Professional Documents
Culture Documents
Uur KALKAN
Afyonkarahisar
Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Eyll 2006
3
Uur KALKAN
Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal
ABSTRACT
UUR KALKAN
Department of Turkish Language and Literature
Conception of case in today's Turkey's Turkish and usages of the cases suffix it
is studied. Conception of case and cases suffix in today's Turkey's Turkish. Following
the first part there are definitions about the attitude concepts from the grammer books,
technical term dictionariesand related articles.The noun definitionsand numbers are
obtained from these sources. In this research the noun forms are classified as eight parts.
These are nominative, accusative, locative, ablative, genitive, instrumental and equative
cases. These suffixes are made a table taking care of the different ideas from the
different sources about this topic. And the duities of these suffixes are explained by this.
And the structures of these suffixes and their duities are given as examples.
And there is Bibliography at the and of this language research which expailnes
a great number of usages of the conception of case.
5
6
N SZ
Yap bakmndan eklemeli bir dil olan Trk dilinde, ad ekim eklerinin
tasnifinde byk bir yer tekil eden durum ekleri nemlidir. Konu hakknda yaplan baz
almalarda ad durumlarnda belirsizlikler bulunmaktadr. Belirsizliklerin sebebi; ad
durumlarnn genellikle biimsel ilevleri zerinde durulmasdr. Bu belirsizlikler
dolaysyla da durum ekleri zerinde birlik salanamamtr ve bu da hem bilim
adamlar hem de renciler arasnda eitli tartmalara sebep olmaktadr. Bu alma;
Trkiye Trkesi erevesinde, dnden bugne, Trkede ad durumlar ile ilgili
yaplan almalardaki ortak noktalarn ve farkllklarn tespit edilmesi iin
hazrlanmtr.
Bu almada ncelikle konu ile ilgili makale, tez, kitap, eitli konferans,
kongre ve sempozyum bildirileri aratrlmtr. Elde edilen bilgiler filenerek ad
durumlarndaki ortak noktalar ve farkllklar belirlenmi; ad durumlarnn hem kurduu
yaplar hem de ilevleri tespit edilmitir. Deerlendirdiimiz almalarn hemen
hepsine aratrmaclar ok farkl terimler kullanmlardr. Biz de bu almalardaki
bilgileri deerlendirirken aratrmaclarn kullanm olduu bu terimleri deitirmedik.
Ancak kendi deerlendirmemizde ad durumlar; yaln, ynelme, belirtme, bulunma,
ayrlma, ilgi, vasta ve eitlik durumlar terimlerini kullandk. Metnin imlsnda Trk
Dil Kurumunun 2005 ylndaki Yazm Klavuzu esas alnmtr.
Uur KALKAN
7
Z GEM
Eitim
Lisans : 1996 Gazi niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat
Blm
Lise : 1990 Ankara Yenimahalle Endstri Meslek Lisesi, Elektrik Blm
/ stihdam
1996-2002 : Glpazar Anadolu Lisesi, Trk Dili ve Edebiyat retmeni,
Glpazar-Bilecik
2002-. : Polatl Anadolu Lisesi, Trk Dili ve Edebiyat retmeni, Polatl-
Ankara
Askerlik
Yedek Subay- 28. Mekanize Piyade Tmeni Hava Savunma Taburu Takm Komutan
Akdoan- KKTC (2000-2001)
Kiisel Bilgiler
Doum Yeri ve Yl : Ankara, 18 ubat 1973 Cinsiyet: Erkek
Yabanc Dil
ngilizce
8
KISALTMALAR
Genel Ksaltmalar
Alm. : Almanca
bk. : Baknz
C. : Cilt
Fr. : Franszca
ng. : ngilizce
Osm. : Osmanlca
r. : rnein
Rus. : Rusa
s. : Sayfa
S. :Say
TDK : Trk Dil Kurumu
vd. : ve dierleri
vs. : vesaire
Yay. : Yaynlar
NDEKLER Sayfa
ZET... ii
ABSTRACT... iii
TEZ JRS VE ENSTT MDRL ONAYI iv
N SZ... v
KISALTMALAR... vi
Z GEM viii
GR... 1
I. TANIM. 3
II. AD DURUMLARI. 7
1. YALIN DURUM14
1.1. TANIM.. 14
1.2. YALIN DURUMUN LEVLER.. 18
1.3. YALIN DURUMUN KURDUU YAPILAR VE LEVLER .. 19
1.3.1. Cmle inde Kurduu Yaplar. 19
1.3.1.1. zne19
1.3.1.2. Zarf Tmleci. 20
1.3.1.2.1. levleri... 20
1.3.1.2.1.1. Miktar. 20
1.3.1.2.1.2. Kezlik...20
1.3.1.2.1.3. Zaman..20
1.3.1.2.1.4. Sre..21
1.3.1.2.1.5. Soru..21
1.3.1.2.1.6. Tarz..21
1.3.1.3. Yklem...21
1.3.2. Kelime Grubu Biiminde Kurduu Yaplar.22
1.3.2.1. Belirtisiz Ad Tamlamas22
11
2. YNELME DURUMU.25
2.1. TANIM...25
2.2. YNELME DURUM EKNN LEVLER..27
2.3. YNELME DURUM EKNN KURDUU YAPILAR VE LEVLER..30
2.3.1. Cmle inde Kurduu Yaplar..30
2.3.1.1. Dolayl Tmle..30
2.3.1.1.1. levleri30
2.3.1.1.1.1. Yer30
2.3.1.1.1.2. Konu.31
2.3.1.1.1.3. Hareketin Yn 31
2.3.1.2. Zarf Tmleci. 31
2.3.1.2.1. levleri31
2.3.1.2.1.1. Zaman 31
2.3.1.2.1.2. Sre..32
2.3.1.2.1.3. Sebep, Ama ...................................32
2.3.1.2.1.4. Tarz..33
2.3.1.2.1.5. Fiyat, Miktar ve Oran33
2.3.1.3. Yklem...34
2.3.2. Kelime Grubu Biiminde Kurduu Yaplar.34
2.3.2.1. Ynelme Grubu.34
2.3.2.2. Edat Grubu34
2.3.2.3. kilemeler...35
12
3. BELRTME DURUMU36
3.1. TANIM...36
3.2. BELRTME DURUM EKNN LEVLER40
3.3. BELRTME DURUM EKNN KURDUU YAPILAR VE LEVLER.42
3.3.1. Cmle inde Kurduu Yaplar..42
3.3.1.1. Nesne .42
3.3.1.1.1. levleri42
3.3.1.1.1.1. Etkilenen ve Amalanan.42
3.3.1.1.1.2. Konu.42
3.3.1.1.1.3. Yer42
3.3.2. Kelime Grubu Biiminde Kurduu Yaplar.43
3.3.2.1. Belirtme Grubu.43
3.4. BELRTME DURUMUNUN EKSZ BMNN KURDUU YAPILAR VE
LEVLER...43
3.4.1. Cmle inde Kurduu Yaplar..43
3.4.1.1. Nesne .43
3.4.1.1.1. levleri43
3.4.1.1.1.1. Etkilenen ve Amalanan.43
3.4.1.1.1.2. Yer43
4. BULUNMA DURUMU.44
4.1. TANIM...44
4.2. BULUNMA DURUM EKNN LEVLER.46
4.3. BULUNMA DURUM EKNN KURDUU YAPILAR VE LEVLER..48
4.3.1. Cmle inde Kurduu Yaplar..48
4.3.1.1. Dolayl Tmle..48
4.3.1.1.1. levleri48
4.3.1.1.1.1. Yer48
4.3.1.1.1.2. Konu.49
4.3.1.1.1.3. Durum..49
13
5. AYRILMA DURUMU..55
5.1. TANIM..55
5.2. AYRILMA DURUM EKNN LEVLER.57
5.3. AYRILMA DURUM EKNN KURDUU YAPILAR VE LEVLER..61
5.3.1. Cmle inde Kurduu Yaplar..61
5.3.1.1. Dolayl Tmle..61
5.3.1.1.1. levleri61
5.3.1.1.1.1. Yer....61
5.3.1.1.1.2. Hareketin Yn...61
5.3.1.1.1.3. Konu.62
5.3.1.1.1.4. Karlatrma...62
5.3.1.1.1.5. Malzeme..62
5.3.1.2. Zarf Tmleci.. ...63
5.3.1.2.1. levleri63
5.3.1.2.1.1. Zaman..63
14
5.3.1.2.1.2. Sebep63
5.3.1.2.1.3. Ara..64
5.3.1.2.1.4. Tarz..64
5.3.1.2.1.5. Fiyat.64
5.3.1.3. Nesne..65
5.3.1.4. Yklem...65
5.3.2. Kelime Grubu Biiminde Kurduu Yaplar.65
5.3.2.1. Ayrlma Grubu.65
5.3.2.2. Edat Grubu66
5.3.2.3. kilemeler...66
5.3.2.4. Belirtili Ad Tamlamas.67
5.3.2.5. Sfat Tamlamas67
5.3.2.6. Birleik Fiiller...67
6. LG (TAMLAYAN ) DURUMU68
6.1. TANIM...68
6.2. LG DURUM EKNN LEVLER.71
6.3. LG DURUM EKNN KURDUU YAPILAR VE LEVLER..73
6.3.1. Cmle inde Kurduu Yaplar..73
6.3.1.1. Yklem.......73
6.3.2. Kelime Grubu Biiminde Kurduu Yaplar.74
6.3.2.1. Belirtili Ad Tamlamas.74
6.3.2.2. Edat Grubu74
6.4. LG DURUMUNUN EKSZ BMNN KURDUU YAPILAR ve
LEVLER...74
6.4.1. Kelime Grubu Biiminde Kurduu Yaplar.74
6.4.2.1. Belirtisiz Ad Tamlamas..74
7. VASITA DURUMU...75
7.1. TANIM...75
7.2. VASITA DURUM EKNN LEVLER..78
7.3. VASITA DURUM EKNN KURDUU YAPILAR VE LEVLER....79
15
8. ETLK DURUMU..82
8.1. TANIM...82
8.2. ETLK DURUM EKNN LEVLER.85
8.3. ETLK DURUM EKNN KURDUU YAPILAR VE LEVLER...87
8.3.1. Cmle inde Kurduu Yaplar..87
8.3.1.1. Zarf Tmleci..87
8.3.1.1.1. levleri87
8.3.1.1.1.1. Benzerlik..86
8.3.1.1.1.2. Uygunluk..87
8.3.1.1.1.3. Tarz..87
8.3.1.1.1.4. Zaman..87
8.3.1.1.1.5. Sre..88
8.3.1.1.1.6. Miktar..88
8.3.1.1.1.7. Gr Sahibi....88
8.3.1.1.1.8. Bak As...88
8.3.1.1.1.9. Karlatrma...88
8.3.1.2. Dolayl Tmle..89
8.3.1.2.1. levleri89
8.3.1.2.1.1. Yer................................................89
8.3.1.3. Yklem...89
16
SONU..90
KAYNAKA.....92
17
GR
Eski Hintten, Yunandan beri bilim adamlar, eitli tanmlarla dilin niteliklerini
aklamaya almlardr. Dilin oluumu, mantksal yaps, szcklerin sralan vb.
merak konusu olmu; cmlelerin biimsel yaplarnn zmlenmesi ile bunlar aklk
getirilmi, kurallar belirlenmitir.
XX. yzyln balarna kadar dille ilgili almalar, tarihsel bak as iermekte
ve karlatrmal ynteme dayanmaktadr. Dolaysyla dilin kltrle, dnceyle,
edebiyatla ilikisi zerinde younlalm; biimsel yan incelemenin dna
klmamtr.2
Klsik olarak nitelendirilen dil bilgisi kitaplarnda ilk blm ses bilgisi, ikinci
blm de genellikle ekil bilgisidir. Dillerin biim asndan zelliklerinin incelenmesi,
dil tiplerinin belirlenmesi bakmndan nemlidir; karlatrmal dilbilim almalarnda
da zellikle ekil bilgisine ilgi gsterilmitir.3
Ekler yapm ve iletme (ekim) ekleri olarak ikiye ayrlr. letme (ekim)
eklerinden olan durum ekleri cmlede adlar ile fiiller arasndaki anlam balarn kurmak
zere adlarn girdii durumlar karlayan eklerdir.4
1
Doan AKSAN, Her Ynyle Dil Ana izgileriyle Dilbilim, Cilt 2, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara, 1998, s. 11.
2
Kerime STNOVA, Tkede Yap Kavram ve Sz Dizimi ncelemeleri, Bursa 2002, s. 1.
3
AKSAN (1998: s. 29)
4
Zeynep KORKMAZ, Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara ,
2003, s. 5-22.
18
1.TANIM
Zeynep Korkmaz: hl
(Alm. Kasus; Fr. cas; ng. case; Osm. Ahvl-i ism)
smin cmle iinde bulunduu dil bilgisi ekli; yaln veya
eklerle geniletilmi olarak ald geici durum. 5
Ahmet Topalolu: hl
(Osm. ahvl-i ism; Fr. cas; Trke tt, hl, isim hli, dm, ad
durumu, ismin (adn) hlleri, durum. )
Bir ismin cmle iinde baka bir kelimeyle ilgi kurmak zere
veya ek alarak girdii durum. Trkede ismin yaln hl, ara,
bulunma, kma, eitlik, ilgi, ynelme ve ykleme hli olmak zere
sekiz hli vardr. 6
5
Zeynep KORKMAZ, Gramer Terimleri Szl, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1992, s. 77.
6
Ahmet TOPALOLU, Dilbilgisi Terimleri Szl, tken Yay., stanbul, 1989, s. 81.
7
Nurettin KO, Aklamal Dilbilgisi Terimleri Szl, nklap Kitabevi, stanbul, 1992, s. 20.
8
Vecihe HATPOLU, Dilbilgisi Terimleri Szl, Trk Dil Kurumu Yay., 2. bask, Ankara, 1972, s.
10.
20
Nadir Engin Uzun, Anaizgileriyle Evrensel Dil bilgisi ve Trke adl eserinin
durum kuram blmnde u bilgileri verir: Ad beklerinin biimbilimine bal olarak
dil bilgisinde iki trl durumu bulunduunu varsayabiliriz. Soyut durum ve soyut
olmayan, daha teknik deyile biimbilimsel durum. Bir soyut durum, belirli bir
gdlenmeyle biimbilimsel olarak da sunulabilir ama biimbilimsel durum, her zaman
biimbilimsel olarak yanstlan durumdur. Trkede, iki soyut durum (yaln ve
belirtme), biimbilimsel durum (ynelme, kalma ve kma) bulunmaktadr. Belirtme
durumu, ilgili ad bei anlambilimine bal olarak biimbilimsel olarak da
sunulmaktadr.
Durum yklemenin ynetime dayanmas, yani ilgili ad beklerine durumlarn
ancak yneticileri tarafndan yklenebilmesi, durum yklemede yapsal bir yn
9
Berke VARDAR, Aklamal Dilbilim Terimleri Szl, Multilingual Kitabevi, stanbul, 2002, s. 84.
10
Mehmet HENGRMEN, Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Szl , Engin Yay., Ankara, 1999, s. 11.
11
AKSAN (1998: s. 90).
21
Nadir Engin Uzun, Trkede adn, eylemin etkisiyle, eklenen durum ekleri
sonucunda belli grevler yklendiini ve belli anlamlar aldn yle bir rnekle
gsterir:
Kaan iei arkadana verdi. tmcesinde olduu gibi, Kaan, iek, arkada,
vermek szcklerini sralayabilme ve aralarnda bir balant kurabilme olana vardr.
Bu dizin incelendiinde, szcklerin baz biim deiikliklerine uradklar
grlmektedir. Bataki szck olan Kaan ayr kalrken, ikinci szck olan iek i
ekini alm, arkada szc ise a ekini almtr. Bu rneklerde de grld gibi,
dizimsel dzlemde birbirleriyle kurduklar balant trne gre (ii yapan, ie konu
olan, iin yneldii kii ya da yer gibi) bir duru biimi almaktadr. Bu duru
biimlerine durum denmektedir.13
Durum kavram ve ad durumlaryla ilgili olarak ayrca makalelerde u tanmlara
ulayoruz:
12
Nadir Engin UZUN, Anaizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Trke, Multilingual Yay., stanbul, 2000,
s.189-234.
13
Nadir Engin UZUN, Dilbilgisinin Temel Kavramlar, Ankara, 1998, s. 130.
14
brahim DELCE, Trk Dilinde levsel Ek Tasnifi Denemesi, Trklk Bilimi Aratrmalar, Sivas,
2000, S. 9, s.135-150.
22
15
Cem BOZAHN, Trkedeki Durum Eklerinin Ulamsal Bir rdelemesi, 11. Dilbilim Kurultay:
Bildiriler ( ODT, 22-23 Mays 1997) Ankara, 1997, s.61-69.
16
Tahir KAHRAMAN, Dilbilgisi Derslerinde Ad ekimlerinin lenii zerine, ada Trk Dili,
Ankara, 2003, C.16, S.187, s. 308-309.
17
Nevzat ZKAN Hal Ekleri Kalplamalar ve Sebepleri zerinde Bir Deerlendirme, lmi
Aratrmalar Dil, Edebiyat, Tarih ncelemeleri, stanbul, 2001, S.12, s. 153-165.
18
Abdurrahman ZKAN, Fiil Tamlayc likisi Ve Fiillerin stem Deitirmesi, Araylar-nsan
Bilimleri Aratrmalar, Isparta, 1999, S. 1, s. 125-143.
19
Geni bilgi iin bk.: Yusuf OTUKSKEN, Dil ve Edebiyat Terimleri Szl, Cem Yay., stanbul,
1992, s. 10. Ahmet KOCAMAN, Dilbilim Terimleri Szl, Dilbilim Aratrmalar, Ankara, 1990, s.
155-190. Ziya SAK, Dil Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri, Sak Yay., stanbul, 1986, s. 7. lk ve
Ortaretim in Gramer Terimleri, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1942, s. 4. Dilbilim Terimleri
Szl, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1949, s. 116. Beir G, Anlatm Terimleri Szl, Dil
Dernei Yay., Ankara, 1998, s. 67. Yaar YRK, Edebiyat Terimleri Szl Ek: Dilbilgisi Terimleri,
Eitim Yaynlar, Ankara, 1987, s. 113. Emine GRSOY-NASKAL, Trk Dnyas Gramer Terimleri
Klavuzu , TDK. Yay., Ankara, 1997, s. 48-49. Alaeddin MEHMEDOLU, Ahmet BURAN,
Karlatrmal Dilbilgisi Terimleri Szl, zmir, 1994, s. 6-7. KORKMAZ (2003: s. 266). Nee
ATABAY, Sevgi ZEL, brahim KUTLUK, Szck Trleri, Papatya Yay., 2. Bask, 2003, stanbul, s.34-
35. Sezai GNE, Trk Dili Bilgisi, zmir, 2002, s. 69-76. Kemal DEMRAY, Temel Dilbilgisi, nklap
Kitabevi, stanbul, 1991, s.105. Fuat BOZKURT , Trkiye Trkesi, Hatibolu Yay., 2. Bask, Ankara,
2002, s. 26-37. Ferhat ZEYNALOV, Trk Lehelerinin Karlatrmal Dilbilgisi, (ev. Yusuf Gedikli),
Cem Yay., stanbul, 1993, s. 75. Haydar EDSKUN, Trk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999, s.
110-113. Muhittin BLGN, Anlamdan Anlatma Trkemiz, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 2002, s.165.
Sadettin ZELK, Mnir ERTEN, Trkiye Trkesi Dilbilgisi, Diyarbakr, 2000, s. 115-120. Yusuf
OLGUN, Trk Dili Kompozisyon, Alfa Yay., stanbul, 1996, s. 66-67.
23
1.1.AD DURUMLARI
Muharrem Ergin, durum ekleri ile ilgili olarak hl ekleri ifadesini kullanr.
Ergine gre ismin hlleri ismin dier kelimelerle mnasebeti srasnda iinde
bulunduu durumlardr. sim bu mnasebetleri bazen eksiz olarak, fakat ok defa da ek
alarak ifade eder. simleri eitli mnasebetler iin trl hllere durumlara sokan bu
20
UZUN, (1998: s. 108)
21
Ahmet BURAN , Trkede sim ekim Ekleri, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elaz,
1995, C. 7, S. 1-2, s. 37.
22
Ahmet BURAN, Anadolu Azlarnda sim ekim (Hal) Ekleri, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1996,
s. 12.
23
AKSAN (1998: s. 90).
24
VARDAR, (2002:s. 84).
24
eklere hl ekleri denir. Hl ekleri ismi isimlere, edatlara ve zellikle fiillere balayarak
bir ok iliki kurar ve bu ilikilerden bir ok isim, edat ve fiil gruplar ile cmleler
doar. Ancak hl ekleri asl olarak ismi fiile balayan eklerdir. Bu zellii ile asl ekim
ekleri hl ekleridir.25 Trkede ad durumlarn da yle sralar: Nominatif hli (yaln
hl), genitif hli (ilgi hli), akkuzatif hli (yapma hli), datif hli (yaklama hli),
lokatif hli (bulunma hli), ablatif hli (uzaklama hli), instrumental hli (vasta hli),
ekvatif hli (eitlik hli), direktif hli (yn gsterme hli). 26
25
Muharrem Ergin, Trk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., stanbul, 1992, s. 226-228.
26
ERGN, (1992: s. 227-228) .
27
Tahsin BANGUOLU, Trkenin Grameri, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1990, s. 326.
28
BANGUOLU (1990: s. 326-329).
25
Ser Eker, durum eklerini tmce iindeki isimleri dier szcklere deiik
anlam ilikileri erevesinde balayan biimbirimler olarak tanmlar. Durum ekleri
genellikle adlarla tmcenin asl esi olan yklem arasnda iliki kurar.33 ada Trk
Dili adl eserinde durum ekleriyle ilgili terim sorununun olduunu belirtir. Durum
eklerini ylece sralar: Yaln durum (nominatif), yaklama durumu (datif), bulunma
durumu (lokatif), uzaklama / ayrlma / kma durumu (ablatif), ilgi durumu (genitif),
ykleme / belirtme durumu (akuzatif), eitlik durumu (ekvatif), ara durumu
(enstrmantal).34
29
HENGRMEN (1999: s. 12).
30
HATPOLU (1972: s. 10).
31
KORKMAZ (2003: s. 266).
32
ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s. 34-35).
33
Ser EKER, ada Trk Dili, Grafiker Yaynlar, Ankara, 2002, s. 279-280.
34
EKER (2002: s.280).
26
Nurettin Ko, Yeni Dil bilgisi kitabnda ad durum eklerini ekim ekleri bal
altnda incelemi, Trkiye Trkesinde yaln durum, belirtme durumu, ynelme
durumu, kalma durumu, kma durumu ve tamlayan durumu olmak zere alt durumdan
sz etmitir.36
35
DEMRAY (1991: s. 105).
36
Nurettin KO, Yeni Dilbilgisi, nklap Kitabevi, stanbul, 1996, s. 169-171.
37
EDSKUN (1999: s. 110-113).
38
Kaya BLGEGL, Trke Dilbilgisi, Dergah Yaynlar, stanbul, 1984, s.125.
39
Tahir Nejat GENCAN, Dilbilgisi, Ayra Yay., Ankara, 2001, s.149.
40
Nasrullah ZSOY, Eski Anadolu Trkesinde Hal Eklerinin Fiillerle Mnasebeti (Yaynlanmam
Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul, 1993.
41
Konstantin LBMOV, Trkede Ka sim Hali Var?, Trk Dili, Ankara, 1959, C. 8, S. 96, s. 688-
690.
27
(-in hli), akusativus hli (-i hli), instrumental hl (balama hli), lokativus hli (-de
hli), ablativus hli ( -den hli), dativus hli (-e hli).42
42
C. F. VOGELIN ve M. E. ELLINGHAUSEN, Trkenin Yaps, Ankara niversitesi Dil Tarih
Corafya Dergisi, Ankara, 1945, C. 3, S. 5. s. 553-564.
43
Grer GLSEVN, Trkede Sra D Ekler ve Eklerin Tasnif Tanmlanma Sorunu zerine, V.
Uluslar aras Trk Dil Kurultay Bildirileri I (26 Eyll 2004). TDK Yay., Ankara, 2004, s. 1267-1283.
44
BOZKURT (2002: s. 26-37). Mehmet HENGRMEN, Trke Temel Dilbilgisi, Engin Yay., Ankara,
1998, s. 123. Mehmet HENGRMEN, Yabanclar in Trke Dilbilgisi, Engin Yay., Ankara, 1999, s.
220. GNE (2002: s. 69-76). Mazhar KKEY, Trkenin Dilbilgisi, Cem Yay., Samsun, 2003, s. 134-
135. ZEYNALOV (1993: s. 75). Tahir KAHRAMAN, ada Trkiye Trkesindeki Fiillerin Durum
Eki Tamlayclar, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1996, s. 7. BLGN (2002:s. 165-166). Feyza
HEPLNGRLER, Trke Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, stanbul, s. 184-187. Rait KESKN, Trke
Dilbilgisi ve Kompozisyon Bilgileri, izgi Kitabevi, Konya, 2004, s. 29-39. Grer GLSEVN, Eski
Anadolu Trkesinde Ekler, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1997, s. 16-78. mer DEMRCAN, Trkiye
Trkesinde Kk Ek Bilemeleri, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1977, 102-105. Akif AIRGL, Cafer
ZKAN, Kaynak Dilbilgisi, Matkan Matbaaclk, stanbul, 1989, s. 68-69. ZELK, ERTEN, Trkiye
Trkesi Dilbilgisi, Diyarbakr, 2000, s. 115-120. Yusuf OLGUN, Trk Dili Kompozisyon, Alfa Yay.,
stanbul, 1996, s. 66-67. Tuncer GLENSOY, Trke El Kitab, Aka Yay., Ankara, 2000, s. 386-388.
Atilla ZKIRIMLI, Trk Dili Dil ve Anlatm, Bilgi niversitesi Yay., stanbul, 2002, s.155-161. Yusuf
OTUKSKEN, Uygulamal Trk Dili, Papatya Yay., stanbul, 2001, s. 199-200. Gven KAYA, Cemil
ZTRK, Asuman GNGR, Nesrin ALTUN, Trk Dili Ders Notlar, Boazii niversitesi Yay.,
stanbul, 1997, s.135-137. brahim NECM, Trke Gramer, Kanaat Ktphanesi, stanbul, 1930, s. 252-
253. Ata ATIKKA, Trk Dili Klavuzu, Alfa Yay., stanbul, 2001, s. 81-83. Glsel SEV, Etmek
Fiiliyle Yaplan Birleik Fiiller ve Tamlayclarla Kullanl, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 2001, s. 1-
8. Hamza ZLFKAR, Terim Sorunlar ve Terim Yapma Yollar, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1991,
s. 42-43. Sreyya YUSUF, Dilbilgisi, skp, 1975. Himmet BRAY, Bat Grubu Trk Yaz Dillerinde
sim, TDK.Yay., Ankara, 1999, s. 218-246. Celal TAKIRAN, Trkenin Ekleri, ada Trk Dili,
Ankara, 2001, C. 14, S. 163, s. 309-313. Mustafa DURAK, Trkede ekim Eki Yoktur letim Ekleri
Vardr, ada Trk Dili, Ankara, 2001, C. 14, S. 158, s. 68-73. Jean DENY, Trk Dili Grameri
(Osmanl Lehesi), (ev. Ali Ulvi Elve), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1941, s. 239-283.
Nurettin DEMR, Emine YILMAZ, Grafiker Yay., Ankara, 2005, s. 184-185. Ahmet KIRKKILI, A.
Halim ULA, Ses ve ekil Bilgisi, Aktif Yay., Erzurum 2003, s. 40-44. Semahat YKSEL, Trkede
Biim ve Cmle Dersleri, stanbul 2006, s. 77. Konstantin LBMOV, ekim Teriminin Anlam
Nedir?, Trk Dili, C. 9, S. 103, Ankara, 1960, s.351-354. Konstantin LBMOV, ekim Teriminin
Anlam Nedir?-II, Trk Dili, C. 9, S. 104, Ankara, 1960, s. 408-412. Tahir KAHRAMAN, ada
Trkiye Trkesinde Ad ekim Eklerinin Kullanm zellikleri ve levleri, Trk Gramerinin Sorunlar
2, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1999, s. 278-295. Ahmet BURAN, Trkede sim ekim Ekleri,
Trk Gramerinin Sorunlar 2, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1999, s. 263-277. Tufan DEMR, Trke
Dilbilgisi, Kurmay Basm Yaym, Ankara, 2004, s.272-275.
28
45
Osman MERT, Trkede Hal Kategorisi ve retimi, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar
Enstits Dergisi, S. 21, Erzurum 2003, s. 25-31.
29
ME TB NEU MH VH ZK NS SE DA KD NK HE KB TD SM A BG TG MK TNG AT GG
Yaln durum + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
(nominatif)
Ynelme durumu + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
(datif, yaklama)
Belirtme durumu + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
((akuzatif, ykleme)
Bulunma durumu + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
(lokatif, kalma)
Ayrlma durumu + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
(ablatif,
kma, uzaklama)
lgi durumu (genitif,
tamlayan)
+ + + + + + + + + + + + + + +
Vasta durumu
(instrumental, ara,
+ + + + + + + + + + +
aral)
Eitlik durumu
(ekvatif)
+ + + + + + + + + +
30
1.YALIN DURUM
1.1.TANIM
Trkiye Trkesinde yaln durum eksizdir. Yaln durumun eksiz olmasndan
dolay durum sisteminde karklklar ortaya kmaktadr. Bunun nedeni eksiz her adn
yaln durumunda deerlendirilmesidir. Trkiye Trkesi dil bilgisi kitaplar, dil bilgisi
terim szlkleri ve ilgili makalelerden yaln durumla ilgili sylenenleri tespit edelim.
Terim szlklerinde u tanmlar yer almtr:
Zeynep Korkmaz: yaln hl:
(Alm. Nominativ; Fr. nominatif; ng. nominative; Osm. mcerret
hl hl-i mcerred) .
smin her hangi bir ek almam, yaln hli: bal, ev, gnl,
iilik vb. 46
46
KORKMAZ (1992: s. 169).
47
TOPALOLU (1989: s. 156).
48
HATPOLU (1972: s. 103).
31
Nadir Engin Uzun, Biimbilim adl eserinde Trkede nesne, tmle gibi
szdizimsel ilevleri gstermek zere dier ad durumlar iin birer durum eki olduunu
zneler iin yaln ad durumunun eksiz grndn syler. Herhangi bir durum eki
almam olsa da ev, araba, kap gibi szcklerin tmcelerin znesi olduklarnda eksiz
biimlerinin de belirli bir durumu, yaln durumu yansttn belirtir.
Modern biimbilim eksizlik grnmleri iin sfr biimcik (zero morph)
terimini nerir. Ses bilgisel ierii olmayan bu biimcik () eklinde gsterilir.
Uzun, sfr biimciin yer yer biimbirim zellii de kazandn syler.
Aadaki rneklerle konuyu aklar.
yaln durumu: ev-
belirtme durumu: hal- almak
tamlayan durumu: vatan- iin
Hal almak ta belirtme durumundan, evde yaln durumundan birer biimbirim
olarak sz edilebilir, vatan iinde vatan zerindeki biimciin tamlayan durumu
biimbirimini sunduunu syler.51
49
VARDAR (2002: s. 215).
50
HENGRMEN (1999: s. 410).
51
Nadir Engin UZUN, Biimbilim:Temel Kavramlar, Papatya Yay., stanbul, 2006, s. 26-27.
32
Tahsin Banguolu, yaln durumuna kim hli adn verir. Yaln durumu eksiz
olduunu belirterek en yaygn ileyiinin cmlenin kimsesi olduunu syler. (Ta cam
krd. Cam krld.) Zeynep!, Baba!, Arkada! rneklerinde olduu gibi yaln durumun
bir kimseyi, ad, unvan armada kullanlabileceini, yaln adn nlem gibi
kullanlna ar hli dendiini belirtir. Yaln durum belirsiz ad takmlarnda belirten
ve cmlede belirsiz nesne olarak da kullanlrlar (ev kaps, tavuk kestim).54
Zeynep Korkmaz, adn cmlede anlam ilikisi ynnden baka bir kelimeye
bal olmayan durumuna yaln durumu der. Yaln durum okluk ve iyelik eklerini
alabilir: da , dalar, damz.55
K.Grnbech, yaln durumdan bizzat zneyi gsteren bir ekil kastediliyorsa adn
taban ekli iin terim olarak yaln durumu teriminin kullanlmasnn yanltc olacana
dikkat ekmi ve yaln durum teriminin belirsiz durum terimi ile deitirilmesinin
uygun olacan sylemitir.56
52
Wolf KNG, Almanca ve Trkedeki ekim Dzenini Karlatrrken, 8. Dilbilim Kurultay
Bildirileri, (13-14 Mays 1993),Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara,
1993, s. 115-122.
53
ERGN (1992: s. 227-228).
54
BANGUOLU (1990: s. 327).
55
KORKMAZ (2003: s. 267).
56
K.GRNBECH, Trkenin Yaps (ev. Mehmet Akaln), Ankara, 2000, s.108.
33
Oya Adal, adlarn eksiz kullanmn yaln durum olarak belirtir. Adlarn yalnlk
kavramn doal olarak tadklarn ve bunu gsterecek hibir biimbirimin de
gerekmediini syler.57
57
Oya ADALI, Trkiye Trkesinde Biimbirimler, Papatya Yay., stanbul, 2004, s. 68.
58
Muhsine BREK, Yusuf TEPEL, Tark Burann mer Adl Hikayesinin Dil ve slup
Asndan Tahlili, Atatrk niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, Erzurum, S. 6, s. 29-
68.
59
Hseyin Durgut, Trkede Yaln Hl Kavram zerine, II. Balkesir Kltr Aratrmalar
Sempozyumu, 31 Mays-2 Haziran 2000 (Baslmam Bildiri).
60
Alaeddin MEHMEDOLU, Trkiye Trkesinde Cmle gelerine Yeni Bir Bak, Trk Dnyas
Aratrmalar, S. 142, ubat 2003, s. 171-182.
61
Geni bilgi iin bk.: EDSKUN (1999: s. 110-111). KO (1996: s. 169). GLENSOY (2000: s. 386).
ZELK, ERTEN (2000: s. 116). BOZKURT (2000: s. 26-27). ZEYNALOV (1993: s. 77-78). BURAN
(1995: s. 43). DEMRAY (1991: s. 105). KKEY (2003: s. 206). ZKIRIMLI (2002: s. 155).
OTUKSKEN (2001: s. 199). HENGRMEN (1998: s. 123). EKER (2002: s. 280). AKSAN (1998: s.
91). ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s. 35-36). Hlya ARSLAN, Kazak Trkesinde sim ekimi
Yaln Hl, Trk Dnyas Aratrmalar, zmir, ubat 2001, S. 130, s. 231-326. GNE (2002: s. 158).
34
Ahmet Buran, yaln durumun ilevlerini yle sralar: Yaln durum cmlenin
znesi durumundadr. Cmlenin zarf durumundadr. Gibi, kadar, iin vb. edatlarla
birlikte deiik grevlerde kullanlr. kilemeler kurar.64
62
KORKMAZ (2003: s. 267-268).
63
HENGRMEN (1998: s. 204).
64
BURAN (1999: s. 270-271).
65
DEMRAY (199: s. 105).
35
Fuat Bozkurt, yaln durumdaki adlarn cmlede zne olduunu syler: Adam
araba ile eve geldi. Belirsiz nesne olur der: Deniz kysna ev yaptk. Cmlede sfatlar
yaln durumda bulunur. Ayrca kimi ilgelerle tamlama yaparlar. 66
Hatire A. Aliyeva, Trkiye Trkesinde belirtisiz nesnenin adn hangi durumu ile
ifade olunmas meselesinin elikili olduunu belirtir.67
Grer Glsevin68 ve Ahmet Buran69 da yaln durumun dier ad durumlar yerine
kullanldn belirtmektedir. Yaln durumun ilevleri ile ilgili olarak dier kaynaklarda
da yukardaki aklamalara benzer grler yer almaktadr.70
1.3.1.1. zne:
Konumac szn tamamlad. (ZK)
Ta cam krd.(TB)
Ku tyor.(HE)
lim bir hadisenin sebebini gsterir. (HD)
ocuklar ilkin rktler; ama pek de aldr etmediler. (R)
ocuk, on on be adm ilerledikten sonra durdu. (KD)
Vapur, kayalk sahilimize uramaya cesaret edemedi. (NS)
Timsah karada hzl gidemez. (AR)
Melike okula koarak gitti.
Gne, yer, gk, deniz i ie kaynar.
66
BOZKURT (2000: s. 27).
67
Hatire A. ALYEVA, Trkiye Trkesinde smin Hlleri ve Nesnenin fade Vastalar, V.
Uluslararas Trk Dili Kurultay Bildirileri I (20-26 Eyll 2004), Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 2004,
s. 157-163.
68
GLSEVN (1997: s. 17-25).
69
BURAN (1996: s. 37-60).
70
EDSKUN (1999: s.111), KAHRAMAN (1999: s. 285-286), ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s.
35), GENCAN (2001: s. 112-113), KESKN (2004: s. 29), BLGN (2002: s. 205), EKER (2002: s. 280),
Fatma ERKMAN- AKERSON, Ad Tmcesindeki Yaln Tmlecin Ad Olma Koullar, Dilbilim
Aratrmalar, Ankara, 1994, s. 62-79.
36
1.3.1.2.1. levleri:
1.3.1.2.1.1.Miktar:
Kalbini krmamak iin bekleyip taze ekmekle birlikte iki dolu kepe yedim.
(E)
Alpin boyu bir kar uzam.
Resim yapmay ok severim.
1.3.1.2.1.2. Kezlik:
Mft efendi ksa zamanda onun etrafnda drt dnmeye balamt. (E)
Bir ona, bir bana bakt, sonra(E)
Bu ilk defa bana geliyordu. (E)
Kyne sk sk gider.
stanbula kez gitmiti.
1.3.1.2.1.3. Zaman:
Dn orak kullanan el, bugn bayrak tayor. (R)
Bir gn Taoluk solann be ocuu Nikoyu Gvur mahallesine yakn
tahta kprnn beri tarafnda fena halde kstrm. (E)
O akam geldi. (HE)
Sabah ie gidiyoruz, akam eve geri dnyoruz. (E)
Bu dostluu hazrlayan olay ikisi de hibir zaman unutmadlar. (E)
Gece blbl aaran vakte kadar alarm. (HD)
nmzden imdi tramvay geiyor. (HD)
Dn, ge yatp erken kalktk.
37
1.3.1.2.1.4. Sre :
On gn bekledik; iki saat daha bekleyelim. (TNG)
yl harp ettim. (E)
Krk yl kran olmu, eceli gelen lm. (R)
Salih tek eli pantolonunun cebinde daha uzun zaman olduu yerde durdu.
(E)
Gzlerinden ate kyordu, hemen k oldum. (E)
Hasan, bir hafta mahallede grnmedi.
Snavda krk dakika oturamad.
1.3.1.2.1.5. Soru:
Ben nasl geleceim? (E)
Yldz Da niin kalkamaz dumann? (SS)
stasyona nasl gidebilirim?
Orada ne yapyordunuz?
1.3.1.2.1.6. Tarz:
Yal kadnn elinde sucuklu bir ekmek dilimi, ar ve sessiz enesini
oynatyordu. (HD)
Anas sk sk uyanm, her uyannda da giderek stn sk sk rtmt.
(E)
Yabanclama olayn yle balayabilirsiniz. (HD)
Mdrn konumas skc srd.
Kaza yaptnda, arabay hzl kullanm.
1.3.1.3. Yklem:
Badem bahesinin yan geni bir bad. (TNG)
Son yllarda bizde gelien sanat dallarndan biri de tiyatrodur. (KD)
Ta uzaklarda akan klar imek deil, top alevleriydi. (E)
Ak scak bir ptr. (MB)
imde en gzel duygular sakl. (LK)
Bey a bor, dn a dn. (AR)
38
1.3.2.5. kilemeler:
Salih dudaklarn kmldatamyor, fakat arky, bir vakitler yarm yamalak
Rumcasyla nasl manalandrmsa o ekilde ta kalbinde duyuyordu. (E)
Sr sr kargalar, hisarn stnden geerken ac ac baryordu. (LK)
Burada e dost onu ok defa grmezlikten geliyordu. (R)
oluk ocuk herkes krlara gidiyor. (TNG)
ehit cenazesinde kadn erkek, gen yal, byk kk herkes tek yrek
oldu.
Evdeki krk dkk eyalar sokaa att.
Byle tartmalar bir konuda ana ile kz arasna girmenin bir anlam yok!
(ZK)
Ahmet ve Mehmet dn Antalyaya gitmek zere yola ktlar.
41
2. YNELME DURUMU
(Osm. Mefln ileyh, Alm. Dativ, Fr. datif, ng. dative, Rus. Datelno
napravitelny padej)
2.1.TANIM
Trkiye Trkesinde ynelme durumu +(y)A ekiyle karlanr. Ynelme
durumuyla ilgili yazlanlar dil bilgisi kitaplarndan, terim szlklerinden ve ilgili
makalelerden inceleyelim:
71
KORKMAZ (1992: s. 173).
72
TOPALOLU (1989: s. 162).
73
HATPOLU (1972: s. 106).
42
Doan Aksan, ynelme durumunu adla gsterilen nesneye, varla bir ynelme
gsterir diye aklar. (Baheye ktm, Okula gidiyor gibi.)77
Ser Eker, yaklama terimini kullanr. Tmcede eylemin herhangi bir yere,
zamana, kiiye, olua yaklatn bildiren ek olarak ifade eder.78
74
VARDAR (2002: s. 225).
75
HENGRMEN (1999: s. 435).
76
ERGN (1992: s. 228).
77
AKSAN (1998: s. 91).
78
EKER (2002: s. 280).
79
BANGUOLU (1990: s. 328).
43
80
EDSKUN (1999: s. 111).
81
KAHRAMAN (1999: s. 86-87).
82
ERGN (1992: s. 233).
83
BURAN (1999: s. 271-272).
44
tekrarndan oluan zarf grevinde ikilemeler kurar. Dek, dein, doru, gre, kadar,
kar, ramen, zerine edatlaryla zarf grevinde edat gruplar oluturur. Ad fiile fiyat,
miktar ve oran bildirerek balar. Asndan, ayrca, bakmndan; -maktansa, ile,
kar (ztlk), sreklilik, artyla, beraberlik gibi eitli anlam ve ifadelerle ad fiile
balar ve zarf grevi yapar. a karnna, bir bakma, bo yere, bal bana, bunun
zerine, yalnz bana gibi kalplam yaln ya da birleik zarflar oluturur. Anlamca
kaynam veya deyimlemi birleik fiiller oluturur. 84
Tahir Kahraman a gre, ynelinen, yaklalan varl ya da kavram bildirme
grevi, +E ekinin adlara ykledii temel grevidir. ada Trkiye Trkesinde,
ynelme durumunda ekimlenmi adlar, balandklar fiillerin anlamlarna ve
ekimlendikleri kiplere gre deien zel anlamlar kazanrlar. Ancak, bu anlamlar
ynelme-yaklama ilevinin dnda deil, o ilevin genel erevesi iinde kalan
eitliliklerdir. Kahraman, ada Trkiye Trkesinde, + E ekini alm adlarn;
ynelme, yaklama ilevlerini bir eyleme olua, yere, yne, zamana, duruma, varla
ve kiiye ynelme ve bir yere, zamana duruma, varla- kiiye yaklama biiminde
gerekletirdiklerinin; eitli dil bilgisi kitaplarnda, inceleme - aratrma yazlarnda
rneklerle belirtildiini ifade ederek, bu tr eserlerde, +Eli adlarn, ynelme
yaklama- erevesinde gelecek zaman; nicelik, karlatrma, l, tekrar, snrlama;
ilgi, ama, hedef, tahsis, ceza, sebep; ara; ykleme bildirdiklerinin anlatldn
syler. Bununla birlikte kendisi de +E ekinin iki ilevi daha olduunu belirtir: Birincisi,
geili ettirgen fiillerin yklem olduu cmlelerde, bu fiillerin kklerinin bildirdii
eylemlerin yapclar, sz konusu fiillere +E ekiyle balanrlar: Hastaya suyu iiriniz.
renciye almay sevdirelim... rneklerinde olduu gibi. kincisi ise, Trkedeki az
aba ile ok anlam bildirme ilkesine uygun olarak +Eli adlarn balandklar sfat-
fiiller sylenmeyince, +E bu sylenmeyen sfat-fiilin grevini yklenerek sfat yapm
ekine dnmektedir. ate pahasna satlan ekmek> ate pahasna ekmek, boa giden
emek>boa emek.85
Samim Sinanolu, ynelme durumunu, yneli dml ad olarak ifade eder.
levlerini yle sralar: Yneli, ama, ilgi, gelecek zaman, bedel, ceza, son taklarla
84
KORKMAZ (2003: s. 280-289).
85
KAHRAMAN (1999: s. 286-287).
45
birlikte tmle olarak kullanl. Yneli dml adn nesne olarak kullanldn da
ifade eder.86
M.Okan Baba, verme, ynelme, syleme, istek anlam olan eylemlerin e
durumu tamlayan aldn syler. Zaman, tarz, ama, neden, derece, karlatrma
amacyla belirte tmleci de yapar, der.87
Haydar Ediskun a gre adn e durumunu, ad fiile balayan ve genellikle fiilin,
kendine doru yneldii, yaklatn belirtmek iin adn girdii durum olarak aklyor.
Ediskuna gre adn e durumu, genellikle fiilin ynn gsterir; ancak onun anlam
snr olduka genitir. e durumu ad fiile; ama, fiyat ve bedel, zaman, yer, mecaz
ilgisiyle balar. 88
Sz dizimi ile ilgili olarak yazlan kaynaklarda da ynelme durum eki alan
kelime ve kelime gruplar iin dolayl tmlecin bir alt bal olarak ynelmeli tmle,
-e tmleci, -eli dolayl tmle terimleri ile ekin ilevleri anlatlmaktadr.89
Ynelme durum ekinin genel olarak ynelme, yaklama, bildirdii konusunda
gr birlii vardr. Ynelme durumunun benzer ilevleri dier kaynaklarda da yer
alr.90
Yukarda saylan ilevlerden yola karak ynelme durumunun ilevlerini yle
tasnif edebiliriz.
86
Samim SNANOLU, Yneli Dml Ad , Trk Dili, S. 103, Nisan 1960, s. 337-339.
87
M.Okan BABA, E Durumu Eki zerine Bir Deneme , Trk Dili Dergisi, S.88, Ocak-ubat 2002, s.
26-29.
88
EDSKUN (1999: s.111).
89
Vecihe HATPOLU, Trkenin Ekleri, TDK Yay., Ankara 1981, s. 13-16; Stk SALAM,
Trkenin Szdizimi, Nisan 1977, Diyarbakr, s. 91-93; Hikmet DZDAROLU, Tmcebilgisi, TDK
Yay., Ankara 1976, s. 96-98; Rasim MEK, Trke Szdizimi, Trabzon 1987, 122-123; Fatma
ERKMAN-AKERSON, eyda OZL, Trkede Niteleme Sfat levli Yan Tmceler, stanbul, 1998, s. 77-
78. BLGEGL (1984: s. 40).
90
GENCAN (2001: s. 125). KO (1996: s.169). GLENSOY (2000: s. 386). ZELK, ERTEN
(2000:s.116). BOZKURT (2000: s. 26-27). ZEYNALOV (1993:s.77-78). BURAN (1995: s. 43).
DEMRAY (1991: s. 105). KKEY (2003: s.206). ZKIRIMLI (2002: s.155). OTUKSKEN (2001:
s.199). HENGRMEN(1998: s.123), GNE (2002: s. 73). EKER (2002 :s.280). AKSAN (1998:s.91).
ATABAY,ZEL,KUTLUK (2003: s.35-36). OLGUN (1996: s. 66). HEPLNGRLER (2005: s. 184-
185). KESKN (2004: s. 31-32). BLGN (2002: s. 206-208). DEMR (2004: s. 273-274). KIRKKILI,
ULA (2003: s. 41). Kemal ERASLAN, Eski Trkede Ynelme (Dativ) Hli Ekinin Yap, Fonksiyon
ve fadeleri, .. Edebiyat Fakltesi Ttk Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul 2000, s. 67-76.Nasrullah
ZSOY, Eski Anadolu Trkesinde Hl Eklerinin fadeleri-1, Akademik ereve, K 1994,
Kahramanmara, s. 72-86. Geoffrey HAG, The Dative As Default Case n Turksh, 8. Uluslar aras
Trk Dilbilimi Konferans Bildirileri, 7-9 Austos 1996, Ankara 1997, s. 37-48.
46
2.3.1.1.1. levleri:
2.3.1.1.1.1. Yer :
Bunlar eve gtrdm. (AB)
Az nce gzel bir uak yolculuundan sonra Viyanaya geldim. (NS)
Turgut okula gidiyor. (TNG)
Bir mhr gibi bastlar barma seni. (MB)
Tramvayda bir gn mutlaka ayanza basm ya da kalktnz yere
oturmuumdur. (ZK)
Tren zmite varnca koridor kart. (ZK)
Yusuf gzlerini ileride mor tepelere dikti. (ZK)
Byle sylenerek mektuplar ekmeceye yerletiriyordu. (R)
Annem bana kovay verdi, emeye gittim. (AK)
svireye gidiyoruz. (MH)
Turistler Antalyaya gittiler. (KD)
Araba kapya geldi. (TD)
Hanmefendi istasyona evvela yalnz torunlaryla gelmiti. (HD)
O, hla yzme bakyordu. (HD)
Okula gitmek iin erkenden kalkt.
Eve yaklarken annesine olan zlemi iyice artmaya balamt.
ocuk yola km, iten gelen babasn karlamt.
47
2.3.1.1.1.2. Konu:
Bir trl asl anlatmak istediklerime gelemiyorum, hakkm da var. (AK)
Bir byk stat Frenk nakka ile baka byk bir nakka ustas bir Frenk
aynda yrrler ve ustalk ve sanat zerine konuurlarm. (E)
Seninle yazmaya karar verdim. (NS)
Mvezzi ile terleyen adam, yine ter bahsi zerine konumaya daldlar.
(AK)
Giden muhabbete hi kimse yetiemez. (HD)
Bana olanlar anlattna armadm.
Durup dururken glmesine kimse bir anlam veremedi.
2.3.1.1.1.3.Hareketin Yn :
Duasn henz bitirmeyen, kendini arkasndan iten arkadana dayatyordu.
(ZK)
Gen adam sokaa knca adeta komaya balad. (ZK)
Darda kara bulutlar gneyden kuzeye akyorlard. (ZK)
Ona yaklamayn. (AB)
te yol, biri saa gider biri sola. (AB)
Tatil iin gneye gitme planlarn erteledi.
Aaya inen arkadann ardndan seslendi.
2.3.1.2.1. levleri:
2.3.1.2.1.1. Zaman:
Raz oldu tabii, raz olmayp da ne yapacak? Apartman bir seneliine tutmu,
kafes bo kalm. (ZK)
Akama size geliyorum. (RK)
Akama bunlara badem ezmeli, ekerli ekmek kzartrsn az yada. (E)
stanbula pazara gidecek. (NS)
Akama kuvvetli bir yaz saana gelmesi ok mmknd. (MB)
48
2.3.1.2.1.2. Sre:
Haftasna kasabada Saliha Yengenin evine dmt. (AK)
Haftaya burada bekle de cevabm al! (R)
Eser mart sonuna tamamlanm olacak gibi. (SS)
Birka haftaya dzelir, kalkar ayaa. (E)
Bahar sonlarna doru, kendime ak ak itiraf etmeme ramen; Belki iki
gnlne izin alp gelir Mehmet Ali diye umutlandm. (ZK)
Toplantnn sonu bildirisi yarna kald. (ZK)
Alveriten bir saate dnerim. dedi.
Bu yln sonuna ilerini bitirecek.
2.3.1.2.1.4. Tarz:
ubat sonlaryd. O gn durmamasya kar yamt. (ZK)
Yolu tek bana m geldin? (E)
Deirmen boa dnyor. (RK)
Burnumun dikine, her yerden dakikasnda bkarak yrrm. (AK)
ten vazgemesi iin bouna urayordu.
ocuk parkta oturanlar inadna rahatsz ediyordu.
2.3.1.3.Yklem:
Bounayd, son gnlerdeki zntleri, kukular, kuruntular. (MB)
Bunlar onadr. (E)
Bu hediye de kzma. (RK)
Postacnn getirdii mektup size. (KD)
Bu iekler ok sevdiim anneme.
Adam evde tek banayd.
2.3.2.1.Ynelme Grubu:
Saatlerdir kapya dnk oturuyordu. (LK)
Yemei gece yarsna yakn yerler. (LK)
Tad mektuplar, benim araclma muhta pek ok erkek gibi Hasan da
gururu krldka beni kmser. (E)
Bu ocuk ileride baa bela olur.
Bu aclar unutmak dile kolay diyor ve alyordu.
Szne sadk insanlar herkes takdir eder.
2.3.2.3. kilemeler:
kendisini szen adamla gz gze geldi. (MB)
Yan yana gidip gelirlerdi. (AB)
Yzme yzme bakt. (AB)
Saa sola tehditler savurup durdu. (AB)
Al alana ver verene onlar dsn birbirin.(AB)
Koarak gelen Aye nefes nefese anlatt.(ZK)
Cevdet arka arkaya birka defa yutkunduktan sonra denedi. (ZK)
Ba baa oturup dertletiler.
Adam eriye doruya karyor.
3. BELRTME DURUMU
(Osm. mefuln bih; Alm. Akkusativ; Fr. accusatif; ng. accusative; Rus.
vinitelny padej )
3.1. TANIM
Trkiye Trkesinde belirtme durumu +(y)I4 eki getirilerek veya eksiz olarak
karlanr. Ynelme durumuyla ilgili yazlanlara dil bilgisi kitaplarndan, terim
szlklerinden ve ilgili makalelerden bakalm.
91
KORKMAZ (1992: s. 175).
92
TOPALOLU (1989: s.163-164).
53
93
HATPOLU (1972: s. 21).
94
VARDAR (2002: s. 37 ).
95
HENGRMEN (1999: s. 67).
96
ERGN (1992: s. 231).
54
Tahsin Banguolu, belirtme durumuna kimi hli adn verir. Belirtme durumunu
adn sz iindeki geili fiilden dorudan doruya etkilenmesi olarak aklar. Etkilenme
hli adn da verir. ( Ta cam krd. Kedi st iiyor. Takmlar gtreceim). 97
97
BANGUOLU ( 1990: s. 227).
98
AKSAN (1998: s. 91 ).
99
DEMRAY (1991: s.105 ).
100
GRNBECH (2000: s.127-128).
101
EDSKUN (1999: s.111 ).
55
Geleneksel dil bilgisi, (i) deki ad beini yaln, (ii) deki ad beini belirtme
durumunda gstermektedir. Trkede sevmek eylemi nesne konumundaki ad beine
kimi zaman belirtme, kimi zaman yaln durumu ykler. Byle bir yaklam evrensel dil
bilgisi ilkelerine aykrdr. yleyse Trkede sevmek eylemi her iki durumda da
belirtme yklemektedir. Trkede belirtme durumunu biimbilimsel (ii) ve soyut (i)
grnmleri vardr. Trkede biimbilimsel belirtme durum eki (y) dir. Aydn, soyut
belirtme durumunu (-belirtili), biimbilimsel belirtme durumunu (+belirtili) olarak
gsterir.
Ahmet kitap okudu. (-belirtili)
Ahmet kitab okudu. (+belirtili) 102
Muhsine Breki ve Yusuf Tepeli, belirtme durumuna nesne hli der. Nesne
hlinin belirtisiz nesne olarak adlandrlanlarna iaretsiz nesne hli adn verir,
genellikle fiil deyimi oluturur:
ay demle-, tepsi hazrla-, sofra kur- gibi.103
Leyl Karahan, ykleme hlinin, ismin cmle iindeki geili fiilden dorudan
etkilenmesi hli olduunu105 ifade ederek cmlenin nesnesinin belirtme durumu hlinde
bulunduunu ekli nesne ve eksiz nesne arasndaki farkn belirlilik veya belirsizlik
102
zgr AYDIN, Trkede Belirtme Durumu Ekinin retimi zerine Bir Gzlem, Dil Dergisi,
Ankara, ubat, 1997, S. 52, s.5-17.
103
BREK,TEPEL (1996: s.51-52 ).
104
KAHRAMAN (1999: s. 286 ).
105
Leyl KARAHAN, Ykleme ve lgi Hli Ekleri zerine Baz Dnceler, 3. Uluslar aras Trk Dil
Kurultay-1996, Ankara 1999, s. 605-611.
56
olduunu syler. Belirtme durumunun grevi, dier durum eklerinde olduu gibi
mnasebet kurmak balant salamak deil, nesneyi belirtmek, belirli klmaktr.
Trk Gramerinin Sorunlar toplantsnn (6 Nisan 1996), tartma blmnde
Leyl Karahan, belirtme durumuyla ilgili u grleri sunar:
Gramer kitaplarnda ekim eki bal altnda ilenen eklerde ben farkl zellik gryorum.
Bunlardan bir grubu cmle rgsn kuran ekler. Yani balant ekleri. Bu balant ekleri e, -de, -den:
Eve gitti. Evde oturdu. Evden ayrld. Bu isimlerin balantsn kuruyor. Ben buna ykleme hli eki
i yi katamyorum. Bence /-i eki balanty salayan bir ek deildir. Dorudan kelimenin kendisiyle
ilgili bir ek. Dolaysyla bunu e, -de, -den eklerinin iine dhil etmiyorum. Kitap ald. Kitab ald.
Burada nn fonksiyonu nedir? Sadece belirtme grevi yapmaktadr. Yoksa olmadan da bu balant
rahatlkla salanabiliyor. Herhangi bir balant sz konusu deil. Yani eki kelimenin kendisiyle ilgili.
Cmleyle ilgili deil. Ama e, -de, -den yle mi? Hayr. Onlar ektiimiz zaman ne oluyor? Cmlenin
rgs bozuluyor. Dolaysyla /-i ekini bunlardan ayr tutmamz gerekiyor. Baz gramer kitaplarnda
belirtme eki deniyor ki, bence uygun bir terimdir. nk /-i ekinin fonksiyonu belirtmedir. Bu
fonksiyon dorudan kelimenin kendisiyle ilgilidir. Ekin balant fonksiyonu yoktur.106
106
Trk Gramerinin Sorunlar II, Trk Dil Kurumu Yay. , Ankara, 1999. s.304.
107
ADALI (2004: s. 67-68). GLENSOY (2000: s. 387). ZELK, ERTEN (2000: s. 116-117).
KKEY (2003: s. 226). BLGEGL (1984: s. 31-35). HENGRMEN (1998: s. 123). ATIKKA (2001:
s. 82). UZUN (2000: s. 192-193). OLGUN (1996: s. 66).
57
Zeynep Korkmaz, eksiz ykleme ve ekli ykleme durumu bal altnda belirtme
durumunun cmlede nesne olduunu ifade eder.109
108
KAHRAMAN (1999: s. 286).
109
KORKMAZ (2003: s. 277-282).
110
BURAN (1999: s. 271).
111
AHN (2003, s. 130-142)
112
Okan BABA, Trkiye Trkesinde Nesne Tmlecinin Gsterilmesi zerine Bir Deneme, Trk Dili
Dergisi, C. 14, S. 81, 2000, s. 16-21, Nasrullah ZSOY, Eski Anadolu Trkesinde Hl Eklerinin
fadeleri-II, Akademik ereve, Bahar 1994, s. 25-32, Murat KURAL, Yantmcelerde ekim Ekleri,
Dilbilim Aratrmalar, 1994, s. 95. HATPOLU (1981: s. 72-74). ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003:
s. 36). KESKN (2004: s. 29-30). BLGN (2002: s. 206). HEPLNGRLER (2005: s. 187). GENCAN
(2001: s. 121-124). DEMR (2004: s. 273). KIRKKILI, ULA (2003: s. 41). ZLFKAR (1991: s. 42).
GNE (2002: s. 72). BOZKURT (2000: s. 31-32). ZKIRIMLI (2002: s. 156). ZEYNALOV (1993: s.
89-92). ERKMAN-AKERSON, OZL (1998: s.76). SALAM (1977: s. 88-89). MEK (1987: s. 104-
109). DZDAROLU (1976: s. 79-81).
58
3.3.1.1. Nesne:
3.3.1.1.1.levleri:
3.3.1.1.1.2. Konu:
Ben ona stanbul dedikodularn gtrdm. (ZK)
nk stanbula dnen enitem, padiahmz hazretlerine Frenk statlarnn
usulleriyle resmedilmesinin ok iyi olacan syleyince o itiraz etmi nce. (E)
Biraz ncekiler bana tmarhanede grdm delileri hatrlatt. (HD)
Arkada toplantsndan eski gnleri andlar.
3.3.1.1.1.3. Yer:
Buzlu merdivenleri ktk. (E)
Evi temizledim. (AB)
Tepeyi tarlaya evirirsek iimiz en az iki ay ksalacak. (ZK)
Dolaplar silip, her taraf dzenledi.
Ankaray gezmek istiyordu.
59
3.4.1.1. Nesne:
3.4.1.1.1. levleri:
3.4.1.1.1.2. Yer:
Dalar ap, denizler geerek memleketine ulam. (E)
Gizli gizli yine imenler yer yer skld. (HD)
Dere tepe gezip sonunda yorgun dmt.
Bakan birka fabrika ap Ankaraya dnd.
60
4. BULUNMA DURUMU
(Osm. mefln fih; Alm. Lokativ, lokalis; Fr. locatif; ng. locative; Rus. mestny
padej )
4.1. TANIM:
Trkiye Trkesinde bulunma durumu +DA ekiyle karlanr. Bulunma
durumuyla ilgili yazlanlar dil bilgisi kitaplarndan, terim szlklerinden ve ilgili
makalelerden inceleyelim:
113
KORKMAZ (1992: s. 29).
114
TOPALOLU (1989: s. 45).
115
HATPOLU (1972: s. 60).
61
Tahsin Banguolu, bulunma durumuna kimde hli adn verir. Kimde hli adn
durma, kalma hli (locatif) dir. 119
Doan Aksan, bulunma durumunu kalma durumu bal altnda, adla gsterilen
nesnenin iinde olma, zerinde bulunma anlatr diye tanmlar.120
116
VARDAR (2002: s. 127).
117
HENGRMEN (1999: s. 239).
118
ERGN (1992: s. 234-235).
119
BANGUOLU (1990: s. 328).
120
AKSAN (1998: s. 91).
62
Haydar Ediskun, adn de durumu, ismi fiile balayan ve genellikle fiilin, kendi
iinde, stnde, zerinde olutuunu belirtmek zere ismin girdii durumdur. Adn de
durumu, genellikle fiilin olutuu yeri gsterir; ancak onun eitli kelimeler arasnda
trl anlam ilgileri kurduu da grlmektedir: Uzunluk, sre, zaman, durum, yer
dncesi verir.122
Ahmet Buran, bulunma hlinin ilevleri iin unlar ifade etmitir: Hareketin
yapld, olduu ve eyann bulunduu yeri bildirir (yer tamamlaycsdr), zarf
tmleleri kurar, i ve hareketin zamann bildirir, iinde manas katar, i ve hareketin
icra vastasn bildirir, -mAk mastar ile birlikte imdiki zaman ifade eder, -An sfat-
fiiliyle birlikte zarf-fiil grevinde kullanlr, -U mastar ile ken, -IncA, -d zaman
ilevlerinde zarf fiiller kurar ve ikilemeler oluturur.124
Haydar Ediskuna gre bulunma durumu, genellikle fiilin olutuu yeri gsterir;
ancak onun eitli kelimeler arasnda trl anlam ilgileri kurduu da grlmektedir:
Uzunluk, sre, zaman, durum, yer dncesi verir.125
121
KAHRAMAN (1999: s. 287).
122
EDSKUN (1999: s.111).
123
ERGN (1992: s. 234).
124
BURAN (1999: s. 271).
125
EDSKUN (1999: s. 111).
63
Tahir Kahramana gre +DE ekinin ncelikli ilevi yer bildirmektir. Ancak
zaman bildirme ilevi de ona yakn bir nem tadndan; bulunma durumu,
Trkede zaman-yer ya da yer-zaman durumu olarak adlandrlmtr. ada
Trkiye Trkesinde +DE ekinin, bulunma-kalma erevesi iine giren somut
ilevlerini ise yle kmelendirir: Yer, durum, zaman, birliktelik, iindelik,
konubildirme. eitli kelimelerle kalplam olarak, bazen kelime bazen de bek
biiminde zarflar yapma. Kesir say sfatlar oluturma. kilemeler oluturma. Yapm eki
grevinde kullanlma.127
Nurettin Ko, kalma durumu ekinin baka grevlerini de yle sralar: Kalmal
ad bei, kalmal ikileme, deyimlemi eylem bei kurar. dk ekiyle kurulmu
ortalarla birlikte zaman anlam verir. Bu ek mak eylemlik eklerinden sonra gelerek
geni zaman, sreklilik kavram verir. mak eylemlik ekiyle birlikte iin, hakknda,
konusunda kavram verir. Bu eki mak ve ma ekleriyle birlikte alan bir szck, her ad
ve ad soylu szck gibi, ekeylemin eklerini de alr; yine geni zaman, bazen de imdiki
zaman kavram verir. makta biiminde olmak yardmc eylemiyle birlikte bazen
gemi zaman, geni zaman kavram verir. Bu ek, -ma ekinden sonra da kullanlr ve
126
KORKMAZ (2003: s. 289-301).
127
KAHRAMAN (1999: s. 287).
64
yine sreklilik anlam verir. Dnya szcyle birlikte kullanldnda hibir zaman,
asla, kesinlikle anlam verir. Orta yapan an ekiyle birlikte sze zaman, -d zaman
anlam katar. Deiik kavramlar ieren belirteler kurarlar.128
4.3.1.1.1. levleri:
4.3.1.1.1.1. Yer :
Biraz sonra bir de baktm, Heybelinin tur yolunda fenerli bir araba gidiyor.
(AK)
128
KO (1996: s. 74).
129
DEMR (2004: s. 273).
130
SALAM (1977: s. 93-96). DZDAROLU (1976: s. 98-99). MEK, Trke Szdizimi, Trabzon
1987, 123-124); ERKMAN-AKERSON, OZL, (1998: s. 81-82). BLGEGL (1984: s. 38-39). ERTEN,
ZELK (2000: s. 118).
131
Sibel BAYRAKTAR, Kutadgu Biligde Bulunma Hli Ekinin stlendii Fonksiyonlar, Trk
Dnyas Aratrmalar, S. 115, zmir 1998, s. 181-192, Osman BOLULU, ki, da Balalaryla -ki,
-de Eklerinin Yazm ve levleri, Trk Dili Dergisi, C. 13, S. 78, 2000, s. 33-34. HATPOLU (1981:
s. 150-153). ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s. 37-38). KESKN (2004: s. 33-34). BLGN (2002:
s.208-210). HEPLNGRLER (2005: s. 185-186). GENCAN (2001: s. 127-129). KIRKKILI, ULA
(2003: s. 41-42). ZLFKAR (1991: s. 77). GNE (2002: s. 70-71). BOZKURT (2000: s. 33-34).
ZKIRIMLI (2002: s. 157). ZEYNALOV (1993: s. 93-96). OLGUN (1996: s.66). DEMRAY (1991: s.
106). HENGRMEN (1998: s. 124). ZSOY (1994: s. 79-81).
65
stanbulu terk ettikten yalnzca drt yl sonra, Acem lkesinin bitip tkenmez
bozkrnda, karl dalarnda ve kederli ehirlerinde gezer, mektup tar, vergi
toplarken, stanbulda kalan ocuk sevgilimin yzn yava yava unuttuumu fark
ettim. (E)
Aacn altnda geceyi bekledim. (AK)
eme banda yle konuyorlard. (AK)
Pazarda eftali satard. (AB)
Beylerpnarnn banda / ateler yaksak mola (MB)
Defterimi evde unuttum. (FH)
Yemeimizi mermer deli bir sotada, bir havuz kenarnda, kck bir
masann etrafnda yedik. (R)
Komumuz Kadir Bey bir duvar altnda ezilmi. (ZK)
Anas babas ile birka gndr Ankarann bir otelinde oturuyorlar.
(ZK)
Halbuki o gen memleketinde evli idi. (HD)
Btn gn krlarda, deniz kenarlarnda dolatk. (LK)
Gzlerinde beliren bir damla ya onu ok etkilemiti.
Dn yolda uzun zamandan beri grmedii arkadan grd.
4.3.1.1.1.2. Konu:
Hkmetler hakknda, rejimler hususunda hibir fikrim yoktu. (AK)
Zira bilirim ki onun bu konuda hi akas yoktur. (NS)
Verilen ilalar imemekte direniyor. (NK)
Her eyde kimsenin bilmedii bir eksiklik vard. (LK)
Zeyrek meselesinde hibir taraftan zorlanmad iin rahatt. (HD)
Kaya, grete ok iyidir. (SS)
Bu hususta benimle tartma!
Kaynak taramada onun stne yoktur.
4.3.1.1.1.3. Durum
Hemen sonra yine o tuhaf ruh durumunda bambaka bir mahallede buldum
kendimi. (E)
Selim uykuda konuur.
66
4.3.1.1.1.5. Ara:
Toprak saksda yemek yedirmi. (AB)
Senin bahsettiin arky radyoda dinledim.
Bu plastik bardakta su imem.
4.3.1.2.1.levleri:
4.3.1.2.1.1. Zaman:
Bayramda grrz. (KD)
Buraya bir akam st, alaca karanlkta geldik. (R)
Bir kara gz gnnde yerle bir ettiler bizi. (MB)
Benim Douya gittiim yllarda bir akeye drt yz dirhemlik kocaman bir
ekmek karan frnclar, imdi ayn paraya bunun yars ve stelik tad tuzu insann
ocukluunu hi mi hi hatrlatmayan bir ekmek veriyorlar. (E)
Sabah yirmi resimlik vasat bir kyafetname iin yz yirmi akeye anlatmz
iin akam ezan vaktinde bir oturuta stanbulda bir dzine adam kyafetlerine zen
ve dikkat gstererek iziverdim. (E)
Bizim ky bu k gnnde bir ilkbahar kadar lk, kokulu, kirlidir.(AK)
Geenlerde sevgilimin bir arkadayla bulumutum.(AK)
67
Baharda ilk tomurcuklanp yapraklanan, sar ieini ilk aan kara aldr.
(NS)
Saat sekizde gelecek. (FH)
Gecede, gndzde, yatta, kalkta, yazda, kta hep seni anacak. Seni
gnlnn en gzel kesinde tayacak. (ZK)
Alp glgesini srtna nar / Bir baka yere gider ikindide. (HD)
Saat ikide Gimann nnde bulualm.
Babam le scanda dar kmamz yasaklad.
4.3.1.2.1.2. Dnem:
Durmu Ali imdi yetmi beinde vardr. Son zamanlarda azck beli bkld.
Bkld ama, ellisinde gibi sapasalamdr. (ZK)
ocukluumda, bir Arabistan ehrinde bir kadn tanmtk. (HD)
Sabit iin yirmi yanda diyorlard. (HD)
Bakn ben de raklmda derinlerdeki gerekten, telerden gelen sesten
korkar da dikkatimi vermez, alay ederdim byle eylerle. (E)
Askerde arkadalar onu, ocuk diye arrlard. (AK)
Yallkta alt ya ayrm hi nemli deil, ama o yalarda alt ya ayrm
okmu gibi gelir insana. (ZK)
Kklnde onu mekteplere gtrm. (R)
Genliinde ok yakkl bir delikanlym.
Onu hastalnda ziyarete gelmeyenlere darlmt.
4.3.1.2.1.3. Sre:
Haber btn kasabay iki gnde dolat. (E)
Bu gzlerle on dakikada samimi olunur. (AK)
Sen bu paray yirmi senede deyemezsin. (AB)
ki saatte bir mola veriyor. (R)
Haftada iki kere Kuran mektebinden sonra gittikleri bir cilti dostum
var.(E)
68
Hakk Celis, on iki saat zarfnda on iki senelik bir hayat tecrbesi yapm
gibiydi. (ZK)
On dakikada istasyona ulatm.
gnde Kazakistana ulatm.
4.3.1.2.1.4. Ara:
Geceleyin bir mumun nda baknz. (R)
Birden, buzla kapl kepenk patlar gibi ald ve orada gnete l l parlayan
pencerenin erevesi iinde grdm gzelim sevgilimi. (E)
4.3.1.2.1.5.Tarz:
Geen akam yine ayn ekilde oturmutuk. (AK)
Ba nnde dnyordu. (AK)
Ama airane bir ekilde hatrlard. (AK)
Konumay ayakta dinledik. (RK)
Kitab bir solukta okudum. (FH)
Bir kadeh konyak doldurdu ve bir yudumda yarsn iti. (ZK)
Adamcazn ehresi fena halde bozulmutu. (HD)
Bylece dank nizamda, ar admlarla, postahaneye doru yrdk. (HD)
Otobste ayakta yolculuk yapt.
Polis klnda eve gelen adamlar kadn ldrd.
4.3.1.3. Yklem:
Taksi zaten darda, haydi gidelim! (AK)
69
4.3.2.3. kilemeler:
Elde avuta ne varsa birka yl iinde yiyip bitirdiler. (ZK)
Emirgnda, Kandillide, Yenikyde urada burada dolatm. (ZK)
ki yakn arkada, varlkta yoklukta birbirlerine destek olmak iin ant
imilerdi. (ZK)
tede beride bizim aleyhimizde konuuyormu. (NK)
Srgnden dndkten sonra Sait Beyle arada srada buluu, konuurduk.
(HD)
Arkadam Sezaiyle ayda ylda bir grebiliyorum.
Onu ne zaman arasam konuda komuda oluyor.
Evde barkta duramaz oldu.
5. AYRILMA DURUMU
(Osm. mefln anh; Alm. Ablativ; Fr. ablatif; ng. ablative; Rus. ishodny
padej )
5.1.TANIM
Trkiye Trkesinde ayrlma durumu +DAn ekiyle karlanr. Ayrlma
durumuyla ilgili yazlanlar dil bilgisi kitaplarndan, terim szlklerinden ve ilgili
makalelerde inceleyelim.
132
KORMAZ (1972: s. 37).
133
TOPALOLU (1989: s. 50-51).
134
HATPOLU (1972: s. 29).
72
Tahsin Banguolu, ayrlma durumuna kimden hli adn verir. Adn kma
(ablatif), uzaklama hlidir.138
135
VARDAR (2002: s. 60-61).
136
HENGRMEN (1999: s. 100).
137
ERGN (1992: s. 235-237).
138
BANGUOLU (1990: s. 328).
139
EDSKUN (1999: s. 111).
140
KAHRAMAN (1999: s. 287).
73
Agop Dilar, -dan/ -den hli ekinin yalnz ayrlma gstermek iin
kullanlmadn belirterek daha birok kavrama hizmet ettiini belirtmektedir. rnein,
evden geldim cmlesinde ayrlmak anlam vardr, fakat kye bu yoldan gidilir
cmlesinde ayrlma deil, tam tersine izlemek, ayrlmamak (prolatif) gerei
gsterilmektedir. Dilar, ekin 20-30 grevinin gsterilebileceini belirtmektedir.142
Ahmet Buran, ayrlma durum ekinin, Trkede en geni ilevli durum eki
olduunu syleyerek bu ekin balca grevlerini yle belirlemitir:
, hareket ve nesnenin balangcn, k noktasn bildirir (yer tamamlaycs
olur). Cmlenin zarf durumundadr. Hareketin ve iin zamann bildirir. ve hareketin
sebebini bildirir. Mukayese derecesi kurar. Eyann neden meydana geldiini bildirir.
Btnn bir parasn ifade eder. Btn ifade eder. Yer ve yn bildiren kelimelere
eklenerek, hareketin yer ve ynn belirtir. Bir eyin iinde manas verir. Sonra,
geri, beri, gayr, baka, nce, te, yana, daha, dolay, ieri, taraf gibi baz edatlarla
birlikte cmlede deiik grevlerde kullanlr. An sfat-fiiliyle dktan anlamnda
kullanlrlar. arak / -erek zarf fiiline eklenerek, onun anlamn pekitirir. kilemeler
kurar.143
141
ERGN (1992: s.235).
142
Agop DLAR, Gramer, Trk Dili Aratrmalar Yll-Belleten 1971, Ankara 1989, s. 134.
143
BURAN (1999: s.273- 275).
74
fiyat , bir btn veya btnn parasn gsterme gibi bir ok ilikilerle baladn
syler.
Korkmaz, ekin balca ilevlerini yle sralar: Bir olu ve kln k noktasn,
hareketin nereden baladn bildirir. Eklendii ad fiile -den dolay, -d iin ifadesi
ve sebep sonu ilikisiyle balar. Zaman gsteren adlarda olu ve kln zamann
bildirir. Eklendii ad, fiile bir nesnenin hangi maddeden yapldn veya olutuunu
gsterme ilikisiyle balar. Ekledii ad, baka bir ad veya fiile bir btnn parasn
gsterme veya o btnden gelme ilikisiyle balar. Bir btn bildirir, ad fiille
btnlk ifadesiyle balar. Yer ve yn bildiren szlerde ad tamlamasnn tamlanan
esi olarak fiildeki olu ve kln yer ve ynn gsterir. Eklendii ad fiile bir eyin
kendiliinden anlalmas ilikisiyle balar. Adlardan sonra baka, beri, dolay, gayri,
geri, sonra, yana gibi kma durumu isteyen edatlarla birleik edat gruplar oluturur.
kma durumu eki alm bir ad, baka bir ad veya ad soylu kelimeyle kma grubu
oluturur. Eklendii adla daha sonra gelen sfat arasnda karlatrma ilikisi kurar.
Eklendii ad fiile zarf ilikisiyle balar. Ayn kelimenin art arda kma ve ynelme
durumlarna girmi biimleriyle zarf grevinde e ve zt anlaml kelimeler kurar.
Eklendii ad fiile -d iin, -dan dolay, dolaysyla anlatmyla balar.
Eklendii ad; konumak, sz etmek, bahsetmek vb. baz fiillere hakknda, zerinde
anlatmyla balar. Eklendii ad fiile ile, vastas ile anlamn veren vasta ilikisi ile
balar. Eklendii ad, fiile veya baka bir ada mensup olma, ait olma, yerden
gelme anlam ve ilikisiyle balar. Eklendii ad, fiile takiben, izleyerek anlam ve
ilikisiyle balar. Ekin, ad fiile hedef, maksat, sonu vb. baz ilikiler ile balar.
Eklendii adla birlikte anlamca kaynam ve deyimlemi birleik fiiller oluturur.144
Tahir Kahraman, ayrlma durum ekinin dier durum eklerine gre daha geni bir
kullanm alan olduunu belirtir. Ona gre bu ekin adlara kazandrd ilev +E
ekininkinin tam tersi yndedir. Yn- ynelme bildirme grevi, bu iki durum ekiyle
ekimlenen adlarn temel grevleridir. +DEn ekinin balama, kma, ayrlma,
uzaklama kelimeleriyle anlatlabilecek olan ilevi genel bir ereve oluturur.
+DEnli adlar, anlatmda balandklar fiillere gre de deiebilen, daha somut anlaml
terimlerle belirtilebilecek zel ilevler grrler. Ancak, bu zel ilevlerin hepsi de
144
KORKMAZ (2003: s. 301-317).
75
Nurettin Ko, ayrlma durum ekinin baka grevleri iin ise unlar belirlemitir:
Bazen neden bildirir. Eylem bei iinde yer alarak, yine neden bildirir. Zaman
belirten belirte kurar. yelik ekiyle birlikte say, l, oran belirten kmal ad bei
kurar. Kaynak, ilikinlik kavram verir. Hakknda, konusunda anlam verir. Yn,
uzaklk belirtir. Eylemlikten sonra gelir ve yznden, -d iin anlam verir.
Eylemsiden sonra gelir ve hakknda, konusunda anlam verir. stnlk, karlatrma
145
KAHRAMAN (1999: s.288-290).
146
Glsel SEV, kma Durumu Ekinin Nesne Grevinde Kullanm, V. Uluslar aras Trk Dili
Kurultay Bildirileri, Ankara 2004., s. 2664.
147
Erdoan BOZ, Trkiye Trkesinde +DAn Ekli Nesne gesi zerine, V. Uluslar aras Trk Dili
Kurultay Bildirileri, Ankara 2004, s. 509.
148
Enver Naci GKEN, kma Durumu (-den) ve Kapsam, Trk Dili, c. 30, s. 279, Ankara 1974, s.
973-978.
76
belirtir. mak ve -sa ekleriyle birlikte kartlk belirtir. kmal ad bei kurar. Yana
szc ile birlikte kullanldnda, kma durumundan ok, ballk, iin anlam verir.
in yerine kullanlr. lge bei kurar. kmal ikileme yapar. Deyimlemi eylem
bei kurar.149 Koun kmal ikilemeler olarak ifade ettii ilevle ilgili olarak Glsel
Sev de +DAn.. +A Yapsna likin adl makalesinde150 grlerini bildirmektedir.
-den ekinin ilevini, eitleniini, yaratt anlam deiikliklerini anlatan
makalesinde Osman Bolulu, bu ekin kma, ayrlma, kopu, kaynak bildirdiini ancak
bu aklamalarn da yeterli olmadn belirtmektedir. Ekle sfat tamlamas, ad
tamlamas kurulabilecei, isme getirilen ek sayesinde gerekten gzel rneinde olduu
gibi pekitirme ilevinin ortaya ktn yazmtr.151 Zehra Karacaer de -den durum
ekinin kullanlan anlamlarnn metin trne gre farkllk gsterdiini ve ekin anlamn
sadece kma ile snrlandrlmamas gerektiini ve ekin kapsamnn ok geni olduunu
belirtir.152
Bu ek ile kurulan ve neden bildiren cmleler neden-sonu tmceleri olarak da
belirtilmektedir. lk eyleme getirilen den nedeni bildirmektedir. sim soylu szcklere
de gelerek neden anlam verir.153
Sz dizimi ile ilgili olarak yazlan kaynaklarda da ayrlma durum eki alan kelime
ve kelime gruplar iin dolayl tmlecin bir alt bal olarak kmal tmle, -denli
dolayl tmle, kma tmleci, - den tmleci terimleri kullanlarak bu durum ekinin
ilevleri verilmektedir.154
Ekin ilevleri ile ilgili olarak yukarda aklanan grlere benzer bilgiler farkl
kaynaklarda da yer almaktadr.155
149
KO (1996: s. 77).
150
Glsel SEV, +DAn +A Yapsna likin, Trkoloji Dergisi, C. 15, S. 1, Ankara 2002, s. 247-259.
151
Osman Bolulu, Trkede Eklerin nemi ve den Eki, Trk Dili Dergisi, C. 4, S. 23, s. 41.
152
KARACAER, Zehra, Trkedeki Den Durum Eki Sadece kmay m erir?, 20. Ulusal Dilbilim
Kurultay, 12 Mays 2006, Maltepe niversitesi, stanbul. (Baslmam Bildiri)
153
Osman Bolulu, Neden Sonu Tmcesi, Trk Dili, C.9, S. 53, Mart-Nisan 1996, s. 17-19.
154
SALAM, (1977:s. 96-98). DZDAROLU (1976: s. 99-103). Rasim MEK, Trke Szdizimi,
Trabzon 1987, 124-126); ERKMAN-AKERSON, OZL, (1998: s. 79-81). BLGEGL (1984: s. 37-38).
ERTEN, ZELK (2000: s. 118-119).
155
Kevser ACARLAR, kma Durumunda (den hlinde) Szcklerin Tmcede Trl Kullanllar,
Trk Dili, S. 235, Nisan 1971, s. 34-37. Kerime STNOVA, Trkede Yap Kavram ve Sz Dizimi
ncelemeleri, Bursa 2002, s. 33. HATPOLU (1981: s. 154-157). ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s.
38-39). KESKN (2004: s. 34-35). BLGN (2002: s. 210-215). HEPLNGRLER (2005: s. 186-187).
GENCAN (2001: s. 129-131). KIRKKILI, ULA (2003: s. 42-43). ZLFKAR (1991: s. 79). GNE
(2002: s. 69-70). BOZKURT (2000: s. 34). ZKIRIMLI (2002: s. 157-158). ZEYNALOV (1993: s. 97-
100). OLGUN (1996: s.66). DEMRAY (1991: s. 106). HENGRMEN (1998: s. 125). DEMR (2004: s.
275-276). ZSOY (1994: s. 81-86).
77
5.3.1.1.1. levleri:
5.3.1.1.1.1. Yer:
Tam gsnden vurulmutu. (AB)
Bu yama geldim, gerek saygnn yrekten deil, kk kurallardan ve
boyun emekten kaynaklandn bilirim. (E)
Sana dn bir tepeden baktm, aziz stanbul! (R)
Bu yer ehirden uzakta mdr? (E)
iftliin az ilerisinden bir nehir geerdi. (AK)
Kulbenin penceresinden sokaa bakardm. (AK)
Erzincandan trene bindik, Kemaha gelince arkadam indirdiler. (AB)
Yeil pencerenden bir gl at bana. (R)
Toroslardan ovaya inince, ova olabildiince sessizdir. (NS)
O, yemeini her gn evden getirir. (FH)
Fabrikadan yeni km, una bakn. (ZK)
Mehmet Ali yokutan indi. (HD)
Anladm ki air benim gibi anlatt mevzular elinden, kalbinden karyor.
(HD)
Dn stanbuldan Ankaraya gelecekti.
ocuk trafik kazasnda bacandan yaralanmt.
5.3.1.1.1.3. Konu:
Hayat pahallndan herkes ikayet ediyor.(NK)
Kadn ocuklarndan sz etti. (FH)
Venedikte grd portrelerden sz ederken, yz bazen bir anlna bir
ocuunki gibi aydnlanp hayatla doluyordu. (E)
O da bana kendi hayatndan bahsetti. (AK)
Abdlmecit devrinin o ar, zarif ve iin iin geleneki Osmanllndan eser
kalmad. (ZK)
Herkes onun arballndan vgyle sz eder.
Okuyucular, onun yazd son eserden bahsediyorlard.
5.3.1.1.1.4. Karlatrma:
Gramofon radyodan tamamen ayrdr. (AK)
Rengin gzeldir glden, laleden. (AB)
Klelie hayr diyen bir kadndan daha onurlu bir insan dnemiyorum.
(MB)
Benim bir teyzem var, ihtiyar, senden ihtiyar; cimri, senden cimri; Mslman,
senden Mslman; fakat hain. (E)
Elle yazmaktansa bilgisayarda yaz. (E)
stanbuldan gzel ehir yok. (RK)
Duvarlar yerden bizim boyumuzdan daha alak bir ykseklikteydi. (ZK)
Ondan daha baarl birini tanmadm.
Baldan tatl szleriyle herkesi yumuatmay baarr.
5.3.1.1.1.5. Malzeme:
Baz rk grgen direklerinden karkas yaplm. (AK)
Anas kzna tatan bebek yapm. (AB)
Demirden, elikten masa yaplr. (SS)
Bu dolaplarn en iyilerini ceviz aacndan yaparlar. (ACE)
Sen en gzelini uyurken uykularn / dnmeden gnn cehennem olduunu /
ben kr jiletlerden raylar yaptm / sessiz gecede daha iyi ilerlemek iin (E)
79
5.3.1.2.1. levleri:
5.3.1.2.1.1. Zaman:
Hilekrn mumu akamdan sner. (E)
lk akamdan bu kadar para harcatmamalyd. (AK)
Erkenden gelir, beni uyandrr. (AK)
Ktan yaz hazrlklar balad. (KD)
Sabahtan kalktm, ezan sesi var. (AB)
Eskiden burada bir balk kulbesi vard. (RK)
mr ayrlktan mubah / Ben bu candan dnden getim. (HD)
Biz nceden onunla hi anlaamazdk.
Buralara oktan uramyordum.
5.3.1.2.1.2. Sebep:
Gzleri korkudan bym, sesi arpntdan kesik kesik kyordu. (R)
Seniha i skntsndan bitiyordu. (R)
Scaktan baygn dm. (AB)
Kentin erkeklerinin ou askerde olduundan, bunlarn da byk ksm
ehit dtnden, savunmas zayflam olan Vanda milis kurulmutu (MB)
Balk batan kokar bunu bilmemek / Seyrani gafilin ahmaklndan. (NK)
Size imdi bunlar anlatmayaym da eski bahedeki hlamur aacnn
dallarndan kk parmam byklnde buz paracklar sarktn, scak, yemyeil
80
5.3.1.2.1.3. Ara:
Sizin gibi ince kiiler de ayak izlerine bakarak hrsz bulur gibi
kelimelerimden ve renklerimden benim kim olduumu kefe alsnlar. (E)
Onu baarlarndan tanrm.
5.3.1.2.1.4. Tarz:
Herata inip bu sefer yar kr eski statlardan birine otlarn ve yapraklarn
kvrm kvrm kvrln ezberden nakettirir. (E)
Yamur hafiften yayor. (RK)
Ensesine akacktan bir amar vurdu. (NK)
Yurdumuzu kalpten severiz. (HD)
stanbul, yrekten karlad Mustafa Kemali. (HD)
Seni yrekten alklyorum.
5.3.1.2.1.5. Fiyat:
ki kurutan ayran sat. (AK)
lk partide kilosu elli kurutan otuz ton salyangoz toplanmtr. (R)
81
5.3.1.3. Nesne:
Vekil uzun uzun ekonomik ilikilerden bahsetti. (EB)
Kpek, ocuun elinden srd.
Herkesi ilgilendirecek konulardan konualm.
5.3.1.4. Yklem:
Bu izgiler, senin anlayacan, glmekten deil, gneten (AK)
Bu mektup babasndandr. (KD)
O zaferler getiren atlarn / Nallar altndanm. (MB)
Btn bunlar sevgidendir. (RK)
rperii sendendir szcklerin / bir dan eteklerinin havalan sendendir.
(E)
Onun bu davrannn sebebi korkudand.
Kitabn eksik sayfalar ortadanm.
5.3.2.3. kilemeler:
Ta yarld batan baa. (AB)
Derinden derine rmaklar akar. (AB)
Uzaktan uzaa oban emesi. (AB)
Oturmu, uradan buradan konuuyor, dertleiyorduk. (MB)
Soldu, gnden gne sessiz, soldu. (R)
ark batan baa yllarca dolatm, gezdim. (ZK)
Dakikadan dakikaya artan heyecan Nihat Efendinin belki orada,
meydanlktaki emenin nnde paralanp ldrlmesine sebep olacakt. (ZK)
Durup dururken, akamdan sabaha byle bir ey karmak akl kr
deildir. (HD)
Arkadalaryla dereden tepeden konumay severdi.
Oradan buradan bulduu ilerle geinirdi.
83
6. LG (TAMLAYAN) DURUMU
(Osm. izfet; Alm. Genitiv; Fr. gnitiv; ng. genitive; Rus. roditelny padej )
6.1. TANIM
Trkiye Trkesinde ilgi (tamlayan) durumu +(n)I4n ekiyle karlanr. Birinci
teklik (ben) ve birinci okluk (biz) adlndan sonra +Imdr. lgi durumuyla ilgili
yazlanlar dil bilgisi kitaplarndan, terim szlklerinden ve ilgili makalelerden
inceleyelim:
156
KORKMAZ (1992: s. 87).
157
TOPALOLU (1989: s. 89).
85
Muharrem Ergin, ilgi durumunu adn baka bir adla iliki de olduunu ifade
eden durumu olarak tanmlar. lgi durumu bazen eksiz, ounlukla ekli olur. lgi eki
nszle biten kelimelerden sonra -n, -in, -un, -n; nszle biten kelimelerden sonra
nn, -nin, -nun, -nn eklindedir. 161
Doan Aksan, adn bir baka kavramla ilikisine, balantsna tamlayan durumu
162
der.
Tahsin Banguolu, tamlayan durumuna kimin hli adn verir. Bu hldeki adlar
sahip olan, tabi olunan, kapsayan gsterirler. Ve bir sahip olunan, tabi olan,
kapsanan gerektirirler.163
158
HATPOLU (1972: s. 116).
159
VARDAR (2002: s.190).
160
HENGRMEN (1999: s. 352-353).
161
ERGN (1992: s. 228-231).
162
AKSAN (1998: s. 92).
163
BANGUOLU (1990: s. 328).
86
Oya Adal, tamlayan durum ekine, tmcede iyelik ardlnn gsterdii iyeyi
belirten birime eklenen, onu belirli klan bir ardldr, der. Tamlayan ardl birlik
oluturan bir ardldr. Belirtili ad tamlamalarnda tamlayan oluturur. 164
lgi durum ekini, durum eki olarak kabul etmeyen dil bilgisi aratrmaclar da
166
vardr. (bk. Tablo 1) Bu durumla ilgili olarak Leyl Karahan, ilgi hli eki de isme
belirtme, sahiplik, mensubiyet, ilgi vb. anlam kazandran bir ektir. Ykleme ve ilgi hli
ekinin fonksiyonlar, ismin kendi dndaki kelimelerle mnasebetini ifade eden bir
gramer kategorisi eklinde tanmlanan hl kavramna uygun dmemektedir. Bu iki ekin
hl eki saylmas doru deildir167 demektedir.
K. Grnbech, ad ekim eklerinin esas grevlerinin esas grevi kelimeleri
birbirine balamak ve hangi kelimelerin hangileriyle yakn iliki kurduunu gstermek
deil aksine kelimeleri birbirinden ayrmak olduunu belirterek ilgi hlinin cmle
paralar arasndaki balant izgilerini iaret eden birer yol gsterici olduunu ifade
etmektedir.168
Tahir Kahraman, tamlayan durumuna belirten durumu, der. +(n)In ekinin bir
ad durum eki saylmas gerektiini adlar fiillere deil adlara balad iin, durum eki
saylmas gerektiini syler. 169
164
ADALI (2004: s.72).
165
BURAN (1999: s. 268-269).
166
BLGEGL (1984: s. 175), DEMR (2004: s. 272), EDSKUN (1996: s. 110), GENCAN (2001: s. 181)
167
KARAHAN (1999: s. 610).
168
GRNBECH (2000: s. 71).
169
KAHRAMAN (1999: s. 284).
87
Zeynep Korkmaz, ilgi durumunu eklendii ad ile baka bir ad arasnda sahiplik,
ilgi ba kurma durumu olduunu syler. lgi durumunun teki ad ekimlerinden ayrlan
tarafnn ad fiile balamamas olduunu syler. lgi durumu ekinin adlar arasnda iliki
kuran bir ek olduu iin ad durumu eki saymamann doru olmadn, bu ilikinin de
ekim basamaklarndan biri olarak kabul edilmesi gerektiini syler.
Korkmaz, iki ad arasndaki ilgi bann, ilgi durumu eki olmadan da
kurulabileceini syler. Bu durumda birinci ad eksiz, ikinci ad ise nc ahs iyelik
ekini alr: aa kabuu, ba dnmesi, buday kokusu, kazan yolu, sokak kaps, yamur
havas gibi.170
brahim Delice; eklendikleri kelimeleri anlam ve tr olarak deitirmeksizin
dier bir kelimeye anlamsal adan tamamlayc olarak balamaya ve kelime bei
yapmaya yarayan ekler olarak tanmlad kurucu ekler bal altnda ilgi durumunu ele
almtr.171
Doan Aksan, ilgi durumunun belirtili tamlama kurarak adn gsterdii nesneyi
kesinlikle belli etmeye yaradn syler: kapnn kanad, kadnn terzisi. 173
170
KORKMAZ (2003: s. 269-270).
171
DELCE: (2000: s. 147.)
172
ERGN (1992: s. 229-231, 381-383).
173
AKSAN (1998: s. 92).
88
174
KAHRAMAN (1999: s. 284-285).
89
Zamirleri baz edatlara balar. benim gibi, senin gibi, onun gibi, bizim iin,
senin iin, onun kadar vb.
Baz fiiller ve dIr / -dUr bildirme ekiyle kullanlarak adlar fiile balar. u
175
ikisi senin u ikisi de onlarn saylr, elindeki Alinindir.
Nurettin Ko, ilgi durum ekinin baka grevleri iin unlar ortaya koyar: Ad bei
biiminde deyimler kurar (ayann tozuyla, iinin adam), deyimlemi eylem bei
kurar (gznn iine bakmak, iin iinden syrlmak), tamlayan eki alm szck
yklem olur (At binenin, kl kuanann.) . 177
Yukarda da belirtildii zere ilgi hli ekinin belirtme, sahiplik, mensubiyet, ilgi
anlamlar ifade ettiini ve isim tamlamas kurduunu farkl kaynaklarda da grmek
mmkndr.178
175
KORKMAZ (2003: s.277-280).
176
Alaeddin Mehmedolu, Trk Dilinde Baml Birleik Cmle-Sz Dizimi, Adapazar, 2001, s. 15.
177
KO (1996: s.80).
178
Kerime STNOVA, Ad Tamlamas- yelik bei Ayrm, Trk Dili, S. 641, Mays 2005, s. 418-
425; .M. Okan BABA, Tamlayan Durumu zerine Bir Deneme, Trk Dili Dergisi, S83, Mart-Nisan
2001, s. 29-33. HATPOLU (1981: s. 77). ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s. 40). KESKN (2004:
s. 38). BLGN (2002: s. 214). HEPLNGRLER (2005: s. 188). ZLFKAR (1991: s. 95-96). GNE
(2002: s. 71-72). BOZKURT (2000: s. 28-31). ZKIRIMLI (2002: s. 161). ZEYNALOV (1993: s. 79-
84). OLGUN (1996: s. 66). HENGRMEN (1998: s. 125). ZSOY (1994: s. 26). ZELK-ERTEN
(2000: s. 116).
90
6.3.2.2.Edat Grubu:
Sizin iin bir kitap getirdim. (E)
Baarmak istiyorsan benim kadar almalsn. (RK)
Onun iin korkmayn. (SS)
Senin gibi bir dost bulamad.
Btn bu hazrlklar kimin iin yaptnz?
7. VASITA DURUMU
(Osm. mef uln maa; Alm. Kasus Instrumentalis; Fr. cas instrumental; ng.
instrumental case; Rus. padej tvoritelny )
7.1. TANIM
Trkiye Trkesinde vasta durumu +(y)lA ekiyle karlanr. Vasta
durumuyla ilgili yazlanlar dil bilgisi kitaplarndan, terim szlklerinden ve ilgili
makalelerden inceleyelim.
179
KORKMAZ (1992: s.165).
180
TOPALOLU (1989: s. 29).
92
181
HATPOLU (1972: s. 15).
182
VARDAR (2002: s. 23).
183
HENGRMEN (1999: s. 34).
184
ERGN (1992: s. 237-239).
93
Doan Aksan, vasta durumuna aral durum adn verir. Vasta durumu, adn
belirttii nesnenin bir ara olarak kullanldn, tmcede anlatlan iin
gereklemesinde adn belirttii nesneden yararlanldn gsterir. Trkiye Trkesinde
ile ilgeciyle anlatm bulmutur: bakla kesmek, kalemle yazlm mektup gibi. 186
Nadir Engin Uzun, arabayla szcnn yazmsal olarak tekil ama iki ayr
szckten olutuunu syler: araba ve ile. ile ilgecinin herhangi bir sesbilgisel
koullanma iinde olmadan kaynaaca szckle birletiini belirtir: 187
araba ile > arabayla tren ile > trenle
Ahmet Buran, eski Trkedeki +n vasta durum ekinin belli baz kelimelerin
gvdesiyle kaynatn, yer ald kelimelerde zarf ileviyle kullanldn syler.
Vasta ilevini artk, ile edat ve onun eklemi biimi olan +lA karlar.188
Tahir Kahraman, vasta durum eki hakknda unlar syler: +lE bugn eski
Trkedeki +nnin yerini tamamyla alm ve ada Trkiye Trkesinde, ara-
birliktelik bildiren bir durum eki olarak kullanlr olmutur. Trkedeki az aba ile ok
ey anlatma, anlatm kolaylatrma eiliminin sonucu olarak , ilenin yerine
+lEnin kullanlma orannn srekli ykselecei de bellidir. +lEnini bununla,
seninle gibi rneklerde, belirten durumu ekinin zerine gelmesi edat kkenli oluunun
bir sonucudur. 189
185
BANGUOLU (1990: s. 329-330).
186
AKSAN (1998: s. 92-93).
187
UZUN (2006: s.73).
188
BURAN (1999: s. 268).
189
KAHRAMAN (1999: s. 283).
94
vasta durum ekinin ilevlerini tmyle zerine aldn, vasta ve birliktelik ilevini
bir ek olarak srdrdnden ekim eki olduunu belirtir. 190
zgr Ay, +(y)lA (<ile) ekli, bir ek olarak kullanldnda eklendii kelimenin
ses zelliine bal olarak +(y)le, +(y)la ekillerine giren bir insturumental (vasta
hli) eki olduunu, ile eklinde ayr bir kelime olarak kullanldnda ise, bir
balama edat, sralama edat veya son ekim edat olarak deerlendirildiini
ifade eder. 191
190
KORKMAZ (2003: s. 318).
191
zgr AY, +(y)lA (<ile) Ekinin Cmle eleri Oluturmadaki Yeri, Afyon Kocatepe niversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Afyon, ubat 2001, C.II, S.2, s.253-260.
192
Mustafa NER, Trkede Edatl (Sentaktik) sim ekimi, Trk Dili , S. 565, Ocak 1999, s. 10-17.
193
Mertol TULUM, -la / -le Ekine Dair, .. Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi,
stanbul 1993, s. 157-164; Mehmet Vefa NALBANT, Trke Enklitik Edat la, V. Uluslar aras Trk
Dili Kurultay Bildirileri II, Ankara 2004, s. 2157-2173.
194
EDSKUN (1999: s.110), KO (1996: s. 169), KKEY (2003: s.135), BLGEGL (1984: s. 175),
ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s.35). KIRKKILI, ULA (2003: s. 64-65). BLGN (2002: s. 205).
ZEYNALOV (1993: s. 75). HENGRMEN (1998: s. 123). DEMR (2004: s. 272).
95
yerini tutar. +lA vasta durumu eki ad fiile veya bir dier cmle esine zaman ve
miktar bildirme ilikisiyle balar: geceyle, afakla, tanla, vaktiyle, zamanla, amala,
arabayla, sryle gibi. +lA eki, eitli anlam ve ilev nicelikleri tayan tarz zarflar
oluturur: genellikle, aklkla, tam anlamyla, dikkatle, drt gzle, hakkyla, hayretle,
hnla, ihanetle, kolaylkla, kesinlikle, zenle, zellikle, sevgiyle, srayla, tatllkla,
telala, zorlukla vb.195
Ahmet Buran vasta durum ekinin ilevlerini; vasta bildirir, birliktelik bildirir,
zaman bildirir ve hl zarflar kurar diye tespit etmitir.196
Tahir Kahraman, vasta durum ekinin ara gere, birliktelik bildirme, temel
ilevinin olduunu ifade eder. Ayrca temel ilevine bal olarak; ballk-ilgi, durum
(nasllk, biim, davran, sebep, zaman, nicelik, karlk, bildirme) ilevlerinin
olduunu syler.197
Vasta durumunun ilevleri ile ilgili olarak farkl kaynaklarda da yukarda
anlatlan grlere benzer ifadeler yer almaktadr.198
7.3.1.1.1. levleri:
7.3.1.1.1.1. Ara:
Byk bardakla erbet iilir. (AB)
Kartonlar makasla kesmelisin. (RK)
195
KORKMAZ (2003: s. 318-324).
196
BURAN (1999: s. 275-276).
197
KAHRAMAN (1999: s. 282-283).
198
HATPOLU (1981: s. 94). KESKN (2004: s. 36-37). GNE (2002: s. 74-75). BOZKURT (2000:
s. 35). OLGUN (1996: s. 67). ZSOY (1994: s. 26-27). ZELK-ERTEN (2000: s. 119-120).
96
Tala nceden krd kafatasm kuyuya derken para para oldu. (E)
Kibritle oynamak tehlikelidir. (NK)
Trnaklarnzla ocuun yzn bu hle koydunuz. (ACE)
uvallarn azn iple balad.
Dnlerde silahla havaya ate etmek yasakland.
7.3.1.1.1.2. Birliktelik:
Bir yaz gn getik Tunadan kafilelerle. (HD)
Akamlar kardeimle top oynuyoruz. (AB)
Okan, arkadalaryla ders alyor. (RK)
Kocamn dnn beklerken, iki yl onunla ve kaynpederimle ayn evde
yaadk. (E)
Babasyla birlikte geldi. (NK)
rencilerle stanbula geziye gideceiz.
Futbolcularla hatra resmi ektirdim.
7.3.1.1.1.3. Tarz:
Paray elinin tersiyle itti (NK)
Bo dkkann kedi besler gibi efkatle lokmalarm izleyerek beni besleyen
sahibinin anlattklarn dikkatle dinledim. (E)
Hiddetle gelmi, bu bizi vuracak demi. (AB)
Oradan hznle ayrldk. (RK)
Halk, yeni yeni alemin doaca tarafa yzn dnm, dikkatle ve hayretle
bakyor. (HD)
Bylece dank nizamda ar admlarla postaneye doru yrdk. (HD)
Otobste yksek sesle konuup, kahkahalarla glyordu.
Olaylar gzellikle anlatmalsn.
7.3.1.1.1.4. Sebep:
Havalarn soumasyla iimiz azald. (RK)
Odamda telefonun almasyla uyandm. (R)
97
7.3.1.1.1.5. Zaman:
Bahede akasyalar aar baharla. (HD)
afakla, Afyon siperlerinde sava balamt. (HD)
Gnlm, en ok yazla neelenir.
7.3.1.2. Yklem:
O, orada seninleymi. (E)
Mutluluun srr sevgiyledir.
Zeynep, hafta sonu onunlayd.
8. ETLK DURUMU
(Osm. msavat hli; Alm. Kasus quativus; Fr. quatif; ng. equative case;
Rus. affiks ravenstva)
8.1. TANIM
Trkiye Trkesinde eitlik durumu +CA ekiyle karlanr. Eitlik durumuyla
ilgili yazlanlar dil bilgisi kitaplarndan, terim szlklerinden ve ilgili makalelerden
inceleyelim.
199
KORKMAZ (1992: s. 56).
200
TOPALOLU (1989: s.68).
99
Zeynep Korkmazn eitlik durumuyla ilgili olarak konuyu btn ynleriyle ele
alan ayrntl bir makalesi vardr. Korkmaz, tarihi lehelerden balayarak ada Trk
lehelerindeki ve Trkiye Trkesinde +CA ekini incelemitir. Korkmaz, Trk
lehelerinde isimlere eklenerek birbirinden ayr vazifeleriyle trl edatlarn (gibi, kadar,
gre, ile, tarafndan, bakmndan, zere, sonra vb.) yerini tutan +a eki ilk metinlerde
201
HATPOLU (1972: s. 40).
202
VARDAR (2002: s. 95).
203
HENGRMEN (1999: s. 160).
204
ERGN (1992: s. 239-241).
100
Ahmet Buran, eitlik durum ekini zarf yapma ilevi ar basan ve durum eki
olma ilevi gittike zayflayan bir ek olarak niteler. Eitlik ekinin ilevini gibi, kadar,
dek, deyin vb. edatlar yerine getirir.207
Tahsin Banguolu, eitlik durumunu dekim hlleri arasnda sayar, kimce hli
adn verir. Kimce hlindeki adlarn szlk deeri kazanmaya ok yatkn olduklarn
belirtir.208
205
Zeynep KORKMAZ, Trk Dilinde +a Eki ve Bu Ek le Yaplan sim Tekilleri zerine Bir
Deneme, Trk Dili zerine Aratrmalar, I. Cilt, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1995, s.12-84.
206
KORKMAZ (2003: s. 25).
207
BURAN (1999: s. 268).
208
BANGUOLU (1990: s. 330).
101
Yapms eki olan +CA: ekim ekliinden syrlp yapm eki olma yolunda
ilerleyiini srdren veya bu srecini tamamlama yolunda olan +CA eki iin kullanlr.
Ksaca gei srecinde olan ektir. Yapms eki olma ilevini gsteren baz rnekler
unlardr: askerce, gzelce, kolayca, snfa, yiite, ocuka, aptalca, aka, aylarca,
delice, lgnca, binlerce, bilgice, malca, paraca, yaa vb.
Yapm eki olan +CA: Yapm eki grevinde kullanlan +CA iin daha kesin
rnekler vardr: amlca, atalca, ukurca, Derince, kokarca, karaca, bomaca, lca,
kaplca, dnce, elence, gvence, dnence, ekince, ekmece, sylence, nce, sivilce
vb.209
Baz dil bilgisi kitaplarnda eitlik durumu, durum ekleri arasnda yer
almamtr. (bk. Tablo 1)210
209
Hrriyet GKDAYI, Turgay SEBZECOLU, Gei Aamasnda Olan +cA Ekinin Tr, Trk
Dili, Ankara, Ocak 2006, S. 649, s.61-71.
210
GENCAN (2001: s. 181). EDSKUN (1999: s.110), KO (1996: s. 169), KKEY (2003: s.135),
BLGEGL (1984: s. 175), KIRKKILI, ULA (2003: s. 64-65). BLGN (2002: s. 205). ZEYNALOV
(1993: s. 75). HENGRMEN (1998: s. 123). DEMR (2004: s. 272).
211
KORKMAZ (2003: s. 325-329).
212
ERGN (1992: s. 239-241).
102
213
BURAN (1999: s.276).
214
KAHRAMAN (1999: s.282).
215
ATABAY, ZEL, KUTLUK (2003: s.40-41).
216
Besim ATALAY, Trk Dilinde Ekler ve Kkler zerine Bir Deneme, TDK Yay., stanbul 1941, s. 57,
Cengiz TOSUN, Trkede Kltme ve Benzetme Ekleri, Genel Dilbilim Dergisi, C. 2, S. 1-2, Ankara
1978, s. 48-49), HATPOLU (1981-44-51). KESKN (2004: s.36). ZSOY (1994: s. 27-29). OLGUN
(1996: s. 67). BOZKURT (2000: s. 35). GNE (2002: s. 75-76).
103
8.3.1.1.1. levleri:
8.3.1.1.1.1. Benzerlik:
Yr yavrum yr, Osmanlca yr. (E)
Btn olanlara ramen korkaka davranyordu.
Ona insanca davran.
8.3.1.1.1.2. Uygunluk:
Konuksever ev sahibim beni iftiharla gezdirdii evinin odalarnda, biraz da
kendim dileimce gezineyim. (E)
Gnlmce bir arkada ararm kendime.
8.3.1.1.1.3. Tarz:
Lmia yemek odasna dnd vakit hafife glmsyordu. (HD)
Belki de Frenk statlarnn usulleri gizlice aka taklit edilsin isteyen enitem
ona bir rakip olduu iin (E)
Yavaa kapdan ieri szld.(FB)
Dersi iyice dinlemedii iin yanl yapmt.
8.3.1.1.1.4. Zaman:
nk stanbula dnen enitem padiahmz hazretlerine Frenk statlarnn
usulleriyle resmedilmesinin ok iyi olacan syleyince o itiraz etmi nce. (E)
Bunlar evvelce iitmi deildim.
104
8.3.1.1.1.5. Sre:
Onlarn gz nnde gnlerce, haftalarca, aylarca emsalsiz zaferim
enliklerini yapmtr. (R)
Saatlerce iki sz bir araya getirip seslenmediler. (NS)
Bu dileklerini gerekletirmenin en iyi yolunun da kitaplar ap eski statlarn
yapt harika ve kusursuz resimlere saatlerce, gnlerce bakmak, hi durmamacasna
bakmak olduunu kefetmiler. (E)
Aylarca beklememize karn gelmedi. (FB)
ki yl sresince hi kokore yemedim. (E)
u son yedi yl boyunca, stanbulda be yz altm el deitirdim, girmediim
ev, dkkan, ar pazar, cami, kilise, havra kalmad. (E)
Yllarca onu beklemi bu sokaklarda.
Beni dakikalarca burada bekletmesine kzmtm.
8.3.1.1.1.6. Miktar:
Elimden geldiince bunu yapmaya alacam. (E)
Binlerce adam sokaa dkld. (FB)
Sana bunu yzlerce sylemitim.
8.3.1.1.1.7. Gr Sahibi:
Bence hem kr hem bunaktr. (E)
Onun syledikleri sence doru mu?
Derneke bu uygulamalara karydlar.
8.3.1.1.1.9. Karlatrma:
Kz boyca ondan uzun imi. (AB)
Bilgice biz onlardan stnz. (RK)
Sayca onlardan daha fazlayd.
105
8.3.1.2.1. levleri:
8.3.1.2.1.1. Yer:
Ben yrdke gece karanl, ehrin ssz, en insansz kelerine indike
gnahm ar ar arkamda kalyor, dar sokaklarda ta hanlarn, medreselerin,
camilerin duvarlar boyunca admlar yanklandka korkularm hafifliyordu. (E)
Evler tren yolu boyunca sralanmt.
8.3.1.3. Yklem:
Akam daha iyiceydim. (MB)
Onun dnk davranlar akllcayd.
217
Bu konu iin bk. Ceyhun Vedat Uygur, Eitlik (Ekuvatif) Eki ve Eitlik (Ekuvatif) Grubu zerine,
Trk Dili, Ankara 1997, S.546, s. 547-548.
106
SONU
deil, nesneyi belirtmek, belirli klmak olduu tespit edilmitir. Bu zellik belirtme
durumunda hem ekli hem de eksiz ekilleri iin geerlidir.
4. Trkiye Trkesinde bulunma durum eki +DAdr. Bulunma durumu da
cmlede yer, ara, bak as ilevleri ile dolayl tmle olarak kullanlsa da zaman,
dnem, tarz, oran ilevleri ile zarf tmleci olarak da kullanlr. sim cmlelerinde
yklem olduu rnekler de oktur.
5. Trkiye Trkesinde ayrlma durum eki +DAndr. Ayrlma durumu olarak
kullandmz bu terim yerine kma durumu terimi de olduka sk kullanlmaktadr.
Ayrlma durum eki cmlede yer, ayrlma, karlatrma gibi ilevlerle dolayl tmle
olarak; zaman, sebep, tarz ilevleri ile de zarf tmleci olarak kullanlmaktadr. Ayrca
baz geili fiiller +I tamlaycsnn yannda +DAn tamlaycsyla da kullanlarak
cmlede nesne olabilmektedir. Cmlede yklem greviyle de kullanlr. Bu durum
ekinin ilevlerinin dier durum eklerinin ilevlerine gre daha fazla olduu tespit
edilmitir.
6. Trkiye Trkesinde ilgi durum eki +(n)I4ndr. Birinci teklik ve okluk kii
zamirlerinde sonra +Imdr. Belirtme, sahiplik, mensubiyet, ilgi anlamlar ifade eden
ilgi durumunu tamlayan durumu olarak ele alan aratrmaclarn yannda bu durumu
balant kurucu ek, kurucu ek olarak deerlendirenler de vardr. Ayrca bu durum ekinin
durum ekleri iinde deerlendirilmemesi gerektiini savunan aratrmaclar da vardr.
7. Trkiye Trkesinde vasta durum eki +(y)lAdr. Aratrmalarda Eski
Trkede vasta durum ekinin +(I4)n olduu ancak bu ek zamanla ilevini kaybettii
iin ile edatndan ekleen +lAnn kullanlmaya baland belirtilmektedir. Cmlede;
sebep, ara, birliktelik, zaman ilevleri ile zarf tmleci olarak kullanlmaktadr.
Cmlede yklem greviyle de kullanlr. Bu durum ekinin baz dil bilgisi kitaplarnda
bir durum eki olarak ele alnmad da belirlenmitir.
8. Trkiye Trkesinde eitlik durum eki +CAdr. Bu ekin bir yapm eki mi
yoksa bir ekim eki mi olduu konusunda gr ayrlklar bulunmaktadr. Gibilik,
eitlik ve benzerlik vb. ilevleri bulunan eitlik durumunu da bir durum eki olarak kabul
etmeyen kaynaklar vardr. Sz diziminde zarf tmleci olarak kullanlan +CA ekli
yaplar az da olsa yer bildirerek cmlede dolayl tmle olarak da kullanlmaktadr.
108
KAYNAKA
KTAPLAR
MAKALELER
BOLULU, Osman, Trkede Eklerin nemi ve DEn Eki, Trk Dili Dergisi,C. 4, S.
23, stanbul 1991, s. 40-44.
BOZ, Erdoan, Trkiye Trkesinde +DAn Ekli Nesne gesi zerine, V. Uluslar
aras Trk Dili Kurultay Bildirileri I, Ankara 2004, s. 501-511.
BOZAHN, Cem, Trkedeki Durum Eklerinin Ulamsal Bir rdelemesi, XI. Dilbilim
Kurultay: Bildiriler, ODT 22-23 Mays 1997, s. 61-69.
BREK, Muhsine; TEPEL Yusuf, Tark Burann mer Adl Hikyesinin Dil ve
slup Asndan Tahlili, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits
Dergisi, S. 6, Erzurum 1996, s. 29-65.
BURAN, Ahmet, Trkede sim ekim Ekleri, Frat niversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, C. 7, S. 1-2, Elaz 1995, s. 37-48.
BURAN, Ahmet, Trkede sim ekim Ekleri, Trk Gramerinin Sorunlar 2, Trk
Dil Kurumu Yay., Ankara, 1999, s. 263-277.
CANPOLAT, Mustafa, Eski Anadolu Trkesindeki Belirtme Durumu (Accusativus)
Ekinin Kkeni zerine, Trkoloji Dergisi, C. 10, S. 1, Ankara 1992, s. 9-11.
ELK, Mehmet, DAnn levleri, Dilbilim Aratrmalar, Simurg Yaynlar, 1999,
s. 26-32.
DELCE, H. brahim, Trk Dilinde levsel Ek Tasnifi Denemesi, Trklk Bilimi
Aratrmalar, S. 9, Sivas, 2000, s. 135-150.
DEMRCAN, mer, Dizimsel likilere Giri, Trk Dili Dergisi, C. 17, S. 100,
stanbul, Ocak-ubat 2004, s. 10-15.
DLAAR, Agop, Gramer, Trk Dili Aratrmalar Yll Belleten 1971, Ankara
1989, s. 83-145.
DURAK, Mustafa, Trkede ekim Eki Yoktur letim Eki Vardr, ada Trk Dili
Dergisi, C. 14, S. 158, Ankara, Nisan 2001, s. 68-73.
DURAK, Mustafa, Trkede Dolayl Tmle Yoktur, ada Trk Dili Dergisi,
2001, s. 342-343.
DURAN, Suzan, Trkede Cihet ve Mekan Gsteren Ek ve Szler, Trk Dili
Aratrmalar Yll Belleten 1956, Ankara 1988, s. 1-100.
DURGUT, Hseyin, Trkede Yaln Hal Kavram zerine, II. Balkesir Kltr
Aratrmalar Sempozyumu,31 Mays-2 Haziran 2000, (Baslmam bildiri).
114
EMRE, Ahmet Cevat, Trkede Cmle, Trk Dili Aratrmalar Yll Belleten
1954, Ankara 1999, s. 105-180.
ERASLAN, Kemal, Eski Trkede Ynelme (Dativ) Hali Ekinin yap Fonksiyon ve
fadeleri, . . Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, C. 29,
stanbul 2000, s. 67-76.
ERASLAN, Kemal, kma Hali (Ablativ) Ekinin Oluumu, 3. Uluslar aras Trk Dil
Kurultay 1996, Ankara 1999, s. 381-385.
ERDEN, Aysu, Cmlede Yklemi Tamamlayan geler zerine, Trk Dili, S. 560,
Austos 1998, s. 107-116.
GKDAYI, Hrriyet; SEBZECOLU, Turgay, Gei Aamalarnda Olan +CA
Ekinin Tr, Trk Dili, S. 649, Ankara 2006, s. 61-71.
GKEN, Enver Naci, kma Durumu (-den) ve Kapsam, Trk Dili, C. 30, S. 279,
Ankara 1974, s. 973-978.
GLSEVN, Grer, Trkede Sra D Ekler ve Eklerin Tasnif-Tanmlanma Sorunu
zerine, V. Uluslar aras Trk Dili Kurultay Bildirileri, Ankara 2004, s. 1277-
1283.
HAG, Geoffrey, The Dative As Default Case n Turksh, 8. Uluslar aras Trk
Dilbilimi Konferans Bildirileri, 7-9Austos 1996, Ankara 1997, s. 37-48.
HATPOLU, Vecihe, Trkedeki Eklerin Kkeni, Trk Dili, C. 29, S. 268, Ankara
1974, s. 331-340.
KAHRAMAN, Tahir, Dilbilgisi Derslerinde Ad ekimlerinin lenii zerine,
ada Trk Dili Dergisi, C. 16., S. 187, Ankara, Eyll 2003, s. 308-309.
KAHRAMAN, Tahir, ada Trkiye Trkesinde Ad ekim Eklerinin Kullanm
zellikleri ve levleri, Trk Gramerinin Sorunlar 2, Trk Dil Kurumu Yay.,
Ankara, 1999, s. 278-295.
KARACAER, Zehra, Trkedeki Den Durum Eki Sadece kmay m erir?, 20.
Ulusal Dilbilim Kurultay, 12 Mays 2006, Maltepe niversitesi, stanbul.
(Baslmam Bildiri)
KARAHAN, Leyla, Fiil-Tamlayc likisi zerine, Trk Dili, S. 549, Eyll 1997, s.
209-214.
115
KARAHAN, Leyla, Ykleme (Accusative) ve lgi (Genitive) Hali Ekleri zerine Baz
Dnceler, 3. Uluslar aras Trk Dili Kurultay Bildirileri-1996, Ankara 1999,
s. 605-611.
KOCAMAN, Ahmet, Dilbilim Terimleri Szl:Dilbilim Aratrmalar, 1990, s.155-
190.
KORKMAZ, Zeynep, Trk Dilinde +a Eki ve Bu Ek le Yaplan sim Tekilleri
zerine Bir Deneme, Trk Dili zerine Aratrmalar I, Ankara 1995, s. 12-84.
KOZREV, Timur, Trkiye Trkesinde Ekonomi Yasas, Trklk Bilgisi, S. 2,
Prizren 2005, s. 93-103.
KNG, Wolf, Almanca ve Trkedeki ekim Dzenini Karlatrrken, 8. Dilbilim
Kurultay Bildirileri (13-14 Mays 1993), Ankara, 1993, s. 115-122.
KURAL, Murat, Yantmcelelerde ekim Ekleri, Dilbilim Aratrmalar, 1994, s. 80-
111.
KUZNETSOV, Petro ., Trkiye Trkesi Morfoetimolojisine Dair, Trk Dili
Aratrmalar Yll Belleten 1995, Ankara 1997, s. 193-262.
LBMOV, Konstantin, ekim Teriminin Anlam Nedir?, Trk Dili, C. 9, S. 103,
Ankara 1960, s.351-354.
LBMOV, Konstantin, ekim Teriminin Anlam Nedir?-II, Trk Dili, C. 9, S. 104,
Ankara 1960, s. 408-412.
LBMOV, Konstantin, Trkede Ka sim Hali Var?, Trk Dili, C. 8, S. 96, Ankara
1959, s. 688-690.
MEHMEDOLU, Alaeddin, Trkiye Trkesinde Cmle gelerine Yeni Bir Bak,
Trk Dnyas Aratrmalar, S. 142, zmir, ubat 2003, s. 171-182.
MERT, Osman, Trkede Hal Kategorisi ve retimi, Atatrk niversitesi Trkiyat
Aratrmalar Enstits Dergisi, S. 21, Erzurum 2003, s. 25-31.
NALBANT, Mehmet Vefa, Trke Enklitik Edat lA, V. Uluslar aras Trk Dili
Kurultay Bildirileri II, Ankara 2004, s. 2157-2173.
NER, Mustafa, Trkede Edatl (Sentaktik) sim ekimi, Trk Dili, S. 565, Ankara
1999, s. 10-19.
ZKAN, Abdurrahman, Trkede Fiil-Tamlayc likisi ve Fiillerin stem
Deitirmesi, Araylar-nsan Bilimleri Aratrmalar, S. 1, Isparta, 1999,
s. 125-143.
116
TEZLER