Professional Documents
Culture Documents
Abstract: The eliasian theory of civilizing process, which upholds that the struc-
ture of the civilized behavior is narrowly interrelated to the organization of occi-
dental societies under the form of States, presents an original approach the study
*
Pesquisador Visitante na Stanford University e Doutorando em Histria e Cultura Social na Uni-
versidade Estadual Paulista (UNESP-Franca). E-mail: scg@franca.unesp.br
on the society and the human relation through a point-of-view that gathers the
perspective of psychology, sociology and history. Nevertheless, there is an asso-
ciation between the civilizing process and the European colonization processes
aforementioned by Elias in his intellectual course that normally attains little or
sometimes none attention from those who study the subject. This article of-
fers an exegesis that describes the main guidelines through which Norbert Elias
build up his thought: the outlines of his sociology, the concept of civilization,
the relation between psychic structure and State formation, and the diffusion of
European civilizing process through colonization. The purpose is to deal with
the construction of an interpretative model of social interaction that has poten-
tial to open new perspectives of historiographic approach for those who lean
over on the colonial contexts generated by the European expansionism.
Keywords: Norbert Elias, Civilization, Colonization, Civilizing Process, Theory.
Resumen: La teora eliaseana del proceso civilizador, que sostiene que la estruc-
tura del comportamiento civilizado est estrechamente interrelacionada con la
organizacin de las sociedades occidentales bajo la forma de Estados, presen-
ta un abordaje original para estudiarse la sociedad y las relaciones humanas a
travs de un punto de vista que congrega una perspectiva de la psicologa, de
la sociologa y de la historia. Mientras, existe una asociacin entre el proceso
civilizador y los procesos de colonizacin europeos mencionada por Elias en su
trayecto intelectual que normalmente detiene poca y por veces ninguna atencin
de aquellos que estudian el asunto. Este artculo ofrece una exegesis que descri-
be las directrices principales a travs de las cuales Norbert Elias desarroll su
pensamiento: las lneas generales de su sociologa, el concepto de civilizacin,
la relacin entre estructura psquica y formacin de los Estados, la difusin del
proceso civilizador europeo a travs de la colonizacin. Tratase de observar la
construccin de un modelo interpretativo de las interacciones sociales que tiene
potencial para abrir nuevas perspectivas de abordaje historiogrfico y de cons-
truccin de objetos de estudio para aquellos que se inclinan sobre los contextos
coloniales generados por el expansionismo europeo.
Palabra-clave: Norbert Elias, Civilizacin, Colonizacin, Proceso Civilizador,
Teora.
Introduo
O pensamento sociolgico
1
Sobre o dilogo da obra de Elias com a de Freud, Marx e Weber, Duindam (2004, p.83)
observa: Le modle dElias doit beaucoup au travail de Freud, mais, en mme temps, il participe
clairement dun dialogue avec Marx, et plus encore, avec Weber Elias suivit les grandes lignes de
leur pense en proposant une thorie de la modernisation. Cependant, il a sciemment laiss de ct
les thmes favoris de ces prcurseurs : les villes et leurs bourgeoisies prospres, les rformateurs
et la rationalisation de leurs croyances ou encore lEtat et ses formes de bureaucratie en confiante
expansion. Ces thmes taient devenus des lieux communs de la recherche au dbut des annes
30. La dcision prise par Elias de se concentrer sur la cour et la noblesse tait logique car elle lui
a permis de donner une dimension nouvelle la notion de modernisation.
2
Ao vasculhar a literatura sobre Elias, encontra-se com o mesmo significado tanto figurao
social quanto configurao social.
3
Sobre a abordagem histrica da sociologia inter-relacional de Elias, observa Burguire (2001,
p.81): En abordant lhistoire des socits comme une succession de configurations diffrentes,
la pense dElias peut nous aider penser la pluralit des cultures et dpasser lide dune na-
ture humaine invariable laquelle nous assignent la thologie et aussi, en partie, la philosophie.
Lide dune instabilit dans le temps des formes culturelles qui permettent de dfinir lexp-
rience humaine est au fondement de lanthropologie historique comme lide de leur variabilit
dans lespace lest pour lanthropologie. Mais cette instabilit ne condamne pas lhumanit se
rinventer indfiniment. [] Le temps ajoute une autre dimension. Il construit une intelligibi-
lit densemble qui tient au parcours lui-mme, non son seul aboutissement. Cest pourquoi le
refus de lvolutionnisme ou dune tlologie de lhistoire ne doit pas nous conduire renoncer
toute ide dvolution, cest--dire lide dune solidarit entre les configurations successives
de lexprience humaine qui donne sens au prsent.
O conceito de civilizao
4
Do latim, civilitas significa sociabilidade e Cortesia. O verbo civilizar, homlogo, provm de
civis, que significa cidado. Dessa maneira, a ideia de civilizao est etimologicamente ligada a
um modelo de comportamento e ao pertencimento determinada coletividade.
5
Sobre o sentimento geral de superioridade das sociedades ocidentais designado pelo conceito
de civilizao e sua desconstruo empreendida por Norbert Elias, ver Goudsblom, 2004, p.98.
6
Kaschuba (2004, p.66), acerca da natureza ambgua das noes de cultura e civilizao, afirma
que dune part, elles incarnent la substance empirique du dveloppement historique et, dautre
part, elles en forment le fondement analytique. Linterprtation du monde se prsente alors
comme un approfondissement de soi-mme, partir du moi europen. La reprsentation de
toute civilisation passe ainsi par des traits europens.
contedos variados, e que por mais que a autoimagem que os alemes ex-
pressam por sua kultur seja distinta do que os franceses e ingleses se orgu-
lham em sua civilisation, todos consideram axiomtico que a sua a manei-
ra como o mundo dos homens, como um todo, quer ser visto e julgado.
Antes mesmo de forjar o conceito de civilizao, conceitos como politesse ou
civilit expressavam a autoimagem da classe alta europia em comparao
com outros, que seus membros consideravam mais simples ou mais primi-
tivos, e, conforme Elias explica, tambm caracterizavam o tipo especfico
de comportamento atravs do qual essa classe se sentia diferente de todos
aqueles que julgava mais simples e mais primitivos.
Essa vocao eurocntrica do conceito faz com que civilizao no
signifique apenas um estado, mas trate de um processo, visto que se cons-
titui atravs da contraposio e do afastamento gradativo do estgio social
de barbrie. Ao percorrer a trajetria da construo etimolgica do conceito
de civilizao, o que Elias pretende mostrar histrica e sociologicamente
que a composio de seu significado contm as mudanas que ocorreram
em longo prazo na estrutura de personalidade, as quais esto relacionadas
a mudanas na estrutura social. Isso a base para o que se pode chamar de
teoria dos processos civilizadores ou teoria da civilizao ocidental formu-
lada por Elias.
O mais das vezes sem uma inteno deliberada, [os ocidentais co-
lonizadores] trabalharam numa direo que, cedo ou tarde, levou
reduo das diferenas de poder social e conduta entre coloniza-
dores e colonizados. [...] Nas regies coloniais, igualmente, tendo
em vista a posio e fora sociais dos vrios grupos, os padres
ocidentais esto se disseminando [...] e fundindo-se para formar
novas entidades, diferentes, novas variedades de conduta civiliza-
da. Os contrastes em conduta entre os grupos superior e inferior so re-
duzidos com a disseminao da civilizao, e aumentam as variedades,
ou nuanas, da conduta civilizada (Elias, 1993, p.213).
Consideraes finais
Referncias