Yaratl

MItolojIlerI
Alt Medeniyet Alt Yaratl Hikyesi

Gnl Yonar
 YAYIN NU: 1093
KLTR SERS: 612

T.C.
KLTR ve TURZM BAKANLII
SERTFKA NUMARASI
16267

ISBN 978-605-155-208-8

TKEN NERYAT A..

stikll Cad. Ankara Han 65/3 34433 Beyolu-stanbul
Tel: (0212) 251 03 50 (0212) 293 88 71- Faks: (0212) 251 00 12
Ankara irtibat brosu:
Yksel Caddesi 32/4 Kzlay - Ankara
Tel: (0312) 431 96 49
nternet: www.otuken.com.tr
E-posta: otuken@otuken.com.tr

Kapak Tasarm: Zafer Ylmaz

Dizgi-Tertip: tken
Kapak Basks: Yeditepe Ofset
Bask: Yaylack Matbaas (0212) 612 58 60
Maltepe Mah. Litros yolu Fatih Sanayi Sitesi No: 12/197-203
Topkap-Zeytinburnu
Cilt: Yedign Mcellithanesi
stanbul-Ocak 2015
Gnl Yonar; stanbul niversitesi letiim Fakltesinde Ga-
zetecilik okudu. Osmanl Gazetecilii zerine tez hazrlad. Fa-
tih Sultan Mehmet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk
Dili Ve Edebiyat Blmnde lisansst almalarna devam
etmektedir. Yediiklim dergisinde balad yaz hayatn Hece
Edebiyat, Kafda, edebistan.com ve Star Kitapta srdrmektedir.
Yazarn fantastik edebiyat ile ilgili inceleme ve aratrmalarn
derledii Trk Edebiyatnda Fantastiin Kkenleri adl eseri tken
Neriyat tarafndan 2011 ylnda yaymland.
 IndekIler
GIrI

Yaratln Abcsi.................................................................................... 21
O Byl Balang: Evrenin Hikyesi............................................ 32
lk Madde ve Ex Nihilo................................................................... 37

I. Blm
Mezopotamyann Srr
Smer- Asur- Babil................................................................................ 45
Asur-Banipalin Braktklar............................................................ 48
Tabletlerdeki Efsaneler.................................................................... 49
Enuma Eli Ykseklerdeyken........................................................ 50
Din-Astronomi Denklemi............................................................... 56
lk Ol! Emri................................................................................... 58
Kadnn Yaratl............................................................................. 60
nsanln Yokolu Hikyesi: Tufan................................................. 61

II. Blm
EskI AhItIn GIzledIklerI

brani Yaratl ykleri........................................................................ 67

brani Kaynaklarna Dair................................................................. 68
Kutsal Kitaplardaki Hikyelerin Gereklii Meselesi...................... 70
Tekvine Gre lk Yaratl............................................................... 72
Adventistlerde Yaratl . ............................................................... 75
Rabbinik Kaynaklara Gre Yaratl................................................ 77
nsann Yaratl............................................................................. 86
Kadnn Yaratl............................................................................. 91
Tufan Hadisesi ............................................................................... 95

III. Blm
GIzemlI Trk TreyIlerI

Orta Asya Yaratl Hikyeleri............................................................. 101

Efsanelerdeki Varyant Zenginlii.................................................. 104
Yaratl Hikyeleri........................................................................ 106
Treyi Nesnesi....................................................................... 111
Altay Yaratl Efsanesi.................................................................. 123
Uygur Treyi Efsanesi................................................................. 135
Yakut Yaratl Efsanesi................................................................. 138
Gktrk Treyi Efsanesi............................................................. 140
Ouz Treyi Efsanesi.................................................................. 141
nsann Yaratl........................................................................... 145
Kadnn Yaratl........................................................................... 146
Tufan Olay.................................................................................... 150
 IV. Blm
Son Mesajda Yaratl

slam Medeniyetinde Yaratl Hikyeleri........................................... 155

Anlatlardaki Kaynak eitliliinin Sebepleri............................... 156
Yaratl Hikyelerine Dair............................................................ 160
Kuran- Kerimde Yaratl............................................................ 163
Ana Kaynaklarn Dnda Yaratl Bahsi....................................... 168
Hadislerde Yaratl....................................................................... 173
nsann Yaratl........................................................................... 185
Kadnn Yaratl........................................................................... 191
Tufan Hadisesi............................................................................... 193

V. Blm
Atele Gelen Yaratl

ran Yaratl Efsaneleri....................................................................... 199

rann Dini Kaynaklar zerine.................................................... 202
ran Dinlerinde Tanrlar ve nanlar............................................. 203
rana Rengini Veren Din: Zerdtlk........................................... 209
Bir ran Peygamberi: Zerdt........................................................ 212
Zerdt retisinde Yaratl........................................................ 220
Bundehinde Yaratl.................................................................. 225
Mecusilerde Yaratl.................................................................... 233
Geyumersiyyede Yaratl............................................................. 235
Zerdtiyyeye Gre Yaratl........................................................ 236
nsann Yaratl........................................................................... 237
Tufan............................................................................................. 243

VI. Blm
Taa Kaznan nan

Msr Yaratl Hikyeleri..................................................................... 249

Msrllarn Kkenleri zerine..................................................... 250
Msrn Dini Kaynaklar............................................................... 255
Msrn Tanrlar........................................................................... 261
Rann Gz ve Illuminati............................................................. 264
Msrn Tek Tanrl Dnemleri ve Hz. Musa (as)......................... 278
Yaratln lk Emri: Ik Olsun!.................................................. 282
nsann Yaratl........................................................................... 292
Ademden nce lk nsan: Atum.................................................. 292
Kadnn Yaratl........................................................................... 297
Msr ve Tufan............................................................................... 298
te Dnya Algs Ve Mumyalama................................................. 301
Ek: Mitlerdeki Benzerlikler................................................................. 305
Kaynaka............................................................................................. 317
 Mehmet iman Beyefendiye...

Balangta
Yaratlla ilgili birok hikye byle balar.
Farkl corafyalarda ve tarihin her kesinde bu szcn yayd
hikyelere ahit oluruz. Hikyeler eitlidir.
Mitolojilere yaptmz yolculukta
bizi bekleyen ilkler aslnda insanlmzn kkenlerine uzanma,
onunla temas etme hayalinden ve merakndan baka bir ey deildir.
Byle bir merak ve istek bizi birok medeniyetin dini,
kltrel ve sosyal dinamikleriyle yz yze getirir.
Bir tnelin ucunda grmeyi arzuladmz n,
bizi milyonlarca n bir tek prizmann
kristallerine vuran k huzmesi ile karladn grrz.
Her neden bir baka nedeni tetiklemi
ve prizma sonsuz yansmalarla insanlk tablosunu aydnlatmtr.
Hepi topu hepsi budur.
Bu hengme, bu tela bu merak tek bir soruyu karmtr ortaya:
Ben kimim? Ben denen ey nedir?
 KItap Hakknda

Hayatmz boyunca ka kitap bizi Ana Kitaba ulatrr far-

knda olmayz, der bir Doulu bilge. Hakldr, zira hayatn bilin-
meyen, grlmeyen ve bir trl ispatlanamayan bir baka ger-
eklik iin nizama sokan insanlarn corafyasnda elbette kitaplar
yalnzca okunmak ve raflarda yerini almak iin deildir.
Ama baz kitaplar vardr ki, sayfalarn araladnzda, sizi
bekleyen ey ile rperirsiniz. Karlatnz ey ilk yaratln o
harikulade izleridir. Bu izler size; varlk sebebinizin, mekan alg-
nzn, aidiyetlerinizin, kutsallarnzn, inkarlarnzn, kabullerinizin
ve redlerinizin nereden geldiini anlatr. Bununla kalmaz, yery-
zndeki cinslerinizin de benzer kklere sahip olduunu hikye
eder. te o zaman anlarsnz ki Tek bir Kaynak insanln ortak
miras dediimiz o karmak yapy ina etmitir. Bu inada zne
her zaman insandr, cinsinizdir sizsinizdir.
Bu alma, byle karmak bir dzende insanln ortak
mirasna Dou medeniyetlerinin yapt katky alt1 medeniyet
zelinde bir yekn olarak ortaya koymay hedefliyor. Satr satr

1
Alt says, Osmanl alfabesinin 29. harfi olan vavn ebced say dee-
ridir. Elementlerin mevsimlerin ve ynlerin drtl zelliinden dolay
drt says dnya alemini sembolize ederken, be says, insann,
bu alemin merkezinde olduunu ifade eder. Alt ise (5+1) olarak,
insann gkle yer arasnda bala olmas sebebiyle, ona bir de akn
boyutunu ilave ederek btn varln tamamlar.
12 Yaratl MItolojIlerI

dokunan ey, varoluumuzun, adn sann yerini yurdunu bil-

mediimiz insanlarla nasl ortak bir kaderden gelip ve yine nasl
ortak bir kadere doru yol almaklmzn hikyesinin ruhunu
yakalamaktr.
Bu yn ile salt bir tarihsel mitolojik birikimi kayt altna alma
amacn gtmyoruz. nsanln yeryzndeki ilk admlarndan
bu yana hissettii aidiyet duygusunu didikleyip anlamaya alr-
ken, Trklerin gkyznden inen kutsal k ile varoluunu kutla-
yp cesaretle bozkrlarda at kinetmesine, Smerlerin Eann in-
sanla verdii ikinci frsat unutup Asurlarla yeniden baladklar
hi bitmeyen kavga grltlerine, Babilin saysz srgnlerinde
bilei kelepeli peygamberlerine, brani hahamlarnn kadim sr-
larn izlerini srlerine, kutsal sandn emanetlerini koruyula-
rna ve slam corafyasn kendi boyas ile renklendirmi tasavvuf
birikimiyle mahede snrlarnda dolaan lim-mutasavvflarn
olaanstlklerle perdeleniine ahitlik etmek istiyoruz.
nsann ilklere olan merakndan hareketle medeniyetlerin
yaratl yklerini kaleme aldk. Mitoloji kitaplarn, ana dini
kaynaklar, tali dini yorumlar, gayriresmi okuma almalarn
merakla bir araya getirdik.
Peki ama ne idi? Bu almann amac, kitabn sonunda var-
dmz sonutur. nsanlk tek bir kaynaktan dini, kltrel kodla-
rn olutururken tarihsel kesintilerle birbirine zt dm ve hatta
bu uurda kan aktmtr. Birini ldren btn bir insanl l-
drm gibidir, dsturunun bize hatrlatt ey, insanln ortak
noktalarnn kkenlerine inmek olmutur. Hepimiz bir Habil, bir
Kabil bir Adem ve bir Havvayz. tesi bize byk gibi grnen
ama aslnda ana eksenin etrafnda dnp duran kk halkalar-
dan teekkl etmi ortak yaratl ve hayat tecrbesi hikyelerdir.
Bu ortak tablo en iyi kken mitlerinde kendini gstermektedir.
Kitapta medeniyetlerin yaratl hikyeleri, mevcut bilimsel
snflamalar kapsamnda ele alnmam, anlatlar o medeniyetin
mitolojik-teolojik, arkeolojik ve kozmogonik birikiminin bir top-
lam olarak sunulmutur. Mevzu ayrca; mitolojik adan yara-
 KItap Hakknda 13

tl, arkeolojik veriler nda yaratl, teoloji ve yaratl y-

kleri, gibi balklarla ayr ve snflandrlm almalar halinde
tasnif edilebilir. Biz bu tasnifi bu alma iin gerekli grmeyerek
btn bir insanlk birikimini tek bir noktaya yaratla vurgu ya-
parak ele almak istedik. Kitabn adndaki medeniyet vurgusu
bu btnlkl bak asnn bir tezahrdr.
Mitolojik verileri, tarihsel kaynaklara nazaran daha zengin,
yaygn ve ulalabilir olan medeniyetler ile (Mezopotamya, Trk)
bir kitab olan, semavi kaynana ulalabilirlii mmkn me-
deniyetlerin (Yahudi, Mslman) kozmogonik ve antropogonik
yaratl anlatlarnn bir arada bulunmas baz yanlg ya da yar-
glara sebep olabilir. yle ki; artk mitsel verilerle varl devam
eden yaratl hikyeleri ile, semavi dinin kaynandan alntla-
nan yaratl hikyeleri ayn kategoride deerlendiriliyormu gibi
alglanabilir. Bu dncenin varabilecei yanl deerlendirme-
lere meydan vermemek adna, u hususun altn izmek gerekir:
Medeniyetler, gnmze yaknlklar orannda kaynak eitlilii-
ne sahiptirler. Mezopotamyann ok kltrl, ok dinli ve ok
katmanl tarihsel birikimi ile, Tevrat ve rabbinik kaynaklardan
mteekkil bir brani tarihi ya da bol malzemeli hadis klliyat ve
apak elimizde olan Kuran- Kerim ile slam medeniyeti, uzan-
dklar kaynaklarla kendi btnlkleri erevesinde mevzuya
kaynak sunmulardr. Fakat zel olarak kaynak tasnifli almalar
da mmkndr. Nitekim bu konuda hususi almalar yaplm,
zellikle Kuran- Kerimdeki kssalarn topland almalar ilim
dnyasna kazandrlmtr. Biz burada, medeniyetlerin dini, din-
d, sahih, gayrisahih, kitab, mitsel, yazl, szl btn birikimini
kozmogonik ve antropogonik yaratlla ilgili olarak ortaya koy-
mak istedik.
lahi dinlerin, klar itibariyle tek tanrl olularnn zaman-
la deiime urad bir gerektir. Bu deiim esnasnda, ona
kaynaklk eden kitap/mushaf/sahife gibi verilerin zaman zaman
mitolojik lisan kullandna ve bunun gnmze kadar geldiine
ahit olmaktayz. Bunun ana sebeplerinden birisi dejenerasyon-
14 Yaratl MItolojIlerI

dur. Bunun en canl rneklerini Eski Ahit ve Yeni Ahitde gr-

mekteyiz. nk Eski Ahit ve Yeni Ahit, bol miktarda mitolojik
malzeme iermektedir.2 Bunu brani mitlerini ilerken greceiz.
Bir dier sebep ise, insanlarn somutlatrma ihtiyacndan kay-
naklanmaktadr. Bu ikinci grupta dindeki yahut kutsal kitaptaki
dejenerasyon sz konusu deildir. Kuran- Kerim, insan elinin
demediinin ak delilini bizzat kendi ayetlerinde tasdik eder.
Ancak Kurann btnlkl sahihliine ramen, slamn kltrel
boyutunda yani halk dini formunda mitolojik unsurlar, zellikle
hadis klliyatnn iine bol miktarda girmitir. Bunun yannda
slamn tasavvufi yorumlarndaki retilerde de yaratlla ilgi-
li Kuran- Kerimin bildirmedii, iaret etmedii, mevzu olarak
konumlandrmad yzlerce bilgi ve detay mevcuttur. Sebebi ne
olursa olsun, kutsal kitaplarn tali kaynaklarla sylence edebiya-
tyla ya da szl kaynaklarla mitolojiye yaknlatrldn gr-
yoruz. Bu ise dorudan ya da dolayl olarak kutsal kitaplarn mi-
tolojik malzeme ile dolmasna yol amtr. Konuyu incelerken i
ie gemi girift din-mitoloji malzeme yn ile karlatmzda
bir teolog gibi sahih-gayri sahih ayrmna gitmeksizin almay
ilerletmek istedik.
Mitoloji ile ilgili Trkiye kaynakasnn olduka ksr olduu-
nu sylemek gerekir. Bu konuda son zamanlarda mitolojinin bir
malzeme olarak kullanld fantastik kurgusal rnler dnda
kayda deer bir yekn maalesef yoktur. Trkede antik dnya-
nn mitoslar ile ilgili eserin ou Grek mitolojisine aittir. Bunlar
iinde Azra Erhatn Mitoloji Szl, E. Hamiltonun Mitolog-
yas ve Nurullah Atan Klasik Mitolojisi dnda geri kalan
btn almalar ya spesifik (Bahaeddin gelin Trk Mitoloji-
si gibi) almalardr ya da yabanc dnrlerin kaynaklardr.
Bu birikimin nemli bir an kapatan Mircea Elaide, Mitle-
rin zellikleri, Kutsal Ve Dind, mgeler Simgeler, amanizm
ve Dinler Tarihi eserleriyle byk bir boluu doldurmaktadr.

2
Ali Rafet zkan, Din-Mitoloji likisi, Ekev Akademi Dergisi, Say: 6, Yl:
11, stanbul, 2002, s. 20.
 KItap Hakknda 15

Onun doldurduu boluk tarihsel mitolojinin kutsal ile temasn-

daki geni bak asnda gizlidir. J. Campbellin ise tarafl bak
asna ramen, Bat Mitolojisi, Dou Mitolojisi, Yaratc Mitoloji,
lkel Mitoloji eserleriyle bu konuda eksiksiz bir seri tamamlad
sylenebilir. F. G. Bratton ve S. Hookun da Ortadou mitolo-
jisi ile ilgili alanda kayda deer bir yer edindiini grmekteyiz.
Bunun dndaki yerli-yabanc eserler, konunun bir paras ile
hususi eserlerde yer alm ve spesifik almalar olarak ortaya
kmamlardr.
Medeniyetler elbette bu almada ele alnanlarla snrl deil-
dir. Hitit, Yunan, nka, Hint medeniyetleri ve onlara ait yaratl
mitleri ikinci bir alma olarak srasn beklemektedir. zellikle
Hint birikimi byk bir yekn tutmaktadr. Btn medeniyetlerin
birbirine eklemlenen insanlk tecrbeleri, yaratl mitlerinde de
alacak derecede btnlk arzetmekte ve bu medeniyetler de
bu btnl tamamlamaktadr.
Yaratl mitlerinin erevesinin izildii girite, kapsam geni-
letilmeden kozmogonik ve antropogonik mitlerin kutsal ile olan
ilikisi zerinde durulmutur. Birinci blmde, insanln ilk tarih
izlerinin kefedildii byl Mezopotamya topraklarndaki yara-
tl ele alnmtr. Mezopotamyann dokusundaki Asur ve Babil
zenginlii Smere eklenirken ilk evren-ilk insan yaratl zerin-
den bu zenginlik aktarlmaya allmtr. kinci blm, rabbinik
metinlerin okluu ile dikkat eken Yahudi birikimini ele almak-
tadr. brani metinlerinin yaratl konusunda Tevrat merkezli me-
tinleri ile rabbinik metinler arasnda grlen fark, dini ve kltrel
zenginlii en gzel anlatan metinlerdir. nc blmde Orta
Asyann cesur halk Trk boylarnn yaratl konusundaki sy-
lence birikimi ele alnmtr. Kahramanlk destanlarnda byk
bir birikime sahip olan Orta Asya Trklerinin yaratl ve treyi
efsanelerinde de geri kalmadn grmek mmkn. Drdnc
blmde, insanln muhatab son din slamn yayld coraf-
yalar olarak nitelendirdiimiz slam medeniyetinin yaratl ko-
nusundaki sylence birikimi ortaya konmutur. Beinci blm,
16 Yaratl MItolojIlerI

youn Hint etkisinin grld ran yaratl mitlerine ayrlmtr.

Altnc blmde kayp efsanevi kita Atlantis ve Mu medeniyetle-
rinin youn tesirini tayan Msr yaratl efsaneleri ele alnmtr.
Son blmde ise ele aldmz medeniyetlerin mitolojilerinde ya-
ratl kapsamnda grlen benzerlikler belirtilmitir.
Her blmn sonuna tufan hadisesini almzn sebebi tu-
fann yaratlmlara verilmi ikinci yaam ans olarak grlme-
sidir. nsanln yok oluundan sonra verilen bu ikinici varolu
frsat sebebiyle ele aldmz medeniyetlerdeki ilk evren ve ilk
insan yaratllarnn sonuna tufan da ekledik.
Tufan hadisesinin ortaya k konusunda iki gr vardr.
Birincisi, Tufann 4. jeolojik zamann sonlarndaki dnyann
hemen hemen tamamn su bast, buzullarn eriyip, devaml
yalarn olduu, rmaklarn cotuu dnemde yaandn id-
dia etmektedir. kinci gr, bu destann Smerler zama- nnda
ortaya ktn savunmaktadr. Smerlerin ivi yazl metinlerde
kefedilmesinden sonra bilim adamlarnn Kitab- Mukaddeste
geen bu anlatya daha fazla dikkat kesildikleri bilinmektedir.
Btn bunlar Tufan hadisesinin yaratln bir ardl olarak g-
rlmesi gerekliliini ortaya koymaktadr. Bu fikirlerin ikisinin
de doru olmas muhtemeldir. Yani bu destanlarn ok eski d-
nemlerde ortaya kp daha gelimi halde yazya gemi olmas
mmkndr. nk vakann genel temas, insanlarn yaratcya
kar snr amalarndan dolay tanrnn/tanrlarn gazabna ma-
ruz kalmasndan ibarettir.
Uzun teekkr listesinde yine elbette kitap ve fikirleriyle hoca-
larm var. Onlara hep ihtiyacm oldu. Gerek yzlerini grmeden
oklu sosyal ortamlarda tan olduum, gerekse yllardr bana
emek veren ve u anda hayatta olan ya da olmayan alannn
duayenlerine, baucu kitaplarm dnda bana verdikleri manevi
destek iin saygdeer niversite hocalarma minnet borluyum.
Bu alma sayesinde brani kltr zerine alan ok deer-
li aratrmaclar ile tanma frsatm oldu. Sibiryann ilerinde
bir aman treninde braktm Eliade, bu kitapta da ellerini
 KItap Hakknda 17

bana uzatt. Onun ruhunun kuatc sihrini yakinen yaadm

sylesem abartm olmayacam. Graves ise, Yahudi Rabbinik
metinlerin zenginliinde badndrc bir servene kard. Bu
almada yerli ilim adamlarmzn bilgilerini yabanc dnr-
lerin bak alaryla harmanlamak tam bir insanlk harmonisi
oluturdu. Bu harmoniye uyacak en isabetli konu phesiz ki ilk
evren ve ilk insan yaratl idi.
Birinci kitapta yaptmz, muhayyilenin harikulade lenini,
bu almada ilk yaratl servenleri ile btn bir kainata yay-
dk. nsanln ortak hallerindeki o ilk ilkel hali gzler nne
sererken suyun, topran, gk ve yerin titreyilerini o ilk andaki
heyecan ile sizlere sunuyoruz
Serven imdi balasn
Medeniyetler ve yaratl ykleri
nsanln muazzam birikiminin ilk sahneleri
Yer, su ve gk
Ve insan

Gnl Yonar
engelky 2015
GIrI
 Yaratln AbcsI
Yaratl, fizie gre mantkszlk olabilir,
ama metafizie gre deildir.

Mitoloji deyince aklmza Yunan mitolojisi gelir, der

Azra Erhat. Devamla bu anlay hataldr diye ekler. As-
lnda bir Akdeniz evresi efsaneler topluluu vardr, onu
Yunanistan ve Romaya maletmemiz bu efsanelerin Yuna-
nistan ve Roma uyruklu yazarlarn kalemiyle Yunanca ve
Latince yazlm olmasndan ileri gelir. Oysa bu efsanele-
rin k yeri ne Yunandr ne talyadr. Anadoludur, Gi-
ritdir, Mezopotamyadr, Fenikedir Msrdr ya da btn
bu yerlerdeki szl geleneklerin karmndan meydana
gelmi bir btndr.1 Bu kitapta okuyacanz hikyele-
rin tamamnn mekn Dou olmasna ramen, etkileim-
lerle btn bir insanln ortak mal haline gelmitir.
ada fizik ve astronomi bilimi evrenin sfr hacme
sahip bir noktasnn bilinmeyen bir sebepten tr pat-
lamasyla ortaya kt dncesinde hemfikirdir. Fakat
bu patlamadan nce ne vard sorusuna modern bilim ce-
vap veremiyor. Modern bilime gre, nceyi yaratan var-
ln hem maddeyi hem de zaman yaratm olmas olas-
dr. Hibir hacmi olmayan yani hibir yer kaplamayan ve
younluu sonsuz olan bir nokta, aslnda yok anlamna
gelmektedir. Bu da evrenin yoktan varedildii hakkndaki
1
Azra Erhat, Mitoloji Szl, Remzi Kitapevi, Ankara, 1972, s. 8.
22 Yaratl MItolojIlerI

dinsel yaklamlar hatrlatmaktadr. Peki bu yok gerek-

ten hibir anlam olmayan ey midir? Yoksa ekmek gibi su
gibi hayati olan bir nokta mdr? Yok nedir? Yok, kocaman
bir Hi midir?
Enteresan olan bir ey var. Fizik bilimi, evrenin yap-
s ve karakteri hakknda kesin bir sonuca varamamasna
ramen, metafizik batni bilgilerde ve onun simgeye d-
nm ekli olan mitolojilerde mesele zlm gibidir.
Mitolojiler, kutsal kitaplar ve tali dini kaynaklar Yokun
ne olduu ynnde salam fikirler ile gnmzdeki bi-
limsel verilerle artc bir ekilde uyum iindedirler. Bi-
limin alaca ok yol olmasna ve halihazrda bilim kutsal
dlamasna ramen bizzat verileri ve ngrleriyle, bilim
d kaynaklarla mesela eskatolojiyi (kyamet-son bulu
teorileri) oluturan ilkeler ile uyum iindedir.
Evrenin varoluundan bugne dek milyarlarca yl ge-
mi olmas ve bugn evrenin balangc hakknda elimiz-
de en kk bir arkeolojik iz bulunmamas tm dnr,
aratrmac ve bilginleri bu noktada durdurmaktadr. Bi-
lim adamlarnn daha ok matematik dzen hakknda yap-
tklar aklamalar, ortaya koyduklar teoriler astronomiye
epey mesafe aldrmtr. Fakat bilimin henz ulaamad
noktalar hakknda, mekanik-dinamik fizik ve astrofizik
oluumlarn neticesi olan evrenin, insanla kapal duran
hikyesini bizler ancak kutsal metinlerde ve onlarn kay-
naklk ettii mitsel bilgilerde bulabiliyoruz.
Yaratl mitleri, medeniyetleri yzyllar ncesinden,
yzyllar sonrasn inili kl bir kader izgisi zerinde
tayan tlsmlar gibidir. Yzyllarn sessiz tanklar olan
toprak alt kalntlar, o medeniyetin btn gizemli srla-
rn fsldarken, bize yaratln o ilk nefesinin de haberi-
ni verir. Arkeolojik kazlarn ortaya kard tabletlerde
birbirini yaratan birok tanr ve nesneden bahsedilir. Bu
 GIrI 23

efsanelerde, piramide benzer bir dzenle yaratl gerek-

lemi ve halkalar gittike genilemitir.
Mit ile kutsal mkemmel bir denge ile tanmlayan
nl dinler tarihi uzman Mircea Elaide mitolojik anlatlar
iindeki kozmogonik mitlerin yeri iin unlar syler:

Genel olarak btn mitlerin, herhangi bir eyin nasl

varolduunu anlatt sylenebilir. Dnya, insan, herhan-
gi bir hayvan tr, toplumsal kurum vb. Ama dnyann
yaratl hereyden nce geldii iin, kozmogoninin zel
bir saygl vardr.

Bu saygnlk iinde dnyann ilk gnlerini anlatan,

dnyann bugnk durumuna dnmeden nce neler
olup bittiini anlatan bir mit her zaman vardr. Bu da bize
bir asal tarih bulunduunu gsterir ve bu tarihin bir ba-
langc vardr. Kozmogoni miti ise tam anlamyla dnya-
y bize ccms, tohumumsu bir ilk durumda sunan
mittir. Dnyann yaratlndan ya da belirmesinden sonra
ortaya kan bitkilerin, hayvanlarn, insann kken mitleri
veya lmn, evliliin, ailenin kkeni, mitler dizisi iinde
hep rtktr.
Mitleri incelerken insann kkenine, ilgili olduu alan-
lara, retimlerine ve yaamn devam, medeniyetin inas
iin gerekli olan dinamiklerin kkenine bakmaya alrz.
Bu bakn en temel amac insan anlama ve anlamlan-
drmadr. nsann kkeni ile ilgili her eyin anlatld bu
ykler kutsal bir varolu ile insan ayrcalkl klar. Bu
ayrcalk, varl anlamlandrma teladr ve ciddi bir far-
kndal da beraberinde getirir.
Heidegger, Batl filozof iin kurtulu yolunun, yeniden
Sokrates ncesi dnceye balanmak olduunu d-
nrken bunun, varl anlamlandrmada ne kadar nemli
bir unsur olduunun farkndayd. Btn varlmza yeni-
24 Yaratl MItolojIlerI

den sahip olmay ve yeni bir kltr ina etmeyi dn-

yorsak, geleneksel varlk biliminin (ontoloji) kaynaklarna
dnmek zorundayz.2 Bu sonu, aslnda klacak yolun ne
denli meakkatli olduunu da gsteriyor.
Peki bu kaynaklara dnerken, onlarn salt plak hal-
leri gzlerimizi kamatrmayacak m? Ya da o katksz,
perdesiz, ilkel yalnln gz kamatrc , hereyi bir
gsteriye dntren biz papalaggiler3 iin bir grme
sorunu oluturmayacak m? Bu durumda bakar-kr olmak
deyimi iin biz modernlerden daha iyi zne bulunamaz.
Eer imgeler ayn zamanda akn olana bir alma olmasalard,
sonumuz, herhangi bir kltr ierisinde boulmak olurdu, diyor
Tcou.4 O halde, bu gz kamatrc n bir koruyucu len-
si olduu dnlebilir: mgeler. Biz papalaggiler ancak bu
lensler yardm ile hakikatin o ilk plak haline bakabiliriz.
Peki baktmz, grdmz okuduumuzu anlayabilir
miyiz? Gzlerimizin lensi kalbimiz iin de ie yarar m?
Biraz zor ama imknsz deil...
imiz sadece imgelemlerin peinden gitmek olsayd,
kolaylkla varlk bilimin vehelerinden kendi aynamza
bakabilirdik. Fakat iimiz hi de yle kolay grnmyor.
nk bugn mitolojinin sanat alannda kullanmlarna
baktmzda s ve balamndan kopartlm bir yap ile
karlarz. Sekler dnyada sanat ve kltr adna sergi-
lenen paralar, mitoslarn iinde bulunduklar balamdan
kopartlarak sekler bir anlatmla tketilmekten ibarettir.
Bu popler eilim sanat ya da kltr adna bir yenilie
imza atmakszn, mitoslarnn ruhunun ifal edildikleri
giriimler olarak kalacaktr.

2
Constantin Tacou, Din ve Fenomenoloji: Mircea Eliadenin Eserlerine Toplu
Bak, (ev. H. Kser), z Yay., stanbul, 2000.
3
Eric Scheurmann, G Delen Adam, Ayrnt Yay., stanbul, 2013.
4
Tacou, a.g.e., s. 34.
 GIrI 25

Mitoslarn kendini koruma gizleri, onlarn mitoloji-

lerde edindikleri yer ile ilgilidir. Gnmzde ise mitoslar
yalnzca kodlanm kopyalar olarak fantazya yazarlarn
tatmin edici durumuna indirgenmilerdir.
Mitolojinin dini bir boyutu olduu gereini bize en
iyi yaratl mitleri anlatr. En plak mitler, kken (orijin/
yaratl) mitleridir. Nereden gelmiliimizin kodlarn bu
uzun -ve aslnda ayn zamanda ksa- yolculuun sembol-
lerini iinde tar.
Eliaden ilahi yk dedii eydir mit. Demekki mit
bir yaratln yksdr. Mit, gerek eylerin nasl varol-
duunu -akla yatkn olmayan usulde de olsa- anlatt iin
hakiki ve hakikate dnk bir hikyedir. Mitler dnyann
insann ve yaamn, olaanst bir kkeni ve tarihi oldu-
unu, bu tarihin anlaml, deerli ve ibret alnacak olaylarla
dolu olduunu ortaya karr. Bu yn ile mitler bize en
az dinler kadar lazmdr. Mitler olmasayd neyin eksik ka-
laca konusunda cesaretle kltrler ve dinler diye cevap
verebiliriz.
Bu dnceyi gerekelendirmek iin mitlerin yapsna
bakmak yeterlidir. yle ki, mitoslarn yapsnda grlen
temel zellik, bizim onlar rahatlkla kutsal szc-
nn iinde mtalaa edebileceimizin ipularn verir.
Bunlardan birincisi; mitoslarn kutsal, metafizik alemi
anlamaya ve alglamaya ynelik olmalardr. nsanlar mi-
toslarla, tecrbe dnyasna egemen olmakla birlikte onun
dnda olan kutsallar, tanrsal varlklar, varl kabul
edilen ruhlar, hayal ve benzeri olaanst varlklar, me-
tafizik yapdaki eitli stn deer ve ilkeleri ilahi alem ya
da alemleri alglamaya ynelik temayllerini ifade eder-
ler. Mesela Smer mitoljisinde tanrlar panteonuna ilikin
tasavvurlar ilenmektedir. Tanrlarn varolular, nasl ve
nerede yaadklar birbirleriyle ilikileri, kainat ve insanla-
ra yaklamlar, sava ve bar yaantlar, aralarndaki g
26 Yaratl MItolojIlerI

dengesinin teekkl teferruatl bir ekilde anlatlmakta-

dr. te mitoslar tm bu konularda halklarn anlaylarn
yanstan kaynaklar olarak grlmelidir.
kinci zellik gnmzle daha iiedir. Kiinin evre-
sini tanmas, maddi lemi ve gnlk yaantda cereyan
eden olaylar alglayp bunlarn kkeninin neden ve na-
sllnn bilinmesine yardmc olmak, mitoslarn nemli
bir zelliidir. Mitler, metafizik ile maddi lem arasnda
kurduu ba ile insan srekli kendine ekmektedir.
nc nemli zellik de aslnda ikincinin bir devam
niteliindedir. nsann beklentilerine istek ve arzularna
cevap vermesi, bunlarn tatmin edici bir nitelikle insana
hitabetmesidir. Bu ynyle mitoslar; bir taraftan insanla-
rn gncel yaantlarndaki davran biimlerini, gelenek-
sel deerlerini, ritellerini ve sosyal yaplarn hakl gerek-
elere oturtma grevini stlenirken, dier taraftan kiinin
lmszlk, ktln son bulmas, mutlak huzur, bar
ve refahn salamas gibi arzu ve isteklerinin ifade edil-
mesini salar.5 Bu ynyle mitoslar hayatmzn iindeki
gl deerlerini korumaktadrlar.
Hayalden uzaklap geree ve hakikate yaklaan mit
tanmlar bu sebeple nemlidir. Bu tanmlar, pozitivist
felsefenin baskc argmanlarndan uzaklaarak, kutsal
tarihsel balamlaryla deerlendirmek ve hibir dnemde
hayattan kopmaml zerinden bir tez gelitirmek ge-
rektiini syler.
Bu aba en az kutsal kadar kymetlidir. nk, Yunan
mitolojisini kaynak gstererek birok bilim adam ve ila-
hiyatnn mitolojiyi din d diyerek dladn km-
sediini ve uydurma hikyeler damgasn vurduu aklc
bir adayz. Bu tutum, modernizmin kr ettii aydnlan-
maya, pozitivist khne kabullere prim vermekte ve haki-
katin zerini rtmektedir.
5
Ali Rafet zkan, a.g.m., s. 14.
 GIrI 27

Eer mitlere ve mitolojiye uydurma efsaneler olarak

baklacaksa, hibirini darda tutmakszn btn yaratl
mitleri birer uydurmadan ibarettir. Halbuki bu kabul bizi,
dnemlerinde Kutsal olan retileri ve gnmzde Kut-
sal olmaya devam eden dinsel terminolojiyi yoksaymamz
anlamna gelir ki bu hem ok tehlikeli hem de insanln
teoloji adna btn birikimlerini yoksaymak anlamna ge-
lir ki bu hem ok tehlikeli hem de insanln teoloji ad-
na btn birikimlerini yoksaymakla edeerdir. Byle bir
yoksaymann akidevi boyutu bireyleri ilgilendirir, fakat
te yandan insanln tarihi bakmndan vahim bir klt-
rel kme gerekleir. Bu sebeple mitolojiye ve mitoslara
nereden baktmz olduka nemlidir.
Eliaden mitlerle ilgili u aklamas olduka nemli-
dir ve bizim almamzn mihenk noktalarndan birisidir.

Kutsaln tezahr etmesinin biim ve vastalar, bir mil-

letten tekine bir medeniyetten dierine deiir. Fakat pa-
radoksal, kavranlmas g olan daima devam eder. Kutsal
tezahr eder, sonu olarak da snrlanr. Ve bylece dnce
ya da davranlarla nisbileerek mutlakl sona erer. Bu
hadise, dini tecrbenin zelliini anlamak iin son derece
nemlidir. Zira ayet biz, kutsaln btn tezahrlerinin,
kayna insanda olan ftri-ruhi ihtiyalar karlamalar
itibariyle ayn deerde olduunu, kutsaln en mtevazi
tezahr ile en rpertici tezahrnn ayn temel yapy
temsil ettiklerini ve kutsaln ayn diyalektii ile izaha ka-
vutuklarn kabul edersek, o zaman, insanln dini yaan-
tsnda esasl bir inktann bulunmadn anlarz.6

Eliaden bu tesbiti mit-kutsal ikilisinin konumunu be-

lirlemesi asndan olduka nemlidir.

6
Mircea Eliade, Mitlerin zellikleri, ev. Sema Rifat, Simavi Yay., stan-
bul, 1993, s. 156-157.
28 Yaratl MItolojIlerI

Mit ve mitoloji, hem gemite hem de gnmzde in-

sanln byk dinleri tarafndan insann d gcnn bir
rn olarak uydurma eklinde yaftalanm, yadrganm
ve krmz izginin dnda tutulmutur.
Bu kanaati besleyen zihniyetin dinin iine sonradan
sokulmu olduu dnldnde; dinlerin, mit ve mi-
toloji iin dnd eyin bizatihi kendi iinde bir para-
doks oluturduu grlr.
Teoloji tpk modernizm gibi, mitolojiyi uydurma kate-
gorisine sokarken bir yan ile de kendi varlk alanlar olan
kutsal metinlerdeki mitolojik malzemeleri de yoksayma
yanllna dmektedir. Bu yn ile dinleri mitoloji ile
bark olmas gerekmektedir. Hatta daha ileri giderek
sylersek mitolojiler dinlerin inandrcl iin gereklidir.
Bunun en gzel rneini Asurbanipal kalntlarnda orta-
ya kan tufan tabletinde grmek mmkndr. Bu tablet-
ten nce pozitivist ilmi evreler tufan hadisesine mesafeli
bakmakta ve Tevratn onu ele al ekline mesafeli yakla-
makta idiler. Fakat Asurbanipal tufan tableti ilmi evrele-
rin tmn hayal krklna uratarak Tevratn yannda
onu onaylayan bir gerekle meseleye nokta koymutur.
Ksacas mitin kutsal ile sk ban kuramayanlar, uzun
sre arkeolojik kazlar beklemek zorunda kaldlar. nk
arkeoloji bu tezi en iyi ortaya koyan bir bilim olarak bugn
dahi en pozitivist insann bile sonularn kabul etmek zo-
runda kalaca veriler sunmaktadr. Bugn yaplan arkeo-
lojik kazlar bize dinin dlad bu mitolojilerin kkenleri
hakknda kutsal ile uyumlu bilgiler vermektedir.
Fuzuli Bayat, mitin dine felsefeden daha yakn olduu-
nu syler. nk felsefede rasyonel akl dinde ise irrasyo-
nel itikat vardr.7
Yeniden Eliaden tezlerine dnersek, mitlerin dini y-
nne vurgu yapt pasaj olduka anlamldr. Eliade mitle-
7
Fuzuli Bayat, Trk Mitolojik Sistemi, tken Neriyat, stanbul, 2007.
 GIrI 29

rin zelliklerinden bahsederken, kutsal ve mit arasndaki

ilikiyi salam bir zemine oturtann bizzat bu zellikler
olduunu vurgular:

Mit, doast varlklarn eylemlerinin yksn

oluturur. Bu yk zellikle (nk gereklerle ilgilidir)
ve kutsal (nk doast varlklar tarafndan yaratl-
mtr) kabul edilir. Mit her zaman bir yaratlla ilgi-
lidir. Bireyin yaama nasl getiini ya da bir davran-
n, bir kurumun, bir alma biiminin nasl yaratlm
olduunu anlatr. nsan, miti bilmekle nesnelerin kkenini
de bilir, bu nedenle de nesnelere egemen olmay ve onlar
istedii gibi ynlendirip kullanmay baarabilir.mitle-
ri yaamak, gerek anlamda dinsel bir yaanty kapsar.
Dinseldir, nk sradan yaamdan farkllk gsterir
Hergn yaam kesintiye uratlr, gzelletirilmi, parlak,
doast varlklarn hazr bulunmasndan derinlemesine
etkilenmi bir dnyaya dalnr Ksacas, mitler dnya-
nn, insnan ve yaamn doast bir kkeni ve yks
bulunduunu, bu yknn de anlaml deerli ve rnek
gsterilecek nitelikte olduunu ortaya koyar.8

Mitlerin varl, ktlkle yorulmu bir dnyada in-

sana arnm anlaml bir hayat sunmas ile insana yakn
durur. Hal byle iken, uydurulmu hikye etiketinin g-
nmzde dahi zihinlerde yer eden algs, konu Kuran
Kssalarna geldiinde de bocalamaktadr. Halbuki, ina-
nan insan iin Kuran kssalar hakikattir ve her trl ek
eklemeden beridir. O halde, Kuran kssalarnda mit lerin
varln nasl yorumlayacaz? Bu mit deildir dediimiz-
de neyi neyin dna atyor ya da neyin zerine kapatyo-
ruz? Bu tela ya da gayret, sakn kutsal kutsal ile bilin-
sizce kapatmak olmasn?
8
Mircea Eliade, a.g.e., s. 12.