S H jfi p & i/ e / e ji rt e t e

g e / i i m , c /e n e p e v e u y u m

P rof. D r .
R o b e r t F r a g e r ,
fELENEK
 Kalp, Nefs ve Ruh
T ekam l, D enge ve U yum un Sfee P sik o lo jisi

Robert Frager

eviren
brahim Kapak!ikaya
Gelenek Yaynclk: 54
Sufizm ve Psikoloji: 2
Kalp, Nefe ve Ruh
Ojinal Adi: Heart, Self, & Soul
Yasar: Robert Frager
evirem brahim Kapaklkaya
Kapak Tasannu: Sabahattin Rana
Bask: Krti Matbaas
Birinci Basm: Eyll 2003
kinci Basm: Kasm 2003
ISBN; 9 7 5 -8 7 1 9 -8 3 -
Gelenek Yaynclk San. Ve H e U d l
Adres: Haan Halfe Mahallesi, kszce Hatip
Sok. No: 15 34300 Fatih/IST.
Tel: (212) 531 41 40 (pbx)
Faks: (212) 531 43 34
e-mail: geJenek@gelenek.com.tr
 Prof, Kobert Frager, ots yl akn sredir
psikoloji zerine almakta ve iki ynden
(teorik ve pratik) tasavvuf zerine
aratrmalarda bulunmaktadr. Halen
mutasavvf bir mrit ve ehy olan Frager,
"Ak Bir araptr1* ve "Uygun Tasavvuf'
eserlerinde yardma editr olarak almtr.
Palo Alto, Kalifbmtya^a bulunan
Transpersonel Psikoloji Entiitsnde profesr
ve bakan olarak bulunmaktadr.
 indekiler

Teekkr 11

n s z 13

L Blm
Kalp, Nefis ve Ruhun Psikolojisi 2 7

TL Blm
Kalbinizi Ama 45

- Blm
Kendinizi Dntrme 69

IV, Blm
Yedi Ruhunuz i 09

V. Bohim
Yedi Ruhunuzu Uyumlu Hale Getirme 135

VL Blm
Tasavvuf Pratikleri: Psiko-ruhsal Terapi 155

VII. Blm
eyh ve Dervi: Tasavvufta Manev Rehberlik 1S9

VIII. Blm
Perdeleri Kaldrma 205

ndeks 229
Rahmetli stadm, tasavvufun en yce ideallerinin
m ahhadafim ? timsali ye yapahilecegiroi bfidfg in
bu eseri yazmam isteyen eyh Safer Dala '
Ve iman ve Allah (c.cj sevgisi srekli ilham
kaynam olan sevgili eim Ayhan Fragera.
 Teekkr

u kitabn hazrlanmasna yardm eden birok kiiye kraauh sunmak

istiyorum. lk olarak retileri ve canl timsaliyle tasavvuf anlaym ve
uygulamamn temelini tekil eden Rahmetti eyhim Safer Dal Efendiye teekkr
ediyorum. eyh Tosun Bayrak'n sohbeti ve rehberlii hi bitmek bilmeyen bir il
ham ve geliim kaynam olmutur. mam Bilal Hyde, Arapa terimler ve Kurinf
referanslar konusunda paha biilmez yardmlarda bulundu: Yannis Toussulis ve
Sam Goldberger bana SE dncesinin ve Sf psikolojisinin birok ynlerini
aklayarak katkda bulundular. Selim Baba zaman v e derin tasavvuf anlaym
. aktarmada ok cmert davrand. Robert Clark ve B al Bemett kitabn taslam
okuyarak, tevik edici yorumlarda bulundular. Jlm Fadiman ve Haham Zalman
Schaehter-Shalomi, metin zerinde arifene yorumlar yaptlar. John Firman ve
Ann Russell, Assagioli'nin kavramlarn ve diyagramlann kullanma konusunda
ki yorumlaryla olaanst yardmlarda bulundular. Susan Newton v e Steven
Sulmeyet metni dikkatlice okudu ve-birok yararl neride bulundu. Ayrca der
vilerime v e burada sunulan materyalin byk bir ksmn iiten ve tartan Ins
titute cfT ranspersom Psychoogy fakltesi ve rencilerine teekkr bor bili
yorum. Btn bu yardmlara ramen madd hatalar ya da yorum hatalan kalm
sa, bunlar yalnzca bana aittir.
 nsz

arihi!, tasavvufa genellikle slm'n mistik z olarak tanmlarlar ve

T balang tarihini slm'n douundan yaklak iki yzyl sonras, doku
zuncu yzyln balan, olarak belirlerler. Ancak evrensel anlamda tasavvuf, b
tn dinlerin mistik ynlerini ierir. Din, kkleri zahir din uygulamalar (ameller)
olan bir aatr, Du aacn dallan mistisizm, meyvesi ise hakikattir.
Tasavvuf, btn dinlerin kalbinde yer alan mistisizmden farkl deildir. Bir
nehrin birok lkeden, gemesi ve her bir lke tarafndan kendisine ait olduunun
iddia edilmesi olgusunda olduu gibi, aslnda yalnzca tek nehir vardr. Btn
mistisizm yollan ayn hedefe, kutsalln dorudan tecrbe edilmesine yneliktir.
Tasavvufa tbi olan kimseye Sd/f, dervi y a da M f r ad verilir, 5ri, Arap
a'da s a f ' ve "yn" dahil birok anlama sahiptir. (Erken dnem sfiler basit
yn cbbe giyerler ve bhn arnma peinde koarlard). Dervi, dar yani kap
szcnden tretilen bir Farsa terimdir. Kap kap dolaarak dilenen kiiye ya
da eikte (dnyev bilin ile lh idrk arasnda bulunan) kiiye denin Fafcr
yoksul kii" anlamna gelen Arapa bir terimdir. Tasavvufta, bu terim dnye
v mal bakmndan yoksul olanlan deil, Allah (c.c )'a ihtiyacn bilen manev
yoksullan ifade eder. Kalpleri Allah (c.c)tan baka herhangi bir eye ballk
tan rdir.
14 - KALP, NEF$ VE RUH

Islm'n ahlk ve etik gcetilerinm benimsenmesi, tasavvufun doabilecei

ve geliebilecei iklimi hazrlad. Her ne kadar tasavvuf, Orta Dou, Kuzey Afri
ka, Avrupa, Orta Asya, Hindistan, Pakistan, in ve Endonezya'da yaygn ise de,
retileri, uygulamalar ve eiticileri dnyann her yerinde bulunabilir. Tpk di
er gerek mistik gelenekler gibi, tasavvuf da iinde yer ald kltrler ve top-
lumlara uygun hle gelmek iin biim deitirebilmektedir.

Tasavvuf ve Din
Sfferit byk br ksm btn dinlerde bii: temel hakikat bulunduuna ve b
yk dinlerin znde ayn olduuna inanrlar, eitti peygamberler ve manev ei
ticiler tpk, bir oday aydnlatan ampuller gibidir. Ampuller deise de elektrik tek
ve ayn kaynaktan, Allah (c,c) 'tan gelmektedir. Br oktn yand bir odada,
bir ampuln n dierinden ayrt edemezsiniz. Hepsi aynt ktr ve bazlar di
erlerinden fazla k verse de, bireysel ampullerin hepsi aym kaynaktan elektrik
enerjisi almaktadrlar. In kalitesi ayn olduu gibi kayna da ayndr.
En mehur tasavvuf limi bn Arab tasavvufta drt uygulama ve drk dere
cesi bulunduunu anlatr eriat (dinamme hukuku) r tarikat (mistik yol), haki
kat (gerek) ve marifet {gncsity. Her biri kendisinden nceki aamalarn zerine
bina edilir.
Birincisi, dier derecenin temeli olan eriattr. Arapada eriat ana yol"
anlamna gelmektedir. eriat, dinlerin byk-bir ksmnda bulunan erdem ve
etik retilerden oluur. Sferin byk bir ksm Mslman'dr ve bu nedenle
tasavvufun geleneksel olarak zerine bina edildii eriat slm eriatdr. eriat
bize hu dnyada doru yaam ann yolunu gsterir. eriata uymadan tasavvu
fa girmek, tpk kumdan temel zerine ev yapm ak gibidir. Salam ahlk ya da
etik prensipler zerine kurulmu dzenli bir yaam olmakszn, hibir mistisizm
fUzenemez.
kincisi, tasavvuf uygulamasn fade eden tarikattr. Tarikatn szck anlam'
Bedevilerin vahadan vahaya izledii patika yoldur. Bu yol bir karayolu gibi k
iaretleriyle aka iaretlenmi bir yol deildir. Bu iaretsiz lde yolunuzu bul
mak iin blgeyi yakndan tanmanz gerekecek ya da gzergah hilen ve yerel
iaretleri tanyan birisinin klavuzluuna ihtiyacnz olacaktr. eriat dinin zahiri
uygulamasn ifade ettii gibi, tarikat da tasavvufun manev uygulamalanm ifa
de eder. Doru yolu bulmak zere gereksinim duyduunuz klavuz eyhtir, eri
at dmz temiz ve ekici klar. Tarikat ise, iimizi temiz ve arnm yapmak ze
re tasarlanmtr. Bunlar hirhirini desteklerler.
 NSZ S

ncs hakikattir. eriat ve tarikatta bulunan amel ve iradn btm anla

mn ifade eder. Hakikat mistik gerein dorudan tecrbe edilmesidir. Bu deney
sel kavray olmakszn, hakikat istasyonuna varm olanlar kr krne ve me
kanik olarak taklit ederek izlemeye mahkum oluruz. Hakikate ulalmas ilk iki
aama uygulamalarn teyit eder ve pekitirir. Hakikatten nce btn uygulama
lar taklitten ibarettir.
Drdncs marifettir; yani gnostfft. Gnosis derin hikmet ya da manevi ger
ein bilgisidir. ok az kii tarafndan elde edilebilen bir gereklik bilgisidir/ Bu
ras elilerin, peygamberlerin, bilgelerin ve evliyann istasyonudur,
bni Arab bu drt dereceyi aklamtr. Hukuk {eriat) dzeyinde seninkrve
J * *

benimki" vardr. Yani din hukuk bireysel haklan ve insanlar arasndaki etik ili
kileri teminat akna almaktadr. Tasavvuf yolu dzeyinde (tarikat), "benimki e
nindir, seninkis de senin/. Dervilerin birbirlerine kar kardene muamele et
mesi -evlerini, kalpleri v e keselerini birbirlerine amalar-beklenir. Gereklik (ha
kikat) dzeyinde, "ne benimki vardr ne de seninki", Tekaml etmi Sfer her
eyin Allah (c.c)1tan geldiinin, kendilerinin yalnzca hizmetkr olduklarnn ve
hibir eye sahip olmadklarnn idrakine varrlar. Hakikati idrak edenler, mlki
yete v e genel alarak n ve makam dahil btn haricfldere, olan ball am
lardr Marifet dzeyinde ne ben ne de sen varsn". Birey, her eyin Hakle'tan
ibaret otduunu ve hi kimsenin Hakkn gayn olmadm nlar. Bu tasavvufun
niha hedefidir.

Dervi Olma
Benim iinde yer aldm Sf tarikat olan Halvet-Genah tarikatnda, dervi
olma ve tasavvuf geleneine tam. olarak girmenin yolu vardr, ilk yol, rya
snda dervi olmaktr,' kincisi, bir eyhe sevdalanmak; nc yol ise, bunu ta
lep etmektir.

Rya Yoluyla
Eer bir kimse dervi alma iyalan grrse, bu ryasn yorumlamas iin br'
eyhe gidebilir. eyh, dervi adaynn ryasn dorulamak iin kendi stihresn
yapar. Benim tarikatmda, belli ryalarn manev yn gstereceine inanrz.
Benm ilk Sf stadm eyh Muzaffer .Efendi, stanbulda yaayan nl bir
din hocas ve vaiz di, Byk ve nl Sf tarikatianndan birisi onu kendilerine
katlmaya davet etti ve onu hemen eyh olarak kabul etmeyi teklif ettiler. eyh Mu
zaffer Efendi ryasnda bir iaret gelene kadar beklemek zorunda olduu cevabn
16 KALP, NEFS VE RUH

verdi. Ksa sre sonra ryasnda, Halvet-Cerrah derghnda o zamanki eyhi

pencere kenarnda otururken ibadet ettiini grd. Ertesi gn o eyhe gitti ve r
yasn nakletti. eyhi Muzaffer Efendi'den1, istihte yapana kadar bir hafta bek
lemesini istedi; sonra onu kabul ettL Boylere Muzaffer Efendi daha byk ve da
ha nl bir tarikatta eyh oimak yerine Haket-Cerah derghnn acemi dervii
oldu.
Birka yl sonra Halveti-Cerrahl eyhi vefat etti. Halefi olarak Muzaffer Efen
d iy i tayin etti. Ancak kdemli dervilerden bazdan kar ktlar. Kimin eyh ola
cana karar vermek zere toplandktan zaman, Muzaffer Efendinin eyh olma
sna en ok kar kan kii ona dedi ki; "imdi anladm ki siz bizim eyhimiz el
malsnz ve elinizi ilk perek sizi yeni mridim olarak kabul eden, ilk biat eden
ben olmak stiyorum". Dier derviler kdemli ruridde grlen bu ani deiiklie
anp kaldlar. Adam szlerine yle devam etti: "Grm dn gece grdm
bir rya zerine deitirdim. Ryamda zikir esnasnda dervilere nclk ediyor
dum; ancak hibir ey dzgn gitmedi. Dervilerin zikirleri ve hareketlerinde bir
birlik yoktu. Sonra Muzaffer Efendi zikri ynetti ve her ey mkemmel bir ekil
de dzenli gitti. O zaman ahladm k, bu riiya onun eyh im iz olmas iin bir ia
rettir". Dier derviler de oy birliiyle bu gre katldlar, byleee bir rya saye
sinde dervi olan eyh Muzaffer Efendi, imdi yine bir baka ryann sonucu ola
rak eyh oluyordu.

eyhe Sevdalanmak
Dervi olmann ikinci yolu eyhe sevdalanmaktr. Ben byle dervi oldum.
eyh Muzaffer Efendi ile ilk olarak 1 9 8 0 yl llkbahannda karlatm. Benim kur
duum okul olan lnstfcute o f Transpersonai Psychologyyi ziyaret etmek zere
davet edilmiti. Sf zikir ayini yapabilmek iin solistler v e mzisyenlerden olu
an yaklak yimibe derviten oluan bir grupla birlikte geldi.
eyh Muzaffer Efendi Sf tarikatnn ba ve Trkiye'de tannm bir din ho
cas idi. Onun ziyareti ve niversite rencilerimize rettiklerinden ok mutlu ol
mutuk {Enstit, psikoloji ile din arasndaki ara blgeyi kefetmeye adanmt v e
misafir konumac olarak dnyann deiik yerlerinden bir ok din ve ruhan ge
leneklerinin temsilcilerini davet etmitik,)
Dervilerin gelecei gn, bromda telefonla konuuyordum. Kap sonuna ka
dar akt v e koridoru grebiliyordum. ri yapl, beyaz bir balk giyen br adam

T Br sayg unvan.
 NSZ - 1 7

geti ve geerken bana bakt. Yryn bozmad iin bu bakn ancak br

mkcosaniye srm olmas gerekir. Ancak benm iin zaman durmutu. Yaam
mn btn bilgilerinin dev bir bilgisayar tarafndan emildiinve btnletirildii
ni, bu adamn yalnzca gemiimi deil, bu telefon konumasnn sonulan dahil
btn geleceimi de bildiini hissettim.
Genellikle kendi kendime konumam. Ancak imden gelen bir ses unlar
syledi: Umanm bu eyhtir; eer deilse, bu adamn hocasL ile karlamaya ha
zr olduumu sanmyorum". Telefon konumam bitirdim ve misafirlerin nerede
olduklarn buldum. Kendimi ITF bakam olarak tanttm v e onlara "Hogeldiniz,"
dedim. Bromun nnden geenin eyh Muzaffer Efendi olduunu renince ra
hatladm.
O le sonu dervilerle ay imeye davet edildim ve eyh birka sf yks
anlatt. O an anladm ki; bu tarikatn yaayan realitesi, tasavvuf hakknda oku
duum btn kitaplardan ok daha zengindi. Kitaplarda tekrar tekrar anlatlan
ykler, bu ykleri anlatrken ayrca bir konteks salayan ve ykde gizli
nemli hususlar vurgulayan birstad taraflndan anlatldnda yaptL etkinin br
kvlcm be olamazlard.
Mistisizmle ok uzun zamandr ilgileniyordum. On yl akn bir sredir aktif
ve disiplinli bir ekilde meditasyon yapyordum. Zamanla manev oyantasyona
sahip bir psikiyatr ile psiko-terapiye baladm. Btnyle duygusallk ykl kii
lik sorunlar zerinde almaya baladmda, medilasyonu braktm. Sanki Fre-
udun libido fikri doruydu; yani sanki ok feda fiziki enerjiye sahiptim ve im
di bu enerji, kiisel materyali ortaya karmaya odaklanm olduundan, artk
ruhsal almaya uygun deildi. Meditasyon yapmadm iin sululuk bile hisse-
demiyordum; nk bu deiim, tembellik y a da iradenin baarszlnn sonucu
olmaktan okhtm enerjilerde aikr br kayn gstergesiydi.
eyh Muzaffer Efendi ile karlatmda, hl terapi gryordum ve hl bir
eit ruhsal belirsizlik iindeydim. Yeni bir ruhsal pratik in hazr olduumdan
emin deildim; ama eskisini kesinhkte kaybetmitim. eyh Muzaffer Efendi yce
bir gnl, karizma ve irfana sahip bir adamd. Onun huzuruna girmek, tpk bir
sultan ya da imparatorun huzuruna girmek gibiydi. Onun kiisel gcnn, yal
nzca yce sevgisi ve efkatiyle dengelendiini hissediyordum. Ayrca eyh Mu
zaffer Efendi harika bir mizah duygusuna sahip mkemmel bir yk anlatcs idi.
eyh Muzaffer Efendimin dua ettiini k kez ittiim an asla unutamayaca
m. rencilerimizden Ikisf, dindar bir Yahudi ift, kendileri ve evlilikleri in dua
etmesini istediler. eyh Muzaffer Efendi ellerini kaldrd, avu ilerini yukanya
18 KALP, NEE5 VE RUH

evirerek duaya balad. Aniden daha nce hf gerek bir dua iitmediimi fark
ettim. Sanki sem av bir makama ykselmi ve oradan dua prltlarm yeryzne
sayordu. Bundan nce btn ittiim; bakalarn szcklerini kullanan ezberci
duaclar ya da gnlk bilin dzeyinde entelektel olarak yaplan dualard. eyh
Muzaffer Efendimin duas tamamen farklyd. Ayrca ifte dinlerini ya da inan
larn sormamas da beni hayrete drmt. Bunun onun iin nemli olmad
aikrd ve kendi dervileri iin bile, daha iten ve daha samim br ekilde dua
edemezdi (aslnda hu ift ertesi yl onun dervileri oldular).
Ayrca eyh Muzaffer Efendimin retilerindeki hikmet ve uygulanabilirlik de
beni derinden etkiledi. Benm daha nceki manev rehberlerimden birou mn
zev keilerdi. Aslnda hibir zaman ii ve ailesi olmam nsanlarn alma y a
da ilikiler konusundaki vaazlarm dinlemekten bkmtm. eyh Muzaffer Efendi
dnya hakknda tamamyla gereki ve bilgi sahibi idi. Bir ii (din kitaplar satan
bir kitap), bir ei ve yetitirdii ik ocuu vard.
Ayrca eyhleriyle birlikte seyahat eden erkek, ve kadnlan da ok takdir ettim.
Aralarnda avukatlar, doktorlar, i adandan, profesrler v e iiler vard. zellikle
erkekler arasndaki kardelik duygusundan ok etkilendim. Hepsi de Trk ordu
sunda askerlik yapmlard; hepsinin disiplinli, sert askerler olduunu syleyebi
lirdim; ancak aralarnda maoluk duygusundan eser yoktu. Bu adamlar birbirle
rinin bardana su ya da ay doldurmak iin yanyorlard. Hep birlikte glyor
lar, hatta birbirlerine aka yapyorlard. Bu daima hayalini kurduum trde bir er
kek grubuydu. ,
Bu ilk ziyaretin sonunda bu mrid, tarikat ve derviler cemaatinin, Budizm'in
mcevheri -Buda, Dharma (Budist retileri) ve Sangha (Uygulamac Budst-
ler cemaati)- le ne kadar paralellik gsterdiini grerek armtm. Bu lden
herhangi birisi bu yolu izlemeyi ciddi bir biimde dnmem iin yeterli olabilir
di v e bu unsurun tek. gl bir btn oluturmak iin bir araya geldiini an
ladm.
eyh Muzaffer Efendi ve dervileri ertesi yl yine geldiler ye onlarla mmkn
olduu kadar beraber olabilmektiin programm boalttm. lk ziyaretten derinden
etkilenmi olmama ramen, asla bir dervi olmay hayal etmemitim. Ancak ikin
ci ziyaretlerinin ilk gnnde, gen bir kadn gelerek, tereddtl bir ekilde eyh
Muzaffer Efendi'ye sordu: "B r Amerikal sizin derviiniz olabilir mi?" B u sorunun
teorik olmaktan ok, kiisel olduu akt. Ancak eyh Muzaffer Efendi tatl tatl
glmsedi ve onun sorusunu sade bir ekilde yantlad; "Evet, bir Amerikal be
nim derviim olabilir.
 NSZ 19

Amerikada yaad halde sizin derviiniz olmas mmkn m ?"

eyh ye ayn yalnlkta yantlad: Evet, burada, Amerikada yaam ak ve
benim derviim olmak mmkndr1.
Sonunda kadn dayanamayp hkrmaya balad: "Ben sizin derviiniz olabi
lir miyim?" eyh Muzaffer Efendi kadnn ban dizine koydu ve salarn oka
yarak kadna mfik bir sesle yle dedi: Kzm, sen oktan benim manevi o
cuumsun!
O zaman benim de onun manev olu olabileceim dncesi aklma geldi,
gzlerim yala doldu, O gnlerde nadiren alyordum ve bu gzyalarnn mut
suzluk y a da mutluluk gzyalar olmadm, benm derinden etkilendiimin bir
iareti olduunu hemen anladm (o zamandan bu yana aladm zaman kendi
mi daha iyi hissederim, bir derviin yumuak bir kalbe sahip olmas istenir). Er
tesi gn ya da daha sonraki gnlerde bir dervi olmay dndmde ayaa fr
layp, broma gidip alar oldum. Sonunda Amerikal dervilerden birisine, benim
de dervi olup olamayacam sordum, O da bana bunu eyhe sormas iin k
demli dervilerden birisine ileteceini syledi.
Talepte bulunmamdan ksa sre sonra, aklma bir dizi tuhaf dnceler gel
meye balad. lk olarak, ksa sre iinde dervilie kabul edileceimi ve hemen
ertesi akam zikre katlmak zere sahneye kmak zorunda kalacam dn
dm, Sonra neden bir dervi olmamam gerektiini ya da olamayacama dair ne
denler aklma gelmeye balad. Mslman olmak zorunda kalacak mydm? Di
er dinlere kar sevgimi terk etmek zorunda .kalacak mydm? arap imeyi b
rakmak zorunda mydm? Akas imde bir eyler, benim dervi olmama id
detle muhalefet ediyordu. Bu benim Nefisle, yani alt benlikle ilk tammamd. i
sel (bhni) dnme gtrebilecek bir yola girme fikri, benliimin bu parasn
ok korkutmutu.
Ertesi akam n sradan izlediim zikirden sonra, hep birlikte akam yemei
yedik. Daha sonra eyh Trke br ilahi sylemeye balad. Bu daha nce iittik
lerimden ok farklyd. Syledii tek szc bile anlamyordum, ancak sanki
onun ltfuyla nur iinde ykanyor gibiydim. Sonra benm yanmda oturan terc
man, bana eilerek "Bu senin ve imdi olacaklann erefineydi. dedi.
Yemek masas temizlenerek, kaldrldktan sonra, eyh odann n ksmna
geti. Onun tam nnde oturuyordum, dizlerim onun dizlerine dokunuyor v e sa
elimle onun elini tutuyordum. Bu tren Trke ve Arapa gerekletiriliyordu ve
bu nedenle tam olarak neler olduu hakknda hibir fikrim yoktu. Bana bir der
vi takkesi, tebih, bir gm madalyon ve br dervi yelei verildi. Yelek eyhe
20 * KALP, NEFS VE RUH

aitti ve bana ok biyiik gelmiti. Dervilerden birisi iaret ettiinde, eyh Muzaf
fer Efendi gld ve dedi ki: Onun yeleinin geni olmas lazm, ta ki dervileri
ni altnda muhafaza edebilsin". Daha iin banda iken, benim iin bu yolda ula
lacak daha ok menzil olduunu gsteren bir iaret verilmiti.
Tarikata kabul edildikten sonra, brden baz rencilerimin de benim hissetti
im ekilde -akn ve sevda vurgunu- grndklerini fark ettim. Birer birer der
vi olma talebinde bulundular. Olanlar birbirimizle karlatrdmzda sa n k i ye
ni genileyen kalplerimiz yznden gerilmi gibi gslerimizin ard dikkati
mizi ekti. A k olmutuk! eyhimiz Muzaffer Efendi iin duyduumuz, sevgi, bir
tr romantik ancak aseksel bir sevgi di.
Bu sre eyhin dervie kalbini a olarak da adlandrlmaktadr. Bu sre
cin altnda yatan prensip udur; bireylerin eyhlerine ak olmas, ancak eyhi
onlar in oktan sevgi hissetmeye balamsa mmkndr. Sevginin yksek
younluktan {eyhin kalbinden) dk younlua (dervi adaynn kalbine)
getii sylenir. Ayn ekilde Allah (c.c) sevgisi kalplerimizde byyorsa, bu
Allah (c x )4 n bizi sevdiinin iaretidir. Byezid'm yazd gibi; "balangta drt
adan hatalydm. Allah (c,c)' hatrlamay, Onu tanmay, o n u sevmeyi ve
Onu aram ay amaladm. Sonuna geldiimde grdm ki; ben Onu hatrlamadan
nce O beni hatrlamt, O beni beri tanmadan nce tanmt, Onun bana y
nelik sevgisi, ben Onu sevmeden nce vard ve ben Onu aramadan nce O be
ni aramt V
Sonunda enstitden on iki kii dervi olduk. Bu ekirdek grup, Kaliforniya
merkezimizi kurdu.

Dervi Olmay Talep Etme

Dervi olmann nc ve en az hayrl yolu basit bir biimde talep etmektir.
Bu durumda Sf yoluna girme arzusu, kalpten ok akldan gelmektedir. Aa
daki yk, benim dervilie girmemin ertesi gn anlatlmt. Bizim tarikatmz
da geleneksel olarak tarikata kabul esnasnda anlathr,

Gen dervi Mehmet'in Haan isminde yalan bir arkada vard. Haan Mehmete
dedi ki; "Ltfen eyhine sorar msn, ben de bir dervi olabilir miyim?1' Mehmet
eyhine gitti ve bu talebi iletti: "Benim Haan isminde iyi bir arkadam var. Ken
disi drst ve alkan bir insandr. Benden dervi olup olamayacam size sor
mam istedi*. eyh cevap vermedi (eyh olumsuz cevap vermektense genellikle *

2 . Fadiman ve R. Frager, EfflSentiai Suffem (San FransiskcK HarpeSanFransiSo, 1 9 9 7 ). s.20.

 NSZ - 21

susmay tercih eder ya da derviin kendisinin yorumlamasn gerektiren cevaplar

veya zmler sunar).

Mehmetin nc kez eyhine bavurmas zerine eyh sonunda; Arkadana

syle gelsin ve dergahmzda hizmet etsin. Dervi olmaya hazr olup olmadn g
relim" dedi.

Haan srekli mutfa sprmek ve temizlemekle megul oldu. Dervilerin lhi

sylediini ve dua ettiini duyuyor ve onlarn yemek yerken sohbet ettiklerini ve
akalatklarn iitiyordu. Br mddet sonra, Mehmet eyhine arkadann durumu
nu sordu. eyhi dedi k; Syle, gelecek hafta, bayrammzda bana bir bardak su
getirsin. Eer sekin misafirlerin huzurunda bana baaryla hizmet edebilirse bu
onun hazr olduunun bir iareti olacaktr.

Bayram gn. Haan mutfakta alyor ve tedirginlik inde arlmasn bekliyor

du. Yemekten sonra eyh konumasna balad. Sonunda, bir bardak su istediini
iaret etti. Haan hemen tepsi teerinde bir bardak su ile eyhin karna gelerek
ayakta bekledi. eyh karmak bir yk anlatyordu ve bir noktay vurgulamak iin
elini salladnda barda devirdi. Hasar o kadar korkmutu d, dehet iinde gz
lerim kapatt.

Gzlerini at zaman, Haan kendisini ormanda, bir kayann kenarnda buldu. Or

mann iinden geip, yryerek bir kasabaya geldi. Rastlad lokantadan gelen ha
rika kokular ona birden aln hatrlatt. Czdannn yannda olmadm bilmesine
ramen, alna dienemeyip gzel bir scak yemek sylemeye karar verdi, Tatiy
yiyip ve kahvesini itikten sonra, masasna yi giyimi: bir adam geldi "Umarm ye
ineinizi beendiniz? diye sordu. O! Evet, her ey ok lezzetliydi. Siz lokantann
sahibi raisiniz?" dye sordu Haan, sanki czdann anyonmu gibi yaparak, Evet
diye cevap verdi adam, ve mtevaz yemeklerimizi beenmenize ok sevmdnrT.

"Czdanm bulamyorum* diye szland Haan, onu drm olmalym. Bu du

rumda yemein bedelini nasl deyebilirim?"

Buralarda yeni olmalsnz. Herhangi bir ey demeniz gerekmiyor. Ancak geen

lerde hayata gzlerini yuman ebeveynimin ruhtan iin dua edebilirseniz ok mem
nun olurum".

Haan dkkan sahibinin ebeveyninin ratlan iin beli bir dua yapt. Lokanta sahi
bi ok teekkr etti ve ertesi gn yine yemee gelmesi iin srar etti.

aknlk iinde olan Haan doymu ve memnun bir ekilde oradan ayd. Hava
da akam serinlii vard. Bir terzinin nnden geerken durdu ve ok gzel br pal
toyu hayranlk iinde seyretti, Bu srada dkkandan gen bir adan kt, Bu pal
toyu beendiniz m? ' diye sordu.
22 - k a lp , wee$ v e ruh

Hok gzel", diye cevap verdi Haan, "ve zerindeki naktaki incelik ve ustala
hayran kaldm".

"Teekkr ederim, dedfgen adam, * 0 sizlndlr.

Haan reddetmeye alt, ancak tersi srar etti, "Siz buralardan deilsiniz, yle de
il mi? diye sordu terzi, "Kalacak bir yeriniz var m?" Kasan yeri olmadm MraF
etti O zaman bana bir yilik yapabilirsiniz. Dkkanmn zerindeki odada kalacak
ve herhangi bir yangn ya da baka bir acil durura ihtimaline kar dkkanma gz
kulak olacak birisine ihtiyacm var.

Haan yeni odasnda.'yeni paltosuyla, midesi lezzetli yiyeceklerle dolu, mutluluk

inde oturuyordu. Btn istekleri ve ihtiyalar mucizevi bir biimde karlandn
dan, 'cennette olmalym' diye dnd.

Sonra dandan ho, nee dolu sesler duydu. -Pencereden baktnda, caddenin bir-
birieriyle sohbet eden ve kahkahalar atan kadnlarla dolu olduunu grd. Bir an
da gzne hayatnda grd en gzel kadn iliti. Btn gece gzne uyku gir
medi. Ertesi sabah terzi dkkann amaya geldiinde, Haan gece grdklerini ona
anlara.

"Perembe gecesi" diye aklad terzi, "bizim bayanlar gecemzdir.'Kasabann ka

dnlan q geceyi hep bitlikte geirirler ve erkekler ise evlerinde kalr. Birok erkek e
lerini Ok kez bu gecelerde grmtn Bu gerekletiinde, detimiz o gen adamn
bir Perembe gecesi elinde yanan bir mum tayarak darya kmasdr Gen
adam bu mumu setii kadna sunar ve eer kadn da mumu kabul ederse, bu onun
gen adamn teklifini kabul ettii anlamna gelir".

Ertesi Perembe akam, Haan kalbini alan o gzel kadna elinde .tad mumu
sundu. Kadn, mumu Hasanm titreyen ellerinden ald ve cna glmsedi. Baka ne
yapacan bilemeyen Haan, oradan koarak ayrlp, odasna snd.

Ertesi sabah Haan hakimin makamna arldnda birden tela ve korkuya ka

pld,. Acaba lokantada yedii bedava yemekler iin mi, palto iin mi yoksa mum
iin mi arlyordu? Hakim hain bakh. sekin bir beyefendi idi. Baklan Ha-
san'n kalbine iliyordu. Hasan'm btn dehet ve endielerinin aksine, Hakim g
lmsedi ve ona dedi ki; 'Grnen o ki; kzm sizin teklifinizi kabul etmi. Onun e
yizinde bir ev ile hizmetilere yetecek, ayn zamanda gelir salayacak bir yatnn
yapmanza yetecek kadar para bulunmaktadr. Ancak kzmla evlenmeden nce,
artm yerine getireceine sz vermelisiniz.

Haan sevdii kzm eline dokunabilmek iin her eye sz vermeye raz idi. Dedi ki;
Evet, elbette. artlanmz nelerdir?"
 NSZ - 2 3
t

Diline, eline ve beline sahip olmaya sz vermelisin. Sz veriyor musun?"

"Evet, sz veriyorum".

Ve Haan evlendi. Sevdii bir kadnla evlenen, zengin bit yaam sren herkes gi
bi, hayattaki en mutlu nsan olduunu hissediyordu.

Gnn birinde Haan ve kana ge saatlere kadar uyurken, kaplan ald. Haan o
anda br yatrmla ilgili olarak bulumas gereken kiiler olduunu hatrlad. Kars
na dedi kir Sevgilim, bir i randevusu vermitim; ancak imdi bununla uramak
istemiyorum. Kapdaki adamlara evde olmadm ve onlan leden sonra grece
imi syler raisin?"

Kans arma: Ne? Bu adamlara ne sylememi istiyorsun?"

Sabrszlanan Haan tekrarlad, "Onlara danda olduumu ve onlan ancak leden

sonra kabul edebileceimi syle!1'

Kans, hayal krklna uram bir ekilde, abucak giyindi ve odadan kt. Ara
dan bir ste geti ve kars gen gelmeyince Haan onu aramaya, glr. Babasn zi
yaret etmeye gitmi olabileceini dnd iin kaynpederinin: evine gittL Hakiu
kzgn bir ekilde ilk szn tutmadn! Daha da kts yalnzca kendi dfflnt tut
mamakla kalmayp, kzmdan bile senin in yalan sylemesini istedin. Bu affedile
mez bir davran!"

Haan yalvard, zr diledi ve bunun bir daha asla olmayacana dair sz verdi.
Kaynpederi merhamete geldi ve kz da geri dnmeyi kabul etti Ka sre iinde
her ey normale dnd.

Birka hafta sonra Haan ve kans piknik sepetlerini alarak piknie gittiler. Katis
dinlenirken, Ha$a yrye kt. Yolda bir meyve bahesinin yanndan geerken,
dalndan kopan bir eftali, bahe duvarnn dnda bym olan bir alnn st
ne dt. Olgunlam ve son derece lezzetli grnyordu. Haan bunun, yemek
sonras mkemmel bir tatl olacan dnd.

eftaliyi tan sn a gtrd ve onu dilimlemesini istedi, Bunu sana birisi mi verdi,
yoksa satn, m aldn?" diye sordu kans.

Haan cevap verdi: "Hayr, onu yolda buldum. Yere dt, ben de aldm".

Yani bu eftaliyi sana kimsenin vermediim ya da satmadm m sylyorsun?

Yalnzca onu grdiin ve aldn .

Evet, yolun stnde yerde duruyordu".

Kans alamaya balad ve ormana botu. Haan eve dnd zaman, hi kimsenin
karsnn eve dnn glmediini rendi. Birka saat sonra, istemeye istemeye
2 4 * KALP. NEFS VE RUH

kaynpederini grmeye gitti. Hakim daha nceki geliinden daha da klgnd. Sen
ikinci szn de tutmadul Eline hakim olmay baaramadn".

"Ama eftali herkesin gelip getii yolda duruyordu diye kendisini savundu Haan,

Bunun nemi yok. O eftaliyi sen yetitirmelin, satn almadn ve onu tor hediye
olarak da almadn, O senin deildi ki alabilesln.

Hasar yine affedilmesi iin yalvardL. Bir daha byle bir hata yapmayacana sz,
verdi ve sonunda k a n a eve g o l dnmeyi kabul etti.

Birka ay sonra, Haan kasabann gen kadulannm amar ykamak zere her
Perembe gn nehrin kenarnda toplandn fark etti. Kars ok gzel bir kadn
olmasna ramen, onun grnne almt. Bu gen kadnlarn her biri hem g
zel hem de her biri tor cazibeye sahipti. Haan her Perembe gn nehrin o b
lmnden yryerek geme deti edindi ve her geen hafta o blgede, gen kadn-
lann gzel vcutlarm seyretmek iin daha feda duraksamaya balad. Bir Perem
be gn, Haan gen kadnlan gzetlemek iin bir alnn arkasna sinmi bekler
ken, birisi ensesinden yakalayarak onu ayaa kaldrd. Bu iri yan bir askerdi. Adam
onu tutup kaynpederinin makamna gtrd.

Hakim, Haan a souk br ifadeyle bakyordu, nc szn de tutmadn! Her

ne kadar dnce ve duygularn fiiliyata dkmemi isen de, aklnda kzma kar
sadakatsiz davrandn" dedi. Hakim daha sonra, muhafza dnd. Onu gtr gel
dii yere geri ati*' emrini verdi.

Muhafz Hasan' srkleyerek cuman geti ve kayann kysna gelip aaya fr

latt. Haan dehet iinde gzlerini kapam.

Gzlerini at zaman, yine eyhin huzumndayd ve elinde su dolu bardayla tep

siyi tutuyordu. eyhi ona doru eildi ve Haan'a fsldad; "Grdn gibi, henz
hazr deilsin!',

H asann girdg. dnya, dervilerin dnyasna ok benzem ekted ir Eer

bir dervi ihisla Sff yolunu izlerse, sklkla dnyev m enfaatler kendiliin
den sunulacak v e dnyev glkler hafifleyecektir. Amerika Birleik Devlet
leri ve Orta Doguda sey ah at ederken, yalnzca ayn m anev yolu paylat
mz dervi biraderlerim ve baclarm tarafndan ok iyi arlanarak burm y a
adm.
A ncak bazen kii dervi olduunda, tersi olabilir ve her ey ktye gidiyor
gibi grnebilir. Bu yolda haan da, glkler de snamadan ibarettir. Baz in
sanlar rahatl v e madd bolluu grdkleri zam an Allah (c.c) unutabilirler. B a
zdan ise tam tersine, byk glkler ektikleri zaman Allah (c.c)f unutabilirler.
 NSZ - 25

Gerek baar, Allah cx) ile fan f olaylardaki tl v e klarla sarslmayacak bir
btn! ban ve paylam dzeyi gelitirmektir.
Dervi olmak, diline, eline ve beline sahip olmaktr. Bu hem ok basit ve hem
de ok gtr. Byk bir ksmmz her gn drstlk ve gvenilirlik sorunlar ile
mcadele ederiz. Bu yolda ne kadar ilerlersek, o kadar fazla disipline ihtiya du
yarz, Acemi bir derviin hatalar yapmas ve bu hatalarndan ders almas bekle
nir, Kdemli bir derviten, ise ok daha byk bir idrak ve nefis kontrol beklenir.
eyh Muzaffer Efendi bize bunu aadaki misal ile aklard.
Bir vezr-i zam baba olduunda, kk kzn sultana getirir. Sultan bebei
kucana alr, ocuk aniden Sultann kucam slatr. ocuu babasna geri verir
ken, alayc bir ses tonuyla "bak kzn ne yaptl imdi kyafetimi deitirmek zo
rundaym1* der.
Sultan bebein kucam slatmasn atfetmiti; ama eer bunu vezfr-i zam
yapm olsayd, sultan onun kellesini vurdururdu. Bizler tpk ilahi kudretin ku
canda oturan bebekler gibiyiz. Ne zaman bir hata yapsak, bu tpk o kuca s
latmak gibidir. Allah (c.c) bizi tekrar tekrar affeder. Ancak biz olgunlatka, bu
tr hatalar nlemek iin daha fazla aba gstermeliyiz.
 Birinci Blm

Kalp, Nefs ve Ruhun Psikolojisi

BH ey sevgili, nsanolu elence olsun diye ya da tesadfen yara

tlmamtr, mkemmel bir ekilde ve byk br ama iin yaratl
mtr'.

GAZAL1
Eer >insj yanma otum da
Ve Sevgili hakknda konuursak,

Eer un gnln rahatatamazsam.

Eer onun daha iyi hissetm esini salayamazsam kendini
'Kendisi ve bu dnya hakktnda,

O zaman Hz,
Hemen cam iye k o ve yalvar-
ledin nk tam u an da .
Bildiim tek gnah,
HFIZi2*

El- Gazlf, The Alchemy oFHappiness, eviri C. Field (Lahor. Paftan Muhammad Ashraf.
1564). s. 17, - .
2 - Hafz, I hear God Laughing; Renderings otHliz, eviren D, Ladkgky (Walnut Cre&k, Kali
forniya: Susra Reoriented, 19M), S.IQ9,
2 8 KALP, NEFS VE RUH

S f Psikolojisinin Tem el Kavramlar

Bu kitapta Sff psikolojisindeki temel kavram ele alacaz; Kalp, neSs ve
ruh, Bunlar teknik terimlerdir ve her biri gnlk konuma ingilkeesindekmden
farkl yan anlamlar dizinine sahiptir. Her bir terim, Kur'n kullanmdan v e yz
yllara uzanan Sf mzakere ve tefsirlerinden gelen ikincil anlamlar iermekte
dir. Bu kavramlar ok zengin, bin yllk bir literatrn rndr ve her biri hak
knda yzlerce eser yazlmtr.

Kalp
Manev kalp anlamnda kullanlmaktadr rnein samimi ve iyi niyetli tii
nin "kalpten" davrandm syleriz. Maneviyat kaifleri "gnlde br bulma
nn neminden sz ederler. Ayrca tersini de syleriz; efkat gstermeyen bir kim
seye "kalpsiz1' deriz.
5l psikolojisine gre, kalp bizim derin zek ve irfanmz erir. Kalp gno-
sis'in, yani marifetin mekndr. Sff ideali, yumuak, duyan, efkat dolu bir kalp
geliti nek ve kalbin kavrayn artrmaktr. Bu kavray, akln soyut zeksn
dan daha derin ve daha salam temele dayak bir kavraytr. Kalp gz aldn
da, eyann yapay d grnnn lerisini grebileceimiz; kalbin kula ald
nda szlerin ardnda gizlenen hakikati dryabilecegimiz bildirilmitir.
Hepimizin iindeki lah kvlcm ya da tin kalpte bannr. Aslnda kalp, kutsal bir
mabeddir. Sfcr btn nsanlara, bu son derece deerli mabedin malikleri olduk
lar iin nezaket ve sayg ile davranrlar. Daha sonra greceimiz gibi, tasavvuf, bi
linli nsan ilikiler ve hizmetin temel manev disiplinler olduunu vurgular.
Sevgi, temel SfT manev disiplinlerinden bir bakasdr. Sevginin mekn da
kalptir. Bakalarn sevmeyi rendike, Allah (c.c)' daha ok sevebiliriz. Tev
rat'ta sz edflet en byk aklardan birisi Potifar'm kars Zleyha'dr. Sff ge
leneinde Zleyha ile Yusuf a dair bir ok yk vardr. Zleyha, kocasnn kle
si olan Y usuf a sevdalanmtr.

nk YUsufun bu dnyaya gelmi gemi en yakld erkeklerden birisi olduu

rivayet edilir. Zleyha'nm arkadalar onun Yusuf a duyduu karasevdas le alay
etmeye balaynca, hepsini aya davet eder. Arkadalar kendilerine sunduu mey
velerini Soyarken, Zeyha Yusufu ana Kadnlar Yusufu grdkleri zaman
onun gzelliinden ylesine bylerdiler ki, hepsi ellerim keserler. Bunu gren Z
leyha da; "imdi benim Yusuf uran grdnz, artk beni sulayabilir misiniz?" der.

Sonunda Pofar, Zleyhay, Ytisufa olan skandal agkr yznden boar ve Zley
ha yoksul iiler ve clendier arasnda yaamak zorunda kalr. Yllar sonra Yusuf,
 KALP, NEFS VE RUHUN PSKOLOJS - 2 9

Msr'n e gl ikinci adam makamna ykseldiinde, bir gn Zleyha'y yolda

grr. Zleyha, yrtk p n tk elbiseler giymi, srd zor yaamdan dolay yal v
bitkin bir hldedir. Yusuf mfik bir sesle ona der ki; Ksen evli ve ben kocann k
lesi iken seni sevemezdim. Ama imdi seninle evlenmekte serbestim ve senin bana
olan sevginden dolay bunu seve seve yapacan*. Zleyha parlayan gzlerle de
di ki; "Hayr Yusuf, benim sana olan akm bir perde idi. O zamandan bu yana Sev
giliyi dondan sevmeyi rendim. Artk bu dnyada hibir eye ve hi kimseye ih
tiyacm yok*. Zleyha'mn Yusuf a olan a k onun gnln amt.

Nefis

Sf psikolojisinde benlik ya da nefis. psieraizin en kt hasn olarak bala

yan, ancak paha biilmez bir alete dntrlebilecek br unsurudur. En alt d
zeyi zlim nefs (Nef-i Emmre) dir. Bu nefe dzeyi, bizi manev yoldan ayrma
ya alan iimizdeki negatif glerin hepsinin koleksiyonundan ibarettir. Bu g
ler muazzam ac ve straba neden olur ve bizim sevdiklerimize zarar vermemize
yol aar.
K u rn fdaki bir yette, Zleyha, Yusuf'u batan karmaya altn tiraf et
tikten sonra der k:
Ben nefsimi temize efe karmyorum.
nk nefis, gerekten ktl emreder.
Ancak Rabbimin esirgedii mstesna!
nk Rabbim, ok balayc; ok merhametlidir. (12.53)*

Ben buradaki "nk nefe, gerekten ktl emreder" ifadesindeki nefsi*

nefs-i emmre (zlim nefis) eklinde tercme ediyorum; nk bu olumsuz te
mayller yaammza tpk bir zalim-i muak gibi egemen olmaktadr. Bunlarn
kk genellikle derin bilinaltnda yer alan egoist gdlerdir. Hl byk l
de zlim nefein etkisi altnda bulunan bir ok Batk psikolog, filozof v e dier uz
manlar, nefsin bu hlini normal grmektedirler. Halbuki Sf psikolojisine gre
zalim nefs, dnce ve kavrayn en ar sapldkLannm temelinde yatan Ken
dimiz ve bakalar n en byk tehlike kaynadr. Tasavvuf, zlim nefein an
lalmas ve dnm iin gl ve etkili aralar salar, Bu aralar arasnda
nefs muhasebesi, z-disiplin ve bakalarnda kendini grme yer alr.

* Bu kitapta Kur'Cdar alnan yetlerin yerleri nce sre numaras, sonra da o sre iindeki
yet sras verilerek belirtilmektedir. yet mealleri Ahmed Davudolu, Kufn- Kerihi ve
zahl Meli, (stanbul ile Yaynlan) adl mealden alnmtr (ev. Notu).
30 KALP, NEF5 VtLRUH

, Nefisin en st dzeyi nefs-1 sftye olarak blin. Bu aamada kiilik tpk saf
ve mkemmel bir kristal gibidir ve ilahi varidat neredeyse hibir kayp ya da bo
zulmaya uratmadan yanstr. Nefsin bu niha dnm an derecede nadir g
rlen bir baar olup, yalntzca en byk evliyada v e peygamberlerde bulunur. a
ir Hfiz bu durumu yle ifade eden
Akla sahip olmadan nce mutluyum.
Gkyznden bile nce Ik doluyum.
Gne ya da A y selmlayabilirim^

Ruh
Sf psikolojisi tekaml prensiplerine dayal bir insan ruhu modeli ierir. Ruh
yedi yn ya da boyuta sahiptir: Maden, nebat, hayvan, nsan, ruh, srr ve sr
latn stm boyutlannda. Bunlarn her birisi yedi bilin dzeyine sahiptir. Tasavvuf
ta hedef; hepsinin denge ve uyum iinde almasdr.
Bir ok psikolojik ve manev sistemler yalnzca bir y a da iki ilev dzeyini
vurgular. Tasavvufta duygusal refah ve salkl, besleyici likiler manev ve fizi
ki salk iin zaruridir, ideal olan, dnyada ona baml hale gelmeden veya ma
nev yap ve manev amalarmz unutmadan tam olarak yaamaktr.
Tasavvuf, manev psikolojiye, iinde ruhun, kadnlann ve aznlklarn bask-
altmdatutulmasm hakl gstermek iin bir ok manev sistemde bulunan doru
sal ve hiyerarik modellerin tehlikelerinden korunduu, gerek anlamda btncl
b ir yaklam salar. Tasavvufta kadnlarla erkekler ya da farkl rklar veya milli
yetler arasnda kesinlikle hibir manev aynm bulunm az..
I

Bu model fiziki, psikolojik ve ruhsal birletirin Yaatnlanmmn fiziki yn,

madensel, bitkisel ve hayvansal ruhlann yzyllar sren irian sayesinde srd
rlmektedir, Psikolojik ilev, beyinde bulunan ve ego ile zeknn mekn olan ki
isel ruhta kk bulmaktadr. Bizim manevi doahz (her ikisi de fiziki bedenleri
mizde ve maddi varlmzda kkleen) fiziki ve psikolojik olann tesine bir ni
tel sraytr. nsan ruh, srl (gizil) ruh v e srr-l esrar (en gizil ruh) manev
kalpte yer almaktadr. nsan ruh; efkat ve yaratlnizm mekndr. Gizli ruh.
Allah (c.c) * zikrin mekn iken, snr-l esrar iimizdeki ebed lh kvlcmdr.

Batl P sik olojiy e S f Psikolojisi Arasnda B zl Karlatrmalar

1. Geleneksel psikoloji, evrenin tamamen maddi olduunu ve hibir anlam y a
da maksad bulunmadn varsaymaktadr. Sf psikolojisine gre evren ilah

A.g.e s , l 4 l .
 KALP, NEFS VE RUHUN PSKOLOJS * 31

iradeyle yaratlm ve huzuru ilahi evrene nfuz etmitir. Kur'n buyurmaktadr

ki: Dou ve Bati Allah (c. itadr. imdi nereye ynelirseniz ilahi tevecch ora
dadir,{2 .115).
Bana gre, bu ok gl ve ok etkileyici bir fadedir. lahi tevecch her yer
de, daima benim nmde duruyor, hatta ben genellikle bunun farknda olmasam
bile.,, Rum bu dnyann ilahi huzurla nasl dolu olduunu ok veciz ifade etmek
tedir: "Altm yl boyunca ben unutkandm/ her dakika, ancak bir an bile/-bana
dou bu ak ne durdu ne yavalad, *
Evren'e Allah (c.e)* arama yeri olma mahiyeti verilmitir. Mehur bir kud-
s hadiste Ben gizli bir hazine dim. Bilinmek istedim, mevcudat yarattm ."
denmektedir. Bir dzeyde bunun anlam: evren, ilahi olann aynasdr, Allah
. (c.c) her eye ve herkese .kar tm cihetleriyle hazr ve nazrdr. A ncak Alah
(c.c) bulmak iin grnenin ardna bakm ak, eyann dna olduu kadar ii
ne de nazar etmek zorundayz. Bir baka dzeyde, bu hadisin anlam; insanl
n gizli hazneyi, yani Allah (c .c) l aram ak zere yaratlddr. Evren kozmik
bir saklam ba oyunudur. Bizim maksadmz, yaratl gayemiz; Allah (c.c) r
aramaktr ye en yce insanlar Ohtu bulanlardr. Trk Sf airi Yunus Emre
yle der: -
, Erenler bir denzdr, Ak gerek dalas;
Bahri gerek denizden, girp gevher alas."*5
2. Geleneksel psikoloji, insanolunun fiziki beden ve fiziki sinir sisteminden
gelien bir akldan ibaret idutmu varsaymaktadr. Sf psikolojisinde ise; btmf
sezginin, idrakin ve irfann mekn olan manev kalp, nemli bir yer tutmaktadr,
Bizler akl ve bedenden daha fazlasyz. Kutsal rnhun beden giymi hliyiz. Ne
zaman insan .psikolojisinin derinliini kefetsek, bu ebed lh kvlcma rastlanz.
Nereden geldiimizi ve nereye gitmeke olduumuzu bilmek nemlidir. Ruhumuz
biz dnyaya gelmeden nce de vard ve biz ldkten som a da var olmaya devam
edecek. Hedefimiz kendi iimizdeki bu ilh! kvlcm kefetmek ve kutsal doa
mzn btn rehberliinde yaam ay renmektir. M anev kalbin btn rehberli
i, Sf yolunda ilerledike daha aikr hale gelecektir. Zamanla zahir kurallar ya
da prensipler yerine kendi kalplerimiz tarafndan ynlendirilecee Ancak bu seyr
slflk'n olduka ileri bir aamasdr. -

4 - C, Rum, Open Secret, eviren J. Moyne ve C. Barks, (Putney, Vt: Threshold Books, 1934),
S. 74. '.
' 5 Yunus Emre and His Mystical Poetry, editr T. Halman (Bloomington, Indiana: Indiana Uni-
versiry Turkish Stuhies, 1981).
3 2 KALP, NEFS VE 5.UH

3, Bat psikolojisinde insan doasnn tanmlan, temelde insann smnian ve

nevrotik egUiraJeci ya da insann kaltsal iyilii ve zce pozitif doamz zerine
odaklanmaktadr. Birinci yaklam, tipik Minik yaklam; ikinci yaklam ise in
san psikolojisidir. Sf psikolojisine gre; insanolu meleklerle hayvanlar arasn
da br yerdedir. Her ikisinin doasm da paylarz ve meleklerden daha yksee
(a'l-y illyin'e) ykselme ya da hayvanlardan daha aaya (esfel-i sfilMe)
dme potansiyeline sahibiz. Bu nedenle olumsuz huylar ve erimlerimizle yz
lemek suretiyle mcadele etmek zorundayz. Bu btn dhad, btm mcadele
olarak bilinir, Aynca, olumlu, manev eilimlerimizi fiiliyata dkmek iin aklm
z ve rade gcmz gelitirmemiz gerekir. Sf yolunda ilerledike btn mca
dele daha g ve daha hassas bir mcadele haline gelecektir.
4 , Geleneksel Bat psikolojisine gre; en yksek bilin dzeyimiz rasyonel,
uyank halmizdir. s f psikologlar insanlarn byk bir ksm iin bunun asln
da bir "uykudan uyanma" hali olduuna dikkat ekmektedirler. nsanlar doala-
n gerei gafildirler ve kendileri y a da etraflarndaki dnyann pek idrakinde de
ildirler. Zikir, tevazu, h avf ve reca ve nihayet fen-flllh dahil dier hllere ula
mak mmkndr. Bunlara Allah (cx ) pn zikrine, benliin dnmne ve gn
ln almasna gtren manev disiplinler yoluyla ulalabilir,
drakin manev aamalarnn youn bir snflandrmasna ilve olarak, Sf
psikolojisi, geid durumlarla (ftf olarak bilinir), geliimin istikrarl aamalan
(makam olarak bilinir) arasnda aynm yapar. Kii belli br geliim dzeyinde ay
larca ya da yllarca kalabilir. Bu geliim aamalar unlardr;
* LK UYANI Manev aratrmann eskiden deer verdiimiz dnyev hedef
ler ve tutkulardan daha nemli ve anlaml olduunun idrakine varniak.
* SABIR VE KR - Sabim ve sebatn gelimesi manev tekml iin haya
t nem tamaktadr; ayn ekilde krn de. Bir dervi Sf berzahnn retile
rinden yararlanabildii ve onlar izleyecek kapasiteye sahip olduu iin kreder.
HAVF VE REC - Allah (c.cyn sevgisini ve onunla balanty kaybetmek
ten korkmak, dervii gelimeye motive eder. Aynca bir mid duygusuna sahip ol
mak da -kusurlarmza ramen ilerleme kaydedeceimiz, midi- zarurdir,
* BENLN NKARI VE FAKRLK -Bunun anlam negatif egonun bitmek bil
meyen zevk ve g heveslerini inkr etmek ve benlii tevik yerine bakalarna
hizmete adanmaktr. Bir dervi ayn zamanda M r olarak tannr. Hz. Peygam
ber (A.SA4.) buyuruyor ki; "Ben fakirliimle iftihar ediyorum1'. Fakiriik mala ba
ml olmamak ve Allah (c.c) ak dnda btn arzulardan M br kalbe sahip ol
m ak anlamna gelir.
 KALP. NEFS VE RUHUN PSKOLOjtSl 33

* ALLAH (C.CJ'A TlMAD ETMEK - Bu aamada sahip olduumuz hereyin

Allah(c.c)'ran geldiini idrak ederiz. Bu dnya yerine Allah (c.c)a itimat ederiz.
* SEVG. ARZULAMA. SAMMYET VE TATMN - Tek ana arzumuz vardr:
Allah (c.c) ak; arzuladmz ve hissettiimiz tek ey ilahi huzurdur; yalnzca
Allah (c,c) sevgisiyle tatmin oluruz ve baka hibir eyi arzulamayz.
- NYET. HLAS VE DORULUK - Fiillerin zahir biiminden ok niyetle ilgi
lenme. Bu yolda ilerledike, niyetlerimiz de o kadar net ve saf hale gelir, hlas,
doru niyet, btn fullere anlam kazandm.
* TEFEKKR VE NEFS MUHASEBES - Bu kapasite ancak zamanla geliir.
Hz. Peygamberin mehut bit hadisine gre bir saat tefekkr yetmi sene nafile
ibadete bedeldir.
* RBITA-1 MEVT - Zamanmzn snrl ve bu nedenle paha biilmez olduu
nun idrakine varmaktn Dnya artk cazibesini kaybeder ve tekml etmi der
viler olarak tamamen Allah (c.c)a varmaya adanm hale geliriz. Kiilik tesi
psikolojinin kurucusu Abraham Maslow lmn hatrlanmasnn, iinde tecrbe
mizin dntrlecei bir hl, bir "tecrbe meydan" ortaya karabileceine a
ret etmektedir A
5 . Batl psikologlar z-sayg ve gl bir ego kimlii duygusunun nemli ol
duu, kimlik kaybnn patolojik olduu grn benimser. Tasavvufa gre; ay
r kimlik hissi, bizimle Allah {c.c) arasnda, hakikati, saptran v e bizim gerek l
h doamz renmekten alkoyan perdelerden birisidir. Hedefimiz egomuzu d
ntrmek ve ayn kiralk hissimizi yok etmektir. Ne zaman hibir ey olduumu
zu Fark edersek, o zaman ebed olan ile bitiimizi mkemmelletirebiliriz.
Suf psikolojisi salkl, pozitif ego ile ben-merkezl, negatif ego arasnda ay
rm yapmaktadr. svei! psikolog Cart Jung, radikal deiimler ve manev yolun
youn talepleri ile baa kabilmek iin egonun gl olmas gerektiini yazmak
tadr. Bunun anlam z-sayg ve kendi pozitif zellik ve kapasitelerimize dair re
alist bir bak asna sahip olmaktr.
Pozitif ego bize hizmet eder ve hedeflerimize ulamamza yardm eder. Nega
tif ego ise; iirilmi bir z-deer, ben merkezlilik, yaama egoiste br yaklam
hissi sergiler. Srekli olarak bizi kendisine hizmet ettirmeye aba gsterir. Tpk
bizi tamas gerekirken, bizim sramzda tadmz eek gibidir,
6. Batl psikologlar kiiliin olduka birleik, btncl bir yapya sahip oldu
unu varsayar, Sf psikolojisinde ise, insanolu, bir ou farkl evrimsel geliim

Geliimin bu aamalar temelde el-Gazalfnn almasndan alnmtr. Onun almalar, aa-

malara dair d\er tanunlanTL byk bir ksm iin de temel oluturmutur.
 34 ' KALP, NEFS VE RUH

aamalaryla balantl, .birbirinden &rkl zellikler ve eilimlerin koleksiyonu

olarak grlr. Bizim grevlerimizden birisi bu eitli zellikleri dengelemek ve
' manev geliimimizi glendirmektir. Kiiliin birlemesi ileri bir aamadr,
nsanlarn byk bir ksm iin btn! birlik bir aldatmacadr. Sk sk niyet ede
riz ve projelere byk bir umutla balarz ancak asla onian srdrmeyiz, Size
yaygn bir rnek vereyim. Cuma akam, kahvaltdan nce btn grevlerimizi
bitirmek iin saati sabah altya kurarz. Ertesi sabah alarm aldnda, hemen
durdurur, tekrar yataa dneriz ve bizi bylesine mnasebetsiz bir saatte uyan
drmaya karar veren gen zeklya lanet okuruz.
Amerikan psikolojisinin babas ve nc bir hayrsever olan Wliam James'in
- dikkat ektii gibi; oumuz cmert hayrsever, bilgi sosyete, filozof, atlet, seks
idol ve tinsel rol modelleri olarak bilinmek isteriz. Btn bu farkl rollerin temel
de tabiriyle uyumasnn mmkn olmadn biliriz; ama yine de hepsini birden
isteriz. Gerek btn birlik az rastlanr bir baandr.
7. Bat psikolojisi muhakemeyi en yksek nsan kabiliyet, bilgi ve hikmete gi
den yol olarak grmektedir. Sf psikolojisinde soyut, mantksal zek, alt idrak
olarak adlandrlr, Okullarda v e dnyev, baarlarla balantl becerileri renme
de yararldr. Ancak bilginin mutlaka pratie dklmesi gerekir ve ayrca, bizim
manev hakikatleri ve yaamn anlamn anlamamz salayan bir yksek idrak
vardr. Eer idrak, egonun bir arac olarak hizmet ederse, byme ve geliimin
: dman haline gelecektir* Soyut idrak, kalbin .k ve hikmetine muhtatr.
Hfiz, bizi, ebed olann karsnda idrakin ne kadar sn d olduu konusunda
uyarmaktadr;

Eer hakikatin szlerden

Bilinebileceini dn yorsan,

Eer Gne ve Okyanusun

Az denilen
Kk b k delikten geebileceini
Dnyorsan,

Ey adam! Glmeye balamalsn!

Birisi vahice glmeye balam ak
im dil7

7 > HSEz. ag.e,. s,43.

 KALP, NEFS VE RUHUN PSKOLOJS * 3 5
t

B. Bat psikolojisi neredeyse .btn nemli bilgilerin mantksal olarak organi

ze edilmi nesirle aktarlabileceine inanmaktadr, SOer se nesirin yetersiz ve
snrl olduunu bilir. Manevi geliimin en st aamalar rasyonel tanmn ilerisin
dedir ve onlar gerekletirmek iin rasyonel, ayr egonun terk edilmesi gerekir.
En derin nsan tecrbeleri ifade edebilmek iin iir daha uygun bir ara olabilir.
nl Sf airleri yzyllardr manev hakikatleri iirle ifade etmeyi baarmlar
dr, Aadaki bilmece iir Yunus Emre'dem

ktm enk dalma

Anda yedim zm
Bostan ss kakyp
Der ne yeisin kozumu

Bir serenin kanadn

Knk katra yklettim
ift dahi ekem edi
yle kald kazam
9 99

Yunus br sz sylem i
Hibir sze benzem ez
Mnafklar elinden
rter mana yzn rPft

Aynca bir ok Sf stad ince hakikatleri aktarmak in ykler ve kssalar-

t
dan yararlanrlar. Bu ykler kat ve deimez deildir; usta bir retici.yky
dinleyicilerin ihtiyalarna gre adapte edecektir.
9. Batl psikologlar iin iman gerek olmayan eylere y a da salam kantlan
bulunmayan fikirlere inanmaktr. Sfi psikologlara gre iman; maddi mevcudatn
deien grntleri ardndaki hakikate inanmaktr. man, bireyi evrenle ve kut
sallkla doru bir iliki iine koyar.
Sfere gre; Hz. Muhammed'in (A.S.M.) en nemli hadislerinden birisi; ken
dini bilen Rabbr bilir" hadisidir. Tasavvuf derin br kendini aratrma srecidir.
I
Yasarn, evirisi.
('!- lk ki kla gnmz Trke'siyle: ktm erik dalma/onda yedim ziim/bahe sahibi k-
zp/der ne yersin oevizmL. Bir serenin kanadm/ktk kahra yMedirVKuk dahi ekeme-
dl/yle kald yerinde.
3 6 KAL? NEFS VE RUH

Bu aratrmann ana unsurlarndan birisi kutsalln, biz hlen hissedemesek bi

le, daima her eyiyle iimizde olduu temel inancdr man olmakszn, kendimi
ze ya da evrene dair her trl kavray sapkn olacaktr, nk kendimizi bizi ger
ek idrake ulatracak tek perspektiften koparm oluruz.9

Kkenimiz: Ruhun Soyunun yks

Ruhun soyuna dair aadaki aklamalar, nl TrkSf evliya brahim Hak
k E m m im i5nin eserlerinden alnmtr. zahatna evrenin yaratl ve bireysel ru
hun maddi yaratla dahil olmasnn kkeni ile balamaktadr.910
Evren, Allah (c.c)m Kn (ol) emriyle balad. Bu emirle evren olumaya ba
lad. Arapa'da Jfn, iki harften: K ve N' den olumaktadr. JC' kemali (mkem
melleme) ve w nun ifade etmektedir. Bylece mkemmel nurun yaratl ger
ekleti, Bu ilk yaratl peygamberlik nuru olarak y a da maddi evrenden nce ge
len s a f nur (maya] olarak adlandnld. Bu nur btn ruhlarn v e ina ettiimiz
maddi eyann temel maddesidir. Tpk Yunanllann enerji ve maddeden nce var
olan Lagos'u (dncesi) gibidir. Allah {c.c)tan gayri, her ey bu nurdan yara
tld.
Allah (c.c) mevcudattan nce ruhlan yaratt ve ruhlar, Allah c,c)a imdiki
dnyamzdan daha yakn, daha latif bir lemde idiler. Orada ruhlarla Allah (c.c)
arasnda neredeyse hibir bir perde yoktu. Hepimiz o semav lemde ilahi huzur
da oturarak, O'nun kutsal nuru ve sevgisi ile ykanarak bin yl yaadk.
Allah (c,c) sordu ruhlara, "Ben sizin R abbiniz deil m iyim ?" Bu ilh sesin
musiksi, kalpleri szlatan, ilh am veren ve bizi coturan b t n mziklerin kk
oldu. Ruhlar, kendilerini Allah (c.c jn yarattn biliyorlard; lahi iradeyle uyum
indeydiler ve Dhi huzurda olmakla derin lhamlar alyorlard.
Sonra Allah (c.c) ferd ruhu madd dnyaya gnderdi v e o ruh yaratln drt
elementinin her birine yerleti, ilk olarak sudan geti ve sland; sonra topraktan
geti ve amurland. Havadan geti ve kil haline geldi. Ve son olarak; ateten ge
ti ve pimi kile dnt. Bylece madd olmayan ruh, madd dnyay oluturan
btn temel madd elementlerden geti ve ruhun nuru bir kil mlekte -fbriki be
dende- yerleti.

9- nceki tartmalar, Charles Tart'm Transpersonal Psychologies, ed. C.Tart adl eserde d
"Some Assumptions of Orthodox Western Psychology" adl bolme borluyum. (New York:
Harper a Row. 1975).
Bu materyal eyh Tosun Bayrak d-Cerrahbnn yaynlanmam Trke eserinden bir evi-
ri/adaptasyondan adapte edilmitir.
 KALP, NEFS VE RUHUN PSKOLOJS 3 7

Bu yaratl yalnzca madd bedeni deil, ayrca duygulan, dnceleri ve

enekleri de kapsar. Bu eidi mcessemleme dzeyleri drt elementte zetlen
mitir. Ruh hl mkemmeldir; kutsaldr ve Rabbine yakndr. Ancak imdi rt
l ve gizlenmitir. Fakat Allah (c.c) ruhla birlikte, her bir bireyin yeryz ile gk
ler atasnda bir balant olmasn salayan Esma-i lhiyi de gnderdi.
Maalesef maddiyata brndmz zaman, o iimizdeki srdan bihaber hale
geldik. Madd varlklar olarak bu fni dnyaya ait eyaya derinden balandmz
zaman, bu Esma-i IlhTyi yanstamaz olduk.
A ncak Allah (c*c) bize aynca, kil mlei krp, bu orijinal idrak dzeyine
ulamamz iin aletler verdi. Bu aletler akl ve cz-i radedir. Akl bize doruyu
yanltan ayrma yetenei kazandrr. rade ise doru fiili seme kapasitesi ka-
zandnr. Hepimiz bu iradeye sahibiz; ancak ok azmz onu yeterince kullanrz.
Temel prensip basittir. Hz, Peygam berin (A.S.M.) buyurduu gibi "Hell ve
salkl olan yap; haram ve salksz olandan kan ve eer emin deilsen,,,
emin olana kadar yapm a." znde ok basit olan bu prensip, irademiz yeterin
ce gl olmad iin ok karmak bir hale gelmektedir. Genellikle ne yapaca
mz, biliriz, ancak onu yapmayz; o zam an ego egemen olur ve kendimize ba
haneler buluruz.

Modem Dnya in Amel Mistisizm

Tasavvuf amzla zellikle lgilidir. nk tasavvuf, pratik uygulamas a
lma layat, aile ve gnlk yaamn dier tecrbelerini de ine alan karmak
bir mistik yoldur. Baz Sffier gezgin garipler iken, byk bir ksmnn dzenli i
leri ve aileleri vardr.
Byk Sf muridleri eidi meslekler icra etmilerdir. Bazlan sanat bazla
r aktard. rnein mer Hayyam bir adrc idi. Bazlar zengin tccar ve toprak
sahibi idiler, bazdan da sultanlar ve imparatorlarn gl akl bocalan. Ancak b
tn byk mridler, Allah (c x ) yolunda koarken dnyev grevlerini de yeri
ne getirmeyi baardlar.

Bu Dnyada Yaam ak, A ncak Onun Bir Paras Olmamak

Sf gelenei bize, dnyevileri manev almamzdan bir sapma olarak al
glamamz deil, grevlerimizi ve tecrbelerimizi manev seyahatimizin bir par
as ve mekn olarak grmemizi retmektedir, Benim kendi mridim eyh
Muzaffer Efendi, hep unu sylerdi: Ellerinizi dnyadaki grevlerinizle, kalbini
zi ise Allah {c.c)la megul ediniz,"
5 8 KALP, NEfS VE RUH

ok azmz bir ashram ya da manastra katlmak zere yaammzn yllar

n feda edebiliriz, Sfterden, gnlk yaammz m anevi seyahatimizi feda et-
'ineksizin nasl srdreceimiz konusunda ok ey renebiriz. Tasavvufun
hedeflerinden birisi, gnlk, yaam n kendisini derin bir m anev pratik haline
getirmektir.
Sfler aklmz ve bedenimizin ilahi armaan olduuna v eO 'n a olan kran
mzn bir iareti olarak, bu armaanlar gelitirmek ve onlan iyi kullanmak iin
elimizden geleni yapmamz gerektiine.inanmaktadrlar. Benim eyhim hep eer
bir kimse sze ok gzel ve ok pahal bir apka alsa ve o apka size ok yak-,
sa, byk bir minnettarlk hissetmez misiniz? O zaman o apkay koyacak ba
size verene ok daha fazla minnettar olmanz gerekmez m7" derdi.
Sfler bize, dnyev sorumluluklardan kamak yerine, sorumluluklarmz s
radan insanlardan dah iyi yerine getirmemiz gerektiini, nk bizim Allah
(c,c)'jn verdii kapasiteleri en iyi ekilde kullanma gayesinde olduumuzu ret
mektedir. Gerek br dervi bakalarna nazaran daha sk ve daha drst alan
kiidir. Bir dervi daha iyi bir e, daha yi bir ebeveyn ve daha iyi bir evlat olma
ya alr. Eer ailemizi sevmez ve verenlerimize yeteneklerimizi en iyi biimde
kullanarak hizmet edemezsek, Allah (e .c j sevmeye ve O'na hizmet etmeyi d
nmeye nasl balayabiliriz?

Btn nsanlar Kapsayan ok Kltrl B ir Gelenek

Tasavvuf gnmz dnyas asndan ok deerlidir; nk btn insanlar ve
btn kltrler iin manev bir disiplin olma vasfna haizdir. Tasavvuf hibir za
man sekinci bir maneviyat olmamtr. Byk eyhlerin birou fakir ve tahsil-
sizdi. nemli olan d giysi ve kitap deil, kalbin kalitesiydi. Tasavvuf bin yldr
bozulmam bir mistik gelenektir ve SJf psikolojisi asrlarn tecrbe ve rehberlik
bilgeliini ierir. Bir ok farkh rk ve kltrler inde, zikir, murakbe, amel ve di
er manevf disiplinlerin eitli modelleri gelimitir,
Trkiyede, eitli halk snflan ve tipleri arasnda farkl Sf tarikatlar geli
mitir, rnein, Bekta tarikat daha ok kyllere ve askerlere hitap etmektedir,
Nakibend tarikat ilahiyatlar ve bilim adamlarn cezbetmtir. Mevlevi tanka-
I

H, harika mzii ve iiriyle, sanatsal eilime sahip olanlann ilgi oda olmutur.
Halveti tarikat ise sultanlar, generaller, nemli hkmet admlan ve yneticileri
inde barndrmtr.
Bu insanlarn bir ou, dervi olduklarnda kendi zenginliklerini terk etmi
lerdir; Benim mensup olduum tarikatn kurucusu dervi olduunda, ailesine
 KALP, .NEF5 VE RUHUN PSKOLOJS * 3 9

kendisinin lmesi halinde btn mal varlklannn datlmasn vasiyet etmitir.;

Dierleri ise bunu hayr ve tarikatlarnn ilerine kullanmlardr.

Tasavvufun Yollar
. Tasavvuf, bulunduumuz yerden bizi alarak, fenafUlh makamna kadar g--
turebilen bir manev yoldur. Aslnda Allah (c .c ja giden -yaratlan varlklarn sa
ys kadar1 ok yol olduu bildirilmektedir. Sf gelenei iinde, en az be yolu
birbirinden ayrt edebiliriz. Bunlardan her biri ok sayda insana hitap etmektedir.
Bunlar kalp, akl, cemaat, zikir ve hizmet yollandr. Her biri karmak uygulama
lar ve zengin bir literatre sahiptir.

Kalp Yolu
Kendini Allah (c.c)a adamak en temel Sf uygulamalarndan birisidir. Bu
vakfedl, Rum ve dier Sf airlerinin kalp yakan iirlerine yansmtr. Rum bi
zi sevginin gc hakknda uyarmaktadr:

Sevgi dnyasn duyah,

Verdim ben hayatimi.
Kalbimi ve gzlerimi bu yola,

Banda inandm ki sevgi ile

Sevgili ayadr.
imdi biliyorum k ikisi ayn,
kisini hfr de grdm . 11

Bizi hayvanlardan -ktta meleklerden- stn ktan sevgidir. stanbuldaki b

yk camilerden birinin alna Sultan, Uk vaaz vermek zere bir Sf eyhini da
vet eder. Etraftaki herkes camiye toplanr. eyh tam vaazn vermek zere kr
sye karken, bir saka eyhin eteinden yapr, "eeimi kaybettim," der are
sizlik iinde " su satabilmek iin ona muhtacm. Bugn herkes burada topland
na gre, ltfen eeimi bulmama yardm eder misin?"
eyh vaazna balad zaman cemaate, aralarnda, mrnde bir hayvan da-
I

hi olsun bir bakasn hi sevmemi bir kimse olup olmadn sonat. Adamd bi
risi yavaa ayaa .kalkar,-Ondan cesaret alan ikisi daha ayaklanr. eyh su sa
tcsna dner ve der kb "bak sen. bir eek kaybettin; ben sana tane buldum!"*

n \ Yazarm evirisi,
40 * KALP, NEFS VE RUH

Sfer eyhlerini sevmeyi, karde dervileri sevmeyi ve onlara hizmet etmeyi

renir. Peygamberi ve dier btn yce manev reticileri sevmeyi renir. Ben Ek
dervi olduumda, stadm bana dervi olmak. n Hz* Musa (A.S.) ve retilerini en
az Yahudkr kadar, hatta onlardan daha fazla sevmem; Hz. sa (A.S.) ve retileri
ni en az Hnistiyanlar kadar, hatta onlardan daha fazla sevmem gerektiini syledi.
Yllar nce, eyh Muzaffer Efendi ve bir grup dervi F a risi ziyaret ettiklerin
de, oradaki katedrallerden birinde zikir yapmak zere davet edilirler. Zikirden
sonra barahip der ki; ben sizin katedralimde dua etmenize zin verdim, siz de
benim br yinimi camilerinizden birisinde yapmama izin verir misiniz?" eyh
Muzaffer Efendi hemen cevap verir: Kesinlikle olmaz!* Rahip bu eitsizlik kar
snda ok olur; ancak y h Muzaffer Efendi devam eden "Sizin katedralinizde
dua etme hakkna sahibim; nk Hz. say (A.S.) seviyorum. Ancak siz bizim
camimizde ibadet edemezsiniz; nk Hz, Muhammed'l (A.5.) sevmiyorsunuz".

A k Y o k

airler ve aklarn ilhamlarna ilve olarak, SfC gelenei bilim adanlan ve ir

fan sahiplerinin hikmetleriyle de zenginletirilmitir. Ancak tasavvuf limleri, va
sat kitab bilim adamlarndan daha derin bir hikmete ve daha kmil bir zekya
sahiptir, Sfler sk sk derler ki; lmiyle amel etmeyen lim, kitap ykl eek gi
bidir". Eein heybesinde tanan kitaplar eei deitiremeyecei gibi, bilim ada
mnn kafasnda yalnzca tanan kitaplar da, o bilim adamn deitiremez. Ger
ek hikmet bir eyi iyi renmek ve sonra uygulamaktr.

Fakir bir dervi, talebe okutacak okulu olmayan bir Arapa hocasna rast gelir. Ho
ca derslerini ehrin duvarna tebeirle yazarak vermektedir. Dervi, hocaya kendi
sinin de okuma yazma renip renemeyeceini sorar. Derviin samimiyetinden
etkilenen hoca ona cretsiz ders vermeyi kabul eder. Duvara tek bir izgi izer ve
aklar; bu elif harfi, alfabenin lk harfidir" der. Dev bam eer, hocaya teek
kr eder ve oradan uzaklar. Ek derste alfabenin en az yansn retme deti bu
lunan hoca a kil Bu eitim uzun bir sre olacak gibi grnmektedir.

Dervi ne ertesi gn ne de ertesi hafta gelmez ve sonunda hoca onu tamamen unu
tur. Aylar sonra dervi gzleri gnl yla parlayarak gelir. Hocay hararetle se
lmlar ve ikinci derse hazr olduunu syler. Hoca iinden bu hzla alfabeyi asla
bitiremeyecek" diye dnr, atna dervie Tamam. imdi Bk dersimiz! tekrarlaya
lm, Elif harfini duvara yaz der.

Dervi elif harfini yazar ve duvar yklr gider.

 KALP, EF$ VE RUHUN PSKOLOJS 41

Bu ykfl bize basit balanglarda, genel olacak zannedildiinden daha derin

anlamlar bulunduunu ve manev tekamln srrnn ne kadar ok rendiimiz
deil, rendiimizde nasl derinletiimiz olduunu anlatmaktadr.

Cemaat Yolu
Bizim yaltlm modem toplumumuzda herkes cemaat al ekmektedir. Ta
savvuf daha ok br cemaat yoludur. En temel uygulamalardan birisi haftalk zi
kirdir. Derviler lh syler, zikir eker ve birbirlerini tevik eder. Ayrca eyhle
rinin onlara rettii kadar, onlar da birbirlerine retirler. K u fin ; miinnnin,
mmin aynasdr" der. Yeni derviler kdemli dervilerde daha ileri br iman, da
ha byk hizmet kapasitesi ve daha derin Allah (c.c) sevgisi grrler. Rol model
lerden ve bizden daha leride olanlardan daha iyi reniriz.
Hz. Peygam beri (A.S.M.) gre; kendiniz iin de stediinizi mmin kardei
niz iin de istemedike imannz kemle ermi saylmaz". Kendinize sorun, ger
ekten komunuz in kayg duyuyor musunuz? Eer ihtiyalar varsa, komu
nuza yardm etmeye istekli misiniz?
Trkler darda mangal yaktklar zaman, genellikle bir tabak da komular
na gnderirler.
Gnmzde dnya kld ve komularmz arasna dnyann her yerindeki
aLar dahil oldu. Dervi olmak, sosyal adalete inanmak, al ve strab hafiflet
mek iin elimizden gelen her eyi yapmaktr. Bakalanmn strabn hissetmeyen
kalp, ilahi ak duyamaz.
Derviler birbirlerini sevmeyi v e birbirlerine hizmet etm eyi renirler. Der
viler arasndaki dostluk, ortak lahi aka dayanmaktadr; bu dostlua balan
m herhangi bir fan tutku y a da gizli menfaat yoktur. Dnyev dostluklarn b
y k bir ksm, dostluun dayand ba sona erdiinde biter. rnein, eer ara
larndan birisi ayn yaam tarzn srdremezse, pahal elencelerden holanan
kiilerin uzun sre dost kalmalar pek olas deildir. Gerek manevi sevgi ken
di dln iinde tar. B u sevgi, Allah (c.c)'m sonsuz aknn bir yansmasdr,
eidi kltrler ve geleneklerde yer alan v e cemaatin gcn aka gsteren
bir yk vardr;.

Eski Sf tarikatlarndan birisi zaman iinde klr ve, yalnzca br eyh ile der
viten ibaret kalr. Tarikatn derghnda hep birlikte yaamakla, gnlerini ibadet ve
tefekkrle geirmekte, tarialan ve bahelerini ekip bimektedirler. Drd de yalan
dndan, zengin geleneklerinin onlarla birlike yok olup gedeceinden endie duyar
hale gelirler,
4 2 * KALP, MEPS VE RUH

. Dervilerden birisi, eyhin, yrenin ok mantkl bir adam d aiak bilinen hahamn
ziyaret etmesini nerir, * 6 da bir manev mrid" der dervi, ve eminim o da ay-
m ekilde gen nesli cezbeme sonm.uyi kar karyadr". eyh hahama gider ve
aylarm ierken hahama sorununu ahlatr. Haham gler ve der ki; Ayn soran be
nim de bamda. Ben de gerekten cemaatimin gen neslini nasl dine ekeceimi
bilemiyorum. Ancak sze br ey syleyebilirim: Murakabelerimin birinde bana s
zin iinizden birinin asnn kutbu olduu bildirildi.

Tasavvufta kutup, szck anlam itbanyla, direk", insanln gizli manev lideri-
din Kimlii yalnzca bir grup evliya tarafndan bilinen br kutub dalma var olmu
tur. Kutub semvatn nuru ye hikmetini yeyzne ynlendirir. Bir kutub olmaks-
zn dnya yava yava kararacak ve manen hkmsz hale geecekdr, .

eyh dervilerinin yanna dner ve onlara hahamn sylediklerini nakleder, der

vi hemen bu kutbun eyhleri olmas gerektii kanaatine vaat, dndk
e hegtin namazlarna imamlk yapan ve hfiz olan Mehmedin kutub olabilecei
ni fark ederler, Ya da de kutub, ezanlar okuyan ve gzel sesiyle duyan.her
kesi mest eden Ahmet'tir. Batta kutup, sessiz ve mtevaz bir biimde oturan ve he 1
zaman birisinin yardma ihtiyad oba koan Davud bile olabilir,

ylece eyh ve dervilerinden oluan bu kk cemaat, birbirlerine sanki karsn

daki kutub imi gibi davranmaya balar. Birbirlerine, kar olan sevgileri ve sayg
lar derinleir ve bir cemaat olarak cokulan artar,.Sf dergh, nsanlarn sk sk
piknik yapmaya geldii yemyeil, dnya harikas bir ovadadr. Ksa sre sonra ce
maatin yeni atmosferi daha fazla ziyareti cezbetmeye balar. Bazdan namazlara,
hatta zikirlere katlmak iin kalr ve sonunda birka gen adam dervi olma istek
lerini dile getirmeye balarlar.

Hizmet Yolu
.
Cemaat yoluyla yakndan ilikili bir yol da hizmet yoludur, Eer birbirimiz iin
samimi olarak kayg duyuyorsak, birbirimize hizmet etmek steriz. Bylelikle as-
t

lnda o n la m iindeki imana hizmet etmi oluruz; bizim hizmetimiz bir ayrcalk
ve bir armaandr,
stelik nemli olan hizmetin miktar deil niyetimizdir. Kahibe Theresa'mn
dedii gibi; Ne yaptnz deil, ne lde br akla yaptnz .nemlidir, Rahi
be Theresa, hizmetin dntrc gcnn mkemmel bir rneidir. Gen bir ra-
i t
hibe iken, mistik y a da manev lidei: olma ynnde hibir emare:gstermedi. Her
ynyle sradan br rahibe ve Kalkta'daki br Katolik okulunda sradan bir
retmendi Czamllara ve en yoksul insanlara hizmete kendisini adadktan sonra
br azize haline dnt.
 KALP. NEFS VE RUHUM FSIKLJSl - 43

Bir zamanlar bir sultann annesi byk bir hayrsever olarak biliniyordu. stanbul
halkna gneli yaz gnlerinde glge etmesi iin aalar diktirdi ve insanlarn ko
laylkla su temin etmeleri iin bir kuyu sistemi kurdurdu, Dzenli olarak alabil
meleri in srekli gelir salayacak vakf arazileri ite birlikte camiler, okullar ye bir
hastane yaptrd.

Hastane ina edilirken, inaat ziyaret etti. Bir karncann slak harem iine dt
n grd. Kendi yardm faaliyetlerinden hibir canimin zarar grmemesi gerek
tiini dnd iin, pahal Fransz mal emsiyesini bi dnmeden harca dal
drarak karncay kurtard.

Yllar sonra ld gece, yalan dostlarndan bir ka om ryasnda grd. Gen ve

l l parlyordu. Ona, yapt cmert yardmlan sayesinde cennete gidip gitmedi
i sorulduunda, yle cevap yerdi: "Hayr, inde bulunduum gzel hlin hepsi o
kk karnca sayesindedir.

efkat gstermek iin byk bir zenginlie sahip olmamz gerekmiyor. Hz.
sa'nn syledii gEb, bir serenin d bile kaydedilmektedir.

Zikir Yolu
Tasavvuf iimizdeki hzineyi hatrlama disiplinidir. Sfer Allah (c.cyn hepi
mizin iine bir lh kvlcm yerletirdiine inanr. Bu kvlcm kalbimizin ta de-
rinliindedir; ancak bizim Allah (c.c) dndaki hereye ynelik sevgimiz, bu dn
yann nemsiz ilerine ballmz, gaflet ve unutkanlmzla perdelenmiim Bu
perdelerin kendileri de gerek deildir. Hz. Peygamber ataclyla Allah (c.c) bu
yuruyor ki; Sizinle Benim aramda yetmi bin perde bulunmaktadr; ancak Be
nimle sizin aranzda hibir perde yoktur4.
Dervilerin byk bir ksm, lh isimler ve afatlarn (Esma-ul Hsn) tekra
rndan ve Kura n dan yetler ve dualardan oluan gnlk zikirler yaparlar. Tari-
kadann byk bir ksmnda aynca cemaat halinde yaplan haftalk zikir ayini
vardr. Derviler dualar okur ve seilmi lh isimleri zikrederler. Bu ayinlerin eti
nls mzik, ilahi v e dervilerin semasndan oluan Mevlevi yinidir. Dier ta
rikatlar ilahiler ya da belli dualara arlk verirler. Baz tarikatlar zikri oturarak y a
parken, dierleri ayakta, bazlan ise ikisini birletirerek yaparlar.
1 AEah (ac)'m iimizde her eyiyle hazr ve nazr olduuna inanmakta byk bir
, g vardr ve zikir yalnzca bildrimizin idrakinde olmamz salar. Bir vel bu fikri u
ekilde ifade etmektedir: Ey hakk arayan kii, bfl ki Hakk giden yol senin inde-
dir... Varmak ya da aynlmak yoktur... Orada. Allah (c.c)tan baka ne vardr K7"t3 1

J. Fadman ve R* Frager, Essentlal Sufism (San Fransisko: HatperSanFransisco, 1997),

S.19S. '
44 KALP. NEFS VE RUH

Tannm bir SfT stad dervilerine der ki; Kapy imanla almaya devam er
melisiniz, ki kap sonunda size alacaktr. Kendisi de bir vel olan Rabla, oradan
geiyordu ve bu szleri iitti. O da u yorumu yap; "Acaba bu kap hi kapand
m k? Bu yorumu duyan mrid, onu hrmetle selmlad.

EKSERSZ
Suf Gnl
Bir ok Sf kendi kendini gzlemlemek ve idrakini amak iin gnlk tutar.
bn Arabi, kendi mridlerinirt her akam gnlk faaliyetleri ve tecrbeleri zeri
ne dnmek iin yalnz balatma oturduklarn rivayet etmektedir. Eer eylem
leri tevbeyi gerektiriyorsa, tevbe ediyorlard, eer eylemleri pimanlk gerektiri
yorsa, pimanlk duyuyorlard, ibn Arabi de onlar rnek almt.
Gnlnze her akam yazmaya ve gn boyunca syledikleriniz ya da yap
tklarnzn etkileri zerinde dnmeye balayn. Her gn tecrbelerimiz ve ey
lemlerimiz konusunda daha derin dnmeye baladka, kendimizi daha yi ta
nyacaz. Kendini tanma, kendimizi dntrme mcadelesinin en az yansdr.
 kinci Blm

Kalbinizi Ama

Ey domml Kalbin cilal bir aynadr. zerinde birikmi toz perde

sini silip temizlemelisin, nkii o lh srlarn nurun yanstmak
zere yarati]mtr,,-

GAZAL1

Bir eyh hastalktan daha yeni kurtulmutu. K mevsimiydi, bu nedenle onun

dervii daima eyhin sabah namaz abdesti in suyu stmak zere erkenden kal
kard. Bir sabah dervi uyand ve stadnn oktan uyanm olduunu grd. Bir
su ibriini kapt ve skca gsne bastrd. Suyu dkmeye balad zaman, su
eyhin ellerini yakt. aran eyh sevgili derviine sordu; Nerede kaynattn bu
nu?" Dervi cevap verdi: "Gnlmn ateinde'.

M anev Merkezimiz Olarak Kalp

Batl eitimciler akl an derecede ne karma ve kalbi grmezden gelme ei
limindedir. Temel eitimin -okuma, yazma ve aritmetik- tamam akln renmesini
iermektedir. Mzik, sanat ve sosyal beceriler gibi kalbi gdicea decsler genellikle
ikinci snf, nemsiz dersler olarak grlr. (Bu eitim ok zeki, ancak yeterince atik

1- J. Fadimau ve R, Frager, Essential Sufism (San Franslsk: HarpetSanFransisco. 1997),

S.124.
46 * KALP, NEFS VE RUH

olmayan yksek eitimli niversite mezunu klie tiplerini yaratt, | Buna karn S-
l psikolojisi kalbin beslenmesi ve gelitirilmesi gereksinimini vurgular. Kalbi ak
olan, kalbi kapal olana nazaran, daha arif ve daha efkatli ve daha anlayldr.
Burada kalpten kastm fiziki kalp deil, btn manev yapdr. Kalplerimiz b - '
Unt n, ilhammzn, yaratclmzn ve tutkumuzun kaynadr. Gerek bir
Sff, kalbi canl, uyank ve nurla dolu olan kiidir. Bir SfT mridin ifadesiyle;
eer szler kalpten geliyorsa, kalbe girecektir; ancak eer dden geliyorlarsa,
kulaklarn ilerisine geemezler.
Sevgi tasavvufun zdr v e sevginin mekn ise kalptir. Sevginin gcn ve
uya mk bir kalbin nemini en berrak biimde anlatanlar Sff airlerdir.
Br zamanlar gen bir kadn sordu bana,
"Bir erkek olmak nasl bir duygu?" ve ben cevap verdim,
"Carm Kardeim,
ok emin deilim".
Sonra dedi ki,
"Peki, sen bir erkek deil misin?"
Ve bu defa cevapladm,
Ben cinsiyeti
nsanlarn sklkla bir tasmayla yrye kardklar,
v e bir takm tuhaf yarmalara girip,
Thaf dller k azan m aya altk lar,.
Gzel br hayvan olarak grrm.
Canm Kardeim,
Hfiza sorulacak daha iyi bir soru
"Bir gnl olmak nasl bir duygu?"
Olmalyd.
nk benim btn bildiim sevgi,
Ve ben kalbimi Sonsuz
Ve her yerde bulurum."2

M anev ve Fizki Kalpleri Karlatrm a

Manev kalp tpk fiziki kalp gibi ilev grr. Fizki kalp, insan bedennin en
merkez yerine yerleiktir; manev kalp ise alt benlik ile ruh arasinda bir yere yer
lemitir. Fiziki kalp bedeni dzenler; m anev kalp ise psieyi dznler. Fizki kalp

2 Hliz, I hear God Laughing: Renderings of HsLFez, eviren.D. Lad insky (Walnut Creek, Kali
forniya: Sufism Reoriented, 1996}, s.69.
 KALBNZ AMA - 4 7

taze, oksijenli kam bedendeki hec br organ ve hr bir hcreye gndermek sure
tiyle bedeni besler. Ayrca damarlar araclyla kirli kan toplar. Ayn ekilde, ma-
nev-kalp hikmet ve nur yayarak ruhu beslerken kiili^ de tahamrfl edilmez
zelliklerinden arndrr. Kalbin bir yz maneviyat; lemine, br yz ise alt
benlik lemine ve negatif' zelliklerimize dnktr.
fizflt kalp yaralandnda,, hastalanrz ve eer an derecede, hasar grrse
lrz. Eer m anev kalbimiz nefisin (ya da alt benliin) negatif karakteristikleri
ne boyanrsa, manen hastalanrz. Eer kalbimiz tamamen nefsin egemenliine
girerse, manev yaammz sona erer. ' . .
Kalp, duygusallkla kartrlmamaldr. fke, korku v e agzllk gibi duygu
lar nefisten gelir, nsanlar kalplerinin arzusu" hakknda konutuklar zaman, ge
nellikle nefsin arzularndan sz etmektedirler. Nefisler zevke dkndr ve Allah
(c.cj'la lgilenmezler; kalp ise Allah (c.c)a dkndr ve yalnzca Allah (c .c j
anmakta zevk arar.
Kalp her bir dnce ve eylemimize dorudan tepki verir. eyhim her trl
szcn ya da eylemin kalbi yumuattm ve her trl nezaket d szck ya
da zararl eylemin onu katlatrdn sylerdi. Hz, Peygamber (A.S.M.) u sz
leriyle kalbin merkez nemine atfta bulunmaktadr: Gerekten de insan bede
ninde br et paras vardr, iyi olduunda, bedenin geri kalan ksmna huzur ge
tirir ve o bozuk olduunda bedenin geri kalan ksmm bozar ve bu para kalptir**'^*
um bize unu retmektedir:
!

Bit kalp ehli ol.

Ya da en azndan zahit;
Olmazsan o zaman,. .
amura saplanm bir eek gibi kalacaksn.
Eer kii kalpten mahrumsa, hibir yarar salayamaz;
Ancak ktlkte kii
Dnyada mehur olacaktr.4

Kalbi Ama
Karmak madd dnyamzn altnda gizlenmi batm realiteleri daha derinden
kavramak iin kalp gzlerini ve kulaklanm aabiliriz. Bir Sff mridin ifadesiyle:
r

J. Nurbaksh, Th Psychology of Sufismde nakledilmitir, (New Yok: Khankjahi NimSfcHat

Publications, 1992).
* Nurbatahha Lahijj, 1992.
1
4& KALP, NEFS VE RUH

Kalp, grnmeyeni gren bir gze, grnmeyen lemin sakinlerinin konumalarn

ve Allah (c.c)'n Hitabm iiten bir kulaa sahiptir. Grnmeyenin kokularn duyan
burna ve sevgi tadn* iman lezzetini ve marifetuftahm zevkini tadan br damaa sa
hiptir.5

Kalp* Allah (c.c)1n herkesin iine yerletirdii bir mabeddir: temizdeki kutsal
kvlcmn mekn olarak yaratlan bir m a b e l Mehur bir kuds hadste Btn
gklere ve yerlere smayan Ben, ihlsl mminin kalbine sigarm" buyrulmakta-
dr. Hepimizin iindeki bu mabed, yeryzndeki en kutsal tapnaklardan ve m a-
bedlerden daha kymetlidir. Bir insann kalbini krmak* yeryznn kutsal raa-
hadlerinden birine zarar vermekten daha byk bir gnahtr.
Dervi olmak her insann kalbinin ilahi bir mabed olduunu hatrlamaktr. Bir
ok kalp yaraldr ve onun yaramldann bu yaral kalpleri iyiletirmeye alarak
hizmet edebiliriz. Bu tr bir hizmet kendi kalplerimizi de yiletirir ve aar. Sf mr
idi EnsarTnin ifadesiyle; "Ne kadar ok seversek, kalplerimizi o kadar ok aa tiz.
Sevgisiz ve kalbn samimi niyeti olmakszn eylem, ok az anlam kazanr ya da hi
kazanmaz."6
Biroumuz idoilere (idollerle, n, para ve g gibi bu dnyann Ebru eyleri
ni kastediyorum) tapnmay kalbimize soktuk ve kendimizi onlan elde etmeye
adadk. Tasavvufun temel detlerinden birisi in $he illallah kdime-i tevhidini sk
sk tekrarlamaktr. Tasavvuf disiplini, kalbimizi temizleyerek onu ilahi huzuruna
uygun mahedler haline getirmeyi ierir.
Arapa kalb terimi dnmek" ya da "evirmek" kknden gelir. Bir bakma
manev anlamda salkl bir kalp* tpk srekli dnen ve tarayan bir radar gibi, as
la dnyada hibir eye sabitlenmez ya da balanmaz; daima kutsal arar. La il
ha illallah turnusol testi He, kalp bize bu dnyadaki hibir eyin tapmaya deme
yeceini. Allah (c,c)'n her yerde hazr ve nazr olduunu syler.

Bir bayram gn. Halife Harun Reid en iyi kyafetlerini giyer ve halkn arasna gi
rer. Herkes onun harika kyafetlerine imrenir ve tezahrat yapar, o arada Behll
Halifenin nne kar ve de ki:
Bayram yeni ve gzel kyafetler giyme zaman deildir.
Bayram A M (c.cya hizmet etmekle ve Rabbinn idrakine varmakla kutlanr.
Bayram kutlamak iin bu lemin sultan degfl, kalplerin sultam olmak gerek.

Razi, inde yealdg eser: Classical Persian Sufism: from its Origins to Rumi, editr: L. L&
wisohn (New York: Khatiiqahl Nimawllaiit Publications. 1993). s.528.
6- Fadiman ve Frager, a.g.e., s.102.
 KALBNZ AMA * 49

Bu lemin sultanlar unutulur gider, ama kalplerin sultan asla unutulmaz.

Bunu iten Harun Red gzyalarna bouldu.7

Kalbin Drt stasyonu

lim Tirmzfye gre; kalbin drt istasyonu vardr: Gs (sadr), kalp, kalp
(lbb'l-tub), en i kalp (lbb*l-lb).g Bu drt stasyon tpk ortak merkezli i e
kreler gibi birbiri iinde yer a lr Gs en d kreyi meydana getirirken, kalp
ve i kalp ki orta kreyi oluturur ve kalbin z merkezdedir.

Her bir stasyon bir nura sahiptir. Gs herhangi bir dinin zahir fom lannm
uygulanmasnn (amel) nurunun mekndr. Kalp evi man Hunimin mekndr.
kalp Marifetullahn (gnosis) Nurunu barndrr. En i kalp kutsalln iki yn
olan Tevhid Nuru ve Ehadiyet Nurunu tar.
Drt istasyon tpk bir iftliin farkl meknlar gibidir. Gs, tpk bir iftliin d
aryla sradann belirleyen, vahi hayvanlara ya da yabanclara en fazla ak olan
en d ksm gibi, en d blgeyi oluturur. Kalp e dnya arasndaki ara yzeydir.
Kalp, evin kendisine karlk gelir. Duvarlarla evrili ve kilitli bir y a da daha
fazla kaplarla gvenlik altna alnmtr, Yalnzca aile yeleri ve davetli misafir
ler gicebiljr. kalp ailenin en deerli malvarlklarn inde saklayan kilidi hazine
odasdr. Anahtar ok az kiide bulunur.

7 A.g>e., S.201-302.
& Kalbin dtt stasyonunun bu analM, sekizinci yzylda yaam bir Sfi stad olan el-Tumi-
zfnln eserine dayandrlmtr. Bu drt istasyonun oripnal Arapa isimleri ualardn Sadi,
kalp, lb, lbbNiib. r
SG * KALP, NEFS VE RUH

Her bir stasyon ayrca tasavvuftaki farkl manev aamalarla, farkl bilgi ve
anlay dzeyleriyle, farkl nefis dzeyleriyle ilikilidir:

Gs (Sadr) Kalp t Kalp (lb) En Kalp

1% (lbbl-Lb)
Amel Nuru iman Nuru MarifetuHah Tevhid ve
(Gnosis) Nuru Ehadiyet Nuru
Arayta Olan9 Mmin Gnostik Fenaffllah
Doru Fiillerin Btn Bilgi Btn Hikmet lh Ltf
Bilgisi film-iledn) I

Zalim Piman10 lham alm Dingin

(Nefs-i Emmare) (Nefs-i Levvme) (Nefs-i Mlhime) (NeFs-i Mutmainne)

Gs (Sadr)
Gsn Arapa karl S a c d r ve bu szck ayrca kalp ve akl" anlamna
da gelir. Bir fiil olarak darya kmak, nclk etmek ve aynca direnmek ya da
muhalefet etmek anlam tar. Kalple alt benlik arasna yerleen gs, en d
kalp olarak da adlandrlabilir. Bu ikisi arasndaki buluma noktasdr ve birbirle
rine mdahale etmelerini nler. Gs bizim dnya He ilikilerimize nclk eder
ve onun amalyla alt benliin negatif teviklerine direniriz.
Gs; imizdeki pozitif ve negatif gler arasndaki an a muharebe meyda
ndr. Burada olumsuz eilimlerimiz yoluyla test ediliriz. Eer pozitif gler gl
ise, gs nur le dolar ve kalbin merkezindeki lh Ruhun etkisi altna girer. Di
er yandan, eer haset, arzu, tutku ve kibir gibi negatif zellikler gse girerse
y a da eer gs znt, strap ya da facia nedeniyle daralr ve bu uzun sre
devam ederse, gse zulmet hakim olacaktn Kalp daralr ve katlar ve kalbin
dier istasyonlarnn i nurunu engeller,

I
A m el Nuru

Gs bizim szlerimiz ve eylemlerimizden dorudan etkilenir ve dindarlk,

hayr ileri, hizmet ve btn dinlerde bulunan temel prensiplerin uygulan m asy-'
la beslenir:-

9* Sflerin drt aamasnn bu sral simleri kalbin her blmne karlk gelmektedir,
' k Burada ehTrmz benlik aamalarnn geleneksel srasn deitirmi ve nefs-i mlhimeyi,
nefe-L levvmeden daha aa bir konuma koymaktadr Ben buradaki tabloda geleneksel
sray korudum.
 KALBNZ AMA* 51

Pozitif eylemlerle, gs geniler ve amel nuru byr. Bu nedenle hizmet Sftf

tarikinin ana unsurlarndan birisidir. Bu yol, bir anlamda kolaydr. Yapmak zorun
da olduumuz tek ey; bakalarna zarar vermekten v e onlardan yararlanmaktan
kanmak ve bunun yerine kendimizi hizmete ve yardma adamaktr, .0 zaman
kalpler gittike daha fazla alr ve manev tarikte ahenkli ve emin admlarla ilerle
riz, abalarmzda samimiyet de nemlidir, rnein; bakalarna onlarn yaran iin
hizmet ederiz, vlmek ya da kiisel yarar elde etmek in degtL Bu blmn son
raki ksmlarnda greceimiz gibi, ihls kalbin i istasyonundan gelir.
Tasavvuf fl, gsn temizlenmesi ve kalbin almas bun almasn ierir.
Kat kalpliliin arelerinden birisi Allah (c.c) T zikretmektir. Zikmllahn iki eh y
ce biimi farz olan badetler ve Allah [c.cym isim ve sfatlarnn yd edilmesidir.
eyh Muzaffer Efendi "ibadetin zahir artlarn renmek olduka kolaydr,
ancak zor olan kalplerimize dua etmeyi retm ektir derdi. Temizlenmek ve te
miz giysiler giymek zor deildir; ancak ilerimizi temizlemek ok zor olabilir. Ta
savvufun hedefi, kalpleri gelitirerek dua edecek hale getirmektir. Sammi, sabr
l, sadkane dua etmek ve dier manev eksersizlerie gs temizlenir y e genl-
1er. Bu uygulamalar negatif eilimlerimizi dataca iin, kalbin nuru glenir
ve temizleme gcn srdrr. Kalbin temizlenmesi ancak lh yardmla tara
olarak baarlabilir. Kurn buna yle iaret etmektedir: Alfah (c,c) bunlar si
zin sadrnzda olan denemek ve kalplerinizdeki niyeti temiz p ik etmek iin ba
nza g e tin F (3 .1 5 4 ).
Nefs btn zahir eylemlerimizin hayati parasdr, nk eylem kapasitemiz
nefiste yer alr. Bir bakma, kalp hisseder ve nefs eyleme dker. Dinin amel uy
gulamasnn, nefsin Allah c.c)Tn iradesi dorultusunda kullanlmas olduunu
syleyebiliriz. Bu, bireysel iradenin Allah (c.c)Tn iradesine teslim olmas, kutsa
la hizmete adanmlk ve bizi Allah (c .c j'a gtrecek yolu izlemekle olur."
Paradoksal olarak, aynca kolay y a da en ekici olann yerine doru olan yap
mak zere bireysel irademizi kullanmaya ihtiyacmz vardr. Btn dinlerde bu
lunan hakikat yolunu izlemek iin bireysel irademizi doru kullanmalyz. Mrfcl-
. terden birisi baz eski alkanlklarn yenmek iin baanszca mcadele etmektey
di, Mridinden hayr dua istedi, Mridi yle cevap verdi; Sen benim hayr du
am, aynca Allah (c.c)'m ltfnu alacaksn. imdi ihtiyacn olan ey kendi hayr
duatdr.
Bir bakma nefis, bizi snamak iin sadra girer. Baanli olmak iin mutlaka di
n ve manev amellerde baarl olmal ve filsla ve' efkatle hareket etmeye de
vam etmeliyiz. Bu ameller bizim negatif eilimlerimizi datr; sonra kalbin iman
52 KALP NEFS VE RUH

nuru sadn aydnlatr ve ne&rn sadra egemen olmasn nler. Bu noktada bile, ne
gatif, dengesiz huylarla mcadele etmeye devam etmek zorundayz,

sad rn (Gsn) mi
Daha nce sz edildii zere, gs ifade etmek in kullanlan Arapa sz
ck; eitim, ezberleme ve bireysel aba ile renilebilecek v e tartlabilecek, y a
zlabilecek y a da bakalarna retilebilecek btn bilgilerin mekn olan akl
(kl- me) ile ayn kkten gelmektedir. Sadr'da tutulan bilgi zahir ya da dn
yevi ilim olarak adlandrlmtr; nk bu geim kayna salama v e dnyev
ileri baarl bir ekilde ele alma iin yararldr. Ancak bu tr bilgi ayrca gurur
ve kibri artrma eilimi gsterir. Ben biliyorum* ve Ben baardm" ve de ''Ba
kalarndan daha fazla biliyorum v e daha fazla baaryorum ekilde drtme
ye balarz. Sadra dardan gelen bilgi ancak abayla, tekrarla ve konsantras
yonla yerleir.
Sadra giren baka bir bilgi tr iten, kalpten gelir. Bu btn bilgi gse daha
kolay yerleir; batini hikmetin incelikleri ve lh inayetin gstergelerini ierir.
Ancak bu bilgiyi koruyabilmek iin, o bilgi zere harekete gem ek zorundayz.
Eylemlere yansmayan bt hikmet ksa srede sner gider.
Rum bu iki bilgi srecini "tam akl* (Akl- med) ve kazanlm akl" (akl-
me) olarak ikide etmektedir,* Kazanlm akl bir ok farkl dzeye sahiptir; an
cak her bir dzeyi bilgisini dardan alr. Tam akln (Akl- med) kayna ise ie
ridedir.

Ak iki eittir: Birincisi kazandr. Onu... kitaplardan, mridlerden, ezberleyerek

ve dnerek, kavramlardan, mkemmellikten ve yeni bilimlerden renebilirsiniz.

Safer Baba, lslht- Sofiyye K vatan- Asliyye, Tasavvuf Terimleri. (Heten-Keten Ya

ynlan, stanbul: 199, s. 12) adl eserinde Akl- men dnya iin yorulan, hak ve ha
kikate varamayan' akl daralt; a k-: meStT ise: HAkulIah ve ak- ResulullahTa gnl do
lan, tlm-ilednne eriip zt- EShyeye varan" akl olarak tanmlamaktadr. Prof Dr, Ah
met Yksel ZEMRE iseTslmda Aldn nemi ve Smn (Krkambar Yaynlan, stanbul,
1996, s. 333-655) adl kitabnda akl- me ile akl- med arasndaki fark elde edili ve
kapasiteleri baknmndan bbiritden yle ayttmaktadtr: "Beer ancak gerek bir Mfd-i
Kmil'in idaresi ve eitimi alanda nce neftine kar ve sonra da ceh lete kar aaca
dhdlar sresince, tpk emeklemekden yrmee geen bir sbyan gibi, yava yava
Akl- Med ile Hasiyet kesbetmege balar. Akl- Med ona ledn mi'nin kaplarn aar.
Bu hn gndelik aklmzn (zhi leme mahsus olan, ancak, onu v ondan esinlenilen
surl eyleri kavrayabilen ve bunlar hakknda elikisiz ve bunlann gereine uyan b
kmler verebilen) Akl- Me ile kavrayabilecei bir ilim deildir*.
 KALBNZ AMA S3

Aklnz bakalanndan daha fazla tekaml edebilir; ancak onu kazanmaktan dolay
ok ar br yk yklenmektesiniz*.. Kayna kendi iinizde arayn!11

Kalp

Sadrnz temizlediimizve kalbimizi atmz zaman, sun zahirliimizi aarak

enfiiste (i alemimizde) gizli olan kavramaya balarz* Daha nce sz edildii ze
re? bakaknna zarar veren ya da evrensel manev prensipleri (drstlk, doruluk,
efkat gibi) ihll eden fiiller kalbi kapatma ya da katlatrma eilimi sergiler. Dervi
olmak iin yumuak, adz, hassas ve bilen bir kalbe sahip olmak gerekir.

Kalbin lmi

Peygamberimiz Hz. Muhammed (A.S.M.) buyurdular ki; "lim iki eittir: Di

lin ilmi... ve gerekten deerli bir ilim olan kalbin ilmi". Bat da bizler "dilin il-
mini yatl kazandan akln (akl- me) dzeylerinden birisi olan kitab renimi
an derecede ne karrz. Bu kalbin derin ilmini, tam akl (akl-r rrted) henz
tanmam olan geleneksel Bat psikolojisinin koyduu bir snrdn
Beyin data saklayan ve depolanan bilgileri yeniden dzenleyebilen bir bilgi
sayar gibidir; ancak yaratclk kalpten gelir. Maalesef, hl kibirli, dnyaya d
kn ve egoist bir ok yaratc bireyin bulunmasnda grld gibi, kalbin yara
tcl nefsler tarafndan ktye kullanlabilir.
Daha nce sz edildii zere, kalp ilminin temel unsurlarndan birisi bildii
mizi uygulamaktr. Kalp ilmi tecrbe le derinleir. Benim stadm olan Halvet-
Cenah tarikatnn eyhi Safer Efendi byk bir tevazu ile yle demiti: Tasav
vuf hakkmda ok ey bilmiyorum; ancak rendiim her eyi sevdim ve krk y
l akn sredir onlan yaadm". Bunlar gerek bir dervi ve gerek bir eyhin sz
leridir. Tasavvufyaanan bir retidir. Azck bir uygulamak ilim, irfan kazand
rr; ama ok fazla kitab Hm zihinsel ve manev hazmszla neden olur.

Nasreddin Hoca kadlk yapyordu. Kadnn birisi oluyla beraber makamna gele
rek, olunun an derecede eker tutkunu olduundan ikayet etti. Hocadan olu
na srekli eker yemekten vazgemesini sylemesini istedi. NasreddLn Hoca bilge
ce ban sallad ve imdi gidip iki hafta sonra gelmelerini istedi. ki hafta sonra gel
diklerinde, ocua; "olum bundan byle eker yemeyi brakacaksn" dedi.

11 W. Chitticfc, The Su ti Path of Love adl esenle Rum. (Albany: Slate University of New York
Press, 1983), s.35-35.
54 KALP, MEfS VE RUH ,

Anne sordu; "Neden bM iki haftada beklettin? Bunu k geldiinde syleyemez niydm?",

Ak nce dedi Naseddin Hoca, "benim eker yemeyi brakmam gerekiyordu.

Batsda, rendiimizi yaamakszn renmeye ve konumaya o kadar al

mz ki, bu yk bize mizah gibi geliyor. Aslnda gln olan bizlcriz. Kafadaki
ilimle kalpteki ilim arasndaki fark gsteren bir baka yk de uttun

Gnn bilinde bir lim byk bir glde sandalla geziyordu. Kk bir adadan bir
ses geldiini iitti. Merak iinde adaya krek ekti ve bir mnzevinin oturmu, ay
n kudei ibareyi tekrarlayarak zikir ektiini grd.

Alim mnzevye seslendi ve tekrarlad klsik Arapa ibareyi yanl telffuz ettiini ab
lam. tim, cahil bir ranzevhm hatasn dzeMuden dolay memnuniyet duyuyordu.
nk bu kudst duay yapann su stnde bile yryebilecei rivayet ediliyordu.

Alim yapt iyi itet memnun br ekilde krekleri ekerek aynldr oradan. Sonra bir
den ardnda bir gurultu duyarak geri bakt. Mnzev suyun zerinde koarak kendi
sine doru geliyordu: "Ey Alim efendi, o duay eski hliyle o kadar ok tekrar ettim
ki dorusunu renmem sor alacak! Ltfen dorusunu, bana bir kez daha syle1*.

Kalp Qmin temel prensiplerini erir. Tpk sadrdaki bilgi havuzunu besleyen
bir kaynak gibidir. Kalp bir kk ve sadr ise ondan beslenen bir daldr. Hem kal
bin bn ilmi hem de akln (ya da sadrn) zahir ilmi gereklidir.
Haric ilim mesleki becerilerimiz ve ev kurmak ve aile geindirmek iin gerek
li bilgilerimiz dahil olm ak zere yaammz srdrmemiz iin gerekli bilgileri ier
mektedir. Btn ilim, anlam ve hayat vermek iin zahir biime mutlaka elik et
mesi gereken hakikatin kavranmasdr. Btn lim desteklenmek ve srdrlmek
in zahir uygulamaya ihtiya gsterir ve tecrbe yoluyla derinleir,
Hz. Muhammed (A.S.M.) yle buyurmaktadr: "Ameller niyetlere gredir" ve
"Hibir amel niyet etmeyene ait deildir11. Herhangi bir zahir eylem (amel) yal
nzca kalbin samimi niyetiyle anlam ve deer kazanr. Kalp man Nurunun me-
kn olduu gibi, sevgi, inan, sknet, hata yapma korkusu, tevaz, yumuak
lk, huzur, itaat, sabr, zerafet ve safln da yurdudur. Allah (c.c) kalbimizi, nef
sin otoritesi dna yerletirerek bize merhametini gstermitir. Sadr nefsin ve ne
gatif eim lerim izin etki alannn en son smndr,
Sadr amellerimize bal olarak genileyebilir ya da daralabiliken, kalbin nu
ru. tpk-gne gibi, btn ve deimez olarak kalr, Gne, bulutlarla, sisle
ya da gece karanlyla perdelerce bile, asla deimez. hmal, unutkanlk ya da
itaatsizlik kalbin nurunu perdeleyebilir ve bylece onun alt benlik zerindeki g
cn azaltabilir. Ancak eer samimiyetle tevbe edersek, bu rtler kalkabilir,
 KALBNZ AMA * 55
b

perdeler paralanabilir ve man Nuru yeniden parlamaya b alar Bunun, olmas

iin lh yardm ve nayete ihtiyacmz olacaktr,
r

mann Nuru
mann Nuru, tpk bir ok rt katmanlaryla rtlm harika bir lmba gibi
dir. Im kendisi tam ve mkemmel olsa da, onu engelleyen rtleri kaldrma
mz gerekir. Tasavvuf psikolojisinde ilk gnah' yoktur. Hi birimiz znde kt
deiliz; aslnda hepimiz doutan hikmet ve yilikle doarz.* Hepimiz ayn M tn
man Nuruna sahibiz. Hatta nur tamamyla gizlendiinde bile, hl znde tam
ve kusursuzdur. Bizim grevimiz Allah (c.c)rn kalplerimize yerletirdii nuru
kefetmek ve Allah (c.c)a, bize yardm etmesi ve abalarmzn neticesini hayr-,
l klmas in dua etmektir.
. Kalbin derinliklerine inebilen bazlarna Allah (c.c), asil, karakter, cmertlik,
sabr v e negatif eilimlerle mcadele etmek gibi manev erdemlerin btn lmini
{lm-1 ledn) nasip eder. Bakalarna Allah (c.c) ve Allah (c.c)'m rahmet, cem l,.
celdet ve mafiret sfatlan hakknda bdgatla konuma yetenei verilir. Bazla-
n Allah (c.c) ve manev tarik konusunda lham dolu iirler ve makaleler yazma
yetenei ilfe sslenir. Bu arada bazdan ise Allah (c.c)1n vahdet ve Ehdyeti ze
rine ylesine derin tefekkr tecrbeleri yaar d, kendi ilerinde Allah (c.c)tan
baka hibir ey grmez olur. Hakiki hikmet sahipleri kendi derinliklerinde srek
li aray iinde olan inci toplayclar gibidir.
I
n

Allah (c.c) Korkusu

Kalp, ou zaman "Allah (c.c) korkusu olarak tercme edilen "takva'hu m e
kndr. En alt dzeyinde takva Allah (cx)Tn gazabndan korkmak anlamna ge
lir. sfiler iin takva; Allah (c.c) sevgimizi, Allah (c.cja yaknlk duygumuzu ve
Allah (c*c) ak duygumuzu kaybetme korkusu anlamna gelir. Bu ekilde Allah
{c.c j'ta n korkanlar, cezalandrlma, korkusuyla deil Allah (c.c)m emirlerine

Hmstiyanlar ve bilhassa katolklere gre ilk gnah (original slnj-, Hz. Adem ile Havvmn
Cennetteki yasak aacn meyvesinden tatmak suretiyle ilemi otukfan gnahtr. Onlar bu
gnahn btn insanlara sirayet etdgine ve her doan ocuun gnahkr olarak doduu
na, Hz, sa'nn am hta kurban edilmesiyle bu gnahn kefaretinin dendiine, bundan
sonra Hz. saya inanp da Onun cemaatine dahil olarak kiliseye tbi olann (vaftiz olann)
gnahlarnn Mesih sann armha ekmi olduu kutsal strabn hrmetine affedilecei'
ne ve kilise dnda ise kimseye kurtulu bulunmadna inanrlar. (Baknz Ahmet Yksel
zehre, Toma'ya Gre ndi, ya da Hz. sa'nn 114 Hadisi, stanbul yladam Yaynlan,.
2002. s .36-37). (ev. Nbh).
5 6 KALP, NETS VE RUH

uyma cokusu nedeniyle bu tarz davranrlar. Takvann daha iyi bir meali "Allah
(c.c)Tn vadgmm idraki" olabilir. Bilenler Allah (c.c) korkusunun bizi kukuya,
sahte bir ilha tapmaya, aldanmaya, samimiyetsizlie ve Odyslle kar koru
yacan bildirmektedirler.
Takvann br baka meli Allah {c.c) 'in varln bilm ektir. Bu uur bizi da
ha dikkatli dnmeye ve daha bilinli hareket etmeye gtrr.
Eer her bir sz y a da eylemin bizi ya Allah (c.c)'a yaknlatracan y a da
bizi O'ndan uzaklatracam hatrlarsak, takvann bandayz demektir. O za
man btn eylemlerimiz konusunda daha bilinli ve daha dikkatli davranr ha
le geliriz.

Kalp (Batrn- Kalp)

Bu i kalp btn vizyonun mekn ve Marifetullah (gnosk) Nurunun k ye

ridir, M arifetuM "btn hikmet" ya da "m anev hakikat ilmi" dr.
Kalp ve kalp birbiriyle ok yakndan balantldr v e zaman zam an ne
redeyse hibiriyle ayrt edilemez. Kalp bilir, kalp ise grr. Tpk bilgi (ma
rifet) ile vizyonun (ruyet) birbirini tamamlad gibi, birbirlerini tamamlarlar.
Eer bilgi ve vizyon birleime, grnm eyeni grr v e imanmzda kesin hale
geliriz.
Vizyonsuz bgl sahipleri tpk y ab an a bir lke hakknda yllarca eitim gren
ancak o lkeyi asla ziyaret etmemi limler gibidir. Uzaktan zerinde ne kadar
bilgi renirlerse rensinler, idraklerinde daima bir eksildik bulunacaktr.
Ayn ekilde bilgi olmakszn vizyon da yeterli deildir. Bu tpk lkenin dili
ni, tarihini y a da geleneklerini bilmeksizin yabana bir lkeyi ziyaret eden turist
ler gibidir. Turist lkeye dair dorudan tecrbeye sahip olabilir; ancak onu anla
yacak y a da takdir edecek bilgiden yoksundur. Kendilerini hem bilen hem de tec
rbe edenler kesin bilgiye sahip olacaklardr.

Yokluun tesinde, meknn tesinde, biimin iinde,

Yalnzca Gir vardr. Ney der ki;
Onu bulma umudum yok.
Ancak Ak alar ve Ak alnan mziktir.
Brakn mzisyen bu iiri bitirsin.
Rum12

12- c Rum, We afi Three, eviren C. Barks (Athens, Ga.: fctaypop Books, 1987), 3.21.
 KALBtNZl AMA 4 5 7

lahi Huzuru Bilinci

Hz. Cebrail (a.s.) Hz, Muhammed'e sordu, Ey Muhammedi hsan nedir? Hz.
Peygamber (A.S.M.) cevap verdi: Allah (c.c)a, O'nu grr gibi ibadet etmendir:
nk sen O'nu grmesen de O seni gryor ya".
Mminler Rablerini kalp gzyle grrler ya da kalpleriyle bilirler ki Allah (c.c)
onlar grmektedir. Eer daima ilahi huzurunda olduumuzu bilseydik, eer bu l
h huzuru gerekten hssetseydlk, hayatlarmz ok daha farkl olmaz myd?
kalbin vizyonu aadaki ykde sergilenmektedir:

eyh Cneyd onu ok seven bir gen dervie sahipti, CneydIn kdemli dervileri
onu. kskanmaya baladlar. Gnn birinde Cneyd dervilerine her birinin birer ta
vuk satn almalarn, sonra, hi kimsenin, ama hi kimsenin grmedii br yerde
onu kurban etmelerini istedi. Ne yaparlarsa yapsnlar, dervilerin mutlaka gn ba
tnmda kadar donmu elmalan gerekiyordu.

Derviler birer birer dergha dndler, her birinin elinde kesilmi birer tavuk vard,
lk dnen dervi tavuu sarin aldn, odasna gidip kapy kitledjni, perdeleri
kapattn ve tavuu kestiini syledi. kinci dervi karanlk dolaba girdiini ve
tavuu orada kestiini anlatt. nc dervi de tavuu bir dolaba gtrm, ken
disinin bile kesilme olayn grmemesi iki kendi gzlerini balamt. Bir baka
dervi, tavuu kesmek in ormann karanlk, tenha br kesine gtrmt. Bir
bakas karanlk bir maaray semiti.

Sonunda gen adamn sras geldi. Bam ne emi, mahcubiyet iinde dikiliyordu.
Tavuk ise hl koltuunun altnda kprdanp durayordu. Ksk bir sesle konutu Ta
vuu evime gtrdm, ancak evin her yerinde O vard. Ormann en tenha yerine git
tim, ama orada da o vard. Grnmeyeceim hibir yer yoktu". Gen adam ihsana
sahipti, O zaman br derviler Cneyd'in onu neden, sevdiini anladlar.

kalbin idraki gerek idraktir. "Kalp grdn hibir ekilde yalanlamad

(53.1 iy Gerek hikmet btn lmin i vizyonla birlemesinden doar.

E n Kalp (Lbb1-lb)
En i kalp ya da kalbin kalbi, kapsam ve aydnl itibaryla sonsuzdur. Tp
k kendisinin sabit kald, onun dndaki her eyin etrafnda dnd byk bir
eksen gibidir, (Arapa'da z, "btn idrak anlam na g ek n lbb14b terimi
ile ifade edilen en i kalp, dinin gerek kaynadr,) Kalbin btn dier nurlan en
L kalpteki Allah (c,c)m vahdaniyet ve ehadiyet nurlarna dayaldr.

eviride esas alman Kurin meliude bu yetin meali u ekilde yer almaktadr: *(gz ile)
grdn kalp yalanlamad
SS * KALP, NEFS VE RH

En i kalp Allah (c.c)in rahmet sulan ile sulanr ve kkleri kukusuzluk nur
lar ile doludur. Allah (c.c) herhangi bir arac olmakszn en kalbi dorudan ekip
bier;. Tutkulan ve cehaletiyle nefe ona yakaamaz bile. En i kalbn aalan
man Nurunu tar. "Lakn Allah (c.c) size mam sevdirdi ve onu kalplerinizde gr
zeUerirdt" (4^.7)
Kotu huylarndan donen ve en i kalbe ulamay baarabilenler btn idraki
kazanrlar. (O) hikmeti dilediine verir v e her kime hikmet verilirse, muhakkak
ona pek ok hayr verilmi demektir. Bunu akl sahiplerinden bakas hatrlamaz
(2 .2 6 9 ). En derin hakikatler ancaklbb^l-lb yoluyla anlalabilir.

Akln v e drakin Aamalar*

Btn idrakin genellikle akl ya da manta benzeyen bir ey olduu dn
lr; ancak birisi gne gibi dieri ise lmba gibidir. Her ikisi de ktn
ancak lbbl-Ibn sreklidir ve dorudan lhi kaynaktan gelir. Akl kii
den kiiye farkllk gsterdii gibi, alma ve tecrbe ile zaman iinde deiebi
lir, rfan sahibi bir kimsenin olgunlam akl, lbb1 tbn btn idrakinin mt
tefikidir.
Akln birinci aamas doutan verilen akldr '{Akl- matbu) . Kk bir ocuk
iken konumay rendike geliir. Bu aamada bakalar tarandah verilen
emirleri ve konulan yasaklan anlayabiliriz ve doru le yanl, yabanc ile akra
bay birbirinden ayrt edebiliriz.
Akln ikinci aamas (Akl- Mesmu1) ergenlik anda ortaya kar. Bu aama
da, aklm 'num salamlar. Yetikinin makul davranmas, mantkl dnmesi,
ahlk ve din retileri izleyecek kapasiteye ulamas beklenir. Akln kapasitesi
nin bu lde genilemesiyle birlikte, doru davranma ynnde byk bir so
rumluluk yklenilmeye balanr,
Akln nc aam as tecrbedir (Akl- Selim). Akll kimse bilinmeyenin
bilgisini, bilinen yoluyla kazanr. Bu aama, akln aamasnn en yararl ve
en st aamasdr. Birincisi; kant yoluyla, idrakle kazanlr. kincisi; bakalar
nn tecrbelerine dayal ikinci el bilgilere dayaldr. Tpk Amerikay hi ziyaret
etmeden, bakalarnn anlattklaryla renmek gibidir. Anlatlan baz ykler
abartl ya da yanl olabilir; ancak dolaysz bir tecrbe olmakszn bunu ayrt
etm ek ok gtr.
Bu aamann bir sonraki safhas; gzn idraki, yani dorudan grmektir. New
York kentini ilk ziyaret edenler, uan penceresinden nce zgrlk Atuhi ve
Manhattann gkdelenlerini grebilirler.
 KALBNZ AMA * 59

Bir sonraki aama ise; dogadan tecrbe yoluyla kavraytr. Bu ancak ziya
retinin uaktan inmesinden sonra gerekleir. Bir ok fertti Amerikal ile kar
lar ve Amerika Birleik Devletlerinde olmann ne gibi bir yaam olduunu g
rr, iitir, tadar, koklar ve hisseder.
Nihayet idrakin niha dzeyi- kiinin kendisini dntrmesi, bir ziyareti ol
maktan kp Amerikal olmasdr. Benzer ekilde, lbbHbn btn ilmi yal
nzca derin hr btrn dnmden geen ve hu nuru rten rtlen kaldrabilenler
tarafndan idrak edilebilir.
Allah (c.c j 1 tanyanlarn hepsi akllarn gelitirmitir; ancak akl ve ilim tek
bana yetmez. ok ey.bilen ancak, bildiklerini yalnzca egonun hizmetinde kul
lanan bir ok kii vardr. Gerek irfan ve manev idrak, Allah (c.c) 'n lbb'l lbe
(en i kalbe) yerletirdii bir hurdur ve bizim berrak bir ekilde grmemizi sala
yan k ilevi grr. mam olmayanlarda bu k perdelenmitir.
man ehli arasnda forkl idrak dzeyleri vardr. Yalnzca haric lme sahip olan
lar dinin zahir biimlerini anlayabilirler. rnein, metnin kelime anlamn anlaya
bilir ve bu anlay dzeyini esas kabul edebiliriz. Btn me sahip olanlar kalp ba
lamnda anlarlar. Bylece amelin zahir biimlerinin arkasndaki, btn, sembolik
anlamlan ve szcklerin ardndaki derin, sembolik anlamlan kavrayabilirler.
Daha .nce sz edildii zere, satir haric ilmin mekndr ve onun gay
ret ve kullanm ile artar. Batn itim ise kalbin btn dzeylerinin kavranmasdr!
kiinin btn yaamn etkiler. Yalnzca flm renen, rendiklerini pratie dk
meyen ilim adamlar, tpk kitap ykl eekler gibidir. Eein tad kitaplarn
onun zerinde herhangi bir etkisi olmad gibi, bu gibi bilim, adamlarnn zihin
lerinde tanan szckler de onlarn yaamlarnda ya da kalplerinde herhangi bir
gerek etki yapmaz. ,

Kalbin Nurlar .
^i

M anev idrak Allah (c.c)fm kalbe gnderdii bir nurdur. Bu nur tpk bizim-
grmemizi salayan bir lmba gibidir. Bu nurlar, daha nce tanmland zere,
Amel Nuru, man Nuru, Marfetullah Nuru, vahdaniyet Nuru ve Ehadiyet Nuru-
dur. Hepsi birbirine benzer. Ayn lh kaynaktan gelirler.
Kalbin nurlarnn her biri bir da gibidir. Mminin admdaki Amel Nuru o ka
dar salam ve sabittir ki; Allah (c.c) onu koruduu srece bu dnyada hibir ey
onu ykamaz. Bu dan en d snrlan; kiinin kendi kt huylaryla mcadele et
mesi ve iyi. ameller ilemesidir. .Bu dada.bir ku-, nefsin en alt dzeyi olan zalim
nefe yaar. Bu ku sahte Allah (c.c)a ibadet, inanszlk, kuku, iki yzllk ve
6 0 KALP, NEFS VE KUti

benzeri vadilerde uar. Hz. Peygamber (A.S.M.) buyurmaktadr W; nsamn kalbin

de bir ok vadiler, kanyonlar vardr ve bunlarn her birinde derin ukurlar bulu
n u r " ^ Kendimizin kuku ya da ikiyzllk ukuruna dmesine izin vermemeliyiz.
man Nuru da kalbin iinde yer alr ve onun zerinde Nefe- Mhimme ku
u yaar,1314 Hem iyilik hem de ktlk vadilerinde uzar. Bu da Amel Nura da
ndan daha yce ve daha istikrarldr. Hz. Muhammed (A.S.M.) mminlerden
sz ederken "Kalplerindeki iman muhkem dalar gibidir" buyurmaktadr. Her ne
kadar nefs, ibadetler ve dier dn ameller dahil, btn zahir eylemlerimizin ay
rlmaz paras se de, kalbin btn ilminde hibir pay yoktur. {Bu dan en d s
nrlar, Allah (cx) a itimat etmek (tevekkl) ve gzle grlemeyeni tnan Nuruy
la alglayan (irfan) vizyondur.)
Btn Kalpteki ( Kalp) M arifetuM Nuru da zerinde Nefe-i Mlhime ku
u bulunur. Bu ku basen ilahi ltftan dolay coku, kudret, iftihar ve nee v a
dilerinde uar, Bazen de ihtiya, tevazu, kendine acma ve alak gnlllk viz
yonu, yoksulluk vadilerinde uar. Kendini sulama ve hatalarndan dolay pi
manlk duyma zelliklerini ierir,
M arifetuM Nurunun da ilk ikisinden daha yce ve daha muhteemdir.
nk hikmetin kaynadr ve hikm et cihetteki ilimden daha kesindir. Bu nur ile
yok olan ve kaybolan alglarz; ayrca Allah (c.c)h tanrz.
En i kalpteki Vahidiyet ve Ehadiyet Nurlar da, boyutlaryla sonsuz ve
muhteemdir. zerinde dingin benliin (Nefs- mutmalnne) kuu oturur ve hu
zur, honutluk, alakgnlllk, vahidiyette kararllk ve Zikrullah'n tad vadile
rinde skn inde uar.15
Bu grntler olaanst derecede sarscdr. Amel, man, M arifetuM ve Va-
hidiyetin pozitif nurlar, tpk kalbimizdeki yce nur dalan gibidir. Negatif eilim
ler ise bu yce dalarn zirvelerine tnemi kk kulardr. Eer bu snrl ben
liin kk kularyla zdeleirsek, aklmz zulmet vadilerine atanz.
Bat psikolojisinde bu imaj genellikle tersinedir. Bat psikoloji teorilerinin b
yk bir ksmna gre, bizler kiiliimizin snrlan ve kusurlarnn egemenlii al
tndayz. Manev eilimlerimiz ise, tpk snrl kiiliin karanlk dalarnn zirve
sine konan kk nur kulan gibi, kk ve snrldr.

13- LewJsohtda Mldedflmektedr, s.32 1.

Dipnot 2 'ye baknz,
s - Bir ok SR yazan benliin yalnzca ilk drt derecesini stelerler. Dierleri ise 3. Blmde
ele alnacak model olan yedi dereceyi tarif etmilerdir. Bir bakana son derece (Nes-i R-
zlye, Nefs-J Madye, Neft-i Sfiye) drdnc aamann [Nefs-i Mutmainne) inde alan
blmler olarak grlebilir.
 KALBMZ AMA 61

Kalbe dair s fi psiltjolojisi derin bir m anev psikolojidir. Negatif egilimlei d

lamaz; ancak onlan olmalan gereken perspektife yerletirir. Kalbin btrn nurla
ryla karlatrldnda, bu ehlim ler olduka kk ve nemsizdir. Ancak biz
onlarla zdeleir ve onlan izlersek, zerimizde bir etkiye sahip olabilirler, i
mizdeki ok daha byk nur ve hakikatle kendimizi zdeleyecek kadar, onun
rehberliim izleyecek ve onu kendi yaamlarmzda pratie dkecek, kadar ileri
grl olmalyz.

Nur yetleri
Kalp nurlar, Kur'ndaki en nl ve en gzel yetlerden birinde tanmlanmtr;

Allah (c x ), gklerin ve yerin nurudur.

0 nun nurunun timsali, sanki bir kandil yuvasdr ki,
inde bir lmba bulunur.
Lmba cam bir muhafaza iinde,
O cam muhafaza sanki inci gibi bir yldz.
Bu lmba, douya da batya da nJsbe olmayan mbarek bir aatan.
Zeytin (aacnn yandan) tututurulup yaklr.
Onun ya, kendisine ate demese de neredeyse aydnlk verecek.
Nur stne nur! (2 4 ,3 5 , yetten).

"H ra " lmbann yerletii kktr; tpk sadrn kalbin yerletii temel olmas
gibi,16 Elektrik gelmeden nce, lmbalar, odaya yayacak ekilde, duvarlar
daki belirlenmi yuvalara yerletirilirdi.
"Cam, alevi ani bir rzgrla snmekten korur. Cam tpk kiilik gibidir, saf
latrld ve rafine edildii lde daha az engeller. Cam, kum ve dier opak
materyalden yaplr ve geirecek hale gelene kadar rafine edilir ve dnt
rlr, Bylece deitirmeden iletebilir. Cam kendi na sahip debidir; an
cak iine k girdiinde tpk parlak bir yldz gibi parlar,
,lLmbann kendisi ve saf alevi, kalbimizdeki lh kvlcm temsil eder. Kalp
lerindeki bu alevi her trl rtden kurtarabilenler, bakalarnn kalplerini de
ateleyebilirler. Hakikat Nuru, btn Peygamberlerde ve btn byk manevi
mridlerde mevcuttur. Allah (c.c}'n brn peygamberleri znde ayndr. Her
ne kadar btn nurlar aslnda tek bir kaynan yansmas olsa da, onlarn saf
kalplerinin k kayna grnmnde olduu grlmektedir.

t bu yorum El-Gazal, irmvacaons and Supplications {Cambridge, Ingiltere: sfmic Text

Sodety, 1990 (1924)ten serbeste adapte edilmitir.
62 KALP. NEFS VE RUH

Zeytin aac ok etkileyici bir grntye sahip deildin Olduka, kktr

ve yapraklan donuk bir yeil-kahvereni renge sahiptir. Ancak zeytin m eyve
sinden sala ok yararl bir gda ve harika bir y a kmaktadr. Y a kayna
olan zeytin evrensel olduu gibi, Allah (c.c) *n nuru da belli bir yere h a sre d il
mez ve lh hakikat belli bir y er y a da halka ait deildir. Zeytinya, tpk, biz
henz onun temasnn farkna bile varmadan akl ve kalbi aydnlatan m anev
hakikat gibidir. .

Kalp Yolu
Bu yoldaki baz seyyahlar karanlk bir evde geceye yakalandklarnda henz yol-
lanna yeni balamaktadrlar. Bir lmba edinmilerdir ve onun ile pencerelerden
ve kapdan darya bakabilmektedirler. Sonra evin iine y yansr vb biraz da
ha aydnlk salar. Daha sonra seyyahlar le karlar ve dolunayn altnda lmbaya
da htiyalar kalmaz. Sonra afak sker ve ayn m bastrr. Sonunda gne olan
ca hametiyle zirveye ykselir ve afak aydrd soluk bir hatraya dnr.
Karanlk ev, btn kesen nefs-i emmareyi temsil eder. Lmba ise Akln
Mumdur. Akl araka ve zahir eylemin bilgisine uygulandka, tpk ykselen ay
gibidir (sadrn durumu). lh ltuf yoluyla elde edilen hikmet araclyla, k
glenir (i kalbin durumu): Vahidiyet Nuru ile k daha da glenir ve en yk
sek gce ular [en i kalbin (lbb'l-lb) durumu]. ,

C en a b -l H a k k 'la V a h d e t H li

SET psikolojisinin en byk baarlarndan briSj nsan tecrbesinin en yk

sek hlini, yani Allah (cx ) 'la birliktelik ve O'na kavuma hlini, tanmlamasdr.
Bu hlin herhangi bir tanmlamasn yapabilmek iin, mantn ve olaan kate
gorilerin ilerisine gememiz gerekir.

Sfet genellikle ilimsiz, bir eye bakmakszn, bilgi almakszn ve gzlem yapmak
szn, lanmamaksan, rtmeksizin ve rtsz grrler. Onlar kendileri deildirler,
eer var iseler bile, Hakkn iinde vardrlar. Onlann hareketlerinin msebbibi Al
lah (c,) 'tr ve szleri Allah (c.c)'m onlann diliyle syledii szlerdir ve onlann ba
ktan Hakkim onlann gzlerine g re n baklandr. (Cenab- Hakk buyurdular ki;
Ben bir hizmetkttm sevdiim zaman, Ben, onun Rabhi, onun kulaym boylere
Benimle duyar, Ben onun gzym, hyleee Benimle gr ve Ben pnun diliyim
boylere Benimle konuur ve onun eliyim, byece Benimle alr. ) T71

17 Fatman ve Frager, a.g.e.. s,232.

 . KAlBNZt AMA 63

Vahdet realitesi, gnlk tecrbelerimizi at gibi, lisanmzn ifade gcn de

aar.
Cenab- Hakkla vahdet hline ulaan mminler ilh okyanusa dalmlardr.
Sanki imdiye kadar perdelenen gne tam yrngesinin zirvesndedir ye onun
la inananlar arasnda hibir bulut yoktur. Bu gne mminleri yakar ve onlan
hem ten, hem de dtan deitirir,
Cenab- Hakkla vahdet hline ulaanlar, yalnzca Allah (c.c)' dnr. Tp
k a bir aslanla karlaanlar gibidirler; yok olacaklarna emindirler. Allah
(c.c)tan baka kimseden yardm gelmeyeceinden hibir kukulan yoktur. Adet
lerin ilerisindedirler; nk artk dnyev meselelerle ilgileri yoktur* Kendi gizli
hatalarndan ve gizli ruhlarndaki iman eksikliinden korkarlar. Allah (cx )'ta n '
baka hibir eye yzlerini evirmezler.
Cenab- Hakkla vahdet hline ulaanlar, ayn anda hem suya kanm hem
susuz, hem a hem tok, hem plak hem giyinik, hem grr hem kr, hem lm
hem cahil, hem bilge hem aptal, hem zengin hem fckir, hem hayatta hem l
drler, Cenab- Hakk'la vahdet tek bana akl ya da mantkla anlalmaz; nk
Allah (c,c) onlarn dostu ve yardmcs olmutur, Onlar kendi benliklerinin enani-
yetini krm ve onu kontrol altna almlardr. Bu hal akln muhakemesini aar.

Sonu
nsann doasna dair Bat perspektifinde, kalp sahibi"; derinden hisseden ki
idir, S M ce kalp, kavram ise ok daha zengin ve ok daha karmaktr. Kalp, her
kesin sadrnda bulunan bir lh mabettir; Allah (c.c) taralndan Cenab- Hakk'n
iimizdeki kvlcmnn mekn yaplmtr. Tasavvufun temellerinden birisi; kalbi
temizlemek ve amak, kalbi Allah (c,c)n huzuru in bir raabed olmaya lyk
hale getirmektir.
Eer kalplerimizin h mabedler olduunu hatrlarsak, benlik duygumuz ve b
tn psikolojimiz dnmne girer. Bu perspektiften, blzler maneviyat atayan dn
yev yaratklar deil; gerek doamz kefetmeyi amalayan manev varlklarz,
Eer herkesin kalbinin bir lh mabed olduunu hamlarsak, o zaman herkesi
farkl bir gzle grr ve herkese kar daha byk bir sevgi ve efkatle muamele
ederiz. Her eyden ,nce bu dnyann kutsal mabedleri peygamberler ve evliya ta
ralndan in edilmi ken, kalp mabedi bizzat Allah (c.c) tarafndan yaratlmtr. Ba
kalarn bu ekilde grmek, Sff hizmet anlaynn temelidir. Her insanda mevcut olan

l1 Aadaki ksm. el-TjrmizTnin vatdet-l vucud aamas Unuruna dayandrlmtr.

64 KALF, NESVERUH

kalbe sayg gstermek byk bir disiplindir, Sklkla unuturuz. Ancak eer hatrla
yabilirsek, yaanlannz ve btn itimediniz deiime urayacaktr. Sffi cemaati
nin leyii, ksmen bu hatrlay besleyecek ekilde tertip edilmitir.
Bu M m de sunulan kalp modeli, Emimizin, onunla amel etmedike tam ol
mayacan da vurgulamaktadr. Her trl eylem kalbi etkiler, Nazik bir sz ya
da yardm severce bir tulum kalbi yumuatr ve aar. Buna karn* sert szler ya
da zararl eylemler kalbi katlatrr ve kapatr.
Burada sunulan model* klsik bir drt katmanl kalp modelidir. Bu modelin
kkeni sekizinci yzyla kadar uzanr. Birinci katman olan sadr (gs) amelin
mekndr. Kiiliimizle manev yapmzn karlkl etkileim alandr. Eyleme
gemek iin kiiliimize ihtiyacmz vardr; ancak ayn zamanda eyleyeninizin
kalbin derin hikmeti tarafndan ynlendirilmesine de ihtiyacmz bulunmaktadr,
Sadrda, byk bir psiko-ruhsal simya almas gerekletirerek, negatif eilimle
rimizi pozitif eilimlere dntrebiliriz.
kinci katman; bilinen kalptir, Bu kalp, gecek manev ve din retinin haki
katine dair derin ilim ve mann mekndr. Ayrca Hakk1u huzuruna dair idraki-
rttlzfn, yani dncelerimizin v e eyfemerimizm deiimine yol aan idrakin me
kndr.
nc katman; i kalp (btn kalp, l tj tir. Bilinen kalpten daha derin an
cak onunla yakndan balantldr. Perdesiz lmn mekandr. Bilinen kalp ilahi
huzurda olduumuzu ilmen bilin ancak en i kalp dzeyinde ilahi huzuru o ka
dar net ve somut olarak hissederiz k l sanki Allah (c.c)' cam karmzda grr gi
bi oluruz.
Drdnc dzeyde; yani en i kalp (lbb1l-lb) dzeyinde, ebediyet lemine
gireriz. Bu lem; szlerin* teorilerin ve dncelerin ulaamayaca kadar uzak
tadr. Bu dzeyde, hikmet sahipleri dzyaz yerine iiri seerler ve dognsal mu
hakemeleri paradokslara dnr.
Kendi kalplerimizde ne kadar derine inersek, Allah (c.c)a o kadar yaklarz.
Peki bizi kendi kalbimizin derinliklerini kefetmekten alkoyan nedir? Birinci en
gel kt huylardr. Yukarda sz edildii zere; her bir kt huy ya da davran
kalbi katlatrr ve derine daha zor ulalr hale getirir. Aynca her bitimiz dnye
v likilerden ok ektik v e kalbimizi daha ziyade acya kar zrha brmeyi
rendik, Bit baka engel ise; kalbimizin iinde aramak, mutluluk ve tatmini dn
yada arama eilimimizdir. Dnyada tatmin aradmz lde, bilinli ya da bi
linsiz olarak, hepimizin arad hedefi barndran kendi kalplerimizin iini ara
trmay unuturuz.
 KALBNZ AMA - 65

Eski bir Hint meseli bu eilimi aklayan mkemmel bir metafor oluturur.
Misk Geyii, kendi koku bezelerinden gelen miskin rahatlatc kokusunu koklar.
Ancak kayna fark edemedii iin, gen geyik bu haika kokunun kaynan
bulmak iin ormann iinde lgnca koar ve aslnda her zaman kendi inde bu
lunan aram ak urana bir kayann kenarndan lme adar.
Belki de dnyaya doru, bir perspektiften bakmyoruz. Eer kalplerimiz alr
sa, dnyadaki her ey bize Allah (c,c)f hatrlatacaktr.
"Hayr" szcnn akmasna
Nadiren izin veririm azmdan
nk o benim ruhuma aykrdr;
O emir vermiken "Evet! Evet! Evet!1'
Yaamdaki her k saan harekete, m

Kalbi Ama Eksersizleri

Kalp gzleri aldnda, bu dnyann zahir biimlerinin arkasndaki grzli b-
tra hakikatleri grrz. Kalp kulaklar aldnda, szlerin arkasnda gizlenen
hakikati iitiriz. Ak bir kalp yoluyla sinir sistemimiz bakalarnn sinir sistemle
rine o kadar ayarl hale gelir ki, onlarn ne dndn ve nasl hareket ede
ceklerini biliriz.
Aada baz eksesiz almalar yer almaktadr. Bunlar kalbinizi ama v e ya
amnz dntrme kabiliyetine sahip, ekersizlerdir. Eer stediiniz gerekten
bu ise, size bu eksersizferi hlsla, sabrla ve bu eksersizlere odaklanm bir niyet
le uygulamanz, tavsiye ediyorum.

Allah (c,c)f Zikretme; Yatarken yaplacak dua

Uyumadan nce sessizce kalbinizden kez "Allah. (c.c) benimle beraber, Al
lah (c.c) bana bakar, Allah (c c ) beni grr deyiniz. Bunu gecede nce yediye,
sonra onbire karabilirsiniz.
Bir SOK eyhine yanda iken bu dua amcas tarafndan retilir. Birka ge
ce er kez tekrarladktan sonra amcas ondan, nce yedi sonra da onbr kez sy
lemesini ister. ocuk kalbinde tatl bir duygunun bydn hissettiini haber
verir. Amcas ise; Bu duay btn mrn boyunca yap. Hem bu dnyada hem
de br dnyada sana yardm olacaktr" der. Sonralar delikanl J,Bir ka yl son
ra gittike derinleen bir tatl bir duyguyu iimde hissetmeye baladm demitir.19

19* Hfia, a.g.e., s.63.

6 6 KAL t', NEFS VE RUH

Kalb Bir Da

. Hz. Peygamber' (A.S.M.) ashabna u duay retmiti: *AEah (c.c)m bana

Seni sevmeyi ve eni sevenleri sevmeyi ve beni Sana yaknlam an her eyi sev
meyi nasip eyle. Ya Rabf Senin sevgini bana, susuz kalm birisi iin suyun de
erli olduundan daha deerli M 11,
<
1

Ak Bir Kalbin Kutsanm as

Bu eksesizde kalbinizin bir. kez almaya baladm hissettiinizde, kalbini
zin ilh nurla dolup tatm ve onu karlatnz herkese gnderdiini hisset
meye balayacaksnz.
Ayaklarnz rahat bir ekikte ayrlm dizleriniz esnek olarak ayakta durun. El
lerinizi yukar kaldrn ve btn bedeninizi yava yava gerin, sonra rahatlayn.
Bedeninizin enerji ve kla dolduunu hissedin. Sonra koKannz ndirin, tekrar
gerin ve brakn, bedeninizin lh enerji ile dolduunu hissedin.
Sonra, kollannz rahat brakn ve ellerinizi avu ileri yukar gelecek ekilde
evirin. Tam banzn zerinde bir lhgimeit bulunduunu hayal edin. Bu l
h kaynan altn klan sizi batan aaya ykyor ve iinize nfiz ediyor, be
deninizi batan ayaa ilh nurla dolduruyor.
lk olarak k ayaklarnza doluyor, sonra baldrlarnza kadar derleyerek ba
caklarnz dolduruyor, ondan sonra, ise kalalarnz ve pelvisi dolduruyor. k be
deniniz boyunca ykselerek kollarnza, ellerinize boynunuza ve banza ulayor.
imdi kalbinizin nnde ift kanatl bir kap bulunduunu tasavvur edin. B e
deniniz kla tamamen dolmasndan sonra bu kaplan an ve kalbinize dolan
k selinin oradan taarak avularnzdan dar akmasna izin verin.
Karnzda bir dostunuz ya da sevdiinizin bulunduunu hayal edin, ona
gnderin. n saat ynnde onlarrn bedeni etrafnda dnerek, ayaklarndan ba
larna doru ykselmesini izleyin. Ik onu tamamen kapladnda, varlklarna
nfuz ettiini, fiziki, duygusal ve manev iyileme saladm tasavvur edin. I
n her trl hastalk, an ya da pislii sandrmasna ve eritip yok etmesine zin
verin. k ona tamamen nfuz ettiinde, kendi lh kaynana tekrar geri dn
n hayal edin. ,
Kalbinizin kaplanma kapanmasn izleyin ve avularnz yana evirin. Bir an
durup, iinizdeki ilh enerjinin verdii harika duyguyu hissedin. Hz, sa'nn B
tn nur konusundaki szlerini hatrlayn: Bedenin gzdr. Gznz sa
lamsa, btn bedeniniz aydnlk olur. (Matta 6 :2 2 Men).
 KALBNZ AMA 6 7

Bir Ayiei latak Kalbiniz

Bu nceki eksersizin mkemmel bir tamamlaycsdr. Gnlk ilerinizi yapar
ken. kalbinizi karlatnz herkese ve her eye k yayan bir ayiei olarak
dnn. Gsnzde minyatr bir gne tadnz hissedin. Banz ve az
nz konumalarla megul iken, kalbinizden kan n kamzdakinin kalbine
temas etmesini ve onu stmasn zleyin,
Ayieinizn karlatnz herkesin ayiekleri le temas etmesine izin verin.
Kim olurlarsa olsunlar ya da kiilikleri nasl olursa olsun, kalplerinin tpk sizinki
gibi lhi nur akyla yanan bir ayiei olduunu unutmayn ,20

lh B ir Mabed Olarak Kalbiniz

Sessiz bir yerde tek banza oturun ve hareketsiz, iiniz sakinlemi hale ge
lin, Zihninizi megul eden her eyden v e kayglarnzdan kurtulun. Allah (c.c)
dnmekten baka hibir eyin aklnza girmesine izin vermeyin. Bir yandan
"Allah ( c c ) , Allah (c.c)" derken, kalbinizden yalnzca bu szce odaklann.

Kalp Lm basn Parlatmak

Alaaddln sihirli bir lmbay ovarakbir cin armay baarmt. Buradaki lm
ba belki de (iltTkralcm ieren) kalbi temsil etmektedir, Kalbiniz uyank olduun
da herhangi bir cinden daha yararl bir yol gsterici ve mttefik haline gelir.
Nefesinizi izleyerek balayn, yava yava onu dzenleyin ve ritmik hale getirin.
Nefes alrken, zihinsel olarak her bir nefes alma ve vermede Allah (c.C)" adn zikc&r
din. Gsnzn tam ortasndaki kalp merkezinize odaklann. Nefesinizin yava ya
va kalp merkezinize masaj yaptn ve onu sakinletirdiini hissedin, Hibir zihinsel
engelle karlamaksam doal olarak yapmaya balayana kadar buna devam edin.
Daha sonra, kalbinize bakn ve orada ykl izlenimleri hissedin. Bunlar gn
lk yaamn olaan kayglan olabilir. Btn bu izlenimlere, nefesin kalp zerin
deki yumuak masaj e dikkatinizi younlatrn ve onlan boaltn.
Devam ettike, derin anlar y a da duygular grnr hale gelebilir. Reddetme,
kendine acma, korku ya da fkeyle karlaabilirsiniz. Karnza ne karsa k
sn, onu dorudan gzlemleyin ve idrakin n zerine yanstn. Nefesle masaj
yapmaya devam edin,
a b a la n m a direnen duygular ya da dncelerle karlaabilirsiniz? o kadar
uzun sredir kalbinizde yatmaktadrlar M, artk paslanmalardr. Sabrl abalarla
L

Laura Huxley, You Are Not tfe Target (North Hollywood, Kaliforniya: Wilshire Books Com
pany, 1963J adl eserinden adapte edilmitir.
6 8 >KALP. NEFS VE RUK

ve tevekklle -tek bir seansta olmasa bile, belki yz bit seansta - en inat kalp
lanl bile bcallabileceini bilin.
Bu eksesizin z; yargnn askya alnmasdr. Kalbinizdeki izlenimleri yarg
lamayn; yalnzca varlklarnn farknda olmanz yeter, Ayrca davrannz de
itirmeye ya da dier insanlar dzeltmeye almayn. Yalnzca yumuaka ve
sabrla masaj yaparak iinizdeki eski zihinsel ve duygusal engelleri boaln.
 nc Blm

Kendinizi Dntrme

Nefis tpk bir alev,

inde hem gzelliin yzn
Hem de gizli ykc potansiyeli banndmr.
Her ne kadar rengi ok ekici se de,
Yakcdr,

BAKHAHZI*

Bir dervi uzun bir yolculuk yapyordu, Haftalarca yrdkten sonra nnde tpk
yce bir da gibi d M en dik bir tepeye denk geldi. Ellerini kaldrd ve yle dua et
ti: Ey Rabbiml Biliyorsun, senin akna seyahat etmekleyim. Her eyin ve herke
sin dizgini senin elindedir. Ltfen bana bu tepeyi amama yardm edecek bir eek
gnder. (Bilenler derlet k, Ihls e akyla hareket edersek, Allah (c.c) ihtiya
duyduumuzda bize yardm edeoekdr).

O anda bir anrma sesi duydu ve alklann arasndan bir eek kt. Allah (cx )a
bu yardmndan dolay kretti ve tam eee binmek zereyken bir Arap atma bin
mi bir haydut kageldi Haydut itiyan, zalim bakl, kaln bykl, kask br adam
d ve belinde bir pistol ile bir pala tayordu.

J. Fadiraan ve R. Frager, Essenlial SuSstr. (San Ftangisko-. HarperSanFransisco, 1997}.

7 0 * KALP, NEFS VE RUH

Haydut grledi; Ahal Bir dervi. Dervilerden nefret ederim! Daima drstlkten,
tevazudan ve bakalarna yardm etmekten sz edersiniz, Siz kim oluyorsunuz kt
benim yaam tarzru eletirmeye diret ediyorsunuz? Ve ite bak! Kocaman bir
adamsn kck bir eee binmisin. Aslnda eek senin srtnda olmal. Evet, bul
dum) Yklen eei srtna,*
Dervi dehet iinde hayduda takti; Eei srtma m alaym?"
Haydut elini palasna att. Sana eei kaldr ve srtna al dedim)"
Dervi aresiz uydu bu emre. Sonra haydut grledi- imdi, eei tepeye kadar
ta."
Tepenin bana kadar m?"
Haydut tekrar palasna uzand; Eei tepenin bana kadar ta" diye emrini tek
rarlad.
Dervi srtnda eekle tepeye trmanmaya balad. Her geriye baknda, haydutun
eli palasnda beklediini grd. Sonunda, harap bitap den dervi tepenin zirvesi
ne ulat. Eei yere mdtaJi.ve ellerini tekrar semaya kaldrd; "Ya Rab! Biliyorum
sen her eyi gryorsun ve her eyi biliyorsun!"

Tpk zavall dervi gibi, byk bir ksmmz srtmzda eeklerimizi tayoruz,
nlan kendimiz in altrmak yerine, nefsimiz iin, benliimiz in alyoruz.
Ailah (c,c) nefsin bize bir vasta olmasn diledi ve elbette ki bunu tersinden an
layan bziz; Allah (C.C) deH.

Nefis Nedir?
SfT psikolojisindeki en yaygn terimlerden birisi ne&, yan benliktir. Bu terim
bazen "ego ya da "ruh olarak da tercme edilir. Neffein dier anlamlan atasnda
z" ve nefes" de yeralr. Ancak Arapa'da nefs en ok benlik olarak kullanlr.
rnein gnlk szcklerde kendim y a da kendiniz yerine kullanlr. Sf yazarla-
nn byk bir ksm nefsi; kt huylar ve eilimleri ifade etmek iin kullanrlar. En
alt dzeyinde iken nefe bizi dallete gtren gtr. Hepimiz yapmamz gerektii
ni bildiimiz eyleri yapmak iin mcadele ederiz. Ancak yanl y a da zararl oldu
unu bildiimiz eylerden kanmak iin daha fazla'mcadele ederiz.
Neden mcadele ederiz? Eer tek bir akldan ibaret olsaydk, mcadele olma^
yacakt. Ancak akllarmz ayndu. Neyin doru olduundan emin olduumuz an
larda bile, bir paramz bizi aksini yapmaya zorlar. Bu para alt benlik, zellikle
nefsin en alt dzeyi olan nefe-i emmaredlr.
Nefis, ruh ve bedenin karlkl etkileiminin-yaratt bir sre olarak ok sta
tik bir psikolojik yap deildir. Ne ruh ne de bedende znde yanl bir ey yok
tur. Ancak ikisinin -birleimini salayan sre sapabilir. Ruh bedene girdiinde,
 KENDNZ DNTRME' 7\

soyut kkeninden kopar ve nefs ekillenmeye balar. Bylece ruh maddi varlk:
ta hapsolor ve onun zelliklerini almaya balar.
Nefsin kk hem beden hem de ruhta olduu iin, hem maddi hem de mane
vi eilimlere sahiptir. Balangta maddiyat hakimdir; nefis dnyev zevklere ve
dllere-dkndr. Madd olan eyi doal olarak madd dnya cezbeden Nefs
dntke, daha ok Allah (c.c)'a yaklar v e dnyaya ball azalr.
Bir ok SR yazar Kur n daki referanslara dayal olarak nefein geliiminin ye
di ferkl dzeyinden sz ederler. Bu blm esas olarak Halveti-Cerrah tarikatnn
rahmetli eyhim Safer Daln aklamalarna dayandrlm, eitli kaynaklardan
materyallerle ve kendi yorumlarmla desteklenmitir.
>

lhi simler (Esm a-l H iisn)

Benliin her bir aamas lh isim veya sfatlardan birisiyle ilikilidir. Allahn
gzel isimleri arasnda mehur olan doksandokuz isim vardr. Bu isimlerin tekra
r ve anlamlan zerinde tefekkr edilmesi, her bir stasyonda neftin hastalklar
nn tedavisi iin etkili bir Ha olabilir. Halveti-Cerrah tarikinde, bireysel zikir aa
da saylan simleri erir. Haftalk grup uygulamalarna ilve olarak, dervilere
her gn eitli isimleri zikretme grevi verilir.

Nefsin Dereceleri lh sim Renk

1- Neft-i emmare2 La lahe llallah ''Ak mavi
2- Neferi levyme Allah (c.c) Krmz
3- Neferi mlhime H Yeil
4- Neferi mutmainne Hakk Beyaz
5- Neferi rziye Hayy San
6- Neferi mazlye Kayyum Slyah/ladvert
7- Neferi sfye Kahha Renksizfeiyah

Birinci aama ile ilikili lh isim, Allah (cx ) Can baka ilh" yoktur anlamna
gelen La ilahe UaHah'VK, Bu fadenin birinci yans olumsuz art olutururken,
ikinci ksm teyittir; Allah (cx) yoktur, Allah (c,c) vardr'. Bir bakma bu ifade,
Zen Budizm'in sadece mantkla anlalamayan k oan laf gibi, tek bana manhk-

? 4 Burada Arapa orijinal isimleri verilen berfik derecelerinin ngilizce 'isimleri ise srasyla;
Tytannkal legretM , insped, serene, pfeaserf, pfcasing ve pure'd. t
Zen Budizmini retme yntemi. Bu yntem paradoks eklindeki sorular ve kadlklarndan
oluur.
72 KALP, NEFS VE RUH

la tara olarak anlalamaz, Aah (c.c) yoktur"; snrl kapasitelerimizle Allah

{c.c) olarak grebileceimiz y a da tecrbe edebileceimiz veya tasavvur edebile
ceimiz hibir ey yoktun Allah (c.c) vardr": Allah (c.c) vardr ve her yerde ve
her eyde hazr ve nazrdr.
La ilhe latim derin anlamlan; tasavvufun en ince hakikatlerini oluturur.
La ihe illallah ibaresi aynca vahidiyet ifresi olarak da bilinir. Aah (c.c) dn
da kutsal hibir ey olmadn, btn g ve yaratcln Allah (c.c)'a alt oldu
unu teyit etmektedir.
Bir ok nsan, sanki kendi kiilikleri Tanr imi gibi, kendi haleti rahiydeini ve
meyillerini izlemektedir. Her an baka bir yne savrulmaktadrlar. Kurin bu du
rumdan hev yani kapris" olarak sz etmektedir, "Allah (c.c)tan dora birddil ge
tirmeksizin srf kendi tevs peinden gedenden daha sapkn kim olabilir? (28.50),
Batt toplumu bireysel zgrlklere byk deer atfeder. Ancak bir ou iin
bu zgrlk, kendi yanl ynlendirilmi meyillerini zlemekten barettir. Para
doksal olarak, aslnda manev disipline tabi olma, gerek zgrln balangc
dr. nk nefsin zulmnden kurtuluun balangcdr.
Asrlardr tasavvufun temel pratii La he illallah'm tekrar ve tefekkrn
den olumutur, Nefs i emmarenn dertlerinin merkezinde dnyevi zevklere d
knlk ve mann yokluu yer almaktadr. Bu durumun arelerinden birisi Aah
(c.c) n varlnn kavranmas, yaam n bu dnyadan ve onun zevklerinden iba
ret olmadnn idrakine varlmasdr.
Aah (c.c); en yce isim olarak bilinir ve dier isimlerin ifade ettii btn il
h sfatlan ierir. Allah (c.c) kelimesinin bir anlarm ibadete layk olan"dr. Nefs-i
levvmenin ana hastal olan ikiyzlln lac; Allah ( c c ) a ibadet etmede ve
kendi egolarmz beslemek ya da ceplerimizi doldurmak in almak yerine Al
lah (c.c) rzas iin kainata hizmet etmekdir.
H; sfatlarndan ri olarak bizzat Allah {c,c)t ifade eder. Allah (c.c)a ok ya
kn bir tarzda hitap etme yoludur. Baz Sfilere gre; "h ", Allah (c.c) isminin
son harfi olan 'ir d ir . Allah (c.c) ile bu ok yakn, szsz temas, kalpte bulunur.
Nefs-i mlhime derecesinde kk ve zayftr ve daha sonraki her aamada git
tike byr. Cenab- Hakkla temas kurma nefs-i mftmenin ilham kaynadr.
H akk; hakikat anlamna gelir ve Allah (c.c) deimeyen hakikattir. Btn di
er hakikatler -zaman inde deiir ve geersiz hale gelir. Allah (c.c) dndaki
her eyin deitii gibi- Nefe- mutmainnenm huzuru dnyann fan ve srekli
deien eyas yerine Allah (c.c) iin abalamaktan gelir. Nefs-i mutmainne de
recesi, hakikati anlamaya baladmz aamadr.
 KENDNZ DNTRME * T i

Hayy-, "diri ve devaml hayat sahibi anlamna g e lir Var olan her ey bu
lh sfat p ay lar nk Allah (c,c) btn eyadaki yaam n ve varoluun
kaynadr. Kinattaki hereyln atomlar bu isimle titreir, nsanlarn canllk
derecesi limlerine ve eylemlerine gre farkllk gsterir. Allah (c.c) herkeste
ve her eyde H ayy olarak gren kimse nefe-i rziye makamna ykselm i de-
mekr.
Kayyum; ezelden ebede kadar kim, dim ve var olan" anlamna gelin Allah
{c.c)'n mevcudiyeti kendisinden baka hibir eye bal deildir, Kinatta 0 nun
dnda her ey, yaam ak iin kendi dnda bir eye ya da birisine muhtatr. Yal
nzca Allah (dc), ezel ve ebeddir ve hibir eye ihtiyac yoktur. Kinat Allah
(c.c) tan gayn hibir ey olarak deil yalnzca Allah (c.c) olarak grlmeye ba
landnda, birey nefe-i marziye makamna ulam demektir.
Kahhr; "her eye kadir" y a da her n kahretmeye muktedir" anlamna ge
lir ve Allah (c.c) n her trl engeli tamamen y ok edebilen, direnemezlik ve dur
durulamadk sfatna iaret eder. Allah (c.c)tan hibir ey kaamaz ve milyon
larca evrenin tamam onun nnde boyun eer. Neferi sfiye makamna ulaa
bilmek. iin, bir "B en"e dair btn duygularn yok edilmesi gerekir. Bu niha
makama ancak Allah (c.c) n snrsz gcyle ulalabilir.

Renkler
Nefein her derecesine karlk gelen renkler sklkla eyhler tarafndan dervi
lerinin dzeyini deerlendirmek iin rya yorumla tnda kullanlr. rnein, der
viler ryalarnda san giysi giydiklerini grrlerse, bur onlarn nefis- rziye mer
halesinde cehd ettiklerine bir iaret olabilir. O zaman eyh, Hayy virdini de, ma
nev grevlerindeki dier deiikliklerle birlikte manev pratiklerine dahil eder,

N efs-i Em m are (Zlim Nefis)

Nefs-i emmare derecesi ayrca emreden nefs\ kibirli nefs" veya ktle
tevik eden nefs" olarak da adlandrlmaktadr. Emmare teriminin szlk anlam
"doas hibanyla ya da tekrar tekrar emreden anlamndadr? bu nedenle bu aa
ma rahat vermeyen nefs aamas olarak da adlandrlabilir, zalim nefe bize ege
men olmaya, dncelerimizi ve eylemlerimizi kontrol etmeye alr. Ve maale
se f genellikle de galip gelir. Genel olarak nefsten sz ederken br ok Sft yazar
yalnzca nefein en alt dzeyini kasteder Kur'n bunu yle tanmlamaktadr:"...
nk nefe-i emmare, gerekten ancak ktl emreder. Ancak Rabbimin esir
gedii mstesna!" (1 2 .5 3 .)
 74 : KALP, NEFS VE RUH

Kuari'da emare (emretmek) fiili sklkla kullanlr. Bu genellikle Allah (c.cj'm

emirlerini ifade eder. rnein "Allah (c.c) mminlerin yardmlarken cmert ol
masn emreder. Fiilin vurgulu hali olan emmate yalnzca br kez, o da yukar
daki Kur*n yetinde kullanlmtr. Allah (c.c) bize iyiyi yapmay emrederken,
iimizde bir eyler bizi aksini yapmaya itmektedir. Zalim nefsin etkisi altnda, alt
benliin emirleri Allah (c.c)hn emirlerinden daha etkili olur.
Nefs-i emmarenin egemenlii altnda olanlar, dinin btn zahiri biimleriyle
megul olabilirler; ancak bu bakalanm etkilemek iin sergilenen tamamen ii bo
bir gsteriden ibarettir. Bir eyhin ifadesiyle;-Mefs ancak aldatmakla huzur bu
lur; Allah [c.c)'tati baka eylerle sakinleir, nefslerasla Allah (c.cj'n yoluna t
bi olmayacaktr. 3 ;
, Birinci aamada zekmz tarafndan ynetiliriz. Bu kendimizden baka hibir e
ye inanmayan zekdr. Ne pahasna olursa olsun mal ve g kazanmaya ve egonun
tatminine adanmtr. Allah (c.c) Sevgisi, vicdan bir uyarc ve hatta gnah duygu
su bile yoktur. nk hibir vicdan ahlk bulunmamaktadr. Bunu pimanlk duy
madan aldatan, alan ve hatta adam ldren psikopatlarda aka grebiliriz.

Nefc-i Emmarenin Taleplerine Bam llk

Bu aamada bulunan bir ok kii zevkin esiridir. rnein cinsel mutluluk iin
neredeyse her eyi yapabilirler; sal ya da gvenlii dnmeden mmkn olan
herkesle cinsel temas kurabilirler. Sklkla onlara kt muamele edenleri seerler.
Bu dzeyde, kontrol edilemez bir bamlln egemen olduu nkra bamllk ka
zanrz. Bir sorunumuz olduunu kabul etmeyi dahi reddederiz, Gerekten nefs-i
emmaremz tarafndan kontrol edildiimizi ve yaamlarmzn aslnda kendi kont
rolmz altnda olmadm kabul edene kadar hibir deiim, midi yoktur,
Belki de bu dzeyin en kt zelliklerinden birisi, uyuturucular ve alkolden
daha tehlikeli olan v e sklkla pslede daha derin biimde kk salan; vlme ve
dalkavuklua bamllktr.
Nefs herkesin dikkatini ekmemizi ve herkesin bizim hakkmzda iyi.dn-
mesini ister. Hibir zaman daha fazlasn istemekten vazgemez; hibir ey onun
iin yeterince iyi deildir. Eer bakalar bizden holanyorsa, bizi sevmelerini is
teriz. Eer seviyorlarsa, kaytsz artsz itaat isteriz. Eer bize itaat ediyorlarsa,
tapmalarn isteriz. Bu paramz, kendisini ne karmak iin dier ynlerimizi
yok eder. SR mridleri nefsin bu en alt dzeyini u ekilde tanmlamaktadr:

J. Nurbabsh, The Psychology of Susm (New York: Khaniqahi NimatulkhI Publications.

1992), 6,14de yar alan Bayazd. .
 KENDNZt DNTRME * 75

Nefsin gFi k&riUkleri ve hastalklarndan birisi takdir edilme akdr. Kim ondan
bir damla ierse, gz ap kapayncaya dek, yedi kat gkten yedi kat yerin merke
zine doru dzecektir. Bu hastaln semptomu; nefsin vgden yoksun kaldn
da, tembellie ve lkaytla dmesidir,4

Bu tr br bamllk psikoloji literatrnde pek tannmaz, nk psikoloji te

orisyenleri dahil, br oumuz bu hastalktan mustaribiz. Bu bamlln tam iin
deyiz; bu nedenle ne bakalarndaki ne de kendimizdeki bu hastal gremeyiz.
Tpk sudan baka hibir ey bilmedikleri iin, suyun ne olduundan da habersiz
olan balklar gibiyiz.
Hemen hemen hepimizde nefs-i emmarenn en azndan br kvlcm, bulunur.
Onu grebilmek iin ok dikkati! bakmamz gerekir; nk zalim nefc bilinten
saklanmada ustadr. Eski bir eyhin dikkat ektii gibi, eer birisi "Sen ne kadar
iyi adamsn!" dedii zaman bu sizi "Sen ne kadar kt adam snr sznden da
ha fazla mutlu ediyorsa, o zaman bilin ki siz hl kt bir kiisiniz.
Her birimizin iinde bazen bizi yanl ilere sevk eden zalim gler ya da dr
tler vardr. rnein bakalarna bagnp annz; sevdiklerimizi incitiriz ve sahip
olduumuz en kt dmanlarm gibi hareket ederiz. Sonra, neredeyse bunlar
yapktan hemen sonra, yaptklarmza gereke bulmaya alr ve y aam larm
zn kontrolnn bizde olduunu iteri sreriz. "Nefis tpk ate gibidir. Bir yerde
tam snerken, daima baka bir yerde yeniden alevlenir.*Nefs bir alanda sakinle-
*
titiUrse, baka bir blgede yeniden alevlenir. " 5 :
Zalim nefe genellikle bilin dnda iler. Bizim sesimizle konuuyormu ve en
iten gelen arzulanm ifade ediyormu gibi grnn Bu nedenle ona nadiren dire
niriz; yaln gce nadiren, bavuran usta br hkmdar gibidir. Eer hkmdann oto
ritesi zaten kabul edilmise, isyan ihtimali ok azdr. Zalim nefis, biz farknda olma
dan bize hkim olur ve bu durum gerekletiinde, onun etkisine kar mcadele
etmeyi bite denemeyiz. Ona isyan dncesi asla aklmza gelmez. ok sayda in
sann yaanlanm byk bir ksmn zalim nefsin egemenlii altnda geirmesinin
nedeni budur.

Nefs-i Emmarenin Tanm lan

eitli SS mrldlerl benliin bu aamasnn dinamiklerini u ekilde tanm
lamlardr:

4- Nurbahst, a,g.e., s.lV'da yer alan Kueyr,

- Nuibahstl, a,g.e,r s. LZ'de yer atan Ebru Bekr Temestanf.
7 6 - KALP, NEFS VE RUH

Seyr slkun erken aamalarnda, kii nefsin kontrol ve hkimiyetinde olduu

srece nefs, nefs-i emmare olarak bilinir, NeE, hl madd doamzda salam bir
ekilde egemen olduu bu aamada, srekli ruhu ve kalbi yksek makamlardan
aa makamlara, yani kendi dzeyine ekmeye alr. Kendisini daima bakalar
nn tapnmalarnn nesnesi olarak sunar.,. Bylece yce ruhu alald ve saf kalbi
hile ile kirletir,6*

Bir ok halde, nefsin dyz, iyznden farkldr ve bakalarnn huzurunda, yal

nz bana olduu zamandan farkl davranr, insanlarn yannda iken onlar ver,
yzlerine kar drstlk gsterisi setliler, onlarn yokluunda ise tersini yapar. Bu
afat ancak ihls yoluyla nefsten silinebilir.?

Nefe, Allah (c.c)n onu takdir edip etmeyeceine aldrmaz; ama insanlarn takdir-r
lerine inat derecede takntldr. Sonu; sahiplenme ve kibirin ve ayn zamanda
kstahlk, kendini nemseme ve baka lann kmsemenin artmasdr, Allah (c,e)
o fiillerden honut olsa bile insanlarn takdir etmedii eylerden kanr ve grmez
den gelir. rnein manev fekr, aczyet ve zafiyet gibi.6

Nefs, srekli sfatlanma erdemleriyle meguldr; memnuniyet ve sayg e kendi

hallerini dnr. Kendisinin bakasna yapt en kk eyi bile nemli kabul
eder yllar sonra bile hatrlar, nk kendi nezaketine hayrandr. Ancak bakala
rnn onun iin yapt byk iyiliklere karlk, yaplanlara hi nem vermez, a
bucak unutur.9

Neye sahiplenmek isterse ve arzulad neyse, nefs onu elde eder ve onlara tutu
nur... Bu sfat g kazandka, hasedi ve bakalarm malna gz dikmeyi dourur.
Nefs bi kimsenin hi kimseden hibir ey almasn istemez.,. Byle bir haset g
lendike gareze dnr; bylece nefs inada, verilen nimetleri paylaanlar yak et
meye alr.10*

Nefs hibir zaman d e lm e z . Srekli heves ve kaprislerin esiridir,., stedii her e

yi abucak bitirmekten ibarettir. Hareketleri keyf ve gvenilmezdir; arzularm kar
lamada aceleci ve atlgandr. Bas Emler nefsi bir yokutan aa ba dndren
bir hzla yuvarlanan, srekli hareket halinde olan ter topa benzetmektedirler. Nefs
bu sfattan ancak sabrla kurtanfebtUr.11

Nurbahsh, a,g.e., s.52'de yer alan Mahraud Kaan.

-I

A.g.e., s.1.
S- A,gjC S.17.
A.gje., 5.17-18.
10- A.g.e., S. 18.
14 A,g.e,
 KENDNZ! DNTRME 7 7

Yukardaki alntlarda sz edilen nefsin, nefsin en alt dzeyi olduu unutul

mamaldr. Baz kimseler bu dzeyde skr kalr. Bir ok insan ise, olduka etik
ve ahlkl yaamlar srmeyi becerir ve yalnzca zaman zaman zalim nefsin etki
sine tutulur.

Negatif Benlik ile Gayret

Nefs-i emmare dzeyinde bulunan doymak bilmez negatif egoyu kontrol et
mek kolay deildir. Yalnzca inziva ve ile yetmez. Aslnda bu tr uygulamalar
sklkla iirilmi bir gurur y a da kibire neden olur. Mutasavvf Byezt- Bestmi
der k: insanla Allah (c.c) arasndaki en kaln perdeler irfan sahibi kimsenin ir
fan, ibadet edenin ibadeti ve dindarn dindarldr' 1. 13
Tasavvufun Melm ekol zellikle negatif egonun kontrolnde younlam
tr. Uygulamalarnn birisi de nden ve vgye veya zel bir tannmaya neden
olabilecek eylemler ve grnlerden kanmaktr.
Melm yaklam ince bir psikolojik ilecilik, vlme arzusundan ve hatta
bakalan tarafndan kabul edilmekten vazgeme disiplinidir. IhlsszlgL yok et
mek zere, Melmler dindarln btn zahir iaretlerini ortadan kaldrrlar ve
hatta saygy, celbetmeyecek bir tarz ferah ederler. Bylelikle negatif egoyu, onu
besleyen btn kaynaklardan -zellikle zahir tannma ve dllendirilmeden-
yoksun brakrlar.
Kendimizi hibir zaman nefs-i emmatenln etkisinden tam olarak kurtarama-
yabmz. Yapabileceimiz en iyi ey: onu kontrol etmek ve onun kapnn nnde
yatmasn salamaktr. Benliin en arnm dzeylerinde bile onun izleri kalabi
lir, (rnein, Hz. Musa sert bir mizaca sahipti; hatta bir adama saldrarak, onu
ldrd. Her ne kadar peygamberler bile nefs-L emmatenln izlerini tasalar da,
asla onun temayllerini zlemezler. Onlar Rabbin kudret dindedirler, kendi ba
larna bir ey yapmazlar.)
Rum, bir ejderhaya tuzak kurmak iki dalara giden b k ejderha avcsndan
sz eder. Sonunda yksek bir dan zirvesindeki bir maarada hametli bit ej
derhann donmu bedenini bulur. Cesedi Badat'a tar ve nehir havzasnda ser
gilemeye balar. Yzlerce insan onu grmeye gelir, Gne yava yava ejderha
nn bedeninin stmaya baladka, ejderha k uykusundan uyanmaya balar.
nsanlar lklar iinde kar ve bu arada bir ok kii ezilerek lr. Ejderha,
dehet iinde donakalan ejderha avcsn da bir lokmada yutar.

Tosun Bayrak, inspirations: On Ue Patt o f Blame (Futney, v t ; Ttneshold Books, 1993),

s.St,
/0 * KALP. NEFS VE RUH

Bylesine bir vahet onun iici kolaydn nk o kanl br zalim.

Nefsiniz byle bir ejderha: Nasl lebilir?
Sadece tehizat yokluundan donmutun

Brakn ejderhanz uyumasna devam etsin.

Eer serbest kalrsa szi bir rpda yutacak . 15
Rum dramatik bir biimde bizi n efs- emmaremizi emrimiz altnda sanmama
mz iin uyanmaktadr, fkemizle, gururumuzla, alkanlklarmzla ve benzeri
duygulanmla baa kabileceimizi sanabiliriz-, ancak ani br olay onlar uyan
drabilir, Tek gerek zm nefsi dntrmektir.

Bir dervi seyahat ediyordu ve eyhinin sohbetinden yoksun kaldna zlyor

du. Geri dndnde eyhi ona zlmesine gerek bulunmadn syledi. eyhin
derslerini on yd boyunca kama da fark etmezdi. nk o daima tek bir eyi anla
tyordu; "Yalnzca benliinizi kurban edin, baka hibir eyi deili1'

imizdeki Firavun ve iimizdeki Musa

Nefisin bu ilk dzeyi tpk kibirli, zalim bir firavun-gibidir. Msr'n firavunlar
na yeryzndeki en gelimi ve en gl medeniyetin mutlak hkimleri olmak
yetmiyordu. Aynca kendilerine taplmasn istiyorlard. G. vg, hayranlk ve
hatta tapnma nefsin bu derecesinin tipik zelliklerindendin
Rum, bizi Hz. Musa ve firavunu, ilgisiz tarih ahsiyetler olarak deil, y aa
yan btm realiteler olarak grmemiz konusunda uyarmaktadr: '

Musa da sen de, Firavun da. Bu iki dman da kendinde ara sen. Musa kyamete
kadar vardr. Nuru hep o nurdur, baka nur deiL. Deien yalnz kandil. Bu kan
dille fitil baka, fakat nm baka nur deil, hep o alemden. Kandile bakarsan kay
boldun gitti. nk ildik ve sayya s kandile gredir. Fakat nura baktn m iki
likten de getin.!4

lsrailouliau klelikten kurtaran Hz. Musa yks, bir dzeyde kendimizi

zalim nefsin elinden kurtarma srecimizin alegorisidir. Her birimiz iimizde bir
firavuna ve Musay a, bizi klelikten zgrle ulatrabilecek ilh eliye sahi
biz. Allah (c.cj'n tsraiiogullann Hz. Musa araclyla zgrle ulatrdn
hatrlayn; Biz de zalim nefsimizin gcn yenm ek iin lh inayete ihtiyacmz
bulunduunu hatrlamak zorundayz. Her birimiz iimizde bir btn M usa'ya

Nurbahsh, ag,e., sJ22-23t&yer alan Rumt

C, Kum, We Are Three, eviren C, Barks {Athets, Ga,: Maypop Books, 1987), s. 40.
 KENDNZ DNTRME * 7 9
. i

sahibiz. imizdeki bu kurtarc ve kutsal hizmetkr beslemeli ve ona itibar et

meliyiz,
Hz. Musa ve firavun yksnde hepimizin alaca bir ok ders vardr. rne
in Hz. Musa, siatbullann zgr brakmasn istemek zere tekrar tekrar fira
vuna gitmek zorundayd. Firavun Hz, Musadaki ilh gc tamm ve isteini
kabul etm iti Ancak sonra, tam Hz. Musa ayrlmak zereyken fikrini deitirdi.
Biz de manev prensipler ve ideallerin hakikatini kabul ediyoruz ve yaamlarm
z farkl yaam aya yemin ediyoruz. Ancak daha neredeyse verdiimiz karam
mrekkebi kurumadan, eski huylarmza geri dnyoruz. Sanki nef- emmare-
miz bizi hipnotize edecek gce sahipmi ve tekrar bilinsiz hale getlriyormu gi
bidir.
(Israilogullan firavunun kontrolden kurtulur kurtulmaz, geri dnp onlan bo
aca korkusuna ramn Kzl Denize girmek zorundaydlar.) Bu muazzam bir
iman ve cesaret gerektiriyordu. Yaamnz zerinde hibir gce ve kontrole sahip
olmadan, bir kle gibi yaadnz tasavvur edin, Sonra aniden size usuz bucak
sz bir denizi, slak deniz tabannda dev dalgalar etrafnzda zor raptedilmi hl
deyken gemeniz syleniyor. Az nce iittiiniz, Allah (c.cyn sulan' sizin iin
kontrol altnda tutacana dair verdii sze gvenmeniz emrediliyor. Bir rivayete
gre, Kzl Deniz, lk srailli denizin ayrlacana inanarak ilk admn atana kadar
ayrlmamtr.
Zalim nefisin boyunduruundan kamak kolay deildir. Bu sre genellikle ye
ni ve bilinmeyenin korkusunu iinde barndm. Gerek dntrc deiim; yaln,
anlamyla eski yaam biimimize srtmz dnp oradan uzaklama srecidir.
Tpk firavunun ordusunun say ve g bakmndan tsrailoultanndan kat kat
stn olmas gibi, gericilikle eski alkanlklarmz ve yaam biimimiz de'ezid bir
stnle sahip grnr. Msr ordusu dnyann en byk ordu suydu, srailliler ise
kuaklardr esir diler ve byk bir ksm eline hi silah almamt. Bu durum ge
nellikle ilk mnevi deiimden sonra ortaya kan bir krizi temsil etmektedir, Psi-
emizln deiik blmleri bizi geriye eski, rahat yaam biimlerimize dndrmeye
alrlar ve eer geri, gitmezsek, felket riskiyle kar karya olduumuz tehdidiy
le korkutur. Ancak admmz ihlsia, deiim zere neftimizin Kzl Denizine att
mz anda eski abkardkJanrmz zerimizdeki glerini kaybedeceklerdir. Allah
(c,c)m inayetiyle, gemiin dayanlmaz derecede ekicilii cazibesini yitirecektir,
Israilogullan balangta Hz. M usa v e onun retilerini anlayamadlar. Hatta
tapnmak zere altn bir buza bile yaptlar. Hl disiplinsiz bir insan srs ha
lindeydiler. Klelik zihniyetiyle ve artlandrmasndan kurtulmalar zaman -iki
8 0 -KALP, NEFS VE HUH

kuak, y a da lde krk yl- ald. Biz de de gerek deiim zaman alacaktr. Disip
linsiz, odaksz dnceler, duygular ve eylemler yn ile ie balarz. Negatif
egomuz ve zevk dkn gdlerimiz hl gl bir biimde iimizdedirler. sel
(bitini) deiime entegre olurken, sklkla hibir ey deimiyormu gibi grnr.
Hatta bu donem bize lde geirilen krk yl gibi bile gelebilir!
Ancak bu krk yl ayn zamanda peygamberlerine yneli zamanyd. Gele
neksel olarak bir dervi eyhi ile yllar geirir; birlikte yaar, ibadetten alverie,
amar ykamaya ve dier gncel ilere kadar, gnn btn farkl faaliyetleri y o
luyla eitilir. Her bir faaliyet en kkl derslerin renilmesi iin bir frsat olabilir.
eyh Safer Efetd bir defasnda, eyhiyle gecesi ve gndzyle on drt yl birlik
te geirdiini anlatmt. ten kar kmaz onu grmeye gider ve tekrar ie git
me vakti gelene kadar zamann onun yarmda geirirdi.
Hz. Musa ile geirilen krk yl, srail oullarna, bask altnda klelikten hr
mminlere olmaya doru kkl bir dnm frsat verdi. Bir bakma bu krk yl
lk srgn yalnzca manev bir Irad deil, Allah (c.c)'m sevgili peygamberlerin
den birisiyle geirilen ho bir dnemdi. Yaygn br Sff gelenei olan krk gn iti-
kf, dnyadan uzaklama ve Allah (c.c) 'a yaknlama zamandr (-tpk Hz. Mu
sann Sina Danda kendi bana krk gn geirmesi gibi-),
srail oullan lde alktan leceklerinden ikayet ettikleri zaman, Allah (cx)
Hz. M usa'ya onlar beslemek zere gkten bldrcn yadracan bildirmiti. An
cak sraillilerin bir defada yalnz bir gnlk ihtiyalan kadar topiamalan gereki
yordu. Bu onlarn disiplinlerinin ve Cenab- Hakkn Rzk olduuna olan imanla
rnn snanmayd. Bazlan. fazla bldrcn e toplayarak ertesi gne saklad za
man, etler ryor ve kurtlanyordu. Bu olay, ruhun hediyelerine kar agzl
lk gsterme ve an gitmenin tehlikelerine dair canl bir uyandr.
Aynca krk yl, iki kua temsil etmesi bakmndan psikolojik balamda nem
lidir. ldeki srgn hayatnn sonunda, Kenan lkesine girenlerin byk bit ks
m klelii hi tanmamlardan oluuyordu. Bildikleri tek yaam, Peygamberleriy
le birlikte geirdikleri yaamd. Bunun gibi bizim eski huylarmz,, dncelerimiz
ve eylemlerimiz de zamanla yeni, daha salkl alkanlklarla deiecektir.
grup peygamber vardr: Birincisi; yasay, dinin zahir biimleri ve ahlk
uygulamalarn getiren peygamberlerdir. Bunlarn en gzel rnei Hz. Musadr.
kinci grup; bize yasann arkasndaki btut ruhu getirir, Hz. sa bunun harika bir
rneidir. Son olarak zahir v e btnn birliini retmek zere gelenler vardr. Hz.
brahim ve Hz. Muhammed bu grubun temsilcileridir, 13

15, Bu aynn benim iin eyh Mehmet Selim akla kavutu anustu.
 KENDNtZl DNTRME 81

Hz, Musa aynca, zapt iin yasalarn ak snrianm gerektiren n efe-i errnna-
reden kurtulula ilikilidir. Herhangi bir din yasaya nanmayan insanlar, ancak
ceza korkusuyla snrlanabilir.

N efs-i Emmare ehri

Yaklak 1 5 0 y nce yaam bulunan bir Nakibend eyhinin nefs hakkn
da yazd yaynlanmam harika bir eser bulunmaktadr. eyh bu eserin kendi
si hayata gzlerini yumana kadar yaynlanmamasn istemitir. 16 Bu eserde eyh
benliin istasyonlarn birbiri iine gemi birer kent olarak tanmlamaktadr.
eyh SaFer, bu kitabn tasavvuftaki en yararl v e en nemli eserlerden birisi oldu
unu ve btn Cerrah dervilerinin sk k okumalar gerektiini bildirmiti, n

Benim Canimi Varlk ilminde seyr ve sefer, fen sahrasnda seyahat estiimiz esna
da, h- bekdan dosdoru bir yol ihsan olundukta, bu uyku ile uyanklk arasna
benzeyen bir hl di.

Bu hl iinde byk ve muazzam br fena ehrine vardm. Bunun enini ve boyunu

gzle ihta etmek mmkn olmaz. Kent halk o kadar kalabalk dt ki. hibir ar
sna rahat girilmez. Ahalisi ise, dnyadaki eitli kavlini erden meydana geliyordu.
Kimi Arap, kimi Acem, kimi Trk, kimi Rm. Kfirlerin her tlls burada mevcut
olduundan hayretler iinde kaldm, Acaib bir gezintiye ktm. ehrin ortasnda
muazzam bir kale in olunmu, kalenin burlar gklere dayanm, Sudana dn
da kalan bu ehre ezelden beri hakikat gneinden bir k dmemi ve dme
mekteydi. Ahalisini grnce anladm ki; kent halknn semalar bile karanlk bir l
kedir. Zira merepleri kpekler gibi; bir lokma iin birbirieriyle hrlap basit baha
nelerle birbirini paralarlar. ehvet ve ga 2aplan glb olduundan, ate unsurundan
olan tabiatlar icb malup ettiklerini katlederler. Zinaya istekli ve dkn okluk
larndan bir fhie avradn ardna derler. -beL onun ardna dnce, bazen
kskanlkla birbirlerini helak ederler. Livtadan fazla haz alrlar. Hrszlk, ekitir
me, iftira, iki, yalan ve gybet srp giden detleri olup, zerre kadar Allah
(c.c)'dan korkmazlar. Bu byk gnahlar leyenlerin ou Mslman, hatta

' Birka yl nce OsmanLca'dan modem Trkeye eyh $afer Dal Tarafndan, Ingfllzce'ys se
eyh Tosun Bayrak tarafndan evrilen, yaynlanmam, on sekise! yzylda yazlm ano
nim bir methidir.
<*)* Sz edilen kitap Hz, eyh Sadk Efendi Risalesi adyla bilinir ve Alaca Minare Tekkesi
eyhi Muhammed Sadk Efendi (tm H. 1209) tarafndan yazlmtr. Buraya yaplan
alntlar bu Risalenin Do. Dr. Sleyman Uluda tarafndan (ksmen) sadeletirilerek Trk
Tasavvuf Musikisi ve Flklrn Aratrma ve Yaatma Vakftna hediye edilen edyondan
alnmtr, (ev. Notu)
52 KALP, EPS Y E RUH

bazlan da limler olup iyiyi enir, kty men (emr- biT-ma'rf nehy-i ani'l-mn-
ker} eden limler, visler ve iyi insanlar dahi bu bentte zuhr etmi olup, amma bu
Nefe-i Emmre ehri ahalisiyle hibir ekilde uyuamayp, bahis konusu ehrin orta-
smdaki kaleye hicret ederlermi. (ehrin limleri),,, bana Bu ehrin feral Nefs-i Em-
mredir. Buras gaflet ve karanlklar (ilkesidir. Sultanmza AKL-1 ME (dnya re
fah iin dnen ak) derler. limdir, idarecilikte mahir bir mneccim ve mhendis
tir, akilli bir tabibefir. Her eyden haberi var. Yeryznde onun gibi yoktur" dediler.
Sonra Padiahn veziri kimdir?" diye sorduumda dediler ki:
Veziri, idrk kuvvetidir. Kethdis saduyudur. Vekili Harc vehim ve vesvese
- kuvvetidir. > . . ,;

Tebaasn sordum. Onlann bana haber verdiine gre anladm k; tm kt huylar ve

kt hpylular. Akl- Me denilen padiahn hizmetileri ve srdalan olmular, (b
tn bu vatandalar hkmdarlarna tamamen sadktlar. Yalnzca ona ve hkmeti
ne sayg duymak ve takdir etmekle kalmyorlar, doalarnda, detlerinde ve davca-
tularnda bir benzedik hissettikleri iin ona byk bir sevgi besliyorlard,..) (*)...

Bir gn Akl- Mei* rifane arlayp, kendisine dedim ki: Padiahm! Senin bu
ehrin bilginleri ilimleriyle amel etmiyorlar, Allah (c.cytar korkmuyorlar. Cahilleri
de tevbe ve stifar etmiyor, gnllerini iman nuru He klandrmyorlar. Mutlak
olarak ekil ynnden insan, ama hl. ve hareket tam .A km ndan hayvandrlar,
hatta onlan&n 4 a aandrlar. -Burje hikrieWr'aldac'iratri7,r

Dedi ki: Bunlar benim tebaamdan deillerdir. Eskidan eytan bu kent halkn ba
tan kamu, vesvese ve desisesi ve btn avanesl le bu Emmre ehri halkyla l
fet etmi, halk onlann fesadna maruz kalm, Fesadlarm ortadan kaldrmak iin
bic are bulamadm," (Ban- benim, kazangm.baklannn kayb, anlamna gelse bi-
fe; dnydanklisel yarar salamay baarabilen ben-'oilann dealiyim, Her birin
de benim bir temsilcini var. Onlar benm ve ilerindeki benim temsilcimin hizmet
krlardr. Aynca benim de bana rehberlik eden bir efendim var; eytani")

Nefs-i Emmareyi Kontrol Etme .

Ayn zamanda bir psikiyatr otan eyh Nurbahi'n-Neccar, nefs-i emmarenin
asla tamamen yok edilmemesi gerektii konusunda nemli bir uyan yapmakta
dr. Onun iyi niteliklere ve eylemlere dntrlmesi gerekir. Nefs-i emmareyi
yok etmek, kendimizi yok etmektin

("1 Parantez iindekibu blmler risalenin Trkemetninde yer almayan, evirisi yaplan eser
de yararlanld belirtilen ngilizce liyonda bulunan blmlerdir, ev. Notu.
' eyh Nurbahi'n-Neccar, Tauk- Kttbrevlyye'nn kurucusudur.
 .KENDNZ dntrme 83

Sffler neftin yok edilmesi gerektiinden sz ettikleri zatan.,, Nefsin yenilmesi'

ifadesini kullanrlar. Bu Ifade nefise dair zelliklerin yenilmesi ve onlarn hakiki in-
sancglunda olmas gereken niteliklere dntrlmelerine iaret eder. Ancak nef
sin kendisi yok edilemez,,. Sfiter M an ve flan'rn nefse sahip olmadn syler
ken, o kiinin neftinin karakteristiklerinin pozitif insani niteliklere dntrld
n ve onlarda nefsin grnr hibir izinin kalmadn kastederler,17

Kendimizi kontrol etmeyi ve zalim nefsin bu aamasndan kamay nasl

renebiliriz? .Negatif karakteristiklerimizi pozitif niteliklere nasl dntrebiliriz?
(Bir huyu bir defada deitirmek, rnein, cimrilii cmertlie, fkeyi hogrye
ve agdl kanaatkrla annda dntrmek mmkn mdr?) Ay rica
mutlaka kalbimizi arndrmak v e am alyz.
Kalbimizi arndrmann bir yolu dnyadan istina ve zikrullahtr. Bu kalbn
nurlarm darya kanr ve bizi nefsin ileyiinden haberdar e d a . eyh Nurbah-
irn~Neccar unlar yazmaktadr;

lgiyi srekli Allah (c.c)a evirmek Allah (c.c)h zikretmeye sevk eder, bu da kii
nin bilincindeki dier eylerin idrakine varma uyanklm salayarak, neftin azu-
iannn zam ank unutulmasna yol aar. -

yi srekli Allah <c,c] a evirmek mridin nefti sfatlarnn zamanla tLt sfatla
ra dnmesini salar.13

Kalp ayrca efkat ve hizmetle alr. eyh Muzaffer Efendi srekli olarak, her
bir tebessm ve her bir efkat dolu szn kalbi yumuathgtmr;her bir incitici, sz
y a da eylemin ise kalbi katlatrdm sylerdi Aslnda eylemlerimizin bizi aan
yansmalar vardr, eyhimiz iyi muamele etmenin de bir mcadele olduunu
izah ederdi:

Benlik, alt benlik ve ruh arasnda srekli bir mcadele vardr. Bu mcadele yaam
boyu srecektin Burada sorulmas gereken soru simin itimi eiteceidir. Kim kimin
sahibi olacaktr? Eer ruh sahip olursa, o zaman siz bir mmin, yani Hakikate ula
an bir kii olursunuz, Eer alt benlik ruhun sahibi haline gelirse, siz Hakikati in-
t

kr eden kii olursunuz.19

eyh Nurbahi ise neft-i emmareyi kontrol etmek iin bir baka vastadan sz
etmektedir: Kiinin eyhine ball.1*

Nurbahsh, a.g.e., sAS.

S* A.g.e., s,50 .
1 Fadiraan ve Frager, a.g.e., sJ21.

34 KALP, NEFS VE RUH

Mride ballk Sfnir efendisinin memnuniyetini nefsinin memnuniyetine tercih

etmesini, bylece neFse ve onun arzularna ilginin azalmasn salar. Ayrca nefsin
anemisinin efendisine hizmette ve efendisinin isteklerinin karlanmas arzusunda
harcanmasna neden olun Bylece nefsin gc azalr.

eyh Tosum Bayrak nefs-i emmarenn geceleyin deerli ne varsa almak ze

re evinize giren hrsza benzediini aklamaktadr. Bu hrszla dorudan savaa-
mazsruz, nk ona kar iteri sreceiniz her gce ayn ekilde karlk verecek
tir. Eer bir silaha sahipseniz o da bir silaha sahip olacaktr. Eer bir banz
varsa, hrszn da bir ba olacaktr. Hrszla mcadele etmek felkete davetiye
karmaktr. Tek pratik zm klan yakmaktr, (Aslnda bir korkak oan hrsz,
o zaman koarak evden kaacaktr;)
Yaamlarmzdaki lmbalar nasl yakabiliriz? Bu zikir, uur v e dikkatle
mmkndr. Daha nce sz edildii zere. Bat psikoloji teorilerinin byk bir
ksmnda nefsin bu dzeyi grmezden gelinmitir. Manev sistemlerin genellik
le yalnzca insan doasnn yksek lemlerine odaklandm dnrz. Para
doksal olarak; "normal" hallerin gerek sorunlarn ve snrlarn da, ancak yu
kardaki gibi m anev kkenli teoriler doru bir biimde tanmlayabilir, nk bu
gibi teoriler artk negatif egolarnn kontrolnde olmayanlar tarafndan gelitiril
mitir. eyhler bizim normal haller olarak adlandrdmz hllerimizi grebile
cekleri ve anlayabilecekleri perspektif kazanmlardr. nk eyhler kendi
leri. o hlleri, amlardr.

Figr t N efs-i Emmare

Yksek Bilin

Olta Edin
Ene

Fariondak Alan

Dilflk Bilin
 KENDNZ DNTRME SS

Bir N efs- Ernmare Diyagram

Sff nefe dnm modeli ile rriien bir psie diyagram bulunmaktadr. Bu
diyagramn orijinali bir Italyan psikiyatr olan ve FTeud ve Jung aratrm bulunan
Roberto Assagioli taralndan gelitirilmitir. Bu diyagram benliin yedi derecesi
modeline adapte ettim. Bu basit diyagramda; ovalin nc st dzeyi olan yk
sek bilinalt, psienin manevi, akn y a da kiilik tesi Tasmlarn temsil eder.
Orta bilinalt uyanldk alanm y a da psienin hlen uyank olan ksmn ie-
rir. Bu daire dndaki alan hlihazrda uyank olmayan, ancak kolaylkla canlan-
drabllen hatralar, rnein annenizin kzlk adn, ierir. "B en orta bilincin .
merkezine yerleiktir. Bilincimizin, kim olduumuza dair snrl duygumuzun
merkezidir. "B en", kiisel tecrbemizi, bilincimize odaklanarak, onu genileterek
ya da daraltarak etkileme yeteneine sahiptir.
Ait blm Freudun bilinalt kavramna karlk gelir. Alt bilinalt bastinlnu
travmatik hatralar ve gl, sklkla kabul edilemez drtlerle doludur. Gnlk bi
linle, gemi travmatik tecrbeler ya da derin ac dolu hatralar arasnda bir aynn
salayan gl bir bask bariyeri vardr. Eer alt bilinaltnda bulunan materyal bu
bariyeri geerse, ani ac ya da fke dolarak arabiliriz. Ayrca alt bilincin agzl
lk ya da ehev drtleri aniden davramlanmza karabilir ve onlar bozabilir.
Yksek altbilin, en dramatik br biimde mistik y a da derin m anev tecrbe
lerde grlebilecek nsan tecrbe lemidir. Bu gibi zamanlarda, Allah (c.c) e
aramzda bulunan perdelerin aniden kaldrldm hissedebiliriz. lahi huzuru her
zamankinden daha derin bir biimde, Allah (c.c) 'm sevgi, efkat, gzellik ya da
birlik gibi sfatlarn en derin biimde hissetme eklnde duyarz.
Nefs-i emmare aamasnda st bilin alt ile bilinci birbirinden gl bir bari
yer ayrr. Yaam ilhamsz, sevgi, anlam ya da mutluluk duygusundan kopuktur.
(Eer yksek bilinaltndan materyal bilince szmay baarrsak, an, rktc bir
zirveye trman yaanz.) Aniden mutlulukla dolabiliriz.
Btn psienin merkezinde yer almasna karn Ruh, ovalin en stne yerle- *
iktin Ruhun ovalin her yerini kapsad, psienin geri kalan ksmndan farkl,
ancak olmad sylenebilir. (Psie gibi karmak bir eyi yalnzca iM boyut
lu bir diyagrama aktarmak ok gtr ve baz tavizler kanlmazdr). Birey bu
balantnn bilincinde olmasa bile Ruh, Allah (,c) ile dorudan ilikilidir. Ruh de
rin hikm et kayna ve klavuzdur ve bilinli kiiliin uyank kontrolnn dnda
faaliyet gsterebilir, Sf psikolojisinin temel prensiplerinden birisi; Allah (c,c) ile
bu temasn her zaman ve herkeste mevcut olduu ve bu nedenle her bireyin say
g ve efkatle muamele edilmeyi hak ettiidir.
0 6 - KALP, NEES VE RUH

Birinci aamada, psenin manev ksnlan byk o tanda kopuktun Orta ve

yksek bilinalt arasndaki amir kalndr ve neredeyse hibir geie iin vermez.
Ben", hatal olarak kendisini psienin merkezini oluturduunu dnr, nk
mer merkez olan ruh tamamen devre ddr.
Orta ve alt bilinalt arasndaki snr da ok kalndr? ancak tamamen geilmez
deildir. Bu durura bireyin igdsel drtlerinin ferknda olmamas halini yan
str ve sonu olarak bilinte ani patlamalara neden olabilir. B u drtlerin n e k a -
dar az ferknda olursak, onlar o kadar byk gce sahip olurlar. Bu nedenle bi-
. rey en fazla igdsel drtlerin egemenlii altndadr. Ego (yani ben) 4a
guldr; nk bu aam ada psienin m anev y a da bilinalt boyutlarn his
setmeyiz. ' ' l
s

N efs-i L ev v m e h
Nefs-i emmarenin hkmranl altnda temelde habersiz ve bilinsiz bir du-
rumdayzdr, inde bulunduumuz durumu gremeyiz ve kendimize ve bakala
rna verdiimiz zarar fark etmeyiz. Balangta zayf ve soluk olmasna karn,
man ve btn idrak glendike, kendimi a , belki de ilk defa, aka grme
ye balarz.
Kurn'da knayan nefse, yani Nefc-f levvm eye yaplan lk atf Nefsd lev-
vmeye yemin ederim (ki ldkten sonra dirileceksiniz)" (7 5 ,2 ) yetindedin
Arapa bir szck olan tevvmenln anlam; gnaha kart direnen ve gnah ile
diinin bilincine vardnda Allah (c.c)fa tvbe edendir, Bu aamada, henz de
ime yeteneine sahip olmasak da, dnyaya ynelik allagelmi ben-merkezl
yaklammzn olumsuz etkilerini anlamaya balarz. Kt davranlarmz bize
iren gelmeye balar. Hata yapma, hatalarmzdan piman olma ve som a tekrar
hata yapma devr-i daimine gireriz.

Knayan (piman) nefe kalbin nuru ile aydnlanan nefistir. Allah (c .c) l zikretme,
ktl emreden nefiste yerleirse, tpk karanlk bir evdeki lmbaya benzer ve
bu noktada nefis "kmaraay a balar, nk evin pislikler, kpekler, domuzlar,
kaplanlar, panterler, eekler, (iller, ksacas kusurlu olan her eyle dolu olduu
dikkatini eker. Bunlar gzlemledikten sonra, pislii ve hayvanlann vahi mev
cudiyetini evden uzaklatrmak iin aba gstermeye balar. Sonunda bu eylere
stn gelip onlan dar atana kadar, bu abalara sfikruilah ve pimanlk elik
eder.20

Nubabsh. ag.e s.56-66da (orijinal yazarnn ismi verilmeksizin}, nakfedlntir,

 KENDNZ DNTRME * 8 7

Bu derecede bulunanlar; tpk sonunda bamllklarnn boyutu ve etkileri

nin farkma varan bamllar gibidir. Ailelerine zarar verm iler,, kariyerlerini
mahvetmiler, dostlarn uzaklatrmlar v e kendi bedenlerine hasar vermiler
dir. Maalesef, ne kadar aikr y a da zc olursa olsun, bu fark etme bam
lln zincirlerinden kurtulmak iin yeteri! deildir. Bu daha gl, bir ila ge
rektirir.
Bu aamann hkimi hl dnyev zek (akl- me) dr ve babakan hl
egoizm y a da ben-akdm Ancak sfatlan nefe-i emmamnin vasflarndan daha
yumuaktr. Bu vasflar; manev gurur, ki yzllk, inan katikg, alkol ya da
uyuturuculara gvenme, batan kanlcdfe ve dnyev hazlar peinde komaya
dknlktr.

N e f s i Levvme ehri
Nefsin aamalar arasnda seyahat eden seyyah, padiahtan ehrin, ortasnda
ki byk kaleye gitmek zere izin istedi: . .

Padiah dedi ki; * 0 kaleye Nefe-i Levvme Sahas ad verilmektedir. O kale dahi be
nim hkimiyetim alandadr... o ehre eytann vesvesesi tam olarak hkimiyet ku
ramaz. Bu kentte oturanlar da byk gnah iler, ziti. Uvta,. iki, gybet ve hr
szlk gibi kt eyler yaparlar; ama derhal piman olup, tevbe ve istifar ederler...

Levvme ehrinde ikamet edenlerden, ehrin padiahm ismini sordum. Dediler ki:
"Padalumz Akl- Mebr, u kent onun hkm altndadr. Ancak onun kibir, ri-
y, taassub, zhd-i ham adl vekilleri vardr1'..,

Bu kentteki limler, bid ve zhid ama merebleri cimrilik, hased, kibir, taassub,
nefsaniyet, gybet, tamah, aalk ve mnfldk idi. son derece faziletli olan sfih
kiilerle de lfet ettim. Fazilet ehlini grdm ki, cehennem korkusundan afv ve
mafiret midiyle ibadet ve tatta bulunurlar..,
*-
Levvme ehrinde ki,bideden bir ahsa kendi kentlerindeki i kaleyi sordum. "O
kalenin ismi Nefe-i Mlhime1 (Sevgi ve lham ehri) dir. Padlahlamm Jsmhe de
Akl- Med derler. Vezirlerine de Ak Sultan ad verilmektedir. Bu Mlhime ehri
ne bizden hi kimse gitmemitir. Bazdan g edip oraya gidecek olsa, bil daha onu
Levvme ehrine koymayz, nk onlar o Mlhime ehrinin veziri olan Aka ga
y e t sk bi ekilde bal k a k , onu son derece sever, onun urunda canlarn, ba
larn, mallann ve ailelerini bite hi ekinmeden feda ederler. Bizim padiahmz
olan Akl- Men ald tedbirlere ve gsterdii fealfyetiere itibar etmez, ona tes
lim olmaz, rz, namusu,- vakar ve zhd terk edip tasavvuf hakkudaki eserieri
okur, baz kta plan da yazarlarm ki, -Allah (Cjt) korusun- bir harfi bite er*i erife
@g KALP, NEFS VE RUH

uygun deildir... (Bizim padiahmz Akl- Me* bu nitelii tamamen kabul edile
mez bulmaktadr, Bu nitelie sahip olanlarn eritirinden korkuyor, nk onlarn
hem sadakatleri hem de eylemleri mantksz grnyor ve sa duyu ile anlalma
s mmkn deil.}...

"O ehrin ahalisi saz, sz, name, tambur, ud, ney, kudm ile zikreder ve "Allah
(c.c) derler... (bunu yaparken uurlarm kaybedip kendilerinden geiyorlar. Bunlar
zikreden Sitlerdir...)... limlerimiz bunu kabul edilemez buluyorlar... Bizdeki lim,
s ld ve zShidEem Mlkne ehrinde bulunmas, hibir ekilde mmkn deildir."

kiyzllk, Bu aamadaki negatif eilimlerin en glleinden birisidir. Bu

nedenle yaamn doru yolu (srat- mstakftn) hakknda ksmen bilgimiz olur.
Baz ideallere zaten ulatnm dnme eilimi gsteririz. Nef$-L emtnarenit
utanmaz haline kart olarak, bu aamadaki insanlar, baaramasalar bile iyiye
meylederler. Mcadele ettiimizi tiraf etmek kolay deildir ve bunda sklkla ba
arsz oluruz. Bu nedenle bir eyler baarm, olmamz gereken irfan sahibi, iyi
kiilermiiz gibi davranrz.
Bu aamada, maneviyat btn kalbiyle sevdiini syleyen ancak hl baka
ihtimallere gz gezdiren sahte ak gibiyiz. eyh Muzaffer Efendi aadaki y
ky anlatrd:

Adamn biri ok gzel bir kza sevdalanr. Sonunda lmsz akn en gzel sz
lerle iln eder. Akn, kz szn kesene kadar ona anlatr da anlatr. Kz: Szle
riniz ok tatl, ancak kz kardeim arkadan geliyor. Benden ok daha gzeL Emi
nim onu bana tercih edersiniz.

Bunun zerine adam gzel ks kardei grmek iin ban evirince, kz ensesine
ani bir amar indirir; Az nce lmsz bir akla yanp kl olduunu sylediini
sanyordum," diye haykrr, "daha gzel bir kzdan sz eder etmez, onu grmek
iin benden yzn evirdin. Sen akn anlamm bile bilmiyorsun!"

Gerek ihls ok nadir baarlr. En yce Sf mritlerinden birisi bir zaman

lar yle demiti; Eer ihls yolunda tek bir adm bile atm olduumu orensey-
dim, baka hibir eye deer vermezdim.
Nefs-1 Levvmenin Diyagram. Psienin oval modelindeki, pslenin manev
ynlerini ayran bariyer, bu aamada incelir. Yksek bilinaltnn bilincimize
girdike, kim olduumuzu ve hatalarmzn neler olduunu daha iyi grmeye ba
larz. Artk mutluluk dolu cehlet ve toptan inkr halinde daha fazla kalamayz.
Bu nedenle alt benliin drtlerini daha fazla fark eder ve bu farkndalk onlarn
gcn azaltr. Ancak bu bilinalt drtleri hl olduka gldr ve artan btt-
n uyana karn, egonun klblri hl pek el dememi haldedir.
 KENDNZ DNTRME S9

Figr 2 t Nefs-i Levvme Uuhye

Ryh

t* Yksek Bilin

Orta Bilin
Ene
Farkndalfc
Alt

lik Bilin

N efs-i Mlkime
Bu nc derecede, ibadetten, tefekkrden ve dier manev faaliyetlerden
gerekten zevk almaya balarz, O zamana kadar yalnzca ttiiniiz veya oku
duumuz din ve manev hakikatleri bizzat tecrbe etmeye balarz. Yaradan 1a ve
yaratlanlara kar gerek bir sevgi hissetmeye balarz. Bu ayrca gerek tasav
vuf uygulamasnn da balangcdr. Bu ana kadar en fasla yapay bir idrak ve me
kanik bir ibadeti baarabiliriz. Bu aamann hkimi hikmet ve hkmdan sevgi
dir. Bu dzeyin zelinden arasnda cmertlik, kk eylerle tatmin olma, Hakk'a
teslimiyet, tevazu ve tvbedir.
Tvbe. Tvbe kendini sulama ve bu aamadan nceki pimanlktan ok fark
ldr. Tvbede, hata yaptmz anlar ve bir daha asla yapmamaya yemin ederiz.
Samimi tvbenin yn vardr. Gemiten tvbe; hatalarmz, kendimizi hakl
karmaya gayret etmeksizin y a da mazeret bulmakszn aka grebilmektir.
Hlihazrdan tvbe; gemi hatalarmzla zarar verdiimiz kii veya eyann za
rarm telfi etmektir. Gelecekten tvbe ise o hatay bir daha asla tekrarlamamaya
yemin etmektir. Allah (c,c)fn tvbemizi kabul ettiinin iareti ise; gemite bize
ok ekici gelen eylerin artk ekici gelmemesidir: Cenab- Hak kalbimizden o
batan karmay karp atmtr.
Hepimiz zaman zaman eski huylan deitirmede baarsz olma tecrbesi yaarz.
Sonra aniden bu alkanlklar zerimizdeki etkilerini yitirirler, ok cazip gelen, birden
cazibesini yMriverir. Bu Allah (c.cjn tvbemizi kabul ettiinin bir iaretidir. Bu nok
tada, eyhim artk o eski gnahlardan sorumlu olmadmz sylerdi. Artk gerekten
deimiizdir ve u anda o fiilleri ilemeye ala ktaralamayacak birisi olmuuzdur.
 90 ' KAL?, KEFS VE RUH

Tvbenin gcnn klsik rneklerinden birisi, Hz, Musa yksnde grlebi

lir, Hz. Musa ve srail oullan nihayet Msr', ve firavunu terk ettii zaman, b
durum gerek br tvbeyi sembolize ediyordu. Kararlarn uygulamaya koydukla
rnda Allah (c.c), Kzl Denizi ikiye ayrarak son engeli de kaldrd. Bu samimiyet
le tvbe ettiimiz eski batan karmalarn yok ediliini sembolize etmektedir. Bu
aamaya Kur'n'da u ekilde iaret edilmektedir;

Nefse ve onu dzenleyene.

Sonra da ona, fenal ve ondan saknmay bildirene yemin ederim ki;
Muhakkak o Nefsi temizleyen felaha ermitir.
Onu kirletip gmen ise hsrana ugramu (9 1 7 - 1 0 ) ,

lham, Kii iten gelen bir klavuz sesi iitmeye balar. Bir eyhin yazd gi
bi; "lh ltfn gnei, srat i mstakim ufkunda ykselmeye baladnda, nefs
o gne tarafndan aydnlatlr ve o gnein lhamna muhatap olur, Bylece do
ru ile yanl ay rt edebilir. "2 *
lham yalnzca kendi kalp ya da vicdanmzn bdm sesini iitmekten baret de
ildir. eyhlerinin ritmine kendilerini' ayarlayan derviler ayrca ilerinde de eyh
lerinin sesini duyarlar. ok uzaklarda olsa bile eyhlerinden ilham ahr ve irad olur
lar, Bu eyhin bir konumasn ya da ibretli yklerinden bitiini aniden hatrlama
ya da sanki eyhin huzurunda imi git hissetme eklinde gerekleebilir.
1980 ylmda psikoloji okulumun eyh Muzaffer Efendi v e dervilerini konuk
olarak arlad gnlerde, Trk damak zevkine uygun yemek hazrlamak dahil,
iyi ev sahiplii yapmak iin byk aba gsterdik. Trk dervilerden baslan mut
fakta bize yardm etmeye baladlar. Mkemmel ah idiler ve Trk mutfan h a
liyle bizden ok daha yi biliyorlard. Ancak bu durum mutfaktan sorumlu baz
m dleri mutsuz etti.
Bu kankltn ortasnda, eyh Muzaffer Efendinin tercman mutfaa geldi.
Hizmetin doas ve egonun rol konusunda ksa ve irfon dolu bir konuma yap
t, Konuma tamamlandnda ben; ite maskeniz dt. Siz basit bir tercman
olamazsnz. Yaptnz konuma tasavvufun en nemli prensiplerinden bazlar
hakknda yaplm harika bir hitap idi dedim. O zt yle .cevap verdi; l[Hayr,
ben yalnzca bir tercmanm. Bunlar eyhimin szleriydi. Ylnzca o imdi bura
da deir, (Sonradan tercmann aslnda tarikatmzn Amerika'daki ilk eyhi
olan eyh Tosun olduunu rendim).

21 . A-g-., S.57.
 KENDNZ DNTRME - 91

Nefe-i Mlhime ehri. Sevgi ve ilham ehri, pozitif ve negatif.blgeleriyle kar

mak bir yerdir. Egoizm, taklit ve M yzllk bu aamada hl tehlikelidirler.
Seyyah bu kente u lhi sz syleyerek giren La ilhe illallah,

Balangta bir Nakbendlye tekkesinde ikamet ettim. Sevk, evk, saz, sz, name
ve agaze le ahlisi her dem safSda olup, aralarnda hi anlamazlk, fesd, hased,
nefret, dmanlk yok. leri gelenleri e aa tabakadakiler birbirine hrmet, ikram,
lzzda bulunur, yekdierine deer ve kymet verirler. Meclislerinde sohbetleri, dil
ber, didr, zikrullah zere olup, dalma ruhan safi ile ahalisi cefadan uak kalr,
cennet salasndan haz alr.., M eclisi eriflerine katldm, sohbetleriyle merref ol
dum . Gerek cismn, gerek ruhani her eit saf burada hazr bir vaziyetse olduun
dan, ben fakir dahi hayran oldum.

yi hal sahibi olduuna inanlan oradaki yal rif ve esrara vkf bir candan sual
i
edip dedim ki: "Azizim! Ben br fakir syyhm. Gnl hastalklarndan gaflet ve
zulmet denflen hastalklara yakalandm. u Mlhime ehrinde (Sevgi ve lham
ehrinde) gnl hastahklann tedavi eden ehliyetli bir tabb bulunur mu? Ltfen
bana syler misiniz? Szin isminiz nedir?*

O ahs (bir sre suskun kaldktan sonra) adnn Hidyet olduunu syledi; Ta
ezelden bu ana gelene kadar benim yalan sylediim, hi duyulmamtr (betim
gbek adm Doru Szllktr), Benim grevim samimi bk ekilde vuslat ehrinin
yolunu soran ddar taifelerine doru haber vermektir."

Sonra klavuz seyyaha Sevgi ve lham ehrinin iinde bulunan taklitiler ma

hailesini tarif etti. Buras ibadetin zahir formlarm ve m anev retileri enfus bir
idrak olmakszn taklit eden kiilerin, iki yzllerin mahallisiydi.

"Birinci mahallenin ismine Mukallidler Mahallesi derler. Senin aradn ehliyetli ta-
bib, Mukallidi Mahallesinde oturmaz ki, endeki gafleti, gnl zulmetini ve gizli
irki tedavi ede, (nk onlar kendi hastalklanyla hastadrlar. Allah {c,e)*a irk
koarlar ve yalnzca taklitte ustadrlar).

Kt huylarda, gMI irkte, hret kentinde, ehvet hastalnda, yeme, ime,

cinsel iliki, oynama, elenme ve unutmayla meguldrler. Mukallid arifler, ga
yet gizli bozgunculuk yaparlar, mdrik, rind ve zek olurlar; Anlaylar ve sezgi
leri gl olur. Dilleri dima zikirdedir, ama ilh! isimlerin tesirini gremediklerin
den bu mahalde senin kalp hastalna ifti olarak bir merhem verecek ehil bir ta-
blb bulamazsn." '

Nefs-1 Mlhlmenin Tehlikeleri. Bu dzeyde r efs-i mlhime kritik bir dnm

noktasndadr. Nefs-i emmaremn byk hatalar ve nefs-L levvme le bitmek
92 - KALP, NEFS VERUH

bilmeyen mcadeleleri sona ermitin Ancak yine de gvende deiliz. Negatif ego
hl hayattadr ve ikiyzller y a da taklitiler mahallesiyle aka gsterildii
zere, bizi yanl yola sevk edebilir. Bir eyhin ifadesiyle:

Nefs, hibir istasyonda ilham istasyonunda olduu kader ata ve tehlike inde de
ildir. nk henz benlikten tamamen kurtulma tecrbesini yaamamtr... Hat
ta mkemmeliyet istasyonuna ulat aldatmacasna ve eytann, kendisiyle gurur
duyma, vgye dknlk, kendisini nemseme ve kendisini yceltme tuzaklar
na dme tehlikesi iindedir.^2

S f silsilesinin nemli ilevlerinden birisi; y an eitimli dervilerin kendileri

ni mrld ilan etmelerini nlemektir. Hi kimse kendi eyhinden resm bir berat
almadan kendisini eyh olarak ilan edemez. Br eyh, an ihtirasl, dervileri da
ha fazla btn eitime ihtiyatan olduu konusunda mutlaka uyanr. Bazen
eyhler dervilerin hatalarm dorudan gsterir. Bazen de bir eyh olmak iin
kazanlmas gereken m anev dzeyi aka .gsteren ykler ve anekdotlar an
latrlar.
Bu aama nefsin geliimindeki en tehlikeli aama olabilir, Hkkez, gerek m a
nev tecrbeler ve idrak sergileme yeteneine sahip olunur. Ancak eer bu tecr
beler ve idrak ego szgecinden geerse, am derecede kibir vcuda gelir.
Bu durum yaratc sanatlar, yazarlar, mzisyenler ve bilim adanlan arasn
da grlr. Byle kiiler ilham halleri veya yaratc patlam alar yaayabilirler, Bu
radaki tehlike; ilhamn kaynann kendileri olduunu sanm alardr.
Terapistler ve mridlerin byk bir ksm kibirlenme, n ve istikbal arzusu
sorunlaryla mcadele etmek zorunda kalrlar. Psiko-ruhsal rehberleri deerlen
dirirken, kendi sezgilerimizi ve ayn m aik yapmama gcmz ve gerei sah
tesinden, yetenekliyi arlatandan, limi, yan-bgiliden ayrma ferasetimizi kul
lanmalyz. Bu aam aya zg bir tehlike de; insanlarn eitimlerini tamamladk
larna, daha fzla m anev eitime Ihtiyalan kalmadna nanmalandr. Bu a a
m aya ulankiannda tamamen aydnlanm hale geldiklerine karar veren bir ok
karizmatik, fakat yanl yolda olan, kendisini m anev mrid ilan, etmi kiiler
vardr,
Nefs- Mlkime Diyagram, Oval diyagramda, yksek altbinten enerji ve il
hamlar gelmesi daha ok grlr. Kiinin psesindeki hem yksek hem de alak
altbilindn gleri konusunda daha fazla uyank olmas nedeniyle, orta bilinalt
genilemitir. Ancak Ben" hl pslenin merkeziymi gibi hareket eder ve alak 2

22' Nurbahsh, a.g.e., s.SSde yra alan Rz

 KENDtNtZl DNTRME 93

altbilincin drtleli hl gldr. Bu nedenle yksek altbinten gelen drtler

saptrlabilir ve manev gelime ve olgunlama yerine egonun hizmetinde kulla
nlabilir.
Her ne kadar ruh ile Ben arasnda henz dorudan bir balant y ok ise de,
eyh kutsalla dolayl balant olarak hizmet verir. deal olan; bu tecrbeyi iimiz
deki kutsal bulmann bir habercisi olarak grmektir. Yani zahiri eyh kendi ii
mizdeki kutsal bulmadan nceki gerekli bir ara admdr. Tasavvufta Fenafieyh,
ya da kiinin (negatif Irarakteristiklerinizln yok olmas) eyhinde fni olmas"
fenafllah aamasndan nce gelir.

Figr 3 . Nefs-i Mlhime

N efs-i Mutmanne
Bu aamann hkmdan hikmet ve babakan da sevgidir, Nefs-i mutmain-
nenin zellikleri arasnda Allah (c.cya gvenmek, iyi ameller, m anev zevk, iba
det. kr ve nz bulunur. eyh Saferie gre; ancak bu dereceye ulatmz, za
man. negatif egonun belli bal arpklktan karsnda gvende oluruz ve hatta bu
ve daha sonraki aamalarda bile negatif ego, anlk bile olsa, bizi hl etkileyebi
lir. Allah (c.c) bu nefe derecesine aadaki yette dorudan hitap etmektedir: Ey
nefs-i mutmanne {huzurlu n efs)! Sen Rabbinden, Rabbn de senden raz olarak,
Rabbinedn!" (89. 2 7 -3 0 .)
Daha nceki aamalardaki mcadele genel olarak sona ermitir. Kii gafletten
kurtulmutur, Nefs-i emmarenin sfatlan artk ok irkin ve iren grnmekte
dir. Amk kalpte onlara kar bir arzu kalmamtr.
9 4 * KALP, NEFS & RUH

Seyyahn nefsin manev derecelerindeki ilerieyi aaya dorudur. Yani balang

ta nefs-i sert bir yapya sahiptir. Sertlikten pimanla, nefs i levvmeye
getiinde, havaye dnr, Nefs-i mlhinye getiinde havailikten sululua
iner. Bu sulu yapdan indiinde nefe-i mtmannede topraklk tarafndan ynetilir,
istikrar , tevazu, asiler, uysallk ve itaat kazaur. eytan, hayvan ve vah
zellikler, nsan vasflara dnr. Kii, mminler, mnzevler, hayrl iler ya
panlar, drst insanlar, bant temin eder, saf insanlar, ibadet edenler ve nefs-i
mutmainne sahipleri gibi insanlarn sk grdkleri ryalar grr dur.23

Mutmain olma genellikle iinde bulunduumuz durumdan ok farkldr. Ne oluma olsun,

Allah <c.c) ne verirse versin, halimizden memnun olmak eklindeki gerek bir manev
baardr. Bu memnuniyet ve dinginliin kkeni ABah () sevgisine dayanr. Nefs-i
emmare ok gl sevgi oku ile sarsld zaman, nes-i mutmainneye dnr."232 4 .

Bu aamann temellerinden birisi kalbin aldr, 2 . blmde tarttmz gi

bi. kalpten gelen nur nefsin alt derecelerinin negatif, aldatc eilimleriyle atr.

Nefs-i mutmainne btn kt sfatlardan sandrlacak ve iyi sfatlarla karakterime

edilecek hale gelene kadar kalp nuru le aydnlanarak, bln lgisini kalbe yneltir
ve ona kutsallk leminde btn kusurlarndan temizlenip, sadakatinde daim hale
* g&jrk elik eder.2?

Nefs-i mutmainnenin bir rneini. eyh Muzaffer Efendi u y k ile anlatrd:

Halife Harun R eidin gzde hanm ok sradan bir kadnd: ancak hafife onu b
tn ok gzel rakiplerine tercih ederdi. Bunun nedeni sorulduunda, halife bir gs
teri dzenledi, . .
t * J ' > J
. f * f i ,
Btn elerini toplad ve sonra aln ve mcevherlerle dolu olan zel hazine odas
nn kapsn at, Kadnlara ieri girip istediklerini alabileceklerini syledi. Hepsi ko
up toplayabildikleri kadar altn ve mcevher toplarken, gzde e hazine odasna
girmemiti bile.- 1 11 ;
Sen niye kendin in bir eyler almyorsun?" diye sordu Hafife,
Kadn yle cevap verdi: "Benim btn islediim sana hizmet etmek. Btn ihtiya
cm olan sensln. Sevdiim sertsin ve tek istediim armaan senin honutluun".

Halife msiyetindekilere dnd ve dedi d; "imdi grdnz m niye bu kadn te

kilerin hepsine tercih ediyorum? Onu gzelliinden dolay seviyorum ve onun
her stei benim iin bir emirdir!" '

2 3 - Nurbahsh, a.g.e., s.67,

2 4 - Nurbahah, a.g,e.. s.594la yer alan Ruzbehan.
Nurbahsh, a.g.e.. s.59*da yer alan Mahmud Kaaru
 KENDtNlZ DNTRME * 95

te Allah (c x ), bu etn efendisini sevdii ekilde sevdiim iz zaman, nefs-i

mutmainne istasyonuna varm olacaz,

Kiinin biri acdan memnundur, dieri areden;

Birisi birlikten memnundur, dieri ayrlktan:
Ben her ne olursa olsun Sevgilinin arzulanrdan memnunm,
ster are olsun ister ac, ister birlik olsun isterse ayrlk.
BABA TAHR2 5

N efs-i Mutmainne Blgesi

Bu aamada gerek duyulan btn gayret; Allah (c.c)*tan gayrdk duygusunu
azaltma ve gelitirdiimiz eitli eilimler v e kimlikleri birletirmeye balamadr.
Seyyahn el yazmasnda, mrid onu maneviyat savalarnn blgesine gnder
mektedir.

Onun tavsiyesine uydum ve Mcahidler Mahallesine vanp, misafir oldum. Grdm

ki ahlsi zayf, edebli, zikir halinde krediyor, mchedede bulunuyor, oru tutu
yor, namaz klyor, ibadet, taat ve riyazet zereler ve skut ediyorlar, (Onlarn g
c bildiklerini fiiliyata dkmelerinden geliyordu.) Anladm ki; bunlarn hc tril ha
reketleri, kotu huylardan, gizli irkten ve gaflet karanlndan kurtulmak, byle
Mutmaphe Kalesfne girmek iin kabiliyet kazanmak; Ey mutmain nefe, dn Rab-
bine" hitabna mstahak olmak ve nz kapsnda durup beklemek imi.

de nice seneler onlar gibi hareket edip, bl an zikri ve fikri ta k etmeyip,

sabr, gayret, tahamml ve kanaat ettim. Ancak gizli irkten ve gaflet karanlm-
dan kurtulmak in are bulamadm. (Kendi egomla savatm; ancak hepsi tek Al-
r lah (c.c)'a yzlerini,dnm, oimsma iamen birbirieriyle ok
leri'iri v e benliklerin k ilahcl h beril terk etmemiti. Bu Allah (c.c)a e
olarak bir ok benler oluturma hastalm, kalbmn zerine ar glgeler dr
d, hakikati saklad ve beni gaflet iinde brakt...) (Doktorlara) benm hastalm
gizli irk ve gaflet karanldr. Ltfen ifal bit merhem verin1 dedim.' Dediler k
"Buras Mchede Mahallesidir. Sertin derdinin devas burada yoktur. Bana "Mut
mainde Kalesine yakn bir yerde Murkabe Mahallesi ve Mncaat Mahallesi de
nilen bir semt var. Senin derdinin devasn bilen tabib orada bulunur dediler.

Nes-I Mutmainne Diyagram

a

Oval diyagramda, yksek bilinaltnn enerjileri ncesine nazaran daha ok 1&7

tifdeye hazrdr ve alak bilinaltnn drtlerinin gc ve etkileri azalmtr. Bilin

Nurbahri'c yer adan viscouscs.

96 KALP, NEFS VE RUH

alan imdi hem yksek bilinaltna hem de alak bilinaltna komu olmutur;
kii kendi psiesinin derinliklerinin daha ok guurundadr. sel (btm) honut
luk ve huzur bu yeni idrak dzeyinden gelir.
Ben'-R uh ekseni geliir, ilk halinde iken fanf ve geici kayglarla tamamen
igal edilmi bulunan ben", imdi artk ruhun ebed ve lmsz perspektifiyle
zdelemitir. Artk ruhun btn rehberlii "berTin daha ok hizmetindedir ve
ben artk psienin merkezi olarak grlmez, igdler zayflam ve ben d
nmtr. lk kez kii artk onlarn gcne kar olduka gvendedir.

fle fs-l Rziye

eyhin el yazmas manev geliimin daha yksek aamalarna ilerledike, da
ha ince ve daha ie doru hle gelecektir. Bu K ufn yetinin gsterdii gibi nefs-i
mutmainne, nefs-i rziye ve nefs-i marzye hibiriyle yakndan ilikilidir. Ey
nefs-i mutmainne (huzurlu nefe)) Sen Rabbinden, Rafrbin de sen den. raz olarak,
Rabbne dn!" (S 9 . 2 7 -3 0 .)
Bu aamada yalnzca hakkmza raz olmakla kalmayp, yaamn Allah
(c.c)1tan gelen glkleri ve snamalarna bile raz oluruz. Raz olmu nefs aa
mas, dnyaya genellikle baktmz tarzdan ok farkldr. Srekli olarak Cenab-
Hakk'n rahmet ve inayetiyle evrili olduumuzu fark ederiz.

Sultan Gaznel Mahmud br defasnda en sadk ve gvenilir tebaas olan Ayaz ile
bir salatal paylar. Ayaz salataln kendisine du$en yansn memnuniyet iinde
 KENDNZ DNTRME 4 7

yemeye balar. Ancak sultan kendi parasn srd zaman, o kadar a a gelir ki, he
men geri kan.

"Bu kadar a a tir eyi nasl yyebiliyosunr cttye sorar Sultan, "Tad tpk zehir gibi",

Sevgili Sultanm der Ayaz, senin, elinden o kadar ek iyilik ve cmertlik gnlm
ki, sen ne verirsen ver, bana tatl geliyor,

Allah (c x )a kar kran duygumuz ve sevgimiz sebebiyle onun verdii en

ac eyler bile tatl gelmeye baladnda, nefs-i rziye aamasna ulamz de
mektir. Bu derecenin dier zellikleri, stina, ihls, tefekkr ve zikirdir. Cenab-
Hak, bu dereceye ulaan kiilerin samimi dualarna cevap verdii iin, keramet
ler grlebilir. rnein ifa dualarna cevap verilen bir ok vel bulunmaktadr.
Artk bu dnyadaki hibir ey bize ekici gelmedii iin, istina ortay a kar. Ar
tk yalnzca kendi iimize ve Allah (c.c)a odaklanrz.

M urakabe (Meditasyon) ehri

Seyyah daha sonra murakabe (meditasyon) mahallesine ya da raz nefelerin
mahallesine vanr.

Murkabe mahallesine vardmda, grdm k ahalisi kalp zikrinde ve veled-L kalp

sahipleri olup balar yerde, tevazu, hu ve huzur iindeler. Kaygl ve zntl bir
haldeler. Zhlrleri harab olmu ama btnlar mamurlam.

Merebimi halim-selim olmak, teslimiyet gstermek ve Allah (c.c)tan korkmaktr.

Birbirieriyle lfet ve sohbet etmezler. Ifitn ve hikmette asla birbirlerini mrkabeden
mahrum etmezler. Birbirlerinin huzuruna mni olmazlar. Zerre kadar birbirlerine
yk olmazlar.

Murkabe (rabta ve tefekkr) mahallesinde yllarca ikamet ettim, ... Ancak gizli
irkten (Ben ve **dan) ve gnlmdeki karanlktan, kurtulan adn.

Gzya aktan ve szlayan, gam denizine batm, her an lmeyi arzu eder bir hale
geldim...

Kaygl ve hznl olarak murkabe halinde bulunurken, yine evvelce bana t

veren Hak Mridi isimli kmil (hidyet) ortaya kt... Perian halime acd ve de
di ki: "Ey gurbette alayan ve szlayan esiri Bu hal ile derdine derman bulamazsn.
Bu Murkabe Mahallesinden ge, g it Mutnainne Kaps nnde bir mahalle var.
Fen denilen o mahalleye g. Orada "Fni oldular, sonra yine fn oldular, sonra
yine fnf oldular da bak oldular" sim, sana ak bir ekilde malum olur. Gizil irk,
gaflet ve gnl karanl gibi hastalklar, orada, mahv iinde, fni ve vucudauz
olan ehil tabibler tedavi ederler; sen de kurtulursun".
38 k a lp , n efs v e ruh

Nefs-i Rziye Diyagram

Oval diyagramda, imdi arak srekli olarak hem yksek hem de alak altbilincin
eitli ynlerinin farkndayz. Yan srekli bir zikir ve drak dzeyine ulatk, Ben "-
Kuh ekseni derinleti ve biz imdi daha nce bilinalt olan bilinli olarak biliyoruz.
Allah (c.c) 1 asla unutmayanlar iin, bu dnyann aclan ve snamalar tpk bir r-
yS gibidir. Bu dereceyi kazananlar Allah (c.c)4 hatrlar ve kendilerine ne olursa ol
sun Allah (c c )'a mteekkir kalrlar.

Nefs-1 Marziye (Allah Raz Eden Nefis}

bnl Arabi bu aamann nefe le ruhun btn evlilii olduuna iaret etmekte
dir^ Arapada nefs diildir, ruh ise eril. bni Arabi bu blrm evEJigjn kalpte yerle
ik bir ocuu meyve vereceini belirtmektedir. Ruh benliin kendisini yceltme
si iin ona lham verir ve sonra kalp onu izler. sel (btn) mcadele ve okluk
duygusu yok olmutur. Artk madd arzularmzla manev arzularmz arasnda
ayrlk kalmamtr. Bu aamada gerek bir btn birlik ve. btnl gerekle
tiririm; dnyay btn ve birleik olarak grrz. Gerek insanolu oluruz.
eyhin birisi bu btn vahdet dzeyini u ekilde izah ediyordu: Allah (c.c)
benm iin hangi dereceyi seer ve bni inde tutarsa, ben de onu seerim. Eer
Allah (c.c) beni zengin klarsa gaflete dmeyeceim ve eer Allah ,(c.c) benim
fakir olmam dilerse, tamhkr ve isyankr olmayacam,"
Bu aamada btn hareket gcnn Allah (c,c)tan geldiini, kendi bamza
hibir ey yapamayacamz idrak ederiz. Artk hibir eyden korkmaz v e hibir
ey istemeyiz. Konumak ya da iletiim kurmak iin hibir istek duymayz. Zhri-
mz yok edilmi, ancak btnmz saraya dnmtr. Kalplerimiz vecd iindedir.
 KENDNZ DNTRME - 99

N e f s i Marziye Mahallesi
Seyyah daha da derinlere dalar,

Fen Mahallesine vanp misafir ldm. Grdm t i , bu Fena Mahallesinin halk san
ki dilsizmi gibi suskun, l gibi konumaya (ikadan yok, shhatlerinden de mit
kesmiler. Oturmu lm meiein bekliyorlar. Mahallelerine gelip gidenlerden ha
berleri yok.,.

Onlann arasnda dahi yle br gam ve eleme uradm fcl, hlimi tabibe arz etmeye
mlkm olan bir vatlk bulamadm ki "Bu benimdir", "Bu benim bedenim diyebi-
leyim. te o vakit anladm ki; orada vartm ve mlkn sahibi hzr ve nazrdn
"Vcdum demek dpedz yalan ve yalan ise btn dinlerde haramdr, Tbleb da
hil, gjzli irkten kurtulmak' iin sefere kmtm. Bu halimle dahi hayretim ve ac-
.zirn artt. Tm steklerimden vaz getim.

Gz yalarm akan yalar, elimde olmayarak her gn daha fzla akmaya halad.
Aman y Rabbi" desem yine ikilik ve gjzS irk ediyor. nk bu durumda Mr ben
vanm bir de emura var Tlibkn, matlubum dah var,., Bilmem ki ne re klaym
gnlmdeki derdime...

Allah (C.C), halime merhamet edip, dtdra tlib olanlarn gnln te-biye etmeye
memur olan ilham meleini gnderdi,.. Melek... Rabbni ilham kitabndan okutup,
nce "fiillerin fens lazmdr" deyince derhal elimi uzatma giriiminde bulunduum
da grdm k elim cansz bir madde gibi drt unsurdan meydana gelen bir eydir.
Yani elim belri deil, 0 dilediini yapan Bird ir ve ben de hibir fiil iin kuvvet
yoktur. Kadir birdir; benim kudretim yok. Ksacas herhangi bir fiil benden sdr
olacak olsa, o fiili FaTe {Allah (c.c)a) ve nun kuvvet ve kudretine havale edip,
insan suretinde bir itimse olarak benden meydana gelen fiillerden uzaklap, tam
olarak fiillerin fenas ne demektir?...

Sonra... sfatlan fni klma cihetine yneldim. Baktm ama, bak benim deil, sy
lediim szle alkam yok. Dil benim deil. Nefe-i Nltka'yt bilmem nr zahir ve
batnda olan sfatlarmdan alkay kesip, btn ruhumla, bedenimle, his ve kuv
vetlerimle beni bir Z a r forzettim; Ama grdm ki, faize ttigim dahi yeni br ikilie
aret ediyor, yine gizli irk ortaya kyor... Sonra btn ztimi mahv ve fni kl
dm. Ama yine de talebten vazgemedim. "Taleb, kulun aymdfTn anlamm hisset
tim,., Allah (c.c) her eyi kuatr. Evvel de. Ahir de, Zhl de, Btn da 'du. 0 Her
eyi bilir" meindeki yetler snmda zahir oldu,

Bundan dolay lmeden nce Lnz snma mazhar olmaya yneldim. Aman Al
lah [C-Cj'm! Yine gftU irk karma kt. Zira bir ben vanm, bir de benim yneli
im var. Bu gerek olamaz.
 100 KALP, NEF5 VE RUH

Nefs-i Marziye Diyagram

Oval diyagramda nefs ve ruh birlemitir ve ark psiede bir ikilem y a da zt
lk yoktur. Kii birleik hle gelince, dnyann ilh birlii grnr hle gelir, R
minin deyiiyle; krk bir aynann ayn grntnn b iro k l a M yansmalarn
yanstmas gibi, dnya bir okluk iinde grnr. Eer aynadaki krklan onarr
sak ve yeniden eski batine getirirsek, o zaman tek bir grnty yanstacaktr.

"jt--------- Uluhiyel
Figr 6. Nefs-i Marziye. s

Ncfs ve Ruh

Nefs-i Sfiye
Bu dereceye u la a n ok az kii, benlii tamamen amtr. Artk geride hibir
ego y a da benlik kalmamtr; yalnzca Allah (c.c) a kavuma vardr. Bu aama
"lmeden nce lmek" olarak adlandrlr. Rum, Allah (c,c)r ayrlmz birlie
dntren olarak tanmlamaktadr:

ekeri eriten, erit beni,

Eer zaman gelmise,
Buna bir dokunula ya da bir bakla yavaa yap.
Her vakit afakta beklerim. Bu eriyiin daha nce gerekletii vakittir.
Ya da tpk bir idam fpbi ani yap. lme baka nasl hazr olabilirim?
Tpk bir kvlcm gibi bedensiz nefes al.
Sen strap ekerken ben akma hissetmeye balann.
Kollarnla beni uzaklatr,
Ama beni uzaklatrmak ieri ekmektir.27

27. C. Rum, pen Secret, evirenJ. Moyne ve C. Bariss, (Putney, Vt: ThreshoH Books, 1984), s,70.
 KENDNZ DNTRME 101

Egonun izi bile durduka, bu dzeye ulaamazsn. Kendinden Ben" i atmak

zorundasn; o zaman yalnzca Hakk kalr. eyhin birisi kiinin kendini dntr
mesi in gerekli bu insan st aba trn gayet belagtl bir dille tarif etmitir.
Onun yolu eyhini sevme ve ona sadakat yoluydu:

Henz ne eyhinde fni olma cokusunu tattn ne de ondan ayrlma strabm ek

tin. Onun huzurunun muazzam ihtiam ve yceliini de yaamadn. Her gn bin
lerce kez lmeyi dilemedin... Henz gnll baarszln kpek balnn jilet $ b i
keskin dilerim kalbine geirmedin! Koskoca bir da nmaklannda kazmadn!23

En derin ak kendi iinde dntrcdr. stadn biri yle den "Yzlerce

eyi deneyebilirsin, ancak ak tek bana seni kendinden kurtaracaktr. Bir ba
ka stadn ifadesiyle:

Ey dostum! Pervanenin gdas atee olan, akdr, atesiz pervane lgna dner. Ate
onu tamamen deitirip btn dnyay ate olarak grr hle getirmedike, pervane
ateten yaam kazanamaz. Pervane kendini atee attnda, tamamen yanp kl olur,
btnyle atee dnr. O haliyle kendi benliine dair hangi idrake sahip olabilir?23

Bu dereceye ulaanlar srekli ibadet halindedir; bu nedenle artk cz' iradele

ri kalmamtr. Bu tpk mutlak hakim ve kadir bir hkmdarn huzurunda olmak
gibidir. En yi seenek; kendini tamamen o hkmdara teslim etmek ve o hkm-
dara hizmete kendini adamaktr. Byle bir hikmet ve kudretin varlnda, sizin
iradenize yer yoktur. Rum, bu dereceyi bizim in yle aydnlatr:
Eer kendinden
Bir kez kurtulabilirsen,
Srr-l Esrr (srlarn sim ) sana alr.
Bilinmeyenin kinatn ardna
Gizlenmi yz
Grnr
Senin drakinin aynasnda . 3,0

Sf Nefis Diyagram
Benliin niha diyagramnda, artk ayn bir benlik ya da ayn bir kimlik duygu
su yoktur. Benlik e Hakk arasnda hibir aikr snr yoktur; benlik tpk okya
nusta erimi tuz gibi olmutur. Var olan tek ey Allah (c-cj'tir,*2930

2$- L. Levrisohn (d.), Classical Persian Sufism: from its origins to Rum], (New York; Khaniqa-
hi Nimatuliahi Publications, 1993), s.2 8 9 daki Ayn el- Qudat.
29- A g.e., s.311.
3 0 - Fadiman and Frager, a g .e .ps.23.
102 KALP, NEFS VE RUH

Fgr 7. Nefs-i Stiye

* "S
s
V
t \
t
i 1
r t ------- ----------- *------ Ali al
1 t
V /
\ /
\ /
N.
V y*

Nefe-i s y e Derecesine Ulama

Bu aama hakikat yolunun yolcusu Nakibend eyhi tarafndan, kendisini
dntrm birisinin bariz rnei ile aklanmaktadr, Bu konuyu her ynyle
bilen ok a z kiiden birisi olduuna gre, son sz ona verelim: -

Ne derde dtm d, mncaat etmek yok, hareket etmek yok, tevecch etmek
yek, taleb etmek yok. yle garib bir mn ki. halk ok g. aresiz hepsini de esas
sahibine teslim edip, Rza Kapsnda beklemeye, can ekime zaman yataa den
hasta gibi tarifi mmkn almayan bir halde, srekli olarak lm bekleyip, tem bir
l gibi aklsz ve uursuz br zaman bu halde kafdLtn.

Fetvay kalbinden iste tavsiyesine uyarak, gnl fetvasna bavurdum. yle bir
cevap aldm: "Senin sende zuhr eden nefsinden, senin haberin vardr ve sen
Rabbine dn hitabm bu yzden duyamazsn... Bu hususu tekrar anlamaya ve
kavramaya gayret edip, yeniden ird lmle, lmeye teebbs ettim. Bundan son
ra istirak* denilen, bir hl daha zuhr etti. Benm, bana, benden bir keyfiyet nz
olup, surunda sessiz ve harfsiz Rabblue dn" hitab gibi bir hal zuhr edince, o an
da tarifi imkansz bir mnevi lezzet dodu. Mest oldum. Dehete dtm. Bu halde
iken uyandm. ,

Akl- Me ile "bu ne haldir* diye fikrettim. Meer Akl Me bu esrra vkf de
ilmi, Bundan h ab eriz olduundan kide lh sulara vkf olunamayacan an
ladm ve iddiadan vazgetim. ,

(Ey Hak yolunun yolcusu!) buraya kadar yazlan srtardan, maksat, bu fen bak
landaki bilgileri aklama olmayp, ancak'veftrmzdan sonra bu EUslern ahbab-
lannuza yadigar olmasdr. Nice hakikat yolunun yotclan ve ddr talibleri bunu
okurken bu fakiri yadedeler. Bu Risaleye nazar eden canlar, kendilerini bilirler,

Ak- ilht ile kendinden geip dnyay unutma hali.

 KENDNZ DNTRME 103

Elbette dikkatli okuyan skn hlindeki saik, kendisi kendi halini dnerek, han
gi ynnden hangi kent sakinlerindendir, hangi mahallede lfet etmektedir sorula
rnn cevabm insafla deerlendirip ona gre hareket eder. Rza Kapsn bulur,
renir ve hamdeder.

j
Kendini Dntrme E ksersid erl
B tn cininizi (Grendin) Terbye.Etme
sff psikolojisine gre, bizler bedenlemt ruhlarz ve zmz sevgi, hikmet
ve cokudur. Yine de manev doamzn bu zne zt olarak^ sklkla kafamz ka
rr, depresyona girer ve mutsuz oluruz,
Pratik nedenlerle, negatif ego ile ruhun ilikisini basitletirmeme izin veriniz.
Negatif ego bizi karmak ve mutsuz halde tutmaya kendini adamtr ve mane
v yapmzn dmandr. Bu eksersizde negatif egomuza kiilik verecek v e onu
btn cinimiz (gremn) olarak adlandracaz. Szlkler gremlini; planlar ye ma
kinelerin dzgn ileyiini bozan kk hayal yaratk olarak tanmlar.
Sizin btn cininiz kafanzdaki hatiptir. Btn yaam tarznz etkiler ve nere
y e giderseniz gidin, sizinle gelir. Cininiz onun sizin dostunuz ve koruyucunuz ol
duuna ve sizin iin en kalb duygular beslediine inanmanz ster, Size kim ol
duunuzu, nas olduunuzu syler ve tecrbelerinizi sizin iin yorumlar, Ancak,
sahip olduunuz btn mutluluu v e gelitirdiiniz anlaml ilikileri yok etmeyi
ister. Cininizin elindeki en iyi aralardan bazlar gemii hatrlatma, gelecek.hak-
kinda kayg hissettirme ve tecrbelerinizi mmkn olan en kt ekilde yorum-
d , *

lamadr.
Ana silahlarndan birisi sahte hayallerdir. Sizi, onun sizin hayatnza daryp-
rumlarmm gerein ta kendisi olduuna ikna etmeye alr. Cininiz sizi baarsz
olarak gsterip, sizi buna inanmaya ve buna gre davranmaya inandrmaya a
balar. ya da' size kendiniz hakknda gerekd, iirilmi bir imaj kabul ettirme
ye alr, byle bir imaj kabul etmeniz de baanszlmz garantiler ve bununla
yaamanz imkansz klar, Cniniz hepimizin yaad btn korkular ve gizli g
vensizlik ve yetersizlik duygusunu ku llanr.'
Size baarl cinler ve stratejileri.hakkmda bazL rnekler vereceim;

General
f
Jack otuz ki yanda baarl bir avukattr. Onun cini ksa boylu, iman bir
askerdir. Jack'n yaamn karmak bir kurallar ve dzenlemeler setine mutlak
itaat iinde yerletirmesinde srar etmektedir, Jack cini olmakszn, tamamyla
J 04 ' KALP, NEFS VE RUH

baarsz olacana ve bir st oogu olarak kalacana inanmaktadr. Bu inancn

sonucu olacak Jack kuvvetli kaslar gelitirdi, karatede siyah kuak, lser ve ikti
darszlk sahibi oldu.

Saygl
Katherine'in cini tpk bykbabas gibi birisiydi, ilve olarak bir de memur
yakas takyordu. Katherine'nin iinden srekli Yeni Ahid'den vaazlar veriyordu.
Cini sayesinde Karilerine iyi ve drst -ayn zamanda yalnz, izole* bir kadn ha
line geldi.

' Ko
Dale yakkl, alkan bir satcyd. ok altndan yirmi yedi yana, gel
diinde zengin bir adamd. Cini asla sakin durmay bilmeyen kk hrn bir bas
ketbol kou gibiydi, Dale'i yaamn kazanmak zorunda olduu bit yar olduu
na inandrmt ve Dale kendisini bileti bileli komaktayd. Alkol ve sigaraya al
t ve rahatlamay, yaamdan zevk almay imkansz bulmaya balad.
Cininizi terbiye etmenin yolu onun varlnn bilincinde olmaktr, cinin mani-
plasyon taktiklerini ne kadar ok anlarsanz, dirinizin gc o kadar azalacaktr.
Cininizi tanmlayabilir misiniz? zgn bir biime, kendisine has bir iaret y a da
ifadeye sahip midir? Gzlerinizi kapayn ve hatrlayabildiiniz btn aynntlany-
Ja cininizi gznzn nne getirmeye aln. Eer cininiz biim deitiriyorsa
y a da birden fed a kla sahipse, buna dikkat edin. Cinler aldatclklaryla nl
dr. Kendi cininizin temel zelliklerini tandktan sonra, aadaki sorulara cevap
verin:
1- caninizi ve yaammsa nasl etki ettiini ayrntl olarak tanmlayn. Ne za
man ortaya kar? Onu dan karan herhangi bir detikleyici ey var m
dr? Cininiz her zaman bu halde miydi? k ortaya kt zaman hauriyor
musunuz? Cininizin dou nedeni hakkndaki en iyi tahminleriniz neler
dir?
2 - Eer cininizin bir kiilii olsayd, nasl grnrd? Ad ya da takma ad ne
olurdu? Nasl giyinirdi? En ok kulland ifadeler y a da hareketler neler
olurdu? Eer resimden holanyorsanz, cininizin bir portresini y a da kari
katrn izin (Onu ne kadar iyi tanrsanz, zerinizde o kadar az gce sa
hip olacaktr),
3 - Cininizle konuun. Onun iyi huylann, gemite size nasl yardm ettiini
ve sizin deimenizi ve bymenizi nasl nlediini tartn.
 KENDNZ DNTRME - 105

4- Cininize bir grev verin. Cininizin ilgisinden yarar grebilecek yaam ala
nnz neresidir? Eer onu iyi ilerle megul edebilirseniz, grevine bal ka
lacak ve yaamnzn dier alanlarna mdahale ermeyecektir.
5- Manev benliinize br kiilik verebilir misiniz? Gzlerinizi kapayn ve ci
ninizin tam zdd bir btu karakter hayal edin. Bu karakter gl bir mt
tefik olabilir. Bu btn karakterle daha, yakn temas kurmak iin yukarda
ki 1 3 . admlan tekrarlayn.
Bu eksersiz Richand Carson1un Taming YourGremtin: A Glde to EnjoyingYo-
m seifadl kk kitabndan adapte edilmitir.5 1 Eer bu eksersizi yararl bulduy-
sanz, iinizdeki cin ve onu nasl terbiye edeceiniz hakknda daha ayrntl bilgi
ler ieren bu kitab size iddetle tavsiye ederim.

Nefs-L Emm arenin Peesinin Drlmesi

Nefs-i emmarenu dinde olduunuz zaman dnn. lke, gurur ya da in

cinmi bir ego yznden yenilmi ya da kalbinizle temasnz ve empati. ve efkat
duygunuzu kaybetmi olmanz mmkndr. ok piman olduunuz szler sy
lemi ya da ler yapm olabilirsiniz.
1- Nefs-i emmare dzeyine dmenizin nedeni neydi?
2- Bu dzeyde kendinizi nasl hissettiniz? Bakalaryla nasl bir liki iine
girdiniz? Ana motivasyonlarnz nelerdi? Kalbinizden koptuunuzu hisset
tiniz mi?
3 - Bu durumdan nasl ktnz? Bu k tetkleyen herhangi br olay ya da
tecrbe var myd?

N efs-i Em m are Gnl

Genellikle bilinaltnda hareket ettii iin, zalim nefisin gcn ve boyutunu
anlamak gtr. Bir hafta boyunca gnlnze zalim nefsinizin etkisini hisset
tiiniz btn anlan kaydedin. Bunlar fke, gurur, kskanlk, a gzllk -sizin
nazik y a da efkatli olmayan eyler sylediiniz ya da yaptnz anlar- anlan
olabilir. Bu olaylan mmkn olduu kadar ayrntl olarak kaydedin. Herhangi bir
yargya varmadan, tpk tarafsz bir gzlemci ya da adil bir tank gibi, zalim ben
liinizi gzlemleyin (yarglama ve z eletiri zalim nefisin, nefs-i emmarenin hi
leleridir ve bunlarla etkili bir biimde bizi btn deiimden alkoyar).

51 R. Carson, Taming Your Gremlin (New York: Harper & Row, 1933).
106 * KALP, NEF5 VE RUH

Nefs-i M lhtaeyi Yaam ak .

lham sahibi nefs derecesinde bulunduunuz -daha entelektel, fakat daha az
emin ilme zt olarak-, sezginizle ve gl irfannzla temas halinde olduunuz za
man hatrlayn.
1- Bu aamay tetikleyen zel herhangi bir tecrbe, ya da olay var myd?
2 - Tecrbe ettiiniz bilme v e dnme dzeyinin zelliklerini tanmlayn* Si
ze gelen baz ilhamlar v ar myd? Hangi ilhamlar ya da kehanetlerin do
ru olduu ortaya kt? Doru kmayanlar var myd? Varsa neden?

Nefs-i Mutmainne {Msterih Nefis)mei

Nefs-i mutmainne sahibi -Allah {c.c)'a olan akndan, dnyann dengesini
bozma gcn yitirdii- bir kii tanyor musunuz?
- Bu kiinin en belirgin zellikleri nelerdir? .
2- Bu aamay hi kendiniz tattnz m? Nasl bir ey?

Pimanlk (Tevbe) Eksersizi

Gerek tevbe yalnzca hatalarmzdan piman olmak deildir. Onlardan tama-:
myla uzaklamaktr. Bu blmn daha nceki ksmlarnda sz edildii gibi,
tevbe ksmdan oluur: gemi, imdiki zaman ve gelecek.
Gemiten tevbe; gemiteki eylemlerimizin gzden geirilmesidir. Herhangi bir
mazeret ya da hakllk pay aramakszn hatalarmz aka grmeye alrz. Yap
tmz hatalan mmkn olduu kadar ak bir ekilde grmek gemiten tevbedir/
Bugnden tevbe se; hatalarmz.; yapabildiimiz lde dzeltmektir. Eer
para konularnda drst davranmamsak, borlarmz deriz. Eer bakalarn
mcitrii ya da kstrmsek, anlardan zr diler v e hatamz itiraf ederiz.
Gelecekten tevbe ise; o hatay bir daha asla tekrarlamamak iin yemin etmek
tir. Eer belli br huy ya da hatay drste ve dikkatlice gzden geirirsek, o huy
ya da hata bize artk ekici gelmeyecektir. Allah (c.c) in bizim tevberuizi kabul et
tiinin iareti; bir zamanlar dayanlmaz derecede ekici gelen eylerin artk gzd
y a da ekici gelmemeye balamasdr. .
Tevbe ettiimiz her bir huy y a da fiil in aadakileri yapnz:
1- Bu davrann gemiteki uygulamalanm dikkatle gzden geirin. Bunlar
tarafsz bir gzlemci olarak, herhangi bir hakl karma ya da sulama yo
luna gitmeksizin, yazn.
2 - Eylemlerinizin sonularndan mmkn olduu kadar tevbe ediniz. Baka-
lanna borlu olduunuz eyleri deyin. Bakalarn indirmek iin yaptnz
 KENDNZ DNTRME * 107

eyler iin zr dileyin, zr dileme herkesin yapabilecei kolay bir ey de

ildir. Eer kiisel olarak zr dileyemezsiniz, telefonla ya da mektupla zr
dileyin. Eer ,zr dileyebileceinizden emin deilseniz, mektubu yine de
yazn. Bu mektubu gnderip gndermemeye daha sonra karar verebilirsi
niz. zr dileme eylemi, zr dilediklerinizden ok sizin yararuuzadr.
Bu hatay gelecekte yapmaktan kanmak in elinizden gelen her eyi y a
pacamsa dair satimi bir ekilde kendinize sz verin. Aynca yaamnz-
.4
da ayn hatay yapmaya devam etmenizi engelleyecek deiiklikler yapn.
rnein, eer ikiyi brakmak istiyorsanz (yalnzca alkolsz iecekler ie
ceinizi dnerek), barlarda vakit geirmek alkol bulundurmayan yerler
de vakit geirmeye ve alkol evinizden uzaklatrmaya balayabilirsiniz.
 Drdnc Blm

Yedi Ruhunuz

Ben, cemdattandm. ldm: yetiip gelien br varlk, bitki oldum.

Bitki iken oldum, hayvan suretinde zuhur ettim.

Hayvanlktan da getim, hayvanken de ldm de nsan oldum.

Artk lp de yok olmaktan ne korkaym?

Bir hamle daha edeyim; insanken leyim de melekler alemine

geip kol kanat aaym.

Ve daha sonra meleklii terk edeceim ve hayal edemeyeceimiz

ey haline geleceim,

RUM1

Gnn bitinde padiah payitahtnn sokaklarnda dolalyotd Onu gren herkes

yerlere kadar eiliyordu, Yalnzca yolun kenarnda oturan bir dervi aldrmyor, te
bihiyle Allah (c.cj zikretmeye devam ediyordu. Padiah fke iinde durdu ve der
vii yanna ard,
Herkes eilirken sen niye eilmiyorsun?" diye sordu.

Herkes sizin gcnzden korkuyor ve szin zenginliinizden istiyor" dedi dervi,

"Onun iin onlann sizin nnzde eilmesi hakldr. Ben ise yalnzca Allah

C, Rumi, Mesnevi, eviren R. Fager (yaynlanmad) IV 3901-5.

110 KALP, NEFS VE RUH

(c.cj'tan korkuyorum ve yalnzca Alteh (c .c jn bana ltfettiklerini istiyorum. Bu

nedenle benim sizin nnzde eilmem doru deildir.
Sultan sinirlendi, ancak dervi szne devam etti;

"Ayrca hr bir insan asla bir klenin nnde etm em elidir1'. Padiah nce fke
den kpkrmz kesildi, sonra yzndeki btn kanlar ekilip beyaza dnd. Asker
ler palalarna zaitmaya baladlar.

Dervi sakin bir sesle devam etti, "Gryorsunuz siz hl fkeniz ve gururunuzun
klcsisimz, ben se kendimi, benliimin ve hayvan tabiatmn boyunduruundan
kurtardm".
Akl bana gelen Padiah askerlerini uzaklatrd;

Ona dokunmayn. O bir Allah (c.c) dostu ve oktan benim hkmranlmn

dna km". ,
Tasavvuf geleneine gre, yedi ruha sahibiz y a da ruhumuzun yedi ayn y
n var. Her biri evrimin farkl bir aamasn temsil eder. Maden* nebat (bitkisel),
hayvan (hayvansal), nefsan (kiisel), insan* ve srl ruhlar ve en srl ruhlar
{surii'l-esrar}.
Sf ruhlar modeli bir denge modelidir. Bu modele gre manev geliim, yk
sek ruhlar haline erimek ve alak ruhlar grmezden gelme ve hatta zayflatmak
meselesi deildir. Her bir ruh deerli yeteneklere sahiptir v e gerek manev geli
im beden, akl ve ruh dahil btn bireyin dengeli geliimi demektir.
Bedene odaklanan bir ok sistem ve disiplin -spor, sava sanatlar, yiletirme
teknikleri ve dier ok eitli fiziki disiplin- mevcuttur. Modem eitim neredeyse
tamamen akla odaklanr. Br ok manev disiplin, manev prensipler ve uygula
malar ;vurgularken, akl ve bedeni grmezden gelir. Tasavvufta btn yaam
M ad en Ruh
 YED RUHUNUZ m

m anev pratiin bir parasdr. Aile, i ve ilikiler manev geliim iin ibadet ve te
fekkr kadar rtendi frsatlar sunarlar.
Arapa ruh terimir ayrca can* ve nefes" anlamna da gelir. Kurn*da buy-
rulmaktadr ki; Onu dzelttiim ve kendi ruhumdan ona furdm vakit, siz
hemen onun iin secdeye kapann!" (35.29) Ruhun en yksek dzeyi, Allah
(CvC)n ruhunun bir kvlcm olan sm il-esradr.
Ruhun her yz kendi dinamiklerine, kendi ihtiyalanna ve kendi glerine
sahiptir. Farkl zamanlarda fiarkl ruhlar egemen hale gelebilir. Hangi ruhn en
aktif halinde olduunu bilmek Sff mridi iin nemlidir, rnein bir ruhtan ge
len rya, baka bir ruhtan gelen bir ryadan ok farkl yorumlanabilir.
Ruhun doal adan salkl dinamikleri, an ulardan birine kaydnda, sa
lkl olan ey toksik hale gelebilir. rnein cura re* harika bir kalp ilacdr, ancak
ayn zamanda ldrc bir zehir olarak da kullanlabilir.
Eer baz ruhlarmzla ilgilenir, dierlerini ihmal edersek, kanlmaz olarak
dengeyi yitiririz. rnein, eer bitkisel ve hayvansal ruhlarmz ihmal edersek,
bedenimizin temel ihtiyalan ile temasmz yitirir ve salmz tehlikeye atarz
(Buna klsik bir rnek zorlayc zek gerektiren ilerle ok fazla megul olmas
nedeniyle abur cubur yiyeceklerle .beslenen ve kronik uykusuzluk ve hareketsiz
likten doan skntlar eken tipik bilgisayar programcsdr). Eer gizli (srl) ru
humuzu ve en gizil ruhumuzu (srr'L-esrar) ihmal eder ve manev ihtiyalarm
z gz aidi edersek, m anevi salmz zarar grr. Bir ok insan madd bakm
dan baanl ve dnyev adan zengin yaamlar srerken, manev bakmdan ye
tersiz beslenirler, deal olan, yedi ruhun dengesinin salanmasdr. Bu denge,
dengeli bir salk ve geliimi, zengin ve dolu bir yaam beraberinde getirir,

M aden Ruh 1

Maden m h, iskelet sisteminde yer alr. Ruhun yedi yn diyagramnda ma

den ruh, iimizdeki sa f ilhC kvlcmn yeri olan en gizli ruha bitiiktir. Madenler
dnyas Allah (c.c)Ta yakndr; hibir zaman lh iradeye kar syan etmez. Bir
ta yerletirildii andan itibaren, dardan bir g taralndan hareket ettirilmedi-
g srece, ebed olarak orada kalr.
Fiziki iskeletimizin bedenin iinde gizlenmesi gibi, z mineral olan Mt gizli,
btn yap da -iskelet sistemi- bedenimizde yer alr. Maden ruh da gizlidir, Eet

Belli Gney Amerika bitkilerinden elde edilen, nbta kas gevetci olarak ve Kzlderililer tara-
. findan ok ucuna srlen zehir olarak kullanlan siyah reine.
 112 KALP. NEFS VE RUH

birisi sizden maden ruhunuzu tanmlamanz istese, muhtemelen nasl balaya

canz bilemezsiniz. Genellikle mktesep hak gibi grdmz ama bilmesi g
olan peyler, byk deer tallar.
Bir kemiimiz krlana kadar iskelet yapmza pek dikkat etmeyiz. Kem ik k
rld anda ise aniden ok fada dikkatimizi eker. nsanlarn byk bir ksm ok
kt oturur ve olduka dengesiz br biimde hareket ederler, rnein; nc zaman
izleyicilerime rahat edebilecekleri bit ekilde oturmalanm sylesem, neredeyse
odada bulunan herkes o tu m a biimini deitirir. Bir baka deyile izleyiciler bu
konuya dikkatleri ekilene kadar rahat olm am aktad rlar. skelet sistemliniz,
zellikle omurga, yerekimi alannda bizi en az kas gerilimi ile destekleyecek e
kilde dizayn edilmitir. Ne zaman dengesiz ve bilinsiz bir biimde otunsak veya
hareket etsek, gereksiz bir gerilim ve huzursuzlua neden oluruz.
Ayn ekilde, detit psikolojik ve ruhsal yaplarmz gzard ederek hareket et
tiimizde de, gereksiz bir gerilim ve huzursuzlua neden oluruz. Derin maden y a - .
pimiz kendi varlmza dair idrakimizi de ierir. Bu yap madd varlmzn zeri
ne dayand temel bir maddedir ve atomik ve atom al dzeylerde kainattaki b
tn dier maddelerle balantldr. Bedenimizi oluturan atom alt patikUet, bir za
manlat yldzlarn paralaryd. Gelecekte neye dneceklerini kim bilebilir?
skeletin kendisi hayret verici bir yapdr; bize ok eidi hareketler yapma ve
faaliyetlerde bulunma imkan verir. rnein omurga, esneklikle sabitlii olaa
nst bir biimde birletirir, nsan hareketlerinin eitliliini dnn, badet ya
da tefekkr halinde, saatlerce hareketsiz kalan bir mistiin derin hareketsizlii br
yanda; bir jimnastikinin hayret verici denge ve esneklii, bir koucunun hz, ye
tenekli bir piyanist ya da kemanemin m ahareti ve hzl, doru parmak hareket
leri ise br yanda.
Maden ruhtaki dengesizlik, ya an esneklik ya da an sertlik olarak kendi
sini gsterebilir. Etrafndaki etkilerle kolayca atlanabilen insanlar iin ''belkemi
i yok" y a da "omurgasz" deriz. Herhangi bir eye tutunmak ya da -fiziki, zihin
sel y a da duygusal olarak- bir makamda kalmak onlar iin zordur. Salam yap
nn yokluunun bir rnei deniz anasdr. Kemiksiz deniz anas binlerce yldr h a
yatta kalabilen ve gelien ok baarl bir yaam biimidir. Ancak tamamen dal-
galann merhametine kalmtr. Eer deniz anas # b i hareket edersek, bize bam
sz hareket etme kapasitesi salayan temel Fizik yapmz hll etmi oluruz.
Br baka arlk ise kiinin "fosfllemesi" kirelenmesi ya da remez. kan,
boyun emez, evredeki deiimlere esnek ve uygun bir biimde cevap verme
yetenei bulunmaz bir halde olmasdr. Baz insanlar boyun emeyecek kadar
 YED RUHUNUZ ' 1 1 3

gururlu yani "boynu Kirelenmi iken, bazlar da kalr katal" yani yeni bilgi
leri anlama yeteneinden yoksundur.
Nevrozun bir tanm da; sonu vermemesine ramen ayn eyi yapmay srdr
mektir, Baz insanlar o kadar katdr ki, yaamlarm kurtaracan bilseler bile, de
iemezler. Baz insanlar sigaradan leceklerim bilmelerine ramen, sigaray bra
kamazlar. Salk yetkilileri eski bir fabrikada alanlara, grlt dzeyinin, ok
yksek olduunu ve zamanla iitme yeteneklerini kaybedeceklerini sylediler. a
lanlardan bir ou, deimeyi baaramadklar iin, ilerinde kaldlar ve gz gre
gre sad setiler. Hepimizde bir derece bklmezlik ve kanlk vardr.

Behll, Badatta Behll-i Dn" olarak tannan br mecnun idi. Gnn birinde Pa
zar yerinde nnde kafatasyla oturuyordu, Birinci kafatasnn nnde Bedava"
yazan bir etiket vard, Ikinoi kafatasnn nnde 1 Kuru" yazyordu, Oncsnn
nnde se Paha biilmez yazl bir etiket bulunuyordu. Her kafatas da birbirinin
ayru grnyordu. Tezgah gren herkes Behll'n deli olduunu dnyordu.

Sonunda bir adam yaklat ve fiyatlarn neden farkl olduunu sordu, Behll bir i
ald ve birinci kafatasnn kulak deliinden ieriye sokmaya alt; ancak girmedi,
B akn' dedi Behll, ine hibir ey girmiyor. Omn iin bu kafatasnn hi dee
ri yok. Sonra ii kincisinde denedi. i her bir kulak deliinden girip dierinden
kolayca kt. Gryorsun, hibir ey iinde kalmyor, Onun h bu kafatas 1 ku
ru eder". Behll nc kafatasn denediinde, i birinci kulak deliinden kolay
ca girdi, ancak kincisinden kamad. Bunun zerine Behll. hikmet dolu gzlerle
bakarak dedi k; Bu kafatasna paha biilemez. ine ne girerse, orada kahr.

Yeni bilgilere adapte olup, onlan zm leyecek kadar esnek ve bu bilgiyi ie

ride tutacak kadar da kat olmak istiyoruz. Derin ruhsal yapmz bunu yapmam
za imkan veriyor. Ne hazindir ki, byk bir ksmmz inanlarmzla elien yeni
fikirleri grmezden gelme eilimi sergiliyoruz. Ayrca ok ey reniyoruz; ancak
daha sonra bunlun muhafaza etm ey i baaramyoruz. Lise ya da niversitede s
n f gemek iin rendiimiz onca bilgiyi dnn. Genel olarak yzde onundan
azn hatrlarz. Tpk BehlTn paha biilmez kafatasndaki gibi, yeni fikirleri ve
bilgileri kolayca alan, ve onlan doru bir biimde muhafaza edebilen bir kafa y a
psna sahip olmamz ok gzel olmaz myd?
Deiim kkl olduunda, "kemie kadar ilediini syleriz. Bir eyi ok de
rinden hissettiimizde "kemiklerimize kadar hissettiimizi" syleriz. Maden ruh,
ruhun en az bilinli yn olmasna karn, ayn zamanda paradoksal olarak, en
temel deiikliin gerekleecei yerdir. Maden ruh, dnya ile artan oranda kar
mak karlkl etkileimlerden, dier ruhlara nispette daha az etkilenir.
 14 * KALP, NEFSVEROH

Murkabe ve tefekkrn derin dinginlii iinde, kutsaln engin bilincine gir

dike bedenlerimiz ve madd dnyann bilincini terk ederiz. Eklemli bir omurga
ve destekleyici bir iskelet sistemi olmakszn, ayakta duramazdk. Her ne kadar
genel olarak bilinmese de, iskelet sistemi btn dinlerdeki ibadetlerin ve meditas-
yon (murkabe) uygulamalarnn hayat bir parasdr,,
Olduka deimez bir yap minerallerin .davranm belirlen onlarn yaratl
artlarnn genetiini tar ve daha sonraki davran biimi srekli o larak bu ge
netii yanstr. Maden ruhun gc y a da gszl bu yapya baldr.
Eer deiim ortaya karsa, bu btn srelerin bir sonucu deil, basn ve
s gibi d glerin etkisiyle gerekleir. rnein; bit para kmr panitl bir el
mas haline gelebilir; donuk bir kum saydam bir cama dntrlebilir. Ayn e
kilde, kiilik ruhu rten, hibir ey geirmeyen bir perdeden, kutsal ortaya ka
ran saydam bir yapya dntrlebilir. Dier ruhlan incelerken, daha byk bir
esneklik v e deiim kapasitesi bulunduunu greceiz.

Jl
Ruh Yeri Vcud Arl Pozitif
Sistemi zellikleri
Maden Omurga skelet An sel (btn)
sistemi derecede kat destek
Bitkisel Karacier. Sindirim Tembellik, Salk,
sistemi an aktiflik, iyileme,
beslenme beslenme
yetersizlii
Hayvansal Kalp Kan dolam fke, Motivasyon
sistemi agzllk,
zevk
dknlk
Kiisel Beyin Sinir sistemi Benlikilik, Zek, salkl
zayf ego fego
nsan Manev kalp " Am efkat,
duygusallk yaratclk
Gidi- Manev kalp j Dnyay ted stina, irfan
i
(Btln- Kalp) %

En gizli Manev kalp Hi Fenafillah

(Srr-iil esrar) (En i kalp=UIbb'l-lb)
1 1
 YED RUHUNUZ 1.15

Bitkisel Ruh
Bitkisel Ruh (Nebati Ruh} karaciere yerleiktir ve sindirim sistemiyle balan
tldr. Bymeyi ve bitkilerle paylatmz bir ilev olan besinlerin zmsenme*
sini dzenler. Daha farkl-bir ifadeyle, bu ilev yeni bir ilevdir. nk mineral
dnyasnn beslenmeye ihtiyat yoktur. Bir baka deyile; iimizde Allah (c.cj'rn
bitkilere verdii ruha benzer bir ruh vardr.
Anne kamnda iken esas olarak bitkisel ruhla hareket ediyorduk. Annemizin
rahmine, beslenmemizi salayan bir gbek ba ite balydk. Tek yaptmz ge
limek ve bymekti. Temelde ilevsel yapmz bitkilerinki ile aynyd.
Bitkisel ruh iinde olaanst bir zek vardr. Genellikle bu zeky fark etme
yiz; nk akln soyut renimine ok fazla nem veririz. Ancak ne kadar ok
niversite diplomasna sahip olursak olalm, hl bir eftaliyi ya da bir ekmek
parasn nasd sindirdiimizi bilmiyoruz. Bamzdaki salarmzn bymesini
nasl salayacamz bilmiyoruz. Bunlar bitkisel utun asrlarn tesinden gelen
bilgelii iinde gerekletirilen temel fiziki ilevlerdir.
Maden ruh (tpk in kristalden gemesi gibi) enerji aktarm yeri iken, bit
kisel ruh tamamen dnm ve deiimin (transmutasyr) balad yerdir. Bit
kiler, gda retmek in k enerjisini dntrrler. Bitkisel ruh aynca ilk beslen
me yeri ve gdann zmsenmesinin balang aamasdr ve fiziki beslenme di
er beslenme trlerine -rnein fiziki duytlann beslenmesine- moderoluturur.
Derinlerde, ksz kuytularda yaayan bir balk tr vardr. Gzleri karanlkta
herhangi bir uyan almad iin zamanla grme yeteneini kaybeder. Yksek g
rltnn iitme duyusunu srekli olarak sakatlayabilecei gibi, an uyarm da
duyulara zarar verir.
Ayn ekilde kendimize u sorulan sorabiliriz; Kalplerimizi nasd besleriz? Ya
aklmz? Veya ruhumuzu? Fiziki beslenme srecini aratrarak bir ok dersler
karabiliriz. ey h Tosun Amerikada ilk Cerrah tasavvuf merkezim am ak zere
iken, eyh Muzaffer Efendi; nce bir mutfak kur. Tasavvuf merkezi aslnda br
mutfaktr. Eer insanlarn bedenlerini besleyebilirseniz, o zarftan ruhlarm da bes
leyebilecek hale gelebilirsiniz demiti.
Eer vitamin y a da minerallerden yoksun bir beslenme biimi uygularsak, ya
va yava gszleir, belki de hastalanrz. Bu eksiklii hemen hissetmeyiz; an
cak etkiler birikir. Ayn sonu; duygusal, zihinsel ya da nihsal bakmlardan kt
beslendiimiz haller iin de geerlidir
Eer oru tutarsak, yem e arzumuz bir y a da.iki gnden sonra azalr ve mide
miz bzlr. Bozulmu gda yersek, itahmz zarar grr, O tr bir yiyecei bir
116 * KALP, NEFS VE RUH

daha asla yemek istemeyebiliriz. Ne yazktr ki; bir ok kii, szde din kumullar
da ruh gdas olarak sunulan eyler yznden manev beslenme itahlarn kay
betmilerdir.
Bitkisel ruhun zeksnn milyonlarca yllk gemii vardr. Bu zek normal bi
lin dnda gerekleen temel operasyonlara tamamm dzenler. Bitkisel ruh,
kansere, kalp hastalna ve bilinli akln kontrol ya da idrakini aan btn dier
fizik hallere nasl neden olunduunu v e nasl tedavi edileceim bilir.
Bu zeknn unsurlar lk beyin olarak bilinen, en derin beyin yapmzda bulu
nabilir. Beyin sapn, harekete geirici a sistemini, beyin sapm evreleyen sinir
tabann ve omurilii ierir. A lia ve hcresel bilgiler yoluyla d evreden bilgjl
retir ve bu bilgilerle kaslar ve deriye drt vererek, danya tepki vermelerini
salar. lk beyin bizim temel zekmz salan genileme, daralma v e tehlikeye
tepki verme gibi ilevleri gerekletirir. 2
Bitki dnyasnn kusurlarndan birisi, evreye tepki verme yeteneklerinin s
nrl oluudur. Bitkiler tepki kalplan bakmndan ok az hareket yeteneine ve
esneklie sahiptirler. Bitkiler renmezLer. Hayvansal ruhun geliimi, mobilite,
motivasyon ve renme kapasitesini gelitiririz.

H ayvansal Ruh
Hayvansal ruh kalpte yerleiktir ve kan dolam sistemiyle balantldr. Hay
vanlar drt odal bir kalp ve kam organizmann her yerine ulatran karmak bir
dolam sistemi gelitirmilerdir (Srngenlerde dolam sistemi tam olarak geli
memitir ve kalpleri yalnzca odaya sahiptir. Bunun sonucu olarak hareket ye
tenekleri snrldr ve srngenlerin tam olarak aktif hale gelebilmeleri iin k ha
vaya htiyalar vardr. Daha gelimi memeli kan dolam sistemleri sy daha iyi
korur v e bu memelilerin btn iklimlerde daha aktif olmalarna imkan verir).
Hayvansal ruh korkulannz, fkemizi ve tutkularmz ierir. Btn organiz
malar dllendiricilere ynelme (butkula) ve cezalandran, zehirli ya da ac ve
ren eylerden uzaklama (korkular) y a da onlan uzaklatrma (fke) eilimi gs
terirler. Davran psikolojisi, uzun yllardr dllendirme ve cezalandrmann etki
lerini inceleyerek, dnyaya verilen bu temel tepkileri aratmnaya younlamtr.
Psikoloji daha karmak hale geldike, bu iki temel etkl-tepki gdsnn gc
n ve evrenselliini unutmaya baladk. Amip bile bir mikroskop camna konulan
asit damlasndan uzaklaacak ya da besleyici solsyon damlasna doru hareket

Bu blmdeki beynin fonksiyonlamta dai tartmalar E. De Beauporr, The Three Faces of

Mind (Wheaton, llL; Quest Books, 19 96)dan alnmtr.
 YED RUHUNUZ - 117

edecektir. Eer tek hcreli organizmalar dahi bu tepkilere sahip ise, bedenimizdeki
her bir hcrenin ayn kapasiteye sahip olduunu rahatlkla syleyebiliriz.
Bu igdler, ilk kez hayvansal ruhta ortaya kan kendini koruma ve trn
koruma gdlerinin Demelini oluturur. Bitkilerde reme ve hayatta kalma gdleri
ok snrldr. Bunlar bitkinin yapsna yerletirilir ve olduka kah ve deimezdir.
Hayvanlarn davranlar daha esnektir ve hayvanlar evreye kar daha ok
tepki verir. Kendini koruma igds, bizi, ac veren veya tehlikeli eylerden
uzaklamaya iter. Bitkiler tohum retebilir ve ynlerini gnee dnebilirler; an
cak bitki leminde hibir tutku yoktur, Hayvansal ruhta tutku, reme gdlerin
de kk salar. Cinsel arzuya ilve olarak hayvansal ruh, sevgi v e yetitirmenin
matrisidir,
Y ahu di-H ristiyan gelenei, hayvansal ruhun beden ve ilevlerini deersiz
grmtr. Geleneksel olarak, bir bedene sahip elma (tam olarak gnah saylma
sa bile) bir talihsizlik olarak kabul edilirken, bu bedenmizin bir de ok sayda i
gd ve drtye, korkuya ve tutkuya sahip olmas daha da ktdr. Bedenin
drtleri ruhun geliimi balanmda etik kart olarak grlmtr.
Tasavvuftaki yedi ruh modelinde, kiinin btn bir insanolu olarak gelime
si iin btn ruhlarn salkl olmas gerekir. Hepimiz tutkular, korkular ve itah
lara sahibiz ve bunlar bizim yararl, ilevsel paralanmzdr. Ancak bunlann ya
ammza egemen olmamas gerekir. Hayvansal ruhun, ynetimi elinde bulun
durmas deil, dier ruhlarla denge inde olmas gereklidir, Bu denge kazanld
nda, iyi gelimi hayvansal ruh, salk ve refahmz iin paha biilmez bir de
er haline gelir.
Tutkularmz y a da fkemiz an derecede geliirse, idrakimizi ve davranm
z bozar. Taranm bir Sf mridi olan Necmeddin Raz, duygusal denge ihtiya
cn yle tanmlamaktadr:

Eer tutku Melal smriann aarsa, o zaman fesad, agzllk, hrs, cimrilik, alak
lk, ehvet, korkaklk ve hanet ortaya kacaktr,,. Eer bk kiinin doasnda, tut
kunun zellikleri geri planda ve eksik ise, o zam an geveklik, yetersizlik ve rezillik
ortaya kacaktr.

Eer fkenin zellikleri itidal snrlarn aarsa, o zaman kt miza, kibir, garaz,
huysuzluk, asabiyet, hogrszlk, zalimlik, istikrarszlk, vefaszlk, gurur, inat
lk ve bencillik ortaya kar. Eer kii fkesini yenemezse, fozguir-r btn varl
nda yerleir. Eer kiinin tabiatnda fke, yetersiz ve geri planda ise, o zamanda;
kendini kk grme, geveklik, lkaytlk, zayflk, ahlk bozulduu ve yetersizlik
. ortaya kar...
118* KALP, NEFS VE RUH

Dinin simyasnn erdemi bu zellikleri itidal snrlan iinde tutmas, her birinin ken
di uygun alannda istihdamn salamasdr. Din, bu karakteristiklere hkim olacak,
nefisi kendi yoluna gitmekten alkoyacak ekilde snrlayarak, nefsi tpk .bir at gibi
gemleyerek, bu zeliklerin kiiye hkim olmasna ve onu tpk bir tutsak, hoplayp
srayan, kendisini ve binicisini kontrol edilemez bir biimde bir tarlaya ya da bir
duvara frlatan ve sre iinde ikisinin de yok olmasn salayan vah bir at gibi
srklemesine engel olacak bit tarzda faaliyet gsterir,3

Hayvansal ruh iimizdeki muazzam g ve canll ortaya karma kapasite

sine sahiptir. rnein gen bir adam arabasnn altnda tamir yaparken, kriko
kaym ve araba zerine dmt. Onun yardm lklarna koan annesi, ara
bay tuttuu gibi kaldrd ve olunu kurtard. Gazetecilerin istei zerine arabay
tekrar kaldrmaya alt zaman, yerinden kmldatamad bile. Hayvansal ruhu
araclyla, hayal bile edemeyecei bir g kazanmt,
lmle lgili gayretlere nclk eden bir psikiyatr olan Elizabeth Kbler-Ross,
ileri derece kanser tehisiyle hastaneye yatan bir kadnn yksn anlatrd. Hi
rimse kadnn youn bakm canl olarak terk edeceini sanmyordu. Kadnn ko
cas se zihinsel olarak dengesizdi ve. adam ldrme derecesine varabilecek fke
nbetleri yayordu. Kadn kendisinin lm halinde, ondrt yandaki olunun
tek bana babasyla yaamas halinde byk bir tehlike iinde olacam biliyor
du. Hasta beklenmedik bir biimde yava yava yileti ve hastaneden taburcu ol
du. Ondan sonraki drt yl boyunca kadn zaman zaman hastanede yatt ve k
t, am a lmeyi olu iin reddediyordu. Sonun da youn bakma geri dnd. Dr.
Kbler-Ross, kadna dedi ki; "Biliyorsun, olun artk on sekiz yanda. Hasta
kadn glmsedi, sanki Evet biliyorum; artk yasal olarak kendi bana yaaya
bilir. sonunda gvende. gece huzur iinde hayata gzlerini yumdu.
Hayvansal ruh motivasyonumuzun, direncimizin ve eyleme gme gcm
zn nemli bir kaynadr v e olaanst eyler yapma potansiyelini de ierir.

N efsan Ruh
Toplam ruhun bir sonraki yz kiisel ruh, yani Nelsan Nuhtur! Kiisel ruh
beyinde yerleiktir ve sinir sistemiyle.balantldr. Kalbin ve dolam sisteminin
gelimesi, hayvan bitki leminden ayrd gibi* karmak bir sinir sisteminin ge
limesi de insanla n hayvanlardan ayrr. Bu yksek oranda gelimi'sinir sistemi
daha byk bir hfiza kapasitesi ve daha karmak dnme ve planlama imkn salar.

). Ntubahsh, The Psychology of Sufism (New York: Ktianiqahi Nimatullahi Publications,

1992), s.3 2 -3 3 hde yer alan Necmeddit Rzf.
 YEDl RUHUNUZ 119

Kiisel ruhun zeks, evremizi maden, bitkisel ve hayvansal ruhlarn kapasite-

le rindet daha derin bir biimde anlamamza imkan salar.
Ayrca etrafmzdaki dnyaya daha e M i bir biimde cevap vermemizi salar.
Gelecei planlayabilir/ eylemlerimizin muhtemel etkilerinin zihinsel modellerini
hazrlayabiliriz, rnein klsik psikoloji deneylerinin brinde, kpeklere bir itin
br taralnda bulunan yiyecek kab gsterilir. Eer it ksa se, kpek kolaylkla
ve abuklukla onun etrafn dolar v e yiyecei bulur. it uzadka kpekler iti
dolaabilmek iin hedeflerinden gittike daha fazla uzaklarlar, it blm-ok
uzun olduunda kpekler yiyecein bulunduu yerin tam karsnda kalr ve i
tin altm kazmaya alrlar.
Ancak bu zgn sorun, ocuklar dahil, insanlar iin hibir glk oluturmaz.
Hayvanlar karmak zihinsel modeller oluturma yeteneine sahip olmadklar iin,
mutluluu hemen tatma ve ksa dnem motivasyonlarla ynetilme eilimi gste
rirler. nsan zeksnn geliimi, bizim gelecei planlamamz ve dnyada daha etki
li bir biimde faaliyet gstermemizi salamaktadr. (Bunun sonucu olarak; insanlk
sre iinde srekli glenerek btn dier trlere egemen hale gelmitir.)
Kiisel ruh ayrca egonun mekndr. Hem pozitif hem de negatif egya sahi
biz. Pozitif ego aklmz organize eder ve benlik duygumuzu verir. Kendine say
g, sorumluluk ve drstlk iin zorlayc g olabilir. br yandan, negatif ego
benlikilik, kibir ve tekiler ve Allah i(c.c)'tan gaynhk duygusu veren bir g ola
bilir. Pozitif ego manev yolda byk bir mttefik olabilir. Manev yolda kanl
maz olarak ortaya kan ini ve klar esnasnda gerekil olan btm istikrar duy
gusunu salayabilir. Negatif ego ise dmandr. Dnyaya dair idrakimizi saptrr
ve dnya ile iliiklerimizin rengini deitirir.
Negatif ve pozitif egolar arasndaki temel farklardan birisi; pozitif egonun bi
zim hizmetknmz olmasna karn, negatif egonun srekli olarak efendimiz ol
m aya almasdr. Tpk dervi ve eek yksnde (3, Blm) olduu gibi, ego
nun bize hizmet etmesi gerekirken, genellikle biz egomuzu srtmzda tar v ona
hizmet ederiz.
Kiisel ruh beyin sistemimizin en genii olan n eocoflstfte yer alr. Yalnz
ca insanlarda neocotex tam olarak gelimitir. On ila yz milyar sinir hcresin
den oluur ve katrilyonlarca balant yapma yeteneine sahiptir. Onun ilevlerin
den birisi bizim dncelerimiz, duygulannz ve davranlarmz zerine dne
bilmemizi salamasdr. Gnlk yaammzda Minlilik ve dikkatlilii uygulama
yoluyla hcreler arasndaki balantlar artrarak, ok geni bir neocortex potan
siyeli gelitirebiliriz.
12 KALP, MEFS VE RUH

Bir ok insan zekidir; ancak efkatsizdir y a da ok az efkate sahiptir. Seri ka

tiller ve sadistler insandr; ancak onlarda hayat neme sahip bir ey eksiktir:
Kalpleri yoktur. Daha hafif bir dzeyde, bir ok insan an gelimi negatif ego
ya ve az gelimi kalbe sahiptir. Kiisel ruh egemen olduunda bu gibi insanlar
sersemleir ve insan ruhunun almasna glge der.

Dnya ile Balar

Hayvanlar ve bitkiler, daha ok bu dnyaya aittir ve genellikle dnyann z
gn bir yeri le sk balan vardr, rnein eer bir hurma aacm Arabistandan
alp Alaska'ya dikerseniz kurur. Ayn ekilde bir kknar Alaska'dan alp Arabis
tan'a dikerseniz, o da orada hayatta kalamayacaktr. Bu varlk dzeyinde, esnek
lik y a da adapte olabilirlik dzeyi ok dktr. Ayns hayvanlar iin de geer-
lidir. Eer bir kutup aym Arabistan'a salarsak (en azmdan kmasz bir ortam
da), hayatta kalamayacaktr. Bunun gibi bir Arap at, kuzey kutbunda uzun s
re yaayamaz, Ancak bir grup Eskimo'yu Arabistan'a gtiireblrfe, Yapacaklar
ilk ey krklerini atmak olacaktr. Terleyecekler ve o k t a n skna ekeceklerdin
ama sonunda yeni iklime adapte olacaklardr.
Kltrmz, dnyann belli bir blgesinde yaamamza imkan veren bir krk
paltodur. Krk paltomuza ok balanabiliriz. Bazen hava ok scak olduu halde
onu karmayabiliriz. Bu da dndmz kadar zeki olmadmz gsterir. An
cak krk paltoyu deitirip bizim baka yerde yaamamza imkan verecek farkl
bir yaam biimi gelitirebiliriz,

nsan Ruh
nsan ruh manev kalpte yerleiktir,4 Bu ruh kiisel ruhtan daha rafine bir
ruhtur. efkat, iman ve yaratalm mekndr. nsan ruh bir bakma gizli ruhu
v e en gizli ruhu da ierir. Manev deerleri ve tecrbeleri iinde banndnr.
Yaratclk ve efkat ilk kez bu ruh dzeyinde ortaya kar. Kiisel ruh dze
yinde gelien beyin, tpk bir bilgisayar gibi, daha ok da ta depolanmas, ve kul
lanm ile urarken, yeni data oluturulmasn (yaratclk) salamaz. Yaratclk
kalpte meydana gelir. Ne hazindir ki, eitim sistemimiz akln gelitirilmesine o
kadar odaklanmtr ki, sanatla, ibadetle, sevgiyle v e bakalarna hizmetle besle
nen kalbin geliimine pek nem vermez,
nsan ruhun kalp zeks ile kiisel ruhun soyut zeks birbirini tamamlar.
Dnme, kiisel olmayan, mantksa] analizidir. Kalp ona, efkat ve imam ekler.2

2. Btmde Ka]p olarak atfta bulunulmutur.

 YED RUHUNUZ 121

ikisinin birleiminden daha iyi bir karar ortaya kar. Ba neyin en etkili olduu
nu bilirken, kalp nyin doru olduunu bilir.
Sezgisel zek akln bilinli kullanm olmadan iler. Bu zek biimi Allah
(c.c) 'a ya da daha byk br realitenin varlna manla; zahir dnyaya dair id
rakle ve kiisel gzlem, tefekkr, murkabe yoluyla gelien btn idrakle, efkat
le ve bunlardan doan doaya, hayvanlara ve dier insanlara uyumla beslenir.

Gizli Ruh

Gizli yani sh ruh, Allah (c.c)' hatrlayan yanmzdr. Gizli ruh ve bnf bi
lin (batm idrak) i kalpte yerleiktir. Bu ruh nereden geldiini ve nereye gide
ceini bilen ruhtur. Bir Sff stad unlar yazmaktadr: sel (btm) bilin, Al
lah (c x )n gizli tuttuu, oradan kendisini gzledii yerdir.5 Bir bakas se y
le yorumlamaktadr: Beden tamamen karanlktr; onun lmbas se btn bilin
tir. Eer kii hibir btn bilince sahip deilse, ebediyete kadar karanlk iinde ka
lacaktr",6
Ruhlar lem i ervahta iken Cenab- Hak onlara: Ben sizin Rabbiniz deil mi
yim ?" diye sormu ve ruhlar da: Evet, sen bizim Rabblmlzsln diye cevap ver
milerdi (s* 1 0 -1 1 e baknz). Bu cevab veren srl ruhtur. Binlerce yldr gizli ruh
Allah (c,c)a ok yam yaam, Allah (c.c)m huzurunun nurunda ykanmtr.
(Ancak bu madd leme doarak, bu temas duygusunu kaybettik.)

sel (btn) bilin (gizli ruh),.. Allah (c.c)'n yaratc lh vahdetini tecrbe zama
nnda bir varla zel olarak bahedilen gjdi ruhtur,,. Bylece Allah (c.c) arayan,
seven ve bilen bu gizli ruh olduu iin, yalnzca Allah c.c)'n, Allah cc)T arad
, sevdii ve bildii bildirilmitir. Hz. Peygam berin buyurduu gibi; Rabblmi an
cak Rabbim vastasyla bildim1'.7

Gizlilerin En Gizlisi (Sn r- l Esrar)

Srr-l Esrar mutiak akn, zaman v e mekndan mnezzeh olan ierir. Bu,
Allah (c.oj'n Hz, Adem'e, yani insanoluna fledii orijinal ruhtur. O bizim z-
mzdedir; ruhun ruhudur,
iimizdeki s a f lh kvlcmdr. B u nedenle insan olma imajmzn genile
tilmesi gerekmektedir. Bizler yalnzca dnen hayvanlar olmadmz gibi.

Nurbahsh. a.g.e.ps.l23'd a yer alan Sanrac Tusi.

Nurbahsh, a,g.e.. s,126'da yer alan Ebu Bekr VVaseti,
7r Nurbahsh, a,g,e 6.1251e yer alan Ebu Rezzak
122 KALP, NEFS V E RUH

yalnzca kiilikten (nefs) de ibaret deiliz, Bzler beden ve kiilik kabna konu
lan ve birbirine balanan kutsallarz.- M anev byme ve idrak kapasitemiz ne
redeyse snrszdr. 1
Sf stad Abdlkadir Geylnf, insani ruh, gizli rub. (sr) ve en gizli ruh (s r f-,
l esrar) arastadaki ilikiyi yle anlatmaktadr:

Ccnb- Hak ilk olarak Kendi z'nn mkemmel aleminde et mkemmel varlk
olarak lh uhu yaratt, Sonra bu ruhu, Allah (c,c)a eski yaknl ve dostluunu
atamay retmek iin, aa lemlere gndermeyi diledi. Bu yolda Allah (c.c), ru
hu ncelikle mantk akla gnderdi. Bu lemden geerken ruha lh nur giysisi
verildi ve Sultan- Ruh (en gizli ruh) smi verildi. Melekler leminden geerken,
mteharrik ruh" (gizli ruh) ad verildi. Sonunda bu madde lemine indiinde, dn
yay kendisinden korumak in kaba madde giysisine brnd.. nk eer bu dn
ya lh ruh ile dorudan temas etseydi, annda yanp kl olurdu. lh ruh bu dn
yada, yaam yani nsan ruh olarak tannd. - f[
Allah (c.c) ruhun giymesi iin bedeni yaratt.,; ilh ruhu kalbin merkezine, Allah
(c.c) ile kulu rasndaki sim muhafaza edecek kaliteli bir maddeden ina ettii me
kna yerletirdi. Bu ruhlar bedenin farkl yerte tindedirler...

Mteharrik ruh (gizli ruh) kalbin yaam iindedir. Melekt lemi srekli olarak
onun gr atam iindedir.., ^Mteharrik ruhlun konumas, enfiM dnyann ko
numasdr; szsz ve sessiz. Dnceleri srekli olarak gizli mnlarn srlaryla
m egu ld r... J-

Sultan Ruh (en gizil ruh), kalbin' merkezi, kalbin kafiridir. Bu ruhun ii lah hk
met iledir. Onun ii kalp diliyle anlatlan gerek imann aracs olan lh bilginin ta
mamm bfimekJir.

eyh Muzaffer Efendi hep, "btn kainat tamamen aan ey gizin iinizde-
dir" derdi. Her birimiz kalbimizde bizim iimize, bu dnyaya ve hatt fizik var
lk lemini oluturan binlerce kinata samayacak bir lh kvlcm tayoruz. Bu
kvlcm biziz, Gerekte ne olduumuzu hatrlamamz gerek;

stadma bir kez sordum:

"Nedir farkmz
Seninle benim?*

a* Abdlkadir Geylni, The Secet of Secrets, eviren eyh Tasm Bayrak (Camhridge, lnpte-
rfe Islmic Text Soclety, 1992), s.13-19.22. .
 YED RUHUNUZ 123

Ve O dedi ki;
"H afz tek hrk udur;
Eer bir bufalo srs
Dalarsa evimize
Ve devirirse bo kaselerimizi
Sana ait bit damla bile dklmez,
t \

Ancak Grnmez Bir ey var

Allah (c x )m koyduu benim iime.

Eer O benim kasemden dklrse,

Btn dnya iinde, boulur,"9

Hz, Peygamberin mehur hadislerinden birinde Cenab- Hak buyuruyor ki;

Ben ne gklere ne de yerlere samam, ama bir mminin kalbine yerleebilirim".
Suf zikir deti bizi iimizdeki akn arr-l esrar yeniden kefetmeye gtrecek
ekilde tasarlanmtr. Eer karlatmz herkesin lh birruha sahip, olduunu
hatrlayabilirsek, herkese byk bir sayg ve efkatle muamele ederiz? btn li
kilerimiz deiir ve!yaanlanm kknden deiime urar. *

Dengesiz leyi ' .

Daha nce sz edildii zere; ilk alta. ruh hem pozitif hem de negatif karak
teristiklere sahiptir (yalnzca yedinci ruh, rr-l esrar, bu ikilikten uzaktr). Ruh
dengesini yitirdiinde negatif karakteristikler ortaya kar. Allah (c.c) bu kinat
ta hibir eyi kt, irkin ya da yararsz yaratmamtr.. Eya ancak ktye kul
lanld ya da dengesini yitirdii zaman negatif hale gelir.

M aden! Ruh
Maden ruh dengesini yitirdiinde esnek olmayan, kaslm, bklmez, eil
mez bir an hal.alr. Bu eilime sahip insanlar yeni bilgileri almay ok zor bu
lurlar ve renme olmakszn manev geliim olamaz. M anevyol ilerlemeyi ve
ayn zamanda radikal, dntrc deiimi gerektirir. Esnek olmayan iin bu
mmkn deildir

' Hafz, I Hear God Laughing: Renderirgs ofHftz, eviren D. Laditsky, (Wairut Creek, Kali
forniya: Sufism Reoriented, 1956), s. 95.
124 KALP, NEFS VE RUH

Dier an uta ise; yumuak, ezilebilen y a da an uysal nsanlar vardr. Bu

insanlar salam, belirgin snrlardan yoksundur. Bu gibi insanlar in, manev
seyrin gerektirdii srekli ilerleme ve deiim an derecede travmatik gelir ve bu
kiilerin kendilerini an bask altnda ve bunlarla baa kamaz halde hissetme
leri muhtemeldir. 1

Bitkisel Ruh
Baz insanlarn, temelde bitkisel ruh deyinde hareket ettii grlmektedir,
m ejn derin koma halinde bulunan kiilerin, bitkisel yaam aamasnda bulun
duu sylenir. Hibir hareket, acya tepki ya da zevk alma yoktur. Yalnzca bit
kisel yaamn zellikleri olan byme ve gda alma, ilevine sahiptirler.
Baz zamanlarda bilinli olarak ilevselliimizi bitkisel ruh dzeyi ile snrlan
drmay seebiliriz. Eer hastalanr ya da bitkin dersek, dinlenmeye ve yeniden
gcmz kazanmaya gerek duyarz. Bu hastalklara ya da ara almaya kar
doal, geici bir zmdr. Bizim iin atma v e dinlenme devridaimi dogaldu
ve bedenin biyoritmne yerletirilmitir.
Ancak baz nsanlann btn yaamlarn bitkisel ruhun egemenliinde yaa
dklar grlmektedir. Btn gn byk lde oturur ya da yatarlar. Herhangi
bir ey yapmak iin ok az coku ya da motivasyona sahiptirler; kimisinde bu ka
dar bile bulunmaz. Konuma dilinde bu gibi insanlar ifade etmek iin ngilizcede
sklkla "yatan patates" (couch potato) deyimini kullanrz. Bir baka uygun de
yim ise hibir ey yapmadan yatm ak anlamna gelen sebzelemek" {vegout) te
rimidir. What Is the Matter with Gilbert Grape? Filmindeki arme, bu dengesizliin
bariz bir rneidir. An kilolu olarak, yaamn oturma odasnn divannda abur
cubur yiyerek ve TV seyrederek geirmektedir. Yllar sonra ilk kez onu evden
karmak in ailecek br adi durum ilam gerekmitir.
Bunun kar an ucu ise; an hareketlilik, hiperaktivit&llt. Baz insanlar ha
reketsiz duramazlar. Uzun bir sre oturamaz, okuyamaz ya da alamazlar. Sk
sk kahve molas verirler ya da hareket etm ek iin baka bahaneler bulurlar. Bu
hiperaktiF kiiler hastalandklarnda, iyilemeleri ok gtr. nk bedenlerinin
dinlenmesine zin vermeleri neredeyse imkanszdr.
Her iki arlk da manev bakmdan zararldu. Yetersiz aktiflik eilimi, mane
v yolun yolcusunun en byk dmanlarndan birisi olan tembellie dnebi
lir, Bu gibi insanlar gnlk ruhsal ve dinsel faaliyetlerini icra etmekte zorlanrlar.
Hiperaktif kii ise; tefekkr ya da murakabeyi neredeyse imkansz bulur. Kendi
ilerinde gizli olan Allah (c.c)' bulmak iin yeterince yavalayamazlar, .
 YED RUHUNUZ 125

Bat kltrnn en byk eilimlerinden bilisi, am aktifllktir. Etraflnz hzl

yaayan br toplumla evrilidir; yavalamak ve huzurda kalabilmek iin bilinli
bir ekilde aba gstermek zorundayz.

Hayvansal Ruh
Hayvansal ruhlar dengesini yitiren insanlar, sklkla "hayvanlar gibi" hare-
ket etmeleriyle tannrlar. Genellikle hemen salanabilecek zevkler peinde koar
ve hemen uygulanacak cezalardan kaar (rnein; bir yl sonraki on tokad im
diki bir tokada, imdiki bir kak bal ise bir yl sonraki bir kilo bala tercih eder).
Hayvansal ruh aamasnda motivasyon, igdsel tatmine dayaldr; hibir ahlk
ya da efkat duygusu yoktur. Bu aamada fkeleri, korkulan ya da tutkularnn
esiri olan insanlar, vah hayvanlar kadar tehlikeli olabilir.
rnein; sava alannn t saflarnda acil, iddetli saldn tehlikesine karlk
vermeye hazr olma, pozitif bir hayatta kalma zelliidir. Aktif savatan dnen
br ok asker ani tepiri veren bir asabiyet gelitirirler. Ancak sivil yaam bir sava
alan deildir. Evinde tpk bir sava alannn n saflarnda gibi hareket edenler,
ilerini kaybedebilir, kavgadan y a da ei ve ocuklarna kt muameleden tutuk
lanabilir. Hayvansal ruh akl olmakszn faliyet gsterirse an derecede tehlike
li olabilir.

Bir zamanlar, ayann biri penesine byk bir diken batm, strap iinde inleyen
bir ay ile karlar. Avc dikeni karr ve ay o kadar minnet duyar kiTona bal ve
meyve getirir. Sonra ay a v a y evine kadar zler ve he gn on a yiyecek tamaya
balar. Sonunda adam ay m inine tanr ve avcl brakr. Avcnn dostlan, bir
ay ite yaamann doal olmad konusunda onu uyarmaya alrlar: ancak o
dostlarn dinlemeyi reddeder. Onlarn bu kayglarn, onun yeni zevk dolu yaam
n kskanma olarak grr.

Gnn birinde adam aynn yannda uyurken, adamn yznde br sinek vztama-
y a balar. Ay sinei uzaklatrmaya alr; ancak sinek bit trl girmez. Sonunda
ay, dostunu rahatsz eden bu kk sinee o kadar kzar ki, dar gider v e byk
bir kaya alp geri dner. Tam sinek dostunun yzne konduu anda, ay kayay fr
latt gibi sinei ezer. Bu nedenle hayvansal ruhunuza tamamen gvenmeyin. yi
niyetli olsa da size kolaylkla zarar verebilir.

Tasavvufta (dier bir ok manev gelenekte oldua gibi) alkol ve uyuturucu

yasaklanmtr. nk bunlar nefsan (kiisel) ve nsan ruhlar uyuturur. Bu
ruhlar uyutuunda, hayvansal ruhun dengesiz bir biimde ilemeye balamas
muhtemeldir. Ailelerde fiziki ve cinsel kt muamelelerin byk bir ksm, kt
 i

1 2 6 -KALP, NEFS VE RUH

- ' -. ^ . '
muamele eden alkol veya uyuturucunun etkisi altodanken meydana gelir By-
lece bir ok yaam ve aile yklr gider. Freud'un insanolu tanm, temelde ana
motifi zevk peinde koma ve acdan kama olan, hayvansal ruhun dinamikleri
nin tanmdr. Davran psikolojinin byk bir kism bitkisel ve hayvansal ruh
lann ileyiine odaklanmaktadr. Bii psikoloji kiisel ruhun zihinsel operas
yonlarn ele alr. nsan (hmanist) psikoloji nsan ruhun, yaratclk ve efkat
gibi, karmak faaliyetlerini inceler. Tanspersonai psikoloji gizli ruh ve e n gizli
ruhun ego tesi bilincini kapsar. Bu son iki alan akademik psikoloji alannda he
nz geni kabul grmemitir, - ' ;

Kiisel Ruh
Dengesiz br kiisel ruhun egemenlii altndaki kiiler, negatif egolarnn ks-
kandadrlar. Ego, kiisel ruhun zdr. Kiisel ruhun ar ularndan birinde
olanlar, yetersiz z -sa y g t ve zgven sahipleridir. Bu gibi insanlar yaamda ok
az eyi baarabilirler ve onlarn en kt dman kendileridir.. Onlar kendilerine
inanmadklar iin, hi kimse de on lara inanmaz. Karlatktan her trl glk
karsnda yenileceklerine dair gl inantan, kendisini gerekletiren bir keha-
nete dnr.
Kar uta ise, ben-merkezli, kibirli ve ar derecede kendisine gvenen in sa n ?.
lar vardr. Bu gibi insanlar tamamen ben-merkezdir; .btn dnyann kendileri
etrafnda dndne inanrlar. Hibir empati, efkat ya da vicdana sahip deildir
ler. Bunun an rnei, en korkun sulan iledii halde hibir pimanlk duyma
yan zeki psikopatlardr. Buna en mkemmel rnek; The Silence oLam bs (Kuzu
latn Sessizlii) roman ve filminin Hannibal Lectec'idir. Lecter an, hatta mkem
mel derecede zeki bir insandr; ancak efkat ve vicdandan yoksundur. 0 kadar'
ben-metkezli ve vicdanszdr ki; insandan daha ok br canavara benzemektedir.
Gerek yaamda, Nazi toplama kamptannm fikir babas'Adolph Eichmann'm
yarglanmas, bylesne byk br katliam organize etme ini tpk herhangi bir
' kk memurun iiyle ayn gren bir insan portresini ortaya karmtr. Btn
kaygs, lm kamp faaliyetlerinde kaytlarn iyi tutulmas ve dzenli'bir ileyi
in salanmas idi. Onun yi ileyen brokrasisi taralndan sndrlen milyonlar
ca yaam hi aklna bile getirmiyordu,

n sa n Ruh
Eer nsan uh dengesini yitirirse, kii aslnda bir tr an duygusallk olan yan
l ynlendirilmi efkat tarafndan yantlabilLr.'Bazen, karmzdakinin ihtiyac

i.
 YED RUHUNUZ * 127

olan nazik, yumuak br cesvap deildir. Bazen insanlarn klarnn tekmelenme

si (elbett makslmum.eikiyi salamas iin efkatle yaplmas kaydyla) gereke
bilir. Budizm'de Boddhisattva ykselmenin en yksek kinci dzeyi olarak gr-
t
. lr. nk Bcddhisattvalar efkate ballktan yznden snrlanmlardr. En
yksek manev derece olan Buda derecesi btn ballktan amtr v e bu neden
le btn durumlara etkili bir biimde cevap verebilir.
Bir akam eyh Muzaffer Efendi tevazu ve hizmet hakknda konuuyordu.
Bakalanmn ihtiyalann kendi ihtiyalarmzn nne koyma ve bakalarna
kar daha duyarl v e daha efkatli olma konusunda belgati bir konuma yapt.
Sonra birisi sordu; Kibirliye kar ne yapacaz? Kibirliye de hizmet edebilir mi
yiz?" eyh Muzaffer Efendi yerinden doruldu ve gl sesini ykseltti: "Kibirli
ye, kendini beenene kar,-onun gibi muamele edeceksin! Onlara tevazu le mu
amele etmek, tpk onlan zehirlemek gibidir. Yalnzca kibirlerini besler". Nezaket
ve an hogr, aadaki ykde grld gibi, bir tr zahire dnebilir.

.Bir zam anlar hrsz olarak yetien bir gen vard. ocukken eve ald yumurtalar-
la gelirdi. Annesi, yumurtalarn nereden geldiini sormak yerine, onu yiyecek ge
tirdii iin 6 ver v e ona en ok sevdii yumurtalr yemekleri yapard. Sonra eve ta
vuk, daha sonra da koyun getirmeye balad. Bir mddet sonra eve para getirdi.
Her de taamda annesi onu takdir etti ve bu hediyelerin nereden geldiini asla sor
mad. >
-P
Gvenlik gleri sonunda onu yakaladklannda, gen adam oktan bir soyguncu ve
1 ;
katil olmutu, idama mahkum edildi. Son istei annesinin dataaonm yanm a ge
tirilmesi oldu. Annesine yanna yaklamasn v e ona dilini gstermesini istedi. An
nesi bu tuhaf stei yerine getirince, hrsz annesinin dilini o kadar sert srd k kan
lar Aknd.
l
Gen adara bunun nedenini yle aklad; "Benm son isteim beni bu kadere
mahkum eden dili srmakt. Eer annem eve getirdiim eyleri nereden bulduu
mu sorsayd, Hrszlmdan dolay beni azatfasa ve cezalandsayd, asla bir hrsz
olmazdm. Onun an hogrl dili benim en byk dmanm oldu".

Gizli Ruh
J*

Gizli ruhun dengesizlik grnmlerinden birisi materyalizmdir. Bir ok insan

yalnzca madd dnyay gerek ve nemli olarak grr, maneviyat grmezden ge
lir. Bunun tam kart olan dengesizlik biimi se, bir tr tembellik duygusu inde
dnyay reddetmektir. Bu yaklam; Ben gerekten ok yce ilerle megulm, ne
den bu sradan ilerle ok fazla ilgileneyim?" ya da "Ben yalnzca kutsalla ilgiliyim,
128 KALP, NEF3 VE RUH

bu nedenle insanlara nem vermem" ifadelerinde kendisini gsterir. Halbuki, bu

gn bilinli hizmet etmeyi renmedike, nasl kutsaln peinde koabiliriz? Kendi
ailemizi, dostlarmz ve komularmz sevmeden kutsal nasl sevebiliriz? Baka
larm sevmek, Allah (c.c) sevmeyi renmenin bir tr hazrlk almasdr.

En Gizli Ruh
Dier alt ruhun aksine, en gizli ruhta dengesizlik tr eyler yoktur. O hepi
mizin iindeki lh doann bir kvlcm olduundan, mahiyeti itibanyla akm ve
dier ruhlarn smrlamalanmn tesindedir.

Dengesizlik Klieleri
Dnyann deiik yerlerinde bir ok kltrde, ilevleri dengesiz hayvan m h
taralndan ynetilen kiilerin bir klie tipi vardr. Bu klie p kurt adan, ya da ya-
ratk-adamdr. Kuzey Avrupada vahi savalarn, derilerini giydikleri hayvann
vahiliini onlara veren bir sava fkesine brnebildikleri sylenirdi. Vahi sa
valar geleneksel olarak zrh giymeyi reddederler ve asla savunmay dn
mezlerdi. Onlarn tek savunmalar acmaszca saldrmakt.
Planlama ve ileriyi dnebilme yetenei (ki kiisel ruhun zeksndan gelir)
fke ve hayvan ruhun hiddeti iinde kaybolur. Bir ok efsanede, kii istei dn
da bir hayvana dnr ve bu dutumda iken fke y a da tutkusunu smriayamaz.
ok az dnce ya da planlama yeteneine sahiptir ve drtlerini kontrol ede
mez. Eylemlerini o anki arzulan ve drtleri ynlendirir.
Bir ok farkl kltrde, aynca, temelde dengesiz kiisel ruftun boyunduruuna
giren kiiler iin de bir klie tip vardr. Bunlar yaratk insanlardan daha zeki, daha
az atlgan ve daha lmcldrler. Bu klie tip vampirdir. Bir vampir insan gibi g
rnr ve insan zeksna sahiptir; ancak onlarda scaklk ya da efkat bulunmaz.
Kendine alt yaam enerjisi olmad iin, bakalannn hayat e n lis in i alarak ha
yatta kalr, vampir kiisel ruhun ben-merkezli zeksnn egemenlii altndadr! an
cak nsan ruh ya da gizli ruhun yumuatn etkisinden yoksundur.
Vampir efsanelerinin byk bir ksmna gre, kii lr ve daha sonra vampir
olarak geri dner. Bu nsan ve gizli ruhlarn lmn ifade eden bir metafor ola
rak grlebilir. Bu itiinin yllar boyu ego ve alak benliin egemenlii altnda kal
m olmasndan kaynaklanan ani br travma y a da zaman iinde dumura urama
nn sonucu olabilir. Sonuta grnte bir nsan vardr ve sklkla kltrl ve akl
l bir biimde hareket edebilir; ancak temel nsan doa yok olmutur. efkat ya da
maneviyat duygusu olmakszn, insanolu kolaylkla canavara dnebilir.
 YED RUHUNUZ 129

Yllat nce eyh Muzaffer Efendi, bir grup dervile birlikte New Yorku ziya
ret ettiklerinde, onlarla birlikte kaldm. Derviler ok az uykuyla yetiniyorlard.
eyh Muzaffer Efendi se genellikle geceleri ilhama mazhar oluyor ve iir reti
yor ya da yazyordu. Ne kadar ge yatarlarsa yatsnlar, derviler mutlaka sabah
namaz iin erkenden kalkyorlard, Bir gece, saat gecenin birinde msaade iste
yip yattm. Saat 0 5 .3 0 'd a namaz iin kalktmda, derviler tam anlamyla bitkin
grnyorlard. Niye bu kadar yorgun olduklarn sordum. lerinden birisi dedi
ki: Gecenin ikisinde uyumaya hazrlanyorduk. Ancak birisi TV'de bir vampir fil
mi buldu ve eyh Muzaffer Efendi onu seyretmeye karar verd i Sabahn drdne
kadar uyumadk."
Gnn lerleyen saatlerinde eyh Muzaffer Efendi'ye seyrettikleri filmi sor
dum. Onu ge saate kadar uyank tutann ne olduunu ok m erak ediyordum.
Dedi ki: "Gzel bir filmdi. Aynnnlann byk bir ksmn doru yanstm ay ba
armlar. Biliyorsun en yisi kalbe aklacak kask olarak elma dal kullanmak
tr. eyh vampir fenomenini tartmaya devam etti; Vampir kii lmn ei
i tideyken, en gizli ruh, m anev ruh ve nsan ruh hepsi birden bedeni terk eder
ken yaratlr. Sonra kiisel ruh ve hayvani ruh egemen olur. Daha da kts,
kiisel ruh da terk ettiinde sta vampir yaratlr. Kii tamamen bo bir kabuk
haline gelir ve iini bir baka ruh doldurur. Bu tr vampirler en tehlikelileridir'1.
eyhin vampir tarifi y a da vampir efsaneleri anlatmndan ne karmam gerek
tiini bilmiyordum-, ancak ruhlar modelinin vampir klie tipine tamamen uyma
sna ok armtm.
Hepimiz deiik zamanlarda farkl ruhlarn egemenlii altna gireriz. Hepimiz a
kaldmzda, yiyecekten baka hibir ey dnemez hale geliriz. Hepimiz cinsel
duygularn etkisi altna gireriz ve cinsel tatminimizden baka bir ey dnemez
oluruz. Hepimiz n ya da servet kazanmaya ynelik benllki arzular y a da bizim
baaramadmz baaranlann kskanl altnda eziliriz. Zaman zaman hepimiz
acma ya da efkat duygusuyla dolar taarz. Ancak byk ounluumuz iin,
ruhlanmz arasnda bir temel denge vardr ve ou zaman bu dengeyi yanstan
doru davranlar sergileriz. Tasavvufun hedeflerinden birisi budun Dnyada hem
etkili ve uygun bir biimde davranmak hem de bir tr manevi dengeyi korumak.

Ruh Dengesi in Ekserszler

Kendinle zdeleme
deal dzeyde, ruhlaamzdan herhangi birisiyle zdeleme y a da zdelem e
me yeteneine sahibizdr. Bu bize seme gc ve kiiliimizin mevcut duruma
 13,0 KALP, NEFS VE RUH

en uygun olan ynlerini etkin hale gerilmek in byk bir psikolojik zgrlk
salan
Bu eksersiz dikkatinizi ruhlarn her birine odaklayabilirle yetenei kazandra
cak bir yntemdir. 10 Rahat bir biimde oturun, rahatlayn ve sonra aadakileri
yava yava ve dnerek tekrarlayn:

1 . Ben bir bedene sahibimi ama ben yalnzca bedenmden baret deilim. B e
denim salkl ya da hasta, yorgun y a da enerji dolu olabilir;, ancak ben et
kilenmek sorunda deilim. Bedenime ok kymetli bir iyiletirme ya da
beslenme arac olarak deer veriyorum. Ben bir bedene sahibimi am aen
yalnzca bedenmden ibaret deUm. .
2 . Ben duygulara sahibim; am a yalnzca duygularmdan ibaret dedim. Duy

gularm ve motivasyonlarm benim yaamm zenginletirmeme ve ger

ekletirmeme yardm eder. Bir duygu bazen beni tamamen kaplayabilir;
ancak duygularm ve motivasyonlarm gzlemleyebilir ve anlayabilirim.
Duygulanma, bir enerji v e motivasyon kayna olarak deer veririm. Ben
duygulara sahibim-, ama yalnzca duygularmdan ibaret deilim,
3. Ben bir akla sahibim; ama yalnzca aklmdan ibaret deilim. Benim zekm
deerli bir keif ve idrak aracdr. Daha fesla bilgi rendike ierii de dt~
gir. Aklma planlama ve kavrayn kayna olarak deer veririm. Ben bir
akla sahibim-, ama yalnzca aklmdan ibaret dedim.
4 . Ben bir egoya sahihim; ama yalnzca benliimden ibaret deilim. Kendime
sayg ve kendime deer verme duygum, ok eyleri baarmam salyor.
Salkl, kendini teyit eden egoma kiisel g ve z gven kayna olarak
deer veririm. Ben bir egoya sahihim; ama ben yalnzca benliimden ba
ret deilim.
. 5, .Ben bir kalbe sahibim ; ancak yalnzca kalbimden ibaret deilim, Kalbim
bana efkat duygusu verir ve benim daha derin grmemi ve daha fazla
hissetmemi salar. Kalbime derin duygularmn, yaratclk ve idrakimin
kayna olarak deer veririm. Ben bir kalbe sahibim; ancak yalnzca kal
bimden ibaret deilim,
6 , Ben bir manev merkeze sahibim ; am a yalnzca manev merkezimden iba
ret deilim. Manev merkezime zikir ve derin manev tecrbenin mekn
olarak deer veririm. B en bir manev merkeze sahibim; am a yalnzca ma
nev merkezimden ibaret deilim, .*i

1 Bu eksersiz, zdelemiten ayrlma psiku-semss ekseslzinden adapte edilmitir.

i
 YED RUHUNUZ 131

T. Ben btn ruhlarmdan ibaretim ve ben sonsuz zenginlikte bi smm; y

le bir srrrn M, Allah ( c x } rm huzuru benim imde gizlidir.
Daha sonra, her bir teyidin ana cmlesini tekrrlayabilirsiniz:

Ben bir bedene sahibim-, ama ben yalnzca bedenimden ibaret deilim.
Ben duygulara sahibim; ama yalnzca duygularmdan ibaret deilim.
Ben bir alda sahibim-, ama yalnzca aklmdan ibaret deilim.
Ben bir egoya sahibim; ama yalnzca benliimden ibaret deilim.
,Ben bir kalbe sahibim; ancak yalnzca kalbimden ibaret deilim.
Ben bir manev merkeze sahibim-, ama yalnzca manev merkezimden ibaret
deilim.
Ben btn ruhlanmdan ibaretim.
L

Ruhlarnz Yaam ak
M aden Ruh
1- Kendinizi doku ile kapl olarak dnn, Zihninizde iskeletinizi gizleyen
dokuyu syrn ve iteki iskeletinizi fark edit, Siz salamlk-ve esneklii
birletiren bu mkemmel yapdan ibaretsiniz. Otururken ve hareket eder
ken iskeletinizin farknda almaya devam edin. Hareketlerinizi daha esnek
ve ayn zamanda sabitliinizi daha salam nasl yapabilirsiniz?
2 - Yaamnzda ok fazla esnek olduunuz, daha fazla stikrar v e salamlk
duygusuna sahip olmak istediiniz baz alanlar var m? ok kati olduu
nuz, daha tepki verid ve deiime daha ak olmak istediiniz alanlar var
m?

.Bitkisel Ruh
1 - Tamamen rahatladmz br zaman, rahatlamak ve enerji depolamaktan
baka yapacak br iinizin olmad bir tatili hatrlayn. Bir kumsalda uzan
dnz y a da rahat bir kollukta oturduunuz belirli br an hatrlayn. O de
rin rahatlama ann hatrlayp haniayamadjnz, o ann tadn imdi bUe
hissedip hissetmediinizi grn. Neler, hissediyorsunuz? Derin rahatlama
nn iyiletirici gcn hissedebiliyor musunuz? Yalnzca rahatlamak iin
gnde be Un on dakika aynn. Sakinletirici bir mzik ya da gevetici bir
kaset aln. Gnlk ksa rahatlama dnemleri baklk sisteminde harika
lar yaratr. Gnlk rahatlama dnemlerinizin kaydn tutun ve etkilerini
not edin. '
132 KALP, NEFS VE RUH

2 - Gerekten a olduunuz ve tam gereken miktarda lezzetli, besleyici yiye

cekler yediiniz bir zaman dnn. Alnz gidermenin ne kadar hari
ka bir duygu olduunu ve bedeninizin nasl tepki verdiini hatrlayn. Ay
rca zihinsel, duygusal ya da ruhsal olarak kendinizi beslediiniz zaman
lan hatrlayabiliyor musunuz? O zamanlarda hissettikleriniz nelerdi?
Gnlnze, bleninizi gda ve eksersizle nasl beslediinizi, aklnz tahrik
edici fikirleri okuyarak ve dinleyerek nasl beslediinizi, ilikilerde drst iletiim
ve ifade yoluyla duygularnz besleme yollarnz ve ilham verici kitaplar okuya
rak ve ibadet y a da tefekkrle ruhunuzu nasl beslediinizi kaydedin.

Hayvansal Ruh
1. Yaamnzda fkenin rol zerinde dnn. Zehirli bir eyi ya da bir kim
seyi uzaklatrma ihtiyac hissettiiniz bir zaman hatrlayn. Kendinizi sa
vunmak iin fkenizi kullanmak nasl bir duyguydu? fkenizi olumlu
ynde kullanma kapasitesini gelitirme ihtiyac duyuyor musunuz? Byk
bir ksmmz fkemizi yi kullanmadmz hissediyoruz. Ya kendimizi f
kenin yararndan yoksun brakyoruz, ya da kendimiz dahil herkesi z
yoruz. Bir Zen stad, fkenin bir gk grlts y a da bir el rpmas gibi
olmas gerektiini; grlts bittiinde bir sessizlik olacam sylyordu.
Sonra da Keke fkemi bu kadar mkemmel ifade edebilsem" diyordu.
2. Ya korkularnz? Zehirli bir ey ya da birisinden katnz bir zaman, h a
trlayn. Tehlikeli bir durumdan uzaklamak nasl bir duyguydu? Yaptkla
rnzdan memnun muydunuz? Korkunuzu iyi kullanabiliyor musunuz?
Yani kendisini gereksiz yere ya da aptalcasna tehlikeye atmayan, mkul
ve ihtiyatl bir kii misiniz? inizdeki bu kapasiteyi nasl daha fazla geli
tirebilirsiniz? Yaamnzda daha ihtiyatl ve dikkatli olmanz gereken ba
ka alanlar var mdr? Daha az dikkatli olmak istediiniz, daha fazla risk al
mak istediiniz alanlar var mdr?
3 . Tutkularnz size nasl hizmet ediyor? Yaamnzda kendilerine kar ihti
ras hissettiiniz nsanlar y a da faaliyetler var m? Tutkunun tutsa oldu
unuz bir zaman hatrlayn. Belki de bu bir romantizm an y a da sanat,
mzik veya baka benzer baka faaliyetlere kar derin bir ak hissettii
niz anlard. Neler hissettiniz? Bu tr bir tutkuya kaplmann ne gibi sonu
lan olabilir? Tutkunun kskacnda olmann zararlar nelerdir Yaamnzda
daha fazla tutku ve atei kullanabileceiniz yerler nereler? Bunu retmek
iin ne yapabilirsiniz (ilham verici biyografiler ya da tutkulu iirler okumak
 YED RUHUNUZ 133

ya da yaamlarnn baz ynleri hakknda tutku be&leyenlerle birlikte ol

mak yardmc olabilir.)?

Kiisel Ruh
1- Egonuzun pozitif ve negatif ynleri zerinde dnn. Kendinize deer
verme ve z gvenin, cidd glklere ve meydan o k u m alara karn baa
rl olmanza yardm ettii zamanlan hatrlayn. z gven eksikliinin szi
engelledii zamanlan dnn. Bu zamanlar sizin z gveniniz olmad
iirt g bir ok kolay yanda braktnz y a da balamaktan bile kork
tuunuz zamanlar myd? Hl yle hissediyor musunuz?
2 - An kendine gven ya da sahte gurur sizin iin bir engel oluturdu mu?
An kendine gven sisi, karlatnz-glklere kar yeterince hazr ol
mamaya y a da onlann ciddiyetini takdir etmede yetersizlie gtrd m?
Birisinin sizi tamamen hakl bir nedenle eletirdii, ama negatif egonuzun
buna fke ve inkrla karlk verdii bir zaman hatrlyor musunuz? B
yk bir ksmmz, eletiriyi, hakl be olsa, kaldramayz, nk negatif
egomuz, mkemmel olmadmz fikrine dayanamaz.

nsan Ruh
1- Yaamnzda efkatin rol hakknda dnn. Herhan# bir karlk bekle
meden birisine kar nazik davrandnz bir zaman dnn (Bunu sk
lkla bizim yardm ve besleme desteimize aka ihtiya duyan ocuklara
kar hissederiz.). efkat duygunuzu tetikleyen neydi? Bencillik gsterme
den bakasna yardm etmek nasl bir duygu? 1

2- Szin yardmnza htiya duyan bilisini reddettiiniz bir zaman hatrlaya

bilir misiniz? efkat duygunuz o anda neden iflas etti? Sonrasnda neler
hissettiniz?
3 - efkatinizi yanl kiiye ynelttiiniz bir olay oMu mu? Yani h ak etmeyen
ya da takdir etmeyen birisine yardm ettiiniz veya sizden daha eletirel
bir cevab hak eden birisine sevecenlik gsterdiiniz bir zaman oldu mu?
Bir baka tepki daha uygun ve etkili olabilecekken efkat gstermi olmak
nasl br duygu?

Gizli Ruh
1- Allah (c.cyn huzurunu iinizde ve etrafinzda hissettiiniz bir zaman, mane
v tecrbenin zirve noktasn hatrlaym Bu doann gzelliinden derinden
134 KALP, NEFS VE RUH

etkilendiiniz ya da bir sanat ya da mzik eserinin sizi alp gtrdn'his-

settiiniz bir an olabilir. Ne hissettiniz? Bu duyguyu tedkleyen neydi? N eka
dar srd? Ayn tetikleyicl olay size yine benzer br tecrbe yaatabilir mi?
2- Manev meselelere dair dncelerinizin, sizi bu fan dnyay deersiz gr
meye ittii bit zaman hamlyor musunuz? Ruhla fan eya arasnda bir
aynlk, bir temel ikilem hissettiniz mi (Bu ikilem, gnlk tecrbelerin de
ersiz grlmesine yol at iin bir ok manev gelenekte sapknlk ola
rak deerlendirilmekledir.)?

En Gizli Ruh
inizdeki Huzur
Derin btn sknu gelitirmeye be il on dakika zihnnizi sakinletirmekle
balayn. Bunu Allah (c.cj'n , siz onun varlnn bilincinde olmasanz bile, ii
nizde her eyiyle mevcut olduuna mutlak man ederek yapnz. Allah (c.c)'n
huzurunun kesinlii ve onu fark etme kararll iinde pratik yapn.
Zende bu pratik "parlak br akl ile oturma olarak bilinir. En derin doanzn
kutsal olduuna, manev balamda bymek iin hibir ey ilve etmeye ya da
iinizde hibir ey gelitirmeye ihtiyacnz olmadna inanarak oturmak son de
rece nemlidir. Siz zaten her eyi iinizde tayorsunuz, tek ihtiyacnz olan ey,
onu ortaya karmak.
 Beinci Blm

Yedi Ruhunuzu Uyumlu Hale Getirme

Bit Bedevilin mcevherleriyle oturduunu gldm, Dedi ki; "Bir

zamanlar lde yolumu kaybettim ve btn yiyeceklerim tkendi.
Tam artk alktan leceimi dnrken, ikin bir kuma torba
grdm. Onun hububat dolu olduu. dndm andaki
mutluluk ve cokumu da, onun incilerle dolu olduunu grdm
andaki znt ve umutsuzluumu da hi um m ayacam -''

SAD1

Zengin ve nfuz sahibi bir adam, ok sayda sekin konuu ztyafete davet ettL Ko
nuklar arasnda yiletirme gcyle tannan bir SK eyhi, bir de Fransa'da eitim
grm bir doktor olan salk takan vard. Yemekten sonra, ev sahibinin tazmin
aniden ba dnmeye balad ve km yatana yatrdlar. Ev sahibi, eyhten ona dua
etmesini istedi. eyh de kzn yanna gitti ve onun sal iin dua etti.

Bu durum salk bakanm kzdrd ve homurdanarak bu tip hurafelere artk inanl

mamas gerektiini syledi "Gnmzde" dedi, insanlar iyiletirmek in vitamin
enjeksiyonlar, modem illar ve baka bitimse! yollara sahibiz! Bu tip modas ge
mi samalklar ilerlememizi nlyorC'

1 J. Fadiman ve R. Frag, Essential Suftsm (San Franssko: HarperSanFransIsco, 1957), &S4-55,

136 KALP, NEFS VE RUH

eyh, bakana dnd ve dedi d: Bu gnlerde bakan niformasn eeklere giydir

diklerini bilmiyordumr1 Syleine aptal ve cahil bir adam brakn bakan olmay,
nasl bir doktor olabilir?" Bakan kzgnlktan kplere biniyordu. Yz kpkrmz ke
sildi ve fkeden konuamaz hale geldi.

eyh daha sonra yumuak ve nazik bir sesle, "Bakanm! Ltfen beni affedin. Bu
aalayc szleri yalnzca br hususa iaret etmek iin syledim. Gryor musu
nuz yznz nasl kzard, kan damatlarnz fiti, nabzma hzland ve adrenalin
dzeyiniz tavana vurdu, Btn bunlara birka sz neden oldu. Eer sradan szler
bu gibi feki deiimlere neden olabilyorsa, belki de Allah (cx)'tn kitabndan ge
len lh szler de fiziki iyilemeye yardma otabir\

Baz szler, hayvansal ruhumuzu btn fkesi, korkusu ya da tutkusuyla

annda yuvasndan karr. Baka szler bize ilham verir ve gizli ruhumuzu. Al
lah (c x )a ibadet etme ve onu zikretme kapasitesiyle birlikte ne karabilir.
"Yedi ruhumdan hangisi kontrol elinde bulunduruyor?" diye sorabiliriz. S
slerin buna cevabi: "Kontrol elinde bulunduran Allah {c.c)rt r olacaktr. Made
n ve bitkisel ruhlar kesinlikle yaamlarmz yonetemeyecei gibi, hayvansal ruh
ve onun igdleri de ynlendremez. (Kiisel ruh ok snrldr; negatif ego ve
onun ben-merkezli kibiri, dengesiz hayvansal ruhun agzllk v e ehvetinden
daha ok acjya ve ldrmeye neden olabilir.) mansz ya da efkatsiz zek, ge
nellikle iyilikten ok ktle neden olur. Ruhlar mutlaka her bir bakanl ken
di uzmanlk ve yetki alannda faaliyet gsteren dengeli bir hkmet gibi ibirlii
yapmaldrlar.
Not: Aadaki blm okumaya gemeden nce bu blmn sonundaki
Arabay Tasarlama" eksersizini tamamlayn. Eer bunu tartmalar okumadan
nce yaparsanz daha anlaml olacaktr.

Araba Metaforu
Ruhu bir at arabasna (metafbrun gelitirildii donemdeki en gelimi tat)
benzeten eski bir Sff metaforu vardn Maden ruh arabann iskeleti ve akslardr.
Bitkisel ruh arabann gvde ksmdr. Hayvansal ruh atlar ve kiisel ruh ise sr
cdr. nsan ruh, gizli ruh ve en gizli ruhla birlikte arabann inde oturan sahi
bidir.
Arabann dzenli almas iin btn ruhlarn salkl olmas ve hep birlikte
almas gerekir. skelet ve gvdenin gl, tekerlekler ve akslarn salam olma
s gereklidir, at ve pencereler yamura kar su geirmez olmaldr. Eer araba
bozulursa, seyahat srdrlemez.
 YED RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME 137

Birisi beyaz, dieri siyah olan allat salkl olmaldr. Siyah at, fke ve korkuyu
ve beyaz at ise tutkular temsil eder. Onlarn motivasyonu olmadan hibir yere va
ramayacamz iin hayvansal ruha ve onun drtlerine ihtiyacmz vardr. Yahu-
di-Hristiyan geleneinde sklkla atlan dvmemiz (bedeni aala) ve a brakma
mz gerektii, bylece gszleerek zerimizdeki etkilerinin azalaca telkin edil
mektedir Gemiteki dinsel inzivann boyudan sandmz kadar ileri deildir. (Be
nim bir meslektam yirmi yl nce Yeni Cizvit olanlarn yneticiliini yapt, ofisini
aratrdnda dolabnda birka kutu krba, zincir ve sa rgs buldu).
Tasavvuftaki araba modelinde ise, atlann mmkn olduu kadar gl ve
salkl olmasn steriz (Ayrca onlarn itaatkr ve yi eitimli olmasn da isteriz).
Eer btn ruhlar salkl ise, bas ruhlarn hasta ve zayf olmas durumuna nis
petle, bu dnyada daha dengeli bir yaam baarabiliriz.
Srcnn, atlarm ynlendirecek ve arabay doru srecek kadar gl ve
usta olmas gerekir. Belki de en nemlisi, srcnn araba sahibinin talimatlan-
n izleyebilmesi gereklidir. Ancak srcnn seyahati anlamak ya da dora men
zili kefetmek zere yetimi olmas gerekmez. Bu araba sahibinin iidir.
Araba sahibinin mutlaka gl ve anlalr olmas ve sesini ykseltebilmesi
gerekir. Bylece src doru kararlar verebilir. B iro k insanda src le araba
sahibi arasndaki konuma borusu kullanlmad in tkanmtr. Aslnda sr
c arabann iinde bit sahibi olduunu unutmu ve ynetimi ele almtr. Ego ha
rika bir hizmetkar, ancak kt bir efendidir.
Tasavvuftaki zikir uygulamas, bir dzeyde, sahibin durgun v e ksk sesini
duymay, bir baka deyile iimizdeki yksek ilhamlar ve kutsal duymay
renmek anlamna gelir. Pratik yaparak, imizdeki en kutsal yapy daha ak, da
ha yksek ve daha kolay anlalabilir hale getirebiliriz.
Arabann btn paralannn uyum iinde ilemesi gerekir. Eer araba ynetimi
ele alrsa, ortada seyahat diye bir ey kalmayacaktr. Hibir ey hareket etmez,
nk hibir yere gitmek iin motivasyon yoktur. Maden: ve bitkisel ruhlarda mo
tivasyon bulunmaz. Eer atlar kontrol ele alrsa, arabay en gzel yoncann bu
lunduu tarlaya srecek; araba oraya batp kalacaktr. Hayvansal ruhta motivas
yon vardr; ancak bu igdsel tatminle belirlenen ksa sreli bir motivasyondur.
Ayn ekilde, ne kadar ukurlar ve engellerin etrafndan srerse srsn, src de
dora menzili seecek, kapasiteye sahip deildir. Araba sonunda muhtemelen bir
tavernann nnde park edecektir. Kiisel ruhun zeks harika bir aratr; ancak s
nrl ve ben-merkezlidir. Arabay menziline gtrmesi iin insani, gizil ve en gizli
ruhlara ihtiyacmz vardr. Bu ruhlar, gerek bir insanolu olarak dolu bir yaam
srmek iin gerekli efkat, irfan ve lhi klavuzlua sahiptir. deal olan, yedi
 138 - KALP, NEFS VE RUH

ruhun, uyum iinde birlikte almasdr. Eer ruhlardan herhangi birisi almazsa,
araba seyahatine devam edemez.

Ryalar ve Ruhlar
Baz tasavvuf? tarikatlarda, manev telkinin nemli bir unsuru ryatan yorum-
a

lamaktir. Dervilerin ryalarn dzenli olarak eyhlerine anlatmalar beklenir ve

eyhin yorumu her bir derviin alaca iradn nemli bir unsurudur. Dervilerin
ryalarn dinleyerek, eyh onlarn hangi manev.dzeye ulatklarm ve onlar
iin hangi manev pratiklerin uygun olduunu renebilir.
Ryalar faikl ruhlardan gelebilir. Gizli ruh v e en gizli ruhun ryalarnn yo
ruma ihtiyac yoktur. Onlar ilhamlar ve perdesiz manev tecrbelerdir. Bu ruhlar
dan gelen en dern ve manev bakmdan nemli ryalar genellikle seher vaktin
de gelir,
nsan ruhtan gelen ryalar da derin anlamlara sahip olabilir. Bunlar Jungu
aratrd rya trleridir ve sklkla evrensel semboller ve tipik imajlar ierirler.
Bu ryalar sklkla derviler in ok deerli mesajlar tarlar; ancak eyhleri tara
lndan yorumlanmalar gerekir. ;
Kiisel ruhtan gelen ryalar psikolojik ryalardr ve siklikte kiisel anlamlar
tayan sembollerle doludur. Bunlar, tpk hayvansal ruh dzeyindeki ryalar gi
bi Freud'un szn ettii trden-, arzularn tatminine ynelik ryalardr.
Bitkisel ve maden ruhtan gelen ryalar daha ok bedensel duyarlln retti
i ryalardr. Eski bir Trk ataszne gre; a tavuk kendisini dan ambarnda g
rr, Ryalarn ruhun penceresi olduu bildirilmitir,. Bu prensip gizli ruh ve en
gizil ruhun ryalar iin geerlidir. Bu gibi ryalar benliimizin en-yksek yn
n anlamaya giden yollardan birisini aar. Sanki n bir el fenerinden k gi
bi, bu ryalar da ruhun darya akdr. Eer geceleyin bir el fenerini yakar ye
bir kitaba tutarsanz, k annda kaynaktan hedefe ular ve yazlan aydnlatr,
P

Ayn-ekilde, gizli ruh. btu- kalpteki yerinden, btn bilgilerin kayna olan Al-
.lah (c,c)'m hikmet kitabn aydnlatmak iin kar. Bu gibi ryalar k nentil m e
sajlar ierebilir. En gizli ruhun ryalarnn yoruma ihtiyac yoktur. Bunlar derin
mistik tecrbeler y a da lh lhamlardr, Bu gibi1 ryalarn m nev duygulan'
uyandran zellii zaten kendisini gsterir. , . .
Elbette grdmz ryann hangi ruha ait olduunu bilmek zorundayz. Giz
li ruh ya da en gizli ruhun lhamlar, bitkisel ya d maden ruhun ryalarndan
ok farkldr.
 YED RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME - 139

Dengeli Ruhlar

M adenindi bize gl bir tem d, yaamda bizi destekleyecek salam bir i ya

p salar. Dengesini yitirdiinde, bir yandan katlk, atalet v e esnek olmama zel
liklerine kaynaklk ederken, dier yandan da geveklik, dneklik v e kararszlk,
nedeni olur. Bitkisel ruh, bedenlerimizi salkl ve gl tutmaya yardm eder.
Dengesini yitirdiinde, tembelliin ya da hiperaktifligin kayna olabilir. Hayvan
sal ruh bize tutku ve dnyadaki deerli hizmetleri baarma gds salamak in
vardr. Hayvansal ruh dengesini yitirdiinde se, bizi fke, agzllk y a da hrs
yoluyla ok kt davranlara iter.
Kiisel ruhun amac bize rehberlik etmek, kendimizi anlamamz v e etrafmzda
ki. dnyay kavramamz in gerekli zeky salamaktn Dengesiz bir kiisel ruh, bi
zi kibir Ve benlikilik yoluyla yanl yne sevk eder ya da bizi gsz bir ego ve z
sayg ve z gven yokluu yoluyla yetersiz hale getirir. Rasyonalizasyon ve yan
l tasavvur, gerei arptabilir ya da zekmz, kendimizi ve bakalarm -kah ve
hatal olarak ykc tarzda eletirmek iin kullanmaya itebilir.
nsan ruh, efkati ve kalbin derin zek ve yaratclm temin eder. Dengesi
ni yitirdiinde, bizi yanl acma ya da yufka yrekli ilgiden doan aptalca dav
ranlara gtrr. Gizil ruh gerek bhn irfan salayabilir; ancak dengesini yitir-
diinde bizi dnyay reddetmeye ve maneviyatla maddiyat birbirinden koparma
ya iter,' Gizli ruh da bizi ayn bir bireysellik dzeyinde tutabilir v e Alah (c.c)la
tam olarak btnlemenin nnde bir engel haline gelebilir.

Dnyann barknda olm a ,

Her bir ruhla birlikte farkna varma dzeyimiz deiir. Hayvansal ruh e orga
nizma evreyle .temas kurar (-grme, iitme,.koklama, tatma ve dokunma ile-}.
Bu, bitkisel ruhun minimal kavray y a da maden ruhun kavray yokluu kar-
smda'byk bir ilerlemedir. Ancak eyann yalnzca d biimlerini hissederiz ve
kolaylkla yamllabillrz. rnein* karanlkta ormanda bir patikada yryen tii,
kvrlm saldrmaya hazr bir ylan grr. Ertesi gn gne nda baktnda*
ayn bieni grdnde, bunun yalnzca boum boum olmu br aa kk ol
duunu anlar.
Tasavvuf perspektifinden, mevcudat Allah (c.c)'n kutsal kitaplarndan birisi
dir ve onu okumak potansiyel olarak en byk ve en derin eitim tecrbeferin-
dendir. Mevcudat ne kadar ok anlarsak ve evreyle balantmz ne kadar de
rinletirirsek. o kadar ok reniriz. Hayvansal ruhun be duyusu bize, bu eiti
min tem el balang aralarm salar.
 40 * KALP, NEF5 VE RUH

Kiisel ruhun zeks ile, eyann yalnzca afaki ynlerini kavramakla kalmaz,
bonf doasm da renmeye balarz, rnein, bedenin btn ileyiini plak
gzle anlayamayz; ancak mikroskop kullanm, tbb ve biyolojik teorilerden y a
rarlanma yoluyla bedenin nasl ilediini anlayabiliriz. Geen zaman iinde insan
zeks, doann srlarndan bir ounu aydnlatmtn
nsan ruh dzeyinde daha da derinden kavrayabiliriz. Duyularn ve zeknn
alglayabileceinin tesine geebiliriz. efkat bizim bakalannn duygularn an
lamamz salar. efkat birlikte hissetmek" anlamna gelil. efkat, hepimlzbubir-
birimize baml olduumuzun, birbirimizden ayr olmadmzn. Farkna varlma
sndan domaktadr. Hristiyan mistik Meister Eckehartn ifadesiyle: "Bakalar
na olan ey. ister mutluluk olsun isterse znt, bana olmutur" , 2
Arapa'da Allah (c.cj'n sk telffuz edilen isimlerinden birisi er-Rahmn ve
er-iaM n'dir ve bu isimler genellikle En Merhametli ve En efkatli olarak terc
me edilir. Her iki szcn kk de Rahm yani dl yatadr. Anann rahmi ce
nini korur ve ona meknlk eder. Anne bebeini kendi kan ve cam ile besler. Al
lah (c.c)'n her birimize o k u sevgi ve efkati bundan ok daha ileridir.
Gizli ruh dzeyinde realitenin daha derinlerine nfuz edebilir; en gizli ruh d
zeyinde daha da derine inebiliriz. Evliya, peygamberler ve Allah (c,c}'n elileri
en gizli ruhun (srr-l esrar) derin irfanyla hareket ettiler. Kendilerini ve mevcu
dat gizli derinliklere gtrdler. Onlar btn ilimle faaliyet gsterdiler. Bu neden
ledir ki biz anlan taklit etmeye alyoruz,
Btn leme dair kavraymz nasl artrabiliriz? Mevcudat anlamak in n
san, gizli ve en gizli ruhlara ihtiyacmz var. Kurin bize bu yolu yle gster
mektedir: lerde Biz (Allah (c.c)) onlara, hem ufaklarda hem de kendi nefslerin-
de yetlerimizi yie gstereceiz ki, nihayet onun hak olduunu anlayacak
lar. (4 1 :5 3 . 5 yetten).,
Daha nce sz edildii zere; komada olan kiinin yalnzca maden ve bitki
sel ruhlar ilev grr, dier ruhtan ise gmldr. Bu durumda neredeyse dn
yann hi farknda otorayz. Kii, hayvansal ruhunun kaba, dengesiz ileyiinin
kontrol altndayken, baka her eye kar krdr. Etrafmzdaki dnyada algla
dmz her ey, bizim ne olduumuzu ve en ok neyle ilgilendiimizi yanstma
eilimi gsterir. Eski bir deyite olduu gibi: Bir vel ile karlaan hrszn, b
tn grd onun cepleridir.

2* Eckehart. iinde yeald eser: Matthew Fox, Original Blessing (Santa Fe: Bear and Com
pany, 983). S.280,
 YED RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME 141

B tn Cihad ve Kiisel Ruh

Baz insanlar negatif egolarnn, rnein gurur, tannma ve imrenilme arzusunun
Kontolndedirier, Kiisel nh dzeyine saplanp kalrlar ve kibirleri onlar kr eder.
Negatif egolarmzla yaptmz mcadele bir btu mcadeledir; m anev te
rakki yolunda hepimizin yapmak zorunda olduu bir mcadeledir. nsanlarn
byk bir ksm tannmak ve hret sahibi olmak ister. Negatif egosunun kont
rol altnda olan bir ok kii, toplum tarafndan baar hrsyla dolu ve giriim
ci olarak grlr ve dllendirilir. Bunun sonucu olarak, insanlarn byk bir
ksm bu durumu, tedavisi gereken bir hlden ok, salkl bir hl olarak grr.
3. Blmde zalim nefse dair yaplan tanmlarn bir ou, dengesiz kiisel ruha
dairdir. r"r"
Hz, Muhammed (A.S.M.) ve ilk Mslmanlar byk br savatan dnyorlar
d. Hz. Peygamber etrafndakilere dnd ve yle dedi: imdi kk cihad bitir
dik, daha byk cihada gidiyoruz", Savalar bu szlere ardlar. Bitkin d
mler, oklan bitmi, kllan ve mzraklar y a krelmi ya krlm bir haldeydi
ler. Hz. Peygamber szne devam etti: Byk cihad sizin sadrnzda (iinizde]
bulunanla yaptnz chaddr".
Cihad m "kutsal sava" olarak tercme edilmesi yanltcL ve eksiktir. Msl
man liderler, Allah {e .cjn kendi yanannda olduunu fade etmek iin genellik
le kendi savalarm Cihad olarak ilan ederler. Cihadn basit K u f n anlam m
cadeledir ve en ok "Allah (c.c) yolunda1 yaplan mcadeleyi ifade eder. Tasav
vufun temel pratiklerinin -zikir, hizmet ve tefekkrn- tamam mcadeleyi ierir.
Enei, kararllk ve irade gc gerektirirler.

Bir zamanlar Somuncu Baba isminde bir Sf velisi Fatiha Sresini anlatmaktadr.
Her bir yetin en as yedi dzeyde anlama sahip olduuna iaret eder. lk dzey, en
basit, dorudan anlamdr ve szcklerin anlamn bilen herkes tarafndan anlala
bilir. kinci dzey szcklerin anlamlarm zerinde dnenler tarafndan anlala
bilir. nc dzey, yalnzca daha derin aratran ilim adanlan tarafndan anla
labilir ve bu byle gider.

Somuncu Baba altnc dzeye geldiinde der ki; "Benden baka bu odada bunu an
layan tek kii stunun arkasnda oturan kiidir" der. Stunun arkasnda oturan ki
i nl bir mftdr (eyhlislm) ve OsmanlI mparatorluundaki en byk lim
lerden birisidir, Somuncu Baba der k; yedinci dzeyi odada gerekten anlayan tek
kiinin ise kendisi olduunu syler.

nl mft bu yedinci tefsir dzeyini anlama arzusuyla yanp tutuur. Sonunda S-

fx stadnn derghna gider. Ona selm verdikten sonra Fatiha Suresinin son anlam
142 KALP, KEPS VB RUH

dzeyini renmeye geldiini syler, stad bir an dnr ve sonra cevap verici
Hayr, korkarm ki sen bu niha dzeydeki anlam renemezsin.

Mft Ltfen beni deneyiniz. Olduka baanb bir dim olarak kabul edilirim ve
eminim ki reteceklerinim renmeyi baarabilirim. En iyi, en baarl limlerin
en sekin mridi olmu ve sonunda btn mparatorluun en yksek din makam
na ykselmitir.

Veli cevap verdi; Peki, ilk adm, senin resm cbben zerinde olarak, benim eei
me binip kasabaya gitmen olacaktr. Eein saman torbasn boynuna tak ve onu
cevizle doldur, yolda grdn btn ocuklara ver. '

Mft uzun sre derin derin dnr ve der kif- Nefsime dantm ve itiraf etmeli
yim ki bu ilk adm atamam".

Alimin gururu onun Kurn hikmetinin derinliklerine tam olarak dalmasna en

gel olmuturi ancak en azndan snrlann bilecek kadar drsttr,

Somuncu Baba der k; Madem ki sen, buraya gelip bizi huzurunla ereflendirecek
> kadar nazik davrandn, batta benim dervilerim arasnda diz ktn, ben de Fatiha
Sresini senin bize tefsir etmeni istiyorum''.

eyhlislm sreyi tefsir etmeye balar ve azndan kan yeni idrak derinlii kar
snda hayrete der. Daha sonra Fatiha Sresi hakknda bir kitap yazar ve bu y
ky kitabn giri blmnde anlatr. Kitap bugn hl stanbul'daki byk ktp
hanelerin baslarnda bulunur. Eer velinin eeine binebilseydi kim blr daha ne
kadar sr inkiaf ederdi! '

nsan ve gizli ruhlar taralndan ynlendirilen a s saydaki seilmilerin b n f

yaps nasldr? Seyahatin tm kontroln elinde bulunduran araba sahibi gibi ol
duunuzda yaam nasl olacaktr? Bunlan anlamak iin evliyann yaamna bak
malyz. Onlar Allah (c.c) seven, Allah {c.c) akn arayan, dnyada hizmet
eden ve srekli olarak Allah {c.c) hatrda tutan kiilerdir. Evliya ve peygamber
lerin yklen bizim kendi potansiyelimizin muazzam boyutlann fark etmemize
yardm eder. Onlar gerek insanoullandr. nsanolu, ne olursa olsun, Allah
(c .c ) hatrlayan kiidir. Bu btin cihaddr. Dnya bize unutturmak zere dizayn
edilmitir; bizim iimiz ise hamlamaktr.

Hayal etme
Tasavvufta bazen eytandan sz ederiz. B ir zahir eytan bir de bhru eytan
vardr. Zahir eytan dnyada, baa kmay renmek zorunda olduumuz za
hiri batan karmalarda v e saptrmalardadr. rnein, eer b iz ibadet ederken bir
 YED RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME 143

bikinili kadn ya da sk mayolu bit erkek geerse; badetimiz gidebilir. eytan

hangi sklkta bikinili birisini biz ibadet ederken gnderir? ok sk deil. Bizim
gerek mcadelemiz fendi btn dikkat dagclanmzladr. Bikinili bir kadn ima
jm hatra getiren hayal, btn eytandr. Zaman zaman dnya le de mcadele
etmek zorunda kalrz; nk gerekten nemli meydan okumalar karmza
kar. Ancak btn mcadele ok daha nemidir/ !

. Uyuturucu ve Alkol
t, ,
slmda uyuturucu ve alkoln, yasaklanmasnn nedenlerinden birisi; nsan
ve gizli ruhlar zayflatmasdr. Uyuturucu ya da alkol kullanan kimseler sk sk
hayvan gibi davranrlar. Bir ok fiziki ve cinsel kt muamele insani ve gizil ruh
lar uyuturulan kimselerden gelir.

Bir zamanlar eytanla ibirlii yapan yal bir kt adam vard. Mmkn olduu ka
dar ok sayda insan kt yola srklemeye alyordu. Her gn evinin nnden
samim ve Allahtan (c.c)'korkan bir gen lini geiyordu. Yal adam ona tuzak kur
maya karar verdi. Bir akam lim gayretlerinden evine dnerken, yal adam tavuk
kmesinin kapsn a. Tavuklar caddeye frladlar. Yal adam onlani arkasndan
kouyor, gen limden onlar yakalamak iin yardm istiyordu. Merhametli gen
adam hizmet etmenin cokusu iinde koturup ona yardm etti. Tavuktan geri k
meslerine koyduktan sonra, yal adam onu evine ay imeye davet etti. Alim nzik
e reddetmeye altysa da yal adamn srar karsnda dayanamad.

ay ierlerken yal adam lime ne eitimi grdn sordu. Sonra da:."Ltfen ba-
r na b k iyilik daha yapar msn? 'Yeenim ve bebei benimle beraber katyorlar vte be
bek ok hasta. Ltfen bebee dua eder misin?" dedi. Gen lm Olur" dedi ve ya
l adamla birlikte bebekle annenin uyumakta olduu misafir odasna i t l Alim oda
y a girer girmez, yal adam kapy zerinden kapatt ve kilitledi, "Ne yapyorsun??
dye bard tim, "

, Yal adam cevap verdi: Eer sana syleyeceiini yapmazsan, elbiselerimi yrtaca
m ve darya haykrarak senin evime zoria girip, yeenime saldrdn syleye
cek ve yemin edecein- Komularm bana inanacak ve seni ldrecekler. ey
den birini yapmalsn: Odada ter ie iki var. Ya o ikinin tamamn ieceksin, ya
kadnla cinsel ilikide bulunacaksn veya, bebei ldreceksin. Ancak ondan sonra
gitmene izin vereceim, .

lim dnd; bebei Sfdreraeyeoeml ve gen kadnla da likide buhmamayaca

pn anlad. Her ne kadar alkol de yasaklanm ise de, ktln en hafifi idi; bu
nedenle ieyi sonuna kadar iti. kiyi bitirdikten sonra gen kadn ona dayanlmaz
144 KALP, NEF5 VE RUH

derecede ekici grnd. Elbiselerini kard ve yataa girdi. Kadna dokunduu an

da bebek uyand ve alamaya balad. Dikkati dalp kzan sarho lm bebee
vurdu ve onu yere frlatarak ldrd. O anda yal adam caddeye ftrlad ve komu
larndan imdat stemeye balad,

Grnte nemsiz bir fiil olan lri ime, naif gen adam normalde ilemeyi
hayal dahi edemeyecei fiillere gtrd. Aslnda sarho olduu zaman kendisin
de deildi.

nsani ve Gizli Ruhlar Gerekletirme

nsan v e gizli ruhlarnn klavuzluuyla belli bir zikir v e fikir dzeyine ula
anlar dnyadan kolay etkilenmez. vldklerinde iinmez, gururlan incitildi-
inde fkelenmez. Kazanmak iin a gzl, kaybetmekten korkulu deildirler; bu
dnyaya deil, yalnzca Allah (c.c)'a gvenirler.
Hz. Musa'nn ald en byk derslerden birisi yalnzca Allah (c.c)a. gvenmek
tir. K ufnm bize bildirdiine gre; Hz, Musa lk kez Allah (c.c) le konutuunda,
Cenab- Hak, ona sa elinde ne olduunu sordu, Hz, Musa yle cevap verdi: Bu
benim Ssm. Ona dayannm. Koyunlanma yiyecei aalardan onunla indiririm,
daha birok te kullanrm". Allah (c.c), Hz. Musaya ssm yere atmasn emret
ti ve yete der d mez s bir ylana dnt. Bylece Hz. Musaya Allah (c.c) 'tan
baka hi kimseye dayanmamas ya da gvenmemesi gerektii retildi.
Daha sonra Hz. Musa sisin i Firavun ve ihibazlanmn nnde yere att ve
ylana dnen s btn sihirbazlarn ylanlarm yuttu. Bu ykden alnmas
gereken derslerden birisi; Allah (c.c)in emrinden gelen her ey, insan iradei ya
da abasndan gelenden ok d aha gldr. Cenab- Hak Hz. Musay a buyurdu
ki: "Yere attnda, atan sen deilsin1', Hz. Musa, Allah (c.c)tn yalnzca aracl
yla hareket ettii bir aratan ibaretti, ideal olan budur; Allah (c.c)'n. kulland
bir ara haline gelecek deere sahip olmak ve kendi irade ya da arzularmzla A l
lah (c.c}'n iradesini bozmakszn mevcudata hizmet etmek.
Bir baka yk, artk bitkisel, hayvansal ve kiisel y a da nsan ruhlann zel
liklerinin -gaflet, agzllk, korku, heves ve gurur- etkisinde olmayan bir kii
nin yaklamn anlatmaktadr.

OsmanlI imparatorluu dneminde, stanbulda biiykbir Sfeyhi yayordu. O ka

dar nlendi ki, n Padiahn kulana kadar gitti. Padiah eyhin dersini dinlemek
ve zikre katlmak in her Perembe akam eyhin derghn ziyaret etmeye balad,

Birka hafta sonra Padiah eyhe; Seni ve retilerini gerekten ok seviyorum

ve zikir yinine katlmak da beni ok mutlu ediyor. Dile benden ne dilersen. Eer
 YEDl RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME - 145

yapabileceim bir eyse, mutlaka yapacam" dedi. Dnyann en zengin ve en g

l Hkradan tarafndan bir ak ek sunuluyordu; dnyadaki erkek ve kadnlarn
byk bir ksmnn uruna her eyi feda edebilecei bir fc s o t..

eyh yle cevap verdi: "Senden fek bir dileim var sultanm; ltfen bir daha gelme.

Sultan ard ve endJdendfV HSenI kracak y a da tarikatnn kuralan ya da gele

neklerinden birim ihll edecek bir ey m yaptm? Eer yleyse zr dilerim: Bunt
benim cahilliime verim y o ls a size ve mesleinize saygszlma deil".

Hayr dedi eyh, sorun sende deil. Sen daima biiyk bir nezaket ve sayg, ile
davrandn: Sorun tenim dervilerimde. Sen gelmeden fince yalnzca Allah <c.cj
zikreder ve crna dua edefterdi iiuR seni memnun etmek iin zikrediyor ve ibadet
ediyorlar. Bu nedenle senin bir daha gelmemeni stiyorum; nk trizler senin hu
zurunu kaldracak kadar ykselemedik".

Sadaka
nsan ve gizli ruhlar ncelikle eylemlerimizde ne karabiliriz. Gerek sada
ka yalnzca para vermek deil, bakalarna gerekten ihtiyatan otan eyi ver
mektir. Bakalarna'yandm etmek iin kymetli zamannm, anlaylnz. lgimi
zi ve bilgjmM verebiliriz, Bu tr eylemler insan ve gizli ruhtan dar karr. -Bu
eylemlere dnyann btn oyalayc ileri arasnda Allah (c.c) hamlamak.da da
hildir, eyh Muzaffer Efendi sk s k ;!lEllerinizi dnyev ilerle megul edin, kal
binizi ise Allah (cx ) ile. derdi.

Mmin Miimin Aynasdr

Kurn , mminin mminin aynas olduunu bildirmektedir. Sammi m
minde tnsan v e gizli ruhlar grebiliriz. Bu btm mcadele le megul olanla-
n araym fakat, tpk'madenler, bitkiler, hayvanlar gibi davrananlar y a da ben
cil benlikiler arasnda aramayn: Eer hastaneye gider v e kom a halindeki bi
risinden ilham alm aya alrsak, oradan pek m anev gda almamz mmkn
olm ayacaktr. Aym ekilde ehvet, fke y a da agzllklerinin tutsa olan
lardan m anev bakmdan ne renebilirsiniz? Onlardan alnabilecek tek iyi
ders, kendinizdeki negatif eilimlerinizi grebilmenizdir. Bu, kendi hatalarn
z daha yi anlam anza yardmc olabilir; an cak ruhsal yapnz hakknda hibir
ey retmez. '
Mmin mminin aynas haline geldiinde, birindeki gizli ruh dierindeki giz
li ruhun aynas olur. Ayn eklide, ruhun en derin ksm, lh kvlcm, sr-i es
rar, dierindeki kutsalln aynas haline gelir.
 146 -KALP, NEFS VB RUH

Ey kalp,
Kalp nedir bilerde otur;
Taze iek a a n
Aacn altna git,
RUM3
Herkesin btn ruhlara sahip olduunu unutmayn. Br mmin tamamen ku
sursuz bir vel deildir. Bakalarna yakndan baktmzda bitkisel mizalarn,
hayvansal mizalarm v e kiiliklerini grebiliriz. Bu ruhlar grmezden gelmedi
imiz gibi, onlar durdurmaya da almamayyz. Snrl motiflerimiz ve igdle
rimizden daha fazla unsurlara sahibiz. Bu ruhlar vastasyla nsan ve gizli ruhla
r grebiliriz.
Bat psikolojisi kiisel kusurlarn zerinde durma eilimindedir. Bat psikoloji
sine gre; ocukluumuzun incelenmesine odaklanmak ve btn kiilik sorunla
rmz temizlemek zorundayz. Bu ura bir mr srer ve asla daha sonraki aa
maya geemeyz. Bu nedenledir ki, B a t psikolojisi asla maneviyata getememek-
te kiisel ya da hayvansal ruhlar dzeyinde saplanp kalmaktadr.
Manev sistemler se tam tersi bir sorunla kar karyadr. Br ok manev
grupta, nsanlar sa f manev varlklarm gibi, hayvansal mizadan, egolar ve s
nrl kiilikleri yokmu gibi davranrlar. M anev mizalarm mkemmelletirmeye
odaklanr ve kiilik dzeyinde aba gsterme htiyacn gzad etme eilimi ser-
gjleder. zellikle mridin (ya da eyhin) mkemmel derecede saf ve tamamen
manevilemi olduu dnlr. Oysa hibir mid, hibir insan mkemmel de
ildir.

Hi Kimse Mkemmel Deildir

eyhler de gizli ruhlanyla temaslarn kaybetmemeye alan ve en yksek
mizalarna gre hareket etmek iin gayret sarfeden insanouHandr. Ancak bir
eyh hl btn ruhlara sahiptir. Bu ruhlar ve etkileri asla tamamen yok olmaz.
. Bunu asla unutmamalyz ve kusursuz grdmz kiiyi bir heykel altlna
oturtup, ite bu kusursuz, hibir batan karmaya maruz kalmayan mkemmel
nsandr" dememeliyiz.
Manev tekaml yalnzca ktln cazibesini ama y a da ona asla boyun
ememe deildir. Manev tekaml; ktln cazibesine kar koyabilmektir. Ha

inde yemldg eser: J. Nurbakhsh, The Psychology of Sufism (New York Khaniqahi Nima-
tullahi Publications, 1992), s.77.
 YED RUHUNUZU UYUMLU M LE GETRME - 147

ta yapan kiinin hemen onu telafi etmek iin bir eyler yapmasdr. Bunu aa
daki ykde grebiliriz:

Yllar nce, stanbul'da, herkese ife datmasyla nlenen bir eyh vard. Padiahn k
has-taland ve hekimler kzn hastalnn ne olduunu bulamadlar. Padiah eyhe
haber gnderdi. eyh padiahn habercilerine dedi kb "u anda seninle gjdctem; an
cak dervilerimden birini sizinle gndereceim. Mehmet! Sen onlarla git". Mehmet
genti ve ife verme hakknda hibir ey bflnyordu, aknhk iinde eyhine baktt fa
kat eyhin tek yapo) ey Mehmet'in gelenlerle gitmesi iin iaret etmekten ibaretti.

Gen dervi s a r ^ a , prensesin odasna gtrld. Prenses bir divanda solgun ve

hareketsiz yatyordu. Ne yapacan bilmeyen dervi ederini kaldrd ve -eyhinin
iyilii, kendi iyilii ve prensesin iyilii iin- btn kalbiyle prensesin yilemesi iin
Allah (c.c)a dua etti. kez besmeleyi tekrarlad:

Bi smJahi rrahm atirrahirtV'.

Saniyeler iinde prensesin yzne renk gelmeye balad. Prenses uyand, oturdu ve
yemek istedi. stanbul'da yeni bir ife datan velinin bulunduu haberi annda sa
raya yayld Sultan bizzat gen dervie muhteem bir kavuk ve kaftan le birka
kese altn verdi,

Mehmet saray beyaz btr Arap atnn zerinde, bir eref muhafz ile biriikle terk
ediyordu. Sarayn mutfek kapsnn nne geldiklerinde aniden durdu. Atndan in
di ve eriye girdi. Oradan yeni kesilmi bir koyundan kanlar ve bir bakraca dol
durulan kanl sakatat ald, bandan aa dkt, kavuunu da kaftanm da kan ve
pislikle srlsklam etti. Dervi Mehmet kentin b k ucundan br ucuna bu tuhaf hal
de at srerken, beraberindeki muhafz aknlk ve merak iinde onu izliyordu.

eyhin derghna vardklarnda, Mehmet fer an nce eyhini grmek istedi; nn

de eildi ve elini pt. eyhi glmsedi ve neler olduunu sordu, Mehmet prense
sin iyilemesini ve Padiahn verdii hediyeleri anlatt. Sonra dedi ki: Saraydan
ayrlrken birden aklmdan eyhimden daha yce olduum dncesi getii" dedi,
nk siz ancak karmak formlerle iyiletiebilitker, ben prensesi yalnzca
imanla yiletirmitirar Bu btm kibir ve gurur emaresinden dehete den Meh
met yle dnerek mutfea komutu: Eer benim iim bu kadar kiril ise, d
mn da ona uymas gerekir!'

M eh m et zamanla eyhin halefi ve nl bir ifa datc oldu, Omn manev

tekaml yalnzca btjtf m kem m elem ed en deil, ayn zamanda onun kusur-
lan zerinde hem en v e etkili bir biimde alma samimiyet ve isteinden geldi.
Rum derki: E y Rabbim, olduum gibi grnmemi sala. Eer yapmazsan, ltfen
grndm gibi olmama izin v er". Byk ounluumuz d grnmze
148 KALP, NEFS VE SUH

byk nem veririz. Temiz ve iyi giyimli olmaya zen gsteririz. Btn btn
dnce ve duygularmzn da o kadar gzel v e ekici obuas harika olmaz
myd?
Rm kendi btm tekamlne kendisini adad iin, lk iste# inin temizlen
mesi, bunun mmkn, olmamas halinde ise dma, iinin kusurlarn yanstma
s, bylece onlardan kaamamasn salamakt. Bylelikle srekli olarak onlarla
mcadele etmeye zorlanacak ve bylece zamanla deiecekti, 1

Dmzn temizlenmesi olduka kolaydr. Paiial giysiler ve mcevherler her

erkei bir prens $ b i y a da her kadn bir prenses gibi gsterebilir, Gzel bir b
tm yap gelitirmek ise ok daha zordur ,ve daha fazla zam an alr. nsani;ve
m anev ruhlarmzla temas korumak ve ruhlanmzn hepsini dengede tatm ak
iin sabr ve sebata ihtiyacmz vardr. Bu mkemmellemek anlam na gelmez.
Bir ok mrid, mridinin mkemmel olduunu dnmekten holanr. n
k bu yapay olarak onlarn z-saygmlk duygularn iirebilir, nk mkem
mel bir mridin mridleri de ok zel olmaldr. Ancak bu yaklam, tpk bizler
gibi kendi btm sradan ve kusurlaryla mcadele etmek zorunda olan mrldler
iin zararldr. , ! .
Bildiim bir din cemaatte, mkemmel eyhleri fkelendiinde mridleri
yle derdi: "Efendimiz mkemmel, bu nedenle kendisini kontrol edememi ata
maz. Mutlaka bize bir ders vermek stiyor. Bu nedenle bizim hayrmz iin fkeli
gibi 'davcanyof. Bu absrd dnce mride ve etrafndaki herkese ar bir yk
yklemektedir, Herkes hibir kiisel kusuru yokmu, hepsi, mrldieri gerekten
kusursuz bir vel imi gibi davranmaya balar. Bu durumda, hibir, gerek tek
ml gerekleemez; nk btm gelimemiz rol yapma ve gerek dla dayan
drlamaz.
Eski bir in atasznde bin kilom etrelik bir seyahat tek tiradm la balar den
mektedir, Ancak eer yolun gerekten olduunuz yerinden ok daha ilerideymi
gibi davranrsanz, o ilk adm gerek anlamda atamazsnz ve gerek seyahatiniz
asla balamaz.
En nemli tasavvufuygulamalarndan birisi de, bakalanran egolanya da ku
surlar hakknda dedikodudan kanmaktadr. Bunlara odaklanmak yerine, birb-
rimizdeki lh yapy grmek ok daha iyidir. Ancak bakalarnn dier ruhlarn
da grmezden gelmemeliyiz; grmezden gelmek gerei grmemek, rol yapmak
tr, deal olan, bu snrlamalara ramen pozitif, dengeli nitelikleri ve iimizdeki
kutsal grebilmektir. Bu ok nemlidir. -Bakalaryla karlatmzda se nem
li olan, onlarn indeki lh kvlcm grebilmektir.
 YEDt RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME - 149

nsanolu olarak bizim grevimiz, kendi imizdeki en iyiyi darya karmak

tr. Hepimiz bir potansiyele sahibiz; ancak bu potansiyelin bilinli ve gelimi ha
le getirilmesi gerekir. Kullanlmayan her ey krelir. Ruhlar da byiedir. Eer bit
kisel, ya da hayvansal ruhlarmz grmezden gelirsek, hastalanr v e zayflan^
Eer insan ruhumuzu kullanmazsak, insanca davrananlayz; nk o da tpk
kaslarmz gibi krelir. imiz btn', ruhlarmz denge iinde tutmak ve manev
yapmz da, sadaka, hizmet, ibadet ve zikirle salkl ve gl tutmaktr.
Sfiler geleneksel olarak m anev eksersz iin bir araya gelirler. Evimizde de
ekscrsiz yapabiliriz; ancak tpk aerobiin grup halinde yapldnda daha kolay
olmas gibi, manev eksersizde de grup oluturmak daha iyidir. Bizim tarikatmz
da, derviler haftada birka kez bir araya gelirler. Perembe zikir gecesi, Pazarte
si ise sem gecesidir. Derviler ikindi civan gelmeye balarlar. Gn batmmda der
gh dolar. Gelenler hep birlikte sohbet eder, ibadet eder ve akam yemei yerler.
Sonra da hep birlikte zikir eker ya da lah sylerler.
zikirden sonra, raM ar ve biraz daha sohbet ederler. Eer konuklar varsa,
eyh onlarn sorularna cevap verir. eyh Cumartesi akam lan da gelir. Bu top
lantlar genellikle daha kktr ve gnlk sohbetlere, soru ve cevaplara, rya
tabirlerine ayrlmtr: lave olarak, genellikle derviler Cuma namaz iin hep
birlikte bir mahalle camiine giderler ve namazdan sonra-beraberce le yemei
yerler.
En nemli iimiz btrn mcadelemizdir. Hedef, bitkisel, hayvansal y a da ki
isel ruhu yok etmek deildir, iimiz onlar araclyla insani ve gizli ruhlar g
rebilmektir. Toplum iinde yaayabilmek iin kiisel ruha ihtiyacmz vardr,
Kiiliin ilevi, Akra Kurasawa'mn ynettii klsik bir film olan D em i Uza
tanda arpc bir ekilde sergilenmektedir. Ba karakter, tuzak kurmakta mahir bir
Tatar avcdr; Sainfc PetersburgTu bir Rus Ordusu Temen ynetimindeki bir RUS
haritalama keif gezisine klavuzluk etmektedir. Temen vahi yaamla nasl ba
a kacan bilmeyen kltri bir kentlidir ve klavuz birka kez omn hayatn
kurtanr, Derzu ormanda nasl yaanacam ok iyi bilmektedir, rnein, teme
ne, suyu bir su tulumbasndan ektii takdirde, bir dahaki sefere tulumbaya dol
durmak iin dolu bir kova su brakmas gerektiini retir. Eer bir yere saklan
m odun bulur, onu yemek piirmek ve souktan korunmak iin kullanrsanz,
bir sonraki yolcu in oraya odun koym ak zorundasnz, .
Daha sonra temen, Derzuyu Sabit Pefcersburga gtrr. Bu br felket olur,
Bir gn polis Derzuyu kentin parkndaki aalan kesmekten tutuklayp hapse
atar. Derzu ikayet eden Sz benim aa kesmemi nasl engellersiniz? Onlar
150 KALF, NEFS VE RUH

Allah aalan! Hi kimse onlarn sahibi olamaz". nk vahi yaamda

yakacak odun hayatta kalmak iin zorunlu bir ihtiyatr ve herkese aktr. Son
ra Derzu, caddedeki su satcsn, suyu parayla satt iin dver. Vahi yaamda
&u satmak, tasavvur dahi edilemez ve br ahlkszlktr.
Derzu, insanolunun toplum iinde hep birlikte yaam ak iin gelitirdikleri tu
h a f ve karmak usulleri anlayamaz. O son derece basit, gelimemi bir kiisel
ruhtur. Vahi yaamda yaad srece, gerekten de karmak bir kiilie ihtiya
c yoktur.

Butum Ruhlara ihtiyacmz Var

Karmak kiiliklerimiz, her ne kadar bize byk sorunlar karsalar da, v az
geilmez aletlerimizdir. Egomuz ve kiiliimiz bizi kt yola srkleyebilir; an
cak dier insanlarla liki kurmamz ve onlar anlamamz iit bunlara ihtiyac
mz vardr.
Aynca salkl ve zinde kalmak iin bitkisel ve hayvansal ruhlarmza gerek
duyarz. rnein, hangi gdalar yememiz ve hangilerinden uzak kalmamz g e
rektiini bilmek zorundayz. M aalesef hayvansal ruhumuz sklkla kiIinze
egemen olur ve o zaman bizim iin neyin iyi neyin kt olduunu bilemeyiz.
Hayvansal doamzla ne kadar ok temas iinde olursak, bugnknden o kadar
daha salkl yaamlar sreriz.
nsanolunun ana rahmindeki geliimi esnasnda farkk ruhlar girer. Hamileli
in birinci aynda bitkisel ve hayvansal ruhlarn girdii sylenir. kinci ayda hay
vansal tuh girer. nc ayda sinir sisteminin geliimiyle birlikte kiisel ruh gi
rer. Drdnc ayda insan ruh gizli ruh ve en gizli ruh girer.
Maden ve bitkisel ruhlar lmden sonra da srer; ancak bedenle birlikte k a
lrlar. rnein, salar ve trnaklar bymeye devam eder. Hayvansal ruh ve bel
ki de kiisel ruhun da kald, nk maden, bitkisel, hayvansal ve kiisel ruh
larn fiziki organlarda yerleik olduu; nsan ruh, gizli ruh ve en gizli ruhun ise
manev kalpte yerleik olduu bildirilmektedir. Bu ilk drt ruh fiziki bedene ba
l iken, son ruhun fiziki bedene ball yoktur. lmde bedeni terk ederler ve
yok olmazlar. Bu nedenledir ki; Sitler bir velnin ldn" deil, g ettii
ni" sylerler. Bu son ruhla tam olarak zdeleentec dier insanlar gibi lm
yaamazlar.
Eer madd bedene bal ruhlarla zdelemisek, nsan ve gizli ruhlarn
lmde bedeni terk etm eleri ok gtr, (Bu tecrbenin tpk dikenli teli sinir
lerden geirerek ekip karm aya benzedii bildirilmektedir.) Bu tr bir kii
 YED RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME 161

bedenin zevklerine v e yaam na, egonun arzulatma ve gerekletirmek iin

egomm bedene ihtiya duyduu eylere bamldr. Eer inam' ruh, gizli ruh
y a da en gizli ruhla zdeleirsek, ruhun bedenden tereyadan kl eker gibi
kolayca kayp kaca bildirilmitir. Bu tr bir kii dnyev tecrbelere bam
l deildir.
Agzllk ve negatif egoyu aabilmek; nsan, gizil ve en gizli ruhlan kendi
mizde ve bakalannda grebilmek in kiiliin tesine bakm am z, ok nemlidir.
Her gn tekrar tekrar bakalarnn snrl kiilikleriyle karlarz, Bu kiiliklerin
tesine gemek ve onun ardnda yatan nsan ruhla temas kurmak iin efkat, ce
saret ve uyank olmaya ihtiyacmz vardr. Nasl hareket ederlerse etsinler, k a r t
nzdakilerin yksek mizalarn unutmakszn onlarla iliki kurma abasn sr
drebiliriz.
Tasavvuf, gerek insanolu olma vasfna ulaabilen samimi derviler aracl
yla yaylmtr. Onlar kiiliin tesini grdler ve insanlarn derinliklerine ula
abildiler. nsanlara zgece hizmet ettiler. Bunun sonucu olarak nsanlar deiti
ve bir ou dedi ki: "Evet, eer Sfilik byleyse, ben de sf olmak istiyorum.

Hz, Peygamberin damad olan Hz, Ali, slmn Aslan olarak biliniyordu. slm'
savunmak iin yaplan k savalardan birinde, Hz. Ali br dmann yere devirdi.
Klcn kaldrd ve tam indirecekken, dman Hz. Alnin yzne tkrd, Hz, Ali
birden durdu, klcn knna koydu ve dedi ki: "Gidebilirsin! Artk seni ldrmek ba
na hell deil, aknlk iindeki dman askeri sordu; "Ne demek istiyorsun?"

Hz. Ali yle cevap verdi; Ben Allah (cx) rzas iin savayordum ve savan id
deti inde, (M m iin savarken seni ldrmeye istekliydim. Ancak sen bana t
krdnde, beni kzdrdn, Allah (c.c) rzas iin savaacak ve ldreceim; fakat
nefsimin rzas iin katil olmayacam." Yenik sava bu davrantan o kadar de
rinden etkilendi k, Mslman oldu,

Hz. Ali byk bir lider ve yce bir mriddi. Mslmanlarn drdnc halife-
siydi, Neretfeyse btn Sff tarikatlarnn silsileleri, ona kadar uzanr. Bir defasn
da Hz. Muhammed buyurdu ki: "B en ilim ehriyim, Ali ise o ehrin kapsdr,"
Hz. Ali dahi egoya sahipti. Btn manev tekamlne ramen ondan tama
men kurtulamamtL Ancak fkesi kabardnda, Hz, Ali onun kontrolne girmi
yordu. Egosunun taleplerine hemen kar kyordu. te Btn cihad budur.
Unutmayalm ki ruhumuzun yedi yz bizi hibir zaman terk etmeyecektir. On
larn hl bizim imizde olduunun bilincinde olmal, onlarla birlikte almal ve
gerekli olduunda onlan dengeye kavuturmak iin mcadele etmeliyiz.
 1 5 2 -KALP, NEFS VE RUH

Ruhlar Uyumlulattrma Eksersizleri ,

Araba izm e
Doya kalemlerinizi, pastel byalannz ya da sulu boyalanmz aln ve bir a t
arabas resmi izin. Bu at arabasnn be blm mutlaka olmaldr:
1 * Tekerlekler, akslar ve arabasnn iskeleti.
* Arabann gvdesi, tavan, yanlar, n, arka, kaplar v e pencereler 'a
' M at.
Src. ' -
* Arabann iinde oturan sahibi. \
1 . izimi bitirdikten s o n e bu blmn "Araba Metaforu" balkl ksm oku
yun. iziminiz farkl ruhlar arasndaki ilikiyi ne kadar gsterebiliyor? r
nein resminizin herhangi bit ksm an byk ya da an kk m?
. 2. Adar arabaya koulu mu? Eer deilse, bu sizin drtleriniz ve motivas
yonlarnzn gerek fizik ihtiyalarnzla tam baland olmadm gsterir.
< rnein, bir ok insan kendileri iin zararl olan yiyeceklere bamldrlar.
3. Atlan srcye balayan dizginleri izdiniz mi? Eer zmedyseniz, bu si
zin kendi drtlerinizi kontrol etmede glk ektiinizi, hatta ite yapma
nz gerektiini bilseniz bile, bunu yapmakta zorianchuuzt gsterir.
4. Arabanzda ne gibi deiikler yapmak isterdiniz? Araba ve iskeleti yeterin-
*
ce salam m? Atlar uzun ve zorlu bir seyahat boyunca arabayi ekebilecek
kadar gl m? Src arabay doru bir ekilde srebilecek kadar yete
nekli m ve arabann sahibi seyahati doru vao yerine ulatrabilecek mi? -

m

Kendi Kendini nceleme 1

Hz-, Peygamberim tasavvufta byk nem verilen hadislerinden birisi; Ken

dini bilen, Allah (c.c)1! bilir" din Deitirmek stediiniz huylar ve kiilik zellik
lerinizin listesini yapn. Drst olun; hatadan ve kusurlar saymak kolay deildir.
Kendinizi kiiliinizin zellikleri ile zdeletirmeyin. Bu zdeletirmeden, kan
maya yardma olmas iin her br zelii ait olduu benlik aamasna gre liste
leyin. rnein, Benim egom tannmak istiyor, ya da Benim hayvansal benli
im fkeye yatkndr" gibi.

Rya Gnl
1

Yatanzn baucunda bir rya gnl tutun ve her sabah grdnz r

yalar mmkn olduu kadar aynntl olarak yazn. nlan tahlil etmeye alma
yn; yalnzca her bir ryann geldii aamaya dikkat etmeye 1aln.
, *
 YEDt RUHUNUZU UYUMLU HALE GETRME * 153

Btn mhtanruz steleyin ve her birini nasl besleyebileceinizi dnn.

Eer her bir ruh zerinde dnr ve her birinin ne istediini v e neye ihtiyac ol
duunu sorarsanz, net cevaplar bulacaksnz, Bitkisel ruhunuz dinlenmek m is
ter yoksa, daha iyi yiyecekler m il Hayvansal ruhunuz bastmlm duygulannz
ifade etmenizi mi yoksa sevgilinizle romantik bir hafta sonu geirmenizi mi isti
yor? Belki de entelektel bakrndan, baz meydan okuyucu kitaplar, kiisel ruhu
nuzu besleyebilir. nsan ruhunuzu besleyecek efkatinizi, yaracluz ya da
dier niteliklerinim nasl ifade edebilirsiniz? Hangi tr ibadet; tefekkr ya da mu-
rkabe zlt ruhunuzu besleyebilir?
 Altnc Blm

Tasavvuf Pratikleri: Psiko-Ruhsal Terapi

Bizim syleyeceimiz ey arayarak bulunmaz, yine de onu yalnz

ca arayanlar bulabilirler,

BAYAZID-I BESTM1

Bir bedevi lde omzunda su dolu bir tulum tayor, ayn zamanda hkta bkm
alyordu. Yolda onu gren br baka seyyah niye aladn sordu. Adam kpei
nin susuzluktan kvranmasna ok zld cevabm verdi. Dier seyyali niye su
tulumundan kpeine de su vermediini sordu. Bedevi dedi ki: "Bunu yapamam.
Su bana lzm."

insanlarn byk bir ksm gerekten uygulamak yerine tasavvuf hakknda ko

numay ve dinlemeyi tercih ederler. Ancak uygulamaya koymadan tasavvuf ol
maz; sadece konuup dinlenilen tasavvuf, ii bo szlerden ibarettir. Tasavvuf tp
k psikoterapi gibidir. Ancak geleneksel psikoterapinin hedefi, nevrozlu kiilik zel
liklerini ortadan kaldrmak ve bireyin topluma adapte olmasna yardma olmaktr.
Tasavvuf uygulamasnn hedefleri ise, negatif kiilik zelliklerini deitirmek, kal
bi amak ve iimizdeki derin irfanla temas kurarak Allah (c.c)a yaknlamaktr,

J. Fadiman ve R. Frager, Essestial Sultan (Sanansisko: HarperSanFranslsco, 1597),s.3V.

156 EAUP, NEFSVE RUH.

Bu bolmde ele alnan temel Sf pratikleri; inziva, adab, Allah (e.c)' sald ve
rabta-L mevt'dr

Oru Tutma
Oru neredeyse dnyann btn dinleri ve manev geleneklerinde bulunur ve,
Yahudilik, yoga ve Budizmin temel pratiklerinden birisidir Belli gdalar yemek
ten kanmak gibi ksm oru trleri Katolik Paskalya ncesi dnem (Lcnt) uygu
lamasnda da vardr.
V
Farz olan slm oru, Ramazan aynda tutulur. Mslmanlar bir kamer ay
olan Ramazan aynn gnleri boyunca, gn doumu le gn batm arasnda oru
tutar; yemek, mek v e cinsel ilikiden uzak dururlar, K nfflna Allah (c.c) bize
.yle buyurun "Orucu size ben farz kldm, onun dln ben vereceim. Hz.
Peygamber oru tutmay severdi ve yl boyunca eitli zamanlarda gnlerce, hat
ta haftalarca oru tutard. Bu uygulama halen bir ok mnzev dervi tarafndan
srdrlr.
Orucu bu kadar zel klan nedir? Neden Allah (c.c) bu ibadeti, dorudan dl
lendirir? Ya da neden Allah (c.c)-u Z M l orucu dllendirir? Tek bir nedenle;
oru znde zeldir. Kiiyle Allah (c,c) arasndadr. Bu dnyada baka hi kimse
sizin orulu olup olm adnzdan emin olamaz. Ve. hi kimse diinizi fralarken ya
da gargara yaparken bir yudum suyu yutup yutmadn syleyemez. Yalnzca Al
lah (c,c) ve siz bilirsiniz. Ego oruca, dier faaliyetlerinize olduu kadar kolay m
dahale edemez (Elbette, etrafnzdakilere orulu olduunuzu sylemeniz mmkn
dr ve bu davran egonuzu besleyecei gibi orucun.manev deerini de azaltr).
Btn dier badetlerimiz grnebilir; bu nedenle daima dierlerinin dikkatini
ekmemiz mmkndr. rnein sadakada, bir ok insan yardm ettii' kiilerden
takdir bekleyebilecei gibi, vergi indirimini veya en azndan hayrsever olarak ta
nnmay bekler. rnein, bir kadn hastane yaptrd ve ona kendi ismini verdi
inde, bakalarnn iyilemesine yardm etme arzusu kadar, n sahibi olma duy
gusu da onu motive etmi olabilir. Buyrulmakcadr k, eer yaptklarnz iin bu
dnyada bir karlk beklerseniz, dnyev n kazanabilirsiniz; ancak ahrette bir
dl -hibir gerek manev avantaj- kazanamazsnz
Oru tutmann br baka yaran, nefsi gszletirmesidir.2 Nefislerimiz genel
likle doru olandan ok, bizi kolay, rahat ya da ho olarn yapmaya tevik eder.

Burada aa benlii nefsin yerine kullandm. nk bir ok S yasat nefis szcn ben
liin aa dzeyleri iin, zellikle efs-i emmine yerine kullanmaktadr.
 tasavvuf tratIklejU; fsIko-ruhsalterafi 157

Nefisimiz genellikle herhangi bir muhalefetle karlamadan, kolaylkla kazanabi

lir. rnein a ya da susuz iken, hemen bu arzulanma tatmin etmeye koanz.
yerlerinin byk bir ksm alanlarnn en u M bir alk ya da susuzluk hissettik
leri zaman-kahve molas vermelerine izin verir. le tatili daha da nemlidir. le
yemei yemeden sanki leden sonra hibir ey yapamayacamza inanrz.
Eer insanlar bir zorbann emri alhnda yayorlarsa, zorbann emirlerini he
men yerine getirirler; zorba tamamen kontrol elinde bulundurur. nsanlar, hat
ta, hibir ekilde o emirleri sogulamadklan y a da kar kmadklar iin, onlara
itaat etmeyi kendilerinin setiini bile dnebilirler.
Oru nefsi ifa eder. On tutarken, .nefis bize gerekten yem ek yememiz ya
da bir eyler imemiz gerektiini, aksi halde devam edecek enei y a da konsant
rasyonu bulamayacamz ve hatta oru tutmakta srar edersek imizi bile kay
bedebileceimizi fsldar. Orucu bozmamz iin her trl neden v e mazeretle kar
mza kar ve genellikle olduundan daha grnr hale gelir. Oru tuttuumuz
zaman sabrsz v e bencil ynmz daha iyi grebiliriz;
Eer nefis >ifa olursa, bu gcn byk lde yitirir. Nefis The Wizard ofOz
(Avustralya Bycs) filmindeki byc (wizard) gibidir. Byc br arlatan
dr ve bir perdenin arkasna saklanarak, gren herkesi korku ve dehete, dren
byk bir ba hareket ettirmektedir. Gerek yz kefedildii zaman da, byk
ban alamasn salar; "perdenin ardndaki kk adam nemsemeyin! Nes
de gerekte olduundan ok daha byk ve gl imi gibi davranr. Tpk by
cnn gerekte kim olduu anlaldnda olduu gibi, nefsi ne kadar ok fark
edersek, kadar g kaybeder.
Bir baka dzeyde, oru nefsi gszletirir. nk bedenimizin enerjisi azal
dka, nefsin de enerjisi azalr. Yani nefs bedenle ok sk baldr ve oru tuttu
umuzda aktivites azalr. Boa harcayacak enerjimiz yoktur. Yln geri kalan ks
m boyunca, bir oumuz, oturacak ve bir iki saat alacak ve hareket etme ih
riyac duyduunda .bir kahve atacak, binleriyle konuacak y a da yiyecek br ey
ler almak iin dan koacaz. Yeni v e ilgin eyler bulmak iin hep iimize ara
veririz. Zorlayc derecede aktif olduumuz in herhangi bir eye konsantre ol
makta glk ekeriz. Genellikle kendimizi megul etmek iin her tr nemsiz
projeye dalanz. Oru esnasnda ise, ounlukla elimizdeki ile snrl kainiz: Ko
turarak alma y a da yarm dzine ii ayn anda yapmaya almak amacyla et
rafta kouturmaya yetecek enerjimiz yoktur.
Boa harcayacak'enerjimiz bulunmad iin, elimizdekiyle yetinmek v e yap
tmz eye odaklanmak daha kolaydr. Gemite saplanp kalmak ve gelecekle
158 KALP. NEFS V6 RUH

ilgili hayaller kurmak nefsin en gl mttefiklerinden, birisidir. Eer daima ge

mi y a da gelecei dnr ve asla bugne konsantre olmazsak, m anev ya da
psikolojik olarak gelienleyiz, nk gemi deitirilemez; gelecek ise .henz
gelmemitir. Gerek anlamda kendi zerimizde alabileceimiz an, yaad
mz andr.
Oru aynca iradeyi de glendirir. Her susuzluk ya da alk hissettiimizde,
irademizi kullanr ve yeme y a da me drtsn tatmin etmeyi reddederiz. Gn
lk yaammzda en zevkli ve rahat gelene teslim olmak yerine, manev balam
da bir eyler baarmak iin irademizi hangi sklkta kulldnabiycnz? Parkna bi
le varmakszn, nefsimizin dzenli kontrol altnda yayoruz. Oru duyularmz
ya da arzularmz beslemek yerine ruhumuzu beslemenin bir yoludur.
Oru bizi Allah (c,c)' zikretmeye tevik eder. Gn iinde her yeme ya da i
meyi reddediimizde, Allah (c.c) ' hatrlama ve Allah (c.c) tzas iin u anda ye
meyecek ve imeyeceim deme frsat doar. Aynca oru bizi billnslzletiren
alkanlk kalplann da krar. Ramazan boyunca tanyeri aarmadan nce kalkar
v e kahvaltmz ederiz; akam yemeini de gn batanndan sonra yeriz. Daha ok
ayakta kalma ve daha az uyuma eilimi gsteririz. Btn gnlk ritm ve rutini
miz deiir.
Oru bize alkanlklanmza tutsak olma mecburiyetinde olmadmz retir,
ilk yllarda Ramazan orucu tutarken bana en zor gelen ey, le yemeini kar
makt. Yemek yemeyi alma saatleri iindeki molalar ve holandm le top
lantlar kadar zlemiyordum. Uzun le malalan verme ve alma gnmn
tara ortasnda sosyalleme alkanlna ne kadar bal olduumu grdm.
Sfere gre ana on dzeyi vardr. Birincisi sradan insanlarn orucudur
ve yalnzca gn boyu yeme, ime ve cinsel ilikiden kanmadan ibarettir. Bu ba
sit, dolaysz ibadet, irade gc ve kararllk gerektirir,
kincisi dervilerin orucudur ve bu oru aznzdan girenler kadar kanla
ra da dikkat etmektir. Bu on bakalarna zarar verebilecek sz y a da fiiller
den kanmay da ierir. Birinci dzeyden ok daha fazla irade, bilin ve disip
lin gerektirir. Bu aynca yl boyu srdrebileceimiz bir uygulamadr. Kendimi
yem e konusunda disipline edebilirsem, aynca fkelenme konusunda da ede
bilirim. imeden uzak kalabildiini gibi, bakalarna ac verecek hallerden de
uzak kalabilirim. Gn boyu eim le sevim ekten uzak durabildiim gibi, ekici
kadnlara bakmaktan ve onlar hakknda hayal kurm aktan da kanabilirim.
Kendimi gzme, dilime ve davranma dikkat etme konusunda terbiye edebi
lirim, Bu aynca, taz srekli yiyecek, ecek v e cinsellik ieren ekici reklamlar
 TASAVVUF PRATKLERM FStKO-KUHAL TERAP! 159

ve programlarla bombardmana tutan kltrmzn etkilerinden daha bam

sz hale gelmemizi salar.
nc oru dzeyi veli kullarn orucudur. B u dzeyde oru dnyev dn
celerle megul olmay reddetme ve srekli Allah (c.c) hatrda tutma anlamna
gelir. Veller bu dnyaya her trl balla kar; bu dnyadaki herhangi bir e
yin Allah (c.c)'tan bamsz ve ayn olduu sahte dncesine kar oruludurlar.

Bir zamanlar iki nl din limi, iyi tannan bir Siif velisini ziyarete gittiler. Gerek-
ten veli olup olmadm anlamak iin bu veli kadm snamak istediler. Bu nedenle
ftkh konusunda imtihan etmeye karar verdiler. Bu alan her iki limin de dnya a
pulda n kazand br aland ve bu limler tasavvufta herhangi bir tekmln
mutlaka geleneksel din uygulamalar iinde salam bir temele dayandrlmas ge
rektiine inamyotiard.
Sonunda veliyi ormandaki cra kulbesinde buldular. Ona abdestm kuraHann bi
tip bUmedii sordular. Veli yle cevap verdi: Sizin iin geerli olan abdest kural
larn m yoksa benim in geerli olanlar im soruyorsunuz? Alimler arma.
ayn kurallar olduunu bilmiyorlard.
Veli szne yle devam etti: Sizin in kural ne zaman tuvalete giderseniz, drt
damladan ok kanarsanz... abdest almaktr.' Usulne uygun olarak abdestm b
tn kuraHann sayd, sonra limler kendisi iin abdesdn kuralnn ne olduunu sor
dular. Veli dedi ki: "Ben, Allah (c.cY ne zaman unutursam abdest almak zorunda
ym."

nziva (Halvet)
Knk a n a SE tarikatndan, birisi sekisyz yllk Halvet Tarikatdr. Arapa Hal
v et "inziva, tek bana kalmak" anlamna gelir. Gemite tasavvufun temel ma
nev uygulamalarndan birisi inziva di. Klsik halvet, Hz. Musann Sina 0 a -
nda yaptna atfen krk gn srer.
Halvet btn din geleneklerin bir parasdr. Btn byk Peygamberler ve
Allah (c .c p n elileri dnya megalelerinden uzak halvet dnemleri yaadlar.
Skhlda Allah (c,c)m mesajn yaymaya balamadan nce halvete ekildiler.
aacnn altnda oturan Buda; ln ortasnda Allah (c.c) ile karlaan ve daha
sonra Tevrat retisini almak iin Sina Dana kan Hz. Musa bunun rnekleri
dir. Hz. Muhammed, ilk yetler kendisine vahyedildiinde Hra Darinda inziva
da idi. lk dnem Hristiyanln ldeki alalan nzivay en byk manev ibadet
leri haline getirmilerdi. Amerikan Yerlileri de inzivaya ekilerek iaret bekleme
detine sahiptir.
160 * KALP, NEFS VE RUH

Halvet Allah (c.c j anma zamandr. Halvet halindeki derviler normalde

suskun kalrlar ve hi kimseyle grmezler.

Skt ettiiniz gn,

Kendi iinde bir Hac olabilir.

Skt ettiiniz gn
Dinleyebilirsiniz
Ruhun lhi konserini
Ve onun harika lavta ve davulunu.

En byk konuma deil midir,

lgnca savunm ak yklan bir kaleyi?
.

Ben inanyorum ki geldik buraya

Teslim olm ak iin skta,

Aramak Nuru ve Saadeti,

Kendi iinde raks etmek,

Kutlamak iin km ZaferinP

Benim tarikatmda, kurucumuz halvette bulunan dervilerin gnlerini okuma

ile ya da.kamak manev ibadetlerle geirmemeleri gerektiini retti. Hibir ey
yapmak zorunda deildiler Bunun yerine Allah (c.c) rn huzurunu daha derinden
drak etmeye almalydlar.. Esasen krk gn boyunca Allah (c x )n huzurunda
kalmalar gerekiyordu. Bu kolay bir i deildir.-
Byle bir pratiin tehlikelerinden bri: bunun sonucunda daha gururlu hale
gelme eilimini tamasdr. Byle bir dramatik pratikte en azndan kendi iinden
Evetf Ben krk gndr halvetteydim. Peki ya sen ne yapyordun?" demek k o
laydr. '
Halvet uygulamas her kltrn mit ve folklorunda bulunan kahramanlk se
yahati temalarn yanstr. Bu yolculuk ana blmden oluur: lk bolm evden
-bilinenden, allandan dnyev olandan- ayrlmaktr, i

Hfvs; I Hear God Laughing: Renderings of Hliz, eviren D. Ladnsky (Walnut Creek, Kaj-
fomlya: SufismReoriented, 1996), s.329.
 TASAVVUF PRATKLER: FSKO-RUHSAL TERAP 16-1

kincisi; bilinmeyene, genellikle sr, g ve meydan okuma gibi dramatik bi

imde farkllk gsteren tecrbeler dnyasna giri aamasdr. Bunu Yuvarlak
Masa valyelerinin Kutsal G rail'i' aramak iin yola klarnda; hac seyahatin
de ve dier yaam deitiren seyahatlerde grebiliriz.
nc aama ise; eve dntn Bir ok ynyle bu blm, seyahatin en
nemli ksmdr, nem i ne rendiimiz, nasl deitiimiz ye gerjye beraberimiz
de ne getirdiimizle balantldr. Eer inziva yalnzca gnlk ancak birbiriyle
kaynamayan tecrbelerden oluuyorsa, bu tpk ilgin bir film seyretmek gibidir.
zel efektler ne kadar nefes kesici olursa olsun, film bittikten sonra ncesinden
hibir farkmz kalmaz. -nzivann btn amac, gnlk yaam balamnda bilin-
mizL ve uyanklmz derinletirmektir,

db
db szcne tam karlk gelen ngilizce bir szck yoktur. Edeb kuralla
rna riayet etmek ve iyi davranmak, gzel ahlk anlamna gelir. Bakalarna kar
dikkatle, gzeDIkle, nezaketle, ncelikle ve saygyla davranmakta. Kurin bize
gzel davrann nemini retmektedir: "yilik edin! nk Allah (c.c), iyilik
edenleri sever" (2: 195*inc yetten)
Bir derviin bir fincan ay ikram edii ya da kabul ediinde gzel db gre
bilirsiniz. Eer doru nezaket okulunda eitim grmseniz, ay incelikle sun
may renebilirseniz ve bu sunu dandan bakldnda ok sevimli grnecek
tir. Ancak en nemlisi gerek btn sayg ve hizmet duygusudur. Bu olmakszn
hizmet etmek yalnzca cansz bir biimden ibarettir. eyhin birisi' btn sayg ol
makszn yaplan afaki hizmetin, tpk l bir muhteem sinema yldz gibi oldu
una dikkat ekmektedir; ilk bakta ok gzel grnebilir; ancak aslnda ldr.
Gzellik iin kalbin bulunmas gerekir. Gzel davran mutlaka i gzelliinden
kaynaklanmaldr. Hz. Peygamber u szyle adabn hayati nemine dikkat e k
initir; "B u dnyaya db (gzel ahlk) tamamlamak iin gnderildim. Yaygn
bir Sf deyii yledir; Tasavvuf dbdan barettir.M
Eer bir fincan ay gerek bir ilgi ve hizmet etme frsatna kran duyarak
sunarsanz, eylemleriniz bu btn yaklam yanstacak ve doal olarak gzel

- Kutsal Gail;, efsaneye gre Hz. sa tarandan son yemekte kullanlan kasedir. Yuvarlak Ma
sa se Kral Athurun Meriinin dyle yaptrd valyeler masasdr. nl valyelerden
bi biri tekine stn grnmesin diye yuvarlak yaplmtr. Bu masada bir skemle daima
bo braklr. Buraya oturmaya layk grlecek valyenin yeni bir dnemi balatacana ina
nlmtr.
162 ' KALP, NEFS VE RUH

db sergileyecektir. Misafir olarak bir oumuz ikram edilen yiyecek ya da iece

i sanki bunu yapmak onlarn greviymi gibi alrz. yle dnrz: Fincanm
z doldur, ayn da gzel olsun!" Halbuki bunun yerine yle dnmeliyiz: "Bu
ay hak edecek hibir ey yapmadm. Birisinin ay yapma ve bana sunma zah
metine katlanmas ne kadar byk nezaket ve incelik. Bu harika hizmet iin ne
kadar mhnettanm . 4 dbn gzellii, bir derviin dierine hizmet etmesi esnasn
da tamamyla ortaya kar. Eski Trk dervileri, atasnda bylesine ilgili ve bilinli
ilikileri grdmde gzlerimden yalar boalr. eyh MuzaEer Efendinin sigara
itii dnemlerde (doktor tavsiyesiyle sonradan brakt), derviler onun sigarasn
yakmak iin yanyorlard. Genellikle btn derviler birbirlerinin sigaralarn ya
karlar, aylarn doldururlar ve yapabildikleri her ekilde birbirlerine hizmet eder
ler. Elbette eyhin sigarasn yakmak bir ayncahkt, dbtn yalnzca zahir biimi
ni anlayan baz Amerikal derviler, eyhin sigarasn yakmak iin dierlerini dir
sekleyerek koarlar ve bylelikle eyhe hizmet edenin kendileri elmasm isterler
di. Bazen bu, rpk futbolda karambol ya da basketbolda rebound iin mcadele
eden oyuncular andryordu.
Ben kdemli dervilerle beraber eyh Muzaffer Efendi1nin yaknnda oturdu
um zamanlarda, akmam karmakta biraz geciksem de, her zaman benim si
garasn yakmama zin veriyorlard. Yal derviler eyhin bir akmaa ihtiyac
olduunu daima benden nce hissederlerdi, nk onlar daha dikkatli ve daha
uyankt. Ama nemli olan eyhe hizmet edilmesiydi. Ayrca eer ona hizmet
edebilecek baka birisi varsa, edeblernden dolay, hizmet etme ayrcalm neza
ketle ona verirlerdi.
Yllar nce New Yorka geldii dnemlerde, eyh Muzaffer Efendiyi ziyaret
ettiim zamanlan ok iyi hatrlyorum. Ylda iki kez, zikir yinlerine yardm eden
ve aynca tasavvuf mzii konserleri de veren geni bir Trk dervi grubuyla
Amerika'ya geliyordu. eyh Muzaffer Efendi daima dervileri ve misafirleriyle do
lup taan, geni ve gzel bir evde kalrd.
Bu ziyaretlerden birinde dervi olmak isteyen gen bir adam geldi. eyh Mu
zaffer Efendi onu kabul etti. Gen adam ertesi gn eyhi ziyarete geldi ve le
yemeine kaldu Evde otuz il krk kii vard. Herkes yemek odasn terk etmeye
hazrlanrken, ben gen adama beklemeyi ve herkesin kmasna zin vermeyi
teklif eulm. Her eyden nce en yeni dervi oydu ve nce kdemlilerin kmasn
beklemesi doru alacakt.
Herkes odadan kt. ou bizim onlarn nce kmasn beklediimizi fark
etmedi bile, Sonunda, bizimle birlikte geriye yalnzca tarikatmnzn en kdemli
 TASAVVUF FRATKLERk PStKO-RUHSAL TERAP 163

ikinci dervii olan Kemal Baba kald. Daima en gzel d lb sergileyen, harika
ve ok tad bir nsand, Nadiren konuur; am a konutuu zam an daima ksa ve
z konuurdu, Kemal B aba bizim nce kmamz stedi. Ben ise o n a sayg gs
termek ve bizden nce kmasn salam aktan daha ok br ey istemiyordum.
Ancak bana izin vermedi. kinci y a da nc kan olabilecekken, o odadan
en son kan olmakta srar ediyordu. Bu ok gl bir mesajd ve ben bu me
saj defalarca almtm. Kdemli derviler, tam tersi olmas gerekirken, srekli
olarak bize, bizim anlara hizmet edebileceimizden ok daha iyi hizmet ediyor
lard, Onlar harika db -tevazu, bilin, nezaket ve hizmet- modelleriydi.
eyh Muzaffer Efendi'nin evindeki bir baka le yemeinde, gen erkek ve
kadnlann oturduu bir m asaya servis yaplmadn fark ettim. Hepsi yeni der
vi olan hizmet edenler, eyhin ve kdemli dervilerin masalarna hizmet etmeye
younlamlard. Genler ise ihmal edilmiti. Tarikatn en kdemli dervii olan
eyh Safer Efendi, hibir ey sylemeksizn kdemli dervilerin arasndaki yerin
den kalkt ve genlerin masasna oturdu. Hizmet edenler hemen ona ve masasn
daki dierlerine hizmet etmeye kotular. Bu onlara ders vermekten ok daha de
al bir db retme yolu idi.
Yemek zaman gzel db uygulamak iin mkemmel bir frsattr. Derviler
arasnda iken, en iyi restoranlardan daha iyi hizmet edildiim hissederim. nk
etrafmdaki herkes, kenefi tabaklarna yem ek koymaktan ok, etrafndakilere hlz
m et etmeye younlar. Herhangi brinin barda boaldnda, komu derviler
den birisi hemen suyu doldurur. Herhangi birinin ekmei bittiinde, yakndaki bir
dervi ekmek sepetini uzatr. Birisi salatasn bitirdiinde, hemen bir dervi sala
ta anan uzatr. Ben de bunu yapmay rendim ve ben etraftmdakilerin ihti
yalarna dikkat ederken daima tabamn benm ihtiyalanma dikkat eden etra-
ftmdakiler tarafndan doldurulduunu grdm.
Byk Sflerin esiz tevazuu ok derinden etkileyebilir. Bir zamanlar bir $-
f velisine vururken bastonu knlan adama, ertesi gn vel yeni bir baston ve bir
kse bal getirir ve der ki; "Benim yzmden bastonun krld ve zarara uradn.
te sana eski bastonunun yerine yeni bir baston ve yemek iin biraz bal. Ada
mn bu tavr karsnda neler hissetmi olduunu dnebiliyor musunuz?
Gzel dabn z aadaki diyalogda yarmaktadr.
Bir dervi dedi ki: Btn SfT kardelerim benden daha iyidir,"
Bunu neden syledin?" diye sordular.
nk hepsi beni kendilerinden daha deerli gryorlar ve ben kendisinden
daha iyi gren herkes, aslnda benden daha iyidir!
164 - KALP, NEP3 VE RUH

Hizmet W

Hizmet etme frsat iin minnettarlk duyarak bakalarna hizmet etmek gzel
br ahlktr. Bir dervi, manev yolun zaruri ksmlarndan birinin hizmet olduu
nu bilerek, hizmet firsatlan kollar.
Birka yl nce bir Amerikal dervi Trkiye'yi ziyaret ediyordu. Btn bo za
manlarn. da eyh' Muzaffer Efendi'nin kitap dkkannda geiriyordu. Bir ocuk
elinde aylarla dkkana girdiinde, Amerikal dervi hemen czdann karp pa
rasn dedi. le vakti geldiinde de dkkana gelen yemeklerin parasm cfemek
iin firlad. ririi kez eceklerin parasm demek iin czdanna uzandnda,
eyh Muzaffer Efendi onu azariadi: Bugn btn hizmet sevabn sen mi alm ak
istiyorsun? Bencil olma; bakalarna da deme frsat veri" Bakalarna hizmet et
mek, Allah (c.c)a hizmet etmek gibidir.
Allah (c.c) bize buyurmaktadr kfc Btn lemlere smam, ancak bir mmin
kulumun kalbine sarm." Allah (c.c)n kullarndan birine hizmet ettiimizde,
Allah (c.c}'a hizmet etmi oluruz. Elbette hepimiz Allah {c c l'n kullan, olarak
anlmaya lyk deiliz. Ancak genel prensip; yaradlana hizmet ettiiniz zaman,
Yaradana hizmet etmi olacanzdr. Samimi niyet hizmetimize anlam kazand
racaktr.

bir zamanlar, kylerinin ortasnda byyen dev br aaca tapan ilkel bir kabilenin
yaknndaki ormanda yaayan dindar bir oduncu vard. Gnn birinde oduncu, ka
bilenin tapt aac kesmeye karar verdi Onlara, taptklar eyin yalnzca Allah
(c.c)'n yaratt bir varlk olduunu, bir aa yerine Allah (c.c)'a tapmalar gerek
tiini gstermek stiyordu.

Ormanda yrrken, nne adam kt ve nereye gittiini sordu. Allah cc) r

zas iin, ormanda yaayan kabilenin tapt aac kesmeye gidiyorum." dedi.

,lB bir hata olur." diye uyard adam.

Sen kim oluyorsun da bana ne yapmam gerektiini sylyorsun?" diye sordu

oduncu.

"Ben eytanm ve senin o aac kesmene izin vermeyeceim,"

Oduncu ok fkelendi. eytan tuttuu gibi yere devirdi, ve baltay boynuna da

yad.

eytan dedi k: "Hi de makul davranmyorsun. Kabile kutsal aalatma kesmene

asla izin vermeyecektir. Eer tek bir balta bile vursan, muhtemelen seni ldrecek
lerdir, Karn dul, ocuklarn yetim kalacak. Bunun yannda aac kessa ve oradan
kaabilsen bile, tapacak bir baka aa bulacaklar. Akll ol"
 TASAVVUF PRATKLER: FSKO-RUHSAL TERAP 165

eytan genellikle akl ve mantn sesiyle konuur. Hepimiz iimizde, doru bildi
imize ve doru olduuna inanarak yaptmza kar kan ikna edici bir btmi ses
duyarz, iimizde daima doru olandan daha kolay olan yapmak iin nedenler bu
lan bir ey vardr.

eytan devam etti: Seninle bir anlama yapalm. Ben senin yoksul, ama geni br
aileye sahip dindar br insan olduunu biliyorum. Aynca bakalarna yardm etme
yi de seversin. Her sabah yatamu altna iki altn koyacam. Kendini ldrp,
hibir ey baaramamak yerine, her gn iki altn kazanacaksn. Bu paray ailenin
ihtiyalar iin harcadn gibi, yoksullara da yardm edebilirsin."

Oduncu kabul etti. Ertesi sabah kalktnda yatann altnda yepyeni iki altn buldu.
Ailesi iin yiyecek ve yeni giysiler akl ve geri kalan yoksullara datt. Ertesi gn
oduncu hibir ey bulamad. Yatak odasnn altn stne getirdi, ancak altnlar yoktu.

eytann ihanetinden kplere binmi halde, baltasn ald ve yine o dev aac kes
mek iin yola koyuldu. Yine yoluna eytan kt. Glmseyerek sordu: "Nereye git
tiini sanyorsun?

Yalanc sahtekar* O aac kesmeye gidiyorum.''

eytan oduncunun gsne tek parmayla dokundu. Oduncu bu dokunuun g

cyle nefesi kesilmi halde yere yld. Soma eytan parmam oduncunun g
sne batrd ve onu yere iviledL eytan dedi ki: Beni ldrmek mi istiyorsun? kl
gn nce beni ldrmek zereydin, O aaca dokunmayacana sz ver; yoksa ben
seni ldreceim, ,

Oduncu cevap verdi: Aaca hibir zarar vermeyeceime saz veriyorum. Yalnz ba
na bir eyi akla. ki gn nce seni kolaylkla yenmitim. Bu olaanst gc bu
gn nereden buldun?"

eytan tekrar glmsedi: "O gn o aac Allah (c.c) akna ldrmeye gidiyordun.
Bu gn ise iki altn paras iin benimle savayorsun!

Oduncunun sam im iyeti geici di ve e y ta n tarafndan kolaylkla bozuldu. As

lnda motivasyonumuz ok s a f olm am asn a ramen, ka kez tam bir ih U sla ha
reket ettiimizi dnerek kendim izi kandrdk?

Kardelik

eyh b r ailenin reisi gibidir ve dier derviler ise erkek ve kz kardelerimiz.

Derviler arasndaki ilikiler manev geliimimiz zerinde byk etkiye sahip ola
bilir. B azen kardelerim izden ok ey renebiliriz. Rum manev yoldaln d
ntrc etkilerini y le vurgulamaktadr:
166 KALP. NEFS VE RUH

Manev mcadele M eri ok eitlidir, nemlisi yzlerini Allah (cx )'a ve srtlarm
bu dnyaya dnen yoldalarla (ihvanlarla) kaynamaktr. Doru yoldalarla otur
maktan daha g bir manev mcadele yoktur. nk onlarn bak egoyu uzak
latrr ve yok eder.45

Sfit stad Gazalfye gre gerek dostluk aadaki'sekiz sorumluluu ierin*

1. M add Yardm: Yoldalarna yiyecek, para y a da dier htiyalar in yar

dm et. Tasavvufun en byk hedeflerinden birisi cmertlii gelitirmek
tir. lbn Arab yle den 'Allah (c x jh n size verdiini harcayn. Yoksul
kalmaktan korkmayn. Hibir cmert insan yoktur ki, yoksulluk iinde
lsn."
Gaza, derviler arasndaki derece paylam birbirinden ayrmaktadr.
En alt derece dier dervilere hizmetkrlara muamele ettiiniz gibi muame
le etmek yani fazla malnzdan onlarn ihtiyalarn karlamaktr. kinci
derece; dier dervileri kendinizle ayn dzeyde grmektir. Onlara maln
zn orta gibi muamele etmek, sahip olduunuz her eyi eit ekilde pay
lamaktr. nc derece ise; dierlerini kendine tercih etmek ve onlarn
ihtiyacm kendi ihtiyacnn nne koymaktr.
Yukardaki cmertlik tanmlarn okurken, nefsinizin itirazlarna kulak ve
rin. inizden bir ses "Nasl'bu kadar sam a derecede cmert olabilirsin?
ya da Bu tr bir reti kesinlikle gnmzn modem toplmuna uygun
d eilr gibi itirazlarda bulunabilir. Eminim ki. asrlardr dervilerin nefsleri
aym tirazlan yaptlar.
2 . Ksel Destek: Eer hasta iseler, onlar ziyaret et; eer megul iseler, on
lara yardm et; eer unutmu iseler, onlara hatrlat.* Cmertlik, madd
yardm kadar duygusal destei de ierir. Dervi olmak -kiiye, tarikatnn
geleneklerinin gveni ve dervi cemaatinin desteini ieren- bir gvenlik
ana sahip olmaktr.
Eski bir S deyiine gre; eer bir derviin kam aryorsa, btn dier
derviler karnlarnda an hissederler. Bunun aksi de dogmdur. Byk
eyhlerden birisi buyuruyor ki: "Eer bir baka dervii bir okma yiyecek
le beslersem, onun tadn kendi damamda hissederim/

4- Rujtu, (imle yeraldg esen W. Chittick, The Sufi Patt of Love, (Albany: State University o f
New York Press, I 9 $ 3 ).s ,i5 5 ,
5- Bu bolm el-GazaU, On the Duties of Brotherhood, eviren M, Holland (Londra: Latimer,
1975),
6* 'EhGazatf, a.g.e., s.33.
 TASAVVUF PRATKLER: PSKO-RUHSAL TERAP - 1 6 7

3. Sayg; Bakasnn hatalarndan -ne onlara ne de bakasna- yaknmayn.

Uyunmayacan bildiiniz zaman t vermeyin. Bakalarnn hatasnn
ilerisine gemek ve onlarn iindeki kutsad grp sayg gstermek ou
zaman gtr. Bunu ne kadar ok yapabilirseniz^ birbirinizi Allah (c.c) yo
lunda o kadar ileri gtrebilirsiniz.
4. vg ve Ilgt: Kardelerinizin iyi zelliklerini vn ve onlarla ilgilendiini
zi gsterin. Hepimiz vg v e ilginin yreklendirici gcne ihtiya duyarz.
Yol uzun ve cesaretin krlmas ok kolay. Derviler arasnda yoldaln
scakl tasavvufun balangcna kadar uzanr.

B k gn bir prens ava kmt. Birbirlerini gayet scak bir ekilde selmlayp, sonra
da oturup yiyeceklerini paylaan iki adam grd. Bu adamlarn aralarndaki scak
ilikiden ok etkilenen prens, onlardan birini ard ve arkadann kim olduum)
sordu. Adam: "Tanmyorum.' dedi Prens aknlktan donup kald. "O zaman na
sl birbirinize kar bu kadar yaknlk hissediyorsunuz.?* diye sordu.

Adam dedi ki* "Ayn yolun yolcubnyz."

Bunun serne.Pens: "Ben size bir mekn ina ettireyim, orada buluun dedi ve
dediini yapt. Bylece ilk Sf dergh dodu.

5. Aflsdlcllk: Bakalarnn kusuriann affedin. Buyrulmuturk, eer baka

larm affederseniz, Allah (c.c) da sizi affeder. Affedici br cemaat iinde ku-
sutlanmz yenm ek ok daha kolaydr.
6. Dm; hvanlarnzn (yoldalarnzn} iyilii iin, kendi iyiliiniz in dua et
tiiniz gibi dua edin. Birbirimizi sevmeyi renirken, Allah (c.c)' sevmeyi
reniriz.
SR vel Halc- Mansur yle dua ederdi: "Ya Rab! Halk a ffet beni af
fetme, Onlara merhamet et, bana merhamet etme. Kendim iin araclk et
mem ya da bama gelecei kaarlatulm eyler iin sana dua etmem.
Bana istediini yap."
7. Sadkat: Dostlukta salam olun, bylece size gvenenlerin gvenine lyk
olun. Sadkat bu yola ilk giri heyecan iinde kolaydr. Gerek baan sa
dkati ve dostluu birbirimizin hatalarm grmeye baladmzda da sr
drebilmektir.
S. Rahatsizht G idem e: hvanlarnz da kapsayan uygunsuz y a da g du
rumlar yaratmayn. Bakalarna yk olmaym Btn ihtiyacmz olan ey;
kendimiz iin dnmeyi terkedp, bakalarnn ihtiyalar ve artlarn d
nmek ve hatta onlann ihtiyalanm kendi ihtiyacmzn nne koymaktr.
168 * KALP, NEFS VE RUH

Eer herkes bunu yaparsa, harika, inanlmaz derecede duyarl v e destek

leyici bir grup atmosferi doar
Sfiler bakalarnn hakkna riayet etmede son derece titizdir. Bu derviler ara
snda sevgi ve gven atmosferinin dogmasn salar.

Hz. Peygamberin damad Hz. Ali scak bir gnde bir grup dostuyla beraber yr
yordu, Yakn dostlarndan bilinin bann yanndan geerken, beraberindekerden
birisi aalarn glgesi altoda biraz dinlenmeyi nerdi. Yapamam;1' dedi Hz. Ali,
"dostum beriden bir miktar para dn ald ve cnim , bana borlu olmasndan do
lay onun banda glgelenme hakkm olduunu dndm sanmasn iste
mem."

eyhin birisi kardeliin nemini u ekilde izah etmektedir

Eer Allah (c.c)'a yakn olmak istiyorsan, Hakkti mutlaka bakalarnn kalplerinde
ara. Herkes iin iyi konu; ister orada hazr olsun, isterse olmasn. Eer, tpk gne
gibi, bakalanna rehberlik eden bir k olmak istiyorsan, hekege ayn yz gster
melisin. Tek bir kalbe mutluluk vermek, br ok mabed na etmekten daha iyidir. Bir
1 *
ruhu nezaketle kle yapmak, bin keteyi hr brakmaktan daha deerlidir.7

Cneyd-i BadadPye bir adam dedi ki: Bu gnlerde gerek dost zor bulunu
yor. Allah (c.c) yolunda bir dostu nereden bulacagun?" Cneyd yle buyurdu:
"Eer seninle ilgilenecek ve senin ykn kaldracak bir dost istiyorsan, bunlar
ok az ve uzaktadr. Ancak eer Allah (c,c) yolunda, ykne katlanacan ve s
trabn yklenecein bir dost istiyorsan, o zaman sana bir ounu tantrabili-
rim/

Allah (c.c) T Zikretmek

nemli Sff uygulamalarndan birisi de zikirdir. Bu pratiin tam ad zikrullah
(Allah (c.c) zlkretmekj.'tr. .Zikrin nemini u hadiste gryoruz: Cennet ahali
si tek bir eyden pimanlk duyacaklar: Allah (c,c)f zikretmeden geirdikleri sa
atten/
Zikrin drt temel anlam vardr.? Birincisi; srekli Allah (c x )1 aklda bulun
durmaya almaktr. Bu anlamda gafletin zdddr. badet de bir zikirdir, ibadet
ederken, Allah (c.c)n huzuruna davet olunuruz. Zihnimizi ibadete younlatr
maya ve Allah (c.c)m huzurunu hissetmeye alrz.

Eb Sald, iinde yet ald esen Fadirnar. ve Frager, a.g.e.. s.2 1 2 .

8 - EI-GazalT. inde yer ald esen Fadnan ve Fraget, a.g,e s, 6 1 .
9 El-Gazal, Invocations atd SuppJicatipns (Cambridge, lnglleee: simcTenjtSoclety, 1 9 9 0 ).
 TASAVVUF PRATKLER: FBKO-RUHSAL TERAP 169

kincisi; zikir mistik br forml ya da lh bir ismin tekrar ya da duadr (Du

ann ekli ve uygulamas iin talimat ve izin verilmesi ya da bu aamaya gelin
mi olmas gerektii gibi, duada samimi niyet, uyank olma ve konsantrasyon da
arttr.) Bu dilin zikridir.
ncs; zikir, iinde Allah (c.c) bilincinin ve Allah (c.c)T memnun etmeme
korkusunun bize egemen olduu geici bir btn! hldir. En azndan o an iin,
dnyev btn kayglardan tamamen syntnz. Bu kalbin zikridir. 10
Drdncs; zikir istikrarl bir btn durum (makamjdur'. Bu makamda dua
ve dikkat srekli hale gelir, Srekli bnt dua makamna ularz, Bu nbun a k
lidir. 111 Bir Sf velsinin ifhdesiyte: "Bundan nce tek kalp ancak binlerce dn
ce vard, imdi ise hepsi tek eye indirgendi; La ilahe illallah .11
Benim takip ettiim m anevi yolda, derviler zikir yinini hep bitlikte ifa et
mek iin haftalk olarak toplanrlar. Bu seremonide zgn Sf mziiyle Allah
(c.c)Tn isimlerini tekrar ederek, AHah (c .c )a yakarrz. Cenaba Hakk'n
K u f n da saylan doksandokuz ismi vardr. Bunlar aynca kutsal sfatlar olarak
da adlandnlr ve Rahim, Kayyum, Hayy, Selm , Kadr, CelCl ve Muktedr sim
lerini de erir, Her bit Sf tarikatna, rya ve ilham yoluyla, bu isimlerden ba
zlarn kollanm a hakk verilmitir. Allah (cx )T n sfatlarn anarken; aynca ii
mizdeki kutsal da hatrlarz.
Zikir yininde, nefes, ses ve hareket bitlii ararz. Derviler arasndaki birlik,
bizi Vhid olan Allah (c.c) a daha ok yaklanr. ideal olan, hepimizin tek br
dervimi gibi hareket etmesi, tek bir dervi gibi zikretmesi ve tek br dervi ne
fes alyor gibi nefes almasdr. Seremoni bizi gnlk yaamn olaan kayglarn
dan uzaklatrmak, Allah (c.c)Tn huzurunu kalplerimizde hissedeceimiz bir ba-,
ka hle bizi tamak zere tasarlanmtr.
Zikir derinleen bir sretir. Dilden kalbe, kalpten ruha ykselle, Arapa'da zikr
teriml hem tekrarlama" hem de anma" anlamna gelir, Dilin zikri balangtr ve
genellikle yalnzca mekanik bir tekrardan ibarettir. Szlerin anlam ve gc iimi
ze ilemeye baladnda, kalbimiz mutlulukla, Allah (c c ) arzusuyla ve dier ma
nev duygularla dolar. Bizim Allah (c.c) arzumuz aynca Allah (c.c)'n iimizdeki
v a rta n n iaretidir. Bu arzu, ruhun zikrine dnr. Havetf-Cenah tarikatnn ku
rucusu gerek zikrin, Allah (c.c)T bir an bile unutmamak olduunu vurgulamakta
dr. Kadm bir Sf deyiine gre: Balangta sanki zikir yapyormu gibi hareket
edersiniz, sonra siz zikir ekersiniz. Sonunda da zikir sisi eker."

1 H-Gazal kalp ile bir btn olarak manev kalbi kastetmektedir. Temel olarak sadr, bat-
kalp ya da lbbl-lb 'ten ok kalbe atfta bulunmaktadr.
11* El-Cazal ruh le gidi ruhu detmektedir.
1 7 0 KALP, NEFS VE RUH

eyh M uzaffer Efendi zikir yinitlin yaratl zetlediini retmitir:^

zikir evrenin yaratlnn semboldr. Balangta mevcudat, Allah (c x )n lh

Nurdan yaratt bir nur idi... Yarathn bu birinci yn mevcudatta bulunan btn
bilgi ve akl ierir. Bu nedenle biz zikirde ilk olarak Hz. Muhammcd'in doumu ve
yaamm kutlayan dualar zikrederiz.

Allah (c,c), Hz. dem'i yaratt ve Ademdin ruhunu bedenine fledi ve byteoe kiilin ru
hu iinde bir evrensel, Dhi ruh kvlcm], srr-l esrar gizlendi Allah (c.c)t Hz. Ademin
kalbini altrd ve kalp mevcudatla ayn ritim iinde atmaya balad ve sonra AHah'' c,c),
Hz. Adem'e ses verdi ve Adem Allah (c.c) 't ve mevcudat ven szler syledi.

Bu btn mziin zdr ve Tasavvufin hl sren kudsf mziinin esasdr...

ey h a y n c a unlar aklam t:

Sylediimiz lhiler evrenin btn srlarn iermektedir. Mzik, ruhlar leminde

Allah (c,c)m sesini iitmi bulunan ruhun cokusudur. Evrene gelecek ruhlarn ve
gelmi bulunan ruhlarn teyididir.

Mzikten bu kadar etkilenmemizin nedeni;: bizim kkmzle balantmz ve Ruh

lar leminde geirdiimiz zaman hatrlamaya yardm etmesidir.

Geleneksel Halvet-Cerrah zikir ayini, dervilerin eyhlerini -balarm eerek- se

lamlamalaryla balar eyh ve derviler daire halinde koyun postlarna oturur ve
eilerek yeri per. Sonra eyh geleneksel a duasu yapar.

Daire halinde oturma, birliin semboldr. Derviler eyhlerinin a duasna kat

lrlar. Allah (c.c)'tn efkat ve merhametine snr, Hz, Peygamberin efaati iin
dua eder ve Hz. Muhammede sadakat ve selm lan iletirler. Sonra derviler ni
yetlerini Dan eder; snrl benliklerini terk etmeye ant ierler.

Yaratln ilk eylemi o ilk nurun anlmasdr. Bu nur, La flhe illallah nidalaryla ya
ylmaktadr, Bu zikir yininde bizim ilk zikrettiimiz kuds ibaredir. Derviler hep
beraber zikre balarlar: "La ilhe illallah'',..

Zikir bu noktada bil an durur. Derviler Kurin' ya da Hz. Muhammedi ven br

naat dinlerken hareketsiz otururlar. Allah (c.c)'m Sz, Kutsal Kur'n o Nurfan
som a varlk lemine girer. Kurian hem Allah (c.c) 'm Uk sz hem de kutsal kitap
larn son vahyedilendir.12

12. zikir hakkndak aadaki blm ve eyh ve dervi baklandaki blm eitli sylemlerden
alnmtr. Yararlanlan materyalin byk bir tasm eyh Muzaffer Efendi Ozak. tarafndan
Kaliforniya, Melo Fark*ta bulunan Institute of TranspeiSnal Fychlgy"(fa, 16 Mart
1981 tarihinde yaplan yaynlanm bir konumadan derlenmitir.
 TASAVVUF PRATKLER: FSKO-RUHSAL TERAP * 171

Fiziki evrenin yaratlmasndan nce, Allah (CjC) Ruhlar lemini yatan... Sonra be
denler yaratld ve sonra ruhlar bedenlere girdi Ruhlar kendilerini bedenlemi bul
duklannda, Allah (c.c), Allah (t e ) , Allah (c.c) nidalaryla Allah (c.c) zikretme
ye baladlar.

Bir sonraki zikir lh sfat olan Hdur. Arapadaki anlam O" dur. Her trl sfat
tan uzak olarak Allah (c.c) ' ifade eder. Bu ismin tekrarnn anlam: Yalnzca Sen
varsn; yalnzca Sen varsn; yalnzca Sen, yalnzca Sen, Her bir insan nefsi bu is
mi tekrarlar. Btn mevcudat bu simle titrer ve her bir atom bu zikri syler.

Daha sonra, bu lemdeki her ey maddileir ve derviler ayaa kalkar. lh nh i

lerine girdii zaman btn bedenlerin hrbirteindsn ayrldklan gibi, kalkar
ve elde tutuuruz. Bu yaratltaki kesret iinde vahdeti sembolize eder.

Kiinin kutsala kavumasnn cokusuyla, derviler sallanmaya ve dnmeye ba

larlar. Btn evrendeki her ey kendi etrafnda dnd gibi, biz de dnmeye ba
larz.

Derviler el e k bir daire olutururlar, Bu bireysel kimliklerin yok edildiinin iareti

dir. Daire yava yava saat ynnde dnmeye, kalplerimiz ynnde, Allah (c.c)'
kalbimize yerletirmeyi sembolize edecek ekilde, hareket etmeye balar. Davulun
ve geleneksel ilahilerin ve iirlerin eliinde ilh isimleri zikrederiz...

Daha sonra lh isim d an Hayy (daima hayat sahibi) zikre dahil edilir. Derviler
dairesi eyhin etrafnda dner... Zikrin sonunda dervilerin sesleri H isminde bir
kez daha birleir ve bu tek arzumuzun Allah (c.c), ama yalnzca Allah (c.c) oldu
unun iaretidir.

Genel olarak, zikir yini mn leminden maddleme, oradan tekrar mn lemi

ne hareketi sembolize eder. Nefes zikrin nemli br parasdr...

Derviler La ilhe illallah1' dedike, batnm sadan sola eviririz. La inkrdr. Sa

a tabiata, etrafmzdaki dnyaya hibir ey yok" diyerek dneriz; llallah" (Al
lah (c.c)tan baka) derken bamz aaya ve sola eviririz...

lk olarak La diyerek temizleniriz: Hibir ey yoktur." Her eyi frlatr atana,,. Sa

a dnteki la Ehe Be sembolize edilen btn mevcudatn inkln, kalbin temiz
lenmesidir. Sonra illallah diyerek Allah (c,c) hakikatini kalbinize yerletiririz; n
k lemlere, yerlere ve gklere smayan Allah (c,c), insan kalbine sar...

ister caml isterse -grnte- cansz olsun, btn mevcudat Allah (c.c)T zikreder,,,.
Hayy ismini zikrettiimizde, canl olduu grlebilen mevcudat temsil ederiz.
Sonra Hayy ritmik bir nefes haline gelerek, canl olmasna ramen bizim duyula-
luuzi] tesinde bulunan eyay temsil etmeye balar. Nefes alma maddenin ze
172 KALP. NEFS W RUH

dnmesi, nefes verme ise Hayy'n ta kendisidir. Allah (c.O' nkr eden, yarat
clarna kfredenler nle, nefes alma GUI yoluyla Allah (ccj zikretmektedirler.

Br dervi NASAda konuk olarak bulunuyordu. Ona ato malt paracklarn

seslerini kaydedeblen cihazlar gsterdiler. Bir atomun elektronlan ekirdein et-
- j

rafnda saniyede birka yz bin defa dnyordu. Tpk dervilerin zikirde dndk
leri gibi dnyorlar ve onlar da ses karyorlard. Dnerken H diyorlar. Ayn e
kilde yetyuz de hem kendi etrafnda hem de gnein etrafnda dner ve dner
ken o da H" der. Evrendeki btn eya, kendi lisanyla Allah (c.c)' zikreder.
Kulaklan ak olanlar bu sesleri duyabilirler.
I

UkSfHz. Adem idi.13 Allah (c.c) ona btn Esmay retti. Zikirde bzler Esm-
l Hsn'nn tam bir tablosunu iziyor ve evrenin yaratlnn, geliiminin, kya
metinin ve yklnn ve niha vuslatn isini sryoruz.
Zikrin mzii Yaratln mziini sem bolize eder. B u m zik Cennet-l Adn (Aden
C enneti)"da den yapraklarn sesidir.
Yllar nce stanbul'un eyhlerinden birisi dervilerini dergh iin iek toplamaya
gnderdi. Hepsi byk iek buketleriyle dndler. Yalnzca bir dervi sadece sol
mu bir iekle dnd, Neden gzel iekler getirmedii sorulduunda;41Btn i
eklerin Rabblml zikretmekle megul olduklarm grdm. Onlarn sregelen ibadet-
terini nasl bozabilirdim? Aramaya devam ettim ve sonunda zikrini tamamlam bir
lek iek buldum ve o da bu iekti" Bu dervi derghn btr sonraki eyhi oldu.

Derviler bin yldr dnmekte ve "H" ekmektedir. Ancak imdi yirminci

yzyln ikinci yansnda ato malt fiziini gelitirdik ve fark ettik ki, elektronlar
ve dier atomalli paracklar da, tpk gezegenler, gne sistemleri ve btn ga
laksiler gibi, bir merkezin etrafnda dnmektedirler. Geleneksel Sff hareketle
rinde bir enerji alverii vardr. Genel olarak eylemlerimizin enerji tkettiini
dnrz; halbuki bu gibi m anev akeiviteler de biz aslnda m anev enerjileri
mizi doldururuz.
Sf geleneinde dnen dervilerin yapt zikre sem ad verilir ve hareketle
rinin ad da dn"tr. Sem, yediyizyi nce byk Sf airi ve velisi Mevl-
n Celleddn Rumtarafndan kurulan MevlevTarikatmda resm bir yindir. O
lu Sultan Veled babasnn doal hareketlerine dayal bu seremoniyi oluturdu ve

13* M. Ozak, Joumey to tfe Lord ofPawer, kaydedilmi konuma notfen (New York* Umar Tra
ditions).
Hz. Adem le , Havva'nn bu dinyaya gnderilmeden jece yaad[tdau Cecne tabakas.
 TASAVVUF PRATKLER PSKO-RUHSAL TERAP 175

ilk Mevlev dervileri (semzen) dodu. Hareket kadar mzik de semnn esas
unsurlarndandr. Semy resm yin olarak kullanan baka tarikatlar da vardr.

Hz. Peygamber btn asbbmdan dinleri ve cemaatlerinin iyilii iin verebilecek

leri her eyi' vermelerini istediinde, Ebu Bekir sahibi olduu her eyi verdi. O ve
kars yalnzca uzun bir elbise braktlar. Onunla zaman zaman dan kp al ve
ri yapabiliyor ya da ticar ilerini yrtebiliyorlard. Bu nedenledir M Hz. Ebu Be
kir ibadet iin camiye gidemiyordu.
Br sabah namaz vakti Hz. Peygamber namaza armak zere Hz. Ebu Bekire b
rini gnderdi. Tek giysiyi kars giyindiinden Hz. Ebu Bekir, geleri ahs plakl
n grmemesi iin gizlendi. Hz. Peygamberin bizzat onu namaza ardn ren
diinde, Hz. Ebu Bekir, gitmekten baka seenei olmadn biliyordu. Yaprak top
lad ve onlar kendisini rtecek bir giysi halinde rd.

Hz. Peygamber camide beklerken, Hz. Cebrail'in tamamen yapraklardan rlm

tuhaf bir giysi giyinmi halde geldiini grd. Neden bu kadar tuhafgiyindiini sor
duunda, Hz. Cebrail yle cevap verdi: "Allah (c.c) gklerdeki btn meleklere Hz.
Ebu Bekir'in erefine byle giyinmelerini emretti." Sonra Hz. Muhartunede ttn
olanlan anlata. Hz. Peygamber Hz, Ebu Bekiri grdnde ard: "Rabbin sen
den .memnun, sen Rabbbden memnun musun? buyurdu. Hz. Ebu Bekir bu hari
ka haber karsnda sevincinden vecd ile alad.

Bir nedene sahip olmadan bile mutluyum.

Gklerden nce k doluyum

Gne ya da ay selmlayabilirim,

. S e v eli ihvanlarm
Allah (c.c) akna dtk
Hem de nasl, ne zamandr.

imdi Hafiz ne yapabilir

Ebed Rakstan baka ? 14

Zikir uygulamas gnmzde Allah (c.c) ak ve Allah (c.cj'n huzurundan,

duyulan coku duygusunu yanstmaktadr. Hak aklarnn hepsi Allah (c.c)m
---------------------------------------------------- 4 *

Hfiz, i Hear God Laughing: Renderings of Hte, eviren. D. Ladnsky (Walnut Creek, Ka
liforniya: Sufism Reoriented. 1996), s. 141.
174 KALP.NEPSVEKUH

onlardan memnun olduunu hissetmiler; bu coku ya da cezbe ile kendilerinden

gemilerdir. Her bir zikir yini farkl bir vel tarafndan o velnin AEah (c,c)n
huzuruna dair derin duygusuna gre geliir ve ekil kazanr. Bu manev derece
ye ulaamam olan derviler, kendi lerinde bu duygunun gelimesi iin srek
li pratik yaparlar. Bas derviler kendiliinden dner ya da hareket eder; bazdan
Allah (c.c) n adn haykrr ya da zikreden Her ne kadar yin kat kurallar in
de balarsa da, belli bir noktaya geldi^nde hibir ekil, hibir kontrol kalmaz.
Halveti cen ah zikir yininde, birbirimizin farknda v e dikkatimiz eyhimize
odaklanm olarak kalmaya gayret ederiz. Yerde sabit ve o ana konsantre obua
ya abalarz. Paradoksal olarak, yerde sabit kalma abalarmza ramen yine de
Allah (c,c)a cezbe halinde yaklama niyeti sergileyerek, zikirle kendimizden "ge
eriz". yinin amac bedenlerimizi ve madd olan h er eyi tek etmektir. O za
man, o halde iken olaanst grnen eyler mmkn olur.
Temas sporlarnda da bu konsantrasyona benzerlikler grrz. Oyunun orta
snda yumruk ya da tekme alabiliriz ve fark etmeyebiliriz: Eylem iinde kendimi
zi kaybederiz; Ancak oyun bittiinde, brn yaralanmalar v e arlarn acsn his
setmeye balarz. ok daha derin anlamda, kendimizi Allah (c.c)Tta kaybederiz ve
bedenlerimizi hissetmeyiz. Gerek zikirde, Allah (c.c 'n huzuruna tanrz ve
gnlk bilin dzeyimizi tamamen terk ederiz,
Btn tarikatlar yalnzca iki temel zikir yini trn uygularlar: Oturarak y a
da ayakta durarak. Oturarak zikrin basit biimi daima ayndr. Derviler eyhleri
nin etrafnda bir daire olutururlar. Baz tarikatlar yalnzca oturarak zikir yapar
ken. bazlan hem oturarak hem de ayakta durarak zikreden
Daire halinde dndmzde, sola doru hareket ederek balarz. nk kalp
sol taraftadr. Meleklerin de Allah (c,c)fn tah etrafnda sola ynelerek dndk
leri bildirilmektedir.
lahi syleyip zikir ektiimizde, zemin yava yava ykselir, sonra alalr.
Buna perden kalkmas denir. Perdeleri tek tek kaldrrz, bylece Allah (c.c) ile
aramzda olan her ey yok olur. deal olan; srekli zikir halini kazanmaktr. a
ir Kebir yle der; "Allah (c.c)1n adn zikretmeyen nefes, boa gitmitir."

Kaab. Asr- Saadette en nl Arap airlerinden birisiydi. Kur'nn iirsel gzellii

ni kskanyor ve slm retisinden holanmyordu. Hl sllesinin tapnd put
lara tapnyordu. Kaab, iire ve edebiyata byk deer veren bit kltre sahip Ara-
bistanm her yerinde tannan nl bir airdi.
Mslman olan kardeini ziyaret etmek t Medineye gitti. Kardei onu cami
ye gidip, bir kede oturarak Hz. Muhammedi bizzat dinlemeye ikna etti. Kaab,
 TASAVVUF PRATKLER; FStKO-RJJHSAL TERAP 175

Hz. Peygambein sesini iittii ve gzleri Hz. Muhammenin gzleriyle bulutuu

anda aka geldi. O anda doalama olarak ok gzel bir iiri okumaya balad. Bu
iir Kaabn yeni bulduu Allah (c.c) ve AUah (c.c)m elisine duyduu sevgi ile
doluydu.
Daha sonra da kaftann Kaab'a hediye etti.15

Hz, Peygam berin sa avucu ge ve sol avucu ise yere dnkt. Bu duru
sa eliyle lh ilham ve rahmeti alp, sol eliyle bunlar retmesi ve yaymasn
sembolize ediyordu. Gnmzde Mevlevi dervileri de ayn el pozisyonunu kul
lanrlar. Bylelikle derviler Allah (c.c)'tan aldklarn insanlara verirler.
(Her insan bu iki zellie, alma ve verme yeteneine, aym anda hem mrid
hem de mrid olma hline sahiptir.) Bir dervi daima bir mciddir (talebedir); kal
bi daima renme ve geliime aktr. Aynca derviler rendiklerini retmeye
de istekli olmaldr. Sa el mridi, sol el ise mridi sembolize eder. Hem ren
me hem de retme, ancak sevgi ile mmkndr, ok iyi renmek iin, dersini
zi sevmeniz gerekir. Dnyada bir ey retirken ya da baka bir ey yaparken,
yaptnz sevdiiniz lde baarl olursunuz.
Btn peygamberler Allah (c,c)'tan rendikleri zaman talebeydiler. Allah
(c.c) n hakikatlerini dier insanlara retirken de rehber oldular. Ayns bizim
iin de geeriidr renmek ve rendiklerimizi bakalarna retmek zorunda
yz. Bir ok insan resm ya da bilinli bir biimde retmez; ancak rnek olma yo
luyla retir, renen ve rendiklerini yaayanlar bu yolla rehberlik yaparlar.

R ab ta-iM ev t {lm Hatrlama)

Hz. Peygamber yaamnn sonunun yaklatn anladnda, en yakn saha
belerine bunu bildirdi. Sahabeler an derecede zldler; bir ou onun irad ve
ncl olmadan devam edemeyeceklerini hissettiler, Hz. Peygamber onlan u
szleriyle teselli etti; "Geriye iki mrid brakyorum. Birisi konuan mriddir, di
eri ise suskun/ Sahabeler bu iki mridin kimlii konusunda speklasyon ya
parken, Hz. Peygamber yle devan etti: "Konuan mrid Kur'n'dr, sessiz
mrid ise lm."
lm dnmek bizi eski alkanlklarmz v e yaklamlarmzdan kurtara
c a k gl bir ara olabilir, lmmz hakknda dnmek, imdiki anmzn
daha fczla idrakine varma eksersiz ve kiisel geliim srecini balatmann bir
yoludur.

eyh Mehmet Selm'dea,

176 - KALP, NEFS VE RUH

Birka y] nce, stanbul'daki byk bir hastanede iki hastaya ameliyat gn veril
miti. Birisi apandisiti bulunan gen bir adam, dieri ise kanseri! yal biradamd.
Ayn cerrah ikisini de ameliyat etti. Apandisit ameliyat ok. kolayd ve abucak bit
ti. Doktor kanserli adamn vcudunu at zaman, kanserin her yere, yayldn,
bu nedenle ameliyatn bar yaran olmayacan grd. Yalnzca kesii kapatmakla
yetindi.
Doktor gen adamn muhtemelen daha yaayan uzun yllan olduunu, yal ada
mn ie ok az m kaldn dnd. O gece gen adam ld. Yal adam ise bir
ka gn iinde hastaneden taburcu oldu. Aylar sonra, bahesinden toplad taze
meyve ve sebzelerle, gayet salkl bir grn iinde doktoru ziyarete geldi.

Ne kadar mrmz kaldn bilmiyoruz, ok gl ve salkl olduumuzu,

daha yaayacak uzun yllarmz bulunduunu dnebiliriz; ancak unutmamal
yz ki lm her an gelebilir, yleyse kanser gibi ok cidd br hastalmz olsa bi
le, unutmamalyz ki eer Allah (c.c) dilerse, ok uzun yllar yaayabiliriz.
lme ynelik iki yaklam gelitirmeye ihtiyacmz var. Birincisi; lm ka
nlmazdr. Eer bunu hatrlarsak, daha bilinli ve sorum luluk duygusu iinde bir
yaam sreriz. kinci yaklam ise; vaktimizin ne zaman geleceini bilmiyoruz.
Bir saniye sonra olabilecei gibi, yllar sonra da olabilir. Bunu biz bilmiyoruz ve
hibir garantimiz yok.
eyh Muzaffer Efendi New Yorku ziyaret ederken, gen bir kadn ona; "Sen
ve Trk derviler ziyarete geldiinde ok etkileniyorum ve bu zamanlarda Allah
(c.cj'n gerek olduunu, dualarmz v e manev abalarm zn yaammzdaki en
nemli ey olduunu biliyorum. Ancak sz ayrldnzda, dnya yava yava ge
ri geliyor v e btn rettikleriniz gerek d grnmeye balyor. Allah (c.c) sev
gimi nasl koruyabilirim ve siz gittiiniz zaman dnyann ben megul etmesini
nasl engelleyebilirim?"
eyh Muzaffer Efendi gld ve dedi d; "Benden g bir ey istemediine se
vindim! Senin dnyaya dknlnn ilaa lm hatrlamaktr. Bir zamanlar,
Hz. Peygam berin manev bakmdan en fazla tekaml etmi sahabelerinden biri
si olan Ebu Derdaya bir adam geldi ve ona benzer bir soru sordu. Ebu Derda, o
adama hastanede im deinde olanlar ve mezarlklar ziyaret etmesini, cena
ze trenlerine katlmasn tavsiye etti. Sen de aynsn yapmalsn.
Hastaneyi ziyaret ettiinde, kendini o yatakta gr ve kendine gnn birinde
o yataa deceini ve bir daha asla kamayacam hatrlat. Bir cenaze treni
ne katldn zaman, kendini o tabutun iinde gr v e gnn birinde kanlmaz
olarak senin iin de bir cenaze merasimi yaplacan dn. Mezarl, ziyaret
 TASAVVUF PRATKLER: FSKO-JRUHSAL TERAP 177

' ettiinde, kendi mezar tan hayal et ve bil W senin mezarn bedeninin son sti
rahat yeri olacak."

EKSERSZLER; Temel Sf Pratikleri

Oru
Tasavvufta, geleneksel oru ibadeti yiyecek, iecek ve nsel likiden -tanye
ri aarmasndan gn batanna kadar-uzak kalarak eda edilin Bu ibadeti bir haf
ta sreyle deneyin. Her gn imsak vaktinden bir saat nce sahur yemei in kal
kn. Bir ya da ki bardak su veya meyve suyu imeyi ve bir miktar protein alma
y unutmayn (Ben ahsen iftlik peyniri ya da protein tozunu meyve suyu He al
may tercih ediyorum.). Bu, orucu kolaylatrr.
Yemeyi imsaktan en az on be dakika nce bitirdiinizde-dilerinizi fralayp
Allah (c.c) nzas in gelen gnn orucuna niyet ediniz. Gn boyu ne zaman a
lk ya da susuzluk hissetseniz, Allah (c.c) nzas iin oru tuttuunuzu; kendinizi
disipline etmek, kilo vermek ya da baka bir dnyev gereke ile deil* yalnzca
Allah (c.c) T memnun etmek iin oru tuttuunuzu hatrlayn. Bu oru bizi, yeme
ihtiyac olmayan meleklere de yaknlaunr.
Gn batannda orucunuzu an, eer mmknse bakalarn da doyurun ya da
bakalaryla birlikte yemek yiyin. Allah (c x )'a en yakn olduunuz ann, ilk lok
may aldnz an olduu bildirilmitir. Eer dk kan ekeri.ya da benzeri bir ra
hatszlnz varsa, bir doktora danmadan oru tutmayn. Eer ok kt bir ba
ars ya da oruca kar baka bir gl reaksiyon oluursa, oru tutmay brakm

Halvet (nziva)

. Halveti evinizde, tatildeki bir arkadanzn evinde ve hatta bir motel y a da

otel odasnda yapabilirsiniz. Telefon ve TV'nin fiini prizden ekin. Kitaplar, der
gileri ya da dier dikkat datc eyleri uzaklamam Perdeleri kapatn ya da da
ry gremeyeceiniz ekilde, bir eyle rtn. Aynalar da kapatn, boylece kendi
grntnzle de ilginiz dalmasn. .
Halvete balamak iin, kendinizi resmen odanzda izole edin. (Enerjilerinizin
ve bilincinizin yalnzca halvet yerinde kontrol altmd ve younlam halde ol
masn salayn.) Dua edin ve halvet iin niyet edin. Halvetin sonunda, niyetini
zi gerekletirebildiiniz iin ve halvetin verdii manev rahmeti gnlk yaam
nza tayabilmeniz iin dua ederek, halvetinize son verin.
Her sabah du aln ve Allah (cx)'*tan sizin iinizi ve dnz temizlemesi iin
yardm isteyin. Gn doumundan gn batanna kadar ok hafif eyler yiyin y a
178 KALP, KBPS VE RUH

da oru tutun. Yemeklerin o k fazla vaktinizi ve enerjinizi almasna izin ver

meyin.
Halveti yirmi drt saat kadar ksa bir sre iin de yapabilirsiniz; ancak tercih
edileni ya da drt gndr. Dua edebilir, hareketsiz oturabilir, yaamnz zeri
ne tefekkr edebilir ya da ilhf akn eidi ynleri zerine murakabede (meditas-
yon) bulunabilirsiniz. Rurin ya da byk bir v e M n eserlerini okuyabilirsiniz;
ancak okumann btn zamannz almasna izin vermeyin; on ya da on be da
kika okuyun, sonra en az otuz dakika ya da bir saat kuduklarnz hakknda te
fekkr edin.
Halvetin z; siz gittike daha fazla sessizleirken iinizin de hareketsiz hale
gelmesidir. Yavalayn ve aklnzn dnyev sesler y a da grntlerle megul ol
mas yerine yalnzca Allah (c.c)'a odaklanmasn salayn, bir velnin ifadesiyle;
Brak herey gitsin ve izin ver Allah (cx ) gelsin**.

Namaz
Farz namaz tasavvufun temellerinden birisidir. Gnmzde kldmz nama
zn ekli Hz. Peygamber'in kendisinin kld ekildir.
Namaz, mminin mirac olarak adlandrlmtr. Mira terimi Hz. Peygam
berim en derin tecrbesini, yedi gkten geerek dorudan Cenab- Hak'la konu
tuu tecrbeyi ifde etmektedir. Bizim iin farz namaz Allah {c.c)n huzurunu
hissetme frsat salamaktadr.

Ab dest
Haric temizlik namazn artlanndandr. Sfer iin haric temizlik bit metafor-
dur ve ayrca btn temizlie yardm eder,
Abdestie birlikte, ellerinizi ykarken, Allah (c.c)'a ellerinizi, Allah (c.c)*m
mevcudatna hizmet etmek iin temiz, saf aralar yapmas iin dua edin. Ellerini
zin yalnzca hakl olarak size alt olan almak in uzanmasn salayn.
Aznz ykarken, aanz dedikodu, zararl szler y a da yalanlar in deil,
Allah (c.c)1a dua ve sena iin kullanmak zere dua edin.
Burnunuza su ekerken, Allah (c.c)'a size Cennet'in lh kokusunu koklat
mas iin dua ediniz.
Yznz ykarken, yznzn daima Hakk'a evrili olmas ve yalnzca Al
lah (c,c)'tan yardm aramanz iin dua edin.
Kollarnz ykarken, koHarnzn yalnzca Allah (c.c) rzas iin almasna,
hi kimseyi incitmemesi ve kt amalar iin almamasna dua edin.
 TASAVVUF PRATKLER; PSKO-RUHSAL TERAP - 179

Banz mesh ederken, Allah (c.c)'a batm manla talandrd iin kre
din. Boynunuzu v e kulaklamuz meshedetken, Allah (c.c)'tar kulaklarmzn yal
ruzca hakikat szleri duymas ve Allah (c.c)'n boynunuza gnah ve isyan bo
yunduruu vurmamasn isteyin.
Ayaklarnz ykarken, AUai (c.c) 'a ayaklanm a hakikat yoluna salam ve s
rekli olarak bastrptas iin dua edin. Ayaklarnzn Allah (c.cya giden yoldan ve
Allah (c,c) rzasna giden yoldan asla ayrlmamas iin dua edin.

Namazn Aam alar

Bir mezar st ya da bir banyo hari, herhangi bir temiz yerde ibadet edebi
lirsiniz. Yznz Mekke'ye (Kbleye) evirin -ABDnin bir ok blgesi iin ku
zeydoudadr-. Temiz bir seccade (zerinde hi kimsenin ayakkablanyla yr
medii temiz br hal ya da kuma) veya temiz bir havlu kullanlmaldr. Erkek
ler gbekten dzkapaklanna kadar, kadnlar ise boyunlarndan el ve ayak bilek
lerine kadar rtl olmaldr. Elbiseleriniz temiz olmaldr. Ayakkabnz kann.
Niyet ile birlikte vaktin namazm klabilirsiniz.
KSEL DUA: Dizlerinizin zerinde kaln ya da eer bu ok rahatsz edici bir
konum ise, ayaklannz apraz oturun veya bir sandalyeye oturun. Ellerinizi yu
karya evirin ve htiyacnz olan -kendiniz, dostlarnz, sevdikleriniz y a da dn
ya iin- yardm ya da destei vermesi iin Allah [c.c)'a dua edin. B an iin, st
raplarn hafiflemesi iin, salk iin, g iin ya da sabr iin dua edebilirsiniz. Kal
binizin szleriyle dua edin. Allah (c.c) kalbinizde ne olduunu bilmektedir, ancak
istememiz nemlidir.

Namaz Klm
Bu pratii bir ay boyunca, gnde iki vakit, sabah ve akam olarak yapn. Sa
bah namaz gne domadan yirmi ila krkbe dakika nce klnr (vakitler iin
yerel gazeteye bakn). Akam namaz vakti gnein batarmdan hemen sonradr.
Bir ay boyunca her gn bunu yapmak iin kesin ve ak bir karar verin. Baz
gnler ok g gelebilir v e akla her tr mazeret gelebilir; ancak bu hedefin belir
lenmesi ve buna bal kalnmas ok nemlidir.

Zikir
La ilhe illallah: Hatrlamak daha nce bM gjm izin hatrlanmasn gerektirir.
Sffler her birimizin iinde kutsal bir ruh lav tam bulunduuna ve bu lavtam n Al
lah (c.c)in paras olduuna ve daima yle olarak kalacana inanrlar. Zikretmek
180 ' KALP, NEFS VE RUH

iimizdeki ilim ve gcn ve Allah (c.cj'n nurunun ktvcimmn rtsn kaldrr,

Hristiyan mistik Mdster Eckehart unlar yazmaktadr: Allah sevgisinin tohu
mu ibnizdedir... Armut tohumundan armut aac, findik tohumundan ndk
aac, Allah <c,c) sevgisi tohumundan da doar. Allah (c,c)r zikretmede iimiz
deki bu kutsal tohumu bytebiliriz.
Zikrin klsik ekli kelime-i tevhid olan La ilh ilaUah' (Allah (c.c}'an baka
Allah (c,c) yoktur) tekrarlamaktr; bu ibarenin szlk anlam "Allah (c,c)lar yok
tur, Allah (c.c) vardr*1, Aynca tapnmaya deecek Allah (c.c)'tan baka hibir ey
yoktur olarak da yorumlanabilir. Paraya, ne, gce, sekse ve benzerlerine tapn
mamz gerekten de putlara tapnmaktr, Yani Allah {C-Cln mevcudatnn snrl
unsurlarn, Allah (c.c)la kangtnyoruz. Btn rzkmz, bize gelen btn iyilikler,
btn hareket etme gcmz dnyadan deil,'yalnzca Allah (c.c)'tan gelir.
Bu lafz bir kez bile tam bir ihls ve konsantrasyon ile sylediinizde, btn,
gemi gnah ve. hatalarnzn affedilecei, ve manev olarak tamamen temizlenen
ceginiz bildirilmektedir,

, Hz. Peygamberin zamannda olaanst derecede yakkl ve gl br kabile re

isi slm' kabul etmek iin Medinedeki Mesdd-i NebevPye gelir. Hz, Peygamber
onu selmlamak itir ayaa kalkar ve hatta ilk namazm klmas iin kaftann ye
re serer. Daha sonra kabile reisi L he illallah kdine-i tevhidini tekrarlarken gz
yalarna boulur. Btn dikkatlerin bu adama evrilmesini kskanan dier cema
at, onun aladm grnce, birbirlerine onun Mslman olduuna piman olduu
nu fsldarlar. Hz, Mtharamed, cemaate sert bir bakla baktktan soma, kabile re
isine nbden aladn sorar. Kabile reisi der ki: "La ilhe iUlailah lfzn tekrarlad
m zaman btn gemi gnahlarm gzmn nnden geti. Basknlarda ne ka
dar ok erkek ve kadn ldrdm, ne kadar ok dul ve yetim braktm anla
dm/ Hz, Peygamber ona byk bir efkatle bakt ve der W: *SenIn bu kelime-i tev
hidi ihls ile tekrarlamanla, gemiteki btn g nablann affedildi,"
H
Zikretmek in yere y a da bir sandalyeye oturun. Elinizi dizlerinize koyun ve
byk br sayg ile ia'y tekrarlamaya halayn. La derken banz saa ve aa
evirin, gbeinizden la ilahe szlerini kann, J7e'yi telffuz ederken; banz e
neniz hafife kaldrlm halde ortaya getirin, dikkatinizi kalarnzn arasndaki
noktaya verin, llallah ile banz aaya ve sola evirin ve illallah szlerini kal
binize yneltin. Banz sadan hafife aaya v e oradan yukarya ve ortaya,,
sonra da aaya ve sola evirerek yanm daire halinde hareket ettirin. Bu gbe
inizden alrnza ve oradan da kalbinize bir enerji akm oluturacaktr. Bu yoga
daki kundalini enerjisinin ak y a da Taocu meditasynda n dolam gibidir.
 TASAVVUFPRATKLER: PSKO-RUHSAL TERAP * *31

Bu szleri telffuz ederken, sesinizi ykseltmeyin., odaklanm ve dk tu

tu n ; bylece ancak ok yaknnzda bulunanlar duyabilsin. Sessiz olarak da pra
tik yapabilirsiniz.
. Bu pratiin bir baka vayasyonu da modem bir Sff stadndan alman aa
daki ekildir. Elleriniz dizlerinizde olarak oturun, kalbinize konsantre olun ve
gzlerinizi kapayn. Tam bir hu iinde ve konsantre olarak, La lhe illallah^
- zikretmeye balayn. Szckleri, gbeinizden karn ve kalbinize yneltin. By-
' lece duann gc bedenin btn ksmlarna ular.
Sesinizi alak tutun; ancak kendinizin duyaca ykseklikte olsun. Kalbiniz
de, bu lfm ardam konusunda murkabe yapn. La ilhe kalbinize girebilecek
butun fni dnceleri reddeder. Aslnda Hibir ey arzulamyorum, hibir ey
aramyorum, -Allah (c,c)tan baka hibir amacm y a da akm yoktur" diyorsu
nuz. Sonra M ah ile Allah (c.c)'n tek hedefiniz, amacnz v e sevgiliniz oldugu-
. nu teyit ediyorsunuz, 16
La ilhe /Ma/n tekrar etme, Sitlerin kalbin dertlerine kar nerdikleri en
klsik aredir. Kalbiniz Allah (c x )m inizdeki huzuruna mekn olmak zere' in
a edilmi bir mabeddir, Ne hazindir ki, byk bir ksmmz bu mabedi ihmal et
tik ve hatta onu eitli dnyev ihtiras putlaryla doldurduk. eyh Muzaffer Efen
di bu lfzn ilk yans olan Baka ilah yokhri'un ihmal edilen kalp mabedinin te
mizlenmesine yardm ettiini sylerdi. Lfzn ikinci yans olan "yalnzca Allah
(c.'c) v a rd r ise mabedi kutsamaya, Allah (c.c), ibadet etmee tek deen ilh
olarak kalbin tahtna yerletirmemize hizmet eder.
Kalbinizden La ilhe illallah, La UShe (Senden baka hibir ey yoktur) ? ll-
lah (yalnzca sen Allah (c.c jsn) deyin. Bu lft zikrederken, dikkatinizi kalbini
ze younlatrn.
Bu zikri bir a y boyunca gnde yz kere yapn.

Allah (c.c)n simleriyle Gayret

Bir baka basit zikir pratii de Allah (c,d)m doksan dokuz isim y a da lh s-
ftlanndan bri veya daha fazlasn tekrarlamaktr. simleri anlamak iin, onlan
tekrarlamak ya da ezberlemek yeterli deildir, Ancak iimizdeki lh Sfatlan bu
larak ve besleyerek kutsalla temas kurabiliriz.
Doksandokuz sim ayn zamanda kutsal gerekler ve hatta kutsal emirler
olarak da adlandrlabilir. Ktr'n'da Allah-(c,c) "Ben clnn v e inam ancak beni
t
16. bawa Muhaiyyadeeden adapte edilmitir.
183 KALP, NEFS VE RUH

tansnlar diye yarattm buyurmaktadr. Ayrca bilinen br hadise gre: Kendini

tanyan Rabbini tanr." Bunun bir yorumu Allah (c.c) 1, imizdeki lh sfatlan
bularak kendimizi brae yoluyla tanmaktr.
Her ey Allah (c.c)tandr, Grme, konuma, g, irade, cmertlik, efkat,
sevgi ve affetme yetenei, iimizde derinlerde bulunan gizli h niteliklerdir. Bi
zim grevimiz onlar bilin dzeyine tamak ve onlara gre yaamaktr.
Aynca imizdeki lh Sfatlarn nitelikleri ne olursa olsun onlarn Allah
(c.c)m sfatlarnn kck kvcmlan olduunu fark etmeliyiz. rnein Kendi
mizde efkat yetenei buluyorsak, bunun en yi haliyle Allah (c,c)'n efkatinin
binde brinin kk bir kvlcm olduunu anlayabiliriz. Mevcudatta ve her biri
mizde yansyan lh Sfatlarn Allah (c.c) olmadn hatrlamamz gerekir. Ama
onlar Allah (c.c)1tan gayr da deildirler.
Doksan dokuz gn boyunca her gn, doksandokuz isimden birini, aadaki
leri yaparak aln:
1. Sabah o gnk ismi yz kez tekrarlayn (tebih y a da br tr saya kulla
nn).
2 . Bu isim ya da lh Sfatn anlam zerinde tefekkr edin.
3. inize dnn ve bu ismin iinizde var olu biimlerini tefekkr edin. Ya
amnzda bu ismi kendinizde y a da bakalarnda gl ve ak bir ekilde
yaadnz bir an zamanlan hatrlayn.
4. Bu lh sfata gre hareket etmeye atn. En azndan o sim zerinde a
ltnz gn boyunca, rnein, bakalarna yardm etmek, Er-Rahm'
(Merhamet Sahibi) ifhde etmenin bir yoludur.
Genellikle Allah (cx) 'a ne kadar ok ihtiyacmz olduunu fark ettiimiz za
man, Allah (c.c) e en derin temas kurarz. Kendimizi kayp hissettiimiz zaman
Ei-Hd (dilediine hidayet veren) olarak Allah {c.c) imdada annz; sabrsz
olduumuz zaman As-Sabur (ok Sabrl Olan, btn sabrn kayna) olarak Al
lah (c.c)a yalvarrz. simler listesine batan aa baktmzda, Allah (c.c)'m
hem hayat hem de lm, hem mutluluk hem de ac vermesinde olduu gibi, bir
dizi ismin ift oluturduunu grrz.
Allah (c,c) (c.c.)Allah (c.c) (c x ): Btn kutsal isim ve sfatlan kapsayan, en
yce isimdir.
Et-Rahmn Umuma rahmet veren: Her zaman btn mevcudat iin
rahmet ve iyilik veren.
Er-Rahn Merhametli: Burada ve ahirette btn mminlere sonsuz
rahmet veren.
 TASAVVUF PRATKLER: PSKO-KUHSALTERAP - 1S5

El-Melik Mlkn sahibi: Btn mevcudatn sahibi ve mutlak hakimi.

El-Kudds Kutsal: Btn hata ve kusurlardan mnezzeh, en saf.
Es-Selm Selmete Erdiren: Allah (c.c) tek selmet verendir. nk
Allah (c.c) btn hata ya da zayflklardan uzaktr; Allah (c.c)
dnda dayandmz her ey krlabilir y a da bizi terk
edebilir, Allah (c.c)tan gayri.
El-Mmin mann muhafz: Gnllerde man n uyandran ve
manma koruyan.
El-Mheymin Koruyuctir Btn mevcudatn deiimini ve geliimini gren
ve kollayan odur.
E- Azz zzet sahibi: Hibir g ortu yenemez; onun gc daima
muzafferdir.
El Cebbar Gl: Dilediini mutlaka, hibir muhalefette karlamadan
yapan, gc krlm tamir eden v e iimizde eksik olan
tamamlayan.
E-M tekebbir htiam Sahibi: En byk odun bykl her zaman ve her
eyde grlen.
EI-Hlik Yaratc: Yoktan var eden,
El-Bri intizaml Yaratan-. Mevcudat mkemmel bir uyum iinde
yaratan.
El-Mi&avvir Gzellik Verici: Her eye benzersiz ve gzel bir ek ve
zellik veren.
El-GafBr Affedici; Tvbelerimizi kabul eden.
Ei-Kahhr Malup olmayan Galib: Her eye kar konulamaz gcyle
hkmeden.
E-Vehhb Nimet Verici: artsz veya snrsz olarak, herhangi bir karlk
beklemeksizin her eyi herkese serbeste veren.
Er-Rezzk dame ettiren: Btn mevcudatn hem fiziki hem de manev
idamesini salayan.
EI-Fetth Ac: Btn kapal, bah y a da zor kaplan ac; Allah (c.c)
lh srtarn haznelerini iinde bulunduran kalplerimizi aar.
EEAEm Her eyi bilen: Gemii, imdiyi ve gelecei bilen.
El- Kblz Skan, daraltan: istediini skar ve geniletir, a a v e mutluluk
verir, kalbi aar ve daraltr.
El-Est: Geniletici.
E-RSfi Yceltici: stediini n ve erefle yceltir ve istediini en
aaya (esfel- sfln) drr.
184 KALP, NBFS VE RUH

El-HaM Alalctc.
El-Muiz izzet Verici: Istecfigtnl arlayan, izzet veren.
El-MM Zillete dren,
Es-Semi* .Her eyi iiten: Sylenen ve sylenmemi, duyulan ve -
duyulmayan her eyi iiten, /
E l-B ast Her eyi gren: Gemite var olan, halen var olan ve
gelecekte yar olacak her eyi gren; hem zahir olan gren
hem de her eyde gizli olan gren.
El-Hakem Her eye hkm yerere Adalet, dzen ve hakikat salayan;,
-mkemmel yarglayan ve mkemmel adaleti uygulayan.
El-AdI Adil; Mutlak dil, her eyin hakkn veren ve bar, dengeyi
ve uyumu koruyan.
Ei-Latf Btn incelikleri bilen: En ince, zarif, nazik ve gzel olan;
gliin ve gkkuann en narin gzelliini yaratan.
El-Habft Her eyin i yzn bilere Her eyde ve her yerdeki en gizil
iyz bilen; bu idraki fiil ve potansiyel her eye nfuz edere
El Hatim Mhlet veren: Gnahmzn cezasn erteleyen, idrak
etmemize ve tevbe etmemize vakit veren.
El-Azm En Yce: Btn varlk iinde muak byk ve mkemmel;
hibir eyle kyaslanamayan.
E-Gafur Mafiret sahibi: Btn hatalarmz gizleyen ve
eylemlerimizden a'c eken vicdanmz rahatlatan.
E-ekr Mteekkir: iyi amelleri ok daha byk bir karlkla
dllendireni krettike nimetleri bollatran.
El-Afiyy En stn, en yksek: Tasavvur edilebilen yksekliklerden
r
daha yksek, yine mevcudattaki her bir atoma yakn, "size
ahdamarmzdan daha yakm ".
EI-Kebt Kuvvet ve kudrette en byk: Bykl ezelden ebede
kadar uzanan.
EI-Hfiz Muhafaza edem Gemite, halde ve gelecekte var olan her
eyi hatrlayan ve belli bir vakte kadar muhafaza edere
El-MuklC Besleyen: Her yarattnn gdasn veren.
El-Hasb Hesab eden: Herkesi ve. her eyi hesaba katan, herkesin kr
ve zararn bilere
E t-cm En Ulu: Hkmdarlarn ve Kahramanlarn Efendisi, btn
iyilik ve mkemmelliin kayna.

r
 TASAVVUF PRATKLER: PSKO-RUHSAL TERAP * 5

El Kerim Cmert Affediciligi ve dUendumesi btn beklentileri aan.

Ei-Rakb Tetikte olan: Btn mevcudatn btn detaylarn gzetleyen
ve hakl olan koruyan, btn ilerimizi murkabe eden.
El-Mudb Cevap veren f Btn dualara ve btn ihtiyalara cevap veren.
El- Vsi Smftsz: Bilgisi, merhameti* gc ve btn dier sfatlan
a
nihayetsiz geniliiyle her eyi kapsayan.
El- Hakim Hikmet.Sahbi Her hkm ve fiilinde hikmet bulu nan, hibir
kuku ve belirsizlik bulunmayan.
El-Vedd Seven: Tek sevmeye lyk olan, Allah (c..c)Y sevme
yeteneini bize veren, Sevgili.
El-Mecd mve eref sahibi: Azamet ve an yce olan, herhangi bir
g tarafn dan erinlenemeyen v e sff mkemmellik hli, m
kemmel an ve erefi yanstan.
El- BaYs lleri Dirilten: Bizi topraktan yaratan v e lmden sonra da
bizi topraktan diriltecek olan.
E-chtd ahit olan: Her yerde her an btn olanlan gren ve biten.
El-Hakk Hakikat: Hibir zaman deimeyen ve hi bireyden
etkilenmeyen.
El- vekil Vekil olan: Her eyi vefakrne tamamlayan, hibir eyi
I f'

yarm brakmayan, sizin kendiniz iin yapabileceinizden

daha iyisini sizin iin yapabileceine gvenebileceiniz.
El-K avlyy Gl: Btn gce sahip olan ve kudreti hi tkenmeyen.
ES-Merin Salam olan: Gcne kar klamayan y a da gc
j
zayflatlm ayan, gc heryeri ve her eyi kapsayan.
EkVeli . Dost: iman sahiplerine yardm eden, onlan aydnlatan ve
koruyan.
E-Hzmd Hamd senaya lyk olan: Btn varlklar tarafndan vlen,
sadakate ve hamde tek lyk olan.,
El-Muhs Hesap eden: Btn saysal b ililere sahip olan* mevcudatta
var olan btn saylan bilen, btn iyi v e kt fiilleri sayan
ve
t tartan.
El-Mubd' - Ezelde yaradan: Herhangi bir model ya da madde olmakszn
yaratan! btn mevcudatn yaranas.
El-Mud Yeniden kuran: Btn yaratlan ve sonradan yok olanlan
yaratan ve yeniden yaratan* hair gnnde btn
yaraanlan mkemmel bir biimde yeniden yaratan.
i s e KALP, NEFS VE RUH

El-Muhyf Hayat veren: Her eye can veren,

E-MmR lm yaratan: Her bir varln varolu ve ayrlma zamanm
belirleyen,
Ei-Hayy lmsz diri olan: Btn canlln, btn eylemin ve btn
bilincin kayna.
El-Kayym Kendi kendine var olan: Varl bakasna bal olmayan ve
dierlerinin btn varlklar Kendisine bal d an .
El- Vcia Vcuda getiren: Hi kimsenin kendisinden saklanamayacagi;
her ey daima Allah (c.c}m huzurundadr.
FkVhi Tek, esiz: Ei ve benzeti olmayan.
Es-Sned Hibir eye muhta olmayp, herey ona muhta olan.
El-tdT Her eye gc yeten: Kudreti mutlak elan ve asla iradesi
sap tnlamayan.
El-Muktedir Gcn istedii gibi tasarruf edem Btn gc yaratan ve
gcn stnce mutlak kontrole sahip olan,
El-Mukaddem ne geen: stediini ne geiren, Allah (c.cjhn dilediini
Eleri geiren.
El-Mushhar Sonraya brakan: stediini en arkaya brakan, dilediini
gerileten,
jEl-Ew d Birinci: Varlnn balangc olmayan? her ey ncenin de en
ncesi olan Allah (c.cjtan gelir.
E- ht Sonuncu: Varlnn sonu bulunmayan, ebedi olan; btn
yaratlanlar Ona dnecektir.
Ez-Zhir Aikar olan: Mevcudatnn gzellikleri ve harikalarnda
grlebilen ve her birimizin kalbinde bulunabilen.
El-3tm Gizli: Her eyin iinde sakl olan, Zt bilinmeyen.
El-Vl Yneten: Kinat tek bana yneten, hereye mlik ve sahip
olan.
E-MteM En Yce olan: Ycelii hibir zaman azalmayan, her trl
kusur ya da noksandan mnezzeh olan.
E -en Btn iyiliklerin kayna olan: Maddi v e manev btn iyilik
ve rahmet Allah (c.c)1tan gelir; btn mevcudata ihsan eden.
Et-Tew b Tvbeleri kabul eden: Allah (c.c) sevgi yoluyla inananlarn
kaibfcrini gaflet uykusundan uyandrr.
Ei-Mntakin ntikam alan: syanda ve mevcudata zarar vermede srar
edeni cezalandran.
 TASAVVUF PRATKLER; FSKOTUHSAL TERAP 1 8 7

El- Afuvv Affeden: Gnahlarmz yok eden y a da silen.

Er-Ruf En merhamei Heceyi gren ve affetmeyi seen.
Miku Mlk Mlkn ebedsahibkKinatm mkiyedi, gcn y a da
muhahzlm bi kim seyle paylamayan.
Z-Cdi ve'l-krm Bykln veFazl- Keremin Sahibi-Btn
mkemmellik ve erefe sahip olan.
B-Muksit Adaletli- Mevcudata rahmetini adalet ve doruluk iinde
datan, btn ilerini uygun ve yerli yerinde yapan.
El-Cmi Toplayan: Galaksileri ve bedenin hcrelerini br araya
toplayan; istediini istedii yerde toplayan.
Bl-Gan Zengin: Hibir ihtiyac ramayan ya da kazanm ak ihtiyacnda
olmayan, zenginlii bakalarndan bamz olan. Her eye
sahip, hi kim seye hibir cihetle ihtiyac olmayan.
EJ-Mun Zenginlik Verem stediine m addya da m anev zenginlik
veren.
Ei-Mni Koruyan; Mevcudata zarar verilmesini nleyen.
Ed-Drr Zarar Yaratan: Hem zararl hem de yararl olanlar yaratan;
yle k birine zehir olan tekine 3A oabir.
En-NM Hayr Yaratan; Mevcudata en byk hayirlan veren.
En-NQr Nur: Mevcudat grnr hale getiren ve akla yatkn, bilink
hale getiren; lemleri, zihinleri ve gnlleri aydnlatan.
Ei-Hd Hidayet eden: Hidayeti yaratan v e bizi iyiye ve hakikate
ulatran, hidyete erdiren.
Ei-Bedr lcad eden; Mevcudattaki her eyi ilk kez icar eden.
E-Bak Ebed: Varlnn sonu olmayan.
El- Vris Servetin H akik Sahibi ve Varisi- Her eyi Kendisine
dndren.
b'r-Hed Doruluu reten: Bizi doru yola ulatran.
Es-Sabvr Sabreden: Sabn seven.

lm Tefekkr Etme
lm Meleinin Ziyareti
Aadaki eksersiz lm bilincinizi derinletirmek zere tasarlanmtr;
ldnz. lm m elei olan Hz. Azrail ruhunuzu bedeninizden ayrmak zere
karnzda grnd Hz. Azrail size derinden bakt ve dedi ki; Yaamnz boyun
ca yaptnz yi amelleriniz nedeniyle, size biraz daha zaman vereceim."Sonra
1$S KALP^NEFSVERUft

kayboldu, Hz. Azrail'in "biraz daha-zaman" Ue neyi kasdettiin sylem ediini

fark ettiniz, Hz, Azrail'in zaman anlay nedir? Hz,. Azrail'in her an gelebilecei
ni yaamnzn geri kalan ksmm nasl yaam aya balarsnz? > "
1 5 ,

lm M urakabesi (Meritayonu) ' .

Yatlarnzdan hirete genleri dnn. Onlar da bu dnyay terk ettikle

rinde sizin yanzda ya da daha gen idiler. Onlarin kazandklar erefi, n; sa
hip odukan yksek makamlar ve ellerindeki zenginlii dnn. 'Bunlardan
imdi ne kald? Arkalannda nasl dullar ve yetimler bmknkanm hatrlayn. On-
lann imdi yerin aknda karanlk dehlizlerde yatan gl, aktif bedenlerini d
nn. Grdnz gibi) yatknnz yaayacak yalnzca bir gnden daha az za
manlan kald halde, yirmi yl yetecek hazrlk yapm ak iirt ahm aka altlar.
Hibir zaman lmn bu ekilde, beklenm edik bir zamanda geleceini ummuyor
lard. Zenginliinize, gcnze ya da bilginize mit balamayn. lm, tpk do
um gibi, yaamn kanlmaz bir paras olarak grm

Yedinci Blm

eyh ve Dervi: Tasavvufta Manev'Rehberlik

-Byk nrrldlerin mridlerinl bekleyen en ar tehlike; hepsi

nin, urikidlerinin rettii prensiplere gre yaamak yerine* mr*
idlerine tapma temayl gstermeleridir

, CAM

Mttrldslz seyahat edene tik gnlk yol iin ikiyilz yl lzmdr,

RUM*2

Gen bir adam bir eyhe talebe oklu ve ona tuvaletleri temizleme grevi verildi-
Zen#n bir doktor,olan annesi, eyhten oluna baka bk grev vermesini istedi ve
etraf temizlemeleri iin de on iki EtiyopyalI kle gnderdi. eyh yle cevap ver
di, ,Fsen bir hekimsin. Eer olunda safra kesesi iltihab olsayd, ilc oluna ver-,
mek yerine EtiyopyalI kleye m verirdin?

Tasavvuf pratikleri iltr ve eyhler tee hekim. Hepimiz dervi y a da insan

potansiyellerimize uygun olacak yaamadmz lde maien.hasbiyiz. Gerek
bir insan olmctk iin her halkrda Allah (c.c)1! hatrlamal ve mevcudata Allah

k j. Fadiman ve R..;Fager, Essental ufism (San Franslsko: HarpeSanFransisco,. 1M 7),

S. 141. 1
2 * A.g.e s-145.
19 KALP, NEFS VE RUH

(cc ) adna hizmet etmeliyiz. Byk bir ksmmz bu idealden ok uzaz. Hasta
lmzn kkeni hakikatten, Allah (c.c)tan kopmamzdur.
in tbbna gre, dengemizi kaybettiimiz zaman hastalanrz. Tbb tedavi
dengemizi yeniden kurmak zere tasarlanmtr; bu denge kurulduunda bedeni
mizin doal iyiletirici gleri bizi salmza kavuturacaktr. Bunun gibi Tasav
vuf pratikleri de bizi salkl bir m anev dengeye kavuturmay amalar. Bylece
btn irfan ve manev doamz, kendiliinden ne kacaktr.
Fiziki hastalkta, kiinin kendi kendisine tehis koyup, tedavi etmesi ya da
doktordan doktora komas ve bir doktorun verdii tedaviyi, dier .doktorlarn
verdikleriyle birlikte uygulamas aptallktr, Bu nedenle her bir derviin tek bir
eyhi vardr.

eyh ile Dervi Arasndaki liki

Kadim bir Sff deyiine gte; eyh olmak kolay, dervi olmak sordur.

ki SR evliyas bir kraathanede otururken, koarak bir adam geldi ve eyhin Hin
distan'a gnderdii k velilerinden birinin ldn duyurdu. Daha sonra gelen
adam onlara eyhin kendilerine yeni bir eyh gnderip gndermeyeceini sordu,
Birind vel arkadana dnd ve dedi ki: "Bir eyh istediklerine ok memnun oh
dum, eer br dervi isteselerdi ya sen ya da ben gitmek zorunda kalacaktk!11

Gerek bir dervi olmak, kutsaln eiinde bulunmak, tasavvuf yolunu tam ve
dolu olarak ihlsla zlemek ve tasavvuf ideallerini yaamna aksettirmektir. Bu
dereceyi ok az kii elde eder. Baz derviler, tpk baz niversite rencilerinin
zamanla profesr olmas gibi, mrd y a da eyh olurlar. Tpk mridler gibi,
eyhler de rendiklerini aktarrlar; manev rehberler olarak, mutlaka kendi der
vileri hakknda bilgi sahibi ve doru zamanda doru irad etmede usta gzetle-
yicller olmaldrlar.
Etkili bir rehber olabilmek iin, eyhin mutlaka dervilerin kefetmekte olduk-
lan blgeyi ok ly bilmesi gerekir. Takip edilen yolun glklerini ve dertlerini
daha nce yaam bulunan eyh, dervilerine bu merhalelerden geerken reh
berlik edebilecek kadar tecrb bilgiye sahip olur. yi bir koun bir adeti koun
kendi yeteneklerinin ok daha ilerisinde bir performans dzeyine ulatrabilmesi
gibi, eyhler de mridlerini kendi manev dzeylerinin tesine ulatrabilirler.
eyh tpk arj dolu bir otomobil aks gibidir. Balangta dervi arj edilir -zi
kirden ve eyhin huzurunda bulunmaktan ilham alr-. Ancak bu arj genellikle ok
abuk tkenir. Zamanla dervi arjn daha uzun sre koruyabilir. Uzun sure arj-
l kalabilenler bakalarn da arj edebilecek kapasite gelitirir ve eyh olurlar.
 EYH VE DERV: TASAVVUFTA MANEV REHBERLK * 191

Bizim yolumuzda ana unsur sevgidir: eyh, sevgpsi ve Allah (c.c) sevgisi. Ta
savvuf, manev bakmdan gelimenin en abuk yolu olan kalbn almas v e sev
me kapasitelerimizin derinletirilmesi yoludur, Aynca ihlsl olma, natlk ve
bencillikten uzak olma ve bu yola mutlak itaat gelitirme ak nemlidir.
eyh Muzaffer Efetd bu konuda unlar sylemektedir:

eyh le dervii arasndaki iliki karmak, mistik, card bir sretir. Baz ynleriyle
bir koca ile kars arasndaki liki gibidir. Ancak bu kkl reti likisi ve sevgi ey
lemi flzk deildir; balarn eyhin az ile derviin kulaklar arasndadr. Eer ili
ki saf ve sevgi dolu ise, derviin kalbinde bir ocuk oluur,..
Dervi ile eyhi arasndaki sevgi, bir kadn ile erkek arasndaki akn en yksek bi
iminden yz bin kat daha fazla olmaldr. Bir kadn ile erkek arasndaki ak tama
mna erdiinde, sklkla iki taraf da sutlarn dner ve en azndan o an iin birbirle
rini unuturlar. Bir eyh dervi arasndaki ak tamamlandnda ise, asla aylt
mazlar. Kalpleri daima birlikte kain* ve bu ak asla bitmez.,.
Her ne kadar eyh gne, derviler ise gezegenler olarak tasvir edibe de, aslnda
eyh de bil ayna ya da bir ilericidir. Yani eyhten gelen nur ve rahmet onun ken
disine ait deildir. Asl nur Allah (c.c)tan gelir,3

Bir baka metaforda, Allah (c.c) bir okyanus, dervi bir dama sudun eyh ise,
okyanusla balantL bir nehir. Damla, nehirle birlemeyi ve nehirle birlikte okya
nusla birlemeyi renir. Bu srecin ortaya kmas iin, damlann, geni btn
taralndan somlmasna kadar, mutlaka nce nehir ile sonrada okyanus ile ya
kn temas inde olmas gerekir. Bu temas zikir yoluyla gerekleir.
Neden bir mrid gereklidir? Mrid, kendi kiisel anlay ve varlk derinlii
ne gre, mrldlerine kendi btm yaplarn kavramay retir. Bu retinin ken
disi kutsal iradenin ifadesidir. "Bir mrid ile gerek b k insan olumun, mridsiz
hayvan olarak kalrsn . 4 Psikiyatr ve S JdTfarikan mensubu Muhammed fl u
nu nermektedir:

SEler olgunlamann tek bana baantamayacam hissederler. rad ve disipline

htiya bulunduunu bilirler. Yol, bencillik, sahte vizyonlar, mistik hallerin yanl
yorumlanmas, gelimenin bir yerinde tutsak kalma, belli bir tldc sabitlenme, sah
te mistik tecrbeler yaratmak iin eidi uyuturuculara bavuma ve zaman za
man da an derecede kayg ve dgmkk dahil, birok tehlikelerle doludur.5

3- eyh Muzaffer Efendi Ozak tarafndan Kaliforniya, Mera Parkta bulunan Institute of Transper
sonal Psycbofcgy'dfi, 16 Mart 1931 tarihinde yaplan yaynlanm bir konumadan dedemitfr,
Rum, kinde yenildii eser: Shah, The Way of the Sufi (New York: Dutton. 1970), s.37.
s* M. Shafii, Freedom for the Self (New York: Human Sciences, 1968), s.l 1,
192 KALP, NEFS VE RUH
. . ' , l: .

deal olan/eyhin her bir mridine, tekmln her aamas iin gerekli olan
verecek kapasiteye sahip olmasdr. eyh d-Shabravi bir mridi tarafndan-yle
tanmlanmaktadr: ; "
. * -I

Olaanst bir akl hocas, Hakikat yolunda ta n son derece nazik bir mriddi.
Mridkuini btn yorucu ye bezdirici eylerden korudu.; ne zaman bir manev hl
bir mridi ezme tehlikesi olutursa, onu durdurur ve ne zaman bir mrid atalete tes
lim olur, ibadet amellerini ihmal eder ve arzulandn cazibesine kaplrsa, eyh .onu
elinden tutar ve ileri devam etmesini salard,* v

eyhin Sekiz Grevi: Her ne kadar retim teknikleri ve mrldlerin kiisel

tarzlar byk farkllklar gsterse de, Gazalfnin eserlerine dayal olarak yaplan
aadaki zet, eyhin karmak grevini anlamada mkemmel bir rehberdir,67
1- Mridin birinci grevi; mridterine kar sevecen olmak ve-onlara kendi
ocuklar gibi davranmaktr," Genellikle, bir eyhle birlikte alan dervi
ler, bir eitim grubu ya da cemaat olutururlar. Bu grup tpk bit aile gibi
dir; derviler, biraderler ya da kz kardeler," eyhleri ise hein baba hem de
anadr. Bizim tarikatmzda eyhle dervii arasnda herhangi bir romantik
ya da fizik iliki kesinlikle yasaktr.
Tasavvuftaki manev tekmln byk bir ksm dervilerin birbirlerine
kar gsterdikleri sevgi ve destee, eyhlerime duyduklar sevgiye ve ey
hin her bir dervie kar gsterdii sevgi ve anlaya dayaldr. Dervi, ey
hinin kendi kusur ve zayflklarn grmesine ramen, hl kendisini sev
dii ve sayg gsterdiini fark ettii anda, muazzam bir deiim sreci ger
ekleir. Bu sevgi ve destekleyici atmosfer olmadan ok'az ey baarlabi
lir ya da hi baarlamaz, 1 :
2 - "Mridin ikinci grevi; bir y asa koyucuyu rnek almaktr:' Hizmetleri iin
hibir karlk beklememeli,., ve hibir karl ya da teekkr kabul et
memelidir." Bu prensip -hem Yahudilikte hem de slm'da yer alan-, Allah
(c.c);n kitabm ya da ilh.haklkti retmek in para almama kadim ge
leneinden gelmektedir.
Bir eyh madd olmayan -vlme gibi- karlklar da beklememelidir. Be
nim bir psikolog meslektam terapi hakknda da ay m eyi sylyordu:
"Eer hastalarndan vg almaya ihtiya duyuyorsan, terapist olmamal
sn. vgy meslektalarndan ve ailenden al. Hasta gsterdii geliimin
i *
6- A, A-Shabraw. The Degrees of the Soul {Londra The Quilliam Press, 1997), $. Xiil-xiv.
7- El-Gazak, The Book of Knowledge (Lahor, Pakistan: Muhammad Asiuaf, 1997). "
 EYH VE DERV; TASAVVUFTAMANEV REHBERUft - 193

kendi abalarndan kaynaklandm hissetmelidir. Aks halde iyilemi

hastalar yerine, sana baml hastalar yaraursn."
3- (Mid) mridi kendi tavsiyelerinden yoksun brakmamal y a da henz
ulamad bir derecede almaya teebbs etmesine izin vermemelidir."
Mrid retileriyle cmerttir. Ayn zamanda, an hrsl mridlerin, kendi
kapasitelerinin zerinde grevler y a da pratikler yklenmekten caydrlma
lan gerekir. eyh Muzaffer Efendi yle derdi; Manevi amellerini v e g
revlerini ok hisli autuma, Ama ne zaman bir pratie balarsan, onu de
vam ettirmede sebat gster."
4 - Mid, mridini kt yoldan caydrrken, bunu aka yapmak yerine
tavsiye sreriyle? derghtan soutacak azar yerine efkatle yapmaldr...
Ak eletiri hay perdesini yrtar, itiraz davet eder ve inatla tevik
eder." Benim mridlerim hemen hemen her zaman, ben talep etsem bite,
bana dorudan tavsiyede bulunmay reddettiler. Bu tavr talebelerin kendi
kararlarn vermelerini, kendi baarlarnn mutluluunu ve kendi hatalar
nn sorumluluunu stlenmelerini tevik eder.
eyh, sklkla derviin hatalar ya da kt huylann grl; ancak derviin
kendi hatalarn grmesini v e bunlar dzeltmek iin aba gstermesini sa
lama, ustalk, efkat ve sabr gerektirir, eyh Tosun'a gre; bir eyhin bir
derviinin kusurunu nazara vermesinden nce artn yerine gelmi olma
s gerekir.
Birincisi; dervi hatasnn niteliini anlamaldr. kincisi; dervi mutlaka bu
hatann kendisine ait olduunu anlamaya hazr hale gelmelidir. nc-
s: dervi hatasn anlasa ve bu hatann kendisine ait olduunu kabul et
se bile, bu hatasn gidermek iin aba gstermeye hazr olmadka, ey
hin yine bu hatay nazara vermemesi gerekir. Bazen bir dervi bir bam
llk ya da kt huyun tutsa olabilir ve bundan kurtulmak iin bir ey ya-
pamayabUir, Byle bir zamanda onun hatasn ortaya karmak, yalnzca
derviin kendisini sulu hissetmesine neden olacaktr.
eyhin idraki sevgi ve kabul ile birleince, derviin bu idraki inkr etmesi
ya da ona kar kmas ok az ihtimaldir. Kendisinin her eyinin bilindi
ini ve kusurlarna ramen sevildiini bilen dervi, deimek iin yeni bir
motivasyon ve g bulacaktr.
5 - Belli bir lmi reten kii, talebelerinin nnde, dier ilimlerin deerini k
tlememek ve kmsememelidir. lrfen sahibi bir mrid dier mrldlerin ve
ekollerin gl ynlerini ve avantajlarm ver, kusurlar hakknda hibir ey
sylemez, ideal olan, mridin herkes ve her meslek hakknda syleyecek
194 KALP. NEFS VE RUH

pozitif br eyler bulmasdr. Ben zaman zaman eyhime bakalarn eletir

dim. 0 se. davranlar tamamen hatal grnse bile, daima bana cevap ola
rak onlar hakknda syleyecek pozitif bir eyler buldu. Onun sabn, hcg-
; rs ve imanndan muazzam dersler aldm,.
6 - Mid mridlenni, anlayabilecekleri eyle snrlamak ve onlarn akllan
m a kavrayamayaca eyi onlardan istememelidir. Aksi halde anlatlan
dersten holanmama duygusu oluabilir ve dervilerin kafalar karabilir."
Gnn birinde eyh Muzaffer Efendiye yal bir adam gelir ve doktorlar
nn ona lmcl bir hastal olduunu bildirdiklerini syler. O ana kadar
pek dindar birisi deildir ve artk Kurn okumay renmek istemektedir.
eyh Muzaffer Efendi der k: "imdi Kurn okumaya balama. fUmfnin
Mesnevisi ile bala, bu kitap Kttrinu gerek bir tefsiridir." Bunu syler
ken eyh, cidd bir hazrlk dnemi geirmeden Kuri&n anlamaya alr
sa, adamn ksa samanda evkinin krlacan biliyordu..
7- "Mrd belirgin v e onlarn snrl kavraylanna uygun eylerde mrid-
lerhn idrakine gvenmeli-ve onlara, hakknda konuulmadan anlala
bilecek ayrntlar hakknda hibir ey sylememelidir. Eti aptal ve geri ze
kllar bile, genellikle kendi a M a n n n mkemmelliinden memnundur
lar. Gerekten zeki olanlar ise, kendi zeklaryla vnmezler; kendi akl
larnn gc ve zayflm bilirler. Gerekten gzel olanlar kendi grn
leri hakknda nadiren ntfer. Zeklarndan .ya da gzelliklerinden
emin olanlar ise, genellikle bu nimetlere -dndklerinden- daha az sa
hip olanlardr. Temel sorun, kendimizin gerekte ne olduunu greme-
memizdir. Mridin grevi, mridlerini hakikate evirmektir. zellikle ilk
aamalarda, mrid her bir mridinin aklndaki sapmalarn tamamen bi
lincinde olmaldr.
8- MtfcL mutlaka rettiklerine kendisi uymal ve yaptklarnn szlerini
yalanlamasna izin rernemelidir,1' Bauda sklkla byk hakikatler hak-
f knda gzel szler konuan y a da yazanlarn heykelini yaparz. Hakikat
ten sz etmek ancak omt yaamamak kiyzllktr. Mridlerin, mrid-
lerinin va'z ettii eyleri kendisinin uygulamadm fark etmeleri, imanla
rm zayflatr ve hatta yok eder. Bo szlerin arl olmaz.

Gnn birinde, bir eyhe sabr soruldu. eyh de sabr hakknda "hikmet: dolu sz
lerle gayet gzel konutu. Tam o arada ayan bir akrep soktu, hem de br kez
deil tekrar tekrar. Ancak o, duyduu acya ramen, konumasn kesmedi.
Dinleyenler ohp bitenin farkna vardklar saman, mridkrinin neden ayan
 EYH VE DERVtj TASAVVUFTA MANEV REHBER1K * 195

ekmediini merak ettiler. "Ben size safari anlatyordum," diye aklad; kendim
rnek olmadan konu hakknda size tavsiyede bulunamazdm. Allah (c.c) dnnde
utanrdm."

Bir eyhin Drt Sfat: Bir psikiyatr ve sufi olan fye gre3; gerek bir ey
hin drt esas sfat vardr: Olgunluk, sabr, mridini tanma ve dnyadan uzak ol
makla birlikte dnyann iinde olma.

Olgunluk
Faris bir deyim, mridin bu ynn ok gzel ifade etmektedir: eyh dn
yay bilen olgun ya da "pimi (poukhte) bir kiidir. Yani mrid, dnyann ca
zibelerini ve gizli tehlikelerini bilen, bakalarn anlayan ve manev yolun aynn-
tlann grm, tecrbeli ve olgun bir nsandr. Bu gib mdler derviin kar
lat snamalar, sorunlar ve ayartc cazibeleri anlayabilir.
Rum, kendi esiz slbuyla poukhte olmann nasl bir ey olduunu ve kii
liin dnme tbi tutulmaktan nasl ikayet ettiini yle anlatmaktadr:

Bir bak! Nohut, tencerede ateten zebun oldu mu yukarya doru sramaya balar.

Tencere kaynamaya balaynca nohut, tencerenin stne frlamaya, cokunluk

gstermeye koyulur,

. "Neden beni atee attn, kaynatyorsun! Mademki satn aldn, neye bu hallere u
ratyorsun!" der.

Nohut piken kadn da nohuda kepeyle vurup der ki: Dur kma! Gzelce kayna,
tencereden kmaya kalkma,"

Seni sevmediimden, senden holanmadmdan kaynatmyorum ki seni. Bi zev

ke, br eniye sahip ol da, gda haline gjd, yen, cana kar diye kaynatyorum. Bu
imtihan, seni horlamak iin deil! $

Sabr
sByk SS mtefekkiri fon Arabi'nin mridi, ondan, Kur'n'dan u yetin
anlamn aklamasn ister: 'Ne onlardan nzk beklerim, ne de onlarn Beni bes
lemesine ihtiya duyanm." fon Arabi bir sre dnr ve sonra bir sz bile sy
lemeden oradan ayrlr. Drt yl sonra eyhine dner. Mridinin syledii ilk
sz: Bana cevabm syle. Drt yldan sonra, artk cevabn alma vaktidir.

- M. Shafn, Freedom for the Self (New York; Human Sciences, 1968),
9 C. Rum, We Are Three, ngilizceye eviren C. Barks (Athens, Ga: Maypop Books, 1987), 3,12.
195 * KALP, NEPS VE RUH

Sabr hem mrid hem de mrid iin zaruridir. Kurirrida dier birok isimden
daha ok kredilen lh sim ve Sfatlardan birisidir. Yaygn bir Sfi metafonna
gre sabr, olgunlaan meyvedir. Olgunlamam meyvenin tad acdr ve hazm
szla neden olabilir. Eer meyve olgunlaan^ kadar beklemek, tatl ve besleyici
hale gelir ve onun olgunlaan tohumlan yeniden doacak potansiyele ular.

rencinin Uyankl
Gerek mrid mridlerinin huylarm ve kiiliklerini bilir ve aynca onlann b-
n halleri ve dncelerini de sezgisiyle anlar. Eer bir mrid retileni yanl an
lar ve bu yanl anlamasna gre hareket ederse, o mrid bir kez hatal bulunur
ken, mridi iki kez hatal kabul edilir. Mridin mutlaka mridinin neyi anlayabi
leceini ve her birinin neyi yanl anlama ihtimali bulunduunu bilmesi gerekir.
Gnn birinde birisi bir dervie, eyhin keametvari glerinin bazlarnn y
klerini yazmasn ister. Ayn gn eyhi onu arr ve ne yaptn sorar. Dervi
ne yaptm anlattnda, eyhi ona bir ykc olmak yerine bakalannn onun
hakknda ykler anlatt bir noktaya ulamak iin abalamasn tler.

Dnyann iinde A ncak Onun Paras Olmadan Olmak

Gnmz tarikatlarnn byk bir ksmnda eyhlerin bir meslee ve aileye
sahip olmas ve aynca kendi Sf cemaatlerine hizmet etmesi beklenir. Baz tari
katlarda, miMdlere en azndan eitimin ilk dnemlerinde evlenmemeleri tavsiye
edilir; bylece bireyler kendilerini inm olarak girdikleri yola hasredebilirler.
Adamn birisi bir gn Sigmund Freud'a, Freud'un yazdklarnn tamamna ya
knnn nevroz ve akl hastalna dair olmasndan ikayet eder ve Feuddan ol
gun, normal, salkl bir insanolunun zelliklerini tanmlamasn ister. Freud ba
sit ve zarif bir cevap verir: "Sevgi ve alma." eyh i tanmlamak iin biz buna
hizmet ve zikrullah"! ilve edebiliriz.
Mrid gnlk realite ile etkili bir biimde baa kabilmenin, yollarn bilir; an
cak yine de kutsal gzden uzak tutmaz. Sf mridleri sanat, tccar, balk ve
bakkal idiler. Hatta byk mridlerin nemli bir ksm hamal, ski ve kapc gi
bi kk iler yapmlardr.

eyh ve Tarki
eyh ve Sf tariki ayn btnn iki yansdr.

Bil k, Tarkin artlan aladr. Birincisi; terk etmedir: Mat, makam ve bunlarn sev
gisini ve hepsinden nemlisi gnahlan... kincisi; dnyadaki btn mevcudatla
 EYH VE DERV: TASAVVUFTA MANEV REHBERLK ' 1 9 7

barmaktr; bi kimseyi eylemleri ya da szleriyle incitmemek, hi kimseden yar

dim ve nezaketi esirgenemektir... ncs; yalnz olma ve bakalarna baml
olmama yeteneini gelitirmektir, Drdncs; murakabe ve dier hllerde sessiz
kalmaktr. Beincisi; ala ve susuzlua orula, yeme ime te meguliyeti azaltma
yoluyla alma ve dayanabilene yeteneidir. Akmas; uyank olmadr: Az uyuma ve
kendi kendini gzleme yetenei gelitirmedir.,.

Tarikin temel esastan da alt tanedir. Birincisi; bir mrid.p (eyh) bulma... kin
cisi; pre sadkat ve sevgidir... ncs; Mride itaat ve onu izlemektir... Dr
dncs; kiinin eski inanlarn ve iradesini terk etmesidir.,. Bendsi; pirin tavsiye
sini protesto etmeyi ve inkr etmeyi terk etmektir... Alttncsi; istikrar ve sebattr,10

Bir ruh hekimi olarak eyh, aynlk hastaln bizzat ekmitir ve tasavvufun
sunduu arelerin tesirini ilk eden grmtr. Tpk bir bamlnn, dier baml-
lacu snavlarn ve onlarn ayartclarm anlamas gibi, eyh de mridinin hlleri
ni v yaad, glkleri anlar. Elimize banda) yapabiliriz; ancak kendi zerimiz
de ameliyat yapamayz. Benzer ekiLde kendimizde kk deiiklikler yapabili
riz; ancak ok daha g ve ustalk isteyen btn dnm srecini gerekletir
mek iin bir eyhin yardmna htiyacmz vardr. Genellikle kendi kiiunize y
nelik br perspektiften yoksun olduumuz iin, gerekli deiiklikleri grmeye bile
balayanlayz. Mride itaat ve tam gven, midlige balamann nemli adm
landn

Sultan Mahmud yakn dostlan ve vezirleriyle birlikte oturuyor, sahip olduu en de

erli eyalardan birisi olan muhteem mcevher ilemeli kristal kadehiyle ki ii
yordu. Herkes bu gzel kadehe hayran kald bir zamanda, otu Sadrazamna
uzatt ve dedi ki: "Bunu yere firlat ve ku!1* Vezir dedi ki: "Yapamam Sultanm, bu
ok kymetli bir ey, sizin en deerli haznelerinizden birisini knamam. Sultan ka
dehi srayla btn vezirlerine vererek ayn talimatn] tekrarlad ve hepsi de kadehi
krmay reddetti,

Sonunda, kadehi Ayaz'a, en sadk ve gvendii dostuna verdi. Ayaz annda kade
hi frlatp parampara etti. Herkes aknlk ve memnuniyetsizlik iinde bakyordu.
Sultan ona kadehi neden kldn sorduunda, Ayaz yle cevap verdi: "Sultanm,
ben biliyorum M kadeh ok deerliydi; ancak benim iin o kadehten ok daha de
erli olan senin emrindir. Senin steklerini reddetmeyi hayal bile edemetti; bu ne
denle yapmam islediinizi hemen yaptm.* Sultan glmsedi ve dedi ki: Grd
nz m benim onu neden sevip, stn tuttuumu,"

10- A. Nasafi, iinde yerakb esen Shafii, a,g.e,, $,6S,

198 KALP, NEF5 VE RUH

ideal olan, eyhimize itaatimizin Ayaz'm Sultan Mahmud'a gsterdii itaat

gibi olmasdr.
Bir dervi nefs-i mutmainne hlini kazandnda, bakalanna retmek iin
bir temayl hissedebilir. Bu istasyonda iken, birey mrid olmaya uygun hale ge
lir, rfan sahibi bir mridin, genellik! uzun sredir ona tbi olmak iin bekleyen
bir dervii bulinur. eyhin rolne dair aadaki tanm ok beenirim:

Bu istasyonda (nefe-i mutmainne hlinde) iken, liderlik, n, bakalanna mridk

etme ve senin vastanla yollani bulntaian iin insanlar toplama ve byleoe Allah
(c.c) tarafndan dllendirilme arzusu tayabilirsin. Bundan kan, bu egonun bir
tuzadr. Ancak seni bu istasy ta getiren, bilinmeni salayan, bir aban, bir ar
zun ve uran olmadan zeri br eyh giysisi giydiren Allah (cx) ise, o zaman
Allah (c.cftn iradesini gerekletir. nk bu senin i nzivadan daha hayrldr.
Bu hlin iareti, sen kendini onlardan daha iyi grmez iken, atlan kendinden da-
ha iyi grrken, kardelerinin seni sevmesi ve sana taat etmesidir. Ve bylece on
larn kendilerini senden daha ,.a grmeleri ve sayg gstermeleriyle onlara bor
lanrsn. Eer kardelerinle aranzda d a n bu ise, o zausm onlara yumuaka yol
gster, sayg duy, tariki sevmeyi ret, onlara kar mtevaz d. Sen deersiz iken
seni bu makama lyk hale getiren Allah (c,c)a kret,1 1
H*

Yeni Derviin Eitimi

Genel olarak bir eyh herhangi birisini hemen dervi olarak kabul etmez, S-
f yolu sabr, sebat, Ls v e sadakat gerektirir. Herkes bu yola girmeye hazr de
ildir.
Bizim derghmzda dervi c nak isteyenler, buna haftalk toplantlarmza
dzenli olarak katlmakla balarlar. eyhe somlar sormaya tevik edilirler. By-
lece eyhe kendi samimyetierini v e btifi hllerini deerlendirme frsat verirler.
Ayrca tarikatmzn tasavvuf hakkndaki kitaplarndan bamlarn okumaya b a-
lamalan beklenir. Genellikle S ti adaylarna, st rulanna zel olarak cevap vere
cek, onlara ibadetlerin nasl yaplacan ve temel pratiklerin nasl uygulanaca
n retecek kdemli bir dervi tayin edilir.
Dervi olmadan nce, eyh genellikle kiiyi, bir ara stat olan muhip, "tarika
tn dostu" ilan eder. Muhlpln kelime anlam "sevesrdir v e hi kimse sevmeksi-
zin tasavvufu (aslnda hibir eyi) derinden renemez.. Gemite, baz tarikatlar
da, talebenin dervi olarak kabul edilmeden nce -en az yl- test edilmesi ge
rekirdi.1

1 * El-shabtawr a.g.e s.65.

 EYH VE DERV:.TASAVVUFTA MANEV REHBERLK 199

s ff eyhleri aadaki kural izler. Yeni bir kii dnyay terk etmek maksadyla
kendilerine katldnda, onu yllk bir sre boyunca manev bir disipline tM tu
tarlar. Eer bu disiplinin artlarna iyi bir ekilde uyar ve sabr gsterirse,, onu ka
bul ederler; gsteremezse Tarke kabul edilemeyeceini duyurudan tlk yl insanla
ra hizmete, ikinci yl Hakka hizmete ve nc yl ise kendi kalbini gzetlemeye
ayrlmtr.12

iblLisminde gen bir adam Cneyde" geldi ve onun mridi olmak istedi. iblT*
ran'n nemli bir vilayetinin valisi idi ve bu makam suft olmak iin terk etmiti.
Cneyd'e dedi ki: "Sizi (hikmet) ncilerinin uzman olarak tavsiye ettiler. Ltfen ba
na da bir tane verin y a da satn. Cneyd, yle cevap verdi: Satmak istesem be
delini karlayamazsn, cretsiz versem deerini anlayamazsn. Benim yaptigm
yap. Denize dal ve bir inci bulana kadar sabitte tekle."

ibl, Cuneyd'e onun mridi olmak iin ne yapmas gerektiim sordu. Cneydde ona,
gidip bi yl boyunca slfr satmasn syledi. dndnde, Cneyd ona, bu gay-
* terinin ona yalnzca kt hret kazandrdm ve ticareti rettiini syledi ve imdi
gitmesini ve bir yl boyunca dilenmesini istet, ibl bir yl sonra dndnde Cneyd
dedi ki: "tmda kendi deerini anlyorsun; Bakalarnn gznde hibir deerin, olma
dm grdn, imdi eski vilayetine dn ve vali olarak ynettiin insanlardan a f dile.

ibl, yanl davrand bir adamn evi telana kadar btn evleri tek tek dolap a f
diledi. ok urat; ancak o adamn zini bulamad. Sonunda, ibl yzbtn dirhem
sadaka datt; ancak kalbi hl huzur bulamad, Drt yldan sonra ibl, Ciineyd'e
dnd, eyh, onun kide hl bir ihtiam ve gurur izinindurduuna aret etti ve
blTye bi yl daha dilenmesini syledi.

ibl hegiit dilenerek kazandklarm cneyd'e gerildi ve o da yoksullara datt. B ir

yl daha geince, Cneyd sonunda ibtTyt dervi olarak kabul etti- Sonra blTye di
er btn dervilere hizmet etmesini emretti. Bi yllk hizmetten sonra, Cneyd
iblTye kendi hakknda ne dndn sordu, ibl yle cevap verdi: "Kendimi
Allah (cx)'m yarattklarnn en aas olarak gryorum," "imdi," dedi Cneyd,
"imann tamamland".*li

*2- Hujvdri, itfnde yeald eser Shaffi, a.g.e s.65.

* Cneyd-i Badad, Asl ad Ebulkasm bin Muhammed'dir (lm, Badat 9 1 0 ). Nlhavend-
li bir aileden gelir, tmam fiPnn rencilerinden Ebu S m brahim bin Halid'den B M oku
du. Tasavvufta ykselerek Seyyld-t tlfe unvanm kazand. Eserleri arasnda Dev-l- Er-
vh (Ruhlarn Devas), Risale fis-Sh r (Sihir Risalesi), Kitab.-t-Tevhid (Birlik Kitab] ve
Mea-l-Htmem fil Fetava-is-SuBye (Sfern Fetvalarndaki Himmetlerin Anlam) eserle
ri bahcalandif. .
*'* ibl EbubekirDulaf bin atrlar (Badat 861-94).
2 00 KALP, NEFS VE RUH

Cneyd, iblfnin iindeki btn gurur ve kibir eilimlerini yok etmek Ipr en
ar zmleri ngrmt. iblTnin kendisini bu eilimlerden kurtarmas yllar
ald; ancak ibl sonunda en byk Sf eyhlerinden birisi oldu.

Gerek ve Sahte eyhler

Tasavvuf tarihi boyunca ok sayda hlsl eyh var iken, baz yozlamla
ra da rastland. Tpta da hastalarm smren ya da -kendi cehaleti y a da ks
tahl nedeniyle- hastalarna kt muamele eden hekimler bulunur. Ancak bir
kann smr ya da cehaleti, btn tp alannn gzad edilmesini y a da ter
kini gerektirmez.
Bilenler derler k samimi br tnrid cahil ya da sahte mid aradyla bile
hakikati bulacaktr. Elbette, sahte bir mtld manev ve hatta fiziki bakmdan
tehlikeli olabilir. Arayanlarn mutlaka bir mrgid seerken btn yetenek ve ze
klarn kullanmalar gerekir.
Rum, Hakiki mrd, mridlerinin kendisinden yaptklar putu ykar, as
mridin iaretlerinden birisi mridlerinin onu bir kaide zerine yerletirmesine
(putlatrmasna) izin vermemesidir." demektedir.
deal olan, dervi adaynn bir Sf grubunu ziyaret edip, onlarla vakit geir
mesi ve bu arada ak ve eletirel br dnce yaps sergilemesidir. Ancak onla
r doru ve mmkn olduu kadar gvenilir bulduktan sonra, kabul edilmeyi ta
lep etmeli ve eyhe tabi olmaldr. Tarikatmzn kurucusu, o zaman bile bir kap
nn daima ak braklmas gerektiini ve insanlarn yanl bir seim yaptklarn
da, ayrlmakta serbest olmalan gerektiinde srar ederdi.
Batdaki Sf tanka taun kurucusu nayet Han Hazretleri unlar yazmaktadr;

Sonra gerek guniyu [ya da manev mridi) nasl bulacanz sorunu ortaya kar,
insanlar genellikle kuku kindedirler; grdkleri gutunun gerek bir gurn mu yoksa
sahte birisi m olduunu bilemezler. Sahteliin ok fazla olduu bir dnyada, insanlar
sklkla sahte bir gun le temas kurarlar. Ancak kendisini aldatmayan gerek br ara
yc Ihlsla ararken, hakiki imana sahip olduu iin, samimiyeti onun olacak ve
daima hakikatle, gerekle karlamay baaracaktr. Gerek mtfid kendi iindedir;
mid realitesinin alt dzeyi Kiinin kendi samimi benliidir ve eer kii gerekten
hakikati anyonsa, eninde sonunda mutlaka gerek bir milrid bulacaktr. Peki sahte
bir mridle temas kurmusa ne oiacaktu? Sonra gerek ve samimi kii, sahte mri
di de gerek bir mride dntrecektir; nk Hakikat sahtelikten daima ycedir.13

13, Khan, iinde yerak eser: Shafi. a.g,e., s.67.

 EYH VE DERV; TASAVVUFTA MANEV REHBERLK - 201

Rya Yorumlama
Cerrah geleneinde, eyhin derviin ryalarn yorumlamas Allah (c,c)m
ltfettii bir yetenek olarak deerlendirilir. Rya tabiimin retildii bir okl yok
tur. Bu yetenek, yorumcu ile ona ryalarn anlamn ilham eden Allah (c,c) ara
andaki bir srdr.
Bir zamanlar br adam eyhine ryasn anlatt. eyhi onu kiinin sohbet
etmekte olduu bir dkkana gnderdi. Onlarn konumalarnda onun ryasnn
yorumu bulunacakt. Adam gerekten de grd ki; o dkkanda oturmu sohbet
eden kii vard ve konumalarnda ryalarnn ak br yorumu yer alyordu.
Baz eyhler dervilerinden Cuma gnleri belli bir camiye gitmelerini ve ryalan-
mn tabirini oradaki vaazda bulmalarm sterler.
Temelde tr rya vardr. Birincisi; (Taraf- ilhMen gsterilen ryalar) Al
lah (c,c) ryada dorudan mesaj verir k, bu ryann yoruma ihtiyac yoktur. Bu
tpk bir kiinin br bakasyla konumas gibidir. Btn uluslardan ve dinlerden
insanlar, byle lh Ehaml ryalar grrler.
kinci tr rya; melek vastasyla gsterilen, grlen ryalardr. Bu ryalarn
yoruma ya da aa kavuturulmaya ihtiyac vardr, ey h ryay yorumlayabilir
(tabir) ya da huzurda bulunan herkese mrldlik edecek ekilde o ryann sem
bolizmi konusunda yorum (te'vil) yapabilir ya da eyh byk lde kiisel ve
yalnzca rya greni ilgilendiren bir yorum yapabilir.
nc tr rya ise; eytan ya da nefs tarafndan ilham edilen (eytan) r
yalardr. Bu tr ryalar yorumlanmaz. Bunun yerine eyh, 'Allah (c.c) bizi ko
rusun" der. Bir eyh bu yolla kt htimallerin bertaraf edilmesine yardm edebi
lir. Bu nedenle dervilerin btn ryalarn eyhlerine anlatmalar nemlidir.
Birisine rya yorumlama yetenei verildiinde, Uk adm ryann han& tr r
y a olduunu -lh mi, mdek n yoksa eytan mi olduunu-, anlayabilme kabili
yetidir. Bir dervi ryasn eyhine anlattnda, eyh derviin manev tekaml
nn dzeyini anlayabilir. Bunun iin derviin gemi hayatim ya da tecrbelerini
veya dualarn yapp yapmadn, gnah ileyip ilemediini bilmesi gerekmez.
Ryalar, Hakk'm, eyhe anlama yeteneini ilham ettii kendi lisandr.
eyh derviin hlini kefettiinde, o kiiyi reddetmez. Aslnda dorudan der
vii eletirmez bile. Dervie yardmc olmak iin, eyh etrafndaki herkese birden
hitap edebilir. Deiime htiyac olan derviler, eer samimi seler ve gafil deil
seler, dorudan kendilerine hitap edildiini anlayacaklardr.

. Hz. Peygambe' ok seven bi gen talebe vard. Allah (c.c) 'tan ok gayreti ve ba
ard olmas iin yardm talep etti, nk Hz. Peygamberim kenti Medine'nin kads
202 KALP* NEFS VE RUH

olmak istiyordu. Hatta Medine kads olduunda kendisinden isteyen herkese ce

bindeki btn parasn vereceini bc vaad etti, Gen adam okulda ok basard ol
du ve birka yl sonra Medine bakads. seildi, Medine'ye giderken, am'da mola
verdi. Omda br dilenciyle karlat. Dilenci elini uzatp: "Allah (c,c) rzas iin ba
na biraz para ver dedi. Yeni atanm kad, e M cebine att ve cebindeki btn pa
ra olan be altm kard. Hepsini dilenciye verdi.

Kad, Medine'ye vardnda, Hz, Peygamberin Kabrini ziyarete gitti. Camie girdi
inde, adamn birinin ayaklarm kabre doru uzatm uyumakta olduunu grd.
Bir insann byiesine .saygsz olmasna ok fkelendi- adam tekmeleyip azarlad.
Adam kendini toparlayp camiyi terk ederken hilzn dolu gzlerle ona bakyordu.

Kad evine dnd ve y a ta Uykusunda tekmelenen adamn kendisini Hz, Peygam

berce ikayet ettiini gnd, Hz. Peygamber kadya dnd ve neden tekmelediini
sordu, O da adamn bu kadar saygsz olmasndan dolay ok kzdn, onun in
vurduunu anlatt. Hz. Peygamber daha nazik olabilirdin buyurdu ve iki adamn
kucaklaarak birbirini affetmesini istedi.

Kad uyandnda neredeyse namaz vakti gelmiti Camiye gitti ve yine ayn ada
mn ayaklarn kabre doru uzatm halde uyumakta okluunu grd. Bu defa ka
d adamn ayaklann pt ve dedi k: "Ltfen beni affet, Adam yle cevap verdi:
Neden byle telalanyorsun? Az nce Hz, Peygamberin huzurunda barp ku
caklamadk m? Al ite ualarda, senin szn tutmak uruna bana verdin be
altn. Dn gece burada yaptm bilerek yaptm. Ta k son ryanda Hz. Peygam
b e ri grebilecektin.

Hz. Yusuf en byk rya yorumculanndan birisiydi. Gen iken, oh bir yldz ve
ayn nnde secde eniini grd. Ryas melekf bir rya idi ve anlam yoruma
muhta idi. Yllar sonra Hz, Y\$uF ykselerek Msr'da yce bir makama geldiin
de, on bir aabeyi ve bir kk kardei nnde secde ettiler.

Hz, Yusuf zindanda iken, Firavunun saraynda alan Od mahkumun ryasn y o

rumlad, Birisine affedileceini ve eski makamna iade edileceini syledi. Dierine
ise idam edileceini bildirdi. Br rivayete gne; adamlar gldler ve bu ryalar ger
ekten grmemi olduklann yalnzca aka yaptklarn sylediler. Hz. Yusuf byle
bile olsa, olann kendisinden tabir istediklerini ve Allah (c.c) 'n sznn yerine ge
lecein! syledi. Gerekten de Hz, Yusufun bildirdii gibi, ilk adam affedildi, dieri
ise idam edildi.

B u ykden iki nem li hu su s renebiliriz. Birincisi; uydurma ryalar anlat

manialyz. kincisi ise; rastgele birisinden ryam z yorumlamasn istem em ek-
yiz. Rya tabir etmeyi alarak renemezsiniz, ne kadar ok akrsanz aln,
bu yetenekyalntzca Allah (c.c)'m itham yoluyla verilin
 EYH VE DERV: TASAVVUFTA MANEV REHBERLK 2 0 5

Sevgi ve gven ortamnda kalbimizin bu dnya gailesinde ald yaralan ve

strab iyiletirmeye balayabiliriz. Allah (c.c)m yardnu, eyhin irad ve tari
katta bulunan kardelerin destei ile, kendimizi gerek insana dntrebiliriz.

renm e Eksersizleri
Mridle Gayret
Bir gn iin, dostlarnz ya da aile fertlerinden birini mridiniz olarak sein.
Bu seimde gnn ounu birlikte geirdiiniz birisini semeye dikkat edin.
Allah (c.c)'m , setiiniz kiiye, size gerekli destek ve tavsiyeyi vermesi iin
yn gstermesine dua edin. Aynca bu uygulama bitene kadar hi rimse bu ko
nuda hibir ey sylemeyin.
Mridiniz ne diyorsa, sanki gerek bir eyhten geliyormu gibi ona itaat edin.
Aka yasalarla y a da sizin ahlk ve etik prensiplerinizle atmadka, onun
tavsiyesini tutacanza dair kendinize sz verin.
Bu eksersize kar batm reaksiyonlarnza dikkat edin inizde hangi tr bir
direni oluuyor? Eer gerek bir dervi-eyh ilikisi iinde olsaydnz, ayn dire
ni olur muydu? Gn boyunca baka hangi dnceler ve duygular ortaya kt?

T asavvuf Kssalar (ykleri) ile Gayret

Asrlar boyu SS eyhleri kendi dervilerini eitmek iin kssalardan yararlan
dlar. Kssalar ve darb- meselleri kullanma gelenei, Hz, sa ve ncesine .kadar
uzanan ince manev hakikatlere aret etmektedir. Baz modem gruplarda, Sf
kssalar ile almak ana uygulamalardan birisi haline gelmitir.
yky okuduktan sonra aadakileri yapn:
, *

1- yk sizin kenefi yaam tecrbelerinize herhangi bir benzerlik gsteriyor

mu? yk dorudan size hitap ediyor mu? Eer yleyse ne diyor? yk
nn anlam hakknda ok entelektel ya da teorik yorumlar yapmayn.
Kendi tecrbelerinizle olan dorudan ilgisiyle sinirli kaln.
2 - yky birka kez okuyun. Her defasnda, farkl bir karakterin bak a-
' sndan bakn, Bu hayvanlan, hatta nesneleri bile kapsayabilir. Yine soyut
teorikletirme ya da entelektel yorumlama yapmakszn, farkl karakter
lerin tecrbeleri ve eylemlerinin kendi yaamnza ne kadar yaknlk ier
diine dikkat edin. Kendi yaam tecrbeniz hakknda yeni bir perspektif
salyor mu?
2 0 4 - KALP, NETS VE RUH

Aadaki ykye ilve olarak, bu sureti bu kitapta yer alan yklerden, her
hangi birisiyle de deneyebilirsiniz (1. blmdeki Hasanm yksyle balaman
z tavsiye ederim). Aynca bir dizi ibretli Sfyk koleksiyonu da bulunabilir. En
iyileri arasnda, Idris ah m Tales o f Dervishes adl eseri ay a br yer tutmaktadr:

Br zamanlar btn erkeklerin kral ve btn kadnlarn kralie olduu bir lke var
d. Oradaki insanlar her ynyle yaamlarndan memnun idiler ve lkeleri kelime
lerle tarif edilemeyecek gzellikte idi. Gnn krinde, gen Prens Ademin anne ve
babas ona, bu lkeyi terk etmesi gerektiini sylediler. Her br prens ve prensesin
bir snav olarak dnyann ine girmesi gerekiyordu. Bu snav dem i kralla ha-
zdayacakn. Kendi iradesini ve dikkatini gelitirerek, gerek bir insan haline gelme
si mmkn olacaka. Bu uygulama o lkede gelenek haline gelmiti ve lkeleri ku
rulduundan bu yana hep vard.

Prens dem yolculuk it hazrland. Ailesi ona zel yiyecekler ve onu koruyacak
tehizat hazrlad. Belli bir lkeye tebdil-i kyafet ederek gidecek ve orada byk bir
canavarn koruduu bir mcevheri alp geri dnecekti.

Yolda giderken dem, benzer bir misyonu gerekletirmek iin yolculuk eden biri
sine rastlad. Birlikte geride braktktan muhteem lkelerinin harika hatalanu ve
asil ailelerini yadeniler. Ancak yeni lkenin havas ve gdas, onlar deitirmeye
balad ve her ikisi de kkenlerini ve misyonlarn unuttular. dem yllarca bu ye
ni lkede yalnzca geimini kazanmak in alarak yaad,

lkesinin insanlar sonunda oram bu zor dnitnmun tarknta vardlar ve dem'e

gemiini hatrlatmak iin hep birlikte aba gstermeye baladlar. Bizim bugn an
layamayacamz yollarla, ona; Uyan! Sen bir prenssin ve tamamlaman gereken
br misyonun ve dnmen gereken br anavatann var."

dem bunlar hatrlaynca, mcevheri elde etmeye koyuldu. Canavarn uyumas

iin zel sesler kulland ve uyuyunca da paha biilmez mcevheri ald. Sonra
dem, kendisini uyaran sesleri izleyerek, lkesine ged dnd.

renm eyi renm e

Eer biz aksak, her ey ve herkes retebilir. Bir hafta boyunca her gn ne
rendiinizi yazdnz br gnlk tutun. Nasl rendiiniz v e kimden (ya da
neden) rendiinizi de dahil edin.
Bir zamanlar bir eyh derviine sordi: "Kim zeki ve Mm gerekten irfan sahi
bidir?" Dervi, bilmiyorum" deyince, eyh yle devam eth: Kendi hatalarndan
ders alanlar zekidir ve bakalarnn hatalarndan ders alanlar ise gereklen irfan
sahibidirler. Karlatnz herkesten bir ey renmeye aln.
 Sekizinci Blm

Perdeleri Kaldrma

-zeride hem dorunun hem de gnahkrn bastLgj- toprak gibi

olm adka v e -her ey i gizleyen- bulut gibi olm adka ve -sevsin
sevm esin h er ey e ab- h ayat sunan- yam ur gibi olm adka, der
v i olam azsn,

BAYAZID-1 BESTA M 1

lk adm yalnzca Allah (cx)wdemektin ikinci adm yaknlama

ve nc adm Ise yanmaktr.

A H A R *2

Yaayan bir gelenek olmay srdrmek iin tasavvufun her bir kuak ve her
br kltrde hem farkl yorumlanmas, hem de farkl uygulanmas gerekir. Bu ki
tap boyunca, tasavvufu, zellikle modem Batt kltr iin uygun bir yntem
olan, psikolojik lensler araclyla inceledik. Her ne kadar belli temel fikirler ve
uygulamalar hl ayakta ise de, ada tasavvuf ki yzyl ncesinin tasavvu
funa gre bir ok ynden deiiklikler geirmitir. Yeni pratiklere ve alarak,

J, Fadiman ve R, Frager. Esscntial Sufism (San Franslsko: HapetSanFransisco, 1957), s.40.

2 - A .g ,t, S.247,
2 0 6 KALP. NEFS VE RUH

gnmzde tasavvuf teorileri ve disiplinlerinin analizi ve degertendirilmesilim

yeni yaklamlara gerek bulunmaktadr.
; * *

Gnmzde Tasavvuf
Bir d olarak Tasavvuf bir balang, br orta yer ve bir son ermektedir. Ge
nel olarak balang, byk bir Sf airi ya da yazarnn yazdklanndan etkilen
me ya da bir eyhin huzuru ve kiiliinden etkilenmedin Bir sonraki adm dervi
imle kaynama ve onlarn detlerine ve uygulamalarna almadn Sonunda sa
mimi araycya giri hakk verilin
Yoln ortas ise yeni derviin gnlk yaamdr. Allah (cx)* zikretme ve di
er SfT pratikten ve bir Sf cemaatiyle iliki, derviin dnmn salar. a
balarndaki samimiyet ve sabrl sebat.bu psiko-ruhsal srete hayati nem ta
maktadr. Aynca rfet sahibi bir eyhin klavuzluu zaruridir.
Sonunda, ilerleyen dervi tasavvuftaki yksek tekml dzeylerine ular.
Bnnf eyh ortaya ktka, zahir eyhe ihtiya azalr. Kalbin irfan daha duyar
l bir rehberlik sunmaya balaynca, Sf yolunun zahiri kuradan y e artlan daha
az riemli olmaya balar. Er g e$ kiilikte btn birlik geliir ve btn mcadele
sona erer. Allah (c.c)Tn huzurunda olduunun bilincinde olan dervi ancak Al
lah (c x )4 raz edecek eyleri yapabilir. Niha aama ise kiiyle Allah (c,c) arasn
daki btn perdeletin atlmasdr. Atlacak son perde bireydeki ay a bir "Ben" ol
ma duygusudur.
Derviin hedefi gittike azalmak ve er ya da ge hibir ey olmaktr. Ancak bu
ok zel yokluk, sonsuzla birlemeye gtren bir hldir. Bir aka olarak anlatla-
gelen, ancak nefsin her eyde bir gurur bulabileceini gsteren eski bir yk vardr:

Bir zam anlar bir ey h kk bir camide tek bana dua ediyordu. A llah (c,c) 'm y
celii duygusundan cezbeye kaplarak y ksek sesle haykrd: "E y Rabbim ! Sen her
eysin b e n ise hibir ey. Ben nnde tpk kk bir toz zerresi gibiyim . eyhin
kdemli dervii bunu iitti v e oda cam iye geldi. eyhinden ilham alarak, dervi de
haykrd; Ey Rabbim ! Ben hibir eyim . Btn g Sana ait; her ey Senin. Ben
hibir eyim ve Sensiz hibir ey yapam am . Omdan gem ekte olan bir dilenci ca -
: tiye girdi: eyhi ve dervii duydu, o da sesli duaya balad: "E y Rabbim ! Ben hi
b i eyim . B u y en i sesle aran dervi dnp dilenciye bakt v e eyhine dedi ki:
"B u kendini kim sanyor ki, kendisine hibir e y diyebiliyorl"

Egonun bak asndan, Sf yolu hibir anlam ifade etmemektedir. Ego git
tike daha fazlasn baarmak ster; dervi se gittike daha azn. Ego, n ve ser
vet ister; dervi ise (her ne kadar hl dnyev grevlerini yerine getirmede ileri
 PERDELER KALDIRMA 2 0 7

derecede aktif olsa da) btn dnyev tutkular yok etme peinde koar. Ego z-
griik. ster; dervi se, Allah (c.c)a tam bir teslimiyete gtrecek bir mride ye
bir yola tbi olmak ister. Bu yolda sebat etmek iin Allah (c,c) iin duyduumuz
arzunun, nefsin arzularndan daha gl olmas gerekir.
Bin yllk tarihi boyunca tasavvuf srekli deiim iinde oldu. Uygulamann
zahir biimleri farkl kltrleri ve farkl tarihsel dnemleri yanstmaktadr. Bir ok
Sft grubu tpk aile gibi ilev grr. Derviler eyhleriyle yaarlar ve gn boyun
ca birlikte akr, yemeklerini paylarlar. Baz derghlar yzlerce dervi batnd-
S

racak kadar byktr. Aynca dervilerinin says binleri aan, bir ok kent v e ka
sabaya yaylan eyhler de vardr, Bu gibi durumlarda, dervilerin eyhleriyle g
itimeleri nadiren gerekleir. Onlarn manev tekamlne eyhin temsilcilerin
den birisi klavuzluk eder,
Gnmzde her iki biime de rastianmaktadr. Hl yeni dervilerin derghta
yaad ve dergah destekleyen iler ya da sanatlarda alt kk Sf grup
lar vardr, Buna karlk ben bir defasnda, 2,5 milyondan fazla takipisi bulunan
Bangladeli bir eyhle karlatm. Bangladein her yerinden onun doum gn
n kutlamak iin toplandklannda, dervileri Dakka kentinin her yerini dolduru
yorlard.
Gnmzde Batda en yaygn biim, haftada iki y a da kez buluan bir grup
biimidir. Baz derviler derghta yaarken, dierleri onlan dergaha daha sak ge
tirecek iler yapabilirler. Genel olarak derghla en ok ilgilenen eyhtir. Baz der
viler de eyhlerine eitli ekillerde hizmet edebilir ve bu nedenle onunla ok va
kit geirebilirler. eyh tipik alarak h er gn dervilerinden telefonlar ve ziyaretler
kabul ettii gibi, ayn zamanda tarikat dnda olanlardan da eyhin hayr duas
n ve manev desteini almak iin telefonlar ve ziyaretler kabul eder.
eyh Muzaffer Efendi stanbul'da mehur Kapal arya bitiik olan Sahaf
la r arsnda din yaynlar satan bir kltabevlne sahipti. Srekli ziyareti akn
vard. Bazlar sdece kitap satn almaya geliyor, dierleri ise sevgili eyhlerini
grmeye geliyorlard. eyh Muzaffer Efendi, ziyaretinin yaklam ve niyetine
bal olarak her bir ziyaretiyi farkl ekilde karlard. Ziyaretilere Bve olarak
daima orada oturmay baaran bir avu dervi bulunur. Bunlar sklkla dkkan-
I

da, eyhin huzurunda olmaktan memnun bir halde saatlerce otururlard. stan
bul'da yaayan birka yz derviten oluan bir z grubun yanm, eyh Mu
zaffer Efendln aynca Trkiye'nin deiik yerlerinde, Orta Dou lkelerinde ve
ayn zamanda Avrupa ve Amerika Birleik Devletlerinde ok sayda dervii
mevcuttu.
2 0 6 * KALP, HEPS VE RUH

Gnmzde Cerrah dervileri stanbul'daki derghtmza Perembe akamlan

zikir iin ve Pazartesi akamlan da Sff mzii pratii iin gelider, Genellikle sa
at be il altda gelirler ve gecenin bir y a da ikisine kadar kalrlar. Bu akamlarn
her birinde bir avu kanlmaz yabanc ziyaretiyle birlikte birka yz kii topla
nr. Daha az sayda kii ise daha ksa ve daha gayriresm olan Cumartesi akam
lan gelir. Ayrca kk bir grup kdemli dervi Cuma namazlarm eyhleriyle bir
likte klar ve le sonunu onunla birlikte geirirler.

eyhin Karsnda Edeb

Cerrahi tarikatnda derviler selmlamak iin genellikle eyhin elini perler.
Bu Orta Dou'nun her yerinde geleneksel br sayg iareti olmakla birlikte, baz
BahJtara zor gelir. Aynca biz bakalarna sayg gsterme v e herhangi birini ken
dimizin stnde tutmaya alkn deiliz. Bu nedenle mstakbel derviler iin el
pme mkemmel bir snavdr. Bu, alakgnlllk iareti ve ilikinin yrmesi
iin kiinin eyhine kar hissetmesi gereken derin saygnn semboldr. Rah
metli stadm eyh Safer, sklkla dervilerinden duygularn an derecede aa
vurmamalanm ister, tarikatmzn kurucusunun szn naklederdi: FtNe zaman
siz benim elimi pseniz, ben [manev olarak) sizin ayanz pyorum/'
eyhe ynelik dbn temel prensiplerinden birisi, eyhine bo bir fincan" ile
gelmek; yani renmeye hazr, n yarglannz ve nceki fikirlerimizi terk etmi
olarak gelmektir. Bu durum zengin ve etkili bir eitim ilikisi salar. Her ne ka
dar eski bir Zen yksnden geliyorsa da, bu bo fincan mecaforunu bir Trk S-
i stadndan iittim.*

B ir profesr bir Zen stadn d y arete gider. Zen stad ikisi in ay koyar ve Zen
hakknda birok kitap okum u bulunan profesr okuduklar hakknda konum aya
balar. Profesr konum ay srdrrken, Zen stad demlii tekrar alr ve profes
rn fincanna daha fazla ay koym aya balar, a y fincandan taarak m asann ze
rine yaylm aya balad. Profesr telala haykrd; Durun! Fincann dolduunu gr
m yor m usunuz? D aha fazla ay almasL m m kn deil!"
"D oru!-' dedi Zen stad, nce fincann boaltm an lzm . A ncak ondan sonra ii
ne y en i bir eyler alabilirsin.'-

eyh ile dervii arasmdaki retim ilikisinde, derviin skt etmesi ve ey

hin syledikleri ve yaptklarna dikkat etmesi beklenir, eyh ders verirken baka
laryla sohbet etmek ya da soru veya yorumlarla szn kesm ek kabalk say
lr. Ayrca eyhin huzurunda iken bireysel zikir yapmak da nezaketsizlik olarak
 PERDELER KALDIRMA* 2 0 9

kabul edilir. Aslnda bizim tarikatmzda eyhin asla dervileri tebih ekerken
grmemesi gerektii sylenir. Dervilerin eyhin huzurunda iken d o ru d an on
dan ders almalar ve bireysel badetlerini onun bulunmad zamanlarda yapma
lar beklenir.
eyhe gsterilen sayg, bir kii olarak eyhe deil, onun tarikat temsil maka
mna kardr. eyh, yalnzca kendi eyhini deil, ayrca tarikatn kurucusunu ve
silsile iindeki dier byk velleri de temsil eder. eyh, araclyla tarikatn hik
met v e himmetinin akt bir kanaldr, ey h Muzaffer Efendi yle derdi: "Eer
fimdekileri sylyorsam, dinlemeye zahmet etmeyin. Ancak eer kendiliimden
konumuyorsam, o zaman dinlemelisiniz," Bunu dinlemeden nceki dnemde bir
oumuz deiik zamanlarda farkl terapi ya da grup almas biimlerine kanl-
mok. Duygularmz ifade etmeyi, iimazdeMn dkmeyi retmek f i n ok m
cadele etmitik. Bu nedenle eyh Muzaffer Efendi'nin ne demek istediini anla
mamz ok uzun zaman ald.

Kalp* Nefis ve Ruhun Karlkl likileri

Kalp, nefs ve ruhun aamalar Allah (c.cj'tan aynlk ve kiiliin arzulanma
egemenlii an ucundan, vuslat (Allah (c.c)'a kavuma) ileri ucuna kadar bir
ok deiiklikler gsterir. Bu deiiklikler belki de en bariz bir ekilde nefs-i em~
mre ve nefs-i sfiyern tantmlannda kendisini gsterir. Nefs-i emmre bizi k
tle ya da gnaha srkleyen btn gleri ierir. Bu dzeyde bizler tamamen
bu negatif glerin egemenlii altnda kalmz ve ne kadar basit olursa olsun arzu
larmz gerekletirmekten baka bir ey yapamayz. Dier Heri u ise, hibir bi
reysel kiiliin kalmad, hatta tam br vuslata mdahale edecek benliin" izi
nin bile kalmad sf nefis halidir.
Kalp de benzer bir spektrum ierir. Kalbin zahir dzeyi olan sadr (gs, si
ne), nefs-i emrnrenn olumsuz zelliklerinin bulamasna uygun bir potansiyele
sahiptir. Ancak sadr nur ile doldurulabilir ve nefsin olumsuz zettikleriyle mca
delede byk bir mttefik olabilir. Kalbin en i kalp dzeyi ise, btn olumsuz
luk ve ikilikten uzaktr. lh nurun saf hr kvlcmm tar ve varlmzn z
dr. Ancak paradoksal olarak, btn kinat aar.
Ruhun ilk alt dzeyi -maden, bitkisel, hayvansal* kiisel, insan ve gizli ruh
lar- de sadr gibidir. Onlar da psenin ya olumsuz (dengesiz) gleri ya da olum
lu (dengeli) etkileri olabilirler. Ruhun yedinci dzeyi olan sn-iil esrar* tpk sf
nefs v e en i kalp gibidir, ikilikten uzaktr v e iimizdeki kutsaln mekndr.
2 10 KALP, NEFS VE RUH'

Nefis ve Ruhlar , - i
Nefs-i cmn.a re bizi hakikatten uzaklatran v e ktle ynelten btm g
lerin egemen olduu dzey olacak tanmlanabilir. Ktlk, psikoloji ve felsefenin
daimi sorunudur. Eer Allah' (c c ) iyi ve her eye gc yeten ise, ktlk nere
den kaynaklanmaktadr? Eer insan psiesl znde iyi ve salkl ise, zararl ve
kt davranla* nereden gelmektedir? "
KEnik psikolojisindeki eilimlerden birisi, Freudun yapt gibi psienin olum
suz ynlerine younlamaktr. Bu durum insanolunun, temelde negatif egonun
sapknlklar ve zararl etkilerine, igdlerin bencilce eitimlerine odaklanan bir
tablosunmoluturur. Bu tabloda dierkmlk, efkat ya da maneviyata yer yok
tur. Kendi insan doas teorisi tek ynl olduundan, Freud, dini aldatmaca ola-,
rak grm ve gzard etmitir.
Negatif btn gleri M ana kategoriye ayrabiliriz: gdsel drtler ve negatif
ego. gdsel drtler bitkisel ve hayvansal ruhlarda bulunur. Negatif egp se kiisel
ruhta yerleiktir. Kurn nefs-i enmlteyi, Ktle tevik eden nefe* olarak tanm
lamaktadr. Gl igdlerimiz ve egomuzun bizi kendilerini tatmin etmek in ne ge
rekiyorsa yapmaya ittii zamanlarda, genellikle bu ittikleri yn gnahlardr. .
Bitkisel ve hayvansal ruhlarn, znde pozitif olan zellikleri, dengesiz ve an
olduklarnda negatif etkiler haline dnebilirler, rnein, salkl beslenme sreci
bir yandan gda bamll ve oburlua dnebilecei gibi, dier yandan da yeme
yi reddetme, hazmszlk ya da kt beslenmeye dnebilir. Dinlenme, iyileme ve
dzelme doal sreleri, tembellik ya da hiperaktiflik ardklarna dnebilir.
Bitkisel ruhumuzun igdsel drtleri, rnein a olduumuz zaman, olduk
a aktr. Yemei daha, ge yemeye karar verebiliriz; an cak bu drt tpk ebe
veynine szlanp duran ocuk gibi kendisini tekrarlayp duracaktr, Bir kez bir
eyler yemeye, belki biraz ekmek yemeye, karar verdiimiz zaman, bu kez de
dt'"haydi ekmekle beraber reelde yiyelim, ayrca iecek bir eyler de alalm"
eklinde artacaktr. Bu, sonunda dondurma ile birlikte kek ve bir duble kapii-
noya ihtiyacmz var"a dnebilir.
Oru, bu drtlerle nasl mcadele edeceimizi renmenin mkemmel bir yo
ludur. tik drty reddettiimiz zaman, yiyecek talebi artmayacaktr. O zaman
drty kontrol etme, badenin olduka dorudan kullanm haline gelecektir
Hayvansal nihun drtleri ok daha karmaktr. Sfit psikolojisine gre, in
sanlarn byk bir ksm msan gibi grnn halbuki ileri tpkL hayvanlarla dolu
bir hayvanat bahesi gibidir. Hayvansal ruhun drtleri snfa ayrlabilir. Bi
rincisi; pozitif ve zevk veren eylere (tutkular) ynelme eilimidir k, an boyuta
 PERDELERt KALDIRMA211

vardnda alk ya da ehvete dnr. kincisi; negatiften (korkular) uzakla

m a eilimidir ki, bu da korku y a da kaygya dnebilir. ncs; negatifi (f
keler) uzaklatrma eilimidir d, bu da fke y a da nefrete dnebilir.
Bu hayvansal ruh drtlerinin herhangi birisi bizi ktle sevk edebilir. Dr
t ne kadar gl ve an olursa, bizi alternatif zmlere kar o kadar kr.hale
getirebilir. Bu durumda akl selim ve yksek ideallere gre davranan akll insan
lar yerine, tpk hayvanlar gibi hareket etmemiz daha bityk ihtimaldir.
Korku ve kayg, oumuzun sandndan ok daha yaygndr. Bir ok insann
yaam srekli dk younluklu kaygnn -kt bir eylerin olaca, yaamn
belli olmayan bir biimde ktye gidecei yolunda odaklanmam bir korkunun
egemenliindedir. Bu nedenle insanlar kayglarndan kamak iin korku ve kay
glann azaltacak eylere artlanabilir ve kolaylkla TV, i, bir hobi y a da dier
oyalayc eylere baml hale gelebilirler. i
iman ve zikrullah; korku ve kaygnn ana tedavi yntemidir. Hz. Peygam berin,
bir hadisinde Allah (cx)'tan korkanlarn baka hibir eyden korkmayaca, btn
dierlerinin onlardan korkaca bildirilmektedir. Allah (c.c)a gven olmakszn, ne
redeyse her eyden, zellikle de lmden kolaylkla korkar hale gelebiliriz. Sfiler
Allah (c.c)' gcendirmekten korkarlar. Ancak bu korku cezedandnknaktan deil,
Sevgilinin sevgisini kaybetmektendir. Eer Allah (c.c) ile likimiz, yaamianmmn
en nemli ii ise, gnlk yaamn inileri ve klarnn bizim iin nemi yoktur,
lerimizi, paramz ve hatta salmz kaybetmekten korkmayz, nk btn bun
larn geici ve olduka nemsiz olduunun bilincine varrz. Yalnzca karakterimiz
ve Allah (c.c) ile ilikimiz sonuna kadar bizimle kalacaktn Sffler lm tefekkr
. etmeyi ve onu yaamn ayrlmaz br paras olarak grmeyi renirler.
Tutkular, bir ok insann nndeki ana engeldir. Tketim kltr, yaygn rek
lam ve pazarlama yoluyla tntkulanmz beslemektedir. Hakikate ve salkl faali
yetlere duyduumuz tutkular yararl olmakla birlikte, sklkla tutkular sapar ve
- biz de salkl olmayana baml hale geliriz veya yalnzca zevk vereni ararz. B
tn drtlerde itidal en iyisidir. Motive ediciliini kaybetmemesi y a .da kontrol
edilemez alk ya da bamllk haline gelmemesi kaydyla, tulkularyaam n nor
mal, salkl bir parasdr. deal olan, zamanla bu dnyaya ait eylere duyduu
muz tutkuyu, Allah (c.c)'a kar tutkuya dntrmektir.
fke de bizi ktle sevk edebilir. Sevdiklerimizi derinden yaralayan eyler
yapabilir ve syleyebiliriz. Bir ok, insan fke bamlsdr ve dzenli olarak fke
ve iddet patlamalan yaarlar, gger bize yakn olanlarn kalplerini yaralarsak, on
larn iindeki lh mabede zarar veririz. Bu bizim kalplerimizin katlamasna ve
2 l 2 KALP, NEFS VE RUH

kapanmasna neden otur, Ha. Peygamber buyurmaktadr ki: Sizin en gtnz

fkesini kontrol edendir ve sizin en sabrlnz intikam alacak kadar gl olduu
bir zamanda bakalarm affedeninlzdir."
Mehur bir Trk atasz vardr fkeyle kalkan, zararla oturur." fke ani ka-
yrplara neden olur; hakllk gerekesi aramak yerine, fkemizi kontrol etmeyi
renmek zorundayz.

Bir gn, baz kiiler Hz. Isa'y a hakaret ettiler, o bu n a onlar iin hayr dua ederek
cevap v erd i Br havarisi sordu; Neden o adam lara dua ettiniz? O nlann size yapt
m uam eleye kzm adnz im i? "

Hz. sa yle cevap verdi; Ben yalnzca kesem de bulunan harcayabilirim .1'

Bitkisel ve hayvansal ruhlarn igdsel drtlerine ilve olarak, efsd em-

mrede kiisel ruhun kibri ve benlikilii de barnmaktadr. Bu durum bitkisel v e
hayvansal ruhlann temel gdlerinden nitel bir sray temsil eder. Gdler gi
bi, ego da znde salkldr. Ne ok gl ne de ok zayftr. Zayf bir ego ya da
kendine saygnn yokluu bizi deerli hedefler belirleme v e ona ynelik alma
dan yoksun brakr. Gl bir ego ise kibir ve bencillii sonu verir. Paradoksal
olarak, insanlarn byk bir ksm, kendi kendinden kuku duymaktan dertlidir
ve bunu an iirilmi bir negatif ego ile rterler.
Negatif egolar bizi dierlerinden ve AUah (c.c)'tan aynr. Eer kendi iimizin
yeterince derinine bakarsak, negatif egomuzun herkesin bize itaat etmesini, yar
glarmz ve grlerimizi gerek olarak kabul etmelerini istediini grebiliriz.
Eer daha da derine bakarsak, negatif egolarmzn, tpk eski Msrda Firavunla
ra tapnlmas gibi, herkesin sanki Allah (c.c) 'mz gibi bize tapmasn istediini
grrz, Nefs- emmrenin dinamiklerinin znde yatan budur.
Negatif ego, gelimi bir sinir sistemine ve kiisel ruhun zeksna da ulaabi
lir. Bu nedenle igdlerin elinde olmayan baz aralara da sahiptir. Bu aralar
Freudun ego savunmalarnda -projeksiyon (yanstma), msyonalizasyon (gerek
e bulma) t inkr, bastrma ve benzerlerinde- ok yi tanmlanmtr. Bunun sonu
cu olarak, negatif ego, igdlerden ok daha ince ve zeki bir eriri yapar.
rnein oru tutarken, igdler yalnzca temel taleplerini tekrarlarlar: "Do
yur beni. Am." Buna karlk negatif ego tartr: "Yemek yemeden alamaz
sn." ya da "Yemee ihtiyacn var; aksi halde makineleri kullanmak ya da ilet
mek ok tehlikeli olur. negatif egonun sklkla kulland zekice argmanlardan
birisidir. (Oru ona htiyac olanlar iindir, en bunu oktan ann.*) Eer birey
oru tutmay baarrsa, ego genellikle bir baka hileye bavurur: Sen gerekten
 PERDELER KALDIRMA * 2 1 3

ok kutsal bir kiisin ve kesinlikle btan oru tutmayanlardan ok daha iyisin.

Eski bir Sff yks, bu hileleri ok gzel bir ekilde gstermektedir:

eyh bdlkadlc Ceyln, Ram azan aynda bir gmp dervile birlikte yryordu.
Sandaletinin kopan kayn onarm ak iin durdu: ancak dierlerinden y o la devam
etm elerim istedi. Derviler beyaz bir k, stunu ve kendilerine hitap eden ok g
zel bir sesle karlatlar; *Sizler m minlerin en sekinlerisiniz v e artk oru tutm a
nza gerek yok. Siz, dnyann en y ce eyhinin kutsanm m lkilerisiniz, Cidiniz,
serbeste yiyip iiniz, benm sevgili kullanrc! Derviler yiyecek v e suya uzandk
lar esnada Abdlkadir G eyln yetiti v e ku tsal foml zikretti: Euz billahi m -
neeytan in acim ,"
B u szler zerine k stunu siyaha dnd. Derviler yiyecek kapland v e su m ata-
ralann ellerinden dldler. Ik stunundan aptal, ok acayip ekilli bir yaratk k
t ve eyhe dedi ki: Bu hileyi yzlercesinde denedim v e sen kandrmay baaramad
m ilk kiisin. Seninle dorudan konuann Allah (c.c) olmadn nasl anladn?"
Abdlkadir G eytn dedi kt: ah a zerindeki gayretlerim -hkh, teoloji ve tasav
vur- senin gerekte kim olduunu b an a retti. H er eyden nce, kim in orutan
m u af tutulaca bellidir; m egin ham ile kadn, em ziren anneler y a d a hastalar oru
tutm ayabilir. Hi birimiz bu kategorilere girmiyoruz. Ve A llah (c .c )m daim i kld
bir kural deitirm eyeceini biliyorum.
"kincisi; H akkri sesi asla tek b it kaynaktan gelmez. Ne zam an Peygam berler Al
lah (c.c)n sesini iitm ekten s z etseler, om m eknn tesinden olarak tarif eder
ler. Bylece Rabbm n sesini kim in taklit edebileceini kendime sordum v e bunun
m utlaka sen olm an gerektiini anladm ,"
Son olarak; her kim lh' huzura yaklarsa, bu y a da cezbe hallerine ^rerier.
Buradaki herkes se seni san ki herhangi bir insanolunu dinler gibi dinlediler, Bu-
' n a gre bize dorudan hitap eden Allah (c x ) olamazd. se n olm alydn."
Yaratk cevap verdi: B en senin yceliini itmttim; a n cak sen gerekten harika
sn , kesinlikle dnyadaki e n byk eyhsin . B u bir avu mridin yerine senin bin
lerce derviin olm al. Kmllar v e sultanlar senin m lkilerin arasnda y er alm al.1'
B u noktada, Abdlkadir Geyln, onun szn kesti ve tekrarlad: Euz billahi m i-
neeytam n acii."
Bu yk negatif egonun sesini zeknn y a da vicdann sesinden a y n edebilm ek
iin bilgiye ihtiyacm z okluunu vurgulam aktadr. Dnin ah lk ve etik prensipleri
ilk savunm a ham dr. Eer bir temel ahlk prensibine kar km a ynnde gl br
drt hissedersek, durmamz, v e kendim izi iki kere kontrol etm em iz v e hatta hare
kete gem eden n ce bakalaryla istiare etm em iz gerekir. Hz, Peygam ber buyurdu
2 14 KALP, NERS VE RUH

ki; Eer bir ey in hell olduundan em in iseniz, devam edin v e yapn; eer onun
hell olduundan em in deilseniz, em in olana kadar yapm aynz. B y k peygam
berlerin v e vellerin hayadan bir baka klavuzdur. Genel olarak ne kadar ok
renirsek, o kadar o k u yank hale geliriz v e negatif egodan o kadar az etkileniriz.

nsan ruh lemine gediimizde, merhamet bizi dalalete gtrebilir. Btn di

er eilimler gibi, merhametin de ars y a da yetersizi olabilir. ok az merhamet
bizi bencil ve bakalarna kar duyarsz yapabilir. Eer byle br merhamete sa
hip isek, btn yapabileceimiz bakasnn acsn paylamak ve suHanru oka
maktr. (Asla daha gl akla ve samalk iermeyen cevaba ihtiyac olanlara
hizmet edemeyiz.)
Manev ruh da dengesiz hale gelebilir. Yetersiz maneviyat bizi madd hedefle
re ve dllere odaklanm hale getirebilir. man zaafna neden olur ve bylece
manev retileri ve manev gerekleri anlamada yetersiz kalrz. br yandan,
herhangi bir ruhla manev bakmdan iliki kuramama, dnyay deersiz yalnzca
bir lEzyon olarak grmemize ve zaman ve enerjimize demediini dnmemi
ze neden otur.
'$ff psikolojisi, bizi dnyann bizim gelimemiz iin yaratlm bir mekn! ol
duu konusunda uyarr. Benim mridlerimden birinin tarif ettii gibi, dnya bir
rya olabilir; ancak.biz de o ryann iinde olduumuz srece, onu ciddiye almak
zorundayz; nk ryada bize bir sopa ile vurulduunda, arsn, duyarsnz,
, i r L -

Nefslerdeki Negatif Unsurlar

T.
eitli ruhlarla ilikili saptrc unsurlar -igdler, negatif ego, dengesiz mer
hamet ya da maneviyat- nefsin ilk be aamaSmtn her brinde faaliyettedir. Nefis-i
emrnre dzeyinde, bu drtlerin bilincinde olmadmz gibi onlarn faaliyetleri
ni de fark etmeyiz ve bylece onlar bizi kontrol etme eilimi sergilerler.
' ' Bellkalanlarda z-kontroi ve sezgi gcn kazanan bir ok kii hl kr nok
talara sahip olabilir, Belli dmelere basldnda, rnein fke ya da tutkunun
esiri olabilirler ve annda neferi eimre dzeyine derler. - .
Zaman zaman fkelenebilir ya da dengemizi yitirebiliriz ve tepkimizin tam or
tasnda, aptalca bir eyler yapmakta olduumuzu fark edebiliriz. Bu nefe- Levv-
me aamasnda olduunuzun bir iaretidir. Bir bamlln y a da dengesiz bir ne
gatif eklmin kskacnda olduumuzu biliriz ve eylemlerimizden pimanlk duyarz.
Hl o drtye uyarak hareket etsek de, bir umut vardr: Yaptimuan farkndayz
ve deimek istiyoruz. Bir ek yanl eylemden sonra gelen pimanlk ve kendini
sulama dnglerini ieren bir mcadele dneminden sonra sonunda deiiriz.
 FERDELER KALDIRMA 2 1 5

Ayrca bizi yceltebilecek pozitif dmeler de vardr. Gerek bir mrd bu

ikinci tr dmelere basabildi kiidir. Bir ok insan yalnzca byk bir eyhin hu
zurunda bulunmakla, Sf yolunu seme ilhamn abralardr Ancak bu tr bir
coku ve ilham geicidir. eyh le balay sona erdiinde, gerek bir kendini dei
tirme almas balar. Eski huylar hl gldr ve yaplacak bir yn btn a
lma szi beklemektedir.
5ff yolunun balangcnda neredeyse kanlmaz olarak bir med-cezir tecr
besi yaanr. eyhin ve dier kdemli dervilerin huzurunda iken her ey harika,
kalp aktr ve yeni dervi en azndan nefs-i mlhime dzeyinin tadn alr. An
cak maalesef negatif egihrierimlz hl eskisi kadar gldr; nk nefs-i ml-
hime dzeyi gerekten kazanlmamtr. Eer dualarmza, dier ibadederimize ve
Sff toplantlarna devam edersek, kalbimiz bir kez daha alaca iin tekrar ken
dimizi iyi hissederiz. Fakat 'daha sonra eski huylarmz kanlmaz olarak geri d
ner; kalp kapanr ve birey bir kez daha d yaar. Aslnda mcadele imdi da
ha g grnmektedir; nk kalbin negatif 'eilimlerimizi ortaya karm
tr. Bunun sonucu olarak kt huylarmz daha ok fork eder hale geliriz,
badet ve bilinli davran idealleri, nefe-l mlhlmenln bu ilk aamasnda bi
zim kapasitemizi aar. Zaman zaman yle diyebiliriz; Ofl Nasl olmam gerekti
ini biliyorum; ancak bu eklide davranp davranamayacaum bilmiyorum, Da
ha nce hi bu kadar korkusuzca davranmaya alm am tan .F akat yine de de
nemek, o anda bizi aana ulamaya almak zorundayz. Bu Sf yolunun en b
yk meydan okumalarndan birisidir, ,
Kalpten gelen btrn bilgiye deer vermek v e ona gre davranmak iin elimiz-
1 den geleni yapmak nemlidir, Bunu denemeye bile almazsak, kalbn sezgisinin
yerini nefs devralr, davranlanmz ikiyzlle ve yapmack rollere dnr,
zm; Bu yksek, dzeyleri tam olarak kazanmadmz, yalnzca onlar duyabile-
\ *
cejm i ve hatta ksaca yaayabileceimizi anlamak ve hl yapacak ok iimiz
olduunu bilmektir. ten gelen drtlerimizle yaptmz mcadeleyi kazanm,
btn negatif eilimlerden kurtulmu gibi yapmak, iki yzlln ta kendisidir.
Bu aamada karlalacak en byk tehlike budur ve bu m anev gruplarn iine
debilecei en byk tuzaktr. Bu manev hastaln iaretlerinden birisi, herke
sin tpk sz hakk kendisine .aitmi gibi manev otorite kullanmasdr. Onun iin,
ideali bilmek kadar, henz ona ulaamadmz anlamak da nemlidir. .
eyhin nemli fonksiyonlarndan birisi, bizi hl kendi negatif drtlerimiz
zerinde almak zorunda olduumuz konusunda uyararak, klbirienme ve ikiyz
llk eilimlerimizle mcadele etmektir. Bir eyhe ihtiyac olmadn syleyenler.
 216 KALP, NEPS VE RUH

genellikle bu glerin kendi psielerindeki etkisini azmsayanlardr. Rum fnin der

yiiyle klavuzsuz seyahat edene, iki gnlk seyahat iin kiyz yl gerekir. 3
Jung kendi glgelerinden kurtulduklarna inananlarn, kendi glgelerinin en ok
kontrolnde olanlar olduuna dikkat ekmektedir. Bir ok ynyle, gerek mca
dele nefs-i mlhime dzeyinde ortaya kar.
Bundan sonra, nefe-i mutmairtne dzeyine geeriz. Bu aamaya ulaana kadar
gerekten gvende olamayz, Dinginlik ve honutluk, geriye hibir negatif drt
nn kalmad anlamna gelmez. Hl olaand hallerde bilinsiz hale gelebiliriz;
ancak temelde kimliimiz, bulunduumuz yer ve yaptklarmzla mutluyuzdur.
Gnlk yaanlannzda bir maneviyat dengesi kurmu ve dostlarmz, meslekta
larmz ve ailemizle sagUM bir iliki gelitirmiizdir, Bu bizim vuslatla sona eren z-
dnm derin almasn srdrmemizi salayan as ve salam bir temeldir.
Nefs-i Marziye aamasnda manev pratikten gerek bir zevk almaya balarz.
lk kez kalbin en derin dzeyine temas ederiz ve iimizdeki kutsal ruh gerek co
ku ve cezbemizin kayna haline gelir. Kiilik sorunlar sonunda zlmtr. G
nah tohumlarnn filizlenmesi artk pek mmkn deildir. Nefs hl mevcuttur; an
cak temelde Allah (c.c) 'm emri alcna gitmitir, air Hafz bu aamay ok gzel ta
rif etmektedir:

Minnet iinde Hakka boyun eerim,

Ve Ay da aym ile megul bulurum.

Byk mutluluk iinde A M t (c.c)'a secde ederim

Ve renirim gnein,
Ve ocuklarn
Ve kalbimin
Nereden aldn klarm.

Sevgiliye derin bir sayg iinde secde ederim

Ve havada gizli mkemmel bir sra kefederim;
Btn bu kinat tpk benim gibi kutsanm,
Ve benim gibi lh aka dm,
Ve bu Harika Kutsal Raks iinde kaybolmu.

te ey dostum!
Byle uzun, ok uzun bir seyahatten sonra

y A.g., S.L45.
 PERDELER KALDIRMA 217

zgr klar,
Allah (c.c) bir baka ruhu daha ,4
Nefs ile iimizdeki kutsal ruh arasnda artk br ikilik yoktur. sel (btn) m
cadele sonunda sona erer; yalnzca tek bir sorun hari: "Ben duygumuz. Bu bi
zimle Hakk arasndaki son ayrlktr. Tpk bedenimize batan bir diken gibi, derin
br acnn kaynadr. Sfler bu sf nefsin niha dnmn "lmeden nce l
mek" olarak tanmlarlar ve kiisel psle bak asndan bu aama tpk lm gi
bidir. Tpk fizflti lmde olduu gibi, iimizdeki fam d a n her ey balonundan
lr, geriye yalnzca ebed olan kalr.
Bu aamada, Allah (c.c) bizim dilimizle konuur* bizim ellerimiz ve ayakla
rmzla hareket eder ve bizim gzmzle grr. Bu yalnzca iimizde nmze
kan hibir ey kalmada ilh radeye mdahale edecek hibir ey olmad
zam an gerekleir. Kiilik hl durmaktadr; ancak kiiliin negatif ynleri ar
tk kavrulmu ekirdekler gibidir. Filizlenemez y a da kutsala mdahale ede
mezler. Yalnzca byk veliler ve mridler bu nihai aam aya ulaabilirler.
Nefsin dnm spektrumum gzden geirirken, Allah (c.c)m radesi olrnak-
sm n hibir eyin mmkn olmadn hatrlamak nemlidir. Bir hadiste Allah
[c.cyrn yalnzca, kendilerini deitirenleri deitirdii hatrlatlmaktadr. Benzer bir
ekilde Sf velsi Blyezid-i Bestmi yle der: Bizim arzumuz aramakla bulun
maz, ancak bulanlar aay ardandr. " 5

Nefis ve Kalp
Daha nce sz edildii zere, sadr netsin pozitif ve ne^tif eflnierimn sava mey
dandr, Kalbn daha derin dzeyleri nefisin pozitif eilimlerinin mttefikleridir ve bu d
zeylere ne kadar ok temas edersek, omlardan nefsi dntrecek daha fazla g gelir.

Benlik dzeyi Kalp dzeyi__________

Emmare Sadr
Levvme Kalp
Mlhime Bn- kalp
Mutmainne
Rzve En I kalp (lbb'l-lb)
Marziye
Sfye

4 - Hliz, I Hear God Laughing: Renderings of HSfta, eviren D. Ladmsky (Walnut Creek, Kali
forniya: Sufism Reoriented, 1996), s.37.
2 18 KALP. NEFS VE RUH
i

Yukardaki diyagramda gsterildii zere, nefs-i emmremn zdi&leri.sad-"

nmzdaki pozitif zelliklerimizle atr. Sadrmz kapand ve kalpten, gelen hi
bir k bulunmad zaman, nefs-i emrrire dzeyinde saplanp kalrz. Kalpten
gelen hur sadn aydnlatmaya baladnda, nefs-i levvme aam asna gireriz;
ne yapmakta olduumuzu grmeye balarz ve yaptmz hatalardan piman
oluruz, ' ' ' "
Kalbin nuru daha fazla ulat ve b a t m kalpten gelen aydnlanma ile birle
tii zaman, btn irfan ve ilhama daha fazla ulamaya balarz ve bylece nefs-i
ralhime aamasna geeriz. badetten, zikirden ve dier manev faaliyetlerden
gerekten zevk almaya balarz. Tasavvufa ilk ilgi duyduklarnda, insanlarn b
yk bir ksm bu dzeye ularlar. Dahahnceki dzeylerde, tasavvuf anlaml gel
mez y a da insanlar tasavvufa, ancak bir tr mal y a da madd yarar salama d
ncesiyle ilgi duyarlar.
Nefs-i mlkime aamasndan nce, btn bilgilerimiz dardan gelir. imdi flk
kez, irfan ve kalbin ilhamyla ynlendirilebilir hale geliriz. Kendi irfanmza uy
gun hareket etmemiz gerekir; aksi halde kalple balantmz Kesilir.
Bu aamada iken pozitif ve negatif eilimlerimiz m sn d alri:mcadde artk po
zitifin lehine dnmtr. Ancak egonun hl birka gt hesi -zellikle yeni
kazananlardan duyduu gurur- kalmtr. Bu nedenle, nefs-i mlkime baz eyh-
** *
ler tarafndan en tehlikeli aama olarak deerlendirilmitir. nk irfan ve kalbin
lhamlar negatif ego tarafndan yanl alglanp, ktye kullanlabilir.
Nefs-i mutmainne aamasnda iken batn- kalbin trfhn ve zenginliklerini da
h a iyi kavrarz. En byk dl ve haznelerimizin iimizde yattm fark ettii
mizde, maddi dnyadan bize gelen her eye raz v e memnun olma mmkn olur.
Btn nur v e irfana eriimimiz derinletike, nefs-i rziye aamasma.geeriz.
En i kalbimizde yerlemi ilh kvlcmn sonsuz nurunun anlk grntsne
mazhar oluruz. Bamza gelen her eye razyzdr; nk artk dnya, Cenab-
HakkIa aramzda bir perde deildir. Dnya artk yeni bir zikrullah kayna, Al
lah {ac)*a' olan akmz derinletirme yeri ve Allah (c.c) nzas iip hizmet etme
fiisatma dnmtr.
Nefs-i Marziye aamasnda ise, iimizdeki pozitifv e negatif eilimler ansn
daki mcadeleyi nihayet tamamen aarz. Kiiliimiz' birlemi ve e n i kalbin
sonsuz nur ve irfanyla daha derin temas haline ulamzdir. Eri i kalbi engelle
yen tek bir perde kalmtr; o da "Ben" duygusu, ayn bir birey olma duygumuzdur.

Fadttan ve Erager, a,g,e s.37.

j
 - . PERDELER KALDIRMA * 219
... ' *.

Bu da sf neft dzeyinde tamamen yrtlr. Bu niha aamada, en kalpteki kut

salla tam olarak btnleiriz.
t . ,

Kalp ve Ruhlar
lk drt ruh sadrda, dnya ile karlkl etkileim dzeyimizde faaliyet gste
rir. Burada hayr lerini, hizmeti .ve dier din ve manev faaliyetleri yrtrz.
Eer ruhlar dengeli ise, bu faaliyetler hakikat yolunda derlememizde ok etkili
olurlar. Eer ruhlar dengesiz ise, pratiimiz tembellik, agzllk'ya da benliki
lik le bozulabilir y a da sabote edilebilir.
nsan ruh kalpte yerleiktir v e Imanr nuru ile aydnlanr. eyh Muzaffer
' Efendi gerek bir insann, ne olursa olsun, daima Allah (c.c) hatrlayan kil-ol-
duunu sylerdi Zikir nsan ve gizli ruhlar megul eder ve ne karr. efkat,
kalbin ve nsan ruhun temel karakteristiklerinden birisidir. Kalp iman nurunun
antiyesidir. Hz. Peygamber buyurmaktadr ki: Kendiniz iin dilediinizi komu
nuz iin de dilemedike tam man etmi saylmazsnz."
Gizli ruh batn- kalpte bulunur ve marifetullah (gnosisj y a da manev ilmin
nuru le aydnlanr. Bu ruh aynca melek nh olarak da adlandrlr v e tpk me-' -
filder gibi srekli Allah (c.c) zikir halindedir. Aynca gizli ruh da srekli zikir
iindedir. , r .
En gtzli ruh olan srr-l esrar en i kalpte (lbbl-lb), kalbin kalbinde yerle
iktir. Buras kendini ama ve kutsal ile btnleme mekndr.

Nefsi Arndrma Amelleri

Dinin prensipleri ve tasavvufun disiplinleri, davranlar iin berrak bir klavuz,
negatif ego ve nefsin drtleri iin sumlar oluturur. Bu standartlara gre yaa
ma kararll negatif eilimlerimizi kontrol altnda tutar. Nefisten bunlar ihll et
me ynnde drt gelmesi muhtemeldin ancak bu drtler yalnzca bizi negatif
eM erim i 2 zerinde alma konusunda kaz etmeye yarar. Nefsin dinamikleri
hakknda uyank olduumuz lde, o dinamikler gstizleeoektir.
eyh, nefsin dmandr. Eski bir Arap ataszne gre dmann dman
dostumuzdur. eyhin grevi nefsimize muhalefet etmektir. ou zaman bu takdir
edilmeyen bir. abadr;, nk bir ok insan kendi nefislerinin karakteristikleriyle
zdelemitir.' Bururi sonucu olarak; eyhe muhalefet edebilir ve harta onu d
manlan olarak grmeye balayabilirler.
eyh nasl yaanaca ve hareket edilecei konusunda modellik eder. deal
olan, eyhin bilinli ve negatif e^linerinden olduka kurtulmu, olgun bir insan
2 20 ' KALP, KEFS VE RUH

olmasdr. Konumalar, ykleri ve sorulara cevaplaryla eyh, dervilere nefsin

dinamiklerini ve din hukuk ve Sf yolunun, derin nemini retir. Ferdi irad yo
luyla, eyh aynca dervilere ve ziyaretilere nefs-i emmrenn etkisinden uzak
kalmay tavsiye eden eyhe itaat yoluyla derviler kt huy ve zelliklerin! bo
yunduruundan kurtulur.
Birka yl nce eyh Muzaffer Efendi ve stanbul'dan bir grup dervi, tasav
vuf mzg konseri vermek ve bir zikir yini sunmak zere Fransa'ya gittiler. On
larn Fransz rehberi olan gen bir adam, eyhe ve dervilerine sevdaland. Her
yere onlarla birlikte seyahat etti ve btn bo zamanlarm onlarla geirdi. Gl
ve ilham verici bir zikirden sonra, gen adam dervi olup olamayacam sordu.
eyh gen adamn talebini olumlu deerlendirecei ynnde kanaat beyan edin
ce, gen adam sordu: "Peki benim zgrlm ne olacak?" Bu szleri duyar duy
maz, eyh Muzaffer Efendi srtn hafife gen adama dnd. Uzaklamaya ba
larken dedi ki: zgrlk m? Al o zaman zgrln senin olsun!" Bu orada bu
lunan dervilerin asla unutamayaca bir grnt idi.
Bir oumuz iin zgrlk, yalnzca nefsi izleme serbestisinden barettir. Bu
kendilerinin hapiste olmadnda srar eden mahkumlarn hayaff zgrl gibi
dir. Gerek zgrl ve AUah (c.c)a yaknl baarmamza kar kendi direni
imize yakndan ve drste bakmamz gerekir.

Btn manev sohbeti

Basitletirelim bugn:

Allah (c.c) size bir ey satmak istiyor

Ama siz almyorsunuz.

te bu sizin strabnz:
Sizin lesiye pazarlnz,
Fiyata kar lgnca itiraznz!6

Her bir tarikatn kurallar tevazu, hizmet ve eyhe itaati vurgular. Bunlar nef
sin zelliklerinin panzehirleridir. Aynca bir ok tarikat v e eyh, genelletirme ve
hatta birinin kamusal yaamm sulama suretiyle egonun iirilmesinden kam
ma prensibini vurgular.

Hafz, a.g.e., s. 13.

 PERDELER KALDIRMA 221

Nefisle mcadelede aynca karde derviler de yarckm ederier. Kdemli derviler,

eyhe benzer ekilde, mkemmel rol modelleridir. deal olan, yerti derviin dier der
vilerin her birinden farkl eyler renebilmesidir. Bazlar, harika hizmet modellii
yaparken dierleri sadakat, dikkat ya da tevazu maddidirler. Onlar, imizdeki -fark
na varmadmz- en iyi potansiyele ve ayn zamanda hata ve kusurlara aynadrlar*

Ruhun Halar
Ruhla almann temel hedeflerinden birisi her br ruh iinde ve ruhlar arasn
da salkl bir denge kurmaktr. Tarikatlarn ahlk ve etik prensipleri v e kurallar,
bir orta yol, bu ideali destekleyici z disiplinli bir yaam biimi salamay amalar.
Dervi, yaam reddeden bir asketizmden (mnzevilk) ya da zevk ve maddiyata
bamllk amlklanndan kanma arzusundadr. Din ve manevi pratiklerin ar bir
yk olmaktan ok bir destek olmas amalanmtr. rnein, hastalandmz ya da
seyahatte olduumuz zaman oru tutmak zorunlu deildir. Tutamadmz gnleri,
salmz yerinde olduu ve normal yaam srdmz gnlerde kaza edebiliriz.
Bitkisel ruhun beslenme ilevinden bir ok ey renebiliriz. Fiziki beslenme
nin dengesiz arlklar kt beslenme ve oburluktur. Bizim de benzer manev
arlklarmz vardr. Manev kt beslenme, sklkla dnya ile meguliyet ya da
gerekten besleyici olmayan bo kalorilere (rnein, kutsal metinler ya da di
n klsikler yerine, sahte manev abur cubur okuyarak) manev beslenmeden
kaynaklanmaktadr. Manev hazmszla, ieriklerini zmseyip uygulamaks
zn, ok fazla sayda manev kitap okumak da neden olabilir. Baz insanlar mr-
idden mride, teknikten teknie gezen, daima daha yksek bir eyler arayan
manev oburlardr. (Bunlar tpk en yksek ihtimale sahip yerde 30 metrelik bir
kuyu kazmak yerine 7,5 metrelik kuyular kazan iftiler gibidir.) Sizce hangi yol
la suyu bulmak daha kolay olacaktr?
Benzer ekilde, hayvansal ruhun tutku, korku ve fke drtleri saptrlm ve
dengesiz hale gelebilir. Bu sapmalar dnyaya Allah (c.c) rzas iin hizmet etme
y i y a da dnyada kalarak Allah (c.c)'! hatrlamanz zorlatrabilir. Her eyden
korkan kimse hibir eyi baaramaz. Hibir eyden korkmayan bir kimsenin de,
tpk kzgn br soba ile oynayan ocuk gibi kendisine ar zarar vermesi muhte
meldir. Hibir arzu y a da tutkusu olmayanlarn hibir ey baaramamas muhte
mel olduu gibi, an gelimi arzulara sahip olanlar ise onlarn tutsa, olabilir.
Sf ideali, i, hizmet, ailev sorumluluklar, badet ve Sf pratii hususlarnda
dengeli bir yaam gelitirmektir, ideal olan, dengeli bir zahir yaamn, dengeli
bir btm yaam a gtrmesidir.
 \

223 - KALP. NEFS VE RUH

1

Bir ok ynden ilk drt ruhun sesleri, dier nden daha yksektir, rnein,
fiziki ereksmmlerimlz karlanmadnda, genellikle heften tepki verili. Ayrca
Kiisel ruhun egodan gelen taleplerine hem en ilgi gsteririz. Ne hazindir ki, bu
ruhlarn taleplerinin kknn madd dnyada olmas nedeniyle, bunlar karla
mak* enei ve zamanmzn byk bir ksmn alr.
Manev ihtiyalarmz gzard etmek daha kolaydr.- Ana manev ihtiyacmz,
bakalarna hizmet etme yoluyla efkatimM ifade etme ve Allah (cx ) hatrla
maktr. thlasla hizmet etme bir ibadet biimidir. Bu pratikler, srekli dua ve z ik ir,
haline ulaana kadar derinleebilir, -
Sf dergh, maneviyat ehlinin topland bir mekn, hem madd hem de ma
nev ve ibtiyalanmmri tatminini destekleyen bir atmosferdir. Bir-Sff derghn
da,, ilham verid konumalar ve manev pratiklere ilve.olarak gelenlere cmert,
softalar da sunulur.

kalbin halar '

Sadr, amel nurunun mekndr. Her bir iyi amel kalbi am aya ve kalbin b-
n hallerinin nuru ve hikmetinden istifadeye hazr hale getirmeye hizmet eder.
Her bir kt amel ise, kalbi kapatma ve ieriden gelen nuru ve hikmeti perdele
me eilimi gsterir,
Bir gn bir eyhe Allah (c,c)a nasl ulalaca soruldu. eyh, Hakk'a giden
yollarn yaratlanlarn says kadar ok olduu cevabn verdi. "En ksa ve en ko
lay, bakalarna hizmet etmektin" diye devam etti eyh, bakalarna zarar ver- '
memek ve oh lan mutlu etmektir." Kalp zikirle; derviin eyhine olan sevgisi ve
eyhin derviine duyduu sevgi ve efkati ile yumuar ve tedavi edilir.

Sonu ;

Her bir manev gelenein bir psikolojisi, dolayl ya da dolaysz-bir insan do

as modeli vardr. nk heir bir manev disiplinin mutlaka insanlarn kendileri
zerinde almaya baladklarnda tammlamalan gereken sorardan tanmlamas
gerekir. Bir manev modelin ayn zamanda insanlaim.hu yolu izlerken uraya
caklar deiiklikleri ye deiip, olgunlatka karlaacaklar yeni sorunlar ve
konulan da iermesi gerekir. 1 1 fa
i - r
Tasavvuf Yolu
'm >

Sf yolu bir ilk an ile b alar. Bazen b u , dnyev ilerimizde b aarszla ;

.uradmz ya da sevdiimiz bilisinin lmnn nceliklerimizi yeniden gzden '

I
 PERELER KALDIRMA - 223

geirmemize yol at zaman ortaya kar. Bir oklan iin bu ar bir eyh ile
karlamalar ve yepyeni bir manevi tecrbe dnyas kefetmeleridir. Yem gelen
ler sebatn nemini abucak renirler.
Bu yolun ortas- tasavvuf yolunda samimi bir kararllkla balar ve sklkla bir
dervi olarak kabul edilmeyle sembolize edilir. Yeni derviler haftada bir ya da iki
kez kendi S fr cemaatleriyle buluurlar. Bu zamanlarda, klkla ilham gelir ve
coku duyarz; ancak eski huylarm z ve balantdanmz hl guldr. Ksa su
re iinde bu yolun te kadar ve g olduunu kefederiz. Eski Trk atas-
zndeki gerei fark etmeye balarz; 'T asavvu f tpk bir demir leblebiyi ine
mek gibidir." mkansz, sonu olmayan bir grev gibi grnr ve leblebi ezilme
den nce dilerimiz anabilir. Sabr hayati nem tar.
Yolun sonu, kazanlmas yllar alabilen ileri bir aam a olan, Nefs-L mutma-
inne dzeyi' e balar. Bu aamada yaammzdan, imizden ve ailemizden
memnunuzdur ve benliin vahi hayvanlan olduka ehlile rilmitir. Egonun
bak asndan, yaam skc hale gelmitir. B u aslnda iyiye iarettir -artk za
hiri heyecana ihtiyacmz yoktur ve bu aam a bilincin dnmnn temeli ha
line gelir.
Daha derinlere indike, kalbimiz daha ok almaya balar ve en i kalpteki
lh kvlcma temas etmeye balarz. En i. kalpte kklemi derin mutluluk ve
zevk yaamlarmza nfuz etmeye balar. Daha da derine gittiimizde nihayet fe-
nfllh1a ularz, Benliin vahi hayvanlan ehliletirilmi ve btrn mcadele so
na ermitir. Sonunda, en son perde, ayn varlk perdesi der ve kutsaldan baka
hibir ey. kalmaz,1
4

imizdeki Kutsal Hatrlama

Sf-psikotojistmn z her insann kalbinde bulunan Allah, (c.c)' tanmaktr,
Bu balamda derviler arasnda hl ayniklan ve hatta atmalar olabilir.
nemli olan geni konteksi, hepimizin Allah (c,c)n birliine delalet eden
varlklar ve iaretler olduumuzu hatrlamaktr.
Ayrca bu konteks iinde kendimizin ve birbirimizin hatalarn grebiliriz. Ba
z insanlar cimridir, bazan ise szn tutmaz, bazlar da fkelidir. Eer bir ba
kasndaki gzellii grrsek, onlara v e kendimize hizmet etmi oluruz. Bir ba
kasnn hatalarna odaklandmz zaman, bakalarndaki ve kendimizdeki bu ha-
talan daha da belirgin hale getirmi . rnein, eer b e k im s e alkolikse ve
bagtmlt, bu bamlln zararlar hakknda konuursam, hem ken
dime hem de ona zarar veririm. Onun alkole bamll bir gerek olabilin ancak
224 KALP, NEFS V RUH

bu onun gerek Kiilii deildir. Kiiliin negatif zellikleri, hepimizin saikmzda,

Allah (c.c) tarafndan, kendi evi olarak ina edilmi mabedlere sahip olduumuz
temel gereinden daha nemli deildir.

Bir zamanlar bir eyh yolda yrrken, iyi giyimli bir dilenci grd. Kendi kendine
bu adamn nzk in dflenemeyecek kadar kltrl ve aydn grndn dn
d, 0 gece ryasnda bir melek eyhe bir tabak et sundu. Melein eyhe e yeme
si iin srar etmesine karpit, eyh etin ok tuhaf grndn dnyordu. Etin
ne olduunu sorduunda, melek onun br dilencinin bedeninden olduu cevabm
verdi. eyh dehet iinde irkldfincte, melek dedi ki: "Dn yediin eti bugn niye
geri eviriyorsun?"

Manen tekml edenler iin, br bakas hakknda olumsuz dnmek bile ya

saktr. Ne mutlu ki, dzeyimiz nedeniyle yalnzca fiillerimizden dolay hesaba e
kiliyoruz. Her br insanolu, eytanlktan kutsalla (Esfd-i Sfilnden l y il-
Iiyytne kadar) ok geni bir ihtimaller dizininde yer alabilir, Eer insanlar bu
kutsal balamda gryorsak, onlarn negatif drtlerini grmezden gelmemiz ge
rekmez; ancak hepimizin nereye gittiini hatrlamak zorundayz. Etlinde sonun
da, Cenab- Hak, imizdeki ve blrbirlmlzdeki o sf lh kvlcmdan baka her
eyi silecek, o zaman herkesin iinde bir tr mesrur titreyi meydana gelecektir,
tyl bir St cemaati bu atmosferi salar.

eyhin Rol
nsanolu olarak bizimle Allah (c.c) arasndaki perdeleri kaldrmak iin br ok
strateji vardr. eyhler kendi kiiliklerine ve tarikatiamun geleneklerine dayal
farkl tarzlara sahiptirler. rnein eyh Muzaffer Efendi, ok gl bir mrid ol
masna karn, muhtemelen dervilerinin byk bir ksm kaldramayaca iin,
bu gcn nadiren kullanyordu. Yardmcln yapan, harika kdemli bir dervi
olan Ragp Baha'ya sesini rahatlkla ykseltiyordu. eyh Muzaffer Efendi onu
azarlad zaman, geri kalanlarmz titrerken, Ragp Baba yalnzca glmser ve
sevgili eyhinin ona hitap etmesinden memnun bit tarzda ona koard. Aslnda
eyh Muzaffer Efendi hibir zaman Ragp Baha'ya kzmazd. Btn sergilenen ter
gerek br derviin nasl hareket etmesi gerektiini bize gsteren bir oyundu.
eyhin grev; seyr slktaki dervilere yardm etmektir. Her bir aamada
faikl engelerie karlarz. Bazlarmz belli dnemlerde daha fazia sadakate ih
tiya duyarken, dierleri mizac itlbanyla daha sadk olabilir ve daha fazla z-sez-
giye ihtiya duyabilir. Bu arada bakalan iin bencillik ya da hizmet etme kabili
yetinin yokluu ana sorun olabilir.
 PERDELER KALDIRMA * 2 2 5

Hemen hemen bu yola giren herkesin iinde ya da drt temel sre ortaya
kar, Birisi kalbin almas olup, bu, ibadet, zikir ve eyhe sadakatle doan sev
gi ve mutluluk duygulan yoluyla gerekleir. Bir baka temel manev sre ise,
neftin temizlenmesi ya da deitirilmesidir ki, kiinin kendisini aka grebilme
sini gerektirir. Kendi eilimlerimizin ne kadar ok bilincine varrsak, bu sre o
kadar yi iler. Daha nce sz edildii zere, neFs-i emmre, bu temel bilincin
yokluu ile kendisini belli eder. Kt huylarmz ve zelliklerimiz hakknda hi
bir fikre sahip delizdir; bylece onlar bizi ynetir. Onlarn farkna varmzn
artt lde zgrleiriz.
Neftin temizlenmesi farkl aamalarda forid uygulamalar gerektirir. Kendi g
cn korumak iin ego, dorn olmad halde, bizi bnn almamz tamamlad
mza ikna etmeye alr. badetlerden gerekten lezzet almaya baladmzda
ve kalbimizin aldm hissedebildiimizde, negatif eilimlerle olan bnn mca
delenin tamamlandna inanma ynnde gl bir temayl doar. Halbuki bu
aama, ok daha ge ulalabilecek ileri bir derecedir.
eyh bizi hl mkemmellikten uzak olduumuz konusunda uyanu Bu ne
denle yaayan bir eyhe sahip olmak nemlidir. Sf nruridlerinden birisinin ia
ret ettii gibi, baz insanlar eyh olarak, lm bir velyi tercih ederler. Bu ou
nun iine gelir; nk mrid taralndan zorianma ya da eletirilme ihtimali yok
tur. Pek azmz eletiriye isyansz katlanabflecemizden, eyh, dorudan eletir
me yerine rneklerle ya da dier dolayl metodlarla bize ilham verir.

Kendi Kendine Bilinlenme

Ego bizim hatalardan uzak gibi grnmemizi ister ve byk bir hata yapt
mzda hepimiz bu eilimin faaliyette olduunu aka grrz. A yn hatay bir
kez daha tekrarlar ve o zaman negatif eilimlerin ne kadar gl olduunu an
larz. Bu anlay iimizdeki perdeleri geici olarak amamz salar. Bu eletirel
z-imaja tutunmak ok yardmc olabilir; ancak genellikle bir saat y a da bir iki
gn sonra, bu imajn yok olduunu ve hatalarmzn yine grnmez hale geldi
ini grrz.
Baz nsanlar doal olarak daha z-eletirici olur ve kendi hatalarm aka g
rebilirler, Onlar iin kalbin almas daha da byk bir meydan okuma olabilir.
Kalbin almas, kutsal ile balant kurma v e kiiliin temizlenmesi, birbirini ta
mamlayan srelerdir.
Paradoksal olarak, kendi hatalan konusunda kendilerini ok eletiren, ama onun
altnda yatan kusurian grme yerine, dikkatlerini sululuk duygusu ve kendisini
2 2 6 - KALP, NEFS VE RUH

sulamaya younlatran br ok insanla karlatm. Bunun sonucu, sorunlarn

dan herhangi bir ders almakszn artan sululuk duygusuyla ba baa kalmalar
olmaktadr. Bunlarn hatalarn tekrarlamalar ve kendilerini gittike daha kt
hissetmeleri muhtemeldir. Sonuta yine nefs kazanmaktadr
. Tarikat yolunun disiplinini srdrmek ve pratiklerimizi derinletirmek hayat
nem tamaktadr. Her geen gn ibadet ve zikirlerimizde biraz daha bilinli ol
maya, Kurn' ve byk Sf mridlerinin eserlerini okurken biraz daha dikkat
olmaya alabiliriz.
nl bir hadiste Hz. Peygamber iki gn bir olann ziyanda olduunu bildir
mektedir Bunun anlam, her gn yeni bir ey renmekten baret deildir; ayn
zamanda bildiklerimizi- ve yapriktanmz derinletirmek ve gelitirmektir. Derviin
hedefi her gn manev tekaml peinde komaktr.

Hizmet
Eer hepimizin iinde Allah (cx )'n varolduunu hatrlarsak, o zaman ba
kalarna hizmet etmeyi bir aynealk olarak grrz. nk bylelikle kutsala hiz
met ettiimizi biliriz. Bize hizmet edildiinde gerek anlamda kran duyar ve bu
hizmeti lh kvlcm tayan bir bakasndan bir hediye olarak grrz. db ki
min kime hizmet ettiini hatrlamaktan doar. Kdemli derviler bunu hahriadk-
lan iin hizmetin en gzel rneklerini verirler. Makamlarnn yksekliine ra
men, iimizdeki kutsallk dzeyinde herhangi bir derecelendirme olmadn fark
ederler ve bylece yeni dervilere onlann kendilerine yaptndan daha ok hiz
met ederler.
Derviler br manastra gitmek ya da dalarda inzivaya ekilmek zorunda de
ildirler. nk bir bakasyla her temas* Allah (c x )' hatrlama, O'na hizmet et
me, kendini temizleme ve kalbini ama frsat verir, Sft psikolojisini bu kadar
gl ve ilham verici klan, insanl idrak etmede kullandmz kutsal lenslerdir.
Bunlar araclyla, ne tr bir soruna sahip oudarsa olsunlar, herkesteki kutsal
grebiliriz. Birisinin mptel, nevrozlu ya da sulu olmas nemli deildir; her in
san sonsuz gelime ve vuslat kapasitesine sahiptir.

Kalbi Hatrlama
Eer kalbinizi hatrlarsanz, her ey.kolaylaacaktr. Kalbiniz dier Hak ak
larnn kalbini ekecektir. Syleyeceiniz y a da sylemeyeceiniz, yapacanz ya
da yapm ayacanz eyleri bileceksiniz. Hatta konum a ve hareket etme sl
bunuz bile deiecek. ok gzel bir eski Sri sz ylediir Eer szler kalpten
 PERDELER KALDIRMA 2 2 7
! r
geliyorsa, kalbe girecektir. Ancak eer dden geliyorsa, kulaktan ileri gitmeye
c e k t i r ^ Kalbinizden geldii gibi, kutsal ruhunuzun idrakinden geldii gibi hare
ket ederseniz, karmzdaker de yle karlk vereceklerdir; onlar da fiziki bede
nin indeki ilh! bir kvlcm olduklarn hatrlamaya balayacaklardr. Hatta kal
binize gvenmeyi renmekle, kendinden kuku duymak bile tedavi edilebilir. -
Bu lh kvlcm iimize koyan Allah (c.cytm Bu kvlcm elde etmek iin
dnyann yansm dolamak zorunda kalm deilsiniz. Kalbinizin rehberliinde
getiiniz o hlleri siz zaten daha nce tattnz; hibir aba gstermeksizin sy
lenmesi gerekeni syleyip, doru eyi yaptnz.
ibadet hem bir pratik hem de bit amatr. Zikir de hem pratik hem amatr. He
def srekli ibadet ve zikir hline ulamaktr, imdiki hlimizle ibadet ve zikrin an
cak tadn alabiliriz; zamanla bu tad derinleir v e artar.
Mmin olmak Allah (c.c)rn btn ruhlar, madd lemlerin kurulmasndan
ok nce yarattn hatrlamaktr. Ruhlar Allah (c.y a ok yakndlar v e onun
nuru ve sevgisiyle ykanyorlard. Sonra Allah (c.c) ruhlarnza geldi ve buyurdu
ki: Ben sizin Rabbiniz deil miyim? Ve siz cevap verdiniz: Evet, Sen bizim
Rabbimizsin." Bu hlde iken, Allah (cx )'m efkat gsterilen mhiuKLan olduu
nuzu biliyordunuz.
Madd lemlerin yaratlmasndan sonra, ruhlar birer birer bedenlere girdi, As
lnda ruhunuz imdi de, Allah (c.c)a yakn olduu dnemdekinden farkl deil.
Yalnzca, gerek olmayan kiilikle perdelenmltir.
Kiiliimizin, snlanua ramen, hibir eyden korkmamz gerekmiyor-, nk
mevcudat iinde hibir ey ruha sarar veremez. Hi kimse gerek deere sahip bir
eyi bizden akm az; nk bizim hakikatimiz lh ve ebeddir. Derviler bu temel
gerei hanrlamak in her hafta br araya gelirler. Bit dervi unuttuunda, dier
bir dervi snrl, hen-merkezti kiilik yerine tuh olarak hareket ermek suretiyle,
ona bunu hatrlatabilir. Bu nedenledir ki mmin, mminin aynasdr ve bu ayna
ya bakan dervi, unuttuunu hatrlar. Kim olduumuzu hatrladmzda, ktlk
yapamayz. Hepfmizin ruh olduumuzu idrak ederiz ve kalbe zarar verecek her
hangi br ey yapmay y a da kendimizin veya bakalarnn ruhlarna sa y sz lk
etmeyi hayal bile edemeyiz,
, Bu nedenle kalbimizi hatrlamak kolaydr. Kalbimizi hatrlamak, biz olmaktr.
Geri kalanlann hibiri biz deildir. Fakir olmak, biz olmayanlar -bizi Allah (cx)'tan
ayran yararsz ykleri- terk etmektir. Geriye kalan saf, parlak ve mkemmeldir.7

7 - Fadiman ve Frager. a.ge., s.Z9:

2 2 $ - KALP, NEFS VE RUH

Eksersizler
Teslim Olmay renm e
Hareketsiz oturun ve btn dikkatinizi gsnzn merkezine you nlatm
Yava yava kendinizi teslim edin ve grmek yerine, grldnz fark edin.
Dokunmak yerine, dokunulduunuzu hissedin. Tat almak yerine, tadldnzi; bu
nedenle kendinizi daha lezzetli yapmak iin ne yapmanz gerektiini dnn.
Son olarak, nefes almak yerine, kendinizin nefes gibi ekilmenize izin verin.
Kendinizi tamamen tevekkl iinde, zayf ve aciz olduunuzun, tek kudret sa
hibinin Allah (en) olduunun idrakine vararak teslim edin,8

Allah (ctc)'a Nasl Hitap Edilir?

Bir eyh derviine Allah (c.c)1a konumak isteyip istemediini sordu. Dervi
istediini sylediinde, eyhi ona ne zaman kendi kendine kalrsa yle'yakar
masn retti:

Ey Rabbim! Sen olmakszn ben huzur bulamam. Senin hana gnderdiin nimetle
rim sayamam. Eer samn her teli bir dil olsayd, Sana borlu olduum krn
binde birini bfle eda etmeye yetmezdi.

T . Reshaid FielcTden adapte edilmitir.

 ndeks
Abdlkadfr Geyln 122, 2 1 5
Abraham Maslow 3 3
Adb 161, 162, 2 2 6
akl 3 1 . 5 7 ,5 2 , 58, 59, 62, 63, 110, 125,
165, 192, 196
alkol 74, 87, 104, 107, 125 , 126, 143,
225
Allah (c.c) Korkusu 55, 5 6
Amel Nuru 50. 5 1 , 59, 60, 2 2 2
anlay U , 46, 50, 59, 63, 91, 145, 188,
191, 192, 2 2 $
ak i ? t 28, 2 9 , 32, 55, 41, 42, 52, 5 3 ,
55, 56, 67, 69, 75, 85, 87, 88, 101,
106, 121, 123, 128, 132, 142, 160,
165, 173, 175, 178, 131, 191, 216 ,
218
a t arabas 136, 152
Bamllk 74, 75, 87, 193, 211, 221
Bat psikolojisi 32, 34, 3 5 , 53, 60, 146
Bnn- Kalp 114, 138
Byezid-i Bestmi 2 1 7
Behll 48, i 15
benlik 19, 29, 46, 47, 50, 5 4 , 63, 70, 71,
7 7 ; 8 3 , 92, 95, 100, Ol, 14, 119,
129, 139, 145, 152, 170, 2 1 2 , 2 1 7 ,
219
Bitkisel Ruh 110, 115, 116, 124, S ,
5 6, 1 3 7 ; 739, 140, 150, 153, 210,
221
cemaat 18, 39, 41, 42, 43, 55, 64, 14$,
166, 167, 175, 180, 192, 196, 206,
223, 224
cthad 32, 141, 142, S I
Cin 67, 103, 104, 105, 181
C0neyd-1 Badad 1 6 8 ,1 9 9
DerzU zala 14 9
dnme 23, 2 4, 48, 135, 171, 172, 2 0 4
dua 17, 18, 2 1 , 40, 43, 5 1 , 54, 5 5 f 65,
66, 69, 97, 135, 143, 145, 147, 167,
169, 170, 176, 177, 178, 179, 131,
1 8 5 2 0 1 , 2 0 3 , 2 0 6 , 2 0 7 , 2 1 2 , 215,
222
ego 2 4 , S, 32, 3 3 . 34, 3 5 , 3 7 , 53, 59,
72, 74, 77, $ 0 , 3 4 ,8 6 , 8 7 , 8 8 , 90, 91,
92, 93, 95, ICO, 103, 105, 114, 119,
120, 126, 128, 130, 131, 133, 136,
137, 139, 141, 146, 148, 150, 151,
152, 156, 166, 198, 2 0 6 , 2 0 7 210,
2 1 2 , 2 1 3 , 2 1 4 , 2 1 8 , 2 1 9 , 2 2 0 , 222,
223, 225
2 5 0 * KALP, NEFS VE RUH
Ehadiyet Nuru 49, 50, 59
El- Gazali 27
30, , 120, 21, 122, 126,
en gizli ruh
12$, 129, 134, 136, 137, 138, 140,
150, 151, 219 '
Esma-l Hsn 43, 71
Firavun 78, 79, 90, 144,202, 212
Freud 17, 85, 12$, 13$, 196, 210, 212
gizil ruh 30, 63, tno, m , 120, 121,
122, 126, 127, 128, 129, 133, 134,
136, 137, 138, 139, 140, 142, 143,
144r 145, m , 149, 150, 151, 153,
169,.209, ,219
Gs (sadr) 49, 50
Hafiz 173,216
Halvetf-Cerrah tarikat 15,53, 169
hayal 18, 23,r 66, 103, 105, 109, 118,
142, 143, 144, 158. 177, 197, 220,
227
hayvansal tuh 30, n o . m , 116, 117,
118, 119, 125, 126, 132, m , 137,
133, 139, 140, 146. 149, 150, 153;
210, 211, 212, 221
hizmet 21,33,34,38,39, 40, 41, 42, 48.
5.0, 51, 63, 72, 93, 94, 119, 127, 128,
132, 14, 142, 143. 144, 151, 161,
162, 163, 164. 178, 181, 190, 196,
199, 207, 214, 218, 220, 221, 222,
223, 224, 226
Hz. Ali 151, 168
Hz. sa 40, 80,161, 203, 212
Hz. Muhammed 35, 4\ 53, 54, 57, 60,
80, 141, 151, 159, 170, 173, 174,
175, 180
HZ. Musa 40, 77, 73, 79, 80,81,90, 144,
159
badet 112. 168, 215, 218, 225,227
tbn Arabi 14,44, 166, 195
tkiyu2lk 8 8
lim 97
man Nuru 49, 50, 54,55, 58, 59, 60
Insanf ruh 30, 120, 126, 133, 136, 138,
139, 140, 153, 214, 219
Jung 33, 85, 138, 216
kalbin ilmr 55
KalpLmtesi 67
kardelik 18,165
kiisel m h 20, 118, 119, 120. 126, 128,
129, 133, 136, 137, 138, 139, 140,
141, 149, 150, 153. 210, 212, 222
Kufn 31, 51, 57, 72, 73, 74, 96, 140.
161,170, m , 210
la ilShe iflaflah 48, 71, 72, 91,169,170,
171, 179, 180, 181
m adensel 30
mantk 34, 35, 42, 58, 63, 71, 88, 120,
. 122 '
MarifetuUah Nuru 59, 60
M evln Cdleddin Rum 172
Nasreddin 53,54
nefs 25, 27, 29
Nefs-i Emmre 29, 82, 156, 209, 210,
212, 214, 218, 220, 225
Nefe-i Levvme 50, 71, 72, 86, 87. 88,
89, 91, 94,214, 218
Neft-i rnardiyye 77, 73, 96, 98, 99, 10,
216, 218
Nefc-i marziye 7l, 73, 96. 98, 99. 100,
2 5,218
Nefs-i Mftme 50, 60t 71, 72, 87, 89/
91, 92, 93, 94, 106, 215, 216, 218
Nefs-i ztye 50, 71, 73, 96, 97, 98, 218
Nefe-i siliye 60, 71, 73, 100, 102, 209
Nur yetleri 61
Nurbahi n-Neccar 82, 83
oduncu 164, 165
oru 95, 115, 156, 157, 158, 159. 177,
178, 197, 210, 212, 213, 221
lm 99, 126, 176, 187,217
perdeler33,43,55,57, 77,85,174, i 77,
20$, 206, 224, 225
Rabia 44
Robert Agsagioli 85
ruhun dengesi
rya 15, 16, 43, 73,94, I I I 138, 149,
152, 169. 201, 202,214, 224
sadaka 145,199

Sadrn (Gsn) lmi 5 2
adm 51, 5 2 ,5 5 , 54, 5 9 , 61, 62, 6 5 ,1 4 1
S a f a Dal 1 1 , 7 1 , 8 1
Sahte eyhler 2 0 0
efkat 43, 114, 120, 128, 133, 1 4 0 ,2 1 9
eyh I I , 14, 15. 16. 19, 2 0 , 2 1 , 2 4 , 3 6 ;
3 8 , 3 9 , 42, 47, 5 3 ,5 7 , 71, 78, 8 0 , 8 i ,
3 2 . 83. 84, 89, 90, 93, 96. 98, 101,
- 115, 122. 129, 135, 136, 144, 145,
146, 147, 149, 161, 162, 163, 165,
168, 170, 175, 189, 190, 191, 192.
193, 194, 195, 196, 198, 199, 2 0 0 ,
2 0 1 , 2 0 6 , 2 0 7 , 2 0 3 . 2 0 9 , 2 1 3 , 215.
2 1 9 , 2 2 0 , 2 2 2 ,2 2 4 , 2 2 5
eyh Muzaffer Efendi 15, 16, 17, 1 8 ,1 9 ,
2 0 , 2 5 , 37, 40, 51, 33, 88, 90, 94,
115. 122, 127, 1 2 9 ,1 4 5 , 162, 163,
164, 170, 176, 181, 191, 193, 194,
2 0 7 , 2 0 9 , 2 1 9 , -220, 2 2 4
eyh Tosun Bayrak 1 , 36, 8 1 , 84, 122
eyh ve dervi 170, 189
eyh ve Tarik 196
NDEKS - 231
eyhin Drt Sfat 1 9 5
eyhin Sekiz Gtevi 19 2
kran 1 1 ,3 3 , 9 7 , 1 6 1 ,2 2 6
tevbe 44, 5 4 , 82, 8 7 . 106, 183, 134, 186
uyuturucu 74, 8 7 ,1 2 5 , 126, 143, 191
Vahdaniyet Nuru 5 9
vahdet 55, 62, 63, 9$, m . m
vampir 128, 129
yarahOik 5 3 , H , 120, 126, 1 3 0
Yedi Ruh 109, 110, 117,. 135. 136, 1 3 7
Yunus Emre 51, 3 5
zikir 1 6 , 1 9 , 32, 3 8 , 3 9 . 40, 41, 4 2 , 43,
5 4 , 71, 84, 91, 95, 97, 98, 123, 130,
137, 144, 149, 156, 1 6 2 , m , 169,
170, 171, 172} 174, 1 3 1 1 1 9 1 , 2 0 8 ,
218, 2 1 9 , 2 2 0 , 2 2 2 , 2 2 5 , 2 2 6 , 2 2 7
zleyha 2 8 , 2 9
 P rof. Dr .
R o b e r t F rager

KillfK ve Ruh, batl bir psikoloji uzmannn. ta sav v u f geleneinin

zengin m a n e v iy a n v e a h siy a t g e lii zerine yapt ilk ciddi aratrm a

o la ra k deerlendirilebilir. Bat psikoterapist, bizim d ah a ok ocukluk

dneminde oluan nevretik sapknlklarmz gideni;'!;. ve toplumla

adaptasyonLJim/u .salamakla ilgilenil'. Bu nu n m\ durak tiiKuvvudn

hedefi temelde maneviyatdr Evet bizim mehdi iklnmizi dntmtyc

ve dnyada etkin olmaya ihtiyacmz vard r; fakat btcdan onre ilah'

oLatia tam bit birliktelie ulamamz gerekmekledir,

R p b t Fr^ ger . k l a s i k t a s a v v u f Olaani M etkileyici ve ikna edici

grn, m odern psiko-Lcji br alm a, F r a g e fm yk ler,

alm alaryla birlikte d e e r p ratikler vc sevim li in ce likle rle

lend irm i. gim p m ? d n y a s : iin bezenmi eseri, tasavvuf retisiiin

etkileyici ve takdire deer bir alma n a ze n in tabiatm g zler m e

o n a y a koymu, seriyor

Kert t t rlxr Pnf. Dr. Julies f adini an