aa Markovi

MANIFEST PROTIV

IZDAVAKA KNJIARNICA ZORANA STOJANOVIA AKADEMIJA ZA DIPLOMATIJUIBEZBEDNOST

SREMSKI KARLOVCI NOVI SAD BEOGRAD
 aa Markovi kroz ceo rad izbe-
gava suvine i optereujue opise,
opredeljujui se za sintetizovan pri
kaz politikog sistema SAD, ali uz
nove kljueve za itanje savreme-
nih istorijskih tokova i uloge ame
rike spoljne politike u tim novim
epohalnim okvirima. Pisac je u
obradi tematike pokazao irinu i
poznavanje svih relevantnih savre-
menih teorijskih pravaca. (...)
Visoka biznis-elita, zakljuuje autor,
uspela je da nametne politiku kon
trolu, to e po njemu imati kata
strofalne posledice za klasine
ideale liberalno-demokratske filo
zofije. Ako aa Markovi, nakon
detaljne analize geneze amerikog
neoimperijalizma i ubedljivog uka
zivanja na njegove pojavne vidove,
tvrdi da tobonji mir i bezbednost
doskora prevladavajue velesile na-
govetava dugorone lance rop
stva kao posledicu liberalnog
modela kapitalizma1, onda nama ne
preostaje nita drugo do da se sa
njim saglasimo, a njegovu knjigu
svesrdno preporuimo za itanje i
ozbiljnu raspravu. Jer, svet je u me
uvremenu postao multipolaran,
ime su porasle i anse za jedan oz
biljan, nepristrasan dijalog o ma
nama svake hegemonistike
politike.

Prof. dr Smilja Avramov

 AA MARKOVI

MANIFEST
PROTIV IMPERIJE
prilog istoriji amerikog (neo)imperijalizma

IZDAVAKA KNJIARNICA AKADEMIJA ZA

ZORANA STOJANOVIA DIPLOMATIJUIBEZBEDNOST
SREMSKI KARLOVCI NOVI SAD BEOGRAD

2013
 Copyright by aa Markovi 2013.
Sva prava zadrana

C IP -
,

327(73)20

,
Manifest protiv imperije : prilog istoriji amerikog (neo) imperi
jalizma / aa Markovi. - Sremski K arlovci; Novi Sad : Izdavaka
knjiamicaZorana Stojanovia ; Beograd : Akademija za diplomatiju
bezbednost, 2013 (Novi Sad : Sajnos). - 256 str.; 21 cm. - (Biblioteka
Posebna izdanja / Izdavaka knjiamica Zorana Stojanovia)

5.000. Bibliografija. - Registar.

ISBN 978-86-7543-267-8 (IKZS)

a) - 21. . b) - - 21. .
COBISS.SR-ID 278732551
Mojoj majci...
 IZNEVERENI IDEALI

Savremeni svetski analitiari projektovanja modela za XXI

vek i novih oblika ideolokog inenjeringa polaze od jedne nesporne
injenice: oveanstvo je ulo u trei milenijum sa mnotvom nere-
enih problema, bez jasne perspektive u pogledu mogunosti njihovog
reenja. I dok jedni krajnje pesimistiki gledaju na budunost, pribega-
vajui povremeno biblijskim proroanstvima, poput, primera radi,
Umberta Eka, koji smatra da se svet kree jednom jedinom cilju, a to
je - pakao, drugi, s nepouzdanim optimizmom, najavljuju novu ovoze
maljsku ideologiju u vidu Novog svetskogporetka.
Pisac ove studije aa Markovi argumentovano odbacuje oba
navedena pristupa, smatrajui ih izlinim i nerealnim. Pri tom, njega
nisu povela, jo manje zanela, velika imena savremene politike misli;
on ih je temeljito prouio, ali je smelo krenuo sopstvenim putem, opre-
deljujui se za empirijski postupak u analizi savremenog sveta i nje
gove budunosti. Po njegovom miljenju, promene koje su se odigrale
u drutvu i u prirodi, i to na planetarnom nivou, zahtevaju novu logiku
i novu naunu metodologiju.
U epicentar svoje knjige autor smelo postavlja ameriku
neoimperijalnu politiku, koja planirano, kontinuirano i sistematino
proizvodi44i istovremeno primenjuje politiko nasilje koje vodi samo
jednom cilju, a to je - apokalipsa. To je ideja vodilja koju pisac

7
znalaki razrauje kroz tri dela svoje studije: 1. Imperijalni karakter
republike; 2. Poreklo angloamerike dominacije, i 3. Multipolamost
ili izolacija Amerike.
Moda bi se autoru moglo zameriti na redosledu izlaganja i
postaviti pod brojem 1 poglavlje broj 2, to bi hronoloki posmatrano,
bilo naoko loginije. Meutim, opravdanje za ovakvu autorovu opciju
mogue je nai u nastojanju da prikae kontinuitet amerikog neoim-
perijalizma, za koji cilj je bilo potrebno detaljno ralaniti kategori-
jalni aparat, i upravo ta komponenta ini okosnicu prvog dela ovog
spisa. Kompleksnost meunarodnih odnosa esto zahteva promenu
taktike, strategije i, saobrazno tome, metodologije, pri emu imperi
jalistiki pragmatizam, prema Markovievim zakljucima, bez obzira
na fenomenoloke preobraaje, ostaje ista, nepromenjena: ona je -
konstanta amerike politike.
aa Markovi kroz ceo rad izbegava suvine i optereujue
opise, opredeljujui se za sintetizovan prikaz politikog sistema SAD,
ali uz nove kljueve za itanje savremenih istorijskih tokova i uloge
amerike spoljne politike u tim novim epohalnim okvirima. Pisac je u
obradi tematike pokazao irinu i poznavanje svih relevantnih savre
menih teorijskih pravaca. On je uspeno uporedio ulogu finansijskog
kapitala u sistemu vlasti britanske imperije XIX veka, i preuzimanje
istog modela od strane SAD kroz konstituisanje Federalnih rezervi,
kao privatne centralne banke i bitne poluge u izgradnji drave na
cionalnog blagostanja. Markovi argumentovano osvetljava domi
nantnu ulogu finansijskog kapitala od strane uskog kruga visoke elite,
smatrajui daje upravo ta injenica od presudnog znaaja za razume-
vanje sadanje faze amerikog imperijalizma, ali i za odstupanje od

8
osnovnih ideja ,,oeva-osnivaa SAD. Te proturenosti dole su do
izraaja i u Ustavu SAD, najstarijem aktu takve normativne teine u
istoriji modernog sveta.
Ipak, pisac, razume se, ne negira revolucionarni karakter ovog
akta koji po prvi put u organizovanoj drutvenoj zajednici i savremenoj
dravi poverava suverenitet narodu. Princip narodne demokratije bie
od tog vremena matrica i ideja vodilja buduim generacijama. Pisca
nisu poneli, niti su mu zamraili vidike prvi uspesi Novog sveta ; on
se suvereno kree kroz lavirinte istorije i ukazuje na tekoe u izgrad
nji drave novog tipa. Borba oko kontrole nad finansijskim kapitalom
je jedan od kljunih problema na koje Markovi ukazuje od samog
poetka svoje knjige. Pitanje je da li banke, koje su bile u naglom po
rastu, treba da imaju veu mo od drave, provlai se sa svom otri
nom u kapitalistikom svetu do dananjih dana. Pisac veoma precizno
prati i analizira teke probleme koji iskrsavaju izmeu bankarskog
sektora i drugih dobara vrhunske elite, i tu otkriva koren budueg svet-
skog hegemona.
Apetiti amerike elite su rasli, ali su se i sukobljavali sa an-
tikolonijalnim pokretom, naglim razvojem Nemake, pokuajem
razvoja novog svetskog poretka kroz Drutvo naroda, u kome pisac
vidi prikrivenu nameru stvaranja svetske vlade. I pored povremenih
sukoba u vrhu fmansijskog kapitala izmedju SAD i Velike Britanije
pronaen je, ipak, zajedniki jezik izmeu ove dve imperije: udareni
su temelji UN tokom rata, da bi nakon njegovog okonanja osnovane
UN, form iranje Meunarodni monetarni fond i Meunarodna banka
za obnovu i razvoj, ime je obezbeena amerika monetama hege
monija, a osnivanjem NATO, konano, i vojna hegemonija SAD.

9
 Visoka biznis-elita, zakljuuje autor, uspela je da nametne
politiku kontrolu, to e po njemu imati katastrofalne posledice za
klasine ideale liberalno-demokratske filozofije. Ako aa Markovi,
nakon detaljne analize geneze amerikog neoimperijalizma i ubedlji-
vog ukazivanja na njegove pojavne vidove, tvrdi da tobonji mir i
bezbednost doskora prevladavajue velesile nagovetava dugorone
lance ropstva kao posledicu liberalnog modela kapitalizma44, onda na
ma ne preostaje nita drugo do da se sa njim saglasimo, a njegovu knji
gu svesrdno preporuimo za itanje i ozbiljnu raspravu. Jer, svet je u
meuvremenu postao multipolaran, ime su porasle i anse za jedan oz
biljan, nepristrasan dijalog o manama svake hegemonistike politike.

Prof dr Smilja Avramov

U Beogradu 4. april 2013. godine

10
 UVOD

MANIFEST PROTIV IMPERIJE, nije samo puko, izravno

ukazivanje na propadanje zapadne civilizacije koja u magnovenju,
okupirana od angloamerike imperije, jo uvijek promilja svoju su
periornost. Prilog istoriji amerikog (neo)imperijalizma - to ova knji
ga nedvosmisleno i pokazuje i dokazuje - odvodi nas posredno do
dramatine pomisli, bez ikakve politikantske primisli, kako taj konti
nuitet planiranog nasilja, kako ta - od poetka XX vijeka - neprekinuta
proizvodnja vojnih sukoba anglo-amerike elite, moe voditi samo
apokalipsi. Ta opasnost je pojaana usled nespremnosti Amerike da se
odrekne apsolutne hegemonije uspostavljene poslije sloma SSSR-a i
prihvati realnost raanja novog multipolamog svijeta. Sjedinjene
Drave su gotovo uspjele da snagom svoje tehnoloko-manipulativne
politike konstituiu mnjenje da su ratovi ne tek sredstvo za ostvari
vanje demokratije, ve demokratija sama. Ako sve doista vodi kona
nom slomu, on, i etimoloki, i semantiki, i po sili geopolitike
logike, nipoto ne moe biti partikularan, on ne moe pogoditi samo
jednu zemlju, iako je ta zemlja inicijator i inspirator planetarne poasti.
Da li su ratovi odista prolovjekovna i novomilenijumska sudbina
postmodemog ovjeka? Na ovo delikatno i sutinsko pitanje politika
teorija mahom uti, a o onome o emu ona uti, govori velika literatura
koja se politikom umu ini potpuno izlinom.

Novi rat ima stvaralaku funkciju u razvoju vrste. Ludendorf

11
je rekao: Rat je grandiozna tekovina istorije i daje najiri prostor
blistavom stvaralatvu. Ja sumnjam. Ratovi ne - usavravaju. Na
kraju, ratovi privremeno, provizorno i pojedinano mogu izazvati
ispoljavanje izvesnih viih moralnih i duevnih (teko duhovnih)
osobina koje nije zahtevao mir, ali to, ma se proirilo i na ceo narod,
ne usavrava ga. Najpre jer traje koliko i rat, a zatim to se napredak
jednog bia, skupine ili ire zajednice, ne meri snagom morala ve
vrstom i obimom spoznaje. Ratovi ne donose nikakvu spoznaju, ak
ni oiglednu - da su tetni.
Elementarne krize su neto drugo. (Leonidova i Donova noga
koje su, prva sluajno, druga namemo unitile mravinjak.) Priroda
otrenjuje, priroda, ak i kada nas pogaa, iri povrinu svog dodira
sa nama, pa s njom, nae saznanje o meuzavisnosti, bez koje nema
trajne budunosti za humanitet.
Uveren sam da bi neka dramatina prirodna opasnost, od
topljenja polova, recimo, poremeaja u tei, susreta sa nekim luta-
juim nebeskim telom, ujedinila vrstu jae, dublje i korisnije od
svake, pa i najidealnije istorijske ideje. I ne samo to (jer enozis nije
dovoljan, nuan je njegov cilj) ova bi opasnost u borbi za opstanak
fundamentalno izmenila na odnos prema prirodi i nae mesto u njoj.
Promena mesta, donela bi promenu ovekove funkcije. Vie
ne bi bili savest prirode, to da je ispravlja, ve njene svesti o samoj
sebi. Promene funkcija zahtevala bi nova orua. Nova ula, novu
inteligenciju, novu logiku, nov ivot koji jo ne moemo ni da za
mislimo. Ta su orua u nama. Nuan je potres koji e ih izbaciti na
povrinu.
Znam daje strano ono to u rei - ja taj i takav potres vidim,
paradoksalno naizgled, i u jednom nuklearnom ratu.
Jer se nuklearni rat jedini od svih nee osloniti na ljude, on e
pokrenuti i prirodu. U tome ratu uestvovae i priroda. Promenie
se klima, razbesneti vode i zemlje, umreti deo atmosfere, i moda,
mada kasnije, bioloki poludeti preostala flora i fauna. Svet e biti

12
 drukiji, pa e i preostatak oveka morati drukiji biti.
Moda e tek na ruevinama svoje grandiozne pogreke nai
put koga je zatrpao svojim lakim i naopakim izborom. Moda e
promeniti neto u prirodi, morati da promeni svoju razaraku
funkciju. Moda e drugi poetak (ili ko zna koji) biti bolji. Najzad,
valjda postoji i za nae postojanje i neki bolji razvoj od
samounitenja.441

Upravo zbog ove posljednje reenice, zbog ove spekulativne

mogunosti koju nagovjetava veliki pisac i treba dobro analizirati i
prouiti dosadanju (neo)imperijalnu politiku jedne velike sile. Bez
njihovog dosadanjeg politikog sveobuhvatnog angamana, koji je
od njih nametnut kao jedini mogui model gdje se tjeramo da budemo
slijepi vjernici, jedino i postoji nada za nae postojanje i za nae op-
stajanje, i za neki bolji razvoj od samounitenja do koga nas politika
SAD neminovno dovodi.
Dogaaji, akcije i procesi, kako u Americi, tako i u meuna
rodnoj zajednici, koji su doveli do uspona i slabljenja amerike hege
monije bie predmet analize u ovoj knjizi u tri poglavlja: 1) imperijalni
karakter republike; 2) porijeklo anglo-amerike dominacije; 3) multi-
polamost ili izolacija Amerike.

1)

Posebnost to'ju je tokom itave svoje istorije Amerika sebi

pripisivala, stvorila je dva protivrena stava u odnosu na spoljnu
politiku. Prema prvom, Amerika najbolje sledi svoje vrednosti time
to unapreuje soptvenu demokratiju, zahvaljujui emu pred
stavlja svetionik za ostatak oveanstva; prema drugom, te iste
vrednosti Americi nameu obavezu da za njihovo ostvarenje irom

1 Borislav Peki, Tamo gde loze plau , Beograd, 2012. god, str. 126.

13
 sveta vodi krstake ratove. Rastrzana izmeu nostalgije prema
davno minuloj prolosti i enje za savrenom budunou, ame
rika misao se kolebala izmeu izolacionizma i angaovanja.. .2

Beinski3 i Kisinder,4 neupitno daju Americi ulogu lidera

slobodnog svijeta, negirajui karakter imperije. Oni pokuavaju im
perijalni karakter Amerike podmetnuti javnosti kao njenu borbu za
demokratiju, slobodu i ljudska prava, zato to imperijalistika politika
Amerike nije imala i nema podrku kod veine Amerikanaca. Ta inje
nica predstavlja jedan od najveih problema amerikom vodstvu.
Predmet sporenja u samom vrhu amerike elite predstavlja
dilema - na koji nain Amerika treba, ili moe, vladati svijetom. Pri
padnici realistike kole u teoriji meunarodnog prava i meunarodnih
odnosa u Americi, pretpostavljaju globalno vodstvo nasuprot glo
balnoj dominaciji,5 koju su pokuavali sprovesti neokonzervativci
predvoeni Polom Volfovicem u vrijeme Buovog mandata.6 Nave
dena dilema svodi se na jednostavno pitanje - vladati sam, ili podijeliti
carstvo sa par mlaih saveznika?
Izdanak stare britanske imperijalne kole, Najl Ferguson
prigovara Americi zato nije otvoreno prihvatila ulogu imperije, jer je
sutinski, kako kae, cijela istorija Amerike imala imperijalni kara

2 Henri Kisinder, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 5-6.

3 Zbignjev Kazimirz Beinski (Zbignievv Kazimierz Brzezinski) roen 1928. jeste jedan od
vodeih amerikih politikologa i geostratekih analitiara, koji je izmeu ostalih funkcija,
obavljao i funkciju Savjetnika za nacionalnu bezbjednost u administraciji predsjednika
Dimija Kartera 1977-1981.
4 Henri Kisinder ( Alfred Kissinger) roen 1923, jeste ameriki (roen u Njemakoj)
istoriar,politiki analitiar i diplomata, koji je obavljao visoke dravne funkcije u adminis
tracijama predsjednika Riarda Niksona i Derarda Forda. Izmeu 1969-1973. je obavljao
funkciju savjetnika za nacionalnu bezbjednost u administraciji Riarda Niksona. Od 1973.
do 1977. je obavljao funkciju Dravnog sekretara, prvo kod Niksona do njegove ostavke
1974., zatim u kontinuitetu i kod novog predsjednika Forda, od 1974. do 1977. Kisinder je
vodei predstavnik amerike realpolitike (realpolitik) kole u meunarodnim odnosima.
Dobitnik je Nobelove nagrade za mir 1973. godine.
5 Zbignjev Beinski, Ameriki izbor, Podgorica, 2004, str. 143.
6 Vidjeti u: Frensis Fukujama, Amerika na prekretnici, Podgorica, 2007, str. 36.

14
kter.7Amerika je irila teritoriju u XIX vijeku na svom kontinentu, a
u XX vijeku iri uticaj na sve druge kontinente, sa vie ili manje uspje
ha. Sa jasnim ciljem, eljom za kontrolom i dominacijom. Ferguson
smatra Ameriku kao imperiju dobrim izborom, prema njemu, ona pred
stavlja neminovnost i jedina moe obezbijediti stabilnost i bezbjednost
svijetu. Ferguson pronicljivo promilja i budunost SAD-a, iskazujui
bojazan da bi do pada imperija ovaj put, kao u primjeru Gibonova
Rima, moglo doi iznutra.8
Kritiari i oponenti amerikog hegemonizma Ameriku jasno
determiniu kao imperiju kojom vlada oligarhija, dok je demokratija
samo paravan izgraen sa ciljem prikrivanja elite koja direktno kon-
trolie i planira politiku Vaingtona.
Karol Kvigli9 naglaava d aje uska elita visokog finansijskog
kapitala preuzela dominantnu ulogu u sistemu vlasti britanske imperije
krajem XIX vijeka. U Americi e se isti proces odvijati u dvije faze; 1)
konstituisanjem Federalnih rezervi (The Federal Reserve System) kao
privatne centralne banke u SAD 1913. godine; 2) izgradnjom drave
nacionalne bezbjednosti 1946-47. godine, nakon smrti F. D. Ruzvelta.
Period predsjednikovanja Frenklina Delano Ruzvelta, koji je
porijeklom pripadao finansijskoj i politikoj eliti,10 bio je izuzetak u

7 Vidjeti u: Niall Ferguson, Kolos - Uspon i p ad Amerikog imperija, Zagreb, 2011, str. 306.
8 Isto, str. 506.
9 Karol Kvigli (Carroll Quigley) 1910-1977, jeste jedan, po rijeima Dr Pitera Kroa (Peter F.
Krogh), dekana kole za spoljne poslove, univerziteta Dordtaun, od posljednjih makro-is-
toriara koji nam je svojom velikom sposobnou osvijetlio trasu razvoja civilizacije. Pred
sjednik Bil Klinton je u svom pozdravnom govoru demokratskom kokusu, poslije izbora za
predsjednika SAD 1992, posebno naglasio, da su za njegov razvoj kao politiara, zasluna
samo dva ovjeka. Jedan je bivi, ubijeni predjsednik Don Kenedi, a drugi profesor Karol
Kvigli. Kvigli je doktorirao istoriju na univerzitetu Harvard, a predavao je na Prinstonu,
Harvardu i Dordtaun univerzitetima. Kvigli je iako jedan od najznaajnijih istoriara X X
vijeka, sakrivan od akademske javnosti u Americi u posljednjih etrdesetak godina. K vigli je
u svojim djelima opisao nain funkcionisanja i donoenja najvanijih odluka u Britaniji i
Americi. Iz tih razloga, uvari amerike dravne bezbjednosti, ve pola vijeka pokuavaju
vjetim manipulacijama sakriti njegovo veliko djelo, prije svega preko izostavljanja Kviglija
iz amerikih obrazovnih programa.
10 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy andHope, N ew York, 1975, str. 533, 534.

15
mnogo emu. Ruzvelt se sukobio sa visokim finansijskim kapitalom
iako je bio njegov integralni dio. Razlog sukoba je bila Ruzveltova
nakana da stvori dravu socijalne pravde.11 On je imao veliku podrku
amerikog naroda okupljenog oko dva zajednika'cilj a: prevazilaenja
velike ekonomske krize i pobjede u II svjetskom ratu. Ruzvelt je na
svoj rad gledao kao na misiju koju nije htio ispustiti iz ruku, te je vrio
vlast u nepuna etiri mandata, to je presedan u amerikoj istoriji. Ipak
ne treba zaboraviti, da je Ruzvelt bio i imperijalista, sa eljom da
Amerika dominira svjetskom politikom nakon ruenja britanske im
perije. Uspio je zavriti svoj projekat na meunarodnom planu, ali na
alost, smrt g a je sprijeila da dovri svoj posao u izgradnji Amerike
kao drave socijalne pravde.
Snage visokog finansijskog kapitala, sa eljom da se osiguraju
od dolaska na vlast nekog novog Ruzvelta, prema rijeima Gora Vi
ala,12 Sjedinjene Drave pretvaraju u dravu nacionalne bezbjedno-
sti.13To e se desiti u vrijeme mandata Harija Trumana. Na ovaj nain
e vojno-industrijski kompleks zajedno sa obavjetajnom zajednicom
SAD-a postati zatitna garda staroj oligarhiji i visokom finansijskom
kapitalu Vol Strita. Bijela kua i Kongres e predstavljati instrument
ove elite, donekle sa izuzetkom Kenedija koji e biti ubijen u Dalasu
1963. i Niksona koji e biti smijenjen 1974. godine.
Osamdestih godina prolog vijeka, za vrijeme mandata
Ronalda Regana u SAD i Margaret Taer u Velikoj Britaniji, vrh fi
nansijskog kapitala je dao zamah projektu neoliberalnog kapitalizma,
poslije decenije surovih eksperimenata ovim ekonomskim modelom
u Latinskoj Americi. Teorijsku potporu neoliberalnom modelu kapi
talizma dala je Cikaka kola Miltona Fridmana, koji postaje guru

11 Vidjeti u: Michael , Capitalisam, Love story, dokumentarni film.

12 Gore Vidal (Gore Vidal Eugene Luther), 1925-2012,jeste jedan od najznaajnijih amer
ikih pisaca, esejista, scenarista i dramaturga XX vijeka, a koji je po porijeklu pripadao
samoj amerikoj eliti. Poznat je po svojoj kritici amerikog neoimperijalizma i po svojim
liberalnim politikim uvjerenjima.
13 Vidjeti u: Gore Vidal, The Last Empire, N ew York, 2002, strana 240.

16
 ovog pravca u ekonomiji. Kratkorono, ovaj radikalan zaokret donio
je izuzetne rezultate, veliki rast amerike ekonomije i ruenje sovjetske
imperije. Meutim, tridesetak godina kasnije, neoliberalni model kapi
talizma e dovesti cjelokupnu svjetsku ekonomiju do ruba propasti.14
Propau SSSR, ije je postojanje pomoglo uzdizanju SAD
kao svjetskog hegemona, Sjedinjene Drave su pokazale pravu prirodu
svog svjetskog angaovanja. Novi svjetski poredak, zvanino promo-
visan od Dorda Bua starijeg, u poetku je mnogima davao novu
nadu. eljno oekivana demokratija i slobodno trite, kod naroda
biveg komunistikog bloka, umjesto slobode i blagostanja, donijeli
su ovim narodima razoarenje. Efekti neoliberalizma, sa sveobuhvat
nom i brzom privatizacijom i deregulacijom u dravama bez vladavine
prava, stvorili su sistem sveopte, i od njih legitimisane pljake,
dravne imovine. One vlade koje su najbre i najbolje odradile ovakve
privatizacije, nagraene su pohvalama od MMF-a i Svjetske banke za
uspjeno izvrenu tranziciju.15 Otpor ovakvom amerikom meunar
odnom angaovanju postoji na oba politika krila u SAD-u, kako
meu konzervativcima, tako i meu liberalima. elja dijela konzerv-
ativaca jeste da se Amerika povue u okvire Monroove doktrine i tradi
cionalnog izolacionizma. Dio liberala otro kritikuje ameriki
intervencionizam, jasno ukazujui daje on bio najveim dijelom vezan
za interese amerikih korporacija, koje su poslovale u regionima u ko
jim a je intervenisano.
Ameriki trijumfalizam koji je nastupio poslije sloma Sovjet
skog Saveza, donio je nova stremljenja i razmiljanja. Frensis Fuku-
jam a je nagovijestio kraj istorije, a liberalnu demokratiju kao
konani poredak u ideolokoj evoluciji ovjeanstva. Dakle, sa suko
bima meu nacijama je gotovo, kae Fukujama, i svijet e se okrenuti
rijeavanju ekonomskih i tehnolokih problema. 16Ali, u takvom idi

14 Vidjeti u: Naomi Klajn, Doktrina oka, dokumentarni film

15 Vidjeti u: D ozef E. tiglic, Protivurenosti globaltacije, Beograd, 2004, strana 68.
16 Frensis Fukujama, Kraj istorije iposlednji ovek, Podgorica, 2002, strana 20.
 linom svijetu u kojem nema sukoba postavlja se pitanje dalje uloge
SAD-a, kao uvara slobodnog svijeta u meunarodnim odnosima.
Emanuel Tod ukazuje da su SAD nepotrebne svjetskom poretku u svo
joj sadanjoj ulozi, jer su faktiki izmjetene iz centra politikog,
ekonomskog i kulturnog zbivanja - Evroazije.17 Nekadanja uloga
Amerike kao stoera, koju eli zadrati, u novoj realnosti svjetske poli
tike, postala je faktor nestabilnosti.
Gubitkom starog takmaca na ideolokoj osnovi, Amerika je
morala stvoriti novog. Samjuel Hantington tvrdi da svijetu vie ne pri
jete sukobi po ideolokim podjelama, ili po liniji bogatih i siromanih,
ve sukob civilizacija.18 Hantington pokuava Americi dati novu
poziciju u meunarodnom poretku. Nekadanjeg branioca slobodnog
svijeta u vrijeme straha od SSSR, treba promovisati kao zatitinika
zapadne civilizacije i demokratije (na kurziv) koja je po Hantingtonu
ugroena od nekoliko civilizacija u ekspanziji, posebno od musli
manske. Dogaaji od 11. septembra 2001. godine bili su inicijalna
kapisla amerikom vodstvu za rat protiv terorizma. Rat koji je poeo
invazijama na Avganistan i Irak, bio je mnogo vie rat za osvajanje
novih izvora nafte nego obraun sa terorizmom. Imperijalna politika
je nastavljena svrgavanjem Muamera el Gadafija u Libiji, kao i izazi
vanjem i finansiranjem graanskog rata u Siriji, sa ciljem ruenja
Baara el Asada.

2)

Ono to posebno pobuuje radoznalost, a to se do sada jako

skromno prouavalo u struno-naunim krugovima, jesu istorijske
kontroverze oko dogaaja koji su omoguili anglo-ameriku domi
naciju u XX vijeku.
Mejnstrim autori najee objanjavaju istorijski tok i uzroke

17 Vidjeti u: Emanuel Tod, Posle imperije, Beograd, 2006, strana 14.

18 Samjuel P. Hantington, Sukob civilizacija, Podgorica, 2000, strana 203-206.

18
dva velika svjetska rata, kao niz nepovezanih, niim usmjeravanih do
gaaja, stigmatizujui Njemaku kao glavnog krivca. Ovi autori ko
riste i argument da je anglo-amerika elita esto grijeila.19
Preispitivanjem logikog slijeda dogaaja i argumenata, ukazuju se
drugaiji, novi, kljuevi za itanje istorijskog toka i uzroka koji su svi
jet doveli do I i II svjetskog rata. Da li je ono to meinstream autori
ele pikazati grekom, sutinski bila namjera, ili (prevedeno dananjim
renikom meunarodnog krivinog prava) udrueni zloinaki poduh
vat vrha anglo-amerike elite, u izazivanju I i II svjetskog rata, sa cil
jem unitenja Njemake? Gvido akomo Preparata20 dokazuje u
jedno-stavnoj jednaini, daje rezultat njihovih aktivnosti, dakle rezul
tat oba svjetska rata, bio anglo-amerika dominacija usljed potpunog
unitenja glavnog takmaca - Njemake.21
Kontroverze oko dolaska Hitlera na vlast su direktno povezane
sa ratnim reparacijama, koje su pobjednici nametnuli Njemakoj po
odlukama Versajskog mira, a koje su bile ultimativne - uzmi ili os
tavi. One su stvorile ogromnu ekonomsku i politiku nestabilnost u
Njemakoj, koja je pogodovala stvaranju ekstremnih desnih i lijevih
pokreta. Neupitna je injenica da je Hitler, poslije pisanja Main
Kampfa, postao glavni ljubimac anglo-amerike elite. On e biti nese
bino fmansiran od strane ove elite u svom usponu na vlast. Takoe,
anglo-amerika elita e vojno i ekonomski pripremiti Hitlera za novi
Veliki rat,22 gurajui ga da krene u konaan obraun sa Sovjetskim Sa
vezom. Hitler nije bio svjestan da ga Britanci uvode u zamku novog

19 Vidjeti u: Guido Giacomo Preparata, Conjuring Hitler, N ew York, 2005, strana 228.
20 Gvido akomo Preparata (Guido Giacomo Preparata) roenje 1968. u Bostonu, SAD,
jeste ameriko-italijanski autor i profesor politike ekonomije. Obrazovan u Rimu i Kem-
bridu (VB), gdje je diplomirao ekonomiju i kriminologiju, a magistrirao i doktorirao iz
oblasti politike ekonomije na univerzitetu June Kalifomije (USC). Kasnija usavravanja iz
raznih oblasti vezanih za ekonomiju i istoriju imao na Stenfordu, UCLA, Caltech i London
School o f Economics. Predavao politiku ekonomiju na univerzitetu Vaington 2000-2008, a
danas ivi u Rimu, gdje predaje na univerziteu Pontifical Gregorian.
21 Vidjeti u: Guido Giacomo Preparata, Conjuring Hitler, str. 263-268.
22 Isto, str. 192.

19
ratovanja na dva fronta, vodei tako Njemaku u konaan sunovrat.
SSSR je, iako pobjednik u ratu sa Hitlerom, uzeo za sebe pre
velik zalogaj. Okupacija Istone Evrope i kasnije stvaranje Varavskog
pakta stvorilo je velike probleme u funkcionisanju sovjetske imperije.
Od ideologije koja je trebala donijeti pravdu i ravnopravnost, stvorene
su drave neslobode i represije. Ovakav slijed dogaaja je bio idealan
za pozicioniranje SAD-a kao zatitnika slobodnog svijeta.23

3)

Ruenje vestfalskog poretka, iju istroenost naglaavaju Nor

man Bejli i Kriton Zoakos, jeste najvaniji dio procesa globalizacije.24
Vestfalski model u meunarodnim odnosima je pretpostavljao primat
nacija-drava i suverenitet.25 U novim modelima meunarodnih odnosa
postavlja se pitanje koje to drave objektivno imaju suverenitet. Multi
nacionalne korporacije su postale najvaniji distributeri socijalne i poli
tike moi, vaniji i od samih drava u kojima privreuju. Puno puta
odluke direktora multinacionalnih kompanija vie se manifestuju na
kompletne drutvene slojeve nego odluke vlada tih drava.26
Takav novi model u meunarodnim odnosima koji se gradi
preko politike i vojne moi SAD-a, a kroz nametanje liberalno-
demokratskog modela, uz kontrolu finansijskog sektora matinih
drava od strane MMF-a i Svjetske banke, sutinski je pokuaj
stvaranj a neokolonij alnog svij eta.27
Proces globalizacije, koji je pokrenula anglo-amerika elita,
uao je u period velike krize. Korporacijski kapitalizam nije mogao do

23 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 506-510.

24 Vidjeti u: Norman Bejli i Kriton M. Zoakos, Posle kraja istorije, vvebsite Nova Srpska
Politika Misao, http://www.nspm.rs/svet-nakon-l l.-septembra/posle-kraja-istorije.html?al-
phabet=l
25 Vidjeti u: Smilja Avramov, Meunarodno javno pravo, Beograd, 2011, str. 178-184.
26 Vidjeti u: Dejvid G.Beker, Riard L. Sklar, Postimperijalizam i svetskapolitika, str. 7.
27 Vidjeti u: F. William Engdahl, Stoljee rata, str. 190.

20
kraja ukinuti meunarodno pravo i poredak, iako mu je to bio cilj, kroz
unitavanje nacionalnih drava. Korporacije nisu uspjele preuzeti ulogu
drava, jer su drave na koncu subjekti koji moraju brinuti za svoje
graane, dok su korporacije one, koje brinu iskljuivo o svom profitu.
Dejvid Harvi smatra d a je kapitalizam kao sistem iscrpljen i
da nema budunosti, ponovo aktuelizujui Marksa. Meutim, Harvi
nam ne daje odgovor na pitanja kuda i kako dalje. Traiti to od njega,
kae Harvi, bilo bi isto kao i oekivati od srednjevjekovnog monaha
da opie kako e izgledati industrijski kapitalizam XIX vijeka.28
Nemogunost da se obezbijedi pretpostavka rasta od 3% na godinjem
nivou, natjerala je fmansijsku elitu da stvara virtuelni rast preko mahi-
nacija u sektoru finansija, pravei derivate koji su izvedeni iz osnovnih
akcija na berzi. Share-holder value maksima je oznaavala novu
ekonomsku mantru, po kojoj je jedini cilj privreivanja poveanje
profita i vrednosti kapitala njegovog vlasnika.29
Harvi naglaava da je do raslojavanja dolo usled nemo
gunosti ovog modela da stvori adekvatan razvoj koji bi pratio rast
ekonomije na godinjem nivou. Ovo je rezultiralo fmansijskim sek
torom koji je rastao, a svi drugi segmenti ekonomije padali i slabili.
Nezaposlenost, slabljenje ili unitavanje srednje klase, izmjetanje
proizvodnje u drave treeg svijeta, su dio efekata globalizacije i ne-
oliberalnog modela. Sutina neoliberalnog modela prema Harviju je
akumulacija otimanjem (accumulation by dispossession).30 Na to
slikovito ukazuje Vang Jian: ,,U prolom (XX) vijeku, ameriki narod
je bio pionir u sistemu i tehnolokim inovacijama. Meutim, zbog in
teresa par amerikih fmansijskih monopola, sada vode zemlju u rat.
To je tako velika tragedija za ameriki narod.31

28 Vidjeti u: David Harvey, Hard Talk, interview BBC.

29 Joe Mencinger, Socijalno-Trina i l i ,Cista Trina Privreda, dodatak knjige, D ozef
E. tiglic, Protivrenosti globalizacije, Beograd, 2004, str. 291-292.
30 David Harvey, The New Imperialism, New York, 2003, str. 137-142.
31 Wang Jian, Chinese bureaucrat, citat iz: William R. Clark, Petrodollar Warfare, Gabriola
Islands, 2005, str. 202.

21
 Ulazak ruske vojske u Gruziju, poslije bombardovanja prije-
stonice June Osetije, na dan otvaranja Olimpijskih igara u Kini, av-
gusta 2008, prema Dilipu Hiru je bio kraj amerike vojne dominacije,
kao jedine vojne super-sile.32 Ovaj dogaaj zajedno sa amerikim
ekonomskim kolapsom 2007. godine, od kada amerike fmansije na
nogama dri Kina, simboliki moemo smatrati krajem amerike
hegemonije i raanjem novog multipolamog svijeta.
Oba ova dogaaja su pokazala koliko je Amerika ranjiva, pre
ciznije, koliko su njene mogunosti i pored velike moi ograniene.
Vojni potencijal Amerike je najvei, ali i pored toga, Emanuel Tod
tvrdi da SAD mogu vojno poraziti samo beznaajne protivnike.
Takvim pobjedama preuveliava znaaj da bi sebi dala na vanosti.
Dakle, Amerika vodi permanentne ratove protiv mnogo slabijih pro
tivnika, kako bi te regione drala u nestabilnosti, nameui time
neophodnost za njenim globalnim prisustvom.33Amerika je preputa
jui Gruziju i Sakavilija na milost Rusiji, priznala svoje limite. Ovo
je oznailo poetak novog poglavlja u svjetskoj politici, poglavlja koje
moemo nazvati novom ravnoteom snaga ojaanom nuklearnim po
tencijalom. Vie ne u bipolarnom, ve u multipolamom svijetu.
Novi svijet koji se nazire u meunarodnim odnosima iziskuje
analizu svih inilaca koji e distribuirati mo u svjetskoj politici. a
hovska tabla koju nam je ponudio Beinski,34 uveliko e biti prekom-
ponovana, ne toliko sa novim takmacima, koje je on veoma precizno
odredio kao igrae i stoere, ve prije svega u odnosima meu njima,
koji e donijeti i novu podjelu moi. Njemaka je zavisna od Rusije u
energetskom pogledu, a Rusiji treba visoka tehnologija iz Njemake,
EU je dovedena do ivice raspada monetarne unije i vapi za finansi-
jskom pomoi iz Kine. Sjedinjene Drave zvanino podravaju evrop
sku monetarnu stabilnost i euro, ali amerika budunost kao

32 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, New York, 2010, str. 276.
33 Vidjeti u: Emanuel Tod, Posle imperije, Beograd, 2006, str. 114.
34 Vidjeti u: Zbignjev Beinski, Velika ahovska tabla, Podgorica, 2001, str. 42.

22
hegemona, mnogo vie od balistikih raketa, zavisi od uloge dolara u
svjetskoj ekonomiji. Germar Rudolf nije samo ironian kada kae:
Jedini nain da SAD povrati monopol svojoj valuti je da uniti dravu
koja je u stvari srce eura, dakle, da otpone trei svjetski rat protiv
Njemake. Ali to naravno ne moe, jer je Njemaka dobra djevojka
od 1945. godine, a i nuklearni potencijal Francuske je na njenoj strani,
ohrabren od strane Rusije i Kine u pozadini.35
Uspon Kine, Indije, Brazila (kao i najveeg dijela Latinske
Amerike), June Afrike i vraanje Rusije u svjetsku politiku kao vojne
super-sile i energetskog diva, te njihovim okupljanjem u organizaciju
BRICS, stvorenje kontra teg amerikoj hegemoniji. Rusija e omeiti
svoj bezbjednosni prostor evroazijskog diva i kroz stvaranje angajske
grupe.36
Evropa je u krizi, kako ekonomskoj tako i politikoj. Nje
maka mora odluiti da li e svoj razvoj i stabilnost rtvovati zarad
opstanka EU. Na horizontu se nazire novi multipolami svijet, ali svijet
koji se mora uobliiti novim meunarodno-pravnim poretkom. Ujed
injene nacije su iscrpile svoj legitimitet i postale su jedan glomazan
birokratski, uveliko korumpirani aparat koji je, u praksi, esto negacija
samom sebi i proklamovanim ciljevima. U tom kontekstu, nesumnjivo
je da je Amerika i dalje potrebna svjetskoj politici, ali u sasvim dru
gaijoj ulozi.
Dati doprinos sagledavanju svjetske politike iz naunog ugla
koji nije kontaminiran dogmama i mantrama nametnutim od strane
analitiara i autora koji su u slubi anglo-amerike elite, predstavlja
nauni cilj ove knjige. Takoe, cilj istraivanja je i nakana da se
dokae kontinuitet anglo-amerike politike u ijoj sri lei elja za
dominacijom u globalnom kontekstu, kao i nemogunost njenog daljeg

35 Germar Rudolf, On the Brink o f World War Three, citat iz: William R. Clark, Petrodollar
Warfare, str. 201.
36 lanice angajske grupe: Rusija, Kina, Kazahstan, Tadikistan, Kirgistan i Uzbekistan.
Promatrai su Indija, Mongolija, Iran i Pakistan, i svi osim Indije ele lanstvo u savez.

23
trajanja u tom obliku poslije nestanka sovjetskog bloka. Konano,
temeljni motiv za pisanje ove knjige jeste pokuaj da se to objek
tivnije sagleda svijet u kojem ivimo i ukae na mogua reenja prob
lema sa kojima smo suoeni.
ivimo u vremenu u kojem se vri tranzicija dobrog dijela
dravne moi na multinacionalne korporacije preko sveobuhvatnih pri
vatizacija i liberalizacija trita. Takoe, ivimo u politikim sistemima
koji se nazivaju demokratskim i liberalnim, a sutinski su sistemi, na
jblae reeno, problematine demokratije i upitne slobode. Na kraju,
ivimo u svijetu u kojem Amerika sebe predstavlja zatitnikom tih istih
vrijednosti i pokuava odrati monopol nad tom ulogom. Preispiti
vanjem ovih fenomena, koji determiniu svjetsku politiku danas,
pokuaemo ukazati na pravu ulogu Amerike i njene stvarne nakane.

Re demokratija danas je glavni organizator konsenzusa.

Tei se tome da ova re ujedini kako ruenje socijalistikih drava,
tako i pretpostavljeno blagostanje naih zemalja, kao i krstake hu
manitarne ratove Zapada.37

Istraivanjem teme koja intrigira, moe se naslutiti da e do

bijem rezultati istraivanja otvoreno izazivati davno prihvaene sudove.
Uz akademsku provokaciju, radi ponovnog preispitivanja nametnutih
dogmi koje ova tema obuhvata, korieni su metodoloki alati koji se
nadopunjuju i smjenjuju sa ciljem oblikovanja naune projekcije u
cjelini, i koji ne ostavljaju dilemu o korektnom naunom pristupu.

(...) Pitanj e metodolokog postupka j e odavno postalo j edno

od onih na koje odgovori uobliavaju izgled i domete ovekovog
rasuivanja."38

37 Alen Baiju, PregledMetapolititke, Beograd, 2008, str. 53.

38 eljko Simi, Preobraaji totalitarne svesti, Beograd, 2006, str. 18.

24
 eljko Simi veoma nadahnuto obrazlae Hegelovu dijalek-
tiko-funkcionalnu sintezu, precizno odreujui metodologiju koja je
koriena i prilikom ovog istraivanja.

Umesto haotinih predstava celine, dijalektika se zalae za

bogatu celinu, mnogih odredaba i odnosa, jer se sutina pojedi
nanog ne moe saznati u njegovoj mrtvoj odelitosti, ve u kretanju
i odnoenju.

Takoe, Simi dodatno pojanjava dijalektiki metod u is

traivakom radu.

Za dijalektiku metodu je od kljunog znaaja da se neka

pojava tek onda moe valjano saznati, kada se sazna njen ukupan
razvitak, njena geneza... Polazei od iskustva da ivimo u neslo
bodnom svetu, dijalektika nastoji da otkrije one dinamike
drutveno-istorijske snage koje vode osloboenju.39

Induktivnom metodom na osnovu pojedinanih injenica i saz

nanja vezanih za ameriki politiki sistem, kao i njene spoljnopolitike
doktrine, dolazi se do opte slike i zakonitosti koje determiniu amer
iku ulogu u svjetskoj politici. Deduktivnom metodom, kao prirodnom
dopunom induktivne metode, na osnovu zakonitosti u meunarodnim
odnosima tokom itavog XX vijeka, nameu se zakljuci vezani za rast
ili slabljenje anglo-amerike dominacije. Komparativna i istorijska
metoda su bile neophodne za analiziranje porijekla anglo-amerike
dominacije. Korienjem raznovrsnih istorijskih izvora i njihovim sla
ganjem u mozaik rekonstruisana je prolost, mimo ablona nametnutih
od strane pobjednika u oba svjetska rata. Znajui daje revizionistika
istorija veoma klizavo tlo, u pojedinim djelovima se, ipak, nije moglo

39 Isto, str. 19.

25
izbjei neto to bi moglo liiti na revizionizam.
Uostalom, Hari Bams je rekao d aje revizionizam ni vie ni
manje nego uloen napor da se u svetlu kompletnijeg zbira istori-
jskih injenica, smirenije politike atmosfere, i objektivnijeg pris
tupa, izvri ispravljanje nekog istorijskog zbivanja.40

Metodom analize i sinteze analizirana je kompleksnost savre-

menih meunarodnih odnosa i raanje novog multipolamog svjetskog
poretka.
Svi pomenuti metodi, spregnuti u meudejstvo, slivaju se
prirodno u funkcionalistiki metod koji, i teorijski i praktino, objed
injuje sve ve pomenute metode i u kinematografskom maniru (za ra
zliku od statinog, fotografskog), sve elemente jednog fenomena
ostavlja u samjerljive odnose.

40 Stevan Kouti, Amerika od demokratije do imperijalizma, Zemun, 2010, str. 355.

Vidim kako se u budunosti pribliava kriza koja mi ne
da mira i zbog koje drhtim nad sigurnou moje zemlje,
korporacije su ustoliene, uslijedie doba korupcije i nov
ana mo u zemlji e podsticati predrasude meu ljudima,
kako bi produila svoju vlast nad njima. Tako e biti sve
dok se bogatstvo ne same u svega nekoliko ruku i Repu
blika ne bude unitena.

Abraham Linkoln (Abraham Lincoln),

predsjednik SAD u periodu 1861-1865.
(Iz pisma pukovniku Vilijamu Elkinsu
(William F. Elkins), 21. novembar 1864.)

27
 DIO PRVI
IMPERIJALNI KARAKTER REPUBLIKE

Politiki sistem Sjedinjenih Drava

Politiki sistem Sjedinjenih Amerikih Drava datira od kraja

18. vijeka i bio je uzor mnogim dravama, ali i predmetom razliitih
vrednovanja i razumijevanja. De Tokvil e ga veliati kao liberalnu
demokratiju, u kojoj se Amerikanci mnogo vie slue optim idejama
nego Englezi i mnogo vie u tome uivaju.41
Kroz ideal demokratije o f the people, by the people, for the
people, Amerika je od svog postanka kao suverena drava bila uzor
mnogima za borbu i osvajanje graanskih sloboda. Vjerovatno nigdje
nije toliko korien termin sloboda kao u sluaju Amerike, termin koji
je kod mnogih autora u konanici i identifikovan sa evolucijom poli
tikog sistema Sjedinjenih Amerikih Drava. Land o f the jree')Q bila
omiljena fraza, sa Kipom slobode koji je doekivao milione doseljenika
koji su dolazili po jo jednu ansu u ivotu, iz, u to vrijeme nepravedne
Evrope 18. i 19. vijeka. DonAdams, Bendamin Franklin, Aleksan
dar Hamilton, Don Dej, Tomas Deferson, Dejms Medison i
Dord Vaington, oevi osnivai Sjedinjenih Amerikih Drava,
udarili su temelje drutva koje je po njihovim idealima trebalo biti
suprotnost jednom nepravednom kraljevstvu, kakvo je bila britanska
imperija. Njihova antikolonijalna borba je, po ubjeenju kolonista, tre

41 Aleksis de Tokvil, O demokratiji u Americi, Sremski Karlovci - Novi Sad, 2002, str. 387.

29
bala biti i borba za novo, liberalno i demokratsko drutvo, zasnovano
na drugaijim vrijednostima.

Uz simplifikacije u grubim crtama, vie pomou sindroma

karakteristika, politiki sistem SAD-a bi se mogao odrediti kao
ustavna, federativna, predsednika, dvopartijska, elitistiko-pred-
stavnika zapadna demokratija.42

Power game (igra-konfrontacija-moi) je sintagma koju esto

ujemo od amerikih analitiara unutranje politike, kojom se trude da
olakaju razumijevanje amerikog politikog procesa. Striktna podi
jeljenost tri grane horizontalne vlasti u amerikom predsjednikom sis
temu, izvrne - Predsjednik, zakonodavne - dva doma Kongresa, te
sudske - Vrhovni sud, su jedna od najvanijih odrednica politikog sis
tema SAD-a. Ustav SAD-a garantuje nezavisno djelovanje ovih odvo
jenih grana vlasti, te konfrontacija meu njima i unutar Ovih institucija
kroz uzajamnu kontrolu zvanu checks and balances (konica i
ravnotea),43 uticaj velikog broja nevladinih organizacija na politiki
proces, uz upliv privatnog kapitala (visokog finansijskog kapitala) u
dravne poslove, ini sintagmu power game mnogo jasnijom.
Deklaracija o nezavisnosti donosi korpus prava koji pret
postavlja da su ljudi stvoreni jednaki i da su im ta prava neotuiva i
data od Boga. *

Svi su ljudi roeni kao ravnopravni. Njihov tvorac im je

svima podario odreena lina prava u koje spadaju: ivot, sloboda
i tenja ka srei. Vlast treba ljudima da osigura ostvarenje tih prava,
pri emu ona treba da budu zasnovana na saglasnosti naroda. Kada
se vlast javlja kao smetnja za postizanje tih viih ciljeva, narod ima
pravo da izmijeni formu vlasti, ak i da je uniti i na njeno mjesto

42 Vuina Vasovi, Savremene demokratije I, Beograd, 2008, str. 139.

43 Vidjeti u: About.com American History, web site, http://americanhistory.about.com

30
 postavi novu vlast koja e garantovati sigurnost i blagostanje
n aro d a...44

Neophodno je podsjetiti se osnovnih smjernica koje su oevi

osnivai dali svojim potomcima kao trasu puta za razvoj politikog
sistema, revolucije koja se trebala razviti u liberalni i demokratski
poredak. Ustav SAD-a iz 1787. godine predstavlja najstariji vaei
Ustav na svijetu. Iako je u poetku iskljuivao dobar dio stanovnitva
iz politikog ivota, crnce, ene i nepismene, kasnijim amandmanima
su data prava i svim grupama graana. Ustav je kratak, ima samo 7
lanova i 24 amandmana. Oevi osnivai su koristili iskustva raznih
drava u pisanju ovog ustava, prije svih engleskog iskustva, kao i ideje
Loka i Monteskjea.45 Uveliko hvaljen, Ustav SAD-a ipak je vie
okrenut formalnoj slobodi i proceduralizmu nego jednakosti. U tek
stu Ustava nema rei jednakost, a ni socijalnih odredaba. Re jed
nakost ne spominje se ni u Bili o f rights koji je postao deo Ustava od
1791.46
Sjedinjene Amerike Drave su federacija sastavljena od 50
drava i distrikta Kolumbije u kome se nalazi glavni grad Vaington.
S obzirom na akcenat koji je u ovoj knjizi stavljen na ulogu Amerike
u svjetskoj politici, specifinosti amerikog federalizma nee biti
posebno analizirane.
Nabrajajui osnovne elemente politikog sistema SAD,
oigledno je elja oeva osnivaa bila da se stvori nova drava, umno
gome razliita od drava starog svijeta. Aleksis de Tokvil sa ushienjem
pie o novoj dravi i njenim demokratskim institucijama u svom djelu
0 demokratiji u Americi 1835. godine. De Tokvil pie svoje djelo jo u456

44 Tomas Deferson, citat dijela Deklaracije o nezavisnosti SAD, Deklaracija o nezavisnosti",

web site, http://www.ushistory.org/declaration/document/index.htm
45 Vidjeti u: Jeanne S. Holden, ,,What is Democracy, Lock and Montesquieu,
http://www.ait.org.tw/infousa/zhtw/DOCS/whatsdem/whatdml 1.htm
46 Vuina Vasovi, Savremene demokratije I, str. 148.

31
vrijeme robovlasnitva i brutalnog pogroma nad Indijancima, ali ipak
gleda na ameriki politiki sistem kao na veliki iskorak naprijed u odnosu
na Evropu tog vremena, gdje glavnu rije vode imperijalne sile, En
gleska, Rusija, Turska, Austrija, Francuska i Njemaka. U poreenju sa
njima ameriko iskustvo je revolucionarna promjena gdje je suverinitet
dat narodu. Ovaj princip narodne demokratije je bio osnovna ideoloka
matrica na kojoj su edukovane sve generacije Amerikanaca.

Aleksis de Tokvil i Don Stjuart Mil opasnost po slobodu

nisu videli u svemoi pojedinca i manjine, ve u njihovoj nemoi
u odnosu na svemo veine u modemom demokratskom poretku.
Pri tome, oni su pod svemoi veine, odnosno tiranijom veine,
podrazumevali i mo centralizovane i birokratizovane drave i
tiraniju javnog mnjenja, odnosno tiraniju ili despotizam vladajueg
miljenja.47

Vojislav Kotunica napominje daje Tokvil, upotrebljavajui

izraz tiranija veine, bio svjestan injenice da se radi o metafori.
Tokvil taj izraz koristi u prvoj knjizi Demokratije u Americi, dok se u
drugoj, samo pet godina kasnije, taj izraz ne koristi. Prema Kotunici,
pri kraju druge knjige, u kojoj Tokvil vie nema oduevljenje za
demokratiju u Americi, Tokvil uzaludno traga za adekvatnim izrazom
koji bi opisao oblik ugnjetavanja koji je karakteristian za
demokratsko drutvo. Stare rijei despotizam i tiranija su neodgovara
jue, te, poto ne moe da ih imenuje, Tokvilu ostaje jedino da ih
pokua definisati.48
Na drugoj strani Dejms Alen Smit smatra da je cilj ameri
kih ustavotvoraca bio izbjegavanje demokatije, stvarajui sistem
koji e narodu dati to je mogue m anji politiki uticaj.49 arls

47 Vojislav Kotunica, Ugoena sloboda - Politike i pravne rasprave, Beograd, 2002. str. 6.
48 Vidjeti u: Vojislav Kotunica, Ugoena sloboda - Politike i pravne rasprave, str. 53.
49 Vidjeti u: Stevan Kouti, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 229.

32
Bird,50 takoe smatra daje pisanje Ustava bilo djelo male i veoma ak
tivne grupe ljudi prevashodno zainteresovane za sopstvenu svojinu.

(...) Ustav je, u sutini bio ekonomski dokument baziran na

konceptu da su osnovna privatna prava na svojinu ispred drave i
da su bila izvan domena populistike veine."51

Demokratija ili oligarhija

Sloboda demokratije nije bezbjedna ukoliko narod tolerie

rast privatne moi do onog stepena kada ta mo postane jaa od
same demokratske drave. To je, u svojoj biti, faistiko vlasnitvo
nad vladom od strane pojedinca, grupe ili nekog drugog oblika pri
vatne kontrole."52

Franklin D. Ruzvelt, predsjednik SAD u periodu 1933-1945.

1. Mlada republika

Teko bi se precizno mogao defmisati dananji model ameri

kog politikog sistema. bi rekli da je to sistem liberalne veinske
demokratije, nali bi se daleko od istine. Naime, ova definicija odgo

50 arls Bird (Charles Austin Beard), 1874-1948. jeste jedan od najuticajnijih istoriara prve
polovine XX vijeka u SAD. Njegova nadaleko uvena knjiga The Rie o f American Civili-
sation, koju je napisao zajedno sa suprugom Beard, imala je dominantan uticaj na
amerike istoriare do sredine XX vijeka. Zastupajui politike pozicije tradicionalnog izo
lacionizma, kao i liberalne ideje, Bird se otvoreno usprotivio ulasku SAD-a u II svjetski rat.
Nauni i politiki stavovi ovog neosporno velikog akademskog autoriteta, smetali su neoim-
perijalnoj politici SAD-a, u svijetu koji su poele graditi poslije II svjetskog rata. Guranje u
drugi plan i ovog autora, uz ve pomenutog Karola Kviglija, od oiju amerike strune i
laike javnosti, preko aktivnosti uvara amerike dravne bezbjednosti, jeste dokaz vie za
definiciju unutranjeg ureenja SAD-a, kao drave lane slobode i lane demokratije.
51 Vidjeti u: citat arlsa Birda, preuzeto od, Stevan Kouti, Amerika od demokratije do im
perijalizma, str. 227.
52 Vidjeti u: citat Frenklina Delana Ruzvelta, William R. Clark, Petrodollar Warfare, str. 165.

33
vara istini, onoliko koliko je i istina da su narodne demokratije soci
jalistikih drava bile demokratske. Amerikom vlada vrh finansijskog
kapitala kroz simbiozu nekoliko multinacionalnih korporacija i naj
veih banaka sa Vol Strita, zajedno sa potomcima onih porodica koje
su imale glavnu ulogu u izgradnji Amerike.
Emanuel Tod smatra da se politiki sistem Amerike, (isto kao
i politiki sistem njegove Francuske) vraa u svijet Aristotela, ,,u
kojem je demokratiju mogla da nasledi oligarhija41.53 Za razliku od
Toda, Gor Vidal ameriku politiku defmie kao porodinu stvar, sma
trajui daje ona od svog postanka oligarhija.54
Od samih poetaka, kada su oevi osnivai utkali u temelje
mlade republike ideale o slobodi, uticaj starog svijeta nije izostao. Ini
cijalna kapisla u borbi za nezavisnost amerikih kolonija upaljena je
podizanjem nameta kolonistima, a pod uticaj em odluka Centralne
banke Engleske (Bank of England). I pored toga, finansijski sistem
mlade republike je izgraen po uzoru na engleski. Naime, jedan od oe
va osnivaa Aleksandar Hamilton je bio zagovornik ideje da centralna
banka SAD treba da bude privatna banka, odvojena od vlade, i da fun-
kcionie po uzoru na Centralnu banku Engleske. Traei nove izvore
novca u prvim godinama republike, osnovana je Centralna banka SAD
1781. god, koja je bila u privatnom vlasnitvu. Njen naziv je bio Banka
Sjeverne Amerike. Pod tim nazivom institucija je funkcionisala tri go
dine. Samo nekoliko godina kasnije 1791. godine osnovana je nova ce
ntralna banka SAD, ponovo u privatnom vlasnitvu i njen naziv je bio
Prva banka Sjedinjenih Amerikih Drava. Drava je uvala anonim
nost njenih osnivaa. Ameriki finansijski sistem je dat u ruke tajnoj
grupi fmansijera, po uzoru na veinu flnansijskih sistema tadanje
Evrope, prije svih Engleske. Prvoj banci SAD-a, Kongres je dao dozvo
lu za rad na 20 godina uz mogunost produenja, ukoliko njen rad da
pozitivne rezultate. Tadanji ministar fmansij a Aleksandar Hamilton je

53 Emanuel Tod, Posle imperije, 2006, str. 19.

34 Vidjeti u: Gore Vidal, Rat iz snova, arobna knjiga, Beograd 2004, str. 8.

34
 bio zagovornik ovakvog modela, sutinski zastupajui interese visokih
fmansijera. Hamilton je vjerovao da stabilnost i efikasnost fmansijskog
sistema treba obezbijediti preko snanih finansijskih institucija.55
Pratei borbu unutar amerike elite oko kontrole i uticaja na
finansijski sistem i visoku politiku, paralelno e se sagledati i evolucija
amerikog spoljnopolitikog angamana. Uporedo sa konsolidacijom
drave i njenih institucija, kasnije njenim ekspanzivnim ekonomskim
rastom nezabiljeenim u istoriji, irenjem teritorije na utrb indijanskih
domorodaca, Meksika i panskih kolonizatora, Amerika je mijenjala
svoju ulogu u svjetskoj politici. Oevi osnivai su imali razumijevanja
za politiku evropske ravnotee snaga, znajui da je za razvoj mlade
republike u prvim decenijama najvanije nemijeanje evropskih im
perija u unutranje poslove Sjedinjenih Drava. Najhladnije prorau
nati interesi kroz koje je Aleksandar Hamilton artikulisao tadanju
ameriku spoljnu politiku, govore o amerikoj distanci u odnosu na
ono to se deava u Evropi. Za ovu distancu je najvie zasluan Tomas
Deferson koji je imao veliku bojazan od starih imperijalnih elja
evropskih kolonijalista i zbog toga je smatrao da Amerika mora irom
otvorenih oiju pratiti evropsku politiku. Kisinder napominje da De
ferson ni malo razliito od britanskog kabineta, u to vrijeme, ne gleda
na evropsku ravnoteu snaga. Deferson je prieljkivao to vei sukob
meu evropskim silama kako bi njihova sopstvena bezbjednost zahti
jevala povratak kui i nemijeanje u druge djelove svijeta.56 Sukob
Hamiltona i Defesona je odredio spoljnu politiku Amerike tog peri
oda. Naime, Hamilton je bio pro-britanski orjentisan i smatrao je poli
tiki sistem Britanije svojim uzorom, dok je Deferson vie bio
okrenut Francuskoj. Kroz sukob ova dva politika krila definisala se
spoljna politika Amerike na poetku XD( vijeka.57

55 Vidjeti u: Martin Griffiths, O Callaghan and Steven C. Roach International Rela-

tions, Routledge, 2002, str. 171.
56 Vidjeti u: Henri Kisinder, Da li je Americi potrebna spoljna politika, 2003, str. 267.
57 Vidjeti u: Stevan Kouti, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 231-236.

35
 Dok se Amerika mudro distancirala od svjetske politike u da
nima mlade republike, unutar drave se vodila velika politika borba
oko kontrole nad fmansijskim sistemom. Dvadest godina rada Prve
banke SAD-a donijelo je podijeljenost meu donosiocima odluka oko
njenog budueg rada. Kongres je prvo odbio da produi dozvolu za
rad Prvoj banci SAD-a, jer je po miljenju veine kongresmena zadi-
rala u suverenitet drave. Miljenje d a je banka preuzela ogromnu
mo, veu nego to je imala sama drava, nije bilo bez osnova. No,
Kongres je 1816. godine pod uticajem velikih lobija vrha finansijskog
sektora, dozvolio osnivanje nove centralne banke u privatnom vla
snitvu. Novo ime za staru banku bilo je, Druga banka SAD-a. Osni
vaki ulog Vlade SAD-a je bio 20%, a ostatak je bio u rukama
privatnih akcionara. Kao i u sluaju Prve banke SAD osnivai su ostali
u tajnosti. Ono to se moglo saznati je, da su jedna treina od 80% pri
vatnih vlasnika bili stranci.58
Poetkom tree decenije XIX vijeka Amerika poinje da se
ukljuuje u svjetsku politiku kao aktivan igra i uvar zapadne hem
isfere. Monroova doktrina u amerikoj spoljnoj politici je korak napri
jed u pozicioniranju SAD-a u odnosu na Evropu. Sutina ove doktrine
je bila da se Amerika nee mijeati u evropske poslove ukoliko se
Evropa ne mijea u amerike. Amerika zona uticaja definisana je tako
da obuhvata itavu zapadnu hemisferu.59 Ovaj iskorak je doveo SAD
u poziciju aktivnog igraa u meunarodnim odnosima, dodue, jo
uvijek pozicioniranog na zapadnu hemisferu. Monroova doktina, ipak
ne bi bila mogua bez dogovora sa Engleskom, koja je jo uvijek imala
daleko najjau mornaricu, i stoga bila dominantna meunarodna po
morska sila.
Na unutranjem planu, iskustvo i sa Drugom bankom SAD-a
nije bilo dobro. Stvorena je velika opozicija ovakvom nainu poslo

58 Vidjeti u: William T. Still, The Masters, dokumentarni film

39 Vidjeti u: Monroe Doctrine, ourdocuments.gov, web site,
http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=23

36
vanja u kojemu su tajni finansijeri kontolisali ameriki novac, to je i
bio jedan od razloga za dolazak Endrjua Deksona na mjesto pre
dsjednika SAD-a, kao otvorenog protivnika do tad implementiranog
modela centralne banke. Predsjednik Dekson Drugoj banci SAD-a
nije produio dozvolu za rad 1836. godine i centralna banka, u vla
snitvu tajnih finansijera se, po trei put, ukida. Tokom itavog deve
tnaestog vijeka voena je velika politika borba izmeu vrha
bankarskog sektora i drugih djelova amerike elite oko kontrole nad
amerikim finansijskim sistemom.
Graanski rat izmeu Unije (Sjevera) i Konfederacije (Juga),
od 1861-1865. godine, odnio je na obije strane preko 600 hiljada i
vota, od 35,2 miliona koliko je tada naseljavalo Ameriku. Unija je u
ratu izgubila 360,000 ljudi, dok su gubici Konfederacije bili 258,000
rtava. Ovaj rat je osim pitanja budueg dravnog ustrojstva Amerike
donio i promjenu socijalne komponente zaokruivi i proces industrij
ske revolucije.60U ovom neravnopravnom sukobu, koji se i pored toga
prolongirao etiri godine, pobijedila je Unija. arls Bird smatra da se
,,u pozadini tzv. Graanskog rata ... krio socijalni rat koji je zavrio
uspostavljanjem nove neprikosnovene dravne sile, koja je donela
znaajne promene u klasnoj strukturi, u akumulaciji i distribuciji bo
gatstva, u industrijskom razvoju, kao i u Ustavu nasleenom od Osni
vakih oeva.61
Stevan Kouti se poziva, izmeu ostalih i na Baringtona
Mura mlaeg, koji graanski rat u Americi vidi kao posljednju kapi
talistiku revoluciju, smatrajui ropstvo glavnim uzrokom, to njegove
stavove pribliava marksistikom tumaenju ovog sukoba.62

60 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p a d velikih sila, Podgorica, 2003, strana 208.
61 Beard, Charles A. i Beard, R., The rie o f American civilisation, preuzeto od, Stevan
Kouti, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 253.
62 Vidjeti u: Stevan Kouti, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 253.

37
 2. Din se rodio

Na prelasku iz XIX u XX vijek naziralo se raanje dina koji

iz prikrajka mjerka poprite svjetske politike. Teodor Ruzvelt je bio
real politiar i u toku svog mandata je kroz spoljnopolitiki angaman
Sjedinjenih Drava, nagovijestio imperijalni karakter republike. On je
na Sjedinjene Drave gledao kao na veliku silu, potencijalno najveu.
To je vrijeme velike amerike ekspanzije, kada Amerika postaje naj
vea ekonomija svijeta i kada najavljuje svoju buduu ulogu svjetskog
hegemona. Teodor Ruzvelt smatra da ono to drava ne moe zatititi
sopstvenom snagom, ne moe uiniti niti iko drugi. Ruzvelt je ekspli-
citan kada kae da je mlako pozivanje na pravo bez oslanjanja na
snagu podjednako loe, ako ne i gore od snage koja se oslanja na
pravo.63 Usled odbacivanja razoruanja (koje je bilo aktuelno u
evropskoj ravnotei snaga tog vremena), Teodor Ruzvelt proglaava
ameriko pravo da intervenie u zapadnoj hemisferi, ne samo kao
odgovor na mijeanje spolja, ve i kao sredstvo zatite i unapreenja
amerikih interesa kroz irenje uticaja. To je faktiki predstavljalo
novu spoljnopolitiku doktrinu SAD-a. Ruzveltovo naravouenije
Monroove doktrine, (Roosevelt Corollary - dio obraanja Naciji
1904.) oficijalno je bio poetak amerikog intervencionizma, koji je
Sjedinjenim Dravama dao novu ulogu u svjetskoj politici.64
U toku Ruzveltovog mandata intervenisano je na Haitiju. Iza
zvana je revolucija u Panami koja je dovela do secesije od Kolumbije,
sve u interesu graenja Panamskog kanala koji e kontrolisati SAD.
Uspostavljen je fmansijski protektorat nad Dominikanskom Repub
likom. Amerika pomae Kubi u borbi za osloboanje od panskih ko
lonizatora, to ujedno koristi d aje nakon osloboenja okupira.

(...) Sjedinjene Drave su, premda izloene tekim kunjama

63 Henri Kisinder, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 271.
64 Vidjeti u: About Theodore Roosevelt, web site,
http://www.theodoreroosevelt.org/life/rooseveltcorollary.htm

38
 antiimperijalnog rata, takoer uinile prve korake na putu prema
stvaranju imperija, aneksijom Teksasa 1845, Kalifom ije 1848,
Aljaske 1867, te Filipina, Portorika, Havaja i Guama 1898. tovie,
o njihovoj povijesti u stoljeu mogue je govoriti kao prijelazu
iz kontinentalnog u hemisferski imprijalizam.65

Najl Ferguson smatra daje Amerika imala imperijalne ambi

cije jo i sredinom XIX vijeka, kada je irila teritoriju mlade republike
na sopstvenom kontinentu. Ameriki imperijalni apetiti su rasli sra-
zmjemo jaanju njene snage. Ali, moralna naela i antikolonijalizam
koje su oevi osnivai ugradili u temelje SAD-a, a samim tim i amer
ikom narodu, bili su veliki problem za sprovoenje otvorene politike
intervencionizma iza koje su stajali golo irenje uticaja i interesa.
Izolacionizam je bio snaan odgovor Teodoru Ruzveltu i nje
govoj elji za ekspanzijom. Znaajan dio politikih snaga unutar Kon
gresa je bio za nemijeanje u evropsku politiku. U politikoj borbi
izmeu izolacionista i onih koji su Ameriku vidjeli kao svjetsku silu
koja permanentno iri svoje sfere uticaja, doekan je poetak I svjet
skog rata. Bitno je napomenuti da ameriki izolacionizam nije ima
nentan anti-imperijalizmu, kako se esto pojednostavljeno eli
prikazati. Izolacionisti su jednako imali imperijalne aspiracije, ali su
one bile vezane za zapadnu hemisferu, uslovno reeno, za granice koje
je vukla Monroova doktrina.
Visoki finansijski kapital je u predveerje velikog svjetskog
rata krenuo u odluujuu ofanzivu. Vilijam Bil Stil u svom dokumen
tarnom filmu Gospodari novca ukazuje da je poetkom dvadesetog
vijeka, mahinacijama tada najveeg bankara u Americi, J. R Morgana,
izazvana velika panika na finansijskom tritu. Ova panika je dovela
do propasti depozita gotovo svih malih banaka. Tada se pojavljuje isti
J. P. Morgan, koji uz odobrenje Kongresa tampa 200 miliona dolara

65 Niall Ferguson, Kolos - Uspon i p a d Amerikog imperija, strana 306.

39
bez pokria i spaava male banke. Ova programirana kriza je
pokrenula raspravu meu elitom u SAD-u o potrebi stvaranja nove
centralne banke u privatnom vlasnitvu.
Karol Kvigli daje precizne podatke o preraspodjeli moi u
vrhu amerike drave tog vremena. Skoro pedeset godina od 1880. do
1930. godine dominirale su dvije velike grupacije fmansijskog kapi
tala, ustrojene na gotovo feudalan nain.
To su bili J. P. Morgan i Rokfeleri. Morgan je imao potpunu
kontrolu nad Republikanskom strankom, a preko svojih ortaka indi
rektno je kontrolisao i demokrate. Njegovi glavni rivali su bili
monopolski kapitalisti Rokfeleri. Ali, i Rokfeleri su ubrzo sa naftnih
monopola preli u sferu fmansijskog sektora postajui uz Morgana na
jvei magnati na Vol Stritu.66
Ove dvije grupacije fmansijskog kapitala, pomognute od
strane evropskih finansijskih magnata, Rotilda, Varburga i Sifa, lo
birale su za stvaranje nove centralne banke. Meutim, zakon o cen
tralnoj banci predloen od strane senatora Nelsona Oldria67 nije
proao. Nakon toga visoki finansijski kapital se okree demokratama
i finansiranju Vudroa Vilsona, profesora sa Prinstona, kao kandidata
za predsjednika. Iako je Vilson izriito obeao u svojoj kampanji
graanima SAD-a da nee biti nove centralne banke pod privatnom
kontrolom, to je bilo prvo obeanje koje je prekrio. Nova centralna
banka u privatnom vlasnitvu sa nazivom Sistem federalnih rezervi e
se ozakoniti ve krajem 1913. godine. Ferguson, naravno sa dozom
britanskog cinizma, kae da zakonodavci u SAD-u nikako nijesu bili
skloni odvie monim finansijerima pa tako dva puta nije uspio
pokuaj stvaranja zaetka sredinje banke (prva i druga Bank of the
United States). Tako je zakon o sredinjoj finansijskoj ustanovi, Fed-
eral Reserve System, izglasan tek 1913.68
Naziv Sistem federalnih rezervi trebao je stvoriti laan utisak

66 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy andHope, str. 530.

67 Nelson V. Oldri, Senator u Kongresu SAD i lider Republikanske partije u Kongresu
1881-1911.
68 Niall Ferguson, Uspon novca, Zagreb, 2009, str. 56.

40
Amerikancima da ova banka pripada saveznim institucijama SAD-a.
Kongresmen Luis Mekfejden (Louis Thomas McFadden, predsjedava
jui Komiteta za bankarstvo i monetarni sistem u Kongresu SAD-a,
od 1920. do 1931. godine), kritikujui Sistem federalnih rezervi
naglaava da one nijesu dravna institucija SAD-a, iako to dio graana
misli. One su prema Mekfejdenu, privatni kreditorski monopol koji
radi iskljuivo za svoje interese i interese svojih stranih klijenata.69
Ferguson, oekivano, uti kada treba objasniti sutinsku ulogu
Sistema federalnih rezervi. Zakon je proguran u Kongresu 22. decem
bra 1913. i to na mala vrata, kada je veliki broj senatora bio na
boinom odmoru, a od svojih rukovodstava bio uvjeravan da niti
jedan zakon nee doi na glasanje prije nego zavre praznici 25. de
cembra. Na dan kada je usvojen Zakon o Federalnim rezervama, za
razliku od veine dananjih politiara i autora, mnogi nijesu utali.
Kongresmen arls Lindberg7071je rekao:

Ovaj zakon uspostavlja najvei trust na svijetu. Kad pred

sjednik potpie ovaj zakon, nevidljiva vlada monetarne moi e
biti legalizovana. Narod to moda nee odmah znati, ali dan ponora
je samo pomeren za koju godinu. Najgori kriminalni zakon u is-
toriji je donesen ovim bankarskim zakonom/471

Lindberg godinu dana kasnije objanjava kako Federalne rez

erve kreiraju ono, to danas zovemo poslovni ciklus, radei to
iskljuivo radi svoje dobiti.

Da bi proizveli visoke cene, sve to Federalne Rezerve treba da

69 Luis Mekfejden, citat dijela govora u Kongesu SAD, pruzeto od, Louis T. McFadden's
Speech in the House o f Representatives,
http://www.afn. org/~govem /m cfadden_speech_l932.html
70 arls August Lindberg, Ameriki Kongresmen 1907-1917.
71 Vidjeti u: citat dijela govora kongresmena Lindberga, preuzeto od, William T. Still, The
Masters, dokumentarni film

41
 urade je da smanje eskontnu stopu... Ovo dovodi do ekspanzije
kredita i trita, i onda kad se ljudi naviknu na ovakve uslove usred
zapoetih poslova se proizvoljno poveaju kamate. Oni isto tako
mogu da trino klatno pomeraju neno - malim promenama es
kontnih kamata, ili pak mogu da vre vee promene poveanjem
kamate. U oba sluaja oni poseduju informacije o stanju finansija
unapred... Ovo je najudnija, najopasnija prednost data u ruke
posebno privilegovane klase od strane neke Vlade... Sistem je u
privatnim rukama, voen radi ostvarivanja najveeg mogueg prof
ita uz pomo tuih para... Oni znaju unapred kad da prave paniku
radi svoje koristi. Znaju kad e panika i da stane. Inflacija i de
flacija jednako dobro radi za njih.72

Stevan Kouti smatra da intervencija i protekcionizam

drave prema bogatima ima korijene u temeljima dutva koje je
stvarao Aleksandar Hamilton. On, dalje, pozivajui se na Tomasa
Dilorenca, optuuje Hamiltona d a je izdao revoluciju i d aje utro put
neuspjelom ekonomskom modelu zasnovanom na protekcionizmu,
centralnom bankarstvu i zaduivanju.73

Neuspjean ulazak u veliku igru

Guranje amerikog diva u evropsku klanicu 1917. godine

dominantno je zasluga visokog finansijskog kapitala. Prezaduenost
Engleske i Francuske kod banaka sa Vol Strita, nije ostavljalo puno
manevarskog prostora. SAD su ule u rat kako bi spaavali od poraza
ove dvije dunike drave. Poslije izlaska Rusije iz rata, eventualni
poraz Engleske i Francuske bi neupitno doveo do velikog gubitka Vol
Strita, ako ne i njegovog potpunog bankrota.
Nova spoljnopolitika doktrina je ila uz interes i elje vi

72 Vidjeti u: isto, William T. Still, The Masters.

73 Vidjeti u: Stevan Kouti, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 206.

42
 sokog fmansijskog kapitala. Kisinder smatra da je Vilson poveo
Ameriku u I svjetski rat zbog principa koji su daleko blii amerikom
istorijskom iskustvu, nego evropskoj ravnotei snaga.74 Prema Polu
Kenediju, Vilson je bio okrenut stvaranju novog prosveenog svjet
skog poretka".75 Kisinder je vjet u namjeri da skrene temu sa
stvarnih donosioca odluka i pravih ciljeva spoljne politke SAD-a
poslije I svjetskog rata. Meutim, pored nesumnjive moi visokog fi-
nansijskog kapitala, tradicionalni konzervativci, koji su zastupali pozi
cije izolacionizma, pokazali su obazrivost i konano skepticizam
prema novom pravcu u meunarodnim odnosima. Vilsonov idealizam
je bio prepoznat kao vid nastavka imperijalne politike Teodora
Ruzvelta. Ovoga puta politike irenja uticaja SAD-a van granica za
padne hemisfere, ali sakrivenog iza prie o etici i pravdi. Vilsonovih
etrnaest taaka koje je predloio poetkom januara 1918. godine ni-
jesu bile originalno njegova ideja. Bila je to ista britanska imperijalna
pamet, koju je ser Edvard Grej, ministar spoljnjih poslova Velike Bri
tanije predloio Vilsonu kao osnovu za novo ureenje svjetske politike
1915. godine.76 Ovaj poredak, koji je na koncu promovisao Vudro Vil
son, preko Versajskog mira i Drutva naroda, doivio je fijasko ve u
inicijalnoj fazi. Odluka o ratifikaciji Versajskog mira i ulaska SAD-a
u Drutvo naroda, u Senatu nije dobila dvotreinsku veinu, to je bio
poraz politke Vudroa Vilsona. Prvi pokuaj pravljenja novog svjetskog
poretka zastao je na samom poetku.
Vilson e svoje razoarenje iznijeti u obraanju graanima
Amerike pri kraju svog drugog mandata, kada sebe sve vie poinje
doivljavati kao zatoenika vrha fmansijskog kapitala i njihovih poli
tikih projekcija.

Mi smo postali jedna od najgorih Vlada, jedna od najkon-

trolisanijih Vlada u civilizovanom svetu - Mi nismo vie Vlada

74 Vidjeti u: Henri Kisinder, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 273.

75 Pol Kenedi, Uspon i p ad velikih sila, Podgorica, 2003, str. 320.
76 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 187.

43
 slobodnog miljenja, nismo vie Vlada izabrana veinom glasova,
ve smo Vlada miljenja i prisile male grupe dominantnih ljudi.
Neki od najznaajnijih ljudi u SAD-u iz oblasti privrede i industrije
se boje neega. Oni znaju da postoji negde mo tako dobro orga-
nizovana, prepredena, obazriva, povezana, da im je bolje da je ne
spominju.4477

Na narastajui uticaj visokog finansijskog kapitala reaguje i,

u to vrijeme, bivi predsjednik SAD-a Teodor Ruzvelt. On je 22. marta
1922. u Njujork tajmsu upozorio ameriki narod.

Ovi internacionalni bankari i Rokfelerov Standard Oil, kon-

troliu vei deo tampe i ine sve da pokore ili oteraju zvaninike
vlasti koji odbijaju naredbe monih podmienih klika, koji ine
nevidljivu Vladu.778

Na upozorenje Teodora Ruzvelta nadovezao se gradonaelnik

Njujorka Don Hilan.

Upozorenje Teodora Ruzvelta je dato u pravo vreme, jer

prava pretnja naoj republici dolazi od ove nevidljive Vlade koja
kao dinovski oktopod prua svoje sluzave krake nad naim
gradovima, dravom i nacijom. On grabi svojim monim kracima
nae izvrne organe, pravosue, kole, sudove, tampu i svaku
drugu instituciju koja radi u interesu naroda... Da bi bio to
konkretniji, dopustite da vam kaem da je glava ovog oktopada
Rokfelerov Standard Oil i mala grupa monih bankara koje obino
zovemo meunarodni bankari. Ova mala klika monih meunaro-

77 Vidjeti u: dio govora Vudroa Vilsona, prezeto od, ,,New World Order Quotes, web site,
http://allfaith.corn/prophecy/newworldorderquotes.htrnl
78 Vidjeti u: dio govora Teodora Ruzvelta, preuzeto od, Things No One Ever Teli You
About the Economy, web site, http://salient.org.nz/features/things-no-one-ever-tells-you-
about-the-economy

44
 dnih bankara praktino vodi ameriku vladu zbog svojih sebinih
potreba. Oni praktino kontroliu obe partije, piu politike plat-
. forme, biraju partijske lidere, kontroliu vodee ljude privatnih
firmi, koriste sva mogua sredstva da bi imenovali samo one ljude
na visoka mesta koji su povodljivi korupciji krupnog biznisa. Ovi
meunarodni bankari i Rokfelerov Standard Oil kontroliu vei
deo tampe i asopisa u ovoj zemlji.4479

Dolaskom na vlast Vorena Hardinga, Sjedinjene Drave se

vraaju tradicionalnom izolacionizmu. Monroova doktrina je ponovo
glavna spoljno-politika odrednica. Iako sprijeen u svojim meunaro
dnim ambicijama, vrh finansijskog kapitala je, kroz Sistem federalnih
rezervi i kroz dominaciju na Vol Stritu, do kraja ostvario monopol u fi-
nansijskom sektoru Sjedinjenih Drava. Zastoj u njihovom pokuaju da
postanu dominantni inilac svjetske politike i fmansija, bio je privremen.

Snage finansijskog kapitalizma su imale mnogo vaniji plan,

nita manje nego da stvore sistem finansijske kontrole u privatnim
rukama, koja e biti sposobna da dominira nad politikim sistemom
svake drave i cjelokupne svjetske ekonomije.4480

Usled politike izolacionizma u SAD-u izmeu dva rata, visoki

fmansijski kapital e biti primoran da koristiti spoljnopolitike resurse
Velike Britanije za ostvarivanje svojih ciljeva. Politika elita Britanije
je bila pod kontrolom vrha britanskog finansijskog kapitala i stare oli
garhije. Termin meunarodni bankari kroz ovu praksu dobij a svoj
pravi smisao, dajui jo jedan dokaz o fluidnosti moi koja je dolazila
sa obije strane okeana.7980

79 Vidjeti u: dio govora Dona Hilana, preuzeto od, Things N o One Ever Teli You About
the ", web site, http://salient.org.nz/features/things-no-one-ever-tells-you-about-
the-economy .
80 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 530.

45
 Pol Kenedi ukazuje da se... centar svetskih fmansija prirodno
pomerio preko Atlantika izmeu 1914. i 1919. godine, kako su se
dugovi Evrope poveavali i kako su Sjedinjene Drave postajale naj
vei svetski kreditor. S druge strane, sasvim razliita struktura ame
rike privrede - koja je bila manje zavisna od spoljne trgovine,
mnogo manje integrisana u svetsku privredu, sklona protekcionizmu
(posebno u poljoprivredi) pre nego slobodnom tritu, kojoj je ne
dostajao potpuni ekvivalent Engleskoj banci (Bank of England), koja
je daleko vie oscilovala u periodima buma i propadanja, i gde su
na politiare mnogo direktnije uticali domai lobiji.. .81

Iako se centar fmansija pomjerio ka Americi, visoki finansi-

jski kapital nije potpuno napustio Englesku. Odnosi izmeu Federalnih
rezervi i Centralne banke Engleske (Bank of England) su bili odnosi
poslovnih partnera koji gledaju u istom pravcu, preciznije, bili su to
interesi istih finansijskih monopola. Vrh finansijskog kapitala SAD-a
i Britanije u to vrijeme, bio je faktor koji izgrauje specijalne odnose
izmeu ove dvije drave, dakle nekoliko decenija ranije nego to e
eril i Ruzvelt zvanino obznaniti Atlansku povelju 1941. godine.
Centralna banka Engleske (Bank of England) je ustanovljena
1694. godine kao privatna banka koja e upravljati novcem kra
ljevstva. Do kakvih je rezultata dovelo privatno upravljanje novcem
Engleske, dva vijeka kasnije, u sferi visokog biznisa i fmansija ukazuje
nam Karol Kvigli.

Elemenat tajnosti je jedna od karakteristinih odlika engleskog

biznisa i finansijskog ivota. Najslabije pravo koje Englez ima je
pravo da zna, koje je otprilike ogranieno kao znanje o amerikim
nuklearnim operacijama. Veina poloaja, moi i aktivnosti u biznisu
su kontrolisani obiajnim procedurama i konvencijama, a ne kroz

81 Pol Kenedi, Uspon i p ad velikih sila, str. 318.

46
 eksplicitna pravila i regulaciju, i esto su nosila obiljeja uzgrednih
dogovora izmeu starih prijatelja. Ne postoje zapisi o tim dogo
vorima i oni su uopteno tretiram kao privatni poslovi koji se ne tiu
drugih, ak i kada u sebi ukljuuju milione funti dravnog novca.
Iako se ovakva situacija polako mijenja, unutranji krug engleskog
fmansijskog ivota i dalje se zasniva na tome koga neko zna, prije
nego koliko zna. Poslovi se i dalje obezbjeuju preko porodice,
brakom, ili kolskim vezama; biti linost iz ovog kruga je smatrano
mnogo vie vanim, nego imati znanje i vjetinu; i znaajne pozicije,
po ovim kriterijumima, su davane ovjeku bez uenja, iskustva, ili
obrazovanja koje bi ga kvalifikovalo.82

Ruzveltova imperija

Vrh fmansijskog kapitala nije birao sredstva kako bi destabi-

lizovao izolacioniste izmeu dva rata. Odluujui udarac svojim opo-
nentima zadaju preko Sistema federalnih rezervi 1929. godine. Ova
akcija je bila sa jedne strane dobro organizovana pljaka, a sa druge
precizno sprovedena politika akcija izazivanja ekonomske krize u
kojoj je visoki fmansijski kapital trebao preuzeti potpunu kontrolu nad
politikim sistemom. Avgusta 1929. Federalne rezerve poinju da
povlae novac sa trita. Najvei fmansijeri u SAD-u, meu kojima
su Rokfeleri, Dozef Kenedi, J. P. Morgan, Bernard Baruh, povlae
se na vrijeme sa berze i svu svoju imovinu pretvaraju u gotovinu i
zlato.

Dvadeset etvrtog oktobra 1929. veliki bankari Njujorka su

opozvali svoje dvadeset etvorosatne pozajmice. Ovo je znailo da
su prodavci i kupci morali da istovare svoje akcije u cilju pokrivanja
ovih pozajmica, bez obzira na cenu otkupa akcija. Ovo je rezultiralo

82 Carro]] Quigley, Tragedy andHope, str. 499.

47
 uruavanjem berze i taj danje poznat kao Crni etvrtak.83

Federalne rezerve su ovu krizu produbile daljim povlaenjem

novca, pri emu su u periodu od 1929-33. povukle jednu treinu iz op
ticaja. Predsjednik Huver nije uspio izvesti Ameriku iz krize, iako mu
se Vol Strit nekoliko puta nudio kao spasilac ekonomije kroz svoje
programe oporavka, to je ovaj odluno odbijao. Huveru je bilo jasno
da se piroman nudi za gaenje poara. Kriza je bila sve dublja i na
kraju visoki fmansijski kapital dovodi na vlast svoga kandidata. Na
izborima 1932. godine pobjedu odnosi Frenklin Delano Ruzvelt.
Demokrata iz same elite amerikog drutva, multimilioner po majci,
a u roakim vezama sa bivim predsjednikom Teodorom Ruzveltom.
Po oekivanju visokog finansijskog kapitala, Frenklin Delano Ruzvelt
je trebao biti predsjednik koji e zaustaviti krizu i vratiti Sjedinjene
Drave na svjetsku politiku scenu, kao aktivnog igraa sa imperijal
nim ambicijama. Ova oekivanja nisu bila bez osnova, jer je Ruzvelt
bio imperijalista koji je smatrao da SAD treba da imaju vodeu ulogu
u svjetskoj politici. Ono to ovaj monopol nije oekivao, bio je rela
tivno slab uticaj koji e uspjeti da ostvari na novog predsjednika.
Ruzvelt e ve u svom inauguralnom govoru optuiti bankarski
monopol za izazivanje fmansijske krize, aljui im na taj nain poruku
da e saraivati sa njima, ali da nee biti njihova lutka na koncu.84
Prema miljenju Antoni Satona, Ruzvelt je lino vjerovao da
je Vlada SAD-a faktiki bila vlasnitvo elite finansijskog kapitala.85
Konzervativni istoriar Saton kritikuje Ruzvelta, tvrdei d a je ideja
Nju dila, kao mjera oporavka ekonomije SAD-a, bila kreirana na Vol
Stritu kako bi se stvorio novi monopol koji je imanentan socijalis
tikom ekonomskom poretku. Savjetnik F. D. Ruzvelta, Bernard
Baruh, koji je pripadao samom vrhu finansijskog kapitala, po tvrdn

83 William T. Still, The Masters, dokumentarni film

84 Vidjeti u: Conrad Black, FD Roosevelt Champion of freedom, New York, 2003, str. 271.
85 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street and FDR, New York, glaval, str. 2.

48
jama Satona, bio je jedan od stvarnih kreatora Nju dila. Saton na alost
ne sagledava punu kompleksnost odnosa unutar elite u SAD-u, i
Ruzveltovo pozicioniranje u odnosu na njih.86
Program oporavka je iao u tri faze. Prva faza hitnih olakica
za potpuno obezglavljeni narod, zatim program obnove i na kraju re
forma finansijskog sistema. Otvaranjem velikih javnih radova Ruzvelt
je, ve u prvoj godini mandata, dramatino smanjio nezaposlenost sa
25% na 14,3%. Ova stopa e djelimino rasti u godinama nove depre
sije 1937-38, ah do pred kraj rata Ruzvelt e smanjiti nezaposlenost
na 1,9%. Veliki broj zakona koji su omoguili jai uticaj drave na
ekonomiju i finansijski sistem je proao oba doma Kongresa. Jedan
od najvanijih zakona je bio Bankarski akt (The Banking Act) koji je
odvojio rad investicionih od depozitamih banaka.87
Ove promjene nisu prole bez otpora meu konzervativnim
politiarima, bankarima i industrijalcima, koji su smatrah da Ruzvelt
uvodi socijalizam na mala vrata. Britanski ekonomista, Don Majnard
Kejnz je bio idejni tvorac niza mjera koje e Ruzvelt uvesti u vidu
dravne regulacije i kontrole finansijskog i ekonomskog sistema
SAD-a. Majki Hard i Antonio Negri smatraju d a je u Sjedinjenim
Dravama mjere Nju dila podravala snana politika subjektivnost,
kako meu irokim masama tako i meu elitom. Kontinuitet libe
ralnog i populistikog vida amerikog progresizma od poetka veka
konvergirao je u akcioni program FrenklinaDelano Ruzvelta. Moglo
bi se s pravom rei d aje F. D. Ruzvelt razreio protivurenosti amer
ikog progresizma time to je izvrio sintezu amerikih imperijalis
tikih ambicija Teodora Ruzvelta i reformistikog kapitalizma Vudroa
Vilsona.88
Kroz Nju dil je obnovljeno ameriko kapitalistiko drutvo.
Hard i Negri dalje kau d a je drava hvaljena ne samo kao posred

86 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street and FDR, glava 6, str. 1.

87 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 534.
88 Majki Hard i Antonio Negri, Imperija, 2005, str. 263.

49
nik u konfliktima, nego i kao motor drutvenog kretanja".89
Kejnzova formula koja je primijenjena na politiku rada i
novca, prema ovoj dvojici autora izvrila je preobraaj pravne struk
ture drave. Taj preobraaj e omoguiti snano uee i izraz iroke
pluralnosti drutvenih snaga".90Ruzvelt je dao novi lik kapitalistikom
sistemu u Americi, pokuavajui da izgradi dravu blagostanja. Bio
je to kapitalizam koji je imao elju da bude transparentan, regulisan
od drave koja vri liberalno planiranje."91
Ruzvelt je vodio porijeklo iz jedne od najstarijih porodica Nju-
jorka. Njegovo porijeklo i bogatstvo su mu omoguili da odraste sa
elitom i da je dobro upozna. On je znao sa kim ima posla. injenica da
je prekrio nepisano pravilo i uzeo trei, a potom i etvrti predsjedniki
mandat, govori najvie u prilog tome d aje imao velike planove, te da
je kupovao vrijeme kako bi izvrio korjenite promjene u politikom si
stemu Amerike. No, znajui koliko je visoki finansijski kapital duboko
ukorijenjen i meu demokratama i republikancima, sa njima je morao
paljivo igrati politiku utakmicu. Njegov veliki uspjeh je bio u tome
to su ga oni i dalje smatrali svojim, kako po porijeklu, tako i po bliskim
vezama sa Vol Stritom. No, Ruzvelt je kroz etiri nepuna predsjednika
mandata sebi uspio izgraditi autoritet i mogunost donoenja autono
mnih odluka. Obnavljajui ekonomiju prvo kroz dva programa Nju dila,
zatim kroz ratnu ekonomiju, Ruzvelt je spremao drugu ustavnu
Deklaraciju o pravima (Second Bili of Right). Njome je elio ugraditi
u Ustav ono to su propustili oevi osnivai. elio je stvoriti dravu so
cijalne pravde. Smatrao je da samo pravedna Amerika moe biti garant
opstanka republike i kao takva garant mira u svijetu. Godinu dana prije
smrti Ruzvelt je u godinjem obraanju naciji pred oba doma Kongresa
(State of the Union), najavio ustavne promjene:
,,U dananje vrijeme neke ekonomske istine se smatraju

89 Isto, str. 263.

90 Isto.
91 Isto.

50
 oiglednima. Druga Deklaracija o pravima kojima se uspostavlja
novi temelj sigurnosti i blagostanja za sve, bez obzira na poloaj,
rasu ili vjeru. Meu njima su: pravo na koristan i plaen posao;
pravo na zaradu dovoljnu za odgovarajuu prehranu, odjeu i
rekreaciju; pravo svakog farmera na uzgoj i prodaju svojih
proizvoda po cijeni koja e omoguiti njemu i obitelji pristojan
ivot; pravo svakog poslovnog ovjeka, velikog i malog na raz
mjenu u ozraju slobode, slobodni od nelojalne konkurencije i
dominacije monopola, domaeg i stranog; pravo svake obitelji na
pristojan dom; pravo na odgovarajuu zdrastvenu skrb, i priliku za
postizanje i uivanje dobrog zdravlja; pravo na odgovarajuu za
titu od ekonomskih strahovanja zbog posljedica starije dobi i
bolesti, nesrea i nezaposlenosti. Sva ova prava ine sigurnost. I
nakon pobjede u ovom ratu, moramo biti spremni krenuti naprijed
u provedbu onih prava, prema novim ciljevima ljudske sree i do
brobiti, jer ukoliko nema sigurnosti ovdje, kod kue, ne moe biti
ni trajnog mira u svijetu.4492

F. D. Ruzvelt nije doekao kraj II svjetskog rata. Njegovi

nasljednici nijesu otili stazom koju je on utabao. Zadatak Harija Tru-
mana kao novog predsjednika je bio da zavri rat i da vrati Bijelu kuu
pod kontrolu finansijskog kapitala, a ne da gradi dravu socijalne
pravde. Meutim, na meunarodnom planu Ruzvelt je, tokom rata,
udario temelje novog svjetskog poretka nastavljajui tamo gdje je stao
Vudrou Vilson. Osnovane su Ujedinjene nacije, a na konferenciji u
Breton Vudsu stvoreni su preduslovi za ameriku ekonomsku hege
moniju nad svojim saveznicima. Hegemonija je obezbijeena po
Hardu i Negriju pomou stratekog izbora liberalnog razvoja zasno
vanog na relativno slobodnoj trgovini i uz to zadravanje zlatne poluge
(SAD su posedovale oko jedne treine svetskih zaliha zlata) kao garan-92

92 Vidjeti u: dio govora Frenklina Delana Ruzvelta, preuzeto od, Michael Moore, Capital-
ism; Love story, dokumentarni film

51
ije za vrednost dolara. Dolar je bio zlata vredan. Drugo, sistem je
zahtevao sporazum za monetarnu stabilizaciju izmeu Sjedinjenih
Drava i ostalih dominantnih kapitalistikih drava... Najzad, Breton
Vuds je diktirao uspostavljanje kvazi - imperijalistikog odnosa Sjed
injenih Drava prema potinjenim nesocijalistikim zemljama. Sistem
monetarne hegemonije Sjedinjenih Drava bio je u sutini nov anga
man jer, dok je kontrola ranijih meunarodnih sistema (naroito bri
tanskog) bila vrsto u rukama privatnih bankara i finansijera, Breton
Vuds je dao kontrolu nizu dravnih i regulativnih organizacija,
ukljuujui Meunarodni monetarni fond, Svjetsku banku i najzad
Federalne rezerve SAD.93
Dozef tiglic, dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju,
smatra Dona Majnarda Kejnza za jednog od glavnih ekonomskih
arhitekata Breton Vudsa.94
F. D. Ruzvelt jeste bio imperijalista i elio je stvoriti meu
narodni fmansijski sistem, u kojem e Sjedinjene Drave biti domi
nantne, ali ujedno i sistem koji e moi da sprijei ponavljanje krize
iz tridesetih godina dvadesetog vijeka. Zato je uloga Kejnza u kreira
nju ovog sistema bila od sutinskog znaaja.
Graenje meunarodnih finansijskih institucija koje nisu tre
bale biti u privatnom vlasnitvu, nije predstavljalo objektivan problem
za visoki fmansijski kapital. Trebali su samo saekati smrt ve teko
bolesnog Ruzvelta, kako bi sebi vratili politiku mo, kroz kontrolu
Bijele kue i Kongresa. Naime, ova elita je zakulisnim radnjama smi
jenila dotadanjeg potpredsjednika Hernija Valasa ( A. Wallace)
kao budueg Ruzveltovog potpredsjednikog kandidata za izbore
1944. godine. Henri Valas je uivao veliku podrku demokratskog
kokusa i bio je garant sprovoenja Ruzveltove politike u izgradnji
Amerike kao drave socijalne pravde. Koristei Ruzveltovu ve po-
odmaklu teku bolest i nemo, Valas biva izbaen iz igre od strane vi

93 Majki Hard i Antonio Negri, Imperija, str. 286.

94 Vidjeti u: D ozef E. tiglic, Protivrenosti globalizacije, str. 25.

52
sokog fmansijskog kapitala, kako bi se za potpredsjednikog kandidata
doveo, u to vrijeme malo poznati senator, Hari Truman. Vrijeme e
pokazati d a je vrh elite bio u pravu, jer je Truman, poslije dolaska u
Bijelu kuu, bio pod njihovom potpunom kontrolom.95 Poslije Ruzvel-
tove smrti meunarodne fmansijske institucije koje je izgradio u Breton
Vudsu dole su pod potpunu kontrolu visokog fmansijskog kapitala.
Umjesto da slue izgradnji stabilnog svjetskog fmansijskog sistema,
ove institucije e postati glavni instrumenti za pljakanje svijeta.

Drava nacionalne bezbjednosti

(...) Hari Truman je zamijenio staru republiku sa Dravom

nacionalne bezbjednosti iji je jedini cilj da vodi vjene ratove
vrue, hladne i meke. Taan datum zamjene? 27. februar 1947.
Mjesto: Bijela kua. Uesnici: Truman, zamjenik dravnog sekre
tara Din Aeson, nekoliko kongresnih lidera. Republikanski senator
Artur Vandenberg je rekao Trumanu da moe imati militarizovanu
ekonomiju samo ako prvo estoko uplai ameriki narod da e
Rusi doi. Truman je posluao. Vjeiti rat je poeo. Narodna vlada
iz naroda, za narod, je sada izblijedjelo sjeanje."96

Trumanova doktrina se smatra poetkom hladnog rata. U

skladu sa njom Sjedinjene Drave su odluile da zatite Grku i Tursku
1947. godine, zatim i Zapadnu Evropu 1949. godine, a deceniju kas
nije ta zatita se odnosila i na itav preostali svijet.97 Hladnim ratom,
Sjedinjenim Dravama su otvorene velike mogunosti i manevarski
prostor u svjetskoj politici. Kroz politiku obuzdavanja, Amerika je
sebi dala odrijeene ruke da moe intervenisati vojno ili preko tajnih

95 Vidjeti u: Oliver Stones, Untold History o f the United States, chapter 2, dokumentarni film
http://ww\v.youtube.com/watch?v=z-qeW0qcSY4
96 Gore Vidal, The Last Empire, 2002, str. 240.
97 Vidjeti u: Henri Kisinder, Da li je Americi potrebna spoljna politilca, str. 277.

53
operacija, bilo gdje u svijetu. Hladni rat je iskoriten i za korjenite
promjene na unutranjem planu.
Vrh finansijskog kapitala vie nita nije elio prepustiti
sluaju. Eventualni ulazak u Bijelu kuu nekog budueg predsjednika
koji bi imao ambicije i karakter F. D. Ruzvelta, trebalo je sprijeiti.
Najbolji nainje bio stvaranje uskog omeenog politikog prostora u
kojem e djelovati svaki budui predsjednik.

Kongres je 26.7.1947. godine ozakonio Akt o nacionalnoj

bezbednosti, kojim je stvoreno Vee za nacionalnu bezbednost.989

U istom paketu odluka, roena je i Centralna obavjetajna

agencija (CIA). Drava nacionalne bezbjednosti je institucionalizo-
vana. Davanjem na znaaju Pentagonu i nizu bezbjednosno-obavje-
tajnih agencija, sve u strahu da Rusi dolaze napravljen je politiki
sistem, koji e u spoljanjoj formi imati sve atribute liberalne
demokratije, ali e u sutini biti totalitaran. U njemu e biti vrlo malo
otvorenih zabrana koje karakteriu klasine totalitarne sisteme, ali e
se preko korumpirane politike elite, tajnosti u radu vojno-industrij-
skog kompleksa, velikih ovlaenja i zloupotreba bezbjednosno-oba-
vjetajne zajednice, kontrolom velikih medija, filmskom propagandom
Holivuda, stvoriti ono to Gor Vidal naziva Prihvaeno miljenje".100
Vidal lucidno parafrazira Hjuma koji kae da Nekolicina dri Mnoge
pod kontolom uz pomo Miljenja.101 Ko je odstupao od Prihvaenog
miljenja bio je guran na margine drutva, a u ne malom broju slua
jeva i procesuiran kao neprijatelj drave i igosan, uglavnom kao ko
munista. Lov na vjetice e predvoditi republikanski senator Dozef
Makarti (Joseph McCarthy) uz pomo Federalnog istranog biroa

98 Gore Vidal, Rat t snova, str. 93.

99 Isto, str. 86.
100 Isto, str. 63.
101 Vidjeti u: Gore Vidal, Rat iz snova, str. 57.

54
(FBI) na ijem elu se nalazio doivotni prvi policajac Amerike Edgar
Huver (J. Edgar Hoover). On je upravljao FBI-em od 1924. godine do
svoje smrti 1972. godine. Ovim istkama su na udaru bili svi graani
Sjedinjenih Amerikih Drava, a posebno e loe proi, vjerovatno
kao primjer drugima, dio lijevo orjentisanih stvaralaca u filmskoj in
dustriji i kulturi generalno. Meu njima i jedan od najveih, a koji nije
dozvolio da bude slomljen - Carli Caplin. Za kaznu mu je, poslije
slubenog puta u Evropu, onemoguen povratak kui, u Ameriku.
Postao je persona non grata.
Vrh finansijskog kapitala je postigao cilj, mogli su otvoreno
kontrolisati predsjednikov kabinet i omeiti slobodno djelovanje iza
branih predstavnika naroda u oba doma Kongresa. Ovakav e sistem,
baziran na instrumentima sile, proizvesti veliki rast uticaja i moi
vojno-industrijskog kompleksa. Ruzvelt je, jo krajem II svjetskog
rata upozorio da se stvara vojno-industijski din, kao rezultat ratne
ekonomije, ukazujui na njega kao na opasnost za opstanak republike.
Endiju Baevi precizno nabraja djelove drave i drutva koji
su izgradili nacionalni konsenzus o ovakvom unutranjem ustrojstvu
Amerike. Ovaj sistem i nain njegovog djelovanja Baevi naziva
Vaingtonska pravila (Washington rules).

obuhvata glavne komponente drave nacionalne bezbjed-

nosti - ministarstvo odbrane, ministarstvo spoljnih poslova, i u sko
rije vrijeme unutranju bezbjednost (Homeland security), skupa sa
raznim agencijama koje ukljuuju obavjetajne i federalne policij
ske zajednice. Njihovo lanstvo se iri i na think thank grupe, kao
i na grupe za specijalne interese. Advokate, lobiste, posrednike,
bive menadere i penzionisane oficire, koji jo uvijek imaju
pristup vrhu vlasti i lanovi su koji se cijene. Mo Vaingtona se
iri i van politikog sistema, na velike banke i druge finansijske
institucije, proizvoae vojne opreme, najvanije korporacije, tele
vizijske mree i elitna novinska izdanja poput Njujork tajmsa, ak

55
 i kvazi-akademske grupe kao to su Savjet za spoljne poslove i
Harvard - Kenedi kolu za upravljanje. Prihvatanje Vaingtonskih
pravila, sem u sluaju rijetkih izuzetaka, ini preduslov za ulazak
u taj svijet.102

Sagledavajui djelove sistema koje je Baevi pobrojao,

oigledno je da su donosioci odluka tamo gdje se nalazi visoki kapi
tal. Uticaj finansijskog kapitala je i dalje dominantan, ali prvu
deceniju hladnog rata karakterie i nagli uspon vojno-industrijskog
kompleksa, koji je davao stabilnost ekonomiji. Preko vojnog budeta
i ogromnih trokova u izgradnji vojno-bezbjednosnog sektora,
Amerika je sutinski provodila, ne trinu, ve plansku ekonomiju.
Na poetku hladnog rata Dejms Forestal, ministar odbrane, je stanje
u kojem su se nale Sjedinjene Drave nazvao stanje polurata (semi-
war). Ovo stanje definie uslove u kojima velika opasnost uvijek
prijeti Sjedinjenim Dravama, i ta prijetnja e trajati beskonano u
budunosti."103
Ovakva histerina militarizacija Amerike nije ostala bez
odgovora unutar njenih institucija sistema. Predsjednik Ajzenhauer je
opratajui se od nacije, upozorio Amerikance na ovaj narastajui
problem. Odlazei iz Bijele kue neposredno pred kraj drugog man
data, glavnokomandujui saveznike vojske iz II svjetskog rata, pred
sjednik Ajzenhauer, otvoreno je optuio da postoje veni djelo vi
unutar sistema vlasti koji nijesu pod predsjednikom kontrolom.104
Ove optube su se odnosile na Alena Dalsa (Allen Dulles) i Kurtisa
Lemeja (Curi LeMay).
Alen Dals je bio na elu Centralno obavjetajne agencije
(CIA) od 1953. do 1961. godine, i do kraja svog mandatata je uspio u
svojoj namjeri, da CIA sa svojim pipcima dosegne do svakog kutka

102 Andrevv J. Bacevich, Washington Riiles, N ew York, 2010, str. 15.

103 Isto, str. 15.
104 Vidjeti u: Andrevv J. Bacevich, Washington Rules, str. 32.

56
 na svijetu.105
Kurtis Lemej je bio na elu Strategijske vazduhoplovne ko
mande (Stretegic Airforce Command - SAC). SAC je bio vazduho-
plovstvo unutar vazduhoplovstva. Lemej ova mo je bila slina moi
koju je imao Alen Dals u CIA. SAC je upravljajo cjelokupnim nuk
learnim arsenalom Amerike, stoje njegovu ulogu u sistemu odbrane
inilo jako kompleksnom. Takva uloga SAC-a, zajedno sa ulogom
CIA-e stvorile su jedan zaseban, tajni i nedodirljivi svijet unutar in
stitucija vlasti Amerike. Lemej je ve do sredine pedesetih rukovodio
sa 200 000 ljudi, smjetenih u 55 vojnih baza. Utisak amerike
javnosti, kao i Kongresa, je bio takav da je Lemej moniji i od pred
sjednika i ministra odbrane kada se treba dati konani sud o spremnosti
amerikih vazduhoplovnih snaga i nuklearnog kapaciteta.106 Ovakva
mo vojnog vrha je stvorila poremeaj balansa izmeu civilne vlasti i
Pentagona. Mo grupe generala koji su postali sebi dovoljni, odavao
je utisak da Pentagon samo eka vamicu kako bi otpoeo nuklearni
napad na SSSR. Umjesto politike obuzdavanja oni su razmiljali o pre
ventivnom ratu protiv Rusa.
Ajzenhauer u toku svog drugog mandata, Kurtisa Lemej a pre
bacuje sa ela SAC-a na mjesto zamjenika efa generaltaba, kako bi
bio to blie ministru odbrane i pod budnijim okom civilne vlasti.
Drugi korak je bio oduzimanje monopola SAC-u nad planovima even-
talnog nuklearnog rata. Generali su dobili zadatak da naprave novu
strategiju odbrane, ali ovoga puta sa smjernicama koje su dominantno
dolazile od civilnog dijela vlasti.
Don F. Kenedi je odluio da zavri zapoeti posao Ajzen-
hauera. Dovodi na mjesto ministra odbrane relativno mladog ali od
lunog Roberta Meknamaru, predsjednika kompanije Ford, sa nimalo
lakim zadatkom stavljanja svih djelova Pentagona pod civilnu kon
trolu. Dogaaji koji e uslijediti dali su Kenediju za pravo da sa naj

105 Vidjeti u: James Srodes, Allen Dulles Masters ofSpies, Washington, DC, 2000, str. 439.
106 Vidjeti u: Andrew J. Bacevich, IVashington Rules, str. 34-36.

57
 veom odlunou sprovede reforme. Fijasko koji je doivjela CIA sa
pokuajem prevrata na Kubi, ponienjem i gubicima u Zalivu svinja,
te odlunost Kenedija da vojno ne intervenie i pored velikog pritiska
Pentagona, bili su okida za sveobuhvatne promjene. Smijenjen je
moni Alen Dals ef CIA-e, a Meknamara je poeo zavoditi red u Pen
tagonu. Vaan udarac generalima Bijela kua je zadala za vrijeme tra
janje kubanske raketne krize, kada se Amerika nala na ivici
nuklearnog rata sa SSSR. Na alost, Kenedi nee preivjeti potpuno
obuzdavanje vojno-industrijskog kompleksa. Iako je poveao konven
cionalno i nuklearno naoruanje Sjedinjenih Drava, poslije najava
krajem svog prvog mandata da e prekinuti rat u Vijetnamu, biva ubi
jen u, do danas, nerazjanjenim okolnostima u Dalasu 22. novembra
1963. godine. Vojno-industrijski kompleks e i u budunosti ostati
jedna od glavnih poluga moi vrhu finansijskog kapitala u Americi za
sprovoenje imperijalne politike.
Robert Kuper, geopolitiki analitiar, sa velikim iskustvom
diplomate, za godine hladnog rata kae da su period rata i tenzija, ali
(da) je postojao i proimajui poredak. On je postojao u obliku
preutnog razumevanja da e Sjedinjene Drave i Sovjetski savez na
svaki nain probati da izbegnu direktni sukob, kao i njihovi glavni
saveznici. Ovakvo ponaanje je, naravno, podsticalo nuklearno
naoruavanje. Druga strana ove medalje bila je injenica daje Sovje
tski Savez mogao slobodno da okupira sopstvene saveznike, a da se
Zapad ne umea.107
U svojoj analizi Kuper namjerno izostavlja jo jednu vanu
dimenziju svjetske politike tog perioda, injenicu da su i Sjedinjene
Drave okupirale sopstvene saveznike.
Sjedinjene Drave su iskoristile bipolarnu podijeljenost u vri
jeme trajanja hladnog rata, kako bi se nametnule kao hegemon svim
nesocijalistikim dravama. Stavljajui sebe u poziciju samozvanog

107 Robert Kuper, Raspad nacija, Beograd, 2007, str. 28.

58
 branioca slobodnog svijeta, Sjedinjene Drave su iskoristile prijetnju
od komunizma kako bi stvorile meunarodni sistem bezbjednosti, kao
i meunarodni finansijski poredak u kojem e one biti neprikosnoveni
lider. Ovom modelu e uspjeti donekle da prua otpor jedino Fran
cuska, predvoena Sari de Golom, koji je 1966. godine Francusku
izvukao iz NATO pakta zadravajui samostalnu komandu nad nukle
arnim arsenalom i vojnim snagama. Na povratak Francuske u NATO
alijansu, kao punopravnog lana, trebalo je ekati preko 40 godina. Taj
posao e obaviti, uz veliko protivljenje domae javnosti i politikog
establimenta, pro-ameriki predsjednik Francuske Nikolas Sarkozi.
Dominacija Amerike meu saveznicima bila je sprovoena
na dva nivoa. Prvi je finansijski, koji je omoguen odlukama iz Breton
Vudsa, gdje su Meunarodni monetarni fond i Svjetska banka davali
Americi mogunost kreiranja i kontrole svjetskih finansija. Drugi nivo
kontrole i uticaja je iao preko pitanja bezbjednosti. Osnivanjem
NATO alijanse, svi saveznici (izuzev Francuske) faktiki su stavljeni
pod vojnu komandu Sjedinjenih Drava. NATO sistem je omoguio
Americi duboki prodor, ne samo u vojne strukture, ve i u civilne
bezbjednosno-obavjetajne zajednice svojih saveznika. Standardi koje
je nametala Amerika stvarali su obavezu kod saveznika da kupuju
ameriko oruje kao vid imperijalnog danka. Uspostavljanje kontrole
nad dravama u dva nivoa, fmansijskom i vojno-obavjetajnom, bilo
je ostvarenje davno zacrtanog plana od strane donosioca odluka, elite
fmansijkog kapitala koja je vladala Amerikom.
Ovaj monopol je, po rijeima Stivena Kinzera, bio dominantni
pokreta vojnih intervencija i prevrata iza kojih su stajale Sjedinjene
Drave.

Kroz dvadeseti i na samom poetku dvadeset i prvog veka,

Sjedinjene Drave su vie puta koristile svoju vojnu mo, kao i
svoje tajne slube, da bi oborile vlade koje su odbijale da tite amer
ike interese. Svaki put, Amerika je uvijala svoje intervencije u plat

59
 retorike nacionalne bezbednosti i oslabaanja. U veini sluajeva,
meutim, dejstvovale su najvie iz ekonomskih razloga, naroito
da bi uspostavile, potpomogle i odbranile pravo Amerikanaca da
obavljaju poslove irom sveta bez ikakvog meanja.108

Od vremena razgradnje Havajske monarhije 1893, preko Kube

i Filipina 1898. Sjedinjene Drave su pokazivale karakter imperije. U
periodu hladnog rata intervencionizam je postao ei, ogrnut u plat
borbe protiv komunizma i politike obuzdavanja Sovjetskog Saveza.
Izuzev dva isto imperijalistika rata koja su SAD vodile u Koreji i
Vijetnamu, a koji su imali par exelance i geopolitiki znaaj, obezbje-
ujui strateko prisustvo Amerike na Dalekom istoku, najvei broj
drugih intervencija i prevrata nijesu imali nikakav geostrateki znaaj
osim omoguavanja amerikim korporacijama i velikim bankama ne
smetane pljake tih drava. Ukoliko bi se neka legitimno izabrana vlast
usprotivila neokolonijalnom odnosu svojih drava u odnosu na ameri
ke korporacije koje su radile u njoj, te najavile ili sprovele nacional
izaciju, ili promijenile regulaciju u korist drave, pokretao se
mehanizam na relaciji visoki finansijski kapital - lobisti - dravni
sekretar - Bijela kua - izvrioci CIA ili Pentagon. Amerike multi
nacionalne korporacije i velike banke su koristile vojno-obavjetajne
potencijale SAD-a kako bi sauvali neokolonijalni odnos, prije svih u
Junoj Americi i na Bliskom Istoku. Prema miljenju Noama om-
skog, ameriki spoljnopolitiki angaman od zavretka II svjetskog
rata do danas, precizno moemo determinisati kao neoimperijalizam.
Primjer Irana je moda najeklatantniji. Uz svesrdno angao-
vanje CIA-e zbaen je demokratski premijer Muhamed Mosadek, koji
je nacionalizovao naftne izvore koje su, do tada, eksploatisale bri
tanske naftne kompanije. I pored injenice da je Mosadek elio do
govor sa Britancima (koji su ovi odbili), te ih kasnije i pobijedio pred

108 Stiven Kinzer, Svrgavanje, puevi revolucije i invazije, Beograd 2006, str. 9.

60
meunarodnom arbitraom, donesena je odluka o njegovom svrga
vanju na relaciji britanske i amerike naftne kompanije, dravni sekre
tar Don Foster Dals, njegov brat ef CIA Alen Dals i Bijela kua.
Nizom akcija, uz pomo velikih fondova kojima su korumpirani iranski
zvaninici, Mosadek je konano zbaen i doveden je ah Reza Pahlavi.
Vladavina korumpiranog aha pretvorila se u brutalnu diktaturu, ah su
zato vraena naftna polja pod ameriko-britansku kontrolu.109
Gvatemala i ile su dobri primjeri intervenisanja bezbjednosno-oba-
vjetajnog aparata Vaingona za raun krupnog kapitala. U Gvatemali
se branio interes kompanije Junajted fruit brutalnom vojnom kam
panjom podranom od strane SAD-a. U toj kampanji ubijeno je vie
od sto hiljada majanskih indijanaca. Drugi primjer je ile, gdje je za
raun ITT (Amerika telegrafska i telefonska korporacija) svrgnut
demokratski izabran predsjednik Aljende, a dovedena na vlast vojna
hunta na elu sa Pinoeom. Pinoe e poiniti velike zloine nad svo
jim graanima, ah e svo vrijeme svoje diktatorske vladavine imati
punu podrku Vaingtona.
Dobar primjer ftmkcionisanja na relaciji Vol Strit - Vaington,
predstavljaju poslovne i politike karijere brae Dals. Ova dva brata
su bila visoko pozicionirani advokati Vol Strita, koji su tokom II svjet
skog rata uli u politiku. Don Foster Dals je, kao najblii savjetnik
predsjednikog kandidata Ajzenhauera, poslije njegovog izbora za
predsjednika, imenovan za dravnog sekretara SAD-a (ministra
spoljnjih poslova). Takoe, Ajzenhauer je njegovog roenog brata
Alena Dalsa postavio za direktora CIA-e.
D aje kontrola vaingtonske politike elite od strane visokog
biznisa u kontinuitetu i do danas, govori predizboma kritika
budueg predsjednika Baraka Obame 2008. godine.

Nije sluajno to to je katastrofalna politika u proteklih osam

109 Vidjeti u: Stiven Kinzer, Svrgavanje, puevi revolucije i invazije, str. 116-120.

61
 godina bila propraena nezapamenim prisustvom lobista, bogataa
i ljudi sa dobrim vezama. Preko 2,8 milijardi dolara je potroeno u
2007. godini na lobiranje kod federalne vlade... U naoj
demokratiji cena pristupa i uticaja ne bi trebalo da bude vea od
vaeg glasa i volje na izborima. Vreme je za obnovu nae politike
u ovoj zemlji - kako bi osigurali da u Vaingtonu nadanja i brige
prosenih Amerikanaca govore glasnije od aputanja skupih lobista
po hodnicima."110

Naravno, po dolasku u Bijelu kuu, Obama nita sutinski

nee promijeniti. injenicu daje i on pod kontrolom vrha fmansijskog
kapitala dokazuje dolazak Timoti Gajtnera, prvog ovjeka Njujorkih
federalnih rezervi na elo ministarstva fmansija SAD-a. Koliko je ve
lika Obamina autonomija u samostalnom odluivanju, dakle politiara
koji je veoma glasno najavljivao korjenite promjene u vrenju pred
sjednike funkcije, precizno ukazuje Baevi:

Od kada je preuzeo predsjedniki ured, predsjednik Obama

je radio na vie frontova kako bi upodobio vodstvo Sjedinjenih
Drava. Ali to upodobljavanje je rijetko bilo vie od kozmetikog.
Kada bi se dolo do sutine, on bi zastao. Konsenzus o nacionalnoj
bezbjednosti koji su slijedili svi predsjednici od 1945. se nastavio.
Kada je ovo u pitanju, promjene nijesu dole u Ameriku."111

Poslije trijumfalizma

1. Unipolarnost kao problem

Kada je poeo napad na Irak, istaknuti istoriar i Kenedijev

savetnik Artur Slezinger napisao je da je predsednik usvojio poli-

110 Obama, Pramena u koju verujemo, Beograd, 2010, str. 169.

111 Andrew J.Bacevich, Washington Rules, str. 20.

62
 tiku preventivne samoodbranezastraujue slinu politici koju je
carski Japan primenio u sluaju Perl Harbora - dogaaj koji e,
prema reima jednog biveg predsednika, ostati u sramotnoj uspo
meni. Franklin D. Ruzvelt je bio u pravu, samo to danas mi
Amerikanci ostajemo u sramotnoj uspomeni. 112

Sjedinjene Drave su sedamdesetih godina prolog vijeka ule

u veliku krizu. Kejnzijanski model kapitalizma koji je do tada obezbje-
ivao stabilan rast i razvoj, te uvao socijalnu komponentu unutar si
stema, naprosto je bio potroen.113 Naomi Klajn e rei d aje pohlepa
elite bila razlog za ulazak u eksperiment Fridmanovog modela neolibe-
ralnog kapitalizma i apsolutne dominacije finansijskog sektora u
ekonomiji.114Uklanjanje svih pravila i propisa koji mogu ometati aku
mulaciju kapitala, prodaja svog dravnog vlasnitva kojima bi korpo
racije mogle upravljati, naravno, ostvarujui profit i radikalno rezanje
subvencionirane javne potronje,115 osnove su Fridmanovog ekonom
skog modela, koji e iz korijena promijeniti svijet.
No, moramo sliku sagledati i kroz iri kontekst i sve aspekte
krize u kojima su se nale Sjedinjene Drave sedamdesetih godina XX
vijeka. Poraz u Vijetnamskom ratuje oslabio meunarodni uticaj i ugled
Sjedinjenih Drava, a unutar drave je stvorio traumu koja e trajati do
dananjih dana. Uloga Kine je poela da prevazilazi regionalni znaaj i
ona se strpljivo i strateki mudro ukljuivala u meunarodni poredak
kao sve znaajniji igra. Lijevi pokreti u gotovo svim drava Zapadne
Evrope su bili na vrhuncu. Sovjetski Savez je djelovao stabilno i mono
ne zaostajui vojno za Amerikom. Sve ovo zajedno ostavljalo je utisak
poljuljane pozicije i ozbiljne krize uvara slobodnog svijeta.
U takvoj situaciji Sjedinjene Drave su povukle radikalne

112 Noam omski, Hegemonija ili opstanak, Novi Sad,2008, str. 19.
113 Vidjeti u: Frensis Fukujama, Graenje drave, Bograd, 2007, str. 14.
114 Vidjeti u: Naomi Klein, The Shock Doctrine, dokumentarni film
115 Vidjeti u: Naomi Klein, Doktrina oka, Zagreb, 2008, strana 63-64.

63
poteze. Otvorile su se prema Kini, ozbiljno umanjujui ovom spoljnop-
olitikom akcijom negativne efekte poraza u Vijetnamu. Amerika je sebi
vratila dominantnu ulogu geostratekog igraa na Dalekom istoku i pri
morala SSSR da otpone detant nuklearnog naoruanja. Kontra udar na
diplomatskom planu je pratila promjena kapitalistikog modela. esto
se uzimaju Ronald Regan i Margaret Taer, kao dravnici koji su izveli
ovu promjenu, iako je neoliberalni model pokrenut skoro deceniju
ranije. Ne bez osnova, jer su Regan i Taerka bili lideri koji su neoli-
beralnom modelu dali puni zamah. Dimi Karter je u svojoj kampanji
upozorio Amerikance 15. jula 1979. godine, u posljednjoj godini svog
mandata, u poznatom govoru 0 krizi povjerenja u Americi. Predsjednik
Karter je proroki ukazao na posljedice koje e imati potroako drutvo
u koje se Amerika pretvorila. Neoliberalni kapitalizam e, jo vie,
uvrstiti devijaciju u Americi o kojoj je govorio Karter, da u Americi
ovjeka vie ne odreuje to to on jeste, ve to to ima.116
Rezultati su doveli do brzog razvoja finansijskog sektora i
umreavanja meunarodne ekonomije nesocijalistikih drava ujedan
sistem. Poeo je proces koji danas zovemo globalizacija. On e kasnije
donijeti vie nego pogubne efekte, kako na ekonomiju SAD-a, tako i
na itav svijet. Kratkorono, efekti neoliberalnog modela su bili vie
nego dobri za Ameriku. Dolo je do naglog rasta ekonomije, dok je
na meunarodnom planu kroz niz mjera i akcija Sjedinjenih Drava,
dolo do posustajanja glavnog rivala - SSSR-a. Ovo posustajanje e
rezultirati i brzim kolapsom komunistike imperije.
Kolapsom SSSR-a Sjedinjene Drave su ostale jedini hege
mon na svjetskoj politikoj sceni. Mejnstrim autori u Americi tvrde
daje Vaington bio iznenaen brzinom i silinom uruavanja sovjetske
imperije. Po njima, to je glavni razlog greaka i nesnalaenja SAD-a
na spoljnopolitikom planu u prvim godinama poslije hladnog rata.
Promjene koje su nastale poslije ruenja Berlinskog zida do-

116 Dimi Karter, citat dijela govora, preuzeto od, Crisis o f Confidence speech arter,
http://www.youtube.com/watch?v=tXvGKJF2XQU

64
brom dijelu svijeta, a ne samo Amerikancima, ulile su veliki opti
mizam i nadu da e se izgraditi bolji i sigurniji svijet. Taj optimizam
i nada najvei su bili u Evropi. Kako meu izmuenim narodima
biveg sovjetskog bloka, tako i u Zapadnoj Evropi, koja je etrdesetak
godina ivjela u psihozi hladnog rata. Ubrzo su ushienje i nada preli
u osjeaj gorine. Mnogi su previdjeli injenicu d aje Amerika uvijek
bila imperija sa ciljem postepenog preuzimanja hegemonije u svjetskoj
politici. Strah ili teret od SSSR-a, kao i zagluujua propaganda od
strane Amerike, stvoriili su psiholoku blokadu u realnom sagleda
vanju karaktera Sjedinjenih Drava. U godinama koje slijede dobar
dio onih, koji su u Americi vidjeli spas, shvatie da su prevareni.
Bilo je to vrijeme u kojem je Amerika slavila pobjedu, Ame
riki vijek je iz perspektive amerike elite dobio svoj pravi smisao.
Po Kisinderu, Amerika e po trei put pokrenuti proces graenja
novog svjetskog poretka. Tanije, elita finansijskog kapitala e ui u
zavrnu fazu projekta zapoetog u predveerje I svjetskog rata, ali se,
sticajem raznih istorijskih okolnosti, ta faza produila do kraja XX
vijeka.
Opijen pobjedom, Fukujama trijumfalno najavljuje kraj isto-
rije i definitivnu pobjedu demokratije. Kraj istorije, po njemu, lei i
u injenici da liberalno-demokratske drave, po pravilu, ne bi trebale
da ratuju meusobno i da je svijet doao u svoju konanicu, kada se
to tie ideolokog i ekonomskog oblika ivota. Fukujama naglaava
da liberalne demokratije nemaju elje da meusobno dominiraju.

One dele principe univerzalne jednakosti i prava, pa prema

tome ne postoji razlog zbog kojeg bi osporavale jedne drugima le
gitimaciju. U takvim dravama megalotimija nalazi, umesto rata,
druge ventile, ili pak toliko atrofira da teko moe provocirati
modemu verziju krvave bitke. Objanjenje se onda ne sastoji toliko
u tome da liberalna demokratija ograniava ovekove prirodne
porive za agresijom i nasiljem, ve u tome d a je ona bitno preo-

65
 brazila same instikte i iskorenila motivaciju za imperijalizam.117

Ovo Fukujamino buncanje, usled opijenosti pobjedom nad

ideolokim protivnikom, kao i bahato poigravanje sa zdravim razu
mom, nije toliko vano, koliko je vana injenica da je on odlian
primjer u kakvom se stanju euforije nalazila amerika elita i njeni
mejnstrim ideoloki tumai. Nije samo Fukujama u ekstazi trijumfal-
izma. Ameriko vodstvo zaboravlja na obeanja data Mihailu Gor-
baovu, i kree u ofanzivu ubrzanog irenje NATO pakta na istok.
Kisinder je realista i pored pobjednikih truba, on je oprezan i
pokuava ukazati da se hegemonija moe ostvariti i bez otvorenog ma
hanja silom.

Meunarodni poredak u XXI veku obeleavae neto to na

prvi pogled deluje proti vureno: sjedne strane e doi do usitnja
vanja, a sa druge do sve vee globalizacije. Na nivou meudravnih
odnosa, novi poredak e vie nalikovati evropskom sistemu drava
iz XVIII i XIX veka, nego rigidnim strukturama iz vremena
hladnog rata. Sastojae se najmanje od est velikih sila - Sjedinje
nih Drava, Evrope, Kine, Japana i Rusije, i, moda, Indije - kao
i mnotva srednjih i manjih zemalja. Istovremeno, meunarodni
odnosi su prvi put zaista postali globalni. Komunikacije su
trenutne; svetska privreda funkcionie istovremeno na svim konti
nentima. itav niz problema koji su iskrsli, kao to su nekon-
trolisano irenje nuklearnog oruja, zatita ovekove okoline,
demografska eksplozija i ekonomska meuzavisnost, moe da se
reava jedino na svetskom nivou.118

Beinski je jo precizniji kada analizira pravce i naine

budueg djelovanja. U duhu klasine geopolitike kole, on pozicionira

117 Frensis Fukujama, Kraj istorije iposlednji ovek, Podgorica, 2002, str. 277.
118 Henri Kisinder, Diplomatija, Beograd, 2008, str. 10.

66
Evroaziju kao centralno polje svjetske politike, prikazujui je kao Ve
liku ahovsku tablu. U ahovskoj partiji koja pobjedniku omoguava
dominaciju u svjetskoj politici, Beinski potencijalne amerike tak
mace i partnere dijeli na geostrateke igrae i geopolitike stoere.
Geostrateki igrai su one drave koje imaju sposobnost da svoju mo
i uticaj sprovedu van svojih granica kako bi promijenili, u stepenu u
kojem pogaa amerike interese, postojee geopolitiko stanje.119
Po Beinskom, geostrateki igrai su Francuska, Njemaka,
Rusija, Kina i Indija. Veliku Britaniju, Japan i Indoneziju, i pored nji
hove nesumnjive vanosti, Beinski ne determinie kao geostrateke
igrae.
Pored geostretekih igraa Beinski definie i geopolitike
stoere, iji znaaj ne izvodi iz njihove moi, ve iz njihovog osje
tljivog poloaja. On smatra da ranjivo stanje geopolitikih stoera
moe uticati na ponaanje geostratekih igraa. Beinski ih odreuje
i po specifinom geografskom poloaju, ih pak po znaaju da
omoguavaju ih spreavaju pojedine igrae da dou do vitalnih
resursa, a mogu se odrediti i ukoliko djeluju kao odbrambeni tit za
vitalnu dravu ih itavi region. 120
Geopolitiki stoeri su Ukrajina, Azarbejdan, Juna Koreja,
Turska i Iran. Jasno je da vispreni Beinski postavlja granice kojima
e limitirati mo Rusije i Kine. Ah on ne krije svoju nervozu zbog
toga to Rusija ne eli priznati svoj poraz, kao to je to uinila Nje
maka poslije II svjetskog rata, i konano prihvati poziciju SAD-a kao
neospornog lidera. Naravno, Beinski i Kisinder odbijaju mogunost
da Amerika vodi imperijalnu politiku. Za njih je to amerika izuzetnost
u kojoj dominira etika i borba za slobodu i demokratiju.

Glavni zadatak Amerike u okviru treeg pokuaja u ovom

veku da stvori novi svetski poredak, bie uspostavljanje ravnotee

119 Zbignjev Beinski, Velika ahovska tabla, str. 42.

120 Isto.

67
 izmeu dvostrukog iskuenja to ga u sebi krije njen ekscepcionali-
zam: stalno prisutnog poriva da se povue u sebe i ideje da mora
da ispravi svaku nepravdu i da dovede u red svaki poremeaj.

Ova mesij anska uloga Amerike, u interpretacij i Beinskog

i Kisindera, prije svega je namijenjena unutranjem javnom mnjenju
i mejnstrim analitiarima. Ona bi trebala biti ideja vodilja u odbrani
imperijalnog karaktera spoljne politike Sjedinjenih Drava.
Uvoenje kategorije moralnosti kao argumenta u ureenju
meunarodnih odnosa od strane Amerike, prema Riardu Kuperu i
DozefuNaju je vana odrednica. Ovi autori smatraju, imajui u vidu
ameriku politiku kulturu, da e uvijek postojati zahtjev javnosti za
moralnou spoljne politike Amerike. Prema njima problem nije u
tome, da li moralnost izbjei kao argument, ve kako je zadrati kao
bitnu komponentu.121122 Pozivanje Vaingtona na moralnost u spoljnoj
politici, iako kontradiktorno sa potezima Amerike u praksi, veoma je
vano za kreiranje domaeg javnog mnjenja. Upotreba moralnosti na
ovaj nain je jedan od najvanijih elemenata spinovanj a javnosti kada
treba sakriti stvarni karakter amerike spoljne politike.
Dozef Naj smatra da nijesu samo ekonomska mo i vojna sila
ono to ini Ameriku superiornom u odnosu na takmace. On njenu ve
liku snagu pripisuje i tzv. mekoj moi (sofi power), amerikim vrijed
nostima i nainu ivota koji su drugi uzeli za uzor i ele ga oponaati.123
Farid Zakarija tvrdi da se u zemljama u razvoju, stare elite
kao i tradicionalni poredak na krilima demokratije i kapitalizma
uruavaju usled uspona irokih masa. Amerikanizacija je, prema Za-
kariji, poslije II svjetskog rata donosila novu kulturu koja je prije ili'

121 Henri Kisinder, Diplomatija, str. 738.

122 Vidjeti u: Richard N. , Joseph S. Nye, Jr., Global Dilemas, Ethics andforeign policy,
The Center o f International Affairs Harvard University and University Press o f America,
1985, str. 23
123 Vidjeti u: Joseph Nye, How soft is smart, web site, http://www.guemicamag.com/inter-
views/how_soft_is_sm art_l/

68
kasnije dosegla do svih. MekDonalds, farmerke i rok muziku, potisnuli
su stari nain ivota. Uticaj masovnog kapitalizma, prema njemu je
univerzalan, nameui ameriki konzumerizam svima. Zakarija za
kljuuje daje masovna kultura pobijedila..., je r u doba u kome vlada
demokratija, kvantitet pobjeuje kvalitet. Broj slualaca vaniji je od
toga ko slua.124
Zakarija kao propagator amerikanizacije nije toliko zavodljiv,
kao njegov kolega iz Velike Britanije, Timoti Garton E, koji je postao
uzor mnogim intelektualcima i politiarima u zemljama biveg soci
jalizma. Naravno, sa ove distance gledajui na ulogu Garton Ea, ona
je vie nego jasna - isto neokolonizatorska. On u svojoj kritici
Amerike smatra da se Americi mora dati jo jedna ansa, a upravo je
to i suta amerika potreba - jo vremena. Timoti Garton E trai da
se vjeruje u novu i bolju Ameriku.

Da sam ja kojim sluajem roen na Bliskom istoku, u Latin

skoj Americi ili jugoistonoj Aziji, moda bih manje verovao u to.
Kao istoriar ja znam da su, u globalnoj trci tokom Hladnog rata i
u svom zahtevu za naftnu i ekonomsku prednost, Sjedinjene
Drave podravale nedemokratske reime i tolerisale represiju. To
je bilo jo gore usled hipokrizije tolerisanja neslobode u ime slo
bodnog sveta. Ali, kao Englez koji je iz prve ruke video ta su
Sjedinjene Drave uradile za Evropu, ja jo uvek verujem u to.125

Amerikanizacija, ili nametanje amerikog modela masovne

kulture, koja agresivno traje od perioda poslije II svjetskog rata, dobila
je veliko ubrzanje kroz proces globalizacije. Preko sofisticirane pro
pagande nudi se neka vrsta amerikog sna (american dream) - idili
nog, ali sutinski - lanog modela ivota. Ameriki san)Q ostvaren u
postotku jedan u milion, ali se taj jedan, svijetu, permanentno nudi

124 Farid Zakarija, Post-Ameriki Svet, Smederevo, 2009, str. 77.

125 Timoti Garton E, Slobodan svet, Beograd, 2006, str. 232-233.

69
kao uzor. Naravno, efekti amerikanizacije, kako na drave Zapadne
Evrope, tako i na drave biveg socialistikog bloka, nailaze na sve
vei otpor poslije prvog talasa globalizacije. Snaga sofipower politike
sve ee ima kontra efekat i topi se kao svijea u odnosu na svoju
ulogu iz vremena hladnog rata.

Sjedinjene Drave danas su imperij - ali jedna osebujna vrsta

imperija. On je neizmjerno bogat. S njim se, u vojnom pogledu, ne
moe mjeriti ni jedna druga zemlja. Njegovi kulturni dosezi izne
naujue su veliki. Pa ipak, za razliku od drugih imperija, on esto
nastoji nametnuti svoju volju drugim zemljama. Njegovi neuspjesi
u izvozu amerikih institucija u druge zemlje kudikamo su brojniji
od njegovih uspjeha."126

Za Fergusona nema dileme da li Amerika treba voditi

otvorenu imperijalnu politiku. Naime, on Ameriku smatra imperijal
nom dravom od svog postanka, ali sa velikim problemom unutranje
propagande pri emu su sve generacije Amerikanaca od sticanja neza
visnosti, odrasle i vaspitavane u duhu antikolonijalizma i antiimperi-
jalizma.

,,U ne jednom smislu, ameriki imperij ima iste tenje i ambi

cije kakve je imao posljednji anglofoni hegemon. Premda svoj nas
tanak duguju pobuni protiv britanskog imperijalizma, Sjedinjene
Drave naslijedile su mnoge znaajke svoga tvorca. Naavi se, u
valjanoj whigovskoj terminologiji, imperijem slobode5, Repu
blika, tada jo u povojima upustila se u zaprepaujue brzu kolo
nizaciju sredinjeg pojasa sjevemoamerikog kontinenta. Nain na
koji su slobodni Amerikanci izvlastili domorodake narode bio je
u najmanju ruku okrutniji od naina na koji su se ponaali kao bri-

126 Niall Ferguson, Kolos - Uspon i p ad Amerikog imperija, str. 482.

70
 127
tanski podanici

Ferguson je jasan kada preferira imperijalni status Amerike,

naglaavajui probleme bezbjednosti koje bi donio multipolami karakter
meunarodnih odnosa. Naravno, Ferguson namjerno preutkuje inje
nicu, da osim bezbjednosti, ovaj koncept amerike unipolamosti donosi
i neokolonijalne odnose i plaanje imperijalnog danka. Mir i bezbje-
dnost, koje nudi amerika imperija, sa sobom donose i dugorone lance
ropstva, kao posljedicu neoliberalnog modela kapitalizma.
Politika trijumfalizma najavljena novim svjetskim poretkom,
ila je u nekoliko pravaca. Neoliberalni model kapitalizma, modeliran
preko MMF-a i Svjetske banke, doveo je do dunikog ropstva najvei
dio srednjih i malih drava u odnosu na najvee amerike banke i ko
rporacije. Nobelovac D ozef Stiglic je bio angaovan u poslovima
kreiranja svjetske ekonomske politike, prvo kao dio ekonomskog tima
predsjednika Bila Klintona, a od 1997. do 2000. i kao glavni ekono
mista i jedan od potpredsjednika Svjetske banke. Veoma je znaajno
svjedoenje tiglica kao insajdera.

Na nesreu, MMF i Svetska banka su pristupile ovim pitanji

ma iz uske ideoloke perspektive - privatizacija je morala da bude
obavljena brzo. Vreno je ocenjivanje zemalja koje su krenule u
tranziciju iz komunizma u trinu privredu: one zemlje koje su pri-
vatizovele bre, dobij ale su vie ocene. Kao rezultat toga, privati
zacija esto nije donosila obeane koristi. Problemi koji su
proistekli iz tih neuspeha izazvali su antipatiju i za samu ideju o
privatizaciji."127128

Vie je nego udno da nobelovac Stiglic ovakve aktivnosti

MMF-a i Svjetske banke karakterie kao ideoloke greke. Mnogo je

127 Isto, str. 482.

128 D ozef E. Stiglic, Protivrenosti globalizacije, str. 68.

71
precizniji Dejvid Harvi, koji Marksovu teoriju o primarnoj akumulaciji
kapitala iz perioda ranog kapitalizma, u sluaju neoliberalnog kapita
lizma i ekonomskih posljedica uzrokovanih tim modelom, prevodi u
termin akumulacija otimanjem.129
Preko Evropske unije su nametnuti politiki i ekonomski
modeli svim pretendentima na lanstvo, pri emu su brze tranzicije
dovele do nesagledivih potresa i raslojavanja u tim dravama. Lani
sjaj politikih vatrometa pri ulasku u EU, ubrzo je otrijeznio omamlje
ne graane tih drava. Nove drave lanice Evropske unije su dove
dene u poziciju korporacijskih posjeda. To je znailo da su glavnu
distribuciju politike i socijalne moi vrile strane banke u njima, kao
i najvee strane korporacije. Taj proces je obavljen, uglavnom, preko
amerikih nevladinih organizacija, koje su fmansirale i upravljale
stvaranjem lokalnih civilnih sektora i tzv. nezavisnih medija, pod plas
tom razvijanja demokratskih kapaciteta. Te amerike nevladine orga
nizacije su bile produena ruka vlade SAD-a, preciznije ministarstva
spoljnih poslova i obavjetajnih agencija, a za interese vrha anglo
amerikog fmansijskog kapitala. Na ovaj nain stvoreni lokalni civilni
sektori i mediji, postaju glavni uvari mantre u dravama u tranziciji,
pri izgradnji neoliberalnih ekonomija i stvaranju politike elite koja
e to bespogovomo sprovoditi. Takve politike elite nisu izgradile
graanima odgovorne i demokratske vlade, ve prije svega vlade koje
su postale servis visokom kapitalu.

,,MMF tvrdi d a je mnogo vanije da se brzo privatizuje, a da

se kasnije moe raditi na pitanjima konkurencije i regulacije. Ali,
ovde je opasnost da, kada su steena prava jednom institucionali-
zovana, njihovi nosioci imaju podsticaj i novac da odravaju svoju
monopolistiku poziciju, mrvei regulaciju i konkurenciju i usput
izobliavajui politiki proces.130

129 David Harvey, The New Imperialism, str. 153.

130 D ozef E. tiglic, Protivrenosti globalizacije, str. 70.

72
 Postavljanje uslova kandidatima za lanstvo u EU bilo je jako
traumatino za veinu drava. Nekima se povlaivalo, iako nisu imali
ni osnovnih uslova za lanstvo, dok su se drugima standardi postavljali
neopravdano visoko. Usta puna pria o standardizaciji domaih poli
tikih i ekonomskih sistema zemalja kandidata, uz retoriku o idealu
graenja vladavine prava u njima, bila je nita drugo do navlaenje nove
neokolonijalne koulje. Na alost, novopridoli lanovi EU, poslije
traume sovjetskog zagrljaja, nali su se zarobljeni briselskom birokrati-
jom i nosiocima visokog kapitala. Ubrzo su shvatili daje umjesto vla
davine prava pokretaki mehanizam neoliberalnog modela kapitalizma
na prvom mjestu korupcija, i to na svim nivoima.

Korupcija: to je, zapravo, sr problema. Ona nikada nije

sluajna. Korupcija je inherentna vrenju vlasti i, dakle, vrenju
Zla. Odakle god da dolaze, oni koji stiu u neuralgini centar
poslova, svuda po svetu, odmah bivaju preobraeni korupcijom, i
upravo tu zapeauju svoje istinsko sauestvovanje. Ali saues-
nitvo se ne zaustavlja tu, kao ni sutina Zla. Jer korupcija elita je,
pre svega, korupcija svih nas: korupcija je kolektivna psihodrama
i ako preziremo rukovodioce, poto su oni takvi kakve zasluu
jemo, to je uvek odraz prezira svakog od nas prema samom sebi
kao politikoj ivotinji. U korupciji nesumnjivo treba videti istin
sko pravilo igre, odjek fundamentalnog simbolikog pravila (ra
zliitog od politikog i drutvenog) koje je postalo, s one strane
svakog morala, praktino pravilo, imanentno i tajno,
funkcionisanja... Korupcija ideja nije nikakav izuzetak.44131

Ova Bodrijarova ocjena o korupciji ideja je vana odrednica

za veliki dio intelektualne elite, posebno u Americi, koja se stavila u
slubu propagandista njenog spoljnopolitikog angamana. Meu 13

131 an Bodrijar, Pakt o lucidnosti ili ineligenciji Zla, Beograd, 2009, str. 131.

73
njima je vidljiv nedostatak britke i nedvosmislene kritike kada se radi
o amerikim zloupotrebama, podvalama ili pak zloinima u njenom
meunarodnom angamanu, a kojih nije bilo malo. Oiti i nadasve ra
zoaravajui primjer je pisanje o amerikom ratu u Vijetnamu, jedne
od najznaajnijih intelektualaca XX vijeka, Hane Arent. Arentova,
kojoj se daje znaaj jednog Hobsa, Hegela, Mila ili Marksa, ne bez
osnova, dolaskom u Ameriku (bjeei pred Hitlerom), vremenom gubi
svoju kritiku otrinu, kada se radi o zloinima Amerike. U svom eseju
La u politici, Hana Arent veoma meko kritikuje imperijalistiki rat
Amerike u Vijetnamu, dajui oma amerikoj tampi za koju kae da
je nepotkupljiva.132Ako je Arentova sedamdesetih godina XX vijeka
pokleknula pod snagom amerike drave, moemo samo pretpostaviti
to se deavalo i deava, sa nizom mnogo manjih akademskih au
toriteta, a koji su vodili ili vode katedre najznaajnijih amerikih uni
verziteta. Upravo korupcija ideja, ili samocenzura najveih umova
dananjice, govori vie od bilo kojeg argumenta da ivimo u drutvima
totalitarne svijesti.
Maimo Fini smatra da je korupcija u neoliberalnom
demokratskom drutvu gotovo nunost, za razliku od diktatura ili au-
tokratija, gdje je to mogunost, dodue vrlo vjerovatna. U demokrati-
jama je gotovo nunost jer je uzrokovana upravo onim to je njena
sutina: kompeticija. Naime, u pitanju nije lojalna kompeticija izmeu
pojedinanih i jednakih graana, postavljenih na istu polaznu poziciju,
nego estoka borba izmeu organizovanih grupa za raspodelu vlasti,
kojima stoga trebaju strukture, ogromna fmansijska sredstva, ljudi,
sluge i, pre svega, novac.133
U svijetu bez blokovske podijeljenosti, Amerika je poela da
se ponaa kao slon u staklarskoj radnji, i bila joj je potrebna nova
spoljnopolitika pozicija. Humanitarne intervencije za vrijeme
Klintonove administracije bile su nedovoljne za ouvanje hegemonije.

132 Vidjeti u: Hana Arent, Istina i la u politici, Beograd, 1994, str. 106.
133 Maimo Fini, Podanici, Beograd, 2007, strana 88-89.

74
 Pojaano vojno prisustvo Amerike u svijetu je bilo u sutin
skoj kontradiktornosti sa Fukujaminim predvianjem kraja istorije.
Pobjeda u hladnom ratu i irenje NATO alijanse, kao garancija za ou
vanje amerike hegemonije, bili su dijametralno suprotni njenim
zvanino proklamovanim ciljevima spoljne politike. Emanuel Tod
smatra da se nekadanja amerika uloga uvara stabilnosti svjetskog
poretka, svela na njenu suprotnost. Sjedinjene Drave, izmjetene iz
glavnog polja politikog zbivanja Evroazije, poprimaju sve ee
ulogu faktora nestabilnosti, ije aktivnosti idu u pravcu kvarenja
odnosa izmeu bivih protivnika iz vremena hladnog rata, prije svih
Njemake i Rusije. Naravno, ta igra, ili kako je Beinski zove a
hovska partija, veoma je kompleksna. Amerika igra simultanku na
mnogo tabli sa vie ili manje uspjeha, uz upozorenje Emanuela Toda,
da treba uvijek paziti kada se igra ah sa Rusima, jer, kako kae Tod,
oni su u tome najbolji. Amerika opsjednutost angamanom na svim
meridijanima mogla bi biti rezultat i njenog straha da je sve vie
nepotrebna svjetskoj politici u ulozi koju je do sada imala.

Ova beskorisnost Amerike jedna je od dve osnovne strepnje

koje pritiskaju Vaington, i istovremeno jedan od kljueva za
razumevanje spoljne politike Sjedinjenih Drava. Formalizovan od
strane efova amerike diplomatije, ovaj novi strah najee
poprima, to je uobiajeno, oblik obrnute afirmacije: u februaru
1998. godine, Medlin Olbrajt, Klintonov dravni sekretar,
pokuavajui da opravda raketni napad na Irak, definie Sjedinjene
Drave kao neophodnu naciju (indispensible nation). Kao to je
uoio aa Gitri, ono to je suprotno od istine ve je veoma blizu
istine. Ako se zvanino tvrdi da su Sjedinjene Drave neophodne,
znai da se postavlja pitanje njihove korisnosti za svet. Kvazilap-
susima, dravnici tako putaju da u javnost procure stvari koje
zabrinjavaju strateke analitiare."134

134 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 14.

75
 Dord Kenan je poslije drugog svjetskog rata u internoj ana
lizi za Stejt dipartment vrlo jednostavno i precizno objasnio ciljeve
amerike spoljne politike. Steena pozicija Amerike, u kojoj ona sa
6% svjetske populacije ima kontrolu nad 50% svjetskih izvora energije
i sirovina, obavezuje njeno vodstvo, da svaku svoju akciju u
budunosti vodi u pravcu ouvanja ili irenja ovog uticaja.135
Mo Amerike koja se postepeno uruava, usled pobrojanih,
ekonomskih, ideolokih i geostratekih problema, pokrenula je na ak
ciju grupu neokonzervativaca okupljenih oko Projekta za novi ameri
ki vijek. Oni su 1997. godine zakljuili da se ciljevi amerikog
spoljnopolitikog angamana, koje je eksplicitno naveo Kenan, moraju
dominantno braniti uz pomo vojne sile. Ovu grupu su inili Donald
Ramsfeld, Pol Volfovic, Riard Armita, Riard Perle, uz jo nekoliko
neokonzervativaca, koji e kasnije initi uzak krug Buovog tima u
ministarstvu odbrane i spoljnih poslova. Dejvid Harvi podsjea d a je
ova grupa neokonzervativaca u izvjetaju iz 1999. godine istakla, kako
je potreban neki katastrofian dogaaj slian Perl Harburu, koji bi
omoguio meunarodnu i domau podrku za budue vojne akcije
Sjedinjenih Drava.136
Novi smisao i ulogu Sjedinjenim Dravama u meunarodnom
poretku nagovijestio je i Samjuel Hantington. On ide u potpuno novom
pravcu u odnosu na druge meinstrim analitiare, ukazujui da e se
poslije ideolokih sukoba izmeu drutvenih klasa, dakle bogatih i siro
manih, u budunosti sukob odvijati izmeu razliitih kulturnih entiteta.
Njegove analize su vjesnik nove amerike spoljnopolitike doktrine, ne
sluajno. U posthladnoratovskom periodu on daje Americi novi mesi
janski zadatak. Prema Hantingtonu, Sjedinjene Drave eka novi izazov
- odbrana Zapada i njegovih najznaajnijih vrijednosti, slobode i demo-
kratije, od onih kultura koje, po njegovom miljenju, ne prihvataju

135 Vidjeti u: F. WiIIiam Engdahl, ,,GeopoIitics-Geoeconomsic, website, http://www.eng-

dahl.oilgeopolitics.net/Geopolitics___Eurasia/Since_Kennan/since_kennan.html
136 David Harvey, The New Imperialism, str. 15.

76
demokratske vrijednosti, prije svih muslimanske civilizacije.137138
Kristofer Koker Hantingtonovu teoriju, svojim zapadnim
saveznicima predoava kao opomenu, da je u opasnosti ne samo
budua uloga SAD-a u svjetskoj politici, ve i uloga itave zapadne
civilizacije.

Hantingtonova teza je pokuaj da se formulie nova para

digma za meunarodne odnose. Ona Zapadu nudi i priliku da sebe
redefinie, i tako u sledeem veku opstane kao odriva politika
sila.44138

2. Dar sa neba - 9/11

U teroristikim napadima u Njujorku i Vaingtonu 11. sep

tembra 2001. godine poginulo je oko 3000 ljudi i ovaj dogaaj
promenio je i odredio put kojim je Bu iao kao predsednik. Nije
bilo preterivanja u onome to je zapisao u svoj dnevnik te noi:
Danas se desio Perl Harbur 21. veka.5Ovi napadi su u neku ruku
bili jo razomiji. Za razliku od Havaja 1941. koji tada nisu bili
drava, meta su sada bili najmoniji centri u domovini. Umesto
Japana, napade je izveo skriveni neprijatelj koji nema ni zemlju
niti vidljivu armiju.139

Pedesetak godina nam je trebalo da saznamo da Japan nije

napao Perl Harbur bez objave rata, kao i injenicu daje vrh amerike
drave rtvovao zastarjeli dio svoje pacifike flote, kako bi pridobio
javno mnjenje za ulazak u II svjetski rat. Isto toliko vremena je trebalo
da se rehabilituju admiral Hasbend Kimel (Husband Edward Kimmel)
i general Volter Sort (Walter Short), na koje je bila svaljena glavna

137 Vidjeti u: Samjuel Hantington, Sukob civilizacija , str. 28. i 29.

138 Kristofer Koker, Sumrak Zapada, Beograd, 2006, str. 189.
139 Bob Vudvord, Plan napada, Beograd 2004, str. 32.

77
krivica za propuste u Perl Harburu. Zato postoji objektivna potreba da
se posebno analizira teroristika akcija ovog skrivenog neprijatelja,
kako g aje nazvao Bob Vudvord. Vudvordova tvrdnja, da su dogaaji
od 9/11 promijenili Buovu politiku i odveli Ameriku u rat protiv tero
rizma, takoe zahtijeva poseban osvrt. Niz najavljenih i realizovanih
aktivnosti Buovog tima prije ulaska u Bijelu kuu ukazuje d a je rat
bio zadati cilj njegove administracije od poetka mandata.
Amerika je dobila punu meunarodnu podrku poslije 9/11.
Zbili su se redovi i na domaem planu. Amerika je disala kao jedno
tijelo. Podrka koju je dobio predsjednik Bu, bacila je u zaborav sve
kontroverze oko njegovog dolaska na vlast. Problematino brojanje
glasova na Floridi, zavreno je najveom kompromitacijom Vrhovnog
suda u njegovoj istoriji. Mit o striktno podijeljenoj vlasti u Americi,
ovim dogaajem, je ozbiljno naruen. Sudije Vrhovnog suda, koje
imenuje predsjednik SAD, uz odobrenje Senata, gotovo uvijek se bi
raju, ne samo po strunim kvalifikacijama, ve i po ideolokom opre
djeljenju. Prebrojavajui se upravo po partijskom i ideolokom
opredjeljenju, sudije Vrhovnog suda odluile su, veinom glasova, da
se ponovno brojanje prekine. Ogroman dio javnosti zahtijevao je da
se ponovno brojanje glasova nastavi. Udarima aviona u tornjeve Svje
tskog trgovinskog centra i Pentagona, skandal oko izbornih mahinacija
gurnut je u drugi plan i postao je daleki, ruan san za novog predsjed
nika.
Izgledalo je da su svi vjetrovi duvali u lea neokonzerva-
tivnom timu, koji je samo nekoliko godina ranije sanjario o novom
Perl Harburu.
0 neloginostima u zvaninom izvjetaju amerikih vlasti o
teroristikim napadima na Njujork i Vaington, prvi je javno progovo
rio francuski autor Tijeri Mejsan. Samo godinu dana poslije 9/11
Mejsan je izazvao politiku buru pozabavivi se zabranjenom temom.
Dogaaje od 9/11, on je ocijenio kao akciju ekstremnih desniara iz
redova vojno-industrijskog kompleksa SAD-a, kojima su trebali ovi

78
reirani teroristiki napadi kao casus belli za rat protiv Avganistana i
Iraka.140Amerika vlada je otro reagovala, optuujui Mejsana za oz
biljno ugroavanje amerikih nacionalnih interesa, kako su rekli, ire
njem opasnih lai.
NVO - udruenje arhitekata i inenjera za istinu o 9/11 (Ar-
chitects & Engineers for 9/11 Truth), koje istrauje kontroverze oko
ruenja Kula bliznakinja i Kule 7, otilo je korak dalje. Oni na isto
strukovnoj osnovi dokazuju da se Kule bliznakinje nijesu mogle sruiti
u slobodnom padu usled udara aviona i kasnijeg poara, ne ulazei u
ostale kontroverze vezane za ovaj dogaaj. Udruenje broji oko 1600
arhitekata i inenjera. Veliki autoritet i argumentacija ovog esnafskog
udruenja, bitno su poljuljali povjerenje amerikih graana u vladinu
zvaninu verziju o 9/11.141
Posebno mjesto u objanjavanju kontroverzi o teroristikim
napadima 9/11 pripada dokumentarnom filmu Nulto-istraivanje o 9/11
(Zero - An Investigation In to 9/11). Italijanski nobelovac Dario Fo i
ameriki pisac i esejista Gor Vi dal, uz puno svjedoka i naunika koji
se bave ovom temom, otkrivaju stvari i dogaaje koji se moraju navesti.
U ovom filmu dovodi se u pitanje zvanini izvjetaj Vaingtona o
uzroku kolapsa tornjeva. Nacionalni institut za standarde i tehnologiju
SAD-a koji je dobio zadatak da u ime vlade Sjedinjenih Drava proui
i doe do zakljuaka o uzrocima pada tornjeva Svjetskog trgovinskog
centra, tvrdi da su tornjevi pali usled kombinacije udara aviona i vatre
nastale u kasnijem poaru. Ovom oficijalnom obrazloenju uzroka pada
tornjeva, autori filma konfrontiraju zakljuke udruenja arhitekata i in
enjera Za istinu o 9/11, koji tvrde da je brzina kojom su se tornjevi
uruili bila brzina slobodnog pada, to znai da u donjim djelovima
nije bilo nikakvog otpora. Da su se tornjevi sruili samo zbog udara
aviona i kasnijeg poara, padali bi na drugaiji nain, a ne kao prilikom
kontrolisanog ruenja, u slobodnom padu.

140 Vidjeti u: Thierry Meyssan, 9/11: The BigLie, London, 2003, chapter 11, strana 139.
141 Vidjeti u: Architects & Engineers for 9/11 Truth, web site, http://www.ae911truth.org

79
 Polemike izmeu predstavnika vlade Sjedinjenih Drava i do
brog dijela strune javnosti, kvalifikovane da sudi o prirodi pada kula
Svjetskog trgovinskog centra, svode se na pitanje brzine njihovog
pada. No, da se ne zaboravi Kula WTC 7 pala je takoe u slobodnom
padu sedam sati kasnije, iako u nju nije udario ni avion niti bilo koji
drugi letei objekat. Traei razloge za pad Kule 7, pad o kome su bri
tanski mediji izvijestili par sati ranije nego se stvarno i desio, ovako
kreiranoj fantazmagorinoj stvarnosti od strane mejnstrim medija,
treba dati puni doprinos. Pratei mejnstrim argumentaciju i nivo obja
njavanja pada Kule 7, ne bez ironije, treba kandidovati jo jednu
teoriju, u svom tom moru nesuvislosti, daje Kula 7 pala sama od sebe
u znak iste solidarnosti sa svojim sestrinskim kulama Bliznakinjama.
Ipak, ne treba zaboraviti da su u Kuli 7 bile smjetene centrale svih
obavjetajnih agencija za sjeveroistoni dio Sjedinjenih Amerikih
Drava. Dio planova, akcija, arhiva, dokumentacije, amerike oba
vjetajne zajednice uvane u Kuli 7, nepovratno su izgubljene.
Autori dokumentarnog fima Zero - 9/11 postavljaju i forenz-
ika pitanja, koja ozbiljno dovode u sumnju slubenu teoriju o ruenju
tornjeva. Bez obzira to slubena Amerika dezauvie ove sumnje izni
jete od strane vie autora, ona sama jo nije dala valjan odgovor na
optube da su u esticama praine uruenih tornjeva naeni ostaci vo
jnog eksploziva termata. Termat je eksploziv koji se koristi prilikom
kontrolisanog ruenja zgrada izgraenih od eline konstrukcije.142
Dario Fo naglaava da su i pitanja oko napada na Pentagon
ostala bez odgovora. Oteenje na zgradi Pentagona je prenika od
samo pet metara, a raspon krila boinga 757 je 38 metara, dok je visina
zajedno sa repnim krilom 13,5 metara. Fo ukazuje i na injenicu da
nije ostao niti jedan dio od aviona, ve su ostaci naprosto isparili.
Dalje, Fo se pita, kako zanemariti injenicu daje zatajila protivvazdu-
na odbrana najuvanije graevine na svijetu. Gor Vidal, ne bez

142 Vidjeti u: Zero an investigation in to 9/11, dokumentarni film.

80
gorkog cinizma, u dilemi je da li je to bio avion ili projektil. Naj
monija drava na svijetu koja godinje troi 892 milijarde dolara na
svoju odbranu pokuava, po autorima filma, nametnuti priu da su svi
sistemi odbrane zatajili. Intrigantna je i injenica da borbeni avioni ni-
jesu uzletjeli kako bi presreli putnike avione-samoubice. Iste te go
dine, dakle 2001, do mjeseca septembra bilo je 67 vazdunih uzbuna,
pri emu su borbeni avioni svaki put uzletjeli u intervalu od 6 do 10
minuta. Samo se zatajilo tog kobnog jutra 11. septembra 2001. godine.
Robert Bouman, odlikovani pilot, veteran iz Vijetnama objanjava
koje su procedure za dizanje borbenih aviona. Uzbuna se podie uko
liko: avion skrene sa kursa; izgubi se radio komunikacija kontrole leta
sa avionom; izgubi se signal sa transpondera aviona. Ako se dogodi
bilo koji od ova tri sluaja uzbune, avion mora biti presretnut.
Jedanaestog septembra su se dogodila sva tri sluaja odjednom, a
avioni nisu bili presretnuti.143
U SAD-u su postojala dva protokola oko presretanja aviona.
Jedan brzi, koji je davao pilotima borbenih aviona odrijeene ruke da
se shodno situaciji nose sa problemom, a drugi spori protokol koji je
ukljuivao i odluivanje Pentagona. Oba protokola su vaila do 1. juna
2001, kada ministar odbrane SAD Donald Ramsfeld ukida brzi pro
tokol i na snazi ostaje samo onaj u kome Pentagon mora dati odobrenje
za dizanje borbenih aviona. Tog jutra odgovora nije bilo iz Pentagona.
Kasnije je utvreno da Ramsfeld nije bio dostupan sve do 10:30 ujutru.
Tada je ve sve bilo zavreno. Sjutradan, 12. septembra vraena je
stara procedura sa dva protokola. Za razliku od Perl Harbura kada je
dio vojnog vrha bio raalovan kao krivac za propuste u odbrani, poslije
9/11 niko nije kanjen od zvaninika Buove administracije.144

Andreas fon Bulou (Andreas von Bulow) je bio lan nje

make Parlamentarne komisije koja je nadgledala rad tri razliite

143 Isto.
144 Isto.

81
 grane njemakih tajnih slubi, u vrijeme njegovog poslanikog
mandata u njemakom parlamentu izmeu 1969. i 1996. godine.
Fon Bulou je amerikoj organizaciji Fri pres (Free Press) saoptio
da vjeruje da izraelska tajna sluba Mosad, kao i CIA, stoje iza
teroristikih napada od 9/11.145

Kontroverze o 9/11, bilo da se radi o zavjeri u vojno-obavje-

tajnom vrhu sa djelovima vlasti i donosiocima odluka, ili pak, o i
stom daru sa neba o kojemu su sanjarili Ramsfeld i njegovi momci,
jo dugo e intrigirati svijet, a prije svih ameriku javnost. Prema istra
ivanjima javnog mnjenja u Americi, poslije 12 godina, sve manje
ljudi vjeruje u zvanine izvjetaje Vaingtona o ovom dogaaju.

Dord W. Bu je sa svojim saradnicima, nekoliko dana kas

nije, dok je nadletao ruevine Pentagona koje su se jo puile rekao:
Dobro pogledajte ono to gledate, jer to je poetak I svetskog rata
21. veka. Neto kasnije, dok se pripremala vojna replika protiv Ta-
libana, on je obeao da e okupiti ceo svet u borbi protiv terorizma.
Neprijatelj je identifikovan. Krstaki rat - prema reima
Bua, moe da pone.146

Sjedinjene Drave su dobile podrku ne samo od svojih naj

bliih saveznika. Rusija je otvoreno stala uz bok Americi u najavljenoj
borbi protiv terorizma, traei saveznike za svoje akcije u eeniji.
eljena podrka je bila vie nego ostvarena. Stvorena je atmosfera ve
likog naboja, uzavrelih osjeaja patriotizma podgrijavanih od strane
medija. elja za osvetom izgovorena, prije svih, iz usta predsjednika
Bua, rijeima kako e uhvatiti Bin Ladena ivog ili mrtvog, uvela je
Vaington u folklor iz vremena Divljeg zapada. Samovolja erifa koji
su uvali zakon u to davno vrijeme, bila je sve vie i nova atmosfera

145 F. William Engdahl, Full Spectrum Dominance, Wiesbaden, 2009, str. 206.
146 Erik Loren, Rat Buovih, Beograd, 2003, str. 109.

82
kojom je, gotovo kao jedno tijelo, disao politiki establiment u
Vaingtonu. Neokonzervativni jastrebovi su postigli cilj. Stvorena je
pogodna klima da se kroz irenje straha u nastupajuem ratu protiv
terorizma i nevidljivog neprijatelja, graanima Amerike proda politika
neoimperijalizma. Imperijalnu politiku su, kako je nekoliko puta nave
deno, svi prethodni predsjednici u XX vijeku morali uvijati u razliite
spoljnopolitike forme. Taj problem ih prati od Vilsonovog idealizma,
koji je odmah doivio neuspjeh usljed jake struje izolacionista u
Americi, preko Ruzvelta koji je uz puno potekoa uveo Ameriku u II
svjetski rat, te hladnog rata i obuzdavanja komunizma, do Klintonove
ere i humanitarnih intervencija.
U ratu protiv nevidljivog neprijatelja podgrijavan je strah da
neprijatelj vreba u komiluku. U panici koja je stvorena, Buova ad
ministracija je mogla progurati bilo koji zakon. Preko noi je i donesen
zakon koji je sutinski ukidao dobar dio sloboda zagarantovanih Usta
vom SAD-a, sa nazivom Patriotski akt (Patriot Act). Preciznije,
Savezna vlada je dobila ingerencije do tada nezamislive u Americi.
Ovim zakonom, za kojeg Majki Mur tvrdi d aje izglasan u Kongresu,
iako ga veina kongresmena nije ni proitala, dravi su data ogromna
ovlatenja u prislukivanju i praenju graana Sjedinjenih Drava.
Zakon je omoguavao hapenje graana bez optunice, uz onemogu
avanje kontakata sa porodicom i advokatima, samo na osnovu indi
cija da bi neko mogao imati veze sa terorizmom. Pritvor je mogao
trajati neodreeno dugo, ili preciznije, dok predsjednik Amerike ne
odlui d aje prola opasnost od terorizma.147
an Bodrijar, obrazlae vie aspekata o uzrocima terorizma,
te smatra da ne treba odbaciti ni teoriju da sadanji svjetski poredak
hrani terorizam i obrnuto, da nema terorizma ovakav poredak se ne bi
ni mogao odrati.

147 Vidjeti u: Michael Moore, Fahrenheit 9/11, dokumentarni film

83
 Bez hipoteze o toj tajnoj koaliciji, sauesnikoj predispozi
ciji, nita neemo shvatiti o terorizmu i nemogunosti da se izae
na kraj sa njim.148

U konanici svoje opservacije Bodrijar donosi intrigantan za

kljuak.

Tu smo ve kod onog da ako terorizam ne bi postojao, sistem

bi ga izmislio... I zato ne napad od 11. septembra kao udar CIA-e?149

Patriotski akt, zakon potpuno stran liberalno-demokratskom

poretku, bio je uvod za donoenje nove Strategije nacionalne bezbje-
dnosti. Bu je novom spoljnopolitikom doktrinom najavio preventivne
ratove (preemptive war) u kojima e Amerika imati pravo da napadne
bilo koju suverenu dravu, ukoliko po miljenju Amerike, ona ima veze
sa terorizmom, ili preciznije, ako ugroava amerike nacionalne inte
rese. Preemptive war se mogao otpoeti bez odluke Kongresa. iroka
je lepeza koja determinie to sve ugroava nacionalne interese Sjedi
njenih Drava, poevi od oruja za masovno unitenje, razvoj a nukle
arne energrije, onemoguavanja pristupa izvorima energije i slino.150
Buovi jastrebovi su sebi omoguili pravni okvir za nastavak
graenja unipolamog svijeta, obezbjeujui domau podrku kroz
represivni aparat i nevienu medijsku propagandu, koja je bila na ivici
histerije.
Za okupaciju Avganistana Bu je imao podrku skoro svih
saveznika. No, uspjeh njegove spoljnopolitike doktrine preventivnog
rata, doivljava potpuni neuspjeh kada je pokrenuo invaziju na Irak. '
Manipulacijama obavjetajnog sektora i meinstrim medija, uspio je

148 an Bodrijar, Duh terorizma, Beograd, 2007, str. 43.

149 Isto, str. 42.
150 Vidjeti u: George W. Bush, President, The White House, web site, http://georgewbush-
whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002/

84
dobiti veinsku podrku javnog mnjenja u Americi za ovu akciju, ali
je, ipak, naiao na veliki otpor kod kue, najvie u visokim intelektu
alnim krugovima, kako meu liberalima, tako i meu konzervativnim
izolacionistima. Otpor na koji je Bu naiao u najveem dijelu meu
narodne zajednice, bio je takoe, do tada nezamisliv. Od veih drava
dobio je podrku samo od Velike Britanije i panije, tako da se stvorila
velika koalicija protiv rata i meunarodnog poretka stvorenog poslije
9/11. Fukujama u ovakvoj politici neokonzervativca vidi najbolje na
mjere, ali koje se sprovode na pogrean nain.

Neokonzervativci su, kao i veina Amerikanaca, od poetka

imali snano osjeanje potencijalne moralnosti amerike moi,
koja je koriena kroz istoriju republike u borbi protiv tiranije i
irenje demokratije irom svijeta. Ali vjera u mogunost povezi
vanja sile i morala, transformisana je u ogromno prenaglaavanje
uloge sile, posebno vojne sile, kao sredstva ostvarivanja amerikih
nacionalnih interesa."151

Za razliku od Fukujame, Emanuel Tod precizno definie sla

bosti Sjedinjenih Drava i nalazi praktine razloge ovakve politike.

Zbog ogranienosti ekonomskih, vojnih i ideolokih resursa,

Sjedinjenim Dravama ne preostaje drugi izbor nego da maltreti
raju male sile kako bi afirmisale svoju svetsku ulogu. Postoji
skrivena logika u naizgled pijanom teturanju amerike diplomatije.
Stvarna Amerika isuvie je slaba da bi se suoila sa bilo im, osim
svojim patuljcima. Time to provocira sve sporedne aktere, ona
barem uspeva da afirmie svoju svetsku ulogu... Nedostaci njenih
realnih resursa dovode do teatralne histerizacije sporednih kon
flikata."152

151 Frensis Fukujama, Amerika na prekretnici, str. 57.

152 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 112.

85
 Korienje sile u meunarodnim odnosima u mjeri koju su
pretpostavili neokonzervativci stvorilo je veliki otpor, te je Bu bio
svjesan da e se na kraju moi osloniti samo na Veliku Britaniju. Toni
Bler je bio vjeran saveznik, iako je bio na meti estokih kritika u svojoj
zemlji. Koalicija koju je Bu poslije 9/11 najavljivao za svoj krstaki
pohod u ratu protiv terorizma, sruila se u hiljadu komada. Izabravi
opasan put rata kao sredstva za ouvanje amerike hegemonije,
neokonzervativci su ubrzali opadanje amerike moi, kao i stvaranje
do tada nezamislivih koalicija u svijetu, uz velika poveanja vojnih
budeta svojih glavnih rivala. Svjestan opasnosti koju nosi ovakva
politika, Beinski upozorava na tetu koju moe izazvati nacionalna
histerija koju su vjeto proizvodili spin majstori u Buovoj admini
straciji. Prema njemu rat nije najbolje i jedino sredstvo za borbu sa
nevidljivim neprijateljem. Teroristi su slabi u odnosu na ameriku mo,
oni su malobrojni, ali su zato jako motivisani. Beinski smatra da e
se bez uklanjanja uzroka te motivacije svaki pokuaj unitenja terorista
zavriti neuspjehom. On naglaava da u ovom sukobu najvie moe
izgubiti sama Amerika, kao i razvijeni Zapad, prije svega na nainu
ivota i vlastitom blagostanju. Beinski je svjestan da mo i sila ni-
jesu dovoljni za pobjedu u ovom ratu.153
Poraz Buove spoljne politike je imao velike implikacije,
kako na spoljnom, tako i na unutranjem planu. Donosioci odluka su
morali upotrijebiti sve svoje potencijale kako bi se vratilo izgubljeno
povjerenje zapadnih saveznika u Ameriku. Ne manji posao se trebao
uraditi unutar Amerike, u obnavljanju nacionalnog konsenzusa o
njenoj daljoj ulozi u svjetskoj politici. Poetni korak je bio u smjenji
vanju neokonzervativaca sa vlasti i dovoenju u Bijelu kuu prvog
crnog predsjednika, Baraka Obame. Obama je Amerikance po mnogo
emu podsjeao na Kenedija, to je bio dodatni adut za stvaranje nove
politike klime. Preko Obamine harizme i izvanredne retorike, gradja-

153 Vidjeti u: Zbignjev Beinski, Ameriki izbor, str. 39. i 41.

86
nima Amerike i itavom svijetu se poslala poruka, da nova admini
stracija predstavlja radikalan raskid sa politikom neokonzervativaca.
Obama e na poetku svog predsjednikog mandata dobiti Nobelovu
nagrada za mir, samo na osnovu svojih politikih obeanja. Ova poli-
tizovana nagrada, nad kojom inae, Amerika ima uveliko kontrolu,
trebala je biti simbolini poetak za graenje novog povjerenja izmeu
Amerike i njenih zapadnih saveznika. Donosioci odluka u Sjedinjenim
Dravama su bili sve vie svjesni injenice na koju upozorava Endrju
Baevi, da je zapadna moralna tradicija, kroz vjekove odbacivala
koncept preventivnog rata.154 Obama je imao nimalo lak zadatak u u
vanju pozicije hegemona, ali na potpuno novi i saveznicima pri
hvatljiviji nain. Krenuo je putem izgradnje novog svijeta koji iz ugla
njegove administracije treba samo da lii na multipolami poredak, a
koji mu je sofisticirano trasirao jedan od njegovih specijalnih savjet
nika Zbignjev Beinski. Naravno, i nova politika znai uvanje isto
nih granica koje su neokonzervativci povukli do Kavkaza i Ukrajine.
Ostao je prioritet i u osvajanju novih izvora energije, ali sada drugai
jim sredstvima, uz davanje vee uloge saveznicima kako bi se izbjegle
optube za unilateralnost amerikih akcija. Korienje Francuske i
Italije za svrgavanje Gadafija u Libiji, kao i finansiranje pobunjenika
u Siriji pod plastom meunarodne humanitarne akcije, predstavlja
pokuaje Amerike da dokae diskontinuitet sa unilateralnom politikom
jastrebova iz vremena Buovog mandata. Meutim, oni su faktiki
nita drugo do novi oblik amerikog intervencionizma. Ipak, niko vie
od Amerike nije svjestan njenih slabosti. Ponovna najava da odustaju
od graenja protiv-raketnog tita, predstavlja defanzivan potez i even
tualno novo pozicioniranje, koje moe biti znaajno dalje od ruskih
zapadnih granica.
Obami i njegovim savjetnicima ostaje jo jedno vano pitanje:
da li e Amerika, u novom svijetu u kojem e ipak ponovo dominirati

154 Vidjeti u: Andrevv J. Bacevich, Limits ofpower, N ew York, 2009, str. 163.

87
 ravnotea snaga, uspjeti da proda novu-staru neoimperijalnu politiku
svojim graanima? Donosiocima odluka u Americi je, vie nego jasno,
da najvei dio njihovog meunarodnog angamana, bez obzira u kojoj
bio formi, ameriki narod ne podrava.155

155 Vidjeti u: Clyde Prestowitz, Rogue Nation, New , 2003, str. 171.
 kontrolie prolost, (...) kontrolie budunost; ko kon-
trolie sadanjost, kontrolie prolost."

Dord Orvel (George Orwell), 1984

89
 DIO DRUGI
PORIJEKLO ANGLO-AMERIKE DOMINACIJE

Henri Lus ( Lue), izdava magazina Tajm (Time), je

ameriku dominaciju u dvadestom vijeku nazvao Ameriki vijek156
(American Century). Ovaj termin koristi dobar dio autora kao odre
dnicu za politika kretanja u dvadestom vijeku. Anglo-amerika domi
nacija je ostvarena poslije pobjede nad Njemakom u II svjetskom
ratu. Njemaka je tada kao velesila izbaena iz politike igre za domi
naciju Evroazijom. Drugi potencijalno veliki igra sa poetka XX vi
jeka Rusija, ostala je zarobljena u komunistikoj imperiji - SSSR-u.
Uloga SSSR-a je bila jedna od odluujuih, kako za slamanje Nje
make, tako i za guranje u naruje Americi, itavog zapadnog svijeta.
Meinstrim autori tvrde da su I i svjetski rat, iz ijeg je ishoda proiza-
la anglo-amerika dominacija, rezultat agresivnih politika, izuzev
Amerike, svih velikih sila, a najvie Njemake. Njemake aspiracije
za novu preraspodjelu moi u svjetskoj politici kojom je dominirala
Britanija, po ovim autorima, dovele su do istorijskih previranja s kraja
XIX i u prvoj polovini XX vijeka. Bilo koja spoljnopolitika akcija
Britanije ili SAD-a koja je imala katastrofalne rezultate za istorijski

156Ameriki vijek (American ), jeste termin koji dobar dio meinstrim anglo-ameri-
kih autora koristi kao sinonim za XX vijek, pozivajui se na argument, daje Amerika do
minirala politikom, ekonomijom i kulturom tokom itavog XX vijeka. Nasuprot njima,
Dejvid Harvi smatra daje termin Ameriki vijek Henri Luse uveo u upotrebu, kako bi ga
anglo-ameriki autori koristiili u literaturi kao zamjenu za taniju i adekvatniju odrednicu -
amerika imperija.

91
tok prve polovine XX vijeka, od ovih istih autora se uvijek tretira kao
nekompetencija i nenamjerna greka njenih lidera. Otvaranjem arhiva
i sa vee istorijske distance osloboeni tereta pobjednika i poraenih,
dolazi se do dijametralno razliitih rezultata. Anglo-amerika domi
nacija je po svemu sudei rezultat dobro osmiljene akcije elite posr
nule britanske imperije, iji je cilj bio potpuno unitenje glavnog rivala
Njemake. Za ostvarenje tog cilja Britanija je platila visoku cijenu.
Izgubila je imperiju i morala traiti strateko partnerstvo sa Amerikom.
Na zgaritu britanske imperije, Amerika e nastaviti projekat izgradnje
novog svjetskog poretka i u konanici - svjetske vlade. Njen glavni
oslonac u tom poslu e biti elita Britanije, koja je na prelazu izmeu
XIX i XX vijeka ovaj posao i zapoela.
Analizom istorijskih zbivanja vijeka, politike ravnotee
snaga, uzroka za poetak I svjetskog rata, te na kraju meuratnih do
gaanja koja e svijet dovesti do jo veeg sukoba, politike dogaaje
tog vremena stavljamo u samjerljive odnose, koji pomau da se jasnije
razumije nastanak anglo-amerike dominacije.
Nagli rast i razvoj Njemake u drugoj polovini XIX vijeka,
stvorio je konkurenta britanskoj imperiji na koga se moralo raunati.
U isto vrijeme Rusija otpoinje proces modernizacije. Dvije velike
sile su postale ozbiljna prijetnja britanskoj dominaciji. Meunarodni
odnosi, zasnovani na ravnotei snaga, poinju da se mijenjaju u korist
kontinentalnih sila. Prelaz izmeu dva vijeka i samo predveerje I sv
jetskog rata jeste period u kome su voe britanske imperije krenule u
odluujuu akciju kojom su eljeli ouvati svjetsku dominaciju Velike
Britanije. Karol Kvigli smatra daje ideja ujedinjenog svijeta oko Bri
tanije kao nukleusa, bila daleki i planirani cilj meu donosiocima od
luka ovog kraljevstva.157
Pokuaj stvaranja novog svjetskog poretka kroz Drutvo na
roda, bio je prvi oficijelni korak u pokuaju stvaranja svjetske vlade.

157 Vidjeti u: Carroll Quigley, The Anglo-American Establihment, San Pedro, 1981, str. 126.

92
Strategija, taktika i metodi u sprovoenju plana mijenjani su u odnosu
na istorijske okolnosti. Kompleksnost meunarodnih odnosa puno
puta je zahtijevala promjene taktike i periodino zaustavljanje ovog
procesa, te nastavljanja u istom pravcu, ali ponekad sa potpuno razli
itim strategijama. Pokuaj ouvanja britanske imperije kroz graenje
svijeta na federalnim osnovama sa Britanijom u centru zavrio je
neuspjehom. Ipak, projekat stvaranja svjetske vlade je nastavljen, ali
sa Vaingtonom kao buduim nukleusom. Najvei dio elite u ovom
projektu ostao je isti. Ameriki imperijalni projekat je u sutini britan
ska pamet, prihvaena irom rairenih ruku od strane elite visokog fi-
nansijskog kapitala u Americi.

Spaavanje imperije - Sesil Rouds i Milnerova grupa

Posle potresa to su ih izazvali Francuska revolucija i

Napoleonovi ratovi, evropski dravnici su 1815. godine na Bekom
kongresu ponovo uspostavili ravnoteu snaga i ublaili bezobzirno
oslanjanje na silu, time to su pokuali da na osnovu zajednikih
pravnih i moralnih normi usklade ponaanje na meunarodnoj
sceni. Ali, krajem XIX veka, evropski sistem ravnotee snaga vra
tio se naelima politike sile, i to u okruenju koje je to tee moglo
da podnese. Nipodatavanje neprijatelja pretvorilo se u standard i
metod voenja diplomatije, to je izazvalo stalno odmeravanje
snaga, sve dok 1914. nije izbila kriza od koje niko nije us-
tuknuo.158

1. Britanija kao lider

Tokom 18. vijeka u Evropi se desila itava serija ratova za

odravanje ravnotee snaga. Veinom su to bili ratovi koalicija pred

158 Henri Kisinder, Diplomatija, str. 9.

93
voenih Engleskom i Francuskom. Gotovo je nevjerovatno, ali En
gleska je bila u ratu 56 godina u periodu od 1689. do 1815.

Zavrna runda sedam velikih anglo-francuskih ratova koji su

se vodili izmeu 1689. i 1815. godine trajala je dvanaest godina i
bila je najotrije iskuenje od svih njih.159

Ti ratovi su bili u isto vrijeme i veliko finansijsko breme za

zaraene strane, ali i podsticaj ekonomskog razvoja, i ne manje,
drutvenih, fmansijskih i administrativnih reformi.
Sve e kulminirati porazom Napolena na Vaterlou, i Bekim
kongresom koji e uspostaviti novu ravnoteu snaga. Na zapadu
Evrope pobjednik je bio oigledan, to je bila Velika Britanija. Na kon
tinentu nee biti jasnog pobjednika. Iako je Rusija dobila najvie,
njenu snagu e umnogome kontrolisati ostale evropske kontinentalne
sile. Meu evropskim liderima bilo je onih koji su vidjeli kuda vodi
potpuni poraz Napoleona. Tako je veliki ruski general Kutuzov upo
zorio 1812. da bi gonjenje Napoleona kroz Njemaku samo koristilo
Engleskoj. Teko je vjerovati da je i tako dalekovid ovjek kao Kutu
zov mogao zamisliti do koje mjere e Britanci biti dominantna sila
tokom narednih 50-60 godina.
Velikoj Britaniji e sve ii na ruku. Francuska, koja je bila nji
hov kolonijalni takmac tokom 18. vijeka, bila je drastino oslabljena
poslije Napoleonovog poraza. SAD su jo delako od vremena kada e
moi da ugroze Britaniju. panija nije ni priblino jaka da joj svojim
prekomorskim carstvom parira. Tome valja dodati superiorni finansi-
jski i bankarski sistem koji je Engleska posjedovala, kao i industrijsku
revoluciju koja e multiplicirati njenu premo u odnosu na druge sile.
Na moru e nadmo Engleske biti gotovo totalna. Nova ideologija
ekonomskog liberalizma sa svojim rodonaelnikom Adamom Smitom

159 Pol Kenedi, Uspon i p a d Velikih sila, str. 154.

94
je tu da da vie teoretsko obrazloenje onome stoje engleska potreba,
i to velemajstorski praktikuje u to vrijeme. Dok se razvijala ekonom
ska premo britanske imperije u odnosu na druge kolonijalne sile, u
samoj imperiji dolazi do velike socijalne raslojenosti stanovnitva
poslije uspostavljanja slobodne trgovine.

Godine 1820. britanski parlament je donio jednu carinsku

deklaraciju kaj a e dovesti do niza promjena, a jedna od posljedica
tih promjena bit e, skoro cijelo stoljee kasnije, izbijanje I svjet
skog rata i sve njegove posljedice... Tu je carinsku deklaraciju Par
lament ozakonio 1846. godine svojim opozivom zatite engleske
poljoprivrede, tj. uvenog Zakona o itu (Com Lows). Opoziv
toga zakona temeljio se na proraunima monih fmansijskih i trgo
vinskih interesa londonskog City-a da im prevlast u svijetu daje
odlunu prednost koju treba iskoristiti do krajnjih granica. Ako ve
vladaju svjetskom trgovinom, slobodna trgovina e samo osigu
rati jaanje te vlasti na tetu trgovina drugih, manje razvijenih ze-
malja.160

Uspon Engleske ne bi bio mogu bez ravnotee u kontinen

talnom dijelu Evrope. Vjekovna engleska doktrina polazi od impera
tiva da Engleska ne smije dozvoliti ni jednoj evropskoj dravi da
postane dovoljno mona da dominira kontinentom i, samim tim,
ugrozi Englesku. Tokom 18. vijeka sprovoenje te doktrine je puno
kotalo Britaniju. Konstantno je bila (pre)zaduena. Sposobnost da
podnosi taj fmansijski teret bolje od drugih (u prvom redu Francuske)
je vjerovatno bila odluujua u njenoj pobjedi u trci za vodeu evrop
sku silu. Ali, poslije 1815. godine Englesku je odranje sopstvenog
statusa kao vodee sile kotalo znatno manje. U periodu od 1815. do
1865. ona je troila manje od 3% BND na vojsku i mornaricu. Jedno

160 F. William Engdahl, Stoljee Rata, str. 15.

95
stavno, nije bilo potrebe za skupim ratovima na kontinentu. Izuzetak
je Krunski rat sredinom pedesetih godina. Mnogi u Engleskoj su i taj
rat (pogreno) smatrali nepotrebnim.161

2. Slabljenje Austije i Rusije

Klju za tako povoljno stanje na kontinentu je bila Austrija.

N a zapadu je ona drala pod kontrolom francuske, a na istoku ruske
ambicije. Pored toga, oteavala je proces ujedinjenja u Italiji i Nje
makoj. Nezavrenost tih procesa je samo davala Velikoj Britaniji
dalju prednost. Austrija je isto tako drala pod kontrolom nacionalne
i liberalne reforme irom Evrope. Ministar spoljnih poslova Austrije i
glavni kreator njene politike Klemens fon Metemih, bio je najei
branitelj starog sistema Evrope. Dodue, jednom kad su snage na
cionalnih buenja i liberalizma postale dominantne, relativni znaaj
Austrije je poeo ubrzano da pada.162
Rusija nikada nije uspjela da blagovremenim reformama i
mudrom diplomatijom iskoristi izvanrednu poetnu poziciju koju je
imala poslije Napoleonovih ratova. Njena vojska, iako brojem daleko
najvea, poela je tehniki da zaostaje. Nerazvijena ekonomija je bila
snaan uzrok ruskog zaostajanja za ostatkom kontinentalne Evrope,
koja je, pak, zaostajala za Engleskom. No, bez obzira na relativni za
ostatak za evropskim silama, Rusija je bila jaa nego ikad ranije u
odnosu na Tursku.
Revolucijom 1848. godine, Francuska, Pruska i pogotovo
Austrija, e iz temelja biti uzdrmane. Snage liberalizma i nacionalnog
osvjeenja su oznaile novo doba. Revolucija nije zahvatila Britaniju
koja je uglavnom bila ispred drugih, a na alost, ni Rusiju, iz upravo
suprotnog razloga - bila je iza drugih. U Francuskoj e Napoleon III
doi na vlast i u poetku e izgledati kao d aje Francuska na putu opo-

161 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p a d Velikih sila, str. 178-180.

162 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, str. 77.

96
ravka, na putu da zauzme staro mjesto najmonije kontinentalne sile.
Ruska vojska e pomoi Austriji da ugui pobunu u Maarskoj koja
je zaprijetila samom opstanku beke monarhije. No, tom intervencijom
Rusi su samo pokazali u kojoj mjeri zaostaju. Ipak, Austrija je u to
vrijeme imala monog saveznika. Njeno ouvanje je bilo od prvo
razrednog znaaja za britanske interese na kontinentu.
Kada je revolucija iz temelja uzdrmala Austriju, britanski pre
mijer Lord Palmerston je rekao:

Austrija se nalazi u sreditu Evrope i predstavlja bedem pro

tiv prodora s jedne, i invazije, s druge strane. Po mom miljenju,
politika nezavisnost i sloboda Evrope zavise od ouvanja celovi-
tosti Austrije kao evropske sile; stoga, sve to tei da neposredno
ili izdaleka oslabi i obogalji Austriju, tavie da ugrozi njen status
prvorazredne sile i da je svede na dravu drugorazrednog znaaja,
mora da se shvati kao veliki poremeaj za Evropu, koji svaki En
glez treba da osudi i pokua da sprei.163

Krimski rat koji e ubrzo uslijediti (1853-1856), a koji je u

osnovi voen za tursko nasljee, izbacie Rusiju iz igre. Poraz na sop-
stvenom tlu pokazao je da je Rusija osuena na propast ukoliko ne
sprovede modernizaciju. Novi car Aleksandar II napravie velike ko
rake u tom smjeru, ali Rusija ni priblino nee igrati ulogu u evropskoj
politici kakvu je igrala prethodnih 40 godina. Britanija, iako pobje
dnica Krimskog rata, pokazala je i svoju slabost. Njena sposobnost i
jo vie spremnost da vodi strateki uspjean kontinentalni rat u
Evropi, nije bila proporcionalna njenoj ekonomskoj snazi. Palmerston
nije bio u poziciji da ostvari ono to je elio - da nastavi rat do totalnog
razbijanja Rusije. Austrija, iako je bila na strani pobjednica, nije puno
dobila ratom. Njen glavni ideoloki saveznik Rusija, drastino je

163 Palmerstonovo obraanje Donjem domu, 21. jul 1849, citat dijela govora, preuzeto od,
H.Kisinder, Diplomatija, str. 77.

97
oslabljena. Njen strateki saveznik Britanija jo manje e se uplitati u
kontinentalnu politiku.
Krimski rat je naizgled donio znaajnu pobjedu Francuskoj.
Dio stare slave iz doba Napoleona vratio se nazad. Francuska e, pod
Napoleonom III, neko vrijeme izgledati kao najvanija kontentalna
sila Evrope. Napoleon III e se tako i ponaati. No, pravi dobitnik e
biti Pruska, kojoj su revolucija iz 1848. i Krimski rat otvorili strateki
prostor. Ona e briljantnim voenjem politike, u prvom redu Biz-
markovim, iskoristiti svoje prednosti. Na tetu svih drugih, naravno.164

3. Raanje njemakog carstva

Ubrzo poslije Krimskog rata dolazi do II rata za italijansko

ujedinjenje. Uz pomo Francuske, a oslabljene Austrije, Garibaldi e
uspjeti 1859. u onome to mu nije polo za rukom revolucionarne
1848. Bio je to siguran znak da se odnos snaga u Evropi mijenja.
Meutim, najvee promjene tek e doi. Pruska nije uspjela ratom
1848. da uzme Danskoj Slezvig i Holtajn. Skupa sa Austrijom uspjee
u tome 1864. Razlozi za uspjeh Pruske su brojni: 1) Pruska i ostale
njemake drave su ve uveliko bile u procesu industrijalizacije. Sa
pedesetak godina zakanjenja, ona e se jo uspjenije industrijalizo-
vati nego Engleska; 2) pruska vojska e proi proces modernizacije
koristei prednosti koje joj je davala industrijalizacija; 3) strategija i
voenje pruske vojske, bili su bolji nego u drugim vojskama. Superi
orni generaltab ostae karakteristika njemake vojske do kraja II svje
tskog rata; i 4) vjerovatno najvanije - diplomatska i dravnika
vjetina Ota fon Bizmarka. Procijenivi tano kada da udari i koliko
daleko moe ii, on je maksimalizovao uspjeh Pruske.
Uspjeh u ratu sa Danskom bie samo prvi od tri velika Biz-
markova uspjeha. Sedmonedjeljnim ratom sa Austrijom 1866. godine

164 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p ad Velikih sila, str. 198-201.

98
 Pruska postaje dominantna njemaka sila. Rat e de facto dovesti do
ujedinjenja Njemake pod pruskim vodstvom, sa, na drugoj strani,
Austrijom istisnutom iz tog procesa. Stvorie se takozvana manja Nje
maka. Vea Njemaka je bila ostvarljiva samo pod austrijskim
vodstvom. Istisnuvi Austriju, Bizmark je obezbijedio da proces inte
gracije njemakih drava bude ubrzan i efikasan. Italija, njemaki
saveznik u ovom ratu, dobie Veneciju, ime e Austrija biti istisnuta
i iz Italije i iz Njemake, a samim tim i osuena da nastavi sa irenjem
svog uticaja na Balkanu, to e je dovoditi u sukob sa Rusijom.
Takoe, Austrija e biti sve vie suoena sa maarskim pitanjem i ve
naredne godine e morati pristati na preureenje carstva i formiranje
Austro-Ugarske. eko i hrvatsko pitanje e samo postajati akutnije
kako XIX vijek bude odmicao. Pruski uspjeh ne bi bio mogu bez brze
vojne pobjede i brzog mira koji je uslijedio prije nego su se druge sile
stigle ukljuiti u sukob.
Najvei i najznaajni uspjeh Pruske tek treba da uslijedi. Po
bjeda u Francusko-Pruskom ratu 1870. uinie Njemaku (Prusku) na
jmonijom evropskom silom. Iako to danas zvui nevjerovatno, vei
dio Evrope je oekivao, vjerovatno i prieljkivao, pobjedu Francuske.
Time bi bila potkresana krila ambicioznoj i arogantnoj Pruskoj. Ali,
superiornost njene vojske je ponovo presudila. Samo etrdesetak dana
po poetku rata, Napoleon III je bio Bizmarkov zarobljenik. Pruska
e dobiti Alzas i Lorenu, proglasiti njemako carstvo i to ba u Versaju
da ponizi Francuze, nametnuti Francuskoj da plati ratnu tetu, po glavi
stanovnika jednaku onoj koju je Napoleon nametnuo Prusima poslije
pobjede 1806. Tako je Pruska u neto vie od dvadeset godina od na
jslabije meu velikim silama Evrope, koja de facto nije mogla
samostalno djelovati, postala najjaa sila.165

Evropa je, da ponovimo dosetku iz tog vremena, izgubila

165 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i pad Velikih sila, str. 211-222.

99
 gospodaricu a dobila gospodara. Pod zadivljujue spretnim Biz-
markovim rukovoenjem, Nemaka e dominirati sistemom ve
likih sila tokom dve decenije posle 1870. godine; diplomate su
pravili opaske da su sada svi putevi vodili u Berlin. Pa ipak, kao
stoje veina ljudi mogla videti, nisu samo pamet i nemilosrdnost
carskog kancelara bili ono stoje od Nemake napravilo najvaniju
silu na evropskom kontinentu. Tu su bili i nemaka industrija i
tehnologija, koji su jo bre napredovali kada je okonano na
cionalno ujedinjenje; tu su bili nemaka nauka i obrazovanje, kao
i lokalna uprava; a tu je bila i impresivna pruska armija. 166

4. Borba za prevlast

Paralelno su se desile kolosalne promjene u Americi i u

Japanu. Sjever e pobijediti jug i SAD e preivjeti kao jedinstvena
drava. Industrijski - iza Engleske, ali ispred Njemake, sa nevjerova-
tnim potencijalom, Sjedinjene Drave e tek postati moan igra na
svjetskoj politikoj sceni. U Japanu se u to vrijeme odigrala Meiji
restauracija koja e zavriti uvoenjem Japana na svjetsku scenu. Na
ravno, on nee nikada uspjeti da igra ulogu koju je igrala Amerika, ali
e postati sila o kojoj e druge sile morati da vode rauna. Svjetska
politika scena je i dalje bila, prije svega, evropska politika scena.
Upravo zavreni uspon Pruske je u potpunosti promijenio stanje
nastalo poslije napoleonovskih ratova. Pitanje je bilo, kuda e dalje
razvoj ii.167
Bizmark je bio genije, u prvom redu, zato to je znao dokle
moe ii. Svjestan da vrijeme radi za njega vjeto je izbjegavao sukobe
i odravao ravnoteu meu velikim silama. Brojne probleme, krize i
aspiracije drugih velikih sila, gotovo uvijek je uspijevao da iskoristi
za dalje poveanje relativne pruske snage. Uskoro je postalo jasno da

166 Pol Kenedi, Uspon i p ad Velikih sila, str. 217.

167 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i pad Velikih sila, str. 221.

100
 ratna odteta koju je nametnuo Francuskoj nije takva da izbaci nje
make zapadne susjede na due vrijeme. Francuzi su lake otplatili
odtetu nego to je Bizmark raunao. Od ideje da vodi novi rat sa Fran
cuskom je odustao, im su Britanci pokazali da nee dozvoliti dalju
promjenu odnosa snaga u njemaku korist. Ipak, najvei Bizmarkov
problem bio je odnos Austrije i Rusije. Istisnuvi je iz Italije i Nje
make, on je austrijske interese okrenuo ka Balkanu, gdje se Austrija
neminovno morala sukobiti sa Rusijom. Mogunost da se Austrija ras
padne pri emu bi Njemaka dobila njemake drave i jadransku
obalu, a Rusija prilino slobodne ruke na Balkanu, sigurno je odgo
varala i Njemakoj i Rusiji, ali su Francuzi i Englezi stavili jasno do
znanja da to ne bi tolerisali. Zato se Bizmark opredijelio da se postavi
kao zatitnik Austrije u njenom potencijalnom sukobu sa Rusijom. Na
isti nain na koji se postavljao prema Italiji, koju je titio od Francuske.
Time je, naravno, oteavao poziciju i Rusima i Francuzima, ali ujedno
se izlagao riziku eventualnog saveza izmeu Francuske i Rusije. Na
ravno, u poetku je takav savez izgledao nemoguim, jer su ideoloke
razlike izmeu Rusije kao branitelja starog poretka i Francuske kao
inspiratora i idejnog lidera liberalizma bile prevelike. Postojala je i
jasna razlika u Bizmarkovom odnosu prema Rusiji i Francuskoj. On
je sve pokuao kako se Rusija i Njemaka ne bi udaljile u potpunosti.
Bizmarkova diplomatska vjetina je bazirana na injenicama
da svi znaju daje Njemaka najjaa, na njegovom uvjerenju da vrije
me radi za Njemaku i konano, njegovoj politici odranja statusa quo.
Rezultat te vjetine bie savez tri carstva (Njemake, Austrije i
Pruske).168
Najvea opasnost za Njemaku prijetila je od Engleske, pa e
tako uskoro britanski premijer Bendamin Dizraeli nadmudriti Biz-
marka, de fakto prisilivi ga na Berlinski kongres. I pored reformi,
Rusija je relativno zaostajala za Njemakom. Usled velikog nje-

i68 vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, str. 95-101,135.

101
mackog rasta to zaostajanje se ubrzalo. Na drugoj strani, dijelom za
hvaljujui tim istim reformama, Rusija je sve vie prednjaila ispred
Turske i muslimanskih zemalja srednje Azije. Samim tim, ona je
mogla relativno lako da se iri na tu stranu. Stoje najvanije, to irenje
se nije sukobljavalo sa njemakim interesom. Dodue, objema
stranama je bilo jasno da mora doi do jasnog razgranienja sfera uti-
caja izmeu Austrije i Rusije na Balkanu. Interesantno je d aje u svim
takvim (tajnim) sporazumima Srbija ostajala u austrijskoj interesnoj
sferi. Do rusko-turskog rata doi e 1877-1878. godine. Taj rat Rusija
je, iako uz vee tekoe od oekivanih, uvjerljivo dobila. Shodno tome
je i potpisan Sanstefanski mir. No, Britancima nije bilo u interesu
jaanje Rusije na raun Turske i ona e pozvati Njemaku (Bizmarka)
da posreduje. Naravno, Bizmark je shvatao o emu se radi. Bilo koji
novi mirovni ugovor morao bi ii na tetu Rusije, to bi je moglo
udaljiti od Njemake. Bizmarkovo posredovanjenije nije donosilo
neposrednu dobit za Njemaku, a komplikovalo je odnose sa Rusijom.
Svjestan toga, Bizmark e cijelo vrijeme isticati da je on samo poteni
posrednik.169170

Dizraelijeva naklonost prema Austrougarskoj nije bila ideo

loke, ve iskljuivo strateke prirode. Nikada nije pominjao njenu
civilizatorsku misiju na Balkanu, o kojoj su beki dravnici rado
govorili. Premijer je samo primenjivao ono stoje nauio jo u doba
Krimskog rata - da su trupe Habzburke monarhije bile najpouzda
nije sredstvo Velike Britanije za odvaraanje Rusije od njenih bal
kanskih pohoda.44170

U prvoj polovini osamdesetih godina 19. vijeka doi e do

Konferencije o afrikim kolonijama. SAD, Rusija i Austrija, iako ue
snici, bie uglavnom posmatrai. Britanija, Francuska i Njemaka e

169 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, str. 125-131.

170 Milo Kovi, Dizraeli i Istono pitanje, Beograd, 2007, str. 390.

102
 podijeliti plijen. Britanci e dobiti najvie, a Njemaka najmanje. Sve
jedno, ta konferencija e jasno pokazati d a je strateka pozicija Bri
tanije strahovito oslabila i da konstantno nastavlja da slabi. Njeno
vrijeme, kao najjae svjetske sile, je zapravo ve bilo -p ro lo vrijeme.
To e se odraziti i na rezultat konferencije. Dobila je najvei dio.
Ranije je mogla imati gotovo sve izvan Evrope i Amerike. Vrlo nerado,
Britanija je morala prihvatiti da e morati davati ustupke drugima, kad
je u pitanju kolonijalna, trgovaka i finansijska dominacija svijeta.
Naravno, Britanija je jo uvijek bila izuzetno jaka i najbogatija drava,
pa je samim tim mogla usporavati svoje dalje strateko slabljenje i to
je najvanije odluujue uticati na razvoj strateke ravnotee meu
drugim silama.
Slabljenje Britanije bilo je posljedica neminovnih procesa.
Njena pozicija najjae sile, bila je rezultat spleta sretnih okolnosti koje
je njena vladajua elita vjeto iskoristila, svjesna da dominacija ne
moe trajati vjeno. Zapravo je iznenaenje, koliko je dugo trajala.
Najvei problem je leao u injenici, d a je Britanija gubila strateku
prednost na svim stranama. I niko toga nije bio vie svjestan od samih
Britanaca.
Meu evropskim politiarima 19. vijeka vailo je miljenje
da e odnosi meu Englezima i Amerikancima uvijek biti hladni i
nategnuti. Nijesu shvatali da su Amerikanci i Englezi de facto strateki
saveznici. Monroova doktrina bi tokom 19. vijeka bila mrtvo slovo na
papiru bez engleske flote. To je u prvom redu slabilo ostale evropske
sile, ali je i Sjedinjenim Dravama dalo stotinjak godina mirnog
razvoja potrebnog da se proire na sjevemo-amerikom kontinentu i
ekonomski razviju. Ameriki graanski rat 1861-1865. e sauvati
SAD i to je jednako vano, dati ubrzani podsticaj industrijalizaciji.
Jednom kad je taj proces zapoeo sve mu je ilo na ruku. Trideset go
dina kasnije, Amerika e biti najmonija industrijska zemlja na svijetu
i bie u prilici da sama sprovodi Monroovu doktrinu. Gotovo istovre
meno postae arbitar na drugim kontinentima. Da se radilo planski,

103
 svjedoi i bizarni podatak d a je SAD, mjereno u odnosu na ostale
zemlje, imala krajem 19. vijeka bitno jau ratnu, nego trgovaku
mornaricu. U svakom sluaju Londonu je postajalo jasno d aje na za
padnoj hemisferi stasao din kojega nee biti lako obuzdati.171
Drugo uvrijeeno miljenje meu evropskim politiarima 19.
vijeka, bilo je da su Engleska i Rusija osuene da imaju zategnute
odnose zbog sukobljavanja interesa u Aziji. Krimski rat i Rusko-Turski
rat su bili potvrda toga. Bilo je oigledno da Rusi potencijalno
ugroavaju Engleske interese u Indiji i Kini i da se opasno pribliavaju
Persijskom zalivu. Takvo miljenje nije bilo bez osnova.
Ali, Amerika i Rusija nisu bili jedini britanski problemi.
Sukobljavanje sa Francuskom oko kolonija, pogotovo na Mediteranu,
bilo je konstantno. U nekim drugim uslovima bi englesko, de facto,
zaposijedanje Egipta 1882. dovelo do rata sa Francuzima. esnaest
godina kasnije, sukob oko Fasode Francusku i Englesku je i doveo na
sami rub rata. Tome treba dodati Japan, iji su planovi ugroavali En
gleze na Dalekom istoku i to prije svega u Kini.
Konano, Njemaka je postajala sve vei problem. Uprkos
Bizmarkovim tvrdnjama da Njemaka nema namjeru da se dalje iri,
Britanci su se plaili njene snage. Britanski strah bio je potpuno oprav
dan. Nevjerovatni industrijski rast Njemaku je uinio drugom naj
jaom industrijskom silom, prvom iza Amerike. Britaniji je trebalo
80-100 godina da postane najjaa industrijska sila, a Njemakoj e tre
bati 30-50, d a je prestigne. Za Britaniju je bilo lako propovijedati i
praktikovati slobodnu trgovinu kad je bila daleko najrazvijenija, a
samim tim i najkompetitivnija. Dodue, ta e politika imati trajne ne
gativne posljedice po Englesku, uinivi je zavisnom od uvoza hrane.
Amerikanci su se zatitili od britanske robe visokim tarifama. To im
je dalo ansu da razviju sopstvenu industriju, a veliko i nezasieno
trite u SAD-u i kasnije Latinskoj Americi je pogodovalo tome.

171 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p a d Velikih sila, str. 207-211 i 276-280.

104
Njemci nisu imali slino domae trite. Samim tim, morali su se
opredjeljivati na izvoz i time biti konkurencija Britancima. Njemci su
bili produktivniji i kompetitivniji, zato je rezultat te trke mogao biti
samo jedan. Odatle potie prirodna elja Nj emaca da razviju jaku ratnu
mornaricu koja e tititi njihovu trgovinu. Jaka njemaka mornarica
opet znai da Englezi nisu vie jedini arbitri. Vrijeme lagodne izolacije
nepovratno je prolo za Britance.172
Palmerstonu se pripisuje esto ponavljana maksima da drava
nema stalne prijatelje, nego stalne interese. Ovu maksimu Njemci e
uskoro osjetiti u praksi, na sopstvenu tetu. Britanci su relativno rano
postali svjesni svojih problema i imali najvjetije politiare i
vjerovatno vukli najrazumnije poteze. Svejedno, nita nije moglo po
moi. Meutim, realan odnos snaga bio je nepovratno protiv njih. U
jednom periodu, suoeni sa ubrzanim pogoranjem sopstvene strateke
pozicije, razmiljali su o savezu sa Njemcima. Ta strategija bi
vjerovatno produila ivot njihovog kolonijalnog carstva, svijet bi
danas izgledao drugaije, ali na kraju neminovno bi zavrilo ispada
njem Britanije iz prve lige svjetskih sila.
Britanski strateki potezi koji e uslijediti bili su prije svega
logini, iako su donekle precjenjivali sopstvenu snagu. Sukob sa Sjedi
njenim Dravama, jasno, nije dolazio u obzir.
Amerika je bila jaa i na neutralnom terenu, a kamoli u za
padnoj hemisferi koja je jedina mogla biti poprite sukoba. Jedini rat
koji su Britanci izgubili u 18. vijeku bio je rat protiv Amerikanca. Iako
su Amerikanci bili pomognuti od Francuza, glavni razlog britanskog
poraza leao je u injenici da nije mogla voditi sama kopnene ratove
protiv ozbiljnih protivnika. Pogotovo ne, na razdaljini od par hiljada
kilometara. Od 18. vijeka Amerika je strahovito napredovala. Zato e
Britanci uiniti sve da pridobiju Amerikance kao strateke partnere za
predstojei sukob u Evropi. Prvi korak je bio popustiti Amerikancima

172 Isto, str. 245.

105
 u teritorijalnim sporovima koje su imali u zapadnoj hemisferi (Aljaska
i Venecuela). Ameriko-panski rat zbrisao je i posljednji uticaj
panaca izvan Evrope. Americi je donio punu dominaciju nad sre
dnjom Amerikom i Filipinima. Britanija nije ni najmanje protestovala
na ovaj uspjeh Amerike, iako e on bitno promijeniti odnos snaga u
ameriku korist, a na njenu tetu. Alternative nije bilo. Rat za po
morsku premo bi ionako zavrio pobjedom Amerikanaca. Novi odnos
snaga bie legalizovan nakon I svjetskog rata.
Londonskim sporazumom odnos snaga engleske, amerike i
japanske mornarice dogovoren je na 5:5:3. Njemci nikada nijesu us
pjeli dosei 60% (odnos 5:3) snage britanske mornarice. Sporazum je
u osnovi bio povoljan za Engleze. Amerikanci su ve bili u poziciji da
postanu najjaa pomorska sila svijeta. Jedino pitanje je bilo - da lije
to njihov prioritet? Istina je da je I svjetski rat ubrzao taj proces, ali
odluku da e podrati uspon Amerike kao velesile, Britanci su donijeli
tridesetak godina ranije.
Paralelno tee proces pomirenja Engleza sa Francuzima.
Diplomatska revolucija iz prve decenije 20. vijeka e dovesti do ali
janse izmeu dvije zemlje. Francuski san da dobiju Engleze kao
saveznike protiv Njemaca je sve vie postajao realnost. Jula 1903. go
dine jo dok su voeni pregovori oko Antante, rijei francuskog emisa
ra Britancima, da najozbiljniju prijetnju miru u Evropi predstavlja
Njemaka, da su dobri odnosi izmeu Francuske i Engleske jedini
nain da se preduprede nemaki planovi i da e Engleska, ukoliko
takav sporazum bude postignut, otkriti d a je Francuska sposobna da
izvri blagotvoran uticaj na Rusiju ime e ih osloboditi mnogih briga
u vezi sa tom zemljom44,173upeatljivo govore o strategiji koja se gradi.
To e imati i konsekvence na ponaanje Italije. Ona je postala
previe izloena flotama novonastalih saveznika, a samim tim, nije
bila u mogunosti da ispotuje svoje obaveze prema Trojnom savezu.

173 Markiz Lansdaun ser E. Monsonu, 2. ju l,1903, European Diplomartic History, citat
preuzet iz, Henri Kisinder, Diplomama, str. 156.

106
 Rusija se neminovno udaljavala od Njemake. To sigurno nije
bio Bizmarkov cilj, ali pitanje je da li bi i on uspio zaustaviti taj proces.
Njegovi, mnogo manje vjeti nasljednici, su ga ubrzali. Kao prvo, Biz-
markova pomo Italiji i Austriji koja e na kraju dovesti do Trojnog
saveza, bilo je davanje garancija dvijema najslabijim silama. No, sa
francuskog i ruskog stanovita, to nije izgledalo tako. I Francuska i
Rusija su se osjetile ugroenim. Francuska je bila prva na udaru nje
make snage. Rusija manje, iako je, gledajui na itav XIX vijek, ona
u tom periodu imala najmanju snagu. To je upravo period kad je ula u
Dvojnu alijansu sa Francuskom. Moda bi politiar Bizmarkovog ka
paciteta odmah shvatio gdje to vodi i preduzeo odgovarajue korake.
Njegovi nasljednici nijesu reagovali dok nije bilo prekasno, tj. kad je
postalo jasno da Britanci, ne samo da staju u blok protiv Njemake,
nego njime i diriguju. Stvaranjem Dvojne alijanse i pogoravanjem
odnosa sa Britanijom, Njemaka pozicija postajala je sve tea.174

5. Elita britanske imperije na prelazu iz X IX u X X vijek

Nadmetanje u vrhu britanske elite meu razliitim grupaci

jama moi, imalo je zajedniki cilj. Jaanje, uvanje imperije i ost
varivanje svjetske domanicije. Posveenost ideji za ostvarivanje
zajednikog cilja, britansku elitu je inila monolitnom strukturom.
Iako je imperijalistika politika Engleske, kao i sve imperijalistike
politike, imala pljakaki karakter, sa sobom je kolonijama donosila i
novu organizaciju vlasti, koja je svakako pomogla njihovom kasnijem
modemizovanju i napretku. Imperijalistike politike Spanije, Fran
cuske, Portugalije, Holandije i Britanije, imale su mnogo vie zajed
nikih karakteristika, nego razliitosti. Ali, britanski imperijalizam bio
je efikasniji i uspio je ostaviti dublji trag u dravama koje je koloni-
zovao. Davanjem velike autonomije kolonijama i razvijanjem lokalnih

174 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, str. 102-108.

107
vlasti u njima, koju su, naravno, inili Englezi, Britanija je uspjela os
tvariti veu produktivnost i organizovanost, za razliku od svojih tak
maca koji su kolonije vodili iz svojih matinih drava.
Upravljanje sa gotovo polovinom svijeta nije bilo jednostavan
posao. Donoenje stratekih odluka, od kojih e zavisiti budunost im
perije, nije dozvoljavalo improvizaciju. U takvim okolnostima Britanci
su napravili organizaciju i sistem, u kojima se mo koncentrisala i dis
tribuirala preko tajnih ili polutajnih drutava. U njima e participirati
sami vrh elite. Tu elitu e initi najvia aristokratija po porijeklu, kako
kraljevska porodica preko svojih opunomoenih lanova, tako i nji
hovo najblie plemstvo. Tu e biti i najbogatiji ljudi iz vrha finansij-
skog kapitala koji su preko monopolskih pozicija u bankarstvu ili
privredi, napravili svoja lina mala carstva vea i od pojedinih drava.
Trei dio elite su predstavljali najznaajniji intelektualci svog vre
mena, kao i vrh novinarske profesije.
Ovako irok opis elite vjerovatno bi bio adekvatan bilo kom
kraljevstvu tog doba, ali sistem organizacije koji je ostvaren u Britaniji
bio je jedinstven. Ova jedinstvenost je karakteristina kako po efika
snosti, tako i po ciljevima koje su sebi zadali donosioci odluka u Ve
likoj Britaniji.

Jednog zimskog posljepodneva u februaru 1891. tri ovjeka

su uestvovala u veoma znaajnom razgovoru u Londonu. Kao
rezultat tog razgovora e nastati posljedice od najveeg znaaja za
britansku imperiju, kao i za itav svijet u cjelini. Oni su uestvovali
u stvaranju tajnog drutva, koje e u iduih pedeset godina biti
jedna od najvanijih pokretakih snaga, kako u stvaranju, tako i u
sprovoenju odluka vezanih za politiku unutar britanske imperije,
kao i na njenu spoljnu politiku. Tri ovjeka koja su uestvovala u
ovom poslu, bili su ve dobro poznati u Engleskoj. Lider je bio
Sesil Rouds (Cecil Rhodes), fantastino bogati graditelj imperije i
najvanija osoba u Junoj Africi. Drugi je bio Vilijam Stid (William

108
 T. Stead), najpoznatiji i vjerovatno najsenzacionalniji novinar tog
vremena. Trei je bio Redinald Baliol Bret (Reginald Baliol
Brett), kasnije poznat kao Lord Eer (Lord Esher), prijatelj i povje
renik Kraljice Viktorije, a kasnije i najuticajniji savjetnik Kralja
Edvarda VII i Kralja Dorda V. 175

Karol Kvigli naglaava da se ovo tajno drutvo nazivalo ra

zliitim imenima, u zavisnosti od perioda djelovanja. Najea imena
koje srijeemo u literaturi su Milnerovo obdanite (Milners Kindreg-
garten), ili Grupa okruglog stola (Raund Table Group). No, Kvigli sug-
erie da je najpraktiniji i najtaniji naziv za ovo tajno drutvo,
Milnerova grupa (Milner Group). Edvard Grierson ovu Grupu naziva
Milnerova omladina (Milners Young Men), opisujui Milnera kao os
nivaa kole za budue imperijaliste.176
Organizaciona struktura drutva se sastojala od unutranjeg
kruga koji se zvao Drutvo izabranih (The Society of Elect), kao i od
spoljanjeg kruga poznatog kao Asocijacija pomagaa (The Associa-
tion of Helpers).
Milnerovo obdanite i Grupa okruglog stola su, po Kvigliju,
faktiki bili razliiti nazivi za Asocijaciju pomagaa (spoljanjeg kruga
ovog tajnog drutva). lanovi za unutranji krug, Drutvo izabranih,
su regrutovani iz redova Asocijacije pomagaa.
U prvim godinama rada, glavnu rije u Drutvu izabranih su
vodili Sesil Rouds, Vilijam Stid, Lord Eer i kasnije pridoli lan Al-
fred Milner.
Osnivanje ovog drutva Rouds je planirao sedamnaest godina.
On je imao lidersku ulogu od 1891. do 1902. godine, sa Stidom kao
najuticajnijim lanom. Od 1902. do 1925. lider drutva je Alfred Mil
ner, sa Filipom Kerom (Philip Kerr, kasnije Lord Lothian) i Lajonelom
Kertisom (Lionel Curtis) kao najvanijim lanovima. Od 1925. do

175 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 3.

176 Vidjeti u: Edward Grierson, The Death o f the Imperial Dream, NY, 1972, str. 153.

109
 1940. Ker je bio lider, dok je poslije njegove smrti tu ulogu 1940.
preuzeo Lord Brand.
Ovo tajno drutvo je imalo uticaj i kontrolu nad svim vanijim
univerzitetskim tajnim drutavima, prije svih nad onima sa Oksforda.
Milnerova grupa je izdavala i mjeseni asopis Okrugli sto (The
Round Table), a uz to, imala i kontrolu nad najznaajnijim britanskim
nedjeljnikom Tajmsom (The Times) vie od pedeset godina. Ideja o
Britanskom Komonveltu nacija je bila izvorno ideja Milnerove grupe,
ideja koju su promovisali izmeu 1908-1918. godine. Milnerova
grupa je imala dominantan uticaj na ratnu vladu Dejvida Loj da
Dorda u periodu od 1917. do 1919. godine. Vodila je glavnu rije
na Mirovnoj konferenciji 1919. godine, kao i u stvaranju Drutva nar
oda. Poslije I svjetskog rata Milnerova grupa je osnovala Kraljevski
institut za spoljne poslove 1919. godine i imala potpunu kontrolu nad
njim. Osim kolonijalne politike, ovaj Kraljevski institut je imao domi
nantnu ulogu na britansku spoljnu politiku, a posebno po pitanju
odnosa prema Njemakoj od 1920-1940. godine.177
U prvom broju mjesenika Okrugli sto (The Round Table)
glavni i prvi lanak je nazvan Anglo-njemako rivalstvo" (Anglo-
German Rivalry). Milnerova grupa je dominantno bila anti-njemaka
do I svjetskog rata. Ovo tajno drutvo dijametralno mijenja svoju poli
tiku poslije rata i u periodu od 1930. godine zauzima otvoreno pro-
njemaki stav, sve do poetka II svjetskog rata. Kvigli lucidno
zakljuuje da Milnerova grupa, iskreno, nikada nije bila ni pro, ni kon-
tra Njemake, ve je njihova politika sutinski bila pro - imperijalna.178
Kvigli napominje, da se Milnerova grupa nikada ne bi mogla
uzdii do tolike koliine politike moi da nije imala podrku Roberta
Sesila (Rober Arthur Talbot Gascoyne - Cecil), poznatijeg kao Lord
Selsberi (Lord Salisbury). Porodine veze i politiku mo proizalu iz
tih veza ovog britanskog politiara koji je bio premijer etrnaest go

177 Vidjeti u: CarroII Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 3-6.

178 Isto, str. 121.

110
dina (sa pauzama, u periodu 1885-1903), Kvigli naziva Sesilov blok.
Lord Selsberi je svoju mo crpio ne samo iz svoje funkcije premijera,
ve i statusa Fellow o f AliSouls (lanstva u najprestinijem dijelu oks-
fordskog Univerziteta od 1853), kao i funkcije Rektora Univerziteta
u Oksfordu (od 1869-1903). Nepotizam Lorda Selzberia ogledao se u
injenici da je imao dva brata i dvije sestre, kao i pet sinova i tri
kerke, koji su bili direktno ili preko branih drugova vezani za sami
vrh politikog ivota. Kvigli nas upuuje u njihove uloge, dovodei
ih u direktnu vezu sa Milnerovom grupom kao njene lanove ili lo
gistiare. Poslije smrti Lorda Selsberia njegovi potomci su nastavili
najblie odnose ili direktan rad u Milnerovoj grupi. Grupa nikada ne
bi mogla biti izgraena samo Milnerovim pregalatvom. On sam nije
imao toliku politiku mo i uticaj, iako je bio veoma sposoban ovjek
i veliki vizionar. Dakle, snaga Milnerove grupe koja je odredila bri
tansku politku prve polovine XX vijeka, sutinski je dolazila od
Sesilove porodice i porodica povezanih sa njom. Kvigli ih precizno
nabraja:

,,Lyttelton (Viskounts Cobham), Wyndham (Barons Lecon-

field), Grosvenor (Duces o f Westminster), Balfour, Wemyss,
Palmer (Earls o f Selbome and Viscounts Wolmer), Cavendish
(Dukes of Devonshire and Marquisses of Harington) and Gathome-
Hardy (Earls of Cranbrook) 179

Milnerova grupa je vodila precizno zacrtanu politiku koja je

trebala sauvati svjetsku dominaciju britanske imperije. Ona je do
minirala vladom i davala glavne smjernice britanskoj imperijalnoj
spoljnoj politici, od Sesila Roudsa, preko Milnera do Kera i Kertisa.
itav projekat je bio sublimacija svekolike britanske imperijalne
pameti u pravcu graenja novog svjetskog poretka i svjetske vlade sa

179 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 15-16.

111
Britanijom kao nukleusom. Njihove akcije e direktno dovesti do dva
svjetska rata. Cilj koji su sebi zacrtali, unitenje njemakog carstva
bio je u konanici ispunjen, ali uz veoma visoku cijenu, kako za itav
svijet, tako i za britansku imperiju.

6. Rat kao neminovnost

lan Asocijacije pomagaa, preciznije Grupe okruglog stola,

vodei geograf u britanskoj imperiji, uvaeni profesor, ser Haliford
Mekinder (H. J. Mackinder) je odrao predavanje u Kraljevskom ge
ografskom drutvu (Royal Geographical Society) 25. januara 1904.
godine. Predavanje je bilo na temu geopolitikih izazova britanske im
perije, sa naslovom Geografski centar istorije (The Geographical
pivot o f History). Njegov rad koji je kasnije u aprilu iste godine tam
pan u Geografskom urnalu, predstavljae osnovu za geostrateko
pozicioniranje britanske imperije u godinama pred I svjetski rat. Anti-
njemaka politika koja je voena u Britaniji u to vrijeme dobij a puni
smisao kada se osvrnemo na rad profesora Mekindera.
Mekinder ukazuje d a je ravnotea snaga produkt, na jednoj
strani geografskih uslova, ekonomskih i strategijskih zajedno, kao i
relativnog broja, sposobnosti, opremljenosti i organizaciji ljudi koji se
nadmeu.180

Kako smo razmotrili ire tokove istorije, zar uporno pojavlji

vanje geografskih odnosa nije evidentno. Zar nije glavni region
svetske politike to veliko podruje Evro-Azije koje je nedostupno
brodovima, i koje je u daljoj prolosti stojalo otvoreno za nomade
na konjima, i koje danas upravo postaje pokriveno mreom elje
znikih pruga? Tu su bili i jo uvijek jesu, uslovi za vojnu ekonom
sku mo od dalekosenog, ali i dalje ogranienog znaaja. Rusija

180 Vidjeti u: H. J. Meckinder, The Geographical Pivot o f History, The Geographical Jumal,
London, april 1904, str. 437.

112
 je zamijenila mongolsku imperiju. Njen pritisak na Finsku, Skan
dinaviju, Poljsku, Tursku, Persiju, Indiju, i na Kinu, zamjenjuje
centrifugalne sile nomada. Gledajui svijet u cjelini, ona zauzima
u njemu centralno strategijsko mjesto, isto ono koje Njemaka za
uzima u Evropi. Ona moe udariti na sve strane, ali i biti udarena
sa svih strana, osim sjevera. Potpuni razvoj i modernizacija njenog
eljeznikog potencijala je samo pitanje vremena. Nije vjerovatno
da e mogua socijalna revolucija sutinski promijeniti odnose u
vezi sa njenim velikim geopolitikim ogranienjima. Mudro pre-
poznavi fundamentalna ogranienja svoje moi, njeni vladari su
se rastali od Aljaske, jer je zakon za Rusiju da ne posjeduje nita
preko mora, koliko je za Britaniju neophodno da bude superiorna
na okeanima.181

Mekinder dalje upozorava, da ukoliko Njemaka postane

blizak saveznik Rusije, stvorie se sila koja e zagospodariti centra
lnim dijelom Evroazije. Snagom i resursima njihov savez e izgraditi
flotu koja moe ugroziti i Monroovu doktrinu, dajui Berlinu u
budunosti centralno mjesto u svjetskoj politici.182
Dakle, njemako-ruski savez bi stvorio evro-azijsku tvravu
koja bi ostrvske sile dugorono izbacila u borbi za svjetsku domi
naciju. Mekinderovo upozorenje, da ko vlada centralnim dijelom
Evroazije vlada i svjetskom politikom, meu donosiocima odluka u
britanskoj imperiji uzeto je sa najveom ozbiljnou.
Britanija je dola u poziciju da mora praviti veliki savez protiv
Njemake, kako bi se izbjeglo vre povezivanje njemakog i ruskog
carstva. Insistiranje Njemake da gradi eljeznicu na liniji Berlin-Bag-
dad, kada je nafta postala sirovina od koje sve zavisi, samo je uvrstio
britanske stratege u namjeri da se Njemaka mora sputati u predsto
jeem neminovnom sukobu.183

181 . J. Meckinder, The Geographical Pivot ofHistory, str. 434-436.

182 Vidjeti u: H. J. Meckinder, The Geographical Pivot of History, str. 436.
183 Vidjeti u: F. William Engdahl, Stoljee rata, str. 25.

113
 Stratezima u Londonu je bilo jasno da e golemi potencijal
Rusije, ako se modemizuje postati opasnost za kolonijalno carstvo.
Modernizacija Rusije je ugroavala dominaciju britanske imperije i
sa gledita koje je iznio profesor Mekinder u njegovom ve pomenu-
tom istraivanju. No, Rusija je bila budua opasnost. Njemaka je
bila neposredna opasnost. Dio tog konteksta postaje i Japan koji sredi
nom devedesetih godina 19. vijeka iznenadnim ratom, bez objave,
protiv Kine znaajno popravlja svoju poziciju na Dalekom istoku.
Time otvara vrata sopstvenoj ekspanziji u Manduriji i Koreji. Bri
tancima takav razvoj situacije sigurno nije bio po volji, ali najbolje
to su mogli postii je napraviti od Japana saveznika. Dolazi do
saveza sa Japanom 1902. Sporazum svrstava Koreju u japansku in
teresnu zonu. Sporazum ne kae nita o Rusiji, ali je teko vjerovati
da bi Japanci bez njega napali Rusiju 1905. ponovo bez objave rata.
U to vrijeme su dodue mnogi aplaudirali Japancima, gledajui
podozrivo prema Rusiji. Japanska pobjeda e biti relativno brza i pot
puna. Uz sve druge probleme, Rusi su imali i nerjeive logistike
tekoe. Interesantno je da su Francuzi bili saveznici Rusa, a Englezi
Japanaca. Svejedno, nijedni ni drugi nisu uli u rat kako bi pomogli
saveznike. Oigledno Rusi, kao ni Njemci, jo uvijek nisu shvatali
ko vue konce.
Ono to se deavalo te 1905. godine pomae da se shvati iri
kontekst dogaaja tog perioda. Poraena Rusija je pretrpjela masovne
nemire koji mnogi vole da zovu Revolucijom 1905. Dakle, njena
vojna mo je bila minimalna. Njena pozicija bi bila jo tea da se ni-
jesu umijeale Amerika i Engleska, i dogovorile mir izmeu Rusije i
Japana. Za te aktivnosti Teodor Ruzvelt e dobiti Nobelovu nagradu
za mir. S obzirom da su izgubili rat, mirovni uslovi su bili ekstremno
povoljni za Rusiju. Plan Britanaca je bio da oslabi Rusiju, te je takvu
uvue u vrsti savez protiv Njemake. Ne iznenauje injenica d aje
glavni fmansijer Japana u ovom kratkom ratu bio bankarski mogul
Jakob Sif (Jacob Schiff) ili, preciznije, visoki finansijski kapital Vol

114
Strita.184
Mnogi u Tokiju bili su jako nezadovoljni, ali zaduenost
zemlje izazvana ratom nije davala izbora. Englezi su jo uvijek vrsto
kontrolisali svjetske fmansije. Rusi su se morali osjeati zahvalni i
Englezima i Amerikancima. Dakle, idealno za zaboravljanje starih
trzavica i otopljavanje odnosa sa Engleskom, naravno - na tetu Nje
make.
Znajui d aje relativna snaga Rusa bila najnia 1894. godine,
a d a je relativna snaga Njemake bila najvea 1903. godine, nije li
1905. godina bila idelna prilika za Njemce da udare na Francuze? Isto-
riari daju razne odgovore na to pitanje, od teorije da se car Vilhem II
bojao socijalne revolucije, do pretpostavki da su njemaki politiari
bili nesvjesni svoje prednosti. Meutim, oni ne daju logino objanje
nje koje se namee - da Njemaka nije toliko htjela rat!
Naprotiv, Vilhem II zapoinje, dodue nevjeto, diplomatsku
ofanzivu. Nudi savez Rusima. Bie tu mjesta i za Francuze. Prekasno!
Britanci su karte ve nepovratno podijelili.
Slijedi Marokanska kriza. Vilhem e ispasti smijena figura,
ali mnogo vanije, njemaki uticaj u konanom rjeenju e biti mini
malan. Davno su prola Bizmarkova vremena i Berlinski kongres. U
svakom sluaju, bio je to znak da su se Englezi pobrinuli da vrijeme
radi protiv Njemaca. Njemci osjeaju omu oko vrata. Postaju ner
vozni i agresivni. Uskoro e Austrija aneksirati Bosnu. Potez koji se
ne moe nazvati defanzivnim i potez koji je amar Rusima. Da li bi
ikada Bizmark napravio neto takvo? Teko je vjerovati. Bizmarkova
kola je ipak zastupala stav da se Njemaka ne smije sukobiti sa
Rusima. Dogaaji e pokazati da je ta kola bila aktuelna i u dvadese
tom vijeku. Nije li upravo sporazum Hitler-Staljin potvrdio osnovno
naelo Bizmarkove kole? No, ne valja ii predaleko. Bizmark nije
htio postati neprijatelj Rusa, ali nije ni mnogo uinio da stekne njihovo

184 Vidjeti u: Dictionaiy o f American Biography, Jacob Schiff, New York, 1928-1936.,
str. 430-432.

115
pravo prijateljstvo. Ali, to je to prijateljstvo meu dravama? Zar
Palmerston ne ui da drava ima samo interese. ak ni Bizmarkov
genij nije mogao vidjeti gdje e to pravilo primijenjeno u praksi voditi.
Nije mogao vidjeti da e Engleska dobiti i Ameriku i Rusiju protiv
Njemake. Barem nije mogao to vidjeti 20 godina prije nego se to i
desilo. Njegovi nasljednici nijesu to vidjeli ni dok se deavalo.185186
Balkanski ratovi koji su uslijedili e zavriti jo jednim
ponienjem Rusa. Svejedno, oni nee popraviti austrijsku poziciju.
Balkanske drave su iskoristile slabost Turske istiskujui je potpuno
iz Evrope. Srbija, Bugarska, Grka i Crna Gora su sinhronizovano na
pale Tursku i ostvarile izuzetne rezultate.

Trojni savez se suprostavio napredovanju Srbije ka Jadran

skom moru i predloio stvaranje nove drave Albanije, kako bi se
Srbija drala dalje od mora. Kratka ratna kriza je zavrena kada je
Rusija ponovo odustala od srpskih teritorijalnih zahtjeva, te je Aus
trija bila u mogunosti da primora Srbiju i Crnu Goru da se povuku
iz Draa i Skadra.44186

Mir u Londonu 1913. godine primorao je Tursku da se

odrekne najveeg dijela evropskih teritorija. Nezadovoljna
nemogunou izlaska na Jadransko more, Srbija je traila kompen
zaciju teritorijom Makedonije. To je ilo na tetu Bugarske i ubrzo je
dolo do II Balkanskog rata u kome su Srbija, Grka, Rumunija i
Turska napale Bugarsku. Mirom u Bukuretu i Konstantinopolju av-
gust-septembar 1913. godine, Bugarska je izgubila najvei dio Make
donije koji je pripao Srbiji i Grkoj, dobar dio Dobruje koju je uzela
Rumunija i dio Trakije koji je pripao Turskoj. Ovakav ishod Bugarsku
je radikalno pribliio Trojnom savezu.187

185 Vidjeti u: Pol Kenedi, Uspon i p ad velikih sila, str. 283-291.

186 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 220.
187 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 220.

116
 Rezultati Balkanskih ratova su produbili krizu meu velikim
silama. Austrijanci su nezadovoljni i pored toga to su za mirovnim
stolom dobili vie nego to su oekivali. Meutim, austrijsko nezado
voljstvo je bilo mnogo manje vano u odnosu na injenjicu da su
Njemci bili uplaeni, i usled toga postali agresivni.
Izmeu ta dva ponienja koja je Rusija doivjela, februara
1912, Britanci alju najveeg njemakog prijatelja u Engleskoj, mi
nistra rata, Riarda Haldejna u Berlin. Englezi vole da pregovaraju sa
jakim kartama, a Njemci su ponosan narod. Taj zadnji engleski
pokuaj da se izbjegne rat nije mogao uroditi zadovoljavajuim
plodom. Tu vrstu anglo-amerike diplomatije kasnije e osjetiti mnogi.
Poslije rata Rusije i Japana dolazi do velike modernizacije u
Rusiji. Proputen je itav jedan vijek, ali moda jo nije bilo kasno.
Briljantni premijer Stolipin traio je samo 20 godina mira. Nije
mnogo, ali nee ih dobiti. I Berlin i London su svjesni ruskog poten
cijala. Berlin ga se, naravno, plai, i smatra d aje 1917. poslednja go
dina kada Njemaka moe pobijediti u optem ratu. Ne manje ga se
plai i London. Previe jaka Rusija i previe jaka Njemaka, uz njihov
eventualni strateki savez, kao i ve priznati primat Americi u zapa
dnoj hemisferi, doveli bi do kraja britanskog carstva.
Razvoj situacije e konano eksplodirati pucnjevima u Sara
jevu 1914. Oroz je povukao Gavrilo Princip. Nije pomoglo to su Srbi
upozorili Austrijance na mogui atentat. K oje povukao Principa? Gla
sine kau da je jednom boravio u Engleskoj.

Ubistvo habzburkog nadvojvode Franca Ferdinanda u Sara

jevu 1914. godine obino se u veini historijskih knjiga prikazuje
kao djelo usamljenog zaluenog fanatika. Meutim, pomno istrai
vanje pozadine Gavrila Principa otkriva njegova tajna putovanja u
London i Pariz u sedmicama prije toga ubistva, koje je pokrenulo
cijeli lanac dogaaja poznatih pod nazivom I svjetski rat. 1914. go
dine Balkan je bio pion u daleko veoj ahovskoj igri globalnih

117
 sredita moi.188

Za razliku od Engdala, Lion Degrel se, izmeu ostalih,

fokusira na ruskog vojnog ataea u Beogradu, pukovnika Viktora Ar-
tamanova, kao na nekog k o je ohrabrivao srpsku obavjetajnu slubu
kako nema razloga za zabrinutost, zato to e Rusija braniti Srbiju.189
Dok je ministar spoljnjih poslova Rusije elio rat sa N je
makom, pri emu je najvei dio njegove diplomatske mree radio u
tom pravcu, car Nikolaj je do posljednjeg trenutka elio pronai
mogunost da se dogovori sa svojim roakom Vilhemom II.
Ferguson e odgovornost svaliti na komplikovane i
nepotrebne diplomatske igre britanskog ministra spoljnjih poslova Ed-
varda Greja. Naravno, kvalifikujui to kao zbunjenost, greku, ali
nikako namjeru.190
Ferguson, Pol Kenedi, kao i Don Kigen i Kisinder, neupitni
autoriteti u istorijskoj nauci za period I svjetskog rata, su decidni.
Atentat u Sarajevu se mogao prevazii meu velikim silama. Naalost,
jedna strana je oajniki eljela ra t
Srbija e pomirljivo odgovoriti na ultimatum Austrije. Nee
pomoi. Rejmond Poenkare je bio u Rusiji da da garancije da Francu
ska nee jo jednom dozvoliti da se Rusija ponizi. Ko moe kriviti
Francuze za to? Ako je neko bio ugroen od Njemaca, bili su to oni, i
sada su konano imali omu oko njemakog vrata. Saveznici su
Rusima obeali i Dardanele. A Rusima je trebalo jo samo 10 godina
mira. Stolipin je to znao, ali na alost, biva ubijen 1911.1 Lenjin je to
znao pa je 1918. potpisao Brest-Litovski mir. Meutim, taj mir e biti
vee ponienje od svega to su im Austrijanci mogli uiniti 1914. go
dine.
Jedan dogaaj, tog burnog vremena, bio je jako znakovit.

188 p w illiam Engdahl, Stoljee rata, (predgovor bosanskom izdanju), str. 1.

189 Vidjeti u: Leon Degrelle, Hitler Born at Versailles, 1987, chapter II.
190 Vidjeti u: Niall Ferguson, The Pity ofWorld War I, N ew York, 1998, str. 158-168.

118
 U proljee 1914. sile Antante su bile spremne da zaskoe
Njemce. 29. maja 1914. Edvard Haus, specijalni savjetnik pred
sjednika Vilsona, Teksaanin koji je bio siva eminencija anglo
amerikih imperijalnih aspiracija, javlja iz Evrope: Kada god
Engleska da pristanak, Francuska i Rusija e krenuti na Njemaku
i Austriju.'11191

Telegram koji je Haus poslao u Vaington iz Evrope, mjesec

dana prije kobnih hitaca u Sarajevu, jedan je od niza dokaza da su Bri
tanci bili ti, koji sutinski upravljaju dogaajima. Kako se manipulie
ovim dijelom istorije, vidimo i iz pera britanskog istoriara Dona M.
Robertsa.

Teko je poverovati, ali mnogi Evropljani uli su u rat 1914.

bez aljenja. Neki su u ratu nalazili beg iz dosadne svakodnevnice
buroaskog sveta, priliku za heroizam i samortvovanje kojima bi
nadomestili stvarnost u kojoj su iveli. Drugi su u tome videli
sasvim odreene mogunosti. Nemaki ekonomisti i generali sma
trali su da e se uas neprijateljskog okruenja okonati jednom za
svagda; pripadnici britanske mornarice smatrali su to prilikom za
okonanje pretenzija Nemake da ostvari prevlast na moru; fran
cuska vojska u pobedi je videla jedinu moguu osvetu za Sedan.
Nemaki car i mnogi Nemci nadali su se ostvarenju nacionalnog
sna o pobedi nad Slovenima.. ,19192

I pored jasne elje da svojom analizom obesm isli prave

uzroke za poetak rata, Roberts namjerno podmee netrpeljivost
N jem ca prem a Slovenim a kao istorijsku konstantu (sa jasnim
zadatakom - stalno drati N jem ce i Ruse m eusobno zavae
nim).

191 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 20.

192 Don M. Roberts, Evropa 1880-1945., Beograd, 2002, str. 307.

119
 Vilhem II, koji je sve jasnije osjeao englesku omu oko vrata,
vidio je rat kao jedini spas. Rezultat rata bio je mnogo vie remi, nego
njemaki poraz. Trebae jo jedan svjetski rat da se stvari konano
raiste.

7. Propast ruskog carstva i ulazak Amerike u rat

Prvi Svjetski rat je bio tragian i nepotreban sukob. Nepotre

ban zbog toga to je slijed dogaaja koji su doveli do izbijanja rata,
mogao biti prekinut u bilo kom trenutku trajanja petonedjeljne
krize, koja je na kraju dovela do oruanog sukoba... Tragian zbog
deset milona rtava, unitenja zajednike evropske kulture... Drugi
Svjetski rat, pet puta vie destruktivan u ljudskim rtvama, nera-
unljivo skuplji u materjalnom pogledu, je bio direktan proizvod I
svetskog rata.193

Poslije poetnih uspjeha Njemake na Zapadnom i Istonom

frontu, I svjetski rat se pretvorio u pozicionu klanicu na ova dva fronta.
Ratna srea se mijenjala, ali ono to je potrebno posebno sagledati, a
to e ostaviti trajne posljedice na buduu geopolitiku kartu Evrope,
bilo je svrgavanje cara u Rusiji i boljevika revolucija, kao i ulazak
Sjedinjenih Drava u rat.
Rusija je bila gotovo unitena ratom. Njen spoljni dug prema
Britaniji je iznosio skoro treinu godinjeg dravnog prihoda. Nezado
voljstvo u vojsci i meu stanovnitvom su bili kapisla koja je mogla
eksplodirati svakog trena.
Car je u takvoj, skoro bezizlaznoj situaciji pokuao dobiti se-
paratni mir sa Vilhemom . Dogaaji koji su uslijedili jo uvijek se
tumae uz puno istorijskih kontroverzi, iako je od tog vremena proao
skoro itav vijek. Paljivo pratei deavanja, posebno je interesantna

193 John Keegan, The First World War, N ew York, 1998, str. 3.

120
velika aktivnost britanskog ambasadora u Moskvi, Lorda Dorda
Bjukenena. Njemu je sredinom januara 1917. godine reeno, da se
priprema mirovna konferencija izmeu Rusije i Njemake. Britanska
odlunost da ovo ne dozvoli bila je presudna.
itav trud i gubici u I svjetskom ratu, kao i budunost same
britanske imperije su se u tim trenutcima nali pred provalijom. Izlazak
Rusije iz rata dao bi ansu Njemakoj da prebaci sve svoje raspoloive
snage na Zapadni ffont, to je vrlo vjerovatno moglo odluiti ishod
rata. Osim ovog problema, lebdjelo je u zraku i Mekinderovo upo
zorenje kao zla kob, o eventualnom saveznitvu Rusije i Njemake i
njihovoj buduoj dominaciji svjetskom politikom.
Gvido iakomo Preparata smatra da se iza dogaaja koji su
trajkovima paralizovali Moskvu u februaru 1917. godine, a koji su
imali ishodite u Februarskoj revoluciji, krio lino britanski ambasador
Bjukenen. Britanski premijer, Lojd Dord, e rei d a je sa svrgava
njem Ruskog cara, jedan od ciljeva postignut. Rusija i Njemaka su
jo jedanput uspjeno razdvojene.194

Februarska revolucija 1917. nikada nije bila djelo Njemaca,

a jo manje djelo Boljevika. Kada se dogodila erupcija, Lenjin je
bio zatoen kao lav u kavezu u Cirihu, dok je Trocki - jo jedan
od protagonic+r>. budueg Novembarskog pruzimanja vlasti - agi-
tovao po Menhetnu.195

Preparata ukazuje i na ulogu Aleksandra Helfanda, poznatog

pod pseudonimom Parvus. On je bio na elu obavjetajne mree koja
je trebala sprijeiti pribliavanje Rusije i Njemake. Parvus, koji e
sebe predstavljati kao revolucionara, uspio je doi u kontakt sa naj
viim predstavnicima ministarstva spoljnih poslova Njemake.
Ponudio je svoje usluge za posao destabilizacije carske Rusije u toku

194 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 29.

195 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 33.

121
 rata, preko revolucionarnog pokreta. Posao je obavljao iz Kopen
hagena i tokholma, gdje je bio na vezi sa njemakim ambasadorom
u Danskoj. Njemci su u dvije godine platili preko devet tona zlata za
subverzivne djelatnosti protiv cara Nikolaja II, koje su ile preko
Parvusa, ne znajui da ovaj radi i za Engleze.
Februarska revolucija, ili preciznije liberalni pu, nije dala
oekivane rezultate. Liberali nisu uspjeli dovesti na carski presto brata
zbaenog cara, Velikog Vojvodu Mihaila. U isto vrijeme, u aprilu
1917. godine Parvus uspijeva omoguiti Lenjinu prolaz kroz Nje
maku u armiranom vozu i povratak u Rusiju. Menjevika Plehanova,
koji je podravao novu liberalnu vladu, u Rusiju su dopratili britanski
razarai.196Trei revolucionar, Lav Trocki, sa amerikim pasoem, koji
je lino odobrio Vudrou Vilson, krenuo je iz Njujorka u Moskvu. Poto
je bio zaustavljen od strane kanadskih vlasti u Halifaksu, intervenci
jom Londona, koji se u poetku protivio ovom putovanju u Rusiju,
biva puten i nastavlja svoj put i povratak kui.197
Liberalni puisti na elu sa novim premijerom Kerenskim ni-
jesu uspjeli da uvrste vlast. Pokuaj boljevika da izvre pu u julu
zavrio je neuspjehom. Lenjin je izbjegao u Finsku, a Trocki je bio
uhapen. Previranja i permanentna nestabilnost, na vlast dovodi bolje
vike, poslije oktobra 1917. godine. Nova vlast e tajno biti podrana
i od Britanije i od .Sjedinjenih Drava. U to vrijeme Bjukenen javlja
Londonu da ukoliko liberalna vlada Kerenskog ne uspije uguiti
boljevike, bilo mirnim putem, bilo silom, Londonu ostaje da podri
samo jednu alternativu, a to su boljevici.198
Za Britaniju, sve je bolje nego povratak cara Nikolaja II. Kas
nija znakovita uloga saveznika u prodaji Bijelih (snaga lojalnih caru
Nikolaju II), njihovih komandanata Kolaka i Judenia u petogodi

196 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 29-33.

197 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street and the Bolshevik Revolution, HTML version -
ated in the USA, 2001, str. 12-17.
198 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 36.

122
njem graanskom ratu koji je uslijedio, samo nam potvruje ulogu
Britanije u svrgavanju cara. Na drugoj strani, meu ljeviarima, Karl
Kaucki, ortodoksni marksista, kritikuje boljevike kao nekoga ko e
lijevu ideju povesti u potpuno pogrenom pravcu i nanijeti joj nesagle-
divu tetu.199
Lenjin e potpisati mir u Brest-Litovsku u martu 1918. go
dine, ali uz poruku, da mir meu klasama nikada nee biti postignut.
Ova e opcija sa boljevicima, iako u tom trenutku ne najpoeljnija
za London, Britancima kasnije otvoriti velike mogunosti za konaan
obraun sa Njemakom.
Sjedinjene Drave e ui u I svjetski rat i pored jakog poli
tikog bloka izolacionista. U aprilu 1917. godine Amerika e ulaskom
u rat znaajno popraviti poziciju Britanije i Francuske, koje su bile na
ivici poraza. Vrh finansijskog kapitala e uvui Sjedinjene Drave u
prvi veliki svjetski sukob, dajui joj novu ulogu u svjetskoj politici.
Amerika imperija je bila spremna da zamijeni staru britansku impe
riju, ali e ipak, na to saekati jo par decenija.
Milnerova grupa nije imala direktan uticaj na vladu u periodu
od 1905. do 1915. godine. Vodei lanovi Grupe su se u tom periodu
okrenuli poslovima graenja imperije. Karol Kvigli naglaava da je
spoljna politika u ovom periodu pod komandom liberala Askuita
(Asquith), Greja (Grey) i Haldena (Haldane), voena u skladu sa elja
ma Milnerove grupe. Takvo voenje politike jo jednom nam potvru
je injenicu da je elita u britanskoj imperiji bila monolitna. Ali,
Milnerova grupa je oajniki eljela da dobije direktnu kontrolu nad
vladom, kako zbog rata, tako i zbog kreiranja novog svijetskog poretka
poslije rata. Preko spletki, Milnerova grupa je uspjela da podijeli Libe
ralnu partiju i srui vladu u toku rata, krajem 1916. Liberali se poslije
tog udara vie nikada nee oporaviti. Lojd Dord je doveden za pre

199 Vidjeti u: Karl Kautsky, Terorrism and Communism, The National Labour Press Ltd,
2002, chapter VIII.

123
mijera 16. decembra 1916. godine, a dobar dio vodstva Milnerove
grupe uao je u vladu.200
Praksa po kojoj su lideri partija morali dobiti najznaajnija
mjesta u vladi nije ispotovana u ratnom kabinetu novog premijera.

Lideri Laburistike i Konzervativne partije su trebali biti tu

(u vladi); ali Lojd Dord je izbjegao partijsku hijerarhiju i izabrao
izmeu ostalih lanova (vlade) dva pro-konzula, Kurzona i Mil-
nera, biveg visokog komesara za Junu Afriku."201

Poslije etiri godine, do tada najsurovijeg rata u svjetskoj isto-

riji, sa oko deset miliona vojnih rtava i blizu sedam miliona ubijenih
civila, Njemaka je zatraila primirje. Njemci e rei da su zatraili
mir na osnovu Vilsonovih etrnaest taaka. Sve to e kasnije Nje
makoj biti uraeno od strane Britanije, bila je suprotnost proklam-
ovanom novom svijetu Vudroua Vilsona. Rezultat rata nije zadovoljio
donosioce odluka u Velikoj Britaniji. I pored injenice da su nestala
etiri velika carstva, Rusko, Njemako, Austrijsko i Otomansko, posao
nije bio zavren.

Velika igra - dovoenje Hitlera na vlast

1. Mirovna konferencija u Versaju

Mekinder je pred kraj rata upozorio donosioce odluka u Lon

donu kako Britanija ne smije prihvatiti niti jedno ishodite rata, uko
liko ono u sebi ne sadri reenje odnosa izmeu Njemake i Slovena
u Istonoj Evropi. To znai da se mora konano otkloniti opasnost od
njemako-ruskog stratekog saveznitva, upravo ona opasnost koja je
za malo izbjegnuta na poetku vijeka. On podsjea da su generali

2 o vidjeti u: Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 140-141.

201 Peter Clarke, Hope and Glory - Britain 1900-1990, London, 1996, str. 86.

124
starog Rima, u sveanim povorkama poslije vojnih trijumfa iza sebe
drali roba u koijama, koji im je stalno aputao, ti si smrtan. Poueni
mudrou Rimljana, kada britanski dravnici opijeni trijumfom po
bjede budu pregovarali sa poraenim neprijateljem, neko stalno mora
da im apue rijei.

,,Who rules East Europe commands the Heartland;

Who rules the Heartland command the World-Island;
Who rules the World-Island command the World.202
(Ko vlada Istonom Evropom komanduje Centralnom zemljom;
ko vlada Centralnom zemljom, komanduje Svjetskim-ostrvom;
ko vlada Svjetskim-ostrvom, komanduje Svijetom.)2032045

Milnerova grupa je izvrila prevrat i smijenila liberalnu vladu

krajem 1916. godine, izmeu ostalog, i da bi mogla odluivati u miro
vnom procesu.

Milner je lino postao druga najmonija osoba u vladi

(poslije Lojd Dorda), posebno u vrijeme dok je bio ministar bez
portfelja/4204

Njemaka e biti estoko kanjena. Mejnstrim autori kau, da

je Njemaku stigla osveta pobjednika I svjetskog rata. Naravno, gleda
jui iz dananje perspektive, jasno je da su odluke Versajskog mira
imale neto sasvim drugo za cilj.

Dramatino krei tradiciju, pobednici nisu pozvali pobeene

sile na Konferenciju. One e biti pozvane tek poto se saine razliiti
dokumenti koji ih se tiu, dakle bie stavljene pred faits accomplis.44205

202 Haliford J. Mackinder, Democratic Ideals and Reality, London, 1988, str. 150.
203 Svjetsko-ostrvo Haliford Mekonder koristi kao drugo ime za Evroaziju
204 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 142.
205 Mia Gleni, Balkan 1804-1999. drugi deo, Beograd, 2001, str. 61.

125
 Britanci nisu bili previe sretni rezultatom rata. Posao nije bio
zavren. Njemaka nije bila u puno gorem stanju od Britanije, iako je
poraena. O tome najbolje govori frustracija Loj da Dorda 26. okto
bra 1918. godine kada je na sjednici ratnog kabineta komentarisao
prve njemake signale za uspostavljanje primirja.

Premijer je rekao daje Francuska u industrijskom pogledu

unitena, a da se Njemaka izvukla. Istog asa kada smo se nali u
situaciji da kaznimo Njemaku, ona je rekla da odustaje. Postavlja
se pitanje ne bi li trebalo da nastavimo daje ibamo onako kao to
je ona ibala Francusku.61206

Naravno, Britanci nisu vie bili u stanju da ibaju Njemce, jer

su i sami bili na izmaku snaga. Njemaka nije bila unitena u onoj
mjeri koliko je sebi postavila kao zadatak britanska elita sa poetka
XX vijeka. Odlukama u Versaju, Britanci su eljeli uraditi ono to ni-
jesu uspjeli na bojnom polju, unititi Njemaku.

Uprkos najavi datoj u etrnaest taaka, ugovor je Njemaku

kanjavao u teritorijalnom, ekonomskom i vojnom pogledu. Nje
maka je morala da preda 13 odsto svoje predratne teritorije."*207

Njemaka je izgubila i sve svoje predratne kolonije, a ratne

reparacije koje su kreirali visoki bankari iz Londona i Vol Strita, pri
padnici bratstva meunarodnih bankara",208 bile su toliko visoke da
ih ne bi mogla vratititi ni do kraja XX vijeka. Ratne reparacije su kroz
svoju primjenu ekonomski gotovo unitile iskljuivo njemaki narod,
dok nisu ugroavale visoke njemake finansijske krugove.209

106 Mare Trachenberg, Reparation in World Politics, preuzeto od, Henri Kisinder, Diplomatija,
str. 229.
207 Henri Kisinder, Diplomatija , str. 200. -
208 Carroll Quigley, Tragey and Hope, str. 271.
209 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 87.

126
 Jedna od najkontroverznijih odluka novog mira je bilo
nametanje Njemcima apsolutne krivice za otpoinjanje I svjetskog
rata, od strane saveznika.

Pitanje odgovornosti, u svakom sluaju, bilo je veoma

sloeno. Moralni i injenini argumenti lako se mogu pomeati u
raspravi o ovom problemu. Iz dananje perspektive ini se d aje
ustanovljena moralna odgovornost nekih Nemaca za izbijanje rata.
Meutim, opti stav naveden u ugovoru bio je pogrean, nepotre
ban i opasan."210

Novonastaloj situaciji tog vremena valja dodati, daje gotovo

3 milionaNjemaca ostalo u novoj dravi ehoslovakoj. Poljska je do
bila starateljstvo nad koridorom koji je dijelio Istonu Prusku od osta
log dijela Njemake. I u Poljskoj su, novim razgranienjem iz Versaja,
ostali milioni Njemaca. Bilo bi naivno smatrati da su ovakve odredbe
Versajskog mira donesene kao plod greke ili osvete prema Njemcima.
Lojd Dord u memorandumu od 25. marta 1919. godine u pismu pred
sjedniku Vilsonu naglaava, da bi uzroci budueg rata mogli biti
ponovna elja za njemakim ujedinjenjem. Nema dileme, to i jeste bila
elja kreatora mira. Stvoriti novu Njemaku, ali sa radikalno desnom
vladom koja e kada dovoljno ojaa traiti reviziju Versaja.
Ve u prvim godinama poslije rata, Lojd Dord, na sjednici
kabineta, jasno daje smjernice budue britanske politike na kontinentu.
Njegove rijei su jo jedan od velikog broja dokaza, daje Versajskim
mirom odreena budua sudbina Njemake.

Njemaka je za nas najznaajnija zemlja u Evropi, ne samo

zbog nae trgovine, ve i stoga to predstavlja klju za rjeenje
situacije u Rusiji."211

210 Don M.Roberts, Evropa 1880-1945, Beograd, 2002, str. 362.

211 Henri Kisinder, Diplomatija, str. 214.

127
 Torstein Veblen (Thorstein Veblen) jedan od vodeih amerikih
ekonomista i sociologa s poetka XX vijeka, lider pokreta institucionalne
ekonomije (institutional economics), jedini je od svih mislilaca svog vre
mena vidio i prorekao to e Evropi donijeti Versajski mirovni ugovor.

Godine, 1920. nakon stoje ratifikovan zloglasni mirovni

ugovor u Versaju, ugovor nesposoban da obezbijedi raspored koji
je Veblen smatrao neophodnim, a to je razoruanje Njemake i
pretvaranje ove drave u miroljubivog partnera anglo-saksonskog
komonvelta, on je (vidovnjaki) prorekao sledeih 20 godina
nadolazeeg armagedona izmeu boljevike Rusije i reakcionarne
Njemake (1941). Ovo proroanstvo, o kome je dao svoj osvrt J.
M. Kejnz (J. M. Kaynes), u najprodavanijoj knjizi o Versajskom
mirovnom ugovoru, Kejnz vidi kao najbolji mogui politiko-
ekonomski dokument, kao svjedoanstvo najveeg genija - kao
trajnu i vriteu optubu o uasnom tajnom planu, stvorenom od
strane Britanaca tokom est mjeseci trajanja mirovne konferencije
posveene I svjetskom ratu.212

Dio najvienijih lanova Milnerove grupe koji nisu uli u

Lojd Dordovu vladu, imali su ne manje vaan zadatak. S obzirom
da je ova grupa imala potpunu kontrolu nad ministarstvom spoljnih
poslova, njen posao je bio izlobirati ulazak Sjedinjenih Drava u veliki
rat. To je realizovano, kako preko politikih veza, tako i preko visokog
finansijskog kapitala. Vano je imati u vidu daje Sesil Rouds, osniva
ovog tajnog drutva, bio u najbliim vezama sa Rotlidima. Lord
Rotild je bio jedan od izvrilaca u tri njegova testamenta, dok je u
jednom od testamenata bio jedini izvrilac. Ova bliskost je jako bitna
za razumijevanje daljeg razvoja dogaaja i lobiranja u Americi.
Uvesti Sjedinjene Drave u rat, u periodu dominacije struje

212 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 43.

128
izolacionista, bilo je ravno podvigu. Veze Rotilda sa Morganom i Rok-
felerima stvorile su veliku koncentraciju ekonomske i politike moi
u Americi, koja je planirana za poslijeratnu izgradnju novog svijeta.
Iako ideja o Drutvu naroda nije bila originalno Milnerova
ideja, i Sesil Rouds i Alfred Milner batinili su ideju svijeta ureenog
na federalnim osnovama sa Britanijom u centru. Kvigli napominje da
su zaetnici ove ideje bili Stjuart Mil (Stuart Mili) i Henri Grej (3rd
Earl Grey), ministar kolonija izmeu 1846-1852. godine.213214Planirajui
dugorono, Sesil Rouds je elio dobiti Sjedinjene Drave na svoju
stranu, kao saveznika u izgradnji novog svjetskog poretka. Rouds je
bio ubij eden da e Britanija biti stariji partner u tom saveznitvu. Do
gaaji e ga potpuno demantovati sredinom XX vijeka.
Drutvo naroda je po rijeima Kisindera, prvi pokuaj
graenja novog svjetskog poretka. Ovaj projekat na samom startu
doivljava neuspjeh, jer biva odbijen od strane konzervativnog dijela
Amerike. Amerika se vratila u okvire Monroove doktrine i to e trajati
za vrijeme administracija Vorena Hardinga (Warren Harding), Kelvina
Kulida (Calvin Coolidge) i Herberta Huvera (Herbert Hoover). Poraz
na prvom koraku nije obeshrabrio nosioce visokog finansijskog kapi
tala sa Vol Strita da zajedno sa britanskom elitom nastave projekat
stvaranja federalnog svijeta i svjetske vlade.

Nijedna zemlja, koja dri do sopstvene bezbjednosti ne bi

dopustila ono to je Milnerova grupa postigla u Britaniji - tanije,
da mali broj pojedinaca bude u poziciji da ima mo u administraciji
i politici u tolikoj mjeri, da imaju skoro kompletnu kontrolu nad
objavljivanjem dokumenata koji se odnose na njihove aktivnosti,
da budu u stanju da vre uticaj na cirkulisanje informacija kojima
se kreira javno mnjenje, te da skoro u potpunosti monopolizuju
pisanje i poduavanje istorije njihovog perioda.44214

213 Vidjeti u: Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 127.

214 Carroll Quigley, The Anglo-American Establishment, str. 197.

129
 2. Specijalna veza Montagju Norman - Hjalmar aht

Njemaka se nala u potpunom haosu usljed reparacija namet

nutih Versajskim mirovnim ugovorom. Politika nestabilnost je bila
posljedica kako ekonomske krize, tako i ulinog nasilja. Nekoliko oz
biljnih pokuaja prevrata, kako od ekstremno lijevih politikih snaga,
tako i od krajnje desnice, dovelo je zemlju u potpuno bezakonje. U
Njemakoj su se smjenjivale vlada za vladom, ija je stabilnost najvie
zavisila od mogunosti ispunjenja meunarodnih obaveza, preciznije
plaanja reparacija. Raparacije su bile toliko velike da ih je bilo
nemogue plaati.
Jedan od arhitekata finansijskog kanjavanja Njemake kroz
plaanje reparacija, bio je i budui guverner Centralne banke Engleske
(The Bank o f England) Montegju Norman (Montagu Norman). Nor
man je postao guverner Banke Engleske 1920. godine i obavljao je taj
posao 24 godine, do 1944. Toliko dug period rukovoenja bankom je
bio jedinstven u njenoj istoriji. Dogaaji koji e obiljeiti ovih, vie
od dvadesetak godina, a u kojima je jedan od glavnih protagonista bio
Montegju Norman, daju odgovor na zauujuu duinu njegovog
mandata. Izgradnja nove njemake drave realizovana je pod nje
govom dirigentskom palicom. Kolika je bila mo Normana kao gu
vernera Banke Engleske, najbolje ilustruje Vol Strit urnal (Wall Street
Journal), koji e ga 11. novembra 1927. godine, nazvati monetarnim
diktatorom Evrope. Norman to nee negirati, ve e neposredno pred
veliki ekonomski lom 1929. godine, rei da ne kontrolie samo evrop
ski monetarni sistem, ve da on dri hegemoniju u svijetu (I hold the
hegemony of the world).215
Norman je bio udan ovjek, koji je uspjeno suzbijao u sebi
histeriju i paranoju. Ove njegove karakterne osobine, bile su velika
prijetnja s obzirom na mo koju mu je prualo privatno bankarstvo.

215 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 62.

130
Bio je jake volje i surov, gledajui na svoj ivot kao na borbu sa
snagom neujnog novca,216 koji je bio okruen opasnostima anarhije
i komunizma. Vano je istai da e njegov rad u rukovoenju Bankom
Engleske, neki istoriari ocijeniti kao pro-njemaku djelatnost.217 Ove
ocjene o Montegju Normanu su u slubi prikrivanja njegovog pravog
zadatka i stvarne politke Britanije prema Njemakoj. Monolitnost bri
tanske elite je bila nesumnjiva, a u njenom radu nije bilo impro
vizacija. Norman je bio integralni dio elite i to samog njenog vrha.
Upravo ta injenica otvarala mu je put koji ga je doveo na elo naj
vanije finansijske institucije u kraljevstvu, Centralne banke Engleske,
i odrala na toj funkciji vie od dvadeset godina.
Drugi vaan ovjek za uskrsnue Njemake bio je, u to vri
jeme, mladi njemaki bankar Hjalmar aht (Hjalmar Schacht). Za ra
zliku od svog brata koji je bio roeni Amerikanac, Hjalmar se rodio u
Njemakoj i to sasvim sluajno. Bolest njegove majke zahtijevala je
povratak cijele porodice u Njemaku. Da bi njegova porodica sauvala
veze sa Amerikom, roditelji su Hjalmaru dali srednje ime Horas Grili
(Horece Greeley), po tada jako poznatom politiaru Demokratske par
tije u Americi. ahtova porodica je, osim svojih korijena izNjujorka,
imala i snane poslovne veze u ovom gradu. Radili su u uvenoj fi-
nansijskoj kui sa Vol Strita, Ekjutejbl trast (Equtable Trust), koju je
kontrolisao J. R Morgan. Kasniji napredak Hjalmara ahta kao
bankara, bie odreen ovim porodinim vezama sa Vol Stritom, stoje
bilo i za oekivati.218
U vrijeme velike krize u poslijeratnoj Njemakoj, usljed
nemogunosti da zemlja dalje plaa reparacije, aht je predloio nacrt
rjeenja ovog problema. Obratio se direktno jednom od vodeih advo
kata sa Vol Strita, Don Foster Dalsu. Dals je tada radio kao advokat
firme Salivan & Kromvel, a bio je i aktivni uesnik u pisanju Ver-

216 Isto, str. 326.

217 Vidjeti u: James i Suzzane Pool, Tkoje fmansirao Hitlera, Zagreb, 1981, str. 240.
218 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street And The Rise OfHitler, str. 10.

131
sajskog mirovnog ugovora. ahtov plan je predviao stabilizovanje
ekonomskih prilika u Njemakoj preko jakih monopolskih korpo
racija, koje bi stvorile potrebno povjerenje za nove investitore. Plan
je bio vie nego interesantan eliti sa Vol Strita. Dals je, koristei svoj
uticaj i kontakte predstavio Hjalmara ahta J. P. Morganu, i to kao
jednog od najsposobnijih i najprogresivnijih mladih bankara u Nje-
makoj.219 Po preporuci Dalsa, ahtov plan je trebalo najozbiljnije
razmotriti.

3. Anglo-ameriko finansiranje Njemake i uspon Hitlera

Uspon Hjalmara ahta poslije pozitivne odluke vrha Vol

Strita, bio je vrtoglav. Samo godinu dana kasnije aht je postao gu
verner Centralne banke Njemake. Odluka je donesena na relaciji, D.
F. Dals - Morgan & Co. - Montegju Norman - njemaki dravni vrh.
Dovoenjem na mjesto guvernera Centralne banke Njemake ovjeka,
koji je bio pod kontrolom Angloamerikanaca, mogao je poeti projekat
uskrsnua Njemake. Njemaka je preko ahta finansirana od strane
Vol Strita, njujorkih Federalnih rezervi i Banke Engleske.
Glavne amerike kompanije koje su ulagale u Njemaku u
tom periodu su bile Ford, Deneral elektrik i Standard oil. Dakle, tri
najvea finansijska monopola u Americi, iji su vlasnici bili Henri
Ford, J. R Morgan i porodica Rokfeler. Ove kompanije e, kako preko
direktnih ulaganja, tako i preko partnerskih firmi u Njemakoj, znaa
jno fmansijski pomoi Hitlera u dolasku na vlast. Presudno e biti i
njihovo finansiranje Hitlera u vojnom i ekonomskom uzdizanju Nje
make, pripremajui je za novi rat.220
Uspon Hitlera je iao u dvije faze. Poslije ulinih borbi sa ko
munistima i njegovog neuspjelog pua, te hapenja pred kraj 1924.
godine, on biva amnestiran i puten iz zatvora, poslije trinaest mjeseci

219 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 160-161.

220 Vidjeti u: Antony Sutton, Wall Street And The Rise O f Hitler, str. 130.

132
 provedenih na robiji. Hitler je u zatvoru napisao svoj uveni manifest
Mein Kampf (Moja borba), kojim skree na sebe panju, ne samo nje
make politike javnosti, nego i anglo-amerikih obavjetajnih slubi.
Hitler je bio idealan izbor za njih. Odluan, sa ciljem da se obrauna
sa komunistima i Sovjetskim Savezom, te svojim ekstremnim stavovi
ma u odnosu na Jevrejsko pitanje, uklapao se u plan i emu za konano
unitenje Njemake.
Preparata smatra da je u svom usponu Hitler imao manje ili
vie pomo tri razliite grupacije. Anglo-amerike finansijere, SSSR
i Vatikan. Prve dvije su uestvovale aktivno u ovoj politikoj igri, dok
je Sveta Stolica to radila manje aktivno.221
Politiki vrh u Njemakoj, u deceniji koja je prethodila
Hitlerovom dolasku na vlast, pokuao je, u par navrata, diplomatskim
akcijama vratiti ravnoteu u Evropi i omoguiti Njemakoj izlaz iz
permanentnog ekonomskog haosa koji je produbljivao politiku nesta
bilnost.
Na konferenciji u enovi koju je sazvao Lojd Dord 1922.
godine, kako bi se sumirali rezultati Versajskog mirovnog ugovora,
Njemaka je sa Sovjetskim Savezom napravila dogovor o postizanju
punih diplomatskih odnosa, kao i stvaranju specijalnih veza. Naime,
naavi se izolovan na enovskoj konferenciji od strane Britanaca, dr
Valter Ratenau, ministar spoljnih poslova Njemake, tajno se u toku
noi, na marginama konferencije u mjestu Rapalo, sastao i dogovorio
sa Sovjetima. Sovjeti su se obavezali oprostiti Njemakoj sve ratne
tete, pri emu im je Njemaka obeala, izmeu ostalog i prodati svoju
naprednu tehnologiju. Zbunjenost i ogorenost Britanaca je bila
ogromna. Pred njihovim oima se dogaalo ono ega su se najvie bo
jali, rusko-njemako strateko povezivanje.

Kada je primio zakasnele obavetajne podatke o tom sas-

221 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 189.

133
 tanku, Lojd Dord je izbezumljeno pokuao da stupi u kontakt sa
nemakom delegacijom, kako bi je pozvao na razgovor koji je do
tada stalno odbijao. Nemaki pregovara Ratenau je tu poruku
primio u trenutku kada je polazio na potpisivanje sovjetsko-ne-
makog sporazuma. Malo je oklevao, a onda je promrmljao: Le
vin est tire; ii faut le boire (Vino je izvaeno; valja ga popiti).222

Par mjeseci poslije enovske konferencije, 24. juna 1922. go

dine, Ratenau e biti ubijen u atentatu. Zvanian nalaz istrage glasio
je da je atentat poinila njemaka ultra-nacionalistika organizacija.
Ostaje logino pitanje, da li je stvarni razlog za njegovo ubistvo bilo
vino koje je popio sa Sovjetima u Rapalu.
Dogaaj koji je slijedio poslije Rapala, bio je ulazak fran
cuskih i belgijskih trupa u Njemaku - januara 1923. godine, koje e
okupirati Rur, centar njemake industrije. Na ovaj in su Francuska i
Belgija bile indirektno gurnute od strane Britanaca koji su odbijali da
im daju bezbjedonosne garancije u odnosu na Njemaku. Henri
Kisinder vjeto pokuava distancirati anglo-ameriku elitu od ove
akcije, optuujui Francusku i Belgiju da su to uradile bez dogovora
sa saveznicima. injenica da su SAD povukle svoje trupe iz Rajnske
oblasti u znak protesta, te da su Britanci, prema rijeima Kisindera,
poprijeko gledali na Francuze, ne moe abolirati Britance od krivice,
zbog, kako je ve reeno, ignorisanja zahtjeva Pariza u cilju postizanja
njihove pune bezbjednosti.223
Ne dugo poslije, za Britance nemilih dogaaja u Rapalu,
odrana je nova mirovna konferencija u Lokamu krajem 1925. godine.
Oekivalo se da e konferencija donijeti konano pomirenje i reviziju
Versaja. Kraj konferencije dio evropske javnosti doekao, je sa eufori
jom, nakon postizanja konanog dogovora oko zapadnih granica
saveznika sa Njemakom, a to je bila jedna od odluka konferencije.

222 Henri Kisinder, Diplomatija , str. 223.

223 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, str. 227.

134
Meutim, pitanje istonih granica povuenih u Versaju, a koje su Nje
maku najvie pogaale, ostalo je nerijeeno.

Lokamski pakt je doekan s ogromnim olakanjem, kao

poetak novog svetskog poretka, a ministi spoljnih poslova Aristid
Brijan iz Francuske, Ostin emberlen iz Velike Britanije i Gustav
Strezman iz Nemake, dobili su Nobelovu nagradu za mir. U jeku
slavlja, niko nije obratio panju na to da su tri dravnika zaobila
stvarne probleme; u Lokamu je mnogo manje ostvarena paci
fikacija Evrope, nego stoje odreeno poprite sledeeg rata.224

Kisinder ispravno determinie dogovor u Lokamu kao korak

ka novom ratu, iako su njegovi potpisnici dobili Nobelovu nagradu za
mir. Naravno, on nee ukazati na glavnog krivca za takav rezultat kon
ferencije. Plan uvlaenja Njemake u novi rat sprovodio se precizno.
Zapalo je Ostina emberlena da se dogovori sa Njemcima (Kisinder
namjerno naglaava u Diplomatiji, d a je Ostin jedini lider Konzerva
tivne partije, uz njegovog oca Dozefa u XX vijeku, koji nije postao
predsjednik vlade - sve do Vilijama Hej ga 1997. Kisinder dalje kae,
daje Ostinov otac Dozefbio politiar koji je htio dogovor saNjemaci-
ma na poetku XX vijeka, ali daje ostao u velikoj manjini). Ostin Cem-
berlen je bio ovjek velikog integriteta i, iako se smatrao frankofllom,
zbog ugleda svog oca meu Njemcima trebao je biti adutom vie u pre
govorima. Meutim, Ostin emberlen je bio jedan od najvanijih la
nova Milnerove grupe ija je uloga bila veoma znaajna u okviru plana
zavaravanja Njemake da Britanija sa njom eli istinski mir. Iako Nje
maka nije imala prevelik manevarski prostor u pregovorima u Lo
kamu, Ostin emberlen je bio neko koje trebalo da smeka njemakog
ministra spoljnih poslova Strezmana. Gustav Strezman je bio njemaki
patriota i dravnik koji je duboko razumio geopolitiku. Ubij eden u kriv

224 Henri Kisinder, Diplomatija, str. 233.

135
 icu Britanije za uvlaenje Njemake u I svjetski rat, kao i u nepraved
nost odluka mira u Versaju, trezman je bio ovjek koga nije bilo lako
nadmudriti. To su razlozi zbog kojih je uloga Ostina emberlena, kao
sina britanskog politiara koji je htio dogovor sa Njemakom, trebala
biti dodatna garancija Njemcima da prihvate odluke pakta u Lokamu.
Ostavljajui nerijeeno pitanje istonih granica, Lokamo nije bio temelj
u stvaranju stabilnog mira u Evropi, nego novi meupotez za uvlaenje
Njemaca u klopku. Na drugoj strani, Njemaka je morala prihvatiti do
govor zapadnih granica, jer joj je od Versajskog mira, permanentno pri
jetila opasnost od Francuske, koja je, opravdano, imajui na umu njena
dotadanja iskustva, imala velike frustracije za svoju bezbjednost u
odnosu na Njemaku. Mirovnim sistemom iz Versaja, ostavljeno je En
glezima da tite Njemaku od Francuske. Reavanjem ovog problema,
Njemaka je od strane donosioca odluka u Velikoj Britaniji, gurnuta
da reava svoje probleme na istoku. Ne sluajno.
Anglo-ameriki finansijeri su prestali da daju novanu infuziju
Njemakoj u toku velike ekonomske krize i kraha berze 1929. godine.
Od 1931. godine Njemaka se ponovo nala u haosu. Razvoj situacije
je iao na ruku nacistima i vrtoglavo im podizao politiki rejting. Za
razliku od njemake drave, itavo vrijeme svog politikog uspona
Hitler je imao neograniene fondove za svoju politiku borbu, koji ni-
jesu bili samo njemaki. Meunarodni finansijeri su imali planove za
njega, o kojima Hitler tada nije ni mogao sanjati. Hitlerovo otvoreno
neprijateljstvo prema sovjetskoj Rusiji anglo-amerika elita je koristila
kao glavni izgovor za finansiranje njegovog dolaska na vlast.
Dio njemakih komunista je radikalizovao svoje djelovanje i
uao u otvorene uline sukobe sa nacistikim jurinim odredima - SA
(Sturm Abteilung). Njihov naziv je bio njemaki Crveni akali i bili
su pod direktnom kontrolom Moskve. Ovakva politika je uveliko ila
protiv Socijal-demokrata i Komunistike partije Njemake, nepotre
bno radikalizujui njemaku politiku do krajnjih granica. Staljin je to
znao, ali je raunao da e preko Hitlera i njegove radikalne politike

136
 doi do potpune polarizacije politike scene i konano revolucije, koja
e rezultirati stvaranjem komunistike Njemake.
Na kraju, i Vatikan je imao svoje interese vazane za Hitlera.
Hitler je morao trgovati sa Svetom Stolicom zbog katolika, kojih je
bilo treina od ukupnog stanovnitva Njemake. Takoe, Svetoj Stolici
je odgovarala religijska neutralnost nacional-socijalista, poto su
protestanti inili najveu vjersku grupu u Njemakoj.
Tadanje arhitekte novog svjetskog poretka, okupljeni oko
Milnerove grupe, kao i ireg kruga elite (oko Grupe okruglog stola),
uz najjae fmansijere sa Vol Strita, uspjeli su dovesti do kraja ovu prvu
fazu politikog plana. Hitler je postao kancelar.
Druga faza plana je predviala brzo i efikasno naoruavanje
i ekonomsko jaanje Njemake. Ovaj zadatak je ponovo povjeren o
vjeku od najveeg povjerenja anglo-amerike elite. Jula 1934. godine,
Hjalmar aht sa mjesta guvernera Centralne banke Njemake biva
postaljen za Hitlerovog ministra ekonomije.225
Njemaka e pod Hitlerom vrlo brzo postati glavni privredni
klijent Britanije. Montegju Norman, guverner Banke Engleske nese
bino daje zajmove Hitleru. Priroda ovih zajmova je bila takva, da su
se u kreditnom smislu mogli smatrati bespovratnim. Zaposlenima u
Banci Engleske ovi poslovi su predstavljeni kao strogo povjerljivi, uz
zabranu iznoenje bilo kakvih informacija van banke. Banka Engleske
je arhivirala vrlo malo mateijala vezanih za aktivnosti fmansijskih zaj
mova za Njemaku u tom periodu.
Kompanija Vikers - Armstrongs (Vickers - Armstrongs),
prestini britanski proizvoa tekih topova, armiranog platna i vojnih
brodova, je ve 1932. godine nudila Njemakoj tenkove i druga oklo
pna vozila. Ser Herbert Lorens predsjednik ove kompanije, nije ni
pokuavao da se brani od optubi kako tajno naoruava Njemaku.
Na postavljana pitanja njegov spreman odgovor je glasio - sve radi

225 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 216.

137
uz odobrenje vlade Velike Britanije.
Amerikom ambasadoru u Berlinu Vilijamu Dou (William
Dodd), koji nije bio dio velike igre, bile su veoma udne transakcije
velikih amerikih korporacija. Izmeu ostalih, Rokfelerov Standard
oil je ulagao enormno velika sredstva, za koje nije bilo ekonomske
raunice da se mogu vratiti, a kamoli obezbijediti znaajniju fmansij-
sku dobit. Vol Strit je troio milijarde dolara kako bi Hitlera to prije
osposobio za rat. Iako e ove aktivnosti najvei broj autora kasnije
pripisivati pohlepi nekoliko trulih jabuka, Preparata precizno dokazuje
da su ova ulaganja u Njemaku, anglo-amerikim fmansijerima u
poslovnom smislu donosila gubitke. Dakle, navedeni finansijeri nijesu
imali ekonomske, nego prevashodno politike motive, to ih ini je
dnom od najhitnijih karika velike igre. Njihove akcije su bile jasne,
Njemaku vojno i privredno osposobiti za rat. Rat koji e kao rezultat
imati unitenje Njemake kao glavnog anglo-amerikog rivala u svjet
skoj politici.226
U avgustu 1936. godine Hitler se osjeao dovoljno monim,
donosi nacrt novog etvorogodinjeg plana za naoruavanje N je
make, koji je predstavljao i zavrne pripreme za rat. U tom periodu,
kada su se karte potpuno otvorile, aht biva smijenjen sa funkcije min
istra ekonomije, i to akcijom koju je sam reirao i vraa se na mjesto
guvernera Gentalne banke Njemake. Uviajui da dolazi vrijeme ve
likog sukoba, aht je namjerno isprovocirao niz javnih prepirki sa
Geringom, to je automatski znailo njegovo guranje u drugi plan.
Posljednju znaajnu ulogu aht je dobio 1938. godine. Hitler
g a je zaduio da predloi uticajnom jevrejskom lobiju sa Vol Strita
konferenciju na kojoj bi se rijeilo pitanje iseljenja Jevreja iz Nje
make. Konferencijom bi predsjedavao Montegju Norman. Za uzvrat,
Hitler trai kredite i olakice. Anglo-Amerikanci sabotiraju ovaj do
govor. Obrazloenje je glasilo da ih Hitler ne moe ucjenjivati.

226 Isto, str. 224-226.

138
 4. Klopka za Hitlera

Preparata lucidno demaskira politiku aradu britanske elite.

Kao i Kvigli, on na britansku elitu gleda kao na veoma monolitnu
strukturu. Politika razilaenja meu njima, koja su naravno postojala,
nikada nijesu dovodila u pitanje osnovne principe i ciljeve. Za njih
nije bilo dileme ili neslaganja oko onoga sto je potrebno uraditi sa
Hitlerom. Cilj je unititi ga kada za to doe vrijeme, ujedno, bacajui
Njemaku pod noge. Preparata je jasan, imperijalna logika ove elite
je zahtijevala ovakav pristup. Ako se eli dovesti Njemaka u zamku
ratovanja na dva fronta, trebalo je zaplesati sa Njemcima politiku
igranku. Britanci su ples odigrali brilijantno, vodei ga u pravcu plani
ranih dogaanja. U tom plesu su igrale tri razliite formacije, prvi anti-
boljevici, zatim Milnerova grupa (otvoreno pro-njemaka), te na
kraju mirovnjaci. Tri razliite grupe su simulirale sukob u politikom
vrhu Britanije, zbunjujui do kraja Hitlera. vrstu osnovu ove mono
litnosti davala je Milnerova grupa, koja je sutinski stajala iza cijelog
projekta. Projekta unitenja Njemake ije je planiranje poelo pred
kraj vijeka.227Anti-boljevici i Milnerova grupa (Grupa okruglog
stola) su gradili pro-njemako raspoloenje u Velikoj Britaniji,
otvoreno dajui Njemakoj ulogu odbrambenog bedema od Sovjet
skog Saveza. Dio igre je bio da i Sovjeti i Njemci povjeruju kako Bri
tanija eli da izgradi svjetsku geostrateku mapu podijeljenu na tri
bloka, pri emu e na istoku stabilnost davati SSSR, u centralnom di
jelu Njemaka i Francuska, a na zapadu Velika Britanija i Amerika.228
Hitler jo uvijek nije uviao ko vodi igru, smatrajui i dalje
Britaniju potencijalno stratekim partnerom. Ne bez razloga. Jedan od
najvanijih britanskih zvaninika Lord Halifaks e Hitleru dati uvjera
vanja u novembru 1937. godine, prema kojima Britanija gleda na Nje
maku kao na bastion u borbi protiv komunizma. Takoe, Halifaks e

227 Isto, str. 224-226.

228 Vidjeti u: Carroll Quigley, Tragedy andHope, str. 580-583.

139
 mu rei da Britanci nemaju zamjerki na Njemake pretenzije prema
Austriji, ehoslovakoj i Danzigu, uz savjet, da Njemaka ne bi tre
bala koristiti silu u ostvarivanju ovih ciljeva.
Britanci jo vie poveavaju stepen svoje perfidnosti u odnosu
na Hitlera, kada premijer Nevil emberlen (Neville Chamberlain) u
Donjem domu Parlamenta objavljuje, da se od Britanije ne oekuje da
podrava nezavisnost Austrije. Ovo je bio jasan signal Hitleru i on je
krenuo u akciju, ne shvatajui da ga Britanci uvlae u ivo blato.
Jedan od najvanijih dokaza za britansku aradu i perfidiju
jeste njihovo odbijanje saradnje sa naelnikom Generaltaba Nje
make, Ludvigom Bekom (Ludwig Beck), koji je namjeravao da zaus
tavi Hitlera.

Generali i nekoliko vanih civilnih voa su se onda odluili

na zavjeru predvoeni generalom Ludvigom Bekom (naelnikom
Generaltaba). Svi vaniji generali su bili u tome, ukljuujui ge
nerala Ervina Viclebena (Erwin Witzleben) (guverner Berlina) i
generala Georga Tomasa (Georg Thomas) (glavni intendant). Meu
civilnim voama su bili Baron Em st fon Vajczeker (Emst von
Weitzsacker) (dravni sekretar u ministarstvu spoljnih poslova),
Erih Kord (Erich Kordt) (ef Ribentropovog kabineta) i Urlih fon
Hasel (Urlich von Hassell) (ambassador u Rimu 1932-1938). Nji
hov udar se sastojao iz tri faze: (1) uiniti svaki napor kako bi Hitler
uvidio da grijei; (2) upoznati Britance sa svojim nastojanjima i
moliti ih da stanu vrsto uz ehoslovaku stvar, uz upozorenje nje
makoj vladi da e Britanija ratovati, ako Hitler pokrene rat protiv
Cehoslovake; (3) ubiti Hitlera ukoliko ni manje ni vie, naredi
napad na ehoslovaku. Jedna za drugom su slane poruke Britaniji,
u prve dvije sedmice septembra, preko Vajczekera, preko Korda,
preko generala, i preko drugih odvojenih misija, ali su Britanci
odbili da sarauju. Kao rezultat toga, odlueno je da se ubije Hitler,
im se naredi napad (na ehoslovaku). Ova akcija je odloena

140
 im su dole vijesti do Berlina, da emberlen dolazi u Minhen da
zapomae. Naredba za napad (na ehoslovaku) je izdata od strane
Hitlera tog jutra u 2 sata.229

Kada je dola na red Poljska, Britanija je iznenada promijenila

svoj ples, poevi da igra po novoj koreografiji. Nevil emberlen e u
parlamentu dati apsolutne garancije Poljskoj, iako je ona imala znatno
manji strateki znaaj od ehoslovake, koja je lako preputena
Hiti eru. Nevil emberlen je bio dio velike igre, isto kao i njegov polu-
brat Ostin koji je samo deceniju ranije dao Njemakoj u Lokamu garan
cije za sigurnost njenih zapadnih granica, stoje Njemakoj omoguilo
da krene u reviziju Versajskog ugovora na istoku. Britanci e u tajnoj
diplomatiji hrabriti Poljsku da ne prihvati niti jedan kompromis sa
Hitlerom. Hitler je bio potpuno iznenaen ovim britanskim zaokretem.
Uvjeren d aje godinama ohrabrivan, naoruavan i finansiran od strane
Anglo-Amerikanaca da bude evropski bedem protiv boljevizma, preko
noi biva od svojih dotadanjih mecena zaustavljen, pod prijetnjom
rata. Jasno je da Hitler nije imao elju da pokori Poljsku ukoliko mu
ona dozvoli slobodan prolaz njemakih trupa preko njihove teritorije,
kada krene u napad na SSSR. Ova promjena britanske politike u maju
1939. godine, natjerala je Hitlera da po prvi put razmilja o Britaniji
kao potencijalnom neprijatelju. Njemaka nije ostavljala dileme da se
priprema na rat sa sovjetskom Rusijom. itava njemaka strategija se
bazirala na neutralisanju boljevika i zauzimanju dobrog dijela njihove
evropske teritorije, kao jedne od najbogatijih svjetskih itnica i ogro
mnih izvora energije. Kako se pribliavao veliki sukob, eril je bivao
sve blie britanskoj vladi. Ples se odvijao precizno i do kraja disciplino-
vano, po svakom dogovorenom koraku.
Staljinu je, takoe, odgovarala ova igra, on je imao svoje
adute. Staljin e eliminisati svog vjerovatno najtalentovanijeg generala

229 Carroll Quigley, Tragedy and Hope, str. 631.

141
Tuhaevskog, koji je bio pandan njemakom generalu Guderijanu -
ocu modernog, ili blic ratovanja. Tuhaevski je uporno upozoravao
Britance i Francuze, kao i Staljina kod kue, na razmjere opasnosti
koja se nadvila nad Evropom. Smatrao je da treba preventivno djelo
vati protiv Njemake, nesvjestan da se igra potpuno drugi ples, igra
navlaenja Njemake u klopku. U velikoj igri nikome nije trebao buni
i ugledni Tuhaevski i on e to platiti glavom. Staljin je iskoristio ovo
ubistvo kao izgovor da ubije jo 35000 oficira, proglaavajui
Tuhaevskog njemakim pijunom.
Staljin je imao svoje razloge i taktizirao je izmeu Britanije i
Njemake. Dogovor Njemake i Rusije je bio meupotez koji su odi
grali i Hitler i Staljin, u elji da dobiju na vremenu, dobro znajui da
e zavrni okraj biti izmeu njih dvojice. Hitler je pakt morao napra
viti, zbog britanskih garancija Poljskoj, a Staljinu je trebalo nekoliko
godina da pripremi Rusiju za veliki rat. Dogovor izmeu Staljina i
Hitlera je podrazumijevao da se podijeli Poljska poslije napada koji
bi iao sinhronizovano istoga dana. Rusi su prevarili Hitlera i uli u
Poljsku nekoliko nedjelja kasnije. Staljin je to pravdao nespremnou
svoje vojske.
Poslije Hitlerove invazije na Poljsku, Britanija i Francuska su
objavile rat Njemakoj. Hitler je vjerovao da je u vladi Britanije pre-
ovladala anti-njemaka struja, ali da e brzim vojnim prodorom na
Zapad uspjeti da privoli Britance na mir. On jo nije vjerovao da itava
britanska politika elita igra u pravcu njegovog zavaravanja i uvlaenja
u klopku ratovanja na dva fronta. Nije bilo anti, ili pro-njemake struje
u britanskoj vladi, kako je vjerovao Hitler, nego je, kako tvrdi Prepa
rata, sve bila precizno odigrana arada na koju je Hitler nasjeo.

Formalno, Britanija je sada trebala da objavi rat i Rusiji, ali,

naravno, ona to nije uradila. I Dozef Kenedi, ameriki ambasador
u Londonu, koji je bio fasciniran duplom igrom britanske diplo-
matije, pitao je Cerila - zato? Pismom mu je odgovorio: Opa

142
 snost po svijet je Njemaka, a ne R usija.. ,230

Kada je rat poeo, Britanci su promijenili svoj vodei tim. U

vladu je uao eril, kao ef mornarice. Na istom mjestu u vladi je bio
i u I svjetskom ratu.
U daljem defmisanju svojih odnosa sa Njemakom, Staljin je
pokazao opravdanu zabrinutost za strateko zaokruivanje sovjetske
bezbjednosti. U pregovorima koje je vodio Vjaeslav Molotov u
Berlinu sa Hitlerom i Ribentropom 1940. godine, posebno je insistirao
na pitanjima Crnog mora, Dardanela i Bugarske. Molotov je bio
posebno pohvaljen od Staljina, jer se pokazao kao jako tvrd pregovara.

,Jaruga runda pregovora, posle ruka, trajala je zlovoljna

tri sata. Molotov je pritiskao Hitlera traei odgovore. Hitler je
Rusiju optuio za pohlepu. Nita nije uzdrmalo tvrdoglavu
upornost Gvozdene guzice. M olotov je, prema uputstvima iz
Staljinovog telegrama, objasnio da svi dogaaji, od Krimskog
rata do iskrcavanja stranih trupa za vreme Intervencije (Graan
skog rata) znae da se sovjetska bezbednost ne moe uspostaviti
bez... Dardanela.231

Viktor Suvorov tvrdi da je Staljin bio taj, koji je Hitlera

uvukao u zamku II svjetskog rata, spremajui sa njim, zajedniki
napad na Poljsku. Istoriar Suvorov, inae bivi ruski vojni obavje-
tajac koji je prebjegao u Veliku Britaniju, za raun anglo-amerike
elite, pokuava svu krivicu svaliti na Staljina za voenje politike, koja
je Hitleru dala ansu i trasirala mu put za agresije. Istina, Staljinova
krivica nije bila mala, ali svakako nije bila presudna u projektu

230 David Irving, Churchills War, str. 193, preuzeto od, G. G. Preparata, ConjuringHitler,
str. 254-255.
231 Sajmon Sibag Montefjore, Staljin - Dvor crvenog cara, Beograd, 2007, prvi deo, str.
417-418.

143
 navlaenja Hitlera na rat. Staljin je znao da e biti napadnut od Hitlera,
prije ili kasnije, imajui u vidu Hitlerovu glavnu strategiju irenja Nje
make na istok. Hitler nije vidio budunost njemakog Rajha ukoliko,
kako je ve navedeno, ne zauzme nepregledna itna polja Ukrajine i
velike izvore nafte na Kavkazu.
Hitler je u proljee 1940. godine okupirao Norveku i Dansku,
te pokrenuo ofanzivu na Belgiju, Holandiju i Francusku. Poslije pada
Francuske, Ceril preuzima komandu nad Velikom Britanijom i
postaje premijer. Britancima poetak obrauna sa Hitlerom ne ide po
planu, nisu vjerovali u tako brz pad Francuske. Ipak, ne odustaju od
rata sa Njemakom do unitenja. Hitler i dalje nije u potpunosti svjes
tan svoje situacije, te u julu 1940. godine nudi Britaniji mir i eventualni
dogovor oko podjele interesnih sfera i kolonija. Smatra, da mu je pre
govaraka pozicija izvanredna, a dogovor sa Englezima bio mu je
neophodan, kako bi se konano okrenuo ka istoku i diplomatski, ili
vojno, pritisnuo Ruse i definitivno ih izbacio iz igre za svjetsku domi
naciju. Na taj nain bi zauzeo geostrateki prostor centra Evroazije.
Hitler je duboko vjerovao da je on taj izabrani ovjek njemake is-
torije, koji e zavriti ono to je Bizmark zapoeo. U to vrijeme, nije
mogao ni sanjati, d a je zapravo izabran, ne od Boga, ili od sudbine,
nego od mnogo vidljivije sile. Ta sila je bila anglo-amerika elita, koja
g aje dovela na vlast, dominantno naoruavala i ohrabrila, da pokrene
reviziju odluka iz Versaja, koje su jako boljele Njemaku.
Naravno, Britanci odbijaju ponudu za mir, iako su u mnogo
loijoj poziciji nego to su planirali. Ipak, povratka nije bilo, jer su ve
odavno trasirli put propasti Njemake, njihovom preciznom i zakuli
snom politikom igrom. Kada to i Hitler bude konano shvatio, za svi
jet i Njemaku e biti kasno. Hitler je bio u poziciji da mora da dri
pod okupacijom skoro cijelu Zapadnu Evropu, a Staljin g a je vrebao
sa istoka, ekajui da Njemaka iscrpi svoje snage.
Staljin je morao znati da anglo-amerika elita priprema
Hitlera na rat protiv SSSR-a. Meutim, daje Staljin znao daje ta akcija

144
uperena ne na unitenje Rusije, ve na unitenje Njemake, malo je
vjerovatno. On je svoje odluke i donosio u pravcu spreavanje velike
koalicije protiv Sovjetskog Saveza. Dakle, Staljin je elio dobiti na
vremenu. Prema Suvorovu, on je planirao napad na Njemaku u pro
ljee 1942. godine. Njegova namjera je bila da izveze boljeviku re
voluciju u Evropu, uz pretpostavku da e ga Evropa doekati kao
oslobodioca od nacizma.232 Hitler je, takoe, bio svjestan kolika mu
opasnost prijeti od Staljina. Stalno poveavanje Staljinovih zahtjeva
u pregovorima, bili su Hitleru jasan znak da se Rusi ne ele dogovoriti,
ve da odugovlae dobijajui na vremenu. Uvidjevi da Staljin gomila
ofanzivne trupe na granici sa Njemakom, Hitler odluuje da ga pre
duhitri i krajem 1940. godine poinje pripreme za napad na SSSR. Is-
torijska nauka jo nije precizno odgovorila na pitanje, da li je Hitler
poslije odbijanja mira od strane Britanaca 1940., elio da odustane od
sukoba sa Rusima, te da lije njegov napad na SSSR bio iznuen zato
to Staljin nije elio vrst dogovor. Strah da e ga Staljin napasti do
1942. godine, prema Suvorovu, bio je opravdan. Da lije u njemu bilo
Bizmarkove mudrosti, koja je mogla nadvladati ambicije iznesene u
Mein Kampf-ul Ministar spoljnih poslova Italije, grof Galeaco Cano,
inae veliki anglofil i protivnik ulaska Italije u pakt sa Njemakom, u
svojim memoarima citira, sa sastanaka od 15. juna 1941. godine
odranog u Veneciji, ministra spoljnih poslova Njemake, Ribentropa.

Rusko-Nemaki odnosi su se u poslednje vreme veome

pogorali i to zbog masovnih koncentracija trupa koje na svojoj
granici sprovodi sovjetska vlada. Pod tim okolnostima vie je nego
verovatno da e ela stvar dovesti do krize. Po svoj prilici e se
firer krajem meseca obratiti Rusiji sa nekim pitanjima koja e biti
ultimativnog karaktera..."233

232 Vidjeti u: Viktor Suvorov's book presentation, Who Started World War II?, 2009,
http://www.youtube.com/watch?v=I7zVLfjWzmE&noredirect=l
233 Vladimir Volkov, Staljin je hteo drugaiju Evropu, Beograd, 2007, str. 125, 126.

145
 ano zakljuuje na osnovu Ribentropovih opaski, da e Hitler
ubrzo napasti Sovjetski Savez, iako je Hitler vodio kampanju u pravcu
dogovora sa Rusima. Hitlerov cilj je bio zbuniti Ruse i Staljina. U
tome je vie nego uspio. Rusija je bila nespremna za odbrambeni rat.
Hitler je odluio da ue u totalni rat na dva fronta, krenuo je
na sve ili nita. Pokree plan Barbarosa i napada Sovjetski Savez 22.
juna 1941. godine.
Sovjetske jedinice na granici sa Njemakom su bile u
ofanzivnim formacijama i nisu mogle organizovati uspjenu odbranu.
Ruska nespremnost se ne moe pripisivati samo Hitlerovoj uspjenoj
propagandi. Laki proboj Njemake kroz sovjetske linije odbrane i rela
tivno brzi dolazak do Moskve i Lenjingrada, idu u prilog i Suvorov-
ljeve teze, da se Staljin spremao za ofanzivni rat protiv Njemake.
Britanska elita je mogla da odahne, plan je do kraja sprove
den. Vuk je upao u klopku i trebalo g aje dokrajiti.
Poslije ulaska Amerike u Drugi svjetski rat, eril je uporno
opstruirao elju Amerikanaca da se to prije iskrcaju u Evropu. Iako je
ve u julu 1941. godine Staljin traio otvaranje Zapadnog fronta, eril
je uspijevao da odugovlai sve do juna 1944. godine. Mekinderov strah
i upozorenje, da onaj ko vlada centralnim dijelom Evroazije vlada i
svijetom, bilo je na putu da se rijei. Sa pozicije anglo-amerikih in
teresa, trebalo je pustiti Ruse i Njemce da se uzajamno to vie unite.
Poginue preko 20 miliona Sovjeta i preko 9 miliona Njemaca.
Njemci e, osim totalnog poraza u ratu, biti i stigmatizovani
krivicom holokausta nad Jevrejima. Hitlerov zloin je bio uasan, tu
nema dileme. No, ne treba zanemariti podatak da je Hitler nekoliko
puta prije rata, nudio da se rijei jevrejsko pitanje putem iseljenja, to
je svakako veliki zloin, ali mnogo manji od genocida koji e kasnije
izvriti. Od strane elita u Britaniji i Sjedinjenim Dravama, svaki put
je bio odbijen. Naravno, to ne abolira Hitlera krivice, ali jasno stavlja
ozbiljan dio tereta odgovornosti i anglo-amerikoj eliti na lea. Dio
te elite bio je jevrejskog porijekla. Nije bez osnova Preparatina tvrdnja

146
 da je anglo-amerika elita navlaei Njemaku u rat, na elu sa fa
natikom kakav je bio Hitler, okretala glavu u stranu kada su u pitanju
njegovi zloini nad Jevrejima. injenica da uopte nisu bombardovali,
u inae danononom bombardovanju Njemake, djelove koncentra
cionih logora u kojima se sprovodilo sistematsko ubijanje Jevreja,
ukazuje na sumnju od koje se ledi krv u ilama. Sumnju, daje nekome
na Zapadu, meu saveznicima, politiki odgovaralo da Hitler izvri
holokaust. Veoma naivno i smijeno djeluje propaganda prema kojoj
su savezniki vojnici saznali za logore smrti pred sam kraj rata. est
miliona mrtvih Jevreja, patnje djece, ena i staraca bili su, izgleda, za
nekoga mala cijena, koju su platili neduni, u konanom obraunu
anglo-amerike elite sa Njemakom. Holokaust je teg oko vrata Nje
make koji nosi kao teret i danas, i pored njenog suoavanja sa krivi
com i sveobuhvatnog preobraaja. Taj teg je jedan od najvanijih
faktora koji i dalje spreava punu njemaku politiku emancipaciju
od anglo-amerikog staratelj stva.
Za zloin nad Jevrejima su krivi kako oni koji su finansirali
Hitlera, tako i oni koji su mu prodavali tehnologiju za rat. Meu naj
veim finansijerima Hitlera je bilo veoma monih Jevreja sa Vol Strita,
kao i iz Britanije. Da nije bilo tehnologije Rokfelerovog Standard oil-a,
ne bi bilo ni kompanije I.G.Farbena. Standard oil je u meuratnom pe
riodu dao svoju tehnologiju sintetikog goriva I. G. Farbenu koji je
proizvodio 5/6 ukupnog goriva za potrebe Hitlerovog rata. Standard
oil je zadrao dio svojih ljudi u upravama njemakih kompanija i
poslije poetka rata, uz uredno izvravanje svih finansijskih obaveza
do kasno u 1944. godinu. Treba li napomenuti da se Standard oil
povukao iz Njemake tek kada su poeli estoki kopneni okraji
Amerikanaca i Britanaca sa Njemcima. Dok su se Rusi sami tukli u
Evropi, Standard oil je uredno saraivao sa nacistima.234 Hari Truman
je kao Senator u jesen 1941. godine rekao, da treba pomagati i Ruse i

234 Vidjeti u: Robert Engler, The Politics o f Oil, str. 102, preuzeto od, Antony Sutton, Wall
Street And The Rise O f Hitler, str. 57.

147
Njemce da se to vie meusobno ubijaju.235236Naravno, poslije rata,
niko od ovih pomenutih predstavnika najveeg anglo-amerikog kapi
tala nije bio kanjen zbog saradnje sa Hitlerom.
Posljednji zadatak koji je odradio za anglo-ameriku elitu
Hjalmar aht je obavio svojom odbranom na nimberkom sudu. Svo
jim iskazima je kupio slobodu, govorei naruene lai o fmansiranju
i naoruavanju Hitlera. Anglo-amerika elita koja je stajala iza svega,
nije se smjela kompromitovati.
Njemaka e biti unitena, ali i Britanci e izgubiti mnogo. Dva
svjetska rata preko kojih su pokuavali ostvariti svjetsku hegemoniju
kotae ih gubitka imperije, vojne i ekonomske snage. Ipak, dio bri
tanske elite e nastaviti da djeluje preko amerikog establimenta.

Sadanja geopolitika aktivnost Sjedinjenih Drava je direk

tan i u potpunosti konzistentan nastavak stare imperijalne strategije
Britanije. To je taj nepogreivi koktel agresije, subverzije i
masovnih ubistava, natovarenih na plea vitalnih djelova kopnenog
dijela stanovnitva, od Palestine i Centralne Azije, do kapija Kine,
u Tajvanu i Koreji, sa tenjom da umanje bilo koji pokret u pravcu
konfederacije nacija sposobnih da pretvore kontinentalnu bazu u
evroazijsko drutvo socijalno-politike saradnje i odbrane (protiv
anglo-amerikih nasrtaja).44236

Ruzvelt nee dozvoliti Britaniji da bude dominantna u

buduim specijalnim anglo-amerikim odnosima. Njegova vizija svi
jeta e biti slina onoj Sesila Roudsa pred poetak XX vijeka, ali sa
Amerikom kao nukleusom u novom svjetskom poretku. Dio britanske
elite, pogotovo onaj fmansijski, postae integralni dio anglo-amerike
elite, koja e nastaviti projekat svojih oeva.

235 Vidjeti u: Oliver Stones, Untold History o f the United States, chapter 2, dokumentarni film,
http://www.youtube.com/watch?v=z-qeW0qcSY4
236 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 263.

148
 Drugi pokuaj graenja novog svjetskog poretka je bio Ru-
zveltovo djelo. Britanska imperija je bila na izdisaju. Kroz proces
dekolonizacije narodi nisu bili osloboeni. Dovedeni su u neokoloni-
jalni poloaj, koji je kao takav bio perfidniji i gori od otvorenog
kolonijalizma.
Amerika e nametnuti potpunu hegemoniju Zapadnom svijetu
stavljajui sebe u ulogu bastiona i branitelja od komunizma. Geo
strateku ulogu na Istoku e sebi izgraditi, preko okupacije Japana.
Bacanje atomskih bombi na Hiroimu i Nagasaki, nije uraeno samo
u cilju breg zavretka rata, nego prije svega kao poruka da e Amerika
biti novi centar svijeta i kao poruka to je sve kadra uraditi da bi takvu
poziciju za sebe ouvala. Sistem planiranja, kontrole i organizacije,
Amerikanci su dijelom preuzeli od svojih uitelja Britanaca. Preko
Savjeta za spoljne poslove SAD-a, kasnije polutajnih organizacija
Bilderberke grupe i Trilateralne komisije, stvoreni su ui i iri krug
donosioca odluka, ali ovog puta na globalnom planu.237 Kroz proces
globalizacije, u ovaj projekat su uvuene sve znaajnije linosti iz svi
jeta visokog finansijskog kapitala, politike i intelektualnih krugova.
Naravno, smjer i ton e davati anglo-amerika elita. Vojna mo 8AD-
a e biti garant dominantnoj ulozi anglo-amerike elite u graenju
novog, globalizovanog svijeta. Iako e se na sastancima Bilderberke
grupe i Trilaterale, puno puta razliitio gledati na voenje svjetske
politike, nerijetko uz une polemike, ipak e se izgraditi monolitnost
u pogledu osnovnog cilja - nametanja procesa globalizacije itavom
svijetu. Kroz proces globalizacije drave su postepeno ustupale najvei
dio svog suvereniteta multinacionalnim korporacijama i meudra
vnim savezima kao irim okvirima udruivanja. Cilj ovog procesa bio
je i ostao, izgradnja svijeta utemeljenog na federalnim osnovama i sa
jednom (svjetskom) vladom na elu. Kontrola te vlade od strane anglo
amerike elite se u ovakvoj projekciji podrazumijeva.

237 Vidjeti u: Smilja Avramov, Trilateralna komisija, Beograd, 2008, str. 23, str. 50.

149
RAT JE MIR

SLOBODA JE ROPSTVO

NEZNANJE JE MO

Dord Orvel, 1984

151
 DIO TREI
MULTIPOLARNOST ILI IZOLACIJA AMERIKE

Ubijanje nacionalnih drava - globalizacija

Haos sa kojim smo danas suoeni potie iz injenice daje, s

obzirom na tehnoloki i privredni razvoj koji uglavnom stie iz
Sjedinjenih Drava, ogroman broj produktivnih aktivnosti
oveanstva na takvom nivou i takvog opsega da prevazilazi na
cionalne granice u okviru kojih deluju suverene drave.238

Prema miljenju amerikih mejnstrim analitiara, Vestfalski

model je u meunarodnim odnosima potroen. Ovaj model, koji vue
svoje korijene od Vestfalskog sporazuma 1648. godine, bio je osnova
za izgradnju meunarodnih odnosa i meunarodnog prava u proteklih
skoro pet vjekova. Prema Dejvidu Bejkeru vestfalski model je istori-
jski odgovarajui naziv za model meunarodnih odnosa koji je posta
vljen na osnovu sljedeih kriterij uma:

1) jedini subjekti moi su drave, koje vre apsolutnu kontrolu

nad svojom teritorij om i ljudima na toj teritoriji;
2) svaka drava j e suverena;
3) ne postoji nikakva drava ili blok drava koji mogu da na
tjeraju ostale drave na poslunost;

238 Norman Bejli i Kriton M. Zoakos, Posle kraja istorije

153
 4) svaka drava ulazei u interakcije sa drugima, zadrava so-
pstvene autonomije djelovanja;
5) mo je shvaena kao sposobnost svake drave da postigne
svoje ciljeve u odnosima sa drugim dravama ak i pored nji
hovog protivljenja.239

Kisinder smatra d a je svaki svjetski poredak teio da bude

konaan. No, on naglaava da su meunarodni odnosi prolazne pojave.
Poredak stvoren poslije Vestfalskog mira je trajao vijek i po. Poredak
uspostavljen na Bekom kongresu je trajao sto godina. Vijek i po ka
snije, hladni rat, kao determinanta tadanjeg meunarodnog poretka
je trajao etrdeset godina.240
U izgradnji ovih razliitih meunarodnih poredaka koje
nabraja Kisinder, a koji su se razlikovali u zavisnosti od pozicije i
relativne snage velikih sila, osnovnu strukturu je inio vestfalski
model. Modeliranje novog svjetskog poretka na potpuno novim osno
vama, razliitim vestfalskom modelu, a pod dominantnim uticajem
Amerike kao najmonije drave svijeta, izazvalo je velike potrese.
Norman Bejli i Kriton Zoakos novi svjetski poredak gledaju
kroz fenomen procesa koji je nazvan - globalizacija. Ovaj termin po
njima vie skriva nego to kazuje.

Uporedo sa rastom aktivnosti koje se odvijaju izvan granica

nacionalnih drava, zakonski i regulativni domaaj tih drava se
smanjuje. Pojavili su se novi akteri - multinacionalne korporacije,
svetska fmansijska trita, nevladine organizacije, organizovani
kriminal, teroristike organizacije - koji osporavaju monopol tih
drava na upravljanje. Aktivnosti tih aktera nisu regulisane meu
narodnim pravom koje se zasniva na formalnim sporazumima

239 Vidjeti u: Dejvid G. , Riard L. Sklar, Postimperijalizam i svetska politika,

poglavlje II, str. 5.
240 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, str. 716.

154
 meu nacionalnim dravama, a nacionalne drave za sada nisu u
stanju da se dogovore o sporazumima koji bi se bavili problemima
globalizacije.241

Fukujama tvrdi da su za eroziju suvereniteta u post-vestfal-

skom meunarodnom poretku najvie krive slabe vladavine ne malog
broja drava. On smatra da se to prevashodno odnosi na snagu drave,
a ne njenih institucionalnih kapaciteta.242243Fukujamini stavovi su veoma
vani, jer se preko njih itaju ciljevi amerike spoljne politike.
Slabljenje dravnih suvereniteta pojedinih drava, meu kojima, kao
primjer, koristi Somaliju i Avganistan, a u kojima su vladali gospodari
rata, prema Fukujami, Americi daje pravo da intervenie u njima.
Fukujama manipulie svojim stavovima, jer dobro zna da to nije
sutina amerikih intervencija.

Humanitarne intervencije 1990-ih godina dovele su do proi

renja de facto meunarodne imperijalne vlasti nad delom sveta u
kojem su dominirale neuspene drave.'11243

Fukujamina namjerna omaka i u ovom sluaju, kada koristi

termin meunarodne, umjesto precizno da ih nazove - amerike im
perijalne vlasti, jeste njegov nevjeti pokuaj prikrivanja amerikog
unilateralizma. Ovakvim manipulacijama, pakuje se amerika spoljna
politika domaoj (amerikoj) javnosti, kojoj se teko prodaje otvorena
neoimperijalistika politika.
Dobar dio amerikih meinstrim analitiara najvie eksploatie
problem bezbjednosti u meunarodnom poretku, kao opravdanje za
ameriko vojno prisustvo u gotovo svim regionima. Ovi agrumanti su
na staklenim nogama, poto upravo amerika politika, te iste regione,

241 Norman Bejli i Kriton M. Zoakos, Posle kraja istorije

242 Vidjeti u: Frensis Fukujama, Graenje drave, str. 109-110.
243 Frensis Fukujama, Graenje drave, Beograd, 2007, str. 111.

155
sraunato i permanentno estabilizuje. Emanuel Tod lucidno rezonuje
kada kae daje najvei problem Amerike to to ona vie nije potrebna
svijetu, u ulozi koju je imala:

Amerika ne samo da nije u iskuenju da se vrati izola

cionizmu, ve je u strahu od izolacije, odnosno strahuje da se i
sama ne nae u jednom svetu kojem vie ne bi bila potrebna. Ali,
zato se ona danas plai distance u odnosu na svet, kad je upravo
to i bio razlog njenog postojanja, od Deklaracije nezavisnosti iz
1776, pa sve do Perl Harbura?244

Sklar i Bejker umjesto globalizacije, koriste termin postim-

perijalizam. U duhu Marksove analize drutvenog razvoja, oni sma
traju da post-imperijalizam kao istorijski koncept, implicira
revolucionarnu promenu od nacionalnog ka supra-nacionalnom siste
mu politike i socijalne kontrole".245
Sklar naglaava da novi oblici meunarodnog udruivanja
prevazilaze nacionalne politiko-socijalne organizacije.

Tokom nekoliko vekova, nijedan tip ljudskog organizovanja

nije bio efikasniji od poslovnog udruivanja u izazivanju efekata
koji transformiu nacionalna drutva i meunarodne odnose.
Danas, kao nikad pre, direktori kompanija su socijalni arhitekti, ili
svojom namerom ili nenamemim, ali iroko drutvenim posle-
dicama svojih odluka."246

Izgradnja novog svjetskog poretka, kome je u konanici cilj

da meunarodne korporacije preuzmu najvei dio suvereniteta na
cionalnim dravama, garantuje se vojnim prisustvom Sjedinjenih

244 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 15.

245 Dejvid G Beker, Riard L. Sklar, Postimperijalizam i svetskapolitika, poglavlje I, str. 1.
246 Isto.

156
Drava. Meunarodni poredak je, poslije ruenja SSSR-a dobio svjet
skog policajca, koji je sam sebi dodijelio ulogu uvara svjetske bezbje-
dnosti i supervizora demokratskih poredaka, sloboda i ljudskih prava
na svim meridijanima.
Kroz vieslojnu analizu dolazi se do zakljuaka da proklamo-
vani ciljevi Amerike nijesu svrha njihovog meunarodnog angamana.
Stiven Kinzer tvrdi daje razlog za najvei broj amerikih intervencija
uzrokovan ugroenim interesima amerikih multinacionalnih kom
panija u dravama u kojima su poslovale. omski, Vidal i Engdal jo
preciznije determiniu ameriki intervencionizam. Smatraju da Ameri
ka ide po linijama Kenanovih uputa o neophodnosti njenog ouvanja
kontrole nad 50% svjetskih energetskih izvora. Treba dodati jo jednu
ulogu koja ne negira prethodno pomenute. Amerika preko svoje vojne
sile, ali i uz pomo sofi power uticaja, u kojem Holivud igra jednu od
kljunih uloga u unitavanju nacionalnih kultura, obezbjeuje proces
razgradnje dravnih suvereniteta na svim meridijanima, u korist svojih
multinacionalnih korporacija. Ovaj posao se obavlja na vie nivoa i
razliitim intenzitetom, u zavisnosti od veliine drave sa kojom se
Amerika suoava.

Amerike vrijednosti ili totalitarnost neoliberalnogporetka

Amerika je sama sebi dodijelila ulogu uvara i tumaa uni

verzalnih vrijednosti i ideala, kao to su demokratija, sloboda i ljudska
prava. Ideolozi amerikog neoimperijalizma su ove vrijednosti nazvali
amerikim vrijednostima. Tumaenjem i nametanjem tih vrijednosti,
Amerika opravdava svoje prisustvo i agresivnost u svjetskoj politici.
Implementaciju amerikih vrijednosti u svijetu poslije disolucije
SSSR-a, Sjedinjene Drave ostvaruju, osim propagande i diplomatskih
pritisaka, uz pomo tajnih operacija CIA-e, kao i vojnim anga
manom, putem humanitarnih intervencija ili preventivnog rata.
Demokratija, ljudska prava i graanske slobode, u posljednjih

157
 pedesetak godina su gotovo obesmiljene u amerikom politikom si
stemu, a da paradoks bude vei, njihovo eventualno krenje bilo gdje
u svijetu Amerika koristi kao razlog svog politikog ili vojnog inter-
vencionizma. Takvu poziciju Amerike lako je dokazati na najsvjeijem
primjeru dvojice diktatora, ubijenog predsjednika Libije Gadafija i
saudijskog kralja Abdulaha. Gadafi je za Amerikance bio tiranin i
neprijatelj koga je trebalo eliminisati, dok je kralj Abdulah za njih i
dalje strateki saveznik i garant stabilnosti u regionu.
Na unutranjem planu, za politiki sistem Amerike formalno,
moe se rei daje dvopartijski. U njemu pojedinac, faktiki, ne moe
uticati na visoku politiku ako nije kandidovan od Demokratske ili Re
publikanske partije. Meutim, razlike izmeu ove dvije partije su
veoma male, gotovo beznaajne, bez bitnih teorijskih mimoilaenja.
R alf Najder, koji je bez uspjeha pokuao poljuljati politiki monopol
Demokrata i Republikanaca kandidujui se za predsjednika Sjedinj
enih Drava 2000. godine ispred partije Zelenih, smatra da se sutinski
radi o dvopartijskoj diktaturi. On tvrdi da su Vaington zaposjele
multinacionalne kompanije, pri emu se dravne institucije kontroliu
preko korporacijskih lobista i njihovih izvrioca na dravnim poloa
jima.247
Ron Pol248 ide i dalje od Najdera u tumaenju, on smatra da
Amerika ima jednopartijski sistem. Svoj sud, Pol temelji na injenici,
da obije partije jednako podravaju intervencionizam u prekomorskim
dravama, ali ujedno i piu izbornu legislativu i pravila kampanje, to
bukvalno onemoguava ruenje njihovog monopola.249
Sjedinjene Drave, u kojima vlada oligarhija, pokuavaju svoj
politiki sistem predstaviti kao demokratski poredak. To nije nimalo
lak posao. Za takvo predstavljanje sistema koriste se sofisticirana sred

247 Vidjet u: Stevan Kouti, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 255.

248 Ron Paul, Kongresmen i lan Republikansk partije, poslanik u Predstavnikom domu
1997-2013.
249 Vidjeti u: Stevan Kouti, Mostart, Amerika od demokratije do imperijalizma, str. 255.

158
stva manipulacije i prisile, kako bi se ostvario politiki konsenzus unu
tar amerikog drutva. Unutranje politiko ureenje, Ameriku dele-
gitimie u svom nastojanju da sebe prikae kao univerzalni brend za
liberalno demokratski i kapitalistiki poredak. Time pada i ideoloka
osnova za ameriko meunarodno angaovanje u sadanjem obliku.
Kapitalizam je u Americi dobio novi zamah poslije II svjet
skog rata, na krilima dravnog intervencionizma u ekonomiji i
Maralovog plana, koji je Kejnzijevu ekonomsku formulu proirio na
sve primaoce amerike pomoi. Model dravnih regulacija i interven
cionizma u ekonomiji, imao je iroki konsenzus.
Emanuel Tod tvrdi da, osim to su Maralovim planom obno
vile Evropu, Sjedinjene Drave su sebe zatitile od eventualne nove
ekonomske krize sline onoj iz 1929. godine. Ontakoe naglaava da
ta politika akcija predstavlja potez politike i ekonomske mudrosti
sa kojim je malo slinih primera u istoriji. 0 tom periodu moe se go
voriti kao o periodu pozitivnog imperijalizma".250
Prilikom osvrta na kapitalizam mora se naglasiti, daje odnos
izmeu kapitalizma i demokratije rutinski bio izbjegavan od strane
skoro svih naunika i sociologa u periodu prije i odmah nakoh II svje
tskog rata. Jedan od pionira, koji je ukazao da su korporacije ne samo
ekonomske ve i politike institucije, bio je Adolf Berle. On je ukazao
na pogrean pristup iskljuivanja ekonomskih institucija iz domena
politike analize. Danas je oigledna ispravnost Berleove teorije, po
kojoj su korporacije i visoki biznis prepoznate kao politike institucije
koje vre drutvenu kontrolu i imaju direktan uticaj na koncepciju
savremene demokratije.251 Promjene koje je donio neoliberalni model
kapitalizma otvorile su stara pitanja daljnjeg opstanka samog kapitali
stikog sistema.
Ameriki politiki sistem je poslije II svjetskog rata evoluirao

230 Emanuel Tod, Posle imperije, str. 60.

231 Vidjeti u: A d olf A. Berle, Jr, The Twentieth Century Capitalist Revolution, pruzeto od:
Dejvid G. Beker, Riard L Sklar, Postimperijali-am i svetska politika, str. 7.

159
u strogo kontrolisano drutvo, pri emu se kontrola sprovodi na vrlo
sofisticiran nain, uz perfidno obesmiljavanje i eliminisanje preispi
tivanja nametnutih dogmi i autoriteta. Svijest graana se usmjerava
preko medija, obrazovanog sistema i kulture. Don Kin smatra, d aje
na poetku modernog doba bilo raireno verovanje da graane
ugroava oskudica informacija, i da e upotreba tampe za bacanje ka
menica kritikog miljenja u prozore skrivene vlasti izazvati senzaciju
u javnosti. Despotska vlast e biti zbrisana. Graani e jasno videti
svet, i vladae samima sobom na jasnom danjem svetlu, bez obmana i
nesporazuma. Danas, uz retke izuzetke, preovlauje suprotna tenja.
Svet izgleda toliko prepun informacija da manjka ljudske sposobnosti
da im pridaju bilo kakav smisao. Razglaavanje novih ideja kroz medije
retko rui neodgovornu vlast. Publicitet vie lii na grudvanje sa
meavom, ili putanje mehura od sapunice u topli jesenji vazduh.252
Kin vrlo suptilno zakljuuje, da graani u sveoptoj meavi
informacija, a u nemanju dovoljno slobodnog vremena, hvataju samo
fragmente, u nemogunosti da osmisle njihove tokove i sutinu. Na
taj nain sama informacija prekida svoju vezu sa dogaajem o kome
govori i postaje dogaaj za sebe.

Graani su zatrpani navalom predstava koje su se razo-

bruile; svet je tako zasien oseajem hiperrealnosti da graani vie
nisu u stanju da znaju ta ele. Oni protiv svoje volje postaju shi-
zofreni; otvoreni za sve i uvek smeteni. Svedeni su na m ase,
sposobne (u najboljem sluaju) jedino za to da se vladaju kao jo
gunasta deca, koja umeju rei samo da ili .253

omski u svojim analizama modeliranja javnosti u SAD-u

identifikuje pet filtera kroz koje jedna vijest plasirana preko medija,

252 Don Kin, Mediji i demokratija, str. 134-135, pruzeto od: eljko Simi, Preobraaji total
itarne svestu, str. 427-429.
253 Isto.

160
da bi to uopte postala, mora proi:

1) filter korporativnog vlasnitva nad medijima;

2) filter reklamiranja i medijskog oglaavanja;
3) filter strunih izvora koji pruaju samo prave informacije;
4) filter privilegovanih demanata i
5) filter autocenzure ili pragmatinog usvajanja slubenog
diskursa.254

Elita fmansijskog kapitala je ta koja, po omskom, ima domi

nantnu mo u kreiranju svijesti graana. Ona je i glavni distributer so
cijalne moi. Ideoloki i kulturni menaderi su u slubi najveih
korporacija, obezbjeujui njihovo nevidljivo prisustvo u samoj stru
kturi nunih iluzija. Rezultat toga je vladavina ove elite, koja ima apso
lutni monopol nad tritem ideja, i to upravo onih ideja koje sutinski
oblikuju politiku stvarnost.
Glavnu ciljnu grupu koju je potrebno medijski oblikovati
predstavlja neobrazovana masa. Ogromna veina stanovnitva, kao
glavni konzumenti liberalno-demokratskih sloboda, ima iluziju da e
svojim glasom na izborima neto promijeniti i da predstavlja subjekat
u politikom ivotu. Ova veina se mora neutralizovati uz pomo emo
cionalno potentnih simplifikacija - kako glasi popularna menaderska
floskula. To znai d a je idealna drutvena jedinka onaj pojedinac koji
je zaokupljen neim bezsadrajnim, pri emu ga ideolokom kono
tacijom snabdijevaju televizijski sadraji i obrazovni sistem, kroz
neprestani trening za poslunost i potronju. Takvog idealnog poje
dinca, ili poeljnog lana drutva, treba zaokupiti borbom za egzisten
ciju, pri emu je ona mjera svekolikog uspjeha ili promaenog ivota.
Kada se prihvati takav odnos, potrebno mu je jo popuniti i slobodno
vrijeme (kojega u neoliberalnom kapitalizmu gotovo vie i nema),

254 Noam Chomsky, Mediji, propaganda i sistem, e-knjiga, str. 5.

161
morem nepotrebnih informacija i produkata pod-kulture, kao zamjene
za bilo kakav smislen ivot i kritiku misao. Ovako oblikovan modemi
pripadnik masovnog drutva, nalazi se doslovno u narkotikoj zavi
snosti od stalnih medijskih, trino plasiranih, sadraja.

Arhimed je jednom izjavio: Dajte mi na ta da se oslonim i

pokrenuu svet. Danas bi on pokazao na naa elektrina optila i
rekao: Osloniu se na vae oi, ui, ivce, mozak - i svet e se kre
tati onim tempom i na onaj nain na koji ja odaberem. Te take
oslonca izdali smo pod zakup privatnim korporacijama.44255

Prema Vojislavu Kotunici, snaga Tokvilove misli u proua

vanju demokratije danas, nije u analizi tiranije politike veine, ve u
jednom od njenih najvanijih segmenata, u upozorenju na opasnost
koje sobom nosi tiranija javnog mnjenja. Dakle, Tokvilova kritika
demokratije u Americi od sredine XIX vijeka, koja je aktuelna i danas,
dokazuje neprekinutu nit apsolutne kontrole javnog mnjenja od strane
donosioca odluka u Americi.

Bavei se pitanjem tiranije javnog mnjenja, Tokvil je tvrdio

daje ona rezultat ne onoga to ljudi ine, ve onoga to oni ne ine;
ne njihovog miljenja, ve nesposobnosti da misle. Mo javnog
mnjenja goni pojedince da vie nastoje da se prilagoavaju
uslovima i okolnostima svoga ivota nego da ih menjaju. Celokupan
ivot pojedinca pretvara se u tenju da se ispunjavanje linih in
teresa i sitnih zadovoljstava uskladi sa drutvenim i moralnim za-
htevima veine. Ovakav nain ivota vodi gubljenju linosti i
strahovitom uticaju javnog mnjenja i opteprihvaenih vrednosti.44256256

255 Maral Makluan, Poznavanje optila - ovekovih produetaka, preuzeto od: eljko Simi,
Preobraaji totalitarne svesti, str. 410.
256 Vojislav Kotunica, Ugoena sloboda - Politike i pravne rasprave, str. 48.

162
 Kultura u liberalno-demokratskom drutvu postaje inkubator
na koji su spojeni svi lanovi drutva, koja ima za cilj stvaranje mase
pogodne za permanentnu spektakularnu obradu senzacionalistikim
aktuelnostima, sa ciljem stvaranja totalitarne svijesti.

(...) Masovna kulturaje, u krajnjim konsekvencama, priro

dan produetak proizvodnje kulturnog ambijenta koji je bio kara
kteristian za smiljeno prilagoavanje kulturnih ponuda
potrebama ranijih totalitarnih ideologija; (...) ovo prilagoavanje
odvija se pod znakom briljivog lociranja i sondiranja stanja one
pod-kultume grupacije ili sloja koji najbolje odgovara principima
tekue totalitarne prakse, koja zatim modalitete kulturne recepcije
te grupacije nastoji da promovie u univerzalni standard.257

Zeljko Simi, takoe istie, da se princip favorizacije

potkultumosti umeno oslanja na parole demokratizacije, altema-
lizacije i postmodeme de(kon)strukturizacije, manipuliui konglo
meratom potkultumih grupa tako to po potrebi - i uz vrednosnu
nivelaciju - u javnu dominaciju naizmenino proputa stavove razlii
tih potkultumih grupa: time se, s jedne strane, maskira jedina bitna
injenica odravanja globalne kulturne efektive na potkultumom - to
znai nekritikom - nivou, a s druge, odrava iluzija otvorenosti
modernog drutva, jedna od najuticajnijih i najperfidnijih obmana
modernog totalitarizma".258
Totalitarnost liberalno-demokratskog poretka je negacija
proklamovanih ciljeva demokratije. Demokratija je provuena kroz
blato u oba politika projekta dvadesetog vijeka, koja su promiljala
modemost. Na jednoj strani su socijalistika drutva gradila narodne
demokratije, koje su potonule u ivom blatu gulaga i golih otoka, dok
je kapitalizam gradio drugu kulu od karata, liberalnu demokratiju, u

257 eljko Simi, Preobraaji totalitarne svesti, str. 411-412.

258 Isto.

163
kojoj je iluzija slobode trebala zamagliti svu nepravdu usled pljakanja
drutvenog bogatstva od strane nedodirljive uske elite finansijskog
kapitala. Umjesto poretka koji je pretpostavljao vladavinu naroda ili
graanina, imala se vladavina oligarhija. Oligarhija, koje su sjedjele
u centralnim komitetima ih Vol Stritu, svejedno je.

Posluni kao stoka, kao ovce koje bleje, slepi kao nojevi koji
zavuku glavu u pesak, putamo da nas nosi struja, da nas odvedu
do malja bez opiranja, bez suprostavljanja, ne traei ak ni izlaz.
Nedostaje naime, misao koja bi promiljala modemost. Prvi put u
istorij i Zapada, slavnog Zapada Heraklita, Parmenida, Aristotela,
Platona, Plotina, crkvenih otaca, Avgustina, Tome Akvinskog, Al-
berta Velikog, Rajmunda iz Penjaforta, Dunsa Skota, Bejkona, Laj-
bnica, Rusoa, Adama Smita, Dejvida Rikarda, Kanta, Hegela,
Sopenhauera, Marksa, Niea, Hajdegera, ne postoji misao koja
promilja sebe samu. Nema filozofije koja bi dala oijentir. Jednom
rei, vie nema filozofije. Nema filozofa. Danas se istaknutim mi
sliocem zapadnog modela smatra Karl Poper, koji je napisao:
Tvrdim da ivimo u divnom svetu. Mi, zapadnjaci, imamo izvrsnu
privilegiju da ivimo u najboljem drutvu koje je istorija ove-
anstva ikada upoznala. To je najpravednije, najegalitamije i na-
jhumanije drutvo u istorij i . Ah to nije liberalni filozof, to je
liberalna slukinja.44259

Sto je danas ostalo od proklamovanih ciljeva demokratije

definisane na ameriki nain uz neoliberalni model kapitalizma, kao
glavnih izvoznih artikala Amerike, koji slue u svrhu totalitarizacije
svijeta? Ameriki mejnstrim analitiari e rei da je demokratski
poredak - niz striktno utvrenih pravila i procedura. Da se kroz slo
bodne i fer izbore, preko izbora od strane veine odreuju predstavnici259

259 Maimo Fini, Podanici, Beograd, 2007, str. 46.

164
koji e u unaprijed odreenom vremenskom periodu vriti vlast, i
donositi odluke validne za cijelu zajednicu. Oko ovih proklamovanih
ciljeva demokratije, koji su dodue jako uopteni, moramo se svi
sloiti. No, da li je tako i u praksi? Da li su izbori slobodni i fer? Ko
su narodni predstavnici koji e u ime veine vriti vlast za dobro
drave i naroda? Zatim, ko su predstavnici koji e kroz parlamentarne
- kongresne mehanizme, u ime manjine, kontrolisati tu vlast? Koje su
politike opcije ponuene na tritu politikih ideja i koje ideologije
stoje iza njih? Kakve su mogunosti stvarne akcije graanina ili
graana, ako ne ele prihvatiti vrlo uski diskurs ponuenih politikih
opcija? Da li su mediji, kao jedan od osnovnih ugaonih kamena
demokratskog poretka, slobodni i ko su njihovi vlasnici?
Kroz niz ovakvih retorikih pitanja dolazimo do nedvosmi
slenog zakljuka, d a je demokratija u kapitalizmu svedena na Kelze-
nov stav:

Moglo bi se misliti daje naroita funkcija demokratske ideo

logije ta, da odri iluziju slobode, i dalje Kelzen se pita, kako je
jedan tako neobian rascep izmeu ideologije i stvarnosti mogu
na due staze.260

Oligarhija je uguila demokratiju, istu onu demokratiju koju

Amerika izvozi putem sile po itavom svijetu. Ovakav projektovan
model u meunarodnim odnosima, trebao je da obezbijedi amerikoj
oligarhiji kontrolu nad cijelim svijetom.

Krah neoliberanog modela

Imperijalistiki nastrojen biznismen, koga zvezde ljute jer

ne moe da ih anektira, shvatio je da e vlast, organizovana same

260 Hans Kelsen, Sociologia della democrazia, preuzeto od: Maimo Fini, Podanici, str. 110.

165
 sebe radi, proizvesti jo vie vlasti. Kada je akumulacija kapitala
dostigla svoje prirodne, nacionalne limite, buroazija je razumela
da e samo sa ideologijom ekspanzija je sve i samo sa odgovara
juim procesom akumulacije vlasti stari motor moi ponovo da se
stavi u pogon. 261

Neoliberalni kapitalizam je glavni izvozni artikal Amerike,

koji ona po svijetu kalemi na krivo nasaenu granu lane demokratije.
Neoliberalizam se, kao ekonomska doktrina, pojavio kasnih tridesetih
godina prolog vijeka. Fridrih fon Hajek (Friedrich August von
), Ludvig fon Mizes (Ludwig von Mises), Milton Fridman (Mil-
ton Friedman) i Karl Poper (Karl Raimund Popper) su mislioci po ko
jim a se prepoznaje ova ekonomska kola. Oni su protivnici bilo
kakvog intervencionizma od strane drave u ekonomske tokove, za
laui se za sveobuhvatne privatizacije. Naomi Klajn kae da su sma
trani udacima u vrijeme dominantnog kejnzijanstva, pred, i u
godinama poslije II svjetskog rata.262 Ekonomski model koji je bio
smatran ekstremnim, dobio je ansu poslije krize koja je nastupila
sedamdesetih godina. Margaret Taer i Ronald Regan su promijenili
karakter drave socijalne pravde i otpoet je proces sveobuhvatnih pri
vatizacija i liberalizacija trita. Zajedno sa ovim unutranjim ekonom
skim promjenama, mijenjala se i politika MMF-a i Svjetske banke.
Anglo-ameriki ekonomski model postepeno je proiren na Evropu i
na Japan. Deregulacija je zavrena za vrijeme Klintonovog mandata.
Finansijski sektor drava vie nije kontrolisala. Haosu su doprinosili
i skandalozni zavrni rauni banaka i najveih korporacija. Enriko
Kua (Enrico Cuccia), istaknuti italijanski bankar, tvrdio je da nikada
nije vidio zavrni raun koji nije bio laan.263
Zak Atali ukazuje na jo jedan bitan uzrok ekonomske krize

261 Hana Arent, Izvori totalitarizma, Beograd, 1998, str. 148.

262 Vidjeti u: Naomi Klein, The Shock Doctrine
263 Vidjeti u: Maimo Fini, Podanici, str. 106.

166
u kojoj se naao svijet u prvoj deceniji novog milenijima. Neravno
mjerna dostupnost informacija, u neoliberalnom kapitalizmu, stvorila
je povlaenu elitu koja na tome profitira.

Ova nejednakost u pristupu informacija, prvo povlai za

sobom viak ponude koji se reava zaduivanjem neupuenih, uz
zalog njihovog bogatstva... Glavni korisnici tog mehanizma, su
upueni koji organizuju finansijske insrumente, koji im omogua
vaju da osvoje, u isti mah, najsiromanije dunike i najbogatije zaj
modavce."264

Za izvoz neoliberalnog modela iz Amerike pobrinuli su se i

akademski krugovi. Fridmanova Cikaka kola intenzivno je proizvo
dila ekonomiste u cijelom svijetu, kao budue uvare mantre u njiho
vim dravama.
Dejvid Harvi, pozivajui se na Marksa, kae d a je primarna
akumulacija kapitala u svoje vrijeme stvorila velike drutvene potrese
u kojima nije manjkalo nasilja. Promjene koje su nastale u posljednjih
skoro etrdeset godina, takoe su donijele velike drutvene potrese.
Taj period kapitalistikog razvoja, kroz neoliberalni model i domina
ciju finansijskog sektora u ekonomiji, Harvi naziva akumulacija oti
manjem (accumulation by dispossession).265

(...) Jaki talas financijskog kapitalizma koji je zapoeo iza

1973. je bio jako spektakularan zbog spekulativne i grabljivike
prirode. Promocija berzanskih akcija, ponzi eme, sistematsko
unitavanje imovine preko inflacije, oduzimanje sredstava
proizvodnje preko integracija i kupovine manjih preduzea, i for
siranje nivoa prezaduenosti koji e od naroda, ak i u razvijenim
kapitalistikim dravama, napraviti robove, da se ne pominju kor

264 ak Atali, Kriza, a posle? Str. 119-120.

265 Vidjeti u: David Harvey, The New Imperialism, str. 162.

167
 poracijske prevare i kraa imovine (pljakanje penzionih fondova
i njihovo desetkovanje preko dionikih i korporacijskih kolapsa)
uz pomo kredita i manipulacije berzanskim akcijama - glavne su
odlike savremenog kapitalizma... Ali iznad svega moramo pogle
dati spekulativne pljake koje rade hedge fondovi i ostale velike
institucije u finansijskim centrima, kao najbolja savremena aku
mulacija otimanjem.44266

Harvi naglaava, da su osim ovih, stvoreni i potpuno novi

mehanizmi za pljakanje svijeta. Preko Svjetske trgovinske organi
zacije (WTO), pokuava se ostvariti intelektualna svojina i licenciran ie
nad hranom, preciznije, genetskim materijalom i sjemenom to dovodi
u zavisnost i na rub ugroenosti itave populacije.26267
Neoliberalni kapitalizam i liberalna demokratija kao glavni
izvozni artikli Amerike, su sutinski alati za izgradnju neokolonijalnog
svijeta. Svijeta, koji je od Amerike s poetka devedesetih, oekivao
neto sasvim suprotno. Dvadeset godina amerike hegemonije, na
svim meridijanima, stvorilo je veliku raslojenost unutar drutava, pa
je otpor globalizaciji rastao jednako, kako u najrazvijenijim kapitalis
tikim dravama, tako i u dravama tzv. treeg svijeta. Kakvi su rezul
tati globalizacije koja traje u razliitim formama od sredine
sedamdesetih, a sa najveim zamahom poslije pada Berlinskog zida,
slikovito je prikazao Don Perkins, u svojoj knjizi Ispovijesti ekonom
skog ubice. Don Perkins je ispriao potresnu priu o modalitetima
djelovanja meunarodnih finansijskih institucija, koje imaju samo
jedan cilj. Taj cilj je kontrola svjetskih finansija kako bi se najveim
anglo-amerikim korporacijama omoguila pljaka i otimanje, na svim
meridijanima.

Danas se mogu videti rezultati toga kad ovaj sistem iskae

2 66)avi(i Harvey, The New Imperialism, str. 147.

267 Vidjeti u: David Harvey, The New Imperialism, str. 148.

168
 iz ina i podivlja. Rukovodioci naih najcenjenijih kom panija
upoljavaju ljude da za skoro robovske nadnice rintaju od jutra do
sutra pod neljudskim uslovima u azijskim fabrikama. Naftne kom
panije bezobzirno ispumpavaju otrove u reke koje protiu rezerva
tima sa tropskim umama, svesno ubijajui ljude, ivotinje i
rastinje, inei genocid nad starim kulturama. Farmaceutska indus
trija porie spasonosne lekove milionima Afrikanaca zaraenim
sidom. Dvanaest miliona naih amerikih porodica nisu sigurne da
e imati za sledei obrok. Energetska industrija stvara udovita
kao to je jedan Enron. Finansijski sektor stvara udovita kao to
je jedan Andersen. Odnos prihoda jedne petine najbogatijih drava
naspram prihoda jedne petine najsiromanijih je skoio sa 30:1 u
1960. na 74:1 u 1995-toj. SAD troi preko 87 milijardi dolara
vodei rat u Iraku dok Ujedinjene nacije procenjuju da bi za manje
od polovine te sume mogli omoguiti istu vodu, odgovarajuu
ishranu, sanitarne usluge i osnovno kolstvo svim ljudima na svi
jetu. 268

Zvanini podaci raznih dravnih biroa i agencija koje se bave

suvom statistikom, kao i podaci samih ministarstava Vlade SAD na
kraju 2012. godine, govore slikovito o stvarnom stanju u kome se
danas nalazi srednji stale i najsiromanije stanovnitvo Amerike. U
oktobru 2008. godine, broj gladnih koji je preivljavao primajui
bonove za hranu, iznosio je 30,8 miliona. U decembru 2012. broj je
porastao na 47,1 miliona - crni rekord.269 Ukoliko se nastavi dinamika
iz posljednje decenije, do svoje 18. godine, svako drugo dijete u
Americi primae bonove za hranu.270 Poetkom 2013. godine, ovaj

268 John Perkins, Ispovest ekonomskog ubice, e-knjiga, str. 4.

269 Vidjeti u: Exclusive: Food Stamp Recipients Outnumber Populations o f 24 States Com-
bined, BREITBART, web site, http://www.breitbart.com/Big-Govemment/2012/ll/23/Ex-
clusive-Food-Stamp-Recipients-Outnumber-Populations-Of-24-States-Combined
270 Vidjeti u: DisasterAssistance", USDA, web site, http://www.fhs.usda.gov/pd/34snap-
monthly.htm

169
sumoran pokazatelj prevazilazio je brojano kompletne populacije 24
savezne drave.271 Novu 2013. godinu 57% djece u Americi doekalo
je u domainstvima sa niskim primanjima, ili sa primanjima tolikim da
ta domainstva defmiu kao siromana.272 Ukupan broj stanovnika
Amerike koji se smatra siromanim, zajedno sa onima koji se nalaze
na samoj ivici siromatva, prema zvaninim nainima procjene
propisanim od strane vlade SAD, iznosi 100 miliona.273 Statistika varira
meu saveznim dravama, pa tako, prema Nacionalnom centru za
praenja siromatva djece, 36,4% sve djece u Filadelfiji je ivjelo u
siromatvu, 40,1% sve djece u Atlanti ivjelo je u siromatvu, 52,6%
sve djece u Klivlendu takoe je ivjelo u siromatvu i 53,6% sve djece
u Detroitu ivjelo je u siromatvu.274 Od 2007. godine do danas, broj
djece koja ive u siromatvu u Kalifomiji, uveao se za ak 30%.275
Porodino beskunitvo u Vaingtonu D.C. (jednom od najbogatijih
regiona u itavoj dravi) se povealo za 23% od 2008. godine do
danas.276 U ovom trenutku, vie od 100 miliona dravljana SAD je reg-
istrovano kod najmanje jednog programa socijalne pomoi koji se vodi
od strane Savezne vlade. Ovo se ne odnosi na socijalnu zatitu (dravne
penzije i ispomo) kao i na Medicare (dravnu zdravstvenu zatitu).277

271 Vidjeti u: Food Stamp Use Soars and Stigma Fades, New York Times, 28. 11 2009.
http://www.nytimes.eom/2009/l l/29/us/29foodstamps.html?_r=0
272 Vidjeti u: Estimating the Risk o f Food Stamp Use and Impoverishment During Child-
hood, JAMA Pediatrics, http://archpedi.jamanetwork.com/articIe.aspx?articleid=382364
273 Vidjeti u: ,,Its Spreading: US Census Reports Nearly 100 Milion Poor in America;
Worst Conditions in Fifty Years, SHTF plan.com, web site, http://www.shtfplan.com/head-
line-news/its-spreading-us-census-reports-nearly-100-million-poor-in-america-worst-condi-
tions-in-fifty-years_07232012
274 Vidjeti u: Researchers: Detroit, Cleveland, Cincinnati, Buffalo, Milwaukee, Lead Nation
in Child Poverty, NCCP, web site, http://www.nccp.org/media/releases/release_136.html
275 Vidjeti u: Milions More Califomia Children Slip into Poverty, NBC, Area,
http://www.nbcbayarea.com/news/local/Millions-More-Califomia-ChiIdren-Slip-into-
Poverty-134842133.html
276 Vidjeti u: ,,Family Homelessness Is On The Rise, CBS Baltimore, http://baltimore.cbslo-
cal.com/2012/10/14/family-homelessness-is-on-the-rise/
277 Vidjeti u: More Than 100 Milion Americans Are On Welfare, The American Dream,
web site, http://endoftheamericandream.com/archives/more-than-100-million-americans-are-
on-welfare

170
 Karl nije osporavao Marksovu osudu kapitalizma bar
u jednoj ravni. Ta Marksova osuda je jednako aktuelna i danas.

Posle svega, Marksova osuda kapitalizma je fundamentalno

moralna osuda. Sistem je osuen zbog svirepe nepravde koja mu
je svojstvena, stoje kombinovano s punom - formalnom - pravdom
i pravinou. Sistem je osuen zbog toga, to, prim oravajui
eksploatatora da podjarmi eksploatisanog, obojicu liava njihove
slobode. Marks se nije borio protiv bogatstva niti je hvalio siro
matvo. On je mrzeo kapitalizam ne zbog njegove akumulacije bo
gatstva, nego zbog njegovog oligarhijskog karaktera; on ga je
mrzeo zato to u ovom sistemu bogatstvo znai politiku mo u
smislu moi nad drugim ljudima... Marks je mrzeo ovaj sistem,
jer je liio na ropstvo.278279

Veliki protesti organizovani od strane antiglobalistikih grupa

irom planete, kao i velika alternativna medijska i intelektualna mrea
na Internetu, prvi su vijesnici promjena, koje mogu povesti svijet u
drugom pravcu.

Danas svjetski lideri ne mogu ni ruati zajedno, a da neko

istovremeno ne organizira kontra-samit - okupljajui sve, od ra
dnika iz izrabljivakih tvornica... do uitelja i profesora koji se bore
protiv korporacijske okupacije obrazovanja.44279

Maimo Fini upozorava daje eksponencijalni razvoj, na kome

se zasniva neoliberalni model i koji ima stalnu potrebu da se iri, bilo
ekonomski ili geografski, adekvatan samo matematici, ali ne i prirodi
koja ima svoje granice.280 Da bi nam tu sliku pribliio, Fini se pozvao

278 Karl R. Poper, Otvoreno drutvo i njegovi neprijatelji, dio II, Beograd, 1993, str. 239-240.
279 Naomi Klein, No Logo, Zagreb, 2002, strana 315.
280 Vidjeti u: Maimo Fini, Podanici, str. 142.

171
na Karla Rubija (Carlo Rubbia), istaknutog italijanskog naunika, do
bitnika Nobelove nagrade za fiziku. Rubija slikovito opisuje dananji
svijet, uporeujui ga sa pomahnitalim vozom, koji je izgubio kontrolu
i ide 800 km na sat, a zbog svoje unutranje dinamike mora stalno da
poveava brzinu. U tom vozu bez mainovoe, vie nikome nije pri
jatno, kako onima pobacanim po hodnicima, tako ni onima zavaljenim
u foteljama prve klase.281

Multipolarnost - nova realnost meunarodnog poretka

Sjedinjene Drave su u periodu od pada Berlinskog zida pa

do Buove invazije na Irak 2003. godine imale deset velikih vojnih
intervencija, svakih petnaest mjeseci jedna - svjetski rekord."282

Ameriki predsjednici e kao papagaji ponavljati kako je

Amerika izabrana drava koja uva demokratiju i ljudska prva na
svakoj taki zemaljske kugle. Obama e jo kao senator naglasiti da
Sjedinjene Drave moraju sauvati ulogu svjetskog policajca sve dok
Kina i Rusija imaju svoje velike vojne potencijale, kojima ire snagu
oko sebe, kao i dok god postoje agresorske drave koje napadaju druge
suverene nacije, mislei na Sadamov Irak, koji je napao Kuvajt prije
dvadesetak godina.283 Lutanje u definisanju karaktera dananjeg ameri
kog prisustva u meunarodnoj politici, vidljivo je i kod Obame.
Comski smatra daje Velika Britanija glavni ameriki partner
u izgradnji novog svjetskog poretka. On za Tonija Blera kae, da je
bio dobar propagandni agent Sjedinjenih Drava. Bler je bio dopadljiv,
jasan i odlian, za posao koji Britanija odrauje kao mlai partner
Amerike od svjetskog rata do danas.284Ali uloga Britanaca nije samo

28l.Isto, str. 134.

282 Dilip Hiro, After Empire, str. 271.
283 Vidjeti u: Barac Obama, The Audicity o f Hope, N ew York, 2006, str. 306.
284 Vidjeti u: Noam omski, Imperijalne ambicije, Novi Sad, 2007, str. 35.

172
da pomau. Oni su tu, da za raun vrha angloamerikog kapitala izvre
dodatni pritisak na saveznike u Vaingtonu, ukoliko kod njih postoji
neodlunost za sprovoenje odreene akcije. Uloga Tonija Blera bila
je presudna prilikom bombardovanja Srbije i Crne Gore 1999. godine,
kada se Klinton dvoumio oko slanja kopnenih trupa.285
Bler je bio i najodaniji saveznik Buu mlaem u invaziji na
Irak, invaziji, koja je imala za cilj konano svrgavanje Sadama Hu-
seina. Pozicija Britanije je imala veliki znaaj, jer je njihova podrka
Buu trebala ublaiti otvoreni ameriki unilateralizam. Bler je dobro
zapazio da se u sluaju Iraka javlja velika pukotina meu evropskim
saveznicima. Ali ne samo pukotina, ve je bila ostvarena i nova trila-
teralna veza izmeu Francuske, Njemake i Rusije.286 irak i Putin su
ovom akcijom pokazali da su saveznitva meu njima mogua. Jo
uvijek ne strateka, ali dovoljna da zabrinu donosioce odluka u Vaing-
tonu i Londonu.
Dejvid Gibs smatra de je novo anti-ameriko raspoloenje u
Evropi buknulo ve sredinom devedesetih.

Mnogo toga ukazuje na ovu injenicu, ali ponimo sa anke

tom sprovedenom u Francuskoj 1996. Te godine je veina odraslih
ljudi u Francuskoj sa antipatijom gledala na politiku SAD-a. Kada
su ih pitali koju re najee vezuju za SAD, odgovarali su ovako:
nasilje (59%), sila (57%), nejednakost (45%) i rasizam
(39%). Postojao je, ipak, jedan deo francuskog drutva koji je
prema SAD-u gajio pozitivna oseanja, ali uznemiruje injenica
da su to bili pripadnici krajnje desniarske Partije nacionalnog
fronta."287

285 Vidjeti u: Medeleine Albright, Memoari dravne tajnice, Zagreb, 2005, str. 339.
286 Vidjeti u: Blair, A Political Life, New York-Toronto, 2010, str. 429.
287 Dejvid Gibs, Humanitarno razaranje Jugoslavije, Sremski Karlovci-Novi Sad, 2010, str.
46-47.

173
 Desetak godina poslije pada Berlinskog zida, Amerika je, u
stratekom pogledu zaokruila prvi dio svojih planova. Uspjela je
nametnuti dravama biveg socijalistikog bloka model tranzicije koji
e te drave dovesti u neokolonijalni poloaj u odnosu na strane multi
nacionalne kompanije. I Rusija je prihvatila taj model tranzicije, pa se
njen energetski sektor vrlo brzo naao u rukama oligarha koji su
ujedno postali i propustni ventil za strateke interese stranih korpo
racija. Preko noi su veliki dravni giganti za eksploataciju nafte i gasa
preli u privatne ruke. Korupcija je bila u svim porama Rusije. Na
jvea, u samom vrhu vlasti. Vojni kapaciteti Rusije su bili dovedeni
na najnii nivo, drava je grcala u siromatvu. Takva Rusija, na kolje
nima, otvorila je mogunost Vaingtonu da pogazi dogovor o neirenju
NATO alijanse na istok, koji je bio postignut na relaciji Gorbaov-
Dord Bu stariji, prije ujedinjenja Njemake i konanog demonti
ranja komunistikog sistema.
Dakle, Amerika je prevarila Ruse u najvanijem dijelu dogo
vora, onom dijelu koji se tie bezbjednosti, odluivi da proiri NATO
do samih ruskih granica.

Gotovo nezamijeena posljedica amerike politike poslije

bombardiranja Srbije iz 1999. godine jest izgradnja velike mree
novih amerikih vojnih baza, i to u onim djelovima svijeta u ko
jima, izgleda, za njih ima vrlo malo opravdanja, uzmemo li u obzir
opasnost po sigurnost Amerike koja bi zahtijevala takve mjere pre-
dostronosti za obranu zemlje i velike poreze koje plaaju ameriki
vojni obveznici, a o ostalim velikim izdvajanjima za vojsku da i
ne govorimo.44288

Engdal dobro zapaa da su Amerikanci odluili da izoluju

Rusiju, to je bila i glavna strategija u vrijeme Hladnog rata. Sada je 82

288 \ Engdahl, Stoljee rata 2, Zagreb, 2007, str. 65.

174
trebalo Rusiju dokrajiti, iako vie nije bila ideoloki protivnik. Ovo
je jo jedan od dokaza da novi svjetski poredak nije zamiljen kao
drutvo slobodnih naroda, ve kao poredak sa anglo-amerikom hege
monijom i apsolutnom kontolom nad svim dravama svijeta.

Godine 2007. NATO nije samo jezgra koju ine zemlje Za

padne Europe, koje su u tome savezu jo od Hladnoga rata i kojima
zapovijeda jedan Amerikanac, nego ukljuuje i bive drave
Varavskoga pakta i neke bive drave Sovjetskoga Saveza, poput
Poljske, Latvije, eke, Estonije, Litve, Rumunjske, Bugarske,
Maarske, Slovake i Slovenije, jedne od zemalja bive Jugoslavi
je. Kandidati za lanstvo u NATO-u jesu Republika Gruzija,
Hrvatska, Albanija i Makedonija. Predsjednik Ukrajine Viktor
Juenko pokuao je nasilno Ukrajinu uvesti u NATO. Sve je to
jasna poruka Moskvi te stoga ne iznenauje to Moskva tu poruku
nije doekala rairenih ruka.289 (U meuvremenu su Albanija i
Hrvatska postale punopravni lanovi NATO alijanse.)

Amerika se nije zadrala na vojnom opkoljavanju Rusije.

Otvorenim mijeanjem u unutranje stvari Ukrajine, preko tzv.
narandaste revolucije dajui fmansijsku i logistiku podrku Juliji
Timoenko i Viktoru Juenku u osvajanju vlasti, eljela je prevesti
Ukrajinu u svoju zonu uticaja. Gradei Ukrajini, preko mree svjetskih
medija, imid nove i mlade demokratije, trebalo je gurnuti Rusiju da
ostvaruje svoje geostrateke interese ka Aziji, to bi dovelo do njene
sigurne konfrontacije sa Kinom i Indijom. Plan je sprovoen po pravcu
koji je precizno utaban jo od vremena Haliforda Mekindera. Ukrajina
je kao stoer, kako je determinie Beinski na ahovkoj tabli Evroazi-
je, oduvijek bila klju koji odreuje karakter Rusije, kao evroazijske
ili samo azijske sile. Timoenkova i Juenko bili su indikatori na

289 Isto, str. 64.

175
osnovu kojih se dalo proitati, da amerika akcija neutralisanja Rusije
ide, po amerike interese u dobrom pravcu.
Posljednji, ali ne manje vaan posao Amerike, u slabljenju
Rusije, bilo je njeno neutralisanje kao nuklearne super-sile. Meutim,
nuklearni kapaciteti iz vremena Sovjetskog Saveza, koji su ostali u iz
vanredno operativnom stanju, pokazivali su sliku jedne potpuno dru
gaije Rusije.

da raspad SSSR-a ne treba posmatrati kao njegov poraz

u Hladnom ratu, nesumnjivo potvruje i injenica da se post-so-
vjetski prostor nije naao u haosu, a raketno-nukleami potencijal
Sovjetskog Saveza u potpunosti je ouvan i premeten u nove baze
na teritoriji Rusije koja je priznata kao pravna naslednica nestale
drave.290

Izgradnja protiv-raketnog tita u Istonoj Evropi predstavljala

je ameriki pokuaj zadavanja tog odluujueg, posljednjeg udarca
Rusiji. Poslije eventualnog neutralisanja Rusije kao nuklearne super-
sile, izgradnja novog svjetskog poretka mogla je ui u posljednju fazu.
Ipak, kako precizno kau Norman Bejli i Kriton Zoakos, fenomen
globalizacije kao proces, u sebi mnogo vie skriva nego to pokazuje.
Nametnuvi sebe kao lidera globalizacije i jedinog njenog tumaa i
kreatora, Amerika je u vrijeme administracije Bua mlaeg ignorisala
injenicu da se raaju nove sile i vraa stara vojna super-sila, Rusija.
Konkurencija Americi za liderstvo u globalizaciji i svjetskoj politici
je gotovo simultano krenula iz vie pravaca.
Putin je u Minhenu februara 2007. godine, u svom poznatom
govoru najavio povratak Rusije u svjetsku politiku, i to kao vojne
super-sile. Optuio je Ameriku za graenje unipolamog svijeta, koji
je rezultat njihovog unilateralizama u meunarodnoj politici i krenja

29 j evgenij Primakov, Svet bez Rusije?, Beograd, 2010, str. 13.

176
meunarodnog prava. Ameriko pravdanje, da se izgradnjom pro-
tivraketnog tita eli zatititi od neke odmetnute drave sa nukleranim
potencijalom, za Rusiju je bio laan argument. Putin je, vie nego kate
gorino poruio Americi:

Danas smo svjedoci jedne gotovo neobuzdane agresivne

uporabe sile, vojne sile u meunarodnim odnosima, sile koja svijet
gura u provaliju trajnih sukoba. Posljedica toga jest da nemamo
dovoljno snage pronai razumna rjeenja za bilo koji od tih prob
lema. Nemoguim, takoer, postaje i postizanje bilo kakva poli
tikoga dogovora."291

Putin j e posebno naglasio:

Rakete s dometom od pet do osam tisua kilometara, koje su

doista opasnost po Europu, ne postoje ni u jednoj od takozvanih
problematinih zemalja. U skorijoj se budunosti, prema svim iz
gledima, to nee dogoditi. Ne moe se ak ni oekivati. Primjerice,
bilo kakva raketa iz Sjeverne Koreje hipotetski ispaljena na ameri
ki teritorij preko zapadne Europe oito se protivi zakonima bali
stike. Kao to bismo mi u Rusiji rekli, bilo bi to kao da se desnom
rukom poee po lijevom uhu.292

Kisinder smatra da Sjedinjene Drave nemaju imperijalne

pretenzije, kao ni imperijalnu strukturu, ali da su ipak, u dobrom dijelu
svijeta doivljene kao imperija. Zalaganje, ne samo amerikih rivala,
nego i bliskih saveznika, da se uvrsti autoritet Savjeta bezbjednosti
Ujedinjenih nacija, jeste reakcija koja ima za cilj da se ogranii ameri
ka sloboda akcije.293

291 William Engdahl, Stoljee rata 2, str. 21.

292 Isto, str. 24.
293 Vidjeti u: Henri Kisinder, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 322, 323.

177
 Uvidom u razliite stavove vodeih amerikih spoljnopoli-
tikih analitiara, moe se sa sigurnou zakljuiti da meu njima po
stoji visoki stepen saglasnosti oko ciljeva amerikog angamana, iako
se na prvi pogled nalaze na dijametralno razliitim pozicijama. Fuku-
jama, Hantington, Naj, Kisinder, Beinski, Ferguson, Kenan, trae
razliite modalitete, ali sa istim ciljem, koji je sutinski amerika hege
monija. Kisinder i Beinski ukazuju na multipolami karakter svijeta
i u godinama potpune dominacije Amerike, dok se jo otvoreno ne
naziru druge velike sile na svjetskom horizontu. Svjesni slabosti
Amerike, oni je pozicioniraju kao lidera multipolamog svijeta u godi
nama u kojima je Rusija jo uvijek bila na koljenima, a Kina tek
pokazivala prve rezultate eksperimenta sa kapitalizmom. No, njihovo
vizionarstvo je vezano ne samo za neosporno veliko znanje i iskustvo
koje imaju, ve i za multidisciplinama istraivanja vrha amerikih
think tank grupa.

(...) Ameriki nacionalno obavjetajni savjet (US National

Intelligence Council), objavio je neposredno nakon Obaminog iz
bora, kako e svijet izgledati 2025. godine. Po prvi put, jedan
zvanini dravni organ SAD-a je predvidio da e Sjedinjene
Drave do tada, iako i dalje snaan igra u svjetskim poslovima,
izgubiti svoju dominantnu poziciju. Svijet e biti multipolaran i
manje centrian, dok e se znaaj nedravnih faktora (od terori
stikih do nevladinih organizacija) poveati. Iznad svega, nevieni
pomak u relativnom bogastvu i ekonomskoj moi, ijeg smo trans
fera sa Zapada na Istok svjedoci, e se nastaviti.294

Dogaaji iz 2007. godine su najavljivali veliki ekonomski

potres koji e pogoditi ameriku imperiju. Finansijski balon je
prekomjerno punjen vie od trideset godina. Poslije ukidanja i posijed-

294 David Harvey, The Enigma o f Capital, London, 2010, str. 3 4 ,3 5 .

178
njih oblika regulacije u fmansijskom sektom krajem devedesetih, Vol
Strit je u potpunosti postao drava za sebe. Divljanje ovog sektora je
omogueno nedostatkom bilo kakve kontrole od strane drave. Pra
vljenje derivata iz osnovnih berzanskih akcija, pa onda novih derivata
iz preanjih derivata, pa osiguravanje paketa akcija sa falsifikovanim
podacima, kao i ponzijeve eme hipotekamih kredita, poveavali su
obim prometa finansijskog sektora i enormno bogatili vlasnike Vol
Strita, kao i njihove glavne menadere. Ovaj finansijski sistem, koga
je Harvi precizno nazvao akumulacija otimanjem, postao je tempirana
bomba, razorne snage nalik nuklearnoj, koja otkucava nad amerikom
ekonomijom. Vlasnici Vol Strita i politika elita u Vaingtonu znali su
za tu bombu. Ali, svi koji su morali reagovati, utali su i gledali u dru
gom pravcu. Bili su pod apsolutnom kontrolom Vol Strita, kako politiki
vrh, tako i gotovo svi uveni ameriki ekonomisti, koji su svojevremeno
okieni Nobelovim nagradama za svoja nauna dostignua.
U ljeto 2008. godine sistem je poeo da se umava. Kulmi
naciju pada oznaio je bankrot jedne od najveih banaka Vol Strita,
Liman Bradersa (Lehman Brothers). Vol Strit je par dana bio u slo
bodnom padu i jedino gaje mogla zaustaviti intervencija drave. Finan
sijski sektor kao nosilac modela neoliberalnog kapitalizma, morao je
da se spaava akcijama koje su najslinije ekonomskim mjerama soci
jalistikih drava. Mantra apsolutno slobodnog trita je sahranjena u
tih nekoliko dana ludila na Vol Stritu. Nevidljiva ruka Adama Smita,
koja je prema Fridmanu i Hajeku trebala da samoregulie slobodna
trita, postala je i te kako vidljiva ruka Dorda Bua i Baraka Obame,
koja im je dala hiljade milijardi dolara dravnog novca za spaavanje
privatnog finansijskog sektora, prebacujui dug na poreske obveznike,
uz pomjeranje limita dravnog zaduenja. Taj limit dravnog zadue
nja, za vrijeme prve Obamine administracije, pom jeranje est puta,
svaki put poveavajui jo vie dug poreskih obveznika.
Drugi dogaaj koji je nepovratno uzdrmao ameriku mo, bio
je ulazak ruske vojske u Gruziju, zemlju, koja je ve bila zauzela

179
jedno od prioritetnih mesta u amerikim programima ekonomske i
vojne po moi.295
Gruzija je uz Ukrajinu predstavljala dvije najvanije amerike
poluge za lomljenje kime Rusiji u post-sovjetskom prostoru. Ruska
zatita dvije otcijepljene gruzijske pokrajine, Abhazije i June Osetije,
trajala je jo od vremena disolucije SSSR-a. Avgusta 2008. godine
Rusija je odgovorila snano i odluno na Sakavilijevo bombardovanje
June Osetije. Ruska vojska je izvrila kontra napad, i za nekoliko
dana dola do predgraa Tbilisija. Amerika reakcija je bila samo ver
balna. Bio je to kraj hegemonije amerike vojne super-sile, Rusija se
vratila u veliku igru.296
Optuiti samo neokonzervativce, na elu sa Buom mlaim,
za ameriku spoljnu politiku u prvoj deceniji XXI vijeka, bilo bi vie
nego pogreno. Buova spoljna politika je logian nastavak amerike
neoimperijalistike politike od II svjetskog rata do danas. Poslije
ruenja Berlinskog zida, Amerika je svoju ekonomsku mo podredila
vojnoj hegemoniji u svijetu. Logian slijed dogaaja bio je da ide na
kartu vojne moi do krajnjih limita. Neokonzervativci su svojim djelo
vanjem, jednim dijelom ubrzali vraanje Rusije kao vojne super-sile,
ali sigurno nisu odigrali i kljunu ulogu. Nacionalni konsenzus o
Americi kao dravi nacionalne bezbjednosti, meu donosiocima od
luka, je nepromijenjen od kraja II svjetskog rata do danas. Ouvanje
kontrole nad 50% svjetskih energetskih.res.ursa je prioritetni zadatak
svih administracija. Klajd Prestovic (Clyde Prestowitz), ekonomski
savjetnik iz vremena Reganove administracije, jasno determinie pro
blem u kojem se nala amerika imperija, kojoj je vojna sila postala
glavna karta na koju igra u meunarodnim odnosima.

Na glavni izvor moi vie nije ekonomija, ve vojska. Za

pravo, poprilino se nalazimo u situaciji gdje je bio bivi Sovjetski

195 Miljan Filimonovi, Spoljna politika Ruske federacije, Beograd, 2010, str. 65.
296 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 276.

180
 Savez. SSSR se nije sruio zato jer im je nedostajalo vojne snage,
ve zato jer im je posrnula ekonomija. Ista stvar se sada dogaa i
u SAD-u.297

Rusija -povratak vojne super-sile i energetskog diva

,,U dvadesetom veku mi nismo imali krupnijeg dravnika. U

svojoj retrospektivi poao sam od poetka vladavine cara Nikolaja
II, i nerado sam pokazao da u prvih jedanaest godina njegovog
carevanja, 1905. g. na primer, tako je mnogo izgubljeno, d a j e
Rusija bila na korak od propasti. I Stolipin je umeo da spase Rusiju
iz tog bezdana i da je postavi na vrsti put razvoja. Da kojim slua
jem Stolipin nije ubijen, samo jo nekoliko godina nastavka tog
razvoja odluujue bi promenilo elu strukturu, socijalnu strukturu
drave, a ne samo ekonomiju, i Rusiju ne bi bilo lako razoriti i
upropastiti. Duboko sam ubeen daje ubistvo Stolipina bio onaj
pucanj koji je reio sudbinu razvoja Rusije, zato to je posle toga
rukovoenje dopalo u nemone i nesposobne ruke koje nisu mogle
pravilno da vode Rusiju."297298

Aleksandar Solenjicin (1918-2008)

Amold Tojnbi (Amold Toynbee) smatra da izvor akcije nije

samo drutvo, ve i pojedinac, i da svojim stvaralakim inom taj
sposobni pojedinac spaava drutvo.299 Takvog sposobnog pojedinca,
kojeg determinie Tojnbi, Rusi su imali u premijeru Petru Stolipinu
na poetku XX vijeka. Dvadeset godina mira, koliko je traio Stolipin
za sprovoenje svojih reformi, Rusija na poetku XX vijeka nije do

297 Clyde Prestowitz, intervju RT, preuzeto od: ,,Advance.hr, Ekonomsko-geopolitiki O n

line list, maj 2012.
298 Aleksandar Solenjicin, interviju sa Bernard Pivoat, preuzeto sa:
http://atorwithme.blogspot.com/2012/03/aleksandar-solzenjicin-ideolosko-polje.html
299 Vidjeti u: Amold Tojnbi, Prouavanje istorije, Podgorica, 2002, str. 450.

181
 bila. Prvi svjetski rat, svrgavanje i ubistvo cara Nikolaja II, dolazak
boljevika na vlast, bile su istorijske okolnosti koje su odvele Rusiju
u onom pravcu koji je najvie odgovarao njenim rivalima u svjetskoj
politici. Osamdeset godina kasnije, pred kraj XX vijeka, Rusija se
ponovo nala u rasulu.
Ipak, poslije godina haosa i propadanja, koje su karakterisale
period vrenja vlasti predsjednika Jeljcina, Rusija dobija novu ansu.
Ovoga puta, dolaskom Putina na elo drave. Onih dvadeset godina
koje nije dobio Petar Stolipin, pred sobom je imao Vladimir Putin.
Dva Putinova mandata, te jedan mandat Medvedeva, i ponovni
povratak Putina na elo Rusije, predstavljaju period velikog ruskog
preporoda. Od poetka devedesetih pa do promjena u Rusiji pod vlada
vinom Putina, predenje teak put.
Reforme u Sovjetskom Savezu je otpoeo Andropov, a zavrio
Gorbaov sa politikom Glasnosti i Perestrojkom. Primakov smatra da
je Gorbaov vjerovao da se SSSR moe sauvati uz pomo reformi i
novog politikog dogovora.

Meutim, Jeljcin, Kravuk i ukevi, s nevjerovatnom

lakoom, a kako se kasnije ispostavilo, hrabreni neizmemom
koliinom alkohola, u Beloveskoj umi su potpisali dokument o
likvidaciji Sovjetskog Saveza.44300

Primakov tvrdi da SSSR nije poraen u Hladnom ratu, ali sve

ono to e se desiti poslije njegovog raspada, Rusiju je pomjerilo sa
pozicije svjetske sile.30301 Rusija je prihvatila Fridmanov model tranzi
cije u kapitalistiko drutvo. Ono to e za Amerikance biti ruska Ve
lika tranzicija, za veinu Rusa e biti Velika depresija. Ekonomski
kolaps, u oima graana, bie produkt uvezen iz Amerike.302

300 j eVgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 3, 4.

301 Vidjeti u: Jevgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 4.
302 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 88.

182
 Tranziciju su izvrili liberali, koji su sebe identifikovali kao
sljedbenike ikake kole Miltona Fridmana. Puna podrka Zapada i
Amerike ovakvoj tranziciji, koja je faktiki bila primarna akumulacija
kapitala, ili preciznije, otvorena pljaka dravne imovine, imala je
prije svega politike motive. ok terapijom kroz privatizaciju i libera
lizaciju cijena, domae trite je potpuno otvoreno prema najveoj
svjetskoj konkurenciji, to je po ekonomiju ruske drave imalo kata
strofalne posljedice.303
Dozef tiglic smatra da je MMF davao pogubne savjete,
uvjeravajui zemlje klijente da trebaju izvriti brze reforme. ok tera
pija Rusiji nije donijela nita dobro, stvorila je sistem u kome ruska
vrsta sintetikog kapitalizma ne potie stvaranje bogatstva i gospo
darski rast, nego rasprodaju imovine. Umjesto funkcionalnog trinog
gospodarstva, brza je pretvorba stvorila razuzdani Divlji istok.304
Inflacija od 2520 posto, koja je zahvatila Rusiju 1992. godine,
unitila je uteevine graana. Prvaprevaraje uraena sa vauerskom
privatizacijom, koja je obavljena izmeu 1992-1994. godine. Hiper-
inflacija je unitila vrijednost vauera, tako da se za vauer mogao
kupiti jedan par cipela. Dobit je, na kraju, zavrila u depovima par
stotina prevaranata, u to vrijeme jako uticajnih u Rusiji.

MMF-ovo insistiranje na tome da Rusija zadri precijenjenu

valutu i podupiranje takve politike milijunskim zajmovima na kraju
je izazvalo gospodarski slom.305

Druga runda privatizacije je obavljena 1995, preko modela

koji je napravio bankar Vladimir Potanin. Velike dravne kompanije
su uzele lizinge od privatnih banaka, koje su morale da vrate do sep
tembra 1996. Uslovi lizinga su bili, da ukoliko drava ne uspije da

303 Vidjeti u: Jevgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 14.

304 Joseph Stiglitz, Globalizacija i dvojbe koje izaziva, Zagreb, 2004, str. 184-185.
305 Isto, str. 157.

183
 servisira te finansijske obaveze na vrijeme, vlasnitvo automatski
prelazi u ruke zajmodavaca. Naravno, drava to nije uradila i roeni
su oligarsi.306
Ubrzo su oligarsi imali u vlasnitvu itave industrije. Dobar
dio energetske i preraivake industrije, dravnih objekata, transport
nih kompanija, kompanija koje su se bavile izgradnjom infrastrukture,
banaka, telekomunikacionih kompanija, djelova industrija za proizvo
dnju vojne opreme i medija, preli su iz dravnih u ruke oligarha. Na
jznaajniji meu njima su bili Boris Berezovski kao vodei bankar,
vlasnik TV kanala i suvlasnik u naftnoj industriji, Mihail Hodorkovski
naftni i gasni magnat, Vladimir Gusinski medijski magnat, Mihail
Fridman veliki bankar i naftaki magnat, Aleksandar Smolenski veliki
bankar i Roman Abramovi magnat u eksploataciji hidrokarbona.307
Jeljcin je bio pod kontrolom ovih oligarha, a degradacija Rusije je bila
pojaana njenom apsolutnom bezubom spoljnom politikom u prvoj
polovini 90-ih godina, a iji je proklamovani cilj bio ulazak u civili-
zovani svet, uz potpuno prenebregavanje ruskih nacionalnih in-
teresa.308
Jeljcin pobjeuje na izborima 1996. godine i pored velike
nepopularnosti u narodu. Presudna je bila medijska i finansijska
pomo oligarha. Poslije izbora, Jeljcin odlazi na lijeenje, i vlast preu
zima tzv. Porodica, dio oligarha sa Berezovskim i Jeljcinovom erkom
Tatijanom na elu. Oni e imati kontrolu sve do dolaska Putina na
mjesto predsjednika.309
Oligarsi jo vie produbljuju sistemsku korupciju u instituci
jam a vlasti i pravosuu, a na spoljnom planu, Americi preputaju pot
punu inicijativu. Kada Rusija u maju 1997. godine nije reagovala na
irenje NATO alijanse prema istoku pribliavajui se njenim grani-

306 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 89, 90.

307 Isto, str. 90, 91.
308 Jevgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 15.
309 Vidjeti u: Miljan Filimonovi, Spoljna politika Ruske federacije, str. 22.

184
ama, Klinton je odluio da nagradi Jeljcina prijemom Rusije u grupu
G-7, to je i uradio sedam mjeseci kasnije.310 U svojim memoarima
Klinton se sjea tog vremena.

Diskutovao sam sa Stroub Talbotom i ostalima iz naeg tima,

kako da pomognemo Jeljcinu da (politiki) preivi uz NATO
ekspanziju, ukljuujui i pridruivanje Rusije u G-7, i Svjetsku
trgovinsku organizaciju. Na veeri te noi kod predsjednika Finske
Martija Ahtisarija, bio sam zadovoljan da vidim Jeljcina u dobrom
raspoloenju i djelimino oporavljenog poslije operacije na otvo
renom srcu.311

Prvo suprostavljanje amerikom unilateralizmu za vrijeme

Jeljcinove vlasti, dolo je od strane Jevgenija Primakova, ministra
spoljnih poslova Rusije. Primakov je uspio 1998. godine okupiti Kinu
i Francusku u Savjetu bezbjednosti UN-a, da zajedno sa Rusijom spri
jee dalje stezanje sankcija protiv Iraka. I kasniji, premijerski mandat
Primakova obiljeilo je mimoilaenje sa Amerikancima. Naime, Pri
makov je pokuao da izae iz ekonomske krize kopirajui mjere
RuzveltovogNju dila. Klintonova administracija se otro suprotsavila
ovim mjerama, i MMF je odbio da realizuje ranije obeani paket od
13 milijardi dolara. Sabotirane su i investicije stranih ulagaa. Amerika
je gledala na Primakova sa nepovjerenjem, smatrajui ga
nepopravljivim socijalistom. Naravno, sukob saPrimakovom imao je
sasvim drugaiji karakter. On je bivao sve popularniji, i njegove
ekonomske mjere oporavka podravalo je dvije treine graana. Kada
je njegova popularnost dostigla kritinu taku po Jeljcinov status, oli-
garsi su ga smijenili 12. maja 1999. godine.
Posljednji pokuaj vraanja popularnosti predsjedniku
Jeljcinu, bila je akcija kominog branjenja Srbije tokom bombar-

310 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 91.

311 Bili Clinton, life, New , 2004, str. 750.

185
dovanja 1999. godine. Jeljcin je prekinuo odnose sa NATO alijansom
i poslao nekoliko bojnih brodova u Mediteran. Amerikanci su nastavili
bombardovanje istim intezitetom. Ignorisali su akciju Rusije pokazu
jui svijetu Jeljcinovu nemo.312
Vladimir Putin je doveden na vlast kao ovjek lojalan Jeljcinu
i oligarsima. Odlian organizator i bivi kontraobavjetajac, edukovan
u kolama KGB-a, inilo se da e biti idealan Jeljcinov nasljednik i
novi paravan za sutinsku vladavinu oligarha. Njegovo munjevito
napredovanje je krenulo kada je kao ef FSB-a (Federalne slube bez-
bjednosti) onemoguio rad dravnog tuioca Skuratova, koji je posta
vljen po nalogu Primakova da istrai zloupotrebe i malverzacije u
Kremlju. Putinova lojalnost je ubrzo nagraena i u avgustu 1999. do-
bija mjesto premijera. Pred kraj svog mandata Jeljcin se povlai, i
Putin se penje jo jednu stepenicu vie. Posljednjeg dana 1999. godine
postaje vrilac dunosti predsjednika Ruske Federacije. Putin e po
bijediti na martovskim izborima 2000. godine i njegova konsolidacija
vlasti e ii u dva pravca. Preko centralizacije je omoguio Kremlju
kontrolu nad Gubemijama, a razvlaivanjem oligarha vratio je vlast
u institucije sistema.
Oba posla je zavrio u prvoj godini svog mandata. Gubemije
su vraene pod vru vlast Moskve, a oligarsima je ponueno da nas
tave bavljenja biznisom, ali da zaborave na politiku. Dva najvea
medijska magnata, Gusinski i Berezovski, procesuirani su zbog utaje
poreza i ubrzo e napustiti Rusiju.313
Putin je postepeno irio svoju mreu uticaja preko bliskih
saradnika sa kojima je ranije radio u KGB-u, a koje je postavio na naj
odgovornija mjesta u vrhu drave, kao i na elo najveih privrednih
subjekata u vlasnitvu Ruske Federacije. Poslije otvorenih najava
Hodorkovskog da e finansirati preuzimanje vlasti u Rusiji, te njego
vih pokuaja da proda najvanije naftne gigante amerikim naftnim

312 Vidjeti u: Dilip , After Empire, str. 92-96.

313 Vidjeti u: Miljan Filimonovi, Spoljna politika Ruske federacije, str. 16-24.

186
koncernima, u oktobru 2003. godine biva uhapen pod optubom za
utaju poreza. Putin je u obraunu sa Hodorkovskim potvrdio svoj au
toritet meu oligarsima, koji su i prije hapenja najmonijeg meu
njima, jedan po jedan dolazili na dogovor sa novim predsjednikom.
Nizom akcija u privredi, Putin je povratio pod dravnu kontrolu naj
vanije naftne izvore koje su do tada kontrolisali oligarsi. I veliki pro
jekti za ekspoloataciju gasa Sahalin 2 i Kovitka, vraeni su pod rusku
kontrolu, a strane kompanije su se morale zadovoljiti manjinskim
paketima akcija. Putin se koristio nedemokratskim sredstvima i
snagom drave, kako prema svojim oligarsima, tako i u obraunu sa
stranim korporacijama. Ali, i oligarsi i strane korporacije, nosili su ve
liki dio krivice. Iako su doli do imovine u Rusiji, na osnovu vaeih
propisa, jasno je daje privatizaciona legislativa u Jeljcinovo vrijeme
pisana po diktatu oligarha. Korupcija je bila njihovo najvanije orue
u ostvarivanju zadatih poslovnih projekata. Ne opravdavajui jezuitsku
maksimu da cilj opravdava sredstvo, Putinovo djelovanje u okviru
svog prvog mandata moemo nazvati tihom revolucijom, sa oprav
danim ciljem.
Ukrupnj ivanj em svih dj elova u privredi, kako u energetskom,
tako i u vojno-industrijskom sektoru, Putin je dobio na efikasnosti i
Rusija je poela ostvarivari velike profite.314 Vladavina Vladimira
Putina u dva predsjednika mandata uinila je Rusiju nezamjenljivim
izvorom energije za ostatak Evrope. Zavisnost od ruske nafte varira
od 14% za Francusku, do 81% za Maarsku. Rusija je postala i naj
vaniji isporuilac gasa za zemalje EU. Ova zavisnost e vremenom
imati sve veu strateku vanost.
Nakon to je Rusija vratila svoju vlast u institucije sistema, i
kada je konano ostvaren nacionalni konsenzus u okviru elite koja je
vodila dravu, uz vraene izvore energije pod kontrolu Kremlja, veliki
div je mogao ponovo zakoraiti u svjetsku politiku. Mo je leala, ne

314 Isto, str. 25-31.

187
samo u ekonomiji i energentima (Rusija ima tree najvee devizne, i
rezerve zlata u svijetu), nego i u injenici da Rusija ima gotovo polovi
nu nuklearnog arsenala od 11400 komada ovog oruja, koliko ga ima
u svijetu.315316Jaka i stabilna Rusija, mogla je podsjetiti svijet, a prije
svega Sjedinjene Drave na ovu injenicu.
D aje Putin svjestan koje su ambicije Amerike, jasno je saoptio
2006. godine na francuskom TV kanalu LCI i amerikom NBC-u.

Stranci koji kritikuju Rusiju podseaju na kolonijaliste iz

prolog veka, koji su opravdavali svoje radnje u Africi i Aziji in
teresima civilizacije. Samo sada, oni to nazivaju demokratizaci-

Konsolidacija ruskog uticaja na postsovjetski prostor ila je

u vie pravaca.
Ukrajina, Bjelorusija i Kazahstan su najvanije drave po
znaaju za Rusiju iz skupine drava koje ine Zajednicu Nezavisnih
Drava.317 Ova unija, koja obuhvata post-sovjetski prostor (izuzev
Gruzije koja je istupila avgusta 2008. godine), predstavlja prirodnu
vezu izmeu njenih lanica, s obzirom da su povezani jakim ekonom
skim vezama.

Zbog nepostojanja trajnih saveza, osim odbrambenog saveza

SAD-a i Japana, konfiguracija moi u Isonoj Aziji ima fluidnu
strukturu, sa nebrojenim mogunostima sklapanja dvostranih i
viestranih privremenih i stalnih, ekonomskih i vojnih savezni-
tava.318

315 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 87.

316 Roj Medvedev, Putin - povratak Rusije, Beograd, 2007, str. 323.
317 Vidjeti u: Dragan Petrovi, Geopolitikapostsovjetskogprostora, Novi Sad, 2008, str. 159.
318 Miljan Filimonovi, Spoljna politika Ruske federacije, str. 79.

188
 Slabljenje uloge Ujedinjenih nacija, usled amerikog unila-
teralizma u svjetskoj politici, dovelo je do okupljanja velikih sila u
nove oblike organizovanja. Stvaranje grupe B R K (BRIC), koju su
inile Brazil, Rusija, Indija i Kina, imalo je prevashodno znaaj za nji
hovu meusobnu privrednu saradnju. Rast privreda drava BRIK
grupe i njihova uloga u svjetskoj ekonomiji, od fundamentalnog je
znaaja. Od decembra 2010. godine dravama BRIK grupe se
pridruila i Juna Afrika. Sastanci BRIK grupe na najviem nivou se
odravaju jedanput godinje i do sada je odrano etiri samita. Na
samitu u Kini, aprila 2011. godine je promijenjeno ime u BRIKS
(BRICS), s obzirom na novopridruenu lanicu Junu Afriku (South
Africa).
Sangajska organizacija za saradnju, koja je osnovana 2001.
godine, ima karakter bezbjednosnog saveza. Osnovana je sa ciljem
smanjivanja tenzija i vojnih kapaciteta pograninih oblasti Kine,
Rusije, Kazahstana, Tadikistana, Kirgistana i kasnije pridolog
Uzbekistana. Redovni sastanci na nivou efova drava, vremenom su
proireni i na redovne sastanke ministara spoljnih poslova, odbrane,
bezbjednosti, trgovine, pravde i ivotne sredine.319
Ova organizacija vue korijene iz 1996. godine kada je
izmeu ovih drava, izuzev Uzbekistana, potpisan prvi ugovor o pro
dubljivanju uspostavljenog vojnog povjerenjau graninim regionima.
Za drave potpisnice, popularno nazvane Sangajska petorka, ovaj novi
oblik saradnje nije bio samo smanjivanje tenzija meu njima, ve i
odgovor na amerike imperijalne ambicije u tom dijelu svijeta.320
Za odnos Rusije prema Evropi i Evrope prema Rusiji, najvei
znaaj ima status Ukrajine. Pokuaj uvoenja Ukrajine u NATO ali
jansu poslije pobjede narandaste revolucije, na kraju je propao.
Posao opkoljavanja Rusije koji je Amerika sprovodila za vri
jeme Jeljcinove administracije, zaustavljen je ulaskom ruskih trupa u

319 Vidjeti u: Miljan Filimonovi, Spoljna politika Ruske federacije, str. 100.
320 Vidjeti u: Smilja Avramov, Meunarodno javno pravo, Beograd, 2011, str. 575.

189
 Gruziju avgusta 2008. godine, i dolaskom na vlast Viktora Janukovia
pro-ruskog predsjednika na elo Ukrajine 2010. Dogovor o produenju
prisustva ruske flote na Krimu za jo najmanje 25 godina (po isteku
postojeeg koji vai do 2017.), potpisan izmeu Ukrajine i Rusije 21.
aprila 2010. godine, rasprio je amerike nade o trajnoj vojno-bezbje-
dnosnoj kontroli Ukrajine.321
Ukrajina je kulturno i politiki podijeljena zemlja. Jugoistoni
dio je proruski nastrojen, dok je sjeverozapadni prozapadno orjentisan.
Pokuaj biveg predsjednika Juenka da Ukrajinu usmjeri ka NATO-u,
bez veinske podrke graana takvoj ideji, pogoravao je situaciju i
dezintegrisao zemlju, to je u krajnjem ishodu moglo dovesti do cije
panja drave. Politika sadanjeg predsjednika Janukovia nee nainiti
vie ni jedan korak ka NATO savezu, dok e pribliavanje EU ii tem
pom, koji e vie diktirati Moskva nego Brisel. Ukrajina moe odoljeti
ruskom zagrljaju iskljuivo ako pree u orbitu neke druge sile. Ame
rika se pokazala nemonom da to sprovede. Jednim dijelom ekonom
ska, uz potpunu energetsku zavisnost od Rusije, kao i proruski dio
stanovnitva, predstavljaju faktore koji daju Rusiji realne anse da i u
budunosti Ukrajinu dri u svojoj interesnoj sferi. Evropa sa Nje
makom je realna ekonomska sila, ali bez vojne i politike moi.
Meutim, ako jednog dana Evropa odlui da obnovi vojnu i politiku
mo koju je imala prije II svjetskog rata, vrlo je vjerovatno da nee
ulaziti u konflikt sa Rusijom po pitanju Ukrajine, budui da joj je, za
emancipaciju od amerikog starateljstva, neophodna ravnopravnost
koju prua Rusija kao drugi pol moi.322
Ekonomija Rusije, sa ekonomijama Njemake, Francuske i
Italije je u jednoj vrsti uzajamne vezanosti. Njihov dalji razvoj zavisi
i od poveanja stepena politike saradnje izmeu Rusije i ovih.drava
EU. Rusija, u skladu sa tom strategijom, produbljuje politiku i
ekonomsku saradnju sa njima, a posebno sa Njemakom. Njemaka i

321 Vidjeti u: Branko Vlahovi, Janukovi zakoio NATO, Veernje Novosti, 24. april 2010.
322 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 138.

190
ruska ekonomija u sebi nose veliki potencijal za sinergiju. Njemaka
iz Rusije uvozi ogromne koliine nafte i gasa, kao i druge prirodne
resurse, te je snabdijevanje ovim energentima za Njemaku od vi
talnog znaaja.323 Rusiji su potrebne tehnologije i kapital kako bi pre
stala da bude samo izvoznik iro vinskih roba. No, odnos Rusije i
Njemake moramo sagledati i iz drugog ugla. Opomena Mekindera,
da ko vlada centralnim dijelom Evroazije vlada i svijetom, jeste do
voljan razlog da Amerika ne dozvoli strateko povezivanje ove dvije
drave. Naime, itava politika budunost EU zavisie od toga. Nje
makoj je dozvoljeno ujedinjenje od strane sila koje su je okupirale
1945. godine, ali cijena koju Njemaka plaa nije mala. Njemaka je
morala preuzeti na sebe krivicu za rasturanje Jugoslavije 1991. godine,
iako je jasno da ona samostalno ne bi smjela napraviti ni daleki? manji
korak u spoljnoj politici. Ona je bila izvoa radova za one koji sutin
ski kontroliu njenu bezbjednost. Amerika je isturila Njemaku kao svoj
gromobran u projektu rasturanja Jugoslavije, dok je Amerika sebe pred
stavljala kao pomiritelja meu bivim lanicama SFRJ. Ovo je dobar
primjer za razumijevanje koliko je Njemaka sutinski vezana za
Ameriku kroz NATO alijansu. Njeni ekonomski aranmani sa Rusijom
koji su od vitalnog znaaja za njen dalji razvoj, gornja su granica nje
make popustljivosti u amerikoj igri kvarenja odnosa izmeu Rusije i
EU. Njemaka kroz ekonomiju pokuava nadoknaditi ono to gubi ne
dostatkom sopstvene bezbjednosti koja je u rukama Amerike. Ta igra
moi, izmeu Amerike i Njemake, ima svoj vijek trajanja, posebno ako
imamo u vidu da Rusija iz prikrajka eka svoju ansu, gradei za sebe
novu ulogu kontra-tega amerikom vojnom prisustvu u Evropi.
Rusija, adekvatno novoj poziciji koju ima u svjetskoj politici,
poveava i svoj vojni budet. Po planu ministarstva odbrane Rusije,
do 2020. godine ova drava e uloiti 640 milijardi dolara u moderni
zaciju vojske. Rusko - amerika trka u naoruanju je ponovo poela,

323 Vidjeti u: Facts About Germany, Germany, 1996, str. 343.

191
a dugo najavljivani protiv-raketni tit u Istonoj Evropi od strane
Amerike, nee biti prijetnja ruskoj bezbjednosti. Po izvorima iz mini
starstva odbrane, Rusi imaju adekvatan odgovor, kako na ovu mjeru
Amerike, tako i na sve druge izazove.

Rusija, danas, pod orujem dri 956.000 ljudi. Regruti slue

vojni rok od 12 meseci. Oruane snage raspolau sa 3.000 tenkova
i 18.000 tenkova u rezervi, 17.000 oklopnih borbenih vozila, 5,520
topova i 12.215 u rezervi, 1.200 viecevnih raketnih bacaa i 2.920
u rezervi, 292 interkontinentalne strateke rakete kopnenog bazi-
ranja, sa 12 nuklearnih podmornica nosaa interkontinentalnih pro
jektila, sa 24 nuklearne podmornice, lovcima drugih atomskih
podmornica, u floti je jedan nosa aviona, est krstarica, 18
razaraa, osam fregata, 47 korveta... Rusko ratno vazduhoplovstvo
raspolae sa 250 stratekih bombardera i sa 1.800 taktikih aviona.
Snage kosmike i raketne odbrane broje oko 50.000 ljudi, dok
specijalne jedinice za kosmiko ratovanje imaju oko 30.000 pri
padnika. Jedinice ministarstva unutranjih poslova, opremljene su
kao i armija, samo to nemaju tenkove i borbene avione, a imaju
oko 474.000 pripadnika.44324

Amerika unilateralnost u svjetskoj politici je zavrena, a

vraanje Rusije kao vojne super-sile je tome najvie doprinijelo.
Kreatori novog svjetskog poretka napravili su krupne greke u pro
cjenama oko budunosti Rusije. Rusija nije bila unitena. Plan, iz pe
rioda prelaza iz XIX u XX vijek, koji je imala elita britanske imperije
za neutralisanje Rusije, bio je do pola ostvaren 1917. godine.
Amerikanci su bili ubij edeni da su zavrili zapoeti posao Britanaca
kolapsom sovjetske imperije u posljednjoj deceniji XX vijeka. Nijesu
bili u pravu. Rusija je uspjela da preivi i da se ponovo uzdigne do324

324 Miroslav Lazanski,,Arm ija po novom modelu, Politika online, maj 2012.

192
nivoa jednog od najvanijih geostratekih igraa. U rijeima
Beinkog se, osim velike koliine jeda, jasno naziru i krhotine jednog
neostvarenog plana.

Nemci su bili nokautirani i uvereni da su sami krivi za svoje

stanje. Rusija jo nema takav odnos prema staljinizmu. Ali se to
menja. Kod mlade generacije Rusa, pojavljuje se shvatanje da bi
Rusija trebalo da uini izbor i da bi taj izbor trebalo da bude u korist
Zapada. Takav je istorijski proces. Ali na njegove rezultate trebalo
bi saekati.41325

Kina - buenje velikog zmaja

Uspon Kine, od ratom razorene drave 1949. godine, do

ekonomskog i diplomatskog dina dananje svjetske politike, nema
slinog primjera u dosadanjoj istoriji. Kineski BDP je 2010. godine
bio manji samo od amerikog, a njene devizne rezerve od 1,9 triliona
dolara, tri puta vee od rezervi svib 17 drava Eurozone zajedno. Kao
najvei vlasnik amerikih dravnih obveznica, postala je i najvaniji
strani partner amerikih Federalnih rezervi. 0 znaaju Kine za ameri
ki finansijski sistem, najbolje svjedoi injenica da je ministrar finan-
sija SAD-a, Henri Polsen ( Paulson) za dvije i po godine svog
mandata (2006 - 2009) posjetio Kinu 70 (sedamdeset) puta.325326

Nemajui ovde mesta da se bavimo kineskim nainom mi

ljenja, jer bi nas to odvelo predaleko - do samih izvora kineske
filozofij e, religij e i etikih vrednosti - moemo samo nabroj ati naj -
bitnije karakterne crte kineske civilizacije, uzrokovane konfuijan-
skom etikom, zen - budistikom religijom i daoistikom askezom:
glorifikovanje rada i samodiscipline, kontrolisanje ivotnih potreba

325 Zbignjev Beinski, Blii se kraj zapadne dominacije", Politika, jul 2010.
326 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 147.

193
 i zahteva i, konano, predana posveenost samousavravanju. Sve
to konstituie jedan obrazac po kojem se radi puno, troi malo, uz
stalan napor sopstvenog popravljanja i napredovanja."327

Rast Kine e, bez sumnje, biti najvei izazov u svjetskoj

politici XXI vijeka. Njen ekonomski i diplomatski uzlet je ve trans-
formisao Daleki istok, a decenije koje dolaze, u kojima e Kina vojno
nositi snagu super-sile, samo e poveavati njen uticaj u svijetu. Dobar
dio amerikih analitiara smatra da e se teite svijeta pomjeriti sa
Zapada na Istok i da upravo ivimo u vremenu tih promjena. Promjene
nee proi bez tenzija i eventualnih konflikata, jer e Kina, srazmjemo
jaanju sopstvene vojne, politike i ekonomske moi, oblikovati novi
meunarodni poredak.328 Kisinder jasno vidi Kinu kao zemlju koja
je predodreena da postane glavna sila, ali na tom putu nee imati
prepreku samo u Americi, ve i u Indiji, Brazilu i Rusiji.329
Iako Kina insistira na mirnom razvoju svoje zemlje, modemizo-
vanje njene vojske izaziva veliko podozrenje Amerike. Mjesta za ameri
ku bojazan svakako ima, jer Kina, iako razvija vojne kapacitete striktno
odbrambenog karaktera, u svojoj taktikoj doktrini najavljuje da e udariti
prva na protivnika, ako bude morala. U martu 2011. godine Kina je obja
vila da planira poveanje vojnog budeta za 11,2%, do 106,4 milijardi
dolara u 2012. godini. Kina poveava svoj budet za odbranu srazmjemo
poveanju ekonomskog rasta, to vodstvo Kine smatra kao razumno i
odgovarajue. Kineski vojni budet je znaajno manji u odnosu na ameri
ki, koji bi u 2013. trebalo da iznosi 613 milijardi dolara. Ali, ako Kina
bude poveavala svoj vojni budet proporcionalno rastu ekonomije, do
2035. bi trebala stii Ameriku u visini izdataka za vojsku.330

327 Neven Cvetianin, Tajna kineskog kapitalizma", Nedeljnik Vreme, septembar 2011.
328 Vidjeti u: G. John Ikenberry, The Rise o f China and the Future o f the West, Foreign
Afairs, January/February, 2008.
329 Vidjeti u: Henri Kisinder, Da li je Americi potrebna spoljna politika, str. 160.
330 Vidjeti u: Chinas Defense Budget", GlobalSecurity.org,
http://www.globalsecurity.org/military/world/china/budget.htm

194
 Kineska vojna doktrina vue korijene i inspiraciju iz Umijea
ratovanja, i strategije uvenog generala Sun-Tzu-a iz estog vijeka
prije nove ere. Dvije su bitne poruke iz vremena Konfuija, koje Sun-
Tzu alje, a koje pomau boljem razumijevanju Kineza: ,,1) Pobijediti
neprijatelja bez borbe je pitanje vjetine; 2) napasti prvo strategiju
neprijatelja, a trupe poslije/4331

Kineski model kapitalizma, ili jednostavno reeno, novi

k in esk i4kolektivistiki kapitalizam naprosto kombinuje dva ele
menta: stari kapitalistiki elemenat takmienja i permanentnog usa
vravanja, izmetajui ga pak sa individualnog na kolektivni
nivo... Nauka e tek trebati da temeljno analizira kineski
fenomen i iznae nove termine da ga opie, s onu stranu do sada
poznatih pojmovnih razlikovanja, poput samog pojmovnog ra
zlikovanja kapitalizam/socijalizam, koje se na kineski sluaj moe
primeniti samo uslovno, jer je svaki od ovih pojmova naprosto za-
stareo i uzak, a da bi se primenio na kineski fenomen, koji pred
stavlja jedan novi sui generis, dravno-privredni model, sa
specifinim elem entim a/331332

Kinesko-ruski odnosi su od najveeg znaaja za graenje

novog multipolamog svijeta. Od vremena disolucije SS SR-a, ovi
odnosi su napredovali u svim aspektima i bolji su nego ikada ranije u
prolosti. Voe Kine i Rusije imaju frekventnu komunikaciju i inten
zivan diplomatski dijalog na visokom nivou, gradei zajednike
stavove i dajui jedni drugima podrku. Njihova saradnja i napori idu
u pravcu izgradnje stratekog partnerstva. Lideri ove dvije drave di
jele istu posveenost i filozofiju po pitanju dravnog suvereniteta i te
ritorijalnog integriteta, pri emu su izloeni estim kritikama
Sjedinjenih Drava. Kina i Rusija se, takoe, zalau da dravni suve

331 Dilip Hiro, After Empire, str. 180.

332 Neven Cvetianin, Tajna kineskog kapitalizma11

195
renitet mora biti zatien institucijama meunarodnog prava. Bilate
ralni odnosi su podignuti do nivoa da njihovi lideri izbjegavaju meu
sobno javno kritikovanje, a sve ee daju i zajednike izjave. Oni
nerijetko podsjeaju na novu realnost u meunarodnim odnosima koja
se odnosi na multipolamost u svjetskoj politici, kritikujui ameriki
unilateralizam. U posljednjih nekoliko godina lideri Kine i Rusije su
zajedniki kritikovali Ameriku, kao glavnog krivca za globalnu
ekonomsku recesiju, usled amerikog pogrenog voenja domae
ekonomije. Nije izostala ni zajednika kritika izvoza demokatije na
ameriki nain, kao ni amerika izgradnja protivraketnih titova i mili
tarizacije svemira. Kina i Rusija zajedno ulau napore u pravcu
vraanja autoriteta Ujedinjenim nacijama. Njihove delegacije esto
sarauju u spreavanju Amerike u donoenju rezolucija vezanih za
sankcije protiv drava koje Kina i Rusija smatraju prijateljskim. Pri
mjeri Burme, Irana i Zimbabvea su najoigledniji. Najbolji oblik sara-
dnje u ovim bilateralnim odnosima je postignut na nivou odbrane.
Visoki vojni zvaninici ova dva mona susjeda, susreu se esto na
raznim nivoima. Od 1996. godine kolovano je 1000 kineskih stude
nata na 20 razliitih vojnih akademija u Rusiji, a i trgovina vojnom
opremom i naoruanjem je na visokom nivou. Ipak, i pored graenja
stratekog partnerstva sa Rusijom, Kina najvei dio svojih energenata
kupuje iz Afrike i Persijskog zaliva. Znajui da je Rusija najvei
proizvoa nafte na svijetu, a Kina najvei uvoznik energenata, osta
vlja nedoumice nizak nivo trgovine meu njima u ovoj oblasti.333
Kinesko-rusko strateko pribliavanje zatvara put amerikom
unilateralizmu u meunarodnim odnosima. Rusija, kao nova-stara
vojna super-sila i Kina kao svjetski lider u ekonomskom razvoju, do
voljno su jaka protiv-tea amerikoj ekonomskoj i vojnoj sili.

333 Vidjeti u: Richard Weitz, China-Russia relations and the United States: At a tuming
point?, RIANOVOSTI, 2012, http://en.rian.ru/valdai_op/20110414/163523421.html

196
 Nove sile u usponu

Sliku novog multipolamog svijeta moemo posmatrati u tri

ravni. U gornjoj su tri velike sile. Prva je i dalje najjaa sila na svijetu,
Sjedinjene Drave, a odmah uz nju su i njeni glavni rivali Rusija i
Kina. U donjoj gravitacionoj ravni sila su Brazil i Indija. Izmeu njih
je uspavani ekonomski din, stara Evropa, koja i dalje boluje od poli
tike nemoi, nalazei se pod starateljstvom Sjedinjenih Drava.

1. Indija - azijski tigar u kavezu

veliini svoje teritorije, broju stanovnika, ekonomskoj

moi i vojnoj snazi sa 1,2 miliona vojnika, Indija je najvea sila u
junoj Aziji.334

Indija se nalazi u pat poziciji sa Pakistanom. Ta uzajamna

blokada izazvana njihovim frustriranim neprijateljstvom, rezultirala
je okretanjem nuklearnih bojevih glava jednih naspram drugih. Ovom
injenicom veliki potencijal Indije kao meunarodnog igraa, i dalje
je relativno politiki zamrznut. Sirenje uticaja Indije koje je zaustavlje
no od strane Pakistana, odgovaralo je i Kini i Sjedinjenim Dravama.
Ruenjem SSSR-a nestala je jedna od dvije referetne take u
odnosu na koje je Delhi vodio politiku nesvrstanih. To je otvorilo pro
stor za unapreenju odnosa sa Amerikom. Od socijalistike drave iz
vremena nesvrstane spoljne politike, Indija je dola do uspjene kapi
talistike pozicije, i potencijalno, stratekog partenera Sjedinjenih
Drava. Amerikanci su svjesni d a je pitanje vremena kada e Indija
postati velika sila i vaan igra na globalnom planu. Velika multie
tnika, nezapadna demokratija, sa veoma vanim geostratekim
poloajem, igrae znaajnu ulogu balansa u novom multipolamom

334 Dilip Hiro, After Empire, str. 203.

197
 svijetu. Ravnotea snaga meu globalnim igraima e u mnogome za
visiti od pozicioniranja Indije. Vaington je na vrijeme spoznao znaaj
saveznitva sa Indijom, ali da bi uspio napraviti uspjene korake u
pravcu stratekog partnerstva, morae uvaiti specifine zahtjeve ove
zemlje. Koje su stvarne namjere Indije, jo uvijek ostaje tajna. Iako se
ini daje dogovor sa Amerikancima postignut, Nju Delhi kao da eka
veliki rasplet u trouglu najvanijih, Amerike, Rusije i Kine.335
Poetkom XXI vijeka svijet je konano postao svjestan
ekonomskog uspjeha Indije, iako to nije bila nova injenica. U prvih
trideset godina nakon oslobaanja od britanske kolonijalne vlasti i sti-
canja pune nezavisnosti, Indija je imala relativno blagi ekonomski rast.
No, ve od 1980. godine Indija ima konstantan rast od 6% na godinj
em nivou, sve do 2002. godine. Sledee etiri godine indijski rast e
dostii 7,5%, to e je uiniti jednom od najuinkovitijih ekonomija
na svijetu u posljednjih 20 godina. Rezultati su bili vidljivi u svakom
segmentu drutva. Srednja klasa je brojano poveana za etiri puta i
dostigla je broj od skoro 250 miliona ljudi. Ekonomija Indije je etvrta
po veliini u svijetu, sa tendencijom brzog sustizanja tree svjetske
ekonomije Japana.336
Nastavljajui liberalizaciju ekonomije, Indija je 2001. godine
otvorila svoju vojnu industriju privatnim korporacijama. Strane kom
panije koje su Indiji prodavale oruje vrijedno preko 70 miliona
dolara, bile su u obavezi da investiraju 30% tog novca u Indiju. Za
vrijeme administracije Bua mlaeg, 2005. godine, potpisan je ugovor
o tjenjoj vojnoj saradnji izmeu Indije i SAD. Ovaj bilateralni do
govor je sadrao zajedniki nadzor nad vojnim segmentom trgovinske
razmjene Indije, kao i mogunosti koprodukcije i teholoke koopera-
tivnosti. Dogovor je u sebi sadrao i politike elemente koji govore o
uvrivanju stratekog partnerstva.337

335 Vidjeti u: C. Raja Mohan, India and the Balance o f Power, Foreign Afairs, 2006.
336 Vidjeti u: Gurcharan Das, The Indian ModeI, Foreign Afairs, 2006.
337 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 203-204.

198
 Indija ima izvanrednu saradnju i sa Rusijom na planu vojne
trgovine. Potroila je 3 milijarde dolara na kupovinu 140 ruskih bor
benih aviona najnovije tehnologije Suhoj (Su-30s), sa rokom isporuke
od deset godina, izmeu 2007-2017.
Amerika je pojaala aktivnosti pribliavanja Indiji, i 2006.
godine sklopljen je dogovor o saradnji na polju civilne eksploatacije
nuklearne energije. Dogovor nije dobro prihvaen unutar Indije. Desni
centar se protivio sporazumu, u strahu da ne proizvede zastoj u daljem
razvoju vojnih nuklearnih kapaciteta zemlje. Lijevi front je, na drugoj
strani, bio protiv bilo kakvog pribliavnja neoimperijalistikoj
Americi.44338
Pored problema sa Pakistanom, Indija ima i problem nejedin-
stva unutar svog drutva. Visoka korupcija u politici koja je unazadila
standarde u javnom ivotu poslednjih decenija, slabi indijske napore
koji imaju za cilj postizanje jo veih ekonomskih uspjeha.338339

2. Latinska Amerika - skidanje neokolonijalnih lanaca

Latinska Amerika je politiki prostor koji su Sjedinjene

Drave gotovo unitile, pljakajui ga i uvodei u duniko ropstvo,
preko svojih multinacionalnih kompanija, Meunarodnog monetarnog
fonda i Svjetske banke. Na prelazu u XXI vijek, pokrenut je veliki
proces emancipacije i oslobaanja naroda Latinske Amerike od
neokolonijalnih lanaca svojih sjevernih susjeda.
Borba ovog kontinenta za slobodu od kolonijalnih osvajaa
dua je od dva vijeka, a jedna od najhitnijih prekretnica dogodila se
1962. godine sa onim stoje bilo konano ishodite kubanske raketne
krize. Amerika i Rusija su se nale na ivici nuklearnog rata, ali je
napravljen kompromis na obije strane. Amerika je uspjela onemoguiti
postavljenje sovjetskih nuklearnih bojevih glava u karipskom susje

338 Dilip Hiro, After Empire, str. 204.

339 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 205.

199
 dstvu, ali je platila visoku cijenu za to. Morala se obavezati da nee u
budunosti pokrenuti invaziju na Kubu, te da e potovati nezavisnost
Kube, kao i njen puni suverenitet. Bez obzira na to to e Amerika
uvesti najrigoroznije sankcije Kastrovoj Kubi, kao i na injenicu da
su pokuane desetine atentata na lidera Kube, Amerika je morala pri
hvatiti realnost, da na samo par stotina kilometara od njene obale, po
stoji drava nad kojom nema dominantan uticaj. Monroova doktrina,
koja se u bezbjedonosnom i stratekom smislu smatra posljednjom lini
jom odbrane Sjedinjenih Drava, bila je sruena. Mnogi ameriki
stratezi i analitiari negiraju ovu injenicu, ali ona je spoljnopolitika
realnost. Ova vana injenica, preko koje se olako prelazi, bie znaa
jan faktor kasnijim pokretima za oslobaanje kontinenta od amerike
dominacije.
Simon de Bolivar, oslobodilac Venecuele, Kolumbije, Ekva
dora i Bolivije od kolonijalne vlasti panske imperije u prvim deceni-
jam a XIX vijeka, bio je inspiracija za stvarajnje Bolivarskog pokreta,
gotovo dva vijeka kasnije. Ovaj pokret e postati nosilac borbe za
osloboenje Latinske Amerike od neokolonijalne vlasti SAD. Bolivar,
heroj i emancipator, postavio je temelje na kojima se mogla izgraditi
pravedna Latinska Amerika.340 Na alost, istorijski tok e poi u
suprotnom pravcu, pravei od drava Latinske Amerike poligon za
amerike ekonomske eksperimente i ogromnu pljaku od strane do
mae oligarhije i stranih investitora. Na elu pokreta koji je trebao
izvriti preporod i stati na kraj oligarhiji, doao je mladi oficir vojske
Venecuele Hugo Cavez.
Usljed velike ekonomske krize 1988-1989. godine izbili su
krvavi obrauni izmeu demonstranata i vojske Venecuele, u kojima
je ubijeno na stotine civila. U godinama rasula, koje su uslijedile,
Cavez je sa skupinom mladih oficira pokuao izvriti dravni udar
(1992. godine). Iako udar nije uspio, a avez zavrio u zatvoru, ko

340 Vidjeti u: Simon de Bolivar: Message to the Congress ofAngosutra 1918, Fordham Uni-
versity, http://www.fordham.edu/halsall/mod/1819bolivar.asp

200
rumpirana vlast Venecuele sa Karlosom Perezom na elu, koja je radila
iskljuivo u korist domae oligarhije i stranih multinacionalnih kom
panija, dobila je ozbiljnog protivnika. avez e za neuspjeni dravni
udar preuzeti potpunu odgovornost, promoviui sebe u lidera novog
oslobodilakog Bolivarskog pokreta. Poslije dvije godine zatvora
avez je puten na slobodu. Siromani graani koji su predstavljah
ogromnu veinu stanovnitva, dobili su svog heroja.
Na predsjednikim izborima 1998. godine Cavez e pobijediti
sa samo dvije take izbornog programa. To su bih borba protiv tradi
cionalne korupcije i ekonomske neravnopravnosti. Na elo Venecuele
je doao 1999. godine. Ekonomska kriza nije jenjavala, inflacija je bila
preko 70% i Cavez je pokrenuo sveobuhvatne reforme u tri pravca.
Borba protiv siromatva, podizanje demokratskih standarda i prave
dnija podjela dobiti od nafte, prije svih, pravednija prema onom dijelu
stanovnitva koji od nafte nikada nije imao koristi.
Poslije tri godine vlasti, Cavez je, u simbolinom smislu,
Venecuelu proglasio Bolivarskom Republikom. avezove reforme su
izazvale estoke reakcije meu domaom oligarhijom, kao i veliku
zabrinutost u Sjedinjenim Dravama. Buova administracija je aveza
smatrala opasnijim za svoje nacionalne interese od Osame Bin Ladena.
Ne bez razloga. Venecuela je trei najvei proizvoa nafte na svijetu.
avez, za koga e ameriki naftni gigant Ekson Mobajl saoptiti da se
otkinuo sa lanca, pokrenue proces oslobaanja itavog kontinenta.341
avezov odnos prema Buovoj administraciji e se defini
tivno zaotriti poslije amerike podrke pokuaju dravnog udara u
Venecueli, u aprilu 2002. Amerika je prva pozdravila novu vlast koju
je puem doveo dio vojnog vrha ohrabren upravo iz Amerike i finan-
siran od strane domae oligarhije. No, ameriko ushienje je trajalo
manje od 72 sata. Milion ljudi iz siromanih predgraa, blokiralo je
ulice Karakasa traei povratak aveza. Novu vladu nije priznala niti

341 Vidjeti u: Oliver Stone, South ojBorder, dokumentarni film

201
jedna drava Latinske Amerike. avez je dobio novu ansu. Dio lo
jalnih oficira je izveo aveza iz zatoenitva i vratio ga u predsjed
niku palatu. Podrka puistima od strane Amerike je pokazala po ko
zna koji put njeno pravo lice. Ova epizoda je nanijela veliku tetu
poloaju Sjedinjenih Drava u itavoj zapadnoj hemisferi.342
avezova pobjeda je bila poetak mirne revolucije u Latin
skoj Americi. Mirne, ali naoruane revolucije, kako je esto naglaa
vao avez, revolucije spremne da brani svoju slobodu i orujem, od
nasrtaj a amerikog neoimperij alizma.
Vaington je pokuao da destabilizuje aveza ne prodajui
mu rezervne djelove za borbene avione F16, sa obrazloenjem da se
Venecuela ne angauje dovoljno u ratu protiv droge i u ratu protiv
terorizma. Iako onemoguen da remontuje vojne kapacitete ranije
nabavljene u SAD, avez nije ustuknuo. Okrenuo se Moskvi. U julu
2006, samo dva mjeseca poslije odluke Vaingtona da ga blokira na
uvoz vojne opreme, avez je od Moskve naruio oruje vrijedno mili
jardu dolara. Narudba je sadrala dvadeset etiri borbena aviona tipa
Suhoj 30, petnaest borbenih helikoptera i 100.000 kalanjikova koji
su zamijenili belgijske puke FAL. avez je dobio i licencu za
samostalnu proizvodnju kalanjikova.343
avez je do 2007. godine postao najvei kupac ruskog oruja
poslije Alira. Prilikom sljedee posjete Moskvi, osim narudbi za
nove avione, helikoptere i puke, avez je naruio i pet dizel podmor
nica kako bi zatitio bogata podvodna nalazita nafte Venecuele. Od
Bjelorusije je nabavio najmodernije protiv-vazdune dalekometne
radare i raketne sisteme. Do 2008. avez je est puta posjetio Moskvu,
naruujui jo aviona, helikoptera i podmornica. On e zakljuiti i
strateke ugovore sa ruskim naftnim gigantima oko eksploatacije naft
nih rezervi u dolini Oroniko u Venecueli.344

342 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 137-138.

343 Isto, str. 144.
344 Isto, str. 145.

202
 Drugo strateko pozicioniranje aveza je bilo u postizanju do
govora sa Kinezima oko njihovog snadbijevanja naftom iz Venecuele.
to je Vaington vie pritiskao aveza, on se odlunije vezivao za
Rusiju i Kinu, kao najvee amerike rivale u svjetskoj politici.345
Bolivarska revolucija je zahvatila i Boliviju. Drava koja ima
drugo najvee nalazite zemnog gasa u Junoj Americi i drava u kojoj
je, po nalogu CIA-e 1967. Godine, ubijen el komandante e Gevara,
dobila je 2006. godine po prvi put u svojoj istoriji predsjednika sa in
dijanskim - domorodakim korijenima. Novi predsjednik Bolivije Evo
Morales krenuo je stopama Huga aveza. Socijalista i borac za prava
siromanih, svoju politiku je definisao u pravcu suprotstavljanja
MMF-u i stopiranju privatizacije vodnih izvorita u Boliviji. Amerike
korporacije koje su dogovorile kupovinu izvorita vode sa oligarhijom
u Boliviji, otile su korak dalje i probale su da izlobiraju zakon koji bi
zabranjivao siromanom dijelu stanovnitva sakupljanje kinice.
Dolaskom Moralesa na vlast ova privatizacija je zaustavljena, kao i
slini programi MMF-a.
Morales je stao u zatitu proizvoaa lista koke, koja, bez
hemijskih procesa, nema dejstvo narkotika poznatog kao kokain, ve
samo blago stimulativno dejstvo ne jae od kofeina. Tradicionalno
vakanje listova koke u Boliviji, olakavalo je ivot na visokoj nad
morskoj visini. Amerika agencija za borbu protiv narkotika DEA je
svoje prisustvo u Boliviji zloupotrijebila za ostvarivanje politike kon
trole u zemlji. Morales je Sjedinjene Drrve optuio ne samo za ove
aktivnosti, ve i za organizovanje politikih atentata. Morales je poslije
ovih dogaaja protjerao predstavnike DEA-e i amerikog ambasadora
iz Bolivije. Rat protiv droge, Morales je nastavio da vodi svojim sred
stvima, a ameriki rat protiv droge u Latinskoj Americi oznaio kao
geostrateko pozicioniranje SAD-a na kontinentu.
Poslije svih trauma sa vojnim huntama i korumpiranim vla

345 Isto, str. 146.

203
stima, Argentina je u Nestoru Kirneru, ljeviaru i demokrati, dobila
predsjednika koji je donio dravi velike promjene na bolje. Kirner,
koji je vrio predsjedniki mandat u periodu 2003-2007, odbio je diktat
MMF-a, i tu fmansijsku instituciju primorao da se povue. Otvoreno
se suprotstavio i Buu mlaem u amerikim pokuajima da nametnu
neoliberalni ekonomski model Argentini. Po isteku Kirnerovog man
data, Argentina je nastavila istim politikim pravcem, dalje predvo
ena predsjednicom Kristinom Kirner, Nestorovom suprugom, koja
je pobijedila na predsjednikim izborima 2007. godine. Argentina
noena bolivarskim duhom, je postala jedan od najznaajnijih segme
nata mirne latinoamerike revolucije.346
Rafael Korea, ekonomista kolovan u Belgiji i Sjedinjenim
Dravama, 2006. godine je pobijedio na predsjednikim izborima u
Ekvadoru. Bolivarski savez time je dobio jo jednog lana. Korea je,
poslije uvrivanja vlasti i stabilizacije ekonomije, odluio da obu
stavi plaanje duga koji Ekvador ima prema stranim povjeriocima,
pod izgovorom d a je taj dug odious debt (pokvaren dug). Pozivajui
se na meunarodno pravo koje nacionalni dug, napravljen od strane
reima koji nije koristio novac za dobrobit drave, tretira kao dug
koji drava ne mora vraati, Korea je otiao na meunarodnu arbi
trau. Uspjevi da dug bitno smanji u odnosu na poetno zaduenje,
Ekvador je nastavio da plaa povjeriocima. Socijalne i ekonomske
reforme su i dalje ostale prioritet Ekvadora, jer Korea nije dozvolio
da otplata duga stranim povjeriocima utie na socijalnu politiku.
Takoe, Korea je zatraio od Sjedinjenih Drava da isele svoju vojnu
bazu sa teritorije Ekvadora.347
Femando Lugo, bivi katoliki biskup, postao je predsjednik
Paragvaja 2008. godine. Ovaj borac protiv siromatva je poslije etiri
godine mandata skinut sa poloaja impimentom u Senatu Paragvaja.
Smjenjivanje Luga mimo izbora, veina je susjeda ocijenila kao tihi pu

346 Vidjeti u: Oliver Stone, South ofBorder

347 Isto.

204
i odbila priznati novog predjednika Frederika Franka. Osim Brazila, Ar
gentine, Ekvadora, Dominikanske Republike, protestu, povodom svr
gavanja Luga, pridruile su se i konzervativne vlade ilea i Kolumbije.
Brazil je posljednja u nizu osloboenih drava Latinske
Amerike i najvea sila na kontinentu sa potencijalom globalne sile.
Pozicija Brazila je dijelom razliita od ostalih drava koje nazivamo
Bolivarskom skupinom, jer Brazil sa svojom ekonomskom snagom
ima potpuno drugaije pregovarake pozicije sa SAD-om. Peta drava
po veliini na svijetu, kako po teritorijalnom prostranstvu tako i po
broju stanovnika, Brazil je jedan od buduih globalnih divova multi-
polamog svijeta. Kao lan BRIKS grupe drava, Brazil, za razliku od
Rusije, Kine i Indije, svoju mo u svjetskoj politici bazira na politici
bez razvijanja velikih vojnih kapaciteta. Iako se nije direktno konfron
tirao sa Vaingtonom, Brazil prua podrku i uva koaliciju sa zem
ljama Latinske Amerike. Brazil je i svojom novom ekonomskom
politikom ostvario veliki preporod, stoje rezultiralo vraanjem cjelo
kupnog duga MMF-u. Interesantno je svjedoenje biveg predsjednika
Brazila Lula da Silve (Luiz Inacio Lula da Silva), koji kae, da se
MMP ilavo suprotstavljao eljama brazilskih vlasti da vrate cjeloku
pan dug. Oigledno je, daje pozicija dunikog ropstva drava, ona u
kojoj MMF najbolje ostvaruje interese za raun anglo-amerikog vi
sokog kapitala.
Brazil je, i sa novom predsjednicom Dilmom Rusef (Dilma Vana
Rousseff), nastavio politiku u meunarodnim odnosima koju je zapoeo
predsjednik Lula. Brazilsko vodstvo smatra daje poredak nastao poslije
II svetskog rata, ija snaga se reflektuje kroz Savjet bezbjednosti UN-a
i koji je nagradio Ameriku vodstvom u Svjetskoj banci, istroen, te daje
vrijeme za neto novo to se oslanja na realnosti XXI vijeka i za poredak
koji e biti vie konzistentan u odnosu na demokratske principe u ime
kojih su ove pomenute institucije i bile osnovane.44348348

348 David Rothkopf, Brasils N ew Swagger, Foreign Policy, 2012.

205
 Hugo avez je pokrenuo promjene na itavom kontinentu i
predstavljao je istu opasnost za Sjedinjene Drave kao i Kastro prije
pedeset godina. Meutim, avez nee uspjeti da pobijedi teku bolest
kojaje uznapredovala 2012. godine i preminue 5. marta 2013. Njegova
smrt e biti veliki izazov za dalji razvoj Bolivarske revolucije.
Skoro sve drave Latinske Amerike tjeraju iz svojih ekonomija
MMF i odbacuju ameriku kontrolu. Sve snaniji Bolivarski pokret
eli da pregovara sa SAD-om kao jedinstven politiki subjekt. Primjer
sve vee kohezije je pokazao i Samit amerikih lidera u Trinidadu
(2009. godine), kada su predsjednici latinoamerikih drava odbili da
potpiu bilo koji dokument u kojem je izostavljena Kuba.
avezova velika zasluga su i aktivnosti u pravcu jaanja po
stojeih i stvaranja novih saveza na kontinentu. Uveo je Venecuelu u
MERCOSUR, zajedniko trite Juga, u kojem su ve participirali
njeni osnivai Argentina, Brazil, Paragvaj i Urugvaj, kao i Bolivija,
Kolumbija, Ekvador i Peru kao pridrueni lanovi.

Predlog aveza da se osnuje Banka za jug (Bank o f the

South), kao latinoamerika verzija MMF-a je prihvaen kada su
lideri dvanaest junoamerikih drava odluili u maju 2008. da
formiraju Uniju Juno-Amerikih nacija - UNASUR, pravei je
od Mercosur-a i etvorolane Andske zajednice, osnovane 1969.
Sloili su se da daju pravnu i politiku dimenziju ovoj uniji - kao
to je to ranije uradila Evropska unija. Evropska unija je bila model
koji je koriten za UNASUR. Centar unije e biti u Kuitou (Ekva
dor), a sjedite Banke za jug u Karakasu (Venecuela).349

Lideri planiraju da ostvare vojnu koordinaciju i kroz Savjet

za junoameriku odbranu (Council for South American Defence) koji
bi se trebao razviti u strukturu slinu NATO alijansi.

349 Dilip Hiro, After Empire, str. 141.

206
 Stari kontinent

Zapadna Evropa je, sa izuzetkom Francuske, svoju bezbje-

dnost, u periodu poslije II svjetskog rata, prepustila Sjedinjenim
Dravama. Francuska je pod De Golovim uticajem zadrala dio svog
bezbjedonosnog suvereniteta, ali e kasnijom integracijom u Evropsku
zajednicu, a kasnije u EU, doi u vri zagrljaj Amerike, gotovo kao
i druge lanice.
Beinski smatra da su Francuska i Njemaka, kao dvije
glavne sile u okviru EU, aktivni igrai na geopolitikoj mapi Evroazi-
je. Britaniju, i pored velike moi koju je zadrala ova biva imperija,
ne moe tako okarakterisati, jer je ona svoj spoljnopolitiki kapacitet
gotovo utopila u specijalne odnose sa Sjedinjenim Dravama. Velika
ekonomska mo koju zajedno imaju Francuska i Njemaka, uz francu
ski nuklearni potencijal nad kojim Amerika nema direktnu kontrolu,
formalno daju za pravo Beinskom da ih tako pozicionira. Ali, postoji
opravdana sumnja da Beinski daje Francuskoj i Njemakoj znaaj
aktivnih igraa, kako bi se prikrila oigledna injenica da su Sjedinjene
Drave najvaniji politiko-bezbjedonosni faktor EU. Naime, nje
maki manevarski prostor u meunarodnim poslovima je bitno
omeen i kontrolisan od strane Amerike. Njemaka se i pored ove kon
trole izborila za slobodu u razvijanju svojih ekonomskih odnosa sa
inostranstvom. Ipak, njena spoljnopolitika aktivnost, vezana za pi
tanja bezbjednosti, razvijanja vojnih potencijala, kao i geostrateko
pozicioniranje, u najveoj mjeri su kontrolisani od strane SAD-a.

Francuska i Nemaka su pokretale brojne inicijative u oblasti

evropske odbrane, ali su se one pokazale kao nedovoljne... One su
formirale i Evropske snage (le Corps europeen), maja 1992. go
dine, kao jedinicu koja ima evropsku dimenziju... SAD i Velika
Britanija su otro kritikovale ovu francusko-nemaku inicijativu i
to su obrazloile, izmeu ostalog, strahom od mogunosti da Ne-

207
 maka povue neke svoje kontigente iz NATO-a, to bi imalo za
posledicu slabljenje Atlanske alijanse."350

Naravno, Amerikancima ne odgovara da se pozicija Njemake

odreuje kao pozicija drave koja je pod starateljstvom SAD-a. To je
razumljivo iz najmanje dva razloga. Americi, u predstavljanju sebe kao
ampiona demokrati]e, teti uloga otvorenog hegemona nad Nje
makom i EU. Drugi, ne manje vaan razlog, lei u injenici da Nje
maka plaa svoj imperijalni danak, ne samo preko ekonomije, ve i
izvravajui za Ameriku prljave poslove u svjetskoj politici. Za takve
poslove Njemaka preuzima odgovornost na sebe, iako ih obavlja u
korist amerikih geostratekih interesa. iroka je njihova lepeza, a
jedan od najboljih primjera je, ve navedeno razbijanje Jugoslavije,
koje su Njemci izvrili za raun Sjedinjenih Drava. Njemaka uloga
je vrlo slina ulozi koju Izrael ima na Bliskom istoku. Izrael za Ameriku
izvrava prljave poslove i na sebe pruzima odgovornost.351
Bez obzira to je geostrateka uloga Evrope i Njemake danas
ovakva, opadanjem relativne moi Sjedinjenih Drava, prije svega
ekonomske, mora doi do promjena koje e omoguiti rast autonomije
spoljnopolitikog djelovanja Njemake.
Evropa nije previe sretna u amerikom zagrljaju i posljednje
decenije su period ozbiljnog preispitivanja njenih odnosa sa
Amerikom. Ovo vrijeme otkrilo je i istinske antagonizme koji su se
do sada vjeto ukrivali.

Neprestano pozivanje na osovinu zla, konstantno pruanje

podrke Izraelu, te prezir prema Palestincima, postepeno su izme-
nili evropski pogled na Sjedinjene Drave. Do tada faktor mira,
Amerika je postala izaziva nereda. Dugo samo posluna deca
oinske sile koja se potuje, Evropljani su najzad posumnjali u po

350 Milutin Janjevi, Spoljnapolitika Evropske Unije, Beograd, 2007, st. 262.
351 Preko ovakvih primjera se bruse kljuevi za itanje amerike uloge u svjetskoj politici.

208
 tencijalno opasnu neodgovornost tog vrhovnog autoriteta."352

Zapadnevropskim dravama nije nedostajalo znanja da pre

poznaju sutinu amerike spoljne politike. Meutim, poslije II svjet
skog rata dovedene su u pat poziciju - ili prihvatiti ameriku
hegemoniju, ili polako potpadati pod sovjetsku zonu uticaja. Temelji
takvom poretku, u kojem e se Evropa malo pitati, postavljeni su na
Jalti. Osim pozitivnih odluka koje su se ticale brzog okonanja II svje
tskog rata, sastanak u Jalti bio je i obremenjen politikom hegemonija.
Od pet velikih sila, prisustvovale su samo tri, SAD, SSSR i Engleska.
Pravo pristupa nisu dobile ni Kina, ni Francuska. 0 bitnim pitanjima
dveju velikih drava, ne samo da se raspravljalo, nego su donete od
luke na njihovu tetu. I male drave i kolonijalne zemlje su bile rtve
ovakve politike. Postoji mnogo dokaza d a je u Jalti bio primenjivan
metod tajne diplomatije u negativnom smislu, kao i da su donete kona
ne odluke o podeli interesnih sfera i u Evropi, i na drugim kontinenti
ma. Neke od tih odluka donosili su samo voe, Dvojica od Trojice
velikih, Ruzvelt i Staljin, a Ceril je, kako on to s gorinom priznaje
u svojim memoarima, esto bio samo prisutni graanin".353
Disolucijom SSSR-a pao je i dogovor iz Jalte. No, Amerika
je prihvatila samo dio promjena koji je njoj odgovarao. Nije se eljela
odrei staratelj stva nad Evropom. Naravno, ni Evropa u godinama tri-
jumfalizma, nakon poraza komunizma, nije eljela razmiljati o svom
drugaijem angamanu u spoljnoj politici, prije svega uljuljkana baj
kama o kraju istorije i predstavama o pobjedi zapadne liberalno-
demokratske ideologije. Ova bajka, na alost Amerike, nije mogla
dugo trajati. Puno je razloga koji gue Evropu naavi se u novom (a
sutinski starom) amerikom politiko-bezbjedonosnom zagrljaju.
Nametanje kulturnog modela koji Amerika i dalje, preko masovne kul
ture, namee Evropi, ekonomski model koji je gotovo unitio tradi

352 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 142.

353 Vladimir Dedijer, Interesne sfere, Beograd, 1980, str. 409.

209
cionalnu evropsku dravu socijalne pravde, kao i nastavak amerikog
pozicioniranja kao glavnog kontrolora i distributera energenata sa
Bliskog Istoka od kojih Evropa zavisi, su vie nego dovoljni razlozi
za eventualnu evropsku emancipaciju od Amerike.
Buduu ulogu Amerike u svjetskoj politici, jasno je, najvie
e odrediti Evropa, tanije karakter njihovih politikih odnosa.
Amerika je geografski daleko od sredita Evroazije, centra politikih
zbivanja. Njena uloga na evroazijskoj ahovskoj tabli umnogome za
visi od toga da li e i dalje zastupati evropske interese i uvati evrop
sku bezbjednost. Strah Amerike da vie nije potrebna Evropi je
opravdan. Uloga Rusije i Kine kao potencijalno stratekih partnera
Njemake i Francuske e odluiti o sudbini eventualnog amerikog
povlaenja u zapadnu hemisferu i, uslovno reeno, izolacionizam.

Upravo u trenutku, kada vojna uloga koju igraju prestaje da

biva neophodna, Sjedinjene Drave postaju planetarni prvaci jedne
neegalitame revolucije, odnosno jedne oligarhijske mutacije koja
se, sasvim razumljivo, dopada svim strukturama na vlasti diljem
sveta. Ono to Amerika danas nudi, vie nije zatita liberalne
demokratije, ve vie novca i vie moi za one koji su ve najbo
gatiji i najmoniji."354

Oligarhije u evropskim dravama su prihvatile ekonomski

model od Sjedinjenih Drava, pravei od EU potpuno liberalizovano
trite. Neoliberalni model se sprovodi preko briselske birokratije, koja
faktiki nema demokratskog legitimiteta za jako velika ovlaenja koje
je dobila. Politike elite u EU su profilisane da prihvataju bez pogovo
ra ovakav sistem vrijednosti. Lijevi i desni centar je postao eufemi
zam za politiki korektne snage, koje su na poslu izgradnje zajednike
Evrope pod amerikim starateljstvom. Koliko e Amerika drati

354 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 145.

210
Evropu u ovakvoj poziciji preko evropskih oligarhija i korumpiranih
politikih elita, pitanje je, iji e odgovor definisati i budunost same
Amerike.
Amerika je svjesna moi koju ima u odnosu na Evropu, ali u
isto vrijeme ima i strah, svjesna injenice da ta mo postepeno slabi.
Najl Ferguson, u gotovo paranoinom tonu, trai razlike izmeu
Evrope i Amerike. Sirakovo suprotstavljenje amerikom unilaterali-
zmu, on vidi kao tenje Francuske da Evropa postane protivtea ameri
koj vojnoj i ekonomskoj moi u novom multipolamom svijetu.355
Ferguson opominje, zajedno sa Dozefom Najom, da je Evropa
ekonomski ve dostigla Ameriku, i da se Amerika mora sa Evropom
odnositi kao prema sebi ravnoj, posebno imajui u vidu njenu zaje
dniku valutu euro, i uspjeno primanje 10 novih lanica.
Britansko lukavstvo, na koje su nasjeli mnogi u XX vijeku, a
koje provijava iz Fergusonovih teza, opominje da se pogleda u drugom
pravcu i podsjeti na maksimu ae Gitria koja glasi: ono to je
suprotno od istine ve je veoma blizu istine".356 Eurozona i jaki euro
se vrlo esto potenciraju kao najvea snaga EU i kao izazov za op
stanak Vaingtonskog konsenzusa, koji izmeu ostalog podrazumijeva
dolar kao rezervnu valutu u svjetskim finansijama. Ali, ono to izgleda
kao snaga i izazov u uslovima neoliberalnog kapitalizma i divljanja
finansijkog sektora, sutinski predstavlja i najveu slabost EU. Ta sla
bost se najbolje vidi na primjeru Grke, kada su najvee amerike
banke kao Goldman Saks (Goldman Sachs) gurnule Grku u duniku
provaliju.357 Ove akcije Vol Strita meinstrim analitiari e okarakteri-
sati kao poslove koji nijesu etini, te da iza njih stoji samo gola
pohlepa. Naravno, uvijek su problem trule jabuke u sistemu, a ne
planirana akcija, u ovom sluaju, sa ciljem destabilizacije Evrope. Ci-

355 Vidjeti u: Niall Ferguson, Kolos, Uspon i p ad Amerikog imperija, str. 391.
356 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 15.
357 Vidjeti u: K. Dujmovic, Goldman Sachs gurnuo Grku propast", Bloomberg, tportal.hr,
http://www.tportal.hr/autor?author=K.+Dujmovi%C4%87%2fBloomberg

211
 ceronova istorija kao uiteljica ivota opominje, da se greke ne bi
ponavljale. Da li je iza finansiranja Hitlera od strane Vol Strita stajalo
samo par trulih jabuka, ako se zna da su Evropa i svijet nakon toga
zavrili u plamenu II svjetskog rata? Zato na ovu sraunatu destabi
lizaciju Evrope, prije svega, treba gledati kao na ozbiljnu opomenu
Amerike, ta je sve kadra uraditi, ukoliko Evropa odlui da krene u
proces emancipacije.
Ako i potroi politike kapacitete u dominaciji nad Evropom,
Amerika se vrlo lako moe vratiti radikalnim oblicima kontrole iz vre
mena hladnog rata. Amerika je poetkom pedesetih godina XX vijeka,
u okviru NATO alijanse stvorila tajnu armiju za subverzivne djelatnosti.
Zvanino, ta armija je trebala djelovati u pozadini (stay behind), kao
pokret otpora u sluaju sovjetske invazije na Zapadnu Evropu. Orga-
nizovane su grupe u okviru svih drava lanica NATO-a, ali su ipak
bile pod direktnom komandom NATO centrale. Taj dio organizacije
zvao se Sektor za specijalne jedinice (Special Forces Section). Na elu
ovog sektora je uvijek i iskljuivo bio ameriki ili britanski oficir. Na
jvei dio tajnih dokumenata imao je na sebi peat na kome je pisalo
samo na uvid Amerikancima (american eyes only).358 Sa radom ove
tajne armije, osim samog vrha bezbjedonosnih struktura, bio je upoznat
i politiki vrh drava lanica. Predsjednici, premijeri, ministri odbrane
i unutranjih poslova svih lanica NATO alijanse znali su da u okviru
njihovih drava djeluje ova tajna organizacija, iako nisu mogli direktno
uticati na njene aktivnosti.359 U praksi, tajne vojske NATO alijanse, u
javnosti poznatije po nazivu Gladio (ma),360 imale su dijametralno
suprotan angaman od zapisanih ciljeva u osnivakim dokumentima.
Gladio i sline grupe su sluile kao sredstvo destabilizovanja onih

338 Daniel Ganser, NATO s secret armies, New York, 2005, str. 28.
359 Vidjeti u: Daniel Ganser, NATOs secret armies, str. 1.
360 Gladio je tajna NATO armija koja je djelovala u Italiji u toku hladnog rata, ali se obino
sve zapadnoevropske tajne NATO armije identifikuju sa njenim nazivom, te se stoga ustalio
naziv Gladio za sve njih, iako su sve tajne NATO armije diljem Zapadne Evrope, imale
svoja posebna imena. Gladio u prevodu sa italijanskog - ma.

212
drava u Zapadnoj Evropi u kojima je ljevica dobij ala sve veu podrku
naroda, ugroavajui vlasti koje su bile pod kontrolom Amerike. Itali-
janski premijer ulio Andreoti je 1990. godine, pritisnut optubama za
blisku saradnju sa mafijom, prvi, javno progovorio o operacijama tajne
NATO armije u Zapadnoj Evropi. Andreotijevo svjedoenje na sudu,
izazvalo je veliku buru, a NATO je reagovao konfuzno i u strahu za
svoj imid, zbog toga to su tajne (stay-behind) armije bile povezane
sa masakrima, torturama, dravnim udarima i drugim teroristikim ope
racijama u nekoliko drava Zapadne Evrope.44361
Danijel Ganser tvrdi, da su jedan od najvanijih oblika djelo
vanja Gladia bile teroristike akcije. U redove tajne NATO vojske re-
grutovani su iskljuivo ljudi besprekome prolosti, ali sa ekstremno
desnim politikim uvjerenjima. Parlamentana komisija u Italiji je 1991.
godine istraivala povezanost Gladia sa terorizmom. Prije svega,
odgovornost za postavljanje bombe na Centralnoj eljeznikoj stanici
u Bolonji 2. avgusta 1980. godine. U ovom masakru ubijeno je 85, a
ranjeno 200 ljudi. General erardo Seravale (Gerardo Serravalle),
preko italijanske tajne slube, komandovao je Gladiom u periodu 1971
1974. godine. On e, na zahtjev komisije koja je istraivala masakr u
Bolonji, pokajniki ustvrditi da nije nemogue da se dio lanova Gladia
sedamdesetih godina okrenuo ofanzivnim dejstvima. Na taj nainje
indirektno potvrdio umijeanost Gladia u terorizam, ali kao grupe koja
vie nije bila pod njegovom kontrolom. Na logino pitanje, zato nije
ugasio operaciju Gladio, ako nad njom nije imao kontrolu, general Se
ravale je objasnio, da on za to nije imao mandat. Komandu su imali
Amerikanci.361362 Niz drugih teroristikih napada, kao i ubistva dva pre
mijera, jednog biveg, ali u to vrijeme lidera vladajuih demohriana
u Italiji, Alda Mora 1978. godine, kao i kasnije, tada aktuelnog premi
jera vedske, Ulofa Palmea 1986. godine, bacali su sumnju na umi
jeanost Gladia. Naravno, osim indicija, do direktnih dokaza se nije

361 Daniel Ganser, NATO s secret armies, str. 25.

362 Vidjeti u: Daniel Ganser, NATO s secret armies, str. 81.

213
moglo doi. I danas su na snazi zvanina tumaenja ovih ubistava, po
kojima je Alda Mora ubilo ekstremno krilo Crvenih brigada sa Mariom
Moretijem na elu, a da je Ulofa Palmea ubio nepoznati poinilac u in
dividualnoj akciji, koji nije imao politikih motiva i koji do danas nije
otkriven. Napisane su desetine knjiga i snimljeno isto toliko filmova,
dokumentarnih i igranih, o ubistvima ovih premijera. Neloginosti koje
se nameu, ukazuju na umijeanost djelova tajnih slubi Italije i
vedske u ovim ubistvima, to jasno vodi na trag Gladia. Aldo Moro
je pokuao uvesti komuniste u vladu Italije, i za to je platio glavom.
Svjedoenje njegove udovice Eleonore Moro, pred Senatskom komisi
jom italijanskog Parlamenta, u kojem optuuje amerikog dravnog
sekretara Henrija Kisindera, vrlo je upeatljivo. Ona tvrdi da je
njenom suprugu, premijeru Italije u zvaninoj posjeti Vaingtonu 1974.
godine, otvoreno zaprijeeno. Aldu Moru je direktno reeno od strane
Kisindera, da e platiti visoku cijenu ukoliko ne odustane od uvoenja
komunista u vladu. Na dan potpisivanja njegovog koalicionog dogo
vora sa predsjednikom italijanskih komunista Enrikom Berlinguerom,
Moro biva kidnapovan i 55 dana kasnije ubijen.363
Pria o Ulofu Palmeu, beskompormisnom ljeviaru, po-
dravaocu Fidela Kastra i Vijetnamaca u ratu protiv amerikog neoim-
perijalizma, kao i politiaru koji je u vedskoj stvorio dravu socijalne
pravde, zavrava njegovim, do danas nerazjanjenim ubistvom na
plonicima tokholma. Nedugo nakon Palmeove smrti, nove vlasti pre
pustile su vedsku Fridmanovom neoliberalnom modelu kapitalizma.364
Brajan Palmer, profesor antropologije na vedskom univerzitetu, o
promjeni koju je donio neo-liberalizam, izmeu ostalog kae:

(...) Neo-liberalne reforme u vedskoj provedene su u mnogim

363 Vidjeti u: Death in Rome, The Case ofAldo Moro, dokumentarni film,
http://www.youtube.com/watch?v=Jv9nbsIRMcY
364 Vidjeti u; Internet portal Advance.hr, Mitologija kapitalizma: skandinavski mitovi i nji
hova svrha", redakcijiski tekst, 16. X I 2011. http://www.advance.hr/vijesti/mitologija-kapi-
talizma-skandinavski-mitovi-i-njihova-svrha/

214
 sektorima rigoroznije ak i od SAD-a. vedska je zapravo postala
laboratorija za privatizaciju."365

Bez istinskog suvereniteta koji je predala Americi, terorizam

i politika ubistva od strane Gladia iz vremena hladnog rata, Evropska
Unija je mogla samo politiki osuditi. Jasno je bilo da se i pored
deklaracije Evropskog Parlamenta iz 1990. godine, koja osuuje ove
zloinake aktivnosti i izriito trai krivinu istragu, nee nita uraditi
u pravcu procesuiranja krivaca. CIA, kao glavni organizator i logistiar
ovih NATO aktivnosti, potpuno je ignorisala zvanine zahtjeve insti
tucija EU za pomo u istrazi. Takav stav Amerike jasno sugerie da
operacija Gladio poslije pada Berlinskog zida sutinski nije ugaena.
Ona stoji kao ma (Gladio) iznad glava onih evropskih politikih
snaga koje smatraju da Evropa moe sama bez Amerikanaca, uvati
svoju bezbjednost.
Ipak, Amerika jo uvijek ima odane saveznike i meu naj
veim dravama u EU. Prije svih, meu dravama koje su platile vi
soku cijenu amerikog zagrljaja. Ima li boljeg primjera od Italije?
Romano Proi, bivi predsjednik Evropske komisije i bivi premijer
Italije, smatra da nepovjerenje Amerike prema zajednikoj evropskoj
valuti nema osnova. Iz njegovog ugla sigurno nema, jer Proi ne vidi
Evropu drugaijom osim pod amerikim starateljstvom.

Naa spoljna politika je i dalje usmerena na nae

prekookeanske odnose, koji su glavni izvor stabilnosti za meu
narodni sistem u celini. lanstvo u NATO-u je bilo veoma vano
za Italiju i pomoglo je da se odredi sam identitet nae Republike
od vremena rata. Zbog toga mi verujemo da reforma NATO-a i
auriranje njenih pravila i operativnih metoda predstavljaju jedno
od najznaajnijih pitanja s kojima treba da se pozabavimo. to se

365 Advance.hr, internet portal Mitologija kapitalizma: skandinavski mitovi i njihova svrha.

215
 tie meunarodne reforme NATO-a, i njene komandne strukture,
mi smo podrali napore Sjedinjenih Drava u Mediteranu preko
june komande Zdruenih snaga jer smatramo da je prisustvo
Amerike sama sutina Saveza."366

Evropa nije monolitna politika cjelina. Evropska oligarhija

koja dri Evropu u vrstoj vezi sa Amerikom, takoe nije monolitna.
Dalje slabljenje Amerike moe biti jasan signal da se potrae novi
strateki partneri, pri emu ne treba zanemariti ni opasnost od socijal
nih eksplozija. Ekonomije Grke, Irske, panije i Italije su pred zonom
bankrota. Snanije mjere tednje uz insistiranje na odravanju neolib-
eralnog modela mogu dovesti do stvaranja nove ljevice i nasilnih
protesta. Izbori u Grkoj (2012.) koji su se ponovili u samo par
mjeseci, govore u prilog ovoj pretpostavci.
Ranije pomenute brojne inicijative, koje su pokretale Fran
cuska i Njemaka u oblasti samostalne evropske odbrane, zavravale
su neuspjehom, usljed otrih kritika Sjedinjenih Drava i Velike Bri
tanije.367 Stara Evropa, koja je umorna od svjetske politike, sigurno je
jedan od najvanijih faktora stabilnosti i mira u svijetu. Evropa, u am
plitudi od bespogovomog mlaeg saveznika Amerike, pa do eventu
alno novog samostalnog igraa na geopolitikoj mapi Evroazije, bilo
u formi EU, ili nekoj zajednici Njemake i Francuske, nalazi se u
meuprostoru. Daleke 1999. godine, tadanji predsjednik eke Re
publike Vaclav Klaus je, taj politiki meuprostor, protivei se bom-
bardovanju Srbije, opisao rijeima:

Mi smo lanovi NATO-a i to iziskuje nau lojalnost. Ali lo

jalnost ne znai saglasnost po svaku cenu i ne znai bezuslovnu sa-
glasnost uvek i sa svaim. Povrh svega, istina je i to, da svaki ovek
skriva u sebi vie lojalnosti, a one esto mogu biti u sukobu.

366 Romano Proi, Moja Evropa, Beograd, 2001, str. 77.

367 Vidjeti u: Milutin Janjevi, Spoljnapolitika Evropske unije, str. 262.

216
 Smeno je nazivati to izolacionizmom, panslavizmom, nacional
socijalizmom - kako nam to poneko prebacuje. Umeo bih i ja da
upotrebim tekve pojednostavljene etikete u suprotnom smislu, ali
odbijam da to inim."368

Strah od nove ravotee snaga

Oni koji imaju fiksaciju na Bizmarkov model ravnotee

snaga, skloni su zamiljati da su meunarodni odnosi nalik uza
jamnom djelovanju magneta, pri emu vea sila privlai satelit kao
da je po srijedi eljezna strugotina, koji se katkad privlae, ali se
jo ee odbijaju. Ali to ako se dananje sile prestanu ponaati
poput magneta i ako izgube sposobnost privlaenja i odbijanja? to
ako ak i Sjedinjene Drave, koje su vie nego ikada zaokupljene
vlastitim unutarnjim problemima, postanu strateki ekvivalent
nepokretnog i bezoblinog komada eljeza? To se na mnogo naina
ve dogodilo Japanu i Evropskoj uniji; neko ekonomski titani,
sada su ostarjela drutva i strategijski patuljci."369

Fergusonov strah od mogue apolarnosti u meunarodnim

odnosima, iako naglaava daje odsustvo sukoba strano savremanoj
meunarodnoj istoriji, vie govori o strahu za poloaj Amerike u
novom multipolamom svijetu. Dajui nam primjere apolarnosti Japana
i EU sa Njemakom kao glavnom silom, Ferguson namjerno zaobilazi
injenicu da su Japan i Njemaka bile okupirane od strane SAD-a i
saveznika poslije II svjetskog rata, te da su zbog toga izgubile svoja
magnetna svojstva privlaenja manjih oko sebe. Fergusonova dezor-
jentisanost u analizi svjetske politike, u kojoj je znatno smanjena
anglo-amerika dominacija, znak je da su za amerike stratege budui
koraci Rusije i Kine velika enigma. Naime, Rusija i Kina strpljivo

368 Vaclav Klaus, Evropa i EU, Beograd, 2010, str. 228.

369 Niall Ferguson, Kolos, Uspon i p a d Amerikog imperija, str. 496.

217
 zaokruuju svoj bezbjednosni prostor, bilateralnim sporazumima ili
graenjem saveza sa susjedima. Ekonomski rast i vojno uzdizanje ovih
novih-starih super-sila, uz Indiju i Brazil, kao i uz Latinsku Ameriku,
osloboeni kontinent sa klicom nove socijalistike revolucije u sebi,
novu ravnoteu snaga e uiniti veoma zanimljivom, ali i kompliko-
vanom.
Oduevljenje svijeta izborom Baraka Obame za predsjednika
Amerike je trajalo veoma kratko. Mnogi su prolili suze na dirljive ri
jei inauguralnog govora novog predsjednika. Nobelov komitet je do
datno degradirao svoju, ve uveliko kompromitovanu nagradu za mir,
dajui je Obami samo na osnovu njegovih politikih obeanja. Nara
vno, Obama se malo pitao o buduim stratekim pravcima amerike
spoljne politike.

Modemi ameriki predsjednik - Republikanac ili Demokrata

- djeluje kao potar - sluga velikih domaih korporacija, branei
ih od kritika, i osiguravajui im da im nita ne stoji na putu.370

Arapsko proljee koje su zapadni mediji promovisali u

demokratske revolucije, faktiki su bili Obamin kontinuitet sa Buo-
vom politikom osvajanja novih izvora nafte. Nastavljena su ruenja
reima (regime change), ali vie ne otvorenom agresijom vojnih snaga
SAD-a, ve na nain koji e biti prihvatljiviji amerikim saveznicima.
Masovne demonstracije kontrolisane od strane Amerike, koje reime
dovode do taaka pucanja, kao u Egiptu, bombardovanje od strane
NATO snaga do svrgavanja reima, kao Gadafija u Libiji, ili izazivanje
otvorenog graanskog rata, kao u Siriji, predstavljaju oblike ameri
kog intervencionizma u vrijeme Obamine administracije. Obamina
politika meutim, nije samo mijenjanje naina djelovanja. Ona pred
stavlja i pozicioniranje Amerike u zauzimanju itavog basena Medite

370 Tariq AH, Obama Sindrome, London - N ew York, 2010, str. 75.

218
rana. Ovaj vaan geostrateki prostor predstavlja prirodan pojas za
obuzdavanje sila koje kontroliu centar Evroazije.
Spinovanje svjetske javnosti, preko plasiranja neistina i
poluistina u amerikim velikim medijima, vie nije jednostavan posao
u novom multipolamom svijetu. Povjerenje zapadne javnosti u njihove
najvee mejnstrim medije drastino opada.371 Konkurencija na globa
lnom medijskom nebu, Americi ne dolazi samo od globalnih tv kua
njenih glavnih geostratekih takmaca, ve i od medijskih kua drava
srednje veliine (kao to je to Iran). Odrati i dalje mit, ili medijsku
bajku, o Americi kao svetioniku slobode i demokratije, mogue je jo
samo meu onima koji su ostali i dalje indoktrinisani, ili onima koji
sve znaju, ali koji su direktno spojeni na amerike grantove.
Ameriko agresivno pozicioniranje na Bliskom istoku i u Per-
sijskom zalivu, sa ciljem kontrole to veeg broja naftnih izvora, kao
ulog za neizvjestan period koji dolazi, nema prevelikog stratekog
znaaja za Rusiju i Kinu. Rusija je najbogatija energentima, dok Kina
ima bilateralne sporazume sa Venecuelom, Iranom i Nigerijom, a tu
joj je i Rusija kao rezervna energentska opcija. Amerike aktivnosti
su okrenute, prije svega, ka dodatnoj kontroli Evrope preko nafte sa
Bliskog istoka i iz Persijskog zaliva.
Meutim, itav trud Sjedinjenih Drava na Bliskom istoku e
biti uzaludan ukoliko Iran uspije napraviti atomsku bombu. Na taj
nain izmijenjenom politikom realnou bi se neutralizovao Izrael,
ameriko glavno uporite u regionu. Posmatrati Izrael, kao dravu koja
je faktor nestabilnosti je pogreno. Taj faktor nestabilnosti je Amerika.
Uloga Izraela kao regionalnog hegemona koji u aci dri arapske
drave, je zadatak koji dominantno obavlja za raun geostratekih in
teresa SAD-a. Izrael je Americi od stratekog znaaja za kontrolu

371 Jedna od najveih medijskih kua na svijetu, ameriki CNN, nalazi se u velikim prob
lemima, jer je gledanost ove televizije najnia u dvadesetogodinjoj istoriji. CNN gubi popu
larnost, a pad gledanosti je ak 50 posto 2012. godine u odnosu na 2 0 1 1-u, izvor: Jutarnji
list, preuzeto sa: http://marketingmreza.com/portal/najniza-gledanost-cnn-a-poslednjih-20-
godina/

219
Bliskog Istoka, koji sa svojom jakom armijom sve vie podsjea na
neku vrstu nepokretnog nosaa aviona (Amerike)61.372
Integracioni projekat - jedinstveni ekonomski prostor Rusije,
Bjelorusije i Kazahstana Putin smatra kao istorijsku prekretnicu za sve
drave postsovjetskog prostora. Projekat Evroazijske ekonomske za
jednice je put ka stvaranju Evroazijske unije. Putin je vidi kao snanu
nadnacionalnu zajednicu za koju kae d a j e sposobna da postane
jedan od polova savremenog sveta i pri tom da igra ulogu efikasne
spone izmeu Evrope i dinaminog Azijsko-tihookeanskog regiona...
Osim toga, logian i izbalansiran sistem partnerstva Evroazijske unije
i EU u stanju je da stvori realne uslove za pramenu geopolitike i
geoekonomske konfiguracije celog kontinenta i imao bi nesumnjivo i
pozitivan globalni efekat66.373
Multipolami svijet ne znai definitivan pad anglo-amerikog
uticaja. Taj uticaj e i dalje biti jak, u nekim regionima dominanatan.
Glavni problem daljem trajanju amerike globalne dominacije, nee
biti njena globalna prisutnost ili odsustvo, nego, prije svega, nepo
vjerenje svijeta prema njenim glavnim izvoznim produktima. Neolib-
eralni kapitalizam i liberalna demokratija na ameriki nain, nali su
se u krizi kojoj se teko nazire kraj. I trei pokuaj graenja novog
svjetskog poretka, koji je anglo-amerika elita pokuavala tokom i
tavog XX vijeka, zavrio je neuspjehom.

372 Emanuel Tod, Posle Imperije, str. 96.

373 Vladimir Putin, Novi integracioni projekat za Evroaziju-budunost koja se raa danas,
Izvestija, oktobar 2011, prenijeto a: http://www.vidovdan.org/index.php?option=com_con-
tent&view=article&id=19090:moj-predlog-evroazijske-unije&catid=41:svet&Itemid=68

220
 ZAKLJUAK

to se grbo rodi vrijeme ne ispravi.,.374

Anglo-amerika elita je tri puta pokuavala izgradnju novog

svjetskog poretka u XX vijeku.375 U tim pokuajima moemo nai
uzroke I i II svjetskog rata, kao i podjelu svijeta na dvije interesne
sfere u hladnom ratu.
Cilj izgradnje novog svjetskog poretka u realizaciji anglo
amerike elite bio je u suprotnosti sa njihovim proklamovanim ideali
ma. Vilsonovih etrnaest taaka i njegov esto veliani idealizam,
raspreni su ve u odlukama Versajskog mira. Transparentna diplo-
matija, slobodna trgovina i plovidba, razoruanje i samoopredjeljenje
naroda, koje je promovisao Vilson, kao osnove budueg svjetskog
poretka, poslije Versaja, bile su mrtvo slovo na papiru.376
I drugi pokuaj izgradne novog svjetskog poretka je bio
suprotnost proklamovanim ciljevima.

,,Na zaj ednikom sastanku predsednika SAD-a Ruzvelta i min

istra predsednika Velike Britanije Cerila, odranom 14. avgusta
1941. godine, u proklamaciji poznatoj pod imenom Atlantska

374 Valtazar Bogii, Opti imovinski zakonik Knjaevine Crne Gore, (lan 1002 - to se
grbo rodi, vrijeme ne ispravi; - to je s poetka nezakonito, to samim vremenom zakonito ne
postaje"), Beograd, 1986.
375 Vidjeti u: Henri Kisinder, Diplomatija, str. 738.
376 Vidjeti u: G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 47.

221
 povelja, dva dravnika su iznela osnovne smemice posleratne poli
tike. Izmeu ostalog: a) da se ubudue nee vriti nikakve teritori
jalne promene, koje ne bi odgovarale slobodno izraenoj volji
naroda; b) .da svi narodi imaju pravo da izaberu oblik vladavine
prema svom nahoenju, a onima kojima su suverena prava silom
oduzeta da im ta prava moraju biti vraena nakon uspeno
okonanog rata; c) sve drave velike i male, pobednice ili pobeene,
treba da imaju podjednak pristup trgovini i sirovinama sveta; d) svi
narodi sveta, bilo iz realistikih ili moralnih razloga, nuno moraju
doi do saznanja o potrebi odricanja od upotrebe sile.377

Iako Atlanska povelja ne predstavlja formalni pravni akt, u

njenom sadraju se nalaze proklamovani anglo-ameriki politiki cilj
evi za izgradnju novog svjetskog poretka, koji se trebao graditi poslije
pobjede nad Hitlerom. Konferencija na Jalti e njihove najavljene cilj
eve ponovo ostaviti kao mrtvo slovo na papiru. Amerika i SSSR e uz
pomo tajne diplomatije podijeliti svijet na interesne sfere.378 Kasnije
osnivanje dobrog dijela meunarodnih institucija, prije svih MMF-a i
Svjetske banke, bie u slubi izgradnje amerike hegemonije u neso-
cijalistikom dijelu svijeta.
Svijet, podijeljen na interesne sfere, najvie je odgovarao
Americi, jer joj je omoguio da, u ime ideala slobode i demokratije,
sebe stavi u ulogu branitelja tzv. slobodnog svijeta. Zvanine ciljeve
svoje politike Amerika je ponovo pogazila. Ona je u svojoj interesnoj
sferi izgradila sistem bezbjednosti koji joj je omoguio potpunu kon
trolu nad saveznicima, donekle sa izuzetkom Francuske. Meutim,
poslije De Gola, uloga Francuske e biti neutralisana i njen znaaj bie
vie u simbolikoj ravni nego u stvarnom uticaju na svjetsku politiku.
Konano, trei pokuaj graenja novog svjetskog poretka
Amerika je najavila nakon kolapsa SSSR-a. Dord Bu stariji je 29.

377 Smilja Avramov, Meunarodno javno pravo, str. 433.

378 Vidjeti u: Vladimir Dedijer, Interesne sfere, str. 435-436.

222
janura 1991. godine u svom godinjem obraanju naciji pred oba doma
Kongresa (State of the Union) postavio Americi novi stari cilj, grae
nje novog svjetskog poretka. Bu je naglasio, da je ta velika ideja, taj
davno postavljeni ideal novi svjetski poredak (na bold) u kojem e
razliite nacije raditi u korist zajednikog cilja, kako bi dosegli uni
verzalne tenje ovjeanstva: mir, slobodu i vladavinu zakona. To je
svijet za koga se vrijedi boriti, jer od te borbe zavisi budunost nae
djece."379
Naravno, proklamovani ciljevi e i po trei put ostati samo
mrtvo slovo na papiru, kao i u prethodna dva sluaja. Na prelazu iz
XX u XXI vijek, Amerika e pokuati da ostvari potpunu hegemoniju
u svjetskoj politici. Preko procesa globalizacije ona je rastakala suve
renitete drava, sa ciljem transfera politike i socijalne moi sa drava,
na multinacionalne korporacije. Dakle, i trei pokuaj anglo-amerike
elite u stvaranju novog svjetskog poretka zavrio je neuspjehom.
Kreatori globalizacije nijesu postigli oekivane rezultate. Umjesto svi
jeta u kojem e vladati anglo-amerika elita, preko lokalnih oligarhija,
multinacionalnih korporacija i vojne moi Sjedinjenih Drava, rodio
se novi multipolami svijet.

Pristalice unipolamog svetskog poretka istiu injenicu da

Sjedinjene Drave podstiu razvoj globalizacije, i postaju lider u
razradi i razvoju novih tehnologija. To je neosporna istina. Ali,
uporedo s tim, treba izvesti i drugi zakljuak - SAD vie nijesu je
dini lider."380

Ne samo da su se pojavili novi lideri u svjetskoj politici kao

ozbiljni konkurenti amerikoj dominaciji, ve je i po prvi put jedan
ameriki dravni organ to priznao. Po procjeni amerikog Nacionalnog

379 Dord Bu stariji (George H. W. Bush), dio govora, State o f the Union Address,
29, 1991, preuzeto sa: http://www.infoplease.corn/ipa/A0900156.html
38 j evgenij Primakov, Svet bez Rusije?, str. 16.

223
 obavjetajnog savjeta (US National Intelligence Council), Amerika
najkasnije od 2025. vie nee biti dominantna sila u svijetu. Svijet e
do tada postati multipolaran i manje centrian, sa jakom Amerikom,
ali i jaima od nje.381 I Beinski je vie nego svjestan amerikog
slabljenja u odnosu na rivale, pa nudi nove odnose u svjetskoj politici
kroz poveanje stepena kooperativnosti, umjesto dosadanje imperi
jalne dominacije.382
Gor Vidal defmie ameriku politiku kao porodinu stvar jo
od vremena oeva osnivaa, dakle, tvrdi, da Amerika nikada nije bila
demokratija, ve vladavina oligarhije.383 U taj porodini posao
vladanja Amerikom vremenom e se ukljuiti i djelovi najvie elite fi-
nansijskog kapitala. Poetkom XX vijeka Ameriku e, uz dio stare oli
garhije, kontrolisati nekoliko porodica sa Vol Strita i iz redova
monopolskog kapitalizma.
Preko politikog lobiranja ova elita, koja vlada Amerikom,
vremenom je izgradila legalan put za kontrolu Vaingtona. Da bi kon
trola postala do kraja efikasna, Amerika je poslije II svjetskog rata, za
vrijeme administracije Harija Trumana, postala drava nacionalne
bezbjednosti, ograniavajui na taj nain mo svakog budueg pred
sjednika.384 Pokuaji Kenedija da izae iz okvira ovih ogranienja i
prekine rat u Vijetnamu, zavrili su njegovim do danas nerazjanjenim
ubistvom u Dalasu. I pokuaj Niksona da bude predsjednik Amerike,
a ne lutka o koncu iste ove elite, zavrio je njegovim politikim dav-
lj enj em u aferi Votergejt.
Totalitamost liberalne demokratije u amerikoj izvedbi je rezul
tirala stvaranjem veoma sofisticiranog politikog sistema neslobode.
Nametanje svojih vrijednosti cijelom svijetu, kroz koritenje meke moi
(soft power) kao sredstva za dominaciju, bio je, uz njeno vojno

381 Vidjeti u: David Harvey, The Enigma o f Capital, str. 34-35.

382 Vidjeti u: Zbignevv Brzezinski, new political order, The Cristian Science Monitor, 19.
Septembar 2011.
383 Vidjeti u: Gore Vidal, Rat iz snova, str. 8.
384 Vidjeti u: Gore Vidal, The Last Empire, str. 240.

224
 uzdizanje, glavni posao amerike imperije u godinama hladnog rata .385
Imperija, sa problemom da imperijalnu politiku proda svo
jim graanima, traila je modalitete za propagandno pakovanje neoim-
perijalizma. Holivud i niz amerikih globalnih medijskih kua
zatrpavaju Sjedinjene Drave i itav svijet sa produktima masovne
kulture uz okean svakojakih bespotrebnih informacija, sa ciljem
stvaranja nekritike mase s kojom se lako vlada .386 Poredak je izgraen
,po mjeri oligarhija u svim dravama. Njegovi efekti su vie nego
nepravedni, bogati su se jo vie bogatili, a siromani doli do granice
gladi. Kroz izgradnju novog svjetskog poretka stvarana je nova klasa,
tzv. meunarodna korporativna buroazija. Ovu novu klasu, bez do
movine i politikih uvjerenja, karakterie iskljuivo lojalnost i bes-
pogovoma poslunost prema svojim multinacionalnim korporacijama.

Sto se tie kulture McSveta, to znai globalizovane ameri

ke kulture, ona je, kako belei Barber,ne toliko neprijateljski
raspoloena, koliko je ravnoduna u odnosu na demokratiju, jer
njen cilj je univerzalno potroako drutvo. Njeno planetarno
irenje vodi tome da se slobodni graani roeni u najrazliitijim
kulturama svuda zamene potroaima ."387

Novi svjetski poredak, niti u jednom od svojih pokuaja, nije

bio egalitaran projekat. Preko njega je trebalo ostvariti dominaciju
anglo-amerike oligarhije, koja bi vladala svijetom preko lokalnih oli
garhija i multinacionalnih kompanija.
3 Ako bi uli u problematiku, ko poimenice, tano, pripada vrhu
anglo-amerike elite, eventualno bi omoguili njihovim avoljim ad
vokatima, kojih na alost ima na svim meridijanima, optube tipa -

385 Vidjeti u: Joel Whitney interviews Joseph Nye, Hovv Soft is Smart, 8 X 2008, GUER-
NICA, http://www.guemicamag.com/intemews/how_soft_is_smart_l/
386 vidjeti u: eljko Simi, Preobraaji totalitarne svesti, str. 411-412.
387 Pjer-Andre Tagajef, Kako odoleti stalnoj pokretljivosti?, Sremski Karlovci - Novi Sad,
2010, str. 112-113.

225
bavimo se teorijom zavjere .388
Pria o teoriji zavjere, je najbolji propagandni mehanizam
spin majstora u Americi, kojim se ele obesmisliti optube da
Amerikom vlada vrh oligarhije, a da je formalni, tanije Ustavom
odreeni demokratski poredak, samo paravan. Dakle, kada se pojavi
autor koji na precizan nain dokazuje da politiki sistem u Americi
nije zasnovan na vladavini naroda, nego da Amerikom vlada uski,
niim kontrolisani vrh finansijskog kapitala, po narudbi spin majs
tora, objavi se nekoliko knjiga sa slinom tematikom. Te knjige imaju
za cilj obesmiljavanje ozbiljne kritike, pa se sve relativizuje preko
neozbiljnih i suludnih optubi da Amerikom vladaju iluminati, ili ma
soni, ili pak, d a je Amerika rtva jevrejske zavjere. U meuvremenu
se, na takvu temu nakalemi niz autora, koji iz neznanja, ili elje za
senzacionalizmom, produbljuju ove teorije zavjere do najnevjerovat-
nijih Science fiction zakljuaka. Ovo more nesuvislosti, a najee
naruenih traktata od strane uvara amerike nacionalne bezbjednosti,
ima samo jedan cilj. Taj cilj je denuncirati bilo koga ko preispituje
nametnute dogme o amerikoj demokratiji.
Sigurno da u vrhu anglo-amerike elite ima masona, kao i
Jevreja, prije svih pripadnika WASP-a,389 ali ono to ih dri zajedno i
ini grupom, nije nacija, rasa, niti religija, kao ni eventualno praktiko-
vanje ezoterijskih obreda. Ono oko ega su oni okupljeni, jeste
beskonana pohlepa, kao i beskonana elja za kontrolom svijeta. Nji
hova mo je proizala iz nezamislivo velikih bogatstava, poveavanih
preko monopola iz generacije u generaciju, kao i kontrole i

388 Pokuaj nabrajanja svih linosti ili grupa koje pripadaju anglo-amerikoj eliti nije tema
ove knjige. Ova knjiga se prije svega bavi istraivanjem procesa koji su doveli do anglo
amerike dominacije. Navoenje imena pojedinih predstavnika te elite ima za cilj pruanje
orjentira itaocu u kojem pravcu treba gledati i eventualno dalje istraivati.
389 WASP je izraz koji je nastao od engleske skraenice White Anglo-Saxon Protestant (Bi
je li anglosaksonski protestant), a koji se u SAD-u koristi za stanovnike koji u najveoj mjeri
vode porijeko od prvihevropskih protestantskih naseljenika na podruje Sjeverne Amerike.
Izraz WASP ima i peorativan karakter, te se njime oznaavaju pripadnici otuene amerike
drutvene elite.

226
zloupotrebe vojne i politike sile dvije najvee imperije u XX vijeku,
prvo Britanije, a potom i Amerike. Rezultat njihovog vladanja Britani
jom i Amerikom su permanentni ratovi i visok nivo svjetskog siro
matva. Osim kontrole nad 50% svjetskih izvora energije i sirovina, u
posljednjih pedeset godina ova elita se koncentrisala na preuzimanje
izvora vode, kontrolu usjeva, kao i kontrolu proizvodnje hrane ivo
tinjskog porijekla. Na kraju, moramo se sjetiti izvanrednog Gora Vi
ala, kada je na permanentne optube od strane meinstrim medija u
Americi, kako se bavi teorijama zavjere, odgovorio.

nisam teoretiar zavjera, ja sam onaj koji zavjere analizira.

( not a conspiracy theorist, a conspiracy analyst) . 390

Za razliku od Gora Viala, koji je uzeo velikog uea u anali

ziranju kontradiktornosti vezanih za 9/11, Noam omski, jedan od naj
veih kritiara amerikog neoimperijalizma, je sebi postavio granicu
preko koje nee izazivati snagu amerike drave. Naime, u intervijuu
sa Majklom Albertom februara 2010. godine, omski u blago iro
ninom tonu, govori o onima koji se bave neloginostima i eventual
nim zavjerama vezanim za ubistvo Kenedija i traginim dogaajima
od 9/11. Po njemu, nije bilo politike zavjere u atentatu na Kenedija,
jer je, kako kae omski, Kenedi bio predsjednik sa ogranienom
moi od strane svog okruenja, te su isti ljudi i poslije njega nastavili
da vode Ameriku. Za 9/11 omski, takoe, ide na ruku zvaninom tu
maenju dogaaja, te naglaava daje bavljenje forenzikim dokazima
gubljenje vremena i skretanje teme sa, po njemu, znaajnijih pitanja
koja su zaokupila Ameriku, a koja su direktna posljedica 9/11.391 Atipi
no za omskog, koji u ovom sluaju eli da se bavi posljedicama, a

390 Gore Vidal, Vidal salon", Diaiy, Guardian, 2007.

http://www.guardian.co.uk/books/2007/may/05/featuresreviews.guardianreviewl4
391 Vidjeti u: The Chomsky Session (2), Science, Religion & Human Nature"
http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&v=f02gcRrdK2I&NR=T

2 27
ne uzrocima dogaaja. Naravno, ne bez aljenja, mora se izvesti za
kljuak, da je omski, kao uostalom i Hana Arent, u odreenom
trenutku, izgubio otricu svoje kritike kada se radi o najosjetljivijim
pitanjima nacionalne bezbjednosti Sjedinjenih Drava. Zvanini
Vaington je pokuajem spinovanja istine oko ubistva Kenedija, rata
u Vijetnamu i napadima na Njujork i Vaington 9/11, autoritetima
kakvi su Hana Arent i Noam omski, jasno ukazao na tri veoma vana
dogaaja koja mu otkrivaju meki trbuh. Dakle, ova tri dogaaja govore
sama za sebe i razotkrivaju sutinu amerikog unutranjeg ustrojstva
i sutinu njenog angaovanja u svjetskoj politici. Procenat Ame
rikanaca koji vjeruju daje Li Harvi Osvlad sam ubio Kenedija, kao i
procenat onih koji vjeruju da su teroristi sami sruili kule u Njujorku,
zabrinjavajue je mali, to je alarmantno za donosioce odluka u
Americi. Naravno, taj trend nee popraviti ni ova blijeda epizoda
Noama omskog, kao to ni Hana Arent nije mogla popraviti sliku o
Americi u svijetu, poslije amerikih zloina u Vijetnamu.
Da svijet nee ivjeti u Orvelovoj projekciji jo neko vrijeme,
zasluna su dva faktora, nuklearni potencijal Rusije i narasla ekonom
ska mo Kine. U elji za razumijevanjem karaktera novog multipo-
lamog svijeta, treba naglasiti sledee injenice. Dolaskom Putina na
vlast392 Rusija se uzdigla kao energetski div, to joj je omoguilo da
ponovo zvecka orujem. I to ne obinim orujem, nego gotovo sa
polovinom svjetskih nuklearnih projektila .393 Kina je spoljnopoli-
tikom mudrou i strpljivou, koje odlikuju potomke Konfuija,
postala glavni zajmodavac Amerike. esta putovanja, vie od dva puta
mjeseno, Buovog ministra finansija Polsena na konsultacije u
Peking, govore vie od rijei .394 Naravno, raanje novih sila, Indije i
Brazila, kao i oslobaanje June Amerike iz neokolonijalnih lanaca

392 Sigurno, ne samo dolazak na vlast Putina lino, ve itavog tima koji se prikrivao i ekao
ansu za pruzimanje vlasti, onda kad Amerika i oligarsi budu ubijeeni da su dovrili posao
unitenja Rusije kao super sile. .
393 Vidjeti u: Dilip Hiro, After Empire, str. 87.
394 Isto, str. 147.

2 28
SAD-a, doprinijelo je izgradnji multipolamog svijeta.
Zan Bodrijar smatra da je globalni sukob iji smo savre-
menici, faktiki svjetski rat i to ne trei, nego etvrti, u kojem je ulog
sama mondijalizacija.

Prva dva svetska rata odgovarala su klasinoj slici rata. Prvi

je stavio taku na nadmo Evrope i kolonijalnu epohu. Drugi je
dokrajio nacizam. Trei, koji se, u stvari, dogodio, u vidu hladnog
rata i odvraanja, dokrajio je komunizam. Izmeu jednog i dru
gog, svaki put se otilo dalje u pravcu jedinog svetskog poretka.
Ovaj koji je danas virtuelno prispeo do svog kraja, nalazi se u
sukobu sa antagonistikim silama na sve strane rairenim u samom
srcu mondijalnog, u svim aktuelnim trvenjima. Fraktalni rat svih
elija, svih singulariteta koji se bune u vidu antitela. Sueljavanje
tako neuhvatljivo da, s vremena na vreme, treba spasiti ideju rata
spektakularnim inscenacijama, kao to su one u Zalivu ili ona u
Avganistanu. Ali, etvrti svetski rat je drugde. On opseda ceo svet-
ski poredak, svaku hegemonistiku dominaciju - ako bi islam
vladao svetom, terorizam bi ustao protiv islama. Jer, u stvari, sam
svet prua otpor mondijalizaciji. 395

Poslije itavog vijeka ratova i razaranja, svjedoci smo nove

preraspodjele globalne moi. U toj planetarnoj igri kljuna mjesta za
uzima veina starih znalaca. Sjedinjene Drave, revitalizovana Rusija
i zemlje evropskog kontinenta u svom kompleksnom jedinstvu sa Nje
makom kao liderom, ali i Njemakom, koja jedino moe prekinuti
anglo-ameriku dominaciju Zapadom, ukoliko odlui da se oslobodi
amerikog bezbjedonosnog zagrljaja. Tu su i stare civilizacije sa
novim razvojnim odgovorima - Kina i Indija, te sve snanije zemlje
Latinske Amerike koje, u biti svog razvoja, nose reafirmaciju drave

395 an Bodrijar, Duh Terorizma, str. 11-12.

229
socijalne pravde, razliitu od razumijevanja njihovih sjevernih susjeda.
Sve njih moemo posmatrati kao nukleuse policentrine globalizacije,
kvalitativno vrlo razliite i u stalnoj interakciji.
Pored toga, globalizacija kao proces, poizVela je niz posljedi
ca koje su jasni pokazatelji njene sloene i polivaletne prirode. Kon
cept nacionalne drave ozbiljno je naruen globalnim interesima
krupnog kapitala. Demokratske vrijednosti, kako ih proklamuje i za
govara SAD na unutranjem i spoljnopolitikom planu, odudaraju od
prakse do te mjere da frustriraju ne samo njihove protivnike, u siro
manim zemljama, ve i mnogobrojne pobornike u zemljama Zapada,
liene sigurnosti statusa srednje klase. Tanije, praksa je demantovala
one atribute neoliberalnog koncepta zbog kojih je preporuivan, ali i
na silu nametan kao jedini razvojni model svijetu, i to u samoj njego
voj postojbini. Namee se potreba za ponovnim citatom profesora Dej-
vida Harvija, koji itav period neoliberalizma, lucidno naziva
akumulacija otimanjem.
Nije bez znaaja i injenica, daje globalizacija donijela ko
munikacijsko ubrzanje i meuzavisnost posredstvom Interneta. On
jeste snano oruje za ostvarivanje imperijalnih ambicija, ali dogaaji
svjedoe kako se njegova snaga moe okrenuti i protiv ciljeva imperije.
Oigledno je da su oni koji su ratove pokretali direktno, ili
preko zakulisnih vilajeta tajne diplomatije, imali itavo vrijeme usta
puna pria o pravdi, slobodi i demokratiji. Danas je njihov kredibilitet
potroen, jer je dokaza za raskorak izmeu rijei i djela, vie nego do
voljno. Vikiliksovo (WikiLeaks) objavljivanje tajnih amerikih diplo
matskih depea predstavlja bitan segment u potvrivanju amerikog
stvarnog, za razliku od lanog zvanino proklamovanog angamana
u svjetskoj politici.
Kraj Amerikog vijeka trebao bi biti i kraj lanih vrijednosti
koje je taj vijek donio, kao i definitivan kraj anglo-amerike domi
nacije. To je zahtjev koji se bezuslovno namee porastom problema
sa kojima se suoava najvei procenat svjetske populacije.

230
 Novi multipolami svijet je vrijeme u kojem sazrijeva svijest
i potreba za novom formom drutvenih odnosa, koja bi parametre za
postizanje vieg stepena ljudskog razvoja i sree, premjestila iz ap
straktnih indeksa UN-a, kao produene ruke amerike spoljne politike,
u njihove svakodnevne ivote. Za to su potrebni novi igrai, bez
hipoteka vievjekovnih imperijalnih ciljeva, obavijenih prividom
potrebe opteg razvoja, a sutinski okrenutih pljakanju svijeta.
Meutim, Amerika opsjednuta i opijena svojom snagom, iako
svjesna njenog naglog opadanja, moe pokuati da sprijei kraj svoje
apsolutne hegemonije. Takav pokuaj je jedino mogu putem sile i ot
vorene prijetnje nuklearnim orujem. Nije Amerika planirala mogu
nost prvog nuklearnog udara samo za vrijeme hladnog rata. Bez
obzira to je Amerika nekoliko puta zvanino od protiv-raketnog tita
odustajala, njegova izgradnja je ameriki prioritet u politici njene od
brane i danas. Dakle, ovakav sistem zatite od nuklearnog napada, uko
liko bi postao efikasan, Americi bi dao mogunost za prvi nuklearni
udar. Ovo je krucijalni dokaz da Amerika preko prijetnje mogunou
priog nuklearnog udara eli da zadri dominaciju nad Evroazijom.
Brzina promjena, kako u svijetu, tako i u Americi, dae odgo
vore na ovu dilemu. Vjerovatnoa da Amerika, ukoliko ne uspije za
drati svoju kontrolu nad Evropom, svojim eventualnim povratkom u
granice Monroove doktrine moe doivjeti disoluciju i raspad na ne
koliko drava, nije mala. Takav scenario je mogu usled ekonomskog
kolapsa koji bi Ameriku sigurno pogodio, ukoliko dolar u svijetu vie
ne bude imao ulogu rezervne valute, kao i, ukoliko bi Amerika izgubila
kontrolu nad meunarodnim finansijskim institucijama, koju od II
svjetskog rata do danas, ostvaruje preko MMF-a i SB.
Da li e tada anglo-amerika elita napraviti taj zavrni korak
u svojoj neprekinutoj spoljnoj politici, koja je nepogreivi koktel
agresije, subverzije i masovnih ubistava 396 itavog XX vijeka i prve

396 G. G. Preparata, Conjuring Hitler, str. 263.

231
decenije novog milenij uma? Zavrni korak, koji e imati ishodite u
konanom reenju za ovaj oblik civilizacije, u nuklearnom ratu koji
bi zavrio apokalipsom.

232
 LITERATURA
1. Albright, Medeleine, Memoari dravne tajnice, Profil, Zagreb, 2005.
2. Ali, Tariq, Obama Sindrome, Verso, London - New York, 2010.
3. Arent, Hana, Istina i la u politici, Filip Vinji, Beograd, 1994.
4. Arent, Hana, Izvori totalitarizma, Feministika izdavaka kua,
Beograd, 1998.
5. Atali, Zak, Kriza, a posle?, Hedone, Beograd, 2010.
6 . Avramov, Smilja, Meunarodno javno pravo, Akademija za diplo-
matiju i bezbednost, Beograd, 2011.
7. Avramov, Smilja, Trilateralna komisija, Akadmija za diplomatiju
i bezbednost, Beograd, 2008.
8 . Bacevich, Andrew J., Limits o f power, Metropolitan Books, New
York, 2009.
9. Bacevich, Andrew J., Washington Rules, Metropolitan Books,
New York, 2010.
10. Badiju, Alen, Pregled Metapolitke, Filip Vinji, Beograd, 2008.
11. Beker, Dejvid G., Sklar Riard L. (urednici), Postimperijalizam i svet-
skapolitika, Akademija za diplomatiju i bezbednost, Beograd, 2010.
12. Black, Conrad, FD Roosevelt Champion o f freedom, Public Af-
fairs, New York, 2003.
13. Blair, , A Political Life, Alfred A. Knopf, New
York - Toronto, 2010.
14. Bodrijar, an, Duh terorizma, Arhipelag, Beograd, 2007.
15. Bodrijar, an, Pakt o lucidnosti ili ineligenciji Zla, Arhipelag,
Beograd, 2009.
16. Bogii, Valtazar, Opsti imovinski zakonik Knjaevine Crne Gore,
Slubeni list, Beograd, 1986.
17. Brzezinski, Zbignew ,,Anew political order The Cristian Science
Monitor, 19. Septembar 2011.
18. Brzezinski, Zbigniew, Ameriki izbor, CID, Podgorica, 2004.

233
19. Beinski, Zbignjev, Blii se kraj dominacije Zapada 44 Politika,
jul 2 0 1 0 .
20. Beinski, Zbignjev, Velika ahovska tabla, , Podgorica, 2001.
21. Chomsky, Noam, Mediji, propaganda i sistem, e-knjiga, 2003.
22. Clark, William R., Petrodollar Warfare, New Society Publishers,
Gabriola Islands, Canada, 2005.
23. Clarke, Peter, Hope and Glory - Britain 1900-1990, Penguin books,
London, 1996.
24. Clinton, Bili, life, Allred A. Knopf, New York, 2004.
25. omski, Noam, Hegemonija ili opstanak, Rubikon, Novi Sad, 2008.
26. omski, Noam, Imperijalne ambicije, Rubikon, Novi Sad, 2007.
27. Cooper, Richard N., Joseph S. Nye, Jr, Global Dilemas, Ethics
and foreign policy, The Center o f International Affairs Harvard
University and University Press of America, Lanham, 1985.
28. Cvetianin, Neven, Tajna kineskog kapitalizma44NedeljnikVreme,
septembar 2 0 1 1 .
29. Das, Gurcharan, The Indian Model Foreign Afairs, 2006.
30. Dedijer, Vladimir, Interesne sfere, Prosveta, Beograd, 1980.
31. Dictionary, of American Biography, Jacob Schiff Charles
Scribner's Sons, New York, 1928-1936.
32. Engdahl, F. William, Full Spectrnm Dominance, edition.engdahl,
Wiesbaden, 2009.
33. Engdahl, F. William, Stoljee rata 2, Detecta, Zagreb, 2007.
34. Engdahl, F. William, Stoljee rata, Daba e-knjiga, 1993.
35. Garton, E Timoti, Slobodan svet, B92, Beograd, 2006.
36. FactsAbout Germany, VOD, Eppelhaim, Germany, 1996.
37. Ferguson, Niall, Kolos - Uspon i pad Amerikog imperija, Profil,
Zagreb, 2011.
38. Ferguson, Niall, The Pity ofWorld War I, BASIC, New York, 1998.
39. Ferguson, Niall, Uspon novca, Ljevak, Zagreb, 2009.
40. Filimonovi, Miljan, Spoljna politika Ruske federacije, Infmitas,
Beograd, 2010.

234
41. Fini, Maimo, Podanici, Ukronija, Beograd, 2007.
42. Fukujama, Frensis, Amerika na prekretnici, , Podgorica, 2007.
43. Fukujama, Frensis, Graenje drave, Filip Vinji, Bograd, 2007.
44. Fukujama, Frensis, Kraj istorije iposlednji ovek, CID, Podgorica,
2002.
45. Ganser, Daniel, NATOs secret armies, published by Frank Cass,
New York, 2005.
46. Gibs, Dejvid, Humanitarno razaranje Jugoslavije, izdavaka
knjiamica Zorana Stojanovia, Sremski Karlovci - Novi Sad,
2010 .
47. Gleni, M ia, Balkan 1804-1999, drugi deo, B-92, Beograd,
2001 .
48. Grierson, Edward, The Death o f the Imperial Dream, Dumbleday
& , INC., Garden City, NY, 1972.
49. Griffiths, Martin, O Callaghan and Roach Steven C, Inter
national Relations, Routledge, New York, 2002.
50. Hantington, Samjuel R, Sukob civilizacija, CID, Podgorica,
2000 .
51. Hard, Majki i Negri, Antonio, Imperija, IGAM, Beograd, 2005.
52. Harvey, David, The Enigma o f Capital, Profile Books, London,
2010.
53. Harvey, David, The New Imperialism, Oxford University Press,
New York, 2003.
54. Hiro, Dilip, After Empire, Nation Books, New York, 2010.
55. Ikenberry, G. John, The Rise of China and the Future of the
West Foreign Afairs, January/February, 2008.
56. Janjevi, Milutin, Spoljnapolitika Evropske unije, Slubeni glasnik,
Beograd, 2007.
57. Kautsky, Karl, Terorrism and Communism, The National Labour
Press Ltd, e-knjiga, 2002.
58. Keegan, John, The First World War, AlfredA. Knopf, Ine, New York,
1998.

235
59. Kenedi, Pol, Uspon i pad velikih sila, , Podgorica, 2003.
60. Kinzer, Stiven, Svrgavanje, puevi, revolucije i invazije, Politika,
Beograd, 2006.
61. Kisinder, Henri, Da lije Americi potrebna spoljna politika, BMG,
Beograd, 2003.
62. Kisinder, Henri, Diplomatija, Klub plus, Beograd, 2008.
63. Klaus, Vaclav, Evropa i EU, Slubeni glasnik, Beograd, 2010.
64. Klein, Naomi, Doktrina oka, V|B|Z, Zagreb, 2008.
65. Klein, Naomi, No Logo, VBZ, Zagreb, 2002.
6 6 . Koker, Kristofer, Sumrak Zapada, Dosije, Beograd, 2006.
67. Kotunica, Vojislav, Ugoena sloboda - Politike i pravne rasprave,
Filip Vinji, Beograd, 2002.
6 8 . Kouti, Stevan, Amerika oddemokratije do imperijalizma, Mostart,
Zemun, 2010.
69. Kovi, Milo, Dizraeli i Istono pitanje, CLIO, Beograd, 2007.
70. Kuper, Robert, Raspad nacija, Filip Vinji, Beograd, 2007.
71. Lazanski, Miroslav, Armija po novom modelu" Politika Online,
maj 2 0 1 2 .
72. Leon, Degrelle, Hitler Born at Versailles, Institute for Historical
Review, e-knjiga, 1987.
73. Loren, Erik, Rat Buovih, Dragani, Beograd, 2003.
74. Mackinder, Haliford J., Democratic Ideals andReality, Faber and
Faber, London, 1988.
75. Meckinder, Haliford J., The Geographical Pivot of History, The
Geographical Jumal, april 1904.
76. Medvedev, Roj, Putin - povratak Rusije, Kompanija Novosti,
Beograd, 2007.
77. Meyssan, Thierry, 9/11: The BigLie, Camot Pub, London, 2003.
78. Mohan, C. Raja, India and the Balance of Power Foreign Afairs,
2006.
79. Montefjore, Sajmon Sibag, Staljin - Dvor crvenog cara, Laguna,
Beograd, 2007.

236
80. Obama, Barac, TheAudicityofHope, Crown Publishers, New York,
2006.
81. Obama, , Promena u koju verujemo, Interkomerc, Beograd,
2010 .
82. Orvel, Dord, 1984, Libretto, Beograd, 2004.
83. Peki, Borislav, Tamo gde loze plau, Slubeni glasnik, Beograd,
2012 .
84. Perkins, John, Ispovest ekonomskog ubice, e-knjiga, 2004.
85. Petrovi, Dragan, Geopolitikapostsovjetskog prostora, Prometej,
Novi Sad, 2008.
8 6 . Pool, James i Suzzane, Tko je finansirao Hitlera, Globus, Zagreb,
1981.
87. Poper, Karl R., Otvoreno drutvo i njegovi neprijatelji II, BIGZ,
Beograd, 1993.
8 8 . Preparata, Guido Giacomo, Conjuring Hitler, Pluto Press, New
York, 2005.
89. Prestowitz, Clyde, Rogue Nation, Basic Books, New York,
2003.
90. Primakov, Jevgenij, Svet bez Rusije?, Slubeni glasnik - Fakultet
bezbednosti, Beograd, 2010.
91. Proi, Romano, Moja Evropa, BMG, Beograd, 2001.
92. Rothkopf, David Brasils New Swagger Foreign Policy,
2012 .
93. Quigley, Carroll, The Anglo - American Establihment, Books in
Focus, Ine, San Pedro, 1981.
94. Quigley, Carroll, Tragedy and Hope, The Macmillan Co, New
York, 1975.
95. Roberts, DonM ., Evropa 1880-1945, Clio, Beograd, 2002.
96. Simi, eljko, Preobraaji totalitarne svesti, Kulturno - prosvetna
zajednica Beograd, Beograd, 2006.
97. Srodes, James, Allen Dulles Masters o f Spies, Regneiy Publishing,
Washington, DC, 2000.

237
98. tiglic, Dozef E., (Stiglitz, Joseph), Protivurenosti global-
izacije, SBM-x, Beograd, 2004.
99. tiglic, Dozef E., (Stiglitz, Joseph), Globalizacija i dvojbe koje
izaziva, Algoritam, Zagreb, 2004.
lOO.Sutton, Antony, Wall Street and FDR, Copyright by Arlington
House Publishers, New Rochelle, New York, 1975.
lOl.Sutton, Antony, Wall Street and the BolshevikRevolution, HTML
version created in the USA by Studies in Reformed Theology,
2001.
102.Sutton, Antony, Wall Street And The Rise OfHitler, HTLM ver
sion created in USA by Studies in Reformed Theology, 2000.
103. Tagajef. Pjer-Andre, Kako odoleti stalnoj pokretljivosti?, izdavaka
knjiamica Zorana Stojanovia, Sremski Karlovci - Novi Sad,
2010.
104. Tod, Emanuel, Posle imperije, Paideia, Beograd, 2006.
105. Tojnbi, Amold, Prouavanje istorije, CID, Podgorica, 2002.
106. Tokvil, Aleksis de, O demokratiji u Americi, Izdavaka knjiamica
Zorana Stojanovia, Sremski Karlovci - Novi Sad, 2002.
107. Vasovi, Vuina, Savremene demokratije I, Slubeni glasnik,
Beograd, 2008.
108. Vidal, Gor, Vidal salon, diary, The Guardian, may 2007.
109. Vidal, Gore, Rat iz snova, arobna knjiga, Beograd, 2004.
110. Vidal, Gore, The Last Empire, Vintage intemational, New York,
2002.
111. Vlahovi, Branko, Janukovi zakoio NATO, Veernje Novosti,
24. april 2010.
112. Volkov, Vladimir, Staljinje hteo drugaiju Evropu, Narodna knjiga,
Beograd, 2007.
113. Vudvord, Bob, Plan napada, B92, Beograd, 2004.
114. Zakarija, Farid, Post-Ameriki Svet, Heliks, Smederevo, 2009.

238
 WEB SAJTOVI
1. Its Spreading: US Census Reports Nearly 100 Milion Poor in
America; Worst Conditions in Fifty Years SHTF plan.com,
http://www.shtfplan. com/headline-news/its-spreading-us-cen-
sus-reports-nearly-100-million-poor-in-america-worst-condi-
tions-in-fifty-years_07232012
2. About American History, http://americanhistory.about.com
3. About Theodore Roosevelt,
http://www.theodoreroosevelt. org/life/rooseveltcorollary. htm
4. Architects & Engineers for 9/11 Truth, http://www.ae911truth.org
5. ,,DisasterAssistance USD A,
http://www.fns.usda.gov/pd/34snapmonthly. htm
6. Food Stamp Use Soars, and Stigma Fades, New York Times,
28.11 2009. http://www.nytimes.com/2009/ll/29/us/29food-
stamps.html?_r=0
7. Estimating the Risk o f Food Stamp Use and Impoverishment
During Childhood JAMA Pediatrics, http://archpedi.jamanet-
work.com/article.aspx?articleid=382364
8. ,,Exclusive: Food Stamp Recipients Outnumber Populations of 24
States Combined BREITBART, http://www.breitbart.com/Big-
Government/2012/ll/23/Exclusive-Food-Stamp-Recipients-Out-
number-Populations-Of-24-States-Combined
9. ,,Family Homelessness Is On The Rise CBS Baltimore,
http://baltimore.cbslocal. com/2012/10/14/family-homelessness-
is-on-the-rise/
10. ,,Geopolitics-Geoeconomsic F. William Engdahl,
http://www.engdahl. oilgeopolitics. net/Geopolitics___ Eurasia/Si
nce_Kennan/since_kennan. html
11. George H. W. Bush State of the Union Address, 29.01.1991,
http://www.infoplease. /ipa/A0900156. html

239
12. Marketing mrea, http://marketingmreza.com/portal/na-
jniza-gledanost-cnn-a-poslednjih-20-godina/
13. Milions More Califomia Children Slip into Poverty NBC,
Area, http://www.nbcbayarea.com/news/local/Millions-
More-California-Children-Slip-into-Poverty-134842133.html
14. Doctrine (1823) Ourdocmnents.gov,
http://www.ourdocuments.gov/doc.php?'flash=true&doc=23
15. More Than 100 Milion Americans Are On Welfare The Ameri
can Dream, http://endoftheamericandream.com/archives/more-
than-100-million-americans-are-on-welfare
16. New World Order Quotes, http://allfaith.com/prophecy/new-
worldorderquotes.html
17. Researchers: Detroit, Cleveland, Cincinnati, Buffalo, Mil-
waukee, Lead Nation in Child Poverty NCCP,
http://www.nccp.org/media/releases/release_136.html
18. The White House, President George W. Bush,
http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002/
19. Things No One Ever Teli You About the Economy15. X 2007.
http://salient.org.nz/features/things-no-one-ever-tells-you-
about-the-economy
20. Bejli, Norman i Zoakos, Kriton M., Posle kraja istorije Nova
Srpska Politika Misao
21. Chinas Defense Budget, GlobalSecmity.org,
http://www.globalsecurity.org/military/world/china/budget.htm
22. Dujmovic, K., Goldman Sachs gurnuo Grku u propast" Bloom-
berg, tportal.hr, http://www.tportal.hr/autor?author=K.+Duj-
movi%oC4%87%o2fBloomberg
23. Deferson, Tomas, Deklaracija o nezavisnosti,
http://www.ushistory. org/declaration/document/index. htm
24. Holden Jeanne S., What is Democracy, Lock and Montesquieu,
http://www.ait. org. tw/infousa/zhtw/DOCS/whatsdem/whatdmll.
htm

240
25. Internet portal Advance.hr, redakcijiski tekst Mitologija kapi
talizma: skandinavski mitovi i njihova svrha 16.X I 2011.
http://www.advcmce. hr/vijesti/m itologija-kapitalizma-skandi-
navski-mitovi-i-njihova-svrha/
26. Louis T. McFadden's Speech, inthe House ofRepresentatives 10.
June 1932,
http://www.afii.org/~govem/mcfadden_speech_1932.html
27. Nye, Joseph, interviju sa Whitney, Joel ,,How Soft is Smarr
8 . X 2008, GUERNICA, http://www.guernicamag.com/inter-
views/how_soft_is_smart_l/
28. Prestowitz, Clyde, intervju RT, Advance.hr, Ekonomsko-
geopolitiki Online list, maj 2 0 1 2 .
29. Putin, Vladimir, Novi integracioni projekat za Evroaziju-
budunost koja se raa danas Izvestija, oktobar 2011, prenijeto
sa http://www.vidovdan.org/index.php?option=com_con-
tent&view=article&id=19090:moj-predlog-evroazijske-
un ije&catid=41:svet&Item id= 68
30. Simon de Bolivar: Message to the Congress of Angosutra 1918,
Fordham University,
http://www.fordham.edufhalsad/mod/1819bolivar. asp
31. Solenjicin, Aleksandar, interviju sa Bernard Pivoat,
http://atorwith.me.hlogspot. com/2012/03/aleksandar-solzen-
jicin-ideolosko-polje. html
32. Weitz, Richard, China-Russia relations and the United States:
At a tuming point? RIANOVOSTI, 2012,
http://en.rian. ru/valdaiop/20110414/163523421.html

241
 DOKUMENTARNI FILMOVI,
GOVORI I INTERVJUI
1. (The) Chomsky Session, Science, Religion & Human Nature, II,
2012.
2. Busse, Michael, Bobbi Rossa Maria, Death in Rome - The Case
ofAldo Moro, Political Assassination Series, 2001.
3. arter, , Crisis o f Confldence speech, 1979.
4. Fracassi, Franco, Tre, Francesco, Trento, Francesco, Zero an
investigation in to 9/11, Telemaco, 2008.
5. Harvey, David, Hard Talk, Interview BBC, 2010. -
6 . Klein, Naomi, The Shock Doctrine, 2007.
7. Moore, Michael, Capitalisam, Love story, 2009.
8 . Moore, Michael, Fahrenheit 9/11, 2004.
9. Still, William T , The Masters, 1996.
10. Stone, Oliver, South ofBorder, 2009.
11. Stone, Oliver, Untold History of the United States, chapter2,2012.
12. Suvorov's Viktor book presentation at the United States Naval
Academy, Who Started World WarII? October 7,2009.

242
 A B
Abramovi, Roman (, Baevi, Endrju (Bacevich, Andrew J.)
) 184 55-57, 62, 87, 233
Aeson, Din (Acheson, Dean Gooder- Badiju, Alen (Badiou Alain) 24, 233
ham) 53 Balfur - Erlovi Balfura (Balfour - Earl
Adams, Don (Adams, John) 29 ofBalfour) 111
Ahtisari, Marti (Ahtisaari, Martti) 185 Barber, Bendamin (Barber, Benjamin) 225
Ajkenberi, G. Don (Ikenberry, G. Barns, Hari (Bames, ) 26
John) 194,235 Baruh, Bernard (Baruch, Bernard
Ajzenhauer, Dvajt (Eisenhower, Mannes) 47,48
Dwight David) 56, 57, 61 Bejkon, Fransis (Bacon, Francis) 164
Albert Veliki (Albertus Magnus) 164 Bejli, Norman (Bailev, Norman A.) 20,
Albert, Majki (Albert, Michael) 227 153-55, 176, 240
Aleksandar II, Nikolajevi Car Rusije Bek, Ludvig (Beck, Ludwig) 140
( II, ) 97 Beker Dejvid G. (Baker, David G.) 20,
Ali, Tarik (Ali, Tariq) 218, 233 154,155,159, 233
Aljende, Salvador (Allende, Salvador) Berezovski, Boris (,
61 ) 184, 186
Andreoti, ulio (Andreotti, Giulio) 213 Berle, A dolf (Berle, Adolf) 159
Andropov, Juri (, Berlinguer, Enrike (Berlinguer, Enrico) 214
) 182 Bird, arls (Beard, Charles) 32, 33, 37
Arent, Hana (Arendt, Hannah) 74,166, Bird, Meri (Beard, Ritter) 33, 37
228,233 Bizmark, Oto fon (Bismarck, Otto von)
Arhimed (Arhimede) 162 98-102,104,107, 115,116,144, 145,
Aristotel (Aristoteles) 34, 164 217
Armita, Riard (Armitage, Richard) 76 Bjukenen, Lord Dord (Buchanan,
Artamanov, Viktor (, - James McGill) 121,122
) 118 Blek, Konrad (Black, Conrad) 48, 233
Asad, Baar (Assad, BasharHafez) 18 Bler, Toni (Blair, ) 86,172,173
Askuit, Herbert (Asquith, Herbert Bodrijar, an (Baudrillard, Jean) 73,
) 123 83, 84,229,233
Atali, ak (Attali, Jacques) 166,167,233 Bogii, Valtazar 221,233
Avgustin (Augustin) 164 Bolivar, Simon (Bolivar, Sim on) 200,
Avramov, Smilja 10, 20,149, 189, 222, 201,241
233 Bouman, Robert (Baumann, Robert) 81

243
Brand, Lord (Brand, Robert , lst
Baron Brand) 110
Bret, Redinald-Lord Eer (Brett, Regi-
nald Baliol, 2nd Viscount Esher) 109
Brijan, Aristid (Briand, Aristide) 135
Bulou, Andreas fon (Bulow, Andreas
von) 81, 82
Bu, Dord mlai (Bush, George Walker)
14,76-8, 81-7,172,173,176,179,180,
198,201,204,218,228,236,240
Bu, Dord stariji (Bush, George Her-
bert Walker) 1 7 ,1 7 4 ,2 2 2 ,2 2 3 ,2 3 6 ,2 4 0
Beinski, Zbignjev (Brzezinski, Zbig-
niew) 14,22,66,67,75, 86,87,175,178,
193,207,224,233,234
c 101,102, 235
Ciceron (Cicero) 211, 212
Cvetianin, Neven 194,195, 234
c
v
a plin, arli (Chaplin, Sir Charles
Spencer) 55
avez, Hugo (Chavez, Hugo) 200-03,206
emberlen, Nevil (Chamberlain,
Neville) 140, 141
emberlen, Ostin (Chamberlain,
Austen) 135, 136, 141
eril, Vinston (Churchill, Winston) 46,
141-44, 146,234, 242
omski, Noam (Chomsky, Noam) 63,
157,160, 161, 172,227, 228,234, 242
r
c 20, 76,82, 95,113, 118, 157, 174, 177,
ano, Grof Galeaco (Ciano, Gian
Galeazzo) 145,146
244
D
Dals, Alen (Dulles, Allen) 5 6 ,5 7 ,6 1 ,
237
Dals, Don Foster (Dulles, John Foster)
61,1 3 1 ,1 3 2
Das, Guraran (Das, Gurcharan) 198,
234
De Gol, ari (De Gaulle, Charles Andre
Joseph Marie) 59,207, 222
Dedijer, Vladimir 209,222,234
Degrel, Lion (Degrelle, Leon) 118,
236
DiLorenco, Tomas (DiLorenzo,
Thomas James) 42
Dizraeli, Bendamin (Disraeli, Benjamin)
Dod, Vilijam (Dodd, William) 138
D
Deferson, Tomas (Jefferson, Thomas)
2 9 ,3 1 ,3 5 , 240
Dej, Don (, John) 29
Dekson, Endrju (Jackson, Andrevv) 37
Dord V, Kralj Engleske (George V,
George Frederick Emest Albert) 109
E
Edvard VII, Kralj Engleske (Edvvard
VII, Albert Edvvard) 109
Elkins Vilijam F. ( Elkins, William F.) 27
Engdal, Vilijam (Engdahl, F. William)
234,239
E, Timoti Garton (Ash, Timothy Gar-
ton) 69,234
 F Gotorn-Hardi - Erlovi Kranbruka (Ga-
Ferguson, Najl (Ferguson, Niall) 14,15,
3 9 -41,70,71,118,178,211,217,234
Filimonovi, Miljan 180, 184,186,188,
189.234
Fini, Maimo (Fini, Massimo) 7 4 ,1 64
66, 171,235
Fo, Dario (Fo, Dario) 79, 80
Ford, Henri (Ford, ) 57, 132
Forestal, Dejms (Forrestal, James Vin-
cent) 56
Franklin, Bendamin (Franklin, Ben-
jamin) 29
Franko, Frederiko (Franco, Frederico) 205
Fridman, Milton (Friedman, Milton)
16, 63, 166,167, 179,182,183,214
Fukujama, Frensis (Fukuyama, Francis)
14, 17, 63, 65, 66,75, 85,155, 178,235
G Halden, Riard (Haldane, Richard) 117
Gadafi, Muamer (Gaddafi, Muammar
Muhammad Abu Minyar) 18,87,158,218
Gajtner, Timoti (Geithner, Timothy
Franz) 62
Ganser, Daniel (Ganser, Daniele) 212,
213.235 ,
Garibaldi, uzepe (Garibaldi,
Giuseppe) 98
Gering, Herman (Goring, Hermann
Wilhelm) 138
Gibs, Dejvid N. (Gibbs, David N.) 173,235
Gitri, aa (Guitiy, Alexandre-Pierre
Georges "Sacha") 75,211
Gleni, Mia (Gleny, Misha) 125,235
Gorbaov, Mihail (, Hegel, Fridrih (Hegel, George Wilhelm
) 66,174,182 Friedrich) 2 5 ,7 4 ,1 6 4
thome-Hardy - Earls o f Cranbrook) 111
Grej, Evard (Grieg, Edvard Hagerup)
43,118,123
Grej, Henri (Grey, George) 129
Grierson, Edvard (Grierson, Edward)
109.235
Grifits, Martin (Griffiths, Martin) 35,235
Grili, Horas (Greeley, Horece) 131
Grosvenor - Grofovi Vestminstera
(Grosvenor - Duces o f Westminster) 111
Guderijan, Hajnc (Guderian, Heinz
Wilhelm) 142
Gusinski, Vladimir (,
) 184, 186
Hajdeger, Martin (Heidegger, Martin) 164
Hajek, Fridrih fon (, Friedrich
August) 179,166
Halifaks (Viskont) (Wood, Edward Fre-
derick Lindley, lstEarl ofHalifax) 139
Hamilton, Aleksandar (Hamilton,
Alexander) 29, 3 4 ,3 5 ,4 2
Hantington, Samjuel R (Huntington,
SamuelP.) 18, 76, 77,178, 235
Hard, Majki (Hardt, Michael) 49, 51,
52.235
Harding, Voren (Harding, Warren
Gamaliel) 45,129
Harvi, Dejvid (Harvey, David) 21, 72,
76,91, 167,168, 178,179,224,230,
235,242
Hasel, Urlih fon (Hassell, Ulrich von) 140
Haus, Edvard (House, Edward Man-
dell) 119

245
Helfand, Aleksandar-Parvus (,
) 121,122

Heraklit iz Efesa (Herakleitos ho Ephe- Kalaji, Drago, zadnje korice knjige
sios) 164 Kant, Emanuel (Kant, Immanuel) 164
Hilan, Don (Hylan, John Francis) 44, Karter, Dimi (arter, Jimmy) 14, 64
45 Kastro, Fidel (Castro, Fidel) 200, 206
Hiro, Dilip (Hiro, Dilip) 22,1 7 2 ,1 8 0 , Kautcki, Karl (Kautsky, Karl) 123,235
182, 184-86, 188, 193, 195, 197-99, Kavendi - Grofovi Devonira i Mark-
202 ,2 0 6 ,2 2 8 ,2 3 4 ize Haringtona (Cavendis - Dukes o f
Hitler, Adolf (Hitler, Adolf) 19,20,74, Devonshire and Marquisses o f Haring-
115, 118,119,121, 122,124,126, 128, ton) 111 "
131-33,136-148,212, 222, 236,237 Kejnz, Don Majnard (Keynes, John
Hobs, Tomas (Hobbes, Thomas) 74 Maynard)49, 50, 5 2 ,128,159
Hodorkovski, Mihail (, Kelzen, Hans (Kelsen, Hans) 165
) 184, 187 Kenan, Dord (Kennan, George Frost)
Holden, Dejn S. (Holden, Jeanne S.) 7 6 ,1 7 8 ,2 3 9
31,241 Kenedi, Don (Kennedy, John Fitzger-
Huver, Edgar (Hoover, John Edgar) 54 ald) 15,16, 57, 58, 62,86, 224, 227, 228
Huver, Herbert (Hoover, Herbert Clark) Kenedi, D ozef (Kennedy, Joseph
48, 129 ' Patrick, Sr.) 47,142
Kenedi, Pol, (Kennedy, Paul Michael)
I 37, 42, 43,46, 94, 96, 98-100,104,106,
118, 235
Irving, David (Irving, David John Ker, Filip (Kerr, Philip) 109-111
Cawdell) 143 Kerenski, Aleksandar (,
) 122
J Kigen, Don (Keegan, John) 118, 120,
235
Janjevi, Milutin 208,216,235 KimeI, Hasbend (Kimmel, Husband) 77
Janukovi, Viktor (, Kin, Don (Keane, John) 160
) 189,190, 238 Kinzer, Stiven (Kinzer, Stephen) 59-61,
Jeljcin, Boris ( , 157, 235
) 182,184-86,189 Kirner, Kristina (Kirchner, Cristina) 204
Jeljcin, Tatjana ( , ) 184 Kirner, Nestor ( Kirchner, Nestor) 204
Judeni, Nikolaj (, Kisinder, Henri (Kissinger, ) 14,
) 122 20,35, 38,43, 53,65-68,90, 96, 97,101,
Juenko, Viktor (, Biicrop 102,106,107,118,126,127,129, 134,
) 175 135,154,177,1 7 8 ,1 9 4 ,2 1 4 ,2 2 1 ,2 3 5

246
Ki, Danilo, zadnje korice knjige Lazanski, Miroslav 192,236
Klajn, Naomi (Klein, Naomi) 17, 63, Lemej, Kurtis (LeMay, Curtis Emer
1 66,171,236,242 son) 56,57
Klark, Piter (Clarke, Peter) 124,234 Lenjin, Vladimir Ilji (,
Klark, Vilijam (Clark, William R.) 21, ) 118,121-23
23, 33,234 Lindberg, arls (Lindbergh, Charles
Klaus, Vaclav (Klaus, Vaclav) 216,217, Augustus)41
236 Linkoln, Abraham ( Lincoln, Abraham) 27
Klinton, Bil (Clinton, William Jefferson Litlton - Viskonti Kobhama (Lyttelton -
"Bili") 15,71,74, 75, 83, 166, 173, 185, Viskounts Cobham) 111
234 Lok, Don (Locke, John) 31
Koker, Kristofer (Coker, Christopher) Loren, Erik (Laurent, Eric) 82
77,236 Lorens, Ser Herbert (Lawrence, Sir
Kolak, Aleksandar (, Harbert) 137
) 122 Ludendorf, Erik (Ludendorff, Erich
Kord, Erih (Kordt, Erich) 140 Friedrich Wilhelm) 11
Korea, Rafael (Correa, Rafael) 204 Lugo, Femando (Lugo, Femando) 204,205
Kotunica, Vojislav 32, 162, 236 Lula da Silva (Lula da Silva) 205
Kouti, Stevan 26, 32, 33, 35, 37,42, Lus, Henri (Lue, ) 91
158, 236
Kovi, Milo 102, 236
Kravuk, Leonid (,
) 182 Makarti, Dozef (, Joseph)54
Kulid, Kelvin (Coolidge, John Calvin) 129 Marks, Karl (, KarlHeinrich)21,
Kuper, Riard (Cooper, Richard N.) 68, 72, 74, 156, 164, 167, 171
234 Medison, Dejms (Madison, James) 29
Kuper, Robert (Cooper, Robert) 58,236 Medvedev Dimitrij (,
Kurzon, Dord (Curzon, George) 124 ) 182
Kutuzov, Mihail (, Medvedev, Roj (, -
) 94 ) 188,236
Kvigli, Karol (Quigley, Carroll) 15, 33, Mejsan, Tijeri (Meyssan, Thierry) 78,79
40, 45-47, 49, 92,109-111, 116, 123 Mekfejden, Luis (McFadden, Louis
126, 129, 130, 139, 141,237 Thomas)41
Mekinder, Haliford (Mackinder, Hali-
L fordJ.) 112-114, 121,124, 125,146,
175, 191,235
Lajbnic, Gotfrid Vilhelm (Leibniz, Got- Meknamara, Robert (McNamara,
tfried Wilhelm) 164 Robert Strange) 57,58

247
Meternih, Klemens fon (Mettemich,
Prince Klemens Wenzel von) 96
Mihailo, Veliki Vojvoda (-
, ) 122 122,181,182
Mil, Don Stjuart (Mili, John Stuart) 32,
129
Milner, Alfred (Milner, Alfred) 109,
111, 124
Mizes, Ludvig fon (Mises, Ludwig) 166
Mohan, Rada (Mohan, C. Raja) 198,236
Molotov, Vjaeslav (, -
) 143 0 Kalahan, Teri (OCallaghan, )
Monro, Dejms (Monroe, James) 36,240
Montefjore, Sajmon Sibag (Montefiore,
Simon Sebag) 143, 236
Monteskje, arls-Luis (Montesquieu,
Charles-Louis) 31
Morales, Evo (Morales, Evo) 203
Moreti, Mario (Moretti, Mario) 214
Morgan, J.P. (Morgan, John Pierpont)
3 9 ,4 0 ,4 7 ,1 2 9 ,1 3 1 ,1 3 2
Moro, Aldo (Moro, Aldo) 214,241
Moro, Eleonora (Moro, Eleonora) 214
Mosadek, Muhamed (Mosaddegh, Mo-
hammad) 60,61
Mur, Barington (Moore, Barrington) 37
Mur, Majki (Moore, Michael) 16, 51,
83,242
N Palmer, Brajan (Palmer, Brian) 214
Naj, Dozef (Nye, Joseph S.) 68,225,233
Najder, Ralf (Nader, Ralph) 158
Napoleon, Bonaparta ( Napoleon,
Bonaparte) 93, 94, 96,98, 99
Napoleon III (Bonaparte, Louis-
Napoleon) 9 6 ,9 8 ,9 9
Negri, Antonio (Negri, Antonio) 49, 51,
52,235
Nie, Fridrih (Nietzsche, Friedrich) 164
Nikolaj , Car Rusije ( II, -
) 118,
Nikson, Riard (Nixon, Richard Mil-
hous) 14, 16, 224
Norman, Montegju (Norman, Montagu
Collet) 130-132, 137, 138
0
35, 235
Obama, Barak (Obama, Barack) 62, 86,
87, 172,218, 233,236,237
Olbrajt, Medlin (Albright, Medeleine)
75, 173, 232
Oldri, Nelson V (Aldrich, Nelson
Wilmarth) 40
Orvel, Dord ( Orwell, George) 89,
151,228, 237
Osvald, Li Harvi (Oswald, Lee Harvey)
228
P
Pahlavi, Reza (Pahlavi, Reza Cyrus) 61
Palme, U lof (Palme, Olof) 213,214
Palmer - Erlovi elbuma i Viskonti
Vomera (Palmer - Earls o f Selbome and
Viscounts Wolmer) 111
Palmerston, Henri Don Templ (Lord
Palmerston, John Temple, 3rdVis-
count) 97, 105, 116
Parmenid (Parmenides) 164
Peki, Borislav 13, 237
Perez, Karlos (Perez, Carlos) 201
248
Perkins, Don (Perkins, John) 168, Ratenau, Valter (Rathenau, Walther)
169, 237 133,134
Petrovi, Dragan 188,237 Megan, Ronald (Reagan, Ronald Wilson)
Platon (Plato) 164 1 6 ,6 4 ,1 6 6 ,1 8 0
Plehanov, Manjevik (, Ribentrop, Joahim (Ribbentrop, Ulrich
) 122 Friedrich Wilhelm Joachim von) 140,
Plotin (Plotinus) 164 143-46
Poenkare, Rejmond (Poincare, Ray- Rikard, Dejvid (Ricardo, David) 164
mond) 118 Roberts, Don Mori (Roberts, John
Pol, Dejms (Poli, James) 131,237 Morris) 119,127
Pol, Ron (Paul, Ronald) 158 Rokfeler familija (Rockefeller family)
Pol, Suzan (Poli, Suzzane) 131,237 40, 44, 45, 47, 129, 132, 138, 147
Polsen, Henri (Paulson, ) 193, Rotkof, Dejvid (Rothkopf, David) 205,237
228 Rotild familija (Rothschild family) 40,
Poper, Karl R. (Popper, Karl R.) 164, 128,129
166.171.237 Rou, Stiven (Roach, Stevan C.) 35,235
Potanin, Vladimir (, - Rouds, Sesil (Rhodes, Cecil) 93,108,
) 183 109, 111, 128,129,148
Preparata, Gvido akomo (Preparata, Rubija, Karlo (Rubbia, Carlo) 172
Gido Giacomo) 19, 119, 121, 122,126, Rudolf, Germar (Rudolf, Germar) 23
128, 132,133, 137-39,142, 143, 146, Rusef, Dilma (Rousseff, Dilma) 205
148.221.231.237 Ruso, Zan Zak (Rousseau, Jean-
Prestovic, Klajd (Prestowitz, Clyde) 88, Jacques) 164
180,181,237,241 Ruzvelt, Frenklin Delano (Roosevelt,
Primakov, Jevgenij (, - Franklin Delano) 15, 16, 33,46-55, 63,
) 182-86,223,237 8 3 ,1 4 8 ,1 4 9 ,1 8 5 , 209,221,233
Princip, Gavrilo 117 Ruzvelt, Teodor (Roosevelt, Theodore)
Proi, Romano (Proi, Romano) 215, 3 8 ,3 9 ,4 3 ,4 4 , 114, 239
216.237
Putin, Vladimir (, S
) 173, 176,177, 182,
184, 186-88,220,228,236, 241 Sakavili, Mihail (Saakashvili, Mikheil)
22, 180
R Sarkozi, Nikolas (Sarkozy, Nicolas) 59
Saton, Antoni (Sutton, Antony) 48,49,
Majmun Penjafortski 164 122,132,147,238
Ramsfeld, Donald (Rumsfeld, Donald Seravale, erardo (Serravalle, Gerardo)
) 76, 81, 82 213

249
Sesil, Robert, Lord Selsberi (Cecil lezinger, Artur (Schlesinger, Arthur
Roberts, Lord Salisbury) 110,111 Meier) 62
Simi, eljko 24,25, 160, 162, 163, openhauer, Artur (Schopenhauer,
225,237 Arthur) 164
Sklar, Riard L. (Sklar, Richard L.) 20, ort, Volter (Short, Walter) 77
154,156,159,233 tiglic, D ozef (Stiglitz, Joseph) 17,21,
Skot, Duns (Scotus, John Duns) 164 5 2 .7 1 .7 2 .1 8 3 .2 3 8
kura tov, Juri (, ) trezman, Gustav (Stresemann, Gustav)
) 186 135,136
Smit, Adam (Smith, Adam) 94,164,179 ukevi, Stanislav (, -
Smit, Dejms Alen (Smith, James ) 182
Allan) 32
Smolenski, Aleksandar (,
) 184
Solenjicin, Aleksandar (, Taer, Margaret (Thatcher, Margaret
) 181,241 Hilda) 16,64,166
Srouds, Dejms (Srodes, James) 57, Tagajef, Pjer-Andre (Taguieff, Pierre-
237 Andre) 225,238
Staljin, Josif Visarionovi (, Talbot-Stroub, Karl (Talbot-Stroub,
) 1 1 5 ,1 3 6 ,141 Carl) 185
4 6 ,209,236, 238 Tanaskovi, Darko, zadnja korica knjige
Stid, Vilijam (Stead, William) 108,109 Timoenko, Julija (, )
Stil, Vilijam T. (Still, William T.) 36,39, ) 175
4 1 ,4 2 ,4 8 , 242 Tod, Emanuel (Todd, Emmanuel) 18,22,
Stolipin, Petar ( , 34, 75, 85, 156, 159, 190,209,210, 211,
) 117,118,181,182 220.238
Stoun, Oliver (Stone, Oliver) 53,148, Tojnbi, Amold (Toynbee, Amold) 181,238
201.204.242 Tokvil, Aleksis de (Tocqueville, Alexis de)
Suvorov, Viktor (, ) 2 9 ,3 1 ,3 2 , 162, 238
1 43.145.146.242 Toma Akvinski (ThomasAquinas) 164
v Tomas, Dord (Thomas, Georg) 140
s Trocki, Lav (, 1 -
)121,122
aht, Hjalmar (Schacht, Horace Greeley Truman, Hari (Truman, S.) 16,
Hjalmar) 130-32,137,138,148 5 1 ,5 3 ,1 4 7 ,2 2 4
if, Jakob Henri (SchifF, Jacob Hemy) Tuhaevski, Mihail (,
40,114 ) 142
irak, ak (Chirac, Jacques) 173,211 Tzu, Sun (Tzu, Sun) 195

250
 V Vilhem II, Car Njemake (Wilhelm II,
Vajczeker, Baron Emst fon
(Weizsacker, Emst Freiherr von) 140
Valas Henri (Wallace, Agard) 52
Varburg familija (Warburg family) 40
Vasovi, Vuina 30, 31,238
Vaington, Dord (Washington,
George) 29
Veitz, Riard (Weitz, Richard) 196,241
Vemis - Baroni Zapadnog Vemisa (We-
myss - Barons Wester Wemyss) 111
Vicleben, Ervin (Witzleben, Job-Wilhelm
Georg Erdmann Erwin von) 140
Vidal, Gor (Vidal, Gore) 1 6 ,3 4 ,5 3 ,5 4 ,
79, 157,224,227,238
Viktorija, Kraljica Engleske (Queen
Victoria, Alexandrina Victoria) 109
Deutscher Kaiser) 115,118,120
Vilson, Vudro (Wilson, Thomas
Woodrow) 4 0 ,4 3 ,4 4 ,4 9 ,5 1 , 83,119,
122, 124,127,221
Vindam - Baroni Lekonfilda (Wyndham
- Barons Leconfield) 111
Volfovic, Pol (Wolfowitz, Paul Dundes)
14, 76
Vandenberg, Artur (Vandenberg,
Arthur Hendrick) 53
Vudvord, Bob (Woodward, Bob) 77,
78,239
z
Zakarija, Farid (Zakaria, Fareed) 68,
69,238
Zoakos, Kriton M. (Zoakos, Criton M.)
20,153-55,176, 240

251
 SADRAJ

Prof. dr Smilja Avramov: IZNEVERENI IDEALI.............................. 7

UVOD...................................................................................................

DIO PRVI
IMPERIJALNI KARAKTER REPUBLIKE

Politiki sistem Sjedinjenih D rava............................................. 29

Demokratija ili oligarhija....................................... 33
1. Mlada republika................................................................... 33
2. Din se ro d io ........................................................................ 38
Neuspjean ulazak u veliku ig ru ................................................... 42
Ruzveltova im perija...................................................................... 47
Drava nacionalne bezbjednosti................................................... 53
Poslije trijumfalizma........................................................................62
1. Unipolamost kao problem ................................................... 62
2. Dar sa neba - 9/11 ................................................................ 77

DIO DRUGI
PORIJEKLO ANGLO-AMERIKE DOMINACIJE

Spaavanje imperije - Sesil Rouds i Milnerova grupa................ 93

1. Britanija kao lider................................................................ 93
2. Slablj enj e Austij e i Rusij e ................................................... 96
3. Raanje njemakog carstva................................................ 98
4. Borba za prevlast................................................................ 100
5. Elita britanske imperije na prelazu iz XIX u XX v ije k .... 107
6 . Rat kao neminovnost............................................................ 112

253
 7. Propast ruskog carstva i ulazak Amerike u rat. 120

Velika igra - dovoenje Hitlera na v last .......................124

1. Mirovna konferencija u Versaju....... ..................................124
2. Specijalna veza Montagju Norman - Hjalmar aht........... 130
3. Anglo-ameriko finansiranje Njemake i uspon Hitlera ..132
4. Klopka za H itlera...... ...........................................................139

DIO TREI
MULTTPOLARNOST ILI IZOLACIJA AMERIKE

Ubijanje nacionalnih drava - globalizacija.................................153

Amerike vrijednosti ili totalitamost neoliberalnog poretka..... 157
Krah neoliberanog m odela............................................................ 165
Multipolamost - nova realnost meunarodnog poretka..............172
Rusija - povratak vojne super-sile i energetskog d iva.................181
Kina - buenje velikog zm aja.......................................................193
Nove sile u usponu......................................................................... 197
1. Indija - azijski tigar u kavezu.............................................. 197
2. Latinska Amerika - skidanje neokolonijalnih lanaca 199
Stari kontinent................................................................................ 207
Strah od nove ravnotee snaga..................................................... 217

ZAKLJUAK.......................................................................................221

LITERATURA...................................................................................... 233

WEB SAJTOVI.....................................................................................239

DOKUMENTARNI FILMOVI, GOVORI I INTERVJUI.................... 242

INDEKS.................. ..............................................................................243

254
 SAAMARKOVI
M AN IFEST PROTIV IMPERIJE
prilog istoriji amerikog (neo)imperijalizma

Izdavai
IZDAVAKA KNJTARNICA ZORANA STOJANOVIA
SREMSKI KARLOVCI NOVI SAD
AKADEMIJA ZA DIPLOMATIJUIBEZBEDNOST
BEOGRAD

Za izdavae
Sreten Stojanovi, direktor
Prof. dr Nenad orevi, direktor

Recenzenti
Prof. dr Smilja Avramov
Prof. dr Darko Tanaskovi

Dizajn korica i priprema za tampu

Aleksandar Aleksi

tampa i povez

Novi Sad

Tira
5000

Godina
2013.

ISBN 978-86-87545-19-9
IZDAVAKA K N JI A R N IC A Z O R A N A STO JAN OVIA
21000 N ovi Sad, Trg M arije Trandafil 5
Tel: +381 (21) 66 24 800 Faks: +381 (21) 66 23 853
w w w .ikzs.com ikzs@ ikzs.com

A K A D EM IJA ZA D IP L O M A T IJU IB E Z B E D N O S T
Travnika 2 ,11000 Beograd, Tel. +381 (0) 11 262 0186
www.diplomatija.com office@academyofdiplomacy.net
aa Markovi je roen 1967. go
dine na Cetinju. Bio je poslanik u
Skuptini Republike Crne Gore i
poslanik u Skuptini Dravne za
jednice Srbija i Crna Gora, kao i
lan parlamentarne Komisije za
bezbjednost dravne zajednice.
Uesnik je velikog broja konferen
cija i parlamentarnih susreta, kao i
studijskih boravaka u zemlji i ino-
stranstvu, organizovanih od strane
SAD-a i EU. Studirao je istoriju na
Filozofskom fakultetu u Beogradu,
kao i na Fakultetu politikih nauka,
takoe u Beogradu. Magistrirao je
na Akademiji za diplomatiji i bez-
bednost u Beogradu, sa temom
Kraj unipolamog i nastajanje
multipolamog svjetskog poretka -
analiza tranzicije globalne politi
ke moi. ivi u Budvi.
U vreme, pokazalo se, naivnog uverenja daje, posle sloma nacizma i faizma,
tvrdokorno staljinistiko jednoumlje poslednji vid totalitarnog miljenja i de-
lovanja koji zarobljava i ugroava savremenog oveka, Danilo Ki je poruio
da promaiti staljinizam znai promaiti sve. Nekoliko poslednjih decenija
uverava nas da bi se Kiova misao danas mogla, i morala, osnovano parafra
zirati: Ko promai Ameriku, promaio je sve! A temeljna, analitiki prodorna
i sintetiki ubedljiva studija ae Markovia Manifest protiv imperije punim
pogotkom pogaa Ameriku. Na osnovu opsene i raznovrsne literature, teo
rijski pouzdano, a metodoloki dosledno, autor doista ispisuje pravi manifest
protiv onoga to je u naoj sredini Drago Kalaji nazvao Ameriko zlo.
Istovremeno, Markovieva studija nije knjiga mrnje prema Americi i Ame
rikancima. Jer i ova, nekad za ceo svet obeavajua velika zemlja nade i njeni
anestetizovani graani takoe su rtve poslednjeg u nizu i dosad svakako naj-
perfidnijeg vida imperijalnog totalitarizma, alibijski zaodenutog u plemenite
ideale demokratije i ljudskih prava, a bezono sprovoenog i nametanog ma
sovnom medijskom manipulacijom, finansijskom alhemijom globalnog do
maaja, bezdunim sankcijama i neprestanim ratovima. Ova sugestivna
dijagnoza sindromske prirode razorne globalizacije na ameriki nain dolazi
u pravi as, kad se uz njeno zloslutno metastaziranje poinju zakonito javljati
i perspektivno delotvoma sistemska antitela kojima svet odbrambeno reaguje.
Uoavanje te tendencije uvodi Imperiju u iskuenje posezanja za krajnjim
sredstvima, o emu je sudbinski vano posedovati jasnu i objektivnu predstavu
neoptereenu bilo kakvom politikom ili akademskom korektnou, s isti
nom kao jedinim merilom i putokazom zakljuivanja."

Prof. dr Darko Tanaskovi

ISB N 978-86-7543-267-8

9 788675 432678