nite 1 : Kimya Bilimi

KMYA BLM
KMYA NEDR? Simyaclar tarafndan bulunduklar dnem
artlar nedeniyle rettikleri maddeler:
Maddelerin yapsn, zelliklerini ve
birbirleriyle tepkimelerini inceleyen bilim Avlanma, savunma, saldr,
dalna kimya denir. Giyim, sslenme,
Bugnk kimya biliminin temelleri simyaya Hastalklarn tedavisi,
dayanr.
Beslenme, temel ihtiyalar gibi alanlarda
SMYA
kullanlmtr.
Simyann temelde iki amac vardr:
1) Deersiz metalleri altna evirme, Simya dneminde kullanlm olup gnmzde
2) Btn hastalklar iyiletirme ve hayat sonsuz halen kullanm devam eden baz nemli
biimde uzatacak lmszlk iksirini bulma kimyasal maddeler aadaki gibidir.
uralarna simya (alimi), bu ile uraanlara da
simyac (alimist) denir.
Tablo 1.2. Simyadan Kimyaya Aktarlan
Simyaclar almalarnda metalleri altna Kimyasallar
evirecek, hastalklar tedavi edecek ve
insanlara lmszlk kazandracak Felsefe Dericilikte, hayvan
(filozof) Ta adn verdikleri maddeyi elde besiciliinde, su
Yemek tuzu:
etmeye almlardr. yumuatma ilemlerinde,
Tablo 1.1. Simya vs. Kimya besin maddesi olarak

Simyada Kimyada Baz hastalklarn tedavisi

almalarn teorik (uyuz), yaklarak elde
temelleri (deneysel almalar teorik edilen gazla kuru
Kkrt:
bir alt yaps) temellere dayaldr. yiyecekleri aartma,
yoktur. slfrik asit retimi,
Snama(deneme)- Bilimsel alma kibrit retimi
yanlma yolu yntemlerine
Tekstil boyama
kullanlr. dayaldr.
ilemlerinde, deri kat
Sistematik bilgi Sistematik bilgi sanayisinde, yal boya
ap:
birikimi bulunmaz. birikimi vardr. sanayinde, tpta
Bu nedenlerden (kanamalar durdurmak
Kimya bir bilim iin)
dolay simya bir
daldr.
bilim dal deildir. Tula, anak-mlek
Kil:
yapm, szme ilemleri
Simya bir bilim dal olmamasna ramen
simyaclar kimya bilimine bir ok katkda
bulunmutur. Kbrs ta: Tekstil boyamada
Simyadan kimyaya aktarlan bulgular;
eitli laboratuvar aletleri,
Gz ta: Tarmda ilalama
Barut, mrekkep,
Metallerin ilenme metodlar, alamlar,
Esans ve kozmetik retimi, Gherile: Gbre retimi
Boya retimi, seramik ve cam yapm

1
 nite 1 : Kimya Bilimi
Tablo 1.3. Simyadan Kimyaya Aktarlan
nemli Aletler ve Yntemler
abuk bozulabilecek
Saklama gda maddelerinin
Kaplar: saklanmas iin koruma
kaplar

Metaller gibi erime a

Eritme
noktalar yksek
Potalar:
maddeleri eritmek

mbik: lkel damtma dzenei

Kaynama noktas farkl

Damtma iki svy ayrmak iin b
(Distilasyon): kullanlan ekil 1.1. a) mbik b) Modern Distillasyon
Dzenei
dzeneklerdir.
Mayalama: rnek: Yourt, peynir TANINMI SMYAGERLER
vb. eldesi
Simya ile eski zamanlardan bu yana
Bir katnn sv hale
Mezopotamya, eski Msr, ran, Hindistan, in
gemeden direk gaz ve Eski Yunanda uralmtr.
Sblimletirme: hale gemesini Trk-slam bilginlerinden bazlar da simyaya
salayarak maddeleri ilgi duymutur.
ayrma yntemidir. Demokritos (M. 460370):
Maddelerin en kk birimi olmaldr.
Scaklk deiimi ile
Hibir ey yoktan var edilemez, vardan yok
znrlk deiimi
Kristallendirme: edilemez.
kullanlarak ayrma
metodudur.
Aristoteles (M. 384328):
rnek: Su artmnda Maddenin atomlu yapda olduunu kabul
Phtlatrma:
kilin dibe ktrlmesi. etmemitir.
rnek: Suyun gaz hale Herey topraktan doup topraa dner.
Buharlatrma: Madde, toprak, ate, hava, su olmak zere drt
gemesi
ana elementten oluur.
zme: rnek: Tuzun suda
znmesi Ebu Musa Cabir Bin Hayyan (721815):
ztleme Deney metodunu ilk kullanandr.Gnmzde
rnek: ayn
kulanlan laboratuvar aletlerine benzer aletler
(Ekstraksiyon): demlenmesi kullanmtr.
rnek: ay posasnn Damtma ve kristalizasyon yntemlerini
Szme: kullanmtr.
szlmesi Hidroklorik asit (HCl), nitrik asit (HNO3) ve
altn zen kral suyunu elde etmitir.
Bu keiflerinden dolay kendisine kimyann
babas ad verilmitir.

2

Zekeriya El Razi (864923):
Simyaclarn deerli metalleri elde etme
abalarna kar kmtr.
Maddenin znn deimeyecei fikrini
savunmutur.
Etil alkol, formik asit ve slfat asidi elde
etmitir.
Elementlerin snflandrlmas temellerini
atmtr.
El-Razi, bni Sina ve bni Rd hastalklarn
tedavisinde kullanlacak eitli maddeler elde
etmilerdir.
Aristonun Element Fikri
Empedokles evreni oluturan drt ge kuramn
ortaya atan ilk dnrdr.
Aristo, her elementin (ate, hava, su ve toprak)
iki temel zellik tadn ve tm maddelerin bu
elementlerden olutuunu ileri srmtr.
Ate
(Plazma, o zamanlar bilinmiyordu.)
Scak
Hava
(Gaz)
nite 1 : Kimya Bilimi
Antonie Lavoisier yanma olayn doru bir ekilde
yorumlayarak Becher tarafndan ortaya atlan
fileojiston teorisini rtm ve Robert Boyle
suyun bir element olmadn hidrojen ve oksijen
elementlerinden oluan bir bileik olduunu ortaya
koymutur. Bu ekilde element tanmna yeni bir
yaklam getirmitir.
Robert Boyleun element tanm yledir:
Bilinen hibir yntemle kendinden daha basit
maddelere ayrtrlamayan her saf madde
elementtir.
Bu tanm Aristonun drt temel element kavramn
rtmektedir.
Testlerde Dikkat!
Elektrik, simya dneminde ve ncesinde
yoktu.
(Yani elektroliz olay kimya dneminde
kefedilmitir.)
Petrol kimyas (petrokimya), yeni bir
teknolojidir, simya ve ncesine ait deildir.
Plastik, lastik, kauuk, naylon, PET ie, PVC
gibi maddeler polimer maddelerdir ve simya
Kuru dneminde deil kimya dneminde
kefedilmilerdir.
Hollandal kimyac Van Helmont deneylerinde
ilk defa teraziyi kullanarak, kimyasal
almalara nicel zellik kazandrmtr.
Toprak
(Kat)

rnek 1:
Aadaki boluklara uygun kelimeleri
Islak Souk getirerek doldurunuz.
a. Simya ile uraan kiilere ....... denir.
Su b. Simya dneminde ...., .. ve
(Sv) .... gibi yntemler kullanlmtr.
c. Simyadan kimyaya geii salayan bilim insan
Modern kimya deneylerde kullanlan maddeler ...dr.
arasnda saysal ilikilerin kurulmas, teorilerin
dorudan deney sonular ile ilikilendirilip test d. Teraziyi ilk kullanan kimyac ....dr.
edilmesi ile balar. e. lk laboratuvar kuran islam simyacs
..dr.
Modern kimyann balca ncleri Robert
Boyle, Priestley, Lavoisier ve Dalton olarak
bilinmektedir.

3

KMYA NE E YARAR?
Maddelerin yapsn, zelliklerini ve
birbirleriyle tepkimelerini inceleyen bilim
dalna kimya denir.
Bir ok alt disiplini olan bir bilimdir.
Kimya bilimi; enerji evre, gda, tarm ve
salk gibi birok alanla ilgilidir. evremizde
olup biten olaylarn birounun mantkl
aklamas, kimya biliminin temelinde
yatmaktadr.
Kandaki eker seviyesinin tespiti,
biyokimya;
Boyama, anorganik kimya;
zeltilerin (tuzlu kar) zellikleri,
fizikokimya;
Maddelerin analizi, analitik kimya;
Doal maddelerden kimyasallar retimi,
organik kimya ve
Kk molekllerden byk molekll
maddeler retme, polimer kimyas ile
yakndan ilgilidir.
Kimyada birok ana bilim dal veya disiplin
bulunmaktadr. Balca be ana bilim daln,
analitik kimya, biyokimya, organik kimya,
anorganik kimya ve fizikokimya oluturmaktadr.
Analitik Kimya:
Bir maddenin kimyasal bileenlerinin ya da
bileenlerden bir blmnn niteliinin ve
niceliinin belirlenmesini inceleyen daldr.
ki ana konusu vardr.
1. Nitelik zmleme (Kalitatif Analizler): Bir
bileiin hangi elementlerden olutuunu
belirlemeye ynelik analiz daldr.
2. Nicelik zmleme (Kantitatif Analizler): Bir
bileii oluturan elementlerden her birinin
miktarn belirlemeye ynelik analiz daldr.
Adli kimyadan arkeolojiye ve uzay bilimine, pek
ok dalda analitik kimya ihtiyalara karlk verir.
nite 1 : Kimya Bilimi
Biyokimya:
Canl organizmalarda bulunan kimyasallar,
kimyasal reaksiyonlar ve etkileimleri inceler.
Bazen, canllar kimyas olarak da tanmlanr.
Kimya, fizik ve biyolojinin rettii kavramlar
kullanan bu kimya dal tp, tarm ve gda
sanayisi de iinde olmak zere pek ok alanda
uygulanmaktadr.
Biyokimya, organik kimya, tbbi kimya,
nrokimya, molekler biyoloji ve genetik ile
yakndan ilgilidir.
Organik Kimya:
Bir zamanlar, hayvan ve bitkilerde bulunan
btn maddelerin, yalnzca bu canllar
tarafndan yaplabilecei sanlrd. Bu nedenle
ou karbon ieren bu tr maddeleri konu alan
kimya dalna organik kimya ad verilmiti.
Ancak organik bir madde olan renin
laboratuvarda retilmesi ile bu gr
rtlm oldu.
Organik kimya terimi bugn temel olarak
karbon bileiklerini inceleyen kimya dal iin
kullanlr. Karbon kimyas olarak da bilinir.
Organik kimyann petrokimya sanayisi gibi
karbon bileiklerini inceleyen sanayilerde zel
bir nemi vardr.
Anorganik (norganik) Kimya:
Anorganik (organik olmayan) bileiklerin
tepkimeleri ve zellikleri ile ilgilenen kimya alt
disiplinidir.
Hidrojen ve oksijen elementlerinden oluan su
(H2O), karbon ve oksijenden oluan karbondioksit
(CO2) anorganik bileik rneidir.
4
 nite 1 : Kimya Bilimi

Fizikokimya: rnek 2:

Kimyann fizikle balantl olan daldr. Aadaki mesleklere ynelmek isteyen bireylerin
Fizikokimya, kimyasal sistemlerin ve hangi kimya dallarnda uzmanlamas gerekir?
oluumlarn enerji ve dinamikleri ile ilgili
deiimlerini izleyen daldr. a. Su yerinde braktklar kan, iplik, ty, parmak
izi gibi delilleri kullanarak sulular yakalama.
Kimyasal termodinamik, kimyasal kinetik,
elektrokimya, istatistiksel termodinamik, b. Besinleri ve ilalar analiz ederek faydal ve
mekanik ve spektroskopi alanlarn kapsar. zararl bileenlerin cins ve miktarlarn belirleme.

c. ehir sularn artarak evlere daha kaliteli

ime/kullanma suyu temin etme.
Polimer Kimya:
Polimer, ok sayda molekln kimyasal
balar ile dzenli bir ekilde balanarak rnek 3:
oluturduu molekllerdir. Polimer kimyas bu
X bileiinin yapsndaki elementleri nitelik ve
moleklleri inceler.
nicelik olarak aratran ve inceleyen kimya alt
disiplini aadakilerden hangisinde doru
Farmostik Kimya: verilmitir?
Kimya ile eczacln kesitii noktadaki A) Organik kimya
etken madde dizayn, organik sentez ve ila
B) Biyokimya
gelitirmekle ilgilenir.
C) Analitik kimya
Agrokimya: D) Fizikokimya
E) Anorganik kimya
Tarmdaki kimyasal uygulamalar kapsar.

Termokimya:
rnek 4:
Kimyasal reaksiyonlarn s ile olan ilikilerini
inceler. Kimyann aadaki ura alanlarndan hangisinin
organik kimya ile ilikisi en fazladr?
Bunlar haricinde nkleer kimya, elektrokimya,
A) Su artm
jeokimya, evre kimyas, gda kimyas, adli
kimya, sanayi kimyas gibi alt dallarda B) Ahap ileme
mevcuttur. C) Tekstil rnleri
D) Petrokimya
E) lalar
Kimyann Kullanld Alanlar

Kimya ila, gbre, petrokimya, ahap ileme, Test Okul YGS-Kimya Yaprak Test Test-1
boya-tekstil ve eker, su, petrol gibi
maddelerin artlmas ilemleri ile dorudan BLTEST - Testler
ilikilidir.

5
 nite 1 : Kimya Bilimi

KMYANIN SEMBOLK DL MADDELERN SINIFLANDIRILMASI

MADDE NEDR? Madde aadaki emada grld gibi

snflandrlr:
Kimya, madde ile ilgilenen bir bilim daldr. Bu
yzden maddenin tanm da kimya biliminin ilgi
alanna girer. Madde

Saf (Ar) Saf (Ar) Olmayan

Madde u ekilde tanmlanabilir: Madde Madde

Madde: Ktlesi, hacmi, tanecikli yaps ve Element Bileik

eylemsizlii olan herey maddedir. Heterojen Homojen
Karmlar Karmlar
Tanmda geen; ktle, hacim, eylemsizlik ve
tanecikli yap zellikleri btn maddelerin ortak
zellikleridir.
Emlsiyon Sspansiyon Aerosol
imdi, maddenin tanmnda geen bu ortak
zellikleri ksaca inceleyelim:
Saf Maddeler ve Karmlar
Ktle: Deimeyen madde miktardr. "m" harfi ile
gsterilir, birimi gram (g) ve katlardr. Eit kollu Arkadalar, aslnda sadece elementler vardr.
terazi ile llr. Dier maddeler elementlerden trer.
En az iki element kimyasal tepkimeye girer ve
Hacim: Maddenin bolukta kaplad yerdir. "V" bileik oluur.
harfi ile sembolize edilir, birimi m3 veya litre (L)ve Elementler veya bileikler birbirleriyle karnca
katlardr. Dzgn cisimlerin hacimleri formller da karmlar oluur.
ile dzgn bir ekli olmayan cisimlerin hacimleri
de tarma kaplar ile hesaplanr.
ELEMENTLER
Eylemsizlik: Cisimlerin konumunu koruma
isteidir. Bir baka tanmla, hareket halindeki Elementlerin zellikleri aadaki gibidir.
cisimlerin hareket etmeye devam etmek istemesi,
duran cisimlerin de durmaya devam etmek 1. Saf ve homojendir.
istemesidir. 2. Ayn tr atomlardan meydana gelir.
Tanecikli yap: Maddeler atom veya molekl 3. Sembollerle gsterilirler (Berzelius).
denilen taneciklerden oluur. (Aralarnda kovalent 4. Sabit basnta erime ve kaynama noktalar
ba kurmu olan atomlara molekl denir.)
sabittir.
Arkadalar, burada una dikkat etmek gerekir: 5. Sabit basn ve scaklkta younluklar sabittir.
Is 6. Fiziksel ya da kimyasal yntemlerle daha basit
Ik maddelere ayrtrlamazlar.
Ses... 7. Atom veya molekl halinde bulunabilirler.

gibi eyler birer enerjidir ve biz bunlara madde
demiyoruz.
nk; maddelerde olmas gereken ktle, hacim,
eylemsizlik ve tanecikli yap zellikleri yoktur.
8. Atom saysna gre monoatomik(tek atomlu),
diatomik(iki atomlu), poliatomik(ok atomlu)
eklinde isimlendirilebilirler.

6
 nite 1 : Kimya Bilimi

Molekl: ki veya daha fazla atomun birbiri ile ba 9. Kimyasal yollarla ayrtrlabilirler.
oluturarak meydana getirdikleri gruplardr.
10. Bileikleri oluturan elementler zelliklerini
kaybederler.
***Atomik yapl elementlerde gruplama
grlmez. rnek: Su bileii iki element moleklnn
birlemesi sonucu meydana gelmi bir bileiktir.

Bu durumda zetlersek:
Saf Madde

Element Bileik

Metal elementleri ve soygazlar doada atomik Molekl Atomik Molekl Kristal

(monoatomik) halde bulunur.
Ametaller doada molekler elementler olarak
bulunurlar.
(rnek: Halojenler (7A grubu elementleri),
oksijen, azot, hidrojen gibi ametaller doada
iki atomlu (diatomik) molekller halinde
bulunur.)
BLEKLER
1. En az iki farkl cins elementin belirli ktle
oranlarnda birleerek oluturduu yeni saf 4.
maddelerdir.
2. Saf ve homojendir.
3. En az iki farkl tr atom ieren taneciklerden
oluurlar.
4. Elektron alverii ile olumu olan bileiklere 6.
iyonik bileikler, elektron ortaklamas ile
olumu olan bileiklere kovalent bileikler 7.
denir.
5. En kk yapta molekldr. Ancak iyonik 8.
yapl bileikler molekler yapda bulunmaz.
6. Formllerle gsterilirler.
7. Sabit basnta erime ve kaynama noktalar
sabittir.
8. Sabit basn ve scaklkta younluklar sabittir.
Yapl Yapl Yapl Yapl
(Kovalent) (yonik)
KARIIMLARIN ZELLKLER
1. Saf deildirler.
2. Homojen veya heterojen olabilirler.
3. Fiziksel yollarla bileenlerine ayrtrlabilirler.
Erime, kaynama noktalar ve younluk gibi
zellikleri ayrt edici deildir.
5. Her noktada ayn zellii gsteren karmlara
homojen karm veya zelti, farkl noktalarda
farkl zellikler gsterebilen karmlara ise
heterojen karm denir.
Sspasiyon: Kat-sv heterojen karmlardr.
(Tebeir tozu-Su karm)
Emlsiyon: Sv-sv heterojen karmlardr.
(Zeytinya-su, benzin-su karmlar)
Aerosol: Bir kat veya svnn gaz ierisinde
dalmasyla oluan heterojen karmlardr.
(Sprey, sis, bulut vb.)
9. Homojen karmlara elik, bronz, pirin,
amalgam gibi alamlar (metal karmlar) ,
tuzlu su, etil alkol-su karm ve tm gaz-gaz
karmlar (hava vb.) gibi rnekler verilebilir.

7
 nite 1 : Kimya Bilimi
Elementlerin Sembolle Gsterimi
Bilinen en eski kimyasal simge kmesi inden
ve eski Msrdan kaynaklanmaktadr. Daha
sonraki simgelemeler bunlardan etkilenmitir. Elementin Elementin Elementin
lk semboller uygarlklarn inan biimlerine Ad Sembol Cinsi
dayanmaktadr. Azot 7N Ametal
Simyaclar yeryzndeki metaller ile gk Oksijen 8O Ametal
cisimleri arasnda iliki kurmulardr.
Flor 9F Ametal
Dalton elementlerin emberden oluan
sembollerle gsterilmesini nermitir. Neon 10Ne Soygaz
Berzelius elementlerin adlarn temel alarak Sodyum 11Na Metal
semboller oluturmay nermitir.
Magnezyum 12Mg Metal
Yunan- Roma anda Metaller ve Kullanlan Alminyum 13Al Metal
armlar
Silisyum 14Si Yar metal
Fosfor 15P Ametal
Kkrt 16S Ametal
Klor 17Cl Ametal
Argon 18Ar Soygaz
Potasyum 19K Metal
Kalsiyum 20Ca Metal
Krom Cr Metal
Gnmzde Element Sembolleri
Mangan Mn Metal
1. Her element bir ya da iki harften oluan bir
sembolle gsterilir. Bu semboln ilk harfi her Demir Fe Metal
zaman byk harftir. Kobalt Co Metal
2. Elementlerin sembolleri Latince adlar temel Nikel Ni Metal
alnarak oluturulmutur. Bakr Cu Metal
3. Eer elementin ba harfiyle balayan baka bir inko Zn Metal
element varsa sembole elementin ikinci harfi de Brom Br Ametal
eklenir.
Gm Ag Metal
Tablo 1.4. Bilinmesi Gereken Elementler
Kalay Sn Metal
Elementin Elementin Elementin
Ad Sembol Cinsi yot I Ametal
Hidrojen 1H Ametal Baryum Ba Metal
Helyum 2He Soygaz Altn Au Metal
Lityum 3Li Metal Civa Hg Metal
Berilyum 4Be Metal Kurun Pb Metal
Bor 5B Yar metal Platin Pt Metal
Karbon 6C Ametal

8
 nite 1 : Kimya Bilimi
rnek 8:

rnek 5: Aadaki ifadelerden hangisi ki farkl maddenin kimyasal zelliklerini

yanltr? kaybederek oluturduklar yeni bir madde iin;
A) Bileii oluturan elementler arasnda I. Elemenleri arasnda ktlece sabit bir oran
ktlece sabit bir oran vardr. vardr.
B) Elementler sembollerle gsterilirler. II. Bileiktir.
C) Bileii oluturan elementler zelliini III. Homojendir.
kaybeder.
ifadelerinden hangileri kesinlikle dorudur?
D) Bileikler kimyasal yolla kendisinden daha
basit maddelere ayrtrlamazlar. A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
E) Elementlerin en kk yapta atomdur. D) I, II ve III E) II ve III

rnek 6:
i. Sabit basnta younluklar karakteristiktir. rnek 9:
P4 ve CO maddeleri iin,
ii. Kimyasal yolla birleir ve ayrrlar.
iii. Yaplarnda farkl eit atom vardr. I. Her ikisi de bileiktir.
II. Her ikisi de elementtir.
Yukardakilerden hangileri sadece bileiklerin
III. Her ikisi de ar maddedir.
zelliklerindendir?
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) I, II ve III E) II ve III A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

rnek 7:
i. Sabit basnta erime ve kaynama noktalar rnek 10:
sabittir. - elik
ii. Tek cins tanecikten ! oluur. - Bakr
iii. Kimyasal yolla kendisinden daha basit
maddelere ayrtrlamaz. Yukarda verilen maddeler ile ilgili,
I. Belirli sembollerinin olmas
Yukardakilerden hangileri elementler iin II. Ayn tr atomlardan olumalar
doru bileikler iin yanltr? III. Homojenlik
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III verilenlerden hangileri ortaktr?
D) I, II ve III E) II ve III A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III

9
 nite 1 : Kimya Bilimi
BLEKLERN GSTERM
rnein, 19K elementinin elektron katman
Bileikler formlle gsterilir. Formller kaba
forml ve molekl forml olarak ikiye ayrlr. dizilimini yapalm:
Molekl forml bileiin gerekte sahip
olduu atom saysn gsterir.
19K: ) ) ) ) (2-8-8-1) eklinde olacaktr.
Kaba forml bileiin molekl formlndeki 2 8 8 1
indislerin en sade ekilde yazlm halidir.
Bu nedenle 19K elementinin son katmannda 1
Molekl (Kimyasal) Kaba (Basit, elektron bulunur ve K elementi bir metaldir.
Forml Ampirik) Forml Bileiklerinde +1 deerlik alarak katyon oluturur
C6H6 CH ve iyonik bal bileik oluturur.
C6H12O6 CH2O 16S elementinin elektron katman dizilimini
C3H8 C3H8 yapalm:

16S: ) ) ) (2-8-6) eklinde olacaktr.

Kaba formlden molekl arl, moleklde 2 8 6
bulunan toplam atom says anlalamaz. Ancak
atomlarn cinsi ve birleme oran anlalabilir.
Bu nedenle 16S elementinin son katmannda 6
Bileik Formllerinin Yazlmas elektron bulunur bu nedenle ametaldir. S elementi
bu nedenle iyonik bileiklerinde -2 deerlik alr bu
Bir bileiin oluabilmesi iin elektronlarn nedenle anyon oluturur.
ortaklaa kullanlmas (kovalent ba) veya
elektron alverii (iyonik ba) olmas gerekir. Potasyum (K) ve kkrt (S) arasnda oluacak olan
Elektron alverii sonucu oluan ykl iyonik bal bileiin formln bulurken toplam
taneciklere iyon ad verilir. ykn sfr olmasn salamak gerekir.
Ykseltgenme Basama (Deerlik) Bunu yapabilmek iin katyon ve anyonun
yklerinin mutlak deeri aprazlanr. Katyon olan
Bir element elektron verirse (+) deerlik alr. (+)
iyon bileikte nce yazlr. Buna gre:
ykl taneciklere katyon ad verilir.
Bir element elektron alrsa (-) deerlik alr. (-) K+ ve S2- ykl iyonlarn oluturaca iyonik bal
ykl taneciklere anyon ad verilir. bileik:
Bir elementin son katmannda 1, 2 veya 3
elektron bulunuyorsa element metaldir ve son
katmanndaki elektronlar vererek pozitif ykl K+ S-2
katyon oluturur.
Bir elementin son katmannda 5, 6 veya 7 K2S
elektron bulunuyorsa element son katmann 8
elektrona tamamlayacak ekilde elektron alarak
Not: Ametaller bileiklerinde birden fazla deerlik
negatif ykl anyon haline gelir.
alabilirlerken ba grup metaller tek deerlik alr.
Elementlerin son katmanlarndaki elektron saysn rnein S elementi bileiklerinde 2 elektron
bulabilmek iin ilk olarak elementin elektron alabilecei gibi kovalent bal bileiklerinde son
katman dizilimi yaplr. Bunun iin ilk 20 katmanndaki 6 elektronu vermi gibi davranarak
elementte +6 ykseltgenme basaman da alabilir.
1. katman maksimum 2,
2. katman maksimum 8,
3. katman maksimum 8,
4. katman da 2 elektron alacak ekilde elektronlar
yerletirilir.

10
 nite 1 : Kimya Bilimi

yon Kk: 3- ykl

N 3-
Nitrr
Fosfat
ki ya da daha fazla atomun oluturduu iyonlara
P3- Fosfr
Fosfit
kk denir. rnek: 43 (fosfat), 42 (slfat),
4+ (amonyum).
Kesinlikle Bilinmesi Gereken yon Kkleri
(Ykleri ile bilmeniz Gerekiyor!!!!)
(+) ykl iyonlar (katyonlar) isimlendirilirken

Karbonat Hipoklorit
isimleri deimez.
Bikarbonat OH- Hidroksit
Ancak (-) ykl iyonlar (anyonlar)
*Hidrojen
isimlendirilirken genellikle sonlarna r eki
Permanganat
karbonat
alrlar. Nitrat Siyanr

Tablo 1.5. yonlarn Yklerine Gre simleri Slfat + Amonyum

1+ ykl 2+ ykl
+ 2+

Fosfat Asetat
H Hidrojen Be Berilyum
+
Li Lityum Mg2+ Magnezyum
+
yon kk ile oluturulan bileiklerde de yklerin
Na Sodyum Ca2+ Kalsiyum
mutlak deerleri aprazlanr.
K+ Potasyum Ba2+ Baryum
Ag +
Gm Sr2+ Stransiyum
Cu +
Bakr (I) Cu2+ Bakr (II) Bir Formldeki Atom Saysnn
Hg +
Cva (I) Hg2+ Cva (II) Hesaplanmas
+ Amonyum Fe2+ Demir (II)
+ Hidronyum Zn2+ inko
Bir formldeki atom says hesaplanrken
Ni2+ Nikel
parantezlere ve indislere dikkat edilir. ndisler
her elementin ka adet bulunduunu belirtir.
3+ ykl 4+ ykl
+3 4+ Parantezin altndaki indis ise parantez
Al Alminyum Sn Kalay (IV)
Kurun (IV)
ierisindeki grubun ka adet bulunduunu
Cr3+ Krom (III) Pb4+
Fe3+ Demir (III) gsterir.
As3+ Arsenik

1- ykl
F -
Florr Permanganat
Cl -
Klorr Hipoklorit
Br -
Bromr
Klorit
I -
yodr
Klorat
OH -
Hidroksit
Perklorat
Nitrat Bislfat

Nitrit Asetat

Bikarbonat Siyanr

2- ykl
O 2-
Oksit
Dikromat
S2- Slfr Manganat
Slfat Karbonat Not: (CH3)3COH bileiinde 3 farkl tr


Slfit
Oksalat atom (C,H,O) ve 15 adet atom

Kromat
Tiyoslfat bulunmaktadr.

11
 nite 1 : Kimya Bilimi

rnek 11:
b.Yapsnda en az atom tr bulunduran
CoCl2.6H2O formlndeki toplam atom bileik/bileikleri yaznz.
saysn bulunuz.
(Not: Bu tip bileiklere hidrat ad verilir ve yaplarnda kristal
suyu bulundururlar. Atom says ile ilgili hesaplamalarda
suyun katsays su moleklnden ka adet bulunduunu c.Yapsnda en ok sayda atom
gsterir.) bulunduran bileik/bileikleri yaznz.

d.Yapsnda en ok atom tr bulunduran

bileik/bileikleri yaznz.

rnek 12: Aadaki tabloda verilen iyonlar ile

rnekteki gibi bileik oluturunuz. Sorular
yantlaynz.
O2- Br- OH-
Bileiklerin Adlandrlmas
K+ K2O
1. yonik Bal Bileikler
Ca 2+
Ca(OH)2 a. Metal-Ametal Bileikleri:

Al3+ Metal Ad + Ametal Ad + -r eki

Ancak aadaki anyonlar bileikte farkl ekilde
Pb2+ isimlendirilirler.
NH4+ O2-: Oksit S2-: Slfr
N3-:Nitrr H-:Hidrr
CO32- PO43- rnek 13: Aadaki bileikleri isimlendiriniz.
+
K NaCl
Ca2+ MgCl2

Al3+ ZnCl2
Al2O3
Pb2+
NH4+ Potasyum klorr
inko oksit
a.Yapsnda en az sayda atom
Sodyum oksit
bulunduran bileik/bileikleri yaznz.

12
 nite 1 : Kimya Bilimi
b. Metal-kk Bileikleri:

Metal Ad + Kk ad Bilinmesi gereken birden fazla deerlik alabilen

metaller (B grubu Metalleri, Gei Metalleri)
rnek 14: Aadaki bileikleri isimlendiriniz.
Cu Bakr Cr Krom
NaNO3
Hg Cva Pb Kurun
KMnO4 Fe Demir Sn Kalay
Mg(NO3)2 Mn Mangan Co Kobalt

Ca3(PO4)2
rnek 17: Aadaki bileikleri isimlendiriniz.
Sodyum hidroksit PbO2
Gm nitrat CuSO4
Kalsiyum slfat Fe(NO3)3
SnO2
CrCl3
c. Kk-kk Bileikleri: FeBr2
Katyon Kk Ad + Anyon Kk ad

rnek 15: Aadaki bileikleri isimlendiriniz. 2. Kovalent Bal Bileikler

Kovalent bal bileikler ametal-ametal
NH4NO3 bileikleridir. Molekler yapda bulunurlar.
(NH4)2SO4
simlendirilirken:
(NH4)2CO3
Birinci Birinci
NH4MnO4
Ametalin + Ametalin +
Says Ad
d. Kk-ametal Bileikleri:
kinci kinci
-r
Katyon Ametalin + Ametalin +
+ Ametal Ad + -r eki eki
Kk Ad Says Ad
Ametallerin says latince say isimlerine gre
rnek 16: Aadaki bileikleri isimlendiriniz. yaplr.
NH4Cl 1 Mono 6 Heksa
(NH4)2S 2 Di 7 Hepta
(NH4)2O 3 Tri 8 Okta
4 Tetra 9 Nona
5 Penta 10 Deka
e. Gei metali-ametal veya Gei Metali - kk Not: Birinci ametalden bir tane varsa mono eki
Bileikleri: kullanlmaz.

Birden fazla deerlik alabilen metallerin (gei

metalleri) bileikleri isimlendirilirken metalin
deerlii parantez ierisine yazlr.

13
 nite 1 : Kimya Bilimi
rnek 18: Aadaki bileikleri isimlendiriniz.
CO2 Bileiklerde Elementlerin Ykseltgenme
N2O Basamann Bulunmas
P2O5 1) Bileiin toplam yk sfrdr.
CS2 2) Kkteki elementin ykleri toplam kkn
ykne eittir.
3) 1A grubu metalleri (+1), 2A grubu metalleri
Kkrt heksaflorr (+2), 3A grubu metalleri (+3) deerlik alr.
Diklor heptaoksit 4) Hidrojen metallerle yapt bileiklerde (-1)
ametallerle yapt bileiklerde (+1) deerlik
Karbon tetraklorr
alr.
5) Oksijen bileiklerinde genellikle (-2) deerlik
alr.
Bileiklerin zel simleri
6) Halojenler (F, Cl, Br, I) bileiklerinde genellikle
Baz bileiklerin sistematik ad yerine geleneksel (-1) deerlik alrlar.
isimleri kullanlr.

Tablo 1.6. Baz bileiklerin geleneksel adlar

rnek 19: H2SO4 teki S nin ykseltgenme
Bileik Forml Geleneksel Ad basama katr? (1H, 8O)
H 2O Su
A) 1+ B) 3+ C) 4+ D)5+ E)6+
NH3 Amonyak
HCl Tuz Ruhu
HNO3 Kezzap
H2SO4 Za ya
KNO3 Gherile
CaCO3 Kire ta
rnek 20: NH4+ teki N nin ykseltgenme basama
CaO Snmemi kire katr? ( 1H )
Ca(OH)2 Snm kire
A) 3- B) 2- C) 1- D) 1+ E) 5+
NaCl Yemek tuzu
NaOH Sud kostik
KOH Potas kostik
Na2CO3.10H2O amar Sodas
NaHCO3 Yemek Sodas
rnek 21: H3 PO4 teki P nin ykseltgenme
KAl(SO4)2.12H2O Adi ap basama katr? ( 1H, 8O )
CuSO4.5H2O Gz Ta
A) 5+ B) 2+ C) 1+ D) 1- E) 2-
NH4Cl Niadr

14
 nite 1 : Kimya Bilimi

rnek 22: H2 C2 O4 teki C nin ykseltgenme rnek 27: Ayn tr atomlarn birlemesiyle
basama katr? ( 1H, 8O ) element moleklleri, farkl tr atomlarn kimyasal
yollarla birlemesiyle bileik moleklleri oluur.
A) 3- B) 2- C) 3+ D) 4+ E) 5+
Yukarda verilen aklamaya gre, aadaki
snflandrmalardan hangisi dorudur?
Element Bileik
Molekl Molekl
A) O2 O3
rnek 23: Fe2 O3 teki Fe nin ykseltgenme
B) Ne CH4
basama katr? ( 8O )
C) N2 Cu-Zn
A) 1+ B) 3+ C) 1- D) 2- E) 3- D) Fe Cl2
E) S8 H2O

rnek 28:
Bileik Sulu zeltisine verdii iyonlar
rnek 24: K 2 MnO4 teki Mn nin ykseltgenme I. Al2(SO4)3 Al2+ , S43
basama katr? ( 19K, 8O ) II. KNO3 K+ , N3
III. CaCr2O7 Ca2+ , Cr2 O2
7
A) 1+ B) 6+ C) 6- D) 5- E) 3-
IV. Na2CO3 Na+ , C4+ , O2-

Yukardaki bileiklerin sulu zeltilerine

verdikleri iyonlar hangilerinde yanl olarak
verilmitir?

rnek 25: H2 O2 teki O nun ykseltgenme A) Yalnz I B) II ve III C) Yalnz IV

basama katr? (1H ) D) I ve IV E) III ve IV

A) 2- B) 1- C) 2+ D) 3+ E) 6+

rnek 29: Aadaki bileik adlandrmalardan

hangisi yanltr?

Bileik Ad
A) CO Karbon monoksit
rnek 26: NH4 NO3 teki N lerin ykseltgenme B) Na2O Sodyum oksit
basamaklar toplam katr?
C) AlCl3 Alminyum klorr
A) 3- B) 1- C) 2+ D) 3+ E) 5+ D) HgO Cva (II) oksit
E) CuCl2 Bakr (I) klorr

Test Okul YGS-Kimya Yaprak Test Test-2,3

Altrma Katlar
BLTEST Testler

15
 nite 1 : Kimya Bilimi
GVENLMZ VE KMYA
Kullanlacak maddenin zerindeki iaretlere
Gnlk hayatta ve sanayide kullanlan bir ok
dikkat edilmelidir.
kimyasal madde mevcuttur. Bu kimyasallarn
bazlar evre ve canl sal asndan tehlikelidir. Tablo 1.7. Kimyasal Maddelerin zerinde
Zararl kimyasallarn bazlar aadaki gibidir. Bulunan Semboller
E: PATLAYICI
Floroklorokarbonlar: Endstri ve kozmetikte Ateten, sdan,
kullanlmakta olan bir gazdr. Deodorant vb. Gaz darbeden, srtn-
karmlarnda bulunurlar. Atmosferin koruyucu meden uzak tutul-
maldr.
tabakasn zayflatr.
F: YANICI /
Asbest: Kanser oluumuna sebep olur. KOLAY
TUTUAN
Analjezik ilalar: Ar kesicidirler. Fazla plak ateten,
kvlcmdan ve s
kullanlmalar bbrek yetmezliine sebep olur. kaynandan uzak
tutulmaldr.
Ar metal katyonlar: Hg, Pb, Cd, Cr, Ni gibi F+:OK YANICI
ar metallerin katyonlar insan vcudunda F+ plak ateten,
birikerek toksik etki gsterir. kvlcmdan ve s
kaynandan uzak
Suni Gbreler: Zemin sularnn kimyasal tutulmaldr.
kirliliine, toprak kirliliine yol amaktadrlar.
T: ZEHRL
Polimerler: Plastik maddeler doada uzun sre nsan vcuduyla
kalmakta ve topraa kartnda topran temas engellen-
geirgenlik zelliini kaybetmesine neden melidir.
olmaktadr. Zehirli etkileri nedeniyle yararl T+: OK
T+
mikroorganizmalar ldrebilmektedirler. ZEHRL
nsan vcuduyla
Sentetik Temizlik rnleri: Vcudumuzun temas engellen-
karbon yapsn bozmakta, oksijeni tketmekte ve melidir.
Xi: TAHR
tedavisi imkansz hastalklara yol amaktadrlar. EDC
Gz ve deriyle
Kartklar suyu ve topra kirleterek canl temas engellenme-
hayatn tehdit etmektedirler. i
lidir.
Xn: SALIA
Tarmda kullanlan bcek ilalar: DDT evre ZARARLI VE
iin ok zararl olan bir bcek ilacdr. Uzun sre ZEHRL MADDE
nce kullanm yasaklanmtr. nsan vcuduyla
temas engellenme-
lidir.
O: YAKICI /
LABORATUVAR GVENL VE KMYA OKSTLEYC
Yanc maddeler-
Laboratuvarda herhangi bir ey yenilip den uzak tutulma-
iilmemeli, alrken eller yze ldr.
C: AINDIRICI-
srlmemelidir. KOROZF
Gzleri,deriyi ve
Asit, baz gibi andrc, yakc maddeler deriye kyafetleri koru-
damlad veya srad hallerde bol su ile mak iin nlem
ykanmaldr. alnmaldr.

zeltilerin konulduu ieler mutlaka

etiketlenerek saklanmaldr.

16
 nite 1 : Kimya Bilimi
R: RADYOAKTF
Uzak durulmal,
temas edilmemeli,
atklar szdrmaz
ekilde paketlenip
derinlere gml-
melidir.
N: EVRE N
ZARARLI
Bu tr maddelerin
toprakla ve
evreyle temas
engellenmelidir.

Yeni sisteme gre aadaki sembollerde

kullanlmaktadr.

Tablo 1.8. Laboratuvarda Gvenlik aretleri

Cam Malzeme! Kesici Ara

Gzlk Tak!

Yangn
Scak yzey! Gz Korunmal Tehlikesi!

nlk/tulum
Eldiven giy! Kimyasal Madde giy!

ehir
Elektrii
Test Okul YGS-Kimya Yaprak Test Test-4
Altrma Kad
BLTEST Testler

17