mahkemenin onun zaaflarn
tamamas gerekirdi. Yeni Mahkeme insanln Vietnam'da ilenen
korkun cinayctlerin, insanlk vicdannda uyandrd isyandan g
alan yansz ve de gayrresmi bir giriimden domalyd. Bertrand
RusseH'in giriimi, dnyan.n tm namuslu insanlarnn sessiz
arlanna, bekledikleri yant olmutur.

l Trihwal Russell, T . l, s. 1920. Gallinard. 1967.

20
 TEORi Nisan 2008

Mahkeme ilk orurumunu Paris'te yapacakt. Londra'da byle karar

alnmt. Fransz hkmeti izin vermeyince, ilk oturwn 2 Mays 1967
sabah Stockholmda, Sartre'nin a konumasyla balad. 10 Mays'a
kadar alan Mahkeme, Kuzey Vietnaml kimi yneticileri tank
olarak dinledi. Viernam'a gnderilen ve olaylar yerinde inceleyen
gzlemcilerin raporlar incelendi. Sivil halktan yaralanan pek ok
ki iyi dinledi. Amerika Birleik Devletlerinin mahkemede temsil
edilmesi iin yaplan anlara dorudan yant vermedii, ancak D.
Reask'n bir basn toplantsnda mahkemeyi tanmadklarn aklad
renildi. Mahkeme bu oturumda, Amer.ika Birleik Devletleri
hkmeti ile Avusturalya, Yeni Zelanda ve Gney Kore hkmet-
lerinin, Devletler Hukuku bakmndan saldr olarak nitelenen
davranlarda bulunup bulunmadklann; ikinci olarak da, hastahane,
sanatoryum, baraj gibi sivil karakterde hedeflere saidmda bulunulup
bulunmad sorularn yantlad. Birinci soruya da, ikinci soruya da
yarglar oybirlii ile "evet" dediler. Yani mahkeme, Amerika'nn ve
yukarda ad geen teki devletlerin, Saldr Sava Suu ilediklerini ,
sivil hedeflerin bombalandn, toplanan deliller ve tank ifadeleri ile
kantlanm olduu sonucuna vard. Mahkemenin karar 10 Mays'ta
akland. Dinlenen tanklar arasnda 9 yanda bir ocuk da vard.
Kuang Binh ilinin Vinh Tuy kyndendi. oband. Her yan yara
izleri ile kaplyd. Bunlardan bazlar taze grnyordu. Mandalan
otlatrken, uaklarm att Napaln bombalan ile yanmt. Aradan bir
ytl getii halde kimi izleri taze grnyordu. Bu kck ocuun
yaralar ve hele sakin, kararl hali beni ok etkilemiti.

Bombalar altnda Vietnam

Kuzey Vietnam'da bir ay kaldk. stanbul'dan 24 Temmuz'da uakla
Beyrut, Karai, Pnompen, Kamboya'nn bakentinde bir iki gn uak
bekledik 28 Terrunuz'da Laos'un bakenti Vientian'e getik. Oradan
Hanoy... Ertesi sabah sirertler ve uaksavar!arla uyandk Amerikan
uaklar ile ilk karlamamz. Kaldnz otel Franszlardan kalma
geen yzyln binalanndan ... Herhalde arap mahzeni idi . imdi
smak olarak kuHanyorlard. Oraya indik. Otelde alanlar makinal
tfeklerini kapp dama ktlar. Vietnam yneticilerinden birka kiiyi
tanyoruz ; Stockholm'da tanklk etmilerdi : Albay Ha Van Loo,
Sahk Bakan Dr. Tach, Yargtay Bakam Phan Van Back. .. Birka
gn burada yetkililerin aklamalarn, tanklar dinleyeceiz. Sonra
Gney'e ineceiz , yani Hanoy'un gneyine: Nam Dinh, Thai Binh ,
Phu Ly, Ninh Binh, Kuang Dai ... Yanm yklm ve hala bombalanan
kentler, kasabalar, kyler...

21
TEORi Nisan 2008

Uzmanlarca verilen konferanslarda, Amerikallarm kulland yeni

silahlarla tan tk: Napaln bombas, fosfor bombas, bilyal bomba...
Yzlerce sava sakat ile tant.k; insana benzemez olmu insanlar;
kavr u lmu, bzlm, yzleri, elleri paralanm insanlar. .. Eller,
ayaklar balon gibi imi ... Bunlar napaln'n kurbanlar. Gney zin-
danlannda ikence grm gen kzlar. delikanllar. Bu sakatlar geit
resmi aradan y llar get i i halde gzlerimden hala silinmi deil.
Meme ular kesilmi bir gen kz. Sol gz balanlaarak evinden
frlam bir delikanl... Heryeri yanm, yz yz olmaktan, elleri el
olmaktan km bir bakas... Hepsi gzmn nnde ...
A m erik all ar sivil h alk ldrmeyi amalay an silahlar
kullanmlardr. Napaln bombasnm, fosfor bombasnn , bilyal bom-
balarn cephe gerisi iin retildii ortadadr. Korunmasz ocuklara,
kad nlara, yallara kar silahtr bunlar... Amerikan uaklar zctlikle
su bentlerini, demiryolu ebekesini, hastahaneleri, okullar
bombalyordu. Biz oradayken Hanoy'un nl kprs de bombaland.
Halk kzl nehri sallarla gemeye balad. Orman lan, pirin tarlalarn
yakyorlard. ..

5 Austos 1967. Hanoy'dan Phuly ve Nam Dinh'e gidiyoruz. Uak

saldrlanndan ko nnmakiin gece yolculuu yapacaz. Nam Dinh,
Hanoy'un 110 kilometre gneyinde.
( .. . )
Nam Dinh, yk k , yan k
bir kent. I 965 Mays ndan beri hergn
bombalanyormu. Tonlarla bomba. Biliyor musunuz ki, Amerika'nn
Vietnam'a yadrd bombalar, ikinci dnya sava boyunca atlan
bombalardan daha fazladr. Nam Dinh, Tonkin krfezine 30 kilometre
mesafede. 7. Filonun uak gemilerinden havalanan uaklar gz ap
kapayana kadar kentin stndeler. Amerikal pilotlar canlar skldka
sanyorum, atlyarlar uaklarna , Nam Dinh'i bombalayp viski
kadehlerinin bana dnyorlar... Nam Dinh'de iki g n kald1k.
Kylere gittik; yerle bir edilmi kyler. Ama insanlar orada: sa
kalanlar yani ... Phuly'de bile hfiHi 125 kii yayor... Kylerde
kadmlar, erkekler, eltik tarlalannda tfekleri srtlarnda alyorlar.
Herkes silahl '' Paratlere kar tetikteyiz" diyorlar. Yedisinden
yetmiine, halkn tm kurtulu savas. .. Daha gneye iniyoruz :
Nih Binh, Phat Diem, Yen Lam ... Hep ayn grnt ... Ve aralksz
hava aknlar. .. Bir snaktan, bir baka s naa geiyoruz...
( ... )
Bizim Heyet, Denis Berger, Finlandiyal Dr. Forss ve Aybar'dan
oluuyordu. Bizimle birlikte dolaan bir de Fransz gazeteci Bertolino. ( .. .)

22
 TEORi Nisan 2008

Soykrm raporu
Heyetimizin gzlemlerini mahkemeye rapor olarak bildirdik. Ben
ayrca bir de soykrmla ilgili bir rapor sundum. Soykrm (genocide)
suu ilendii nasl kanllarur? Amerikallarn amac Vietnam halkn
tmyle yok etmek miydi? Elbette hayr. Zaten bugn buna olanak da
yoktur. Amerikallar, Vietnam'da halkn bir kesimini yokcdip, teki
kesimini dize getirmek amac gtnlerdir. Soykrm suu her zaman
t asarlanm bir sutur. Ve devlet tarafndan ilenir. Demek ki, bir
halkn bamsz yaamma son vermek iin giriilen byk lde
silahl saldr (sava) soykrm karsnda bulunulduunu kantla.
Amerikallar Vietnam'da kentleri, kasabalar, kyleri youn biimde
bombaladlar. Sivil .halk yokedecek silahlar kullandlar; napalm, fos-
for, bilyal bomba ... Yerle bir edi lmi kyleri, kasabalan ardarda bom-
balamaya devam ettiler. rnein Nguthuy ky 1154 kez, Vinh
Quang 6 gn~e 195 kez, Banh Duong 289 kez bombaland. 17. paralel
dolayndaki (Kuzeyle Gney arasndaki snr) , Badon, Hoxa, Quang
Binh, Virh Linh kentleri yerle bir edildi ve gene de bombaland.
Nam Dinh, Phuly, Nih Binh de yle ... Salk merkezleri, hastaneler
hedef alnd. 112 salk merkezi bombaland. Salk merkezleri ele
stste hedef alnmtr. Su tesisleri, bentler bombalanmtr. Saayi
blgeleri, tarm blgeleri, yol ebekeleri srarla bombalanmtr.
Tapnaklar, sanatsal yaptlar, okullar saldrya urad. .. Bombalama
yntemleri de soykrm amalandn ortaya koyuyor. rnein Hoxa
kynn yzlm 3 km2 dir. Kck bir ky. Buraya 22.500
tahrip bombas, 10.000 bilyal bomba, 6.000 roket, 70 napalm bom-
bas atld.. . Ayrca saldrlarn yapld saatler de ilgin: Okullar ders
saatlerinde, tapnaklar dua saatlerinde ya da bayramlarda, fabrikalar
vardiya saatlerinde ... Tarama yntemi (Ratissage) ... Gvenilir kay-
naklara gre savan bandan 1967 sonuna dek 250.000 ocuk
ldrlmtr. Senatr Kennedy raporunda her ay 150.000 kiinin
yaral andn belirtmektedir.

Mahkemenin Kopenhag'daki ikinci oturumuna soyknmla ilgili

olarak sunduum raporda, bu suun tasarlanm bir su olduunu ve
genellikle devlet tarafndan ilendiini belirttim. Bu su ya aznlk
halklarna kar ierde ilenir; ya da bir saldr sava ile lke dnda
ilenir. Amerikallarn Vietnam'da yaptklan gibi ... Mahkeme heyeti
bu grm benimsedi. Sartre aklamasnda. , ''Failin maksad olay-
lardan an l alr . Ve B. Aybar'n dedii gibi bu su mutlaka
tasarlanmtr. "2

2 Trihiinal Russell. C. 2. s. 364. Gallirnard, 1968.

23
TEORi Nisan 2008

20 Kasm'da alan ikinci oturumu mahkemenin, l Aralk 1967

gn aklanan kararla son buldu. Amerika alt noktadan sulu bulun-
mutu:

1. Soru: Tailand, Filipinler, Japonya hkmetleri, Amerikann

Vietnam halkna kar at saldr savanda su orta mdrlar?
Oybirlii ilc evet.

2. Soru: Birleik Devletler hkmeti, Laos halkna kar Devletler

Hukuku anlamnda saldr suu ilemi midir? Oybirlii ile evet.
3. Soru: Birleik Devletler silahl gleri sava yasalarnn yasak-
lad silahlar kullanmlar mdr? Oybirlii ile evet.
4. Soru: Birleik
Devletler silahl glerince ele geirilen sava tut-
saklar sava hukukunun yasaklad eylemiere hedef olmular mdr?
Oybirlii ile evet.

5. Soru: Birleik Devletler silahl

gleri sivil halklara, insanlk d
ve sava yasalarnn yasaklad eylemler uygulamlar mdr?
Oybirlii ile evet.
6. Soru: Birleik Devletler hkmeti Vietnam Halkna kar
Soykrm suu ilemi midir? Oybirlii ile evet3
Russell Mahkemesi 'nin kuruluu nemli bir ileri admd. Bir yl
sren almalar sonucunda ald karar da tarihsel deeri olan ve
de r ac bir karard. Ne var ki bu karar Trkiye i Partisi
genel bakam olarak imzalam olmam, Trkiye'nin Amerika ile
ilikileri bakmndan partimiz iin rizikolu bir davrant. Oyun
iinde oyunlar hazrlanyordu. Ve Russell Mahkemesi 'nde grev
alm olmam da terazinin bir kefesine konmutu mutlaka.

Soykrm'da kast, tasann ar basar. Amerikallarn,

Vietnamllarn byk ounluunu yoketme kasdyla davrandklar
ak. Yerle bir ettikleri yerleim merkezlerini tekrar tekrar bom-
balamalan, amalanru aka ortaya koyuyor.
imdi u notu da okuyalm:

"Genocide kavramnn temelinde beeri ve hrriyeti bir fikir

yatar. Tabii katliam gibi korkun sular szkonusu bile etmiyo-
rum. Fakat halkn normal ve geleneksel yaay artlarn, gurubu
imha istikametinde deitinnek, su s a.ylmaktadr. Srgnler bu
yzden genocide saylmtr. "
Kald ki Vietnam Sava'nn kanl tablosu ortadadr. Aktr.
Amerikallar kentleri, kyleri bombalamlardr. Hem de hergn
3 Age. s. 368369.

24
 TEORi Nisan 2008

i efalarca. hastaneleri, okullan bombalamlardr. Kalabalk sokaklar

oombalamlardr ve onbinlerce insan ldrm ve bir o kadann da
sakat brakmlardr. Ninh Binh'li yneticinin ller ve yaraltarla ilgili
kesin rakam yok demesini yadrgam ve bu konuda gerein renilmesi
gerektiini vurgulamtm., Tahkikat Komisyonu'nun bakan olarak
doruyu Tenmekle grevliydim. ( ... )

Ermeni sorunu
Russell Mahkemesi blmn noktalarken, Sartre'nin, soykrmla
!lgili aklamasnn neden olduu bir tartmadan ksaca sz etmek
:serim. Buna tartma denmez aslnda; olayn deerlendirilmesinin
~:rkh bir adan yaplmas demek daha doru olur. Sartre hazrladtt
;nemi bizlere okudu. nsanlk tarihinde soyknnn eski bir su olduu
belirtiliyor ve bu arada Ermeni soykrmndan da sz ediliyordu.
O!aylann soykrm suu olarak nitelenemeyeceini syledim. Dedim
-..... soykrm kastl bir sutur, stelik tasarlanm bir sutur. Yani etnik
~r gurubun yok edilmesini amalayan, bunun baarlmas iin
:zlenecek yolun ve maddesel eylemlerin nceden tasarianarak sap-
t3nd bir sutur. Tasarlanm olma keyfiyeti, suun ilenmesi iin
azgeilmez bir kouldur. B ir etnik gurup be kiiden ibaret
deildir. Onbinlerce, hatta milyonlarca kiiden oluur. Bunlarn
tmn, hi deilse byk ouuluunu yok etmedikc amaca
"anlamaz. Binlerce kiiyi ldrmek iin silahl rgtlerin kurulmas,
junlarn eitilmesi gerekir. Ya da bu ii orduya yaptrmak gerekir.
Yok edilmesi tasarlanan etnik grup, yurdun belirli blgelerinde
:a yorsa, bu blgelere kar sava operasyonlarna benzer silahl
'<lldmlar dzenlemek gerekir. ounluun arasna karm bir halde
_:yo rlarsa, yok edilmeleri iin daha deiik operasyonlam bavuru
lur. Her ikisi de ancak devlet eliyle yrtlp sonulandrlacak
operasyonlardr. Oysa Trklerle Ermeniler yzyllar boyunca yan
yana, iie yaam, bu yzden pekok ortak yanlan bulunan iki
etni'dir. Srtmeler XIX. yzyln sonlarna doru, byk devletlerin
O smanl mparatorluu ' nun paralanmasn amalayan
kkrtmalanyla balamtr. Sz edilen olaylar Birinci Dnya Sava
snas nda meydana gelmitir. Birinci Dnya Sava srasnda kimi
9ou ve Gneydou illerimizele toptan ldrme olaylan olmutur.
Rus ordularnn ilerlemesinden yararlanan kimi Ermeni eteleri Trk
~ylerini basn, kadn , ocuk, gen, ihtiyar ayrdetmeden masum
nsanlar ldrmlerdir. Trkler de Ermenileri kadn, ocuk, gen,
ihtiyar ayrt etmeden ldnlerdir. Bundan baka bu illerde yaayan
Ermeniler "tehcir" edilmi, yani g ettirilmitir. Ve g srasnda

25
TEORi Nisan 2008

ldrmeler, kt iler olmutur. O yllarda ocuktum . Ermeni dost-

larmz vard. Onlar bize biz onlara giderdik. Bu olaylar babam,
anam, ailemizin tm kiilerini pekok zmt. Sk sk konuup
tanrlard. "Tehcir" szcn ilk kez bu tartmalarda
duymutum . Ama unu da belirtmek gerekir: Bu iller dndaki
Ermenilerlc Trkler arasnda herhangi bir a tma, bir kanl olay
olmamtr. Dou ve Gneydou illerindeki karltkl kymlar, topran
adam ldrmeler, Trk Rus savann bir uzantsyd. Osmanl
devletinde Trklerle Em1coiler yzlerce yl bar iinde yaamiard r.
Yksek devlet hizmetlerine atanmlardr. Bu olaylar snr illerinde
sava ortamnda olumutu . Savan bir uzants idi. Nitekim baka
illerde olmamtr. Bundan dolay, bu kanl olaylar soykrm olarak
nitelenemez. Devlete bir soykrm politikas izlend ii ileri srle-
mez. Oysa soykrm olaylannn arkasnda, dotayl biimde de olsa,
her zaman devlet vardr.
Mahkemede bu mantk ve gerekelerle "Ermeni soykrm" dey-
imine kar kmtm. Soykrm'n tasarlanm ve genellikle devlet
tarafndan ilenen bir su olduu hakkndaki grm hakl bulunmu
ve Sartre , .. Ermeni soykrm ile ilgili blm raporundan
kartn t. 4
Gettirme (tehcir) srasndaki olaylarn, ttihat ve Terakki
iktidarnca tasarlanp gerekletirildiini kantlayan
herhangi bir olay,
bir belge de yok ortada. Ama ttihat ve Terakki Genel Merkezi 'nin
olay onaylamad izlenimi veren bir belge var. mparatorluun
k adl kitabmda Partinin genel sekreteri Mithat kr Bleda,
Dou illerimizde grevli kimi valilerin davranlar kayg
uyandrdndan bunlarn Merke~c arldn ve yerlerine
bakalanam atandn kaydettikten sonra, Di yarbakr Valisi Doktor
Reit beylc, aralannda u konumann getiini yazmaktadrr: Doktor
Reit bey Merkezi Umumiye gelmi ve benimle grmek istediini
bildirmiti. Derhal kendisini kabul ettim. Karmdaki kolna otur-
duu zaman her ikimizin de sinirli olduu gze batyordu. Kendisine
ciddi bir lisanla sordum:
' Siz, dedim, hekimsiniz ... Ve bu sfat~ can kurtarnakla va~ifc
lisiniz. Nasl oldu da bunca insann yakalan p lmn kucana
atlmasna gz yumdunuz?

Doktor bey yzmc bakt ve uzunca bir skuttan sonra, en az

benim kadar sert bir lisanla cevap verdi:
4 Les Temps M11dens. Kasm l 968. s . 773. Ancak gerekeleri m arptlarak: slaniyetd e
soykn m yoktur hiimine soku lmut ur (M. A. Aybar).

26
 TEORi Nisan 2008

' Hekim olmak bana milliyetimi unutturamazd. Reit, elbette bir

doktordur ve doktorluun getirdii ereve iinde davranlarn
ayarlamak zorunda idi. Ne var ki Doktor Reit her eyden nce
dnyaya bir Trk olarak gelmiti. Milliyetim hereyden nce gelir.
Diyarbakr'da bulunduum sre iinde o blgedeki Ermenilcrin
dardan ve ierden nasl yardm grdklerini ve kendilerine nasl
vaatlerde bulunularak zehirlendiklerini, aldklan yardmlarta nasl
refah iinde yaadklarn, btn bunlarn sonucu menlckete kar
korkun duygulada beslenip valannzn hayatna kastettiklerini
benim gibi yakndan grp tetkik etmek imkfuun ve frsatn bulmu
olsaydnz, bugn burada bana byle tarizlerele bulunmazdnz.
Doudaki Ermeniler aleyhimize ylesine kknlyorlard ki ayet
onlar yerlerinde brrakln olsalard evremizde canl olarak bir tck
Trk bulmak, bir tek Mslmann yaadn grmek imkansz ola-
cakt. Diyarbakr'da bulunduum zaman sresinde bunlarn sicillerini
inceledim, yaantlarn takip ettim, dncelerini rendim .
Evlerinde yaptrdm aratrmalar gayeleri hakknda bana kesin
kararlar verme imkann bahcrti. Baz evlerde ele geirdiimiz silah
ve cephane koca bir orduyu bir anda yokedecek say ve vastlarda idi.
Korkun ve mthi bir ekiHitlan var ve yalnz bulunduklar blgede
deil, memleketin drt bir yanna uzanan kollar ile bu tekilat, serbest
brakld takdirde, ok gemeden Anadolu'da Trk'li mumla ara-
mamz gerekecek. Yani ya on lar bizi, ya biz onlar ... ( ... )Yani anlaya-
ca n z, bizleri meru ndafaa iin harekete sevk eden onlardr. ( ...)
Bu iki ihlimal arasnda mtereddit kalamazdm. ihtimallerden birisini
tercih etmek zarureti vard ve seimimi yaptm. Trklm
hekimliime galebe ald, bu baka trl olamazd ve olmad da,
sonunda, 'Onlar bizi ortadan kaldracakianna biz onlar ortadan
kaldrmalyz' dedim. "5

Sartre'nin raporundaki Ermeni Soykrm ile ilgili blme kar

ktm gnlerde, Mithat kr Bleda'nm Anlar henz yaymlan
mamt. ittihat ve Terakki Partisi'nin bir no.lu sorumlusunun
az nd an ..tehcir" karar alndn ve bu zorunlu gler srasnda
Ermenilerin ldrldn reniyoruz . Mithat kr bey Doktor
Reit beye: ''( ... ) nasl oldu da bunca insann yakalanp lmn
kucana atlmasna gz yumdunuz?'' diyor. Demek ki g srasnda
Ermeniler ldrlmtr. O yllarda en yetkili kiilerden birinin
azndan reniyoruz bunu. Ben Mithat kr beyi tandm . Sakin,
gven veren bir kiilie sahipti. Mithat kr beyle Doktor Reit bey
arasnda geen konuma da inandrcdr. Bir gerek karsndayz:

5 impcmwrluitm kiiii, s. 5758, 979.

27
TEORi Nisan 2008

G sra snda herhangi bir yarglama yaplmadan, haklarnda bir

hkm bulunmad halde ldrlmlerdir. Bu emri Diyarbakr
Valisi doktor Reit beyin verdii anlalyor. Reit bey yle
konuuyor: Oysa onlarn mtecaviz davranlaryla bizleri ortadan
kaldrmak iin hazrladkl ar artk gizlenemez hale gelmiti. Yani
anlayacanz bizleri meru mdafaa iin harekete sevk eden onlardr.
Vaziyet bu merkezde olunca kafan ellerimin arasna alp dndm .
'Hey doktor Reit, dedim kendi kendime, ortada iki ihtimal var. Ya
Ermeniler Trkleri temi:.deyecek ve memlekete sahip kacak veya
Trkler tarafndan ternizlcnecekler." Bu iki ihtimal arasnda mrered-
dir kalamazdm. Ihtimallerden birisini tercih etmek zarureti vard ve
seimimi yaptm. Trklm hekimliime galebe ald, bu baka
trl olamazd ve olmad da, sonunda, onlar bizi ortadan kald racak
lar na biz onlar ortadan kaldrmalyz dedim'. ( ... ) Ya tarihi
mesuliyetiniz? ayet bu hareketimden dolay tarih huzurunda mesul
tutulursam ona da eyvallah. Baka milletterin hakkmda yazdklan ve
yazacaklar benimumurumda deil. "6

Mithat kr beyin aklamalarndan, hkmetin "pheli

Ermenilerin" snr blgelerinden uzaklatrlmas iin, sadece
uzaklatrlnalan iin karar ald anlalyor. Mithat kr bey
unlar yazyor bu konuda: "Ermenilerin d etkilerle ayaklandn ve
dardan yardm grdklerini biliyorduk. Bu noktay gznnde
tutarak hudut ~ehir ve kasabalarmzda baz pheli Ermenileri o bl-
gelerden geri ekiyorduk. Bu konularda ar davranlaryla Merkezi
Umuminin dikkatini eken doktor Bahaddin akir'in 7 tutumu endie
yaratmt. ttihat ve Terakkinin bu gl eleman ylesine tarizierde
bulunuyordu ki, zaman zaman kendisini ikaz etmek ihtiya haline
geliyordu. Durumu daha iyi incelemek ve baz radikal tedbirler almak
gayesiyle Dou vilayetlerimizdeki baz valileri merkeze davet edip
yerlerine bakalarn gndermeyi mnasip bulmutuk. (...)
'Bu arada Diyarbakr Valisi doktor Reit bey de geri arlanlar
arasnda yer almt. "8

Bunlar rejimin bata

gelen yetkililerinden genel sekreter Mithat
kr bey yazyor. Yaz
biiminden, sluptan da balca yetkililerden
biri olduu belli oluyor. Bunlar gerek olarak kabul etmek zorun-
dayz. Bu yazl a nlardan , ayet Makyavelce bir tertip karsnda
deilsek ki hi ihtimal verilemez, Ermeni Soykrm diye bir Devler
politikas yoktur. stelik kanl olaylarn sorumluluunu stlenenler
6 Age. s. 5859.
7 Bu da bir baka vali ve bir baka dol..or. (M. Ali Aybar)
S Age. s. 5657.

28
 TEORi Nisan 2008

arkadalardr, onlar da rejimin ileri gelen kiileridir. Demek ki

mahkemedeki tutumumuz dorudur. Olaylar savan uzantsdr. Ve
Soykrm olarak nitelendirilemez: Devlete tasarlanm ve
gerekletirilmi olaylar deildir bunlar. Devlet pheli grlen
Ermeniterin blgeden uzaklat rlnasn istemi tir. Bu kadar. Ama
kimi valiler bu nlemi, blgede yaayan tm Ermenileri ieren bir g
biimine dntrmler ve bunlarn, kadn, ocuk, ihtiyar ayrm
yaplmadan yok edilmelerini, ya aka, ya kapal biimde
emretmilerdir. Doktor Reit beyin itiraflarndan kan sonu budur.
Gerek budur. Bu da ar bir sutur. Ceza yasalarnda yeri olan aT
sulardr. Oysa bata ad geen valilerden baJanarak, sorumlular
hakknda hibir ilem yaplmam, bu nl kiilerin hibiri mahkem-
eye verilmemitir. nk st dzeydeki yneticilerin arkadalardr bu
valiler. Ayrca olaylar onayayan yneticiler de vardr bunlarn
arasnda. Mithat kr bey : "O devirde doktor Reit gibi dnenler
az deildi, ne var ki Devlet ar artlar altnda tam bir bunalun
iindeydi"9 diyor.
Her konuda olduu gibi, politikada da gereki olmak arttr.
Gerekler her zaman insann karsna kar. Gerek devlet adamlar,
gerek politikaclar, olaylara, hele yakn bir gemiteki olaylara srt
evirmezler. Gerekiere srt eviren, gerekleri yadsyan bir politika
devlete, ulusa asla yarar salamaz. Gerekler kabul edilir ve sonra
yorumlanrr; ters yorumlar yapanlarn karsna gereklerle klr.
Gereki yorumlar1a... rnein g srasnda birka kii hastalktan
lmtr. Durum bundan ibarettir diyerek iin iinden klamaz .

imdi de Talat Paa'nn anlarna bakalm. Tehcir' olay ile ilgili

neler yazyor grelim. ttihat ve Terakki'nin bu nl lideri o gnlerde
ileri Bakant idi. Savan balamas ile birlikte Mu, Bitlis ve Van
illerinde, Enneni Komitelerinin vermi olduklar talimat uyarnca
isyanlar karldn belirttikten sonra unlar sylyor:
' Bunun zerine umumi karargahta Emenilerin tchciri hakknda bir
kanun hazrlanarak heyeti vkeHiya arzfedildi. Ben bu kanunun
tamamile tatbiki aleyhinde idim . Jandarmalar tamamen, polisler ise
ksmen ordu hizmetine alnm ve yerlerine milister konmutur.
Tehcirin bu vastalarla yaplmas halinde ok irkin neticeler elde
edileceini biliyordum. Binaenaleyh istikbali dnerek, bu kanunun
tatbik edilmemesinde srar ettim ve_meriyete girmesini de geeiktirm-
eye muvaffak oldum.
Bir mddet sonra Van, Ruslar veya daha dorusu Enneni gnll
9 Age, 5. 59.

29
TEORi Nisan 2008

eteleri tarafndan i~galedildi. Bu eelerin Tanak komitesinin,

Osmanl Meclisi M ebusan 'nda da aza bulunan iki reisi olan
Pastrmacy an ve Papazyan'n emri altnda olduklar sonradan
renildi. Canlarn kurtarmaya muvaffak olan baz kimselerin verdik-
leri ifadeden Van'n igali srasnda kaamam olan isHl.m halkn
ldrldkleri, kadnlarn erefleriyle oynand ve birok gen evli
kadn ve kzlarn evlerde toplattmlarak bu evlere umumhane nazarile
baktd anlalyor. Van'dar kaan ve binlerce kadn, erkek ve
ocuktan ibaret olup silahlar bulunmayan halk zerine Ermeniler
tarafndan makineli tfck atei almtr.

..Van'daki bu hadiseleri dahildeki dier isyankar hareketler takip

etmitir; ktalarma iltihak etmek zere gnderilen baz mnfert askeri
birliklerin bu eteler tarafndan ldrld anlalmtr.
Kumandanlar tarafndan karargah umumiye gnderilen raporlardan
anlaldna gre Mslmanlara kar ehirlerde, kylerde ve osc
lerde yaplan katliam ve taarruzlar Rus cephesinde o civar halkndan
tekil olunan askerler zerinde ok kt tesirler brakmtr.

'Ordu idaresi yeniden tehcir kanununun tatbikinde srar etti. Ben

tekrar kabul aleyhinde bulundum. Meaddit ve ok ac haller bana
gstermiti ki, Hristiyan larn Mslmanlara yaptklar zulmler
Avrupa'da byk bir msamaha ve skunetle karland halde
Mslmanlarn en ufak bir hareketi haddinden fazla bytlyordu.
Ve bu itibarla Ruslarn bu harpte Ermeniterin yanbanda bulunmas
yznden kacak olan intizamszlklarn bizim aleyhimize istismar
edileceini nceden biliyordum.

'"Bu mzakereler esnas nda meslekdalarmdan bazlar beni hissiz-

lik ve vatana sadakatsizlikle itham edecek kadar ileri gittiler.
Filhakika ordu, azami derecede tehlikeli bir vaziyette bulunuyordu.
Ordunun, bu hususta bir kanun kmadan nce dahi icap eden tedbir-
leri almas imkant mevcuttu. Bu bakmdan kanunu daha fazla uzat-
makta fayda yoktu. Bu kanun ordu ve kolordu kumandanlarna isyan
eden halk mnferiden veya toplu bir halde baka nntkalara sevket-
mek salahiyelini veriyordu. Harp yznden memleketin her tarafnda
rfi idare ilan edilmi olduundan sivil idare de askeri kuvvetin elinde
bulunuyordu. Tehcire evvea Erzurum'da baland. Erzurum valisi
Tahsin Bey Dahiliye Nezaretine sevkiyat srasnda Ermenilerin,
Krtlerin taarruzlarna uram olduklarn bildirdi. Valiyi telgraf
bana ararak yardm iin orduya mracaat etmesini, ve failierin de
iddetle cezalandrlmasn emrettim. Filhakika ordu kumandanl bir
tabur asker gnderdi ve ele geirilebilenler kuruna dizitmek suretiyle

30
 TEORi Nisan 2008

cezalandrldlar.

"Sevkiyat srasnda Karahisar ve Urfa'da isyan kmtr. Bu hadi-

seler hakknda aada mufassal izahat verilecektir:
'isyan hareketleri nce Zeytun'da balamtr. Seferberliin ilfmn
mteakip Ermeniler alenen isyana balam, yergiteri demekten imti-
na etmi ve asker toplanmas hususunda verilen emidere muhalefet
etmilerdir. Askerlik vazifelerini ifa znnnda askerlik ubelerine
giden Mslmanlara sokakta taarruz edilmi ve bunlar soyulmu ve
ldrlmtr. Zeytun halk subay ve kumandanlan emri altnda bir
milis tekil etmiti; bu suretle "Zeytun ihtilalci alay" ismi altnda
ehirleri mdafaa etmek istiyorlard. Tabii bu imkan
bulmadklarndan mavzer ve martin siHthlariyle daa kmlar ve
Mslman kylerine taarruz ve askeri nakliyat iza etmeye
balam.lardr.

"1 7 Austos 19 14'de yani seferberlikten birka gn sonra

Enderunlu Mslmanlar taarruza uram, paralar ahnm ve
ilerinden bir ou da ldrhntr. Aym gn istimval yapmakta
olan baz jandarma subaylar zerine ate edilmi ve Mara yolu
zerinde Beanl kynden birok Mslmanlar ldrlmtr.
Gnlerce sren takipten sonra bu haydutlardan altm1 bei, zer-
lerinde birok bomba, dinamit, martin ve gras tfekleri olduu halde
yakalanabilmitir.

"Bir mddet iin skunet teesss ettikten sonra, mteakip senenin

kanunusan aynda isyan harekat yeniden canlanmtr; bu seferki
taarruzlar dorudan doruya Osmanl memurlarn ikametgaharna ve
jandarma kralanna kar yaplmtr. Zeytun'da Hinak komitesi reisi
akrolu Patos'un reislii altnda yaplan toplantda hkmet
konana hcum edilerek cephanenin ele geirilmesi.ne, btn
memurlarn aile efrad ile birlikte ldrlmesine ve telgraf hatlannn
tahribine karar verilmitir. Tahrikilcr baka baka evlerde oturduk-
larndan ve iaret de vaktinde verilemediinden bu korkun komplo
icra edilmeden nce renilmitir.
' 1915 senesinde Zeytun Ermenileri, Mara' tan Zeytun daki jandar-
malara cephane gnderildiini haber almlar; cephane nakliyatn
soymak zere yollara gizlenmiler fakat nakliyat baka bir yoldan
yapld iin bu niyetlerini tatbik edememilerdie Bunun zerine
onyedi kiiden ibaret bir jandarma koluna hcumla altsn ldrp
ikisini yaralamlardr. Bundan baka Zeytun ile Mara arasndaki tel-
graf hatlarn tahrip ederek bu suretle bu yollarda hakimiyeti elde
etmilerdir.

31
TEORi Nisan 2008

''27 ubat 1915'te Mara vali muavini skuneti iade ffiaksadiyle

Zeytun'a gelmitir. Gece devriye ile birlikte ehirde dolarken asiler
tarafndan ldrlmtr. Ertesi gn askerlik ubesine gitmekte olan
bir Mslmu da ldrlmtr.
"Komitenin talimat zerine kam olan birok Ermeni, asllerle
birlemitir. Bunlar yeriden jandarmalana cephanesini ele geirmek
istemi ve klaya hcum etmeye karar vermitir. Bunlar, evvelemirde
hkmet konana giderek bir asker ve bir jandarma ldrmler,
memurlan ve ailelerini tehdit etmiler ve gerek adi ve gerek siyasi
btn Ermeni sululan hapishaneden kurtarmlardr. Bunlardan alt
yz ila yedi yz kadar Zeytun'un en yksek noktas olan Tekke man-
astn na yerlemi ve burasn tahkim etmi lerdir. Takip esnasnda jan-
ctanna binbas Sleyman Bey ile yirmi asker ldrlmtr. Her ne
kadar asilerin bazlar ele geirilnise de, dierleri karanlktan istifade
ederek kanulardr. Kaanlar askerlere, memurlara, jandarmalara ve
bilhassa Mslman ahaliye hcumla cinayetler ileyen eteler tekil
etmilerdir. Bu etelerden biri be Mslman ldrm, bir dieri bir
Ermeni ky olan Odicak'a snarak bir jandarma ve on drt
Mslman ldrmtr. Zeytun isyannda reislik etmi olan Melkon
ismindeki bir Ermeni tevkif olunduu zaman komitenin ngilizlerin,
skenderun'a kt haberini yayarak Osmanl hkmetine mmkn
olduu kadar fazla mklat karlmas emrini vermi olduunu
bildirmitir. Melkon'un dier ifadelerine nazaran isyann tahriki-
lerinden bir ou Osmanl hkmeti tarafndm iyilik gnn kin1sel-
erdir. Hkmet onlara ait birok silah , bundan baka komitenin
mhrn ve aleyhlerine delil tekil eden bir sr vesikay msadere
etmitir.

'Bitlis, Erzurum, Mamuretlaziz, Diyarbakr, Sivas, Trabzon,

Ankara ve Van vilayetlerinde komite kezalik merkezler tekil etmiti.
Bunlar daha harp balamadan nce tekiHitlarn kurmu ve komitenin
emirleri dairesinde harekete gemeye hazrlanrnlard.
"VAN. Harp ilann mteakip Rus ordular Ermeni gnlllerle bir-
likte hcuma getikleri zaman Van'daki Ermeni halknn durumu
deiti. Bazlannn memur ve askerlere hcum etmek zere birlemi
olmalarna ramen, messir bir harekette bulunabilmeleri iin zaman
lazmd. Muhtelif ksrnlara gnderilen emirler Ruslada birlikte
harekete geilebilmesi iin Ruslar gelinceye kadar beklemenin zarurl
olduu yolunda idi. Derhal harekete geilmesi ok kan dklmesine
sebebiyet verecek, karla kapl olan yollar ise Ru slarn abuk iler-
lemelerine imkan vermeyecekti. Rus subaylar ile yaplan andiamaiar

32
 TEORi Nisan 2008

mucibince Ruslar hududa tecavz eder etmez Ermeniterin Ruslara ilti-

ca edecei ak olarak itiraf ediliyordu. Bu yeni anlamalardan haber-
dar olmayan baz Ermeni kylleri, kad smail Efendi ile birka jan-
ctarnay ldrerek telgraf hatlarn kesmilerdir.

'1915 senesinde Kirnar kynde koyunlarn sayld bir srada bir

isyan hareketi bagstermi, bin kadar Ermeni meydana karak
Mslmanlara hcum etmi ve jandarmalan kumandanlan Sleyman
efendi ile birlikte ldrmtr.
"Kendilerini mdafaa maksadiyle, iki Mslman ky arasnda
bulunan kylerdeki Ermeniler, Ermenilerle meskUn yerlere tanm
ve ihtiate hazrlanmaya balamtr. Gen Ermeniler esasl noktalar
igal ederken komitenin dier azalar silah altna davet ediliyordu.
Bitlis, Yan ve atak arasndaki telgraf hatlar tahrip edilmi, hkmet
merkezleri taarruza uram ve iki kii ldrlmt. Kylerde ise
Mslman halk ldrmeye teebbs ediliyordu.
'Ermeniler, atak, Havasur, Timur ve Karle'teki isyan hareketleri-
ni bastrmak zere vilayet merkezinden ktalarn yola karlm
olduunu renen Vanh Ermeniler Harnit aa k la sn ve jandarma ve
polis binalanr atee vermi ve ehir iinde vahi bir katliamda bulun-
mulardr.
..Yalrz Yan ehrinde isyan eden Ermenilerin says be bini geiy-
ordu ve hepsi de en yeni silahl ala tehiz edilmiti. Bunlar mevkileriri
son hadde kadar mdafaa ediyorlard. ehirdeki hkmet konan,
askeri messeseleri, Dyunuumumiye binasn, Osmarl Bankas
ubesini, ve dier binalar tahrip etmi ve Mslman mahallelerini
atee vermitir. Yedi yz kadar asi Van mstahkem mevkiini el bom-
balariyle uurmutur. Bu isyan hareketleri Nisana kadar devam
etmitir. Nisan ortalarna doru asgari drder yz kiilik Ermeni
eteleri Rus zabitlerinin kumandasnda hududu gemeye balamtr.
Yaplan arpmalar neticesiride 'Mstakil Ermenistan' ibarelerini
tayan bayraklar ve 'intikam' gibi kelimeleri havi levhalar ele gciril-
rnitir."

Talat Paa rnekleri sralyor: zmit, Adapazar, Bursa, Adana,

Samsun, zmir, Urfa, ark Karahisar, Yozgat. Adlarn vererek hangi
kyterin basldn, ka kii ldrldn, bir bir aklyor. Silahl
Kuvvetlerin kar harekatn ayrntlar ile arlatyor ve arularn yle
srdryor:
"Memleket dahilindeki umumi isyan zerine ordu idaresi tehciri
her yerde tatbike balamtr. Bunun zerine her iki kuvvetler arasnda

33
 TEORi Nisan 2008

hakiki bir dahili harp eklini alan iddetli arpma ve dler

balam tr. Trk askerleri ve halk Ermenilerin Trk nfusunu
ortadan kaldrmak niyetinde bulunduuna ve Trk devletinin istiklii-
line son vermek iin Ruslada birlemi olduuna kani idiler.
Anadolu'nun muhtelif yerlerinde sevkiyat balaynca bu stanbul'daki
Ermeniler arasnda ve bilhassa komitelerde fcvkaHide heyecan mucip
oldu. Ermeni komitelerinin idare merkezi, yani d tekilatn dima
stanbul'da bulunuyordu. Bu ehir ayni zamanda btn askeri hareket-
lerin de merkezi idi. Binaenaleyh umumi karargfth evvelemirde stan
bul'da bir isyan hareketi imkann nlemek ve Boazlarn mdafaasn
tekilatiandrmak zere emri altnda olan polis mdriyene komite
ileriyle uraan herkesi tevkif etmek ve rfi idare nntkas dna
gtrmek emrini vermitir. Bu emir verilir verilmez polis mdr
beni haberdar etti. Mevzubahis ahslarn bir ksm Kafkasyal idi;
hepsi bir gecede tevkif olunarak Konya'ya gnderildiler. Sonradan
gnderilen tahki kat komisyonu tarafndan bunlarn kendilerini
Ankara'ya divan harbe gtrmekte olan jandarmalar tarafndan vurul-
duklar tesbit edilmitir. Bunun zerine bu jandarmalar divan harbe
verilmi ve muhtelif cezalara ve hatta lm cezasna mahkum
edilmilerdir.

"Vartakes Efendiye nteaddit defalar stanbul 'u terk etmesini

tavsiye ve hatta kendisine nakdi yardm vaat ettim. Bundan ailesi dahi
haberdardr. Fakat kendisi gitmedi. Sonradan stanbul'daki komite
tekilatnda olduu iin yerini terketmedii anlald.

"Divan harbin karar zerine srgnler Diyarbakr'dan geri geti-

rildiler. Bunlar tehcir komisyonuna dahil olduklan iin sevklerine
mani olmak isted im. Fakat as keri makamlar tarafndan yola
karlmlard. Yaplan tahkikattan anlalyor ki, kendileri Ahmet ve
Hilal adnda iki serserinin hcumuna uramlardr; bu sonuncular
divan harp tarafndan lme mahk1m edilmitir.

"Gerek resmi tahkikat dosyalarnda ve gerek iotihap dairelerinden

geri gelen mebuslann verdii malumanan anlalyor ki, vicdansz,
ahlaks z ve adi baz kimseler vaziyetten ahsen istifade etmek
istemiler ve bu gibiler bir ok cinayetierin ilenmesinde)imil
olmulardr. Umumi v.a.liler ve valiler mesuliyet korkusuyla hadiseleri
mmkn olduu kadar ehemmiyetsiz gstermeye ve kababati ksmen
Krt ahaliye ykl emi tir. Mebus larn verdii malumat cidden feci idi.
Birok geceler uyku uy uyamad m . Bir taraftan sivil makamlara icap
eden tedbirleri almalan iin emir verdim, dier taraftan asker'i
makamlardan failieri cezalandrmak ve ahaliyi korumak zere ktalar

34
 TEORi Nisan 20Q8

gndermelerini iddetle talep ettim. Bundan baka devletin en yksek

mcrcilerinden, temyiz mahkemesi ve devlet oras azalarndan ve ceza
mahkemeleri reisierinden drt tahkikat komisyonu tekil edip Anadolu'ya
gnderdim. Bu komisyonlar birok memurlar aziederek mahalli divam
harplere verdiler. Tahkikat zabtlannn bir sureti komisyonlar tarafndan
Babtali'ye verildi; bu suret (ariv) hazinei evrakta mahfuzdur.
"Gerek tehcirler ve gerek isyan yznden Ermeniler ok zarar
vermitir. Bunu itiraf etmek lazmdr, fakat ark v ilayetterimieki
Mslmanlarn da Ermeni vatandalarnz yznden ayn miktarda zayi-
ata uradklar bir vakadr.
"Ruslarn Van', Bitlis'i, Mu'u ve Erzurum'u igali srasnda yaplan ve
bizzat Ruslar tarafndan itiraf o.lunan zulm ve cinayetler ve o derece
vahicesine yaplmt ki, Mslman halk artk ikametgahlarnda
kalmaya cesaret edemeyerek a ve plak olarak hicrete balamtr. Bu
suretle hicret eden Mslmanlardan alt yz bin kii lmtr. Ermeni
frkaclar tarafndan kendi programlar lehine istismar edilen ve btn
mcsuliyeti hkmete ykletilrnek istenen bo Ermeni meselesi izah
ettiim ekilde cereyan etmitir.

"Esas itibariyle askeri bir ihtiyat redbirinden baka bir ey olmayan

tehcir, vicdansz ve seeiyesiz insanlarn elinde bir facia ekl ini almtr.
Maksadn bu hareketlerin irkinliini gizlemek deildir. Sadece bu
hadiselerelen dolay btn hkmeti ve ttihat ve Terakki komitesi idare
merkezini ve bu ile hibir aliikas olmayan azalarn itharn etmenin
hakszlk ve keyfi hareket olduunu sylemek istiyorum. ttihat ve
Terakki komitesi. azalar Ermenilere kar yaplan hareketlerden dolay
son derece mteessirdirler ve daima bu hadiseleri nlemek zere
hkmet zerinde messir olmaya altlar.
'Baz failierin divan harpler tarafndan mahkum edilmedikleri ideli-
alanna kar ihtilal srasmda rlanda' da bir ok rlandaly kendi eliyle
ldnn olan bir ngiliz subaynn ngiliz divan harbi tarafndan mec-
nun olduu esbab nucibesiyle serbest brakldn , kezalik katil
Jaucas ' n jri tarafndan heraat ettirildiini zikretnek kifayet eder. Belki
baz Trk divan harpleri karar verirken ahsi hislerine kaplmlardu.
Buna mukabil hkmetin bu faillerin harpten sonra daha sk bir takibe
maruz tutulacaklarna dair bir karar vardr. Ben sevkleri srasnda
Errienilere yaplan muameleleri tamamiyle itiraf ve hadiseleri olduklan
gibi nakletmek cesaretini gsterdim. Hakikati sylemek cesaretini gster-
mek ve Ermeniterin Mslmanlara yapm olduu cinayet ve zulmleri
adil bir ekilde itiraf etmek sras imdi hasnlarmzdadr. Ben sevkleri
srasnda Ermenilere yaplan muameleleri tanmsam da

35
TEORi Nisan 2008

Ermeniterinkinden henz hi bahsedilmemitir. Bundan iki netice

kmaktadr: ya tilaf devletleri Mslmaniann Htristiyanlar tarafndan
ldrlebilecei hususunda propagandaetiara hak veriyo r, yani
Mslmanlarm kannn hakl olarak aktn kabul ediyor, yahut da
frsatlar tarafndan siyasi menfaat temini maksadyla ilenmi cinayet-
leri hakl buluyorlar. Mtarckeden sonra da bu maksatlann Jn Trkleri
takip etmek suretiyle ispat etmilerdir. Bu Jn Trkler arasnda
Ermeniterin tehciri aleyhine rey vermi, hatta Ermenilere yaplan zulm
karsnda gzya dkrn ve buna ramen Malta'ya gnderilerek orada
hapsedilmi olan komite azalar da vardr. Dier taraftan, ldrlm
olan yzbinlerce Mslmann bir ksmn kendi eliyle katietmi olan
ANTRANK isimli ( ...) Ermeni murahhas olarak Londra'da ve Paris'te
hrmetle karlanmttr. Ancak yukarda kardmz neticeler kabul
edilmek artyla insaniyetperver ngiliz ve Franszlarn bu kanh elleri
nasl stktklarn anlamak mmkndr."

Talat Paa' nn bu yrekli aklamalar, gerek bir devlet adannn olay-

lar karsnda ulusal lkarlann nasl savunulacan gzler nne seriyor.
Gerek bir devlet adam geree srt evirmcz. Gerei yadsyarak yurt
karlarn savunmak olanakszdr.

Mithat kr Bleda ve Talat paa, o dnemin en yetkili iki yneticisi,

olaylar byle anlatyor. Tarih yadsnarak politika yaplmaz. Birinci Dnya
Sava 'nda Ermeni kornitaclar isyanlar karm, kylere saldrm,
Trkleri ldnntr. Bir nlem olarak kararlattrlan 'tehcir' srrasnda da
Trkler Ermenileri ldrmlerdir. Aynca, zellikle Rus snn yaknlarnda
karlkl atmalar olmutur. Gerek bu merkezdedir. Kimi yetkililerin
olaylar yads yan tutumlar Trkiye'ye bir ey kazandrmaz. Tehcir
srrasnda lenler hastalktan lmlerdir" gibi ocuka teviller de kimseyi
inandnnaz. Gerek devlet adamlan olaylarn zerine gider, onlar tarihsel
boyutlar iinde deerlendirirler. Trkiye Soyknmla sulanyor. YzyUar
boyunca yanyana, iice yaam olduklar, en yksek grevlere getirdikleri
Ermeni asll yurtalarn, Trk hkmetinin 1915 ylnda toptan yok etm-
eye kalkmt olmas ve bu ii, sntrl boyutlan olan bir "zorunlu g" eyle-
mi iinde gerekletinnesi, inandrc bir sav deild ir. Tehcir'io bir lm
gne dnmesi, bir iki sorumsuz valinin ve vicdansz kimi grevli ve
kiilerin iidir. O gnlerin Trkiye'sinde haberlemenin ve ularnn ne
durumda olduu da unutulmamaldr. Olaylar yadsnamaz. Bunlar
balangta karlkl saldrlar biimindedir. 'Sava fiili'dv Ama adna
ister 'genocide" (soykrm), ister baka bir ey denilsin, ermeni
yurttalanmz 1915 ylnda kitlece ldlmlerdir. Ermeniler de Trkleri
ldrmlcrdir. Gerek budur Anlarnda Mithat kr Bleda ile Talat
Paa, bu gerei aklamlardr.

36
 TEORi Nisan 2008

Mehmet arl1k arivlerinden

Perinek
Ermeni meselesi
ATE
Aratrma zerine 20 yeni
Grevlisi,
Teori Yaz
Kuruh yesi
belge (1914-1918)
Birinci Dnya Sava srasnda arlk Rusyas'nn ve
Bat emperyalizminin Osmanl mparatorluu 'nu
paylama planlan erevesinde Ermenilere iki grev yk-
lenir. Ermeniler, cephe gerisinde ayaklanma kararak
Trk ordusunu zaafa uratacaktr_ Bu birinci grcvdir.
kincisi ise, oluturulan gnll birlikler yoluyla Trk
ordusunun savunma hattn yararak Rus igalini
kolay latrmaktr.
Her iki grevin yerine getirilmesinde Trkiye
Ermenileri aktif rol oynamtr. Mesele birka Tanak
terristinin iinden ibaret deildir. Gnll birliklerin
oluturulmasna ve ayaklanmalara ne yazk ki geni
Ermeni kitleleri katlmtr. Arivler, arlk ordulanna
hizmet etmek ve Trkiye'ye kar gnll birliklerde
savamak iin Trkiye Ermenilerinin Rus yetkililere
bavurularyla doludur. Osmanl uyruklu aydmlardan ve
doktorlardan niversite rencilerine ve s-adan kyllere
kadar binlerce Ermeninin listeleri arivlerde isim isim
mevcuttur. Trkiye Ermenilerinin bu hareketi tehcirin ok
ncesinde balamtr. Bu belgeler, tehdidin ayrlk
rgt ynetici ve militanlaryla snrl olmadn gster-
mesi ve tehcirin nedenlerini aklamas bakmndan
nemlidir.
Bunlarla birlikte arlk generallerinin ve subaylarnn
yazd yzlerce rapor ve arlk askeri mahkemelerinin
yzlerce tutana ve kararlar gstermektedir ki, Birinci
Dnya Sava srasnda igal edilen blgelerde Ermeni
gnll birlikleri Mslman halka kar vali krrnlara
girimi ve mallarn yamalamtr. Belgelere gre bu
uygulamalar sistemlidiL Ermeni etelerini kullanan Rus

37
TEORi Nisan 2008

komutanlar bile bu vahet karsnda dehete kaplmlardr. Birok

Ermeni subay ve asker, bu nedenle arlk ordusunun askeri
mahkemelerinde yarglanm ve idam cezasna arptrlmtr. Bu
katliamlarn ve yamalarn tehcirden nce baladnn tekrar altuu
izmek gerekir.
Ayrca o dnemin belgeleri ve kaynaktan, Byk Ermenistan'n
kurulmak istendii blgede Mslman nfusun Ermeni nfusa oranla
kat ve kat daha fazla olduunu kantlamaktadr.
Aada
ilk defa yaymlanan bu temeldeki belge ve kaynaklar, tarih
srasna gre sunulmutur. Belgeler, Rusya Askeri Tarih Devlet
Arivi'nde (RGVA) kayt altnda bulumaktadr. 20 rnek belgenin,
Kaynak Yaynlan tarafndan yaymlanan Ermeni Belgeleriyle Ermeni
Soykrm Yalan dizisi ve Doan K itap ' tan kan Rus Devlet
Arivlerinden 100 Belgede Ermeni Meselesi balkl kitap la birlikte
deerlendirilmesi faydal olacaktr.

BELGEl
-Ermeni yazar G. D. Mnatsakanyan'm 1914 ylnda baslan
Ermeni Meselesi'nin zm bahkl kitabndan-

Ermenilerin uluslararas areopag nnde temsilcilii olmas

gerekir. Bu temsilcilik, Ermeni halknn gerek ihtiyalar hakknda
Avrupa'nn temsilcilerini bilgilendirmek, bu ihtiyalarn gerektirdii
topra ve ekonomik artlan netletirip zm iin yksek areopaga
sunmak amacyla gerekmektedir. Ayrca bu temsilcilik, Avrupa
devletlerinin inceledikleri meselelerle ilgili hata yapmamas iin
Trkiye Ermenileri tarafndan yetkiyle donatlmaldr ve Ermeni
halknn zerine deR grevleri den kranlaryla yeri ne
getireceini garanti etmelidir.

Avrupa diplomasisi, her halka muhatap olma onurunu vermemekte-

dir; mesela Krtlerle, Karapapaklarla, ngularla, ingenelerle bu
halklar ilgilendiren meseleler zerine grmelerde bulunduu hi
olmu mudur? Devlet organiznasna sahip olmayan herhangi bir
halkn temsilcilerini kabul etmeleri iin uluslararas karakter tayan
ve Avrupa kamuoyunun ve devlet yetkililerinin dikkatini ekecek
kadar siyasi ve ahlaki olmas gereken meselenin kkrtlmas arttr.
Ermenistan' la ilgili mesele, uluslararas bir karakter tamaktadr ve
Ermeniler, bu meselede uluslararas rol oynayacak kadar kalabalk bir
halktr. Bununla birlikte Ermen1ler, Avrupa'ya politik rgtlenme iin
1 Anti k Yunan'da iktidar organ.

38
 TEORi Nisan 2008

gerekli olan yeteneini ve ahlakn gstermitir. ( ... ) Avrupa diploma-

si si, Ermeni halkn dinlemeye layk grm ve bylece Trkiye
Ermenileri, resmi olarak uluslararas areopag nnde temsilcilie
sahip olmasa da temsilcileri pratikte bir ok kez kabul grmtr.
stanbul patrii, Avrupa devletlerinin elileriyle Trk saray erkan
bnyesinde grmelerde bulunmutur. 1878 ylnda Ermeni heyeti,
Petrograd, Londra ve Berlin'de dileri bakanlklan tarafndan kabul
edilmitir. Berlir Konferans' nda sultann ve dier devletlerin temsil-
c ileri, stanbul patriinin talepleri zerine tartma yrtmlcrdi r.
1894 ve 95 yllannda Rusya, ngiltere ve Fransa temsilcileri, memo-
randum tanimi erevesinde stanbul patriiylc grme
yapmlardr. 19 2 ve 13 yllarnda Petrograd saraynn onayyla
btn Ermeni katolikosu ve yksek patcikliinin temsilcisi Bogos
Nubar Paa, Avrupa'y dolam ve Trkiye Ermenilerinin temsilcisi
olarak dileri bakanlklarnda ve diplomatik temsilciliklerde kabul
edilmitir. ( ... )

Ermenistan, Avrupa'nn Trkiye ile sava dolaysyla urad

giderlerin bir ksmn demekle ykmldr. Ermenistan, ne kadar
byk toprak paras zerinde projelendirilirse, yeralt zenginlikleri
igal iin harcanan sava masraflarndan o kadar ok olacaktr.
Avrupa, igal edilmi toprak olarak elde ettii zaman onu Erinenilere
ucuza brakmayacaktr. Ermeniler, bunu grerek Avrupa 'ya
Ermenistan iin istedii her eyi vermelidir. Enneniler, ollak olma-
maldr ve kanyla Avrupa 'ya demesini yapmaldr.

(G. D. Mnatsakanyan, Razreenie Armyanskago Voprosa, Moskva,

1914, s.24 vd., 29 vd.)

BELGE2
- Kazman Blge Komutan'nn mektubundan2 -
4 Austos 1914
No: 85
Kazman

ok Sayn Sergey Aleksandrovi,

( ... )
8/ Trkiye'deki Ermeniler arasnda Trkiye'nin Rusya ile sava
durumunda Trklere kar cephe gerisindeharekete geecek zel bir-

2 Mektup, Kars Blgesi Kazman Askeri Blge Komutan antetlidir.

39
TEORi Nisan 2008

likler rgtleyen, eer imkan olmad takdirde de birlikleri Rusya ' ya

geirerek Rus ordularyla beraber savamasn planlayan gizli bir
rgtlenme var. ( ... )
(RGVA fond 2100, liste 1, dosya 528, yaprak , arkas , 2, 2
arkas)

BELGE3
-Rus Sofya elisinin 2 Ocak 1915 tarihli 14 nolu ifreli telgraf-
gen Ermeni, Tebrizli ran Ermenisi Zarek Pilosyan, her ikisi de
Trkiye Ermenisi ve Tanaksutyun y.esi olan Kilikyal Haykazun
Nalbandyan, Harputlu Eduard Stapanyants, Kafkasya'daki gnll
biriikiere doktor olarak alnmalarn talep ediyorlar. Bugnlerde
geldikleri Cenevre'deki tp fakltesinden diptomalar var.
Kafkasya'ya kabul edilmelerinin mmkn olup olmadn telgrafla
bildirmenizi rica ediyorum.
Savinskiy
(RGVA) fond 2 100, liste 1, dosya 558, yaprak 77)

BELGE 4
-Rus Bkre elisinin 9 Ocak 1915 tarihli 77 nolu telgraf-
25 Aralk tarihli 506 nolu telgrafma ve 26 Aralk tarihli 939 nolu
cevabmza atfen.

Ballklarnmisyonumuzun nnde ifade eden Kafkasya'daki biriik-

Iere girmek isteyen Trkiye Ermenilerinin listesini aada sunuyorum:
Tanak Ermenileri Srab Agozyan, Babik Apkaryan, Migardtsi
Garabetyan, Bedros Sarkizyan, Agop Torozyan, Agop Saakyan, Ghanes
Papaelyan, Matos Arutinyan, Mizak Nampartumyan, Bedros Agopyan,
Antranik Ohanezyan, Neprem Nigoozyan. Mizak Norodyan, Nasik
Mdussesyan, Ohanes Moradyan, Sarkis Batmazyan, Hamportum Artinyan,
Agop Kaykamciyan, Ovaghim Pevalikyan, Andreas Avedizyan, Sarkis
Margozyan, Migardtsi Nazikyan, Vortan Donikyan, Ozghean Ezikyan,
Sarkis Mergheryan, Taniel Bludyan, Arsak Hayrabetyan, Ohanes
Dulkheryan, Nizan Ekzargyan, Mizak Mentozyan, Servitsen Somungyan,
Bagdasar Avedizyan, Arsag Atinyan, Sahak Segpozyan, Sarkis
Hupghyanos, Apram Eprenyan, Parseg Ekmegyan, Ervant Tomanyan,
Vartan Bogozyan, Nasik Bagirkyan, Stepan Hipagozyan, Mardiros
Manukyan, Kevork Kipgoryan, Aymnznak Sahakyan, Oski Sukizyan,
Ohanes Mardirozyan, Asador Kozisyan, AlikSan Tavityan , Kapriel

40
 TEORi Nisan 2008

Ohruezyan, Agop Nizruien, Maghirditsi Nasik, Garabet Dikrru, Apram

Ohanes M ighirditsi Margos Maghirditsi Tavit Kalusti Vakar Mina<> Kibkor
Hayrabet Mighir Musagh Pilibos Nahabet Atam Tomas Oski Bcdros
Kevork Muzen Sefer Vartan Simon Manuk Kasbar Muzak Karbar Manuk
Ohanes Giragos Kasbar Manuk Ohanes Giragos Kasbar Hosrov Ghavuz
Mizak Melkom Senekerim Ovakhim Apkar Simon Satrak Sarakis
Yeremya Tatyas Parunak Sarkis Bedros Kalus Avedis Mardiros Sarkis
Mighirditsi Artinulis Nasik Atanyan Sarkis Sahak Armenak Kapriel
Sarkis Apra Mikael Avedis Kirkor Kevork Nasik Mutos Suron AntikAram
Surmen Ardazes Apkar Avedis Eskigyan Siranus Krikoryan Sukias
K:mtseanyan Bedros Kalus Avedis Mardiros Ohanes Apikyan Kirkor
Hayrikyan Sahak Aristakas Nizan Toros Parsek Hazar Mardiros Avdon
Minas Hugas Nasik Kirkor; Hnak Ermenileri Hagop Hahinyan Garabed
Guyragossyan Sarkis Krikoryan Miguerdi Makazdicyan Madtcos
Kasparyan Nigoghos Ghahyan Gaghakyan Hagop Hoghanessyan Hagop
Garabedyan Krikor Mateossyan Kami.k Kaprielyan Garabed Macaryan
Onig GhirinyanVahram Ahciyan Krikor Yeranyan Sarkis Karageuezyan
Simon Papatsyan Avedis Horhannessyan Vartan Avedisyan Hagop
Levonyan Horhaness Migueryan Garabed Horhanessyan Ervaut
Gohgagaryan Stepan Bahdassaryan Krikor Minassyan Krikor Teheviguyan
Essai Talminciyan Tateosse Pondoidyandiakiporop Opkonoboa Arared
Artinyan Hagop Tahciyan Mannik Tahciyan Margos Hamlacyan Avak
Minassyan Mourad Krikoryan Mouzes Harotunyan Simon Maguguyan
Tavit Serapyan Tavit Manugyan Krikor Boghossyan Garabed Minassyan
Harityun Minassyan Sarkis Arnaghanyan Horaannes Mercimekciyan
Ervaut Ayneciyan.-
Poklevskiy
(RGVA fond 2100, liste 1, dosya 558, yaprak 95, 95 arkas)

BELGE 5
-589. Kuban Piyade Birlii Komutan'nn Kars Kalesi
Komutan'na raporundan3 -

19 Ocak 1915
No. 143
Kars Kalesi Komutan'na
RAPOR
( . .. )
Yukarda bildirdiklerime, kylerine geri d!1en yerel Rum ve
3 Mektup, 589. Kuban Piyade Birlii Komutan antelidir.

41
TEORi Nisan 2008

Ermeniterin kaybolan byk ba hayvanlarn ve varlklarn arama

bahanesiyle byk gruplar halinde Krt kylerini dolaarak ve
Trk ordusunun kamasyla Krtlerin snnesinden yararlanarak
Krt kylerini yamaladklanm ve Krt kadnarna tecavz ettik-
lerini eklerneyi grevim sayarm . Btn Rum ve Ermeniler
silahlanm ve ilerinden bazlar silah tama ve bulundurma ruh-
satna sahip. Birounun Trk silah var. Bl ge yetkililerinin
olmas durumunda bu tr olaylar yaanmazd, ancak idari makam-
lar tamamen kayp, ordularn ise bunlar takip etme imkan yok,
yle ki nfusu tarumyorlar. ( ... )
(RGVA fond 2100, liste 2, dosya 460, yaprak ll O)

BELGE 6
-Kars Kalesi Komutan'nn Kafkas Ordular Karargah
Komutan ' na mektubu4 -

Gizli
20 Ocak 1915
No: 141
Kars

Kafkas Ordulan Karargah Komutan 'na

Komutanlarnn soyadlarn belirterek Kafkasya'da hangi

Ermeni birliklerinin oluturulduunu, ayrca kime tabi olduklarn
ve hangilerinin konaklamak iin Kars'a gnderildiklerini bildir-
menizi rica ediyorum. yle ki buraya gelen ve birliklerle Kars'ta
konaklayan birliklerin ko mu tanlar, onlara polis araclyla
ilettiim emrimc ramen kale karargahna kendilerini kayt etmeyi
lzum grmyorlar. Bu bilgiler zellikle gerekli, nk halkla bir-
likler arasnda cinayet, yama ve her trl tecavz temelinde ve
ayrca birliklerin hemen fark edilen disiplinsizlikleri ve dzensiz-
likleri yznden sk sk ciddi anlamazlklar yaamyor.
Tmgeneral Zubov
Karargah Komutan Albay Diyef
(RGVA fond 2100, liste 1, dosya 558, yaprak 97, 97 arkas)

4 Mektup. Kars Kalesi Komutan antctlidir. A}Ttca 28 Ocak 191 5tarihinde istihbarat Dairesi
tamfdan
da kayt altna alnm ve (i zerine damgas vurulmutur.

42
 TEORi Nisan 2008

BELGEl
-General Bolhovitinov'un Kars Valisi'ne
27 Ocak 1915 tarihli telgrafndan-
General stomin, Glyabert evresinde Ardahan'dan Ahlkelek ve
Kars'a giden yol zerinde sivil nfusa tecavzlerde bulunan ve rn
ve yem stoklarn alan Rum ve Ermeni yama etelerinin ortaya
ktn bildiriyor. Ayrca Merdenek ve Gelsk blgesinde de ayn
durum yaanyor.( ... ) No. 507. Bolhovitinov
( RGVA fo nd 2100, liste 2, dosya 460, yaprak 66)

BELGE 8
- Dileri Bakanl
yetkilisinin
2 ubat 1915 tarihli 1165 nolu telgraf-
Vama konsolos yardmcsnn 20 nolu telgraf : K ilise barabiplii
tarafndan nerilen aadaki Tanak Ermenileri, masraflar kendile-
rine ait olmak zere gnll olarak Kafkasya'ya gnderilmek istiyor:
Bitlisli Ohanes Mahsudyan, Agop Milkonyan, Haik Muradyan,
Hosrov Haikyan, Apraham Ohanesyan, Haik Sarkisyan; Mulu
Melkon Hazaryan; ebinkarahisarl Solamon Bogosyan; Sivasl
Boskyan Babigyan, Hmanyan Tsevscpyan, Mhitar Dagcaryan, Agop
Bedrosyan; Erzurumlu Ycremiya Bedrosyan, Arak Artyan, Bolulu
Yehie Krikoryan. Gei izni verebilir miyif!1?

Gulkevi
(RGVA fond 2100, liste 1, dosya 558, yaprak 232)

BELGE9
-arlk Rusyas 'mn Kafkasya Valisi'nin
Dileri Bakanl'na telgraf-

PETROGRAD
DILERi BAKANLIGT'NA

Kafkas Ordular Karargah'na Zeytun Ermenilerinin temsilcileri

geldi ve yaklak on be bin Ermeninin Trk ulam yollarna
saldrmaya hazr olduunu, ancak silah ve mermileri olmadn
sylediler. Zeytun'un Trk Erzurum ordusunun ulam yollar
zerinde olmasndan dolay gerekli miktarda silah ve merminin

43
TEORi Nisan 2008

Ermeniler tarafndan alnaca Aleksandret'e gnderilmesi olduka

uygundur. Zeytun Ermenilerinin faaliyetlerinin Fransz ve ngilizler
iin faydal olmasndan, meselenin aciliyetinden ve bizim dorudan
silahlar verme olanamzn olmamasndan Fransz veya ngiliz silah
ve merrnilerinin Fransz veya ngiliz gemileriyle Aleksandret'e geti-
rilmesiyle ilgili Fransz veya ngiliz hkmetiyle grme gereklilii
olduunu dnyorum.

Graf Varontsov Dakov

6 ubat 1915
(RGVA fond 200, liste , dosya 558, yaprak n)

BELGE 10
-Rus komutann 15 ubat 1915 tarihli telgrafi-

CULFAHOY
General emozubov 'a

Dileri Bakan 'nn Bakomutan 'a telgraf : "ran elisi ,

iran'dan Kafkasya'ya giderken yolda, zellikle posta mdrl
gibi hkmet kurumlarnn ve ran ve Hint-Avrupa firmalarnn da
nasibini ald oca kasabasnda ve ran Culfas 'nda bir sra yama
gerekletiren ran Ermeni gmenleri ve gnllleriyle ilgili
ikayetleri bildirdi. Olaylar srasnda Ermeniler tarafndan 4 ran
kaza, 2 posta grevlisi ve birok sivil ldrld, 2 kazak yara-
land. Ne yazk ki bu ikayetlerin temeli, Hoy'a giderken bizim
tarafmzdan silahiandrlan Ermeni ve Suriye Hristiyanlar
tarafndan gerekletirilen ykmn izlerini gren Vedenskiy'in
raporlaryla tamamen dorulanyor. Bu yamalarn suluianna
kar ne tr nlemler alnabilec eini ve ran Mslmanlarnn
Kafkasya iin olduka klfetli olacak bahsi geen gmenlerin
vatan1anna dnn esas olarak imkansz hale getiren Hristiyan
lara kar hakl fkesine yol aan bu tr olaylarn gelecekte tekrar-
lanmasn hangi yollarla engellenebileceini ngrdnz belir-
tiniz. Sazonov"
Yamalan gerekletiren Ermeni gmenlere ve gnlllere
kar tarafnzdan hangi nlemlerin alndn ve gelecekte hangi
nlemleri alnay ngrdnz ltfen tclgrafla iletiniz. 2318 .

Mlayevski y

(RGVA fond 2100, liste , dosya 558, yaprak 207)

44
 TEORi Nisan 2008

~ELGE ll
-109. Tugay Komutan'nn mektubu5-
18 Temmuz 1915
No. 869
Ardahan

2. TRKiSTAN PiYADE KOLORDUSU KOMUTAN'NA RAPOR

Gmenlerin yerlerine geri dnmesiyle ilgili verilen izinden dolay
sn dnemde Ardahan blgesindeki kylerde birok Ermeni, Rum, .
Krt ve Rus (Molokan) belirdi. Btn bu halklar, birbirlerine olduka
dmanca davranyor. Aralarnda deiik ekonomik meselelerden
tartnalar ve kavgalar kyor. Sivil iktidar, tartnalar zmekte ve
kavgalara son vermekte gsz kalLyor. u an olduka kkrtlm
olan nfus, bazen muhafzlarla ak atmaya giriyor. Mesela bu ayn
l5'inde Rumlarn yaad Beberek kynde byk ba hayvarlarn
tehis etmek zere 2 Ktle kye gelen 2 muhafz dvld.

u an Ardahan blgesinde yardmyla hzl ve etkili bir ekilde

dzeni salayabileceimiz svari birlikleri yok. Bu sebeple, eer
mmknse, Oltu blgesinde konulanm olan 13. Atl Birlii'nin
yarsn, en az bir takm emrime vermenizi talep ediyorum.

Tugay Kamutam Albay

Karargili Komutan Yarbay
Bayaver Yzba
KARS VALLG'NE
Kolordu Karargah Komutan'nn onay karar.
2. Trkistan Piyade Kolordusu Karargiil Bayaveri Astemen
24 Temmuz 1915
No. 4246
Kafkas Ordusu
(RGVA fond 2100, liste 1, dosya 986, yaprak 67, 67 arkas)

BELGE 12
-An isimli Rus yazarn Austos 1915'te yaymlanan
makalesinden Trkiye'de Ermeni Meselesine Dair-
Avrupa diplomasisi tarafndan yllar nce gndeme alnan Trkiye'deki
Enneni meselesinin u an grnte zmne yaklalyor. Trk refonn-

5 Mektup, 109. Tugay Komutan antctlidir. Ayrca n sayfa~nn zerinde 2. T rkistan Piyade
Kolordusu'nun. arka sayfasnda ise Kars Blgesi Askeri Val i lii Kalemi'nin damgalar
bu lunmakLadr.

45
TEORi Nisan 2008

lanndan umudu kesen Enneni halk, kaderinin izilmesini dardan bekli-

yor. Bu yzden Trkiye'nin halklann byk savanda6 paraland ve
varlnn masaya yarnld bu gnlerde bu umudun daha da bir gl
ortaya kmasnda alacak bir ey yok.( ... )
Bir milletin geleceini snrlan iinde yaadklan devletin ykmna
balamak, onun kaderiyle oynamak demektir. Bu, belki ancak dnan
topraklannda yaayan ve yaayacak olanlarla ilgili bir meselesi olmayan
evrelerin yaranna olabilir. Bu beylerin deinnenine su dkmek, ancak
tehlikeli bir maceraya atlmak demektir. Milletin fiziksel varln tehlikeye
sokan her trl milli politika, sonsuza dek bir keye brakl maldr.( ... )
Tarih bize, Trkiye'deki milli meselenin her zaman tek bir yolla, ezilen
milletin imparatorluktan aynimas ve kendi milli devletini kunnas yoluyla
zldn gstermektedir. Yunanistan, Bulgaristan, Srhistan ve
Romanya byle kurulmutur. Ama bu, her milletin kendi milli meselesinin
zm iin bu yolu takip edecei anlamna gelmez. Her millet, milli
devleti tek bir art altnda kurabilir: Eer az ok tek etnik kkten gelen bir
ropraa sahipse. Yedi vilayetten oluan Ermeni nilleti, bulunduu blgede
aznlk durumundadr. Bu milli avantajdan yoksun durumdadr ve o yzden
de btn ayaklanmalan baanszlkla sonulanmtr. ( ... )
Ancak unutmamak gerekir ki, Trkiye'de Avrupa'dan farkl olarak saf
bir milli bask yoktur; orada her Hristiyan halk, dini ve kltrel zerklie
sahiptir, milli kltr (okullar vb) ve din alannda zgr ve kendisine tabidir.
Trkiye'de milli nesele olarak adlandnlan, hatta bu kelimenin Avrupai
anlamyla bir milli mesele de deildir, kamu gvenliinin, adil
yarglamann, rahat ulam yollannn olmamas, Krt yama etelerinin
varl vb genel bir vatandalk meselesidir. Btn bunlann milli meselenin
zyle bir ilgisi bulunmamaktadr. ( ... ) Hristiyanlar iin baz hak snrla
malar vardr, ancak baka devletlerde Yahudiler iin olduu kadar deildir.
rnein zgr yer deitirmenin yasaklanmas gibi temel s nrlamalar
bulunmamaktadr. zgrln olduu ve dzenin olmad dnyadaki tek
lke Ti.irkiye'dir! Devlet, olduka liberal bir anayasayla ve kltrel-milli
zerklikle kamu dzeninin temel elerini sonunda salamak zorundadr.
Trkiye'deki btn bu dzensizliin temel nedeni, lkenin ekonomik
geriliinde yatmaktadr.Btn Kk Asya, ada devletlerin dayand
sanayiden, fabrikalardan, demiryollanndan (bir istisnas hari). ticaret
merkezlerinden, rahat karayollanndan, btn ekonomik temellt:rden yok-
sundur. lkeyi temelden, ekonomiden deil, tepeden, siyasi sistemden
yenilemeye balayan Jn Trkler, baarszla uram tr, nk
baarlmas imkansz bir ie soyunmutur: Kapitalist ynetim eklini kapi-

6 Birinci Dnya Sava kasedilmekedir.

46
 TEORi Nisan 2008

talizn ncesi ekonomik temelierin zerinde ina etmek! ki ayr kkten

gelen zeminin devaml bir atmasna sahne olmutur ve devlet kn1aza
girmitir: Devlet, glenmemi, tersine kuvvet kaybetmi ve kendi eski
uydusu iin kolay bir av haline gelmitir.( .. .)
Onlar [Ermeni yetkililer], bamsz Ermenistan'da daha uygar bir e
olarak Ermenilere dayanan bir hkmranlk istiyorlar (Orizon gazetesi1),
ancak kendilerinin de kabul ettii gibi, Ermeniler nfusun azni n tekil
ediyor. Aznlk, ne ekilde ounluun zerinde hkmranlk kurabilir?
Bunun iin iki tarz var: Trk ve Avrupa tarz; yani askeri diktatrlk ve
irntiyazh hukuk normlar. Ermenistan'da ikinci tarzn benimsenmesiyle
baz istisnai ynetim usulleri doacaktr: Halk kitlelerinin seim hakknn
snrlanmas, seim blgelerinin Mslman ounluun aleyhine dzenlen-
mesi, Ermeni dil ve kltrnn "yabanclara" dayatlmas, aslnda her alan-
da saldrgan milliyeti bir politikann uygulanmas. Bu da haliyle ezilen
halklarn direniine yol aacak ve herkesin herkese kar milli savan
balatacaktr. Bu ekilde milli mesele sadece zlmemekle kalmayacak,
tam tersine btn halklar temelinde bir meseleye dnecektir.( .. .)
Boa krek ektiimiz bu almay, her zaman milli atmalarn
bulank suyunda balk aviamann peinde koan milliyerilere atfediyoruz.
( ... )Vatandalarn z ve vey evlatlar, haklara sahip olanlar ve olmayanlar,
kendinden olanlar ve olmayanlar olarak ayrlmas, btn sistemi
kanlmaz olarak bitie gtrr. Ermeniler, sadece d dnyayla deil,
aynca devleti yknaya alacak i ounluun oluturduu muhalefetle de
savamak zorunda kalacaktr. Bu ikili savata hibir devlet ayakta kalan1az.
( ... )
(An, "K Armyanskomu Voprosu V Turtsii", Sovremennty Mir, Austos
1915, No.8, s.144 vd.)

BELGE 13
-Ermeni liderlerin Birinci Dnya Sava srasnda
yazdklarrapordan -

ERMENi MESELESi VE ERMENi BRLKLER HAKKINDA RAPOR

I
1912 Balkan Sava, Trkiye'deki Ernenilerin durumu hakkndaki
meseleyi tekrar go~eme getirdi ve keskinletirdi.
Bu meseleyleRusya ve Almanya yakndan ilgilendi. Ancak
Ermeniler, ac eken Trkiye Ermenilerinin kaderini deitirme umut-
7 Tanaklann yayn organ.

47
TEORi Nisan 2008

larn baladklar
Rusya eilimini tam bir ruh birliktelii ierisinde
hemen ve her yerde benimsediler. ( ... )
Savan kan lnazl Ermeni lider evrelerinde apak belli
olmasndan dolay her taraftan Trkiye'nin ezilen blgelerinin e te
rgtlerinin nderleri ve baka gnll ler Kafkasya ya akma ya
balad. Ayn zamanda yerel Ermeni toplum nderleri, beklenen
durumla ilgili Kafkas iktidarnn en st ahsiycti mparator
Hazretleri 'ni valisi Graf . . Vorontsov-Dakov'la iliki kurdular. Bu
[iderler, talimatlarn bekleyerek Ermeni halknn eilimini valiye
ifade ettiler. ( ... )
Btn Ermeni Katolikosu, Trkiye'nin zerine ald reformlar
yerine getirmediini belirterek vali araclyla imparatorluk hkme-
tine bavurdu ve Trkiye ile sava srasnda Ermenilerin her trl
faaliyeti gstermeye hazr olduklarn valiye ifade etti.
Kafkas Valisi tarafndan Petrograd'dan gnderilen imparatorluk
hkmetinin cevab ksa bir sre iide geldi. Hkmetinin talimat
dorultusunda yazd cevapta, Trkiye Ermelilerinin kaderinin
imparatorluk hkmetinin devaml kayglarnn bir paras olacan
ve Ermenilere de bu davada sava srasnda kurban olmaya hazr
olmak dtn belirtmiti.
General Mlayevskiy'in, Gofmeyster8 Peterson'un, Kafkasya
Askeri Blgesi Karargah Komutan General Yudeni'in, Tiflis
Piskoposluk Dairesi Mdr Piskopos Mesrop'un, Tiflis ehrinin ba
A. . Hatisov'un, Ermeni Merkez Komitesi Bakan S. S .
Arutyunov'un ve Doktor Y. H. Zavriyev'in katld Kafkasya
valiliide yaplan zel grmelerde, Ermenilere tecrbeli ete lider-
lerinn (humbapet) idaresinde Kafkas Ordularmzn drt ana koldan
harekatnda askeri birlikler ieri si1de yer alacak zel birlikler (humb)
rgtlemeleri nerildi. Kollar Ermeni nfusun ya~ad blgelere
ncelik verilerek seildi.
Ermeniler, birliklerin rgtlenmesi nerisini tam bir kararllkla
karladlar, ancak Ermeni nfusun olabilecek tehditlerden dolay
silahlandnlmasn ve Rus hkmetinin nceden tarafsz devletlerin
elileriyle anlaarak Ermenilere ynelik olabilecek krm nlemek
anacyla Trkiye'ye etki etmeleri iin kefil olmasn istediler.

Birliklerin rgtlennesini bu ama iin toplanan, resmi olmayan,

ancak pratikte tannan Ermeni Milli Brosu stlendi. Yukarda ad
geen kiiler, Erm eni Milli Brosu 'nun temsilcileri olarak
8 Saray ve s:r:y calanl:rn idare eden kii.

48
 TEORi Nisan 2008

grmeleri yrttler ve hkmet kurumlaryla i likileri srdrdler.

yle ki birliklerle ilgili mesele, bro iin olduka sorumluluk ve
otorite gerektiriyordu. Bu nedenle Tiflis'e birliklerin rgtlenmesinin
oybirliiyle kabul edildii zel grmelerde maddi ve manevi destek
sz veren nemli ehir ve merkezlerin temsilcileri davet edildi.
ll
O dnemde Rusya'da Ermenilerin Rus devletiyle btnlemesinin
temelleri glenirken Trkiye'de tam tersi yaand.
Rusya'nn zaferine tam inan duyan Trkiye Ermenileri, byk
umutlar besledii Rusya 'y kurtancs olarak gryordu. Trkler ise
her ekilde Ermenileri kendi tarafna ekmeye alt ve onlarla stan
bul'da, Erzurum'da, Van'da, Mu'ta gr m eler yrttiL Bu
grmelere hem Trk hkmeti hem de Jn Trkler adna Hac Bey,
Halil Bey, Talat Bey, Bahattin akir, Hilmi Bey, Erzurum Valisi
Taksim Bey vd katldlar. Ermenilere unu sylediler:
'
orrak refah iin birleelirn. Bize dardan zorla dayatlan reform-
lan asla gerekletirmeyeceiz, ancak karlkl anlamamz halinde
bunlan yapabiliriz. Bu savata Almanya'yla biz kazanaca z .
Kafkasya'da bize yardm edin. Kafkasya'da Ermenileri kendi
tarafmda grmeye ihtilacmz var. O zaman hem ksa srede
Kafkasya'y igal edebiliriz hem de size ve Grclere zerklik veririz,
Tatarlar ise Kafkasya'dan Trkiye'nin ilerine g ettiririz.
Snrlanmz Rusya'nn saldrlarndan korumak iin Trkiye ile
Rusya arasnda Ermeni ve Grc zerk blgelerinin olmas bizim
kanmzadr."

Buna karlk Ermenilerden Kafkasya'da ayaklanma karnalarn,

Trkiye'de ise gnll birlikler oluturmalarn talep ettiler.
Bu talepleri Ermeniler, sadece Osmanl tabiiyetinin gereini yerine
getirerek, yani devlete sadk kalacaklannn szn vererek reddettiler.
Bu grmelerde Ermeniler, Trkiye'nin savamamasnn daha iyi
olduu, zira Almanya 1afer kazansa dahi Trkiye'yi kleletirecei,
Trkiye'de kolanisini kurmak iin usuz bucaksz snrlara sahip olan
Rusya'dan ok daha fazla topraa ihtiya duyaca fkrini belirttiler.
Ermeniler, Trkleri i reformlarla ilgilenmeleri ve devleti bu
ekilde glendirmeleri iin ikna etmeye altlar. Ancak Trkler,
sava yoluyla tarihi grevlerini yerine getirmek iin daha uygun bir
zamann olmadn belirtip kar ktlar. Bylece Jn Trklerin
Rusya'da Ermeni birliklerinin kurulduu haberini almas zerine

49
 TEORi Nisan 2008

tekrar canlandrmaya alt Ermeni-Trk grmeleri sonusuz

kald.Trkler, Trkiye Ermenilerinden bu ie son vermeleri iin
Rusya Ermenilerine eLki etmelerini istediler. Ancak Trkiye
Ermenileri, bir sorumluluk alamayacaklan ve Rusya'daki Ermeniterin
faaliyetlerine kefil olamayacaklar . cevabn verdi ler. ( ... ) Trkleri
zellikle Trk parlamentosunun yesi Gagarin Pastlrmacyan (Garo)
ve dier Trkiye Ermenisi kitlelerin gnlller arasnda yer almas
rahatsiZ etti. Ermeni halknn Trklere sava ilan ett iini sylemeye
baladlar, Ermenilerden sefere kmasn engellemek iin Salmast'a
Andranik'e9 heyet gndermelerini talep ettiler. Ancak Ermeniler, artk
ge olduunu, yabanc bir lkedeki hareketi durdurmak iin gleri
olmadn sylediler.

Ermeni halk, tarafn d bir lkenin yannda belirledi, kaderini

Yce Rusya 'nn kudretine ve himayesine teslim etti ve anl Kafkas
Ordusu'nun yannda kurtulu savanda yer almak iin birlikleri
rgtlerneye giriti.
m
Birliklerin faaliyetlerine, rgtlenmesine ve rakamlarna geerken
ksaca unu belirtmenin faydal olaca kansndayz . Askeri faaliyet-
lerinin ayrntlarnn karargah belgelerinde yer ald dncesiyle bu
rapor, faaliyetlerin ana hatlaryla snrl tutulacaktr.
1914 Eyllnn banda gnll kaytlarnn balad ilan edildi
ve ilanm hemen ardndan gnlller her taraftan akn etmeye
baladlar. En ok Trk tabiiyetinden olmak zere Kafkas Ermenileri
de anl ordumuzun sralarn doldurmaya baladlar. Gney
Kafkasya'dan, Kuzey Kafkasya 'dan, Rostov ve Nahcivan 'dan
Don u ' dan, Krm ve Beserabya' dan, Hazarard blgesinden ve
Trkistan'dan, Romanya ve Bulgaristan'dan, Msr ve Amerika'dan,
her yerden genler, birliklere girmek iin byk cokuyla Tiflis'e
aktlar. Yukarda belirtildii zere drt birlik oluturulacakt. Ancak
gnlller gelmeye devam ettiler ve almn durdurulduuyla ilgili
zel bir yayn yapmak gerekti. Birliklerin rgtlenmesi ve donatlma s
iini bnyesindeki idari komiteyle Milli Bro stlenmiti. Ekimin
ikinci yarsnda birlikler sefere kmaya hazrd.
Birinci birlikte 1200, ikincis inde 382, ncsnde 430 ,
drdncsnde 470 ve yedek olarak ise yakla k 600 olmak zere
toplam 3000'nin zerirde kii vard. lO

9 Ermeni gnll birlikleri nin en nemli komu.an.

1O Birliklerin says ve askerleri daha sonra artacaktr.

so
 TEORi Nisan 2008

Birinci birlik, son Balkan Sava'nda Bulgar ordularnda

savaan, baars dolay sylasubay rtbesi alan nl tecrbeli ete
lideri Andranik'in komutas nd a-yd. Bu birlik, 23 Ekim'de
Culfa'dan Hoy'a hareket etti.
kinci birlik, Rus Ermenisi olan tecrbeli etcci Dro'nun kornu-
rasnda Idr'dan Tapariz Geidi'ne ilerledi.
nc birlik, Trkiye Ermenisi olan popler humbapetll
Amazasp kamutasnda 1 Kasm'da Elekirt Ovas'na doru yola
kt.

Drdnc birlik, zellikle ran'daki sava hayatnda Yefrem 'in

silah arkada olarak nam salm olan, Ycfrem'in rar ' da lmesinin
ardndan onun yerine geen ve polis ve ran silahl kuvvetleri
bakomutan olan eski eteci Keri kamutasnda Sarkam'tan
Ahveran ve Hoab'a hareket etti.( ... )
29 Ekim 1915
Tiflis
Episkop Mcsrop 12
Aleksandr i vanovi Hatisov 13
Samson Stepanovi Arutyunov 14
(Episkop Mesrop, Aleksandr vanovi Hatisov, Samson
Stepanovi Arutyunov, "Zapiska Ob Armyanskom Voprose i
Armyanskih Drujinah", storiko-Filologieskiy Jurnal, 1991, No.2
(133), s.205 vd.)

BELGE 14
-General Bolhovitinov'un 17 Mart 1916 tarihli telgraf-
YKSEK BAKOMUTANLIK KARAGAHT
GENERAL-KVARTRMEYSTER 5
1536. Ermeni gnllterin Trk sivil halka kar vahilikleriyle
ve buna bizim Kazaklarn szde itirakiyle ilgili verilerin btn
taraflaryla netletirilmesi iin ilgili komutanlardan malumat isten-
di. Bitlis Muharebesi Komutan Tmgeneral Abatsiyev unlar
bildirdi: "Kazaklarn bu olaya katldn kesinlikle kabul etmiyo-
ll Enueni gnll birliklerinin komutaniarna verilen ad.
12 Tiflis Piskoposluk Dairesi 'nin mdiirii.
13 Tiflis ehrinin bakan.
14 Ermeni Mcrke Komitesi'nin bakan.
15 Karagahta askeri operasyonlar planlayan general.

51
TEORi Nisan 2008

rum, birok kez Bitlis'i ve evresini dolatm . Bu esnada

Kazaklarn disiplinsizliiyle ve sivil halka zulmyle ilgili bana tek
bir kere bile ikayet gelmedi . B irou Trkiye Ermcoisi olan
Ermeni birliklerine gelince; Bitlis'in alnmasnn nc gnnde
gnlllerin Mslmanlara ynelik kesintisiz tecavzlerinden
dolay bu birlii e hrin dna kartmak zorunda kaldm ve B itlis-
M u aras nda ki konaklama blgesine gnderdim. Trklerin tel-
grafta bahsettii iki bin kiinin ld says bence abartl.
Ermeniler tarafndan sivil halkn katiedildiini rendiim zaman
mcseleyi aratrmak iin Ermeni birlii nin kamutam Andranik 'i
ardm . Andranik, bana bunun gibi olaylarn gayet doal
olduunu, yle ki aralannda zamannda Trklerin karstn.
ocuunu ve yakn akrabalarn ldrd birok insann bulun-
du unu syledi. Tatvan'da ise yle bir olayn yaandn biliyo-
rum: Evierden birinde avc taburu ve Ermeni gnllleri birlikte
konaklamlar. Avc taburu, yirmiden fazla cvsiz Mslman
ocuu eve alm, yemek vermiler. Avc taburu kefe gnderildik-
leri zaman dndklerinde btn ocukl ar doranm bir ekilde
bulmu. Yokluklarnda evde sadece Ermeniler varm . Bu konuyla
ilgili tarafndan yrtlen soruturma sonucunda bunu
Ermenilerin gere kletirdiini kesinlikle tespit ettim. Ama ne yazk
ki sulular ortaya kanlamad. Ermeni gnllleri, meseleyi yle
kar k bir hale getirdiler ki, iin iinden kmak mmkn ol mad."
( ... )

Bolhovitinov
(RGVA fond 2100, liste l, dosya 646, yaprak 89, 89 arkas)

BELGE 15
-General De Vitt'in 19 Haziran 1916 tarihli
3074 nolu telgrafndanl6-
Ordu Komutan 'na

Kolordunun bulunduu blgede bykba hayvan saysnn

greec az kalmasndan dolay, hayvanlarn toplanmasn ve Ermeni
yetkililerin araclarndan sa tn alnmasna izin verilmemesi tali-
matn verdim. yle ki Ermeni yetkililer, halkn bykba hayvan-
Iarna parasn vermeden sk sk el koyuyorlar.( ... ) De Vitt.

(RGV A fond 2100, liste 1, dosya 1036, yaprak 297)

16 Tclgr:fn zerinde Operasyon Dairesinin damgas bulunmaktadr.

52
 TEORi Nisan 2008

BELGE 16
-1916 Kasmnda Ermeni milliyetilerinin yayn organlarmda
Krtlerin kayplar zerine kan makaleden-
KRTLERiN BU SAVATAKi KAYIPLARI
Sava sonrasndaki Trkiye Ennenistaru'ndaki Mslman nfusun
nicelii meselesi, vatanmzn siyasi kaderi asndan byk nem
tayor. Krtlerin sava srasnda byk kayp verdiini ska duyu-
yorduk, ancak bu meseleyle ilgili kantara dayanan veriler ilk kez
Mak'ml7 sayfalarnda Kafkas Cephesi'ndeki ehir birliklerinin yet-
kililerinden Bay A. Atanasyan tarafndan yaynland:
Aldm ve teyit eLtiim haberler, eer Ermeniler sava boyunca
360 bine yakn insani kayp verdilerse, Krtlerin de o kadar byk
kayplar verdiini gsteriyor.

Van Gl'nden balayarak

gneye ve batya Bitlis-Mu blgesine,
ardndan Eleki rt 'le birlikte Hns, Bulank, Patnos , Malazgirt,
Alada'dan, Beyazt -Diyarlin blgesine kadar daha nce 800 bin
Krt'n yaad alan, u an tamamen boald. Yzlerce Krt ky
yerle bir oldu ve bom bo kald.
Trklerin geri ekilmesi esnasnda Krtler bu blgelerden baka
blgelere mi g etti, yoksa ld m sorusu gerekten ilgin.
Her ikisi de oldu. Burada bilmek gerekir ki, gleri ve geri e-
kilmeleri ok zor artlarda gerekleti: Geri ekilme srasndaki her
trl salgn hastalk, gerek anlamyla btn Krt airetlerini ve bl-
gelerini yok etti, alk ve souk ise tam ykma gtrd.
"Savan daha ilk 6-7 aynda 12 bin' den fazla Krtn yaad
benim 20 kymden hastalktan 8 bin' den fazla kii ld." diye anlattJ
bana Hoab 'daki nl Krt aas Bahri Bey. 'Benim kyllerim,
dierlerine gre grece daha iyi artlarda bulunuyordu, zira biz bile
neredeyse yerimizden hareket edemedik_ Bizim dier airetlere
gelince, birou neredeyse tamamen imha oldu. Savaa kadar 20-30
kiinin bulunduu ailelerde imdi 3-4 kii bile kalmad. Her yerde
durum ayn. Unutmayn ki, siz Enneniler, tbbi personele, ilalara,
hemirelere, hastabakclara sahipsiniz; yemek merkezleriniz, g
eden nfusla ilgilenen milli ve hkmet rgtlenmeniz var.
Yediriyorlar, giydiriyorlar, gmenlere her trl yardnu gsteriyorlar,
ksz ocuklar toplayp onlara yurt veriyorlar. Peki ya biz? stinHr<
ad al!nda gerekletirdikleri korkun yamalar haricinde Trk
hkmeti bize hibir ey vermiyor ve vermedi de. Krtlerin gcnn
17 Ermeni milliyeili~inin nde gelen yayn organlanndan.

53
TEORi Nisan 2008

dayand hayvanclk savatan, alktan ve istinlakten dolay bitti."

Krt aann anlattklan gerekiere uyuyor. Ermeni gnll birliklerinin
komutanlan da tek ses halinde onaylyorlar.
"Bence sava srasnda Krtler her eylerini kaybetti" diyor ilerinden
biri. "Eer bizim glernize kar savanaya devam ederlerse, Dou
Krdistan ve Diyarbakr blgesindeki geri kalan zavall Krtlerin says 250
bini geneyecek . "
Savaa dorudan katlan Krtlerin verdii kayplar da bir o kadar ilgin.
"Savan bandan beri esas olarak Krtlerle scak atmalarn olduu
blgelerde bulundum." diyerek balad bir Rus subay. "ldrlen Krtlerin
saysnn 40 bin'i getiini sylersem yanl olmaz. ldrlenlerden iki kat
fazla olan yarallardan bahsetmiyorum bile."
Mu ' unolduka nl ve popler Trk zengini Cafer Aa, bana unlan
anlatt: "Savan ilk aylannda kolera ve tifodan btn Krt airetlerinin yok
olduunu kendi gzlerimle grdm. Yzlerce Krt cesedi kylerde yerlere
serilmiti. Onlardan Trk ordulanna da hastalk bulat ve yle bir krp
geirdi ki, askeri revirler, hasta askerlerin ancak onda birine yetebildi.''
- Peki sava srasnda toplam ne kadar Krt ld?
"Sylemek zor, hatta yaklak bir rakam bile. Bizde hesap kitap yok.
inann, Mu'ta ne kadar insan yaadn bile syleyemiyoruz. Ancak
Krtlerin nfusunun drtte n kaybettii phesiz. Bunu bana Krt
nderlerinden biri syledi."( ...)
("Poteri Kurdov V Nastoyauyu Voynu", Armyanskiy Vestnik, 13 Kasm
1916, No. 42, s. lS vd.)

BELGE 17
-gal blgeleri karargahndan bir Rus albayn raporundan18 -
4 Eyll 1917
No. 1962
Tiflis
RAPOR
GENERAL-KOMSER'E

l iikteki 11363 nolu raporla ilgili kararmz sonucu raporum u veriyorwn:

18 Rapor, Sava Hukuku erevesinde gal Edilen Trkiye Ernenisan ve Dier Trk
Blgeleri General-Komiseri'nin Karargah Komutan anteti id ir. Raponn zerinde ayrca
Sava Hukuku erevesinde gal Edilen Trk Blgeleri Askeri Ynetimi Organizasyon
Komitesi damgas vard1r.

54
 TEORi Nisan 2008

I/ gal edilen Trk blgelerinin ynetimiyle ilgili yeni duruma

gre hazrlanm proje, btn tara blgelerindeki ky polisinin mil-
liyetine baklnadan silahlandrlmasn ngrmektedir. Bylece belir-
tilen projeye gre saf Trk kylerinin de ky polisi
silahlandrlacaktr. Bu mesele, aynntlanyla ve btn ynleriyle
komisyon tarafndan tartlm, durum incelenerek, Trklere ynelik
istisnai bir uygulamann yaplmamas ben imsenmitir. yle ki youn
olarak hemen hemen Trklerin ve Trklemi Lazlarn yerletii
Lazistan kyleri , yama etelerinin saldrlanndan en az dier yerler
kadar ekmektedir. Bu sebeple adalet gerei ve milli krm ve
dmanlktan kanmak iin Trklere de savunma silahlar verilmesi
gerekmektedir. Ayrca Lazistan nfusu kiilik olarak barldr ve
ordularakar bir anl gzlenmemi tir. ( ... )

Albay Ostryanskiy
(RGVA fond 13227, liste 2, dosya 22, yaprak 130, 130 arkas)

BELGE 18
-Kafkas Ordulan Komutan'nn Kafkas Ordular Bakomutaru'na
Tiflis'e 5 Ekim 1917 tarihli 36273 nolu telgrafndan-
5. Kolordu Komutan, 22 Eyll tarihli 02864 nolu telgrafnda
Elaz blgesinde 16 Eyll 'de Ermeniterin milli hogrszlk
temelinde kkrtt askerler ve denizciler tarafndan Trklere kar
saldrtlann gerekletiini bildiriyor. Yamalar, talan ve c inayetler
devam ediyor.( ... ) 36273. De Vitt.
( RGVA fond 2100, liste 1, dosya 272, yaprak 42, 42 arkas)

BELGE 19
-Kafkas Cephesi Bakomutan'nn talimatndan-

BAKOMUTANLN KAFKAS CEPHESi ORDULARINA TALMATI

No: .... . .
' " Aralk 191719
Tifl is
Btn kolordulardaki asker kaaklarna bal oluan ce phedeki
durum sebebiyle igal blgeleri General-Komiseri'nin talimatyla
igal blgelerindeki Erm eni nfustan 4 alay n en hzl ekilde
oluturulmasn emrediyorum.( . .. )

(RGVA fond 2100, liste 1, dosya 72, yaprak 43)

19 Belgede alimaun nosu ve gnn ari hi belirilmemiir.

55
TEORi Nisan 2008

BELGE 20
-gal blgeleri Karargah Komutan'nn mektubu20-
ubat 191821
Trkiye Ermenistan General-Komiser Yardmcs'na
liikteki yazmada belirtildii gibi Van blgesi Komiseri
Ambartsumyan tarafndan Van kar istihbarat faaliyetleri Van kar
istihbarat merkezinde grev yapan askere alnma yandaki btn
Trkiye Ermenilerinin askere arlmasyla ilgili emrin verilmesi
sonucunda zayflatlmtr.
Van blgesindeki kar stihbaratta .esas olarak Ermenilerin grev
yapt dikkate alnrsa, Komiser Ambartsumyan ve kar istihbarat
arasndaki ilikilerin kar stihbaratn asker almlar dolaysyla zarar
grmeyecek bir ekilde dzenlenmesi gerektii fikrindeyim.
Bu sebeple Van blgesi Komiseri 'ne tarafnzdan ilgili tatimatn
verilmesini arz ederim.
Ek: 4 sayfalk yazma.
Karargab Komutan Tugeneral
Karargah Sekreteri Yzba
(RGVA fond 13227, liste 2, dosya 20, yaprak 52,52 arkas)

20 Mektup, Sava Hukuku er<;:evesinde gal Edilen Trkiye Emenistan ve Dier Trk
Blgeleri General-Komiscri ' nin Karargah Komutan anclidir.
2 Gnn tarihi belinilneniti.r.

56
 TEORi Nisan 2008

kr "Ermeni meselesi"nin
Server arkasindaki gerekler
Aya
Arattmact
Ya::ar Sayn Dou Perinek, Yusuf Halaolu ve Norman
Stone gibi bu konuda derin bilgiye sahip bilim adamlan
ve siyasetiler, SOYKIRIM iddialarm ''emperyalist
yalan" olarak nitelcdikleri iin svire ve Fransa'da
"inkar suu"nu ilernekten dolay cezaya arptlabilmek
tedir.
Dnce ve benliklerine "kolonialist, emperyalist ve
Hristiyanlkvirs bulam" fakat 'adil, medeni" olarak
zmserren "BATI MEDENYETLG", kendilerinden
olmayanlara kar o denli n yargtdr ki, yaptklar
eylemler, evrensel yasalar, vermek istedikleri mesaj ve
dinsel-bilimsel retilerle taban tabana zt kmakta,
kendi ok yzllkleri ve yalanlar ortaya knca da.
bunlar baka yalanlarla rtbas etme yoluna tevessl
etmektedirler!

19. yzylda Avrupa ve ABD'nin

Ermeni politikalar
SOYKIRIM yalannn ne vakit ve hangi nedenlerle
ortaya atldn irdelemeden nce, dnyadaki olaylara
ok geni bir perspektiften bakarsak, bizimle ilgili olarak
aadaki tepe noktalarn grrz:

Anadolu 'ya ilk misyonerler 1819'larda Amerikal tc-

carlar ile gelmeye balamtr. Tccar saysnda fazla bir
art olmazken, Protestan misyoner says hzla
oalmaya ve byk ehirlere (stanbul, zmir, Van,
Trabzon, Sivas, Harput, Adana, Merzifon vb) yaylmaya
balamtr. Byk mitlerle Osmanl topraklarna rahat
giren ve yaylan misyonerler, biraz sonra Mslmanlktan
baka dine gemenin idamla cezalandrldm renince.
Mslmarlar dndaki millellere yneldiler. Yahudiler
Osmanl 'dan memnundu ve dinlerinin duvarn amak
zordu . Balkanlardaki Ortodokslar stanbul
Patrikhanesinin, Kafkaslardakiler de Rus Ortodoks
Patrikliinin himayesi altndayd. Ortada, erinde

57
TEORi Nisan 2008

ilenilcbilecek bir tek millet kalyordu, o da Gregoryen mezhebindeki

Ermenilerdi. Amerikal Protestanlar, imdiye kadar baka dinlerin
aklna gelmeyen daha farkl bir sistemle ie giriti. Protestanh yay-
mak yalnz vaaz ve ncil hikayelerini anlatarak deil, fakat insanlar
eiterek-okutarak ve mmkn olan yerlerde salklar ile ilgilenerek
yaplacakt.
Misyonerierin iinde Trkiye'de en ok bilinen ve ardnda "Robert
Kolej" (imdiki Boazii niversitesi) gibi byk bir eser brakan kii
18 I 1 doumlu, teolojide doktora dereceli Cyrus Hamlin'dir. 1839
Ocacrnda
o evli olarak starbul'a a)1ak basan ecrenc~ Hamlin' cok
~
geme-
den Bebek semtinde, byk bir kona kiralayarak "Bebek Semineri"
denilen okulu I840 'ta aar. Talebelerio tamam Hristiyan'dr, zaten
Mslm anlarn "askeri okull ar dndaki okullara yatl gitmeleri
yasaktr"! Hamlin'in ilk ii Trke deil, Ermenice lisann renmek
olmutur. Birka yl soma da Protestanlarn ncil'ini Ermenieeye ter-
cme etmitir. Dier bir problem, ounlukla Ermeni talebelerio
fukarah ve okul paralarn dahi deyecek durumlarnn olmayyd.
Hamlin, binann altnda atlyc kurarak, rencilere teneke ve satan
odun sobas ve boru veya fare kapan yapmalarn ve bunlar sat-
malarn salayarak, giysi ve parasal durumlarn di.izeltti.

Aslnda Osmanl, Amerik a'nn, Fransa-Avustu rya'n n

Katalik ve
Rusya'nn Ortodoksluk basksna kar bir denge oluturacan
dnmt! Rakipler her fusatta Protestanln "koruyucusu ngiltere
ve yaycs Amerikan misyonerlerini perde arkasndan Osmanl idare-
cilere bask ve ihbarlada engellemeye alrken, dier taraftan
Ermenilerle ilgili en ufak bir olayda bile, btn rakip gler koro
halinde " Mslmanlar Hristiyanlar ldryor" haberlerini basn
yoluyla btn dnyaya yayyorlard.
Osmanl mparatorluu, "Avrupa Devleti olarak kabul edilmek"
iin, I839'da Baltaliman anlamasyla, btn ekonomik egemenlik
haklarn ngilizlerin insafna terk etmiti. Bunun soncunda, ithalde
alnan gmrk vergileri kalkm ve hatta bir vilayetten dierine geii
iin "i vergi" uygulanarak Trk mallarnn maliyetleri artulmt.
ok gemeden, ucuz ngiliz mallar piyasay istila eni ve ernekleyen
Trk sanayii yok edi ldi . Tanzimat Ferman'yla, Ermenilere de eit
va tand alk h akl ar tannd. Silah ticareti, B atl lkeler iin
kazanlyd, bunlarm temsilcileri Mslman deillerdi. ngilizler,
Krm harbinden sonra, Ruslarn Akdcniz'e inmesini nlemek iin
Ermenistan fikrini ortaya atan ilk taraf olmutur. ngilizlerin de yaki-
nen destekledii A merika l misyonerler btn nemli ehirlere

58
 TEORi Nisan 2008

yaylarak, Ermeniterin rabet ettii okul saysn ve baz yerlerde

salk yurdu saysn artrd. On dokuzuncu asrn sonl arna
gelindiinde, Amerikan misyoner okullarnda 10 binden fazla
Mslman olmayan renci vard ve birok Ermeni'ye konsolosluklar
eliyle Amerikan vatandal verilerek Amerika'ya yollarm, orada
ngilizce misyonerlii renerek tekrar Anadolu'ya dnmterdi.
Bunlar okullarda hem Profesr olarak ders veriyor, hem de gereken
hallerde "vekil konsolos" olarak grev yapyorlard.
Amerika'nn Osmanl ile ilgisi yalnz "eitim
ve misyonerlik"
arlklyd. Protestanln yaylmas karsnda aresiz kalan
Osmanltar, Tanzimat fermanmdan sonra evvelce yalnz 3 olan "millet
saysn" 1Tye kartarak her milletin (mezhebin) stat kazanmasna
raz oldu.

Zengin bir Protestan olan Christopher Robert, Hamlin'in

Bebek'teki seminer okulunu gezer grr. Hamlin'in hem eitimci hem
de frnc ve amarhancci olarak baanlarn duymutur. kisi
1850'de Paris'te buluurlar ve yksek dzeyli bir Kolej almasna
karar verilir. Protestanln "Gregoryen Ermenileri Protestarla ek-
erek" yaylmas uygun grlr. Paris'te Trk Sefiri olan Ahmet Vefik
Paa'dan, Rumelihisan kalesinin ta oca olan blge, iki ayr seferde
toplam 60.000 Sterlin denerek satn alnr. Aslnda ne Sultan ne de
Vefk Paa buray Hristiyanlara sarlmasn istememektedirler, fakat
bor nedeniyle aresiz kalnmca bu harika yer satlr. Hamlin, burada
Okul yaplmas iin Sarayn radesini kolay alr, fakat inaata balan
mas izni ( Ru slarn ve Franszlarn sadrazama koyduklar bask
nedeniyle) bir trl kmaz . Hamtin, stanbul'u ziyaret eden bir
Amerikan sava gemisini komutanna olay aar ve yardm etmesini
ister. Komutan ekinmekle beraber, niin inaat izninin verilmediini
sorar; bu kez Sadrazamlk , Amerika'ntn da Girit isyanna arka
kacan sanarak izni verir. Okulun projesi Bostan'da hazrlanr,
Trkiye'de olmayan putrel-inaat demirleri ithal edilerek, kesme ta
olan bina 3-4 ylda bitiritir ve 1863'te eitime alr. Cristopher
Robert 100.000 Dolar vermitir, bu para yetmediinden Hamlin
Amerika'ya giderek kiliselerde verdi i vaaz ve konferanslarla para
toplar ve bunca yldr tek ta bile oynamam, kendi ad ile anlan ilk
binay yapar. Dier bir doktora dereceli misyoner George Washburn,
stanbul'a misyoner retmen olarak gelir ve Hamlin'in kz ile
evlenir, okulun ikinci mdr olur. Fakat 1875'te Cristopher Robert,
Amerika'da bulunan Hamlin'i grevden alr ve damadn Kolej'e
Mdr yapar. Amerika ile diplomatik mnasebet kurulmadndan,
Washburn adeta Amerika'nn byk elisi gibi davranr.

59
TEORi Nisan 2008

1839 ylnda Baltaliman Anlamas ile ekonomik hrdyetini

ngiltere'ye hediye eden Osmanl, 30 Mart 1856'da Paris Konferans
ile 'Avrupa devleti saylmak'" karJnda bu kez savunmasn da
Avrupa devletlerine ksmen emanet eder. Osmanl 1853-1856 Krm
Harbi'nin gya galipleri arasndayken, el derken kolunu da kaptmn
ve kendisini bor batana saplamt.
Osmanl i-d harpler ve bor batandayken, Amerikan Board,
Harput'ta (Elaz) 1876'da Ermeni Kolejini" aar ve Anadolu'ya
yay lu.

1877 ylnda, Rusya'dan svire'ye tahsile giden birka gen

Ermeni Hnak" (Kampana) htilillci Parti 'yi kurarlar, hedefleri
Trkiye' deki Ermenileri boyunduruktan kurtarmaktr (halbuki
Rusya'dakiler ok daha fazla ezilmektedir). Arkadan 1890 ylnda bu
defa baka bir grup Rus Ermenisi, gene svire'nin Cenevre ehrinde,
"ARF" veya "Dashnaksuituin" Ermeni ihtilalci Federasyonu 'nu kurar
ve ihtilalci partiler ikilenir.
1877- 1878 Rus-Trk harbinden sonra, Yeilky'c dayanan Rus
ordularn karlayan Ermeni Patrii Nerses, onlarn ehri almasn ve
Trk boyunduruundan kurtar lmalarn. istiyordu. aresiz kalan
Osmanl , 30 milyon altn harp razninat dahil, Kars, Ardahan vilayet-
lerini Ruslara terk etti ve Bulgaristan'n istikHilini tand.
Robert Kolej 'in mdr George Washburn , Kolej mezunu
Ermeniterin ihtilalde ve yeni devleti kurmaktaki rolleri ilc her yerde
vnyordu. ngiliz 'Punch" dergisinde kan bir karikatrdc,
Babakan Gladstone ile Dileri Bakan Lort Balfur, Hal valyesi
olarak at zerinde mzraklar ile resmedil mi ve 'Bulgaristan'dan
sonra sra Ermenistan'da' diye altlk atlmt.
Ermeniterin hcre-ete tekilatlar ksa zamanda bym ve bata
Ermeni zenginleri haraca balanmt. istenilen paray demeyenler
"lm melei Gabriel " tarafndan cezalandrlyordu ve kimin
ldrld, kimlere ihtar yapld gazetelerde il~n ediliyordu.
Osmanl daresinde alan Ermeni memurlar ve st grevlilerin elin-
den bir ey gelmiyordu, zira bu eteterin gz o kadar karayd ki,
Aktamar Kilisesi'nin papazn bile casusluk yapt iin ldrp,
"kulaklarn kapya ivilemilerdi".

Ermeniterin "atas" s aylan Hanlin, daha nceleri, Amerikan

gazetelerinde, gidecek gnlller iin Hnak liderinin adresini bile
verdii halde, daha sonra 23 Austos 1895'te The New York Times'a
yazd uzun bir makalede, bu etecilerin srf yabanc lkelerin dikka-

60
 TEORi Nisan 2008

tini ekmek ve karlkl mukatele iin, kendi soydalarru ve yabanc

lke diplomatlarn da ldrdklerini ve suu hep Mslmanlara
yktklar n , yntemlerinin asgari ahlak ynnden tiksindirici
olduunu ve Ermenilerin para iin her eyi yaptklarn, Rus altn ile
batan karldklann yazd.

Anadolu' da 1850'1erden sonra kan, karlan isyanlarn says

neredeyse say lamayacak kadar oktur. Bunlarn iinde 1896 Osmanl
Bankas baskn ve 1905 Abdlhamid'e saatli bomba tuza en ok
ses getirenler olmutur. Btn yabanclarn tercmanlar Ermeni
olduu ve onlar da Hristiyan-Mslman srtmesinde ve neticede
Osmanl 'nn yklp maln ve topraklarn ele geirmek dcrdinde
olduklarndan, yabanclarn ilgileri, bugn olduu gibi, gerekiere
deil "ilerine yarayacak haberlere" ynelikti.

Jntrkler ve Ermeniler
SiHih ticareti, en cazip iti. Tabanca ve tfck reten lkelere yeni
bir pazar almt. Deeri 3 Sterlin olan bir tfek, ithalat, komisy-
oncu, tccar, eteci satc ve papaz eliyle nihayet tketiciye bi-ka
elden sonra 3-4 misli fiyatla satlyordu. 1890'1arda stanbul'da bir
sokak nmay iinde arama yapan zaptiye, halkn zerinde, ayn marka
ve model 1500 yeni tabanca'y birden ele geirmiti. Ermeni kadnlar,
parabellum tabancalada poz veriyor, kasabalardaki atlyelerdc cl ve
baka bombalar ve menniler imal ediliyordu.

ehir ve kasabalarda her evde erikin kii bana en az birer silal

vard. Adana Kardinali (M oeg) btn Ermeniterin siHihlanmasn
istiyor, "paltonuzu satp yerine silah aln" diye vaaz veriyordu.
Kylerde 'humpabet" ete balar, masum-fakir kyllere zorla silah
satyor, kar gelenin kzn bile vurup cezalandnyorlard.

Sanayici veya kapitalist lkelerin yaptklan bu sat1lar ve Ermeni

milletinin, nce Franszlar, ardndan kuvvetli bir ekilde ingilizler ve
sonra daha da kuvvetli e ki l de Ru sla r tarafndan vaalerle
k~krtlmas, Amerikan misyonerlerinin 'hrriyet ak"n alamalar .
okul ve kiliselerde "tlcri Hristiyanlar", "Savaa giden askerler gibi
arklar, btn bu olanlardan rahatsz olan, ilerinde-glerinde gzel
para kazanan olduka byk bir kesimin yannda, 'macerac, ufak,
fakat elinde fazla g bulunan bir haydutlar" grubunu vatanperver,
gnll ve kahraman" hi.iviyetiyle ortaya kard . ete balar humpa-
betlerin slkla aldklar trklerde u szler vard: "Vur, kr, ldr,
yamala. sonra ceketini srtna vurup serbeste tepeleri a ... "

61
TEORi Nisan 2008

Silahianma ve tekilatianma yle bir yaylmt ki 19 lO ylnda

Kopenhag Sosyalist Kongresi 'ne verilen 30 sayfalk bir matbu
nme raporunda, her kyde 40-50 yalarnda drt-be kadar Jider
kadronun, onun altnda lojistik kadrosunun, bunun dnda 15-30
kiilik sava kadrolarn bulunduu, kadnlarn da silah ve haber
tama ileri ile grevlendirildikleri ak-seik yazldr. Bilinmeyen
dier bir husus da, ttihatlarla Danaklar arasnda Abdlhamid'i
devirmek iin 1907'de gizli bir mutabakatn varldr. Bu anlamaya
gre, btn Ermeniler, Rusya'dakiler dahil, Osmanl lehine isyan ede-
cekler, Jn Trkler de iktidan ellerine geirince, Ermeniler'e uzun
yllardr bekledikleri OTONOM BLGE idaresini vereceklerdi.

Balkan ve Trablus harpleri Osmanl'y sratle tketirken, Ermeniler

isyanlarna ve Rus-ngiliz-Franszlardan yana beinci kol ihanetlerine
devam ettiler. Aslnda, bu devlet 1912'de hasta adam Osmanl
imp aratorluu 'nun ne ekilde blneceine aralarnda karar
vermilerdi. Btn cephclerde bozguna urayan Osmanllarn iindeki
darbe, nihayet 1913 balarnda kanl bir ekilde vuku buldu ve Jn
Trkler iktidar ellerine geirdiler. 1878 ylndaki Berlin
Konferans'ndan sonra, Ruslara Anadolu'daki Hristiyanlan koruma
yetkisi ve geni kapsaml bir "REFORM" sz verilmiti . Bu reform
planna gre, alt vilayette zel bir idare kurularak, Ermenilere geni
yetkiler ve mevkiler verilnekteydi. Buralar (gya) Osmanl
idaresinde olmakla beraber, en st mevkide iki yabanc Genel
Mfetti- Vali bulunacakt. Yabanc lkelerin kendi aralarndaki
srt~meler ve ba~ka ncelikler nedeniyle, bu nemli grevlerin kime
verilecei konusu ok zaman ald ve en nihayet Hallandal eski bir
vali olan Bay Westenek ve Norveli bir Albay olan Hoff,'un bu mevk-
ilere tayininde Batl lkeler anlat.
ktidara gelen Jn Trklerin kasas botu, gelen paraya Duyunu
Umumiye el koyuyordu. Osmanl hkmeti, gelir salamak iin% 8
olan ithaldeki gmrk rsumunu,% 15'e karabilmek iin izin istedi,
fakat ancak % 3 iin izin verildi; aradaki fark % 4 kesilmiti . Jn
Trkler, i reformlara ynelerek bu grevleri dengelemek iin ayr
lkelere paylatrdlar. Halktan toplanan balarta ngiltere'ye iki
sper drednot snf sava gemisi sipari edildi. Fransa'ya Jandarma ve
i tekilatanma ii verildi, Almanya ile de btn orduyu batan
tekilatl andLrma ve eitim iin anlama yaplarak, olduka kalabalk
bir Alman subay grubu getirtilerek grevlere yerletirildiler.
Btn bu yeni yaplanma iinde, Ermeniterin kanksanm
bakaldrlarn
hesaba katmaya her hangi bir ncelik yoktu. Aradan

62.
 TEORI Nisan 2008

bir yl getiinde ve ubat 1914 balarnda, Ruslar alt vilayetteki

reformun uygulanmaya konulmasn bastrd. Yeni bir ek anlama ile,
ad geen iki vali Erzurum ve Van baehirlerine gitmek zere
Mays'ta stanbul'a geldiler. Tam yerlerine gidecek iken yar yolda
(28 Haziran 1914) Saraybosna'da Aridk Ferdinant suikastla
ldrlnce, ortal sava bulutlar sard, reform ii durdu ve iki vali
aceleyle lkelerine dndler.
Buraya kadar olan olaylarn meydana kard satrbalar
unlardr:

l. Ermeniler tepeden trnaa an silahlanmtr, tetik ekme frsatn

drt gzle beklemektedirler.
2. Bunlarn kahramanlnn altnda talan-apul hevesi yatmaktadr
(Trkleri bile hazrdr).
3. Amalarna eriim iin (kendi kiisel canlan dnda) kendi
soydalarm dahi kolayca harcarlar.
4. yi donatmldrlar; beyin ykama ile SAVAMA-TALAN-KAHRA
MANLIK arzulan yksektir.
5. Osmanllarn nceliklerinin iinde, kritik yerlerde grev yapan
Ermeniler ve dierlei iin kt bir emel yoktur nk onlara iddetle
ihtiya vardr.

Birinci Dnya Sava

Nitekim Danaklarla Jn Trkler, her eye ramen, o denli dost-
turlar ki, 8. Genel Parti Kongrelerini (mstakbel baehir) Erzurum'da
Austos 1914'te toplarlar. Fransa, Rusya ve ngiltere tarafndan
"dostluk szleme teklifleri reddedilen Jn Trkler Almanya ile 2
Austos ' ta gizli bir ittifak imzalam ve Avrupa'da patlak veren
Dnya Harbinde, tarafs z olarak bekleyip eninde sonunda galip
devletler tarafndan paralanacana , Almanya, Bulgaristan,
Avusturya-Macaristan'la birlikte mstakbel zafere ortak olmay
yelemitir. Ermenilerin silahl ve gl olduklar bilinmektedir, hele
Rus ordusundakiler de isyan edecek olursa, Osmanl ordusu, ksa bir
zamanda Kafkaslar Baku'ye kadar ele geirebilirdi. ttihatlarn st
dzey 28 kiilik bir heyeti (mer Naci, Dr. Bahattin akir, stemen
Hilmi bey vb) Erzurum' a varr. lerinde Kafkaslardaki btn trklar-
dan temsilciler vardr (Grc, Krt, ranl, een, crkez, Tatar,
Abhazyal, Daistanl vb). Bu kalabalk heyet, Danaklara 1907'deki
szlerini hatrlatrlar ve Rusya' daki Ermeniler isyan eder ve b uradak-
i~er de Trk ordular yannda canla bala zafer iin savarlarsa, mka-
fat olarak, iki ay evvel rafa kalkan alt vilayette OTONOM vaadini

63
TEORI Nisan 2008

tazelcrler. Almanya da bu vaade imza koymaktadr. Haber Tiflis'teki

daha st federasyona, oradan da ngilizlerin, Franszlarn ve R us
arnn kulana gider. Haliyle Fransa- ngiltere bu OTONOM tek-
lifinin aleyhinde bulunurlar, Rus ar da alt vilayete iki de Rus
vi layeti ekleyerek mkafat artrr. Erzurum 'daki Danaklar kem km
ederler, biz savarz fakat bakalar iin sz vercmeyiz derler" ve
"kazanandan yana olacaklarnn" iaretini verirler. Rusya 2 Kasm'da
Osmanl'ya harp ilan ederek hcuma geince, Trk ordulanndaki
(bizden yana gya savaacak) Ermeniler s ilahlaryla Rus tarafna
geti . Ayrca hazr olan 20 bin kadar gnll-eteci, Osmanl
hatlarnn gerisini vururken dierleri Rus ordu l arna yol gsterdi ve
onlarla birlikte ilerleyerek, Erzurum'un 60 km yaknna kadar Kasm
ay bitmeden vard. ki taraf da, klk mevzilerinde beklerneye
balad. Ruslar, Ermeniler sayesinde, Osmanl 'ya ani ve byk bir
tokat atm ttihatlarn itibar bozulmutu. Almanlar, Osmanlnn
Krma asker karmasn, Ruslar arkadan oyalamasn ve Dou
cephelerindeki Rus ordusunun paralanmasn istiyordu.
Almanya'dan alnan borla getirilen yeni byk toplar tabyalara
yerletirilirken, ngiliz ve Fransz donanmalar 18 Mart 1915'te
anakkale boazn gemek isterler ve bir gece evvel denen
maynlar nedeniyle byk kayp vererek geri dnerler. Osmanl
Dou 'da Ruslarn ilkbahar hcumunu beklemektedir. Ocak-ubat
aynda Cemal Paa' nn Sina ln gidi ve dn olarak gemesine
ramen , Svey harekat da baarszlkla sonulanm, 2000 asker
kayp verilmitir. Osmanl esas karmay anakkale'de beklemekte-
dir, ktalar ve kumandanlar (Mustafa Kemal dahil) bu blgeye
kaydrlmtr. Ermenilcrin Van syan bymekte, dier beinci kol
almalar da devam etmektedirler. Ruslar, ileri hareketlerinde, nler-
ine sivil Mslman halk katmaktadr, yle ki kar taraf ate~ ederse
kendi aresiz sivillerini ldrm olacak. Rus cephesindeki Trk ve
Alman subaylar. Ermeni gnlllerin beinci kol sabotajlarndan ,
kylerin de isteyerek veya istemeyerek Ruslara ve gnlllere verdii
lojistik (yiyecek , yatacak. istihbarat) destckten bizardr ve blgeden
sivillerin uzaklatnlmasn istemektedirler! Nisan ortasnda Van kale-
si isyanc Ermeni gnlllerin eline geer, Ermeniler Mslman
blmrnndeki btn evleri, binalar yerle bir ederler ve ehrin
anahtarn gelen Rus kumandanna teslim ederler.

Enver Paa, stanbul' daki Ermeni Patr ik liine sert bir ihtarda
bulunur, isyan ve sabotajlarn derhal kesilmesini yoksa cezann ar
oJacan ikaz eder. Ermeniler zaferlerinden yle marmtlardr ki, bu
uyary ''blf'' sayarlar. Enver' in s a kolu, vekili ve erkan harp

64
 TEORi Nisan 2008

bakan Alman Bronsarr Paa, Harbiye Bakanlnn 20 Nisan 1915

tarihli resmi bir emrini yaynlar ve sava blgelerindeki btn sivil-
lerin boaltlmasn emreder. iler daha da ktye gitmekte ve
Danak Ermeniler zaferlerinden emin, Mttefiklerin gelmesini bek-
lemektedirler. Talat Paa, polisine verdii bir emirle, daha nce izle-
dii, beliedii 235 kadar Ermeni lideri 24 Nisan gecesi evlerinden
toplar ve Anadolu'ya srer. stanbul'da yaplmas planlanan
bakaldr, aniden basz braklr. Ertesi gn 25 Nisan'da Mttefik ve
Anzak kuvvelleri anakkale'ye knaya balamtr.
Ermeni gnll ve etelerin, her yerde isyan karp zaten az olan
askerleri oyalad, gelen dmana hem yol gsterip hem de lojistik
destek verdikleri kesindi. Buna ait Armen Garo'nun kitabnda yeterli
fotoraf vardr. Osmanl'nn u veya bu ekilde onu arkadan
hanerleyenleri bertaraf etmesi ve sava alanlarn ordunun istedii
gibi sivil ve canllardan temizlenmesi artk kanlmaz bir gereklilik
olmutu . En ksa, kolay ve ucuz yol, Ruslarn yntemini kullanarak
zellikle Ermeni sivil halk iki ate arasna srmek, ayrm yapmadan
hepsinin yok olmasna gz yummakt. Devlet hizmetinde Ermeniler
en nemli ve kritik grevlerdeydi (hatta askeri ifre odalannda bile).
Ermeniterin iinde olmad bir hayat kimsenin aklna gelemezdi, zira
her trl sanat, meslek ve "okumu olmay gerektiren grevlerde"
onlar vard. Sulu veya susuzu, ya ve kuruyu ayrmaya ne zaman ne
de adam vard. Eli silah tutan jandarmalar esas orduya alnm, yerler-
ine ne bulunursa onlar jandarma yaplmt.
Talat'la Enver hibir zaman Ermeni milletini yok etmeyi akllarna
bile getirmemilerdi. Mays ortalarnda, acele ile ok insafi ve den-
geli bir "geici iskan ve yerletirme yasas" yazld; 27 Mays'ra,
Dou Anadolu ve isyan olan blgeler iin resmen yrrle kondu ve
30 Mays l915 'te ilan edildi. Osmanl savatan galip kaeana
inan yordu, savan eriemeyecei en uygun yer, henz tam iskan
edilmemi, Suriye'de Frat nehri kylar ve Zor blgesiydi. Valilere
yasay yrtme grevi verildi ve acele ile yollarda aktarma, dinlenme,
beslenme kamplar, mevcut imkanlarla ve adrlar kurularak, Dou
blgesinde ikamet eden yaklak 600 bin Ermeni ile dier sakinierin
blgeyi terk etmeleri emredildi. Hazrlk iin ortalama olarak 5- 10
gn sre verildi, dileyen btn canl hayvan srlerini de alabilirdi.
Hane halklan eyalann kz arabalarna ykleyip, hamile ve ocuk
dndakiler sayca yetersiz jandarmalar eliinde yaya veya olan
aralarla yola konuldu . Badat demiryolu ancak Pozant'ya kadar
alyordu. Bundan sonra Toroslan yaya veya araba ile ap tekrar Halep
demiryolunu kullanmak gerekiyordu. Aslnda tek hat olan demiryolu

65
TEORI Nisan 2008

asker ve lojistik: malzeme iin de tek vasta olduundan, bazen ara istasy-
onlarnda gnlerce bekleme kanlmazd. Kmr bulunmuyordu ve pek
bol olmayan odun yakarak, lokomotifler ahtrlabiliyordu. Dileyenler
evlerini, eyalarn "d k fiyatlara frsatlara" satabilirlerdi, bazlan
eyalarn denk edip kasabann bir kilisesine depo edip emanet braktlar.
Bu emanetler ancak Ruslar bu blgeleri igal ettii zaman. Ruslar ve
eteci Ermeniler tarafndan yamaland. Arada Krt ve dier asker
kaa etecilerin de yamalarnalara katlmas normaldir. Gnll
Ermeni etelerinin basknlimn ve eziyetlerini unutmayan baz Krt ve
erkez eteleri, frsat ellerine geince "baz" kafitelere saldrdlar, yolun
getii blge ve kylerin sakinlerine bal olarak lmler, karmalar
olmas normaldir. Tutulan resmi Trk kaytlarna gre, tehcir edilen kii
says 450.000'nin altndadr. Zaten "Otonom blge iinde Ermeni halka
toprak datm iin kurulan zel Ermeni-Frans z heyetinin 1 Mart 1914
tarihli resmi ve gvenilir raporuna gre toplam Ermeni nfusu 1.280.000
olup, bunun yalnz 542.421 'i bu blgede yaamaktadr. Bu bulgu,
Osmanllann 1905 tarihindeki nfus saym ile uyumaktadr.

Bu yolculuklar srasnda, hastalk, alk, dermanszhk ve baka

nedenlerle len insan zayiat, Trk Kaynaklanna gre 50-60 bin
civarndadr ve arpmalarda lenlerin says on bin kii bile deildir.
Bu tr byk ve ilk defa yaplan bir uzun yolculukta, % 10 lm oran
normal karlanmaldtr.
Bu srgnterin "lm anal" olduuna dair, tek bir somut delil
bulunamamtr. Tersine, Trklerin komusundan balayarak, refakat
eden jandarmaya kadar (nadir frsatlar hari) yardmc olduklar
birok rnekte verilmitir. Yolculua kamayacak ocuklarn bazlan
komulara braklm, bazlar ise Trklerin veya Misyonerierin at
yetimhanelere datlmlardr. Bazlarna bedava kan temdin edil-
mitir. Haziran 19 15 'te balayan tehcir hareketi Temmuz ortasmda
olduka intizarna girmitir. Amerikan Protestanlarn ve Katoliklerin
basksyla, Temmuz sonlarnda alnan bir kararla, bu iki mezhep men-
suplan da tehcir dna alnm ve nceden sevk edilenlerin geri dn-
melerine izin verilmitir. Cephe arkalar boaltlm olduundan,
tehcir olay 25 Austos l915'te verilen bir telgraf talimatyla sona
erdirilmitir. zetlenecek olursa, yaklak 3 aylk bir yaz sresinde ,
Trk resmi kaytlarna gre 450.000 kii, % 30 gibi ar bir hata pay
ile en ok 600.000 kii Gney blgesine srlmtr.
Dinlenme, aktarma kamplarndaki iae ve ibate imkanlarnn
kusursuz olduu iddia edilemez. Ancak savan balamas ve liman-
larn ablukaya alnmasyla balayan ktln, btn halklar gibi

66
 TEORi Nisan 2008

muhacirlerin beslenmesini aksatmas normaldir. Gya tarafsz olan

nl bir Amerikal Yahudi tarihi, son yazd kitapta, Ermeni
"muhacirlerin bazen krbalandn ve dipikle drtldn"
yazarak, "tarihe kendi hayallerinden biraz renk katmakta" sakmca
grmemitir. Halbuki 3. Ordu Kumandan Mahmut Kamil Paa, 30
Temmuz tarihli iki satrlk bir teblile, evvelki emrini hatrlatarak
"muhacirlerin onurunu ineitici sz kullanlmamasn , mallarnn
korunmasn" emretmektedir. Bu tek rnek bile, Trk'n byle bir
durumda bile ne kadar adil ve merhametli olduunu ispatlamaya
kafidir. Ermerilerle birlikte o blgelerde yaayan ve srg~ edilen
Mslmanlar iin ne aktarma ve iae imkanlar salanm, ne de
yerleme yerleri gsterilmitir. Aktarma kamplarnda, her ne kadar
verilen orba ve ekmein yeterli olmas ihtimali fazla olmasa bile,
baz hallerde, baz tifsl hastalara orba yerine st ve yourt dahi
verildiini hayretle renmekteyiz! Peki, grevlerini ktye kullanan,
frsattan istifade eden hrsz ve kt insanlar olmam mdr? Haliyle
olmutur, hatta Trk ordusuna yiyecek kumanya temin etmeleri
gereken baz mteahhilerin, askeri a brakarak , bunlar yksek fiyat-
la el altmdan satt ve zengin olduu da bi.r gerektir. st dzey
Osmanl idarecileri (Enver-Talat-Cemal) bu gibilere ellerinden geldii
kadar engel olmaya alm ve yakaladklarn cezalandrmlardr.
1916-1917 yllarnda yaklak 1600 kii harp divanlarnda mahkeme
edilerek, bunlarn 67'si hakknda idam karar alnm, yaklak 400
kii dndakiler eitli cezalara arptnlntr.

"Soykrm" iddias ne zaman hortlatld?

Ermeni davasn canl tutan en nemli unsur, byk idealler ve par-
lak vaatterin ardnda her zaman var ve esas ilgi oda olan PARA
veya edeer yasal olmayan menfaatlerdir. Bu uurda misyonerierin
"Hristiyanlara yardm" igdsyle, o denli kapsaml yardm kampa-
nyalar hazrland ve uygulamaya koyuldu ki, Amerikan ve ngiliz
kiliselerinin bayraktarla sslenerek sava rtkanl ve "zavall
Ermenilere" yardm toplama kan1panyalan, o yllarn modas oldu!
Basn, siyasiler ve din adamlar, btn iyilikseverleri eitli yntem-
lerle (vaaz, neriyat, poster, hatta sinema filmi bile) insanlan motive
ederek, byk paralar ounlukla gnll, baz hallerde de tehdit ve
zorla toplanarak, bu yardmlarn byk blm, silah, cephane, giysi
hatta uak haline dnt. nemli bir blm de bu ilerde arac olan
Ermeniterin ceplerine inerek , lkslerini idame ettirmekteydi.
Erivan'da sokaklarda insanlar alktan lmekteyken, birok humpabet
ete ba, ikili alemlerde istediklerini yataa atabilmekteydi.

67
TEORi Nisan 2008

"Soyknm" iddias ancak l965'lerde duyulmaya balanmtr. O

tarihe kadar olan yay niarda Ermenilerin kahramanlk ve zaferleri
ilenip harnilerine ihanetleri es geilirken, Trklerin onlar "lme
srgn ettikleri iin" maduriyetleri ilenilmeye balanld. Olaylarn
kronolojik seyrine bakld zaman, kesin olarak vuku bulan byk
isyanlar ve sabotajlar nedeniyle, btn halkn sulu-susuz aran-
makszn yok edilmesi genelde imdi insaniyet dersi veren Batllarn
sklkla uyguladklan ve kimsenin ses karnad yntemdi.
Olaylarn hzl gelimesine bakldnda, Osmanl'nn Ermenileri yok
etmek fikri hibir aamada olmad ve olamazd. Bu iddialar yuvarlak
laflarla ortaya atp beyinleri ykayanlar bidayette Osmanl
topraklarnda ne kadar Emeni'nin nerelerde yaadmn, ne kadarnn
srgn edildiinin, ne kadarnn hangi zamanlarda nerelerde nasl
ldnn bir ak fotorafn veya en ufak bir ispatn vermernitir.
"Herkes biliyor, babaannem anlatmt, bilineni konumaya gerek
yok" trnden ciddiyetle badamayan yuvarlak szlerle, dnya
kandlmtr ve "onlarn da iine bu eski joker kartn bedava kullan-
mak geldiinden", eski hayalet hikayesi yeniden hortlatlarak dnyaya
pazarlanmtr. Her hangi bir cinayette, en asgari olarak, sebep ,
salayaca yarar, yer, zaman, ceset, ara ve delillerin salaml ve
bunlara dayal bir HUKUK KARART aranlr. Olaymzda, bunlarn
hibiri yoktur ve hibir zaman da olmayacaktr, nk btn olaylar
uydurma, saptlffila ve byk yalanlardr!
Daha balangta Anadolu'da ka bin kiinin yaad ve tehcire
tabi tutulduu hakknda Ermeni tarafnn sunduu hibir ciddi veri
yoktur. Baz belgelerde "onlarn verdikleri rakam 600-700 bindir".
Peki srlen insan says bu ise, 1.5 milyon insan nasl, ne zaman,
nerede ldrlmtr? Bu kadar insan ldrlm ise, Batl ve
Ermeni, Amerikan kaynaklarnda 1920 yllannda nasl oluyor da 1
milyon, hatta 1.2 milyon veya l.4 milyon kii hayattadr?
Tehcir edilen ilk kafilenin ba ve Protestan Patrii, Ekim l9 15 'te
Bykeli Morgenthau'yu ziyaretinde, "kafile olarak fazla kayp
olmadan Zor blgesine yerleip, bazlarnn ilerini kurduunu"
syleyerek, k iin (her zamanki gibi) yardm istemitir. Bu satrlar
hatira defterine yazan bykelinin kendisidir fakat tarihiler bunu
asla grmezler ve yazmazlar.

Morgenthau'nun soykrm yalanndaki rol

Aslcn Yahudi ve zengin bir emlaki olan Morgcnthau, Bakan
Wilson'a s~im kampanyasnda byk yardmda bulunmutu ve sei-

68
 TEORi Nisan 2008

mi kazandklar zaman Dileri Bakan" yaplacan sanyordu . Bir

papazn olu ve koyu bir Hristiyan olan bakan Wilson, bu grevi bir
Yahudi'ye veremezdi, Lansing adnda baka bir Hristiyan'a bu grevi
verdi. Lisan, tarih ve diplomatlkla bir iliii olmayan Morgenthau'yu
da Osmanl Bykelilii 'ne atad. ngilizce dnda baka !isan
bilmeyen bykelinin tercmanlar (Andonian ve imavonyan) ve
sefaret memurlarnn tm Ermeniydi. 1914 balarnda greve
balayan Morgenthau, stanbul dna hi kmad, fakat L914 ilkba-
harnda vapurla Bcyrut'a gini ve orada Beyrut Koleji mdr misyon-
er Bliss ve ngiltere'den tesadfen gelmi olan ve ngiltere'nin eski
Washington bykelisiLort Bryce ile tarut. Btn Osmanl toprak-
larna yaylm olan rnisyonerler, muntazam olarak kendi merkezler-
ine (Amerikan Board) ve Elililiklerine, onlara mahalli Ermeni terc-
manlardan intikal eden haberleri rapor ediyorlard. Harp balaynca,
"Wellington House" denilen ngiliz propaganda dairesinin bana
getirilecek Lort Bryee, bu Amerikan misyoner raporlannn suretlerini
bilgi iin istedi ve Washington'dan izin alnaya bile gerek grmeyen
fakat haber veren Morgenthau, bu rapor suretlerini diplomatik posta
ilc Londra 'ya ulatrmaya balad. En ufak bir 'doruluk kontroln-
elen gemeyen" bu raporlar, tarihi Arnold Toynbee'ye ve dnya
basnna verilen gazete haberlerine "gvenilir kaynak" oluyordu.
Dnya harbi patlak verdiinde ABD bakan Wilson, Muefiklcrden
yana ve Hristiyanlk adna ABD'yi savaa srklemek istiyordu,
fakat Amerikan Senatosu Avrupa'daki bu savaa katlmak iir bir
neden grmyordu. Amerikan kanmoyunu "bu savaa kaulmann bir
nsanlk ve Hristiyanlk grevi" olduuna inandrmak iin insani
sebepler yaratmak gerekiyordu. [ngilizlerin sratle hazrlad k lar
'Mavi Kitap" ve baka propaganda kitaplar acele basld, Amerikan
siyasetinde e[kin olanlara datlarak, insaniyet duygular kabartld.
Bu arada, stanbul'u ziyaret eden Alman bir misyoner olan Dr.
Lepsius, Morgenthau'yu ziyaret eder ve zaten Ermenilerin propagan-
da ettii haberleri eliden dinledii gibi, Morgenthau kendi Dileri
Bakan Lansing'e haber vererek, ona da bu misyoner raporlarn gs-
terir. Bir ay stanbul'da kalarak Elilik ve Ermeni Patrikliinden not-
lar alan Lepsius, svire'de Kzlha'a giderek Ermeniler iin byk
yardm kampanyas salar ve bu notlar arkada yazar Franz Werfel'e
vererek Musa Da"da 40 Gn romannn yazlmasna n ayak olur.
Morgenthau'un sinsice, bir taraftan Siyonizm'e hizmet ederken, dier
taraftan "tarafsz stat snde" Osmanl 'ya dost grnp, verdii zarar-
lar bunlarla da kalmaz! Sava baladktan sonra, Ermeni Protestan lar
Temmuz 1915 sonlarnda tehcir kapsam dna karnakla yetinmez,
acele olarak Ermeni muhacirlere yardm kurullarnn tekiline, diplo-

69
TEORi Nisan 2008

matik yetkisiyle havaleler getirterek mufiacirlere en etkin yardmlan

ulatrr "Mslmanlar Hristiyan lar ldryor" haberlerinin ba
kayna olur.

Kasm 1913-ubat 1916 aras stanbul'da 26 ay grev yapan

Morgcnthau, yanna zel sekreteri Andon Andonian ve ba tereliman
Arak irnavonyan' alarak Amerika'ya dner, orada Amerikan Board
Mtevelli Heyeti tarafndan yardmlarndan dolay alklarla karlanr
ve Ermeniler lehindeki faaliyetleri devam eder! Bu arada, sanki syle-
dii yalanlar yetmezmi gibi, Bakan Wilson'a, kamuoyunu daha da
inandrmak iin bir kitap yazmay teklif eder. Wilson, bunu kendi pro-
paganda amac iin onaylar, Dileri Bakan Lansing kitap taslann
sayfalann okuyarak, baz dzeltme ve ilaveler yapar. Kitabn perde
arkas esas yazar, nl bir gazeteci ve yazar olan Burton Hendrick'tir.
Haslatn% 40' Hendrick'e gider ve 1917'de baslan bu kitap ,
ABD'nin Mttefiklerin yannda nihayet savaa katlmasnda nemli
bir faktr olur. ABD okullannda "ders kitab" olarak kullanlan bu
kitap, Trkeye dahi tercme edilmitir, fakat iinde verilen bilgilerin
nemli bir blm tamamen sonradan uydurolmu yalan. bir blm
de amaca gre arptlm ve tersine evrilmi, sekreteri Ardonian'n
hazrlayp yazar Hendrick'e verdii, onun taslan yazp Dileri
Bakan'nn olurundan gemi, byk saptrmalardr. Fakat kitap hede-
fi bulmu, Amerika savaa katlm ve bugn dahi bu kitapta verilen
bilgilerin, resmi kaytlarla, hatta Bykelinin ayrca tuttuu gnlk
derterindeki notlarla uyumazl dikkate alnmamtr. Dier bir
ifadeyle, Osmanl aleyhinde '"belge olarak kullanlmak istenen
kitap da" (Mavi Ki tap, Musa D ada 40 gn ve Bykeli
Morgenthau'un Hikayesi) tek bir adamdan kmtr : ABD elisi
Morgenthai! Kitap yazar Hendrick yle beceriklidir ki (birok dl
almtr), kitabnda, szleri sanki ses kaydndan alnm gibi, Talat
veya Enver Paa ' nn azna yerletirmektc ve "vay canna" dcdirte-
bilmektedir.
Bir bykelinin byle bir kitap yazamayacan tahmin eden bir
gazeteci, bykeliiTin nereden bu gazetecilik melekesini kapt1m
sorgulayarak alay etmitir. Morgenthau'un evraklan iinde kan ve
Aralk 1918'de yazlan bir mektupta, 1914-lS'te stanbul'da ve sonra
Rus cephesinde fiilen bulunup btn haberleri telgrafla Londra'ya
geen Associated Pres muhabiri George A. Schreiner, Morgenthau 'ya
yazd zehir zemberek bir mektupta, olaylar ve kiileri saptrdn,
karaladn, kendini kahraman gibi tanttm ve btn bunlarn yalan
olduunu ak seik yazmtr. Her nastlsa, Morgenthau'un arivdeki
evrak kutusunu aanlar, bu ok nemli belgeyi grmezler ve bahsct-

70
 TEORi Nisan 2008

mezler.

Ekim ihtilali ve Ermeniler

1917'nin son aylarnda Rusya'da duruma hakim olmaya balayan
Bolevikterin tev ik iyle, Ermenistan, Grcistan , Azerbaycan ve
Daistan aralannda 1O ubat 1918 'de bir Kafkas Federasyonu
(SEYM) kurdular. Ancak Federasyon iindeki srtmeler nedeniyle
Federasyon ok gemeden 28 Mays 1918 'de kendini tasfiye etti,
Grcistan ve arkadan Ermenistan ilk Cumh uriyetini [ Osmanl
himayesindc] ilan etti. Gen Ermenistan Cumhuriyeti 'nin, gya
Ermenileri kesmi-ldrm Osmanllarm himayesine snmalar,
btn iddialarn yersizliiili bir kalemde silmektedir. Nitekim, ayr
istiklaHerini ilan etmi olan yeni Kafkas Cumhuriyetleri, birka ay
sonra kalabalk bir delegasyonu stanbul'a yollarlar. Sultan Vahdettin
Ermeni heyetini 6 Eyll 19l8'de kabul eder. Heyet Tiflis'e 9 Eyll'de
yollad elgrafla grdkleri kabul ve dualar ifade eder.

Tarihi veya yanl yazarlar, gen Ermeni Cumhuriyetinin neden

onlar gya 3 yl evvel soykrmna uratan bir devletin himayesine
sncln ve balln padiaha heyet gndererek arz ettiini sorgu-
lamak zahmetine girmemi lerdir. 1918 Eyllnde olan bu "kabulden
bir ay sonra" .Osmanl 30 Ekim 1918'de Mondros anlamasyla teslim
olunca, gen Ermeni Cumhuriyeti de hi vakit kaybetmeden yeniden
frsat kollar. Komnist Ruslarla, Osmanllar I S Kasm 1917 tarihli
Brest Litvosk ve arkasndaki 18 Aralk 1918 tarihli anlamayla,
Osmanllardan alnan vilayetlerin iadesine ve hudutlarn aynen
muhafaza edilmesine karar verirler. 7 ubat l918'de, Babakan
Kaaznuni, ran'dan askeriyle gelen ngiliz Generali Wocker'i bu defa
arkasna alarak, anlamalara gre Trklerin olan Kars ve civarn,
mtareke nedeniyle mukavemet gstermeyen Trklerden alr.
Ancak Ruslarn cepheden ekilmelerinden sonra, 1918 'de
Erzincan, Erzurum, Sivas blgelerinden geri ekilen gnll
Ermeniterin ehir sokaklarn Mslman cesetleri ile dold urduu ve
ryen cesetlerin gmlmesinin gnler srd dorudur.
Silahlarn leslim etmeyen Kazm Karabekir ordular bu ehirleri
tekrar aldnda, Ermeni gnlller kamlard.
Ermeni Cumhuriyetinin "vur-kap-ka" siyasetinin ayrntlar, gerek
Kaaznuni'nin kitabnda, gerekse ok daha ayrn tl olarak A. A.
Lalayan'n kitabnda anlatlmtr. Gen Ermenistan'n sulh yerine
yeniden savaa giriiminde, kendi blgesinde yaayan bir milyon
kiiden 200 bini alktan ld gibi, ordulan da Kazm Karabckir

71
TEORi Nisan 2008

karsnda tutunamam ve 'aman dileyerek'', 2 Aralk l920'de

Gmr Anlamasm imzalam ve Sovyetlerin bir Cumhuriyeti olmay
kabul ederek, geri kalan insanlarn da lmesini nleycbilmitir.
Ancak, Fransz ordularna lejyon olarak giren ve onlarla birlikte
gneydou Anadolu'yu ngilizlerin ekilmescylc devralan kuvvetlerin
iindeki Ermeniterin katliamlar, Fransz generalleri de bizar etmi ve
verilen her grevde bela kardklarndan, sonunda Fransz ktalar ile
(Franklin-Buillon 20 Ekim 1921 anlamas) Anadolu 'yu terk
etmilerdir. ngiliz ve Fransz igali ile blgeye dnen Ermeni sivil
halk (baz kaytlara gre 150 bin, Amerikan Kongre raporuna gre
300 bin kii) Trkleri ekonomik olarak kertmek iin, Franszlarla
birlikte yreyi terk etmilerdir. Yukardaki verilere gre, durumu
zetleyecek olursak, aadaki hususlar arlkl olarak ste kar.
1. Ermcoilere "bamszlk" fikri, ilk olarak, Amerikan
Misyonerlerinin verdikleri ngilizce Protestanlk eitimiyle ak llara
girmi , ardndan Fransa imparatoru Napoleon TTI, l849'da ilk isyan
kartm. sonra 'Protestan ve dier Hristiyanlar Korumak kart"
ngiltere tarafndan ele alnarak baar ilc kullanlm, daha sonra da
Osmanl' y paralamak hesabnn bir paras olarak Rusya ile
paylalmtr.

2. Her ne kadar yaplan propagandalarda, "hrriyet, Huistiyanlk,

otononi, reform, insan haklar" gibi genel idealler bayrak olarak gs-
terilmise de, btn bu hareketliliin ardnda byk bir SOYGUN,
her yn ile AHLAKSIZLIK ve tm taraflarn mcnfaatleri yatmak-
tayd. En ok soyulanlar, hangi lkede olurlarsa olsun, varlkl
Ermeniler olmutur. Bunlar, abone gibi para demekten baka, isten-
dii vakit ulvi byk projeler iin de para vermeye mecburdular.
VermeyenJer, bakalarna ders olacak yntemlerle infaz edilmiler ve
bunlar gazetelerde nceden ve sooradan reklam edilmilerdir. New
York Protestan kardinali bile 1934'te Noel ayini esnasnda baslarak,
cemaatin gzleri nnde ldrlmti.ir. Btn ilemlerin tek ortak
yan, (hibe, yardtm, acndtrma veya) korkutma, rehin, ev yakma ve
benzer yntemlerle salanan ve GRD-IKTI HESABI TUTULA-
MAYAN PARA'DIR! Emperyalist lkeler dahi, Ermeni halka ve
gnlllere satt klar silahlar nedeniyle, bu arkn dnmesini istemek-
tedirler zira acentesinden, etecisine ve papazna kadar herkes para
kazanmaktadr. Yardm kampanyalar inanlnayacak kadar byk par-
alar toplam , fakir insanlar parmaklarndaki yzkleri dal1i vermitir.

3. kinci Dnya Sava 'nda, ou N azi ordularnn arka hizmet-

lerinde Yahudileri toplamakla grevlendirilen ve Danak pazbantl
Alman askerleri Almanya'nn teslim olmasyla birden "Nazilikten",
72
 TEORi Nisan 2008

Rus ordusundaykcn esir dm zavall Ermeni" haline dnt ve

salanan kota ve tekilatlar sayesinde yaklak 20 bin Nazi Ermeni'si
(Amerikallara kar savam generalleri dahil) iltica bedellerini de-
mek kouluyla Amerikan tabiyetine geti ve birilerinin serveti gene
katland. Amerika ve dier lkelere hicret eden Ermeniler, bulunduk-
lar yerlerde asimile olurken ve tedricen si linirken. 1965 ' lerde,
Danak etecilik yeniden hortlad ve SOYKIRIM palavras ortaya
atlarak ve Ermeni milletine "milliyetilik uuru ilenilerck'" birileri
perde arkasndan gene vurdu ve 'soykrm paravan ardnda'" dur- .
madan da vurmakta. Milliyetilik propagandasyla toparlanan hibir
eyden habersiz genler, Lbnan'da terr eitimi verilerek. dnyann
her tarafna datld ve 1970' lerden itibaren 230' dan fazla terr
hareketinde, 42'si Trk 70 'ten fazla masum insan ve bu arada
yabanclar da lnce, geri tepen terr yntemi terk edildi ve hu kez
antlar dikmek, seimlerde oy satn almak, yardm etmek ve dier
bahanelerle nemli paralar, abone olarak veya yarartlan vesilelerle
topland. Bunlarn bir ksm amalar iin harcanmakta, hesab tutut-
mayan byk bir ksm ise, bu ii meslek edinmi kimselerin ceplerine
inmektedir.
4. Ermeniler, btn bulunduklar lkelerde inandmldklar iin"
sylenen yalanlarn aksine olabilecek btn belge ve yaz lara
karttrlar; dinlemezler, konuturmazlar, tartnazlar grlt ile kendi
soydalarm bile ezerek bast rrlar . .. Bahsedilen rakamlar her yl
"yzlerce milyon dolardr" ve bu deirmenin suyunun hesabn ancak
evirenlerin iinden ok az sayda kii bilir! Bu deirmen yle ustaca
evrilir ki, bununla siyasilerin ve akademisyenlerin. yazarlarn, tari-
hiferin kaffesi u veya bu ekilde 'ikna edilir ve bu g Beyaz
Saraylara, birok parlamento ve Nobel gibi kurumlara kadar eriir!
Btn lkelere bu d manlk joker kart, belirli bir yarar
karlnda" emanet veril ir, kiratanr ve bu tr kkl veya geici
hasmlarn da bu 'insani emsiyeyi kullanmasna izin veri lir". Bu
modern, yksek tahsilli ve ok zeki arlatanlarn uygulamalarnda,
ahlak kurallarna, drstle ve benzeri zayflklara yer yoktur.

Diaspora Ermenileri
Kendi tuzlar her daim kuru olup, Ermenistan daki idareye de anti-
demokratik mafya yntemleriyle hakim bu ufak grubun aklnda,
Ermenistan'daki halkn yaam, huzuru, geimi ve dnya ile
barkl yoktur ve olmas da beklenenez . Bu frsatlar, Trk
Ermenilerine hakimiyet kuramadklar ve kendilerine uymadklar iin
o denli kzgndrlar ki, Patrik Mutafyan' bile Amerika'da konutur-

73
TEORi Nisan 2008

mazlar. Kendilerinden bakalarn rahatlannn bozulmas onlar zmez,

bilakis ellerine yeni malzeme verecei iin sevinirler. Ayn balamda,
400-500 lira ayda kazanmak iin Trk iye'de en zor ilerde
alanlarn bu ufak ekmeklerinden yoksun kal ihtimali de onlara
dert deildir. Onlarn derdi para ve yalnz kendileri iin PARA' dr.
Ermeni milletini, "yaknda Trkiye Cumhuriyetinden byk Toprak
ve Para koparacaklarna ve herkesi zengin edeceklerine"
inandrmlardr.

Yukarda anlatld gibi, eskilerde Osmanl onlara "OTONOM"

teklif ettii zaman, ete ba Humpabetler, talan ve soygunu
yelemilerdir. Soydalar kap nnde alktan lrken, onlara
yardm iin topladklar paralar yiyip kadnlarla seks partileri
yaparak, onlar kendi keyiflerini yaptlar ve sonra kahramanlar gibi
omuzlarda tanrken, sava alanlarnda biraz zoru grnce katlar ve
onlarn szne gvenen mttefiklerini de arkadan vurdular.

Diaspora'nn "toprak talepleri de" (nfuslar hzla azalmaktayken)

tazminat iin bir bahaneden baka bir ey deildir. Bu ii en ok kur-
calayan Amerikan diasporas Protestan, ikinci kkrtan Fransz dias-
poras Katolik, halbuki Trkiye ve Ermenistan'daki Ermeniler
"Gregoryen"dir! Dnya kamuoyu , meselenin nce Brest-Litvosk,
arkasndan Gmr anlamas ve onun ardndan Kars anlamas ile
192 I 'lerde balandn "taraflarn yek dierinden, toprak ve tazminat
taleplerinden vazgetiklerini, hatta Ermeniterin yapt katliamlarn da
af kapsamna alndn" bilmek ve okumak istememektedir. Hakl lar,
nk kimse bu gereklei onlarn gzlerinin iine sokmamakta ve
arlatanlar gpegnd z insanlar soymaktadr; 1915 'te R.eno
Gazetesinin ve bakalarnn yazd gibi .. .

74
 TEORi Nisan 2008

Servet Byk Ortadou

Cmert
Projesi ve Ortadou
E. General.
ii ?.artisi 1. Ortadou ve corafi ve jeopolitik konumu
Genel Bakan
Yardtmcts Ortadou. eitli uygarlklarn boy att, farkl kltrlerin
kaynat. Dou ve Bat, Kuzey ve Gney, gelimi veya az
gelimi uluslann az veya ok bulutuu, petrol zenginlerinin
yer ald, atmalarn ve uzlamazlklarn eksik olmad;
Asya, Afrika ve Avrupa ktalarnn birletii, Boazlar
vastasyla Karadeniz'i Akdeniz'e, Svey Kanal ile de her
iki denizi Hint Ok:yanusu'na balayan stratejik konumda bir
blgedir.
Ortadou'nun kapsad corafya tarih boyunca deiik
blgeleri ieren bir corafya olarak tan mlanmtr. Bu
tanmlamalarda her emperyalist g kendi karna ve gcne
gre snrlar getirmitir.
kinci Dnya Sava 'ndan sonra AB D ise, Dou 'ya
Atiantik 'ten bakarak, Ortadou 'yu Fas 'tan Pakistan ve
Afganistan' a; kuzeyde Gney Kafkasya 'ya, gneyde
Kzldeniz ve Basra Krfezi'ni iine alarak Hint Okyanusu'na
yaymaktadr.

Blgesel snrlama yaparken, sz konusu corafyada nce-

likle corafi btnlk, kltr biri ii veya kltrel yaknlk ve
bu corafi btnln deer tayan bir srarejik konuma
sahip olmas gerekir. Gnmz koullarnda Ortadou'nun
snrlan Trkiye, ran, Basra Krfezi, Arap Yarrnadas, Msr
ve Kbrs' ihtiva eden corafya olarak tanmlanmas uygun
bir tespit olabilir.
Ortadou. Dnya Adas'nn tam merkezinde her ktann
balant blgesi ve her ktaya alm olan bir konuma
sahiptir. Gemite ve gnmzde mevcut g odaklarnn ilgi
ve enerji kaynaklar asndan kar alandr. Blgede srail
dndaki nfusun ezici ounluu Mslmandr.

Ortadou'nun stratejik deerleri

- Dnyada bilinen petrol rezervlerinin yzde 65' i bu
blgededir.
- ktay birletiren kara ve demir yollarnn dm
noktasdr.

75
TEORi Nisan 2008

- Deniz ticaret yollannn ve geitlerinin byk ksmn kontrol eder.

- Tarihin en zengin kltr hazinelerine sahiptir.
- Tek Tanr 'ya inanan dinlerin doduu corafyadr.
Ortadou ok kaygan bir siyasi zemine sahip olup, mevcut ve potansiyel
gce lokomotif grevi yapacak lider, g ve liderler yoktur. Lider rol
oynamaya hevesli lkeler ok, ancak blgedeki lkelerin ynetim tarz bir-
lik oluturulmasna imkan vermedii gibi kresel ve blgesel gler de
buna izin vennezler.
Onadou 'da kinci Dnya Sava'ndan sonra gnmze kadar geni
apta Arap-srail savalan yaanm, halen de dk younlukta devam
emektedir. Ortadou'nun dnya tarihine s unduu tek istikrar.
istikrarszlkr.

2. ABD'nin Byk Ortadou Projesi'ne hazrl

l980'1erin ortalarnda Sovyetler Birlii'nde eitli alanlarda zaf1yetler
grlmeye balad. Bat ile yarma, AR-GE'ye ayrd yzde 6 gibi
byk oranlar ekonomide sarsc olmaya balamt. zellikle I 984 'de
silahl kuvvetler kadrolarndaki zaafyetler ok net olarak grlyordu.
ABD k yakndan gryordu.
Bu dnemde Bat'da u sorular ortaya arlyordu. Sovyetler Birlii'nin
knden sonra, Onun kontrol altnda tuttuu alanlar serbest kalacak-
lard. ABD. yeni jeopolitik hangi corafyalarda nasl bir hakimiyet
salamalyd? zellikle slam corafyasnda, Bat'nn refaha nasl bir
tehdit oluabilirdi? Sannun yantnda Ortado1 ba*a oturluldu ve sralanan
olumsuzluklar yleydi:
-Ortadou blgesi lkelerinde ynetimsizlik vardr, iddet vardr. fakir-
lik vardr.
- Blgedeki lkelerde demokrasi yoktur. insan haklan inenrnektedir.
Diktatrlkler hkm srmektedir.
- Batl lkelere yasal olmayan byk gler olabilecektir.
-Uyuturucu madde trafii bu blgeden Bat'ya akabilecektir.
- Her trl olumsuzluun var olduu bu corafya slah edilmelidir.
L989'dan itibaren Varova Pakn'nn dalmasn, Sovyetler Birlii'nin
kn, komnizmin sona cnnesini ve 1991 'de Sovyetler Birlii 'nin
zerk Cumhuriyetleri 'nin bamsz! kiarn gryoruz. Bylece Sovyetler
Birlii 'nin byk toprak ve nfus kayplar ile baz yerlerde 1000 kn kuz-
eye doru itildii sonucunu grdk.

1991 Krfez Sava1

Austos 1990'da. gz yumulmas sonucu Irak ' n igal ettii Kuveyt'i
. igalden kurtarmak amacyla, 30 kadar lkenin de katlmyla ve Birlemi
Milletler karar ile, 17 Ocak 199l'de ABD'nin balatt Krfez Sava
ksa srede baar ile sonuland.

76
 TEORi Nisan 2008

ABD'nin Krfez Sava'ndaki Amalan unlard :

- Ortadou 'ya adm atlmal ve blgede sler oluturacak zemin elde
edilmeliydi.
-ileri teknoloji rn silah sistemleri denenmeliydi.
- Irak'n gc eritilmeliydi.
-ABD ordusu Vietnam Sendromu'nu zerinden atmal ve morali test
edilmcliydi.
- ABD bana hizmet eden bir grnm kazanmalyd.
- ABD tek sper g olduunu kantlamalyd.

3. 1992 ABD Savunma Planlama Rehberi ve

Stratejik Hedefleri
ABD 1992 ylnda Savunma Planlama Rehberi ile 2025 ylm ngren
Stratejik Hedeflerini ve 2050'1ere uzanan tasanmlarn hazr[ad. -

Stratejik Hedefler
a. ABD Tek SRCr G" olma konumunu 21. yzylda srdi.inneli ve
garanr altna almalr.
Bunun iin:
- Kendine rakip olabilecek bir sper gcn domasna veya bir iifakn
kurulmasna izin vennemelidir.
- Bu hedef, zellikle Avrasya 'nn tek bir devletin veya bir devletler
koalisyonunun egemenlii altma ginncsini nleneliclir.
b. ABD potansiyel rakiplerini, dnyada blgesel veya kresel nitelikte
nemli roller stlenme hevesinden vazgeinnelidir.
c. Sper g konumuna meydan okunamamasnn olmazsa olmaz bir
art da, ABD'nin "herhangi bir devletin veya devletler grubunun kar~
kayamayaca dzeyde ve yctcnekte bir askeri gce" sahip olmasdr.
d. Uluslararas ortamda dzen ve istikrar ABD tarafndan garanti
edilmeli ve tek ba~na askeri mdahalede bulunmaya hazr olmaldr.
c. Kuzey Kore, Avrupa ve Ortadou lkelerinde kitle imha silahlannn
retilmesi, gereinde askeri gce de bavurulmak suretiyle nlenmelidir.
f. Avrupa 'da ve Akdeniz'de kayda deer bir ABD askeri mevcu-
diyetinin bulundumlmas iin NATO dayanmas.nn korunmas yaamsal
nemdcdir. Bu adan, NATO'nun zayflamasna yol aacak ve sadece
Avrupa gvenliine ynelik olacak bir savunma dzenlemesi kesinlikle
nlenmelidir.
g. Rusya Federac:;yonu'nun nkleer silahlan ABD stratejik nkleer hedef
plannda yer almaldr. Rusya 'nn elindeki nkleer silahlarn baka glerin
eline gemesi mutlaka nlenmelidir.

ABD'nin Avrasya politikasnda be temel sorun

ABD sahip olduu ileri teknoloji ilc sava makinesini en st dzeye

77
TEORi Nisan 2008

karmay srdrrken l997'de Brzezinski 'nin yazd Byk Satran

Tahtas kitabmda, ABD'nin Avrasya Ktas'ndaki politikalarmm tayininde
u be sorunun yantn bulmaya alyordu.
- Amerika nasl bir Avrupa ' y tercih etmelidir ve dolaysyla destek-
lemelidir?
- Nasl bir Rusya ABD'nin karna uygundur ve ABD bu konuda neyi
ne kadar yapabilir?
- Ota Avrasya'da yeni bir "Balkanlar"m kma ihtimali nedir ve ABD
bunun deuraca riskierin en aza indirilmesi iin ne yapmaldr?
- in, Uzakdou 'da hangi rol sttenneye ccsarctlcndirilmelidir ve
bunun sonular yalnzca ABD iin deil , Japonya iin de ne olabilir?
Brzezinski bu sorulara yant bulabilmek iin 2000 ylnda "Rusya lle
Yaamak", "Avrupa Birlii le Yaamak" ve "in le Yaamak" konularn
ieren ok kapsaml makale daha yazmtr.
ABD Avrasya'daki hedet1erin<4 yrmek iin hazrd. Ancak dnya
kamuoyunu ikna edecek gerekeler gerekiyordu.
ll Eyll 2001 tarihinde New York'taki kiz Kuleler'e ve
Washington'daki Pentagon'a yolcu uaklaryla kamikaze saldnlar dzen-
lendi. Saldnlarn Afganistan'da bulunan El Kaide terr rgt tarafndan
yapld iddiasyla, ABD Afganistan'a saldrd ve lkeyi igal etti, ki bu
saldrlar zerinde aibeler olduu hala sylenmektedir. Bu saldr ile
terrn uluslararas boyut kazand yaygn bir ekilde ifade edildi ve ABD
btn lkeleri terrle mcadelede ibirliine ard.

lrak'm igali
ABD, Irak'n kitle imha silahlarna (KiS) sahip olduu, Irak yneti-
minin insan hakianna sayg gstemedii, uluslararas terre destek verdii
iddialaryla, Birlemi Milletler tarafndan alnacak bir karara dayanarak
Irak'a sava almasn dnya kamuoyuna duyurdu. BM Atom Enerjisi
Denetleme yetkililerinin raporlan Irak'ta kitle imha silahlar iddialanot
donla~ad. Ancak ABD Bakan Bush ve ingiltere Babakan Blair,
Irak'ta KIS bulunduu iddialanm srdrdler ve 20 Mart 2003 tarihinde
lrak'a saldrdlar. Ksa srede Irak't gal ettiler ve 1 Mays 2003 tarihinde
ABD Bakan Bush savan sona erdiini aklad. Aradan be yl geme-
sine ramen Irak' taki sava henz bitmedi. Direni devam ediyor.
Kitle imha sil.ahlan bulunamad, nk yoktu. Bush ve Blair yalan
sylemilerdi. Neden yalan sylediler?
Ortadou lkelerine demokrasi getirmek, insan haklarna saygy
yerletirmek, diktatr ynetimlerin deiimini salamak, yoksulluu gider-
mek, ei tim dzeylerini ykseltmek, terr ortadan kaldrmak vb sylen
ler kulaa ho geliyordu.
Ama gerek neden, Ortadou'nun sahip olduu enerji kaynaklarnlll

78
 TEORi Nisan 2008

kontroln ele geirmek, Battl irketlerce iletilmesini salamak, gvenli

yollarla Batl lkelere ulamn garanti etmek ve Avra-;ya'da herhangi bir
gcn ABD'ye meydan okuyabilecek dzeye ulama<;n engellemekti.
Bu amalarla ilk hedef olarak Irak' seen ABD, 24 lkeyi ieren geni
kapsaml byk sava "Byk Ortadou Projesi" olarak adlandrd. Irak'
ilk hedef olarak semesinin nedeni de, Arap dnyasmda dik bal ve gl
bir lider olarak grd Saddam' ezmek ve ortadan kaldrrnakt.
Ortadou nemliydi. General Eisenhower blgeyle ilgili unlar sylyor:
"Yalnz corafya bakmndan bile btn dnyada stratejik ynden
Ortadou 'dan daha nemli bir blge yoktur. Bt n gcmz ve
aralarnzla rgtlenme yeteneimizden, sevk ve idaremizden faydala-
narak Ortadou 'yu kazanmak zorundayz. "
Eisenhower bir baka syleminde de, "Suudi Arabistan bir benzin ista-
syonudur" diyordu.
ABD Bakan Bush, eski Bakan ' n tavsiyelerini ldrerek, yakarak,
ykarak gerekletirrneyi aklna koymutu.

Bir yl kadar nce AB D ve ngiliz kurulularnn ortaklaa

gerekletirdii
ankete Irak halknn verdii yantlar u ekilde:
-Halkn % 49'u Saddam ' zlyor.
-Halkn % 65 'i yarnn daha kl olacan dn yor.
-Halkn o/o 75'i can gvenlii sorunuyla kar karyadrr.
-Halkn% 82'si balca sannun yabanclar olduunu sylyor.
-Halkn o/o 64' Irak'n btnln istiyor.
- Halkn o/o 88'i elektrik ve benzeri temel hizmetlerin daha kt
olduunu dnyor.
ABD zengin kaynaklara sahip bu lkeyi her eye muhta eni.
Perrol gelirlerinin 30 yl boyunca yzde 75'i petrol irketlerine, yzde
25'i de Irak'a brraklyor.
Irak igal i 6. ylna girrnek zere .. .
Bulunan kitle imha silah sfrr...
len Irakl sivil says bir milyondan fazla ...
te ABD'nin yaratt Irak .. .

BOP haritast
Haziran 2006'da, bir ABD askeri dergisinde yaynlanan bu harita 24
slam lkesinin (5 Kuzey Afrika lkesi hari) sn rlarn deitiri yor.
AJman jeopolitiki Friedrich RatzeL "lke hudutlar geici iaretlerdir, yer-
leri deitirileb ilir" diyordu. Bu fikirler. Nazi Almanyasnn mukavemet
edilemez genilemeinin ilham kayna olmutu.

79
TEORi Nisan 2008

Gnmzdeki ABD. Ratzel"i rnek alyor. ~asl ki Nazi Almanyas bu

hayallerinin altnda ezildi. ABD de hayalperesttiini n altnda ezilecekrir.
Emperyalistlerin hrs ve ihtiras, "bl ve ynet'" poliikalann unutmaz.
Kuzey Afrika lkeleri hari blgemizde mevcut slam lkelerinden zellik-
le Trkiye, Suriye, ran. Pakistan, Afganistan ve Suudi Arabista~'dan
toprak alnarak, Irak paralanarak yeni devletler kuruluyor (irak tamamen
paral~arak Krdistan, Snni Irak, ii Arap ve B~~dat ehir Devleti.
Kutsal Islami Devlet. Belcistan ... gibi). Byk Urdn .. . gibi baz
devlerler de bytlyor.

BOP kapsammda yrtlen savalarm yz

Hedef alnan lkelerde:
- Egemenliin d cephede yabanclara devri, i cephede ise mafya.
tarikat ve cemaatlcrlc paylalmas;
- Milletierin etnik yaplara ayrlmas;
- Blgesel ynetimlerle lke btnlklerinin paralanmas;
- Kamu kurumlarnn zelletirilmesi ve yabanc sermayenin
hakimiyetine devredilmesi:
- Yurttan kullatnlmas:
-Toplumsal deerlerin yozlatrlmas;
- Ahlaki deerlerin sulandnlmas ;
- Milleti millet yapan deerlerin unutturulmas:
- Devletin gl kurumlarnn halkn nezdinde aalanmas;
- Milli sermaye olu~unundan uzaklatrlarak milli retimden
koparlmas.
Byle bir hedefe son bir darbenin indirilmesi ve kontrol altna alnmas
son dcreec kolay olacaktr.

S. islam dnyas ve emperyalizm

islam dnyasnn youn olduu blge lkeleri (Trkiye. ran. Krfez
Blgesi, Arap Yarmadas lkeleri, Msr) bu corafyann dikte ettii birlik
ve beraberlii salayarak empeyalizme kar onurlu bir mcadele verebilir.
Blge lkelerini zikrctmcden bir bir gzlerimizin nnden geirelin ...
Corafyann dil i ne kadar anlalabj!iyor? Bu soruya olumlu yan t verenler
eminim ki ok az olacaktr.
Az olanlar da bu corafyada ok nemli l.ir jeostratejik oyuncu olabilir-
ler. Olabiliriz.
znt ile ifade etmek gerekir ki, nfm:!lll yansnn sosyal hayattan ve
retimden uzak tutulduu toplumlarda ne gelime ne de kalknma
mmkndr. Bu corafyaya biilen elbiseyi iyi grelim.
Zamanmz az ... Vakit kaybetmeden emperyalizmin karsna di-
kilmeliyiz. Yarnlar ge olabilir.
80
Russell Mahkemesi blmn noktalarken, Sartre'nin, soykmmla ilgili
ai klamasnn neden olduu bir tartimadan k1saca sz etmek isterim.
Buna tarttma denmez ashnda; olayn deerlendirilmesinin farkh bir
adan yaptimasi demek daha doru olur. Sartre haz1rlad11 metni
bizlere okudu. lnsanhk tarihinde soyknmm eski bir su olduu
belirtiliyor ve bu arada Ermeni soykmmndan da sz ediliyordu.