ACL SERVS ARALARI YERLEMNN

BELRLENMESNDE YEN BR MODEL

Hasan SELM 1

rem ZKARAHAN 2

Dokuz Eyll niversitesi Endstri Mhendislii Blm 1

Dokuz Eyll niversitesi Rektrl 2

ZET

Mdahale zaman acil servis sistemleri iin ok nemli bir performans ltdr. Sistem yneticileri mdahale zamann
azaltmak iin ara saysn arttrabilir veya mevcut ara yerleim dzenini gelitirebilirler. Ara saysnn arttrlmas mali
kstlar nedeniyle genellikle snrl hatta ou zaman imkanszdr. Bu durumda etkin bir yerleimin yaplmas byk nem
kazanmaktadr.
Planlamaclara ara yerleimi kararlarnda yardmc olmak amacyla oluturulmu ok sayda model bulunmaktadr.
Literatrdeki modelleri iki byk grupta toplamak mmkndr. Bunlar; kapsama temelli modeller ve p-medyan temelli
modeller' dir.
Bu almada, acil servis aralar ile ilgili kapsama temelli (covering-based) deterministik ve dorusal bir yerleim
kapsama modeli nerilmitir. nerilen model, Hogan ve ReVelle [1986]'nin Maksimum Yedek Kapsama (Maximal Backup
Coverage) Model' i ile Pirkul ve Schilling [1991]' in Snrl Kapasiteli Maksimum Kapsama Modeli (Capacitated Maximal
Covering Model) temel alnarak oluturulmutur. Bir kez ve iki kez kapsanan toplam nfusun enbyklenmesinin yan sra
ortalama ulam mesafesini enkkleyerek kapsanamayan blgelere yaplan hizmet dzeyinin arttrlmas nerilen modelde
yer alan amalardr. nerilen model, Swain [1971]' tarafndan ele alnan 55 blgeli ara yerleim probleminin verileri ile ve
ok amal karar verme problemi yaps ierisinde ardk zm teknii kullanlarak test edilmitir.
Anahtar Kelimeler: Ara yerleim modelleri, ok amal karar verme, acil servis aralar izelgelemesi

ABSTRACT

Response time is an important performance measure for emergency service systems. To reduce response times, system
administrators may increase the number of vehicles required or improve the deployment of their existing vehicles.
Increasing the number of vehicles is generally limited or sometimes impossible due to the capital constraints. In this case,
the efficient deployments of emergency service vehicles become a crucial issue.
A vast modeling literature has developed to assist planners in making vehicle location decisions. The models in the
literature may be classified into two broad groups: covering-based and p-median based.
In this paper, we propose a new linear deterministic covering-based location model concerned with emergency service
vehicles. The proposed model is formed by using Hogan and ReVelle [1986]'s Maximal Backup Coverage Model and Pirkul
and Schilling [1991]' s Capacitated Maximal Covering Model as a base. In addition to the maximization of the population
covered once and twice, increasing the level of service to the uncovered demand zone by minimizing the average travel
distance to them is aimed with the proposed model. The model was tested through the sequential solution technique of
multiple-objective decision making and by using the data of Swain [1971]'s 55-zone vehicle location problem.
Key Words: vehicle location models, multiple-objective decision making, emergency service vehicle scheduling

GR

Ambulans, itfaiye ve gvenlik gibi acil hizmet sistemleri insan sal ve hayat ile dorudan ilikili
olduklar iin yksek dzeyde hizmet salamaldr. Aada, ambulans sistemi rnei ile acil servis
sistemlerinde hizmet kalitesinin nemi ve nasl arttrlabilecei belirtilmitir.
 Bir acil tbbi hizmet sistemi aadaki alt sistemlerden oluur.
Haberleme
Ulatrma
Tbbi mdahale
Haberleme ve ulatrma alt sistemleri birlikte ambulans sistemi olarak ele alnr. Bir ambulans
sistemi, acil yardm isteinin bildirilmesi ile balayp hastann en uygun tbbi hizmet birimine
ulatrlmasyla sona eren bir dizi olayla tanmlanabilir. ekil 1'de bu olaylarn tipik sralamas
sunulmaktadr.

Acil Yardm Ara Talep Blgesine Talep Hastaneye Hastaneden Yerleim

ars Gnderilmesi Ulama Blgesinden Ulama Ayrlma Noktasna
Ayrlma Varma
Talep Blgesinde Yerleim
Talep Blgesine Hastaneye Ulama Hastanede
Gecikme Sresi Geen Sre Noktasna
Ulama Sresi Sresi Geen Sre
Dnme Sresi

Ulama Sresi

Hizmet Sresi

ekil 1. Bir Ambulans Sistemindeki Olaylar Dizisi (Davis, 1981)

Mdahale zaman ambulans sistemleri iin ok nemli bir performans ltdr. nk kaza veya
hastalk sonucunda lm veya srekli sakatlk hallerinin oluma olasl tbbi mdahale zamannn bir
fonksiyonudur. Tbbi mdahale zamannn byk lde ulama zamanndan olutuu bir durumda
(genelde gerek hayatta byle bir yap vardr) ulama zamannn azaltlmas byk nem kazanmaktadr.
Sistem yneticileri ara saysn arttrarak veya mevcut ara yerleim dzenini gelitirerek ulama
zamann azaltabilir. Ara saysnn arttrlmas mali nedenlerden dolay genellikle kstlanmakta hatta
bazen imkansz hale gelebilmektedir. Bu durumda, etkin bir ara yerleiminin salanmas ok nemli bir
ama haline gelmektedir.
Ara saysnn arttrlmasnn veya ara yerleim dzenindeki deiikliklerin etkisinin lm/yaralanma
oran ile deerlendirilmesi yanl olur. nk bu oran ara says ve ara yerleim dzeninin yan sra pek
ok faktrden etkilenmektedir. Bu nedenle, kapsama ve aralarn talep blgelerine ortalama ulama
mesafesi (veya sresi) gibi baz yardmc gstergeler sistem performansn lmek amacyla
kullanlmaktadr.

LTERATR NCELEMES

Literatrde, planlamaclara veya sistem yneticilerine acil yardm aralarnn yerleimi kararnda
yardmc olmak amacyla gelitirilmi olan ve optimum veya optimuma yakn ara yerleimini salayan
ok sayda model yer almaktadr. Bu modeller iki byk gruba ayrlabilir: Kapsama temelli (covering-
based) modeller ve sistem genelinde ortalama ulama mesafesini (veya zamann) enkklemeyi
amalayan p-medyan modelleridir [Daskin ve dierleri, 1988].
Burada kapsama; bir aracn belirlenmi bir zaman veya mesafe standard ierisinde belli bir blgedeki
acil yardm arlarna ulaabilmesi anlamna gelmektedir. Sz konusu standartlar acil servis
hizmetlerinin etkin bir ekilde yerine getirilmesini salamak iin yaygn olarak kullanlmaktadr. Son
yirmi yl iinde kapsamay ara yerleiminde etkinlik lt olarak kullanan ok sayda acil servis modeli
gelitirilmitir. Bu modellerin byk bir ksm ReVelle [1989] tarafndan incelenmi ve karlatrlmtr
[ReVelle ve Snyder, 1995].
Temel kapsama modelleri, Yerleim Kmesi Kapsama Modeli (Location Set Covering Model
(LSCM))' ni gelitiren Toregas ve dierleri. [1971]' nin formlasyonu ile balamtr. Ambulans yerleim
probleminin ele alnd bu modelde ama; btn talep blgelerini kapsamak art ile kullanlan ara
saysn enkklemektir. Church ve ReVelle [1974] mevcut ara saysnn tm blgeleri kapsamak iin
gerekli olan ara saysndan daha az olduu durumlar ele almak amacyla LSCM' yi geniletmilerdir. Bu
yeni formlasyonda ama; eldeki kstl sayda arala kapsanan talebi (nfus veya acil yardm ars
says) enbyklemektir. Bu formlasyon, Maksimum Kapsama Yerleim Modeli (Maximal Covering
Location Model (MCLM)) olarak adlandrlmtr. Literatrde bu iki temel modeli izleyen ok saydaki
kapsama modeli yedek kapsama, oklu kapsama ve snrl kapasiteli hizmet birimlerinin yerleimi ile
ilgilenmitir. Ayrca stokastik yapya sahip kapsama modelleri de gelitirilmitir.
Acil yardm aralarnn yerleim noktalarnn belirlendii kararlar ynetsel, yasal ve bazen de politik
kstlamalarn bulunabildii karmak bir karar evresinde verilmektedirler. Ayrca yerleim noktalarn
belirleme karar sadece ele alnan probleme zg bir dizi kritere bal olabilmektedir. Bu nedenle ok
amal modelleme yaklam daha gereki model yaplar salayabilmektedir. Daskin ve Stern [1981],
Hogan ve ReVelle [1986] ve Badri ve dierleri [1998] ok amal modelleme yaklamn acil yardm
aralarnn yerleim problemlerinde kullanan aratrmaclara birka rnektir.
Bu almada ok amal bir ara yerleim modeli nerilmektedir. nerilen model, Hogan ve ReVelle
[1986]' nin Maksimum Yedek Kapsama Modeli (Maximal Backup Coverage Model) ile Pirkul ve Schilling
[1991]' in Snrl Kapasiteli Maksimum Kapsama Modeli (Capacitated Maximal Covering Model) temel
alnarak oluturulmutur.

NERLEN MODELE TEMEL OLUTURAN MODELLER

Hogan ve ReVelle [1986]' nin Maksimum Yedek Kapsama Modeli (BACOP2)
Yedek veya oklu kapsama; belirlenen bir zaman veya mesafe standard ierisinde 1' den fazla hizmet
biriminin bulunmas dier bir ifade ile bir talep blgesinin 1 defadan fazla kapsanmas anlamna
gelmektedir.
Acil servis sistemlerinde meydana gelen tkanklklar yani nceden belirlenmi bir zaman veya mesafe
standard ierisinde bir hizmet aracnn bulunmamasnn youn olduu durumlar yksek hizmet
gereksinimi duyan blgelerin zamann byk bir blmnde kapsanamamasna neden olur. Bu durum,
yedek kapsama ve oklu kapsama modellerinin oluturulmasndaki ana motivasyon kaynadr.
Daha nceki yedek kapsama modelleri her bir talep blgesinin en az bir kez kapsanmasn ngrd
iin Hogan ve ReVelle [1986] yeni bir model gelitirme gereklilii duymutur. nk bu dzeyde bir
hizmet salamak ekonomik adan her zaman mmkn olmamaktadr. Bu model, birinci ve ikinci kez
kapsamay ayn anda optimize etme olana salamaktadr. Burada her bir ama dier amaca daha fazla
ulamak iin belli bir oranda feda edilebilmektedir. Yani bu modelde acil hizmet talebi az olan blgeleri
bir kez kapsamak yerine talebi yksek olan blgelere yedek kapsama salamak sz konusu
olabilmektedir.
BACOP2 modeli, MCLM' nin geniletilmi ekli olarak dnlebilir. Tablo 1'de sunulan bu model
ok amal bir yapdadr ve sabit bir yatrma karlk gelen ara says da kst olarak modelde yer
almaktadr.

Tablo 1. Maksimum Yedek Kapsama Modeli (BACKOP2) (Hogan ve ReVelle, 1986)

 I = talep blgeleri kmesi
J = potansiyel ara yerleim blgeleri kmesi

1, i.talep blgesi bir kez kapsanma ise

Yi =
0, aksi durumda

1, i. talep blgesi en az iki kez kapsanma ise

Ui =
0, aksi durumda
DEKEN ve PARAMETRE
TANIMLAMALARI Xj : j blgesine yerletirilen ara says (tamsay)

1, d ij S ise
a ij =
0, aksi durumda
dij : i ve j blgeleri arasndaki mesafe veya ulam sresi
S : belirlenmi olan mesafe veya zaman standard
hi : i. Talep blgesindeki nfus
C: elde bulunan ara says

I.Ama: Max Z1 = h Yi
i i
(1)

II.Ama: Max Z 2 = h Ui
i i
(2)

TEMEL FORMLASYON
aj
ij X j Yi U i 0 i I (3)

U i Yi 0 i I (4)

Xj
j =C (5)

Max Z = w h Y + (1 w) h U
i
i i
i
i i (6)

aj
ij X j Yi U i 0 i I (7)

(8)
U i Yi 0 i I

ZM FORMLASYONU Xj
j =C (9)

(10)
Yi 1 i I
(11)
Xj 0 j J
(12)
Ui 0 i I
(13)
Yi 0 i I

Bu modeldeki ilk iki kst, hangi talep blgelerinin yedek kapsamaya dahil edileceini belirlemek
amac ile kullanlr. lk kst (3); bir talep blgesini kapsayacak olan toplam ara saysn belirler. Eer bu
toplam 1 veya daha fazla ise Y =1 , 1 ise U =0, en az 2 ise U =1 olur. kinci kst (4), yedek kapsamann
i i i

sadece daha nceden ilk kapsama yaplm ise gereklemesini salamaktadr.

Hogan ve ReVelle [1986] bu modeli relaxed linear programming tekniini kullanarak yeniden
formle etmilerdir ve ok amal programlamada arlklandrma yntemi ile zm elde etmilerdir.
zm iin gelitirilen formlasyon Tablo 1'de sunulmutur.

Pirkul ve Schilling [1991]' in Snrl Kapasiteli Maksimum Kapsama Modeli

Bir ok hizmet sisteminde ara kapasiteleri snrldr. Hizmet aralarnn ar yklenmesini ve hizmet
kalitesinin dmesini engellemek amacyla kapasite kstlarnn gz nnde bulundurulmas
gerekmektedir. Pirkul ve Schilling [1988], bir hizmet sistemi tasarmnda kapasite snrlandrmann
toplam i yknn hizmet aralarna daha adil bir ekilde datlmasn salayacan belirtmilerdir.
Yerleim modellerinde kapasite kstlarnn formle edilmesi zor deildir ancak bu kstlar zm
zorlatrmaktadr. Bu nedenle kapasite kstlarnn dahil edildii alma says nispeten azdr. Church ve
Somogyi [1985], Somogyi ve Church [1985], Pirkul ve Schilling [1988] bu yapdaki almalara
verilebilecek rneklerdir [Pirkul ve Schilling, 1991].
Snrl kapasiteli maksimum kapsama modeli ile ilgili almalar olan Chung ve dierleri [1983] ve
Current ve Storbeck [1988] bir hizmet aracnn i yknn sadece zaman veya mesafe standard ierisinde
bulunan (kapsanan) talep blgelerine yaplan hizmetlerden olutuunu kabul etmilerdir. Yani bir hizmet
arac, kapsamad herhangi bir blgenin talebini karlyor ise bu hizmet ilgili aracn i ykne dahil
edilmemektedir. Byle bir problem yaps belli bir hizmet aracnn sorumluluunun sadece o aracn
kapsad alan ierisindeki talebi karlamaktan ibaret olduu yanlgsna neden olur. Pirkul ve Schilling
[1991]' e gre bu durum modelleme yapsndaki nemli bir bozukluktur. Pirkul ve Schilling [1991] bu
bozukluu gidermek iin yeni bir model oluturmulardr. Bu modelde kullanlan notasyon aada
verilmitir.

1, j blgesine bir ara yerletirilmi ise

Xj =
0, aksi durumda
kj = j blgesine yerletirilecek olan aracn kapasitesi

1, i blgesi j blgesindeki bir aratan hizmet alyor ise

p ij =
0, aksi durumda
Dier notasyonlar daha nce ifade edildii gibidir.
Modelin formlasyonu ise aadaki gibidir.

Maksimum

a
i j
ij hi p ij (14)

Xj
j C (15)

pij = 1 i I (16)
j

pij X j i I , j J (17)

hi pij k j j J (18)
i

Xj = [0,1] j J (19)

pij = [0,1] tm i, j iftleri iin (20)

Bu modelde ama kapsanan toplam talebi enbyklemektir. lk kst (15) yerletirilecek toplam ara
saysn belirlerken ikinci kst (16) her bir blgedeki btn talebin karlanma zorunluluunu ifade eder.
Belli bir blgedeki bir aratan hizmet grlebilmesi iin o blgeye bir ara yerletirilmi olmas gerekir.
17 numaral kst bunu salamaktadr. Aralarn kapasiteleri 18 nci kst ile snrlandrlmtr.
 Bu formlasyonla hizmet aralarnn i yk doru bir ekilde llebilir hale gelmitir ve
kapsanamayan talep blgelerine de hizmet edildii gerei modele yanstlmtr. Ancak burada
kapsanamayan blgelere yaplan hizmetin kalitesi phelidir. Kapsanan blgelere yaplan hizmet kalitesi
zaman veya mesafe standard (S) ile kontrol edilebilirken kapsanamayan blgelere yaplan hizmet
dzeyini kontrol eden bir mekanizma bu modelde yer almamtr. Yani kapsanamayan herhangi bir
blgedeki talep, uzaklk veya zaman faktr gz nne alnmadan o anda megul olmayan herhangi bir
araca atanmtr. Bu durumu dzeltebilmek iin Pirkul ve Schilling [1991] snrl kapasiteli maksimum
kapsama modelini geniletmilerdir. Oluturulan bu yeni modelde kstlar ayn kalm, sadece ama
fonksiyonu aadaki gibi geniletilmitir.

Z1 = Maksimum ai j
ij hi p ij (21)

Z2 = Minimum e
i j
ij hi d ij p ij (22)

Yukardaki formlasyonlar, Pirkul ve Schilling [1991]' in orijinal formlasyonunun notasyonel

yapsnda baz deiiklikler yaplarak oluturulmutur. Bu deiikliin amac; daha ak bir ifade
salamak ve imdiye kadar kullandmz notasyonla uyum salamaktr.
Burada;
1, d ij S ise
a ij =
0, aksi durumda

1, d ij > S ise
e ij =
0, aksi durumda

NERLEN MODEL

nerilen model, Hogan ve ReVelle [1986]' nin Maksimum Yedek Kapsama Modeli ile Pirkul ve
Schilling [1991]'in Snrl Kapasiteli Maksimum Kapsama Modeli temel alnarak ve baz dzenlemelerle
oluturulmutur. Bu model, belli bir yerleim alannda en az bir ve en az iki ara tarafndan kapsanan
toplam talebi (nfusu) enbykleme amalar yannda kapsanamayan blgelere yaplan hizmet dzeyini
arttrma amacn da ieren ok amal bir yapya sahiptir.
Bir talep blgesinin bir defadan fazla kapsanmas, hizmet aralarnn belli bir zamanda megul olma
olaslklar yksek olsa bile o blgenin belirlenen standart ierisinde hizmet grme olasln olduka
arttrr [Daskin ve dierleri, 1988].
nerilen modelde kullanlan notasyon aada tanmlanmtr.

1, eer d ij S
a ij =
0,aksi durumda

1, eer d ij > S
e ij =
0,aksi durumda
X j = j blgesine yerletirilen ara says

1, i. talep blgesi bir kez kapsanm ise

Yi =
0,aksi durumda
Ui = i blgesindeki 1 den fazla kapsanan nfus % si
 hi = i blgesinin nfusu
p ij = i blgesindeki nfusun j blgesine yerletirilen aralar tarafndan hizmet gren ksm (%)

d ij = i blgesi ile j blgesi arasndaki zaman veya mesafe

S = nceden belirlenen zaman veya mesafe standard

C= yerletirilecek toplam ara says
k j = j blgesine yerletirilen bir aracn i yk kapasitesi (etkin olarak hizmet verebilecei dnlen

maksimum nfus)
nerilen modelin matematiksel ifadesi ise aadaki gibidir:

I. Ama : Max hi Yi
i
(23)

II. Ama: Max hU

i
i i
(24)

III. ama: Min eij d ij pij (25)

i j

a
j
ij p ij Y i U i 0 i I (26)

U i Yi 0 i I (27)

p
j
ij 1 i I (28)

hi pij k j X j j J (29)
i

X
j
j C, (30)

X j 0 ve tamsay j J (31)

Yi = [0,1] i I (32)

Ui R i I (33)

pij 1 tm i, j iftleri iin, pij R (34)

pij 0 tm i, j iftleri iin, (35)

Bu modelde ilk iki ama fonksiyonu srasyla, 1 ara ve 2 ara tarafndan kapsanan nfusu
enbyklemektedir. nc ama fonksiyonu ise kapsanamayan blgelere yaplan hizmetin ortalama
ulama mesafesini enkklemek amacyla modele dahil edilmitir.
Modelde yer alan ilk iki kst (26 ve 27) hangi talep blgelerinin yedek kapsamaya dahil edileceini
belirler. nc kst (28) her bir talep blgesindeki btn nfusun hizmet grmesini garanti etmektedir.
Aralarn kapasiteleri drdnc kst (29) ile snrlandrlmtr. Bu kst ayrca belli bir blgedeki bir
aratan hizmet grlebilmesi iin o blgeye bir ara yerletirilmi olma artn ifade eder. Son olarak
beinci kst (30) ile belli bir yerleim alanna yerletirilecek toplam ara says snrlandrlmaktadr.
Model yapsnda grld gibi belli bir blgeye 1'den fazla ara yerletirilmesine olanak
salanmtr. Bu modelde, temel yerleim kapsama modellerinde yer alan ve bir blgedeki btn nfusun
o blgeye en yakn aratan hizmet greceini ngren varsaym geerli deildir. Ayrca, nerilen
modelde p deikeninin 0-1 arasnda srekli deerler almas salanarak belli bir blgedeki tm nfusun
ij

ayn aratan hizmet grme zorunluluu ortadan kaldrlmtr ve bu nfusun belli bir ksmnn
kapsanamayabilecei gerei de modele dahil edilmitir.

NERLEN MODELN TEST EDLMES

nerilen model, ilk olarak Swain [1971] tarafndan ele alnan ve literatrde baz almalarda
kullanlm olan 55 blgeli ara yerleim probleminin verileri [Bkz. Hogan ve ReVelle, 1986] ile test
edilmitir. Bu blgelerin sahip olduklar nfuslar ve blge merkezlerini temsil eden koordinatlar Ek' de
Tablo 3' de sunulmutur. Hogan ve ReVelle [1986]' nin Maksimum Yedek Kapsama Modeli bu verilerle
zlerek btn blgeleri 1 kez kapsamak iin gerekli minimum ara says 9 olarak elde edilmi ve dier
modellerin zmnde de bu deer kullanlmtr. Yerletirilecek ara says 9 olduundan 55 blgedeki
toplam nfusa (640000) hizmet verebilmek iin her bir aracn kapasitesi en az 71112 olmaldr. Test
problemimizde bu deer 75000 olarak kabul edilmitir. Bir blgenin kapsanp kapsanmadnn
belirlenmesinde kullanlan mesafe standard ise test problemimizde 15 km olarak kabul edilmitir.
nerilen modelle ilgili zmler ok amal karar verme problemi yaps ierisinde ardk zm teknii
kullanlarak LINGO [Lindo Systems Inc., 1995] yazlm ile gerekletirilmitir. Problem ok byk bir
yapda olduundan zm sresini ksaltmak amacyla LINGO' da IP tolerans 0.05 olarak alnmtr.
nerilen modelde sonsuz ncelikli (preemptive) yntem ve arlklandrma (weighting) yntemi bir
arada kullanlarak ama fonksiyonu oluturulmu ve ilgili zmler elde edilmitir. Modelin ama
fonksiyonu aadaki gibi oluturulmutur.

(36)

P1 Max( w hiYi + (1 w) hiU i ) ,

i i

P2 Min
eij dij pij
i j

Burada ilk iki amacn bir arada nc amaca gre sonsuz stnle sahip olduu kabul edilmitir.
Amalara verilen arlklarn belirlenmesinde kullanlan w, Rao ve Horsky [1984]'nin LINPAC teknii
kullanlarak 0.83 olarak elde edilmitir. nerilen modelin ve nerilen modele temel oluturan modellerin
zm Swain [1971]' in 55 blgeli ara yerleim problemi verileri kullanlarak gerekletirilmi ve
sonular Tablo 2 de sunulmutur.
En Byk Yedek Kapsama Modeli, hem ardk hem de arlklandrma teknii kullanlarak
zlmtr. Ardk zmde 1 kez kapsanan toplam nfusun enbyklenmesini ifade eden
hi Yi ,
i

yedek kapsamaya sahip toplam nfusun enbyklenmesini ifade eden hU

i
i i 'ye gre sonsuz ncelikli

kabul edilmitir. Bu yapda elde edilen sonuca gre; nfusun tamam 1 kez kapsanm, % 73.28' i ise en
az 2 kez kapsanmtr. Bu modelde aralarn kapasite kst olmadndan kapsanan nfus oranlar Snrl
Kapasiteli En Byk Kapsama Modeli ve nerilen modele gre daha yksek gzkmektedir. Ancak bu
yap gereki bir yap deildir. En Byk Yedek Kapsama Modeli arlklandrma teknii ile
zldnde ise 1 kez kapsanan nfus oran sadece %1.1 azalarak %98.9 olmu, yedek kapsamaya sahip
toplam nfus oran ise % 83.75' e ykselmitir. Bu modelde kullanlan arlklar nerilen modeldekinin
ayndr.
Snrl Kapasiteli En Byk Kapsama Modelinin zm ardk zm teknii ile elde edilmitir. lk
aamada, kapsanan toplam talep enbyklenmi, ikinci aamada ise ilk aamada elde edilen ama
 fonksiyonu deeri salanmak artyla e
i j
ij hi d ij p ij ifadesi enkklenerek kapsanamayan blgelere

yaplan hizmet dzeyinin arttrlmas salanmtr. Yani ilk aamadaki zmn alternatifi elde edilmitir.
lk aamada
eij hi d ij p ij ifadesinin deeri 1253890 iken ikinci aamada 740500' e dmtr. Bu
i j

durum, yaklak %40 orannda bir iyilemeyi ifade etmektedir. Snrl Kapasiteli En Byk Kapsama
Modeli acil hizmet sistemlerinde nemli bir performans gstergesi olan "yedek kapsama" amacn
iermemektedir. Bu durum, model yapsndaki bir eksikliktir.
nerilen Model, En Byk Yedek Kapsama Modeli ile Snrl Kapasiteli En Byk Kapsama
Modeli'nin bir arada ele alnmas ile oluturulmutur. Bylelikle tek bir model yaps ierisine hem yedek
kapsama dzeyini hem de kapsanamayan blgelere yaplan hizmet dzeyini gsteren amalar dahil
edilmitir. Ayrca nerilen modelde deikeninin 0-1 arasnda srekli deerler almas salanm ve
Snrl Kapasiteli En Byk Kapsama Modelindeki P den farkl bir yapda kullanlmtr. Bu ekliyle
ij

model daha gereki bir yap kazanmtr. Modelin zmnde ilk aamada arlklandrma teknii
kullanlmt. Bu zme gre kapsanamayan nfus oran %5.8 iken yedek kapsamaya sahip nufs oran
% 5 tir. lk aamada karar vermede dikkate alnmayan fakat karlatrma yapmak amacyla hesaplanan
"kapsanamayan blgelere yaplan hizmet dzeyi" deeri ise 308 dir. kinci aamada ise ilk aamada elde
edilen ama fonksiyonu deeri salanmak kouluyla ikinci ama fonksiyonu olan eij d ij p ij
i j
ifadesi enkklenmitir. Elde edilen sonulara gre; ikinci aamada kapsanamayan nfus oran %5.5,
yedek kapsamaya sahip nfus oran ise %3.4 tr. Yani yedek kapsamaya sahip nfus oran % 31 orannda
azalmtr. Ancak, bu durumda kapsanamayan blgelere yaplan hizmet dzeyi 130 olmutur. Bu durum
% 58 orannda bir iyileme anlamna gelmektedir.

Tablo 2. nerilen Modelin Swain (1971)' in 55 Blgeli Ara Yerleim Problemi Verileri ile zm

1. 1. Mevcut Her bir Aralarn Kapsanamayan 1 defa Yedek Kaps

2. 2. Ara aracn Optimum Nfus Miktar Kapsanan Kapsamaya Blg
MODEL Says kapasitesi Yerleim Nfus Sahip Nfus Hizm
Blgeleri Miktar Miktar

k Ardk (Sequential) zm 9 * 2, 10, 17, 20, 27, 0 640000 469000

li 34, 36, 50, 55 ( % 100 ) ( % 73.28 )
up
) (Hogan
P1 (Max hi Yi ), P
i
2 (Max hU
i
i i )

)
Arlkl (weighted) zm 9 * 2, 3, 10, 17, 20, 22, 7000 633000 536000
27, 36, 55 ( % 1.1) ( % 98.9 ) ( % 83.75 )
Max (0.83 hi Yi + 0.17 h U
i i
i i )

lk Aama:
eli
ama
Max a i j
ij hi p ij 9 75000 5, 10, 11, 22, 31,
34, 36, 44, 47
45000
(%7)
595000
( %93 )
***

ated kinci Aama:

e
ng 9 75000 5, 9, 17,18, 25, 27, 45000 595000 ***
& Min ij hi d ij p ij
34, 44, 45 (%7) ( %93 )
i j
lk Aama:
Max (0.83 hi Yi + 0.17 h U
i i
i i ) 9 75000 3, 8, 9, 10, 18, 22,
27, 41, 43
37000
( % 5.8 )
603000
( % 94.2 )
32000
(%5)
kinci Aama:
Min eij d ij pij 9 75000 1, 6, 10, 17, 36, 38,
42, 44, 47
35000
( % 5.5 )
605000
( % 94.5 )
22000
( % 3.4 )
i j

* En Byk Yedek Kapsama Modeli nde Ara Kapasitesi eklinde bir kst yoktur.
** En Byk Yedek Kapsama Modeli Kapsanamayan Blgelere Yaplan Hizmet Dzeyi amacn iermemektedir.
*** Snrl Kapasiteli En Byk Kapsama Modeli Yedek Kapsama amacn iermemektedir.

**** Kapsanamayan Blgelere Yaplan Hizmet Dzeyi Snrl Kapasiteli En Byk Kapsama Modelinde
e
i j
ij hi d ij p ij ifadesi ile, nerilen modelde ise eij d ij pij ifadesi ile belirlenmektedir.
i j

SONU ve NERLER

Acil hizmet sistemlerinin etkinlii ve hizmet dzeyi mmkn olduunca yksek olmaldr. Bu
almada sras ile "yedek kapsama" ve "kapsanamayan blgelere yaplan hizmeti en yakn hizmet
aracndan salama" yoluyla acil hizmet sistemlerinde ara yerleim etkinliini ve hizmet dzeyini
arttrmay amalayan iki model ele alnmtr. Bu modellerin entegre edilmesi ile her iki amaca da hizmet
edebilecek ok amal yeni bir model nerilmitir.
nerilen modelin zm gstermektedir ki; 1 kez kapsanan ve yedek kapsamaya sahip toplam nfus
ayn dzeyde kalarak kapsanamayan blgelere yaplan hizmet dzeyi nemli bir oranda arttrlmtr.
nerilen modelde farkl ama fonksiyonlar kullanlarak farkl karar evrelerinde optimum yerleim
kararlar vermek mmkndr. Problemin yapsndan grlebilecei gibi ara yerleimi yaplacak blge
says arttka potansiyel zm kmesi logaritmik olarak artmaktadr. Bu nedenle byk apl
problemlerde zm sresini ksaltmak amacyla eitli matematiksel yaklamlar (r: Relaxation
teknikleri) veya sezgisel yntemler kullanlmaldr. Ayrca bir simlasyon yazlm ile nerilen modelden
elde edilen sonular deerlendirilebilir ve zamanla meydana gelebilecek talep deimelerine kar hizmet
sistemin ileyii sorgulanabilir.

KAYNAKA

1. Church, R.L. & ReVelle, C. (1974). The Maximal Covering Location Problem. Papers Regional Sci. Assoc. 32, 101-
118.
2. Current, J.R., & Storbeck, J.E. (1988). Capacitated Covering Models. Environment and Planning B: Planning and
Design. 15, 153-163.
3. Daskin, M.S., Hogan, K., & ReVelle, C. (1988). Integration of Multiple, Excess, Backup, and Expected Covering
Models. Environment and Planning, 15, 15-35.
4. Daskin, M.S., & Stern, E.S. (1981). A Hierarchical Objective Set Covering Model for Emergency Medical Service
Vehicle Deployment. Transportation Science. 15, 137-152.
5. Davis, S.G. (1981). Analysis of the Deployment of Emergency Medical Services. Omega. 9, 655-657.
6. Hogan, K., & ReVelle, C. (1986). Concepts and Applications of Backup Coverage. Management Science. 32, 1434-
1444.
7. LINDO Software Inc. (1995). Lingo Industrial Version. Chicago.
8. Pirkul, H., & Schilling, D.A. (1988). The Siting of Emergency Service Facilities with Workload Capacities and Backup
Service. Management Science. 34, 896-908.
9. Pirkul, H., & Schilling, D.A. (1991). The Maximal Covering Location Problem with Capacities on Total Workload.
Management Science. 37, 233-248.
10. ReVelle, C., & Snyder, S. (1995). Integrated Fire and Ambulance Siting: A Deterministic Model. Socio-Economic
Planning Science. 29, 261-271.
11. Rao, M.R., & Horsky, D. (1984). Estimation of Attribute Weights from Preference Comparisons. Management Science.
30, 801-822
12. ReVelle, C. (1989). Review, Extension and Prediction in Emergency Siting Models. European Journal of Operations
Research. 40, 58-69.
13. Toregas, C., Swain, R., ReVelle, C., & Bergman, L. (1971). The Location of Emergency Service Facilities. Operations
Research. 19, 1363-1373.

Tablo 3. Test Probleminde Kullanlan Blgelere Ait Nfus Deerleri (Hogan and ReVelle, 1986)
 3. Blge 6. Blge
B Merkezinin Bl Merkezinin
lge Koordinatlar ge 7.
Nfus Nfus Koordinatlar
x y x y

1 7 32 31 29 6 19 38
1000 000
2 6 29 32 30 6 27 41
2000 000
3 5 27 36 31 6 21 35
6000 000
4 3 29 29 32 5 32 45
9000 000
5 3 32 29 33 5 27 45
5000 000
6 2 26 25 34 5 32 38
1000 000
7 2 24 33 35 5 8 22
0000 000
8 1 30 35 36 5 15 25
9000 000
9 1 29 27 37 5 35 16
7000 000
1 1 29 21 38 4 36 47
0 7000 000
1 1 33 28 39 4 46 51
1 6000 000
1 1 17 53 40 4 50 40
2 5000 000
1 1 34 30 41 4 23 22
3 4000 000
1 1 25 60 42 4 27 30
4 2000 000
1 1 21 28 43 4 38 39
5 2000 000
1 1 30 51 44 4 36 32
6 1000 000
1 1 19 47 45 3 32 41
7 0000 000
1 1 17 33 46 3 42 36
8 0000 000
1 9 22 40 47 3 36 26
9 000 000
 2 9 25 14 48 3 15 19
0 000 000
2 9 29 12 49 3 19 14
1 000 000
2 8 24 48 50 3 45 19
2 000 000
100. 101.
2 8 17 42 102. 103.
51 3 27 5
3 000 000
104. 105.
2 8 6 26 106. 107.
52 2 52 24
4 000 000
108. 109.
2 8 19 21 110. 111.
53 2 40 22
5 000 000
112. 113.
2 7 10 32 114. 115.
54 2 40 52
6 000 000
116. 117.
2 6 34 56 118. 119.
55 2 42 42
7 000 000
120. 121.
2 6 12 47 122. To
123. 6
124. 125.
8 000 plam 40000