Tarlaba Yenileme Projesi: Kresel

stanbul'un Yeni Kent Siyaseti

Yard. Do. Dr. Asu Aksoy

8 Ekim 2008
http://www.obarsiv.com/e_voyvoda_0809.html

Osmanl Bankas Ariv ve Aratrma Merkezi'nde yaplan konuma metni,

aratrmaclarn kiisel kullanmlar iin web sayfamza konulmaktadr. Bu konuma
metinleri, ticari amalarla oaltlp datlamaz veya Osmanl Bankas Ariv ve
Aratrma Merkezi'nin izni olmakszn baka kurumlara ait web sitelerinde veya
veritabanlarnda yer alamaz.

Tarlaba Yenileme Projesi: Kresel stanbulda Yeni Kent Siyaseti

Asu Aksoy

Tarlaba 1. Etap Yenileme Projesi Beyolu Belediyesi tarafndan getiimiz Haziran

aynda bir sergi ile kamuoyuna tantld. Blbl, ukur ve ehit Muhtar Mahallelerini iine
alan, Tarlaba Caddesinde Tepeba istikametine giderken sa tarafta Keresteci Recep Sokak
ile daha aada ukur Sokak arasnda kalan ve bayrn Dolapdereye doru ksmnda
Tarlaba Caddesine paralel Karanlk Bakkal Sokana kadar uzanan 9 yap adasnda,
yaklak 20.000 metrekare alana oturmu sokaklar ve 278 binas ile byk bir mahallenin
tmnn yenilenmesini kapsayan bu proje birok bakmdan bir ilk rnek. Kentsel tarihi miras
alanlarnn bugn kar karya olduu dnm paradigmasnn ilk etle kemie brnm
rnei Tarlaba projesi, ve ilan edilir edilmez de byk bir eletiri oda oldu. ehir
planclar ve mimarlk camias Tarlaba Yenileme Projesinin tartld paneller dzenledi,
basn yayn aralaryla konuyu farkl boyutlaryla tartmaya at. Mlk sahipleri eitli
kampanyalar yaptlar, dernekletiler ve toplu olarak davranarak grnrlklerini artrmaya
altlar. Proje, mlkiyet haklar zerindeki sonular itibaryla, sosyal boyutlaryla, mimari
koruma ve ehircilik ilkeleri bakmndan ve belediyelere koruma kurullar kararlarna ramen
tarihi miras alanlarna mdahale etme yetkisi veren yeni yasal dzenlemeler ve aralar
asndan ele alnd ve eletirildi. Bu yazda Tarlaba Yenileme Projesine farkl bir gzle,
kentsel siyaset zerindeki etkileri itibaryla bakacam. Kentsel siyasetten burada kastm kent
ile ilgili konularda, mal sahibinden, kiracsna, mahallede yaayanndan, i yeri sahibine, sivil

1
toplum kuruluundan kamu otoritelerine kadar farkl kent aktrlerinin David Harveyin Kent
Hakk balkl yazsnda belirttii gibi, kent zerinde hak sahipliliklerini ne kadar hayata
geirebildikleri, kentin ekillenmesinde ne lde sz sahibi olduklar (Harvey, 2008:38).
Ancak Tarlaba projesinde greceimiz gibi, kentli hakk diye kentliyi yekpare bir kategori
olarak deerlendiren yaklam yetersiz kalmakta. Kentin tarihi merkezlerini orta snfa cazip
gelecek ekilde paketleyerek pazarlamaya ynelik soylulatrma yaklam kentliyi bir taraftan
mlk sahipleri ve kiraclar olarak blmekte, bu arada kirac bile saylmayan kentin
grnmeyenleri tamamen dlanmaktalar. Byk bir sermaye gurubu tarafndan
ynlendirilen bir projede mlk sahiplii bile yeterli bir mzakere gc veremeyebilmekte.
Tarlabanda bu blnmeleri izleyebiliyoruz. Ancak yeni tr bir blnme var ki, bu zerinde
durulmas gereken bal bana bir konu: km de olsa kentin gzde merkezi alanlarndan
bir tarihi miras alannn gelecekteki yararlanclar tketim kalplar, yaam tarzlar, gelir
dzeyleri itibaryla bambaka bir kesim, henz cisimlememi, soyut olarak tahayyl edilen
kentin yeni elitleri. Tarlaba Yenileme Avan Projesinin bilgilendirme malzemelerinde
bilgisayar animasyonuyla resimlendirilenler baka tr mutena kentliler. Yenileme projesine
yatrm yapan irket de hesaplarn mahallenin dndan zoomlanacak bu yeni elit zerine
kurmakta. Burada, mevcut mlk sahiplii, kirac ayrmn aan, yeni bir ayrm ve dlanma
mekanizmas sz konusu.

Bugn, stanbuldaki rneklerden karak konturlarn izmeye altmz yeni kentsel

siyasetin dinamiklerini neoliberal ekonomi-politika ekillendiriyor. Burada, kentin
yenilenmesini byk lekli zel sermaye yatrmlar zerinden gerekletirmenin
hedeflendii ve dolaysyla sermayenin kentsel alanda operasyon alann rahatlatmaya dnk
hukuki ve kurumsal dzenlemelerin yapld bir rejimden bahsediyoruz. Bu yeni rejimde
kent sahasnn tmyle pazar ilikileri iine ekilmesi ve metalamas anlamna gelen kentsel
yenilenme zerinden sermaye fazlas iin yatrm alan alyor ve bylelikle kapitalist
byme salanyor. Kentin kendisi, gayrimenkul olarak, kapitalist bymenin manivelas
haline geliyor. Yerel ynetimlerin, bu neoliberal rejimde stlendikleri rol, kentsel sahay
pazar mantnn hakimiyetine hazrlayan bir tr giriimcilik. Bu yeni rejimde yenileme
alanlarndaki kent aktrlerinin farkl biimlerde sahadan dlandklarn, mzakere
srelerinde dev zel sektr irketleri ile karlamak durumunda brakldklarn gryoruz.
Bu balamda kentsel siyaset alannn da temelden ekillendiini syleyebiliriz. Tarlaba
Yenileme Projesine de ite bu yeniden ekillenmeyi anlamak iin bakmak istiyorum.

2
Byk lekli sermaye yatrmlarnn kentin yenilenmesi ile ilgilenmeleri en azndan
kresel finans krizi ncesinde stanbulun kentsel gelime vizyonunun 1990lardan beri
finans, kongrecilik, turizm ve hizmetler bakenti ekseninde kurgulanmas ile dorudan ilgili.
Sanayisinden, eri p ve plastik mandalndan1 kurtulmaya alan stanbul ynetimi bugn
ehri Londra ile yaran dnyann en nemli finans merkezlerinde birisi haline getirmek zere
byk admlar atyor, kentin sanayiden temizlenen alanlarn, dk younluklu merkezi
yerleim blgelerini, tarihi miras alanlarn gayrmenkul gelitirme arazileri olarak
deerlendirerek kenti mega yatrmlara ayor. Kartal, Kkekmece, Halkal projeleri, ve
tarihi yarmadada Fatih Belediyesinin balatt byk dnm projeleri bir biri pei sra
geliyor. Fener Balat blgesinde toplam 279 bin 345 metrekarelik bir alan Fatih Belediye
Bakan Mustafa Demirin ifade ettii gibi Trkiye'nin en byk yenileme almas yaplmak
zere ihaleye alyor.2

stanbulun kresel finans merkezi kurgusunun ilerlie geebilmesi iin kentin hem imaj
olarak hem de sunduu yaam kalitesi bakmndan snf atlamas gerekmekte. Kentin imaj ve
yap stou olarak dokusunun yenilenmesi, bu iki birbirine bal dinamiin harekete
geirilmesi, bugnlerde kentsel dnm olarak tabir edilen, yerel ynetimlerin nndeki
temel hedef olarak durmakta. Tarlaba Yenileme Projesi rneinde de grdmz gibi,
Beyolu Belediyesini Tarlabanda harekete geiren ve yenileme vizyonunun ieriini
belirleyen kentin tam gbeinde yer alan ve tarihi miras itibaryla da potansiyel olarak ekici
olan bu hlihazrdaki atl alann hzla deerlendirilmesi araydr. Deerlenme ile birlikte
istenen imaj deiiklii de elde edilecek ve Beyolunun yatrmc iin, orta snf ve turist iin
cazibesi artacaktr. Belediyenin birinci etabn balatt bu iddial yenileme giriiminin arka
plannda stanbulun 1990lardan bu yana kendisini kresel kentler yarnda sanayi-sonras
bir hizmet ve finans bakenti olarak konumlandrmas, kresel akmlara aklnn yaratt
sermaye girii ve talep patlamas bulunmakta. Belediye Bakan Ahmet Misbah Demircann
anlatmyla, gemite ekonomik bir deer olarak grlmeyen, yenilense dahi kullanlmaz

1
stanbul 2010 Ajans Genel Sekreteri bir basn toplantsnda "stanbul'u yllarca ekonomik rant alan haline getirirken,
aslnda elimizdeki en byk deeri kaybettiimizin farknda olmamz. Trkiye gibi yalnz ve hzl byyen lkeler bazen
bunun farknda olamayabiliyor. Ama biz tarihi yarmadada hala erp, mandal, amar ipi satyoruz. Oraya bir Gucci, bir
Prada'y getiremiyoruz. Tarihin iinde, bir akhava mzesindeyiz ama bunun farknda deiliz." demiti (Altu, 2008).
2
Projenin 2007 ylnda gerekleen ihalesini, %42.32 kat karl nerisiyle GAP naat kazanmt. Tarihi yarmada
ierisinde yer alan ve tamam sit alan ilan edilmi olan Fatih ilesinin, uzun yllardr planszlk nedeniyle bakmsz kaldn
vurgulayan Belediye Bakan Demir, Fatih'in birok mahallesinin acil mdahale gerektiren knt blgesi zellii
gsterdiini kaydediyor. Depreme kar gvenli olmayan yap stokuyla ypranan ve yok olmaya yz tutmu eski eserlerin
kalc zmler retmeyi gerekli kldn anlatan Demir, bu nedenle yenileme alanlar oluturduklarn ve almalara
baladklarn anlatyor. (Yolda, Blent., 2008)

3
dncesinin hakim olduu Tarlaba bugn, tam tersine, zel sermayenin krl bir ekilde
yatrm yapabilecei bir alan olarak dnlerek dnme alyor.

nce Tarlaba projesi fikrinin geliimine stanbulun kresellemesi balamnda bakacam.

Ardndan, nerilen yenileme projesinin hedeflerini, yenileme avan projesinin ieriini ve
btn bu srete katlm mekanizmasnn nasl kurgulandn ele alacam. Ardndan,
projenin kent vatandalarnn (ya da kentsel vatandaln) politika yapma alann nasl rant-
eksenli bir syleme sktrdn anlatacam.

stanbulun Kresellemesinde Yeni Evre

Tarlabandaki bu srece stanbulun kresellemesinin yeni evresi olarak bakmamz
gerektii kansndaym. Yeni evreden anlalmas gereken ise u: 1980lerin sonu, 90larn
banda stanbulda kreselleme meselesi tartlmaya baland. O yllarda stanbulu
satmak balamnda kentin kresellemesi konular gndeme gelmeye balad. Ayn dnemde
Alkent stanbul 2000, Akmerkez alveri merkezi gibi byk projeler yeni gelien olaylard.
stanbulun bugnk kresellemesinin yeni evresi olarak baktmzda o yllarda ok paral
bir manzarayla kar karyaydk. 1980-90larda stanbulun Maslak blgesinde, Avrupa
yakasnn kuzey ksmna yaylm, havaalanna doru giden, ana arterlere yakn yerlerde
paralar halinde gelien, yabanc sermaye yatrmlarna yardm edecek konut,
alveri/tketim projeleri gibi kutular halinde paral bir alma sreci sz konusuydu. O
dnemlerde akademik camiada bu, ikili kent yaps olarak tartlyordu. Murat Gvenin
ifade ettii gibi kresel kentin varolan kent dokusuna eklemlenmesiyle, iki stanbul ortaya
kmt: Kendi haline braklan stanbul ve onun zerine yaptrlan, projelendirilmi ikinci
stanbul (Gven, M.). Bunun sonucu olarak 90l yllarn banda ok katl ultra-modern
ofis binalar ile i merkezleri ve girii kontroll rezidans projeleri hayata geirilmeye baland.
Bu projeler Trk ekonomisini yneten byk lekli holdingler tarafndan stlenilmi ve
nihayetinde de kendi alanlarnn ihtiyalarna hizmet etmiti. stanbulun varlkl nfusu
iin, Bykekmecede, 7000 metrekarelik bir alan zerinde (tantm reklamlarnda
Havaalanndan sadece sekiz dakika uzaklkta ifadesini kullanan) Alkent 2000, ya da
stanbulun yeil hatt zerinde, Kemerburgazdaki Kemer Country gibi projelerle kentin
dnda kalan blgelerde yeni konutlar ina edilmiti. Yeni otoyollar, ulam altyaps, Swiss
Hotel, The Four Seasons Hotel, Hyatt Regency gibi 5 yldzl otellerin ou 90larda ina
edilmiti. Kresellemenin bu aamasn dierlerinden ayran nokta, btn bu gelimelerin
ehrin byk ounluuna dokunmam ve vatandalarn yaam dnyalarn pek etkilememi

4
olmasdr. Bunun yerine, bu yerler, ounlukla Trkiye meneli irket sermayesi tarafndan
idare edilen, ehrin kreselleen sekinlerinin yaltlm zel alanlar olarak kaldlar. stanbul
2000li yllara ikili kent olarak girdi. (Aksoy, A., Robins, K., 1994)

Bugn, kresellemenin yeni evresi olarak sz ettiimiz dnemde ise ok farkl bir dinamikle
kar karyayz. stanbul, emla, topra ve btn mal varlyla topyekn bir kresel
mantn paras haline gelmeye balad. Tarlaba Yenileme Projesine de bu balamda
bakmak gerektii kansndaym. Tarlaba rnei aslnda tek deil. stanbulda bugn
Tarlabana benzer ok nemli kentsel yenileme projeleri yrtlyor. rnein Fatih
Belediyesi tarihi yarmadann Sulukule, Ayvansaray, Trk Mahallesi, Fener-Balat sahil
kesimi, Yedikule Gazhanesi ve Yal Mahallesi olmak zere %20sine tekabl eden alannda
5366 sayl Kanun kapsamnda projelere balam durumda. Projelerin deeri ise toplam 1
milyar dolar civarnda. Bir sre nce ihaleye alarak mellifleri belirlenen ve bugn
almalar devam eden projelerden biri, Fener-Balat sahil kesimi projesi. te yandan
Eminn Belediyesinin 10 hektarlk bir alan zerinde 2700 binann yenilenmesini ngren
Sleymaniye Yenileme Projesi ise KPTA tarafndan yrtlyor. Kapalar evresinde de
yine benzer bir yenileme projesi sz konusu.

Yenileme projeleri tarihi alanlarn yan sra gecekondu alanlar iin de geerli. Bunlarn
banda ise TOKnin Kkekmece, Gngren, Zeytinburnu, ili ve Tuzlada stlendii
gecekondu dnm projeleri yer alyor. Getiimiz gnlerde yaymlanan bir habere gre
stanbulda 1 milyon gecekondunun yenilenmesi ngrlyor. Olduka byk apl bu
projelerden biri olan yaklak 4 milyar dolarlk Kkekmece-Kayaba Projesiyle, 60 bin
konutluk yeni bir kentin yaratlmas tasarlanyor. Gngrende ise 15 bin konutluk bir proje
halen devam ediyor. Bu dnm projelerinin yan sra Zincirlikuyu Karayollar Genel
Mdrl binasnn, Tekel Likr Fabrikas arsasnn satlmas gibi kamuya ait arazilerin
zelletirilmesine dair haberleri yine medyadan takip ediyoruz. Bu satlarda metrekare
fiyatlarnn giderek ykseldiini, 10-15 bin dolarlara ktn, yani stanbulun aslnda dnya
apndaki kresel metropol ehirlerinde seyreden arsa fiyatlarn yakalamaya baladn
gryoruz.

Galata-Port, Haydarpaa ve Kartal da kentsel yenileme alanlar arasnda yer alyor. Bugn
hlihazrda fonksiyonu belli olmayan, ilevini yitirmi ya da ekonomik olarak daha iyi
iletilebilecei dnlen alanlarda byk apl kentsel yenileme, fiziki mdahale ve ilev

5
deitirme projeleri mevcut. rnein Kartaldaki byk sanayi blgesinin semtin dna
tanmas ve bu alann turizm-tketim-konut lsnn yer ald farkl bir konseptle
deerlendirilmesi sz konusu. Benzer bir vizyonun Kkekmece iin de geerli olduunu
gryoruz. stanbuldaki kresellemenin yeni evresinde byk apl bu dnm paral
deil, topyekn bir ekilde gerekleiyor. Buradaki temel dinamik, arazi retimi zerinden
yaratlyor; buna gre yeniden kullanma srlmek amacyla retilen stanbul arazisi
zerinden deer elde ediliyor. Baka bir ifadeyle stanbul arazisinin kendisi artk bir sermaye
birikim arac haline gelmi bulunuyor. Eskiden stanbulda yatrmlar sanayi ya da ticaret
zerine younlarken, bugn daha ok arazi zerinden kentin pazarlanmasna yaplyor.

Burada arazi retimi dediimizde eskiden farkl olarak ok byk arazilerden, okamal
kullanmlardan sz ediyoruz; nk sz konusu alanlarn ekonomik deer yaratacak
byklkte olmas gerekiyor. Artk sadece konut ya da iyeri merkezi deil, bunlarn hepsinin
bir arada bulunduu, tketim ve alveri merkezleri, tema parklar gibi ekonomik olarak da
dardan sermaye ekecek byk projeler sz konusu olan. rnein Halkalda, Amerikal
yatrmclarla ibirlii iinde yrtlen 1.5 milyon metrekarelik bir tema park projesiyle, bu
geni alann ok fonksiyonlu bir ekilde deerlendirilmesi ngrlyor.

Kresellemenin bu yeni evresinde, emlak yatrmlar artk kentin endstriyel yzyle hibir
ilikileri kalmam olan en krl sektrlerine akyor. Yatrmclara en cazip gelen ise
stanbulda tketicilerin zirveye sram yksek kaliteli konut, elence ve alveri
merkezleri ve kltr turizmi iin talepde bulunmalar. Yetkililer stanbulun sanayilemi
blgelerini birer birer dntrmeyi planlyor. Kadir Topban kendi szleri ile dile
getirirsek: stanbul u anda sahip olduu sanayi kenti profilini atmal, kalifiye i gc ve
dnyaya bak ile fark yaratan bir kent haline gelmelidir... u an itibariyle stanbul finans,
kltr ve kongre turizmi merkezi haline gelmelidir (Boztepe, E., 2007). stanbulun
kresellemesi balamda Tarlaba projesine tekrar dndmzde blgede olanlar daha iyi
kavryoruz. Burada yeni bir kent siyaseti yapma biimi ve dilinin ortaya ktn, bir kent
alannn tmyle mobilize edildiini, kentin tamamnn bir sermaye birikim arac haline
geldiini, yerel deil kresel bir perspektifin geerli olduunu ve stanbulun yeni kimliiyle
ve kresel balamlar erevesinde ele alndn gryoruz. Yeni aralardan biri olan
kamulatrma burada ok nemli bir noktay tekil ediyor, bu yolla projeler ok hzl bir
ekilde ilerliyor. Bylece stanbulun kamu mal olan parselleri, eski endstriyel alanlar,
limanlar, tarihi mahalleleri, eskiden enformal yollarla kurulmu olan yoksul yerleim alanlar

6
tmyle el deitirme, zelletirme ve kentsel yenileme kapsamna girmi oluyor. Burada
karmza kan ana aktr olarak yerel ynetimle zel sermayenin stratejik ortakln
gryoruz. Bu, Tarlabanda da karlatmz bir durum. Tarlabanda mal sahibinin
karsnda duran belediye ile GAP naat bir oluyor; nk belediye ihaleye kp avan projeyi
zel bir irkete yaptryor, zel irket projenin gerekelerini tanmlyor ve bu iki aktrn
karsnda mal sahipleri duruyor. Bu da yeni bir g dalmnn, yeni bir gler dengesinin
ortaya ktn gsteriyor. Yerel ynetimle zel sermaye arasnda kurulan bu stratejik
ortalkta nclk eden, alann yatrma hazrlanmasnda kolaylatran taraf yerel ynetimler
oluyor.

Hzl Yenileme in 5366 Sayl Yasa

Bunca senedir hi bir kentsel geliim, sosyo-ekonomik kalknma ve fiziki korumaya ynelik
uygulama programna konu olamam Tarlabann bugn yenileme alan ilan edilerek ele
alnmasn salayan, kentin deien ekonomisi ve bu atl kapasiteyi aktif deere dntrmek
zere bizzat yerel otoritenin kendisinin yasal skntlar aacak yeni bir dzenlemeyi salamak
zere canla bala alm olmasdr. Medyada da Beyolu Yasas diye anlan ve yenileme
iini kolaylatran 5366 sayl yasa Beyolu Belediyesinin abalaryla ortaya kmtr.
Belediye Tarlaba gibi bir tarihi miras alann ekonomik bir deere dntrmek ve bu deer
zerinden bir imaj/marka yaratmak zere yeni bir yasa teklifini gndeme getirmiti, ve
Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer'in de en ksa srede onaylad yasalardan birisi olma
zelliine sahiptir (Ylmaz, S., 2006).

Ypranan tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak

kullanlmas hakknda baln tayan 5366 sayl kanunun 2005 ylnda yrrle
girmesinin ardndan Beyolu Belediyesi Tarlaban Bakanlar Kurulu karar ile 2006 ylnda
yenileme alan olarak ilan etti. 1993 ylnda kentsel sit alan ilan edilerek binalarnn
korunmas gerekli kltr varl olarak tescillenmi olmasna ramen, blgenin btnn
kapsayan, koruma prensiplerini ortaya koyan, onaylanm bir koruma imar plan bulunmamas
ve imdiye kadar zel mlk sahiplerinin ve vakflarn mlklerini koruyarak yenilemelerini
kolaylatracak mekanizmalarn yrrlkte olmamas nedeniyle Tarlaba 2006ya
gelindiinde knt alan haline dnmt. 5366 sayl yasann getirdii yenilik yenileme
alan ilan edilen blgelerin yeniden ina ve restore edilerek, bu blgelerde konut, ticaret,
kltr, turizm ve sosyal donat alanlar gibi yeni ilevlerin oluumunun nnn almas,
projelerin zel irketlere de yaptrlarak uygulattrlabilmesi ve mlk sahipleri ile anlama

7
salanamad taktirde tanmazlarn belediye tarafndan kamulatrlabilmesidir. 5366nn bir
dier zellii, 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Kanunu ve bu kanunun
ngrd Koruma Kurullarn etkisizletiriyor olmasdr. 2863 sayl yasa ile oluturulan
stanbul 1 Numaral Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulu 1993 ylnda
Beyolunu Kentsel Sit Alan ilan etmi ve alandaki koruma almalarnn erevesini
yaplacak koruma amal imar planna balamtr. Oysa, 5366 sayl yasa ile birlikte,
Beyolu Kentsel Sit Alan iinde olan ve 209u Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma
Kurullarnca kltr varl olarak tescil edilmi olan 269 binay kapsayan bir alann yenileme
alan olarak ilan edilmesi ve yeniden ina ieren uygulamalarn gerekirse kamulatrma
yoluyla yaplabilmesinin n almtr. Ksaca, ok sayda binalardan oluan yap adalarnn
topluca ve hzla, gerekirse zel irketler kanalyla, yenilenmesi artk bu yeni yasa ile
mmkndr, uygulamalarn eski koruma kurullarna taklmas, koruma amal imar planlarn
beklemesi sz konusu deildir. Yenileme projelerinin onaylanmas artk 2863 sayl yasaya
gre hlihazrda alan Koruma Kurullarnn ii deildir; yetki ve sorumluluklar yenileme
alanlar ile snrl olmak ve yenileme projelerini karara balamak amacyla kurulacak
Yenileme Kurullar tarafndan yerine getirilecektir.

5366 sayl yasann getirdii bir dier ara acil kamulatrmadr. Buna gre belediye mal
sahipleriyle anlamaya alr; anlama salanamad takdirde tarihi knt alanndaki sz
konusu proje, acil kamulatrma yoluyla, kamusal yarar ne srlerek devam eder. Olaan
kamulatrma srecinin projenin uygulanmasnda gecikmeye neden olacann anlalmas
halinde, 2942 sayl kanunun 27nci maddesi hkmlerine gre acele kamulatrma yoluna
gidilebilir. Nitekim, 2006/10573 sayl Bakanlar Kurulu kararna gre, stanbul li, Beyolu
lesinde bulunan ve Karar ekli listede yeri ve ada numaralar belirtilen alanlarn, yenileme
alan almalar kapsamnda, Beyolu Belediyesi tarafndan acele kamulatrlmas
kararlatrlmtr. Ekli liste Tarlabandaki ada numaralarn belirtmektedir.

Kamunun etkin bir ekilde altramad ve mlk sahipleri iin bir engel gibi grlen
koruma mevzuat, 5366 sayl yasa ile almak istenmektedir. Beyolu Belediye Bakan
Ahmet Misbah Demircann syledii gibi, Tarlabann sit alan olmas alann
gelitirilmesini engelleyen nedenlerden biri olarak grlmektedir. Belediye Bakanna gre
brokratik engeller nedeniyle yatrmcnn blgeye eiliminin az olmas veya hi olmamas,
yenilemenin gerekleememesinin nemli sebeplerinden biridir (Karaba, 2008). te 5366
tam da devletin brokratik engellerini amak zere yine devlet tarafndan getirilen ve mlk

8
sahibinin banda kamulatrma tehdidini bir kl gibi sallandrmasnn verdii gle devlet
iin bir sihirli denek ilevi gren bir dzenlemedir.

Fiziki evrenin Yenilenmesine Odakl Bir Proje

5366 sayl kanunun yasalamasnnn hemen ardndan 2005 ylnda yrrle giren
Uygulama Ynetmeliine gre Yetkili idare ncelikle yenileme uygulamas yapaca
blgeyi tespit ederek halihazr harita zerinde koordinatl olarak yenileme alan snrlarn
belirler. Yenileme alannn tespitinde, tarihi ve kltrel zellikler ile afet riskleri dikkate
alnr. Yenileme alan tesbiti, sz konusu maddeden anlalaca gibi detaylandrlmamakta,
sit ve koruma alan olarak ilan edilmi olmas yeterli grlmektedir. Alanda yaplacak
yenileme almalarnda koruma amal imar planlarna uygunluu artnn aranmamas, eer
koruma amal imar plan yoksa, ki Beyolu iin durum budur, blge kurullarnca
belirlenecek koruma ve kullanma artlarna referans istenmemesi yenileme operasyonunu
tamamen bamszlatrmaktadr. Nitekim, Tarlabann %3ne tekabl eden 1.etap
yenileme alannn hangi kriterlere ve vizyon erevesinde belirlendii de belirtilmemektedir.
Yenileme alannn ne ok byk ne de ok kk tutulmam olduu gzleminden yola
karak burada maliyetler asnda bir optimumu karlayacak bykln arand sonucu
karlabilir.

Koruma, restorasyon ve canlandrma projelerinde en byk sorunlardan birinin maliyetlerin

ykseklii olduu bir dierinin de tek tek parseller zerinden giden koruma yaklamnda
km bir tarihi alandaki mlk sahiplerinin yeterli finansman bulsalar dahi yatrmlarn
karlayacak olumlu evresel etkileri bulamamalardr. Tarlaba sorununu zmek zere
Babakann da grn aldn belirten Belediye Bakan iin de en nemli konulardan
birisi iin maliyetidir.

Ancak, burada irdelenmesi gereken ey Tarlaba Yenileme Projesinin batan yksek

maliyetli bir proje olarak grnmesinde alana ilikin yenileme amacnn ok iddial bir ekilde
ve sadece fiziki mekna odaklanarak kurgulanm olmasnn roldr. Bir baka deyile,
Tarlabann yenilenmesine ilikin vizyon ok daha uzun bir zamana yaylm yava gelien
ve dalga dalga yaylan ve mevcut mlk sahiplerinin ve kiraclarnn katklar zerinden
yryen bir salklatrma ve iyiletirme almas eklinde kurgulanm olsa idi proje
maliyeti konseptinin de farkl kurgulanmas sz konusu olacakt. Oysa, Belediyenin Tarlaba
yenilenmesine ilikin amac, idari artnamede anlatld ekliyle yeni bir kent tanmlama

9
iddiasndadr. Ama yle tanmlanmaktadr: Yenileme alann; tarihi ve kltrel deerlere
sahip kan, hizmet sektrlerinin, ticari, turistik ve kltrel aktivitelerin bir arada var olduu
bir kent olarak yeniden tanmlamak ve stanbulun ve Beyolunun ulusaluluslararas
seviyede pozitif ve ekici bir kent etkisi yaratmasn salamak, her trl afete dayankl,
kltrel-mimari dokunun korunmas ve yaatlmasn salayacak, gvenilir, srdrlebilir ve
yaam kalitesi yksek kentsel yerleme dokusu oluturmak
(http://www.tarlabasiyenileniyor.com/download/idari_sartname.pdf). Byle byk bir iddia
ile ve stelik mmknse en ksa zamanda gerekletirmek zere yola klan bir projede
maliyetlerin nasl karlanaca sorusu kukusuz en nemli endielerden birisidir. Nitekim
Ahmed Misbah Demircan da almas gereken en nemli engellerden birinin mali klfet
olduunu belirtmi ve blgenin en az % 80i toplu olarak ele alnmadan bir dnm
yaplmasnn imkansz olduunu vurgulamtr (Karaba, 2008). Burada toplu ele almaktan
kastedilenin yenileme alanndaki ikiyz geen yap parsellerinin 9 adada toplanarak toplu
zmler retilmesi olduu dnlebilir.

Belediyenin Tarlaba yenilemesine ilikin aklad amacn en nemli zellii u anda

mahallede yaamakta olanlara deinmemekte oluudur; yenilemenin amac tamamen kentsel
dokuyu kalkndrmaya odaklanmtr. nsan odakl bir yaklam burada grmemekteyiz.
Belediyenin at ihaleyi kazanarak Yenileme Avan Projesini hazrlayan GAP naatn
kendi projelerinin amacna bak da benzeri bir ekilde fiziksel evreye odaklanmtr. Buna
gre, fiziksel evrenin yenilenmesi blgenin dnmnde tetikleyici rol oynayacaktr. GAP
naat yenileme projesinin amalarn; fiziki yapnn yenilenmesi ve iyiletirilmesi, alann
kltrel deerlerinin ortaya karlmas, kentli iin nitelikli yaam alanlarnn yaratlmas
gvenli bir evrenin yeniden oluturulmas alann kamunun eriimine almas, stratejik
konumda izole olmu alann evresi ile entegrasyonunun yeniden salanmas,
srdrlebilirlik ve deiim ve yenilenmeye nclk olarak sralamaktadr (stanbul Beyolu
lesi Tarlaba 1.Etap Yenileme Alan Yenileme Avan Projesi Proje Raporu, GAP naat).
Mimari tasarm hamlesiyle fiziki evre dzeltilecek, alandaki mevcut tarihi potansiyel ortaya
kacak, kalite ykselecek, gven tesis edilecek ve yatrmclar alana ilgi duymaya
balayacaklardr. Burada sihirli dokunuu, kendisini bir prestij proje olarak konumlandran ve
fiziki evreye kilitlenmi mimari-tasarm ii gerekletirmektedir. Mahallede yaayanlara bir
rol dmemektedir bu senaryoda.

10
Projenin maliyetini kukusuz proje finansmannn tamamnn dardan tama su misali
tedarik edilmek istenmesi ve proje konseptinin tamamen fiziki evreye odaklanm olmas
karakterize etmektedir. Tarlaba, proje hedeflerine gre kentin konut, ofis ve konaklama
ihtiyacn varolan fiziki yapsnn deerlendirilmesi suretiyle karlamaya aday bir merkezi
ekim alan haline getirilecektir. Potansiyel olarak yksek maliyet anlamna gelen bu hedefin
gerekletirilebilmesi iin yatrmcya projeyi cazip klacak ve maliyet kalemlerini drecek
nlemlerin alnmas gerekmektedir. Bir baka deyile belediye, Tarlabana ilikin vizyonunu
kurgularken yerel dokunun tarihinden de gelen karakteristiklerini ve de gnmz barnma ve
yaam dinamiklerini tamamen gzard ederek farkl kullanclar, yaam tarzlarn ve
beklentileri karlayacak tamamen bambaka bir resmi getirip mahalleye monte etmek
istemektedir.3 Bu fikri gerekletirmek zere yatrmc ekebilmek iin de birtakm
maliyetleri drecek uygulamalar formle etmek zorunda kalmaktadr.

Yeni Sakinlere Yeni Tarlaba

Mahalleye monte edilmek istenen yeni vizyon avan projede formle edilmekte.
Konuyla ilgili proje sahibi GAP naat tarafndan hazrlanan kitapkta Tarlabann eski hali
ve projede ngrlen gelecekteki hali olmak zere iki sunum yer alyor. Eski halinde km,
dknt bir mekn olarak gsterilen Tarlaba, yeni halinde bilgisayar animasyonlar
yardmyla temizlenmi, soylulatrlm, ve tabii bugnn beeri dokusunun tamamen
kaznp atld bir grnm iinde. Yenilemenin mahallenin yerlisiyle, beeri yapsyla
tamamen deimesi anlamna geldiini okuyoruz bu resimlerden. Resimlerin tesinde avan
projenin inaat rakamlarna bakldnda da ayn sonuca varmaktayz. Bugn yenileme
alannda Beyolu Belediyesi Planlama Mdrl younluk analizlerine gre toplam 4703
ila 6366 aras kii younluu sz konusu. nerilen projede ise konut alanlar iin 1867 kiilik

3
1455 ylnda Kasmpaada yaplan tersane ile birlikte Kasmpaa ve Dolapdere vadisi yakalar srasyla mslman ve
gayrimslim yerleme alanlar olarak belirlenir ve bugnn Tarlaba olarak adlandrlan yamalar gayrimslimlere alr. Bu
yamalar tersane iileri gibi daha ok dk gelirlilerin yerleim yeri olur. Yangnlardan hasar gren ahap yaplar ucuz
yntemlerle kagir binalara evrilir, kaliteleri Cadde-i Kebiri sralayan binalara gre dktr. Yaklak 350 yl sonra,
1950lerden sonra blge hzla nfusunu kaybeder. 1940 ylnda gayrimslimlere ynelik Varlk Vergisinin yk ve peinden
6-7 Eyll 1955teki dorudan saldrlar sonucu Tarlabann yerlisi hzla ayrlmaya balar. 1960lardan sonra blgenin
nfusu temelinden deiir, i g sonucu gelenler ucuz kiralk konutlar bulurlar mahallede. Tarlabann bugnk ie
kapall ise Dalan dneminde Tarlaba Bulvarnn byk bir tahribatla almas ve bulvarnn iki yakasnn birbirinden
tamamen koparlmas neticesinde meydana gelir. Tarlaba Bulvarnn ald 1988den sonra geen yirmi yl zarfnda
mahalle hzla fiziki kntye urar. ounlukla kirac olan yeni nfusun ekonomik olarak yetersiz kaynaklara sahip olmas
nedeniyle zaten pahall olan ve gerekletirilmesi byk zahmet gerektiren restorasyon ii yaplamaz. Yeni nfus ile birlikte
fiziki doku yeni ilevler de kazanmaya balar: kk imalat atlyeleri, bekarlara odalar binalarn deiimini beraberinde
getirir. Fiziki deiimler, ekonomik yetersizlikler ve brokratik engeller ile yanyana gelince ve de stelik alana yerleen yeni
nfusun sosyo-ekonomik ihtiyalarna ynelik hi bir kamu politikasnn olmamas neticesinde alann fiziki k sreci
hzlanr. Tarlaba Toplum Merkezinin yapt bir aratrmaya gre bugn mahallede yaayanlarn yzde 66snn herhangi
bir sosyal gvencesi de bulunmamaktadr.

11
bir younluk ngrlmekte. Yani, bugnknden ok daha dk younluklu bir yaam alan
yaratlmakta avan projede. Yeni konut alanlar iin dnlen 1867 kiinin zelliklerinin
mevcut nfustan farkllatn avan projede yer alan otopark inaasndan anlayabiliyoruz.
Bugn sfr olan otopark alan avan projede 1223 aralk, 46 bin metrekare byklnde.
Yenilenecek Tarlabann yeni sakinleri arabal ve bugnn medeni kent yaamnn ayrlmaz
paras olarak dnlen ortak ak alanlar talep eden tipden insanlar. Yeni projede 4000
metrekarelik ak ortak alan tabir edilen, yeni binalarn ortak avlularndan elde edilen
dinlenme, rekreasyon alanlar yaratlyor.

Bu yeni beeri tipoloji Tarlabann tarihi mirasnn iaret ettii dk gelirliler iin yksek
younluklu yaam tarzndan farkldr. Tarlabann toplam %3ne tekabl eden 20 bin
metrekarelik proje alannda 296 yap ve 500 hissedar bulunuyor; dolaysyla paral bir
mlkiyetten bahsediyoruz. Bu hissedarlarn bir ksm mlklerinde yayor buna karlk blge
sakinlerinin %71i kirac konumunda. Bu da aslnda pek ok mal sahibinin evinin bir odasn
ya da bodrum katndaki kk bir blmn atlye sahiplerine, mobilyaclara veya
rencilere kiraya verdii anlamna geliyor. Sosyal profil olarak ok fakir bir blgeden
bahsediyoruz; son yirmi seneden bu yana ok g alan, kalabalk ailelerin yaad, insanlarn
midye dolmaclndan p toplayclna kadar enformel ve birbirinden ok farkl ilerle
geimlerini salamaya altklar ve birok atlyede mobilya ve kasa yapm, metal kesme
gibi faaliyetlerin yrtld bir alanla kar karyayz. Yaam ortalama 30-40 metrekarelik
parseller zerine dikdrtgen eklinde ve skk bir halde yerletirilmi, arka cepheleri k
almayan binalarda srdrlyor. Tarlabann kltrel kimlii denilen, tarihinden gelen fiziki
dokusu tam da bu; dar sokaklar sralayan, mekn en youn bir ekilde kullanmak zere bir
birine tarafndan da yaslandrlm dar parseller zerine -drt kat ykselen ve zamannda
ekonomik olarak dk gelirli kesimlere cazip olacak ekilde retilmi binalar bunlar.
Yenileme avan projesinde tarihi mirasn zn tekil eden yksek younluklu, ucuz ve kii
bana dk metrekareli yap karakteristii terk ediliyor. Belediye Bakan, [b]uradaki 28
30 mlik parseller gemite halkn ihtiyalarn karlyordu, evet. Fakat amzda yaam
koullarnn deimesiyle olduka yetersiz kaldklarn grdk derken metrekaresi byk
daireleri satn alabilecek gteki halkdan bahsediyor herhalde (Karaba, 2008). Bunun iin
avan proje yeni fonksiyonel kullanmlara ynelik olarak daha geni parseller yaratyor;
sokaklarn dar olmasnn otopark yaplmasn imkansz hale getirmesi nedeniyle de bodrum
katlarna yeterli kapasiteye sahip otoparklar ina ediyor. Yeni nfus belli ki araba kullanan,
geni metrekareler isteyen bir nfus. Nitekim, stanbul Proje Ynetim Dernei ve PMI

12
Trkiyenin ortak giriimleri ile 2008de dzenlenen Dinamikler kongresinin
dokuzuncusunda konuan GAP naat Proje Koordinatr Nilgn Kvrckn da belirttii gibi
hedeflenen yeni sakinler st gelirli gruplar: zel sektr kent eperlerine ve kuzey
ormanlarna doru kimliksiz yaplar yapma yolunu seiyor. Bu yaplanma sonucunda st gelir
grubunun kent eperlerine tanmasyla kent merkezleri geliri dk insanlara braklyor. Biz
bu projede [Tarlaba] 9 yap adas ve 278 parsel zerinde alyoruz (Aras, 2008).

Tarihi miras manzara gibi deerlendirip, bu gzel resim zerinden bir soylulatrma yaratma
yaklam bu. Projenin hem maliyet asndan rantabilitesini salamak hem de istenilen yeni
beeri profile uygun mekn retmek zere proje irketi nemli bir karar alyor, parsel bazl
deil, ada bazl bir yaklam benimseyerek yenileme alann 9 adaya blyor. Adalar halinde
bir araya getirilen parseller eskiden yaplamayacak dzenlemelere el veriyor bylelikle.
Saklanabilecek olan n cepheler saklanp birbirine yapk arka cepheler birletirip ortalar
kaznyor ve bylece balkonlar ya da ak kamusal alanlar yaratlyor, binalarn altna her bir
hane iin yeterli otopark yerletiriliyor, binalarn arka taraflar kazndnda kaybedilen
metrekareler, bina yksekliklerinin homojenletirilmesiyle tekrar kazanlmaya allyor.
Ortaya kan farkl bir sosyo-ekonomik profile ynelik bir fiziki dzenleme; tarihi miras
yenilenen alann primini ykseltmek zere manzara muamelesi gryor.

ngrlen yenilemeyi gerekletirmek iin belediyenin yatrmcya cazip gelecek bir takm
nlemler gelitirmesi gerektiinden sz etmitim. Bunlarn banda kamulatrma gelmekte.
Proje maliyetinin klfeti karsnda, demektedir Belediye Bakan, devletin tek seenei
kamulatrma idi. Nitekim Bakanlar Kurulu yenileme alan iin acil kamulatrma kararn
alarak mlk sahipleri zerinde byk bir bask oluturmutur. Bir dier maliyetleri drecek
strateji belediyenin parsel-bazl yerine ada bazl yenilemeye gidilmesi ve dolaysyla
parsellerin birletirilerek toplulatrlmas ve yeniden daha byk bamsz blmler
oluturulmas konusunda yol ac olmasdr. Ancak byle bir yaklamla zel bir yatrmcnn
yenileme iine girerek mlk sahiplerine %42 pay brakacak bir neriyi teklif etmesi sz
konusu olabilirdi.

Yeni Dlayc Dil

Kentsel yenileme konusunda Beyolu Belediyesinin giriimcilik yaklamnn ynelimi ak:
zel sektrn alanda projelendirme ve uygulama yapabilmesinin nn aacak yasal zeminin
hazrlanmasna nayak olmak. Daha nce de belirttiim gibi, Belediye 5366 sayl yasann

13
karlmasnda ve ardndan yenileme alann ilan ederek Bakanlar Kurulunun acil
kamulatrma kararn almasnda giriimci bir rol oynuyor. clal Dinerin belirttii gibi,
belediyenin bu giriimcilik modelinde 5366 sayl yasann idarelere resen uygulama yapma
yetkisi vermesinin en u rnei olarak yatrmcy blgedeki mlk sahiplerine ortak etmi
oldu. Yatrmc zel sektr % 58lik payla, mlk sahibi ise % 42lik payla hissedar edildiler.
Koruma alanlarnda KTVKK ile yaratlan kamu kaynaklarn kullanmak yerine, bu modeli
tercih eden Beyolu Belediyesi, bu tarihi semti sradan bir ihale alan olarak deerlendirdi
(Diner, 2009). Belediyenin, tarihi gemiiyle, yaplar ve dokusuyla bnyesinde barndrd
ok-katmanl hafzasyla ve bugn fakir blgelerden ve lkelerden gelen gmenlerin
kendilerini idame etmelerinde yklendii yeni rolle, kentin en nemli ve karmak yaam
yerlerinden Tarlaban bo bir arazi gibi deerlendirerek, yenileme iini ticari gayrmenkul
gelitirme projesine indirgediini syleyebiliriz. Bu anlamda yaklam zel sektrden farksz.
Daha da kts, hedeflenen Tarlabana imdiki nfusu ile (ve de tarihi miras dokusuyla)
hibir benzerlii olmayan bambaka bir beeri karakter kazandrlmak istenmesi.

Tarlaba projesinde hedeflenen sosyal dokusuyla bir salklatrma ve fiziki evrenin en az

mdahale ile korunmas olsa idi bu durumda zel sektr yatrmc olarak ekmek gerekten
zor olabilirdi. Tarlaba yenilemesinin orta snfa ynelik bir soylulatrma giriimi olduu
daha nce zerinde durduk. Bugn Trkiyede kentsel dnm dendiinde tipik olarak
anlalan ve uygulamaya konulan paketin bir tekrar Tarlaba iin de ngrlen: Besime
enin de belirttii gibi, gvenlikli konut alanlar oluturmak, kenti dzene sokmak zere her
trl enformellik ve kayt dlktan kurtarmak, yeni orta snfn kent iindeki etkin roln
arttrmak (en, 2008). Beyolu Belediyesinin yenileme alann ihaleye aarken verdii
genel artnamenin koullar arasnda, hlihazrda mahallede yaayanlarn kent merkezinde
varlklarn salklatrarak, iyiletirerek srdrlebilirliini garanti altna almak, tarihi
mirasn mmkn mertebe en az mdahale ile korunup anlamsal devamlln salamak ve
mirasn bugne tekabl edecek ekonomik olarak ulalabilir kullanm biimleri konusunda
yaratc vizyonu ortaya koymak, gibi araylarn sz konusu olmadn gryoruz. Kentsel
dnm sylemi iinde hareket eden belediyenin yeni rol dnm srecini zel sektr
yatrmcs iin kolaylatrmak. Giriimci belediyeden anlalan bugn bu.

Bu giriimcilik modelinin kent siyaseti asndan ne anlama geldiini analiz etmeye alalm.
Burada altn izmemiz gereken konu Tarlaba projesinde belediye vizyonunun alan
soylulatrma olarak belirlemesi ve bu vizyonu uygulamaya koyarken kendisinin aradan

14
ekilerek ihale yntemi ile projeye giren zel sermayeyi hlihazrda mahallede yaayan
kentlilerle kar karya brakmas. Bugn Beyolu Belediyesinin Tarlabanda yrtt
uygulamada soylulatrma-odakl bir giriimci modalitenin davran biimi ve dili karmza
kyor. Proje misyon ve kararlarn belirlenmesi srecinde belediye-zel sermaye ortakl
sreci belirliyor, ikna edilmesi gerekenler olarak da mlk sahipleri, bir sorun olarak,
kurgulanyor. Eskiden belediyeler mlk sahipliinin verilmesini politik bir malzeme olarak
deerlendirirken bugn baka bir dinamiin sz konusu olduunu gryoruz. Soylulatrma
olarak ksaca karakterize edebileceimiz bu yeni dinamik, mlk sahiplerini mlklerinin
rantlarnn artaca argman zerinden kentsel dnm projelerine balamaya alyor.
Tarlabanda grdmz gibi, kentsel alann yeniden ekillenmesi meselesi mlk sahipleri
ile proje mellifi irket arasnda, rant-odakl bir mzakere srecine indirgeniyor. Bu durumda
buradaki kiraclarn, hatta kirac bile saylmayan insanlarn mzakere srecine katlmlar
batan dlanm oluyor. Kentsel dnm projesi sosyal meseleyi sre-sonras bir erteleme
konusu olarak grnce kanlmaz olarak belediye ile vatanda ilikisi yerini, irket ile mal
sahibi ilikisine brakyor; baka bir deyile mzakere srecine rant kazanc faktr damgasn
vuruyor.

Kentin geleceinin belirlenmesi srecinde mzakere konusu giderek elde edilecek rant
zerinden yrdnden mlk sahibi olmayanlarn bu sreten otomatik olarak dlanmalar
sz konusu. Mlk sahiplii bir dlanma dinamiine iaret ediyorsa, yukarda soylulatrma
olarak anlattmz yeni bir dinamik mlk sahiplerini de snfsal temelde birbirinden ayrarak
yeni bir dlama mekanizmas yaratyor. Yeni kent soylularn hedefleyen kentsel dnm
projeleri tantm, promosyon, sergileme gibi yeni tekniklerle donanarak kamusal sahaya
kyorlar. Bu tr tekniklerin dili, sunum biimleri yksek gelir grubuna ynelik. Bunu
Beyolu Belediyesinin Tarlaba projesini kamuoyuna tantmak iin ek hizmet binasnda yer
alan sanat galerisinde at Tarlaba Geleceini Paylayor sergisinde grdk. Bylece ilk
defa bir kentsel dnm projesi belediyeye ait bir sanat galerisinde, stelik tasarm,
mobilyalar ve klandrmas itibariyle alk olduumuz belediye tarzndan ok farkl, ok
modern bir sanat galerisi izgisine sahip bir galeride, kamuoyu ile bulumu oldu. Projenin
anlatmnda da masraftan kanlmam, kaliteli malzemelerin kullanmna zen gsterilmi
modern bir yaklam hakimdi. Proje sergisini hazrlayan ve sunan proje ve uygulama iini
ihale sonucu stlenen yklenici firma, GAP naatt. Bu sunumlarda artk mimari
tasarmcnn ad nem tayor. Nitekim, sergide yer alan makette yedi ayr yap adasnn
mimarlarnn gelitirdikleri konseptler anlatlmaktayd. Belediye projenin nl mimarlarca

15
gelitirildiini ne kararak projelerini cazip klma yolunu semiti. Sergide gsterilen ve
hlihazrda projenin anlatld web sitesinde yer alan ksa filmde de bugnn delik deik
sokaklaryla, amar asl dar apartman aralaryla, yz-gz dklm, kimi yerde km
cepheleriyle, kargack burgack mahalle aralaryla, Tarlaba, mimari animasyonlarla
temizleniyor, havalandrlyor, kla buluturuluyor, prl prl yepyeni bir ehre ile seyirciye
sunuluyor. zel sektr gayrimenkul projelerinden aina olduumuz tantm yaklam bir
belediye giriimi olan Tarlaba projesine de damgasn vurmu burada.

Reklam spotuna benzer tantm filmi, proje dosyalar, serginin kendisi, proje web sitesi,
hepsine bakldnda k ve mutena imajn n plana kt, hepsinin yksek gelirli bir snfa
sat odakl promosyon malzemesi gibi tasarland ve kurguland grlmekte. Tarlaba
gibi sosyal, fiziki, ekonomik sorunlarla bouan bir yeri iinde yaayan yoksul ve yoksun
insanlardan boaltarak, bo bir yermi gibi tahayyl eden bu nezih kurgu tasarm dlayc bir
dil olarak kullanmakta. Bavurulan tasarm dili gzellemek odakl; nitekim projenin
anlatld kitapkta Belediye Bakan giri yazsn Tarlaba yenileniyor, Beyolu
geliiyor, stanbul gzelleiyor diye balklandrmt. Kentsel karar srelerine katlmda
gzelletirme odakl tasarm dilinin dlayc bir dinamik olarak almas yeni bir durum.
Tasarm dilinin yukarda anlattm belediyeler eliyle hzla ilerleyen soylulatrma
politikasnn ayrlmaz bir paras haline geldiini dnecek olursak dlanma srelerinin
kentin knt alan addedilen yerlemelerinde yaayan vatandalarn nasl nceden tahmin
edilemeyecek sofistike yollarla etkileyeceini anlayabiliriz. Bu tr estetik bir dil ile gelen
dlanma alk olduumuz proje yapldktan sonra katlma arma tr de facto dlanma
mekanizmalarndan ok daha ince ayarl ve kar arguman gelitirilmesi zor.

***
Neoliberalizm, kentleri batan aa dntrecek ve stelik bunu fazla orta snf
rahatszlna mahal vermeden yapacak bir ekim gcne sahip. Bunun rneini, 1990'larda
New York Belediyesi 'sfr tolerans' politikasn uygularken grdk, orta snflar evsizlerin
kent merkezlerinden silinip atlmalarna ses karmadlar. stanbul'da da durum farkl
grnmyor. Kamusal yarar kollamak durumundaki temsili politik yaplar, neoliberal
gndeme tamamen angaje olmu vaziyetteler. Sulukule projesinde 'en sosyal' yntem
izlediine inanan Fatih Belediyesi'nin sosyallii TOK ile anlaarak mlk sahiplerine 20 sene
borlanarak yeni konutlarda yer edinme olana salamaktan ibaret. Benzeri bir durum
Tarlabandaki mlk sahipleri iin de geerli. Borlanmadan yaayabilecekleri byklkteki

16
dairelere gemeleri zor grnyor. Madur olacaklar kesin olan fakir kiraclara yerlerinden
edilmeden subvanse edilmi kiralk konut salayacak herhangi bir merkezi hkmet
dzenlemesi hlihazrda yok, hazrlk da yok. Kentin yeni elitleri de, soylulatrma fantezisine
kaplp kresellemenin hzlandrp derinletirdii sosyal dlanmaya srtlarn evirmeye
devam ederlerse neoliberalizmin otoriterlemesini durdurmak mmkn olmayacak. O zaman
kent meknnn kapitalist bymenin, metalamann ve pazar disiplininin yeniden retimi iin
harekete geirilmesinin nnde durulamayacak. Oysa, insanlarn yerinden edilmedii, karar
srelerine katlmlarnn tevik edildii, yaadklar alanlar gelitirme aralar ile
donatldklar, daha farkl kentsel gelecekler dnebilmeliyiz. Bunun yolu anti-
kreselcilikten ok, alar Keyder'in de dedii gibi, pazar mekanizmasn sosyal nceliklere
gre bkp ekillendirebilecek, kentlileri katlma davet edecek yeni mekanizmalarn
bulunmas.

Kaynaka:

Aksoy, A., and Robins, K. (1994) stanbul Between Civilisation and Discontent, New
Perspectives on Turkey, Say 10, Bahar.

Altu, Evrim. Avrupa Tadilat Bakenti, Sabah Gazetesi, 17 Kasm 2008.

Aras, Gke. Kentsel Dnm Uygulamalarnda Tarlaba rnei, Arkitera (8 Nisan

2008), sayfa numaras.

Boztepe, E. Topba: stanbulun trafik sorununu zmek iin 15 milyar dolar lazm, Radikal
Gazetesi, 2 Ocak 2007.

Diner, SM. Kentsel Koruma ve Yenileme Sorunlarn rnekler zerinden Tartmak:

Sleymaniye ve Tarlaba, Planlama Dergisi, 2009.

Gven, M. stanbul 2010 iin hazrlanm baslmam, tarihsiz, not.

17
Harvey, D. Right to the City, New Left Review, 53, Eyll/ekim 2008

Karaba, Burcu. Arkitera, 26 Mays 2008.

http://www.arkitera.com/h29324-ahmet-misbah-demircan-tarlabasi-ekonomik-bir-deger-
olarak-gorulmuyordu.html.

en, Besime. Kentsel Dnm: Kavramsal Karmaa ve Neoliberalizm, ktisat Dergisi,

zel Say 499 Eyll-Ekim 2008, s.38.

Ylmaz, Serpil. Beyolunun In Tarlaba Yakacak, Milliyet Gazetesi, 21 Aralk 2006.

Yolda, Blent. Referans Gazetesi, 13 Eyll 2008.

http://www.emlakkulisi.com/8564_Fatih%27te-5-donusum-projesi-basliyor.html

18