BEDEN DL

.i ki FBI ajanndan insanlarn bedenini okuma re hb e ri

JOE NAVARRO/ MARVIN

KARLIN S a l f a
insanlar 'okuma'nn en hzl yntemi bu kitapta.

Karnzdakinin bedenine bakarak aklndan geenleri okumanz mmkn

Duygu ve dnceleri zmlemek, insanlar doru tanmak, tuzaa
dmemek, yalan ortaya karmak iin beden dilini bilmeniz yeterli.
Ayrca beden dilinizi kullanarak patronunuz, aileniz, arkadalarnz ve
dier insanlarn sizinle ilgili dncelerini de deitirebilirsiniz.

Gzler kalbin aynasdr

Gerek hisler yzde gizlidir.
Baparmaklar, ayaklar ve gzbebekleri ruh halimizi ortaya koyar.
Kendimize duyduumuz gveni konumalarmzdan nce bedenimiz yanstr.
Etkili bir el skma birok kapy aar.
Karmzdakini ikna etmenin en etkili yntemi beden dilini kullanmaktr.
nsanlara gven vermek grnd kadar zor deildir.
Otoriteyi hem kurmak hem de ykmak beden dili ile mmkndr.

Eski FBI ajan N avarro'nun profesyonel deneyim leri ile Princeton

niversitesinde psikoloji eitimi alan Marvin Karlins'in bilimsel almalarn
birletiren bu kitap, beden dilini renip kullanarak dnyanz nasl kontrol
altnda tutacanz anlatyor.
Sizin fikirlerinize hangisi daha aktr? Hangisiyle akalaabilirsiniz?

S iz in le ta r t m a o la s l e n y k s e k o l a n k i m d ir ?

Size yalan sylem esi en m uhtem el kii kim dir?

BEDEN DL
Eski FBI ajanndan insanlarn bedenini okuma rehberi

J O E N AV A RR O / KARLINS

A LFA *
Solgun ancak sevgi dolu elleriyle bir ocuu
adama dntren bykannem A delin aya.

JOE NAVARRO

Sevgisiyle beni kutsayan ve efkatin

ne demek olduunu reten karm E dythe.

MARVIN KARLINS
 NDEKLER
0

nsz: Ne Dndn Gryorum

Teekkr

Szel Olmayan letiimin ifrelerinde Ustalamak

Limbik Mirasmz Yaamak
Beden Dilinde Baarl Olmak
Ayak ve Bacak Davranlar
Gvde aretleri
Gvde, Kala, Gs ve Omuz Davranlar
Eriimimiz Dahilindeki Bilgi
Kol Davranlar
Kontrol Ele Almak
El ve Parmak Davranlar
Zihnin Tuvali
Yz Davranlar
Yalancln Saptanmas
Dikkatli Hareket Edin!
Son Dnceler
Kaynaka
 ONSOZ

NE DNDN GRYORUM
Dr. Marvin Karlins

Masann bir ucunda oturan sakin tavrl adam, karsndaki FBI ajan
nn sorgusuna, dikkatlice oluturduu cevaplarn vermekteydi. Asln
da adam cinayet davasnda esas phelilerden biri olarak grlmyor
du. Suun ilendii esnada baka bir yerde olduunu inandrc bir
biimde ortaya koymutu ve sesi de iten geliyordu. Ajan gene de
sorularn srdrd. Rzas alman pheliye, cinayet silahyla ilgili bir
dizi soru yneltildi.

Bu suu siz ilemi olsaydnz, tabanca m kullanrdnz?

Bu suu siz ilemi olsaydnz, bak m kullanrdnz?
Bu suu siz ilemi olsaydnz, buz kraca m kullanrdnz?
Bu suu siz ilemi olsaydnz, eki mi kullanrdnz?

Cinayette bu silahlardan biri olan buz kraca kullanlm ancak bu

bilgi kamuoyuna sunulmamt. Bu nedenle gerek cinayet silahnn
hangisi olduunu yalnzca katil biliyordu. FBI ajan silah listesini
okurken, bir yandan da dikkatli bir ekilde pheliyi inceledi. Sra buz
 O B eden D ilin iz

kracana geldiinde, adam n gz kapaklar indi ve bir sonraki silah

okunana dek gzleri kapal kald. A jan, tank olduu bu tepkinin ne
dem ek olduunu anlam t. Bu andan itibaren, dava asndan ikincil
derecede nem ifade eden adam , soruturm ann bir num aral pheli
sine dnt. Adam bir sre sonra suunu itiraf etti.
Joe N a v arro 'y a bir say daha! B uz kraca katilin i ortaya k a r
m ann tesinde, yirm i be yllk baarl FB I k a riyerinde, usta c asu s
lar" da dahil olm ak zere sa y sz sulu y u yakalay an d ik k ate de er
birisi, N avarro. Peki, bunu nasl b a ard ? O na so racak o lsan z, sakin
bir tonda u cevab alrdnz: B unu in san lar o k u y a b ilm em e b o r lu
y u m /'
G rnen o ki N avarro, insanlarn ne dn d n , d avranlarn
nasl tasarladklarn ve sylediklerinin doru olup olm adn z m
lemek iin, btn profesyonel yaam n szel olm ayan iletiim -y z
ifadeleri, el kol hareketleri, fiziksel h a rek e tle r (kinesis), v cut m esafe
leri (proksem ik), dokunm a (haptiks), vcu d u n d uruu (postr) ve hatta
klk k y afe t- zerinde alarak, tekniklerini g e litirere k ve bu tek n ik
leri farkl olaylara uygulayarak g eirm i. B u, N a v a rro nun dikkatli
incelem esi altnda, beden dilleri aracl y la d n ce ve niyetlerini
ak ve alglanabilir bir hale getirecek yeterli iaret veren sulular, ter
ristler ve ajanlar iin hi de iyi bir h a b er deil.
te yandan, N av arro nun bu y eten ek lerin in sizin iin gayet iyi bir
haber olduunu syleyebiliriz. nk N a v a rro nun usta bir ajan-av-
cs , bir yalan m akinesi ve F B In e itm en lerin d e n biri o larak k u l
land ve bu kitapta sizinle paylaaca szel olm ay an dil teknikleri,
etrafnzdaki insanlarn duygu, d n ce ve niyetlerin i daha iyi an lay a
bilm enizi salayacak. T annm b ir y a za r ve e itm en o lan N avarro,
evrenizdeki insanlarla daha baarl bir e tk ileim k u rab ilm en iz iin,
size bir uzm an gibi gzlem yaparak d i erlerin in szel olm ay an davra-
 nsz 11

nlann tespit edip zm leyebilm eyi retecek. ster i ister sosyal

hayatnz sz konusu olsun, bu bilgilerin hayatnz nasl zenginletirip
gelitirdiini ksa zam an iinde greceksiniz.
N avarronun bu kitapta sizinle paylaaca bilgilerin byk bir
ounluu on be yl ncesine kadar bilim dnyas tarafndan tannm a
m aktayd. Bilim adamlar ancak beyin taram a ve sinirsel grntlem e
teknolojilerindeki yakn zamanl gelim eler sayesinde N avarronun
kitap boyunca anlataca davranlarn geerliliini kabul edecek bir
noktaya geldi. Psikoloji, nrobiyoloji, tp, sosyoloji, krim inoloji (su-
bilim ), iletiim ve antropoloji alanlarnda gerekleen en son k eif ve
ilerlem elerden (ve eyrek asrlk kariyerinde FBI zel Ajan olarak
szel olm ayan davranlar kulland deneyim lerinden) yola kan
N avarroyu, szel olmayan iletiim konusundaki becerilerinizi gelitir
m enizi salayacak esiz bir kaynak olarak grebilirsiniz. K endisinin
yetenek ve deneyim leri tm dnya tarafndan kabul grm durum da.
D zenli olarak katld televizyon program larnn (N B C de Today
Show , C N N H eadline News, Fox Cable News ve A B C de G ood Mor-
ning A m erica) yannda, FBI, CIA ve istihbarat dnyasnn dier
ku ru m lan iin szel olmayan iletiim zerine sem inerler dzenlem ek
te ve hem A BD hem de dier lkelerdeki bankalar, sigorta irketleri ve
byk hukuk brolarna danm anlk yapmakta. N avarro ayn zam an
da, Saint Leo niversitesinde ve szel olmayan iletiim zerine ken
dine zg anlaynn, hastalarnn durum larn daha hzl ve doru
ekilde deerlendirm ek isteyen hekim lerin de dahil olduu ciddi bir
dinleyici kitlesi bulduu Birleik D evletlerdeki eitli tp fakltelerin
de dersler vermekte. Kitab okurken sizin de greceiniz gibi, N avar
ro nun akadem ik yetenekleri ve mesleki kredisi (ve gerek yaam daki
ok ciddi durum larda szel olmayan iaretleri ustaca imaliz edebilm e
 12 B eden D ilin iz

becerisi) szel olmayan davranlar zerine uzm anlk kazanm asn ve

bir eitmen olarak ne km asn salam tr.
Navarro'vla birlikte alm aya, sem inerlerine katlm aya ve fikirle
rini kendi hayatmda kullanm aya baladktan sonra inanarak syleye
bilirim ki, bu kitaptaki bilgiler szel olm ayan iletiim konusundaki
anlaymz asndan ciddi bir art deer ifade etm ektedir. Bunu,
Navarronun szel olmayan iletiim zerine sahip olduu bilim sel bil
gileri profesyonel amalar ve kiisel baar iin kullanm ak konusunda
ki nc almalarndan duyduu heyecan yznden, bu kitap projesi
ne dahil olmu uzman bir psikolog olarak sylyorum .
Navarro'nun konuya mantkl ve itinal yaklam ndan da etkilendi
imi sylemeliyim. rnein, szel olm ayan iaretlerin gzlem lenm esi
birok davran trn doru bir ekilde okuyabilm em ize im kn tanr
ken, Navarro yalanclk ve sahtekrl beden dilini kullanarak tespit
etmenin zellikle zor ve riskli bir i olduu konusunda bizi uyarm akta
dr. Bu, jri yeleri ya da yasa uygulayclar tarafndan nadiren tanm la
nabilen ok nemli bir noktadr ve szel olm ayan davranlarna bakarak
bir insan drst ya da yalanc olarak ilan etm eden nce ok dikkatli
olmamz gerektiini gsteren kritik bir bilgi olarak dnlebilir.
Szel olmayan davranlar zerine yazlan d ier birok kitabn
aksine, burada edineceiniz bilgiler, kiisel fikirlere ya da kuram sal
speklasyonlara deil, bilim sel gereklere ve deneylerle tespit edilm i
sonulara dayanmaktadr. Dahas, bu kitap yaynlanm dier alm a
larn ounlukla gz ard ettii ok nem li b ir noktay, szel olm ayan
ipularn anlam ak ve etkili bir ekilde kullanm a konusunda insan bey
ninin limbik sisteminin oynad kritik rol ne karm aktadr.
Bedenimizin sessiz dili zerinde uzm anlaabilirsiniz. ster m esle
inizde ykselmek ister arkadalarnz ve ailenizle olan ilikilerinizi
daha iyi bir noktaya ekm ek iin szel olm ayan d avranlar zerinde
 nsz 13

alyor olun, bu kitap sizin iin hazrland. Kitaptaki farkl konulara

odaklanm blmlerin dikkatli bir ekilde incelenmesi ve Navar
ronun retilerini kavramak ve gndelik yaantnza katmak iin ay
racanz zaman ve enerjiyle, szel olmayan iletiim konusunda ustalk
kazanabilirsiniz.
nsanlar baarl bir ekilde okuyabilmek (hareketlerini tahmin
edebilmek iin szel olmayan davranlar saptamak, ifrelerini z
mek ve elde edilen bilgileri deerlendirmek), denemenize deecek ve
harcayacanz abann karlnda ciddi dller elde etmenizi sala
yacak bir itir. Bu yzden koltuunuza rahat bir ekilde oturun, bir
sonraki sayfay evirin ve Navarronun size gsterecei, hepsi de
byk nem ifade eden szel olmayan davranlar renmeye hazrla
nn. ok zaman gemeden, bir bakta herkesin ne sylediini kefet
meye balayacaksnz.
 TEEKKR
9

Bu kitabn henz ilk taslak metinlerini yazmaya baladm da,

aslnda projenin ok uzun zamandr yapm aam asnda olduunu fark
ettim . B alang noktam, szel olmayan davranlar okuma konusun
da gelien ilgim ya da edindiim bilgileri akademik dnyada veya
F B Ida kullanm am deildi. Her ey ok uzun yllar nce, ailemle ba
lam t.
D ier insanlar okum ay ilk olarak ebeveynlerim Albert ve M ari-
ana L opez ve bykannem Adelina Paniagua E spinodan rendim .
Bu insanlarn her biri, szel olmayan davranlar ve beden dilinin
gc ve nem i zerine bana kendi tarzlarnda farkl eyler retm i
tir. A nnem den, szel olmayan davranlarn insan ilikilerindeki
paha biilm ez nem ini rendim: ince bir davrann nasl uygunsuz
bir durum un olum asn engelleyebileceini ya da karm zdaki insa
nn tam anlam yla rahatlam asn salayacan. Btn hayat boyun
ca zahm etsizce uygulad bir beceriydi bu. Tek bir bakyla kesin
bir aklk iinde iletiim kurabilen bir adam olan babam dan, ifade
nin gcn rendim . Yalnzca varlyla sayg uyandran bir adam
d. Ve bu kitab adadm bykannem den, ok kk davranlarn
byk nem ifade edebileceini rendim - bir glm sem e, ba
hareketi ya da nazik bir dokunuun ok ey demek olabileceini, hat
ta iyiletirici bir etki gsterebileceini. Bana her gn rettikleri ve
kendi hayatlarnda da uyguladklar bu eyler, etrafm daki dnyay
16 B eden D ilin iz

daha doru bir ekilde gzlem lem em i salad. retileri bu kitabn

iinde bulunabilir.
B righam Young niversitesindeyken, J. W esley Sherwood, Ric-
hard Townsend ve Dekan Clive W inn II, polis teknikleri ve sulularn
gzlem lenm esi konularnda bana birok ey retti. Sonraki yllarda,
F B Ida, Doug Gregory, Tom Riley, Julian Jay K oem er, Dr. Richard
Ault ve David G. M ajr gibi insanlardan kar istihbarat ve casus dav
ranlarnn ince ayrntlarn rendim . nsanlar izlem e becerilerim i
keskinletiren bu insanlara m teekkirim . A yn ekilde, eski bir FBI
ajan ve B ro'nun sekin D avransal A naliz P rogram nn yelerin
den biri olan Dr. John S chafera da, yazm am iin beni yreklendirdii
ve birka kez bana kendisiyle birlikte alm a ayrcaln tand iin
teekkr etm eliyim . Y llar boyunca en akla gelm eyecek yerlerde
benimle birlikte casus avna kan M arc R eeser da bir teekkr hak
ediyor. F B In Ulusal G venlik D epartm anndaki tm m eslektalar
m a da bana gsterdikleri destekten tr teekkr ediyorum .
Yllar boyunca en iyiler tarafndan e itilm em izi salayan F B I
iinde, profesrler Joe Kulis, Paul E km an, M aureen O Sullivan,
Mark Frank, Bella M. D ePaulo, A ldert V rij, R eid M eloy ve Judy
B urgoondan, szel olm ayan davranlar zerine aratrm a kon u su n
da. bazen dorudan bazen de kitaplar, m akaleleri aracl y la birok
ey rendim . Spokane, W ashingtondaki Szel O lm ayan letiim
M erkezinin banda olan ve yazlarn, retilerini ve tlerini tam
bir sadakatle takip ettiim D avid G iv en sm da aralarnda olduu bu
nem li insanlarn birouyla arkada olm a ansna eritim . A ra tr
ma ve yazlan hayatm zenginletiren bu insanlarn yaptlarn, di er
byk isimler, D esm ond M orris, Edvvard H ail ve r aan kitab
The Expression O f The E m otions In M an a n d A n im a ls (nsanlarda ve
Hayvanlarda D uygularn fadesi) ile her eyin b alangc olan Char-
Te ekk r 17

les D arw inin seilm i eitli eserleriyle birlikte, kitabn sonunda

bulabilirsiniz.
Bu isimler almamn akademik zeminini olutururken, projeye
katkda bulunan dier insanlar da burada anmam gerekiyor. Tam pa
niversitesinden deerli dostum Elizabeth Lee Barron. sz konusu
aratrm a olduunda, bana tanrnn bir ltfuydu. Ayrca Tampa ni-
versitesinden Dr. Phil Quinn ve Saint Leo niversitesinden Profesr
Barry G lovera da, uzun yllara dayanan dostluklar ve youn seyahat
program m a ayak uydurma konusundaki sabrlar nedeniyle teekkr
bir bor bilirim.
Bu kitap ierdii fotoraflar olmakszn ayn etkiye sahip olamazd;
bu nedenle tannm fotoraf Mark W emple'in almalarna ok ey
borluyum . Ayn ekilde, kitap iin fotoraflarnn ekilip ekilemeye
ceini sorduumuzda, yalnzca Tabii, neden olmasn?" diyerek bunu
kabul eden idari asistanm Ashlee B. Castlea da kranlarm sunmak
isterim. Hepiniz harika insanlarsnz. izimleriyle kitaba katkda bulu
nan T am pal sanat David R. Andradeye de teekkr etmeliyim.
B ana kar sabn asla tkenmeyen HarperCollins editrm Matthew
Benjam in, bu projeyi toparlarken, bir centilmen ve tam bir profesyonel
oluu nedeniyle vgy hak ediyor. Projenin tamamlanmas iin zen
ve gayretle alan idari editr Toni Scierraya teekkrlerimi sunm a
lym. M atthew ve Toni HarperCollinsde, teekkr bir bor bildiim
redaksiyondan sorumlu editr Paula Cooperm da aralarnda olduu
harika bir takm la bu ii gtrdler. Ve daha nce de olduu gibi, fikir
lerim i bu kitap iin ekillendiren ve kaleme ald nszde nazik cm
leleriyle beni onurlandran Dr. Marvin Karlinse de teekkr etmek
istiyorum.
Youn ders programna ramen bu kitabn ilk taslaklarn dzelt
m ek iin zam an ayran ve insan bedenine dair inanlmaz bilgi birikimi
 18 T e ekkr

ni benim le paylaan, g erek b ir bilim insan ve retim grevlisi,

deerli dostum Dr. E lizabeth A. M u rra y a da k ran larm sunuyorum .
O nlara ayrm am g ereken z a m a n la n bu kitab y azm ak iin k u lla n r
ken. bana gsterdikleri m sa m a h a n ed en iy le ailem e b inlerce teek k r
ler. L u c a ya, b inlerce tee k k rle r. Ve varl iin h e r gn krettiim
kzm S tephanie'ye.
Btn bu in sanlar elinizde tu ttu u n u z k itab a bir ekilde k atkda
bulundu: az ya da ok, bilgi ve g r le rin i sizlerle paylatlar. B u k ita
b, birounuzun buradaki bilgileri g n d elik h a y atn z d a ku llan aca n
biliyor olm ann g etirdii tem k in lilik iin d e y azdm b ilm en izi iste
rim . B u anlam da, hem bilim sel h em de g zlem e d ayal bilg ileri titizlik
ve aklkla verebilm ek iin dikk atli bir alm a srd rd m . B u kitap ta
herhangi bir hata varsa, bu durum benim so ru m lu lu u m d a d r ve hata
da yalnzca bana aittir.
Eski bir L atin deyii vardr; Q ui d o cet, d isc it ( reten kii, re
nir). B irok adan y azm ak d a b yle b ir ey; in san n h e r g n k eyifle
tam am lam asn salayan b ir ren m e ve a n la m a sreci. B u k itab n
sonuna geldiinizde, szel o lm ay an b ir ek ild e nasl ile tiim k u rd u u
m uza dair sizin de d erin b ir b ilgiye sahip o lac a n z ve h e rk esin ne
sylediini b ilerek, b enim ki gibi, sizin d e y aa m larn zn z en g in le e
ceini um uyorum .

Joe N a v a rro
T am pa, F lorida,
A u sto s 2007
 1

SZEL OLMAYAN LETMN

FRELERNDE USTALAMAK

N e zam an insanlara beden dili zerine eitim versem, daim a ayn

soruyla karlarm : Joe, szel olmayan davranlar zerine alm ak
konusunda en ok ilgini eken ey neydi? Aslnda bu zellikle yap
m ay planladm bir ey ya da konuya ynelik uzun dnemli bir ilgi
nin sonucu deildi. A slnda ok daha pratik nedenler sz konusuydu;
zorunluluktan (btnyle yeni bir yaam tarzna baarl bir ekilde
uyum salayabilm e ihtiyacndan) kaynaklanm olduunu da syleye
biliriz. Sekiz yandayken K badan A m erikaya m lteci olarak gel
m itim . D om uzlar Krfezi H arektfndanl yalnzca birka ay sonra
K b a y terk etm itik ve A B D de snmac olarak ksa bir sre kala
cam z dnyorduk.
B alangta, ngilizce konuam ayan birisi olarak, bu lkeye gelen
di er binlerce gm enin yapt eyi yaptm. Okuldaki yeni arkadala
rm a uyum salayabilm ek iin, etrafm saran dier dilin -s zel

1 1961 de ABDnin Kba lideri Castro'yu devirmek iin gerekletirdii hac

kt. ABDnin desteini alan srgndeki Kballarn lkenin gneybatsndaki
Domuzlar Krfezine yapt gnlk karmann sonucunda, harekt baar
szlkla sonulanmtr.
20 Beden D iliniz

olmayan davran dilin in - farkna varmam (ve bu dile duyarl olmam)

gerektiini ok abuk anlamtm. Bu, hzl bir biimde tercme edip
anlayabileceim bir dildi. Henz tam olarak olgunlam am zihnimde,
insan bedenini, karmdaki kiinin ne dndn jest, mimik ve
fiziksel hareketler araclyla bana ileten bir ilan panosu olarak gr
mekteydim. Zam an iinde, tabii ki, ngilizceyi rendim (ve hatta
spanyolcada baz alardan geriledim ) fakat szel olmayan davran
larn anlam larn asla unutmadm. Henz ok kk yalardayken,
szel olmayan iletiime her zam an gvenebileceimi kefetmitim.
Snf arkadalarm la retm enlerim in bana iletmek istedikleri ey
leri ve benim hakkm daki dncelerini zm lem ek iin beden dilini
kullanmay rendim. Fark ettiim ilk eylerden biri, beni gerekten
seven renci ya da retmenlerin, benim le karlatklar zam anlarda
kalarn kaldrdklaryd. Dier taraftan, bana kar ok da arkadaa
hisler beslemeyen dierleri, beni grdklerinde belli belirsiz ekilde
gzlerini ksyordu - bir kez gzlem lendii takdirde bir daha asla akl
dan kmayacak bir davrantr bu. Dier birok gm enin yapt gibi
ben de, hzl bir ekilde insanlar deerlendirip arkadalklar kurmak,
ortadaki bariz dil engeline ram en iletiim e gem ek, dm anca davra
nlar gsterenlerden saknmak ve salkl ilikiler gelitirm ek iin bu
szel olmayan bilgileri kullanm aya baladm . Yllar sonra, ayn szel
olmayan davranlar (gz hareketlerini) F B Ida zel ajan olarak olay
lar zmek iin kullanacaktm (Bkz. Kutu 1).
Gemiim, eitimim ve deneyim lerim tem elinde, size etrafnzdaki
dnyaya szel olmayan iletiim zerine uzmanlam bir FBI ajan gibi
bakmay retmek istiyorum - her insan etkileim inin bilgiyle ykl
olduu canh ve dinamik bir dnya. nsanlarn ne dnd, hissettii
ve yapmak istediini anlam anz iin bedenin sessiz dilini kullanm a
imknna sahip olacaksnz. Bu bilgiyi kullanarak dierlerinin arasn
Szel O lm a yan letiimin ifrelerinde Ustalamak 21

dan syrlabilirsiniz. Bu bilgi ayn zamanda sizi koruyacak ve insan

davranlarna ynelik olarak bugne dek sakl kalm bir perspektif
salayacak.

_________________Kutu 1: GZ AIP KAPAYINCAYA KADAR_____________

"Gzn bloke olmas", kendimizi tehdit altnda Hissettiimizde ve/veya

grdmz eyden holanmadmzda oluabilecek szel olmayan bir
davrantr. Gz ksma (snf arkadalarmla yaadm durumdaki gibi),
kapatma ya da perdeleme, beynimizi istenmeyen grntleri "grmek
ten" korumak ve dier insanlara kar olumsuz duygularmz; iletmek iip
gelitirdiimiz davranlardr.
Porto Riko'da doksan yedi kiinin hayatn kaybettii b-r otel
yangnnda, kundaklama ihtimaline kar srdrlen soruturmaya yar
dmc olduumda gzn bloke olduu davranlar kullanmam gerekmi
ti. Yangn, sorumlu olduu blgede kt iin gvenlik gorev-nennden
biri ilk phelilerden biri olarak sorguya alnd. Yangn karmakla hibir
ilgisi olmadn anlamamz salayan ey, yangndan nce ve yangn
esnasnda nerede olduu ve yangn karp karmadna dair yneltti
imiz kesin sorular oldu. Her sorunun ardndan, gz tepkilerini deerlen
dirmek iin yzn inceliyordum. Gzleri yalnzca, yangn ktnda
nerede bulunduunu sorduumuzda bloke oldu. Aksine, "Yangn karan
sen misin?" sorusunda ise hi endieli grnmemiti. Bu noktada, asl
meselenin yangn esnasnda adamn nerede bulunduunu anladm; yan
gn karmakla olas bir balants sz konusu deildi. Konu zerine
detektifler tarafndan sorgulanmaya devam eden gvenlik grevlisi, en
sonunda, ayn otelde almakta olan kz arkadan grmek iin grev
yerini terk ettiini itiraf etti. Maalesef grevli yerini terk ettiinde kundak
bu blgeye girmi ve yangn balatmt
Gvenlik grevlisinin gz hareketleri sorgulamay srdrmemiz m
ihtiyacmz olan noktay salamt Aatmalarn sonucunda trajik yan
gndan sorumiu olan kundak tutukland ve sulu bulundu Gvenlik
grevlisi ise, her ne kadar ciddi bi ihmalkrlk gstermi ve kokun bu
sululuk duygusunun altnda kalm olsa da; olayn faili deildi
22 B eden D ilin iz

SZEL OLMAYAN LETM TAM OLARAK NEDR?

G enellikle szel olm ayan davranlar ya da beden d ili olarak

kullanlan szel olm ayan iletiim , aynen konum a gibi, bilgi iletim i
nin bir yoludur. Fakat bu iletim m im ikler, jestler, dokunm a (haptiks),
fiziksel hareketler (kinesis), vcudun duruu, beden donatlar (kya
fetler, m cevherler, sa tarz, dvm eler vs) ve hatta k iinin ses tonu,
tns ve ykseklii (ancak konum asnn ierii deil) araclyla
gereklem ektedir. Szel olm ayan davranlar k iileraras iletiim in
takriben % 6 0 -6 5 'lik ksm n tekil ederken, seks esnasnda eler ara
sndaki iletiim in % 100!n de oluturabilir (B urgoon, 1994, 229-
285).
Szel olmayan iletiim ayn zam anda kiinin gerek dncelerini,
hislerini ve niyetlerini de aa karabilir. Bu nedenden tr, szel
olm ayan davranlar bazen ifadeler olarak da geebilir, nk bize
kiinin aklndan neler getiini ifade ederler. nsanlar szel olmayan
bir ekilde de iletiim de olduklarn her zam an fark edem ediklerinden
dolay, beden dilleri, kiisel am alarna ynelik bilinli olarak olutur
duktan szl bildirim lerinden ok daha gerek bilgiler ierebilir (Bkz.
Kutu 2).
Szel olm ayan davranlarn gzlem leyerek karnzdaki kiinin
hislerini, niyetlerini ya da hareketlerini (veya sylemekte olduu ey
lerin aslnda ne anlam a geldiini) anlayabildiiniz her durum da, bu
kiiyi baarl bir ekilde zm lem i ve sessiz yntem i kullanm snz
demektir.
Szel Olmayan letiimin ifrelerinde Ustalamak 23

Kutu 2: HAREKETLER SZCKLERDEN DAHA OK EY ANLATIR

Baz durumlarda beden dilinin gerekleri, szl dilden ok daha fazla

yanstabileceinin nemli rneklerinden biri, Anzona'da Kzlderililer iin
ayrlm Parker blgesinde gen bir kadna tecavz olaydr. Olay sonra
snda phelilerden biri sorguya alnmt. Anlattlar* ikna ediciydi ve
hikyesi de akla yatyordu. Kurban olayn olduu saatlerde grmediini
ve pamuk tarlasn getikten sonra sola dnerek dosdoru evine gittiini
anlatmt. Meslektalarm phelinin anlattklarn not at irken, gzienmi
adamn zerinden ayrmadm ve hikyesini anlatrken, sola donesek evi
ne gittiini syledii anda ellerinin nce sa yn, yan tecavz1" o*?r-
ekletii blgeyi gsterdiini fark ettim. Onu izlemiyor olsayd szel
("sola dndm") ve szel olmayan (sa yn gsteren elu davuf..nr>iar:
arasndaki elikiyi fark edemeyecektim. Ancak bunu grdm anda
yalan sylediini anladm, Bir sre bekledikten sonra onu yeniden sorgu
ya aldm ve en sonunda suu ilediini itiraf etti.

YAAMINIZI GELTRMEK N SZEL OLMAYAN

DAVRANILARIN KULLANILMASI

Szel olmayan davranlar etkili bir ekilde okuyup yorumlayabilen

ve karlarndaki kiilerin bu davranlar (yani kendi davranlarn)
nasl algladn ynetebilen insanlarn, bu beceriden yoksun olanlara
kyasla daha baarl bir yaam srecei aratrmaclar tarafndan orta
ya konmutur (Goleman, 1995, 13-92). Okumakta olduunuz kitabn
amac, etrafnzdaki dnyay nasl gzlemleyeceinizi ve geerli olabi
lecek her durumda szel olmayan davranlarn anlamlarn nasl tespit
edeceinizi retmektir. Bu gl bilgi sayesinde siz de kiisel iliki
lerinizi gelitirecek ve yaamnz zenginletireceksiniz.
Szel olmayan davranlarn ifade ettii deer konusundaki en
nemli hususlardan biri, evrensel uygulanabilirliidir. So/el olmavan
 24 Beden D ilin iz

davranlar insanlarn etkileim de olduu her yerde benzer ve gveni

lirdir. Belirli bir szel olmayan davrann anlamn zdnz anda,
bu bilgiyi birok farkl durum da ve her trl ortam da kullanabilirsiniz.
A slna baklacak olursa, szel olmayan davranlar olm akszn etkili
bir iletiim kurm ak ok zordur. Bilgisayar, yazl mesaj, elektronik
posta, telefon ve video konferans gibi teknolojilerin elim izin altnda
olduu bir ada, insanlarn neden halen toplant yapmak iin uaklara
atlayp binlerce kilom etre yol kat ettiini m erak ediyorsanz, bunun
nedeni karlkl olarak szel olmayan bir iletiim kurm a ve gzlem le
me ihtiyacdr. H ibir ey szel olmayan davranlar yakndan ve kar-

________Kutu 3: BR DOKTORUN HASTALARINI "OKUMASI"

B;rkcr ay nce bir grup amatr poker oyuncusuna, rakiplerinin ellerini
' okumak" ve daha ok para kazanmak iin szel olmayan davranlarn
nasi! kullanlabilecei zerine bir seminer verdim. Poker temelde bir blf
ve aldatma oyunu olduundan, oyuncular rakiplerinin ifadelerini okuma
becerisine gerek bir ilgi duymaktayd. Onlar iin szel olmayan davra
nlarn zmlenmesi oyunu kazanmak asndan kritik nem ifade
etmektedir. Karlmaiar seminer sayesinde elde ettikleri perspektiften mem
nun kairken, beni en ok etkileyen ey, birok oyuncunun szel olmayan
davranlar anlamann ve kullanmann poker masasnn tesinde ifade
ettii deeri grm olmasyd.
Seminein iki hafta sonrasnda katlmclarn birinden, Teksasl bir
doktordan, e-posta aldm: "Beni en ok artan, seminerinizde rendik
lerimin ayn zamanda profesyonel yaammda da ie yaradn grmek
oidu Poker oyuncularn okuyabilmemiz iin bize rettiiniz szel olma-
,'on davranlar, hastalarm okumama da imkn tand. Artk ne zaman
rabate'Z, ne zaman iten olduklarn ya da tam anlamyla drst davran
madklarm anlayabiliyorum.'' Teksasl doktorun bu yazdklar, szel olma
yan davranlarn evrenselliini ve yaamn tm katmanlarndaki deerini
onaya kaymaktadr.
Szel O lm a y a n letiimin ifrelerinde Ustalam ak 25

lkl olarak gzlemlemenin yerini tutamaz. Bunun nedeni, szel

olmayan davranlarn gc ve anlamdr. Bu yzden, okum akta oldu
unuz kitaptan rendiiniz her eyi her durum ve koul altnda uygu
layabileceksiniz (Bkz. Kutu 3).

SZEL OLMAYAN LETMDE

USTALAMAK ORTAKLIK GEREKTRR

Norm al bir zek ve bilgi dzeyine sahip her insann, kendisini gelitir
m ek iin szel olmayan iletiimi renebileceini biliyorum. Bunu
gnl rahatlyla sylememin nedeni, son yirmi yl iinde sizin gibi
binlerce insana, szel olmayan davranlar nasl baarl bir ekilde
zmleyebileceklerini ve bu bilgiyi hem kendi hem de sevdiklerinin
yaamlarm zenginletirmek ve kiisel ya da profesyonel amalarna
ulamak iin kullanabileceklerini retmi olmamdr. Dier taraftan,
bunu baarmamz iin, her birimizin ciddi nem ifade eden katklar
yapaca bir ortaklk kurmamz gerekmektedir.

Szel Olmayan letiimi Baarl Bir ekilde Gzlemlemek ve

zmlemek m On Talimat

nsanlar baarl bir ekilde okumak (dnce, duygu ve niyetlerini

anlam ak iin szel olmayan bilgiler toplamak), srekli alma ve do
ru eitim gerektiren bir beceridir. Eitiminiz asndan, szel olmavan
davranlar okuma konusundaki etkinliinizi azami noktaya ekmeniz
iin size baz klavuz noktalar (talimatlar) vermek istiyorum. Aada
ki talimatlar yaantnza dahil edip gndelik rutininizin bir paras
yapmay rendike, bu zellikler sizin yaradlnz haline gelerek.
 26 Beden D ilin iz

gavriihtiyar kullandnz becerilere dnecek. A slna bakarsanz,

araba kullanm ay renm ek gibi bir eyden bahsediyorum . lk kez
direksiyonun bana getiiniz zam an anm syor m usunuz? Siz de
benim gibi birisiyseniz, bir yandan ieride, altnzdaki m akineyi kul
lanm akla urarken, bir yandan da d arda , yolda neler olup bittiini
takip etm enin zorluu em inim sizin de gznz korkutm utur. A ncak
direksiyonun ardnda gerek bir gven ve rahatla ulatnzda, sr
cln her noktasna ilginizi yneltebileceiniz bir durum a gelirsiniz.
Szel olm ayan davranlarn da bundan ok bir fark olm adn syle
yebilirim . Szel olm ayan iletiim m ekanizm alarnda ustalam aya ba
ladnz anda bu beceriler sizin iin otom atik hale geleceinden, tm
ilginizi etrafnzdaki dnyay zm lem eye verebilirsiniz.

TaKmat 1: evrenizin Yetkin Bir Gzlemcisi Olun

G zlem , szel olm ayan iletiim i zm lem ek ve kullanm ak isteyen
herkes iin en tem el gerekliliktir.
K ulaklarm z tkalarla k apatp birisini dinlem eye alm ann ne
d erece sam a olduunu dnn. Verilen m esaj duyam ayz ve syle
nenleri k arrz. Z aten bu n edenle d in ley iciler kulaklarnda tkalarla
d olam az. A ncak sz konusu olan szel olm ayan davran larn sessiz
dilini g rm ek o lduunda, birok insann gzlerinin bal olduunu
syleyebiliriz - etraflarn d ak i beden iaretlerin e kar duyarsz du ru m
dadrlar. B unu bir dnn. Szl ifad elerim izi anlam ak asndan
dikkatli dinlem e ne denli nem liyse, beden d ilim izi k avram ak a sn
dan dikkatli gzlem de ayn lde nem lidir. Hey! Bu cm leyi yal
nzca o kuyup gem enizi istem iyorum ! Bu nokta kritik bir nem ifade
ediyor. U yum lu bir g zlem , insanlar ok u m ak ve szel olm ayan ifade
lerini baarl bir ekilde tespit etm ek asndan hayati nem tekil
etm ekledir.
S zel O lm a y a n letiim in ifre le rin d e U stalam ak 27

Sorun, birok insann yaanlan boyunca bakm asna ramen tam

olarak grememesidir. Ya da kl krk yaran nl ngiliz detektifi Sher-
lock H olm esun, orta Dr. VVatsona dedii gibi: G ryorsun ama
gzlem lem iyorsun. Ne yazk ki, insanlarn byk bir ounluu ev
relerine asgari dzeyde ilgi gstermektedir. Bu insanlar dnyalarndaki
ince deiikliklere kar duyarsz durumdadr. Karlarndaki kiinin
dnce ve niyetlerini ak edebilecek bir el ya da kol hareketi gibi,
etraflarn sarm olan zengin detaylarn farknda deildirler.
A slna baklacak olursa, eitli bilimsel alm alar insanlarn yaa
dklar dnyay gzlemleme konusunda ok zayf olduklarm ortaya
koym aktadr. Yaplan bir deneyde, etraflarnda srmekte olan birok
farkl faaliyetin ortasnda, goril kostm giymi bir adam bir grup
rencinin nnden getiinde, rencilerin yars bu adam fark ede
m em itir! (Sim ons & Chabris, 1999, 1059-1074)
Gzlem -yoksunu insanlar, uak pilotlarnn dunmsal farkndahk"
dedii, kiinin bulunduu yere dair alglann ifade eden zellie sahip
deildir ve etraflarnda, hatta nlerinde olup biten olaylarn bile tam
bir zihinsel resmini karamazlar. Bu insanlara, kalabalk bir odaya
girm elerini syleyin ve etraflarna bakmalar iin bir ans verin; ardn
dan da gzlerini kapatp grdklerini anlatmalarn isteyin. Oda iin
deki en aleni eyleri bile hatrlamak konusundaki yetersizlikleri sizi
aknla drecektir.
Yaama kar bir kr gibi davranan ne ok insanla karlatmz
ya da bu insanlarla ilgili ne ok haber okuduumuzu dnmek bile
yeterince can skc. Kendi dnyalarn gzlemleyemeyen insanlarn
ikyetleri hemen her zaman ayndr:

Karm bana boanma davas al. Oy.sa evliliimizin

mutsuz ettiine dair tek bir iaret bile almadm "
 28 Beden D ilin iz

"Danman psikolog olumun ii yld/' kokain kullandn

st>\ledi. l/vuturucu sorunu olduunu hi bilmiyordum.

"Alkmn biriyle tanmaktaydm r<* lanet herif bir anda yz

me bir yumruk akt. Ne olduunu gremedim bile.

"Patronumun performansmdan honut olduunu dnyor

dum. ten kovulacam hi aklma getirmemitim

Bunlar, etraflarndaki dnyay tam anlam yla gzlem lem eyi hibir
zam an renem em i insanlarn ifadeleri. A ncak yetersizlikleri aslnda
hi de artc deil. Her ey bir kenara, ocukluktan yetikinlie
geite, etrafm zdaki insanlarn verdii szel olm ayan ipularn nasl
gzlem leyebileceim iz bize retilm iyor. lkokul, lise ya da niversi
tede insanlara durum sa] farkm dalm retildii dersler de yok. ans
lysanz, gzlem gcnz kendiniz gelitirebilirsiniz. Aksi halde,
ilikilerinizde, ite ve aileniz iinde sorunlar nlem enize yardm c
olacak ve yaam nz zenginletirecek inanlm az lde yararl bilgiyi
karm anz iten bile deil.
A ncak gzlem renilebilecek bir beceridir. Y aam m z bir kr
gibi srdrm em iz gerekm iyor. D ahas, gzlem bir beceri olduundan,
doru bir eitim ve alm ayla bu becerim izi gelitirm em iz de m m
kn. G zlem konusunda zorlanan birisiyseniz, um utsuzlua dm e
yin. D nyanz daha bilinli bir ekilde gzlem lem eye zam an ayrp
gayret gsterdiiniz takdirde, bu alandaki zayflnzn stesinden
gelm em eniz iin hibir neden yok.
Yapm anz gereken, gzlem i (uyum lu gzlem i) bir yaam tarzna
dntrm ek. E trafnzdaki dnyann farknda olm ak pasif bir edim
deildir. Bu, elde edilm esi iin aba, enerji ve younlam a, devam ll
nn salanm as iin ise srekli bir alm a gerektiren, bilinli ve
S zel O lm a y a n letiim in ifrelerinde U stalam ak 29

planl bir davrantr. Gzlem becerisini bir kas olarak dnebiliriz.

Bu kas kullanld takdirde glenir ve kullanlm ad lde krelir.
Gzlem kasnz altrdnz mddete etrafnzdaki dnyay daha
etkili bir ekilde zmleyebilirsiniz.
Bu arada, uyumlu gzlemden bahsederken, yalnzca gr algnz
deil, tm duyularnz altrmanz gerektiini sylyorum . Ne
zam an evim e girsem, derin bir nefes alrm ve eer hava norm al
deilse, endielenm em gereken bir eyler var demektir. Bir keresinde,
bir seyahatten dndmde, evde hafif bir sigara duman kokusu
alm tm . Henz gzlerimle etraf taramadan nce, burnum olas bir
tehlikeye kar beni uyarmt. Sonradan anlald ki, apartmann
bakm ilerinden sorumlu olan grevlisi sznt yapan bir boruyu tam ir
etm ek iin eve girmi ve adamn teni ve kyafetleri zerindeki sigara
kokusu ierinin havasna sinmiti. Tabii ki bu durumda bakm grev
lisi bir risk deildi ancak pekl yan odada gizlenmi bir hrsz da
olabilirdi. Burada nemli olan nokta, tm duyularm kullanarak ev
rem i daha etkili bir ekilde deerlendirmem ve kiisel gvenliimi
salayabilm em dir.

Talimat 2: Balam Dahilinde Gzlem, Szel Olmayan Davranlar

Anlamann Anahtardr
G erek yaamda szel olmayan davranlar gzlemlerken, dahil
olduklar balam ne denli anlarsanz, bu davranlarn anlamlarn da
ayn lde baaryla zmleyebilirsiniz. rnein, bir trafik kazas
nn ardndan, insanlarn ok geirmi bir halde ve sersem bir ekilde
etrafta dolanm alar beklenir. Ellerinin titremesi ve trafiin ortasna
yrm ek gibi yanl kararlar vermeleri de tahmin edilebilecek eyler
arasndadr (bir kazann ardndan memurlarn aracnzn iinde bekle
menizi istemesi bundandr). Kaza sonrasnda insanlar, beynin lmhik
 30 Deden D ilin iz

sistem olarak bilinen blm nn, dnen" beyni bir sre iin devre
d brakm asnn etkisi altnda kalr. Bu devre d kaln sonular
arasnda titrem e, odaklaam am a, asabiyet ve huzursuzluk saylabilir.
Balam dahilinde baklacak olursa, insanlarn davranlar beklenen
davranlardr ve kazann yaratt gerginlii yanstrlar. Bir i m laka
tnn henz balangcnda, ie bavuran kiinin gergin olmasn bekle
rim ancak bir sre sonra bu gerginlik yok olacaktr. A ncak belirli
sorularda ayn gerginliin yeniden olutuunu fark edersem , bunun
nedenlerini dnrm .

Tofimot 3: Szel Olmayan Evrensel Davranlarn Tanmlanp zmlenmesi

B irok insanda ayn ekilde grlm eleri dolaysyla baz beden hareket
leri evrensel olarak nitelendirilir. rnein, karnzdaki kiinin dudak
larm birletirerek neredeyse yok olacak ekilde aznn iine ekm esi,
bu kiinin endie duyduunun ve bir eylerin yanl olduunun ak ve
genel b ir iaretidir. D udak bzm ek olarak bilinen bu szel olmayan dav
ran. ilerideki blm lerde anlatacam evrensel ifadelerden biridir
(B kz. K utu 4). Szel olm ayan evrensel davranlar ne kadar iyi tanm
layp yorum layabilirseniz, etrafnzdaki insanlarn dnce, duygu ve
niyetlerini de ayn lde etkili bir ekilde deerlendirebilirsiniz.

Tafimat 4: Szel Olmayan dyosenkratik (zel Durumlarla

lgili) Davranlarn Tanmlanp zmlenmesi
Szel olm ayan ev ren sel dav ran lar hem en hem en btn insanlar iin
ayn olan beden iaretlerini ifade etm ektedir. kinci bir davran grubu
ise, b ireylere zg iaretleri ifade eden szel olm ayan idyosenkratik
(zel durum larla ilgili) davranlardr.
dyosenkratik (zel durum larla ilgili) iaretleri tanm layabilm eniz
iin, dzenli olarak etkileim de olduunuz insanlarn (arkadalar, aile
 Kutu 4: BR DUDAK BZLMES GEMLER KURTARABLR

Dudaklarn evrense! ifadeleri, bir ngiliz denizcilik irketine danman!'.*

yaptm srada ok iime yarad. ngiliz irketi, sahip olduu yk g e r i
lerinin ara-gere donanmn yapacak byk bir uluslararas irketle
yapacaklar szleme grmelerine benim de katlmam istemiti. Teklifi
kabul ettim ve kontratn her bir maddesi zerinde ayn ayr durulmasn ve
bir madde zerinde anlalmadan sonrakine geilmemesinr nerdim. Bu
ekilde, mterim iin yararl olacak bilgileri elde edebilmek amacyla,
kar irket yetkilisini daha yakndan inceleme imknna sahip olacaktm
Mterime, "lginizi gerektirecek bir nokta olduunda s>ze r>ot yaza
rm/' diyerek, taraflarn kontrat madde madde ncele^e^n1 seyretmek
iin yerime oturdum. Kar tarafta nemli bir ifade yakalama iin ok
beklemem gerekmedi. Geminin belli bir blmndeki do^an^ma ynet ik
detayl bir madde okunduunda (milyonlarca dolar tuta: maa b ; aona*
nmdan bahsediyoruz), kar irketin ef mzakerec sin;n dudaklarn:
bzdn fark ettim - kontratn sz konusu ksmyla lgJ. holanmad
bir eyler olduu belliydi.
Mterime, kontatn bu maddesinin sonradan bir ihtilafa yoi aabile
cek sorunlu bir madde olduunu ve taraflar bir aradayken detayi bir
ekilde tartlp kesin bir karara balanmas gerektiine dair bir not yaz
dm.
Maddenin taraflar arasnda yeniden grlmesi ve detaylarna
younlalmas sonucunda, her iki taraf da madde konusunda izlenecek
politikay yz yze belirledi ve mterim 13,5 milyon dolalk bir riskten
kurtulmu oldu. Kar irketin mzakerecisinin rahatszln ortaya koyan
szel olmayan davran, madde zerinde noktalarn kesin bir ekilde
belirlenmesi ve hemen orada karara balanmas gerektiinin a<,k bir
iaretiydi.
 32 Beden D iliniz

fertleri, i arkadalar, alveri yaptnz ya da hizmet grdnz

insanlar) davran kalplarm incelemeniz gerekmektedir. Bir insan ne
kadar ok tanr veya ne kadar uzun sre etkileimde bulunursanz, elde
edeceiniz veri taban sayesinde sz konusu kiinin idyosenkratik dav
ranlarn tanmlama ansnz da ayn lde artacaktr. rnein,
ergenlik andaki ocuunuzun herhangi bir snav ncesinde kafasn
kadn ve dudaklarn srdn fark ederseniz, bu, ocuunuzun
gerginliini ya da snava hazrlanmadn gsteren gvenilir bir idyo
senkratik davran olabilir. Kuku yok ki bu davranlar stresle baa
kma yollarndan birine dnm tr ve ayn davranlar birok
durumda, defalarca gzlemleyebilirsiniz. nk gelecekteki davra
nlarmzn en ak gstergesi, gemiteki davranlanm zdr.

Tafimot 5: nsanlarla Olan Etkileimlerinizde Temel Davranlarn

Saptamaya aln
Dzenli olarak etkileimde olduunuz insanlarn temel davranlarn
anlayabilmek iin, normalde nasl grndklerini, nasl oturduklarn,
ellerini nereye koyduklarn, ayaklarnn normal pozisyonunu, postr
(duru) ve genel yz ifadelerini, balarnn eimini ve hatta normalde
eyalarn nereye koyduklarn ya da nerede tuttuklarn gzlem leme
niz gerekm ektedir (Bkz. Resim 1 ve 2). N orm al yz ifadeleri ile
stresli yz ifadelerini ayrt edebilmelisiniz.
Tandnz bir kiinin temel davranlarna aina olmam ak sizi,
hastalanana dek ocuklannn boazna hi bakmayan ebeveynlerin
durum una drr. Doktoru ardklannda ocuun boaznda ne
grdklerini anlatmaya alsalar da, bu ebeveynlerin bir kyas yapma
anslar yoktur nk salkl olduu esnada ocuun boazna bak
mamlardr. Ancak normal olann bilincinde olarak, anormal olan
alglayp tespit edebiliriz.
Szel O lm ayan letiimin ifrelerinde Ustalamak 33

Bir kiiyle tek bir kez grecekseniz bile, etkileiminizin balan

gcndaki ilk pozisyonunu saptamaya almalsnz. Temel davra
nlar tespit etmenin kritik bir nokta olmas, karnzdaki kiinin bu
temel davranlardan sapt zamanlan anlamamza imkn tanmasn
dan kaynaklanmaktadr ve bu da yabana atlmayacak bir bilgidir (Bkz.
Kutu 5).

Stres altnda olmayan yz ifadelerini Stres altndaki bir yz gergin ve hafif bir
inceleyin. Gzler rahat ve dudaklar da ekilde arpktr. Kalar atlm ve aln
net olarak grnmekte. da burumufur.

Talimat 6: Her Zaman nsanlarn Kme ya da Sra Halindeki Birden ok

fade/Davrann Yakalamaya aln
Birden ok ifade ya da kmeler halinde davransal beden iaretleri
gzlemlemeye baladnz andan itibaren insanlar doru okuma
konusundaki beceriniz de gelimeye balayacaktr. Bu iaretler bir
yapbozun paralar gibidir. Yapbozun ne kadar ok parasna sahipse
niz, bu paralar bir araya getirerek oluturduklar resmi grme ans
nz da ayn lde artar. rnek vermek gerekirse, bir i rakibimin
stresli davranlar sonrasnda yattrc davranlar iine girdiini
34 Beden D ilin i;

grrsem , zay f olduunu hissettii bir noktadan pazarlk yapmay

altn anlayarak daha rahat bir konum a geebilirim .

_________________Kutu S: BR ALE MESELES________________

B'r anlna, geni bir aile toplantsnda akrabalaryla selamlamak iin
s.rcsnt bekleyen sekiz yandaki bir olan ocuunun ebeveyni olduu
nuzu dnn. Her yl tekrarlanan bu toplantya, herkese merhaba demek
iin bekleyen olunuzla defalarca katlmsnz ve olan u ana dek kim
seye koup sanimak konusunda bir kararszlk yaamam. Ancak sra
H arry amcasna geldiinde, kaskat kesilen ocuk yerinden kprdamyor.
Bir yandan kulana "Sorun ne?" diye fsldarken, ocuu amcasna
doru itiyorsunuz. Olunuz hibir ey sylemiyor fakat fiziksel olarak ver-
d f niz iarete karn ok isteksiz bir tavr iinde.
Bu durumda ne yapmalsnz? Burada farknda olmanz gereken
nemii nokta, olunuzun geri ekiliinin temel davranlarndan bir sapma
olduudur. Gemite, hibir zaman amcasna sarlmak konusunda karar
szlk yaamam olan ocuun davran deiikliinin nedeni nedir?
"Donuk ' tepkisi ocuun kendisini tehdit altnda hissettiinin veya olum
suz baz duygularn bir iaretidir. Belki de duyduu korkunun mantkl bir
nedeni yoktur fakat gzlemci ve ihtiyatl bir ebeveyn iin bu uyar niteli
inde b ir iaret olmaldr. Olunuzun gemiteki davranndan sapmas,
b ;r nceki toplantdan itibaren amcasyla ocuk arasnda olumsuz bir
eyier olduunun gstergesi olabilir. Belki de sz konusu olan basit bir
anlamazlk, ocuka bir mantkszlk ya da amcann ailenin dier ocuk
larna daha yakn davranm olmasna verilen bir tepkidir. Ancak olunu
zun bu davran ok daha ciddi bir eyin de iareti olabilir. Burada k
noktamz, kiinin temel davranlarndaki deiimin bir eylerin yanl
olduunu ve de (zellikle bu vaka iin konuacak olursak) daha fazla ilgi
yneltilmesi gerektiini gstermesidir.
Szel O lm a y a n letiimin ifrelerinde U stalam ak 35

Talimat 7: Kiinin Dnce, Duygu, lgi ya da Niyetlerindeki Deiimleri

Gsterebilecek Davran Farkllklarn Saptamak
Davranlarndaki ani deiiklikler kiinin grdklerini nasl yorum la
dn ya da duygusal olaylara nasl uyum saladn ortaya koyabilir.
Lunaparka giderken coku ve sevin iinde olan bir ocuk, parkn
kapal olduunu rendii anda davranlarn deitirecektir. Bu a
dan yetikinlerin de bir fark yoktur. Telefonla kt bir haber ald
m zda ya da bizi yaralayan bir ey grdmzde, bedenlerimiz bu
deiiklii ok hzl bir ekilde yanstr.
Davran deiiklikleri, belli durumlarla balantl olarak kiinin
ilgi ya da niyetini de aa karabilir. Bu trden deiikliklerin dikkat
li bir ekilde gzlemlenmesi, meydana gelmeden nce olaylar tahmin
edebilm enize imkn tanyarak size ciddi bir avantaj salayacaktr -
zellikle de yaklamakta olan ey size ve evrenizdekilere zarar vere
bilecek bir potansiyel tayorsa (Bkz. Kutu 6).

Talimat 8: Yanl ya da Yanltc Szel Olmayan Davranlar Tespit

Edebilmek Kritik nem Tamaktadr
G erek ve yanltc iaretleri ayrt edebilme becerisi alma ve dene
yim gerektirir. Yalnzca uyumlu bir gzlem deil, dikkatli bir muhake
me de bu noktada kritik nem tamaktadr. lerleyen blmlerde,
kiinin davrannn drst ya da aldatc olduunu anlamanza imkn
tanyacak ince farkllklar renecek ve ilikide olduunuz insan
daha doru ekilde okuyabilecek bir noktaya geleceksiniz.

Talimat 9: Karnzdaki Kiinin Rahat Olup Olmadn Ayrt Etmeyi

renerek, Szel Olmayan letiimi zmlemenize Yardmc Olacak En
nemli Davranlara Younlaabilirsiniz
Btn yetikin yaantm boyunca szel olmayan davranlar /erm e
alm biri olarak, bakmamz ve younlamam/ gereken iki temel
 Kutu 6: BELANIN KOKUSUNU ALMAK

v;nin dncelerini yanstan sze! olmayan en nemli iaretler arasn

da, beden dilindeki deiikliklerin meydana getirdii niyet iaretleri
bulunmaktadr Bunlar kiinin ne yapmak zere olduunu gsteren davra-
r''ia'dr ve yetkin bir gzlemciye, beklenen hareket gelmeden nce
hazrianmak iin zaman kazandrr.
Kiinin davran deiikliklerinin farknda olmann (zellikle de bu
deiiklikler niyet iaretleri ierdiinde) ne denli kritik neme sahip oldu
una dcir verebileceim bir rnek, altm bir dkkndaki soygun
gir:$;m a lf. Bu olayda kasann dibinde duran bir adam dikkatimi ekmi-
! unku orada bulunmas iin hibir neden yokmu gibi grnyordu;
s,ada deildi ve satn ald bir ey de yoktu. Dahas, orada bulunduu
sre bovunca gzlerini kasaya dikmiti.
Adam ayn ekilde sessizce beklemeyi srdrseydi, muhtemelen en
sonunda ona kar ilgimi yitirecek ve dikkatimi bir baka yere verecektim.
Ancak halen onu gzlemlemekteyken, davranlar deiti. Burun delikle
ri harekete gemek iin nefes aldn ele verecek ekilde genilemeye
balad. Hareketinin ne olacan yaklak bir saniye ncesinde tahmin
ekmitim. Ve bu bir saniye iinde fek yapabildiim insanlar uyarmak
odu. Kasiyere doru, "Dikkat!" diye barrken ey ayn anda gerek
le}*: (a) tezghtar, kasann almasna neden olan sat ilemini tamam
lad; (b) kasann yanndaki adam ileriye doru atlarak para almak iin
esini uzatt; Icj barmamla alarma geen kasiyer, adamn elini yakala
yarak evirdi ve adam da elindeki paray drerek dkkndan kat.
Eer niyet iaretini yakalamam olsaydm, adamn soygunu gerekleti-
receinden phem yok. Yeri gelmiken syleyeyim, bahsi geen kasiyer,
1974 ylnda Miami'de kk bir hrdavat dkkn ileten babamd. Bu
oiay oiduunda, yaz tatili dneminde yannda almaktaydm.
Szel O lm a y a n letiimin ifrelerinde Ustalamak 37

nokta olduunu syleyebilirim: rahatlk ve rahatszlk. Szel olmayan

iletiim konusunda verdiim eitimlerin temeli budur. nsanlardaki
rahatlk ve rahatszlk iaretlerini (davranlarn) doru bir ekilde
okumay renerek, bedenlerinin ve zihinlerinin gerekte ne syledii
ni zmleyebilirsiniz. Eer karnzdaki kiinin davranlarnn ne
anlama geldii konusunda pheye derseniz, bu davranlarn bir
rahatlk (memnuniyet, mutluluk, geveme) ya da rahatszlk (memnu
niyetsizlik, mutsuzluk, stres, endie, gerginlik) gstergesi olduunu
anlamaya aln. ou durumda gzlemlediiniz davranlar bu iki
utan birine yerletirebilirsiniz.

Talimat 10: nsanlar Gzlemlerken, Bunu Belli Etmeyin

Szel olmayan iletiimi kullanmak, insanlan dikkatlice gzlemlemeni
zi ve szel olmayan davranlarn doru bir ekilde zmlemenizi
gerektirir. Dier taraftan, insanlar gzlemlerken istemeyeceiniz tek
ey varsa, o da ne yaptnzn anlalmasdr. Birok kii szel olma
yan iaretlerle ilk kez ilgilendikleri zamanlarda, insanlara sabit bir
ekilde bakma hatasna dmektedir. Bu trden zorlama bir gzlemi
tavsiye etmem. Amacnz, insanlar fark etmeden onlar gzlemlemek
olmal. Dier bir deyile, belli etmeden.
Gzlem yetilerinizi kusursuzlatrmak iin altnz mddete,
en sonunda abalarnzn hem baarl hem de st kapal olduu bir
noktaya ulaacaksnz. Bu yalnzca alma ve istikrar meselesidir.
Baarl bir szel olmayan iletiim zmlemesi iin renmeniz
gereken on talimatla birlikte, artk ibirliimizin sizi ilgilendiren ks
mna dair bir fikriniz var. imdi sorumuz u: Bakmam gereken sze t
olmayan davranlar neler ve bu davranlar ne trden nemli bilgiler
aa karm akta?' te burada devreye ben giriyorum.
 38 Beden D ilin iz

Szel Olmayan nemli Davranlarn Saptanmas ve

Bu Davranlarn Anlamlar

unu bir dnn: insan bedeni szel olmayan binlerce iaret ya da

mesaj verebilecek bir yapdadr. Peki yleyse, bu iaretlerin hangileri
nemlidir ve bunlar nasl zm leyebilirsiniz? Sorun u ki, szel
olmayan nemli iaretleri doru bir ekilde saptayp yorum lam ak iin
mr boyu srecek bir gzlem, deerlendirm e ve onaylam a srecinden
bahsedebiliriz. te yandan, ok yetenekli baz aratrm aclarn al
malar ve szel olmayan davranlar zerine bir FBI uzman olarak
sahip olduum pratik deneyim le, sizi amacnza ulatrm ak iin ok
daha dorudan bir yaklam la konuyu ele alabiliriz. En nem li durum
lardaki szel olmayan davranlar ben zaten daha nceden tespit etmi
olduum iin, bu bilgiyi hzl bir ekilde kullanm a sokabilirsiniz.
Szel olmayan davranlarn okunm asn kolaylatracak bir paradig
ma da (model de diyebiliriz) gelitirmi durum dayz. Belirli bir beden
iaretinin tam olarak ne anlam a geldiini unutsanz bile, onu zm le
yebilecek bir noktada olacaksnz.
Bu kitab okuduka, szel olmayan davranlar hakknda, daha
nce beden dili zerine yazlm hibir m etinde ortaya konm ayan kesin
bilgilere (ve gerek FBI davalarnn zm lenm esinde kullanlan szel
olm ayan davran rneklerine) sahip olacaksnz. K arnza kan ey
lerin bazlar sizi hayrete drecek. M esela, insan bedeninin en
drst parasn seecek olsaydnz (kiinin geree en yakn duygu
ya da niyetlerini ortaya koyacak para), bu hangisi olurdu? Bir tahm in
de bulunun. Size cevab verdiim anda, i yaptnz insanlardan biri
nin, ailenizden bir kiinin, sevgilinizin ya da size tam am yla yabanc
olan birisinin ne dndn, hissettiini ya da planladn anlam ak
istediinizde bakmanz gereken ilk yeri biliyor olacaksnz. Size ayn
Szel O lm a /a n letiimin ifrelerinde Ustalam ak 39

zamanda szel olmayan davranlarn psikolojik temelini, beynin szel

olmayan iletiimde oynad rol de anlatacam. Ayrca daha nce
hibir kar istihbarat ajannn yapmad bir eyi yaparak, bir kiinin
yalan syleyip sylemediinin nasl anlaldyla ilgili gerei
syleyeceim.
Beden dilinin biyolojik temelini anlamann, szel olmayan davra
nlarn nasl altn ve bu davranlarn neden insan dnce, his
ve niyetlerinin gl bir gstergesi olduunu anlamanza yardmc
olacana inanyorum. Bu nedenle, bir sonraki blme grkemli bir
organ olan insan beyniyle balamak ve bu organn beden dilimizi her
adan nasl ynettiini gstermek istiyorum. Ancak bunun ncesinde,
insan davranlarn anlayp deerlendirmek iin beden dili kullanm
nn geerlilii zerine bir gzlemimi paylaacam.

ANLAR KMN N ALIYOR

1963 ylnn tarihi bir gnnde, Cleveland, Ohioda, otuz dokuz yan
daki deneyim li polis detektifi Martin McFadden, bir dkkn vitrininin
nnde bir aa bir yukar yrmekte olan iki adam seyretmekteydi.
Adam lar srayla dkkna yneliyor, ieri bir bak atyor ve ardndan
da yryp uzaklayordu. Birka turun ardndan, sokan sonunda
birbirlerine sokulan adamlar, bir yandan omuzlarnn zerinden bak
maya, bir yandan da nc bir kiiyle konumaya baladlar. Adam
larn dkkn dikizlediinden ve bir soyguna girimek zere olduk
larndan kukulanan detektif harekete geti, adamlardan birini aa
ald ve zerinde gizlenmi bir silah buldu. Detektif McFadden u
adam da tutuklayarak, soygunun nne gemi ve olas can kaypla
rn engellemiti.
40 B ede n D ilin iz

M c F a d d e n 'm detayl gzlem leri, B irleik D evletler Y ksek M ah-

k e m e sinin verdii dnm noktas saylan bir kararn tem elini olutur
du (Terry v. O hio, 1968, 392 U.S. 1) - bu karar A B D deki h er polis
tarafndan bilinm ektedir. M ahkem enin verdii k arar 1968de itibaren
polis m em urlarna, davranlar su ilem ek zere olduklarn gsteren
pheli kiileri durdurup, herhangi bir yetkileri olm akszn stlerini
aram a im knn tand. Bu kararla Y ksek M ahkem e, doru bir ekilde
g z le m le n ip zm lendikleri takdirde szel olm ayan d avranlarn su
gstergesi olabileceini ortaya koym utur. Dava, dnce ve niy etleri
m izle szel olm ayan davranlarm z arasndaki ilikinin ak bir k a n
tdr. D aha da nem lisi, karar bu trden bir ilikinin var ve geerli
old u u n u y a sa l olarak tanm tr (N avarro & Schafer, 2003, 22-24).
Bu yzden, birisi karnza kp da szel olm ayan dav ran larn bir
an lam ifade etm ediini ya da gvenilir olm adn sylediinde, bunun
tam aksini ortaya koyan ve zam ana direnm i olan bu davay hatrlayn.
 2

LMBK MRASIMIZI YAAMAK

B ir an iin durun ve dudanz srn. ok ciddiyim, bunu yapn. im

di de alnnz ovun. Son olarak ise, ensenizi svazlayn. B unlar her
zam an yaptm z eyler. Dier insanlar bir sreliine seyrettiinizde,
onlar dzenli olarak bu davranlarda bulunurken greceksiniz.
O n larn neden bunlar yaptklarn hi m erak ettiniz mi? Peki ya
siz b u n lar neden yapyorsunuz? Cevap, insan beyninin yer ald
m ah z en in , k afatas m ahzeninin iinde sakl olabilir. Beynim izin d u y
gu lar szel olm ayan yollarla ifade etm ek iin bedenim izi neden ve
nasl k u lla n d n rendiim iz takdirde, szel olm ayan bu davran
lar nasl yorum layacam z da anlayabiliriz. yleyse bu m ahzene
daha y ak n d an bakalm ve insan bedeninin en byleyici organn
in celeyelim .
ou insan tek bir beyni olduunu dnr ve bu beyni bilisel yete
neklerinin ana krss olarak deerlendirir. Aslna baklacak olursa,
insan kafatas iinde her biri belirli fonksiyonlardan sorumlu ve "konu-
ta-ve-kontrol m erkezi" olarak birlikte alan ayn beyin vardr - bede
nim izin yapt her eyi dzenleyen bu merkezdir. 1952 ylnda, nc bir
bilim adam olan Paul M acLean insan beynini, srngen beyni**.
 42 Beden D ilin iz

memeli bevni (limbik sistem )" ve "insan beyni (neokorteks) olmak

/ere ksmdan oluan l beyin (trime brain) olarak tanm lam tr
(limbik sistem diyagram na baknz). Szel olmayan davranlarmzn
ifade edilm esinde en ciddi rol oynadndan tr, bu kitapta beynin
limbik sistemi zerinde younlaacaz (M acL eanin m em eli beyni
dedii ksmla). te yandan, dnce, duygu ya da niyetlerini zm le
mek iin etrafm zdaki insanlarn lim bik tepkilerini analiz etm ek am a
cyla da neokorteksi (insan beyni ya da dnen beyin) inceleyeceiz
(LeDoux. 1996. 184-189; Goleman, 1995, 10-21).
Bilinli olsun olm asn, beynin tm davranlarm z kontrol ettiini
anlam am z kritik nem ifade etm ektedir. Bu ncl nokta, szel olm a
yan iletiim i anlam ak asndan en tem el unsur olarak grlebilir.
K afanz kam aktan tutun da bir senfoni bestelem eye kadar, (baz
istem d kas tepkim eleri haricinde) beynim iz tarafndan kontrol edil
m eyen hibir ey yoktur. K onuya bu adan yaklaacak olursak, beynin
dsal bir iletiim e gem ek am acyla neyi tercih ettiini zm lem ek
iin szel olm ayan davranlar kullanabiliriz.

- r goh ve hpokampus gibi teme! paralaryla limbik sistemi gsteren diyagram

Limbik M irasm z Yaamak 43

LMBK SSTEM

Szel olmayan iletiim zerine yapacamz almalarda, asl hare

ketin olduu yer limbik sistemdir. Bunun nedeni limbik sistemin,
etrafm zdaki dnyaya reflekssel ve annda, gerek zamanl ve
dnm eksizin tepki veren ksm olmasdr. Bir dier deyile, limbik
sistem d evreden gelen bilgilere en gerek karl vermektedir
(Myers, 1993, 35-39). Hayatmz srdrmemiz limbik sistemin
sorum luluunda olduundan, mola vermek diye bir ey sz konusu
deildir - limbik sistem her zaman aktr. Beynimizin bu ksm
ayn zam anda duygusal merkezimizdir. Sinyaller limbik sistemden
karak beynin farkl ksmlarna iletilir ve davranlarmz, duygula
rm za ya da hayatmz srdrmemize ynelik olarak ayarlanr
(LeDoux, 1996, 104-137). Fiziksel olarak ayaklarmza, gvdemize,
kollarm za, ellerim ize ve yzmze yansyan bu davranlar gz
lem lenebilir ve zmlenebilir. Bu tepkiler, szcklerin aksine
dnm eksizin olutuundan, gerei gstermektedir. Bu suretle,
szel olm ayan davranlarmz gz nne alarak konuacak olursak,
lim bik sistem drst beyin olarak da deerlendirilebilir (Goleman,
1995, 13-29).
Hayatmz srdrmemize ynelik limbik tepkilerimiz yalnzca
bebeklik yllarmza deil, ayn zamanda insanolu olarak ilk atalar
mza dek uzanmaktadr. Bu tepkiler sinir sistemimize bal olduun
dan gizlenmeleri ya da bertaraf edilmeleri ok zordur. Bunu, irkilme
tepkimizi bastrmaya benzetebiliriz: ok grltl bir ses duyacam
zn bilincinde olduumuz bir anda bile, irkilmemizi engellememi/
kolay deildir. Limbik davranlarn drst ve gvenilir tepkiler oldu
u ak bir ekilde ortadadr; bu davranlar dnce, duygu ve niyet
lerim izin gerek birer gstergesidir (Bkz. Kutu 7).
 Kutu 7: BR BOMBACININ ENGELLENMES
L mbtk sistemimiz bilisel olarak ayarlanamadndan dolay, szel olma
dan iletiim zmlemesinde bu sistemin tetikledii davranlara byk
nem verilmelidir. Gerek duygularnz gizlemek iin istediiniz kadar
dncelerinizi kullanabilirsiniz; limbik sistem bamsz bir ekilde alr
ve ipular verir. Alarm durumunda verilen tepkileri gzlemlemek ve bu
tepkilerin en doru ve anlaml bilgileri ierdiinin bilincinde olmak ok
nemiidir - bazen insan hayat buna bal olabilir.
Bu duruma verilecek ciddi bir rnek, 1 9 9 9 yl Aralk aynda, Birleik
Devletler gmrk memurlar "milenyum bombacs" olarak tannacak olan
bir terristi elkisiz ha*e getirdiinde yaanmtr. Kanada'dan Birleik Dev-
efiee giri yapan Ahmed Ressam'n gerginliini ve ar derecede terle
diini fark eden memur Diana Dean, adama arabasndan kmasn
sylediinde, Ressam kamaya alm ancak yakalanmtr. Yaplan
aram ada arabasnda patlayc ve zamanlama cihazlar bulunan Ressam,
lo Angeles Havaalan'm bombalama teebbsnden sulu bulunmutur.
Memur Dean'in Ressam'da gzlemledii gerginlik ve terleme, ar
strese karlk beynin doal bir tepkisidir. Limbik sistemin tetikledii dav-
ranb.rn kiinin gerek durumunu yanstmas dolaysyla, daha ileri
dzeyde bir sorgulamay gerekli klan beden iaretleri saptayan memur
Dean. Ressam'i arama kararn rahatlkla almtr. Ressam vakas kiinin
psikolojik durumunun szel olmayan bir ekilde nasl bedenine yansd-
n ortaya koymaktadr. Gerek duygularn saklamaya ynelik tm
bilinli abalarna ramen, aranma olaslndan ar derecede korkan
b o m b a c n limbik sistemi gerginliini ele vermitir. Szel olmayan dav-
ra ^ia r zerine yetkin gzlem gc ve bir terristi engellemesi nedeniyle
memur Dean e kran borcu duymaktayz.
Lim bik M ira sm z Y asam ak 45

B eynim izin n ksm oluum asndan grece daha yeni sayl

dndan, bu ksm a yeni beyin anlam na gelen neoko teks denm ektedir.
Y ksek m ertebede bilisel fonksiyonlar ve hafzadan sorum lu olm asn
dan tr, beynim izin bu ksm insan beyni, dnen beyin ya da
dnsel beyin olarak da tanmlanmaktadr. Neokorteks, byk bir
blm dnm ek iin kullanldndan dolay, bizi dier m em eliler
den ayran ksmdr. nsanolunun aya kmasn salayan neokorteks-
tir. nsan trne zg bir dzeyde hesaplama, analiz etme, yorum lam a
ve sezm e yetileriyle beynim izin bu yaratc ksm, varoluumuz asn
dan kritik nem ifade etmektedir. Dier bir taraftan, neokorteks beyni
m izin en drst olmayan ksm dr - buras bizim yalanc beynim iz-
d ir. K arm ak dnce yetenei sayesinde neokorteks (lim bik siste
m in aksine) beynin ana ksm iinde en az gvenilir olandr.
A ldatm a yetisine sahiptir ve ou zaman bunu yapar da (Vrij, 2003,
1-17).
rnek olaym z zerinden gidecek olursak, gmrk m em urlar
tarafndan sorgulanm as esnasnda limbik sistemi milenyum bom bac
sn ar derecede terlem ek durum unda brakrken, neokorteks bom ba
cya gerek durum u hakknda yalan syleme imknn tanyabilir.
B eynin dnen bu ksm (konumamz yneten ksm; Broca m erke
zi), bom bacy, aram a yapmak isteyen memura (bu aklam a ak bir
ekilde yalan olsa da) arabamda hibir ey yok, diye aklam ada
bulunm aya ynlendirebilir. Neokorteks, aslnda hi sevmemi olsak
bile, bir arkadam za yeni sa tarzndan holandmz sylememize
de m saade edebilir. Ya da ok inandrc tonda bir beyanda bulunm a
m za: Bu bayanla, Bayan Lew inskyle, cinsel bir ilikim olm ad.
A ldatm a yetisine sahip olmasndan tr, neokorteks (dnen
beyin) gvenilir ya da doru bilgi asndan iyi bir kaynak saylamaz
(O st, 2006, 259-291). zetlem ek gerekirse, insanlar okum am /a yar-
 46 B e d e n D ilin iz

dm e olacak szel o lm ayan dav ran larn aa karlm asn d a, lim bik
sistem beden dilinin kutsal ksesi olarak grlebilir. Bu nedenle, bey
nin ilgim izi y o u n latraca m z noktas da burasdr.

LMBK TEPKLERMZ - SZEL OLM AYAN

DAVRANILARIN NOKTASI

L im b ik siste m im iz in t r o lara k dev am ll m z sa lam as ve sre

iind e g v e n ile b ilir m ik ta rd a szel olm ayan iaret retm esi, (sz k o n u
su o lan , iste r b ir ta dev ri c an av ary la karlaan tarih ncesi adam ,
iste r ta k a lp li p a tro n u y la savam ak zorunda k a la n b ir m o d e m dnya
alan o lsu n ) h erh an g i b ir tehlikeyle k a rla t m zd a d a v ra n la r
m z n a y arlan m a s a rac l y la olm utur. Yeni b ir m ile n y u m a g ird i i
m iz g n m z d e de, hayvansal k a ltm m z a ait, d u y g u lara d ayal
y a a m sa l tep k ilerim iz i m u h afa za etm ek tey iz. Y aam m z s rd re b il
m em iz iin b e y n im izin sk n t y a da teh lik elere verd i i te p k ile r
n o k ta d a to p la n m ak tad r: d o n m a k , ka m a k ve sa v a m a k . L im b ik sis
tem leri k e n d ile rin i teh lik elerd e n koruyan d i er h a y v an t rle ri gibi,
b e n z e r te p k ileri v eren ve k o ru m a am al bu d a v ran lar, sin ir siste m i
nin b ir u zan ts o lan in sa n o lu d a trn d evam e ttirm e y i b aarm tr.
E m in im ki b iro u n u z , tehdit ya d a teh lik e arz e d en d u ru m la ra k a r
n asl tep k i v erd i im ize d a ir genel o lara k k u lla n la n sava ya da
k a d e y im in i d u y m u su n u zd u r. F akat, asl d u ru m u n te ik isin i ifade
eden bu deyim sra la m a o lara k d a yanltr. G erek te, in sa n la r da dahil
olm ak zere tm h ay v an larn tehlikeli d u ru m la ra g ste rd i i te p k ile r u
sralam ay seyreder: d o n m ak , k a m ak ve savam ak. T ep k ilerim iz y a l
nzca sava ya da k a se en ek lerin i ie rse y d i, y a a m m z n b y k
bir ksm n yaral, sak at ve b itap b ir halde g e irird ik .
Lim bik M ira s m z Y aam ak 47

G erginlik ve tehlikelerle baa kabilm ek iin bylesine etkileyici

bir m ekanizm a gelitirm i olduum uzdan (ve bu trden durum larda
gsterdiim iz tepkiler, kiinin dnce, duygu ve niyetlerini anlam a
m za im kn tanyan szel olmayan davranlar tetiklediinden) dolay,
bu tepkilerin her birini detayl olarak incelem ek iin zam an ayrm aya
deeceini dnyorum .

Donma Tepkisi

G nm zden m ilyonlarca yl nce, Afrika savanlarm kat etm eye

balayan ilk hom inidler2, kendilerini yok edebilecek gte ok fazla
tehlikeli yaratkla karlam ak durum unda kald. lk insanslarn hayatta
kalm as, hayvan kklerim izden evrilm i olan limbik beynin, bu lm
cl yaratklarn gl konum una karlk eitli stratejiler gelitirm esiy
le m m kn olm utur. Bu strateji, ya da limbik sistemin ilk savunm a
noktas diyelim , lm cl bir yaratk veya tehlikeli bir durum sz konu
su olduunda donm a tepkisinin devreye sokulmasdr. H areket dikkat
eker. H erhangi bir tehlikeli durum un varl sezildii anda beden hare
ketini d u rduran lim bik sistem , hayatta kalm am z asndan m m kn
olan en etkili tepkiyi verm em izi salar. Hayvanlarn byk ounluu,
zellikle de lm cl tehlike arz edenler, harekete tepki verir ve hatta
hareketli olan hedeflere ekilir. Bu nedenle, tehlike annda donm a tep
kisi hi de anlam sz deildir. Birok etobur hayvan hareket halindeki
h edeflerin peinden giderek, atalarm zn asl yok edicisi olan kedigille
rin sergiledii kovala, yk ve s r m ekanizm asn altrr.
H ay v an larn bir ksm lm cl bir rakiple karlatnda yalnzca
h arek etlerin i d o ndurm akla kalm az, en u donm a tepkisini vererek l

2 Evrim izgisinde insa/empanze ayrmndan sonra gelen hotninid, gnm/den

yaklak olarak yedi milyon nce evrilmi ilk insans canllara verilen a Mu
48
B eden D ilin iz

taklidi yapar. zellikle opossum larn3 kulland bir strateji olsa da,
l taklidi yapm ak yalnzca bu tre zg deildir. Colum bine ve Vir-
giia T ech okullarn d a yaanan silahl saldrlarda, birok rencinin
katilin yaratt lm cl tehlike karsnda donm a tepkisini gsterdii
saptanm tr. D onup kalarak ve ly oynayarak", katile ancak birka
m etre m esafed e olan birok renci hayatta kalm ay baarm tr. Bu
re n cile r ig dsel olarak ilk insanslarn davranlarm gsterm itir.
H a rek e tle rin iz i d ondurm ak sizi neredeyse grnm ez klar - bu her
askerin ve SW AT grevlisinin bildii bir gerektir.
lk insan lard an m odern insana dek ulam olan donm a tepkisi,
alg lan an b ir tehdit ya da tehlike karsnda ilk savunm a hattm z olu
turm ak tad r. Y rtc hayvanlarn gsterinin bir paras olduu Las
V egas sirklerinde bu kaltm sal tepkiyi gzlem leyebilirsiniz. Bu ov
lard a b ir kaplan veya aslan sahneye ktnda, ilk srada oturan seyir
cile rin g ereksiz hibir el ya da kol hareketi yapm ayacandan em in
olab ilirsin iz; hepsi de koltuklarnda donakalacaktr. Bu insanlara sirkin
giriin d e hareketsiz kalm alar tavsiye edilm i deildir; bunu yapm ala
rn n tek nedeni, neredeyse son be m ilyon yldr lim bik beynin her
hangi bir tehlike annda insan trn bu ekilde davranm aya y neltm e
sidir.
M o d e m toplum um uzda ise, donm a tepkisinin gndelik yaantm z
daki ok daha ince tezahrlerini grebilirsiniz - b l f ya da hrszlk
yaparken yakalandklarnda, hatta bazen de yalan sylediklerinde
insanlarda donm a tepkisi gzlem lenebilir. K endilerini tehdit altnda ya
da ifa edilm i hissettiklerinde, insanlar m ilyonlarca yl nce ilk atala
rm zn yaptn yapar - donar kalrlar. D ahas, yalnzca gzlem lenen
ya da alglanan bir tehlike karsnda donm ay renm em iizdir - teh-

3 Keseli sangiller. Avustralya dndaki en byk keseli hayvan familyas olan

ve ekseriyetle Gney Amerikada yaayan opossumlarn tehlike annda kalp
atlar durma noktasna dek yavalar.
Lim bik M ira sm z Y aam ak 49

likenin farknda olm asak bile yanmzdaki insann donup kalm asyla
bu davran kopyalar ve hareketimizi keseriz. Bu davran taklidi ya
da bir dier ifadeyle isopraxism (ayn davranlarda bulunma durum u;,
insanolunda, toplu olarak (ve de sosyal bir uyum iinde) yaam sr
drebilm e asndan kritik bir nokta itade etm ektedir (Bkz. Kutu 8).
D onm a tepkisi bazen, farlara yakalanm bir geyiin iine dt
durum la tanm lanm aktadr. Kendimizi potansiyel olarak tehlike ifade
eden bir durum da bulduumuz anda, herhangi bir harekette bulunm a
dan nce donup kalrz. Gndelik yaantmzda bu tepki ok daha
m asum ekillerde kendini gsterebilir. Sokakta yrrken birdenbire
duran ve koarak evine dnp oca kapatmadan nce, eliyle alnna
vuran bir adam gznzn nne getirin. Tehdit kendisini ister ld
rc bir yaratk olarak ister hatrlanan bir dncenin sonucunda gs
tersin (her iki durum da da zihnimiz tehlike potansiyeli tayan bir
durum u ele alm ak zorundadr), bu anlk durma tepkisi beynin hzl bir
deerlendirm e yapm as iin yeterlidir (Navarro, 2007, 141-163).
Yalnzca fiziksel ya da grsel bir tehdit altnda kaldmz zamanlar-
da deil, sekizinci kutuda verdiim rnekte olduu gibi, iitsel tehditler-

_______________ Kulu 8: ElLERM DONUP KALDII BR GECE____________

Birka hafta nce annemin evinde oturmu, tm aiie bir arada tele
vizyon seyredip dondurma yiyorduk. Gecenin ge bir saatiydi ve kap-
ald (annemin yaad semtte ok allmadk bir durumdur bu) Kapnn
almasyla, herkesin eli havada donup kalmt - hem yetikinlerin hem
de ocuklarn. Hepimizin ayn anda ayn tepkiyi verdiini grmek inanl
mazd. Kapy alann anahtarlarn unutan kz kardeim olduu aniaud!
Ancak tabii ki o olduunu bilmiyorduk. Bu olay, alglanan bit tehlike
karsnda gsterilen toplu tepkiye ve limbik sistemimizin ilk savunma hat
t olan donmaya verilebilecek ok iyi bir rnek
atma esnasnda askerler de bu ekilde davranr "Oncu as*e;
donduunda, dier herkes de donup kalr., konumaya geek yok?...!.
50 Beden D ilin iz

le de limbik sistemimiz alarm a geebilir. rnein, iddetli bir ekilde

a/arlanan insanlarn byk ounluu kprdam adan durur. Balarnn
belaya girebileceini hissettikleri konularda sorgulanan insanlarda da
ayn davran gzlemlenebilir. Sorgulama esnasnda insanlar, sanki bir
frlatm a koltuunda oturuyorm uasna donup kalr (Gregory, 1999).
D onm a tepkisine, insanlarn nefeslerini tuttuu ya da dzensiz bir
ekilde nefes alp verdii grm elerde de rastlanm aktadr. Bu da, teh
dide ynelik kaltm sal bir tepkidir. G enellikle kiinin farknda olm a
d bu durum , grm eyi takip eden herkes tarafndan gzlem lenebi
lir. ou zam an, grm e ya da yem inli ifadelerin ortasnda insanlara
rahatlayarak derin bir nefes alm alarn sylem ek zorunda kalm mdr.
T ehlike annda donm a tepkisine benzer bir durum da, herhangi bir
su olay yla ilgili olarak sorgulanan kiilerin, bacaklarn gvenli bir
pozisyonda sabitlem esi ve ok uzun bir sre boyunca bu ekilde kal
m asdr. Bu trden bir davran gzlem lediim de, bir eylerin yanl
olduunu dnrm ; bu zerine gidilm esi gereken lim bik bir tepkidir.
S ahtekrlk dorudan zm lenem ediinden dolay, kii yalan syl
yor ya da sylem iyor olabilir. A ncak szel olm ayan davranlarna
ba k ara k b ir eylerin kiide sknt yarattn gz nne alr ve sorgu
lam a ya da etkileim im izde bu noktalarn zerine giderek skntnn
kaynana inm eye alrm .
L im bik sistem im izin donm a tepkisinin bir benzerini kulland
baka bir durum da, grnrlm z m m kn olan en dk noktaya
ekerek korunm a salam asdr. Dkkn hrszlarnn kam era kaytla
rnda gze arpan eylerden biri, bu kiilerin hareketlerini kstlayarak
ya da kam burlarn kararak fiziksel varlklarn gizlem eye alt
dr. ronik olansa, alveri yapan norm al biri bu trden davranlar
sergilem eyeceinden tr, bu abalarnn hrszlar daha da fark edilir
klm asdr. nsanlarn ou bir dkkna girdiklerinde kollan hareketli
Limbik M irasm z Yaamak 51

ve durular da -eik d eil- dik bir ekilde dolar. Psikolojik olarak,

dkkn hrszlarnn (ya da kilerden gizlice kurabiye armaya alan
ocuklarnzn) ak alanda gizlenmeye almasnn nedeni evrele
rine hkim olma isteidir. nsanlarn ak alanda gizlenmeye alma
snn bir dier yolu, kafalarnn grnrln azaltmaktr - "kaplum
baa ekli de denilen bu duruta, omuzlar kalkarken, kafa eilir.
Sahadan ayrlm akta olan kaybetmi bir futbol takmn gznzn
nne getirin, ne dediimi anlayacaksnz (Bkz. Resim 4).

L _________ ___ ______________ ____________

Omuzlarn kulaklar gsterecek ekilde kalkm oldu
u 'kaplumbaa ekli" genellikle, insanlar aresi/
kaldnda ya da birdenbire kendilerine oian gven
lerini yitirdiklerinde grlr.
52 Beden Diliniz

lgin ve de zc bir ekilde, suiistimale urayan ocuklar da

genellikle sz konusu limbik donma davranlarnda bulunmaktadr.
Suiistimali gerekletiren ebeveyn ya da yetikinin ortama girmesiyle,
ocuklarn kollan hareketsiz bir ekilde yana derken, sanki grlme
melerini salayacakm gibi herhangi bir gz temasndan kanrlar.
Bir anlamda, ak alanda gizlenmeye altklarn syleyebiliriz -
aresiz ocuklar iin hayatta kalmann bir yoludur bu.

Kama Tepkisi

Kama tepkisinin amalarndan biri tehlikeli durumlarda yakalanma

maktr. Dier bir ama da, tehdit altndaki kiiye durumu deerlendir
me ve yaplacak en iyi hamleyi belirleme imknn tanmasdr. Donma
tepkisi tehlikeyi bertaraf etmede yetersiz kalyorsa veya tercih edilecek
en doru yol deilse (rnein tehlike ok yaknsa), limbik sistemimi
zin verdii ikinci tepki kamaktr. Bu tercihin amac tehlike kaynan
dan uzaklamak ya da en azndan aradaki mesafeyi amaktr. Mmkn
olan durumlarda komak doru zm olabilir. Beynimiz milyonlarca
yldr, hayatta kalmaya ynelik bir mekanizma olarak, tehlikeli durum
lardan kamak iin bedenimizin bu taktikle hareket etmesini salam
tr.
Dier bir taraftan, modem dnyada, vahi doada deil ehirlerde
yaadmzdan dolay, tehlikeli durumlardan kama gereklilii ok
sk bamza gelen bir ey deildir. Bu nedenle kama tepkisini
modern ihtiyalarmz karlayacak ekilde zamanmza uyarlam
bulunuyoruz. Gsterdiimiz davranlar apak ortada olmasa da,
gdlen ama deimemitir - istenmeyen kii ya da durumlarn fizik
sel varln bloke etmek ya da aradaki mesafeyi amak.
Limbik Mirasmz Yaamak 53

Hayatnzda srmekte olan sosyal etkileimleri dnecek olursanz,

istenmeyen kii ya da durumlardan uzaklamak iin kaamak*hareket
lerde bulunduunuzu grebilirsiniz. Nasl bir ocuk masadaki sevmedii
yemee yz evirip mutfaktan uzaklamaya yelteniyorsa, kii de holan
mad birisinden uzaklamaya ya da istemedii diyaloglarn yaanma
sn engellemeye ynelir. Engelleme davranlar gzleri yummak,
ovmak ya da ellerle yz kapatmak eklinde ortaya koyulabilir.
Kii temasa gemek istemedii insanla arasna mesafe koymak
iin, gerilemek, kucana bir ey almak (mesela bir anta) ya da ayak
larn en yakn ka doru dndrmek gibi tepkilerde bulunabilir.
Btn bu davranlar limbik sistem tarafndan kontrol edilmekte ve
kiinin bir ya da daha ok insandan veya ortamda alglad herhangi
bir tehditten uzak kalmak istediini iaret etmektedir. Bu davranlar
gstermemizin nedeni, insanolunun istemedii ya da kendisine zarar
verebilecek eylerden geri durmay bir korunma yolu olarak milyonlar
ca yldr kullanmasdr. Bugn de, skc bir partiden kamamz hz
landracak yollar dnmekte, kt ilikilerden uzaklamaya almak
ta ya da holanmadmz veya kuvvetli bir fikir ayrl iinde olduu
muz kiilerden uzak durmay tercih etmekteyiz (Bkz. Resim 5).
Nasl bir adam kmakta olduu kadndan bazen yz eviriyorsa,
herhangi bir mzakere esnasnda da, ekici olmayan bir teklif duydu
umuzda ya da pazarlk srerken kendimizi tehdit altnda hissettii
mizde karmzdaki kiiden uzaklarz. Engelleme davranlar ak
bir ekilde de gsterilebilir. adam gzlerini yumar, ovalar ya da
elleriyle yzn kapatabilir (Bkz. Resim 6). Arkasna yaslanarak
masadan ve karsndaki kiiden uzaklaabilir, uyaklarn en yakn k
a doru ynlendirebilir. Bunlar aldatmaya ynelik davranlar deil,
kiinin rahatszlnn iaretleridir. Milyonlarca yllk bu tepkiler, t>a
damnn masada olanlardan hi de memnun olmadm gsteren,
mesafe yaratmaya ynelik szel olmayan davranlardr.
 ^ Beden D iliniz

| Resim 5

insanlar fikir ayrlna dtnde ya da dierinin

varlyla kendilerini rahatsz hissettiklerinde, birbirle
rinden uzaklarlar.

Savama Tepkisi
Savam a tepkisi, beynin hayatta kalm aya ynelik olarak saldrganlk
araclyla devreye soktuu son taktiktir. Herhangi bir tehlikeyle kar
karya kalan insan, donm a tepkisiyle tespit edilm enin nne gee
m ediinde ve uzaklaarak ya da kaarak kendisini korum aya alam ad
nda. geriye kalan son seenek savamaktr. T r olarak evrilm e sre
cinde, dier m em eliler gibi insanolu da, saldrganlara kar koyabil-
Limbik M irasm z Yaamak 55

Gzlerin bloke edilmesi aknlk, gven

sizlik ya da anlamazln gl bir gs
tergesidir.

mek iin korkuyu fkeye dntrme stratejisi gelitirmitir (Pank-

sepp, 1998, 208). Modem dnyada ise fkeyle harekete gemek pratik
ve hatta yasalara uygun bir zm olmayacandan, limbik sistemimiz
ilkel bir davurum olan fiziksel g kullanmnn tesinde farkl stra
tejiler gelitirmitir.
M odem saldr ekillerinden biri tartmadr. Her ne kadar tartma
teriminin asl anlam grme ve mzakere kavramlaryla balantl
olsa da, terim gittike artan bir ekilde szl kavga durumunu tanm
lamak iin kullanlmaktadr. Ortamn iyiden iyiye snd tartmalar
aslnda fiziksel olmayan yollarla savam aksan baka bir ey deildir.
Onur krc ifadelerin, tartma konusuyla ilgisiz kiisel saldrlarn,
kar iddialarn, profesyonel mevkiye ynelik iftiralarn, tahriklerin ve
ineleyici szlerin ftursuzca kullanlmas gnmzde savamann
m odem karldr. yle bir dnecek olursanz, taraflarn iki zt
gr saldrganca tartt hukuk davalar savama ve saldrnn
m odem ve sosyal bakmdan kabul edilmi bir ekli olarak grlebilir
56 Beden D ilin iz

nsanlarn fiziksel kavgalara tarihin hibir dneminde olmad kadar

az kalkt gnm zde, savamak halen limbik sistemimizin bir ksmn
oluturmaktadr. Baz insanlar dierlerine kyasla iddete daha eilimli
olsa da, limbik tepkilerimizi genellikle yumruklama, vurma ve srmann
dnda farkl ekillerde ortaya koymaktayz. Herhangi bir fiziksel temas
olm akszn (rnein, yalnzca duruunuzu veya gzlerinizi kullanarak,
gsnzden soluyarak ya da karnzdaki insann kiisel alann ihlal
ederek) ok saldrgan bir ekilde davranabilirsiniz. Kiisel alanmza
ynelik ihlaller, bireysel dzlemde limbik bir tepki yaratr. lgin bir
ekilde, alana ynelik bu saldrlar toplu olarak da limbik tepkiler yarata
bilir. B ir lke, bir baka lke topraklarna izinsiz bir ekilde girdiinde,
sonu genellikle uluslararas ekonomik yaptrmlar (ambargolar), diplo
m atik ilikilerde sorunlar olumaktadr ve hatta bazen sava olmaktadr.
Birisinin fiziksel bir saldr gerekletirmek iin savam a tepkisini
kullandn fark etm ek zor deildir. Fakat benim tanm lam ak istediim,
bireylerin savam a tepkisiyle balantl olarak gsterdii, o kadar da
ak olm ayan daha ince davranlar. Donm a ve kam aya ynelik lim bik
tepkilerim izin m odem dnyaya uyarlanm hallerinde grdm z gibi,
gnm zn adab da kendimizi tehdit altnda hissettiim izde savam aya
ynelik ilkel drtlerimizden geri durm am z gerektii ynndedir.
G enel olarak insanlara, am alarna ulam ak iin saldrganl (s
zel ya da fiziksel) kullanm am alarn tavsiye ediyorum . N asl savam a
tepkisi herhangi bir tehdit karsnda (ancak donm a ve kam a taktikle
rinin ie yaram ad anlaldnda) bavurulacak son areyse, siz de
m m kn olduunca bu tercihten kanm alsnz. T artm aya gerek
olm ayan yasal ve fiziksel nedenler bir kenara, saldrgan taktikler kiide
duygusal karm aaya yol aarak, tehdit arz eden durum a younlam ay
ve ak bir ekilde dnebilm eyi gletirir. nsanlar duygusal olarak
tahrik olduklarnda (iyi bir kavga bunu baarr), etkili bir ekilde d
Limbik M ira sm z Yaam ak 57

nemez. Bunun nedeni, bilisel yeteneklerimizin devre d kalm asn

dan dolay, limbik sistemimizin uygun durumdaki beyin kaynaklarnn
tamamn kullanm aya gemesidir (Goleman, 1995, 27, 204-207).
Szel olm ayan iletiim zerinde almann en nemli faydalarndan
biri, birisi size fiziksel olarak zarar vermeye kalktnda, davranla
rnn nceden sizi uyarmas ve potansiyel bir atmann nne gee
bilm eniz iin zam an kazandrmasdr.

RAHATLIK/RAHATSIZLIK VE YATITIRICI DAVRANILAR

Star Trek (U zay Yolu) dizisinden bir alnt yapacak olursak, limbik
sistem in ncelikli grevi tr olarak devamllmz salamaktr.
L im bik sistem bu grevini, tehlike ya da rahatszlk arz eden durumlar
engelleyip, gvenlik ya da rahatlk salayacak ekilde programland
bir dzlem de gerekletirir. Limbik sistemimiz ayn zamanda, gemi
teki deneyim lerim izi hatrlamamza imkn tanyarak, tepkilerini bu
deneyim lerin zerinde kurar (Bkz. Kutu 9). u ana dek limbik tepkile
rim izin tehditlerle baa kmamza nasl etkili bir ekde yardmc
olduunu grdk. im di de, rahatlk ve kiisel gvenliimizi salamak
iin beynim iz ve bedenim izin birlikte nasl altna bakalm.
K endim izi rahat hissettiimizde, limbik sistem olumlu duygular
m zla uyum lu bir beden dili araclyla bu bilgiyi dar szdrr.
E sintili bir gnde ham akta dinlenen birini gzlemleyin. Bedeni, beyni
tarafndan deneyim lenen rahatl yanstacaktr. Dier taraftan, kendi
m izi rahatsz hissettiim izde, limbik beyin iinde bulunduumuz
olum suz durum u yanstacak szel olmayan davranlar gsterir. Hava
alannda uular iptal olan ya da ertelenen yolcular seyredin; beden
leri size her eyi anlatacaktr. Bu nedenle, her gn grdmz rahat
lk ve rahatszlk ifade eden davranlara daha yakndan bakabilmeyi
 Kulu 9: HBR EY UNUTMAYAN BR BEYN
mh:k beyin, srekli olarak d dnyadan bilgi emen ve bu bilgiyi muha
faza eden bir bilgisayar olarak dnlebilir. Sistem bunu yaparken, ho
cnia1- kadar olumsuz olay ve deneyimlerin de (scak bir sobaya dokun
c a sonucunda yanan bir parmak, bir insan ya da hayvan tarafndan
saldrya uramak ve hatta canmz yakan szler) kaydn tutar. Limbik
sistemimiz bu bilgiyi kullanarak tehlikeli ve ou zaman da balamas
olmayan bir dnyada ynmz bulmamza imkn tanmaktadr (Gole-
man, 1995, 1 0 2 1 ). rnein, limbik sistemimiz bir hayvan tehlikeli
o'arak kodladktan sonra, bilgi duygusal hafzamzn iine gmlr ve bu
hayvan bir daha grdmz anda tepki veririz. Benzer ekilde, aradan
y irmi yl getikten sonra okul yllarmzn kabadaysna rastladmzda,
uzun zam an ncesinin olumsuz duygular limbik sistemimiz sayesinde
yeniden yzeye kar.
Birisinin canmz yaktn unutmann bu denli g olmasnn nedeni,
sz konusu deneyimin daha ilkel bir yapda olan limbik sistemimize kay
dolmu olmasdr - beynimizin bu paras muhakeme edecek deil, tepki
verecek ekilde programlanmtr (Goleman, 1 9 9 5 , 207). rnein,
geen gnlerde aramn hibir zaman iyi olmad birisiyle karlatm ve
onu son grmn zerinden drt yl gemi olmasna ramen, duygu
lara dayal (limbik) olumsuz tepkilerimin hi deimemi olduunu fark
ettim. Beynim bana bu kiinin insanlar kullandn hatrlatarak, kendisin
den uzak durmam ynnde beni uyarmaktayd. Bu tam olarak, G avin de
Becker'in The G ift of Fear (Korkunun Ltf) balkl nemli yaptnda anlat-
t.. durumdur.
Dier bir taraftan, limbik sistemimiz olumlu olay ve deneyimlerin de
detayl bir kaydn tutarak bu bilgileri muhafaza eder (rnein, temel ihti
yalarmzn karlanmas, vlmek ve memnuniyet verici kiisel ilikiler
gibii B fden karmza kan arkadaa ya da tandk bir yz bizde
orunda bir tepkiye -b ir keyif ve rahatlk hissine- neden olur. Eski bir dos
tumuzu grdmzde ya da ocukluk yllarmzdan kalma ho bir koku
aldm zda oluan keyif duygularnn nedeni, limbik sistemimizle balan
tl riOiza bankamzn "rahatlk ksmna" kaydedilmi olan bilgilerdir.
L im b ik M ira sm z Y aam ak 59

rendiim izde, elde ettiim iz bilgileri insanlarn duygu, dnce ve

niyetlerini deerlendirm ek iin kullanabiliriz.
Genel olarak konuacak olursak, limbik beyin rahatlk ieren bir
durum a getiinde, bu zihinsel ve psikolojik esenlik kendisini memnu
niyet ve yksek gven ifade eden davranlarla gsterir. Aksi durumda
ise (yani rahatszlk hissettiimizde), buna karlk oluacak beden dili
gerginlik ve dk gvenle ilintili davranlar ierir. Bu davransal
iaretler ya da ifadeler, karmzdaki kiinin ne dnyor olabilece
ini ve herhangi bir sosyal/profesyonel balam dahilinde dier insan
larla olan ilikilerim izde, nasl davranmamz ya da ne beklememi?
gerektiini anlam am zda bize yardmc olacaktr.

Yattrc Davranlarn nemi

L im bik sistem in donm a, kam a ve savama tepkilerinin szel olmayan

davranlarm z nasl etkilediini anlamak denklemin yalnzca bir par
asdr. Szel olm ayan davranlar zerine altka (zellikle de
olum suz ya d a tehdit arz eden bir duruma ynelik olarak), limbik bir
tepkinin ardndan ou zam an yattrc davranlarn geldiini gre
ceksiniz (N avarro, 2007, 141-163).
L iteratrde badatrclar olarak geen bu davranlar, tatsz ya da
naho bir ey yaadm zda sakinlememize yardmc olur (Knapp &
Hail, 2002, 41-42). Kendisini yeniden normal konumuna geirmek
isteyen beynim iz, bedenim izi rahatlatc (yattrc) davranlarda
bulunm aya ynlendirir. Ezam anl olarak okunabilen da dnk ia
retler olm alarndan tr, bu davranlar hzl bir ekilde ve balam
dahilinde gzlem ley ip zmleyebiliriz.
Y attrc davranlar sadece trmze zg deildir. rnein,
kediler ve kpekler yatm ak iin kendilerini ve birbirlerini yalar lu>a
 60 Beden D ilin iz

nolu ise eitli yattrc davranlar gsterir. Bu davranlarn baz

lar ak, bazlar da sakldr. Yattrc davranlara bir rnek verm e
leri istendiinde, ou insan ocuklarn baparm aklarn em m esini
dnecektir. B unun nedeni, bydke kendim izi sakinletirm e ihti
yacm z karlam ak iin daha ihtiyatl ve sosyal olarak kabul edilebilir
yollar (rnein, iklet inem ek, kalem srm ak gibi) tercih ettiim izin
farknda olm am am zdr. nsanlarn byk ksm , ok daha sakl
durum da olan yattrc davranlar ayrt edem em ekte ya da karla
rndaki kiinin dnce ve hislerini zm lem ede bu davranlarn
ifade ettii nem i tam olarak alglayam am aktadr. Bu bir talihsizliktir.
Szel olm ayan davranlar okum ada, yattrc davranlar ayrt ede
rek zm leyebilm ek kritik bir nem tam aktadr. nk yattrc
d av ran lar kiinin o anki zihinsel durum uyla ilgili ok fazla ve doru
luk oran yksek bilgi verebilir (Bkz. K utu 10).
n san larn rahat hissedip hissetm ediini ya da yaptm veya syle
diim bir eye olum suz tepki verip verm ediklerini anlam ak iin yat
trc d av ran lara bakarm . B ir grm e esnasnda, bu trden bir dav
ran belli b ir soruya veya yorum a ynelik gelim i olabilir. R ahatsz
lk ifade ed en d a vranlar (gerilem ek, kalarn atlm as, kollarn
k a v u tu ru lm a s ya da gerilm esi gibi) genellikle beynin elleri yeniden
ra h at b ir k o n u m a geirm esi izler (Bkz. R esim 8). K arm daki kiinin
a k ln d an g een leri anlam ak iin bu davranlar deerlendiririm .
N et bir rnek verm ek gerekirse, kendisine ynelttiim sorulara
o lu m su z yan t verdii zam anlarda karm daki kii boynuna ya da az
na dokunuyorsa, yattrc bir davran iinde olduunu anlarm (Bkz.
R esim 9). Yalan sy ley ip sylem ediini kesin olarak anlayam asam da
f yalan cl n saptanm as hi de kolay deildir), soru karsnda endie
lendiim , hatta kendisini sakinletirm esi gerektiini anlayabilirim . Bu
durum bana karm daki kiide gerginlie neden olan noktann zerine
___________Kutu 10: BOYNUMA DOKUNDUU ANDA__________
Boynumuza dokunmak ve/veya belli belirsiz okamak, kendimizi
bask altnda hissettiimiz zamanlarda kuilandmz en belirgin ve yay
gn yattrc davranlardan birisidir. Kadnlar yatmak iin bu davran
gsterdiinde, ou zaman boynun altndaki ukur blgeye (demelmas-
ile gs kemii arasnda kalan ukurluk) elleriyle dokunur ya da rterier
(Bkz. Resim 7). Bir kadn boynunun bu ksmna dokunur ve/veya eliyle
rterse, bu davran genellikle kendisini bask altnda, rahatsz, gvensiz
hissettiini ya da korktuunu gsterir. Dier iaretlerin yan;nda kii yalar
sylediinde veya nemli bir bilgiyi sakladnda hissettii rahatszln
davransal bir ipucudur bu.
Bir keresinde, silahl ve tehlikeli bir kaan, annesine ev irde e le n
diini dndmz bir soruturma zerindeydi*. Bir baka ajania be
likte kadnn evine gidip, kimliklerimizi gstererek ona bir dizi sorj ynelt
tik. "Olunuz burada m?" diye sorduumda, elini boynunun atandaki
ukur blgeye gtrerek, Hayr, deil," dedi. Davranm fark ettim ve
sorularmz srdrdk. Birka dakika sonra, "Siz iteyken olunuzun eve
szm olmas mmkn m acaba?" diye sordum. Bir kez daha elini boy
nundaki gamzeye gtrerek, "Hayr, bu olsayd haberim olurdu," dedi
Artk olunun evde olduundan neredeyse emindim nk bir kez daha
elini boynuna gtrd tek an bu olasl sorduumda olmutu. Varsa
ymmn kesinlikle doru olduundan emin olmak iin, kadnla konuma
ya devam ettik. Evden ayrlmak iin hazrlanrken son bir soru sordum:
"Kaytlarm tamamlamak iin soruyorum, sonu olarak olunuzun evde
olmadn sylyorsunuz, deil mi?" Dediimi onaylarken, eli nc
kez iin boynuna gitti. Kadnn yaian syledii konusunda hibir kukum
kalmamt artk. Evi aramak iin izin istedik ve gerekten de olunu bir
gardropta, battaniyelerin altnda saklanyorken bulduk Kadiri adaletin
engellenmesi suuyla yarglanmad iin anslyd Kaak olu konusun
da polise yalan sylemenin yaratt rahatszlk, limbik sisteminin yatt
rc davranlar retmesine neden olmu ve bu da kadn ele vermut.'
 62 Beden D ilin iz

gitm em gerektiini gsterir. B a / durum larda bir yalan ya da sakl bir

bilgiyi o n a y a karm alar nedeniyle, yattrc davranlar sorgu grev
lilerinin zellikle farknda olm as gereken iaretlerdir. Yattrc davra
nlar byk nem ifade eden, gvenilir bilgi kaynaklar olarak gr
m ekteyim . Bu dav ran lar hangi konularn kiinin cann sktn ya da
bask altna soktuunu saptam am za im kn tanyarak, bizi yeni bir
n oktaya g t recek sakl bilgilerin aa karlm asn salayabilir.

Yattrc Davranlarn Trleri

Yattrc davranlar birok farkl ekilde grlebilir. Kendim izi bask

altn d a hissettiim izde, nazik dokunularla boynum uzu okayabilir,
y zm z ovabilir ya da sam zla oynayabiliriz. Beynim izin yatm a
talebine ellerim iz annda karlk verir ve kendim izi yeniden rahat hisset
m em izi salayacak bir harekette bulunur. Bazen dilim izle yanaklarm z
veya dudaklarm z ieriden ovuturarak ya da iirdiim iz yanaklarm z
daki havay yavaa dan vererek kendim izi yattrm aya alrz (Bkz.
R esim 10 ve 11). Bask altndaki kii sigara kullancsysa, daha ok
sigara im eye ynelecek; iklet iniyorsa bunu daha hzl bir ekilde
y apm aya balayacaktr. Btn bu yattrc davranlar beynin ayn
gereksinim ini karlam aya yneliktir. Beyin, sinir ularnn uyarlm as
iin bedenin bir ey yapm asna gereksinim duyar; bunun sonucunda
sakinletirici endorfln salglanr ve beyin yatm a durum una geer (Pank-
sepp, 1998, 272).
O lu m su z bir uyarana (zor bir soru, utan verici bir durum veya
duyu lan , g rlen ya da dnlen b ir eyin so nucunda oluan stres)
karlk olarak, kiinin yzne, kafasna, boynuna, om zuna, koluna,
eline ya da bacana dokunm as yattrc bir d avrantr. B u d a v ran
lar sorunlarm z zm em ize yardm c olm az fakat zm esnasnda
Boyun ukuruna dokunulmas gvensek
rahatszlk, korku ya da endie nis:erin:
yattrr. Boyundaki bir gerdanlksa ovma
mak da ou zaman ayn; amaca Mzmef
eder.

A!mn ovulmas genellikle, kiinin bir eyle

mcadele iinde olduunun ya da id
detli bir rahatszlk yaadnn nemli bir
iaretidir
 I

I
|
i
i
|
i

Boyna dokunulmas duygusal bir rahatszlk, kuku ya da gven

siz1^ durumunda gzlemlenebilir.

Yanak ya da yze dokunulmas, kendimi- iirilmi yanaklardan dar nefes ver-

z : gergin, sinirli ya da endieli hissettii- mek zerimizdeki stresi atarak sakinle-
":.z zamanlarda yatmann bir yoludur. menin etkili bir yoludur. Ucu ucuna atlat
lan bir kaza sonrasnda insanlarn bunu
ne kadar ok yaptn fark edin.
Lim bik M ira sm z Yasam ak 65

sakin kalm amz salar. Dier bir deyile, bizi teskin ederler. E rkekler
yzlerine dokunm ay tercih eder. Kadnlar ise boyunlarna, kyafetleri
ne, taklarna, kollarna ya da salarna.
Sz konusu olan yattrc davranlar olduunda, insanlarn kendi
tercihleri devreye girer - iklet inemek, sigara imek, an yemek
yemek, enenin ovulmas, yzn ovuturulmas, kalem, ruj veya saat
gibi nesnelerle oynamak, salarn ekilmesi ya da kolun kanm as
gibi. Baz durum larda yatma, kiinin gmleini ya da kravatn
dzeltm esi gibi ok daha ince bir hareketle de salanabilir (Bkz.
R esim 12). Kii yalnzca kendisine ekidzen veriyormu gibi gr
nrken, aslnda vcuduna dokunarak ya da elini bir ile megul ederek
gerginliini yok etmeye alyordun Bunlar limbik sistem tarafndan
ynetilen ve strese karlk gsterilen yattrc davranlardr.
A ada en genel ve belirgin yattrc davranlardan bazlarn
inceleyeceiz. Bu davranlardan birisini gzlemlediinizde, durun ve
kendinize sorun: Bu insan neden kendisini yattrmaya alyor?

Erkekler gvensiz ya da rahatsz durum

larla baa kmak iin kravatlarn dzel
tir. Bu hareketle ayn zamanda boyun
ukuruna da dokunulmu olur
 66 B ede n D il iniz

Yattrc bir davranla buna neden olan stres kaynan birbirine ba

la) abildiiniz takdirde, karnzdaki kiinin dnce, duygu ve niyetle
rini d aha doru bir ekilde anlayabilirsiniz.

Boyunla Balantl Yattrc Davranlar

B oyna dokunm ak ve/veya okam ak, strese karlk kullandm z en
genel ve belirgin yattrc davranlardan birisidir. Bazlar parm aklary
la boyunlarnn arka ksm larm ovar ya da hafife masaj yaparken, baz
lar da boynun yan taraflarn ya da enenin hem en alt ksm ndaki (de-
m elm asnm zerindeki) etli blgeyi okar. Bu alan sinir ulan asndan
zengin olduundan dolay, okand takdirde kan basnc ve nabz d
rerek kiinin yatm asna yardm c olur (Bkz. R esim 13 ve 14).
Szel olm ayan davranlar zerine altm yllar iinde, yattrc
bir davran olarak boyna yneltilen hareketlerde erkeklerle kadnlar
arasnda farklar olduunu gzlem ledim . Genel olarak erkekler yattrc

Resim 13

E 'k & k r yj'yO ciod sesten kurtulmak Erkekler, rahatszlk ya da gvensizlik arz
-.'r OGr jr.tar,'-: ovmaya ya da masaj eden durumlarla baa kabilmek iin,
/'xs'--jyQ edirr-.ii'jlr Sinir ular asrv kadnlara kyasla boyunlarn daha belir
'10 ' z'sr.g>n o :.jn blgeye masaj yapl- gin bir ekilde rter.
dfocjo k o p aralar.' y a d la r.
Lim bik M ira s m z Y aam ak 67

davranlar konusunda daha sert ve belirgin hareketler gstermektedir.

Ellerini kullanarak enenin hemen altndan boyunlarn tutan erkekler,
bu yolla boyun blgesindeki sinirleri uyarrlar. Bunun sonucunda da kalp
atlar yavalar ve sakinletirici bir etki oluur. Erkekler bazen de par
m aklaryla boyunlarnn yan ya da arka ksmlarn svazlar veya kravat
dm lerini, gmlek yakalarn dzeltirler (Bkz. Resim 15).
K adnlar ise kendilerini daha farkl ekillerde yattrr. rnein,
boyunlarn kullanarak yatm aya alrlarken, dokunarak, dndrerek
ya da ekerek gerdanlklaryla oynayabilirler (Bkz. Kutu 11). K adn
larda grlen boyunla balantl bir dier genel yattrc davran da.
ellerle boynun altndaki ukur blgeye dokunulmas ya da rtlm esi
dir. K adnlar kendilerini bask ya da tehdit altnda, gvensiz, rahatsz,
tedirgin hissettiinde elleriyle boyunlarnn bu ksm na dokunur \e y a
rterler. lgin bir ekilde, ham ile kadnlarda elin ilk olarak boyna git
tiini ancak son anda (sanki bebeklerini korumak isterm i g ib i) karn
larna indiini gzlem lem iim dir.

Yzle Balantl Yattrc Davranlar

Y ze dokunulm as ya da yzn okanmas strese ynelik olarak sklk

la bavurulan bir yattrc davrantr. Alnn ovulmas; dudaklara
d okunulm as, ovuturulm as ya da yalanmas; ba ve iaret parm akla
ryla k ulak m em esinin ekilm esi ya da masaj yaplmas: yzn ya da
sakaln okanm as ve salarla oynanm as gibi davranlarn tm stres
li bir d urum da kiinin yatm asna yardmc olabilir. Daha nce de
b elirttiim gibi, baz insanlar yanaklarn havayla iirip yavaa nefes
vererek kendilerini yattrm a yoluna gider. nsan yznn sinir ulan
asn d an zengin olm as, limbik sistemin kendini rahatlatmas asn
dan bedenim izin bu ksm n ideal bir nokta haline getirmektedir.
 Kutu 11: YATIMA SARKACI
Bir masada oturmu konuan bir ifti seyredin. Kadn gerdanlyla oyna
maya balamsa, bu byk ihtimalle biraz gergin olduunu gsterir.
Ancak, parmaklarn boynunun altndaki ukur blgeye gtrrse, kendisi
ni endielendiren bir konunun konuulduunu ya da gvensiz bir durumda
hissettiini dnebiliriz. Sa elini boynun altndaki ukur blgede tutmu
sa muhtemelen sa dirseini sol avucuna yerletirmi olacaktr. Stres
yaratan durum sona erdiinde ya da tartmann rahatszlk verici ksmn
da b<r aralk olduunda, sa eli aaya inecek ve bkl durumda olan
sol koiunon zerinde dinlenecektir. Gerginlik yeniden oluursa, sa eli
yeniden boyun blgesine doru kalkacaktr. Biraz uzaktan bakacak olur
sanz, kadnn kol hareketleri (yaanan stres dzeyine gre) sol kol ze
rindeki dinlenme noktasyla boyun arasnda gidip gelen bir stres-ler
inesi gibi grnebilir.

Boyna belir belirsiz bir dokunu bile gerginlik ya da rahatszl

yattrobiiir. Boyna dokunmak veya hafife masaj yapmak etkili
/e evrensel bu stresten kurtulma yoludur
Lim bik M ira sm z Yaam ak 69

Seslerle Balantl Yattrc Davranlar

Islk alm ak da yattrc bir davran olabilir. Baz insanlar ehrin bil
m edikleri bir blgesinde ya da karanlk, ssz bir sokakta yrrken
kendilerini sakinletirm ek iin slk alar. Baz insanlarda stresli
zam anlarda kendi kendine konuma davran gzlemlenebilir. Sinirli
ya da zgn olduu zamanlarda durmakszn konuan bir arkadam
var m esela (eminim hepimizin byle bir arkada vardr). Kalemle
m asaya vurm ak ya da parmaklarla ritim tutmak gibi baz davranlar
ise dokunsal ve iitsel yntemleri birletirmektedir.

Ar Esneme

B az durum larda bask altndaki insanlarda ar esneme davran gz

lem leyebiliriz. Esnem ek yalnzca derin bir nefes alma *yolu deildir.
Stresli zam anlarda az kuruduu iin, esneme yoluyla tkrk bezleri
zerinde bask yaratlabilir. Kiinin kendini gergin hissettii zamanlar
da, az iinde ve evresindeki gerilmeler tkrk bezlerinin salglama
yapm asna neden olur. Bu tr durumlarda esnemeye neden olan uyku
deil, kiinin yaad strestir.

Bacak Silmek

B acak silm ek, genellikle masann altnda gerekletii iin ou

zam an fark edilem eyen bir yatma davrandr. Sakinlemeye ynelik
bu harekette, kii avularn bacaklarnn zerine koyarak uyluklarn
dan dizlerine doru kaydrr (Bkz. Resim 16). Bazlar bacak silme
hareketini yalnzca bir kere yapsa da, ou kiide harekelin di/enli
olarak tekrarland ya da en azndan bacaklara masaj yaplacak kadar
 70 Beden D ilin iz

srd grlmektedir. Hareket, gerginlik yznden terlem i avu

ilerini kurutmak iin de yaplr ancak asl ama genellikle hissedilen
gerilimden kurtulmaktr. Kiinin kendisini bask altnda hissettiinin
ak hr gstergesi olmas dolaysyla, szel olm ayan bu davrann
ayrt edilmesi nemlidir. Bacak silme davrann yakalam a yollarn
dan biri, bir ya da iki kolunu birden m asann altna indiren insanlar
takip etmektir. Eer bacak silm e dediim iz davran gsteriyorlarsa,

insanlar stresli ya da sinirli olduklarnda, kendilerini

/a tlm a k iin avularyla bacaklarn "silerler".
Ma san ir; altnda gerekletiinden ou zaman fark
edilemeyen bu davran rahatszlk ya da tedirginli
in ak bir gstergesidir.
Lim bik M irasm z Yaamak 71

kollarnn st taraflaryla omuzlarnn, bacaklar zerinde gidip gelen

elleriyle uyumlu bir ekilde hareket ettiini grrsnz.
Deneyim lerime bakarak syleyebilirim ki, bacak silme davran
kiinin hislerine dair nemli bir gstergedir nk olumsuz durumlara
karlk olarak ok hzl bir ekilde gerekleir. Zaten aina olduklar
(sulu bilinci) su mahallinin fotoraflar gibi mahkm edici kantlarn
phelilere gsterildii soruturmalarda bu hareketi yllardr gzlemle
m ekteyim . Silme/yatma davran ayn anda iki amaca yneliktir. Bu
hareket terli avularn kurutulmasna ve dokunma araclyla sakin
lem eye yardmc olur. Ayn hareketi, konumakta olan bir ift, davet
siz bir m isafir tarafndan rahatsz edildiinde ya da konumalar kesil
diinde veya bir ismi hatrlamaya alan insanlarda grebilirsiniz.
Polis sorgulamalarnda, yatmaya ynelik el/ayak davranrlarn
seyredin ve sra zor sorulara geldiinde bu davranlarn kademeli olarak
artp artmadna dikkat edin. Bacak silinmesi dediimiz hareketin sklk
ya da iddetinde muhtemel bir art, sz konusu sorunun kiide rahatsz
la yol atnn ak bir gstergesidir - bunun nedenivsulu bilincinden
tr kiinin yalan sylyor oluu ya da konumak istemedii bir eye
yaklam olmanz olabilir (Bkz. Kutu 12). Bu davran, kiinin sorula
rm za karlk ne sylemesi gerektii konusunda kendisini bask altnda
hissetmesi yznden de oluabilir. Bu nedenle, masann altnda ne olup
bittiini anlamak iin bir gznz srekli kollarn hareketinde olsun. Bu
davranlarn ne sklkla gerekletiini grdnzde aracaksnz.
Bacak silme konusunda u uyary da vermeliyim. Bu davran
yalan syleyen insanlarda kesinkes grlrken, yalnzca gergin olan
m asum insanlarda da gzlemlenebilir. Bu yzden karar vermekte acele
etm eyin (Frank ve dierleri, 2006. 248-249). Bacak silme hareketinin
en iyi yorum u, bunun beynin yatma ihtiyacn yanstt ve kiinin bu
davrannn nedenleri zerine gidilmesi gerektiidir.
 72 B eden D ilin iz

Hava Alma

Bu davran gsteren kii (genellikle bir erkek), parm aklarn

g m le inin yakas ile boynu arasna sokarak yakay eker (Bkz. Resim
l ). Bu hava alm a hareketi genellikle strese karlk olarak oluan bir
tep k id ir ve kiinin dnd ya da deneyim ledii bir ey yznden
kendini rahatsz hissetti in in ak bir gstergesidir. K adnlarda ise ayn
h areket (yalnzca bluzun nnn alm as ya da salarn atlarak ense
nin h av alandrlm as gibi) daha ince bir ekilde ortaya konabilir.

________________ Kutu 12: FACEBOOK HATASI_______________

B r grmesinde, aday gelecekteki muhtemel ivereninin sorularn
yar;.damaktayd. Her ey yolunda gidiyormu gibi grnyordu. Fakat
grmenin sonlarna doru aday, insanlarn dijital olarak birbirine
balanm as ve internetin nemi zerine konumaya balad. veren
yorumlar dolaysyla aday verek, ok fazla dnmeksizin, birok
gencin, ilerleyen yllarda kiinin utanmasna neden olacak mesaj ve
fotoraflarn postaland Facebook4 gibi siteleri kullanarak interneti
yanl bir ekilde deerlendirdiini syledi. Bu noktada iveren, adayn
sa eliyle birka kere sert bir ekilde bacan sildiini fark etti. Bu
konuda hibir ey syiemedi, grme iin gen adam a teekkr etti ve
onu kapya kadar geirdi. Ardndan bilgisayarnn bana geen ive
ren, gen adamn Facebook iinde hesab olup olmadn kontrol etti.
Tal ki, aday Facebook'a kaytlyd. Ve iverenin grdkleri hi de
adayn mstakbel patronu tarafndan bilinmesini isteyecei eyler de il
di.

4 2004 ylnda Harvard rencisi Mark Zuckerberg tarafndan kurulan sosyal

payladm sitemi.
Lim bik M irasm z Yaamak 73

Boyun blgesinin havalandrlmas stres ve duygusal rahatszlk durumundan kurtuima-

ya ynelik bir davrantr. Komedyen Rodney Dangerfield, hi ''sayg'1 gormedgim
dnd zamanlarda bu hareketi yapmasyla nldr.

Kendini Kucaklamak

Stresli durum larda insanlarn bir ksm, sanki ok mler gibi,

kollarm kavuturur ve elleriyle omuzlarn ovalar. Herhangi birini bu
tr bir yattrc davran iindeyken seyretmek, insana bir annenin
kk ocuuna sarlmasn getirebilir. Bu, kendimizi gvende hisset
m ek istediimizde, yatmak iin yneldiimiz koruyucu ve sakinleti
rici bir harekettir. te yandan, kollarn kavuturarak ne doru eil
m i ve kstah bir ekilde size bakan birini grrseniz, bilin ki bu
yatm aya ynelik bir davran deildir!
74 Beden Diliniz

NSANLARI DAHA ETKL BR EKLDE OKUMAK N

YATITIRICI DAVRANILARIN KULLANILMASI

Szel olmayan yattrc davranlar araclyla karnzdaki kii

hakknda bilgi salamak iin, izlemeniz gereken bir dizi klavuz nokta
bulunmakta:

(1) Ortaya konduklar anda yattrc davranlar tanmlayn.

Yukarda temel yattrc davranlarn tamam hakknda bilgi
sahibi oldunuz. Bu beden iaretlerini saptamak iin uyumlu
bir aba gsterdiiniz mddete, dier insanlarla etkileimle
rinizde yattrc davranlarn tanmlanmas sizin iin artan
bir ekilde kolaylaacaktr.
(2) Tepkilerini lmek istediiniz kiinin yattrc davranlar
nn normal dzeyini (taban noktasn) belirleyin. Bylece bu
kiinin yattrc davranlarndaki art ve/veya younluklar
alglayabilir ve buna gre davranabilirsiniz.
(3) Yattrc davranlarda bulunan bir kii grdnzde, durun
ve kendinize sorun: Bunu yapmasna neden olan ne? Bu
kiinin herhangi bir eyden rahatsz olduunu biliyorsunuz.
Szel olmayan istihbarat toplamaktan sorumlu biri olarak
greviniz, bu eyin ne olduunu anlamaktr.
(4) nsanlarn yattrc davranlara, neredeyse her zaman, stres
li bir olayn sonrasnda yneldiini anlayn. Bylece, genel bir
ilke olarak, karnzdaki kii yattrc bir davranta bulundu
unda, bunun ncesinde strese neden olan bir olay ya da uya
rann geldiini karabilirsiniz.
(5) Yattrc davranla bu davrana neden olan stres kaynan
birbirine balama yetiniz, etkileimde bulunduunuz insan
daha iyi anlamanza yardmc olabilir.
Limbik Mirasmz Yaamak 75

(6) Belli durumlarda, karnzdaki kiiyi tedirgin edip etmediini

anlamak iin bir ey syleyebilir ya da yapabilir (tedirginlik
sz konusuysa bu durum yattrc davranlarna yansyacak
tr) ve bylece bu kiinin dnce ve niyetlerini daha ak bir
ekilde grebilirsiniz.
(7) Karnzdaki kiinin bedeninin hangi ksmn kullanarak ken
dini yattrmaya altna bakn. Hissedilen stres arttka,
yz ve boyunla balantl yattrc davranlar da artacaktr.
(8) Stres ya da rahatszlk arttka, yattrc davranlar gzlem
leme ihtimalinizin de ayn ekilde artacan aklnzdan kar
mayn.

Yattrc davranlar rahatlk ve rahatszlk durumunu tayin etme

nin etkili bir yoludur. Bu davranlar bir anlamda, limbik tepkilerimiz
iinde ikinci oyuncular olarak grebiliriz. Gene de duygusal duru
mumuz ve gerekte nasl hissettiimiz hakknda ok fazla bilgi verebi
leceklerini aklmzdan karmamalyz.

LMBK MRASIMIZ ZERNE SON BR NOT

Artk birok insann farknda bile olmad bir bilgiye sahipsiniz.

Hayatta kalmaya ynelik ok salam bir mekanizmaya (donmak, ka
mak ya da savamak) ve strese ynelik olarak yattrc bir sisteme
sahip olduumuzu biliyorsunuz. Yalnzca hayatmz srdrmemi/ ve
ayakta kalmamz deil, dier insanlarn his ve dncelerini anlama
mz asndan da, bu mekanizmalarn varlndan tr kendimizi
ansl saymalyz.
Bu blmde, belli bal baz reflekslerimiz dnda, tm davum*
larmzm beynimiz tarafndan ynetildiini grdk. Kafatasm/ iin*
 76 Beden D ilin iz

deki ana beyinden ikisini -d nen neokorteks ve daha otom atik

bir yapda olan limbik b e y in - ve grevleri asndan farkllklarn
inceledik. Beynim izin bu iki blm de ok nem li fonksiyonlardan
sorumludur. te yandan, konum uz asndan limbik sistem bizim iin
daha nemli bir konum dadr nk en doru bilgiyi (gerek dnce
ve duygulan anlam am za yardm c olacak szel olmayan iaretleri)
salam aktadr (Ratev, 2001, 147-242).
Artk beynim izin dnyaya tepki verme m ekanizm asnn tem el nok
talarna aina olduunuza gre, szel olm ayan davranlar saptayp
zm lem enin bu kadar kolay olup olm adn merak ediyor olabilir
siniz. Bu sklkla sorulan bir sorudur. Cevap hem evet hem de hayr. Bu
kitab okuduktan sonra baz szel olm ayan beden iaretlerinin gzn
ze arpacandan em in olabilirsiniz. D ikkatinizi ekm ek iin avazlar
kt kadar baracaklar. D ier bir taraftan ise, beden dilinin ok
daha gizli, dolaysyla da saptanm as ok daha zor olan birok noktas
bulunm aktadr. Lim bik sistem im izin bedenim iz araclyla gsterdii
hem ak hem de gizli davranlar zerine younlaacaz. Z am an iin
de ve alm ayla, bu davranlar zm lem ek sizde doal bir faaliyete
dnecek - tpk kalabalk bir caddede kardan karya gem eden
nce iki yne de bakm anz gibi. Bu noktada, bizi kavan te tarafna
geiren ve bir sonraki blmde tm dikkatim izi vereceim iz bacak ve
ayaklara geliyoruz.
 3

BEDEN DLNDE BAARILI OLMAK

Ayak ve Bacak Davranlar

lk blm de, sizden insan bedeninin en drst parasn tahmin

etm enizi istem itim - karnzdaki kiinin geree en yakn hislerini
ortaya koyacak ve bu nedenle de sz konusu kiinin ne dndn
ya da hissettiini anlamak iin baklacak ilk yer. Belki aracaksnz
am a cevap, ayaklar! ok doru! Drstlk dlmz (bacaklarnzla
birlikte) ayaklarnza gidiyor.
Bu blm de size, ayak ve bacak hareketlerine bakarak insanlarn
duygu ve niyetlerini nasl leceinizi anlatacam. Aynca, aa
tarafta kalan eklemleri dorudan gremeseniz bile, masann altnda ne
olup bittiini anlam anza yardmc olacak iaretlere bakmay rene
ceksiniz. Fakat ncelikle, bedenimizin en drst parasnn neden
ayaklarm z olduunu anlatmak istiyorum: bylelikle insanlarn en
iten duygu ve dncelerini zmlemek asndan ayaklarn ifade
ettii nemi tam olarak anlayabileceksiniz.
 8 Beden D ilin iz

EVRMSEL BR DPNOT

M ilyonlarca yldr ayak, ve bacaklar insanolunun hareket kabiliyetinin

tem elini tekil etm i ve m anevra yapabilm em iz, kaabilm em iz ve dola-
v syla hayatta kalm am z bu sayede m m kn olmutur. A talarm zn
A frika savanlarndan karak yrm eye balam asndan itibaren, ayak
larm z bizi dnyann drt bir yanm a tam tr. Bir m hendislik hari
kas olan ayaklarm z, hissetm em ize, yrm em ize, yn deitirm em i
ze, kom am za, kendi etrafm zda dnm em ize, dengede kalm am za,
vurm am za, trm anm am za, oynam am za, yakalam am za ve hatta yaz
m am za im kn tanm aktadr. H er ne kadar belli ilerde ellerim iz kadar
etkili o lm asalar da (ayaklarm zda, ellerim izde olduu gibi kavrayc
bir baparm aa sahip deiliz--5), L eonardo da V incinin de dedii gibi,
ayaklarm z ve yapabildikleri, ince bir m hendisliin eseridir (M orris,
1985. 239).
Y azar ve zoolog D esm ond M orris, ayaklarm zn, ne dnd
m z ve hissettiim izi bedenim izin dier paralarna kyasla ok daha
doru b ir ekilde yansttn gzlem lem itir (M orris, 1985, 244). Peki
am a ayaklarm zla bacaklarm zn, hislerim izin bylesine keskin yan
stclar olm asnm nedeni nedir? M ilyonlarca yl nce, insanolunun
konum aya balam asndan ok daha uzak bir gem ite, bacaklarm z
ve ayaklarm z bilinli bir dnce sreci yaanm asna gerek kalm adan
evresel tehditlere annda tepki verm ekteydi. Lim bik sistem im iz ayak
larm zla bacaklarm zn, durum a gre, birdenbire donup kalacak, ka
m aya ynelecek ya da tehlike arz eden eye vurm aya balayacak ekil
de tepki verm esini salam aktayd. A talarm zdan bize m iras kalan bu

5 Opposable Thumb: Kavrayc baparmak. Baparman dier parmaklarn kar

asna gelebilmesi olarak aklanabilir. Bu zellik salad ciddi avantajlarla
insan trn dier hayvanlardan belirgin bir ekilde ayrmaktadr.
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 79

m ekanizm a gnmze dek tr olarak devamllmz salamann

yannda, bugn de benzer ilevleri yklenmektedir. Aslna baklacak
olursa, alar kadar eski bu tepkiler hl glerinden bir ey kaybet
memi ekilde ilev gstermektedir - gnmzde de tehlikeli ya da
kabul edem eyeceim iz bir eyle karlatmzda, ayaklarmzla
bacaklarm z tarih ncesi dnemlerdeki gibi tepkiler (nce donmak,
ardndan uzaklamaya almak ve en sonunda da, eer bir baka see
nek kalm am sa, dvmek iin hazrlanmak) gstermektedir.
Donm a, kam a ya da savama mekanizmas yksek derecede bili
sel bir ileme srecine gereksinim duymaz; sz konusu olan tepkisel
bir sretir. Bu evrimsel gelime, birey iin olduu kadar topluluklar
asndan da kritik bir nem ifade etmektedir. nsanolu tehlikeyi
dierleriyle ayn anda grp karlk vererek ya da dierlerinin teyak
kuza ynelik hareketlerine tepki verip benzer ekilde davranarak
hayatta kalm ay baarabilmitir. Btn yeleri tehlikenin farknda
olsun ya da olmasn, topluluk tehdit altnda olduunda insanlar dier
lerinin hareketlerini fark ederek ezamanl tepkiler verebilmitir. Ben
zer ekilde gnmzde de, devriyeye kan askerler dikkatlerini
ncnn hareketlerine verir. nc asker donup kaldnda, dierleri
de olduklar yerde donup kalr. Ya da nc yolun kenarna hamle yap
tnda, dier askerler de siper alacaktr. nc asker kendilerine pusu
kurulduunu fark ettiinde, takmn dier askerleri de teyakkuza geer.
Topluluu korum aya ynelik bu davranlar asndan be milyon yl
iinde deien ok fazla bir ey yoktur.
Szel olm ayan bu iletiim yetisi tr olarak devamllmz sala
mtr. Ve gnm z dnyasnda, her ne kadar bacaklarmz kyafetler,
ayaklarm z ise ayakkablarla rtlm olsa da, eklem hareketlerimi/
yalnzca tehdit ve tehlikelere deil, ayn zamanda -olum lu ve olum
suztm duygulara tepki vermeyi srdrmektedir. Dolaysyla a lk la
 80 Beden D ilin iz

rm /la bacaklarm z algladm z, dndm z ve hissettiim iz

^e>ler konusunda bilgi iletmektedir. Bugn bize m utluluk veren bir ey
karsnda dans etm em iz ve bir aa bir yukar sram am z, m ilyonlar
ca vl nce baarl bir avn ardndan kabile halknn sergiledii kutla
m a davranlarnn bir uzantsdr. ster bir avn sonrasnda srayp
duran M asai savalar, ister dans eden iftler sz konusu olsun, dn
yann her yerinde ayaklarla bacaklar hissedilen m utluluu iletm enin
bir yoludur. M alarda tuttuum uz takm n kendilerini desteklediim izi
bilm esi iin ayaklarm zla hep birlikte yere vurm am z da benzer bir
tepkidir.
A yak hislerinin dier kantlar da gndelik yaantm zda bolca
bulunabilir. rnein, ayaklarn duygusal drstl konusunda gerek
bir ders alm ak istiyorsanz, ocuklar ve ayak hareketlerini takip edin.
B ir ocuk yem ek yem ek iin m asaya oturm u olabilir, fakat o esnada
yalnzca dar dnp oyun oynam ak istiyorsa, ayaklarn nasl sallad
n. yem ei henz bitm em i olm asna ram en, yksek sandalyesinden
yere dem ek iin nasl gerildiini grebilirsiniz. E beveyni ocuu
yerinde tutm ak iin istedii kadar didinsin, ocuun ayaklar m asadan
uzaklam ak iin hazr durum da bekleyecektir. G vdesi ebeveyni tara
fndan m asada tutulabilir fakat ocuk ayaklaryla bacaklarn kapnn
olduu yeme doru dndrm tr bile - bu hareketler, ocuun nereye
gitm ek istediinin ak bir gstergesidir. Bu b ir niyet iaretidir. Tabii
ki, ocuklara kyasla, yetikinler olarak lim bik tepkilerim iz daha bas
trlm olsa da, biz de niyetlerim izi ayak ve bacak hareketleriyle ak
etm ekteyiz.
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 81

BEDENMZN EN DRST PARASI

B lf yapm ak ve gerek hislerimizi gizlemek iin bedenimizin en ok

kullandm z ksm yzmz olmasna ramen, karlarndaki kiinin
beden dilini okum aya alan insanlarn ou, gzlemlerine en tepeden
(yzden) balayp aa doru inme eilimindedir. Benim nereceim
yaklam ise tam tersi olacak. Bugne dek FBI iin binlerce grme
yapm biri olarak, ncelikle phelinin ayak ve bacaklarna younla
m ay ve ardndan gzlemimi yukar doru kaydrarak yzde noktala
m am gerektiini rendim. Sz konusu olan drstlk olduunda, bu
zellik ayaklardan yukar doru ktka azalmaktadr. Ne yazk ki.
baz gnm z alm alar da dahil olmak zere son altm vlm yaz
nnda, sorgulam a ynetimi ya da insanlar okuma giriimlerinde ar
lkla yze odaklanan yntemlerin zerinde durulmutur. Soruturmala
ra giren birok grevli sorgulanan kiilerin ayaklarn ve bacaklarn
m asalarn altnda gizlemesine imkn tanyarak yaanan sorunu daha da
iinden klm az bir hale getirmi ve yaln bir beden dili okumasn
karm ak bir srece evirmitir.
B iraz dnecek olursanz, yz ifadelerimizin aldatc doasnn
kaynam grebilirsiniz. Yzmzle yalan syleriz nk ocukluu
m uzdan itibaren bize retilen budur. nmze konan yemee iten
bir tepki verdiim izde, ebeveynlerimiz Yzn bu hale sokma!" ya
da Y zn dzelt! diyerek kr. Kuzenlerin geldiinde en azn
dan sevinm i gibi g r n e b ilir s in derler ve zaman iinde siz de zoraki
bir ekilde glm sem eyi renirsiniz. Ebeveynlerimizin -ve de toplu
m u n - aslnda bize syledii, sosyal bir uyumun salanmas iin yz
m z kullanarak gerek hislerimizi saklamamz, insanlar aldatmamz
ve yalan sylem em iz gerektiidir. Dolaysyla bu konuda iyi olm am /
artc saylm am al. Yamz ilerledike bu konuda o kadar ustalar/
 82 B ede n D ilin iz

ki. aslnda bir an nce gitm elerini isterken, aile toplantlarnda taknd
m z glm ser yzm z sayesinde akrabalarm zla bir arada o lm ak
tan ok m em nunm uuz gibi grnebiliriz.
Bunu bir dnn. Y z ifadelerim izi kontrol edem iyor olsaydk,
"p o ker y : u terim inin nasl bir anlam olabilirdi ki? Parti y z
dedikleri m askeyi nasl takm am z gerektiini de biliriz ancak aram zda
ok az kii kendi ayak ve bacak hareketlerine ilgi g sterir - nerede
kald ki dierlerininkine gstersin. T edirginlik, stres, korku, endie,
ihtiyatllk. can sknts, acelecilik, m utluluk, nee, ac, utangalk,
naz, tevazu, gariplik, gven, itaat, bunalm , atalet, rol yapm a, zevk
d knl veya fke - btn b unlar ayak ve bacaklarn d a v ran lary
la aa vurulabilir. Sevgililerin bacaklarm anlam l bir ekilde b irb iri
ne d o k undurm as, yabanclarn k a sndayken bir ocuun utanga
ayak h areketleri, fkeli bir kiinin duruu, kars ieride doum y ap
m ak ta olan bir babann sinirli bir ekilde volta atm as gibi d a v ran la
rn tm duygusal durum um uzu iaret ed er ve ezam an l olarak o k u
nabilir.
E trafnzdaki dnyay zm lem ek ve dierlerinin davranlarn
d oru b ir ekilde yorum lam ak istiyorsanz, ilettikleri b ilgi asndan
tam an lam yla dikkate d eer ve drst olan ayaklarla bacaklar takip
edin.

AYAK VE BACAKLARLA BALANTILI BELL BALI SZEL

OLMAYAN DAVRANILAR

Neeli Ayaklar

N eeli aya kla r, neeyle k prdanan ve zplayp duran a yaklar ve b a ca k

lardr. nsanlar b irdenbire neeli ayak larla harek et etm eye b a lad n
B ede n D ilin d e B aarl O lm a k 83

da, zellikle de bu durum nemli bir ey grm elerinin ya da duym ala

rnn ard sra gerekleiyorsa, bunun anlam grdkleri ya da duyduk
lar eyin kendilerini olum lu bir ekilde etkilem i olmasdr. Neeli
ayaklar bir y ksek gven ifadesi; kiinin istedii eyi aldn ya da
avantajl bir durum a getiini gsteren bir iarettir (Bkz. Kutu 13).
U zun bir ayrlk sonrasnda birbirlerini ilk kez gren sevgililerin hava
alannda neeli ayaklarla hareket etmesi artc deildir.
N eeli ayaklar grm ek iin illa masann altna bakmanza gerek
yok. Y alnzca karnzdaki kiinin gmleine ve/veya om uzlarna
bakn. A yaklar neeyle kprdanyor ya da zplyorsa, gmlei ve
om uzlar d a titreecek ya da aa yukar hareket edecektir. Bunlar
abartl h arek etler olm ayacaktr; aksine belli belirsiz olacan syleye
biliriz. A ncak bakyorsanz, fark edilmemeleri mmkn deildir.
B unu kendi kendinize deneyin. Bir boy aynasnn nnde sandal
yenize oturun ve ayaklarnz hoplatp zplatmaya balayn. Bunu yap
tka, g m leinizin ve/veya om uzlarnzn da hareket ettiini grecek
siniz. te yandan baka insanlarla birlikteyken, aa eklemlerin bu
iaretlerini m asann zerinden yakalamak iin dikkatli bir ekilde
bakm yorsanz, karm a ihtim aliniz olduunu syleyebilirim. Ancak
bu n a zam an ayrp biraz aba gsterirseniz, iaretleri saptayabilirsiniz.
N eeli ayaklar etkili bir szel olmayan iaret olarak kullanmann yn
tem i, ncelikle karnzdaki kiinin normal ayak davranlarn tespit
etm ek ve ardndan olum as muhtemel ani deiiklikleri gzlemlemek
tir (B kz. K utu 14).
Sizi iki n oktada uyarm am a m saade edin. ncelikle, s/el olma
yan d i er tm davranlarda olduu gibi, neeli ayaklarn gerek bir
m u tlu lu k m u yoksa ar bir sinirsel durum mu yansttn anlamak
iin g zlem len en davran sz konusu balam dahilinde ele alnmal
dr. rn e in , karnzdaki kii normal artlarda da ar sinirli bacak
 Kutu 13: N f tli AYAKLAR DEMEK, HAYAT GZEL DEMEKTR
Bir sure nce televizyonda bir poker turnuvas seyrediyordum. Oyuncular
dan birinin elinde renk6 olduunu grdm. Geni a ekimde gzlerim
masann altna kayd. Oyuncunun ayaklar Disneyland'a gideceini
renmi bir ocuun ayaklar gibi hoplayp duruyordu. Ote yandan
yz ifadesiz masann zerindeki tavrlar sakindi; aalarda ise parti
sryordu! Ayn esnada, televizyona doru baryor ve dier oyuncula
ra oyundan ekilmelerini sylyordum. Tabii ki beni duyamadklarndan,
oyunculardan ikisi bahsi ykseltti ve paralarn kaybetti.
Bu oyuncu en iyi poker yzn nasl taknacan renmi birisiydi.
Dier taraftan ise, en iyi poker ayan gstermek konusunda renmesi
gereken ok ey vard. Tabii bu oyuncunun lehine olan ey, ou kii gibi
rakiplerinin de insan bedeninin drtte n (gsn aasn) gz ard
ederek, bu blgede saptanabilecek kritik nemdeki szel olmayan iaret
lere hi ilgi yneltmemesiydi.
Neeli ayaklar grebileceiniz tek yer poker salonlar deil elbette.
Bu davran birok toplant odasnda, konferans salonunda, hatta hemen
yerde gzlemlediimi syleyebilirim. Bu blm yazdm gnlerden
birinde, havaalanndaydm ve gen bir annenin cep telefonundan ailesin
den brileriyie srdrd konumaya kulak misafiri oldum. lk bata
ayaklar zeminde dz bir ekilde duruyordu, ancak telefonu olu aldn
da, ayaklar sevinle hoplayp zplamaya balad. Bana ocuunu ne
kadar zlediini ya da hayatnda ifade ettii nemi anlatmasna gerek
yoktu. Ayaklar her eyi sylyordu.
Kt oynarken, i yaparken veya sadece arkadalarnzla sohbet
ederken, neeli ayaklarn beynin en iten aynalarndan birisi olduunu
aklnzdan karmayn.

6 Flush: Pokerde sral olmayan, ayn renkte be kt. Alabilecek gl eller

den birisidir.
Beden D ilinde Baarl O lm ak 85

___________ Kutu14; AYAKLARIN BR ARETYLE____________

Byk bir irketin insan kaynaklan yneticisi olan Julie, banka yneti
cileri iin verdiim bir seminerin ardndan ayak davranlarn fark etme
ye baladn belirtti. inin bana dndkten yalnzca birka gun sonra
bu yeni yeteneini kullanma sokmutu. "Denizar baz grevler iin
irket iinden alan semem gerekiyordu,' dedi. "Olas adaylardan
birine yurt dnda almak isteyip istemeyeceini sorduumda, zplayan
neeli ayaklar ve cokulu bir 'EvetHe cevap verdi fakat ardndan gre
vin Mumbai, Hindistan'da olduunu belirttiimde, ayak'arn'n hareketi
birdenbire kesildi. Szel olmayan davranlarndaki bu de im i fart
ettiim iin, neden buraya gitmek istemediini sordum. Aday amt.
'Bu kadar belli oluyor mu? Henz hibir ey sylemedim ki. Yoksa btf
bakas m size bir ey syledi?' diye sordu. Kadna soz konusu fkeden
holanmadn alglayabildiim-!' syledim. 'Haklsnz, diyerek kabul
etti. 'Birka arkadamn yaad Hong Kong iin dnldm san.-
yordum,' dedi. Hindistan'a gitmek istemedii apak ortadayd ve ayak
lar bu konuda herhangi bir pheye mahal brakmamt."

hareketleri gsteriyorsa (huzursuz bacak sendromunun bir tr), nee

li ayaklar kiinin normal sinirsel durumundan ayrmak g olabilir.
te yandan, bacak hareketlerinin hznda ya da iddetinde bir art
gzlemlersem (zellikle de kii nemli bir olaya ahit olmu ya da
duymusa), bunu karmdaki kiinin daha gvenli hissettiinin ve
mevcut durumun kendisini tatmin ettiinin bir iareti olarak yorumla
yabilirim.
kinci olarak ise, hareket halindeki ayaklarla bacaklar yalnzca
sabrszlk gstergesi de olabilir. Sabrszlk hissettiimizde ya da bir
eyler yapma ihtiyac iinde olduumuzda, ou zaman hareketlenen
ayaklarmzla bu durumu yanstrz. Olananz bir snfa gir ve
rencilerin ayaklaryla bacaklarn ne sklkla oynattklarna, kaldrp
 86 Beden D ilin iz

indirdiklerine, hareket ettirdiklerine ve bir eylere vurduklarna bakn.

Bu hareketlilik genellikle dersin bitim ine doru artacaktr ve grd
n / ey neeli ayaklarn deil, sabrszlk ve zam an hzlandrm a iste
inin bir gstergesidir. G irdiim snflarda m asa altlarnda sren bu
parti, dersin son anlarna doru doruk noktasna kar. Bilm iyorum ,
belki de rencilerim bana bir ey anlatm ak istiyordur.

Ayaklarmz Yn Deitirdiinde

H olandm z ya da bize sevimli gelen eylere doru ynelm eye eili

m im iz vardr ve bu durum etkileim de olduum uz kiileri de kapsar.
A slnda bu kural, bir yere girdiim izde insanlarn bizi grdklerinden
m em nun m u olduklarn yoksa onlar kendi hallerine mi brakm am z
gerektiini anlam ak iin kullanabiliriz. K onum akta olan iki kiiye do
ru yaklatnz varsayalm. Bunlar tandnz kiiler olsun. Siz de soh
betlerine katlm ak istiyorsunuz ve yanlarna gidip m erhaba diyorsunuz.
Sorun u ki, gerekten oturmanz isteyip istem ediklerinden em in olam
yorsunuz. Bunu anlam ann bir yolu var m ? Evet, var. A yak ve gvde
hareketlerine dikkat edin. G vdeleriyle birlikte ayaklarm hareket ettire
rek sizi kabul ediyorlarsa, o zam an bu davranlarndan iten olduklar
sonucunu karabilirsiniz. Fakat ayaklarnda herhangi bir hareket yoksa
ve bunun yerine yalnzca kalalar zerinden size doru dnerek m erha
ba dem ilerse, yalnz kalm ay tercih ettiklerini anlayabilirsiniz.
A yn ekilde, holanm adm z ya da bize sevim siz gelen eylerden
uzaklam a, baka bir tarafa ynelm e eilim indeyizdir. M ahkem e salo
nundaki davranlar zerine yaplan aratrm alar, herhangi bir tanktan
holan m adklarnda j ri yelerinin ayaklarn en yakn ka doru
dndrdn g sterm ektedir (D im itrius & M azzarella, 2002, 193).
B eiierm den yukar bakacak olursanz, jri yeleri tan nazik bir
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 87

ekilde dinlemektedir. Fakat ayaklar doal ka rotasna dnm

olacaktr - koridora ya da jri odasna alan kapya.
Mahkeme salonlarnda jri yeleri iin geerli olan ey, genel olarak
kiileraras etkileimlerde de geerlidir. Belden yukarmzla, konutuu*
muz kiinin yzne doru dnm olabiliriz. Ancak srmekte olan
konumadan memnun deilsek, ayaklarmz en yakn k noktasn
gsteriyor olacaktr. Kii ayaklarn bir baka yne dndrdnde,
genellikle bu bir zlme (kiinin bulunduu noktadan uzaklama istei)
iaretidir. Konumakta olduunuz kiinin yava yava ya da birdenbire
ayaklarn sizden baka bir yne dndrdn fark ederseniz, bu deer
lendirmeniz gereken bir bilgidir. Bu davrann nedeni nedir? Bazen
bunun anlam kiinin bir baka randevusuna ge kald ve gerekten
gitmesi gerektii olabilir. Ancak dier zamanlarda bu tr bir davrantan
karmanz gereken sonu, bu kiinin artk sizinle bulunmak istemedii
dir. Saldrganca bir ey sylemi ya da can skc bir ey yapm olabilir
siniz. Ayaklarn yn deitirme davran kiinin bulunduu yerden
ayrlm ak istediinin ak bir iaretidir (Bkz. Resim 18). Dier bir taraf
tan ise, davran evreleyen artlan temel almak kaydyla, kiinin neden
uzaklam ak istediini anlamak size dmektedir (Bkz. Kutu 15).

Dizlerin Kavranmas

B ulunduu yerden ayrlmak isteyen bir kiinin bacaklaryla gsterebi

lecei niyet hareketlerinin baka rnekleri de bulunmaktadr. Otur
m akta olan bir kii her iki eliyle dizlerini kavrarsa (Bkz. Resim 19), bu
hareketi toplanty bir sonuca balayp gitmek istediinin ak bir ia
retidir. Ellerin dizlerin zerine yerletirildii bu hareketi genellikle
gvdenin ne doru eilmesi ve/veya vcudun alt ksmnn sandalye
nin ucuna doru kaymas izler. Bunlarn ikisi de niyet hareketidir. Bu
 86 Beden D ilini;

__________________Kutu 15: AYAKLAR NASIL El SALLAR?_____________

ki insan konuurken, genellikle ayakular birbirine gelecek ekilde oturur

ya da dururlar. Fakat kiilerden biri ayaklarn belli belirsiz ekilde bir
baka yne dndrrse ya da ayaklarndan birini devaml olarak dar
do ru hareket ettiriyorsa (bir ayan size, dierinin ise baka yne doru
dnm olduu bir T ekli dnn), bu kiinin artk ayrlmak istediin
den ya da bir baka yerde olmay arzuladndan emin olabilirsiniz. Bu
tr bir ayak davran niyet iaretlerinin bir baka rneidir (Givens,
2 0 0 5 , 60-61). Hissedilen sosyal zorunluluktan dolay kiinin gvdesi
size dnk olabilir ancak ayaklar limbik beynin kama isteini ak bir
ekilde ortaya koyacaktr (Bkz. Resim 18).
Yakn zamanlarda bir mterim gnnn neredeyse be saatini
benimle geirdi. Akam olup da ayrlacamz zaman geldiinde, o gn
konutuumuz eylerin zerinden gemeye baladk. Konutuumuz konu
ie ilgili olsa da, mterimin bir bacan vcuduna dik bir ada tuttuu
nu fark et'm ve "Artk gitmen gerekiyor, deil mi?" diye sordum. "Evet,"
diyerek onaylad. "ok zgnm. Kabalk yapmak istemedim ama Lond
ra'y aramam gerekiyor ve yalnzca be dakikam kald." Mterimin kul
land dil ve beden hareketleri yalnzca olumlu duygular vermekteyken,
ayakian en doru bilgiyi ortaya koymaktayd. Ayaklar, mterim ne kadar
kalmak isterse istesin, grevin onu ardn sylyordu.

trden iaretler gzlem lediinizde, zellikle de sz konusu kii am iri

niz ya da bir stnzse, artk etkileim inizi sona erdirm enizin zam an
dr. A klnz kullann ve oyalanm ayn.

Ayaklarn Yer ekimine Kar Koyan Davranlar

M utlu ve heyecanl zam anlarm zda adeta havada szlyorm uuz gibi
yrrz. Bu cokulu durum u birbirlerinden bylenm i bir halde d o la
an sevgililerde ya da lunaparka girm ekte olan ocuklarda gzlem leye-
 Bir konuma esnasnda ayaklardan biri baka bir
yne dndnde, bu hareket kiinin ayrlmak istedi
inin bir iaretidir - tam olarak da ayan bakt
yne doru. Bu bir niyet iaretidir.

bilirsiniz. Yer ekim inin bu heyecanl insanlar iin hibir anlam yok
m u gibi grnr. Bunlar ok ak davranlardr. te yandan, gnde
lik yaantm zda da her birimizin etraf, dikkat etmediimiz iin
kardm z y e r ekim ine kar koyan davranlarla rldr.
B ir ey bizi ok heyecanlandrdnda ya da herhangi bir nedenle
kendim izi iyi hissettiim izde, hoplayp durmak veya her adm m/da
zplayarak yrm ek gibi yer ekimine kar koyan davranlarda bulu
 90 Beden Diliniz

Dizlerin kavranmas ve arln ayaklara verilmesi kii

nin artk kalkp gitmek istediini gsteren bir niyet
hareketidir.

nuruz. Bu, bir kez daha, kendisini szel olmayan davranlarla ifade
eden limbik beynimizin marifetidir.
Yakn zamanlarda cep telefonuyla konuan bir yabancy seyredi
yordum. Kar taraf dinlerken, yerde hareketsiz bir ekilde duran sol
aya birden pozisyonunu deitirdi. Topuu yerde sabit kald ancak
ayakkabsnn n havaya kalkt; parmaklar havaya dnkt artk
(Bkz. Resim 20). Normal bir insan iin bu trden bir davran fark edi-
lemeyebilir ya da nemsiz grlerek gz ard edilebilir. Ancak kendini
yetitirmi bir gzlemci iin yer ekimi kart bu basit hareket, adamn
telefonda iyi bir haber ald eklinde yorumlanacaktr. Gerekten de
yanndan geerken adamn, yle mi? Harika! dediini duydum.
Ayaklan ise zaten bir sredir ayn eyi sylemekteydi.
Kmldamadan ayakta duruyor olsa bile, konuan bir kii anlatt
eyleri vurgulamak iin gerekli yerlerde daha yksek bir durua gee
bilir ve konumas esnasnda bunu birka kez tekrarlayabilir. Kii bunu
Beden Dilinde Baarl Olmak
91

Ayak parmaklar, fotoraftaki gibi yukary gster

diinde, bunun anlam genellikle kiinin moralinin
yerinde olduu veya olumlu bir ey dnd ya
da duyduudur.

bilinsizce yapacandan, bu davranlar ok drst iaretlerdir ve

hikyeyle balantl duygularn gerek davurumlar olarak yorumla
nabilirler. Davranlar hikyenin olay dizisiyle ezamanl olarak onaya
kacak ve anlatcnn hislerini yanstacaktr. Nasl sevdiimiz bir ar
knn ritim ve temposuna gre ayaklarmz oynatyorsak, sylediimi/
olumlu bir eyle uyumlu bir ekilde de ayaklarmz ve bacaklarmz
hareket ettiririz.
 92 Beden D ilin iz

lgin bir nokta da, yer ekim i kart ayak ve bacak davranlarnn
klinik depresyon hastalarnda ok ender olarak grlm esidir. B edeni
m i/ duygusal durum um uzu tam olarak yanstm aktadr. Dolaysyla,
insanlar heyecanlandnda yer ekim i kart davranlar gsterm eye
m eyillidir.
Peki, yer ekim i kart hareketler taklit edilebilir m i? E dilebilece
ini dnyorum ; zellikle de iyi oyuncular ve srekli yalan syleyen
insanlar tarafndan. A ncak sradan insanlarn lim bik davranlar kont
rol edebilm esi ok zordur. Bunu denediklerinde yapm ack bir hava
oluur. ok p a sif bir grnt izebilecekleri gibi durum u tam anlam y
la yanslam ayabilirler de. Kollarn kaldrlm asyla yaplan sahte bir
selam lam a hibir ie yaram az. Yapmack grnr nk kollar uzun
b ir sre havada tutulm ayaca gibi, genellikle dirsekler de k n l ola
caktr. Bu trden bir hareket yapm acklm tm iaretlerini tar. Yer
ekim i kart gerek davranlar kiinin olum lu duygusal durum unu
y a n str ve iten grnrler.
inin ehli bir gzlem ci iin ok nem li bir bilgi kayna olabilecek
yer ekim i kart davranlardan birisi de balam a p o zisy o n u d u r (Bkz.
R esim 21). Bu. kiinin ayaklarndan birini sabit bir noktadan (zem inde
dz durum dan ), hazr bir pozisyona getirdii, topuun havada ve a r
ln da parm aklar zerinde olduu bir harekettir. Bu, kiinin ayak
hareketi gerektiren fiziksel bir ey y apm ak iin hazrlandn gsteren
niyet iaretlerinden birisidir. H areketin anlam kiinin sizinle daha
yakndan ilgilenm ek istem esi ya da konutuunuz eyin gerekten ilg i
sini ekm esi olabilecei gibi, gitm ek istedii de olabilir. Szel o lm a
yan btn niyet iaretlerinde olduu gibi, karnzdaki kiinin b ir ey
yapm ak zere olduunu anladnz anda, bunun ne olabileceini sap
lam ak iin balam dahilinde ve kii hakknda b ildikleriniz zerinden
bir deerlendirm eye gitm elisiniz.
Beden D ilinde Baarl O lm a k 93

Ayaklar dz konumlarndan 'balama

pozisyonuna" getiinde, bu davran
kiinin gitmek istediini gsteren bir niyet
iareti olabilir.

Bacaklarn Almas

En ak ve kolaylkla yakalanabilen ayak ve bacak davranlar blgesel

hareketlerdir. nsan olsun olmasn, memelilerin byk bir ksm, kendi
lerini bask ya da tehdit altnda hissettiklerinde veya tam tersi ekilde,
bakalarn tehdit ettiklerinde kendi alanlarn belirleyecek davranlarda
bulunur; konum ve alanlarm kontrol altna almak istediklerini gsterir
ler. Yllar iinde yetkili olduklar konumlara almalar nedeniyle kanun
uygulayclar ve askeri personelde bu tip davranlar sklkla gzlemle
nebilir. Hatta baz zamanlarda, bu mesleklerde olan kiiler birbirlerini de
iteklemeye ynelebilir ve en sonunda herkesin, bilinaltmdan kaynak
lanan bir tepkiyle, kendisine daha geni bir alan salamak iin dierleri
ni iteklemeye balamas sonucunda ortaya gln bir tablo kabilir.
nsanlar kendilerini atma ieren durumlarda bulduunda.
ca daha dengeli bir konuma gemek deil, ayn zamanda daha t'a/la
 94 Beden D ilin iz

alan k o ntro lleri altn d a tuttuklarn gsterm ek iin de, bacaklarn

am a d a v ran n d a bulunurlar. D ikkatli bir gzlem ci iin bu davran,
o rta d a belli b ir m esele ya da m uhtem el bir problem in olduuna dair
g l b ir m esaj verm ektedir. T artm akta olan iki insan seyrettiiniz
de, h ib ir zam an bacaklarn apraz durum da olduunu grem ezsiniz.
L im b ik b e y n im iz bu d engesiz durua m saade etm eyecektir.
K a rn zd a k i kiinin bacaklarn atn gzlem lerseniz, bu kiinin
g ittik e artan b ir ra hatszlk iinde olduu sonucunu karabilirsiniz.
B u b a sk n d u ru ak bir m esaj verm ektedir: Yanl olan bir ey var
ve b u n u n la baa k m ay a hazrm . Blgesel ayak alm lar m uhtem el
b ir y a n g n n ilk k vlcm olarak dnlebilir; bu nedenle karnzdaki
k iid e y a d a k en d in izd e bu trden szel olm ayan bir d avran g zlem
led i in iz an d a, olas bir bela iin de hazrlkl olm alsnz.
S rm e k te olan bir tartm a kztka insanlar d ah a g eni alana
y a y la n b ir d u ru a getiinden tr, polis m em urlar ve y neticilere,
m u h te m e l atm alar engellem ek iin ncelikle k e n d ile rin in bu tr
b lg e s e l h arek e tle rd en kanm alar gerektiini sylyorum . Isn m ak ta
o la n b ir tartm ad a kendim izi bu tr bir bacak h a rek e tin e y nelm i
o la ra k y a k a la r ve zam an kaybetm eden bacaklarm z y e niden b irle ti
re c e k o lu rsa k , bu durum genellikle atm a d zeyini ve tartm an n
tan siy o n u n u drecektir.
B irk a yl nceki bir sem inerim de, b ir k adn eski k o casy la girdii
b ir tartm a esnasnda adam n, gzn korkutm ak a m a cy la bacaklar
a k bir ekilde kapda dikildiini ve k m asn e ngellediini an latm t.
Bu hafife alnacak bir d avran d e ild ir - grsel old u u k a d ar duygusal
teh d it de ieren bu davran kardaki kiiyi kontrol altna a lm ak ve sin
dirm ek iin kullanlabilir. Y kc d a v ran lar g steren in san lar (p sik o
p a tla r ya da antiso sy aller g ibi), karlarn d ak i kiiyi hkim iy etleri altna
alm ak iin bu bacak am a d a v ran y la birlikte g zlerin i d ik ip bak m ay a
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 95

da ynelebilirler. Zam annda bir m ahkm un bana dedii gibi, "Burada

her ey duruunuzla ilgili, nasl durduunuz, nasl grndnzle. Bir
an iin bile olsa zayf bir grnt sergilem em elisiniz. Her yerde kar
m za tehlikeli insanlar kabilir; bu nedenle her zaman duruum uzun ve
tutum larm zn farknda olmamz gerekmektedir.
D ier bir taraftan, bacak ama davrann kendi avantajnza da
kullanabilirsiniz - zellikle de, olumlu/yapc bir nedenden dolay
dierleri zerinde otorite ve kontrol salamak istediiniz durum larda.
B ir keresinde, grevleri esnasnda kontrol altna alnamayan kalabalk
gruplara kar daha otoriter bir duru kazanmalar iin kadm polis
m em urlarna bacak ama hareketleri zerine eilim vermitim, kitve
yum uak bal bir hava veren ayaklarn bitiik ya da birbirine yakn
durduu pozisyonlar, bu trden topluluklara yanl sinyaller iletm ekte
dir. K adn m em urlar bacaklarna aarak olay lara daha hkim bir gr
nm ( Burada yetkili olan benim ! ) kazanabilir - bu duru otoriter bir
hava salayacandan kalabalklarn kontrol altna alnm asnda da
daha etkili olacaktr. Ergenlik andaki olunuza sigara imenin
zararlarn anlatrken de, sesinizi ykseltmek yerine, bacaklarnz aa
rak kendinize daha salam bir ifade kazandrabilirsiniz.

Kiisel Alan

B acaklarn alm asna ynelik davranlarla blgesel hareketleri tan

tm z bu blmde, insanlarda ve dier hayvanlarda alan kullanmn
aratran Edvvard H allun almalarna da deinmemiz gerekir.
sel zorunluluk olarak tanmlad davranlar zerine alan HalK
insanlarn uzam sal ihtiyalarn (antropolojiye kazandrd u h r l e .
pro k se m ik ) ortaya koym utur (Hail, 1%^). Hd\vard Ha l l u gre, sosvo
ekonom ik ya da hiyerarik olarak ne denli avantajl bir kvmunutas s.ik
 96 B eden D ilin iz

ayn lde kendim ize ait alan talebinde bulunm aktayz. Hail, benzer
ekilde, gndelik yaantlarnda kendilerine ait dala geni alana sahip
olm ak isteyen insanlarn, kendine gvenen, rahat ve dolaysyla da
daha yksek statde bireyler olduunu belirtmitir. Bu durum insanlk
tarihinin tam am nda ve birok kltrde geerlidir. M esela spanyol
kifler (com /uistadores) A m erikaya ilk geldikleri zam an bu g
unsurunun her yerde ayn olduunu grm t. Yeni dnyaya ayak bas
m alaryla birlikte, A m erika yerlilerinde de, Kralie Isabellann? lke
sinde srm ekte olan blgesel davranlarn geerli olduunu anladlar.
B ir dier ifadeyle, saltanat dnyann her yerinde saltanatt ve daha ok
alana sahipti (D iaz, 1988).
irket C E O 'la n , bakanlar ve yksek konum lardaki bireyler daha
ok alan talebinde bulunabilir fakat geri kalanlanm z iin bu o kadar da
kolay deildir. te yandan, hepim iz kiisel alanm z korum ak isteriz.
nsanlar bize ok yakn durduklannda rahatsz olm am zn nedeni budur.
Edw ard H a lla gre, her birim izdeproksem ik olarak tanm lad ve hem
kiisel hem de kltrel kkenleri olan kiisel alan ihtiyac sabit bir duy
gudur. Birileri bu alan igal ettiinde hissettiim iz gerginliin davu
rum u olarak ok gl lim bik tepkiler gsteririz. K iisel alanm zn
igal edilm esi bizi teyakkuz durum una geirerek nabzm zn hzlanm a
sna ve heyecanlanm am za neden olur (K napp & H ail, 2002, 146-147).
K alabalk bir asansrde ya da bir ATM m akinesinde ilem yaparken
birisi size ok yakn durduunda nasl hissettiinizi dnn. K iisel
alana ynelik bu noktay aklnzda tuttuunuz m ddete, herhangi biri
si size ok yakn durduunda ya da siz birinin kiisel alann igal etti
inizde oluacak olum suz lim bik tepkilerin farknda olacaksnz.

n 1451-1504 yllar arasnda yaam Kastilya ve Aragon Kraliesi. Colombun

yanllkla Amerikay kefettii seyahatin mali destekisi Kralie Isabelladr.
B eden D ilin d e Baarl O lm a k 97

Ar Rahatlk Belirtisi Ayak ve Bacak Davranlar

Ayak ve bacak davranlarnn dikkatli bir ekilde gzlemlenmesi, bir
bakasnn yanndayken ne denli rahat olduunuzu (ya da tam tersi)
anlam anza yardmc olabilir. Bacaklarn apraz yaplmas ya da bacak
bacak stne atlmas, bir kiinin yannda kendimizi rahat hissettiimi
zin nem li bir gstergesidir; rahatszlk duyduumuz zamanlarda bu tr
bir davranta bulunmayz (Bkz. Resim 22). Dierlerinin yannda kendi
mizi gvende hissettiimiz zamanlarda da bacaklarmz apraz yaparz
ve bu gvenlik hissi de rahatln doal bir uzantsdr. Bu davrann
neden bu denli drst bir davurum olduunu inceleyelim.
A yaktayken bir bacanz dierinin nne attnzda, dengenizi
nem li lde azaltm olursunuz. Gvenlik asndan bakacak olur
sak, ortada ciddi bir tehdit unsuru olsayd, ne kolay bir ekilde donabi
lir ne de kaabilirdiniz nk bu durua getiinizde yalnzca tek

Kendimizi rahat hissettiimizde geneliikle

bacaklarmz apraz yaparz. Holan
madmz birnn ortaya kmasyla da
bacaklarmz yeniden aanz.
 98 Beden D ilin iz

bacanz zerinden denge salam aktasnzdr. Bu nedenle lim bik

beynimiz ancak kendim izi raha ya da gvende hissettiim iz zam anlar
da b trden bir davrana m saade eder. A sansrde tek bana olan
birisi bacaklarn apraz yapm sa, asansre bir bakasnn girm esiyle
birlikte zaman kaybetm eden bacaklarn aacak ve ayaklarn sk bir
ekilde yere basacaktr. Bu lim bik beynin gnderdii bir sinyaldir:
ini ansa brakam azsn, potansiyel bir tehdit ya da tehlikeyle kar
karya olabilirsin, bu yzden ayaklarn yere basyor olsun!

Konumakta oian iki kii bacaklarn apraz yapm

sa, bu birbirlerinin yannda rahat hissettiklerinin bir
iaretidir
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 99

K onum akta olan iki meslekta grdmde, eer ikisinin de

bacaklar apraz durum daysa, bundan rahat olduklar sonucunu kar
rm. ncelikle, ikisinin de benzer ekillerde duruyor oluu, davranla
rn karlkl olarak yanstldn gsterir ve ikinci olarak da, bacakla
rn apraz yaplm as yksek rahatlk durumunun bir davurum udur
(Bkz. Resim 23). Bacaklarn apraz yapld bu szel olmayan davra
n, ilikilerinizde, karnzdaki kiiye aranzn iyi (hatta tam amen
rahat bir konum a geeceiniz kadar iyi) olduunu gstermek iin
kullanlabilir. Bu anlam da bacaklarn apraz yaplmas olumlu hislerin
iletilm esi asndan harika bir yoldur.
Yakn zam anlarda Floridadaki bir partide, altml yalarnn
banda olan iki kadnla tantrldm. Onlara takdim edildiim esnada,
kadnlardan biri birdenbire bacaklarn apraz yaparak tek bacann
zerine geti ve arkadana doru yasland. "Birbirinizi ok uzun
zam andr tanyor olm asnz. dedim. Birden gzlerinde bir parlama
oldu ve bunu nasl anladm sordular. Bir yabancyla ilk kez tan
yor olm anza ram en, biriniz bacaklarn apraz yapp dierine yas
land. B irbirinizi gerekten seviyor ve gveniyor olmadnz m ddet
e pek alldk bir ey deildir bu, diyerek aklamada bulundum.
kisi de kkrdad ve biri sordu: Zihin de okuyabiliyor musunuz? Bu
defa glm e sras bendeydi: Hayr. Uzun yllara dayanan arkadalk
larn neyin ele verdiini onlara anlattmda, krkl yllarda Kbadaki
ilkokul gnlerinden bu yana birbirlerini tandklarn sylediler. ap
raz bacaklar bir kez daha insan hislerinin iyi bir gstergesi olmutu.
te size apraz yaplm bacaklarn ilgin bir zellii daha Bu
hareketi genellikle en sevdiimiz kiinin yannda olduumu/ zaman
larda, bilinsiz bir ekilde yaparz. Dier bir deyile, sevdiimiz ku*
yaslanacak ekilde bacaklarmz aprazlarz. Bu durum aile toplant
larnda ilgin gzlem ler yapmanza imkn tanyabilir. rnein b iiden
 O Beden D ilin iz

ok ocuklu ailelerde, ebeveynlerden birinin, dierine ya da dierleri

ne kyasla kendisini daha yakn hissettii ocuuna yaslanacak ekilde
bacaklarn apraz yapm as ok da artc bir grnt deildir.
B azen sulularn, yaklaan bir polis grdklerinde, kendilerine
serinkanl bir hava verm ek iin duvara yaslanarak bacaklarn apraz
yapm as da bilinen bir durum dur. Ancak bu davran lim bik beynin
alglam akta olduu tehditle (yaklam akta olan polis) zt bir durum
yaratacandan tr, genellikle sulular bu davran uzun bir sre
boyunca srdrem ez. Deneyim li polis m em urlar gzlem ledikleri bu
davrann sahte olduunu hem en anlarken, norm al insanlar iin sulu
lar bu tavrlaryla tehlikesiz bir grnm sergileyebilir.

Birbirlerine Kur Yapan nsanlarn Ayak ve Bacak Davranlar

T araflarn ar rahat olduu sosyal etkileim lerde, ayaklarm zla

bacaklarm z birlikte olduum uz insann ayak ve bacak davranlarn
yanstacak (isopravis) ve oyuncu bir havada olacaktr. A slna baklacak
olursa, birbirine kur yapan insanlarda taraflarn kendilerini tam anla
m y la rahat hissetm esiyle, hafif ayak dokunular veya okam alar da
balayacaktr (Bkz. Kutu 16)
Flrt esnasnda, zellikle de ift oturuyorsa, kadn kendisini rahat
hissettiinde m uhtem elen ayakkablaryla oynayacak veya ayakkabla
rn parm aklarnn ucunda sallayacaktr. D ier bir taraftan, kadn ken
disini rahatsz hissettii anda bu davran da kesilir. E rkek bu ayakka
blarla o ynam a davranna bakarak ilerin nasl gittiini anlayabilir.
E rkek kadna yaklatnda (ya da onunla bir sre konutuktan sonra),
kadn ayakkablaryla oynam ay keser, ayakkablarn yeniden ayakla
rna oturtur ve erkekten belli belirsiz uzaklaarak antasna doru
kayarsa, buna beysbol dilinde, erkein oyun d kalm as diyebiliriz.
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 101

Kulu 16: ROMANTK LKLERDE BR AYAKLIK YER

Bu yl, televizyon endstrisinde alan bir mterime szel olmayan iletiim
eitimi vermek iin Los Angeles'daydm. Beni evinin yaknlarndaki popler
bir Meksika restorannda yemee gtrecek kadar nazik birisiydi. Resto
randayken de beden dili zerine bir eyler renmek istedi ve yan masada
oturan ifti gstererek, "Onlara baksana, sence birbirlerinden honutlar
m?" diye sordu. ifti gzlemlediimizde, iik bata birbirlerine doru eil
mi olduklarn grdk. Fakat sohbetleri ilerledike, ikisi de sandalyelerine
yaslanarak birbirlerinden uzaklat ve ok fazla konumadan yemeklerine
devam ettiler. Mterim yan masada ilerin iyi gitmediini sylediinde,
"Yalnzca masann zerine deil, aalara da bak " dedim Masa ortsu
ya da nmzde sandalye gibi baka engeller olmadndan, dl ' v yap
mak hi de zor deildi. "Ayaklarnn ne kadar yakn olduuna bak."
dedim. Aralarnda bir sorun olsayd, ayaklar bu kadar yakm o'nazd.
nk limbik beyin buna msaade etmezdi. Mterimin a>ak Harekete;-oe
younlamasn saladmdan dolay, arada bir ayaklarnn birbirine
dokunduunu ya da srtndn ve bu olduunda geri ekilmediklerini
grdk. "Bu nemli bir iaret," dedim. "Halen birbirlerine bal durumda
olduklarn gsteriyor." ift gitmek iin kalktnda, adam kolunu kadnn
beline dolad ve konumadan yryp ktlar. Konukan bir havada olma
salar da, davranlar her eyin yolunda olduunu anlatyordu.
Masa altlarnda ve yzme havuzlarnda bacaklarn neden birbirine
dokunduunu, bu trden bir flrtn nedenini merak ediyorsanz, bu durumu
iki adan deerlendirebiliriz. Birincisi, (masa ya da su altndayken) bede
nimizin grnmeyen ksmlar aklmzdan da km gibidir - ya da en
azndan gzlemlenme durumundan Hepimiz havuzdayken sanki evdey
mi gibi davranan insanlar grmzdr. kinci olarak ise ayaklarmzda
inanlmaz miktarda duyusal reseptr bulunmaktadr jGivens. 2005
92-93). nsanlarn ayaklaryla flrt etmesinin nedeni bunun iyi hissettirmesi
ve cinsel anlamda ok uyarc olabilmesidir. Tam tersi ekilde de. sevmedi
imiz ya da kendimizi yakn hissetmediimiz insanlaria birlikteyken eer
masann altnda yanllkla ayaklarmz birbirine deerse hemen kendimizi
geri ekeriz. Bir iliki ktye giderken, iftlerin genellikle gzden k a o d ^
ak iaretlerden birisi, her trl ayak dokunuundaki azalmadr
Bu rotog rafta adan sa bacan, dizini kadnla arasnda bir bariyer
oiarak kiianacak ekilde atmtr.

B,. fotorafta adam bacan, dizini geriye alacak ekilde atm ve

*adirJa a'a-vndaki bariyeri kaldrmtr.
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 103

Bir kadn kendisine kur yapan erkee dokunmuyorsa bile, ayaklarn

sallam a ve ayakkablarla oynama davran hareket demektir ve hare
ket de ilgi eker - szel olmayan bu davran beni fark et demekte
dir. Bu davurum donm a tepkisinin tam tersi ve bizi sevdiimiz, arzu
ladm z insanlara eken veya sevmediimiz, gvenmediimiz ya da
em in olam adm z insanlardan uzaklatran igdsel bir tepki olan
ynlenm e refleksinin bir parasdr.
O turm akta olan bir kiinin bacak bacak stne atmas da nemli
bilgiler verebilir. nsanlar yan yana oturduunda, bacaklarn yn
nemlidir. E er bu kiilerin aras iyiyse, bacaklardan stte olan kar
daki kiiyi gsterecektir. te yandan, karsndaki kiinin at konu
dan holanm ayan birisi bacaklarnn pozisyonunu deitirecek ve
uyluklarn bir anlam da bariyer olarak kullanacaktr (Bkz. Resim 24 ve
25). Bu trden bir engelleme davran limbik beynin bizi nasl koru
duunun anlam l bir rneidir. Taraflarn oturma ve bacaklarn atma
biim lerinde bir uyum varsa, o zaman bir ahenk de var demektir.

Alan htiyacmz

Birisi zerinde braktnz ilk izlenimi merak ettiiniz oldu mu hi?

Belki sizi ilk andan beri sevdiler, belki de patlak vermek zere olan
sorunlar sz konusu? Bunu anlamann bir yolu salla ve bekle olarak
adlandrabileceim yaklamdr.
A yak ve bacak davranlarn gzlemlemek ilk kez tantnz insan
larda zellikle nemlidir. Bu davranlar, insanlarn hakknzda ne his
settii zerine ok fazla bilgi verebilir. Kiisel olarak konuacak olur
sam, birisiyle tantmda ona yaklar, (durum asndan en uygun
kltrel norm lar dahilinde) iten bir ekilde elini skar, gz temas salar
ve ardndan bir adm geriye ekilerek ne olacana bakarm. Genellikle
 104 Beden D ilin iz

karlktan biri gelecektir: (a) kii olduu yerde kalr ve bu mesafede

kendisini rahat hissettiini: (b) kii bir adm geriler ya da belli belirsiz
bir ekilde uzaklar ve kendisine daha fazla alan salamak ya da baka
bir yerde bulunmak istediini; (c) kii bana doru bir adm atar ve
benimle birlikteyken kendisini rahat hissettiini anlarm. Gsterdii
davrantan gocunmam sz konusu deildir nk bu frsat karmdaki
kiinin hakkm da ne hissettiini anlam ak iin kullanmaktaymdr.
A yaklarn bedenim izin en drst paras olduunu aklnzdan
karm ayn. K arm daki kii daha fazla alana ihtiya duyuyorsa, bunu
ona veririm . Kendisini rahat hissediyorsa, aram zdaki m esafenin ne
olm as gerektii zerine kafa yorm am a lzum kalm az. Kii bana doru
bir adm atm sa, yanm dayken kendisini iyi hissettiini anlarm . Bu
her trl sosyal ilikide ie yarayacak bir bilgi setidir. Fakat sz konu
su olan kiisel alan olduunda, kendi rahatlnz salam ak iin de
kurallar koym anz gerekeceini unutm ayn.

Yry Tarz

Konu ayakJar ve bacaklar olduunda, farkl yrm e tarzlarnn ortaya

koyduu szel olm ayan iaretlerden bahsetm ezsek ihm alkrlk yapm
oluruz. D esm ond M o rrise gre, bilim a d an lan krk farkl yrm e tar
z tanm lam tr (M orris, 1985, 229-230). Bu rakam size ok geldiyse,
yalnzca Charlie C haplin, John VVayne, M ae W est ya da G roucho M arx
gibi aktrlerin farkl film lerdeki yrylerini dnn. Bu aktrlerin
her birinin kendilerine has yry tarz la n vardr ve bu tarzlan ksm en
kiiliklerini de yanstm aktadr. N asl yrdm z ou zam an o anki
havam za ve ruh halim ize ynelik bilgiler ierir. H zla, bir am aca do
ru ya da yavaa, akn bir ekilde yryebiliriz. D ier baz yry
tarzlarn da sralayacak olursak; geziniyorm u gibi, avare bir halde.
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 105

zorla, paytak, aksayarak, ayak sryerek, etraf kolaan ederek, telala,

geit trenindeym i gibi, parmak ucunda ya da kaslarak yryebiliriz
(M orris, 1985, 233-235).
Szel olm ayan davran gzlemcileri iin yry tarzlarnn
nem li olm asnn nedeni, kiinin normal yryndeki deiimlerin
dncelerindeki ve ruh halindeki deiimleri yanstabilmesidir. Nor
m alde m utlu ve canl olan birisi, sevdii bir arkadann yaralandn
rendiinde yry tarzn birdenbire deitirebilir. Kt ya da tra
jik haberler, kiinin yardm aramak iin odann dna frlamasna ya da
dnyann btn yk omuzlarna yklenmi gibi bedbaht bir halde
yrm esine neden olabilir.
Y ry tarzndaki deiimlerin gz ard edilmemesi gereken
szel olm ayan davranlar olmasnn bir nedeni de. bu deiimlerin
bizi, bir eylerin yanl gittii, bir sorunun patlak vermek zere olduu
ya da artlarn deitii ynnde uyarmasdr - ksacas, nemli bir ey
olmutur. Y ry tarzndaki deiim bizi bunun nedenini aratrmaya
itm elidir nk bu tr bir bilgi ilerleyen etkileimlerimizde sz konusu
kiiyle daha etkili bir iliki kumlamza imkn tanyacaktr. Bir kiinin
yry kendisinin bilmeden ak ettii bilgileri saptamamza yar
dm c olabilir (Bkz. Kutu 17).

birliki ve birliki Olmayan Ayaklar

Sizinle sosyal bir iliki ya da ibirlii iinde olan bir kiinin ayaklan
sizin ayak hareketlerinizi yanstmaldr. te yandan, karnzdaki kii
nin yz size dnkken ayaklan baka bir yn gsteriyorsa, kendini
ze bunun nedenini sormalsnz. Kiinin bedeninin size dnk oIuuim-
na ram en, ayaklarnn duruu gerek bir ibirlii profilinin gstergeli
deildir ve bu durum sizin anzdan anlalmas gereken hu/ eyle m
106 B e d e n D ilin i;

Kutu 17: SU ALIVERLER

Sulular kendilerine da ir ne ok ey ak ettiklerinin her zam an farknda
olmaz. N e w York'ta alrken, a rada srada kalabala karmak isteyen
serserileri seyrederdik. Kendilerini gizlemekte baarsz olduklar noktalar
dan biri de, kaldrmn i tarafnda yrmeleri ve am asz bir ekilde vit
rinlere bakarken srekli yry tempolarn deitirm eleriydi. nsanlarn
ou gidecekleri bir yer ya da yapmalar gereken ileri olduu iin
amasz bir ekilde yrmez. Sulular ise (kapkalar, uyuturucu satc
lar, hrszlar, dolandrclar) bir sonraki kurbanlarn bekledikleri iin pusu
ya yatm olduklarndan, durular ve yry tempolar farkldr. Yeni
hamlelerini kesinletirmeden nce yrylerinin belli bir yn yoktur.
Sulu grnml birisi size yneldiinde hissettiiniz rahatszln kayna
, sizi yaklamakta olan tekinsiz kiinin bir sonraki hedefi olmaktan
koruyabilmek iin limbik beyninizin yapm akla olduu hesaplamalardr. Bu
yzden kalabalk bir kentte yayorsanz ya da yakn zam anda ziyarette
bulunacaksanz, bir gznz her zaman insan tedirgin eden bu tiplerde
olsun. Grnrde hibir amac olm adan yrmekte olan birisi bir anda
size ynelirse, dikkat edin! En iyisi, bir an nce bu kiiden uzaklan!
G rm ediiniz halde yalnzca size ynelmi bir tehlike hissettiiniz
zaman bile, iinizden gelen sesi dinleyin (de Becker, 1 9 9 7 , 133).

bir iareti olm aldr. B u trden bir duru k iin in y a n n z d an ay rlm a ve

b ir an nce u zak lam a isteini, k o n u tu u n u z konu zerin e ilg isiz li i
ni, konunun derinlerine inm e k o n u su n d a istek sizli in i ya da b a la n t
szln yanstyor olabilir. T anm adm z bir kii sokakta yanm za
yaklatnda, g enellikle kalalarm zd an yu k arsy la gvdem izi d n
d rerek dikkatim izi bu kiiye yn eltiriz fak at ay aklarm z gittiim iz
yne dnk olarak kalr. B u d avranm n verdii m esaj, -so s y a l o la
r a k - konuyla ancak k sa bir sre ilgilenebileceim ve -k iise l o la ra k -
yolum a devam etm ek istediim dir.
Beden D ilin d e Baarl O lm a k
107

Sizinle konuan kiinin ayaktan bir baka yn gs

teriyorsa, bu duru kiinin bulunduu yerden bir an
nce ayrlmak istediinin ak bir gstergesidir. Bu
durula resmi bir beyanda bulunan kiilere zellikle
dikkat edilmesi gerekir nk davranlar uzaklama
isteklerini ak etmektedir.

Yllar iinde, Birleik Devletlerde ve yurt dnda alan gmrk

m em urlarna birok eitim verdim. Onlardan birok ey rendim ve
umuyorum ki onlar da benden bir eyler alabilmitir. Gmrk memurla
n n a rettiim eylerden biri de, bagajlarn beyan etmek iin memura
dndkleri halde ayaklar k gstermekte olan yolculara o/ellikk
dikkat etm eleriydi (Bkz. Resim 26). Bu davranlarnn nedeni \alnt/ca
 10 8 Beden D ilin iz

uuklarm karm am ak ya da gidecekleri yere ge kalm amak iin acele

etm eleri olabilir fakat bir gm rk m em uru gene de bu durutan phe-
lenm elidir. Yaplan aratrm alar. Beyan etm em gereken hibir eyim
yok. m em ur bey," diyerek aklam ada bulunan ancak ayaklar bir baka
yn gsteren insanlarn bir eyler saklyor olm a ihtim alinin daha yk
sek olduunu ortaya koym aktadr. birliki grnm lerine ve net ifade
lerine ram en, ayaklan tam da tersini gstermektedir.

Ayak ve/veya Bacak Hareketlerinin iddetinde Belirgin Deiiklikler

B acaklarn srekli hareket halinde olm as baz insanlarda norm al bir

d avran ken, bazlarnda ise hibir zam an grlm ez. Bu davran, yanl
b ir ekilde bilindii gibi, kiinin yalan sylediinin kesin bir gstergesi
deildir; drst insanlar da drst olm ayanlar da bacaklarn srekli
olarak oynatabilir. D ikkate alm am z gereken anahtar etm en hareketin
hangi noktada balad ya da deitiidir. rnein, yllar nce B arbara
W alters'n tren ncesinde O scar aday Kim B asingerT a yapt rpor
taj anm syorum . Rportaj boyunca B asinger srekli olarak ayaklaryla
ellerini hareket ettirdii iin zaten gergin bir grnm vard. Fakat
VValters. B a s s in g e fa yaad baz m ali glklerden ve kocasyla bir
likte yapt pheli b ir yatrm dan bahsettiinde, oyuncunun ayak h are
ketlerinde ciddi bir art oldu. B irdenbire gerekleen, dikkat ekici bir
deiim di bu. Bu durum B a sin g ern yalan syledii, hatta soruya kar
lk olarak yalan syleyip sylem em eyi dnd anlam na gelm i
yordu. A ncak ayak hareketlerindeki bu deiim ak bir ekilde, olum
suz bir uyarana (W altersn sorusuna) verilen duygusal bir tepkiydi ve
soruya karlk yaad m em nuniyetsizlii gsteriyordu.
Dr. Joe K u lise gre, o tu rm a k ta olan bir kiinin ayak hareketlerinin
iddetinde o luan bir art (ayaklarn k prdanm a durum undan tekm e
Bacaklarn birdenbire tekme atar gibi hareket etmeye balamam, fatvatsiz oldu
unun ak bir gstergesidir. Rportaj yapmakta olan kiilere hoicnmad>kia-' bir soru
sorulduunda, bu davran gzlemleyebilirsiniz.

atar bir vaziyete gemesi), kiinin olumsuz bir ey grd ya da duy

duunun ve bundan memnun olmadnn ak bir iaretidir (Bkz.
R esim 27). Ayaklarn hafif bir ekilde oynatlmas gerginliin bir ia
reti olabilirken, tekm e atar gibi sert ayak hareketleri kar olunan eyle
bilinaltnda sren mcadelenin bir gstergesidir. Bu davrann nemi
otom atik olm asndan kaynaklanmaktadr ve insanlarn ou bu davra
n gsterdiklerinin farknda deildir. Kesin olarak hangi sorularn ya
da konularn karnzdaki kiide rahatszlk yarattn anlamak iin,
bacaklarla tekme atma davrannn (ya da szel olmayan davranlar
da grlen bir baka ciddi deiimin) zerine gidecek sorular sorarak,
szel olm ayan bu beden iaretini kendi lehinize kullanabilirsiniz. By-
lece, karnzdaki kii sorunuzu yantlasn ya da yantlamasn, istedii
niz sakl bilgileri elde edebilirsiniz (Bkz. Kutu 18).

Ayaklarn Donmas

A yaklarn ya da bacaklarm srekli olarak oynatan birisi birdenbire

durursa, bu dikkat etm eniz gereken nemli bir ibarettir. Anlam genel
 no B eden D ilin iz

__________ Kutu 18: BONNIt'Y UNUTUN, ClYPt'I BULUN_________

ok ciddi bir vakann grg tan olduunu dndmz bir
kadnla gerekletirdiim grmeyi ok iyi hatrlyorum. Saatlerce sren
sorgulama hibir yere gidiyormu gibi grnmyordu; her ey sinir bozu
cu ve usandrc bir hal almt. Kadn belirgin hibir davranta bulunma
mt fakat ayaklarndan birini srekli olarak oynattn fark etmitim.
Ancak grmenin bandan bu yana kesintisiz devam ettii iin de bu
davrantan bir sonu karmam mmkn deildi. Ta ki, dorudan
"Ciyde' tanyor musun?" diye sorana dek. Kadn soruyu duyar duymaz
ve henz bana bir cevap vermeden (en azndan szel olarak), srekli
olarak oynatt aya tekme atar gibi aa yukar hareket etmeye ba
lamt. Bu davram, ismin kadnn zerinde olumsuz bir etkisi olduunun
ak bir gstergesiydi. Sorgulamann ilerleyen safhalarnda, kadn
''O yde"n kendisini Almanya'daki bir sten devlet belgeleri alma iine
dahi! ettiini itiraf etti. Soruyu duyduunda ayayla tekme atar gibi hare
ketler yapmas, zerine gidilmesi gereken bir eyler olduuna da ir gz
ard edilemeyecek bir iaretti ve en sonunda phelerimizde hakl oldu
umuz da ortaya kti. Her ey olup bittikten sonra muhtemelen kadn
kendisini tekmelemek istemitir nk bu istem d davran kendisine
federal hapishanede yirmi be yla patlad.

likle kiinin bask altnda olduu, duygusal bir dnm yaad ya da

ken d isin e y nelik b ir tehdit hissettiidir. Bu n oktada kendinize sorm a
nz gerek en soru, lim bik sistem in hangi nedenden tr donm a
du ru m u n a getii olm aldr. N eden, kiinin bilinm esini istem edii
sakl b ir bilgiye y nelik bir eyin sylenm esi ya da sorulm as olabilir.
K arn zd ak i kii b ir ey yapm ve sizin bunu bulm anz istem iyor da
olabilir. A ya k la rn d o n m a s , lim bik b eynim izin kontrol ettii tepkilerin
bir b ak a rn e id ir ve herh an g i bir tehlikeyle k arlaan kiinin tm
harek etlerin i k e sm esiy le balantldr.
Beden D ilin d e Baarl O lm a k 111

Ayaklarn Kilitlenmesi

Kii birdenbire ayak parmaklarn ieri doru krar ya da ayaklarn

birbirine kenetlerse, bu hareketi kendisini gvende olm ad bir
konum da, tedirgin ve/veya tehdit altnda hissettiinin bir iaretidir.
Sorgulam alarda phelilerle konuurken, kendilerini bask altnda his
settikleri zam anlarda ayaklarm ya da ayak bileklerini kenetlediklerini
ok kez grdm . Birok insana (ounlukla kadnlara ve zellikle de
etek giydiklerinde) bu ekilde oturmalar gerektii retilmitir (B k/.
R esim 28). te yandan, uzun bir sre boyunca bilekleri bu ekilde

Resim 28

Bacaklarn birdenbire kenetlenmesi rahatszlk ya do

gvensizlik iareti olabilir insanini kendilenni laho'
hissettiinde bileklerini omu eilimindedir
 H2 Beden D iliniz

kenetlem ek doal bir davran deildir ve zellikle de erkekler tarafn

dan yapldnda, pheli bir gzle yaklalmaldr.
Bileklerin kenetlenmesi de tehdit annda limbik sistemin donma
tepkilerinden biridir. Szel olmayan davranlar konusunda deneyimli
gzlem ciler yalan syleyen insanlarn grme esnasnda ayaklarn
hi oynatm adklarna (bir anlam da donm u gibi grndklerine) ya da
m uhtemel hareketleri engelleyecek ekilde ayaklarn kenetlediklerine
defalarca ahit olmutur. Bu durum, insanlarn yalan sylerken kol ve
bacak hareketlerini snrlandrdklarn gsteren aratrm ayla da ortaya
konm utur (Vrij, 2003, 24-27). Bunu sylerken, hareketsizliin kendi
iinde yalancln dorudan bir gstergesi olmad konusunda sizi
uyarm am gerekiyor. H areketsizlik kiinin kendini tuttuunun ve ihti
yatl davrandnn bir iareti olabilir - yalnzca gergin olan kiiler de
yalan syleyenler de endielerini yattrm a eilimindedir.
Baz kiiler bu davran bir adm ileri gtrerek, ayaklarn otur
duklar sandalyenin bacaklarnn arkasna dolayarak kenetlem ektedir
(Bkz. R esim 29). Bu da, kiinin bir nedenden tr rahatsz olduunu
gsteren kstlayc (ve donm a tepkisiyle balantl) bir davrantr
(Bkz. Kutu 19).
B azen karnzdaki kii yaad stresi, ayaklarnn ikisini birden
saklam aya alarak gsterebilir. B irisiyle konuurken, karnzdaki
kiinin ayaklarn m asann altna doru kaydrp kaydrm adna dik
kat edin. im di size syleyeceim ey konusunda (en azndan henz)
bilim sel bir kant yok. te yandan, yllar iinde birok kez, kiide
yksek derecede strese neden olm as m uhtem el bir soru sorulduun
da, bir uzaklam a tepkisi ve bedeninin ortalkta olan ksm larn
asgari bir noktaya ekm e ihtiyac olarak dnlebilecek ekilde,
soruyu cevaplam ak zorunda olan kiinin ayaklarn sandalyesinin
altna doru kaydrdn gzlem ledim . Bu iaret belli konular ze-
Beden D ilinde Baarl O lm ak 113

___________Kutu 19: DONMA TEPKS DUBLE OLDU!___________

Sizi ayn davransal sonuca gtrmesi muhtemel birden ok iaret (iaret
kmelerini) yakalama ihtimalini gz nnde tutarak her zaman tetikte
olmalsnz. Bu tr iaretler ulatnz sonucun doruluk olasln glen
direcektir. Karnzdaki kiinin ayaklarn kilitlemesi durumunda, kiinin
ayn zamanda elini (sanki kuruluyormu gibi) bacaklarna srp srmedi
ine dikkat edin. Ayaklarn kilitlenmesi bir donma tepkisiyken. bacak
silme yatmaya ynelik bir davrantr. Bu ikisini bir arada ele alrsanz,
karnzdaki kiiyi zmleme ansnz artacaktr. Gzlemlediiniz insan,
yapt bir eyin orlaya karlmasndan korktuu iin bu tepkileri gster
mekte ve bu nedenle kendisini bask altnda hissetmektedir.

Bileklerin birdenbire sandalye bacaklarnn a tk n

dan kenetlenmesi bir donma davrand ve fabot-
szlk, tedirginlik ya da endie gstergesid.
 114 Beden D iliniz

rinde kiinin yaad rahatszl ortaya kararak, sorgulamann

gitmesi gereken yn gsterebilir. Gzlemci karsndaki kiiyi sey
rederken, sorgulanan kii ayaklaryla bacaklarnn davranlar arac
lyla konumak istem edii konular belli edecektir. Konu deiip
de gerginlik azaldnda ise, limbik beynin rahatlam a tepkisi olarak
ayaklar yeniden ortaya kacaktr.

SON SZLER

nsanolunun evrimi asndan kritik nemde olmalarndan dolay,

ayaklarm z ve bacaklarmz bedenimizin en drst paralardr. Beli
mizin aasnda kalan eklem hareketleri uyank bir gzlemci iin en
doru ve saf verileri salayacaktr. Doru bir ekilde kullanldnda,
bu bilgi karnzdaki insanlar -h e r trl durum da- daha etkili bir
ekilde okum anza yardm c olabilir. Ayak ve bacak davranlaryla
ilgili bilgilerinizi bedenin dier ksm larndan gelen iaretlerle birle
tirdiinizde, insanlarn ne dnd, hissettii ve yapm ak zere oldu
unu ok daha iyi anlayabilirsiniz. O zam an imdi de dikkatimizi
bedenim izin sz konusu dier ksm larna verelim. Bir sonraki dura
mz, gvdem iz olacak.
 4

GVDE ARETLER
Gvde, Kolca, Gs ve Omuz Davranlar

Bu blmde kala, karn, gs ve omuzlan, yani toplu olarak gvdeyi

inceleyeceiz. Ayaklar ve bacaklarda olduu gibi, gvdeyle balantl
davranlarn da birou duygusal (limbik) beynimizin gerek duru
munu yanstr. Gvdemiz kalp, akcierler, karacier gibi hayati organ
larmz ve sindirim sistemimizi ihtiva ettiinden, tehdit altnda oldu
umuz ya da zorlandmz zamanlarda beynimizin ncelikle bu bl
geyi korumaya gemesini normal karlayabiliriz. Fiili ya da yalnzca
sezilen tehlikeli durumlarda, beynimiz bedenimizin geri kalann kritik
nem ifade eden bu organlan (apak ortada olanlardan en sakl olan
lara dek birok farkl yoldan) korumaya ynlendirir. imdi genel gv
de davranlarndan bazlarna ve bu davranlann beynimizde (zel
likle de limbik beynimizde) olan bitenleri nasl yansttna dair eitli
rneklere bakalm.
 1 6 Beden D iliniz

BELRGN GVDE, KALA, GS VE OMUZ DAVRANILARI

Gvdenin Uzaklamas

Bedenimizin birok ksm gibi gvdemiz de, sezilen tehlikelere kar,

kendisini tehlike kaynandan uzaklatrmaya alarak tepki verir.
rnein, bize doru bir nesne atldnda, limbik sistemimiz gvdem i
ze bir an nce tehlikeden uzaklamas ynnde uyan sinyalleri gnde
rir. Bu tepki frlatlan nesnenin niteliinden bamsz olarak oluacak
tr; bize doru bir hareket algladmzda, yaklam akta olan nesne
ister bir beysbol topu ister bir otomobil olsun, hemen kenara ekiliriz.
Benzer ekilde, insan sevimsiz grnml ya da holanmad biri
sinin yannda durduunda, gvdesi bu kiiden uzaklama eiliminde
olacaktr (Bkz. Kutu 20). Gvdemiz toplam beden arlm zn byk
bir ksmn ektiinden ve bu arl aa blgelerdeki eklem lerim ize
naklettiinden dolay, gvdemizdeki herhangi bir duru deiiklii
enerji harcanmasn ve dengenin yeniden salanmasn gerektirir. G v
demiz bir kimseden ya da eyden uzaklamak iin herhangi bir yne
doru hamle yaptnda, bu beynimizin bir talebi olduu iin tepkile
rimizin doruluuna gvenmeliyiz. Geilen yeni pozisyonu korum ak
iin ilave aba ve enerjiye ihtiya olacaktr. Bir sre gvdenizi, normal
merkezi duruu dnda herhangi bir pozisyonda tutmay denerseniz,
ok gemeden yorgunluk belirtileri gsterdiinizi fark edersiniz. te
yandan, beyniniz bunun gerekli olduuna karar verdii iin bu trden
dengesiz bir konuma gem eniz durum unda, bunun yarataca yorgun
luu fark etm eniz ya da hissetmeniz ok daha zor olacaktr.
Yalnzca bize rahatszlk veren insanlardan deil, ekici gelmeyen
ya da holanm am a eilim inde olduum uz eylerden de belli llerde
uzak durabiliriz. Alm asnn zerinden ok uzun zam an gemeden,
G vde aretleri 117

kzm Washingion D.C.deki Soykrm Mzesi*ne gtrmtm (bu

arada, W ashingtona giden herkes bu mzeyi de ziyaret etmeli). Mze
de gezerken, genlerin ve yallarn sergilenen eylere ilk olarak nasl
yaklatklarn fark ettim. Bazlar dorudan standa yryp her bir
ayrnty alglamak iin eilirken; bazlar kararsz bir havada yakla
yordu. Baz insanlar da sergilenen eye belli bir mesafeden bakp, Nazi
rejiminin insanlk d tarihi tm duyularn ele geirmi bir halde
yavaa dnp uzaklayordu. Bazlar ahit olduklar acmaszln
karsnda sersemlemi bir durumda, 180 derecelik bir dnle tam
kar tarafa yneliyor ve arkadalarm beklemek iin duvar kenarna
geiyordu. Beyinleri, Buna daha fazla dayanamayacam, mesajn
verdiinden, en sonunda bedenleri rahatszlk kaynandan uzakla
yordu. Evrim imizin bugn geldii noktada, yalnzca bize rahatszlk
veren bir eyin ya da kimsenin fiziksel yaknl deil, grntler de
(mesela fotoraflar) gvdemizin uzaklama ynnde tepki vermesine
neden olmaktadr.
nsan davranlar zerinde dikkatli bir gzlemci olarak, uzaklama
davrannn bazen birdenbire bazen de belli belirsiz gerekleebilece
inin farknda olmalsnz - beden asndaki birka derecelik kk
bir deiiklik olumsuz duygular ifade etmek iin yeterli olabilir. rne
in, duygusal anlamda birbirlerinden uzaklaan iftler fiziksel olarak
da uzaklamaya balar. Elleri birbirine eskiden olduu kadar ok
dokunmaz ve gvdeleri de herhangi bir temastan kanr. Yan yana
oturduklarnda birbirlerinden uzaa kayar, aralarnda sessiz bir boluk
yaratrlar. ok fazla uzaklama anslar olmadnda ise (mesela bir
otomobilin arka koltuunda), birbirlerine yalnzca balaryla dnerler,
gvdeleriyle deil.
 118 Beden D iliniz

_____________________ Kutu 20: METRO UCUBELER____________________

Yllar nce FBhn New York ofisinde grevliydim. Bu ofiste altm

dnemde ehrin iinde ve dnda birok defa tren ve metro kullandm
ve insanlann toplu tama aralarnda kendilerine alan amak iin ba
vurduklar birok farkl teknii tespit etme imknna sahip oldum. Her
zaman koitukfa oturan ancak vcudu her iki tarafa kayd iin dierleri
nin zer ne binen ya da kollarn sert bir ekilde sallayan birileri olduunu
anlad'-m. Bu tr kiiler her zaman daha fazla alana sahip oluyordu nk
kimse yanlarna yaklamak istemiyordu. Bu "ucubeler"in yannda oturmak
ya da ayakra durmak zorunda kalan insanlar, herhangi bir temasta bulun
mamak iin gvdelerini mmkn olduunca geriye ekiyordu. Ne dedi
imi anlamak iin New Yorkta birka kez metro kullanmanz yeterli.
Baz yolcularn bilinli olarak bu ekilde davrandna ve insanlar belli
bir mesafede, kendi gvdelerinden uzakta tutmak iin abartl beden
hareketlerine yneldiklerine ikna olmam iin yeterli yolculuk yaptm
syleyebilirim Uzun yllardr N ew York'ta yaayan bir tandmn dedii
gb1, "Sry kendinden uzakta tutmak istiyorsan, deiinin teki gibi davran
m als " Belki de hakldr.

Ventral Yadsma ve Ventral Karlama

Limbik beynin uzaklama ve engelleme ihtiyacn yanstan gvde

hareketleri gerek duygularmzn ak birer gstergesidir. Bir ilikide
taraflardan biri ilerin gidiatndan memnun olmadnda ve bir eyle
rin yanl olduunu dndnde, eiyle arasnda fiziksel bir mesafe
olumaya baladn hissetmesi de muhtemeldir. Bu mesafe almas
ya da uzaklama ventral yadsma olarak adlandrdm ekli de alabilir.
Gzlerimizin, azmzn, gsmzn, cinsel organlarmzn yer ald
vcudumuzun ventral (n) taraf, sevdiimiz ve sevmediimiz eylere
kar ok duyarl bir durumdadr. ler yolunda olduunda, kendimizi
iyi hissetmemize neden olan insanlar da dahil olmak zere, vcudumu-
G vde aretleri 119

zn n ksmn bizi mutlu eden eyin kaynana doru ynlendiririz.

te yandan, bir eylerin yanl olduunu hissettiimizde, ilikilerimiz
deitiinde ya da holanmadmz konular konuulduunda, ventral
bir yadsma iine girerek skntnn kaynandan uzaklamaya alrz.
Vcudumuzun n ksm en korunmasz blge olduundan limbik bey
nimizin bu blgeyi bizi yaralayabilecek ya da skntya sokabilecek
eylerden korumaya ynelik isel bir tepki mekanizmas bulunmakta
dr. rnein, bir partide sevmediimiz birisi bize doru yaklamaya
baladnda, birdenbire ve gayriihtiyar bir ekilde baka bir tarafa
dnmemizin nedeni budur. Flrt dnemindeki iftlerde de. ventral yad
sma davranlarnda olas bir art ilikinin iyi gitmediinin ak bir
gstergesidir.
Grsel kaynaklarn yan sra, limbik beynimiz holanmadmz
konumalara da tepki verebilir. Sesi kapatarak televizyondaki herhangi
bir sohbet programm izlediinizde, zt grlere sahip olan konuklarn
fiziksel olarak birbirlerinden nasl uzak durmaya altn grebilir
siniz. Yakn zamanlarda Cumhuriyeti Parti "den bakan adaylarnn
katld bir tartma programn izliyordum ve zaten birbirlerinden
uzakta oturmakta olan adaylarn fikir ayrlna dtkleri konular
konuulurken daha da uzaklamaya yeltendiklerini fark ettim.
Ventral yadsmann kart durumu ise ventral aklk ya da -benim
kullanmay tercih ettiim tabirle- vertral karlamadr. Bedenimizin
n tarafn holandmz eylere doru dndrrz. ocuklarmz
kucamza kmak iin bize doru komaya baladnda, nmzde
ki nesneleri bir kenara eker, kollarmz aar ve ventral tarafmza tam
bir eriim salarz. Sevdiimiz eyleri bedenimizin ksmyla kar
lamamzn nedeni en ok scaklk ve rahatl hissettiimiz yerin bura
s olmasdr. Aslna baklacak olursa, sevmediimiz bir eye ya da
kimseye kar olan olumsuz durumumuzu ifade etmek iin srt dnmek
 120 B eden D ilin iz

deyim ini kullanm am zn nedeni de vcudum uzun n tarafn sevdii

m iz. srtm z ise sevm ediim iz eylere dnyor oluum uzdur.
Benzer ekilde, gvdem izi ve om uzlarm z holandm z eyin
kaynana doru ynlendirerek olum lu hislerim izi ifade ederiz. Bir
snfta, rencilerin sevdikleri bir retm ene doru, bunun farknda
olm ayarak ancak neredeyse sandalyelerinden dm ek zere olduklar
bir pozisyonda, duyduklar her kelim eye tepki verir bir halde eilm e
leri ok allm adk bir grnt deildir. Indiana Jones serisinin ilk
film i olan K utsal H azine A vclarTnda, rencilerin profesr duya
bilm ek iin ne doru eildikleri sahneyi hatrlar m snz? Szel olm a
yan bu davranlar profesre taptklarnn ak bir gstergesidir.
B ir kafede oturm u sevgilileri, birbirlerine eilm i bir halde gre
bilirsiniz - ok daha yakn grsel bir tem as iin yzlerini iyice yakla
trm , en korunm asz taraflarn aa kararak vcutlarnn n ksm
laryla birbirlerine ynelm ilerdir. Bu lim bik beynin sosyal durum lar
da doal ve evrim sel bir tepkisidir. Sevdiim iz bir ey ya da kim seye
doru m m kn olduunca yaklaarak, ventral (yani en zayf) yzm
z aa karr, kendim izi kstlam akszn karm zdaki insana veririz.
D avranlarn yanstlm as (isopraxis) yoluyla bu pozisyona karlkl
olarak geilm esi, yaknlam aya yaknlam ayla cevap verilen sosyal bir
uyum un gstergesidir.
G vdenin eilm e, uzaklam a ve ventral karlam a ya da yadsm a
gibi szel olm ayan lim bik davranlar toplantlarda da grlebilir.
B enzer bak alarna sahip m eslektalar yakn bir ekilde oturur, b ir
birlerine vcutlarnn n k sm laryla daha da yaklar ve uyum lu
h areketler gsterirler. F ikir a yrlna den insanlar ise vcutlarn
sabitler, (zorun da kalm adka) ventral karlam alardan saknr ve bir
birlerinden uzak durm a eilim i iinde olurlar (B kz. R esim 30 ve 31).
Bu davranlarn b ilinaltndan ilettii m esaj, grnze katlm yo-
 nsanlar kendilerini rahar hissettiklerinde ya da enfesi,Ibnnda
birbirlerine doru eilir. Bu yanstma davran*. (isopraxis)
bebekliimizden itibaren grlmektedir.

Holanmadmz eylerden ve nsaniadan (hafta kuti'rsoduji

mz eyler syledikiennde mestekta^armcdun. s 'K ^^U ii
mzdan da) uzaklal iz
 122 Beden Diliniz

runTdur. Szel olmayan dier tm davranlarda olduu gibi, bu hare

ketler de geerli olan balam dahilinde deerlendirilmelidir. rnein,
herhangi bir ite yeni olan insanlar bir toplantya girdiklerinde genel
likle gergin ve kaskat bir durumda olurlar. Bu kat duru ve kstlan
m kol hareketleri, memnuniyetsizlik ya da uyumazlk deil, yalnz
ca bu insanlarn bulunduklar yeni ortam dahilindeki gerginliklerini
yanstr.
Bu bilgileri yalnzca dier insanlarn beden dillerini okumak iin
kullanmadmz, bizim de kendi szel olmayan davranlarmz gs
terdiimizi unutmamalyz. Sohbet ya da toplantlarda, bilgi ve fikirler
akp giderken, dnce ve hislerimiz de akntya karr ve srekli ola
rak deien szel olmayan davranlarmz araclyla dier insanlara
yanstlr. Bir an memnun olmadmz, bir dakika sonra ise holand
mz bir ey duyduumuzda, bedenimiz ve davranlarmz ilileri
mizdeki deiimleri yanstacaktr.
Karnzdaki insanlara onlarla ayn fikirde ya da sylediklerini
dnmekte olduunuzu gstermenin en gl yollarndan biri, onlara
doru eilmek ya da vcudunuzun n ksmyla karlamaktr. Bu etki
li taktik zellikle de konuma frsatnzn olmad toplantlarda iinize
yarayabilir.

Gvde Kalkan

Sevmediimiz bir eyden ya da kimseden uzak durmaya almak

mmkn veya sosyal olarak kabul edilebilir olmadnda, genellikle
bilinaltndan gelen bir tepkiyle kollarmz bariyer olarak kullanma
eilmindeyizdir (Bkz. Resim 32). Kyafetlerimiz ya da eriim alan
mzda duran nesneler de ayn amala kullanlabilir (Bkz. Kutu 21).
rnein, bir iadam kendisini rahat hissetmedii birisiyle konuurken
Gvde aretleri 123

birdenbire ceketini iliklemeye giriebilir ve konuma biter bitmez de

dmelerini yeniden aar.
Kiinin ceketini iliklemesi tabii ki her zaman bir rahatszlk gster
gesi deildir; erkekler ou zaman kendilerine ekidzen vermek ya da
amirlerine, patronlarna bir sayg ifadesi olarak ceketlerini ilikler.
Burada bahsettiimiz bir barbek partisinde hissedilecek trden tam
bir rahatlk olmasa da, kesin bir rahatszlk belirtisi de deildir. Kya
fetlerimiz ve kyafetlerimizle olan ilikilerimiz, bize ynelik alglama-

Bir konuma esnasnda kabmzdaki kiinin

birdenbire kollarn kavuturmas bir rahatz
ik belirtisidir
 124 Beden D ilin iz

___________________ Kulu 21: YASTIK SOHBET_________________

Birdenbire gvdelerini korumaya alan insanlar grdmzde, bir

nedenden tr rahatsz olduklarn ve kendilerini tehdit altnda ya da
ehiikeii Dir durumla kar karya hissettiklerini dnrz. 1992 ylnda
Besten da bir ote* odasnda, FBI soruturmas dahilinde gen bir adam
ve babasyla grmem gerekmiti. Telefon konumalarmzn sonucunda
babasi isteksiz bir ekilde de olsa olunu otele getirmeyi kabul etti.
Grmemiz baladnda gen adam oturmakta olduu koltuun yastk-
b 'ind an birini ald ve neredeyse saat sren konumamz esnasnda
gsne yakn bir noktada tuttu. Babas da yanmzda bulunmasna ra
men gen adam belli ki kendisini korunmasz bir durumda hissetmi ve
OT'zaa b ir 'gvenlik hatt" oluturmaya ihtiya duymutu. Bu hat yalnz
ca bir yastktan olusa da, gen adamn iine yaryormu gibi grnyor
du nk ona bir trl ulaamyor ve doru dzgn bir bilgi alamyor
dum. O te yandan, tarafsz bir konu konutuumuz zamanlarda (mesela
sporla ilgisini) yast biraz indiriyor, bazen de kenara koyuyordu. Fakat
ne zaman grme nedenimiz olan ciddi su olayna itirak etmi olmas
ihtimali zerine gitsem yast yeniden alyor ve skca gsne bastryor
du. Limbik beyninin, yalnzca gen adam kendisini tehdit altnda hissetti
e zam anlarda gvdeyi korumaya ald ortadayd. Bu grmede
adam herhangi bir eyi ak etmedi. Ancak ayn otel odasndaki bir
sonraki grmemizde, gen adamn rahatlatc yastklar ortalktan kay
bolmutu tabii ki!

lar etk iley e b ilir ve dierlerine kar ne kadar ulalabilir ya da ak

o ld u u m u z a ynelik bir fikir verebilir (K napp & Hail, 2002, 206-214).
H er zam an b ak an lan n , takm elbiseler iinde baaram adklar ey
leri p o lo tirtler iinde halletm ek iin Beyaz S a ra y n yetm i kilom et
re uzandaki C am p D a v id e gittiklerini dnm m dr. T akm larn
k arlm asy la kendilerini ventral olarak aan bakanlar, bu davranla
ryla sana kendim i am d urum daym m esajn verm ektedir. Bakan
G vd e aretleri 125

adaylar da katldklar mitinglerde ceketlerini (zrhlarn diyelim ister

seniz) karp gmlek kollarm kvrarak ayn szel olmayan mesaj
iletmektedir.
Belki artc gelmeyecek ama kadnlar, erkeklere kyasla, gvde
lerini daha sk olarak korumaya alrlar, zellikle de kendilerini gven
siz, gergin, tedirgin hissettiklerinde ya da ihtiyatl davranmak istedik
lerinde. Bir kadn gvdesini korumak ve kendisini rahatlatmak iin
gsnn hemen altnda, kamnn zerinde kollarn kavuturabilir.
Bir kolunu ne alp, dieriyle de bu kolu dirsekten tutarak gsn de
korum aya alabilir. Her iki davran da (zellikle de belli lde rahat
szln sz konusu olduu sosyal durumlarda) kiinin kendisini koru
m ak ve ortamdan yaltmak iin gsterdii bilinalt tepkilerinden kay
naklanr.
Ders verdiim kampuslarda, ou zaman kzlarn snfa giderken
defterlerini gs hizasnda tuttuunu gryorum, genellikle de oku
lun ilk gnlerinde. Hissedilen rahatlk dzeyi arttka defterler yavaa
bel hizasna iniyor. Snav gnlerinde ise bu gs kalkan davran,
iine erkekleri de alarak, artma eilimi gsteriyor. Kadnlar kendilerini
(zellikle de yalnz balarna oturduklar zamanlarda) srt antalar,
evrak antalar ya da el antalaryla da korumaya alabilir. Televizyon
izlerken zerimize aldmz rahatlatc bir ey (bir yastk ya da batta
niye gibi bir eyle gvdemizi kapatmamz) kendimizi gvende hisset
memize ve yatmamza yardmc olur. zerimize, zellikle de vcu
dumuzun n ksmna ektiimiz nesneler -durum ne olursa ne olsun-
genellikle ihtiya duyduumuz rahatl salamak amacyla kullanlr.
nsanlarn gvdelerini korumaya aldklarn grdnzde, bu gzle
minizi hissettikleri belli bir rahatszln ya da gvensizliin gsterge
si olarak deerlendirebilirsiniz. artlar (bir dier deyile balam
dikkatli bir ekilde deerlendirerek rahatszln kaynam saplamam/
 126 Beden D ilin iz

karnzdaki kiiye yardm etm enize ya da en azndan onu daha iyi

anlam anza yardm c olabilir.
N edeni ne olursa olsun (belki de daha az gze batm ak iin), erkek
ler g vdelerini daha belirsiz yollarla korum aya alr. Bir erkek saatiyle
oynam ak iin kolunu kaldrarak gvdesi zerinde bir kalkan olutura
bilir ya da (Prens C h a rle s'm kam u nnde olduu zam anlarda bazen
yapt g ibi) b ileine uzanarak gm lek kolunu dzeltebilir veya kol
d m eleriy le oynayabilir. E rkekler olm as gerekenden daha uzun bir
sre b oyunca kravat dm lerini de dzeltebilir; bu hareketleri kolla
rnn g s ve boyun blgesini kapatm asna im kn tanm aktadr. B un
lar karnzdaki kiinin kendisini belli bir lde gvensiz ya da rahat
sz hissettiini gsteren korum a davranlardr.
B ir keresinde, sperm arket kuyruunda nm deki kadnn ilem le
rini bitirm esini bekliyordum . Belli ki kadn bir bankam atik kartyla
dem e yapm ak istiyor ancak m akine kart srekli olarak reddediyordu.
K art geirip PIN num arasn her giriinde m akinenin cevabn, kolla
rn g s h izasnda kavuturm u bir ekilde bekliyordu; en sonunda
d a vazgeerek, sabr tkenm i ve fkeli bir halde kasadan ayrld. K ar
tnn reddedildii her seferde, hissettii rahatszln artm akta olduu
nun ak b ir gstergesi olarak, kollar ve elleri daha da sk bir ekilde
gvdesini saryordu (Bkz. R esim 33 ve 34).
ok kk yalardaki ocuklarda bile, kendilerini m utsuz h issettik
leri ya da b ir eylere kar ktklar zam anlarda, kollarn bedeni sar
m as gibi dav ran lar grlm ektedir. Bu korunm a davran, kollarn
karn zerinde aprazlanm asm dan kollarla zt taraflardaki om uzlarn
tu tu lm asn a dek birok farkl biim de gzlem lenebilir.
rencilerin bana sklkla ynelttii sorulardan biri de, snfta o tu
rurken kollarn kavuturm alarnn bir rahatszlk iareti olarak grlp
grlm eyeceidir. Bu davran illa bir eylerin yanl olduunu ya da
G v d e aretleri 127

i ,---------
R esim 33 | i Resim 34

Darda olduumuz zamanlarda, birc- Kollarn tcavutuaimas- ve skf b^

umuz birisini bekler ya da dinlerken ekilde koilar lufmas. br ro*.ab.zi * be^-
rahat bir ekilde kollarmz kavutururuz fisidir
Evde ise bizi rahatsz eden bir konu
olmad ya da ge kalm bir arkada
mz beklemediimiz srece bu davran
ok sk gstermeyiz.

rencinin bu yolla retmeni dladm gstermez; kollarn nde

kavuturulm as birok insann tercih ettii ok rahat bir durutur.
D ier bir taraftan, karnzdaki kii birdenbire kollarn kavuturup,
elleriyle sk bir ekilde kollann sarmalarsa, bu bir rahatszlk gster
gesi olabilir. Olas bir tedirginlii, temel davran ya da durularda
oluan deiiklerle saptayabileceinizi aklnzdan karmayn. Gz
lem lediinizin kiinin rahatladka kendisini ventral olarak atm
greceksiniz. Derslerimden edindiim deneyimlerden yola karak
syleyebilirim ki, henz ilk dakikalarda kollarn kavuturmu bir
ekilde oturan birok katlmc ders ilerledike gevemeye banlamak
tadr. Bu tip bir davrann nedeni muhtemelen, katlmclarn zaman
iinde bulunduklar ortamda rahatlamalarndan baka bir ey deildir.
 128 Beden D ilin iz

K adnlarn (ya da erkeklerin) yalnzca dkleri iin kollann

kavuturduu ne srlebilir. Fakat byle olsa bile, m ek de bir
ra hatszlk durum unu ifade ettiinden tr, bu davran bizim iin
halen szel olm ayan bir iarettir. H erhangi bir grm e esnasnda ken
d isini rahatsz hisseden kiiler (rnein sorgulam aya alm an pheliler,
ba ebeveynleriyle belaya giren ocuklar ya da yapt bir yanllktan
d olay sorgulanan alanlar) genellikle m ekten ikyetidir. Sebep
ne olu rsa olsun, kendim izi bask altnda hissettiim izde, lim bik beyni
m iz bedenim izin eitli sistem lerini olas bir donm a-kam a-savam a
tep kisi iin hazrlar. Bu durum un sonularndan biri de, kann tenden
ek ilere k kol ve bacaklardaki byk kaslarda toplanm asdr - bu kas
lara kam ak ya da savam ak iin ihtiya duyulabilir. K an olas bir
tehlike asndan kritik nem tayan kaslara sevk edildiinden dolay
baz insanlar norm al ten renklerini kaybederek, solgun ya da ok gei
riy o rm u gibi bir grnm e sahip olabilir. V cut scaklm zn asl
k ay n a kan m z olduu iin, kann tenden ekilerek daha derinlerdeki
k a slara ynelm esi vcudun yzey scakln d rr (Bkz. K utu 22)
(L eD o u x , 1996. 131-133). rnein, az nce anlattm , elinden bir
t rl yastn brakm adan benim le konuan gen adam , klim ay kap at
m o lm am a ram en otel o dasnda b ulunduum uz btn zam an b o y u n
ca m ekten ikyet etm iti. B abas da ben de dm z h isset
m iyorduk; od a scaklndan yaknan yalnzca oydu.

Gvdenin Eilmesi

Bel h izasn d an eilm ek, itaat, sayg ya da kiinin onore edildii

du ru m lard a (m esela alklandnda) tevazu gstergesi olarak d e er
lendirilebilecek evrensel bir davrantr. rnein Japonlarn ve -
m o d em zam an lard a d a h a az g r lm ek le b ir lik te - in lilerin sayg ve
G v d e a re tle ri 129

hrm et belirtisi olarak nasl eildiini dnn. Belim izi kullanarak

otom atik bir ekilde eildiim izde ya da kowtow# pozisyonuna g e ti
im izde, itaatkr ya da karmzdaki kiiye gre aa seviyede o ld u
um uzu gsteren bir duru kazanrz.
Batklarda kowtow pozisyonunu kolay kolay gremezsiniz, zellikle
de bilinli bir hareket olarak. te yandan ufkumuzu genilettiim iz ve

Kutu 22: BAZI KONULARI NEDEN HAZM EDEM YORSUNUZ?

Yemek masasnda bir tartma ktnda neden kammzc anlr ga!-

ni hi merak ettiniz mi? Kendinizi kt hissettiinizde, sindirim
de normal artlarda olmas gerektii kadar kan ak* olmaz Limbik siste
minizin olas bir donma-kama-savama tepkisine yoneimes' nedeniyle
kannz nasl teninizden uzaklaarak kaslarnza ynel'yorsa, nor^aide
sindirim sisteminize gitmesi gereken kan da tedirginlik verici b<r durum
yaandnda kalbinize ve uzuvlarnzdaki kaslara (zellikle de b o c a la
ra) sevk edilir. Karnnzn armas, limbik sisteminizin yaad uyarlma
nn bir belirtisidir. Bir dahaki sefere yemek masasnda bir tartma kt
nda, hissettiiniz rahatszla ynelik olarak gelien limbik. tepkimeyi
tanmlayabilirsiniz. Ebeveynleri masada kavga eden bir ocuk genellikle
yemeini bitiremez; limbik sistemi gerektiinde kaabilmek n hem bes
lenme hem de sindirim sistemini bir anlamda devre d brakr Travmatk
bir deneyim sonrasnda ne ok insanda kusma tepkisinin grld de
bu noktada nemli bir ayrntdr. Ksacas, acil durumlarda bedenimiz
sindirim iin zaman olmadn sylemektedir - bedeninizin gsterdii
tepkinin nedeni stlenilen grev ykn azaltarak kamak ya da fiziksel
bir atma iin hazrlanmaktr (Grassmon, 1996, 6 7 7 3 )

8 Kowtow; in kltrnden gelen bu zck, burada asl imlam olan vte kapan
may deil, bel hizasndan eilme pozisyonunu ifade etmektedir.
 130 Beden D ilin iz

ta k tt ve Uzak Dou "dan daha ok insanla etkileime getiimiz gn

mzde, gvdem izi hafif bir ekilde de olsa emeyi renmemiz icap
ettiinden, bu davran normal yaantm zda da gstermeye baladk
(zellikle de bizden yal ve saygmz kazanm olan insanlara kar).
Rendi kltrlerinde de ayn sayg duruunun yer ald insanlar tarafn
dan kolaylkla tanm lanacandan tr, bu basit davran gsteren
Batllar sosyal anlam da bir avantaj kazanrlar (Bkz. Kutu 23). Sras
gelm iken syleyeyim , baz Dou Avrupallar, zellikle de yal olanlar,
haien karlarndaki insana sayglarm gstermek iin topuklarm vura
rak bel hizasndan eilmektedir. Bunu ne zaman grsem, gnm z dn
yasnda halen nezaket ve saygnn bir ifadesi olarak byle bir davranta
bulunulm asnn ne kadar etkileyici olduunu dnrm . Bilinli olsun
olm asn, gvdenin eilm esi karnzdaki kiiye kar bir sayg ifadesidir.

Gvde Ssleri

Szel olm ayan iletiim sem bolleri de ihtiva ettiinden dolay, giydii
m iz kyafetler ve kullandm z dier donatlara da deinm em iz gere
kiyor. A dam adam yapan kyafetidir derler. Bu kabul edebileceim
bir fikirdir, en azndan grnt anlam nda. ster bir takm elbise ister
gndelik kyafetler olsun, giydiim iz eylerin (hatta kyafetlerim izin
renklerinin de) dier insanlar etkilediini ortaya koyan saysz alm a
vardr (K napp & Hail, 2002, 206-214).
K yafetlerim iz hakkm zda ok ey syleyebilir ve bizim iin ok
ey yapabilir. B ir anlam da, gvdem izi duygu ve dncelerim izin rek
lam n yaptm z bir ilan tahtas olarak dnebiliriz. F lrt d nem in
deysek. karm zdaki kiiyi etkilem ek iin giyiniriz; alrken baarl
olm ak iin. Benzer ekilde, lise arm al ceketler, polis rozetleri ve aske
ri aksesuarlar da insanlarn dikkatini baarlarm za ekm ek iin kulla-
G v d e a re tle ri 131

_____________ Kt 23 YKSEK DERECEDEN BR KOWTOW__________

Gvde selamlamalarnn evrenselliine, General Douglas MacA/thur u

ikinci Dnya Sava patlak vermeden nce tayin olduu Fiiipinler'deki
ofisinde gsteren bir fotorafta ahit olmutum. Fotorafta Amerikan
Ordusundan bir memuru baz belgeleri braktktan sonra MacArthur'un
odasndan karken gryordunuz. Memur oaay ter< ederken kovvtcvv
pozisyonunda grlyordu. Kimse ondan byle bir e/ yapmasn isteme
mesine ramen, yksek konumdaki kiinin bu pozisyonunun ok !yi bilin
diini ifade etmek amacyla memurun otomatik bir ekilde gerekleirdi
bir davrant bu - yetkinin MacArthur'da olduunun ;araf rdan
tanndn gstermekteydi. (Goriller, kpekler, kurtlar ve d'er baz, ay
van trlerinde de benzer itaatkr durular grlmededir.! md- ^ ^ o / e nr'
asl yerine gelelim. Odadan karken kowtow pozisyonunda grler
memur, ok yaknda Avrupa Mttefik Ordularnn Komutan: Norma-'dva
karmas'nn mimar ve otuz drdnc ABD Bakan cbcak Dv/ah
David Eisenhovver'dan bakas deildi. Yllar sonra Eisenhower r ba
kan aday olduunu renen MacArthur, Eisenhovvenn birlikte a;;<
"en iyi ktip" olduunu sylemiti (Manchester, 1978, 166).

nlr. D ierlerinin bizi fark etmesini istiyorsak, bunu yapacak olan

gvdem iz ve zerindekiler olacaktr. Bakan kongrede ulusa sesleni
konum asn yaparken, mavi ve gri takmlarn oluturduu bir denizin
iinde krm z kyafetli kadnlar grdnzde, bu kiilerin fark edil
m ek iin canl renkler setiinden emin olabilirsiniz.
B ir insann setii kyafetler saldrgan ya da tekinsiz bir grnmde
olabilecei gibi (dazlak ya da gotik tarzlar dnn), kiinin ruh
halini ve/veya kiiliini yanstacak ekilde arpc, renkli, frapan da ola
bilir (Liberace ya da Elton John gibi mzisyenleri gznzn nne
getirin). Ayn ekilde, insanlar etkilemek, ne kadar kasl ya da formda
olduum uzu gstermek veya sosyal/ekonomik/mesleki olarak hangi
konum da bulunduumuzu onaya koymak iin eitli aksesuarlar ya da
 132 B eden D ilin iz

gvdem izin akta kalan ksm larn kullanabiliriz. nsanlarn ok

nem li bir toplantya ya da randevularna gitm eden nce ne giyecekle
rini bu kadar dert etm eleri bundandr. K ullandm z kiisel donatlar
belli bir gruba ballm z ya da grup iindeki gem iim izi gsterm e
m ize im kn tanr - rnein, tuttuunuz takm n renklerini tercih etm ek
veya belli bir olay anm satan tirtler, form alar giym ek gibi.
K y afetler ok tanm layc olabilir ve kiinin kutlam a yaptn ya
da yas tuttuunu, dk ya da yksek bir statde bulunduunu, sosyal
n o rm lara bal ya da herhangi bir hizip veya m ezhepten olduunu gs
tere b ilir (H asidik Yahudi, A m ish ifti ya da H are K rishna m ensubu
gibi). B ir adan, ne giyiyorsak oyuz diyebiliriz (Bkz. K utu 24). nsan
lar yllarca bana bir FBI ajan gibi giyindiim i s ylem itir ve haksz da
saylm azlar. Standart ajan niform am kolay kolay karm am : lacivert
takm , beyaz gm lek, bordo kravat, siyah ayakkablar ve ksa sa.
o u m u z belli bir grnm zorunlu klan ilerde altm zdan
d o lay ve sz konusu kyafetler olduunda bilinli tercihlerde b u lu n d u
u m u zu dnerek syleyebilirim ki, k arnzdaki kiinin kyafetleri
n in ne g sterdiini deerlendirm e srecinde her zam an ok dikkatli
olm alsn z. H er ey bir kenara, kapnz alan tam irci niform al kii,
y a ln zca evinize girebilm ek iin bu kyafeti satn alm ya da alm bir
h rsz o lab ilir (Bkz. K utu 25).
B ahsettiim iz uyarlar dikkate alm olsan z bile, b ir k iin in g iy i
m i szel olm ayan genel deerlendirm enin yalnzca b ir paras olarak
dnlm elidir. Bu nedenle, d i er insanlara verm ek istediim iz m esaj
larla uyum lu kyafetler tercih etm em iz, bu insanlarn d avranlarn
olumJu ekilde etkilem ek asn d an nem li b ir noktadr.
G ardrobun uzu ve ak sesu arlarn z olu tu ru rk en , giy im in iz a racl
yla ilettiiniz m esajn ve d i er in san larn kyafetlerin izd en nasl bir
anlam karabileceinin her zam an b ilincinde olun. D ier yandan da,
_______________ Kulu 24: HE GYYORSAN OSUN_______________

u senaryoyu dnelim. Kentin youn olmayan bir blgesinde, kimsenin

olmad bir sokakta yryorsunuz ve arkanzdan birisinin geldiini iitti
niz. Karanlk olduundan arkanzdaki kiinin yzn ya da ellerim a;k
bir ekilde gremiyorsunuz fakat zerinde takm elbise-kravat olduunu ve
bir evrak antas tadn karabildiniz. imdi ay m sahneyi yeniden
kuralm. Ancak bu defa arkanzdan gelmekte olan kiinin /akas paas
dalm, sarkm bir pantolon, lekeli bir tirt ve yrtk prtk tenis ayakka
blar giymi birisi olduunu dnelim. Her iki durumda da arkanzdaki
kiiye dair daha fazla ayrnty fark edemiyor durumdasnz - ve kyafet
lerine bakarak bu kiinin bir erkek olduunu dnyorsunuz Bu i,r bir
durumda, yalnzca klk kyafetlerine bakarak, gvenliinize ynelik ifade
ettikleri tehdit asndan birbirinden ok farkl iki sonuca uiamar^z <ujh-
temeldir. Aranzdaki mesafe kapandka, bu kiilere ynelik tepki'envz
esas olarak kyafetlerini temel alacak olmasna ramen, limb'k Devn.n^z
harekete geecektir. Ve durumu deerlendirmeniz sonucunda Kendinizi
rahat ya da rahatsz hissedeceksinizdir.
Hangi adamn kendinizi daha rahat hissettirmesi gerektiini syleye
cek deilim; buna karar verecek olan sizsiniz. Ancak doru ya da yanh.
dier her ey eit olduunda, genellikle kiiler hakknda dncelerimizi
etkileyen ey kyafetleridir. Her ne kadar birisinin giyimi kimseye zarar
veremeyecek olsa da, bizi sosyal anlamda etkileyebilir. Baz Amerikal
larn 1 1 Eyll olaylarndan sonra Orta Dou kkenini yanstan kyafetler
giymi insanlara kar nasl yarglayc ve kukulu bir tavr taknmaya
baladklarn dnn. Dahas, bu yarglayc tavrn sonucunda Orta
Dou kkenli Amerikallarn kendilerini nasl hissettiim.
Ders verdiim niversite rencilerine yaamn her zaman adii olma
yacan ve ne yazk ki, bazen grnmleriyle yarglanacaktan. Du
nedenle de kyafet tercihleri ve bu kyafetlerin verdii mesai konusunla
ok dikkatli olmalar gerektiini sylerim.
 134 B eden D ilin iz

Kutu 25; HER Z A M A N G R N D M Z K OLM AYABLRZ

Bazen ok yanl sonulara varma ihtimalini gz nne alarak, bir kiiyi

y a lz c a giyimine bakarak deerlendirirken ok dikkatli olmalyz. Orne-
g r> geen yl Buckingham Sarayndan yalnzca drt blok ileride bulunan
ve oda hizmetileri de dahil olmak zere tm personelin Armani takmlar
gtydgi lks bir otelde bulunmutum. Ak olan bir ey var ki, bu personel
den buisini ie giderken metroda grm olsaydm, sosyal konumuna
ynelik ok yanl bir karmda bulunabilirdim. Bu nedenle, kltrel ola
rak ngrlm ve zerinde kolaylkla oynanabilir olmasndan tr,
giyimin szel olmayan resmin yalnzca bir paras olduunu unutmayn,
insanlarn kyafetlerini ancak herhangi bir mesaj iletiyorlarsa deerlendi
ririz, kesinlikle grnmlerine bakarak yarglamak iin deil.

belli bir m ekn ve zam anda, bir ya da bir grup insana h erhangi bir
m esaj verm ek iin kastl olarak grnm nz k ullanm ak isteseniz
bile, yolunuzun zerinde verm ek istediiniz bu m esaja kar ok ak
bir tutum sergilem eyecek dier birok insan g em eniz g e rek e b ile ce
ini de aklnzdan karm am alsnz.
Sem inerlerde sklkla sorduum bir soru vardr: B ugn aranzdan
k a kii annesi tarafndan giydirildi? Tabii herkes bu soruya gler ve
kim se elini kaldrm az. A rdndan eklerim : O zam an, siz, dem ek isted i
im hepiniz, kendi istediiniz gibi g iy in d in iz. H erkesin nce b ir e v
resine, sonra da -b e lk i de h ayatlarnda ilk d e f a - ken d isin e bakt ve
kyafetleri (ya da kendilerini sunum lar) k o n u su n d a ok d ah a iyisini
y apabileceklerini fark ettikleri b ir an d r bu. H er ey bir kenara, iki
insan ilk kez tantnda, her b irinin dieri h ak k n d a edinebilecei
izlenim ler fiziksel g rnm ve d i er szel olm ayan iaretlerin e tra fn
da ekillenecektir. Belki de artk d i er in sa n la r tarafndan nasl a lg lan
dnz dnm enin zam an gelm itir.
G v d e a re tle ri 135

ekidzen

K endim izi fiziksel ve zihinsel olarak iyi hissettiim izde, nasl grn
dm zle ilgilenir ve buna bal olarak da giyim kuam m za daha
ok itina gsteririz. nsanlar bu davran gsteren tek tr de deildir;
kular ve di er baz m em eli trlerinde de benzer eilim ler grlm ek
tedir. D ier yandan, fiziksel veyahut zihinsel bir rahatszlk durum un
da, g vdem izle om uzlarm zn duruu ve bir btn olarak grnm
m z z a y f salk durum um uzu yanstr (Amerikan Psikiyatri Birlii.
2000, 304-307, 350-352). Birok evsiz insan izofreni gibi ciddi has
talk larla boum akta ve grnm leriyle ok az ilgilenmekledir. Kir
iindeki irkin kyafetleriyle yaamlarn srdren bu insanlar. >kan-
m alar ya d a tem iz bir eyler giymeleri iin kendilerine imkan tanvan
kiilere de genellikle kar kar, hatta ii kavga etmeye kadar gtre
bilirler. Z ihinsel bunalm yaayan bir kiinin ayakta duruu ve yry
, sanki dnyann btn arl onu yere ekiyormu gibidir.
nsanlarn hastalandklar ya da kendilerini mutsuz hissettikleri
zam anlarda grnm leriyle ilgilenmemesi bugne dek dnyann her
yerinde antropologlar, sosyal grevliler ve salk profesyonelleri tarafn
dan alt izilm i bir durumdur. Bir znt yaadmzda ya da sal
m z bozulduunda, kendim ize ekidzen verme isteimiz ve grnm
m ze gsterdiim iz itina devre d kalan ilk zelliklerimiz olmaktadr
(D arw in, 1872, Blm 3). rnein, ameliyat sonras istirahat dnemin
deki hastalan hastane koridorlarnda darmadank salar ve srtlarn
akta brakan nlklerle grmeniz ok mmkndr - bu hastalan
byk b ir ounluu kiisel grnmlerini bir kenara brakmtr. Ger
ekten hasta olduunuzda, normalde olup olacanzdan ok daha derhe
der bir halde evinizde yatarsnz. Kii gerek bir hastaln penesine
dtnde ya da iddetli bir travma geirdiinde, beynin ncelikleri
 Beden D ilin iz

deiir ve kiisel ekidzen kesinlikle bu nceliklerden biri deildir. Bu

nedenle, artlar ve balam dahilinde bir deerlendirmeyle, genel olarak
kiisel temizliine ve/veya grnmne bakarak karmzdaki kiinin
zihinsel ve salk durum u hakknda varsaymlarda bulunabiliriz.

Gvdenin Yaylmas

B ir koltukta ya da sandalyede yaylarak oturm ak genellikle rahatlk

gstergesidir. Fakat ortada konuulan, tartlan ciddi konular varsa,
kiinin yaylarak oturm as blgesel ya da hkim iyete ynelik bir gs
teri de olabilir (Bkz. Resim 35). zellikle ergenlik andaki ocuklar,
ebeveynleri tarafndan azarlanrken oturduklar sandalyede ya da bank
ta yaylarak, bulunduklar ortam hkim iyetleri altnda grdklerini
ifade eden szel olm ayan bir tutum iinde olurlar. Bu yaylm a davra
n bir saygszlk ve otoriteye kar um ursam azlk ifadesidir ve kesin
likle zendirilm em esi ya da m sam aha gsterilm em esi gerekir.
Ban ciddi bir belaya soktuu her seferde bu tarz bir davran iin
de olan bir ocuunuz varsa, bu durum u bir an nce dzeltm elisiniz -
ayaa kalkm asn isteyebilir, bu ie yaram azsa (yanma oturarak ya da
ona ok yakn bir ekilde ayakta durarak) hkim iyeti altnda gsterm ek
istedii alan ihlal edebilirsiniz. Byle bir ey yaptnz takdirde, limbik
beyni bu blgesel igalinize hemen tepki gsterecek ve bu da ocuu
nuz ayaa kalkm asna neden olacaktr. E er ciddi anlam azlklar ya da
tartm alar esnasnda ocuunuzun bu tr davranlarla kam asna
imkn tanrsanz, zam an iinde size saygsn kaybetm esi durum unda da
arm am alsnz. ocuunuza bu konuda m sam aha gsterm enizin ilet
tii mesaj ok aktr: Bana sayg duym am anda bir sorun yok. Bu
ocuklar bydklerinde, altklar yerlerde de tem kinli bir ekilde
ayakla durm alar gereken zam anlarda uygunsuz bir ekilde oturm aya
G vd e aretleri 137

devam edeceklerdir. Bu davran otoriteye kar szel olmayan ok g

l bir saygszlk ifadesi ortaya koyacandan tr de, ocuunuzun
uzun bir sre ayn yerde almas pek mmkn olmayacaktr.

Gs iirmek
Dier birok hayvan tr gibi (baz kertenkele trleri, kular, kpekler
ve primatlar) insanlar da blgesel bir hkimiyet elde etmek amacyla
gslerini iirmektedir (Givens, 1998-2007). Birbirlerine fkelenmi
olan iki kiiyi seyrettiinizde, ikisinin de gmsrtl goriller gibi gs-

Yaylarak oturmak blgesel bir davrantr ve kendi evinizde ootrnd bu

durumken, iyerinde, zellikle de i grmelerinde kabul edlebtln oJma*
tan uzaktr.
 138 Beden D ilin iz

lerini iirdiini grrsnz. Gnm zde birisinin bu davran gster

mesini neredeyse kom ik olarak niteledirsek de, gsn iirilmesi asla
gz ard edilmemesi gereken szel olmayan bir iarettir. Yaplan aratr
m alar insann saldrya gem eden nce genellikle gsn iirdiini
ortaya koymaktadr. Bu davran okul bahelerinde, kavga etm ek zere
olan ocuklarda ok sk grebilirsiniz. Dv ncesinde birbirlerini sz
l bir ekilde tahrik ettikleri anlarda da profesyonel boksrler arasnda
bu davran grlm ektedir - gsler dar kar, birbirlerine doru
eilirler ve kazanacaklarndan em in olduklarn rakiplerinin yzne
vururlar. Dv ncesinde bunu en iyi yapan boksr M uham m ed
A liydi. Ali yalnzca rakibini tehdit etm iyordu, ayn zam anda elence
liydi de. Hepsi de A linin gsterisinin bir parasyd ve tabii ki bu da
hem m sabakann hem de bilet satlarnn lehine oluyordu.

Gvdenin Ortaya karlmas

B azen sokak kavgalarnda, rakibine saldrm ak zere olan bir kiiyi
soyunurken grebilirsiniz - rakibine ynelm eden nce gm leini ya
da apkasn karacaktr. Bu davrann nedeni kiinin daha esnek
o lm a ihtiyac, karlan kyafetin kavgadan korunm ak istenm esi ya da
rakibin bir ekilde arm asn salam ak olabilir; em in olam azsnz.
A ncak h er zam an em in olm anz gereken bir ey var ki, tartm aya g ir
m ek d urum unda kaldnz bir kii zerinden bir eyler karm aya
balam sa (gm lei, apkas, gzl, herhangi bir kyafet ya da akse
suar), kavga patlak verm ek zeredir (Bkz. K utu 26).

Nefes Alp Yerme ve Gvde

K j ^ kendisini bask altnda hissettiinde, gs kalkp inm eye ya da
hzl bir ekilde iip b zlm eye balayacaktr. L im bik sistem uyanla-
G v d e a re tle ri 139

rak kam a ya da savam a konumuna getiinde, vcudumuz daha

derin bir ekilde nefes alarak ya da hzl soluk alp vermelerle mmkn
olduunca ok oksijen almaya ynelir. Bask altndaki kiinin gs
nn hzla kalkp inmeye balamasnn nedeni, limbik sistemimizin
ilettii m esajdr: Potansiyel problem! Birden kamamz ya da sava
m am z gerekebileceinden dolay daha fazla oksijene ihtiyacmz ola
cak! K arnzdaki kiinin bu trden szel olmayan bir davran gs
terdiini fark ettiinizde, bunun nedenini, kiinin kendisini neden
bask altnda hissettiini dnmelisiniz.

Omuz Silkme
Tam ve hafif om uz silkmeleri duruma gre ok ey ifade edebilir. Patron
alanlarndan birine, Bu mterinin ikyet ettii konu hakknda bir
ey biliyor m usun? diye sorduunda ve alan da yarm bir omuz silk
meyle, Hayr, dediinde, alann dedii eyin tam arkasnda durma
d ya da konuyla ilgilenmedii sonucunu karabiliriz. Drst ve doru
bir karlk her iki omzun da keskin ve eit bir ekilde kalkmasna neden

Kutu 26: SIRTINDAK GMLE IKARMASINI STEMEYECENZ

_______________________ ANLARDAN BR_____________________

Yllar nce, birisinin fskiyesi dierinin yeni cilalanm otomobilini yanl

lkla slatt iin az dalana girmi iki komuyu seyrediyordum. Otam
kzyor gibi grnyorken komulardan biri gmleinin dmelerini
zmeye balad. lk yumruun ok yakn olduunu anlamtm Gerek
ten de gmleini karan adamn gsnn de imi olduunu grdm;
yumruklamann habercisiydi bu durum. Bir otomobilin zerindeki birka
damla su iin iki yetikin adamn dvecek olmas bana inanlmaz gel
miti o an. Ama gerekten dikkate deer bir ey varsa, o da gsn
iirmi iki adam seyretmekti, iki gorilden farkszlard Aslna bokk.vav
olursa, onlar bylesine gln bir durumda grmek utan verir >yd!
 140 Beden D ilin iz

olur. Sylediklerinin arkasnda gnl rahatlyla duran insanlarn

om uzlarnn dik olmasn bekleyebilirsiniz. H er iki om zunda kulaklara
doru kalkt bir duruta, Bilm iyorum! demenin hibir sakncas yok
tur. Daha nce de bahsettiim iz gibi, yer ekimi kart bir davranta
bulunmas karnzdaki kiinin rahatln gstermektedir. Karnzdaki
kiinin om uzlar ksm en ya da yalnzca bir om zu kalkyorsa, kiinin sy
ledii eye lim bik dzeyde bal olmad ve kaam ak davrand, hatta
sizi aldatt ihtim alini gz nnde tutm alsnz (Bkz. Resim 36 ve 37).

Zayflk Gstergesi Omuz Hareketleri

O m uz davranlarndan bahsediyorken unu da eklem eliyim ki, konu

urken ya da olum suz bir olaya tepki olarak, sonunda boynu neredeyse
ortadan kaybolacak kadar om uzlarn kaldran birisi grdnzde, bu
hareketi karm am alsnz (Bkz. R esim 38). B urada anahtar nokta
o m uzlarn yavaa kalkm asdr. Bu beden dilini kullanan kii bir
anlam da kafasn saklam aya alyor diyebiliriz, tpk bir kaplum baa
gibi. Bu kiinin kendine gvenm edii ve ok rahatsz hissettii ortada
dr. Bu davran, patronun ieri girerek, Tam am , kim neyle m egul
h em en im di renm ek istiyorum , dedii i toplantlarnda birok
defa g rdm syleyebilirim . O dadaki insanlarn ou bir nceki
to plantdan itibaren ne yapp ettiini ve hallettikleri eyleri gururla
anlatrken, k en ard a kalm birka alan dibe batarken grebilirsiniz.
K afalarn saklam ak iin bilinaltm dan gelen bir tepkiyle om uzlar
yava yava ykselecektir.
B u kaplum baa benzeri davran, aile ii baz durum larda da gre
biliriz - babann, B irisinin okum a lam bam krp bana hibir ey sy
lem em esi gerekten de kalbim i krd , diyerek salona girdiini d
nn. Baba tek er teker o cu k larn a bakarken, aralarndan birinin om uz-
G vd e aretleri 141

Omuzlarn ksmen kalkmas kiinin syle- Omuzlarmz kaldraca*-. konudaki bil

diinin arkasnda olmadnn ya da
hissettii gvensizliin bir gstergesidir.
gisizliimiz ya da phemizi gsle^fiz
Karnzdaki kiinin her iki omzunun da
kalkp kalkmadna bakn, ek bir omuz
kalkmsa ortada tartmaya aik bu
durum var demektir.

lan kalkm bir ekilde yere bakmas muhtemeldir. Ma kaybetmi bir

futbol takm soyunma odasna dnerken de oyuncularda zayflk
belirtisi olan ayn omuz davrann grebilirsiniz; omuzlan kafalarn
yutm u gibidir.

GVDE VE OMUZLAR ZERNE SON BR YORUM

Szel olmayan davranlar zerine yazlm olan ancak gvde ve omuz

lardan bahsetmeyen saysz kitap bulunmakta. Bu talihsiz bir durun
nk vcudumuzun bu blgesinden elde edilebilecek birok drel
 142 B eden D ilin iz

Kuiaklara doru kalkan omuzlar "kaplumba

a eklinin" olumasna neden olur; bu dav
ranla verilen mesaj zayflk, gvensizlik ve
olumsuz duygulardr. Yar kazanamam
atletlerin soyunma odasna dnerken nasl
grndklerini dnn.

bilgi m evcut. Bugne dek szel olm ayan iaretlere bakarken vcudun bu
ksm n gz ard etm iseniz, um arm bu blm de okuduklarnzdan son
ra gzlem aralnz vcudum uzun ilan tahtasn da iine alacak ekil
de geniletm ek konusunda ikna olm usunuzdur. L im bik beyin, birok
hayati organm z kapsayan gvdem izi korum ay h e r zam an n planda
tuttuundan dolay, bu blgeden aldnz tepkilere de gvenebilirsiniz.
 5

ERMMZ DAHLNDEK BLG

Kol Davrantan

B eden dilinin gzlem lenm esinde kollara gereken nem verilmemekte

dir; szel olm ayan davranlar okumaya alrken genellikle yze ve
ellere daha ok dikkat ederiz. Ancak rahatlk, rahatszlk, gven,
gvensizlik ve dier hislere dair iaretler asndan kollanmz da ok
etkili iletkenler olarak dnlmelidir.
lk p rim atlarn ayaa kalkarak yrmeye balad zamanlardan
bu yana, kollarm z, dikkate deer birok yoldan kullanlmalarna
im kn tanyacak ekilde serbest kalmtr. Kollarmz sayesinde yk
tayabiliyor, vuru yapabiliyor, nesneleri tutabiliyor ve kendimizi
yukar kaldrabiliyoruz. Vcudumuzun ak biimine uyumlu bir
konum da olan kollarm z herhangi bir d tehdide kar etkili bir ilk
karlk verm em izi salyor - zellikle de vcudumuzun dier uzuv
laryla birlikte kullanldnda. Birisi bize bir nesne frlattnda,
kollarm z igdsel bir ekilde ve tam zamannda kalkarak bu nes
neyi bloke etm em ize imkn tanyor. Ayaklarmzla bacaklarm /
gibi, kollarm z da, bizi korumak iin bazen ok mantksz ya da
aklsz grnebilecek ekillerde tepkiler verebilir FB l'da al*tun
 144 Beden D ilin iz

yllarda, kendilerine yneltilm i olan bir silaha kar korunm ak iin

kollarn kullandklarndan tr vcutlarnn bu ksm ndan vurul
m u ok fazla insan grdm . D nen beynim iz kolum uzun bir sila
ha kar koyam ayacann bilincinde olsa da, lim bik beynim iz sani
yede 275 m etre sratle gelen bir m erm iyi bloke edebilm ek iin kol
larm zn kalkm asn salam aktadr. A dli tp kay tlarn d a bu trden
yaralanm alar savunm a y a ra la n olarak gem ektedir.
K olunuzu bir vere arptnz ou zam an - z e llik le de keskin hat
lar olan bir eye arp t n zd a- gvdenizin kolunuz sayesinde belki de
lm cl olabilecek bir darbeden korunduunu dnn. Bir keresinde,
iddetli bir Florida yam uru esnasnda, bir yandan kafam n zerinde
bir em siye tutm u, bir yandan da otom obilim in kapsn kapatm aya
alyorken, kap hzla bana arparak em siye tutan kolum un korun
m asz brakt taraftan bir k aburga kem iim in k rlm asna neden
olm utu. B u kaza o yam urlu gnden itibaren, kollarm n ne denli
nem li olduunu ve beni nasl koruduklarn h atrlam am a yol aan ac
bir hatraya dnm tr.
A yaklarm z gibi kollarm z da, hayatta kalm am z salayan m eka
nizm ay destekleyecek ekilde evrildiinden, karm zdaki kiinin
duygularn ya da yapm ay planlad eyleri iaret etm eleri asndan
kol dav ran larn a gvenebiliriz. D aha deiken ve aldatc b ir kim lie
sahip olan yzm zn aksine, kollarm z ne dndm z, h issetti
im izi ya da neye niyetlendiim izi tam olarak y anstabilecek szel
olm ayan b iro k iaret verm ektedir. Bu blm de genel kol d avranla
rndan bazlarn inceleyeceiz.
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 145

BELRGN KOL DAVRANILARI

Yer ekimiyle Balantl Kol Hareketleri

Kollarm z hareket ettirme derecemiz tutum ve duygularmz tam ola

rak yanstan nemli bir gstergedir. Bu hareketler, ok kstl tutulduk
lar bir noktadan, geni kol hareketlerine dek uzanmaktadr. Kendimizi
m utlu hissettiim izde kollarmz serbest bir ekilde, hatta neeyle
hareket ettiririz. Oyun oynayan ocuklar seyredin. Birikirleriyle olan
etkileim lerinde kollarn ftursuzca kullanrlar. Onlan srekli olarak
bir eyleri iaret ederken, bir eyler tarken, kaldrrken, birbirlerini
kucaklarken ve oraya buraya el sallarken grrsnz.
H eyecanlandm zda, kol hareketlerimizi asla kstlamayz. Asl
na baklacak olursa, doal eilimimiz yer ekimine kar gelecek bir
ekilde kollarm z yukar, kafamzn zerine kaldrmaktr (Bkz.
K utu 27). nsanlar tam anlamyla enerjik ve mutlu olduklarnda, kol
hareketleri de yer ekimine kar olacaktr. Daha nce de belirttii
m iz gibi, yer ekim ine kart davranlarmz olumlu histerimizle
balantldr. Bir insan kendini mutlu ve rahat hissettiinde, kollan
ruh halini yanstacak ekilde srekli olarak hareket eder - rnein
yrrken. K endini gvensiz bir konumda hisseden kii ise yer eki
m inin arln kaldramyormu gibi grnr ve gayriihtiyar kol
hareketlerini kstlar.
ok ciddi ve pahalya patlayan bir hatasn yzne vurduunuzda,
i arkadanzn om uzlan ve kollar decektir. Hi bu 'yerin dibine
gem e hissini yaamadnz nn? Bu, olumsuz bir olaya kar verilen
lim bik bir tepkidir. Olumsuz duygular bizde fiziksel bir kntu\e
neden olur. Bu limbik tepkiler kiinin duygulann tam olarak y a m a
mann yannda, ezamanl bir ekilde de oluurlar. Tuttuumuz lakm
 Beden Dilini;

___________________ Kutu 27 "E LLE R H A V A Y A V__________________

nsanlarn ellerini balarnn zerine koymas iin ille de bir silaha

ihtiyacnz yok - onlar mutlu ettiinizde zaten bunu otomatik olarak yapa-
c a U j'd ir. Aslna bakacak olursanz, insanlarn ellerini kaldrp kt hisset
tii tek olay da muhtemelen bir soygun olacaktr. Baarl bir msabaka
sonrasnda atletlerin nasl kollarn kaldrarak ellerini arptn, takmlar
gol attnda taraftarlarn nasl kollarn havaya kaldrdn dnn. Yer
ekimi kart kol hareketleri hissedilen keyif ve heyecana ynelik genel
h'j tepkidir. Brezilya'da, Belize'de, Belika'da ya da Botsvvana'da olsun,
kollarn sallanmas hissettiimiz nee ve cokunun evrensel bir gstergesi
dir

say y a p t a n d a k o lla rm z k a lk a r; h a k e m a le y h im iz e b ir k a ra r v e rd i
in d e ise o m u z la rm z der. Y er e k im iy le b a la n tl d a v ra n la r d u y
g u la rm z , e k sik siz b ir e k ild e ve tam o lara k biz bu d u y g u la n y a y o r
ken ile teb ilm e k te d ir. D a h as, d u y g u la rm z n bu fiz ik se l te z a h r (b ir
futbol sta d y u m u n d a , ro c k k o n se rin d e ya d a a rk a d a to p la n tla rn d a )
bu lac b ir k im lik de tar.

Kollarn Kapanmas

z ld m z d e ya d a k o rk tu u m u z d a, k o lla rm z k a p a trz . A s ln a
b a k la ca k o lu rsa, y a ralan d m z d a, teh d it a ltn d a o ld u u m u z d a , su iis
tim al e d ild i im izd e , e n d ielen d i im iz d e de k o lla rm z g s m z n
etrafn saracak ek ild e k a p atrz . B u d a v ran k iin in fiili v ey a se z ilen
bir tehlikeye kar k o ru n m asn sa lay a n , h a y atta k a lm a y a y n e lik bir
taktiktir. M esela, k e n d isin d e n ok d a h a hrn o c u k la rla o y n a m a k ta
olan olunu endie iinde se y red e n b ir a n n ey i ele alalm . B u d u ru m d a
ki bir anne m uh tem elen k ollarn k a v u tu rara k k a m n n e tra fn a sara-
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 147

aktr. M dahale etm ek istemesine ramen bir kenarda duracak ve

kollarn birletirm i bir ekilde, ocuunun yaralanmamasn umarak
kendini zapt etm eye alacaktr.
ki insan tartm aya girdiinde, her ikisi de kollaryla vcutlarn
kapatm aya ynelir - bu, her iki tarafn da fark edemeyebilecei korun
m aya ynelik bir davrantr. Kollarn bu ekilde ekilmesi znde
hayati bir nem tamaktadr; saldrgan grnmeyen bir pozisyonda
vcudun korunm asn salar. Gerekte olan ev, her iki taraln da ken
disini geri tutm as olarak dnlmelidir. nk kollarn almas sal
drya ve yaralam aya ynelik bir hamle olarak yorumlanarak kavgann
fitilini ateleyebilir.
K ollarm z kapatarak kendimizi kstlamak yalnzca dier insan
larla olan ilikilerim izde deil, rahatlamak istediimiz zamanlarda da
yardm cm z olabilir. rnein, gvde ve kollarmzdaki yaralanma ya
da arlar, kendim izi teskin etmek veya yattrmaya ynelik bir abay
la kol hareketlerini kstlamamza yol aabilir Kollarmz vcudumu
zun ac ektiim iz ksmna doru ynlendiririz. Mesela intestinal kriz*^
yayorsanz, kendinizi rahatlatmak iin kollarnz muhtemelen kam
nza doru gidecektir. Bu gibi durumlarda kollar dar doru hareket
te bulunm az; limbik sistemimiz kendi ihtiyalarmz iin kullanmak
am acyla kollarm z gvdemizin yaknnda tutacaktr.

Kol Hareketlerinin Kstlanmas

Kol hareketlerinin kstlanmas (kollarn donmas), zellikle de ocuk

larda grldnde, ok daha kt bir durumun belirtisi olabilir
ocuklara ynelik suiistimaller zerine yaplan aratrmalar, suusuma

9 Diare ya da tkanma eliinde iddetli barsak ya da rektum saik im nlvt:

 148 B eden D ilin iz

ii gerekletiren yetikinin varlnn ocukta kol hareketlerinin kst

lanm asna neden olduunu gsterm ektedir. Btn hayvan trleri -
zellikle de ldrc o lan la r- harekete yneldiinden tr, kol hare
ketlerinin kstlanm as znde hayatta kalm aya ynelik bir davrantr.
Suiistim ale urayan ocuk ne kadar ok hareket ederse, fark edilm e ve
hedef olm a olaslnn da ayn lde artacan igdsel bir ekilde
renir. Bu nedenle de ocuun lim bik sistem i dikkat ekm em ek iin
kol hareketlerinin kstlanm asn salar. K ollarn donm as davran,
ebeveynleri, retm enleri, kom ular, akrabalar ya da arkada evre
sini, ocuun suiistim al ediliyor olm as olaslna kar uyarm aldr.
Belki de FBI kim liim den kurtulam adm dandr; fakat ne zam an
bir oyun parknda ocuklar seyretsem , herhangi b ir rk ya da
m orart olup olm adn kontrol etm ek iin kollarna bakarken buluyo
rum kendim i. Ne yazk ki ocuklara ynelik iddet ve suiistim al vaka
lar dnyann her yerinde sklkla grlyor ve aldm FB I eitim i
dahilinde ocuklarda (ve yetikinlerde de) herhangi bir ihm al ya da
suiistim al belirtisi olup olm adn anlam ak iin h e r zam an tetikte
olm ay rendim . Y alnzca bir yasa uygulayc olarak srdrdm
kariyerim yznden deil, ancak ayn zam anda tadm baba kim li
im den tr de, dm e ya da toslam adan kaynaklanan yaralarn neye
benzediini ve vcudun neresinde grlebileceini ok iyi biliyorum .
Yetikin su iistim allerinden k a yn aklanan y aralar k esinlikle daha fark l
dr. V cut zerinde g rlebilecekleri n oktalar ve grnm leri norm al
yara berelerden farkldr ve bu farkllk eitim li bir gz tarafndan tes
pit edilebilir.
D aha nce de belirttiim gibi, insanlar kollarn k endilerini koru
mak iin kullanr - bu nceden kestirileb ilir lim bik bir tepkidir. D ier
taraftan, ocuklar kollarn tem el bir savunm a hatt olarak k u llan d n
dan tr (y etik in ler koru nm ak iin nesneleri de kullan ab ilir), iddet-
E r i im im iz D a h ilin d e k i B ilgi 149

_____________ Kutu 28: HEPMZN SORUMLULUU_____________

Dzenli olarak gittiim bir yzme havuzu var. Yllar nce bu havuzday
ken, normalde arkada canls ve giriken olan bir kzn, annesi ortalk
tayken kol hareketlerini kstladn ve iine kapandn fark ettim. Bu
davrann birka farkl zamanda tekrar ettiini grdm. Ayrca anneni",
kzyla srekli olarak sert, ineleyici ve alaitc szckler kui1anarak azar
lar bir tonda konutuunu da gruyordum. Tank olduum fiziksel etke-
imlerinde, kadn ou zaman kzn sevgi dolu olmaktan ziyade hoyrat
bir ekilde yakalayp bir eyler sylyordu, insan huzursuz eden anca*
ebeveyni sulayabileceiniz lde olmayan bir grntyd bu <>z- son
kez grdmde, kollarnn i tarafnda, dirseklerin hemen yukarsnda
rm ve morarm blgeler olduunu fark ettim. Artk #uohee,rr yal
nzca kendime saklayamayacam bir noktaya gelmitim.
Havuz grevlilerine durumdan bahsederek, ocuu yonei- tdde! ve
suiistimal olaslna kar, gzlerim srekli olarak kzn zerinde rutmafe-
rn rica ettim. alanlardan biri, kzn "zel durumu' olduuna ve kolla
rndaki rklerin koordinasyon eksikliinden dolay olumu olabilecei
ni syledi. Ancak bu aklamayla iim kesinlikle rahatlamadindan,
havuz idaresine gidip endielerimden bahsederek, dme sonucu oluan
vcudun kendini korumasna ynelik yaralarn kollarn i taafnda deil,
daha ok dirseklerin ya da kollarn d tarafnda grlebileceim syle
dim. Buna ek olarak, annesi ne zaman yan ma gelse kzn otomat davra
nlar gsteriyor oluunun da bir tesadf olamayacan belirttim. Bir sure
sonra havuzdaki baka insanlarn da duruma ynelik obruk benzer
gzlemlerde bulunmas sonucunda, konunun yetkili mercilere iletildiini
renerek bir para olsun rahatlayabildim
Burada ok nemli bir nokta sz konusu. Bir ebeveyn retmen
kamp yneticisi veya rehberlik grevlisiyseniz ve bir ocuun idde?!*
davran deiiklikleri gsterdiini ya da ebeveynteyle (veya d^ baz*
yetikinlerle) birlikteyken kol hareketlerini kstlamaya yneldiini fark
etmiseniz, bu durum en azndan ilginizi uyandrma'; ve daha yak'((don
gzlem yapmanz salamaldr. Kol hareketlerinin kesilmesi limbik site
min donma tepkisinin bit parasdr Suiistimale urayan bu ocuk k n tv
davran hayatta kalmaya ynelik bir nlem durumunda oiabl;'
 150 Beden D ilin iz

le sallanan bir kol ou zam an suiistim alci bir ebeveynin ilk yakalaya
ca ev olacaktr. ocuklarn bu ekilde saldrganca zapt etmeye
alan ebeveynler, uyguladklar bask nedeniyle kollarn ventral (i)
tarafnda rm ya da m orarm noktalar olum asna neden olurlar.
zellikle de ebeveyn ocuu byle bir pozisyonda yakalayarak sarsar
sa, artan bask nedeniyle m orart ve rkler daha belirginleir ve
yetikin elinin ya da baparm ak veya parm aklarn ekli ocuun tenin
de iz brakr.
D oktorlar ve gvenlik grevlileri bu trden izleri gen kurban ya da
hastalarn zerinde srekli olarak grse de, biroum uz bu vakalann
yaygnlndan ya da ifade ettikleri nem den bihaber saylrz. te
yandan, hepim iz ocuklar dikkatli bir ekilde gzlem lem eyi ve kt
m u am elenin apak ortada olan iaretlerini saptam ay rendiim iz
takdirde, bu m asum ocuklarn korunm asn da salayabiliriz. Bunu
sylerken, paranoyak bir ruh haline brnm eniz ya da m antksz l
de pheci bir tav r iine girm eniz gerektiini sylem iyorum ; yalnzca
bu k o n u d a uyank olun yeter. D m e ve arpm alardan kaynaklanan
sav u n m a y a ralan ile kt m uam ele, iddet ve suiistim allerden kaynak
lanan y aralanm alarn grnm leri konusunda ne denli bilgili olursak
ve ne k a d ar ok gzlem yaparsak, ocuklarm zn gvenliini o lde
sa lam oluruz. O nlarn m utlu olm asn ve kollarn neeyle sallam a
sn istiyoruz, korkuyla bzlm elerini deil.
K stlan m kol hareketleri yalnzca ocuklarda grlm ez; birok
farkl n edenden tr yetikinlerde de g zlem lenebilir (Bkz. K utu 29).
A riz o n a da gm rk m em uru olan bir arkadam , iinde yapt ey
lerden birinin de lkeye giri yapan insanlarn bagaj ve antalarn
nasl tadn gzlem lem ek olduunu sylem iti. lkeye soktuu
.eyler k o n u su n d a tedirgin olan bir yolcunun (neden bu eylerin deeri
ya da yasad olm as olabilir), antasna daha sk bir ekilde sarlm as
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 151

Kutu 29 DKKN HIRSIZLARININ ARETLER_________

Kstlanm kol hareketlerine ynelik iik deneyimlerimden birini, bundan

otuz be yl nce, hrszlan gzetlemek iin ie alndm bir kitapda
yaadm. Sat katnn biraz yukarsndaki sahanlktan dkkn; seyreder
ken, ksa bir zaman iinde hrszlar saptamann nispeten kolay b*r ey
olduunu anladm. Dkkn hrszlarnn tipik beden hareketlerini bir kez
zdkten sonra, onlar saptamak ocuk oyunca olmutu - hem de
ieri admlarn attklar ilk andan itibaren ncelikle, potansiyel bir hrsz
etrafna ok fazla bakmaktayd, ikinci olarak ise, normal mterilere
kyasla kol hareketlerini ok daha kstl tutuyorlard. Bir anlamda, dkk
nn iindeyken kendilerini mmkn olduunca kk bir heae* na:;ne
getirmek istiyorlard. Fakat, kol hareketlerim bu ekilde k^'iaya-ok ok
daha fazla gze arptklarnn ve onlar saptamam ok d a h a *o;av t>!r
hale getirdiklerinin farknda deillerdi.

sklkla grlen bir durumdur - zellikle de bu yolcu gmrk kontrol

noktasna doru yaklarken. Yalnzca bizim iin nem ifade eden ey
leri deil, fark edilmemesini istediimiz eyleri de kollarmzla koru
m aya yneliriz.

KARIMIZDAK KNN RUH HALN YA DA

HSLERN DEERLENDRMEK N KOL
DAVRANILARININ KULLANILMASI

Zam an iinde belli bir kiinin kol davranlarna ynelik yeterli d/ey
de bir taban noktas oluturabilir, kol davranlar (ve bu davranlar
daki deiiklikleri) gzlemleyerek sz konusu kiinin nasl hissettiim
anlayabilirsiniz. rnein, kol hareketlerine bakarak bir kiinin ilen
eve dndnde nasl bir gn geirdiini karman/ mmkndr, / o r
 152 Beden D ilin iz

bir gnn ardndan ya da kii kendini neesiz veya zgn hissettiinde,

o m u /la n decek ve kollar yana inmi olacaktr. Bu davranlara
bakarak karnzdaki kiinin durum unu anlayabilir ve bozuk ruh halin
den syrlm as iin kendisine destek olabilirsiniz. Buna karlk, uzun
bir zam andan sonra bir araya gelen arkadalarn nasl davrandn
dnn. H epsinin de kollar tam am en ak olacaktr. Bu davranlar
nn anlam ortadadr: Buraya gel, sana sarlm ak istiyorum ! Bu gzel
m anzara, ebeveynlerinizin scak bir ifadeyle size yneldii ve sizin de
ayn ekilde kendinizi onlara atnz zam anlar anm satabilir. Kolla
rm z karm zdaki kiiye doru uzanrken btn vcudum uzu aarz;
nk duygularm z tam anlam yla olumludur.
Peki, ok da olum lu duygular iinde olm adm z zam anlarda nasl
kol hareketlerinde bulunuruz? Y llar nce, kzm henz ok kkken,
birlikte bir aile toplantsna katlm tk. A krabalarm dan biri bana yak
larken, tam olarak am ak yerine yalnzca dirseklerden krm ve kol
larm vcudum a yakn tutm utum . lgin bir ekilde, bu akraba kucak
lam ak iin kzm a yaklatnda, o da kollarn benim kine benzer bir
biim de am t. Bilinaltndan gelen bir tepkiyle, kzm a bu kiinin
tarafm zdan kabul edildiini ancak onu grdm e ok da sevinm edi
im i iletm itim . K zm da benzer bir karlk verm i ve daha sonra
konutuum uzda bu akrabadan ok da holanm adn sylem iti. Bu
h isler ister kzm n kendi deneyim lerinden kaynaklansn, ister benim
davranlarm kopyalam olsun, her ikim iz de tam olarak alm am
kollarm zla bu akrabam za kar nasl hissettiim izi gsterm itik.
Kol davranlar birok farkl gndelik m esajn iletilm esinde de
kullanlabilir: m erhaba, hoa k a l, buraya gel , bilm iyorum ,
urada, burada, hem en yukarda , d u r, geri gel , gzm e
g zkm e ya da bu olana inanam yorum ! gibi. Bu kol davranlar
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 153

nn byk bir ounluu dnyann her yerinde ayn anlamlarda ve

ou zam an da dil engellerini ortadan kaldracak ekilde kullanlr.
D ier bir taraftan, bazlar belli bir kltre zg, bazlarysa evrensel
bir anlam a sahip saysz mstehcen kol davran da bulunmaktadr.

Uzaklamaya Ynelik Kol Davrantan

Belirli kol davranlar Bana yaklama; dokunma! gibi bir mesaj ie

rebilir. Bu davran gzlemlemek iin koridorda yrmekte olan pro
fesrlere, doktorlara, avukatlara ya da televizyonda yakalayacak olur
sanz, ngiltere K raliesi'ne ya da kocas Prens Philipe bakn. nsanlar
kollarn arkalarnda kavuturduunda, bunun anlam daha st bir
konum daym ,dr. Bu davrann dier bir anlam da. "Ltfen bana
yaklam a, dokunulm ak istemiyorum, olabilir. Bu duru genellikle
kiinin dalgn ya da dnceli olduuna ynelik bir karmla yanl bir
ekilde yorumlanmaktadr. Fakat mzede tablolar inceleyen birisi sz
konusu olm ad srece, durum bu deildir. Kollarn arkadan birleti
rilm esini ok ak bir iaret olarak deerlendirebilirsiniz: Sakn yak
laaym deme! Seninle temasa gemek istemiyorum! (Bkz. Resim
39). Yetikinler bu mesaj zaman zaman birbirlerine ve ocuklarna
iletebilir - aslna bakacak olursanz, ev hayvanlan bile kollarn bu
duruuna kar duyarldr (Bkz. Kutu 30). Kucaa alnmak istedii her
seferde annesinin bu ekilde kollarn arkasnda kavuturduu bir evde
yetim enin bir ocuk iin ne denli tecrit edici bir deneyim olabilecei
ni dnn. Ne yazk ki bu trden szel olmayan mesajlarn ocuklar
zerinde ok uzun dnemli etkileri olmaktadr. Daha da kts, dier
ihm al ve suiistim al vakalarnda olduu gibi, reddedici davranlar da
ilerleyen yllarda ocuk tarafndan kopyalanabilir ve bir sonraki kua
a geirilebilir.
 "Kral duruu" da denilen kollarn arkada
birletirilmesi, "Bana yaklama" mesajn
iletmektedir. Aristokratlan, insanlar belli
bir mesafede tutmak iin bu davran
gsterirken gzlemleyebilirsiniz.

_ _ _ _ _ _ _ _ Kutu 30: t V H AY V A N IN IZI KSTRM ENN YO LU _________

Hayvan eitmenlerinden rendiim kadaryla, kpeklerin dayana-
mad' bir ey varsa, o da kollarnz geriye ekmenizdir. Bu davran
mz kpee, "Sana dokunmayacam," mesajn vermektedir. Bir kpei
niz varsa, bunu deneyin. Ellerinizle kollarnz nnzde ak bir ekilde
tutarak, kpeinizin yannda durun. Ardndan kollarnz arkanzda birle
tirin ve ne olduuna bakn Kpeinizin buna hi de olumlu bir tepki
vermediini greceksiniz.
Eriim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 15 5

Kimsenin bize dokunmasn istemediimiz bir ruh halinde olduu

muzda, insanlar bundan holanmaz. Birlikte yryen bir ift dnn:
elerden birinin kollarn arkada birletirmesinin anlam kendisini geri
ekmek istemesi olabilir. Ak olan bir ey var ki, yaknlk ya da samimi
yeti yanstan bir davran deildir bu. Birisinin elini skmak iin kolunuzu
uzattnz ve bu kiinin karlk vermediini dnn; kendinizi nasl
hissedersiniz? Fiziksel bir temas iin uzandmzda ve bunun karln
alamadmzda, kendimizi reddedilmi hissederiz ve keyfimiz kaar.
D okunm ann, insann kendisini mutlu hissetmesi asndan ifade
ettii nem i ortaya koyan birok bilimsel alma bulunmaktadr.
Dierleriyle ne kadar ok fiziksel temas iinde olduumuz ve ne sk
lkla olum lu duygular ieren bir dokunma durumuna girdiimizin,
salm z, ruh halim iz, zihinsel geliimimiz ve hatta yaam sremiz
zerinde ciddi bir etkisi olduu dnlmektedir (Knapp & Hail, 2002.
290-301). Yalnzca bir kpei okamann bile kiinin nabzn yavalat
t ve sakinletirici bir etkiye neden olduunu gsteren aratrmalar
hepim iz okumuuzdur. Bu muhtemelen dorudur da. nk ev hay
vanlar genellikle koulsuz bir iliki kurduklarndan dolay, karlk
alam ayacam z dnerek endielenmemiz gerekmez.
D okunm ay, nasl hissettiimizi gsteren bir lt olarak dnebi
liriz. Sevdiim iz eylere uzanarak dokunmak ve holanmadmz
eyleri ise en az bir kol mesafesi uzakta tutmak isteriz. Birisine pe
atm as iin kirli bir ocuk bezi verdiinizde, bu kiinin tepkisi bezi
m m kn olduunca az parmakla ve bedeninden bir kol aral uzakta
tutarak tam ak olacaktr. Hibirimize bu trden bir durumda byle bir
tepki vermesi gerektii retilmez ancak hepimiz az ok ayn ekilde
davranrz. Bunun nedeni limbik beynimizin ho olmayan, salksz \a
da tehlikeli nesnelerle temasmz asgari dzeyde tutmak istemesinden
baka bir ey deildir.
 156 B eden D ilin iz

Kolla mesafe ama davran yalnzca bize itici gelen nesnelerle kar
karya kaldmzda deil, holanmadmz insanlarla bir arada
olduum uzda da grlmektedir. Bulunduumuz ortamdaki tehditlere ya
da olum suz olarak deerlendirdiim iz herhangi bir eye kar korunm ak
ve/veya bu eyle aram zda belli bir mesafe am ak iin kollarmz bari
yer veya bir engellem e m ekanizmas olarak kullanrz. Birisinin bir ey
ya da kii hakknda nasl hislere sahip olduunu anlam ak iin, bu eye/
kiiye kar kollarn ap am adna veya kollarn kullanarak uzaklap
uzaklam adna bakabilirsiniz. Havaalannda ya da kalabalk bir kald
rm da insanlarn nasl davrandna bakn ve kendilerini korum ak veya
dierlerinin ok yaklamalarn engellem ek iin kollarn nasl kullan
dklarna dikkat edin. Sosyal bir ortam da ya da i dnyasnda ilikiye
girdiiniz insanlarn sizi nasl karladklarn dnn. Sanyorum ki bu
gzlem lerin ardndan birisini kol m esafesinde tutm ak deyiinin som ut
bir anlam ve pratik karm lar olduunu grm eye balayacaksnz.

KOLLARIN BLGESEL HAREKETLER

K endim izi insanlardan/nesnelerden korum ak ya da uzak tutm ak iin

kullanm am zn yan sra, kollarm z sahip olduum uz alan gsterm ek
iin de kullanabiliriz. A slna baklacak olursa, bu paragraf yazdm
esnada C alg ary ye gitm ekte olan bir A ir C anada uandaym ve epey
csseli birisi olduunu syleyebileceim yan koltukta oturan beyefen
diyle neredeyse uuun bandan itibaren kol koym a yeri iin ciddi bir
m cadele iindeyiz. u an iin m cadeleyi kaybediyor gibi grnyo
rum , kol koym a yerinin yalnzca kk bir blm ne sahibim ve o ise
geri kalan alan ve dolaysyla vcudum un sol tarafn kontrol altnda
tutuyor. Tek yapabileceim ey cam a doru kaym ak. En sonunda ken
dim e daha fazla alan yaratm ak iin savam aktan vazgeiyorum ; byle-
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 157

ce o kazanyor ve ben de kaybetmi oluyorum. Ama en azndan beye

fendinin alan m cadelesinden bu kitap iin bir rnek karm durum
daym . Bu gibi olaylar her gn asansrlerde, antrelerde ya da snflarda
yaam aktayz. Ve en nihayetinde, birisi fedakrlkta bulunmad ya da
uzlam a salanam ad takdirde, birisi mcadeleyi kaybeden" olarak
kapatyor ve kimsenin de byle hissetmekten holanmadn biliyoruz.
B lgesel kol hareketlerini, sunum yapacak ya da bir konudan bah
sedecek olan kiinin dirseklerini kullanarak, dier insanlara neredeyse
alan brakm am ak pahasna masann hatr saylr bir ksmn tahakk
m altna ald toplantlarda da gzlemleyebilirsiniz. Edward H alfa
gre sahip olunan alan, esas olarak, g anlamna gelmektedir Hall,
1969; K napp & Hail, 2002, 158-164). Ksa veya uzun vadeli olsun, bir
alan zerine hak iddia etmenin ya da bu alan kontrol altna almaya
alm ann ok iddetli olumsuz etkileri olabilir ve bu durum ciddi
atm alara yol aabilir. Blgesel anlamazlklar, kalabalk bir metro
vagonundaki yer kavgasndan Arjantinle Britanya'nn Falkland Ada
lar m n hkim iyeti iin savamasna dek her trl ihtilaf kapsamakta
dr (K napp & Hail, 2002, 157-159). imdi, Calgary uuumun aylar
sonrasnda, okuduunuz bu blme son halini verirken, yanmdaki
koltukta oturan yolcu agzllkle kol koyma yerinin tamamn kapla
dnda yaadm rahatszl halen hissedebiliyorum. Ak olan bir
ey var ki, blgesel davranlar hayatmzda nemli bir yere sahip ve
kollarm z da ayn alan paylamak durumunda kaldmz insanlara
hkim iyetim izi gstermek iin kullandmz bir ara durumunda.
K endine gvenen ya da yksek stat sahibi bireylerin, gvensiz,
dk statdeki bireylere kyasla ok daha fazla alan talebinde bulun
duu gereine dikkat edin. Baskn bir kiilie sahip bir adam, herkese
bulunduu blgenin kendi hkimiyetinde olduunu gstermek iin
oturduu koltua tam anlamyla kurulacaktr. Ben/er ekilde. a\m
 158 Beden D ilin iz

adam bir kadnla olan ilk randevusunda rahat bir ekilde kolunu kadnn
omzuna atabilir. te yandan, masa adabna uymak kaydyla, yksek
stat sahibi bireyler de genellikle yerlerini oturmalaryla birlikte, kolla
rm aarak ya da eyalarn (anta, dosya ya da ktlar gibi) ortala
yayarak m asada m mkn olduunca alan kontrolleri altna almaya
ynelirler. Bir kurum ya da rgt iindeki ilk gnlerinizdeyseniz, kimin
kim olduunu anlam ak iin, defter, ajanda gibi kiisel eyalarn ya da
kollarn kullanarak dier insanlara nazaran ok daha fazla alan kont
rol altna almak isteyen bireyleri gzlemleyebilirsiniz. Bir konferans
m asasnda bile sahip olunan alan, g ve staty gsterm ektedir; bu
nedenle szel olmayan bu davran gzlem leyin ve izlenim lerinizi kar
nzdaki kiinin fiili ya da gstermeye alt statsn deerlendir
mek iin kullann. D ier bir taraftan, ayn konferans m asasnda, dirsek
leri bel hizasnda, kollan da bacaklarnn arasna dm bir ekilde
oturan bir kii ise zayflk ve dk zgven m esaj verecektir.

Akimbo
nsanlarn hkim iyetlerini gsterm ek ve kendilerine stn bir hava ver
m ek iin kulland blgesel davranlardan birisi de akim bo yani kol
larn krlarak, ellerin belde tutulm asdr. Szel olm ayan bu davranta,
kollar V eklinde krlr ve eller bel hizasna yerletirilir (baparm aklar
arkay gsterm ektedir). B irbirleriyle konum akta olan polislere ya da
askerlere bakarsanz bu davran gzlem leyebilirsiniz; hem en her
zam an akim bo duruuna gem i bir ekilde konuuyor olacaklardr.
H er ne kadar bu duru ekli aldklan otoriter eitim in bir paras olsa
da. zel sektrde olum suz tepkilere neden olacaktr. E m ekliye ayrla
rak i dnyasna geen askerlere grnm lerini yum uatm alar ynn
de tavsiyelerde bulunm ak gerekebilir: bylelikle sahip olduklar otori
ter havadan kurtulabilirler (Bkz. R esim 40). A kim bo duruunun m m
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 159

kn olduunca azaltlm as, sivillerin genellikle sinir bozucu bulduu

askeri havay krabilir (Bkz. Kutu 31).
K adnlar iin ise bu duruun faydalar olabilir. Kadn yneticilerle
gerekletirdiim eitimlerde, toplant odasnda bir yn erkekle mca
dele ederken kullanabilecekleri szel olmayan gl bir davran olarak
akirnbo duruunu nermekteyim. Kadnlar iin bu duru ekli, kiinin
kendi alannn hakim i olduunu, kendisine gvendiini ve en iyisinin
kim senin kendisine bulamamas olacan gstermek asndan etkili

Kollarn krlarak ellein bel hizasnda

tutulmas (akmbo duruu) kiinin hkimi
yetini gstermesi ya da konuulmas
gereken "konular" olduunu belli etmek
iin kullanlabilecek cjul bir dav antr
 Kutu 31: KANUNUN YANLI KOLLARI
Szel olmayan iletiimin insan davranlarn etkileme gcn sorgulayan
k,ilef, polisin akimbo duruunu yanl zamanlarda kullandnda neler
olabileceine bakarak konu hakknda fikir sahibi olabilir. Bu duruun ter
cih edildii baz yanl zamanlarda, yalnzca polis memurlarnn nfuzu
klmakla kalmaz, hayatlar da tehlikeye girebilir.
Kollarn akimbo duruu, herhangi bir alan zerinde hak iddia etme
nin yan sra, otorite ve hkimiyet gstergesi olarak da ok gl bir
davran eklidir. Bir ev aramasnda, polis memurunun bu durua geme
si. zaten fkeli olan ev halknn daha da zvanadan kmasna ve ilerin
ok daha ktlemesine neden olabilir. Bu durum zellikle de memur bu
durua geerek kapy kapattnda ve ev halknn dar kmasn engel
lediinde geerli olacaktr. "Her horozun kendi plnde ttn" ve
hib*r 'horoz'un da kendi blgesini kontrol eden birisine dayanamaya
can gz nne alacak olursak, akimbo duruu gibi davranlarn insan
lar: neden ve nasl ileden karabildiini anlayabiliriz.
Akimbo duruuna ynelik potansiyel tehlike arz eden bir dier durum
ise normal devriye grevlerinden alnarak sivil bir greve verilen gen
poiis memurlarn ilgilendirmektedir. Bu aylak memurlar ilk kez sivil bir
greve ktnda ve rnein bilgi almak iin bir bara girdiklerinde, kol-
lanni akimbo duruuna getirebilirler. Her ne kadar bu altklar bir davra
n olsa da, tanmadklar insanlar arasnda bu trden otoriter bir durua
gememeleri gerektiini bilecek kadar deneyim sahibi deillerdir ve
istem d olarak poiis olduklarn ak ederler. Sululara yaplan sorgula'
malar, karlarndaki kiinin polis olup olmadn anlamak iin baktklar
ilk peylerden birinin bu duru olduunu ortaya koymaktadr. Yetki sahibi
kiileri bir kenara koyacak olursak, sivillerin byk ounluu normalde
akimbo duruuna gemez. Eitim memurlar ve polis eflerine her zaman
s.vii greve kan polisleri bu alkanlklarndan kurtulmalar ynnde
uyarmasan gerektiini sylerim, bylece kim olduklarn ak etmez ve
hayatlarn tehlikeye atmazlar.
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 161

bir yoldur. /.ellikle gen kadnlar ofise girdiklerinde, kiisel hkimi

yetlerini gstermek iin kendileriyle akimbo duruunda konumakta
srar eden erkeklerin szel olmayan saldrlarna maruz kalmaktadr
(Bkz. Resim 41). Bu duruun taklit edilmesi -y a da kar taraftan daha
nce kullanlm as- iddial bir tavr taknmak amacyla baka yntemle
re bavurm ak konusunda ok da istekli olmayan kadnlar iin avantajl
bir yol olabilir. Kollarn akimbo duruu, ortada bir mesele olduunu",

Kadnlarda akimbo duruu erkeklere naza Bu resimde kollar akimbo pozisyonunda

ran daha az grlr. Bu pozisyonda
baparmaklarn duru ekline dikkat
edin.
olmasna ramen baparmaklar ne
dnktr. Baparmaklarn arkay gsterdi
ve "konuulacak meseleler olduunu'
syleyen bir nceki pozisyona gte bu
daha merakl ve daha uz docte: bu
dut utur.
 16 2 Beden D ilin iz

ilerin yolunda olm adn ya da kiinin ayaklarnn yere bastn

iletmek iin etkili bir yntem dir (Morris, 1985, 195).
Ellerin bel hizasnda olduu ve baparm aklarn arkay gsterdii
geleneksel akim bo duruunun deiik bir ekli de, ellerin ayn ekilde
belde ancak baparm aklarn ne dnk olduu durutur (Bkz. Resim
41 ve 42). Bu duru genellikle kiinin herhangi bir konuda m erak iin
de ya da endieli olduu zam anlarda grlm ektedir. Kii bu m erakl
akim bo duruuyla (baparm aklar ne dnk, eller belde, dirsekler
ak) ne olup bittiini anlam ak iin bir olaya yaklaabilir ve gerek gr
d takdirde baparm aklar arkaya dndrecek ekilde ellerinin
pozisyonunu deitirerek daha hakim bir durua geebilir.

Ellerin Ensede Birlemesi

A kim bo benzeri bir dier blgesel davran da genellikle i toplantlarnda
ya da insanlarn oturduu dier sosyal bulum alarda grlebilecek, elle
rin ensede birlemesidir. Bu pozisyona geen kii arkasna yaslanarak
ellerini bann arkasnda birletirir (Bkz. Resim 43). Bu davran zerine
bir kltr antropologuyla konutuum da, her ikim iz de sz konusu dav
ran kobra ylannn stnln ve gcn gsterm ek iin ban kal
drm asna benzetm itik. Bu pozisyona getiim izde hayatn bize dokuna
m ayaca ve yetkinin bizde olduu m esajn veririz. R ahatlk ve stn
lk gstergesi olan bu ve dier davranlarda hiyerarinin geerli olduu
nu da sylemeliyim . rnein, toplantnn balam asn bekleyen bir ef
ellerinin ensede birletii bu durua geebilir; fakat patron odaya girdii
anda pozisyonunu hem en dzeltecektir. Alan iddia etm ek yksek konum
daki ya da yetki sahibi kiilerin yapabilecei bir eydir. Bu nedenle top
lant odasndaki dier herkes bir sayg gstergesi olarak ellerini dzgn
bir ekilde masann zerine koyarken, ellerini ensesinde birletirip arka-
sna yaslanacak olan kii patrondan bakas deildir.
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 163

R e s im 4 3

Ellerin ban arkasnda birlemesi btr rahoHk

ve hkimiyet gstergesidir. Toplantlarda
genellikle ef ya da patron konumundaki kii
bu trden bir davranta bulunabilir.

Hakim Duru

nsanlar ayn anda hem bir noktann altn izmek hem de hkimi) et
leri altndaki alan gstermek iin genellikle kollarn kullanmay ter
cih eder. Bu durum zellikle de taraflarn bir konu zerinde anlamaz
lk yaad etkileim lerde geerlidir. rnek olarak yakn zamanlarda
tank olduum bir olay verebilirim. New Yorktaki bir konaklama
esnasnda otel mterilerinden biri, kollan vcuduna yapk bir biim
de kayt m asasna yaklam ve grevliden bir iyilik istemiti. stedii
bu iyilik reddedilince mteri ricasn bir talebe evirdi; av m esnada
kol hareketlerinde de ciddi bir deiiklik sz konusuydu tartma
kztka kollan daha da alm ve ok daha geni bir alan gosteur
 164 B eden D ilin iz

olm utu. Kollarn alm as, stnlk salam ak ve kiinin bak asn
vurgulam ak iin limbik sistemin verdii gl bir tepkidir (Bkz. Resim
44). Genel bir kural olarak, uysal bir kii kollarm geriye ekerken,
gl ya da fkeli kiiler daha fazla alan kontrolleri altna alm ak iin
kollann m m kn olduunca aacaktr (Bkz. Kutu 32).
toplantlarnda, ok daha geni alan kaplayan (ve bu alan koru
yan) bir konum ac m uhtem elen tartlm akta olan konuda kendisini
olduka rahat hissetm ektedir (Bkz. Resim 45). K ollarn geni bir ekil
de alm as, gzlem lenen kiinin duygularn tam olarak yanstabilen
bir davrantr nk lim bik sistem kaynakldr ve kiinin rahatln
ortaya koyar. Tam tersi ekilde, kendisini rahatsz eden bir konuda sor
gulanan kiinin kollarn nasl geri ektiini ve kapattm da gzlem
leyebilirsiniz (Bkz. Kutu 33).

Flrt likilerinde Kol Davranlar

Flrt ilikilerinde, kt kiinin om zuna kolunu ilk kez atan ou

zam an erkek olm aktadr - zellikle de baka erkeklerin birlikte olduu
kad n a yaklam asndan ekiniyorsa. Ya da erkek, kim senin hkim iyeti
altndaki blgeyi ihlal etm em esini salam ak iin bir kolunu kadnn
arkasnda tutarak, srekli olarak etrafnda dnecek veya onu ynlen
dirm eye alacaktr. Bu trden flrt rutinlerini seyretm ek aydnlatc
olduu kad ar elencelidir de - zellikle de bilinaltm dan gelen tepki
lerle hem ktklar kadn hem de sahip olduklar alan gzlem altnda
tutm aya alan erkekleri seyretm ek gerek bir elence olabilir.
Kol hareketlerinin dahil olduu flrt davranlarna verilebilecek
bir baka rnek de, m asada birlikte oturan bir iftin kollarn birbirle
rine ne kad ar yakn koyacadr. K ollarm zda ok fazla sayda duyusal
reseptr yer aldndan tr, yalnzca kollarn birbirine dokunm as
Masa gibi bir yzey zerinde parmaklarn ak b-r ek
de koyulmas, kendine gven ve otorite gstergesi olan
belirgin bir davrantr.

Sandalye ze rin* a,fan kolla, dnyaya

gvende ve .aha) h i s l i n * g f im m m t-' w * .*
166 Beden Dilini;

Kutu 32: KOLLARIN AILMASI ALARMLARI ALITIRMALI

Birka yl nce American Airlines'n denizar lkelerde grev yapan
gevenlik personeline verilen bir eitimde yer almtm. alanlardan biri
si bilet sat grevlilerinin, giede kollarn ne kadar geni atklarna
bakarak sorun karmas muhtemel yolcular ou zaman tespit edebildi
ini anlatt. O gnden sonra bunu gzlemledim ve bilet ilemlerinde bu
tu'den bir davran iinde olan saysz yolcu olduunu fark ettim.
Bir gn havaaianmdayken (evet, bir kez daha!), yolculardan birine
arlk sinirinin zerindeki bagaj iin ek cret demesini zorunlu klan
yer bir uygulamann anlatld bir konumaya kulak misafiri oldum.
Uygulamay duyan adam giede kollarn ylesine bir genilikte at ki,
be! hizasndan eilmesi gerekti. Tartma esnasnda havayolu alan bir
a d n geriye atarak kollarn gsnn zerinde birletirdi ve yolcuya,
sakinleip ibirlii yapmad takdirde uaa binmesine msaade edile
meyeceini syledi. Dikkate deer iki farkl ko! davrann birden ieren
bir olayla her gn karlaamayacam bildiimden, bu tartmay zel
likle anmsyorum.

bile h az a lm a m z sa lay ab ilir. A s ln a b a k la c a k o lu rsa , s a la rn p la k

kola d e m e si ya d a g iy sile rin a ra sn d a n b ir d o k u n u d a sin ir u la rn n
uy arlm asn a n ed en olabilir. B u n e d e n le k o lla rm z b ir b a k a in sa n n
kollarnn y a k n n a k o y d u u m u z d a , lim b ik b e y n im iz h isse tti im iz
rah atl ak b ir e k ild e o rta y a k o y a rak , fizik se l te m a sa m sa a d e eder.
te y andan, ilik im iz k t le m e y e b a la d n d a ya d a b irlik te o tu rd u
um uz kii (se v g ilim iz y a d a b ir y a b an c ) ra h a tsz h isse tm e m iz e yol
atnda, ko llarm z u zak latrrz.

Kollarmzdaki Ss ve Taklar
D nyann her yerinde, sah ip olu n an z en g in lik g e n ellik le k o lla ra taklan
deerli nesne ve tak larla gsterilir. O rta D o u 'n u n b irok b lgesinde,
E riim im iz D a h ilin d e k i B ilgi 167

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kutu 33: KOLLARI DEN SWAT AMR___________

Yllar nce, Lakeland, Florida'da gerekletirilecek bir SVVAT operasyonu
nun planlanma srecinde yer almtm. Plandan sorumlu SVVAT amin ope
rasyonun detaylarn anlatrken, her eyi dnm olduunu gsteren o''r
hava ierisindeydi. Kendinden emin bir ekilde decylarn zerinden geer
ken oturduu sandalyeye yaylm, kollarn da iki yana amt. Birder\.
"Peki Lakeland'deki salk grevlileri? Onlaria temas saland m!?" diye
bir soru soruldu. Amir soruyu duyar duymaz kollarn toplad ve dizlerinin
arasna indirdi; avular birlemiti. Bu ok ciddi bir deiimdi. Amir buyuk
bir alan igal ettii rahat durumundan, mmkn olduunca der bir ve-e
skmaya alt bir tedirginlie kaymt birdenbire - bonur tek r-ede^
de salk grevlileriyle gerekli temaslar kurmam olmasa/d;. Az snce Ks-
settii rahatlk buhar olup umutu sanki. Bu olay i. davfani!arr,..r.n le
kadar da hzl bir ekilde deitiine ve ruh halimize, raharU dzeyimize
ya da dncelerimize gre yeniden dzenlendiine dair can aic bir
rnek olarak deerlendirebiliriz. Szel olmayan bu davranlar duvgjtan-
mzla ezamanl olarak oluur ve bilgi iletimini annda gerekletirir Kendi
mizi rahat hissettiimiz zamanlarda ne kadar yaylrsak, tam tersi bir ruh
haline brndmz de ayn ekilde kendimizi geri eker, kapatrz.

kadnlarn altn yzk ve bilezikler takarak zenginlik ve konumlarn

gsterm esi halen ok sk rastlanan bir durumdur. Erkekler de sosyo
ekonom ik konum larn ya da zenginlik dzeylerini gstermek im
pahal saatler takabilir. 1980lerde, M iam ide erkekler arasnda bir
R olex lgnl yaanyordu mesela; bu marka bir stat sembol haline
gelm iti ve zellikle uyuturucu satclaryla sonradan grme zenginler
R o lex e ciddi rabet gsteriyordu.
K iisel ya da i hayatna ynelik gemii yanstan i/lerin do dahil
olduu sosyal sim geler kollarmz zerinden birok farkl ekilde ser
gilenebilir. rnein baz inaat iileri, atletler ve askerler pn>tVs\oruM
yaam larndan kalm a yaralan bilinli olarak, hatta gururla aa tka
 6 8 Beden D ilin iz

nakiadr. niformalarda, kol zerinde ve om uzda eitli arm alar kul

lanlr. Gvde gibi, kollarmz da kiiliimizi yanstabileceim iz bir
ilan tahtas olarak dnlebilir. Bu durum u gzlem lem ek iin, her
giin saysz insann kolunda grdnz dvm elere ya da vcut geli
tiricilerin sergiledii kaslara bakmanz yeterli olacaktr.
Usta bir gzlem ci yalnzca dikkatli bir ekilde insanlarn kollarna
bakarak vaam tarzlar hakknda bilgiler karabilir. Narin bir kiinin
neredeyse hi krm am bir grntye sahip, bem beyaz dirsekleri ile
her gn darda alan bir insann izik iinde ve gneten yanm
dirsekleri arasnda ok fark vardr. Uzun bir sre orduda ya da hapis
hanede kalm kiilerin bu deneyim lerini sahip olduklar yaralara ve
dvm elere bakarak karabilirsiniz. Belli bir topluluk ya da konuya
ynelik olarak nefret gden insanlar vcutlarna yazdrdklar yazlar
dan ya da dvm elerinden anlayabilirisiniz. E njekte edilen sert uyutu
ruculara baml insanlarn kollarndaki dam ar izgilerinde eitli izler
olmas m uhtem eldir. Snr kiilik bozukluu gibi ciddi psikolojik rahat
szlklara sahip insanlar bilinli olarak kendilerine zarar verebilecekle
ri krizler yaadndan, bu insanlarn kollarnda kesikler ve yaralar
gzlem lenebilir (A m erikan Psikoloji Birlii, 2(XX), 706-707).
D vm eler zerine konuacak olursak, bu trden vcut sslerine
ynelik talepte son on be yl iinde byk bir art olduunu syleye
biliriz - zellikle de daha m odernize lkelerde. te yandan, dvm e
nin kkeni en azndan on bin yl gerilere kadar gitm ektedir. V cu
dum uzu bir ilan tahtas olarak dndm zde, gnm z kltrnde
dvm elerin insanlara nasl grnd tartm aya ak bir konudur.
Dvm elere ynelik talepte ciddi bir artn yaand son yllarda bir
ok kez jri adaylarna anketler uyguladm ve dvm esi olan bir tank
ya da sann j ri yelerince nasl alglandn deerlendirm e ansm
oldu Potansiyel jri adaylar zerinde yaplan ve farkl birok grup
Eriim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 169

kadn ve erkee uygulanan anketler, dvmelerin genellikle dk stat

(alt snf) gstergesi ve/veya genlikte yaplan bir hata olarak alglan
dn ve insanlar tarafndan sevilmedii ortaya koymaktadr.
rencilere eer varsa dvmelerini gizlemeleri gerektiini syle
rim - zellikle de bir i bavurusunda bulunacaklarsa ve gda endst
risi ya da tp alannda almay dnyorlarsa. nller dvme sahibi
olmaktan ok etkilenmeyebilir ancak onlar da i bandayken ou
zam an bu dvm elerini kapatmak zorunda kalyor. Ana noktamz u ki,
birok insann dvmelerden holanmad yaplan aratrmalar tarafn
dan ortaya konmutur. Belki bir gn bu tutum deiebilir fakat u an
iin konuacak olursak, birilerini olumlu bir ynde etkilemek istiyor
sanz ve dvm eleriniz varsa, gizlemelisiniz.

Duygusal Balln Kablolar: KoUartmz

ocuklara sevgi dolu bir ekilde dokunulmas, kendilerini gvende

hissetm elerini salayacaktr; fakat yetikinler bile arada bir kucaklan
maya, sevdiklerinin kendilerine sarlmasna ihtiya duyar. Sevdikleri
me dnm eden sarlrm nk bu tr bir etkileim sevgi ve ballk
hislerini kuru szcklerden ok daha etkili bir ekilde iletmektedir.
nsanlara dokunm aktan ekinen, kolay kolay kimseye sarlmayan kii
ler iin zlyorum; ok ey karyorlar.
H er ne kadar gl ve etkili bir sarlma kiileraras ilikilerde ciddi
artlar salasa da, bu tr bir davran baz insanlar tarafndan kiisel
alanlarnn ihlal edilmesi olarak da yorumlanabilir. Yaamakta olduu
muz (ve de iyi niyetli bir sarlmann cinsel tacizle ilikilendi ilerek
yanl yorum lanabilecei) elikiler anda, bu trden bir yaknla
m ann ho karlanm ad ortamlarda kendimizi bu ekilde amamaya
dikkat etm eliyiz. Her zaman olduu gibi, herhangi bir durumda binle
 170 B ede n D ilin iz

rine sarlm ann uygun olup olm adn da, etkileim de olduunuz
insanlarn davranlarn dikkatli bir ekilde gzlem leyip deerlendire
rek anlayabilirsiniz.
B ununla birlikte, birilerine sarlm adan da, yalnzca kollarnz k ul
lanm ak yoluyla hissettiiniz scakl iletebilir ve di er insanlar tara
fndan olum lu bir ekilde alglanm a ansnz arttrabilirsiniz. rnein,
bir yabancyla ilk kez etkileim e girerken, kollarnz rahat b ir konum
da brakarak (ve tercihen vcudunuzun n tarafn k arnzdaki kiiye
ap, avularnz kolaylkla grlebilecek bir k onum da tutarak) scak
lk gsterebilirsiniz. Bu davrannz, karnzdaki kiinin lim bik siste
m ine "M erhaba, benden size zara r g elm ez, m esajn iletm enin ok
etkili bir yoludur. B ylece bu kiinin rah atlam asn salayabilir ve
sonrasnda gelecek her trl etkileim i k o laylatrabilirsiniz.
Latin A m e rik a da erk ek ler arasnda abrazo (ksa bir kucaklam a)
kltrn bir parasdr. Bu davran seni seviyorum dem enin bir
yoludur. A brazo esn asn d a gsler kar karya g e lir ve ko llar kar
daki kiinin srtn tam am en kapatr. N e yazk ki, byle b ir davranta
bulunm aya hi de istekli olm ayan ya da bunu yaptk larn d a kendilerini
ok tu h af hisseden b irok insan tanyorum . L atin A m erik a lkelerinde,
k arlarndaki kiiye b ir abrazo verm ek istem eyen ya da b unu yapm ak
d u rum unda k a ld k larn d a sanki b ykanneleriyle dans ediyorm u gibi
bir hale b r n en b irok A m erikal iadam grdm . Size tavsiyem
gerek ti in d e bunu yapm anz, hem de tam ve doru olarak - bu trden
k k ey ler her k ltrde ok fazla anlam ifade etm ektedir. A brazoyu
d z g n bir ekilde renm ekle, nasl doru el sk lacam renm ek
ve bunu yapark en k endinizi rahat hissetm ek arasn d a hib ir fark yok
tur. ad am y san z ve L atin A m erik a lkelerinde ya da L atin A m erika
k kenli in san larla aly o rsan z, bu allm selam lam ay renm ekte
veya yap m ak ta zo rla n d n z tak d ird e souk ve itici biri olarak alglan-
E riim im iz D a h ilin d e k i Bilgi 171

Kutu 34; BRS SZ SARILIRSA, KIZMAYIN SAKIN HA!

Yllar nce Tampa, Florida'daki bir casusluk davasnda, savunma avukat:
beni zora sokmak ya da en azndan gvenilirliimi krmak iin, ineleyi
ci bir tonda, "Sayn Navarro, ne zaman karlasanz mvekkilimi kucak
ladnz doru deil mi?" diye sordu. "Ona kucaklamak denemez, bir
abrazoydu yaptm, bu ikisi arasnda fark var,' diyerek cevapiad.m Bir
saniye iin durakladm ve ardndan devam ettim: 'Bir keresinde banka
soyduunu dnecek olursanz, bu yaptm mvekkilinizin s-bh olup
olmadn kontrol etmem iin de iyi bir frsatt." Cevabmla irkiler, avuka*
sorularn o anda bitirdi. Mvekkilinin daha nce silahl dk banka svg
n gerekletirdiinden haberi olmad belliydi.
lgin olansa, Tampa ve hemen yanndaki Ybor C ry de ;gri<kia
Latin Amerikallarn yerletii bir kent) yaayan insanlar abrazoyu daha
nce hi duymam olmalarna ramen, abrazo aklamam davada k;"t
rol oynad. Bu davadan sonra sz konusu avukatla yakn arkaaa olduk
ve bugn federal hakim olarak grevine devam ediyor Aradan geen
yirmi yln ardndan, halen "abrazo olayna" gleriz.

m anz iten bile deildir. Basit bir jestle ok fazla yol kat edebilecek
ve sem patik birisi olarak grlecekken, bu tr bir souklua hi de
gerek olm adn em inim siz de karabilirsiniz (Bkz. Kutu 34).

KOL DAVRANILARI ZERNE SON GZLEMLER

D ier insanlarn niyet ve hislerinin yorumlanmasnda kollarm?, ok

fazla bilgi vermektedir. Benim bak ama gre, karnzdaki insanla
yaknlk kurm ann en etkili yollarndan biri bu kiinin koluna, dirsekle
om uz arasnda bir blgeye dokunmaktr. Tabii ki, herhangi bir hamttk*
bulunm adan nce karnzdaki kiinin kiisel ve kltrel tevhiennt
tespit etm eniz lehinize olacaktr. te yandan, yukarda bahsettiim
 172 Beden D iliniz

ksa dokunu temas kurmak (ve temas kurduunuz kiiye iyi anlat
nz gstermek) iin etkili ve de gvenli bir yoldur. Akdeniz, Gney
Amerika ve Arap lkelerinde dokunma, iletiimin ve sosyal uyumun
nemli bir paras olarak kabul edilmektedir. Bu yzden seyahatte
olduunu/ yabanc bir lkede insanlar rahat bir ekilde kolunuza
dokunduunda aknla dmeyin, irkilmeyin ya da kendinizi tehdit
altnda hissetmeyin; bu davran aranzn iyi olduunun gl bir ifa
desidir (elbette ki bu dokunuu, yukarda bahsettiimiz gibi, dzgn
bir ekilde yaptklarn varsayyorum). nsan temas iletiimin ok
nemli bir paras olduundan tr, asl kiiler arasnda bu trden bir
temas olmadnda endielenmek ve nedenini merak etm ek gerekir.
 6

KONTROL ELE ALMAK

El ve Parmak Davranlar

Tm trler iinde, insanolunun elleri benzersizdir - yalnzca ellerimizi

kullanarak becerebildiklerimiz asndan deil, iletiim yetenekleri a
sndan da. nsanolu elleriyle istine apelini boyam, mzikal enstr
manlar alm, cerrahi operasyonlar gerekletirmi, grkemli heykeller
yaratm, elie ekil vermi ve iirler yazmtr. Ellerimizle etrafmzda
ki dnyay kavrayabilir, izebilir, vurabilir, hissedebilir, alglayabilir,
lebilir, tutabilir ve biim verebiliriz. Dahas, ellerimiz ifade gc a
sndan da inanlmaz bir potansiyele sahiptir. Duyma engelliler iin ileti
imin bir yolu olabilen ellerimizle hikye anlatabilir veyahut en derinler
deki dnce ve hislerimizi ortaya koyabiliriz. Baka hibir canl trn
de bylesine arpc yeteneklere sahip bir uzuv yoktur.
ok ince hareketler tatbik edebilen ellerimiz, beynimiz iinde cere
yan eden nans niteliinde birok his ve dnceyi de yanstabilecek
dzeydedir. Ellerimizin gerekletirdii ancak (bilinli ya da bilinsiz
ce) dorudan beynimizle balantl olmayan neredeyse hibir ey
olmadndan tr, el davranlarna ynelik bir anlay gelitirme
miz szel olmayan iletiim zmlemesi asndan kritik nem ta
 174 Beden D ilin iz

maktadr. M ilyonlarca yllk evrim srecim izde kazandm z konuma

dili zelliine ram en, duygu, dnce ve hislerim izi yanstm a ile
m inde beynim iz halen birebir olarak ellerim izi devreye sokm aktadr.
Bu nedenle, insanlar konuuyor olsun ya da olm asn, el davranlar,
gzlem lediim iz kiilerin duygu ve dncelerini anlam am za yar
dm c olacak zengin bir bilgi kayna olarak ilgim izi hak etm ektedir.

ELLERN GRNM VE DAVRANILARI KLERARASI

ALGILARI NASIL ETKLER

Yalnzca di er insanlarn elleri bize nem li bilgiler iletm ez; kendi el

d avranlarm z araclyla da dierlerinin bizi alglay zerinde etki
sahibiyizdir. Bu nedenle dierlerinin el davranlarndan edindiim iz
ve deerlendirdiim iz bilgiler kadar, kendi ellerim izi kullanm a biim i
m iz de k iileraras ilikilerdeki etkinlik dzeyim izde pay sahibidir. O
halde, ncelikle el davranlarm zn dierlerinin hakkm zdaki dn
celerini nasl etkiledii inceleyerek balayalm .

Etkili El Davranlar Gvenilirliimizi ve nandrclmz Arttrr

nsan beyni en ufak el ve parm ak hareketlerini bile alglayabilecek

ekilde program lanm tr. A slna baklacak olursa beynim iz, vcudun
geri k alanna kyasla bileklere, avulara, parm aklara ve ellere orantsz
b ir ilgi yneltm ektedir (G ivens, 2005, 31, 76; Ratey, 2001, 162-165).
E vrim im iz asndan deerlendirecek olursak, bu hi de m antksz bir
durum deildir. T r olarak dik durua gem em izle birlikte, ellerim iz
dah a yetenekli, ifade gc yksek ve de ok daha tehlikeli bir noktaya
gelm itir. Ne anlattklarn ya da bir tehlike potansiyeline sahip olup
K ontrol Ele A lm a k 175

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kutu 35: BAARIYI ElDE TUTMAK_____________

En iyi konumaclar her zaman e! hareketlerinden yararlanr. Ne yazk
ki, iletiim gcn arttrmak iin el hareketlerini gelitiren konumaclara
verebileceim en iyi rneklerden biri Adotf Htler olacak. Binnci Dnya
Sava'nda alelade bir er, ancak kutlama kartlan yapabilen baarsz b.r
ressam ve ufak tefek bir adam olan Hitter'in, tanr vergisi yetenee sahip
inandrc bir konumac olarak grnmesini salayacak herhangi b'r vasf
olduunu sylemek zor. Hitler yalnz bana ayna karismda almaya
balamt. Daha sonraki yllarda ise kendisini filme a!arak dramatik bir
konuma dzeyine ulaabilmek iin el hareketleri zerine younlat Hik
yenin kalann zaten biliyorsunuz; eytan ruhlu bu insan -etik becerier'ni
sivrilterek nc Reich'n1^ liderliine kadar ykselebildi u ie? e- hare
ketleri zerine alrken gsteren ve dinleyicileri etkilemek ve kontrol ait.nc
alabilmek iin ellerinden g alan bir konumac olarak geliim e
eden bu filmlerden bazlar halen arivlerde bulunmakta

olm adklarn anlam ak iin, etkileimde olduumuz insanlarn ellerini

hzl bir ekilde kontrol ederek deerlendirmemiz hayatta kalmaya
ynelik ciddi bir zorunluluktur. Baarl ovmenler, sihirbazlar ve etki
li konum aclar, sunumlarn veya gsterilerini daha etkileyici bir hale
getirm ek ya da dikkatimizi bir baka noktaya ekmek iin, beynimizin
ellere odaklanm aya ynelik doal eilimini ok iyi bir ekilde kullan
m aktadr (Bkz. Kutu 35).
nsanlar etkili el hareketlerine olumlu bir ekilde karlk vermek
tedir. Evde, i hayatnda ya da arkadalarnzla birlikteyken, ikna gc
yksek bir konumac olarak insanlar zerindeki tesirinizi arttrmak
istiyorsanz, ellerinizin ifade gcn ykseltmeye younlamalsnz.
Baz insanlar iin gl bir el iletiimi doutan gelen bir /elliktir;

10 Drittes Reich: ITOlardan kinci Dnya Sava sonuna dek Na/ uHvtitm
altndaki Nasyonal Sosyalist Almanya'ya verilen ad.
 176 B eden D ilin iz

bilinli bir dnm e sreci ya da eitim gerekli deildir. Ancak geriye

kalan dierleri iin aba ve alna zorunludur. te yandan, ister bunu
doal bir ekilde gerekletiriyor olun, ister sonradan renin, elleri
m izi devreye soktuum uzda fikir ve dncelerim izi ok daha etkili
b ir ekilde iletebildiim izi fark etm em iz gerekiyor.

Ederinizi Saklamak Olumsuz Bir zlenim Brakr - Brakn Grnsnler

K onum a esnasnda ellerinizi grem edikleri takdirde insanlar size p

heyle yaklaabilir. Bu nedenle yz yze bir konum a yaparken her
zam an ellerinizi g rnr bir yerde tutun. E llerini m asann altnda tutan
birisiyle konutuunuzda kendinizi nasl da rahatsz hissedeceinizi
d n n (B kz. K utu 36). nsanlarla birebir olarak etkileim e girdii
m izd e ellerini grm ek isteriz nk beynim iz iletiim srecinin ayrl
m az b ir paras olarak el hareketlerini de tem el alm aktadr. E ller gr
a lan n n dna ktnda ya da ifade gcnden yoksun kaldnda,
ta ra fla r arasn d a iletilm ekte olan bilginin nitelik ve doruluk dzey in
d e de ciddi b ir eksilm e olacaktr.

Tokalamann Gc

T o k alam ak genellikle bir baka insanla kuracam z ilk - o u durum

da da te k - tem as olacaktr. U y gu ladm z g ve tokalam ay ne kadar
srd rd m z de dahil olm ak zere to kalam a eklim iz, k arm zda
ki insanda b rakacam z ilk izlenim i etkileyebilir. H epim iz, tokala
m am zn sonucunda, kendisi ya da ortadaki durum asndan bize
rah atszlk veren birisini anm syoruzdur. K arnzdaki insanda brak a
c a n z izlenim e y n elik olarak , h ib ir zam an tokalam ann nem ini
ak lnzdan k arm am alsn z. B u o k nem lidir.
K o n tro l Ele A lm a k 177

____________ Kutu36: ELALTINDAN BR DENEY____________

Yllar nce, dersine girdiim snflardan nde gayri resmi bir alma
yrtmtm. rencilerden birbirlerine konumalarn istedim; konuma
esnasnda taraflardan biri ellerini masann altnda tutarken, dieri gr
nr bir yere koyacakt. On be dakikalk karlkl grmenin sonunda
ellerini masann altnda tutan rencilerin, karlarndaki kiiler taratordan
rahatsz, iine kapank (kendini geride tutan), sinsi ve hatta yalanc ola
rak alglandklar ortaya kt. Elleri masann zerinde arunr bir eklide
duran renciler ise daha ak ve arkada conls: olarak tanmland /e
hibiri karlarndaki kii tarafndan yalanc veya sahtekr biri olarak
alglanmad. ok bilimsel bir deney olmadn b'iyGtVi ama gene de
aydnlatc sonular elde ettiimizi syleyebilirim.
Jri yelerine ynelik anketleri yrttm yllarda ac<k ekilde
grdm eylerden biri de, insanlarn, avukatlarn krs arkasnda olma
sndan hi holanmadyd. Jri yeleri, sunumunu daha do-u c-? ekil
de deerlendirmek iin avukatn ellerini grmek istiyordu. nsanlarn hi
holanmad eylerden biri de tanklarn ellerini saklamasyd; bunu
olumsuz bir iaret olarak alarak, tann bir eylerden ekindiini hafta
yalan sylediini dnyorlard. Her ne kadar bu davran ve tutumlar
tek balarna yalancla dair bir kant saylamayacak olsa da, jrinin
bak as hi de yabana atlr cinsten deil - bu rnek bize hibir
zaman ellerimizi saklamamamz gerektiini anmsatmal.

D nyann her yerinde insanlar selamlamak iin elleri kullanmak

genel bir uygulam adr fakat tokalamann nasl, ne kadar sre boyunca
ve de ne iddette gerekletirilmesi gerektii kltre gre deiiklik
gsterir. Brigham niversitesindeki eitimime balamak iin ilk kez
U ta h 'a geldiimde, Brigham rencilerinin Mormon tokalamas"
dedii eyi renmitim. ok gl ve uzun sren bir selamlama ek
li olan M orm on tokalamas, tabii ki yalnzca niversite rencileri
arasnda deil, ayn zamanda kentin her yerindeki Son Gn Azizleri
 178 B eden D ilin iz

sa'snn K ilisesi yeleri (yani M orm onlari 1) tarafndan da yaygn bir

ekilde kullanlm aktayd. U tahda bulunduum yllar iinde birok
kez, zellikle de yabanc rencilerin bu ar hararetli tokalam adan
ekindiini gzlem ledim . Bunun nedeni m uhtem elen birok kltrde,
zellikle de Latin A m erikada, tokalam ann gayet yum uak bir ekil
de gerekletirilm esidir (zaten Latin A m erika lkelerinde insanlarn
bir ksm tokalam ak yerine abrazoyu tercih etm ektedir).
G enellikle iki insann ilk kez birbirlerine dokunduklar an olduun
dan tr, tokalam a taraflar arasndaki iliki asndan belirleyici
olabilir. Selam lam a ve tanm ann yan sra, tokalam a baz insanlar
tarafndan hkim iyet kurm ann bir yolu olarak da kullanlm aktadr.
1980'lerde, karnzdaki insan zerinde kontrol ve hkim iyet salam ak
iin tokalam adan nasl faydalanlabileceini, elin u ya da bu ekilde
tutulm as ve her zam an sizin elinizin stte olm as gerektiini anlatan
ynla kitap yazlm tr. Ne byk kayp!
stnlk salam ak iin tokalam a teknikleri aratrm anz kesin
likle nerm iyorum - niyetim iz yalnzca kar tarafta olum lu bir izlenim
brakm ak olm al, olum suz deil. K arnzdaki kii zerinde hkim iyet
salam a ihtiyac iindeyseniz, kullanacanz ey elleriniz deildir.
K ar tarafn kiisel alann ihlal etm ek ya da gzleri dikip bakm ak gibi
o k daha gl taktiklerden bahsedilebilir.
Bu yolla stnlk salam ak isteyen insanlarla ok kez tokalatm
ve bu tokalam alar her zam an olum suz duygularla tam am ladm . ze
rim de bask kurm ay baaram adlar, yalnzca rahatsz hissetm em e
neden oldular. B ir de, tokalam a esnasnda iaret parm aklaryla bilei-

J 1 Joseph Smith tarafndan 1830da kurulan ve bugn yaklak on milyon takip

isi olan din. Gnmzde Son Gn Azizleri sasnn Kilisesi ad altnda
rgtlenen ve Hristiyanln bir kolu saylabilecek Mormonlarn merkezi
ABD'nin Utah eyaletidir.
K o n tro l Ele A lm a k 179

nizin i tarafna dokunm akta srar edenler var. Birisi size byle bir ey
yapar ve kendinizi rahatsz hissederseniz, bu sizi artmasn; sizin
durum unuzdaki ou insann tepkisi de byle olacaktr.
B enzer ekilde, politikac tokalamas (kar tarafn sol eliyle,
tokalaan ellerin zerini kapatmas) denilen eyle karlatnzda
rahatsz hissetm enizin de gayet normal olduunu syleyebilirim. San
yorum ki politikaclar, iki elle yaplan bu tokalama ekliyle daha iten
bir hava verdiklerini dndklerinden, insanlarn byk ounluu
nun bundan hi de holanmadn fark edemiyorlar. Bu ekilde el
skm aktan vazgem eyen ve sonu olarak yalnzca karlarndaki kii
yi olum suz hislerle braktklarn anlayamayan insanlar (ekseriyetle
erkekler) tanyorum . nsanlarn size yabanclamasn islemediiniz
m ddete bu trden rahatszlk verici tokalama ekillerinden sakn
m alsnz.
B atllara ok tuhaf gelebilir ancak birok kltrde erkeklerde el
ele tutum a davran grlmektedir. Bu durum Mslman lkeler
kadar, A syada da (zellikle Vietnam ve Laos'da) yaygndr. Birleik
D evletlerde genellikle erkekler birbirleriyle el ele tutumaktan ok
rahatsz olur nk ocukluumuzu ve belli dini ayinleri bir kenara
koyacak olursak, kltrmzde byle bir ey yoktur. FBI Akademi
s in d e eitim e girdiim zamanlarda, gen ajanlara ayaa kalkp el
skm alarn istiyorum. Bunu yapmak konusunda, kendilerinden iste
nen uzun bir el skmas olsa bile, bir ekinceleri olmuyor. Fakat yan
yana gelip birbirlerinin ellerini tutmalarn istediimde, dudak bkme
lerle itirazlarn gelmesi iin ok beklemeni/ gerekmiyor. Bir erkekle el
ele tutum ann dncesi bile ounun rahatszlk duymasna yetiyor
ve yapm ak durum unda kalrlarsa da. bunu tereddt iinde yapyorla.
Bu noktada gen ajanlara grevleri gerei farkl kltrlerden birok
insanla i ie olacaklarm ve bu insanlarn bir ksmnn da bi/o kaiNi
 180 Beden D ilin iz

duyduklar yaknl elimizi tutarak gstereceini anlatmam gerekiyor.

Bu. Am erikallar olarak kabul etmeyi renm em iz gereken bir ey -
zellikle de yabanc lkelerden insanlarla altm z zamanlarda.
Birleik D evletlerde yaygn olmasa da, birok kltrde dokun
m ak, erkekler arasndaki olumlu hislerin somut bir karldr. Bulgar
beyefendinin hikyesi (Bkz. Kutu 37) yalnzca kltrel farkllklar
ortaya koym akla kalmyor; trmz iin fiziksel tem asn nem ini de
gsteriyor. Kiileraras ilikilerde -erkekler, kadnlar, ebeveynler ve
ocuklar ya da sevgililer arasnda o lsu n - ilikinin ne durum da olduu
nu anlam ak iin fiziksel tem asn dzeyi ve tem as younluuna bakmak
kritik bir nem tamaktadr. Bir ilikinin bozulm aya baladnn ya
da tehlikeli sularda yzdnn en nemli gstergelerinden biri tem as
younluundaki ani dtr (zam annda bir tem as younluunun
olduunu varsayyorum ). Her ilikide, taraflar arasnda gven varsa,
dokunsal bir faaliyet de vardr.
u anda yabanc bir lkede seyahatteyseniz ya da ksa zam an iin
de km ay planlyorsanz, gideceiniz lkenin kltrel adetlerini
(zellikle de selam lam alar) anladnzdan emin olun. Birisi sizinle
zayf bir tokalam a gerekletirdiinde hem en yznz ekitm eyin
ya da bir bakas kolunuzu kaparsa, rkp kam ayn. O rta D ouday-
sanz ve birisi elinizi tutm ak isterse, bunu yapn. R usyaya gittiinizde
sizi karlayan erkek elinizi skm ak yerine yananza bir pck kon-
durursa, arp kalm ayn. B atllar iin tokalam ak ne dem ekse, tm
bu selam lam a ve karlam alar da bulunduunuz kltrde ayn anlam a
gelm ektedir. Bir Arap ya da Asyal erkek elim i tutm ak istediinde ono-
re olurum nk bunun bir hrm et ve gven iareti olduunu bilirim.
Sz konusu kltrel farkllklar anlam ak ve kabul etm ek daha iyi bir
dnya grnn ve kltrel eitlilii kucaklayabilm enin ilk admdr.
K ontrol Ele A lm a k 181

Kutu 37: GELENEK VE STHBARAT El ELE TUTUTUUNDA

FBl'n Manhattan ofisine atandmda, Bulgaristandan ttca etmi br

muhbirle birlikte altm. Zaman iinde bu yalca beyefendiyle arkada
olduk. Kendisini evinde ziyaret ettiim ve sohbet edip ay itiimiz b r
leden sonrasn anmsyorum Koltukta yan yana otururken elimi tutmu
ve bana Demir Perde'nin ardndaki yaarr,;n? anlatt yarm saat boyun
ca da brakmamt. Sovyet basks altnda geen yllarn anlatrken
sohbetimizin iki i arkadann konumasndan ziyade bir terapi olduunu
hissediyordum. Bu beyefendinin, kendisini /akn hissettii birinin e*:ni
tutmaktan memnuniyet duyduunu ve bunun onu rahatiato.n gdrme* n:
de zor deildi. Bu davran bana duyduu gverin a * b;r gstergesiy
di ve o leden sonra eski bir istihbarat memurunun hayatin,aniatfnas;n-
dan ok daha fazla anlam ifade ediyordu Esini kabui etmem bana
anlataca hayati nemde birok olay asndan da rahatlatc fc-r etkiye
neden olmu ve muhtemelen normalde anlatacandan ok daha fazla
sn anlatmt. O gn dokunmaktan korktuum ya da bir erkein eiini
tutmaktan ekindiim iin kendimi geri ekmi olsaydm neler karm
olurdum bilemiyorum.

Dier nsanlar Gcendirecek El Davranlarndan Kacmn

D nyann birok lkesinde, birisini parmakla iaret etmek en saldr

ganca hareketlerden biri olarak grlmektedir. Yaplan birok ara
trm a da, insanlarn parmakla gsterilmekten hi holanmadn
ortaya koym aktadr (Bkz. Resim 46). Hapishane avlularnda olduu
kadar okullarda da, birisine parmak dorultmak genellikle birinci
dereceden kavga sebebi olmaktadr. Ebeveynler ocuklaryla konu
urken, Senin yaptn biliyorum! gibi bir cmleyle kyorlarsa,
kesinlikle ayn anda parmaklarn ocuklarna dorultmamaldr. Par
m ak dorultm ak kar tarafta o kadar kt bir ruh haline neden olur
ki, bu dm anca hareketi anlamlandrmaya alacandan dolay.
 182 Beden Diliniz

Kullandmz en saldrganca hareketlerden biri muhtemelen biri

sini parmakla gstermektir. Dnyann her yerinde olumsuz ar
mlar olan bir davrantr bu.

ocuun dikkati kendisine anlatlmakta olan eyden uzaklaabilir

(Bkz. Kutu 38).
Parmakla gstermek ya da parmak dorultmak, el ya da parmaklar
la yaplabilecek birok saldrgan ya da kaba hareketten yalnzca birisi
dir. Elbette bu hareketlerin bazlar (rnein, birisine orta parmak
gstermek) herkes tarafndan o kadar iyi biliniyor ki, zerlerine konu
mamza gerek yok. Birisinin yzne doru parmaklarnz aklatmak
da kaba bir hareket olarak alglanmaktadr; hibir zaman karnzdaki
kiinin dikkatini ekmek iin, kpeinizi arrken kullandnz bir
hareketi denememelisiniz. 2005 ylndaki Michael Jackson davasnda
jri, kurbanlardan birisinin annesinin kendilerine doru parmaklarn
aklatmasndan hi de honut kalmamt ve bu hareket ok olumsuz
Kontrol Ele A lm ak 183

Kutu 38: GSTERDN EY GREMYORUM___________

Odak gruplarla yaplan aratrmalar, al konumalarnda savclarn

sana iaret parmaklarn dorulttuklarnda ok dikkatli olmalar gerekti
ini ortaya koyuyor. Savc henz sann sululuunu kantlamam oldu
undan dolay, parman sana bu ekilde sallama hakkna da sahip
olmadn dnen jri yeleri bu tr davranlar grmekten holanmyor.
Bu nedenle, sana doru savcnn elini ak tutmas (avucu san gste
recek ekilde), parmak dorultmaktan ok daha iyi bir davran olacaktr.
Savc, ancak sann sululuunu ortaya koyduktan sonraki kapan
konumasnda parman dorultabilir. Bu nemsiz bir detay olarak gr
nebilir. Fakat olas jri adaylar zerinde gerekletirilen dzinelerce
anket, birok insann bu davrana kar (sululuu kantlanmayan birisi
nin parmakla hedef olarak gsterilmesi) tepkili olduunu ortaya koymak
tadr. zet olarak, savclara mahkeme salonundayken parmak dorultma
davranndan saknmalarn neririm. Geriye kalan bizler ise, eimiz,
ocuklarmz ya da i arkadalarmzla konuma/tartma halindeyken
kesinlikle parmamz dorultmamalyz. Parmak dorultmak en yaln
haliyle saldrganca bir davrantr.

bir etkiye neden olmutu. Dnyann eitli blgelerinde kullanlan

farkl el hareketleri zerinde younlamak isteyenler iin Desmond
M orrisin Body Talk: The Meaning ofHuman Gesures (Vcudun Dili:
nsanlarda El ve Kol Hareketlerinin Anlam) ve Roger E. Axtell'in
Gestures: The D os and Taboos Body Language Around The World fEl
ve Kol Hareketleri: Dnyann Drt Bir Yanndan Beden Diline Ynelik
Yaplmas Gerekenler ve Tabular) kitaplarm iddetle neririm. Bu iki
harikulade kitap da dnyann drt bir tarafndaki eitli el-kol hareket*
leri ve ellerin insan duygularm ifade etme kapasitesi zerine aydnlan
manz salayacaktr.
 184 Beden D ilin iz

Edeninizi KuHanorak Kendimize ekidzen Verdiimiz Davranlar

Konusunda htiyatl Olun

G rnm z konusunda endielendiim izde, kyafetlerim ize, sam

za ve vcudum uza ekidzen verm ek iin parm aklarm z kullanrz.
Flrt dnem lerinde insanlar nasl grndkleriyle ok daha fazla ilgi
lenir. A yrca bu ilgi ve alaka yalnzca kendilerine ynelik deildir,
birlikte olduklar insanlarn grnm lerine de itina ederler. A ralarnda
ki sam im iyet ve yaknlk, kadn erkein gm lek kolundaki bir iplii ya
da sa telini nazike alrken, erkein de kadnn azna bulam sosu
parm ann ucuyla silm esine m saade eder. Bu trden davranlar
anneyle ocuk arasnda da grlr (yalnzca insanlarda deil, dier
m em eli trlerinde ve kularda da) ve ilgi ve yaknlk gstergesidir. Bir
iliki dahilinde gzlem lendiinde, eler arasndaki bu tr ilgili davra
n lar aralarndaki yaknl, uyum u ve sam im iyet dzeyini gsterm ek
tedir.
D ier b ir taraftan, ekidzen davranlar olum suz bir ekilde de
alglanabilir. rnein, bize bir eyler anlatm akta olan bir kiiyi dinle
m em iz gerekirken, bu esnada kendim ize ekidzen verm ekle ilgilen
m em iz kaba ve saygszca bir davrantr (Bkz. R esim 47). Bunun
yannda, insanlarn iindeyken sosyal anlam da daha kabul edilebilir
olan ekidzen davranlar da vardr. O tobsteyken sveterinizdeki
iplii alm ak b ir eydir, insanlarn iinde trnaklarnz kesm ek baka
bir ey. D ahas, bir kltrde kabul edilebilir olan bir davran, bir die
rinde olm ayabilir. A yrca, aralarnda byle bir yaknlk ve sam im iyet
yokken birisinin karsndaki insanda ekidzen verm eye ynelik her
hangi bir davranta bulunm as da uygunsuzdur.
K ontrol Ele A lm a k 185

Kendinizle ilgilenmeniz ve ekidzen vermeniz makul btr davra

ntr ancak tabii ki birisi sizinle konuuyorken deil. 9u saygsz
ca bir davrantr.

Ellerinizin Fiziksel Grnm

nsanlarn ellerine bakarak yaptklar ii ya da ne tr faaliyetler iinde
olduklarn anlam ak mmkn olabilir. El kullanmna dayanan ar
ilerde alan kiilerin sert, nasrl elleri olmas m uhtem eldir Yara ve
izikler karnzdaki kiinin bir iftlikte ya da benzeri bir ite alt
n veya bir saha sporuyla uratn gsterebilir. Ellerin vcudun iki
yannda ve parmaklarn bkl olduu bir duru ordu deneyiminin
iareti olarak deerlendirilebilirken, bir gitaristin parmak ular kee
lenm i bir grnm de olabilir.
E llerim iz ayn zam anda kendimizle ne denli ilgilendiimizin ve
sosyal team llere nasl yaklatmzn bir gstergesidir. Ellerimi/
bakm l veya kir iinde, parmaklarmz manikrl ya da korkun bir
 186 Beden D ilin iz

grnm de olabilir. Erkeklerde uzun trnaklar tuhaf ya da kadns bir

grnm verirken, trnak yeme alkanl insanlar tarafndan bir ger
ginlik ya da gvensizlik belirtisi olarak yorum lanr (Bkz. R esim 48).
B eynim iz ellere ok fazla odaklandndan tr, biz de ellerim izin
tem izliine ve grnm ne her zam an ilgi gsterm eliyiz - nk dier
insanlar bu ilgiyi gsterecektir.

Terli Ellerle Baa kmay renin

K im se nem li ellerle tokalam aktan holanm az; bu yzden srekli elle

ri terleyen insanlara, birisiyle buluacaklar zam an (zellikle de p otan
siyel iverenleri, m stakbel eleri ya da yararl olabilecek konum daki
insanlarla) tokalam a ncesinde bir yolunu bulup ellerini kurulam ala-

firnak yernek genellikle gerginlik ya da gvensizlik belirtisi ola

rak yorumlanr.
K o n tro l Ele A lm a k 187

rn neririm . Ellerin terlemesi yalnzca scaktan olumaz; gerginlik ve

stres de terlem eye neden olabilir. Elleri terlemi olan birisiyle tokala
rsanz, bu kiinin stres altnda olduunu dnebilirsiniz (limbik
sistem in uyarlm as terlemeye neden olabilir). Bu gzleminizi, kendi
sine belli etm eksizin karnzdaki kiinin sakinlemesi iin bir eyler
yapp, olum lu izlenim brakmak iin deerlendirebilirsiniz. Stresli
zam anlarnda insanlar yattrabilmek, daha iten, etkili ve baarl bir
ilikinin kurulm as iin en iyi yollardan biridir.
Hatal bir yorum lam ayla, avularnz terliyse yalan sylediinize
kanaat getiren insanlar vardr. Bu hi de doru deildir. Sinir sistemi
m izin donm a, kam a ya da savamaya ynelik limbik tepkileri hareke
te geiren ksm (sem patik sinir sistemi), ayn zamanda ter bezlerimizi
de ynetm ektedir. Yalnzca tanmadnz birisiyle ilk kez grecek
olm ak bile ellerinizin terlemesine neden olabileceinden tr, bu
durum kesinlikle yalanclk ya da dzenbazlkla ilikilendirilmemeli-
dir. nsanlarn aa yukar yzde bei ou zaman su gibi terlemekte
dir ve kronik terlem e durumunda (hiperhidroz) avularn da srekli
olarak nem li olm as normaldir (Collett. 2003, 11). Yani terli avular
yalanclk gstergesi deil; yalnzca stres, baz durumlarda da genetik
dzensizlik kaynakl bir durumdur. Nemli ellere ynelik deerlendir
m elerinizde her zaman dikkatli olmalsnz. Her ne kadar terli elleri
kiinin yalan sylediinin bir gstergesi olarak ele alan kaynaklar olsa
da, bu kesinlikle doru bir saptama deildir.

EL DAVRANILARININ OKUNMASI
u ana dek, kendi el davranlarmzn ve ellerimizin grmnmnurt
insanlar zerindeki etkisini inceledik. imdi de. dier insanlarn ne
dndn ve hissettiini okumamza yardmc oku ak baz el da\
 188 Beden D ilin iz

ranlarm a bakalm . Ellerin ilettii bilgiler zerine birka genel nok

tayla balayp, etkileim de olduum uz insanlar anlam am za imkn
tanyacak yksek ve dk gven dzeyinin gstergesi belirli el davra
nlarna geeceim .

Ellerdeki Gerginlik nemli Bir Mesaj Yermektedir

Ellerim izle parm aklarm z kontrol eden kaslar kesin ve tam hareketle
re ynelik olarak tasarlanm tr. Lim bik beynim iz uyarldnda ve
stresli ya da gergin olduum uz zam anlarda. nrotransnitterl2 dalga
lar ve adrenalin (epinefrin) gibi horm onlar ellerde kontrol edilem eyen
gerginlik ve titrem eye neden olabilir. zerim izde olum suz tesiri olan
bir ey duyduum uzda, grdm zde ya da dndm zde de
ellerde titreme oluabilir. Elde tutulan herhangi bir nesne titrem e dze
yini arttrarak, bask altndaym m esajn verecektir (Bkz. K utu 39).
zellikle de kii elinde kalem ya da sigara gibi uzun veyahut h afif
ancak nispeten byk bir ey (m esela kt) tutuyorsa, ellerindeki tit
rem e ok daha fark edilir bir hale gelir. Stres durum unu yaratan konu
m a ya da olayn hem en sonrasnda elde tutulan nesne sallanm aya ya da
titrem eye balar.
O lum lu duygular da ellerim izin titrem esine yol aabilir - olum lu
duygularn kayna, elim izde tuttuum uz ikram iye kazanm bir
piyango bileti de olabilir, poker m asasnda ok iyi kartlar da. G erek
ten heyecanlandm zda, ellerim iz (bazen kontrol edem eyeceim iz
ekilde) titremeye balar. B unlar lim bik sistem kaynakl tepkilerdir.
Havaalannda ya da garda, ebeveynler, eler veya akrabalar, grevden
dnen asker ocuklarn veya bir akrabalarn beklerken, genellikle

12 Sinir sistemimi/de nronlar arasnda ileticimi (bilgi transferini) salayan kim

yasal tayclar
K o n tro l Ele A lm a k 189

elleri heyecanla titrer. nsanlar bu titremeyi yanlarndaki kiinin eline

tutunarak, ellerini koltukaltlarna sktrarak ya da gs hizasnda
skca tutarak kstlam aya alabilir. Beatlesn ilk kez Am erikaya
geliini gsteren eski videolara bakarsanz, duyduklar ar heyecan
nedeniyle, ellerini skca kavrayarak kontrol altna almaya alan gen
kzlardan yeterince grebilirsiniz.
Tabii ki, davran balam iinde (iinde bulunulan artlara gre)
deerlendirerek, ncelikle ellerin titreme nedeninin korku, gerginlik,
stres ya da heyecan, nee, sevin kaynakl olduunu anlamalsnz. Tit
reyen ellerinin yan sra kiinin kendisini yattrmaya ynelik davra
nlar (boyna dokunm ak ya da dudaklar skmak gibi) iinde olduumu
gzlem lersem , ortada olumlu bir eyden ziyade bask unsuru olan
(olum suz) bir ey olduunu dnrm.
nem li bir nokta da, ellerin titremesinin ancak kiinin normal el dav
ranlarndaki bir deiiklik (sapma) olmas durumunda szel olmayan
bir bilgi olarak deerlendirilebileceidir. Karnzdaki kiinin ellen, a
r kahve tketmesi ya da uyuturucu veya alkol bamll nedeniyle
srekli olarak titreyebilir - her ne kadar titremenin gzlemlenmesi halen
kiiye dair bilgilendirici bir nitelik tasa da, szel olmayan iletiim a
sndan bu titreme artk temel bir davran halini almtr. Benzer ekilde.
Parkinson gibi nrolojik hastalklar da el titremesine neden olabilir \e
kiinin duygusal durumu hakknda bir bilgi iletmez. Aslna baklacak
olursa, bu trden bir hastal olan kiinin ellerindeki titreme birden
kesilecek olursa, bunun anlam sz konusu kiinin ortadaki konu /erin
de younlamaya almas olabilir (Murray, 2(X)7). Unutmayn k b/im
iin nemli olan davrantaki deiikliktir.
G enel bir kural olarak syleyebilirim ki, birdenbire balayan >; ua
kesilen veya bir ekilde temel davran i/gisinde farkl bir daN tan
daha dikkatli bir deerlendirme gerektirir. Davrann gerdek
 190 Beden D ilin ij

_ _ _ _ _ _ _ _ Kutu 39: ATE OLMAYAN YERDEN DUMAN IKMAZ

Byk bsr casusluk soruturmas dahilinde, davayla balantl olduu
dnlen bir adamla grmekteydim. Onu seyrediyorken, adam bir
sigara vakti. Adam davaya dorudan balayabileceim tek bir iarete
sahip deildim, herhangi bir tank yoktu, belirgin bir kant da - yalnzca
< r,efn bu iin iinde olduuna dair mulk fikirlerimiz vard. Grme
de PBl ve ordunun davayla balantl grd birok ismi telaffuz ettim.
Ne zaman ki Conrad ismindeki bir pheliden bahsettim, adamn elinde
ki sigara yalan makinesinin inesi gibi sert bir ekilde titredi. Bunun bir
tesadf m yoksa nemli bir iaret mi olduunu anlamak iin, tepkilerini
-mek amacyla baka isimler okumaya devam ettim ancak titreme yine
lem edi. Fakat Conrad isminin getii drt yerde adamn sigaras titre
miti. Adamla Conrad arasnda sandmzdan ok daha ciddi bir iliki
olduunu anlamam iin bu yeterli bir iaretti. Sigarann titremesi, adamn
limbik sisteminin hissedilen tehdide ynelik verdii ak bir tepkiydi. Bu
.'smin telaffuz edilmesinin adamda yaratt bask, bizim iin nemli ola
bilecek bir eyler sakladnn ya da dorudan ilenen sua itirak ettii
min bir gstergesiydi.
Bu ilk grmede adamn sua itirak edip etmediini saptayamam-
m nk doruyu sylemek gerekirse, dava hakknda yeterli bilgiye
sahip deildim Ancak soruturmann peini brakmamamz ve daha
baka sorgulamalar da yapmamzn tek nedeni, adamn Conrad ismine
verdii tepki olmutu. Bu tepkiyi gstermemi ya da gsterdii halde
gezden kam olsayd, adaletin elinden kurtulmas iten bile deildi. Ve
b"r yllk bir srece yaylan birok grme ve sorgulamann ardndan, en
sonunda adammz Conrad'la birlikte gerekletirdii casusluklar itiraf
etmekle kalmad, iledii dier sular da bir bir dkt.

balam n, ne zaman olduunun ve kesin bir yorumlama yapmanz*

yardm edecek dier iaretlerin deerlendirm eye dahil edilmesi, kar
nzdaki kiiyi doru bir ekilde okum a yeteneinizi gelitirecektir.
Kontrol Ele A lm ak 191

YKSEK GVEN GSTERGES EL DAVRANILARI

Yksek gven gstergesi bir davran ya da duru, beynin rahatlk

dzeyini ve zgveni yanstr. Ellerle balantl ve duyumsanan gveni
yanstan m uhtelif davranlar, karmzdaki kiinin mevcut durumdan
dolay kendisini iyi ve rahat hissettii bilgisini iletir.

Parmaklarn Birletirilmesi

Parmaklarn birletirilmesi, duyumsanan yksek gveni gsteren en

gl davranlardan birisi olarak deerlendirilebilir (Bkz. Resim 49).
Bu duruta parmak ular karlkl olarak birbirine dokunur ancak
kenetlenmez; avu ileri de birlemeyebilir. Birleik Devletler iin
konuacak olursak, kadnlarda bu davran erkeklere gre daha aada
(neredeyse bel hizasnda) grlr ve bu nedenle de bazen gzlemlen
mesi gleebilir. Erkeklerde ise genellikle gs hizasnda birletiri
len parmaklar, daha grnr ve gl bir davrantr.
Parm aklarnzn birlemesi, dnceleriniz ya da konumunuz a
sndan kendinizi ne denli rahat hissettiinizi iaret etmektedir. Bu dav
ranla, herhangi bir ey konusunda nasl hisler iinde olduunuzu ve
fikirlerinizin tam olarak arkasnda durduunuzu dierlerine ak bir
ekilde gsterebilirsiniz (Bkz. Kutu 40). Yksek konumdaki kiilerde
(avukatlar, yarglar ya da doktorlar), kendilerine ve bulunduklar
konuma duyduklar gven nedeniyle, parmaklarn birletirilmesi gn
delik bir davran halini almtr. Btn insanlarda bu davran zaman
zaman gzlemlense de, eitli ller ve stiller olduunu syleyebili
riz. Baz insanlarda bu davran her zaman grlrken, bazlar ise ok
ender olarak parmaklarn birletirir. Baz insanlarn da parmaklarn
daha farkl biimlerde birletirdiini gzlemleyebilirsiniz, (mesela bu
 192 Beden D ilin iz

Parmaklarn birletirilmesi, duyumsadmz gve

ni gsteren en gl davranlardan birisidir.

farkl stillerden biri, yalnzca iaret parm aklaryla baparm aklar birbi
rine dokunurken, dier parm aklarn ii ie gem esidir). Bazlar par
m aklarn masann altnda birletirirken, bazlar da tam nlerinde,
yksek bir konum da birletirir. Baz insanlarda ise bu davran ban
zerinde gerekletirilir.
Parm aklarn birletirilm esinin ifade ettii gl anlam n farknda
olm ayan insanlarda, bu davran gz ard edilem eyecek bir sre
boyunca kesintisiz gzlem lenebilir, zellikle de koullar kendi lehleri
ne srm eye devam ediyorsa. Bu davrann szel olm ayan nem li bir
iaret olduunun bilincinde olan insanlar bile, kendilerini alkoym ak
konusunda zorlanabilir. H eyecanlandklar zam anlarda bu tepkilerinin
farkna varp kontrol etm eyi unuttuklarndan tr, bu kiilerin lim bik
sistem lerinde parm aklarn birletirilm esi otom atik bir tepki ve dolay
syla da engellenm esi g bir davran halini alm tr.
K ontrol Ele A lm a k J93

Parmaklarn i ie gemesiyle ellerin birletirilmesi

hissettiimiz stres ya da endieye ynelik evrense)
bir davrantr.

K oullarla birlikte tepkilerimiz de ok hzl bir ekilde deiebilir.

Bu olduunda, saniyenin binde biri gibi bir zamanda, yksek gveni
m izin gstergesi olan ellerimizin duruu, azalan rahatlk ve gvenimi
zi yanstacak bir deiiklik iine girer. Gven duygumuz sarsldnda
ya da zihnim ize phe tohumlan dtnde, birbirlerine ulardan
dokunm akta olan parmaklarmz, dua eden bir insann ellerini anmsa
tacak ekilde, i ie geer (Bkz. Resim 50). Szel olmayan davranla
rm zdaki bu tr deiiklikler ok hzl gerekleir ve deien koulla
ra ynelik isel tepkilerimizi ezamanl olarak yanstr. Kii, hissettii
gven ve kukunun artmas ve azalmasn yanstacak ekilde, pam uk
larn birletirdii bir konumdan (yksek gven), parmaklarn i e
geirdii bir baka konuma (dk gven) ve ardndan yemden ilk
durum una geebilir.
194 B eden D ilin iz

Kutu 40: PARMAKLARINIZI BRLETRDNZDE,

__________________ JR ORADA OLACAK___________________

Farkl sosyal durumlarda parmaklar birletirmenin etkisini inceleye

cek. szel olmayan davranlarn ne denli nemli olduunu anlayabilirsi
niz. Mesela bir davada tank durumundaysanz, parmaklar birletirmenin
ok fazla faydasn grebilirsiniz; zellikle de uzman durumundaki tank
lklarda. Tanklar, belli bir noktay vurgulamak ya da syledikleri konusun
daki rahatlklarn gstermek iin parmaklarn birletirmelidir. Bunu yapa
rak, ellerini dizlerinin zerinde tuttuklar ya da parmaklarn i ie geir
dikleri bir durua kyasla, tanklklarnn jri tarafndan ok daha gl bir
ekilde alglanmasn salayabilirler, ilgintir ki, kendi ard tank ifa
de verirken parmaklarn birletirmi bir ekilde oturan avukat, jri tarafn
dan gzlemlenecek rahatlndan tr, bu tankln gcn de arttra
caktr. Jri yeleri tanklarda parmaklarn i ie geirilmesi ya da ellerin
kavuturulmas gibi davranlar grdnde, bunu gvensizlik ve gergin-
ikle ve maalesef ou zaman da, yalanclkla ilikilendirme eiliminde
dir. Drst olan ve olmayan btn insanlarda bu davrann gzlemlene
bileceini ve bu durumun dorudan yalanclk gstergesi saylamayaca-
.n anlamalyz. Daha otoriter, rahat ve samimi grnmelerinden tr,
ifade ve tanklklarda kiilerin parmaklarn birletirmesi veya parmaklarn
i se geirmeksizin ellerini tortop yapmalar tavsiye edilmektedir.

Siz de dzgn bir parmak birletirme davran ve ellerin doru

ekilde konumlanmas ile karnzdaki kii zerinde olumlu bir tesir
brakabilirsiniz. Parmaklarn birletirilmesi gven ve rahatln ok g
l bir yanstcs olabilir ve bu trden bir davran iinde olan kimseyi alt
etmek de kolay deildir. Bu davrann bir dier faydas da, konum ac
lar ve satclar kadar, nemli bir noktay vurgulam ak isteyen herkes iin
ciddi bir avantaj salamasdr. Bir i grmesindeyken, bir toplantda
sunum yapyorken ya da yalnzca arkadalarnzla bir konu zerine tart-
vorken, ellerinizin ne lde bir rahatlk yansttn deerlendirin.
K ontrol Ele A lm ak 195

Profesyonel toplantlarda, kendilerine duyduklar gvenin davuru

munu zayflatacak ekilde, kadnlarn sklkla masa altnda ya da aa bir
hizada parmaklarn birletirdiini gryorum. Eminim ki, kendine gven,
rekabet ve rahatln bir gstergesi olarak parmaklar birletirmenin gc
n anladka, ok daha fazla kadn bu davrann hakkn teslim ederek
artk masann zerinde ve grnr bir ekilde yapmaya balayacaktr.

BAPARMAK HAREKETLER
Szel dilin bazen szel olmayan dili yanstmas ilgintir. Eletirmenler
bir film iin mv; thurnbs up" (iki baparman birden kaldrlarak
tasdiin gsterilmesi) terimini kullandnda, filme durduklar gve
nin iaretidir bu. Baparmaklarn kaldrlmas hemen her zaman yk
sek gvenin bir gstergesidir. lgin bir ekilde, bu hareket yksek
konumla da ilintilidir. John E Kennedynin fotoraflarna bakacak
olursanz, ellerini ou zaman ceket cebine soktuunu ve dik duran
baparmaklarnn dary gsterdiini grrsnz (Bkz. Resim 51).
Kardei Bobbyde de ayn davran grlebilir. Avukat, profesr ve
doktorlar, elleriyle klapalarn dzeltirken, baparmaklarn dik bir
ekilde havay gsterdii klasik durularnda ok sk grebilirsiniz.
A BD de byk bir moda/portre fotoraf stdyolar zinciri, son yllarda
kadn mterilerinin neredeyse tamamn, bir elleriyle yakalann tut
mu, baparmaklar ise havay gsterir bir ekilde fotoraflamaktadr.
Bu irketin pazarlama takm bapannaklarm kaldrlmasnn yksek
gven ya da yksek stat gstergesi olduunu anlam grnyor.

Yksek Gven ve Konum Gstergesi Olan Baparmak Hareketleri

nsanlar baparmaklarn kaldrdnda, bu hareket kendilerine duyduk
lan gvenin ve/veya dnceleri ya da mevcut koullar konulundaki
 19 6 Beden Diliniz

Genellikle yksek konum sahibi bireyler

de grlen ve baparman ceketin
d!nda olduu bu davran, gven ve
rahatlk iaretidir.

rahatlklarnn bir gstergesidir (Bkz. Resim 52 ve 53). Baparmakla

rn kalkmas yer ekimi kart davranlara verilebilecek bir baka
rnek ve genellikle rahatlk ve yksek gvenle ilikilendirilebilecek
szel olmayan bir iarettir. Dier bir ilgin nokta da, normalde dk
gven gstergesi olan parmaklarn i ie geirilmesinin, baparmaklar
dik bir konumda tutulduunda bu havasn kaybetmesi ve yeniden
gven iareti olan bir davrana dnmesidir. Baparmak hareketleri
ni etkili bir ekilde kullanan insanlarn, bulunduklar ortamn farknda
olan, dnceleri konusunda kesinlik tayan ve daha keskin gzlemler
yapabilen kiiler olmas muhtemeldir. Baparmaklarn kaldran insan-
Kontrol Ele Alm ak
197

Baparmaklarn kaldrlmas genellikle olum Bu fotorafta oiduu gibi. *,;> cei'i t -

lu dncelerin bir gstergesidir. Bu davra konuda ok kes:n oirnad.ncie yo da d u y
n bir konuma esnasnda ok hzl deiik gular olumsuz b ,r nokraya dondurde,
likler gsterebilir. baparmaklar bir anda K.ayG'ai'r

lar gzlemleyin ve bu profili nasl saladklarn inceleyin. nsanlar

normalde baparmaklarn kaldrm bir ekilde dolamayacandan
tr, bu davran gzlemlediinizde, karnzdaki kiinin olumlu
duygular iinde olduunu kesinleyebilirsiniz.

Dk Gven ve Konum Gstergesi Okm Baparmak Hareketleri

Karnzdaki kii (genellikle de bir erkek) baparman cebine sokup,
dier parmaklarn darda tuttuu bir pozisyona geerse, bun dk
gven gstergesi bir davran olarak deerlendirebilirsiniz (Bkz.
Resim 54). zellikle de profesyonel hayat iinde gzlemlendiinde, bu
davrann ilettii mesaj ekingenlik ve gvensizliktir. Lider ya da yet
kili konumundaki insanlar asla ibandayken bu tr bir davran gs
termez. Yksek konumdaki bir kii belki istirahat esnasnda ksa bir
sreliine bu davrana geebilir fakat ibandayken asla. nk bu
davran hemen her zaman dk gven ya da konum gstergesidir.
 198 Beden D iliniz

Baparmaklarn cepte olmas dk konum ve

dk gvenin gstergesidir. Yetki ve otorite
sahibi kiiler, ilettii yanl mesaj nedeniyle bu
davrantan saknmaldr.

Baparm ak hareketleri net iaretler olarak deerlendirilebilecein

den tr, kim in kendisini iyi hissettiini ve kimin kendisiyle m cade
le iinde olduunu doru bir ekilde tayin etm enize yardm c olabilirler.
Parm aklarm birletirdikleri bir konum da ok gl sunum lar yapan
erkekleri seyrederken, dinleyicilerden biri konum a iinde bir hata sap
tadnda, baparm aklarn hem en cebe saklandn defalarca gzlem le-
miimdir. Bu trden baparm ak hareketleri, hayal krklna uram
annesinin nnde dikilen bir ocuun davranlarn andrmaktadr. Bu
davran, kiinin ok hzl bir ekilde yksek gven durum undan dk
gven durum una getiini gsterm ektedir (Bkz. Kutu 41).
Kontrol Ele A lm ak 199

ienital ekidzen

Erkekler bazen, bilinaltmdan gelen bir tepkiyle, baparmaklarn

kemer bandnn iine sokarak pantolonlarn ekebilir ya da sarkk
durumdaki dier parmaklan vcutlarnn jenital blgesini evrelerken,

Kutu 41: BAPARMAIN YANLI YERDE DURDUU BR OLAY

Bogota, Kolombiya'da, dnyaca nl bir otelde kaldm bir i gezisinde,
genel mdr ie yeni gvenlik grevlileri aldndan, fakat tam olarak ne
olduunu saptayamam olmasna ramen, bu yeni elemanlarla ilgili ho
lanmad bir eyler olduundan bahsetmiti. FBI iin altm bildiin
den, benden gvenlik grevlilerini gzlemlememi ve gerekten rahatsz
edici bir eyler olup olmadn sylememi rica etti. Dar ktk ve grev
lilere hzl bir bak attk. Genel mdr, her ne kadar yeni niformalar ve
parlatlm ayakkablaryla derli toplu bir grnmleri olsa da, bir eylerin
gene de yanl olduunu syledi. niformalar konusunda ona katldm
ancak grevlilerin baparmaklarn ceplerine sokmu bir ekilde durdukla
rn gstererek, bunun onlara zayf ve yetersiz bir grnt verdiini belirt
tim. Genel mdr ilk bata ne dediimi anlamam gibi grnd fakat
anlattm duruu kendi zerinde denemesini istediimde, "Haklsn! Anne
lerini bekleyen kk ocuklara benziyorlar bu halleriyle," dedi. Ertesi gn
gvenlik grevlilerine, oteldeki konuklar tedirgin etmeden nasl otoriter bir
grnmde duracaklar gsterildi (eller arkada ve ene yukarda). Bazen
bu trden kk eyler ok fazla anlam ifade edebilir. Bu olayda da, yal
nzca baparmaklarn grnmemesi bile dk gven durumunu yanstma
ya yetiyordu - eminim kimse de kendi gvenlik ekibinin bu trden bir
grnt vermesini istemez, zellikle de Bogota, Kolombiya'da.
Bu deneyi kendi zerinizde deneyin. Baparmaklarnz cebinize
sokarak ayakta durun ve insanlara ne dndklerini sorun. Onlarn izle
nim ve yorumlar da bu duruun verecei beceriksiz ve zayf havay
dorulayacaktr. Hibir zaman bir bakan adayn ya da devlet liderini
baparmaklarn cebine sokmu bir ekilde gremezsiniz. Rahat ve ken
dine gvenen kiilerde bu davran kesinlikle grlmez (Bkz. Resim 55).
 200 Beden D iliniz

Baparmaklarn cebe sokulmas, genellikle

duyulan gvensizliin ya da sosyal rahat
szln bir iareti olduundan ve bu mesa
j ok abuk kar tarafa ilettiinden, sak
nlmas gereken bir davrantr.

baparm aklarn kem er bandnn iinde tutabilir (Bkz. Resim 56). Jeni-
tal ekidzen hkim iyet salam aya ynelik gl bir davrantr ve
znde Bana bakn, ben gl kudretli bir erkeim m esajn iletir.
Bu kitab yazm aya balam am n zerinden ok zam an gem em iti
ki, Q uantico, V irginiadaki FBI eitim m erkezinde girdiim bir derste
szel olm ayan bu davran tartm aya atm . rencilerin ilk tepkisi,
hibir erkein, zellikle de bilinaltndan gelen bir tepkiyle, cinsellii
ni bu ekilde kaba bir yolla gze sokm ayacan syleyerek dalga ge
m ek oldu. H em en ertesi gn ise, rencilerden biri tm snfa, erkekler
K ontrol Ele A lm ak
201

Elleri kullanarak vcudun jenital blgesine

ekidzen vermek daha ok, flrt yllarnda
gen erkeklerle kadnlarda grlmektedir ve
stnlk gstergesi bir davrantr.

tuvaletinde gzlemledii bir baka renciyi anlatt - bu renci ayna

nn nnde durmu kendisine ekidzen verdikten sonra, gne gzl
n takm ve kibirli bir havada tuvaleti terk etmeden nce bir sre
boyunca bahsettiimiz jenital hareketi yapmt. Eminim ki bu renci
ne yaptnn bilincinde deildi. Aslna baklacak olursa, jenital eki
dzen davran tahmin ettiimizden ok daha fazla yaplmaktadr ve
yalnzca kovboy filmlerinden de bahsetmiyorum! u nl televizyon
dizisi Neeli G nlerdeki Fonz karakterini anmsyor muunu/'.'
 202 Beden Diliniz

DK GVEN YA DA STRES GSTERGES EL DAVRANILARI

Yksek gven gstergesi olan davranlarn br yznde ise duyum

sanan dk gveni yanstan davranlar yer almaktadr. Bu davran
lar beynin deeyimledii rahatszlk, gvensizlik ve kuku hislerini
yanstr. Dk gven gstergesi davranlar, karmzdaki kiinin
rahatsz bir durumda bulunmaktan ya da kukuya veya snrl bir gven
duygusuna neden olan dncelerden kaynaklanan olumsuz duygular
iinde olduuna dair bizi uyarmaldr.

Ellerin Donmas

Yaplan aratrmalar, yalan syleyen insanlarn, drst kiilere kyasla

daha az el-kol hareketinde bulunduunu, daha az dokunduunu ve kol
larn ve bacaklarm daha az oynattn ortaya koym aktadr (Vrij,
2003, 65). Bu durum limbik tepkilerle de uyumludur. Tehdit durum un
da (bir yalann saptanmas olasl), ilgi ekm em ek iin daha az hare
ket ederiz ya da hareketlerimizi tamamyla dondururuz. Bu davran
zellikle bir konum a esnasnda kolaylkla fark edilebilir - kii yalan
sylerken kol hareketleri ciddi lde kstlanrken, doruyu syleme
si durum unda ok daha hareketli olacaktr. Tepkilerimizdeki bu tr
deiiklikler dnen beynimiz deil, lim bik sistemim iz tarafndan
kontrol edildiinden tr, sarf edilen szcklere kyasla ok daha
gvenilir ve karmzdaki kiiyi okum ak asndan ok daha faydaldr
- bu davran deiiklikleri konum akta olan kiinin zihninde gerekte
ne olup bittiinin gstergesidir (Bkz. Kutu 42). Bu nedenle bir gz
nz her zaman birdenbire kstlanan el ve kol hareketlerinde olsun; bu
sayede gzlem lediiniz kiinin akim dan neler getii hakknda ok
fazla bilgi edinebilirsiniz.
Kontrol Ele Alm ak 203

Ellerin Birletirilmesi

nsanlar ellerini birletirdiinde ya da parmaklarn i ie kenetlediin

de, zellikle de bu davran belli bir yorum, olay ya da deiime tepki
olarak gelmise, genellikle stres ya da duyumsanan dk gveni gs
termektedir (Bkz. Resim 50). Dnyann her yerinde grlen yatmaya
ynelik bu genel davran insanlara dua ediyormu gibi bir grnm
verebilir - bilinaltmdan gelen bir tepki ya da benzeri bir ekilde, ger
ekten dua ediyor da olabilirler. Davrann iddeti arttka, parmaklar
da gcn uyguland yerlerde kan ekilmesinden tr aarm alan
lar oluabilir. Bu davran gsteren kii iin ilerin ktlemekte
olduunu karabilirsiniz.

_______________ Kulu 42: HAREKETSZBR HKYE_______________

Yllar nce, polis memurlarna alt aylk olunun Tampa. Flonda dak
bir alveri merkezinin otoparknda karldn anlatan gen bir kadn
inandrc bulmamamn asl nedeni, yalan syleyen insanlarn ok daha
az el-kol hareketi yapmaya meyilli olduklar bilgisinden baka bir ev
deildi. Kadn hikyesini anlatrken, hareketlerini bir izleme odasndan
gzlemliyordum. Genel olarak davranlarn deerlendirdiimde, memur
lara kadnn hikyesine hi inanmadm syledim; ocuu karlan br
anne iin tavrlar ve hareketleri ok durgundu nsanlar dorulardan
bahsederken, onlar anlamanz salamak iin ellerinden gelen her eyi
yapar; dinmeyen el-kol hareketleri ve yz ifadeleriyle vurgu'ayo bir ton
ve tavr iinde olurlar. Ancak karmzdaki kadn iin bu durum geel'
deildi. ocuunun karldn anlatan perian olmu bir anneden ok
daha hararetli ve hareketli davranlar bekleyeceinizden tr, biz> ku
kuya srkleyen de bu davranlarn yokluu oldu. En sonunda kod'1'
plastik bir p torbasna sokarak ocuunu ldrdn itirat eni <a-
rlma hikyesi batan sona uydurmayd Haekeflerini kstlayan
sisteminin donma tepkisi, kadnn yalanm ve iledii korkun
ortaya karmt.
 204 Beden D ilin iz

Ellerin e Gemi Bir ekilde Birbirine Srtlmesi yo da Ovulmas

Kuku iinde olan (kuku, dk gven dzeyinin bir derecesidir) ya

da dk dzeyde stres yaayan bir insanda, yalnzca hafif bir ekilde
avularn ovulmas davran gzlem lenebilir (Bkz. Resim 57). te
yandan, iinde bulunulan durum daha stresli bir hal alm aya balar ya
da kiinin gven dzeyi dm eye devam ederse, parm aklarla nazik bir
ekilde avular ovduu bu davran, i ie gem i parm aklarla ellerin
okand daha dram atik bir davrana dnebilir (Bkz. Resim 58).
Parm aklarn i ie geirilm esi, birok sorgulam ada (hem kendi FBI
deneyim lerim de hem de Kongre nndeki tanklklarda) gzlem ledi
im . yksek derecede sknt gstergesi bir davrantr. A r lde
hassas bir konu alr alm az, parm aklar gerilerek birbirine dolanr ve
eller srekli olarak birbirine srtlr. E ller arasnda artan tem asn
beyin iin yattrc bir zellik tadn syleyebiliriz.

o a z a m a n parmaklarmz avucumuza Fotorafta grld gibi, parmaklar

snerek ya du ellerimizi ovarak gergnlr mz i ie geirerek ellerimizi ovduu
3 ;rri;z ve l<ay}! itui.m'Zi yattrmaya muzda, beyin ar endie ve gerginlik
o h u durumundan kmak iin daha ok temas
ihtiyac iindedir.
K ontrol Ele A lm a k 205

Boyna Dokunmak

Ellere odaklandm z bu blmde boyna dokunma davranndan

bahsediyorum nk karnzdaki kiinin ellerini takip ederseniz en
sonunda kendinizi boyun blgesinde bulursunuz. Konumaktayken
boyunlarna dokunan insanlar, aslnda normal bir gven dzeyinin aa
snda seyrettiklerini ya da stres altnda olduklarn yanstrlar. Stresli
zam anlarda boyun blgesinin, boazn ve/veya boynun hemen altnda
ki ukur alann ellerle rtlmesi, beynin o esnada tehdit arz eden, itiraz
edilebilir, huzursuz edici, pheli ya da duygusal bir konuyla megul
olduunun evrensel ve gl bir iaretidir. Her ne kadar yalan syleyen
insanlarda bazen bu davran gzlemlense de, boyna dokunmann
yalanclkla dorudan bir balants yoktur. Gznz ellerin zerinde
tutacak olursanz, karnzdaki insanda rahatszlk ya da sknt hisleri
olutuunda, ok gemeden boynuna dokunduunu ya da bu blgeyi
elleriyle rttn grrsnz.
Bu davrana ne kadar ok tank olduumu size anlatamam ancak
halen insanlarn ou ellerin boyna gitmesinin nemini fark edememi
durum dadr (Bkz. Kutu 43). Daha geenlerde, bir konferans odasnn
dnda arkadam la sohbet ederken, bayan i arkadalarmzdan birisi,
bir eli boyun ukurunda, dierinde ise cep telefonuyla yanmzdan ge
ti. D urum u fark etmeyen arkadam sohbetini srdrd. Bayan arkada
m z telefonla konumasn tamamladnda, Gidip ne olduunu bir
soralm , yanl olan bir eyler var/' dedim. Ve bayan arkadamzn
yanm a gittiim izde, kendisini okuldan aradklarn, ocuklarndan biri
nin yksek atei olduunu ve derhal eve gitmesi gerektiini rendik.
Boyna dokunm a davran ok gvenilir ve eksiksiz bilgi ileten bir
davran olduundan dolay her zaman yakn ilgimizi hak etmektedir.
 206 Beden D ilin iz

_________ Kuru 43 BOYNUNA KADAR YALANA BATMI BRS

B z ' zamanlarda boyna dokunulmamas da ortada yanl bir eyler

olduunun iareti olabilir. Bir keresinde, tecavz sulamasyla ilgili bir
soruu'maya katlmtm. Kendisine ynelik saldry ihbar eden kadn son
be yl ierisinde farkl tecavz sulamasnda bulunmutu; yani istatis-
ksei oiarak da kuku yaratan bir durum sz konusuydu. Kasete alnm
grmesini seyrederken, ne kadar korktuundan ve kendisini ne denli
penan hissettiinden bahsederken, kadnn ar derecede durgun oldu
unu ve bir kere bile boynuna ya da boynun altndaki ukurluk blgeye
dokjnmad^-n fark ettim. Bu davrann gzlemlenmemesini pheli bul
dum ve bu durumu soruturmay yrten memurlara akladm. Kadnn,
b;r tecavz krbamnn yaayaca strabn hibir iaretini gstermedii
a, bir ekilde ortadayd. Aslna baklacak olursa, bazen tecavzn
zerinden o r yllar getikten sonra bile, durum ortaya ktnda, yllar
nce olanlar* anlatrken ellerini boyunlarna gtren ok fazla tecavz
maduru kadn grdm. Kadnla ilgili soruturmay derinletirmemiz sonu
cunda dava en sonunda dt. Kadnn tm iddialarnn uydurma olduu
nu: dahas kamunun binlerce dolarna ve zamanna mal olan bu duru
mun nedeninin, anlattklarna inanan ve yardmc olmak isteyen btn
memurlarn, detektiflerin ve avukatlarn kendisine ynelik ilgisini srdr
mek istemesinden baka bir ey olmadn rendik.

Ellerin Mikroifadeleri

M ikroifade, kii olum suz bir uyarana kar norm alde verm esi beklenen
tepkiyi bastrm ak istediinde oluan, szel olm ayan anlk bir davran
tr (Ekm an. 2003, 15). M ikroifadelerde, davran ne denli refleksiv ve
ksa sreliyse, doruluk oran da ayn lde ykselm ektedir. M esela,
patronun bir alana, i arkadalarndan birisinin hastalandn ve bu
nedenle hafta sonu alm as gerektiini sylediini varsayalm . Bunu
duyan alann burnunun krtn ya da yznde aptalca bir srtm a
K ontrol Ele A lm a k 207

olutuunu gzlemleyebilirsiniz - birdenbire oluan ve ok ksa sren

davranlar. Memnuniyetsizlik gstergesi olan bu mikroifadeler kiinin
gerekte ne hissettiinin tam bir davurumudur. Benzer ekilde, elle
rimiz de sizi aknla drecek birok mikroifadeye sahiptir (Bkz.
Kutu 44).

EL DAVRANILARINDAK DEKLKLER OK NEML

BLGLER AIA KARABLR

Szel olm ayan tm davranlarda olduu gibi, el hareketlerindeki an

deiiklikler de kiinin dnce ve duygularnda oluan hzl dn
m leri yanstmaktadr. Yemek srasnda birdenbire ellerini uzaklat
ran sevgililer grrseniz, bunu olumsuz bir iaret olarak yorumlayabi
lirsiniz. Ellerin geri ekilmesi yalnzca birka saniye bile srebilir
ancak kiinin duygularna ynelik gvenilebilir, ezamanl bir gster
gedir.
Ellerin kademeli olarak geri ekilmesi de dikkate deer bir davra
ntr. B ir sre nce, niversite yllarndan beri arkada olduum bir
ift tarafndan yemee davet edildim. Yemein sonunda, masada otur
m u sohbet ederken finansal baz konular ald ve mali skntlar yaa
dklarndan bahsettiler. Kadn parann nasl da buhar olup utuun
dan yaknrken, kocasnn elleri de ayn esnada ve kademeli olarak
m asann zerinden yok oldu. Kadn konumaya devam ederken, erke
in yava yava ellerini geri ekiini ve en sonunda dizlerinin /erine
indirm esini gzlemledim. Bu trden uzaklamalar, kendim/i tehdit
altnda hissettiim iz zamanlarda oluan psikolojik kan (havalmz
srdrm em ize ynelik limbik mekanizmamzn bir paras) bir gster
gesidir. Bu davran bana, kocann bir eyler gizliyor olabileceini
208 B e d e n D ilin iz

___________________ Kutu 44: O R TA PAR M AK ___________________

Teling Lies (Yolan Sylemek) isimli nemli kitabnda Dr. Paul Ekman,
insaniarn memnuniyetsizlik ya da dier gerek hislerini bilinaltndan
gelen bir tepkiyle da vuran mikroifadeleri aa karmak iin yksek
srat'i kameralar kulland deneyleri aklamaktadr (Ekman, 1 9 91, 129-
131). Dr. Ekman tarafndan alt izilen mikroifadelerden biri de, orta par
mak hareketidir. Benim de gzlemci olarak dahil olduum ulusal gvenlik
le ilgili nemi i bir davada, Adalet Bakanl yetkilisi ne zaman kendisine
br soru yneltse, sorgulanan kiilerden biri gzln dzeltmek iin "orta
parman" kullanyordu. Adamn bu yetkiliden hi holanmad ak bir
ekilde grlyordu. Dier yetkililer tarafndan sorgulanrken benzeri dav
ranlarda bulunmuyor, yalnzca holanmadn aka belli ettii bu A da
let Bakanl yetkilisiyle konuurken gzln srekli olarak ayn parmakla
dzeltiyordu. Balangta, belirgin ekilde gzlemlenebilen ancak ok ksa
sren bu davrann tek bir yetkiliyle snrl olduunu dnmedik. Ancak
ehimize olan ey, grmelerin kanuni delil olarak kaydedilmesiydi (bu
tlden kaytlar sayesinde pheliler daha az ceza almak iin ibirliine
gidebilir}; byece grdmz eyin ne olduunu anlamak iin grme
kaytlarn inceleme imknmz oldu.
Belki de ayn lde ilgin olan bir ey de, Adalet Bakanl yetkilisinin
bu davrann farknda olmamasyd ve kendisine durumdan bahsettiimiz
de de, bunun phelinin kendisine ynelik duyduu zel bir antipatinin
iareti olabileceini kabul etmedi. Fakat her ey sona erdiinde, sorgula
nan kii gayet sert bir ekilde yetkiliye duyduu fkeyi ak etti. Kiiliklerin
deki bu arpma nedeniyle, onunla yapt grmelerin ters gitmesi iin
elinden geleni yapmt.
Ellerin mikroifadeleri (etleri bacaklarda srklemek ve avular dize
ulatnda orta parma kaldrmak gibi) birok farkl ekilde grlebilir. Bu
aavTam hem erkeklerde hem de kadnlarda gzlemlenmektedir. Mikroifa-
deier ok hzl bir ekilde gerekleir ve sren dier faaliyetler ve hareket
lerle kolaylkla rtbas edilebilir. Bu davranlar her zaman takip edin ve
yokaiadimz takdirde kesinlikle gz ard etmeyin. Mikroifadeler, husumet,
rnemnuniyeteizlik, antipati, hor grme ya da aalama gstergesi olarak,
geer!- olan balam dahilinde incelenmeli ve deerlendirilmelidir.
Kontrol Ele A lm ak 209

dndrd. Sonradan adamn, kumar alkanl nedeniyle, eiyle

ortak hesaplarndan srekli para ektii ortaya kt; maalesef evlilii
nin yklmasyla sonulanan bir hatayd bu. Hissettii sululuk duygu
su ellerini neden masann zeriden ektiini aklyor. Her ne kadar
hareket yava ve kademeli olsa da, bir eylerin yanl olduunu d
nerek phelenmem iin yeterliydi.
Ellerle balantl olarak yapabileceiniz en nemli gzlemlerden
biri de, ellerin hareketsizlemesidir. Eller bir eyler anlatmay ya da
vurgulamay kestiinde, bu durum genellikle beyin faaliyetlerindeki
bir deiiklikle balantldr (sorun, kiinin anlatt eyin ne denli
arkasnda durduu olabilir) ve bunu daha yakndan gzlem iin bir ia
ret olarak deerlendirmeniz gerekmektedir. Daha nce de birka kez
belirttiimiz gibi, el hareketlerindeki azalma ya da kesilme kiinin
yalan sylyor olmasndan kaynaklanabilir fakat etraflca dnmeden
hemen bu yargya varmamalsnz. Bu trden bir durum gzlemledii
nizde karmanz gereken tek nokta, beynin farkl bir duygu ya da
dnceyi iletiyor olduudur. Davranlardaki bu deiiklik yalnzca,
muhtemel birok farkl nedenden tr kiinin konuulan eye ynelik
gvensizliini ya da ilgisizliini yanstyor olabilir. Unutmamalsnz
ki, normal el davranlarndan herhangi bir sapma (artma, azalma ya da
olaand bir baka durum) ifade edebilecei nemden tr dikkate
alnmaldr.

EL VE PARMAK DAVRANILARIYLA
LGL SON BRKA NOKTA

Biroumuz karmzdaki insann yzne odaklandndan, el davra

nlarnn ilettii bilgileri yeterli lde deerleudrmemekte\
 210 B eden D ilin iz

Duyarl ellerim iz yalnzca etrafm zdaki dnyay hissedip alglam akla

kalmaz, ayn zam anda bu dnyaya ynelik tepkilerim izi de yanstr.
Bavurduum uz kredinin kabul edilip edilm ediini m erak ederek bir
banka m em urunun m asasna getiim izde, hissettiim iz tedirginlik ve
gerginlii yanstacak ekilde, ellerim iz nm zde ve parm aklarm z i
ie gem i (dua eden birisi gibi) bir pozisyonda otururuz. Ya da bir i
toplantsnda, kendim ize duyduum uz gveni dier insanlara gstere
cek ekilde, parm aklarm z birletiririz. G em i yllarda bize ihanet
etm i birinin adn duyduum uzda ellerim iz titreyebilir. E ller ve p ar
m aklar ok nem li bilgiler ierm ektedir; tek yapm am z gereken, hare
ketlerini doru bir ekilde ve balam dahilinde gzlem leyerek zm
lemektir.
Tek bir dokunuu deerlendirerek birinin sizin hakknzda nasl
hisler iinde olduunu anlayabilirsiniz. E llerim iz duygusal durum u
m uzun gl birer yanstcsdr. K urduunuz szel olm ayan iletiim
lerde her zam an ellerinizden yararlann ve d ier insanlar h akknda ok
deerli bilgiler salayabilecek el hareket ve davranlarna gvenin.
 7

ZHNN TUVAL
Yz Davranlar

Sz konusu duygular olduunda, yzmz zihnimizin tuvali olarak

grebiliriz. Hissettiklerim iz bir glmseme, ka at ya da bu ikisi
arasnda kalan snrsz mimikle tam olarak iletilebilir. Bu zelliimizi,
bizi dier tm hayvan trlerinden ayr bir yere koyan ve gezegendeki
ifade gc en yksek canl haline getiren evrimsel bir ltuf olarak
dnebiliriz.
Yz ifadelerim iz -h e r eyden ok- evrensel bir dil olarak hizmeti-
m izdedir (kltrleraras ortak dilimiz); ister burada (buras sizin iin
neresiyse) ister B om eoda. Bu uluslararas dil, insanln ilk zamanla
rndan bu yana, ortak bir dile sahip olmayan kiiler arasnda pratik bir
iletiim yolu olarak kullanlmaktadr.
nsanlar gzlemlerken, karmzdaki kiinin ardn, ilgilendii
ni, skldn, bitkin dtn, tedirginlik hissettiini ya da gerginle
tiini rahatlkla saptayabiliriz. Arkadalarmzn yzne bakarak gcen
diklerini, kuku duyduklarn, sknt iinde olduklarn, hayal krklna
uradklarn, phelendiklerini ya da kayglandklarn anlaabiliri?.
ocuklarn ifadelerinden, zgn, heyecanl, akn ya da sinirli oldukla-
 2 12 Beden D ilin iz

rn karabiliriz. Hibir zaman bize bu yz ifadelerini nasl gsterecei

miz ya da yorumlayacamz retilmemitir ama gene de hepsini bilir,
uygular, zmler ve iletiimimizin bir paras haline getiririz.
Azmz, dudaklarm z, gzlerimizi, burnum uzu, alnm z ve
enemizi kesin bir ekilde kontrol eden tm kaslarla, insan yz ok
geni bir ifade yelpazesine sahiptir. nsanlarda on binden fazla yz ifa
desi grlebildii talimin edilm ektedir (Ekm an, 2003, 14-15).
Bu ok ynllk yz davranlarn ar lde etkili klm akta ve
-b ir baka ifadeyle karmad tak d ird e- tam anlam yla drst birer
davurum haline getirmektedir. M utluluk, znt, kzgnlk, korku,
aknlk, tiksinti, nee, fke, utan, strap ve alaka evrensel olarak
tanm lanm yz ifadeleridir (Ekman, 2003, 1-37). M esela rahatszlk
veya huzursuzluk (bir bebein, ocuun, yeniyetm enin, yetikinin ya
da ihtiyarn yznde olsun) dnyann her yerinde tanm lanabilen bir
ifadedir. Benzer ekilde, her eyin yolunda olduunu da vuran ifade
leri de rahatlkla yorum larz.
H er ne kadar yzm z hislerim izi ak bir ekilde davurum a yeti
sine sahip olsa da, bunun her zam an byle olaca ynnde bir kaide
de yoktur. Bunun nedeni, belli bir lye kadar yz ifadelerim izi kont
rol edebiliyor oluum uz ve bylece baka bir yz takm abilm em izdir.
ok erken yalardan itibaren, ebeveynlerim iz tarafndan, nm ze
konan yem ei sevm ediim izde yzm z bozm am am z ya da holan
m adm z birisine selam verirken zorla da olsa glm sem em iz gerek
tiini reniriz. A slna baklacak olursa, bize retilen ey y zlerim iz
le yalan sylem em izdir. te yandan, zam an iinde gerek hislerim izi
saklam ak konusunda ustalasak bile, arada srada oluan szntlarn
da nne geem eyiz.
Y zm z kullanarak yalan sylediim izde, genellikle oynad
m z sylenir. K ukusuz, dnya apndaki aktrler gerekli olan kurgu-
Zihnin Tuvali 213

sal hislere ynelik olarak her trl yz taknabilir. Ancak ne yazk ki.
dolandrclar ve bize ciddi zarar verebilecek dier sahtekrlarn baz
lar da ayn yetenee sahiptir. Bu insanlar yalan sylerken, su ortak
l yaparken ya da karlarndaki kiilerin alglarn etkilemeye alr
ken, sahte glmsem eler, sahte gzyalar ya da sahte baklar aracl
yla bir baka yz taknabilir.
Ancak gene de, yz ifadeleri karmzdaki kiinin ne dndne
ve hissettiine dair anlaml bilgiler sunabilir. Yapmamz gereken, bu
iaretlerin sahte olma ihtimaline kar her zaman dikkatli olmaktr. Bu
nedenle gzlem lediim iz kiiye dair en doru izlenimleri, davran
km elerini -birbirlerini destekleyen ya da tmleyen hem y/ hem de
vcut iaretlerini- deerlendirerek edinebilirsiniz. Yz ifadelerini ba
lam dahilinde deerlendirip szel olmayan dier davranlarla karla
trarak, beynin dnmekte, hissetmekte ya da yapmay planlamakta
olduu eyi aa karabiliriz. Beyin, vcudumuzun omzumuzun
zerinde kalan ksmn iletiim ve ifade iin tek bir tuval olarak kullan
dndan dolay, yzmz ve boynumuzu tek bir balk altnda ince
leyeceiz: Sosyal yzmz.

OLUMSUZ VE OLUMLU DUYGUSAL YZ FADELER

M em nuniyetsizlik, tiksinme, antipati, korku ve fke gibi olumsu/ duy

gular gerginlem em ize neden olur. Bu gerginlik vcudumu/un iimle
ve zerinde birok farkl ekilde kendisini gsterir. Yzm/de ger
ginliinnizi aa vuran farkl iaretler ezamanl olarak olunabilir:
ene kaslarnn gerilmesi, burun kanatlarm/m kalkmas, gzlerin
kslm as, azda titreme ya da dudak okl/yonu (dudaklarn netede\ se
grnm eyecek kadar birletirilmesi). Daha yakn bir gzlemde, goA-
 214 Beden D iliniz

rin sabit bir ekilde odaklandn, boynun katlatn ve ba eiminin

yok olduunu da grebilirsiniz. Karnzdaki kii hissettii gerginlie
dair hibir ey sylemese de, bu iaretler sz konusu olduunda kendi
sini ktii hissettiini ve beyninde belli olumsuz konularn dndn
kolaylkla anlayabilirsiniz. Bu olumsuz duygusal iaretler dnyann
her yerinde benzer ekillerdedir ve gzlem asndan ciddi bir deer
ifade ederler.
Birisi kendisini kt hissettiinde, szel olmayan bu iaretlerin
tm ya da yalnzca birka gzlemlenebilir. aretler yumuak ve
gelip geici olabilecei gibi, iddetli ve belirgin bir kimlik tayabilir
ve dakikalarca veya daha da uzun bir zaman boyunca srebilir. Eski
spagetti westem filmlerinde Clint Eastvvoodun dello ncesinde gz
lerini nasl hasm larna dikip baktn dnn. Bu bak her eyi
anlatmaktadr. Elbette ki aktrler yz ifadelerinin belirgin olmas iin
zel olarak almaktadr. Gerek dnyada ise, daha ince, bilinli ola
rak gizlenm i ya da yalnzca dikkatli bir ekilde gzlem lenmem i
olduklar iin, szel olmayan bu iaretlerin saptanmas bazen daha g
olabilir (Bkz. Resim 59).
M esela, bir gerginlik iareti olarak enenin kaslm asn ele alalm.
B ir i toplants sonrasnda yneticilerden biri m eslektana dnerek,
Teklifim i yaptm da B illin enesinin nasl kasldn sen de gr
dn m ? diye sorabilir ve ald cevap da pekl, Hayr, ben yle
bir ey fark etm edim , olabilir (Bkz. Kutu 45). Kim seye sabit bir
biim de bakm am am z gerektiini rendiim iz ve/veya nasl sylen
diinden ok ne sylendii zerine younlatm z iin yz ifadele
rini karrz.
nsanlarn ou zam an duygulann gizlediini ve dikkatli gzlem
ciler olm adm z takdirde bu duygularn saptanm asn ok daha g
bir hale getirdiklerini aklnzda tutun. A yrca yz iaretleri fark edil-
Zihnin Tuvali 215

Gzleri ksarak bakmak, alnn krma:,

ve yzdeki eilip bkulmeler sknt ya da
rahatszlk gstergesidir

Kulu 45: DUDAKLARIMSEN SEVDM SYLYORAMA

__________________ BAKILARIM..._________________
Yzleri syledikleriyle ak bir ekilde elien iaretler verirken insan
larn dudaklarndan dklen olumlu szckleri duyduka hayretlere d
yorum. Yakn zamanlarda katldm bir partide, konuklardan biri ocuk
larnn girdii gzel iler nedeniyle ne kadar memnun olduu hakknda
konuuyordu. Ancak etrafndakiler adam kutlarken, biraz skntl glm
semesi ve gergin ene kaslar belli oluyordu. Daha sonra karsyla kont'
urken, kadn, ocuklarnn hibir yere gidiyormu gibi grnmeyen
anlamsz ilerde altklarn ve ancak geinebilecek kadar bu para
kazandklarn, bunun da kocasn ok zdn anlatt A dam n s o a .

leri baka bir ey sylyordu, yz baka.

melerini zorlatracak kadar ksa sreli olabilir (mikroifaleler). Ha\a

dan sudan gndelik bir konumada bu iaretler ok nemli olmayabilir
fakat kiileraras ciddi bir etkileimde (sevgililer, ebeveynler ve tvk
 21 6 B eden D ilin iz

lar, i yapan insanlar arasnda ya da bir i grm esinde) nem siz

g rnen kk gerginlik iaretlerinin ok daha derinlerdeki duygusal
bir atm ay y anstyor olm as m uhtem eldir. B ilinli beynim iz her
zam an lim bik tepkilerim izin zerini rtem eye alr; bu nedenle y ze
ye vuran her iaretin saptanm as, karm zdaki kiinin derinlerdeki
dnce ve planlarn anlam am z salayabileceinden tr, kritik bir
nem tam aktadr.
H e r ne k a d ar birok neeli yz ifadesi evrensel o larak ve kolaylk
la tann sa da, szel olm ayan bu iaretler eitli nedenlerle bastrlabilir
ya da saklanabilir ve saptanm alar ok daha zor bir hale gelebilir.
M esela, b ir p o k e r o yununda iyi b ir el aldm zda h eyecanm z gster
m eyi ya da i arkadalarm zn onlardan daha iyi p rim ler aldm z
bilm elerini istem eyiz. K onum um uzu ak etm em izin akllca olm aya
ca anlarda m utluluk ve heyecanm z gizlem ey i reniriz. te yan
dan, olum suz beden iaretleri gibi, gizli ya da k stlanm olum lu ia
re tler de tam am layc zellikteki di er d avranlarn dikkatli b ir ekil
de g z le m le n m e si ve d e erlen d irilm e siy le saptanabilir. rnein,
y z m z n ak edecei bir heyecan dalgas tek b am a iyi bir g zlem
ci iin d urum um uzu belirlem ek asndan yeterli olm ay ab ilir ancak
ay aklarm zn ortaya koym as m uhtem el tam am layc heyecan iaretle
ri sayesinde, gerekten olum lu duygular iinde old u u m u z tasdik edi
leb ilir (B kz. K utu 46).
G erek ve kstlanm am m utluluk hisleri yze ve boyna yansm ak
tadr. O lum lu d u y g u lar alndaki krk izgilerin gerilm esi, a z e tra
fndaki kaslarn rahatlam as, dudaklarn tam olarak o rtaya k
(dudaklar sklm ya da gergin deildir) ve evre kaslarn rahatlam as
sonucunda gz blgesinin genilem esi gibi iaretlerle ortaya konur.
Tam anlam yla rahatladm zda, yz kaslar g ev er ve b am z en
korunm asz alan saylabilecek boynum uzu aa k aracak ekilde
Zihnin Tuvali 217

___________ Kutu 46: YZ VE AYAKLAR N YAAM GZEL_______

Geenlerde Baltimore havaalannda uam beklerken, giede

yanmda duran adam biletinin birinci snfa ykseltildiini orend;k*er
sonra, yerine oturup yznde istem d olarak oluan glmsemesin bas
trmaya alt nk biletlerinin ykseltilmesin! bekleyen dier yofcular n
yannda sevincini belli etmek kabalk oiarak grlebilirdi. Yalnzca yz
ifadesine bakacak olsaydnz, adamn mutlu olduunu sylemek cidd bir
iddia olurdu. Ardndan, adamn iyi haberi vermek iin karsyla konutu
unu duydum ve her ne kadar yannda oturan yolcular kendini duyma
sn diye sessizce konusa da, ayaklar doum gunu hediye-ef'v amak
iin bekleyen bir ocuun ayaklar gibi hoplayp zpi yorau Apar r
neeli ayaklar mutlu hislerinin tamamlaycs difumundayoi Gvemleri
nizi glendirmek iin her zaman davran kumeienne bakmanz
ini unutmayn.

yana doru hafife eilir (Bkz. Resim 60). Genellikle flrt annda
grlebilecek ve kendimizi rahatsz hissettiimizde, gerginletiimiz
de, kukuya dtmzde ya da tehdit altnda olduumuzda taklit
etmemizin neredeyse imknsz olduu bu duru yksek rahatln bir
gstergesidir (Bkz. Kutu 47).

Kutu 47: ASANSRDE YAPAMAYACAINIZ R IY

Bir sr yabanc insanla bindiiniz bir asansrde banz egerst
btn yolculuk boyunca bu pozisyonda lutmay deneyin Buok insen m
bunu becermek ok g olacaktr nk ban eilmesi yalnzca ke^cV .
zi tam anlamyla rahat hissettiimiz zamanlarda mumkun otan b; dovr-.j
nitir - tanmadnz insanlarla evrili btr halde asansrde dibime*, >e
kesinlikle bu zamanlardan biri deildir Asansrde, bavrnz een*. h- s
ne bakmaya aln. Bunu yapmakta ok daha fazla or}aiKn:ak>;ou
 218 Beden D iliniz

R e s im 60

Ban eilmesi, rahat, ak ve dost canls

olduunuz mesajn iletir. Holanmad
nz insanlarn yannda bu davranta
bulunmak ok gtr.

GZ HAREKETLERNN YORUMLANMASI

G zlerim iz iin ruhum uzun pencereleri denir. Bu nedenle, duygu ve

dncelerim izin gstergesi olan szel olm ayan iaretlerin bu iki
geidini incelem ek yerinde olacaktr. Yalan syleyen gzlerin gibi
szleri olan ok fazla ark olsa da, gzlerim iz birok faydal bilgiyi
da vurabilir. A slna baklacak olursa, gzlerim iz yaam akta oldu
um uz hisleri eksiksiz bir ekilde yanstabilir nk zerlerinde ok
fazla kontrolm z yoktur. H areketlerinde ok daha az refleksiv olan
yzm zn dier ksm larnn aksine, evrim im iz gzlerin iindeki ve
etrafndaki kaslar bu iki nem li organ tehlikelerden koruyacak
ekilde tasarlam tr. rnein, gz kresinin iindeki kaslar, gzbe-
beini klterek ok hassas durum daki reseptrlerin ar ktan
zarar grm esini engeller ya da tehlike yaratabilecek bir nesnenin
yaklam as durum unda gzlerin etrafndaki kaslar derhal gz kapak-
Zihnin Tuvali 21 9

larmzn kapanmasn salar. Bu otomatik tepki mekanizmas ayn

zamanda gzlerimizi yzmzn en drst paralan durumuna getir
mektedir. O halde, insanlarn ne dndn ve ne yapmaya niyetli
olduunu anlamamza yardmc olacak belirli gz hareketlerini daha
yakndan inceleyelim.

Gzlerin Bloke Edilmesinin Bir Yolu Olarak Gzbebeklerinin Klmesi

ve Gzlerin Kslmas

Aratrmalar, arma tepkisinin tesine getiimizde ve sevdiimi/ bir

ey grdmzde gzbebeklerimizin bydn; aksi durumlarda ise
(zerimizde olumsuz bir tesir brakan bir ey grdmzde; kld
n gstermektedir (Bkz. Resim 61) (Hess, 1975a; Hess, 1975b). zer
lerinde bilinli bir kontrolmzn olmad gzbebeklerimiz saniyenin
onda biri gibi bir zaman diliminde hem harici (rnein k deiimleri)
hem de dahili uyaranlara (rnein dnceler) tepki verebilmektedir.
Gzbebeklerimiz kk ve grlmeleri g olduundan dolay (zellik
le de koyu renkli gzlerde) ve boyutlarndaki deiimlerin ok hzl
gereklemesi nedeniyle, gzbebei tepkilerinin gzlemlenmesi kolay

Rsim 61

Bu diyagramda, gzbebei genlemesini ve bzlmesini gnjyorvunuz. .

andan itibaren, kendimizi rahat hissettiimiz zamanbda gozbeDetoe^r-;. rtv-:
likle de duygusal anlamda bal olduumuz ve sevdiimi/ insana u t' v.
 220 Beden D ilin iz

deildir. Bu gz davranlar szel olmayan iletiim asndan ok fay

dal olsa da, insanlar genellikle bu davranlara bakmama veya gz ard
etme ya da gzlenleseler bile bu iaretlerin karlarndaki insann duygu
ve dncelerini yanstma kapasitesini azmsama eilimindedir.
H eyecanlandm zda, ardm zda ya da kendim izi birdenbire
g bir durum un iinde bulduum uzda, gzlerim iz alr. A slna bak
lacak olursa, bu trden durum larda yalnzca gzlerim iz genilem ekle
kalm az, ayn zam anda m m kn olan en ok m iktarda alabilm ek
iin gzbebeklerim iz de byr ve bylelikle beyne m m kn olduun
ca grsel bilgi iletilir. K ukusuz, bu irkilm e tepkisi m ilyonlarca yldr
ok fazla iimize yaramtr. te yandan, grdm z bilgiyi ileyip
ve olum suz bir eyle kar karya olduum uzu anlarsak (tatsz bir
srpriz ya da fiili bir tehdit), gzbebeklerim iz derhal klecektir (Ek
m an, 2003. 151) (Bkz. Kutu 48).
G zbebeklerim iz kldnde nm zdeki her eye tam olarak
odaklanacandan dolay, kendim izi korum ak ya da kaabilm ek iin
ihtiyacm z olan net gr gcne sahip oluruz (Nolte, 1999,431-432).
Bu durum fo toraf m akinelerinin alm a m antna benzem ektedir:
diyafram akl dk, odak uzakl yksek ve yaknda ve uzakta
olan her ey zerine daha net odaklanm a. Yeri gelm iken syleyeyim ,
acil bir ekilde okum a gzlklerine ihtiya duyup da bulam adnzda,
bir kt paras zerinde kk bir delik an ve gznze doru
tutun; bu kk aralk okuduunuz eyin tam olarak odaklanm asn
salayacaktr. G zbebeinin azam i klm esi yeterli olm adnda,
gzlerim izi ksarak aral m m kn olduunca daraltr, ayn anda da
gzlerim izi korum aya alm oluruz (Bkz. R esim 62).
B irka yl nce kzm la yrrken, tand birisinin yanndan ge
tik. A rkadana isteksiz bir ekilde el sallarken, ayn anda gzlerini
Zihnin Tuvali 221

__________ Kutu 48: KLRLERSE, SULUDEMEKTR_________

1989 ylnda, FBI iin ulusal gvenlikle ilgili bir dava zerine alrken,
ibirlii gsteren ancak kesinlikle kendisiyle birlikte iin iinde yer alan
dier isimleri vermek istemeyen bir casusu defalarca sorguya almak
zorunda kalmtk. Sahip olduu vatanseverlik, duygusunun ya da milyon
larca insann hayatn tehlikeye atm oiab;leceg;nden dolay duyduu
endielerin zerine gitmemiz de bir ie yaramamt; bir kmaza girmi
tik. Casusun bildii isimleri belirlememiz ok nemliydi nk d'andak
bu adamlar lke gvenlii asndan ok ciddi bir tehd' e z ediyordu
Baka hibir seeneimizin kalmad bir noktada FBi' paric* .^ bo
rat analistlerinden Marc Reeser, istediimiz bilgileri atmak ; ? 3oze?
olmayan davranlar zerine gitmemizi nerdi
Casusun nne, adamn bugne dek birlikte a l tr. h*id. mr.
(ve potansiyel olarak son olayda kendisine yardmc olma a; mu'remeli
isimlerin yazl olduu, Reeser tarafndan hazrlanm kaklar koyduk.
Her bir kart eline aldnda, kartta ismi yazi olan k hakknda gene!
olarak neler bildiini anlatmasn istedik Casusun bize verdi> cevap
larla ok fazla ilgilenmiyorduk nk syledikleri doru olmayabilirde
bunun yerine, yzn takip ediyorduk. zellikle iki kartta, adamm nce
gzleri geniledi, bu ilk tepkinin ardndan gzbebekleri kld ve
sonunda da gzlerini hafife kst. Bilinaltndan gelen bir tepkiyle bu
iki ismi grmekten memnun olmadn ak bit ekilde gstemt ken
disini tehlike altnda hissettii ortadayd. Belki de bu kiiler ismletini
vermemesi iin kendisini tehdit etmiti. Gzbebekleindek klme ve
gzlerini hafife ksarak bakmas, adamn ibirlikilerini belirlemek iki
sahip olduumuz yegne ipularyd. Adam, ak ettii szel olmavan
iaretlerin farknda deildi ve biz de bu konuda bir yorumda buumna-
dk. te yandan, bu gz davranm yakalayamam olsaydk, so
konusu iki ismi asla belirleyemezdik Casusun iki su otag br
sonra yakaland sorguya alnd ve en sonunda da sularn itiraf etme
leri saland. Sorguladmz casus ise, su ortaklarn nusl yakaiad c?*-
mz hibir ekilde anlayamad.
 222 Beden Diliniz

I ya da bize yanl gelen eyleri

engeilemek iin gzlerimizi ksarz. Sinir
lendiimizde ya da holanmadmz bir
ses ya da mzik duyduumuzda da gz
lerimizi ksarak tepki veririz.

ksm olduunu fark ettim. Aralarnda kt bir eylerin gemi olabi

leceini dnerek, kzma bu arkadayla arasnn nasl olduunu
sordum ve o da, kzn okuldan arkada olduunu ve zamannda bir laf
dala yaadklarn syledi. steksizce de olsa el sallamas bir anlamda
sosyal alkanlklardan kaynaklanyordu ancak gzlerin kslmas ara
larnda (yedi yldr beslenen) olumsuz duygularn drst ve ak bir
gstergesiydi. Kzm, gerek hislerini ele veren eyin gzlerini ksmas
olduunun farknda deildi ancak benim iin bu davrann bir iaret
fieinden fark yoktu (Bkz. Resim 63).
Ayn durum i dnyasnda da geerlidir. M terilerimiz ya da bir
likte i yaptm z kiiler bir szlemeyi okurken birden gzlerini
ksarlarsa, m etindeki bir eyin kafalarnda soruna yol atn ve his
settikleri rahatszlk ya da kukunun gzlerine yansdm karabilir
siniz. Byk bir ihtim alle de bu kiiler fikir ayrlklarn ya da memnu-
Zihnin Tuvali 223

G z le rin kslmas ok ksa srebilir (sani

yenin 1 / 8 'i ka da r b ir sre) ancak olum
suz b ir dnce ya da duyguyu da
ezam anl o larak yanstabilir.

niyetsizliklerini yanstan ok ak iaretler verdiklerinin farknda

olmayacaktr.
Tedirgin ya da rahatsz olduklar zamanlarda baz kiiler, gzlerini
ksmann yan sra, kalarn da atabilir. Kemerli kalar yksek gven
ve olumlu duygular iaret ederken (yer ekimi kart bir davran),
atlm kalar genellikle, kiinin iinde bulunduu zayflk ve gven
sizlii yanstr (Bkz. Kutu 49).

Gzlerin Bloke Edilmesi ya da Beynin Kendini Korumas

Herhangi bir kameradan ok daha dikkate deer bir yapya sahip olan
gzlerimiz, temel bilgi edinme yolumuz olarak evrilmitir. Aslna
baklacak olursa, algladmz bilgileri, gzlerin bloke edilmesi olarak
bilinen ve beyni istenmeyen grntleri grmekten koruyan bir lun-
bik sistem mekanizmas araclyla eleme yoluna gideriz. ster g/le
 224 Beden Diliniz

Kutu 49 K A L A R IN A T IL M A S I: N E K A D A R A A I N E B L R S N Z ?

Kalarn atlmas farkl birka anlam ifade edebilir. Bu farkl anlamlar

ierisinde doru olan ayrt edebilmek iin, kalarn hareket derecesini ve
davrann hangi balam dahilinde gerekletiini deerlendirmeniz
gerekmektedir. rnein, saldrganlatmz ya da atmac bir ruha
brndmz zamanlarda bazen kalarmz drr ve atarz. Benzer
ekilde, fiili ya da sezilen bir tehlike ya da tehdit durumunda da kalar
mz drrz. Keyfimiz katnda, memnuniyetsizlik duyduumuzda
veya sinirlendiimizde de bu davran gsteririz. te yandan, kalar
mz ok fazla drdmzde (mesela bir oyunda ok kt yenilgiye
uram bir ocuk gibi), bu davranmz zayflk ve gvensizliin evrensel
bir iaretidir. Bu davran mtevazlk, yaltaklk ya da itaatkrlm bir
gstergesi olabilir (zellikle de bir kowtow ya da sinme pozisyonuyla i
ie geliirse) ve bize zarar verebilecek insanlar tarafndan da bilinli
olarak kullanlabilir. Yaplan aratrmalar, mahkmlarn, kimin zayf ve
kendine gvensiz olduunu anlamak iin hapishaneye yeni getirilen kii
lerde ifk baktklar eyin bu tedirgin, dk kal duru olduunu gster
mektedir. Siz de sosyal ve i ilikilerinizde, karnzdaki insanlarda zayf
lk ya da g gstergesi olarak bu ka hareketlerini deerlendirebilirsiniz.

rin kslmas ister gzbebeklerinin klmesi yoluyla olsun, gzlerin

boyutundaki herhangi bir klme, bilinaltndan kaynaklanan bir
engelleme davran olarak grlebilir. Ve tm engelleme davranlar
endie, memnuniyetsizlik, anlamazlk ya da alglanan potansiyel bir
tehdidin iaretidir.
Gzlerin bloke edilmesinin birok ekli, insanlarn ounun ya
btnyle kard ya da ifade ettikleri anlam gz ard ettii szel
olmayan iletiimin doal ve genel bir parasdr (Bkz. Resim 64-67).
rnein, birisinin size kt haber verdii bir an dnn. Yaadnz
duygular nedeniyle muhtemelen bu davrannzn farknda olmazsnz
fakat haberi duyduunuz anda gz kapaklarnz bir sre iin kapanr.
Ellerle g zle rin kapatlmas, Duyduum, Konuma esnasnda gzlere ksa bir
g rd m ya d a re n d i im eyden hi dokunu, karnzdaki kiinin konuulmak-
hola n m a dm ," dem enin etkili bir yolu- ta olan konu hakknda olumsuz dnce-
dur. lere sahip olduuna ynelik gl bir
iarettir.

nsanln ilk zamanlarndan kalma olan bu engelleme davran bey-

Duyulan bir haber sonrasnda gz kapak G z kapaklar sk bir ekilde kapatld

larnn almasndaki bir gecikme ya da nda, karnzdaki kiinin olumsuz bir
uzun sreli bir kapanma, olumsuz duygu haberi ya da olay btnyle yok sayma
larn ya da memnuniyetsizliin bir iareti ya altn dnebilirsiniz.
dir.
226 Beden D ilin iz

ninize kodlanm durumdadr; henz anne kam ndaki bebeklerde bile

grltl sesler karsnda gzlerin bloke edilmesi grlmektedir.
Daha da artc olan bir baka gerek de, grme engelli doan ocuk
larn kt haber aldklar zaman elleriyle gzlerini rtm esidir (Knapp
& Hail, 2002, 42-52). Her ne kadar bu davrann, duym a yetimizi ya
da ard sra gelen dnceleri asla engelleyemeyecei gereinin bilin
cinde olsak da, yaammz boyunca kt bir ey duyduum uz zam an
larda limbik sistem kaynakl bu engellem e hareketine yneliriz. Belki
bu davran yalnzca alglad kt habere almas iin beyne belli bir
mhlet tanmak ya da en derinlerdeki duygularm zla iletiim kurm a
mz amacyla gereklemektedir. Ancak neden ne olursa olsun, beyni
miz halen bizi bu davranta bulunmaya ynlendirm ektedir.
Gzlerin bloke edilmesi birok ekilde ortaya konabilir ve bu dav
ran (aldmz kt haber ister btn insanlar ilgilendiren, ister yal
nzca bizim bamza gelen bir ey olsun) herhangi bir trajik olayda
gzlemlenebilir. nsanlar bu trden durum larda, tek ya da her iki elle
riyle birlikte iki gzlerini birden veya gazete ya da kitap gibi bir nes
neyle tm y zlerini kapatm aya ynelebilir. D nceler gibi dahili bil
giler de bizi bu tepkiyi gstermeye itebilir. nemli bir eyi unuttuunu
fark eden bir insan bir anlna gzlerini kapatr ve hatasn zihninde
tartarken derin bir nefes alr.
Geerli olan balam dahilinde deerlendirildiklerinde, gzlerin
bloke edilm esine ynelik davranlar gzlem lenen kiinin dnce ve
hislerinin ok gl iaretleri olabilir. Uzaklamay gsteren bu iaret
ler olumsuz bir eyin duyulm asyla ezamanl olarak olumaktadr. Bir
konuma esnasnda, sylediim iz bir eyin karm zdaki insanda ciddi
bir huzursuzluk ya da m em nuniyetsizlik yarattn anlam am z sala
yacak en iyi iaretlerden birisi engellem e davranlardr.
Zihnin Tuvali 227

FBIda altm yllarda gzlerin bloke edilmesine ynelik dav

ranlar szel olmayan iaretler olarak defalarca kullandm syleye
bilirim. Kitabn daha nceki ksmlarnda geen *'Bz Kraca Cina
yeti" ve Porto Rikodaki otel yangn, bu gz davrannn nemine
tank olduum saysz olayn yalnzca iki rneidir. Bugn de dier
insanlarn duygu ve dncelerini anlamak istediim zamanlarda, gz
leri kapatmaya ynelik bir davran oluup olumadn takip ederim.
Gzlerin bloke edilmesi genellikle kiide rahatszla yol aan
olumsuz bir eyin grlmesi ya da duyulmasvla balantl olsa da. hu
davran dk gvenin bir gstergesi olarak da oluabilir. S/et olma
yan iaretlerin ounda olduu gibi, gzlerin bloke edilmesinin de en
gvenilir ve deerli olduu nokta, davrann belirleyebildiini/ nem
li bir olayn ard sra cereyan ettii zamanlardr. Gzlerin bloke edil
mesi, karnzdaki kiiye belli bir bilgi vermenizin ya da teklifte bulun
manzn hemen ardndan olumusa, ortada yanl hir eyler olduunu
ve kiinin bir nedenden tr rahatszlk hissettiini karabilirsiniz.
Bu noktada, karnzdaki insanla olan ilikinizi iyi tutmak ve gelitir
mek istiyorsanz, nasl devam etmeniz gerektii zerine yeniden
dnmenizi neririm.

Gzbebeklerinin Bymesi, Kaslarn Kalkmas ve Fla Gibi Alan Gzler

Olumlu duygular yanstan birok gz davran da bulunmaktadr.

rnein, ok kk yalarmzdan itibaren, annemizi grdm/
anda gzlerimizde rahat bir ifade oluur. Bir bebek doumunun /erin
den yetmi iki saat gemesiyle birlikte annesinin yzn gzleriyle
takip edecek bir noktaya gelir ve bulunduu ortama annesi girdiinde
memnuniyet ve ilgisini gsterecek ekilde gzleri alr. Annede de
rahat bir ifade oluacandan, bebek annesinin gzlerin iine bakar.tk
 228 Beden D iliniz

sakinleebilir. Gzlerin bymesi olumlu bir iarettir; bu iareti gz

lem lediiniz kiinin kendisini iyi hissettiren bir eyle iliki iinde
olduunu anlayabilirsiniz.
G zbebeklerinin klm esinin aksine, memnuniyet ve dier olum
lu duygular gzlerin bymesiyle da vurulur. Beynin verdii mesaj
temel olarak, Grdm eyden memnunum; daha iyi grmek istiyo
rum !dur. nsanlar grdkleri zerine tam anlamyla bir memnuniyet
duyduklarnda, yalnzca gzbebekleri bymekle kalmaz, ayn zaman
da gz blgesini geniletecek ve gzleri olduklarndan daha byk
gsterecek ekilde kalar da ykselir (Bkz. Resim 68-69-70) (Knapp &
H ail, 2002, 62-64). Bunun yan sra, baz insanlar gzlerini mmkn
olduunca geni bir ekilde aarak gz aralklarn bytrler - bu
grntye gz/erin fla gibi almas da denmektedir. Gzlerin bu
genilikte alm as genellikle aknlk ya da olum lu bir olayla balan
tldr (Bkz. Kutu 50). Bu durum ayrca yer ekimi kart davranlara
verilecek bir baka rnektir.

Fla Gzler

G zlerin fla gibi alm asnn farkl bir biimi de, olumlu bir olay kar
snda ok hzl bir ekilde gerekleen kalarn kalkm as ya da fla
gzlerdir. Bu davran yalnzca ho bir srprizin insanda uyandrd
hislerin evrensel bir iareti olarak deil (kendisi iin dzenlenm i srp
riz partiye gelen bir insann olas tepkilerini dnn), ayn zamanda
belli bir eyi vurgulam ak ve duygusal younluu gsterm ek iin de
kullanlabilir. ardklar zam an insanlarn kalarnn kalkmas ve
gzlerinin krpm as ok bilindik bir grntdr. Bu, gerekliine
gvenebileceiniz olum lu bir davurum dur. Birisi heyecan iinde bir
K e n d im izi iyi hissettiim izde, g zlerim iz- Burada, olumlu tasW 'n b- g s te re s i
d e b ir ra h a tla m a oluur ve g erginlik aza- olarak, kalar bir keme oi^K.scak
lir. d e hafife kalkm d rum ac.
noktann altn izerken ya da bir hikye anlatrken, ayn zamanda ka$-

G zle rin fla gibi almas, binsin*' gorup

h eyecanlandm zda ya d a gizleyence-
y e c e im iz ld e olumlu d uyg ularla
d o lu p tatm zda g zlem lenebilir
 230 Beden D ilin iz

hrnn da kalkm as m uhtem eldir. Bu davran kiinin gerek ruh halini

\ anstr ve daha net bir grsel alglam a salar.
M uhtemelen kalarn kalkm asnn szel olmayan iletiim asndan
en ok faydasn greceiniz nokta, bir eyler anlatrken kiinin birden
bu davran kesmesidir. Konuulm akta olan eyle duygusal bir balant
kuram adm zda genellikle gzlerim izde de belirgin bir davran gz
lenmez. Bu tr bir durum da gz davranlarnn kesilm esi, karnzdaki
kiinin azalan ilgisinin bir gstergesidir ya da sylenen eyin doru
olmadn dnm ektedir. Hangi nedenin geerli olduunu ayrt etm ek
kolay deildir; bu durum da tek yapabileceiniz, kalarn kalkm asna
ynelik tepkilerde bir azalm a ya da tam am en bir kesilm e fark ettiinizde
kar tarafta bir eylerin deitiini anlam ak olabilir. nsanlarn konu
m akta ya da yapm akta olduklar eylere ilgileri azaldka, yz ifadeleri
nin de ezam anl olarak deim esi dikkate deer bir durumdur.

Gzlerin Dikilmesi

B ir insana dorudan baktm zda, bunun nedeni o insandan holan

m am z, o insan m erak etm em iz ya da tehdit etm ek istem em iz olabilir.
S ev g ililer sklkla birbirlerinin gzlerinin iine bakar; tpk bir annenin
b ebe inin g zlerine dalp gittii gibi. Fakat tehlikeli insanlar da h edef
lerini etki altna alm ak ya da tehdit etm ek iin gzlerini dikerek baka
b ilir (Ted B undy ve C harles M an so n m baklarn dnn). D ier bir
d ey ile beyin, ak, ilgi ya da nefret duygularn iletm ek iin tek bir
b ak (gzlerin gl bir ekilde dikilm esi) devreye sokar. Bu neden
den dolay, karm zdaki kiinin bizden holandn (rahat bir glm
se m e ) ya da holanm adm (gerginlem i bir ene, sklm dudaklar)
anlam ak iin, gzlerin d ikilm esiyle ayn anda oluan dier yz ifadele
rine bakm am z gerekir.
Zihnin Tuvali 231

______________ Kutu 50. FLA PATLADIINDA_____________

Sevdiimiz birisini grdmzde ya da bir sredir haber alamadmz
bir arkadamzla karlamann aknln yaadmzda, byyen
gzbebeklerimizle ezamanl olarak gzlerimizi de mmkn olduunca
aarz. ortamnda, patronunuz size bakarken gzlerini geni bir ek'de
ayorsa sizden gerekten holandn ya da onun takdirini kazanacak
bir ey yapm olduunuzu anlayabilirsiniz.
Flrt esnasnda, i yaparken ya da birisinin arkadaln: kazanmak
istediinizde, doru yolda olup olmadnz anlamak iin bu ona*<av~c
davran gzlemleyebilirsiniz. rnein, byk bir sevgiyle erkek a;ada
na bakan gen bir kzn kocaman hlyal gzlerini dnn. Ksaca?
gzleri takip edin - ne kadar byrlerse, iier de ayn olude yolunda
demektir! Dier bir taraftan, (gzlerin kslmas, kalann dujmes. va da
gzbebeklerinin klmesi yoluyla) gzlerin ekildiin1 grrseniz, v e r i

den dnmeli ve davransal taktiklerinizi deitirmelisiniz

Bir uyarda bulunmak istiyorum. Gzbebeklerinin bymesi ya da
klmesi duygular ve olaylardan bamsz olarak, k dzeyindeki
deiimler, tbbi durumlar ve belli ilalarn etkisiyle de gerekieebi!> Bu
etmenleri dikkate almadnz takdirde, yanl karmlara ulaabilirseniz.

B unun tersine, konuma esnasnda uzaklara bakmaya balad

m zda, bunu bir konu zerinde daha net bir ekilde dnmek ve
konum akta olduumuz insana bakarak dikkatimizi datmamak iin
yaparz. Bu davran genellikle kabalk ya da bir kar koyma olarak
deerlendirilerek yanl yorumlanr ancak hi de yle deildir. Bir
aldatm a ya da ilgisizlik de sz konusu deildir; aslna baklacak olur
sa bu bir rahatlk gstergesidir (Vrij, 2003, 88-89). rnein arkada
larm zla konuurken, kendimizi ou zaman uzaklara bakarken
buluruz. Bunun nedeni hissettiimiz rahatlktan baka bir ey d e lil
dir; lim bik beynimiz karmzdaki insandan bir /arar gelmesini bok
 232 B eden D ilin iz

lem ez. K arnzdaki insan yalnzca uzaklara dalp gitti diye, bunu bir
yalanclk, ilgisizlik ya da m em nuniyetsizlik gstergesi olarak alm a
yn. ou zam an dncelerim ize netlik kazandrm ak iin uzaklara
bakarz.
Gzlerimizi konum akta olan kiiden alarak uzaklara bakm am zn
birok baka nedeni de olabilir. Gzlerin aa dikilm esi, kiinin bir
duygu ya da dnceyle megul olduunu, isel bir konum a srdr
dn ya da uysal tutumunu gsteriyor olabilir. Birok kltrde, gz
leri aa dikm ek ya da gz istikrah, otorite konum undaki bir kiinin
karsnda veya st konum dan bir kiinin varlnda insanlardan bekle
nen bir davrantr. Genellikle ocuklara da, ebeveynleri ya da bir
yetikin tarafndan azarlanrken hrm etkr bir ekilde aa bakm alar
tlenir (Johnson, 2007, 277-290). D ier bir yandan, birisinin bana
utan verici bir durum geldiinde, seyirci konum undaki insanlar neza
ketleri nedeniyle baklarn baka bir yne evirebilir. G zleri aa
dikm enin kesinkes sahtekrla dair bir iaret olduunu asla dnm e
m elisiniz.
Yaplan aratrmalar, tm kltrlerde hakim durum da olan bireyle
rin gzlerini dikip bakm a hakkna daha ok sahip olduunu gster
mektedir. Aslnda, bu bireylerin diledikleri her yere ve her eye bakm a
haklan sakldr. D aha aa konum daki insanlar ise nereye ve n e zam an
bakabilecekleri konusunda kstlanm bir durum dadr. rnein gele
nekler, kraliyet snfnn varlnda, aynen kilisede olduu gibi, bala
rn eilm esini dikte etm ektedir. G enel bir kural olarak, hakim durum
daki bireyler daha alt konum daki insanlar grm ezden gelm eye m eyil
liyken, aa konum dakiler de tam tersine hakim drm dakilere belli
bir m esafeden bakm a eilim i gsterir. D ier bir ekilde ortaya koyacak
olursak, yksek konum sahibi bireyler lakayt, um ursam az bir tutum
iinde olabilirken, aa konum dakilerin ynelttikleri baklaryla her
Zihnin Tuvali 23 3

zaman hizmete hazr bir durumda olmas beklenir. Kral baklarn

diledii kiiye evirmekte zgrdr; fakat geri kalan herkes, odadan
karken bile, yzn krala dnmek zorundadr.
Birok iveren bana, i grmesi esnasnda adayn, ivsanki mekn
kendisininm i gibi, gzleriyle tm oday taramasndan hi holanma
dklarn belirtmitir. nk serbest durumda gezinen baklar kiiye
ilgisiz ya da stn bir konumdaym gibi bir hava verir ve tabii ki bu
da kar tarafta kt bir izlenime neden olur. Grmeye gittiiniz i
yerinde alm aktan holanp holanmayacanz anlamak iin etraf
nza gz gezdiriyor olsanz bile, baklarnz sizinle gren kiiye
odaklam adnz mddete hibir ansnzn kalmayacan aklnzdan
karmamalsnz.

Gzlerin Krpmas
Heyecanlandmzda, bamz bir belaya soktuumuzda, sinirlerimiz
bozulduunda ya da endielendiimizde daha fazla gz krpmaya ba
larz ve sakinlememizle birlikte bu oran da normale dner. Hzl gz
krpma serileri isel bir mcadelenin yansmas olabilir. rnein, biri
si holanmadm z bir ey sylediinde gz kapaklarmz titreecek-
tir. Benzer ekilde, bir konumada kendimizi ifade etmekte zorland
mzda da ayn davran gsterebiliriz (Bkz. Kutu 51). G / kapaklar
nn titremesi kendi performansmza ya da aldmz bilgiye >nelik
olarak yaadmz isel skntnn bir davurumudur. Muhtemelen
bunu en ok yapan aktr, ardn, hayrete dtn, bir eylerle
mcadele iinde olduunu ya da bir baka ekilde sknt yaadn
gstermek iin gz kapaklarn krptran Hugh Grant'tir.
Szel olmayan iletiim rencilerine bu konuyu sorduunu/da
size Bakan Richard Nixonm Ben bir sahtekr deilini!" konuma
 tadan D iliniz

____ Kulu SI G Z KIRPM A DAVRANIIN A O D A K LA N M A ________

( m V k l ) >1 ik l l l l l l l l l k l l | Ilg n I M I I | ) /!< ltll* MIH 4 , , l l l . V l l l l d l I ( j o f j i u b i t o k il

d o 'k u n u m /n vti d v if iil./ I >unn {j u a y d ild id r/d y a td trif t

o lth li V 'u n jlfi, .>r.y<! mi Itulum ul< ya 1 1<i i k,>|>lfnli-MMcJc# ilc bit
! K v U t n , kliltiK ld tm la lid llk d u /o y in i a n la m a k iin bu d a vra n a
K k a m k v> ; j t . b p d k ld i lilio y ti bit Ki rj-.u bi y^* ?r'n ^,u ^ y ir,n
d in M klifjm atlyt< a kl o lm n y u n b it ia o l *k.ik.MV bi b ilg i
k < )\iku)ikl vo b d / l n sa n la rd a , < u n skn b it konu o tla y o k a r k m a /
iH'>/l<m ln'l>ili A /V m 'Iu bit konuktu t s ta s d d , ka rm zd a ki kii b id o n
b in ' n vl 'tim ki| utya b alam sa, kanunun tartm al y a d a ka bu l o d i
n i n '/ b i h a l a id iy im v r m u h ln n o lo n ksa ;;io I in d o d r; b a ka bir
ko nu ya t j< \iltn tn'jin atk ly a b ilc .in i/, vS / d a lm a y a n bu iaretin b ird o n b i
10 cmla y a km as o n o n li bi d uu m d u v v konuklar n/.n y a d a ka rnz
d a k i kikin in t a h a l i sl i yor san z ye/ a id i d ilm m e lid i. nsa n lan
j j o / ki(|>tna o a n b irb ilo tin d o n la ik lilik y ik m -b ile c o y in d e n lr (zel-
lik io d o ye n i bi ko n la kt Imso a lm a ya a l y o la s a ), esas o la a k b a k

m a n / y u r k o n ov k a m /d a k i kiinin t 10/ kp m a o ra n n d a k i d e i im le r
o lm a ld r. Bu a ta n d a k i a n lk b it ini y a d a k kiinin d u y g u ve d nce
letim d a i b ir likit tK m n e n i/i sa kla ya b ilir,

sun yaparken gz krpma orattuiaki arttan bahsedeceklerdir. Gerek

u ki. kii yalan sylyor ols ya da olmasn, stres altndaki insanlarn
pil* krpma oram hzl bir ekilde artmaktadr. Bakan Bili Clintonn
yeminli iade esnasndaki gz krpma orann incelediimde, hissettii
bask nedeniyle bu orann be kat arttn grmtm. Her ne kadar
yle grnyor olsa da, yalnzca daha ok gz krpt iin birini
yalanclkla itham edemem. iink, insanlarn nnde sorgulanmak da
dahil olmak iizere. stres yaratan her trl durum gz krpma orannn
artmasna neden olabilir.
Zihnin Tuvali 235

Yan Gzle Bakmak

Birisine yun %zle bakmak ba ve gzlerle gerekletirilen bir davra

ntr (Bkz. Kesim 71). Yana yatm ya da hafife eilmi bir ba duru
u ve yan yan bakmak ya da gzlerin ksa bir an iin yana kaymasyla
gerekleen bu davran, karmzdaki insana kukuyla baktmzda
veya sylediklerinin geerliliini sorgularken gsteririz. Baz durum
larda bu vcut iareti ok hzl bir ekilde gerekleir; dier zamanlar
da ise etkileim mddetince ineleyici bir hava kazanacak kadar sr
drlebilir. Saygszca olmaktan ziyade, merakl ya da ihtiyatl olarak
deerlendirilebilecek szel olmayan bu davrann saptanmas olduka
kolaydr ve verdii mesaj da Seni dinliyorum ama sylediklerini
kabul etmi deilim - en azndan imdilik eklinde alnabilir.

Karmzdaki insana tam anlamyla gvenme

diim izde ya da ikna olmadmzda, bu
fotorafta olduu gibi, yan gzle bakmamz
muhtemeldir.
 236 Beden D ilin iz

AIZ DAVRANILARININ ANLAILMASI

A zm z da, tpk gzlerim iz gibi, dier insanlarla kurduunuz iliki
lerde daha etkili olm anza yardm c olabilecek bir dizi gvenilir ve
kayda deer iaret gsterm ektedir. A ncak az davranlar dnen
beyin tarafndan arptlabileceinden tr, yorum lam a konusunda
ok dikkatli olm ak gerekm ektedir. nceleyeceim iz iaretlerle, az
davranlarna ynelik baz odak noktalara bakalm .

Sahte ve Gerek Glmsemeler

nsanlarn hem sahte hem de gerek bir glm sem eleri olduu aratr
m aclar tarafndan ortaya konm utur (E km an, 2003, 205-207). Sahte
glm sem em izi bize ok yakn olm ayan insanlara ynelik sosyal bir
ara olarak kullanrken, gerek glm sem em izi gerekten um ursad
m z insanlar ve olaylar iin saklarz (Bkz. K utu 52).
G erek bir glm sem e esas olarak iki kasn harekete gem esi sonu
cunda oluur: azm zn kelerinden elm ack kem iine doru uzanan
zygom aticus m ajr ve gzleri evreleyen orbicularis ocli. Bu kaslar
ift tarafl olarak harekete getiinde, azm zn kelerden ykselm e
sini, gz kenarlarnn burum asn ve bunun sonucunda da scak ve
iten bir glm senin olum asn salam aktadr (Bkz. R esim 72).
S o sy al z o ru n lu lu k ta n ya d a sahte b ir ek ild e g l m sed i im iz d e,
d u d a k k e le ri is o r io u s o lara k b ilin e n b ir kas sa y esin d e yan ak lara
d o ru gerilir. B u kas ift tarafl o la ra k h a rek e te g e ti in d e , azn
k e le rd e n y a n a k la ra d o ru ek ilm e sin i sa la r a n ca k iten bir
g l m se m e d e o ld u u g ib i, k e lerin y u k ar d o ru k a lm a s g e re k
lem ez (B kz. R esim 73). lg in tir ki, h e n z b irk a h a fta lk b e b ek ler
z\% om atic (iten ) g l m se m e le rin i a n n eleri iin h a z r ed erk e n , g e ri
ye kalan d i erleri iin riso r io u s (b iraz d a h a sah te) g l m sem e le rin i
 ______________ Kutu52 GIMSEME-LER______________
Biraz almayla, sahte glmsemeler! gereklerinden ayrabilecek bir
noktaya gelebilirsiniz. renme surecinizi hzland-racak kolay yollardan
biri, tandnz insanlarn dierlerim nasl selamladm ya da karlad
n gzlemlemektir. rnein, i ortanzn A kiisinden holandn, B
kiisinden ise holanmadn biliyorsanz ve bu kiilerin ;ksi de ofisinize
davet edilmise, konuklarm kapda karlarken ortanzn davranlarm
takip edin. Neredeyse ayn anda birbirinden btnyle farkl iti glm
seme grmeniz ok muhtemeldir.
Gerek ve sahte glmsemeleri ayrt edebilmeye baiad a rvzda. bu
yetinizi insanlarn sizin hakknzda gerekte ne hisbetti'iervv oflamanza
yardmc olacak bir kriter olarak kullanabilirsiniz. Bunun yan! yry. fikir ve
nerilerinizin dier insanlar tarafndan nasl karlanda. anlamak in
farkl tiplerdeki glmsemeleri de deerlendirebita'nz. Ite^ glmseme
lerle karlanan fikirlerin zerine gitmeli ve ncelikli otamak ou fik*r!eri
tezghnza srmelisiniz. Sahte glmsemelerle karlanan nerileriniz'
ise yeniden deerlendirmeye almal ya da tmden rafa kaldrmalsnz.
Glmseme lme yetiniz dostlarnz, einiz, i arkadalarnz,
ocuklarnz ve hatta patronunuzla olan ilikilerinizde iinize yarayacaktr.
Bu gzlem yetenei her trl ve her aamadaki kiileraras ilikide insan
larn hislerine dair fikir sahibi olmanz salayabilir

Gerek bir glmseme az, keralarnn Bu ise sahte ya do ne/-.kefe< t\

gzlere doru kalkmasn salar glmsemedir a * Ksken Uakk*a
d o ru hareket edeken, .\>
a z d uyg u o ktm m a ba d
 238 Beden D ilin iz

kullan m ay a balar. K endinizi m utsuz ya da hasta hissettiinizde,

:ygi>Hhiticus m a jo ris ve o rbicularis ocli k aslarnz k ullanarak tam
an la m y la glm eniz ok zordur. B elli bir duygu yoksunluu iindey
ken g erek g lm sem elerim izi taklit etm em iz hi de kolay deildir.

Kaybolan Dudaklar, Dudaklarn Bastrlmas ve Ba Aa Bir "U"

Son zam an lard a K ongre nnde ifade veren kim in fo to rafn a b a k

sanz du d ak lar kay b o lm u gibi gr n y o rsa, bunun ned en i strestir.
Bu h u su sta sizi tem in ed eb ilirim nk sz k o n u su olan K ongre
nne k m ak gibi stresli bir ey old u u n d a, s zel olm ay an hibir
iaret d u d a k la rn k ay b o lm a sn d an daha e v ren sel deildir. Stresli
zam an la rm zd a , b ilin altn d a n gelen b ir tep k iy le d u d a k la rm z geri
ek eriz.
D u d a k larm z b a strd m z d a, bunu lim b ik b e y n im izin b ir u y a
rs o lara k d n e b iliriz - k e n d im izi k a p atm am z ve v cu d u m u z u n
iin e h ib ir e y in g irm e sin e m saade e tm e m e m iz g e rek ti i yn n d e
bir uyar (B kz. R e sim 74). nk stres y aratan b ir d u ru m u n iinde
o ld u u m u z d a n t r , z ih n im iz in o k c id d i m e s e le le rle m eg u l
o lm a s m u h te m eld ir. D u d a k larn b a strlm a s g e re k zam an l o larak
o rta y a k o n a n ve o lu m su z d u y g u larn g ste rg esi sa y la b ile c e k bir
d a v ra n tr (B kz. K utu 53). B u d a v ran k iin in ra h atsz b ir du ru m d a
o ld u u n u n ve b ir e y lerin y an l g itti in in ak b ir g ste rg e s id ir ve
n a d ire n o lu m lu b ir an lam ifade etm ek ted ir. D u d a k larn b a strlm a s
k iin in y a la n s y le d i i ya da b ir a ld a tm a ca iin d e o ld u u an la m n a
g e lm e z. Y alnzca o an iin stres a ltn d a o lm a k tan k a y n a k la n a n bir
duru m dur.
B ir sonraki fo to raf serisinde (R esim 7 5 -78), d udaklarn nasl
kadem eli bir ekiide tam d u ru m d an (h e r ey y o lu n d a), kay b o lm a ya
 Dudaklar azn iinde kaybolduunda, bu
davrann nedeni muhtemelen stres ya da
endiedir.

Kutu 53: GZLENEN TEKEYDUDAKLAR OLMADIINDA

Grmelerde, sorgulamalarda ya da birisi bir aklama yaparken.,
dier iaretlerin yannda, kiinin dudaklarn bastrp bastrmadna da
bakarm. Bu davran, rnein kiiye zor bir soru sorulduunda gzlem
lenebilecek gvenilir bir iarettir fakat anlam illa kiinin yalan sylyor
olmas deildir. Dudaklarn bastrlmas daha ok, bell;. bir sorunun kii
zerinde olumsuz bir uyaran olarak etki gstermesi ve rahatszlk yarat
masyla ilgilidir. Mesela, karmdaki kiiye, "Benden gizlediin bu ey mi
var yoksa?" diye sorduumda, dudaklarn bastrdm grsem., bunun
anlam gerekten de benden bir eyler gizliyor olduudur zellikle de
konuma iinde yalnzca bu trden bir soruya karlk olarak olumusa
ve normalde grlmyorsa, bu iareti nemli bir veri oiarak olabildiniz
Bu durum benim iin kiide sknt yaratan noktann uzenne gitmem gerek
tiini gsteren bir iarettir.
 240 Beden D ilin iz

da bastrlm a durum una (yolunda olmayan bir eyler var") getiini

g re ce i/. zellikle son fotorafta (Resim 78), azn nasl dtne
ve ba aa bir U harfini andrdna dikkat edin. Bu davran yk
sek dzeyde bir skntnn (rahatszlk durum unun) gstergesi ve kar
nzdaki kiinin ar stres altnda olduunun ok gl bir iaretidir.
Derslerim de rencilerden dudaklarn skm alarn ve birbirlerine
bakm alarn istiyorum (bunu siz de arkadalarnzla denem ek isteyebi
lirsiniz). En sonunda farkna varmalarn istediim nokta, bilinli ola
rak dudaklarn geri ekerek yok edebilm elerine ram en dudaklarnn
dz izgisini bozam am alardr. Bu davran deneyen insanlarn byk
bir ounluu azlarnn ters bir U eklini alm asn salayacak
ekilde az kelerini aa doru indirm eyi baaram az. Peki ama
bunun nedeni nedir? nk bu davran, gerekten stres altnda ya da
skntl olm adm z takdirde taklit edem eyeceim iz, lim bik beyin
kaynakl bir tepkidir. Baz insanlarda az kelerinin aa dnk bir
grntye sahip olm asnn norm al bir durum olduunu ve stres belirti
si olarak deerlendirilem eyeceini de her zam an aklnzda tutun. te
yandan, bu davran birok insanda olum suz duygu ya da dncelerin
net b ir gstergesidir.

Dudak Bkmek

Siz ya d a b ir bakas konuurken, her zam an aranzda dudaklarn

b ken birisi o lup olm adna bakn (Bkz. R esim 79). Bu davran
genellik le sylenen eye katlm adklar ya da farkl bir dnce veya
fikre sah ip olduklar anlam na gelm ektedir. Bu gzlem yetisine sahip
o lm anz, sunum unuzu nasl yapm anz gerektii, teklifinizi nasl dei
tirebileceiniz ya da konum anz nasl srdrm enizin daha iyi olaca
gibi n o k talard a size yardm c olabilir. D udaklarn bken kiinin sizin
le tam anlam yla bir fikir ayrl iinde mi olduunu yoksa konuyu
Dudaklar tam olarak grnyorsa, kii Stresie b-rlkte dudakta? g r:'rr>eve ve
muhtemelen rahat bir ruh hali iindedir. yava yava kcyboj.rr>avc oa^ia r

Dudaklarn bastrlmas, stres ya da tedir D udaklar tam am en kayboK ifu rn ia ve

ginlii yanstr ve bu fotorafta olduu a z kelen aa ddnde. o k r o *
gibi, dudaklarn ortadan kaybolmasna d uyg ular ve rahatlk konumu vo k aic
neden olabilir. stres tedirginlik ve e n d i e li a s^ayc
banlam demekti?
 242 Beden Diliniz

Bir kiiyle ya da konu zerinde anlamazla

dtmzde veya olas bir baka seenek ze
rinde dndmzde, dudaklarmz bkeriz.

almak bir bak asyla m deerlendirdiini kestirmek iin, szel

olmayan dier iaretleri de deerlendirmeye almalsnz.
Dudaklarn bklmesi davalarn kapan konumalarnda genellikle
grlen bir davrantr. Avukatlardan birisi son konumasn yapar
ken, kar tarafn avukat gr ayrlm gsterecek ekilde dudakla
rn bkecektir. Yarglar da birebir konumalarda avukatn anlattkla
ryla bir uyumazlk iinde olduklar zamanlarda dudaklarn bkerek
tepkilerini gsterebilir. Davada bir anlamaya gidildii takdirde,
dudak bkme davranlarn takip etmek bir avukata, kar tarafn iti
raz ve endielerini zmleme imkn tanyabilir. Bu davran polis
sorgulamalarmda, zellikle de phelinin karsna yanl bilgilerle
kldnda grlebilir. pheli dudaklarn bkerek oturur nk
sorgu memurunun ne srd eylerin yanl (dayanaksz) olduunu
biliyordur.
Zihnin Tuvali 243

dnyasnda da dudak bkme davranlar her zaman grlmektedir

ve bu davranlarn gzlemlenmesi belli bir durum zerine bilgi salama
nn etkili bir yolu olarak dnlmelidir. rnein, bir szleme paragraf
okunurken, belli bir madde ya da cmleye kar olanlar szckler okuyu
cunun azndan kt anda dudaklarn bkecektir. Ya da idari dzeyde
bir toplantda terfi ettirilmesi dnlen isimler okunurken, ok tutulma
yan birisinin adyla birlikte dudak bkmeler de gelecektir.
Dudak bkme davran szel olmayan iletiim asndan ylesine
net bir iarettir ki her zaman dikkate alnmas gerekmektedir. Birok
farkl durum ve koulda gzlemlenebilecek bu davran, kiinin baka
bir ekilde dndn ya da sylenenlere tamamen kar ktn
anlamamza imkn tanyan gvenilir bir iarettir.

Kmseyici Davranlar

Gzleri devirmek ya da dudak bkmek gibi davranlar evrensel bir nite

lik tayan kmseyici davranlardr. Saygszca olan bu ifadeler,
umursamazl ya da empati eksikliini gsterir. Bu trden bir davran
iine girdiimizde, yanaklarmzdaki frtc kaslar (musculi buccina-
tor) dudak kelerinin kulaklara doru ekilmesini salayarak yanaklar
da ukurlamaya neden olur. Yalnzca bir an iin grnp kaybolsa bile,
bu ifade ok belirgin ve anlamldr (Bkz. Resim 80). Kmseyici dav
ranlar karmzdaki kiinin aklndan neler getiine ve bir an sonra
olabilecek eylere dair aydnlatc bilgiler edinmemizi salayabilir.

Dil aretleri

Karmzdaki kiinin dncelerine ya da ruh haline dair fikir sahibi

olmamz salayacak saysz dil iareti bulunmaktadr. Ar stres altnda
 Kmseyici ifadeler saygszlk ve umur
samazln gstergesidir ve "Sen ya da
ne dndn umurumda deil!" mesa
jn vermektedir.

___________ Kulu 54: KMSEYECEK HBR EY YOK__________

VVashington niversitesi'nde aratrma grevlisi John Gottman, evli
iftlerle yaplan terapiler esnasnda, elerden biri ya da ikisi birden
kmseyici bir fcvr iindeyse, bunun muhtemel bir ayrln belirgin ve
iddetli" bir iareti olduunu ortaya koymutur. Eler arasna bir kez umur
samazlk ya da kmseme duygular girdiinde, ilikinin artk zorda ya
da tamamen tkenme noktasnda olduu belirtilmektedir. FBI sorgulama
larnda sorgu memurundan daha ok ey bildiklerini ya da memurun ok
gl bir ele sahip olmadn hissettiklerinde phelilerin kmseyici bir
tavr iine girdiini ok kez grmmdr. Her iki durumda da, kmse-
/ic ;. davranlar kardaki kiiye ynelik saygszlk ve hor grmenin belir
gin bir iaretidir.
Z ih nin Tuvali 245

olduumuz zamanlarda azmzn kurumas, dolaysyla da nemlendir

mek iin dudaklarmz yalamamz normal bir durumdur. Aynca, kendi
mizi rahatsz hissettiimizde, sakinlemek ve kendimizi yattrmak iin
de dilimizle dudaklarmz yalamaya ynelebiliriz. Bir i zerinde youn
latmzda dilimizi dudamzn bir kesinden karmamz (smaa
giden Michael lordan gznzn nne getirin) ya da sevmediimiz
birisine dmanlmz ya da olumsuz hislerimizi yanstmak iin dilimi
zi gstermemiz de muhtemeldir (ocuklar bunu her zaman yapar).
K ii stresle balantl az iaretleri gsterdiinde (dudak srma,
aza dokunm a, dudak yalama ya da bir eyleri srma gibi), dikkatli bir
gzlem cinin kiinin rahatsz hislerine dair dnceleri daha da glen
m i olur (Bkz. Resim 81). Bunun yan sra, karnzdaki kii nndeki
seenekleri tartarken ayn anda dudaklarna dokunuyor ve/veya sr
yorsa, zellikle de bu sre ok uzamsa, bunu gvensizlik ya da
huzursuzlua ynelik bir iaret olarak alabilirsiniz.

D u d a k y a la m a k k e n d im izi sakinletirm ek
i in y n e ld i im iz yattrc b ir davunttr.
S n a v n c e s in d e b ir snfa g rd ig i med<*
b i d a vra n gsteren b iro k o g e n c
g re b ilirs in iz
 246 Beden D iliniz

Dilin srlmas daha ok, bir ii kl payyla halleden ya da yapma

malar gereken bir ev yaparken yakalanan insanlarda grlen bir dav
rantr. Bu davran Amerika ve Rusyadaki bitpazarlarnda, Aa
M anhattan'n sokak satclarnda, Las Vegasn poker masalarnda,
FBI sorgulamalarnda ve i toplantlarda ok kez grmmdr. Gz
lemlediim her olayda, kii bu davran -dilin, dudaklara dokunmak-
szn. dilerin arasnda sktrlmas- bir pazarln sonunda veya
szel olmayan son bir ifade olarak ortaya koyar (Bkz. Resim 82). Sos
yal bir etkileimin sonunda bilinaltmdan gelen bir tepkiyle gsterilen
bu davrann, geerli olan balam dahilinde ele alnmas gereken ok
farkl anlamlar (yakalanmak, heyecanlanmak, bir ii/sat/pazarl
kl pay halletmek, aptalca bir hata yapmak ya da yaramaz bir davra
nta bulunmak) olabilir.
Daha bugn, bu kitapla ilgili notlar zerinde alrken, niversite
kafeteryasnda alan grevli hemen nmdeki ocuun tabana,

D ilin srlmas, insanlar ya p m a m a la r g ere

ken b ir ey ya pa rke n y a k a la n d k la rn d a ,
h ata ya p tkla rn d a y a d a b ir ii ucu ucuna
hallettikle rin d e g rle n b ir davrantr.
Zihnin Tuvali 247

istedikleri yerine yanllkla baka sebzeler koydu. renci hatay

dzeltmek iin uyardnda, grevli Ah, affedersin, der gibi, omuz
larn kaldrd ve dilini srd.
Sosyal grmelerde ya da i toplantlarnda, dil srma davran
genellikle konumann sonuna doru, taraflardan biri fark edilmeden
bir konuyu hallettiinde (hissettirmeden bir teminat ya da sz almak
gibi) ve kar taraf bunun farkna varamadnda grlr. Karnzdaki
kiide byle bir davran gzlemlediiniz takdirde, kendinize ne olmu
olabileceini sorun. Bir konuda kandrldnza, aldatldnza ya da
siz veya aranzdan bir bakasnn hata yapm olabileceine dair ihti
malleri gzden geirin. Bu, birisinin sizi oyuna getirip getirmediini
anlamanz gerektirecek bir zaman olabilir.

DER YZ DAVRANILARI
Alnn Krmas
Alnn (ve kalarn) krmasyla oluan kalarn atlmas davran,
genellikle kii endieye kapldnda, zldnde, bir ey zerine
younlatnda, tedirginlik hissettiinde, aknla dtnde ya da
fkelendiinde grlen bir davrantr (Bkz. Resim 83). Alnn krma
snn nasl bir anlama geldiini zmlemek iin, davran geerli olan
balam dahilinde incelenmelidir. rnein, geenlerde bir spermarkette
kasa grevlisini, kasasn kapatm gnlk ciroyu sayarken seyrettiim
de, bu davran yakndan gzlemleme ansm oldu. Grevli kendi var
diyasnda yaplan alverilerin toplam rakamn karm kasasndaki
paray sayarken, ifadesindeki younluu ve konsantrasyonunu grebil
yordunuz. Bu davran henz tutuklanm ve merke/e gtrlrken
habercilerin arasndan geirilen kiilerde de gzlemlenebilir. Alnn kmy
 248 Beden D ilin iz

A ln m krt nn g z le m le n m e s i, ra h a ts z
lk y a da te d ir g in li i s a p ta m a n n k o la y
b ir y o lu d u r. K e n d im iz i mutlu ve hon ut
h is s e tti im iz d e , b u d a v r a n g r lm e z .

m as genellikle kii kendisini savunulm as ya da kabul edilm esi g bir

durum da bulduunda am a yakasn bundan kurtaram adnda grlen
bir davrantr - yakalanan hrszlarn yznde bu ifadeyi grebilirsiniz.
Sras gelm iken unu da syleyeyim , alnn krm as o kadar eski
ve m em elilere zg bir davrantr ki, kendilerine byle bir ifadeyle
bak t m zd a k p ek ler tarafndan bile tannm aktadr. K pekler de
tedirginlik hissettik lerin d e, zldklerinde ya da bir eye younlatk
larnda ayn ifadeyi gsterebilir. Bu davrana dair bir baka ilgin
n o k ta da, y a lan d k a ve yaam deneyim lerim iz biriktike, alnm zda
dah a derin k rk lk la r grlm esi ve en sonunda bu krklklarn kal
c bir hal alm asdr. N asl szel olm ayan olum lu ifadeler uzun zam an
iin d e g l m sem e hatlarn yzde kalc krklklara dndryor ve
m utlu bir yaam iaret ediyorsa, aln ar krklarla kapl bir insann
d a srekli bu trden d av ran lar gsterm esini gerekli klacak, nispeten
dah a z o r b ir yaam geirdiini dnebiliriz.
Zihnin Tuvali 249

Burun Kanatlarnn Genilemesi

Daha nce de belirttiimiz gibi, burun deliklerinin almas kiinin

uyarldn ya da heyecanlandn gsteren bir yz iaretidir. Birbir
leri etrafnda dnp duran sevgililerin burun deliklerinin heyecan ve
beklenti iinde alp kapandn grebilirsiniz. Bu davran gsterir
ken, sevgililerin birbirlerinin cinsel ekim kokularn (feromonfl 3 ile
rine ekm esi de muhtemeldir (Givens, 2005, 191-208). Burun delikle
rinin alp kapanmaya balamas ayn zamanda kiinin fiziksel bir
harekette bulunmak zere olduunu gsteren bir niyet iaretidir ve bu
hareketin cinsel bir ierik tamas da art deildir. Bu hareket dik bir
merdiveni km ak iin hazrlanmak veya bir kitapl itmek gibi her
hangi bir ey olabilir. nsanlar fiziksel bir hamle ncesinde oksijen
alm aya ynelir ve bu da burun deliklerinin alp kapanmasna neden
olur.
Bir polis memuru olarak sokakta, baklar yere dnk, bacaklar
hareket etmeye hazr (bir boksrn hamle pozisyonu gibi) bir konumda
ve burun delikleri alp kapanan birisini grrsem, bu kiinin olas
eyden birini yapmak zere olduunu dnrm: tartmak, kamak
ya da kavga etmek. Size saldrmak ya da sizden kamak iin bir nede
ne sahip olmas muhtemel birisiyle birlikteyseniz, burun kanatlarnda
ki hareketleri her zaman takip etmelisiniz. Bu, ayn zamanda, ocukla
rm za her zaman farknda olmalarn retmemiz gereken pheli
davranlardan birisidir. Bu sayede, zellikle de okulda ya da oyun
parknda, kendileri iin tehlike arz edebilecek insanlarn daha ok far
knda olabilirler.

13 Pheromones: nsan ve hayvanlarda seksel ve sosyal dauanrlan dzenleyen

ektohormon.
 250 Beden D ilin iz

Trnak Yemek ve Balantl Stres aretleri

Bir anlam a ya da pazarln tam am lanm a aam asnda karnzdaki

insann trnaklarn yediini grrseniz, bu kii sizin zerinizde ken
dine gvenen birisinin izlenim ini brakm ayacaktr. T rnak yem ek
stres, gvensizlik ya da huzursuzluk gstergesidir. Pazarlk aam a
snda - b ir an iin bile o lsa - bu davran grdnzde, karnzdaki
kiinin hi de kendisine gvenm ediini ve/veya pazarl z ay f bir
konum dan yrtm eye altn gnl rahatlyla dnebilirsiniz.
grm esine giren kiiler ya da sevgililerini bekleyen gen erkek
ler trnak yem ekten saknm aldr - yalnzca gze ho grnm eyen bir
ey olduundan deil, ayn zam anda bu davran kendinize olan
gvensizlii de apak ortaya koyacandan dolay. T rnaklarm z
yem e nedenim iz kendim izi yattrm ak istem em izden baka bir ey
deildir.

Yzn Kzarmas ve Benzin Atmas

B azen duygusal durum um uzdan kaynaklanan ve tam am en gayriihtiyar

bir ekilde, yzmz kzarr ya da benzim iz atar. D erslerim de yzn
kzarm asn gsterm ek iin, bir renciden kalkarak snfn nnde dur
masn isterim ve arkasndan sokularak, ensesinin dibine kadar yakla
rm. Bu kiisel alan ihlali genellikle lim bik bir tepkinin olum as ve
yzn kzarm as iin yeterli olmaktadr. Baz insanlarda, zellikle de
ak tenlilerde, bu durum ok belirgin olmaktadr. Yanl bir ey yapar
ken yakalandklar zam anlarda da insanlarn yzleri kzarr. Ya da biri
sinden holanan ancak bunun anlalm asn istem eyen kiilerin yzleri,
bu kiiyle ayn o n a m a girdiklerinde kzarabilir. Platonik bir durum da
ulan ergenlik andaki ocuklarn yzlerinin, holandklar kii yanla-
Zihnin Tuvali 251

rina yaklatnda kzarmas muhtemeldir. Bu durum, beden tarafndan

iletilen gerek bir limbik tepkidir ve saptanmas da nispeten kolaydr.
Dier bir taraftan, benzin atmas (sararp solmalg, ok olarak bili
nen limbik tepkiyi gstermemiz durumunda olumaktadr. Bir trafik
kazasnn ardndan insanlarn ya da bir sorgulamada suunu kesin ola
rak ortaya koyan bir kant ortaya karldnda phelinin yznde bu
tepkiyi grebilirsiniz. Benzin atmas, sinir sisteminin tene yakn
durum daki btn yzey damarlarn geriye ekerek, kama ya da
savamaya ynelik bir hazrlk olarak tm kan kaslara ynlendirmesi
sonucunda oluur. Tutuklanmasna olduka aran ve bir anda beti
benzi atan, ardndan da lmcl bir kalp krizi geiren birisini anms
yorum. Bu iaretler yalnzca tensel olarak grnse de, kiinin an
dzeyde stres altnda olduunu iaret etmeleri ve artlara gre deiik
lik gstermelerinden dolay, kesinlikle gz ard edilmemelidirler.

Yz fadeleriyle Ortaya Konan Onaylamama aretleri

Knam a ve tenkite ynelik iaretler dnyann farkl yerlerinde farkl

ekillerde ortaya konur ve kltrn sosyal normlarn yanstr. Rus
y a dayken, bir mzenin giri holnde slk alarak yrdm iin
insanlarn bana knamayla baktn anmsyorum. Rusya'da bina iin
de slk alm ann yanl bir ey olduunu ancak bu deneyim sayesinde
anlam tm . M ontevideo'da, insanlarn gzlerini ksarak bakt ve
ardndan da yzlerini evirdii bir arkada grubunun iinde yer alm
tm. Grubum uzun yksek sesle konutuu ve kent halknn bu trden
taknlklar tasvip etmedii ortadayd. Birleik Devletlerde ise. lke
ok geni ve kozmopolit bir yapda olduundan dolay, her blgede
farkl tenkit iaretleri grrsnz. Ortabattda grdnz bir ey New
England ya da New Yorktan farkl olacaktr.
252 B e d e n D ilin iz

O naylam am aya ynelik iaretlerin b iiyk ksm y z m z a ra c l

yla da vurulur ve eb ev ey n lerim izle k a rd e le rim iz d e n re n d i im iz
ilk m esaj trlerinden biridir. E b ev ey n lerim iz ya da by k k a rd e le ri
m iz, yanl bir ey y aptm zda ya da izgiyi a t m z d a , b u n u bize
gsterm ek iin "o y z le rin i taknrlar. G ay et k a y tsz biri o ld u u n u
syleyebileceim babam n saat gibi ileyen b ir b a k vard; ne
zam an bu sert bakn yeltse, bu benim iin yeterli o lu rd u . B u, a rk a
dalarm n bile k orkm asna neden olan bir b a k t. B izi h i b ir zam an
szl olarak uyarm asna ya da aza rla m asn a g erek o lm a m t. B u b a k
n taknd anda, konu kapanrd.
Belli b elirsiz ortaya k onduklar z am an la r d a d ah il o lm a k zere,
on aylam am aya ynelik iaretleri alg lam a ve a n la m la n d rm a d a b yk
oranda usta olduum uzu syleyebilirim (B kz. K u tu 55). B ir lk e n in ya
da blgenin yazl o lm ayan kural ve a d etlerin i a n la m a n n a n ah tar
konum undaki u n surlarndan biri de, blge in sa n n n k n a m a ve ten k it
d avran larn tanm aktr. B u iaretler sa y esin d e n e re d e k a b a lk ya da
g rgszlk yaptm z an layabiliriz. D i e r b ir ta ra fta n , k n a m a ve
tenkite ynelik d uygularn haksz ya d a u y g u n su z b ir e k ild e da
vurulm as da ayn derecede kaba bir davrantr. A m e rik a da sklkla
grlen o n ay lam am a iaretlerin d en biri g z le rin d e v rilm esid ir. B u sa y
gszca b ir dav ran tr ve kesin lik le h o g r g ste rilm e m e lid ir - z e l
likle de gzlerini deviren kii altn z k o n u m u n d ak i b irisi, b ir i yeri
alan ya da bir ocuksa.
M em nuniyetsizlik ya d a o n a y la m am a g ste rg esi o lan y z d a v ra n
lar gvenilebilecek trden szel o lm ay an ia re tle rd ir ve k a rm z d ak i
kiinin aklndan n eler g e tiini y an stc bir z ellik tarlar. M e m n u n i
yetsizlik ya da tiksinm e d u y g u su k e n d isin i n c elik le y z m z d e d a
vurum nk m ilyonlarca yllk ev rim s re cim izd e , kt ya d a r
m yiyecekleri veya bize zarar verm esi m u h tem el d i e r ey leri red-
Z ih nin Tuvali 253

detm ek iin temel olarak yzmzle tepki vermeye koullanm adr.

Her ne kadar yz iaretleri belli belirsiz davurumlardan apak tepki
lere dek uzansa da (tepki nedenimiz olumsuz ya da can skc bir haber
alm am z veya lezzetsiz ya da kt kokan bir yiyecekle kar karya
kalm am z olabilir), temeldeki duygu ayndr: Bunu sevm edim , ben
den uzak tut! Karmzdaki insann yzn ekitmesi ya da m em nu
niyetsizlik ifadesi ne denli kapal olursa olsun, bu davranlar limbik
sistem tarafndan dzenlendii iin gzlemlediimiz iaretleri yorum
lam ada kendim ize gvenebiliriz (Bkz. Kutu 56).

YER EKM KARITI YZ DAVRANILARI

Skntl bir dnem den geen ya da ciddi talihsizlikler yaayan insan

lara ban dik tut derler (Bkz. Resim 85 ve 86). Aslna baklacak
olursa, bu halk deyii sknt ve ansszlklara verdiimiz limbik tepki
lerim izi tam olarak yanstmaktadr. enesini drm birisinin kendi
ne gvenm edii ve olumsuz duygular iinde olduu dnlrken,
enesini yukarda tutan bir kiinin olumlu bir ruh hali iinde olduu
dnlr.
ene iin doru olan bu durum burun iin de geerlidir. Kiinin bur
nunun havada olmas yksek gven gstergesi bir davran olarak gr
lrken, aksi ise kiinin kendine gvenmedii ynnde yorumlanr.
nsanlar stres altnda ya da zgn olduklarnda, eneleri (ve dolaysyla
burunlar da) dme eilimi gsterir. enenin drlmesi, ekilme ya
da uzaklamann bir eklidir ve olumsuz duygular iletmede ok etkilidir.
A vrupada bu davranlar daha ok grrsnz - /ellikle de kii
nin kendinden dk snftan olan insanlara bakarken ya da birisini
km serken burnun kalkmas davrann. Bir seyahatimde I ransa
 Kutu 55: HKS DK BR SATI KONUMASI
Getiimiz gnlerde. Florido'daki byk spor salonu zincirlerinin birinden
geien bir boyan sat elemanyla grtm. O anda teklifini kabul eder
sem yln geri kalan iin gnde yalnzca bir dolara mal olacak bir anla
ma neren gen kadn,, beni ye yapmak iin ok hevesliydi. Kendisini
dinlemeye devam ederken, sanrm beni ikna etmek zere olduunu
sandndan, el kol hareketleri de art gstermiti. Konuma sras bana
geldiinde, spor salonlarnda yzme havuzu bulunup bulunmadn sor
dum. Cevab olumsuzdu ama spor salonlarnn birok baka imkn
vard. Ben de hlihazrda kaytl olduum salona ayda yirmi iki dolar
dediimi ve salonun olimpik bir havuzu bulunduunu syledim. Ben
konuurken, gen kadnn baklar aa dt ve yznde ciddi bir
memnuniyetsizlik ifadesi olutu (burnu ve aznn sol taraf yukar doru
kalkmt) (Bkz. Resim 84). Bu ok ksa ve hzla gerekleen mikro bir
ifadeydi ve zaten daha uzun srm olsayd, bir sat temsilcisinin yzn
de grlmemesi gereken trden bir ifadeye dnebilirdi. Yznde yaka
ladm ifade anlattklarmn kadnn cann sktn anlamama yetti ve
birka saniye iinde de msaade isteyerek bir baka potansiyel mteriy
le konumak iin kalkt. Sat konumas tamamlanmt.
Anlatt m olay, bu tr bir davran ne ilk grm ne de son. Aslna
baklacak olursa, bir teklifin yapld ve taraflardan birinin birdenbire ve
bilinsiz ekilde memnuniyetsizlik ifadesi gsterdii mzakerelerde bu
davran sklkla grmekteyim. Dier bir taraftan, Latin Amerika lkelerin
de size sunulan bir yemei reddederken, hibir ey sylemeksizin, ben
zer bir ifadeyle banz iki yana sallamanz genel bir davran eklidir.
Bir lke ya da kltr iinde kabalk olarak addedilen bir davran veya
ifade, bir dierinde makul kabul edilebilmektedir. yi bir yolculuun anah-
tar noktas gideceiniz yerin adetlerini nceden renmektir; bylece ne
yapmanz ve ne beklemeniz gerektiini bilirsiniz.
 Kutu 56: MEMNUNYETSZLK BZ AYIRANA DEK_______
Memnuniyetsizlik ve can skknln gsteren ifadeler dnce ve niyetle
rimizi yanstmada ne denli gvenilirdir? Kendi hayatmdan bir rnek
vereyim. Bir arkadam ve nianlsyla grtmz bir gn, arkadam
yaklaan evliliklerinden ve balay planlarndan bahsetmekteydi, tviiiik
szc getii anda, arkadamn fark etmedii bir ekiide.. nianisntn
yznde memnuniyetsizliini gsteren bir mikroifade ymaad.m. Bu,
kadnn yznden gerekten ok hzl bir ekilde geen b r ifadeydi ve
arkadamn anlatt eyler her ikisinin de heyecanla bezedii eyler
olmas gerektiinden, bunu tuhaf buldum. Birka ay sonra arkadam
arad ve nianlsnn evlilikten caydn syledi Kadnn /u z r ae* e*
bir ifadeden, aklndan geen asl dnceleri grme- m u m o - m u t u
Evliliin dncesi bile kadnn cann skmaya yetiyordu.

Bir eyden h o la n m a d m z d a ya da
m e m n u n iye tsizlik d u y d u u m u z d a , burnu
m uzu burutururuz Bu o k net o lm a n m
y a n n d a , h z la g e r e k le ip yo k o ia n b ir
ifa d e d ir ve b a z kltrler i in d e o k b e lir
g in a n la m la n b u lu n m a k ta d r
 256 Beden D iliniz

z g v e n im iz a z a ld n d a ya d a k e n d i K e n d im iz e g v e n d i im iz b ir ko n u m d ay
n iz e y n e lik e n d ie le re ka p ld m zd a , ken, e n e d a r k a r ve burnum uzun
e n e n iz ve burnum uz der. h a v a d a o ld u u b ir duru k a z a n rz . H e r
ikisi d e ra h a tlk ve g ve n gste rg esid ir.

televizyonunu seyrederken, kendisine sorulan soruyu ok gereksiz

bulan bir politikacnn burnunu kaldrarak, Hayr, bu sorunuzu cevap
lamayacam, dediini anmsyorum. Burnunun duruu politikacnn
konumunu ve muhabire kar kmseyici tavrn yanstyordu. Kar
mak bir kiilie sahip olduu sylenebilecek eski Fransa cumhurba
kanlarndan Charles de Gaulle, bu trden kibirli tavr ve grntsyle
nldr.

Kark aretler Kural

Bazen tam olarak aklm zdan geen eyi sylemeyiz fakat yzmz
bunu yanstr. rnein, srekli olarak saatine ya da en yakndaki ka
bakan birisini grdmzde, bu kiinin bir yerlere ge kaldn, bir
randevusu olduunu veyahut bir baka yerde olmay tercih edeceini
karabiliriz. Bu trden davranlar niyet iaretleridir.
Zihnin Tuvali 257

Baz zamanlar, bir ey syleriz fakat aslnda tam aksine inamyonz-

dur. Bu durum bize, sz konusu olan yz ifadelerine bakarak duygu ve/
veya szckleri yorumlamak olduunda, genel bir kural vermektedir.
Gzlemlediimiz kiinin yznden farkl iaretler aldmzda (mutlu
luun yannda tedirginlik iaretleri veya memnuniyetsizlik ifadeleriyle
i ie honutluk gstergeleri gibi) ya da szel ifadelerle yz davran
lar birbirini tutmadnda, her zaman olumsuz ifadelerin daha gerek
ve iten olduunu aklnzda tutun. Olumsuz duygular ve bu duygularn
davurumlar bir kiinin hislerini yanstmada ok daha etkilidir. Mese
la enesinin gerginlii belli olan birisi ayn zamanda Seni grdme
ok memnun oldum, diyorsa, bu muhtemelen doru deildir. Yzn
deki gerginlik kiinin gerek hislerini yanstacaktr. Olumsuz duygula
rn daha gerek veriler olarak saylmasnn nedeni nedir? nk bizim
iin sakncal ya da kabul edilemez bir duruma verdiimiz ilk tepki
genellikle ok daha itendir; ancak bir an sonra, dierlerinin gerek
hislerimizi anlayabileceini fark eder ve ilk tepkimizi sosyal anlamda
daha kabul edilebilir olan yz davranlaryla geriye iteriz. Bu nedenle,
farkl iki duygu gzlemlediinizde ilk da vurulann zerine gidin;
zellikle de bu olumsuz bir duyguysa.

YZ DAVRANILARI ZERNE SON DNCELER

Yzmz araclyla birok farkl duyguyu ifade edebileceimizden

ve ok kk yalardan itibaren gerek duygularmz yanstan yz
ifadelerimizi gizlememiz gerektiini rendiimizden tr, yzde
gzlemlenen her ey vcudun geri kalan ksmnn verdii szel olma
yan iaretlerle karlatrlmaldr. Bunun yannda, yz iaretlerinin
karmak yaps nedeniyle, bazen bu iaretlerin rahatl m yuk^a
258 Beden Diliniz

uhatszl m yansttn anlamak kolay olmayabilir. Gzlemledii

niz bir yz ifadesi nedeniyle kafanz kartnda, bu ifadeyi kendi
zerinizde deneyin ve size nasl hissettirdiini dnn. Bu kk tak
tiin gzlemlediiniz bir ifadeyi zmlemede size nasl yardmc
olacana aracaksnz. Yz araclyla gz ard edilemeyecek l
de bilgi salanabilir ancak bu bilgi yanltc da olabilir. Bu nedenle her
zaman, tek bir iaret ya da ifade yerine davran kmelerine bakmal,
grdklerinizi srekli olarak balam dahilinde deerlendirmeli ve yz
ifadelerinin vcudun geri kalannn ilettii mesajlarla uyumlu olup
olmadn kontrol etmelisiniz. Karnzdaki kiinin duygu, dnce ve
niyetlerine ynelik saptamalarnzn geerliliini ancak tm bu gz
lemleri gerekletirdiiniz takdirde salayabilirsiniz.
 8

YALANCILIIN SAPTANMASI
Dikkatli Hareket Edin!

u ana dek birok szel olmayan davran rnei -bir dier deyile,
insanlarn duygu, dnce ve niyetlerini ok daha iyi anlayabilmek iin
kullanabileceimiz beden iaretleri- zerinde altk. Geldiimiz
noktada, szel olmayan bu iaretler sayesinde ve her koul altnda, her-
kesin ne sylediini tam olarak zmleyebileceinize ikna olduunu
zu umuyorum. Dier bir taraftan, doru bir ekilde okunmas ok g
olan bir insan davran daha var - yalanclk.
Uzun yllar FBI ajan olarak alm ve bazen phelilerin kar
snda canl bir yalan makinesi gibi durmu birisi olarak, karmdaki
insann yalan syleyip sylemediini grece kolay bir ekilde anlaya
bileceimi, dahas size de bunun nasl yaplacan en ksa yoldan
retebileceimi dnyor olabilirsiniz. imdi eri oturup doru
konualm; yalancl saptamak olduka zor bir konudur. u ana dek
bu kitapta geen dier davran kalplanln doru bir ekilde okunma
sndan ok daha zor.
Bunu bu denli ak bir ekilde ortaya koymamn nedeni, davran
analizi zerine uzmanlam bir FBI ajan (bir anlamda, tm kariyerini
260 B e d e n D ilin iz

yalancl saptam ak zerine kurm u birisi) olarak edindiim d en ey im

ler sayesinde, aldatc davranlarn net bir ekilde saptanm asnn ne
k adar g olduunu grm olm am dr. Bundan dolay kitabn bu bl
m n, yalancln saptanm asnda szel olm ayan d avranlarn gereki
b ir ekilde deerlendirilm esi ve kullanlm as srecine ayrdm . Bu
konunun (am atrler iin bile) gayet kolay olduunu anlatan b irok kitap
yazlm tr. Sizi tem in ederim ki, durum hi de byle deil!
Sanyorum ki, sz konusu alanda hatr saylr b ir g em ii olan ve
halen istihbarat dnyasnda eitim ler veren bir k ar-istih b a ra t g rev
lisi bu uyary yapm ak iin ilk kez ne kyor: insanlarn b yk bir
ounluu (hem norm al insanlar hem de p ro fesyoneller) yalancl
saptam ada baarl deildir. N e yazk ki yllar iinde, szel olm ayan
davranlar yanl bir ekilde yorum layarak m asum insanlarn ken d i
lerini sulu ya da gereksiz yere rahatsz h issetm esine ned en olan ok
fazla sorgulam a m em uru grdm . H em am atr hem de profesyonel
birok kiinin ne srdkleri insafszlk derecesinde y anl id dialarla
insanlarn hayatlann sndrdn de. S rf b ir so rg u lam a m em uru,
aslnda stresten baka bir nedeni olm ayan davranlarn yalancla
yorduundan dolay, kendilerini bask altnda hissederek yanl ifade
ler veren ve bo yere hapse giren birok insan vardr. G azeteleri at
nzda, insana tedirginlik veren bu tr yklerden yeterince o k uyabilir
siniz - sanrm hepiniz, m em urlarn ar baskdan k a ynaklanan d av ra
nlar ipucu olarak deerlendirip m asum insanlar itirafta bulunm aya
zorladklar New York C entral Park davasn l 4 anm sarsnz (K assin,

14 1989 ylnda New York Central Parkta ciddi bir saldrya urayan Trisha
Meilinin davas. Tecavze urayan ve lmne dvlen Meili iin alan
kamu davasnda saldryla dorudan balants olmayan be gen, bask altnda
verdikleri ifadelerle yarglanm ve hapse atlmtr. 2002 ylnda ise gerek
saldrgan suunu itiraf etmitir.
Y alancln S aptanm as 261

2004, 172-194; Kassin, 2006, 207-227). Bu kitabn okuyucularnn,

yalancln saptanmas srecinde szel olmayan iletiim araclyla
ne yaplabilecei ve ne yaplamayacaj zerine ok daha gereki ve
drst bir yaklam a sahip olacan ve ellerindeki bilgi sayesinde, kar
larndaki kiinin yalan syleyip sylemediine karar verirken ok
daha m antkl ve ihtiyatl davranacaklarn umuyorum.

YALANCILIK: ZERNDE ALIMAYA DEECEK BR KONU

H epim iz dorulua bel balamak durumundayz. Toplum, insanlarn

syledikleri eylere riayet edecek ekilde davranacan varsayar -
gerek yalann zerindedir. Byk bir oranda da. byledir. Byle
olm asayd, ilikiler ok daha ksa srer, ticaret yrmez ve ebeveynler
le ocuklar arasndaki gven yok olurdu. Hepimiz drstle dayan
m ak durum undayz nk doruluk yok olmaya yz tuttuka bireysel
ve toplum sal olarak korkun bir straba srkleniriz. Adolf Hitler,
Neville C ham berlaine yalan sylediinde bar yeryznden ekildi
ve elli m ilyonun zerinde insan bunun bedelini yaamlaryla dedi.
R ichard N ixon kendi ulusuna yalan sylediinde, insanlarn byk
ounluunun bakanlk makamna duyduu gven yok olup gitti.
Enron yneticileri kendi alanlarna yalan sylediinde, bir gece
iinde binlerce insann yaam kt. Hkmetimizin ve ticari kurum-
larm zm drst ve doru olacaklarna gveniriz. Arkadalarmzn ve
ailem izin de. Kiisel, profesyonel ya da toplumsal, btn ilikilerin
tem elinde doruluk ve drstlk olmak zorundadr.
Aslnda, insanlar ekseriyetle drsttr ve her gn duyduumu/
yalanlarn byk bir ksm da sosyal ya da Bu kyafetle inun goru
nyor m uyum ? gibi sorularn gerek cevaplarndan bizi koruma
262 Beden D iliniz

amal sylenen "beyaz" yalanlardr. Muhakkak ki, sz konusu olan

daha ciddi konular olduunda, bize sylenen eylerin doruluunu tar
tp belirlem ek kendi karm za olacaktr. Fakat bunu baarm ak hi de
kolay deildir. Binlerce yldr insanlar gerekleri renmek iin falc
lara. khinlere bavurmakta ya da dier phe gtrr tekniklere
ynelm ektedir (konumasn istediiniz kiinin boazna ba daya
mak gibi). Gnmzde bile, baz kurum lar kiinin yalan syleyip sy
lemediini belirleyebilm ek iin el yazs rneklerini incelemekte, ses
ve titreim analizleri yapmakta ya da yalan m akineleri kullanmaktadr.
Tm bu yntem ler tartmaldr. Ne yazk ki, yalancl %100 netlikte
ortaya karabilecek ne bir yntem , ne bir makine, ne bir test, ne de bir
insan vardr. u ok korkulan yalan m akinesi bile ancak % 60-80 ara
snda bir doruluk payna sahiptir ki bu oran da m akineyi kimin kul
landna gre deiir (Ford, 1996, 230-232; Cum ming, 2007).

Yalanclar Aramak

1980lerden itibaren devam eden alm alar biroum uzun (yarg

lar, avukatlar, klinisyenler, polis m em urlar, FBI ajanlar, politikac
lar, retm enler, anneler, babalar ve eler) yalan saptam ada ancak
% 50 ye 50 bir ansa sahip olduunu gsterm ektedir (Ford, 1996,
217; Ekm an, 1991, 162). Can skc ama gerek. Yani bir anlamda,
profesyoneller de dahil olm ak zere insanlarn byk ounluunun
yalancl saptam adaki gc yaz-tura atm aktan daha te bir anlam
ifade etm em ektedir (Ekm an & O Sullivan, 1991, 913-920). Bu konu
da doutan yetenekli olan kiiler bile (m uhtem elen nfusun % 1ini
bile oluturm ayacak bir aznlktan bahsediyoruz burada) saptam ala
rnda nadiren baarl olm aktadr. Yalanclk gstergesi saydklar
davran ve iaretleri kendilerine tem el alarak, drstl ve dzen-
Yalancln Saptanmas 263

bazl, suluyu ve masumu belirlemesi gereken saysz jri yesini

dnn bir de. Maalesef, ou zaman dzenbazlk ya da yalanclk
gstergesi saylarak yanl anlalan davranlarn byk bir ksm
yalnzca stres ve baskdan kaynaklanmaktadr (Ekman, 1991, 187-
188). Bu yzden kendime dstur edindiim gerek, yalancln
kesin kant olarak etiketlenebilecek tek bir davrann bile olmad
dr (Ekman, 1991, 162-189).
Ancak tm bu gerekler, yalancln zerine gitmeyi ve geerli
olan balam dahilinde ipucu saylabilecek davranlar gzlemlemeyi
brakmamz gerektiini gstermez. Benim size tavsiyem, bu konuda
kendinize gereki hedefler belirlemenizdir. Bu hedefler, szel olma
yan davranlar ak ve gvenilir sonular elde edebilecek ekilde
okuma yetisine sahip olmak ve insan bedeninin size istediiniz bilgile
ri (gzlemlediiniz kiinin ne dndn, hissettiini ya da ne yap
mak istediini) vermesini mmkn olduunca salamak olmaldr.
Bunlar, en nihayetinde, yalnzca dierlerini daha doru ve etkili bir
ekilde anlamanza yardmc olmakla kalmayacak (yalanclk gzlem
lemeye deecek tek husus deildir!), ayn zamanda gzlemlerinizin
doal bir getirisi olarak size yalancln ipularn da verebilecek ok
daha makul hedeflerdir.

Yalancln Saptanmasn Bu Denli Zor Klan Nedir?

Yalancln saptanmasnn neden bu denli zor olduunu merak ediyor
sanz, ileyen demir ldar ataszn anmsayn. Yalan sylemeyi
ok kk yalarda renir ve bunu o kadar sk yaparz ki, inandrc
bir ekilde yalan sylemekte ustalarz. Bu durumu aklnzda tam ola
rak canlandrmak iin, ok kk yalarmzdan itibaren, Onlara evde
olmadmz syle, Yznde bir glmseme grmek istiyorum" \ .
 264 Beden Diliniz

da Babana ne olduunu sakn anlatma, ikimiz de yanarz gibi cm

leleri ne ok duyduunuzu dnn. nsan tr sosyal bir hayvan oldu
undan dolay, her zaman yalnzca kendi karmz iin yalan syleme
yiz. bazen dierleri iin de bunu yapabiliriz (Vrij, 2003, 3-11). Uzun
uzadya bir aklamadan kanmak, cezalandrlmaktan kurtulmak,
kolayndan bir doktora derecesi almak ya da yalnzca nazik olmak ad
na yalana bavurabiliriz. Hatta kullandmz kozmetik rnleri ve
kyafetlerimiz de yalan sylememize yardmc olur. Aslna baklacak
olursa, biz insanolu iin yalan sylemek, sosyal olarak hayatmz
srdrmenin bir yoludur (St-Yves, 2007).

YALANIN AIA IKARILMASINA YEN BR YAKLAIM

FB Idaki son ylmda, yalanclk zerine almalarm, elde ettiim

eitli bulgulan ve bunlarn yannda, konu zerine yazn tarihinin son
krk yllk bir deerlendirmesini sundum. Bu kaynaklar FBI tarafndan
yaynlanan Yalancln Saptanmasnda Drtl Model: Sorgulamalar
zerine Alternatif Bir Paradigma balkl bir makalede bir araya top
land (Navarro, 2003, 19-24). Bu makalede yalanclk ve sahtekrln
saptanma srecinin, limbik uyarlma ve rahatlk/rahatszlk ieren da
vurumlarmz (dier bir deyile, rahatlk/rahatszlk alan) zerinde
ekillendii yeni bir model nerilmektedir. Yaln bir ekilde ortaya
koyacak olursak, makalede nerilen kriter, dorulan sylediimiz ve
dolaysyla herhangi bir endie duymadmz zamanlarda, yalan sy
lediimiz ya da tadmz sululuk bilincinden tr yakalanmak
tan endie duyduumuz zamanlara kyasla kendimizi ok daha rahat
hissedeceimiz ve davranacamz gereidir. Model, ayn zamanda,
kendimizi rahat hissettiimizde daha kesin davranlar sergilemeye
Yalancln Saptanmas 265

yneldiimizi; bir eyler sakladmz ve huzursuz bir konumda oldu

umuz zamanlarda ise ok daha kaamak bir tutum iinde olduumuzu
ortaya koymaktadr.
Bu model u anda dnyann birok farkl lkesinde kullanlmakta
dr. Her ne kadar modelin ncelikli amac yasa uygulayc lan, adli
vakalarda yalanclk ve sahtekrl saptamak konusunda eitmek olsa
da, her trl kiileraras etkileime (ite, evde ya da dzenbazlkla
drstl ayrt etmenin nem kazand her yerde ve her ortamda)
uygulanabilir bir zellik de tamaktadr. Bu blmde modeli sizinle
paylatmda, daha nceki blmlerde rendikleriniz sayesinde kav
rama sreciniz ok daha hzl olacak.

Yalancln Saptanmasnda Rabatlk/Rahatszhk Dm Immm

Kritik RoKi

Yalan syleyen ya da sulu olan insanlar, kendileriyle birlikte yalan ve/

veya sularnn yaratt ar bilinci de tamak zorunda olduklanndan,
rahat tavrlar gstermeleri kolay deildir ve gerginlikleri kolaylkla
gzlemlenebilir. Bir bakasnn rahatlkla karlk verecei basit soru
lara yantlar yaratmakla urarken, sulann ve yalanlarn saklamak
durumunda olmalar, zerlerine bunaltc bilisel bir yk olarak ker
(DePaulo, 1985, 323-370).
Konutuumuz insan kendisini ne denli rahat hissederse, herhangi
bir rahatszlk durumunu da vurmas muhtemel, kritik nemdeki
szel olmayan davranlarn saptanmas da ayn lde kolaylar. Bu
nedenle, amacnz her zaman etkileimin henz ilk safhalarndan itiba-
ren ya da yaknlk kurmaya balamanzla birlikte, mmkn olduun
ca rahat bir ortan yaratmak olmaldr. Karnzdaki kii kendisini
tehdit altnda hissetmediinde rahatlayacak ve bu da gzlemleyecei
 2 66 Beden D iliniz

n i/ davranlarn normal dzeyini anlamanza (dolaysyla da ini--

klar saptamanza) imkn tanyacaktr.

YaJoncfn Saptanmas Srerinde Rahatlk Alannn Oluturulmas

Yalancln saptanmas srecindc, pheli kiinin hareket ve davran

lar zerindeki etkinizi fark etmeli ve davranma eklinizin karnzdaki
kiinin davranlarn da etkileyebileceinin bilincinde olmalsnz (Ek
man, 1991, 170-173). Sorularnz nasl sorduunuz (sularcasma),
nasl oturduunuz (ok yakn) veya nasl baktnz (pheli gzlerle)
karnzdaki kiinin rahatlk dzeyini arttracak ya da tamamen sfrla-
yacaktr. Konutuunuz kiinin kiisel alann ihlal ettiiniz, pheli bir
tavr takndnz, sularcasma baktnz ya da sorularnz ateli bir
savcnn tonuyla sorduunuz takdirde, grmenin olumsuz ynde etki
lenecei ok iyi bilinen bir gerektir. ncelikle ve en nemlisi, bir
yalancy gn na karmak yalancln saptamakla deil, karnz
daki kiiyi nasl gzlemlediiniz ve sorularnz nasl ynelttiinizle
balantldr. Bu noktann ardndan, szel olmayan iaretlerin toplan
m as gelir. Ne kadar ok grr (davran kmeleri) ve gzlemlerinizde
ne denli rahat olursanz, karnzdaki kiinin yalan syleyip sylemedi
ini doru olarak saptama ansnz da ayn lde artacaktr.
B ir grm e esnasnda faal bir ekilde yalan saptam aya alyor
sanz bile, pheci deil, m m kn olduunca ntr olmalsnz. K ar
nzdaki kiiye pheli gzlerle bakm aya baladnz anda, bu kiinin
size kar tutum unu etkilem i olacanz hibir zaman aklnzdan
karm ayn. Yalan sylyorsun! veya Dorular sylemediini
dnyorum , gibi cm leler sarf ettiiniz ya da paranoyak bir tavra
brndnz takdirde, kiinin davranlarn da dorudan etkilersiniz
^Vnj. 2003, 67). zlem eniz gereken en iyi yntem , konu hakknda
Yalancln Saptanmas 267

aydnlatc detaylar edinmenizi salayacak, Anlamyorum* ya da

Nasl olduunu bir daha anlatabilir misin? gibi almlara gitmek
olmaldr. ou zaman iin, yalnzca gzlemlediiniz kiiden yapt
aklamalar geniletmesini ve detaylandrmasm istemek bile doru
lar yalanlardan ayrmanza yeterli olabilir. Bir i grmesinde bavu
ru sahibinin deneyim ve yeteneklerinin ne denli gerekleri yansttn
anlamaya veya i yerinde gerekleen bir hrszl aydnlatmaya al
rken ya da einizle para konulan veya sadakatsizlik gibi bir konuda
ciddi bir tartmaya girimiken, serinkanllnz korumak ok nem
lidir. Sorularnz yneltirken sakin olun, pheci bir tavr taknmayn,
rahat grnn ve yarglayc olmayn. Bunu baardnz takdirde,
karnzdaki kiinin savunmaya ekilme ve/veya bir eyler saklamaya
ynelme ihtimalini drebilirsiniz.

Rahatlk aretlerinin Tanmlanmas

Ailemiz ve arkadalanmzla srdrdmz sohbetlerde rahatlmz n

plandadr. nsanlar bizimle gzel zaman geirdiklerinde ve kendilerini
rahat hissettiklerinde bunu hemen alglanz. Bir masada oturduklannda
kendilerini rahat hisseden insanlar aralannda hibir engel kalmamas
iin nesneleri bir kenara itecektir. Zaman iinde birbirlerine daha da
yaknlarlar ve bylece yksek sesle konumalanna gerek kalmaz.
Rahat bir ruh hali iinde olan insanlar bedenlerini aar, gvdelerini ve
kollanyla bacaklarnn i taraflann daha ok gsterirler (bir dier deyi
le, karlanndaki insana ventral bir eriim salarlar). Yabanclann yann
da ise rahatln salanmas ok daha zordur, zellikle de resmi bir
grme ya da ifade vermek gibi stres yaratan durumlarda. Bu nedenler
le, karnzdaki insanla etkileiminizin ilk anlarndan itibaren bir rahatlk
alan yaratmak iin elinizden gelenin en iyisini yapmanz ok nemlidir
 268 Beden D ilin iz

H e r iki tara f kendisini rahat hissettiinde, szel olm ayan davran

larn d a da uyum ve ezam anllk olm as gerekir. K arlkl olarak
rah atlk hisseden insanlarn nefes alp verm eleri, konum a tonlar,
you nluklar ve genel olarak tavrlar da benzer olacaktr. Bir kafede
rah at b ir ekilde oturan ve birbirlerine doru eilm i bir ifti gzn
zn nne getirin. Birisi ne doru eildiinde, dieri de onu izleye
c ek tir (nceki blm lerde de bahsettiim iz, isopraxism olarak bilinen
d urum ). B izim le konum akta olan birisi, elleri cebinde, ayaklar ap
raz bir ekilde duvara yaslanm sa, m uhtem elen biz de ben zer bir
d u ru a g eeriz (Bkz. Resim 87). K arm zdaki insann davranlarn
y an starak , bilinaltm dan, Seninle kendim i rahat hissediyorum
m esajn veririz.
B ir grm ede ya da etrefilli bir konunun tartlm akta olduu
herh an g i bir durum da, kiiler arasnda uyum varsa, her iki tarafn ses
tonu da dierininkini yanstm aldr (Cialdini, 1993, 167-207). A ncak
kiiler arasnda uyum yoksa davranlarda ezam anllk da olm az. B ir
birlerinden farkl ekillerde oturur, farkl ton ve tarzlarda konuur ya
da en azndan (tam anlam yla zt deilse bile) ifadeleri farkl olur.
U yum suzluk etkili iletiim in nnde nem li bir engel ve baarl bir
grm e ya da tartm a asndan ciddi bir handikaptr.
B ir konum a ya da grm e esnasnda kendinizi rahat ve dengeli
b ir k onum da hissediyorken, karnzdaki kii srekli olarak saatini
kontrol e d iyor ya d a gergin ve hareketsiz bir ekilde oturuyorsa (ani
d v n u denilen bir durum ), e itim siz bir gz iin her ey yolundaym
gibi g r n se de, rahatln sz konusu olm ad o rtadadr (K napp &
H a il 2002, 321; S chafer & N avarro, 2004, 66). K ar taraf bir k a rk
lk y aratm a peindeyse, durm akszn konuuyorsa ya da srekli olarak
k onum ay kapatm a ynnde giriim lerde bulunuyorsa, bunlar da
rah atszlk iaretleridir.
Y alancln Saptanmas
269

te isopms durumuna b ir rnek: her iki taraf d a b irb ir

lerinin d avranlarn yanstm akta ve hissettikler; ra h at
l g sterecek ekilde birbirlerine d o ru eilm ektedir.

M uhakkak ki, yalan sylemeyen insanlarda rahatlk iaretleri ok

daha belirgindir; gizlenmek istenen bir stres ya da kiinin huzursuz
hissetm esine neden olacak bir sululuk bilinci sz konusu deildir
(Ekm an, 1991, 185). Bu nedenle, karnzdaki insann yalan sylyor
olm a ihtimalini dnyorsanz, her zaman rahatszlk iaretlerine (ne
zam an ve ne balam iinde olutuklarna) bakmalsnz.
 270 Beden D ilin iz

Bir Etkileim Dahilinde Rahatszlk aretleri

Bize yaplan bir eyden holanm adm zda, grdm z veya duydu
um uz bir ey canm z sktnda ya da sakl tutmay tercih edecei
miz bir eyleri anlatmaya zorlandm zda, ciddi bir rahatszlk hisse
deriz. Rahatszlm z, lim bik beynin uyarlm asna bal olarak,
ncelikle fizyolojim iz dahilinde da vururuz. Kalp atlarm z hzlanr,
salarmz dikilir, norm alde olduundan daha ok terleriz ve daha hz
l soluk alp vermeye balanz. Otonom ve bilinli bir dnm e gerek
tirmeyen fizyolojik tepkilerim izin tesinde, bedenim iz hissettiim iz
rahatszl szel olm ayan iaretlerle de ortaya koyar. Korktuum uz,
tedirginlik duyduum uz ya da belirgin bir ekilde rahatszlk hissetti
imizde, engellem e ya da uzaklam a ihtiyacyla duruum uzu deitirir,
ayaklarm z srekli olarak oynatr, rahatszlk iinde kprdanr, kala
larm z oynatr ya da parm aklarm zla ritm tutm ak gibi davranlarda
bulunuruz (de Becker. 1997, 133). H epim iz dier insanlarda bu trden
rahatszlk ieren davranlar gzlem lem iizdir - bir i grm esinde,
randevuda, evde ya da ite ciddi bir konu zerine sren bir sorgulam a
da. Bu davran ve hareketlerin dorudan yalancln gstergesi olm a
dn hibir zam an aklnzdan karm am alsnz; dnm eniz gereken,
bu iaretlerin karnzdaki kiinin eitli nedenlerden dolay rahatszlk
duyduu olm aldr.
R ahatszl ya da huzursuzluu yalancln potansiyel bir gster
gesi olarak gzlem lem e durum undaysanz, oluturulabilecek en iyi
ortam , grtnz ya da gzlem lediiniz kiiyle aranzda hibir
engel (m obilya, m asa ya da sandalye gibi) bulunm am asdr. Daha
nceki blm lerde de belirttiim iz gibi, vcudum uzun aa eklem leri
psikolojik durum um uzu ok daha ak bir ekilde yanstabilm ektedir.
Bu nedenle, gzlem lediiniz kii bir m asa ya da baka bir m obilyann
Yalancln Saptanmas 271

_________________________ Kutu 57: D U V A R H S A E T M t K ___________________

F B I'd a a l t m y lla rd a , b ir b a k a is tih b a ra t ku ru m un d an g e ie n b ir

a ja n la b irlik te b ir p h e liy i s o rg u y a a lm tk. S o rg u la m a e s n a s n d a , o k

ra h a ts z o ld u u ve drst d a v r a n m a d i her h a lin d e n b e lli o la n p h e li

m iz , o rta m n m a s a s n d a k i s o d a ieleri, k a le m kutular ve d * e r nesn e

le ri k u lla n a ra k a ra m z d a k a d e m e li o la r a k b a riy e rle r o lu tu rm a y a b a ia d ;

En s o n u n d a d a , i in d e n b ir ey a lm a b a h a n e s iy le srt a n ta s n m a s a y a

y e rle tird i. Bu n esn elerin m a s a y a y e rle tirilii o d e n li y a v a b ir srete

g e r e k le m i ti ki, d a h a so nra g r m e y i v id e o d a n s e y re d e n e d e k h rK

e d e m e d ik . S z e l o lm a y a n b u d a v ra n la rn a n la m 1, u p h e !m ir b r e yle

rin a rk a s n a s a k la n a ra k k e n d is in e ra h a t b ir konum s a la m a ve m e sa fe

a m a ih tiy a c n d a n b a k a b ir ey d e ild ir. S y le m e y e b e g e re k /c> ou

g r m e d e i b irli in d e n u z a k b ir tutum se rg ile yen p h e lid e n ok a z bil
g i s a la y a b ild ik v e a n la ttk la rn n o u d a y a la n d .

ardndaysa, bu engeli ortadan kaldrmann bir yolunu bulun - bu tr

den engeller gzlemlenmesi gereken beden yzeyinin byk bir ks
mn (neredeyse %80ini) kapatabilir. Aslna bakacak olursanz, ara
nzda engeller oluturmak iin nesneleri, eyalar ya da mobilyalar
kullanm aya ynelen kiilere zellikle dikkat etmelisiniz (Bkz. Kutu
57). Nesne ve eyalarn bu ekilde kullanlmas karnzdaki kiinin
uzaklama, ayrlma ve saklanma ihtiyacn yanstr ve bu trden bir
kapallk, rahatszlk, hatta yalanclkla i ie bir durum olabilir.
Sz konusu olan bir sorgulama ya da karnzdaki kiinin doruluk
ve drstln kestirmek istediiniz herhangi bir konuma olduun
da, ayakta durduunuz takdirde, oturduunuz zaman fark edemeyece
iniz birok szel olmayan iareti toplayabilirsiniz. Her ne kadar, baz
ortam larda (mesela bir i grmesinde) uzunca bir sre ayakta dur
mak elverisiz veya dikkat ekebilecek tuhaf bir durum yaratacak olsa
 272 Beden D ilin iz

da, gene de ayakta gzlem yapabileceiniz frsatlar bulunm aktadr ~

ilk karlam a an ya da nem li bir yemek ncesinde m asanzn hazr
lanm asn beklerken ayakta sohbet edeceiniz zam anlar gibi.
Yannda bulunduum uz insanlar yznden kendim izi rahatsz his
settiim izde, araya bir m esafe koym ak, uzaklam ak isteriz. Bu durum
zellikle de bizi aldatm asndan ekindiim iz insanlarla bir aradayken
geeriidir. Bize huzursuzluk veren insanlarla yan yana oturm ak duru
m unda kaldm z zam anlarda, gvdem izi ya da ayaklarm z m m kn
olduunca geri ekerek uzak durm aya alrz. Bu davranlar, konu
ulm akta olan konu yznden taraflardan biri ya da ikisi birden rahat
sz olduunda da gzlem lenebilir.
Z or bir konu zerine ya da kendilerini tehdit altnda hissetm elerine
neden olan konum alar srdren insanlarda gzlem lenebilecek dier
rahatszlk iaretleri, akaklardan alnn ovulm as, yzn ovuturul-
m as, boyna dokunm ak ya da ellerin enseye gitm esidir. nsanlar m em
nuniyetsizliklerini km seyici bir ekilde gzlerini devirerek, st
balaryla ilgilenerek ya da sorular soran kiinin sesini bastracak veya
hor grdn belli edecek ekilde (ksa cevaplar vererek, savunm aya
ekilip diren gstererek, dm anca ya da ineleyici bir tavr taknarak
veya parm ak gsterm ek gibi ok irkin, edepsiz hareketler eliinde)
konuarak da gsterebilir (E km an, 1991, 101-103). ledii ciddi bir
su n edeniyle sorgulanm akta olan kstah ve fkeli bir yeni yetm eyi
gznzn nne getirecek olursanz, rahatsz bir durum da kalan biri
sinin gsterebilecei savunm aya ynelik tm m anevra ve entrikalarn
ek sik siz bir listesini karabilirsiniz.
Y alan syleyen bir insan sizinle nadiren fiziksel tem as kuracaktr
(bu d u rum zellikle grevlerini suiistim al ederek para karlnda
istihbarat satan ya da yanl bilgiler veren m uhbirler iin geerlidir).
D o k u n m a ve di er fiziksel tem as trleri genellikle drst bir insann
Y alancln Saptanmas 273

anlatt eyleri vurgulamak amacyla yneldii davranlar olduun

dan tr, fiziksel balantdan mmkn olduunca kanmaya ynelik
bir tutum, drst davranmayan insanlarn hissettikleri gerginlii hafif
letm ek iin karlarndaki kiiden uzak durmaya almalaryla ilgili
dir. Bir konuma esnasnda kiinin kurduu fiziksel temaslardaki azal
m a, zellikle de bu kii kritik baz sorular duymu ya da cevaplamaya
alyorsa, yalancln veyahut drst davranmamann bir iareti
olabilir (Lieberman, 1998, 24). Eer mmkn ve sosyal anlamda
m nasipse, ciddi bir konu zerine sevdiiniz birini sorgulamanz
gerektiinde, bu kiinin yanma, ona yakn olacak bir ekilde oturun.
M esela, zor bir konu zerine konumanz gerektiinde, ocuunuzun
elini tutmay tercih edebilirsiniz. Bylece konuma esnasnda davra
nlarda olumas muhtemel deiimleri de ok daha kolay bir ekilde
saptayabilirsiniz.
Tabii ki, fiziksel temaslardaki azalma ya da kesilme otomatik ola
rak yalancl ortaya koymaz ve dier bir taraftan da, baz insanlarla
tem as kurmamz, dierlerine kyasla hem daha kolay hem de sosyal
adan daha uygundur. Sayg ya da sevgi duymadmz insanlara
dokunm ak istemediimiz gereinden dolay, temas eksikliinin bir
insann sizden holanmadnn ak bir iareti olabilecei de doru
dur. Ayrca, bu trden bir uzaklamann ne anlama geldiini karmak
iin ilikinin doas ve/veya ne kadar bir gemii olduu da deerlen
dirilmelidir.
Rahatlk ya da rahatszlk gstergesi iaretleri gzlemlerken, y/n
ekitilm esi veya kmseyici bir bak gibi hzla oluup yok olan ia
deleri yakalamaya aln (Ekman, 1991, J58-169). Ayrca, nemli hr
tartm a esnasnda, karnzdaki insann aznn (bir an im bile olsa)
tedirginlikle titreyip titremediine bakn. Bir glmseme, ka$ atma
da arm bir bak - uzun sren ya da yzde asl kalan hibir tade
 274 Beden D ilin iz

norm al deildir. Bir konum a ya da grm e esnasnda bu trden

kurulm u bir davrann amac kar tarafn fikirlerini etkilem ektir ve
gerei yanstm am aktadr. nsanlar yanl bir ey yaparken yakalan
dklarnda ya da yalan syledikleri anlaldnda, yzlerine sanki son
suza dek srecekm i gibi grnen bir glm sem e yerletirebilirler. Bu
trden sahte bir glm sem e tabii ki kiinin rahatln deil, rahatsz
ln gsterm ektedir.
D uyduum uz bir eyden holanm adm zda (bir soru ya da cevap
tan), sanki bu eyi engellem ek isterm i gibi gzlerim izi kapatrz. G z
leri bloke etm e davranlar, kollarm zla sk bir ekilde gsm z
sarm am za ya da zt fikirlerde olduum uz insanlara srtm z dnm e
mize benzer. Bu engellem e davranlar bilinaltndan gelen tepkiler
den kaynaklanm akta ve gndelik yaam da sklkla grlm ektedir -
zellikle resmi grm elerde ve genellikle de belli bir konuyla balan
tl olarak. Gz kapaklarnn sknt ve rahatszlk nedeniyle titrem esi
de gzlem lenen bir davrantr (Navarro & Schafer, 2001, 10).
T m bu gz ve gz blgesi hareketleri, herhangi bir bilginin kar
nzdaki insan tarafndan nasl alglandnn ya da hangi sorularn
sknt yarattnn gl birer iareti olabilir. te yandan, bu hareket
lerin hibiri dorudan yalancln gstergesi saylam az. D k dzey
de ya da tam am en kesilm i gz tem as yalancln bir gstergesi
deildir (V rij, 2003, 38-39). D aha nce defalarca belirttiim iz neden
lerden dolay, bunun ok sam a bir fikir olduunu syleyebiliriz.
Size zarar verebilecek tehlikeli insanlarn ve yalan sylem eyi al
kanlk haline getirm i kiilerin, birok insana kyasla ok daha fazla
gz tem as kuracan ve gzlerini zerinize dikebileceini aklnzdan
karm ayn. Yaplan aratrm alar, M akyavelistlS insanlarn yalan sy-

15 Ama iin her trl aracn kullanlabilecei fikri zerinde ekillenmi siyasi bir
>akladm olan Makyavelizmden dilimize giren bu terim, gndelik yaamda
kurnaz ve sinsi insanlar tanmlamak iin kullanlmaktadr.
Y alancln Saptanmas 275

lerken gz temasn arttrdklarn gstermektedir (Ekman, 1991, 141-

142). Muhtemelen gz temasndaki bu art bilinli bir edimdir nk
birisinin gzlerinin iine bakmann drstlk ve itenlik gstergesi
olduuna dair genel ve yanl bir kan vardr.
Yalancln saptanmas srecinde farknda olunmas gereken nok
talardan biri de, gz temas ve gzlerin dikilmesi davranlarnda kl
tre gre farkllklar olduudur. rnein, belli toplumlarda (Afrika
kkenli Amerikallar ya da Latin Amerikallarda) insanlara, ebeveyn
leri tarafndan sorgulanr ya da azarlanrken, gzlerini aa dikmeleri
ya da ebeveynlerine dorudan bakmamalar retilmektedir (Johnson,
2007, 280-281).
Konutuunuz insanlarn ba hareketlerinin de farknda olmals
nz. Karnzdaki kii konuurken bir yandan da ban onaylayc ya
da olumsuz bir ekilde salladnda, ba hareketleri syledikleriyle
ezamanl ve uyumlu bir ekilde gerekletii takdirde, duyduklarn
zn gerekleri yansttn; ancak ban sallanmas ezamanl olmad
nda, geciktiinde ya da konumasnn ardndan geldiinde, syledik
lerinin uydurma olduunu ve dorulan yanstmadn dnebilirsi
niz. Her ne kadar gzlemlenmesi g olsa da, ba hareketinin gecikme
si sylenenlerin geerliliini desteklemek iin devreye sokulan bilin
li bir davrantr ve iletiimin doal aknn bir paras deildir.
Ayrca, drst ba hareketleri szl itiraz ya da onaylamalarla da
uyum lu olmaldr. Ba hareketi kiinin syledikleriyle uyumsuz ya da
zt kutuplarda ise, bu durum yalancln bir gstergesi olabilir. Her ne
kadar bu hareketler abartl ba hareketlerine kyasla daha geri planda
olsa da, szel ve szel olmayan iaretlerin bu trden bir uyumsuzlua
dm esi tahmin edebileceimizden ok daha sk yaanmaktadr. rne
in, birisi Ben yapmadm!" derken, ba onaylayc bir ekilde belli
belirsiz sallanabilir.
276 B eden D ilin iz

R ahatszlk durum unda limbik beyin kontrol ele aldndan dolay,

kiinin yz, sylediklerinin aksini iaret edecek ekilde kzarabilir ya
da soluklaabilir. Zorlayc konum alar esnasnda terlem e veya nefes
alp verm ede art da gzlem lenebilir. Bu nedenle karnzdaki kii an
terliyor ya da sakinlem ek iin nefes al veriini kontrol etm eye al
yorsa, bu durum u gz ard etm eyin. Vcuttaki herhangi bir titrem e veya
rp e n n e tepkisi (eller, pam aklar veya dudaklarda), ellerin geri ekilm e
si. dudaklarn snlm as ya da kaybolacak ekilde bastrlm as, zellikle
de norm al dzeydeki bir gerginliin artk tam amen yok olm as gerektii
zam anlarda, rahatszlk ve/veya yalancln bir gstergesi olabilir.
Kii yalan sylerken sesi atlayabilir ya da cansz bir ekilde ka
bilir. Stres nedeniyle boazn kurum asndan dolay yutkunm ak zorla
r. Bu b elirtiler adem elm asnda ani bir hareketle desteklenebilir ve
b o azn tem izlenm esi ile srebilir - btn bunlar hissedilen rahatszlk
ve huzursuzluun gstergeleridir. A ncak bu iaretlerin sknt ve rahat
szlk gstergesi olduunu ve yalancl teyit etm ediklerini her zam an
aklnzda tutm alsnz. M ahkem ede ifade veren birok drst insann
bu b elirtileri gsterdiine bugne dek defalarca ahit oldum ve bunun
nedeni yalnzca gergin olm alaryd, yalan sylem eleri deil. B en bile
federal ve eyalet m ahkem elerinde uzun yllara dayanan ifade ve tank
lk deneyim lerim e ram en, halen krsye ktm da bir para tedir
ginlik hissederim . Bu nedenlerle, gerginlik ve stres her zam an geerli
olan b alam dahilinde yorum lanm aldr.

Yattrc Davranlar ve Rahatszlk

FBI iin altm yllarda phelilerle yaptm grm elerde, sorgu

lam ann ynn tayin etm ek ve karm daki kiide zellikle hangi
konularn rahatszla neden olduunu anlam ak iin her zam an yatt
Y alancln Saptanmas 277

rc davranlara bakmmdr. Her ne kadar yattrc davranlar tek

balarna yalancln kesin bir kant olmasa da (nk bu davranlar
yalnzca gergin olan masum insanlarda da grlebilir), kiinin gerek
te ne dnd ve hissettiini belirleme srecinde yapbozun nemli
bir parasn oluturabilirler.
Aada, kiileraras etkileimler dahilinde szel olmayan yatt
rc davranlar okumak maksadyla dikkate aldm on iki noktay
listeledim. Resmi bir tahkikat yaparken, ailenizden birisiyle ciddi bir
konu zerine konuurken ya da bir i grmesinde, bu listedeki nok
talara benzer bir strateji izleyebilirsiniz.

(1) nnz ak olsun. Yrttm sorgulamalarda ya da gr

m elerimde, yatmaya ynelik hibir davran karmamak
iin, karmdaki kiiyle aramzda onu tam olarak grmemi
engelleyecek hibir ey olsun istemem. rnein, gzlemledi
im kii ellerini bacaklarna silerek kendini yattrmaya al
yorsa, bunu grecek bir konumda olmak isterim ve aramzda
bir masa varsa bu zorlar. nsan kaynaklar alanlar birisiy
le mlakat yapmak iin en uygun noktann (grtnz
adayn davranlarnn grlmesini engelleyecek hibir nesne
nin bulunmad) fiziksel olarak ak bir alan olduunu unut
mamaldr. Bu ekilde karnzdaki kiiyi lam olarak gzlem
leyebilirsiniz.
(2) Belli oranda yattrc davran gzlemlemenizin normal
olduunu aklnzdan karmayn. nsanlar kendilerini sakin
letirmek iin sklkla bu davranlara yneldiinden dolay,
bu gndelik yaamda makul bir durumdur. Kzm kk ya
lardayken, dnyayla tm balantsn kesmi gibi bir grinm
iinde, sayla ya da parmaklaryla oynayarak kendisini sakn
278 Beden D ilin iz

letirir ve uykuya dalard. Nasl srekli olarak deien bir

ortam a uvum salam aya alrken karmdaki kiinin nefesi
ni dzenlem esini norm al buluyorsam, az ya da ok yattrc
davran gsterm esini de beklerim.
(3) B alangta kar taraftan belli oranda bir tedirginlik bekleye
bilirsiniz. Ciddi bir grm ede, zellikle de grm eyi ekil
lendiren artlar strese neden oluyorsa, gerginlik ve tedirginli
in olm as da norm aldir. rnein, bir babann oluna deviy
le ilgili bir soru yneltm esi, okuldan kovulm asna yol aan
ykc faaliyetlerin zerine gitm esi kadar stres yaratm az.
(4) Etkileim de olduunuz insann ncelikle rahatlam asn sala
yn. B ir grm e, nem li bir toplant ya da tartm a ilerledik
e, taraflar sakinlem eli ve daha rahat olduklar bir konum a
gem elidir. A slna baklacak olursa, iyi bir grm eci sorula
rna gem eden veya stres yaratabilecek konulan am adan
nce sakinlem esi iin kar tarafa belli bir zam an tanr.
(5) D avranlar iin bir taban noktas belirleyin. K iinin balan
gtaki yattrc davranlar azalp (bu kii iin) norm al say
labilecek bir durum a getiinde, grm eci bu taban noktasn
sabitleyerek, ileriki safhalarda gzlem leyecei davranlar
deerlendirirken bir kriter olarak kullanabilir.
(6) Yattrc davranlarn art gsterip gsterm ediine dikkat
edin. G rm eniz srerken, yattrc davranlarda bir art
olup olm adn her zam an gzlem lem elisiniz - zellikle de
bu davranlar sorulan belli bir sorunun ya da verilen bir bil
ginin ard sra olutuunda. Bu trden bir art, sorduunuz
sorunun veya verdiiniz bilginin kiide rahatszlk veya huzur
suzluk yarattnn ak bir iaretidir ve bu noktann zerine
gidilm esi gerekir. Yatm a davranna neden olan uyarann
Yalancln Saptanmas 27 9

(sz konusu uyaran bir soru, bilgi veya olay olabilir) kesin bir
ekilde belirlenmesi ok nemlidir; aksi halde yanl sonula
ra ulaabilir ya da grmeyi yanl bir yne srkleyebilirsi
niz. rnein bir i grmesinde, daha nceki pozisyonu
hakknda gelen bir soru zerine aday gmleinin yakasn
ekerek hava almaya almsa (bu da bir yattrc davran
tr), bu sorunun beynin yatma talebine neden olacak kadar
stres yarattn anlayabilirsiniz. Bu davran size konunun
zerine gidilmesi gerektiini gstermektedir. Davran illa
kiinin yalan syledii ya da bir eyler saklad anlamna gel
mez, ancak konunun strese yol at da ortadadr.
(7) Sorun, durun ve gzlemleyin. inin ehli bir grmeci asla
sorularn kesintisiz bir ekilde arka arkaya sralamaz. Sabrsz
lnz ya da saldrganlnz karnzdaki kiinin size bilenme
sine neden olursa, davranlarn doru bir ekilde gzlemleme
de zorlanrsnz. Bir soru sorun ve ardndan gelen tm tepkileri
grmek iin gzlemleyin. Karnzdaki kiiye dnmesi iin
zaman tanyn ve bunun iin arada boluklar brakn. Dier bir
yandan, sorularnz, istediiniz bilgileri kesin bir ekilde ren
menize imkn tanyacak ekilde oluturmalsnz. Sorunuz ne
kadar kesin olursa, kar taraftan da ayn kesinlikte szel olma
yan iaretler alabilirsiniz ve bilinaltndan kaynaklanan hareket
ve davranlara ynelik sahip olduunuz anlay sayesinde,
deerlendirmeleriniz ok daha doru olabilir. Ne yazk ki adli
vakalarda, ard arkas kesilmeyen sorularla yksek derecede
strese ve birok szel olmayan iaretin yanl deerlendirilme
sine neden olan yanl ifadeler alnmakta, masum insanlar sulu
duruma dmektedir. Masum insanlarn, yalnzca ii/erlerndeki
ar baskdan ve sonu gelmeyecekmi gibi sren sorulardan
280
Beden D iliniz

kurtulm ak iin, ilemedikleri sularn altnda kalmaya gz

yumduunu, hatta yazl ifadelere imza attklarn biliyoruz
(Kassin, 2006, 207-228). Ayn durum, ebeveynler, eler, arka
dalar ya da patronlarn saldrganca tutumlar yznden, gnde
lik yaamda da grlmektedir.
(8) G rm ekte olduunuz kiinin konuya odaklanmasn sala
yn. nsanlarn bir konu zerine odaklanmadan konutuklar
zam anlarda (bir dier deyile, yalnzca kendi hikyelerini
anlattklarnda), grmecinin konunun kapsamm kontrol
altnda tuttuu bir ortam a kyasla, ok daha az szel olmayan
davranta bulunacaklar unutulmamaldr. Konuya odakl
sorular, kiinin drstln deerlendirmenize imkn tan
yacak szel olmayan davurumlarn olumasn salayacaktr.
(9) K arnzdaki kiinin ekingenlik gsterm eden, gevezelik
lsnde konuuyor olmas drst olduunu gstermez.
Hem acemi hem de deneyimli grm eciler tarafndan yaplan
bir hata da, ok konum ayla drstl ayn kefeye koym ak
tr. Karm zdaki kii srekli konutuunda ona inanm a eili
m i tarken, ekingen bir tutum iinde olan insanlarn ise
yalan sylediini veya bir eyleri sakladn dnrz.
G rm e esnasnda, sz konusu olan durum zerine yksek
m iktarda bilgi ve detay veren insanlar sanki dorulardan bah-
sediyorm u gibi grnebilir. Fakat gereklerin zerini rtmek
ya da konum ay bir baka yne srklemek iin bir duman
perdesi oluturuyor da olabilirler. Dorular, anlatlan eylerin
m iktaryla deil, konuan kiinin verdii bilgilerin ispat ya da
teyit edilebilm esi ile aa karlabilir. Verilen bilgi ispat edi
lem edii srece, yalnzca anlatan kiiyi balar ve btnyle
anlam sz ya da uydurma da olabilir (Bkz. Kutu 58).
Yalancln Saptanmas 281

_________________ Kutu 58: HEPS YALAK!_________________

M a c o n , G e o r g ia 'd a sorg uya a ld m b ir kadn o k iyi h a M y o ru m .

Bu k a d n g n b o y u n c a sren s o rg u la m a d a ke nd i iste iyle ve i b irlik i

b ir tutum i in d e b iz e s a y fa la rc a b ilg i vermiti. S orgu fa m a rr.ia n d i n d a

a rtk b ir e ylerin z e rin d e o ldu um uzu h issed iyo rd um . Ta ki k a d m n a r la t

tklarn teyit e tm e z a m a n g e le n e d e k N e re d e y s e b ir yl a k :n b ir sure

b o y u n c a b iz e a nla ttklarm (hem Birleik D evletler d e hem a e A v ru o a d a i

a ra trm a k d uru m u n d a ka ld k ve en nihayetinde, h a rc a n a n in a n lm a z

a b a v e k a y n a n a rd n d a n , kadnn v e rd i i b ilg ile rin tc4 b<r k e i:one3in.r.

b ile d o ru o lm a d n a n la d k . K adn m akul grn en s a y ta id o c ^ s j c

gi v e rm i, h atta a ra d a masum o la n kocas;n b ile d a v a y a a a h : e :r^ ? i

E e r ki, i b irlik i b ir tutumun her z a m a n drstlk a n ia m -n a geimed?q<nr

a k lm d a tu ta b ils e y d im ve ka dn o k d a h a dikkati,- g z le m le m i oUavd-*n

b u n c a p a r a v e z a m a n b ir h i uruna h arcanm am o fe ca k: K od^n

a n la ttk la r g e r e k te n d e b iz i h ey e c a n la n d ra n ve a k la yatkn b ;gercJ? -

a n c a k h ep si d e zrvaym . Bu utan ve rici o layn k a riye rim in <!k y lla rn d a

o ld u u n u s y le m e k isterdim faka t ne ya z k ki durum hi d e yle d e il. Bu

e k ild e a ld a tla n ne ilk ne d e son grm ecinin ben o lm a d m : b iliy o
rum . Bu n ed en le , her ne k a d a r b az insanlar d i e rle rin d e n o k d a h a

fa z la konusa d a , her za m a n bu trden sahtekrlklarn fa rk n d a o lm als

n z.

(10) Stres gelir ve gider. Grmeye alman kiilerin davranlar

zerinde yllarca alm biri olarak, sulu bilinci tayan
insanlarn, Jonesun evine hi girdin mi? gibi zor ve doru
dan sorular sorulduunda, birbirini izleyecek ekilde iki farkl
davran kalb gsterdiini anladm. Kiinin gsterdii ilk
davran soruyu duyar duymaz hissettii stresi yanstmaktadr.
Bu tr bir durumda, cevap vermesi gereken kii bilinaltnda!
gelen tepkilerle, ayaklarn geri ekmek gibi eitli u/aklama
davranlar gsterebilir, tedirginlikle arkasna yaslanabilir va
28 2 Beden Diliniz

da enenin gerilmesi veya dudaklarn bastrlmas gibi bir dav

ranta bulunabilir. Bunun ardndan ise genellikle, kii soruyu
ya da vermesi gereken cevab dnrken, boyna dokunmak
veya burnun ovuturulmas gibi strese ynelik yattrc hare
ketlerin oluturduu ikinci bir davran seti gelmektedir.
(11) Strese neden olan eyi ayrmaya aln. Ard ardna gelen iki
farkl davran kalb (stres iaretlerini izleyen yattrc dav
ranlar) yanl bir yorumlamayla yalanclkla ilikilendiril-
mektedir. Bu talihsiz bir durumdur nk bu davranlarn
basit bir ekilde stresle ilintili olduu, sahtekrln kesin bir
gstergesi saylamayaca fark edilmelidir. Muhakkak ki,
yalan syleyen birisi sz konusu davranlar iine girebilir
ancak yalnzca gergin, huzursuz ya da tedirgin olan insanlar
da benzer davran kalplarn gsterebilir. Birisi kp, Kii
konuurken bir yandan burnuna dokunuyorsa, yalan sylyor
dur, diyebilir. Yalan syleyen insanlarn konuurken bu tr
davranlarda bulunduu dorudur ancak bask altndaki
drst insanlar da bunu yapar. Rahatszln kayna ne olursa
olsun, burna dokunmak isel gerilimi azaltmaya ynelik yat
trc bir davrantr. Ar hz yapt bahanesiyle durdurulan
emekli bir FBI ajan bile, suu olmad halde konuurken
burnuna dokunabilir (evet, o cezay dedim). Anlatmaya
altm yalnzca bu. Birisi burnuna dokunduunda onu
yalanclkla itham etmek iin acele etmeyin. Bunu yalan sy
ledii iin yapan her bir kiinin karlnda, yalnzca stresten
kurtulmak iin yapan bir yz kii bulabilirsiniz.
(12) Yattrc davranlar karmzdaki kiiye dair ok fazla bilgi
iletmektedir. Kiinin bask altnda olduunu gsteren bu dav
ranlar, zerine gidilmesi ya da younlalmas gereken nok
Yalancln Saptanmas 283

talan belirlememize imkn tanr. Etkili bir sorgulamayla, her

trl kiileraras etkileimde, gzlemlediimiz kiinin dn
ce ve niyetlerini daha iyi anlamanz salayacak yattrc
davranlar ortaya kararak zmleyebilirsiniz.

YALANCILIIN SAPTANMASINDA SZEL OLMAYAN K

TEMEL DAVRANI KALIBI

Sz konusu olan bizi yalanclk olaslna kar uyaracak beden iaret

leri olduunda, uyum ve vurgu ieren szel olmayan davranlara bak
mamz gerekmektedir.

Uyum

Bu blmn nceki ksmlarnda, kiileraras etkileimlerde rahatlk

dzeyinin anlalmas asndan uyum ve ezamanlln ifade ettii
nemden bahsetmitim. Uyum, yalancln saptanmasnda da nemli
bir kavramdr. Her zaman, szel ve szel olmayan ifadeler, geerli
koullar ve kiinin syledikleri, olaylar ve duygular ve hatta zaman ve
uzay (mekn) arasndaki uyuma bakmalsnz.
Sorgulanan kii onaylayc karlklar veriyorsa, uyumlu ba hare
ketleri de ezamanl olarak sylediklerini desteklemelidir - bu hareket
lerde bir gecikme yaanmamas gerekir. Ben yapmadm! diyen bir
kiinin ba hareketleri aksini yanstyorsa, burada bir uyumsuzluk s/
konusudur. Benzer ekilde, Bu konuda yalan sylyor olamaz ms
nz? diye sorulduunda, Hayr diyen bir kii ban onaylayc bi
ekilde belli belirsiz sallamsa, burada da bir uyumsuzluktan bahsede
biliriz. Yaptklan bu hatann farkna varan insanlar, durumu kontrol
 284 Beden D iliniz

altna almak iin zaman kaybetmeden hareketlerini dzeltm eye

Ynelecektir. Uyumsuz bir davran gzlem lendiinde, yapmack ve
patetik bir grnt oluur. Ben yapm adm ! gibi uydurm a bir beya
nat genellikle farkna varlacak kadar gecikmi ve ok kesin olmayan
olumsuz bir ba hareketi izler. Bu davranlar uyumlu ve ezamanl
olmadndan dolay, yalancln bir gstergesi olarak dnlebilir
nk oluum srelerindeki rahatszlk aikrdr.
Sylenenler ve olaylar arasnda da uyum olmas gerekir. rnein
iki ebeveyn ocuklarnn karldn iddia ettiinde, bu korkun olay
la duygulan arasnda kesin bir uyum gzlenm esi gerekmektedir.
ocuklannn kam lm asyla perian olmas gereken bir ailenin, polisin
bir an nce olaya el atmas iin yaygaray koparm as, her detayn ze
rine gitmesi, derin bir znt ve endie hissetm esi, grevli m emurlara
herhangi bir konuda yardmc olmak iin rpnm as ve olay tekrar
tekrar anlatmas beklenir. Ancak ocuklannn karlm asn durgun bir
havada bildiren, hikyenin elikiler tam amas iin uratklarn bel
li edecek kadar ayn eyleri anlatan, bu trden bir olayn gerektirdii
duygular gstermeyen ya da daha ok kendi durum lanyla, nasl
grndkleri veya alglandklaryla ilgilenen kiiler sz konusu oldu
unda, koullar asndan tam anlam yla bir uyum suzluun olduu ve
olayn yeterince gereklik tamad dnlebilir.
Son olarak, olay-zam an-mekn rgsnde de uyum olm as gerek
mektedir. nemli bir olay (rnein bir arkadann, einin ya da ocu
unun nehirde kaybolduunu) bildirmekte ge davranan ya da gidebi
lecei en yakn yetkili birimi atlayarak daha uzaktaki bir birim e bavu
ran kii kesinlikle pheli bir durumdadr. Dahas, bu kii tarafndan
aslnda gzlem lenmesinin imkn dahilinde olmad bir olay rgs
bldiriliyorsa da, pheli bir durum sz konusudur. Yalan syleyen
insanlar genellikle anlattklanyla oluan denklem de uyum unsurunun
Yalancln Saptanmas 285

ok fazla farknda olmadklarndan tr, hikyeleriyle szel olmayan

davranlarnn yarataca elikiler en sonunda zlmelerine neden
olacaktr. Uyum, rahatln bir getirisidir ve polis sorgulamalaryla
olaylarn bildiriminde nemli bir rol oynamaktadr. Ayn zamanda,
yalancln saptanmasnn kritik nem ifade ettii ciddi meselelerde
baarl ve anlaml bir diyalog sreci ancak uyumla salanabilir.

Vurgulama

Konuurken, belli noktalar vurgulamak iin vcudumuzun eitli

ksmlarn kullanrz -kalarmz, bamz, ellerimizi, kollarmz,
gvdemizi, bacaklarmz ya da ayaklarmz. Bir konuma dahilinde
vurgularn gzlemlenmesi nemlidir nk szel olmayan vurgulama,
insanlarn itenlik ve drstlnn evrensel bir davurumudur. Vur
gu, kendimizi belli noktalarda nasl hissettiimizi gstermenin bir yolu
olarak limbik beynin iletiime bir katks olarak deerlendirilebilir.
Tersi ekilde, limbik beynimiz sylediklerimizi desteklemediinde,
daha az vurgulu ya da vurgulamann tamamen kesildii bir iletiime
geeriz. Genel olarak, yalan syleyen insanlarn konumalarnda vurgu
eksiklii olduu sylenebilir (Lieberman, 1998, 37). Yalan syleyen
bir kii, bilisel beynini ne syleyeceine karar verme ve yalan srdr
me srecine ynlendirirken, ender olarak yalannn sunumuyla ilgile
nir. nsanlarn ou gndelik konumalarmzda vurgulamann ne
lde yer ihtiva ettiinin farknda deildir. Yalan syleyen insanlar
srdrdkleri diyalogda herhangi bir cevap uydururken, yaptklar vur
gu doal grnmez ya da gecikmeli olarak gelir. Doru lde bir
vurguyu nadiren gerekletirebilirler ve bu vurgu da genellikle grece
nemsiz bir nokta zerine olur.
286 Beden D iliniz

Hem szel hem de szel olmayan yollardan vurgulama yaparz.

Szel olarak, ses tonumuz, zellikle setiimiz szckler ya da yinele
me yoluyla anlattklarmz vurgularz. Szel olmayan yollardan yaplan
vurgulamalar ise, bir konuma ya da grmede karmzdaki kiinin
dorular anlatp anlatmadn belirlemek asndan szcklere kyasla
ok daha etkilidir. Konuurken genellikle ellerini kullanan insanlar bel
li noktalarn altn izmek iin el davranlarndan yararlanr, hatta
bazen ii masalar yumruklamaya kadar gtrebilirler. Baz insanlar ise
vurgulama yapmak istediklerinde parmaklarn kullanr - parmaklaryla
belli bir harekette bulunarak ya da nesnelere dokunarak gerekletirilen
bir vurgudur bu. El davranlar iten konumalar, dnceleri ve duy
gulan tamamlayc bir zellik tar (Knapp & Hail, 2002, 227-284).
Kalarmz kaldrmak ve gzlerimizi amak da bir noktay vurgulamak
iin kullanlabilir (Morris, 1985, 61; Knapp & Hail, 2002, 68).
Bir baka vurgulama yolu da kiinin, konuya olan ilgisini yanstacak
ekilde, gvdesiyle ne doru eilmesidir. Ya da belli bir noktann altn
izmek iin, ayaklarmzn ucunda ykselmek gibi yer ekimi kart
davranlarda bulunabiliriz. Oturmakta olan insanlar dizlerini kaldrp
indirerek nemli bir noktay vurgularken, bazen de dizlerine bir aplak
indirerek konu zerine duygusal younluklarn gstermeye ynelebilir
ler. Yer ekimi kart davranlar vurgu ve iten duygulan sembolize
eder - yalan syleyen insanlarda ok ender grlen bir durumdur bu.
Buna karlk, insanlar ellerinin arkasnda gizlenerek (elleriyle
azlarn kapatm bir ekilde) ya da kstlanm yz ifadeleriyle
konutuklarnda, vurgudan yoksun kalr ve anlattklarnn arkasnda
durm adklann hissettirirler. Drst davranmayan insanlarn, yz ifa
delerini kontrol altna almann yan sra, beden hareketlerini kstlama
ya ve geri ekilmeye ynelik davranlar gstermesi de mmkndr
Knapp & Hail, 2002, 320; Lieberman, 1998, 37). Aldatc davranlar
Yalancln Saptanmas 287

gsteren kiiler genellikle dnceli ve ihtiyatl bir tutum iinde olur

- ne syleyeceklerini dnyorlarm gibi, parmaklar enelerinde
gezinebilir. Bu temkinli tutum, drst insanlarn anlattklar eyleri
vurgulamak iin gsterdikleri hareketli ve hararetli tavrn tam zdddr.
Yalan syleyen bir kii ne sylediini ve bunun kar tarafta nasl alg
landn deerlendirmek iin zaman harcayacandan, bu durum
drst bir insann doal davranlaryla uyumaz.

YALANCILIIN SAPTANMASINDA SZEL OLMAYAN BELRL

DAVRANILAR

Aada, olas bir yalancl saptamak iin karnzdaki kiinin vurgu

lamalarn deerlendirirken bakmak isteyebileceiniz belirli davran
lar sralanmtr.

El Davranlarnda Vurgu Eksiklii

Aldert Vrij ve dier nemli aratrmaclarn ortaya koyduu gibi, kol

davranlarnn kstlanmas ve vurgulama eksiklii yalancln gs
tergesi olabilir. Sorun u ki, bunu lmek kolay deildir. Gene de bu
trden davranlarn ne zaman ve hangi balam dahilinde gerekleti
ini yakalamaya aln; zellikle de nemli bir konunun ard sra gs
terildiklerinde (Vrij, 2003, 25-27). Hareketlerdeki herhangi bir ani
deiim beynin faaliyette olduunu yanstr. Kol hareketleri kstland
nda, bunun bir nedeni olmaldr - sknt yaratan bir ey veya belki
de yalanclk.
Kendi deneyimlerim dahilinde, yalan syleyen insanlarn ok daha
hareketsiz bir tutum iinde olduklarn grdm. Sanki bir frlatma kol
288 Beden Diliniz

tuu'nda oturuyorlarm gibi, kol koyma yerini parmaklarnn aarmas

na neden olacak kadar sk bir ekilde tutan kiilere ok kez ahit oldum.
Ne yazk ki. bu rahatsz insanlar iin srmekte olan konumadan kamak
ou zaman imknszdr. Birok sorgu grevlisi, karlarndaki kii ba,
boyun, kol ve bacak hareketlerini kstladnda ve elleriyle koltuklarna
skca tutunduklarnda, bunu kiinin yalan sylyor olmasna yorabilir
- ancak bir kez daha belirtmek istiyorum, btn bu davranlar kesin
kant saylamaz (Schafer & Navarro, 2003, 66) (Bkz. Resim 88).

Sanki b ir frlatm a koltuunda donm uasna, sa nd al

ye d e uzun sre hareketsiz b ir ekilde oturm ak yksek
d ze yd e stres ve rahatszln b ir gstergesidir.
Yalancln Saptanmas 289

lgin bir ekilde, insanlar doru olmayan beyanlarda bulundukla

rnda, yalnzca dier insanlara deil, nesnelere ve konutuklar masa ya
da krsye dokunmaktan da kanrlar. Hayatmda, Ben yapmadm!
diye barrken bir yandan da masay yumruklayan tek bir kii grme
dim. Genellikle gzlemlediim ayn lde yumuak el-kol hareketle
riyle gelen ok zayf, vurgusuz beyanatlar olmutur. Yalan syleyen
insanlar anlattklar eylere gven ya da ballk gstermez. Her ne
kadar dnen beyinleri (neokorteks) kar taraf aldatmak iin sylene
cek eylere karar verse de, duygusal beyin (yani beynimizin en drst
paras olan limbik sistemimiz) bu oyunun arkasnda durmayacandan
dolay, szel olmayan davranlar araclyla sylenenlerin gl bir
ekilde vurgulanmas da sz konusu deildir. Limbik beynin tetikiedii
duygularn bastrlmas ok gtr. Mesela hi holanmadnz birisine
tam ve gerek bir ekilde glmsemeye aln. Bunu yapmann ok zor
olduunu greceksiniz. Sahte glmsemeler gibi, sahte beyanatlar da
szel olmayan zayf ya da edilgen davranlarla da vurulur.

Duoc Duruu
Kii vcudunun nnde kollann atnda ve avular ak bir
ekilde yukary gsterdiinde, duac duruu olarak bilinen grnty
sergiler (Bkz. Resim 89). badet edenler merhamet dilenmek iin Tan
rya avularn aar. Esir alnm askerler de kendilerini esir tutanlara
kar benzer bir duru sergileyebilir. Bu davran, size bir eyler anla
tan ve kendilerine inanmanz isteyen kiilerde gzlemlenebilir. Bir
tartma esnasnda, karnzdaki insan gzlemleyin ve kesin bir beya
natta bulunduunda, avularnn yukan m yoksa aa m dnk oldu
una bakn. Dier taraftan, karlkl olarak fikirlerin tartld ve
taraflardan hibirinin belli bir noktaya iddetli bir ballk gstermedi-
 290 Beden D iliniz

A vularn a la ra k yukary g sterm esi y a d a d i e r b ir d e yile

"d u a c " duruu, kiinin ke n d isin e inan lm a sn y a d a ka bu l e d il
m ek is te d i in i gsterm ektedir. Bu baskn ve yksek g ve n ifa d e
e d e n b ir d a v ra n d e ild ir.

i normal gndelik konumalarda, avularn hem aa hem de yuka

rya dnk olduu el hareketlerini grmeyi beklerim.
te yandan, kii hararetli bir ekilde Bana inanmalsnz, onu ben
ldrmedim !gibi bir beyanda bulunduunda, avular aa dnk
olm aldr (Bkz. Resim 90). Bu beyanat avularn yukary gsterdii
bir el duruuyla yaplrsa, kii kendisine inanmanz iin neredeyse
yalvarr bir durum a geldiinden dolay, pheli bir durum olduunu
dnrm . Her ne kadar yalancl dorulamasa da, avularn yuka
ry gsterdii tm beyanlarn zerine gitmeyi tercih ederim. Avularn
bu ekilde yukary gstermesi sylenenleri teyit edici bir zellik ta-
Yalancln Saptanmas 291

A vular aa dnkken yaplan beyanatlar avularn

yukary g sterdii duac duruuna kyasla, ok daha
vurguludur ve kiinin kendisine gvenini yanstr.

maz ve kiinin kendisine inanlmas iin ricasn gsterir. Dorular

syleyen bir kii kendisine inanmanz iin yalvarmaz; syleyeceklerini
syler ve bu beyanatlar yeterli olur.

Blgesel Hareketler ve Yalanakk

Gvenli ve rahat olduumuz zamanlarda ok daha geni bir alana al

ma eilimi gsteririz. Kendimize duyduumuz gven azaldnda ise
ok daha az bir alan kaplamay tercih ederiz. Duygusal anlamda u
durumlarda, insanlar kollarn ve bacaklarn mmkn olduunca top
 292 Beden D iliniz

layarak, neredeyse cenin pozisyonuna geebilirler. Rahatszlk yaratan

konuma, sorgulama ve grmeler (fiyonk gibi birbirine dolanm
kollar ve/veya ayak bilekleri gibi) bir dizi ekilme davranna ve edil
gen bir durua neden olabilir; dahas bu durum gzlemciye ac verecek
bir noktaya da gelebilir. Her zaman iin beden duruunda yalancln
gstergesi olabilecek dramatik deiimlere bakmalsnz; zellikle de
konuma dahilinde belli bir konuyla birlikte olutuklarnda.
nandm z ya da sylediimiz ey konusunda kendim ize gven
diimizde, omuzlarmz kaldrp srtmz dikletirerek gven gster
gesi olan dik bir durua gem em iz muhtemeldir. nsanlar drst dav
ranm adklarnda ya da yalan sylediklerinde, bilinaltmdan gelen bir
tepkiyle, sanki syledikleri eylerden kam ak istermi gibi oturduklar
koltukta kaybolacak kadar sinebilirler. Kendilerini gvensiz bir konum
da hisseden ya da kendilerinden, dncelerinden veyahut inanlarn
dan em in olmayan insanlarn genellikle sinerek ve bazen de balarn
eip om uzlarn kaldrarak bu duruu gstermesi beklenebilir. nsanla
rn hissettii huzursuzluk belli olduunda ya da ak bir alanda gizlen
m eye altklarnda, bu kaplum baa eklinin oluup olum adna
bakn. Bu duru ak ekilde gvensizlik ve rahatszln bir davuru
mudur.

Omuz Silkme

H er ne kadar bir eylerden emin olm adm z u ya da bu zamanda

hepim iz om zum uzu silksek de, kendilerine gvenmeyen yalanclara
zg ok daha belirgin bir om uz silkme davran olduunu syleyebi
liriz. Yalan syleyen bir kiinin om zunu silkmesi ok daha ksa ve
kiiye zg olacandan norm al olmayan bir hava verebilir nk kii
om uz silkme davranyla ifade ettii eyin arkasnda tam olarak dur-
Yalancln Saptanmas 293

mamaktadr. Omuzlardan yalnzca birisi silkilmi ya da omuzlar kulak

lara kadar kalkm ve ba neredeyse kaybolmusa, bu davran duyulan
yksek gvensizliin bir iaretidir ve bazen sorulan bir soruya doru
olmayan uydurma bir cevap verme hazrlnda olan insanlarda gz
lemlenebilir.

SON GZLEMLER

Bu blmn banda da belirttiim gibi, son yirmi ylda yaplan ara

trmalar bir noktay net ekilde ortaya koymaktadr - yalancln kesin
bir kant olarak deerlendirilebilecek szel olmayan tek bir davran
bile yoktur (Ekman, 1991, 98; Ford, 1996, 217). Arkadam Dr. Mark
G. Frank bana srekli olarak ayn eyi syler: Yalancln saptanmas
sz konusu olduunda, Pinokyo etkisi diye bir ey yoktur/* (Frank.
2006). Naizane bendeniz de kendisine katlmaktaym. Bu nedenle,
gerek olan uydurma olandan ayrt edebilmek iin tutunabileceimiz
tek gereki yaklam, ynmz bulmak iin rahatlk/rahatszlk gs
tergesi olan davranlara, ifadeler arasndaki uyuma ve vurgulamaya
dayanmak olmaldr. Bu iaretleri bir klavuz ya da paradigma olarak
alabiliriz ve bundan te bir anlam ifade etmelerine de msaade etme
meliyiz.
Rahatszlk veya huzursuzluk hisseden, vurgulamalardan kanan,
szel ve szel olmayan davranlarnda uyumsuzluk gsteren bir kii
en iyi ihtimalle iletiim yn zayf birisi, en kt ihtimalle de yalanc
nn tekidir. Rahatszln birok farkl kayna olabilir - taraflar ara
sndaki antipati, grmenin gerekletirildii artlar ya da gerginlik.
Tabii ki, kiinin bir kabahatte bulunmu olmas, sululuk bilinci, bir
eyler gizleme ihtiyac ya da yalnzca yalan sylyor olmas da kendi
sini rahatsz ve huzursuz hissetmesine neden olabilir. Olaslklar ok
294 Beden D iliniz

fazladr. Fakat artk insanlar nasl sorgulamanz gerektiini, rahatsz

lk iaretlerini tanm lam ay ve gzlem lediiniz davranlar geerli
olan balam dahilinde deerlendirm eyi rendiiniz iin, bir balang
noktanz olduunu syleyebiliriz. Ancak daha ileri dzeyde sorutur
ma, gzlem ve dorulam a ile gerekleri ortaya karabiliriz. nsanlarn
bize yalan sylem esini asla engelleyemeyiz fakat en azndan bunu
denediklerinde uyank olabiliriz.
Son olarak, elinizdeki snrl bilgiye ya da tek bir gzleme dayana
rak birisini yalanclkla itham etm emek konusunda her zam an ok
dikkatli olm alsnz. Birok iyi iliki bu nedenden tr yklp gitm i
tir. Sz konusu olan yalancln saptanmas olduunda, en deneyim li
uzm anlarn bile ancak yzde elli gibi bir ansa sahip olduunu aklnz
dan karm am alsnz. Bu da, en yaln ifadeyle, yeterli deildir!
 9

SON DNCELER

Geen gnlerde bir arkadam, okuduunuz bu kitabn temasyla

dorudan balantl ve de gnn birinde Coral Gables, Florida da
adres bulmaya alacak olursanz, sizi ciddi skntlardan kurtaracak
bir hikye anlatt. Arkadam kzn Tampadaki evlerinden birka
saatlik mesafede bulunan Coral Gablesde bir fotoraf ekimine gt
ryormu. Daha nce hi Coral Gablesde bulunmadndan dolay,
izleyebilecei en iyi gzergh semek iin haritadan yollara bakm.
Yolculuk sorunsuz gemi, ta ki Coral Gablese gelip de sokak isimle
rinin yazl olduu tabelalara bakmaya balayana dek. Sorun u ki,
sokak tabelalar yokmu. Yirmi dakika boyunca adsz sansz kavak
lardan gemi ve tek bir tabela grememi. En sonunda umutsuzluk
iinde bir benzin istasyonunda durmu ve insanlarn sokaklar nasl
bulduunu sormu. stasyon sahibi hi de arm gibi grnmvor-
mu; anlayla ban sallarken, Bunu soran ilk siz deilsiniz." demi.
Bir kavaa geldiinizde, aa bakmanz gerekiyor, yukan deil.
Sokak isimlerinin kaldrmlarn kenarna boyanm olduunu grecek
siniz. Arkadam istasyon sahibinin tavsiyesine uymu ve birka daki
ka iinde de ekim meknna ulam. Tabii, tabelalar yakalamak
iin ben havalara bakyordum, yere deil... Ama en inanlmaz ne bili
 296 Deden D ilin iz

yor m usun? Bir kez nereye bakm am gerektiini anladm da, artk
btn iaretler apak ortaya km t ve karm ann imkn yoktu. O
andan sonra yolum u bulm akta hi sknt yaam adm .
Bu kitap da iaretler hakknda. Sz konusu olan insan davranlar
olduunda, temel olarak iki tr iaret bulunmakta - szel ve szel olm a
yan iaretler. Hepimiz szel iaretlere bakmay ve bu iaretleri tanm la
m ay ok erken yalardan itibaren reniriz. Yukardaki hikyeye gre
dnecek olursak, szel iaretleri dikili tabelalara benzetebiliriz; tuhaf
bir kentin sokaklarnda ilerlerken kolaylkla grebildiim iz iaretlerdir
bunlar. Ve bir de szel olm ayan iaretler vardr; her zam an ayn yerde
olan fakat oum uzun saptayamad iaretler. Saptayam ayz nk
zem indeki iaretlere bakm ay ve bu iaretleri tanm lam ay renm em i-
izdir. lgin nokta u ki, szel olm ayan iaretleri nerede bulacam z ve
bu iaretleri nasl okuyacam z bir kez rendiim iz anda, tepkilerim iz
arkadam n tepkisini andracaktr. Bir kez nereye bakm am gerektiini
anladm da, artk btn iaretler apak ortaya km t ve karm ann
im kn yoktu. O andan sonra yolumu bulm akta hi sknt yaam adm .
Szel olm ayan davranlara ynelik olarak gelitireceiniz anlay ve
byl bir karm akla sahip insan deneyim inin tm zenginliini yan
stabilecek ekilde birleen iki farkl dili (konuulan ve sessiz dilleri)
duym a ve grm e yetiniz sayesinde, etrafnzdaki dnyaya baknzn
ok daha derin ve anlam l bir boyut kazanacan um uyorum . Bu peine
dm eye deecek ve aba gsterdiiniz takdirde her birinizin ulaaca
na inandm bir amatr. Artk gl bir eye sahipsiniz. Hayatnzn
geri kalannda kiisel ilikilerinizi zenginletirecek bir bilgiyi ellerinizde
tutuyorsunuz. H erkesin ne sylediini biliyor olm ann keyfini karn.

Joe N avarro
Tam pa, Florida/A B D