DYALOGLAR

PLATON (EFLATUN)

DYALOGLAR

7. Basm

Remzi Kitabevi
DYALOGLA R /Platon

Bu kitabn 1-4. basmlar 1982-1996

arasnda 2 cilt halinde yaplmtr.

Her hakk sakldr.

Bu yaptn aynen ya da zet olarak
hibir blm, telif hakk sahibinin
yazl izni alnmadan kullanlamaz.

Yayma hazrlayan: Mustafa Bayka

Kapak: mer Erduran

is b n 978-975-14-1354-3

Y E D N C b a s i m : Kasm 2010

Remzi Kitabevi A.., Akmerkez E3-14, 34337 Etiler-lstanbul

Tel (212) 282 2080 Faks (212) 282 2090
www.rem zi.com .trpost@ rem zi.com .tr
Bask ve cilt: Remzi Kitabevi A. . basm tesisleri
100. Yl Matbaaclar Sitesi, 196, Baclar-lstanbul
 indekiler

Sokratesin Savunm as st n e.....................................................................9

Sokratesin Savu nm as..................................................................................11
Gorgias st ne......................................................................... 43
Gorgias................................................................................................................. 47
M enon st n e ................................................................................................139
M e n o n ................................................................................................................149
Kratylos st ne.............................................................................................. 191
K ratylos.............................................................................................................. 195
lo n ........................................................................................................................261
K ritona G iri...................................................................................................279
K r ito n ................................................................................................................ 281
K harm idese G ir i .........................................................................................297
K h arm id es........................................................................................................299
Lakhese G iri ................................................................................................. 331
Lakhes................................................................................................................ 333
Lysise G iri...................................................................................................... 361
L ysis.................................................................................................................... 363
Protagorasa G iri..........................................................................................391
Protagoras.........................................................................................................393
Theaitetosa G iri ..........................................................................................449
T h e a ite to s.........................................................................................................451
Sofste G ir i ....................................................................................................543
S o fis t................................................................................................................... 545
SOKRATESN
SAVUNMASI

Trkesi
Teoman Aktrel
 SO K R A T E S'N SAVUNMASI ST N E

Meletos, Anytos ile Lyco, Devletin tanrlarm tanmamak

la, ortaya yeni kutsal yaratklar atmakla, genlii batan ka
rp, doru yoldan ayrmakla sulandrdklarnda Sokrates yet
mi yandayd.
Sulayanlarn ba Meletos kt bir ozand. Anylos'un zo
ruyla ald bu ii zerine. Anytos'la Lycon da katldlar sonra
dan. Zengin sepici Anytos etkin bir sylevci ve halk partinin
ileri gelenlerindendi. 409'da ordu kumandanyken Thrasbule
ile Otuzlar yenmiti. Kseofoa inanmak gerekirse, (Savun
ma, 29) Sokrales'e kzgnl u yzden: Sokrates, ocuunu se
picilik uranda yetitirdii iin knam Anytos'u. Anytos ite
bunun iin ierliyormu kendisine. Daha ciddi baka nedenle
rin, siyasal nedenlerin olduu su gtrmez: Halk partinin ile
ri gelenleri nnde Sokrates'in eletirilerinden kendisini yara
lanm duymal. Lycon stne pek bir ey bilemiyoruz. Gi'dd-
riicii ozan Eupolis yabanc bir kkten geldii iin taklyor
ona. Cratinos da yoksulluunu, kadns davranlarm doluyor
diline. H er neyse, pek nemli birine benzemiyor Lycon. Bu
sulayanlar topluluunda Meletos ozanlar, Anytos el iileriy
le siyasa adamlarm, Lycon sylevcileri temsil ediyordu; yani
Sokratesin bilgilerini, daha dorusu bilgisizliklerini ortaya
koyduu, onurlarm hrpalad, hnlarm uyandrd insan
lar.
Btn bu kinlere urayan Sokrates dalgaya kaplmad hi.
Cezalandrlacam bile bile, rencileriyle gene eskisi gibi, da-
vasyle ilgisi olmayan konularda sz etmekten geri durmad.
Kendisini savunmay dnmeyen Sokrales'e aan gnldei
Hermogenes'i (Sokrates'in Savunmas, Ksenojon, 3 4): Btn
yaamm boyunca yaptm baka bir ey miydi? diye yant
lad. Anlayamadm, nasl? Hibir hakszlk etmeden yaaya
rak. Hermogenes, Atina yargyerleriin susuzlar da sk sk
yok ettiini ileri srmesine karlk, Sokrates iki kez savun
ma yazmay denediini, kutsal belirtinin kendisini bundan al-
10 SO K R A T E S'N SAVUNMASI

koyduunu sylyor. Diogene Laerce'ye kalrsa, Lysias bu su

lamadan kurtulmay salayacak bir savunma nerebilirdi.
Sokrates: Sylevin ok gzel, ama bana gre deil diye geri
evirdi. Bu sylevin kurallara gre dzenlendii, yarglardan
aman dilemeyi amalad su gtrmez. Sokratesin istemedii
de buydu ite. Yazl olmayan bir sylevle savundu kendisini.
Ama daha nce hu sylevi uzun uzun dnm, kurmu ol
mal. ylesine bir konuma alm gsterdi ki bu sylevde yar
glar da, gniildelerini de etkiledi baya. Be yz ya da be
yz bir oydan altm oy ounluuyla arptrld cezaya. Ce
zasn saptamaya arld, sulu olduunu benimsememek iin
boverdi buna, diyor Ksenofon. Eflatuna gre, daha da ileri
giderek, Beyiizler kurultaynda beslenmeyi istemi Sokra
tes. Bu istek yargclar kuruluna bir kafa tutma gibi geldii
iin, bu sefer daha byk bir ounlukla lme yargladlar
kendisini. Cezaevine gtrldkten sonra, Delos'a gnderilen
din kurulunun dnmesini beklemesi gerekti bir ay. nkii kut
sal adaya, her yl kurban vermeye giden milletvekillerinin gi
dileriyle dnleri arasnda kimseyi ldrmeye izin verilmi
yordu. Cezaevinden kap kurtulabilirdi. Ama yapmad bunu.
Cezaevine alman rencileriyle grp konumakta, dp
kalkmakta devam etti. Bilim ve erdem yoTunda tketilen uzun
bir yaam talandran bir sessizlikle, yiitlikle baldran at-
sunu ierek ldii.
Savunma ak seik blme ayrlr. E n nemli olan bi
rinci blmde Sokrates kendisini sulayanlarn savlarn tart
yor; ikinci blmde cezasn saptyor; nc blmde ken
disini. lme yarglayan yarglara hakszlklarn gsteriyor,
kendisini lmden ve teki dnyadan alkoyanlarla grp
konuuyor.
 BRNC BLM

I- Atmallar! Beni sulayanlarn zerinizde nasl bir iz

lenim braktklarn bilmiyorum. O denli kandrcyd ki sz
leri, kendi payma ben onlar dinlerken az kalsn unutuyor
dum kim olduumu. Bununla birlikte, inann ki tek b ir do
ru sz sylememilerdir. Bunca yalann arasnda beni en ok
artan, konumakta usta olduumu, bu yzden de sizleri
kandrabileceimi, uyank bulunmanz gerektiini sylemele
ridir. Birazdan aklayacam yalanclklarndan tr yzle
ri kzarmad hi, bence utanmazln daniskasdr bu. Onlara
gre her doruyu syleyen adam konumakta ustaysa, b ir di
yeceim yok. Bunu demek istiyorlarsa, ben sylevci olduu
mu benimserim; ama onlarn kulland anlamda deil. Her
neyse, gene sylyorum, dediklerinde doru b ir yan hemen
hemen hi yoktur. Oysa ben, tersine, gerei syleyeceim
ancak. Ama, Atinallar, ben onlar gibi batan baa parlak ve
gsterili deyimlerle, terimlerle bezenmi usturuplu dzenlen
mi sylevler ekecek deilim, Tanr gstermesin; yalnz dili
min ucuna gelen szckleri allayp pullamadan syleyeceim.
nk btn diyeceklerimin doru olduuna inanyorum;
iinizde kimse benden dorudan baka b ir ey beklemesin.
Atinallar, toy delikanllarmz gibi karmzda birtakm
ssl psl tmcelerle konumak benim yamdaki bir adama
yakmaz. Sizden yalnz unu dileyeceim: Kendimi savunur
ken teden beri alk olduum gibi konutuumu, agorada,
sarraf tezghlarnda nasl konuursam, ya da baka yerlerdeki
konumam gibi, burada da yle konutuumu grrseniz a
mayn, kesmeyin szm. unu da bilin ki, ben yetmiini a
m bir adamm, ilk olarak yarg karsnda bulunuyorum; bu
rada konuulan dilin de bsbtn yabancsym. Onun iin, bir
yabancnn ana diliyle, kendi yurdunun trelerine gre konu
masn nasl doal karlarsanz, beni de tpk bir yabanc sa
yarak, alk olduum gibi konumama izin verin. Bu dileimi
yersiz bulmayacanz umarm. Syleyi iyi ya da kt olmu,
 12 S O K R A T E S N SA V UNM ASI

ne kar bundan? Siz yalnz benim doru syleyip sylemedi

ime bakn, asl buna nem verin. B ir yargcn deeri, artam
buna dayanr nk; sylevcininki de doruyu demeye.

II. Atmallar! nce bana srlen eski karalar, b

eskiden beri sulayanlar yantlamak uygun olur; daha yeni-
b lerini bundan sonra yantlayacam. Beni yllardan beri haksz
vere sizin yannzda sulayp duran birok kimseler olmutur;
Anytos'la arkadalar benim iin daha az sakncal deillerdir,
ama ben bunlardan daha ok korkarm. Evet, Atmallar, bun
lar daha sakncaldrlar, nk bunlar birounuzu da ocuk
luunuzdan beri yalanlarla kandrarak, szmona gklerde
olup bitenlerle uraan, yerin altnda neler olup bittiini ara-
c tiran, yanl doru gibi gstermeyi beceren Sokrates adl bir
bilgin olduuna inandrmlardr sizi. Bu masal yayanlardr
ite, beni sulayanlar iinde en ok korktuklarm; nk bun
lar dinleyenler, bu gibi sorunlara kafa yoranlar tanrlara
inanmaz, sanyorlar. unu ekleyeyim: Byle adamlar oktur,
beni de eskiden beri sularlar; stelik bunlar en ok etki al
tnda kalabileceiniz alarda, kiminiz daha ocuk ya da deli
kanl iken kulaklarnza doldurmulardr. Hem bu sulama
lar, karlarnda kendilerini yantlayacak kimse yokken, be
nim arkamdan oluyordu. in kts, bir gldr yazarm
d saymazsak, bunlarn ne adn biliyorum, ne de sann; kim ol
duklarn syleyemem sizlere. Kskanlk, ekememezlikle siz-
leri kandrmaya alan, kendi kendilerini de kandrarak ba
kalarn kandran bu adamlar, uralmas en g olanlardr;
nk bunlar buraya getirilemedii gibi, syledikleri de r-
tlemez... Bu yzden glgelerle arpmak, kendimi savunur
ken kartlarm kartrm ak, beni yantlayacak kimse yok
ken konumak zorunda kalyorum. yleyse, demin de dediim
e gibi, beni sulayanlarn iki trl olduunu gryorsunuz: B ir
beni imdi sulayanlar, bir de eskiden sulam olanlar. lkin
kincileri yantlamam gerektiini sizin de uygun bulacanz
umarm; nk bunlar hem tekilerden daha ok, hem de da
ha nce iitmisinizdir.
19 a Demek ki, Atmallar, artk kendimi savunmaya balayabi
lirim. Yllardr kafanzda kk salan kt b ir izlenimi ksa za
manda skp atmaya almalym. Hakkmda ve hakknzda
hayrl ise bunu baarmay, savunmam bo yere yapmamay
 SO K R A T JE S' N S A V U N M A S I 13

dilerim; ama bunun kolay bir i olmadn da iyice biliyo

rum. Btn bunlar da Tan rn n gnlnce olsun; bana den
dev, yasann buyruuna uymak, kendimi savunmaktr.

I II. Bandan balayalm ie. Grelim bakalm, benim

ktlenmeme yol aan, bu sulamay yazmay Meletosa gze
aldrtann ne olduunu aratralm . Ne diyorlar beni lekele- b
yenler? Diyelim ki davalarm nnzde dile getiriyorlar. Oku
yalm sulama edimlerini: Sokrates suludur: Yer altnda,
gk yznde olup bitenleri aratryor aka; eriyi doru
diye gsteriyor, bakalarna da kendisi gibi olmalarn re
tiyor. Sulamann aa yukar z bu. Aristoplanesin gl
drsnde kendi gzlerinizle grdnz gibi: Ortada Sokra- c
tes adl bir adam dolatrlyor, ba havalarda gezdiinden,
benim hi, ama hi anlamadm eylerden dem vurularak bir
sr samasapan szler sralanyor. Bu dediklerimi de bu bi
limi, bu konulardan anlayan birini kltmek iin, Melelos'un
yeni bir dava amasndan ekindiim iin sylemiyorum; ger
ekten hi uramam ben byle ilerle, iinizden birounu d
tank diye gsteriyorum, birbirinizden sorup renin, ne bili
yorsanz syleyin. ounuz benim konumalarm dinlemisi-
nizdir. inizde benim bu sorunlar stne imdiye dein tek
sz sylediimi bilen varsa, sylesin burdakilerc... iitiyorsu
nuz yantlarn. Sulamann bu blmne verdikleri yant kar
snda, geri kalannn doruluunu, eriliini yarglayabilir
siniz.

IV. Btn bu sylenen eylerin gerek bir yan yok

tur hi, size biri, benim ona buna para karlnda retmen
lik yaptm sylediyse, bu da doru deildir. Dorusu, bir e
kimse insanlara gerekten bir ey retebilseydi, buna karlk
para almas o kimse iin bir onur olurdu. Leonlinoili Gorgias
gibi, Keoslu Prodikos gibi, E lisli Hippia gibi kent kent gezerek
retmenlik yapan, genleri kendi hemerilerinde parasz ei- 20 a
tim alabileceklerken, hemerilerinden ayrarak kendilerine e
kecek denli kandran, rencileri iin para almakla kalmayp,
stelik bu paray ltfen aldklarndan tr genlerin kendileri
ne teekkr ettikleri kimseler var! Burda bile varm byle bir
bilgin adam; Paros'luymu kendisi, aramzda yayormu. B ir
gn, bilgici (sofist) 1er uruna dnya kadar para dken Hip-
 14 SO K R A T E S 'N SAVUNMASI

ponikos'un olu Kalliasla karlamtm, ik i olu olduunu bi

li liyordum. Oullanyle ilgili bir soru sordum kendisine: Kal-
lias, dedim iki olunun yerine iki tayn ya da iki buzan ol
sayd, onlar yaratllar gereince yetitirecek birini tutar
dn, ya bir becerikli bakc olurdu bu ya da iyi bir ifti. Ama
insan olduklarna gre oullarn, onlar yetitirecek, ynete
cek birini buldun mu, onlar kimin eline vereceini biliyor
musun? Kim retecek onlara insana ve yurttaa zg erde
mi? Oullarn olduuna gre bunun stnde dnp tan
mndr, byle bir kimse var m yok mu? Var, ded Kal-
lias. Kim, nereli, dersini kaa veriyor? diye sorunca:
Paros'lu Evenos, dersine be mina alyor, diye yant
lad. O zaman, Evenos bu iten anlyorsa, bu bilgisini de bu
kadar ucuza retiyorsa dorusu mutlu adamm, diye d
ndm. yle ya, benim elimden de byle bir i gelseydi, ben
de gerekten vn ve sevin duyardm; ama aka sylyo
rum Atinallar, benim elimden gelmez byle iler, bilmem ben
bu ileri.

V. Belki iinizden biri btn bunlara kar diyecek

ki: Peki ama Sokrates, asl nedir bu iin? Sana yneltilen
bu sulamalar nereden geliyor? Herkesten ayrks bir ey yap
madn sylyorsun; allann dnda bir ey yapmam ol
saydn, senin iin bunca dedikodu, grlt patrt karlmaz
d. Anlat bize bunun nedenini de, biz de seni batan savma yar
glamayalm. Bu takmay doru buluyorum; onun iin de
bana srlen karalarn, bu kt nmn nerden geldiini
aklayacam size. Dinleyin bakn. Kiminiz aka ettiimi sa
nr belki; oysa, inann ki doruyu syleyeceim yalnz. Bu n
benim az-buuk bilge olmamdan kyor, baka b ir eyden de
il. Nedir mi bu bilgelik? Salt insanlara vergi bir bilgeliktir
belki. Belki gerekten vardr bende bu bilgelik, ama demin s
zn ettiklerimin de var b ir bilgelikleri ya, onlarnkinin in
sanst olduu su gtrmez; byle deilse bu bir ey syleye
mem artk; nk ben, bilgelii bilmiyorum, tersini syleyen
kimse yalancdr, bana kara almak iin sylyordur bunu.
imdi Atinallar, kendimden byle sz etmemi ar bul
sanz bile mrldanmaya balamayn. Bundan sonra diyecekle
rim benim szlerim deil nk; gveninize yarak birinin
szleri. Size tank olarak Delphoi tanrsn gstereceim; be
 S O K R A T E S N S A V U N M A S I 15

nim bir bilgeliim var m, varsa nasl bir bilgeliktir syleye

cek size o. Khairephon'u tanrsnz. ocukluk arkadamd, ka
mu gnldeiydi, geen srgnde birlikteydi sizinle, dnerken 21 a
de birlikte gelmitiniz. Khairephonun nasl bir adam olduu
nu da bilirsiniz, b ir eyi kafasna koydu mu yzde yz yapar
d. B ir gn Delphoi'ye gitmi, biliciye u soruyu ekinmeden
sormu gene diliyorum sizden, yarglar, kesmeyiniz sz
m ne diyordum, evet dnyada benden daha bilge biri olup
olmadn sormu. Pytholu tanr szcs de yoktur, diye ya
ntlam. Khairephon bugn sa deil, ama kardei burda, bu
yant kantlayabilir nnzde.

VI. Btn bunlardan niye mi sz ediyorum? Syleye- b

vim. Benim lekelenmemin kkenini aklamak istiyorum da
ondan. Bilicinin bu yantn renince, kendi kendime yle
dndm: Tanrnn demek istedii ne ola, szlerinin gizle
dii anlam nedir? nk ben, biliyorum ki az ya da ok bilge
deilim. Peki yleyse, benim en bilge olduumu belirtirken ne
demek istiyor? Tanrnn yalan sylemedii su gtrmez n
k; yalan onun z ile uzlar bir ey deildir. Tanrnn d
n nedir diye uzun zaman sordum kendi kendime. Sonun
da, byk abayla, kendimi aydnlatacak u sonuca vardm:
Bilge saylanlardan birini bulup biliciye gider, szn rt- c
mek, snamak iin yle derim: Sen bana insanlarn en bil
gesi diyorsun ama, ite bu adam benden daha bilge. Bu ada
m iyice b ir inceledim; adn sylemeyi gereksemiyorum, ama
devlet adamlarmzdan biri, sras gelince benim zerimde b
rakt izlenimi de anlatacam size. Onunla konuurken, bu
adam birok kimseden daha bilgeymi duygusunu uyandr
yor; kendisine de yle geliyor ama hi mi hi bilge gzkmedi
bana. O zaman kendinde var olduunu sand bilgeliin ol
madn ona gstermeyi denedim. te bunun iin onun, orda
beni dinleyenlerin birounun dmanln kazandm. Ordan
ayrlrken, kendi kendime diyordum ki: Bu adamdan daha d
bilgeyim. Dorusu ikimizin de gzel, iyi bir ey bildiimiz yok
belki; ama o hibir ey bilmezken bildiini sanyor, oysa ben
bilmiyorsam, bildiimi de sanmyorum. yle sanyorum ki,
ben ondan biraz daha bilgeyim, nk bilmediim b ir eyi bi
liyor diye geinmiyorum. Ondan sonra baka birine, ilkinden
de daha bilge saylan birine gittim. Orda da ayn kanya var-
16 S O K R A T E S N S A V U N M A S I

dini, orda da gene onun ve daha biroklarnn dmanln

kazandm.

V II. Bylece birok dman kazandm bile bile, so

ruturmamn ardn brakmyor, gittike Umutsuzlamyor,
zm zm zlyordum; ama tanrnn bana verdii devi
her eyden stn tutmalym, diyordum. Bilicinin, tanrnn ne
demek istediini aratrm ak iin bilgili saylan kim varsa gi
dip bulmam gerekiyordu. Atmallar, kpek hakk iin size
doruyu sylemek boynumun borcu, aa yukar yle bir
durumla karlatm. Tanrnn dncesine gre inceleyerek
baktm ki birkan saymazsak bilgelikleriyle en ok ta
nnanlar bilgelikten en ok yoksun olanlar; oysa brleri, ye
tersiz saylanlar en anlayl, en us'lu insanlar gibi geldi bana.
Kimlere ba vurmadm, nereleri dolatm, onca didinip aba-
lanalarmn sonunda tanrnn szn rtemedim.
Devlet adamlarndan sonra, gittim ozanlar, tragedia ya
zarlarn, vg yazarlarn, daha baka yazarlar buldum. Ar
tk bu sefer bilgeliimin onlarnkinden aa olduunu anla
yacam, diyordum kendi kendime. zerinde en ok altk
larn, en iyi ilediklerini sandm yaptlarn aldm yanma,
bunlarda ne demek istediklerini sordum kendilerinden, bu
adamlardan bir eyler reneyim dedim. Doruyu sylemeye
utanyorum, Atinallar, ama sylemeliyim. Orda bulunanlarn
hemen hemen hepsi, ozanlarn kendilerinin yaptklar iirler
stne ozanlardan daha iyi konuurlard. O zaman ozanlara
da yaratmlarnda klavuzluk edenin bilim olmadn, iirle
rini bir eit igdyle, kutsal bir esinle yazdklarn, onlarn
da birok gzel eyler syleyip de bunlarn bilincine varma
yan biliciler, tanr elileri gibi olduklarn abucak kavradm.
Ozanlarn durumu aa yukar buydu. stelik onlar ozanlk
yetenekleriyle kendilerini insanlarn en bilgesi sanyorlar; hi
deiller oysa. Yanlarndan ayrlrken anladm ki, devlet adam
larndan nasl stnsem, onlardan da ylece stnm.

V III. Sonunda el iilerine gittim. nk, benim aa

yukar bir ey bilmediimi biliyorduysam, hi deilse onla
rn iinde birtakm adamlarn birok gzel ey bileceklerine
gvenim vard. Bakn bunda aldanmamtm: Onlar benim bil
mediim eyleri biliyorlard gerekten, benden de daha bilgi-
 SO K R A T E S'N SAVUNMASI 17

fiydiler. Yalnz Atmallar, bu iyi el iilerinin de ozanlar gibi

bir kusurlar, eksikleri vard: Kendi ilerinin, uralarnn eri
olduklar iin en nemli, en yksek eylerden de anladklarn
sanyorlar, bu san da kendi bilgilerini glgeliyor. yle ki tan
rnn szne geldim, bilgililikleri de, bilisizlikleri de yerinde e
dursun dedim, onlar gibi bilgin, onlar gibi bilisiz olmaktansa,
olduum gibi kalmay yelemek daha iyi deil mi, diye sor
dum kendi kendime. Sonra da gerek kendimi, gerekse tanny
Olduum gibi kalmak daha iyidir benim iin diye yantla
dm.

IX . Atmallar, ite bu soruturm alar yol at bana kar

bylesire ac, byleine rkn hnlar beslenmesine; ite 23 a
bu hnlardan geliyor bunca lekelemeler, bama sarlan bu
bilge n; nk beni dinleyenler bakalarnn bilisizliini or
taya kardm iin, beni bilgili sandlar hep. Oysa gerekte,
yarglar, belki yalnz tanrdr bilge olan; o sz ile de insan
bilgeliinin byk bir ey olmadn, hibir ey olmadn
gstermek istemitir. Bu i iin beni semesine gelince, benim
Sokrates admdan rnek olarak yararlanm tr, o kadar. Bu- b
nunla unu demek istem itir sanki: Ey insanlar! inizde en
bilge kii, Sokrates gibi bilgeliinin gerekte bir hi olduunu
bilendir. te bunun iindir ki, bugn bile yer yer dolayor,
yurtta olsun, yabanc olsun bilge sandm kimi bulursam ko
nuup soruyorum; bilge olmadklarn anlaynca da, tanrnn
savunuculuunu yaparak bilge olmadklarn kendilerine gs
teriyorum. Bu i btn vaktimi alyor, bu yzden devlet ileri
ne de, kendi ilerime de skca ilgilenemiyorum hi; tanrya
hizmet edeyim diye ylesine yoksul bir yaam sryorum ki,
bu kadar olur.

X . Dahas var: Birtakm genler kendiliklerinden top- c

lamyorlar bama; babalar varlkl, vakitleri bol; ben karma
aldm adama sorular sorarken durup dinliyorlar; sonra da
holanyorlar bu incelemeden. oun da bana yknerek ba
kalarn incelemeyi snyorlar; hibir ey bilmezken ya da ok
az b ir ey bilirken kendilerini bir ey biliyor sanan adamlar
ylesine ok ki, genler de bir sr byle adam buluyorlar. n
celedikleri, sktrdktan adamlar kendilerine kzacaklanna
bana kzyor, Ah! O Sokrates yok mu, o alak herif, batan
D 2
 18 S O K R A T E S N S A V U N M A S I

d karyor genleri!.. diyorlar. Oysa biri kp da, kendilerine

sorsa, Peki ama genleri nasl batan karyor, ne retiyor
onlara? dese, ne yant vereceklerini bilemezler; ama akn
lklarn belli etmemek iin de her zaman filozoflara kar
karlan gkyznde, yerin altnda olup bitenleri aratrmak,
tanrlara inanmamak, eriyi doru gstermek gibi beylik
szleri sralayp dururlar; nk doruyu sylemeye, bir ey
bilmezlerken biliyor grnmek istemelerinin aa vurulduu-
e nu sylemeye dilleri varmaz bir trl, file de sayg grmek,
kendilerini onurlu gstermek isteyen kaba, korkun b ir sr
adam vardr byle. Benden sz alnca, hep bir azdan ko
nuup, karlarndakini kandrmay becerdikleri iin azlar
kprerek lekelerler beni, bana srdkleri karalarla kuruttu
lar kulaklarnz, gene de kurutuyorlar. Meletosa, Anytosa,
Lykon'a bana saldrmay gze aldrtan ite bu lekelemelerdir,
bu kara almalardr. Meletos ozanlarn, Anytos el iileriyle
siyasa adamlarnn, Lykon da sylevcilerin hnlarn dile ge-
24 a tiriyorlar. Szme balarken de dediim gibi kafalarnzda
bylesine gl kk salm bu lekelemeyi, bu kara almay k
sa zamanda skp atmay baarsaydm, ok aardm.
Doruyu syledim size Atinallar, nemli nemsiz hibir
eyi saklayp gizlemeden, deitirmeden. Bununla birlikte, ge
ne bu yzden bana hn beslemelerine yol aacam; bu da
doruyju sylediimi gsterir, ite bunun iin lekeleniyorum
ben, bana srlen karann kayna budur. imdi ya da daha
b sonra arayp sorun, kurcalayn bu ii, altndan kacak olan,
bulacanz hep budur.

X I. Beni sulayanlarn birincilerine kar susuzlu

mu kantlayacak yeterince sz syledim. imdi kincilere d
nyorum. Bunlarn banda u onurlu, yurtsever olduunu
kendisi syleyen Meletos var. Bunlara kar da kendimi savun
maya alacam. Yeni sulamalar karsndaymz gibi, bi
rincilerde olduu gibi okuyalm bakalm nelerden yakndkla
rn. Aa yukar unlardan: Sokrates, diyor sulama edimi,
genleri batan karm akla, doru yoldan ayrmakla, devletin
tanrlarna inanmamakla, bunlarn yerin yenilerini koymakla
c suludur. Bana ykledikleri su bu ite. Bu sulama bam-
dakileri teker teker snayalm.
Sulayan, genleri batan kardm, onlar doru yol
 S O K R A T E S N S A V U N M A S I 19

dan ayrdm sylyor. Ben de diyorum ki. Atmallar, asl

sulu Meletos'tur; ciddi eyleri alaya alarak herkesle elen
mekten, gerekte zerinde hi uramad ilere szmona
banazlk ve ilgi gstererek herkesi yargyerine bouna srk
lemekten. Bunun byle olduunu size kantlamaya alaca
m.

X II. Meletos, yakla, yle, yantla:

Genlerimizin alabildiine erdemli olmalarna ok
nem veriyorsun, deil mi?
Evet.
yleyse onlar daha iyi klann da kim olduunu syle
yarglara. Tasas sana dtne gre, kim olduunu da bili-
vorsundur. Dediine gre, genleri batan karan, onlar
doru yoldan ayran bulgulamsn, onun iin benim ardma
dyor, yarg yerinde sulandryorsun beni; syle bakalm
yleyse daha iyi klann kim olduunu, tant yarglara. Gr
dn m Meletos? Susuyorsun ite, ne diyeceini bilemiyorsun.
Bu susuun utan verici b ir ey deil mi, genler iin hi tasa
lanmadnn, benim ileri srdm eyin yeterli bir kant
deil mi? Hadi, onlar daha iyi klann kim olduunu syle
bakalm.
Yasalardr.
Ben sana onu sormuyorum sayn delikanl, genleri
daha iyi klann kim olduunu, senin sylediin yasalar da
ha nceden bilip de genleri daha iyi klann kim olduunu
soruyorum.
Karndaki adamlar Sokrates, yarglar.
Ne dedin Meletos? Nasl? Onlar genleri eitebilir, da
ha iyi klabilirler mi diyorsun?
Elbette.
Hepsi mi, yoksa ilerinden birka m?
Hepsi.
Ira hakk iin prlanta gibi szler ediyorsun, bundan
byle eitmen sknts ekmeyeceiz. Ama syle bakalm ba
na, bizi dinleyen bu adamlar genleri daha iyi klyorlar m,
klmyorlar m?
O adamlar da genleri daha iyi klyorlar.
Peki, ya senato yelerimiz, onlar da m?
Evet senato yelerimiz de.
 20 S O K R A T E S N S A V U N M A S I

Ne dersin Meletos, kamutayda toplanm yurttalar,

din adamlar genleri batan m karyorlar, doru yoldan m
ayryorlar? Yoksa, ayrasz, hepsi mi eitiyorlar genleri, on
lar daha iyi klyorlar?
Evet hepsi de.
Sana kalrsa, benden baka Atmallarn hepsi onlar
iyi ve gze! klyorlar, bir ben onlar batan karyorum, do
ru yoldan ayryorum, yle mi?
Evet yle.
Sylediin doruysa, gerekten mutsuz adamm ben.
b Ama yantla beni. Sana gre atlar iin de byle mi bu? Atlar
da herkesin iyi ettiine, yalnz bir kimsenin huysuzlandrd-
na m inanyorsun? Tam tersine, atlar bir ya da birka kii,
bakclar eitebiliyor, oysa onlara binenlerin, onlar kullanan
larn ou onlar huvsuzlandryor, deil mi? Atlar iin de, b
tn teki hayvanlar iin de byle deil mi bu, Meletos? Anytos
la sen ne derseniz deyin, bunun byle olduu su gtrmez.
Genleri ylnz bir kiinin batan kard, br kiilerin on
lar iyi yetitirdii, olgunlatrd doru olsayd, bu onlar iir
gerekten esiz bir mutluluk olurdu. Oysa gereklik byle de
il. Meletos, imdiye dein genler zerinde hi kafa yorma-
c dn yeterince gsterdin; benim bama sardn eylere hi
aldr etmemenden de aka anlalyor ilgisizliin.
X III. Zeus hakk iin unu da syle bana Meletos:
Onurlu insanlarla m yaamak iyidir sence, kt insanlarla
m? Hadi yantla gnldeim, g bir ey deil sorduum. yi
insanlardan yanndakilere hep iyilik, ktlerden de ktlk
gelir, deil mi?
Doru.
Peki, bir arada yaad kimselerden yararlanmaktan
d ok dokuncaya uramak isteyen bir adam var mdr? Yantla
yiidim; yasa yantlaman buyuruyor. Dokuncaya uramak is
teyen bir adam var mdr?
Yoktur elbet.
Haa, bakalm imdi. Genleri batan karyor, kt
le srklyor diye suluyorsun beni; sence ben bu suu bi
lerek mi, bilmeyerek mi iliyorum?
Bilerek.
Daha neler! Meletos senin gibi gen bir adam, benim
gibi yal bir adam bilgelikte bunca aar m canm? Kt in-
 S O K R A T E S N S A V U N M A S I 21

sanlarla bir arada yaayan insana ktlk, onurlu insanlarla c

bir arada yaayan insana ktlk, onurlu insanlarla bir arada
yaayan insana da iyilik geleceini hep biliyorsun da sen, ne
dense ben yle b ir koyu bilgisizlik iindeyim ki, benimle bir
arada yaayan kiilerden birini kt klarsam, ondan da ba
na ktlk geleceini bilmiyorum! Byle bir suu da bile bile
ilediimi, diyorsun, deil mi? Ne beni, ne de bu dnyada hi 26 a
kimseyi buna inandramazsn Meletos. yleyse, ya ben hi
kimseyi batan karmyorum, doru yoldan ayrmyorum, ya
da batan karyor, doru yoldan ayryorsam, bilmeyerek
yapyorum bunu; her iki durumca da yalan sylyorsun. Bun
dan baka, ilediim suu bilmeyerek ilemisem yasa onu su
saymaz; beni bir kenara ekerek t vermen, hatrlatman ge
rekirdi; nk dn dinler, bilmeyerek ilediim suu i
lemekten sanrm vazgeerdim; oysa sen benimle konumak
tan, bana retmekten kandn; bunu yapmak istemedin; be
ni yargyerine, yasann, aydnlatlmas gerekenleri deil, ceza
landrlmas gerekenleri gnderdii yargyerine srkledin.

X IV . Atinallar, demin de sylediim gibi, artk anla

lyor ki Meletos bu ilere az buuk olsun kafa yormamtr. b
Bununla birlikte, anlat bakalm Meletos, ben genleri nasl
batan karyor, onlar doru yoldan nasl ayryorum? Yaz
dn sulamaya gre, devletin tanrlarn tanmamay, onlarn
yerine baka tanrlara inanmay retiyormuum genlere.
reterek batan karyor, doru yoldan ayryorum onlar sen
ce, deil mi?
Evet, olanca gcmle evetliyorum bunu.
yleyse Meletos, szn ettiimiz tanrlar hakk iin
ne demek istediini, dnceni bu yarglara ve bana daha c
aka anlat; nk iyice kavrayamadm b ir ey var daha.
Sence ben baka tanrlara, inanmay retiyormuum; o tan
rlara ben kendim inanyorsam, demek ki btn btn tanr
tanmaz deilim, byle bir su ilememiim. unu anlayalm
imdi: Sen beni devletin tanrlarna boverip, baka tanrlara
inanmakla m suluyorsun? Yoksa tanrlara bsbtn inan-
mayp, bunu bakalarna da alam akla m ?
Evet ben senin hibir tanrya inanmadn ileri sr
yorum.
alacak ey! Peki, nerden karyorsun bunu Mele-
22 S O K R A T E S N S A V U N M A S I

tos? Sence ben herkes gibi gnei ya da ay tanr saymyor

muyum?
Zeus bilir ya! Saymyor, yarglar; nk gnein ta
tan, ayn da topraktan olduunu ileri sryor.
Suladn kimsenin Anaksagoras m olduunu san
yorsun, sevgili Meletos. Sen bu yarglar bu denli mi km-
syorsun, onlar Klazomenai'li Anaksagorasn kitaplarnn bu
kuramlarla dolu olduunu bilmeyecek kadar bilisiz mi san
yorsun? Genler btn bunlar niye benden rensinler; yle
ya bu kitaplar orkestradan en ok bir drahmiye satn alabi
leceklerken, bu dnleri kendine mal eden Sokrates'le alay
edebileceklerken, bu delikanllar bunlar benden niye ren
sinler? stelik de bu dnler olduka garip dnlerse...
Doru syle Meletos, sen gerekten benim hibir tanrya inan
madm m sanyorsun?
Evet, Zeus bilir ya! Hi mi hi tanrya inanmyorsun.
nanlr ey deil bu senin sylediin Meletos! yle
sanyorum ki, sen kendin bile inanmyorsun bu sylediine.
Bence Atinallar, azgn ve saygsz adamn biri bu Meletos, beni
aalamak iin sulamaya kalkmasn da genliine, dn
cesizliine vermeli. Kim bilir, belki de beni snamak iin uy
durmutur bu bilmeceyi. Belki de, kendi kendine, Bakalm
Sokrates, bu bilgin adam, ii alaya aldm, birbirini tutmaz
szler sylediimi bulup ortaya karacak m, yoksa bizi din
leyenlerle birlikte onu da aldatabilecek miyim? demitir. B a
na yle geliyor ki sulamasnda da bir dedii, bir dediini tut
muyor. yle demi sanki: Sokrates, tanrlarn varlna
inanmamaktan, tanrlar olduuna da inanmaktan suludur.
Dpedz alay derler buna.

XV. Atinallar, Meletos'un neden elimeye dtn

gzden geirin, inceleyin benimle. Sen Meletos yantla bizi, sz
ler de benim ta balangtaki dileimi anmsayn da, alk ol
duum gibi konumama ses karmayn.
Meletos, insanl eylerin var olduuna inanp da, insanla
rn var olmadna inanan bir kimse var mdr dnyada? Yar
glar, kaamakl yollara sapmadan yantlasn Meletos. At yok
tur ama atn kullanld iler vardr, flavtalar yoktur ama
flavtaclk vardr, diyen bir kimse bulunur mu dnyada? Bu
lunmaz, gnldeim, bulunmaz. Yantlam aktan kandua
 S O K R A T E S N S A V U N M A S I 23

gre, sana da, buadakilee de ben diyeyim. Ama hi deilse

u soruyu yantla: Tanrl ilere inanp da, tanrlara inanma- c
yan biri var mdr? Daimon'larn gcne inanp da, daimonIa-
ra inanmayan?
Yoktur.
ok kr, yarglarn zoruyla da olsa, bu yant ala
bildim azndan. Demek ki eskiden olsun, yenileyin olsun
yok bir nemi daimonluk ilere inandm, bunlar
rettiimi benimsiyorsun. Senin dediine gre ben hep inanyo
rum daimon'luk eylere; sulama ediminde bunu andla tant-
lamtm bile. Daimon'luk ilere inanyorsam, daimon'lara da
inanyorum demektir, ister istemez. Zorunlu deil mi bu so
nuca varmak? Bu byleyse, senin de yantlamadna gre, d
benimle bir dncede olduunu benimsemen gerekir. Peki,
daimon'lara tanr ya da tanr oullar gzyle bakmyor mu
yuz? Ne diyorsun, evet mi, hayr m?
Evet diyorum.
tmdi, dediin gibi ben daimon'lara inanyorsam, ne
bakmdan olursa olsun daimon'lar da tanr iseler, bilmeceler
den, bulmacalardan sz ettiini ite bunun iin, bir yandan
tanrlara inanmadm,' te yandan da daimonlara inand
ma gre tanrlara da inandm syleyerek elendiini bunun
iin diyorum. Denildii gibi daimonlar nymphalardan ya da
baka analardan doma tanrlarn pileriyse, tanrlarn olma
dna ama tanr ocuklarnn olduuna kim inanabilir? Katr- e
larn ksraklarla eeklerin oullar olduuna, ama atlarn da
eeklerin de var olmadna inanmak gibi sama olur bu. Evet
Meletos, btn bunlar ya beni snamak iin ya da benden ya
knmak iin ipe sapa gelir bir ey bulamadndan sardn ba
ma. Ama ne dersen de, anlay kt da olsa bir adam inand
ramazsn hem daimon'luk eylere, kutsal eylere hem de dai-
monlarn. tanrlarn, kahramanlarn olmadna, yzde yz 28 a
olursuz bir ey bu.

XV I. Dorusu Atmallar, Meletosun bana ykledii

ktlklerin sulusu olmadma inandrmak iin sizi, sapta
mam uzatmam gerektiini sanmyorum; dediklerim yeter.
Ama daha nce de sylediim gibi, bana kar beslenen d
manlklar, gnler saysz; iyi bilin, dorudur bunlar. Sulu
diye yargl olursam, ite bunlar yznden olurum, bu yzden
 24 S O K R A T E S N S A V U N M A S I

yitiririm. Ne Meletos, ne de Anytos yznden. O leke srme-

b 1er, u bir yn adamn ekemezlii yok mu, nice nice kiile
rin yok olmalarna yol at, daha da aar elbet; yle ya bu k
tlk gelip bana dayanmakla kalmaz ki.
Belki yle diyecek biri bana: Peki Sokrates, seni byle
lme srkleyecek bir yaam srmekten utan duymuyor
musun? Bu adama u doru yantla karlk verebilirim: Ya
nlyorsun, gnldeim. B ir adamn deeri ne denli az olursa
olsun, lr mym, kalr mym diye dnmemelidir o adam.
B ir i grrken doru mu eri mi davrandn, yiit b ir adam
gibi mi, yoksa dlek b ir adam gibi mi davrandn dn-
c melidir yalnz. Sana kalrsa, Troiada len yar-tanrlarn hep
sini, bu arada onursuzlua kar her trl sakncay gze al
d iin zellikle Thetis'in olunu bnlkle damgalamak ge
rekir. Onun H ektoru bir ayak nce ldrmek iin ivecenlik
ettiini gren anas, tanr kadn, yanlmyorsam aa yukar
u szleri sylemiti ona: Olum, arkadan Patroklosun
lm cn alrsan, yokedersin Hektor'u, unu bil ki sen de
leceksin; nk pn arkasndan yarg bekliyor seni, tanr di
lei byle buyuruyor. Bu t lme, sakncaya kulak asma
maktan alkoyamad onu; gnldelerinin cn almadan, al
l ak olarak yaamaktan daha ok korkuyordu. Burada, u
eri br gemilerin yannda, yeryznn gereksiz b ir yk
gibi, maskara gibi durmaktansa, cm alaym dmanmdan,
sonra ben de leyim! lme, sakncaya bana msn, dedi mi
o? En doru davran Atinallar, bir kimsenin yeri neresi olur
sa olsun, ister kendinin yarak bulup setii, ister komutan
nn gsterdii yerde sakncaya kar dayatmak, diretmektir
bence; lm, ona benzer daha nice sakncalar deil, ancak
onuru gz nnde tutmaldr insan.

X V II. Atinallar, benim iin de bundan baka t

e davranmak, ok garip b ir elimeye dmek olurdu; nk
Potideada, Amphipoliste, Delionda, setiiniz komutanlarn
gsterdikleri yerde, her trl lm sakncas karsnda btn
gz-pekliiyle duran ben, imdi tanr beni kendimi ve baka
larn incelemek, snamak iin filozoflukla grevlendirdiin-
29 a de lm ya da baka b ir ey korkusuyle iimi brakp nasl
kaardm? Byle bir tutum gerekten ar bir su olurdu. Ken
dimi bilge sanarak lm korkusuyle tanr buyruuna ba e-
 SO K R A T E S'N SAVUNMASI 25

meeydim, o zaman pek hakl olarak yargyerine arlabilir,

tanrlarn varln yadsmaktan sulandrlabilirdim. nk
lm korkusu, Atinallar, kiinin gerekte bilge deilken ken
dini bilge sanmas deil midir? Kiinin bilmediini bilir san
mas deil midir? Gerekte, kimse bilmiyor lmn ne oldu
unu; insana vergi en byk iyiliktir belki lm; ama en b
yk ktlkm gibi korkuluyor ondan. Bilmediimiz bir e- b
yi bildiimizi sanmak knanacak bir bilisizlik deil midir? B ir
ok insanlardan ite bu bakmdan ayrmlym yarglar; birta
km ilerde baka birinden daha bilge olduumu demeye di
lim varyorsa bundandr. yle ya, ben teki dnyada olup bi
tenleri yeterince bilmeyerek, biliyor dncesine de kaplm
yorum. Ama tanr olsun, insan olsun kendimden daha iyi bi
rine ktlk yapmann, boyun ememenin kt ve utanlas
olduunu biliyorum. Ktlk olduunu iyice bildiim eyler
den korkarm ; ama iyi olmadn kestiremediim eylerden
ne korkar, ne de ekinirim.
Beni koyuverseniz bile, beni sizin karnza karmamak c
gerektiini ya da karlrsam yzde yz lme yargl klma
nz gerekliini nk lm cezas verilmezse ocuklarnz
Sokrtesin tlerini dinleyerek bsbtn batan kacak, bo
zulacaklardr syleyen Anytosu dinlemezseniz; bu sav st
ne bana: Sokrates Anytosu dinlemeyerek salvereceiz seni,
ancak bir koulla, artk bundan byle insanlar snamayacak,
sorguya ekmeyecek, filozofluk etmeyeceksin; bu koulu yeri- d
ne getirmezsen leceksin deseniz; sylediim gibi beni bu ko
ulla salverirseniz, yle yantlarm sizi: Atinallar, sayg ve
sevgim vardr szlere, ama ben size deil, tanrya boyun eerim
daha ok, son soluuma dein, elimden geldiince felsefe ile
uramaktan, sizleri buna yneltmekten, felsefeyi retmekten
geri durmayacam. Kiminle karlarsam, alkanlm zer.e
yle diyeceim ona: Sen ki, gnldeim, Atmalsn, dnyann
en byk, bilgeliiyle, gcyle en ok n salm kentin hemeri- e
iin, paraya, ana, onura bunca nem verirsin, sklmaz msn
bundan, yzn kzarmaz m. inizden biri kar koyup bu
saydklarma nem verdiini ileri srerse, yakasn brakaca
m, onu salvereceimi sanmaynz; snayacam, sorguya e
keceim onu, ince eleyip sk dokuyacam, o ne derse desin,
erdemli olmadn anlarsam, kendisini deeri ok olana az de
er verdiinden, deeri az olana ok deer verdiinden tr
 26 S O K R A T E S N SA V U N M A S I

30 a utandracam onu. Karma kan kim olursa olsun byle ya

pacam, gen olsun yal olsun, yerli olsun yabanc olsun; ama
zellikle hemerilerime byle davranacam, nk sizleri ken
dime daha yakn duyuyorum. unu da iyi biliniz ki tanrnn
buyruudur bu; tanrnn buyruunu yerine getiren benden ba
ka hi kimse imdiye dein bundan daha byk bir aba, iyilik
gstermemitir kentinize.
nk benim sokaklarda dolaarak gen yal hepinizi be
li deninize, paraya pula deil, her eyden nce cann, tinin eiti
mine, yetkinliine nem vermeniz gerektiine inandrmaktan
baka bir ereim yok. Bakn gene sylyorum size, zenginlikle,
parayla pulla elde edilmez erdem, ama zenginlik, genel olsun
zel olsun her trl iyilik ancak erdemden gelir. Bunlar syle
yerek genlii batan karyor, doru yoldan ayryorsam, yu
karda andm zdeyilerin dokuncal olduunu benimsemek
gerekir. Ama biri kp da rettiim eylerin bunlar olmad
n ileri srerse yalan sylemi olur. Bunun burasnda yle di
yeceim size Atinallar: ster dinleyin ister dinlemeyin
Anytos'u, ister salverin, ister salvermeyin beni; iyice bilin ki
unu, bir deil bin kez lmem gerekse bile, hi mi h i deitir-
c meyeceim yolumu.

X V III. Kesmeyiniz szm Atinallar; dileimi anmsa

yn, ne dersem diyeyim kesmeyin, dinleyin, kulak verin szleri
me; dinlemeniz sizin yararnza olacaktr sanrm. Daha birka
eyim var size syleyecek, ama korkarm ki onlar iitince r
maya balayacaksnz. Etmeyin eylemeyin, yalvarrm size.
Benim gibi bir adama aldrmayp ldrtrseniz, bana de
il kendinize ktlk etmi olacaksnz. .nk bana az buuk
olsun, ne Meletosun, ne de Anytos'un bir dokuncas olabilir,
d yle ya, kt bir adamn iyi bir adama dokuncas nasl olabi
lir? lme arptrabilirler belki beni, srgne gndertebilirler
ya da yurttalk haklarndan yoksun brakabilirler, btn bun
lar da beni sulayanlarn, belki daha birka kiinin gznde b
yk mutsuzluklardr; ama ben byle dnmyorum: Onlarn
bir susuzu yok ettirmeye girimeleri daha bir baka trl kor
kun bir eydir. Hem sonra Atinallar, sanlabilecei gibi, ken
dime olan sevgimden deil, size olan sevgimden tr savunu
yorum imdi kendimi; korkarm ki beni cezalandrmakla, tan
rnn sizlere balad birini cezalandrmakla tanry gcen-
 S O K R A T E S ' N SA V U N M A S I 27

dirmi olacaksnz. Gerekten ldrtrseniz beni, ne denli g- e

ln de olsa bir benzetmeye izin verin, byk ve yiit ama b
yklnden dolay ar, yava olan ve drtlmesi gereken bir
at andran devleti yerinden oynatmak iin tanrnn tebelle et
tii benim gibi bir atsineini kolay kolay bulamazsnz. Ben tan
rnn devletin bana tebelle ettii bir atsineiyim; her gn
her yerde drtyor uyaryor, azarlyorum, ardnz brakm
yorum. Benim gibi birini kolay kolay bulamayacaksnz, yar- 31 a
glar, onun iin beni esirgemenizi, kendinizi benden yoksun
brakmamanz salk veririm. Ama belki de, uykusundan bir
den uyandrlan biri gibi, cannz sklarak, uzun boylu d
nmeden Anytosun dne uyar, beni kolayca vurup l
drebileceiniz sansna kaplr, tanr size acyp benim yeri
me baka b ir atsinei gnderinceye dein, yaamnzn geri
kalan blmnde uykuya dalarsnz gene. Beni size tanrnn
gnderdiini sylememin kantn m istiyorsunuz? Buyrun: b
Ben bakalar gibi olsaydm, yllarca sizi erdeme yneltmek
le, b ir baba, b ir aabey gibi teker teker sizin ilerinizle u
raarak kendiminkileri savsaklamaz, onlara seyirci kalmaz
dm; byle b ir durum pek yle insanlar arasnda karlalan
bir durum olmasa gerek. Btn bunlardan bir karm olsay
d, bu abalarm a, uyarmalarma karlk para alsaydm tu
tumum, davranm aklanabilirdi, durum aydnlamrd. Ama
kendinize de gryorsunuz ki bana olmadk eyler yakt
ran, utanmaz sklmaz sulayclarm bir kimseden para al
dm ya da almak istediimi tantlayacak bir tant ortaya
karmak atlganlnda bulunamyorlar. Dediimin doru ol
duunu tantlayacak yalanlanmaz bir tank karyorum ben c
ortaya: Yoksulluum.

X IX . Sokaklarda dolap ona buna tler vererek

bakalarnn ilerine karmama, yle herkesin iinde kamu
tayda devlete tler vermeyi gze alamayma aarsnz
belki. Bunun nedenini anlataym: B ir tanrnn ya da tanrl,
kutsal bir belirtinin bana grndnden sz atm bir- d
ok yerde sk sk iitmisinizdir; hani Meletosun alay yollu
boyuna diline dolad buydu sulamasnda. B ir eit ses olan
bu belirti ocukluumda gelmeye balam t bana; bu ses be
ni hep grmek istediim ilerden alkor, ama hi mi hi bu
ilere zorlamazd beni. Benim siyasayla uramama kar ko-
 28 S O K R A T E S N S A V U N M A S I

yan ite bu sestir; beni siyasadan alkoymasnn da ok ye

rinde olduuna inanyorum, yle ya Atinallar, ben ta genli
imden beri siyasa ile urasaydm, ta genliimde lrdm
e de, size de, kendime de hibir iyilikte bulunamazdm. Size
doruyu sylyorum diye de kzmayn bana: Size kar ya da
bir baka kamutaya yiite 'kar koyan, devletteki hakszlk
lar, yolsuzluklar, erilikleri nlemek isteyen bir kimse ca-
39 a n,n kurtaram am tr daha. Doruluk iin gerekten sava
mak isteyen bir kii, ksa bir zaman olsun yaamak isteven
bir kii kamu yaamna yanamayp, yle bir kenara eki
lip zel bir yaam srmelidir.

XX. Kant m istiyorsunuz? Salam kantlar ve

im szlere; szlere dayanan deil, deer verdiiniz eylere,
olaylara dayanan kantlar. Bamdan geen bir olay anlata
ym size. O zaman lm korkusu yznden hakszla hibir
vakit boyun ememi, boyun emektense lm yeleyen bir
I) adam olduumu grrsnz. B ir savunucu olarak kendimden
iyi bir biimde sz edeceim, ama olanca itenliimle. Atma
llar, imdiye dein zerime aldm biricik kamu grevi, halk
kurulu yeliidir. yesi olduum Ani.to.khis oyma, deniz sa
vandan sonra llerini toplamayan on komutann duruma
snda pritanlk (1) katnda bulunuyordu; hepinizin sonradan
yasaya aykr olduunu benimsediiniz biimde, onlar toptan
yarglamay istiyordunuz; o zaman yasaya aykr bu davran
nza kar koyan biricik ye ben olmu, oyumu sizden ya
na kullanmamtm. Sylevciler beni sulamaya, beni yarg
yerine gndermeye hazrdlar, sizler de barp armalar
nzla krklyordunuz onlar. Benim devimin cezaevi ya da
c lm korkusuyle sizin haksz, eri kararlarnza boyun emek,
sizden yana kmak deil, yasayla, dorulukla sakncay sonu
na dein gze alm aktr, demitim.
O zamanlar demokrasi vard daha kentte. Ama ne za
man ki oligari geldi, Otuzlar geti baa, onlar da br drt
kiiyle birlikle beni de beinci olarak Tholosa ardlar, l
drlmesini istedikleri Salam inli Leonu Salam inden getir
mek iin buyruk verdiler daha baka birok kimseye de

(I) Bugn kom isyon dediim iz kurullara benzeyen kurul.

 SO K R A T E S'N SAVUNMASI 29

sk sk byle buyruk vermilerdir, sorumluluklarn ellerin

den geldiince daha ok kimseye yklemek iin bu durum
da, szm yerindeyse, lme kl kadar nem vermediimi, tek
nem verdiim evin hakszlk etmemek, gnah ilememek ol- d
duunu yalnz szlerimle deil, edimlerimle de gsterdim. Bu
erk, ne denli gl de olsa, hakszlk ettirecek kadar etkime
di, ilemedi bana. Tholostna kar kmaz br drt kii Sa-
lamin'e gidip, getirdiler Leon'u. Bense doru evime gittim. Bu
ynetim, Otuzlarn erki ok gemeden sona ermeseydi, bu
davranm yaammla derdim belki. Bu olaylar tantlamak
iin bir sr tank gsterebilirim size. e

X X I. mdi, siyasa yaamna girip kamu ilerine kar-

saydm, btn bu ilerde z sz b ir bir adam gibi davra
narak doruluu her eyin stnde tutup doruluun, hakkn
savunmasn zerime alsaydm, imdiye dein sa kalabilir
miydim, sanrsnz? Havr Atmallar, hayr; ne ben, ne de ba
ka b ir kimse gelebilirdi bu ilerin stesinden. Kendi payma 33a
ben btn yaammda, bana verilen kamu ilerinde olduu
gibi, zel ilerimde hak yolundan ayrlmadm hi, eri yola
sapmadm, boyun emedim kimseye; rencilerim olduklar
n syleyen beni lekeleyenlere bile. Gerekten ben kimsenin
akl hocas, retmeni olmadm hi. Ama ben bana deni yeri
ne getirmeye alrken, beni dinlemek isteyenleri, gencini, ya
lsn geri evirmedim. Ben yle para verilince konuan, ve- b
rilmeyince susan adamlardan deilim. Zengin yoksul deme
dim, kim konumak istiyorsa onunla konutum, bana sorular
sorun ya da diyeceklerimi dinlemek iin onlar sorguya eke
yim, dedim. lerinden falan ya da filan kii iyi, onurlu, ya
da kt onursuz adam olursa, bunun sorumluluunu bana
yklemek doru deildir. nk ben kimseye ne ders ver
dim, ne de vereyim dedim. B ir kimse benden bakalarnn da
iitmedii, ayrca bir ey rendiini ya da iittiini ileri s
rerse, bilin ki yalan sylyor.

X X II. Peki ama niye birtakm dinleyiciler benimle bir c

arada olmaktan holanyorlar? Nedenini anlattm size Atma
llar, tm gerei syledim: nk onlar bilge deillerken bil
ge olduklarm sanan kimseleri snavdan geirmemi tadmla
dinliyorlar, dorusu ya pek de tad alnmayacak ey deildir
 30 S O K R A T E S N SA V U N M A S I

bu. Bakm gene sylyorum, bu i bana tanrnn buyruuyla,

bilicilerle, dlerle, herhangi bir tanrnn bir adama yerine ge
tirilmesini istedii bir grevi verirken kulland btn ara
larla iletilm itir. Bu sylediim eyler, Atinallar, hem doru
dur, hem de dorulanmas kolay olan eylerdir. nk ben
gerekten genleri batan karyor, doru yoldan ayryo-
d sam ya da eskiden batan karm, doru yoldan ayrmsam,
aralarndan kimileri, genliklerinde kendilerine kt tler
verdiimi yalanarak anlam olanlar ortaya kar, beni su
lar, cezalandrrlard. Bunu kendileri yapmak istemeseler bi
le, hi olmazsa yaknlarndan biri, babalar, kardeleri, ya da
yaknlarndan biri babalarnn, kardelerinin, ya da yaknla
rnn benim yzmden ne ykmlara uradn syler, alr-
e lard. Tam zamandr imdi. Onlardan birou gryorum ki
burada. le Kiton benimle yat, bir bucaktanz ikimiz, ite
olu Kritobulos, sonra Aeschinesin babas, Sphettos'lu Lysa-
nias da burda; ite bakn daha bakalar da var, Epigenesin
babas Kephisia'l Antiphonu, benimle bir arada yaam bir
ok kimsenin kardelerini de gryorum, Theozotidesin olu
ve TheodotosTn kardei Nikostrates (Theodotos imdi sa
deil, onun iin kardeine engel olamaz, etkiyenez), Demodo-
kos'un olu ile Theagesin kardei Paralos; Ariston'un olu
34 a ve urada grdnz Eflatun'la kardei Adeimantos bura
dalar; Apollodorosla kardei Aiantodorosu da grvoum.
Daha biroklarn da sayabilirim, Meletos bunlardan hi de
ilse birini tank gstermeliydi sulamasnda. O zaman d
nememise byle bir eyi, unutmusa, imdi gstersin, evet
buyursun byle bir tank gsterebilirse, durmasn sylesin.
Oysa tersine, Atinallar, yaknlarn batan karan, doru yol
dan ayran bana, Meletos'la Anytosun dediklerine gre onla-
b ra ktlk yapan bana tanklk etmek iin hepsi hazr. Ba
tan km, doru yoldan ayrlm olanlarn beni savunmakta
haklar vardr belki, ama yaknlarn batan karmadm
yaa ileri olanlar niye tanklk etsinler bana, benden yana
ksnlar; sanrm, yalnz doruya geree olan sayglarndan;
nk biliyorlar ki Meletos yalan sylyor, ben de doruyu!

X X III. Sz uzatmayaym yarglar; savunmam

gsterebileceim kantlar aa yukat bunlar ya da bunlara
c benzer eyler. Belki iinizde, varglar benimkinden de nem-
 S O K R A T E S'N SAVUNMASI 31

siz bir sorunda kendisinin, gzyalar dkerek yarglara yal

varp yakardn, yarglar yumuatmak iin kk ocuk
larn bir sr hsm ve gnldeleriyle yarg-yerine geldiini
anmsayarak ierlenen, kzan biri olacaktr; oysa ben belki de
en byk sakncaya urayacakken bunlarn hibirini yapmak
islemiyorum. Bunu dnerek, belki bu fkeyle, bu kzgnlk
la oyu'nu esigeyecektir benden. inizden biri bu duygulan d
besliyorsa ben kendi payma byle birinin olduuna inan
myorum evet bu duygular besliyorsa, yle diyerek onu
aka yantlayacam sanyorum: Sayn bay, benim de o-
luum ocuum var; Honeros'un dedii gibi mee aacndan,
tatan deil etten, kemikten yaplm bir varlm, insanm;
evet, Atinallar, benim de oluum ocuum var, biri nerdey-
se yetikin, ikisi daha ocuk olum var. Byleyken onlar
buraya sizden balanmam salamak iin getirmedim. Ne
den derseniz, kabadaylktan, size kar saygszlktan, sizden
tiksindiimden deil. lmden korkup korkmadm da ayr e
bir konu, bundan sz aacak deilim imdi. Ancak, bence by
le bir davran, kendimin, sizin ve btn devletin onuruna ay
krdr. Benim yama gelmi, gerek ya da dzme bilge
liiyle tannm bir kimsenin byle b ir aala dmemesi
gerekir. Sanrm herkes Sokratesin u ya da bu bakmdan
bakalarndan ayr olduuna inanyor; bu yaygn dn ba
na uyuyormu, uymuyormu bunu aratracak deilim bura- 35 a
da. Aranzda bilgelii, yiitlii ya da herhangi b ir erdemi ile
sivrilmi geinen kimselerin byle aa bir davranta bulun
malar utan vericidir. Bununla birlikte byle davranan adam
lar''ok grmlm vardr; deerli kiiler diye geinen bu
adamlar yarglarn karsnda artc aalklara kalk
mlardr, lme yarglarsanz onlar korkun bir acya, mut
suzlua gmleceklerdir sanki; yok olmaktan akkorsanz
lmszle ereceklerdir sanki. Bence onlar devletin onuruy- b
la oynuyorlar: Atina'nn en nl adamlarnn, hemerilerinin
stn yerlere, onurlara ykseltmek iin setikleri kiilerin
hep bylelerinden seildii, bu kimselerin kadnlar kadar bile
yrekli, gz pek olmadklar kansn uyandrrlar. Atinallar,
bu gibi eyleri bizim gibi deerli geinen kimselerin yapma
malar gerekir; yaparsak bunlara szlerin gz yummama
nz, engel olmanz gerekir. Tutuklu, yargl olmalarm souk
kanllkla karlayacak yerde, nnzde ackl sahneler oy-
 32 S O K R A T E S N SA V U N M A S I

nayan, kenti gln durumlara dren bu kimseleri daha be

ter cezalandrmak isteini gstermeniz gerekir.

X X IV . Onur bir yana, Atinallar, yargca yalvar

c kararak kiinin kendini balatmas doru bir ey deildir;
tersine, yargc aydnlatmak, inandrmak gerektir. nk yar
g doruluu bir ba gibi vermek iin deil, doru olarak
karar vermek iin bulunuyor orda. Grevi kendi dileine uy
mak, gnln ho klmak deil, yasalara gre yarglamaktr.
Yalan yere andimeye almamalyz. Sizi de buna altrma-
malyz; nk hem biz, hem de siz gcendirmi oluruz tanr
lar. yleyse Atinallar, onurlu, doru, dinsel hele imdi Me-
d letos'un beni dinsizlikle sulad u srada saymadm
davranlara kalkacam ummayn benden. yle ya, yalvar
malarla size kendimi andrp, sizi andnz bozmaya zorla-
saydm, tanrlarn olmadna inanmay retmi lrdm si
ze, kendimi byle savunarak onlarn olmadna inanmakla
kendi kendimi sulam olurdum aka. Oysa durum bunun
tam tersidir. Gerekte, tanrlarn varlna beni sulayanlarn
hepsinden daha ok inanyorum, bu yzden de sizin ve benim
e iin hayrls ne ise ona karar vermek zere size ve tanrya
brakyorum bu ii.

KN C BLM

36 a XXV. Atinallar, benim iin verdiiniz tutukluluk ka

rarna zlmyorsam, kzmyorsam birok nedeni var bunun;
bama geleni beklemiyor deildim. Beni daha ok artan,
oylarn birbirine bylesine denk denecek kertede yakn olma
sdr. Daha byk bir ounlukla cezalandrlacam sanyor
dum. yle ya, otuz oy daha benden yana ksayd, zgrle
kavumama yeterdi. Bu koullar iinde, diyebilirim ki Mele-
tos'tan yakam syrm saylrm; yakam syrmakla da kal
madm; Anytosla Lykon beni sulamak iin karnzda yer
b almasalard, Meletos oylarn bete birini salayamayacak, bin
drahmilik para cezasna arptrlacakt stelik.
 S O K R A T E S N S A V U N M A S I 33

X X V I. Her neyse, bu adam lmm istiyor. ster ya.

Buna karlk ben neyi ileri sreyim size? Benim yarak ol
duum eyi deil mi? Peki benim yarak olduum ey, bana
verilecek olan nedir? Hangi cezay ya da hangi para cezasn hak
ediyorum ben? Btn yaamnda birok insann dkn ol
duu eylere, varlkl olmaya, paraya pula, aile balarna, or
dudaki nemli yerlere, siyasa yaayna, halk kurullarnda,
sylevler ekmeye, ynetim kurulu yeliklerine, bakanlkla
ra, bu gibi eylere hi aldr etmemi b ir adama verilecek
karlk ne olabilir? Ben bir siyasa adam olmak iin fazla
z sz doru olduumu dnerek, size ve kendime iyilik
etmemi engelleyecek hibir yola sapmadm! Tam tersine, he
pinize iyilik etmemi salayacak bir yolu setim, herkesin ken
dini dnmekten, kendi karlarnn ardnda komaktan n
ce erdemi, bilgelii aramas gerektiini, devletin srtmdan ya
rarlanmaya bakmazdan nce devlete bakmas gerektiini sz
lere benimsetmeye altm. Her alanda bu ilkelere gre dav- d
ranmak gerektiini syledim. Byle b ir kimseye ne yaplr?
B ir armaan verilmez mi Atmallar yaptklarna karlk, ona
yarar b ir armaan. Sizi yetitirm ek, aydnlatmak iin bol
vakti gerekseyen, yoksul bir iyiliksevere yarak olan nedir?
Byle b ir adama yaplacak en iyi ey, onu Prytaneonda bes
lemektir. Byle bir armaan Olympiada a t yarlarnda ya da
bilmem ka atl araba yarlarn kazanan birinden ok ona
yarar. Yarlar kazanan kii grnte mutlu klyor sizi, e
bense gerekte. Beslenmeyi gereksemiyor ki o. Oysa ben ge
reksiyorum. Hakas, bana yarak olduum bir ey verilmek
gerekirse, bu beni Prytaneon'da beslemektir.

X X V II. Daha nce, yalvarlar, yakarlar stne sy- 37 a

lediim gibi, bu szlerimle szlerden ekinmediimi, ylmad
m gstermek istediimi sanacaksnz belki. Hayr, AtinalI
lar, yok byle bir niyetim; demek istediim u: Hi kimseye
bilerek ktlk yapmadm kamsindaym ben, ama siz buna
inanmaya pek yanamazsnz. Bln bunlar grp akla
mak iin ok az vaktimiz oldu. Baka lkelerde olduu gibi
Atina'da da byk davalarn bir gnde deil de birka gnde b
grlmesi iin bir kural olsayd, kandrabilirdim sizi. Ama
bylesine az b ir srede bunca lekelemeleri, bu denli kara al
malar datmak kolay deil. imdiye dein kimseye bir Iak-
D 3
 34 S O K R A T E S N SA V U N M A S I

szik etmediim gibi, kendime de etmek istemiyorum, ceza

landrlmay hak ettiimi sylemeyecek, kendime de b ir ceza
nermeyeceim elbet. Ne var korkacak? Meletos'un benim
iin nerdii lm cezas lmn bir iyilik mi, yoksa kt
lk m olduunu bilmediimi sylerken acnmaya deer
mi? Ya da ktlk olduunu bildiim eylerden birini mi se
eyim dersiniz? eri atlmay m seeyim? Cezaevinde, bo-
c yuna bamda dikilen gardiyanlarn, yln yarglarnn, Onbir-
lerin klesi olarak niye yaayaym? Para cezasna, para cezas
deninceye dein hapislik cezasna m arplaym? Bu da ce
zaevine girmekle bir kapya kar; salmvermem iin gerekli
param yok nk. Srgn cezasn m nereyim? Sizin usu
nuzdan da geen budur belki? Ama benim kendi hemerilerim
olan sizler bile, artk benim konumalarma, szlerime katla-
<1 namazken, bunlar ekilmez ve iren bulurken, bakalarnn,
yabanclarn bana katlanvereceklerini umacak denli dn
cesiz olmak iin yaamak tutkusunun gerekten gzlerimi b
rm olmas gerek. Yooo, Atmallar, o kadar uzun boylu de
il. Bu koullar iinde, kendi lkemi brakp, bu yamda, or
da burda srtmek, kent kent dolamak, her gittiim yerden
kovulmak gzel bir yaam olur hani! nk iyice biliyorum,
her gittiim yerde, burda olduu gibi beni dinlemek iin ba
ma ecek genler. Onlar yanmdan uzaklatrsam, ken
dilerinden yal hemerilerini ayaklandrarak kovduracaklar
e beni, uzaklatrmasam, onlar yznden babalan, yaknlar s
rp atacaklar beni.

X X V III. Sokrates! Sesini karmaz, dilini

yaayamaz msn srgnde, ha? denecek belki bana, ite ii
nizden birtakm kimselere anlatlmas en g olan asl bu.
nk dediinizi yapmann tanry dinlememek, ona boyun
ememek olacan, onun iin de dilimi tutmayacam syler
sem inanmayacaksnz bana, elendiimi, alay ettiimi sana-
38 a caksmz; te yandan b ir insan iin en byk iyiliin her gn
erdem stne, szn ettiimi iittiiniz daha baka konular
stnde konumak, tartm ak olduunu, kendimi ve bakala
rm bylece snadm sylersem, sonra da snavsz bir ya
amn yaanmaya demeyeceini eklersem gene inanmayacak
snz bana. Oysa durum sylediim gibidir Atinallar; ama ko
lay deil buna sizi inandrmak.
 S O K R A T E S N S A V U N M A S I 35

stelik de kendimi hibir cezaya yarak bulmadm im

diye dein. Param olsayd, demem gereken tutar saptardm; b
benim iin b ir ykm olmazd bu. Ama ne yaparsnz ki yok.
Verebileceim kadar bir para cezas keserseniz, bir diyeceim
olmaz. B ir mina verebilirim belki; bana kesilecek cezann tu
tar budur, diyorum. Ama gryorsunuz ite Eflatun, sonra
Kriton, Kritobulos, Apollodoros otuz mina nermeye zorlu
yorlar beni, demeyi zerlerine alacaklarn sylyorlar. Hay
di otuz olsun. Bu parann denmesi konusunda gvenebilir
siniz onlara.

NC BLM

X X IX . Bakn Atinallar, ivecenliiniz yznden ne di-

yecekler size: Kentimizi ktlemek isteyenler Sokratesi, bir
bilgeyi ldrttnz iin knayacaklar sizi; utandrmak iin
sizi, bilge deilken, bilge diyecekler bana. Biraz bekleseydi
niz, kendiliinden zlecekti i; yan ban alm bir ada
mm nk; bunca yl yaam, bir aya ukurda biriyim. Bu
dediklerimi hepinize deil, beni lme arptranlara sylyo- d
ru m .
B ir eyim daha var onlara sylenecek. Atinallar, iyi sy
lev ekemediim iin, sizi kandracak sylevler demek istiyo
rum, lme yarglandm sanacaksnz belki, elimden gele
ni ardma komayp, ne yapp yapp bu yargdan kurtarmaly
dm kendimi, diyeceksiniz. Hayr, Atinallar, gereksiz btn
bunlar. yi sylev ekemediimden deil, atlganlmdan, al-
drszlmdan, saygszlmdan tr, sizin hounuza git
sin diye, baka sanklardan iitmeye alk olduumuz gibi a
layp szlanmadm iin, kendime yaktramadm bu ve
buna benzer daha bir sr eyi yapmadmdan tr arpl- e
dm lme. Ama az nce, zgr b ir adama yakmayan bir
eyi saknca kokusuyle yapmadm gibi, imdi de kendimi
byle savunduum iin bir ezin duymuyorum. Aalklara
katlanarak yaamaktansa, kendimi savunduum gibi savuna
rak lmeyi daha ok severim. nk, yarg-ycrlerinde de, sa-
 36 S O K R A T E S ' N SA V U N M A S I

va alanlarnda da ne benim, ne bakasnn, ne de kimsenin

39 a lmden kamak iin her trl eye bavurmaya hakk var
dr. Savalarda ok kez grlr, bir kimse silahlarn
atmakla, kendini kovalayanlardan aman dilemekle kur
tulabilir lmden. Ne trl sakncalar karsnda, her eyi
yapmay, her eyi demeyi gze aldktan sonra, lmden kur
tulmak iin buna benzemez nice nice yollar bulur insan. G
olan lmden kanmak deil Atinallar, ktlkten kan
maktr. nk ktlk lmden daha hzl koar. Bu duum-
b da, ben yal ve yava olduum iin ikisinden daha yava ola
n yetiir bana; oysa beni sulayanlar gl ve tezcanl olduk
larndan, abuk koan ktlk yetimitir onlara. Sizin l
me yargl kldnz ben kp gideceim imdi buradan, on
lar da kt ve ldrc olarak yarglayacak gerek; ben be
nim cezam ekerim, onlar da kendilerininkini ekerler. Bu
nun byle olmas gerekiyormu; ne denir, her i olacana va
rr eninde sonunda.

XXX. Bundan sonra size, beni cezaya arptran

c bir bilicilikte bulunmak isterim; nk ben imdi insanlarn
lmezden nce gelecei en iyi okuduklar, bilicilie erdikleri
andaym. Beni lme yargl klan szlere, siz yarglara u
nu sylyorum: lmmden ok gemeden, bana verdiiniz
cezadan daha ar bir cezaya arplacaksnz siz. Beni lme
yarglamakla, yaamnzn hesabn soracaklardan kurtulaca
nz, onlarla deeceinizi umuyorsunuz. Ama kazn aya
yle deil, hi ummadnz bir ey gelecek banza. imdiye
dein ne frlam alarna size sezdirmeden engel olduum bir
ci ok kiinin karnza dikildiini, szlerden hesap sorduklarn
greceksiniz. nsanlar ldrmekle, srdnz kt yaamn
knanmasna engel olacanz sanyorsanz, yanlyorsunuz.
Denetleyicilerden bu trl kurtulmak yolu pek etkili ve onur
lu bir yol deildir; onlardan kurtulmann en gzel ve kolay
yolu, bakalarnn azn kapayacak yerde, insann kendini
elinden geldiincek ykseltmesi, yetkin klmasdr. Beni l
me yarglayan sizlere, bu yzden de szlerden ayrlacam u
srada sizlere sylemek istediim bilici szleri ite bunlar.

e X X X I. Beni bu iten yzmn akyla karanlarla, l

me yargl klmayanlarla, yarglar ilemle urarlarken,

I
I
 S O K R A T E S'N SAVUNMASI 37

leceim yere gitmeden, sizlerle olup bitenler stnde gr

mek isterdim. Azck daha bekleyin gnldelerim, vakit var
ken grmemize engel olamaz kimse. Bugn bama geleni
nasl yorumladm, gnldelerime olduu gibi anlatacam
sizlere. Gerekte de yarglar, yalnz szler yaraksnz yar
g adna, olmayacak bir ey geldi bama. Btn yaamm
boyunca, en nemsiz ilerde bile bir ktlk yapacak olsam,
iimdeki tanrl, kutsal ses beni bundan alkoymak iin sesini
duyurmaktan geri durmamtr. Oysa bugn sizin de grd
nz gibi, ktlklerin en kts saylabilecek bir ey geldi
bama. Ne bu sabah evden karken, ne yarg-yerinde, ne de
sizlere sylemek istediim szleri derken alkoydu beni tan
rnn belirtisi kutsal ses. Oysa birok baka durumlarda ko
numamn tam ortasnda durdurmutur beni bu ses. Bugn,
tersine, savunma srasnda davranmlanmn, szlerimin ara
sna girmedi hi. Bu susu, bu ekinme nedendir dersiniz?
Neden olduunu anlatacam size. Bu benim bama gelenin
bir iyilik olduu su gtrmez de ondan; iyice dnecek olur
sak lmn ktlk saylmas yanlgya dmektir. Bunun en
kesin kant udur: Benim yaptm ey iyi bir ey olmasayd
o belirti, o ses beni bundan alkoymaktan geri durmazd.

X X X II. lmn bir iyilik olduunu iyice umduracak

baka nedenler de ite, ikisinden biri: Ya len kimse hilie,
yoklua eriyor, hibir ey bilmez oluyor, ya da denildii gi
bi, lm bir deimedir, bulunduumuz yerden cann, tinin
bir baka yere gmesidir. lm her duygunun kslmas, sn
mesiyse, deliksiz ve dsz bir uykuya benzer b ir uyku ise, ne
esiz bir kazantr lmek! B ir insann deliksiz ve dsz bir
uyku ektii gecelerden birini, yaamnn br geceleri ve
gndzleriyle karlatrm ak iin semek gerekseydi, bu ge
ceden daha gzel, daha iyi ka gece geirdiini dnp ta
ndktan sonra sylemek gerekseydi, herhangi b ir yurttan
deil, koca kraln bile byle geceleri, geirdii br gecelere
ve gndzlere bakarak parmakla saylabilecek kadar az.dr, sa
nrm. lm bu trl deliksiz ve dsz b ir uykuya benzer br
eyse, bence byk bir kazantr; yle ya, geri kalan btn
zaman tek bir geceymi gibi gelecek.
te yandan, lm bizi burdan baka bir yere gtrecek
sanki bir geitse, denildii gibi, orda btn insanlar bir ara-
 38 SO K R A T E S'N SA VU N M A SI

da toplanyorlarsa, bundan daha byk bir iyilik olur mu yar

glar? nk, sonunda, teki dnyada, bu szde yarglar-
41a dan kurtulup doruluu salayan gerek yarglar, Minos'u,
Rhadamanthes'i, Aeakos'u, Triptolemosu, yaamlar sresin
ce doru davranm olan btn teki yar-tanrlar bulacak
sak katlanmaya demez mi bu yolculuk? stelik de insan ora
da, Orpheus'la, Musatos'la, Hesiodos'la, Homerosla buluur
sa parayla elde edilebilecek bir mutluluk mudur bu? Btn
bunlar doruysa, bir deil, birka kez lmeye razym. Hele
b Palamedos ile, Telmon'un olu Aias ile, btn o eski zaman
larn haksz bir yarg yznden len kahramanlar ile orda
grmek, konumak benim iin ne gzel, ne esiz vakit ge
irmektir! yle sanyorum ki, kendi sonumu onlarn sonu ile
karlatrmak da byk bir tad olacak benim iin. Ama en
gzeli, burda yaptm gibi orda da, bilge deillerken, kendi
lerini bilge sananlar, onlarn aralarndaki gerek bilgeleri
sorguya ekerek, snavdan geirecek gnler yaamaktan bam
baka bir tad alacam. Byk Troia seferinin nderi Odys-
c seus'u ya da Sisyphosu, kadnl erkekli daha biroklarn s
namak iin insana neler neler vermez, yarglar? Onlarla ko
numak, grmek, onlarla b ir arada yaamak, onlar sna
mak szle anlatlmaz bir tattr. Hem sonra, teki dnyada
btn bunlardan dolay lme arplmak diye bir eyin olma
d da su gtrmez; buradakinden her bakmdan daha mut
lu olmakla kalmayp, denilen doruysa insan orda lmezlie
de kavuuyor.

X X X III. Sizler de yarglar lm karsnda iyi u

lara kaplmalsnz; unu da kafalarnza iyice koyunuz ki,
d iyi bir insana yaam sresinde de, ldkten sonra da hibir
ktlk gelmez; tanrlar korur onu. Benim sonum da yle
rasgele bir son deil; belgince gryorum ki, imdi lmem,
btn aclardan kurtulmam benim iin daha iyidir. Belirtinin
beni hi alkomamas da bundandr. Beni cezaya arptrrlar-
ken, sularlarken benim gibi dnyorlard elbet; dokunca
ya uratmak, tedirgin etmek istiyorlard beni, bu yzden de
knanmaldr onlar,
e Szlerden dileyeceim bir ey daha kald. Oullarm b
yynce Atinallar, zenginliin ya da erdemden nce baka
bir eylerin ardna dtklerini grrseniz, ben sizlerle nasl
 S O K R A T E S'N SAVUNMASI 39

uramsam, sizler de onlarla yle uranz, cezalandrnz

onlar. H ibir ey deillerken, kendilerini bir ey sanrlarsa,
devlerine boverip, deerleri yokken kendilerinin b ir ey ol
duklarn sanrlarsa, ben sizleri nasl azarlayp utandrm- 42a
sam, sizler de onlar yle azarlayp utandrnz. Bunu yapar
sanz, bana ve oullanma kar doru davranm olursunuz.
Ayrlmak zaman geldi artk, yolumuza gidelim: Ben l
meye, sizler de yaamaya. Hangisi daha iyi? Tanndan baka
kimse bilmez bunu.
 GORGAS
SYLEV SANATI STNE

Tiirkesi
Melih Cevdet Anday
 GORGAS STN E

Platon bu diyalounda sylev sanatnn (retorik-belgat)

ahlaksal ve siyasal gcn ve eitli alanlarda oynad rol n
plana kararak ele alr. Sylev sanatn, devlete ve tek tek bi
reylere bir yararnn dokunmayacan syleyerek ok kat bir
tutumla, bir kandrma sanat olarak mahkm eder. Gorgias
birok ynleriyle Protagoras diyalounu andrr. Her iki
diyalogda da sofistik iki tutku baarl yurttan veya yal
nzca konumacnn (sylevci) yetitirilmesi bu akmn ba
ta gelen temsilcileri tarafndan ele alnp savunulur. Gorgias
diyalogu tam anlamyla Platoncu dnceleri iermiyorsa da
tmyle Sokratesi de saylamaz. Bu grnyle geit diya
loglarnn zelliklerini yanstr.
Diyalogun konusunu doru olarak kavrayabilmek ve Pla
tonun retorie kar olan uzlamaz tutumunu anlayabilmek
iin ann toplumsal ortamna bir gz atmakta yarar vardr.
Eski Yunanda demokratik toplumun en parlak rnei olan
Atina sitesinde Fenelontm dedii gibi her ey halka, halk da
konumaclara balyd. Atina demokrasisine zg kurum-
larda sylev sanatnn nemi biiyiik ve tartlmayacak biim
de ynlendirici ve belirleyiciydi. Politik yaamda belli bir i
levinin olmasn isteyen her yurttan zorunlu olarak sylev
sanatyla uramas gerekiyordu. V. yzyln ortalarna kadar
byle bir politik silaha sahip olmann tek seenei, kiinin de
neyimli sylevcileri rnek alarak kendisini yava yava yeti-
tirmesiydi. Oysa bu tarihten itibaren bir yandan Sofistler te
yandan Sicilyal sylevciler, sz konusu sanat Atinal yurtta
lara belli bir bedel karlnda retmeye baladlar ve de
iik toplumsal snflarn yelerince biiyiik ,bir kabul grd
ler. Siyasal erki ellerinden karm olan aristokrat snfn
yetenekli gen yeleri demokratik ierikli bu siyasal silaha
sahip olabilmek iin, sz konusu sanatn reticilerinin ev
resinde toplandlar ve retmenlerin aldklar cretleri bir
44 G O R G A S STNE

hayli ykselttiler. B uk sosyal olgu Sofistlerin ikili karakterle

rine de bir aklama getirir. Demokratik deere sahip olan
Sofistlerin yan sra, aristokrat dncelerin savunusunu ya
pan Sofistler de Atina'nn toplumsal ve siyasal yaamnda et
kinliklerini duyurdular. Eski Yunan dnyasnn nemli bir
evresini biimlendiren bu gidie Sokrates yeni bir yaam bi
imi, yeni bir lk ve mutluluk anlay getirerek kar kar.
Sokrates'in savma gre, elde edilmesine aba gsterilecek ey,
demokratik kurumlar olan meclislerde, mahkemelerde sylev
sanatyla baarya ulamak olmayp, asl iyinin bilgisine
zenli ve dn vermez bir aratrmayla ulamak ve bylelik
le gerek bilgiyle donanarak erdemli ve mutlu olmaktr.
ki dnce yaps arasndaki ayrm ve nerdikleri yaam
biimlerinin uyumazl ok belirgindir. Bu geree karn
iki dnce akmn uzlatrma denemelerine de rastlanma
m deildir. rnein Xenophon hem Sokrates'in hem Sofist
Prodikos'un rencisiydi. sokrates ise Gorgias ile Sokrates'in
dnce yntemlerinin gerek bir bireimini (sentez) yapmak
isteyerek ,ahlak felsefesiyle de uraacak olan bir retorik oku
lunun kurulmasna almtr.
ok ksa olarak diyalou oluturan kiilere gz atmak is
lersek tartmann retoriin temsilcileri olan Gorgias, Polos,
Kallikles ile kart dnceli Sokrates arasnda getiini,
Khairephonun ise Sokrates'in eski bir arkada olarak diya-
loa ancak biimsel olarak katldm grrz. Sokrates her
zamanki etkili ve titiz, diyalektiki tutumu, Gorgias saygn ve
dikkatli davranlaryla diyalogda yerlerini alrlar. Gen Po
los ise atlgan, keskin, kendini beenmi davranlaryla ken
dini gsterirken diyaloun en ilgin kiisi gereklii tartma
konusu olan Kalliklestir. izilen grntsyle tmyle olum
suz bir kii olan Kallikles'in diyaloa katlmasndaki ama
nedir? Bu konuda sylenebilecek en geerli aklama, Platon
un Kallikles'in dnceleriyle zamannn Atina toplumunda
yaylm olan baz dnceler arasnda bir koutluk kurdu
udur. Platonun Gorgias diyalounda betimledii demokrasi
grnts srekli olarak d iinde olan bir topluma ait
tir. Sokrates bunun sorumluluunun nemli bir blmn
retorie ve bu sanatn reticilerine yklemektedir. Platon
retorii yarglamasnn nedenlerini dnceleriyle sergilerken
Atinal devlet adamlarn da yarglamasnn dnda brakma
 G O R G A S STNE 45

maktadr. Themistokles, Perikles, Kimon gibi tannm devlet

adamlar ar bir biimde sulandrlmakta ve izledikleri po
litika yerilmektedir. Sokrates, Atina sitesindeki toplumsal so
nularn nemli nedenlerinden birini oluturan, kiiye insan-
lart ynetme ve ynlendirme sanatm reten sylev sanat
nn karsnda filozoflarn grevinin iyinin bilgisini veren
ve bylece insanlar bu ve teki dnyada gerek mutlulua
ulatracak olan felsefenin yiiceltilmesine almak olduunu
tlemektedir. Zaten Gorgias diyalounun ana konusu da
retoriin insann mutluluu astndan ele alnp incelen
mesidir.
 Kallikles Adamn aklls kavgaya ge kalr ama le- 447
ne ge kalmaz, derler.
Sokrates Ne o, bir len mi kardk yoksa?
Kallikles Evet, hem de ne ince bir len... Az nce
Gorgias, bize ok gzel b ir sz leni sundu.
Sokrates Ge kalmz benim yzmden deil Kallik
les, sen suu Khairephon'da ara, bizi Agorada oyalad.
Khairephon Zarar yok Sokrates, suumu balatrm b
ben. Gorgias arkadamdr, ister imdi ister baka bir gn,
onlara anlatklarn bize de anlattrrm .
Kallikles Ne o Khairephon, Sokrates de mi Gorgias'
dinlemek istiyor?
Khairephon Evet ya, onun iin geldik.
Kallikles yleyse bize buyurun, Gorgias bizde kalyor,
dilediiniz zaman size de bir sylev verir.
Sokrates ok gzel ama Kallikles, bakalm Gorgias bi
zimle karlkl konuacak m? nk ben ondan, sanatnn
z nedir, Gorgias necidir, neyi retir, bunlar renmek is- e
tiyorum. Senin dediin sylevi baka b ir gn ekse de olur.
Kallikles Bize den ona sormaktan baka bir ey de
il Sokrates, nk sorular cevaplandrmak ii onun. Daha
demin bizim evde diyordu ki, isteyen istediini sorsun, ceva
bn vereyim, diyordu.
Sokrates Yaasn... Sen sorar msn Khairephon?..
Khairephon Ne soraym?
Sokrates Ne olduunu sor ona. d
Khairephon Anlamadm.
Sokrates unu renmek istiyorum: Diyelim ayakkab
yapyorsa, ayakkabcym diyecek... imdi anladn m?
Khairephon Anladm, soraym: Syle bakalm Gorgias,
dostumuz Kallikles demin senin iin diyordu ki, onun ii, so
rular cevaplandrmaktr, diyordu. Doru bu?
Gorgias Doru Khairephon, az nce de syledim. Yal- 448 a
nz unu ekleyeyim, yllardan beri yeni b ir ey soran yok bana.
Khairephon yleyse Gorgias, benim sorularma vere
cein cevaplar hazrdr.
 48 C O R G I AS

Gorgias B ir dene bakalm, grrsn Khairephon.

Polos yle ya... Ama istersen Khairephon, beni de de
neyebilirsin. nk Gorgias deminden beri epey konutu, yo
rulmutur sanrm.
Khairephon 'Ne o Polos, Gorgiastan daha iyi cevap ve
receini mi sanyorsun?
b Polos N olmu yani... Gerekli cevaplar verdikten
sonra...
Khairephon Bana gre hava ho... Madem istiyorsun,
sen cevap ver.
Polos Sor.
Khairephon Sorum u: Gorgiasn ii, kardei Heodi-
cusun ii ise, Gorgiasa neci dememiz gerekir? Kardeine neci
dersek ona da yle dememiz gerekir, deil mi?
Polos Evet.
Khairephon Demek hekim diyeceiz, yle ini?
Polos yle.
Khairephon Ama onun ii, Aglophon'un alu Aristop-
honun, ya da onun kardei Polygnotusun ii ise o zaman ne
cidir deriz?
c Polos Ressam, deriz.
Khairephon Peki, imdi neci diyeceiz ona? Gorgias'n
urat sanat nedir?
Polos Bak. Khairephon, insanlarn alarak rendik
leri birtakm sanatlar vardr, bunlarn kk grgdr: grg
ne dayanarak vaayann hayat, bu bakmdan sanata uygun
olur, oysa grgye, uramaya dayanmad m yaayn ne yn
alaca belli olmaz, her ey baht iidir; adamn biri u yoldan
giderek u sanat edinir, br baka yoldan, baka bir sanat.
Ama en iyi insanlar, en iyi sanatlar renirler. te bizim bi
zim dostumuz, Gorgias da insanlarn en iyilerinden biri oldu
u iin, onun sanat da sanatlarn en soylusudur,
d Sokrates Gorgias, u Polos sylev ekmeyi ok iyi
renmi ama Khairephon'a verdii sz yerine getirmiyor.
Gorgias Ne demek istiyorsun Sokrates?
Sokrates Demek istediim, sorulann karln ver
medi.
Gorgias yleyse neye kendin sormuyorsun?
Sokrates Cevap vermek istersen sana soraym, daha iyi
 G O R G A S 49

olur. nk Polos'u dinlerken baktm da, karlkl konuma

dan ok, sylev sanatn daha iyi biliyor o.
Polos Neden byle sylyorsun Sokrates? e
Sokrates nk Polos, Khairephon sana Gorgias'n sa
natnn ne olduunu sordu. Sense sanki biri knam gibi, onu
savunmaya kalktn, ama sanatnn ne olduunu sylemedin.
Polos Nasl olur? Onun sanat, btn sanatlarn en soy
lusudur demedim mi?
Sokrates Evet, dedin ama, sorulann karl deildi o.
nk sana Gorgias'n sanatnn deeri nedir diye sormadlar,
Gorgiasn sanatnn ne olduunu sordular. Gorgiasa neci de
memiz gerektiini sordular. imdi senden ricam u: Demin
Khairephon'un sorularna nasl cevap verdinse bana da yle
ak, ksa olarak syle; Gorgias'n sanat nedir, Gorgias'a neci 449 a
denir? Yahut, daha iyisi, sana soraym Gorgias, sen syle, se
nin sanatnn ad ne?
Gorgias Benim sanatm, sylev sanatdr Sokrates.
Sokrates yle ise sana sylevci diyeceiz.
Gorgias Evet Sokrates, hem de en iyisinden. Beni by
le arrsan, Homerosun deyimiyle, olmakla vndm
bir.ad vermi olursun bana.
Sokrates Benim istediim de o.
Gorgias yleyse de. b
Sokrates Peki, sylev sanatn bakalarna da retti
ini syleyebilir miyiz?
Gorgias Evet, retmek istediim budur, hem yalnz
Atinada deil, her yerde.
Sokrates Bak Gorgias, imdi yaptmz gibi, soa so
rup cevap vermeye devam edelim de, Polosunki gibi sylevleri
baka bir gne brakalm m? Sana sorulanlara ksa ksa ce
vaplar vermeye katlanr msn?
Gorgias Kimi cevap, ister istemez uzun olur Sokrates.
Ama ben elimden geldiince ksa kesmeye bakacam. nk
olabildii kadar ksa tutmak benim sanatmn gereklerinden- c
dir.
Sokrates Senden istenilen de bu Gorgias. Bugnlk k
sa tut da, uzun sz baka sefere brak.
Gorgias Hay hay... vle ksa konuacam ki, daha az
szle konuan grmedim, diyeceksin.
Sokrates Hadi cevap ver bakalm: Ustas olduunu,
D 4
 50 G O R G A S

bakalarna da retebildiini sylediin u sanat, nenin sana

tdr? Szgelii, sana dokumaclktan sz asam, dokumaclk
kuma yapmaktr dersin... Deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates1 E e... Musiki de ezgilerin birlemesiyle ilgili
deil mi?
Gorgias yle.
Sokrates Tanra Hera adna yemin edeyim ki Gorgias,
cevaplarna hayranm. Bundan daha ksas olmaz.
Gorgias Evet Sokrates, ben de baarl cevaplar verdi
imi sanyorum.
Sokrates ok memnunum, hadi gene byle cevap ver,
sylev sanat ne ile ilgilidir?
Gorgias Szlerle.
e Sokrates Ne eit szlerle Goreias? Hastalara nasl iyi
olacaklarn reten szlerle mi?
Gorgias Hayr.
Sokrates yleyse sylev sanat her eit szle ura
myor!
Gorgias Uramyor ya.
Sokrates Ama bu sanat insanlara konumay'retiyor
du, deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Sylediklerini dnmeyi de retir mi?
Gorgias Elbette.
450 a Sokrates Peki, biraz nce lafn ettiimiz hekimlik sa
nat, hastalk zerine konumaya ve dnmeye yetkili kim
seler yetitirmek sanat deil midir?
Gorgias Evet.
Sokrates Hekimler szlerle i grrler deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Bu szler hastalklarla ilgilidir, deil mi?
Gorgias yle.
Sokrates Beden terbiyesi de, bedenin iyi, ya da kt
durumu ile ilgili szlerle urar, deil mi?
Gorgias Doru.
Sokrates Btn teki sanatlar iin de byle deil mi
Gorgias? Hepsi de kendi konularyle ilgili szlerle urayor
lar.
Gorgias yle.
 G O R G A S 51

Sokrates Peki, sen kendi sanatna sylev sanat der

ken, szlerle uraan btn teki sanatlara neden bu ad ver
miyorsun?
Gorgias nk Sokrates, teki sanatlar birtakm iler
yapp ortaya koymaya dayanr, szgelii el ileri gibi; ama sy
lev sanat el iine benzemez, bu sanatta i sadece szle gr
lr. te bu yzden sylev sanat szlerle urar diyorum.
Sokrates Tam olarak anladm syleyecek durumda
deilim, ama az sonra daha iyi kavrayabileceimi sanyorum.
Ne olur, u soruma da cevap ver: Birok sanat vardr dedindi,
deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Sanatlarn ounda sze pek az i der, ya
da hi dmez, nemli olan b ir ey yapmaktr. Resimde, yon
tuda bunun gibi birok sanatlarda, sanat hi konumadan
da iini grebilir. Sylev alanna girmez dediin sanatlar, sa
nrm, bunlar olmal. d
Gorgias Benim dndm de tam bu Sokrates.
Sokrates Ama baka sanatlar da var; szgelii, aritme
tikte, hesapta, geometride, talih oyunlarnda hemen hemen b
tn i szn aracl ile grlr, elin pek az pay vardr, ya
da hi pay yoktur. Bunlarn kiminde szle i, aa be yu
kar, eittir; ounda ise en byk pay ie der. B ir de btn
glerini szden alan sanatlar var. Senin sylev sanat dediD
de bu sonuncularn iine giriyor, yle mi? e
Gorgias yle.
Sokrates Ama senin btn bu sanatlar sylev sanat
sayacan sanmyorum. Sylev sanat, tam senin deyiinle,
szden doan, szn aracl ile ileyen bir sanatsa, biri kar
na dikilip seni sktrabilir: yleyse Gorgias, aritmetik de
sylev sanatdr der. Ama ben senin aritmetii de, geometriyi
de sylev'sanat saymadn sanyorum.
Gorgias Haklsn Sokrates, benim istediim gibi anla 451a
msn.
Sokrates yi. yleyse sorumun geri kalan parasn cer
vaplandr: Sylev sanatnda balca ii szler gryorsa, ama
szleri kullanan baka sanatlar da varsa, sylev sanatnn kul
land szler ne biim szlerdir? imdi saydm sanatlar iin
biri gelip bana dese ki: Sokrates, aritm etik nedir? Ben ona,
senin demin dediin gibi, aritm etik szlerden doan bir sanat-
 52 G O R G t A S

b tr, derdim. Bu szler ne stne szlerdir? diye sorsayd,

tek ve ift, btn saylar stne szlerdir, diye cevap verir
dim. Hesap nedir? diye sorsayd, genel olarak szlerle ilgili
sanatlardandr, derdim. Karmdaki bundan sonra, Ne gibi
c szlerle? diye sorsayd, halk toplantlarnda kararlar oku
yanlarn az ile, Demin de sylemitik ki... diye b allar, he
sap da aritm etik gibidir, derdim, u farkla ki, hesap sadece
tek ve ift saylar ele almakla kalmaz, teklerle iftlerin hem
kendileriyle, hem de bi birleriyle olan sayca iliikliklerini kap
sar, derdim.' Gene, astronomi iin de, Astronomi sz sanat
dr demem zerine, Ne stnedir bu szler? diye sorsay-
d, yldzlarn, gnein, ayn hareketleri ve karlkl hzlar
zerinedir, derdim.
Gorgias Doru sylemi olurdun Sokrates .
Sokrates imdi sen syle Gorgias, sylev sanat, btn
iini szlerle gren, istediini szlerle elde eden sanatlardan-
d dr dedindi, deil mi? yle demedin mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Ne stnedir bu szler? Bunu soruyordum.
Sylev sanatnn kulland szler ne gibi eylerle ilgilidir?
Gorgias nsanla ilgili en byk ve en iyi eylerle Sok
rates.
Sokrates Gene ii kartrdn Gorgias, ben bunun iin
den nasl karm ? nsanla ilgili en byk ve en iyi eyler ne-
c lerdir? Eski lenlerde iki ierken sylenen arklar bilirsin
sanrm, o arklarda en iyi eyler saylrken bata salk, ar
kasndan gzellik, nc olarak da, ozanlarn dedii gibi, na
musla kazanlm zenginlik sylenir.
Gorgias arky bilirim, ama senin niyetini anlayama
dm.
452 a Sokrates unu sylemek istiyorum, arkda saylan o
eyi yapanlar, yani hekim, beden eitimcisi, sarraf... ip di
ye dikilirler karna, nce hekim alr, der ki: Ey Sokrates,
Gorgias seni aldatyor, nk insanlarla ilgili en byk eyle
benim sanatm urar, onun sanat deil. Bunun zerine ben,
Sen necisin? diye sorunca, Hekimim diye cevap verir. Ne
demek? diye sorarm , Yani insana en byk iyilii senin sa
natn m salar? Tabii. diye cevap verir, nK salktan
daha byk iyilik yoktur, tnsan iin salktan byk iyilik
olur mu? Hekimden sonra beden eitimcisi gelir, der ki, Be-
 G O R G t A S 53

nim sanatm dururken Gorgias kp da kendi sanatn en iyi

diye gstermeye kalkarsa buna aarm Sokrates. Ben gene
tekine sorduum gibi, buna da, Necisin sen dostum, neyle
urarsn? diye sorarm. Beden eitimcisiyim der. Benim
iim insan bedence glendirmeye, gzelletirmeye yarar. Bu
srada sarraf kagelir ve tabii benim de beklediim gibi, te
kilerin hepsini toptan kmser: Dn Sokrates der, Gor
gias da, tekiler de, zenginlikten daha byk bir iyilik kara
bilirler mi hi? Bunun zerine sen, ya da ben sorarz ona,
Sen zenginlik mi yaratrsn? diye. Evet der. Necisin
sen?, B ir sarraf, nsan iin en iyi eyin zenginlik olduu
na inanyor musun? Tabii... diye cevap verir. Bunun ze
rine biz de konumuza geliriz: Evet ama, deriz, bizim dostu
muz Gorgias da, kendi sanatnn insanlar iin en byk iyilii
getirdiini savunuyor. Yzde yz bu kanda, istersen git, ken
disine sor. Nasl bir iyilik? Buna Gorgias cevap versin. im
di senden istediim Gorgias, ha ben sormuum, ha tekiler, in
san iin en byk iyilik olan bu senin sanatn nedir? Onu d
syle.
Gorgias Gerekten de en byk iyiliktir Sokrates, n
k insanlara kendileri iin zgrlk, hangi devletten olursa
olsun, bakalarn ynetmek gcn salar.
Sokrates Peki ama, bunu yapan nedir?
Gorgias Mahkemelerde yarglar, kurultayda yeleri,
halk toplantsnda, ya da buna benzer siyasi toplantlarda va
tanda kandrmak iin szden byk ne var? Szn gcn e
edindin mi, hekim de, beden eitimcisi de senin buyruuna
girer; zenginlikler topladn sylediin sarraf da o zengin
likleri kendi iin deil, konumay, kalabal kandrmay bi
len senin iin toplamtr.
Sokrates Sanyorum ki Gorgias, sylev sanatnn sen
ce ne olduunu doru olarak akladn. Yanl anlamadmsa,
demek istiyorsun ki, sylev sanat bir kandrma sanatdr, 453 a
bundan baka bir ey deil, ba sonu bu. Sylev sanatnn
kandrmaktan baka etkisi var m?
Gorgias Hayr, senin bu tanmlaman bana ok gzel
geldi Sokrates, nk sylev sanatnn ba da, sonu da kan
drmadr.
Sokrates imdi dinle beni Gorgias, bir konunun tart
lmasna, sadece doruyu renmek tutkusu ile giren insan-
 54 G O R G l A S

b lar varsa ben onlardan biriyim derim; bunu senin iin de sy

lemek isterdim.
Gorgias Sz nereye getirmek istiyorsun Sokrates?
Sokrates Syleyeceim: Sylev sanatnn kulland sz
ler, hangi konularda karmzdakini kandrmak iin ie yarar,
bu szleri teki szlerden nasl ayracaz? Sezer gibi oldum-
sa da, tam anlamyle anladm syleyemeyeceim. Onun iin
c gene soruyorum: Sylev sanat hangi konularda, nasl kand
rr? Madem sevdiini sylyorsun, sen anlat, bana sorma, di
yeceksin. Senin gzel hatrn iin deil, doruyu en iyi bu yol
dan ortaya karabileceimiz iin byle yapyorum. Bundan
tr, ikinci bir soru daha sormam yanl bulmazsn sanrm:
Sana Zeuxis, ne trl resim ler yapar diye sormam zerine,
Canllarn resmini diye cevap veren, Hangi canllarn?
diye sormaz mym?
Gorgias Evet, sorarsn,
d Sokrates Canllarn resmini izen baka ressam lar da
bulunduu iin, bu ikinCi soruyu sormam doru olurdu, de
il mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Ama Zeuxis'ten baka, canllarn resmini i
zen ressam olmasayd, senin cevabn yeterdi, deil mi?
Gorgias Yeterdi.
Sokrates te sylev sanat iin de renmek istediim
bu: Yalnz sylev sanat m kandrr, yoksa ayn ii yapan ba
ka sanatlar da var mdr? unu demek istiyorum: Herhangi
bir ey reten biri, bu ey ne olursa olsun, karsndakini ona
inandrr m inandrmaz m?
e Gorgias nandrr Sokrates, hi phe yok.
Sokrates Gene demin szn ettiimiz sanatlara d
nelim... Aritmetik, aritm etiki, bize saylarn zelliklerini
retmez mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Kandrr da deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates yleyse, aritm etik de, sylev sanat gibi, bir
kandrma sanat mdr?
Gorgias Aka syle.
Sokrates E ... B iri bize sorsa, bu aritm etik ne biim
bir kandrrpadr, konusu nedir bunun, diye... Tek ve ift sa-
 G O R G A S 55

ylar retir, deriz. Bylece ona, demin szn ettiimiz teki 454 a
kandrma sanatlarnn zelliklerini, konularn gsterebiliriz.
Gorgias ok doru.
Sokrates yleyse yalnz sylev sanat deildir kandr
ma sanat olan.
Gorgias Doru.
Sokrates Demek, kandrma iini yalnz sylev sanat
salamaz, baka sanatlar da ayn ii grr. imdi, ressam ze
rine konuurken olduu gibi, u soru akla geliyor: Sylev sa
nat, ne biim , ne stne bir kandrma sanatdr? Bu soruyu b
sormak gerekli deil m i?'
Gorgias Sanrm.
Sokrates E ... Sana bunu sorarsam ne cevap verirsin
Gorgias.
Gorgias Derim ki Sokrates, sylev sanat, demin de sy
lediim gibi, mahkemelerde, ya da baka toplantlarda, doru
olan, ya da olmayan eyler stne bir kandrma sanatdr.
Sokrates Byle diyeceini biliyordum Gorgias, ama ce
vaplan belli bu eit sorular gene de sorarsam ama, nk c
seni snamak deil niyetim, demin de sylediim gibi, tart
may ilerletm ek iin byle yapyorum. Ne demek istediimizi
sezmekle yetinmeyelim. Varsaymlarn neyse, onlan kendi bil
diin gibi, kendine gre gelitir, benim istediim bu.
Gorgias Dediklerin ok doru sanrm Sokrates.
Sokrates Peki, baka bir soru ataym ortaya: Bilmek
diye bir ey var mdr?
Gorgias Vardr.
Sokrates Ya inanmak diye bir ey?
Gorgias Vardr.
Sokrates Bu ikisi bir m idir, yani renmekle bilmek d
ayn ey midir?
Gorgias Bence ayn eyler deildir Sokrates.
Sokrates Dediinin doru olduu undan da belli: Biri
sana, Yanl inanlar olduu gibi, doru inanlar da var m
dr? diye sorsa, yanlmyorsam, vardr diye cevap verirsin
ona.
Gorgias Evet.
Sokrates E ... Doru bilgiler olduu gibi, yanl bilgiler
de var mdr?
Gorgias Hayr, yoktur.
 56 GORGAS

Sokrates Gerekten de yoktur; bundan tr de bil

mekle inanmak ayr ayr eylerdir.
Gorgias ok doru,
e Sokrates Ama bilenler gibi, inananlar da bir eye kan-
mlardr, deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates yleyse iki eit kandrma vardr diyebilir
miyiz? Biri bilgisiz olarak inanmaktan doar, teki bilerek
inanmaktan.
Gorgias Tabii.
Sokrates E e... Mahkemelerde, ya da baka toplantlar
da, doru olan, ya da olmayan eyler zerine bir inandrma
sanat dediimiz sylev sanat, hangi eit bir kandrmadr?
Bilgi ile inandran bir kandrma m, yoksa bilgisiz inan ve
ren bir kandrma m?
Gorgias Sadece inan veren bir kandrma Sokrates.
Sokrates yleyse sylev sanat, doru olan, ya da ol-
455 a mayan zerinde sadece inandran, ama doru olan nedir, do
ru olmayan nedir, bunu retmeyen bir kandrma sanatdr,
deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates yleyse sylevci, mahkemelerde, ya da ba
ka toplantlarda, doru olan, ya da olmayan eyleri retmez,
onlara inandrr. nk bu gibi yksek konularda, az bir za
man iinde, kimse byk bir kalabala bir ey retemez,
deil mi?
Gorgias Tabii retemez.
b Sokrates yleyse, sylev sanat derken ne anladmz
bir dnelim; nk ben bundan ne anladm daha pek bil
miyorum. Diyelim, bir hekim, ya bir gemi yapcs ,ya da her
hangi bir zanaat semek iin bir toplant yaplsa, sylevciyi
toplantya alrlar m? Almazlar deil mi? nk btn seim
lerde, bir iin en ustas kimse onun seilmesi gerekir. Bunun
gibi, bir tersane, bir sur, bir liman yaplacaksa, sylevcinin
sz dinlenmez, o ilerde kim usta ise onun sz dinlenir. Bir
sava dzenlemek, ya da byle bir durum almak iin komu
tanlar semek gerekse, askerlerin sz dinlenir, sylevcinin
c deil. Sen de byle dnmyor musun orgias? imdi sen
de, bir sylevci olduunu, sylevciler yetitirdiini syledii
ne gre, senin sanatnn ne biim bir sanat olduunu ben an-
 G O R G A S 57

cak senden renebilirim. nan ki, byle davranm yalnz

kendi karm a deil, senin de karnadr. nk imdi bu
rada bulunan genlerden biri, birka, senin rencin olmak
isteyebilir. Gerekten de bu istekte olan biroklarn gryo
rum, fakat onlar sana sormaya ekiniyorlar. Onun iin ben
sana sorarken, onlar soruyorlarm gibi dn sen. imdi on
lar sana diyecekler ki: Bize neyi reteceksin Gorgias? Dev- d
lete ne t vermemiz gerektii stne bize ne gibi eyler
reteceksin? Sen bize sadece doru ile doru olmayan m, yok
sa Sokrates'in demin sayd eyleri de retecek misin? Sa
na byle derlerse ne cevap verirsin?
Gorgias Sz buraya getirmen iyi oldu Sokrates, ben
de sana sylev sanatnn ne biim bir sanat olduunu akla
maya alacam. Duymusundur, bilirsin sanrm. Atmallar,
tersanelerini, surlarn, limann planlarn, Temistokles ile Pe- e
riklesin tlerine uyarak yapmlardr, yoksa kalfalarn sz
ile deil.
Sokrates Temistokles iin yle sylerler Gorgias; Pe-
riklese gelince, onun orta surun yaplmas iin verdii syle
vi ben de dinlemiimdir.
Gorgias Gryorsun ki Sokrates, bu gibi konularda bir 456 a
karar vermek gerekti mi, sylevcilerin d dinlenir. nk
dncelerini kabul ettiren adamlar onlardr.
Sokrates Benim de dnp dnp amam, sylev
sanat ne biim bir sanattr diye sana sormam bundan ite
Gorgias. Bu gzle baklnca sylev sanat bana alacak kadar
byk grnr.
Gorgias yledir gerekten Sokrates, sylev sanatnn
btn teki sanatlar nasl etkisi altnda tuttuunu bilsen bu
nu daha iyi anlarsn. Bak, sana inandrc bir rnek vereyim:
Kardeim Herodicus'un, ya da baka hekimlerin yannda ok
grmmdr; hastann biri, bakarsn, hekimin verdii ilac
istemez, bak altna yatmaya, bir yerinin kzgn demirle da- b
lanmasma raz olmaz. te bu gibilerine ben, hekimin yapt
ramadn yaptrmmdr, sylev sayesinde. Derim ki, bir sy-
levci ile bir hekim bir ehre gitseler, orann halk toplantsn
da, ya da baka bir toplantda ehir hekimi seilmek iin va
ra girseler, hekim hava alr, konumasn bilen teki ise, is
terse, hekim olarak kendini setirir. Baka uralarda da, sy-
levci, biriyle yara girdi mi, kendini setirme ans onda, her-
 58 G O R G A S

c hangi birinden daha oktur. nk her konuda dinleyenleri

kandrarak konumay en iyi o bilir. te sylev sanat, byle-
sine gl bir sanattr. Ama Sokrates, btn teki yarma
d sanatlarnda olduu gibi, sylev sanatnda da dostu, dman
ayrmak gerekir; dostu iin de, dman iin de ok gl di
ye bilinen bir boksr, bir grei, bir eskrimci, nasl dostunu
yaralamamak, onu vurmamak, onu ldrmemek zorunda ise,
sylevci de elindeki silah herkese kar kullanmamaldr. Pa-
e lestra'da alp yetimi bir boksr dn... Bu adam gcne
kuvvetine dayanp babasna, anasna, akrabalarndan, arkada
larndan birine vursa; bu yzden onu yetitirenleri, kl
retmenlerini ehirden srmeye kalkmak, onlardan tiksinmek
doru olur mu? Doru olmaz tabii. nk bu sanat onlara iyi
bir amala, ancak dmanlara, ktlk edenlere kar korun
mak iin kullanlsn diye retilm itir; durup dururken saldr
mak iin deil. Byle yapmayanlar, ellerindeki silah kirlet-
457 a mi, glerini, ustalklarn ktye kullanm olurlar. Ama biz,
bundan tr, suu retmenlere de, o sanatlara da ykleye
nleyiz, ktlk o sanatlarn kendinde var diyemeyiz. Bence bu
durumda sulu olan, elindeki sanat ktye kullanandr. Bu
kant, sylev sanat iin de doru; nk.sylevci her konuda,
herkese kar konuur... Ksacas, dinleyicilerini herkesten ok
o kandrr. Fakat sylevci, bu gcne gvenerek, b ir hekimin,
ya da baka bir sanatnn hakkn yemeye kalkmamaldr; at-
letlik glerini nasl kullanyorsa, sylevciliini de yle, do-
b rulukla kullanmaldr. Yok, byle yapmaz da, iyi bir sylevci
olduktan sonra, sanatn ktye kullanrsa, bundan tr
on yetitireni ehirden kovmaya kalkmak doru olmaz. n
k retmeni, ona bu aygt iyiye kullansn diye vermitir,
renci ise onu ktye kullanmtr. te bu yzden, tiksinilecek,
c ehirden srlecek, lm yargsn yiyecek olan, yetitirici de
ildir.
Sokrates Benim gibi sen de birok tartm alara girmi-
sindir Gorgias, bilirsin, kar karya geenler, ou zaman,
tarttklar konular da, karlkl birbirlerine gstermeleri
gereken saygy da sonuna dein srdremezler, aralarnda
d bir anlamazlktr balar. Kimi tekine ak, doru konuma
dn syler, bunun zerine hrslanrlar, kavgaya tutuurlar;
birbirlerini duygululua, kskanla kaplmakla, tartlan
konu ile ilgilenmemekle sularlar. Kimi zaman da birbirleri-
 G O R G A S 59

ne yle kt szler sylerler ki .orada bulunanlar, bu adam

lar dinlediklerine bin defa piman olurlar. Sana bunlan niin
sylyorum, biliyor musun? nk sylev sanat stne de
min sylediklerinle imdiki szlerinin birbirini tutmadn
sylemeden edemeyeceim. te bu yzden, ya bu Gorgias im
di kalkp da, sen doruyu ortaya karm ak iin deil, beni ks
kandn iin byle konuuyorsun derse diye korkuyorum. Sen e
de benim gibiysen daha sormak isterim, ama deilsen brak
rm yakam. Sen nasl bir adamsn diye soracaksn bana. Ben,
yanl b ir sz sylediinde yanld yzne vurulunca bundan
holanan insanlardanm; yanl syleyeni rtmekten olduu
kadar rtlmekten de holanrm. Ama bence bu ikisinden 458 a
biri daha kazanldr. nk insann b ir beldan kurtulmas,
bakasn bir beldan kurtarmaktan daha byk bir kazan
deil midir? E ... B ir adamn; u konutuumuz konularda,
yanl bir dnceye saplanmas kadar da byk bir bel d
nemem. Sen de benim gibiysen tartmay srdrelim, yok b
deilsen, ne kar, burada brakrz.
Gorgias Ben de, Sokrates, senin sylediin adamlarda
nm. Ama bizi dinleyenleri, de dnmemiz gerekecek belki.
Neden dersen, sen gelmeden nce ben onlara uzun b ir sylev
verdim, imdi tartmay srdrmeye kalkarsak belki ok
uzar. Bundan tr diyorum ki, arkadalar arasnda belki ii c
olanlar vardr, onlar tutmayalm.
Khairephon Bak Sokrates, dinle Gorgias, konumay
kesmek istemenizi hi kimse iyi karlamad, duyuyor musu
nuz? Bana gelince, byle ilgin b ir tartmay dinlemekten al
koyacak hibir iim olmad iin tanrya krler ediyorum.
Kallikles Bugne dein birok tartmada bulundum,
ama tanrlar stne yemin edeyim Khairephon, hibiri beni d
bu tartm a kadar coturmad. Btn gn tartsanz ben da
ha kvanrm.
Sokrates Doru sylyorum Kallikles, Gorgias isterse
ben de isterim.
Gorgias B ir kez syledim, kim sorarsa sorsun cevap
vereceim dedim, benim caymam ayp olur. Madem arkada
lar istiyorlar ,bala bakalm, istediini sor. e
Sokrates Bak Gorgias, senin szlerinde beni artan ne
oldu... Belki de sen haklsn; ben yanlyorum. Kim isterse,
sen sylev sanatn retebileceini sylyorsun, deil mi?
 60 G O R G i AS

Gorgias Evet.
Sokrates Yani senin yetitirdiin adam, herhangi bir
konuda ounluu kendinden yana ekebilir, ama reterek
deil de inandrarak,'yle deil mi?
459 a Gorgias Tam byle.
Sokrates; Bundan baka, sylevcinin, salk konularn
da bile, giderek hekimden daha ok inandrma gcnde oldu
unu syledin, deil mi?
Gorgias Evet, kalabalk karsnda, yle olur.
Sokrates Yani bilgisiz kimseler karsnda demek isti
yorsun; yoksa sylevci, bilgili kimseleri kandramaz.
Gorgias Dorudur, kandramaz.
Sokrates Ama sylevcinin kandrma gc, hekimin kan
drma gcnden daha bykse, bu demektir ki, sylevcinin
kandrma gc, belli bir sanat bilen birinden daha byktr,
b Gorgias Evet.
Sokrates stelik hekim deilken... Deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Ama hekim olmayan, hekimin bildiklerini bil
mez, deil m i?
Gorgias Tabii bilmez.
Sokrates E ... Sylevci, hekimden daha kandrc oldu
una gre, demek ki, bilgisizin biri, bilgisiz kimseleri kandr
makta .bilgiliden daha ustadr. Bu sonu kmaz m?
Gorgias Bu durumda, evet.
Sokrates yleyse sylev sanatnn teki sanatlar kar
sndaki durumu da byle olmak gerektir; yani sylevci onlar
bilmek zorunda deildir. Demek sylevcinin, kendisinden da-
c ha bilgili, kimseler yannda bilgisiz kimseleri kandrmann yo
lunu bulmas yeter, yle deil mi?
Gorgias Evet Sokrates, ne byk kolaylk deil mi?
teki sanatlar bilmeden, sadece sylev sanatn renmekle
teki sanatlar retenlerden stn olmann baka yolu var
mdr?
Sokrates Sylevcinin stn olup olmad konusunu,
istersen .aratrmalarmz iin yararl olacan kestirirsek, ile
ride inceleriz. Ben imdi unu sormak istiyorum, sylevcinin
hekimlik sanat ile teki sanatlar karsndaki durumu, doru
ile eri, iyi ile kt, gzel ile irkin karsndaki durumu gibi
midir? Sylevci bunlar bilir mi, bilmez mi? yi ile kt, g-
 G O R G I AS 61

zel ile irkin, doru ile eri nedir, bunlar gerekten bilir mi?
Yoksa sadece bilgisizleri kandrmann yolunu rendii iin,
bunlar bilenlerden daha bilgili mi geinir? B ir renci, sy
lev sanatn renmeden nce bunlar renip sana yle mi
gelmeli? nk o renci bunlar bilmiyorsa sen oha rete e
mezsin, neden dersen sen sylev retmenisin, senin iin de
ildir o. Ama sen ona, kalabalk karsnda bunlar bilen bir
adam gibi geinmesini reteceksin; iyi bir adam deilken,
iyi imi gibi grnecek. Yoksa nce bunlarn dorusunu re
nirse, sen ona sylev sanatn bir trl retemezsin. Btn
bunlara ne diyeceksin? Tanrlar hakk iin Gorgias, demin yap 460 a
tn gibi, bana sylev sanatnn stnln gster, senden
bunu istiyorum-.
Gorgias Peki Sokrates. Bu renci, sylediin eyleri
bilmiyorsa benden renir.
Sokrates Yeter, doru syledin. Demek ki senin sylev-
ci olarak yetitirecein adamn, ister senden nce rensin, is
ter senden rensin, doru ile erinin ne olduunu bilmesi ge
rekli, deil mi?
Gorgias Tabii.
Sokrates Gzel. Dlgerlik renmi bir kimse dlger b
dir, deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Musiki renmi olan da musikicidir, deil
mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Gene byle, hekimlik renmi olan da he
kimdir, deil mi? Baka herhangi bir eyi renmi olan da.
rendii eyin adamdr, deil mi?
Gorgias Tabii.
Sokrates yleyse, dorunun ne olduunu renmi olan
<la dorudur.
Gorgias Evet, yledir.
Sokrates Doru olan,doru olan yapar, deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Hep doru olan yapmak isteyen adam, doru
adam deil midir?
' Gorgias Aka bu sonu kyor.
Sokrates Tabii. Doru adam, doru olmayan yapmaz,
deil mi?
 62 G O R G tAS

Gorgias Yapmaz.
Sokrates yleyse, sylev sanatm bilenin doru olmas
gerekir, deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Demek sylevci eri olmay istemeyecektir,
deil mi?
Gorgias stemeyecektir.
Sokrates Ama demin, b ir boksr, boks sanatn yanl
yolda kullanrsa bundan tr onun retmenini sulamak,
ya da ehirden srmeye kalkmak doru olmaz demitin, hatr
lyor musun? Bunun gibi, sylevci de sylev sanatm kt, e
ri bir yolda kullanrsa, suu retmenine ykleyemeyeceiz;
ehirden onu deil, sylev sanatn ktye kullanan adam s
receiz, nk asl sulu odur deil mi? Byle dememi miy
din?
Gorgias Evet, yle demitim.
c Sokrates Ama demin, sylevcinin doruluktan .hibir
zaman ayrlmayacan syledik, deil mi?
Gorgias Doru.
Sokrates Ta batan beri Gorgias, sylev sanat szlere
dayanr ,fakat onun konusu .aritmetik gibi tek ve ift saylar
deil, doruluk ile eriliktir demiyor muyuz?'
Gorgias Evet.
Sokrates Sen sylev sanatnn konusu doruluktur der
ken, demek ki diye dnmtm, bu sanat erilie gelmez.
461a Ama bunun hemen arkasndan, sylevcinin bu sanat ktye
de kullanabileceini syleyince, dtn elimeye atm.
Bak, ben sana demitim ki, bizim dncelerimizi bakasnn
rtmesinde bir kazan vardr, bylece tartlan konuda iler
leme olur, sen de bu anlayta isen konumay srdrelim, yok
deilsen ekip gideyim. Bu incelememiz srasnda sen de g
receksin ki, sylevci, sylev sanatm ktye kullanamayacak,
kendi de erilie sapmayacak gibi yetitirilm itir. Ama Gor
gias bu konuda doruyu bulmak iin uzun uzun tartmamz
gerekecek.
Polos Sylev sanat stne sylediin bu szlere ger
ekten inanyor musun Sokrates? Nasl olur!.. Gorgias, sylev
cinin, doruyu, gzeli, iyiyi bildiini, bunlar bilmeyenlere de,
renmek iin gelirlerse retebildiini syledikten sonra, or
 G O R G A S 63

tada artk bir. elime kalr m? Gerekte konumay bu k

maza sen srkledin, nk en ok sevdiin ey budur senin, c
Szlerinin doru olduuna gerekten inanyor musun? Doru
luun ne olduunu bilmiyorum, bunu bakasna retmem di
yeni duydun mu hi? Dorusu tartm ay byle bir yere getir?
mck byk kurnazlk.
Sokrates Gsterili Polos, bizim arkadalar, ocuklar
edinelim diye rpnmamz nedendir. Yarn yalanacaz, yan
llklar yapacaz, yeni yetien kuak bizim szlerimizi, ileri
mizi dzeltsin diye, deil mi? imdi Gorgias ile ben yanlyor
sak sen bizi uyandr. Bana yanlm gsterirsen, kendi pay
ma syleyeyim, diretmem, savmdan vazgeerim... Ancak bir d
artla.
Polos Nedir o?
Sokrates Demin yaptn gibi sz uzatmayacaksn.
Polos Ne demek? istediim szleri kullanamayacak m
ym?
Sokrates Dostum, Hellasm en zgr konuulan yeri
olan Atinaya gelmiken, konumann tadndan yoksun brakl- e
man, dorusu, ac olurdu. Ama bir de benim durumumu d
n... Uzun b ir sylev ekmeye balarsan, sana sorulan sor-
lara cevap vermek istemezsen, bana oturup seni dinlemekten
baka b ir ey kalmaz, iyisi mi, bizim tartmamzla gerekten
ilgileniyorsan, yahut demin de dediim gibi, onda dzeltilmesi
gerekli yerler buluyorsan, istediin sz ele al; sra sana ge
lince, Gorgias gibi, benim gibi, sor, cevap ver; sen bizi rt, 462 a
biz seni rtelim ... Sanyorum ki, sen, Gorgiasm bildiklerini
ben de bilirim demek istiyorsun, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Sen de onun gibi, istediinizi sorun, ne cevap
vereceimi bilirim , diyorsun yle mi?
Polos Tabii.
Sokrates Peki, hangisini seiyorsun imdi? Sen mi so
racaksn, ben mi soraym? b
Polos Ben soracam. Gorgiasn cevap veremediini
sandn soruyu ben sana soraym. Sylev sanat nedir?
Sokrates Ne biim b ir sanat olduunu mu soruyorsun?
Polos Evet.
Sokrates Dorusunu sylemek gerekirse Polos, bence
bir sanat deildir o.
 64 G O R G A S

Polos yleyse sence sylevcilik nedir?

Sokrates Son gnlerde okuduum bir kitabnda senin
sanat olarak gstermeye kalktn bir ey.
Polos Ne gibi bir ey?
Sokrates B ir eit grenek.
Polos Demek sence sylevcilik bir grenek, yle mi?
Sokrates Benim grm bu. Ama senin dncen ba
ka olabilir.
Polos Peki, nenin grenei bu?
Sokrates B ir eit zevk ve tat veren bir grenek.
Polos yleyse insanlara nee veren bu sylev sanat g
zel b ir ey deil mi?
d Sokrates Nasl konuma bu Polos? Ben daha sana sy-
levciliin ne olduunu sylemeden sen neden bana, onun g
zel olup olmadn soruyorsun?
Polos Sen bana sylevcilik bir eit grgdr, deme
din mi?
Sokrates Bakalarna bylesine nee saan sen, bana
bu needen bir pay ayracak msn?
Polos Olur.
Sokrates Ahlk ne biim bir sanattr diye sorar msn
bana?
Polos Ahlk ne biim bir sanattr?
Sokrates Ahlk b ir sanat deildir Polos.
Polos Nedir yleyse?
e Sokrates B ir eit zevk ve tat veren bir grenek.
Polos yleyse sylevcilikle ahlk ayn ey midir?
Sokrates Hayr, onlar sadece ayn iin deiik para
landr.
Polos Hangi iin?
Sokrates Gerei sylersem kaba decek diye korku
yorum. Bu yzden de cevap vermeye ekiniyorum. En azndan
Gorgias, onun iiyle alay ediyorum diye alnacak. Ama ne ya
paym ki, imdiye dek sylediklerinden, Gorgiasn kendi sa
nat stne dndn karamadm. Benim anladmla
463 a onun anlad sylevcilik birbirini tutuyor mu, bilmiyorum.
Ama benim dediim sylevcilik, pek deerli olmayan bir b
tnn parasdr.
 G O RG i A S 65

Gorgias Neyin paras Sokrates? Ne sylemek istiyor

san syle, beni dnme.
Sokrates Bence Gorgias, sylevciliin b ir paras oldu
u o btn, hi de bir sanat deildir, insanlar ekip evirme
yi bilmeye dayanan bir akgzlk, bir girginlik alkanldr.
Ben bu alkanla, ksaca, dalkavukluk diyorum. Bunun b
birok paralar var, onlardan biri altlk. Ahlk bir sanat
gibi grnr, ama deildir, bir alkanlktr, bir grenektir.
Sylevcilik, sslenme, sofistlik de teki paralar dalkavuk
luun. Bylece drt dal, bunlara karlk den de drt eit
ey vardr. imdi Polos, isterse bana sorabilir, sylevcilik, dal
kavukluun hangi parasdr, diyebilir; nk bunu iyice an
lamad daha. Buna cevap vermediimi grmyor da, sylev
sanat gzel midir, deil midir diye ikinci bir soru soruyor.
Ama ben, ilk soruya, sylevcilik nedir sorusuna cevap verme- c
den, onun gzel olup olmad sorusuna cevap vermeyeceim.
Doru olmaz nk Polos. Ama bana, sylevcilik, dalkavuklu
un hangi parasdr diye sorarsan sevine sevine cevap veri
rim.
Polos Peki .soruyorum, cevap ver: Sylevcilik, dalka
vukluun hangi parasdr?
Sokrates Vereceim cevab anlayacak msn? Sylevci
lik, siyasetin bir parasnn glgesi, ya da grntsdr. tl
Polos Yani soylu bir ey mi, soysuz b ir ey ey mi?
Sokrates ille cevap vermem gerekliyse soysuz bir ey
dir diyeceim. nk kt olan soysuzdur bence. Ne demek
istediimi, bilmem, anladn m?
Gorgias Ben, kendi payma, anladm syleyemem
Sokrates.
Sokrates amam Gorgias, nk daha kendime de,
dostum Polosa da aklayamadm dncemi. Neden dersen,
Polos nasl cva gibiyse, bu konu da yle, ele avuca smyor.
Gorgias Sen imdi onu brak da syle bana, sylevcilik e
iin, siyasetin bir parasnn glgesidir, dedin. Ne demek bu?
Sokrates Ne demek istediimi anlatmaya bir daha a
laym. Yanl bir ey sylersem, Polos yanlm yzme vur
sun. Syle bakalm Gorgias, bedenlerle ruhlarn varlna bir
diyecein yok, deil mi?
Gorgias Evet.
D 5
 66 G O R G t A S

464 a Sokrates Ruh iin olsun, beden iin olsun, iyi durum
da olmak diye de bir ey vardr, deil mi?
Gorgias Evet.
Sokrates Bu durum, gerekten mi iyidir, yoksa yalnz
grne mi iyidir? B ir rnekle anlataym ... Salam grnen
kiiler vardr, ama onlarn salka iyi bir durumda olmadk
larm bir hekim, ya da beden eitimcisi ilk grte anlayverir.
Gorgias Doru.
Sokrates Yalnz beden iin deil, ruh iin de dorudur
bu. Demek, bedenle ruhta, gerekte olmadklar halde onlar
b salam gsteren bir ey var... yle deil mi?
Gorgias Evet, yle.
Sokrates imdi ne demek istediimi bir daha akla
maya alaym: Beden ve ruh diye iki ey var ya, bu iki eye
uygun den iki de sanat vardr. Bunlardan ruhla ilgili olan
siyaset sanatdr; bedenle ilgili olan teki iin ise ben b ir tek
ad veremeyeceim. Onu ikiye ayrabiliriz, birine beden eitimi,
birine de hekimlik deriz. Bunun gibi, siyaseti de ikiye blp
c birine yarglama diyebiliriz, ki bu beden eitimine karlk d
er; teki yasalardr, hekimlie karlk der. Bu paralar iki
er ikier birbirleriyle ilgilidir. Yarglama ile yasalarn konu
su birdir, hekimlikle beden eitiminin de yle, ama gene de
aralarnda b ir bakalk vardr. imdi, drt sanat var, bunlar-
d dan ikisi bedenin, ikisi de ruhun iyilii ile ilgili dedik ya, ite
dalkavukluk, bilerek, ya da ou zaman sezgi ile, kendini dr
de bler, her b ir parasn o sanatlardan birine benzetir, on
larn klna brnr, benzedii bu eylerin kendileri imi
gibi ortaya kar. Ama insann en yksek iyilii ile uramaz
da, hoa gideni yaparak, sanki insan iin en deerli olan ey
bu imi gibi, dncesizleri haz tuzana drerek aldatr. Ah-
e lk da, hekimliin kalpna benzer, beden iin en iyi besilerin
hangileri olduunu bilir geinir. yle ki, ah ile hekim, besi
lerin iyiliini, ktln hangimiz daha iyi biliriz diye o
cuklarn, ya da ocuklar gibi bilgisiz kimselerin karsnda ya-
465 a rmaya girseler, hekim alktan lr. Benim dalkavukluk de
diim ite budur, bu soysuz eydir Polos, nk en iyi olan
dnmeden hep hoa gideni vermeye bakar. Bu yzden ona
bir sanat deildir, bir grenektir dedim; nk kulland ey
lerin zn anlatmak, onlar aklamak gcnde deildir o.
 G O R G A S 67

Byle akl d b ir eye sanat diyemem ben. Sylediklerimi tar

tmak istiyorsan buyur, ben varm.
Ahlk iin, hekimlik klna brnm bir dalkavukluk
tur dedim; ss de byle, beden eitimi klna brnm bir
dalkavukluktur; o da en stn gzelliin, yalanc, baya, ir
kin, aldatc biim ler, renkler, boyalar ve sslerle elde edile
bileceine insanlar kandrarak, ancak beden eitiminin ve
rebilecei gerek gzellii unutturur. c
Laf uzatmak istemiyorum, sana geometricilerin azyle
syleyeyim (byle yaparsam daha iyi anlayacan sanyorum),
beden eitiminin sse orants ne ise, hekimliin ahla oran
ts da odur. Yahut, beden eitiminin sse orants ne ise, yar
glamann sofistlie orants odur. Gene bunun gibi, hekimli
in ahla orants ne ise, yasalarn sylevcilie orants
odur. te, sylevcilikle sofistlik arasndaki zce ayrlk bu
radadr. Ama birbirleriyle ok ilgili olduklar iin kartrla- d
bilirler, bunu kendileri de bilmez, bakalar da. Beden, ruhun
klavuzluu altnda olmasayd da kendi kendini ynetseydi,
ruh ahlkla hekimlik arasndaki ayrm sezip anlamasayd,
beden bana buyruk olsayd, sadece kendisine haz veren ey
lerin ardnda kosayd, Anaxagorasn, senin de ok iyi bildi e
in sz ile, bir Kaos balard gene; ahlk, salk, hekim
lik, birbirlerinden ayrdedilemeyecek gibi karverirlerdi.
te, sylevcilik stne ne dndm anlattm ; ahln be
denle ilgisi ne ise sylevciliin ruhla olan ilgisi de odur. Bak,
seni- uzun konumaya brakmazken ben nasl sz uzattm.
Ama su bende deil, nk ben ksa ksa konutuum zaman,
ne dediimi anlamadnz, bu yzden aklamaya girmek zorun
da kaldm. Siz konuurken, ben de ne dediinizi anlamakta
glk ekersem, razym, laf bu kadar uzatn; ama anlad 466 a
m sylersem, ksa kesin. te benim cevabm bu, imdi ne
istersen syle.
Potos Ne demek istiyorsun? Sylev sanat dalkavukluk
mudur?
Sokrates Hayr, yle demedim, dalkavukluun bir par
asdr, dedim. Daha bu yata unutkanla balarsan, yarn
yalannca ne yapacaksn Polos?
Polos Demek sylevcilere dalkavukluk diye bakyorlar
yle mi?
 68 C O R G AS

b Sokrates Soru mu soruyorsun, yoksa bir sze mi bal

yorsun?
Polos Soru soruyorum.
Sokrates yleyse syleyeyim, onlara bakan bile yok.
Polos Ne? Bakan yok mu? Devletlerde en byk gc
ellerinde tutanlar onlar deil mi?
Sokrates stediini yaptrabilmek gc, onu ellerinde
tutanlar iin iyi midir demek istiyorsun?
Polos Evet, yle diyorum.
Sokrates yleyse, btn yurttalar iinde en gsz
olanlar onlardr.
c Polos Ne? Sylevciler zorbalara benzemiyor mu? ste
diklerini ldrtmyorlar m? stediklerinin maln elinden al
myorlar m? stediklerini srdrmyorlar m?
Sokrates Kpek ak iin Polos, bana bir soru mu soru
yorsun, yoksa bir dnceni mi sylyorsun, anlamyorum.
Polos Sana soruyorum.
Sokrates Peki ama dostum, iki soru birden soruyorsun.
Polos ki soru mu? Nasl?
d Sokrates Sylevciler de zorbalar gibidir, istediklerini
ldrrler, istediklerinin maln elinden alrlar, istediklerini
srdrrler, demedin mi?
Polos Dedim.
Sokrates te bu szde iki soru vardr; ikisine de cevap
vereyim: Bence Polos, sylevciler de, zorbalar da b ir devletin
e en gsz kiileridir. nk, demin de sylediim gibi istedik
leri eylerin hibirini yapamazlar, ancak kendilerine iyi gr
nen, krl saydklar eyleri yapar.
Polos Peki, ok gl olduklarn gstermez mi bu?
Sokrates Polos demin tersini syledi .
Polos Tersini mi syledim? Neymi o sylediim?
Sokrates stediini yaptrabilmek gc, onu ellerinde
tutanlar iin iyidir, demedin mi?
Polos Dedim.
Sokrates Budalann biri, kendince iyi olan yapsa, bu
ona yararl m olur? Sen o adama, gl bir adam der misin?
Polos Demem.
Sokrates yleyse, sylevcinin bir budala olmadn,
467 a sylevciliin bir sanat olduunu, dalkavukluk olmadm tant
laman gerekir. Bylece de benim szlerimi_rtm olursun.
 G O R G A S 69

Ama bir devlet iinde sylevciler ancak kendilerince en iyi ola

n yapyorlarsa, zorbalar kendi mutluluklar iin hibir ey
yapamiyorlarsa, benim szlerim doru olarak kalacaktr. n
k, aklszca yaplan bir iin kt olduu doru ise, senin de
dediin gibi, gl olmak gerekten iyi bir eydir.
Polos Evet, yledir.
Sokrates Polos, Sokratesin szlerini rtmezse, nasl
olur da sylevcilerin, ya da tiranlarn devlet iinde byk bir
gc ellerinde tuttuklar, her istediklerini yapabildikleri sy
lenebilir?
Polos Ne adam ... b
Sokrates Bu adamlar istediklerini yapamazlar diyorum,
doru deilse syle.
Polos Nasl olur? Demin, onlar kendileri iin krl say
dklar eyi yaparlar, diyen sen deil miydin?
Sokrates Gene yle sylyorum.
Polos yleyse, istediklerini yapyorlar.
Sokrates Hayr.
Polos Ama kendilerince en iyi olan, en krl olan ya
pyorlar m?
Sokrates Evet.
Polos Samalyorsun Sokrates, can skma.
Sokrates Senin gibi konuuyorum, can Polos, beni pay
lama. Daha soracan varsa sor, yanlm gster, yoksa ben
sana soraym. c
Polos Peki, sor da ne demek istediini anlayaym.
Sokrates Syle bana, sence bir insann yapt eye ba
karak, onun btn istedii ite bunu yapmakt, diyebilir mi
yiz; yoksa o, bunu yapmakla ileride daha baka bir eyi elde
etmek mi istem itir? Szgelii, hastann istedii, hekimin ac
ilac mdr, yoksa o ilacn getirecei salk mdr?
Polos Salktr.
Sokrates Ya gemiciler, i adamlar!.. Onlarn da istedik
leri, her gn yaptklar bu iler deildir; yolculuun tehlikesi- d
ni, ilerin ykledii glkleri kim ister? Onlarn istedii, yol
culuk sonunda'elde edecekleri zenginliktir.
Polos Evet.
Sokrates Genel olarak doru deil mi? B ir adam, ba
ka bir eyi elde etmek iin bir ey yapyorsa, onun istedii ey,
yapt ey deil, onu yapmakla elde ettii eydir.
 70 G O R G A S

Polos Evet.
Sokrates B ir ey ya iyi, ya ktdr, ya da ne iyi, ne k
tdr, deil mi?
Polos Evet, yledir.
Sokrates Bilgi, zenginlik, salk, buna benzer eyler
e sence iyi, kartlar da ktdr, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Peki, oturmak, dolamak, komak, denize gir
mek gibi, iyi de olmayan, kt de olmayan eyler, ya da ta
gibi, odun gibi ,buna benzer eyler gibi, kullanla gre zaman
468 a zaman iyi olan, zaman zaman kt olan, ya da iyi de olmayan,
kt de olmayan eyler, senin iin ne iyi, ne de kt eylerdir,
deil mi?
Polos Evet, yle.
Sokrates Biz, bu ne iyi, ne kt olan ileri, iyi bir ey
elde etmek iin mi yaparz, yoksa bu ne iyi, ne de kt olan
eyleri elde etmek iin iyi bir ey mi yaparz?
Polos Ta,bii, ne iyi, ne de kt olan bu ileri, iyi bir ey
elde etmek iin yaparz.
Sokrates Dolamaya ktmz zaman bize bundan bir
b iyilik gelsin diye dolarz; ama dolamaktan daha iyi olacak
sa, gene byle, b ir iyilik umarak otururuz, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Gene byle, biz birini srdrrken, onun mal
larn elinden alrken, ya da onu ldrrken, bu ileri, bize iyi
lii olacan dnerek yaparz, deil mi?
Polos E v e t.,
Sokrates B ir adam, bu ilerden herhangi birini, iyilik
umarak yapar, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates B ir baka eyi elde etmek iin bir ey yapar-
c ken, istediimiz, yaplan ey deil ,o eyi yaparak elde edece
imiz teki eydir, dememi miydik?
Polos Doru, yle demitik.
Sokrates yleyse gerekte biz, sadece birini ldrmek,
onun mallarn elinden alrriak, onu srdrmek istemiyoruz;
bunlar, bize bir iyilii dokunsun diye yapyoruz, iyilii dokun
mazsa o ileri istemeyiz. nk, senin de dediin gibi, biz iyi-
 G O R G A S 71

ligimizi dnrz. B ir ey ne iyi, ne kt, ya da sadece kt

ise ,onu istemeyiz. Ne susuyorsun Polos, yanl m sylyorum?
Polos Doru sylyorsun. d
Sokrates Demek anlatk. yleyse, bir zorba, ya da bir
sylevci, gerekte kendi yararna deilken, kendi yararna sa
narak birini ldrtr, srer, ya da onun mallarn elinden alr
sa, kendince en iyi olan yapmtr, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Ama yapt, kendi yararna deilse, istediini
yapm saylr m? Neden cevap vermiyorsun?
Polos Bence saylmaz.
Sokrates stediini yapabilme gc, senin dediin gibi e
iyi bir eyse, o adama devletin gl adam diyebilir miyiz?
Polos Diyemeyiz.
Sokrates yleyse, bir devlet iinde, kendince iyi grd
eyi yapan bir adam iin, onun byk bir gc yoktur, is
tediini de yapamaz derken doru sylyormuum ben.
Polos Sen Sokrates, kendince iyi olan eyleri yapma-
m aklansa, yapmay istemez misin?" stedii birinin maln elin
den alan, istediini sreni, istediini ldrteni grnce sanki
onu kskanmaz msn? Yapma imdi!
Sokrates Bunlar doru olarak m, yanl olarak m ya
pan, hangisini demek istiyorsun?
Polos Ne trl olursa olsun, kskanmaz msn? 469 a
Sokrates Tvbe de, Polos.
Polos Tvbe mi diyeyim? Neden?
Sokrates Ackl bir durumda olanlar ne diye kskana
sn, onlara acmak gerek.
Polos Ne? Ackl durumda m?
Sokrates Evet, gerekten ackl durumdadr onlar.
Polos stediklerini ldren, doru olarak ldren bir
kimse, sence acnacak durumda mdr?
Sokrates Hayr, deildir ama, kskanlacak durumda
da deildir.
Polos Demin, yleleri iin acnacak durumdadrlar de
memi miydin?
Sokrates Evet, dostum, bakasn doru olmayarak l- b
drene acnr, doru olarak ldren ise kskanlmaz.
Polos Asl acnacak durumda olan, asl zavall, doru
olmayarak ldrlen deil midir?
 72 G O R G A S

okrates Onu ldren kadar deil Polos, doru olarak

ldrlen kadar da deil.
Polos Nasl olur Sokrates?
Sokrates yle bir olur k i... Neden dersen, doru olma
yan yapmak ktlklerin en bydr.
Polos Ktlklerin en by m? Ktlk grmek fe
na deil midir?
Sokrates Fenadr.
Polos Demek sen, ktlk yapmaktansa, ktlk gr
meyi yelersin, yle mi?
c Sokrates kisini de istemem, ama bunlardan birini se
mek gerekti mi, ktlk yapmaktansa, ktlk grmek yedir.
Polos Peki, b ir zorba olmay istemez miydin?
Sokrates Benim anladm gibisini sylyorsan, iste
mem.
Polos Benim sylediim zorba, kendine iyi grneni
yapan, ldren, sren, istedii her eyi yapan adamdr.
Sokrates iyi ama, yakkl dostum, ben syleyeceimi
d syleyeyim de yle cevap ver. Agorann kalabal iine, kol
tuumun altnda b ir bakla daldm dn. Polos, diyorum
sana, elime esiz bir g geirdim, bir zorba oldum; kimin l
drlmesini istersen, ben kimi ldrmeyi dnyorsam le
cek; birinin kafasn krmak istiyorsam krlacak, birinin st
n yrtmak istiyorsam yrtlacak o an. Devlette, ite bylesine
glym. inanmadm grnce sana bam gstersem, ba
na belki de dersin ki: ii bu yola dktkten sonra Sokrates,
herkesin gc byk olur... istedii evi, Atmallarn kadrga-
e larn, tersanelerini; devletin olsun, zel kiilerin olsun, btn
gemileri yakar... Ama kendince en iyi olan yaptn iin sa
na, ne gl adam, denir mi?
Polos . Byle eyler yaptn iin denmez.
Sokrates Byle birini neden beenmediini syleyebilir
470 a misin?
Polos Syleyebilirim.
Sokrates Syle hadi.
Polos nk bylesi cezaya arptrlr.
Sokrates Ceza ktdr, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates ite bir kez daha gryorsun ki, benim iyi
dostum, istediini yapma gc, ancak yaplan iler yapann
 C. O R G A S 73

yararna ise byk bir gtr; deilse ktdr, ona g den

mez. Ama konumuzu bir de u ynden ele alalm: Birini l- b
me, srgne gndermek, birinin mallarn elinden almak, kimi
zaman iyidir, kimi zaman iyi deildir. Byle demedik mi?
Polos Evet.
Sokrates yleyse, bunda ikimiz birleiyoruz.
Polos Evet.
Sokrates Peki, ne zaman iyidir, ne zaman ktdr? Bu
nu nasl ayrrsn?
Polos Sen sordun, cevabn da sen ver Sokrates. c
Sokrates Madem benim cevap vermemi istiyorsun Po
los, syleyeyim: Doru olduklar zaman iyidir, doru olmadk
lar zaman ktdr.
Polos Senin szlerini rtmek gtr ama Sokrates,
bunu bir ocuk bile rtemez mi?
Sokrates O ocua borlu kalrdm ... Sana da yle; sz
lerimi rtr, budalalm gsterirsen, beni sevindirirsin.
Hadi bekliyorum, szlerimi rt, bir dostuna iyilik etmekten
yorulma.
Polos Peki Sokrates, ok uzaklara gidip eskilerden r- d
nekler vermeye kalkmayacam. Daha birka gn nce geen
olaylar, seni rtmeye, doruluktan ayrlp gene de mutlu
olan kimselerin bulunduunu gstermeye yeter.
Sokrates Hangi olaylar bunlar?
Polos imdi Makedonya'nn yneticisi olan, Perdiccas'
n olu Archelausa ne dersin?
Sokrates Ad geiyor onun, ne olacak?
Polos Sence o mutlu mu, deil mi?
Sokrates Bir ey diyemem Polos, aramzda bir tank
lk olmad.
Polos Ortunla tanmadan da mutlu olup olmadn e
syleyemez misin?
Sokrates Syleyemem ya.
Polos Peki, Sokrates, byk bir kraln bile mutlu olup
olmadn syleyemem mi diyeceksin?
Sokrates yle dersem doru olur. nk onun bilgi ve
doruluk durumunu bilmiyorum.
Polos Ne? Mutluluk bunlarla m olur?
Sokrates Evet, Polos, benim grm bu; kadn olsun
 74 G O R G AS

erkek olsun, kim iyi ise mutludur; doruluktan ayrlan, kt

olan, mutlu deildir.
471 a Polos yleyse, sana gre, Archelaus mutlu deil, yle
mi?
Sokates Evet dostum, kt bir adamsa deildir.
Polos Onun kt olmadn syleyemem. nk imdi
b oturduu taht onun deildi; Archelaus, Perdiccasm kardei
Alcetas'n klesi olan bir kadndan domutu; bundan tr
Alcetas'n klesi idi, doru davransayd kle kalacak, bylece
de, senin grnce, mutlu olacakt. Ama bugn mutlu deil,
nk byk sular iledi: nce amcas, efendisi olan Alce-
tas', Perdiccas'n ondan zorla ald tac kendisine geri ver
mek iinmi gibi, yanna ard; Alcetas, olu Alexander ile
birlikte geldi, Archelausn emmi olu olan Alexander onunla
yatt; Archelaus onlar arlad, iki ile sarho ettikten son
ra ikisini de bir arabaya tkarak ehirden uzaklatrd ve l
drd; bylece amcasyle amcasnn olunu ortadan kaldrd.
Archelaus, btn bu ktlkleri yaparken, yeryzndeki in-
c sanlarn en mutsuzu olduunu anlamad, pimanlk nedir bil
medi. Onun nasl tvbe ettiini de syleyeyim mi? Yedi yala
rnda bir kardei vard, Perdiccasn yasaca olu o idi, tahta
onun gemesi gerekirdi; Archelaus, bu ocuu bytmeli, kral
l ona vermeliydi, ama yle yapmad, nk mutluluktan an
lad bakayd onun; ok gemeden k bir kuyuya atp
bodu, annesi Kleopatra'ya da, ocuun, kazlar kovalarken
dp ldn syledi. Bu durumda Archelaus, btn Ma
kedonyalIlarn en sulusu olduu iin, onlarn en mutsuzudur,
en mutlusu deil. Sanrm , Atmallarn ou iin, bata sen ol-
d mak zere, Archelausun yerinde olmaktansa, herhangi bir Ma
kedonyalI olmak yedir.
Sokrates Daha konumamzn banda Polos, karlkl
konumadan ok, sylev sanatn bildiin iin vmtm seni.
Demek, benim, doru olmayan mutlu deildir, szm bir o
cuun bile rtmesi iin, tutulacak yol, senin de yaptn gi
bi, bu yle mi? Ama, dostum, byle rtme olur mu? Syle
diklerinin hibirinde yokum ben.
e Polos stemiyorsun da ondan, yoksa benim gibi dn
men gerekir.
Sokrates yle deil dostum, sen benim szlerimi, mah
kemelerde sylevcilerin yapt gibi rtmek istiyorsun. Hani
 G O R G A S 75

iki yandan biri, teki yann bir tankla,, ya da tanksz gelme

sine karlk, birok nl kiiyi tank gstererek savn tant
layacan, kar yandakilerin savlarm rteceini dnr.
Ama doruluun aratrld yerde bu yol kmaz yoldur; n
k bir yn saygdeer yalanc tann karsnda, bir adam
sulu duruma debilir. Bizim tartmamzda da, benim de 472 a
diklerimi rtecek tanklar getirirsen, aa yukar btn Ati-
nallar, btn yabanclar senden yana olacaklardr. Szgelii,
istersen, Niceratos'un olu Nicias' getirebilirsin, istersen kar
delerini de alabilirsin, Dionysos alanndaki sralar onlar ver
milerdi; istersen, Delphoi tapnana o herkesin dilinden
dmeyen adaylar sunmu olan Aristokratesi, Scelliusun o
lu Aristokratesi getir; istersen, Perikles'in evinde ka kii var
sa hepsini getir, ya da Atinann teki byk ailelerinden dile
diini al gel... Bunlar grenler, senden yana kacaklardr.
Yalnz ben, tek bana kalan ben, senden yana olmayacam,
nk beni inandramyorsun; sadece karma yalanc tank b
lar kararak elimden tek malm, gerei almak istiyorsun.
Ama ben yle dnyorum: Sylediklerimin doruluuna
seni, b ir seni bile tank gsteremezsem, konumamza hibir
iyiliim dokunmam olacaktr; senin iin de byle, sen de
sylediklerinin doru olduuna beni tank gsterebilmelisin,
st yan vzgelmeli sana. nk iki rtme yolu var, bunlar c
dan biri senin ve btn dnyann tuttuu yol; teki de benim
k i... stersen bunlar karlatralm , aralarnda ne gibi bir
aynlk var, grelim. nk zerinde durduumuz konular, bi
linmesi saygya deer, bilinmemesi utanlacak konulardr. Mut
lulukla mutsuzluun ne olduklarn bilip bilmemek... ite o
konularn banda gelen bu. Hangi konu bundan daha nemli
olabilir? Bunlar bilmemekten daha utandrc ne vardr?
Onun iin sana soruyorum: Doru olmayan Archelausun mut
lu olduunu sylediine gre, doru olmayan, doru iler yap
mayan bir kimsenin mutlu olabileceini sanmyor musun? Se
nin dncen budur, diyebilir miyim?
Polos Evet.
Sokrates Ben de, bu olamaz diyorum... te anlaama
dmz yer buras. Gzel. O adam cezalandrlsa, yaptklarn
dese, onun iin gene mutludur der misin?
Polos Hayr, diyemem; cezaya arplrsa mutsuz olur.
 76 G O R G A S

Sokrates Peki, doru olmayan o adam, cezadan yaka

sm kurtarrsa, sence mutlu mudur?
Polos Evet .mutludur.
Sokrates Ama bence Polos, doru olmayan bir kimsfe,
doru olmayan iler yapan bir kimse, ne durumda bulunursa
bulunsun, mutsuzdur. Ama yaptklarndan tr ceza grmez
se, yaptklarn demezse onun mutsuzluu artar; tanrnn ya
da insanlann eliyle cezasn eker, yaptklarn derse mutsuz
luu azalr.
Polos Gln b ir inan bu, Sokrates.
473 a Sokrates Seni de o inanca getirmek istiyorum dostum,
nk sen benim dostumsun. Anlaamadmz yer buras de
il mi? Ben, ktlk yapmaktansa, ktlk grmek daha iyi
dir, dememi miydim?
Polos yle demitin.
Sokrates Sen tersini savunmutun, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Ben, ktler mutsuzdur, dedim; sen de bu
szm rttn, yle deil mi?
Polos Zeus hakk iin yle.
b Sokrates Sence yle.
Polos Evet, ama doru olduunu sanyorum.
Sokrates Doruluktan ayrlan mutludur da dedin, de
il mi?
Polos Evet.
Sokrates Ben diyorum ki, ok mutsuzdur. Cezasn
ekerse mutsuzluu azalr... Bunu da rtr msn?
Polos Bunu rtmek, tekilerini rtmekten daha
g Sokrates.
Sokrates G deil, Polos, olmayacak ey. nk ger
ei kim rtebilir?
Polos Ne demek istiyorsun? B ir adamn, doru olma
yan yollardan zorbal ele geirmeye urarken yakalandn
dnelim; bu adam, ikenceye yatrlp bir yeri kesilip, gz
leri yaklp, btn korkun aclar ektikten sonra, karsnn,
ocuklarnn da o ikencelere arpldn grp, bunun ze
rine de kaza oturtulup, ya da ziftlenip diri diri yaklacana
kasa, bir zorba olsa, yurttalarnn da, yabanclarn da ze
nini ekse, onlar imrendirse daha mutlu olmaz m? Senin,
rtlmez dediin ters dnce bu mu?
 G O R G A S 77

Sokrates Benim sylediklerimi rteceine, soylu Po- d

los, gene korkuluklarn arkasna saklanyorsun; ite gene ta
nklar getirdin karma. Ne olur, dur da, biraz belleimi top
layaym... Bir adam, doru olmayan yollardan zorbal ele
geirmeye urarken... demitin, deil mi?
Polos Evet, yle dedim.
Sokrates Doru olmayan yollardan zorbal ele gei
renle, zorbal ele geirmeden yakalanp iman gevreyen iki
kiiden biri tekinden daha mutlu deildir, olamaz. Ama ka
p da zorba olan, tekilerden daha da ackl durumdadr, da
ha da mutsuzdur. Glyor musun Polos? Demek bu da yeni
bir rtme yolu... Karndaki sana bir sz syleyecek, sen e
onun szlerini rteceine gleceksin.
Polos Kimsenin doru bulmayaca b ir sz sylemekle,
sen kendi kendini rttn, farknda deil misin? Sor arka
dalara.
Sokrates Ben bir siyaset adam deilim Polos; yalnz
geen yl, bizim soya sra geldii iin Beyzler toplantsna
bakan seildim, grevim gereince oylar toplarken alay etti
ler benimle, nk bu ii yapamyordum. Onun iin, imdi sen 474
de benden, arkadalarn oylarn saymam isteme. Bu tart
mada oy saysndan baka dayanan yoksa, brak da ben so
raym, sen de tantlama yolunu bir dene, bence en iyisi odur.
nk ber: sylediklerimin doru olduuna ancak b ir tank
gsterebilirim, o da tantm kimsedir, onun oyunu alma
sn bilirim ; ama kalabalk oldu mu aprm, hibirine bir
ey soramam. imdi bana cevap vermek istiyor musun, bra
kacak msn szlerini inceleyeyim? nk, sen de, ben de ina- b
nyoruz, herkes de inanyor ki, ktlk etmektense, ktlk
grmek, cezalandrlmamaktansa cezalandrlmak daha iyidir.
Polos Ben de diyorum ki, yle dnmyorum, kim
se yle dnmyor. Szgelii seni ele alalm: Ktlk etmek
tense, ktlk greyim, daha iyi der misin?
Sokrates Evet, sen de yle dersin; benim istediim de,
herkesin istedii de budur.
Polos Tam tersi; ben de istemem, sen de istemezsin,
kimse de istemez.
Sokrates Peki, cevap verecek misin?
Polos Vereceim ya, nk ne sorabilirsin diye merak c
ediyorum.
 78 G O R G A S

Sokrates Batan balyormu gibi dnelim. Syle

bana Polos ,sence hangisi daha fenadr: Ktlk yapmak m,
ktlk grmek mi?
Polos Ktlk grmek.
Sokrates En irkini hangisidir?
Polos Yapmak.
Sokrates En irkin olan, en kt olan deil midir?
Polos Deildir.
Sokrates Anladm ne demek istediini; yanlmyorsam,
gzelle iyi, irkinle kt bir deil senin iin.
Polos B ir deil ya.
Sokrates Peki, unu da soraym: Gzel eyler zerinde
konuurken, hani gzel vcutlar, gzel renkler, gzel biim
ler, gzel sesler, gzel treler derken, belli llere gre ko
numaz msn? Szgelii, gzel vcut derken, onu, yarar ile,
ya da ona bakanlara verdii tatla leriz. Beden gzellii iin
bunlardan baka b ir ln var m senin?
e Polos Yok.
Sokrates Gene byle, biimlerin, renklerin gzelliini
sylerken de, ya onlarn verdikleri tada, ya yararl olularna,
va da bunlarn ikisine birden dayanrsn, deil mi?
Polos Evet, yle yaparm.
Sokrates Sesler iin, musiki iin de yle deil mi?
Polos yle.
Sokrates Yasalarla trelerin gzellii de bu iki l
den birine, ya da ikisine birden dayanmaz m?
Polos Evet.
475 a Sokrates Peki, bilgi iin de byle deil mi?
Polos Byledir Sokrates... Gzeli, yararl ve ho diye
iki kalpla lmen bence ok dorudur.
Sokrates imdi, iki gzel eyden birinin gzellii bi
raz daha oksa, bu okluk, ya birinden, ya ikisinden gelir...
Demek istediim, ya holuktan, ya yararllktan, ya da ikisin
den birden. yle deil mi?
Polos Evet.
Sokrates E ... ki bozuk eyden birinin daha bozuk, da
ha irkin olmas da, daha ok ac, daha ok fenalk vermesin-
dendir... Byle olmas gerekmez mi?
Polos Evet.
Sokrates Peki, ktlk yapmakla, ktlk grmek der-
 G O R G A S 79

ken senin grn neydi? Ktlk grmek daha fena, kt

lk etmek daha irkin demiyor muydun?
Polos Evet, yle diyordum. b
Sokrates E ... Ktlk yapmak, ktlk grmekten da
ha irkinse, daha irkin olann, daha ac verici, aclkta, fena
lkta, ya da ikisinde birden, daha ileri olmas gerekmez mi?
yle deil mi dostum?
Polos Evet.
Sokrates Peki, ktlk yapmann daha ac olup olma
dn dnelim: Ktlk yapanlar, ktlk grenlerden da
ha ok mu ac ekerler?
Polos Hayr Sokrates.
Sokrates Demek, ktlk etmekte ac daha ok deil
dir ,yle mi?
Polos Evet.
Sokrates Ac ok deilse, teki de ok deil midir? c
Polos Hayr, teki oktur.
Sokrates Demek ktlk edenler yalnz tekinde daha
ileri giderler.
Polos Evet.
Sokrates tekinde, yani fenalkta, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Ktlk etmek, fenalka daha stndr, bu
yzden de ktlk grmekten daha fenadr, yle mi?
Polos Evet.
Sokrates Ktlk etmek, ktlk grmekten daha ir
kindir demedin miydi?
Polos Evet.
Sokrates Bunun daha fena bir ey olduunu da gr- d
medik mi imdi?
Polos Doru.
Sokrates Sence, daha fena, daha irkin olan, az fena,
az irkin olandan ye deil midir? Cevap ver Polos, ekinme.
Seni iyi edecek olan hekimin eline kendini ekinmeden, efen
dice brakrsan bundan bir ktlk grmezsin. Ya evet de,
ya hayr.
Polos Hayr diyeceim, deildir.
Sokrates Daha fena, daha irkin olan, az fena, az ir- c
kin olana ye tutan var mdr?
Polos Durumu byle koyarsan yoktur Sokrates.
 80 G O R C I AS

Sokrates yleyse ben, hi kimse ktlk etmeyi, k

tlk grmekten daha ok istemez derken doru syledim Po-
los; nk ktlk etmek, ktlk grmekten daha fenadr.
Polos Bu sonu kyor.
Sokrates ki rtme yolu karlatrlnca gryorsun
ki Polos, bunlar birbirine benzemiyor. Benden baka herkes
senin gibi dnr. Ama bana, sadece senin tankln, senin
evet demen yeter... Bakas neme gerek. Ben senin oyunu al-
476 a dm ya, geri kalanna bakmam artk. Bu konu iin konutuk
larmz yeter; imdi teki konuyu ele alalm: Senin dnd
n gibi, bir sulunun ceza ekmesi mi fenalklarn en by
dr; yoksa benim dediim gibi, cezadan kamas m daha
fenadr? Ceza ekmek derken, yanl bir i yaptn iin, do
ru olarak cezalandrlmay anlamyor musun?
Polos Evet.
Sokrates Doru olan eyler, doru olduka gzel deil
midir? Cevap vermeden nce dn.
Polos Evet Sokrates, yledir.
Sokrates unu da dn: Bir ey yapan biri varsa, o
b bir eyin yapld biri de vardr, deil midir?
Polos Vardr.
Sokrates Birinin yaptm teki eker, ekilen ey de
yaplan eyle bir deil midir? unu demek istiyorum, szgelii,
vuran biri varsa, vurulan bir eyin olmas gerekmez mi?
Polos Evet.
Sokrates 1 Vuran, var gc ile ve hzl vurursa, vuru da
c yle gl, hzl olur, deil mi?
Polos Doru.
Sokrates yleyse, vurulann duyduu ile, vurann vu
ruu bir zdedir, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Bunun gibi, biri yakarsa, yaklan bir ey de
olmayacak mdr?
Polos Olacaktr.
Sokrates Yakan, daha ok yakarsa, ya da ac verecek
gibi yakarsa, yanan da ona gre yanacaktr, deil mi?
Polos Doru.
Sokrtes Gene byle, kesen biri varsa, kesilen bir ey
de var demektir, deil mi?
Polos Evet.
 G O R G AS 81

Sokrates Kesme, derin, byk, ac verecek gibiyse, ke

sik de ona gre olacaktr, deil mi?
Polos yle.
Sokrates Bu sylediimi genel olarak doru buluyor- d
san, demek ki, yapann etkisine, yaplann tepkisi karlk d
er, yle mi?
Polos yle.
Sokrates Burada birletiimize gre, imdi syle bana,
cezalandrlmak, bir ey yapmak mdr, yoksa yaplandan ac
duymak mdr?
Polos Yaplandan ac duymaktr Sokrates, oras yle.
Sokrates yleyse, bu acy yapan biri de vardr. .
Polos Vardr Sokrates, o da cezalandrandr. e
Sokrates Peki, o, doru olarak, haka m cezalandrr?
Polos Evet.
Sokrates yleyse yapt i dorudur.
Polos Evet, dorudur.
Sokrates yleyse, yaptndan tr cezalandrlan,
acya sokulan doru olarak m cezalandrlmtr?
Polos Evet.
Sokrates Peki, doru olan, gzeldir, dememi miydik?
Polos Evet.
Sokrates Gzel olan iyidir, nk gzel, ho ve faydal 477 a
deil miydi?
Polos yleydi
Sokrates yleyse ceza ekmek iyidir, deil mi?
Polos Doru.
Sokrates Bundan tr de ceza ekenin yararnadr.
Polos - 1- Evet.
Sokrates Yararnadr sznden, benim istediim anla
m m karyorsun? Ben byle derken, doru olarak cezalan
drlann ruhu bundan yararlanr, demek istiyorum.
Polos Evet, yledir.
Sokrates yleyse ceza grenin ruhu, ktlkten kur
tulur.
Polos Evet.
Sokrates O adam kimse, bylece ktlklerin en by
nden kurtulmu olmaz m? B ir de unu dn: yi durum- b
da bir adam iin yoksulluktan byk ktlk olur mu?
Polos Olamaz.
D 6
 82 G O R G A S

Sokrates Gene byle, vcudu biim li b ir adam iin, ku

ruluk, hastalk, biimsizlik, kt deil midir?
Polo s Sanrm.
Sokrates E ... Ruhun da buna benzer ktlkleri yok
mudur sence?
Polos Vardr ya.
Sokrates Bunlar da, doruluktan amak, bilgisizlik, al
aklk gibi eyler deil midir?
Polos Evet.
c Sokrates Demek ki sen, u eye, ruha, bedene, ya
ay durumuna karlk, erilik, hastalk, yoksulluk gibi
kt ey gstermi olmuyor musun?
Polos Doru.
Sokrates Peki, bu ktlklerin en irkini hangisidir?
Ruhun ktl olan, erilik, deil mi?
Polos Hem de en irkini.
Sokrates En irkin, en kt deil midir?
Polos Ne demek istiyorsun Sokrates?
Sokrates unu demek istiyorum: En irkin olann, ya
en ac veren, ya en zarar veren, ya da bunlarn ikisini birden
veren olduunu daha nce sylememi miydik?
Polos Sylemitik.
Sokrates Peki, erilik gibi btn ruh ktlkleri bizce
d en irkin eyler deil midir?
Polos yledir.
Sokrates Neden? nk en ok ac olan, en ok ac, en
ok zarar, ya da bunlarn ikisini birden veren irkinliktir de
ondan, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates yleyse, erilik, taknlk, alaklk, bilgisizlik,
yoksul, ya da hasta olmaktan daha ac deil midir?
Polos Hayr Sokrates, senin dediin gibi deil bence.
Sokrates Madem ki sence, btn ktlkler iinde ru
hun ktl en ac veren deildir, yleyse o, olaanst za
rar veren bir ktlk olduu iin ktlklerin en irkinidir,
e Polos yle.
Sokrates En byk zarar veren, en byk ktlkler
deil midir?
Polos Evet.
 G O R G A S 83

Sokrates imdi, bizi yoksulluktan kurtaran sanat han

gisidir? Para kazanmak sanat deil m i?
Polos Evet.
Sokrates Ya bizi hastalklardan kurtaran sanat? He
kimlik deil mi?
Polos Doru. 478
Sokrates Peki, ktlk, fenalk etmekten kurtaran? B ir
anda cevap veremeyeceksen dn: Biz hastay nereye, kime
gtrrz.
Polos Hekime Sokrates.
Sokrates yleyse, kendini bilmeyeni, doruluktan a-
an kime gtrrz?
Polos Yarglara demek istiyorsun.
Sokrates Cezalandran onlardr, deil mi?
Polos Evet.
Sokrates Doru olarak ceza verenler, bu ii, doruluk
kurallarna gre yapmazlar m?
Polos Evet.
Sokrates Demek, para kazanma sanat yoksullan, he
kimlik hastalar kurtard gibi, doruluktan aanlarla kendi
ni bilmezleri de doruluk kurtarr, deil mi?
Polos Evet. b
Sokrates Bu nden en iyisi hangisidir?
Polos Onlar bir daha sayar msn?
Sokrates Para kazanma, hekimlik, doruluk.
Polos Doruluk, Sokrates, hem de tekilerle llme
yecek gibi.
Sokrates yleyse, en ho, en yararl, ya da hem en ho,
hem en yararl olan doruluk deil midir?
Polos Evet.
Sokrates Hekimlik ho ey midir, hastalara ho gelir
mi?
Polos Sanmyorum.
Sokrates Peki, yararl bir ey midir?
Polos Evet.
Sokrates Evet, nk hasta byk bir ktlkten kur
tulur; acya katlanmann sonucudur b u ... yle deil mi? c
Polos Evet.
Sokrates Peki, hastalanp iyileen mi, yoksa hastalan
mayan m bedence daha mutludur?
 84 G O R C 1 AS

Polos Hastalanmayan.
Sokrates Evet, nk mutluluk, fenalklardan kurtul
mak deil, onlara dmemektir.
Polos Evet.
d Sokrates imdi iki kii dn ,ikisi de hasta, biri bu
hastalktan kurtuluyor, teki kurtulam yor... Bunlarn han
gisi daha mutsuzdur?
Polos Hastalktan kurtulamayan.
Sokrates Peki, ceza, dertlerin en by olan ktlk
ten insan kurtarr, dememi miydik?
Polos Evet.
Sokrates Bizi cezalandran, bizi doru yola getiren do
ruluk, ktlklerimizin ilac deil midir?
Polos Evet.
Sokrates yleyse, ruhunda hibir ktlk olmayann
mutluluu en bata gelir; nk fenalklarn en by ruha
kt olmaktr.
Polos Evet.
Sokrates Ondan sonra da, ktlklerden kurtulmu
olan gelmez mi?
Polos Doru.
Sokrates O da, t verilen, paylanan, ceza gren de
il midir?
Polos Evet.
Sokrates yleyse, kt olan, ktlkten kurtulamayan,
insanlarn en mutsuzudur, deil mi?
Polos yle.
Sokrates Demek en byk sular iledikten sonra,
tten, azardan, cezadan kaan, insanlarn en kts, en mut
suzu olmu olur... Archelaus'un, ya da teki zorbalarn, sy-
levcilerin ve gc yetenlerin yaptklar da bu deil mi?
479 a Polos Doru.
Sokrates Bunlarn tuttuklar yol, en kt hastalklara
yakalanm olann, beni bak altna yatrr, bir yerimi dalar,
ac ekerim, diye korkarak, onu iyi edecek olan hekime ba
vurmaktan kanmasna benzemiyor mu?
Polos Evet, benziyor.
Sokrates Bunlar, salk nedir, beden gc nedir, bil-
fe meyenlere benziyorlar; deminki dncemizde yanlmyorsak
 G O R G A S 85

dostum, ac verir diye dnerek doru olmaktan kamyor

lar, doruluktan yararlanacaklarn grmyorlar; hasta bir
ruhla yaamann, hasta bir bedenle yaamaktan daha byk
bir mutsuzluk olduunu anlam yorlar... Hasta bir ruh derken,
pis, bozuk, kirli bir ruh demek istiyorum. Bylece cezadan ka
nmak, en byk dertlerden kurtulmak iin, ellerinden ge
leni yapyorlar; para bularak, arkadalar bularak, var gle
riyle ellemi kandrmaya bakyorlar. Sylediklerimiz doruy
sa, bunlardan kan sonular gryor musun Polos, yoksa on
lar birlikte mi karalm ?
Polos stersen birlikte karalm.
Sokrates Ktlk, kt iler, fenalklarn en by
dr... Bu bir gerek deil mi?
Polos Aka yle.
Sokrates Bu ktlkten kurtulmann yolu da, ceza ek
mek deil mi? d
Polos Doru.
Sokrates Tersi, ktl srdrmez mi?
Polos Evet.
Sokrates Ktlkleri basamaklara koysak, doru olma
yan bir ii yapmak ikinci basam aktr; ama doru olmayan bir
ii yapp da cezalandrlmamak en byk ktlklerin ban
da gelir deil mi?
Polos Doru.
Sokrates te bizim anlaamadmz yer de buras de
il miydi dostum? Sen Archelausu, en byk sulan ileyip
de cezalandrlmad iin mutlu sayyordun, te yandan ben
de, Archelaus, ya da onun gibi doru olmayan iler yapp da e
ceza grmeyenler, btn insanlann en mutsuzlandr, vle ol
malar gerekir, diyordum; nk ktlk grmek, ktlk et
mekten yedir; bu bakmdan cezadan kaan, ceza grenden
daha mutsuzdur. Byle demiyor muydum?
Polos Evet.
Sokrates Doru deil mi?
Polos Doru.
Sokrates Peki Polos, bu doruysa, sylevciliin byk 480 a
yaran nerde kald? imdi sylediklerimizi doru olarak be
nimsiyorsak, btn insanlarn, yanl yola sapmaktan kendile
rini korumalar gerekmez mi? nk byle yapmazlarsa, en
byk fenal grmeyecekler mi?
 86 G O RG AS

Polos Doru.
Sokrates yleyse, yanl bir i yapan, bunu ister ken
disi yapsn, ister sevdiklerinden biri yapsn, gnll olarak
ceza grecei yere komaldr; hekimin karsna kar gibi, k
tlk hastalnn yerlememesi, iyileemez bir ruh "uru duru
muna gelmemesi iin yarg katma kmal. Demin benimsedi-
b imiz dncelere bakarak, bu sonucu karmamz gerekmez
mi? Polos? Bundan baka b ir ey denebilir mi?
Polos Bundan baka bir ey denemez Sokrates.
Sokrates yleyse Polos, biz bir ktlk edersek, ya da
anamz, babamz, arkadalarmz, ocuklarmz, yurdumuz bir
ktlk ederse, bu ktl olaan gstermek iin sylevcilik
c bir ie yaramaz. Anlarm, bir kty ho gstermek iin deil
de sulamak iin kullanlrsa, sylevcilik o zaman adamn ii
ne yarayabilir. Ama o zaman da o adam, bu silah, en bata
kendisi iin kullanabilmeli, yanl b ir i yapnca kendini, son
ra da yanl bir i yapan anasn, babasn, ocuklarn, arka
dalarn sulayabilmeli; doruluktan ayrlm olann ceza g-
d rerek iyilemesi iin, ktl aa vurmal, gizlememeli; he
kimin ba, kzgn demiri altna yatan pekyrekli insanlar
gibi, acya aldrmadan, iyiye, gzele varmak iin gz kapal
olarak atlmaya kendini de, bakalarn da zorlamal; ktl
ileyenin cezas kamlanmaksa, brakmal kamlansn, zin
cire vurulmaksa vurulmal, para demekse demeli, srlmek
se srlmeli, ldrlmekse ldrlmeli; kendini, kendi yakn
larn ilk sulayan gene kendisi olmal; ite, kendisinin, ya da
yaknlarnn yapt kt ileri aa vurarak fenalklarn en
by olan ktlkten, yanl yola sapmaktan kendini de,
yaknlarn da kurtarmak iin sylevcilii kullanmal. Byle
yaplrsa sylevcilik yararl olur Polos. Buna evet mi diye
ceksin, hayr m?
e Polos Bunlar, daha nce sylediklerine uygunsa da
Sokrates, bana aykr geliyor.
Sokrates Daha nce sylediklerimiz doruysa, bu sonu
kmaz m?
Polos Evet, kar.
Sokrates Sylediklerimizin tersi doruysa, bizim ger
ek grevimiz, dmana da, dosta "da zarar vermek olur. Ken
dimi korumak iin uyank bulunmam ayr, ama benim dma
nm nc bir kiiye, szle, ya da ile, btn yollan kullanp
 G O R G A S 87

ktlk ederse, demin sylediklerimizin tersine uyarak, onu

ceza grmekten, yarg katna kmaktan korumal, yarg ka
tna karsa kamasn salamal, ceza ekmesini nlemeliyim;
para aldysa cebinde kalmal, aldn tanr gznden de, 481a
doruluktan da uzakta, istedii gibi yemeli; lmle cezaland
rlmas gereken bir su ilediyse lmemeli, gnah ile lmsz
le ermeli, yaayabildiince yaamal. Bu am alar iin sy-
levciliin ie yaradn sylesek de, doruluktan ayrlmayan bir
adama onun en kk bir iyilii dokunamaz Polos; nceki ko
numalarmzda ondan byle bir iyilik kacan grmedik. b
Kallikles Ne dersin Khairephon, Sokrates gerek mi
konuuyor, yoksa aka m ediyor?
Khairephon Bana kalrsa, aka etmiyor Kallikles; ama
bir de kendisine sorsan iyi olur.
Kallikles Tanrlar hakk iin, benim de istediim bu... c
Sylesene Sokrates, gerek mi konuuyorsun ,yoksa eleniyor
musun? nk elenmiyorsan, sylediklerin doruysa, her ey
allak bullak olmaz m? Bylece, yapmamz gereken ilerin ter
sini yapm olmaz myz?
Sokrates Kallikles, insanlarda duygu birlii olmasayd,
duygular kiiden kiiye deiseydi; demek istiyorum ki, her
kesin duygular kendine zg olsayd, kimse kendi duygular d
n bakasyle paylamasayd; izlenimlerimizi bakasna anlata
mazdk gibi geliyor bana. Aramzda duygu ortakl olduunu
bildiim iin byle sylyorum. nk ikimiz de seviyoruz,
ikimizin de ikier sevgilimiz var: Ben Kleinias'f) olu Alki-
biadesle felsefeyi seviyorum; sen de Atinal Demos'la Pyrilam-
pesin olu Demos'u seviyorsun. Ne diyordum, bakyorum da,
sevdiinin herhangi bir sz ile, ya da herhangi bir dnce
siyle uyumazla dmekten ekiniyorsun, ama o deiti mi,
ben de o yana, bu yana deiiyorsun. Toplantda sylediin bir
sz, Atinal Demos beenmezse, sen de dnceni deitiri
yorsun; Pyrilampesin gen olu Demos ile olunca da byle
davranyorsun. nk sevgililerinin dncelerine, szlerine
kar dayanmak gc yok sende. Onlarn etkisinde kalarak za
man zaman sylediin ipsiz sapsz szlere biri asa, namuslu
bir adamsan, ona demen gerekir ki, ne yapaym, sevdiklerimin
istemedikleri szleri syleyemem, onlarn yannda yapabilece
im ancak susmaktr. Byle dersin. te, benim szlerim de
bir yankdr, anlyor musun? Bundan tr bana ama. Ama
 88 G O R G I AS

benim susmam istersen, felsefenin susmasn istiyorsun, sev

gilim olan felsefenin susmasn istiyorsun demektir; nk,
benim imdi sana sylediklerim, onun bana boyuna syleyip
durduklardr dostum; ama teki sevgilim gibi esintili deil
dir o, nk Kleinias'n olu, bugn bir ey der, yarn baka
482 a bir ey, oysa felsefe hep doruyu syler. imdi atn szleri
bana o retti, sen onlar benden deil, ondan dinledin. Bu
yzden onu rt, ktlk etmenin, cezadan kamann, en b
yk fenalk olmadn ona gster. Yoksa Msrllarn tanrs
kpek hakk iin Kallikles, derim ki, Kallikles hibir zaman
kendisiyle badaamayacak, yaadmca eliik bir durumda
b kalacak. Oysa ben, dostum, lirimin sesi bozuk kyormu,
ynettiim koro bir eye benzemiyormu, ya da btn dnya
bana kar olmu, aldrmam, yeter ki kendime kar olmaya
ym, kendimle elikiye dmeyeyim.
Kallikles Tam iini bilen sylevcilerdensin Sokrates,
c tartmay grltye getirmek istiyorsun. te gene o yolda bir
kurnazlk yaptn; demin Gorgias'm dt kmaza, onu bu
yzden sulayan Polosu da drdn. Polos demiti ki sana:
Gorgiasa, doruluun ne olduunu bilmeyen biri, senden sy-
levcilii istese, ona doruluun ne olduunu retir misin?
diye sorunca, Gorgias saflk edip, hayrla karlamaktan
kimsenin holanmadn dnerek, retirim, diye cevap
verdi, bu yzden kendisiyle elikiye dt; senin istediin,
d bayldn da buydu. Byle dedi ve sanrm yerinde olarak sa
na gld, gld ama, imdi de kendi dt o kapana. Senin,
ktlk etmek, ktlk grmekten daha byk mutsuzluktur,
szn benimsedii iin Polosa kurnaz diyemeyeceim. n
k bu benimseme, senin onu artm ana yol at; Polos saflk
edip ne dndn sylemedi, azn kapad. Gerek ardn
da gnll olduunu syleyen sen, imdi doruluun baya,
orta mal yorumlarna kayorsun, tabiata uygun deil, yasa
lara uygun bu yorumlar. Oysa tabiatla yasalar, genel olarak,
e birbirlerinden ayr eylerdir: te karndaki, dndn
sylemekten ekindi mi, bu yzden kendisiyle elikiye d
yor; senin ustaln burada, bunu bildiin iin kazanyorsun;
karndaki, bir konuyu, yasalara gre tartrken, sen, kur
nazlk edip, sz tabiat kurallarna getiriyorsun; karndaki,
tabiat kurallar zerinde dursa, sen yasalara kayyorsun. -
 G O R G AS 89

te, ktlk etmekle ktlk grmek konusundaki tartmada

da byle yaptn. Polos, mutsuzluk zerinde, yasalara gre ko 483 a
nuuyordu, sen onu tabiat kurallar asna srkledin. n
k, ktlk grmek, tabiat kurallarna gre, en byk mut
suzluktur, neden dersen, en byk fenalk odur. Ama yasalara
gre, ktlk etmek daha irkindir. nk ktlk grmek,
insana deil, kleye yakr; kle kendini de, sevdiklerini de,
ktle kar koruyamaz, bu yzden onun lmesi, yaamasn
dan yedir. Bence yasalar yapanlar, gsz kimselerdir; on
larn yasalar yapmalar, yasalar vmeleri, vermeleri hep ken b
dilerine, kendi, karlarna gredir. Onlar, daha ok kazanabi
lecek olanlar, en gl olanlar, kendilerinden daha ok ka
zanmasnlar diye korkuturlar, alaklktr bu derler, namus
suzluktur, doru deildir, derler. Oysa doru deildir dedik
leri, bir adamn, komularndan daha fazla kazanmak isteme
sidir; byle diyenler, kendilerinin aalk kimseler olduklar
n bilirler, sanrm onlar en ok eitlik sevindirir, tte bu yz
den, bakalarndan daha ok kazanmaya almak, yasalara
gre, ayptr, yanltr, doru deildir denir. Oysa tabiata g
re, en iyinin en ktden, en glnn en gszden daha var c
lkl olmas dorudur. Tabiat bunu birok rneklerle gste
riyor; hayvanlar arasnda olduu gibi insanlar arasnda da,
btn devletlerde ve btn rklarda, dknleri ynetenler,
onlardan ok daha varlkl olanlar, stnlerdir, nk do
rusu budur. Serhas, Hellasa, babas tskitlere saldrrken, han d
gi doruluk ilkesine dayanyorlard? (Saysz rnekleri bir ya
na brakyorum). Hayr, bunlar, yapma yasalara deil de, ta
biata, tabiatn kurallarna uyan kimselerdir. Bizim yasalarmz
ise, en iyi ve en gl kimseleri, daha genken ele alp, aslan
yavrularn evcilletirirken yaptmz gibi, onlara eitliin ge e
rekli olduunu, gzel ve doru olduunu alamak iin yapl
m ve yurttalarmza zorlanmtr. Ama bunlar sarsacak, k
racak, btn bunlardan kurtulacak gte bir adam kmaya
grsn, aLimailah bizim bu uydurmalarmz, bylerimizi, laf
ebeliklerimizi, tabiata aykr olan yasalarmz ayann altn
da iner: Kle ba kaldrm, efendimiz olmutur, artk ta 484 a
biata gre doru olan, yolumuzu aydnlatacaktr. u iiri ya
zarken, Pindarosun duygusu da buydu bence:
H er eyin, lmllerle lmszlerin kraldr yasa.
 90 G O R G AS

b Bu yasa ona gre,

En krc ileri bile, kar gelinmez gc ile, doru kla
bilir; bunu Heraklesin yaptklarndan anlyorum, nk satn
almadan...
Sonunu getiremeyeceim, ama dedii aa yukan u:
Satm almadan, kendisine verilmeden Geryon'un kzlerini
alp gtren Herakles, zayflarn, dknlerin kzleri, btn
mallar, gllerin, stnlerindir, diyen tabiat kuralna uyu
yor, tabiata gre doru olan dnyor. Felsefeyi brakp da
stn eylere ynelirsen, bunun doru olduunu sen de anlar-
c sn: Sokrates; felsefe, belli bir yata, arla kamadan izle
nirse, ho bir gsteritir; ama zerinde gerektiinden ok du
ruldu mu, ykc olur. Giderek, deerli b ir adam bile, yalan
dktan sonra da felsefeyi brakmazsa, sayg deer bir insann
bilmesi gereken eylerin hepsinden yoksun kalr; devletin ya
salarndan anlamaz, zel ilerde olsun, kamu ilerinde olsun,
d kullanlacak dili bilmez, btn insanlarda ortak olan zevklere,
isteklere yabanc kalr. Bunlar bir ie, ya da siyasete atlsalar,
felsefe tartm alarna kanan siyaset adamlar gibi gln
e olurlar. Euripides'in dedii gibi,
Herkes urat ite parlar, btiih gnn o i iin har
car.
Ama akmad b ir ey oldu mu, onu kendinden ister, k
mser, uzak durmaya bakar ondan sonra da hindi gibi kaba
rr. Felsefe, eitimin bir paras olarak, iyi bir eydir; bir
adamn, genken bu eitimden gemesinin ayplanacak b ir ya
n yoktur. Ama ya ilerledike, felsefe gln olmaya balar.
Ben bu gibileri, konuurken kekeleyen, ocuklara benzemeye
485 a zenen kimselere benzetirim. Dzgn konuma ama gelme
mi kk bir ocuun, oyun oynarken kem km etmesi ho
uma gider, nk onun konumasnda yana uygun b ir ba
boluk, bir ekicilik vardr. Ama azndan kan zene beze
li ne ifade eden bir kk yaratk grsem irkilirim. irkin b ir ses
kulam trm alar. te, kk bir ocuk gibi oyun oynayan,
kekeleyen bir adam da, bana bu yzden gln, yakksz,
dayak yoksulu grnyor. Felsefe rencileri iin de durum
byle; felsefe okuyan b ir delikanl grsem .houma gider, n-
c k felsefe onun, salam bilgili b ir adam olarak yetimesini
salayacaktr. Felsefeye boverene ise, aalk bir adam diye
 G O R G A S 91

bakarm, nk o adam, byk, soylu eylerin hepsinden so

nuna dein yoksun kalacaktr. Ama yallnda da felsefe ile
uraan, felsefeyi brakmayan birini grdm m, bir temiz
dvmek isterim Sokrates; nk bylesi, demin de sylediim
gibi, birtakm deerleri de olsa, kadmlamtr bence. B ir oza
nn dedii gibi, herkesin kendini gsterdii iyerinden, pazar
yerinden kap gider o, geri kalan gnlerini karmak iin gz
den rak bir yere sokulur, azna bakan drt delikanl ile
fsldar orada, ama zgr bir adam gibi konuamaz, doyuru
cu hibir sz sylemez. Bana gelince Sokrates, benim sana ok
sevgim vardr, demin adn andm Euripidesin oyunundaki
Zethos'un, Amphion iin besledii duygulara benzer benim se
nin iin beslediim duygular. Zethosun, kardeine verdii e
d ben de sana vermek, ilgilenmen gereken eylere kar ilgi
siz davrandn sylemek istiyorum, nk sen,

ylesine soylu olan ruhunu, ocuka bir grne

bryp gze battn.
Artk doruluk stne ne bir tant, ne bir zm,
Ne de yiite bir t verebiliyorsun. 486 a

Bana kzma Sokrates, seni sevdiim iin sylyorum; fel

sefe ile uramay ylesine srgit eden kimselerin dt bu
balanmaz durum, utanlacak bir ey deil mi sence? Bizi
ksa da, seni, ya da senin gibi birini, hibir ktlk yapma
dan, yapt diye tutuklarevine tksa, ne olduunu anlamadan
buna katlanrsn... aknlktan azn bir kar ak, sersem
lemi durumda, bir laf bile etmeden orada oturup kalrsn...
Yarg katna ktnda da, seni sulayan, isterse dnyann b
en beceriksiz adam olsun, senin iin lm cezas istedi mi,
lrsn. Buna,

Aklly aptal eden bir sanat

denmez de ne denir? Byk b ir tehlike karsnda, kendini
de, bakalarm da kurtarmaya yaramayan, ne denli iyi olursa
olsun, b ir adam, dmanlarnn soygunundan, yurttalk hak
lar alnm biri olarak yaamaktan kurtaramayan byle bir
sanatn ne deeri olur? Kaba kaacak ama, bu gibilerin sura
tnn orta yerine, bana ne gelir diye dnmeden, patlatmal
yumruu. Dinle beni dostum, ayak direme de,
 92 G O R G A S

kvrmann felsefesini ren, akll uslu tannmaya bak,

nce laflar brak.

Bilmem,
Sana sadece
Evinde oturmak gcn verenler...

iin deli mi demeli, budala m? Laf ebesi enayilere zenmeyi

brak da, sayn, deerli, ne yaptn bilen kimseleri rnek al
kendine.
Sokrates Ruhum altndan olsayd Kallikles, altm ayr-
detmek iin kullanlan talar bulunca sevinmez miydim? On
lardan birini ruhuma srtvermek iten bile olmazd; bylece
ta, ruhumun iyi olduunu gsterirdi, ben de anlardm; artk
baka bir eyle daha denemeyi dnmeden rahata ererdim.
e Kallikles Ne demek istiyorsun Sokrates?
Sokrates Syleyeyim: stediim o ta sende buldum
sanyorum.
Kallikles Nasl?
Sokrates nk, benim ruhumun dourduu herhangi
bir dnce ile birlik olursan, doruyu gerekten buldun de
mektir. Dnyorum da, ruhunun iyi olup olmadn anla
mak isteyen b ir adamda bulunmas gerekli olan zellik sen
de var: Bilgi, iyiniyet, ak kalplilik. Karlatm insanlarn
ou, senin gibi kafal olmadklar iin, beni anlayamyorlar.
487 a Kimi de kafal ama, doruyu sylemiyor bana, nk benim
le senin gibi ilgilenmiyor. u iki yabanc, Gorgiasla Polos, ka
fal kimselerdir, kimse tersini syleyemez, stelik benim dost-
larmdrlar, ama ak kalplilikleri yetmiyor, ikisi de ok ekin
gen. ekingenlikte yle ileri gidiyorlar ki, u topluluun kar
snda en nemli konular tartlrken kendileriyle elimeye
b dyorlar. Bakalarnda bulunmayan btn bu zellikler ise
sende var; yksek bilgiler edinmisin, bunu btn Atmallar
bilir. Sonra da benim dostumsun! Neden byle dndm
de syleyeyim mi? Senin Alphidnaeli Tisander, Androtionn
olu Andron, Kolargoslu Nausicydise ile birlikte yetitiini,
altn biliyorum. Duyduuma gre, drdnz b ir gn otur
musunuz, felsefede nereye dek gitmeli diye birbirinize t
ler vermisiniz. Yanlmyorsam, sen, felsefe reniminde de
 G O R G I AS 93

rinlemeyi srgit etmemek gerektiini sylemisin. ok bilmi d

olmak iyi deildir, demisiniz birbirinize, ne olduunu anla
madan bozuluveiriz diye korkmusunuz, ite imdi, en iyi
arkadalarna verdiin o d benden de esirgemediini g
rnce, iyi niyetli olduuna inandm. ekinmeden konuan,
ak konuan bir adam olduuna beni inandrdn, az nceki
szlerin de bu inanc perinledi. Demek, u sonu ortaya
kyor: Tartm a srasnda, bir grte birleirsek, bu birle
me, o gr doru saymamza yetecek, artk onu bir kez da
ha kurcalamaya kalkmayacaz. nk benimle birletiini
sylemen, bilgisizlikten, ekingenlikte, ya da beni yanl yol
lara srklemek istediinden gelemez; dostum olduunu sen e
syledin. Demek, ikimiz bir yerde birletik mi, onu tam do
ru saymak zorundayz. Oysa Kallikles, senin az nce bende
yerdiin eyler, kmsenecek b ir tartm a konusu mudur?
B ir insan nasl olmal, genliinde ve yallnda, neyi, nere
ye dek incelemeli konusundan daha nemli b ir konu var m
dr? Benim gidiimde bir yanllk varsa, inan ki, bilgisizliim-
dendir, bile bile deildir. Bundan sonra da tlerini benden
esirgeme, imdi baladn gibi, ne yapmam gerektiini, bunu
nasl elde edebileceimi anlayncaya dek arkasn brakma. 488 a
Ama, bana verdiin tleri alp benimsedikten sonra onlara
gre davranmazsam, ahmak de bana, renmeye yeteneksiz
say beni, bir daha yol gsterme. imdi unu yeniden syler
misin: Pindaros ile senin, tabiata gre doruluk sznden an
ladn nedir; stn olan kimseler, gszlerin mallarn zor
la ellerinden alacaklar; en iyi olan, en kt olan, soylu olan
da ayak takmn ynetecek... Byle deil miydi? Doru mu
kalm belleimde? b
Kallikles Evet, yle syledim, gene de sylerim.
Sokrates Ama en iyi adamla en gl dediin bir mi
dir? Demin sylerken iyi anlam adm ... unu mu demek isti
yorsun: Gller stndr, gszlerin onlara boyun emesi c
gerekir; byk devletlerin, kk devletlere saldrmas da,
byle, tabiata gre doru olan b ir itir, nk byk devlet
ler stndr, gldr... Demek, stn olan, gl olan, en
iyi olandr. Yoksa unu mu demek istiyorsun: Gszler, d
knler iyi olabilecei gibi, stnler de kt olabilir... Yoksa
sence, en stn olanla en iyi olan bir mi? ite bana aklama-
 94 G O R G AS

d n istediim bu. stn, gl, iyi dediklerin bir mi, yoksa ayr
ayr eyler mi?
Kallikles Sana aka syleyeyim: Bunlarn birdir.
Sokrates Sen demin, yasalar ounluk yapar, demi
tin; demek bu ounluk, yasalara boyun edirmek istedii bir
kiiye kar tabiata stndr, yle mi?
Kallikles stndr ya.
Sokrates yleyse, ounluun yasalar, stnlerin ya
salardr, deil mi?
Kallikles ok doru,
e Sokrates yleyse, en iyilerin yasalardr bunlar... Yu
kar-katta olanlar, en iyilerdir dememi miydin?
Kallikles Evet.
Sokrates E ... Onlar stn olduklar iin, stn insanla
rn yapt yasalar da tabiata iyidir, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Demin, ounluun dncesine gre, doru
luk eitlik demektir, ktlk etmek de ktlk grmekten da
ha irkindir, diyen sen deil miydin? yle mi, deil mi? Ce-
489 a vap ver Kallikles, doruyu sylemekten ekinme. ounluk
byle dnr m, dnmez mi? Yalvarrm sana, cevap ver
de, benimle birliksen ,doru ile yanl yrdetroesini bilen bir
usta ile birlik olduumu grmekten kendime gvenim artsn.
Kallikles Evet, ounluk, senin dediin gibi dnr.
Sokrates yleyse, ktlk etmenin ktlk grmekten
daha irkin olduu, doruluun eitlik demek olduu, yalnz
b trelere gre deil, tabiata gre de doru kyor. Demek ki,
sen demin, tabiatla yasalarn birbirine kart olduunu sy
lerken yanldn; beni, bu kartl bile bile, salt karmda
kini artmak iin irkin bir oyuna kalkmakla, yasalar ze
rinde konuurken sz tabiata, tabiat zerinde konuurken de
yasalara evirmekle bo yere suladn, deil mi?
Kallikles Bu adam, sama konumaktan vazgemeye
cek. Birtakm szcklere sarlp onlar zerinde cambazlk et-
c mekten utanmyor musun bu yata Sokrates? Ben sana, stn
olan iyidir, demedim mi? Kollarndan baka hibir gleri ol
mayan ne id belirsiz birtakm heriflerin, bir sr klenin
bir araya gelip de syledikleri szleri yaa saydm m d
ndn?
d Sokrates Ey koca bilgin, senin grn bu mu?
 G O R G t.AS 95

Kallikles Bu ya.
Sokrates stn olmak ne demektir, diye arka arkaya
soruum, senin dnceni iyice anlamak iindi Kallikles. Ne
demek istediini aka renmek istiyordum. Yoksa senin,
iki kii bir kiiden, ya da klelerin, salt kollar gl olduu
iin, benden daha iyidirler diye dnmediini bilmez miyim?
imdi yalvarrm sana, batan al da syle; en gl olan, en
iyi adam deilse, en iyi adam diye kime diyorsun sen? Yalnz
ne olur, biraz yumuak davran bana sayn baym, yoksa ekip
giderim yanndan.
Kallikles Alay etme. e
Sokrates Yavuz Zethos hakk iin alay etmiyorum.
Ama sen demin, onun azndan benimle alay etmitin, neyse...
Syle imdi, en iyi diye kime diyorsun sen?
Kallikles En deerli olana.
Sokrates Gryor musun, hibir ie yaramayan, anlam
sz birtakm szler sylyorsun. Cevap ver: En bilgili olan,
en iyi, en stn mdr, deil midir?
Kallikles En bilgili olan, en iyi, en stndr.
Sokrates yleyse, bir bilgili adam, bin budaladan da- 490 a
ha stndr sence. En stn olduu iin de, tekileri buyru
u altna alacak; tekilerden daha varlkl olacak. B ir kii, bin
kiiye stndr, demenden ben bunu anlyorum. Artk, sz
cambazl yaptm syleyemezsin.
Kallikles Evet, bunu demek istedim. Tabiata gre do
ru olan, en iyinin, en bilgilinin, gszleri buyruuna almas,
onlardan daha varlkl olmasdr.
Sokrates Dur burada. una ne dersin: imdiki gibi bir b
araya geldiimizi dn, birka kiiyiz, ortaklaa kullanaca
mz birok etimiz, ikimiz var; salk, salamlk bakmndan
da eitli durumdayz, kimimiz gl kuvvetli, kimimiz deil;
iimizden biri de, diyelim bir hekim olsun o, besin iinde uz
man, baka bir eyden anlafnyor; bu adam kimimizden daha
salam, kimimizden daha dkn durumda. En bilgili olduu
iin en iyimiz, besin iinde en stnmz o olmayacak m bi
zim?
Kallikles O olacak ya.
Sokrates yleyse, en iyimiz oldua iin, etlerden, iki
lerden en byk pay o alacak; en sz geen olduu iin de, c
etleri, ikileri bize o datacak; ama bakalarnn paym da
 96 C O R G A S

kendine ayrarak istedii gibi yeyip imeyecek, ya da byle

yaparsa cezalandrlacak... Onun pay, kimimizden az, kimi
mizden ok olacak, iimizde bedence en dknmz o ise, en
iyimiz olduu iin, hepimizden daha az pay alacak... Doru
deil mi dostum?
Kallikles Etti, ikiydi, hekimdi, bilmem ne karn a-
d rsyd diye tutturmu gidiyorsun; benim konutuum o de
il ki...
Sokrates Peki canm, ama en bilgili olan, en iyidir de
medin mi? Syle, evet mi, hayr m?
Kallikles Evet.
Sokrates En iyi olan, en bvk pay almal m?
Kallikles Bu en byk pay, yiyecekten, iecekten deil.
Sokrates Anlyorum... Belki de st bata demek isti
yorsun. Eh byk giysiyi, en ok sayda, dokumac ustas ala
cak; en gzel, en iyi giysiler onda grlecek yle mi?
Kallikles st ba diye samalama,
e Sokrates yleyse, ayakkab yapmakta en iyi, en usta
olan, ayakkab bakmndan herkese stn olacak; demek ayak
kabc, en byk ayakkablarla dolaacak, en ok onun ayak
kabs olacak, deil mi? ^
Kallikles imdi de ayakkab diye tutturdu. Neler sa
malyorsun sen?..
Sokrates O deil, bu deil, yleyse iftidir senin de
diin; tohumlardan en byk pay alan, tarlas iin olabildi
ince ok tohumu olan ifti, bilgilidir, iyidir, dorudur, yle
mi?
Kallikles Biteviye tutturdun gidiyorsun Sokrates.
Sokrates Evet ama Kallikles, hep o konudaym ben.
Kallikles Evet, tanrlar hakk iin, konumuzla bir ilgisi
varm gibi, boyuna kunduraclar, demirciler, hekimler, a
lar deyip duruyorsun.
491a Sokrates Neden byle sylyorsun? En byk pay al
mak iin, en stn, en bilgili olmak gerektir, demeyecek mi
sin? Ben de sylemeyeyim, sen de syleme, yle mi?
Kallikles Anlattm sana. nce, benim stn dediim
kimseler, o senin kunduraclarn, alarn deil, devleti y
netmeyi bilen bilgili adam lar... Onlar adece bilgili olmakla
b da kalmazlar, yiittirler, isteklerini sonuna dek gtrmek g-
cndedirler, ruhsuz, gevek kimselere benzemezler.
 G O RC AS 97

Sokrates Bak, ok sayn Kallikles, bu konumada be

nim durumum, senin durumuna hi benzemiyor. Sen, szle
rimin deimediini sylemekle beni suluyorsun; bense, tar
ttmz konular deimeden senin szlerinin boyuna dei
tiini sylemekle yeriyorum seni. nk, nce, en iyi, en s
tn olan, en gl olandr dedin; sonra en bilgili olandr de,-
din; imdi de ortaya baka bir gr karyorsun; en stn,
en iyi olan, imdi sylediine gre, en yiit olanm. Her ey
den nce unu sylemeni istiyorum, dostum: B ir insan neden
dolay en iyi olur? En iyi, en stn diye kime diyorsun sen?
Kallikles Anlattm ya, devlet ynetiminde korkusuz, bil
gili olan kimseye diyorum. Devletin bana onlar gemelidir.
Gdenler, gdlenlerden daha varlkl olmaldr. Dorusu bu- d
dur.
Sokrates Ama nasl dostum? Onlar kendilerine gre
gden midir, gdlen mi?
Kallikles Ne demek istiyorsun?
Sokrates Demek istiyorum ki, herkes kendinin gd-
csdr; ama sen, kendi kendini gtmeyi gereksiz sayarsn
belki. nsan yalnz bakalarn m gtmek ister?
Kallikles Kendi kendini -gtmekten he anlyorsun?
Sokrates Basit bir ey... Hani demezler mi, ll ol e
mak, kendini bilmek, zevklerinin, tutkularnn gdcs ol
mak.
Kallikles Ne saflk... Budalalarda l ha?
Sokrates Byle demek istemediimi herkes anlar.
Kallikles Budalalar sylemek istiyorsun Sokrates...
ylesine budala denmez de ne denir? Herhangi bir eyin k
lesi olan b ir kimse, mutlulua erebilir mi? Tersinedir bence,
ak sylyorum, gerekten yaamak isteyen kimse, istedikle
rini bastrmamal, brakmal onlar alabildiine gelisinler, ge
liip olgunlanca da, korkusuzca, ustaca kendini bu istekle
re vermeli, btn zlemlerini gerekletirmeli. Benim, tabiata
gre doru, gzel dediim bu. Ama birou baaramyor bunu,
baaramaynca da, baaranlar suluyor. nk saklamak is 492 a
tedii beceriksizliinden utanyor, bundan tr de, lsz
lk alaklktr diyor. Demin de sylediim gibi, tabiata en
soylu onlan kiileri kleletiriyorlar, zevklerini doyurmak elle
rinden gelmedii iin de, korkaklklarndan lll, do
ruluu vyorlar. Kral olu olarak domu, ya da bir babu-
D 7
 98 G O R G A S

luk, bir zorbalk, bir hakanlk ele geirecek yetenekte biri iin,
lllkten daha kt bir ey, daha byk dilik olur mu?
b Bylesi, btn iyiliklerden istedii gibi yararlanacakken, or
tada onu bundan alkoyacak kimse de yokken, ne diye ba
kalarnn dncesini, aklm, davrann ba tac etsin? n
san, bir devletin bana getikten sonra bile, lllk ve do
ruluk yznden, dostlarn dmanlarndan daha ok kazan
drmazsa acnacak duruma dm olmaz m? Dorulua vur
gun olduunu sylyorsun ya, doruluk gerekte udur: Ta
knlk, lszlk, hesapsz harcama, insan erdeme ve mut-
c lulua gtrr, geri kalan sadece gsteri, tabiata aykrlk,
budalaca szler ve sam alktr.
Sokrates Dndklerini korkusuzca ve aka ortaya
d koydun Kallikles, bakas bunlar dnr de sylemek iste
mez. Yalvarrm kesme, kesme de doru yaama nasl olur
mu anlalsn. Syle bana, doru bir adam, tutkularnn diz
ginlerini tutmamal, dedindi deil mi.-' Erdemlilik, tutkular
mz alabildiine babo brakmak, onlar u, ya da bu yolda
e doyurmaktr. yle mi?
Kallikles Evet, yle dedim.
Sokrates Demek, hibir ey istemeyenlerin mutlu oldu
u doru deildir, yle mi?
Kallikles Deildir ya, yle olsayd talardan ve ller
den daha mutlusu olmazd.
Sokrates Ama senin grne uygun bir yaay da ok
korkun ey dorusu... Euripides,
Kim bilir, yaamak lmek mi, lmek yaamak m?.
493 a derken doruyu mu sylemiti, gerekten de llere benziyo
ruz biz, diye dnrm. B ir bilgeden duymutum, biz ger
ekten l imiiz, bedenimiz mezarmzm; ruhumuzun, is
tekleri barndran paras, lafla kkrtlmaya, oraya buraya
atlmaya yatknm, tinin ustas b ir masalc da, belki b ir tal
yan, ya da bir Sicilyal, benzetmelerden yararlanarak bir ma
sal uydurmu, kolayca kand, kandrld iin ruhu fya
b benziyor, bilgisiz adamn ruhuna, ilenmemi ve su szdran
bir f diye bakyor; bu gibi ilenmemi ruhlarda, isteklerin
barnd yeri, ruhun o lsz ve arsz parasn, doymak ne
dir bilmedii iin, her yan delik deik bir f ile kyaslyor.
Ama o masalc, senin gibi dnmyor Kallikles, nk H-
deste, o grnmeyen lkede, en mutsuz ruhlarn, ilenmemi.
 G O R C I AS 99

su szdran ruhlar olduunu, bunlarn her yan delik deik

olan b ir fya, gene yle delikli bir kapla su aktardklarn
sylyor. Bana anlatanlarn sylediklerine gre, bu szge
ruhtur, tpk yle delik deik, bu yzden de doymak bilmez,
bellei ve inanc berbat olduu iin, bilgisiz adamn ruhu, sz-
gee benzetilmi. Tuhaf bir ey ama, bir ilkesi var, elinden gel
se de ona inandrabilsem seni, dncelerini deitirebilsem,
doymak bilmez, lsz b ir yaay-yerine, gnlk ihtiyalarn
giderilmesiyle yetinilen, dzenli, tek gzl bir yaay yele
en. Bilmem sende bir etki uyandrabildim mi, seni dzenli
bir yaayn, lsz bir yaaytan daha mutlu olduu d
ncesine getirebildim mi? Yoksa boa m gitti hepsi, ka ma d
sal anlatrsam anlataym, hep o dncede diretecek misin?
Kallikles kincisi daha doruya benziyor Sokrates.
Sokrates Peki, gene bu benzetme yolundan baka bir
tasarlam a syleyeyim sana: B iri ll, biri lsz yaayan
iki kiinin durumunu, birok kpleri olan iki kiiye benzete-
mez miyiz? Bunlardan birinin kpleri salam ve kimi arap
la, kimi balla, kimi stle, kimi de ok alarak, glkle elde
ettii, az bulunur baka ikilerle dolu. Ama bu kpler bir kez
doldurulduktan sonra, adamn onlar daha da doldurmak iin
artk hibir sknts, znts kalmaz. tekine gelince, g e
lkle de olsa, o da iki bulabilir, ama kpleri salam olmad
, atlak olduu iin, gece gndz, ha babam onlar doldur
mak zorundadr, bir an dursa, aclarn en by iine de
cektir. te ll ve lsz yaaylar, bu iki adamn duru
muna benzer. imdi lsz yaayann, ll yaayandan da
ha mutlu olduunu syleyebilir misin? Tersinin doru olduu
na seni inandramyor muyum? 494 a
Kallikles nandramyorsun Sokrates, nk flar do
lu olan adamn artk hibir zevki yoktur, kpleri bir kez dol
durduktan sonra, neesi de, znts de kalmaz; demin de
syledim ya, ta gibi bir yaamadr onunkisi. Oysa iin tad
boyuna doldurmaktadr.
Sokrates Ama sen daha ok doldurursan, daha ok akp
gitmesi, bunun iin de kpn daha byk delikli olmas ge
rekmez mi?
Kallikles Gerekir ya.
Sokrates Senin anlatn bir lnn, bir tan yaay
 100 G O R G A S

deil, bir karabatan yaay. Ackp ackp yemeli mi demek

istiyorsun?
Kallikles Evet,
e Sokrates Susayp susayp imeli, yle mi?
Kallikles Evet, dediim bu; insann ne kadar istei
olursa olmal, o da bunlarn tadn tadarak mutlu yaayabil-
meli.
Sokrates ok gzel, ok iyi, baladn gibi yr, ekin
me. Bana gelince, ben de o ykten saknmalym: yleyse n
ce unu syler misin? Senin mutluluk anlayn iinde uyuz
olup kanmak da var m?
Kallikles Ne antika adamsn Sokrates, sokak sylevci-
sine yakr byle konumak,
d Sokrates te Polosla Gorgias da byle rkttm
Kallikles, dndklerini sylemekten ekindiler. Ama sen on
lar gibi ekingen deilsin, rkmeyeceksin, nk gz pek bir
adamsn. imdi cevap ver bakalm soruma.
Kallikles Peki, kanarak da zevkle yaanabilir.
Sokrates Zevkle, demek ki mutlu olarak, deil mi?
Kallikles yle ya. '
e Sokrates Ama kant yalnz bata kalmazsa ne olacak?
Daha sorup gidebilir miyim? iyi dn Kallikles,.sana son ola
rak, bir sokak orospusunun yaay irkin, pis, korkun deil
midir, diye sorulsa, deminden beri sylediklerine uyarak ne
cevap verirdin? Yoksa, isteini yeterince elde ediyor, demek
ki ok mutludur, demeyi de gze alr miydin?
Kallikles Konumay bu konulara srklemekten utan
myor musun Sokrates?
Sokrates Ben mi srklyorum gzel dostum, yoksa
ne trl olursa olsun ,hi ayrdetmeden, zevk veren her eyi
mutluluk sayan, iyi ve kt zevkler diye bir ayrm yapmayan
m? Gene de soruyorum: Sence zevkli demek iyi mi demektir,
495 a yoksa iyi olmayan zevkler de var mdr?
Kallikles Demin sylediklerime uymak iin, zevkli de
mek iyi demektir diyeceim.
Sokrates Dndnn tersini sylersen anlamay
bozmu olursun Kallikles, doruyu aratrma iindeki yard
mn yarda kalr,
b Kallikles ensin asl onu yapan Sokrates.
Sokrates yleyse ikimiz de yanl bir i yapyoruz. Bak,
 G O R G A S 101

sayn dostum, ne eitten olursa olsun, her zevkli olan ey iyi

midir, diye soruyorum sana. Byleyse, bunun arkasndan, ka
pal olarak sylenen birtakm irkin sonular ve daha baka
lar skn eder.
Kallikles Sana gre yle, Sokrates.
Sokrates Sylediklerinde gerekten direniyor musun
Kallikles?
Kallikles Direniyorum ya.
Sokrates Madem aka etmiyorsun, tartmay srdre
bilir miyiz? c
Kallikles Elbette.
Sokrates stediin gibi olsun, syle bana: Sanrm, bil
gi dediin b ir ey vardr deil mi?
Kallikles Vardr.
Sokrates Demin, bilgiyi, bir eit korkusuzlukla bir
arada saymam miydin?
Kallikles Evet.
Sokrates Bilgi ile korkusuzluk zerine ayr iki ey gibi
konumam miydin?
Kallikles yle konumutum.
Sokrates Peki, zevk ile bilgi b ir mi, yoksa ayr eyler
mi, syler misin?
Kallikles Ayr eylerdir akl hocas.
Sokrates Sence korkusuzluk da zevkten baka bir ey d
mi?
Kallikles Baka bir ey ya.
Sokrates Gzel, yleyse unutmayalm; Akharnial Kal
likles, zevkli olan iyidir, ama bilgi ile korkusuzluk, birbirlerin
den de, iyiden de baka eylerdir diyor.
Kallikles E ... Dostumuz Foxtonlu Sokrates ne diyor?
O da buna katlyor mu? e
Sokrates - Katlmyor; kendini gerekten tanrsa Kallik
les de katlmayacak. yi ve kt talih, birbirlerine kart ey
ler deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Onlar birbirine kart olduu gibi, salkla
hastalk da yle deil midir? B ir adamda bunlarn ikisi birden
bulunmaz, ikisi de olmasn olmaz.
Kallikles Ne demek istiyorsun?
 102 G O R G A S

Sokrates Herhangi bir hastal alalm: nsann gz il

tihaplanabilir, deil mi?
496 a Kallikles Evet.
Sokrates Ama o zaman insan, gzlerini salam ve iyi
de sayamaz, deil mi?
Kallikles Sayamaz.
Sokrates Peki, adam gz hastaln atsa, gzlerinin sa
ln da yitirir mi? Sonunda hastalkla bir arada salk da
elden gider mi?
Kallikles yle ey olur mu?
Sokrates Akln almayaca, ok sama b ir ey olurdu
bu, deil mi?
Kallikles ok.
b Sokrates Demek, sra ile oluyor, nce gz hastalanyor,
sonra da iyi oluyor deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Zayflkla gllk iin de byle deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Hzllk ve yavalk?
Kallikles O da yle .
Sokrates Demek b ir insanda, iyilik ve mutluluk ile, kar
tlar olan, ktlk ve mutsuzluktan biri varsa br yoktur,
nbetleedir, deil mi?
Kallikles Evet, yledir.
Sokrates nsanda bir anda hem bulunan, hem bulun
c mayan bir ey varsa, iyilikle ktlk olmaz bu... Doru mu?
Ne olur, dnmeden cevap verme.
Kallikles Tamamyle doru.
Sokrates Dnelim imdi .bata anlatmz eylere. A
lk iin sadece ackma durumunu sylyorum zevk verici
bir ey mi demitin, yoksa strapl bir ey mi?
Kallikles Istrapl bir eydir demitim, ama aken ye
mek yemek zevklidir.
Sokrates Anlyorum, ama aln kendisi strapldr,
doru sylemiyor muyum?
Kallikles Evet.
Sokrates Susuzluk da strapl bir ey deil mi?
Kallikles Evet, ok.
Sokrates Btn isteklerin, tutkularn strap verici ol
 G O R G A S 103

duklarnda benimle birlik rtisin, yoksa baka rnekler daha

getireyim mi?
Kallikles Baka rnek getirme, seninle- birliim..
Sokrates ok iyi. Susadnda imeyi zevkli bir ey say
maz msn?
Kallikles Evet.
Sokrates Ama demin sylediin cmledeki susaynca
sz, ac duyunca anlamna gelmiyor mu?
Kallikles Evet.
Sokrates im ek sz de, zevki, isteklerin doyurulma
sn anlatmyor mu?
Kallikles Evet.
Sokrates m ek zevklidir, deil mi?
Kallikles yledir.
Sokrates Susadn zaman, deil m i?
Kallikles Evet.
Sokrates Susuzluktan kvranrken?
Kallikles Evet.
Sokrates Bakn ne kyor bundan: Susaynca su ie
rim, demekle, zevkle strap anda olmu olmuyor mu? Beden
de olmu, ruhta olmu, bence bir ey deimez; bunlar bir an
da, bir yerde olmuyorlar m?
Kallikles Doru.
Sokrates iyi ve kt talih, ayn zamanda, ayn anda 497 a
bulunamaz demedin mi?
Kallikles Evet, dedim.
Sokrates Ama sen, strap iindeki bir adamn da zevk
duyabileceini kabul etmemi miydin?
Kallikles Etm itim .
Sokrates Zevk, iyi talihe, strap da kt talihe benze-
tilemez mi? Bylece, iyi demek, zevkli demek olur, deil mi?
Kallikles Altndan ne kacak, onu istiyorum Sokrates.
Sokrates Anlyorsun Kallikles, ama anlamamazlktan
geliyorsun.
Kallikles yi ya, b itir szn, samalarn srala.
Sokrates insann susuzluu biterse, su ime zevki de
biter, deil mi?
Kallikles Ne dediini anlamyorum.
Gorgias Olmaz Kallikles, bizim hatrmz iin cevap
ver, hepimiz tartmann sonunu bekliyoruz.
 104 G O R G A S

Kallikles yi ama Gorgias, Sokrates'in her zamanki

oyunlarndan illllah; ufak tefek, sama sapan sorular zerin
de durur da durur.
Gorgias Ne kar? Senin nn bundan sarslmaz. B
rak, Sokrates bildii gibi konusun,
c Kallikles Peki, madem Gorgias istiyor, ie yaramaz so-
rucuklarm sor bakalm Sokrates.
Sokrates Sana imreniyorum Kallikles, kk srlan
renmeden byklerini renmisin. Olamaz sanrdm bunu.
Ama biz gene tartmamza gelelim: nsann susuzluu biter
se, su ime zevki de o anda bitmez mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Alk ve teki istekler iin de yle deil mi?
stek giderilince zevk de kesiliyor.
Kallikles Doru.
Sokrates Demek, strap da, zevk de bir anda kesiliyor,
deil mi?
Kallikles Evet,
d Sokrates Ama iyilik ve ktlk bir anda kesilmez, bu
nu kabul etmitin. Dediini tutuyor musun?
Kallikles Evet, tutuyorum, ama ne kacak bundan?
Sokrates kacak olan u dostum: yilik zevk demek,
ktlk de strap demek deildir; zevkle strap bir anda ke
silir. Ama iyilikle ktlk ayn eyler olduu iin, bunlardan
e biri kesilince teki de kesilmez. yleyse, zevkle iyilik, strapla
ktlk nasl b ir olabilir? stersen konuyu b ir de baka a
dan ele al; nk sylediklerime akim yatmad sanyorum.
yiler, kendilerinde iyilikler olduu iin iyi, gzeller de kendi
lerinde gzellikler olduu iin gzel deil midir?
Kallikles Evet.
Sokrates Budalann, korkam birine iyi adam der mi
sin? Demezsin, nk demin, aklll, korkusuzluu iyi say
m tn... yle saymam mydm?
Kallikles yle saymtm.
Sokrates Budala b ir ocuun sevin duyduunu gr
dn m?
Kallikles Grdm.
Sokrates Budala b ir adamn?
Kallikles Grdm ya... Nedir bundan karmak istedi
in?
 G O R G A S 105

Sokrates B ir ey karmak istediim yok, sen yalnz

cevap ver.
Kallikles Evet, grdm.
Sokrates Akll bir adamn sevin ve znt duyduu- 498 a
nu da grdn m?
Kallikles Grdm.
Sokrates Hangisi daha ok sevin ve znt duyar...
Akll olan m, budala olan m?
Kallikles Sevin ve znt duymak bakmndan ikisi de
birdir bence.
Sokrates Yeter. Peki, savata bir korkak grdn m?
Kallikles Grdm ya.
Sokrates Peki, dman ekilirken hangisi daha ok se
vin duyuyorsa, korkak m, yoksa korkusuz mu?
Kallikles Kimi zaman biri, kimi zaman teki diyece- b
im, ya da, aa yukar, ikisi de bir lde.
Sokrates Demek korkak da seviniyordu, deil mi?
Kallikles ok.
Sokrates Budala da yle mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Peki, dmana yaklalrken sadece korkaklar
m, yoksa korkusuzlar da m bulunuyordu?
Kallikles Korkaklar da, korkusuzlar da.
Sokrates B ir lde mi?
Kallikles Korkaklar daha ok sanyorum.
Sokrates Peki, dman ekilirken de sevinmezler mi?
Kallikles Belki.
Sokrates Demek, senin sylediine gre, budalann da,
akllnn da, korkan da, korkusuzun da duyduu sevin, ya
da ac, aa yukar birdir; ama korkaklar, korkusuzlara gre
daha ok ac, daha ok sevin duymazlar m?
Kallikles Evet. c
Sokrates Ama aklllarla korkusuzlar iyi, budalalarla
korkaklar ktdr, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates yi olann da, kt olann da duyduu ac ve
zevk, aa yukar, birdir, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Peki, iyilerle ktlerin iyilii ve ktl bir
 106 G O R G A S

midir? Yoksa, daha ok zevk ve daha ok ac duyduklarna g

re, ktler, hem daha iyi, hem de daha kt mdr?
d Kallikles Ne demek istediini gerekten anlamadm.
Sokrates Nasl anlamazsn? iyiler, kendilerinde iyilik
bulunduu iin iyi, ktler de, kendilerinde ktlk bulundu
u iin ktdr, zevkler iyidir, aclar ktdr, demedik miydi?
Kallikles Evet, yle dedikti.
Sokrates Sevinenlerde, sevin duyduklar iin, iyilik ve
zevk yok mudur?
Kallikles Vardr.
Sokrates yleyse sevin duyanlar, kendilerinde iyilik
bulunduu iin iyidirler, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Ac duyanlarda ise ktlk ve znt vardr,
deil mi?
e Kallikles Evet.
Sokrates Ktnn, kendisinde ktlk olduu iin k
t sayldn sylemiyor muydun?
Kallikles Evet.
Sokrates yilik ve ktlk, zevkle acnn okluuna g
re ok, azlna gre az olmaz m?
Kallikles Evet.
Sokrates Akll ile budala, korkakla korkusuz, acy ve
zevki bir lde mi duyuyorlard? Yoksa korkaklar daha m
ok duyarlar dersin?
Kallikles Korkaklar daha ok duyar derim.
Sokrates imdi bana yardm et de, u birletiimiz d
ncelerden bir sonu karalm. yiyi iki, kez gzden ge-
499 a irmek iyidir, derler. Akll ve korkusuz olan iyidir dedikti,
deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Budala ile korkak da kt, yle mi?
Kallikles Ktdr ya.
Sokrates Nee duyan da iyi deil midir?
Kallikles Evet.
Sokrates Ac duyan kt deil midir?
Kallikles Evet.
Sokrates iyi olan da, kt olan da ne ve ac duyar,
ama onlar en ok duyan belki de ktdr, deil mi?
Kallikles Evet.
 G O R G A S 107

Sokrates Demek kt adam, iyi adam kadar iyi ve k- b

t, hatta ondan daha iyidir, deil mi? Zevkle iyinin bir oldu
u ileri srlrse, bu sonuca varlmaz m? Buna kar koya
bilir misin Kallikles?
Kallikles Deminden beri seni dinliyorum ve syledikle
rine uyuyorum Sokrates. Ama bakyorum da, kardaki sana
akadan evet demeye grsn, ocuklar gibi drt elle yapyor
sun buna, brakmam da brakmam diyorsun. Ben de zevkleri,
herkes gibi, iyi zevkler, kt zevkler diye ayrrm elbet, bunu
dnmedin mi?
Sokrates Yazk Kallikles, hakszlk ediyorsun. ocuk- c
muum gibi, b ir yle, bir byle konuarak beni kandrmaya
alyorsun. Oysa ben seni dost bilerek, elinden gelse de be
ni kandrmaya kalkmayacan dnerek bu ie girdim. Ama
yanldm anlyorum imdi. Bana verdiin kadaryle yetin
mek, eskilerin dedii gibi, hi yoktan en iyi i olacak diye d
nyorum. Demek imdi, yanl anlamyorsam, zevklerin ki
mi iyi, kimi ktdr, diyorsun, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Yararl olanlar iyi, zararl olanlar kt, yle d
mi?
Kallikles yle ya.
Sokrates Yararl olan zevkler iyilik getirir, zararl olan
lar da ktlk, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Peki, demin sylediimiz ime ve yeme zevk
lerini alalm ... Salmz perinleyen, ya da bedenimizi g
lendiren eyler iyi, bunlarn tersi ktdr, yle mi?
Kallikles Evet.
Sokrates tyi zevkler, kt zevkler olduu gibi, iyi ac- e
lar, kt aclar da var, deil mi?
Kallikles yledir.
Sokrates Peki, biz, iyi zevklerle iyi aclar seip benim
seyeceiz, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Ktlerini deil.
Kallikles Deil.
Sokrates nk, biliyorsun, Polosla ben, btn ileri
mizde iyilik amac gtmemizin doru olduunu sylemitik.
Sen de bize katlacak, btn ilerimizin sonu iyiliktir, ne ya-
 108 G O R G AS

parsak iyilie varmak iin yapmalyz, yoksa iimizi yapmak

iin iyilik etmeyeceiz, diyecek misin? Oyunu bize veriyor mu-
500 a sun?
Kallikles Veriyorum.
Sokrates yleyse, her eyde olduu gibi, zevki, iyilik
iin yapmal, yoksa iyilii zevk iin deil.
Kallikles Evet.
Sokrates Peki, herkes, hangi zevklerin iyi, hangi zevk
lerin kt olduunu ayrdedebilir m i? Yoksa bunun iin, her
iki zevki de bilmek, anlamak m gerekir?
Kallikles Her iki zevki bilmek, anlamak gerekir,
b Sokrates Polos'la Gorgiasa sylediimi, imdi sana da
syleyeyim. Unutmadnsa, kimi i sadece zevk getirir, iyi ile,
kt ile ilgilidir, demitim. te, benim sanat saymadm a
lk, birinci eitten bir itir ve sadece zevkle ilgilidir; oysa
hekimlik, iyilikle ilgili b ir sanattr. imdi dostluk tanrs hak
k iin sana yalvarrm Kallikles, benimle alay etme, benim
alay ettiimi de sanma, rasgele cevap verme, dndnn
tersini syleme. nk gryorsun, insan nasl yaamal ko
nusu zerinde tartyoruz; biraz akl olan iin bundan daha
c nemli konu olur mu? Senin bana tlediin yolu mu tutup,
halk toplantlarnda senin gibi erkeke konumaya, sylevcilik
sanatna, imdi moda olan ilkelere uygun olarak siyasete mi
zenelim; yoksa felsefe mi renelim? Bunlar, ayr ayr yol
lar. Belki de ilk i olarak, benim bata yaptm gibi, bu iki
yolun ayrmlarn incelesek iyi edeceiz; bunda anlatktan
sonra, biri tekinden nerde ayrlyor, bunlardan hangisini se
memiz doru olur konular zerinde bir sonuca varabiliriz,
d Ne demek istediimi gene anlamadn m?
Kallikles Hayr, anlamadm.
Sokrates yleyse daha ak anlataym: yi diye bir ey,
zevk diye bir ey olduunda anlayoruz; zevk baka, iyi ba
ka; zevki aramann ve ele geirmenin yolu ile, iyiyi aramann
ve ele geirmenin yolu da baka baka... Her eyden nce, be
nimle birlik olup olmadn -renmek istiyorum. Bu syle-
e diklerimde birlik miyiz?
Kallikles Evet.
Sokrates yleyse, bir adm daha iler; gideyim; Polos'
la Gorgiasa sylediklerimi doru buluyorsan, orada da benim
le birlik olduunu syle. Onlara demitim ki, alk bence
 G O R G A S 109

bir grenektir, b ir sanat deildir; oysa hekimlik bir sanattr,

hastann durumunu ve tabiatm inceler, ne yaparsa bilerek ya- 501 a
par ve neden yle yaptn gsterebilir. Alksa, zevkle ilgi
lidir, kendini verdii bu zevk iinin nedenine, zne bakmaz;
hibir ey dnmeden bu yolda sonuna dek gider; grenekle,
deneyerek alr ve her gn yapt ileri belleyerek zevk ya
ratr. Bu sylediklerim doru mu, deil mi, nce bunu dn;
sonra da, kimisi ruhun en yksek iyilii iin alan sanat tu
tumlar, kimisi de, ruhun iyiliini bir yana brakarak, alk b
iin sylediim gibi, sadece ruhun zevki ile uraan, ona bu
zevki nasl verebileceini dnen, ama hangi zevkler iyidir,
hangi zevkler ktdr aldrmayan, iyi olsun, kt olsun, zevk- c
ten baka ama gtmeyen, ruhla ilgili baka tutumlar var m,
yok mu, ona bak. Bana kalrsa Kallikles, bu gibi tutumlar var
dr, ister bedenle, ister ruhla ilgili olsun, iyi ve kt stne
hibir ey dnmeksizin, sadece zevk asndan ie koyulan
bu gibi tutumlar, ben, bir eit dalkavukluk sayyorum. im
di syle bana, bizim grmze katlyor musun, katlmyor
musun?
Kallikles Katlmaz olur muyum, katlyorum; nk,
bir an nce tartmann sonunu getirmek ve dostum Gorgias'
sevindirmek istiyorum.
Sokrates Peki, bu dalkavukluk bir kiiye kar m, yok- d
sa iki veya daha ok kiiye kar m kullanlr?
Kallikles ki veya daha ok kiiye kar.
Sokrates yleyse, bir yn adam, gerek karlarna
bakmadan da sevindirmek olabilir, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Bu ii gren uralar sayabilir misin? ster
sen dur da, ben soraym, hangisi zevk verendir, hangisi deil- e
dir, sen syle. Balayalm: Flt almaya ne dersin? Bu i, sa
dece zevk arayan, bundan baka bir ey dnmeyen b ir i gi
bi grnmyor mu sana Kallikles?
Kallikles Evet, yle grnyor.
Sokrates Peki, btn benzeri sanatlar iin, bayramlar
da lyra alma sanat iin de doru deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Koro iin, ditrambos iirlerine ne dersin?
Onlar da zce byle deil mi? Meles'in olu Kinesiasm, din-
 110 G O R G A S

Ieyicilerini ruha ykseltecek eyler mi, yoksa kalabala zevk

502 a verecek eyler mi dndn sanyorsun?
Kallikles Kinesias stnde yanlma olamaz Sokrates.
Sokrates Ya babasna, harp alan Meles'e ne dersin?
Dinleyicilerinin iyiliini dnerek mi alard Meles? Onun bi
le zevk vermeyi dnd sylenemez mi? Onun bile diyo
rum, nk Meles dinleyicilerini skard. Peki, harp'la syle
nen trkler, genel olarak btn ditrambos iiri iin ne der
sin? Bunlarn hepsi zevk iin uydurulmam mdr?
Kallikles Bence de yledir,
b Sokrates Ya tragedya Musasnn, bu yce ve kutsal var
ln amac nedir? Onun btn amac, dilei seyircilerine sa
dece zevk vermek deil de, bununla savamak, onlarn tatl is
tekleri zerinde konumay ortadan kaldrmak, hoa gitsin
gitmesin, szle ya da ezgi ile gerekleri sylemek midir? Sen
ce tragedyann z, bunlardan hangisiyle anlatlr?
Kallikles Tragedyann amac zevk vermek, seyircilerin
c houna gitmektir Sokrates, kimse bunun tersini syleyemez.
Sokrates Peki, demin dalkavukluk diye tanmladmz
da bu deil mi Kallikles?
Kallikles Doru.
Sokrates imdi dn, iiri lden, uyumdan, ezgiden
ayrsak geriye sz kalmaz m?
Kallikles Evet.
Sokrates B ir kalabala 'Sylenmi deil midir bu sz?
Kallikles Evet,
d Sokrates yleyse, iir, bir eit sylevcilik midir?
Kallikles Doru, yledir.
Sokrates Sence ozanlar, tiyatrolarda sylevci kesilmi
yorlar m?
Kallikles Evet.
Sokrates Demek imdi biz, erkeklerden, kadnlardan,
ocuklardan, yurttalardan, klelerden kurulu bir toplulua
seslenen bir eit sylevcilik bulduk. Bu sylevcilik, ok ho
bir ey deil bizim iin, nk onu dalkavuklua benzettik.
Kallikles Evel, ok doru.
Sokrates Peki, Atinadaki halk toplantlarna, ya da
e baka devletlerin zgr insanlar topluluklarna kar kullan
lan teki sylevcilik iin ne dersin? Sence sylevciler, hep iyi
lik gzeterek, konumalaryle yurttalara yararl olmay m d-
 G O R G A S 111

nrler, yoksa yalnz kendi karlarn gz nnde tutarak

halkn iyiliini unuturlar da, hoa gidecek szler sylemeyi,
halkla ocuklar gibi oynayp, iyi kt ayrmadan onu elendir
meyi mi isterler? 503 a
Kalikles kisini ayrrn ben. Halkn iyiliini gzeten
sylevciler olduu gibi, senin anlattna uyanlar da vardr.
Sokrates ki eit sylevcilik olduunu sylemen bana
yeter. Bunlardan biri, dpedz dalkavukluktur, nk b ir ko
numa sanatdr; tekisi, soylu olan ise, yurttalarn ruha
ykselmesini, yetimesini ama bilir; iyi karlansn, kt kar
lansn, halka hep en iyi olan sylemeye alr. Ama sen gr b
dn m hi bylesini? Grdse ,byle tannm bir sylevci
gsterebilirsen syle, kimdir o?
Kalikles Gerekten, imdiki sylevciler arasnda byle
birini gsteremeyeceimi sanyorum.
Sokrales Peki, eskiler arasnda, ta ilk konumalarndan
balayarak, Atmallarn doru yolu bulmasn dnen, onlar
kt iken iyi etmeyi isteyen herhangi birini gsterebilir misin?
Ben gerekten bilmiyorum byle bir adam. c
Kalikles Ne?.. Themistokles'in iyi bir adam olduunu
duymadn m? Kimon, Miltiyades, geenlerde len, senin de
dinlediin Perikles yle deil miydi?
Sokrates Erdem, senin dediin gibi, kendimizin ve
bakalarnn isteklerini yerine getirmekse, evet Kalikles, iyi
adamlard onlar; ama byle deil de, yerine getirilmesi bizi
iyi eden istekler olduu gibi, kt eden istekler de olduu
nu, bunlardan kincilerin deil, birincilerin doyurulmas ge
rektiini, bunun da bir sanat olduunu bilmek zorunda isek, d
saydn devlet adamlarndan herhangi birinin byle tann
dn syleyebilir misin?
Kalikles Bunu gerekten syleyemem.
Sokrates Ama araan, byle birini bulacaksn Kallik-
les. Hadi, serin kanllkla dnelim, bakalm hangisi byle.
Syledii ne olursa olsun, yararl olmay gzeterek sz syle
yen iyi adam, geliigzel deil, birtakm llere dayanarak
konuur deil mi? Tpk teki sanatlar gibi... Ressam ol
sun, mim ar olsun, gemi yapcs, ya da bir bakas olsun, bun
larn hibiri yaptn geliigzel yapmaz, setiini geliigzel
semez; yaptna belli bir biim vermek iin ne gerekiyorsa
onu seer. Sanat, kurallara uygun, dzgn b ir btn kura-
 112 GORGAS

bilmek iin, her eyi dzene sokmak, bir paray, teki par
a ile uyumlu klmak zorundadr. Btn sanatlar iin oldu
u gibi, demin konutuumuz, bedene dzen ve dzgnlk
veren beden eitimcileriyle hekimler iin de byledir bu. B ir
504 a diyecein var m?
Kallikles Hayr, dediklerine uyuyorum.
Sokrates yleyse, dzenli, dzgn yaplm bir ev iyi,
dzgn olmayan ev ktdr, deil mi?
b Kallikles Evet.
Sokrates Gemi iin de byle deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates nsan vcudu iin de bunu syleyemez mi
yiz?
Kallikles Evet.
Sokrates Peki, ruh iin ne dersin? Dzensiz bir ruh
mu, yoksa dzenli ve uyumlu bir ruh mu iyidir?
Kallikles Daha nce sylediklerinize gre kincisi..
Sokrates Bedene dzen ve uyumluluk veren etkiye ne
c diyoruz?
Kallikles Sanrm , salk gllk demek istiyorsun.
Sokrates Evet, onu demek istiyorum. Ya ruhn dze
nini, uyumluluunu yapan etkiye ne ad veriyorsun? Beden
iin olduu gibi, buna da bir ad vermeye al.
Kallikles Sen neden vermiyorsun Sokrates?
Sokrates Peki, benim bir ad vermem sence yese, bu
laym. Ancak, diyeceimi doru grrsen, dorudur de, do
ru grmezsen, rt benim dediimi. Bedene dzen, dzgn
lk veren salktr bence, salamlkla bedenin btn teki
iyilikleri bundan gelir... Doru mu?
Kallikles Doru.
Sokrates Ruhun davran dzenine, dzgnlne de
yasalara uygunluk ve yasa ad verilir. nsam yasalara
uygun ve dzenli klan bunlardr. Biz bylece ll ve do
ru oluruz. Byle deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates ite, namuslu, sanatn bilir gerek sylevci-
nin, insan ruhuna seslenirken, ister ona bir ey versin, ister
ondan bir eyi skp atsn, btn davranlarnda, btn sz-
e lerinde bunlan gzetmesi gerekmez mi? Yurttalarnn ruhu
na doruluu alayp erilii oradan atmak, lll a
 G O R G AS 113

layp lszl oradan atmak, btn erdemleri alayp

btn ktlkleri oradan atmak sylevcinin amac deil mi
dir? Bu sylediklerimle birlik misin?
Kallikles Evet.
Sokrates Salk durumu kt olan b ir adama, bir has
taya, yarar dokunmak yle dursun, doru dnlecek olur
sa gerekten kt gelecek birok gzel yemekler, ikiler, lez
zetli eyler vermek neye yarar Kallikles? Doru deil mi?
Kallikles Doru deil diyemem. 505 a
Sokrates nk bence, bedeni kt durumda olan bir
adamn, yaaynda bir iyilik yoktur... Bu durumda, onun
yaay ktdr. Doru sylemiyor muyum?
Kallikles Evet. b
Sokrates Hekimler, salam bir adamn, acknca ye
mesine, susaynca imesine, isteklerini can ektii gibi ye
rine getirmesine bir ey demezler de, hastalannca ,istedii gi
bi yeyip imesini yasak ederler. Bunda da birlik-miyiz?
Kallikles Evet.
Sokrates Benim iyi dostum, ruh iin de doru de
il mi bu kural? Ruh kt durumda ise aklszsa, lszse,
doruluktan, dinden ayrlmsa, onun isteklerini dizginlemek,
iyilemesine yaramayan evlerden oru korumak gerekmez
mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Byle'davranmak, ruh iin en iyisi deil mi
dir?
Kallikles En iyisidir.
Sokrates Ama ruhu isteklerinden alkoymak, onu ce
zalandrmak olmaz m?
Kallikles Evet.
Sokrates yleyse, demin dndnn tersine, istek
lerinden alkonmak, cezalandrlmak, ruh iin, lszlkten,
dizginsizlikten daha iyiymi deil mi?
Kallikles Ben anlamyorum Sokrates, kim anlyorsa
ona sor.
Sokrates te, doru yola gelmeye, tartmann buyur
duu cezaya arplmaya katlanamayan b ir bay.
Kallikles Sylediin szlerin bence hi nemi yok, Gor-
gias'm batn iin cevap verdim deminden beri.
D 8
 114 G O RG AS

Sokrates Ne yapalm imdi? Konumay orta yerde

brakalm m?
Kallikles Ne istersen yap.
Sokrates Masal yanda kalmaz, ucuna varr derler,
d ben de konumamz yanda brakmak istemezdim. Ne olur,
biraz daha dayan da, ucuna varalm.
Kallikles Ne zorbalk bu Sokrates? Seni de, tartm a
n da brakmak istiyorum ben. stersen bakasn bul, onun
la tart.
Sokrates steklisi var m? Tartmay bitirmek istiyo
rum.
Kallikles Benim yardmm olmadan, ya tek bana ko
nuarak, ya da kendin sorup kendin cevap vererek bitiremez
misin?
Sokrates Benim de Epikarmes gibi, nce iki kii ko-
e nutu, imdi bir kii yetecek demem mi gerekiyor? Bakyo
rum da, yardm etmek isteyen yok. Sonuna dein tek ba
ma gideceksem, her eyden nce unu syleyeyim: Bu konu
da doru olan da, yanl olan da bilmek iin, yalnz ben de
il, hepimiz tutuklanmalyz. imdi kendi grm- anlata
cam. Ama iinizden biri, yanl bir sonuca vardm d
necek olursa, durdurmal ben, rtmeli szlerimi. nk
ben .dncelerimi bir bilim gibi ortaya sryorum, sizler
506 a gibi aratryorum ben de. te bu yzden, karmdaki, beni
durduran bir sz sylerse, onu ilk benimseyecek ben olurum.
Tartmay sona erdirelim diye byle konuuyorum, siz iste
miyorsanz brakp gidelim.
Gorgias Bana kalrsa Sokrates, son tartmay bitir
meden ayrlmayalm. Arkadalar da byle dnyorlar sa
ta nrm. Ben kendi payma, szlerinin sonunu dinlemeyi ok
istiyorum.
Sokrates Ben de Gorgias,tartmay Kalliklesle sr
drmek isterdim; bylece o Zethos olurdu, ben de onun
karsnda Amphion olurdum. Ama Kallikles, madem tar
tmay bitirm ek iin bana yardm etmek istemiyorsun, bari
dinle, yanlm grrsen rt szlerimi. Bunu yaparsan, se
nin bana kzdn gibi ben sana kzmayacam; tersine, senin
adn mezar tama, yardmseverlerin en by diye kazta
cam.
 G O R G AS 115

Kallikles Dostum, bana bakma, sen bitir szn.

Sokrates yleyse dinle beni, tartmay bandan al
yorum: Ho ile iyi bir midir? Hayr, deildir. Kalliklesle ben
burada birliiz. Hou mu iyiye varmak iin kullanmal, yok
sa iyiyi mi loa varmak iin? Elbette iyiye varmak iin hou.
Ho, varlndan zevk aldmz, iyi de varlndan iyi oldu
umuz ey deil midir? yledir. Bizim iyi olmamz, btn iyi
eylerin iyi olmas, bizde ve onlarda birtakm erdemlerin bu-
lunmasndandr. le ben bu kandaym Kallikles. Ama be
denin, ya da ruhun, bir aracn, ya da yaratn erdemi, talihin
verdii bir ey deildir; onlarn payna den doruluun,
dzenin sonucudur. Doru sylemiyor muyum? Bana gre y d
le. yleyse, her eyin erdemi, dzeninden mi gelir? Evet, di
yorum ben. B ir eyin iyi olmasn salayan bu dzen, o eyin
znde bulunan, zel bir dzen midir? yledir. Dzenli olan
bu ev l mdr? Evet. ll ruh iyi midir? Evet demek e
ten baka cevabm yok benim Kallikles, senin var m?
Kallikles Sen konumana bak, dostum.
Sokrales unu da ekleyeyim, ll ruh, iyi ruhsa, 507 a
bunun tersi olan ruh, demek budala, lsz ruh, kt ruh
tur. ok doru.
Peki, ll adam, insanlara kar olsun, tanrlara kar
olsun, yakan yapmayacak mdr? nk byle yapmaz
sa. ona ll denmez, yakan yapacaktr. nsanlar kar
snda doru olan, tanrlar karsnda da kutsal olan yeri
ne getirecek; doru olanla, kutsal olan yerine getirense, do
ru ve dinli olmaz m? Olur, ok doru. Korkusuz da olmaz b
m? nk ll bir adamn devi, yapmas gerekenin ar
dna dmemek, onu nlemektir; o yalnz devi olan eyleri,
insanlar, zevkleri, aclar sabrla yklenir. te bu yzden
Kallikles, ll adam, demin sylediimiz gibi, doru, kor
kusuz, dinine bal olduu iin, tam bir iyi adamdan bakas
olamaz; iyi adam olduu iin de, ne yapsa iyi ve eksiksiz c
olur; yaptklar iyi olan ise mutlu ve esendir. Kt iler ya
pan adam, mutsuzdur. te senin beendiin bu kincisi, l
l adamn kart olan lsz adam. Benim dediim bu,
bunlarn doru olduunu savunuyorum. Bunlar doruysa, da
ha ileri gidiyorum, diyorum ki, mutlu olmak isteyen ll
l aramal, uyglamal, lszlkten kaabildiince ka-
mai; yaayn dzene sokan byle bir adamn yanna ceza
 116 GORGAS

uramaz. Ama ona, ya da arkadalarna, ister devlet olsun,

ister zel kiiler olsun, ceza gerekti mi, verilmeli, ektirilme-
li, byle yaplmal ki mutlu olsunlar. te bence herkesin
amac bu olmal; herkes kendi gcyle ve devletin gcyle
e bu amaca ynelmeli; dorulukla, lyle davranarak mutlu
olmal, babo tutkularndan tr ac ekmemeli, sonu gel
mez isteklerini doyurmak iin hayduta yaamamal. Yoksa
insann da, tanrnn da dostu olmaz ylesi, nk kaynama
yetenei yoktur onda, kaynama yetenei olmaynca da dost
luk olmaz. Filozoflar bize diyorlar ki Kallikles, dostluk, d
zen, lllk, yerle ve gkle, tanryla ve insanla sk bal-
508 a dr; ite evrene bu yzden Kosmos, ya da dzen derler, d
zensizlik, karklk demezler dostum. Sen bir filozofsun, ama
bu geometrik denklemin, gerek tanrlar, gerek insanlar ara
snda ok kuvvetli olduunu bilmiyorsun; denksizlie al
mak gerektiini sanyorsun, geometriye aldrmyorsun. im
di, mutluluun doruluktan ve lllkten, mutsuzluun da
b ktlkten doduunu doru bulmuyorsan rtmek gerek,
yok doru buluyorsan, bakalm bundan ne gibi sonular
kacak? Bundan benim daha nce kardm sonular ka
cak Kallikles, hani yanl bir i yapnca kendini, olunu, ar
kadalarn sulamak, bunun iin de sylevcilii kullanmak
c gerekir demitim de, ciddi olup olmadm sormutun ba
na... Dorudur btn bu sonular. Demek Polosun ekingen
likten doru dediini sandn, ktlk etmenin ktlk gr
mekten daha irkin, bu yzden de daha kt olduu dn
cesi gerekten doruymu. te yandan, Polos'a gre, Gor-
giasm da ekingenlikten benimsemi grnd sz, sylev-
cinin doru olmas, doruluk bilimini edinmesi gerektii s
z de, gene yle, gerekten doruymu.
Bu byleyse, imdi gelelim senin sylediklerine. En b
yk tehlike karsnda, kendime de, arkadalarmdan, yakn
larmdan birine de yardm edemez, onlar koruyamazsam, ba
na istediini yapacak, isterse suratmn orta yerine b ir yum-
d ruk patlatacak, (sen byle grltl bir sz-sylemitin), is
terse mallarm elimden alacak, beni yurdumdan srecek, ya
da, daha kts, beni lme srkleyecek birinin kle gibi
yumruu altna girecek olursam, senin dediine gre, ok
irkin bir duruma derim. Bakalm doru mu bu? Syleye
ceimi imdiye dein ok kez syledim, ama b ir daha syle-
 GORGAS 117

sem ne kar? Ben diyorum ki Kallikles .suratmn ortasna

haksz yere bir yumruk yemem, etimin, paramn kesilmesi,
insann debilecei en byk ktlk deildir; beni, benim
yaknlarm haksz olarak dvmek, ldrmek ok daha ir
kin, ok daha ktdr; beni ve yaknlarm srmek, kle et
mek, yama etmek, ya da bunun gibi bir ktle drmek,
o ktl yapan benden ok daha irkin ve kt durumda
brakr. Daha tartmann banda ortaya koyduum bu ger
ekleri, keskin bir benzetile syleyeyim, bylece demirden
ve elmastan balara benzeyen kelimelerle belirtip perinle
dik. Senin gibisi, ya da senden daha gz pek bir yavuz, bun 509 a
lar krsa da, dediklerimin doruluu sarslmaz. nk, nasl
oluyor bilmem ama, senden daha da aykr konuanlar iin
de gln duruma dmeyeni hi grmedim, bunu boyuna
sylemiimdir, gene de sylyorum. Sylediim doruysa, k
tlkten en byk fenal ktlk eden gryorsa, ama k
tlk edenin ceza ekmemesi daha da byk bir ktlkse,
bu duruma dp gln olmamak iin ne yapmal? Yapla b
cak ilerden biri, fenalklarn en byn kendimizden uzak
tutmak olmamal m? Kendimize de, ailemize ve arkadalar
mza da bu bakmdan yardm edemeyecek durumda olmak
en byk ktlk deil midir? kinci olarak, ikinci byk
fenal, nc olarak nc byk fenal, bylece teki
fenalklar kendimizden uzak tutmak gelir. Fenalk ne denli
byk olursa, onu kendimizden uzak tutmak o lde gzel, c
uzak tutmamak irkindir. Doru deil mi Kallikles?
Kallikles Evet, ok doru.
Sokrates Ktlk etmek ve ktlk grmek diye iki
eit fenalk bulunduunu, bunlardan ktlk etmenin ok
fena, ktlk grmeninse az fena olduunu grdk. nsan ne
gibi tedbirlerle bu iki eit ktle kar kendini koruya
bilir? Gl olmakla m, iradeli olmakla m? unu demek is
tiyorum, elimizden sadece ktlkten kanmak geliyorsa bu
nunla yetinmeli miyiz, yoksa gl olmaya m bakmalyz? d
Kallikles Gl olmaya bakmalyz, belli.
Sokrates Peki, ktlk etmeye ne dersin? Ktlk et
memek iin, ktlk etmeyi istememek yeter mi? (nk is
temeyen ktlk etmez). Yoksa bunu salayan bir g, bir
sanat m var? Bu sanat renip uygulamayanlar hep kt
kii olarak m kalyorlar? Polosla ben, kimsenin isteye isteye
 118 GORGAS

ktlk etmeyeceinde, ktln ancak istemeye istemeye

yapldnda birletiimiz iin yanldk m, yanlmadk m,
syler misin Kallikles?
Kallikles Yanlmadnz diyelim de szn b itir Sok-
510 a rates.
Sokrates yleyse, ktlk etmemek iin o gc, o sa
nat elde etmek mi gerekiyor?
Kallikles Evet.
Sokrates Peki, tamamyle deilse bile, elden geldiin
ce ktle uramamamz salayan sanat nedir? Bence bu,
bata bulunmann, giderek zorbann, ya da bata bulunanlar
la aras olanlarn sanatdr... Benim gibi dnp dnme
diini renmek istiyorum.
b Kallikles ok gzel syledin Sokrates, akllca konu
unca seni nasl tuttuumu yalvarrm gzden karma.
Sokrates imdi iyi dn, u grm de tutup tut
madn syle: Bana kalrsa herkes, kendine en ok kim ben
ziyorsa onun en iyi dostu olur... Eski bilgilerin dedii gibi,
benzeri benzerine... Sen de byle mi dnyorsun?
Kallikles Evet.
Sokrates Ama zorba kabaysa, bilgisizse, kendinden
stn ve erdemli olandan korkar, onunla tam anlamyle hi
bir zaman dostluk kuramaz.
Kallikles Bu da doru.
c Sokrates Ama kendinden ok aa kimselerle de dost
olamaz, nk onlar hor grr, hibir zaman gerekten bir
dost gibi bakmaz onlara.
Kallikles Evet.
Sokrates Demek zorba ancak kendi gibilerle, huyu
huyunu, suyu suyunu tutan, buyruuna giren, iine yarayan
larla dostluk kurabilir. Ancak ylesi devlette gl olur, ba
na bel amadan kimse ona ktlk edemez... Byle deil
mi?
Kallikles Evet.
Sokrates yleyse bir gen, Ben nasl byk bir adam,
korkulur bir adam olabilirim ? diye sorarsa, bence ona gs
terilecek yol, ta ocukluundan balayarak, efendisi gibi ol
maya, kendini elinden geldiince ona benzetmeye, onun zl
d yerde zlp, onun sevindii yerde sevinmeye altr
mas deil midir?
 GORGAS 119

Kallikles Evet.
Sokrates Bu yoldan giderek, sizin dediiniz gibi, so
nunda byk bir adam, ktlk grmeyen bir adam olmay e
baaramaz m?
Kallikles ok doru.
Sokrates Ama ktlk etmekten kanabilecek midir
bakalm? Doru olmayan bir zorbaya benzedii, onun etki
sinde olduu iin .doruluun kartna varmayacak mdr?
Elinden geldiince ktlk edip ceza grmemeye bakmaya
cak mdr?
Kallikles Doru.
Sokrates yleyse, efendinin yolundan gittii, bylece 511 a
eline birtakm gler geirdii iin, ruhu ktleip bozulma
yacak m, bu da onun iin en byk fenalk olmayacak m?
Kallikles Sen her eyi alt st etmeye bakyorsun Sok
rates; zorbann yolundan giden .isterse, kendine uymayanla
r ldrr, onlarn mallarn elinden alr, bunu bilmiyor mu- b
sun?
Sokrates Sevgili Kallikles, senden, Polostan, aa yu
kar bu ilde oturanlarn hepsinden bunu duydum, sar dei
lim. Ama beni de dinlemeni istiyorum. Syleyeyim, evet, is
terse ldrr... Kt adam, doru adam, iyi adam ldrr.
Kallikles nsan kzdran da bu deil mi?
Sokrates Hayr, akll bir adam kzdrmaz, akl da
bunu gsteriyor. Bizim btn abalamamz, yaaymz ala
bildiine uzatmak, kendimizi hep tehlikelerden korumann
yollarn renmek, bana salk verdiin gibi, bizi mahkeme
kaplarndan kurtaracak sylevcilie benzer sanatlar edin- c
mek iin midir sanyorsun?
Kallikles Evet, gerekten yle sanyorum, sana iyi bir
ey salk vermiim.
Sokrates Peki, dostum, yzme iin ne dnyorsun?
Byk b ir sanat deil midir yzme?
Kallikles Deildir.
Sokrates Ama yzme bilmek adam lmden kurta
rr; yzme bilmenin gerekli olduunu gsteren durumlar var
dr. Yzcleri hor gryorsan, sana baka bir byk sanat, d
gemicilerin sanatn.syleyeyim. O da, sylevcilik gibi, yalnz
ruhlar deil, bedenleri, m allan da en byk tehlikeden ko
rur; ama gsterisiz, alak gnll bir sanattr bu; olaan-
 120 GORGAS

st bir i yaptn ileri srp bbrlenmez. Bizi Aegina'dan

Atina'ya getirmekle, tpk mahkemedeki sylevcimiz gibi,
esenlie erdirir de, buna karlk ancak iki obol ister; daha
uzun bir yoldan, M srdan, ya da Pontostan getirdiyse, de
min sylediim gibi, yolcuyu, yolcunun eini, ocuklarm,
mallarn salkla P ireye kardndan en ok iki drahmi
alr; ite byle bir sanatn ustas olan ve btn bu ileri ba
aran adam, karaya knca, kyda, gemisinin yannda caka
e satmadan dolar. nk, boulmaktan kurtarmakla bu yolcu
lardan hangisine yararl, hangisine zararl olduunu syleye
meyeceinin farkndadr; bilir ki, gemiye bindikleri gibi k
mlardr yolcular, onlarn ruhlarnda da, bedenlerinde de
en .kk bir iyilik olmamtr. Ama ar, iyilemez hastalk
lardan birine tutulmu olan yolcunun kurtulmasna sadece
acnr, nk boulmaktan kurtulann ona bir yarar olamaz.
Bedeni deil de, ruhu, bu en deerli paras, ar ve iyile
mez hastalklardan birine tutulmu olan kurtarmaksa, ona
512 a hibir ey kazandrmaz; ister denizden, ister mahkemelerden,
ister baka vartalardan kurtulmu olsun, yaamas neye ya
rar onun?.. te gemici, byle bir adam iin, iyi yaayamyor-
sa hi yaamasn daha iyi diye dnr.
Gemici de bizim kurtarcmzdr, ama bu yzden, bir ma
kine yapcsndan daha ok vnmesi hi gerekmez. Oysa ma
ta kine yapcs, b ir generalden, b ir gemiciden, kendi kurtarc
gc bakmndan, pek de geri deildir, nk srasnda iller
kurtarr. Mahkeme sylevcisiyle onu nasl lebiliriz? Ama
c o da, senin yce konuuunla bir konumaya balarsa, szleri
altmda ezer" seni, hepimizin makine yapcs olmamz gerek
tiinde direnir, ondan baka hibir uran deerli olmad
na bizi inandrmak iin sylenmedik sz brakmazd. Ama sen
gene onu, onun sanatn hor grrdn, onu gemi yapcs di
ye alaya alrdn, kzlarnn onun olu ile, olunun onun kz-
laryle evlenmesini istemezdin. Ama ne hakla, hangi sebebe
d dayanarak? Senin makine yapcsn, ya da imdi sylediim
teki sanatlar kk grmeye ne hakkn var? Biliyorum,
Ben onlardan daha iyiyim, daha iyi bir ailedenim diyecek
sin. Ama en iyi adam benim anladm gibi deilse, erdem
sadece kendini, kendinin olanlar kurtarmaksa senin, z ne
olursa olsun, makine yapcln, hekimlii, ya da kurtarc
mz olan teki sanatlar ktlemen glntr. Ey dost, d-
 G O RG IAS 121

nmeni istiyorum, iyi olmak, soylu olmak, belki de kurtul

maktan, kurtarmaktan ok daha baka eyle llr. Daha
ok yaasam diye durmadan dnen adam, gerekten iyi bir
adam olabilir mi? Doru adam, kadnlarn dedii gibi, aln
yazsndan kimsenin kurtulamayacam bilir, bildii iin de e
yaamann delisi olmaz, bu ii tanrya brakr, yaadnca
en iyi nasl yaayacan dnr; bu da, senin imdi Atma
llarn sevgisini kazanmak iin elden geldiince onlara benze
meyi dndn gibi kendini iinde bulunduu treye uy
durmakla ve devlette gl olmakla m salanr? Her neyse, 513 a
bunun karmza uygun olup olmadn dnmeni istiyo
rum. nk byle bir gc elde etmek karlnda birtakm
tehlikeleri gze almay doru bulmam; bilirsin ya, Tesalyal
byc kadnlar, ay kendilerine ekmiler ama eker ek
mez de yok oluvermiler. Biri sana, iyilikte de, ktlkte de
devletin gidiine ayak uydurmadan devletle byk bir yer
tutabileceini gsterir sanyorsan aldanrsn Kallikles; nk
Atinal Demosla Pyrilampos olu Demosun gerek z dostu b
olmak isteyenin, sadece kendini onlara benzetmesi yetmez,
doutan onlara benzemesi g erek ir.. te bu yzden, ancak
seni tpatp onlara benzetecek olan adam, istein zerine, dev
let adam, sylevci olman salayabilir. nk herkes kendi
diliyle svlenen, kendi huyuna, suyuna uygun szleri beenir,
tersini beenmez. Ama belki de sen, tatl Kallikles, baka tr
l dnyorsundur. Ne dersin? c
Kallikles Nasl oluyor da sylediklerin bana hep do
ru grnyor Sokrates?.. Ama arkadalarn ou ne durum
daysa ben de o durumdaym gene, btn btn inanamyo
rum.
Sokrates Demos ak, ruhunda ylesine yerlemi ki
Kallikles, bana kar koyuyor, bu yzden inandramyorum
seni. Ama konutuklarmz zerinde yeniden durur, bu se- d
fer daha da iyi incelersek, sanrm hepsine inanrsn. yley
se ne olur dn; ruhu da, bedeni de yetitirmenin iki yolu
var demitik; bunlardan biri zevki, tekiyse en yksek iyilii
gzetiyordu... Byle ayrmam mydk?
Kallikles ok doru.
Sokrates Bunlardan zevki gzeten, baya bir dalka
vukluktur dememi miydik? kardmz ikinci sonu bu de
il miydi?
 122 GORGAS

e Kallikles lle istiyorsan yle olsun.

Sokrates tekiyse .ister bedeni, ister ruhu, hangisini
ele alrsa, en byk olgunlua eriiyordu, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Devletimize, yurttalarmza kar da byle
yapmam gerekmez mi? Onlar, elden geldiince iyi klmaya
almayacak myz? Paras, ii, ya da herhangi bir gc olan
larda iyilik, doruluk yoksa, onlara gsterilecek herhangi bir
514 a iyiliin hibir yaran olmayacan daha nce grmtk. By
le mi?
Kallikles yle olsun.
Sokrates Peki, ikimiz birtakm kamu ilerine girisey-
dik, surlar, tersaneler, tapmaklar gibi byk yaplar yapmak
iini zerimize almak iin birbirimizi kandrsaydk, ilknce,
b yap ilerini bilip bilmediimizi, bilmiyorsak bunu kimden
reneceimizi kendi kendimize sormamz gerekmez miydi?
Sence gerekli deil midir bu Kallikles?
Kallikles Gereklidir.
Sokrates Sonra da .kendimiz iin olsun, arkadalar
mz iin olsun, zel evler yapp yapmadmz, bu evlerin, g
zel olup olmadn dnmeyecek miydik? Yksek, usta
retmenlerin elinden yetitiimizi, ama sadece onlarn yard-
myle deil, onlar olmadan da birok gzel yaplar yapm
olduumuzu grrsek, bu durumda kamu ilerine girimek
ten kimse bizi caydramazd. Ama ortada byle bir retmen,
c bir yap, ya da deersiz birka yapdan baka bir ey yoksa,
kamu ilerine girimekle, ya da bu ileri zerimize almak iin
birbirimizi kandrmakla gln duruma derdik, deil mi?
Kallikles Doru,
d Sokrates Baka durumlarda da byle deil midir? tki- -
miz hekim olsaydk da, devlet hekimlii yapabilecek ustalk
ta olduumuzu birbirimize syleseydik, sen benim iin, yi
ama, Sokrates'in kendi sal ne durumda? Yurttalardan,
klelerden herhangi birini iyi ettii hi duyulmu mudur?
diye dnmeyecek miydin? Ben de senin iin byle dne
cektim. Sonunda, yurtta olsun, yabanc olsun, erkek olsun,
kadn olsun, ikimizin de hi kimseyi ila vererek iyiletir-
e mediimizi anlasaydk, tanrlar hakk iip syle Kallikles, he
kim olmak iin gerekli ilk zel eitimden gemeden, sanatn
ustalna ermeden devlet hekimliine kalkmak, bakalar-
 GORGAS 123

na da bunu salk vermek, ne sama olurdu? mlekilii

renirken ie byk bir kple balamak nasl budalalksa,
bu da yle deil midir?
Kalliktes Doru.
Sokrates imdi dostum, siyaset adamlna balayan,
bana da bu yolu tleyen, dn tutmadm iin beni 515 a
yeren biri olarak dn ki, bizim birbirimize sorulacak bir
ka sorumuz vardr. yleyse, syle bana Kallikles, bir yurt
ta iyi yapmak iin ne yapmal? Ahlaksz, doruluktan am,
lsz, budala b ir adamn, K alliklesin yardmyle iyi ve
doru olduu grlm mdr? Yurtta, ya da yabanc, k
le, ya da zgr, byle bir adam var mdr? Syle bana Kallik
les, biri kp da sana bu sorular sorsayd, ne derdin ona? Ko
numalarnla doru yola soktuun birini gsterebilir miydin?
Siyaset ilerine girimeden nce, kendi bana yaptn bu e
it iler olmutur belki. Neden susuyorsun?
Kallikles Sen kavgacsn Sokrates.
Sokrates Hayr, kavga sevdiimden deil .gerekten
renmek iin soruyorum sana, bizim devlet ileri stne ne
dnyorsun? I bana geersen, yurttalarn yetimesin
den baka b ir ama gder misin? Daha nce, birka kez, si c
yaset adamnn byle bir devi olduunu grmemi miydik?
Sen cevap vermeyeceksen, ben senin yerine cevap vereyim:
Evet, yle demitik. y i adamn yurduna edecei iyilik buy
sa, demin saydm adlar dn. Perikles, Kimon, Miltiyades,
Themistokles iin gene de iyi birer yurttatrlar der misin? d
Kallikles Evet.
Sokrates yleyse bunlar, yurttalarmz daha kt
deil, daha iyi etmilerdir, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Demek Atinallar, Perikles halk toplantlarn
da ilk konumaya baladnda, son konutuu gnknden
daha iyi deildiler, yle mi?
Kallikles yle gibi.
Sokrates Gibi demen doru deil dostum Perikles
iyi bir adamsa, byle olmas gerekir.
Kallikles Ne fark eder?
Sokrates Hi. unu anlamak istiyorum, herkes, Pe-
rikles'in Atinallan daha iyi ettiini mi, yoksa onlar bozdu
unu mu dnyor? nk ben, halka para veren ilk dev-
 124 G O R G AS

let adam olarak Perikles'in Atmallar para ve gevezelik tut

kusuna kaptrp tembel ve korkak ettiini duydum.
Kallikles Sen bunu, rk kulakl Lakedonyallardan
duydun Sokrates.
Sokrates Ama sana sadece kulaktan duyduumu deil,
ikimizin de iyice bildiimiz bir eyi sylyorum; Perikles ba
langta ok parlad, Atinallar o gnlerde iyi durumda deil-
516 a lerdi. Ama gene de onu sorguya ekmediler. Ancak sonra, Pe-
riklesin son gnlerinde, onun yznden iyi olduklar gnler
de, hrszlkla suladlar onu, kt bir adam diye nerdeyse
lme arptracaklard.
Kallikles Peki, Periklesin ktln m gsterir bu?
Sokrates Gsterir ya; ifte atmayan, toslamayan, sr
mayan eeklerin, atlarn, kzlerin bakcs, hayvanlara bu
yabanilikleri alarsa, kt bir bakc demez misin ona? Yu-
b muak bal hayvanlar alp onlar yabaniletiren adam, kt
oban deil midir? Ne dersin?
Kallikles tini kolaylatrmak iin evet diyeyim.
Sokrates imi kolaylatrmak iin unu da syle: n
san da bir eit hayvan saylmaz m?
Kallikles Saylr.
Sokrates Perikles insan oban deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates yleyse, Perikles iyi b ir siyaset adam olsay
d, bakt hayvanlarn .demin dediimiz gibi, doruluktan
ayrlmalar deil, daha doru olmalar gerekmez miydi?
c Kallikles ok doru.
Sokrates Peki, doru adamlar, Homerosun dedii gi
bi, yumuak bal olmazlar m? Yoksa sen baka trl m
dnyorsun?
Kallikles Senin gibi dnyorum.
Sokrates Demek Perikles baa geince, Atinallar es
kisinden daha yabani oldular, stelik yabaniliklerini ona kar
gsterdiler... Herhalde ummad Perikles bunu.
Kallikles Bunda da seninle birlik olmam istiyor mu
sun?
Sokrates Sylediimi doru buluyorsam isterim.
Kallikles yle olsun.
Sokrates Peki, Perikles baa geince Atinallar daha
 GORGAS 125

yabaniletilerse, demek daha kt, daha baya oldular, de

il m i?
Kallikles Gene yle olsun.
Sokrates yle olunca Perikles iyi bir devlet adam d
deildi demek.
Kallikles Sana gre yle.
Sokrates Yalnz bana gre deil, evet dediin szlere
uyarsak sana gre de yle. Gene Kimona dnelim. Ynettii
insanlar, on yl sesini duymayalm diye yurttan karmadlar
m onu? Themistokles'e de yaptlar o ii, stelik onu srgn
ettiler. Pritanlar kurtarmasalard, Maraton kahraman Miltia-
des'i lm ukuruna atmayacaklar myd? Senin dediin gi
bi, iyi adamlar olsalard, balarna bunlar gelmezdi. yi bir
arabac, arabasnn bana getikten, atlarn buyruuna aldk
tan sonra, tam iyi bir arabac olmuken al aa derse ona
arabaclk denmez. Baka iler iin de byledir, deil mi?
Kallikles Evet.
Sokrates Peki, benim dediim gibiyse, Atina'da iyi bir
devlet adamnn yetimedii dorudur. imdiki devlet adam
lar iin bunu sen de doru buldun. Ancak eskiler yle de- 517 a
ildir, dedin; onlar, bugnklere stn tuttun. Ama onlar
da bugnklerden daha iyi deildirler. yi olmadklar iin
de, sylevci iseler, gerek sylevcilik sanatn da, dalkavuk
luk sanatn da kullanmadlar. Yoksa devrilmezlerdi.
Kallikles Ama onlarn yaptn kimse yapmamtr. b
Sokrates Ben de, sevgili dostum, devletin emekileri
olarak onlar knamyorum; bugnklere gre onlarn daha
ok i karacak gte, devletin isteklerini gerekletirmekte
imdikilerden daha usta olduklarn dnyorum. Gemiler,
surlar, tersaneler ve buna benzer birok eyler yaptklarna
baklrsa kafal adamlarm, ama halkn isteklerini iyi bir yo
la evirmek, bu isteklerin kendi yollar zerine dikilmesini
nlemek, gerek bir yurttan balca kaygusuyle yurttalar
yetitirmek gibi ilerde, onlarn bugnk devlet adamlarmza
ufak bir stnlklerini gremiyorum. Btn vaktimizi bunu
tartmakla geirdiimiz, dnp dnp hep o yere geldiimiz,
birbirimizi anlamamakta ayak dirediimiz iin, sen de, ben
de gln oluyoruz. Yanlmyorsam, bedenin de, ruhun da iki
trl bakm olduunda, daha nce birka kez birletik. Bun
lardan biri, acknca yiyecek, susaynca iki, ynce rte- d
 126 G O R C AS

cek, giyecek, ayakkab gibi bedenin btn ihtiyalarn gider

mektir. Beni daha iyi anlamam salamak iin, hep bu rnek
leri zellikle kullanyorum. Bu eyleri, toptanc, ya da pera-
e kendeci olarak salayan, ya da ekmeki, a, dokumac, kun
durac, sepici gibi, bu eylerden herhangi birini yapan adam,
kendini bedenin bakcs sanr, herkes de onu yle grr. Bu
adamlardan, hibiri, bedene gereklen yararl olan, beden ei
timi ve hekimlik gibi baka iki sanat bulunduunu, bunlarn
tekilere stn olmas gerektiini, nk yiyeceklerle iecek
lerin beden zerindeki gerek iyilik ve ktlklerini bilerek
altklarm , bu bilimin yalnz bu sanatlarda bulunup teki
lerde bulunmadn bilmez. Bedenle ilgili teki sanatlarn
518 a hepsi bayadr, kabadr; beden eitimiyle hekimlik ise onla
rn sultandr, yle olmas gerekir. imdi ben, btn bunla
rn ruh iin de gerekten doru olduunu syleyince, sen n
ce anlam grnyor, dediklerime uyuyorsun, ama az son
ra, bu devletin iyi ve doru yurttalar yok mu, diye soruyor
sun; kimdir bunlar deyince de, ciddi ciddi cevap veriyorsun,
b Ama saydn adlar, sana gelmi gemi en iyi beden eitim
cileri kimlerdir diye sormam zerine, ekmeki Thearion'un,
Sicilya yemekleri stne kitap yazm olan Mitheocosu, a
rap Saram bas gstermene, biri ok gzel ekmekler, biri
esiz yemekler, biri de bulunmaz araplar yapma sanatm bi-
c liyor diye, ite beden eitimcileri bunlardr, demene ok ben
zer gibi geliyor bana. Ama buna karlk ben de sana derim
ki, sen idmandan bir ey anlamyorsun dostum, adlarn say
dklarn, sadece bizim heveslerimizi giderirler, sanatlar st
ne iyi ve doru hibir ey dnmezler, adamn bedenini dol
durup im anlatrlar, bu yzden onun gzne girerler, girer
ler ya, adam gittike kendi etinden de olmaya, eskisinden da-
d ha zayf dmeye balar, ama saf olduu iin, zayflamasn,
hastalanmasn besleyicilerinden bilmez, ancak yllar sonra
sala aykr oburluunun cezasn grr, hastalanr, o sra
da yannda bulunanlardan biri ,ona iyi tler vermek ister
se, adam onu azarlar, onu sular, elinden gelse dvmek bile
ister de, bu duruma dmesinde gerekten sulu olanlar ver
durur. te imdi senin yaptn da tam bu Kallikles; yurt
talar yedirip iirenleri, onlarn btn isteklerini yerine ge
tirenleri vyorsun; halk da onlar iin, kenti bylttler, di-
e yor, ama devletin bu yal devlet adamlar yznden iin iin
 GORGAS 127

ileyip byyen bir yara durumuna geldiini grmyor. n

k onlar kenti limanlarla, tersanelerle, surlarla, vergilerle,
daha baka eylerle ylesine doldurdular ki, doruluk ve l
llk iin yer brakmadlar. Dzensizlik gelip attnda,
halk, o gn kendisine t verenleri sulayacak da, bana
gelen bellarn gerek sulularn, Themistoklesi, Kimonu, 519 a
Perikles'i alklayacak; sadece yeni kazanlarn deil, daha
nce elinde bulunanlar da yitirdii gn, kendinizi gzetmez b
seniz, sana da, dostum Alkibiadese de dil uzatacak; bana
gelenden siz hi sulu deilken, sizi de belki onlarla su or
ta sayacak. Bugn devlet adamlar konusunda byk bir
yanlla dldn gryorum, eskiden de byle olduu
nu duydum. Devlet adamlarndan biri sulandrlnca, yanl
tr efendim, diye bir grltdr, bir fkedir gidiyor... Ney
mi, devlete ettikleri bunca iyilikten sonra, haksz olarak yok
ediliyormu, filan filan. Batan aa yalandr bu, nk bir
devlet adamn, banda bulunduu devlet, hibir zaman hak
sz yere lme arptramaz. Bence devlet adamnn durumu,
sofistin durumuna benzemektedir. Sofistler akll adamlardr c
ama gene de biraz budaladrlar; b ir yandan erdemin ne oldu
unu retirler, bir yandan da rencileri, ders parasn ver
memekle, onlara ettikleri iyilie karlk, borlu olduklar
minneti gstermemekle sularlar. Bundan daha sama b ir ey
olabilir mi? retmenlerinin yardmyle, iinden erilii atp d
yerine doruluu geirmi olan bir adam, nasl hakszlk ya
pabilir? Bundan daha akl almaz bir ey olabilir m i? Sustu
un iin beni uzun konumak zorunda braktn Kallikles.
Kallikles Hani sen, cevap veren olmazsa konumaz
dn?
Sokrates Konumasna konuurum, ite imdi de yle e
oldu, sen cevap vermediin iin uzun uzun konutum. Ama
dostluk hakk iin yalvarrm syle sayn baym, iyi ettiini
sylediin b ir adam ktlkle sulamak sana byk bir sa
malk gibi grnmyor mu?
Kallikles Evet, yle grnyor.
Sokrates nsanlara erdemli olmay retmeyi kendi
sanatlar sayanlarn bu samala dtklerini hi duymadn
m?
Kallikles Duydum ama, bu deersiz adamlar zerinde 520 a
niye duruyorsun?
 128 GORGAS

Sokrates unun iin: Kendilerini devletin ykselmesi

ne vermi olduklarn syleyen yneticilerin, sras gelince
onun ktln ileri srmelerine ne dersin? Bunlar da te
kilere benzemiyor mu sence? Dostum, sofistle sylevci, Po-
losa da sylediim gibi, birdir, ya da bir gibidir. Ama sen bu
nu bilmediin iin, sylevcilii gzel bir ey diye savunuyor,
b sofistlii hor gryorsun. Gerekte ise, yarglara karlk ya
salar, hekimlie karlk idman ne denli stnse, sofistlik de
sylevcilikten yle stndr. Oysa ben sanrdm ki, yalnz
sylevcilerle sofistler, yetitirdikleri kimselerin sonradan
kendilerine ktlk etmelerinden yaknmazlar. nk bu,
kendilerini sulamak, yararl olduklarn syledikleri kimse-
c ye, hibir iyilikleri dokunmadn gstermek olurdu. Doru
deil mi?
Kallikles Doru.
Sokrates nsanlar daha iyi ettikleri doruysa, yararl
olduklar kimselerden yalnz onlarn para almamalar gere
kir. Oysa birinden bir iyilik grm, szgelii, bir retmen
den kouculuu renmi olan, retmeni onunla hzl ko
maya balar balamaz para demesi iin bir anlama yap
mam da onu bu bakmdan zgr brakmsa, renci ret
menine borcunu demeyebilir. nk insanlar,, hzl koama-
dklan iin deil, doru olmadklar iin erilik yaparlar,
d Kallikles ok doru.
Sokrates rencisinde ktl yok eden, ondan hak
szlk grecei iin korkmaz; ite yalnz o, gerekten iyi et
mise, para deme iini gvenle rencisine brakabilir. Do
ru mu sylyorum?
Kallikles Evet.
Sokrates te mimarlk, ya da baka sanatlar re
tenlerin, karlnda para almalarn bundan dolay irkin
bulmamalyz, deil mi?
Kallikles Evet,
e Sokrates Ama bir kimseye iyi olmas, ailesini, devle
tini iyi ynetmesi iin t verme karlnda para istemeyi
herkes irkin buluyor, deil mi?
Kallikles Doru.
Sokrates Neden? nk yalnz bu gibi iyilikler insan
larda karln demek istei uyandrr; iyilik eden, karl-
 G O R C AS 129

n grrse, ettii iyilii balar, yoksa balamaz. Doru

mu?
Kallikles Doru. 521a
Sokrates Peki, devlete nasl yardm edeyim istiyorsun,
gster bana. Atmallar elden geldiince iyi etmek iin bir he
kim gibi onlarla ekiip didieyim mi, yoksa isteklerini yeri
ne getirip onlara dalkavukluk mu edeyim? Bata yaptn gi
bi, gene ak, doru konu dostum, btn dndn syle.
Kallikles Bence onlarn isteklerini yap.
Sokrates Dalkavuklar olaym yle m i? ok gzel dos b
tum, soylu b ir t.
Kallikles Kendine Misial m. dedirtmek istiyorsun
Sokrates?.. yle yapmazsan ne olur, bak...
Sokrates Ne diyeceini biliyorum: Beni ldrr, para
m a lr... Bunlar yeni batan sylersen ben de sana,verdi
im cevaplar bir daha geerim: Kt b ir adam, iyi bir ada
m ldrm olur, ald para iine yaramaz, nk doru
olmayarak ald iin, doru olmayarak kullanr, doru olma
yarak kulland iin alaka, alaka olduu iin de fena kul c
lanm olur.
Kallikles Bana byle bir ktlk gelmeyeceine ok
gveniyorsun Sokrates; sanki baka bir lkede yayormu
gibisin, kimse seni mahkemeye srkleyemez sanyorsun. Oy
sa ktnn, alan biri bu ii pekl yapabilir.
Sokrates Atinada herhangi b ir adamn, herhangi bir
eyden cezaya arplabileceini bilmiyorsam, gerekten buda
lann biri olmam gerekir Kallikles. Mahkemeye verilir de, se
nin anlattn tehlikelerle karlarsam, beni mahkemeye ve
ren yzde yz kt bir adamdr. nk iyi b ir adam susuzu
sulamaz. Ama ben lm cezasna arptrlsam da amam. d
Bunu neden beklediimi syleyeyim mi?
Kallikles Syle.
Sokrates Bugn Atinallar iinde gerek siyaset sana
tn uygulayan bir benim sanyorum, ya da birka kiiden biri
benim; ben gnmzn tek siyasetisiyim. Konuurken kar-
mdakinin gzne girmeyi dnmediim, en ho olan deil,
en iyi olan gzettiim, senin bana tlediin o ustalklar, o
incelikleri kullanmay istemediim iin, mahkemede syleye
cek bir sz bulamam, Polos'a sylediim duruma derim ben
de... yle deil mi? ocuklardan kurulu bir mahkemede a-
D 9
 130 GORGAS

nn sulad hekim gibi yarglanrm. Bu durumda biri kp

da, o hekimi, ocuklar, bu adam size ok ktlk etti: Ne-
terleyip dalayarak, a brakarak, nefesinizi tkayarak, ne yap-
522 a tn bilemez duruma getirerek hepinizi, hele en ufaklarnz
ldrmek istiyor; size ac ilalar veriyor, sizi a, susuz bra
kyor. Oysa benim sunduum yemekler, tatllar buna benzer
mi? diye sulasa, adam ne diyebilir? Byle bir bel ile kar
laan hekimin ne diyeceini sanrsn? Doruyu anlatmak iin,
Btn bu fena eyleri ocuklarm, ben sizin iyiliiniz iin yap
tm dese, yarglar kurulunda b ir grltdr kopmaz m?
Nasl da barrlar kim bilir!..
Kallikles Sanrm.
Sokrates Hekim de ne diyeceini bilemez duruma d
mez mi?
b Kallikles Der.
Sokrates te ben de, mahkemeye verilirsem, o duruma
deceimi iyi biliyorum. nk halka, onlara iyi, yararl g
rnen zevkleri verdiimi sylemeyeceim gibi, bu zevkleri ha
zrlayanlarla, halkn houna gidenlerin yerinde de olmak iste
mem. Biri kar da, akllarn kartrarak genleri bozduu
mu, yallar da, gerek yalnzken, gerek kalabalk iinde ac
szlerle ktlediimi sylerse, benim saklamadan, Btn bun
lar doruluk kaygusuyle, sizin yararnz iin yaptm yarglar,
c baka bir ey deil diye cevap vermem de bounadr. te bu
nun iin bama gelmeyen kalmaz.
Kallikles nsann byle kendini savunamaz durumda
kalmasn iyi bir ey mi sanyorsun Sokrates?
Sokrates Evet Kallikles, yeter ki senin onda bulunma
sn istediin bu savunma gcn elinde bulundursun... nsan
lara kar da, tanrlara kar da yanl b ir ey yapmam, sy-
d lememi olduunu, gsn gere gere ne srebilsin. En iyi
savunma yolunun bu olduunu ka kez grdk. B iri kar da,
kendimi de, bakalarn da ,bu yoldan savunabilecek gte ol
madm syler, beni sularsa, kendi bama kaldmda da,
birka kiinin, ya da b ir kalabaln karsnda da utancmdan
kzarrm, gerekten zlrm. Ama dalkavukluu, sylevcili-
i baaramadm iin lme srklensem, benim bundan ya
kndm gremezsin. nk korkak, budala olmayan lm
den ekinmez. nk bir insann teki dnyaya ruhunda k
tlklerle gitmesi, btn fenalklarn en bydr. Szmn
 GORCAS 131

doruluunu kantlamak iin istersen sana bir hikaye anlata- e

ym.
Kallikles Anlat, peki, anlat da bitirelim.
Sokrates Dinle yleyse, m asalclarn dedii gibi, sen
bunu masal sanacaksn ama ben doru olduuna inanyorum, 523 a
gerei sylyor demek istiyorum. Homeros, Zeus'un, Po-
seidon'un, Pltonun, babalarndan kalan mlk nasl bl
tklerini anlatr ya, ite Kronos'un gnnde, insanlarn aln
yazsyle ilgili bir yasa vard; bu yasa gnmze dek gelmitir,
teki dnyada gene de srp gitmektedir. Bu yasaya gre, ya
arken doruluktan, dinden ayrlmam olan, lnce Esenler
Adas'na gider,' orada, fenalklardan uzk, tam bir mutluluk b
iinde bulunur. Yaarken doruluktan ayrlm, gnah ilemi
olansa, Tartares denilen ve ceza evine gnderilir. Ancak
Kronos'un gnnde, daha da sonra, Zeusun hanl baladk
tan beri, insanlar tam lecekleri gn yarglandklar, demek
onlar da, yarglar da sa olduu iin, yarglar iyi verilmiyor
du. Bunun zerine Pltonla Esenler Adas ileri gelenleri
Zeusa vardlar, ruhlarn yanl yerlere gnderildiini syledi
ler. Zeus dedi ki onlara; nne geeceim bu yanlln.
Yarglar yanl veriliyor, nk yarglanacak olanlar daha l- c
medikleri iin, yarg katma giyinik olarak kyorlar. Fena
ruhlu olanlarn ou, gzel vcutlarla rtl, zenginlikle, yk
sek rtbelerle bezenmi olduu iin, yarg gn gelen birok
tank, onlarn yaarken doru olduklarna tanklk ediyor,
yarglar aldatyorlar. Ayrca, yarglar da giyinik olarak d
yarglyorlar; kulaklar, gzleri, btn bedenleri, ruhlarn bir
perde gibi rtyor onlarn. Btn bunlar, doru yarglar ve
rilmesine engel oluyor, nk yarglayanlar da giyinik, yar
glananlar da. Ne yapmal? Syleyeceim... nce, insan
lar lmn geldiini bilmemeli, bunu bilmekten onlar yok
sun brakacam. Oysa bugn biliyorlar. Bunu onlarn elin
den almas iin Prometheusa gerekli buyruklar verdim.
Bundan baka, insanlar yarglanmadan nce tepeden trnaa
soyunacaklar; nk, bundan byie, ldkten sonra yargla
nacaklar; yarg da rplak olacak... Demek istediim, o da
l olacak. nk yarg, yarglayaca insanlarn ruhunu
ancak plak olarak anlayabilir. Bylece insanlar birdenbire e
lecekler, yanlarnda yaknlarndan kimse bulunmayacak, g
zel elbiselerini yeryznde brakacaklar. Byle yaplrsa yar-
 132 G O R G 1 AS

glar dzelir. Ben durumu, sizden nce anladm, bu yzden

de olumu yarg atadm; bunlarn ikisi, Minos ile Rhada-
mantos Asyadan, teki, Aeacos Avrupadan. Bunlar, ldkle-
524 a rinde, biri Esenler Adas'na, teki Tartarosa giden iki yol a
zndaki krlk yerde yarglarn verecekler. Rhadamantos As
yadan gelenleri, Aeacos da Avrupa'dan gelenleri yarglayacak.
Son sz sylemek yetkisini Minosa vereceim: tekilerin
uyumazlk gsterdii durumlarda Mios'un st mahkemesi i
grecek. te bylece, insanlarn son yolculuunda yaplan
yarglama, elden geldiince doru olacak.
I) Dinlediim, inandm bu hikyeden u sonulan kar
dm ben Kallikles: lm, her eyden nce, iki eyin, ruhla
bedenin birbirinden ayrlmasdr yanlmyorsam, baka bir
ey deil. Ruhla bedenin zleri birbirlerinden ayrldktan son
ra da deimez. Bedenin grn olduu gibi kalr, grd-
c bakmn, geirdii kazalarn izlerini iyice belli eder. Sz
gelii, salnda, ister douun, ister bakmn, ister her iki
sinin de etkisiyle uzun boylu olan, ldkten sonra uzun boy
lu, iman olan iman kalacaktr. Her ey iin byledir bu.
Salnda dalgal saa merakl olann, ldkten sonra dalgal
salar vardr. Yaarken vcudunda kam izleri, yaralar ola
nn, ldkten sonra da bu izler, bu yaralar vcudunda gr
nr. Salnda bir yeri krk, ya da arpk idiyse, ldkten
sonra da yledir. Ksacas, beden lmeden nce naslsa, l-
d dkten sonra da, ksa bir zaman iin, aa be yukar, y
le kalr. Bence ruh iin de dorudur bu Kallikles; bedenin
den soyunan adamn ruhu, kendisinde doutan var olan, ya
da sonradan tutulduu hastalklar apak gsterir. Bu gibi
leri yarg katna knca, diyelim Asyadan gelenler Rhada-
manthosun nne sralannca, Rhadamanthos onlar yanna
arr, hangisi kimin ruhudur bilmeden, tarafsz olarak in-
e eler. Ellerini ya byk bir kraln, ya yle byle bir kraln,
bir babuun sesiz ruhuna uzatmsa, bu ruhun, iledii ci
nayetlerden, ettii kalleliklerden tr, krba izleri ve ya-
ralanyle dopdolu olduunu grr; yalandan dolandan eril-
mitir bu ruh, salnda dorulua bo verdii iin hibir
doru yan kalmamtr. Rhadamanthos bakar ki bu, her iste-
525 a diini yapmaktan, m arklktan, arszlktan, doymazlktan
tr biimsiz, yamr yumru b ir ey olmu, ekmesi gereken
cezaya arplmak zere, rezaletle tutuklar evine gnderir onu.
 GORGtAS 133

Ceza iki ie yarar: Doru olarak cezalandrlann, bun

dan yararlanarak daha iyi b ir insan olmas, b ir de bakala
rna rnek vererek neler ektiini gstermesi, onlarn gzle
rini korkutm as, iyi birer insan olmalarn salamas gerekir.
Tanrlarn, ya da insanlarm verdikleri cezalardan doru yola
gelenlerin gnah geicidir; bunlar bile, bu dnyada olduu
gibi, teki dnyada da strap ve ac ekerek iyileir; yoksa
baka trl kurtulamazlar fenalklardan. Ama en kt cina
yetlerden tr sulu ve bu yzden iyileemez olanlar da r
nek alnmal, nk uzun uzun ceza ekseler de, bu gibiler, b
cezadan yararlanamaz, iyi olamazlar; bunlar ancak, gnahla
r karlnda en dayanlmaz, en ac, en korkun straplara
arptrldklarn gstermek, oraya gelen btn ktlere, ib
ret alnacak asl birer rnek olurlar, onlara bu yzden iyilik
ederler. Polosun Archelaus stne syledikleri doruysa, c
Archelaus da, ona benzer baka zorbalar da, ite tutuklar
evindeki -o sulularn arasndadr, ben buna inanyorum. O
korkun rneklerin ou, diyorum ki, zorbalar, krallar, ba
bular ve siyaset adamlardr; nk bunlar, ellerindeki gce
dayanarak, en byk, en dinsizce cinayetleri ilemilerdir.
Homeros da bunun doruluuna tanklk ediyor; teki dn- d
yada srekli cezalara arptrlanlarn hep, Tantales gibi,
Sisyphos gibi, Titos gibi krallar, babular olduunu anlat
yor. Ama Thorsites gibi sradan insanlarn, iyilemez sayla
rak srekli cezalara arpldklarn kimse sylemiyor. Neden?
nk bence, en kt cinayetleri ilemek gc yoktu onun
elinde, olmad iin de, olanlardan daha mutluydu. Dorusu e
Kallikles, en kt adamlar, bata bulunanlarn arasndan
kyor. Ama o tabaka, imrenilecek deerde iyi adamlar da ye
titirir; nk ktlk etmek iin elinde byk bir g var
ken, doru olarak yaamak, lmek kolay ey deildir, ok 526 a
vlmeye deer, birka kiiyi de gemez bu gibiler. Ama ken
dilerine verilen ileri dorulukla yapan iyi, temiz insanlar,
Atinada da, baka lkelerde de olmutur, gene de olacaktr.
Bunlardan biri btn Hellasta tannm tr. O da Lysimachos
un olu Aristides'tir. Ama, genel olarak, byk adamlar kt b
adamlardr dostum.
Ne diyordum? Rhadamanthos, kim olduunu, kimin nesi
olduunu bilmedii kt ruhu yarglarken, sadece onun ile
dii sua bakar; buna gre, adam, iyileir, ya da iyilemez di-
 134 GORGAS

ye damgalayarak Tartarosa gnderir, o da gider, iledii su-

c larn karln der. Salnda dine ve dorulua bal kal
m bir ruhla karlarsa, ona hayran kalr; tannmam bir
adamn ruhudur bu, belki de deildir. Bana kalrsa Kallikles,
belki bu, salnda kendi iiyle, gcyle uram, bakalar
nn yaptklarna karmam b ir filozofun ruhudur; Rhada-
mathos onu Esenler Adas'na yollar. Aeaces da byle yapar;
ikisinin de elinde asa vardr, bununla yarglarlar. Yalnz Mi
li nosun asas altndandr, oturduu yerden, Homeros da,
Odysseus'un onu ilk grd zamanki gibi,

Elinde altn asa, lleri yarglar.

te ben Kallikles, bunlarn doru olduuna inanyorum

da, o gn yargca ruhumu nasl temiz, bozulmam olarak su
nabilirim diye dnyorum. Herkesin ama bildii stnlk
lerden vazgeerek, yalnz doruluu bilmek, elimden geldiin
ce iyi b ir insan olarak yaamak, sonra da elimden geldiince
iyi bir insan olarak lmek istiyorum. Benim gibi yapmalar
iin, herkesi btn gcmle aryorum. Bana verdiin
de karlk, ben de sana, yeryzndeki arpmalarn en by-
e olan bu savaa, bu yaama savana katlman tlyo-
rum. Beni ayplamana karlk asl ben seni ayplyorum, sa
na diyorum ki, yarglama gn gelip attnda kendini koru
yamayacaksn, tepene inecek diyorum: Aegina'nm olu olan
yargcn nne kacaksn, seni tutup gtrd zaman, a
knlktan azn bir kar ak kalacak, ben dnya mahkeme
lerinde nasl sersemleyeceksem, sen de orda yle sersemleye
cek, belki de suratnn orta yerine utandrc bir yumruk yi
yeceksin, hakaretlerin her eidini greceksin.
527 a Sylediklerim sana belki de masal gibi geliyor, hepsine
bo veriyorsun. Daha iyisini arayp bulsaydk, bo vermekte
hakl olabilirdin. Ama gryorsun ite, sen, Polos, Gorgias,
gnmzn en akll adam olduunuz halde, bize iki dn
yada da yararl olacak bir yaay biim i gsteremiyorsunuz,
b Bu yzden, btn sylediklerimiz iinde sarslmam olarak
yalnz u kalyor: Ktlk etmek, ktlk grmekten daha
ok saknlacak bir eydir; erdemi, gsteri olarak deil, ger
ekten her eyin stnde tutmal, zel yaaymzda da, dev
let iinde de, onun yolundan gitmeli; herhangi bir ite do
 GORGAS 135

ruluktan ayrlan oldu mu onu cezalandrmak, nk doruluk

tan sonra gelen ikinci iyilik, doru olmak iin ceza ekmek
tir; bundan baka, insan, kendisine kar olduu gibi, bakas
na kar da dalkavukluk yaplmasndan saknmal, ama kar
nda bir, iki kii varm, ama b ir .kalabalk varm; sylev-
cilik sanatn da, teki sanatlar da, btn ilerinde hep do- c
ruluk gzeterek kullanmal.
yleyse arkam sra gel, akln gsterdii gibi, seni yaar
ken de, lmnden sonra da mutlu klacak yere gtreceim.
Biri kar da seni budala yerine koyar, sana hakaret ederse
aldrma; vursa bile ne kar Zeus hakk iin, sen gerekten d
iyi, doru bir adamsan, erdem yolunun sana hibir zarar ol
maz, neeni bozma, hakaretin sillesine bo ver. B ir arada er
demin yolunu tuttuktan sonra, istersek siyasete atlrz; ya da
imdikinden daha iyi lp biecek duruma geleceimiz iin,
gzmze kestirdiimiz baka ileri birbirimize salk veririz.
Ama bu durumda kendimizi b ir ey sanmaya kalkmayalm,
nk en nemli konularda bile dncelerimiz boyun dei
iyor; ylesine tmden budalayz. yleyse, doruluu ve b- e
tn erdemleri, salkta da, lmde de uygulamaktan baka iyi
bir yol olmadm reten akim klavuzluuna uyalm. Bu yo
lu tutalm; bakalarna da bu yoldan gitmelerini tleye
lim ... Yoksa senin inandn, bana da tutmam tlediin
yoldan deil; nk o yolun hibir deeri yoktur Kallikles.
 MENON
ERDEM STNE

Trkesi
Adnan Ccmgil
 MENON STN E

Menon, Protagoras yahut Devlet gibi hikye tarznda an

latlan, olaylar ve vakann getii yeri belirten nszl bir
diyalog deildir; !konuma, tiyatroda olduu gibi, M enonla
Sokrates arasnda hemen balar. Menon: Bana syler misin,
Sokrates, erdem retilebilir mi? der. Bu soru bugn bize
garip grnr, tereddt etmeden, erdem in de her ey gibi az
ok baar ile retilebileceini syleriz. Ama, mesele V. yzy
ln sonundaki Yunanllara byle grnmyordu. H er eyden
nce, sz konusu olan eyin siyasi erdem olduunu belirte
lim. Atina'da demokrasi yerletiinden beri, devlet ilerinin
bana gemeyi tasarlayan genler, nce byk devlet adam
larnn rneine gre siyaset hayatna haztrlamrlard. Fakat
az sonra, demokrasi geliip de sz byiik bir kuvvet olunca,
belagat ve siyasi erdem statlar olan sofistler ortaya kt.
Sofistlerin, cokun talebelerinin yannda, kt dilli dman
lar da vard. Geleneklere bal, yal Atmallar bunlara ah
lak bozucu kiiler gzyle bakarlard. Yeni retim zerinde
byk bir tartma alevlendi. Themistokles ve Perikles gibi
devlet adamlar yeteneklerini oullarna aktarmamlard. Pe
riklesin bile yapamad eyi sofistler yapabilirler miydi? Me
non'un; erdem retilebilir mi? sorusuna karlk, Sokrates,
bunun retilip retilemeyecei yle dursun, erdemin ne
olduunu bile bilmediini, bilene de rastlamadn syler:
Peki, Menon, sen ki Tesalyada Gorgias' dinlemi bulunu
yorsun; o, erdem i nasl tarif ediyordu, syle bakaym?.
B ir erkein erdem i devlet ilerini iyi yrtmesinde, kad-
mnki de evinin ilerini iyi evirmesindedir; sonra her ya ve
her havat artna gre ayr bir erdem vardr. Ben sen
den tek bir erdem istiyorum, sen bana bir sr erdem den sz
ediyorsun. Benim renmek istediim erdem lerin says de
il, ama bunlarn hepsinin ortaklaa karakteridir. Senin
anladn ekilde erdem, kumanda etmek kabiliyetidir.
Hayr, dedi Sokrates, kumanda etmek kabiliyeti de zel
140 MENON

bir erdem dir; herkeste bulunmaz, mesel klede ve o

cukta. Sokrates, Menon'a ekille rengi, u veya bu vasfla
rna gre deil, btn ekil ve renklerde ortaklaa bulunan
eyle tarif ederek bunu anlatmaya alr. Bunun zerine Me-
non, nc br tarife kalkr: E rdem , airin dedii gibi,
giilii olmakta ve gzel eyleri sevmektedir. Ama, diye
Sokrates itiraz eder; erdem li insanlar tekilerden ayran, ne
gzel eylere kar duyduklar sevgi, ne de iktidardr. Zira
gzel eyleri herkes sevdii gibi, gzelle iyi de birbirine kar
maktadr. ktidara gelince, o da ancak dil olduu zaman by-
ledir. Oysaki adalet de erdemin bir paras olduundan, ta
rif ktsmi ve eksik kalmaktadr. Araya sokulan torpil bal
karlatrmas bu birinci blm sonrakinden ayrr. phe
ve aknlk iinde kalan Menon, Sokrates'i, dokunduu
her eyi bayltan bir torpil balna benzetir. ayet, der
Sokrates, torpil bal bakalarn bayltt srada kendi de
haydyorsa ben de ona benziyorum, yoksa benzemiyorum de
mektir. Oysaki ben de senin kadar bunaldm Menon. Ama m e
seleyi yeniden ele alp beraberce doru bir tarif arayalm.
Fakat, der Menon, ne olduu bilinmeyen bir eyi aratrmak
mmkn deildir; nk neyi aratrdmz bile bilmiyoruz.
Burada diyaloun ikinci perdesi balamaktadr. Bu per
denin, m ehur belirsiz hatrlay (rminiscence) teorisi dola
ysyla byk nemi vardr. Menon, bilgiyi ve bilimi inkr
eden sofistlerin itirazlarn benimser. Bu itiraz ortadan kal
drmak iin Sokrates Orpheus'ularla Pythagoraslarm
rettikleri, ruhun lmezlii inancna dayanr. Daha nceki ya
aylarnda ruh, burada ve teki dnyada her eyi grm
tr. Tabiatta her ey olduu gibi kaldna, ruh da her eyi
rendiine gre, bir ey hatrlarken, ki buna renmek der
ler, aratrmas artyle, teki eylerin hepsini de bulmasna
hibir ey engel olmaz. nk .aratrmak ve renmek kendi
kendine hatrlamaktan baka bir ey deildir. Menon sorar:
leri srdn bu dn ispat edebilir misin? De
neyeceim diye cevap verir Sokrates. Sonra kendi adamlar
arasndaki gen klelerden birini armasn Menondan ri
ca eder. Klelenin nne bir drtgen izer, birtakm sorular
sorarak kleye g bir geometri problemi olan drtgenin iki-
letirilmesini buldurur, Sokrates, gen klenin btn geomet
riyi ve teki bilimleri bulabileceine inanmasn syler. n
 MENON 141

k doru sanya sahiptir; bu samlar da soruturma yoluyle uya

np bilimler haline gelir.
Bu ispat yaptktan sonra Sokrates, Menon'a erdem ne
dir sorusunu tekrar ele almay teklif eder. Ama Menon, ilk
sorusuna dnerek sadece erdem in renilip renilemeyecei-
i aratrmay tercih eder. Bu, nc perdenin konusudur.
Ne olduunu bilmeden erdemin renilip renilemeyeceini
aratrmak Sokratese mantksz grnm ekle beraber, Sokra
tes M enonun isteine boyun eer. Geometriciler gibi, varsa
ymlarla ie giriir: ayet erdem bir bilimse, retilebilir, de
ilse retilemez. Her eyden nce erdem in iyi bir ey oldu
unu kabul edelim. Buna gre bilimden ayr iyi bir ey var
sa, erdem in de bir bilim olmamas m m kndr. Ama bilimin
kucaklamad hibir iyi ey yoksa, erdem in bir cins bilim
olduunu kabul etmek zorundayz. Oysaki biz iyi isek erdem
sayesinde iyiyiz ve faydalyz. nk iyi olan her ey fayda
ldr. Ama zenginlik ,salk... v.b. faydal eyler, akla uygun
ekilde kullanlp kullanlmadklarna grel bazan zararldr
lar. Ruhun vasflarndan olan itidal, adalet gibi eyler iin de
bu byledir. ayet erdem, ruhun meziyetlerindense, faydal
olmas zaruri bulunuyorsa, btn olarak veya ksmen akl
olmaldr. E er byleyse insanlar yaradltan iyi deildirler,
demektir. Yoksa yaradltan iyi olan genler ayrdedilip, kim
se onlar bozmasn da devlete faydal olsunlar diye, Akropola
kapatlrlar, burann kapsn da mhrlerlerdi. imdi, bunla
r iyi yapan ey terbiye midir? Byle olduu takdirde, erdem
retilmi olacandan, bir bilim olacakt. Bununla beraber
btnm ne reteni vardr, ne de reneni.
ite, tecrbeli bir siyaset adam olan Anytos geldi,
diyor Sokrates, bilgileriyle bizi aydnlatmas iin yardan is
leyelim ondan. Anytosun da karmasyle diyaloun drdn
c perdesi balar. Syle bize Anytos, misafirin Menon er
dem dersi almak iin kime ba vurmaldr? te Sokratesi
ona sorduu budr. nsan bir sanat renmek iin bu
sanat yapanlara gitmeli deil midir? Bizde erdem retmen
lii vapan birtakm adamlar var: Sofistler. Menon bunlara
bavurmaldr deil mi? Btt teklif Anytos'ta nefret uyandrr;
nk kendilerini tanmamakla beraber sofistlerden tiksin
mektedir. Menon'un ilk karsna kan namuslu Atmal
ya ba vurmaktan baka yapaca bir ey yoktur diye cevap
142 MENON

verir. Sokraes: Kim lerden renmilerdir erdemi bu na

muslu adamlar? diye sorar. Menon: Kendilerinden n
cekilerden diye cevap verir. Mmkn m bu?.. Bilmiyor
musun ki Atina'nn en byk adamlar olan Themistoklesler,
Aristeideis'ler, Perikles'ler, Thtkydidesler- erdemlerini ocuk
larna aktaramamlardr? Buna kar Anytos: Dikkat et,
Sokraes, insanlar hakknda kt eyler sylemeye niyetli g
rnyorsun, bu dedikodularnn hesabn verirsin bir gn der
ve bu tehdidi savurduktan sonra tartmadan ekilir.
Tartma, kitabn sonuna kadar Sokrates'le Menon ara
snda devam eder. Sok? at es: Tesalyada erdemli adamlar
var mdr? phesiz. Bunlar erdemin retilebilece
ini kabul ederler mi? Bazlar evet, bazlar hayr.
Peki, sofistler erdem i retebilirler mi dersin? Bazen
retebilirler, bazen retemezler diye dnyorum. De
mek sen de bu noktada, bir dedii bir dediini tutmayan air
Theognis gibisin. Fakat, ermi adamlarn ou erdemlerini
bakalarna aktaramadklarna, erdem i retmeye kalkan
larda da erdem bulunmadna gre, nasl oluyor da namuslu
adamlar yetiiyor? Gryoruz ki bu, asla bilim yoluyle deil
dir. Sonra, bilim gerektii gibi hareket etmek iin renilebi
lecek tek klavuz deildir. Doru san da vardr ki, bunda bili
min sebatll olmamakla beraber, insan buna sahip olduu
mddete ayn neticeyi verir.
Biten tartmay Sokrates yle zetler: Erdem in bir
yaradl vergisi olmadm kabul edince, bunun retilip -
retilemeyeceini inceledik. ayet bilimse retilebilecektir;
ve eer erdem retm enleri varsa, bilimdir ve retilebilir di
ye grnmt bize. Mademki erdem bilim deildir, imdi
doru san zerine kurulmas kalyor.
Byk devlet adamlarn byiik yapan doru sandr. On
lar, bilimine sahip olmadan, tanrlarn ilhamyle doruyu sy
leyen khinler ve gaipten haber verenler gibidirler. O halde
erdeni bize bir tanr ba olarak gelmekledir. Ama bu konu
da doruyu biz, gerekte, erdemin kendisinin ne olduunu
renmeden, bilemeyiz.
Bylece erdemin mahiyeti meselesi olduu gibi kalmak
tadr. Ama daha nce, Protagoras'ta ortaya atlan ve halledil
meden kalan erdem in retilip retilemeyecei meselesi Me
non da, geici de olsa bir hal ekli bulmaktadr. Erdemin ma
 MENON 143

hiyeti aydmlanadursun, biz erdemli hareket etmek iin do

ru sanya dayanabiliriz. Bu doru sam, byiik bir yeniliktir ve
ne Protagoras'ta, ne Gorgias'ta buna ait bir belirti vardr. Sok-
ratesin rettii eylere de yabancdr: Bu, Eflatunun d
nndeki yeni bir ynelitir. Bundan baka Eflatun Atinal
devlet adamlarnn siyasi erdem leri zerindeki hkm verme
tarzn da deitirmitir. Gorgias'ta onlar, halka klavuz ola
rak, iyiletirecek yerde yalnz ktletiren, btn bilgilerden
yoksun krler olarak gryordu. Menon'da ise aksine, Temis-
tokles'in, Perikles'in siyasi dehalarn kabul eder ve bunu k
hinlerin yeteneine benzeyen ve bir eit tanr ilham olan do
ru sanyla aklar. Eflatun yalnz hatiplere kar tavrm dei
tirmi deildir. yle grlyor ki sofistlerde de o zamana ka
dar inkr etmi olduu bir meziyet grmektedir. Bunlar,
retimlerini ok zararl bulan Any tosa kar savunur. Protago
ras, genliin ahlakn bozmu olsayd, nasl olur da krk yl
boyunca bu kadar biyiik bir b aariyi e retim yapar ve bu ka
dar byk bir iin kazanrd? Yunanllar bu kadar uzun bir za
man iinde bunun farkna varmazlar myd? Protagoras da
bu yolda yalnz deildir; daha biroklar var; kimi ondan da
im nce gelmi, kimi de bugn hl yaamaktadr der. Prota-
goras'tan sz ederken acaba- Eflatun kendi dncelerini Ati
na halk arasnda yaymak iin almas Protagorasn re
timi kadar uzun zaman srm olan Sokratesi de dnm
myd? Olabilir. Ne olursa olsun, sofistleri savunmasnda hi
bir istihza yoktur.
Daha nemli olan !zir baka yenilik de bizi Phdre ile Dev
let'te anlatlacak idea'lar teorisine gtren belirsiz hatr
lay (rminiscence) teorisidir. Eflatun bilginin mmkn
oluunu, belirsiz hatrlay zerine kurmaktadr. Spiritalist
filozoflara inanlrsa Eflatun temel dncelerini tecrbeden
nce ve ona iistiin olan betirsiz hatrlayla aklamaktadr.
Bit da bize Menon'un nemini ve Eflatunun fikirlerinin geli
mesindeki ve felsefe sisteminin ekillenmesindeki yerini gs
termektedir.
Menon'un edebi bakmdan da nemi daha az deildir.
phesiz ki bunda ne Protagoras'taki gzellik, ne de Gorgias'
tki keskin belagat vardr. Kurulua da daha sadedir. Ama
tahlilimizden de anlalaca gibi, Meton hissedilir derecede
144 MENON

ayn uzunlukta perdelere ayrlm ve l}u perdeler arasna da

dikkati dinlendirmek iin ara tablolar sokulmu bir tiyatro
piyesinin ilgisini vermektedir. Bu ara tablolarndan biri bil
hassa ok tannmtr; bu. da M enonun Sokrates'i torpil bal
na benzettii tablodur. Buradaki karlatrma sadece oriji
nalliiyle elenceli olmakla kalmamakta, ayrntlarn, Sokrates
metodunu ok gzel canlandrmas bakmndan da bilhassa
ilgiyi ekmektedir. Meon da, - Protagoras ve Phaidros'taki gi
bi ahslarn ve sahnelerin o kadar gzel ve canl renklerle ta
ntld bir giri yoksa da, Eflatun, Sokralesin konumalar
arasna, onu dinleyenlerin bizim ilgimizi ekecek btn taraf
larn gstermeye ve bize onlarn kiiliklerini ve karakterlerini
tantmaya yarayacak eyleri ustalkla sktrmasn bilmitir.
Konunun tartlmasna gelince; bu da baz soyut dnle
rin dnda, felsefe alanndan, geometri alanm getii zaman
bile aydnlk, ak ve kavranmas kolay bir ekilde yrtl
mektedir. lk bakta bilgisiz bir gen kleye drtgenin ikile-
tirilmesi asla ispat ettirilemez gibi grnmektedir. Sokrates
bu ieKo kadar ustalkla girimektedir ki kle meselenin halli
ni tek bana buluyor gibi grnmektedir. Metinde iaret edil-
dii gibi, Sokrates'in dinleyicilerinin nnde izdii ekilleri
okuyucu da izmek zahmetine katland takdirde bu ustalkl
ispat zevkle takip eder. H er zaman olduu gibi bu ispat, do
urtma (maieutike) metodu zerine deerli hatrlatlarla ke
silir; ispat bu metodun parlak bir rneidir. Sadece dilsiz ro
lnde grlen kle bir yana braklrsa, tartma kii ara
snda geer: Meon, Sokrates, Anytos. Diyalog'a adn veren
Meon, peinde bir siir adanylc seyahate km asil bir Te-
salyal olarak grnmektedir. Asil ve zengin bir delikanlya
yarar ekilde terbiye grm tr ve bilhassa geometriye kar
ilgisi vardr. Memleketinde, uzun bir m r srdkten sonra
Tesalya da len Gorgias derslerine gitmi ve ondan hatiplik
sanat ve Empedokles'i felsefesini renmitir. Atina'ya ge
lince de btn Yunan dnyasna n salm olan Sokrates'i
grmekten geri kalmamtr. Gentir, gzeldir, sevilmektedir
ve biitiin bu stnlklerini ktye kullanmaya meyli vardr.
Bu ayrntlar Sokrates'ten renmekteyiz; nk M enonun
kendisi gzelliine deer verir gibi grnmemektedir. Aksine
Sokrates'e kar byiik bir sayg gstermekte ve okulunda
kendisini yetitirmek isteini aa vurarak Sokratesin hou-
 MENON 145

na gitmeye almaktadr. Ksacas bu diyalogda bize sempa

tik izgilerle grnmektedir.
Ksenophon (Anabasis, II, VI, 21-29) de Menonun bamba
ka bir portresini izmitir. Ksenophon Tesalyal Menon, der,
zengin olmak iin besledii iddetli istei hi saklamaz, zen
ginliini arttrmak iin insarilara hkm etm ek isterdi; daha
ok kazanmak iin de sayg ve itibar grm ek isterdi; ceza gr
meden hakszlk edebilmek iin iktidar sahipleriyle dost ol
mak isterdi. Hedefine varmak iin, ona gre en ksa yol, yalan
yere yem in etmek, yalan sylemek ve dzenbazlkt. Ona g
re sadelik, doruluk budalalktan baka bir ey deitdi. Hi
kimseyi sevmedii gze arpyordu ve dost geindii kimsele
re tuzak kuruyordu. Bir dmanyle hibir zaman alay etmez
di; ama kendisiyle konuanlarla hep elenirdi. Yalan yere ye
min ettiklerini, hakszlk yaptklarn bildii kimselerden ok
kuvvetli silahlar varm gibi dehetli korkard; buna karlk
manevralarm, rkek sayd sofu ve doru insanlar zerin
de denerdi...
Bu ktii ve hayrsz adam, Aristippos tarafndan Ko-
losta gen Keyhusrev'in kardei Artakserhas zerine yrtt
orduya katlan askerin bana geirildi. Kunaksa savan
da ve Serhasm lmnden sonra teki Yunan generalleriyle
birlikte Tissaphernes'in adrnda esir dt. Ama, Ksenop-
hontn dediine gre: tekiler gibi hareket etmi olmakla
beraber, onlarn akbetine uramad. Bununla beraber teki
lerin lmnden sonra, kral onu da cezalandrmaktan geri
durmad; ama Klearklos ve teki generaller gibi, en abuk
lm ekli olan kafas kesilmek suretiyle deil, bir haydut gi
bi, bir sene yaral olarak srklendikten sonra ld. Ama
Kesias (Persika, 60) aksine der ki: teki generaller, Menon'
tn ihaneti zerine Tissaphernes'in adrnda esir edilmi ve
Menon da bu hizmeti dolaysyle serbest braklmtr. Kse-
nophon'u hiikm, kendisinin Klearkhos'un dostu olduu,
Klearklos't kskanan ve onun gznde pheli olan Menon'a
dman olduu ileri srlerek rtlm ek istenmitir. Ama
Ksenophon'linkinden daha ktleyici olan Klesiasn hkm
bu adamn namussuzluunu gstermektedir.
Peki, o halde neden dolay Eflatun bu ahlakll pheli
adama, adn diyaloglarndan birine vermek ve ok az tand
Sokratesle erdem zerinde konuturmak erefini vermiti?
D i
146 MENON

Atkenaios (505, B), Eflatunun Menon'u srf, Ksenophoriun

dediinin aksini sylemi olmak iin vdn syler ve (506,
B) ilave eder ki: Eflatun Atina'nn byk adamlarn ktle
mekte ve Yunanllara ihanet etmi olan Menonu vmektedir.
Eflatunla Ksenophon, yalnz ilk defa burada birbirlerine zt
davranm bulunuyorlar gibi grnyor; bundan baka ikisi
arasnda az ok gizli bir kskanlk bulunduunu dnmek
de geree pek aykr olmaz. Bununla beraber, Eflatunun, Me-
non gibi bir kiiyi Ksenophon a zt gitmek zevki iin setiine
inanmak gtr. Eflatun bir temsilci deeri olan, doumlar,
yahut da zengin yaaylar veya byk iler baarlartyle n
salm insanlar sahneye karmaktan holanrd. Oysaki Me-
non, Byk Kral'n irsi misafiri ve Atina'da da Anytosun mi
safiri olan byk aileden bir adamd. Bir ihtimale gre de bu
Menon, Kimon, Eian'u kuatt zaman ona on iki talan,
yiiz atl gnderen Menon'tn soyutdand. Atmallar hu hizme
tine karlk bu Menon'a mkfat olarak Atinal vatandala
rn haklarn tanmlard. Thukydides bir de Pharsales'li Me
non'dan bahseder. Ona gre Tesalyal atl ktalarnn balarn
dan biri olan bu adam, eski bir andlama gereince Peloponez
savalarnn ilk yllarnda Atmallarn yardmna gelmiti (Mi
lattan nce 431). Grlyor ki Menon ad, Atmallarn alk ol
duklar bir add, ile belki de Eflatun bunun iin onu semi
ti. phesiz ki baka Menon lar da vard, ama bunlar hakkn-
daki bilgiler tahminden teye gememektedir. Belki de Kritias'
la Alkibiadesle olan mnasebetlerinden dolay Sokrates'e ta
atan dmanlar, ktledikleri hu iki adla, Menon un adn
birletirmek istemilerdi ve Eflatun da Sokratesin Menon'la
olan konumalarnn Kritias ve Alkibiades'le olduu gibi, onun
ahlakn bozmak yle dursun, kendisini felsefeye ve erdem e
yneltmekten baka bir netice vermeyeceini ispat etmeyi g
rev bilmi olmaldr. Belki de Menon'u semesinin sebebi,
Anyrost misafiri olmasdr. Bylece Sokrates'le onu sulan
dran adam arasnda mnasebet kurmak istemitir.
Anthemion'un olu olan bu Anytos bir rivayete gre Alki-
biades'in klarndan biriydi. Debbalk zenaatt sayesinde
zenginleerek demokrat partinin sz geer yelerinden ol
mutu. Sokrates bunun taraftar olduu rejimi, devlet hizmet
lerinin kurayla datlmas yznden ehliyetsiz insanlar baa
geirmesi dolaysyle tenkid etmekten ekinmemiti. Bunun
 MENON 147

iin Anyios, Meletos'la birlikte Sokrates'in sulandtnlmasna

katlmt. Xenefon'a gre Anytos, yksek kabiliyetleri olan
olunu debba yapt iin kendisini tenkid eden Sokratese
kar dmanlk besliyordu. Bu adamn sonu hakknda bir
ey bilmiyoruz. Belki de Menon yazld srada lmtr. Di-
yalogun IV nc perdesinde birdenbire ortaya kar; bu
k beklenmedik olduu kadar tesirlidir de. Kendisinden bek
lenebilecei ekilde dar kafal, inat bir adan olarak gr
nr. Tanmad sofistlerden nefret etmekte ve Sokratesle on
lar bir tutmaktadr. nk ona gre, Sokrates sofistleri, er
demin gerek reticileri saymaktadr. En kk bir tenkide
katlanamaz. Sokrates onun nnde Themistoklesle. Perikles
in biiyk istidat sahibi olduklarm kabul etmitir; ama bun
larn istidatlarn oullarna aktarmada gsz olduklarm da
sylemitir. Bu kadar Aytos'un Sokratesi, onlar ktledi
diye sulandrmas iin yetmektedir. nk kendisini onlar
dan sayd iin bunu ahsna yaplm bir hcum olarak ka
bul eder ve Sokratese, szlerine dikkat etmesini syleyerek
bir tehdit savurduktan sonra ekilir gider. Bu tehdit Sokra-
tes'te hibir heyecan uyandrmaz ama okuyucu onun hesabna
heyecanlanr. nk bilir ki bu gz kararm, dar kafal bil
gisiz adam yle bouna tehdit savurmayacaktr.
Sokrates'e gelince, teki diyaloglarda neyse burada da
odur. Dorunun aratrlmasn, hayatna gaye edinmitir; bu
yolda yorulmak bilmez bir sebatla yrr ve yanl dnceleri
amaz bir mantkla rtr. Ama konutuu kimselerin yan
llarn bulmaya almas, nazik ve gniil alc olmasna en
gel olmaz. Merhametsiz diyalektiinin onlarn onurlarnda
aabilecei yaralar iyi etmeye alr. Hatta dman Anytos'
la bile hi deimeyen gleryzl bir tavrla konuur ki, bu
dar kafal politikacnn fkesiyle Sokratesin bu davran bir
birine tamamyle zttr. Fakat Menon'da, Sokrates'in yzn
buluyorsak da fikirlerinin hepsine rastlamyoruz. Belirsiz ha
trlay ve bilime kar ileri srlen doru samlar tamamyle
Eflatuna ait fikirlerdir. Bunda ve bundan sonraki diyaloglar
da Sokrates, E flatunun fikirlerinin szcs ve tercmandr.
Sokratesle Menonun karlamasn ve bunun sonucun
daki konumay hangi tarihe yerletirebiliriz? Menon 401de
On Binlerin seferine katldna ki bundan dnmemiti
gre, te yandan Anytos Thrasybulosla 403te Atina'ya dnd
148 MENON

ne ve Sokrates'e kar bu 403 ylnda demokrasi kurulma

dan tehditlerini savuramayacana gre, ok yanlma korku
su olmadan, M enonla Sokratesn konumas 402 tarihine yer
letirilebilir.
Diyaloun ne zaman yazldn kestirmek daha gtr.
aret ettiimiz gibi tamamyle Eflatuna zg dnceler gz
nnde tutulunca M enonun Protagorasla Gorgiastan sonra,
Phaidros ve Devlet'ten de nce geldii phesiz grlmektedir*.

( * ) Bu nsz, (E m ile Cham bry, Platon Oeuvres Com plts; T rad . Nou
velles Classiques C a rn ier, p. 3 33) ten alnm tr.
 K iile r:

Menon, Sokrates, Menonun bir klesi, Anytos

Menon Bana syler misin Sokrates, erdem retilir mi, 70 a

ya da erdemli yaamakla m elde edilir. Yoksa renmekle,
yaamakla deil de doutan veya baka b ir yoldan m geli
yor?
Sokrates imdiye kadar Thessalia'llar, Hellasta, bi
nicilikteki ustalklanyle, zenginlikleriyle n salmlar, bee
nilmilerdi, Menon; ama bugn bana yle geliyor ki onlar, he- b
le senin dostun Aristipposun (1) yurttalar Larissa'llar, bil
gelikleriyle de anlm aktadrlar ve siz bunu Gorgias'a borlu
sunuz. nk o, Larissaya giderek ilerinde senin dostun
Aristippos'la Thessaliann teki ileri gelenleri bulunan Aleua-
delerin balarn, bilgeliine gnlden balamt. Gorgias si
zi her soruya gvenle serbeste .cevap vermeye altrm tr;
yle ki, onun da btn bilginlerin de yapt gibi, size bavu
ran herhangi bir Hellas'lmn her sorduuna cevap vermekten
kanmazsnz. Buradaysa bunun tam tersi oldu, azizim Me- c
non. Bilmem nasl bir kurutucu tesir altnda kald da bilge
lik bizi brakp sizin illere g etti. Eer burada bana sordu
unu kime soracak olsa, sana gler ve u cevab verir: Ya- 71 a
banc, dorusu, erdemin renmekle mi, yoksa baka trl
m elde edildiini bilirim diye dnmekle bana eref vermi
oluyorsun. Ama gel gelelim onun renilip renilemeyecei-
ni bilm ek yle dursun, ne olduundan bile haberim yok. - b
te benim halim de tpk byle, Menon; bu konuda ben de
yurttalarm kadar zavallym; erdemin ne olduuna dair hi
bir fikrim bulunmamasna kzyorum. Ne olduunu bilmeden,
onu elde etmenin yolu nedir, nasl bilebilirim ? Menon'un kim

(1) Arislippos: B u , Sok rales'in talebesi olan ve A frik a daki bir felsefe
okulunun kurucusu olan Aristippos deildir; T esalyah nl b ir ailenin oludur.
 150 MENON

olduunu bilmeden gzel mi, zengin mi, asil midir, yoksa bun
larn tam tersi midir, nasl bilebilirim ? Sence byle bir ey
olur mu?
c Menon Elbette olmaz. Yalnz sana unu sormak istiyo
rum, Sokrates; erdemin ne olduunu gerekten sen de bilmi
yor musun? Yurtalarm a senin hesabna syleyeceim ey bu
mu olacak?
Sokrates Yalnz bu deil, Menon, fazla olarak unu da
syle ki, imdiye kadar bunu'bilene rastladm da hatrlam
yorum.
Menon Nasl? Buraya geldii zaman Gorgias' grme
mi miydin?
Sokrates Grdm tabii.
Menon Peki, sence o da m erdemin ne olduunu bil
miyor?
Sokrates Hafzama ok gvenim yok, Menon, bunun
iin sana o zaman ne dnmtm, syleyemeyeceim. Bel-
d ki Gorgias erdemin ne olduunu biliyordu. Belki sen de onun
bu mesele zerinde neler sylediini biliyorsun. Byleyse ba
na onun szlerini hatrlat; istersen, sen kendi dndklerini
syle. Herhalde onunla bir fikirdesindir.
Menon Doru.
Sokrates Gorgias brakalm. Hem burada da deil,
ama sen Menon, tanrlar seversen, bana erdemin ne olduu
nu syle. Konu, benden bu ltf esirgeme. Eer, Gorgias'm
da, senin de erdemin ne olduunu bildiinizi gsterebilirsen,
imdiye kadar bunu bilene rastlamadm sylemenin bir ha-
e ta olduunu renmekle mesut olacam.
Menon Sana cevap vermek g deil, Sokrates. Senin
renmek istediin, b ir erkein erdemiyse bu, onun devlet
ilerini iyi evirebilmesi, bunu yaparken de dostlarna yararl
olmas, dmanlarna zarar vermesi, kendisini de her trl
zarardan koruyabilmesidir. B ir kadnn erdeminden ne anla
lacan soruyorsan, buna da cevap vermek g olmayacak.
B ir kadnn erdemi, evinin ilerini iyi evirmesi, evin dzeni
ni salamas, kocasna itaat etmesidir. Bundan baka, kz ol
sun, erkek olsun, ocuklara gre bir erdem olduu gibi, kle
72 a olsun, zgr olsun, ihtiyarlara gre de bir erdem vardr. B ir
ok erdem eitleri daha var ki bunlarn ne olduunu syle
mek g bir ey deil; her eit eylem iin, her ya iin, bizim
 MENON 151

herbirimiz iin ayr ayr birer erdem vardr. Bence ktlkte

de byledir, Sokrates.
Sokrates Gerekten ok bahtlymm Menon; ben tek
bir erdem ararken, sen karma bir a n srs kadar erdemle
kyorsun. imdi bu benzetiin stnde durarak diyelim ki,
senden bir arnn znn ne olduu soruluyor, sen de buna, b
eit eit arlar vardr diye cevap veriyorsun; sorarm sana:
Birbirinden ayr birok ar eidi vardr derken, bunlarn bir
birinden ayr olmak bakmndan m ayr olduklarn sylemek
istiyorsun, yoksa bunlar birbirinden ayran baka bir ey mi
var; mesela her cinsin gzellii, boyu, yahut bunlar gibi her
hangi bir taraf m? Cevap ver bakalm.
Menon Vereyim, Sokrates, bana gre bunlar ar olmak
bakmndan birbirinden ayr deildirler.
Sokrates Peki, Menon, imdi ben sana btn arlarda c
zde olup onlar birbirine benzeten ey nedir diye sorsam,
buna da verilecek hazr bir cevabn vardr herhalde.
Menon 1phesiz.
Sokrates Gzel. Erdemler iin de aynn syleyebiliriz.
Ne kadar ok, birbirinden ne kadar ayr olurlarsa olsunlar,
hepsinde bir olup bunlarn erdem olmalarm salayan genel
bir z vardr. Erdem nedir sorusuna verilecek cevabn doru
olabilmesi, erdemin ne olduunun anlalmas iin bu z, gz
nnde tutulmaldr. Ne demek istediimi iyice anladn m? d
Menon Anladm sanyorum; yalnz henz meselenin
aslnn istediim kadar ak olarak kavrayamadm.
Sokrates Sen yalnz erdemi mi byle, erkein erdemi,
kadnn erdemi filan diye ayryorsun Menon, yoksa bu ayr
l salk iin, boy iin, kuvvet iin de yapyor musun? Sa
lk, sana gre, erkekte baka trl, kadnda baka trl m
dr? Yoksa salk, ister erkekte olsun, ister baka herhangi
yaratkta olsun, hep bir z tamaz m?
Menon Bana yle geliyor ki salk, erkekte de, kadn- e
da da birdir.
Sokrates Peki, boy ve kuvvet iin de byle midir, der
sin? B ir kadn kuvvetliyse, onda bir erkei kuvvetli klan ay
n z, ayn kuvvet mi var demektir? Ben ayn kuvvet derken,
erkekte olsun, kadnda olsun z bakmndan hibir fark
gstermeyen kuvvet demek istiyorum. Sen bir fark gryor
musun?
 152 MENON

Menon Hayr.
73 a Sokrates Ya erdem, ocukta veya ihtiyarda, erkekte
veya kadnda bulunduuna gre, znde bir eksiklik gster
mez mi?
Menon Bana yle geliyor ki, Sokrates, mesele ncekiy
le bir deil.
Sokrates Neden? Sen b ir erkein erdemi devlet ileri
ni iyi evirmek, kadmmki ise evini iyi evirmek dememi
miydin?
Menon Evet.
Sokrates Ama bir devleti, bir evi, yahut herhangi bir
eyi iyi evirmek, onu doru ve ll olarak evirmek deil
midir?
b Menon phesiz.
Sokrates Peki, doru ve ll olarak evirmek, bu
ii dorulua ve lye dayandrmak deil midir?
Menon Elbette.
Sokrates Buna gre kadnda da, erkekte de, iyi olma
lar iin ayn eyler, yani doruluk ve l bulunmaldr.
Menon Evet.
Sokrates Gelelim ocuklarla ihtiyarlara. Bunlar l
sz ve eri olurlarsa, erdemli saylabilirler mi?
Menon Hayr, saylamazlar.
Sokrates Peki, ya ll ve doruysalar?
Menon O zaman saylrlar tabii,
c Sokrates Mademki kendilerini erdemli klan ayn ey
lerdir ,o halde, iyi dediimiz btn insanlar hep bu yolda by
le olmulardr.
Menon Dorudur.
Sokrates Bundan baka, kendilerinde ayn rdem ol
masayd hep b ir trl iyi olmazlard.
Menon Ona phe yok .
Sokrates Mademki erdem, eninde sonunda herkeste
birdir, imdi sen, hem Gorgiasa, hem de kendine gre erde
min ne demek olduunu hatrlamaya al bakalm,
d Menon Sen her duruma uygun tek b ir tanm istiyorsan,
erdem, insanlara hkmedebilmek yeteneinden baka b ir ey
deildir, derim. ,
Sokrates Dorusu, benim de aradm byle bir tanm
d. Yalnz, ocuun erdeminin byle olduuna, kleninkinin
 MENON 153

de efendisine hkmetmek olacana ve hkmeden kimsenin

gene kle kalacana inanr msm?
Menon Hi inanr mym, Sokrates?
Sokrates Byle bir eye inanman zaten tuhaf olurdu.
imdi unu da dn: Hkmedebilmek demitin. Buna,
yalnz adaletle hkmetmek; adaletsizlikle deil szn de
eklemek gerekmez mi?
Menon Gerekten ben de yle dnyorum, Sokrates;
nk adalet erdemden baka bir ey deildir.
Sokrates Erdem mi, yoksa bir erdem mi? e
Menon Ne demek istiyorsun?
Sokrates Bunu baka trl syleyeyim. stersen daire
rneini alalm. Bunun iin ben bir ekildir diyeceim. Sa
dece ekil demeyeceim. nk daireden baka ekiller de
vardr.
Menon Byle sylemen dorudur. Ben de adaletten
baka erdemler de bulunduunu kabul ediyorum.
Sokrates yleyse syle bakalm, bunlar nelerdir? Sen 74 a
de bana baka hangi ekiller vardr, diye sorsayd syler
dim.
Menon Mesela cesurluk, sonra lllk, bilgelik, iyi
yreklilik, daha sana byle birok erdem sayabilirim.
Sokrates te gene deminki halimize dtk! Tek bir
erdem ararken, karmza birok erdemler kt. Yalnz bu se
fer baka yoldan gittik. Oysaki erdemlerin temelinde bulunan
o tek erdemin ne olduunu b ir trl bulamyoruz.
Menon Dorusunu istersen, Sokrates, senin aradn, o b
btn erdemleri kavrayan tek erdemin ne olduunu, teki
rneklerde olduu gibi aka kavrayamadm.
Sokrates Buna hi amamal. lerleyebilmemiz iin
elimden geldii kadar alacam. Metodumun her eye uy
gulandn anlyorsun herhalde. Diyelim ki biri sana demin
olduu gibi: Menon, daire nedir? diye sorsun. Buna sen e
kil diye cevap veriyorsun. O da, tpk benim gibi, Daire e
kil midir, yoksa b ir ekil midir? diye soruyor. phesiz bir
ekil dersin.
Menon phesiz.
Sokrates nk baka ekiller de var, deil mi? c
Menon Evet.
 154 ME NO N

Sokrates Sana bunlarn ne olduunu sorarlarsa, adla

rn syler misin?
Menon Tabii.
Sokrates imdi sana gene bunun gibi renk nedir di
ye sorduklarn dn. Sen buna beyazdr diye cevap ver
sen ve bunu soran, Beyaz, renk anlamna m gelir, yoksa bir
renk midir? dese, baka renkler de olduu iin sen bunun
bir renk olduunu sylersin herhalde,
d Menon Evet.
Sokrates Bunun zerine senden, baka renkler gster
meni dilese, adlarn sayarsn deil mi?
Menon Evet.
Sokrates imdi onun, szne devam ederek tpk be
nim gibi yle dediini tasarla: Biz hep bir oklukla kar
layoruz; oysaki benim renmek istediim bu deil. Madem
ki sen bunlarn hepsine tek b ir ad veriyorsun ve sence bazen
e birbirine kart olan eyler bile ekildir, o halde hem daire
yi, hem de doru izgiyi iine alan bu ekil dediin ey nedir?
nk sen, dairenin ekillii, doru izginin ekilliinden
baka deildir diyorsun, yle deil mi?
Menon Evet.
Sokrates Peki, byle sylediine gre, daire hem do
ru izgi, hem daire; doru izgi de hem daire, hem doru iz
gidir anlam kmaz m?
Menon Asla, Sokrates.
Sokrates Bununla beraber sen. daire de doru izgi
kadar bir ekildir, demiyor musun?
Menon Oras yle.
75 a Sokrates Peki ama bu ekil denen nesne nedir? Ba
na bunu anlatver. Sana, ekille renk zerinde sorulanlara
karlk, Senin sorularndan bir ey anlamyorum. Ne syle
mek islediini debilmiyorum dersen, phesiz sana bunu so
ran kimse arp kalacak, yle diyecek: Btn bunlarda z
de olann ne olduunu renmek istediimi anlamyor mu
sun? imdi sana yle sorsalar, gene cevapsz m brakacak
sn: Daire olsun, doru izgi olsun, senin ekil adn verdi
in eylerin hepsinde ortak olan nedir? Buna cevap verme
ye al; erdem iin sorulacaklara cevap verebilmene yardm
olur.
b Menon Bunu benden isteme, Sokrates. Cevab sen bul.
 MENON 155

Sokrates Yani sana yardmda bulunmam istiyorsun,

yle mi?
Menon Bunu senden diliyorum, Sokrates.
Sokrates Ama sen de sran gelince erdemi anlatacak
sn, deil mi?
Menon Anlatacama sz veriyorum.
Sokrates Haydi yleyse, ie balayalm, zahmetine de
er.
Menon Elbette.
Sokrates Peki, imdi eklin ne olduunu incelemeye
alalm. Bakalm vereceim cevaba ne diyeceksin. Hep renk
le birlikte bulunan eye, yalnz o eye ekil diyorum. Nasl,
sana yetti mi, yoksa baka trl sylememi mi istiyorsun?
Bana gelince, sen erdem iin bu kadarn sylersen ben b- c
nunla yetinirim .
Menan Ama bu verdiin cevap biraz basite olmuyor
mu Sokrates?
Sokrates Neden tr?
Menon ekil, her zaman renkle beraber bulunan ey
dir, diyorsun. Peki ama karndaki, ekli bilmedii kadar ren
gi de bilmiyorsa ve bunda da ekildeki glk iinde bulunu
yorsa cevabn iin ne diyeceksin?
Sokrates Dorudur, diyeceim. Eer karmdaki bir
mantk oyuncusu, tartmay ve ekimeyi seven biriyse, ona
derim ki: Benim cevabm bu. Yanlyorsam, onu rtmek d
sana der. Ama bizim gibi iki dost konuurken verilecek
cevaplar daha yumuak, konuma kurallarna daha uygun ol
maldr. Bu kurallarn temeli de udur: Cevaplar.doru olmak
la kalmamal, konutuumuz kimsenin bilgisine de dayanma
ldr. te ben sana dncelerimi byle anlatmaya alaca
m. imdi bana syle: Senin son dediin bir ey var m
dr? Ben bu szle bir ucu, b ir snr anlatmak istiyorum. Ben
ce bu kelimelerin hepsi bir yola kar. Belki Prodikos (1) ba
ka trl dnr ama, sen bitmi demekle, sona ermi demek e
arasnda b ir ayrlk gzetmezsin: te ben de bu anlamda sy
lyorum. Szlerimde karmak hibir ey yok. sanrm.

'(1) Prodikos: M ilattan n ce 4> 0da A tin ada bir okul a<;m olup T an
rlar hakktndaki doktrini ile n salm tr.
 156 MENON

Meton Evet, ne demek istediini anlyorum! Ben b

tn b kelimeleri kullanrm.
Sokrates Bylece, geometride olduu gibi, senin bazen
76 a yzey, bazen de cisim kelimelerini kullandn olmaz m?
M enon. Olur.
Sokrates ite bu kelimelerin yardmyle, benim ekil
dediim eyin ne olduunu anlayacaksn. Bence ekil, bir cis
min vard snrdn Bu, her ekil iin byledir. Ksaca, e
kil cismin snrdr diyebilirim.
Menon Peki, ya renk nedir, Sokrates?
b Sokrates Benimle eleniyorsun, Menon. Gorgiasm er
demi nasl tanmladn hatrlayarak, bana syleyecek yer
de, benim gibi bir ihtiyar sorularnla bunaltyorsun.
Menon Sen bir kere benim soruma cevap ver, Sokra
tes, sras gelince ben de sylerim.
Sokrates nsann gzleri bal bile olsa, konumandan
senin gzel ve hl sevenlerinin olduunu anlar.
Menon Neden acaba?
c Sokrates Kendi hayranlarna kar pek zalimce davra
nan btn delikanllar gibi, emredercesine konuuyorsun da
ondan. Bundan baka, gzel genlere daynamadm da sez
din herhalde. Ama ne olursa olsun, senin isteine uyarak ce
vap vereceim.
Menon Beni ok memnun edeceinden de emin olabi
lirsin!
Sokrates Dncelerimi kolaylkla takip edebilmen
iin sana Gorgias gibi cevap vermemi ister misin?
Menon Elbette isterim.
Sokrates Sizler Empedoklesin kuramlarna uyarak
varlklarn uucu birtakm eyler yaydklarn sylersiniz de
il mi?
Menon Evet, yle.
Sokrates Bundan baka her varlkta, bu uucu nes
nelerin iine ve aralarna szdklar gzenekler vardr, deil
mi?
Menon Evet, vardr,
d Sokrates Bu uucu eylerin bazlar, gzeneklere uy
gun, bazlar da daha byk veya daha kk mdr?
Menon yledir.
 MENON 157

Sokrates Bundan baka, bir de grme denen bir ey

var mdr?
Menon Vardr.
Sokrates Bunu byle kabul ettikten sonra, imdi, Pin-
darosun ( 1) dedii gibi, kulak ver ne demek istediime;
Renk, ekillerin grmeyle ayarlanm, alglanabilen akdr.
Menon Gzel b ir cevap!
Sokrates phesiz, Menon; nk senin alk olduun e
gibi konuuyorum. Bundan baka sana sesi, kokuyu veya bu
na benzer herhangi bir eyi kolayca anlatmak iin de yol gs
termi oluyorum.
Menon Doru sylyorsun.
Sokrates Bu cevabmda b ir tragedya edas var, onun
iin ekil zerindeki szlerimden daha fazla houna gidiyor.
Menon yle.
Sokrates Yalnz, Aleksidemosun olu, sana unu da
syleyeyim ki bu cevap o kadar iyi deil, teki cevabm da
ha iyidir. Dn sylediim gibi Dionisos bayramndan nce
gitmeyecek ve erginlenme treninden sonraya kalacak olsay
dn, sen de benim gibi dnecektin.
Menon Bu eitten daha baka aklam alar yaparsan, 77 a
elbette kalrm Sokrates.
Sokrates Hem sana, hem de kendime faydal olmak
iin byle konumaya devam ederdim. Yalnz, uzun zaman bu
nu beceremeyeceimden korkuyorum. Bunu bir yana braka
lm. imdi bana verdiin sz hatrla, bir btn olarak erde
min ne olduunu bana anlat. Yalnz, bunu yaparken hani
unu bunu kranlar iin alay olsun diye sylerler biri, bir
ok gibi gstermekten vazge. Erdem i sana gsterdiim r
neklerde olduu gibi, tek ve btn olarak ele al.
Menon Peki, Sokrates, bana yle geliyor ki, erdem, ai- b
rin dedii gibi, Gzel eyleri sevmeye, gl olmaya bal
dr. imdi buna gre sana erdemi tanmlayaym; Gzele duyu
lan istekle onu elde etmek gc.
Sokrates Sana gre gzele duyulan istekle, iyiye du
yulan istek bir midir?

(1 ) Pirularos: (522-442) Y unan airi.

 158 MENON

Menon Evet, birdir.

Sokrates Baz insanlar kty, bazlar da iyiyi isterler
mi demek istiyorsun? Herkes iyiyi istemez mi?
Menon Ben byle dnmyorum.
Sokrates Demek ki baz kimseler ktye istek duyar
lar?
Menon Evet.
Sokrates Peki, bunlar kty, iyi sanarak m, yoksa
kt olduunu bile bile mi isterler?
Menon Bence ikisi de olur.
Sokrates O halde, Menon, sana gre bir eyi, kt ol
duunu bile bile istemek olabilir?
Menon Elbette.
Sokrates B ir eyi istemekten ne anlyorsun? Bu, o e
yin senin olmasn istemek midir?
d Menon Evet, yle tabii.
Sokrates Kt olan eyi isteyen kimse bunun faydal
olduunu sanarak m, yoksa zararl olduunu bile bile mi
ister?
Menon Bazlan ktnn faydal olduunu sanrlar,
bazlar da zararl olduunu bilirler.
Sokrates Ktnn faydal olduunu sanmak, kt ol
duunu bilmek midir?
Menon Bence hi yle deildir.
Sokrates Ktnn ne olduunu bilmeyenler, kty
istemezler; onlann istedikleri, iyi sandklar halde gerekte
kt olan ey deil midir? Bylece onlar bilmeden iyi san
e dklan kty istemekle, iyiyi istemi olmazlar m?
Menon Evet, onlar iin yledir belki.
Sokrates Kty, zararl olduunu bile bile isteyen
ler, bundan kendilerine zarar geleceini de bilirler herhalde!
78 a Sokrates Peki ama, zarara urayanlar, bu zarar l
snde acnacak halde deiller midir?
Menon phesiz yledirler.
Sokrates Acnacak insanlar bahtsz deil midirler?
Menon Evet, yledirler.
Sokrates Acnacak hale dmek, bahtsz olmak iste
yen tek bir insan var mdr?
Menon Yoktur.
 MENON 159

Sokrates yleyse, Menon, kimse acnacak hale dmek

veya bahtsz olmak istemeden kty elde etmeyi dilemez.
Gerekten acnacak bir insan olmak, kty istemek ve onu
elde etmekten baka bir ey midir?
Menon Galiba sen haklsn, Sokrates, sahi kimse iste- b
mez.
Sokrates Demin, erdem, iyiyi istemek, onu elde ede
bilmektir, diyordum.
Menon Evet, yledir.
Sokrates Bu iki kelimeden istemek, herkeste ortak
laa bulunan bir eydir; bir insan baka bir insandan daha
iyi eden bu deildir.
Menon Ben de senin gibi dnyorum.
Sokrates Ama bir kimse, baka b ir kimseye stnse,
bu onun iyiyi elde etme gcnn sayesindedir.
Menon Ona ne phe!
Sokrates yle ki, anlattna gre, erdem iyiyi elde et- c
mek gcdr.
Menon Bu grn bence de her bakmdan doru, Sok
rates.
Sokrates imdi bunda da doru syleyip sylemedii
ni inceleyelim; belki hakkn var; demek ki, sana gre erdem,
iyiyi elde etmek gcdr.
Menon Evet.
Sokrates Senin szn ettiin bu iyilik, mesela salk,
zenginlik olamaz m?
Menon Ben bundan altnla gm elde etmeyi, devlet
te vazife almay, yksek mevki tutmay da anlyorum.
Sokrates Demek ki iyiden bunlarn anlyorsun, baka
eyleri deil. d
Menon Evet, yalnz bunlar.
Sokrates Demek ki Byk Kraln aile dostu Menon a
gre erdem, altnla gm elde etm ektir. Bu kadar! Bu kazan
ca doru ve dine uygun kelimelerini de katyor musun?
Yoksa sana gre doru olmayan bir kazan da erdem sayla
bilir mi?
Menon H ibir vakit, Sokrates.
Sokrates Bu, kt mdr?
Menon phesiz.
 160 MENON

Sokrates yleyse kazan; doruluk, l ve dine uy

gunlukla veya erdemin baka bir parasyle birlikte bulun
maldr. Byle olmaynca iyiye eriirse bile erdem saylmaz.
Menon Nasl saylabilir?
Sokrates Kendi iin olsun, bakas iin olsun, altn,
gm elde etmekten, doru ve dine uygun olmad zaman,
vazgeen kimsenin bu eylemi de bir erdem deil midir?
Menon yledir sanrm.
Sokrates Byle olunca, bu gibi kazanlardan vazge
mek ne kadar erdemse, onlar elde etmek de o kadar erdem-
79a dir; u var ki dorulukla olursa erdemdir, olmazsa ktlktr.
Menon Bence de baka trl dnlemez.
Sokrates Biraz nce doruluk, l gibi eylerin er
demin b ir paras olduunu sylememi miydin?
Menon Evet.
Sokrates Demek ki benimle eleniyorsun, Menon.
Menon Bunu da nerden kardn?
b Sokrates Senden erdemi paralamaman dilemitim.
Sana verdiim cevap rneklerini hie sayyor, benim bu dile
ime kulak asmayarak hem erdem iyiyi; dorulua uygun ola
rak elde etm ektir; hem de doruluk erdemin bir parasdr
diyorsun.
Menon Evet, yledir.
Sokrates Senin bu sylediklerinle erdem, insann, ey
lemlerine erdemin b ir parasn katmasdr, demek oluyor;
nk sana gre doruluk, tpk zerinde konutuumuz te
ki eyler gibi, erdemin bir parasdr. Bunu sylemekle ne de
mek istediimi anladn m ? unu demek istiyorum: Ben sa
na erdemin bir btn olarak ne olduunu sormutum. Oysaki
sen bunun ne olduunu sylemeden, kendinde erdemin bir
paras bulunan eylemin b ir erdem olduunu ileri sryor
sun; sanki bir btn olarak erdemin ne olduunu sylemisin,
ben de senin ayrdn kk paralardan onu anlamm! I-
c te ilk soruma dnmem ve sana bir daha unu sormam gerek
tiine inanyorum: Erdemin bir parasyle birlikte bulunan
her eylem bir erdemse, erdemin kendisi nedir, azizim Menon?
Dorulua uygun olan eylemler, erdeme de uygun olur, s
znden baka bir ey anlalmyor. Sorumu yeniden ele alma
nn faydas olmayacak m dersin? Erdemin ne olduunu bil
mezsek bir parasn tanyacamz m sanyorsun?
 ME NO N 161

Meton Hayr.
Sokrates Hatrlarsan byle bir cevab biz ekil zerin- d
de konuurken reddetmitik. nk bu cevap henz zl
memi eylere dayanyordu.
Meton O cevab hakl olarak reddetmitik, Sokrates.
Sokrates O halde azizim, sen erdemin bir btn ola
rak ne olduu aratrld b ir srada, birka parasn syle
mekle onu anlatm olduunu kimseye kabul ettiremezsin.
Baka herhangi bir eyin ne olduunu anlatmak iin de by- e
ledir. lk soruya dnelim ve onu ortaya atalm : Biraz nce
szn ettiim erdem nedir? Voksa szlerimi yersiz mi bu
luyorsun?
Menon Bence ok yerinde, Sokrates.
Sokrates Peki. imdi kendine ve dostuna gre erde
min ne olduunu bana anlatr msn?
Menon Daha seni tanmadan, senin her zaman birta- 80 a
kim km azlar bulduunu, bakalarn da bu kmazlara s
rklediini duymutum. imdi bunu daha iyi anlyorum. B il
mem beni nasl b ir sihirle byledin ki ben de kmazlara
saplandm. B rak, seninle biraz aka edeyim; sen grnle,
her eyinle u uyuturucu yass balklara benziyorsun. Bu ba
lk kendisine yaklaan ve dokunan hemen uyuturur. Sen
de bana byle tesir ettin, beni uyuturdun. Gerekten bedenim b
de, ruhum da o kadar uyutu ki sana cevap veremiyorum.
Bense imdiye kadar kalabaln karsnda ka kere erdem
den sz am tm , hem de yle sanyorum ki iyi de konumu
tum. Ama bugn onun ne olduunu sylemek bile elimden
gelmiyor. Buradan ayrlp denizden olsun, karadan olsun, ba
ka yerlere gitmemekle ok isabet ediyorsun. Seni, bu halinle,
yabanc ehirlerde sihirbaz diye yakalarlar.
Sokrates ok kurnazsn, Menon. Az daha sana kapl
yordum.
Menon Ne gibi Sokrates?
Sokrates Beni niin byle bir eye benzettiini anladm, c
Menon Niin acaba?
Sokrates Ben de seni bir eye benzeteyim diye. Gzel
lerin benzetilerden holandklarn bilmiyor deilim. nk
gzelliin benzetildii eyler de gzel olur. Ama ben sana ba
ka bir benzetile cevap veremeyeceim, yalnz unu sylemek
istiyorum: O yass balk, bakalarn uyuturmadan nce, ken-
D 11
 162 MENON

disi de uyumu bir haldeyse, ona benzediimi kabul ederim.

Byle deilse, kabul etmem. Ben kendine gvenip de baka
larn kmaza sokan bir insan deilim. Bakalarn kmaza
d sokuyorsam, bunun sebebi benim de kmaz iinde bulun-
mamdr. imdi erdemin ne olduunu hi bilmiyorum. Oysaki
sen her ne kadar imdi bilmiyor gibi grnyorsan da, be
nimle konumadan nce erdemin ne olduunu biliyordun bel
ki. Ama ben seninle el ele vererek, bunun ne olduunu aratr
maya ve incelemeye karar verdim.
Meton Peki ama, Sokrates, ne olduunu hi bilmedi
in bir nesneyi nasl aratrabilirsin? Hi bilinmeyen bir eyi
aratrm ak iin, onu ne ekilde tasarlayacaksn? Diyelim ki,
bahtn oldu da iyi bir nokta buldun, bu noktann o nesneye
ait olduunu nerden anlayacaksn?
e Sokrates Ne demek istediinianlyorum, Menon. Man
tk oyuncularnn o tannm szn ortaya atyorsun. O s
ze gre insan iin ne bildii ey zerinde aratrmada bulun
mak mmkndr, ne de bilmedii ey zerinde; bilinen ey
zerinde aratrm a lzumsuzdur, nk zaten bilinir. Bilin
meyen eye gelince, ne aratrlaca bilinmedii iin aratr
ma olmaz.
81 a Menon Nasl, Sokrates, doru b ir sz deil mi bu?
Sokrates Bence deil.
Menon Nesi yanl?
Sokrates E vet... Tanrsal ilerde bilge olan erkek ve
kadnlardan iittim k i...
Menon Ne iittin, Sokrates?
Sokrates Doru, gzel eyler...
Menon Bunlar kimlerdi? Syledikleri eyler neydi?
Sokrates Bunlar grdkleri ilerin sebeplerini aratr-
b maya alan rahipler, rahibelerdi. Bunlardan baka Pinda-
ros'u ve onun gibi gerekten tanrsal airleri de syleyebili
rim. Bunlar, insann ruhu lmez, bazan hayattan uzaklar
c (ki buna lm diyoruz), bazan yeniden hayata dner; ama
hibir vakit yok olmaz; bunun iin insann hayat sonuna ka
dar dine uygun olmaldr, diyorlar. nk eski sularndan
tr Persephoneye kefaretlerini deyenlerin ruhlarm o, do
kuzuncu ylda yeniden yukarya, gnee gnderir. Bu ruhlar
dan nl krallar, kuvvetleriyle stn, bilgileriyle tannm b
yk adamlar meydana gelirler. Bunlar lmllerin arasnda
 MENON 163

lekesiz kahramanlar olarak anlrlar. Bylece, birok kere

yeniden doan lmez ruh, yeryznde ve Hades'te her eyi
grm olduundan, renmedii hibir ey kalmaz. O halde d
onun, erdemle baka eyler zerinde nceden edindii bilgile
rin anlarm saklam olmas alacak b ir ey deildir. Ta
biatn her yan birbirine bal olduu iin, ruh da her eyi
renmi olduundan, b ir tek eyi hatrlam akla (insanlarn
renme dedikleri budur) insan, btn teki eyleri bulur.
nk aratrm a ve renme, belirsiz hatrlaytan baka bir
ey deildir. O halde mantk oyuncularnn o szne inanma
mak , bu gibi szler bizi tem belletirir; bunlar tabanszlarn
houna gider. Benim szmse, almaya, aratrmaya gt- e
rr. Bunun iin ben, gerekliine inandm erdemi seninle
aratrmaya karar verdim.
Menon Peki Sokrates, senin dediin gibi olsun. Yalnz,
bizim renmediimizi, renme dediimiz eyin b ir hatrla
y olduunu syledin. Bu nasl oluyor, bana retebilir mi
sin?
Sokrates Senin ne kadar kurnaz olduunu bo yere 82 a
sylememiim. te imdi de renme yoktur, yalnz belirsiz
hatrlaylar vardr diyen bana ders verdirmek istiyorsun. An
lalan, niyetin beni kendimle elimeye drmek.
Menon Zeus hakk iin byle b ir niyetim yok, Sokra
tes! Beni byle konuturan sadece alkanlk. Ama syledii
nin doru olduunu bana aka gsterebilirsen, bunu ben
den esirgeme.
Sokrates Bu kolay bir i deil. Ama dostluumuzun ha
tr iin elimden geldii kadar alacam. Yanndaki hizmet
ilerden birini ar da islediin eyi onun zerinde sana gs- b
tereyim.
Menon ok gzel. (B ir kleye iaret eder): Buraya gel!
Sokrates Hellen midir? Hellence biliyor mu?
Menon Tabii; evimde dodu.
Sokrates imdi dikkat et: Benden mi renecek, yok
sa hatrlayacak m?
Menon Peki.
 164 MENON

Sokrates (Kleye): Syle yavrum, u drt kenarl ek

lin kare olduunu biliyor musun? ( 1).
Kle Evet.
c Sokrates Peki, kare olan bir ekilde bu drt kenar
eittir, deil mi?
Kle Elbette.
Sokrates Ortadan geen bu doru izgiler de eit mi
dir?
Kle Evet.
Sokrates Bu eit- b ir ekil daha byk veya daha k
k olamaz m?
Kle Tabii olur.
Sokrates Bu kenara iki ayak uzunluu, u kenara da
iki ayak uzunluu verilse, hepsinin boyutu ne olur? yle d
n: Bu kenarda iki ayak, u kenarda da bir ayak olsayd, e
kil iki kere b ir ayak olmaz myd?
Kle Evet.
Sokrates Ama ikinci kenar da iki ayak olduuna gre
d bu, iki kere iki etmez mi?

M ____________J ______________ L

T
I? H
H C
D P

A F B . A F B R K

(ekil: t) (ekil; 2)

(1) So k ratesin kleye zm lettii geom etri problem i udur: (Sokra

tesin gittii gibi biz de adm adm gidiyoruz): n ce sokrates, A B C P karesini
izdiriyor. Sonra E G , FH dorularm izdiriyor: K en a n 2 ayak olan b ir ka
renin yzeyi 4 ayak tr ( ek il: 1). Bundan sonra Sokjatcs A B kenarn bir
o kadar uzattryor (B dcn k a lk a ra k ), uzanm parann yansn aldryor; o
 M E NO N 165

Kle Doru.
Sokrates Demek ki ekil o zaman iki kere iki ayak
olur.
Kle Evet.
Sokrates ik i kere iki ayak ne eder? Hesap et de bana
syle.
Kle Drt eder, Sokrates.
Sokrates Kenarlar eit olup bunun iki misli ve ben
zeri olan b ir ekil daha bulunmaz m?
Kle Bulunur.
Sokrates B u ka ayak olur?
Kle Sekiz.
Sokrates Peki. imdi bu yeni ekilde her kenarn bo
yunun ne olacan sylemeye al. Birincide kenarn uzun
luu iki ayakt. Bunun iki misli olan kincide ne kadar olur?
Kle Tabii iki misli olur, Sokrates .
Sokrates Gryorsun ya, Menon, kleye b ir ey ret
miyorum; yaptm ey, ona sormaktan ibaret. u anda o se-

tekil: 3)

zam an A R ve A T kenarlar elde edilm i oluyor ( ek il: 2 ). Bundan sonra

Sokrates. im diye kad ar izilen ek illeri siliyor ve yerlerine, gene kenar 2
ayaklk A B C D karesin i izdiriyor. Bu na b ir ikinci '(B K P C ), bir nc
(D C Q M ), b ir de drdnc kegenlerini izdiriyor. Bugnk geom etri dilim i
ze pek uygun olm ayan bu syleyiten imdi u problem i anlyoruz: B ir daire
nin iin e, yzeyi, verilm i b ir A BC D drtgeninin yzeyine eit olan B D G
genini izm ek ( ek il: 3 ). (B u notta, E . Cham bry tercm esinden faydalandk).
 166 MENON

kiz ayaklk kareyi verecek olan kenar ne uzunluktadr, bildi

ini sanyor, yle deil mi?
Menon Evet.
Sokrates Peki, biliyor mu?
Menon Yoo!
Sokrates O, bu kenarn, tekinin iki misli olduunu
sanyor.
Menon Evet.
Sokrates imdi bak, kendiliinden nasl doru bir s
rada hatrlayacak. (Kleye): Syle bakalm, iki misli alman
83 a bir kenar, iki kere daha byk b ir ekil meydana getirir di
yorsun, deil m i? imdi beni iyi dinle: Ben bir kenar uzun,
bir kenar ksa bir ekilde demiyorum, aradm yle b ir e
kil ki, birincinin her ynden benzeri olduu halde onun iki
misli, yani sekiz ayaklk olsun. Bak bakalm, kenar iki misli
ne karlnca bunu elde edebilir misin?
Kle Evet.
Sokrates u grdn kenara kendine eit bir uzun
luk katarsan, iki misline karlm olur mu?
Kle phesiz olur.
Sokrat O halde biz byle drt kenar izecek olursak,
sekiz ayaklk ekil bu kenarlar zerine kurulmu olacak.
Kle > Evet.
Sokrates Birincinin rneine gre imdi drt kenar
da izelim. imdi bak bakalm, senin sylediin sekiz ayaklk
ekil meydana geldi mi?
** Kle Evet.
Sokrates Bu yeni ekilde drt ayaklk ilk ekle eit
drt ekil var, deil mi?
Kle Evet.
Sokrates O halde bu yeni ekil drt kere daha byk
olmayacak m?
Kle Tabii yle olacak.
Sokrates B ir ey baka bir eyden drt kere daha b
yk olursa, onun iki misli olur mu?
Kle Byle ey olmaz.
Sokrates yleyse ne olur?
Kle Drt misli,
c Sokrates Gryorsun ki bir kenar iki misline kar-
 MENON 167

makla, iki kere deil, drt kere daha byk b ir ekil elde edi
yorsun.
Kle Doru sylyorsun.
Sokrates Drt kere drt on alt eder, deil mi?
Kle Evet.
Sokrates O halde hangi kenarla sekiz ayaklk bir ekil
elde edebiliriz? Bu son kenar bize birinci eklin drt misli b
yklkte bir ekil vermiyor mu?
Kle Evet.
Sokrates Bu kenarn yans uzunluktaki kenar da drt
ayaklk bir ekil meydana getiriyor, deil mi?
Kle Evet.
Sokrates Peki, sekiz ayaklk ekil drtln iki misli,
on altln da yars deil midir?
Kle Tabii.
Sokrates O halde bize birinden daha ksa, tekinden d
daha uzun b ir kenar lazm, deil mi?
Kle yle.
Sokrates Peki. imdi nasl dnyorsan yle cevap
ver: ilk karemizdeki kenar iki, kincideki drt ayak deil mi
dir?
Kle Evet.
Sokrates O halde sekiz ayaklk bir ekil elde etmek
iin bize, iki ayak olan birinciden daha uzun, drt ayak olan
ik>nciden daha ksa bir kenar lazm.
Kle Evet.
Sokrates B u kenarn uzunluu ne olacak?
Kle ayak.
Sokrates ayaklk kenar elde etmek iin ilk kena- e
ra yar uzunluunu ekleyeceiz, ite iki ayak, ite bir ayak,
teki kenarlan da izelim, ite iki ayak, ite bir ayak... ste
diin kare meydana geldi.
Kle Evet.
Sokrates Peki, eklin boyu ayak, eni de ayak
olursa, ekil kere ayak olmaz m?
Kle Elbette.
Sokrates kere ayak ne eder?
Kle Dokuz.
 168 MENON

Sokrates Ama birinci eklin iki misli olmas iin ka

ayak lazmd?
Kle Sekiz.
Sokrates yleyse bize sekizlik ekli verecek olan,
ayaklk kenar deil.
Kle Tabii deil.
81 a Sokrates O halde hangisi? Bunu doru olarak syle
meye al. Hesap etmek istemiyorsan bize sadece gster.
Kle Zeus hakk iin bilmiyorum, Sokrates.
Sokrates Belirsiz hatrlay yolunda onun imdiden ne
kadar ilerlediini gryorsun, deil mi, Menon? Dn bir
kere, sekiz ayaklk kare kenarnn ne olduunu bilmeden, bu
nu imdi de bilmiyor ya, bildiini sanyor, hibir gln far
knda olmadan, bilen adamlarn gveniyle cevap veriyordu. O
b imdi kmaza girdiinin farknda... Bilm iyor ama, bildiini
de sanmyor.
Menon Hakkn var.
Sokrates Bilmedii ey karsnda durumu daha iyi de
il mi?
Menon Evet, bence de yle.
Sokrates Onu kmaza gtrdk, yass baln yapt
gibi uyuturduk, ona bir zarar verdik mi?
Menon Sanmam.
Sokrates Bana yle geliyor ki; onun, gerein kar
sndaki durumunun ne olduunu bulmasma iyi yardm ettik.
nk imdi, bilmedii iin, aratrm aktan zevk duyacak; oy-
c sa ki daha nce, herkesin karsnda b ir karenin iki mislini
elde etmek iin, kenarnn iki mislini almak gerektiini hi e
kinmeden syleyebiliyordu.
Menon Herhalde..
Sokrates Bilgisizliini anlamasndan doan sknty
ve bilmek isteini duymadan nce, bilmedii, fakat bildiini
sand bir eyi aratrmay veyahut renmeyi dener miydi?
Menon Hayr, Sokrates.
d Sokrates O halde uyumas iine yarad.
Menon Herhalde. '
Sokrates imdi girdii u kmaz, benimle aratrma-
 MENON 169

ya devam ederken, hibir ey retmediim halde, ona neler

bulduracak, greceksin. Ben onu sorguya ekmekten baka
b ir ey yapmayacam. Sen de, ona dncesini sorularmla
syletecek yerde ders vermeye kalkmamam iin bana gz
kulak ol. (Kleye dnerek): Cevap ver bakalm. nmzde
drt ayaklk b ir ekil var, deil mi?
Kle Evet.
Sokrates Ona, kendisine eit olan u ekli de ekleyebi
liriz, deil mi?
Kle Evet.
Sokrates Her iki ekle eit olan bir ncsn de e
ekleyebiliriz, deil mi?
Kle Evet.
Sokrates Sonra bo kalan u keyi de doldurabiliriz.
Kle Tamamyle.
Sokrates imdi elimizde birbirine eit drt ekil var,
deil mi?
Kle Evet.
Sokrates Bunlarn hepsi birden ilk ekilden ka kere
byk oluyor?
Kle Drt kere.
Sokrates Ama hatrlarsn, bizim aradmz, iki kere
byk olan b ir ekildi. 85 a
Kle phesiz.
Sokrates H er karenin b ir asndan'teki asna iz
diimiz izgi onu iki eit blme ayrmyor mu?
Kle Ayryor.
Sokrates te yeni bir kareyi eviren, birbirine eit
drt izgi.
Kle Gryorum.
Sokrates imdi dn: Bu karenin bykl ne ka
dardr?
Kle Bulamyorum.
Sokrates izdiimiz doru izgilerden her biri, drt
karenin her birini iinden ikiye blmyor mu?
Kle Evet.
Sokrates Ortadaki karede bu yarmlardan ka tane.
var?
Kle Drt.
 170 MENON

Sokrates Peki, ya kedekinde?

Kle ki.
Sokrates Drt ikinin nesidir?
Kle ki misli,
b Sokrates yleyse bu kare ka ayaklktr?
Kle Sekiz.
Sokrates Hangi izgi zerine kurulmu?
Kle unun zerine.
Sokrates Drt ayakl karede bir adan tekine giden
izgi zerinde deil mi?
Kle Evet.
Sokrates te bu izgiye bilginler kegen derler. Ad
byleyse, Menon'un klesi, iki misillik kare bu kegen ze
rine kurulur.
Kle Evet, yle, Sokrates.
Sokrates Ne dersin, Menon, bu delikanl kendinin ol
mayan bir tek ey syledi mi?
c Menon Hayr, hep kendinin olan eyleri syledi.
Sokrates Ama, demin de dediimiz gibi, bunlar bilm i
yordu, deil mi?
Menon Evet, hakkn var.
Sokrates yleyse bu sanlar onda zaten, vard. Doru
deil mi?
Menon Evet.
Sokrates Demek ki bilmedii eyler zerinde bile in
sann kendiliinden doru sanlar olabilirmi?
Menon B u aka grlyor.
Sokrates imdi bu doru sanlar onda bir ryadaym
gibi belirdiler. Ama o ayn eyler zerinde sk sk ve trl
trl sorguya ekilirse, phe yok ki bunlara dair en doru
d bilgiyi elde edecektir.
Menon Olabilir.
Sokrates Bylece retmensiz olarak, birtakm sade
sorularla kendi kendine bilgiyi yeniden elde edecek.
Menon Evet.
Sokrates Peki ama bilgiyi kendiliinden bulmak, onu
yeniden hatrlam ak deil mi?
Menon phesiz.
Sokrates Onun bu imdiki bilgisi ya her zaman ken-
 MENON 171

elinde bulunmutur, ya o, bu bilgiyi herhangi b ir zaman elde

etm itir.
Menon Evet.
Sokrates Ama bu bilgi her zaman kendinde bulunmu
sa o hep bilgiliydi demektir. Eer herhangi b ir zaman elde et
mise, bu herhalde imdiki hayatnda olm amtr. Acaba biri
ona geometri dersi vermi olmasn? nk btn geometri- e
ye, hatta btn teki bilgilere bu yoldan erebilir. Acaba ona
her eyi reten biri olmu mudur? Senin evinde doup b
ydne gre bunu herhalde bilirsin.
Menon Hi kimseden ders almadm biliyorum.
Sokrates Ama bu sanlar onda var.
Menon Byle olduu aka grlyor, Sokrates.
Sokrates Bu sanlar imdiki hayatnda elde etmediine
gre, baka bir zaman elde etmi olmas gerekir. 86 a
Menon yle grnyor.
Sokrates Bu zaman, onun henz b ir insan olmad za
man deil midir?
Menon Evet.
Sokrates insanken ve insan olmadan nce doru san
lar bulunduuna, bu sanlar sorularla canlanarak bilgi haline
geldiine gre, onun bunlar ruhunda her zaman tam ol
mas gerekmez mi? nk o, btn zaman boyunca ya insan
d, ya deildi.
Menon Besbelli.
Sokrates yleyse varlklarn gereklii her zaman ru- b
humuzda bulunduuna gre, ruhumuzun da lmez olmas ge
rekir. O halde gevememeli, u anda bilmediimiz, yani hatr
layamadmz eyleri aratrmaya, hatrlamaya almalyz.
Menon Bilm em ... Galiba haklsn, Sokrates.
Sokrates Evet, galiba haklym, Menon. Fakat syle
diklerimin bazlarna benim de pek gvenim yok. Ama bilme
diimiz eyi aratrmamz gerektiine inanmak bizi, bilinme
yen eyi bulmann imknsz olduuna ve aratrmann bizim
iimiz olmadna inanmaktan daha iyi, daha gl, daha a
lkan olmamz salar, ite ben bunu btn szlerim ve b- c
tn hareketlerim le gstereceim.
Menon Sylediklerini doru buluyorum, Sokrates.
Sokrates Mademki ikimiz de bilinmeyenin aratrlma
s gerektiinde anlatk, imdi beraberce erdemin ne olduu
nu aratralm , ister misin?
 172 MENON

d Menon Tabii, isterim , ama Sokrates, ben gene ilk so

rumu ele alarak erdemin renilebilen bir ey mi, yoksa ta
biatn bir vergisi mi olduunu renmek, byleyse, nasl elde
edilebileceini senden iitmek istiyorum.
Sokrates Kendime hkmettiim gibi sana da hkme-
debilseydim, Menon, nce ne olduunu aratrmadan, erde
min retilip retilemeyeceini incelemezdik; herhalde zgr
kalabilmek iin olacak, kendine hkmetmek iin hibir ey
yapmadna, hatta bana hkmetmek istediine, gerekten de
hkmettiine gre sana bcyun emekten baka ne yapabilirim?
Demek imdi, eer yanlmyorsam, ne olduunu bilmediimiz
e bir eyin nasl olduunu aratrmaya koyulacaz; yalnz, se
nin yceliinden b ir eyin eksilmesini istemem ama, bana u
ltufta bulun: Erdemin retim yoluyle veya herhangi baka
bir yolla edinilip edinilmeyeceim bir varsayma dayanarak
incelememe izin ver. Burada varsaym kelimesini geometri
bilginlerinin aldklar anlamda kullanyorum. Onlara (yani
geometri bilginlerine) mesela bu yzey b ir gen olarak bir
daire iine izilebilir mi? diye sorsalar, yle cevap verecek
ler: Bu yzeyin bu ie uygun olup olmadn daha bilmiyo
rum. Ama yle b ir varsaym problemin zmlenmesine yar
dm eder sanyorum: Bu yzey dairenin verilmi olan izgi
sine tatbik edildii zaman, tatbik ettiimiz yzey kadar kk
(eksik) karsa, u sonuca varrm; byle deilse, baka bir
sonu kartrm . te ben de genin daire iine izilip ivi
lemeyecei sorusuna byle varsaym yoluyle cevap verebili-
87 a rim. Erdem iin de byle olacak. Henz ne olduunu, nasl
bir ey olduunu bilmediimize gre, bunun renilip reni-
lemeyecei zerinde ancak bir varsayma dayanarak dne
biliriz: Erdem retilebilir, yahut retilemez olduuna gre
ruha ait eylerin hangi cinsindendir? Bunun iin nce yle
b diyelim; erdem bilgiden ayr b ir eyse, o zaman retilebilir
mi, yahut demin sylediimiz gibi hatrlama ile kazanlabilir
mi? Her neyse, kelime zerinde durmayalm; nemli olan, er
dem retilebilir mi? Baka trl syleyelim: insanlara re-
tilebilen eyin yalnz bilgi olduu herkes iin ak b ir gerek
c deil mi?
Menon Bana yle grnyor. ,
Sokrates Erdem de bilgi ise, retilebilir demektir.
Menon Elbette.
 MENON 173

Sokrates te b ir nokta zerinde b ir sonuca varver

dik. Erdem falan eyse retilir, falan eyse retilmez.
Metot Evet, yle.
Sokrates Gzden geirilecek ikinci nokta bence udur:
Erdem bir bilgi midir, yoksa bilgiden baka bir ey midir?
Menon Ben de, tekinden sonra karmza bu soru - d
kyor, sanyorum.
Sokrates Biz, erdem iyi bir eydir, dememi miydik? u
varsaym ileri srmyor muyuz: Erdem iyi b ir eydir.
Menon Evet.
Sokrates Bilgiden ayr olduu halde iyi olan b ir ey
varsa, erdem dc bilgiden ayr olabilir. Ama bilgi her iyiyi kav
rarsa, kavramad iyi ey yoksa, o zaman erdemin de bir bil
gi olduunu kabul etmeliyiz.
Menon Evet, doru.
Sokrates Syle bakalm: Bizi iyi eden erdem deil mi
dir?
Menon Evet.
Sokrates yi olduumuz iin faydalyz da. nk her c
iyi olan ey faydaldr. Doru deil mi?
Menon Evet.
Sokrates yleyse erdem de faydaldr.
Menon Sylediklerimize gre yle olmas gerek.
Sokrates Peki, bize faydal olan eyleri b ir b ir gzden
geirelim: Salk, kuvvet, gzellik, zeuginlik ve bunlara ben
zer baka eyler bize faydaldr, deil mi?
Menon Evet.
Sokrates Ama biz btn bu eyleri bazan zararl say- SS a
iniyor muyuz? Sen baka dncede misin?
Menon Hayr, senin gibi dnyorum.
Sokrates imdi bunlardan her birinin nasl kullanlr
sa faydal, nasl kullanlrsa zararl olduunu aratr bakalm.
Bunlar doru kullanldklar vakit faydal, kt kullanldkla
r vakit zararl deiller midir?
Menon Elbette.
Sokrates imdi dc ruha ait eylere bakalm; bunlar l
llk, doruluk, cesaret, kolay renme, zihinde tutma, iyi
yreklilik ve daha baka benzer eyler deil midir? b
Menon Evet.
Sokrates imdi bunlar arasnda, sence bilgiden ayr

'/I
 174 MENON

olup bazan zararl, bazan faydal olanlarn incele. Mesela,

cesareti alalm: Akla dayanmayan b ir cesaret b ir eit perva
szlktr. Byle bir pervaszln insana zarar verdii, tersine,
akla dayanann faydal olduu doru deil midir?
Menon Evet.
Sokraes lllkle kolay renme iin de byle de
il midir? nsan b ir eyi aklla renirse, b ir eye aklla kat-
c lanrsa, o ey faydal olur, aklla olmazsa zararl olur.
Menon ok doru.
Sokrates Ruhun grd ve katland btn ileri
ynelten aklsa, saadete eriilir; akl deilse, bu ilerin sonu
felakettir.
Menon Doru.
Sokrates Erdem ruha ait bir eyse ve muhakkak fay
dalysa, akldan baka ey olamaz. nk kendiliinden ne
zararl, ne de faydal oluyorlar. Erdem faydal olduuna g
re, akln bir cinsinden baka bir ey deildir, diyebiliriz,
d Menon Ben de senin gibi dnyorum.
Sokrates imdi zenginlikle benzeri olan teki eyleri
gzden geirelim. Biz bunlarn bazan iyi, bazan kt oldukla-
e rm sylemitik. Aklla yneltildikleri vakit faydal, lgnln
etkisine kapldklar zaman zararl olan teki eyler gibi bun
lar da, ruh doru yolda kulland, yrtt zaman faydal,
byle olmad zaman zararl deil midir?
Menon Tabii byledir.
Sokrates O halde doru yolda kullanma, akll bir ru
hun, kt yolda kullanma da aklsz bir ruhun iidir.
Menon Doru.
Sokrates yle ki, insanda her ey ruha, ruhun kendisi
89 a de akla baldr. Bunsuz ruhun iyi olmasna imkn yoktur.
Demek ki faydal olan ey, akla uygun olandr; biz, erdem fay
daldr dememi miydik?
Menon Evet, demitik.
Sokrates yleyse, erdem ya btn olarak akldr, ya
da akln bir parasdr.
Menon Sylediklerinin doru olduunu sanyorum
Sokrates.
Sokrates yleyse iyiler doutan iyi deildirler.
Menon Bana da yle geliyor,
b Sokrates yiler doutan iyi olsalard, iimizden baz
 MENON 175

kimseler, genlerden tabiatn bu vergisiyle doanlar seerler

di, biz de bu seilenleri, herhangi bozucu bir etki altnda kal
masnlar ve bydkleri zaman devlet ilerine yarasnlar di
ye, tpk altn saklar gibi, Akropolise kapayp kilit altnda tu- c
tardk.
Menon Evet, bu byle olabilirdi, Sokrates.
Sokrates Doutan byle deillerse, onlar iyi yapan
terbiye midir?
Menon Bunun byle olduunu kabul etmek gerek;
mademki varsaymmza gre erdem b ir bilgidir, o halde re
tilebilir.
Sokrates Belki byledir, ama biz bunu kabul etmekle
yanlmadk m acaba?
Menon Fakat biraz nce bize doru grnmt.
Sokrates Gerekten erdem olabilmesi iin, onun bize
yalnz biraz nce doru grnm olmas yetmez; imdi de,
her zaman da doru olmas gerekir.
Menon Ne demek istiyorsun? Seni rahatsz eden, er- d
demin bir bilgi olduundan seni phe ettiren nedir?
Sokrates imdi syleyeceim. Menon: Erdem bilgiy-
se, retilebilir; bu sz geri almyorum, ama onun bilgi ol
duundan phe ediyorum; bak bakalm haksz mym? u
na cevap ver: Yalnz erdem deil, herhangi b ir ey retile
bilirse, onun retmenleri, rencileri olmas gerekmez mi?
Menon Gerekir sanrm.
Sokrates Buna karlk, retmeni de,rencisi de olma
yan bir eyin ret i meyecein i kabul etmek yanl olur mu?
Menon Haklsn. Ama erdemin retmenleri olmad
n m sanyorsun?
Sokrates B u gibi retmenler var m diye uzun uzun
aratrdm; bunu meydana karm ak iin yaptm btn e
aratrm alar boa kt; bulamyorum. Bununla beraber bir
ok kimselerle, hele bu ite en grgl sandm insanlarla el
birlii ederek aratrmaktaym. Bak ite, Anytos da tam za
mannda geldi, yanmza oturdu; onu da aratrmalarmza 90 a
ortak edelim; bunu yapmakla da ok isabet etmi oluruz. Sen
de bilirsin ki, Anytos, Polykrates'in hzinelerine konan The-
bai'li sm enias (1) gibi, zenginliini tesadfe veya herhangi

(1) smenias: B u , phesiz D evlette ad geen Ism en iastr.

 176 MENON

bir armaana borlu olmayan zengin, bilge bir babann,

Anthemionun oludur: Bu adam, zeks ve almasyle zen
gin olmutur. Byle olduu halde kendi nemiyle kabarm,
b ekilmez, kendini beenmi bir adam da deildir; rabtal, sa
de bir adamdr. Bundan baka Anthcmion, olunu ok iyi ye
titirmi, okutmutur; belki de onu en yksek mevkilere se
tiren Atinallann dncesi de budur. te byle adamlarla,
erdemin retmenleri var mdr, varsa kimlerdir, diye aratr
mak ok yerinde olur. Gel bakalm Anytos ve misafirimiz,
dostumuz Menon'a unu bulmakta yardm et: Erdemi re
tenler kimlerdir? Meseleyi yle ele al: Biz dostumuz Menonu
usta bir hekim olarak yetitirmek istersek, hangi retmenle-
c re gndeririz, hekimlere deil mi?
Anytos phesiz.
Sokrates yi b ir ayakkabc olarak yetitirmek ister
sek ayakkabcya gndeririz ,deil mi?
Anytos Evet.
Sokrates Btn teki meslekler iin de byle deil
midir?
Anytos Elbette.
Sokrates Bu evler zerine sana b ir sorum daha var:
Hekimlik renmesini istiyorsak onu hekimlere gndeririz
demitik; yani Menonu gndereceimiz kimseler bu sanatta
d almayanlardan ziyade bu sanatta alan, hizmetlerinin
karl olarak para alan ve hekimlik mesleini renmek
iin kendilerine ba vuranlara onu reten kimselerdir. B
tn bunlar gz nnde tutarak onu hekimlere gndermekle
iyi etmi olmaz myz?
Anytos Evet, iyi etm i oluruz,
e Sokrates Flavta almay renmek iin de byledir,
deil mi? Ama flavta almay renmek isteyen birini, bu sa
nat retmeyi i edinmi, buna karlk para alan bir kimse
ye gnderecek yerde tutup da, retmede hibir iddias ve
retilmesini istediimiz sanatta hi rencisi olmayan bir
kimseye gndererek, ders versin diye onun ban artmak
byk bir delilik olmaz m? Bilmem sen ne dersin?
Anytos Haklsn, Sokrates; stelik de byk bir cahil
lik olur.
(la Sokrates ok iyi. Gryorum ki sen, misafirin Menon
hakknda danlacak adamsn. O ne zamandr bana, iyi bir
 MENON 177

adama yakacak gibi evini ve devlet ilerini evirebilmeyi,

anasn babasn saymay, onlara bakmay, evine yurttalarn
ve yabanclar m isafir etmeyi, onlardan ayrlabilmeyi sala- b
yan bilgelik ve erdemi elde etmek istediini syleyip duru
yordu. Bu erdeme kavumak iin onu kimlere gndermeliyiz?
Bunlar, kendilerini erdem retmeni sayan, kim olursa olsun
istekli bir Hellaslya tayin ettikleri para karl ders veren
kimseler deil midir?
Anytos Bu dediklerin kimlerdir, Sokrates?
Sokrates Bilgici (Sofist) denen kimseler olduunu sen
dc biliyorsun, herhalde.
Anytos H craklesi seversen szne dikkat et, Sokrates.
Tanrlar, hsm larm , yaknlarm, yurtta olsun, yabanc olJ c
sun, dostlarm , bu insanlara gidip ahlaklarn bozduracak
deli olmaktan korusun. nk bunlar kendilerine yaklaan
lar iin vebadan, afetten baka b ir ey deildirler.
Sokrates Ne demek istiyorsun, Anytos? Bunca kimse
arasnda faydal olmann yolunu bilir geinen bu adamlar ken
dilerine inananlara faydal ohnak yle dursun, onlann bozul- d
malarna m sebep oluyorlar? Sonra bu eit bir hizmet iin
mi aka para istemek cesaretini gsteriyorlar? Ben .kendi
hesabma, buna inanmam. Bildiim b ir ey varsa o da, Prota-
gorasm tek bana, bunca gzel eserin yaratcs mehur Phi-
dias'la birlikte daha on heykeltran kazanabileceinden faz
la zenginlik elde etmi olduudur... Neler sylyorsun, Any
tos? Eski ayakkab, eski elbise tam ircileri, kendilerine bra
klan ayakkaplanm , elbiseleri aldklar zamankinden daha k- e
t bir halde geri verirlerse, otuz gn gemeden yakay ele
verirler, ok gemeden de alktan lrler; oysaki, Protago
ras, bunun tersine olarak, kendisine yaklaanlarn ahlakn
bozduunu, onlar yanma geldii zamankinden daha kt ola
rak geri evirdiini Hellas'tan saklam, hem de bunu tam
krk yl yapabilmi, yle mi? nk yanlmyorsam, mesle
inde krk yl altktan sonra yetmi yanda lmt. B
tn bu zaman boyunca, hatta imdiye kadar, nnden b ir ek
eksilmedi. Sonra o, bu ite, yalnz da deildi, ondan nce ve
sonra daha biroklan bu yolda yrmlerdir. Bunlar, gen
lii bozduklarn ve aldattklann biliyorlard, diyebilir miyiz?
Yoksa bunu bilmeden mi yapyorlard? Birok kimselerin g-
D 12
 178 MENON

znde dnyann en bilge insanlar olan bu adamlarn bu ka-

92 a dar lgn olabileceklerini sanyor musun?
Anytos lgn olan bunlar deil, bunlara para veren
genlerle, ocuklarm bu adamlara gnderen ana babalardr.
Ama lgnln by, yurtta olsun, yabanc olsun, bu mes-
b lekte alan kap dar edecek yerde onlara kucak aan dev
letlerdedir.
Sokraes Hangi bilgicilerden (sofistler) zarar grdn,
yahut nc oldu da onlara kar bu kadar kzgnlk duyuyorsun?
Anytos Zeis'un adna yemin ederim ki, Sokrates, hi
biriyle ilgim olmad gibi, yaknlarmdan kimsenin de bun
lara yaklamasna gz yumamam.
Sokrates yleyse bunlar hi tanmyorsun,
c Anytos Hi tanmak da istemem.
Sokrates Peki ama, bunlarn ne olduklarn bilmeden,
iyi veya kt olduklarn nasl syleyebilirsin?
Anytos Onlar tanyaym, tanmayaym; ne olduklar
n bilmek pek kolay.
Sokrates Herhalde sen bir khinsin. Anytos, yoksa on-
d lan baka trl tanman, senin szleHne baklnca, alacak
bir ey olur. Her neyse, bizim aradmz, dersleriyle Menont
bozacak olan isterse bunlarn bilgiciler olduunu kabul ede
lim kimseler deil; sen bize bu koca Atina ehrinde, Me-
non'a demin szn ettiimiz erdemleri reteceklerin kimler
olabileceini syle de, u eski aile dostuna yardm etmi ol.
Anytos Bunlarn kim olduunu sen niin sylemiyor
sun?
Sokrates Ona bu yolda retmen saydklarm syle-
e mitim. Ama sana inanlrsa, bunlarn deersiz olduu anlal
d, belki de haklsn; Atinallar arasndan kime ba vurabile
ceini ona gster, herhangi birinin adn syleyiver.
Anytos u veya bu kimseyi gstermeye ne lzum var?
Karsna kacak herhangi bir iyi, erefli Atmalya bavura
bilir; bunlardan hibiri yoktur ki, sylediklerine kulak ver
mek artyle, onu erdem yolunda ilerletmek iin bilgicilerden
daha faydal olmasn.
Sokrates Ama bu iyi, erefli adamlar kendi kendilerini
93 a mi yetitirmilerdir; bakalarndan bir eyler renmemiler
midir? renmedikleri bir eyi bakalarna retebilirler mi?
Anytos Bunlar daha nce yaam, kendileri gibi iyi.
erefli kimselerden renmilerdir. Yoksa, bu ehirde erdemli
insan kmad m sanyorsun?
Sokrates $im di olduu kadar gemite de burada, iyi
devlet adamlar km tr. Ama bunlar, kendi erdemlerini
retecek iyi retmenler miydiler? ite bizim iin nemli olan
budur; biz imdi veya gemite Atinada iyi kimselerin bulu
nup bulunmadn deil, erdemin retilip retilemeyecei-
ni aratryoruz, ite epeydir bunun zerinde konuuyoruz;
gz nnde tuttuumuz nokta da udur: Bugn veya gemi
te yaayan iyi insanlar, kendi erdemlerini bakalarna verme
sini bilm iler midir? Yoksa, erdem insann kimseden almad
, kimseye veremedii b ir ey midir? ite Menonla benim
oktandr aratrdmz bu? Sen kendi grne dayanarak
ii yle ele al: Themistokles, bu iyi adamlardan biri deil
miydi ?
Anytos Elbette. Hem de en bata gelenlerden.
Sokrates yleyse .kendi erdemini reten, hem de iyi
reten bir kimse kmsa, o da Them istokles'tir
Anytos Evet, doru... Bunu isteseydi olurdu.
Sokrates Peki, bakalarn, hele kendi olunu, erdemli
klmak istemez miydi? Olunun kskanm olacan, bunun
iin de kendindeki erdemi ona vermek istemeyeceini d
nebilir m isin? Olu Kleophantosu ok iyi b ir binici olarak
yetitirdiini duymadn m ? Kleophantos atn stnde ayakta
durarak cirit atard; bundan baka, babasfndan rendii bir
ok m arifetleri de vard. Babasndan o, iyi b ir retmenin
retecei her eyi ald. Yoksa sen bunlar yallardan duyma
m miydin?
Anytos Duydum, tabii.
Sokrates O halde, Themistokles'in oluna yaradltan
ktyd denemez.
Anytos Elbette denemez.
Sokrates yleyse bunu nasl aklam al? Themistok
les'in olu Kleophantos'un, babas gibi iyi ve bilge olduunu,
imdiye kadar val olsun, gen olsun kimseden duydun mu?
Anytos Hayr.
Sokrates Erdem retilebilseydi, Themistokles oluna
demin saydm eyleri rettii halde, kendinde olan bir e
yi, yani bilgelii, ona vermekten, onu komularndan daha
ivi etmekten geri kalr myd?
 180 MENON

Anytos Hi sanmam, Sokrates.

Sokrates te eskiler arasnda en iyilerden saydm
bir erdem retmeni! imdi Lysimakhos'un olu Aristidesi
Ma ele alalm. Erdemli bir adam olduunu kabul etmiyor musun?
Anytos Nasl kabul etmem?
Sokrates B u Aristides de olu Lysimakhos'u (1) btn
AtinalIlardan daha mkemmel yetitirm i, ona retmenler
den renilebilecek her eyi retmi deil miydi? Fakat onu
b herhangi bir kimseden daha iyi bir insan yapabildiini san
yor musun? Sen onu tanrsn, deerini de bilirsin. imdi me
sela Periklesi gzmzn nne getirelim. Bilgelikte pek yk
sek olan bu adamn da iki olu var: Paralos ile Ksanthippos.
Anytos Evet.
Sokrates Bilirsin ki onlar, binicilikte olduu kadar
musikide, grete, sanat saylabilecek her eyde, babalarnn
dersleri sayesinde, hibir Atinaldan aa kalmazlar. Perik-
lesin, oullarm erdemli adam olarak yetitirmek istemedii
dnlebilir m i? Bence bunu istem itir ama, istedii ey,
belki de, retilebilecek cinsten deildir. Bu iin iinden
kamam olanlarn Atina'da b ir azlk olduunu, kede kal-
c m olduunu sanma, Thukydides'i (2) dn. Onun da Me-
lesias'la Stephanos adl iki olu vard. Thukydides onlara bir
ok eyler arasnda grei de retmiti; bu iki delikanl da
Atinann en iyi greileri olmulard. Bunlardan birini
Ksanthiasa, tekini Eudoros'a gndermiti. Bu iki adam da
zamanlarnn en iyi greileri saylrlard. Hatrlyorsun, de
il mi?
Anytos Evet, byle b ir ey duymutum.
1 Sokrates Peki, oullarn yetitirmek iin bu kadar
masrafa katlanan Thukydidesin erdem retilebiliyorsa, on
lar hi para vermeden erdemli adam olarak yetitirmek iste-
e meyeceine inanlabilir m i? Belki sen imdi Thukydidesin
Atmallar ve m ttefikler arasnda dostu yoktu; Thukydides

(1 ) A ristkies'in olu olan bu Lysim akhos, T hu kid id cs'in olu M elesias

ile L ach este grlen Lysim akhos'tur. O rad a, devlet ilerine kendini vermi
olan babas tarafndan ihm ale uradndan ikayet eder.
(2) Bu, tarihi T hukyd ides olm ayp, P eriklese m uhalif olan aristokrat
partinin efidir.
 MENON 181

tannmam bir adamd dersin! Ama hi de yle deildir;

Thukydides, byk bir. soydan gelen, Atmallara, btn Hel-
lenlere sz geen b ir adamd; o, yurtalar, yahut yabanc
lar arasnda oullarm erdeme uygun olarak yetitirebilecek
kimseler bulabilirdi. Korkarm ki, dostum Anytos, erdem -
retilebilcn eylerden deil.
Anytos Sokrates, gryorum, insanlar ktlemek se
nin iin iten bile deil. Benden sana t, biraz dikkatli ol! 95 a
Belki her yerde insanlara ktlk etmek iyilik etmekten da
ha kolaydr. Burada byle olmadna eminim. Bunu, senin
de bildiini sanyorum.
Sokrates Menon, Anytos bana kzgn grnyor; a
myorum, nk bu adamlar iin kt eyler sylediimi sa
nyor, kendini de bunlardan biri sayyor. Ama b ir gn insan
lar ktlemek nedir renirse yatr; imdilik daha bunu
bilmiyor. imdi syle bakalm, sizde de iyi kimseler yok mu?
Menon V ar elbette.
Sokrates Peki. Acaba bunlar erdemin retilebilecei- b
ni, kendilerinin de erdem retmenleri olduklarm kabul ede
rek, ocuklarna ders vermek iini yklenmeye raz olurlar
m?
Menon Hayr, Sokrates, emin ol ki bunlar erdemin ba-
zan retilebileceini, bazan retilemeyeceini sylerler.
Sokrates Bunun zerinde bile birbirleriyle uyumayan
bu adamlara erdem retmenleri gzyle baklabilir mi?
Menon Sanmyorum, Sokrates.
Sokrates Ama yalnz kendilerini erdem retmeni di- c
ye gsteren u bilgicilerin (sofistler) gerekten yle olduklar
na inanyor musun?
Menon Beni dinle, Sokrates. Gorgiasta her eyden ok
sevdiim taraf, bu eit vaatlerde bulunmak yle dursun,
byle yapanlarla alay etmesidir; ona gre yaplacak tek ey
hatip yetitirm ektir.
Sokrates yleyse bilgicileri de erdem retmenleri ola
rak almyorsun?
Menon Bunun iin bir ey sylemeyeceim, Sokrates;
bc de bakalar gibiyim, bazan evet, bazan bayr diyorum.
Sokrates Erdem bazan retilir, bazan retilmez di-
 182 MENON

ye dnen yalnz sen deilsin, yalnz devlet adamlar deil-

d dir. air Theognis (1) de byle sylyor.
Menon Hangi iirinde?
Sokrates Elegialarmda, bak yle diyor:

Devlette sz geenlerle yan yana otur

Onlarla ye i; holarna gitmeye al.
nk iyilerden iyilik renirsin,
Ktlerle dp kalkarsan,
Akln bile kaybedersin.

e Gryorsun ya, erdem bu parada, retilebilen b ir ey

mi gibi geiyor.
Menon Gerekten de byle grnyor.
Sokrates Ama, bak biraz aada ne diyor:
Akl yapmak, akl insanlarn kafasna yerletirmek elde
olsayd, bu ii baarabilen ok para kazanrd.
Daha aada da yle diyor:
Erdem li bir babann otu_ kendisine verilen doru t-
96 a leri tutarsa, hi kt olmaz. Ama kt bir kimseyi, ders vere
rek iyi bir adam yapamazsn.
Gryorsun ya, ayn eyde kendi kendisiyle nasl eli
meye dyor?
Menon Evet, bu aka grlyor.
Sokrates Bana baka b ir ey gsterebilir misin ki,
retmeni geinenler onu yalnz bakalarna retmemekle kal
mayp, kendileri de onun ne olduunu bilemesinler? stelik,
herkese erdemli, iyi diye tannm kimseler onun bazen -
b retilebileceini, bazen retilemeyeceini sylesinler? Dn
celeri birbirine bu kadar aykr olan insanlara, bu eyin iyi
retmenleridir, diyebilir misin?
Menon Hayr.
Sokrates O halde, bilgicilerin, iyi kimselerin reteme-
dikleri erdemi, bakalar da retemez, deil mi?

(1) Theognis, M ilattan n ce V I . yzylda yaam Y un an airi,. Alla-

rylc n salm tr. Elegeia denilen altl ve beli iirleriyle tannm tr. Eski
b ir aristokrat ailedendi. D em okrasi devrinin alm as zerine varn younu
kaybettii iin ktm ser iirler yazm tr.
 MENON 183

Menon Evet, yle grnyor.

Sokrates retmen olmaynca, renci de olmaz, de
il mi?
Menon E lbette olmaz.
Sokrates retmeni, rencisi olmayan bir eyin de
retilemeyeceini sylememi miydik? c
Menon yle.
Sokrates yleyse rencisi de yok.
Menon phesiz.
Sokrates yleyse erdem retilemez.
Menon incelememiz doruysa, bunun byle olduu d
ak bir ey. Yalnz kendi kendime unu soruyorum: iyi in
sanlar var mdr, varsa nasl iyi olmulardr?
Sokrates K orkanm , Menon, biz ikimiz de iyi yetimi
deiliz; sen Gorgiastan, ben de Prodikos'tan aldmz ders
lerden faydalanmamz. Her eyden nce kendimizi dn
memiz, ne yoldan olursa olsun bizi daha iyi edecek birini bul
mamz gerekir. Bunu sylerken aklma deminki aratrmamz e
geliyor, insanlarn ilerinde baan elde etmeleri iin bilgiden
baka yollar da bulunduunu unutmu olmamz ok gln
ey! ite bunun iin namuslu adamlarn nasl yetitiklerini
bilemiyoruz.
Menon Ne demek istiyorsun, Sokrates?
Sokrates Anlataym. yi adamlarn faydal olduklarn, 97 a
bunun baka trl olamayacan hakl olarak kabul etmitik.
Yanlmyorum, deil mi?
Menon Evet.
Sokrates Ancak ilerimizi iyi evirdikleri zaman fay
daldrlar demitik, deil mi?
Menon Bununla ne demek istiyorsun?
. Sokrates Mesela Larissa'nm veya herhangi bir yerin
yolunu iyi bilen bir adam, yannda baka yolcular da oraya
gtrrse, biz bu adam onlar iyi ve doru yneltti demez
miyiz?
Menon Elbette.
Sokrates Peki, bir baka yolu bilmeden, gidilecek yolu
doru sanyla bulabilseydi, onun iin de doru ynelti demez b
miydik?
Menon Byle derdik tabii.
Sokrates -r- tekinin bildii bir ey zerinde bunun sans
 184 MENON

doru olursa bu, bilgisiz sans ile, bilgili olan teki adam ka
dar iyi b ir klavuz mudur?
Menoh Elbette,
c Sokrates Demek ki doru sam, eylemlerin doruluu
bakmndan bilgi kadar iyi b ir klavuzdur. te biz erdemin
zellikleri zerinde aratrrken bunu gzden kardk. Biz
eylemleri doru olarak ynelten yalnz akldr demitik; oysa
ki doru san da bu ii gryor.
Menon yle grnyor.
Sokrates O halde doru san bilgiden daha az faydal
deildir.
Menon u farkla ki Sokrates, bilgili kimse hep amac
na varr, doru saml kimse ise bazen varr, bazen varmaz.
Sokrates Ne diyorsun? Doru saml b ir kimse, sans
doru olduka amacna varmaz m?
d Menon Elbette varr; ama byle olunca niin bilgiye
deer veriyoruz; bunlan niin birbirinden ayryoruz, anlam
yorum.
Sokrates Neden atn biliyor musun, yoksa ben mi
sana syleyeyim?
Menon Sen syle.
Sokrates nk sen Daidalosun heykellerine dikkat
etmemisin. Belki sizin taraflarda yok da ondan.
Menon Neden bu heykellerin szn ediyorsun?
Sokrates nk onlar bir yere balanmazlarsa, kur
tulup kaarlar. Onun iin onlar balamak gerekir (1).
e Menon Peki bundan ne kar?
Sokrates u kar ki, bu heykellerden biri balanma
d zaman kaak b ir kleden daha deerli deildir. Bu da
onun gibi yerinde durmaz, kaar. Ama bal olduu zaman.

(1) E flatu n , bu buluu, Euyryphronun dindarlk zerindeki deiik fi

kirlerine de uygulam tr. B ir rivayete gre, eski sanatlar, canl varlktan,
gzleri kapal ve ayaklar ayrk deil, ama bitiik olarak gsterirlerdi. ok
iyi b ir heykelci olan D aid alos, daha berrak grsnler diye gz kapaklarn
aan , yrdklerine inandrm ak iin de ayaklarn ayran ilk sanat oldu.
te bunun iindir ki Eflatun , sanki canl varlklarm gibi, kam am alar in
bunlarn zincirle balandklarn sylyor. Bununla, doru sanlarn zincirle
bal heykellere, yanllarnn da byle olm ayanlara benzediini sylem ek is
temitir.
 MENON 185

deeri byklr; bunlar gerekten gzel eserlerdir. Bununla

sana neyi anlatmak istiyorum? Doru sanlarn nasl oldukla
rn. Doru sanlar da yaadklar kadar fayda veren gzel ey
lerdir. Ama uzun zaman kalmazlar; insann ruhundan kap
giderler; demek ki deerleri yksek deildir; meer ki sebep
lerin dnceli bilgisiyle balanm olsunlar. te, dostum Me-
non, demin zerinde 'anlatmz belirsiz hatrlay budur. 98 a
Bylece balanm olan doru sanlar nce bilgi olurlar, arka
sndan da salamlarlar. Bunun iindir ki bilgi, doru sandan
daha deerlidir. Bilgiyi doru sandan ayran da bu badr.
Menon Zeus hakk iin, Sokrates, bence doruya yak
latn.
Sokrctes Ben bunlar bilgi olarak deil, bir san ola
rak ileri sryorum! Bence bilgi ile doru sannn birbirinden b
ayr olduklar, sandan fazla b ir eydir. Pek az ey bilirim,
ama imdi sylediim, bilirim sandm eyler arasndadr.
Metor Hakkn var, Sokrates.
Sokrates Doru san, yneltildii ite, bilgiden aa kal
maz demekte de hakl deil miyim?
Menon Bunda da haklsn, Sokrates.
Sokrates " Bu sze gre, doru san, deerden yana bilgi
den aa kalmayacak, eylem bakmndan da daha az faydal
olmayacak. O halde, doru sams olan kimse, bilgisi olann de- c
erinde olacaktr.
Menon Doru.
Sokrates yi adamn faydal olduunu kabul etmitik,
deil mi?
Menon Evet;
Sokrates Demek ki, devlete faydal adamlar yalnz bil
gi yetitirmiyor. Bu ii doru san da gryor, te yandan, ne
bilgi tabiat vergisidir, ne de doru san. Ama belki sen bunlar
dan biri, yahut teki tabiat vergisidir dersin. d
Menon Hayr; yle sanmyorum.
Sokrates Bunlar tabiat vergisi olmadklarna gre, iyi
adamlar yetitiren de tabiat deildir.
Menon Deildir.
Sokrates Erdemin tabiat vergisi olmadm anlaynca,
retilip retilemeyeceini aratrm ak zorunda kaldk, de
il mi?
 186 MENON

Menon Evet,
e Sokrates Erdem bilgi ise, retilebilir demitik.
Menon Evet.
Sokrates retilebildiine gre de bilgidir demitik.
Menon ok doru.
Sokrates retmenleri varsa retilebilecei sylene
bilir, yoksa retilemez demitik.
Menon Evet.
Sokrates Oysaki erdemin retmenleri olmadn gr
dk.
Menon Doru.
Sokrates Erdemin b ir bilgi olmad, bunun iin de
retilemeyecei sonucuna vardk.
Menon yle.
Sokrates Ama onun iyi olduunu kabul etmedik mi?
Menon Evet.
Sokrates yi, faydal olan eyin bizi doru yola gt
ren ey olduunu da kabul ediyorsun, deil mi?
Menon Evet.
Sokrates ki eyin bizi doru yola gtrdn gr-
99 a dk: Doru sanyla bilgi. nsan bunlarla kendini iyi yneltir; te
sadf insan iin iyi b ir yol gsterici deildir. nsan doruya
gtren iki klavuz vardr: Doru sanyla bilgi.
Menon Ben de senin gibi dnyorum.
Sokrates Ama erdem, retilemeyeceine gre, bilgi ol
maktan kyor.
Menon Evet.
Sokrates yi ve faydal olan iki eyden biri, bilgi, kay-
b boluyor, devlet ileri iin b ir klavuz olmaktan kyor.
Menon Ben de yle sanyorum.
Sokrates Demek Themistokles de, Anytos'un syledii
teki byk adamlar, ehirleri, bilge olduklar iin bilgelikle
idare etmi deillerdir. Bundan tr de bakalarn kendile
rine e bir hale getirememilerdir; nk onlar n ey selero n u
bilgiye borlu deildirler.
Menon Sylediklerin bence doru, okrates.
Sokrates Bilgi b ir yana brakldna gre, imdi eli
mizde doru san kalyor. Bunun sayesindedir ki devlet adam-
 MENON 187

lan ehirleri baar ile idare ederler. Bunlarn bilim karsn

daki durumlar gaipten haber verenlerden, khinlerden farkl
deildir, nk bunlar da ou zaman syledikleri eyi bilme
den doruyu sylerler.
Menon Hakl olabilirsin.
Sokrates Akl ie karmad halde ilerinde, eylem
lerinde birok byk baarlar elde eden bu adamlara tanr
sal demek doru olmaz m?
Menon Doru olur.
Sokrates O halde biraz evvel bahsettiimiz gaipten ha
ber verenlere ve btn iir dehas olanlara, khinlere olduu d
kadar, hatta herkesten ok, u ilhaml devlet adamlarna tan
rsal dememiz gerekir. nk onlar, tanrnn etkisi ve ilha-
myle syledikleri eyin ne olduunu bilmeden byk eyler
sylerler, byk iler grrler.
Menon Bundan phem yok.
Sokrates Kadnlar iyi olan kimselere tannsal derler,
Menon; Ispartallar da iyiliinden tr birini vmek istedi
ler mi? Bu tanrsal b ir adamdr derler.
Menon Haklar da vardr, Sokrates, ama imdi bura
da bizi dinleyen Anytos belki bu sylediklerinden holanma e
yacak.
Sokrates Umurumda deil, Onunla baka b ir sefer ko
nuuruz. Bugn sylediklerimizi gerektii gibi sonuna kadar
yrtebildikse ,u sonuca varm saylabiliriz: Erdem ne ta
biat vergisidir, ne de retilebilir. Erdem, ona sahip olanlara
bir tanr vergisidir, aklla ilgisi yoktur. Meer ki bir devlet
adam kendindeki erdemi bakalarna verebilsin. Byle biri
ne rastlanrsa onun iin belki yle denebilir: ller arasn 100 a
da, Homerosun szlerine gre, Tiresias ne idiyse, yaayanlar
arasnda da o adam odur. Homeros, Tiresias iin, Hades'te
hkim olan tek odur. tekiler glgeler, oradan oraya dolaan
glgelerdir der. te bu dnyada byle b ir adam erdem ba
kmndan, glgeler arasnda yaayan gerek bir varlk gibi ola
caktr.
Menon ok gzel syledin, Sokrates.
Sokrates Btn sylediklerimizle una varyoruz: E r
dem, ona sahip olanlara bir tanr vergisidir. Fakat bu konuda
188 MENON

kesin bir yargya varabilmek iin, erdemin insana nasl geldi

ini aratrmadan nce, onun ne olduunu incelemekle ie
balamalyz. imdi artk benim iin baka yere gitmek za
man geldi. Sana gelince, sen de, inandn eyleri misafirin
Anytosa da kabul ettir de yatsn. Bunu yapabilirsen Atina
lIlara hizmet etm i olursun.
KRATYLOS
DL STNE

Tiirkesi
Teoman Aktrel
 KRA TYLO S ST N E

Kratylos Pltonun zerinde en ok aratrma yaplm di

yaloglarndan biridir. Dilin kkeni gibi ilginliini her d
nemde koruyan bir konunun ele alnmas diyaloun nemini
artrmtr. Acaba Platon Kratylosda yanstt dnceler
le felsefesinin hangi aamasndadr ve hangi akm ve kiileri
kendisine hedef olarak almaktadr? Yorum cular bu sorulara
verdikleri yantlarla birbirlerinden ayrlmlar ve anlamazl
a dmlerdir.
Diyalog Sokrates, H erm ogenes ve Kratylos arasnda ge
mekte ve her nesne iin doru bir adlandrmann olduunu
savunan Kratylos'un tezi ile, Hermogenes'in adlarn doru
luunun bir uzlamaya, bir szlemeye bal olduunu savu
nan kar tezi diyaloun gelimesini salayan iki temel d
nce olarak karmza kmaktadr. Sokrates ise konunun
son derece zor olduunu belirterek zm kendisinin de bil
mediini syler ve aratrmasna balar. Sokratesin Hermo-
genesle olan konumas diyaloun byk bir blmn kap
sar. Hermogenes'in sand gibi adlarn belirlenmesi herke
sin ii olmad gibi Kratylos da savnda hakldr; nesnelerle
adlar arasnda doal bir ba vardr. Artk yaplmas gereken
ey adlarn bu doal doruluklarnn neye dayandnn ara
trlmasdr. Aratrmasn Hom erosun ve dier ozanlarn ya
ptlarna dayandran Sokrates eitli ad ve kavram gruplar
n etimolojik adan inceleyerek adn, nesnenin zn yan
stmasnn doru olacan savunur.
Kratylos ise adn doruluunun nesnenin doasm gster
mesine bal olduunu, adlarn retmek iin yapldklarn,
oluturulmalarnn bir sanat olduunu ve bu sanaln yasa koyu
cular tarafndan uygulandm kabul etmekle birlikte, baz ad
larn yanl dzenlendiini kabul etmez. Ona gre eer adlar
gerek adlarsa tm dorudur; yanltan sz etmek olanak
szdr. Fakat Sokrates nesnenin bir taklidi olan resim sana
tnda olduu gibi adlandrmada da yanlln olabileceim
savunur ve yanlln cm lelere kadar uzanabileceini sap-
192 KRATYLOS STNE

tar. Adlarnn bilinmesiyle nesnelerin de bilinebilecei gr

nde olan Kratylosa kar Sokrates, nesnelerin aratrlma
snda adlarn yol gsterici (klavuz) olarak alnmasnn bizi
yanlgya gtrebilecei dncesindedir. Tartmann sonun
da varlan sonu nesnelerin adlarn yardm olmakszn da bili
nebileceidir. Nesneleri bilmenin en doal yolu, dorudan
doruya nesnelere bavurmaktr. Sokrates hareket ifade eden
adlarn bizi yanlla drebileceini ise zellikle vurgular.
B u tr adlan yaratanlar her eyin hareket halinde olduunu
ve srekli akt dncesindedirler. Oysa bir kendinde yi ve
kendinde Gzel her zaman vardrlar. ki kart sav arasnda,
nesnelerin bize bal olmayan srekli bir gereklikleri olduunu
savunan Sokrates savlardan hibirine tam olarak katlmaz.
Adlarn doal doruluklar olduu dncesine yakn gr
nrken kullanmn etkisini de gz nnde bulundurarak bu
sav bir lde ypratr.
Sokrates kendinde gzel ve kendinde iyinin varln
dan sz ederken artk salt Platoncu dnce kendisini gs
termeye balamtr. Bu grn devinimi, deimeyi ve akt
kendisine temel olan Herakleitosu dnceyle uyuamaya-
ca ok doaldr. Kendinde gzelsin ak halinde 'deien
bir ey olmasna olanak yoktur. Bilginin kendisi de deii
min yasalarna boyun'em i olsayd bilginin varl da sona
ermi olacakt. Platon srekli deiim felsefesinin savunucu
larna kar kinayeli szler kullanrken, devinim bildiren sz
cklerden bazlarnn daha ok bir dinginlii ifade ettiini
gsterir. Bu dncesinde Elealilarn felsefesine dayanmakta
dr. Sokrates Kratylos diyalounda devincilik (mobilis-
me) anlaynn yeniden ve derinlemesine ele alnmas
nn gerektiim bildirir. Yallk diyaloglarndan Sof i
te ise Herakleitos ile Parmenides'in karsnda Platonun
tutumunun ne olduunu aklkla ortaya koyar. Kratylos di
yalounda Hermogenes ve Kratylos'n dil konusunda ortaya
koyduklar savlar hi kukusuz baz filozoflarn dnceleri
ne dayanmaktadr. Herm ogenesin dilin bir szlemeye da
yand dncesiyle, Demokritosun insanlarn aralarnda
iliki kurabilmeleri iin nesneleri anlaarak adlandrdktan
gr tam bir benzeim ierisindedir. Kratylos'n savnn
ise, salam kantlara dayanmasak da Herakleitosu dncey
le bir koutluk gsterdiini ileri srebiliriz. Baz yorumculara
 KRATYLOS STNE 193

gre ise Platon Kratylosda kynik Antisthenes'i hedef olarak

almaktadr. Kratylos gibi yanl konumann, yanl adlandr
mann olanakszlndan sz eden Antisthenese gre eitimin
en nemli ilkesi adlarn incelenmesidir. Platonun dil konu
sundaki eletirileri byk bir olaslkla ona yneliktir. Pla
ton ayrca bu, diyalogla Sofistlere kar yrtt sava da
sonulandrarak dncelerinde yeni bir evreyi amaktadr.
Gorgias ve Protagoras diyaloglarnda Sofistlerin ahlak
anlaylaryla savaan Platon *Kratylosda ise Protagorasn
insan her eyin lsdr savn rtm ekle ve sofizme son
darbeyi indirmektedir.
Diyaloun ba kiisi Sokratesi her zaman altmz iz
gileriyle karmzda buluruz: zenli ve sabrl diyalektiki
aratrcl, allm bilgilere kar gsterdii kukuculuu,
alayc tutumuyla birlikte diyalogu srkleyen, nereye gittii
ni ve nerede durmas gerektiini bilen bir Sokrates. Hermo-
genes ise Sokratesin gerek bir rencisidir. Protagoras'n
retisini bildii kesindir. Ama Platonun bize gsterdiine
gre kendisinin gl ve salam bir dncesi yoktur. Ksa
cas b irfilozof deildir. Oysa Kratylos Herakleitosu dn
ceyi daha da ileri gtren, hocasnn retisini var gcyle
savunan gerek bir filozofdur. Hermogenes'in uysal kiiliinin
yannda Kratylos gerek bir hasn olarak Platonun karsna
kmaktadr.

D 13
 Herm ogenes te Sokrates. Syleimizin konusunu ona 384 a
da aalm, ister misin?
Kratylos Sen bilirsin.
Herm ogenes Sokrates, Kratylosa gre her varlk iin
doal olarak doru b ir adlandrma vardr; ad birtakm kim
selerin anlamaya vararak dillerinin kk b ir parasyle be
lirttikleri anl deildir bir nesnenin; Hellenler iin, ya
banclar iin, herkes iin bir olan doru bir adlandrma var
dr. Kratylos gerek ad mdr, deil midir diye soruyorum
ona; gerek admdr, diyor. Peki, Sokratesinki? diyorum.
Onun da gerek addr, diyor. Btn br kiilerin de ar
dmz adlar her birinin ad deil m idir? diye soruyorum, b
Herhalde seninki deildir, diyor; herkes sana Hermogenes
dese de, senin adn Hermogenes deildir. Bununla ne demek
istediini sorduumda, bir ey anlatmadan, ne demek istedi
ini aka sylerse kendi savn tutacam,, kendisinden yana
kacam kansna kaplarak eleniyor benimle. u Kratylos
un gkten inen szlere benzeyen szlerini yorumlayacak bir
aracn varsa, keyfim kek. Hele bir de adlarn doruluu s
tne ne dndn renirsem, sevincime diyecek olmaz.
Sokrates Hipponikos'un olu Hermogenes! Eski bir
atalar sz der ki: Gtr gzel eylerin zn kavramak.
Adlarn incelenmesi de kolay bir i deildir hani. Prodikos'un c
azndan elli drakhmelik dersini dinleyenin bu soruyu
tmyle reneceini nceden iitm i olsaydm, senin de ad
larn doruluu gereini p diye bilebilmene hibir engel
yoktu. Ben ancak bir drakhmelik ders dinlediim iin bu
konulardaki gerei pek bilemiyorum. Kratylos ve seninle bir
likte gerei aratrmaya hazrm. Hermogenes'in, senin ger
ek adn olmasn yadsmasna gelince, bunun bir aka oldu
unu sanyorum. Bununla senin para kazanmada hep yaya
kaln anlatmak istiyor belki. Gene sylyorum, renilme
si g konulardr bunlar. Kimin hakl, kimin haksz olduu
nu anlamak iin birlikte aratrm ak gerek.
Herm ogenes Sokrates, kendi payma ben Kratylos'la
da, bakalaryle de epey konutum; adlarn doruluunun bir
 196 KRATYLOS

d anlama, bir uzlamadan baka b ir ey olmadna inanmak

tan kendimi alamadm. B ir nesneye verilen ad, doru addr
bence; eski ad braklarak, yerine bir baka ad konsa, yenisi
eskisinden daha az doru deildir; klelerimizin adlarn da
byle deitirdiimizde yeni verilen ad eskisi kadar doru
e oluyor. Doa hibir zaman b ir nesneye zg bir ad vermiyor:
Ad koymay kendilerine i edinenler ,treye, kullanla gre
yapyorlar bu ura. Bu i byle deil de baka trlyse, do
rusunu renmek iin yalnz Kratylosun deil, herhangi biri
nin de azndan iitmeye haznm.
Sokrates Belki de haklsn, Hermogenes. Ama incele-
385 a yelim bu ii. Her bir nesnenin arl o nesnenin addr, y
le mi?
Herm ogenes Bence yle.
Sokrates Peki bu, bir kii, ya da bir devlet iin de
byle m i?
Hermogenes Evet, byle.
Sokrates Nasl? Ben herhangi b ir varl, rnein bu
gn insan diye ardmz gibi arsam, insan at, at da in
san diye adlandrsam, ayn varln ad herkese insan, ben
ce de zel olarak at m olacak? Ya da tersine, benim iin in
san, herkes iin at m olacak? Bunu mu demek istiyorsun
sen?
b Hermogenes Evet, bunu.
Sokrates Peki, syle bakalm; doru sylemek, ya da
yanl sylemek diye bir ey var m sence?
H erm ogenes Var.
Sokrates yleyse szckler doru ve yanl olabilirler
deil mi?
H erm ogenes Evet, yle.
Sokrates Olan eyleri olduklar gibi syleyen szck
doru, olmadklar gibi syleyense yanl, deil mi?
H erm ogenes Evet.
Sokrates yleyse szckle hem olan, hem de olmayan
ey sylenebiliyor.
Hermogenes Evet,
c Sokrates B ir szck, paralan doru olmadan tmy
le doru olabilir mi?
H erm ogenes Hayr, tmyle doru olan szcn par
alan da dorudur.
 KRATYLOS 197

Sokrates ri paralar doru, ufak paralar yanl ola

bilir m i? Yoksa irili ufakl hepsi mi doru olur?
H ennogenes Bence hepsi.
Sokrates Addan daha kk b ir szck syleyebilir
misin konumada?
Herm ogenes Hayr, ad en kdr.
Sokrates Doru bir konumann paras olan ad, do
ru b ir ad mdr?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Sence de doru mudur?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Yanl bir konuunun paras da yanltr
deil mi?
H erm ogenes Yanltr elbet. d
Sokrates B ir konuu iin yanl, ya da doru diyebile
ceimiz gibi ,bir szck iin de yanl, ya da doru diyebilir
miyiz?
Herm ogenes Diyebiliriz.
Sokrates Birinin bir nesneye verdii ad o nesnenin
addr, deil mi?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Her bir nesnenin her bir kimsenin verdii
kadar bir ad ,verilir verilmez o ad m olacak?
Herm ogenes Bence Sokrates, adlandrma yle olur:
Her bir nesneyi ben benim uydurduum, sen de senin uydur
duun bir adla arrz. Devletlerde de byle olur bu. Kimi- e
nin de bir ada deiik b ir ad vererek Helenlerden, yabanclar
dan bylecc ayrldklarn da grmmdr.
Sokrates Anlayalm bakalm Hennogenes, varlklarn
kendileri iin de byle olduuna m inanyorsun? zleri de
her bireye gre mi deiiyor? Protagoras, Her eyin ls 386 a
kiidir derken u sav tutuyordu: Nesneler bana nasl geli
yorsa, grnyorsa yle, sana nasl geliyorsa, grnyorsa
yledir. Yoksa onlann zlerinde b ir deimezlik mi var san
yorsun?
Herm ogenes Ne edeceimi bilemediim gnlerde, Pro-
tagorasn savma kaplanmadm deil. Ama yzde yz inan
myorum buna ben. b
Sokrates Hi kt kiinin olmadna kesinkes inan
dn m?
 198 KRATYLOS

Hermogenes Yoo, o kadar uzun boylu deil. Tepeden

trnaa kt kiilerin var olduunu, hem de epey ok olduk
larnn rmmdr.
Sokrates Tepeden trnaa iyi kiilerin de var oldukla
rna inancn yok mu daha?
Hermogenes Var ama, ok az.
Sokrates ok az da olsa var ama, deil mi?
Hermogenes Evet.
Sokrates Peki, ne dnyorsun bu konuda? Tepeden
trnaa iyi kiiler uslu, tepeden trnaa kt kiiler de ussuz-
dur, sen bu kanda deil misin?
c Herm ogenes Evet, bu kandaym.
Sokrates Protagorasn dedii doruysa, gerek de nes
nelerin bize geldii, herbirimize grndkleriyse, iimizden
birtakm kiiler uslu, birtakm kiiler de ussuz saylabilir mi?
Hermogenes Hayr.
Sokrates Uslulukla ussuzluk diye bir ey varsa, Pro-
tagoras'n sz hi mi hi doru olamaz; byle dnyorum
d ben, senin de bu kanda olduunu sanyorum. Herbir kiinin
dncesi herbirince gerekse, biri brnden daha uslu ola
maz.
Hermogenes yle.
Sokrates Eutydemosun, Her ey herkese hep do
rudur szn de benimsemiyorsun sanrm. Herkes hep er
demli ve erdemsiz olunca, kt, ya da iyi kii de olmaz.
Herm ogenes Doru diyorsun.
Sokrates Her ey herkese hep doru olmuyorsa, her
nesne her bir kimsenin deilse, nesnelerin bize grece, bize
e bal olmayan, kendilerinin deimez bir varlklar olduu
aktr. Nesneler imgelemimizin dileince oradan oraya s
rklenmezler, kendi kendilerinin yaratllar gereince bir
varlklar olur.
Hermogenes Ben de yle dnyorum.
Sokrates Nesnelerin kendileri doa gereince, yarat
llar gereince byle de, eylemleri byle deil midir? Eylem
ler gerekliin belirli b ir biim i deil midir?
Hermogenes Eylemler de yledir.
387 a Sokrates Eylemler kendi doalarnca, kendi yaratl
larnca oluyor, bizim onlar grmemize gre deil. rnein
b ir nesneyi kesmeye kalksak, herbirimiz houmuza gittii gi-
 KRATYLOS 199

bi, houmuza giden bir arala m keseceiz? Yoluna yordam

na gre kesersek baarya ularz, yoluna yordamna aykn
gidersek amacmz yitirir, boa basarz, deil mi?
Herm ogenes yle. b
Sokrates B ir nesneyi yakmak istersek, onu rasgele bir
dnceye gre deil, ama doru dnceye gre yakarz de
il mi? Doru dnce de yakmamn yolunu, yaklmann yor
damn gsterendir, deil mi?
Herm ogenes Evet, yle.
Sokrates Baka eylerde de byle, deil m i?
Herm ogens Elbet.
Sokrates Konumak da eylemlerden biri deil midir?
Herm ogenes Biridir.
Sokrates nsan nasl konumas gerektii zerine ken
di edindii dnceye gre, diledii gibi konuursa m doru
konumu olur, yoksa nesnelerde doal olarak bulunan sy- c
lemek ve sylenmek yoluna yordamna uyarak m konuursa?
Yoluna yordamna uyarak konuulursa konuma baarl ola
cak, yoluna yordamna uymadan konuulursa eree ulala-
mavp, bouna aba gsterilmi olacak, deil mi?
Hermogenes Ben de bu kandaym.
Sokrates Adlandrmak da konumak eyleminin bir
paras deil midir? Adlandrrken konuuyoruz da, deil mi?
Herm ogenes ok doru.
Sokrates B ir eylemdir yleyse adlandrmak; konu
mak nesnelere vergi bir eylemse?
Hermogenes Evet.
Sokrates Eylemler de grdk ki, bize bal deiller,
kendilerine zg doalar, olulan var.
Hermogenes Evet.
Sokrates Az nce kardmz sonulara uymak iste- d
nirse, gnlmze gre deil de, yordama, araca gre doal
olarak adlandrlmalar ve adlanmalar gerekmez mi nesnele
rin? Baarya byle ulaabiliriz ancak, baka trl deil.
H erm ogenes Bana da yle geliyor.
Sokrates Dur bakalm. Keseceimiz bir nesneyi bir
arala kesmek gerekiyordu, deil mi?
Hermogenes Evet. e
Sokrates Dokunacak eyi de b ir arala dokumak, de
linecek eyi de b ir arala delmek mi gerekiyor?
 200 KRATYLOS

Herm ogenes Evet.

Sokrates Adlandrlacak eyi de bir arala adlandr
mak m gerekiyor?
388 a Herm ogenes yle gerekiyor.
Sokrates Delmek iin ne kullanlr?
H erm ogenes Burgu.
Sokrates Ya dokumak iin?
Hermogenes Mekik.
b Sokrates Ya adlandrmak iin?
H erm ogenes Ad.
Sokrates Peki. Demek ki, ad da bir aratr.
H erm ogenes yledir.
Sokrates Mekik nasl bir aratr diye sorsam; doku
maya yarayan bir aratr dersin, deil mi?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Dokurken ne yaparz? Birbirine girik duran
atk ile zg iplerini ayrmaz myz?
Herm ogenes Ayrrz.
Sokrates Burgu iin de, geri kalan teki aralar iin
de byle mi bu?
Herm ogenes Byle.
Sokrates Ad iin de byle mi bu? Ad bir arasa, ad
landrmak iin nasl kullanrz onu?
Hermogenes Syleyemeyeceim.
c Sokrates B irlikte bir eyler aryor, nesneleri doalar
na gre birbirinden ayrdetmiyor muyuz?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Ad da aramaya yarayan b ir ara, gereklii
belirtmeye yarayan; mekiin dokumaya yarad gibi.
Herm ogenes Evet.
Sokrates Mekik dokuma arac m?
Hermogenes yle.
Sokrates yi b ir dokumac mekii de gereince kulla
nacak. Gereinceden denmek istenen u: Dokumaya uygun,
dokuma yntemine gre. yi bir aratrm an, retmen ad ge
reince kullanacak. Gereince ile belirtilmek istenen u:
retme, aratrm a yntemine gre.
Hermogenes Evet.
Sokrates Dokumac mekii gereince kullanabilmesini
kime borludur?
 KRATYLOS 201

Herm ogenes Tornacya.

Sokrates Herkes mi tornacdr, yoksa bu iin sanateri
mi?
Herm ogenes Bu iin sanateri.
Sokrates Delgi, burguyu gereince kullanabilmeyi, ki
me borludur?
Herm ogenes Demirciye.
Sokrates Herkes mi demircidir, yoksa bu iin sanateri
mi?
Herm ogenes Bu iin sanateri.
Sokrates Gzel. yi b ir aratrm an, retmen ad kul
lanabilmesini kime borludur?
Hem ogenes Onu bilemeyeceim.
Sokrates Kullandmz adlar buyruumuza verenin
kim olduunu da syleyemez misin?
Herm ogenes Hayr, syleyemem.
Sokrates Onlar buyruumuza veren tze, yasa, deil
midir acaba?
Herm ogenes Grne gre yle.
Sokrates Yasa koyucunun iinden, kamudan yararlan
maz m iyi bir aratrm an, retmen, ad kullanrken?
Herm ogenes Yararlanr.
Sokrates Sence her insan m, yoksa yalnz yasa koyu
cu mudur bu iin sanateri?
H ennogenes Bu iin sanateri.
Sokrates yleyse Hermogenes, ad uydurmak, ad kur
mak herkesin ii deil, ama ad yapcsnn iidir; ad yapcs
da yasa koyucusudur gibime gelir, soyda insanlar arasnda
en az yetien sanateri.
Herm ogenes yleye benzer. 389 a
Sokrates Peki yleyse, ad kurarken yasa koyucu gz
lerini neye dikiyor, incele bakalm. Onu incelerken de nceki
rneklere el at. Tornac mekik yaparken neye diker gzlerini?
Doal olarak dokumaya zg, uygun b ir nesneye, deil mi?
Herm ogenes Elbette.
Sokrates Peki, mekik yaplrken krlrsa, tornac krk
mekii mi gz nnde tutarak bir yenisini yapar, yoksa kr
lan mekii yaparken eindii biime gre mi?
Herm ogenes Eindii biime gre elbet.
 202 KRATYLOS

Sokrates Bu biim i mekiin z diye armakta

haklyz yleyse?
Hermogenes Evet, haklyz.
Sokrates Kaln, ya da ince, keten, yn, ya da baka
bir eit giysi iin mekik yapmak istenirse, hepsinin biimi
mekik biiminde olmas, ayrca her nesneye doal olarak z
g tipi her ie, her araca uygulamak gerekmez mi?
Hermogenes Gerekir.
Sokrates Baka aralar iin de bu byledir. Her nes
neye, doal olarak zg b ir ara bulununca, yaplan i, ara iin
kullanlacak zdee o nesnenin biimini vermek, uygulamak
gerekir; bu biimi seerken keyfe gre deil, zdein doal
c zelliine gre semeli. rnein, her nesneye doal olarak z
g burgu biimini demire vermeyi becerebilmek gerekir.
Herm ogenes Elbette.
Sokrates Her odun trne de doasna zg bir mekik
biimi vermek gerekir.
Herm ogenes Tamam,
d Sokrates Her doku tr iin de doal olarak tre z
g b ir mekik eidinin olduunu grmtk. br nesneler
iin de byle olduunu biliyoruz.
Hermogenes Biliyoruz.
Sokrates yleyse sayn gnldeim, yasa koyucumuz
ad uydurma ve kurma konusunda yetkili olmak, sz dinle
nir olmak istiyorsa, her nesneye doal olarak zg ad sesle-
e re ve hecelere yerletirmeyi, gzlerini adn stne dikmeyi be-
cerebilmelidir. Her yasa koyucu ayn heceleri ilemiyorsa,
unutulmamas gereken nokta udur: Demircilerin hepsi de
ayn erek iin ayn arac yaparken ayn demiri ilemez, kul
lanmaz. Ama baka demiri kullanaraktan ayn biim i verirse,
390 a bizde de, yabanclarda da ara iyi bir ara olur, deil mi?
Hermogenes Elbette.
Sokrates Bizimki, ya da yabancnmki olsun yasa ko
yucu iin de byle dnmyor musun? Adm uygun biimini
hangi hecelere olursa olsun, bastka bizde, ya da baka iller
de iyi bir yasa koyucu saylmaz m?
Hermogenes Saylr elbet,
b Sokrates Hangi odun trne mekie uygun biim ve-
rilmediini kim bilecek? Mekii yapan tornac m, yoksa kul
lanan dokumac m?
Herm ogenes Grne gre Sokrates, bu daha ok
kullanan olmah.
Sokrates Kopuz yapcsnn yaptn kim kullanr? ti
gtmekte en usta kii, yapt bitince iyi mi oldu, kt m, yar-
gayabilecek kii deil mi?
Herm ogenes Elbette.
Sokrates Kimdir o?
H erm ogenes Kopuz alan.
Sokrates Ya gemi yapcsnn yaptn kim kullanr?
Herm ogenes Dmenci.
Sokrates Ya yasa koyucusunun yaptn? Bizde olsun,
yabanclarda olsun, yaplan ii en iyi gden, yarglayan kim
dir? i kullanan deil mi?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Sorm a sanatn bilen kii deil mi bu?
H erm ogenes Odur.
Sokrates Yantlama sanatn da bilen kii deil mi?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Ama sorma ve yantlama sanatn bilen kii,
eytiimci diye adlandrdn kii deil mi?
H erm ogenes Evet, eytiimci dediim kii.
Sokrates Demek ki, dlgerin ii dmencinin yneti
minde dmen yapmaktr ,iyi b ir dmen olsun istenirse byle
yapmak gerekir.
Hermogenes yleye benzer.
Sokrates Yasa koyucu da gereince adlar uydurmak,
kurmak istiyorsa eytiimcinin ynetiminde ad uydurmal, kur
mal, deil mi?
Herm ogenes Tamam.
Sokrates yleyse Hermogenes, ad kurma ii sandn
gibi yar aydnlarn, nne gelenin yapaca kk b ir i de
il. Adlarn doal olarak nesnelere zg olduunu, ad sana
tnn da herkese vergi olmadn, gzlerini her nesnenin do
al adna dikenin, adn- biimini harflere, hecelere yerletir
meyi becerebilenin ii olduunu syleyen Kratylos'un hakk
var.
Herm ogenes Savna kar karabilecek bir ey gre
miyorum Sokrates. Ama byle kanvermek de iin kolayna
 204 KRATYLOS

391a kamak deil mi? Adn doal doruluunu gsterirsen bana,

sana olan inancm artar.
Sokrates Mutlu Hermogenes, ben .hibir savn szn
etmiyorum. Unutmusun az yukarda dediklerimi; ben de bu
konuda bir ey bilmiyorum, seninle incelemeye alyorum.
ncelemenin sana ve bana imdilik gsterdii u: lk kannn
tersine adn doal bir doruluu olduu, bu doruluu her
b nesneye uygulayabilmenin herkese vergi olmad, deil mi?
Hermogenes Tamam bu.
Sokrates Demek ki, bundan sonra bu doruluun ni
ce olduunu bilmek istersen, aratrmamz gerekiyor.
Herm ogenes Elbette bilmek isterim.
Sokrates ncele yleyse.
Hrm ogenes Nasl incelemek gerekir bunu?
c Sokrates En doru yntem, bilginlere para vererek,
gnllerini ho edip, onlar izlemektir. Kardein Kallias'n bol
para dkerek bilgelik rn salad sofist bilginlerdir onlar
da. Senin gelirin buna elverili olmadna gre, kardeine git
de Protagorastan bu konularda doruluun neye dayandn
rendiini sana gstermesini dile.
Hermogenes Protagorasn Gerek adl betiini elim
den atp, sonra da iinde iler tutar gerek krntlar varm
gibi ondan byle bir dilekte bulunmam sama olur, Sokrates.
Sokrates Onu da yetersiz buluyorsan, Homerosla br
d ozanlar usta olarak bellemek gerek.
Hermogenes Peki, Homeros nerde, ne demi?
Sokrates Birok yerlerde sylemitir ya, en nemlile
ri, en gzelleri ayn nesnelere insanlarn ve tanrlarn verdik
leri adlar ayrdettii yerlerdir. Adlarn doruluu stne sy
lediklerini nemli, grlmeye deer bulmuyor musun? Tanr
larn verdikleri adlar dorulukla verdikleri, bunlarn doal ad-
e 1ar olduu bellidir deil mi?
Hermogenes Ben tersine inanyorum; tanrlar ad ver
diklerinde doru ad veriyorlar. Ama senin szn ettiin ad
lar ne trl adlard?
Sokrates Hephaistos'la teke tek dve girien Troia
ilindeki rmaktan sz ederken:
Tanrlar Ksanthos diye adlandryor, onu.
insanlar da Skatnandros.
dediini bilmez misin?
 KRATYLOS 205

Herm ogenes Bilirim .

Sokrates Peki yleyse, o rma Skamandros diye ar-
maktansa, belki daha doru olarak Ksanthos diye armay
bilmek demez mi sence? Ozann ku iin syledii sz ele
alalm istersen: 392 a

Tanrlar Khalkis diye aryorlar,

insanlarsa Kymindis.

B ir kuu Kymindis yerine, Khalkis diye armay insan

renmese de olur mu diyorsun? Gerek bu ozandaki Batieiay,
Myrine'yi, gerekse br ozanlardaki br adlar iin de mi
byle? Ama bunlarn aklanmasn anlatmaya benim de, se
nin de gcn yetmez belki; Skamandriosla Astyanaks, kii an
lana daha uygun gibime gelir; Homerosun, Hektorun o b
luna verdii adlarda ne denli doruluk olduunu kavramak da
ha kolaydr. Sylediim adlarn hangi dizelerde getiini bilir
sin elbet.
Herm ogenes Bilirim hepsini.
Sokrates ocua verilen adlardan Homerosun en do
ru bulduu hangisidir sence? Astyanaks m, Skamandrios mu?
Herm ogenes Bilemiyorum.
Sokrates Sorunu yle incele: En doru adlar sence en c
anlayllarca m, yoksa anlayszlarca m verilenlerdir, diye
sana sorarlarsa, ne dersin?
Herm ogenes En anlayllarca verilenlerdir derim elbet.
Sokrates Devletlerde genel olarak kadnlar m, erkekler
mi daha anlayldr sence?
H erm ogenes Erkekler.
Sokrates Oysa biliyorsun ki, Homerosa gre Troial er
kekler Hektor'un kk ocuunu Astyanaks diye aryor
lard, byle olunca ocua Skamandrios adn verenlerin, ka
dnlar olduu besbelli.
Herm ogenes yle.
Sokrates Sonra Homeros'un kendi de Troial erkekleri
karlarndan daha uslu sayyordu, deil mi?
H erm ogenes Evet yle.
Sokrates ocua verilen Astyanaks ad Skamandrios
tan daha doru geliyordu Homerosa, deil mi?
Herm ogenes yle geliyordu.
 206 KRATYLOS

Sokrates Bunun neden byle olduunu incele yleyse.

Ama kendisi neden olduunu gzelce gstermiyor mu? Bir ba-
e ma savunuyordu o kenti ve yksek duvarm diyor. Home-
rosa gre, ite bunun iin kenti kurtaran kurtarcnn oluna
Astyanaks diyorlar.
Hermogenes Bana da yle geliyor.
Sokrates Ama niye? B ak Hermogenes, ben kendim bi
le neden olduunu anlamyorum daha, sen anlyor musun?
Hermogenes Zeus biliyor ya, anlamyorum.
Sokrates Ama Hektor da bu ad Homeros'un kendisin-
393 a den almad m?
Hermogenes Ee, yleyse?
Sokrates Bence Hektor ad Astyanaks adna ok yakn;
her ikisi de Hellen adlan gibime geliyor. Anaks ile Hektor ad.
Krallara verilir, her iki adn da anlam aa yukar bir. Ba
kan olann (Anaks) bay (hektor) da olduu bellidir; bayn da
b baat olduu, elinde tuttuu (ekhei=elinde tutuyor) aktr.
Yoksa ben Homerosun adlarn doruluu stne dn
nn izini kavradm, bulduumu sanarak kendi kendimi mi
aldatyorum, bouna m ene alyorum?
Hermogenes Zeus de biliyor ya, bouna deil. Evet, izi
zerindesin gibime geliyor.
Sokrates Bence aslann yavrusunu aslan, atn yavrusu
nu at diye armak doru yolda yrmektir. Atn at deil de
c baka bir yaratk dourmas konumuzun dnda kalr; soyu
nun doal yemiini anlatmak istiyorum. B ir at doaya aykr
olarak bir inein doal rnn gn na karrsa, kart
may tay deil, buza diye armak gerekir. nsan yaratn
dan da, insan yavrusundan baka bir ey doarsa, buna da in
san ad verilmez sanyorum; aalar iin de, btn br ey
ler iin de byledir bu. Sen bu kany paylamyor musun?
Hermogenes Paylayorum.
Sokrates iyi yleyse. Yanlgya drmemem iin iyi
gzet beni. Yukarda belirttiim iz ilkeye dayanarak gene kral
d soyundan gelen kimsenin de kral adn tamas gerekir. E
anlamn u, ya da bu hecelerle belirtilmesinin bir nemi yok
tur; bir harf karlm , ya da eklenmi, bunun da b ir nemi
yoktur; yeter ki, adla ortaya kan nesnenin z deimesin.
Hermogenes Ne anlatmak istiyorsun bununla?
Sokrates ok kolay b ir eyi. rnein drd ayrk, e, u,
 KRATYLOS 207

o, o, eleri adlarla gsteriyoruz, biliyorsun. brlerini sesli,

sessiz diye adlandrrken, baka harfler eklediimizi de bili- e
yorsun, enin deerini aka gstermedike, eyi aka
gsteren ad vermek bizce dorudur. rnein beta'y ele ala
lm. Eta (e), tau (t) ve alpha (a) nn eklenmesiyle yasa koyucu
nun istedii gibi tm adn yardmyle enin doas ne bozul
du, ne de ortaya kmas nlendi; gryorsun, yasa koyucu,
harflere uygun adlar vermeyi ok iyi bilmi.
Herm ogenes Haklsn gibime geliyor.
Sokrates Kral iin de ayn ey sylenemez mi? Kraldan
kral, iyi kiiden iyi, gzel kiiden gzel doar, byle gider bu;
her tr kendine benzer b ir yavru karr gn na, biimsiz 394 a
yaratklar saymazsak, ayn adlar kullanmak gerekiyor demek
ki. Ama bu adlarn biimi harflerle deitirilebilir; bilisiz biri
de ad deiti sanabilir, oysa ad ayn kalm tr. Hekimlerin ila
lar da, kokular, renkleriyle dtan deiince ayn ilaken de
iik ilalar gibi gelir bize; ama hekim ayrntlardaki deiik- b
lie aldrmadan yararlna inand ilalarda ayn etkiyi g
rr. Ad biliminden anlayan kii iin de bu byledir. Adn de
erini inceler, bir harf eklenmi mi, karlm m, yeri mi de
itirilmi, ya da adm deeri btn btn deiik harflerle mi
belirtilm i, aldrmaz ona. Demin de sylediimiz gibi Astya-
naksla H ektorun ortak bir harfleri var: t (tau), gene de an- c
lamlar bir. Arkhepolis adnn da onlarla hangi ortak harfi
var? Bununla birlikte ayn eyi anlatyor. K ral anlamna gelen
baka birok adlarn olduu gibi. Baka adlar da agis (nder),
polemarkhos (sava-ba), eupolemos (iyi sava) kendilerine
komutan demektir; iatrokles (hekim gibi gsterili: hekin
-n), akesimbrotos (kiileri iyi eden) de hekimin baka adla
ndr. Byle hecelerle, harflerle deiik bir ses vererek, deer
bakmndan ayn eyi anlatan daha bir sr buluruz. Sen de
byle mi dnyorsun, yoksa baka trl m?
Herm ogenes Ben de senin gibi dnyorum.
Sokrates yleyse, doaya uygun yetien varlklara ayn d
adlar vermek gerektir.
Herm ogenes Elbet.
Sokrates Ya doaya aykr yamr yumru, biimsiz do
an varlklara? rnein inanc btn, iyi b ir kiiden inansz
biri doarsa, attan doan inek yavrusundan olduu gibi, ata
snn adn deil, soyunun adm tayacaktr elbet, deil m i? e
 208 KRATYLOS

Herm ogenes Evet.

Sokrates nanc btn kiiden doan dinsiz, inansz
bunun sonucu olarak trnn ad ile armak gerektir.
Hermogenes Tamam.
Sokrates Byle birine doru adlar verilsin istenirse
theophilos (tann-gnldei), mnesitheos (tann-dnr) gibi
buna benzer adlarn kartna baka bir ad verilmelidir.
Hermogenes ok doru Sokrates.
Sokrates Orestes, bir rastlanfyle mi, ya da b ir ozan
dan m alm bu ad? Her-neyse, doru adlandrlm gibime
gelir. Onun o kaba doas, yaradl, yabanl ve dal (oreinos)
ras beliriyor adnda.
395 a Herm ogenes yleye benzer.
Sokrates Babasnn ad yaratlna, doasna uygun
hani.
Herm ogenes Evet.
Sokrates Agamemnon da gerekten tuttuunu koparan
gl bir adam belirtiyor gibi. Troia nnde uzun gnler ka
fa Up, dayatmasndan da belli bu. Agamemnon ad da direnken-
liiyle (epimone) tansklk uyandrdm (agastos) gsteriyor.
Atreus da doru olarak adlandrlm. Khrysippos'u ldrme
si, Thyestes'e kar ok zalimce tutumu, btn davranlar
erdem iin dokuncal, znt vericidir.. Onu belirten ad azck
dolak ve rtk olduundan, o kiinin yaratln herkesin g
zne sokmuyor; ama adlardan anlayanlar iin atreus'un anla
m olduka ak, belgin: Bklmez (ateires), dik kafal, korku
suz (atreston), saknmaz, znt verici (ateron) anlamlarna
c da gelse, her bakmdan ad dorudur. Pelops da kendine uy
gun bir ad alm tr. Bu ad ancak yakn (pelas) gren (opsis)
birini belirtiyor.
Herm ogenes Nasl?
Sokrates rnein masal (mytos), Myrtilos ldrmn-
de Pelops tm soyunun geleceini ne ngrm, ne sezmitir;
ne de bana yaacak belalar; burnunun ucunu, ancak imdi
ki kapy grebildii iin sydei kendi yaknndaki (pelas)
d ne pahasna olursa olsun Hippodameia ile evlenmek istemi
tir. Tantalos'a gelince, onun iin sylenenler gerekse, herkes
onun adn doru ve doal bulur.
Hermogenes Ne demek istiyorsun?
Sokrates Daha yaarken urad saysz korkun y-
 KRATYLOS 209

kmlar tm yurdunun kmesiyle sonulanmtr; lmnden

sonra da hadeste bann stnde asl (talanteia) ta, adiyle e
alacak bir uygunluk tamaktadr. Bu ad duyunca, kiilerin
onu en ok ac eken (talantatos) diye armak istedikleri
ni, bunu da st kapal olarak tantalos yaptklarm san
yor: te masaln rastlants bu trl ad vermitir. Babas ol
duu sylenen Zeus'un da adlandrlmas ok yerindedir. Ama
bunu aka anlamak pek kolay deil. Zeus adnda gerekten 396 a
kendine zg b ir tanmlama vardr. Bu tanmlamay ikiye b
lerek kimi zaman bir parasn, kimi zaman brn kullan
yoruz: Kimi Zena diye aryor, kimi de Dia. Bu paralar bir-
leince tanrnn yaratl, doas gzkr gze; b ir adn da
gstermesi, duyurmas gereken etkidir bu. Gerek bizim iin, b
gerekse btn br kiiler iin evrenin kral ve bakanmda bir
baka yaam (Zen) nedeni olamaz. Bu tanr doa olarak adlan
drlmtr yleyse .onunla (kiminledi'hon) btn tm l, ya
ar, canl varlklar srasyle yaani (Zen) elde ederler. Ama bu
ad birken, gene sylyorum Dia ve Zena diye ikiye blnm
tr. tik bakta Tanrya Kronosun olu demek saygszlk gibi
gelir; bununla birlikte Zeusun (Dia) yksek bir anlaktan gel- c
dii usa uygundur. Kronos gerekten aklk, aydnlk (koros)
demektir; bu ad bir ocuu (koros) deil, ama anlann kat
ksz arln (nous) gsterir. Bu tanr treye gre Uranosun
oludur. stmzdeki dnyay seyretme de gksel, gl (ura- d
nia) iyi adlandrlmtr. Yukardakini grendir; (horso
ta ano); gk bilginlerine gre Hermogenes, ite bu sey
retme anlan, soluun armmm douruyor, ge (uranos)
verilen ad doruluyor. Ozan Hesiodosun gcnealogiasm (soy
bilimi) bu tanrlar gsteren daha da eski atalar anmsayabil-
sem, nerden geldiini bilmediim birdenbire bana balanan
bu bilgeliin uzun mu, ksa m sreceine, ne trl bir yol iz
leyeceine aldrmaz, adlarn doruluklarn anlatmaktan usan
mazdm.
Herm ogenes Dorusu Sokrates, yle esinmi gibi bir
denbire bilici szler syleyen birisin gibi geliyor bana.
Sokrates Evet Hermogenes, Prospaltes demosundan,
zellikle Euthyphron'a balyorum bilgelik yoluna giriimi.
Gn doarken uzun zaman onunla kaldm, sylediklerine, ne
rilerine kulak verdim. Onun coturan, esin, yalnz kulaklarm e
bu kutsal bilgelikle doldurmakla kalmayp, canm da kapla-
D 14
 210 KRATYLOS

rrutr belki. Bence ite yapmamz gereken budur: Bugn ad

larn incelemesini tamamlarken yararlanalm ondan; bu konu
da benimle anlamsanz, yarn bilgelii kap dar eder, ra
hip mi olur, sofist mi, artm a trnn ustas birini bulur ar
nrz bilgelikten.
397 a Hermogenes Olur. Adlar stne daha sylenmedik ne
varsa, hepsini dinlemekten byk bir tat alrm.
Sokrates Evet, yle yapmak gerektir. imdi toplu bir
sergilemeye giritiimize gre, adlar geliigzel kurulmuyor;
kendi kendilerinin gerekten bir doruluklar olup olmadn
bilebilmek iin, incelemeye nerden balamamz istersin? Kii
lerle kahramanlara verilen adlar aldatabilir bizi belki; bata
b da sylediimiz gibi, kimi zaman hibir uygunluk gstermek
sizin atalarn arlarna gre kurulmutur ou; oklar da
bir dilein belirtisidir: Eutykhides (mutlu), Sosias (koruyucu),
Theophilos (tanr sever) ve bunun gibi bir sr. Bence bu t
r bir yana brakmak gerektir; yaratllar bakmndan lm
sz varlklarda doru adlandrmalar bulguluyoruz gibime ge
liyor. te daha ok burda zenle adlandrmalar yaplr; belki
c de aralarndan birtakm insan ii olmalarndan ok, kutsal bir
erkin iidir.
Hermogenes Haklsn gibime geliyor, Sokrates.
Sokrates Bu koullar iinde tanrlarla balamak doru
olmaz m? Tanrlara verilen bu adn bile nasl dorulandn
incelemekle?
Hermogenes Doru olur.
Sokrates Benim sezinlediim u: Bence Yunanelinde ilk
d yaayanlar bugn ou yabanclarn tanrlar olan gne, ay,
yer, yldzlar ve gk tanrlarna inanyorlard yalnz; onlar s
rekli bir devinme ve kou ile kmldar grdklerinden, bu do
al komak (thein) yetisiyle, onlar tanrlar (theoi) diye adlan
drmlardr; daha sonra btn tekileri de renince bu ad
uygulamlardr artk. Bu yorumlamann gerekle bir ilintisi
var m, yok mu?
Hermogenes Var.
Sokrates Ne incelemeli bundan sonra? Dahileri, kah
ramanlar, insanlar, deil mi?
c Herm ogenes Dahileri! ,
Sokrates Akas Hermogenes, ne anlalabilir dahi
ler adndan? Hakl mym, deil miyim bir grelim.
 KRATYLOS 211

Herm ogenes Dinliyorum seni.

Sokrates Hesiodos'a gre dahiler kimdir, biliyor mu
sun?
Herm ogenes Bilmiyorum.
Sokrates Onca ilk insan soyunun altndan olduunu da
bilmiyor musun?
H erm ogenes Bunu biliyorum.
Sokrates te bu soy stne Hesiodos der ki: 398 a

Bu soyun stne ktnden beri yazg

Yerin kutsal dahileri diye arlddar.

Bu iyi yardmsever kiiler koruyuculardr lmlerin.

Herm ogenes Peki, sonra?
Sokrates Bence Hesiodos altn soy derken altndan
domu deil de iyi ve gzel demek istiyor. Bizi demir
soy diye armas da bunu gsteriyor.
Herm ogenes Doru sylyorsun.
Sokrates Bugnn kiileri arasnda da iyi b ir kii var
sa, onu da bu altn soyuna m balar dersin? b
Herm ogenes yle olsa gerek.
Sokrates Ama iyi adamlar bilge kiiler deil midirler?
Herm ogenes Evet, yledirler.
Sokrates Dhilerle (daimones) demek istedii u: D
hiler bilge ve bilgin (daimones) olduklar iin onlar daimones
diye adlandrmtr. Eskiden de bizim dilimizde bu adla kar
layoruz. Bizim ozanlar, daha biroklan, yi bir kii l
mnden sonra byk bir talihe ve yksek katlara erer, dhi
olur, bilgelik adna yarak olur demekte hakldrlar. Byle-
ce bir dhi ras olan her iyi kiiye, yaar olsun, l olsun, d
hi ad doru olarak verilmitir.
H erm ogenes Sokrates, ben de bu nokta zerinde senin
le bir dncedeyim. Ya kahraman diye kime derler?
Sokrates Bunu kavramak pek g deil, biimi ufak
bir deiiklie urayan bu ad, seviden olan doumu gsteri
yor.
Herm ogenes Ne demek istiyorsun?
Sokrates Kahramanlarn yan tanr olduklarm bilmi
yor musun?
Herm ogenes Peki, sonra?
 212 KRATYLOS

Sokrates Btn kahramanlar, b ir tanrnn lml bir

d kadna duyduu seviden, ya da lml bir erkein bir kadm
tannya duyduu seviden domulardr. Bu ad eski Attika dili
nin nda grlrse daha iyi anlalr; sevinin (eros), kahra
manlarn doumlarna vergi sevi adndan, biimi ufak bir de
iiklie urayarak rediini grrsn. te byle tanmlyor
kahramanlar, ya da kahramanlarn bilgin, grkemli, ayta, iyi
eytiimci, soru sorm akta (ertn), konumakta (eirein) usta,
yetkin olduklarn; eirein legein (demek) ile anlamda olduu
nu sylemek istiyor. Sylediimiz gibi, Attika dilinde kahra
manlar usta, ayta ve sorgucu olduklarndan, kahraman soyu
bir eit ayta ve sophist oluyor (kahraman soyu ayta ve sop-
hist tr oluyor). Ama kavranmas g olan bu deil; g olan
e insanlarn addr (anthropoi). nsanlarn niye anthropoi diye
arldklarn biliyor musun sen?
Hermogenes Nerden bileyim? Bulup karabilseydim bi-
l, kendimi bu skntya sokmam. Onu bulgulamay sen ben
den iyi baarrsn nasl olsa.
Sokrates Eutyphron esini veriyor bu gveni sana an
lalan.
Hermogenes Deil mi ya?
Sokrates Gvenmekte de haklsn hani... Neden der-
399 sen, u alicengiz dnler belirdi usumda sanyorum;
denk almazsam ayam, enikonu bilgin olup kacam bugn,
iyi kulak ver syleyeceklerime imdi; adlar konusunda unu
kafana koymalsn ilkin: Dilediimiz gibi rettiimiz adlarda
b harfler ekliyor, harfler karyoruz oun, vurgulan deitiri
yoruz, rnein ite Dii philos (Zeus-gnldei); bu deyimden
bir ad yapmak iin ikinci iy i kaldryoruz, ortadaki ince hece
yerine bir kaim hece koyuyoruz. Baka durumlarda tersine,
harfler ekliyor ve sylerken de kaln ince yapyoruz.
H erm ogenes Doru.
Sokrates Kiilerin ad da bu deiikliklerden birine u
ram tr sanrm. Deyim" bir harfin kaldrlmasyle ad olmu
(sydei anm kaldnlmasyle), son hece de kaim olmutur.
Herm ogenes Nasl?
c Sokrates Bu anthropos ad burunlarnn ucundan ba
ka bir ey gzlemleyemeyen, grdklerinden baka bir ey gz-
lemleyemeyen, grdklerinden baka bir ey zerinde dnp
tanamayan hayvanlarn tersine ,insan grr grmez oppe'
 KRATYLOS 213

nin anlam budur dnp tanma yetisini grd eye uy

gular demektir. te bunun iindir ki, hayvanlardan deiik
insan anthrpos diye doru olarak adlandrlm tr: Kii gr
dn inceler (anathrn ha opope).
Herm ogenes Peki sonra? Ardnn nasl geleceifi re- d
nirsem ok sevineceim.
Sokrates Hayhay.
Herm ogenes yle sanyorum ki, bu sorulara bal bir
soru daha var. Kii canla bedenden olmutur demiyor muyuz?
Sokrates yle diyoruz.
Herm ogenes nceki szckleri zmlediimiz gibi bu
szckleri de zmlemeyi deneyelim.
Sokrates Bu konuda cana verilen szcn uygun olup
olmadn m inceleyelim, diyorsun?
Herm ogenes Evet.
Sokrates imdi urackta aklamaya kalkrsam can
(psykhe) adlandrann dnn aa yukar yle anlat
rm: Can bedenin eidir, bedenin yaam nedenidir, bedene so
lumak yetisini kazandrr, onu canlandran, tazelendirendir
(anapsykhon); bu canlandran ilke yok olunca, beden yklr, e
lr; psykhe ad ite bunun iin verilmitir. B u aklama yet
mezse, dur bekle biraz: Eutyphron'gillerin de alk tutacaklar^
bir aklam a buldum sanyorum. nk ilkini baya bulacak
larm, kmseyeceklerini umuyorum. rdele bakalm ikinci
aklamam senin beenine gre mi? 400 a
Herm ogenes Hadi durma, anlat.
Sokrates Bedenin doasnn tmn tutan, yrten, ya
atan can deil midir?
Herm ogenes Candr elbet.
Sokrates Ya btn teki varlklarn doas? Anaksa-
goras gibi sen de varlklar tutan, dzenleyen b ir soluk, b ir can
olduuna inanyor musun?
H erm ogenes nanyorum.
Sokrates Demek ki, doay (physis) tutan (ekhei), ta
yan bu gce psykhe adnn verilmesi yerinde olmal. Ama hoa b
gitsin diye buna psykhe de denebilir.
H erm ogenes Elbet, hem sonra bu aklam a brnden
daha ustaca, daha bilgince.
Sokrates Dorusu yledir de; ad ald biim le gerek
ten gldrc oluyor.
 214 KRATYLOS

Herm ogenes Peki... Sonra br iin ne dneceiz?

Spkrates Beden iin mi demek istiyorsun?
Herm ogenes Evet,
c Sokrates Bu ad (soma) bana karmak gzkyor; bi
iminde ufak bir deiiklik yapnca daha iyi belirir bu karma
klk. Kim ileri bedeni cann gmt (sema) diye tanmlyor
lar, orda gmk durur diyorlar imdileyin; bir yandan da, can
belirtmek istediklerini bedenle anlatt iin onlarca doru
olarak belirti (sema) diye arlm tr. Bu ad daha ok cam
bedende cezaevinde tkl sayan, yanlglarndan tr cezasn
bylece der dncesiyle orphikiler kurmutur gibime geli
yor. nk onlara gre can bu dnyada yanlglarnn cezasn
ekmekte; bedenin kendisini cezaevine, iinde cann korunabi
lecei (szetai) duvarlarla evrili bir yere benzetiyor. Beden
de, adndan da anlald gibi, cann sma's (ks, hapis) ce
zasn ekinceye dein kalaca yerdir. Bu anlam karmak
iin b ir tek harfin bile deimesi gerekmez.
Herm ogenes Bu aklamalar ben yeterli buluyorum
d Sokrates. Ama demin Zeustan sz ederken olduu gibi, tanr
adlarnn nasl b ir doruluk gzetilerek kurulduklarn ince
leyebilir miyiz?
Sokrates Zeus bilir ya! Hermogenes, biz ussal insan
larsak bizim iin tek b ir yol vardr, hepsinden daha iyi olan:
Ne tanrlarn kendileri, ne de insanlarn kendilerine ne ad ver
diklerini bilmediimizi sylemek. Onlarn gerek ad kullandk
lar aktr. kinci bir adlandrma da yakarlar gibidir; daha
iyisini bilmediimiz iin onlar hangi kkten, hangi adlarla
anlm aktan holanyorlarsa onlarla armay "yasa edinmi
iz; dorusu bu yasa ussal bence. Tanrlara sayg ilettikten son
ra onlar tanmak yeteneklerimiz dnda yalnz insanlar
401 a zerinde durarak insanlarn tanrlara ad verirken ne gibi bir
dnceyle davrandklarn gzden geirmek istediimizi sy
leyerek ie balayalm; onlar fkeye kaplmaktan ahkoyarz
bylece.
Herm ogenes Bu nerin usa yakn Sokrates. Dediin gi
bi yapalm.
Sokrates Treye uyarak Hestia ile balamamz gerek-
b mez mi?
Herm ogenes Gerekir.
 KRATYLOS 215

Sokrates Hestia adm veren kimse hangi usa hizmet et

mitir dersin?
H erm ogen es' Zeus bilir ya, buna karlk bulmak kolay
deil.
Sokrates yle sanyorum ki arkadam Hermogenes,
bu adlarn ilk yazarlar orta anlakl kimseler deil de, yksek
anlakl, ileri grr insanlard.
H erm ogenes Nasl?
Sokrates Bu adlarn kuruluu bu adamlarn stn kii
ler olduklar duygusunu uyandryor bende. Akas, Attika
diline aykr adlar inceleyince, bu adlarn her birinin ne de
mek olduklar kolayca kyor ortaya. rnein, biz yabancla
rn osia (olu) diye ardmza, birtakm kimselerin essia
diye ardklarna, baka birtakm kimseler de osia derler,
tikin bu adlarn kincisine gre nesnelerin zn (ousia) Hes-
tia diye armamz usa uygundur; sonra biz Hestia ile var
olua katliam gsterince, Hestia bu bakmdan da doru bir ad
oluyor. yle ki, biz de eskiden essia'y var olu (ousia) diye d
arrdk. Daha sonra da kurbanlarn altnda dnecek
olursak, bu adlan kuranlarn dnleri yle yorumlanr: B
tn tanrlardan nce insanlar btn nesnelerin z Hestia di
ye adlandrldklarm ilk Hestia'ya kurban etmilerdir doal
olarak. Osia adnn yazarlarna gelince, onlar btn nesnelerin
devindiklerine, bir eyin durmadna inanan Herakleitosun
inancnda olmaldr. Demek ki onlar, neden ve ynetici ilke
olarak itki (to thon) 6sia diye yerinde bir ad vermilerdir.
Ama bu kadar yeter bu konuda hibir ey bilmeyen adamlara. e
Hestiada sonra Rhea ile Kronosu incelemek doru olur.
Dorusunu sylemek gerekirse, daha nce gzden geirmitik
Kroncs adn; ama die dokunur bir ey syleyememitik
belki.
Herm ogenes Ne gibi Sokrates?
Sokrates B ir sr ince, yksek dnler dolutu ka
fama. .
Herm ogenes Ne eit dnler?
Sokrates Sylenmesi gldrr takmndan, ama gerek
yanlar da yok deil gibime geliyor. 402 a
Herm ogenes Ne trl geree benzer yanlar var?
Sokrates Herakleitos'u karmda gzm kr olsun
 216 KRATYLOS

yalanm varsa Kronos'la Rhea denli eski, Homerosun syle

ileri gibi antik bilge syleyileri sylediini gryor gibi olu
yorum.
Hermogenes Ne demek istiyorsun bununla?
Sokrates Herakleitos, Her ey geer, hibir ey dur
mak deyip de, sonra nesneleri bir rman akyle karla
trarak, Bir rm akta iki kez yunulmaz diye eklemiyor mu?
Hermogenes Evet, doru, yle sylyor,
b Sokrates Peki br tanrlarn atalarna Kronosla Rhea
adlarn verenin Herakleitos'tan baka trl m dndn
sanyorsun? Her ikisine de ak belirten adlar geliigzel mi
verdi sanrsn? Homeros da yle diyor:
Okeanostur tanrlarn atas, Tethys anas.
c Hesiodos da yle dnyor sanyorum. Orpheus da:
Bir anadan doan, kzkardei Tethys ile
Okeatos evlendi ilk, gzel akntsnda.
diyor. Btn bu anltlarn birbirine uymasna, hepsinin He-'
rakleitos'un dnne geldiklerini tasarla.
Herm ogenes Doru buluyorum szlerini. Ancak, Tethys
adnn ne demek olduunu kavrayamadm.
Sokrates Adn kendisi ne demek olduunu handiyse be
lirtiyor oysa; kaynan klk deitirmi addr bu: Szlen
(diattmenon) ve szan (ethoumenon) ey, kayna belirtiyor
ite. Bu iki addan domutur Tethis ad.
Hermogenes Bak, bu gzel ite Sokrates.
d Sokrates Ben de yle buluyorum. Hangisi geliyor son
ra? Zeus'un szn etm itik.
Herm ogenes Evet.
Sokrates Kardeleri Poseidon'la Plton'a, ona verilen
br ada geelim imdi.
Hermogenes Hayhay.
Sokrates yle sanyorum ki, Poseidon adnn ilk yaza
r tannni yrynde deniz doasnn onu durdurmas bir
e kstek gibi ayana dolap daha telere gitmesine engel ol
masndan lr vermitir. B u gc yneten tapn ayaklan ks
tekleyen anlamna gelen (posidesmon) Poseidon adn alm
tr: Enin ad gzelletirmek iin eklendii su gtrmez. Bel
 KRATYLOS 217

ki de iin asl yle deildir, balangta s yerine iki 11 sz-

leniyordu; bylece bu tanrnn ok ey bildii (polloidos) be
lirtiliyordu. B elki de p ile d katlarak sarsm aktan (seiein)
sarsc (to sein) diye adlandrlmtr. Plton'a gelince, o ad- 403 a
m zenginlie borludur, zenginlik de (ploutos) topran derin
liklerinden kan gn na. B iro klan Hades'in grnmezlik
belirttiini (aeides), bu addan ekindikleri iin de onu Plton
diye armay benimsediklerini sanyorum.
H erm ogenes Peki Sokrates, sen ne diyorsun bu ie? b
Sokrates Bence insanlar bu tanrnn grevi konusunda
bir sr yanlgya dmler, ondan bouna kukulanmlar.
imizden biri ldkten sonra orda, hep teki dnyada otur
duu iin korkulmu bu tanrdan; bedenden kopan cann
onun yanma gitmesinden de korkuya kaplyorlar ayrca, ama
bence her ey b ir yne doru yol alr, bir ynde birleir; tanr
erki de ad gibi gsterir bunu.
Herm ogenes Nasl?
Sokrates Anlatacam sana ne dndm. Syle
bakaym, herhangi birini herhangi bir yerde oturmaya zorla- c
yan balardan istek mi daha gldr, gereksinme mi?
Herm ogenes stek Sokrates, istek!
Sokrates tek i dnyaya gidenleri Hades ok gl bir
bala oraya balam olsayd, b ir kolayn bulup oradan ka
mazlar myd, dersin?
H erm ogenes Kaarlard elbet.
Sokrates yleyse onlar oraya bir istekle en gl
bal zincire vurduu doruysa zincire vuruyor, yoksa ge
reksinmeyle deil.
Herm ogens yleye benziyor.
Sokrates Sonra istekler de eit eit deil mi?
H erm ogenes Evet.
Sokrates Demek ki, isteklerin en glsyle zincire vu
ruyor onlar, en gl bala elinden tutmas gerekiyorsa. d
Herm ogenes Evet.
Sokrates B irlikte daha iyi olaca umulan b ir varln
toplumda yaamak isteinden daha byk b ir istek var mdr?
Herm ogenes Zeus bilir ki, yoktur.
Sokrates Bu byleyse Hermogenes, teki dnyadakilcr-
den hibirinin sirenlerin kendileri bile oray brakp buraya
dnmek istemediklerini, hepsinin oranm ekiciliine kapldk-
 218 KRATYLOS

e lann onaylamamz gerekiyor; Hadesn onlara anlatt eyler

ok gzel olmal. Bizim savmza gre bu tanr eksiksiz b ir so
fist, orada yanndakiler iin de byk b ir iyilikseverdir; bura
da oturanlara bile yararlklar dokunan bir iyiliksever, yle
zenginlikler var ki istifinde. Plton ad da bunun iin yerinde
verilm itir ona. te yandan, insanlarn bedenleri var olduka
onlarn toplumda yaamaktan kanmas, canlar btn kt
lklerden, beden isteklerinden arnnca ancak onlara karma
s, insanlar tutmak, brakmamak iin insanlar beden azgn
lklarnn, lgnlklarnn yemi olduklar srece babas Kro-
nosun bile onlar o nl balanyle balayp, onlar tutmaya
404 a yardm edebilmek iin en iyi aracn erdem isteiyle balamas,
ok iyi bilenin ii, bir bilgeseverin ii deil midir?
Herm ogenes Hakl olduunu sanyorum Sokrates.
Sokrates Hades ad da Hermogenes, grnmezlikten
b (aeides) gelmeyip btn gzel nesneleri bilmesini (eidenai) gs
teriyor; Hades szn yasa koyucu buradan karm tr.
Herm ogenes Gzel. Ya Demeter, Hera, Apollon, Athe-
na, Hephaistos, Aren'le br tanrlar iin ne diyoruz?
Sokrates Demeter ad onun bize verdii besileri bir ana
gibi iletmesinden (didousa meter) tr verilm itir sanyorum.
Hera adm sevimli (erate) olmasna borludur; nitekim Zeus
c un ona gnln kaptrp bu yzden onunla evlendii sylenir.
Yasa koyucu belki de gl olaylarla urat iin, klk de
itirmi biimde, szcn ban sonuna getirerek havaya
(aet) Hera adn takm tr; st ste birka kez sylersen Hera
adn, senin de usun yatar buna. Pherrephatta da Apollon
adndan olduu gibi, ok kimsenin bilgisizlikten tr, ekin
dii doru b ir addr sanrm. Bu ad deitirip Persephone
(phonos=ldrme) biimine sokuyorlar, byle bu ad onlara
korkun geliyor. Bu ad gereklikte bu tanrnn bilgeliini gs
teriyor. Nesneler devinmede olduklarndan, onlara eriebil-
d mek, dokunabilmek, onlar izleyebilmek bilgelik belirtisi olur.
te bu bilgelik devinme durumundaki nesnelere dokunma
(epaphe tou pheromenou) tanr kadna Pherephatta, ya da bu
na benzer bir ad verilmesini hakl gsteriyordu. Kendi de b il
ge olan Hadesin, kendi gibi olan tanr kadnla yaamas da
bunun iindir. Kula okamasn geree yelediklerinden de
adm deitirip Pherephatta yapyorlar. Bu sylediklerim Apol-
e lon iin de dorudur; ok kimse tanrnn bu adndan, gene sy-
 KRATYLOS 219

lyorum, korkun b ir anlam varm gibi ekiniyor. Gzne

batmad m bu durum?
Herm ogenes Batmaz olur mu?
Sokrates Bence bu ad tanrnn grevine ok uygun d
yor.
Herm ogenes Nasl?
Sokrates Ne dndm sana anlatmay deneyece
im. Tek bama tanrnn drt zelliini, kendinde toplayan,
dorulayan baka b ir ad yoktur.; bu ad ezgiyi, bilicilii, he
kimlii, avcl ieriyor, hepsine deiniyor. 405 a
Herm ogenes Akla bunu; ite bir ad ki, br adlara
benzemiyor, iitilmedik b ir ad.
Sokrates B ir ezgi tanrsna yakr tam uyumlu dersen,
daha doru olur. lkin ister hekimlik, ister bilicilikteki artm
yollan, sonra hekim ve bilici ilalanyle yaplan kkrt ttsle
ri, gene byle ilerde kullanlan ykamalar, lcaya girmekler, b
okuyup flemeler, su serpmelerin tek b ir gc kiiyi bedeniy
le cannda antm as gc deil mi?
Herm ogenes ok doru.
Sokrates Bu tann kiiyi ktlklerden kurtaran, yka
yp artan tann oluyor yleyse?
Herm ogenes Elbet.
Sokrates Yapt kurtarmalardan, artmalardan sonra
bir de o trl ktlklerden satt iin Apollun (ykayan,
artan) diye doru olarak adlandrlm olacak. Bakclk sana c
t, gerek lyle zdenliinden (aploun) bu ikisi ayn ey
dir tr ona Thessalia'da verilen ad dorulanyor bylece.
Thessalia'llar Aploun diye arrlar bu tanry. Sonra da yay
biliminde usta atc olduu iin de bu tanr hep vuran kiidir
(oei balln). Ezgi sanat stne de unlar syleyebiliriz: Ako-
loutosla akoitis szcklerinde olduu gibi a oun birlikte
(homu) anlamna gelir. Burada da gkyznde olan devrimler
(poloi) denen, birlikte dn (homu polesis) anlamak gere
kir. Yirda (arkda) ki ses verme diye adlandrlan uyum gi
bi; ezgiden, gk biliminden anlayanlara gre btn bu devin-
tneler hep birlikte bir uyuma gre dzenlenirmi. nsanlar, ya
da tanrlar hep birlikte dzenleyen bu tanr uyumun badr.
Homou yerine a koyarak yol ve yatak arkadana biz nasl
a-kolouthos (yolda) ile akoitis (kar-koca) diyorsak, gene y
le birlikte devinene de (homopoln) Appolon demiiz; yalnz
 220 KRATYLOS

e korkun anlamna gelen ada (apoln=ldrecek olan) benze

mesin diye ikinci bir 1 katmz araya. Adn deerini doru
layn gremeyen bugn bile birtakm kimseler adm bu kor
kun anlamna gelmesinden kukulanarak onda b ir eit yok
etme anlam grp ekiniyorlar, korkuyorlar. Gerekteyse az
nce dediimiz gibi, bu ad, tanrnn btn grevlerini iine
alyor: Yaln (haploun), hep vurucu (aei balln), artan (apo-
loun), birlikte devindiren (homo polon). Genel olarak ezgiye
gelince bu ad, istemekten (mosthai), aratrm a ve bilim sevi-
106 a sinden km tr. Leto ad da tanr kadnn kendine yaplan di
lekleri iyi karlad, iyiliksever olduu iin verilmitir. Ya
banclarca denildii gibi alamak gerekir belki de, ok kimse
Letho diyor. Tatllndan, rasnn yumuaklndan tr (to
leion tou ethous) ona bu ad verenlerce Letho diye arlm
tr. Artemis ad, kzlk sevisiyle, dokunulmaml (to arte-
mes), gsterir. Bu ad koyan tanr kza erdem bilir (aretes his-
tr) demek istem itir belki, belki de tanr kzn erkeke dl-
b lendirilmesini istememesi, tiksinmesi (ton aroton msei) ni be
lirtmek istem itir. Bu ad kuran bunu, ya da bu gibi eylerin
hepsini gz nnde tutarak vermitir tanr kza.
Hermogenes Ya Dionysosla Aphrodite?
Sokrates etin sorular bunlar Hipponikosolu! Bu ad
larn bu tanrlara verililerinin hem alayl, hem de ciddi anla
m vardr. in ciddi yanm bakalarna sor; alayl yanma ge
lince, bunu ortaya komamda bir engel gremiyorum: Tanrlar
c da sever akay, Dionysosa arap veren (ho didous ton oinon)
alay yollu didoinysos denmi olsa gerek. arap (oinos) ienle
rin ou akldan yoksun olduklar halde akll sansna
(oiesthai) kapldklarndan ok yerinde olarak araba uslu ol
duunu sandran (oionous) demiler. Aphrodite'ye gelince, He-
siodosun dedii gibi, kpkten (aphros) doduu iin Aphro-
dite diye adlandrldn onunla birlikte benimsemeli,
d Hermogenes Ama Sokrates b ir Atinal olarak Athena'
y, Hephaislosla da Ares'i unutmamalsn, deil mi?
Sokrates Elbette, deil mi ya!
Hermogenes Elbette,
e Sokrates br adn ona ne yzden verildiini sylemek
g olmasa gerek.
Hermogenes Hangi adn?
Sokrates Pallas diye armyor muyuz onu?
 KRATYLOS 221

Hermogeres Evet, sahi.

Sokrates Bu adn tfek oyunundan ktn sylersem
yanlmam sanrm. Kendini, ya da baka bir nesneyi ellerle ha
vaya kaldrmaya pallein (sallamak, kmldatmak), pallesthai 407 a
(salianmak, kmldamak), oyuna balamaya, oynamak, diyo
ruz.
Herm ogenes ok doru.
Sokrates Pallas byle alyoruz demek ki?
Herm ogenes Peki ama br ad iin ne diyorsun?
Sokrates Athena iin mi?
Herm ogenes Evet.
Sokrates A! sana daha da g olan! Homerosun iiri- b
ni bilenler eskiden de bu ad iin bugnk gibi dnld
n sylerler. Homeros yorumlayclarnn ou ozann Athena
yi solukla dnnn b ir olmas, diye kurduunu sylerler;
adlarn yazar grnte buna benzer dnyor; daha da ile
ri giderek, tanr anlan (theon noesis) belirtm ek isteyip, de
nebilir ki, yabanc bir diyelekten e yerine a koyuyor, i
ile s yi kartp tanr anla (ha theonoia) adn veriyor ona.
Bundan tr deil de belki, tannl nesneleri (ta theia) baka
larndan daha iyi kavradn (noousa) dnerek tanry
Theonoe diye arm tr. Doal anla (he en etlei noesis)
tanr kendisiyle b ir tutarak ona Ethonoe demek istemi de
olabilir; ama ya ad koyann kendisi, ya da sonradan baka- c
lar . gzelletirdiklerini sanp ad deitirmiler, Athenaa
yapmlar.
Herm ogenes Ya Hephaistos? Onu nasl aklyorsun?
Sokrates k bilmekte (phaes histor) byk usta olan
dan m sz etmek istiyorsun?
Herm ogenes - Evet, ondan.
Sokrates Kime sorsan nne b ir a konmu Phaistos
(parlayan) olduunu syler sana, deil mi?
Herm ogenes Syler belki. Hani senin geree benzer
baka b ir dnn vardr bu konuda dedim.
Sokrates Byle b ir dny renmek istersen Aresi
sor benden.
Herm ogenes Peki, onu soruyorum yleyse.
Sokrates Aresin adm, izninle, erkekliine (arrhen), yi- d
itliine borlu olduunu syleyeyim; ama sen bu ad sert,
amansz rasna borludur dersen, Ares'e bundan tr arrhe-
 222 KRATYLOS

tos (krlmaz) ad verilmesi, bu bakmdan da sava tanrsna

uygun der.
Herm ogenes ok doru.
Sokrates Tanrlar akna, brakalm burada tanrlar,
kendi payma ben korkuyorum onlar zerinde konumaktan.
Ama sormak istediin baka sorular varsa sor; Euthyphron'un
atlarnn ka para ettiini grrsn bylece.
e Hermogenes Soracam sormasna ya, daha nce,
Kratylos benim Hermogenes olduumu yadsmyor mu? Her-
mes zerine bir sorum var. Kratylos doru mu sylyor, eri
mi anlayabilmek iin bu adn ne demeye geldiini inceleyelim.
Sokrates nceleyelim. Bu adn b ir kez konuma ile ilin
tisi olduu grlyor; (Hermeneus) dilma, ulak, usta hrsz,
ylan deliinden k a n r (szlerle aldatcl), becerikli satc
zelliklerine baklrsa bu adn konuma, sz erki evresinde
dnp dolat grlr. Yukarda da sylediimiz gibi, konu-
408 a mak (eirein), szn kullanl demek olmas, Homerosun bir
ok yerlerde kulland mesato'nun (dnd) da anlam bu-
dur, biim kurmak demektir, ite bu iki eden, deyile sz
dnp bulma (legein ile eirei birdir), kurulan bu ad iin ya
fa sa koyucu bize yle diyor: Ey insanlar, sz dnp bulan
(to eirein emesato) tanrya vereceiniz, en doru ad Eirem es'
tir.) Ama biz ona Hermes demekle o ad gzelletirdiimizi sa
nyoruz. (Irisin de ad, o da ulak olduuna gre, eireinden
gelmie benziyor).
Hermogenes Zeus bilir ya! Kratylosun Hermogenes
ad zerine dedikleri, Hermogenesi yadsmas doruymu,
yle ya benim szle pek alveriim yok.
Sokrates Hermesin olu Pan'n da byle iki yaratl
gstermesi geree yakndr.
Hermogenes Nasl oluyor bu?
Sokrates Szn her eyi belirttiini, her eyi durmadan
dolamda tuttuunu biliyorsun. Sz de iki trl oluyor: Ger-
c ei ve dzmecesi.
Hermogenes ok doru.
Sokrates Gerek olan dzgn, kutlu olup yukarda tan
rlar katnda bulunur; dzmecesi aada ayak takm arasn
dadr; kaba, przl, sert, tekeyi (tragikon) andrr. Masalla
rn, yalanlarn ou burada, bu tragik yaamada bulunur,
d Hermogenes ok doru.
 KRATYLOS 223

Sokrates Her eyi (pn) tantan, her eyi durmadan

dolamda tutann (aei polon), Pan aipolos (kei oban) diye
adlandrlmas pek yerinde olsa gerek. Hermesin olu bu tan
r, iki yaratlldr: st, yukars dzgndr ama alt, aa
s przldr. Tekeye benzer. Gerekten Hermesin olu ise,
Pan ya szn kendisidir, ya da szn kardeidir; bir kardein
brne benzemesi de alacak ey deildir hani. Ama gz
n sevdiim Hermogenes, brakalm artk bu tanrlar.
H erm ogenes Daha dorusu, her trl tanrlar braka
lm, deil mi Sokrates? Gne, ay, yldzlar, yeryz, aither,
hava, ate, su, mevsimlerle yl gibi tanrlarn szn etmekte e
hibir ekinge yok sanrm?
Sokrates Koca b ir i yklyorsun bana! Ama bu gn
ln edecekse, ona da varm.
Herm ogenes Elbette gnlm edecek.
Sokrates Hangisinden balayalm dersin? Senin koydu
un sraya gre, gneten (Helios) sz aalm istersen?
Herm ogenes Hayhay.
Sokrates Gnein dorik adn ele alrsak daha ak gre- 409 a
ceimizi sanrm dorlar gnee halios derler . Gne doar
ken insanlar bir yere toplad (halizein) iin halios denmi
olabilir, yeryz evresinde durmadan dnd (aei heilein)
iin de olabilir, ya da dnerken yeryz rnlerinin renkleri
ni (poikilein) ayrmcklad, boyad iin de olabilir; poiki-
lein ile aiolein anlam lan birdir.
Herm ogenes Ya ay (Selene)?
Sokrates Al sana Anaksagoras g b ir duruma sokan
bir ad.
Herm ogenes Ne gibi?
Sokrates Ayn m gneten aldn bilgeseverin sa- b
vmdan daha eski olduunu gsterir gibi.
H erm ogenes Nasl?
Sokrates Aydnlkla (selas) k (phs) bir ey deil mi?
Herm ogenes Evet.
Sokrates Anaksagoras okulunun dedii doruysa, bu
ayn yeni (neon), eski (henon) hep (aei) yeni ve eskidir.
nk gne, ayn evresinde durmadan dnerek, zerine dur
madan yeni k atar, geen ay da eskidir bylece.
H erm ogenes Gzel.
Sokrates Selanaia birok kimselerce aya verilen addr.
 224 KRATYLOS

Hermogenes ok doru.
Sokrates Parlts (selas) hep (aei) yeni (neon) ve eski
(henon) olduuna gre, aya verilecek en yasaya uygun ad se-
laenoneoaeia'dr; ama ksaltlarak selanaia denmi.
Hermogenes Bu ad, Sokrates, dithyramboslar andr
yor! Ayla yldzlarn adlar iin ne dersin?
Sokrates Ay (zaman anlamna geleni=meis) klmek
ten (meiousthai) geldii iin doru olarak meies diye arl
mas gerektir; yldzlara gelince, bunlarn adlandrlmas im
ek parltsndan (astrape) geliyor sanrm. imek gzleri (ta
opa) baka yana evirttiinden anastrope diye arlmas ge
rekirdi, ama gzelletirmek iin astrope biimine sokulmu.
d Hermogenes Ya atele su?
Sokrates Ate (pyr) iin ne diyeceimi bilemiyorum. Ya
Euthyphronun Musa's brakt beni, ya da bu szck en g
lerinden. Byle kapana sktm zamanlarda bavurduum
yola bak, incele.
H erm ogenes Hangi yola?
Sokrates Syleyeceim. Yantla: Yyr szcnn biim
lenmesini anlatabilir misin bana?
Hermogenes Zeus biliyor ya, hayr! Bana vergi deil
bu.
Sokrates Beni kukulandrann zerinde kafa yor ba
e kalm. Hellenlerin, daha ok da yabanclar baatl altnda
bulunan lkelerin onlardan ok sayda ad aldklarn d
nyorum.
Hermogenes Peki sonra?
Sokrates Bu szcn de kkn mkn aratrd
mzdan, bunu geldikleri sanlan dilin adna gre deil de Grek
diline gre yaparsak, sarpa sarar iimiz.
Hermogenes yleye benzer.
Sokrates yi dikkat et, pr ad da yabanc b ir kkten
410 a olmasn? Grek diline balamak kolay deil onu; stelik
Phrygiallarn ufak b ir deiiklikle atei bu adla belirttikleri
grlyor. Hydor (su), hynes (dii kpekler), daha biroklar
da byle.
Hermogenes Doru.
Sokrates Zorlamamal bu adlar, zorlamadan da bu ad
lar stne b ir eyler sylenebilir. Atele suyu bir yana bra
kalm bylece. Havaya (aer) gelince Hermogenes, yeryznde
 KRATYLOS 225

olanlar yukar kaldrd (airei) iin aer diye adlandrlm

olamaz m ? Ya da srekli bir akntda (aei rhei) olduu iin?
Ya da yelin soluu bu akntda doduu iindir belki? Ozanlar
yel soluklarna aetai demiyorlar m ? Bu ad belki pneumatorr-
houn (soluk solua akan=esen) anlamna aetor^houn (soluk
solua akan) demektir. Aithere gelince, u kandaym aa
yukar: Havann evresinde durmadan dolaarak kotuu iin
(aei thei rhen), aeitheer (hep koan) ad uygun- grlmtr.
Yeryznn anlam (ge) gaia diye adlandrlnca daha bir ak
a beliriyor. Homerosa gre gaia dourucu (geneteira) diye
doru olarak arlm tr: Homeros gerekten gegennes-thai
(dorulmu olmak) iin gegasi diyor. Peki bundan sonra ne
kalyor?
Herm ogenes Mevsimlerle, yl ve sene Sokrates.
Sokrates Usa yakn anlamn bilmek istersen mevsim
lerin (hrai) adn eski Attika azyle sylemek gerekir. K
lar, yazlar, yelleri, topran yemilerini snrladklar iin (lo- d
rizein) horai ad uygundur. Eniautos (yl) ile etos (sene) bir
ve tek ey olmal. rnleri,'varlklar sra ile a kavuturan,
onlar kendi kendinde (en heaut) denetleyen (eksetazon) bize
biraz yukarda Zeus iin dediklerimizi anm satr. Zeus ad iki
ye blnerek birtakm kim selere Zena, bakalarnca Dia oldu
u gibi burada da yl, birtakm kimselerce kendinde (en
heaut), bakalarnca da denetlerden (etazei) etostur. Akla
mann tmnce bu deyim, en heaut etazon (kendi kendini e
denetleyen), b ir btn olmakla birlikte, ortaya iki ad kara
rak eniautos ile etos tek bir szden kan iki para olarak
syleniyor.
Herm ogenes Sokrates, gerekten bvk ilerlemeler g
ze arpyor sende.
Sokrates Bilgi konusunda bir hayli ilerlediimi san
yorum.
H erm ogenes yle, yle.
Sokrates Daha da ileri gittiimi diyeceksin birazdan.
Herm ogenes Bu trl adlardan sonra, kendi payma
dn, kavray gibi erdemle ilgili daha baka gzel szck 411a
lerin nasl dorulandklarnn gzden geirilmesini isterdim.
Sokrates Bylece, arkadam, b ir trden szckleri
uyandryorsun! Ama aslan postunu bir kez srta geirdik mi
geirmedik mi, geriye dnmek olmaz artk; dn, kavray,
D 15
 226 K.RATYLOS

b tanma, bilimle szn ettiin btn br gzel adlan incele

meliyiz.
Hermogenes ok doru; bu ii yapmadan bir adm at-
mamalyz.
Sokrates Kpek hakk iin! Adlar kuran en eski a
kiilerinin, gnmz bilgelerinin ounun yapt gibi davra
nlarnn kkten bir olduunu dnerek .biraz nce gster
diim bilicilii hi de kt bulmuyorum gerekte; varlklarn
yaratln ararken bir benekte dnp durduklarndan bala
r dnyor; bylece (nesneler) evrensel bir devinmeye tutul-
c mu, dnyorlar duygusunu uyandryor. Bunun nedenini de
kendileri zerindeki etkide aramayp, (nesnelerin) doasnda
gryorlar: Onlarca nesnelerde srekli olan, saptanm olan
hibir ey yok; nesneler akarlar, devinirler, oluma ile, devin
me ile doludurlar batan aa. Byle sylerken imdi kafamz
kurcalayan btn adlar geiriyorum usumdan.
Hermogenes Nasl, Sokrates?
Sokrates Demin dediklerimi anlamadn belki: Nesnele
rin adlar ite bu devinim, aknt, oluum dnnden t
r yle verilmitir.
Hermogenes Hi dnmemitim bunu!
Sokrates Peki, balamak iin saydmz adlardan ilki
nesnelerin kknden byle b ir zellik gsterdiklerini varsay-
d yor.
Herm ogenes Hangi ad?
Sokrates Dn (phronesis). Gerekte de dn de
vinmenin, akn alglanmasdr (phor kai rhou noesis); de
vinmenin yardmcs (phors onesis) diye de anlam verilebilir
buna; her durumda da devinmeyle ilgilidir dn. Baka bir
rnek ister m isin? Tanmay alalm, (gnme) doumun gzden
geirilmesi, incelenmesidir (gones nomesis): Gzden geir-
e inekle (skopein) incelemek bir kapya kar. Baka bir
rnek: Anlam (noesis) kendince (aslnda) yeninin isteidir
(neou hesis). Varlklarn yenilii de durmadan olumay gs
terir. B u ad yazarnn belirttii gibi: Can hep yenilii ister
(noesis). Adn eski arl noesis deildi: B ir e yerine iki
e syleniyordu: Noeesis. Bilgelik (sphrosyne) demin ince-
412 a lediimiz dnnn (phronesis) korunmas (soteria=sakIan-
mas)dr. Bilim (epsteme) de yle: B ir deeri olan cann nes-
 KRATYLOS 227

neleri, ne ardnda kalarak, ne de nnde koarak devin

melerinde izlediini gsterir. Demek ki, e yi atarak pisteme
diye adlandrmak onu. Anlamda da (synesis) usavurmaya
(sylogismos) benzer gibidir. Ama synienai (anlamak, syniemi)
szc dorudan doruya epistasthai (birlikte deinmede ol
mak) anlamna gelir, synienai (birlikte gitmek, syneimi) den
cann nesneleri yrylerinde elediini gsterir. Sophiaya
(bilgeli) gelince: Devinme ile deinmeyi belirtir. Ad olduka
karanlk ve deiik biimde gzkyor. Ozanlardan balamak
gerekiyorsa, hzlca ilerlemeye balayan bir kimseden sz et
mek istedikleri vakit, frlad (esythe) demelerini anm-
samalyz. nl b ir Lakedaimonialnn ad Soostu; Lakedaimo-
nallarn hzl atla verdikleri addr bu. Nesneler devinir var
saymnda devinme ile deinmeyi (epaphc) gsterir demek ki c
sophia. yiye (agathon) gelelim imdi. Bu szck tm doada
tansklk (agaston) uyandran nesneleri gsterir gibi. Varlklar
yrmekte olduklarna gre hzllk ve yavalk da var onlar
da. yleyse tansklk uyandran btn deil, btnn b ir par
as, hzl (thoon) e; ite bu tansklk (agaston) uyandran
paraya uygulanyor adlandrlan iyi (agathon).
Dorulua (dikaiosyne) gelince, dorunun anlam (di-
kaiou synesis) demek olduu kolayca grlyor bunun; ama
dorunun (dikaion) kendisinin ne olduunu sylemek gtr.
B ir yere dein anlam zerinde birleiliyor, ama ordan sonra
balyor birbirine aykr dnler. Evrenin devinmede oldu d
una inananlar byk parasnn yer deitirmekten baka
zellii olmadn, btn de doan her eyin doumu olaca
ilkesine gre bir utan br ca yrnr. Bu ilke onlara gre
pek tez, geici, inceymi; gerei batan sona dolaamyormu
byle; hibir eyin onu durduramayaca denli ince, teki nes
neleri kmldamaz gsterecek denli tez olmasym! Nasl olur
sa olsun, geri kalan dolaarak (diaion) ynettii iin ona do e
ru (dikaion) adn vermekle usa uygun davranlmtr, aza
daha kolay gelsin diye de k katlm adm iine. te buraya
dein ok kii dorunun bu aklanm as zerinde anlalyor
lar, birleiyorlar. Kendi payma, Hermogenes, bunun stne
derek gizliden gizliye sorunu aydnlatmay baardm; sz
n ettiimiz bu doru nedenin de kendisi, nedenle doru bir 413 a
neden b ir eyin neden (diho) var olduudur; bylece kimi ona
b adn kendini vermek dorudur der. Bu aklamay dinledik-
 228 KRATYLOS

ten sonra ykme dnyor, bu adamlara usulcack soruyo

rum: Byleyse bu, doru ne ola dersiniz, ha? Sorguya ek
mekte ileri gittiim, izmeden yukar ktm sansna kapl-
b yorum sonra da. Yeterince anladn artk diyorlar bana; mera
km gidermek iin de kendine gre bir ey sylyor her biri;
anlama, uzlama diye bir ey de olmuyor aralarnda. Kimine
gre varlklar batan baa dolaan (diaion), stan (kain), y
neten yalnz gne olduu iin gnetir doru. Gzel bir ey
rendiime sevinerek bunu gidip bir bakasna anlatnca, g
ne battktan sonra kiiler arasnda hibir dorunun bulunma
dn m sylyorsun diyerek alay ediyor benimle. Kendi ka-
c nsn bilmek iin stlediimde de atetir doru diyor; bunu
da anlamak kolay deil hani. Kimine gre de doru atein, ken
disi deil, iindeki sdr. B ir bakas da btn bu aklam a
larla elenerek, Anaksagorasa gre tanmlyor doruyu; doru
soluktur (nous) diyor; bamsz, katksz olarak her eyi dola
arak dzenliyor nesneleri, diyor. Bunun burasnda, gnlde-
im, dorunun doasm renmek eilimlerimle ellerim b
rmde kalyorum. Aratrmamzn konusuna dnelim, ite b-
d tn bu nedenlerden tr doruya bu ad verilmitir.
Herm ogenes Bana yle geliyor ki Sokrates, ayak st
kndinden b ir eyler anlatacana, edinilmi bir ders koyu
yorsun nmze.
Sokrates Ya teki adlar iin sylediklerim? Onlar da
m byle?
H erm ogenes Yooo, onlar byle deildi.
Sokrates Dinle yleyse: Bundan sonrakiler iin belki
bakalarndan iittiklerim i deil de, kendi dndklerimi an
lattma inandrabilirim seni. Doruluktan sonra, ne kalyor
geriye? Yiitlik, yreklilik yanlmyorsam; gzden geirmedik
e daha onu. Hakszln (adikia) gezip dolaan (dikaiou-diaion-
tos) her eye engel olduu aktr; te yandan yreklilik adn
savamadan aldn belirtiyor. Gerekte yreklilik akyorsa,
savama kart" bir akmdan (rhe) baka bir ey deildir.
414 a Andreia (yiitlik-yreklilik) szcnden kartlrsa andreia
ad bu eylemi gsterir. Yiitliin herhangi bir akma kart ol
mad bellidir, doruya kar olan akmdr, yoksa vlmezdi
yiitlik. Erkeklik (arrhen) ile erkek (aner) adlar da yukarya
evrik akm (an rhe) anlamna yakndr. Gyne (kadn) sz-
 KRATYLOS 229

cyle gone (doum) anlatlmak stenmi gibi geliyor bana.

Diil (thcly) szne gelince, o adm memeden (thele) geldiini
sanyorum. Ama meme, Hermogenes, sulanan bitkilerde oldu
u gibi, almann (tethelenai) nedeni olduunu gstermiyor
mu?
. Herm ogenes Gsteriyor Sokrates.
Sokrates Almak (thallein) szcnn kendisi de de
likanlln arabuk, birdenbire gelitiini canlandryor gibi
geliyor bana. Yazar sanki bu adn yardmyle thein (komak)
ve hallesthaidan (sramak) biimleyerek, retti bu szc.
Ama grmyor musun ki, ben dz ayak bir yer bulunca yoldan
kyor, ayrlyorum konudan. Oysa daha birok nemli sorun b
bekliyor bizi.
H erm ogenes Doru sylyorsun.
Sokrates ite bunlardan, en nemlilerinden biri tekh-
nenin (sanat) anlam, onu grelim.
Herm ogenes Grelim ya.
Sokrates T karlp da kh ile n, n ile e ara
snda o sokulursa bu szck ekhonoe uslu (heksis nou) ol- c
may gstermiyor mu?
Hermogenes Epey aba gerekiyor bunun iin Sokrates.
Sokrates Mutlu Hermogenes ilk kurulan adlann daha
bir gsterili olsunlar diye derinliklere, karanlklara saplan
dn unutuyor musun? Kulaa ho gelsin diye harfleri mi ek
leyip karm adlar; gzelletirmek isteiyle zamanla anlamla
rn ekip bzerek klktan kla m sokmadlar. Katoptron
daki (ayna) r nin araya sokulmu olmasn yersiz bulmuyor j
musun? yle sanyorum ki, bu yollara bavuranlar gerek kay
gsyla deil, aza kolay gelsin diye byle yapyorlar; ilkel ad
lara yle ekler koyuyorlar ki, sonunda insan yarat bu ad
larn ne demeye geldiklerini anlamaz durumda kalyor. rne
in Sphinks, phiks yer'ne sphinks diyorlar; buna benzer daha
neler, neler var.
Herm ogenes Gerekten de yle bu, Sokrates.
Sokrates Adlara dilendii gibi harflerin eklenip kar
tlmasna gz yumulursa iler ok kolaylaacak; herhangi bir
nesneye herhangi bir ad verilecektir.
Herm ogenes Haklsn.
 230 KRATYLOS

Sokrates Yzde yz haklym. Ama, yle sanyorum ki,

bilge bakanl ile, lye, geree benzerlie uygun uyank
olmalsn.
Herm ogenes Olmak isterim.
Sokrates Ben de, Hermogenes, seninle birlik olmak is
terim. Ama ar zenle, kutlu gnldeim;

415 a Odumu sndrm e benim.

Sanattan (tekhne) sonra uran edimini (m arifet=m ekhane)

inceleyince konumuzun doruuna ereceim. Mekhane bence
yaygn bir sonuca (anein) varmak demektir. Mekos szc de
byk yaygy gsterir. te bu iki eden, mekos'la anein b ir
lemesinden domutur mekhane ad. Ama gene sylyorum,
konumuzun doruuna ermemiz gerek: Arete (artam) ile kakia
b (eksiklik) adlarnn ne demeye geldiklerini aratrmalyz. B i
rinin anlamn pek seemiyorum, ama brnnk saydam g
zkyor bana: ncekilere de uyuyor. Nesneler devindiklerine
gre kt giden (kakos in) ey ktlk (kakia) olur. Can ne
vakit nesnelerin kt devindikleri yer olursa, o zaman btne
verilen ktlk arn tar. Ama bu kt devinme neye da
yanr dersin? Korkakla (deilia) dayanr sanrm; daha
zmlemediimiz, yiitlik szcn incelerken gzden geir
memiz gerektiinde atladmz korkakla; daha da birok
c ad atladmz sanyorum. Olan oldu, korkaklk (deilia) can
gcn zincirleyen ba (desmos) gsteriyor; Lian (pek) da g
c belirtir. Korkaklk (deilia) demek ki b ir ba, en ok erkin
canla gl (lian) b ir ba oluyor; aalama (aporia) gibi,
kar yol bulamama gibi, devinmeye, yrmeye (poreuesthai)
engel olan ey, sanrm ktlktr. Kt gitmek aya dolaa
rak, yalpa vurarak yrmeyi gsterire benzer; can byle bir
yrye ulanca, ktlkle (kakia) dolar. Kakia ad bu ko
ullara uygulannca, kart arete (artam, erdem) olur. Bu ad
nce kolav yrmeyi, sonra iyi cann, hep zgr akn bildi
rir; engelsiz, skntsz hep akan eyin bu ad ksaca nitelen
dirdiini sanyorum. Bu ad aeirheite diye armak doru
olur; ama belki yazar br durumlara yelenir bir durum ol
duunu gstermek iin hairete (yelenir) demek istiyor: B
zlme ile szck aret biimine girmi. Gene uydurduumu
syleyeceksin belki; ama ben unu diyorum ki, az nce sz
 K R A TY LOS 231

n ettiniz kakia (ktlk) ad doruysa, bu arete (artam,

erdem) ad da dorudur.
H erm ogenes Eee, peki nceki adlar aklarken epey
iine yarayan kakon (kt) ne ola?
Sokrates Zeus bilir ya, acayip bir addr o! Yorumlan- 416 a
lanmas da gtr hani. Bunun iin de daha nce bavurdu
um yola sapacam gene.
Herm ogenes Hangi yola?
Sokrates Onun da yabanc bir kkten geldiini syle
yeceim.
Herm ogenes Haklsn gibime geliyor. Ama istersen, b
rakalm bu adlar da kalon (gzel) ile aiskhron'a (irkin) gee
lim; onlarn nasl dorulandklarn grmeye alalm.
Sokrates Aiskhronun anlam daha imdiden ak g b
zkyor bana; daha nce sylediklerimize de uyuyor. Varlk
larn aklarnda ayaklarna dolaan, engel olan her ey ad
yazarnca her frsatta ktleniyor sanyorum; burada da, zel
likle, ak hep durduran ey (aei iskhon ton rhoun) aeisk-
horrhoun (ak hep kstekleyen) adm alyor yazardan; ama
bugn, bzlme ile aiskhron deniyor ona.
Herm ogenes Ya kalon (gzel)?
Sokrates Bunu iyice anlamak daha g. Bununla bir
likte yazar bunu uyum iin byle aryor, biim i de o nun
niceliiyle deitirilmi.
Herm ogenes Nasl?
Sokrates Dndr (dianoia) sanrm bu ad nitelen
diren.
Herm ogenes Ne demek istiyorsun?
Sokrates Grelim bakalm. Her nesnenin arlmas,
nedeni nedir sence? Adlar saptayan ey deil mi?
H erm ogenes yle olduu su gtrmez.
Sokrates Bu ey de tanrlarn, insanlar, ya da hem
tanrlarn, hem de insanlarn dnsnden baka ne olabilir?
Hermogenes Evet.
Sokrates Nesneler adlarn arm olan (kalesan) ile
aran (kaloun) ayn ey, dn deil midir?
H erm ogenes yledir.
Sokrates Oysa usla anlan rettikleri vlmeli; ret
medikleri de tersine, yerilmeli deil midir?
Herm ogenes yle ya.
 232 KRATYLOS

Sokrates Hekimler sanat, hekimlik, yapclar sanat da

d yaplar retmez mi? Sen ne dersin?
Herm ogenes Bence dediin gibidir.
Sokrates Gzelde gzel nesneler reten deil midir?
Hermogeres yle olmas gerekir.
Sokrates Bu da bir dndr, deil mi?
Hermogeres Elbet.
Sokrates Demek ki bu ar, kalon (gzel), gzel olduk
larn syleyip bayram ettiimiz ileri beceren dnye do
rulayn verilmitir.
Hermogeres yle.
Sokrates Daha ne kalyor geriye bu trden?
e Hermogeres : yi ,gzelle ilgili adlar: Krl, yararl, kul
lanl, kazanl gibi szcklerle bunlarn kartlar.
417 a Sokrates Daha ncekilerin nda daha imdiden
sympheron'un (krl) aklamasn kendin yapabilirsin: Epis-
temenin (bilim) kardei gibi bir ey. Cann nesnelerle birlikte
devinmesinden baka b ir ey bildirmiyor deil; sonra da by
le bir etkiden gelen adlarn sympheronta (yarayan) ile sym-
phora (uygun, yarar) bu birlikte, evreleyin devinmeden k
tn (symperipherestlai) gsterir.
Hermogenes yle olacak.
Sokrates Kerdaleon (krl), kerdostan (kr) gelir. Oy-
b sa kerdos, ondaki d yerine n konulursa ak bir an
lam kazanr; iyinin baka trl adlandrlmasdr. yi btn
nesnelerin iinden geip giderken ilerine karyor (keranny-
tai); ite bu zellik belirtilmek istenmi bu adla; ama 11 ye
rine bir d sokulmu, kerdos diye szlenmi.
Herm ogenes Peki lysiteloun (yararl), o nedir?
Sokrates yle sanyorum ki, Hermogenes, bu szc
c satclarn giderlerini kapamak anlamna aldklar gibi alma
mal, Bence lsiteloun bunu deil, varlktaki en hzl ey oldu
u iin, nesneleri durdurmaya komuyor, devinmenin de sona
ererek kesilmeye, kmldamazla varmasn nlediini bildiri
yor; o ortaya kabilecek her sonu (telos) aar (Iysei=zer),
bitmez, tkenmez, sonsuz klar. te bence bu anlamda iyi l
siteloun (son-zen) diye adlandrlmtr. phelimona (kulla
nl) gelince, yabanc bir szcktr o. zellikle Homeros onu
birok yerde ophellein (iirmek, kabartmak) biiminde, by
meyi .artmay, oalmay, yaratmay belirtmek iin kullanyor.
 K R A T Y L O S 233

H em ogenes Ya bu adlann kartlar, onlar ne yapa

caz?
Sokrates Bunlarn kart olanlar gzden geirilmeye
demez.
Herm ogenes Ne gibileri?
Sokrates Krsz, yararsz, kullansz, kazansz gibi
leri.
Herm ogenes Haklsn.
Sokrates Ama dokuncal ile dokunca-verici zerinde
durmak gerekir.
Herm ogenes Evet.
Sokrates Blaberon (dokuncal-zararl) nesnelerin ak e
na zarar dokunan gsteriyor. Blapton (dokunan-zarar veren)
da balamak istemini (boulomenon haptein) bildirir; oysa ba
lamak ve birletirm ek ayn eye gelir ve her zaman bir kna
may ierirler. Nesnelerin akm engellemek isteyen kii (to
boulomnon haptein rhoun) ok doru olarak boulaptroun
olarak adlandrlacaktr; fakat bana yle geliyor ki szck g
zellesin diye bloberon (zararl) a dnmtr.
H erm ogenes Elinden kan adlar da bir hayli kark
hani. Boulapteroun szcn seslendirirken Athena havas
nn giriini fltle ahyormusun gibi geldi bana.
Sokrates Su bende deil, bu adlar kuranlarda Her
mogenes! 418 a
Herm ogenes Doru; zemidese (dokunca verici) gee
lim imdi. O ne ola?
Sokrates Zemides mi ne ola? Bak Hermogenes, harf
ler ekleyip karann adlann anlamlarn ne denli altst etti
ini, ufack deiikliklerle kimi zaman anlamlarn btn b
tn tersine evirdiini sylemekte hakl olduumu gr. zel
likle deon'da byle olmutur (deon=ykml). Sana sylemek
istediimi kurarken az nce onu dndm de, unu anmsa
dm: Bugnk dilimiz, bu gzel dil, ykml ile dokunca ve
rici szcklerinin anlamlarn silerek kart anlamlar belirte
cek denli ters kepe etm itir, oysa eski dil herbirinin ne de
mek olduunu aka gsteriyor.
Herm ogenes Ne demek isliyorsun bununla?
Sokrates Syleyeceim imdi sana. Atalarmzn i ile
 234 K R A T Y L O S

d yi pek ok kullandklarm, zellikle dc kadnlarn eski dile

c bizden ok bal kaldklarn biliyorsun. Bugn i yerine e,
ya da e, d yerine de z konuyor; bylece daha bir baka,
daha bir dolgun ses, hava salanyormu.
Hernogenes Nasl oluyor bu?
Sokrates rnein, eskiden gn limera, ya da le-
mera diye aryorlard, oysa bugn hemera deniyor gne.
Hermogenes Doru.
Sokrates Oysa yalnz bu eski ad yazarn dnsn
belirtiyor, biliyor musun? nsanlar n karanlktan kn-
d dan sevin duyuyorlard, istiyorlard (himeirousin) onu; bu
nun iin de himera (istek) szcn yapmlar.
Herm ogenes Olabilir.
Sokrates Bugn szck daha gsterili bir biime gir
di; kimse de anlamyor ne demeye geldiini hemera'mn. Bu
nunla birlikte, gnn evcil (hemera) kld iin byle arl
dn syleyenler de var.
Hermogens Ben de bu kandaym.
Sokrates Boyunduruu (zygon) da eskilerin dogon di
ye ardklarn biliyorsun.
Hermogenes Biliyorum.
Sokrates Zygon bir ey belirtmiyor, dyogen ad (dyo)
hayvann yk ekmek iin (aggen) birbirlerine balandkla-
e r nedeniyle verilmitir; ama bugn zygon deniyor. Da
ha byle bir sr szck vardr.
Hermogenes yle grnyor.
Sokrates nceleri Deon (ykml) bu yoldan, bu szle-
niiyle iyi ile ilgili btn adlarn kart olmu; nk ykm
l (deon), iyinin bir biimi olan deon devinmeye kar b ir zin
cir (desmos) b ir kstekmi gibi gzkyor, dokuncalnn (bla-
beron) kardeiymi gibi.
Hermogenes Gerekten de yle gzkyor Sokrates.
Sokrates Ama bugnk addan daha doru gibi gz-
419 a ke eski ad alrsan; eskiden olduu gibi e nin yerine i yi
koyarsan, yukardaki szlerimizle badar; hep vlen iyi
deon (balayan, zincirleyen, kstekleyen) deil de, dion'dur
(dolaan, aradan geen) nk. Adlarn yazar da bylece ken
di kendisiyle elimez olur; ykml, kullamh, yararl, ka
zanl, iyi, krl, kolay hepsi de bir kapya kar gibidir; de
iik adlarla bunlarn hepsi ynetenin, gidenin her yerde kut
 K R A T Y L O S 235

landn, vldn gsteriyor; durdurann, zincirleyenin de

tersine, yerildiini. ite zellikle dokunca veren (zemides);
eski szleniliine gre z nin yerine d koy, adn demides
ansyle ,yry kstekleyene (doun to ion) uygulandm
greceksin.
H erm ogenes Ya haz, ac, istek gibi bu trden adlar,
Sokra tes?
Sokrates Pek g grnmyor bunlar bana Hermoge-
nes. Hedone (haz), sevinme ynsemesini tayor gibi bu ad,
ama araya d katlm, yle ki, henoe yerine hedone deniyor; c
lype (ac) adn bedenin zlp dalmasndan (diaJysis) al
ma benziyor. Ac ekerken bedeni byle zlp dalma, eli
aya tutmama kaplar da ondan. Ania (tasa) devinmeyi en
gelleyendir (an-ienai). Algedn (zahmet) yabanc b ir szce
benzer, algeinos'tan (zahmetli) gelmi olacak. Odyne (znt
ekme) adnn arn zgnn ieri ilemesine (endysis)
borludur gibi. Akhihedna gelince, bunu ilk gren devinmeyi
yavalatan yerekimini canlandracaktr kafasnda. Khara (se
vin) cann dklndeki (diak-hysis), akndaki (rhoe) ko d
laylktan tr byle arlm tr. Terpsis (holuk) terpnon'
dan gelir. Terpnon (ho) ar da, solua1(pnoe) benzetile
rek, cann iinde yitip (herpsis) gitmesinden kyor; herpnon
diye adlanmas gerekirdi, ama zamanla biim i bozulmu, terp
non olmu. Euphrosyneyi (neelilik) aklamak gereksiz; her
kes bu adn cann nesnelerle uyuarak, birlikte devinmede n
(eu sympheresthai) geldiini grr. Bu ad dorusu euphero-
sne olmalyd; oysa euphrosne diye aryoruz. Epithmia
(tutku) da g bir ad deil, eilmez ilkeye ynelen (epi ton e
thymon iousa) gce dayand besbelli. Thymos (eilmez
ilkc=yrek) ad cann fkelenmesinden (thysis), kaynamasn
dan gelmi olmal. te yandan, himeros (istek); can byk bir
erkinlikle srkleyip gtren akntya borludur adn; nesne
lerin ardndan al al aktndan (hiemenos rhei), can da 420 a
al al akyle gc ektii iin, bu erkten tr himeros
diye arlm tr. Pothos'a (zlem) geelim imdi: Bu ad var
olan, imdiki (istek ve aknty) deil de, yok olan, baka bir
yerde bulunan gstermektedir, sydei pothos ad nesnenin
var olduu zaman himeros denen eye, bu duygu yok olduu
zaman veriliyor. Ers'a (sevi) gelince, cana dardan akt
iin, bu akm onu duyann kendisinin olmayp, dardan gz-
 236 K R A T Y L O S

lerle aktldndan eskiden, esrhein'den (ieri akma), esros

ad verilmi, yerine vaktiyle o kullanyorduk; bugn o dei
ip olduu iin eros diye arlyor, incelenmesini istediin
daha ne kald?
c Herm ogenes Doksa (oy, san, ok) ile bu trden olanlar;
ne diyorsun bunlar iin?
Sokrates (Oy, san, ok) cann nesneler ardna dme
sinden, onlarn doalarn bilmek iin artlanndan bitmesinden
(dik-sis), ya da yayn (tokson) atndan alm tr bu ad. So
nuncu aklama daha doru gibime gelir. Oisis (inan) de ba
dayor bu aklama ile. Gerekten de her varln niteliini
tanmak iin cann nesneye doru atln (oisis) gsterire ben
ziyor, istemin (boul) at (bol) belirttii gibi, boulsthai (is
temek) de ephiesthai (... doru ynelmek) demektir, bou-
leusthai (danmak, tartm ak, oylamak, sorumak) demektir.
Doksann ardndan gelen btn bu szckler at (bol=at-
ma) gz nne getiriyorlar, ya da tersine, dncesizlii, ne
edeceini bilememeyi (abulia), eree ulamay (atykhia), vur
mak (ou balon), varmak istenilen eree ulamamay (ou
tykhn) soruulmasm, danlmasn istedikleri konuya, elde
etmek istenilene ulaamamay gsterir gibk
Hermogenes Aklamalar sralayp duruyorsun be Sk
el rates!
Sokrates Sona yaklatmz iin biraz hzl gidiyorum.
Her neyse, anank (gereksime, ister) ile o da brlerinin ar
dndan gelir, o sradandr hekousion (gnll) adlarn ak
lamak istiyorum daha. Hekousion (gnll) kenara ekilip di
renmeyeni, kar koymayan, bir daha sylyorum, devinme
nin nnden ekileni (eikon t ionti) istemli devinme demek
istiyorum belirtm i olsa gerek bu ad. ister, gereksinme
(anankaion) ile direnin (kafa tutan, dayatan), isteme kart ol
duklarndan, bilisizlii, yanlgy ierir; ukur derelerden, dar
e boazlardan (ank) geie benzetilmitir; eri br, dikenli,
all yry, gidii durduran, engel olan zor geitlere. Dar
geitte ilerleyie benzetilerek anankion arsnn buradan k
m olmas su gtrmez. Gcmz varken daha, ardm brak
mayalm bu iin. Sen de sk dur ve sor.
-1 a Hermogenes yleyse senden en nemli, en gzel adlar, ger
ek (altheia) ile yalan (pseudos), varl (on), sonra da syle-
 K R A T Y L O S 237

imizin konusu, ad (onoma) soruyorum. Niye byle adland

rlm ad?
Sokraes Dur bakalm, maiesthai diye ardn bir
ey var m?
Herm ogenes Var evet, aratrm ak.
Sokrates yi. Bu ad zerine aratrm ann yneltildii b
eyin ad olduunu syleyen bir szce gre kurulmutur.
Onomastikon diye ardmz szckte ok daha iyi grecek
sin bunu. Buradaki deyim aktr: Soruturm a konusu olan
varlktr (on hou msma) sz edilen. Aletheia (gerek) da
br adlara benziyor, bileik bir ad andryor; bu deyimle
(aletheja) varln Tanrsal devinmesi belirtiliyor gibi, Tanrsal
bir koul (ale theia) imi gibi anlalyor. Pseudos (yalan) devin
menin kartdr; burada da durdurulan ve dinlenmeye zorla-
naa kar yadrlan svgleri gryoruz; uyuyan adamlarla
(katheudousi) ltrlerek biim lendirilm itir, ama eklenen
ps adn anlamn gizliyor. On (varlk) ile ousia (sz) alethes
(gerek) b ir i alnca b ir anlama gelir; gerekten de varlk c
(on) giden (ion), var olmayan (ouk on) kimi insanlarn ona ver
dikleri gitmeyen (ouk ion) ad gibi bir anlam bildirir.
Herm ogenes yle sanyorum ki Sokrates, bu zm
lemeleri byk b ir ustalkla birbiri ardndan getirdin. Ama bi
ri kp da ion (giden), rheon (akan), dour (balayan) gibi sz
cklerin nedir doruluklar diye sorarsa?..
Sokrates Biz nasl yantlardk? Sylemek istediin bu,
deil mi?-
Herm ogenes Evet, bu.
Sokrates yi ya, az nce bavurduumuz yola bavur
mak pek ho bir yant vermekten alkor bizi.
Herm ogenes Hangi yola?
Sokrates Bilmediimiz bir sz olunca yabanc kkten
dir deyin iin iinden kmak yoluna. Belki de gerekten ya- d
banc bir kktendir bu trdeki szckler; ilkel adlarn eskili
idir belki de bizi bulgulamaktan yoksun eden. Adlarm anlam
lar altst olduklar iin, eski dili bugnkyle kartrdmz
dan yabanc bir dilden hi mi hibir ayrm gstermemesine
amamal pek.
Herm ogenes Yadrganacak bir yan yok dnnn.
Sokrates Doal bir dn de ondan! Ama bala
mann yeri yoktur savata, iyiden iyiye incelemek iin nes-
 238 K R A TY LOS

neleri, abalamal, didinmeli. Dnelim yleyse: Ad douran

deyimler her seferinde bir soru konusu olursa, deyimleri orta-
e ya karan paralar da soruturmaya yol aar; sonu gelmeden
srer gider bylece bu. Yantlayan kimse de bovermek zorun
da kalmaz m bu konuya?
Herm ogenes Ben de bu kandaym.
Sokrates Boveren kimse ne zaman duraklamaldr der
sin? Adlarn geri kalan elerine, adlara, tmcelere sra ge-
422 a line deil mi? Artk bu adlar baka szcklerin bilemesiyle
ortaya km gibi gzkmezler. rnein ite agathon (iyi);
agaston ile thoon'un bilemesidir demitik az nce; thoon sz
cn deiik adlardan karabiliriz, deiik adlar da dala
bakalarndan. Ama deiik adlardan kurulmam bir ada ge
lip dayanrsak, artk bir eye vardmz, bu eyi de baka
b adlara balamamz gerektiini syleyebiliriz.
Herm ogenes Doru gibime geliyor dnn.
Sokrates imdi sorunla ilgili adlar e midirler; do
ruluunu incelemek iin baka bir yoldan m gitmek gerektir?
Hermogenes Olabilir.
Sokrates Evet, olabilir, Hermogenes. Daha nceki adlar
bunlara dayanyor gibi. Benim sanm gibiyse bu, grelim ha
fi kalm: lkel adlarn doruluu stne kafa yorarken, sen de
benimle incele de samalamaktan, yanl yola sapmaktan al
koy beni.
Hermogenes Anlat sen. Gcmn yettiince incelerim
seninle.
Sokrates lkinden sonuncusuna dein adlarn bir tek
doru olular vardr, ad olarak da brlerinden ayrdedilemez
olduunu sen de benimsersin sanrm.
Herm ogenes Elbette.
Sokrates Ama gzden geirdiimiz adlarda doruluk,
d her varln doasm gstermesine dayanyordu.
Herm ogenes yle.
Sokrates Bu zelliin ayn derecede, ad olduklar anda,
ilkel ve bunun trevi adlarda da bulunmalar gerekir yleyse.
Hermogenes Deil mi ya?
Sokrates Ama trevler birincilerin araclyle bu so
nucu ortaya karyorlar gibi. ,
Herm ogenes yle.
Sokrates Peki. Baka adlar zerine kurulmayan ilkel
 K R A T Y L O S 239

adlar gerekten ad olduklarn bize olabildiince aklkla ger

eklii nasl gsterecekler? Yantla beni: Sesimiz, dilimiz ol
mayp da birbirimize nesneleri anlatmak isteseydik, gereklii
imdi dilsizlerin yaptklar gibi ellerimizle, bamzla, ora
mzla buramzla gstermeye kalkmayacak mydk?
Hertnogenes Baka bir yolu var m bunun Sokrates?
Sokrates Diyelim ki, yksei ve hafifi anlamak is 423 a
teseydik nesnenin doasna yknerek elimizi ge do
ru kaldracaktk, aay ve ar anlatmak iin de elimizi
yere doru indirecektik. Koan bir at, ya da baka bir hay
van anlatmak iin de, biliyorsun, bedenimizi ve davranlar
mz onlarnkine benzevebildiince benzetecektik.
Herm ogenes yle yapardk.
Sokrates Beden bylece, gstermek istediinin biimi
ne girmeye alarak bir gsterme arac olurdu diye dn b
yorum.
Herm ogenes Evet.
Sokrates B ir nesneyi gstermek iin sesimizi, dilimizi,
azmz kullanmak istediimize gre, herhangi bir nesnenin
gsterilmesini de .bunlarla elde edilen, herhangi bir nesneye
yknerek yapmaz myz?
Herm ogcnes Byle olmas gerekir bence.
Sokrates Demek oluyor ki, ad nesnenin sesle yaplan
yknmesinden baka bir ey deildir. B ir kimse, sesle her y-
knnde nesneye yknyor ve adn sylyor.
Herm ogenes Ben de yle diyorum.
Sokrates Bence yle deil ama. Dostum bu tanmlama,
bana iyi bir tanmlama gibi gelmiyor. c
Herinogenes Neden?
Sokrates Koyunlara .horozlara, daha baka hayvanlara
yknen kiileri ykndklerini adlandryorlar diye bellemek
zorunda kalacaz.
Herm ogenes Doru diyorsun.
Sokrates Benim siyor musun bu sonucu?
Herm ogenes Hayr. Peki, ama Sokrates, ne trl y
knme ad olacak?
Sokrates lkin, bence, nesnelere yknmek iin ezgiye
benzer ara kullanacaksak bu durumda gene yknmeye ya
rayacak olan sestir yknme ad olmayacak; sonra, bizim
yknme istediklerimiz ezgi ile yknlen nesnelerse, yapt-
 240 K R A T Y L O S

mz ilem bana kalrsa, adlandrmak ilemi deildir. Demek

istediim u: H erbir nesnenin bir sesi, b ir biimi, biroklarn
da olduu gibi bir rengi vardr, deil mi?
Hermogenes Elbette.
Sokrates Bu zelliklere yknlrse, bu yknme bi
imleri de, yle sanyorum, adlandrmak sanat deildir. n
k biri ezgi, br de resim deil mi?
Herm ogenes Evet,
e Sokrates Peki, una ne dersin: Sence her nesnenin en
giyle demin sylediimiz .teki zellikleriyle bir de z yok
mu? Bata, rengin kendisiyle, sesin herbirinin z varlk diye
arlmaya yarak olan eyler gibi?
Hermogenes Ben de yle dnyorum.
Sokrates Peki, bir kimse buna, her nesnenin nne
demek istiyorum harflerle, hecelerle yknebilsevdi ,her e
yi gerekliinde gsterebilir miydi? Ne dersin?
Hermogenes Gsterirdi.
424 a Sokrates Bu ie elverili adama ne dersin sen? Daha
nce grdklerimizden birine ezgici, brne ressam diyor
dun. Buna ne diyorsun?
Hermogenes Uzun zamandr aradmz ey buydu i
te, Sokrates: Adlandrmak, ad koymak iini beceren adam ola
cak bu.
Sokrates Doruysa bu, yle sanyorum ki, aklanma
sn istediin adlar incelemek gerekir artk: Rhoe (aknt),
ienai (gitmek), skhesis (durdurma) i harflerinin ve heceleri
nin araclyle zlerine yknerekten ad koyan varlklarn
kavram m, grelim bakalm,
b Hermogenes Ya, iyi olur.
Sokrates Peki, bakalm yalnz bunlar m ilkel ad, yok
sa daha bir sr var m?
Herm ogenes Daha bir sr var sanyorum.
Sokrates Olabilir. Ama yknenle ykiinii aydet-
mek iin devineceimiz ne olacak? ziin ykn hecelerle,
harflerle olduuna gre, en iyi yol nce eleri ayrdetmek de
il miydi? Dmlere, aklara, dalgalanmlara, el atanlar by
le yapyorlar; nce elerin deerini ayrdetmekle balyorlar,
sonra hecelerin; ite bylece, ancak bylece dalgalananlarn
c incelenmesine giriiyorlar.
Hermogenes yle.
 K R AT Y L O S 241

Sokrates Demek ki, bizim de nce seslileri ayrdetme-

rr.iz gerekmiyor mu? Sonra, geri kalan, sesi de, grlts de
olmayan elerin trlerine gre snflanmas, bu iten anla
yanlar byle diyorlar sonra da sesli olmadklar halde, dilsiz
de olmayan elere geilmesi, seslilerin kendi aralarnda da d
deiik trlerin ayrdedilmesi gerekmiyor mu? Bu ayrmlar
yapnca, srayla ad alacak btn varlklar doru olarak ayr
mak gerekiyor. Bunu yapabilmek iin harflerde olduu gibi
onlar iin de belirli snflarn olup olmadn aranmaldr. B
tn bunlar batan aa gzelce dnerek gzden geirdikten
sonra, her harfe benzerliine gre yer gsterebileceiz. B ir nes
neye bir ses mi, yoksa birbirine katlm birok ses mi vermek
gerektiini bileceiz. Ressamlar benzerlik elde etmek iin ki- e
mi zaman yalnz krmz rengi, kimi zaman baka bir renk
kullanrlar; kimi zaman da, rnein et rengi, ya da gene bu
trden baka bir renk hazrladklarnda, birok renkleri kar
trrlar. Demek ki, anlalan hazrladklar renkler, yaplacak
tablonun isterlerine gredir. Bunun gibi, biz de harfleri nes- 425 a
nelere gereince uygulayacak, kimi zaman b ir nesne iin bir
tek. kimi zaman da bir arada birka ses, sydei heceler kul
lanacaz. Sonra da heceleri bir araya getirerek adlarla eylem
leri kuracaz. Sonra, yeniden adlarla, eylemlerle byk ve g
zel bir btn karacaz ortaya. Resim sanatnn rettii can
l varla benzer bu. Bizim de burada ister adlar bilgisi, ister
rhetorik denilsin, ksacas bu sanata ne denirse densin, onun
la ortaya koyacamz bir yapt vardr: Szck. Bizim deil
de szn geliine kapldm bu birleim var olduu biim
de eskilerin yapt idi. Bize den, btn bu sorunlar sanatn b
kurallarna gre incelemeyi biliyorsak, bu ayrmalar yaptk
tan sonra, ilkel ve trev adlarn gerektii gibi kurulup kurul
madklarn gzden geirmektir. Baka bir zincirlemeyi benim
semek yanl ve ynteme aykr olurdu, sevgili Hermogenes.
Hernogenes Zeus hakk iin, Sokrates, olabilir bu!
Sokrates Peki, gereinde sen bu ayrmalar yapabilir
misin? Bana sorarsan, hayr.
Herm ogenes Kendi payma ben bu ii beceremem.
Sokrates Vaz m geelim bundan, yoksa aralarmz az
da olsa, elimizden geldiince akla ermek iin bir deneye
lim mi, dersin? Az nce, gerek stne hibir ey bilmpdiimi- c
zi, yalnz insanlarn bu konudaki dncelerini tasarlamaya
D i
 242 K R A T Y L S

altmz syleyerek tanrlara kar korumutuk kendimizi,

e balarken bu ayrm alarn bizim yaptmz, ya da ba
kasnn yapt ayrmalarn byle yaplmas gerektiini,
ama imdi bu ile atasznn buyurduu gibi, elimizden gel-
diincek uraacamz syleyelim kendi kendimize. Sen de
byle mi diyorsun, yoksa baka bir dnn var m?
d Hermogenes Ben de tpatp byle dnyorum.
Sokrates Nesnelerin harfler ve hecelerle yknerek
aklanmas sanrm gln gzkecek, Hermogenes. Ama ne
yaparsn, kanlmaz bir ey bu. Elimizde, ilkel adlarn doru
anlamlarn bulup ortaya koymak iin, tragedia ozanlarnn
iinden klmayacak bir duruma dtklerinde makinelerin
yardmna snp tanrlar ortan'a srdkleri gibi, biz de o
ozanlara yknp ilkel adlar tanrlarn kurduklarn, onun
iin de doru olduklarn syleyerek, kendimizi iin zorluun-
e dan syracak baka bir yol yok mu diyeceiz? Bizim iin de
en iyi yant bu mudur? Yoksa biz bu adlan yabanclardan al
dk, onlar da bizden daha eskidirler mi, diyelim? Ya da yaban
c adlarda olduu gibi, eski olmann bunlarn asln aratnp
bulmamz engellediini mi syleyelim? Alicengizce bulunmu
426 a olan bu bahaneler, ilkel adlarn doruluu bilinmezse bu bi
imlerin hangisine uygun olursa olsun, onlardan kan trev
adlarn da doru olup olmadklar bilinemez. Trev adlarn
anlam bilinmedikleri sylenen ilkellerden kacaktr. Trev
ler stne konumak yetkisi olduunu syleyen kimsenin ilkel
adlar iyice, eksiksiz ve ak olarak anlatabilmesi, ya da trev-
b 1er stne syleyeceklerinin samasapan eyler olacana inan
mas gerekir. Sen byle dnmyor musun?
Hermogenes Ben de byle dnyorum, Sokrates.
Sokrates lkel adlar stndeki kiisel izlenimlerim epey
atlgan ve glnesi geliyor bana. Neden olduunu sylerim is
tersen; ama herhangi b ir yerden daha iyi bir aklama kara-
bilsen, anlatmaya al bana.
Hermogenes Anlatmaktan geri durmam. Hele sen bir
bala bakalm.
Sokrates yleyse r ile balayalm. Bu harf bana her
c trl devinimi bildirmek iin kullanlan bir aa gibi geliyor.
Devinime (kinesis) neden bu ad verildiini sylemedik daha;
ama iosisin (gitme) ne demek istedii ortada. Eskiden dilimiz
de e deil, e kullanlyordu. Szcn eski biimi kieinden
 K R A T Y L O S 243

geliyor; yabanc olan bu szcn anlam gitm ektir (ienai).

Bunun bizim dilimize uygun olan eski biimi bulmak istenir
se. bunun ad, doru olarak, iesis olurdu; bugn yabanc dil
den gelme kiein szcnn etkisikle bu e yerine e gir
mesi, araya bir n sktnlm asyle bu szck kinesis biimi
ne girmitir (kieinesis, ya da eisis denilmesi gerekirdi). Stasis
(durma, dinlenme) gitmenin olumsuz biim idir; ama gzelle- d
tirme kaygsyle stasis olmutur. Ne olursa olsun, biz gene r
harfine gelelim. Dediim gibi r sesi ad koyucuya onlarda devi
nim benzerlii elde etmek iin ok gzel bir devinim arac ola
rak grnm olmal. R yi bunun iin ok kullanyor. nce
rhein (akmak) ve rhoe (aknt) szcklerinde dorudan do
ruya bu harfle devinime yknyor; sonra tromos (titreme), e
daha sonra trakhyste (sert); bunlardan baka krouein (arp
mak), thrauein (krmak), ereikhein (paralamak), thyptein
(ufalamak), kermatizein (para para etmek), rhymbein (e
virmek) gibi eylemlerde kullanyor. Btn bu szckleri r
araclyle bildirmek istediklerini iyice canlandrabilecek du
ruma sokuyor. Bu adlan koyan kimse, konuurken dilin bu
harfe gelince az durup ok titrediini sezmi olmal; bence
bundan dolay kulland bu sesi, saydmz szcklerin kuru
luunda. 1 ise, her eyin arasndan kolayca geip gidebildi
inden olacak, btn ince eylerde iine yaryor. Bunun iin
dir ki, gitmek (ienai) ve atlamak (hiesthai) eylemlerinde y
knme esi olarak i yi kullanyor. Ad koyarken s, ps, ph 427 a
harfleriyle souu (psykhron), slk alan (zeon), sallanmak
(seiesthai) ve genel olarak sarsntya (seismos) yknyor.
nk bu harflerde soluk vardr. Ad koyucu yelli (physdes)
bir ey yknecei her yerde genel olarak bu gibi harfleri
szce sokuyora benziyor. te yandan dili sktran ve aa
ya basan d ile t seslerinin zellii ona balama (desmos) b
ve durmaya (stasis) yknmeye yatkn grnm olmal. Son-
ra i harfini sylerken dilin pek ok kaydn (olisthanein)
grdnden, bu benzerlikten dz (leion), asl kaymann
(olisthanein) kendisini, yaly (liparon), zamk gibi yapkan
(koldes) ve btn buna benzer szckleri yaparken yararlan
mtr. G nin etkisi, dilin kaymasna kar koyduundan, bu
sesle yapkana (gliskhron), tatly (glyky) ve am sakzn an-
ana (gloides) yknmtr. te yandan, n nin ierde ses c
tkardm sezerek harflerle olaylar olduu gibi ortaya koy-
 244 K R A T Y L O S

duu dncesiyle ite (endon) ile iinde (entos) szcklerim

ona gre kurdu. Sonra a yi bye (megas) ve e yi uzunlu
a (mekos) verdi; nedeni bu iki harfin uzun olmasdr. Topar
la (gongylon) anlatmak iin o harfini gereksediinden, bu
adn hamuruna en ok ondan kartrd. Yasa koyucunun te
kiler iin de bu yolu tuttuu, harflere ve hecelere gre her iki
ey bir bel (iaret) ve ad koyduu, geri kalan gene bunlara y
knmek yoluyle bir araya getirip ortaya kard anlalyor,
d te Hermogenes, szcklerin doruluu buna dayanr gibime
geliyor; urda duran Kratylos baka trl dnyorsa, onu
bilmem.
Herm ogenes Balangta dediim gibi Sokrates, Kraty
los beni gerekten ok g duruma sokuyor. Adlarn bir do
ruluu olduunu sylyor, ama bu doruluun neye dayand
n, nerden geldiini aka demiyor. Ben de her seferinde ka
ranlk, anlalmaz biimde sz sylemesini ayn bir dncey
le mi, yoksa istemeden mi sylediini bilemiyorum. Kratylos
e imdi Sokrates'in nnde syle dnceni: Adlar konusunda
Sokratesin grlerini benimsiyor musun? Yoksa senin da
ha iyi bulduun bir ey mi var? Varsa syle de, ya sen Sokra-
tcsten bir eyler ren, ya da Sokratele. ben, ikimiz senden
bir eyler renelim.
Kratylos Sen ne satyorsun Hermogenes? Byle nemli
sorun bir yana, herhangi b ir ey zerine arabuk aklama
larda bulunabilmeyi kolay m sanyorsun sen?
428 a Herm ogenes Zes bilir ya hayr, kolay sanmyorum!
Ama Hesiodosun u sz bana ok doru geliyor: Aza az ek
lemek boa gitmez (Damlaya damlaya gl olur). Bilgimizi bi
razck da olsa arttrabileceksen enme: Sana deni yerine
getir de Sokratese de, bana da hayrl bir hizmette bulun.
Sokrates Gerekten, Kratylos, ben kendi payma ne
rilerimin hibirine gvenemem; kendi grme gre Hermo-
b genes'le bir aratrmada bulundum. Onun iin sen iyi bir ey
biliyorsan ekinmeden syle. Szlrini iyi karlayacama
inan. Benimkilerden daha iyi bir ey sylersen, hi amam
buna; bu trl sorular stne hem kendi kendine dndn,
hem de bakalarndan b ir ey rendiin anlalyor. Daha iyi
bir dncen varsa, adlarn doruluunu rettiin rencile
rin arasna beni de yaz.
 K R A T Y L O S 245

Kratylos Dediin gibi Sokrates, bu sorun zerinde'd

np tandm doru; rencilerim arasnda seni de alrm
belki. Tersi de bama gelebilir diye korkuyorum. Seni yant
lamak isterken, bilmem niye dudaklarmn ucuna AkhiIIeusun,
dualarda syledii szler geldi:

Aias, Telam onun kutsal olu, erler ba,

sanki her eyi yreim den alp syledin.

Bilicilerinin szleri benimkilere uyuyor Sokrates; sen esi

nini Euthyphron'dan alm olmalsn, ya da oktandr sen bil
meden baka b ir Musa yoldalk etti sana.
Sokrates Sevgili Kratylos, kendim de oktandr bilge d
liime ayor, gvenemiyorum. Onun iin dediklerimi bir kez
daha gzden geirmek gerektiini sanyorum. Kiinin kendi
kendini aldatmas en kt eydir. Aldatmak isteyenin bizden
bir adm bile uzakta olmayp, her zaman iimizde bulunmas
ne denli korkun, deil m i? Sk sk dnmeli nce sylenenle
re, ozann dedii gibi, hem ileriye, hem geriye bakmal diye
dnyorum. imdi sras gelmiken sylediklerimizi yle
bir batan aa gzden geirelim. Biz, adn doruluu nesne
nin doasn gstermesine dayanr, diyoruz. Bu tanmlamay
yeterli buluyor muyuz? e
Kratylos Bence bu tanmlama yeter de artar bile, Sok
rates.
Sokrates Demek ki, adlar retmek iin konuluyor.
Kratylos Yzde yz yle.
Sokrates Bunun b ir sanat olduunu, bu sanatn sanat
lar olduunu syleyemez miyiz?
Kratylos Syleyebiliriz elbet.
Sokrates Kim lerdir bunlar?
Kratylos Balangta sylediin gibi yasa koyucular. 429 a
Sokrates nsanlar arasnda bu sanatn teki sanatlarn
iinde bulunduklar koullarla var olduunu syleyebilir mi
yiz, syleyemez miyiz? Demek istediim u: Ressamlarn iyisi
de vardr, kts de, yle deil mi?
Kratylos yle.
Sokrates yi ressam lar daha iyi, sydei daha gzel re
simler, kt ressam lar da kt resimler yapyorlar, deil mi?
 246 KRATYLOS

Bunun gibi birtakm m im arlar gzel evler, birtakm mimarlar

da irkin evler yapyorlar?
Kratylos Evet.
Sokrates Peki, ya yasa koyucular? Birtakm yasa ko-
b yucular daha gzel, birtakm yasa koyucular da daha irkin ya
ptlar karm yorlar m ortaya?
Kratylos Ben bu dncede deilim.
Sokrates Sence birtakm yasalar daha iyi, birtakm ya
salar da daha az iyi deil mi?
Kratylos Deil ya.
Sokrates Kim bilir, sence birtakm adlar iyi kurulmu,
birtakm adlar da daha az iyi kurulmu deildir belki de?
Kratylos Deildir.
Sokrates Demek btn adlar doru kurulmutur?
Kratylos Ad olanlar doru kurulmutur.
Sokrates Nasl? Az nce syleneni ele alacak olursak,
c Hermes soyundan gelme (Hermou genesis) ile hibir ilintisi
olmadna gre bizim Hermogenese bu adn verilmemi ol
duunu mu ileri sreceiz, yoksa bu adn ona verildii su g
trmez, ama bu da doru deildir mi diyeceiz?
Kratylos Bence o, bu ad almam bile Sokrates; alm
grnyor, o kadar. Bu ad bakasnn ad .sydei doas bu
ad gibi olann addr.
Sokrates Ona Hermogenes diyen yalan sylemi olmu
yor mu? Hermogenes olmayan birini Hermogenes diye ar
mak olur i deil.
Kratylos Ne demek istiyorsun?
d Sokrates Senin sznn anlam, doru olmayan eyi
sylemenin btn btn olursuzluu deil mi? Sevgili Kraty
los'uum bu sav ileri srenler eskiden de ok vard, imdi de
var.
Kratylos B ir kimse sylediini sylemekle olan nasl
sylemeyebilir? Doruyu sylemek olan sylemek deil mi
dir?
Sokrates Bu trl usavurma bana ve yama gre ok
ince arkadam. u sorumu da yantla bakalm: Yalan b ir ey
ileri srlemedii gibi sylenemez de m i?
Kratylos Sylenemez,
e Sokrates Ne birine b ir ey sylerken, ne de anlatrken!
B ir yabanc seninle karlasa, elini tutup, Ho geldin Atinal,
 K R A T Y L O S 247

Smikrion'un olu Hermogenes dese, bunu syleyen, dedii,

ya da selm alarak sana kar nledii eyle sana deil de bi
zim buradaki Hermogenese mi sylemi olur? Ya da hi kim
seye mi?
Kratylos Sokrates, bence bu adam bo sesler karm
olur.
Sokrates Bu yant da yeter bana. Bu kard sesler
doru mu, yanl m? Ya da bir paras doru, bir paras yan
l m? Yantla, yeter. 430 a
Kratylos Bana kalrsa bu adamn yapt grltden
baka bir ey deil; b ir bakr kab alarak titretiyormu gibi
bouna titretiyor kendini.
Sokrates Bakalm Kratylos, anlamann yolu var m,
yok mu? Adn baka, adn gsterdii nesnenin baka olduu
nu benimsiyor musun, benimsemiyor musun?
Kratylos Benimsiyorum.
Sokrates Adn nesnenin bir yknmesi olduunu da be b
nimsiyorsun deil mi?
Kratylos Yzde yz.
Sokrates Peki, resimler de birtakm nesneleri bir ba
ka eit yknmektir diyorsun, deil mi?
Kratylos Evet.
Sokrates Dur bakalm. Senin dnn pek iyi anla
madm, ama gene de dorudur belki. Bu iki trl yknme
den kalkarak resimlerle adlardan hani ykndkleri nes
nelere uygulayamaz myz onlar?
Kratylos Uygulayabiliriz.
Sokrates yleyse unu incelemeye bala. B ir kimse er
kek resmini erkee, kadn resmini de kadna balayamaz m?
Bu byle srp gitmez mi?
Kratylos Gider.
Sokrates Ya da tersine, erkeinkine kadnndr, kad-
nnkine de erkeindir, diyemez miyiz?
Kratylos O da olur.
Sokrates Peki, bu balaylarm her iki trls de mi
doru, ya da yalnz biri mi?
Kratylos Yalnz biri.
Sokrates Kendine vergi olan, benzeyen resmi balayan,
dorudur sanrm.
Kratylos Bence de yle.
 248 KRATYLOS

Sokrates Gnlde olduumuza gre seninle ben, bir

d sz kavgasna girimeyelim de, gel sen benim tanmlamam be
nimse. Ben her iki trl yknmedeki, resimlerle adlardaki bu
eit balamaya yalnz doru deil, gerek de diyorum; teki
eit balamaya benzemeyen nesnelere balamay ve uygula
may doru bulmuyorum, adlarla ilgili olan ayrca yanl da
buluyorum.
Kratylos Sokrates, bunun resim ler iin byle olabile
ceini syle ama adlar iin byle bir ey denemez, adlarn do-
e ru olmalar zorunludur hep.
Sokrates Ne demek istiyorsun? kisi arasnda ne ayrm
var ki? Herhangi bir adama gidip, duruma gre, kendinin, ya
da bir kadnn resmini gstererek, Bu senin resmin denemez
mi? Gstermekten gzlerinin nne sermeyi anlyorum.
Kratylos Gsterebiliriz.
Sokrates Peki, te yandan gene bu adamn karsna
geip, Senin adn bu diyemez miyiz? Ad da resim gibi bir
yknmedir. Demek istediim u: Bu senin adn deyip, son-
431 a ra ona, duruma gre, onun yknmesi olan erkek adn, ya da
insan soyunun kadn trnn yknmesi olan b ir kadn adn
iittiremez miyiz? Bunun yaplabileceini, kimi zaman da ola
bileceine inanmyor musun?
Kratylos Dediin gibi olsun; buna da peki diyelim Sok
rates.
Sokrates Gerekten byleyse, ok iyi ediyorsun sevgili
arkadam; bunun zerine ekiip durmann sras deil. Bu
b konuda da byle bir dalma varsa, unu buna, bunu da una
balayabilirsek iki durumdan birine doruyu sylemek, b
rne eriyi sylemek diyebiliriz. Byle olunca, her nesneye uy
gun ad vermeyip de, uygun olmayann verebilirsek, bu duru
mu adlara olduu gibi, eylemlere de uygulayabiliriz. Adlarda,
eylemlerde byle olursa, tmcelerde de byle olmas gerekir.
Tmceler bu elerin bir araya getirilmesidir bence. Sen ne
c dersin Kratylos?
Kratylos Haklsn, bence de yle.
Sokrates te yandan, ilkel adlar resimlerle karlat
rrsak, onlarn resimler gibi olduunu grrz: Resimlere uy
gun olan, verilmesi gereken btn renklerle biimleri verebil
diimiz gibi, vermeyebiliriz de; kimini eksik brakm ak, kimine
de az, ya da ok eklemek elimizdedir, deil mi?
 KRATYLOS 249

Kratylos Evet.
Sokrates Btn hepsinin hakkn vererek yaplan re
simler, grntler gzel oluyor, eksik, ya da artk braklan
resimlerle grntler resim olmasna karn, grnt olmas
na grnt oluyor ama kt, irkin resim, ya da grnt olu
yor, deil mi?
Kratylos Evet. d
Sokrates Peki, ya nesnelerin zn ortaya koymak iin
hecelerle harfleri kullanan kimse? Yukardaki ilke onun iin
de geerli deil m i? Nesnelere uygun olan verirse grnt
sydei ad gzel olur, birtakm ayrntlar ekler, ya da
karrsa, gene b ir grnt elde eder, ama elde ettii grnt
gzel olmaz; ksacas, kimi adlar iyi kurulmu olur, kimileri de
kt deil mi?
Kratylos Belki.
Sokrates Hesapa, ad sanats iyi, ya da kt olacak e
belki.
Kratylos Evet.
Sokrates Yasa koyucu diye adlandrdmz sanat
dr o.
Kratylos Evet.
Sokrates Zeus bilir ya, szn ettiimiz noktalarda an
lamsak, btn br sanatlarda olduu gibi, yasa koyucu ki
mi zaman iyi, kimi zaman da kt olur.
Kratylos ok doru. Ama gryorsun ki SokraLes, a
gibi, b gibi harflerin herbirini dil bilgisi kurallarna gre
adlara baladmzda bir karma, bir ekleme, ya da bir dei
iklik yaparsak ad yazm oluruz, ama doru yazm olmayz, 432 a
ad yazm bile saylmayz; bu iTemlerden birine uradnda
ad adlklan kar, baka b ir ey olur.
Sokrates Byle b ir gn iyi bir gr olmamasn
dan kayglanyorum Kratylos.
Kratylos Nasl?
Sokrates Senin bu sylediin, var olup olmamas bir
sayya gcn bal bulunan bir eyin bana gelebilir. On sa
ysn ele alalm rnein, ya da istersen herhangi b ir sayy;
ona bir ey ekler, ya da ondan b ir ey karlrsa, hemen bir ba- b
ka say elde edilir. Ama genel olarak nitelik ve grnt iin
bu doruluk geerli deildir; tersine, b ir grnt elde etmek
 250 KRATYLOS

istenirse bir nesneyi btn aynntlanyle gstermekten kam-

mak gerekir. Sylediim doru mu, deil mi, b ir dn. B ir
c tanr, ressam lar gibi yalnz senin rengini ve biimini resimde
gstermekle kalmayp, senin tm iini- olduu gibi resme koy
sa, ona yumuakln ve scakln btn zelliklerini verse,
devinimi, cam , dny sende olduu gibi resme sokabilse,
bir szckle sende olan btn eyleri yan bana, ikinci bir
kez olduu gibi koysa, Kratylosla Kratylosun resmi iki ayr
ey olmaz m ? Bu Kratylos'la Kratylos'un resmi mi olur, yok
sa iki Kratylos mu?
Kratylos Sanrm , iki Kratylos olur.
Sokraes Gryorsun ya, gnldeim, resim ve demin
szn ettiimiz eyler iin baka bir doruluk aramak, bir
d eyin karlm , ya da eklenmi olduunu grnce artk bu
resim deildir diye ayak dirememek gerekiyor. Nesneleri belir
ten resimlerin nesnelerin iindekileri gstermekten ne denli
uzak olduunun farknda deil misin?
Kratylos Farkndaym.
Sokrates Adlar, adlar olduklar nesnelere tpatp ben-
zeselerdi ne gln olurdu! O zaman her ey ift olurdu, bu
iftlerden hangisi nesnenin kendisi, hangisi ad olduu anlal
mazd.
Kratylos Haklsn.
Sokrates yleyse, sevgili gnldeim, birtakm adlarn
iyi kurulmu, birtakm adlarn kt kurulmu olsun; sonra ad
larn, adlar olduklar nesnelere btn btn benzemeleri iin
ille btn harflerinin bulunmalar gerekir diye dayatma. As-
e lnda yeri deilken, u, ya da bu harfin ada girmesine gz
yum. B ir harf iin bunu yaptktan sonra tmcedeki szce,
sonra da konumamzdaki tmceye bu hakk tam. Bununla
birlikte harflerin adlar zerine Hermogenes'le benim dedikle
rimi anmsyorsan, harflerin adlarnda olduu gibi sz konu
su olan nesnenin ana izgileri bulunduka o nesnenin doru
433 a adlandn, sylendiini benimse.
Kratylos Anmsyorum.
Sokrates yi yleyse. Bu ana izgiler olunca, izgilerin
hepsi bulunmasa da, nesne bildirilmi olur; btn izgiler bu
lunursa bu bildirme iyi, pek az bulunursa kt olur! Nesne
nin belirtildiini benimseyip, artk ilimeyelim ona. Yoksa ge-
 K R A T Y L O S 251

cenin ilerlemi saatlerinde yollarda dolaan Aeginallar gibi

biz de cezaya arplr, gereinden daha ge varm grnrz b
nesnelere. stersen sen kendine adlarn doruluu iin bir ba
ka tanmlama ara; ada nesnenin heceler ve harfler yardmyle
yaplm bir belirti deme. Bu iki nerinin ikisini birden ileri
srersen, ancak kendi kendinle uzlaabilirsin.
Kratylos Dediin doru Sokrates, ben de yle dn
yorum.
Sokrates Bunlar zerindeki dncelerimiz b ir oldu
una gre, baka bir soruna geelim. Adn iyi kurulmas iin
kendine uygun harfleri olmaldr .diyorduk.
Kratylos Evet.
Sokrates Uygun harfler nesnelere benzeyen harfler de- c
il midir?
Kratylos ok doru.
Sokrates Demek ki, iyi kurulmu adlar byle. Kt ya
plm adlarn ou nesneye benzeyen, nesneye uygun harfler
den kurulmutur, resim olmas iin gerekeni budur ama
adda bunlarn yansra uygun olmayan bir eyin bulunmasdr
ki, ad gzel olmaktan, iyi yaplm olmaktan alkor. Sen de
bu kanda msn, yoksa baka b ir kanda m?
Kratylos Sava hi srncemede brakm am ak gerekir,
diye dnyorum, Sokrates. Ama kt kurulmu b ir adn var
olmasnn onaylanmasn grmek houma gitmiyor.
Sokrates Adn nesnenin belirtisi diye tanmlanmasn
beenmiyor musun? d
Kratylos Beeniyorum.
Sokrates Birtakm adlarn eski adlarn yardmyle ku
rulduunu, baka birtakm adlarn da ilkel adlar olduunu
sylemeyi ussal bulmuyor musun?
Kratylos Buluyorum.
Sokrates tikel adlarn belirtiler olmas gerekiyorsa, be
lirttikleri nesnelere elden geldiince benzetmek iin baka be
lirtilerin salad b ir yolun var m? Yoksa Hermogenesle da- e
ha biroklarnn tuttuklar yolu mu daha ok beeniyorsun?
Onlara gre adlar b ir anlamaya varlarak yaplm belirtiler
mi, nesneleri daha nceden bilen kimselere belirtirlermi ad
lan. B ir adn doruluunun bu anlamaya dayandn benim
siyor musun? Bizim grdmz gibi anlamann tersine bu
gn kk diye ardmza byk, byk diye ardmza
 252 KRATYLOS

kk demenin bir nemi yok mudur? Bu iki yoldan hangisini

yeliyorsun sen?
Kratylos Ne olursa olsun Sokrates, benzeyen bir ykn-
434 a me, belirtilen b ir eyi belirtmek iin ilk yoldan ye tutulma
ldr.
Sokrates Haklsn. Demek ki, adn nesneye benzer ol
mas iin ilkel adlar kuran elerin, gcn, doal olarak nes
nelere benzer olmas gerekiyor? Anlatmak istediim u: Demin
szn ettiimiz, resmin yknd nesnelere benzer renkler
b olmasayd doada, gereklie benzer tablolar yaplr myd
hi? Yaplmazd, deil mi?
Kratylos Yaplmazd.
Sokrates Bunun gibi adlarn kurulmas iin bir araya
getirilmesi gereken eler balangta adlarn yknmeleri ol
duklar nesnelerle bir benzerlikleri bulunmasayd, adlar her
hangi bir nesneye benzer miydi hi? Adlarn kuruluunda bir
araya getirilecek olan eler harfler deil midir?
Kratylos Evet.
Sokrates Demin Hermogenes'le yaptmz incelemede
izle beni. Haydi bakalm; sence, r harfinin atlla, devinim-
c le, sertlikle bir benzerlii olduunu sylemekte hakl myz,
deil miyiz?
Kratylos Haklsnz bence.
Sokrates L nin de dzle, yumuaklkla, biraz nce s
zn ettiimiz zelliklerle bir benzerlii yok mudur?
Kratylos Vardr.
Sokrates imdi sen bizim sklerotes (sertlik) dediimize
Eretriallarn sleroter dediklerini biliyor musn?
Kratylos Biliyorum.
Sokrates R ile s, ikisi de bir eye mi benziyor? B ir
kavram onlarnkinde r ile, bizimkinde s ile bittiine gre,
bu harfler bize ve onlara ayn eyi mi bildiriyor, yoksa iki yan
dan birine bildirmiyor mu?
d Kratylos Her iki yana da ayn eyi bildiriyor.
Sokrates R ile s nin birbirine benzedikleri iin mi,
benzemedikleri iin mi?
Kratylos Benzedikleri iin.
Sokrates Her yerde mi benziyorlar birbirlerine?
Kratylos Belki devinmeyi belirtmede ancak.
 K R A T Y L O S 253

Sokrates Szcn ime sokulmu olan 1 de mi by

le? L tersine, sertliini kartn bildirmiyor mu?
Kratylos Sokrates, 1 pek yerinde deildir belki. De
min Hcrmogenes'e yerine gre harflerin araya sokulduunu,
karldn sylediin gibi, burada da bence r yerine 1
koymak gerekiyor belki.
Sokrates Haklsn. Peki, bugnk dilimizde skleron
(sert) diye syleyince anlamyor muyuz birbirimizle? Sen im
di bu szckle ne dediimi bilmiyor musun?
Kratylos Kullanna altm iin biliyorum, sevgili
gnldeim.
Sokrates Ama kullanl, alma derken anlamadan
baka bir ey mi sylediini sanyorsun? Ben bu szc
(skleron'u) hecelerken usumdan geen eyin ne olduunu,
onun usumdan getiini biliyorsun sen. Senin de dnn bu
deil mi?
Kratylos Evet.
Sokrates Konuurken usumdan geirdiim eye benze 435 a
yen b ir eyin araclyle bildiriyorum; sertlik (sklerotes) dedi
in eyle l arasnda bir benzerlik yok. Ama bu byleyse, sen
kendinle bir anlamaya varm oluyorsun: Adn doruluu an
lamadr sence; anlama ile alma benimsenince adn doru
luunda, hem benzeyen, hem de benzemeyen harfler bildirme,
anlatma iini baaryor. Almann anlama ile hibir ilintisi b
olmasa bile, bildirme arac olarak almay, kullan deil de
benzerlii sylemek doru olmayacak artk. nk grnd
ne gre, alm a anlatma, bildirme ii iin hem benzeyenleri,
hem de benzemeyenleri kullanyor. Bu konuda anlatmza
gre de, Kratylos susmam evetleme sayyorum konuur
ken dndmzn anlatlmasna, bildirilmesine anlama
mn, kullann, almann dd yardm etm eleri gerekiyor. De
erli gnldeim, rnek olarak bir say al istersen. Adlarn
doruluu zerine kesin bir erke ile uzlamaz, anlamazsan,
saylarn herbirine kendilerine benzeyen ad nasl uygulayabi
lirsin? Adlarn nesnelere alabildiine benzemelerini ben de be
eniyorum. Ama korkarm ki, gerekte Hermogenesin sz
n anmsayalm ii hep benzerlikten yana ekmek biraz sa
kncal olacak, adlarn doruluu iin anlama denilen bu ka
ba yola bavurmak zorunda kalnacak. Baka bir deyile en g-
 254 K R A T Y L O S

zel konuma biim i btn adlarn, ya da ounun nesnelere ben

zer, nesnelere uygun olmasna dayanr; en irkin konuma bi
imi de tersine dayanr. imdi bunlardan sonra de bana: Ad
l 1ar ne i grr, ne gibi yararlanabiliriz biz onlardan?
Kratylos Bence retmeye yarar Sokrates; kesin ola
rak u sylenebilir: Adlar bilen kii nesneleri de bilir.
Sokrates unu demek istiyorsun deil mi Kratylos:
Adn hangi doadan olduu bilinirse nesne ile onun doas
birdir nesne de bilinir, nk nesne ada benzer durumda;
bu hesaba gre de, kendi aralarnda benzeen btn nesneie-
e rin tek ve ayn olan bir bilimi vardr. Adlar bilen nesneleri
de bilir dediin zaman dndn buydu sanrm.
Kratylos Tamam tamamna buydu.
Sokrates Haydi gel de imdi szn ettiin nesneleri
renme nasl eydir, baka bir renme biimi var mdr,
varsa birinci biimden daha m ktdr, yoksa ondan baka
bir renme biimi yok mudur, bir bakalm? Ne dersin?
Kratylos unu derim: Baka bir renme biimi yok-
436 a tur, bu biim tektir ve en iyisidir.
Sokrates Nesnelerin bulgulanmas tekilerin bulgulan-
mas gibi midir? Bulgulayan, adlar nelerin adlanyse onlar da
bulgulam m demektir? Yoksa aratrm a ve bulgulama ba
ka trl yaplacak da, retme mi bu biimde olacak?
Kratylos Aratrma ve bulgulama salt bu biimde, bu
koullarla yaplacak.
Sokrates yleyse b ir dnelim Kratylos. B ir kimse
b nesneleri ararken adlar klavuz olarak ele alp, herbirinin an
lamn incelerse, byk yanlg sakncasyle karlaacan m
dnyorsun?
Kratylos Nasl?
Sokrates Adlar ilk koyan kimse onlar, nesneler ze
rine edindii dnye gre kuhnam mdr? Byle dn
myor muyuz biz?
Kratylos Evet.
Sokrates Bu edindii dn yanlsa, adlar da bu sa
nya gre kurmusa onu klavuz setiimiz zaman nedir ba
mza gelecek olan? Yanlmaktan baka b ir ey mi?
Kratylos Belki de byle deildir bu i Sokrates, adlar
kuran yazar bilerek, yerli yerinde kuruyor adlar. Byle olma-
c sayd adlar da olmazd. Ka zamandr sylediim gibi bunun
 K R A TY LOS 255

en iyi kant u: Adlan kuran yazar gerekle karlam olup,

bylesine tm bir uyuma salamamt hi. Kendin de konu
urken btn adlarn ortak benzerliini ve ynsemesini, ad
larn kuruluunda ayn ilkenin, ayn amacn gdldn gr
medin m i?
Sokrates Ama bu b ir kant saylmaz ki, tonton Kraty-
los! Diyelim ki, adlann yazan, kurucusu balangta yanld,
sonra gelenleri de bu devinee gre zorla uydurdu, uyumay
byle salad; alacak bir ey yok bunda. Geometri biimle
rinde olduu gibi: lk biimin kk olmas, ak olmamas
dolaysyle bir yanllk yaplnca, ondan sonraki btn biim
lerin de kendi aralarnda, birbirine uyduklar grlr. Demek
ki, ilkin bir eyin doru kurulup kurulmadn anlamak ze
re, herkes her yerde balang stne ok dnmeli, kafa yor
mal, byk aba gstermelidir. Bu i yeterince aratrldk
tan sonradr ki, birinin ardndan gelenin doru olup olmad
na bakmal. Adlann aralannda bir uyuma olsayd aardm
dorusu. Daha nce gzden geirdiimiz adlar yeniden incele e
yelim. Adlarn bize gereklii, her eyin yrdn, devindi
ini, aktn belirterek gsterdiini bu anlamda sylyorduk,
deil mi? Sence de adlar gereklii gsteriyor, deil mi?
Kratylos Yzde yz byle bu. stelik de adlann ger
eklii doru olarak gsterdiini ekleyelim. 437 a
Sokrates Adlardan ilkin epistme (bilim) adn ele alp,
bu adm ka anlama geldiini grelim. Bu ad, canmzn nes
nelerle birlikte devindiinden daha ok, canmz nesneler ze
rinde tuttuunu (histesis) bildirire benziyor. Bataki e har
fini bugn yapmz gibi sylemek, e yi karp pisteme de
mekten daha dorudur. Sonra bebaion szcne bakarsak
onun bir devinim deil, b ir koyuk, bir temel, b ir basamak (ba-
sis) ve b ir duru (stasis) yknmesi olduunu grr gibi olu b
ruz. Historia (aratrm a, bilgi) szcnn kendisi ak
(rhous) ve durdurmay (hstesi) anlatyor. Piston (gven, ina
nlr) da gene aka durduran (histan) anlatyor. Mneme (bel
lek) bir atl deil de, candaki bir kal (monc) gsteriyor.
Hamartia (yanlg) ile symphora'y (kaza) alalm ele istersen.
Szcn kuruluuna dikkat edilecek olursa, anlay (synesis),
bilim tep is teme) ve vlmeye deer btn br eyleri bildi
ren adlarla bir anlama geldii grlr. Daha da ileri gidelim:
Amathia (bilisizlik) ile akolasia (dzensizlik, avarelik) da bun-
 256 KRATYLOS

lara ok, ama ok yakn grnyor. Amathiann tanr ile bir

likte gidenin (hama theiontos) devinmesi, akolasia'nn da nes
nelere yoldalk etmesi, nesneleri izlemesi (akolouthia) olduu
aka anlalyor. Bylece, en kt iler yapldn sand
mz adlar en iyi eyler iin yaplmlara benzer olarak ortaya
kyor. in ardm brakmayan bir kimsenin bunlara benzer
daha pek ok ad bulacan, bunlara bakarak ad koyann, ku
rann nesneleri yrylerinde, devinmelerinde deil de, du
rularnda gsterdiine inanacam sanyorum.
Kratyos Oysa ad koyann oun teki anlam verdiini
d gryorsun Sokrates.
Sokrates Ne kar bundan Kratyos Adlar oy pusula
lar gibi teker teker saymaya m kalkacaz, bunda m araya
caz doruluu? Hangi yann adlar daha ok sayda nesne
gsteriyorsa ,o yanda m olacak gerek?
Kratyos yle olacaa benzemiyor.
Sokrates Hayr sevgili gnldeim, yle olmaz hi. Bu
438 a konuyu bir yana brakalm da, bizi buraya getiren devinee,
balangca dnelim. Az nceki tartmamzda, anmsyorsan,
ad koyucunun adlandrdklar nesneleri iyice bilmesi gerekti
ini sylemitin. Gene bu kanda msn; evet mi, hayr m ?.
Kratyos Gene o kandaym,
b Sokrates lkel adlan koyan bunlarn iini iyice bilerek,
yerli yerinde mi koydu sence?
Kratyos Evet.
Sokrates lkel adlar daha ortada olmadna, nesneleri
renmek, ya da bulgulamak iin biricik yol da adlan ren
mek, ya da bulgulamak olduuna gre, ad koyucu dediimiz
kii neyin yardmyle renmi, ya da bulgulamtr nesneleri?
Kratyos Hi de yabana atlacak bir sz deil bu de
diin!
Sokrates Nesneler gerekten adlardan baka eylerden
renilmezse, daha ortada hibir ad yokken, adlar bilinmez
ken, adlarn yerli yerinde kurulduunu, yasa koyucunun iini
yaptn nasl diyebiliriz?
Kratyos Bence Sokrates, bu konuda en doru akla-
c ma u: Nesnelere ilkel adlar veren erk, insan gcnden stn
bir erktir, bu yzden de adlar zorunlu olarak dorudur.
Sokrates Peki, sen ad koyucu bir daimon, ya da bir tan
r iken gene de kendi kendisiyle elimeye deceini, birbiri-
 KRATYLOS 257

ni tutmayan iler grebileceini mi sanyorsun adlan kurar

ken? Hibir deer vermiyor musun az nce sylediklerimize?
Kratylos ki takm adlardan, bir takmndaki adlar
doru deildir belki.
Sokrates Hangi takm adlar doru deildir, deerli
Kratylos? Durma ile ilgili olanlar m, yoksa devinimi belirten
ler mi? Demin de sylediimiz gibi, karar vermek iin says
nn okluuna bakmayacaz sanrm.
Kratvlos Evet Sokrates, saysnn okluuna aldrma
mak gerek.
Sokrates Adlarn giritii bu i savata, her iki yan da
geree benzemek ayrcalnn kendilerinde olduunu syl
yor; karar vermek, hakly haksz ayrdetmek iin neye daya
nacaz, ya da nereye bavuracaz? Bunlardan baka adlara
deil baka adlar da yok ; demek ki adlarn yardm olma
dan gerein her iki takmdan hangisinde bulunduunu, nes
nelerin gerekliini gstererek elbet, adlarn dnda, baka
klar, aydnlatclar aramak gerekiyor. e
Kratylos Ben de bu kandaym.
Sokrates Sylediklerimiz doruysa Kratylos, adlarn
yardm olmadan nesneleri renebiliriz gibi.
Kratylos yle gibi.
Sokrates Peki, nerden bekliyorsun bu bilgiyi? Aralarn
da bir yaknlk 'olanlar birbiriyle karlatrarak, ya da nes
neleri kendi kendilerinden renmek gibi doal ve en yasal bir
aratan baka b ir eyden mi? nk onlardan deiik, ayrm
l, onlara yabanc olan ey onlar deil, onlardan deiik, ay
rml, onlara yabanc olan bir eyi gsterecektir. 439 a
Kratylos Haklsn gibime geliyor.
Sokrates Zeus akna bir dur bakalm! yi kurulmu ad
larn, gsterdikleri, resmi, grnts olduklar nesnelere ben
zediklerini ka kez sylemitik birlikte?
Kratylos Evet, sylemitik.
Sokrates Nesneleri bir yandan adlar, te yandan doru
dan doruya kendilerinden tanyabilirsek, bilebilirsek, bu iki
bilmeden hangisi daha gzel, daha yerindedir? Resmi gzden
geirerek resmin iyi olup olmadn, ayn zamanda hangi ger
ein resmiyse o gerei renme yolu mu, yoksa gerein ken-
D 17
 258 KRATYLOS

b diini, gerein resminin uygun olarak yaplp yaplmadn

gerekten renmek mi?
Kratylos Bence gerekten kalkmak, balamak gerekir
elbet.
Sokrates Nesneleri nasl renmek, ya da bulgulamak
gerektiini anlamak benim gcm de, senin gcn de aar
belki. Adlardan kalkmayp, balamayp nesneleri hem ren
mek, hem de aratrm ak iin adlardan deil, nesnelerin ken
dilerinden kalkmak, balamak gerektiini sylemekle yetine
lim.
Kratylos Evet, bununla yetinelim Sokrates.
Sokrates Btn bu adlarn bir yere yneltilmesinin bi-
c zi yanlgya drmemesi iin gzmz ap iyi bakmalyz.
Adlan kuranlar nesneler adlarn verirken her eyin gerekten
yryte ve akta olduunu dndkleri ben de onlarn
byle dndne inanyorum , ona gre devindiklerinde,
ya gerek byle deilse, ya kendileri b ir kasrgann iine d
m, dnp duruyorlar da bizi de arkalarndan srklyo-
larsa? Esiz Kratylos, sk sk grdm bir d anlataym
da sana, bir incele. Kendinde iyi ve gzel bir eyin varolduu-
d nu, her bir varlk iin de bunun byle ldn sylemeli mi
yiz?
Kratylos Bence sylemeliyiz Sokrates.
Sokrates imdi bu kendinde gzel eyi gzden geire
lim; bu trden gzel bir yz, ya da bir nesne var m; btn
bunlar akta gzkyorlar m diye deil, kendinde gzel olan
ey her zaman olduu gibi kalyor mu diye.
Kratylos Zorunlu olarak kalyor.
Sokrates Durmadan geip giderse, ona nce bir ad ve
rilerek budur denilebilir, sonra ras, zellikleri sylenebilir
mi? Biz konuurken onun hemen baka bir ey oluvererek eli
mizden kamas .artk onun eski durumda bulunmamas de
mek deil midir?
Kratylos Demektir elbet.
Sokrates Hibir zaman ayn durumda bulunmayan bir
e eye nasl olur da varlk balanabilir, o ey nasl olur da var
olabilir? Herhangi b ir anda bir durumda kalyorsa, hi de
ilse o zaman yer deitirmedii bellidir; oldum bittim hep bir
 KRATYLOS 259

durumdaysa, biiminden ayrlmadan nasl deiebilir, ya da

devinebilir?
Kratylos Deiemez de, devinemez del
Sokrates Dahas var; kimse onu bilmez de. Onu tan
mak, bilmek isteyen yaklanca o baka deiik bir ey olacak,
bylece nasl b ir ey olduu, ne durumda bulunduu anlala-
mayacaktr. Hibir zaman belli bir durumu olmayan eyi bile
cek hibir bilgi yoktur.
Kratylos yle. 440 a
Sokrates Her ey deiir, hibir ey olduu gibi dur
mazsa Kratylos, bilgiden de sz edilemez sanrm. nk bilgi
dediimiz ey, deierek bilgi olup durursa, bilgi hep srecek,
kalacak, bilgi olacak hep. Ama bilgi de biim deitirimse, bir
baka biim bilgi olarak deiir, bilgi diye b ir ey de kalmaz
artk. Bilgi durmadan deiip durursa bilgi olmaz; bundan da b
u sonu kar: Ne zne kalr bilecek, ne de nesne kalr biline
cek. Tersine, bilecek hep b ir zne, bilinen bir nesne gibi, gzel
gibi, iyi gibi, herbir varlk gibi varsa, btn o konutuklarmn,
szn ettiklerimizin akla, devinmeyle hibir 'benzerlikleri
yoktur. Byle m idir bu, yoksa Herakleitos'ularn, daha bir
oklarnn syledikleri gibi midir gerek? Korkarm aydnla
tlmas, belginlemesi g bir noktadr bu. Kendini, cann ad c
larn buyruuna vermek, adlara, ad kuranlara bel balayarak
kendinin bir ey bildiine gvenmek, kendinde, nesnelerde sa
lam hibir eyin bulunmadn benimseyerek her eyin nes
nelerde olduu gibi aktn, kire kaplar gibi gittiini sy
lemek, ksacas nesnelerin durumunun nezleye yakalanm in
sanlar gibi olduunu, her- eyin aknt iinde srklendiini
sanmak, usu banda bir kimseye pek yakmasa gerek. Belki
de gerek byledir Kratylos; deildir belki de. Demek ki, yo d
rulmadan, ylmadan yolunca yordamnca incelemeye girimeli,
hibir eyin kolayna kamamal; gensin sen daha, iein
burnunda aratrp soruturduktan sonra da, gerekirse bul
gularn bildirmelisin bana.
Kratylos Yapacam dediini. Bununla birlikte unu
bil ki Sokrates, imdi bile onu dnmyor, kafam yoran bu
sorun'u incelemiyor deilim, ama H erakleitosun kansn iyi
den iyiye yeliyoum.
260 KRATYLOS

Sokrates Peki yleyse arkadam! B ir baka sefer sen

bana retirsin bildiklerini. Tarlaya gitmek iin hazrland
na gre bugn yolundan kalma, Hermogenes de yoldalk eder
sana.
Kratylos Peki Sokrates. Ama sen de bu iin ardn b
rakma, dn gene.
 ON
tR STNE

Tiirkesi
Tacettin nl
 Sokrates Gnaydn on. Nerden bu geli byle, Ephe- 530 a
sostan m?
on Hayr Sokrates, memleketimden dnmyorum, Epi-
daurostan, Asklepios enliklerinden geliyorum.
Sokrates Demek tanr erefine b ir ozan yarmas Epi-
dauros'ta da yapld?
on Evet, hem ozan yarmas, hem her eit mzik ya
rmalar.
Sokrates yleyse sen de katldn bunlara. Baar sa
ladn m bari?
on Birinci olduk, Sokrates. b
Sokrates Gzel. E, imdi Panathenaia yarmalarn ka
zanmalsn.
on Kazanacaz, tanr yardm ederse.
. Sokrates Biliyor musun, on, siz ozanlara ben teden
beri imrenirim. mrenilmez mi, halk sizi hep en gzel elbise
ler iinde grr, mrnz hep byk airleri incelemekle ge-
. er, en ok da Homerosu. Onun yalnz msralarn ezberleme
niz yetmez, dncesini de adamakll tanmanz gerekir. ai e
rin ne demek istediini anlamadan ozan olunmaz k i... Ozan
dediin, dinleyicilerine airin fikrini aklayabilmeli; bunu ba
arabilmek iin de onun ne demek istediini anlamak gerek.
Hepsi de imrenilecek eyler bunlar ite.
on Doru sylyorsun Sokrates. nan ki sanalmda
beni en ok yoran da o anlama noktasdr. E , sanrm ki Ho
merosu benim kadar iyi anlatan kimse yoktur dnyada. Ne d
Lampsakoslu Metrodoros, ne Thasoslu Stesim brotos; ne
Glaukon, ne de gelmi gemi ozanlardan herhangi biri Home-
ros zerinde benimkiler kadar gzel dnceler bulabilmi
lerdir.
Sokrates Buna bsbtn sevindim, on. Bu hnerlerin
den bir para da bana gstermez misin?
on Homerosu nasl deerlendirdiim vallahi grlme
ye deer Sokrates. Onun iin derim her zaman ya, Homeros-se-
verler bir altn ta giydirmeliler bana.
Sokrates Seni dinlemek iin balbam a bir gn ayra- 531a
 264 O N

cam; imdilik tek bir ey sormak istiyorum: Hnerini gste

rirken yalnz Homeros'u mu ele alrsn, yoksa Hesiodos ve
Arkhilokhosa kadar da uzanr msn?
on Yalnz Homeros. Yetmez mi?
okrates Ama baz konular zerinde Homerosla He
siodos ayn eyleri sylyorlar, deil mi?
on Evet, hem de birok konular zerinde.
Sokrates Peki, byle konular zerinde Homeros'un sy
lediklerini Hesiodosunkilerden daha m iyi anlatrsn?
on Onlarn ayn eyleri syledikleri konular ben de
ayn baar ile anlatrm Sokrates.
b Sokrates Ya ayn eyleri sylemedikleri konulan? r
nein Homeros da, Hesiodos da falclk zerine konuurlar.
on Evet.
Sokrates Bu iki airin falclk zerine sylediklerinden
birbirine uyanlar ve uymayanlan sen mi daha iyi aklarsn,
yoksa iyi bir bilici mi?
on yi bir bilici.
Sokrates Ama bilici sen olsaydn sylediklerinin ayn
olanlarn aklayabildiin gibi, olmayanlarn da aklayabile
cek deil miydin?
on Elbette.
c Sokrates O halde niin Homefos zerinde altn ka
dar Hesiodos zerinde veya br airler zerinde almyor
sun? Homeros dier btn airlerden ayr konular m iliyor?
okluk o da savatan, iyi olsun, kt olsunlar, tccar olsun
lar, zanaat olsunlar insanlar arasndaki ilintilerden, tanrla
rn kendi aralarndaki ilintilerden ve sonra yine tanrlarn in
sanlarla olan eit eit ilintilerinden, gkyznde olup biten
lerden, Ilades lkesinde olup bitenlerden, tanrlarn, kahra
manlarn, gelmi gemilerinden sz etmiyor mu? Btn bun-
d 1ar Homerosta yok mu?
on ' Doru syledin, Sokrates.
Sokrates E, peki bunlar br airlerde yok mu?
on Var, Sokrates, var ama Homeros'taki gibi deil.
Sokrates Ya nasl, daha m fena?
on ok daha fena.
Sokrates Homeros'un bu konular ele. al demek da
ha iyi?
on Hi phesiz.
 ON 265

Sokrates Bak, dinle benim gzel ocuum: Tut ki

be kii oturmu saylar zerine konuuyorlar da ilerinden
birinin syledikleri brlerininkilerden ok daha doru. O
doru syleyenin hangisi olduunu ayrdedecek biri vardr bu
dnyada, deil mi?
on Vardr. e
Sokrates Doru olmayan laflar da ayn adam m an
lar dersin, yoksa bir bakasn m getirmeli?
on Ayn adam anlar, derim.
Sokrates O halde bu adam say saymasn bilen bir kim
sedir.
on Evet.
Sokrates B ir de tut ki yine be kii oturmu sala
yarar yemekler zerine konuuyorlar da ilerinden biri ok
akla yakn laflar ediyor. Bu akla yakn laflar edeni biri ayrde-
der de edemeyeni bakas m ayrdeder, yoksa her ikisini de
bir kii mi grr?
on Ayn kii, tabii.
Sokrates Kimdir o?
on Hekim.
Sokrates Konutuklarmz bir toplayalm imdi: Bir
ok kimseler ayn konuda laf ederlerken kimin iyi, kimin k
t konutuunu daima ayn adam ayrdeder; fena konuan 532 a
seemedi mi, iyisini de seemeyecei meydanda. Tabii hep ay
n konu olmak artyle...
on Tamam.
Sokrates Yani her iki durumu da ayn adam anlar.
ton Evet.
Sokrates Homeros da, Hesiodos, Arkhilokhos veya
br airler de hep ayn konular baka baka eitlerde ele
alyorlar ama, birinin elinden iyi i kyor, brlerininkinden
daha az iyi i diyen sen deil miydin?
ton Doru sylyordum, ama.
Sokrates yi konuan sen tandna gre o kadar iyi b
konuamayann altta kaldn anlayan da sen olacaksn.
ton Bana da yle geliyor.
Sokrates yleyse dostum, ayn konu zerinde laf eden
leri deerlendirecek yetkili ayrtman ayn kimsedir diyen sen c
olduuna ve hemen hemen btn airler ayn konulan ele
alrlar diyen de sen olduuna gre ben de, on baka airleri
 266 O N

de Homerosu aklad kadar iyi aklar dersem doru sy

lemi olmaz mym?
on Peki ama Sokrates, ben, br airlerden sz al
dnda hi ilgilenemiyorum, konuacak hibir deerli laf bu
lamyorum, nerdeyse uyuyacak gibi oluyorum da, Homerosun
ad anlnca neden yle birden uyan veriyorum, dikkatim d
ncem canlanyor?
Sokrates Bunun anlalmas o kadar g m? Senin
Homeros zerinde konuurken bilgi ve sanata dayanmadn
apak ortada. Eer yle olsayd btn dier airler zerinde
de konuabilirdin, deil mi? Ayn bir iir sanat hepsini iine
alrd.
on Evet.
d Sokrates Herhangi bir sanat btn ynleriyle kavra-
yabilince ayn yolla btn dier sanatlar da yarglayabilirsin.
Bundan ne demek istediimi anlataym m sana?
on Anlat Zeus akna. Siz bilginleri dinlemeyi o ka
dar seviyorum ki.
Sokrates Doru mu sylyorsun acaba, on? Ama, asl
bilginler sizlersiniz, siz ozanlar, siz oyuncular ve szlerin iir
lerini ardnz kimseler; benim tek bece.rdiim ey gerei
sylemek ki, sradan bir insan da bu kadarn yapar artk. r
nein demin ele aldmz soruyu dn, bir sanat btn yn-
e leriyle kavrayabilince ayn yolla dier eylerin de yarglanabi
lecei ne kadar basit, ne kadar herkesin bulabilecei bir d
nce, deil mi? Gel seninle bu nokta zerinde duralm: Genel
bir resim sanat yok mudur?
on Vardr.
Sokrates yi kt birok da ressam gelip gem itir...
on yle.
Sokrates Peki, bir adam dnebilir misin ki, Aglaop-
hon'un olu ressam Polygnotos'un yapt resimlerin iyisini
533 a ktsn ayrdedebilsin de dier ressamlarnkileri edemesin,
onlarn resimleri karsnda uyuklasn, sklsn, laf konuama
sn da Polygnotos veya istediin baka herhangi bir ressamn
ad anlnca uyansn, ilgisinin, dncelerinin canlandn duy
sun?
on Olmaz vallahi yle ey.
Sokrates Ya heykelcilikte yle bir adam var mdr ki
b Metionun olu Daidalos'un, Panopeusun olu Epeosun, Sa-
 O N 267

mos'lu Theodoros'un veya baka bir heykelcinin baarlarn

ayrdedebilsin de, br heykelcilerin yaptklarn grnce, ze
rine hafakanlar bassn, uyusun, ne diyeceini bulamasn?
ton Byle bir adamn olmayacana da kalbm basa
rm.
Sokrates Gelelim flavta veya kitaa alma, kitarayla c
ark syleme, iir okuma sanatna. Bu alanlarda da yle bir
adam grmemisindir sanrm ki Olympos, Tamiras veya
Orpheus veya thaka'l ozan Phemios zerinde tartabilsin de
Ephesos'Iu on'la karlatnda sklsn, onun ozanlnn iyi
liine, ktlne bir laf edemesin.
on Bu dediin de ok doru ama Sokrates o kadar
doru olan bir baka ey daha varsa o da u ki Homeros ze
rinde benim kadar iyi konuan baka bir kimse yok bu dn
yada, bunu herkes byle bilir ve sz azmdan su gibi akar
da brleri iin diyecek bir ey bulamam. Sebebini de sen ara,
bul artk. d
Sokrates Buldum, on, bak sana da gstereceim. en
deki bu, Ilom eros zerine gzel konuma vergisi, demin de
sylediim gibi, bir sanat deil, Euripidesin mknats ta de
dii, ama ounluun Herakles ta adn taktklar tataki
cinsten, tanrlardan gelme bir nitelik. Bu ta bilirsin, yapt
ey yalnzca demir halkalar kendine ekmek deildir, stelik
kendindeki nitelii onlara geirir, bu halkalar da tan yapa
bildiini yapar, baka demir halkalar kendilerine ekerler ve
birok halkalar o tatan aldklar gle birbirlerine asl kalr
lar. Bylece Musalardan airlere aktarlan g, onlardan da
daha baka airlere geer ve bir zincir uzanr. Kahramanlk
iirlerini yazm byk airlerin, duygu iirlerini yaratm b- c
yk airlerin o gzel iirleri, sanatn deil, insann yreine,
benliine flenmi tanrsal b ir nefesin rnleridirler. Kozi-
bantlar nasl ancak kendilerinden getikten sonra dans edebi
lirlerse, duygu airleri de bildiimiz o gzel eserleri yaratrken 534 a
kendilerinde deillerdir, musiki ve ahengin akntsna kapl
m, onlarn mal olmulardr, akllar balarnda iken deil
ama, kendilerini kaptrnca rmaklardan st aktan, bal aktan
Bakkhalara benzerler. Lirik airlerin ruhunu elinde tutan ayn
lgnlktr ki bunu zaten kendileri sylerler. airler iirlerini,
Musalarla dolu bahelerde, vadilerde dolaarak, arlar gibi
daldan dala uarak bal topladklarn anlatmazlar m bize?
 268 ON

Dorudur bu syledikleri. air hafif, kanall, kutsal b ir ey-

b dir, ilham duymadan, kendinden ve aklndan teye geme
den yaratamaz iirini. Bu tanrsal vergiye kavumam insann
iir yazmaya, bilicilie gc yetmez. Senin Homeros zerine
yaptn gibi, konulan zerinde o kadar gzel eyler bulup
sylemeleri sanalla deil, tanrsal bir vergiyledir, herbiri an
cak Musa'nn onu gtrd alanda baar salar, kimi heye
can ve duygudan rlme iirler yazar, kimi vgler, kimi des
tan, kimi de sz oyunu dolu iirler. Msralarn sanattan deil,
tanrsal bir gten elde ettikleri iin kendilerininkilerden ba
ka .eitlerde ortann da altndadrlar; istedikleri bir konuyu
sanata dayanarak gelitirebilselerdi her eitte baar gstere-
c bilirlerdi. Tanrnn peygamberler ve ilhaml biliciler gibi air
leri de kendilerinden geirip bize eli olarak gndermesi, bu
kadar doyulmaz eyleri, bu kendinden gemi insanlarn deil,
ama kendisinin, onlarn azndan kendisinin bize sylediini
anlatmak iindir. Dediklerimin en iyi kant da Khalkisli Tirt-
nikhos'tur. Hl herkesin aznda dolaan lirik iirlerin belki
en gzeli, kendinin de dedii gibi, Musalarn bir vergisi plan
o bir tek zafer arksndan baka aklda tutmaya deer ey ya
zamad bu adam. Bana yle geliyor ki tanr bu airle, o gzel
d iirlerin ne insanlarca yaplm, ne de insan mal olduklarn,
tanrsal ve tanrlarn elinden km bulunduklarn, airlere
bir tanr mal ve elisi diye baklmak gerektiini bize gstcr-
535 a mek istemitir. Bunun iin de en' gzel arky sradan bir ai
rin azndan bize duyurmu. Hakl deil miyim, on?
on Dorusu haklsn Sokrates, szlerin beni sard, ba
na da yle geliyor ki bu kadar iyi airlerin tanr elileri ola
rak aramzda bulunmalar bize kutsal bir armaandr.
Sokrates Siz ozanlar da airlerin elileri saylmaz m
snz?
ton Bunda da haklsn.
Sokrates Yani elilerin elilerisiniz.
ton Doru.
b Sokrates Dikkat et imdi, on. Soracama ak yrek
le cevap ver. Bir bestenin msralarn gzel sesinle okur, se
yircilerinin yreini elinde tutarken, ister dmanlarnn orta
sna frlayp oklarn ayaklarnn ucuna brakan Odysseusun,
ister Hektor'a saldran Akhilleusun arksn, ister Andromak-
 to N 269

he, Hekaba veya Priamosa ait etkili bir paray sylerken ol

sun, kendinde mi yoksa kendinden gemi misindir? lhamn
seline kaplm olan ruhun olaylarn getii, msralarm anlat- c
t yerlerde, th akada, Troyada deil midir?
ton Gsterdiin kantlar o kadar ezici ki Sokrates. Ak
a syleyeyim; ili bir para okurken gzlerim yala dolar, kor
kar ve dehet saan ksmlarda yreim azma gelir, sala
rn diken diken olur.
Sokrates Elence ve trenlerin yapld, kendisinin de
ssl psl dolat bir yerde alayan yahut da hepsiyle dost
olduu yirmi otuz bin kiilik bir kalabaln ortasnda kimse- d
den hibir ktlk grmeksizin korkuya kaplan bir insana
akl bandadr denir mi?
ton Denmez Sokrates, denmez.
Sokrates Kendi duyduunuz eyleri evrenizdeki seyir
cilerin ounluuna da duyurduunuzu bilir misin?
ton Bilirim , bilirim. Ben anlattka onlar da benim e
gibi alar, yahut fkeyle bakar veya titrerler. Ben sahnedey
ken onlarn gsterdikleri tepkileri gz nnde tutmam yzde
yz gerektir. nk onlar alatrsam kazancm yksek olur,
ben glerim; yok glmeye balarlarsa bizim cret hap yuta
ca iin bana alamak der.
Sokrates Demin sylediimi gryorsun imdi: Herak-
lesin tandan kan byy kapan sonuncu halka, seyircidir.
Ortadaki halka sensin: Ozan, oyuncu. lk halka ise airin ken
disidir. Tanr, kendi iindeki deeri, byle, birinden brne
geirerek insanlarn ruhunu istedii yere ekip gtrr ve o 536 a
taa asl kalan demir halkalar gibi. Musa'nn drt bir yanna
yapm halkalara da sra sra airler asldr. B ir air u iir
tanrasna, bir baka air baka bir iir tanrasna baldr
ki buna biz tutulma diyoruz; nk air, Musann tutsa gi
bidir artk. Sonra bu ilk halkaya, airlere, bakalar balanr
vc kimi birinden, rnein Orpleus'tan, kimi Musaios'tan, o- b
u da Homerostan ilham alrlar. Sen de bunlardan birisin on
ve Homerosa balsn, baka bir airden b ir para arlnca
ilgisiz kalyor, uyuyorsun; ama onun bir havasm duyunca ru
hun hemen horona giriyor, fikirler birbirini kovalyor; nk
sen Homeros'tan, bir sanat veya bijgiyle deil, tanrnn tutku
nu olduun iin, tanrsal bir vergiyle konuuyorsun. Yer tan- c
nasmn adamlar nasl yalnzca bal olduklar tanrann
 270 i ON

sesine cevap verir ve onu bezemek iin eit eit sz ve biim

ler bulurlar ama baka havalardan btn btn duygusuz ka
lrlarsa, sen de on, i Homeros'a dayand m sonun gelmez ve
bakalar iin hibir verecein yoktur; niin Homerostan bu
kadar kolay konutuunu, niin bakalarndan skldn -
d renmek istemiyor muydun? te: Yaptn sanattan deil, tan
rsal bir vergiden geliyor.
ton yi konutun Sokrates. Ama Homerosu vdm
zamanlar kendimden gemi, benliimi elden karm durum
da bulunduuma beni inandrabilmi deilsin; Homerostan
konuurken beni dinlesen buna zaten sen de inanmazdn,
e Sokrates Anlaacaz seninle ama, nce u soruma ce
vap ver bakaym: Homeros'taki hangi paralar zerinde iyi
konuursun? Hepsinde deil sanrm.
on Hepsinde Sokrates, ayrsz hepsinde. Bunu byle
bil.
Sokrates Ama Homeros'un syledii eylerden bazla
rn bilmezsin sen .onlar bir kenara aynyorsundur elbet.
on Nelermi o Homeros'taki benim bilmediim eyler
bakalm?
537 a Sokrates Gnlk ilere, hem de onlarn girdilerine k
tlarna dokunur paralar yok mu Homerosta hani, rnein
arabaclkla ilgili? Ezber bilsem okurdum sana da.
on Ben biliyorum, okuyaym,
b Sokrates yleyse, Patroklos'un lmne yol aan o ara
ba yarma katlan olu Antilokhos'a, iaret tan nasl dn
mesi gerektiini reten babas Nestorun sylediklerini oku
bana.
on Arabann zerinde sen de hafife sola doru yal,
sadaki at sesinle cotur ve dizginlerini koyver. Soldaki hay
van iaret tann yle yaknndan geir ki tekerlein ortas
taa sanki srnecekmi gibi olsun, ama sakn arpmasn.
c Sokrates Yeter. imdi on, Homerosun buradaki t
lerinin doru olup olmadn kim daha iyi bilir, hekim mi,
arabac m?
on Arabac elbet.
Sokrates Neden? Araba kullanmay bildiinden mi,
yoksa baka bir sebeple mi? ,
ton Araba kullanmay bildiinden.
Sokrates O halde her iin adam belirli bir konu zerin-
 ON 271

de laf edebilir. Arabaclk renmek iin hekimlie almayz

deil mi?
ton Tabii.
Sokrates Hekim olmak iin de marangoz raklna
balamayz?
ton Tabii.
Sokrates Sanatlarda da yle deil midir? u sanat ze
rinde bir ey renmek iin br sanata almayz, deil mi?
Ama dur, bu sorumdan nce una cevap ver: Her sanatn ayr
bir alan, ayr bir konusu var mdr, yok mudur?
ton Vardr.
Sokrates Ben, bir sanat konusuna gre adlandrrm.
Sen?
ton Ben de yle.
Sokrates Sanatlarn konular hep ayn olsayd, hepsin e
den ayn eyleri renecek olduumuza gre ayr ayr sanat
lardan laf edemezdik elbet. te be parmak, sen de sayyor
sun benim kadar. Bunlar ikimiz de ayn bilgiye, aritmetie,
dayanarak saydk desem, evet diyeceksindir elbet.
ton Evet.
Sokrates Demin sormak istediime imdi cevap ver y 538 a
leyse bakalm. B ir sanat belirli eyler zerinde ,baka bir sa
nat da belirli baka eyler zerinde bilgi verir, yeter ki ger
ekten avr ayr sanatlar olsunlar, deil mi?
ton Doru.
Sokrates O halde bilmedii bir sanatn, iin alanna
giren bilgilerden habersizdir.
ton O da doru. b
Sokrates Az nce okuduklarnda Homerosun doru
mu, yanl m sylediini sen mi daha iyi lersin, bir arabac
m?
ton Arabac.
Sokrates nk sen arabac deil, ozansn.
ton Evet.
Sokrates Ozanlk, arabaclktan baka bir ey.
ton Elbet.
Sokrates Baka olunca bildii eyler de baka.
ton Deil mi ya!
Sokrates Hom eros,'yaral Makaon'a iecek bir ey ve
ren Hekamedes'in, Nestor'un kapatmas Hekamedesin, yap-
 272 ON

tklarn anlatmak iin, ... nce susasn diye soan verdi, son
ra da su katlm Pramnos arabna tun bir rendeden geir
dii kei peyniri atp onu iirdi dese, bu yaplann doru olup
olmadn anlamak ozann m iidir, hekimin mi?
ton Hekimin.
Sokrates Bak yine Homeros'tan okuyorum: Ve kur-
d unlu bir kz boynuzu gibi derinliklere dalp agzl balk
lara lm tayarak. Bu msralarda sylenenin yerinde olup
olmadn kim daha iyi bilir, ozan m, balk m?
ton Canm, tabii balk.
Sokrates imdi de sen beni sorguya eksen de unu
sorsan: Mademki Homerosta ayr ayr alanlara giren bilgiler-
e le ilgili m sralar buluyorsun Sokrates, bilicilikle ilgili ve do
ru olup olmadklarn ancak bir bilicinin kestirebilecei .yer
ler de bul bakalm, desen. Bak sana nasl doru, kolay b ir ce
vap vereceim. Homeros, birok yerlerde sz eder bilicilikten.
rnein, Melampus rkndan gelme bilici Theoklymenes'in
Odysseiadaki u szlerinde: Derdiniz nedir, ey zavalllar.
Balarnz, yzleriniz, her yannz loluklara gml; ne hk-
539 a Tklarnzn ard geliyor, ne yznzden akan gzyalarnn;
hayaletler dehlizleri, hayaletler alanlar doldurmu, Erebosa
doru ilerliyorlar; gkte gne lm; dnyann zerine ken
b bir uursuz karanlktr. lyada'nm birok yerlerinde, rne
in, sipere yaplan saldrta da der ki: Hendei amaya u-
c Tarlarken zerlerinde, ordunun sanda, yukarlardan uan
bir ku, bir kartal grnd. Penesinde koca bir kan rengi
ylan vard. Ylan sad, rpnyor, hatta bouuyordu; o ka
dar ki birden geriye kvrlp kartal, gsnde, boynuna yakn
d bir yerinden srd. Acya dayanamayan kartal, penesindeki y
lan askerlerin arasna frlatt ve sonra haykrarak kendini
rzgra koyverdi. Bunlar ve benzerlerini inceleyip yargla
mak bilicinin iidir.
ton Doru bu dediklerin Sokrates.
Sokrates Senin cevabn da, on. Ama bak, ben nasl sa
na Odysseia ve lyada'dan bilicilerin, balklarn, hekimlerin,
alanlarna giren yerleri bulup kardmsa sen de, Homeros'u
e benden iyi bildiine gre, imdi bana ozanlarn alanna giren,
ozanlarn sanatna dokunan, bakalarndan iyj ozanlarn ince
leyecei, yarglayaca yerleri bul bakalm.
ton nan ki hepsi ozann alandr, Sokrates.
 ON 273

Sokrates Yok a canm, hepsi diyemezsin. Ne abuk

unuttun. B ir ozann bu kadar unutkan olmas fena.
ton Ne unuttum?
Sokrates Ozann sanat arabacmnkinden ayrdr dedi 540 a
in aklndan kt m?
ton kmad.
Sokrates Ayr olduuna gre de onun baka eyler bil
mesi gerektiini sylememi miydin?
ton Sylemitim.
Sokrates O halde her ey ozanlk sanat alanna girmez,
ne de ozanla. Sen dedin bunu.
ton Evet, byle konular darda kalyor galiba.
Sokrates Baka sanatlara bal konular darda kal b
yor, demek istiyorsun. Peki, senin sanatn mademki btn ko
nular bilmiyor, syle bari bildikleri hangileridir?
ton B ir erkein, bir kadnn, bir tutsan zgr bir in
sann, emir alan birinin, emir veren birinin nasl konuacak
larn da ozan bilir sanrm.
Sokrates B ir ozan, frtnal bir denizde gemisinin ba
nda bulunan bir kaptann syleyeceklerini ondan iyi mi bilir
diyeceksin ?
ton Yok, onu demem.
Sokrates B ir ozan hastaya bakan bir hekimin diyecek c
lerini ondan dahia iyi mi bilir yleyse?
ton O da deil.
Sokrates O halde b ir tutsan syleyeceklerini...
ton Evet.
Sokrates obanlk yapan bir tutsan, hayvanlarn gt
mek iin bulaca laflar ozan daha iyi mi bulur diyeceksin
yani?
ton Yok. o da olmad.
Sokrates Yn eiren bir kadnn bu i zerinde syle
yeceklerini mi?
ton Hayr.
Sokrates Askerlerini coturan bir kumandann szle
rini mi?
ton Evet, ite ozann bilecei eylerden biri.
Sokrates Ne yani, ozanlk sava bilgisine mi girer?
ton Onu bunu bilmem ama, ben bir kumandann ne
ler demesi gerektiini bilirim.
D 18
 274 O N

Sokrates O halde sen ayn zamanda iyi bir savasn,

e ton. Hem iyi bir binici olsaydn, hem de iyi kitara alsaydm
bir atn gzel koup komadm ayrdedebilirdin. Bu iki bil
giden hangisiyle atn gzel koup komadn ayrdedebilecek-
tin, diye sorsam?
on Tabii binicilikle.
Sokrates O halde kimin iyi kitara aldn anlayabil
men de kitaraclndan gelir, biniciliinden deil.
on Evet.
Sokrates Madem ordular ynetme sanatn var, de ba
kalm, bunu yaparken iyi kumandan msndr, yoksa iyi ozan
m?
on Hi fark etmez, sanrm.
541 a Sokrates Nasl hi fark etmez sanrsn? Kumandanlk
la ozanlk bir sanat mdrlar, yoksa ayr iki sanat m?
on B ir sanat, sanrm.
Sokrates O halde bir insan iyi bir ozan oldu mu, iyi
de bir kumandan olur, demek?
on Hem de nasl!
Sokrates O zaman bir insan iyi bir kumandan oldu mu,
iyi de bir ozan olur?
on Yok, imdi senin fikrinde deilim,
b Sokrates tyi b ir ozan ayn zamanda iyi bir kumandan
dr dediimde benim fikrimdeydin ama?
on Tamamyle.
Sokrates Sen Yunanistan'n en iyi ozan msn?
on En iyi.
Sokrates Yunanistandaki en iyi kumandan da sen mi
sin?
on Hi phen olmasn Sokrates, nk bu sanat ben
Homerosu okuyarak rendim,
c Sokrates Peki, on, mademki hem iyi kumandan, hem
de iyi ozansn, neden orada burada iir okumakla vakit geiri
yorsun da ordularn bana gemiyprsun, Zeus akna? Yunan
llarn altn tal bir ozana ihtiyalar var da bir kumandana
yok mu sanyorsun?
on Sokrates, sizin buyruunuzda olan .askerlerini de
sizin ynettiiniz kentinizin b ir kumandana ihtiyac yok; si-
zinkiyle Lakedemonyallannkine gelince beni onlar da kuman-
 O N 275

danla istemez, nk kendi kendinize yettiinize inanm

snz.
Sokrates Sayn dostum on, Kyzikos'lu Apollodoros'u
tanmyorsun sen, demek.
on Hangi Apollodoros?
Sokrates B ir yabanc olduu halde Atmallarn ordula- d
nn a ba yaptklar Apollodorosu. Tpk Androslu Phanoste-
nes, Klazomenai'li Herakleides gibi. Onlar da yabancydlar
ama, deerlerini gsterdikleri iin kendilerine kumandanlklar
ve baka yetkiler verildi. Bunlar yapan Atina neden Ephesos'
lu on'u kumandanla semesin. Ephesoslulann da kk Ati
nada deil m i? Ephesos br kentlere eit deil mi? Sana ge
lince, on , ileri srmek istediin doru da Homerosu bilgi ve
sanatnn gcyle vyorsan, bana kar kt davranm olu
yorsun. Homeros zerine ok gzel eyler bildiine beni inan
dryorsun, bunlar bana dinleteceine sz veriyorsun ama bu
nu yapmyorsun; szn tutmadktan baka, seni deminden
beri zorladm halde iyi bildiin eylerin neler olduklarn bi
le sylemek istemiyorsun. Proteus gibi her ekle giriyorsun,
her yne dnyorsun, elimden kayorsun ve Homeros'u an
latmakta ne kadar becerikli olduunu gstermemek iin bir
-kumandan olarak ortaya kyorsun. Bak yine syleyeyim ki
becerikliliin sanat bilgisinden geliyor da bana Homeros'u din
leteceine sz verdiin halde bundan cayyorsan beni km- e
syorsun. Yok Homeros zerine, hibir ey anlamadan, bu ka
dar gzel eyler syleyebiliin sanatla deil de, tam tersine, de
minden beri ileri srdm gibi, tanrsal bir vergi, Homeros'u
benimsemeyle ise sana hi diyeceim yok. Sen imdi, benim
gzmde saygsz bir adam m olmak istersin, tanrsal bir
kii mi?
on Tanrsal bir insan olarak tannmak elbet ok da
ha gzeldir Sokrates.
Sokrates Seni tanrsal bir insan olarak tanyoruz yley
se, on. Homeros zerindeki gzel szlerinin sanatla hibir
ilgisi yok. En hou byle olmaktr.
 KRTON
YA DA DEV STNE

Trkesi
Tanju Gkl
 KRTON'A G R

B u diyalogda, Sokrates ile yakn dostu K ritonun yaptk

lar bir konum a anlatlyor. Sokrates o srada, lme mah
km edilmitir ve cezasnn uygulanmasn beklem ektedir. Kri-
ton, varlkl ve nemli bir kiidir; zellikle felsefe konularna
kar byk ilgi duymaktadr. Hatta, eski kaynaklarda, on ye
di tane felsefi diyalog yazd aklanmtr. N e var ki, Efla
tun, Kriton'u, saduyu sahibi, ama olaanst nitelikleri ol
mayan ve felsefi aratrmaya yatknlk gsterm eyen bir kim
se olarak tantmaktadr bize. K rito n u n , Sokrates'i, hapisha
neden kamaya ikna etmeye alt da kesindir. Bununla
birlikte, bu diyalogun, Sokrates ile Kriton arasnda gerekten
gemi bir konum a olduu sylenemez. Diyalog, Eflatunun
ve hocas Sokrates'in grlerini yanstmak iin ortaya kon
mu bir dnce ve edebiyat rndr. Adaletsiz ve eri dav
rann h er zaman yanl bir tutum olduu ve bundan tr
adaletsizlii erilikle ortadan kaldrmaya almann yanl bir
davran olarak kabul edilmesi gerektii, bu diyaloun teme
linde yatan ana grtr. Sokrates'in yurtseverlii, lmn
den ksa bir sre nce gsterdii inanlmaz kafa ve gnl ra
hatl ise, byk filozofun kiiliinin gerek bir yan olarak
dikkatimizi ekiyor.
 K onuanlar:
S O K R A T E S . K R T O N

Sokrates Sabahn bu saatinde burada iin ne K riton? 43

Yoksa ok erken deil m i?
Kriton Erken.
Sokrates Saat tam olarak ka acaba?
Kriton Gn domak zere.
Sokrates Gardiyann sana kapy am asna atm do
rusu.
Kriton Buraya sk sk geldiimden beni tanr. Zaten is
tediimi yapmak zorunda.
Sokrates Az nce mi geldin. Yoksa epey oldu mu?
Kriton Eh, epey oldu.
Sokrates Peki, sesini karm adan yanmda oturacan b
.yerde, neden gelir gelmez uyandrmadn beni?
Kriton Zeus hakk iin, kalkmadm buna Sokrates;
nk byle erkenden uyandrlp hznlenmek benim de ho
uma gitmez. Epeydir gerekten hayranlkla seyrediyorum ne
sakin uyuduunu; bu mutluluunu elden geldiince uzatmak
iin bile bile uyandrmadm seni. Daha nce yaam n boyunca
da neeni kaybetmediini sk sk grmtm, ama u bana
gelen felakete nasl kolaylkla, yum uakballkla katlandn
gryorum da, bu hepsinden stn diyorum.
Sokrates Benim yamda, lmek gerektii iin isyan c
etm ek pek yakmaz da ondan, K riton.
Kriton Senin yanda birok kim se byle felaketlerle
karlanca, yana karn yazgsna isyan etm itir, Sokrates.
Sokrates Doru. Peki ama, sen neden bu kadar erken
geldin?
Kriton Kt, kertici b ir haber getirm ek iin Sokra
tes. Senin iin yle olmadn gryorum am a, benim ve b
tn dostlarn iin sanrm bugne kadar katlandmz ve kat
lanacamz en kt, en kertici haber bu.
 282 KRTON

Sokrates Neymi o haber? Limanmzdan ayrl sra-

d snda lmem gerekecek olan o gemi mi geldi yoksa Delostan?
Kriton Hayr, ama, Sunion'dan gelen ve gemiyi orada
terk edenlerin sylediine baklrsa, sanrm bugn gelecek
mi. Sylediklerine baklrsa, geminin bugn gelecei kesin;
demek sen de yarn yaamdan ayrlm ak zorunda kalacaksn,
Sokrates?
Sokrates E h , K riton, hayrl olsun! Tanrlar nasl isti-
44 yorsa, o gereklesin. Gene de ben geminin bugn geleceini
sanmyorum.
Kriton Neye dayanyor bu sann?
Sokrates Syleyeyim. Geminin geri dnecei gn le
ceim ben, deil m i?
Kriton Evet, bu ie karar verenlerin syledii bu.
Sokrates Bu yzden, geminin bugn deil, yarn gele
ceini sanyorum. Az nce grdm bir de dayanyor bu
sanm: belki de beni uyandrmamakla iyi ettin.
Kriton Nasl b ir dt bu?
Sokrates Beyazlar giyinmi, gzel, grkemli b ir kad-
b n bana seslenip, Sokrates, gn iinde bereketli Phthia'da
olacaksn, dediini duyar gibi oldum.
Kriton Grdn d garip, Sokrates.
Sokrates Tersine, K riton, yanlmyorsam ok ak.
Kriton Fazla ak bence. Ama dostum Sokrates, son
defa sylyorum dinle beni, cann kurtar. nk lmn, be
nim iin b ir deil pek ok mutsuzlua yol aacak: b ir daha as
la bulamayacama emin olduum b ir dosttan yoksun kalmam
c dnda, seni ve beni iyi tanmayan birok kimse, kefalet de-
seydim seni kurtarabileceim i, ama buna yanamadm sa
nacak. Oysa paraya, dostlarna olduundan daha bal tann
maktan daha kt n olabilir m i? ounluk, senin srarlar
mza karn buradan kmay istemediine inanmayacak.
Sokrates Peki ama, ayaktakm m n dncesine neden bu
kadar nem verelim dostum ? Yarglarna daha ok nem ver
memiz gereken akll insanlar, olaylarn gerekten gemeleri
gerektii gibi getiinden kukulanmayacak ki.
d Kriton Sokrates, ounluun dncesini de nemse
mek gerektiini gryorsun. u bamza gelen, ounluun,
ktlk yapmak bir yana, iftiraya bavurunca en byk kt
l bile yapabileceini ortaya koyuyor.
 K R 1T O N 283

Sokrates Keke bu insanlar en byk ktlkleri yapa-

bilseler de, en byk iyilikleri yapmak da ellerinden gelse.
Ama gerekte ne ktlk yapabilirler ne de iyilik, nk ne
bir insan bilge klm ak gelir ellerinden ne de aklsz: yaptk
lar rastlantnn sonucudur.
Kriton yle olduunu kabul edelim, ama u soruma ce- e
vap ver Sokrates. Seni kam aktan alakoyan ey, bana ve br
arkadalarna beslediin dostluk deil m i? Buradan kaarsan
muhbirlerin seni kardmz iin bizimle uraacaklarn, b
tn servetimizi ya da servetimizin byk blmn feda etmek
ya da baka b ir acya katlanmak zorunda braklacam z san
myor musun? Buna benzer bir korkun varsa, vazge ondan;
nk seni kurtarm ak iin bu tehlikeyi gze almak bizim g- 45
revimiz. Hadi, szm dinle de hayr deme.
Sokrates Evet K riton, sizi dndm iin ve baka
nedenlerle kamyorum.
Kriton B u konuda iin rahat olsun; seni buradan
karmak ve cann kurtarm ak iin ok para istenmiyor. Hem
muhbirlerin ucuza satn alnacan, azlarn kapamak iin
fazla para gerekmediini sen de bilm iyor musun? Btn ser
vetim hizmetinde; umarm yeter. Zaten beni dnerek, para- b
hu harcam am an gerektiini dnyorsan, ehrimizde bu i
iin para harcam aya hazr yabanclar da var. lerinden biri
yeterli m iktarda para getirdi: Thebai'li Sim m ias. Kebes de
sana yardm a hazr, daha birou da. B u yzden tekrar syl
yorum sana, buna benzer kayglarla cann kurtarm ay reddet
me; mahkemede sylediin gibi, buradan knca ne yapaca
n bilmeyeceinden, durumunun g olacam da sanma.
Yabanc lkelerde de, nereye gidersen git, iyi karlanacaksn: c
Tesclya'ya gidersen, orada senin deerini anlayp hibir Tesal-
yaldan zarar grmeyecein ekilde gvenliini salayacak
dostlarm var.
Dahas da var Sokrates. Bence cann kurtarm ak dindey
ken, kendiliinden teslim olup dmanlarnn dileyecekleri, se
ni mahvetmek sabrszlyla diledikleri eye doru komakla
hata edeceksin. Bununla da bitmedi syleceklerim. Bence o
cuklarn kusursuz b ir ekilde yetitirip eitebilecein halde, d
bundan kanp vazgemek ve eitim lerini raslantya brak
makla, onlara da ktlk etm ektesin. Yetim leri genellikle
bekleyen felaketlere urayacaklar. Ya ocuk yapmamal insan
 284 KRTON

ya da onlar beslemek ve eitmek iin uramal. Ama namus

lu ve cesaretli insanlarn yolundan gitmek (zellikle insan m
rn erdemle uram akla geirmise) yerine en kolay yolu se-
e iyorsun bence. Bu yzden senin ve biz dostlarnn adna utan
duyuyorum: bana gelen her eyi, davann kanlabilecei hal
de mahkemeye gtrlmesini, yrtl biim ini ve seni biraz
destekleseydik mmkn olaca halde seni kurtarmadmz,
kendi kendini kurtarmadn iin, geveklik ve korkaklk y
znden davanla ilgilenmediimiz sansn yaratan bu ac so-
46 nucu korkaklmza vermelerinden korkuyorum. Bunda, seni
bekleyen felaketten baka, hem senin hem bizim iin utanla
cak bir ey olup olmadn b ir dn bakalm Sokrates. Hadi
dn, daha dorusu dnme zaman geti, nceden dn-
msndr ve seecek b ir tek kkn var; nk yarn gece ce
zann yerine getirilm esi gerek. Biraz daha beklersek, hibir
ey yapmak mmkn olmayacak. Mutlak yapmalsn bunu
Sokrates; dinle beni ve dediimi yap.
b Sokrates Ah, sevgili K riton, gayretin grevle uyusay-
d, gzlerimde ok deerli olurdu; yoksa ne kadar ateliyse, o
kadar zc olur. Teklif ettiin eyi yapp yapmamak gerekti
ini incelemeliyiz bu yzden; nk yalnz bugn deil teden
beri, ilkem, iinde tek b ir sesi, incelediim zaman bana en iyi
gibi grnen akim sesini dinlemektir. Bugne kadar savundu
um kantlar, bama b ir felaket geldi diye silkip atam am ;
tersine, hi deimediler bence ve eskisinin ayn saygy du-
c yuyorum onlara. u iinde bulunduumuz durumda da akln
sesinden iyisini syleyemezsek, iyice inan ki, her eye gc
yeten ounluk, bizi ocuklar gibi korkutm ak iin korkulacak
eyleri oaltp hapisle, ikenceyle, mallarmza el koymakla
tehdit etse, sana boyun emeyeceim. Peki, bu incelemeyi en
iyi ekilde nasl yapabiliriz? Senin insanlarn fikri stne d
nceni yeniden ele alarak deil mi? Bundan ne zaman sz
d etsek, baz fikirleri nemsemek, bazlarnaysa aldr etmemek
gerektiini sylerken haksz mydk? Yoksa bu dnce benim
lm cezasna arptrlm am dan nce doruydu da, imdi onu
rastlant sonucu, laf olsun diye sylediimizi; aslnda basit bir
elence ve gevezelikten baka bir ey olmady m sanyoruz?
Bu yzden, K riton, seninle birlikte bu dnceyi inceleyip; du
rumumla birlikte deiti mi yoksa eskisinin ayn m kald, on
dan vaz m geeceiz yoksa davranmz ona gre mi dzen
 KRTON 285

leyeceiz, grelim. Belleim beni yanltm yorsa, ciddi insanlar e

her konumada yaklak olarak yle der: benim de demin
doruladm gibi, insanlarn ileri srd dncelerin bazla
rnn nemsenmesi, bazlarmaysa aldr edilmemesi gerektiini
sylerler. T anrlar hakk iin K riton, sence de doru deil mi 41
bu? nk sen, insanlarn bana gelecek eylerin kestirebile
cei kadaryla, yarn lmek tehlikesiyle kar karya deilsin;
akln felaket karsnda karm deil. yleyse incele. nsan
larn btn dncelerinin nemsenmemesi, bazlarnn nem
senip bazlarnn umursanmamas, btn insanlarn dncele
rine deil ancak bazlannnkine sayg gsterilm esi gerektiini
sylemek iin ha;kh nedenler yok mu sence? Ne dersin? Doru
deil mi bu dnce?
Kriton Doru elbette.
Sokrates Sayg gsterilm esi gereken dnceler kt
olanlar deil iyi olanlardr, yle deil mi?
Kriton yle.
Sokrates Peki, iyi dnceler akl banda insanlarn,
kt dnceler de delilerin dnceleridir, deil m i?
Kriton Kukusuz.
Sokrates Bu ilkenin nasl konulmu olduunu grelim
bakalm : Beden eitimiyle uraan, alan b ir insan, kars- b
na ilk kan insann vgsne, eletirisine, dncesine mi dik
kat eder yoksa hekimin ya da idmancmnkine m i?
Kriton Yalnz sonunculannkine, tabii.
Sokrates yleyse ounlua aldr etmeden yalnz
onun eletirisinden ekinir, onun vgsne nem verir.
Kriton ok doru.
Sokrates Demek btn br insanlarn dncesine uy
mak yerine, yalnz onu yneten ve iinin ustas olan o tek ada
mn syledii ekilde alm as, yemesi, im esi gerekir.
Kriton Tartm asz yle.
Sokrates te anlatk. Ama o tek adamn dediine uy- c
maz, dncesini ve vglerini km ser de, bu ite usta olma
yan ounluun dncelerine uyarsa hibir ktlk grmez
mi bundan?
Kriton Grr elbette.
Sokrates Ama nasl b ir ktlk? Nereye gelir? Ustas
nn dediine uymayan adamn ne tarafna?
 286 KRTON

Kriton Bedenine elbet; nk bedenini kt kullan

maktadr.
Sokrates Doru syledin; ama K riton, her eyi gzden
geirmeksizin, geri kalanlar iin de ayn eyi syleriz, deil
mi? zellikle imdi konutuumuz doru ve yanl, irkin ve
gzel, iyi ve kt sz konusu olunca; uymamz ve ekinmemiz
<1 gereken ey ounluun dncesi midir, yoksa, eer yle biri
varsa iinin ustas olan tek b ir kimseninki mi? Ve btn br
lerinden daha ok sayg gstermemiz, ekinmemiz gerekir de
il mi bu tek kimseden? nk onun dediklerine uymazsak,
az nce sylediimiz gibi, doruyla gelien, yanlla mahvolan
evi bozar, zedeleriz. Yoksa yanl m btn bu sylenenler?
Krilon Bu konuda seninle ayn dncedeyim Sokrates.
Sokrates Oysa iin ustas olmayan insanlarn dncesi
ne uymak iin, salkla gelien, hastalkla bozulan eyi kt
e kullanrsak, o bozulan ksm la yaayabilir miyiz? O ksm da
bedendir, deil m i?
Krilon Evet.
Sokrates Peki kt, bozuk bir bedenle yaayabilir
miyiz?
Krilon E lbette hayr.
Sokrates Peki, yanln azaltp, dorunun glendirdii
eyi kt kullanrsak yaayabilir miyiz? Yoksa iimizde doru
48 vc yanln bal olduu bu ksmmz, bedenden daha az de
erli mi sayyoruz?
Kriton Tabii ki hayr.
Sokrates Daha deerli deil midir?
Kriton ok daha deerli.
Sokrates yleyse sevgili K riton, ounluk bizim iin
ne dnecek diye kendimizi bu kadar skntya sokmamak;
doru ve yanl stne usta olan adamn, tek yargcnn diye
ceini nemsemek gerekir. Bu yzden sen sze girerken o
unluun doru, iyi, gzel ve bunlarn kartlar stne fikri
ni nemsememiz gerektiini sylemekle, yanl baladn tar-
b tmaya. Bize ounluun bizi ldrteceini de syleyebilirler
dorusu.
Kriton Elbet syleyecekler Sokrates.
Sokrates Doru. Ama K riton, beni artan ey, koydu
umuz ilkenin bana eskisi kadar deerli gelmesi. En nemli
eyin yaamak deil, iyi yaamak olduunu syleyen u br
 KRTON 287

ilkeyi de inceleyip, bizim iin hep geerli olup olmadna da

bir bak.
Kriton Evet, geerli.
Sokrates yi, gzel ve haklnn aynl da geerli mi
hl?
Kriton Evet.
Sokrates yleyse benim buradan Atmallarn rzas ol
madan kmay denememin doru olup olmadn, kabul edil
mi bu ilkelere dayanarak inceleyelim. Bize doru gelirse de- c
neyelim, gelmezse vazgeelim. Masraf, kamuoyu, ocuklarn
eitimi stne ileri srdn dncelerse, korkarm , aslnda
insan umursamadan ldren ve elinde gc olsa sonradan
canlandracak olan insanlarn yani ounluun dnceleri.
Ama biz, akl da bunu ortaya koyduuna gre, demin syledi
im eyden bakasn nemseyenleyiz; beni buradan kara
cak olanlara para vererek, teekkr borcumuzu oaltarak, d
kaa yardmc olarak ve kendimiz kaarak hakl b ir hareket
mi yapacaz, yoksa btn bunlar yaparken gerek b ir hak
szlk m yapacaz? Bunu yapmann haksz olacam anlar
sak. sz konusu bir hakszlktan kanm ak olduu iin, bura
dan kprdamadan lmemiz ya da baka b ir acya katlanma
mz gerekip gerekmediini hesaplayanlayz.
Kriton Sanrm haklsn Sokrates. Ne yapmamz ge
rektiini syle yleyse.
Sokrates Bunu beraber inceleyelim sevgili dostum.
Konutuum srada itirazn olursa syle, o zaman senin dn- e
ceni benim serim ; yok olmazsa, mutlu K riton, Atmallarn rza
sna kar burda kamam gerektiini syleyip durmaya son
ver; nk tutumumu sana onaylatmak %'e cann skmamak
ok nemli benim iin. Bu incelemenin balangcndan mem
nun olup olmadn dnp sorularm a btn itenliinle 49
cevap vermeye al.
Kriton alacam.
Sokrates H ibir durumda bile bile eri davranmamak
gerektiini mi kabul ediyoruz, yoksa baz durumlarda byle,
baka durumlarda da tersine davranmak gerektiini mi? Ya
tla daha nce birok defa anlatmz ve demin de syledii
miz gibi hibir durumda eriliin ne iyi ne de gzel olduunu
kabul ediyor muyuz? Yoksa daha nce doruluunda anlat
mz. bu ilkeler u birka gn iinde uup gitti m i? Kriton, b
 288 KRTON

bizim gibi yal insanlarn bu kadar uzun sredir ciddi ciddi

konuup da ocuklar gibi konumu olduklarn anlamamalar
mmkn m? Yoksa, ounluk kabul etse de, etm ese de sy
lediklerimizin doru olduuna ve bizi bekleyen yazg ne
olursa olsun (sert ya da yumuak), yanlln her durumda
onu ileyen insan iin b ir ktlk ve utan olduuna m ina
nacaz? Doruluyor muyuz bunu? Evet mi, hayr m ?
Kriton Doruluyoruz.
Sokrates Demek hi yanllk yapmamak gerek.
Kriton yle elbette.
Sokrates Peki, hibir zaman eri olmamak gerektii
ne gre, eriye eriyle de karlk vermemek gerekir, deil mi?
c Kriton Tabii yle.
Sokrates Ya ktlk yapmak Kriton, ktlk yapmal
m yapmamal m ?
Kriton E lb et yapmamal Sokrates.
Sokrates Ama ktle ktlkle karlk vermek her
kesin syledii gibi doru mu, yoksa yanl m?
Kriton Doru deil.
Sokrates Yani insanlara ktlk etmekle yanl yap
mak arasnda fark yoktur.
Kriton Doru sylyorsun.
Sokrates Demek erilie eriyle cevap vermemek ve
bize ne yapm olursa olsun hibir insana ktlk etmemek
gerek. Bunu kabul ederken dikkatli ol da, dncene kar
d kabul etmi olma, K riton; nk ben bunu her zaman iin an
cak pek az insann kabul edeceini biliyorum. Oysa bu dn
cede olanlarla olmayanlarn anlam alar imknszdr ve ters yol
lara saptklarn grnce birbirini kmsemekten baka ey
gelmez ellerinden. Sen de benimle anlap anlamadn, ay
ni dncede olup olmadn ve erilik yapmann da, erilie
eriyle karlk vermenin de, bize ktlk yaplnca ktlkle
karlk vererek alm ann da hibir zaman iyi olmadn
ileri sren bu ilkeden hareket ederek tartp tartamayaca-
e mz iyice dn. Yoksa benden ayrlp bu ilkeyi red mi edi
yorsun? B en uzun sredir inanm m dr doruluuna, bugn
de inanyorum. Ama sen bu dncede deilsen, dnceni sy
le, akla. Yok, ilk duyguna bal kalyorsan, 'devamn dinle.
Kriton Evet, bal kalyorum, dnceni paylayorum.
Syle.
 K R lT O N 289

Sokrates yleyse devam edeyim, daha dorusu sora

ym sana. B irin e b ir eyin doru olduu sylenirse, bu eyi
yapmak m gerekir, yoksa sznden dnmek mi?
Kriton Yapm ak gerekir.
Sokrates Bunu ortaya koyduktan sonra devamn dinle
imdi. Buradan sitenin onay olmakszn karak birine, zel
likle buna en lyk olanlara, ktlk yapyor muyuz, yapm- 50
yor muyuz? Doru olduunda anlatm z eye bal kalyor
muyuz, kalm yor muyuz?
Kriton Soruna cevap veremem Sokrates; anlamyorum.
Sokrates Peki, bak aklayaym. Tut ki tam kaaca
mz (ya da km za ne ad verilirse verilsin) srada yasalar
ve devlet karm za dikilip u soruyu soruyorlar bize: Syle
bize Sokrates, ne yapmak istiyorsun? Denediin iin, elinde
olduu kadaryla, bizi, yasalar ve btn devleti yok etmek
ten baka hedefi var m t? Verilen hkmlerin hibir gc ol- b
maz, kiiler onlara uymaz ve onlar yok ederse, b ir devletin
devrilmeyip yaamaya devam edeceini mi sanrsn? Bu ve
buna benzer baka sorulara ne cevap verebiliriz, K riton? n
k verilen hkmlerin yerine getirilm esini isteyen o ykaca
mz yasa lehine, zellikle b ir hatip, syleyecek neler bulmaz
ki. Devlet bize bir hakszlk yapt, davamzda yanl hkm c
verdi, diye mi cevap vereceiz? Bu m u olacak cevabmz, yok
sa baka ey m i syleyeceiz?
Kriton B u olacak elbet Sokrates.
Sokrates Peki, ya yasalar bize Seninle anlamamz
bu muydu Sok rates? Sitenin verdii hkmlere uymak zorun
da deil miydin? derlerse? Bu szlere aarsak da yle der
lerse: Sylediklerim ize amay brak da, soru ve cevaplarla
konumaya alkn olduuna gre, cevap ver, Sokrates. Syle d
bakalm. Y ok etmeye kalktna gre neyle suluyorsun bizi?
nce yaam n bize borlu deil misin, baban annenle bizim
yardmmzla evlenip dourtmad m seni? Sylesene, aramz
dan evlenmeleri dzenleyenlere b ir kusur bulabilir misin?
Bulamam, derim. Ya ocuun yetitirilm esini, eitilmesini,
brleri gibi senin de grdn eilim i dzenleyenlere? Ara
mzdan bunlarla grevli olanlar babana, sana mzik ve beden
eitim i rettirm esini tlem ekte haksz m ydlar? Hakly
dlar, derim. Peki ama, doduktan, yetitirildikten, eitildik- c
ten sonra, senin ve soyundan geleceklerin bizim ocuumuz,
D 19
 290 KRTON

klemiz olmadn iddia etmeye cesaret edecek m isin? Ede

ceksen, bizimle ayn haklara sahip olduuna m inanyor, bi
zim sana yapmak istediimiz her eyi senin de bize yapmaya
hakkn olduunu mu sanyorsun? Ne yani! Seninle baban ve
efendin (eer b ir efendin varsa) arasnda eitlik yokken; onun
sana yaptn sen de ona yapmak, kfre kfr, yumrua
51 yumruk ya da buna benzer b ir eyle karlk vermek hakkna
sahip deilken, yurduna ve yasalarna kar bu hakka sahip mi
olacaksn? Hakl bulduumuz iin seni mahvetmek istiyorsak,
sen de im knlarn lsnde bizi, yasalar ve yurdunu yok
edebilecek, bir eve kalkrken ve stelik gerekten erdemli
biri olduun halde, doru bir ey yaptn m ileri sreceksin?
Yurdun b ir anadan, bir babadan ve btn atalardan daha de
fa erli, daha saygdeer, daha kutsal olduunu, tanrlar ve akl
l insanlarca byle grldn; yurt fkeli olduu zaman ona
b ir babaya gsterildiinden daha ok sayg ve itaat gstermek
gerektiini; byle b ir durumda onu ya inandrarak yattr
m ak ya da buyruunu yerine getirip ses karmadan dayak
yemek, zincirlenmek, yaralanm ak ya da lmek zere savaa
gLrlmek gerektiini; btn bunlar doruluk byle istedii
iin yapmak, grevinden ayrlm am ak, kamamak, savatan
mahkemeye kadar her yerde devlet ve yurdun' buyurduunu
c yapmak ya da bu buyruu yasalarn izin verdii yollarla de
itirm ek gerektiini bilmiyorsan, nerede kalr bilgeliin? An
ne ya da babaya el kaldrm ak gnahsa, yurda kar ok daha
gnahtr. Ne cevap veririz buna, K rito? Yasalarn gerei
sylediini mi?
Kriton Bence yle, Sokrates.
Sokrcies yle de diyebilir yasalar: Bize bugn ta
sarladn gibi davranmak istem ekle hakszlk ettiini syler
ken gerei syleyip sylemediimizi bir dn bakalm . Biz
dnyaya getirdik seni, besledik, eittik: br vatandalara
d olduu gibi seni de elimizdeki btn olanaklardan yararlandr
dk; yararlanm ak isteyen btn Atmallara, vatandalarmz
arasna katlp siyasi geleneklerimizi ve biz, yasalar rendik
ten sonra, houna gitmezse cannn istedii yere m allarm da
beraber gtrerek gitm ek hakkm , zgrln tandmz
ilan ettik. inizden biri bizle ve devletle geinemeyip b ir ko
loniye ya da yabanc b ir ehre gidip yerlemek isterse, dile
dii yere m allarn da b irlikte gtrerek gitmesine engel ol-
 K R TON 291

muyor, yasaklamyoruz. Ama iinizden kim burada kalp nasl e

adalet dattmz ve br kamu ilerini nasl ynettiimizi
grrse, o andan itibaren buyruklarmz yerine getirmekle
ykml olduunu, bize boyun emezse defa sulu olduu
nu ileri sryoruz. defa sulu: birincisi, onu dnyaya ge
tiren bize boyun emeyi kabul ettii halde emedii; kincisi,
iyi olmayan b ir ey yaparsak, bunun yanl olduuna bizi inan
drmaya alm ad; cs, biz buyruklarmz zorla ka- 5?
bul ettirmeyip teklif ettiimiz ve bizi yanl yaptmza inan
drmak ya da boyun emek seimini ona braktm z halde,
her ikisini de semedii iin.
te Sokrates, aklindakini yaparsan bu sulam alarla kar
laacan hakknda uyaryoruz seni; hem de herhangi bir
baka Atinaldan daha ok hedef olacaksn bu sulamalara.
Nedenini sorarsam da, onlara boyun emeyi btn br Ati
nalIlardan daha ok kabul ettiim iin beni eletirirler belki
de. Syle diyebilirler: Bizden, bizden vc devletten holand
n gsteren salam delillerimiz var, Sokrates. Gerekten, bu b
ehirden btn br ehirlerden daha ok holanmasaydn,
herhangi bir Atinaldan ok daha sk ayrlrdn buradan; oysa
yle holanyorsun ki, savaa gitmek iin hari b ir tek defa
bile b ir enlie gitmek iin kstaa gittiin b ir tek defa d
nda ayrlmadn ehrimizden: br Atm allar gibi hibir
yolculua km adn; bir baka ehir grmek, baka yasalar
tanmak m erakn hi duymadn ve bizi brlerine yle ter
cih ettin, zdeyilerimize uyarak yaamaya yle kararlydn
ki, biz ve sitemiz hep yettik sana. Bu ehirde ocuklarn bile e
oldu, ondan holandn bu da ortaya koyar. Dahas var, da
van srasnda bile, isteseydin srgn cezasna arptrabiiirdin
kendini ve bugn ehrin isteine kar olarak tasarladn e
yi onun onayyla yapabilirdin. Ama o zaman, lmn kar
snda kaytsz kalacan syleyerek vnyor, lm srg
ne tercih ettiini sylyordun; bugnse o gzel szleri hatr
layp yzn kzarmadan, biz yasalara aldr etmeden, bizi yok
etmeye kalkyorsun; bizimle vatanda olarak davranacan u
stne yaptn szlemeye aldr etmeden kamaya kalka-
rak, en aalk klenin yapacan yapm olacaksn. nce u
noktada cevap ver bize: yalnz sze deil fiilen de bizim yetki-
'niz altnda yaamay kabul ettiini ileri srm ekle gerei sy-
 292 KRTON

lemi olmuyor muyuz? Ne cevap verebiliriz buna, K riton?

yle olduunu kabul etmek gerekmez mi?
Kriton Gerekir, Sokrates.
e Sokrates yle devam edebilirler: yleyse zorlanma
dan, aldatlmadan ve houna gitmeseydik, anlama koullarn
haksz bulsaydn gidebilecein halde, kabul ettiin anlama ve
ykmllkleri bozmaktan baka ne yapyorsun? Oysa her fr
satta iyi yasalarn vdn Lakedaimon'u, Girit'i ya da her-
53 hangi bir baka Yunan ya da barbar devletlerinden hibirini
tercih etmedin ve buradan, hem ehirden hem de tabii bizden
yle memnundun ki (nk kim sevebilir b ir ehri, yasalarn
sevmezse?), topallar, krler ya da br sakatlardan ok daha
az ayrldn. Peki, bugn yerine getirmeyecek misin ykml
lklerini? Eer bize inanyorsan bunu yapmaz, ehirden kaa
rak kendini gln duruma drmezsin.
Bak dn: anlam an bozar, ykmllklerinden her
li hangi birini yerine getirmezsen, sen ya da dostlarn ne yarar
grr bundan? Dostlarnn da ehirden srlmek ya da servet
lerini kaybetm ek tehlikesiyle kar karya kalacaklar hemen
hemen kesin b ir ey. Sen ise, en yakn ehirlerden brine, her
ikisinin de ok iyi yasalar olduu iin Thebai ya da Megara'
ya ekilirsen; oraya, onlarn yasalarnn da dman olarak
varacaksn. ehirlerinin iyiliini dnen herkes sana b ir ya-
c sa bozucu gibi kt gzle bakacak ve yarglarnn lehine, da
van iyi yarglam olduklar dncesini dorulayacaksn;
nk her yasa bozucuya hakl olarak genleri ve kt zekllar
yoldan karacak biri gzyle baklr. Peki yleyse, iyi yasa
lar olan en uygar insanlarn yaad ehirlere gitmeyecek mi
sin? Ama yle yaparsan yaamaya deer mi? Yoksa iyi yasal
ehirlere yaklaacak, onlara bir eyler sylemek cesaretini
bulacak m sn? Ama hangi szleri, Sokrates? Buradayken sy
lediin, insanlar iin erdemden, adaletten, m eruluktan ve ya-
<1 salardan daha deerli eyler olmadn bildiren szleri mi?
Peki, So kratesin davrannn szlerine uymad halkn g
znden kaacak m sanyorsun? Sanamazsm bunu.
Ama belki de bu lkeden uzaklap K riton un konuklar
nn lkesine, Tesalyaya gidersin. En byk .dzensizlik ve ba
bozukluu orada bulursun ve kim bilir hangi gln kla,
deri b ir giysiye ya da kaak klelerin giydii buna benzer ba
ka bir kla brnp d grnn btnyle deitirerek
 KRTON 293

buradan nasl katn dinlemekten holanrlar belki. Ama u e

yanda herhalde pek uzun mrn kalm am ken, en nemli
yasalar bile hie sayarak yaama bu kadar dknlk gster
men, ekitirilm ene yol am ayacak ey midir? B elki, Sokrates,
kimseyi gocunduramazsan. Ama senin iin sylenmi epey aa
layc szler duyacaksn. Yani bir kle gibi herkesi pohpoh
layarak yaayacaksn. Peki, Tesalyada, sanki oraya b ir le
ne gitmi gibi yiyip im ekten baka ne yapacaksn? O zaman 54
adalet ve erdem stne o gzel sylevlerini ne yapacaz biz?
Ama belki de onlar yetitirm ek ve eitmek iin ocuklarna
adamak istiyorsun kendini. Nasl? Onlar yetitirm ek, eitmek
ve b irer yabanc haline getirmek iin (bunu da sana borlu ola
caklar) Tesalya'ya m gtreceksin? Yoksa burada m yetiti
rilecekler? Ama onlarla birlikte yaamazsan, srf sa olacan
iin daha iyi yetitirilir, eitilirler diye mi dnyorsun? Ar
kada braktn dostlar onlarla ilgilenecek diyorsun. Ama Te-
salyaya kaarsan ilgilenirler de, Hades lkesine gidersen ilgi
lenmezler m i? Dostun olduunu syleyenlerden gerekten bir
yardm bekleyebilirsen, ocuklarnla ilgilenirler, kukun olma- b
sn.
Hadi Sokrates, seni beslemi olan bizi dinleyip ocukla
rn da, yaamn da, baka herhangi b ir eyi de adaletten s
tn tutma ki; Hades lkesine varnca, oray ynetenlere kar
kendini savunabilmek iin bunlar syleyebil. nk sana tek
lif edilen ii yaparsan, bu dnyadaki tutumunun senin iin de,
ailen ve dostlarn iin de daha iyi, daha hakl, daha salkl
olmayaca, oraya varnca da daha iyisiyle karlamayacan
aka ortada. Bugn br dnyaya yola karsan, biz yasa- c
lar tarafndan deil, fakat insanlar tarafndan haksz olarak
mahkm edilm i gideceksin. Oysa tersine, seni bize balayan
antlama ve szlemeleri bozduktan, en az hakszlk yapman
gereken kim selere: kendine, dostlarna, vatanna ve bize kt
lk yaptktan sonra; hakszla byle irkin bir ekilde hak
szlkla, ktle ktlkle karlk vererek kaarsan, yaamn
boyunca dargn kalrz seninle ve orada kardelerim iz olan
Hades yasalar, sem e hakk elinde olduu halde bizi yok et
meye altn bildiklerinden, iyi karlam azlar seni. Hadi,
Kriton'un tekliflerini kabul etme de bizi dinle. d
te sevgili arkadam K riton, K orybant'larm fkesine u
rayan insanlarn flavta sesleri duyar gibi olm alar gibi, ben
 294 KRTON

de bunlar duyduumu sanyorum ve bu szlerin sesi baka

bir ey iitm em e engel oluyor, iinde bulunduum ruh halini
anla ve ne kadar kar karsan k, bouna zahmet edeceini
bil. Gene de baarya ulaacam sanyorsan, konu.
Kriton Hayr Sokrates, syleyecek szm yok.
c Sokrates yleyse brakalm bunlar da K riton, benim
dediimi yapalm; Tanrnn gsterdii yol bu nk.
 KHARMDES
YA DA BLGELK STNE

Tiirkesi
Tanju Gkl
 KHARM DESE G lR

B diyalogun konusu, insann ahlak bakmndan stn

oluuyla; baka bir deyile, erdem le (faziletle) ilgilidir. Erdem
deyince de, h er eyden nce, bilgelik!, akl bandalk, l-
iillkii anlamak gerekir. Ayrca erdem de, akln ve dn
cenin nemli bir yer tuttuunu da, diyalogu okuduka anlyo
ruz. Crekler, ahlak asndan stn ve sekin oluu, akl ve d
nce yeteneklerinin stnlne balyorlard. Sokrates ve
evresinin benim sedii tavr da, bilgelii, pratik adan baa
rl ve salam dnm e ile bir tutmaya eilimli olduklarn
gsteriyor. Diyalog balad zaman, Sokrates, soylu ve ok g
zel bir gen olan K harm ides ile karlayor; fizik grn
ne hayran oluyor ama, her zamanki gibi bu gencin ruh ve ka
fa durum unun ne olduu zerinde duruyor. nsan varlnn
tm iin gerekli olan bilgeliin (llln, lmlln) ne
olduunu aratrmaya yneliyor. K harm idesin bilgelik konu
sunda yapt iki tanmn yerinde olmadn gsteriyor. Son
ra, Kriias'tan alnd belli olan tanma (Bilgelik, herkesin
kendi iini yapmasdr.) stra gelince, Sokrates, bir kimsenin
yapt ii bilmesi zerinde nem le duruyor. Bunun zerine
Kritias, drdnc bir tanm veriyor. B u tanma gre, bilgelik,
kendini bilmedir. Tartma bylece srp gidiyor. Sonunda,
iyi ve kt konusunda bilgi sahibi olmamz gerektii; oysa, bil
geliin bu tr bir ey olmad ortaya kyor. Diyalog sona er
dii zaman, doyurucu bir tanm verilm em i; sorun sadece tar
tlmtr.
Eflatun bu diyalou, h er eit erdem in ve ahlak stnl
nn, bilgiye dayandn gsterm ek iin yazmtr. Diyalog
daki tartmalar, bizi, ahlak ideallerimiz konusunda aratr
malar yapmaya, kavramlarmz inceltip derinletirmeye y
neltir. Diyalogdan karlacak kaba taslak sonu ise u olabi
lir: Bilgelik dediimiz erdem de, bilginin pay byktr. Ama
bu bilginin kendi dnda bir konusu olmaldr. Baka bir de
yile, bize gerekli olan, iyinin ve ktnn bilgisidir. B u bilgi
de, yaammzn teki pratik alanlarna ilikin btn bilgiler
den daha stndr.
 K onuanlar:
S O K R A T E S , K H A R E P H O N , K R T A S , K H A R M D E S

Sokrates Dn akam , Potidaiadaki1 ordudan gelmi

tim; uzun sredir burada olmadmdan, sk sk gittiim yer
leri, bu arada. Basile tapmann karsnda bulunan Taureas'
n beden eitim yerini tekrar grmek ok houma gitti, ier
de bazlarn tanmadm ama ounu tandm pek ok kii
vard. Beni grnce arp salonun hemen her tarafndan se
lamladlar. H atta hep heyecanl olan Khairephon srayp ba
na doru kotu, elimi tutarak, Sokrates, nasl svtn sava
tan? dedi. Gereklen yola km adan nce b ir sava vermi
tik, haberi yeni gelm iti Atina'ya.
Grdn gibi, dedim.
Kanl b ir sava olduunu, tandmz pek ok kimse
nin yaamna m al olduunu sylediler bize.
Doru sylemiler, dedim.
Savaa katldn m sen de?
Katldm .
Gel yle otur da anlat bize, henz kesin bilgiler ala
madk.
Bunlar sylerken elimden ekip, K allaiskhrosun olu
K ritiasm yanma oturttu beni; otururken K ritiasla brlerini
selamladm; sonra her yandan yaan sorulara karlk, ordu
dan haberler verdim.
Savatan konum aktan bknca, bu defa Atinada olup bi
tenler stne ben onlara sorular sordum: Felsefenin durumu
neydi imdi? Delikanllar arasnda bilgileriyle, gzellikleriyle,
ya da hem bilgileri hem gzellikleriyle gze arpanlar var my
d? 0 zaman K ritias kapya bakp, birka delikanlnn tarta
rak, arkalanndan da daha birka kiinin girdiini grnce,
unlar syledi: Sokrates, gzel delikanllar konusunda san-
n m hemen aydnlanacaksn, u ieri girenler, hi deilse im-
 300 KHARMDES

dilik en gzel saylan gencin ncleri ve klar; onun da pek

uzakta olmadna, buraya geldiine eminim.
Kim dir, kimin oludur? dedim.
Tanrsn; ama sen buradan ayrldnda b ir ocuktu
b daha; amcam Glaukon'un olu, yeenim Kharmides.
Zeus hakk iin evet, tanyorum, dedim; henz b ir o
cuk olduu halde, daha o zaman bile fena deildi; ama imdi
iyice yetikin b ir delikanl olm utur her halde.
Boyunu bosunu da, gzelliini de imdi greceksin,
dedi.
Bunu syledii srada da Kharmides girdi.
Dostum ben h ib ir ey lmeyi bilm em ; bu konuda,
beyaz ta stnde beyaz bir izgiden fazla deerim yoktur*.
iei burnunda olanlarn hemen hepsini gzel bulurum ben.
c Bununla birlikte bu defa, delikanl hayran olunacak b ir yap
da ve gzellikte geldi bana; ieri giriiyle de brleri yle sar
sld ki, hepsinin ona tutkun olduunu dndm; peinden
gelen toplulukta da daha birok vard. Biz olgun insan
lar stnde byle bir etki yapmasnda alacak b ir ey yok
tu; ama ocuklara baktm ; en kklerin bile gzler-i yalnz
d onu gryordu, bir heykelmi gibi hayranlkla seyrediyorlard
onu.
O srada Khairephon baria dnerek:
Bu delikanlya ne dersin Sokrates? Yz gzel deil
m i? diye sordu.
H arika b ir yz, dedim.
Bedeninin lleri de yle kusursuzdur ki, soyunma
ya raz olsa, dikkat bile etmezdin yzne.
brleri de Khaireplonun vglerini onaylaynca:
yleyse kck bir eye daha sahipse, kar konulmaz
byle b ir kimseye, dedim.
Neye? diye sordu K ritias.
e Ruh ynnden de yetenekliyse, K ritias; sizin aileniz
den olduuna gre yle olm as beklenir de.
Bu ynden de ayn ekilde iyi ve gzeldir, dedi.
yleyse bedeninin gzelliini seyretmeden nce niye
ruhunu soymayalm? Tartabilecek yaa gelmi.
Elbette, dedi K ritias; felsefeden holanyor nk;
155 brlerinin ve kendisinin sylediine baklrsa iirde de yete
nekliymi.
 KHARMDES 301

Bu size ok eskilerden gelen b ir vergi, dedim; akraba

nz Solonun brakt miraslardan b iri nk. Ama delikanl
y arp, bunu gsterm ek istemez miydin bize? Ya daha
kk bile olsayd, hem karde ocuu hem de koruyucusu
olduun iin senin nnde bizimle konumas yakksz bir
ey olmazd.
Haklsn, aralm , dedi.
Yanndaki kleye dnp, b
Delikanl, Kharm ides'i ar; son gnlerde yaknd
rahatszlktan tr b ir hekimle tantracam syle ona,
dedi.
Sonra gene dnd:
G erekten de, son grmde sabah banda b ir ary
la uyanm aktan yaknd. Byle olduuna gre, ba ars iin
bir ila biliyormu gibi grnmene bir engel var m ?
Yok, dedim; yeter ki gelsin.
yi ya, gelecek, dedi.
Geldi gerekten ve gelii elenceli b ir manzaraya yol at.
Oturan herkes, delikanlnn kendi yanma gelecei umuduyla
yanndakileri itip kakarak b ir yer am aya alt; yle ki iki c
uta oturan adamlardan biri kalkmak zorunda kald, bry
se yere yuvarland. Kharmides, K ritiasla benim aram a oturdu.
O anda sklganlatna hissettim dostum, onunla rahata ko
nuacama gvenim var; ama bu gveni kaybettim . Ne var
ki, K ritias ona, ilac bilen adamn ben olduumu syleyince
ve Kharmides de anlatlm az anlam larla dolu bir bakla bana d
bakp ierideki herkes evremizde b ir daire eklinde toplan
d srada sorular sormaya hazrlannca; o zaman soylu dos
tum, giyeceklerinin altndan bedeninin ekillerini fark edip
her tarafm ate bastn, kendimden getiimi hissettim ve
gzel b ir ocuk stne u d veren Kydias'n ak konusun
da b ir usta olduunu dndm:
Aslan karsndaki karaca gibi olm aktan sakm ; yakalar
seni o zaman, yem olursun ona.
Bununla birlikte, ba arsna kar b ir ila bilip bilme- e
diimi sorduu zaman, glkle de olsa, Biliyorum, diye
cevap verdim.
Nedir? dedi.
B ir yaprak olduunu, ama ilala birlikte by szleri sy
lemek gerektiini, ila alnrken sylenirse insan m kesinlikle
 302 KHARMDES

iyiletiini, ne var ki, by szleri olmadan yapran hibir

etki gstermediini, syledim.
yleyse syle de yazaym o szleri, dedi.
steim le mi alacaksn onlar, dedim, yoksa zorla m?
Glmee balad:
steinle Sokrates, dedi.
Pek, dedim. Adm biliyorsun demek.
Bilm esem kimse balamazd beni; yatm genler
arasnda adn sk sk geer nk; ben kkken, K ritias'la
dp kalktn da hatrlyorum .
ok iyi, dedim. B u yzden by szlerinin neler oldu-
b unu anlatrken bsbtn ak yreklilikle davranacam ben
de; daha demin onun erdemini sana nasl anlatacam d
np duruyordum nk. Aslnda, sadece ba arsn geire
mez, Kharmides. yi hekim lerin, gzlerinden rahatsz birine
yalnz gzleri tedavi etm enin imknsz olduunu, gzleri iyile
tirmek iin ayn zamanda ba da tedavi etm ek gerektiini;
c ayn ekilde, bedenden ayr olarak yalnz ban tedavi edilebi
leceini dnmenin lgnlk olduunu sylediklerini iitmi-
sindir belki. B u ilkeye dayanarak btn beden iin bir perhiz
uygular, paray btnle tedavi edip iyiletirmeye alrlar.
retilerinin bu olduunu, gerekten de byle davranmak ge
rektiini biliyor musun?
Elbet, dedi.
Hakl deiller mi sence, ilkelerini onaylamyor musun?
Kesinlikle onaylyorum, dedi.
d Benim le ayn dncede olduunu grnce cesaretim ye
rine geldi; yava yava cretim uyand, konuma gcm can
land; devam ettim :
By szlerinin zellii de byle ite. Bu szleri ora
da, orduda, bilim inin insanlar lmsz klmaya kadar var
d sylenen Zalm oksis'in yetitirm elerinden biri olan Thra-
kia'l b ir hekimden rendim. Bu Thrakial, Yunanl hekim
lerin az nce anlattm retiyi uygulamakta hakl oldukla-
e rn sylyor, am a unlar ekliyordu: B ir tanr olan kralm z
Zalmoksis, gzleri batan, ba gzlerden ayr tedavi etmemek
gerektii gibi, ban da ruhtan ayr ele alnmaynas gerektiini,
Yunanl hekim lerin hastalklarn ounu iyiletirememelerinin
nedeninin, tedavi etm eleri gereken btn iyi tanmamalar ol
duunu syler; nk btn kt dununda olunca, paras-
 KHARMDES 303

nn salkl olm as imknszdr. Gerekten, bedene ve bt

nyle insana tm ktlkler ve tm iyilikler ruhtan gelir. Ba- 157
tan gzlere szdklar gibi, ruhtan btn bedene szarlar. Bu
yzden ban ve btn bedenin salkl olm as isteniyorsa,
her eyden nce ruhun tedavi edilmesi gerekir. Oysa ruh by
szleriyle tedavi edilir. Bu by szleri de gzel sylevlerdir,
aziz dostum. Bu sylevler ruhta bilgelik3 dourur; bilgelik
meydana gelip geliince de, ba ve bedenin geri kalan ksm- b
larn salkl klm ak kolaydr.
Bana ilac ve by szlerini rettikten sonra da yle
dedi: Bu ilala, ban tedavi etmeni isteyen kimse, nce ru
hunu bu by szleriyle tedavi etmeni kabul etmiyorsa, iste
ini sakn yerine getirme. Gnmzde ruhu ya da bedeni ay
r ayr tedavi etm e yanl yaygndr. Ve beni, sylediklerine
aykr davranmam iin kandrmaya alacak kimse ne kadar
zengin, ne kadar soylu, ne kadar gzel olursa olsun, raz olma
man iin sk sk uyard. Yemin ettim ona, tutmalym bu ye- c
mini, tutacam da. Bu yzden, o yabancnn tlerine uygun
olarak nce ruhunu Thrakialmn by szlerine aarsan, ila
cm bana uygularm; yoksa senin iin elimden hibir ey gel
mez, sevgili Kharmides.
Bu szleri iiten K ritias,
Bandan dolay, ruhunu da iyiletirm ek zorunda ol
mas delikanlmz iin ne talih! diye haykrd. Bununla birlik- d
te Kharm idesin, yatlarndan yalnz gzellii bakmndan de
il, by szleriyle yaratacan ileri srdn ey bakmndan
da stn olduunu sylemeliyim: bilgelik demek istiyorsun
nk, deil mi?
Tpatp yle, dedim.
yleyse bil ki, tartm asz gnmz delikanllarnn
en bilgesi saylr; geri kalan hibir eyde de, ya gz nnde
tutulursa, kimseden geri kalmaz.
Gerekten btn bu noktalarda brlerinden stn ol
man gerekir Kharmides, dedim. nk soyundan geldiin ata- e
lar kadar gzel ve iyi torunlar yetitirebilecek iki akraba aile
daha gsterebilecek kimseyi grmyorum burada. Baban ta
rafndan ailenizin yani Dropidesin olu K ritiasn ailesinin,
Anakreon, Solon ve daha birok baka air tarafm dan gzd
k, erdem ve mutluluk denilen eyi oluturan btn br ni
telikler bakm ndan, teki ailelere stn bir aile olarak tan- I 5g
 304 KHARMDES

tldm biliyoruz. Annen tarafndan da durum ayn; dayn

Pyrilampes, Asyada Byk Kraln4 ya da baka b ir kraln ya
nma eli olarak her gidiinde, ktann en byk ve en gzel
insan sayld; ailesi de btnyle ele alndnda babann
b ailesinden hibir bakmdan geri kalmaz. Glaukon'un sevgili
olu, gzle grlr gzellik bakmndan senden ncekilerin
hibirinden aa kalmadndan eminim; K ritias'm dedii gi
bi bilgelik ve geri kalan eylerden de payn bu kadar iyi al
dn doruysa, annen dnyaya mutlu bir insan getirmi ger
ekten.
im di sorun u: K ritias'm syledii gibi imdiden bilge
lik edinmi, bu yolda yeterince ilerlem isen, Zalmoksis'in de,
c kuzeyli Abaris'in5 de by szlerine ihtiyacn yoktur; ba a
rs ilacn by szlerini sylemeden hemen veririm sana;
ama bu by szlerine henz ihtiyacn olduunu dnyor
san, ilatan nce onlar sylemek gerek. Akla bakalm , Kri-
tiasla ayn dncede m isin? Yeterince bilge olduuna inan
yor musun, yoksa bilgeliin henz eksik mi sence?
n ce kzard Kharmides ve bsbtn gzel grnd; a l
ak gnlllk yama yakyordu nk. Sonra, soylu bir
cevap verdi.
Bulunduu durumda, evet demesinin de,'hayr deme
sinin de kolay olmadn syledi,
d Gerekten bilge olmadm sylersem, insann ken
disi iin byle bir ey sylemesinin doal olmamas b ir yana,
K ritias da, sylediine baklrsa beni bilge sayan baka kim
seleri de yalanlam olacam , dedi. te yandan, evet de
yip kendimi vmem de ho kamayacak, bu yzden ne cevap
vereceimi bilemiyorum.
Bence tam gereken cevab verdin Kharmides, dedim.
Sorduum eye sahip olup olmadn birlikte aratrsak da
ha iyi olur sanrm . Bylece sylemek istemediin eyi syle
mek zorunda kalmazsn, ben de, nceden muayene etmeden
e tedavime balam olmam. Houna gidecekse, bu soruturm a
y seninle birlikte yapmaya hazrm, yok gitmeyecekse rahat
brakrm seni.
Her eyden ok gider, dedi. Yalnz bana balysa, so
ruturmay sana en iyi grnen yntemle ynet.
Bu soruturm a iin bence en iyi yntem u, dedim.
159 Eer bilge isen, bilgelik stne b ir dncen olmas gerektii
 KHARMDE S 305

ak. Bilgelik gerekten iindeyse, ne olduu stne, gerek

zellii stne b ir ey sylemeni salayacak b ir duygu yarat
m tr sende. Sen de byle dnyor musun?
Byle dnyorum, dedi.
yleyse Yunanca konumay bildiine gre, dnceni
aklayabilirsin bize.
Belki, dedi.
inde bilgelik olup olmadn anlayabilmemiz iin,
sence bilgeliin ne olduunu syle bakalm .
n ce, cevap vermeye hazr olmadndan, duraklad. Ama b
sonunda fikrince bilgeliin, sz konusu ister sokakta yr
mek olsun, ister konumak, ister bam baka b ir ey, her eyi
dzgnlkle, sakinlikle yapmak olduunu syledi. Ksacas,
sorduun ey sanrm b ir eit sakinliktir, dedi.
Belki haklsm dr, dedim. Sakin insanlara ounlukla
bilge denildii doru, Kharmides; ama bakalm hakl m by
le syleyenler. Syle bakaym : Bilgelii gzel eylerden sayar
sn elbet, deil m i? c
Elbette.
Peki okulda ayn harfleri hzl yazmak m daha gzel
dir, yava yazmak m ?
Hzl yazmak.
Sz konusu okum aksa, abuk okumak m iyidir, ya
va m?
abuk.
Ayn ekilde, harp alarken hz, grete de canllk;
sakinlik ve yavalktan ok daha gzel nitelikler deil mi?
yle.
Peki yumruk dvyle pankreasta da yle deil mi?
Kukusuz.
Yarta, allam ada, btn beden alm alarnda gzel d
saylan hareketler canl ve hzl olanlar, kt saylanlarsa ya
va ve sakin olanlar deil midir?
yle olduu, besbelli, dedi.
O halde bizim iin hi deilse sz konusu beden olun-
ca, en gzel hareketlerin en hzl ve en canl hareketler olduu
belli; doru deil m i?
Kukusuz.
Ama bilgelik gzel b ir eydir demitik.
Evet.
D 20
 306 KHARMDES

O halde hi deilse beden konusunda, bilgelik gzel ol

duuna gre, bilge olan sakinlik deil, hzdr.
yle grnyor, dedi.
e una cevap ver imdi: Kolay renmek mi gzeldir,
g renmek mi?
Kolay renmek.
Ama kolay renmek abuk renmek; g renmek
yava ve ar ar renmek deil m idir?
Evet.
B ir bakasn abuk ve hzla eitmek; yava ve ar
ar eitm ekten daha gzel deil m idir?
yledir.
Peki, biri bize b ir ey hatrlatsa, ya da kendimiz bir
ey hatrlam ak istesek; sakin, yava hatrlam ak m gzeldir,
canl, hzl m?
Canl ve hzl, dedi.
160 Zek keskinlii, ruhun sakinliinden deil, canlln
dan domaz m?
Doru.
Ayn ekilde, okul retmeninin, harp retmeninin ya
da b ir bakasnn sylediklerini anlam ak, sz konusu olunca,
en gzel ey hzllk deil m idir?
Evet.
Gene ayn ekilde fik ir aratrm alarnda ve tartm a
larnda da, sanrm vgye lyk grlenler, ar dnen ve
sonuca varan sakin kim seler deil de, bu ii en kolay ve en
abuk biimde becerenlerdir.
b Doru, dedi.
Kharmides, o halde ister ruhla ilgili olsun, ister beden
le; her konuda grdmz gibi hzllk ve canllk, yavalk ve
sakinlikten daha gzeldir.
yle grnyor, dedi.
O zaman, hi deilse bizim akl yrtmemize gre, bil
ge yaam sakin yaam deildir, nk bilge olmas iin
c gzel olmas gerekir, ik i hareket arasnda, sakin hareketlerin,
hzl ve gl hareketlerden daha gzel sayldna hi, ya da
hemen hi rastlam adk. Sevgili dostum, sakin hareketlerin ok
kez iddetli ve hzl hareketler kadar gzel' olduunu kabul
etsek bile, sz konusu ister yrmek olsun, ister konumak,
ister baka b ir ey; bilgeliin g ve hzdan ok sakinlikte
 KHARMDES 307

olduunu gstermez. Konumamz srasnda ilke olarak bilge

liin gzel eylerden sayldn ileri srdmze ve hzllk
bize yavalktan daha az gzel grnmediine gre sakin ya- t]
am, hzl yaamdan daha bilge olamaz.
Dncen, bence doru Sokrates, dedi.
Devam ettim : Kharmides, imdi yeniden bsbtn dik
katle iine bakm an gerek; bilgeliin iinde bulunmakla yarat
t etkiyi, seni olduun ey haline getirm ek iin onun ne ol
mas gerektiini inceleyip, btn bunlar iyice anladktan son
ra bilgeliin sence ne olduunu aka ve cesurca syle bize.
B ir an ses karm ad ve kendini gerekten yiite b ir dik
katle inceledikten sonra: Sanrm bilgelik insann baz ey
ler karsnda kzarmasna, utan duymasna yol ayor, bu e
yzden bilgelik utanmadr, dedi.
Peki, dedim; ama demin bilgeliin gzel b ir ey oldu
unu kabul etm em i miydin?
yle, dedi.
Bilge insanlar da, bilge olduklar kadar da iyidirler,
deil mi?
Evet.
iyi insanlar ortaya karmayan bir eye iyi denilebilir
mi?
E lbette hayr.
Dolaysyla bilgelik yalnz gzel deil iyidir de, deil mi?
Bence yle. 161
Ama nasl olur? Homeros sence unlan sylemekle
hakl deil miydi?
Utanma ihtiya iindeki b ir insan iin iyi arkada de
ildir!6
Haklyd, dedi.
yleyse utanma, hem ktdr hem iyi.
yle grnyor.
Ama bilgelik iyidir, nk kimde bulunuyorsa iyi k-
lar onu, hibir zaman kt klmaz.
Sylediklerin doru bence.
O halde bundan u sonu kyor: bilgelik utanma de- b
S'ldir, nk bilgelik iyidir, utanma ise kt olduundan faz-
la iyi deildir.
Bence, gzel syledin Sokrates. Ama bilgeliin u ba
ka tanmna ne diyeceksin bakaym. Gerekten de, birinin,
 308 KHARMDES

bilgelik herkesin kendi iini yapmasdr, dedii geldi akl

ma. Bu tanm yapan sence doru mu sylemi, akla ba
kaym.
apkn! diye haykrdm, ya K ritiastan duymusundur
c bunu ya da baka b ir akll adamdan!
K ritias:
Herhalde b ir bakasndan, ben sylemedim nk bu
nu, dedi.
Kimden duyduumun ne nemi var Sokrates? dedi
Kharmides.
Hi nemi yok, dedim; nk kimin sylediini deil,
doru olup olmadn inceleyeceiz.
Bunda haklsn, dedi.
Zeus hakki iin yle, dedim. Ama doru anlamn bu
lursak aarm dorusu; bana b ir bilmece gibi geLiyor nk.
Neden?
Bilgelik herkesin kendi iini yapmasdr, tanmn
ileri sren kimse, her halde dndnden farkl konutuu
d iin. Yoksa sence okul retm eni okuyup, yazd zaman bir
ey yapmaz m?
Tersine, b ir ey yapar sanrm , dedi.
Okul retmeni yalnz kendi adn m yazp okur, size
yalnz kendi adlarnz yazp okumay m retir, kendi adla
rnz ve dostlarnzn adlarn yazdnz gibi dmanlarnzn
adlarn da yazmaz m snz?
Hepsini yazarz.
Peki, bu ii yaparken sizi ilgilendirmeyen b ir eye bur-
e nunuzu sokmu ve bilgelik gstermemi mi olursunuz?
Asla!
Ama yazmak ve okumak b ir ey yapmaksa, bu yap
tklarnz kendi ileriniz deildir.
Elbet bir ey yapm aktr.
Ya tedavi etm ek dostum, ev yapmak, bez dokumak,
herhangi b ir rnortayakoym akda'bireyyapm aktr,deilm i?
Elbette.
Ama yleyse yasa, herkese, elini bakasnn iine sr
meden kendi giyeceini, dokumasn ve ykam asn, kendi
ayakkabsn, ya ibriini, kaasn7 ve geri kalan her eyini
162 kendi yapmasn buyursayd, herkes yalnz kendi ilerini yap
sayd, bir ehir iyi mi ynetilmi olurdu sence?
 KHARMlDES 3 09

Hayr, sanmam, dedi.

Bununla birlikte bilgece ynetilen b ir devlet iyi yne
tilmektedir.
Kukusuz, dedi.
yleyse yalnz kendi iini yapmak bilgelik deildir.
Deil elbette.
O halde bilgeliin kendi iini yapmak olduunu sy
leyen kimse, demin de sylediim gibi, bilm eceli b ir tarzda
konuuyordu h er halde; yoksa gerekten pek aptal biri olur
du. Ama sana bu tanm syleyen belki de budalanm tekiydi,
Kharmides. b
Hi de deil, dedi; h atta ok akll b ir adam sayl
yordu.
O halde, bana kalrsa, kendi iini yapmann ne demek
olduunu bilm enin g olduuna inandndan, b ir bilmece
sormu sana anlalan.
O labilir, dedi.
Kendi iini yapmann anlam ne olabilir? Syleyebilir
misin?
Zeus hakk iin, ben bilmiyorum, dedi. Ama bunu sy
leyen bile ne demek istediini bilmiyordu belki.
B u n lan sylerken de eytanca glp yan yan K ritiasa
bakyordu.
K ritiasn b ir sredir yerinde duramayp, Kharm ides'in ve c
toplantdakilerin nnde kendini gsterme isteiyle yanp tu
tutuu aka anlalyordu. O ana kadar g bel tutabilmi-
ti kendini; o andan sonra kendine egemen olamad. Sanrm , az
nce, K harm idesin, bu bilgelik tanm n K ritiastan duydu
undan kukulanm akta haklydm. Tanmn aklanm asn ken
di yapmak istemeyip, amcaolunun stne ykmak isteyen d
Kharmides, onu kkrtm aa alyor, yenilmi b ir adam tav
rn takmyordu. K ritias kendini daha fazla tutam ad; Khar
midese, b ir airin yazd oyunu kt oynayan b ir aktre f-
kelenii gibi fkelendiini grdm. Ona sert b ir ekilde baka
rak, Kharmides, demek, bilgeliin kendi iini yapmak oldu
unu sana syleyen adamn dncesini anlamadndan, bu
dnceyi onun da anlamadm sanyorsun, dedi.
Aziz K ritias, bu ocuun, u gen yata bunu anlama
masnda alacak b ir ey yok, dedim. Ama yan ve grdn
drenin gz nnde tutulursa, senin anlayacan dnlebi- e
 310 fCHARMDES

lir. Bilgeliin onun syledii ey olduunu kabul ediyorsan ve

tartm ada onun yerini alm ak istersen, tanmn doru mu yok
sa yanl m olduunu seninle birlikte aratrm ak ok daha
houma gider.
Evet, tanm kabul ediyor ve Kharm idesin yerini de
alyorum, dedi.
ok iyi, dedim. im di syle bakaym, demin ileri sr
dn dnceyi, yani btn zanaatlarn b ir ey yaptn
da kabul ediyor musun?
Evet.
Sence yalnz kendi ilerini yapmakla m yetinirler, yok
sa bakalarnn ilerini de yaparlar m?
163 Bakalannnkileri de yaparlar.
Kendi ilerini yapmakla yetinmedikleri halde bilge mi
dirler?
Sence, byle olm alarna b ir engel mi var, diye sordu.
Bence m i? Hi, dedim; ama bilge olmann; kendi ii
ni yapmak olduunu kabul eden birinin, sonradan bakalar
nn ilerini yapanlarn bilge olm alarn hibir eyin engelleme
yeceini ileri srmesi nasl olur?
Ama benim bilge olduklaru kabul ettiim kim seler
hangileri? B akalarnn ilerini yapanlar m, yoksa bakalar
iin b ir ey imal edenler m i?
Sen syle bakaym , dedim; nce, yapmakla imal et
mek ayn ey deil m i?
b Deil elbet, dedi; im al etm ekle alm ak da ayn ey
deildir stelik. almada hi b ir zaman utanlacak b ir ey
yoktur,8 diyen Hesiodos'tan rendim bunu. almak ve yap
m ak szcklerini demin sylediin gibi iler iin kullansayd,
ayakkab yapmada, tuzlama satmada, ya da bedenini satmada
utanlacak b ir ey yoktur mu diyecekti sanyorsun? Sanma
bunu Sokrates! Bence Hesiodos im alatn, i yapmadan ve a-
c lmadan ayr olduunu; im alatn bazen gzellikten yoksun
olunca, utan vereceini, oysa almada hibir zaman utan
lacak b ir yan olmadn dnyordu. Gzel ve yararl ey
ler imal etm ek; alm ak dedii buydu ite ve bu tr ima
lat alm a ve iti onca. Onun gznde, herksin kendi ii, yal
nz bunlard ve zararl olan her ey yabanc grnyordu ona.
Bu yzden Hesiodos her akl banda adam gibi, kendi iini
yapanlara bilge diyordu.
 KHARMDES 311

Ah K ritias, dnceni; bize zg, bizimle ilgili eylere d

1yi dediini, i yapma szyle iyi eyler yaratm ak demek iste
diini daha ilk kelimelerinden anladm; daha nce Prodikos
un szckler arasnda b ir b ir ayrm yaptm iitm iim dir
nk. Bense, szckleri istediin anlamda kullanm akta zgr
brakyorum seni; yalnz hangi szc ne iin kulland
n gster yeter. imdi geri dnp daha ak seik b ir tanm
yap bana; iyi eyler yapmak, imal etm ek (ya da canm hangi c
szc ekiyorsa ite o) mi bilgelik dediin?
Evet, dedi.
O halde bilge ktlk yapan deil iyilik yapandr.
Peki, sen de ayn dncede deil misin aziz dostum?
dedi.
Bunu brak imdi, benim ne dndm deil senin
sylediklerini inceliyoruz u srada.
Peki, ben iyilik deil ktlk yapann bilge olmad
n; ktlk deil iyilik yapann bilge olduunu savunuyor ve
bilgelii ak seik b ir ekilde tanm lam ak iin, bilgelik iyilik
yapmaktr diyorum.
Haleli olabilirsin ama beni artan b ir ey var: bilge 164
insanlarn bilge olduklarn bilm em elerini mmkn sanman.
Asla byle bir ey sandm yok, dedi.
Demin zanaatlarn bakalarnn ilerini yaparken bi
le bilge olm alarn engelleyecek b ir ey yoktur demiyor muy
dun?
Dedim gerekten; ama ne sonu karyorsun bundan?
Hi. Ama syle bakaym : Sence birini sala kavu
turan hekim, kendi ve tedavi ettii kimse iin yararl bir ey b
mi yapyordur?
Evet.
Bunu yapan kimse grevini yapyordur deil mi?
Evet.
Peki grevini yapan kimse bilge deil midir?
Tersine, yledir.
O halde hekim, ilalarnn ne zaman yararl olup ne
zaman olm adklarn bilmek, ayn ekilde her zanaat da yap-
t' iten kazan salayp salamayacan bilm ek zorunda m
dr?

Hayr, bilmeyebilir.

yleyse ister yararl olsun ister zararl, b ir tedaviye gi-
 312 KHARMDES

rien hekim ne yaptn bilm eyebilir. Bununla birlikte sence

c yararl b ir i yaptysa, bilgece davranmtr. Byle dememi
miydin?
Evet.
O halde, grdn gibi, yararl b ir i yapmakla bilgece
davranr ve bilgedir ama, bilge olduunu bilmez.
Bu imknsz Sokrates, dedi. Ama sence daha nce sy
lediklerimden ister istemez bu sonu kyorsa, insann ken
dini tanmadan bilge olabileceini sylemektense, iyi anlatam a
dm itiraf etm ekten utanmaz, b ir blmn geri alrm . Da-
d ha da ileri gidip, Delphoi yaztnn yazar gibi, bilgelik, zellik
le kendini bilm ektir diyeceim. Sanrm bu yaz tapnan aln
lna, allm Ho geldin! selam nn yerine, bunun doru
olmadn, insanlarn birbirlerini honut ve neeli olmaa
e deil bilge olmaa zendirmeleri gerektiini gstermek iin
tanrnn b ir selam olarak yerletirilm itir. Tanr tapmana
girenleri insanlarn selamndan farkl szcklerle byle selam
lar; sanrm yaztn yazar da byle dnyordu: Nitekim gi-
165 a ren her adama Bilge ol! diyor. Ama bunu b ir khin gibi bi
raz bilm eceli b ir ekilde syler; nk Kendini tan ve B il
ge ol szleri, yaztn ve benim dediime baklrsa, ayn ey
dir. Ama yanlabilir insan; sanrm sonradan Arlktan ka
n ve Kefil olmak kendini iflas ettirm ektir yazlarn kaz-
dranlar da byle yanlm lardr. Kendini tan szn, tan
rnn gelenlere bir selam olarak deil de, b ir t olarak al
m lar, sonra kendileri de kurtarc tler vermek isteyip
bu yaztlar kazdrm lardr. Sana btn bunlar sylememe
nin nedeni u Sokrates: daha nce btn sylenilenleri sana
b brakyorum . Belki senin dncelerin doruydu, belki de be
nim: her ne olursa olsun, ikimiz de ak seik hibir ey sy
lemedik. Ama imdi, bilgeliin kendini bilm ek olduunu ka
bul etmiyorsan, sana bunun doru olduunu gstermeye ha
zrm.
Peki ama K ritias, sanki sana sorular sorduum ey
lerin ne olduklarm bildiimi iddia ediyormuum, seninle ay
n dncede olm ak yalnz bana balym gibi konuuyorsun.
H i de byle deil; sorunlar seninle birlikte armza ktka
inceliyorum, zmlerini bilmiyorum nk. ncelediim za
man seve seve sylerim seninle ayn dncede olup olmad-
c m, ama sorularm bitirm em i bekle.
 KHARMDES 313

Bala yleyse sormaya, dedi.

Balyorum . Eer bilgelik b ir eyi bilm ekse, kukusuz
bir bilim dir, b ir eyin bilim idir, deil m i?
nsann kendinin bilim idir, dedi.
Hekim lik de sabk bilim idir, deil mi?
Evet.
Peki, imdi bana, Salk bilimi olan hekim lik neye
yarar, ne meydana getirir? diye sorsan, epey yararl olduu
nu, nk salk meydana getirdiini, bunun da iyi b ir sonu d
olduunu sylerdim. Kabul ediyor musun byle olduunu?
Ediyorum.
na etm ek bilim i olan mimarinin hangi eseri meyda
na getirdiini ileri srdm sorsan, evler derdim; br
sanatlar iin de buna benzer cevaplar verirdim. Bilgelik st
ne dnceni aklam a sras sende imdi. Bilgeliin insann
kendinin bilim i olduunu ileri srdne gre, u soruya ce
vap ver, K ritias: nsann kendinin bilimi olan bilgelik, bizim
iin gzel olan, bu ada lyk olan ne meydana getirir? Hadi ba
kalm, konu. e
Soruturm an kt yrtyorsun, Sokrates. Bu bilim,
z bakmndan br bilimlerden ok farkld r; stelik br
bilimler de birbirlerine benzemez ama, sen benzermi gibi akl
yrtyorsun. Sz gelii, syle bakalm , hesap ve geometrinin
meydana getirdii eyler, m im arinin ina ettii evlere, doku
macln meydana getirdii kumalara, ya da birok baka
sanatn meydana getirdii eylere benzer m i? Bu iki bilimin 1
saydmz eylere benzer rnlerini gsterebilir m isin? Ama
hayr, gsteremezsin.
H aklsn, diye cevap verdim. Ama gsterebileceim bir
ey var: bu bilim lerin her birinin, bilim in kendinden farkl
olan zel konusu. Sz gelii, hesabn konusu tek ve ifttir, on
lara zg saysal niteliktir, aralarndaki ilikidir. Doru deil
mi?
ok doru, dedi.
Tek ile iftin asl hesap biliminden farkl olduklarn
da kabul ediyor musun?
Kukusuz.
Ayn ekilde, statik, daha hafif ile daha arn bilimi- b
dir ve h afif ile ar, asl statikten farkldr. Kabul ediyor mu
sun bunu?
 31 4 KHARMDES

Evet.
yleyse bilgelik bilim inin konusu olan ve asl bilge
likten farkl olan eyi syle bana.
te Sokrates aratrm ada ana noktaya; bilgeliin br
bilimlerden fark sorununa geldin. Ama bilgeliin br bilim
lerle benzerliini aram akta yine de diretiyorsun. Byle b ir ben-
c zerlik yoktur: Btn bilim ler, kendilerinden baka b ir eyin
bilim idir, oysa bilgelik ayn zamanda hem kendi kendinin hem
de baka bilim lerin bilim idir. Bunu bilmez deilsin; ama sa
nrm az nce inkr ettiin eyi yapmaktasn: tartm a ko
nusuna aldrmadan, sylediklerimi rtmeye alyorsun an
cak.
Nasl byle dnebilirsin? diye haykrdm. Syledik
lerini rtmeye byle canla bala almamda, bilmediim
bir eyi bildiime krkrne inanm aktan korktuum iin,
d sylediklerimin anlamn iyice aratrm aktan baka b ir am a
cm olduunu mu sanyorsun? Oysa, u anda hl yaptm
bu, inan! Bu aratrm ay yapyorsam, nedeni her eyden n
ce, bana, belki de arkadalarm a yararl olacandandr. Ger
ekten, her eyin zn ak seik bir ekilde bilm ek, herke
sin yararlanaca iyi bir ey deil mi?
Kukusuz, Sokrates.
yleyse ekinme aziz K ritias ve sorularm a, kazanann
e Sokrates mi K ritias m olduuna aldrmadan doru olduuna
inandn ekilde cevap ver. Dikkatini asl sorunda toplayp,
incelememizin ulaaca sonucu gzle yalnz.
Byle yapacam; sylediin doru grnyor nk,
dedi.
O halde bilgeliin sence ne olduunu syle bakalm.
Peki! Bence, btn bilim ler arasnda yalnz bilgelik
kendi kendinin ve br bilim lerin bilimidir.
O halde bilim in bilim i olduuna gre bilgisizliin de
bilimidir, deil mi?
Elbette.
Bu durumda, yalnz bilge kendi kendini bilebilir; hem
167 neyi bildiine hem de neyi bilmediine karar verebilen yalnz
bilgedir; ayn ekilde bakalarn da inceleyip, neyi bildikle
rini, neyi bildiklerini sandklarn ve gerekten bildiklerini, ne
yi bildiklerini sandklarn ama gerekte bilm ediklerini de an
layabilir; baka hi kimse anlayamaz bunu. O halde gerekte
 KHARMDES 315

bilge olmak, bilgelik ve kendi kendini bilm ek; neyi bildiini

ve neyi bilmediini bilm ektir. Byle dnmyor musun?
Evet, dedi.
imdi geri dnp kurtarc Zeusa nc arap sa- b
mzs yaparak, konumaya sanki yeni balyormuuz gibi, in
sann neyi bilip neyi bilmediini bilm esinin mmkn olup ol
madn, mmkn olduu ortaya karsa da bunu bilmenin
ne iimize yarayacam inceleyelim.
nceleyelim bakalm , dedi.
Hadi K ritias! Bakalm bu ite benden daha becerikli
misin? Ben, gerekten ardm. Nedenini renmek ister mi
sin?
Evet.
Btn sylediklerin doruysa, kendinden ve br bi
limlerden baka konusu olmayan b ir bilim vardr; bu bilim
ayn zamanda, bilgisizliin bilim idir, deil m i?
yle, dedi.
Peki am a arkada, bak ne garip b ir dnceyi savun
maya kalkyoruz! B u gr, baka konulara uygulamay
denersen. savunulmasnn imknsz olduunu greceksin san
rm.
Nasl, hangi konulara? dedi.
yle: br grmelerin grd eyleri deil de, ken
di kendini, br grleri ve grlmemii gren; grme oldu
u halde, hibir rengi grmeyen ama kendi kendini ve br
grmeleri gren bir grm e bulunduunu dnebilir misin? d
Byle b ir grme var olabilir mi sence?
Zeus hakk iin, hayr.
Peki hibir sesi iitmeyen ama kendini, br iitme
leri ve iitilmeyeni iiten b ir iitm e bulunduunu dnebilir
misin?
Hayr.
K sacas, btn duyulan ele alp, kendi kendinin ve
br duyularn duyusu olan ve brlerinin alglad hibir
eyi alglamayan b ir duyu bulunup bulunmadn incele.
Bulunacam sanmam.
Ya arzular arasnda hibir zevkin arzusu olmayan,
ama kendinin ve br arzularn arzusu olan b ir arzu biliyor e
musun?
E lbette hayr.
 3 16 KHARMDES

San n n , hibir iyilik istemeyen ama kendi kendini ve

ve br istem leri isteyen bir istem de bilmiyorsundur, deil
mi?
Hayr.
Ya hibir gzellii sevmeyen, ama kendi kendini ve
br sevgileri seven b ir sevgi syleyebilir misin bana?
Hayr.
168 Kendi kendinden ve br tehlikelerden korkan, ama
hibir tehlikeden korkmayan b ir korkuya rastladn m hi?
Hayr, rastlam adm , dedi.
Ya dncelerin ve kendi kendinin dncesi olan,
ama brlerinin dnd nesnelerin hibirini dnmeyen
bir dnceye?
Hayr, hi.
Ama yle grnyor ki bilim konusunda hibir bilgi
nin bilimi olmayan, ama kendi kendinin ve br bilim lerin bil
gisi olan b ir bilim bulunduunu kabul ediyoruz.
Ediyoruz gerekten.
Gerekten byle b ir bilim varsa garip, deil m i? n
k henz olmadm sylemeyip, var olup olmadm aratr
mak gerek.
b Haklsn.
Aratralm bakalm : Bu bilim b ir eyin bilim idir ve
bir eye ilikin olm a zelliine sahiptir, deil m i?
Elbette.
Gerekten de, daha byk olan ey, b ir eyden daha
byk olma zelliine sahiptir, deriz, deil m i?
yledir gerekten.
Daha byk olduu doruysa, daha kk b ir eyden
daha byktr, deil mi?
ster istemez.
br byklklerden ve kendinden daha byk olan,
ama br byklklerin daha byk olduklar eylerin hibi-
c rinden daha byk olmayan bir byklk bulsak, bu byk
lk kendinden daha byk olduundan, ayn zamanda ken
dinden daha kk olmak zelliine de sahR olacaktr deil
mi?
Kanlmaz olarak, Sokrates.
Ya bir ey br iki katlarn ve kendi kendinin iki kat
 K.HARMDES 317

olsa, kendini meydana getiren yarm n iki kat olurdu, deil

mi? nk ancak b ir yarmdan iki kat kabilir.
Doru.
Ama kendinden daha byk olan ayn zamanda daha
kk; kendinden daha ar olan ayn zamanda daha hafif, en
yal ayn zamanda da en gen olacak demektir. Geri kalan
larn hepsi iin de ayn durum geerli olacak ve kendi kendi- d
ne ilikin olma zelliine sahip her ey ayn zamanda, zelli
inin ilikin olduu eyin zne de sahip olacak, deil mi?
B ir rnekle aklayaym : itm e, sesten baka ey iitemez de
mitik, deil mi?
Evet.
O halde kendi kendini iitm ek zorundaysa, bunun iin
bir sesi olm as gerekir, yoksa kendi kendini iitemez, deil mi?
sle r istemez yle.
Ya grm e aziz K ritias, kendi kendini grme zorunday
sa ister istemez b ir rengi olacaktr, deil m i? Grme renksiz
gremez nk. '
Gremez gerekten.
Kritias, yleyse saydmz eyler arasnda bazlarnn
glerini kendi kendilerine uygulamalarnn imknsz; brle
rinin uygulayabilmelerinin de pek kukulu olduunu gryor
sun. Gerekten byklkler, saylar ve ayn cins eyler iin ke-
linlikle imknsz bu, deil mi?
Evet.
Grme, iitm e, kendi kendini hareket ettirecek hare
ket, kendi kendini yakacak scaklk ve bu cins btn varsa
ymlarsa genellikle savunulamaz gibi geliyor; ama belki tersi- 169
ne inanan insanlar da vardr. Dostum, btn bu durumlarda,
doann btn yaratklar kendi glerini kendi kendilerine
deil de bir bakasna uygulayacak ekilde yaratp yaratmad
n ya da bazlarnn bunu yapabilip brlerinin yapamad
n, kendi glerini kendi kendilerine uygulayabilenler varsa,
bilgelik dediimiz bilim i de bunlar arasna katm ak gerekip
gerekmediini kesinlikle ayrt edebilmek iin deha sahibi bir
insan bulmal. Ben bu a 3'rm lar yapabileceimi sanmyorum.
Bu yzden ne b ir bilimin bilim i olabileceini onaylayabili- b
r >m, ne de gerekten olduunu varsayarsak, bize bir yaran
lup olmadn incelemeden, bunun bilgelik olduunu kabul
 318 KHARMDES

edebilirim. nk bilgelik yararl ve iyi bir eydir bence. Bu

yzden, K allaiskhrosun olu; bilgeliin, bilimin ve bilgisizli
in bilim i olduunu kabul ettiine gre, nce demin syledi
inin mmkn olduunu, sonra da bu imkna yararlln da
c eklendiini kantlam ak sana der. O zaman tatmin olup, bil
geliin zn doru tanmladn kabul edebilirim belki.
K ritias bu sylediklerimi iitip, g durumda olduumu
grnce, karlarndaki kim selerin esnediklerini grnce ken
dileri de esnemeye balayanlar gibi yapt: benim dtm
g duruma o da dt gibi grnd bana. Ama hep alklan
maya alm b ir insan olduundan, toplant dakilerin gznde
deerini kaybetmekten korkuyor, kendisine sorduum sorula-
d ra cevap veremeyeceini itiraf etmeye yanamyordu. Bu yz
den dt g durumu gizlemek iin konutu, ama ak se
ik b ir eyler sylemedi. O zaman tartm ann devam etmesi
iin yle dedim:
Peki K ritias, istersen im dilik bilimin bilim i olan bir
bilim bulunabileceini kabul edelim; byle bir bilim bulunup
bulunmayacan b ir baka sefer inceleriz. Bunun mmkn ol
duunu varsaydktan sonra, insann neyi bildiini ve neyi b il
mediini bilmenin nasl kolay olduunu syle. nk kendi
kendini bilmenin ve bilgeliin bu olduu sonucuna varm tk,
deil mi?
Kukusuz, dedi. Ve bu doal bir sonu, Sokrates. -
e k b ir insan kendi kendini bilen b ir bilim e sahipse, kendi de
sahip olduu ey gibi olacaktr. Sz gelii, hza sahipse hzl,
gzellie sahipse gzel, bilim e sahipse bilgindir. Kendi kendini
bilen bilime de sahipse, kendi kendini bilm ek zorundadr.
Kendi kendini bilen eye sahip olan kimsenin, kendi
kendini de bildiine kar km yorum dedim, ama bu bilim e
sahip olunca ister istemez neyi bildiini ve neyi bilmediini
de bilir, deil m i?
170 Evet Sokrates, bu iki bilim ayn eydir nk.
Mmkn, dedim; am a ben hl ayn yerde saydm
dan korkuyorum. nk, kendi kendini bilmenin, neyi bildi
ini ve neyi bilmediini bilm ekle nasl ayn ey olacan hl
anlamyorum.
Ne demek istiyorsun? dedi.
unu: Bilim in bilim i olan b ir bilim varsa, u iki ey-
 KHARMlDES 31 9

den, yani bu bilim dir, u da bilgisizliktir ayrmn yapmaktan

teye gidebilir m i?
Hayr, gidemez.
Peki, salk bilim i ve bilgisizliiyle, doruluk bili
mi ve bilgisizlii ayn ey m idir? b
Asla.
B irin cisi hekim lik, kincisi siyaset, bryse sadece
bilimdir, deil m i?
Kukusuz.
O halde, bir adam yalnz bilimi biliyor, ona saln ve
doruluun bilgisini eklem iyorsa; yalnz bir tek eyin bilimi
ne sahip olduu iin kendi ve bakalar zerine b ir para bil
gisi olduunu bilecektir herhalde, deil m i?
Evet.
Peki ama bildiini bu bilim nasl retir ona?
Gerekten salkl olan bilgelikle deil hekim likle, uyumu bil- c
gelikle deil mzikle, ina etm e sanatn bilgelikle deil mima
riyle biliyor dem ektir. teki konular iin de byle, deil m i?
Elbette.
Ama bilgelik ancak bilim lerin bilgisiyse, salkl olan
ve inaat ilerini bildiini bu bilim le nasl bilebilir?
Bilemez.
yleyse bu bilim leri bilmeyen, neyi bildiini deil an
cak bildiini bilir.
yle grnyor.
Dolaysyla bilgelik ve bilge olm ak, neyi bildiini ve d
neyi bilmediini bilm ek deil, grne baklrsa ancak bildi
ini ve bilmediini bilm ektir.
H er halde.
Ve biri b ir ey bildiini ileri srse; bilge, bu adamn
bildiini ileri srd eyi bilip bilmediini anlayamaz. Gr
ne baklrsa btn bildii, bu adamn b ir bilim e sahip ol
duudur, ama bilgelik bunun neyin bilim i olduunu ona re-
temeyeccktir.
yle grnyor.
O halde b ir adam hekim olmad halde hekimim dese,
bilge onu gerekten hekim olandan, genelletirirsek de bilgin- e
feri cahillerden ayrt edemeyecektir. B u noktay yle incele
yelim: Bilge ya da herhangi bir bakas, gerek doktoru sahte
doktordan ayrL etmek istese, herhalde yle davranr: Ona he-
 320 KHARMDES

kimlik biliminden sz etmeyecektir; nk demin sylemitik:

hekim yalnz salkl olan ya da hasta olan bilir. Doru deil
mi?
Evet, doru.
Ama bilimden hibir ey anlamaz, nk bilimden yal
nz bilgeliin anladn kabul etm itik.
Evet.
O halde hekim lik b ir bilim olduuna gre, hekim, he-
171 kimlikten de anlamaz.
Doru.
Bilge hekimliin b ir bilim olduunu bilecektir; ama
bu bilim in hangi bilim olduunu bilmek gerekirse, neyin bili
m i olduunu aratrm as gerekmez m i? H er bilimin yalnz bir
bilim olduu deil, zel b ir konusu olan zel b ir bilim olduu
sylenerek tanmland doru deil m i?
Doru.
yleyse br bilim lerden farkl olan hekimlii, salk
lnn ve hastann bilim i diye tanmlarz.
Evet.
O halde hekimliin deeri incelenmek istenirse, bu in-
b celeme ona has konular stnde yaplm aldr; ona yabanc
olan, onu ilgilendirmeyen eyler stnde deil.
Elbette.
O halde, gereince incelemek isteniyorsa, hekime, he
kim sfatyla, salkl ve hasta stne sorular sorulmaldr.
Sanrm .
Szlerinin doru, hareketlerinin uygun olup olmad
n anlamak iin, bu sfatla syledii ve yapt eyleri incele
m ek gerekir yleyse.
ster istemez.
Ama hekim lik bilinmezse, szlerinin doru, hareketle
rinin uygun olup olmad anlalabilir mi?
Hayr, anlalamaz.
Grne gre bunu ne b ir hekimden baka b iri anla-
c yabilir, ne de bilge; ayn zamanda hekim de deilse, tabii.
Doru.
O halde bilgelik yalnz bilim in ve bilgisizliin bilimiy
se, bilgenin de, sanatn bilen hekimi bu sanat bilmeyip bildi
ini sanan ve bilir grnen birinden; herhangi b ir ey bilen
herhangi bir adam, bilir grnenden ayrt edemeyecei bes-
 KHARMDES 321

belli; zanaatlarda grld gibi, ancak m eslekten olanlar

birbirini ayrt edebilir.
yle, dedi.
O zaman, K ritias, z byleyse baka ne yarar bekle- d
yebiliriz bilgelikten? Konumamzn banda varsaydmz gi
bi, bilge neyi bilip neyi bilmediini, falan eyi bilip, filan eyi
bilmediini bilseydi, ayn bilim i baka insanlarda da tanya-
bilseydi, o zaman bilge olm aktan byk yarar greceimizi
sylerdim; nk biz bilgeler ve ynetimimiz altnda olanla- e
nr hepsi, yaammz yanl yapmadan geirirdik. Yapmay bil
mediimiz ie girim ekten kanrdk; bu ii bilenleri arat
rr, yaplmasn onlara brakrdk ve astlarm za yalnz iyi ya
pabilecekleri ileri yani bilim ine sahip olduklar ileri brakr
dk. Bylece bilgelik rejim i altnda bir evin iyi ekip evril
mesi, b ir devletin iyi ynetilmesi beklenirdi ve banda b ir bil
ge bulunan her i, ayn ekilde iyi grlrd; nk yanl or- 172
tadan kalknca insanlar saduyuyu izler, bu koullar altnda is
ter istemez btn giritikleri ileri baarrlard ve baar mut
lu olm alarn salard. K ritias, neyi bildiini, neyi bilmediini
bilmede ne byk b ir yarar bulduunu gstermek iin, bilge
likten byle sz etm em i miydik?
Evet.
Ama imdi hibir yerde bu nitelikte b ir bilim bulama
dmz gryorsun.
Gryorum, dedi.
Ne var ki, imdi dndmz ekilde, yani bilimin b
ve bilgisizliin bilim i olarak bilgelik, u yarar salayacaktr bi
ze: Belki ona sahip olan, rendii ey ne olursa olsun, onu
daha kolay renecek; hep bilim in altnda renecei iin
her ey ona daha ak seik gelecek, kendi rendii eyler
konusunda bakalarn daha iyi yarglayacaktr; oysa bilgelie
sahip olmadan yarglayanlar daha az kesin, daha temelsiz yar
glar vereceklerdir. Bilgeliin bize salayaca yarar bu mu,
dostum? Y oksa gzmzde fazla bytp gerekte sahip ol
mad b ir deer mi yklyoruz ona? c
Salayaca yarar bu olabilir, dedi.
Belki dedim; ama belki de btnyle yararsz bir ara
trma yapmzdr. Byle dnmemin nedeni, eer bilgelik
sylediimiz eyse, pek garip gelecek birtakm sonular. Tu
talm ki, bilim in bilim i olan b ir bilim in varl mmkn ol-
D21
 322 KHARMDES

sun. Balangta kabul ettiimiz eyi, bilgeliin neyi bildiini

neyi bilmediini bilmek olduunu da esirgemeyelim ondan ve
d dikkatimizi iki kat artrarak, bu koullar altnda bize b ir yarar
salayp salamayacan inceleyelim. Demin bilgeliin, tanm
ladmz ekliyle, b ir evin ya da b ir devletin ynetiminde ok
yararl olacan sylem itik; oysa imdi, bunu kabul etm ek
le yanl bir i yaptk gibi geliyor, K ritias.
Nasl olur? dedi.
nk herkesin bildii eyleri yapp, bilmedii eyleri
bilenlere brakm asnn insanlk iin ok yararl olacan pek
kolay kabul ettik.
e Peki, hakl deil miydik?
Sanrm hayr.
B u sylediin gerekten garip Sokrates, dedi.
Kpek hakk iin10 ayn dncedeyim! diye haykrdm;
demin bunu anladm iin baz garip sonular fark ettiimi
ve soruturm am z kt yrtm olmaktan korktuumu sy
lemitim . nk gerekte bilgelik sylediimiz ey bile olsa,
1?3 bize ne yarar salayacam gremiyorum.
Ne demek istiyorsun? Konu ki ne dndn an
layalm, dedi.
Sanyorum zrvalyorum, dedim. Ama insann akima
bir fikir geldi m i ve bu insan da kendisiyle biraz olsun ura
yorsa, stnkr geitirm eyip incelemesi gerekir.
Haklsn, dedi.
ster boynuz kapsndan gelsin ister fildii kapsndan,
ryama kulak ver11. Bilgeliin, imdi tanmladmz gibi, s
tmzde m utlak b ir denetimi olduunu kabul etsek, ne olur-
b du sonu? Btn hareketlerim iz bilim lere uygun olur, kaptan
olmad halde olduunu syleyen hibir adam bizi aldata
mazd. Bilmedii halde b ilir grnen hibir hekim ve baka
bir kimse bizi faka bastram azd. Durum byle olsayd, so
nu, imdikinden daha salkl olmamzdan, denizin ve sava
n tehlikelerinden daha gvenli b ir ekilde kanmamzdan
c gerek zanaatlar kullanacamz iin ara, ve gerelerimizin,
giyeceklerimizin, ayakkablarm zn ksacas her eyimizin ge
reince imal edilmesinden baka b ir ey olabilir miydi? ster
sen kehanetin gelecei bilm ek bilimi olduunu; bu bilim i bil
gelik ynetse, arlatanlar b ertaraf edip, gelecei bildirm e ii
ni gerek khinlere vereceini de kabul edelim. Bu koullar al-
 KHARMDES 323

tnda insan trnn, bilim e uygun olarak davranp yaayaca

n kabul edebilirim , nk hep uyank duran bilgelik, bilgi- d
sizliin aramza szp, ilerim ize karm asna izin vermezdi.
Ama bilim e uygun olarak yaamann, iyi ve mutlu yaamak
olup olmadm henz bilemiyorum, dostum K ritias.
Oysa bilim i b ir yana atarsan, mutlulua ulamak iin
baka b ir yol bulman kolay olmaz, dedi.
B ir aklayc cevap daha istiyorum, dedim. Bu bili
min konusu nedir? Ayakkabclk m ?
Zeus hakk iin hayr. e
Tun ilem e m i?
O da deil.
Yn, tahta ya da buna benzer b ir madde ileme mi?
E lbette hayr.
O halde bilim e uygun olarak yaayan bu zanaatlarn
mutlu olduklarn kabul etmediine, yalnz baz bilim lere uy
gun olarak yaayan insan mutlu saydna gre, mutlu ol
mak bilim e uygun olarak yaam aktr ilkemizden ayrlyoruz.
Belki de demin sylediim kimseyi, gelecekte ortaya kacak ^
her eyi bilen kimseyi, khini dnyorsundur. O mudur s
zn edecein ya da b ir bakas m?
Hem o, hem de bir bakas, dedi.
H angisi? Gelecekten baka, btn gemii ve imdiki
zaman da bilen, bilmedii hibir ey olmayan b ir adam m?
Byle birinin bulunacan varsayalm. Sanm am ki, bilim e on
dan daha uygun olarak yaayan b ir bakasn gsterebilesin.
Gsteremem elbette.
Bilm ek istediim b ir ey daha var: B ilim ler arasnda
onu mutlu klan hangisidir? Yoksa btn bilim lerin eit e
kilde mi pay vardr mutluluunda?
Hayr, eit ekilde deil. b
yleyse mutluluunda en ok pay olan bilim hangi
sidir? Ve, gemi, im diki, gelecek eyler stne ne bilir? Da-
ma bilim i m i bu?
Ne ii var imdi damann, dedi.
Peki, hesap m?
H i deil.
Ya salk bilim i?
Belki.
 324 KHARMDES

Peki am a, m utlulukta en ok pay olan ve benim ara

dm bu bilim, hangi bilim dir?
iyiyi ve kty bilm e bilim i, dedi.
Alak! diye haykrdm ; insann iyi davranmas, mutlu
olmas iin bilime ya da btn bilim lere deil de konusu iyi-
c lik ve ktlk olan bilim e uygun olarak yaamas gerektiini
sylemeden, bunca zam andr b ir k sr dngde dolatrdn be
ni. K ritias, gerekte de, bu bilim i br bilimlerden ayrrsan,
hekim lik bizi salkl klmada, ayakkabcnn sanat ayakkab
yapmada, dokumaclk giyecek dokumada, kaptanlk denizde
lmemizi nlemede ve komutann sanat savata lmemize en
gel olmada dana m az baarl olur?
B u bilim lerin baarsnda azalma olmaz, dedi.
Ama K ritias, bu iyiyi ve kty bilm e biliminden yok-
d sunsak, bu saydmz eylerin h er birinin uygun ve yararl b ir
ekilde yaplp yaplmadm anlayamayz.
Doru.
Oysa grevi bize yararl olm ak olan bu bilim , bilgelik
deil sanrm , yle deil m i? nk, bu bilim , bilim lerin ve
bilgisizliin bilim i deil, iyiyle ktnn bilim i. Bize yararl
olan bilim , bu ikinci bilim ise, bilgelik bizim iin yararl de
ildir.
Nasl! diye haykrd. Bilgelik bize yararl deil mi? B il
gelik bilim lerin bilim iyse ve btn br bilim lerin stn-
deyse, besbelli iyinin bilim ine de egemendir ve bu yzden bi
ze yararldr.
Bizi salkl klan, hekim lik deil de o mu? dedim. e
itli sanatlarn iini o mu yapar, bu sanatlarn herbirinin ken
dine zg b ir ii yok mudur? Epey nce, bilgeliin yalnz bili
min ve bilgisizliin bilim i olduunu, baka hibir ey olma
dn kabul etm em i miydik? Doru deil mi?
Sanrm yle.
O halde, salk veremez bize.
Hayr.
175 nk salk baka b ir bilimden gelir, deil m i?
Evet.
O halde arkada, bu ii baka b ir bilim in yaptnda
anlatmza gre, bilgelik bize yararl deildir. Doru mu?
Kukusuz.
 KHARMlDES 325

Bilgelik bize hibir yarar salam yorsa, bizim iin na

sl yararl olabilir?
Sanrm olamaz, Sokrates.
K ritias, b ir sredir korkuya kaplm akta ve kendimi
bilgelik stne yaptm soruturm adan hibir yararl sonu
karam am akla sulam akta ne kadar hakl olduumu gryor
musun im di? B ir soruturmay yrtm ekte bu kadar bece- b
riksiz olmasaydm, herkesin en gzel ey dedii eyin, b izim
iin yararsz olduu sonucuna ulamazdk. im di her alanda
yenildik; dili yaratann, u bilgelik szcn hangi gerekli
e uygulam olduunu bulamayacak durumdayz. Oysa kant
lamamzda bulunmamas gereken birok dn de vermitik.
Akl yasaklad, mmkn olmadn syledii halde; bilgeliin, c
bilimin bilim i olduunu kabul ettik. stelik bu bilime, gene
akl izin vermedii halde, bilge neyi bildiini ve neyi bilmedi
ini bilebilsin diye baka bilim lerin yapt ilem leri bile bil
me gcn baladk. Bu dn, kesinlikle bilinmeyen b ir ey
stne ok kk b ir ey bile bilmenin im knsz olduunu dik
kate almadan, byk b ir el aklyla baladk; nk dn
mz, insann bilmediini bildiini doruluyor; bu da bence d
dnyann en sam a eyidir. Ama bnlmze ve uysallm
za karn; ince eleyip sk dokumamza karn, soruturma
mz gerei bulamad; tersine, gerei yle umursamad ki, b il
gelii tanm lam ak iin onun yararlln da ileri srp kabul
ettiimiz halde, yararsz b ir ey olduunu kstaha b ir alm
la ortaya koydu. Kendi hesabm a pek canm sklmad ama,
byle gzel b ir yz ve byle bilge b ir ruhla, bu bilgelikten hi
bir yarar salayamayacan, hayatta ona sahip olm akla hibir
ey kazanamayacan iin senin hesabna zldm, Kharmides! e
Ama beni asl zen, Thrakia'ldan rendiim by szlerini,
hibir deeri olmayan bu eyleri aklmda tutm ak iin bunca
zen gsterdiimi dnmek. Ama hayr, byle olduuna ina-
namam; kt b ir aratrm acym ben; bilgelik ok yararl bir
eydir nk ve ona sahipsen, kukusuz mutlu b ir insansn.
Ona sahip olmadn ve hibir by szne ihtiyacm olup ol- 176
Radn sen dn gene. Sahipsen, beni akl yrterek bir
?ey bulmaktan aciz, sama sapan konuan biri sayman ve
ne kadar bilgeysen kendini o kadar mutlu sayman tlerim.
Bunun zerine yle cevap verdi Kharm ides: Sokrates!
2eus hakk iin, bilgelie sahip olup olmadm bilmiyorum.
 326 KHARMDES

b Sylediin gibi, siz bile onun ne olduunu bulamyorsunuz, na

sl bilebilirim ki? Ama sylediine inanmyorum, Sokrates ve
by szlerine ihtiyacm olduuna eminim. Bu yzden, her
gn, sen yeter deyinceye kadar dinlemeye hazrm onlar.
yi! diye haykrd K ritias, yle yap, Kharmides. Sokra-
tes'in by szlerini dinler, onun peini b ir adm bile brak
mazsan, bilge olduunu kantlam olursun bana.
Peinden ayrlmayacama gvenebilirsin. Koruyucum
c olan senin szlerini tutmayp, buyruunu yerine getirmemekle
ok kt davranm olurum.
Evet, yle buyuruyorum sana.
Yaparm o halde, hem de bugnden tezi yok.
Hey, neler tasarlayp duruyorsunuz? dedim.
Hi, dedi Kharmides, tasarland bile.
Bana dnme zaman brakm adan zor mu kullanacak
sn? dedim.
Evet, zor kullanacam , K ritias yle buyurdu. Ne ya
pacan dn bakalm .
<1 Dnmeye yer kalm ad ki, dedim; b ir ey yapmay ve
gerekirse zor kullanmay kafana koyarsan, dnyada kimse
kar koyamaz sana.
yleyse sen de kar koyma, dedi.
Peki, dedim; kar koymayacam.
 KHARMDES 327

Notlar:

(1 ) Y u n an ista n 'd a , Ege D enizinin kuzey kesim inde b ir ky k e n ti. . .

4 33te A tina'ya b akald rm ve kuatlm t.
(2) Beyaz ta ya da m erm er zerinde l m leri g sterm ek iin beyaz b ir
izginin ie yaram ayaca, eski b ir Y un an ataszdr.
(3 ) B ilg elik ; l l l k , lm llk , itid al an lam nd a ku llan lyor.
. (4) P ers kral.
(5) M asallarda ad geen nl b ir b y c ve k ah in .
(6) O d ysseia, X V I I , 3 4 7 .
(7) Y a ib rii, idm andan n ce vcudu yalam ak i in ; kaa ise , tem iz
lemek am acyla ku llan lyord u.
(8 ) ler ve G n le r, 3 0 9 .
(9 ) Z eus onuruna nc say yapm ak ya da n c arap kade
hini dk m ek, b ir i so n a erd irm ek , tam am lam ak an lam na gelen b ir
deyimdir.
(1 0 ) K t du ru m lard a an t verm ek iin ku llan lan b ir deyim .
(11) H om eros, doru k a n ryalarn iki kapdan geldiini an latr. D o
ru k an r yalar, b o yn u z kap sn d an ; a ld a tc la r, fild ii k ap sn d an gelir.
O dysseia, X I X , 562.
 LAKHES
YA DA CESARET STNE

Trkesi
Tanju Gkl
 LA K H ES'E G R

Bu diyalog, anlam bakmmdan herhangi bir zeti ve ak

lamay gerektirm eyecek kadar apaktr. Ayrca, Sokrates'in
manevi sorunlara nasl yaklatn; onlar nasl irdeleyip or
taya karmaya altn ok giizel bir biim de dile getirir.
Tartma balad zaman, cesaretlin ve genlere verilmesi
gereken en iyi eitimin ne olduunu bilmesi gereken kimsele
rin, fikir birliine varamadn gryoruz. O sralarda elli ya
larnda olan Sokrates, tartmay, cesaretin ne olduu, znn
nasl tanmlanabilecei sorununa yneltiyor. Bylece, askerlik
alanndaki cesaretten, manevi cesarete geiliyor. Nikias, daha
nce Sokrates't en rendiklerine dayanarak, cesaretin, kor
kulmas gereken eyin bilgisi olduunu ileri srm ek ve bir
tanm verm ek istiyor. Ama Sokrates, bu tanmn yeterli ve kap
sayc olmadn; aslnda iyi ve kt konusunda olduu gibi,
ahlak erdem leri konusunda da salam bir bilgi edinmemiz ge
rektiini ileri sryor. Bylece, tartanlar, cesaret konusun
da hibir ey bilmediklerini kabul etm ek durum una dyor
lar.
Felsefe asndan, elde edilen sonucun olumlu bir yan ta
madn kabul etm ek gerekir. Bununla birlikte, Plton'un,
bu diyalou yazarken, hocas Sokrates'in, hakikatleri aramak;
onlar, konutuu insanlarn dncesinden tretm ek ve do
urtmak isteyen genel eilimini dile getirm ek, bu eilimi so
mut olarak ortaya koymak istediini aka gryoruz tlgi-
mizi eken baka bir nokta, cesaretin tek tek dile geldii du
rumlarn dnda genel olarak tanmlanmaya allmasdr.
Sokrates, bu konuda genel bir tanma ve tmel bir bilgiye var
mak istiyor. B u genel ve tmel bilgi btn erdem leri kapsa
yacak, onlarn znii ortaya koyacak bir bilgi olacaktr. teki
alanlarda olduu gibi, manevi deerler alannda da, Sokrates
m arad ite bu deimeyen kapsayc ve tmel bilgidir.
 K onuanlar:
L Y S M A K H O S , M E L E S A S , N K A S , L A K H E S ,
L Y S M A K H O S L E M E L E S A S 'IN O U L L A R I, S O K R A T E S

Lysimakhos Nikias, Lakhes; ikiniz de o adamn silahl 178 a

olarak nasl dvtn grdnz. Melesias ile ben, bizimle
gelip de onu seyretmenizi neden istediimizi o zaman syleme
m itik size, am a imdi syleceiz. Baz insanlar bu tr id
manlar alaya alrlar, t istenince de, ne dndklerini sy
lemeyip, d isteyenin nasl b ir cevaptan holandn anla b
maya alarak, duygularnn tersini sylerler. Sizin, nce bu
nu ok iyi yarglayabileceinizi, sonra da yargnz hazrlayn
ca btn itenliinizle bize bildireceinizi dndk; bu ne
denle getirdik sizi. Bana bu kadar uzun bir giri yaptran ko
nu nedir, anlataym : 179
u grdkleriniz oullarmz bizim. u M elesiasn olu
Thukydides, dedesinin adm tayor; bu da benim olum Aris
tides, o da bykbabasnn adn tam akta. ocuklar ergen
lik ana gelir gelmez, onlar -dilediince yaamaya brakan
birok kim se gibi yapmayp, onlarla elimizden geldii kadar
zenle uramaya karar verdik ve u andan balayarak elimiz
den gelen btn zeni gsterm ek istiyoruz. Sizin de oullar b
nz olduunu bildiimizden, onlar yetitirm ek iin ne gibi
zenlerin gerekli olduunu herkes kadar dnm olduunu
zu sanyoruz. E er tesadfen bu noktaya hi dikkat etmediy
seniz, bunun ihmal edilecek b ir ey olmadn hatrlatp, sizi
de bizimle birlikte oularmza zen gstermeye davet ederiz.
Nikias, Lakhes; bize bu k a ra n verdiren eyi, biraz uzun
srecekse de dinlemeniz gerek. Melesias ile ben birlikte yeriz
yemeklerimizi, bu ocuklar da soframzda yer. Sylevimin ba
nda belirttiim gibi, szlerle ak yrekli olacaz; ikimizin
de babalarmzdan sz ederken, bu ocuklara, onlarn gerek
sava srasnda, gerek barta m ttefiklerim izin ve sitemizin
ilerini ynettikleri zaman yaptklar b ir yn gzel hareket
 334 LAKHES

anlatabildiimiz! syleyeceim size; ama o da ben de kendi

mizden rnek veremiyoruz. Oysa bu biraz utandryor bizi ve
babalarm z, ergenlik ana geldiimizde, kendileri bakalan-
(1 nn ileriyle urarken bizi keyfimizce yaamaya braktklar
iin knyoruz, ite bu delikanllara kendilerini ihmal edip bizi
dinlemezlerse an hret kazanmadan yaayacaklarn, ama
kendilerini gelitirmeye alrlarsa, belki tadklar adlara la
yk olacaklarn sylerken, dikkatlerini buna ekiyoruz.
Onlar sz veriyor bizi dinlemeye. Biz de onlar elden gel
diince gelitirmek iin hangi derslere, hangi idmanlara ba-
e vurmak gerektiini aratryoruz. B irisi, b ir delikanlnn silahl
savamay renmesinin iyi b ir ey olduunu syleyip az nce
seyrettiiniz adam erek bu idman salk verdi bize, idm an
da biz de bulunmaya; size de gsterip akl danmaya, ayn
zamanda, eer isterseniz ocuklarm za gsterilecek zenler ko
nusunda sizinle ibirlii etmeye karar verdik.
180 a Size sylemek istediimiz buydu ite. Bu idman gerekli
bulup bulmadnz konusunda dncenizi sylemek, b ir deli
kanlya tlenecek baka b ir idman ya da alm a biliyorsanz
bildirmek, bizimle ibirlii yapp yapmayacanz sylemek
sras sizde.
Nikias Ben bu tasarnz onaylyorum Lysimakhos, sa
nrm Lakhes de yle,
b Lakhes Yanlm yorsun Nikias; nk Lysimakhos'un
babas ve Melesiasn babas stne syledikleri sanrm yal
nz onlar iin deil, bizler iin de, devlet ynetimiyle uraan
herkes iin de ok doru. Dedii gibi, devlet adamlar hemen
her zaman kendi ocuklarn, kendi evlerinin ilerini ihmal
c eder, bunlarla uram aktan holanmazlar. Yani bu noktada
haklsn Lysimakhos; am a bu delikanllar yetitirm ek iin
bizden t isteyip de, urda duran, hem seninle ayn demos
tan1 olan, hem de btn vaktini senin aradn eylerin yani
delikanllara uygun ders ve idmanlarn bulunduu yerlerde ge
iren Sokrates'e bavurmamana ayorum.
Lysimakhos Ne diyorsun, Lakhes? u karm da duran
Sokrates bu konularla uram m dr?
Lakhes Elbette.
Nikias Buna Lakhes kadar ben de kefilim ; daha geen
li lerde olum iin b ir mzik retmeni buldu bana. Ad, Da-
mon; Agathoklesin yetitirm elerindenm i. stelik yalnz dn-
 LAKHES 335

yann en usla mzikisi olm akla kalm yor; bu yataki de

likanllara her konuda ok iyi dersler verebilir.
Lysimakhos Nikias, Lakhes siz de dinleyin syleyecek
lerimi. Dorusu Sokrates, ben yatakiler gen kuaklan tan
myor; nk yallk, zamanmzn byk ksm n evde geirti
yor bize. Ama Sophroniskosun olu, seninle ayn demostan
olan birine verecek iyi bir dn varsa bana sylemelisin;
adalet bunu gerektirir, nk babanla aramzdaki dostluk seni e
de dost ediyor bize; babanla ben hep arkada, dost olarak
yaadk; aramzda en kk b ir anlamazlk olmadan ld.
Bak imdi hatrlyorum , u delikanllarn konum alarm; ger
ekten evde aralarnda konuurken sk sk Sokrates'ten sz
eder, ver dururlar. Ama szn ettikleri adam Sophroniskos
un olu mu diye hi sormadm. Syleyin bakalm ocuklarm.
Bu Sokrates, o sizin sk sk szn ettiiniz Sokrates m i? 181
ocuklar Evet, o.
Lysimakhos Sokrates, insanlarn en iyisi olan baban
byle onurlandrm ak, Hera hakk iin ok iyi b ir ey; kar
birlii etmemiz iin ite b ir neden daha.
Lakhes Hey Lysimakhos, Sokratesi elinden karma
malsn! Ben onu baka b ir yerde yalnz babasn deil, yur- b
dunu da onurlandrrken grdm. Delion bozgununda geri e
kilirken yanmdayd; inan herkes onun gibi davransayd, eh
rimiz ban hl dik tutar, byle dmezdi.
Lysimakhos Dorusu gzel vg, Sokrates, hele zel
likle bu konuda szne gvenilir kimselerden gelmesi daha da
gzel. Byle iyi b ir nn olduunu renmek beni ok sevin- c
diriyor; inan candan balandm sana. Kendiliinden bize da
ha nce gelmen, bizi dost bilmen gerekirdi dorusu; neyse de
il mi ki yeniden tantk, arma uy: meclisim ize gel, bizlerle
u genlerle dost ol; ol ki, dostluumuz sizde devam etsin, i
te byle davranmalsn artk, yeri geldike biz de, hatrlatrz
sana bunu. Ama daha nce sorduumuz soruya ne dersiniz?
Sizin dnceniz ne? Genlerin silahl d renmeleri doru
mu, deil mi?
Sokrates Olur, Lysimakhos! n ce elimden gelirse sa- d
na bu konuda yol gstermeye, sonra da btn arlarna uy
maya alacam . Ama bu baylardan daha gen ve daha az
tecrbeli olduum iin, sanrm nce onlar dinleyip, szlerin
den ders almam daha doru olur; sonra onlarn szlerine ek-
 336 L A K H E S

leyecek b ir eyim olursa size anlatr, sizi, onlar ve seni inan

drmaya alrm . Nikias, ikinizden biri almal sz,
e Nikias Benim itirazm yok. Sokrates. Bence, bu bili
min renilmesi genlere birok nedenle yararl, n ce bo va
kitlerini doldurduklar br elenceler yerine bu idman se
meleri ok iyi olur; nk baka b ir idmandan aa kalma-
182 d ve en az onlar kadar aba harcanm asn gerektirdii iin
glerini m utlaka artracak tr; ayrca biniciliin yan sra, z
gr b ir insana en yaraan idmandr. nk pehlivanlar oldu
umuz karlam alara ve gerektiinde katlm aya arldmz
dvlere tek bir ekilde hazrlanlr: sava silahlarn kullana
rak. Bunu renmek, gerek savata br savalarla birlikte
saf halinde arprken ve zellikle h atlar paralanp da teke
tek arpm ak gerektiinde, hem kendini savunan birine h-
b cum etmek, hem de hcum eden bir adam pskrtmek iin
ok ie yarar.
Silah kullanmada usta olan b ir adam teke tek arprken
rakibinden, h atta birok rakibinden korkmaz; bilgisi ona hep
stnlk salar.
Ayrca, silah kullanma bilim i, baka b ir gzel bilim e he
ves uyandrr; nk silahl dv renen her insan, onun
devam olan bilim i, taktik bilim ini de renmek ister; sonra
c bu iki bilim i renip ustalanca, btn stratejiyi renmeye
verir kendini. Grld gibi savala ilgili btn bilim ler ve
idm anlar gzeldir; gerekten renilmeye, uralmaya deer
ve bunlara silah kullanmay renmekle balanlr.
Buna olduka nemli b ir yaran daha ekleyelim: bu bilgi
savata, insan eskisinden daha atak, daha yiit klar. Kk
d grnse bile kmsemememiz gereken bir baka yaran daha
vardr: gerektii yerde insana dmann saygsn artracak
gzel bir tutum kazandrr. Tekrarlyorum Lysimakhos; sayd
m nedenler yznden, genlere bu bilim i retm ek gerekir.
Lakhesin de syleyecekleri varsa seve seve dinlerim.
Lakhes Hangi bilim iin olursa olsun, renilmemeli
e demek gtr, Nikias; nk sanrm her eyi bilm ekte hayr
vardr; silah kullanmak da, gerekten retenlerin syledii ve
Nikiasin destekledii gibi bir bilimse, renilmeye deer. Ama
b ir bilim deilse ve bize bu konuda sylenen bosa, ya da ok
nemli olmayan b ir bilimse, neye yarar onunla uram ak?
 L A K H E S 337

Yargm a temel olan dnceleri anlataym . Diyorum ki,

bu bilimin b ir deeri olsayd, yaamdaki tek kayglar, onlara
savata stnlk salayacak bilgi ve idmanlar arayp ura
mak olan Lakedaim on'lularn gznden kamazd. Katn
kabul etsek bile, bu bilim in retmenlerinin gzden karm a
yacaklar b ir ey var: Lakedaim on'lularn bu gibi eylerle b- 183
tn br Yunan halklarndan daha ok urat ve onlar ara
snda bu sanatta n kazanan bir retmenin baka lkelerde
de, tpk bizim aramzda nl tragedya airlerinin br lke
lerde yaptklar gibi, bol para kazanaca. Gerekten de, iyi
tragedyalar yazdn sanan biri, oyunlarn ehir ehir gs
term ek iin dar kp A ttikann evresinde dolamaz, do- b
ru buraya getirip bizlere oynatr, hakldr da bunda. O nl
silahl dv retm enleri ise, bakyorum ksr Lakedaimona
girilmesi im knsz b ir tapnak gzyle bakp, ayaklarnn ucu
nu bile basm yor, evresinde dolap yeteneklerini Sparta'dan
baka her yerde; zellikle sava konusunda birok siteden aa
olduklarn kendileri de itira f eden yerlerde gsteriyorlar.
Sonra bu adamlarn ounu i banda da grdm ben,
deerlerini bilirim . B a sit bir dnce bile bu deeri anlama- c
miza yeter: silah kullanmakla uraan bu adam larn hibiri,
sanki bu yetmiyormu gibi, savata n kazanm am tr. Oysa,
btn br sanatlarda isim yapanlar, bu sanatlar uygulayan
lar arasndan kar; bunlarnsa brlerinin tersine meslekle
rinde ileri hep ters gidiyor sanki. Sz gelii, az nce byk
bir kalabalk nnde gsteri yaparken ve kendini en parlak
szlerle verken benimle b irlik te seyrettiiniz u Stesilaosu d
baka bir yerde istem eye istemeye kart gerek b ir gsteri
de grp ne m al olduunu anlam tm ben.
Deniz eri olarak bulunduu gemi, b ir nakliye gemisine
bordalamt. Stesilaos b ir mzran ucuna takt b ir orakla
(brlerinden stn olduundan silah da stn olacakt el
bet) dvyordu. br yapp ettiklerini anlatm aya demez,
yalnz u mzran ucuna orak takm a buluunun bana neler
geldiini aklayacam size. arpma srasnda orak dman e
gemisinin iplerine taklp kald. Stesilaos, kurtarm ak iin e
kiyor, ama baaramyordu. O srada iki gemi birbirinin yann
dan geiyordu. Stesilaos mzran brakm adan borda boyun-
ea komaktayd. Sonra nakliye gemisi bizim kini geip mzra-
&yla birlikte onu da srklemeye balaynca, mzra elinde
D 2-2
 338 LAKHES

184 kaydra kaydra sapnn ucuna kadar geldi. Nakliye gemisin-

dekiler haline glyor, alklyorlard; sonra birinin att ta
gvertede ayaklarnn dibine dnce, mzra brakt; o za
man sava gemisinin tayfalar bile mzran orakla birlikte
dman gemisinin gvdesinden sarkn grnce kendilerini
tutamayp kahkahay bastlar. N ikiasm ileri srd gibi, bu
sanatn b ir deeri olabilir, ama ben ne grdmse onu anlat
yorum.
b Bu yzden, sze balarken sylediklerimi tekrarlayacam :
bu bir bilim ama pek az yararl b ir bilim olsa da; yle olduu
ileri srlp yle gsterilmeye alld halde olmasa da,
renme zahmetine katlanlacak kadar deerli deildir. Ben, bu
bilim i rendiini sanp da, kendine gveni artan bir korka
n, korkakln daha iyi gsterm ekten baka b ir ey yapama
yacana; yiit bir insansa, kendisine bakanlar, hibir davra
nn gzden karm ayacaklarndan, yapaca en kk yanl-
c m bile ar szlerle karlanacana inanyorum; nk byle
bir bilim e sahip olan kimse bakalarnn kskanln eker;
bu yzden, cesaret bakm ndan bakalarndan stn olmayan
biri, bu bilgiye sahip olduunu ileri srnce, gln olmak
tan kurtulamaz. te, Lysimakhos, bu bilim in deeri stne
benim dncem bu. Ama szlerimin banda da sylediim gi
bi, Sokratesin gitmesine engel olup, bize sorulan soru stne
dncelerini sylemesini rica etm ek gerek.
Lysimakhos . Syle yleyse ltfen Sokrates; sanrm bir
d hakim gerek bize. Nikias ile Lakhes ayn dncede olsalard, o
kadar gerekmezdi ama grdn gibi Lakhes'in fikri, Nikias'
nkinden tamamyla farkl. Bu yzden, seni dinleyip oyunu
ikisinden hangisine verdiini renmek yerinde olacak.
Sokrates Nasl, Lysimakhos? ounlukta olan tarafn
dncesini mi benimseyeceksin?
Lysimakhos B aka ne yaplabilir, Sokrates?
Sokrates Ya sen, Melesias, sen de mi yle davranacak-
e sn? Tartm a beden eitimi ve oluna yaptrlacak idmanlar
stne olsa, ounluun dncesini mi dinlerdin yoksa iyi bir
eiticiden ders alm , onunla alm birininkini mi?
Melesias Tabii onunkini, Sokrates, sylemee b ile de
mez bu.
Sokrates Bizim drdmzden ok ona gvenmez miy
din?
 LAKHES 33 9

Melesias Kukusuz.
Sokrates Bana yle geliyor ki, iyi b ir yarg olmak iin
sayya deil bilgiye bakarak yargya varlm aldr.
Melesias Kukusuz, bu da doru.
Sokrates yleyse, bu konuda da ie, aramzda tartt
mz konuda uzman birinin olup olmadn aratrm akla ba- 185
lamal; varsa, savunduu fikri kimse paylamasa bile brle
rini b ir yana brakp onu dinlemeli; aramzda byle biri yok
sa, baka yerde aramalyz onu. Lysim akhos'la sen, bu oyunda
ortaya srdnz eyin nemsiz mi olduunu sanyorsunuz?
Kaybetmeyi gze aldnz ey en nemli zenginliiniz deil mi?
ocuklarnzn iyi ya da kt yetim esine gre, iyi ya da kt
ynetilecektir babalarnn evi; her ey, eitimin onlar nasl
yetitireceine baldr.
Melesias Doru.
Sokrates Demek, nceden ok iyi kestirilm esi gerek so
nucun.
Melesias Elbette.
Sokrates Peki, az nce sylediim eye dnelim gene; b
aramzdan kimin greten daha iyi anladn renmek iste
sek, ne yapmalyz? Kim renmi, alm ve iyi retmen
lerden ders alm sa, o iyi biliyor, demeliyiz, deil mi?
Melesias Sanrm yle.
Sokrates Bundan nce de, retmenini aradmz bu
sanatn ne olduunu aratrm am z gerekmez mi?
Melesias Ne demek istiyorsun bununla?
Sokrates yle dersem daha ak olur belki: Sanrm
daha balangtan beri, biz, hangimizin daha ustas olduunu
ve bu ustal kazanmak iin retmenlerden ders aldn
aratrdmz konunun ne olduu stnde anlam deiliz. c
Nikias Nasl olur, Sokrates? Konumuz silahl dv
deil mi? Genlerin bunu renip renmemesi gerektiini
aratrm yor muyuz?
Sokrates Tabii yle, Nikias! Ama b ir gz merheminin
kullanlp kullanlm am as dnldnde, sence sz konusu
olan ey gz mdr, merhem mi?
Nikias Gz.
Sokrates Ayn ekilde, b ir ata gem vurmal m, vurma- d
j^al m, vurulacaksa ne zaman vurmal diye dnlse, sz
konusu olan ey gem deil attr, deil m i?
 340 LAKHBS

Nikias Doru.
Sokrates K sacas, baka b ir eyi amalayarak herhan-
bir ey zerinde durursak, bu zerinde durma, aratrm ay ya
parken amaladmz eyle ilgilidir; yoksa b ir baka ey iin
e aratrdm z eyle ilgili deil.
Nikias Mutlak yle.
Sokrates yleyse akl dantmz kimsenin, aratr
mamzn am ac olan eyde yetkili olup olmadn incelemek
gerekir.
Nikias Elbette.
Sokrates Biz de imdi, bir bilim i, genlerin ruh eitimi
bakmndan incelediimizi sylyoruz, deil mi?
Nikias Evet.
Sokrates yleyse, ruh eitiminde hangimizin daha usta
olduunu, hangimizin ruhu iyi gelitireceini, bu konuda han
gimizin daha iyi retm enler elinde yetitiini aratrmalyz.
Lakhes Peki ama, Sokrates, baz sanatlarda ustalar ol
madan, ustalar olsa bile kazanamayacaklar kadar hner ka
zanm kimseye rastlam adn m hi?
Sokrates Rastladm Lakhes; ama ok usta sanatlar
olduklarn istedikleri kadar sylesinler, kendilerinin yaptk-
186 lar birka gzel eser gstermeden gvenmezsin onlara.
Lakhes Bak, bunda haklsn.
Sokrates Demek sen, Nikias ve ben de; Lysimakhos ile
Melesias bizi ruhlarn elden geldii kadar kusursuz klm ak is
tedikleri oullar konusunda konumak iin ardklarna g
re, bu iten anladmz ileri sryorsak, onlara kimlerden
ders alm olduumuzu sylemek, bu retmenlerin iyi insan
l 1ar olduklarn, birok gencin ruhunu gelitirdiklerini, sonra
da bu bilgilerini bize aktardklarn kantlam ak zorundayz.
imizden biri retmeni olmadn, gene de elinden km
eserler olduunu sylerse, Atmallar ya da yabanclar, kleler
ya da zgr insanlar arasnda iyi yetitirdii ve herkesin buna
inand kim seleri gsterm eli. Bunlar yapamyorsak, dostlar
mz, bakalarndan akl almaya gndermeli, oullarn yanl
yola saptrarak bizim iin en deerli insanlara kar ok ar
bir sorumluluk altna girmemeliyiz,
c Lysimakhos, Melesias; ben bu konuda hibir retmenden
ders almadm itiraf edeyim hemen. Bununla beraber, konu
beni daha genliimden beri ilgilendirm itir. Ama, beni ancak
 LAKHES 341

kendilerinin iyi b ir adam yapabileceklerini syleyen sofistlere

verecek param yoktu. Bu iin sanatm kendi kendime ren
meyi ise bugn de beceremem. Nikias ya da Lakhes, bu sanat
kendileri renmi, ya da birinden ders alm larsa hi amam;
retmen tutm ak iin bende olmayan olanaklar onlarda var;
ayrca benden yaldrlar, kendi kendilerine renecek kadar
yal. Bu yzden onlarn, b ir genci yetitirebileceklerini san
yorum; nk bu ii bildiklerine emin olm asalard, genlie ya- d
rarl ya da zararl uralar stne bu kadar cretli konumaz
lard. Ne deseler inanrm bu konuda, ama anlaam am alarna
atm.
Bu yzden b ir ey dileyeceim senden, Lysimakhos. Din
le! Az nce Lakhes beni brakm am an, sorunu bana da sorm a
n tlvordu sana. imdi de ben, Lakhesi de Nikias da
brakmaman, sorguya ekmeni tlerim. yle de onlara: e
Sokratcs, bu konudan hi anlamadn, bu konuda ne kendisi
bir ey ortaya koyduu ne de b ir retmenden ders ald iin,
ikinizden hangisinin hakl olduunu ayrt edemeyeceini sy
lyor. Ama eitim konusunda nl hangi ustadan ders ald
nz, bilginizi b ir bakasndan m edindiinizi yoksa kendi ken
dinize mi edindiinizi siz syleyin; b ir bakasndan aldnzsa,
ikiniz de ayr ayr, retmenlerinizin kim ler olduunu, baka
kimlerin bu konuda ders verdiini bildirin; ki kamu ileri y
znden zamannz kalmyorsa, biz de onlara bavurup arma- 187
anlar vererek, dil dkerek ya da h er iki yolu da kullanarak, on
lar bizim ocuklarm z da, sizin ocuklarnz da kt yurtta
lar olup atalarnn onurunu lekelememeleri iin yetitirm e
ye raz edelim. Yok, bu sanat kendi kendinize renmiseniz;
rnekler verin; ktyken sizin eitiminizle iyi olmu kimse
leri bildirin. nk, ilk eitim denemenize bugn giriiyorsa
nz, bu tehlikeli denemeyi b ir K aria'l2 stnde deil, ocuk- b
larnz ve dostlarnzn ocuklar stnde yapacanz d
np, atasznn dedii gibi, m lekilie kp yapmakla ba
layan adamn durumuna dmekten ekinin. Syleyin bakalm,
bu iki durumdan hangisi sizinki?
ite, Lysimakhos, gitmelerine izin vermeden nce bunlar
sormalsn onlara.
Lysimakhos Dostlarm , sanrm Sokrates hakl. Nikias, c
I-nkles, u uratmza benzer konular stnde sorguya e
kilmeye ve cevap vermeye raz olup olmamak size kalyor. Me-
 342 LAI CHES

lesias ile bense, Sokrates'in soraca her eye cevap olarak d

ncelerinizi sylerseniz, gerekten ok seviniriz. Az nce sz
lerime balarken, sizi bu konumaya armzn nedeni, si
zin ocuklarnz da bizim kiler gibi eitim lerini tamamlama a-
d mda olduklarndan, bu sorunla m utlak ilgilenmi olacanz
dnmemizdi. Sizce b ir sakncas yoksa syleyin ve sorunu
Sokrates'le birlikte karlkl dncelerinizi syleyerek ince
leyin.
Nikias Lysimakhos, gryorum ki Sokratesi yalnz ba
bas dolaysyla tanyormusun; onu ancak ocukken, rastlant
e sonucunda, babas demosunuzdan olanlarn m eclisine getirdi
i zaman ya da gerek tapm akta, gerek demosunuzun baka
b ir toplant yerinde yanna sokulduu zaman grmsn. B
ydnden beri b ir daha karlamadnz ortada.
Lysimakhos Nereden anladn bunu, Nikias?
Nikias nk So k ratesle ilikisi olup (gerek tamdk,
gerek akraba) konumak iin ona yaklaan her insann, ste
lik sz nereden aarsa asn nnde sonunda dnp dolap
srlarn dkmeye, imdi nasl yaadn, eskiden nasl yaa-
^ m olduunu anlatmaya srklendiini bilmez grnyorsun;
i buraya dklnce de, Sokrates onun btn sylediklerini
kl krk yararcasna elekten geirmeden yakasn brakmaz.
Ben onun bu huyuna alknm ve onunla konuulunca iin
m utlaka buraya dkleceini, benim de kurtulamayacam ke
sinlikle bilirim . Ama onunla konumay severim ve yaptmz
ya da yapmakta olduumuz hatal ilere dikkatimizin ekilme
sini de kt bulmam . Tersine, bence insan bu snavdan ka
maz; yalandka aklnn da kendiliinden artacana inanmak
yerine, Solonun dedii gibi, yaadka renmek ister, bunu
yararl bulursa, gelecee daha hazrlkl olur. Her ey b ir ya
na, Sokrates tarafndan snanmak ne b ir yenilik benim iin
ne de canm skacak b ir ey; o burada olunca, tartm ann,
c genler stne deil de bizim stmze olacan nceden bi
liyordum. Tekrarlayaym : Sokrates'in konumamz diledii
yne gtrmesinin bence h ib ir sakncas yok. Ama bakalm
Lakhes ne dnyor bu konuda?
Lakles Benim buna benzer konumalar stne bir, da
ha dorusu iki dncem var, Nikias. Gerekten bu konumala
ra hem taraftar hem kar olduum sam labilir. Gerekte insan
d olan, davranlar sylediklerinden farkl olmayan b ir adamn.
 LAKHES 343

erdem ya da herhangi b ir bilim stne konumasn dinlerken,

sylevciyle sylediklerinin birbirine ne kadar yaratn, ne
kadar uyumlu olduunu grrken byk zevk duyarm. Byle
bir adam, dnyann en gzel uyumunu, lir ya da herhangi bir
elence aracyla deil, yaamn szleriyle uyuturarak yaratan
usta b ir mziki gibi gelir bana; hem de bu uyumu onya,
Phrygia ya da Lydia tarzlaryla deil, tek Yunan tarz olan
Dor tarz ile yaratm aktadr. O adamn sze balam as neelen- e
meme yeter ve szlerini yle candan dinlerim ki, hemen, sy
levlerden holanan b ir adam hali gelir stme. Ama bunun
tersi olan kimse ne kadar daha iyi konuur grnrse o ka
dar skar beni ve sylevlerden nefret eden birine benzer gr
nm.
S o k ra tes'in 'n a sl konutuunu duymadm; ama az nce
sylediim gibi, ona savataki davranlarna bakp deer bi
tim ben ve itenlikle sylyorum ki gzel szler sylemeye la
yk buldum. Eer byle b ir vergiye sahipse, hibir ey esirge- ^9
mem ondan; seve seve katlanrm snam asna ve bir eyler
renmekten kamam. Bu konuda ben de Solonun szne uya
rm, ama b ir noktasn deitirerek: u yamda pek ok ey
renmeye hazrm ama yalnz deerli b ir kimsenin azmdan.
Bu noktada, yani retmenin deerlilii noktasnda bala
yn beni ki, onu dinlemekten holanmazsam kaln kafal de
dirtmeyeyim kendime. Ama retmenin benden gen olmas- b
na, nl olm amasna, ya da baka bir eksik yanna aldn et
mem. Haydi Sokrates, islediin gibi eit beni, sna; sen de be
nim bildiklerim i renirsin. Sana kar duygularm, yanba-
mda tehlikeye gs gerdiin, erdemini gerektii gibi kantla
dn gn edinmitim. Yallm z dnmeden dilediin gibi
konu. c
Sokrates Gryorum ki tartm adan ya da birlikte yap
mak istediimiz aratrm adan kam akla sulayamayz sizi.
Lysimakhos B irlikte yapacaz bu ii Sokrates; seni de
bizlerden sayyorum nk. ocuklarn iyilii iin yerimi al
da, bu iki adama neler sormamz gerektiine bak, onlarla ko
nu, tart. nk ben artk yallk yznden soracam so
rularn ounu unutuyor, sylenenleri de araya b ir baka laf
kart m hatrlam az oluyorum. Hadi, konuyu tartn aranz
da. Ben de dinler, dinledikten sonra da Melesias ile birlikte d
verdiiniz karara uyarm.
 344 LAKHES

Sokrates Nikias, Lakhes; Lysimakhos ile Melesiasn is

teini yerine getirmeliyiz. Az nce eitim sanatnda hangi
retmenlerden ders aldmz ve rencilerimizden hangilerini
daha iyi insanlar haline getirdiimizi aratrm ay koymutuk
aklmza; kukusuz yararl olurdu byle bir aratrm a. Ama
e ayn sonuca ulatracan sandm ve soruyu temelden ele alan
baka bir yntem var. Herhangi b ir ey konusunda, bu eye
eklenince onu daha iyi klacak bir ey bildiimizi, te yandan
bunu ona eklemenin ds elimizden geldiini dnrsek; bize,
elde edilmesinin en iyi ve en kolay yolu konusunda akl dan
lan o ikinci eyi de bileceimiz apak ortada. Ne demek is
tediimi pek iyi kavrayamamsnzdr belki; daha ak b ir e-
190 kilde anlataym.
Gzlere eklenen grmenin, eklendii gzleri daha iyi kl
dn biliyorsak, stelik gzlere grme ekleme gcne de sa
hipsek, bize edinilmesinin en kolay ve en iyi yolu konusunda
akl danlan grmenin de ne olduunu biliyoruz demektir.
nk, grmenin ya da iitm enin ne olduunu bile bilmesey
dik, iitm e ya da grmeyi edinmenin en iyi yolu nedir diye sor
duklar zaman kendimizi gzler, kulaklar iin iyi b ir dan-
man, iyi bir hekim saydrm akta glk ekerdik.
Lakhes Doru sylyorsun, Sokrates.
Sokrates Peki, u iki adam bizi oullarnn ruhlarna
erdem alayarak daha iyi klmann yollar stne konuma
a ardklarna gre, buna benzer b ir konuyla kar karya
deil miyiz?
Lakhes yle.
Sokrates yleyse, nce erdemin ne olduunu bilmemiz
gerekmez m i? nk, erdemin ne olabilecei stne h ib ir fik-
c rimiz olmasayd, onu edinmenin en iyi yolunun ne olduu ko
nusunda herhangi bir kimseye nasl yol gsterebilirdik?
Lakhes Bence byle b ir ey imknsz olur, Sokrates.
Sokrates Demek, Lakhes, biz erdemin ne olduunu sy
leyebiliriz elbet, deil m i?
Lakhes Kukusuz.
Sokrates Erdem i, hemen btnyle ele almayalm dos
tum; ar b ir i olur bu belki. nce bir blmyle, onun stne
d yeterince bilgimiz olup olmadn grelim. B u inceleme, ta
bii, daha kolay olur bizim iin.
Lakhes Nasl istersen yle olsun, Sokrates?
 L A KHE S 345

Sokrates Peki, imdi erdemin hangi blmn ele alaca

z? Silah kullanmayla ilgili grnen blmn elbet! Genel
inanca gre cesarettir bu, deil mi?
Lakhes Evet, genel inan yle.
Sokrates n ce cesareti tanmlamaya alalm , Lakhes.
Cesaretin genlere idmanla, retimle ne derecede alanabi
lecein! sonra inceleriz. Sorum a cevap vermeye al bakalm: e
cesaret nedir?
Lakhes Bunu sylemek, Zeus adna, g deil Sokra
tes. B ir adam yerinden kprdanmadan, kamadan dmana
kafa tutmaya kararlysa, emin ol ki cesur b ir adamdr.
Sokrates Gzel syledin Lakhes; ama belki de aka
anlatamam olduumdan, sorduum eye deil de, baka bir
eye cevap verdin. Kabahat benim.
lAikhes Ne demek istiyorsun, Sokrates?
Sokrates Elimden gelirse anlataym. Szn ettiin, o
yerinden ayrlm ayarak dmanla arpan adam, yiit bir 191
adamdr kukusuz.
Lakhes Evet, dorularm bunu.
Sokrates Ben de yle. Ama yerinden ayrlm amak yeri
ne, dmanla kaarak dvene ne demeli?
Lakhes Nasl kaarak?
Sokrates Szgelii, kaarken de, hcum ederken arp
tklar kadar iyi dvtkleri sylenen skitler gibi. Homeros
da Aineias'm atlarn verken b ir yerde kovalarken de, kaar
ken de ayn hzla kotuklarn syler; Ainesias'n kendisini de, b
kamakta ustayd diye vp, kamay nceden tasarlamay bi
lirdi, der.
Lakhes H akldr da, Sokrates; nk sava arabalarn
dan sz ediyordu, senin sk it svarilerinden sz ettiin gibi.
Gerekten skit svarilerinin savama biim i budur ama, Yu
nan ar piyadeleri benim dediim gibi dvr.
Sokrates Herhalde Lakedaim onlularnkiler dnda, Lak
hes; nk sylendiine gre, Plataiada h afif kalkanl Pers as- c
kerteriyle karlanca,yerlerinden kprdamadan arpmay ye
rinde bulmayp kam ,sonra Perslerin saflan bozulunca yzgeri
edip, svarileri taklit eden bu manevrayla sava kazanmlar.
Lakhes Doru.
Sokrates Kabahatin benim olduunu, soruyu iyi sor
madm iin iyi cevap veremediini sylem itim . Senden - d
 1

3 46 LAKHES

renmek istediim ey yalnz piyadelerde deil, svarilerde, b

tn savalarda ve yalnz savalarda deil, denizin tehlikele
rine gs geren insanlarda, hastala, yoksullua, siyasetin
tehlikelerine kar yiitlik gsterenlerde cesaretin ne olduu;
unu da ekleyeyim, yalnz acya ve korkuya kar yiitlik gs
terenlerde deil, gerek dayanp gerek kaarak tutkulara ve
e zevklere diretenlerde cesaretin ne olduu; nk btn bun
lar arasnda da cesur insanlar var, deil mi?
Lakhes Hem de ok cesur insanlar var, Sokrates.
Sokrates Demek, bu insanlarn hepsi cesur, ama baz
larnn cesareti zevklere, bazlarnn aclara, bazlarnnki tut
kulara, bazlarnnki korkuya kar. Ama sanrm ayn durum
larda korkaklk edenler de vardr, deil mi?
Lakhes Elbette.
Sokrates Sorduum, bu iki eyin her birinin ne oldu
u ite. Cesaretten balayalm ; btn bu durumlarda ayn olan
eyi aklamaya al bana. Ne demek istediimi hl kavraya
myor musun?
Lakhes Pek iyi kavrayamadm.
92 Sokrates Baka trl aklayaym. Sana, sz gelii, h
zn ne olduunu sorabilirdim ; hz yarlarda harp almakta,
sz sylemekte, renmekte, daha birok eyde grlr ve s
z edilmeye deer her harekette, ellerimizi, bacaklarm z, az
mz, sesimizi, zekmz kullanmzda ie yarar... Sence de
yle deil mi?
Lakhes yle.
Sokrates Bana, btn bu durumlara uygulanan hz sen-
15 ce ne dem ektir Sokrates? diye sorsalar; bence hz seste, yar
ta ve brlerinin hepsinde ksa zamanda ok ey gerekletir
mek yeteneidir diye cevap verirdim.
Lakhes Cevabn da doru olurdu.
Sokrates im di, sen de cesareti tanmlamay dene,
Lakhes. Zevkte, kederde ve saydmz btn durumlarda bu
lunup hepsinde ayn olan, cesaret dediimiz o yetenein ne ol
duunu syle.
c Lakhes Ne olduunu btn durumlar gz nnde tu
tarak sylemek gerekiyorsa, sanrm b ir eit, ruh dayankll
dr.
Sokrates Evet, sorumuzun cevabn almak istiyorsak
yle olmas gerekiyor. imdi ben syleyeyim ne dnd-
 LAKHES 347

m; her eit dayankll cesaret sayacan sanmyorum; bu

nun nedeni de, senin cesareti ok gzel eylerden biri sayd
na hemen hemen emin olmam.
Lakhes Kukun olmasn, en gzel eylerden biri saya
rm.
Sokrates Ama gzel ve iyi olan dayankllk, aklla bir
likte olan dayankllktr deil mi?
Lakhes E lbet.
Sokrates Peki ya lgnlkla birlikteyse? O zaman tersi- d
ne zararl ve kt deil midir?
Lakhes yledir.
Sokrates Peki byle b ir eye, zararl ve kt olan bir
eye, gzel diyebilir misin?
Lakhes Dersem yanl olur, Sokrates.
Sokrates yleyse bu tr b ir dayanklk gzel olmad,
cesai'else gzel olduu iin bu dayanklla cesaret demeye
ceksin.
Lakhes Haklsn.
Sokrates Demek sence cesaret akllca dayankllktr?
Lakhes Sanrm .
Sokrates im di neye gre akllca olduunu grelim ba
kalm. Byk kk her eye gre mi akllcadr? Sz gelii,
para harcadka daha ok kazanacam bilen biri, akllca pa
ra harcam akta dayatyorsa, cesaretlidir diyebilir misin onun
iin?
Lakhes Zeus adna, hayr.
Sokrates Farz edelim ki b ir hekim, zatrreeye yaka
lanm olu ya da baka biri, iecek ya da yiyecek isteyince
yumuamayp dayatyor.
Lakhes Bu dayanklln da cesaretle ilgisi yok. 193
Sokrates Peki, bakalarnca destekleneceini, birlikleri
nin kendi ordusundakilerden says daha az, daha kt talimli
olduunu ve yerinin de daha elverili olduunu anlad iin
akllca b ir hesap sonucunda savamaya kararl b ir adam, sa
vata dayatyor, diyelim. Dayankllnda bunca aklllk, bun
ca hazrlk olan adam sence, dman ordusunda onun hcu
muna dayanmaya karar vermi adamdan daha m cesurdur?
Lakhes Bence daha cesur olan dman ordusundaki b
adamdr, Sokrates.
 1

348 L A K H E S

Sokrates Oysa onun dayankll brnnki kadar

akllca deil.
Lakhes Doru.
Sokrates yleyse bir svari arpmasnda, at binme
de daha usta olduu iin dayanan adam, at binmeyi bilmeden
dayanan adamdan daha az cesurdur sence.
iMkhes Bence yle,
c Sokrates Sapan veya yay kullanmay bildii ya da ba
ka b ir hneri olduu iin dayanan adam iin de durum ayn
deil mi?
Lakhes Kukusuz.
Sokrates Ya sz konusu olan ey bir kuyuya inmek, su
ya dalmak olsa, daha nce tecrbesiz olduu halde bu ya da
buna benzer b ir tehlikeyi gze alm akta dayananlar, daha n
ce tecrbeli olduklar iin gze alanlardan daha m cesur
sence?
Lakhes Baka ey sylenebilir mi, Sokrates?
Sokrates Byle dnlnce sylenemez.
Lakhes B en byle dnyorum.
Sokrates Oysa bu adam larn tehlikeyi gze alm aktaki
dayankllklar, tehlikeyi bu ite daha nceden tecrbe edin
dikleri iin alanlarnkinden daha az akllca deil mi?
Lakhes Elbette,
d Sokrates Peki am a, az nce akllca olmayan ataklk
ve dayanklln irkin ve zararl olduunu grmedik mi?
Lakhes Grdk.
Sokrates Cesaretin gzel bir ey olduunda da anlatk.
Lakhes Doru, anlatk.
Sokrates Oysa imdi tersine, aklszca dayankllk de
nen o irkin eyin cesaret olduunu sylyoruz.
Lakhes Doru.
Sokrates Sence doru dnmek mi bu?
Lakhes Hayr Sokrates! Zeus adna, deil.
e Sokrates yleyse Lakhes, sende de bende de, o az n
ce szn ettiin Dorlara zg uyum yok; davranlarmz sz
lerimize uymuyor nk. Davranlarmza bakp bizim cesa
retten pay aldmz sanlabiliyorm u, oysa sanrm szlerimiz,
dinlense sanlamaz.
Lakhes Bu sylediinden daha doru ey olmaz.
 Sokrates u dtmz duruma ne dersin? Gzel mi
sence?
Lakhes Asla.
Sokrates yleyse, hi deilse b ir noktada szlerimize
uyalm m ?
Lakhes Hangi noktaya, hangi szlere?
Sokrates Bizi dayankllk gstermeye aran szlere.
stersen, gel, dayanklln bazen cesaretle ayn ey olduu
doruysa, ne olduunu aratrm akta cesaretsizlik ediyoruz di
ye cesaretin bizim le alay etmemesi iin aratrm am zda daya
talm.
Lakhes Sokrates, ben byle konum alara alkn olma
dm halde, dayatmaya hazrm. Ama bu konuda tartm a is
teine iyice kapldm halde, dndm sylemekteki g
szlme gerekten kzyorum. San n m iyice biliyorum ce
saretin ne olduunu, ama az nce nasl olup da b ir trl to
parlayp tanmlayamayacak kadar aklm n kartn bilmi
yorum.
Sokrates Peki ama dostum, iyi b ir avcnn avnn pei
ni hi brakm am as gerekir, deil mi?
Lakhes Elbette.
Sokrates ster misin N ikias' da aralm ava? Belki
onun aklna bizden daha ok ey gelir?
Lakhes stem ez miyim? Tabii.
Sokrates Hadi bakalm , Nikias, dostlarn tartmann
azgn dalgalarna kaplm, ne yana dneceklerini kestirem i
yorlar; b ir are biliyorsan yardm larna ko. Ne kadar skn
tda olduumuzu gryorsun. Cesaretin sence ne olduunu
syleyip hem skntdan ku rtar bizi, hem de dnceni szle
ifade ederek pekitir.
Nikias Sokrates, sannm dnceyi gereince tanmla-
yamamanzn nedeni, senin daha nce sylediini duyduum
doru b ir dnceyi kullanmamamz.
Sokrates Hangi dnceyi, Nikias?
Nikias Senin her birimizin bildii eylerde iyi, bilme
dii eylerde kt olduunu sylediini birok defa duydum.
Sokrates Zeus adna, bu dediin doru, Nikias.
Nikias Eh, cesaretli adam iyi ise, bilgili de olduu apa
k ortada.
Sokrates ittin mi, Lakhes?
 350 L A K H E S

Lakhes Evet ama ne demek istediini pek iyi anlaya

myorum.
Sokrates Ben anlyorum sanrm. Cesaretin b ir eit
bilgi olduunu sylemek istiyor, her halde.
Lakhes Nasl b ir bilgi Sokrates?
e Sokrates B u soruyu bana deil, ona soruyorsun, deil
mi?
Lakhes Evet.
Sokrates Hadi bakalm Nikias, sence cesaretin nasl
bir bilgi olduunu syle ona. Flavta algcsnn bilgisi deil
her halde, deil mi?
Nikias Asla.
Sokrates Harp algcsnn bilgisi de deil.
Nikias E lbet deil.
Sokrates Peki, nasl b ir bilgi yleyse ve neyin bilgisi?
Lakhes ok iyi soruyorsun, Sokrates; bu bilgi onca
neymi sylesin bakalm .
Nikias B u bilgi, Lakhes, gerek savata gerek baka her
195 alanda nelerden kanp neleri gze alm ak gerektiini gste
ren eylerin bilgisidir.
Lakhes ite ok sam a b ir cevap, Sokrates.
Sokrates Neden byle diyorsun, Lakhes?'
Lakhes Neden mi byle diyorum? nk bilgi ile ce
saret arasnda kesin b ir fark vardr.
Sokrates Nikias ayn dncede deil.
Lakhes Zeus adma, deil tabii, zaten bu yzden sam a
lyor.
Sokrates yle ise gerei gster ona, ama hakaret et
meden.
Nikias Sz konusu bu deil Sokrates; bence Lakhes'in
istedii az nce kendi samaladndan, beni de sama sapan
b konuan biri gibi gstermek.
Lakhes Evet, Nikias, samalyorsun, sana kantlamaya
alacam bunu. Sylediin anlamsz! Sz gelii, hastalklar
da kanlacak eyi bilen hekim deil m idir? imdi, cesaretli
insanlarda da ayn bilginin bulunduunu mu sanyorsun, yok
sa hekim leri cesaretli insanlar m sayyorsun^?
Nikias Asla.
Lakhes Tarm clar da cesaretli insanlar saymazsn her
halde. Oysa mesleklerinde nelerden kam ak gerektiini bilir-
 LAKHES 351

ler elbet. Btn br zanaatlar da byledir; mesleklerinde

nelerden kanmak, nelere gvenmek gerektiini bilirler, sana
bu yzden olduklarndan daha yiit saylmazlar. c
Sokrates Lakhesin sylediklerine ne dersin, Nikias?
Bence anlamsz deil.
Nikias Anlaml gerekten, ama doru deil.
Sokrates Peki neden?
Nikias nk hekim lerin, mterilerinde, salkl has
tal anlam aktan baka ey de bildiklerini sanyor; oysa o ka
dardr bilgileri. Ya b ir hasta iin salk, hastalktan daha kor
kulacak eyse, hekim ler bunu b ilir mi sence, Lakhes? Birok
kimse iin iyilememek, iyilemekten daha iyi deil m idir sen- d
ce. Cevap ver bakalm : sence her zaman yararl b ir ey midir
yaamak? B irok durumda lmek daha iyi deil midir?
Lakhes Haklsn, baz durumlarda lm ek daha iyidir.
Nikias Peki, lmn bir kazan olaca kim seler sence
yaam akta y aran olan kimselerle ayn eylerden mi ekinirler?
Lakhes Hayr.
Nikias Peki ama, bu ayrm kim yapabilir sence? He
kim mi, baka b ir m eslek adam m, yoksa yalnz nelerden e
kinilip nelerden ekinilmeyeceini bilen ve benim cesaretli
adam dediim kimse m i?
Sokrates Ne demek istediini anlyor musun, Lakhes?
Lakhes Evet, onca cesaretli adamlarn khinler oldu- e
unu anlyorum; nk yaamann kim iin lmden daha
yararl olacan b ir khinden baka kim bilebilir? Peki y
leyse, Nikias, sen kendini b ir khin m i sayyorsun? Yoksa ne
khin ne de cesaretli olduunu mu kabul ediyorsun?
Nikias Nasl? Sence nelerden ekinilip nelerden eki
nilmeyeceini bilm ek khinin elinde m idir?
Lakhes Evet, ya baka kimin olacakt?
Nikias Khinden ok benim sylediim adamn, aziz
dostum; nk khinin ii lm, hastalk, m allarn kaybet
mek, savata ya da baka b ir mcadelede zafer kazanmak ya
da bozguna uramak gibi b ir insann bana gelecek eylerin
belirtilerini ayrt etm ekle snrldr. Ama bunlarn hangisine 196
katlanmann, hangisine katlanm am ann daha iyi olacan kes
tirmek neden baka birinin deil de khinin elinde olsun?
Lakhes Dorusu, Nikias'm ne demek istediini ben an
lamyorum, Sokrates; nk ne khin, ne hekim, ne de baka
 352 LAKHES

biri iin cesur diyebildi bize; sz bir tannya getirmek isti

fa yorsa bilmem. Bu yzden bence Nikias, bo szler ettiini yi
ite itiraf etmekten kanp, bann sktn gizlemek iin
drt b ir yana bavuruyor. Az nce, sen de ben de, elikileri
mizi gizlemek isteseydik onun gibi didinebilirdik. B ir mahke
mede olsaydk, byle davranmamzn b ir nedeni olabilirdi;
ama byle bizimki gibi bir toplulukta, anlamsz szlerle bo
yere kendini gstermee alm ak neye yarar?
Sokrates Byle b ir ey benim de houma gitmez
c Lakhes. Ama dikkatli olalm : Nikias her halde sylediklerinin
doruluuna inanyor, bu dnceyi laf olsun diye savunmu
yordun Dncesi stne daha kesin sorular soralm ona; hak
l bulursak onun grn benim ser, yoksa onu aydnlatmaya
alrz.
Lakhes Cann istiyorsa sen sor, Sokrates. Ben yeterin
ce sordum sanrm.
Sokrates Bunda b ir saknca yok; nk hem senin hem
kendim iin sorguya ekeceim onu.
Lakhes Tamam.
Sokrates Syle bakalm bana, Nikias, daha dorusu bi
ze syle; nk Lakhes'le ben b irlik olduk imdi. Cesaretin,
d korkulacak ve korkulmayacak eyleri bilm e sanat olduunu
sylyorsun, deil mi?
Nikias Evet.
Sokrates Ve hekim de, khin de bu bilgiye sahip ol
madklarna ve ancak onu rendikten sonra cesaretli olabile
ceine gre, bu bilgi herkeste de bulunmuyor. Byle sylemi
tin, deil mi?
Nikias Evet.
Sokrates yleyse bilgi edinip cesaretli olmak, yle her
domuzun harc deildir diyen atasz hakl.
Nikias Bence yle.
Sokrates yleyse Krommyon 3 domuzunun bile cesa-
e retli olduunu kabul etmiyorsun sen; aka olsun diye sylemi
yorum bunu. Tersine, eer bu dnce savunulursa, zorunlu
olarak hibir hayvanda cesaret bulunmadn sylemek ya da
insanlarn bile pek aznn edinebilecei kadar g olan bu bil
ginin; bir aslann, b ir panterin, bir yabandomuzunun harc
olduunu ileri srebilmek iin, hayvanlarn da olduka akll
olduunu kabul etm ek gerektiine inanyorum; oysa cesaretin.
 L AK.HES 353

senin ileri srdn ey olduu sylenirse, doann, aslan, ge

yik, boa ve maymunu cesaret bakmndan eit yarattn da
kabul etm ek gerek.
Ldkhes Tan rlar adna gzel sz buna denir, Sokrates. 197
Nikias, iyi niyetle cevap ver bize; hepimizin cesur tand b
tn hayvanlarn bizden daha m bilgili olduklarn ileri sr
yorsun, yoksa onlarda hi cesaret olmadn sylemeye mi kal
kyorsun?
Nikias Lakhes, ben ne hayvanlarn cesur olduunu ka
bul ederim ne de bilgisizlik yznden tehlikeyi kmseyen
herhangi b ir yaratn: atak ya da lgn derim ben onlara. Hi
bir ey bilm edikleri iin, hibir eyden ekinmeyen kck b
bebeklere cesur m u diyeceimi sanyorsun? Bence korkusuz
olmakla cesaretli olm ak ayr eylerdir. Cesaret ve ngrye
ok az sayda insan sahiptir; oysa ataklk, gzpeklik ve n-
grszle bal olan korkusuzluk ise, erkeklerde, kadnlar
da, ocuklarda, hayvanlarda, yani hemen herkeste bulunabilir
bence. B u yzden senin, halkn ounluuyla birlikte cesaretli
dediin ilere, ben ataklk; szn ettiim, dnlerek yap- c
lan ilere de cesaret derim.
Lakhes Gryorsun ya, Sokrates, akimca ne gzel v
d bu szlerle kendini; ama hepimizin cesaretli diye tand
mz kim seleri, bu onurdan yoksun brakmaya alyor.
Nikias Hayr, Lakhes, meraklanma. Bence sen de bilgin
sin, Lamakhos 4 da; cesaretlisiniz nk. Birok Atinal da yle.
Lakhes Buna cevap vermeyeceim; itirazm olmad
ndan deil, ama benim gerek b ir Aiksoneli olduumu sy
lemeni istemem.
Sokrates Hayr, b ir ey syleme, Lakhes. Onun bilgiyi d
dostumuz Dam ondan aldn henz fark etmediini gryor
sun. Oysa Damon, sofistlerin, terim ler arasnda buna benzer
ayrt etm elerin en iyisini yapanlarndan saylan Prodikos'la
pek sk fkdr.
Lakhes Gerekten, Sokrates, bu gibi incelikler sitenin
bana gemeye layk grd bir adamdan ok b ir sofiste ya
rar.
Sokrates Oysa, aziz dostum, en byk ilerin banda e
bulunan b ir adama, en byk bilgelie de sahip olmak yara-
'r; bu yzden bence N ikias' cesaret kelimesini aklarken ne
dndn incelemek yerinde olur.
P2 3
 354 LAKHES

Lakhes Onu da sen incele, Sokrates.

Sokrates Benim yapmak istediim de bu, aziz dostum;
ama demin birlik olm utuk; bu kadarla kurtulacam sanma:
dikkatle dinleyip, sylenecekleri sen de benim le birlikte incele.
Lakhes Gerekli buluyorsan, peki.
Sokrates Evet, yle buluyorum. Nikias, sen de sze
198 balarken sylediklerini dn. Sorunu ele alrken, cesareti,
erdemin bir paras olarak kabul ettiimizi hatrlyor musun?
Nikias Tabii.
Sokrates Ve cevap verirken de onu byle b ir para ola
rak ele alm, baka paralar da bulunduunu ve erdemin b
tn bu paralarn birlem esiyle meydana geldiini kabul et
m itik, deil mi?
Nikias Kukusuz.
Sokrates Peki, bakalm imdi bu paralarn neler oldu
unda da benimle birleecek m isin? Bence bu paralar arasn
da, erdem dnda, lllk, adalet ve bunlara benzer baka
nitelikler vardr. Sence de yle deil m i?
b Nikias Tabii yle.
Sokrates Demek bu konuda anlatk. imdi nelerin kor
kulacak, nelerin korkulmayacak eyler olduuna geelim; sen
ve biz, bunlardan farkl eyler anlamayalm diye ayr ayr in
celeyelim. Bunlarn bence ne olduunu sana aklayacam ; ay
n dncede olmazsan, ayrldmz yerleri sylersin. Biz, kor
kulacak eylerin insanda korku uyandran eyler olduunu,
korkulmayacak eylerin de korku vermeyenler olduunu syl
yoruz. Oysa, korku uyandran eyler, gemiteki ya da bugn
k ktlkler deil, beklenilen ktlklerdir; nk korku,
gelecek b ir ktln beklenm esidir. Sence yle deil mi,
Lakhes?
c Lakhes Tamamyla ayn dncedeyim, Sokrates.
Sokrates im di dncemi rendin; Nikias: biz, korku
lacak eyler gelecekteki ktlkler; korkulmayacak eyler de
gelecekteki ktlk olmayan ya da iyilik olan eylerdir diyo
ruz. Sen de byle mi dnyorsun?
Nikias Evet.
Sokrates Ve cesaret dediin ey, bu eylerin bilgisi de
il mi?
Nikias Kesinlikle yle.
 LAKHES 355

Sokrates nc b ir nokta kald. Bakalm bu nokta

da da bizimle ayn dncede m isin?
Nikias Hangi noktaym o? d
Sokrates Syleyeceim. Lakhes ile ben, bilimin eitli
konulan ele alnrsa, gemiin nasl olduunu, imdiki zama
nn nasl olduunu ve henz olmamn nasl olm as gerekti
ini, nasl olacan bilen ayr ayr bilim ler bulunmadna; bu
konularn hepsini, ayn bilim in bildiine inanyoruz. Sz geli
i, salk konusunda, btn alar iin hem olan, hem olmu
u, hem de olacak olan ve nasl olacan bilen tek b ir bilim e
vardr: hekim lik. Toprak rnleri konusunda da iftiliin
durumu ayndr. Ayn ekilde savala ilgili konularda da ko
mutann bilgisinin her eyi, zellikle olacak olan kavradn;
kehanete boyun emek bir yana, savata olan ve olacak olan
bildiinden ona egemen olduunu, siz de onaylarsnz her hal- 199
de; yasalar da khinin komutana deil, komutann khine ku
manda edeceini syler. Bunu dorulayabilir miyiz, Lakhes?
Lakhes Dorularz.
Sokrates Ya sen, Nikias, ayn eyler konusunda sz ko
nusu ister gemi, ister imdiki zaman, ister gelecek olsun, on
lar ayn bilim bilir dediimizde, bizimle ayn dncede misin?
Nikias Evet, ayn dncedeyim Sokrates.
Sokrates Oysa, Nikias sen, cesaret, nelerin korkulacak,
nelerin korkulmayacak eyler olduunun bilgisidir diyorsun, b
deil mi?
Nikias Evet.
Sokrates K orkulacak ve korkulmayacak eylerden ge
lecekteki ktlklerin ve iyiliklerin anlalmas gerektiini ka
bul ettik, deil m i?
Nikias yle.
Sokrates Gerek gelecekteki, gerek baka bir durumda
ki ayn eyleri ayn bilimin kavradnda da anlatk.
Nikias Doru.
Sokrates Demek cesaret, yalnz gelecekteki iyilikleri ve
ktlkleri deil, btn br bilim ler gibi, imdiki zamanda
ki ve gemiteki btn iyilik ve ktlkleri de kavradndan, c
yalnz korkulacak ve korkulmayacak eylerin bilimi deildir.
Nikias Sanrm yle.
Sokrates yleyse, Nikias, biz sana btn cesaretin ne
lduunu sorduumuz halde, sen cesaretin te birinin ne ol-
 356 LAKHES

unu sylemisin ancak. imdi sylediklerinden de, cesaretin

yalnz 'korkulacak ve korkulmayacak eylerin bilimi deil, her
durumdaki btn iyiliklerin ve ktlklerin bilim i olduu an-
d talyor. Yeni dncen bu mu, Nikias? Ne dersin?
Nikias Bu demek zorundaym, Sokrates.
Sokrates Peki ama dostum, sence btn iyilikleri ve
ktlkleri; nasl geldiklerini, gelmi olduklarn, geleceklerini
iyice bilen bir adam erdemin btnne sahip deildir m idir?
Sence tanrlarla da insanlarla da ilikilerinde korkulacak ve
korkulmayacak eylere kar hep hazrlkl olan ve nasl dav-
c ranacam bildii iin iyiliklere ulaabilen insanda bilgi, ada
let, din yok mudur?
Nikias Sylediklerin doru sanrm , Sokrates.
Sokrates yleyse imdi szn ettiin ey erdemin bir
paras deil, btn erdem.
Nikias Sanrm .
Sokrates Oysa cesaretin, erdemin ancak b ir paras ol
duunu sylemitik.
Nikias yle.
Sokrates Ama imdi sylediimiz ey bu deil.
Nikias Deil, Sokrates.
Sokrates Demek cesaretin ne olduunu bulamadk, Ni
kias.
Nikias Bulam adk.
Lakhes Oysa aziz Nikias, Sokrates'e verdiim cevaplan
o kadar kmseyiine bakp bulacan sanm, Damondan
200 aldn bilgi sayesinde bu iin altndan kalkacan umut et
mitim.
Nikias Az nce cesaretin ne olduu stne h ib ir ey
bilmediinin ortaya km asn umursamamak tam sana yak
acak ey, Lakhes! Senin istediin, benim de senin kadar bil
gisiz olduumu gsterm ek; bakyorum da, kendini nemli sa
yan birinin bilm esi gereken eyleri benim gibi senin de bilm e
li men umurunda bile deil. Kukusuz insanoluna pek uygun
bu tutumun; bakalarna bakp kendini grmyorsun. Bense,
soruna bugn olduka iyi cevaplar verdiim^ sanyor, baz yan
llar yaptysam onlar da bundan sonra senin yzn bile
grmeden alay ettiin Damon'un ve baka birok kiinin yar
dmyla dzelteceimi umut ediyorum. Bilgilerim i salamla-
 LAKHES 357

trnca hi birini saklamaz, sana sylerim; bence eitilmeye

ok ihtiyacn var nk. c
Lakhes Sen b ir bilginsin, Nikias. Gene de ben Lysimak-
hos ile Melesias'a, ocuklarnn eitimi konusunda seni de be
ni de bir yana brakp, konumamzn banda da sylediim
gibi So k ratese ba vurmalarn tlerim; benim ocuklarm
da bu yata olsalard, ben byle yapardm.
Nikias B u noktada seninle ayn dncedeyim: Sokrates
istese, bu delikanllarla olum N ikeratosu seve seve onun el- d
lerine brakrdm ; ama ne zaman bu sz asam , Sokrates ba
na baka birini getirip, kendi ekiliyor. B ir sor bakalm, Lysi-
makhos; beni dinlemedi ama, belki seni dinler.
Lysimakhos yi de yapar, Nikias; nk ben de onun
iin baka birok kimse iin yapmayacam eyleri yapmaya
hazrm. Ne dersin, Sokrates, beni dinleyecek, bu genleri eli
mizden geldii kadar yetitirm ek iin bize yardm edecek mi
sin?
Sokrates Kendini gelitirmek isteyen birinden yardm c
esirgemek garip olur, Lysimakhos. Eer konumalarmzdan
benim bilgili, u iki dostunun da bilgisiz olduklar anlalsay-
d, bu grevde beni onlara tercih etm ekte lakl olurdun; ama
hibirimiz iin iinden kamadmza gre, neden iimizden
birini brlerine tercih etm eli? Bana kalrsa hibirim izi se- 201
memelisin. Bunu bylece kabul ettikten sonra, belki verece
im u d doru bulursunuz. Bence, gerek para gerek ba
ka eyleri esirgemeden hep birlikte nce kendimiz (ihtiyacmz
var buna nk) sonra bu genler iin en iyi retmeni ara
trmalyz; bu durumda kalmamz hi doru olmaz. Bu yata
okula gitmemizin gerekli olduuna inandmz iin bize gl
meye kalkan olursa, o zaman sanrm yoksullukla utancn bir
arada gitmeyeceini syleyen Hom erosla savunuruz kendimi- b
zi. Bakalarnn ne syleceine aldr etmeden, hem kendimizi
hem de bu genleri yetitirm eye alalm .
Lysimakhos dn houma gitti, Sokrates. Aranzda
en yal ben olduumdan, u ocuklarla birlikte renmeye en
ok abay da ben gstereceim; ama syleyeceimi yap sen
de: bu konuda grmemiz iin yarn mutlak bize gel. imdi c
ge oldu, ayrlmalyz.
Sokrates arm kabul ediyorum, Lysimakhos. Yarn
Tanrnn izniyle sizde olacam.
358 LAKHES

Notlar:

(1) Eski Yunanistanda ynetim blgesi.

(2 ) G neyb at A n ad o lu d a yaayan K a ria lla r, p aral asker o larak al
y o rlar v e b u n d an t r Y u n a n lla r tarafn d an (km seniyorlard.
(3) K rom m yon, K o rin th o sta b i r kydr. B u rad a ortaya k a n v e etrafa
zarar v eren v ah i b ir d ii dom u z, T h eseu s tarafn d an ldrlm tr.
(4) Sy ra k u sa k u atm asn d a len n l kom u tan.
(5) A rksoneTiler k av g a clk la ry la tan n m t.
 LYSS
YA DA DOSTLUK STNE

Tiirkesi
Tanju Gkl
 L Y S S E G R

Bu diyalogda, Sokrates, bir okula gtrldn, orada

genlerle kardatn ve onlarla neler konutuunu ve tar
ttn anlatr. Tartmalarn konusu, dostluktur. nce,
dostluu douran nedenler zerinde durulur ve bir ite ya da
bir kimseye yararl olmann dostluu douran nedenlerden bi
ri olduu ileri srlr. Daha sonra dostluun z zerinde bir
tartmaya giriilir. Sonunda, olumlu bir aklamaya varlmaz
sa da, nemli sorunlar ve dnceler ortaya atlr. Ne seven
ne de sevilenin dost saylamayaca durum larn olduu; an
cak iyilik bakmndan benzerlik gsterenlerin yani iyi insanla
rn dost olduklar, oysa iyiliin dostlua ihtiyac olmad;
dostluun, ktlk dolaysyla aranan b ir eit deva olduu;
benzemezliin dostluu dourabilecei, ama bunun yeterli bir
aklama saylamayaca; dostluun, bir baka ey iin deil
de sadece kendisi iin istenmesi ve aranmas gerektii zerin
de durulur.
Varlan sonu, teki genlik diyaloglarnn birounda ol
duu gibi olum suzdur; dostluun ne olduu konusunda bize
yeterli bilgi verm ez ya da bu konuda bize yardmc olmaz.
Ama, bu aklamalar, Eflatun'un daha sonraki kitaplarnda ile
ri srecei hayranlk verici grleri kavramamz salayan bir
eit hazrlk gibidir. Lysis'de, Sokrates'in, ahlak sorunlar ko
nusunda, ilgi uyandrmak iin, gen Atmallar arasndaki sk
ve yakn dostluk ve ballk ilikilerinden yararland grl
mektedir. Aslnda, Sokrates'in genlere kar davrannn, ger
ek bir dostluk dersi olduu sylenebilir.
 Konuanlar :
S O K R A T E S , H P P O T H A L E S , K T E S P P O S , M E N E K S E N O S , L Y S S

Akademiadan km , surun dndaki yoldan doru 203

Lykaiona gidiyordum. Panopos emesinin bulunduu kapya
varnca, Hieronym osun olu Hippothales ile Paiania'l Ktesip-
posa rastladm ; birok baka delikanlyla beraberdiler. Hip
pothales beni grnce, Nereden byle Sokrales, nereye gidi- b
yorsun? diye seslendi.
Akademia'dan gelip doru Lykaion'a gidiyorum, dedim.
Vazge de bizimle gel; yolundan sapacaksn ama dee
cek buna.
Nereye? Hem biz derken kim leri kastediyorsun?
Surun tam karsndaki kaps ak b ir yeri gstererek:
uraya, dedi. B irok gzel delikanlyla vaktimizi orada
geiriyoruz.
Nedir oras, ne yapyorsunuz orada? 204
B ir beden eitimi yeri, yeni yapld; zamanmzn byk
blmn sohbet ederek geiriyoruz, senin de katlm an ister
dik bu sohbetlere.
ok gzel. Ama kim ynetiyor burasn?
Dostlarndan ve hayranlarndan biri: Mikkos.
Zeus hakk iin, deersiz adam deildir, hnerli bir
sofisttir.
iyi ya! Gelip ieridekilere b ir gz atacak m sn? b
n ce gelmemi neden istediini ve oradaki en gzel de
likanlnn kim olduunu renmek isterim .
Bu herkesin beenisine gre deiir, Sokrates, diye ce
vap verdi.
Ama senin zevkince kim Hippothales? Onu syle, de
dim.
Bu soru stne kzarmaya balad. Devam ettim : Hip
pothales, Hieronym osun olu! Artk birini sevip sevmediini
sylemen gereksiz; yalnz sevdiini deil, bu sevginin epey ge-
 364 LYS S

limi olduunu da gryorum nk. br konulardan pek

c: anlamam ama, seven ya da sevilen insan, bakar bakmaz an
lamak, hani tanr vergisi gibi bir eydir bende.
Bu szleri iitince bsbtn kzard. Bunun zerine sz
Ktesippos ald: Dorusu tuhafsn, Hippolhales, dedi. Kza
ryorsun ve So kratese b ir ad sylemekten ekiniyorsun. Oysa
birka dakika yannda kalsa o ad tekrarlaya tekrarlaya bkt-
d rrsn. Lysis diye diye yedi bitirdi bizi, Sokrates; hele biraz da
iti mi, sabah uyandmzda kulaklarmzda hl Lysisin ad
nlar. Konuma srasnda durmadan szn etm esi neyse
ama, b ir de yazd iirleri, nesirleri art arda sralamaya ba
lad m, sorma. Hele korkun sesiyle sevgilisi erefine arkla
ra balad m, felakettir. im diyse, senin bir sorunla yz k
zaryor.
e Bu Lysis gen biri her halde; adn yeni duyuyorum,
dedim.
Adn pek sylemezler de ondan; ok m ehur olan ba
basnn adyla bilirler onu hl. Ama grr grmez tanyaca
na eminim: yzn bir defa grmek onu tanmaya yeter.
Kimmi babas? dedim.
Aiksone'li Demokrates; Lysis onun byk olu.
205 Aferin Hippothales! Gerekten soylu, gzel b ir sevgili
bulmusun, dedim. Ama hadi onu u genlere anlattn gibi
bana da anlat da, bakaym, seven bir insann sevgisinden, ge
rek sevgilisine, gerek bakalarna nasl sz etmesi gerektiini
biliyor musun?
Sokrates, yoksa sen bu sylenenleri ciddiye mi alyor
sun?
Syledii ocuu sevdiini inkr m edeceksin?
Hayr ama, onun iin ne nesir yazyorum ne de iir.
Ktesippos:
Aklm karm , zrvalyor, ldrm , dedi.
b Hippothales, istediim, o delikanl iin yazdn (eer
yazdnsa) nesir ya da iirleri dinlemek deil, dedim. Sevgiline
kar nasl davrandn bilm ek iin dncelerini renmek
istiyorum.
Ktesippos sylesin, gerekten syledii gibi kafasn i
irm isem , hatrlyordur szlerimi.
Ktesippos:
 LYSS 365

Tan rlar hakk iin! Elbet syleyebilirim! diye haykr

d. Bundan gln ey olmaz, Sokrates. Bu yle b ir k ki,
sevgisinden baka ey dnmyor, ama b ir ocuun syle
yebilecei eyler dnda, kendi iinden gelme tek laf edemi- c
yor. Gln deil mi bu? Demokrates stne, Lysisin dedesi
Lysis stne, ocuun atalar, zenginlikleri, ahrlar stne;
Delphoide, sthm us'ta, Nemei'da a t ya da araba yarlarnda
kazandklar zaferler stne btn ehrin aznda dolaan y
kler ve daha da bayat b ir sr ey anlatyor iirlerinde ve
nesirlerinde. Geen gn, H erakles'in ocuun atalarndan biri
nin evine geldiini anlatan b ir iir okudu bize: szde atasnn
babas Zeus, anas da demoslarm n 1 kurucusunun kzym, ^
yani Herakles ile akraba olurmu da ondan m isafir edebilmi
onu. Anlayacan, b ir sr kocakar m asal, Sokrates. Daha
neler uyduruyor buna benzer. te iirlerinde ve nesirlerinde
anlatp, bize zorla dinlettirdikleri bunlar.
Sz yeniden alp:
Ho adamsn, Hippothales, dedim. Daha zaferi kazan
madan iirler, trklerle kendini vyorsun.
Ama Sokrates, iirlerim de, arklarm da kendimi v
myorum ki.
Ya da vmediini sanyorsun.
Ne demek istiyorsun? dedi.
O arklarda asl vdn sensin. nk Lysis gibi bir c
delikanly elde edersen, m sralarm ve arklarn seni ereflen
direcek, yle b ir dost kazandn iin gerekte zaferinin vg
s olacak; ama elde edemezsen, sevgilini ne kadar fazla ver
sen elden kardn zevkler o kadar byk, sen de o kadar
gln grneceksin. Bu yzden, dostum, insan sevda ilerin
de usta oldu mu, sevgilisini elde etmeden vmez; sonunda ba- 206
ma geleceklerden ekinir. Zaten gzel ocuklar da vlp i-
irildiler mi, kibirlenir, gururlanrlar. Ayn dncede deil
misin?
Doru, dedi.
Oysa ne kadar gururlanrlarsa, elde edilm eleri de o
kadar gleir, deil m i?
H aklsn.
Avn rktp, yakalanmasn gletiren b ir avc iin b
re dnrsn?
Kt b ir avcdr, elbette.
 1

366 LY S tS

Bunun gibi, sevgiliyi .arklar, konumalarla byle

mek yerine rktmek de byk bir beceriksizliktir. Doru de
il mi?
Sanrm .
yleyse iirlerinde bu hatalara dmekten kam, Hip-
pothales. iirleriyle kendine zarar veren b ir insann, kendine
ktlk ettii iin iyi b ir air olduunu ileri sreceini san
mam.
Zeus hakk iin hayr, insan aklsz olmal bunun iin,
c Ben de sana bu yzden bavuruyor, t istiyorum, Sokrates.
B ir delikanlnn gzne girmek iin ne sylemek, ne yapmak
gerektiini biliyorsan syle.
Bunu sylemek kolay deil, dedim. Ama onu benimle
konuturursan, arkadalarnn, onn iin yazdn syledikle
ri iirler, arklar yerine neler sylemen gerektiini gsterebi
lirim belki.
Kolay i bu, dedi. Ktesipposla ieri girip, otu ru, ko
numaya balarsan sanrm m utlak gelir yannza; gzel sz-
d 1er dinlemeyi pek sever nk. Zaten bugn Hermes bayram
olduu iin delikanllarla ocuklar bir aradadr; yanmza ge
lecektir. Hem Ktesippos tanr onu; yeeni Meneksenos, Lysis
in en iyi arkadadr. Yannza kendiliinden gelmezse, Ktesip
pos arr onu.
c Tamam, deyip Ktesipposla birlikte beden eitimi ye
rine doru yrdm; brleri de peimizden geldi.
eri girdiimizde, kurban trenine katlm olan ocuklar
bayram lk elbiseleriyle ak oynuyorlard; trenler bitmek ze
reydi nk. ocuklarn ou darda avludayd. B ir blm
soyunma odasnn b ir kesinde kk sepetlerden kardk
lar aklarla tek mi ift mi oynuyor, b ir ksm evrelerinde
207 halka olmu, seyrediyordu. Lysis, seyredenlerin arasndayd.
ocuklarla delikanllar arasnda, banda elengiyle ayakta du
ruyor ve hepsinin arasnda yalnz nne layk gzelliiyle de
il, soylu grnyle de dikkati ekiyordu. B iz tam karla
rnda, sakin b ir yere oturup konumaya baladk. Lysis, dur-
b madan dnp bizim tarafa bakyor, yanmza gelmeyi ok is
tediini belli ediyordu. Tek bana gelmeye ekinerek durak
larken, avluda oynayan Meneksenos ieri girdi; Ktesippos'Ia
beni grnce, gelip yanmza oturdu. Onu gren Lysis de, yak
lap yanmza oturdu; sonra brleri de geldi. Bunun zeri-
 LYSIS 367

ne evremizin kalabalklatn gren Hippothales de gelip en

arkada, Lysisin gremeyecei b ir yerde (onu bezdirmek iste
miyordu nk) durup dinlemeye hazrland.
O zaman M eneksenos'a dnp, Demophonos'un olu, iki
nizden hanginiz daha byk? dedim. c
Anlaamyoruz bunda, dedi.
Hanginizin daha soylu olduu konusunda da ekiir
misiniz?
Tabii elbette.
Ya hanginizin daha gzel olduu konusunda?
kisi de gld. Devam ettim . Hanginizin daha zengin ol
duunu sorm ayacam ; nk dostsunuz, deil mi?
Elbet, dediler b ir azdan.
Dostlarn m al ortaktr, derler; bu yzden, sylediiniz
gibi iyi dostsanz, aranzda zenginlik fark yoktur.
Kabul ettiler. d
Bundan sonra hangisinin daha doru, daha bilgili oldu
unu soracaktm , ama bu arada gre retmeninin Menekse-
nosu ardn sylediler: trende b ir grevi vard herhalde.
.Kalkp gitti. O zaman Lysis'e:
Anan baban seni ok sever kukusuz, dedim.
Evet ok severler, dedi.
yleyse senin ok mutlu olman da isterler. e
Tabii.
Kle olan, cannn ektiini yapmaya hakk olmayan
biri mutlu mudur sence?
Zeus hakk iin, hayr.
yleyse anan baban seni sevdiklerine, mutlu olman
istediklerine gre, seni mutlu etmek iin ellerinden geleni esir-
gemiyorlardr herhalde.
Kukusuz.
Demek dilediini yapmana gz yumuyor, seni hi azar
lamyor, hibir isteine engel olm uyorlar?
Zeus hakk iin, oluyorlar Sokrates, h atta pek ok eyi
yasaklyorlar bana.
Ne diyorsun? Hem mutlu olmam istiyor, hem de dile
diini yapmana engel oluyorlar; yle m i? Ama syle bakaym : 208
bir yar gn babann arabalarndan birine binip, dizginleri
tutmak istersen brakm azlar m? Engel mi olurlar?
Zeus hakk iin, brakm azlar.
 368 LYS S

Peki am a, neden?
Babam n bu i iin b ir arabacs var nk.
Ne diyorsun? Atlar cannn istedii gibi srmek hak-
km b ir uaa veriyor, stelik bunun iin b ir de para dyor
lar ha?
b Neden olm asn?
Ama sanrm k atr arabasn srmene izin verirler; ca
nn krbac alp katrlar kam lam ak isterse karm azlar, de
il m i?
Karm az olurlar m hi?
Nasl yani, kimsenin katrlar kamlamaya hakk yok
mu?
Var. Arabacnn.
B u arabac kle mi, yoksa zgr b ir adam m,
Kle.
Anlalan anan baban bir kleyi senden, oullarndan
stn tutuyor, m allarm sana deil, ona emanet ediyor, onun
cannn istediini yapmasna gz yumup, sana engel oluyorlar.
c u soruma da cevap ver: Kendi ilerinde seni serbest b rak
yorlar m ? Yoksa bu zgrl de mi tanm yorlar sana?
Nasl tanrlar?
yleyse seni yneten biri var.
Evet, urada duran pedagog'.
B ir kle mi o da?
Tabii, klelerimizden biri.
zgr b ir insan iin b ir klenin szn dinlemek biraz
garip. Ama bu kle hangi konuda szn geiriyor sana?
retm enin evine gtryor.
j Y a retm enler, onlar da szlerini dinletir m i sana?
Elbette.
Demek baban, retm enler ve yneticiler dikmi ba
na. Ama tabii eve annenin yanna dndn zaman, annen do
kuma yaparken, kendi asndan seni m utlu klm ak iin, yn
leriyle, dokumalaryla oynamana karmaz; tezghna, mekii
ne, ya da yn dokumada kulland baka bir alete dokunma
na engel olmaz herhalde.
Glmeye balayp, Zeus hakk iin hayr, Sokrates; engel
e olmak b ir yana, el srersem am an da basar, dedi.
 LYSS 369

Herakles hakk iin, yoksa sen anana babana kar bir

kusur mu iledin? diye haykrdm.
Hayr, Zeus hakk iin ilemedim!
Peki ama yleyse ne yaptn ki mutlu olmana, dilediini
yapmana bu kadar sertlikle engel oluyor, btn gn birinin
buyruu altnda tutuyor, ksacas hibir isteini gerekletir
mene imkn verm iyorlar? Bunca zenginlikten yararlanam yor
sun, 'herkes senden daha ok yararlanyor; bu kadar soylu ol- 209
duun halde bakalarnn bakm , ynetimi altndasn; buna
karlk da sen kimseye buyruk veremiyor, cannn istedii hi
bir eyi yapamyorsun.
Yam kk de ondan, Sokrates.
Belki de neden bu deildir, Dem okratesin olu; n
k sanrm , anan baban baz eyleri yapmana bymeni bek
lemeden izin verirler. Sz gelii, b ir ey okutm ak ya da yaz- b
drmak istedikleri zaman sanrm evde 'herkesten nce sana
verirler bu ii? Doru deil m i?
Evet, yle.
O zaman cannn istedii harfi nce yazarsn; okurken
de byle dilediince davranrsn, L irini eline aldn zaman
da, sanrm annen de, baban da, istediin teli gerip gevetme
ne, parmanla ya da m zrapla almana karmaz, yle deil
mi?
yle tabii.
Peki Lysis, neden buna benzer eylere izin veriyorlar,
da, az nce sylediklerime verm iyorlar acaba? c
Sanrm bunlar bilip, brlerini bilmediim iin.
ok gzel, mkemmel, delikanl! Demek baban btn
ilerini sana em anet etmek iin yann ilerlem esini beklemi
yor; senin kendisinden daha ustalatna karar verecei gn,
servetini de, kendini de senin eline brakacak.
Sanrm.
Peki. Ama syle bakalm , komunuz da sana kar ay
n kurala m uyar? Ne dersin, senin ev ynetm ekte kendisin
den daha usta olduuna karar verirse, evinin ynetim ini sana
m brakr, yoksa kendi mi ynetir? d
Bana brakr sanrm.
Ya Atm allar, onlar da senin gerekli yetenee sahip ol
duunu grrlerse, ilerinin ynetimini sana b rakrlar m
dersin?
D 24
 370 LYSS

Sanrm brakrlar.
Zeus hakk iin. Byk K ral 3 dnelim. Sofras iin
e piirilen etlere istedii salay katm ak iini, ilerde Asya'nn ha
kimi olacak byk oluna m brakr, yoksa, sarayna gidip de
yemek piirm ekte daha usta olduumuzu gsterirsek, bize m i?
Elbet bize.
Olunun yemee bir tutam baharat bile katm asna izin
vermez, oysa biz avu avu tuz atmaya kalksak ses kar
maz, deil m i?
Kukusuz.
Y a olunun gzleri hastalansa, hekim likten hibir ey
anlamadn bildii halde kendi kendini tedaviye kalkm as
na karmaz m, yoksa engel mi olur?
210 Engel olur.
Ama bizim usta hekim ler olduumuza inanrsa, san
rm istersek gzlerini ap kl bile serpebiliriz; bunun bir ne
deni olduuna inandndan kar kmaya kalkmaz, deil
mi?
Doru.
br konularda; bizi daha usta grd her konuda
da ayn ekilde davranp, kendinden ya da olundan ok bize
gvenir, deil m i?
Zorunlu olarak, Sokrates.
Durumu anlyorsun, sevgili Lysis, dedim. Usta sayld-
mz ilerde Yunanl, barbar, kadn, erkek herkes bize bavu
rur ve kim se engel olmaya kalkmadan dilediimizi yaparz;
o ite zgrzdr, hatta bakalarna buyruk veririz ve bu i bi
zim malmzdr. nk ondan biz yararlanrz. Ama bilmedii
miz ilerde, canmzn istedii gibi davranmamza kimse izin
vermez; tersine herkes, hem yalnz yabanclar deil anamz ba
bamz da, hatta elden gelse bize onlardan daha yakn olacak
kim seler bile, btn gleriyle engel olmaya alr bize; bu
ilerde bakalarna boyun emek zorundayzdr ve bu iler bi
zim malmz deildir; onlardan yararlanmayz nk. Byle
olduunu kabul ediyor musun?
Ediyorum.
Peki. H ibir ie yaramazsak biri bt' sever mi, biriyle
dost olabilir miyiz?
Tabii hayr.
 Sz gelii baban seni, b ir insan da baka b ir insan b ir
ie yaram yorsa sever m i?
Sanm am .
yleyse ocuum, bilgili olursan herkes seni sevip, sa
na balanr; nk yararl ve iyi b ir insan olursun. Yoksa kim
se, anan da, baban da, yaknlarn da sevmez seni. Peki, Lysis,
insan henz aklnn ermedii eylerle vnebilir m i?
Nasl yaplr byle ey?
B ir retmene ihtiyacn olduuna gre, henz bilgili
deilsin demek ki.
Doru.
yleyse henz bilgili olmadna gre vnemezsin de.
Zeus hakk iin hayr, Sokrates, vndm de san
myorum, diye cevap verdi.
Bunun zerine gzlerimi Hippothales'e evirdim; az kald
aklszca b ir i yapacaktm ; nk aklm a, te, Hippothales,
insan sevdiiyle byle, onu alaltp, kk drerek konu
ur; senin yaptn gibi pohpohlayp m artarak deil, demek
geldi. Ama onun, sylediklerimizden heyecanlandn grp
bizi dinlerken Lysise grnmemee altn hatrlaynca,
kendimi toplayp dilimi tuttum.
O srada Meneksenos dnp Lysisin yanma, az nce kalk
t yere oturdu. Bunun zerine Lysis, ocuka b ir cilveyle ba
na dnp, Meneksenos'tan gizli, yavaa Bana sylediklerini
Meneksenos'a da tekrarla, Sokrates, dedi.
Kendin anlatrsn Lysis, beni ok dikkatli dinledin n
k, diye cevap verdim.
Evet, dikkatle, dedi.
yleyse sylediklerim i iyice aklnda tut ki, eksiksizce
anlatabil; unuttuun b ir ey olursa, ilk karlatm zda gelip
sorarsn.
Unutmamak iin elimden geleni yapacam, Sokrates.
Ama eve dnme zaman gelmeden, onunla da baka b ir konu
da konu da dinleyeyim.
Peki, mademki istiyorsun kabul, dedim. Ama Menekse-
ns sylediklerimi rtmeye kalkarsa, yardm m a ko. Ya-
man bir tartm ac olduunu bilirsin.
Evet, Zeus hakk iin, pek yamandr, dedi; ben de bu
bzden istiyorum ya onunla tartm an.
Gln deyim diye m i?
 372 LYSIS

Zeus hakk iin, hayr. Boyunun lsn ver diye.

Nasl yapaym bunu? Kolay i deil; dehet adamdr
Meneksenos, Ktesipposun rencisidir; bak, Ktesippos da u
rada, grdn m?
Kimseye aldrm a Sokrates, hadi tart onunla.
Peki, tartalm , dedim.
Biz aramzda byle konuurken, Ktesippos, Ne o byle
d yalnz kendiniz keyifli keyifli sohbet edip, konutuklarnz bi
ze anlatm ayacak msnz? dedi.
Anlataym, dedim. Lysise b ir ey sordum, bilm iyor
mu. Ama Meneksenos bilir, ona sor, diyor.
yi ya! Neden sormuyorsun?
Soracam . Meneksenos, soracam eye cevap ver ba
kaym. ocukluumdan beri istediim bir ey var; herkes bir
eyin peindedir nk; biri allara, b ir bakas kpeklere sa
hip olmak ister; kimi altn kazanmak ister, kimi an eref;
e bunlarn hibirine aldr etmem ben: ama dost edinmeye d
knm; iyi bir dosta sahip olmak, bence dnyann en iyi b l
drcnndan, horozundan, 'hatta, Zeus hakk iin, en iyi atn
dan, kpeinden daha deerlidir. H atta dostlua yle dk
nm ki, bir dostum olm asn, D aranm btn altnlarna. Da
ra mn kendisi olmaya bile tercih ederim. Bu yzden, sizi; se-
212 ninle Lysis'i grnce, bu mutlulua bu kadar genken, byle
abucak, kolayca .kavumanza; senin Lysisi, onun da seni by
le candan sevmesine ardm , kskandm sizi. Bense bu mut
luluktan ylesine uzam ki, b ir adamn bir bakasyla nasl
dost olacan bile bilm iyorum ; sen bildiine gre sana sor
mak istediim ey bu. Syle bakalm ; b ir adam bir bakasn
b severse, hangisi brnn dostudur? Seven mi sevilenin dos
tudur, sevilen mi sevenin? Yoksa arasnda fark yk mudur?
Sanrm yoktur.
Ne diyorsun? Yalnz b iri brn sevince birbirlerinin
dostu mu olurlar?
Sanrm .
Peki ama, bir insann sevgisinin karlk grmedii ol
maz m?
Olur.
Seven b ir adamn nefret grd de olur, deil mi?
Sanrm baz klar byledir; sevgililerini btn varlklany-
 LYS S 373

la sevdikleri halde, karlk grmez ya da nefret grrler. Sen

ce doru deil m i bu?
ok doru.
Demek bu durumda b iri sever, br sevilir, deil mi?
Evet.
Peki, iki dosttan hangisi brnn dostudur; karlk
grmese, hatta nefret grse b ile seven mi sevilenin, sevilen mi
sevenin? Yoksa bu durumda sevgi karlkl olmadma gre,
ikisi de birbirinin dostu deil m idir?
k isi de deildir sanrm .
yleyse deminkinden farkl b ir yargya vardk; nk
demin, ikisinden biri sevdi mi, ikisi de birbirinin dostudur de d
mitik; imdiyse, ikisi de sevmezse birbirlerinin dostu deiller
dir diyoruz.
yle grnyor.
Demek sevip de karlk grmeyen, sevdiinin dostu
olamaz.
Sanrm .
yleyse atlar sevip de onlar tarafndan sevilmeyenler
atlarn dostu deillerdir; bldrcnlarn, kpeklerin, arabn,
eitiminin, felsefenin de dostu olm alar iin onlar tarafndan
sevilmeleri gerekir; yoksa her biri bunlar, onlar kendilerine
dost olmad halde mi severler? yle diyen air yanl m
sylemi: e
ocuklarnn, tek trnakl atlarn, av kpeklerinin ve ya
banc lkelerde kendini arlayan b ir insann dostluunu ka
zananlara ne m utlu!4.
Yanl sylediini sanmam.
Doru mu sylemi yani?
Evet.
yleyse Meneksenos sence, sevilen sevmese de, nefret
de etse sevenin dostudur; bebeklerin, ana babalarn henz
sevmediklerini, h atta azarladklar zaman nefret ettikleri hal 213 a
de; nefret ettikleri anda bile ana babalar iin dnyamn en sev
gili varlklar olm alar gibi.
yle sanrm .
Demek, dost seven deil, sevilendir.
Ban a yle geliyor.
Bunun sonucu olarak dman da nefret eden deil, rief-
ret edilendir, deil m i?
 374 LY S tS

Sanrm .
Dostun seven deil, sevilen olduu doruysa, birok
kimseyi dmanlar seviyor, dostlar nefret ediyor; bu kimse-
b 1er dmanlarnn dostu, dostlarnn dmandr demektir. Oy
sa insann dostunun dman, dmannn dostu olmas ok
sama, daha dorusu imknsz bir eydir sanrm.
Sanrm haklsn, Sokrates.
Bu imknszsa, sevenin sevilenin dostu olmas gerek.
Herhalde.
Nefret edenin de nefret edilenin dman.
Zorunlu olarak.
c yleyse gene demin sylediimizi kabul edeceiz; bizi
sevmeyeni ya da bizden nefret edeni seversek, dostumuz ol
mayann hatta dmanmz olann dostu oluruz; bizden nef
ret etmeyenden ya da bizi sevenden nefret edersek de, bizden
nefret etmeyenin, hatta bizi sevenin dmanyzdr.
Grne gre yle.
Peki am a, dost ne seven, ne sevilen, ne de hem sevip
hem sevilen deilse kararm z ne olacak? B u saydmz du
rum lar dnda birbirinin dostudur diyebileceimiz kimseler
var m ?
Zeus hakk iin, Sokrates, ne diyeceimi bilemiyorum.
Yoksa aratrm am za yanl m baladk, Meneksenos?
d dedim.
Lysis,
Ayn dncedeyim, Sokrates, diye haykrd. Bunu sy
lerken de yz kzard. Sanrm , bizi yznden de okunan b
yk b ir dikkatle dinlerken kendinden geip, istemeden azn
dan karm t bunu.
Meneksenosa biraz nefes aldrm ak iin Lysis'in felsefeyi
bu kadar sevdiini grmek de houma gittiinden, onu brakp
Lysis e dndm. Aratrmamz doru yrtseydik, byle k-
e maza dmeyeceimizi sylem ekte haklsn sanrm, Lysis. Yo
lumuzu deitirelim nk aratrm am z etin b ir yol gibi g
rnyor bana. Sanrm tutmamz gereken yol, demin airlerin
sylediklerini incelerken saptmz yoldur, nk airler bil-
214 ginin piri, yol gstericisidir. Kim lerin dost labileceini ak
larken, T a n rn n bu kim seleri birbirine doru iterek dost kl
dn sylerken derin b ir dnceyi dile getirm ilerdir. San
rm yle aklam lardr bu dnceyi:
 LYS S 375

Benzeri, benzerine hep b ir Tanr ite r 5 ve ona tantr.

Bir yerde gzne arpm myd bu m sra? b
Evet, dedi.
Byk bilgelerin ayn eyi, benzerin zorunlu olarak
benzerinin dostu olduunu syleyen yazlarn da okudun mu?
Bu byk bilgeler dediim, konumalarnda ve yazlarnda ev
reni ve doay ele alanlardr.
Doru sylyorsun.
Hakl deiller mi?
Belki.
Belki yar yarya hakldrlar, belki de btnyle. B
tnyle hakl iseler, pek anlayamayz onlar; nk bizce k
t insan, kt insann dmandr ve ona ne kadar yaklar, c
onunla ne kadar dp kalkarsa dmanl o kadar artar;
nk kt insan ktlk yapar, ktlk yapanlarla ktlk
grenlerin dost olm as da imknszdr. Doru deil mi bu?
Doru.
Demek ktlerin birbirinin benzeri olduu doruysa,
bilgelerin fikrinin yars doru, yars yanl.
Haklsn.
Ama belki de iyilerin birbirlerine benzeyip dost olduk
larn, ktlerinse, onlar iin her zaman sylendii gibi, kendi
kendileriyle bile benzer olmayp, 'hep deitiklerini, kararsz
olduklarn sylemek istem ilerdir: oysa kendi iinde benzer d
olmayan, farkl olan b ir bakasna benzeyemez, b ir bakasnn
dostu olamaz. Sen de bu dncede m isin?
Evet.
O halde dostum; benzer, benzerin dostudur szn, ya
nlmyorsam, yalnz iyi insan, iyi insann dostu olur; kt in
san iyi- insanla da kt insanla da gerekten dost olamaz diye
anlamak gerekir. Sen de byle mi dnyorsun?
Bayla, evet iareti yapt.
Demek imdi kimlerin dost olduunu biliyoruz; nk
dncemiz bize iyi insanlarn dost olduunu gsterdi. e
Tam am yla ayn dncedeyim, dedi.
Ben de yle ama bunda aklm kurcalayan b ir ey var.
Zeus hakk iin, bu bana kukulu grnen noktay inceleyelim.
Benzer yalnz benzerlikten dolay m benzerine dosttur ve
yalnz bu yzden mi ona yararldr? Daha dorusu yle sora-
l*n soruyu: Benzer, kendine yapamayaca b ir iyilik ya da k-
 376 LYSS

tl benzerine yapabilir m i? Kendinden bekleyemeyecei

b ir ey bekleyebilir mi insan? B u koullar altnda, birbirlerine
hibir yararlar yoksa nasl eilim duyarlar birbirlerine? Mm-
215 kn m bu?
Hayr.
Oysa insann eilim duymad biri dostu olabilir m i?
Asla.
yleyse benzer benzerin dostu deildir. Ama iyi, ben
zer olarak deil de iyi olarak dostu olamaz m iyinin?
Belki.
Nasl yani? yi, iyilik bakmndan kendine yetmez m i?
Yeter.
Oysa kendine yetenin, kimseye de ihtiyac yoktur de
il mi?
Kukusuz.
b Ama birine ihtiyac olmayan ona eilim de duymaz.
yle.
Eilim duymaynca sevmez de onu.
Doru.
Sevmezse dostu da deildir.
Sanrm .
Peki yalnz kalnca kendilerine yetiyor, b ir araya gel
diklerinde birbirlerine hi ihtiyalar olmuyorsa; iyiler, iyile
rin dostu olabilir m i? Byle iki insan birbirine deer verebi
lir mi?
Hayr.
Ama birbirlerine deer verm iyorlarsa, dost da olamaz-
c 1ar, deil m i?
Doru.
Bak, nasl kaybettik yolumuzu Lysis; ne dersin, ba
tan sona yanlm olmayalm?
Nasl olur? dedi.
Vaktiyle birinin, benzer, benzerinin; iyiler, iyilerin, en
byk dmandr, dediini duymutum, imdi aklm a geldi.
Bunu sylerken Hesiodos'a dayanp, u blm okuyordu:
mleki, m lekiyi; arkc, arkcy; dilenci dilenciyi
d kskanr6.
Bunun her eyde byle olduunu, birbirine en ok benze
yen yaratklarn birbirini en ok kskanan, dman olan, nef
ret edenler olduunu; birbirlerine hi benzemeyen yaratkla-
 LYSlS 377

rnsa birbirine en ok dostluk duyanlar olduunu; birbirlerin

den yardm bekledikleri iin hastann, hekimin dostu olduu
gibi fakirin, zenginin; gszn, glnn dostu olduunu;
bilgisizin, bilgiliyi bu yzden arayp sevdiini sylyordu. Son
ra sesini ykselterek benzerin, benzerinin dostu olmak yerine
tam tersi olduunu ve en byk dostlarn birbirine en kart e
kimseler olduunu ileri sryordu. Her ey kartn arzular;
tpk kurunun ya, souun sca, acnn tatly, sivrinin k
t, boun doluyu, dolunun bou arzulamas gibi; nk kar
t kartn besler ve benzerin benzere hibir yaran yoktur,
diyordu. Hem de inan ki dostum 'bunlar sylerken iini bilir 216
gibi grnyordu; ok gzel konuuyordu nk. Ya siz ne d
nyorsunuz bu konuda?
Meneksenos:
lk bakta hakl grndn, dedi.
K artn, kartnn en byk dostu olduunu kabul
edecek miyiz?
Evet.
yle olsun, Meneksenos; ama garip deil mi bu? e
liik dnceleri ayklamaya baylan parlak bilgeler hemen s
tmze atlayp kin dostluun tam kart deil midir, diye b
sormazlar m ? Ne cevap veririz? Doru sylediklerini kabul
etmek zorunda kalmaz myz?
Kalrz.
Seven, kin duyann; kin duyan, sevenin dostu mudur?
diyecekler.
kisi de deildir.
Ya doru, yanln; lm l, lm szn; iyi, ktnn dostu
mudur?
y le olduunu sanmam.
Oysa, iki yaratk arasnda dostluu benzemezlik yarat
y d , bu saydmz kartlarn da dost olm as gerekirdi.
Doru.
Demek ne benzer benzerin dostudur, ne de kart kar
tn.
Sanrm .
Baka b ir yol arayalm. B elki de dostluk szn etti
imiz eylerin hibiri deildir; iyinin dostu ne iyi ne de kt c
olandr.
Ne demek istiyorsun?
 378 LYSS

Zeus hakk iin, ben de fazla b ir ey bilmiyorum; as

lnda byle g b ir soru karsnda benim de bam dnyor.
Eski atasznn dediince, dost gzel olandr belki de. Her
ne olursa olsun, yumuak, kaygan, cill b ir ey bu; elimizden
d kolayca kayp kurtuluyor; znn gerei byle. Neyse, ben, iyi
gzeldir diyorum. Sen ne dersin?
Bence de yle.
yleyse ben b ir eit kehanete uyarak ne iyi ne de k
t olan, gzelin ve iyinin dostudur diyorum. Bak, neye daya
nyor bu dncem. tr vardr bence: iyi, kt, ne iyi ne
de kt. Sen ne dersin buna?
Ayn dncedeyim.
Oysa ne iyi iyinin dostudur, ne kt ktnn, ne de
e iyi ktnn. Az nce sylediklerimiz gsterdi bunu; o halde,
eer iki varlk arasnda dostluk diye bir ey varsa, geriye u
kalyor: ne iyi ne de kt olan iyinin, ya da iyiyle ayn tr
den olann dostudur; ktnn dostu olunamaz nk, deil
mi?
Doru.
Demin, benzer de benzerin dostu olamaz demitik, de
il mi?
Evet.
Demek ne iyi ne de kt olan yaratk, kendine benzer
217 bir yaratn dostu olamaz.
Herhalde.
yleyse ne iyi ne de kt olan ancak iyinin dostu ola
bilir.
Zorunlu olarak yle.
Peki ocuklar, bu sylediklerimiz doru yola sokmad
m bizi? B ir rnek alalm : Salkl b ir bedenin ne hekime ih
tiyac vardr ne de baka b ir eye; kendine yeter; insan sa
lkl olduka da, salndan dolay hekim i sevmez, deil m i?
yle.
Ama hasta hastalndan dolay sever, sanrm.
Kukusuz.
Gerekten hastalk kt, hekim likse yararl ve iyi b ir
eydir.
Evet.
b Ama beden, beden olarak ne iyidir ne de kt.
Doru.
 LYS t S 379

Oysa hastalk yznden hekim i arayp sevmek zorun

da kalr.
Sanrm .
Demek ne iyi ne de kt olan, ie b ir ktlk kart
m, iyinin dostu olabilir.
Herhalde.
Ama bu dostluk, iindeki ktln etkisiyle kendisi- c
nin de kt olmasna baldr; gerekte, ktleirse artk iyiyi
arzulayp sevemez; nk ktnn iyinin dostu olm as olanak
szdr demitik.
Olanakszdr gerekten.
im di syleyeceklerime dikkat edin: Baz eyler ken
dileriyle beraber olan eyin trndendir, bazlar da deildir.
Tutalm ki, bir eyin stne b ir boya srdk, srlen boya, bo
yanan eyle beraberdir, deil mi?
Evet.
Peki, boyanan ey renk bakm ndan srlen boyayla
ayn ey mi olm utur?
Anlamyorum?
Peki, baka b ir rnek vereyim: Senin sar salarna s- d
tbe srlse, salarn o zaman beyaz m dr, yoksa grnte
mi beyazdr?
Ancak grnte.
Ama salarnda beyazlk bulunacaktr.
Evet.
Gene de salarn gerekte beyaz olmayacak, beyazln
bulunmasna karn, ne beyaz olacak ne de siyah deil mi?
Doru.
Ama dostum, ayn rengi onlara yallk verince, aldk
lar ey gibi olurlar: beyazln bulunmasyla beyaz olurlar. e
Kukusuz.
im di b ir soru soraym : B ir ey b ir baka eyle bir-
mi olur? Yoksa o ey belirli b ir tarzda ona katlm sa onunla
birdir de, baka b ir tarzda katlm sa b ir deil m idir?
Herhalde ikinci sylediin doru.
Ayn ekilde ne iyi ne de kt olan yaratk, ktlkle
bir arada olunca ktlemeyebilir de, ktleebilir de.
ok doru.
Ktln bulunmasna ramen ktlemezse, bu bir
likte olduu ktlk ona iyiyi arzulatr: ama ktleirse, hem
 380 LYS S

iyiyi arzulamaz hem de sevme yeteneini kaybeder; nk 'ne

iyi ne kt deildir artk, ktdr: iyininse ktnn dostu
olmadn grdk.
218 Doru.
Ayn nedenle, bilgiye erenler, Tanr da olsalar insan
da, artk bilgiyi sevmez, ayrca kt denecek kadar bilgisiz
olanlar da bilgiyi arzulamaz diyebiliriz; nk kt ve bilgi
siz olanlar bilgiyi sevmez. Demek geriye, bilgisizlik denen k
tln henz aklsz ve cahil hale getirmedii kimseler, he
nz bilmedikleri eyi bilm ediklerini kabul edenler kalyor. -
b te bu yzden bilgiyi sevenler, henz ne kt ne iyi olanlardr.
Kt olanlar ve iyi olanlarsa, tersine, sevmezler bilgiyi; demin
kartn, kartn dostu olmadn; benzerin benzerin dostu
olmadn sylem itik nk. H atrlyor musunuz?
kisi birden:
Evet, dediler.
yleyse Lysis ve Meneksenos, imdi dostun kim olup
olmadn iyice anladk. Gerekten sz konusu ey ister ruh
olsun, ister beden, ister bam baka b ir ey, ne iyi ne de kt
c olan ktln bulunmasndan dolay iyinin dostu olur, dedik.
kisi de kabul edip bana hak verdiler.
Ben de, tpk kovalad av birok glkten sonra ele
geiren b ir avc gibi sevin iindeydim; sonra, bilmem neden,
vardmz sonularn yanl olduu stne garip b ir kuku
brd iim i. Hemen, zntyle, Lysis, Meneksenos; belki
de gzel bir d kurmu olduk! diye haykrdm.
Neden? dedi Meneksenos.
Dostu ararken hep yanltc yollara dtk, aldatc d
ncelere rastladk korkarm .
d Nasl?
B ak nasl, insan dost olunca b ir eyin dostudur deil
mi?
Elbette.
insan hibir ey beklemeden, hibir neden yokken mi,
yoksa b ir ey bekleyerek b ir nedenden tr m dostudur o
eyin?
B ir ey bekledii, b ir neden olduu iin.
Peki; dostun, dostu sevmesinin nedeni olan bu ey,
e onun dostu mudur, yoksa ne dostu ne de dman m?
Pek anlayamadm.
 LYSS 381

am am . Ama sanrm yle dersem anlayacaksn, ben

de sylediklerim i daha iyi anlayacam. Az nce hasta, heki
min dostudur dem itik deil mi?
Evet.
Ama hekimin dostuysa, hastalktan dolay, sala ka
vumay bekledii iindir deil mi?
Evet.
Oysa hastalk kt b ir eydir.
Kukusuz.
Ya salk, iyi b ir ey midir, kt b ir ey mi, yoksa ne
iyi ne kt b ir ey mi?
yi b ir eydir.
Sanrm demin ne iyi ne kt olan bedenin, hastalk
tan dolay yani kt b ir eyden dolay hekim liin dostu oldu- 219
unu sylem itik; oysa hekim lik iyi b ir eydir ve salk ver
dii iin sevilir; salksa iyi bir eydir, deil mi?
Evet.
Peki, salk bedenin dostu mudur, deil midir?
Dostudur.
Ama hastalk dmandr, deil mi?
Elbette.
Demek ne iyi ne kt olan, kendisine kt ve dman
olan b ir eyden dolay, iyi ve dost olan b ir ey bekledii iin
iyinin dostudur.
Herhalde.
yleyse dost, dmanndan dolay, kendisine dost ola
n bulmak iin, dosttur. b
Sanrm .
Peki. ocuklar ite burada dikkatli olup, yanlmama-
ya alalm . Az nce olanakszdr dediimiz halde, imdi sz
lerimizden, dostun kendine dost olann; benzerin, benzerinin
dostu olduu sonucunun km asn b ir yana brakyorum . Ama
konumamzda kendimizi aldatm am olm ak iin incelememiz
gereken b ir ey var. Hekimlik, salk iin sevilir diyoruz, de- c
il m i?
Evet.
yleyse salk da sevilir.
Elbette.
Seviliyorsa, b ir ey iin seviliyordur, deil mi?
Evet.
 382 LY S S

Az nce sylediklerimizin sonucu olarak o b ir ey de

sevilen b ir eydir.
Elbette.
Bu b ir ey de, sevilen baka bir ey iin seviliyordur.
Evet.
Ama byle olunca b ir eyden brne gide gide yoru
lup brakrz bu yolu, ya da bizi artk sevilen baka b ir eye
gndermeyen b ir ilkeye yani akn ilk eyi olan, btn sev
diklerimizi onu bulmak iin sevdiimiz eye varrz deil mi?
d yle olmas gerekir.
Bu yzden, ilk eyi bulmak iin sevdiimiz btn ey
ler onun birer grnts olduklarndan, dikkat edelim de bizi
yanltm asnlar, gerek dost o ilk eydir diyorum. yle anlata
ym: nsan b ir eye ok bal olunca, b ir baba olunu dnya
da her eye tercih edince, olunu her eyden deerli sayd
iin baka eyleri deerli grmez m i? Tutalm , olunun b ir gn
e baldran zehiri itiini rendi; olunun arapla kurtulaca
na inanyorsa, arab ok deerli bir ey saymaz m ?
Sayar kukusuz.
arabn konduu testiyi de deerli sayar deil m i?
Evet.
Peki o zaman balk testiye, oluna ve testideki ara
ba ayn deeri mi veriyordur? Yoksa tersine, byle bir durum
da harcanan btn aba, her eyi elde etmek iin aranan ey
ler iin deil; bu eyler sayesinde elde edilecek ey iindir de-
220 mek daha doru olmaz m ? Altna, gme deer verdiimizi
sk sk syleriz, ama yanltr bu; aslnda her eyden daha de
erli saydmz ey, peinden kotuumuz altn ve gm sa
yesinde elde edeceimizi sandmz eydir. Doru deil mi bu
sylediim?
Doru.
Dostluk iin de ayn ekilde dnemez miyiz? Sevdi-
b imiz bir eyi elde etm ek iin sevdiimiz ve dost dediimiz
eylere dost demek doru deildir; gerek dost, btn bu sz
de dostluklarla ulam ak istediimiz eydir sanrm.
yle galiba.
Demek sevilen b ir eye ulamak iin sevilen, gerek
dost deildir?
Doru.
 LYSS 383

yleyse b ir sorunu zdk: sevdii b ir eye ulamak

iin dost olan dost deildir. Sevilen, iyinin kendisidir.
Bence yle.
Ama iyi ktden dolay sevilir, deil mi. Sorunu yle
koyabiliriz: Demin szn ettiimiz trden; iyiden, kt
den ve ne iyi ne ktden ikisi kalsa da, ncs olan kt- c
lk kaybolsa ve artk ne bedene, ne ru'ha, ne de ne iyi ne kt
olan br eylere ktlk yapamazsa, bu durumda iyi bize h
l yararl olabilir, bir iimize yarayabilir m i? Gerekten, hi
bir eyden ktlk grmezsek, hibir eye gereksinmemiz de
kalmaz. O zaman iyiyi ktlkten dolay, kt, b ir hastalk, iyi
de onun devas olduu iin arayp sevdiimizi aka gr- d
rz. Peki, iyi tek bana ie yaram ayan b ir eydir de, iyi ile
kt arasnda bulunan bizler onu ktlkten dolay m seve
riz?
Sanrm yle.
yleyse asl sevdiimiz, onunla iliki haline soktuumuz
ve bir eye ulamak iin sevildiklerini sylediimiz eylere ben
zemez. Bu eylere, dosta ulamak iin dost diyoruz. Gerek e
dost ise, bam baka b ir eydir ve daha nce kantladmz gibi
bir dmandan dolay dosttur; ama demin sylediimize ba
klrsa, dman ortadan kalkarsa o da dostumuz olm aktan
kacak.
Byle dnnce, kacak sanrm.
Zeus hakk iin, tutalm ktlk ortadan kalkt, alk,
susuzluk, buna benzer her ey de ortadan kalkar m ? Yoksa 22*
alk hi deilse insanlar ve hayvanlar var olduka kalr da.
zavall olm aktan m kar? Susuzluk da, teki itahlar da var
olmaya devam edecek, ama ktlk ortadan kalkt iin k
t olm aktan kacak mdr; yoksa ktlk ortadan kalknca
ne olacak ne olmayacak diye dnmek gln mdr? Kim
bilebilir ki bunu? Bildiimiz bir ey var ama: bugnk du
tumda aln bazen zararl bazen yararl olduu. Doru de
il mi?
ok doru.
Ayn ekilde insan susaynca ya da buna benzer baka
bir istek duyunca bundan bazen zevk, bazen ac bazen de ne b
zevk ne ac duyar, deil mi?
ok doru.
 384 LY S S

Ktlk ortadan kalknca kendiliinden kt olmayan

eyin de ktlkle birlikte yok olmas gerekir mi?
Asla.
yleyse ktlk ortadan kalksa bile, ne iyi ne kt
olan istekler kalr.
Sanrm .
Arzulayan, k olan b ir insann; arzulad k oldu
u eyi sevmemesi mmkn mdr?
Sanmam.
yleyse, sanrm ktlk ortadan kalksa bile, dostluk
c vardr.
Evet.
Dostluun var olm asnn nedeni ktlk olsayd, dost
luun da ortadan kaybolm as, hibir varln baka birinin
dostu olmamas gerekirdi; neden ortadan kalknca, bu nede
nin sonucunun kalm as olanakszdr nk.
Doru.
Dostun b ir eyi b ir eye ulamak iin ve b ir eyden do
lay sevdiini, ne iyi ne kt olann iyiyi ktlkten dolay
sevdiini kabul etm em i miydik?
Evet.
Ama imdi sevmeye, sevilmeye baka bir neden bulur
d gibiyiz.
yle grnyor.
Peki, arzu gerekten demin sylediimiz gibi dostlu
un nedeni m idir? Arzulayan, arzulad srada, arzulanan e
yin dostu mudur? Dostluk stne daha nce sylediklerimizse
bir gevezelikten, eski alardan kalma b ir eit masaldan ba
ka b ir ey deil miydi?
K orkarm yleydi.
Ama arzulayan, ihtiyac olan b ir eyi arzular deil mi?
e Evet.
Demek ihtiyac olan, ihtiya duyduu eyin dostudur.
Sanrm .
Oysa, elinde olmayan eye ihtiya duyar insan.
Kukusuz.
Demek akta, dostlukta, arzuda insan kendine uygun
olan aryor; aka ortada bu , deil mi,' Meneksenos? yle
deil mi, Lysis?
ikisi de kabul ettiler bunu.
 LYS J S 385

yleyse sizin birbirinizin dostu olmanz, mizalarnz

da bir uygunluk bulunduundan.
Elbette, dediler bir azdan.
O halde ocuklarm , b ir insan b ir bakasn arzulu
yorsa, ona tutkunsa, duyduu arzu, ak ya da dostluk, onun- 222
la sevdii arasnda bir ruh, kiilik, det ya da grn uygun
luu bulunmasmdandr.
E lbette, dedi Meneksenos, ama, Lysis ses karmad.
Peki, dedim. yleyse miza bakm ndan kendimize uy
gun olan sevmek zorundayz; aka ortaya 'koyduk bunu.
Sanrm .
O halde gerek ve samimi , sevdiinin de ister is-
teftez sevmesi gerekir.
Lysis ile Meneksenos balaryla bunun doru olduunu
iaret etmeden nce epey durakladlar. Hippothales ise yle b
sevinmiti ki, yz renkten renge giriyordu.
Bu dnceyi inceleyip doru mu, yanl m olduunu an
lamak iin yeniden sze baladm : Uygun olanla benzer olan
arasnda bir fark varsa, sanrm dostluun z stne bu d
ncemiz deer kazanr. Ama benzer olanla uygun olan ayn
eylerse, deminki akl yrtmz, benzerin benzerliklerin
den tr benzerine yararsz olduu dncesini rtmek ko
lay olmayacak. te yandan dostun yararsz b ir ey olduunu
kabul etmek de sam a olur. Ama artk tartm adan bamz
dnmeye baladna gre isterseniz uygun olann benzer olan- c
dan farkl olduunu kabul edelim.
Edelim .
Peki iyinin herkese uygun, ktnnse dman olduu
nu, ya da ktnn ktye, iyinin iyiye, ne iyi ne kt olann
ne iyi ne kt olana uygun olduunu da kabul edebilir miyiz?
Btn bunlarn, ifter ifter birbirlerine uygun olduunu
kabul ettiler. d
yleyse ocuklar, gene demin kabul etmediimiz o ilk
dostluk dncemize dnm oluyoruz; nk byle olunca,
iyi iyinin dostu olduu gibi kt ktnn, eri de erinin dos-
tu olur.
yle grnyor.
Nasl olur? yi ve uygun olan aym eydir dersek, iyi
yalnz iyinin dostu olmaz m?
Evet.
D 25
 386 L Y S tS

Ama biz bu dncemizi de rttmz sanyor-

e duk, hatrlyor musunuz?
Hatrlyoruz.
Ne diye daha fazla dnelim? B ir ie yaramayaca
ortada! Yalnz m ahkemelerdeki parayla tutulan savunucular
gibi btn sylediklerimizin bir zetini yapmak istiyorum. Ger
ekten ne sevilenler ne sevenler, ne benzerler, ne benzer olma
yanlar, rie uygun olanlar, ne btn br saydklarmz (yle
ok ki, hatrlam yorum ), dost deilse, btn bunlarn hibiri
dost deilse syleyecek eyim kalmyor.
Bunlar sylerken, daha yal birini kkrtacam d
nyordum. Ama Meneksenos ile Lysisin pedagoglar, ocukla-
223 rn kk kardelerini ellerinden tutarak kt ruhlar gibi yak
latlar, seslenip eve dnmelerini sylediler; vakit epey ge ol
mutu nk. nce tartm ay dinleyenlerle birlikte onlar ba
mzdan savmaya altk; am a bize aldr etmeyip, fkele
nerek y an barbar dilleriyle, gen efendilerini armaya de
vam ettiklerini ve Hermes enliklerinde biraz itiklerinden,
b sz dinleyecek halde olm adklarn grnce, stelerneyip ko
numay braktk.
Gene de ocuklar tam giderken uilan syledim; Lysis,
Meneksenos; siz de, bu yamda ben de, gln drdk ken
dimizi; nk, dinleyicilerimiz, birbirim izin dostu olduumu
zu sylediimiz halde (ben de kendimi dostunuz sayyorum),
dostun ne olduunu bulamadmz syleyip duracaklar.
 LY S t S 387

Notlar:

(1 ) Eski Y u n a n ista n da yn etim blgeleri.

(2 ) O alard a, o cu k bakan ve yetitiren k lelere b u ad veriliyordu.
(3 ) Y a n i, P ers K ra l.
(4) Bu iir, S o lo n undur.
(5) H om eros, O d ysseia, X V I I , 218.
(6) Bu iir, H esiodos'un ler ve G n lerin d en alm m tr.
 PROTAGORAS
YA DA SOFSTLER STNE

Trkcsi
Tanju Gkl
 PROTAGORAS'A G R

B u diyalog, tasvirlerinin gc, kiilerin baarl bir biim

de canlandrlmas, slup gzellii ve akl yrtm elerin kes
kinlii asndan, E fla tu nu n, felsefi dram diye adlandrabile
ceimiz bu tr yazdarnn en nde gelenlerinden biridir. Tar
tmann canll ve ele alnan konu (erdem in edinilmesi so
runu), felsefi bir zellik tad gibi, tartanlarn yani nl
sofist Protagoras ile Sokrates'in dnce biimlerinin temelin
de yatan ve byk nem tayan farkllk da aka grlyor.
Ayrca, o alarda, Atina genliinin, felsefe konularna duy
duu byk ilgi ve Protagoras gibi nl bir sofistin yaratt
etki de, diyalogda baarl bir biim de gz nne seriliyor. Di
yalog, Sokratesin, gen Hippokrates ile birlikte, Protagoras'
grm eye gidiinin yks ile balyor. Protagoras'n kald ev
de, birok gence ve bilgili kiiler olarak n salm olan Hippias
ile Prodikos'a rastlyorlar. Protagoras, para karl verdii
derslerinin ne gibi bir amaca ynelmi olduunu aklyor;
Hippokrates'i de yurttalk ve siyaset konularnda yetitire
ceini sylyor. Sokrates, erdem in retilip retilm ey ece
ini soruyor. Bunun zerine Protagoras, insann kkeninin ne
olduunu aklayan bir masal anlatyor ve erdem in, hem tek
tek kiiler hem de devlet tarafndan retilebilmesinin m m
kn olduunu ileri sryor. Sokrates, eitli erdem lerin, tek
bir erdem in paralar m olduklarn, yoksa bir tek ve ayn
eyin eitli adlar m olduunu soruyor. Protagoras, eitli
erdemlerin, insan yzn oluturan paralar gibi birbirinden
farkl olduunu ileri sryor. Dinleyenlerin heyecanla izledii
tartma, bylece uzayp gidiyor. Ama Sokrates'in sorularn
dan tedirgin olan Protagoras, kendi yntemine, yani sorulara
cevap vermeksizin bir konu zerinde uzun aklamalar yap
mak yntem ine dnyor. B unun zerine Sokrates, kalkp git
mek istiyormu gibi davranyor. N e var ki, oradakiler, nce
Protagoras'n Sokrates'i sorguya ekm esini, sonra da Sokra
tes'in sorularna cevap vermesini istiyorlar. B u neri Sokrates
tarafndan kabul ediliyor. Daha sonra, Protagoras, pek isteme
392 PROTAGORAS

dii halde, Alkibiades ve Kallias'm srar zerine, bilgelik, ce

saret, doruluk ve dindarlk konulan zerinde Sokratesin sor
duklarna cevap veriyor. Sonunda, hem Sokrates'in hem de
Protagoras'n balangta savunduklar grlerin tam tersini
savunduklarn gryoruz. nk, Sokrates'in, erdem ile bilgi
arasnda zdelik olduunu ileri srm esi, erdem in retilebi
lir bir ey olduu sonucuna varmasna (oysa bu gr, tart
mann balangcnda kabul etmiyordu) yol ayor. Tartma
nn balangcnda, erdem in retilebilir bir ey olduunu ileri
sren Protagoras ise, diyalog biterken erdem in bilgi olmad
n ve bundan tr retilem eyeceini sylyor.
 K onuanlar:
N C E S O K R A T E S N B R D O S T U V E S O K R A T E S
S O N R A , H P P O K R A T E S , P R O T A G O R A S , A L K B A D E S .
K A L L A S , K R T A S , P R O D K O S , H P P A S

Sokrates'in Doslu Nerden geliyorsun Sokrates? Avdan;

Alkibiadesin peinden kom aktan herhalde. Geenlerde rast
ladm ona, dorusu hl gzel delikanl; am a sz aramzda
Sokrates, artk b ir erkek olmu, sakallar iyice belirmi.
Sokrates Ne nemi var bunun? E n byleyici yan ilk
tylenme dnemi yani tam Alkibiadesin ya olduunu sy
leyen Homeros'un dncesini kabul etm iyor musun?
Sokrates'in Dostu Peki, aranz nasl? Onun yanndan
m geliyorsun im di? Delikanl nasl davranyor sana?
Sokrates iyi sanrm , bugnse her zamankinden daha
iyiydi; birok defa benim tarafm tuttu nk; imdi de ya
nndan geliyorum. Bununla birlikte, aracan bir ey sy
leyeyim sana: onun yanndaydm am a dikkat etmedim ona,
hatta sk sk unuttum orada olduunu.
Sokratesin Dostu Aranzda ne geti; ciddi bir ey mi?
Hi deilse ehrimizde ondan daha gzel b ir delikanlya rast
lam olamazsn ya!
Sokrates Rastladm , hem de ok daha gzeline.
Sokrates'in Dostu Ne diyorsun? B ir Atinal m yoksa
bir yabanc m ?
Sokrates B ir yabanc.
Sokratesin Dostu Nereli?
Sokrates Abdera'l.
Sokratesin Dostu Ve bu yabanc sana Kleiniasn o
lundan ok daha gzel grnd, yle m i?
Sokrates Nasl grnmesin dostum, en bilge olan kim
se en gzel grnmez m i?
Sokratesin Dostu Ha! Demek b ir bilgeye rastladn bu-
raya gelirken?
 394 PROTAGORAS

d Sokrates Evet. Protagoras' bu unvana layk buluyor

san, amz insanlarnn tartm asz en bilgesine.
Sokrates'in Dostu Ne diyorsun? Protagoras burada m?
Sokrates k i gndr.
Sokrates'in Dostu Sen de demin onun yanndaydm y
le mi?
310 Sokrates Evet, epeyce konutuk.
Sokrates'in Dostu Daha acele bir iin yoksa abuk an
lat bana bu konumay; uraya, klem in yerine otur.
Sokrates Seve seve; stelik beni dinleyeceiniz iin te
ekkr ederim size.
Sokratesin Dostu Biz de anlatacan iin sana teekkr
ederiz.
Sokrates K arlkl teekkr borlanacaz birbirimize.
Dinleyin yleyse. B u sabah kuluk zaman yan karanlkta, Apol-
lodoros'un olu ve Phason'un kardei Hippokrates bastonuyla
b kapma grltyle vurdu; kap alr almaz, rzgr gibi ieri
dalp, Sokrates, uyandn m , yoksa uyuyor musun? diye ba
rd. Sesini tandm. Hippokrates bu, dedim. B ir haber mi
getirdin bana? yi b ir haber, dedi. Daha iyi* ne var pe
ki? B u erken saatte gelmenin nedeni ne? K arm a diki
lerek; Protagoras burada, dedi. Hem de' evveli gnden be-
c ri, sen yeni mi rendin? dedim. Evet, tanrlar hakk iin
dn akam rendim, dedi. B ir yandan da el yordamyla ya
ta bulup ayak ucuma oturdu. Devam etti: Evet dn akam
ge vakit, Oenoe'den dnerken. Klem Satyros kam t; onu
orada aramaya gideceimi gelip sana haber verecektim ama
bir baka ey kt, unuttum. Dnnce, akam yemeinden son
ra yatacamz srada kardeim, 'Protagoras gelmi', dedi. n
ce koup sana haber vermek istedim gene; ama sonra zamann
d ok ge olduunu dndm. Ama uyuyup yorgunluumu atar
atmaz, kalkp grdn gibi buraya kotum. Onu byle ka
rarl ve heyecanl grnce, Peki ama, bundan sana ne? Yok
sa Protagoras sana kar b ir kusur mu iledi? dedim. Gle
rek cevap verdi: Tanrlar hakk iin evet, Sokrates: bilgisini
kendine saklayp, benden esirgem ek kusurunu iledi. Zeus
hakk iin, ona para vermen yeter, seni de bilgin yapar. Yal-
nz bu yetseydi, Zeus hakk iin, btn tanrlar hakk iin, ken
di param da, dostlarm n parasn da son kuruuna kadar esir
gemezdim ondan. Bu yzden sana geldim ben de, ona benden
 PROTAGORAS 395

sz etmen iin; ok gencim ben nk ve ne grdm imdiye

kadar Protagoras', ne de dinledim. Buraya ilk geliinde henz
ocuktum. Herkes onu vyor, en usta konumac olduunu
sylyor. Hadi, hemen kald yere gidelim de, kmadan bu- 311
lalm onu; Hipponikosun olu K alliasm evine indiini syl
yorlar; oraya gidelim hadi. Daha olmaz aziz dostum, henz
ok erken, dedim. Kalkp baheye kalm , gne dounca
ya kadar avluda gezinerek vakit geirir, o zaman gideriz. Pro
tagoras sokaa kmaz pek, bu yzden, korkm a, herhalde ev
de buluruz onu.
Bunun zerine kalktk, avluda gezinmeye baladk. Iiip- b
pokratesi denemek iin, onu gz ucuyla inceleyerek yle de
dim: Syle bakaym Hippokrates, Protagoras'a gidip onun
sana retecei eylere karlk para vermeye hazrlanyorsun
ama, onun kim olduunu, kendinin de ne olm ak istediini bi
liyor musun? Szgelii, Asklepiados ailesinden adan Istan-
kyl H ippokratesin evine gidip, seni yetitirm esi iin para
vermeyi tasarlarsan ve, 'Syle bakalm Hippokrates, Hippok- c
ratese b ir cret deyeceksin ama neden?' diye sorsalar ne ce
vap verirdin? Hekim olduu iin, derdim. Amacn ne olur
du? Hekim olmak. Peki, Argoslu Polykleitos ya da Ati-
nal Pheidias'a gidip seni yetitirm eleri iin para vermeyi ta-
sarlasan ve sana, Polykleitos ile Pheidias'a para veriyorsun
ama neden? diye sorsalar ne cevap verirdin? Heykeltra ol
duklar iin derdim. Ya senin am acn ne olurdu? Heykel
tra olm ak elbette. Peki, dedim. im di, seninle ben, Pro-
tagorasa gidip seni yetitirm esi iin para vermeye, paramz d
yetmezse onu bu ie kandrabilm ek iin arkadalarmznkini
de harcamaya hazrz. Bu ie bu kadar hevesli olduumuzu
gren biri, Sokrates, Hippokrates syleyin bakaym , Protago
ras'a neden para teklif edeceksiniz? diye sorsa ne cevap ve
ririz? Pheidiasa heykeltra, H om erosa air denildii gibi, e
Protagorasa ne denir? Nedir Protagoras'a verilen ad? Sofist,
Sokrates, byle diyorlar ona. Demek bu paray sofist oldu
u iin vereceiz ona? Evet. Peki, 'Y a sen? Protagorasm 312
evine giderek sen ne olm ak istiyorsun?' diye sorsalard. Kza
rarak, (kzardn fark edecek kadar ykselm iti gne) cevap
verdi: Deminki cevaplanm a uygun konumak gerekirse, so
fist olmak istediim iin' demeliyim. Tanrlar hakk iin.
Yunanllarn karsm a bir sofist olarak kmaya utanmayacak
 39 6 PROTAGORAS

msn? Doru konumak gerekirse, Zeus hakk iin, utan

rm Sokrates. Ama Hippokrates, belki de Protagorastan
b alacan derslerin okul retmeninden, harp retmeninden,
beden eitimi retmeninden aldn dersler gibi baka bir
eye yarayacan diinyorsundur; nk bu saydn ret
menlerden aldn dersleri, meslek edinmek iin deil, zgr
bir yurttaa yaraacak biimde bilgini artrm ak iin aldn.
Tamamyla ayn fikirdeyim : Protagoras'n derslerine de daha
ok bu anlayla devam edeceim,
Ama imdi ne yapacan iyice biliyor musun, yoksa pek
c bilm iyor musun? Ne hakknda? Ruhunla urama iini so
fist olduunu kabul ettiin b ir insana vereceksin; am a b ir so
fist nedir, bunu biliyorsan aarm ; yok bilmiyorsan, ruhunu
kimin eline braktn, bundan iyilik mi ktlk m grece
ini de bilmiyorsun demektir. Bildiimi sanyorum. Syle
yleyse: sofist nedir sence? Bence, adnn da belirttii gibi,
bir bilgi retmenidir. Ressam lar ve m im arlar iin de ayn
d ey sylenebilir; onlar da bilgi retmenidir. Ama bize, 'res
sam lar hangi bilginin retm enidir?' diye sorulsa, 'portre yap
mann diye cevap verirdik kukusuz; brleri iin- de buna
benzer bir cevap verirdik. Ama ya sofist hangi bilginin ret
menidir? diye sorulsa, ne cevap verirdik? Hangi sanatn
retmenidir? Ne cevap m verirdik Sokrates? nsanlar ko
numada usta klm a sanatnn retmenidir. Cevap doru
olurdu belki, ama eksik de olurdu: b ir baka soruya yol aar
e nk: sofist ne stne konumada usta klar? Sz gelii harp
algcs, rettii konuda, harp alm a sanat stne konu
mada usta klar, doru deil m i? Doru. Peki, ya sofist
ne stne konumada usta klar? Kendisinin bildii konuda
elbet, deil mi? Kukusuz. Peki ama, sofistin bildii ve
rencisini de bilgili kld konu nedir? Zeus hakk iin,
ne cevap vereceimi bilemiyorum?
313 Devam ettim : Ne! Ruhunu nasl b ir tehlikeye attn bi
liyor musun? Bedenini birinin eline brakm an gerekip de bu
nun sonucunda salnn artm as ya da bozulmas ihtimaliyle
kar karya kalsaydn; kendinin onun eline brakp brakm a
yacan uzun uzun aratrr, dostlarna, akrabalarna akl da
nr, gnlerce dnrdn. Oysa bedeninden ok stn tut
tuun bir eyi, kaderinin bal olduu (ruhunun iyi ya da kt
b oluuna gre mutlu ya da mutsuz olacaksn nk) ruhunu bu
 PROTAGORAS 397

yeni gelen yabancnn eline brakp brakm ayacana karar

vermek iin ne babana dantn, ne kardeine, ne de biz dost
larndan birine. Sylediine gre, onun geldiini dn akam
reniyor, gn r maz da ruhunu onun ellerine brakm a
nn gerekip gerekmediini dnp danmadan, servetini ve
dostlarnn servetini harcamaya hazr bir halde buraya geli
yorsun; tanmadn sylediin, hi konumadn Protago- c
rasa balanman gerektiine hemen karar verdin nk. Sofist
diyorsun ona, ama kendini eline brakacan halde b ir sofis
tin ne olduunu bilmediin ortada.
Bunlar dinledikten sonra cevap verdi: Seni dinledike,
hakl olduunu sanyorum Sokrates. Hippokrates! B ir so
fist, ruhun beslenm esi iin gerekli zahireyi satan b ir eit ta
cir deil m idir? Bence byle b ir eydir. Ama ruh neyle bes
lenir Sokrates? Sanrm bilim lerle; bu yzden dostum, so
fistin m alm verken, beden besinlerini alp satan toptanclar, d
perakendeciler gibi bizi aldatmasndan ekinmeliyiz. Gerek
ten de, tccarlar, sattklar zahirenin bedene yararl m zararl
m olduunu bilmez, gene de onlar vmekten geri kalmazlar;
alclar da, beden eitimi retmeni ya da hekim deillerse,
onlardan fazla bilmezler bunu. Toptan ya da perakende bilgi
satm ak iin ehir ehir dolaanlarn durumu da ayndr; sat
tklar her eyi, m eslekten olm ayanlara vmek frsatm hi e
karm azlar. Ama aziz dostum, aralarndan bazlar sattklar
maln ruh iin iyi mi ya da kt m olduunu bilmezler; m
terileri de, eer ruh hekimi deillerse, onlardan fazla ey bil
mez. Sen bu m allar iinde daha yararl ya da zararl olanlar
ayrt edebiliyorsan, Protagoras ya da b ir bakasndan kork- 314
madan bilgi satn alabilirsin; yok ayrt edemiyorsan, en de
erli eyini b ir zar ata balamaktan ekin, sevgili delikanl;
bilgi satn alm ak, besin satn alm aktan ok daha tehlikelidir
nk. Gerekten de, b ir satc ya da dkkancdan yiyecek,
iecek satn alnd m, zel kaplara konur, yenilip iilmeden
nce evde braklr, neyin ne kadar, ne zaman yenilip iilebi- b
lecei bu ilerden anlayan birine danlabilir, bu yzden de
satm alnm alarnda byk bir tehlike kalm am olur. Ama b i
limler b ir kap iinde tanamaz, paras dendi mi, renilen
bilimi ruha yerletirip zehirlenmi ya da glenmi olarak e
kip gitmek gerekir. B u yzden, sorunu bizden yal kimselerle
inceleyelim: bylesine nemli bir konuda kesin b ir karar ver-
 398 PROTAGORAS

mek iin henz genciz nk. Ama b ir defa baladmza g

re, imdi gidip dinleyelim u adam; sonra gelir bakalarna
syleriz iiteceklerim izi. Zaten Protagoras da yalnz deil ora-
c da; E lis'li Hippias ile, sanrm , Keos'lu Prodikos ve baka bir
ok bilge var yannda.

Bu karar verdikten sonra yola ktk. Evin giriine varn

ca durduk; yolda atm z b ir konuyu tartm aktaydk; tar
tmay yarm brakm ak, sona erdirmeden girmek istemedii
mizden, anlancaya kadar girite, ayakta devam ettik. am
' nm hadm kapc bizi dinliyordu ve bunca sofistin gelmesi, zi
yaretilere fkelenm esine yol am t her halde; kapy vur
mamzla am as b ir oldu nk ve bizi grnce, Ah! So fist
ler! Efendimizin zaman yok! diye haykrd ve ayn zamanda,
kapy iki eliyle btn gcyle iterek yzmze kapad. Tekrar
vurduk. Bu defa kapy amadan, iitm ediniz mi, efendimin
zaman yok! diye seslendi. Dostum, grmek istediimiz Kal-
Iias deil. Hem sofist deiliz biz. Protagoras grmeye geldik,
e git de haber ver, dedim. Neyse, gbel at kapy sonunda.
Girince Protagorasn revak altnda dolatn grdk; b ir ya
nnda Hipponikosun olu K allias ile ana bir kardei ve Pe-
riklesin olu Paralos ve Glaukn'un olu Kharmides vard,
br yannda da Perikles'in br olu Ksanthippos, Philome-
losun olu Philippides ve Protagoras'n sofistlik mesleini
renen rencilerinin en nls Mende'li Antimoeros. Arkala
rndan, sylenenlere kulak kabartarak yryen ve ou Pro-
tagorasn getii ehirlerde peine taklm 3'abanclar olan
birok kimse geliyordu: Protagoras, Orpheus gibi, sesiyle b-
b yler bu yabanclar, bu byl sese kaplarak peine taklr
lar; toplulukta bural kim seler de vard. B ir koroyu andran
bu kalabal grnce, Protagorasn nne gememek iin gs
terdikleri sayg ok houma gitti, Protagorasn yanndakilerle
her geriye dnnde, gerideki dinleyicilerin hepsi kusursuz
b ir dzenle saa sola alyor ve bir-daire izerek, her defasn
da, hayran olunacak b ir beraberlikle gene geride kalyordu.
Hom erosun deyiiyle, E lisli Hippias fark ettim ondan
c sonra1; dipteki dehlizde, ykseke b ir yee oturm utu; evre
sinde sralar stnde Akumenosun olu Andron, Hippiasm
yurttalar ve birk a yabanc oturuyordu; Hippiasa doa ve
gksel olaylar zerine b ir eyler soruyorlard sanrm ; o da
 PROTAGORAS 399

oturduu yerden her birinin sorduu g sorulan zyor, ka

rara balyordu.
O anda gzlerim Tantalosa takld1 yani K eoslu Prodi- d
kosu grdm, o da oradayd nk; eskiden Hippoikosunki-
ler olarak kulland, ama konuk aknm grnce K alliasm
boalttrp yabanclara ayrtt bir odadayd. Prodikos bir y
n krke, yorgana brnm hl yatyordu sanrm; yann
da, komu yataklarda Keram eos'lu Pausanias, onun yannda e
da ok gzel b ir gen vard. Adnn Agathon olduunu duyar
gibi oldum; Pausaniasn sevgilisiyse amam. B u delikanldan
baka biri Kepisin br Leukolophilides'in olu olan iki Adei-
mantos ve birka kii daha vard. Bence eksiksiz b ir bilge, tan
rsal b ir insan olan Prodikos'u dinlemeyi ok istediim halde,
bulunduum yerden konumalarnn konusunu anlayamadm: 316
davudi sesi odada yank yaptndan syledikleri anlalmyor
du. Biz girer girmez peimizden senin de, bence hakl olarak,
gzel dediin Alkibiadcs ile K allaeskhrosun olu K ritias gir
diler.
Biz kapnn eiini atladktan sonra, b ir sre bu tabloyu
seyrettik, sonra Protagorasa doru ilerledik, u grdn b
Hippokrates ile, seni grmeye geldik, dedim.
Benim le zel olarak m grmek istersiniz, yoksa her
kesin nnde m i?
Bizce fark etmez, ama niin geldiimizi dinle de sen
karar ver buna.
Neden geldiniz peki?
u grdn Hippokrates Atinaldr, Apollodorosun o
ludur, nemli, zengin b ir ailedendir; yeteneklilikte yatlarnn c
hibirinden aa kalmaz. Devlette nemli b ir grev elde et
mek istiyor sanrm ve bunu baarm ak iin en iyi yolun sen
den ders alm ak olduuna inanyor; bu konuda bizimle zel
olarak m, yoksa brlerinin nnde mi konumak uygun olur
sence?
Benim hesabma gsterdiin bu saknganlk ok do
ru Sokrates; nk byk ehirlere, genlerin sekin tabaka
sn, daha iyi yetimek iin, ister gen ister yal olsun btn
akrabalarn ve yabanclar brakp da ona balanm alar gerek
tiine inandrm ak iin gelen bir yabanc, evet, bunu yapan bir
yabanc, uluorta konumamaldr; bu m eslek, kskanlmasna, d
 400 PROTAGORAS

kin beslenmesine, tehlikeli tuzaklar kurulmasna yol aar

nk.
Bence, sofistlik meslei eskidir; ama balangta bu mes
lekle uraanlar, hor grld iin eitli klklar, peeler
altnda gizlem itir onu: bazlar Homeros, Hesiodos, Simoni-
des gibi, iirin peesi altnda, bazlar Orpheus, Musaios ve
mezleri gibi sr ve kehanet peesi altnda; h atta Taranto'lu
kkos ve bugn hl yaayan, rakipsiz bir sofist olan Megara
e asll Selym brial Herodikos gibi bazlarnn da beden eiti
mi perdesi altnda gizlediklerini fark ettim . Hemeriniz byk
sofist Agathokles ile K eoslu Pythokleides ve daha birou da
mzik perdesi altna saklanyor. Tekrarlyorum , btn bu in
sanlar kskanlktan korunm ak iin bu sanatlarn arkasna
saklanm lardr. Bense, bu konuda onlarla ayn dncede de-
317 ilim, hedeflerine kesinlikle ulaam adklarna inanyorum n
k; nk sitelerde iktidar ellerinde tutan insanlar, bu ince
aldatm acalar yutmazlar; halk ise, zaten hibir eyin farkna
varmaz, yneticilerin kendisine sylediini tekrarlar ancak.
Baarm ak mmkn deilken kaak b ir kle gibi saklanmaya
alm ak ve ister istemez yakalanmak, lgnca bir davran
tr; stelik dmanl artrm aktan baka ie yaramaz; halkn
b bizden ikyetlerine mzevirlik de eklenmi olur nk.
Bu yzden ben bam baka b ir yol izliyorum: sofist oldu
umu, insanlar eittiimi itiraf ediyorum; nlemimin onlarn
kinden iyi olduuna, itirafn, inkrdan daha iyi olduuna inan
maktaym. B u nlemden baka, daha baz nlem ler sayesinde
c ve Tanrnn yardmyla, kendimi sofist diye tantmann ba
ma aabilecei dertlerden kanabildim. Oysa yllardr bu mes
lekteyim, iinizde babas yanda olmadm kimse yok; bu
yzden siz de isterseniz, sorularnz burada herkesin nnde
konumak kadar h ib ir ey honut edemez beni.
O zaman, kendisi iin geldiimizi gsterip, Prodikos ile
Hippiasm nnde bbrlenm ek istediini anladm ve yley-
d se bizi dinlemeleri iin Prodikos'u, Hippias' ve yanlarndaki-
leri de aralm m? dedim. Evet dedi. Oturarak konu
manz iin sralar dizelim mi? dedi Kallias. Herkes benim
sedi bu dnceyi. Hepimiz, bilginlerin konumasn dinlemek
sevinciyle sralarla, dekleri Hippiasm evresinde (sralar ora-
e da duruyordu nk) dzenledik. O srada Kallias ile Alkibia-
 PROTAGORAS 401

des dc, yatandan kaldrdklar Prodikos'Ja evresindekileri

getiriyorlard.
Hepimiz oturunca Protagoras ald sz: Sokrates, her
kes toplandna gre, az nce u delikanlyla ilgili birka sz
sylediin konuyu imdi tekrarla, dedi.
Cevap verdim: Protagoras, deminki gibi ziyaretimizin 318
amacn sylemekle balayacam. Hippokrates senden ders
almay ok istiyor ve senden ders alm akla ne kazanc olaca
n renmek istiyor. Syleyeceklerimiz ite bu kadar.
Eunun zerine Protagoras, Delikanl, benden ders almak
la ne kazancn olacan syleyeyim, dedi. Benim yanmda
bir gn geirdikten sonra olduundan daha iyi olarak dne
ceksin eve, ertesi gn de ayn ey olacak; bylece her geen
gnle daha iyiye doru ilerleyeceksin.
Bu aklam ay duyunca tekrar sz aldm: Sylediin ola
anst b ir ey deil, tersine doal bir ey; nk bu yanla,
bu bilginle sana da bilmediin b ir ey retseler sen de daha
iyi olurdun. Sorduum bu deil. Szgelii Hippokrates anszn
isteini deitirip, Atina'ya yeni gelen bir gence; Herakleiah
Zeuksippos'a balanmak hevesine kaplsa, imdi gelip seni bul
duu gibi gidip onu bulsa ve senden az nce iittii gibi ondan c
da renecei eyler sayesinde daha iyi olup ilerleyeceini duy
sa ve 'Hangi konuda daha iyi olacam ileri sryorsun? Han
gi konuda ilerleyeceim ? diye sorsa, Zeuksippos Resimde, ce
vabn verecekti. Gene, tutalm ki, Thcbai'li Orthagorasa ba
lansa, O rthagoas ona ayn vaatlerde bulunsa, o da her gn
onun yannda bulunmakla hangi konuda daha iyi olacam sor
sa, Orthagoras, 'Flavta alm a sanatnda,' diye cevap verirdi.
Sen de bu delikanlya ve onun adna soru soran bana byle
cevap ver. Hippokrates, Protagoras'a balanm akla yarmda ge- d
irecei ilk gnden balayarak daha iyi olacak ve gn getik
e ilerleyecek ama nede Protagoras? Hangi konuda?
Protagoras beni dinledikten sonra cevap verdi: Soru sor
may ok iyi biliyorsun Sokrates, ben de iyi sorulmu sorula
ra cevap vermeyi severim. Hippokrates bana gelmekle, br
sofistlere balananlarn ektikleri skntlar ekmeyecek; br e
sofistler ar yorar genleri: genler sanatlarla ilgilerini kes
tikleri halde sofistler, onlar, istem edikleri halde gene bu sa
natlara srkler; hesap, astronom i, geometri, mzik retir
ler. Bunlar sylerken Plippias'a bakyordu. Benim yanm- 319
t) 26
 402 P R O T A G O R A S

daysa tersine yalnz renmek iin geldii bilim i renecek;

bu bilgi ona ev ilerinde evini en iyi ynetme biim ini rete
cek olan, sitenin ilerinde de onun en iyi konuup, davranan
kimse haline gelmesini salayacak olan tem kinliliktir.
Dnceni iyi izledim mi bilmem? Sanrm siyaset sa
nat demek istiyorsun; iyi yurtta yetitirmeyi stne alyor
sun, dedim.
Tam stne bastn Sokrates: rettiim bilim bu ite,
dedi.
B u sahip olduun gzel b ir bilim: eer gerekten sa
hipsen, bu konudaki dncemi aka syleyeceim nk,
dedim. Protagoras, ben bu bilim in retileceine inanmyor-
b dum, ama sen sylediine gre inanmam gerek. Bununla b ir
likte bu bilimin retilir b ir ey olmadna ve insandan insa
na aktarlam ayacana neden inandm sana anlatmam da
yerinde olur. Btn br Yunanllar gibi ben de, Atmallarn
bilge kim seler olduklarna inanrm ; oysa halk kurulu top
lantlarnda sz konusu b ir inaatsa m im arlara, gemi yapmy
sa gemi yapm clarna bavurduklarn, retilir ve renilir
c her ey iin de ayn ekilde davrandklarn gryorum. Ama
meslekten olmayan biri t vermeye kalkt m, ne kadar
gzel, zengin, soylu olursa olsun, iyi karlanm ak b ir yana,
bu t verici tersine yuhalar karsnda kendiliinden eki
lene kadar ya da okular* tarafndan kurul bakannm em
riyle srklenip gtrlene kadar alaya alnr, slklanr; ite
d m esleklerle ilgili grnen konularda byle davranr Atinallar.
Ama tersine, sitenin ynetimiyle ilgili b ir konu ald m, ister
dlger olsun, ister dem irci, ayakkabc, tccar, gemi sahibi; is
ter zengin olsun ister yoksul, ister soylu, herkesin dncesini
sylemek iin ayaa kalkt grlr ve bu konuda hibir yerde
renim grm edikleri, hibir retmenden ders almadklar
halde, kimse ncekilere yapld gibi t vermeye kalktk
lar iin sulamaz onlar. Siyasetin retilir b ir ey olmad-
e nm canl kant bu. stelik durum yalnz kamu ilerinde by
le deildir; zel ilerde de en bilge, en iyi yurttalarn bile,
yeteneklerini bakalarna aktarm ak gelmez ellerinden. Szge
lii, u grdn delikanllarn babas Pte rikles, retmenlerin
bildii her eyi retirdi onlara; ama kendi bilgeliini ne -
320 retti ne de bakalarna rettirdi; kendiliklerinden erdeme
ulap ulam ayacaklarn grmek iin, kutsal hayvanlar gibi
 P R O T A G O R A S 403

babo, serbeste dolamaya brakt onlar. B ir baka rnek

vereyim m i? uradaki Alkibiades'in kk kardei Kleiniasn
vasisi olan ayn Perikles, aabeyinin yannda ahlaknn bozul
masndan korkarak onu Alkibiadesten ayrp, yetitirm esi iin
Ariphrona verdi; ama alt ay gemeden Ariphron hibir ie
yaramadn syleyerek geri gnderdi onu. Kendileri ok de- b
erli olduklar halde, akrabalarndan da yabanclardan- da kim
seyi yetitirem eyen daha pek ok kimseyi rnek gsterebilirim
sana. Erdem in retilemeyeceine bu rnekler inandryor be
ni, Protagoras. Ne var ki, szlerini dinleyince inancm sarsl
yor, bandan pek ok ey getii, bakalarndan rendiin,
kendi dncelerinle bulduun pek ok ey bilmen gerektii
iin hakl olabileceini dnyorum. Bu yzden erdemin
retilebileceini aka ortaya koyabileceksen, bu ltf esir
geme bizden, gster.
K abul ediyorum Sokrates, dedi. Ama bunu yal b ir c
adamn genlere anlatt bir masal eklinde mi, yoksa soruyu
adm adm tartarak m gstereyim?
Toplantdakilerin ou konuyu istedii gibi incelemesini
sylediler. Sanrm bir masal dinlemek daha hounuza gide
cek, dedi.
B ir zam anlar tanrlar vard ama lml trler henz
yaratlm am t. Yaratlm alar iin kaderin saptad an gelin- d
ce, tanrlar onlar toprak, ate ve bu ikisiyle karabilen mad
delerle yer altnda ekillendirdiler. Gn na karlacaklar
an yaklanca, Prometheus ile Epim etheusu her birine gerekli
yetenekleri datma iiyle grevlendirdiler. Ama Epimetheus,
Prometheustan bltrm e iini kendine brakm asn istedi: e
im bitince gelir gzden geirirsin, dedi. zni alnca b
ltrme iine koyuldu ama bazlarna g veriyor hz vermi
yor, bazlarna ise lz veriyor g vermiyordu; bazlarna si
lah verdi, bazlarna vermedi, ama korunm alar iin baka g
ler buldu. Kk bir bedene yerletirdiklerine kamak iin
kanat ya da yeraltnda snak veriyor, iri bedenlileri koruma
ya ise bu irilikleri yetiyordu; bu dengeleme yntemini btn 321
hayvanlara uygulad. Btn bu nlem ler, trlerin yok olma
snn nne gemek iindi. Ama onlara birbirlerini yok etme
lerini nleyecek bu gleri verdikten sonra, Zeus'un mevsim
lerine dayanabilmelerini de salamaya alt; bunun iin so- b
uktan ve scaktan koruyacak, uyurken doal yorgan yerine
 404 P R O T A G O R A S

geecek kaln derilerle, sk tylerle kaplad bedenlerini. Ayrca

her birine ayakkab olarak ya trnak takt ya da kansz, kaln
deriler verdi. Sonra her tre ayr besinler buldu: Kim ine ye
rin otlarn, kimine aalarn yemilerini, kimine aalarn
kklerini verdi; hatta bazlarna besin olarak baka hayvanla
rn etini verdi, ama trlerin tkenmesini nlemek iin yiyen
lerin az, yenenlerin ok remelerini salad,
c Ne var ki, pek derin dnceli olmayan Epimetheus dik
kat etmeden elindeki btn gleri hayvanlar iin harcam,
ama geriye insan rk kalm t; ne yapacan bilemiyordu. Bu
skntl halinde, Prometheus bltrmeyi gzden geirmeye
geldi; hayvanlarn ok iyi donatldn, ama insann plak,
ayakkabsz, rtsz, silahsz olduunu grd. Oysa topran
altndan gn na karlm as gereken gn yaklamaktayd.
Bunun zerine, insana kendini korumas iin verecek ey bu-
d lamayan Prometheus, Hephaistos ile Athea'dan atele birlik
te sanatlar bilgisini (ate olmakszn sanatlar bilgisi hem im
knszdr. hem de yararsz nk) ald ve insana armaan et
ti. Bylece insan, yaam n korumasna yarayacak bilim i edin
mi oldu, ama siyaset bilgisine sahip deildi; Zeus-'un elindey
di bu bilgi. Prometheus da, Zeusun oturduu akropolise gire
cek zaman bulam am t: zaten evresinde bir yn korkun
e nbeti beklerdi. Athena ile Hephaistos un sanallaryla ura
tklar ortak alm a yerine gizlice girmeyi baarp tanrdan
ate kullanma sanatn, tanradan da onun urat sanat
alp insana armaan etti, insan yaamas iin gerekli eyleri
322 ite byle elde etti. Sonradan Prometheus'un, Epimetheus un
yanl yznden yapt hrszlk iin cezalandrld sylenir.
insan, tanrsal payn alnca, nce tanrlarla arasndaki
yaknlk yznden, btn hayvanlar arasnda tanrnn varl
na inanan tek tr oldu, tanrlara sunaklar ve heykeller dikti;
sonra, ok gemeden, elindeki bilim sayesinde konumay, e
yaya ad takm ay; ev, giyecek, ayakkab, yatak yapmay ve be
sinlerini topraktan karm ay baard, insan lar bu kaynak
larla balangta birbirlerinden ayr yayorlard, ehirler ku-
b rulm am t; bu yzden hep, onlardan daha gl olan vahi
hayvanlarn peneleri altnda can vermekteydiler. Ellerindeki
sanatlar yaam alarna yetiyor, ama hayvanlara kar savata
yetersiz kalyordu; nk paralarndan biri de askerlik sanat
olan siyaset sanatna sahip deillerdi henz. Bunun sonucun-
 P R O T A G O R A S 405

da bir araya toplanp ehirler kurm ak, kendilerini gvenlik

altna almak istediler. Ama bir araya toplannca, siyaset sana
tna sahip olm adklar iin, birbirlerine ktlk ettiklerinden
yeniden ayrlyor ve yok olup gidiyorlard.
Irkm zn yok olmasndan korkan Zeus, bunun zerine, c
Hermese sitelerde kural yerine gemesi ve insanlar dostluk
balaryla birbirine balamas iin, doruluk ve utanmay g
trmesini syledi. Hermes, insanlara doruluk ve utanmay na
sl bltreceini sordu Zeusa. Sanatlarn bltrld
gibi mi bltrm e!iyim ? Sanatlar, hekimlik sanatndaki usta
tek bir insan, meslekten olmayan birok kimseyi tedavi ede
cek ekilde bltrld; br zanaatlar iin de byledir bu.
Doruluk ile utanmay da byle mi datmalym insanlar ara
snda, yoksa hepsine mi bltrmeliyim? Hepsine, diye ce- d
vap verdi Zeus. Hepsi payn alsn; nk bu erdemler, sanat
lar gibi yalnz baz insanlarda bulunursa, ehirler ayakta dura
maz. Sonra da u yasay koy benim adma: utanm a ve doru
luktan nasibi olmayan her insan, toplum iin bir bel sayla
cak, ldrlecektir.
ite Sokrates bu yzden Atinallar ve br Yunanllar,
sylediin gibi, sz konusu m im ari ya da baka b ir meslek
olunca, akl verme iinin kk b ir aznla dtn d
np bunlardan olmayan birinin fik ir yrtmeye kalkmasn e
ho grm yorlar; bence de hakldrlar. Ama temeli doruluk
ve lllk olan siyaset sanatndan sz ald m, herkesin 323
dncesini sylemesini kabul etm ekte hakldrlar, nk her
kesin yurttalk erdeminde pay olmas gerekir; olmazsa, site
de olmaz, i te Sokrates, bu iki farkl davrann nedeni budur.
Ama h er birinin doruluk ve br yurttalk erdemlerin
den pay olduuna, herkesin gerekten inandm sylemekle
seni kandrdm sanmayasn diye yeni b ir kant vereceim
sana. br nitelikler (senin szcn bu) sz konusu olunca,
birisi szgelii flavta alm a sanatndan ya da baka b ir sanat
tan anlamad halde ok iyi anladn ileri srmeye kalkr
sa alaya alnr, fkeyle karlanr ve yaknlan lgnlndan
tr azarlar onu; ama dorulukla ya da br yurttalk er- b
demleriyle ilgili konularda, eri tannan b ir insan, herkesin
nnde bu gerei itiraf ederse, deminki rnekte bilgelik sa
ylan bu itiraf, bu defa lgnlk saylr, insanlarn doru olsa-
tar da olm asalar da, doru olduklarn sylemeleri gerektiine.
 406 P R O T A G O R A S

doruymu taklidi yapmamann lgnlk olduuna inanlr;

c nk istisnasz herkesin doruluktan biraz pay olmas ya da
insanlarn arasnda yaamamas gereklidir.
Herkesin ondan pay olduuna inandklar iin, bu erdem
stne her insann fik ir yrtebileceini kabul etm ekte Atina
lIlarn hakl olduunu ortaya koymu oldum bylece. Bu erde
min doann b ir arm aan, ya da b ir rastlant sonucu deil,
retilebilen, alm akla edinilen b ir ey olduuna inanrlar;
j imdi de bunu kantlam aya alacam sana. Gerekten de, do
utan ya da b ir kaza sonucu kusurlu insanlara kimse kzmaz,
kimse bu kusurlardan kurtulsunlar diye azarlamaz, ders ver
mez, cezalandrmaz onlar: yalnz acnr onlara. Szgelii ir
kin, ksa boylu, clz birine byle davranacak b ir lgn d
nlebilir m i? nsanlarn, gzellik ya da irkinlik gibi nite
likleri doadan ve rastlant sonucu aldklarn herkes bilir, de
il m i? Ama insanda, alm ann, uygulamann, ders almann
e sonucu saylan nitelikler yok da, bunlarn kart olan kt
lkler varsa; o zaman fkelenm e, cezalandrma, t verme
yerinde olur. Ktlkler, doru olmamak, dinsizlik ve genel-
likle yurttalk erdemine aykr her eydir; byle durumlarda
herkes bu erdemin alm a ve renmekle edinileceine inan
d iin fkelenip ktle k ar ayaklanr elbette.

Sokrates, aslnda ktleri cezalandrmak deyiminin an

lam stne biraz dnmen, seni, insanlarn erdemi edinile-
b bilir bir ey saydklarna inandrmaya yetecek. Gerekten de
hi kimse doru olmayan b ir kimseyi, yalnzca doru olmayan
bir i yapt diye cezalandrmaz; kr krne canavarca b ir i
olur bu. Akl banda kimse, doru olmayan birini gemi bir
ey olan su iin deil (olmu olann olmamasn salayacak
gc yoktur nk), sulunun bir daha su ilememesi ve ce
zasnn brlerine rnek olmas iin gelecei dnerek ceza-
c landnr. B u ekilde dnmek, cezann hedefi suu nlemek
olduuna gre, erdemin retilebileceini dnmek demektir.
Kendi adlarna ve devlet adna cezalandranlarn hepsi byle
dnr. Oysa btn insanlar, bakalar gibi hemerin Atma
llar da, doru olmadna inandklar bjrini cezalandrrlar;
bu akl yrtme uyarnca, Atinallar erdemin edinilip retile
bileceine inananlar arasndadr. Bylece Sokrates, hemerile-
d rinin siyaset alannda demircinin ve ayakkabcnn tlerini
 P R O T A G O R A S 407

dinlemede hakl olduklarn ve erdemin edinilip retildiine

inandklarn yeterince kantlam oldum yanlmyorsam.
Erdem li insanlar stne sorduun soru kalyor geriye.
Erdemli insanlar, ocuklarna okullarda retilen her eyi
rettirip onlar bilgin klmay baardklar halde, neden kendile
rindeki erdemi retemeyip onlar bu konuda kimseden s
tn klam yorlar? diye sormutun. Bu soruyu incelemek iin
masaldan deil, akl yrtmeden yararlanacam , Sokrates.
unu b ir dn bakaym : B ir devletin yaamas isteniyorsa,
btn yurttalarn pay almas gereken tek b ir ey var mdr,
yok mudur? Karlatn gln zmn ya bunda bu- e
lacaz, ya da hibir eyde bulamayacaz. nk eer bu ey
varsa ve bu tek ey mimarn, demircinin, m lekinin sanat
deil de, doruluk, lllk, dindarlk ksacas erdem deni
len eyse; eer btn insanlarn pay alm as, b ir ey renmek
ya da yapmak isteyen her insann tutumunu uydurmas, uy- 325
durmazsa tasarsndan vazgemesi gereken b ir eyse; retil
mesi gereken, bilmeyenlerin ister ocuk ister erkek ister 'ka
dn olsun slah oluncaya kadar cezalandrlm alarn, ceza ve
tlere karn slah olm azlarsa sitelerden kovulmalarn ya
da lm cezasna arptrlm alarm gerektiren b ir eyse; b- b
tn bunlara ramen erdemli insanlar oullarna her eyi re
tiyorlar da bu eyden yoksun brakyorlarsa, alacak ey do
rusu bu tutum lar. Az nce kantladmz gibi, erdemin okul
larda ya da zel derslerle retilebileceine inanm lardr n
k; onun retilir ve renilir b ir ey olduuna inandklar
halde, ocuklarna bilinmemesi lm cezasma yol amayan ey
leri retirler de; bilinmemesi ocuklarnn lm cezasna ar- c
plmasna, srgn edilmesine, lm cezasndan baka m allar
na da el konmasna, ksacas ocaklarnn snmesine yol aa
bilecek erdemi retmez, renmeleri iin ellerinden geleni
yapmazlar, yle m i? Kabul edilmesi imknsz b ir ey bu, Sok
rates.
Bu eitim, bu retim ocuklukta balar ve babalar ln
ceye kadar devam eder bu ie. ocuk syleneni anlamaya ba
lar balamaz, st ana, ana, eitmen, tabii bu arada baba, onu
yetitirmeye alrlar; her hareketi, her sz dolaysz b ir ei- d
Bme konu olur: Falan doru, filan ey doru deil, u gzel,
?u utan verici, u sevap, u gnah unu yap, bunu yapma,
denir ona. Bazen seve seve uyar bu szlere ocuk; bazen dik
 408 P R O T A G O R A S

baldr, o zaman erilm i, bklm bir aac dorultur gi

bi tehdit ve dayakla yola getirilir. Sonra ocuklar okula gn
derilip, retmenlere, onlara yazmay ya da harp almay -
e retm ekten ok, iyi davranlar edinmelerine dikkat etmeleri
tembih edilir. Gerekten retm enler de asl buna dikkat eder,
rencileri okumay renip sylenenleri anlar, yazlanlar da
326 anlar hale gelince, snfta okumalar iin onlara byk airle
rin eserlerini verip, ezberletirler. Bu iirler birok temel ku
rallarla, eskiden yaam kahram anlarn zaferini ven b ir s
r parayla doludur: ocukta onlar taklit etme, onlara benze
meye alm a isteini uyandrm aktr bunun amac.
Harp retmenleri de ayn ekilde davranr: ocuklar l
l klmaya alr, kt b ir ey yapmamasna dikkat ederler;
b sonra harp almay renince, baka airlerin, lirik airlerin
eserlerini retir, harp ile aldrrlar. Bylece ocuklarn ru
hunu, daha yumuak olmas iin ritim ve ezgilerle doldurur
lar. ocuklar bylece daha ritim li, daha uyumlu hale gelmek
le, gzel sz ve harekete hazrlanm olur, nk insan yaa
mnn hep ritim ve uyuma gereksinmesi vardr.
Bundan sonra, ocuklar, erdemli bir ruhun em rine veri 1
c lecek daha salkl b ir bedenleri olsun, elimsizlik yznden
savatan ve baka g ilerden korkmasn diye beden eitimi
retmenine gnderilir. te, bunlar yaplr bir ocuun yeti
mesi iin. Elden geldii kadar zen gsterilir ocua, bu da
zenginlie baldr ve okula en erken balayp en ok okuyan
lar zengin ocuklardr.
retm enlerin elinden ktktan sonra da site, diledikle
rince, akllarna estii gibi davranmalarna gz yummak yeri-
d ne onlara yasalarn ve davranlarn b ir rnekmi gibi bu ya
salara uydurmalarn retir.
Okul retm enlerinin, henz yazmay bilmeyen ocuklar
iin kalemle izgiler izdikten sonra, levhay nlerine koyup
bu izgilere uyarak yazmalarn syledii gibi, site de, gemi
te erdemli yasa koyucularn hazrlad yasalar izerek, bu ya
salara gre ynetmeye ve ynetilmeye gz yumulmasn ister;
buna uymayanlar cezalandrr. Bu cezann ad, birok ba-
e ka yerde olduu gibi sizde de, islahtr; cezann am ac slah
etm ektir nk. Gerek devletin gerek tek tek kiilerin erdem
iin bunca zen gsterdiini grdkten sonra, erdemin reti
lebileceinden kukulanr, aar msn hl? Bunun alacak
 P R O T A G O R A S 409

bir ey olduunu dnmek yle dursun, tersine, retilemez

olduunu dnenlere amal.
Deerli insanlarn ocuklarnn genellikle deersiz olma
lar neden mi? Anlataym sana: Demin sylediim gibi sitenin
yaayabilmesi iin herkesin erdem denen bilim i renmesi ge
rektii doruysa, doal bir ey b. Dediim doruysa (kesin
likle dorudur), br mesleklerden ve bilimlerden dilediini 327
al. Szgelii, tutalm ki, sitenin yaayabilm esi iin hepimizin,
her birimizin kendi imknlarmza gre flavta almas gerek
sin, herkes gerek zel derslerle gerek okullarda bakalarna
flavta almay retsin, kt alanlar azarlasn; bugn doru
luk ve yasalar nasl br m eslekler gibi herkese gizlenmeden b
aka retiliyorsa (gerekten de, birbirim ize doruluk ve er
dem retm ek yararm zadr ve bu yzden herkes bakalarna
doru ve yasalara uygun eyleri gstermek ister sanrm ), flav
ta almak da retilsin. Tutalm ki, birbirim ize kar bu ko
nuda da ayn abay gsterdik; o zaman sence iyi flavta alan
larn oullar, kt alanlarn oullarndan daha m iyi alar- c
lar? Byle olmadna inanyorum ben; babas kim olursa ol
sun, flavta alm aya yetenekli ocuk n kazanacak, yetenekli
olmayan ocuksa kazanamayacak; iyi bir flavta algcsnn
olunun kt aldna, kt bir algcnn olununsa iyi al
dna rastlan acaktr sk sk. Ama btn yurttalar, flavta sa
natm hi bilmeyen, buna kesinlikle yabanc olan kimselerle
karlatrldnda, az da olsa deerli saylacaklardr.
Bunun gibi, incelediimiz konuda da, yasalara uyan bir
toplumdaki doruluktan en uzak adam; eitimi, mahkemeleri, d
yasalar, onlar erdeme ulatracak hibir eyleri bulunmayan
adamlarla, geen yl air Pherekratesin Lenaeon'da4 bize gs
terdiine benzeyen vahilerle karlatrldnda, doru ve
dorulukta bilgili bir insan saylr. Oyunda canlandrlan in
sandan kaan kimselerin, koroyu meydana getiren vahilerin
arasna dmesi gibi, sen de byle insanlarn iine dseydin,
Eurybathos'un ya da Phrynondasns eline dmeyi tercih eder, e
inleyerek buradaki insanlarn ktln arardn. Ama imdi,
herkes elinden geldii kadar erdemi rettii iin, sana, kim-
se retem iyor gibi geliyor da, bundan bbrleniyorsun. Bize
Yunancay kimin rettiini aratrm aya kalkman gibi b ir 328
ey bu: bulamazsn kimin rettiini. Ayn ekilde, babalan
a n , m esleklerinin btn inceliklerini ve kiisel becerilerini
 410 P R O T A G O R A S

reterek yetitirdikleri zanaat ocuklarna mesleklerinde

yeni eyler retecek bir adam aramaya kalkarsan, sanrm
g bulunur byle bir retmen, Sokrates; oysa hibir ey
bilmeyenlere retecek birini bulmak ok kolaydr; erdem ve
geri kalan her ey iin de ayn ey sylenebilir. Erdem i -
b retm ekte bakalarndan biraz olsun stn olanlar varsa, bu
kadar bile gzel bir ayrcalktr.
Ben bu insanlardan biri olduumu, erdeme ulamaya yar
dm etmede bakalarndan stn olduumu, aldm crete,
hatta rencilerim in sylediine baklrsa ok daha fazlasna
layk olduumu sanyorum. Zaten yle alrm cretim i:
renci dersleri bitince istediim creti kabul ederse verir; et-
c mezse, b ir tapmaa gidip yeminle derslerime ne paha bitiini
syler ve oraca brakr paray.
ite Sokrates, erdemin retilir b ir ey olduunu, Atina
lIlarn da byle dndn, deerli babalarn ocuklarnn
deersiz, deersiz babalarn ocuklarnn deerli olmasnda a
lacak bir yan bulunmadn, m asallarla ve akl yrtmeyle
kantlamaya altm sana. urada oturan Paralos ile Ksanthip-
pos'un yat olduklar halde, babalarnn yarmda b ir hi sa
ylan Polykleitos'un oullar ve ayn durumda olan daha birok
d sanat ocuu da kanttr szlerime. Ama bu saydm genleri
sulam am al: henz umut kesilecek yaa gelm emiler nk.
Protagoras bu gzel ve uzun sylevden sonra sustu; ben,
hl szlerinin bys altnda olduumdan susuyor, devam
edecekmi gibi yzne bakp duruyordum; konumasna doya-
m am tm nk. Ama gerekten bitirdiini anlaynca, kendi
mi glkle toparlayp H ippokratese dnerek, Ey Apollodo-
ro sun olu, beni buraya getirdiin iin sana nasl borlu oldu-
e umu bilemezsin! dedim. Protagorasn anlattklarn dinle
mekten duyduum zevke karlk ne versem az olur. Gerek
ten de, u ana kadar insanolunun hibir sanatnn iyi insan
yetitirmeye yarayacan sanmyordum. Kesinlikle inandm
imdi. Ancak, anlamadm kk bir ey var. Ama bu soru
lar bylesine akla kavuturan Protagoras onu da kolayca
aydnlatr herhalde.
329 Bu konular stne siyasi sylevcilerijizden biriyle ko-
nusaydk, bir Periklesin ya da baka bir usta konumacnn
azndan da byle gzel sylevler dinlerdik belki; ama onlara
konu dnda bir ey soruldu mu, kitaplar gibi olur, ne cevap
 P R O T A G O R A S 411

verebilir ne de soru sorabilirler. Oysa ele aldklar konuyla il

gili en kk ayrnty aydnlatmalar istense, tpk vurulun
ca nlayan ve insan elini stlerine koymadka nlamaya de
vam eden tun kaplar gibi, sylevcilerimiz de en kk so
ruda sonu gelmez sylevlere giriirler. Protagoras ise, tersi- j,
ne, hem demin gsterdii gibi uzun ve gzel sylevler vermeyi
hem de b ir soru sorulduu zaman ksaca cevaplandrmay ve
soru sorduu zaman cevabn beklemeyi bilir; pek az insanda
vardr bu yetenk. im di, Protagoras, sana aklm elen tek
eyi soracam ; bunu da cevaplandrrsan, bu konuda hi ku
kum kalmayacak.
Erdem in retilir b ir ey olduunu sylyorsun; yery
znde beni buna inandracak bir kii varsa, o da sensin; ama
sylevinde beni artan b ir nokta vard, onu da aydnlatman c
isterim kesinlikle inanmak iin: Zeusun insanlara doruluk ve
utanmay gnderdiini syledin. te yandan sylevinin birok
yerinde doruluktan, lllkten, dindarlktan, bunlar toplu
ca tek bir eymi, erdemmi gibi sz ettin. Erdem in bir btn
ve doruluun llln, dindarln, sadece onun paralar
m olduunu; yoksa, demin sylediim gibi, bu niteliklerin tek
ve ayn eye verilen deiik adlar m olduklarm aka anlat d
bana. te bunu renmek istiyorum senden.
Protagoras, Sokrates, bu sorunun cevab kolay, dedi.
Erdem tektir; szn ettiin nitelikler de onun paralardr.
Yzn paralar olan az, burun, gzler, kulaklar gibi
mi; yoksa bir altn klesinin birbirinden ancak byklk, k
klk bakmndan ayrlan paralan gibi m i?
Sanrm birinciler gibi, Sokrates; yzn btnne e
oranla paralar gibi.
nsanlan n bazlar erdemin bir parasna, brleri bir
baka parasna m sahip olurlar, yoksa bir parasna sahip
olunca ister istemez hepsine birden m i sahip olm alar gerekir?
Hi de deil! nk sk sk doru olmayan cesur in
sanlara, ya da doru olup da bilge olmayan insanlara rastlanr.
Bilgelik ile cesaret de erdemin paralardr demek? 330
dedim.
E lb ette, hem de bilgelik bu paralann en nemlisidir,
dedi.
Ve bu paralarn her biri brlerinden farkldr, de
il mi?
 412 P R O T A G O R A S

Evet.
Peki, yzn paralar gibi bunlarn her birinin de ken
dine zg zellikleri var m dr? Gz kulaa benzemez, zellii
ayrdr; yzn hibir baka paras da brlerine zellik ba-
b kmndan da, baka baka bakmdan da benzemez. Erdemin
p aralan da byle m idir? Onlar da birbirlerinden hem ken
dileri hem zellikleri bakmndan farkl m dr? rneklem eye
sonuna kadar devam ettirirsek, byle olduklar ak deil mi
dir?
Doru, Sokrates, dedi.
yleyse erdemin p aralan arasnda bilime, dorulua,
cesarete, llle, ya da dindarla benzeyen tek bir para
bile yoktur, yle deil mi?
Evet.
O halde bu paralarn her birinin ne olduunu birlikte
inceleyelim, dedim. Doruluktan balayalm ; gerek b ir ey
c midir, yoksa deil m i? Bana gerek bir ey gibi geliyor, ya
sana?
Bana da yle, dedi.
Peki, biri tutup bize, Protagoras, Sokrates,- az nce
doruluk adn verdiiniz eyin kendi, sizce doru b ir ey mi
dir, yoksa eri bir ey mi, syleyin bakaym, derse, ben do
ruluun doru olduunu sylerdim. Ya sen, sen de katlr miy
din benim dnceme? Yoksa baka fikirde misin?
Senin fikrindeyim, dedi.
d yleyse doruluk, doru olm akla ayn eydir, deil
mi? dese, Evet diye cevap verirdim. Sen de byle cevap ver
mez miydin?
Evet, dedi.
Sonra da Dindarlk diye b ir ey vardr, deil mi?
diye sorsa, sanrm , Evet, olurdu cevabmz.
Kukusuz.
Dindarlk da bir eydir, deil mi? dese, bunu da ka
bul ederdik, deil m i?
Bunu da kabul etti Protagoras.
Peki, Sizce dindarln kendi dindar olmak m dr, di-
c siz olm ak m? diye sorsa, ben byle b ir sruya kzp, Do
ru konu arkada, dindarln kendi dindar olmasayd, ortada
dindarlk diye bir ey kalr myd? derdim. Ya sen, sen de
byle sylemez miydin?
 P R O T A G O R A S 413

K esinlikle yle, dedi.

Sorularna devam edip, Demin ne diyordunuz? Yan
l m anladm yoksa? Yanlmyorsam, erdemin paralar ara
snda hibir benzerlik yoktur demitiniz deil mi? deseydi,
ben kendi payma, Sylenenleri doru anlam sn, ama benim
sylediimi sanyorsan, yanlyorsun. Bu cevab veren Prota- 331
goras't, ben yalnz soru soruyordum, derdim. O, devam edip,
Sokrates doru mu sylyor Protagoras? Erdem in hibir par
asnn brne benzemediini syleyen sen m isin? Gerek
ten savunduun bu mu? dese, ne cevap verirdin?
Evet, demek zonanda kalrdm, Sokrates.
Peki Protagoras, senin bu cevabndan sonra bize y
le sorsayd: O halde dindarlk kendi doru olmayan bir ey
dir, doruluk da kendi dindar olmayan b ir ey; ama doruluk
kendi dindar olmayan bir ey, dindarlk da kendi doru olma- >
yan bir eydir; yani dindarlk doru olmayan, doruluk da
dinsiz olan b ir eydir, yle mi? Ne cevap verirdik buna? Ben
kendi hesabma doruluun dindar, dindarln da doru oldu
unu syler, senin hesabna da, izninle, ayn ekilde cevap ve
rerek, Doruluk ya dindarlkla ayn eydir ya da ona ok ya
kn bir eydir; doruluk dindarla, dindarlk dorulua e
tir, derdim. Ama benimle ayn dncede misin, yoksa bu ce
vaba kar m karsn? bilmem.
Bu i bu kadar basit deil, Sokrates. Doruluun din
dar, dindarln doru olduunda pek ayn dncede deilim c
seninle; aralarnda bir fark var sanrm . Ama ne kar? Eer
yle istiyorsan, doruluun dindar, dindarln doru olduu
nu kabul edelim.
Hayr, olmaz, dedim! Eer istiyorsan, Houna gidi
yorsa, gibi szler istemem; sz konusu olan birtakm varsa
ymlar incelem ek deil; senin ve benim inanmamz gerek; sz
konusu enle benim; bence en iyi tartm a ekli bu eeri
kaldrmaktr.
Doruluun dindarla benzer b ir yan olduunu ka
bul ediyorum, dedi. nk herhangi b ir ey, her zaman b ir d
bakmdan bir baka eye benzer; beyaz ile siyah, yumuak
de sert arasnda birbirine en kart gibi grnen eyler ara
snda, bir benzerlik ilikisi vardr. Az nce deiik zellikleri
olduunu ve birinin brlerine benzemediini sylediimiz o
Paralar yani yzn paralar da, baz bakm lardan birbirle-
 414 P R O T A G O R A S

rine benzer; yle ki, istesen bu yoldan giderek hepsinin birbi-

e rine benzediini kantlayabilirdin; ama, bana kalrsa, aralarn
da b ir benzerlik ilikisi olan eylere benzer demek, b ir fark
llk ilikisi olan eylere de benzemez demek, bu iliki ne ka
dar kk olursa olsun, yanltr.
Byle bir cevap karsnda arp: Doru ile dindar, ara
larnda kck b ir benzerlik ilikisinden baka ey olmaya
cak kadar m uzaktr birbirine? dedim.
Tam olarak yle deil ama, senin sandn gibi de de-
332 il, dedi.
Peki, madem bu tartm a houna gitmiyor, brakalm
dedim; sylevindeki baka b ir noktay inceleyelim. Szgelii
unu: lgnlk b ir ey m idir sence?
Evet.
Bu eyin tam kart bilgelik deil midir?
yle.
nsanlar yaptklar ileri iyiye ve yararlya dayandrr
larsa, byle davranmakla ll m saylrlar sence, yoksa l
sz m?
lldrler, dedi.
b Onlar ll klan lllk deil midir?
yle elbette.
y i davranmayanlar lgnca davranrlar ve byle dav
randka ll deillerdir, deil mi?
Bence yle.
O halde lgnca davranmak ll davranmann kar
tdr.
Evet.
lgnca yaplan ey lgnln, lllkle yaplan ey
llln eseridir, deil mi?
Kabul etti.
Kuvvetle yaplan kuvvetlice, zayflkla yaplan zayfa
dr, deil m i?
Evet.
Peki, bir ey hzla yaplmsa hzl, yavaa yaplmsa
yava yaplm tr, deil-m i?
Evet. ,
Peki, ayn ekilde yaplan bir ey, ayn ilkenin; kart
ekilde yaplan bir ey dc kart b ir ilkenin eseridir deil mi?
c Kabul etti.
 Byle bakalm imdi, gzel diye b ir ey var mdr?
Evet.
Bu gzelin irkinden baka kart var m dr?
Hayr.
Devam edelim, iyi diye b ir ey var m ?
Evet.
Bu iyinin ktden baka kart var m dr?
Hayr.
Ayn ekilde, seste tiz bir ey var m?
Evet.
Bu tizin peten baka b ir karl var m?
Hayr.
O halde her kartn birok deil tek b ir kart vardr,
deil mi?
Ayn dncede olduunu syledi.
Hadi, imdi stnde anlatmz eyleri b ir daha gz
den geirelim , dedim. Her kartn birok deil tek b ir kart
olduunda anlatk, deil m i?
Evet.
K art b ir ekilde yaplan bir eyin, kart ilkelerin
eseri olduunda da anlam tk.
Evet.
lgnca yaplan b ir eyin lllkle yaplan eye kar
t b ir ekilde yapldnda anlam tk, deil mi?
yle.
lllkle yaplan eyin llln, lgnca yaplan
eyin lgnln eseri olduunda da anlam tk.
Evet.
O halde bu eyler kart bir ekilde yaplm larsa, kar
t bir ilkenin eseridirler, deil mi?
Evet.
Oysa biri llln eseridir, br lgnln.
Evet.
K art b ir ekilde, deil mi?
Kukusuz.
yleyse kart ilkelerin eseridirler.
Evet.
O zaman lgnlk, llln kartdr.
y le grnyor.
 416 P R O T A G O R A S

Peki ama, demin lgnln bilgeliin kart olduunu

kabul etm itik, hatrlyor musun?
Evet, dedi.
B ir kartn tek b ir kart olduunu da kabul etm itik.
Evet.
yleyse bu iki savdan hangisini geri alacaz, Protago-
333 a s: B ir kartn, tek bir kart olduunu ileri sreni mi, yok
sa bilgeliin, lllkten baka b ir ey olduunu, her ikisinin
de erdemin paralar olduunu, farkl olmakla kalmayp y
zn paralar gibi gerek kendileri gerek zellikleri bakmndan
birbirlerine hi benzemediklerini ileri sreni m i? B u iki sav
dan hangisini geri alacaz, diyorum. nk bunlar, birbirle
rine uymadklar ve uyum haline giremedikleri iin aykrlk
gsteriyor. Gerekten de, b ir yandan b ir eyin ister istemez
b birok deil tek b ir kart olmas gerekirse, te yandan da,
bir ey olan lgnln bilgelik ve lllk gibi iki kart ol
duu ortaya karsa nasl uyuabilirler, deil mi? Ne dersin
Protagoras?
stem eye istemeye benimle ayn dncede olduunu sy
ledi:
O halde lllk ile bilgelik ayn eydir; demin de
dorulukla dindarln hemen hemen ayn ey olduunu gr
mtk. Hadi Protagoras, ylmayalm, geri kalanlar da gz
den geirelim. Doru olmayan b ir i yapan, erilik ederken
e temkinli midir?
Byle bir eyi kabul etm ek beni utandrr, Sokrates;
ama yle olduunu dnen birok kimse var.
Peki, kiminle konuaym ben, seninle mi onlarla m?
stersen nce onlarn fikrini sor.
Benim isteim nemli deil, yeter ki sen de onlar gibi
dnp dnmediini syle; her eyden nce ele aldmz
konuyu inceliyorum ben. Ama bu arada, soru soran beni de,
cevap veren seni de incelemek durumuna girmi olabiliriz.
d nce konunun glklerle dolu olduunu ileri srerek
mrn krn etti Protagoras, ama sonra cevap vermeye raz
oldu.
Hadi, soruyu batan alalm , dedim. Sence erilik ya
parken temkinli davranan kim seler olabilir mi?
Olabilir.
Temkinli olmak sence iyi dnmektir, deil mi?
 P R O T A G O R A S 417

vle.
yi dnmek de, erilik yaparken aklllk etm ektir
deil mi?
yle olduunu kabul edelim.
Ama insan erilik ederken baarya ulanca m akl
llk etm i olur, yoksa baarya ulamad zaman m ?
Baarya ulat zaman.
O halde iyi eyler vardr sence.
Evet.
Bu iyi eyler, insanlara yararl olan eyler m idir? o
Zeus hakk iin evet, dedi. Ama insanlara yararl ol
mayan eylere de iyi derim.
Protagorasm sinirlendiini, cannn skldn, cevap ver
mekten tedirginlik duyduunu sezdim. Halini grnce, onu
kollayp daha tatllkla sormaya baladm sorularm : Prota- 334
goras, bu szlerinle hi kimseye yararl olmayan eyleri mi kas
tediyorsun, yoksa yararlla hi sahip olmayan eyleri m i? Bu
ikinci eitten eylere de iyi der misin?
Hayr, dedi; ama baz besinler, ikiler, ilalar ve daha
birok ey gibi b ir yn iyi ey biliyorum ki, insanlara zarar
ldr, bakalar yararl, bakalar ise ne yararldr ne zararl;
oySa atlar iin iyidir bunlar. Baz eyler yalnz kzler iin,
brleri yalnz kpekler iin iyidir. H ibir hayvana yararl
olmayan baz eylerse, aalara yararldr; aalarda da baz- b
lar kkler iin iyi, yeni srgnler iin ktdr. Szgelii gb
re, kklere serpilirse her bitkiye iyidir am a yeni srgnlerle
filizlere serpildi mi, hepsini ldrr. Ayn ekilde, sv ya ,6
her eit bitki iin zararldr, btn hayvanlarn tylerini de
bozar ama; insanlarn kllarna da, bedenlerine de yararldr.
tyi yle deiken, yle eitli bir eydir ki, szgelii, ya in
san bedeninde dtan kullanld m iyidir de, azdan alnd m c
ok ktiidr. H ekim ler bu yzden hastalarn bu ya yemesini
yasaklar, ok az m iktarda, ancak besinlerin ve etlerin koku
alma duyusunda uyandrdklar ho olmayan izlenimi gidere
cek kadar alm alarna izin verirler.
Bu szler bitince, dinleyenler Protagorasm gzel konu
masn grltyle alkladlar. Bense, Protagoras, belleim
doutan ok zayftr, uzun b ir sylev dinledim mi tartm a
konusunu unuturum, dedim. Eer ar iiten biri olsaydm, d
benimle konumak iin szlerini bakalarna sylediinden
D27
 418 P R O T A G O R A S

daha yksele sesle sylemen gerektiini dnrdn; imdi

de ayn hatr sayarl gster de, unutkan b ir adamn kar
snda olduuna gre, sylediklerini izlememi istiyorsan, cevap
larn uzatmayp ksa kes.
Cevaplarm nasl ksaltm am istiyorsun? Gereinden
daha m ksa keseyim yani?
Asla, dedim.
Gerektii kadar m olsunlar?
e Evet.
Ama cevaplardaki bu gereine uygunluk lsn kim
belirleyecek? Sen mi, ben mi?
ittim ki, sen istediin zaman, ayn konular zerinde
hem hi arm adan uzun uzun, hem kimsenin beceremeye-
335 eei kadar ksa konumay bilirm isin; hatta bunu bakalar
na retebildiin de syleniyor. Benim le konumak istersen,
ikinci ekli, ksa konuma eklini se.
Sokrates hayatta pek ok kimseyle sz mcadelesine
girdim ben. Eer istediin gibi yapsaydm, tartm a tarzm
karm dakilerin isteklerine gre ayarlasaydm, hi kimseyi alt
edemezdim ve Protagoras ad Yunanllar arasnda tannmazd,
dedi.
O ana kadar verdii cevaplardan honut' kalmadn, ko
numaya istediim ekilde devam etmeye raz olmayacan an-
b ladm. Bunun zerine, sohbette iimin kalmadn dnerek
unlar syledim: Protagoras, seninle, houna gitmeyen b ir
ynteme uygun olarak konumay ben de istemem; ama benim
dzeyime inerek konumak istediin zaman, emrine amadeyim.
Senin hem ksa hem uzun konumay bildiini (becerikli bir
insansn nk) sylyorlar. Sen de itiraf ediyorsun bunu;
c bense tersine hibir ey anlamyorum uzun konumalardan,
bu kusuruma zlmekten baka ey gelmiyor elimden. Konu
mann devam etm esi iin, her iki ekilde konumakta da usta
olan sen, gszlmn dzeyine inerek konumalydn; ama
bunu istemediine gre (zaten uzun szlerini dinlememe izin
vermeyecek bir iim de var, b ir yere gitmem gerek), seni din
lemekten ok zevk alacam halde gitmek zorundaym.
Szm bitirirken kalkmaya davrandm. Ama Kallias sa
d eliyle elimi yakalayp, sol eliyle eteime sarlarak, Seni brak
mayacaz, Sokrates; nk benim iin dnyada seninle Pro
tagoras arasndaki b ir tartm ay dinlemek kadar zevkli hi-
 P R O T A G O R A S 419

bir ey olamaz; hadi, bu zevki esirgeme bizden, dedi. Ayakta,

kmaya hazr b ir halde cevap verdim: Ey Hipponikos'un o
lu, senin bilgelik akna eskiden beri hayrandm; imdi de ok e
beendim seni, kutlarm. Bu yzden, elimde olan bir ey is
teseydin, esirgemezdim. Ama bu, gen koucu H im eral Kri-
son'a ayak uydurmam, ya da bir uzun m esafe koucusu ya
da b ir gnde uzun mesafeleri aan b ir haberciyle yarmam 336
istemek gibi b ir ey. Byle bir istee, B u kouculara ayak uy
durmay senin kadar ben de isterdim ama imknsz bu; iki
mizi mutlak ayn yarta grmek istiyorsan, K rison a yalvar
da gszlmn dzeyine insin. Ben hzl koamyorum n
k, o ise yava koabilir, diye cevap verirdim. Protagoras ile
konumamz dinlemek istediine gre de, balangta yapt
gibi ksa szcklerle yalnz sorularm a cevap vermesi iin yal- b
var ona; byle yapmazsa ne biim bir konuma olur bu? Ka
nmca b ir toplulukta karlkl konumak ile halka sylev ek
mek, iki farkl eydir. Kallias, Evet ama Sokrates bir d
n bak: Protagoras, sen nasl istediin biim de konuuyorsan,
kendine de diledii biimde konuma izni verilmesini isterken
hakl grnyor, dedi.
Burada Alkibiades sze kararak unlar syledi: Doru
davranmyorsun Kallias, nk Sokrates uzun sylevler vere
mediini, bu noktada Protagorasm stnln kabul ettiini
sylyor. Ama i bir tartm ay yrtmeye, sorular sorup ce
vaplar almaya geldi mi, herhangi b ir kimseden aa olmasna
aarm dorusu. Protagoras da tartm ada So k ratesten aa
olduunu kabul ederse, Sokrates'in diyecei kalmaz. Ama s
tnlk iddiasna kalkyorsa her soruya uzun sylevlerle ce
vap vermeyi brakp, sorular, cevaplarla tartm ay kabul et
sin; kantlardan syrlmay, cevap verm ekten kanmay b
raksn, dinleyenlerin ouna sz konusunun ne olduunu unut
turacak kadar uzatmasn szlerini. nk kendisi aka olsun
diye belleinin olmadm ileri sryor ama ben, Sokratesin
hibir eyi unutmayacana eminim. Herkesin dncesini sy
lemesi gerektiine gre, bence Sokrates'in istei daha yerinde.
Alkibiadesten sonra, yanlmyorsam, K ritias sze kar
t: Prodikos ve Hippias, dedi, sanrm Kallias, Protagoras e
m tarafn tutuyor, Alkibiades ise akim a ne taktysa onun hakl
kmasn ister hep. Ama biz, ne Sokratesin tarafm tutacaz 337
 420 P R O T A G O R A S

ne de Protagorasn; tarafsz olarak, konumay yarm brak

mam alarn rica edelim ikisinden de.
K ritiasm bu szlerinden sonra Prodikos ald sz: Ben
ce haklsn K ritias; bu eit konumalarda bulunanlar iki ko
numacy da taraf tutmadan dinlemelidir, ama eitlikle deil.
Her ikisini de tarafsz bir kulakla dinlemeli, ama aralarnda
deer terazisini dengede tutmayp, daha usta olann kefesini
arlatrm al, bilgisiz olannkini hafifletirm elidir. Protagoras,
j, Sokrates! Hatrm z krmayp tartm anz ben de rica ediyo
rum; tartn ama ekimeyin. yi niyetli dostlar tartr, d
m anlar ile basm larsa ekiir. Szm tutarsanz, bize en g
zel tartm ann nasl olduunu gsterecek ve konuan sizler,
dinleyen bizlerin vgmz demiyorum ama, takdirimizi ka
zanacaksnz. nk takdir dinleyicilerin ruhundan gelir, i
tendir; vg ise ounlukla asl dncesini gizleyip, yalan sy
leyenlerin dudaklarndan kar. Sizi dinleyen bizler de zevk de-
il sevin duyacaz; nk sevin, renen, bilgelie erien
akln doyurulmas; zevk ise, yemekle ya da buna benzer ho
bir duyumla bedenin doyurulmasdr. Toplantdakilerin ou
Prodikos'un bu sylevini alklad.
Prodikostan sonra bilgin Hippias unlar syledi: Bura
da bulunan hepimizi akraba, balak, yurtta sayyorum. Ya-
1 sa bakmndan deil ama, doa bakm ndan: benzer, doal ola
rak benzerin akrabasdr nk, ama insanlarn tiran olan
yasa, doay bile zorlar sk sk. Bu yzden, eyann zn bi
len, Yunanllarn en bilgilileri olan, bu sfatla ve Yunanistan'
da bilgeliin merkezi olan bu ehirde, bu ehrin en nl en
zengin evinde toplanan bizlerin, nmze yakmayacak sz
ler etmemiz, en baya insanlar gibi birbirim izle ekimemiz
e utan verici b ir ey olur. Protagoras, Sokrates! Bunun iin an
lamanz, yarg olarak bize gvenip orta b ir yol tutmanz
rica ediyor, tlyorum. Sen Sokrates, Protagoras'n houna
338 gitmiyorsa, ksa sorulu cevapl konumann kesin ekline ok
balanma; bize daha gzel, daha grkemli gelmeleri iin sz
lerinin dizginlerini gevet. Sen de Protagoras, gzel konuma
denizinde, kendini pupayelken elverili rzgra kaptrp, ka
radan grlmeyecek kadar alm a. kiniz de orta yolu tutun.
Buna inanyorsanz byle yapar; her ikinizin szlerinde de gc-
b rekli ly gzetecek b ir yarg, bir bakan, seersiniz.
Herkes beendi bu teklifi ve onaylad. Kallias beni gn-
 P R O T A G O R A S 421

dermeyeceini syledi, b ir bakan semem istendi. Szlerim i

ze b ir hakem semenin gereksiz b ir ey olacam syledim:
Gerekten de, bizden deersiz biri seilirse, deersizin deer
lileri ynetm esi yakksz olur; bize eit b iri seilirse gene
uygun olmaz: nk bize eit biri bizim gibi davranacak, se- c
im gereksiz olacaktr. Ama kendinizden daha deerli birini
sein, diyeceksiniz. Dorusu Protagorastan daha deerli bi
rini bulamazsnz bence. Ondan daha deerli olmayan birini
seerek onu Protagoras'tan stn sayarsanz da, deersiz bir
insanm gibi bana b ir denetleyici koymakla Protagorasa
hakaret elm i olursunuz. Bana gelince, ben byle eye aldr
mam. Ama dileinizi yerine getirmek iin, konumamzn de
vam etmesi ve toplantmzn dalmamas iin yle yapabili
rim: Protagoras cevap vermek istem iyorsa sorulan o sorsun;
ben cevap verir, ayn zamanda da bence soru sorulduu za- d
man nasl cevap vermek gerektiini gstermeye alrm ona.
Diledii btn som lara cevap verdikten sonra, benim yapt
m gibi som lara cevap verme sras ona gelir. O zaman, yal
nz som ya cevap vermeyi istemezse, demin konumamzn ke
silmemesi iin bana nasl rica ettinizse, bu defa birlikte ona
rica ederiz. B u i iin bakan semek gereksiz, hep birden ba- e
kanlk edersiniz. Herkes uygun buldu byle davranmay. Pro-
tagorasn pek houna gitm em iti ama, nce so m lar sormaya,
yeterince sorduktan sonra da benim soracaklarm a ksa ce
vaplar vermeye raz olmak zomnda kald. yle balad:
Sokrates, bence eitimin balca konusu iir bilgisidir,
yani airlerin eserlerinde iyi ile kty ayrt edebilmek, bun- 339
lan zmleyip yol atklar som lar cevaplandrabilmek ye
teneidir. im di sana bizi deminki tartm am zn konusundan
yani erdem konusundan uzaklatrm ayacak, yalnz iir alan
na gtrecek (tek fark bu olacak) b ir som soracam . Simo-
nides b ir iirde Tesalyal Kreonun olu Skopasa yle der:
Eli aya, kafas kusursuz, lekesiz ve gerekten iyi bir b
adam haline gelmenin g b ir ey olduunu itiraf ederim.
Bu iiri biliyor musun, yoksa hepsini okuyaym m?
Gerei yok bilirim , hem de iyice incelemiimdir, dedim.
Daha iyi, dedi. Peki nasl buluyorsun? Gzel ve dom
mu, yoksa deil mi?
ok gzel ve ok dorn, dedim.
Ama airin syledikleri eliirse de gzel bulur musun?
 422 P R O T A G O R A S

Hayr .
Hele daha iyi incele bakaym, dedi,
c Dostum, yeterince incelemitim.
yleyse ayn iirde yle dediini de biliyorsundur:
yi insan olm ak gtr diyen Pittakos'un szn de bir
bilgenin azndan kt halde, doru bulmuyorum.
Bu m sralar da, demin sylediim m sralar da ayn
insann sylediini biliyor musun?
Biliyorum , dedim.
Peki bu iki para birbirini tutuyor mu sence?
Sanrm tutuyor dedim. (Bu cevab verirken, hakl ola
nn o olmasndan da korkuyordum biraz.) Ya sen ne dersin,
sence tutmuyor mu?
Ayn anda iki eyin olduunu syleyen b ir insan nasl
d tutarl konuuyor sayabilirim ? nce, gerekten iyi b ir insan
haline gelmenin g olduu ilkesini kendi koyuyor; sonra, ay
n iirde birka m sra sonra bunu unutup kendisiyle ayn eyi,
erdemli olmann g olduunu syleyen Pittakosu tpk ken
disi gibi konutuu halde beenmiyor, knyor. Oysa kendi
siyle ayn ekilde konuan birini knamakla, kendini-knad
veya ilk parada ya da ikinci parada yanld besbelli,
e Bu sylevi dinleyenlerin ou grltyle alklad. Ben de
nce usta b ir boksrden yumruk yemi gibi sersemledim, bu
szlerden ve alk grltsnden bam dnmeye balad. Son
ra, dorusunu syleyeyim, airin dncesini incelemek iin
zaman kazanmaya altm ; bu yzden Prodikosa dnp yle
dedim: Prodikos, Sim onides senin yurttandr; yardmna
koman doru olur sanrm . Homeros'da, Akhilleusun sktr-
340 d Skam androsun Sim oeise,
'Sevgili kardeim, bu gl savay durdurmak iin bir
lik olalm , diyerek yardma armas gibi, ben de senden yar
dm istemeliyim. Protagoras'n Sim onidesimizi devirmemesi
iin yardma aryorum seni. Devrilmemesi iin senin bili
min; sana demin b ir sr gzel ey syleten, istek ile arzu ara-
b sndaki kk fark ayrttran bilim in gerekli. Gene yararlan
ondan ve Sim onides'in elikiye dmediini sanan benimle
ayn dncede olup olmadn syle. Ama nce kendi dn
ceni bildir bize, Prodikos: sence belli b ir hale gelmek ile olmak
ayn eyler midir, farkl eyler mi?
Prodikos,
 P R O T A G O R A S 423

Zeus hakk iin, farkl eylerdir, diye cevap verdi.

Sim onides de, ilk parada, gerekten iyi bir insan ha- c
line gelmenin g olduunu sylerken, kendi dncesini ak
lyor, deil m i?
Evet.
Pittakos'u knamasysa, Protagoras'n sand gibi, tek
rarlanan kendi szlerinden deil, farkl bir szden; nk Pit-
takos, Simonides gibi erdemli hale gelmenin deil, erdemli ol
mann g olduunu syler. Protagoras, bak. Prodikos, hali
ne gelmek ile olmann ayn ey olmadklarn sylyor. Eh, d
haline gelmek ile olmak iki ayr eyse, Sim onides de e
likiye dmemitir. B elki Prodikos ve daha birok kimse He-
siodosla birlikte iyi b ir insan haline gelmenin g olduunu
syleyeceklerdir, nk tanrlar erdemin nne aln terini
koymulardr; am a erdeme ulam ak gse de, b ir defa doru
una varld m, elde tutulmas kolaylar.
Prodikos bu szleri beendi, ama Protagoras, Sokrates
yorumunla, m etnin kusurunu gidereyim derken, bsbtn ar
tryorsun. dedi. e
0 halde sence kt b ir i yapyorum ben, Protagoras;
gln b ir hekimim: hastal iyiletireyim derken azdryo
rum, dedim.
Evet, yle, dedi.
Nasl olur?
a ir senin yaptn gibi erdemi elde tutmann kolay
bir ey olduunu syleseydi, pek bilgili biri saylmazd; erde
mi elde tutm ann en g ey olduunu herkes bilir. 341
Zeus hakk iin, Prodikos'un tartm am z dinlemesi
byk talih! diye haykrdm; nk Prodikosun Simonides'e,
hatta daha da eskilere dayanan bilimi, tanrsal, eski b ir bilim
bence. Ama bunca ey bilen senin bu bilimden habersiz oldu
un anlalyor; bense Prodikos'un rencisi olduumdan iyi
ce bilirim . B u yzden sanrm, burada Sim onidesin g szc
n belki de senin anladndan baka anlamda kullandm >
dnmyorsun. B u duruma korkun szcnde derim
ben; bu yzden seni ya da bir bakasn vmek iin; Pro
tagoras b ir bilgin ve korkun bir insandr, dediim zaman
Prodikos hep azarlar beni: iyi eylere korkun demeye utan
myor musun? der. nk onca korkun szc yalnz k-
t eyleri b elirtir. Gerekten de korkun zenginlik, korkun
 424 P R O T A G O R A S

bar, korkun salk denmez hibir zaman, ama korkun has

talk, korkun sava, korkun yoksulluk denir; dolaysyla
korkun olan ey ktdr. Bunun gibi, g szc de, Keos-
lular ve Sim onides iin kt b ir anlam a ya da senin bilmedi-
c in baka b ir anlama gelebilir. Prodikos'a soralm bunu. Simo-
nidesin dilini aklam ak iin ona bavurmak gerekir. Syle
bize Prodikos, Simonides g szcyle ne demek istiyordu?
Kt, dedi.
Prodikos! Sim onides Pittakos'u demek bu yzden ya
ni erdemli olm ak gtr dedii iin knyor, erdemli olmak
ktdr diye anlad iin.
Prodikos,
Sim onidesin burada, Pittakos'un terim lerin gerek an
lam larn bilmediini (Pittakos Midillili olduundan b arbar b ir
lehe konumaya alknd nk) gsterm ekten, onu bu yz
den knamaktan baka ey istediini dnebilir misin So k
rates? dedi.
d Prodikos'un sylediklerini duyuyor musun, Protago
ras? Bunlara kar syleyecek b ir eyin var m ?
Protagoras,
Geree ok uzaksn Prodikos, diye cevap verdi. Ben,
Sim onidesin g szcn hepimizin kulland anlamda kul
landna; kt olan eyi deil, yaplmas kolay olmayan, zah
m etli eyi belirttiine eminim.
Ben de ayn dncedeyim Protagoras, dedim; Sim oni
des bunu demek istem itir. Prodikos da byle olduunu ok iyi
b ilir, ama aka ediyor, dnceni savunup savunamayacan
grmek iin seni snam ak istiyordu. Zaten hemen sonraki cm
lede Sim onides'in g szcn kt anlamnda kullanmad
nn rtlmez b ir kant var. yle diyor:
Yalnz b ir tanr yararlanabilir bu ayrcalktan.
Sim onides'in erdemli olmann kt olduunu savunup
sonra hemen arkasndan yalnz b ir tanrnn erdemli olabilece
ini, bu imtiyazn yalnz tanrlara vergi olduunu sylemesi
mmkn mii? yle olsa, Prodikos Sim onides'i, Keos'lulua
layk olmayan b ir ahlaksz gibi gsterm i olurdu. Peki ama,
342 Simonides'in bu iiri yazmaktaki amac ney^i acaba? Sen air
leri yorumlamak diye adlandrdn eyde bilgimi denemek is
tersen, dncemi syleyeyim, yok, sen sylemek istersen, sana
brakrm sz.
 P R O T A G O R A S 425

Protagoras, teklifim e Nasl istersen yle yapalm Sokra-

tes, diye cevap verdi. Prodikos, Hippias ve brleri de Sen
syle sen syle! diye tutturdular.
Peki, bu iir stne ne dndm anlatmaya al
aym, dedim. G irit ve Lakedaimon, Yunanistanda felsefenin
en eski, en gelimi olduu blgelerdir ve dnyann hibir ye
rinde bu blgelerdeki kadar ok sofist bulunmaz. Ama bu
halklar bunu saklayarak, Protagoras'm szn ettii sofistler
gibi, cahil gstermek isterler kendilerini. Bilgelikte btn Yu
nanllardan stn olduklarn belli etmemek iin ve gerek s
tnlklerinin bilgelikte olduu renilirse, herkesin bilgelik
yolunda uramaya balayacana inandklarndan, yalnz sa
va sanatnda ve cesarette stn grnmek isterler. Oysa ye
teneklerini byle gizleyerek, eitli devletlerdeki Lakedaimon' c
luluk taslayanlar yanl yola srklem i; Lakedaim onlulam
Yunanllardan stnlnn nedenini bunlar sanarak kulak
larm harap etm elerine7, ellerine deri kaylar sarm alarna, be
den eitimine m erak sarp, ksack giysiler giymelerine yol a
mlardr. Ama Lakedaim on'lular gizli grmelerden bkp
da sofistleriyle serbeste konumak isledikleri zaman, taklit
ileri dahil btn yabanclar kovar, sofistleriyle yabanclarn
Haberi olmadan konuurlar; ayrca yurtlarnda rendiklerini
unutmalarndan korktuklar iin, genlerin yurt dna kp d
baka devletlere gitmelerine izin vermezler. B u konuda Girit
liler de byle davranr. Bu iki devlette yalnz erkekler deil,
kadnlar da eitim grm olmakla vnrler.
Doru sylediimi, Lakedaim on'lularn felsefi konumala
ra ok alkn olduklarn yle anlayabilirsiniz: Lakedaimon'
ularn en bayalarndan biriyle konuun; btn konuma bo
yunca anlamsz gibi gelecektir size. Ama ilk frsatta usta elle e
atlan bir ok gibi yle ksa, keskin, anlaml b ir sz atar ki or
taya, karsndaki b ir ocuk gibi grnr onun yannda. By
le zl szler bulma yeteneine ancak ok iyi eitim grm
insanlarda rastlanabilecei iin gnmzde, eskiden baz kim
selerin de fark ettii gibi, Lakedaimon eitiminin, beden ei- 343
timi anlayndan ok felsefe anlayna dayand belli ol
mutur.
Bunu anlayanlar arasnda Miletos'lu Thales, Mytilene li
Pittakos, Prieneli Bias, bizim Solon, Lindoslu Kleobulos, Khe-
nelj Myson ve bu bilgelerin yedincisi saylan Lakedaimon lu
 426 P R O T A G O R A S

Khilon saylabilir. Bunlarn hepsi Lakedaimon eitiminin hay

ran, taraftan , mridiydiler; bilgeliklerinin Lakedaimonlula-
rnkine benzedii, her birinin ksa, anlmaya deer zdeyiiy-
b lerinden kolayca anlalr. B u bilgeler, bilgeliklerinin ilk rn
lerini Apollon'a sunmak iin toplandklar zaman, Delphoi ta
pmann stne dillerden dmeyen u zdeyileri kazdrm-
lard: Kendini bil ve Arlktan kan.
Peki, btn bunlar neden mi sylyorum? Size eski bil
gelerin tarznn balca zelliinin Lakedaimonlulara zg bir
ksalk ve zllk olduunu gsterm ek iin. zellikle Pittakos'
un u sz dilden dile dolar, bilgelerce vlr:
yi adam olmak gtr. B ir bilge saylmak erefine ula-
c mak isteyen Sim onides, bu zdeyii nl b ir pehlivan yere
serer gibi ykarsa, ann insanlar arasnda isim yapacam
biliyordu. te Sim onides bu zdeyii, sylediim am ac gde
rek ykmak istedii iin yazm tr btn o iiri; hi deilse ben
yle olduunu sanyorum.
im di hep birlikte inceleyip hakl olup olmadm gre
lim. nce Simonides erdemli hale gelmenin g olduunu sy
lemek isteseydi (eer Sim onides'in Pittakosla ekitii farz
edilmezse), cmlesine o itiraf ederim szn eklemesi man
ii tksz grnrd. B u itiraf ederim kesinlikle gereksiz bir
ekleme nk. Pittakos erdemli b ir insan olmak gtr de
yince ona, Hayr, ama itiraf ederim ki gerekten erdemli b ir
insan haline gelmek gtr, diye cevap verirken; gerekten
erdemli demek istem iyor. Burada gerekten sz, sanki er
demli insanlarn bir ksm gerekten erdemliymi de brleri
e gerekten erdemli deillermi demek isterm i gibi erdemli s
zne balanmyor. nk byle bir eyi ileri srmek sama
olurdu ve Sim onidese yakmazd. Burada, gerekten sz
cnn cmlede devrik olarak kullanldn, Pittakos ile Si-
monidesin karlkl konutuklarn, sze nce Pittakos'un ba
layarak Dostlarm, erdemli olm ak gtr, dediini, Simo-
344 nidesin ise Yanlyorsun Pittakos, eli, aya, kafas kusursuz
ve lekesiz bir adam olm ak deil ama o hale gelmek, itiraf ede
rim, gerekten gtr, diye cevap verdiini kabul etmek gere
kir. Bu ekilde, cmlede itiraf ederimi sktrm asnn man
tkl, gerekten sznn asl yerinin de sonda olduu gr
lr. Sonraki btn m sralar da bu iki szce verilen deeri
b gsterir. iirde birbirini tutan daha pek ok ayrmt vardr;
 P R O T A G O R A S 427

zariflikle kesinlii eksiksiz b ir ekilde birletirir nk. Ama

bu kk paralan incelemek zaman ister. B u yzden ii
rin genel zelliini ve am acn aklayp bandan sonuna kadar
temel hedefinin Pittakosun szn rtmek olduunu gster
mekle yetineceim.
Gerekten birka m sra sonra ne der Sim onides? Nesre
evirirsek unu: itira f ederim ki iyi insan haline gelmek ger
ekten gtr; gene de b ir sre iin bu hale gelmek mmkn
dr; ama bu hale gelince hep byle kalmak yani Pittakos, se- c
nin dediin gibi iyi b ir insan olmak imknszdr ve insan g
cnn stndedir; yalnz tanrya zg b ir ayrcalktr. Ama
altndan kalklm az b ir felaketle yere serilirse, insan iin k
t hale gelmemek mmkn deildir.
Peki, szgelii b ir geminin idaresinde, altndan kalklmaz
bir felaketle yere serilen kim dir? Bilgisiz olan deil elbet; bil
gisiz olan hep yere serilir nk. Ayn ekilde, yatan b ir ada
mn yere serilemeyecei ama ayakta duran b ir adamn yere
serilip yatrlabilecei gibi; altndan kalklam az b ir felaket de,
elinde im knlar olmayan seremez. Bu yzden iddetli b ir fr- d
tna kaptan, kt mevsimin bastrm as iftiyi, buna benzer
bir aksilik de hekimi aresiz brakabilir, iy i b ir insann kt
olmas, b ir baka airin de iyi insan bazen ktdr, bazen
iyi dedii gibi gerekten mmkndr. Ama kt insann kt
haline gelmesi imknszdr, o ister istemez hep ktdr. By- e
lece, alkan, bilge ve iyi b ir insann, altndan kalklmaz bir
felaketle yere serilince kt olmamas mmkn deildir. Pit
takos, sen erdem li olmann g olduunu savunuyorsun; ger
ekte erdemli hale gelmek g ama mmkn; olmak ise, im
knszdr;
nk h er insan iyi yapnca iyi, kt yapt zaman k
tdr.
Peiki yazda iyi yapmak nedir, insan yazmada iyi klan
ey nedir? H arfleri renmesi elbette. Y a iyi b ir hekim olmak 345
in, iyi hekim lik yapmak iin ne gerek? H astalar tedavi et-
meyi renmek tabii; hastalan iyi tedavi edemeyen hekim
kt hekim dir. Peki, kim kt hekim haline gelebilir? Bunun
ilk koulu nce hekim, sonra iyi hekim olm aktr; ancak o za
man kt hekim haline gelinebilir. Ama hekim likten anlama
yan bizler, hasta tedavisinde baarsz olm akla hekim haline
gelemeyiz. Dlgerlik ve br m esleklerde de byledir bu. Oy-
 428 P R O T A G O R A S

b sa, baarsz olm akla hekim haline gelemeyen biri, kt he

kim haline de gelemez tabii. Bunun gibi, iyi insan; yallk,
ok alm a, hastalk, ya da baka b ir neden yznden kt
hale gelebilir. nk baarszln tek nedeni, bilginin elden
gitmesidir. Ama kt insan, kt haline gelemez, nk hep
ktdr; kt hale gelebilmesi iin daha nce iyi olmas ge
rekir. te iirin bu blm de devaml b ir ekilde iyi insan ol
mann imknsz olduunu, ama ayn insann iyi hale gelmesi-
c nin de, kt hale gelmesinin de mmkn olduunu ve iyi hal
de en uzun zaman kalanlarn en erdem liler olduunu, tanr
larn da onlar sevdiini kantlamaya alyor.
Yani btn bunlar hep P ittakosa kar yazlm tr, iirin
devam daha iyi gsterir bunu. yle der nk:
te bu yzden bulunmas imknsz b ir eyi aramaya
cak; bana verilen hayat parasn koca dnyann meyvelerini
toplayan bizler arasnda, kesinlikle kusursuz b ir adam aramak
gibi gerekletirilm esi imknsz bir umut peinde, bo yere
harcamayacam. Ama byle birini bulursam, gelir sylerim
d size.
Pittakosun szlerine, btn iir boyunca hep bu-iddetle
hcum edilir:
Seve seve ktlk yapmayan her insan onaylar, severim;
ama ihtiyala mcadele, tanrlar iin bile imknszdr.
Bu m sralarm hedefi de ayndr; nk Simonides, sanki
bir insann seve seve ktlk etmesi mmknm gibi, seve
seve ktlk etmeyen b ir insan vdn syleyecek kadar
bilgisiz deildir.
Ben, filozoflar arasnda, bir insann seve seve gnah i
leyeceini, seve seve utan verici kt hareketlerde bulunaca
n dnebilecek tek kimse olmadna hemen hemen eni-
e nim. Tersine, hepsi utan verici, kt hareketlerde bulunan
larn bunlar istemeye istemeye yaptklarna emindir; Sim oni
des de seve seve ktlk yapmayan insan vdn syleme
yip, seve seve szn kendine balyor; nk iyi b ir insa
nn srk sk bakalarna dostluk gsterm ek, onlar vmek zo
runda kaldn dnyordu. Szgelii, insan bazen anasnn,
babasnn, yurdunun; yakn olan bakalarnn ktlne u-
346 rar. Byle b ir durumda ktler; analarnn, babalarnn, yurt
larnn bu ktln b ir eit sevinle karlayp ihmal
lerinden dolay karlaacaklar sulam a ve hareketlerden kur
 P R O T A G O R A S 429

tulabilmek iin bu ktlkleri herkese yayar, ikayet ederler.

Bylece sonunda ikayet konusunu abartm aya, zorlamayla do- b
an dm anlklarm seve seve byk b ir kin haline getirme
ye vardrrlar ii. yi insanlarsa, tersine, yaknlarnn kusurla
rn rtm eye alr, onlar hakknda iyi eyler sylemeye zor
larlar kendilerini. Akrabalarnn ya da yurtlarnn hakszlk
lar, ilerinde biraz fke uyandrsa bile, kendi kendilerini ya
ttrr, kendilerini onlar sevmeye ve haklarnda iyi eyler sy
lemeye zorlayarak barrlar onlarla.
Simonides kukusuz birok defa ,kendisinin de b ir tiran
ya da buna benzer birini isteye isteye deil de zorla vdn c
fark etm itir. yle diyor Pittakos'a:
Seni eletirm em , kavga karm ay sevdiimden deil,
Pittakos!
B ir insann kt ve ok korkak olm amas, devletlerin ko
ruyucusu olan doruluu bilmesi ve akl banda olmas ye-
terlidir benim iin. Byle b ir adam ayplamam, ayplamay
sevmem nk. Ahmaklarn soyu saylamayacak kadar kalaba
lktr gerekten; hem de ayplamaktan holananlar bktra
cak kadar kalabalktr.
Aybn lekesini tamayan her hareket iyi saylmaldr.
Bunlar sylerken, siyahn karmad her ey beyazdr demek
istemiyor; pek ok kii gln bulurdu bunu. Sylemek iste- d
dii ey, eletirm esini sona erdirm ek iin, tam orta yolu se
tiidir. Koca dnyann meyvelerini toplayan bizler arasnda
kesinlikle kusursuz bir insan aramyorum; am a bulursam, ge
lir size sylerim, diyor. Bu yzden, kusursuz olarak hi kim
seyi vmeyeceim, ama hibir ktlk yapmayan orta insan
la yetinir, byle olan her insan sever ve verim (burada Pit
takos'la konutuu iin Mytilene lehesini kullanyor), seve e
seve (seve seveyi, peinden gelen kelimelerden, konumada
bir duraklama yaparak ayrm ak gerek) ktlk yapmayan her
insan sever, verim; oysa baz insanlar istemeye istemeye
sever, verim ; bu yzden, Pittakos, sen de yar yarya doru
bir ey syleseydin, seni de azarlamazdm. Ama tersine ana 347
m eseleler stne ok yanl eyler sylyor ve doru syledi
ini sanyorsun. B u yzden azarlyorum seni, diyor.
Prodikos, Protagoras! te bu iiri yazarken Sim onides in
Hedefi buydu bence.
 430 P R O T A G O R A S

Bunun zerine Hippias, Sokrates bence de senin airi yo-

rumlayn ok gzel; ama ben de iyi b ir aklam a yapabilirim,
isterseniz anlataym, dedi,
bAlkibiades de Tabii isteriz Hippias, ama b ir baka de
fa, dedi. imdi Protagorasla Sokrates'in aralarndaki an
lamaya uymalar ve Protagorasn isterse Skrates'e sorular
sorm as; yok, cevap vermeyi tercih ederse, sorulan Sokra-
tesin sorm as doru olur.
c Ben karar Protagorasa brakyorum , dedim. Diledii
gibi davransn. Ama bana kalrsa Protagoras, iirleri, m sralan
bir yana brakp sana balangta sorular sorduum konuyu
ele almalyz tekrar. Bu konuyu seninle birlikte deerek iyi
b ir sonuca balam ak isterim . Bence iir stne bu konuma
lar, baya ve bilgisiz insanlarn ziyafetlerine pek benziyor.
Bilgisizliklerinden tr, sesleri, szleriyle ziyafeti kendileri
d renklendiremediklerinden, flavta algclarnn fiyatn artrr;
bu yabanc sesi, flavtalarm sesini, pek pahal der ve flavtala-
rn sesiyle konuurlar birbirleriyle. Oysa sekin, iyi yetimi
insanlarn ziyafetlerinde ne flavta algcsna rastlanr, ne dan
sze, ne de lavta alanlara. Bu hafiflikler, bu sam alklar ol
makszn, konuklar, birbirleriyle konuacak kadar bilgili ol
duklarndan, arab kardklar zaman bile kendi z sesleriyle
e srayla konuup, birbirlerini dinlerler. Ayn ekilde, bu gibi in
sanlar (aramzda bazlar yle olm akla vnyor) bir araya
getiren toplantlarda da ne yabanc seslere gerek vardr ne de
sylemek istediklerini kendilerine sorup anlayamadmz, sz
lerine konum aclarn baka baka anlam lar verdikleri, ama
tartlan sorunun iinden kmay baaram adklar airlere.
348 Deerli insanlar bu eit konumalardan kanr, birbirleriyle
konuurken kendi szlerini syler, birbirlerinin bilgeliklerim
karlkl olarak kendi sylevlerinde lerler. te bence, sen
ve ben bu insanlar rnek almalyz. airleri b ir yana brakp,
kendi olanaklarm zla konuarak gerei ve kendi gcmz
bulmaya alalm . Soru sormaya devam etmek istiyorsan, ce
vap vermeye hazrm; istem iyorsan, yarm braktm z tart-
b may sonuca ulatrm ak iin brak, ben soraym.
Bu ve bunun gibi szlere ramen, Protagoras b ir ey sy
lemiyordu. O zaman Alkibiades, K alliasa dnerek yle dedi:
Kallias, Protagoras cevap verip vermeyeceini sylememek
le doru bir i mi yapyor sence? Bence hayr. Ya konusun,
 P R O T A G O R A S 431

ya da konumayacan itiraf etsin ki, onun hakknda ne d

neceimizi bilelim ; sonra Sokrates b ir bakasyla ya da di
leyen baka iki kii birbiriyle tartr. c
Bunun zerine, sanrm Alkibiadesin szleriyle, K alliasn
ve hemen herkesin yalvarmasndan sklan Protagoras, isteme
ye istemeye tartm aya devama karar verip sorulan benim sor
mam, cevap vereceini bildirdi.
O zaman yle dedim: Protagoras seninle tartrken, u
anda aklm a taklan sorulan zmekten baka b ir hedefim ol
duunu sanm a; Homeros'un u sznde ok hakl olduuna
inanrm:
ki kii birlikte giderken, biri daha nce fark ed er...'
nk biz insanlar b ir araya geldik mi, hepimiz, her frsatta
hareket etm ek, konumak, dnmek iin daha ok g bu- d
luruz; 'birisi b ir dnce buldu mu,' bu dnceyi aacak,
doru olduunu syleyecek birini bulana kadar koturur du
rur. Ben de herkesten ok seninle konumaktan bu yzden
holanyorum; deerli insanlarn inceleyecei btn sorunlar,
zellikle erdem sorununu zmekle senin esiz olduuna ina
nyorum nk. Hem senden baka kime danabilirdim ki? e
Kendileri erdemli olduklar halde bakalarn erdemli klama-
yan kim seler gibi, yalnz iyi b ir insan olduunu sylemekle
kalmyorsun sen; hem kendin erdemlisin, hem bakalarn da
erdemli klabiliyorsun ve kendine yle gvenin var ki, mes- 349
leklerini saklayan brlerinin tersine, ne olduunu btn Yu
nanistana aka bildirdin, sofist adn aldn. Eitim ve er
dem retmeni olduunu syleyip derslerine k arlk ilk kez
cret alyorsun. Nasl olur da bu sorunlar incelemeye ar
mayz, sorular sormaz, konumayz seninle? m knsz bu.
Bu yzden, incelediimiz konuda demin sana sorduum
eyleri en batan alarak bazlarn bana hatrlatm an, bazlar
n da benim le birlikte incelemeni istiyorum. Yanlmyorsam, b
yleydi incelediimiz sorun: bilim , lllk, cesaret, doru
luk ve dindarlk tek bir eye verilen be ayr ad m dr; yok
sa bu adlarn her biri kendine zg zellikleri olan, brlerin
den ay n ve farkl b ir eyi mi belirtiyor? Sen bunlarn tek bir
eyin ad lan olmadn, bu adlarn her birinin ayr bir eye c
balandn; ay n ca her birinin erdemin ayn b ir paras oldu
unu, birbirlerine ve paras olduklar btne benzeyen altn
Paralar gibi deil de, paras olduklan btnden ve birbir-
 432 P R O T A G O R A S

lerinden farkl olan, her birinin kendine has zellii olan y

zn paralan gibi olduklarn savunuyordun. Hl ayn dn
cedeysen, syle. Fikrini deitirdiysen, imdikini akla. imdi
deminkinden biraz farkl dnyorsan sktrm ayacam se
ni. Az nceki szlerini beni snam ak iin sylemi olduunu
d sanyorum nk.
Peki, cevap vereyim Sokrates, dedi. Bunlarn hepsi er
demin paralardr ve drd olduka benzer birbirine, ama
cesaret btnyle farkld r br drdnden. Doru syledii
mi undan anlayacaksn: ok eri, ok dinsiz, ok sefih, ok
cahil birok insan vardr ama, gene de ok cesurdurlar.
Dur bakalm , dedim, bu szlerin incelemeye deer. Ce-
e sur insan sznden ne anlyorsun? Cretli insanlar m, yok
sa baka b ir ey m i?
Cretli insanlar, ounluun ekindii ilere atlanlar.
Peki, syle bakalm , erdemi gzel b ir ey mi sayyor,
onu retmeyi m eslek edindiine gre gzel b ir ey diye mi
retiyorsun?
ok gzel bir ey diye: tersini sylemek iin aklnm
kaybetmi olmam gerek.
Ama b ir ksm gzel, b ir ksm irkin midir, yoksa b
tnyle gzel m idir?
Btnyle, olunabilecei kadar gzel.
350 Kuyulara kim ler cretle iner, biliyor musun?
Evet, dalglar.
Dalmay bildikleri iin mi yoksa baka bir nedenle mi?
Dalmay bildikleri iin.
Ya at stnde cretle dvenler? Binicilii bilenler
midir, bilmeyenler mi?
Bilenler. Aradn ey buysa, geri kalan her ey iin
de yle: bilenler bilmeyenlerden daha cretlidir ve rendik
ten sonra, nceki hallerinden daha cretli olmulardr.
Ama btn bunlar renmedikleri halde gene de bu
b ilere atlan insanlara rastlam adn nu hi?
Rastladm , hem de ok cretli b ir ekilde atlyorlard.
Bu cretli adam lar da cesur mu?
O zaman cesaret irkin b ir ey olurdu, byleleri l
gndr nk.
Nasl tanm lam tn sen cesur insanlar? Cretli olduk
larn sylememi miydin?
 P R O T A G O R A S 433

Gene sylerim. c
yleyse bilgisiz olduklar halde cretli olan insanlar
cesur deil lgndr. Az nce szn ettiklerim iz, en bilgili
olanlar da en cretli, dolaysyla en cesur olanlardr. O halde
bilgi cesaretle ayn eydir.
Protagoras,
Sokrates, sorularna cevap verirken sylediklerimi iyi
hatrlamyorsun, dedi. Cesur insanlar cretli m idir? diye
sordun bana; Evet, dedim. Ama, Cretli insanlar cesur mu
dur? diye sorm adn, sorsan Hepsi deildir, diye cevap ve
recektim nk. Benim cesur insanlar cretlidir, szmn yan- d
Iln da ortaya koyamadn. Sonra, bilenlerin eski hallerin
den ve bilgisiz olanlardan daha cretli olduklarm gstererek,
buna dayanarak da cesaretle bilgi ayn eydir dedin. B u ekil
de, gle bilginin de ayn ey olduklarn ispatlayabilirdim
nce, Gl insanlar kudretli midir? diye sorardn, Evet,
derdim; sonra, Gremeyi bilenler bilmeyenlerden ve - e
renmeden nceki hallerinden daha m kudretlidir? derdin,
Evet, derdim; verdiim cevaplara dayanarak deminki gibi
bir akl yrtmeyle sylediklerimden bilgi ile kuvvetin aym
ey olduunun anlaldn ileri srerdin. Oysa ben gl
insanlarn kudretli olduunu kabul ettiim halde, kudretlile
rin gl olduunu etmedim, etmem de. nk g ile
kudret ayn ey deildir. Kudret bilgiden, fkeden, lgnlk- 351
tan; g ise tersine doadan ve iyi beslenm i b ir bedenden
gelir. Az nce de bu ekilde cretle cesaretin ayn ey olmadk
larn, cesur insanlarn cretli, ama cretli insanlarn hepsi
nin cesur olm adklarn syledim. nk kudret gibi cret de
insanlara bilgiden, lgnlktan ya da fkeden; am a cesaret do- b
adan ve iyi beslenm i b ir ruhtan gelir.
Protagoras, insanlarn bazlarnn iyi bazlarnn kt
yaadklarn kabul eder misin?
Evet.
Sence keder ve ac iinde yaayan b ir insan iyi mi ya
amaktadr?
Hayr.
Ama lnceye kadar ho b ir hayat yaasayd, iyi yaa-
olmaz myd sence?
Evet.
0 28
 434 P R O T A G O R A S

yleyse ho b ir hayat yaamak iyi, ho olmayan bir

c hayat yaamak kt b ir eydir.
Hoa giden eyleri iyilikte aram as kouluyla.
Nasl, Protagoras? Sen de o harclem dnceyi pay
lap ho eylerin bazlarnn kt, ho olmayan eylerin baz
larnn iyi olduunu mu sylyorsun? Demek istediim u:
br sonularn braknca, ho eyler ho olduklar iin iyi,
ayn ekilde de ho olmayan eyler ho olm adklar iin kt
deil m idir?
d Sokrates, soruna senin sorduun kadar sade b ir ekil
de, ho eyler hep iyidir, ho olmayan eyler her zaman kt
dr, diye cevap vermek dndryor beni dorusu. Yalnz
burada deil, yaamda bu soruyla karlaabileceim her yer
de, ho eyler arasm da bazlar iyi deildir; ayn ekilde ho
olmayan eyler arasm da bazlar kt deildir, brleri kt
dr; ayrca nc bir tr, ilgisiz eyler tr vardr ki, bun
lar ne iyidir ne de kt diye cevap vermek daha emin geliyor
bana.
Ama sence ho eyler, zevkle birlikte olan ya da zevk
douran eyler deil m idir? dedim.
e Kukusuz, dedi.
O halde, Ho eyler ho olduklar iin' iyi deil midir
ler? diye sorm am; Zevk, zevk olduu iin iyi deil midir?
diye sorm ak yerine gemez m i?
Sokrates, senin her zaman dediin gibi, sorunu incele
yip incelememizin sonucu m antkla uyuursa ve ho ile iyi bi
ze ayn ey gibi grnrse anlaalm, yoksa tartmamza de
vam edelim.
B u aratrm ay sen mi ynetmek istersin, yoksa ben
mi yneteceim?
Tartm ay sen atn iin senin ynetmen doru olur,
dedi.
yle aydnlatabiliriz konuyu belki: Tutalm ki b ir
352 adamn d yapsna bakp sal ve beden yetenekleri s
tne b ir yargya varm ak gerekiyor; yzn ve ellerini grdk
ten sonra, Hadi bakalm soyun, gsn ve srtm a ki daha
iyi grebileyim, denir ona. Aratrmamzda buna benzer bir
yntem izlemek istiyorum. Sylediklerinden iyi ve ho stne
dncelerini rendim, imdi unu isteyeceim senden: Hadi
bakalm Protagoras, dncenin baka b ir kesini a bana.
 P R O T A G O R A S 435

Bilim stne ne dnyorsun? Dncelerin bu konuda da b

halknkilerle ayn m yoksa farkl m ? Halkn bilim stne
dncesi aa yukar yledir: Halka gre bilim ne kudret
lidir ne de ynetme ve komuta etme gc tar. Bilim de bu
glerin bulunduunu kabul etm ek yerine, insan ynetenin bi
lim deil baka b ir ey; bazen fke, bazen zevk, bazen ac, ara
sra ak, ounlukla korku olduuna inanr halk. Bilim e, b
tn br eylerin peinde srklenen b ir kle gzyle bakar, c
Sen de ayn dncede misin, yoksa bilim in inam ynetebile
cek gzel b ir ey olduunu ve b ir insan iyiyle kty rendi
mi, artk hibir eyin onu yenemeyip bilim in buyurduundan
baka b ir ey yapmaya zorlayamayacam, insan iin zeknn
her eye yeterli b ir g olduunu mu dnyorsun?
Bence de bilim senin sylediin, Sokrates. Bilgeliin d
ve bilimin insanln en kuvvetli eyleri olduunu kabul et
memek, zellikle benim iin ok ayp olur.
Cevabn gzel ve doru; ama insanlarn ounun senin
le benim gibi dnmediklerini; insann ounlukla iyi olan
bildiini, yapmak elinde olduu halde yapmayp bam baka
davrandn ileri srdklerini bilirsin. Byle davranmalarnn
nedenini kim e sordumsa, zevke acya ya da demin szn et
tiim 'hrslardan birine kapldn ve onlara yenildiini sy
ledi. e
Gerekten de, Sokrates, yalnz bu konuda deil, daha
birok eyde de yanl dnyor insanlar.
yleyse benim le b irlik te onlar yanl yoldan evirme
ye, zevke kaplm ak, bu yzden de bildikleri halde iyi olan ya- 353
pamamak dedikleri olayn gerekte ne olduunu retmeye a
l. B elki de onlara, Ey insanlar, doru yolda deilsiniz, ya
nlyorsunuz, desek yle sorarlard bize: Sokrates, Prota
goras! Bu, zevke yenilmek deilse nedir? Siz ne dnyorsu
nuz? Syleyin bize.
Nasl, Sokrates, akim a her geleni h i dnmeden sy
leyen halkn dncesini mi inceleyeceiz? b
Cesaretin, erdemin br paralaryla ilikisini ortaya
karm ak da nemli bence, dedim. Deminki anlamamza uyup,
aydnla kavumann en iyi yolu saydm bu yolda sana k
lavuzluk etmemi istiyorsan, izle beni; yok, istemiyorsan, bu
kadarla brakrm .
Haklsn, baladn gibi b itir, dedi.
 436 P R O T A G O R A S

Soruyu tekrarlayarak, Bizim imdiye kadar zevke ka-

c plma dediimiz ey sizce nedir? diye sorsalar yle cevap ve
rirdim : Dinleyin, Protagoras'la ben, size bunu anlatm aya a
lacaz. Dostlarm , bu zevke kaplmak dediiniz durum ba
nza, szgelii yemek, im ek, ak gibi ho eylerde geliyor de
il m i? Bu eylerdeki ktlkleri bildiiniz halde, gene de ya
pyorsunuz, deil mi?
Evet, derlerdi.
O zaman unu sorardk onlara: Neden kt sayyorsu-
d nuz bu eyleri? Size o anda verdikleri zevkten, ho olduklarn
dan dolay m, yoksa ilerde hastalk, yoksulluk ve bunlara
benzer daha pek ok ktlk dourabilecekleri iin m i? ler
de bu ktlklerin hibirini dourmayp yalnz zevk verse-
lerdi, nasl ve neden olursa olsun gene kt m saylacaklar
d? yle cevap vereceklerini dnebilir miydik? Protago
ras: O anda verdikleri zevkten dolay deil, sonradan hasta-
e la, br ktlklere yol atklar iin ktdrler.
Bu cevab verirlerdi her halde, dedi Protagoras.
Ama, H astalk dourmakla acya, yoksullua srk
lenmekle kedere yol aarlar, deil mi? desek, sanrm, Evet,
derlerdi.
354 Doru, dedi, Protagoras.
yleyse dostlarm , bu eyler size, Protagorasla benim
dediim gibi, acyla sonulanp sizi br zevklerden yoksun
braktklar iin kt geliyor, desek kabul ederler miydi?
Edeceklerinde anlatk.
Ama sorunun tersini sorsaydk onlara: Dostlar, baz
iyi eylerin ac verdiini kabul ederken beden eitimi, askerlik
alm alar; dalamaya, kesip bimeye dayanan hekim lik i
leri, ilala tedavi, perhiz gibi eyleri sylemek istiyorsunuz,
deil m i? Hem iyi hem ac verici dediiniz eyler, bunlar de
il mi? deseydik, kabul ederlerdi sanrm.
b Protagoras da ayn dncedeydi.
O anda, ok iddetli ar ve aclar dourduklar iin
mi iyi diyorsunuz bunlara, yoksa ilerde salkl olmanza, be
den salamlna, devletlerin glenmesine, bakalarn ege
menlik altna almaya ve zenginlie yol atklar iin mi?
kinci saydklarmz iin, Evet, derlerdi sanrm.
Protagoras da bu gr kabul etti.
 P R O T A G O R A S 437

Ama bu eyler, zevkle sonulandklar, acdan kurtar

dklar ya da koruduklar iin iyidirler, deil m i? Yoksa, on- c
lara iyi derken zevk ve acdan baka b ir ey mi dnyorsu
nuz? desek, Hayr, derlerdi deil mi?
Bence de yle, dedi Protagoras.
yleyse, zevki, iyi b ir ey saydnz iin ele geirme
ye alyor, acdan da, kt saydnz iin kamaya ura
yorsunuz, deil mi?
Protagoras da, yle, dedi.
Demek, acy kt, zevki iyi b ir ey sanyorsunuz.
Zevk bile, sizi daha byk zevklerden yoksun braknca ya da
verdii zevkten daha byk aclar dourunca kt b ir ey olu- d
yor gznzde. Eer asl zevki byle kt b ir ey sayarken
baka bir nedeniniz olsayd ya da baka b ir ey dnseydi
niz, sylerdiniz. Ama baka b ir neden bulabileceinizi sanm
yorum.
Ben de sanmam, dedi.
Ac iin de ayn eyi sylemek gerekmez m i? Sizi da
ha byk aclardan kurtard, dourduu aclardan daha b
yk zevklere yol at zaman acy bile iyi saymaz msnz?
Byle sayarken sylediklerimden baka b ir ey dnseydiniz, e
sylerdiniz; ama sanmyorum.
Doru, dedi Protagoras.
Dostlarm , siz bana sorunu neden bu kadar uzun uzun,
evirip evirerek incelediimi sorsaydnz, yle derdim: Ba
layn ama, nce sizin zevke kaplmak dediiniz eyin ne ol
duunu gsterm ek kolay deil. Sonra btn kantlamam bu
noktann evresinde dnyor. Ama sizi iyinin zevkten, kt
nn de acdan baka b ir ey olduuna inandracak b ir nedeni
niz varsa, geri dnebilirsiniz, henz zaman var. Tersine, btn
mrnz kedersiz, ho b ir ekilde geirm ek yetm iyor mu si- 356
ze? Yetiyorsa, iyi ile ktye de zevk ve acdan baka tanm
bulamyorsanz, devamm dinleyin. Bu tanm a dayanarak, si
zin yaptnz gibi, insan ounlukla ktln ne olduunu bi
lir, ama baka trl davranmak elinde olduu halde ktlk
yapmaktan geri kalmaz; nk zevke kaplm , yenilm itir ve
ayn ekilde iyinin ne olduunu bilen b ir insan o ann zevkine b
kapld iin yapmaktan kanr, demenin gln olduunu
sylyorum. Ayn anda ho ve 'ho olm ayan, 'iyi' ve kt
gibi birok szck kullanmaktan vazgeersek, bu sorularn g-
 438 P R O T A G O R A S

lnl hemen ortaya kar. B u saydklarmzn iki eyin

karl olduunu gsterdiimize gre, nce iyi ve kt
diyelim bu iki eye, sonra da ho ve ho olmayan deriz.
Bunu belirttikten sonra, ktln ktlk olduunu bilen
c b ir insan gene de yapyor diyelim. B iri kp da Neden? di
ye sorarsa: yenildii iin deriz. Neye yenildii iin? der o
zaman. Zevke, diye cevap veremeyiz, nk yeni b ir ad ver
dik zevke: iyilik. Bu yzden, yenildii iin diye cevap verdii
mizde, Neye? diye sorunca yilie, diyeceiz. Zeus hakk
iin, vereceimiz cevap bu olacak. B u sorular soran alayc bir
d insansa, suratm za glp, Ktln ne olduunu bildii
halde ktlk yapan insann iyilie yenildiini sylemeniz g
ln dorusu. Sizin gznzde iyiliin ktl yenecek ka
dar deeri yok m u? Y oksa var m? der. Yok; olsayd, zevke
yenildiini sylediimiz insan kusur ilememi olurdu, diye
cevap vereceiz elbet. Peki iyinin kty ya da 'ktnn iyiyi
yenecek deerde olm asn ne salar? B irinin byk, brnn
kk, birinin az, brnn ok olmas deil mi? diyecek,
e B aka b ir neden bulamayacaz. yleyse sizin yenilmek dedi
iniz ey, kk ktlkler yerine byk ktlkleri semek
besbelli, diyecek, i te b ir nkta aydnland.
im di szckleri deitirelim ve ayn eyler iin bu kez
ho ve ho olmayan szcklerini kullanarak yle diyelim:
insan b ir eyin ho olmadn (demin kt olduunu demi
tik) bildii halde, ho eylere yenildii iin o ho olmayan eyi
356 yapyor; tabii bu ho eyin, ho olmayan eyi yenecek gc
yoktur. Peki, zevklerle aclar arasnda bazlar brlerinden
daha byk ya da daha kk, daha ok ya da daha az, daha
gl ya da daha zayf olduklarndan, bir fazlalk ya da ek
siklik oranndan baka b ir lszlk var m ? Ama Sokra-
tes, u andaki zevk, gelecekteki zevk ya da acdan ok farkl
dr, denirse, bu fark zevk ve ac farkndan baka b ir ey ola-
b bilir m i? derim. Gerekten baka b ir eyleri farkl olamaz. O
zaman, Tart kullanmay bilen b ir adam gibi, terazinin b ir ke
fesine ho eyleri, brne ho olmayan eyleri koy; birine ya
kn eyleri, brne uzak eyleri ekle ve hangi kefenin daha
ar bastn gr. Gerekten de, eer ho eyleri, ho eylerle
tartyorsan en byk ve en ok olanlar; ho olmayan eyle
ho olmayan eyleri tartyorsan en az ve en kk olanlar
semelisin. Ho eyleri ho olmayan eylerle tartyorsan ve
 P R O T A G O R A S 439

zevkler aclardan, uzak eyler yakn eylerden ya da yakn ey- c

ler uzak eylerden ar basyorsa, o i yapm al; yok, tersine
aclar zevklerden ar basyorsa, o ii yapmamaldr. Dostla
rm tutacak baka yol var m ? diye sorarm . B aka b ir yol
bulamayacaklarna inanyorum.
Protagoras, Ben de yle, dedi.
yleyse, u soruya cevap verin ltfen: Ayn eyler
size yakndan daha byk, uzaktan daha kk grnmezler
mi?
Kukusuz, yle diyeceklerdir.
K alnlk ya da okluk iin de byle deil mi? Ya eit
sesler yakndan iitilince daha kuvvetli, uzaktan iitilince da-
hafif gelmez mi?
Bunu da kabul ederler. d
O halde mutluluumuz byk olan sem ek ve yap
makta, kk olan semekten kanp yapm am akta olsayd,
yaammzn kurtuluunu nerede arardk? l sanatnda m,
grnleri kavram a yeteneinde m i? B u yetenein bizi al
dattn, ayn eyi yz ayr ekilde yorum lattn, byklk,
kklk bakm ndan seimlerimizde ve hareketlerim izde bizi
pimanlklara srklediini, oysa l sanatnn btn bu ya
nlmalar ortadan kaldracan; bize gerei gsterirken, ru- e
humuza, doru stne kurulmu b ir rahatlk salayacan ve
bylece yaammzn mutluluunu kurtaracan grmedik
mi? Konutuumuz insanlar kurtuluumuzun baka b ir eye
deil de l sanatna bal olduunu kabul ederler mi?
Ederler, dedi Protagoras.
Ama kurtuluumuz tek ya da ifti semeye ve yapma
ya bal olsayd, her birin i ister uzakta ister yaknda olsun,
kendisiyle ya da bryle karlatrarak ou ya da az se- 357
memiz gerekseydi, ne salard kurtulmamz? B ir bilim olmaz
myd bu? Burada sz konusu, fazlal ya da eksiklii lme
sanat olduuna gre, bir l bilim i olmaz myd? Ve bu sa
nat burada tek ve ifte uygulandna gre, aritm etikten ba
ka bir ey olabilir miydi? Kabul ederler miydi bunu, etmez
ler miydi?
Protagoras edeceklerini syledi.
ok iyi, dostlarm . Ama mademki hayatmzn kurtu
luu bize, zevklerin ve aclarn daha az ya da daha ok, daha
byk ya da daha kk, daha yakn ya da daha uzak olula- b
 440 P R O T A G O R A S

rina gre doru seilm elerine bal gibi geliyor; eylerin b ir

birine oranla fazlalnn, eksikliinin ya da eitliinin incelen
mesi b ir lme yntemi gibi grnmez mi?
Kesinlikle yle.
B ir lme yntemiyse, m utlak bir sanat ya da bilim
olmas gerekir, deil m i?
Kabul edeceklerdir.
Bu sanat ya da bilimin ne olduunu b ir baka defa in
celeriz. im dilik, Protagorasla benim, sorduunuz soru st-
c ne yapacamz kantlam a iin bunun b ir bilim olduunu ka
bul etmek yeterli.
Sorunuzun ne olduunu hatrlayn. Protagoras'la ben, bi
limden daha kudretli hibir ey olmadnda, bilimin bulundu
u her yerde zevkten ve br hrslardan stn olduunda an
lam tk. O zaman siz, ok defa bilgili insanlarn zevke kapl
dn ileri srm, biz bunu kabul etmeyince de yle demi
tiniz: Protagoras, Sokrates! Syleyin bize, bu zevke yenil-
d mek deil de nedir, ne ad verirsiniz? O zaman hemen size, Bu
cahilliktir, deseydik, bizimle alay ederdiniz, oysa -imdi bi
zimle alay ederseniz, kendinizle alay etm i olurdunuz. nk
insann yanl yapm asnn, zevklerle aclarn yani iyi eylerle
kt eylerin seiminde yanl yapmasnn, bilim eksikliin
den ve yalnz bilim eksikliinden deil, az nce lme bilim i ol
duunu onayladnz bilimin eksikliinden olduunu kabul et-
e tiniz. Oysa bilim eksiklii yznden yaplan her yanl hare
ketin cahillik yznden yapldn bilirsiniz; dolaysyla zevke
kaplmak, cahilliklerin en beteridir. B u cahillii gidermek u
grdnz Prodikos'la Hippias'n meslei. Ama siz bunun ne
deninin cahillikten baka b ir ey olduunu sandnz iin ne
kendiniz gidiyorsunuz, ne de ocuklarnz gnderiyorsunuz
erdem retm enlerine (burada grdnz sofistlere demek is
tiyorum); nk erdemin retilir bir ey olmadna inemi
yorsunuz. Paranz harcam am ay tercih ediyor, onlardan esir
giyor; bu yzden de kendi ilerinizi de, devlet ilerinizi de k-
358 t yapyorsunuz.
ite byle cevap verirdik halka; imdi de Prodikos ve Hip-
pias, tartm aya katlm anz iin Protagoras'la birlikte size so
ruyorum: Sylediklerim sizce doru mu, yanl m ?
Hepsi, btn szlerimin ok doru olduunu sylediler.
 P R O T A G O R A S 441

yleyse houn iyi, ho olmayann kt olduunu kabul

ediyorsunuz, dedim. Prodikos'tan da szckler arasnda yap- b
t ayrmlardan vazgemesini rica edeceim. Aziz Prodikos,
bu iyiye ister ho de, ister sevimli, ister sevindirici, istersen
cann ne ekiyorsa onu ve sorumun anlatt, eye cevap ver.
Prodikos glerek kabul etti, brleri de yle yaptlar.
Peki dostlarm , ya u syleyeceim stne ne dn
yorsunuz? Sonucu ho ve kedersiz b ir hayat olan btn hare
ketler gzel deil m idir? Her gzel i de iyi ve yararl deil
midir?
yledir, dediler.
O halde ho, iyi ise, yapt eylerden daha iyi eyler
olduunu ve bunlar yapmann elinde olduunu bilen ya da sa- c
nan ve daha iyi eyleri yapmak elindeyken daha az iyi olan
lar yapan tek kim se yoktur ve insann kendinden aa olma
s cahillik, kendinden stn olm as da bilgeliktir.
Hepsi kabul etti bunu.
Peki am a, cahillik dediiniz nedir? nem li eyler st
ne yanl b ir fikre sahip olm ak, yanlm ak deil m i?
Kimsenin seve seve kt ya da kt olduunu sand
eyden ok, kt olduunu sand eyin peinde kom asnn d
doasna aykr olduu ve iki kt arasnda seme yapmak zo
runda kalnnca, kn semek varken kimsenin byn
semeyecei doru deil mi?
Btn noktalarda anlatk.
Peki, korku ya da dehet diye adlandrdnz b ir ey
var m ? B u szlerden benimle ayn eyi mi anlyorsunuz aca
ba? Bu sorum sana, Prodikos. Bence dehet ya da korku de
nen ey b ir tehlikenin beklenm esi.
Protagoras ile Hippias, korku ve dehetin bu olduunu e
kabul ettiler. Prodikos korku olduunu kabul etti ama, dehet
olduunu kabul etmedi.
nemli deil Prodikos, benim sorduum u, dedim:
imdiye kadar sylediklerimiz doruysa, korkmad eye do
ru gitmek elindeyken, korktuu eye doru komak isteyen bir
insan bulunabilir m i? Kabul ettiimiz ilkelere gre, olanaksz
deil mi bu? Gerekten de, bir eyden korkulursa onun kt
olduuna inanldn, kt olduuna inanlan bir eyin de se-
ve seve aranmayp seilmeyeceim kabul etm itik.
Bunda da anlat herkes .
 442 P R O T A G O R A S

Devam ettim : Prodikos, Hippias! Bunlar ortaya kondu

una gre imdi Protagorasn bize balangta verdii cevap
lar savunmas, doruluklarn kantlam as gerekir; en bata,
erdemin be parasndan hibirinin brlerine benzemediini,
her birinin kendine zg zellii olduunu syledii zaman ver
dii cevaplar deil; daha sonrakilerin szn ediyorum. Bu
paralarn drdnn birbirine olduka benzediini, beinci
b para olan cesaretin btnyle farkl olduunu sylemi ve
doru sylediini yle anlayacam ileri srmt: ok din
siz, ok eri, ok sefih, ok cahil ama ok cesur birok insan
vardr; cesaretin erdemin br paralarndan ok farkl oldu
unu kabul edeceksin bu yzden, demiti. nce ok am
tm bu cevaba; imdi bu sorular sizlerle konutuktan sonra,
daha ok ayorum. O zaman, cesur insanlar cretli m idir?
diye sormutum ona. Cretli ve kararldr, demiti,
c Protagoras, bu cevab verdiini hatrlyor musun?
Hatrladn syledi.
Peki yleyse, sence cesur insanlarn atld tehlikeler
nedir bakalm ? K orkaklarn atldklaryla ayn eyler m i?
Hayr, dedi.
Farkl eyler m i?
Evet.
K orkaklar gven veren eylere, cesurlar korku veren
eylere atlm azlar m?
Genel dnce byledir Sokrates.
d Doru am a sana sorduum bu deil, 'kendi dncen.
Sence cesur insanlarn atld eyler nelerdir? yle olduuna
inandklar halde, korku veren eylere mi atlrlar, yoksa ver
meyen eylere m i?
Ama demin sylediklerinle korku veren eye atlmann
imknsz olduu kantlanm t, dedi.
B u doru, dedim. Eer kantlamamz doruysa, insa
nn kendinden aa olm asnn cahillik olduunu grdm
ze gre, kimse korkun sayd eye atlmaz.
Doru buldu.
Ama o zaman herkes, cesurlar da korkaklar da, gven
veren eylere atlr, bundan da cesurlarn da, korkaklarn da
e ayn eylere atldklar anlalr.
Oysa hep tersini grrz Sokrates, dedi; korkaklarla
 P R O T A G O R A S 443

cesurlar farkl eylere atlrlar. Uzaa gitmeyelim, cesurlar sa

vaa gitmek ister, brleriyse istemez.
Savaa gitmek iyi bir ey olduu iin mi, yoksa utan
verici b ir ey olduu iin mi?
Gzel b ir ey olduu iin.
Demin gzelse iyi de olduunu kabul etm em i miydik?
Gerekten de, gzel hareketlerin iyi hareketler olduunda an
lam tk.
Doru, gene ayn dncedeyim, dedi.
ok iyi. Peki, sence gzel ve iyi b ir ey olduu halde 360
savaa gitm ekten kananlar kim lerdir?
K orkaklar.
Ama gzel ve iyi olduuna gre ayn zamanda ho da
olmas gerekmez mi?
H i deilse, vardmz sonulardan biriydi bu.
K orkaklar daha gzel, daha iyi ve daha ho olan yap
maktan bile bile mi kam yorlar acaba?
Bunu kabul etmek, az nce koyduumuz ilkeleri yk
mak olur.
Peki cesur, en gzele, en iyiye, en hoa atlmaz m ?
B u doru. b
Cesurlarn ne korktuklar zaman utan verici korku
lan vardr, ne de cretli davrandklar zaman utan verici c
retleri; doru deil m i bu?
Doru olduunu kabul etti.
Ama utan verici deillerse gzel deil m idirler?
Evet.
Gzelseler de iyidirler.
Evet.
Ama korkaklann ve lgnlarn, tersine, korktuklan za
man utan verici korkular vardr; cretli davrandklar za
man da utan verici cretleri, deil m i?
Doru olduunu kabul etti.
Ama utan verici ve kt hareketlerde bulunuyorlar
sa, bunun nedeni bilgi eksikliinden ve cahillikten baka bir
ey olabilir m i?
Olamaz, dedi. c
N asl? K orkaklan korkak klan ey korkaklk mdr,
cesaret m i?
Bence korkaklk.
 444 P R O T A G O R A S

Bize korkulacak eyleri bilmedikleri iin korkak g

rnmemiler miydi?
Evet.
yleyse bu bilgisizlikleri yznden korkaktrlar, deil
mi?
Evet.
Ama onlar korkak klan eyin korkaklk olduunu da
kabul etm iyor musun?
Ettiini syledi.
O halde korkaklk korkulacak ve korkulamayacak ey
ler hakkmdaki bilgisizliktir.
Evet iareti yapt,
d Ama cesaret korkakln kart deil midir?
Evet.
Korkulacak ve korkulmayacak eyleri bilmek de, ayn
eyler hakkndaki bilgisizliin kart deil m i?
Gene bayla onaylad.
B u eyler hakkm daki bilgisizlik de korkaklktr, de
il mi?
Bu defa gbel onaylayabildi bayla.
O halde korkulacak ve korkulmayacak eylerin bilimi,
bu eyleri bilmemenin kart olan cesarettir?
Ne azyla cevap verdi ne de iaretle.
Bunun zerine:
Ne oluyor Protagoras, ne evet diyorsun som lan m a, ne
de hayr diyorsun, dedim.
Yargy sen ver, dedi.
e Tek b ir sorum kald: konumamzn banda olduu
gibi imdi de, ok cahil ama ok cesur insanlar bulunduuna
inanyor musun?
Gryorum, benim cevaplandrmamda diretiyorsun
Sokrates. Peki, istediin olsun; kabul ettiimiz ilkelere gre
bunun artk imknsz grndn itiraf ederim.
inan, bu sorulan sormamn tek am ac, erdemle ilgili
sorunlar incelemek ve erdemin ne olduunu anlamak. nk
bu nokta bir aydnlanrsa; benim, Erdem retilemez, se-
161 nin, retilir, dediin iin yaptmz uzyn tartmann ko
nusunu da iyice aydnlatacak sanrm . Tartm am z bitirirken
vardmz son yarg, canl biri gibi karmza dikilip bizi ala
ya alyor. Dile gelse, yle derdi: Sokrates, Protagoras! Amma
 P R O T A G O R A S 445

tutarsz insanlarsnz! Sen Sokrates,' nce erdemin retile-

rneyeceini savunurken imdi doruluun, llln, cesa- b
retin, her eyin bilim olduunu kantlam aya alyorsun, oy
sa bunlar hep bilimse, erdem de retilebilir. Gerekten, er
dem Protagorasn kantlam aya alt gibi b ir bilim olma
sayd, o zaman retilemezdi. Ama tersine, kantladn gibi
bir bilim se, retilememesi alacak b ir ey olur. Protagoras
ise, nce erdemin retilebileceini kabul ettii halde, imdi c
erdemin bir bilim olmadm gstermeye urayor ki bu da
erdem retilemez demektir.
Protagoras, dncelerimizde bu garip karkl grdk
e, bu sorular aydlanm grmek istei bsbtn sard iimi;
bunlar aydnlandktan sonra da erdemin doasna dnp
retilir mi, retilemez mi olduunu yeniden gzden geirmek
isterim. nk senin Epim etheusunun, sylediin gibi dat
ma srasnda bizi nasl unuttuysa, bu aratrm am zda da bize d
yanl adm lar attrm olmasndan korkuyorum. Anlattn
masalda Pronetheusu, Epim etheus'a tercih ederim ben. B
tn bu sorular da Prom etheusu kendime rnek alarak onun
uzak grlln btn yaamma uygulayarak inceliyorum.
Raz olursan, daha nce de sylediim gibi, bunlar birlikte in
celemek beni ok sevindirecek.
yle cevap verdi Protagoras: Sokrates, sorunlar incele
mek biim ini ve aban verim. nk, bende bulunmamasy
la vndm br kusurlar b ir yana, hi kskan deilimdir.
Karlatm insanlar arasnda en deer verdiimin sen oldu- e
unu, seni yatlarndan ok stn tuttuumu sk sk syle
miimdir. B ir gn seni nl bilgeler arasnda grrsem hi
amayacam da ekleyeyim. u sylediin sonularysa, ister
sen baka bir kez inceleriz. im di acele grlmesi gereken
baka b ir iim var nk. ^
Peki, nasl istersen yle olsun, dedim. Zaten benim de
oktan gideceim yerde olmam gerekirdi ama, gzel K alliasn
hatr iin kaldm.
Bylece, srayla konuup birbirim izi dinledikten sonra, ay
rldk.
446 P R O T A G O R A S

Notlar:

(1) O d ysseia, X I , 6 0 1 .
(2 ) H o m eros, O d ysseia, X I , 583.
(3) ou, k k en i b ak m n d an sk it olan d evlet k leleri.
(4 ) P h erekrates, n l b ir 'kom edi y azard r; V a h ile r adl piyesi, . .
4 2 1 'de A tin a d a a d geen yerd e, b ir en lik srasn da oynanm t.
(5 ) A h lakszlk lary la ataszlerine gem i ik i kii.
(6) Burad a, yem eklerin zerine serpilen ita h v erici k o k u lu b ir yadan
sz edildii san lm aktad r.
(7 ) Y u m ru k g rei y ap an larn ku laklar dv yznden zedeleniyordu.
(8) ilyada. X , 224-226.
THEATETOS
YA DA BLG STNE

Trkesi
Macit Gkbcrk
 TH EATETOS'A G R

Theaitetos diyalou Platonun yallk diyaloglarndandr.

Diyalog Eukleides ile Terpsionun karlamalar ve konuma
laryla balar. Diyalou asl Sokrates, Theodoros ve Theaitetos
iilsniin syleisi oluturur ve bu sylei Eukleides'e Sokra
tes tarafndan aktarlm olup Terpsion arkadann tuttuu
notlar araclyla bu olaya tank olur. Theaitetos diyalou
bilgi problem inin ar bast bir diyalogdur.. Sokrates gen
Theaitetos'u srekli sorgular ve ebelik sanatnn srrm gste
rerek gerek bilgiyi tanmlamak ister. B u kez nl sofist Pro
tagoras ele alnr ve temel dnceleri (l-insan gibi) ele
tiri szgecinden geirilir. Diyalog ebelik sanatnn yararn vur
gulayarak noktalanr. B u sanat T a nrnn Sokrates'e hediyesi
dir iyi insanlar dourtmak iin.
 K onuanlar:
E U K L E D E S , T E R P S O N . S O K R A T E S , T H E O D O R O S , T I I E A T E T O S

Eukleides Kyden henz m dndn, Terpsion; yok

sa oktandr burada m sn?
Terpsion Epey zaman oldu. H atta seni arda aradm.
Bulamaynca da arm tm .
Eukleides Ben ehirde deildim ki!
Terpsion Ya neredeydin?
E ukleides yle b ir limana kadar uzandmd; yolda
Theatetos'a rastladm ; Korinthos ordughndan Atinaya geti
riyorlard?
Terpsion Sa m ? Yoksa lm m?
Eukleides Daha sad; ama pek bitik durumdayd, ok
ar yaralyd, daha kts, o da ordu saflarnda bagsteren
hastala tutulmu.
Terpsion Yani kanl basur mu?
Eukleides Evet.
Terpsion yle deerli bir adam lm elimizden alrsa
ok yazk olur.
Eukleides ok doru, soylu, olgun b ir adam, Terpsion.
Daha az nce onun savataki davrann vp duruyorlard.
Terpsion Zaten baka bir ey beklenemezdi ki. yle
olmasayd, kahram anca hareket etmemi olsayd, asl o zaman
alrd. Ama nasl oldu da burada Megara'da biraz durmad?
Eukleides B ir an nce evinde olm ak istiyordu. Ben de
kendisinden bunu rica edip, burada kalm asn salk verdim
ama raz olmad. Bunun zerine kendisini uurladm. Buraya
dnerken So k ratesin birok baka konularda olduu gibi
Theaitetos hakkm daki biliciliinin ne kadar doru ktn
hatrlayarak yeniden atm . Yanlm yorsam Sokrates o zaman
lar daha henz pek gen olan Theaitetosa rastlam , kendisiyle
yapt konumada yeteneine can ve gnlden hayran kalm-
l>. Atinada onu b ir kez ziyaret ettiimde bana onunla yapt
 452 T H E A T E T O S

ve gerekten anlatlmaya deer bu konumadan sz etm iti. O

zaman bana, Theaitetos'un erginlik ama eriince mutlaka
nl b ir kii olacan sylemiti.
Terpsion Grlyor ki doru sylemi. Fakat konu
tuu eyler ne im i? Bana onlar anlatamaz msn?
Eukleides Zeuse yemin ederim ki imknsz! Hi deil
se, yle b ir hatrlayp anlatm am a imkn yok. Ancak, o za
man eve dner dnmez hemen, btn konumann ksa bir tas
lan izmitim. Sonralar bo zamanlarmda baz blmleri
143 hatrladka bu tasla genilettim . Atina'ya her geliimde unut
tuklarm Sokrates'e soruyor, dndmde de yazdklarm d
zeltiyordum; bylece hemen hemen btn konumay kat
zerine geirebildim.
Terpsion Doru! Bunu senden daha nceleri de iitmi-
tim. Bu yazy daima grmek istiyordum; fakat bugne kadar
bu ii hep sonraya braktm . Ama imdi yazy gzden geir
mek iin ne gibi bir engel var? Kyden buraya kadar yaptm
yryten sonra herhalde dinlenmeye de muhtacm.
h Eukleides Biraz dinlenmek benim iin de arzu edilme
yecek bir ey deil. nk Theaitetosla Erim eona kadar be
raber yrdm. 0 halde haydi bizim eve gidelim. Biz dinlenir
ken klem de yazy okur.
Terpsion tyi syledin.
Eukleides te Terpsion, yaz bu. Fakat ben So krates
in nelerden sz ettiine dair anlattklarna gre yazmadm;
Sokrates, hazr bulunduklarn syledii kim selerle dorudan
c doruya nasl konumusa, ona gre kaleme aldm. B u konu
ma, geometri bilgini Theodoros ve Theaitetos ile olmutur. Ya
zdaki skc tasdik ve hikye szlerinden kanm ak iin bir
yandan So k ratesin kendi nutuklarndan sz ederken syledi
i syledim, dedim gibi, te yandan cevap verenler iin
kulland kabul ve onaylad veya katld gibi eklemeleri
kaldrdm, So kratesi dorudan doruya muhataplaryla ko
nuturdum.
Terpsion ok iyi etm isin Eukleides.
Eukleides Haydi kle, yazy al ve oku.
S O K R A T E S , T H E O D O R O S , T H E A T E T O S

d Sokrates Vatann Kyrene'ye kalbimle daha yakn bu-

iunsaydm senden orann durumunu ve insanlarn, orada geo-
 T H E A T E T O S 453

metri veya baka b ir bilim le uraan genler olup olmadm

soracaktm . Fakat oraya oranla buras ile daha fazla balantm
olduundan, bizim genlerimiz arasnda gelecek iin kimlerin
bizde umut uyandrabileceini bilmeyi daha ok istiyorum. Bu
na elimden geldii kadar dikkat ediyorum; bundan baka, gen
lerin kendileriyle dp kalktklarn grdm kimseleri de
sorguya ekiyorum. Seninle dp kalkmay isteyenler de az
deildir, hem bunda tamamyla hakldrlar. nk sen bunu
hem baka nedenlerle, hem de bir geom etrici olarak haketmi- e
sindir. Bunun iin senden, adndan sz edilmeye yarar birine
rastlayp rastlam adn renmeyi ok arzu ediyorum.
Theodoros Gerekten, Sokratesim, kendisi iin sana
syleyeceklerime, onun hakknda iiteceklerine tm anlamy
la yarar b ir gence rastladm . Gzel olsayd, kendisine kar
bir zaafm olduu kukusunu uyandrmamak iin ondan sz
etmekten ekinirdim . Fakat beni affet o hi de gzel de
il; kalkk burnu, parlak gzleriyle seni ok andryor; yz
nn bu hatlar, seninkinden daha az gze arpyor. O halde hi ^
ekinmeden konuacam; bana inanabilirsin, hibir zaman bu
kadar parlak yetileri kendisinde toplayan b ir gence benim
byleleriyle ok ilikim oldu rastlam am tm . B ir kimse ei
ne zor rastlanr lde kolay renebilsin; stelik, hem
son derece yumuak, hem de fevkalade cesaretli olsun... Btn
bunlarn b ir tek kiide toplanabileceini hi sanmyordum. Bu
konuda baka b ir rnek de bilmiyorum: Onun gibi byle a
buk anlayl, zeki ve iyi b ir bellei olan kim seler, abuk kzar
lar ve kabarrlar. Safras olmayan gem iler gibi sraya sraya
giderler. Metin mizal olm aktan ziyade takn mizaldrlar, b
Ar ve tem kinli olanlar ise renmekten gerek b ir nee duy
maz, abuk unuturlar. Fakat bu gence renmekle aratrm ak
ok kolay geliyor. Fevkalde salam ve baarl. Btn bunlar
la beraber tpk grltsz akan b ir ya nehri gibi b ir sakin
lii var. yle ki b ir kimsenin bu yata bylesine eksiksiz ola
bileceine amam ak elden gelmiyor.
Sokrates tvi b ir m jde. Fakat bu gen hangi yurttan
oludur?
Theodoros Adn iitm itim . Fakat gene aklmdan k- c
h. Ama bak. te, yannda bakalaryla tam buraya geliyo.
 454 T H E A t T E T O S

Kendisi ortada olan. Biraz nce bu arkadalaryla beraber

Gymnasionun d kapsnda yalanyorlard. Ovulmalar bittii
iin anlalan buraya geliyorlar. Fakat iyi dikkat et. Onu tan
yor musun?
Sokraies Tanyorum. Sunion'lu Euphrasiosun oludur.
O da, tpk imdi olu hakknda anlattklarn gibi b ir adam
d. tib a n yksekti ve hatr saylr bir servet brakm t. Gen
cin adn bilmiyorum,
d Theodoros Ad Theaitetos'tur, Sokrates. Fakat serveti
ne gelince, vasileri tm servetini erittiler. Ama kendisi ayn
zamanda para ilerinde de hayret verici b ir soyluluk gsteri
yor, Sokrates.
Sokrates Sylediklerine gre soylu b ir ruha sahip. im
di kendisine gelip yanma oturm asn syle.
Theodoros Hemen. Theaitetos, senden buraya Sokra-
tes'in yanma gelmen isteniyor.
Sokrates Sana bakp yzmn nasl olduunu anlama-
e ma kimse karm az ya, Theaitetos: Theodoros iddia ediyor ki
yzm seninkine benziyormu. Fakat diyelim ki ikimizin de
birer lyra'mz var; Theodoros, bunlarn ayn sesi kardklarn
iddia ediyor: imdi biz ona tmyle inanacak myz, yoksa bu
yargsn b ir mziki olarak verip vermediini mi inceleyece
iz?
Theaitetos Sonuncuyu yapacaz,
Sokrates O byle b ir sanat olduunu kantlarsa ken
disine inanacaz; edemezse inanmayacaz.
Theaitetos Doru.
45 Sokrates O halde, yzmzdeki izgilerin benzerliine
gelince dnceme gre, yargsn incelemek iin, kendisinin
b ir ressam olup olmadna bakmamz gerekir.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Theodoros b ir ressam m dr?
Theaitetos Hayr, bildiime gre, deil.
Sokrates Geom etrici de deil midir?
Theaitetos Tam anlamyla geometricidir, Sokrates.
Sokrates Ayn zamanda astronom ,( hesap, mziki ve
yksek bir eitimle ilgili daha baka eyler de deil midir?
Theaitetos Kukusuz yledir.
Sokrates Demek ki o aramzda vcuta b ir benzerlik
 T H E A l T E T O S 455

bulunduunu iddia etlii zaman, bu ister vg iin ister k-

; lleme iin olsun bunun hibir deeri olamaz.
Theaitetos Bunda elbette haklsn.
Sokrdtes Fakat ikimizden birinin ruhunu erdemleri ba- j,
kmndan vmesine 11e demeli? Bunu iitenin byle vgs ya
plan iyice incelem ek istem esi, te yandan vlenin de kendi
sini tantm ak gereksinmesini duymas gerekmez m i?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates O halde, aziz Theaitetos, kendini tantmann,
benim de seni incelememin tam zamandr. nk bana inan
ki: Theodoros yabanclardan olsun, yerlilerden olsun, hi kim
seyi bana imdi seni vd kadar vmemiti.
Theaitetos Bu, benim iin byk bir eref aziz Sokrates. c
Fakat onun bunu sadece aka olsun diye yapmad nereden
belli?
Sokrates Bu Theodorosun deti deildir. Ama, o sade
ce aka etti diye verdiin szden geri dnme. Byle olunca
onun tanklna bavuracaz; kimse de onun szlerinden ku
ku duymaya cesaret edemez. O halde, gvenini kaybetme, sz
n geri alma.
Theaitetos Mademki byle istiyorsun, peki.
Sokrates yleyse syle bana: Theodorostan geometri
dersi akln m?
Theaitetos Evet.
Sokrates Astronomi, mzik ve hesap da rendin mi?
Theaitetos Hi deilse bunlar elde etmeye alyorum.
Sokrates Ben de, olum. Bu bilim kollarndan birinde
yetkili sandm undan veya bundan bilgi edinmeye urayo
rum. H er ne kadar bu eyleri ben de yle byle biliyorsam
da, gene nemsiz b ir nokta beni kukuya dryor, ite
bunu burada seninle ve hazr bulunanlarla beraber incelemek
istiyorum. im di bana syle: renmek, renilen eyde daha
bilge olmak demek deil m idir?
Theaitetos Bu nasl inkr edilir?
Sokrates Bilgelik sayesinde bilgeler bilge olurlar, de
il mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates Bu, bilgiden baka b ir ey m idir? e
Theaitetos Hangisi?
 456 T H E A T E T O S

Sokrates Bilgelik. Yoksa b ir eyde bilgili olunca ayn

zamanda 'bilge olunmaz m ?
Theaitetos B aka trl olabilir mi!
Sokrates O halde bilgi ile bilgelik ayn.
Theaitetos Evet.
Sokrates i te beni de tereddte dren tam bu nok
tayd. Bilgi hakknda ak b ir fikir elde edemiyorum. Bilgi ne-
146 dir bunu ifade edebilecek miyiz? Ne dnyorsunuz? iim iz
den nce kim sze balayacak? Ama kim ki hata yapar, bun
dan sonra, onun, ocuklarn top oyununda dedikleri gibi, sr
tna binilecek. Fakat yanlmayan Kralm z olacak, bize istedi
i soruyu yneltebilecektir.' Ne susuyorsunuz? Tartm a a
kmla, aramzda b ir konuma domasna, b ir dostluk ve ile
tiim kurulmasna urarken, sakn nezaketsizlik etm i olma
yaym?
Tleodoros Byle b ir arzu hibir zaman nezaketsizlik
b saylamaz, Sokrates. Fakat sana u delikanllardan biri cevap
versin. nk ben bu trl tartm alara alkn deilim, bun
dan sonra da alm ak iin pek yalym. Fakat hi kukusuz
bu tartm a delikanllara pek uygun gelecek, onlar bundan
ok yararlanacaklardr. nk atasz hakl olarak der ki:
genlik her eyde ilerlemeye yetilidir. Ama Theaitetosla ie
balam tk, onu brakm a, sorularna devam et.
c Sokrates Theodoros'un dediini iittin ya, Theaitetos,
onun arzusuna kar hareket edeceini hi sanmyorum. Bu
gibi durumlarda bu kadar grgl olan b ir adamn em irlerine
bir gencin itaat etm em esi hi de doru olmaz. imdi, doru ve
ak olarak, bilgiden ne anladm syle.
Theaitetos Mademki emrediyorsunuz, itaat edeceim,
Sokrates. Ama yanlyorsam , yanlm dzelteceksin.
Sokrates Kukusuz, elimden geldii kadar.
Theaitetos yleyse pekl. Bana yle geliyor ki, Theodo-
rostan renebilen btn eyler bilgidir: geometri ve sonra
demin saydn bilim lerin tm, bundan baka kunduraclk
ve teki sanatlar, toptan alnsalar da, ayr ayn alnsalar da,
bilgiden baka b ir ey deildirler,
d Sokrates ok soylu ve eliak davranyorsun dostum.
Senden tek b ir ey isteniyordu birok veriyorsun, basit bir
ey isteniyordu, sen ok eitli b ir ey veriyorsun.
 T H E A l T E T O S 457

Theaitetos Ne demek istiyorsun, Sokrates?

Sokrates B elki hibir ey. Bununla birlikte sana dn
cemi aklayacam . Ayakkabclk dediinde ayakkab yap
maya ait bilgiden baka bir ey kastetm iyorsun, deil mi?
Theaitetos Hayr, baka b ir ey kastetm iyorum . e
Sokrates Devam edelim: marangozlukla da aatan ey
ler yapmaya ait bilgiden baka b ir ey kastetmiyorsun, de
il m i?
Theaitetos Bundan baka b ir ey kastetmiyorum.
Sokrates Demek her ikisinde de bilgiyi neye aitse ona
gre tanmlyorsun, deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates Fakat, Theaitetos, senden sorulan ey bilgi
nin neye ait olduu, ka eit olduu deildi. Sorumuzun ama
c, onlar saymak deil, asl bilginin zn renmekti. Yoksa
yanlyor muyum?
Theaitetos Hayr, tamamyla doru.
Sokrates yleyse u noktay da gz nnde tut: diye- 147
lim ki bize b iri allm ve gnlk eylerden birinin zn so
ruyor; mesel soru, baln z hakknda; biz ona testici bal
, frn bal, tulac bal diye cevap versek gln ol
maz myz?
Theaitetos Belki.
Sokrates Gln oluruz; nk nce balk szcne
bebekiyi ya da dier b ir zanaaty kattmzda muhatabn
cevabmzdan b ir ey anladnz sanrz. Yoksa b ir eyin z **
bilinmeden de adnn anlalabileceine mi inanyorsun?
Theaitetos Kukusuz hayr.
Sokrates O halde bilginin ne olduu bilinmedike, kun
dura bilgisi szcklerinden de hibir ey anlalmaz.
Theaitetos E lbette anlalmaz.
Sokrates Demek ki bilgi hakknda b ir dncesi olma
yan b ir kimse, ne kunduracln ne de baka herhangi b ir za
naatn ne olduunu bilemez.
Theaitetos Evet yle.
Sokrates yleyse bilginin z sorulduka yant olarak
herhangi b ir zanaatn adm sylemek gln olur. nk ya- c
nt, bilimin konusunun ne olduunu sylemekten ibaret olu
yor ki, sorulan hibir zaman bu deildi.
 458 T H E A l T E T O S

Theaitetos yle grnyor.

Sokrates Son ra bunun sonu da gelmez. Oysa sorun k
sa ve basit b ir yantla zlebilir, rnein balk sorusuna yal
nzca ksa olarak balk su ile kanm -topraktr denilebilir.
Kimin tarafndan kullanld ise dnlmez.
Theaitetos im di sorun aydnlanyor Sokrates. Senin
d sualin az nce adan Sokrates ile yaptmz b ir tartm ada o r
taya kan sorunu andryor.
Sokrates Hangi sorun, Theaitetos?
Theaitetos Theodoros bize birka kare izdi; ayak
la be ayan uzunluklar gz nnde tutulduuna gre ve
be ayaklk karelerin b ir ayaklk olanla ortak-ll oldukla
rn gsterdi, bylece, birer birer, ta on yedinci ayamkine ka
dar inceledi; bilmiyorum neden, burada kald. Karelerin sa
ys sonsuz grndnden btn bunlar gstermeye elverili
e tek b ir kavramda toplamay denemek aklmza geldi.
Sokrates Uygun b ir ey bulabildiniz mi bari?
Theaitetos yle sanyorum ki bulabildik. Fakat b ir de
sen bak.
Sokrates Syle bakaym.
Theaitetos Btn saylar iki gruba ayrdk; eit ar
panlarn arpm n kare ekli ile gsterdik, bunlara da kare
ve eit-kenarl dedik.
Sokrates ok iyi.
148 Theodoros Bunlarn arasnda bulunan be gibi, gibi
saylar genel olarak, eit arpanlarn arpm olmayp da bir
byk saynn b ir kyle veya b ir kn b ir byyle
arplm asyla elde edilen saylar; daima b ir daha bykle bir
daha kk kenardan -kurulmu birer dik-drtgen ekli ile gs
terip bunlan dik-drtgen saylar diye adlandrdk.
Sokrates Mkemmel. Sonra?
Theaitetos K en arlan ile yzeyi bakmndan ortak-l
l b ir karenin kenarlarn oluturan btn kenarlan uzun
luk olarak saptadk; ortak-ll olmayan b ir kare ken an
b oluturanlara da dar anlamyla kare dedik. nk bun
lar uzunluklarna gre ele alrsak, birincilerle ortak-ll de
ildirler. Fakat vcuda olulurduklan yzeylere gre ele alr
sak ortak-lldrler. Kp saylar iin de ayn tanm verdik.
Sokrates Fevkalde, ocuklanm . O halde Theodoros
yanl b ir tanklkta bulunmu olamaz.
 T H E A T E T O S 459

Theaitetos Bununla beraber, Sokrates, bilgi hakknda

sorduun soruya, uzunluk ile 'kareyi zdm biim de senin
sorunun ile olan benzerliklerine karn yant veremiyece-
im. Bu da Theodoros'un yalanc tank olduunu b ir kere da
ha kantlar.
Sokrates Neden byle olsun? O seni koucu olarak v- c
eydi, imdiye kadar bu kadar iyi b ir koucu grmediini sy
leseydi ve sen de b ir kouda en hzl, en kudretli b ir koucu
tarafndan yenilseydin, senin hakkndaki deerlendirmesi, do
ruluundan b ir ey kaybeder miydi?
Theaitetos Hayr.
Sokrates Yoksa demin sylediim gibi bilginin zn
saptamay en nem li bir grev deil de, basit b ir i gibi mi
gryorsun?
Theaitetos Zeus stne yemin ederim ki hayr. H atta
bunu her eyden stn tutuyorum.
Sokrates O halde cesur ol, kendine gven. Theodoros d
un szlerine inan ve hemen bilginin zn 'belirlemeye al.
Theaitetos Bu iteki isteimi kantlam aya hazrm, Sok
rates.
Sokrates Haydi bakalm : Biraz nce ortaya gzel bir
rnek koymutun. arpm lar sorunundaki yantm rnek ola
rak al, orada birok sayy nasl b ir kavramda topladnsa,
trl bilgileri de tek bir tanmda ifade etmeye abala.
Theaitetos Buna inan, aziz Sokrates; ortaya attn so- e
runlar kendimde de duyarak, birok kez zmlemek iin a
ltm. Fakat ne yazk ki, ne kendi bulduum zmler beni
tatmin edebildi, ne de bakalarnn yantlarnda senin arad
n kesinlii bulabildim. Fakat te yandan, bunu bilm ek arzu
sundan b ir trl kurtulamyorum.
Sokrates B u duyduun aclar, benim aziz Theaite-
tosum, boluun deil, gebeliin aclardr.
Theaitetos Onu bilm em Sokrates. Ben sadece durumu
mu anlatyorum.
Sokrates Seni m askara ocuk. Benim byk sayg uyan- 149
dran ve soylu b ir ebenin, Phenaretenin, olu olduumu hi
iitmedin m i?
Theaitetos Evet. Bunu iitm itim .
Sokrates Benim de ayn ile uratm duymadn m?
 460 T H E A T E T O S

Theaitetos H ibir zaman.

Sokrates Bunun byle olduu b ir gerektir. Fakat bun
dan bakalarna sz etme. nk benim byle b ir sanatm
olduunu bilmezler. Hi kim se bunu bilmez; onun iin ben
den bu ekilde sz edilmez, fakat garip b ir adam olduum,
insanlarn ruhlarnda aknlklar yarattm sylenir. Bunu
da iittin m i?
b Theaitetos Evet.
Sokrates Bunun nedeni sana syleyeyim mi?
Theaitetos Kesinlikle sylemeni rica edeceim.
Sokrates Ebelik sanatnn btn gelenek ve grenekle
rini b ir hatrlayver; sana anlatm ak istediklerim i kolaylkla
kavrayacaksn. Daha gebe kalabilecek ve douracak hibir ka
dn bakalarn dourtmak iin bu meslee giremez; bunu an
cak artk douramayacak olanlar yapar.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates B u dete nayak olan, sylendiine gre, Ar-
tem is imi; kendisi hi dourmad iin doum esnasnda g
rlecek ilere nezaret etmeyi himayesine alm ; grg olmadan
bir sanat renmek mmkn deildir; ite, in san ' doasnn
bu zaafn gz nnde tutarak tamamyla ksr olanlara ebelii
yasak ediyordu. Buna karlk yalarnn ilerlem i olmas do
laysyla artk dourmayanlara, kendi durumunda olanlara bir
sayg olsun diye bu sanat msaade ediyordu.
Theaitetos Doru.
Sokrates Son ra gebelik var m , yok mu, bunu, baka
laryla kyaslanrsa, ebelerin daha iyi bilecei de gerek ve zo
runlu deil m idir?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates E beler ilalaryla, sihirleriyle a n lan uyarma-
d ya veya arzuya gre yattrm aya ve g doumlarda doumu
salamaya, gerek grlyorsa ocuk drmeye yetili deil
midirler?
Theaitetos Evet, byledir.
Sokrates Sonra b ir de onlarn araclkta ne kadar us
ta olduklarna dikkat etmedin m i? En iyi ocuklar meydana
getirmek iin hangi kadnn hangi erkekle'birlem esi gerekti
ini ok iyi bilirler.
Theaitetos Bu konuda hibir ey bilmiyordum.
 T H E A T E T O S 461

Sokrates Fakat bana inan, onlar bu konuda gbek kes

mekten daha fazla gurur duyarlar. Gerekten b ir dn: top
ran rnlerine bakm ak, onlar devirmek ile b ir de hangi
topraa ne tr b itk i ve tohum ekileceini bilm ek ayr ayr
sanatlar m drlar? Yoksa bunlar ayn ey m idirler?
Theaitetos Ayn sanat olduklarna kuku yok.
Sokrates Fakat kadn ele alndkta, yle sanyorsun ki, e
dostum, tohum ekme sanat ile devirme sanat ayr ayr ey
lerdir, deil m i?
Theaitetos B u pek byle olmasa gerek.
Sokrates Dorusu yle. Kadn ile erkei akla ve kurala
uygun olmayan b ir ekilde birletiren pezevenklik thmeti al
tnda kalm am ak iin, ebeler namuslu insan olarak, araclktan
ekiniyorlar. yle ya, sanatn uygularken byle b ir zan altnda
kalm alan pek kolaydr. Bununla beraber, benim dnceme
gre, ancak gerek ebelerdir ki aracl gerektii gibi yapabi-
lerler.
Theaitetos yle grnyor.
Sokrates te ebelik sanatnn alan bylesine genitir.
Benim faaliyetim ise ok daha stndr. nk kadnlar sa-
. dece gerek ocu klar deil, bazen yalanc ceninler de meydana
getirebilirler, bunlar ayrdetmek de gtr. B u byle olduu
na gre, ebeler iin en nemli ve gzel grev, gerek olanla
olmayan ayrdetm ektedir. Sen de bu dncede deil misin?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Benim dourtma sanatm da tekiler trn-
dendir. Aradaki ayrm udur ki, sanatm kadnlar deil, erkek
leri dourtur ve doum esnasnda dikkat erkeklerin vcutla
rna deil, ruhlarna yneltilm itir. Fakat sanatm n en zgn
yan delikanlnn ruhunun ortaya koyduu rn bo ve aldatc
bir ey m idir yoksa katksz ve gerek b ir ey midir, bunu
kesin olarak aratrm ak ve meydana karm ak yetisidir. yle
ya, ben u noktada ebelere tmyle benzerim : "bilgelik konu
sunda ben de ebeler gibi ksrm , daima bakalarna soru sor
duum, kendim ise hibir konu hakknda hibir zaman kendi
dncemi sylemediim iin nk h ib ir bilgelik iddiasn
da deilim biroklar beni kabahatli grrler, ki bu tama- d
tnyla hakldr. Bunun nedeni udur: Tanr beni bakalarn
dourtmaya zorluyor, fakat dourmay benim elimden alm-
 462 T H E A T E T O S

tr. Onun iin 'kendim hi bilge deilim, ruhumun rn sa

yabileceim hibir bulu da gsteremem. Fakat benimle temas
edenler i'knce 'hibir ey bilm iyor gibi grnrler. Oysa tm
sohbetimizin devam srasnda Tanrnn inayetiyle, kendileriy
le, kendileriyle bakalarm n da tank olduu gibi, anlacak
ilerlem eler gsterirler. Bununla beraber benden, hibir ey
renmedikleri de aktr. Bu gzel dnceler hzinesini yalnz
ca kendi ilerinde bulur, onu meydana koyarlar. Fakat dourt
ma yalnz Tanrya ve bana zg olan b ir itir. Bunun kant da
udur:
e Buna inanmayan ve dourmalarnn nedenini kendilerinde
bulup da beni saymayan birok kii ya kendilerinden yahut
da bakalarnn kkrtm asyla erkenden benimle ilikilerini
kesmilerdi. Bunun sonucu u oldu: kt ahbaplklar nede
niyle, ruhlarnda geri 'kalan da drmekle kalm adlar, ayn
zamanda benim baaryla dourttuumu da kt bakm nede
niyle 'berbat ettiler. B u suretle yanl ve grnleri gerek
ten stn tuttular, bundan tr de gerek kendilerinin gerek
151 bakalarnn gznde cahil kesildiler. Bunlardan b irj, Lysimakr
hos'un olu Aristidestir, bunun gibi daha biroklar vard. B a
zlar, akllar balarna gelince, benimle yeniden iliki kurmak
iin gelip yalvarrlar; iim deki Daimon bunlarn b ir blmyle
ilikim i tazelemeyi yasak eder; tekiler iin izin verir ve bun
lar yeniden ilerlemeye balarlar. Fakat benimle arkadalk
edenler b ir de u noktada douran kadnlarla ayn eyi duyar
lar; onlar da ac ekerler ve gece gndz, kadnlardan ok da
ha fazla, kuku aclar iinde kvranrlar. mdi benim sanatm
bu arlar diriltebilir, ayn zamanda da yattrabilir. te bu
k gibilere byle davranrm. Fakat Theaitetos, yleleri de vardr
ki gebe olm adklarna k a ra r veririm ; dnceme gre bylele-
rine hibir yararm dokunamaz; onlara btn hayrseverliim
le araclk ediyor ve kim lerin dostluundan yararlanabilecekle
rini, Tanrya kr, ok iyi kestirebiliyorum . Bunlardan biro
unu Prodikos'a, b ir ounu da Tanrnn ltfunu grm ba
ka bilge adam lara gnderdim. Azizim sana bunlar bu kadar
uzun anlatm am n nedeni, senin de inandn gibi, fikirlere ge
be olduunu ve ac ektiini kestirdiimdendir. Onun iin bir
ebenin olu olmam kendim de b ir ebe olmam nedeniyle, ken
dini bana teslim et, sorularm a gcn yettii kadar en doru
 T H E A T E T O S 463

ekilde yant vermeye al. Ortaya 'koyduun ifadelerin baz- c

lann doru bulmayp da onlara aldatc b ir grn diye ba
kar, bunlar, hi aldrm adan, ekip yle b ir kenara atarsam ,
ilk doduklar yavrularndan rkerek hiddetlenen gen lou
salar gibi sinirlenm e. nk, ey esiz delikanl, biroklarnda
bana kar gerek b ir kin grdm; kendilerini budalalktan
kurtardm zaman kuduz kpekler gibi zerime saldrdlar;
bunu hayrseverlikle yaptma inanm adlar; nk bunlar hi
bir tanrnn insanlarn fenaln istem ediini, benim de bunu
kt niyetimden deil de yalanlara gz yummama ve gerei d
rtbas etm em e tanrsal yasalarn izin vermemesi nedeniyle yap
tm anlam aktan ok uzaktlar. Onun iin, sorunu yeniden
ele al, bilginin zn tayin etmeye ura. Fakat buna yetili ol
madn sakn b ir daha syleme. nk T a n n ister, sen de
gayret edersen, baarabilirsin.
Theaitetos Mademki bu kadar candan tevik ediyorsun,
Sokrates, iimdekini, her ne olursa olsun, sylemeye alma
mam ayp olurdu. Bylece dnceme gre b ir ey bilen kim- c
se bildiini alglar. O halde, imdilik grnrde, bilgi algdan
baka b ir ey deildir.
Sokrates te, dorusu, iyisi de budur, olum. nsan
dncelerini byle aka sylemeli. Ama haydi bunun ger
ek b ir rn m yoksa kof b ir grn m olduunu birlikte
inceleyelim. Duyumun bilgi olduunu iddia ediyorsun, deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates Muhakkak ki bilgi iin hi de kt b ir tanm 152
vermedin; tersine, Protagorasm da verdii tanm budur. Yal
nz o ayn eyi baka ekilde sylyordu. O, her eyin ls
insandr, var olan eylerin varlklarnn, var olmayan eyle
rin yokluklarnn lsdr, diyordu. Bunu herhalde okumu
undur, deil m i?
Theaitetos Kukusuz. Hem de birok defalar.
Sokrates O, yle bir ey kastetm iyor mu; eyler bana
nasl grnyorsa yle, sana nasl grnyorsa yledir? Oysa
ben de senin gibi insanm.
Theaitetos Evet o byle dnyor.
Sokrates Bilge bir adamn anlamsz b ir ey syleyecei b
de kabul edilemez. Onun iin Protagoras'n dncelerini izle
yelim. Esen ayn rzgrn iimizden bazsn tt, bazsn
 464 T H E A T E T O S

da hi tmedii, bazsna hafif, bazsna da sert geldii ok

kere olur, deil mi?
Thecitetos Kukusuz.
Sokrates Byle olunca rzgrn kendisine souk ya da
souk deil mi diyeceiz; yoksa Protagorasa uyarak yen
lere gre souk, tekiler iin de byle olmadm m syle
yeceiz?
Theaitetos Sonuncuyu syleyeceiz.
Sokrates Demek ki iki taraftan her birine de byle g
rnecek.
Theaitetos Evet.
Sokrates Bylece bu grnme, alglamak oluyor.
Theaitetos Evet, byle oluyor,
c Sokrates O halde scak ve buna benzer btn durumlar
da grn ile duyum ayndrlar, nk herkes onlar byle
alglyorsa herkes iin de byle olacaklardr.
Theaitetos Kabul ediyorum.
Sokrates Duyum, yleyse, daima varla dayanr, yanl
mak. Yalnz, bu hal, duyum, bilgi olunca gerekleir.
Theaitetos yle grnyor.
Sokrates K arit'ler hakk iin, byk b ir bilge olan Pro-
tagoras kukusuz bunu bizlere, halka, sadece b ir bilm ece ek
linde sylem itir. Buna karlk m ritlerine de gerei gizlice
sylemi olm asn?
Theaitetos Bu konuda ne dnyorsun, Sokrates?
d Sokrates Sana bunu anlatm ak istiyorum, syleyecekle
rim hi de basit eyler deildir, im di, hibir ey, kendiliinden
olmad gibi, kendiliinden b ir ey de deildir; ve bir ey
veya herhangi b ir nitelik ifadeleri hibir ey iin doru de
ildir; byk dediin, kk de grnebilir. Ar dediin hafif
de grnebilir; bylece gider; nk hibir ey ne bir eydir,
ne de herhangi b ir nitelie sahiptir. Her ey, belki de, yer de
itirme, hareket ve birbiriyle karm a sayesinde olur, ki biz
buna yanl olarak varlk diyoruz. nk b ir ey var deildir,
e tersine, her ey srekli olu halindedir. Parmenides b ir yana
braklrsa, srasyla btn bilgeler: Protagoras, Herakleitos,
Empedokles ve airlerden iirin her iki trnde en ustalar, ko
medide Epikharm os, trajedide Homeros bu konuda ayn d
ncededirler. Homeros: Okianos tanrlarn yaratcs, Tetys de
 T H E A t T E T O S 465

anneleri, szckleriyle her eyin aktan ve hareketten mey

dana geldiini ifade etm itir. Ne dnyorsun, bunu demek
istem itir, deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates Onun iin, Homeros gibi bir adamn banda 153
bulunduu byle kocaman b ir orduya, kendini gln duruma
sokmadan kim kar koyabilir?
Theaitetos Hi de kolay b ir i deil, Sokrates.
Sokrates Hayr, kukusuz kolay deil, Theaitetos. Ha
reketin grnte varln ve oluun nedeni, dinginliin de
yokluun ve fesadn nedeni olduunu syleyen iddiaya u ka
ntlar g veriyor; gerekten, btn baka eyleri douran, on
lara gz kulak olan s ile atein kendileri de yer deitirme
ve srtnm e sayesinde olurlar, fakat bunlarn ikisi de hare
kettir. Yoksa bunlar atein nedenleri deil m idirler?
Theaitetos Ta kendileridir. b
Sokrates Yaayan varlklar trne gelince, bunlar da
ayn nedenlerle olurlar.
Theaitetos Baka trl olmasna olanak yoktur.
Sokrates Vcudun salna gelince bunu rahatla tem
bellik yok eder, ama idmanla hareket ona uzun mr verir;
yle deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates Ruha gelince; ruh okuma ve altrm a, yani ha
reketler sayesinde, bilgiler kazanr, saln korur, kendini d
zeltir; buna karlk, okuma arzusunun ve renme ihtirasnn
yokluundan baka b ir ey olmayan rahat, ruhun sadece
renmemesine deil, ayn zamanda rendiini de unutmasna c
neden olur, deil mi?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates O halde bunlardan biri, yani hareket ruh ile
vcut iin hayrl, teki ise, tam tersinedir.
Theaitetos Herhalde.
Sokrates Sana deniz ve karadaki rzgrsz havalardan
ve buna benzer baka olaylardan; dinginliin bozulma ve fesa
da, tersinin de gelimeye neden olduundan da sz edeyim mi?
Homeros'un altn zincirle, gneten baka b ir ey kastetme- d
diini, gk kresi ile gne hareket ettike yerde ve gkte her
eyin varla sahip olacan, gelieceini, fakat btn, zinci-
t) 30
 466 T H E A T E T O S

re vurulmu gibi birdenbire durursa btn eylerin mahvola

can, alt st olacam gsterdiini sana itiraf ettirerek, is
patlarm tamamlaym m?
Theaitetos Evet, Sokrates. Bunun anlam aka, se
nin anlattn gibi.
Sokrates O halde, aziz dostum, imdi yle tasavvur et:
Grmede, senin beyaz renk dediin ne gzlerinin dnda ne
de iinde ayr b ir ey deildir; b ir de onun iin b ir yer kabul
e etmeye kalkm a. Byle olmaynca beyaz renk bir yerde bu
lunacak ve orada kalacak ki, bu yzden daimi oluun iinde
bulunmayacaktr.
Theaitetos B u nasl olur?
Sokrates r H ibir eyin kendiliinden b ir ey olmad
hakknda, biraz nceki ilkemizi elde tutalm . O zaman grece
iz ki siyah ile beyaz ve btn teki renkler gzlerin, uygun
b ir hareket (yer deitirme) zerine dikkatini toplamasdr. Bi-
154 zim u veya bu renk dediimiz de, ne dikkat eden uzuv, ne de
dikkat olunan nesnedir; o, her bireyin kendine zg, ikisi
ortas bir eydir. Yoksa b ir renk sana her zaman nasl grn
yorsa, ayn ekilde b ir kpee de ya da herhangi b ir varla da
ayn biim de grnecei dncesini mi savunacaksn?
Theaitetos Zeus stne yemin ederim ki dnmedim
bile.
Sokrates Devam edelim: baka b ir insana, herhangi bir
ey, sana grnd gibi grnyor mu? Bundan adamakll
emin m isin, yoksa kendin hibir zaman ayn kalmadn iin,
b ir eyin de sana aym ekilde grnmediini mi onaylyorsun?
Theaitetos B u sonuncusu, bana tekinden daha doru
gibi geliyor.
b Sokrates O halde, ltmz veya dokunduumuz ey
byk veya beyaz ya da scak olsayd, bu eyin kendisi de
imedike, kendisine rastlayan baka birine de asla baka e
k ild e grnmeyecekti. Fakat te yandan, bu nitelikler lende
veya dokunanda bulunsayd, o zaman bu eye yaklaan veya
baz deiikliklere urayan baka bir ey, kendisine b ir ey ol
madan deimezdi. te byle dostum, Protagoras ve yandala
rnn diyecekleri gibi, imdi bu gibi gln ve garip iddialarla
uramak zorunda kaldk.
Theaitetos Hangi zordan, hangi iddialardan sz etmek
c istiyorsun?
 T H E A T E T O S 467

Sokraes B asit b ir rnek sylediklerimin anlamm ta

mamyla aydnlatacaktr: alt zar drt zarla kyaslarsak alt
zarn drt zardan daha fazla olduunu, hem de bir buuk kez
daha fazla olduunu syleriz; fakat on iki ile kyaslarsak
daha az olur. Yani on iki bir misli daha fazla; baka trl bir
iddia asla olanakl deildir. Yoksa sen bunu olanakl gryor
musun?
Theaiteos Yok, hayr.
Sokrates O halde, Protagoras yahut da baka 'bir kimse
sana: aziz Theaitetos, oalmakszm b ir ey daha byk veya
daha ok olabilir m i, diye sorsa, ne yant verirdin?
Theaitetos Sokrates, bana doru gibi gelen son soru- d
ya yant vermem gerekseydi hayr derdim; fakat bundan nce
ki soruyu gz nnde tutarsam , evet diyeceim. Yoksa eliki
ye derdim.
Sokrates Hera hakk iin pek mkemmel. Tanrlara la
yk b ir yant verdin. Yalnz evet yantn verseydin, Euripides
in u szlerine hak verir gibi olacaktn: dilimiz, rtlmez ola
cak, fakat dncemiz asla!
Theaitetos Doru.
Sokrates imdi biz, sen ve ben, usta ve bilge adamlar
olaydk, tiim dnce alanm da aratrp incelemi bulunsay-
dk, biribirim ize b ir sr yeni durumlar yaratacak, sofistler e
gibi biribirim izi yenmek iin ortaya kantlar stne kantlar
atacaktk. Fakat mademki basit kiileriz, nce dorudan do
ruya dncelerimizin kendimizde biribirine uyup uymadkla
rn inceleyelim.
Theaitetos Benim de sam imi isteim budur.
Sokrates Benim isteim de budur. Mademki byle, bo
zaman olan insanlar gibi inceleme iine sknetle yeniden
balayalm, hem sinirlenmeyelim de, tersine kendimizi gerek
anlamyla inceleyelim, bizde meydana gelen bu olaylarn ne ola
bileceini aratralm . Byle b ir i gzlem sonunda nce, her
hangi bir ey kendi kendisinin ayn kaldka gerek nicelik, ge
rekse hacim asndan da ne daha kk, ne daha byk olur,
deriz.
Theaitetos Evet.
Sokrates Sonra: kendisine b ir ey katlm ayan, kendi-
 468 T H E A T E T O S

sinden de b ir ey eksiltilm eyen bir ey ne byr ne de eksilir;

daima kendi kendisinin ayn kalr.
Theaitetos Kukusuz,
b Solcrates nc olarak da nce var olmayan b ir eyin,
olu yolundan gemeden ve olusuz sonradan var olm as ola
nakszdr, diyemez miyiz?
Theaitetos Bu da doruya benziyor.
Sokrates te dnceme gre bu iddia ruhumuzda
sava durumundadr... bunun iin yalnzca zarlar rneini d
nmek yeter, ya da u ifadeye dikkat edelim: ben, bu yam
da senin gibi b ir delikanlya gre daha bym; b ir yl iin
de, bymeksizin veya eksilmeksizin senden daha kk ola-
c cam. Bu da vcudumun hacminin eksilmesi ile deil, tersine
senin bymen ile olacak. Zira ben nceden olmadm, b ir
olutan gemeden sonradan oldum. Bunun byle olmamas ge
rektir. Ancak vcudumun hacminden bir ey kaybedersem da
ha kk olurum. B u trden, daha istersen, binlerce rnek
verilebilir. Beni izleyebiliyor musun, Theaitetos? Hi deilse
bu gibi meselelerde grgsz olmadm sanyorum.
Theaitetos T anrlar ahidim olsun, Sokrates. B u ey
lerin anlamn dndke aknlktan kendimi kurtaramyo
rum, dorusu onlara bakarken baz baz, bamn dnd
oluyor.
d Sokrates Evet. Bu da gsteriyor ki dostum, Theodoros
senin hakknda yargsn verirken ok doru b ir duygunun
etkisi altnda kalm tr. nk filozofu bakalarndan ayran
nitelik de, ite bu duygudur, bu hayrettir. Felsefenin balan
gc da budur, baka b ir ey deildir. r is i Thaumas'n kz iln
eden de soybilimden olduka iyi anlayan biriymi. Protagoras'
n rettiini sylediimiz bu dncelerden ne sonu kt
n artk anlayabiliyor musun? Yoksa bunu henz gremiyor
musun?
Theaitetos Henz aka gremiyorum.
Sokrates O halde nl bir adamn veya daha iyisi nl
e adamlarn dncelerinde gizli geree ulaman iin sana yar
dm etmemi ister m isin?
Theaitetos Nasl istemem, hem de sonsuz bir arzu ile!
Sokrates im di bu eylere balamamlardan kimsenin
bizi dinlememesi iin dikkatli ol. Bunlar o kiilerdirler ki var-
 T H E A T E T O S 469

l yalnz elle tutabildiklerine dayandrrlar; buna karlk ey

lemleri, oluu, btn baka gzle grlemeyen eyleri, varlk
saymazlar.
Theaitetos Szn ettiklerin, gerekten sert ve kaba 156 a
adamlar olm allar, Sokrates.
Sokrates Evet olum, bunlar gerekten btn reti
me iyi gzle bakmayan insanlardr. im di sana srlarn aa
vurmak istediim insanlar ise ok incedirler. Onlara gre, de
min konutuklarm zn bal olduu ana ilke, udur: evren ha
rekettir, hareketten baka b ir ey deildir. Fakat hareketin iki
tr vardr; bunlarn her ikisi de nicelik bakm ndan snrl
dr, i yaplar bakmndan ise biri etki, teki edilgidir. Bun
larn katlm ndan ve karlkl ilikilerinden snrsz sayda
rnler oluur, fakat bu, biri alglanm olan teki al
g olmak zere daima ift olur, bunlar daima alglananla
b
ayn zamanda meydana kar ve doarlar. Alglar iin
grmek, iitm ek, koklam ak, soukluk, scaklk, bunlarn so
nucu olarak da haz, ac, hrs ve korku gibi szlerimiz vardr;
hi adlar olmayan alglarn says sonsuzdur; adlar olanlar
ise b ir yndr. Alglananlar ise, daima ayr ayr alglara teka
bl ederler; trl grme alglarna trl renkler, iitm e alg
larna sesler,' teki alglara yaknlklar bakm ndan bal ol
c
duklar baka alglanm lar tekabl ederler. Bu m ythosun1 yu
karda sylenenler gz nnde tutulunca, anlam ne oluyor,
Theaitetos farkediyor musun?
Theaitetos Tam amyla edemiyorum. Sokrates.
Sokrates Fakat bu mythos'un iyi b ir sonuca varp var
madna dikkat et. n'k onun demek isledii, sylendii gi
bi, her eyin hareket ettiidir. Oysa bu hareketlerin iinde
hzllk ve yavalk vardr. Btn yava hareketler, ayn yere d
ve yaklaan eye doru hareket ederler. B u yaklamalardan
bir ey meydana getirirler; bylece meydana getirilen ise daha
hzldr. nk yer deitirir, hareketi de bundan ibarettir. O
halde gz ve ona tekabl eden baka b ir ey yaknlama dola
ysyla beyaz rengi ve bununla beraber olan algy dourdu
unda, bu ikisinden her biri baka b ir eye rastlam olsayd
hu durum olmazd; o zaman bu arada meydana gelen yer dei
tirme sonucunda grme algs gzlerden, beyaz renk de bera
berce rengi dourduklar konudan kar; gz grme algs ile
 470 T H E A T E T O S

dolar. B u andan itibaren gz grr; fakat hibir zaman b ir gr

me algs olmaz. Sadece gren gz olur. te yandan, rengin olu
unda, beraber olan ey beyaz renge brnr, fakat beyaz renk
olmaz, beyaz bir ey olur; bu rengi tayan, odun da, ta da,
ya da herhangi bir ey de olabilir. teki alglar iin, sertlik, s,
hepsi iin de, ayn varsaym, yani, biraz nce sylediimiz gibi,
hibir eyin kendisinden ve kendiliinden var olmad, her e
yin ve btn niteliklerin karlkl temaslardaki hareket sonun
da olduu varsaym, dorudur. Zira onlarn sylediklerine ba
klrsa, hibirinin edenle edilenin b irer varlk olduunu kabul
ettiini saptayamayz. nk ne eden, edilenle birlemeden
157 nce byle b ir eydir, ne de edilen edene rastlam adan b ir ey
dir. Bundan baka b ir eyle, eden olarak birleen b ir ey, ba
ka taraftan baka b ir eye rastladnda edilen olarak da g
rnr. Btn bunlardan kan sonu udur ki, balangta da
sylediimiz gibi, h ib ir ey kendinden ve kendiliinden b ir
ey deildir, tersine h er ey baka bir eye oranla daima olur,
b Daha ziyade alkanlk ve dikkatsizlik yznden kullanmaya
zorunlu olduumuz varlk sz kknden kazlmaldr. Buna
karlk, bilgeler gibi konumak isteniliyorsa, h ib ir zaman
bir ey, herhangi b ir eye, buna, bu, u, gibi veya
sabit b ir ey gsteren baka szleri kullanmamal, fakat ol
makta bulunm ak, yapm akta bulunmak yok olm akta bu- -
lunmak, deimekte olm ak, szlerini kullanmal. Zira bir
kimse szleriyle b ir eyi duraanm gibi gstermeye kalkar-
c sa, kolaylkla rLlebilecektir. Teker teker eylerin de, b ir
ok eylerin de tek b ir kavramda toplanmas bu toplanma
lara verilen ad, ister insan, ister ta olsun, ister filan hayvan,
veya filan trn ad olsun ayn ekilde ifade edilmelidir. Bu
dnceler, Theaitetos, sana ekici grnyor mu? Bu kadar
lezzetli b ir yemekten tatmaya heves ediyor musun?
Theaitetos H ibir ey syleyemem, Sokrates. Zira bir
kere sylediin eyler, senin de houna gidiyor mu, yoksa bun
larla srf beni denemek mi istiyorsun? te bunu kestirem i
yorum.
Sokrates Sen dostum, unutuyorsun ki ben kendim hi
bir ey bilmem ve bu trl bir eyi kendime maletmem. Ben
d tersine, ksrm ; senin zerinde de ebelik sanatm kullanyo
rum. Bundan dolay, dncelerini aydnla karncaya ka-
 T H E A T E T O S 471

dar sana sihirlerim i tesir ettiriyor, her trl bilgelikten tattr

yorum. Ancak dncen meydana ktktan sonra, bunun ya
lanc b ir grn m yoksa gerek b ir rn m olduunu in
celeyeceim. Onun iin, sorduklarm hakkndaki dncelerini
bana, cesaretle, rkmeden ve yiite syle.
Theaitetos Haydi sor.
Sokrates O halde sana, hibir eyin iyi ve gzel olma- e
dna, saydklarmzn hepsinin varlklar olmayp bunlarn s
rekli b ir olutan ibaret olduklarna inanp inanmadn, yeni
den soruyorum.
Theaitetos Aklamana gre, bu dnce bana akla son
derece uygun, gsterm i olduun nedenler de kabule deer g
rnyor.
Sokrates O halde gsterdiklerim de eksik kalan ta
raf da tamamlamay unutmayalm: E ksik kalan taraf ryalar
la hastalklar, bu arada da zellikle delilik ve baka btn iit
me ve grm e yanlm alar veya genel olarak duyum yanlmalar
dediimiz eylerin konusudur. nk, sen de biliyorsun san
rm: demin ileri srdmz iddia btn bu durumlarda ko
laylkla rtlebilir; bu durumlarda bize alglar kukusuz ha
tal olarak verilm i olduklarndan, herkese gerek gibi gr
nen ok daha hatal olacak, belki de bu srada grlr hibir
varla sahip olm ayacaktr.
Theaitetos Bunda tamamyla hakkn var, Sokrates.
Sokrates yleyse, algnn bilgi olduunu ileri srenin ve
herkese grnen eyin, o eyin grnd kimseye gre ger
ekte olduunu iddia edenin bundan sonra syleyebilecek nesi
kalyor?
Theaitetos Ne cevap vereceimi bilemediimi sylemek
ten ekiniyorum, Sokrates. nk biraz nce byle b ir itiraf- b
tan dolay beni azarlam tn. Ama, gerekten delilik veya rya
halinde iken yanl dncelere sahip olunduunu yadsya-
tnam. rnein: bunlardan bazlar tanr olduklarn kurar, ba
ka b ir ksm kanatl olduklarn ve ryada iken utuklarn
sanr.
Sokrates B u konuda baka kukulu b ir sorunu; zel
likle uyku ve uyanklkla ilgili olann hi hatu*na getirmiyor
musun?
Theaitetos Hangisini?
 472 T H E A t T E T O S

Sokrates Acaba imdi, u anda, uyku halinde miyiz,

hatralarm z sadece ryalardan m ibarettir, yoksa uyank m-
c yz; bu konuma uyanklk halimizde mi geiyor? diye soran
birine hangi kantlarla cevap vermek gerektiinin sorulduu
nu, birok defalar iitm iindir, sanrm.
Theaitetos Gerekten, Sokrates. stenilen kantlar or
taya koymak ok g. nk bunlarn hepsi her iki taraftan
birbirine tamamyla uyuyor. u imdiki konumamz uyku
da geiyormu gibi dnmemize hibir ey engel olamaz; de
rin uykuda ryalar anlatr grndmz zaman da, iki du
rum arasndaki benzerlik, alacak derecededir,
d Sokrates O halde gryorsun ki bu ilerde kuku iin
yeter derecede nedenler var, hatta uyku ve uyanklk ilikisi
hakknda bile kukular var. Uyuduumuz ve uyank bulundu
umuz zam anlar birbirine hemen hemen eit olduklarndan,
ruhumuz bu iki durumun her birinde o zamanki dncelerin
en gerek olduklarn iddetle ister; bylece, ne kadar zaman
birbirlerinin gereini onaylyorsak, o kadar zaman da teki
lerinin gereini onaylyoruz; her ikisini de ayn gle iddia
ediyoruz.
Theaitetos Hi kuku yok.
Sokrates H astalklar ve delilik iin de durum byle
deil m idir? Yalnz zaman sreleri eil deildir.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates im di ne olacak? Zamann uzunluu ya da k
sal m gerei tayin edecektir?
e Theaitetos Bu, btn anlamyla gln olur.
Sokrates Fakat bu inanlardan hangisinin doru oldu
una dair baka ak b ir kantn var m?
Theaitetos Sanmyorum.
Sokrates O halde, her zamanki fikirlerin dnen iin
gerek olduunu onaylayan kiilerin bu konuda ne dedik
lerini benden iit. Onlar, dncelerini u gibi sorularla ifade
ederler sanrm : aziz Theaitetos, bir eyden tamamyla baka
olan b ir ey, bu baka eyle asla ayn etkiye sahip olamaz, de
il m i? Bunu, ele alman eyin bir bakmdan ayn, baka bir
bakmdan da baka olduu eklinde anlamamalyz; o, her ba
kmdan bakadr.
159 Theaitetos B ir eyin, kendisinden tamamyla baka olan
 T H E A T E T O S 473

baka bir eyle etki bakmndan olsun, herhangi baka bir

bakmdan olsun ayn olm as kukusuz ki olanakszdr.
Sokrates O halde ayn zamanda her ikisinin biribirine
benzemediklerini de kabul etmek gerekm iyor mu?
Theaitetos Kanm a gre, evet.
Sokrates yleyse, b ir ey baka bir eye benzer veya
benzemez olursa, benzediinde bu ey ayn, benzemediinde
bakadr, demiyecek miyiz?
Theaitetos Muhakkak diyeceiz.
Sokrates Edenlerin olduu kadar edilenlerin de okluk
bakmndan ok, ayn zamanda sonsuz olduklarn nce sy
lememi miydik?
Theaitetos Evet sylemitik.
Sokrates Yine b ir ey baka bir eyle ve tekrar baka
bir eyle birletirildiinde ayn olan b ir rn deil de, ba
ka olan b ir rn meydana getirilmez m i?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates im di bu ly bana, sana ve btn baka- b
larna tatbik edelim. B ir yanda shhatli Sokrates, te yanda
hasta Sokrates. Bunlardan biri tekilerine benzer mi, yoksa
benzemez m i diyeceiz?
Theaitetos Hasta Sokrates ile shhatli Sokrates demek-
le btn So k ratesi mi hasta ediyorsun?
Sokrates ok doru anladn; ite ben de bunu demek
istiyordum.
Theaitetos yleyse benzemez demek gerekir.
Sokrates m di, benzemedii kadar farkl da olacak m
dr?
Theaitetos Muhakkak olacak.
Sokrates Uyuyan Sokrates ve biraz nce saydmz b- c
tn haller hakknda da ayn eyi iddia edecek m isin?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates z dolaysyla eden her eyin hasta Sokra-
tes'e rastladnda, shhatli Sokratese rastladndan bsb
tn baka b ir etkide bulunmas gerekmez m i?
Theaitetos Baka trl nasl olabilirdi?
Sokrates yleyse, her iki halde de, edilen ben ve eden
o, farkl b ir ey mi meydana getireceiz?
Theaitetos Kukusuz.
 474 T H E A T E T O S

Sokrates m d i, ben shhatli halimde arap isem, arap

bana ho ve tatl gelecektir, deil m i?
Thecitetos Evet.
Sokrates imdiye kadarki kararlarm z, edenle edile-
tj nin tatllk ve alg olduklarn, ayn zamanda her ikisinin de
hareketten ibaret olduunu dorular; edilenden geleni alg
dili alg alc kld, araptan gelen tatllk ise, etrafa yayla
rak, shhatli b ir dil iin arabn tatl olm asna ve grnmesine
neden oldu.
Theaitetos Demin de kararm z tamamyla bu idi.
Sokrates Buna karlk hasta iken arap isem, o za
man edenin etkisi ayn olm ayacaktr; nk o gerekten farkl
bir eye rastlam tr.
Theaitetos Evet.
Sokrates Byle b ir Sokrates'le, onun arap imesi, n-
e ekilerden baka sonular doulurlar; dilde aclk algs arap
tan geliyorsa arap aclk deildir, fakat acdr. Ben ise alg de
ilim, alglayanm.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates yleyse bu ekilde algladka h ib ir zaman
baka b ir ey olamam. Zira ancak eden baka olunca baka
bir alg vcuda getirir, alglayan deitirir ve baka klar. Fa-
160 kat ayn zamanda bana tesir eden de baka b ir eyle birleti
inde (benimle olduu gibi) hibir zaman ayn eyi vcuda ge
tirmez; bende olduu gibi bir ey de olamaz; nk o baka
bir eyle birleip baka b ir ey vcuda getirdii zaman, baka
trl l?ir ey olacaktr.
Theaitetos yle.
Sokrates Fakat ben yalnz bam a b ir nitelik kazana
madm gibi, herhangi bir ey de, yalnz bana belirli b ir ni
telik kazanamaz.
Theaitetos Evet.
Sokrates Fakat ben alglayan olduuma gre, b ir eyle
ilikide olmam gerekir, zira b ir eyi alglamadan alglayan
olunamaz. Bunun gibi, bir ey de tatl veya ac oluyorsa, bun-
b 1ar bir kimse iin olm aldr; nk tatl olmak, fakat kim se
iin tatl olmamak, olamaz!
Theaitetos Hi kukusuz.
Sokrates Byle olunca, zanmma gre, ancak bu kar
lkl ilikilerledir ki, o ve ben, varsak varlmza, oluyorsak
 T H E A T E T O S 475

oluumuza sahip oluruz. Onun varln ve benim kini zorun

luluk birbirine balar, fakat onlar ne yabanc b ir eye ne de
tercihan bize balar. B irin i baka birine balam ak, ite geri
kalan biricik balant. Ayn zamanda bir eyin varlndan sz
eden kimse, bunun b ir ey veya b ir ey hakknda ya da c
bir eyle ilgili olduunu sylemelidir. te meydana koyduu
muz kantlara gre kendinden ve kendiliinden hibir ey hak
knda varlk ve olmak szlerini kullanmamalyz, bakasnn
da kullanm asna izin vermemeliyiz.
Theaiteios Sana tamamyla hak veriyorum, Sokrates.
Sokrates Mademki bana etki eden ey, benim iindir
ve baka biri iin deildir, o halde ben de kukusuz onu alg
layanm; baka b iri deilim.
Theodoros Kukusuz.
Sokrates yleyse bana gre kendi algm gerektir; n- d
k o daima benim varlma dayanr hem ben Protagoras'a g
re, benim iin var olann, var olduu, var olmayann da varol
mad hakknda hkm verenim.
Theaitetos Kabul.
Sokrates O halde, mademki hata etm em ve varolanla
olm akta olan hakkndaki hkmlerimde hataya dmyorum,
alglayan olduumdan tr ayn zamanda ele alnan eyleri
bilen de olmam gerekmez m i?
Theaitetos Muhakkak gerekir.
Sokrates yleyse bilgi algdan baka b ir ey deildir
demekte tam am yla haklym sn ve Hom eros'la Herakleitos,
btn izleyenleriyle birlikte, her ey akar, sular gibi hareket
eder, Protagoras ise insan her eyin lsdr ve Theaite
tos, bu fikirlere dayanarak bilgi algdr dediklerinde tama
myla ayn eyi sylemek istiyorlar. Byle deil mi, Theaite
tos? Diyelim mi ki bu sonu, senin yeni domu ocuundur,
ben de onun ebesiyim. Ne dersin?
Theaitetos Evet, yledir, Sokrates.
Sokrates Bu dourmay, deeri ne olursa olsun, gr
ne gre byk zahmetlerle meydana getirdik, fakat doumu
sona erince ocuu iyice bir ele almalyz; yani aldanp aldan
madmz iyice incelemeliyiz; zira ocuk belki de bytl- 161
meye layk deildir de sadece kof b ir yumurta, aldatc bir
ekildir. Yahut da evladn her ne pahasna olursa olsun b-
 476 T H E A T E T O S

ytmeye, terketmemeye zorunlu olduumuzu mu dnyor

sun? Yoksa onun gzlerinin nnde eletirilmesine katlanacak,
onu senden alp gittikleri zaman ilk defa lousa olmu b ir ka
dn gibi hiddetlenmeyecek m isin?
Theodoros Theaitetos buna raz olacaktr, Sokrates.
nk hi de uyumsuz bir huyu yoktur. Fakat, tanrlar ak
iin, syle bana, bu ite daha hata m var?
Sokrates ekimeye ne kadar hevesli grnyorsun,
Theodoros ve sana bu ite daha b ir hata var demem iin
bana, iinden sadece hazr cevabn ekip karld b ir kant-
b 1ar uval gzyle bakm akta ne kadar ltufkarsn, fakat ger
ekte olup bitene hi dikkat etmiyorsun; bu kantlardan hi
biri benden deil, daima konutuum kimseden kar, ben
kendi hesabma pek nemsiz b ir ey bilirim ki o da undan
ibarettir: baka b ir bilgenin szlerini gerek bir incelemeden
geirmek; imdi de byle b ir denemeyi kendinden bir ey kat
madan, gen dostumuzla yapmak istiyorum.
Theodoros Hakkn var, Sokrates, haydi dediini yap.
Sokrates Biliyor musun, Theodoros, dostun Protago-
rasta neyi iyice kavrayamyorum?
c Theodoros Neyi?
Sokrates O, b ir kimsenin tasarlad eyin ayn za
manda gerek olduunu gsterm ekle benim ok houma gi
den eyler sylem itir. Fakat sznn balangc beni artt.
Neden Protagoras G erekinin balangcnda btn eylerin
ls domuzdur veya, payvandr2 veya alg sahibi varlklarn
aa trnden herhangi biridir demedi? B ir de, biz ona
bilgeliinden dolay b ir tanrya olduu gibi hayranlk duyar-
d ken, eserinin banda kendisinin zek keskinlii asndan
deil baka b ir insanla, hatta kk b ir kurbaa ile kyaslayn
ca bile daha ileride bulunmadn grseydi, syledikleri pek
kibirlice ve bizim iin hakaretle dolu olurdu. Baka trl sy
leyebilir miyiz, Theodoros? nk bir kimsenin alglarna da
yanarak dnd eyler doru oluyorsa ve mademki b ir
kimsenin hem alglar hakknda doru bir hkm vermeye,
hem dncelerin doruluu veya yanll hakknda incele
mede bulunmaya baka birinin hakk yoktur; tersine: ou za
man, sylediimiz gibi, bu dnceler ancak herkesin kendisi
iin ise, bunlarn hepsi de doru ve gerek ise, bakalarna bu
 T H E A T E T O S 477

kadar yksek para karl ders veren Protagoras nasl bilge

olur; sonra herkes kendi bilgeliinin ls olduuna gre, ze
k keskinlii asndan daha noksan olan bizler neden onun e
derslerine gitmeye zorunlu olalm , dostum? Onun iin, Prota-
goras'n burada latife ettiini kabul etm ek gerekmez mi? ah
sma, ebelik sanatm a ve bunlarn oynayaca gln role ge
lince, bu konuda susmay tercih ederim; fakat yle sannm ki
tartm anz, bylelikle daha iyi olm ayacaktr, nk, Protago-
ras'm Gerek'i gerek olduka ve bir latife olarak anlalma- 162
dka, herkes iin doru olan bu iki ynden doru betimleme
lerle incelenmesi ve rllmesi, uzun ve sonsuz b ir gevezelik
olur, yle deil mi?
Theodoros Aziz Sokrates, imdi de sylediin gibi, Pro
tagoras benim dostumdur. Bundan dolay Protagoras' kendi
szleriyle rtlm grmek, fakat ayn zamanda inancma
aykr olarak sana da itiraz etm ek houma gitmez. Onun iin,
tekrar Theaitetos'u ele al, zira o her zaman, hatta imdiki tar
tmada bile, fevkalade bir anlay yetisine sahip olduunu
gsterm itir.
Sokrates Lakcdaim ona uradnda Theodoros, gre
meydanna gitsen ne yaparsn? Kendin soyunmadan, vcudu
nu gstermeden bakalarn ve bu arada baz clz kimseleri
plak olarak seyretmeyi ister misin?
Theodoros Bunu bana balar ve arzuma brakrlarsa,
niin istemiyeyim? u anda da, beni seyirci olarak brakm a
ya, artk bu katlam adam gree b eraber srklememeye
raz olmanz temenni ediyorum.
Sokrates Theodoros madem ki byle istiyorsun, ben c
de, denildii gibi, oyun bozanlk etmek istemem. O halde ye
niden bilge Theaitetos'a dneyim. im di, Theaitetos syle ba
na; konutuklarmzn sonunda bilgelik bakmndan hemen
her insanla, hatta her tanryla eit olmana hayret etmiyor mu
sun? Yoksa Protagoras'm lsnn tanrlar iin insanlara
kyaslaynca daha az geerlilii olduunu mu sanyorsun?
Theaitetos Zeus hakk iin byle dnmyorum ve
sorun beni gerekten artt. nk demin her dnen iin d
dncesinin ayn zamanda varlk olduu sznn anlamn
aydnlatmaya urarken bu bana tamamyla akla yakn gelmi
ti; imdi ise bana birdenbire tersi doru gibi geliyor.
 478 T H E A T E T O S

Sokrates Henz gensin, olum. Nutuklar dinleyip on

larn etkisine kolaylkla kaplyorsun; gerekten byle b ir so
ruya Protagoras veya onun yerine baka biri ite yle yant
verirdi: ey deerli genler ve yallar, bir araya toplanmsnz,
e anlamsz b ir gevezelie dalmsnz; tartm anza tanrlar bile
kartrm snz; oysa ben onlarn varlklarndan ya da yokluk
larndan hibir zaman sz etm em itim , te yandan yine byk
bir olaslkla halktan alk kazanabilecek eyler konuuyorsu
nuz; insanlar her zaman bilgilik asndan hi olmazsa en iyi
srdan ayrdetmenin kt olacam sylyorsunuz. Bu arada
bir kanttan bir ispattan zerre kadar sz etmiyorsunuz; olas
lklardan baka b ir ey kullanmyorsunuz; bu byle b ir kant
tr ki, Theodoros veya baka b ir geometri bilgini, geometri in
celemelerinde onu kullanamazd; kullandklar zaman da iti-
103 barlarn hemen kaybederlerdi. O halde, sen ve Theodoros, an
cak gz,kam atrc szler ve olaslklarla meydana gelen bu
kantlar ho grp grmeyeceinizi b ir dnn.
Theaitetos Bunu, Sokrates, sen de biz de hakl bulu
yoruz.
Sokrates O halde bana yle geliyor ki senin ve Theodo-
ros'un dncesine gre tartmamzda baka b ir yol tutmak
gerekiyor.
Theaitetos Kukusuz baka b ir yol.
Sokrates yleyse unu inceleyelim: bilgi ile alg ayn
ey midir, deil m idir? Zira btn incelemelerimizin hedef ol
duu nokta bu idi, bu yzden de bu kadar tuhaf iddialar bir-
biriyle arptrdk.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates m di, grme ile iitm e yoluyla algladmz
b her eyi ayn zamanda bildiimizi kabul edecek miyiz? rnein,
B arbarlarn dilini renmeden iddia edecek miyiz k i onlarn ya
konutuklarn iitmiyoruz, yahut sylediklerini iitiyor ve bi
liyoruz? Onlarn harflerini bilsek de bunlara b ir gz gezdirsek,
ya grmediimizi ya da grrsek bildiimizi mi syleyeceiz?
Theaitetos Gerekte onlarda ne grdk ve ne iittikse
e bunu bildiimizi onaylayacaz, Sokrates, yani harflerde, ekil
le rengi grdmz ve bildiimizi, dilde ise sesin alakl
n ve yksekliini ayn zamanda iittiimizi ve bildiimizi, bu
na karlk, gram er retmeni ile tercmanm bu konuda -
 T H E A T E T O S 479

[ettiklerini grme veya iitm e yoluyla hem alglamadmz

hem de bilmediimizi syleyeceiz.
Sokrates ok gzel bir yant, Theatetos; buna kar sa
na itirazlarda bulunmak hakszlk olur; nk kendine dah$
fazla gven kazanman gerek. Fakat imdi dikkatini u gl
e evir; ona nasl kar koyabileceimizi b ir dn.
Theaitetos Hangi glk?
Sokrates Birinin sana yle b ir ey sorm asn dn- ^
yorum; b ir ey hakknda bilgi elde etm i olan b ir adam bu
bilgiyi henz kafasnda saklarken hatrladnda, bu hatrla
d eyi artrk bilmemesine olanak var m dr? Ya da, ksacas,
bu sorunun ifadesi yle olur: b ir eyi renen biri, o eyi
bilmeden hatrlayabilir mi?
Theaitetos H ibir zaman, Sokrates. Bu, pek tuhaf
olurdu.
Sokrates Gevezelik etmiyorum ya? yice dn; gr
mek fiilini alglamak ve grmeyi iyi alg diye kabul etmiyor
musun?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates mdi, dncemize gre, b ir eyi gren biri
grdnn bilgisini elde etmez mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates yleyse? bir de hatrlam as var.
Theaitetos Evet.
Sokrates B u hatrlam a, hibir ey hakknda mdr, yok
sa bir ey hakknda m dr?
Theaitetos Tabii bir ey hakknda.
Sokrates Kukusuz ki alglanm, renilmi eyler hak
kndadr, deil m i?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Grlen ey bazen hatrlanm az m ?
Theaitetos Evet.
Sokrates Gzler kapannca da m ? Yoksa bu durumda
o ey unutulur mu?
Theaitetos Byle b ir eyi iddia etm ek garip olur, Sok
rates.
Sokrates Bundan nceki dncemizi kurtarm ak isti- 164
yorsak, bu byle olm aldr: Yoksa dncemiz yok olur.
Theaitetos Zeus hakk iin, benim de bu konuda baz
 480 T H E A l T E T O S

kukularm var; fakat tam anlamyla anlayamyorum; daha

iyisi, bunu bana sen anlat.
Sokrates O halde bak; demitik ki gren bir kimse gr
dnn bilgisini elde etm itir; zira grm enin alg ile bilginin
ayn olduklarnda uyumutuk.
Theaitetos ok doru.
Sokrates Fakat gren ve grdnn bilgisini elde eden,
gzlerini kapadnda, onu hatrlar ama gremez, deil m i?
Theaitetos Evet,
b Sokrates Gryor sz biliyor szyle ayn anlam
da oluyorsa, grmyor ile bilmiyor da ayn anlamda olur.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates m di, yle bir durum ortaya kyor: bilgisi
elde edilen ey, onu artk grmediimiz iin, bilinemedii hal
de hatrlanm oluyor. B u durumun da demin tuhaf olduunu
sylemitim.
Theaitetos ok doru.
Sokrates O halde bilgi ile algnn ayn olduklarn iddia
etmek olanaksz gibi grnyor.
Theaitetos Evet, yle grnyor.
Sokrates O halde bunlarn biribirinden baka oldukla
rn sylemek gerek.
Theaitetos Herhalde.
Sokrates im di bilginin gerekten ne olduunun, zan-
c ncderim, tekrar batan incelenmesi gerekiyor. Ama ne yapmak
dncesindeyiz, Theaitetos?
Theaitetos Neyi kast ediyorsun?
Sokrates Biz, zafere erimeden kavgay terk edip ten
di b ir horoza benziyoruz.
Theaitetos Ne gibi?
Sokrates yle grnyor ki, biz szlerimizde eliki
ye derek srf sz uygunluklar zerinde uyutuk ve mesele-
j yi bu ekilde halletm ekle yetiniyoruz; didiimci olmayp fey
lesof olduumuzu iddia ederken farkna varmadan tamamyla
u yaman adamlarn yoluna girdik.
Theaitetos Ne demek istediini henz anlayamyorum-
Sokrates O halde bu sorun hakkindaki dncemi sa
na aklamay denemek islerim . B ir ey renilince ve bu ha
trlannca, bunun bilinip bilinmediini soruyorduk; sonra da
 T H E A T E T O S 481

ispat ettii b ir eyi gren ve gzlerini kapayan b ir kimse, o

eyi grmeden de hatrlar. Fakat bu da olanakszd. Bylece
protagoras'm m asal, ayn zamanda senin bilgi ile algy ayn
klan m asaln yok oluyordu.
Theaitelos yle grnyor. e
Sokrates Zannma gre, dostum, bu yknn babas,
imdi yaasayd i byle olmazd; o kendini adam akll savu
nacakt. Fakat imdi sorun ksz olduundan, bu yk
y istediimiz gibi hrpalyoruz. H atta Protagorastan ka
lan eyleri idare iin nasbettii adam lar da bunlar arasnda
bizim Theodoros da vardr her trl yardmdan kamyor
lar. O halde ona bizim yardm etmeye gayret etmemiz adalet
gereidir.
Theodoros Vasi olarak tayin edilen ben deilim; Hip- 165
ponikosun olu K allias'tr. Ben ok abuk, soyut dn b
rakp geometriye getim. Bununla beraber, onun yardmna ko
arsan sana teekkr borlu olacaz.
Sokrates yi syledin, Theodoros. O halde benim yard
mmn anlam na iyice dikkat et. nk kurala gre kabul ve
ya red etmeye altmz szlere iyice dikkat edilmezse im
dikinden ok daha fena kabullere varlr. Bunu anlamak iin
sana m yoksa Theaitetosa m hitabedeyim?
Theodoros Her ikimize birden. Fakat daha gen olan
yant versin; zira yanlrsa bu, onun iin daha az utandrc
bir ey olur. **
Sokrates En mthi soruyu ortaya atyorum. Bunun
anlam, kanma gre, yledir: b ir ey bilenin, bildii eyi bil
mesi mmkn olur mu?
Theodoros Buna ne yant vermeliyiz, Theaitetos?
Theaitetos Hi deilse benim dnceme gre bu, ola
nakszdr.
Sokrates Grmek ve bilmeyi b ir tutarsan olanaksz de
ildir. nk patavatsz adamn biri seni anszn bastrarak,
eliyle gzlerinden birini kapasa ve sana bu kapal gzle elbi
sesini grp grmediini sorsa, bu insafszca sorudan nasl
syrlrsn?
Theaitetos Elbette, bu gzle deil, tekiyle diye yant
veririm.
Sokrates O halde, ayn eyi hem gryor hem de gr
myorsun ?
D31
 482 T H E A T E T O S

Theaitetos Ancak bu koulla.

Sokrates O diyecektir ki, byle bir yant benim iste
diime hi de uymuyor, ben nasl olduunu deil, tersine,
senin bildiini ayn zamanda bilip bilmediini soruyorum. im
di, bu halde grmediini grdn meydandadr. Fakat gr
menin bilgi, grmemenin bilgisizlik olduunu kabul etm itik.
im di bundan b ir sonu kar,
d Theaitetos Pekl. Bundan benim kabul ettiim in tersi
kar.
Sokrates E elki de yle, ey yaman delikanl; bu trl da
ha birok aknlklara derim; rnein sana ak olarak m,
karanlk olarak m bilindiini, ayn konunun yakndan bilinip
de uzaktan bilinmediini mi, bu eyin iddet durumunda m
yoksa lm llk durumunda m bilindiini ve bu trl daha bin
lerce soru sorulur ki, bunlarla hafif silahlar kuanm b ir kii
e seni kolaylkla tuzaa drebilir. Bilgi ve algy b ir tuttuun
dan o, iitmeye ve koklamaya ve baka ince alglara saldracak
ve seni o ok nl bilgeliine bent edinceye kadar inatla dur
madan rahatsz edecektir. Bylece ellerini, kollarn baladk
tan sonra fedyei necat olarak onun keyfine gre uzlatnz
paray isteyecektir.
Acaba syleyebilir m isin: bu durumda Protagoras, kendi
dncesini kurtarm ak iin nasl bir yant verecektir? Bunu
tayin etmeyi deneyelim mi?
Theaitetos Sana katlyorum.
Sokrates Kendi savunmas iin ortaya koyduklarmz
jgg anlatacak, dnceme gre b ir yandan da, bize kar cephe
alacaktr; ve hakaret edici bir tavrla bize unlar syleyecek
tir: i te bu sayn Sokrates, b ir ocuk hakknda ayn adamn
b ir eyi hatrlayp ayn zamanda bilmemesi mmkn mdr?
b sorusuna korkudan ve gr noksanlndan hayr yantm ver
dirmekle beni gln duruma soktu. Fakat, ey gafil Sokrates,
gerekte i yledir: dncelerimden birini sorularla inceler
ken, karm daki benim cevap vereceim gibi cevap verirse, ya
nlnca ben de rtlm olurum; baka trl cevap verdiin
de dorudan doruya karsndaki rtlm olur. rnein
sanyor musun ki gemi b ir algnn ans o zaman var olan
algyla ayn olarak kabul edilebilsin; yanl b ir eyi, veya ayn
kimsenin ayn eyi hem bilm esini hem de bilmemesini kabul
 T H E A T E T O S 483

etmek imknnda tereddt edileceini mi sanyorsun? Fakat

o bunu itiraftan ekinirse, sanr m sn ki deien insamn de
imeden nceki insandan ayn olduunu kabul edecektir? Aca
ba b ir kimsenin urad saysz deiikliklere karn kiiler
deil dc yine tek bir kii mi vardr? Biz birbirimizi bo laf- c
larla avlamaktan karlkl olarak korumalyz. Onun iin, Pro-
tagoras yle diyecektir: ddiama kar daha m erte davran
malsn ve elinde ise, herkesin kendine zg alglar olmad
n ya da, bu olursa, hatta olayn veya daha dorusu, varln,
yalnz olayn sahibi iin var olamayacan kantlayarak beni
rtmeksin. Fakat sen domuzlardan ve hayvanlardan sz
ederken yalnz kendin mnasebetsizlik etmiyorsun, ayn za
manda dinleyenleri de yazlarma byle hakaret etm eleri iin
ayartyorsun; bu sana onur kazandrmaz. Zira ben G erek'in, d
yazdm gibi olduunu, yani her birim izin, var olann da var
olmayann da ls olduunu iddia ediyorum; bununla bera
ber, herkes bakalarndan, kendisi iin var olan ve grnen
eylerin bakalannnkine gre baka olmas dolaysyla , bin
lerce kez ayrlr. Bilgelii ve bilgeleri yadsdm tmyle yan
ltr. Tersine, bilgeyi yle tanm larm : eyleri ve olaylar, k
t grene, iyi olarak gsterecek gibi deitiren kii bilgedir.
Fakat bir de benim bu iddiam stnkr anlam yla alma ve e
aada gsterilecei ekilde gerek anlamn daha ak ola
rak kavramaya aba gster, rnein bundan nce sylenenle
ri hatrla: hasta iin yemek acdr ve onca byledir; buna kar
lk, salam b ir insan iin tam tersi dorudur ve tersi gr
lr. Bu ikisinden hibiri daha bilgedir denemez, bu tamamyla ^
olanakszdr. Ayn zamanda hastann, delice dncelerinden
dolay cahil olduunu, salamn ise, tersine, bilge olduunu id
dia etmemelidir. Fakat durumlar deitirmek gerekir; nk
bu durumlarn biri tekinden daha iyidir. Eitim de de bir du
rumu daha iyi olan b ir duruma evirmeye uram aldr. Fa
kat hekim bu deimeleri ilalarla elde ederken sofist bunu
szleriyle elde eder. Gerekten hibir kim se yanl b ir dn
ceden dorusuna geirilemez: zira ne var olmayan ne de o an
da yaatlanlardan bakasn dnmek mmkndr, daima b
da gerek olan ancak budur. Fakat bana yle geliyor ki, ru
hun kt durumu herhalde ayn trden dncelere neden
lu r ve iyiliksever bir ruhtan yine bu trl dnceler elde
 484 T H E A l T E T O S

edilir. Bazlan cahilliklerinden dolay, bu kusurlarn gerek

olduunu sylerler; benim iin bu dnceler bakalarndan
sadece daha iyidirler; fakat hibir zaman daha gerek deil
dirler. Bilgelere gelince, dostum Sokrates, ben onlar kurba
alar arasnda aramaya kalkm aktan ok uzam; vcut iin
onlar hekimler, bitki iin tarm clar arasnda bulurum. Yani
c iddia ediyorum ki bunlar bitkilerde de, hastalk halinde, kt
duyumlar iyi ve shatli olan hatta ayn zamanda hafif olan
duymalara evirirler. Bilge ve iyi hatipler ise, devlete zararl
olann doru olarak grnmesine yardm ederler; gerekten,
her devlete doru ve iyi gelen ey, devlet bu inanta bulun
duka iyi ve dorudur. Fakat bilge, yurttalar iin kt bir
durum yerine onlara iyi olan, ayn zamanda iyi gelen b ir du
rumun ortaya km asna neden olur. Ayn nedenden dolay,
rencilerine byle b ir eitim verecek halde olduu iin sofist
** de bilgedir; o da yetitirdii insanlarn byk dllerine hak
kazanr; ite bylece insanlar kyaslandrldklarnda, biri, te
kilerden daha bilgedir ve hibirinin kusurlar yanl deildir
ve sen, iste yahut isteme her eyin ls olmaya raz ol
m alsn; zira imdiye kadar sylenen szler bu iddiann hakl
olduunu gsteriyor.

Meseleyi yeniden tartm ak istiyorsan, bunu yle yap ki,

nutuklar arka arkaya birbirine ekleyerek ilerle. Fakat soru
eklini tercih ediyorsan, o da olur. Bu yoldan ekinmeye hi
gerek yoktur; tersine akl banda b ir kimse bunu elde etme-
e ye ayrca aba gsterir. Senden bu arada unu da rica edece
im: soruu, mnasebetsiz yollara saptrm a. Zira b ir kimsenin
erdem kaygsyla, nutuklarnda insafszlkta bulunmas ok b
yk bir hakszlk olur. nsafszlk didimeyi, ciddi tartmadan
kesin olarak ayrmamadan ileri gelir. Didimede muhatapla a
ka edilir, ona elden geldii kadar tuzaklar kurulur; fakat cid
di tartm ada ciddi olmak ve muhatab doru yola yneltmek
168 a gerekir; bu da ona kendi yanlm as veya eski alkanlklar
yznden dt yanllar gstermekle olur. Bylece davra
nrsan muhataplarn aknlklarnn ve beceriksizliklerinin ne
denini sende deil, kendilerinde bulurlar, sana sayg ve sevgi
beslerler. Kendilerinden de nefret eder, kendiliklerinden felsefe
yoluna girerler. Sonu olarak eskiden dp kalktklar kim
selerden yz evirirler, kaarlar. Aksi ekilde hareket edersen,
 T H E A l T E T O S 485

tam bunun tersiyle karlarsn; seninle dostluk edenleri filo

zof klm adktan baka, bunlar biraz yalar ilerleyince fel- b
sefenin dman kesilirler. Szm dinlersen, nceden de sy
lendii gibi, kar koyma ve hrnlkla deil, sakin b ir d
nle u iddiamzn, yani her eyin hareket ettii her b ir kim
senin dnd eyin bireyler iin olsun devlet in olsun, ger
ek olduu, sznn anlamn rahata incelersin. Sonra da
bundan bilgi ile algnn ayn olup olm adklarn bulup karr
sn. Yoksa bunu deminki gibi, biroklarnn srf keyiflerine c
gre uydurup birbirlerine her trl zorluk karm ak iin kul
lanabildikleri sz ve kelimeleri kullanarak yapma. Bunu, Theo
doras, dostuna elimden gelebilen yardm olarak syledim; ku
kusuz ki devede kulak trnden bir ey. O hl yaasayd, d
ncelerini elbette ki ok ok parlak b ir ekilde savunurdu.
Theodoros Alay ediyorsun, Sokrates; sen bu adamn
yardmna byk b ir samimiyetle komutun.
Sokrates Pekl dostum. Fakat syle bana; Protagoras
n deminki szlerinde, kantlarm z b ir ocua yneltip bu
ocukcazn korkusundan yararlanarak retiini rtmek
istedik diye bizi nasl sorumlu tuttuuna dikkat ettin m i? Bu- d
na da bir aka gzyle baktnn, karlk olarak da hereyin
lsn verek iddiasn ciddi olarak incelememizi nasl
istediinin farkna vardn m ?
Theodoros Nasl farkna varmazdm, Sokrates.
Sokrates imdi ne olacak? Ona boyun ememiz gerek
tii dncesinde misin?
Theodoros Elbette.
Sokrates Gryorsun ki burada bulunanlardan, senden
baka hepsi ocuktur. O halde biz bu adama uymak istiyor
sak, ikimiz, seninle ben, karlkl soru ve cevaplarla iddiasn e
ciddilikle incelemeliyiz ki, bylece o iddiasndan kk ocuk
larla akalarken sz ediyoruz diye bize sitem etmesin.
Theodoros Ne demek? Sanki Theaitetos, eletirici bir
incelemeyi, birok koca sakall adamlardan daha iyi izleyemez
mi?
Sokrates Doru, ama hibir zaman senden iyi yapamaz.
Theodoros, artk benim rahm etli dostuna her trl yardmda
bulunmam, senin de hibir ey yapamaman gerektiini san
maktan vazge. Tersine, benim aziz dostum, senin geometri e-
 486 T H E A T E T O S

jgg killeri hakknda l olup olamayacan ya da, btn in

sanlarn, senin pek usta olduun astronom i ile teki bilim ler
de, ayn derecede yetki sahibi olmayacan grnceye kadar
beni izle.
Theodoros Sana yant vermeksizin yannda oturabil
mek pek g, Sokrates. Soyunmamam iin Lakedaimon'lular
gibi zorlanmamam senden dilemi olmam, demek boa gitti,
k Fakat, bana yle geliyor ki sen, daha ziyade Skiron'a yakla
mak istiyorsun: Lakedaim on'lularn ilkesi u idi: rkp git
mek ve soyunmak. F akat bana kalrsa sen Anteus'un roln
oynuyorsun, b ir geleni soyuncaya ve kendinle ciddi ekilde
didimeye zorlayncaya kadar brakmyorsun.
Sokrates Tutkum iin ok uygun bir rnek buldun. Ama
ben bu iki didiimciye oranla daha glym. imdiye ka
dar sz ustas birok Herakles ve Theseuslala karlatm ,
c bunlar beni olduka da lrpaladdar; fakat b ir kez olsun bu
iten vaz gemem. Bu idmandan edindiim ak, bylesine mt
hitir. Onun iin, sen de bu savaa girmekten kamamalsn:
hem senin iin hem de benim iin yararl olacaktr.
Theodoros Artk itiraz etmiyorum; beni istediin gibi
idare et. Bu meselede hakkmda uygun grdn alnyazsna,
ses karm adan raz olmam, senin eletirideki grgne katlan
mam gerekiyor. Bununla beraber, bu alm ada gcn, gs
terdiin noktay am ayacaktr.
Sokrates - Oraya kadar olm as yeter. Her eyden nce
<1 bir noktaya dikkat et: farkna varmadan konumamza o
cuka b ir biim vermeyelim ki, yeniden siteme uramayalm.
Theodoros Buna elimden geldii kadar aba gsterece
im.
Sokrates O halde, ilk olarak bundan nce incelenen
noktay yeniden ele alalm ve herkesin bilgelik bakmndan
kendine yettii hakkndaki sz doru bulmadmz zaman
e gsterdiimiz memnuniyetsizliin yerinde olup olmadn bir
grelim. Protagoras, baz kimselerin, en iyi ile en kty ba
kalarndan daha iyi grdklerini kabul etm iti. Bu doru mu?
Theodoros Evet.
Sokrates O burada, bizim nmzde, bunlar kendisi
sylemi olsayd, biz de onun adna kabul etm i savunucular
olmasaydk, bunlar yeniden temellendirmeye gerek olmazd-
Fakat u anda onun adna fik ir yrtmek hakkn bizden ala-
 T H E A T E T O S 487

bilecek hi kim se km ayacaktr. Bundan dolay ite tam bu

nokta zerinde iyice anlamamz daha iyi olur. Zira, sorunun
yle veya byle olmas hi de nemsiz deildir.
Tleodoros Hakkn var.
Sokrates O halde bakalaryla deil de kendi szleriyle 170
onu kazanmaya uraalm.
Tleodoros Nasl?
Sokrates yle: Herkese grnen ey, onca kendisine
grnd gibidir. O byle demiyor mu?
Tleodoros yle diyor.
Sokrates Protagoras da biz de insann ya da daha zi
yade insanlarn dncelerini ifade ederiz. Herkesin belirli
konularda kendisini bakalarndan daha bilge grdn, ge
ri kalan konularda ise daha aa sandn kabul ederiz. -
te byk tehlikelerde, savata, hastalk durumunda veya frt
nal b ir denizde iseler, balarndaki kiilere, nderlerine, Tanr
gzyle bakar, kurtulularn onlardan beklerler: bu da yalnz
bunlarn bilgileri bakmndan tekilerden ayrldklar iin de- b
il m idir? nsanlarn ilikide bulunduklar her yerde, bir
taraftan kendileri iin ve baka varlklarla bu varl'klarn ileri
iin retm en nder arayanlarla da, kendilerini retime yetil i
bulanlar da hibir zaman eksik olmaz, deil m i? Btn bun
lar yalnzca insanlarn kendilerinde hem bilgeliin, hem bilgi
sizliin var olduuna inandklarndan ileri gelmez m i? Byle
dememiz gerekm iyor mu?
Theodor o s Elbette.
Sokrates Bunlar bilgelii doru b ir dnce, cahillii
ise yanl b ir dnce saymazlar m?
Tleodoros Kukusuz. c
Sokrates B u dncemizden ne sonu kar, ey Prota
goras? nsanlarn daima doru dndklerini mi, yoksa ba
zen doru, bazen de yanl dndklerini m i syleyelim? Bu
iki dnceden u kar ki insanlarn sanlarnda daima doru
deil, her ikisi de vardr. Zira Theodoros, istersen Protagoras
in bir yanda sfatyla, ya da islersen kendi adna hi kimsenin
baka birinin cahil olduunu, yanl dndn tasdik ede
meyecei szn savunup savunamyacan b ir dn.
Theodoros B u inanlr ey deildir, Sokrates.
Sokrates Buna karn, insan her eyin lsdr sz, d
zomnlu olarak, bu dnceye varr.
 488 T H E A t T E T O S

Theodoras Nasl?
Sokrates Sen kendin, herhangi bir ey hakknda bir
yargya varsan ve bu dnceni bana bildirsen, bu dnce
Protagoras'n iddiasna gre senin iin doru olabilir. Fakat
bizim gibi bakalarna, kendi amzdan senin yargn hakkn
da bir yarg vermee izin verilmi midir, yoksa yargmz dai
ma senin dncenin doru olabildii hakknda m dr? Yok
sa her defasnda yargnda ve dncende yanldna inanan
c binlerce kii baka bir sany ileri srmeyecekler m idir?
Theodoros Zeus inansn ki, aziz Sokrates, Homerosun
dedii gibi, hadsiz hesapsz kii bana gerekten akla gelen her
gl karacaktr.
Sokrates im di ne olacak? Bu durumda senin sann, se
nin iin doru da, baka binlerce kii iin yanltr dememiz mi
gerekir?
Theodoros B u sonu, o szn zorunlu sonucu gibi ge
liyor.
Sokrates Fakat Protagorasn kendisi iin ne sonu -
171 kyor? 0 da ya biroklarnn inanmad gibi, eylerin ls
nn insan olduuna inanmaz; o zaman, kitabnda-savunduu
bu Gerek kimse iin var olmaz; veya kendisi buna
inanr da geni ktle bu inanc paylamaz; o zaman nce yle
b ir durum meydana gelir: inanm ayanlann says ne kadar b
ykse, yokluun varlk zerindeki stnl de o kadar fazla
olur.
Theodoros V arlk ile yokluk herkesin sansna bal ol
duka kukusuz ki bu byle olur.
Sokrates O zaman, u sonu aka meydana kar: Pro
tagoras bliin insanlarn sanlarn doru olarak kabul ederse,
o halde, kendi sans hakknda baka bir gre sahip olanla
ra, yani onun yanldna inananlara hak vermi oluyor,
b Theodoros Evet, doru.
Sokrates Demek ki hatasn gsterenlerin sanlarnn
doru olduunu kabul etm ekle kendi sansnn yanl olduu
nu kabul edecektir.
Theodoros Muhakkak.
Sokrates Fakat bakalar yanldklarn itiraf etmiye-
ceklerdir.
Theodoros Hayr.
 T H E A T E T O S 489

Sokrates Fakat o yazdklarnn gerei olarak, bu sannn

da doruluunu onaylayacaktr.
Theodoros Galiba.
Sokrates O halde, bunlarn hepsi Protagorasm aleyhi
ne birleecektir, hatta o, kabul ederse, kendisine kar gelenin
sansnn geree uyduunu onaylayacaktr; bu durumda Pro- c
tagoras, ne b ir kpein ne de en yksek b ir insann bilgisine
sahip olmadn, en kk b ir ey hakknda bile l olama
yacan kabul edecektir.
Theodoros Evet, doru.
Sokrates E u konuda herkes ayn dncede olduuna
gre, Prolagorasn gerei, hi kimse iin: ne herhangi bir kim
se iin ne de kendisi iin, doru olm ayacaktr.
Theodoros Dostuma ok ac ekilde hcum ediyoruz,
aziz Sokrates.
Sokrates Sakin ol, dostum; doru yolda yryp yr
mediimizi biliyor muyuz? O bizden daha yaldr; o halde,
ihtimal ki daha bilgedir. O imdi birdenbire yerden kverse,
beni birok hafifm erep iddialarla, seni de bu trl onama ve
kabullerle sulayp yeniden yere dalacak, kaybolup gidecektir.
Fakat, yle sanyorum ki biz, ne kadar hafif de olsalar, kendi
bacaklarm za gvenmeliyiz, bize her vakit doru grneni or
taya koymalyz. Buna gre de herkesin, birinin tekine gre
daha bilge, fakat ayn zamanda da daha cahil olduunu kabul
ettiini sylememiz gerekmez mi?
Theodoros Bana da yle geliyor.
Sokrates B ir de, Protagorasm iddiasnn kendisini sa
vunurken sylediimiz ekilde en iyi tutunabileceim sy
lememiz gerekmez m i? Yani ou zaman eyler herkes iin e
grnd gibi scak, kuru, tatl ve bunun gibidir. Fakat o,
belirli eylerde birinin teki karsnda tercihini kabul eder
se, bununla demek istiyor ki, sala yararl ya da zararl olan
sz konusu oldukta, her kadncaz veya ocukcaz ya da her
hayvan kendisine neyin yararl olduunu tanmaya, buna da
yanarak da kendisini iyiletirmeye yetili deildir; bu byle ol
duuna gre, u sonu kim olursa olsun herkes iin doru ol
maz m: biri, baka b ir kimseye kyasla daha bilge ise, o, ite,
tam bu konu zerinde byle olabilir.
Theodoros Ben de yle dnyorum.
 490 T H E A T E T O S

172 Sokrates Ayn zamanda devlet alannda da her devlet

iin u ya da bu gzel ve irkin, adaletli ya da adaletsiz, kutsal
ya da deildir ve devlet, grne gre yasalarn dzenler,
bu ilerde bireyler arasnda da devletler arasnda da bilgelik
asndan b ir fark olmaz. Fakat devlet iin yararl ya da za
rarl yasalar yaparken, b ir danmann baka b ir danman ka
dar iyi olmadm, bir devletin dncesinin, gerek asndan,
baka b ir devletinki kadar iyi olmadn o da kabul edecek-
b tir; b ir devletin kendisi iin yararl olduu zannnda bulun
duu eyin kendisine m uhakkak yararl olacan sylemeye
de kolay kolay cesaret edemeyecektir. Buna karlk, imdi sz
edilen kavramlardan hi birinin adaletli ve adaletsizin, kutsa
ln ve kutsal olmayann gerek zleri olmad kesin olarak
ileri srlyor, fakat genel inan ve san ortaya ktka ve
yaadka gerek oluyor. Protagorasn szlerine tamamyla
inanmayanlar klgn bilgelii aa yukar u anlatacam e-
c kilde anlyorlar. Bununla beraber, bu byle giderse, daha b
yk her grn, daha kn ortadan kaldracak.
Theodoros B o zamanmz yok mu, Sokrates.
Sokrates Sevgili dostum, dnyorum d uzun za:
man felsefe incelemeleriyle megul, olmu kimselerin, mahke
me huzuruna knca gln b irer hatip olarak grndkleri
ni doal buluyorum.
Theodoros Nasl?
Sokrates Genliklerinden beri btn zamanlarn mah
kemelerde ya da bu gibi yerlerde geirenler, felsefe ile megul
^ olanlara ve bu meguliyet iinde byyenlere kyasla grn
e gre, serbest insanlar karsnda kleler gibidirler.
Theodoros Ne gibi?
Sokrates yle: Bu sonuncularn senin szn kulla
narak syleyeyim bo zam anlar vardr ve konumalarn s
knet iinde yaparlar; imdi nasl bi-z nc konumamz
tekilerin arkasndan getirdike, onlar imdi bizim iin de
hemen hemen doru olduu gibi yeni sorun, ncekinden
daha ilgi ekici ise byle yaparlar. Bu arada da konumann
uzunluu veya ksalnn katiyen sz olmaz. Yalnz gere-
e e varmay isterler. tekiler ise, mthi bir acele ile sylerler,
nk akan su*, kendilerini aceleye zorlar, kendi isteklerine
gre konuamazlar, kar taraf onlar antimosia denen ve n-
 T H E A T E T O S 491

lerinde okunan sulam a belgesiyle birlikte, nutuklarm be

lirli snrlar iinde tutmaya zorlam aktadr, fakat nutuklar mah
keme bandaki efendinin klesinin nutuklardr; ve tartm a
lar, belirsiz am alar iin deil, daima kiiye ynelm itir; fakat
ou zaman, yaam pahasna birer savatr. 173
Bylece onlar, btn bu sylediklerim sayesinde, dikkate
deer bir ifade gerginlii ve keskin b ir zek elde ederler; n
k efendiyi szleriyle dalkavukluk a iine almay, eylemlerle
de yumuatmay belirler; fakat ruhlar bakm ndan kk ve
erefsiz olurlar. nk ta ocukluktan beri uaklk onlardaki
bye, doruya ve zgrle olan eilimi yokelm itir. Eski
yollardan yrmek zoruna, henz taze olan ruhlarn byk teh
likeler ve korkularla doldurarak katlandrrlar, ki bunu da an
cak adaletle ve gerei inemekle baarabilirler. Bylece ya
lana, karlkl iftira yoluna saparlar; bunun sonucu, birok
biimsizliklere, sakatlklara urarlar; yle ki pcukluktan
kp adam olunca dnlerinde hibir salam taraf bulun- h
maz; fakat elbette ki kendi inanlarna gre mthi birer kah
raman ve bilgedirler, ite onlarn durumu byledir Theodo-
ros. Fakat bize ve bizim toplulua gelince, bu konudaki iste
in nedir? Onlar b ir gzden mi geirelim, yoksa demin o ka
dar vdmz zgrle ve konudan konuya gemekte fazla
ileri varmayarak yeniden incelememize mi dnelim?
Theocloros Onlar gzden geirm ekten herhalde vazge- c
memeliyiz. nk ok isabetle sylediin gibi, byle bir top
luluktan olan bizler, szlerin esiri deiliz, belki szler bizim
uamzdr; szlerden her biri tamamyla bizim isteimize g
re, i sonuca varncaya kadar sabretm elidir. nk aramz
da ne b ir hkim, e de airlerde olduu gibi reislii elinde bu
lundurup cezalandran ve emreden tenkiti b ir seyirci var.
Sokrates O halde, mademki bunun lzumuna inanm
yorsun, isteine uyarak hi olmazsa topluluun statlar hak
knda grelim. nk felsefeyi gerekten ciddi sayp say
mayanlardan sz etmek neye yarar? ncekiler de ocukluk
larndan beri, pazar yerine giden yolu, muhakemenin, ihtiyar ^
meclisinin veya baka bir genel toplant yerinin nerede oldu
unu bilmezler. Yasalar, k ararlan grmezler, iitmezler.
Bunlar tartlm m yoksa yaz ile mi toplanm, bilmezler:
birlikler arasnda devlet m akam lar iin rekabeti, toplantlar,
 492 T H E A t T E T O S

ziyafetleri, filavtal alaylar... bu gibi eyleri yapmay rya

larnda bile grmezler. Fakat o, yurttalardan birinin asil bir
soydan m yoksa asil olmayan bir soydan m geldiini, annesi
veya babas tarafndaki atalarndan herhangi b ir lekesi olup
olmadun, denizdeki damlalarn saysndan daha az bilir. Evet,
btn bunlara kyasla o daha bunlar bilmediini bile bilmez,
e nk bu eylere, yle iyi bir ad kazanmak iin uzak kalmaz;
gerekte vcudu ehirde dolar, fakat bu ehrin kkl
ne hatta hiliine inanan ruhu onlar hakir grr. Her taraf
ta, Pindaros'un dedii gibi, bir dziye dolar, dnyann derin
liklerini, dzlklerini ler. Yukarda gk kubbesinde yldzla
rn yrngelerini aratrr. Kendisini dorudan doruya ev-
174 releyenlerin iine girmeden varln her trlsnn her trl
zelliklerini bulup karr.
Theodoros Ne demek istiyorsun, Sokrates?
Sokrates Thales rneini kastediyorum, Theodoros.
Thales gk olaylarn incelemek iin yukarya bakarken bir
kuyuya dm, zeki ve alayc b ir Thrakial hizmeti de, gk
teki eyleri bilmeye abalarken burnunun ve ayaklarnn di-
b bindekinden haberi yok diye alay etmi. Ayn alay kendisini
tamamyla felsefeye vermi olan herkese uygun gelir. nk
byle birinin yaknndan da komusundan d haberi yoktur;
bunlarn yalnz ne ile uratn deil, genel olarak insan m
drlar, yoksa ne trl b ir varlktrlar, bunu bile bilmez. Fakat
onun arad, dinlenmeden soruturduu ey: insann gerek
z ve bunun bakalarndan eden'lik veya edilenlik bakm n
dan ayrldr. Ne demek istediimi elbette anlyorsun, deil
mi Theodoros, yoksa anlayamad m?
Theodoros E lbette anladm ; doru sylyorsun.
Sokrates te bunun iin, dostum, byle bir kimse, kii-
c lerle olan grmelerinde olsun, halk ile olan ilikilerinde
olsun, sylediimiz gibi, rnein mahkemede veya ba
ka bir yerde ayaklarnn ve gzlerinin nnde bulunan eyler
hakknda bir sz sylemesi gerekirse, gln olur. Grg
szlk yznden kuyuya veya yaamn herhangi b ir girdabna
yuvarlannca yalnz Thrakia'l kadnlar nnde deil, geri ka
lan btn halk karsnda da gln olur. Beceriksizlii ve
acemilii yznden sersem lik hretini kazanmak talihsizlii-
d ne urar. H akarete maruz kaldnda, bu gibi eylerin kar
sndaki mutlak ilgisizliinden dolay hibir eyin ktsn bil
 T H E A T E T O S 493

medii iin-kim seye ayn ekilde karlk vermeyi bilmez. Onun

iin psrkl ile kendisini gln eder. vmelerde ise baka
lar trl trl ykseklere karlrken onun adam akll gl
d grldnden deli yerine konulur: B ir tyrannos vlr-
ke, ona sanki herhangi b ir obann, b ir domuz obannn ve- e
ya yaman saan b ir inek obannn vgsn iitiyormu gibi
gelir. Yalnz bu tyrannoslarn obanlardan daha azgn ve ser
ke b ir hayvan otlatp sadklar dncesindedir; ona gre
dadaki b ir it gibi surlaryla evrilen byle b ir kimse, bo za
mannn olmamasndan dolay muhakkak kaba ve terbiyesiz ol
mak zorundadr. B irinin bin dnm veya daha ok, alacak
kadar ok topra olduunu iitse, baklarn btn dnya
zerinde dolatrmaya alt iin, bu m iktar ona o'k kk
gelecektir. Bundan baka biri, yedi ceddinin zengin olduunu
kantlad iin soyluluu hakknda vmeler okunsa, o bu v
meyi yapanlar dar ve zayf grl kim seler diye kabul eder.
Byleleri, eitim lerinin olmamasndan dolay baklarn dai
ma btne evirmeye herkesin saylamayan binlerce atas ara- 175
smdan muhakkak binlerce zengin ve fakir, krallar ve kleler,
B arb arlar ve Ilellen ler bulunduunu anlamaya yetili deildir
ler. Fakat biri elinde yirmi be atalk b ir soyaac ile ortaya
tkp bbrlense ve kendini Amphitryonm olu H eraklese
balasa, o bunu ok acnacak bir zihin darl sayacaktr;
zavall ruhlarnn almndan kurtulm am aktaki ve Amphitryon
dan yirmi be ncesinin, yani ellinci atann rastlantya bal bir
adam olacan anlayam am aktaki yetisizliklerine ancak gle
cektir. te btn bunlar: hem apak gururu, hem ayann b
dibindeki eyler hakkndaki cahillii, fakat hepsinden nce be
ceriksizlii, onu halkn gznde gln klar.
Theodoros Sylediklerin geree ok uygun, Sokrates.
Sokrates Fakat bir de, tersine olarak, feylesof bu adam
lardan birini yle biraz ykseklere gtrse, bu adam da hak
szlk zerinde alk olduumuz sorulardan vazgeip de, ada- c
leti ve adaletsizlii incelemeye raz olsa, yani bu ikisinin z
ve bir yandan, geri kalan eylerden farklar, te yandan, ken
di aralarndaki farklar sorununu, sonra da kral, hzineleriy
le mutlu mudur? sorusunu b ir yana brakarak , genel olarak
krallk, insan saadeti ve bahtszlk kavram lar, (yani bunlarn
anlam ve zleri), insanlarn, birini, nasl elde edecekleri, te
kisinden nasl kanacaklar hakknda, evet btn bunlar hak-
 494 T H E A T E T O S

knda, u dar kafal, hileci ve kavgac adamn sz sylemesi ve

d cevap vermesi gerekse, ksasn vermek zorunda kalacak,
bulunduu ykseklikten badnecektir. Gkten aa b akar
ken, alkanl olmad iin, btn bilincini yitirecek, ne
diyeceini bilmeyecek, vahi seslerle kekeleyecektir. Bylece,
yalnz Tlrakia'l kadnlar deil, ayn zamanda b ir ey anla
mayan cahil halk, zellikle kle eitiminden baka b ir eitimi
tatm olmayan herkesi gldrecektir. te iki tarafn durumu
budur, Theodoros.
e B iri gerek bir zgrlk ve huzur iinde yetim itir ki, sen
ona hakkyla filozof adn veriyorsun. O, kendisinin ser
sem ve yararsz b ir adam olarak grlmesine aldrmaz ve ta
lihine klelere zg hizmetleri yapmak derse, rnein ne
bir seyahat bohasn hasrlam aktan anlar, ne de tatl yemek
ler veya ince szler sylemesini bilir. teki ise bu hiz
m etleri abucak ve zaman zamanna yapabilir; fakat buna kar
lk ne giysisini, zgr bir adam gibi sa omuzuna atm asn ne
de szlerini ahenkli klm asn ve tanrlarla mutlu insanlarn
16 yaamn doru olarak dzenlemesini bilir.
Theodoros Szlerinle beni kandrdn gibi herkesi de
kandrabileydin. Sokrates, insanlar arasnda daha ok huzur,
daha az ktlk olurdu.
Sokrales Fakat ktlk ortadan kalkamaz Theodoros.
Zira daima iyiye karlk b ir ey bulunmaldr. Fakat aym za
manda ktln tanrlar arasnda b ir yer bulmasna da ola
nak yoktur; ktlk lml tabiatlar ve u topraklar stnde
b hkmn yapar. B u da gsteriyor ki, buradan mmkn oldu
u kadar abuk yukarlara kamaya uramaldr. Fakat bu
ka Tanrya elden geldii kadar benzemekle olabilir; Tanr
ya benzemek ise gerek zeka keskinlii ile birlikte adalet ve
dinlilie sahip olm ak dem ektir. Bununla beraber, erdem ve k
tlk hakknda doru b ir fik ir edinmek hi de kolay deildir,
deerli dostum. Byk ktle, erdeme komak, ktlkten ka-
c nmak gerektiini iddia ediyor. B u da, srf, darya kar, k
t deil de, iyi, grnmek iindir. Fakat benim gzmde bu,
bir, kocakar gevezelii denen eyden baka bir ey deildir.
Buna karlk gerek yledir: Tanr hibir zaman adaletsiz
olamaz; tersine o, son derece adaletlidir ve aramzdan hibir
kimse bu son derece adaletli olm akta ona benzeyemez. te in-
 T H E A t T E T O S 495

sann da yetisi, hilii vc insan olmak bakm ndan deersizlii

bu noktada belli olur. Zira insann bilgisi, bilgelik ve gerek
lik erdemdir; cahillik ise budalalk ve ktlktr. Yetinin ve
bilgeliin baka grnen trleri devlet makamlarnda eref
siz, sanatlarda baya olurlar. Onun iin adaletsiz hareket eden,
iler yapan ve szler syleyene hileciliinden dolay kendi- tl
sinden korkulacan asla sylememeli. nk byle b ir azarla
madan onur duyarak, kendisinin ehliyetsiz ve dnyada sadece
bir yk olmayp tersine devlet yaamnn onun gibi sa salim
kurtulabilenlere gereksinim duyduu anlam n karr. Onun
iin; bu gibilere, gerei sylemek gerekir: yani, kendilerinin,
samlarnn tersine olarak, dnemeyecekleri kadar kt
olduklarn sylem elidir; onlar adaletsizliin cezasnn ne ol
duunu bilmezler. Bu da bilinm em esine en az izin verilen
eydir. nk bu ceza onlarn tasarladklar gibi trl
trl ktlklerine karm bazen yakay syrabildikleri dayak e
ve lmden ibaret deildir, tersine, kanlm as imknsz olan
bir cezadr.
Theodoros Hangi cezadan sz etm ek istiyorsun?
Sokrates Her ne kadar gerek dnyasnda, biri tanr
lk ve kutsal, teki tanrsz ve bahtsz, iki rnek varsa da, bun
lar bu gerei grmezler. nanlm az deliliklerinden ve idrak
sizliklerinden dolay, adaletsiz davranmakla ikinci rnee ben- ^
zediklerini, birincisi ile olan benzerliklerini gittike kaybettik
lerini dnmezler. Cezalar da, kendilerini benzettikleri rne
e uygun olan hayat yaam aktan ibarettir. Fakat onlara desek
ki: ustalnzdan vazgemezseniz lmnzden sonra bile her
trl ktlkten temiz olan o yerler szleri kabul etmeyecek
tir, dnyada ilk gidiinize uygun olarak, daima kt insanlar
kalmaya, kt l k'iin de yaamaya mahkmsunuz; btn bu
szler onlara, bu ahlaksz adamlara, deli szleri gibi gelir.
Theodoros H i kuku yok, Sokrates.
Sokrates H aklsn, biliyorum dostum. Fakat onlar bun- b
dan baka yle b ir eye de urarlar: kendileriyle 'konuurken
yerdikleri eyleri aklam alar gerekse ve bu konumada uzun
zaman cesurca sebat etmeye, mnasebetsizlik etmemeye raz
olsalar, sonunda kendi iddialarndan honut kalmadklarn
grmek, deerli dostum, gerekten tuh af oluyor; sanki sylev
leri yle solup buruuyor ki, sonunda kendilerini ocua c
 496 T H E A T E T O S

dndryor... Bu konuyu artk brakalm ; zaten bu dn

celer nemsiz birtakm szlerden baka b ir ey deildir. Bun
lardan kurtulmazsak ortal kaplar, asl konuyu silip sp
rrler. Onun iin, istersen eski konuya dnelim.
Theodoros Ben bu trl dncelerden daha az hola
nyor deilim, Sokrates nk, bu ihtiyarlmla onlar izleye
bilmek daha kolay oluyor. Ama, sen istersen, yolumuza d
nelim.
Sokrates ncelememizde u noktaya varlm t: V arl
n sonsuz b ir deimeden ibaret olduu ve dnen iin d
nd eyin gerek olduu szn savunanlar baka mese
li lelerde, zellikle adalet konusunda, una kesin olarak ina
nrlar ki; b ir devletin iyi bularak ortaya koyduu b ir ey ya
sa olarak var olduka, o karar alan devlet iin dorudur. Fa
kat iyi konusuna gelince, imdiye kadar hi kimse b ir dev
letin genel karna yararldr inancyla ortaya koyduu bir
eyin, yasa olarak kaldka, yararl olduunu iddia etmeye
cesaret edem em itir; meer ki sadece yledir, densin, fakat
bu da sz geen konu ile aktan aa alay olur.
Theodoros Tamamyla,
e Sokrates Evet! O halde, ifadeye bakmayp, ifade edilen
ey (yani mesele) ele alnsn.
Theodoros Evet, yle.
Sokrates Devlet, yasalarn koyarken, yalnz ifadenin da
yand meseleyi gz nnde bulundurur, yasalar da kendi
sine mmkn olduu kadar yararl olm alar iin, en iyi ni
yet ile ve elinden geleni yaparak kor. Yoksa devlet yasalar
koyarken baka b ir ama gder mi?
Theaitetos Hayr. B aka b ir am ac yoktur.
Sokrates m di, devlet daima am acna varr m ? Yoksa,
birok halde yanld olur mu?
Theodoros Kukusuz ki yanlr.
Sokrates m di yararlm n da iinde bulunduu, btn
cins kavramn sorsak, herkes tereddtsz ayn eyi teslim ede
cektir. Fakat bu ayn zamanda, gelecek zamana da aittir. Zira
biz yasalar koyarken, bunu, gelecekte yararlan dokunaca
dncesiyle yapyoruz. Buna da hakl olarak gelecek diyoruz.
Theodoros E lbette,
b Sokrates O halde, b ir anda Protagorasa veya taraftar-
 T H E A l T E T O S 497

larndan birine soralm : Ey Protagoras, diyorsunuz ki insan

her eyin: beyazn, arn, hafifin ve bu gibi her niteliin is
tisnasz olarak lsdr. O zaman, dnceleri ile duyumlar
birbirine uyduundan dncelerini gerek ve doru diye ka
bul eder.
Theodoros Evet. c
Sokrates P rotagoas'a sorm akta devam edelim: nsan
gelecekteki ey hakknda da hkm verir m i? Gelecek olarak
kabul ettii ey, kabul ettii iin, gerekten var olur mu? rne
in, sy al: hasta b ir kimse scak olacan ve bu scakln
u kadar olacan sanyor; baka biri, yani hekim tersini d
nyor; imdi ne dememiz gerekiyor? Gelecek ikisinden biri
nin kararna m uyacak, yoksa her ikisininkine de mi, yani
hasta, hekim iin ateli ve hararetli deilken, hem ateli hem
de hararetli mi olacak?
Theodoros Bu, gerekten gln olurdu!
Sokrates Bundan baka, zannma gre, arabn gelecek
teki tatll veya sertlii hakknda hkm vermek hakk, ki- d
tara alan kimseye deil, iftiye aittir?
Theodoros Baka trl olabilir miydi?
Sokrates Ayn zamanda, gelecekteki ho veya ho olma
yan ahenkten sz edildii zaman, bu konuda idman hocas hi
bir zaman musikiciden daha iyi hkm veremez. dman hoca
s, sonra, onun hkmn doru bulacaktr.
Theodoros Kukusuz yledir.
Sokrates Ayn zamanda, verecei ziyafetle vnmek is-
teyen b ir kimse, yem ekler hazrlanrken, gelecek tad hakknda
hkm verm ekte, adan daha az hakka sahiptir. Her birinin
gemiteki ve haldeki lezzetleri konusunu daha amayalm:
bizim szn ettiimiz, gelecekteki dnceler ve grgler iin
herkesin en iyi hakim olup olamayacadr. Y a da, sen, aziz
Protagoras, mahkemede sylenilecek nutuklarn, iimizden her
biri zerindeki kandrma derecesi hakknda nceden, bu iin
ehli olmayan b ir kim seye kyasla daha iyi b ir hkm veremez
misin?
Theodoros te en ok bu noktada o, btn tekileri
ne mutlak olarak stn olduunu ileri srecektir.
Sokrates Zeusa yemin ederim ki, gerekten yledir,
sevgili dostum. Tersi durumda kukusuz hi kimse birok pa- 179
D 32
 498 T H E A T E T O S

ra vererek kendisinden ders alm ak istemezdi; o her eyden n

ce yandalarm, ayn zamanda, gelecek grg ve sanlar hak
knda da, kendisinin, b ir falcya veya herhangi b ir kimseye k
yasla, daha emin hkm ler verdii konusunda kandrm ay bi
liyordu.
Theodoros ok doru.
Sokrates O halde yasa koymu; bu yasalardan beklenilen
b yararn gelecekle ilgisi yok mu; sonra b ir devletin yasa koyar
ken ou zaman en yararl olan konuda kusur ettiini herkes
kabul etmeyecek m idir?
Theodoros Kukusuz.
Sokrates 0 halde stadna, hakl olarak, unu syleye
biliriz: B ir insann baka b ir insandan daha bilge, daha bilge
olann da ls olduunu kabul etm esi gerekir, fakat ben
ki hibir ey bilm em , her ne kadar yukardaki savunma syle
vim, deta kendime karn beni zorla l klyorsa da, bir
l olmama hi de gerek yoktur.
Theodoros Bylece, aziz Sokrates, onun iddias, en g
l biim de rtlm oluyor. ddiann geri kalan blm de,
daha tekilerin sanlarna deer verirken, bunlarn, onun d
ncelerini doru bulm aktan besbelli ok uzak bulunmalar
dolaysyla, rtlm tr,
c Sokrates Herkesin sansnn gerek olduunu syleyen
iddia, daha birok ekilde, rtlebilir. Alglarla, bunlara uy
gun den sanlarn kayna olan duyumlara gelince, bunlarn
doru olmadn ispat etm ek ok gtr, ama ihtim al ki, bu
doru sylenmemitir. B elki de onlara, genel olarak, yanala-
maz. Bunlarm , apak bilgi olduunu onaylayanlar, geree
ermi olabilirler. O halde, Theaitetos, hi de nedensiz ola
rak, alg ile bilginin ayn olduunu iddia etm em iti. Protago-
^ ras iin yaplan savunma soruna daha ok yaknlamam
z emrediyor ve hareket halinde bulunan bu varln, ses
veren b ir kaba yapld gibi, zerini tkrdatarak, kard
sesten, salam m atlak m olduunu inceleyelim. Herhalde,
bu sorun etrafnda, imdiye kadar, ok etin savalar olmu,
bir hayli kii de buna katlm tr.
Theodoros Kukusuz ki bu hi nemsiz b ir sava de
ildir. Zira H erakleitos'un tilm izleri bu iddiann elebalar
sfatyla onu iddetle savunuyorlar.
 T H E A T E T O S 499

Sokrates O halde, aziz Theodoros, sorunu inceden in

ceye, yani 'bize nasl sunuluyorsa ylece, temelinden inceleme- e
miz gerekiyor.
Theodoros Hi kuku yok, nk Sokrates, bu, Herak-
leitosun veya, dediin gibi, H om erosun ilkeleri veya daha
eki ilkeler hakknda, uzman geinenlerden Ephesoslu kim
selerle konuabilm ek, delilerle konuabilm ek kadar imkn
szdr. Zira, yazlarna tamamyla egemen olan ruh gibi, b
tn zleri hareketten ibarettir; bu sorunda ve soruda durarak,
sknetle, soru ve cevap alp verm ekteki yetileri, son dere
ce azdr. Birin e b ir ey sorulsa, oku klfndan karr gibi 180
derhal muammal bir sz karr, ortaya frla tr atar. Bunun
anlam hakknda bilgi edinmeye uralrsa, bu kez baka e
kilde bir szck oyunuyla karlalr; fakat onlarla bylece
hibir zaman en kk b ir eye eriilmez. Tersine, kendi ara
larnda szlerinde olsun, ruhlarnda olsun sabit b ir eyin yer b
bulmamasna ok dikkat ederler. nk, yle sanyorum ki,
bunun devaml b ir ey olaca dncesindedirler. Buna kar
amanszca savar, buna btn gleriyle engel olurlar.
Sokrates B elki de, Theodoros, bu adam lar sen yalnz
sava halinde grdn; fakat sessiz sedasz toplantlarnda hi
bulunamadn. Zira onlardan holanmyordun. Fakat benim
-zannma gre onlar yetitirm ek istedikleri rencilerine uy
gun zamanlarda dncelerini herhalde aklyorlard.
Theodoros Hangi rencilere? Bunun laf olur mu, de- c
erli dostum! birinin, bakasnn rencisi olduu hibir za
man grlm em itir; onlar nereden aldklar belli olmayan
esinlerle kendi kendilerine byr ve hibiri tekinin b ir ey
bildiine inanmaz. Demek istiyorum ki, onlardan ne istekle
riyle ne de istem edikleri halde bilgi edinemiyeceksin. Bizim,
sorunu ele almamz, b ir problem gibi incelememiz gerekiyor.
Sokrates Pek gzel. Bu problem bize b ir taraftan eski
lerden kalm tr; onlar, bunu, halkn gznden saklamak iin d
iir ifadesine brm ler ve her eyin asl Okyanusla Tethys
m aktm , hibir eyin dinginlikte olmadn sylemilerdir.
te yandan daha sonrakiler, daha bilge kim seler sfatyla ak
a gsterm ilerdir ki, her ayakkabc bile, kendilerinden, bil
geliklerini dinleyebilir, renebilir ve eylerin b ir blmnn
dinginlikte, bir blmnn de harekette olduu yanl inancn-
 500 T H E A l T E T O S

dan kurtulabilir! H atta bu istisnas olmayan genel hareketi -

e retmek, kendilerine onur balar. Bakalarnn tamamyla ter
sini, yani, evrenin hareketsiz olduunu sylediklerini, bundan
baka Melissos ile Parmenides gibi kiilerin btn bunlarn
tersine olarak her eyin b ir tek olduunu, hareket edecek bir
uzay olmad iin, dinginlikte olduunu iddia ettiklerini syle
meyi az daha unutuyordum. Theodoros, imdi btn bunlara
kar ne tavr taknacaz, dostum? Adm adm ilerlememizde
farkna varmadan her ikisinin ortasna dtk, kendimizi
savunmaz ve kaamazsak, idman meydanlarnda oynayan
181 ocuklarn iki tarafn ortasnda yakalanp her iki yana doru
ekitirilm elerine benzer garip bir duruma deceiz. imdi,
yle sanyorum ki nce ta balangtan beri hcum ettiimiz
taraf, harekete yanda olanlar, sorguya ekelim, bizi hakl ol
duklarna kandrrlarsa, bizi kendi taraflarna ekm ek konu
sundaki abalarna kendimiz yardm eder, bu srada bakala
rndan kurtulmaya urarz. Yok, her eyin dinginlikte ol
duunu iddia edenler hakl olduklarn ispat edebilirlerse, bu
sefer de haksz yere hareket etmeyenin hareket ettiini iddia
b edenlerden kaarz. Fakat, birinin de tekinin de syledikle
rinin yerinde olmad aka meydana kar ve biz, biare var
lklar, eski , bilge insanlar bu konuda yeter bulmazken kendi
szlerimizde b ir deer aram ak kuruntusuna kaplrsak, sade
ce gln oluruz. Onun iin, Theodoros, bu kadar byk bir
tehlikeye dmekte b ir yarar olup olmadn bir dn.
Theodoros Her iki tarafn dncelerinin anlamn iyi
ce incelemek, kanma gre gereklidir.
Sokrates Mademki bu kadar istiyorsun, o halde ince-
c lemeye balayalm. Hareketi dnrken, k noktas, ka
nma gre, her eyin hareket ettii iddiasdr. Yani, acaba on
lar b ir trl hareket m i, yoksa, benim dndm gibi, iki
trl hareket mi kast ediyorlar? Ama bu dnce yalnz bana
zg kalm am al; bunun tehlikesinden senin de payn olsun
ki, olaca varsa, cezasna beraber katlanalm. im di syle ba
kalm: b ir eyin yerini deitirmesine veya olduu yerde dn
mesine de hareket der misin?
Theodoros Kukusuz, derim.
Sokrates O halde hareketin b ir trls bu. Fakat bir
d ey, ayn yerde kalr da, bu srada eskir, siyah veya beyaz olur,.
 T H E A T E T O S 501

veya yumuak iken kat olur, veya herhangi bir deiiklie u

rarsa, buna da hakl olarak hareketin b ir ikinci trls deni
lemez m i?
Theodoros E lbette, denilebilir.
Sokrates T ab ii... Onun iin, hareketin iki ekli oldu
unu sylyorum: deime ve yer deitirme.
Theodoros Doru.
Sokrates B u ayrmaya dayanarak h er eyin hareket et
tii dncesini savunanlara yle b ir ey soralm : her eyin
her iki ekilde, yani yer deitirme ve deime ile mi, yoksa e
bir blmnn her iki ekilde, bir blmnn de yalnz b ir e
kilde hareket ettiini mi iddia ediyorsunuz?
Theodoros Zeus'a yemin ederim ki, ne diyeceimi bil
miyorum; ama her iki ekilde olduunu syleyeceklerini san
yorum.
Sokrates Bunu sylemezlerse, dostum, ayn zamanda
hareketle, dinginlii kabul etm i olacaklardr; o zaman her e
yin hareket ettii kadar, dinginlik halinde de bulunduunu sy
lemek, ayn derecede doru olacaktr.
Theodoros ok doru.
Sokrates Mademki b ir ey hareket etm ek zorundadr
ve hibir ey hareketsiz olamaz, o halde her ey hareketin her 182
iki ekliyle hareket edecektir.
Theodoros Muhakkak yle.
Sokrates imdi u syleyeceklerime dikkat et: onlar
hareketin, beyaz rengin, ve her trl niteliin olmasn yle
vasflandrdklarn sylememi miydik? Alg ile beraber ayn
samanda her defasnda eden ile edilen arasnda b ir gei olur;
ve edilen, alg alan olur, fakat ayn zamanda alg olmaz. Eden
ise, herhangi b ir nitelii tar. Fakat asla nitelik olmaz. hti
mal ki sana imdi nitelik szc biraz yabanc gelir ve onun
genel anlam nda anlayamazsn. im di sana onu uzun uzadya
anlatacam. Eden ne s, ne de beyaz renktir, fakat scak ve
beyaz olur. Btn baka durumlarda da byledir. Zira herhalde '
nce sylediklerimizi hatrlarsn; hibir ey kendinden ve ken
diliinden var deildi, bunun gibi edenle edilen de yoktu. Yal
nz bunlar birletiklerinde alg ile alglanan meydana getiri
yorlard. B iri herhangi b ir nitelii olan ey, teki b ir alglayan
oluyordu.
Theodoros Bunu nasl hatrlam am .
 502 T H E A T E T O S

Sokrates Onlar nasl dnrlerse dnsnler gerisini

c incelemeden geelim. Yalnz bizi ilgilendiren taraf gz nn
de tutalm ve soralm : her eyin hareket ettii, ak halinde
olduu dncesindesiniz deil mi?
Theodoros Evet.
Sokrates B u hareket herhalde, ayrt ettiimiz iki ekil
de, yani yer deitirme ekillerinde oluyor, deil m i?
Theodoros Kukusuz; byle olmasayd, hareket tam ol
mazd.
Sokrates N itelik bakm ndan deime olmakszn yer
deitirme olmadna gre, uzay bakmndan hareket ede
rek akan eyin hangi nitelii olduunu da belirleyebilirdik.
yle deil mi?
d Theodoros yle.
Sokrates Fakat ak halinde olann beyaz rengi sabit
kalmaz, deiir. yle ki, bu beyaz renk de ak halindedir ve
teki renklere geer. Yoksa, sabit olmas dolaysyla bu fikre
hiyanet ederler m i; bu bakmdan geree kar gelmeksizin
acaba b ir eyden, belirli bir renk diye sz edilebilir mi?
Theodoros Buna im kn var m ? Daima ak halinde
olduu iin szlerle ifade edebilm ekten kaan byle b ir ey
nasl mmkn olur?
Sokrates O halde, btn alglar hakknda; rnein gr-
e mekle iitm ek hakknda ne diyeceiz? Grmekle iitm ek ha
linde asla bir eyin sabit kalmadn m?
Theodoros Her ey hareket ettiine gre, kukusuz ki
bu denemez.
Sokrates Mademki her ey her bakmdan hareket ha
lindedir, o halde grmemeye olduu kadar grmeye de b ir ad
verilmemelidir ve btn baka alglar hakknda da byle dav
ranmaldr.
Theodoros Gerekten b ir ad verilmemelidir.
Sokrates Buna karn bilginin alg olduunu ben ve
Theaitetos iddia etm itik.
Theodoros Evet iddia etmitiniz.
Sokrates Onun iin, bilginin z sorusuna verdiimiz ce-
183 vap bilgiyi olduu kadar bilgi olmayan d^ ifade eder.
Theodoros Olabilir.
Sokrates Bu cevabn doru olduunu gstermek iin
genel hareketin ispat urunda harcam olduunuz aba.
 T H E A T E T O S 503

bu cevabmz iin gzel b ir destek! Genel hareket kabul edi

lince, hangi konu ile ilgili olursa olsun, her cevap dorudur; o
konu byledir veya byle deildir de denilir ya da, istersek, by
le oluyor, veya byle olmuyor da diyebilirsin. Fakat btn bu
szlerimizle onlar akndan alkoyamayz.
Theodoros Hakkn var.
Sokrates Yalnz byle ve byle deil szlerini kul
landm b ir nokta m stesna, Theodoros. Zira hibir zaman
byle szn kullanm am al; nk sonra hareket olmazd, b
Bunun gibi byle deil sz de kullanlm am al; nk bu
da hareketi ortadan kaldrr. Onun iin bu iddiann yanda
larnn yeni b ir dil kurm alar gerekir. nk varsaym larna
yakacak hibir szckleri yoktur. Onlarn m utlak kararsz
lklarna olsa olsa asla yok szc en ok uygun der.
Theodoros Herhalde bu onlar iin en uygun ifade ek
lidir.
Sokrates yleyse, Theodoros, dostunla artk iimiz bit
ti; her insann h er eyin ls olduunu kesinlikle kabul etmi- c
yoruz; m eer ki bu insan, uzman olsun. Bilginin alg oldu-,
unu ise hi olmazsa genel hareket yntem ine dayanarak ka
bul edemeyiz; isterse Theaitetos buna yeni b ir mana kazan
drsn.
Theodoros ok iyi syledin Sokrates. B u noktann
zmnden sonra, cevap zorundan azat edilmem gerekiyor. An
lamamz da zaten, Protagoras'n iddiasnn incelenmesi sona
erinceye kadard.
Theaitetos Hayr Theodoros, nce seninle Sokrates'in d
biraz nce kararlatrdnz gibi, genel dinginliin yandalan
ile de adam akll b ir hesap grmelisin.
Theodoros Senin gibi gen b ir adam, Theaitetos, ihti
yarlara, hakszl ve anlam alara uymamay m ret
meye kalkyor? Sen, daha iyisi, geri kalan sorunlar iin
Sokrates'e cevap vermeye hazrlanmana bak.
Theaitetos stiyorlarsa, peki. Bununla beraber; iddia
nn tartm asnda dinleyici olarak bulunmay ok isterdim.
Theodoros Sokrates, kantlar iin tevik etm ek ve k
krtmak, svarileri ovaya arm ak gibidir. Sen yalnz sor, ce
vap gecikm iyecektir.
Sokrates Fakat, Theodoros, Theaitetos'un, beni davet e
ettii yolda peinden gitmek, bana daha uygun gibi geliyor.
 504 T H E A l T E T O S

Theodoros Neden peinden gitmeyesin?

Sokrates Yakk almayan b ir tartm aya girm ek iste
miyorum. Evrene dinginlik halindeki B ir diyen Melissos
ile tekilerden ziyade Parm enides'ten ekiniyorum. Zira Par
menides bana, Homeros'un dedii gibi, saygya layk olduu
kadar heybetli de grnyor. Ben henz pek gen, o da epey
184 yal iken kendisiyle temas etm itim ; onda yksek b ir ruh soy
luluu ile birlikte nefis bir derinlik grdmd. Bundan dolay
szlerini anlayamayacamzdan daha ok, bunlarn gerek an
lamm sezmekten ciz olduumuzdan korkuyorum. Fakat asl
korkum incelememize neden olan esas sorunun, yani bilginin
z sorununun, skc tartm alara kendimizi kaptrrsak bir
neticeye erdirilemiyeceidir. Zaten u anda canlandrlan so
rundan, erevesinin ok geni olmas dolaysyla, yle, sz
aras, sz edilirse, deerine yakm ayacak ekilde davranlm
olur. Fakat gerektii gi'bi aklanrsa bu kez de tartmann
b uzunluu nedeniyle bilgi sorunu glgede kalr. Her iki tehlike
den de kurtulmak gerekir. En iyisi, Theaitetos, bilgi bakm n
dan neye gebe ise, onu, dourtma sanatmz sayesinde dourt
maya alalm .
Theodoros Sen, byle dnyorsan, olsun.
Sokrates O halde, Theaitetos, u syleyeceimi nceden
sylenenlerle kyaslayarak gz nnde tut. Bilgi ile algnn
ayn olduunu sylem itik, deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates ok titiz b ir kesinlikten kanarak, szckler
le ifade ekillerinde gsterilecek bir ustalk, irkin b ir izlenim
brakmaz. H atta tersi durumda biraz zgrlkszlk vardr. Fa
kat yle durumlar vardr ki, bu tersi durum kanlmaz b ir ey
dir: bunun gibi, imdi senin cevabna da doru olmad hal
de, iyice sarlmamz gerekiyor. Gerekten, b ir dn: hangi ce
vap daha dorudur? gzlerle gryoruz mu, yoksa gzler
araclyla gryoruz mu, ve kulaklarla iitiyoruz mu de
meli yahut kulaklar araclyla iitiyoruz mu demeli?
Theaitetos B an a gre araclyla btn alglar iin
ileden daha uygundur,
d Sokrates Gerekten olum, birok algnn, sanki biz,
b ir o kadar tahta at imiiz gibi, iimizde yerlemi olm as, tek
b ir kavramda toplanm olmas ok garip olurdu. Bu kavra-
 T H E A T E T O S 505

ma ruh densin, ne denirse densin, biz, onun b ir tr aletleri

olan alglarla btn alglanabilen eyleri alglarz.
Theaitetos Bu aklam a bana, tekinden daha doru
gibi geliyor.
Sokrates Fakat bu sorunu neden bu kadar inceden in
ceye alyorum ? Biz kendimizde olan ve hep ayn kalan b ir ey
le, gzler araclyla beyaz, siyah ve yine baka duyular
la baka eyleri alglyorsak, sana soruldukta btn bunlar
vcuda dayandrabilecek m isin? Bu konuda benim, senin ye- e
rine uramamdansa, cevabn, dorudan doruya senden gel
mesi belki de daha iyidir. imdi syle bana: sca, katiy, yu
mua ve tatly, vastalaryla algladn organlar vcuttan
sayamaz m sn? Yoksa baka b ir eyden mi sayarsn? 185
Theaitetos H ayr baka bir eyden saymam.
Sokrates B ir duyu ile alglanan b ir eyin, baka b ir du
yu ile alglanm asnn rnein iitilenin gzle, grlenin de ku
lakla iitilmesinin imknsz olduunu teslim eder misin?
Theaitetos Bunu nasl yadsyabilirim ?
Sokrates Dncenle her iki algya birden ait olan bir
ey belirliyorsan, bu ortak alg iki duygudan ne birincisi ile
ne de kincisi ile elde edilir.
Theaitetos Kukusuz ki edilemez.
Sokrates Ses ile renge gelince, bu ikisi hakknda nce
dndn, herhalde bunlarn iki olduudur, deil mi?
Theaitetos Evet kukusuz.
Sokrates Ayn zamanda da her ikisinin biribirinden
farkl olduu, fakat kendi kendisinin ayn olduu deil mi?
Theaitetos B aka trl olabilir miydi?
Sokrates Beraberce iki ettikleri, fakat her birinin b ir
olduu deil m i?
Theaitetos Bu da duru.
Sokrates B ir de her ikisinin biribirine benzer mi ben
zemez mi olduunu inceleyebilir misin?
Theaitetos Belki.
Sokrates m di, her ikisi hakkndaki btn bu eyleri
hangi duyu organ araclyla dnyorsun? Ne iitm e ne de
grme araclyla bunlara ait ortak eyi anlamaya imkn var
dr. Bundan baka, iddiamz iin yle bir kant vardr: her
ikisinin de lezzetleri tuzlu mudur, tuzlu deil m idir diye belir-
 506 T H E A l T E T O S

lemek mmkn olsayd, bunun hangi organ araclyla belir-

c lediini renecektik. Bu ne grme ne de iitm e ile olabilir, fa
kat bir ey ile olabilir.
Theaitetos Tabii, bu da dil araclyla etki eden duyu
dur.
Sokrates Aferin. Hepsi iin olduu gibi, ayn zamanda
saydmz alglar iin de ortak olan sana bildiren, senin de
buna dr ve deildiri kattn ve imdi sorularmzn g
trd bu yeti ne araclyla iler? Senin dncene gre biz-
deki alglayan bu alglardan her birine eritiren hangi aletler
olabilir?
Theaitetos Sen varlkla yokluu, benzerlikle benzemez
lii, aynlkla bakal, nihayet, birlikle saylar ile ifade edi-
d lenleri kast ediyorsun. Kukusuz ki sorun ayn zamanda tekle
ifte ve bunlarla olanlarn hepsine aittir, stelik ruhun hangi
organ araclyla alglandn soruyorsun?
Sokrates Harikuladesin, Theaitetos? Benim sorum da
tam bunu erekliyordu.
Theaitetos Bunun iin hibir organ gsteremem. Ama
ayr ayr alglar iin olduu gibi bunun iin de zel b ir organ
e olduunu sanmyorum. Fakat belki de ruh, kendi gcyle
her eyde ortak olan dnerek alglyor.
Sokrates Gerekten gzelsin, Theaitetos. Theodoros sa
na irkin derken yanlyordu. Zira kim gzel bilgi verirse o,
gzel ve iyidir. Fakat gzel olduunu b ir yana brakalm , bir
de bana kar ok iyi davrandn. Ruhun dnmelerinde, ken
di gcyle olduu kadar, vcudun yetileri araclyla da ida
re edildiini grr grmez, ok uzun bir aklamaya girimek
ten vazgetik. Zira benim kendi dncem buydu: seninkinin
de bu olmasn istiyordum.
186 Theaitetos Bu ite byledir zaten.
Sokrates im di varlk her ikisinden hangisine aittir?
Varlk, btn dncelerimiz arasnda en genel olandr.
Theaitetos Benim dnceme gre, varlk, ruhun, yalnz
bana, kendi gcyle, algladklarna aittir.
Sokrates Benzerlikle benzemezlik, ayrlkla gaynlk da
m?
Theaitetos Evet.
Sokrates Ayn zamanda gzel, irkin, iyi ve kt de m i?
 T H E A T E T O S 507

Theaitetos Ruhun gemi, hal ve gelecek zerinde d

np tanarak zellikle bu gibi eylerin varlklarn, kar- b
lkl ilgileri bakmndan incelediini sanyorum.
Sokrates O kadar acele elm e. Ruh sertin sertliini, bu
nun gibi, yumuan yumuakln dokunma ile alglayacaktr,
deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates Fakat ruhumuz bunlarn varlklarn ve ne ol
duklarm, karlkl kartlklarn, nihayet bu kartln z
n derinden derine inceleyerek, karlatrarak b ir yarg ver
meye urar.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates B irin ci trden alg yetisi, yani vcut aracly- c
la ruhun haberdar olduu btn izlenimler, hayvanlarla insan
larda, doumla beraber, doa vergisi olarak vardr. Fakat bu
izlenimleri, varlkla, yarar ile ilgileri asndan kyaslayarak
dnceler, yerleecekleri yere, alm ayla, zamanla, uzun bir
eitim pahasna yerlemezler mi?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Onun iin, insann, daha varl alglayama
yan blmnn (yani vcudun) gerei kavramas mmkn
mdr?
Theaitetos Kukusuz hayr.
Sokrates B ir sorunda geree erimeyen, bu konuda
asla b ir bilgi edinemez, deil mi?
Theaitetos yledir.
Sokrates O halde duyularla alnan izlenimlerde bilgi bu- d
lunmaz; fakat bu izlenimler hakkm daki dnlerde bulunur;
zira grne gre varla ve geree bu alanda varlr; te
kinde ise imknszdr.
Theaitetos yle grnyor.
Sokrates m di, bu kadar ayrlklarna karn, her iki
sine de ayn ad verebilir m isin?
Theaitetos B u doru b ir ey olmaz.
Sokrates O halde grmeye, iitmeye, koklamaya, sou
a, scaa ve bu gibi eylere ne ad verirsin?
Theaitetos Alglamak. Baka ne diyebilirim ? e
Sokrates Demek ki hepsine birden alg diyorsun?
Theaitetos yle yapmak gerek.
 508 T H E A l T E T O S

Sokrates Bu da, varla varmad iin. Bizim iddiam

za gre geree de varamaz.
Theaitctos Hayr varamaz.
Sokrates Demek ki bilgiye de varamaz.
Theaitetos Asla.
Sokrates O halde, Theaitetos, bilgi ile algnn aynl
hakknda artk yapacak bir ey kalmad.
Theaitetos Grne gre yle, Sokrates, hem artk
bilgi ile algnn ayrl tamamyla aydnland.
187 Sokrates Ama konumamza biz, bilginin ne olmad
n deil, ne olduunu bulmak iin balam tk. Bununla bera
ber, bilgiyi algda deil, artk ruhun, u yalnz ve dorudan
doruya, eyler ile megul olduu durumunda arayacak kadar
ilerlem i bulunuyoruz.
Theaitetos Bu duruma, Sokrates, bana yle geliyor ki
san (doksa) denir.
Sokrates H aklsn, dostum. imdi bundan ncekilerin
b hepsini unut, yanna kadar sokulduun eyi, daha ak grp
grmediine dikkat et. B ir daha syle bakalm: bilgi nedir?
Theaitetos Dorudan doruya, san olduunu- sylemek
imknszdr, Sokrates'im ; nk yanl san da vardr. Fakat
herhalde, doru sannn bilgi olmas olasl vardr; benim
de cevabm im dilik bu olsun. Gerekten, incelememiz ilerle
dike, bunun doru olmad meydana karsa imdi yapt
mz gibi, yeni bir tanm bulmaya alrz.
Sokrates Byle emniyet ve gvenle konuman, Tleaite-
0 tos, deminki ekingen cevaplarndan daha ok houma gidiyor.
Byle ilerlersek ya aradmz bulacaz, yahut hi bilmedi
imiz eyler iin, daha az hayale kaplmay, reneceiz. Her
halde, bu sonuncusu bile, hi de kt bir kazan deil, yley
se imdi ne dncedesin? ki trl san var: doru ve yanl
san. Sen de doru sannn bilgi olduunu saptyorsun, deil
mi?
Theaitetos Evet, benim dncem imdilik bu.
Sokrates Sam dolaysyla yeniden geriye, b ir nokta
ya dnmek, zahmete deer mi?
Theaitetos Hangi noktaya?
Sokrates B ir ey, bundan nce birok defalar olduu
l gibi, beni imdi de rahatsz ediyor, beni gerek kendi gzmde,
 T H E A T E T O S 509

gerekse bakalarnn gznde mahup ediyor. B u durumun biz-

deki anlam ve nasl meydana geldii hakknda ne syleyecei
mi bilmiyorum.
Theaitetos Hangi durumun?
Sokrates Yanl sanda bulunabilmek durumu. Bunu bir
kenara brakm ak veya deminkinden baka b ir ekilde incele
mek konusunda hl tereddt ediyorum.
Theaitetos Sorunla herhangi b ir ekilde ilgisi varsa
neden brakalm , Sokrates. Biraz nce Theodoros'la huzur ve
dinginlikten sz ederken, ok doru olarak bu gibi tartm alar
da hibir eyin bizi aceleye zorlayamayacan sylyordunuz.
Sokrates Bunu hatrlam akta haklsn; gerekten b ir de- e
receye kadar izin yeniden peinden gitm ek belki yersiz deil
dir. ok fakat noksan olm aktansa az fakat iyi baarm ak her
halde daha iyidir.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Pekl, ortada ne gibi b ir iddia var? Yanl
sandan sz ettiimiz zaman, yanl sannn olduunu, iimiz
den birinin yanl sanda bulunduunu, bakasnn sansnn
doru olduunu sylerken, bu halin doamza bal olduu
nu mu iddia ediyoruz?
Theaitetos Evet, bunu iddia ediyoruz?
Sokrates Btn sorunlarn ya da her birinin ya bilmek 188
veya bilmemek k lan var, deil m i? renm ek ile unutmak
bu ikisi arasnda bulunduu iin, imdilik bunlar b ir yana b
rakyorum; nk sorun ile hibir ilgisi yok.
Theaitetos Dorusu Sokrates, her sorunu ya bilmek
veya bilmem ek klarndan baka b ir ey olamaz.
Sokrates Sanda bulunan kimse, bildii veya bilmedii
eyler hakknda, m utlaka b ir sanda bulunmayacak m d r?'
Theaitetos M utlaka bulunacaktr.
Sokrates Halbuki b ir eyi bilm ek hem de bilmemek, b
yahut onu bilm em ek hem de bilmek, imknszdr.
Theaitetos Tabii.
Sokrates Yanl sanda bulunan, bildii eylerin, bildii
baka eyler olduunu sanr. Bylece her ikisini de bilen, artk
her ikisini de bilmez olamaz m?
Theaitetos Fakat bu olamaz, Sokrates.
Sokrates' Gene bildii eylerin, bilmediklerinden baka
olduunu ve Theaitetosu da, So k ates'i de tanmadan. Sokra-
 510 T H E A T E T O S

tes'in Theaitetos, Theaitetosun Sokrates olabileceini sanmaz

m?
c Theaitetos Nasl sanr?
Sokrates Bununla beraber, ne bilinen eyi bilinmeyen
ey diye, ne de bilinmeyeni bilinen diye kabul edebilir.
Theaitetos B u ok garip olurdu.
Sokrates O halde nasl olur da yanl sanda bulunabi
lir? Gerekten, bu ihtim aller dnda herhangi b ir sanya yer
yoktur; nk biz ya biliriz yahut bilmeyiz; sylenen bu k
larn ise, herbirinde, yanl san mmkn grnmyor.
Theaitetos ok doru.
Sokrates Onun iin, aratrm am z baka b ir adan
yrterek, bilm ekle bilm em ek karln deil de, varlkla yok-
d luk karlm kullanmamz gerekmez m i?
Theaitetos Ne demek istiyorsun?
Sokrates Herhalde u kadar besbellidir ki, b ir eyde
gerekten bulunmayan zellikleri, onda varm gibi dnen
bir kimsenin bu kim se istedii kadar akll olsun sansnn
yanl olm am asna imkn yoktur.
Theaitetos Olabilir.
Sokrates imdi ne olacak? Theaitetos, bize biri yle
b ir ey sorsa ne cevap veririz: B u sylenilen ey acaba her
hangi b ir kim se iin mmkn mdr ve b ir insan b ir eye nis
pet ederek olsun, kendinden ve kendiliinden olsun, yokluu
dnebilir m i? Biz buna ihtim al ki yle cevap vereceiz; d-
e nyorsa evet, fakat dnd hibir zaman doru olamaz.
Yoksa ne denir?
Theaitetos Ayn ey.
Sokrates Bunun gibi baka b ir durum var m dr?
Theaitetos Ne gibi b ir durum?
Sokrates Yani b ir kim se grsn, fakat hibir eyi gr
mesin.
Theaitetos m knsz.
Sokrates Herhalde herhangi b ir eyi gren kimse, var
olan bir eyi grr. Yoksa B ir'i var olmayan eylerden mi sa
yyorsun?
Theaitetos Hayr.
Sokrates Demek ki herhangi b ir eyi grn kimse va
olan b ir eyi grr.
Theaitetos yle grnr.
 T H E A T E T O S 511

Sokrates Herhangi b ir eyi iiten kimse de b ir ey ii- 189

tir, bu da varolan b ir eydir.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Herhangi b ir eye dokunan kim se de b ir e
ye, ayn zamanda var olan b ir eye dokunur.
Theaitetos Evet.
Sokrates m di, b ir sans olan, b ir eyi sanmaz m?
Theaitetos Tabii.
Sokrates Byle olunca, sand ey var olan bir ey ol
maz m ?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates O halde yokluu sannca, hibir eyi sanm
olmaz.
Theaitetos yle grnyor.
Sokrates Fakat hibir eyi sanmamak da sanmak ola- b
maz.
Theaitetos Pek tabii.
Sokrates O halde, ister bir eye nispet edilsin, isterse
bal bana olsun, yokluu sanmak imknszdr.
Theaitetos yle grnyor.
Sokrates yleyse yanl sanda bulunmak yokluu
sanm aktan baka b ir ey deildir.
Theaitetos Evet, yle grnyor.
Sokrates O halde ne bu bakundan, ne de bundan n
ceki incelemelerimize gre, bizde yanl b ir sam var olamaz.
Theaitetos Kukusuz ki olamaz.
Sokrates Ayn ad verdiimiz olaya yle b ir ey ol
masn?..
Theaitetos Ne gibi? c
Sokrates B ir kimse dncesinde, b ir varl baka bir
varlkla kartrp bu varlklardan birini tekidir diye gste
rirse, biz bu kartrm aya, yanl san deriz. Geri o daima var
olan b ir eyi sanyor. Yalnz, birinin yerine tekini sanyor;
onun iin, hedefini ardndan, kendisine, hakl olarak, yan
l sanda bulunan denilebilir.
Theaitetos ok doru b ir aklam a. B ir i gzel yerine
irkin veya irkin yerine gzel sansnda bulunursa gerekte,
yanl b ir sanda bulunuyor demektir.
Sokrates Belli ki, Theaitetos, sana pek az korku ve say
g telkin edebiliyorum.
 512 T H E A T E T O S

Theaitetos Ne adan?
,1 Sokrates Zannediyorsun ki, u gerekten yanla ge
ne itiraz etmeden geeceim ve sana hzly yava, hafifi ar
veya herhangi b ir kart, kendi doasna gre deil de, kar
tnn doasna gre, kendisiyle elikili klmann, mmkn
olup olmadn sormayacam. Ama sana bo yere cret ka
zandrmamak iin, tartm adan vazgeiyorum. Fakat ok be
endiini sylediin ey yanl sannn b ir kartrm a oldu
u ydu, deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates Demek ki senin sanna gre, dncede bir
eyi b ir bakas yerine, yani asl sanlmayan ey yerine koymak
mmkndr.
Theaitetos Kukusuz mmkndr,
e Sokrates B u olay birinin dncesinde getiinde, bun
lardan ya her ikisini ya da ikisinden birini dnmek gerek
mez mi?
Theaitetos Gerekir. Ya ayn zamanda, ya da birbiri ar
kas sra.
Sokrates ok gzel. Fakat dnmeyi aynen benim
gibi mi anlyorsun?
Theaitetos Sen nasl anlyorsun?
Sokrates Bu, ruhun, inceledii konular hakknda kendi
kendisiyle yapt b ir konumadr. B u aklamay sana, ken
dim de pek emin olmadan veriyorum. Ruhun bu dnmesini
ben yle tasarlyorum : bu, ruh iin bir konumadan baka
bir ey deildir. Bu srada kendi kendisine sorular sorar, bun
lara evet veya hayr diye cevaplar verir. Fakat vaktaki ruh.
ister yava, ister hzla ilerleyerek, b ir karara eriir ve kendi
190 kendisiyle uyuur, o zaman hkmlerinde artk tereddd kal
maz; ite o zaman onun b ir sanya sahibolduunu syleriz.
Onun iin ben, sanda bulunmay b ir konuma, sanya da ifa
de edilmi b ir hkm diyorum; yalnz bu bakalaryla ve yz-
yze deil de, kendi kendine ve sessizce olur, sen ne dersin?
Theaitetos Ayn eyi.
Sokrates Demek ki b ir kimse, b ir eyi baka b ir ey
diye aldnda, grne gre bu eyin baka b ir ey olduu
nu kendi kendisine de iddia eder,
b Theaitetos Kukusuz.
Sokrates O halde acaba kendi kendine elikiye d-
 T H E A T E T O S 513

meksizin gzelin irkin veya adaletsizin adaletli olduunu sy

lediin hi oldu mu diye zihnini bir yokla. Ya da hepsini bir
den toplayarak, b ir de bir eyin gerekten baka b ir ey oldu
u hakknda hi kendi kendini kandrmaya kalkp kalkma
dn dn. Bundan baka tamamyla tersine olarak, ryada
olsun, 'bir defa, tekin, gerekten ift olduunu, kendi kendine
sylemek cretinde bulunup bulunmadn b ir dn.
Theaitetos Hakkn var. c
Sokrates Fakat sanr msn ki baka b iri, ister salam,
ister deli olsun, rtlemeyecek b ir ekilde, kzn at veya
bir'in iki olduuna kendisini inandrsn ve bunu ciddi olarak
kendi kendisine sylemek cesaretinde bulunmu olsun?
Theaitetos Zeus bilir ki, bunu sanmyorum.
Sokrates Mademki kendi kendisiyle konumak sanda
bulunmaktr, o halde, her ikisini syleyen ve sanan ve ruhuyla
alglayan hibir kimse, b ir eyin baka b ir ey olduunu syle
meyecek, dnmeyecektir. Bu ifadeyi senin de kabul etmen
gerekir; zira ben bu ifadeyi u anlamda kullanyorum: hibir
kimse irkinin gzel olduunu dnmez ve bu gibi karlk- d
lar biribirine kartrm az.
Theaitetos Pekl Sokrates. Kabul ediyor ve dnceni
paylayorum.
Sokrates Demek ki her ikisinin de sansnda bulunur
ken, bir eyin baka bir ey olduunu sanmak imknszdr.
Theaitetos yle grnyor.
Sokrates Fakat te yandan, yalnz biri sanlp, br
sanlmazsa, hibir zaman birinin, teki olduu, samlmaya-
caktr.
Theaitetos Doru. Zira, byle olmazsa, sanmzn nfuz
dairesi iinde olmayan eyleri de hesaba katm ak gerekir.
Sokrates Demek ki gerek her ikisini gerekse yalnz bi
rini dndkte kartrm ak mmkn deildir. Yanl san de- e
yince bu kartrm a anlalyorsa, bu hibir ey demek deil
dir, zira ne byle ne de bundan nceki ekilde bizde yanl sa
nnn meydana gelmeyecei besbellidir.
Theaitetos Herhalde meydana gelmez.
Sokrates Bununla beraber, Theaitetos, bizde yanl sa
n olmadna gre, ok garip eyleri kabul zorunda kalacaz.
Theaitetos Ne gibi eyler?
Sokrates Aratrmamz her ynden tamamyla bitir-
D33
 514 T H E A T E T O S

meden, sana bunlar sydemeyeceim. nk kukuda olduka,

dndm bu gibi eyleri kabul etm ekten, kendi admza
191 utanyorum. Fakat hedefe varr, tereddtten kurtulursak o za
man kendimizi gln klm ak tehlikesini ortadan kaldrabilir
ve bu durumda bulunanlarn, birok sam a eyleri kabul zo
runda kaldklar iin gln olduklarndan sz edebiliriz, fa
kat, bu aknlktan hi syrlamazsak yle sanrm ki, hata
nn imknszln iln eden iddiaya cizce boyun eer ve de
niz tutmu hasta gibi bizi tekmelemesine, istedii gibi hrpala
masna izin veririz. Bununla beraber incelememiz iin son
kar bir yol bana mmkn gibi geliyor; dinle bak.
Theaitetos Anlat bakalm ,
b Sokrates Zannma gre, bilinen b ir eyin, bilinmeyen
b ir ey diye alnm asnn, bylece de hata edilmesinin, mm
kn olmadn kabul etm ekte hakszlk ettik.
Theaitetos Benim de aklm a geldii gibi meseleyi u e
kilde akladmzdan m sz etmek istiyorsun? Bazen, Sok-
rates'i tanyan ben, uzaktan grdm tanmadm birini, ta
ndm Sokrates diye sandm oluyor. Senin kabul etmediin
hal buydu.
Sokrates Bildiimiz eyi, bilgimize karn, bizi bilmiyor
kld iin bu aklam ay, b ir yana brakm am mydk?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates O halde bundan vazgeip sorunu aadaki
biim de halledersek ya ii baarr ya da zararl karz. Yalnz
c her kant ispat etm ek ve aklam ak zorundayz. m di, u sy
leyeceklerimde, iyi, kabul edilecek taraflar olup olmadna
dikkat et. nceden bilinmeyen b ir eyin sonradan renilmesi
mmkn mdr?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Bundan sonra da daima yeniden baka eyle
renilebilir m i?
Theaitetos Neden olm asn?
Sokrates yleyse, srf incelememize gerektiinden t
r, ruhumuzda balmumundan b ir levha bulunduunu varsay-
Bu levha, bazsnda daha byk, bazsnda daha kk olsun,
bazsnda daha saf, bazsnda daha kark'. Birininki daha sert,
tekininki daha yumuak, veya bazlarnda orta b ir nitelikte
olsun.
 T H E A l T E T O S 515

Theaitetos Pekl. Varsaydm. d

Sokrates B u levha bize M usa'larn anas Mnemosyne
nin b ir ba olsun. B u levhann alglarm zla dncelerimiz
iin b ir dayanak olduunu dnerek, grdklerimizden, iit
tiklerimizden veya dndklerimizden hatrda kalm alarm is
tediklerimizi, tpk yzklerdeki kabartm a resim ler gibi, bu
nun zerine basalm . B u baslan eyin izi bu levhada kaldka
onu hatrlar, biliriz. Fakat bu iz silinir veya hibir iz braka
mazsa onu unutur, artk bilmeyiz. e
Theaitetos yle olsun.
Sokrates O halde, grd veya iittii ey zerinde
dnen kimse, dikkat edersek, u ekilde yanl b ir sanya
varr.
Theaitetos Hangi ekilde?
Sokrates Bildii eyi bazen bildii, bazen de bilmedii
ey diye kabul etm ekle. Zira bu, nceki kararm zda imknsz
ln haksz yere kabul ettiimiz varsaymdr.
Theaitetos Fakat imdi ne dnyorsun?
Sokrates m knsz olan bu durumlaru ekilde snfla
yarak yeniden belirtelim : (1) B ir ey alglanmakszn bilinen 192
ve ruhta hatras olan b ir eyin; bilinen, keza izine de sahip
olunan ve alglanlmayan baka b ir eyle kartrlm as; (2) bi
linen bir eyin bilinmeyen izine de sahip olunmayan bir ey
diye alnm as; (3) bilinmeyenin ayn ekilde bilinmeyenle ka
rtrlm as; (4) bilinenin bilinmeyenle kartrlm as; (5) alg
lanan b ir eyin, alglanan baka b ir eyle kartrlm as; (6)
alglanmayan b ir eyin alglanmayan b ir eyle kartrlm as;
(7) alglanmayan b ir eyin alglanan b ir eyle kartrlm as;
(8) alglanan b ir eyin alglanmayan 'bir eyle kartrlm as;
1(9) bundan baka: bilinen, alglanan ve algnn karl izine, b
sahip olunan b ir eyin, gene bilinen, alglanan ve algnn kar
l izine sahip olunan bir eyle kartrlm as] hele bu, bun
dan ncekilerin hepsinden daha im knszdr; (10) bilinen, al
glanan ve izine iyice sahip olunan b ir eyin bilinen baka bir
yle kartrlm as; (11) ve bilinen, ayn koullarla alglanan
bir eyin alglanan baka b ir ey ile kartrlm as; (12) bilin- c
nieyen ve alglanmayan b ir eyin bilinmeyen ve alglanmayan
yle kartrlm as; (13) ve bilinen, ayn koullarla alglanan
bir eyin, bilinm eyen b ir eyle kartrlm as; (14) ya da
bilinmeyen ve alglanmayan bir eyin, alglanmayan b ir eyle
 516 T H E A T E T O S

kartrlm as. Btn bu hallerde yanl b ir sans olmak do

rudan doruya imknszdr. Yanl sannn mmkn olduu
yalnz u durumlar geriye kalyor.
Theaietos Hangileri? Belki de bunlarla meseleyi daha
iyi anlarm ; imdilik meseleyi takip edemiyorum.
Sokrates (1) Bilinen ey, bilinen ve alglanan eyle ka
rtrlrsa; (2) bilinmeyen fakat alglanan bir ey, bilinen ve
d alglanan baka b ir eyle kartrlrsa; (3) veya bilinen ve al
glanan b ir ey, bilinen ve alglanan baka b ir ey diye alnrsa.
Theaitetos imdi aklm bsbtn kart.
Sokrates O halde msaade et de sana bunu yle ak
layaym: ben Theodoros'u tanyorum ve hafzamda hayali var.
Theaitetosu da tanmam ayni byledir. mdi, onlar bazen
grsem bazen grmesem, onlara bazen dokunsam bazen de
dokunmasam onlar bazen iitsem , bazen de kendilerinden ba
ka duyumlar alsam , hatta bazen sizden hibir duyum almasam
da sizi hatrlayacak ve zihnimde tanyacam, yle deil m i?
e Theaitetos Kukusuz.
Sokrates te sana aklam ay istediklerim den nce u
noktay anlam alsn; bilinen eyler duygularla bazen alglan
maz, baz hallerde de alglanr.
Theaitetos Doru.
Sokrates Bunun gibi, bilinmeyen eyleri ou zaman
hi alglamamak, fakat ok kez de sadece alglamak mm
kn deil m idir?
Theaitetos Evet, bu da mmkn.
Sokrates O halde, imdi belki de daha iyi izleyebi-
193 leceksin. Theodorosla Theaitetosu tanyan Sokrates ikisinden
hibirini grmedii, onlardan hi baka duyum alamadnda
da, Theaitetos'un Theodoros olduunu asla dnmeyecektir.
Hakl deil miyim?
Theaitetos Tam am yla haklsn.
Sokrates m di, bu yukarda snfladmz durumlarn
birincisiydi.
Theaitetos Evet.
Sokrates kincisi de uydu: ikinizden birini tanyp da
tekini tanmadmda, hi ikinizi de alglanmadmda tand
m tanmadmla hi kartrm am .
T heaitetos D o ru .
 T H E A l T E T O S 517

Sokrales ncs de yle idi: kinizden hi birini ^

ne tanrsam ne de alglarsam , tanmadm tanmadm ba
ka biriyle kartrm am . Yukarda anlatlan durumlarn tmn
yeniden b ir kez daha dinlediini varsay: bu durumlarda Theo-
dorosla senin hakknda, her ikinizi de tandm, her ikinizi de
tanmadm, birinizi tanyp tekinizi tanmadm farzedil-
dikte, asla yanl bir hkm vermem, izleyebilirsen grr
sn ki alglar iin de byledir.
Theaitelos Evet. zleyebilirim.
Sokrates yleyse, ancak u halde yanl sanda bulu- c
nabilmek kalyor; ben seninle Theodoros'u tanyorum ve ben
de, u nl balmumu levhamda m hr damgalar gibi her
ikinizin de damgas var. m di, uzaktan karanlk b ir ekilde iki
nizi de grdmde, sizi yeniden tanyabilmem iin, her biri
nizin hafzam daki izlenimini grme algsna oranlamaya, bu
nu, ait olduu iz zerine getirmeye ve biribiriyle uyuturma
ya abalarm . Fakat bu srada b ir yanllk yaparsam, yan
llkla sa ayakkabn sol ayana giyenler gibi, hafzamdaki
izlenimi ile grme algsn biribiriyle ters b ir ekilde birletiri
rim. Bunu aynadaki olaya, yani sa tarafn sol taraf olmas d
olayna da benzetebilirim . te bu kartrm a ve yanl, san
nn gerekletii b ir durumdur.
Theailetos Gerekten yle grnyor Sokrates. Yan
l dncenin meydana gelmesini, dorusu harikulade anlattn.
Sokrates Bundan baka, her ikisini de tam sam ve biri
ni yalnz tanmayp, stelik alglasam, bu halde birinci tan
mam algya uygun dmez. Bunu yukarda da sylem itim ; fa
kat sen anlayam am tn.
Theailetos Evet, anlayamamtm.
Sokrates Dediim u idi: tannanla alglanan ve tann
mas ile algs uygun den biri. Ayn ekilde tannan, alg- e
lanan ve tannm as ile algs biribirine uygun den baka biri
de hi kartrlam az. Byle deil miydi?
Theailetos Evet.
Sokrates yleyse yalnz imdi ortaya atlan durum kal
yor ki, buna gre biz yanl dncenin yle meydana geldiini
sylyorduk: her ikisi de tannyor, grlyor veya herhangi 194
bir duyu eklinde alglanyor; fakat o ekilde her birinin izle
mimi algya uygun dmyor. Bylece kt b ir nianc atta
ard gibi, hedefte yanlr; ite hata dedikleri de budur.
 518 T H E A t T E T O S

Theaitetos ok doru.
Sokrates Algs var olan b ir izlenimle, algs var olma
yan bir izlenim yan yana getirilirse, dnen ruh, doaldr ki,
), hataya der. K sacas: imdi dediklerimiz doru ise, ne alg
sna ne de bilgisine sahip olunmayan b ir ey hakknda ne ha
taya ne de yanl dnceye imkn vardr. Fakat bildikleri
mizle algladklarm za gelince, ite buras tam sannn doru
veya yanl ynlerde meydana geldii, devirlerini yapp yuvar
land yerdir. zlenim ler karladklar alglarla dorudan
<. doruya ve tamam tamamna uzlarlarsa, san dorudur; e
ri der veya yoldan saparlarsa yanltr.
Theaitetos Herhalde ok gzel bir aklam a!
Sokrates im di gerisini de dinlersen daha ok beene
ceksin. Zira, doruyu sanm ak gzel, gerekten uzaklamak
ise irkindir.
Theaitetos Elbette.
Sokrates Bunu byle dnmelerinin nedeni udur: B ir
insann ruhundaki balmumu derin, bol, dz, kusursuz ise, duy
gularn yardmyla, kazanlan hayaller bu ruhun balmumuna
veya ruhun kalbine balmumu ile olan benzerliine iaret et
mek iin Homeros ona byle diyordu kendileri hazr, byle
d bir ruhta da izlenim ler ok temiz ve derin olduundan, uzun
zaman dayanr. B u trl izlenimleri olan insanlar nce abuk
renirler. Sonra zihinlerinde gzel tutarlar. Nihayet, izlenim
leri birbirine kartrm ayp doru dnrler; izleri ak ol
duu, geni b ir yer kaplad iin bu gibi insanlar varlk veya
gerek denilen trl eyleri daima esas izlenimlerine abuca
ck oranlarlar. te bu onlara hkm adn kazandrr. Sen
de byle dnmyor musun?
Theaitetos Tamamyla.
Sokrates Bilge airin vd dolak kalplere veya kalp
leri halis balmumundan olmayp da kark, yahut ok yumu
ak balmumlu olanlar abuk renirler, fakat onlann kt bir
hafzalar vardr. Balm um u kat olunca, aksi durum olur. Bun
dan baka, buruuk ve kat b ir balmumuna sahip olanlar ta
gibidirler; z toprakla kark olduklar iin yalnz ak olma
yan izlenimler elde ederler; ayn zamanda kat balmumu da de
rine gitmeye elverili olmad iin, izlenimleri kark olur.
Sonra, ok yumuak balmumu ile de izlenimler kark olur;
195 nk hayaller abucak birbirine karp aklklarn yitirir-
 T H E A T E T O S 519

ler. Bundan baka, b ir de ok kk b ir ruhcazda btn bu

izlenimler stste ylacaklar iin, burada tekilerden ok
daha kark olurlar. te byle yaratlm olan btn insanlar
yanl samda bulunurlar. Zira, bunlar b ir ey grdkleri, iit
tikleri veya sandklar zaman, her eyi abucak doru olarak
birbiriyle balamay becerem ezler; ardrlar. Durmadan ka
rtrrlar. ou zaman ters grrler, ters iitirler, ters sa
nrlar. Bunlara yanl sam llar ve cahiller denir.
Theaitetos Tamamyla hakkn var, Sokrates . b
Sokrates Onun iin, bizde de yanl sannn bulundu
unu kabul edelim mi?
Theaitetos Hi kukusuz.
Sokrates Doru sanlarn varlm da m ?
Theaitetos Evet, onu da.
Sokrates O halde, bu iki trl sannn var olduunu ar
tk yeter derecede kantlanm sayabilir miyiz?
Theaitetos Hi kuku yok.
Sokrates Bu olgun alarda geveze olm ak, ne feci ve
berbat b ir ey, Theaitetos!
Theaitetos Neden? B u da ne demek?
Sokrates Beceriksizliim e, ekilmez gevezeliime kz- c
yorum. Sz uraya buraya ekitiren ve ruhumun ataletin
den dolay hi bir kanaata varamayan, bir defa giritii b ir in
celemeden, b ir daha yakasm kurtaramayan b ir kimseye, ger
ekten baka ne ad verilebilir?
Theaitetos Niye kzyorsun, byle?
Sokrates Yalnz kzmyorum; ayn zamanda yle so
rulduu zaman ne cevap vereceim diye korkuyorum da: Ey
Sokrates; sen yanl sannn, alglarn ve dncelerin birbiri d
ile olan ilikilerinden deil de, alglarn ruhta bulunan dn
celerle uygunluundan meydana geldiini bulmam miydin?
hu soruna yle sanyorum ki, evet cevabn vereceim, sanki
gzel b ir ey bulmuuz gibi stne b ir de kurulacam.
Theaitetos imdi ispat etmediin eyi, ben hi de ir
kin bulmuyorum, Sokrates.
Sokrates Soran gene diyecektir ki: te yandan, gr
mediimiz, fakat sadece dndmz b ir insan, yine grme
diimiz, dokunmadmz veya herhangi b ir ekilde atla
kartrmayacamz iddia ettindi, yle deil m i? buna da
herhalde sannn byle olduu cevabn vereceim.
 520 T H E A T E T O S

Theaitetos Hakl olarak.

Sokrates Peki yleyse diyecektir; yalnz dncenin
konusu olan on bir ile, gene srf dncenin konusu olan on iki
hibiriyle karlatrlam az m ? Haydi buna da sen cevap ver.
Theaitetos Pekl, cevap olarak derim ki: On bir, gr
me ve dokunma algsnn konusu dncede olduka kukusuz
ki on iki ile kartrlabilir; fakat yalnz dncede olan ey
ler iin byle b ir dne olanak yoktur.
Sokrates Nasl? Bununla bei ve yediyi inceleme ko-
196 nusu olarak alan b ir kim se mi dnyorsun? Be adamdan
yedi adamdan veya bu gibi eylerden sz etmiyorum. Demek
istediim, anlarnn balmumu levhasnda kazl olduunu ve
yanl dnceye elverili olm adklarn iddia ettiimiz, be
ile yedinin kendileridir. Acaba b ir insan hibir zaman kendisiy
le konuarak, kendisine sorarak bunlarn hepsinin birden ka
olduuna dair fik ir yrtm, biri bazen on bir, b ir bakas on
iki dnm ve demi m idir, yoksa, herkes, ikisinin birden
on iki olduunu mu syleyecektir?
Theaitetos Kukusuz ki hayr. Tersine, biroklar on bir
b diyecektir. E le alman saylar ne kadar byk olursa, hata da
o kadar byk olur. nk, sen btn saylardan sz etmek
istiyorsun, sanyorum.
Sokrates ok doru. im di dn ki on biri on iki ile
kartrm ak, balmumu levhasndaki izlenimleri birbirine kar
trm aktan baka b ir ey deildir.
Theaitetos Evet, yle.
Sokrates Bylece ilk iddiamza yeniden dnm olmu
yor muyuz? Zira yukarda sylediimiz hatay yapan, bildii
bir eyi, baka bildii b ir ey sayyor. Biz ise bunun imknsz
ln sylemi, gene bunu, yanl dncenin yokluu iin zor
layc b ir neden olarak gsterm itik. nk tersi olunca, ayn
c kimsenin ayn eyi hem bilm esi hem de bilm em esi gerekir.
Theaitetos ok doru.
Sokrates O halde yanl dnceyi, zihin ile algnn uyu-
amamasnda gren aklam adan vazgeip baka b ir aklama
bulmamz gerekiyor. Gerekten byle lsayd zihin le
minde hi yanlm ayacaktk. te bylece ya yanl dnce hi
yoktur, veya bilinen eyi ayn zamanda bilm em ek de mm
kndr. Bu ikisinden hangisini seeceksin?
 T H E A l T E T O S 521

Theaitetos Bunu saptam ak ok g, Sokrates. d

Sokrates Fakat, her ikisi de birden herhalde dn
lemez. Herhalde her eyi denemeliyiz. Ne dersin. B ir yzsz
l gze alalm m?
Theaitetos Ne yapacaz?
Sokrates Bilginin ne olduunu sylemeye karar vere
ceiz.
Theaitetos Burada, yzszlkten ne var?
Sokrates Konumamzn ta bandan beri ereimizin
z, bizce bilinmeyen bilgi kavramn aratrm ak olduuu,
unutmua benziyorsun.
Theaitetos Unutmadm.
Sokrates Bilgi kavramn bilmeden bilginin ne biim
ey olduundan sz etm ek sence yzszlk deil m idir? Her
halde, Theaitetos, hayli zamandan beri incelememizde yanl e
bir yola sapm bulunuyoruz. Zira, bilginin bizce henz bilin
medii b ir zamanda, sanki aramzda anlamz gibi belki b ir
defa tanyoruz, tanmyoruz, biliyoruz, bilmiyoruz de
dik. Evet. zninle, imdi bile bilmemek ve anlamak sz
lerini kullandk; sanki bilginin ne olduunu bilmeden, bunlar
kullanmak gerekiyormu gibi...
Theaitetos F akat bu szlerden vazgeersen ne ekilde
tartmada bulunacaksn?
Sokrates Ben ben olduka hi yapmam; tartm a istek- 197
lisi biri olsaydm tabii yapardm. Byle b iri imdi burada
bulunsayd bu szleri ho grdn syleyecek, imdiki ak
laman iin bize adam akll kacakt. Fakat mademki sra
dan kiileriz, istersen bilginin ne tr b ir ey olduunu syle
meyi gze alaym. Bunun herhalde sorunumuza da gerei var.
Theaitetos Tanrlar akna bu ie giri. B u szleri kul
lanmakla en kk b ir km a ile karlam ayacaksn.
Sokrates Bugnk gnde bilgiyi nasl tanmladklarn
hi iittin m i?
Theaitetos B elki; fakat u anda hatrlayamyorum.
Sokrates B u , bilgiye sahip olm ak gibi b ir eydir di- l>
yorlar.
Theaitetos Doru.
Sokrates B iz ise kk bir deiiklik yaparak, bilgiye
sahip olm aktr diyeceiz.
Theaitetos B u ikisinin arasnda ne gibi b ir fark var?
 522 T H E A T E T O S

Sokrates ihtim al ki hihir fark yok. Fakat nce bu ko

nuda ne dndm dinle de sonra beraberce inceleyelim.
Theaitetos Elim den gelirse, peki.
Sokrates Bence sahip olmak ve bir eyin birinde bu
lunmas tamamyla ayn anlamda deildirler. rnein b ir kii
b ir elbise satn alsa da, bunu giymeksizin tasarrufunda bu-
lundursa o elbise ondadr (zerinde bulunuyor) demeyiz; elbi
seye sahiptir deriz.
Theaitetos Doru,
c Sokrates B ak bakalm bilgiye de, tpk bunun gibi, el
de bulunmakszn sahip olunulabilir mi; yoksa yakalad ya
bani ku lan ve gvercinleri ve baka hayvanlar evinde kur
duu gvercinlikte besleyen kimsenin durumu gibi, bilgi de
sadece bir kiide m i bulunur. B u kii kularn sahibi ol
duuna gre, onlann daima, onda, bulunduklarm syleyecek
deil miyiz?
Theaitetos Evet.
Sokrates Baka b ir anlamda da bu adamn hibir kuu
yoktur. Fakat herhalde kular kendisine ait olan b ir g
vercinlikte tasarrufunda bulundurduu iin, bunlardan herhan-
d gi birini yakalam ak, elinde tutm ak, isterse salvermek, btn
bunlar keyfinin istedii kadar tekrarlam ak yetisine sahiptir.
Theaitetos Evet, yle.
Sokrates Nasl demin ruhlara hayalden b ir balmumu
levhas yerletirdikse, imdi de her ruhta, iinde eitli trden
kularn bulunduu bir kafesin kurulmu olduunu varsaya
lm. Bu kafesteki kularn kim i sr ile, kim i kk kmeler
le, kimi de yalnz bana olup, bunlar tekilerin arasnda kay-
gusuzca uup dururlar,
e Theaitetos Pekl, yle dnelim: fakat sonra?
Sokrates unu syleyeyim ki; ocukluk alarnda bu
kafes botur; b ir de kular yerine bilgileri dnmek gerekir.
mdi, b ir bilgiye sahip kan, bunu kafese kapayan kimsenin,
bilginin ait olduu eyi rendiini veya bulduunu syleriz;
ite, bilgi de bu olur.
Theaitetos Peki, yle olsun.
Sokrates im di, istenilen b ir bilgiyi, tekrar yakalamak,
elde tutmak, sonra da salverm ek yetisine acaba ne ad verme-
198 li? ilk kazanldklar zamanki ad m olsun, yoksa baka bir ad
m ? Bunu b ir dn. Ne demek istediimi u rnek sana daha
 T H E A T E T O S 523

iyi anlatacaktr. Sence aritm etik denilen b ir sanat vardr, de

il m i?
Theaitetos Evet.
Sokrates im di, bu sanat btn tek ve ift alanlarn
da yaplan b ir bilgi av gibi dn.
Theaitetos Bylece dndm.
Sokrates m di, bu sanat sayesinde saylar hakkndaki
bilgilere sahip olunur, bununla iin ehli olunursa bakalarna b
da devredilebilir, sanrm.
Theaitetos Evet.
Sokrates Bylece bunlar devredene, retiyor; devra
lana reniyor; sahipleri olmas dolaysyla bunlar kafesinde
bulundurana da biliyor deriz.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates im di una iyice dikkat et. Mkemmel bir
aritm etiki btn saylar herhalde bilir, deil m i? Zira ruhun
da btn saylarn bilgisi vardr.
Theaitetos Pek tabii.
Sokrates Byle b ir aritm etikinin kendi ruhundaki so- c
yut saylar ya da dudaki saylabilir eyleri sayd grl
m mdr?
Theaitetos Elbette.
Sokrates Saymak ise, hangi saynm meydana kaca
n aratrm aktan baka b ir ey deildir.
Theaitetos Evet.
Sokrates Demek ki btn saylan bildiini kabul etti
imiz bu adam bildii eyi, bilmiyormu gibi aratnyor. Arit
metikteki bu artc m eseleleri herhalde iitm iindir, sannm .
Theaitetos Elbette.
Sokrates O halde gvercinlere sahip olm ak, onlar av- d
larnak hakkndaki benzetmemizde ifte b ir av kabul edece
iz; biri sahip olmadan nce gelen ve onu hedef tutan av; te
ki de sahip olduktan sonra, oktandr sahibi bulunduumuz e
yi yakalam ak ve elde tutm ak isteiyle yaplan av. Bunun gibi,
uzun zamandan beri sahibi bulunulan, fakat bilinte, kullanl
a dorudan doruya hazr olmayan tek tek bilgileri yeniden
yakalayarak, bylece, oktandr renilmi olan b ir eyi yeni
den renmek mmkndr.
T heaitetos D o ru .
 524 T H E A T E T O S

Sokrates Yukarda'ki sorumda da demek istediim uy-

e du: saymaya hazrlanan b ir aritm etiki veya okumaya hazr
lanan bir dil retmeni iin ne gibi b ir sz kullanacaz? By
le bir kii bu durumda bilm esine karn, bildii eyi yeniden
kendi kendinden renmi olmuyor mu?
Theaitetos ok garip b ir alay, Sokrates.
Sokrates Fakat btn harfleri ve saylar bildiini ka-
199 bul ettikten sonra, imdi de bilmedii eyleri okuduunu, say
dn m kabul edelim?
Theaitetos Fakat bu da m antkszlk olur.
Sokrates O halde, bilgiye ve renmeye ne ad verilir
se verilsin, bunun bizce hi nemi olmayacam sylememize
raz olur musun? Bilgiye sahip olmak ile bilgiyi kendinde bu
lundurmak arasndaki fark saptadktan sonra, imdi syleye
lim ki; sahip olunan b ir eye sahip olmamak tamamyla ola
nakszdr; tpk bunun gibi, bilinen eyi bilmemek de imkn
szdr; fakat bu konuda yanl b ir san edinmek elbette ki mm
kndr. Zira herhangi b ir bilgiyi kovalarken, yanllkla yerine
bakas yakaland zaman, istenilen bilgiyi deil de, b ir ba-
k kasn elde etm i olm ak, pekl mmkndr. Byle b ir vazi
yette on bir, on iki sanlm tr; nk tpk evcil b ir gvercin
yerine yabanisi yakalanm gibi, ruhta da on b ir yerine on iki
yakalanm tr.
Theaitetos ok mantkl bir aklama.
Sokrates Aksine, istenilen bilgi yakalanrsa tabii ki ha
ladan kurtulunmu, geree eriilm i olur. te 'bylece, yan
l ve doru san vardr ve bizi rahatsz eden bundan nceki
zorluklar da, ortadan kalkm oluyor. Acaba dnceme kat
lyor musun? Yoksa katlm yor musun?
Theaitetos Katlyorum .
Sokrates O halde bilinen eyin bilinmemesi zorlu
undan artk kurtulduk. Zira, ister yanlalm, ister yanlmaya
lm, sahip olunan bir eye sahip olmamak kesinlikle olanaksz
dr. Ama imdi daha zorlu b ir gln bagstereceini sa
nyorum.
Theaitetos Ne gibi?
Sokrates Bilgilerin biribiriyle kartrlm asndan yanl
san meydana gelecektir.
T heaitetos Ne dem ek is tiy o r s u n ?
 THEATETOS 525

Sokrates Yani b ir kere bilinen b ir eyi, bilgisizlikten d

deil, onun bilgisinden dolay bilm em ek sonra da, b ir eyi,
baka b ir ey diye alm ak yani ruh, bilginin var olmasna kar
n, bundan hi haberi olmayp, bildii eylerin tamamyla
cahili olsun; bu gerekten, byk b ir uygunsuzluk deil m i
dir? nk byle b ir kanta gre, bilgisizliin, bilginin esas,
krln, grmenin esas, hatta bilginin bilgi olmayan eyin
esas olmas, hi de olanaksz deildir.
Theaitetos htim al, Sokrates, kulan sadece bilgi konu- e
lan olarak dnmekte hakszlk ettik. Bilgisizlii de tekiler
le beraber ruhun iinde uurtsaydk herhalde daha iyi olurdu;
bylece avlanan kimse bazen bilgiyi, bazen de bilgisizlii ya
kalayacakt. Bilgiyi yakaladnda doru, bilgisizlii yakalad
nda ise yanl dnecekti.
Sokrates Seni vmemek elimden gelmiyor, Theaitetos. 200
Bununla beraber, sylediini bir kez daha dn. Gerekten,
dediin gibi olsun. Bilgisizlii yakalayan, iddiana gre yanl
samda bulunacaktr, deil m i?
Theaitetos Evet.
Sokrates Yanl sanda bulunduunu sanmayaca da
bellidir.
Theaitetos Nasl sanabilirdi?
Sokrates Tersine, doru samda bulunduunu sanacak,
bu yanld eylerde kendini, biliyor sanacaktr.
Theaitetos Tabii. b
Sokrates Demek ki avlad eyin bilgisizlik deil de bil
gi olduunu sanacaktr.
Theaitetos Elbette.
Sokrates te uzun uzadya dolatktan sonra gene ilk
zorlua dnm olduk. Eletiricim iz bizim le alay ederek diye
cektir ki ey muhterem zatlar, bilgi ile bilgi olmayann her iki
sini de bilen b ir kimse, bildii eyi gene bildii b ir eyle hi
kartrr m ? Yok her ikisini de bilm iyorsa bilmedii eyi, gene
bilmedii b ir eyle nasl kartrr? Ya da birini bilip de tekini
bilmezse bildii eyi bilmedii eyle h i k artrr m ? Ya
da bilmediini bildii ile kartrm asna imkn var m dr? Yok
sa bana diyecek misiniz ki, bilgi ile bilgi olmayan hakknda
daha yksek trden b ir bilgi vardr; ve bunu, sahibi kim-
bilir ne biim baka b ir gvercinlikte veya b ir balmumu lev
hasnda muhafaza eder ve buna sahip olduka, ruhunda hemen c
 526 T H E A T E T O S

elinin altnda bulunmasa bile onlar tanr. te bylece hibir

ey elde etmeden sonuna kadar boyuna dnp dolamak zo
runda kalacaksnz. im di buna ne cevap verelim, Theaitetos?
Theaitetos Zeus hakk iin, Sokrates, ne diyeceimi bi
lemiyorum.
Sokrates Aratrmamzn bu gidii, yanl sany bilgi
den nce inceleyip bilgiden yzmz evirmekle, yanl hare
ket ettiimizi gsteren b ir kiinin her trl sitemine tama-
j myla hak kazandryor, deil m i? Halbuki bilgiyi tam anlamy
la aklam adan, yanl sannn zn kavramak olanakszdr.
Theaitetos u bulunduumuz durumda senin gibi d
nmekten baka are yok, Sokrates.
Sokrates O halde yeniden ie giriirken, bilgiyi nasl ta
nmlayalm? nk, daha bundan vazgeecek deiliz sanyo
rum.
Theaitetos Sen vazgemezsen ben de hibir zaman vaz
gemem.
Sokrates yleyse, elikiye dmeden hangi biim de en
iyi tanmlayabileceimizi syle.
Theaitetos Bundan nce denediimizle, Sokrates. n
k bakasn bilmiyorum.
e Sokrates Hangisiydi o?
Theaitetos Doru sanrm bilgi olmas. Hi olmazsa do
ru san yanlmazdr, rnlerinin hepsi de iyi ve gzeldir.
Sokrates Nehrin geilen yerinde klavuz geip geme
yeceimiz kendiliinden belli olacak diyordu, Theaitetos. Ay
n ekilde bizim sorunumuzda incelememizi yaparak ilerlerken
201 belki de nce bir engel gibi yolumuza dikilecektir. Fakat by
lece kendi kendisini zorlam olacaktr. Halbuki ii kendi ha
linde brakm ak hibir eyi aydnlatmaz.
Theaitetos Hakkn var. yleyse ilerleyelim ve aratra
lm.
Sokrates yleyse iimiz derhal bitecektir. nk bir
sanat var ki, bilginin bu olmadn gsteriyor.
Theaitetos Nasl? Hangi sanat bu?
Sokrates Kendilerine hatip ve zellikle muhakeme ha
tipleri denen en byk bilgelik statlarnn .sanat. Bunlar sa
natlar sayesinde karlarm dakine b ir ey retm ekle deil,
onda istedikleri sany yaratm akla kandrrlar. Yoksa, hibir
tan olmayan b ir hrszlk veya zorbalk olaynn gereini
 T H E A T E T O S 527

su saatinin izin verdii o azck zamanda tam anlamyla - ,

retecek derecede yksek statlar olduunu mu sanyorsun?
Thcaitetos Hayr. Kukusuz ki bunu yapamazlar. Onla
rn sanat sadece kandrm aktan ibarettir.
Sokrates Kandrmak da sany kabul ettirm ek gibi bir
ey deil midir?
Tleaitetos Elbette.
Sokrates im di, hakim ler ancak gzle grmekle biline
cek b ir ey hakknda gerekten kandrlm olsalar, sonra da c
sorun hakknda yalnz iittiklerine gre yargya varsalar, bil
gisiz dc olsalar, sorun hakknda doru bir dnce elde ettikle
ri iin, doru b ir yarg vermi olurlar. Ve doru hakim sfa
tyla yarglarn verirler.
Theaitetos Tamamyla doru.
Sokrates Bununla beraber, dostum, muhakemelerde
bilgi ile doru sannn ayrl kabul edilseydi, en ehil hakim
bile hibir zaman bilgi olmadan, doru b ir yarg veremezdi.
Onu iin, bunlarn biribirinden ayr olduklar anlalyor.
Theaitetos Bunu birinin de sylediini iitm itim , Sok
rates; fakat unutmutum, imdi gene aklm a geliyor. O diyor
du ki kanta (Logos) dayanan doru sam, bilgidir; bu kant- 11
tan yoksun olann ise, bilgi ile hibir ilgisi yoktur. H atla hi
kant olmayan eyler onun szn kullanarak syleyeyim
bilinmez, fakat kant olanlar bilinebilir.
Sokrates Genel b ir dnce. Fakat o, bilinebilen bir
ey ile bilinmeyen eyi bundan sonra ayryordu. im di soru
nu senin de benim de ayn ekilde iitip iitmediimiz mey
dana kar.
Theaitetos
Onu tekrar bulup bulamayacam bilmiyo
rum; fakat biri tarafndan anlatlrsa herhalde izleyebileceim.
Sokrates O halde, ryay rya diye iit; bizi ve btn e
baka eyleri oluturan ilk elerin kantlar olamayacan
baz kiilerin sylediklerini ben de iittiim i sanyorum. Ken
dinden ve kendiliinden var olan hereye sadece bir ad verile
bilir; hakknda baka hibir ey sylenemez; ne var olduu
iddia edilebilir ne de var olmad. Zira bylece onlara varlk 202
veya yokluk balanm olur; halbuki yalnzca onu sylemek
istiyorsak, kendisine baka hibir ey katmamalyz. Gerekten
onlara hibir zaman ne kendisi ne u ne her biri
 528 T H E A T E T O S

ne yalnz ne buyu ne de bu trl herhangi b ir eyi ekleme-

meli; zira her yerde kullanlan her eye eklenen bu szckler,
eklendikleri eylerden baka b ir eylerdir. Fakat ona dair bir
ey sylemek mmkn olsayd, ona ait b ir kanta imkn olsay
d, hi katksz ifade edilebilirdi. Oysa bu ilk elerden her
hangi birini, bir kantn yardm ile ifade etm ek olanakszdr;
b zira bunlar ancak kendi adlaryla arlabilirler; b ir ad: ite
onlarn biricik mlkleri, buna karlk, bunlardan biremi
olanlar, esasen bireik olduklar iin, ayn ekilde adlar da
birleerek bir kant olurlar; zira kantlarn btn z adlar
nn birlemesinden ibarettir. Demek oluyor ki, eler kant-
szdrlar. Bilinem ez, fakat alglanabilirler; birleik eyler ise
bilinebilir, ifade edilebilir ve doru san olarak dnlebilir
ler. Onun iin, kant olmakszn doru b ir sany kavrayan kim
senin ruhu, gereine neden olm utur; fakat bilgiye deil; y-
c le ya: bir konu hakknda aklam a veremeyen bir kiinin bu
konu hakknda bilgisi yok demektir. Fakat kant da katarsa,
sylediim btn nitelikleri tar, bilgiye de tam anlamyla
sahip olur. ittiin ryaya uyuyor mu bu? Yoksa uymuyor
mu?
Theaitetos Tam am yla uyuyor.
Sokrates O halde bilginin kanta dayanan doru san
olduunu syleyen bu tanmdan honut musun?
Theaitetos Elbette,
d Sokrates ^ Demek Theaitetos, birok bilgelerin urunda
salarm aartp b ir trl bulamadklar eyi imdi biz bulmu
oluyoruz?
Theaitetos Hi olmazsa, Sokrates, imdi ileri srd
nz sz, bana doru gibi geliyor.
Sokrates Gerekten bu, doru gibi geliyor. nk, ger
ekten, kant ile doru san dnda daha ne gibi bir bilgi ola
bilir? Yalnz b ir ey houma gitmiyor.
Theaitetos Houna gitmeyen nedir?
e Sokrates Sylenenlerin en nefisi: yani elerin tann
maz olup btn birleiklerin tanlr olmas.
Theaitetos Byle deil m idir?
Sokrates unu bilmeniz gerekir: btn aklam a sra
snda kulland rnekler, denilebilir ki bizim iin bu sziin
bir trl gvencesi gibidirler.
 T H E A l T E T O S 529

Theaitetos Hangi rnekler?

Sokrates Yaznn heceleriyle harfleri. Yoksa bu fikri
iddia edenin bu srada baka bir eyi gz nnde tuttuunu
mu sanyorsun?
Theaitetos Hayr, o bunu gz nnde tutm utur.
Sokrates O halde bunlar tekrar ele alp inceleyelim. 203
Ya da, daha iyisi, bunu kendimize uygulayarak harfleri ne
ekilde rendiimize bakalm . Her eyden nce: hecelerin
akland, ama harflerin aklanmad doru mudur?
Theaitetos yle sanyorum.
Sokrates Ben de tamamyla byle dnyorum. Diye
lim ki, Sokrates adnn ilk hecesi hakknda sana unu soruyor
lar: aziz Theaitetos, syle bakalm SO nedir? Ne diye cevap
verirsin?
Theaitetos S ile O diye cevap veririm.
Sokrates Bu, hece hakknda bir aklam a deil midir?
Theaitetos Evet.
Sokrates- Pekl. imdi ayn ekilde S nin de aklama- b
sn ver.
Theaitetos Nasl olur da b ir e gene b ir e ile ifade
edilebilir Sok rates? Zira S sessiz b ir harftir. Sadece b ir grl
t, dilin bir fsltsdr. B ve baka birok sessiz harfler ise,
bsbtn grltsz, fsltszdrlar. O halde, bu harflere, ak
lanamaz demek tamamyla dorudur. Bunlarn iinde en ak
olan yedisi (yani sesli harfler) sadece b ir ses karrlar; fakat
hibir aklam alar yoktur.
Sokrates te, dostum, bilgi hakknda b ir noktay aydn
latm olduk.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Fakat imdi ne olacak? enin (harfin) bili- c
nemez, fakat hecenin bilinir olduu szn doru olarak kant
lam olduk mu?
Theaitetos yle sanyorum.
Sokrates Pekl. imdi acaba heceyi iki harften ibaret
se iki harf, h arfler ikiden oksa btiin harfler diye mi, yoksa
harflerin birlem esinden meydana gelmi belirli b ir btn e
kil diye m i alalm ?
Theaitetos Benim dnceme gre btn harfler diye
alalm.
Sokrates O halde, u iki tane harfe: S ile O'ya dikkat
34
 530 T H E A T E T O S

et. ikisi birden benim admn ilk hecesini olutururlar. Bu

heceyi tanyan b ir kii, ayn zamanda iki harfi de tanyacak
tr. Deil m i?
d Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Demek ki S ile O'yu tanr.
Theaitetos Evet.
Sokrates O halde? ikisinin de onca bilinmemesine kar
n ikisini de tanyacak m dr?
Theaitetos Fakat bu ok acaip ve mantksz b ir ey
olurdu, Sokrates.
Sokrates Fakat ikisini beraberce tanmak iin h er bi
rini balbana tanmak gerekiyorsa, hece h i renilmek isten
medii zamanda m utlaka harflerin nceden renilmesi gere
kir. Bylece, gzel aklam ay elimizden gene karm olduk,
e Theaitetos Evet, hem de tahm ini aan b ir hzla.
Sokrates Bu da onu iyice muhafaza edemememizden ol
du. ihtim al ki heceyi b ir sra harfler gibi deil de, balbana
b ir anlam olan ve harflerden baka b ir ey olan, harflerden
oluan bir tek btn diye almamz gerekirdi.
Theaitetos Evet, kukusuz ki, bu tekine kyasla, daha
doru olurdu.
Sokrates Onu incelememiz, bu kadar nemli ve erefli
b ir iddiay korkakasna terk etmemiz gerekir.
Theaitetos Terk etmemeliyiz.
Sokrates O halde, u imdi sylediimizi kabul etmi
204 olalm: hece biribirine uygun elerden oluan b ir tek toplu
b ir btndr. Btn harflerde, baka bu gibi durumlarn t
mnde de byledir.
Theaitetos Pekl.
Sokrates O halde, paralar olmamas gerekir.
Theaitetos Neden?
Sokrates nk paralar olsayd, btn de paralarn
toplam olurdu. Yoksa, paralardan oluan b ir btnn de
paralarndan bsbtn baka b ir tek btn olduu dnce
sinde m isin?
Theaitetos Evet.
Sokrates im di, toplam ile btn, sence ayn ey midir
ler, yoksa baka baka eyler midir?
b Theaitetos B u konuda geri emin deilim; fakat ma-
 THEATETOS 531

demki daima cesaretle cevap vermemi istiyorsun, ben de ne

olursa olsun, syleyeceim; bunlar baka baka eylerdir.
Sokrates Cesaretini beendim, Theaitetos; fakat sorunu
da ayn ekilde beenip beenmeyeceime b ir bakalm.
Theaitetos Evet, bakmamz gerek.
Sokrates Demek ki imdiki iddiamza gre btn ile
toplam ayr ayr eylerdir, deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates imdi ne olacak? Toplam ile hepsi de ayr c
eyler m idir? rnein bir, iki, , drt, be, alt, b ir de iki kere
veya kere iki ya da drt iki daha, ya da iki daha
ve bir daha, derken ayn saydan m, yoksa ayr saylardan m
sz ediyoruz?
Theaitetos Ayn saydan.
Sokrates Altdan baka b ir saydan m?
Theaitetos Hayr.
Sokrates Demek ki ifade ekillerinin her birinde top
lam olan alty ifade ediyoruz.
Theaitetos Evet.
Sokrates yleyse hepsi demenin hibir anlam yok
tur, deil m i?
Theaitetos yle.
Sokrates Bu, altdan baka b ir ey demek midir?
Theaitetos Hayr, baka b ir ey deildir.
Sokrates O halde, hi olmazsa saylardan oluan ey- (1
lerde toplam ile hepsi ayn eydirler, yle deil m i?
Theaitetos Evet.
Sokrates Stad'ons iin de aynen byle deil midir?
Theaitetos Evet.
Sokrates Bunun gibi ordunun says vardr ve bu trl
her ey byledir. nk her eyin saysnn btn, varlnn
btn dem ektir.
Theaitetos Evet.
Sokrates Fakat bir eyin says paralarndan baka bir e
?ey demek m idir?
Theaitetos B aka b ir ey deildir.
Sokrates Paralar olan b ir ey, paralarndan meyda-
na gelmez m i?
T heaitetos B e s b e lli.
 532 T H E A T E T O S

Sokrates Paralarn toplamnn, btn oluturduklar

doru olduuna gre, saylarn toplam da btn olmaz m?
Theaitetos Tabii.
Sokrates O halde, btn, paralardan meydana gelmez.
nk, byle olmasayd, paralarn toplam olacana gre,,
bir toplam olurdu.
Theaitetos Hakkn var.
Sokrates Paras, btnden baka, b ir eyin paras
olabilir mi?
Theaitetos Evet, toplam olabilir.
35 Sokrates Doru, erkeke dnyorsun, Theaitetos. Fa
kat kendisinden b ir ey eksik olmadka toplam gene toplam
deil midir?
Theaitetos Muhakkak yledir.
Sokrates Fakat hibir eyi eksik olmayan b ir ey, b
tn olmaz m ? Mademki ayn eyden ayn ey olmular, b ir ey
eksik olunca ne bir btn ne de bir toplam olur.
Theaitetos im di artk bana toplam ile btn arasnda
hibir fark yok gibi geliyor.
Sokrates Paralarn olduu yerde, btnn ve topla
mn, paralarn toplam olduunu sylememi miydik?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates m di, biraz nce sylediim gibi, hece ele
rin kendisi deilse, eleri para olarak iine alm as imknsz
olmaz m; yahut onlarla ayn ise, bilinmek bakmndan ayn
dzeyde olmaz m?
b Theaitetos . Evet, yledir.
Sokrates te bundan kanmak iin ikisinin farkl ol
duunu kabul etm itik, deil mi?
Theaitetos Evet.
Sokrates O halde, harfler paralar deilse bunun e
leri olmayan ne gibi baka b ir eyin, hecenin paralan olaca
n syleyebilir m isin?
Theaitetos H ibir zaman. nk bir kez eleri par
a olarak kabul ettikten sonra, Sokrates, bu eleri bir tarafa
brakarak bunu elerin dnda aramak biraz gln olurdu,
c Sokrates O halde bu kanta gre, Theaitetos, hecenin
paralanamaz bir tek btn olmasndan baka are kalmyor-
Theaitetos Doru.
Sokrates Hatrlyor musun, dostum, biraz nce u s-
 T H E A T E T O S 533

zn doruluunu onaylamtk: baka eylerin teekkl et

tii ilk eler iin b ir kant yoktu; nk bu ilk eler, zle
ri gerei bireik deildiler; hem onlara baka trl, yabanc
olan varlk da buyu da ekleyerek hakkyla ifade edemez
lerdi, hu da onlarn kantszlklarnn ve bilinemezli'klerinin
nedeniydi.
Theaitetos Evet, hatrlyorum .
Sokrates tmdi, eyi basit ve blnmez klan, bundan d
baka b ir neden m idir? Ben kendi hesabma bakasn gre
miyorum.
Theaitetos B en de gremiyorum.
Sokrates Mademki paralar yoktur ve basit b ir ekil
dir, o halde hece de harflerle ayn trdendir.
Theaitetos Hi kuku yok.
Sokrates O halde mademki hece birka harften olu
mutur; o harfler de paralandr; demek ki hecelerle harf
ler ayn derecede bilinebilir ve ifade edilebilirler, nk
paralarn toplam ile btn aynl meydana karm tr.
Theaitetos ok don. e
Sokrates Fakat, b ir ise, blnemezse, hece de tpk harf
gibi ifade edilemez ve bilinemez olacaktr. nk ayn neden
ayn sonucu dourur.
Theaitetos Buna bir diyeceim yok.
Sokrates O halde, hecenin bilinebilir ve ifade edilebilir,
harfin ise bunun tersi olduu sylenirse, bunu kabul edemeyiz.
Theaitetos K anttan eminsek, kukusuz ki kabul ede
meyiz.
Sokrates imdi ne olacak? Yaz yazmay renirken 206
kendin geirdiin b ir tecrbeye dayanarak bu iddianm kar
tna daha ok gler yz gstermez m isin?
Theaitetos Hangi tecrbe?
Sokrates H arfleri renirken sylendikleri veya yazl
dklar zaman yerleri deiince arm ayasn diye onlar gerek
kulan gerekse gzn yardmyla her birini adam akll ve bal
bana renmeye boyuna urayordun..
Theaitetos ok doru.
Sokrates K ita a almay adam akll renmek de her
sesin hangi tele ait olduunu tayin edebilmek yetisini elde et
mekten baka nedir? B u sesler de, genel olarak kabul olundu- b
gibi, musikinin eleridir.
 534 T H E A T E T O S

Theaitetos Hi kukusuz.
Sokrates Kendi grgmzle bildiimiz harflerden ve
hecelerden bakalar hakknda bir sonu karm ak istiyorsak,
diyebiliriz ki birem ilere kyasla, eler alan, bir konunun
tam b ir ekilde renilmesi iin da'ha ak, daha esasl b ir bil
giyi olanakl klar; biri kp da bireiin bilinir, fakat enin
bilinemez olduunu iddia ederse, biz buna ister istemez sama
diyeceiz.
Theaitetos Kukusuz,
c Sokrates Fakat, zannma gre bunun iin baka ka
ntlar da olacaktr. Ama, bu arada ortaya koyduumuz tanm
da aratrm ay unutmayalm; yani kanta dayanan doru san
nn en mkemmel bilgiyi verdii sorununun anlamnn ne
olabileceine b ir bakalm .
Theaitetos Bakalm .
Sokrates Pekl. Bu kantla6 ne demek isteniyor? Ba
na kalrsa u anlamdan b ir tanesi kast ediliyor.
Theaitetos Bu anlam lar nelerdir?
d Sokrates B irin cisi udur: dncemiz ses yoluyla fiil
lerin ve isim lerin yardmyla ifade edilir; yle ki sanmz du
daklarmzdan dklen sesler selinde, tpk aynada veya suda
olduu gibi grnr. Yoksa sence kant bu deil midir?
Theaitetos Kukusuz ki budur. Hi olmazsa bunu ya
pan kimseye, anlatyor, deriz.
Sokrates - Anadan doma sar ve dilsiz olmayan her
hangi bir kimse bunu daha hzl veya daha yava yapabilir,
e yani herhangi bir konu hakkndaki sansn meydana vurabilir,
yle deil m idir? Bu gre gre doru sans olan herkeste
kukusuz kant da bunun yannda bulunur; doru sannn bu
lunduu yerde muhakkak bilginin de bulunmas gerekir.
Theaitetos Doru.
Sokrates Bununla beraber sakn aceleye kaplp imdi
incelediimiz iddiay ortaya atan hibir ey sylememi ol
makla sulamayalm, ihtim al bunu yapann bunu deil dc,
herhangi bir eyin zn sorana elerini saymakla cevap v e r
mek yetisi olduunu dnyordu.
207 Theaitetos B ir rnekle anlatr msn, Sokrates.
Sokrates rnein, Hesiodos arabadan sz ederken ara
bann yz paras olduunu syler. Bunlar ben sayamam: ih-
 T H E A T E T O S 535

timal ki sen de sayamazsn; 'belki de bize arabann ne olduu

sorulduunda yalnzca, tekerlekler, dingil, st ksm, oturacak
yer, boyunduruk diye cevap vermekle yetineceiz.
Theailetos Elbette.
Sokrates Fakat soran kimse cevabmz, tpk senin
adnn paralar sorulunca yalnz heceleri saymakla yetinme- b
miz gibi gln bulacaktr; bu cevab biz elbette doru bir
sanya dayanarak veriyoruz; fakat gerek dil uzm anlan oldu
umuzu ve Theaitetos adnn gramerle sentaks bakmndan
aklamasn verebileceimizi sanyoruz. Halbuki, nce de sy
lendii gibi, doru b ir sanya sahip olarak eler yardmyla
her birini ayr ayr gzden geirmedike bilim sel b ir aklama
vermi olmayz.
Theaitetos Evet, yle.
Sokrates Araba hakknda doru b ir sanmz olduu
kukusuzdur. Fakat u yz paray da sayarak arabann zn
tam anlamyla belirleyebilen kiidir ki, bu fazlal dolay
syla, doru sanya b ir de kant kalm ve sadece samda bu- c
luna b ir kii yerine arabann z zerinde bir uzman ve
yetili b ir kim se olmu olur; zira bu kimse eler dolaysyla
btn incelem itir.
Theaitetos Onu hakl bulmuyor musun, Sokrates?
Sokrates Sen bunun byle olduuna inanyor musun,
dostum, her eyin eleri vastasyla tasvirini b ir kant diye
kabul ediyor, ama, bireiklere ve daha byk paralara gre
yaplan tasvirlerin kant olamayacan m fark ediyorsun? So- d
runu inceleyebilmemiz iin bunu bana sylemen gerek.
Theaitetos Ben tamamyla byle dnyorum.
Sokrates Bunu, bir eyi gerekten bilmeyen b ir kii
nin ayn ey iin bazen buna bazen de baka eye aittir de
mesi; ya da ayn eye bazen unu bazen bunu nispet etmesi
Seklinde mi anlyorsun?
Theaitetos Zcus ahidim olsun ki, byle anlamyorum.
Sokrates Fakat yaz yazmay renirken senin de ba-
Italanmn da bu gibi hatalara saptnz hatrlam yor musun?
Theaitetos Bizim ayn heceye bazen b ir harfin bazen e
de baka bir harfin ait olduunu sandnz; ayn harfi, bazen
doru heceye bazen bakasna koyduumuzu mu sylemek isti-
vorsun?"
 536 T H E A T E T O S

Sokrates Evet.
Theaitetos Zeus stne yemin ederim ki bunu adama
kll hatrlyorum ; fakat bu durumu henz bir bilgi diye say
myorum.
Sokrates O halde? Byle bir halde biri Theaitetos yaz-
208 mak istese ve The ve E ile yazlacan sansa, yazsa, te yan
dan, Theodoros yazmaya kalksa ve T ve E ile yazmas ge
rektiini sansa ve yazsa, bu adlarn ilk hecelerini bildiini ka
bul mu edeceiz?
Theaitetos Fakat yle olunca henz bir ey bilinmeye
ceini biraz nce sylemitik.
Sokrates Ayn duruma ikinci, nc, drdnc hece
lerde de yeniden rastlanam az m ?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates O halde, srasyla yazarsa eler yardmyla
tasvire sahip olduu iin bu kimse doru b ir sanyla Theaite-
tos yazmayaca'k mdr?
Theaitetos Tabii,
b Sokrates Bunu, iddia ettiimiz gibi, henz gerek bir
bilgiye sahip olmadan, srf doru b ir sanyla yapmayacak m
dr?
Theaitetos Evet.
Sokrates Bunu, doru sanyla aklam ay da katma
sna karn yapacaktr. Zira o, eler yardmyla tasvire sahip
olduu iin yazyor; ki bunun da aklama olduunu sapta
m tk.
Theaitetos Doru.
Sokrates O halde, dostum, henz bilgi diyemeyecei
miz kanta dayanan b ir doru san var.
Theaitetos yle gibi geliyor.
Sokrates Demek ki bilginin en salam kantn elde et
tiimizi sanmamz, sadece b ir serapm. Yoksa henz karar
c vermeyelim mi? nk belki de kant szcnn bu anla
mn deil de, anlamn sonuncusunu seeriz.
Theaitetos yi hatrlattn. nk b ir tane daha kalm
t. Birincisi dncenin dilde toplanmas idi; imdi konutu
umuz ise eler yoluyla btne erim ek? idi. Fakat ncs
nedir?
Sokrates Herkesin dnd, yani konuyu btn ba
ka eylerden ayran b ir iaret gstermek.
 THEATETOS 537

Theaitetos Buna ait bir rnek syler m isin?

Sokrates rnek olarak gnei alrsak, gne gkte. Dn- <j
ya etrafnda dnen cisim lerin en parladr, dendii zaman, bu
nu yeter derece kesin bulacan sanyorum.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates O halde bu sylenenin nedeni ne imi dinle
bak. Yukarda sylenenin anlam udur: b ir eyi baka ey
lerden ayran fark kavrayan kimse, bazlarnn dedii gibi
aklamay da kavrar. Fakat sadece m terek olan temas et
tike aklam a da biroklar iin mterek olana dayanr.
Theaitetos Anlyor ve aklam am n bu anlamn do- e
ru buluyorum.
Sokrates Herhangi b ir konu hakkndaki doru sanya
bir de bu konuyu baka eylerden ayran fark katnca nce
sadece b ir sansna sahip olunan bu konu hakknda imdi bir
bilgi elde edilm i olur.
Theaitetos ddia ettiimiz de bu idi.
Sokrates Fakat imdi, Theaitetos, nasl b ir manzara
resmine fazla yaklanca artk hibir ey grlemezse, tpk bu
nun gibi sorunumuza da ok fazla yaklatm iin artk bir
ey anlayamyorum. Uzaktan baktka b ir anlam var gibi g
rnyordu.
Theaitetos B u ne demek?
Sokrates Elimden gelirse sana bunu aklayacam. Se- 209
nin hakknda doru b ir sanm var; buna senin aklaman da
katarsam, seni tanm olurum: yok, katmazsam, hakknda
sadece b ir sanm var demektir.
Theaitetos Evet.
Sokrates Fakat aklam a da senin ayrlnn gsteril
mesinden ibarettir.
Theaitetos Evet.
Sokrates Onun iin hakknda sadece b ir sanm olduka
seni baka eylerden ayran fark kavramyorum demektir.
Theaitetos Olabilir.
Sokrates O halde, benim dndm senin gibi btn
bakalarnda da bulunan yalnz ortak iaretlerdir.
Theaitetos Muhakkak.
Sokrates Zeus hakk iin b ir bak imdi; bu durumda b
nasl olur da senin hakknda baka herhangi bir kiiden ok
bir eyi sanabilirim ? Dn ki ben, b ir insan olan ve burnu.
 538 T H E A T E T O S

gzleri, az olan birinin Theaitetos olduunu dnyorum.

Bu dn imdi bana acaba Theaitetosu veya Theodorosu,
atasznde denildii gibi, Mysiallan n sonuncusundan daha
iyi mi tantacak?
Theaitetos Buna imkn m var?
Sokrates Fakat dndm kimseyi sadece burnu ya
e da gzleriyle deil, b ir de yass bir burun ve parlak gzleriyle
dnsem, o zaman da senin kadar kendimi veya bu yaradl
ta baka birini de sanm olmayacak mym?
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Zannma gre bu sana zg olan burun yass-
I ve baka zellikler ruhumda bir izlenim brakm adan nce
Theaitetos hakknda b ir sanda bulunamam; sonra bu zellik
ler ve burun yassl yarn sana gene rastladmda hafzam
da canlanacak ve hakknda doru b ir sanya neden olacak,
d Theaitetos Hi kukusuz.
Sokrates Onun iin, her ey hakkndaki doru san da
farka dayanr.
Theaitetos Grnre gre, yle.
Sokrates O halde, doru sanya, aklamay katmamz
daha baka ne olabilir? Bununla, tanm ortaya koyan, fark
san yardmyla katm am kastediyorsa, bu kural btn anla
myla gln bir ey olur.
Theaitetos Ne gibi?
Sokrates B ir eyin baka eylerden fark hakknda do
ru b ir sanmz olduu zaman, bu kurala gre bundan baka bir
de bu eyin baka eylerden nasl ayrld hakknda b ir do
ru sany da katmanz gerekir. Bylece de bu kural, Skytali
e veya havanelini sadece evirip durmann yararszln da a
m olacaktr. Buna b ir krn istei demek daha doru olur.
nk elimizde bulunan eye, sandmz eyi doru anlad
mz katmay, ancak tamamyla karanlklar iinde yaayan bir
kr emredebilir.
Theaitetos O halde, deminki sorunla, ne demek istedi
ini imdi syle.
Sokrates Olum, aklam ay da katmak emriyle, sade
ce sanyla kavramak deil, fakat fark da bilmek kast edili-
210 yorsa, o zaman bilginin en gzel b ir tanm btn anlamyla
 T H E A t T E T O S 539

bir m askaralk olmu olur. nk bilm ek, bence bilgiyi kazan

maktan baka b ir ey deildir; yle deil m i?
Theaitetos Evet.
Sokrates Demek ki bu adam, bilginin ne olduu so
rulduu zaman farkn bilgisi ile beraber olan doru sandr
dij'e cevap verecektir. nk ona gre aklam ann katlmas,
bu idi.
Theaitetos Kukusuz.
Sokrates Halbuki bizim, bilgiyi ararken, onun farkn
veya baka herhangi bir eyin bilgisi ile beraber olan doru sa
nda olduunu sylememiz, btn anlamyla budalalk olur, b
te Theaitetos, bylece bilgi ne algdr, ne doru sandr, ne
dc kanta dayanan doru sandr.
Theaitetos Evet, yle.
Sokrates - Bilgi konusunda hl gebe miyiz, gene acla
rmz m var dostum, yoksa artk kurtulduk mu?
Theaitetos Zeus hakk iin gerekten kurtulduk. H atla
bende olandan ok daha fazlasn yardm nla meydana
karttn.
Sokrates m di, ebelik sanatm bytlmeye layk olma
yanlarn sahte b irer rn olduklarn bildirm iyor mu?
Theaitetos Btn anlamyla. e
Sokrates Bundan sonra, Theaitetos, gebe olmay yeni
den denersen gerekten de gebe kalrsan, bu aratrm ann so
nucu olarak daha iyi dncelere gebe kalacaksn. Yok gebe
kalmazsan, o zaman da evren iin daha az can skc olacaksn
ve bilmediini biliyorum diye hayale kaplmayacaksn, onun
iin, daha alakgnll de olacaksn. te benim sanatm n kud
reti bu kadardr; daha ilerisine gc yetmez; hem ben gerek
zamanmzn gerekse gemi zamanlarn byk ve harikulade
adamlarnn bilgisine sahip deilim. Fakat bu ebelik sanatn d
ben de annem de Tanrdan aldk; o kadnlan ben de delikan
llarla soylu ve iyi insanlar dourtmak iin. im di artk Me-
letosm aleyhime at dava iin yarg yerine gitm ek zorunda
ym. Fakat, Theodoros, yarn erkenden burada gene, bulualm.
540 T H E A T E T O S

Notlar:

(1) E fla tu n , greci (l la tiv is t)lerin ku ram larn a bu ad takyor ( ev .).

(2 ) B ir t r maymun ( ev .).
(3 ) Y a n i sa a t, y a da zam an ( ev .).
(4 ) T u ro v a savam a telm ih ( e v .).
(5 ) Y z yirm i adm lk m esafe.
(6 ) Logos szcne k a rlk bazen k a n t, bazen de aklam a k u llan l
m tr.
(7 ) Bu szler, h ib ir so n u elde etm eden hep aynt eyleri yapan lar h ak
knda ku llan lr.
 SOFST
YA DA VARLIK: DL STNE

Tiirkesi
mer Naci Soykan
 S O F S T E G R

Sofist Plton'un yallk diyaloglar arasnda yer alr. Di

yalog Sokrates, Theodorosun konuk olarak beraberinde getir
dii Eleal yabanc ve gen Theaitetosun konumalaryla ba
lar ve geliir. Sofist nce zengin genlerin peinden koan bir
avcya benzetilir. Trlii grnler altnda ortaya kan sofist,
av tek elle yakalanmaz diyen atasziinn geerliliini gste
ren arpc bir rnektir. Sofist bir tccardr, bir bilgi tccar
dr. Elindeki bilgi ise birinci ve ikinci elden olabilir. O tart
ma sanatnn byk ustasdr. Amac kazantr. Sofist gerek
bilgiyi engelleyen bir rtciidr. Diyalog sofistin konumada
hokkabazlk yaparak elimeye gtren sanata sahip ve bilge
likten uzak bir rnek olarak mahkm edilmesiyle sona erer.
Yunanca sophia (bilgi) szcnden kaynaklanan ve an
tik Yunan aydnlanma dnem inde bilgili, bilgin ve sonralar
retmen anlamnda olan sofist szc Sokrates'in alayc tu
tumuyla bilginlik taslayan bilgi kii anlamn kazanm ve bu
anlam Platonun dizgesinde doruk noktasna ulamtr. Gele
neksel Yunan dnne kar bir tepkiyi ifade eden ve tm
deerleri akl ve eletiri szgecinden geiren sofistler birbir
lerinden farkl grleri ve siyasal dnceleri savunmalarna
karn temelde dem okratik dncelere destek olmular ve es
ki Y u n a n d a aristokratlara kar demokratlara yarayacak d
nceler retm ilerdir. Som ut insan ele almalar, soyut ara
trmalara eilm em eleri, bilginin satlabileceini bu nedenle de
retilebilecek bir ey olduunu savunarak siyasal bilgi ve er
demi aristokratlarn tekelinden kurtarmlar ve geni kitlelere
yeni dnceler ulatrmlardr. Sofistleri antik Yunan dn
cesine eitli katklarda bulunm u kiiler olarak grm ek de bir
baka gr asn oluturacaktr.
 K onuanlar:
T H E O D O R O S , S O K R A T E S . E L E A L I B R Y A B A N C I. T H E A T E T O S

B R N C B L M

Theodoros Hey Sokrates! B ak, ite hurdayz! Dnk s 216;

zmze uyup geldik. Bize de bylesi yakrd hani. stelik
bir yabanc konuu da birlikte getirdik. E leada doup by
m. Hem de Parm enidesle Zenon'un yolda olmu. Dorusu
babayiit b ir filozof.
Sokrates Theodoros! Sana yoldalk eden yabanc, ola
ki sradan b ir konuk deildir. Yoksa sen, H om crosun dedii
gibi1, bilmeden b ir Tanr'yla birlikte gelmi olm ayasn? O, der
ki, bilinmedik Tanrlar, zellikle de konuk klna girmi ya b
banc b ir Tanr, ar ve namus duygusundan paym alm d
rst insanlara elik eder. Baklarn insanlann stnden ayr
maz. Onlarn iyi ve kt ilerini gzler. K im bilir, belki de, ar
dn sra gelen, o yce, gl varlklardan biridir. Bizim gibi
deersiz insanlann szlerini snam ak, hem de rtmek iin
burada bulunuyor. Sakn o, b ir rtm e T an n s olmasn?
Theodoros Hayr Sokrates! Konuumuz bu tr biri de
il ama, tartm aya can atanlardan ok daha ll. Bana ka
lrsa o, tam anlamyla b ir Tanr saylmaz am a, onun Tanrlk c
bir yan var. nk ben, tm gerek filozoflar byle adlan
dryorum.
Sokrates Hi kukusuz, ey dost! Ne gzel syledin!
Ama yine de, sanrm , bu soy insanlar tanm ak, Tanrlar ta
nmaktan hi de kolay olmasa gerek. Nedeni u: szmona
filozof deil, tersine filozofun has dediimiz bu insanlar; kent
kent dolaarak, buralardaki insanlann yaayna yukardan
baktklarnda, aadaki bilgisiz halk, onlar baka baka klk
larda grr. Kim ilerinin gznde hibir deerleri yoktur; ki
mileri iin ise her eyden ok deerlidirler. Demem o ki, kimi
2ama devlet adam, kimi zaman sofist klnda grnrler.
35
 546 S O F S T

yleleri de vardr ki, kimi zaman birok insan, onlar btn

btne deli yerine koyar. Konuumuz, kendi lkesindeki in
sanlarn, bunlara ne gzle baktklarn, ne ad verdiklerini bize
217a sylemeyi uygun grrse, onu seve seve dinlemek isterim.
Theodoros 'B u n lar' dediin, kimlerdir?
Sokraies .Filozof, sofist, devlet adam.
Theodoros Seni byle kayglandran balca ey nedir?
Belli ki dndn b ir ey var. Buna seni iten ne tr bi
zorluktur?
Sokraies u: Bunlarn hepsini b ir mi sayyorlar, iki
mi? Yoksa, ortada ayrl ad olduuna gre; bunlar tre
ayryorlar da, her b ir ada bir tr gzyle mi bakyorlar?
Theodoros Konuumuzun bunu aklam aktan ekine
ceini sanmyorum. Ne dersin, ey yabanc, ona ne ad verelim?
b Yabanc Dediin gibi, Theodoros, susmak iin ortada
hibir neden yok. stelik, bunlar e ayrdklarn sylemek
hi de g bir ey deil. Ama her birini gerekten tanmlamak,
ne olduunu aka belirlem ek, dorusu, ne kk ne de ko
lay b ir itir.
Theodoros Mutlu bir rastlant bu, Sokrates! nk se
nin imdi stnde durduun konular, buraya gelmeden nce,
bizim ona sorduklarmza ok benziyor. imdi sana nasl yap
tysa, bize de yle kaam akl yantlar verm iti. Dediine bak
lrsa, bu konuda yeterince bilgi edinmi, hem de hibirini unut
mam.

K N C B L M

c Sokraies Ey yabanc! Bu senden ilk dileimiz. Hemen

bizi geri evirmeden, unu syle: Birilerini aydnlatmak iste
diin b ir konuda, ne tr bir konuma yolunu tutarsn? Akla
malarn, genellikle, hi ara vermeksizin uzun uzadya b ir ko
numayla m, yoksa sorgulama yntemiyle mi yaparsn? B ir
defasnda, Parm enides'in, bu ikinci yntemi kullanarak ola
anst gzel b ir tartm a kardna tank olmutum. Ben
henz ok gentim, o ise yan ban alm b ir adamd.
Yabanc nsann karsnda, alngan olmayan, hem de
rahat ynetilebilen biri bulunursa Sokrates, karlkl konu-
d ma yolu daha kolaydr. Ama yoksa byle biri, o zaman en iyisi,
tek bana, aralksz konumadr.
 S O F S T 547

Sokrates Burada bulunanlardan dilediini seebilirsin.

Lnk hepsi de kendilerini seve seve senin ellerine brakmaya
hazr. Ama beni dinlersen, genlerden birini, u Theaitetos'u
se, ya da kim i istersen.
Yabanc Sizlerle bu ilk bulumamda, arabuk sz al
veriinde bulunarak b ir sohbet etm ek yerine, uzun uzadya
ayrntl b ir konumay, tek bama, ya da b ir bakasn kar
ma alarak, sz koturm aktan, bir tr gsteri yapmaktan,
dorusu, Sokrates utanyorum. nk biraz nce sz edilen e
ey, sanld gibi, dpedz sorularla ksa yoldan ortaya ko
nulabilecek b ir sorun deil, tersine am aca ulalm as iin uzun
uzadya aratrm ay gerektirecek b ir konudur. te yandan, bu
rada bulunanlarn isteklerine uymamak, zellikle de deminki
szlerinden2 sonra, ne dostlua, ne de aktreye sar. Daha
nce, kendisiyle konumamda zerimde brakt etkiden ve
de imdi senin onu salk vermenden tr Theaitetosu konu- 218 a
mama elik etm esi iin seve seve almaya hazrm.
Theaitetos Ne dersin yabanc, sras gelmiken, tam da
Sokrates'in belirttii gibi herkesi honut edecek m isin?
Yabanc yle grnyor ki Theaitetos, bu konuda ba
kaca sze gerek kalmad, ama senin iin ayn ey denemez.
Anlalan bundan byle konumay sen yrteceksin. Konu
mann uzunluundan yorulur ve de sklrsan, bundan beni
deil, burada bulunan dostlarn sorumlu tutm alsn.
Theaitetos Yo, hayr. u anda, gerekten yle kolay ko- !>
lay yorulmayacam sanyorum. Ama eer yle b ir ey olursa,
o zaman, urada duran Sokratesi de aramza alrz. O, Sokra-
tesin ada, benim yatm ve okul arkadam dr. G ilerde
benimle birlikte alm ak, hi de alk olmad b ir ey de
ildir.

N C B L M

Yabanc yi. Bu senin bilecein b ir ey. Konuma bo

yunca kendini yoklar, ona gre karar verirsin. Ama imdi, sen
ve ben aratrm ay birlikte yapacamza gre, bana kalrsa,
ilkin sofistten balayalm, derim. Onun gerekte ne olduunu
derinlemesine aratrp, kavramsal olarak aka ortaya koya-
l>m. Seninle ben, biz ikimiz, imdiye dek onunla ilgili olarak, c
yalnzca ad zerinde anlam bulunuyoruz. Buna karlk, bu
 548 S O F S T

ad kendisine verdiimiz eyi, sen de ben de kendi dnce

mize gre ayr ayr kavram olabiliriz. Fakat ne ile ilgili olur
sa olsun, hibir kavram belirlenim i olmakszn, yalnzca adlar
zerinde anlamak yerine, kavramlar belirleyerek, eyin ken
disi zerine tam b ir anlamaya varmak, kukusuz her zaman
daha iyidir. imdi aratrm ay amaladmz, sofist denen bu
soy insanlarn gerekte ne olduklarn sylemek, dnyadaki en
kolay ey deildir. Ne denli byk olursa olsun b ir ii baar
mak iin, genellikle ve eskiden beri geerli olan en uygun yol,
by baarmay gze alm aktansa, ilkin k ve kolay
denemeyi gerektirir. yleyse Theaitetos, imdi, kendim iin
olduu gibi her ikimiz iin de unu neririm : Sofistin kkeni
ni, gerekte ne olduunu kavramamz g ve zahmetli b ir i
olacandan, buna girimeden nce, yntemimizi daha kolay
baka bir konuda deneyelim, gsterecein daha rahat baka bir
yol yoksa eer.
Theaitetos Hayr, yok.
Yabanc O halde, dilersen, herhangi nemsiz kk bir
eyi alp, bunu, asl byk konumuz iin bir rnek olmak ze
re kullanma yoluna gidelim.
e Theaitetos Peki.
Yabanc Ne tr b ir rnek oluturabiliriz? Bu, b ir yan
dan herkese bilinen, sradan basit b ir konu olm al, ama te
yandan ise, onu tanmlamaya yarayan zelliklerinin okluu
bakmndan, nemli, byk bir konudan hi de geri kalma
mal. Diyelim ki bu, oltayla balk tutan biri olsun.' Bu, hem
herkese bilinen, hem de ayn zamanda uzun boylu tartma
gtrr bir ey deildir, yle deil mi?
Theaitetos Evet, yle.
219 a Yabanc Buna karn onun, yntem ve kavramsal ta
nmlama bakmndan amacmz iin yararl bir rnek olaca
n umarm.
Theaitetos Dorusu iyi olurdu.

DRDN C B LM

Yabanc O halde, yle balayaln: tikin unu syle:

Oltacy b ir sanat adam olarak niteleyebilir miyiz? Ya da o,
gerekte bir sanat olmayp bir baka beceriyle ilgisi olan
biri midir?
 SOFST 549

Theaitetos Kukusuz o, sanatn dnda b iri deil.

Yabanc Ama genellikle sylemek gerekirse, tm sa
natlar ikiye ayrlm az m?
Theaitetos Nasl?
Yabanc lk i tarm , kincisi beslenmeye yarayan ara
gerelerin, kap kaan paralarnn b ir araya getirilm esi ya
da bunlarn tezgahlarda yaplmas gibi tm iler. Buna bir
de yknme (taklit) sanatm katalm . Btn bun lan , uygun
bir biimde tek b ir ad altnda toplayabiliriz. j,
Theaitetos Nasl ve hangi ad altnda?
Yabanc B ir kimse, nceden var olmayan b ir eyi, her
hangi b ir zamanda meydana getirmise, o kiiye, o eyi mey
dana getiren ve o eye de meydana getirilm i olan ey deriz.
Theaitetos Elbette.
Yabanc Biraz nce andmz tm bu sanatlar, etkin
liklerini meydana getirmede gsterirler.
Theaitetos Evet, yle.
Yabanc yleyse, onlarn tmn 'meydana getirme
sanat' bal altnda toplayalm.
Theaitetos yi olur. c
Yabanc im di de, renmeyle ilgili tm etkinliklerin
ve de kazanca, yar-d, avclk gibi grgl bilgiye dayanan
uralarn sanatla ilgili ynne b ir bakalm . uras aktr ki,
burada insan, kendi gcyle hibir eyi meydana getirmez, ter
sine var olan ve olmu olan bir eyi, ya szlerle ya da dav
ranlarla elde eder veya ona bakalarnn el koymasna kar
kar. Tm bu sanatlar, 'elde etm e san at diye adlandrlabil-
se yeridir.
Theaitetos Dorusu iyi olurdu.

B E N C B L M

Yabanc Tm sanatlar, elde etme ve meydana getirme

sanatlar diye ikiye ayrldna gre, Theaitetos, oltayla balk d
utma sanatn, bunlardan hangisine koyacaz?
Theaitetos B elli ki, elde etme sanatna.
Yabanc Ama elde etme sanat da yeniden iki tre ay
rlr: B iri, balam a, kiralam a ya da saln alm a eidinden
gnll deiimle ilgilidir; her eyi eylemle ya da szle, zorla
ele geiren dieri ise, zorbaca elde etm e sanat diye nitelense
yeridir.
 550 S O F S T

Theaitetos Sylediklerine baklrsa, bu sonu doru ol

sa gerektir.
Yabanc Peki ama, zorbaca elde etme sanatn da iki t
re ayrmak gerekmez mi?
Theaitetos Ne gibi?
Yabanc Etkinliklerini aktan aa gerekletirenleri
savala, gizliden gizliye srdrenleri ise avclkla ilgili olarak
e gstermemiz gerekiyor.
Theaitetos Evet.
Yabanc Avclkla ilgili olann da yeniden ikiye bl
mekten kendimizi alamayz.
Theaitetos y le ama, nasl?
Yabanc B ir blm cansz nesnelerle, dier blm
de canl varlklarla ilgilidir.
Theaitetos B u ikisi, en azndan avlanabilir eyler ola
rak var olduu srece, dediin doru.
220 a Yabanc Nasl olm asn ki? stelik, dalglk sana
tnn baz alanlar b ir yana, hibir ad verilmeye deer grl
meyen cansz nesnelerin avcl gibi, teki baz nemsiz ura
lar da burada gz ard etmemiz gerek. Ama dier blme,
canl varlklarn avlanmasna gelince, onu hayvan av diye
adlandrmalyz.
Theaitetos Peki.
Yabanc Ama dorusu, hayvan avcl da yine ikiye
ayrlr. Birincisi, kara hayvanlar avcl diye adlandrlrsa ye
ridir. Bunun da pek ok blm leri ve bu blmlere uygun ad
lar vardr. Dieri ise, yzen hayvanlar iine alan su hayvan
lar avcl olarak gsterilebilir.
Theaitetos Kukusuz,
b Yabanc Ama yzen hayvanlarn bir blm ku soyun
dan olmasna karn, dier blm ise yalnzca su hayvanlan
deil m idir?
Theaitetos Hi kuku yok.
Yabanc Ve de bu ku soyundan olanlarn avlanmas,
bir tr ku av diye belirtilecek.
Theaitetos Evet, yle.
Yabanc te yandan, yalnzca su hayvan olan (balk)-
larn avlanmas, genelde, balk tutmadr.
T heaitetos E vet.
 S O F S T 551

Yabanc im di yolumuzu srdrerek, bu av da yeniden

iki ana-blme ayrmayacak myz?
Theaitetos Hangi blmlere?
Yabanc Bunlardan birinde avclk, yalnzca kuatma
yoluyla yaplrken, dierinde bu i vurma ile grlr.
Theaitetos Bununla ne demek istiyorsun? Bu ikisini
birbirinden kesin olarak ayrrken hangi noktadan bakyorsun?
Yabanc Birincisi iin durum kesinlikle yledir: B ir
eyi yakalamak am acyla onun evresini kuatmaya ve onu ks
kvrak tutmaya yarayan tm eylere yakalam a-arac demek,
hem uygun hem de hakl b ir adlandrma olur. c
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc O halde, balk tutmaya yarayan sepetleri, a
lar, kapanlar, hasr rgleri ve benzeri eyleri, her durumda,
'yakalam a-arac' diye gstermek gerekmez mi?
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Demek ki, avcln bu trn yakalama av
ya da benzeri bir biimde niteleyeceiz.
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama teki blme gelince, burada avclk, ol
ta ve zpknlar kullanarak avn yakalanmasyla yaplr. imdi,
biz bunu b ir ad altnda toplarsak, ona yaralayarak yakalama d
av diyeceiz. Ya da Theaitetos, daha uygun b ir ad ne olabilirdi
dersin?
Theaitetos Ad konusunda tasalanmayalm. Sylenenler
yeterli.
Yabanc B an a kalrsa, bu yaralam a avnn b ir tr da
ha var. Geceleyin ate nda yapld iin, bu av trn'uy
gulayanlarn kendileri, ona ate-av adn vermilerdir.
Theaitetos Doru.
Yabanc Ama, zpknlarn ucuna engel taklarak gn
dzn yaplanna, genellikle, engelli olta balkl denir.
Theaitetos Evet, yle denir.

A L T IN C I B L M

Yabanc Yaralam a avnn bir blm olan, zpknn

ucuna engel taklarak yaplan engelli olta balklnda, ha
reketin yn yukardan aaya dorudur. B u ynde, en ok
zpknlar kullanld iin, avlamann bu tr, zpkn av diye
adlandrlr.
 552 S O F S T

Theaitetos Evet, en azndan bazlar ona byle der.

Yabanc O halde, geriye yalnzca b ir tr daha kald.
Theaitetos Bu ne ola ki?
Yabanc Zpkn avnda olduu gibi, bal geliigzel
221 a bir yanndan vurarak avlama tarzna karlk, bir de, ubuk
veya kam aadan yukarya doru ekerek, ucundaki olta
inesiyle bal bandan veya azndan yakalama biim i var
dr. Syler misin, Theaitetos, imdi buna ne ad vereceiz?
Theaitetos Yanlm yorsam , bulmay amaladmz e
yi, sonunda bylece ele geirmi bulunuyoruz.

Y E D N C B L M

Yabanc O halde, imdi seninle ben, olta ile balk avc-

b lna yalnzca en uygun adlar koymakla kalmadk, aym za
manda onun kendisini belirleyen kavram da yeterince anla
m olduk. yle ki: B ir btn olarak sanata bakldnda, onun
nce ikiye ayrld grld. Yarm lardan biri elde etm e sa
natyd. Bunun yars zorbaca elde etme sanat, zorbaca elde
etmenin yars avclk, avcln yars hayvan av, hayvan av
nn yars su hayvan av, su hayvan avnn yars da genellik
le balk tutm a idi. Balk tutm a da yeniden ikiye ayrld. Bun
lardan biri yaralayarak yakalam a av ve bunun da yan s en
gelli olta balklyd. Ama bu da iki biim de yaplyordu,
c Bunlardan birinde kam, aadan yukarya doru ekiliyor
du. Adn ona uyan bu davrantan alan, bizim asl aradmz
av tr budur ve olta ile balk avcl diye adlandrlr.
Theaitetos Bylece, konu tam b ir akla kavutu.

S E K Z N C B L M

Yabanc Peki yleyse. im di biz, sofistin gerekte ne

olduunu bu rnee gre kavramay deneyelim mi?
Theaitetos Evet, elbette.
Yabanc nceki durumda ilk soru u idi: Oltacy sa
natla ilgisi olmayan biri m i, yoksa b ir sanat adam m saya
caz?
Theaitetos Evet, bu idi.
Yabanc im di bu durumda ad geeni, ey Theaitetos,
sanatla ilgisi olmayan biri olarak m, yoksa her zaman ve her
 S O F S T 553

yerde gerek sofistler, yani gerei elinde tutan kiiler olarak

nu greceiz? d
Theailetos Kukusuz, sanatla ilgisi olmayan sradan b i
ri olarak deil. nk ne demek istediini iyi anlyorum. Ge
ri kalan herkes sradan biri olabilir de, bu ad tayan b ir kii
sradan biri olamaz.
Yabanc Dahas, ne yandan bakarsak bakalm , onu be
lirli bir sanat eri olarak grmek zorundayz.
Theaitelos Bu sanat hangisi ola?
Yabanc Tanrlar korusun! Bu iki adam birbiriyle ak
raba olmaya!
Theaitelos Kim kim inle?
Yabanc Olta balksyla sofist.
Theailetos Nasl?
Yabanc Her ikisi de b ir tr avc olarak betim lenir.
Theailetos kincinin av alan neresidir? Birincisininkini e
konumutuk.
Yabanc Tm avclk alanm daha nce ikiye blmtk.
Biri yzen hayvanlarla, dieri karadaki canllarla ilgiliydi.
Theailetos Evet.
Yabanc B irincisini, yani yzen hayvanlarla ilgili olan
n, btn btne aratrm bulunuyoruz. Ama karadaki can
llarla ilgili olan teki blm gz ard etm itik. Ancak, onun
birok alt blm lere ayrldn belirtm ekle yetinm itik.
Theaitelos Doru. 222 a
Yabanct m di, her ikisinin de kalk noktas elde etme
sanat olm akla, oltac ile sofist, buraya kadar ayn yolun yol
cusu oldu.
Theailetos En azndan yle grnyor.
Yabanc Ama hayvan avndan balayarak yollan ayrl
yor. B iri denizde, rm aklarda ve gllerdeki canllar avlama a
basnda.
Theailetos ok haklsn.
Yabanc Ama teki, karalara ve bam baka trl akar'la-
ra, yani zenginlik akan rm aklara, sz m isali, bereketli ayrlar
da yetien genlere ynelir; bu yaratklar kendi egemenliine
almaya abalar.
Theaitelos Ne demek istiyorsun? ^
Yabanc Karadaki canllarn av iki byk blme ay
rlr.
 554 SOFST

Theaiteios Bunlar nelerdir?

Yabanc B iri evcil, dieri yabanl hayvanlarla ilgilidir.

D O KU ZU N CU B LM

Theaitetos Evcil hayvanlar da avlanr mym?

Yabanc nsan evcil b ir hayvansa, evet. Ama yine de
sen u varsaymlardan houna gideni se: stersen, ya genel
likle hibir evcil hayvann olmadn ya da bazlarnn evcil
olduunu kabullen. Ama dilersen, bunun tersine, insan b ir ya
banl ya da evcil olarak al ve onun avlanabilecei dncesini
kafandan sil. Bu sylenenlerden hangisi, her zaman iin dahi
houna gidecek olandr? B u konuda kesin kararm bize syle
melisin.
c Theaitetos Peki yabanc. Biz insanlarn evcil hayvan
lar olduklar ve bir tr insan avnn da var olduu kansn
daym.
Yabanc Evcil hayvanlarn avn da ikiye ayrabiliriz.
Theaitetos Hangi bakm dan?
Yabanc Haydutluk, tutsak alma, zorbalk ve savasal
edimlerle her bakmdan ilgisi olan bu avn b ir blmn zor
kullanan av diye b ir ad altnda toplayp belirleyebiliriz.
Theaitetos Gzel.
Yabanc Ama te yandan, mahkemede, halk nnde ve
dostlar arasnda yaplan konuma sanatm tmyle kapsayc
d bir adla kandrma sanat diye niteleyebiliriz.
Theitetos Anlatk.
Yabanc im di bu. kandrma sanatnn da iki tr oldu
u kabul edilmelidir.
Theaitetos Hangi iki tr?
Yabanc B iri kiisel yaam iin geerli, dieri ise top
lumsal yaam iin.
Theaitetos Evet, sz konusu iki tr bunlardr.
Yabanc Bunlardan birincisi avlama iini kim i zaman
cret karlnda, kimi zaman da arm aanlar vererek yapmaz
m dersin?
Theaitetos Anlamadm. t
Yabanc B elli ki, ak avclnn yntemine henz hi
dikkat etmemisin.
Theaitetos Hangi bakmdan?
 S O F S T 555

Yabanc B aka ilerde harcanan abann karlnda

cret alnrken, ak avclnda bunun tersi olur. Burada avc,
avlayaca kiilere arm aanlar verir.
Theaitetos ok haklsn.
Y a b a n c. Buna ak sanat diyelim.
Theaitetos A n l a t k .
Yabanc Para kazanmaya yarayan sanat, uyandrd
holanma duygusuyla insanlar kendine eker ve srekli ola
rak onlar oyalayan bir yem olarak i grr. stelik, paray da
yaamn srdrlmesi iin yalnzca b ir geim arac olmak
tan karr. Bu sanata ilikin olan her eyi, onun tm blm
lerini, sanrm , dalkavukluk sanat ya da her eyi hoa giden
ynyle gsteren sanat olarak belirleyebiliriz. 223 a
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc Kandrm a sanatnn sz edilen teki blm
ne3 gelince, burada, erdemin elde edilmesi evredekiler iin
amalanr. Ama bunun karlnda para alnrsa, o zaman bu
sanat baka b ir ada hizmet eder.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Peki, yleyse nedir? Sylemeye al!
Theaitetos Apak ortada. Kuku yok, sofisti bulduk.
Dorusu, bu ad lam da yerine oturttum.

ONUNCU BLM

Yabanc O halde, Theaitetos, bu aklam aya gre, b ir b

sanatn sofistik olarak nitelenm esi iin, onun elde etme sana
tnn altnda tutulm as ve alt blmlerinin yle olmas gere
kecektir: Elde etm e sanatnn altnda zorbaca elde etm e sanat
ve bundan sonra da birbiri altnda olm ak zere srasyla un
lar gelecektir: Avclk, hayvan av, kara hayvan av, insan av,
konuma ile yaplan av, tek tek kiilerin avlanmas, para ka
zanmaya hizmet eden av ve en sonunda da szde-bilgelikle eit
meyi deneyen sanat. Bu sanat, aklam am zn sonucuna gre,
zengin ve soylu genlerin avlanmasdr.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc im di de sorunu u bakmdan ele alalm. Ara
trma konumuz olan sanat, yle deersiz, basit bir sanat de
lil, tersine ok eitli ynleri olan b ir sanattr. nk daha
nceki aklam alarm zn da gsterdii gibi, demin onun iin
 556 S O F S T

uygun bulduumuz yer, onun gerek yeri deildir. O, baka

b ir trdendir.
Theaitetos Ne gibi?
Yabanc Elde etme sanatnn, biri avclk alann, die
ri karlkl deiim alann kapsayan iki tr vard.
Theaitetos Evet, yleydi.
Yabanc m di, karlkl deiim alann yeniden ikiye
ayralm. B iri armaan vermeyle, dieri de tecimle ilgilidir.
Theaitetos Doru.
Yabanc Tecimin de iki blm vardr,
d Theaitetos N elerdir bunlar?
Yabanc B iri, kendi rettiini kendisi satmak, dieri,
bakasnn rnn piyasaya srmek.
Theaitetos Kukusuz, doru.
Yabanc B u sonuncunun yarsn, kent iinde yaplan
oluturur ve de adna perakende tecim denir, yle deil m i?
Theaitetos Evet, yle.
Yabanc Buna karlk alm satm n darya ynelik
olanna toptan (byk) tecim denmez mi?
Theaitetos Elbette.
Yabanc Ama yle grnyor ki, toptan tecim, kimi
e zaman bedenin, kimi zaman da ruhun beslenme ve gereksini
mine ilikin eyleri para karlnda satarak piyasaya srm
yor mu?
Theaitetos Bununla neyi demek istiyorsun?
Yabanc Belki de burada ak olmayan, yalnzca ruhla
ilgili olandr; nk tekini, sanrm , hepimiz anlam bulunu
yoruz.
Theaitetos Evet.
224 a Yabanc O halde, kent kent dolaarak, buradan alnp
oraya gtrlp satlan her trl mzii, resim ve hokkabaz
lk sanatlarn, ister elence, ister ciddi am alar iin olsun,
alverii yaplan ruha zg daha pek ok syleileri gz n
ne alrsak, bunlar piyasaya sren ve satan, yiyecek-iecek
satcs gibi byk bir tecim er olarak adlandrmakta hi de
haksz saylmayz.
Theaitetos ok doru,
b Yabanc Bilgi daarm toptan alp, kent kent dolaa
rak, onlar para karlnda satana da ayn ad verilmez mi?
Theaitetos Kukusuz verilir.
 SOFST 557

ON BRNC BLM

Yabanc Bu ruh maddeleri teciminin b ir blm gs

teri sanat diye adlandrlrsa pek uygun ve doru olmaz my
d? te yandan, dier blmne de b ir ad vermemiz gerek.
Geri bu ad, ilkinden hi de daha az gln olmayacak ama,
konu, bilgi daar sat olduuna gre, bu ie uyan b ir ad
olmal, deil m i?
Theaitetos Evet, yle.
Yabanc Adlandrmak istediimiz bu bilgi teciminin
birinci blm, ikinci blm dnda kalan sanatlarn bilgi c
daaryla, ikinci blm de erdeme ilikin sanatlarla ilgilidir.
Her biri kendine zg ad almak zorundadr.
Theaitetos Bu ok doal.
Yabanc B irincisine uyan ad sanat sat olsa gerektir.
kincisinin adn da sen koy bakalm.
Theaitetos Bunun iin tek doru ad sofistiktir. te ara
dmz sanat. Ona baka b ir ad veren, yanlgya der.
Yabanc ok doru. im di, sylediklerimizi zetleye
lim: Elde etm e sanatnn b ir blm deiim sanat, bunun bir d
blm tecim , bunun b ir blm toptanc tecim , bunun bir
blm ruh maddeleri tecimi ve bunun da b ir blm erdeme
ilikin sz ve bilgi daar tecimi idi. Bylece sofistin sanatm
ikinci bakmdan da gsterm i olduk.
Theaitetos ok gzel.
Yabanc ncs de u: B ir ve ayn yerde uzunca b ir
sre oturarak, erdeme ilikin bilgi daarn, kimi zaman top
tan alp, kimi zaman kendi kendine bulup satana da, yaa
mn bu yoldan kazand iin, ayn ad vereceksin sannm .
Theaitetos Neden olmasn!
Yabanc 0 halde sen, bakasnn rnn piyasaya s
ren perakendeci tecimi olduu gibi, elde etm eci, deiimci te-
cimsel sanatn bir blm olan kendi rnn satmay da, e
bilgi tecim i ve erdeme ilikin alanlara zg olduu srece, ku
kusuz hep sofistik diye adlandracaksn.
Theaitetos Kesinlikle. nk apak dnce, baka
trlsne izin vermez.
 558 SOFST

ON K N C BLM

Yabanc yleyse yolumuzu srdrp, aratrmamzn

konusunun ununla yakn b ir ilikisi olup olmadna bir ba
kalm.
225 a Theaitetos Ne ile ?
Yabanc Kavga-dv, elde etme sanatnn bir blm
olarak bize grnmt, deil m i?
Theaitetos Evet.
Yabanc Bunu da ikiye ayrmak uygun olacaktr.
Theaitetos Nelerdir bunlar?
Yabanc Birine yarm a dierine de sava diyebiliriz.
Theaitetos Gzel.
Yabanc Gs gse sava iin zorbalk gibi b ir ad
seebilseydik, dorusu bu ona pek yakk ve uygun olurdu.
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama sava karlkl konuma ile olursa Theai-
b tetos, o zaman, en iyisi, ona sz-dviiii demek deil midir?
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama sz-dv alan da yeniden iki blme
ayrlr.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Sz dv karlkl uzun konumalarla ve de
hak ve hakszlk zerine, halk nnde yapld srece, bu, hu
kuk tartm as olur.
Theaitetos Doru.
Yabanc Buna karn, ksa soru ve yantlarla tek tek
kiiler arasnda olan sz dv sanatna, elime sanat de
memiz gerekmiyor mu?
Theaitetos Evet, gerekiyor.
Yabanc Bu elim e sanatnn blmlenmesine gelince:
c Alveri uyumazlklaryla ilgili olmasna karn tam anlamy
la sanat saylmayacak olan tm bu eyler, geri b ir tr ola
rak kabul edilmelidir, nk bu trn ilgili olduu kendine
zg bir alann varl apak ortada ama bunlara ne im
diye dek zel b ir ad verilm itir, ne de, sz gelii biz, imdi
burada byle b ir ad bulmak zahmetine katlanm ak zorundayz.
Theaitetos ok doru. nk bu sz konusu olan, gz
ard edilebilecek b ir sr karm akark ve nemsiz eylerle
dolu.
 SOFST 559

Yabanc Ama te yandan, trnn dier genel kavram

lar zerine olduu gibi, hak ve hakszlk zerine yaplan tar
tm alarla da ilgili ve sanatsal yn olan tre gelince, bunu
Eristik (tartm a sanat) diye adlandrmamz gerekmez mi?
Theaitetos E lbette gerekir.
Yabanc Tartm a sanalnn da biri zararl (para kay
bettirici), dieri vararh (para kazandrc) olm ak zere iki t
r vardr.
Theaitetos Hi kukusuz.
Yabanc yleyse, her biri iin doru ad bulmay dene
yelim.
Theaitetos Hay hay, neden olmasn!
Yabanc Bana kalrsa, bu sanatn verdii hazdan tr
insann asl kendi ilerini bolamasna neden olan b ir tr
var ki, bu, konuma ve ifade tarz ynnden ou dinleyicile
re pek az honutluk verir. Buna gevezelikten baka bir ey den
mez.
Theaitetos Evet, bu onun iin en uygun addr.
Yabanc B ir de bunun tersini dnelim. Bu tartma c
sanat, kiisel ilikilerde para kazanmaya yararsa, ona ne de
meli? Bunu da sen bul, bakalm!
Theaitetos iim izden biri, yanlmak istemiyorsa eer,
imdi drdnc kez karmza kann sofist olduunu syle
mek zorunda deil m i?
Yabanc Ne ynden baklrsa baklsn, bu tantn da 226 a
gsterdii gibi, sofist, eristik sanatnn kazan arayan blm
nn b ir tem silcisinden baka b iri deildir. Ama bu blm, e
lime sanatnn bir blmdr. elime sanat da sz-dvii
sanatnn b ir blm, sz-dv sanat sava sanatnn, sa
va sanat kavga-dv sanatnn ve en sonunda da bu kavga
-dv sanat elde etm ek sanatnn bir blmdr.
Theaitetos Dorusu, sylenenlerden bu kyor.

ON NC BLM

Yabanc B u karmzdakinin, ok eitli grnleri

olan biri olduunu sylemek ve av tek elle yakalanmaz di
yen ataszn burada amak ne denli dorudur, gryor mu
sun?
T heaitetos D em ek k i, o n a i f t e lle s a r lm a k g e rek .
 560 SOFST

Yabanc Kukusuz doru. B u yol zerinde izini gde-

b rek, ona ulamak iin tm gcmz ortaya koymalyz. y
leyse, syle bana: Ev ilerini gsteren belirli szckler var
mdr?
Theaitetos Hem de ok. Ama bu b ir yn szckten
hangilerini soruyorsun?
Yabanc unlar rnein: szmek, kalburlam ak, savur
mak, ayrmak4.
Theaitetos Daha baka?
Yabanc Dahas, yapa taram ak, yn eirmek, rmek
gibi sanat uralar stne daha binlerce bu tr deyim bili
yoruz, deil mi?
Theaitetos Bu alann btnne ynelik sorunla ama-
c ladn eyi, bu rneklerin nclnde snamak istiyorsan,
buna ilikin asl aklam ak istediin nedir?
Yabanc Sz geen tm bu uralar, ayrc diye ad
landrlan uralara ait deil m idir?5
Theaitetos Evet, yledir.
Yabanc B an a kalrsa, biz imdi, tmyle b ir sanata
ait olan bunlar ortak bir adla gsterm ek zorundayz.
Theaitetos B u ad ne olacak?
Yabanc Ayklama sanat.
Theaitetos Gzel.
Yabanc B ak bakalm , onu yeniden iki tre ayrabilir
miyiz?
Theaitetos O denli abuk karar veremiyorum,
d Yabanc Peki, sz geen ayrc uralarda, biri k
ty iyiden, dieri benzeri benzerden ayran iki tr yok
muydu?
Theaitetos im di sen syleyince, bence de konu olduk
a ak.
Yabanc Sonuncu tr iin kullanlan hibir ad bilmi
yorum. Ama iyiyi tutup kty atan birincisi iin b ir ad bili
yorum.
Theaitetos Nedir o?
Yabanc Bana kalrsa, bu soy ayklamann tmne, ge
nellikle temizleme denir.
Theaitetos Evet, yle denir,
e Yabanc im di, bu temizleme alannn yeniden iki t
r kapsadn gren biri yok mu burda?
 SOFST 561

Theailetos Yeterince zaman olsa, belki evet, ama en

azndan ben b ir anda onu gremiyorum.

ON DRDNC B L M

Yabanc B ir ad altnda toplanan, cisim sel varlklarla

ilgili temizleme, ilkin pek ok tre ayrlr.
Theaitetos Hangi trler, hangi ad?
Yabanc B ir yandan, idman ve hekim lik sanatnn, do
ru ayrma yoluyla canl varlklarn vcutlarnda yapt tm
isel temizleme ve sz edilmeye pek deer grlmese de, ay 227 a
n .ekilde, banyo sanatnn yapt tm dsal temizlik; dier
yandan, cansz cisim ler sz konusu olduunda, gln izlenim
ler veren saysz adlarla anlan irili ufakl alt blmlerin olu
turduu zgn yntemlerle, dmecilik ve tm ssleme sanat
larnda yaplan tm ilem ler de burada dikkate alnacaktr.
Theailetos Evet, gerekten.
Yabanc Bsbtn yle Theaitetos! Ama diyalektik
aratrm a yntemi asndan, sngerle ykanma ila ime ile
tamamen ayn srada bulunur; ne daha aada, ne daha yk
sekte. Temizleme bakmndan birinin bize daha az, dierinin-
se daha byk yarar salayp salamamasmn burada b ir ne
mi yoktur. nk apak bir gr kazanmak iin, diyalektik b
aratrm a yntemi, tm sanatlardaki yaknlklar ve ayrlk
lar kesin olarak kavramay dener, sonunda hepsine ayn say
gnl verir ve benzerlikten tr bir sanat dierinden daha
gln saymaz. Bu yntem, av sanatnn ne olduunu akla
mak iin, 'bakomutanlk sanatnn bit yakalam a sanatndan
daha iyi b ir rnek olduunu varsaymaz; tersine, oucas, bi
rincide kendini beenmenin b ir belirtisinden baka bir ey
grmez. Canl ve cansz cisim lerle ilgili temizleme ilemlerinin
tmne hangi ad vermemiz gerektii konusunda biraz nce
sorduun soru karsnda da ayn tavr alr: Hangi adn daha
gsterili b ir izlenim vereceine hi aldrmaz. Onun burada il
gilendii yalnzca udur: Ruhtan baka eyleri temizlemeyi,
ruhu temizlemenin tm trlerinden ayr tutm ak ve bu ayrma
nn belirtisinin ne olduunu salamca kavram ak. Eer bu yn
temin am acn doru anlam sak, ruh temizliini dier btn
eylerden ayrm akla o, artk devini yapm olur.
D36
 562 SOFST

Theaitetos Evet, bunu anladm. Temizlemenin iki tr

olduunu kabul ediyorum. B iri ruhla ilgilidir ve dierinden
kesinlikle ayrlr. B u dieri ise cisim lerle ilgilidir.
Yabanc Mkemmel! yleyse, beni izlemeyi srdr ve
d benimle birlikte bu sz geen alan yeniden iki blme ayr
may dene!
Theaitetos Senin nclnde ardn sra gitmek ve se
ninle birlikte blmlemeyi tamamlamay denemek istiyorum.

ON BEN C BLM

Yabanc Ruhta ktlk olarak adlandrdmz ne var

sa, bu, erdemden ayr olan b ir eydir, deil mi?
Theaitetos Apak, yledir.
Yabanc Temizlemek de, tm baya eyleri uzaklat
rp, kalan alkoymakt.
Theaitetos Evet, yleydi.
Yabanc O halde, her ne zaman ktln ruhtan her
hangi b ir biim de uzaklam asn grdmzde, buna temiz
leme demekle doru belirtiyi bulmu olacaz.
Theaitetos Bsbtn doru.
Yabanc Ruhtaki ktlkler de iki tre ayrlr.
Theaitetos Nasl?
228 a Yabanc B iri bedende hastaln, teki irkinliin kar
ldr.
Theaitetos Anlamadm.
Yabanc B elki de sen, hastalkla anlamazln ayn ey
olduunu gremedin.
Theaitetos Buna da ne karlk vereceimi bilemiyorum.
Yabanc Yoksa sen, anlamazl, doaca akraba ola
nn herhangi bozucu b ir etki altnda kalarak ztlamasndan
baka bir ey mi sayyorsun?
Theaitetos Hayr.
Yabanc irkinlik de, tm yanl biimlenmi eyler
de ortaya kan lszlkten baka bir ey midir?
b Theaitetos Hayr.
Yabanc yleyse ne? Kokumu insanlann ruhunda,
kam ile arzu, fke ile nee, akl ile znt've karlkl ban
tlar olan tm dier bu tr eyler arasnda b ir kar-yarn
bulunabileceini grmyor muyuz?
 SOFST 563

Theaitetos Gryoruz.
Yabanc yle ama, tm bunlar doaca akrabadrlar da.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc yleyse, anlamazlk ve hastal ruhun bozul
mas olarak gsterm ekle doru bir i yapm olacaz.
Theaitetos ok doru.
Yabanc m di yolumuzu srdrelim. Hareket halinde c
olan vc bir hedefe ynelen her ey, bu hedefe varmaya alr
ken, her atlm nda skalar ve hedefi tutturam azsa, bu yolunu
armann, o eyle hedef arasnda karlkl, doru b ir oran
lamadan m, yoksa byle b ir oranlamann olmayndan m
kaynaklandn syleyeceiz?
Theaitetos Kukusuz, kincisi doru.
Yabanc Ama, ruhta b ir bilgisizliin bulunmasnn iste
nen bir ey olmadn biliyoruz, deil m i?8
Theaitetos Elbette.
Yabanc O halde, bilgisizlik, doruluu ele geirmeye
abalayan ruhun yolunu armasndan baka b ir ey deildir; d
bundandr ruhun doru bilgiden sapmas.
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc yleyse, anlay olmayan b ir ruhu irkin7 ve
doru ltten yoksun b ir ruh olarak kabul etm ek zorundayz.
Theaitetos yle grnyor.
Yabanc Demek ki, ruhta iki tr ktlk vardr. B iri,
genellikle bozulma diye adlandrlr ve hi kukusuz bir ruh
hastaldr.
Theaitetos Evet.
Yabanc Dierine bilgisizlik denir ama, yalnzca ruhtan
kaynaklanmsa, onun b ir ktlk olduu kabul edilmek is
tenmez.
Theaitetos Biraz nce sana pek inanm am tm . Ama e
imdi hi duraksamadan sana katlyorum. Dediin gibi ruh
iin iki tr ktlk var. Korkakl, taknl ve hakszl t
myle hastalk diye grmeliyiz. Bilgisizliin ok ve eitli g
rnlerine de irkinlik demeli.

ON A LTIN C I BLM

Yabanc Bu iki tr rahatszlk bedende olursa, bunun

iin iki sanat var deil m idir?
 564 SOFST

Theaitetos Nasl yani?

229 a Yabanc irkinlik iin idman, hastalk iinse tp sanat.
Theaitetos Apak.
Yabanc Taknla, hakszla ve korkakla kar Ada
let Tanrasnn tm sanatlarna en ok yaklaan bir ceza sa
nat yok mudur?
Theaitetos Bu konuda insanlara b ir yarg vermek d
erse, ancak olas b ir ey sylenir.
Yabanc Peki yleyse. Tm bilgisizlie kar, renme
sanatndan baka bir are ne olurdu? Ya da baka b ir eyden
sz edilebilir mi?
Theaitetos Hayr.
Yabanc Gzel! retme sanat yalnzca tek b ir tr
b m oluturur, yoksa daha ou, iki asl tr m kapsar? Dik
kat et!
Theaitetos Ediyorum.
Yabanc B elki de hedefe en abuk yle varacaz.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Bilgisizliin iki yarm a blnp blrmediini
grmekle. nk o iki katl b ir bilgisizlik ise, retme sanat
nn da buna uygun olarak ikili b ir sanat olmas gerek; byle-
ce bilgisizliin her blmne retme sanatnn bir blm
karlk olsun.
Theaitetos m di sen, aranlan ey zerinde en ok bir
akla vardn m dersin?
c Yabanc Evet, bilgisizlii gz nne almakla onun s
nrlar iindeki byk ve zorlu b ir alann tandm sanyo
rum. Bylece bilgisizliin geri kalan tm teki blmlerini de
gstermeye yeltenebilirim .
Theaitetos B u nasl olacak?
Yabanc Gerekte bilgisi olmad halde, bilgisi oldu
unu sanmak. Dnmenin tm yanlm alarnn kayna, bize
gre budur sanrm.
Theaitetos yledir.
Yabanc Ayncas, bu tr bilgisizliin, bana kalrsa, tek
bir ad var; o da kara cahilliktir.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Bizi bundan kurtaracak retme sanat bl
mne hangi ad verilse gerektir?
 SOFST 56S

Theaiietos Yanlmyorsam yabanc, sorunun dnda d

kalan tm dier retim e el sanatlar retim i denir. Ama bu
rada sorulan retim e ise, bu adn kklerinin asl kayna ola
rak, bizim burda eitim deriz8.
Yabanc Evet Theaitelos, hemen hemen tm Hellen l
kesinde de yle. Ama biz yine de aratrm am z srdrmeliyiz.
imdi biz, blnemeyen b ir btnle mi kar karya geldik,
yoksa o adlandrmaya deer bir blmlenmeye izin verir m i?
Theaiietos Evet, bakm z bunun zerine toplamalyz.

ON Y E D N C BLM

Yabanc Bu alan da bana blnebilir grnyor.

Theaitetos Nasl?
Yabanc Szle retim sanatnn, yle grnyor ki,
biri daha sert, dieri daha yumuak olmak zere iki yolu var. e
Theaitetos O halde, bu iki blmn her birini daha ya
kndan nasl belirleyip gstereceiz?
Yabanc B irin ci blmn ynteminde ataerkil b ir say
gnlk var. Eskiden hemen hemen herkes bu yolu izlerdi. im
di de, oullar yanl b ir ey yaptklarnda birok baba, onla
ra ayn yntemi uyguluyor. Ya onlara sert davranyorlar, ya 23.0 a
da onlarla daha yumuak b ir biim de konuuyorlar. Bu blm,
tm birden, en yerinde b ir adla uyarma sanat diye nitelene
bilir.
Theaitetos Dorusu bu.
Yabanc Gelelim teki blme. yle grnyor ki, ba
zlar inceden inceye aratrm alar sonunda u kanya varyor
lar: Bilgisizliin her tr istenen b ir ey deildir. Dahas, bil
ge olduunu sanan kimse, tmyle egemen olduunu sand
bir alandaki b ir eyi renmekten kanr. Eitim i kuatan sa
natn blm olarak uyarma sanat, byle b ir mizaca kar
yalnzca ok az baarl olur.
Theaitetos Bu dncelerinde bsbtn hakllar.
Yabanc Bundan dolay onlar, byle b ir kuruntudan b
kurtulmak iin baka b ir yol tutarlar.
Theaitetos Hangi yolu?
Yabanc Dnmeksizin konutuu halde b ir ey zeri
ne doru yarglar verdiini sanan birine, o sarsc sorularn
soruyorlar. Sorularn bir yle, b ir byle grnmesinden dola-
 566 SOFST

y, konuma sanat gcyle hem uzlatrp hem kar karya

getirdikleri, o kiinin dncelerindeki boluu grmek onlar
iin g deildir. Bylelikle, ayn anda ayn nesnelerle ilgili
olan ve ayn anlam a gelse de ayr nesnelerle ayn banty ku
ran bu dncelerin birbiriyle elitiini gstermeyi baarr
lar. Geri o kiiler bundan dolay kendi kendilerine ok kzar-
c 1ar ama, berikilere kar pek uysal olurlar. Bylece, o koca
man ve kat kuruntularndan kendilerini arndrrlar. Bu yle
bir arnm adr ki, ondan daha ho b ir arnmadan sz edilemez.
Ayn zamanda, onu gerekletiren iin baka hibir arnm a on
dan daha gvenilir deildir. nk bu arnmay kendilerinde
gerekletirenler, bu konuda, tpk hekimlerin bedensel kr
lerde yaptklarnn aynn baardklarn dnrler. Hekim
lere gre, bedendeki engel almazsa, beden kendisine verilen
yiyeceklerden yararlanamaz. Ruh hakkmdaki kanlar da ayn
dr: Ruhun kendisine sunulan bilgi hzinelerinden yararlan
mas iin, ncelikle yaplmas gereken udur: Kar-koyan,
d karsndakinin bildiini sand eyleri rterek onun kendi
kendisinden utanmasn salamak; bylece renmeye engel
olan bo-kuruntular ondan uzaklatrp onu arndrm ak ve o,
gerekte bildii eyleri bildiine inanmal.
Tfeaitetos Gerekten de bu, en iyi ve en akll ruh du
rumudur.
Yabanc Btn bu nedenlerden tr Theaitetos, tm
arnma ilerinde en nemli ve en bata yaplmas gereken e
yin rtme olduunu kabul etmek zorundayz. Bu deneme-
e den gemeyen insan, byk b ir kral da olsa en byk kusur
lardan arnamaz ve bu nedenle eitimsiz, kaba biri olur. Ger
ekten mutlu olm ak isteyen insann kendini gsterecei c saf
ve en gzel eyleri savsaklam akla o, irkinlie bular.
Theaitetos Dosdoru.

ON SE K Z N C BLM

^ Yabanc m di, bu sanat gerekletirenlere hangi ad

vereceiz? nk onlara sofist demekten ekiniyorum.
Theaitetos Niin?
Yabanc Sofistleri yceltm i oluruz da ondan.
Theaitetos yle ama, onlarla imdi sz geen arasn
da ak bir benzerlik var.
 SOFST 567

Yabanc Evet, kurtla kpek arasnda, en yaban hay

vanla en evcil hayvan arasnda olduu gibi. Ama insan izle
dii yoldan emin olmak istiyorsa, her eyden nce benzerlik
lerden saknm al. nk burada insan, zellikle kaygan b ir
zeminde hareket eder. Ama yle de olsa, imdilik bu erefi so
fistlere balayalm! nk sanrm , insan eer yeterince uya- b
nk olursa, nemsiz ayrntlar zerinde tartm a kmaz.
Theaitetos Hayr, olas deil.
Yabanc O halde, ayklama sanatnn altnda temizle
me sanat, bunun alt blmnde ise ruha ilikin arnm a sanat,
bunun altnda retme sanat ve bunun altnda da eitim sa
nat bulunur. Sonunda, eitim sanatnn altnda, szde bilgeli
e kar yneltilm i olan rtme sanat vardr. im di ortaya
kan aklam adan tr, rtme sanatna zbez sofistik
admdan baka b ir ad vermemiz gerekir.
Theaitetos Gzel ama, ben kendi payma, sofistin iin
de grnd biim lerin okluu yznden, onun gerek z- c
nn balca nasl belirlenecei konusunda tam ve kesin do
ruyu sylem ekte ekincedeyim.
Yabanc Skntn anlyorum. Ama kabul etmek gere
kir ki, bu kez sofistin iine dt sknt, skntlarn en b
ydr. Her yandan onu evreledik. 0 , bu kovuturmadan
nasl kurtulabilecek? Atasznn hakk var: Tm kapanlardan
kurtulmak kolay deildir. O halde, her zamandan ok imdi
onu sktrm ann tam zamandr.
Theaitetos Haklsn.

ON DOKUZUNCU BLM

Yabanc yleyse, nce durup b ir soluk alalm . Bu du

rak annda, ayn zamanda, sofistin bize ka trl grnd- d
nn b ir dkmn yapalm. Yanlm yorsam , o ilkin, zengin
delikanllar peinde koan, kazan dkn b ir avc olarak
grnmt.
Theaitetos Evet.
Yabanc kinci durumda ruha ilikin bilgi hzineleri
satan toptanc tecim er olarak.
Theaitetos Ta kendisi.
Yabanc Ama nc durumda ise o, ayn eyleri-sa-
tan perakendeci tecim er olarak grnmt.
 568 SOFST

Theaitetos Evet ve de drdnc durumda biz onu ken

di rettii bilgilerin satcs olarak grdk.
Yabanc Doru anmsadn. Ben de onun beinci z-be-
lirlenimini anmsamay denemek istiyorum. O, sze ynelik
e yarma sanatnda bir sava idi; dahas tartm a sanatn
kendinden b ir para olarak gryordu.
Theaitetos yleydi.
Yabanc Altnc belirlenim , geri ikircikli idi ama, yi
ne de biz onu, gerek bilgiye engel olan kanlarla ilgili ruh te
mizleyicisi yerine koymutuk.
Theaitetos Bu ok doru.
232 a Yabanc Farknda m sn: B ir kimse, birok eyde uz
man grnecek, ama yalnzca tek bir sanat gsteren bir ad
tayacak. Byle b ir durum onun iin doru olabilir m i? Da
ha aktr ki, herhangi bir sanat yaparken konuyu o denli ok
eitli biimde ortaya koyan b ir kimse, tm bu eitli bilgile
rin onsuz olunamaz ortak noktasn bulup karm a gcnde
deilse, bundan dolay bu bilgilere sahip olan o kii b ir ad ye
rine birok adla adlandrlr.
Theaitetos Gerekte durum yle grnyor.

Y R M N C BLM

b Yabanc yleyse, kendi aratrm am zda da dikkatsiz

likten doacak benzeri eylerle karlam aktan kendimizi ko
ruyalm. Sofiste tanklk eden iaretlerden birini yeniden orta
ya koyalm. nk b ir iaret var ki, bana, onun iin zellikle
karakteristik grnyor9.
Theaitetos Hangisi?
Yabanc Biz onu elim e sanatnda10 b ir usta diye ad
landrmam mydk?
Theaitetos Evet.
Yabanc Dahas, onun, bakalar asndan bu sanatn
bir retm eni11 olduunu da ne srmtk.
Theaitetos Doru.
Yabanc yleyse, bu insanlarn rettiklerini ne sr
dkleri elim e sanatyla ilgili olan konuya iyice b ir bakalm,
c Ama bu incelemede kalk noktamz u olmal: Byk lde
gizli olan Tanrsal eyler ncelikle nasldrlar? Bu kiiler, -
 SOFST 569

rencilerini bu alanda elime sanat uzman yapmay biliyor

lar m ?
Tleaitelos Hi deilse, bunu yaptklar syleniyor.
Yabanc Yerle gkte ve bunlara ilikin her eyde orta
ya kabilecek konular hakknda ne retiyorlar?
Theaitetos Burada da kendi bildiklerini okuyorlar.
Yabanc Ama, kendi zel toplantlarnda, Olu ve Var
lk hakknda yaptklar genel aklam alarna gelince: ok iyi
biliniyor ki, elitirm ede yalnzca hazr cevap olmakla kalm
yorlar, ayn zamanda bu becerilerini bakalarna da retmeyi
biliyorlar, deil mi?
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Y asalar ve devlet sorunlarna gelince, bu ko- d
nuda da rencilerini tartm a sanat ustas yapacaklarna dair
onlara sz verm iyorlar m?
Theaitetos r Elbette. nk, eer bu sz vermeselerdi,
genellikle hi kimse kendini onlarn eitimine brakmazd.
Yabanc Sanatlarn tm, ya da b ir teki bile sz konu
su olduunda, h er bir sanat ustasna kar yneltilen kar--
klar, herkese ak kitaplklarda gzler nndedir, isteyen
herkes bu konuda bilgi edinebilir.
Theaitetos Bununla, Protagorasm 13 gre ve dier sa
natlar stne yazdklarna iaret etmek istiyor olmalsn. e
Yabanc Hem daha baka biroklarnn yazlarna da,
sevgili dostum ... Ama buna gre, elim e sanatnn, z ba
kmndan, kendini her konuda ve herkesle her an tartmaya
lazr hissetm e yetisi olduu grnmyor mu?
Theaitetos En azndan onun, bundan bsbtn ayr bir
-ey olduu sylenemez.
Yabanc T anrlar akna syle yavrucuum, sen bunu
olas buluyor musun? Bunu grmek iin, belki de siz genle
rin gzleri daha keskindir; bizim gzlerimiz ne de olsa artk
zayflam tr.
Theaitetos Olas m? Nedir o, olas olacak ve de gr- 233 a
lecek olan? Dorusu ya, sorunu hi anlamadm.
Yabanc Kim olursa olsun bir insann her eyi bilm e
sinin15 olas olup olmad.
Theaitetos Sevgili dostum, ey yabanc! Bu olabilseydi
eer, gerekten biz insanlar mutlu bir soy olurduk.
 570 SOFST

Yabanc O halde, b ir eyi bilmeyen birinin, o eyi bile

nin karsna herhangi sert b ir kart savla kmas dn
lebilir mi?
Theaitetos Dnlemez.
Yabanc O halde, sofistik becerinin alas gc as
lnda nedir?
Theaitetos Bununla neyi gz nnde bulunduruyor
sun?
b Yabanc u soruyu: Bu adamlar, kendilerinin her ko
nuda her eyi bildikleri sansn, her yerde genlere vermeyi
nasl baarabiliyorlar? nk apaktr ki, eer onlar, ne ger
ekten tartm a sanatnda usta olm asalard, ne de genlere
byle grnmeselerdi, ya da tartm a sanatndaki tm hner
leri, onlarn gerekten akll adam lar olduklarn gstermeye
yetmeseydi, o zaman, senin dediin gibi1*, hi kimse, bu bece
rilerini renmek iin onlara hibir cret vermeye yanamazd.
Theaitetos Kukusuz vermezdi.
Yabanc Demek, hepsi de gnll.
Theaitetos Hem de ok.
c Yabanc Sofistlerin zerinde tarttklar konularda ger
ekten bilgili olduklarn sanyorlar da" ondan.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Ama bizce, sofistler bunu her konuda yapyor
lar, deil m i?
Theaitetos Evet.
Yabanc yleyse onlar rencilerinin gznde her eyi
bilendirler, yle mi?
Theaitetos Elbette.
Yabanc Gerekte yle olm adklar halde. nk bu
nun olanaksz olduu ortaya km t.
Theaitetos Evet, bsbtn olanakszd.

Y R M B R N C BLM

Yabanc Bylece de, sofistin sahip olduu her eyin

bilgisinin, b ir tr szde-bilgi olduu, gerek bilgi olmad, ay
n zamanda ortaya kyor,
d Theaitetos Hi kuku yok. stelik, bu balamda syle
nebilecek en doru sz de bu imdi sylenen olsa gerektir.
 SOFST 571

Yabanc O halde, sorunu, ona uygun b ir rnekle daha

ak b ir biimde ortaya koyalm.
Theaitetos Nasl b ir rnekle?
Yabanc yle. Ama youn b ir dikkatle sorularm a do
ru yantlar vererek beni izle!
Theaitetos Peki, tamam. rnek ne idi?
Yabanc B ir tek sanatn yardmyla muhakkak her eyi,
ama yalnz sylemek ve rtmek ile yetinmeyip, ayn zaman
da ortaya koymay ve yapmay ne sren b iri...
Theaitetos Her eyden neyi anlyorsun? c
Yabanc im di sylediklerimi anlam ak sana ters geldi.
nk muhakkak her ey szn doru bulmuyor grn
yorsun.
Theaitetos Evet, yle.
Yabanc Seni ve beni ve bizden baka tm dier canl
varlklar ve aalar bu hereyin iine katyorum.
Theaitetos B u ne demek?
Yabanc : Beni, seni ve tm dier varlklar meydana ge
tireceini ne sren b iri...
' Theaitetos B u meydana getirm eden neyi anlyorsun?
Bundan, ifti gibi birini amaladn apak ortada. nk 234 a
sen, sz konusu olan, tm canl varlklarn b ir yapcs olarak
da adlandrm tn.
Yabanc ok doru. stelik o, denizi, g, tan d an ve
geri kalan her eyi yapandr. Dorusu bu ya, btn bunlar o
arabuk yapar ve onlar inanlmayacak kadar ucuz b ir fiyata
para para satar.
Theaitetos aka yapyor olmalsn.
Yabanc E er b ir kimse, her eyi bildiini ve bunu az
bir cretle ve ksa zamanda b ir bakasna retebileceini ne
srerse, bunun aka olmas gerekmez m i?
Theaitetos Evet, her ne durumda olursa olsun, yle.
Yabanc yknme sanatndan daha yksek ya da da- b
ba latif bir aka sanat var m dr?
Theaitetos Kukusuz yoktur. nk o ok sk ortaya
kan b ir olgudur. Eer yle demem olas ise: o en ok eitli
olandr.
 572 SOFST

YRM KNC BLM

Yabanc O halde, tek b ir sanatla her eyi meydana ge
tirmeye gc yettiini sanan b ir kimse, bize gre aka g
rlyor ki o, gerek nesneleri deil, tersine bunlarn yalnz
ca kopyalarn yapar. yknme sanat (resim sanat) yoluyla
bu meydana getirme sayesinde eitilmemi genlerin gznde
o, byle grnr. O, bu genlere kendi resim sanatm uzak
tan gsterir. Ve o yukarda kendisine atfedilen her eyi sanki
yapmaya gc yettii izlenimini hi zahmet ekmeden bu gen
lerde brakr,
c Theaitetos Elbette.
Yabanc O halde bunu o, nasl yapar? Nesnelerin ger
ekliini henz tmyle bilmeyen genlerin kulaklarna szler
doldurarak. Szcklerden yaplm mmkn olan tm resim
leri ortaya koyarak onlar aldatan, sylenenlerin sanki gerek
mi gibi ve konuann sanki her durumda her eyi bilen biriy
mi gibi grntsn veren bir sanatn var olduunu bekleme
miz gerekmez m i?
d Theaitetos Dier sanatlar yannda neden byle bir sa
nat da olmasn!
Yabanc Ey Theaitetos! O halde ou dinleyiciler, eer
zaman getike ve onlar yaa ilerledike kat gerekle kar
latklarnda ve kesinlikle iki anlam olmayan gerek nesne
lerle temas ettiklerinde edindikleri dertlerin ac deneyimiyle,
onlarn daha nceki tasarm larnn temelden ykldn syle
mekten hi kanabilir miyiz? Bylece onlara, byk olan k
k, kolay olan zor grnecek; onlarn hepsinin de kendileri-
e ne gre sylenmi hayali szler konusunda gerekliin zorla
yc gc ar basacaktr, yle deil mi?
Theaitetos Ben yata birinin bir yargya varabildii ka
dar, evet. Ama yle sanyorum ki ben, henz gerek nesneleri
tanmaktan uzakta olan biriyim.
Yabanc Bunun iin burada bizler, imdi seni ac de
neyimlerden kurtararak gerek eylerin yanna gtrmeyi de-
^ a nemek istiyoruz. m di sen bana u eyler zerine sofistle ilgili
bilgi ver bakalm : Onun, gerein bir kopyacs olarak soyta
rlar snfna ait olduu henz btnyle anlalmad m ? Ya
da, onun elim e yoluyla kar koyabilir grnd btn bu
eyler bakmndan gerek bir bilgiye sahip olup olmadn
henz bilm iyor muyuz?
 SOFST 573

Theaitetos Ne denli gzel olurdu, ey yabanc! Ama ha

yr, yukarda sylenenlere gre iyice anlalm tr ki o, ura
lar aka yapma olan saysz insanlardan biridir.
Yabanc O halde onu b ir hokkabaz, b ir arlatan ve bir
kopyac olarak grmek gerekir.
Theaitetos Kukusuz.

Y R M NC BLM

Yabanc Hadi imdi bu av18 elimizden karmayalm;

nk onu amza soktuk, herhalde adan yakasm kurtara- b
mayacaktr.
Theaitetos Nasl yani?
Yabanc Kabul edilmelidir ki o, bycler trnden
biridir.
Theaitetos Burada seninle tamamen ayn kandaym.
Yabanc O halde, hayal yapan sanatn b ir blmlenme-
sine hemen girimek konusunda anlam bulunuyoruz. Eer
onun alanna giriimizde, sofist, bize ilk admmzda kar ko
yarsa, onu orada etkin olan kraln buyruuna uyarak skca c
yakalamak zere krala teslim etm ek ve av krala gstermek
gerek19. O, herhangi b ir ekilde, yknme sanatnn daha son
raki ksm larna girip sinerse, izinin srdrlmesi ve ona s
nacak yeri veren bu ksmn da daima yeniden blmlenmesi
gerekir; ta ki o, bizim egemenliimize girene dek. yleki o,
hibir durumda, keza nesnelerin herhangi b ir trnde, tek tek
eylerde olduu gibi btnde de bylesine ard sra gidilmek
ten kurtulm akla nemesin.
Theaitetos yi syledin. Tutmamz gereken yol budur.
Yabanc imdiye kadar ki blmleme yntemi uyarnca ^
imdi de yknme sanatnn iki tarz olduunu bildiimi san
yorum. Ama aranann, bu ikisinden hangisine ait olduunu,
eer yanlmyorsam, henz tmyle imdi ortaya karm de
ilim.
Theaitetos ilkin syle ve bildir bize, kastettiin bu iki
tarzn neler olduklarn!
Yabanc Bana yle grnyor ki, btnn birinci b
lm kopya sanatdr; kopya sanat da undan ibarettir: r
nein kopya ile orants uzunlua, genilie ve derinlie gre
alnr ve bunun dnda her ksma, ona uygun gelen doal e
renkler srlr.
 574 SOFST

Theaitetos Nasl? Tm yknmeciler byle yapmaz m?

Yabanc Hayr. En azndan ister plastikte olsun ister
resim sanatnda olsun byk boyutlu b ir sanat yapt yapan
lar byle davranmaz. nk eer onlar, kopyas yaplm g
zel objelerin gerek orantsn yeniden vermek isteselerdi, se
nin de bildiin gibi, yukardaki ksm lar ok kk, aadaki
236 a ksm lar ok biiyiik grnecektir; nk biz birincisine uzak
tan kincisine yakndan bakarz20.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Bundan tr bu sanatlar gerei b ir yana
brakr ve yaptlarm gerek orantya gre yapmazlar, am a on
lar gzel grnrler, yle deil mi?
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc 0 halde bu yaptlarn rnee olabildiince ben
zer bir biim de yknenine kopya denmez m i?
Theaitetos Evet, denir,
b Yabanc m di, yknme sanatnn sz konusu blm,
yukarda ad geenle, yani kopya sanatyla gsterilmesi gerek
mez mi?
Theaitetos Gerekir.
Yabanc 0 halde yolumuzu srdrelim. Doal olmayan
kalk noktasndan bakm aktan tr gzel grnen b ir resmi
nasl adlandracaz? Ama eer, tamamen kendi asllanm n b
yklnde resim yaptlar yapma olana istense, ona bakan
iin bir kez bile olsa, bu kopyalarn asllaryla ayn olmas
gerekmez mi? Ayn grnd halde, ayn olmayan ey iin
'grnt-resim' ad uygun deil m idir?
Theaitetos E lbette uygundur.
Yabanc ok genel olan bu tarz, yalnz resim sanatn-
c da deil, tm yknme sanatlarnda da yok mudur?
Theaitetos Kukusuz vardr.
Yabanc B ir grnt resm i olduu halde hibir kopyay
yapmayan sanat iin, 'grnt yapan sanat' en doru ad olmaz
myd?
Theaitetos E lbette olurdu.
Yabanc O halde, bana kalrsa resim yapan sanatn iki
tarz var: Kopya eden ve grnt yapan.(
Theaitetos Doru.
Yabanc Daha nce ikircikli olduum konuya, yani so
fistin bu iki tarzdan hangisine ait olduuna gelince, daima ak
 SOFST 575

bir bilgi edinemiyorum. Dorusu o, bilinmesi g harika bir d

adamdr. te bu kez de kendine saklanacak b ir yer buldu. Onu
izlemek neredeyse olanaksz.
Theaitetos yle grnyor.
Yabanc Bu kabuln, eyin gerek bilgisinden mi kay
naklanyor, yoksa byle b ir sohbetten doan alkanlk itici
bir g gibi, imdi seni konuyu gzden geirmeden bir yana
atmaya raz m etti?
Theaitetos Bu konuda sen ne dnyorsun, szlerin
neye dayanyor?

YR'M l DRDN C BLM

Yabanc Ey mutlu dostum! Biz, g grnen bir ara

trmann gerekten tam ortasmdayz. nk bu betim lem e ve e
de varlk olmama ve bu 'b ir ey syleme ama gerei syle
meme', btn bunlar, nceden olduu gibi imdi de gln
younluundan ileri gelir. nk dnlmesi gerekir ki, bir
kimse, gerek olmayan deyim ve tasarm larn olanan, kendi
kendisiyle elien bu tmcenin dorudan doruya deyimlen-
mesi yoluyla bir karkla meydan vermeksizin iddia edebil-
seydi ey Theaitetos, bu, ortaya konmas g b ir soru olurdu. 237 a
Theaitetos Nasl?
Yabanc B u sav, Var-olmayan'm var olduu21 biim in
deki cretli bir varsayma dayanr. nk, gerek-olmayan'm
varln aklayacak baka bir yol yoktur. Behey ocuk! Biz
daha ok kkken, byk Parmenides22, hi durmakszn hep
Yeniden, u iirinde syleneni dnlebilir h er biim de bize
pekitmiti:
Hakkndan gelinemez hi u var-olmayann var olduunun
Sen bu aratrm a yolundan uzak tut dnceni2.
Bu sav, yalnzca onun (Parmenides'in) tantlad bir sav b
olarak kalmaz. Her eyden nce eer insan onu doru bir bi
imde ele alrsa, savm kendisinin, kendini aka anlatmakta
olduunu grr. E er buna kar b ir diyecein yoksa ilkin he
defimizi saptayalm.
Theaitetos Bana gre hava ho. Nasl istersen yle ol
sun. Aratrmaya, aratrm a yolunun nasl olacana gelince,
bu yolu sen kendin aacaksn ve beni de bu yolda yrteceksin.
 576 SOFST

YRM BF.NC BLM

Yabanc Evet, yleyse sorunu kavramak zorundayz.
Syle bana: Mutlak var-olmayan' (hiliki) herhangi b ir biim
de deyimlemeye yeltenebilir miyiz?
Theaitetos Niin yeltenmeyelim?
Yabanc Eer, dinleyicilerimizden biri kavga-dv ve-
c ya yar aka b ir biim de deil de, tersine tm ciddiliiyle ve
hassas b ir lp bimeyle 'var-olmayan'n geerliliiyle ilgi
kurarak soruyu yantlayacak olursa, bizim kanmza gre ko
nu (obje); onun bakmndan ise, onun ilgi kurduu ve soru so
rana bildirecei koullar neler olurdu?
Theaitetos G bir soru. Bu gen halimle beni akna
evirdi.
Yabanc Ama en azndan uras aktr ki. Varolmayan,
var olan b ir eyle ilgi iine giremez.
Theaitetos Evet, bu bsbtn olanakszdr.
Yabanc m di, ne var olanla ne de herhangi bir eyle
ilgi kurmayan bir kimse haksz saylmaz m ?
Theaitetos Neden?
d Yabanc B u bir ey de bizce biliniyor. yle-ki, biz dai
ma varolan bir eyle ilgi kurarz. nk salt kendisi iin yal
nzca konumada kullanlm , sanki plak ve btn varolan-
dan balar koparlm olan olanakszdr, deil mi?
Theaitetos Evet olanakszdr.
Yabanc Senin bu kabuln, b ir ey syleyen, zorunlu
olarak herhangi 'b iri syler" dncesinin bir sonucu mudur?
Theaitetos Evet.
Yabanc nk b ir ey b irlik i gsterir, 'iki olan ikili
i, 'hangilerde okluu.
Theaitetos Elbette,
e Yabanc Ama b ir eyi sylemeyen, zorunlu olarak ge
nellikle hilii sylemek zorundadr.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Byle b ir kimsenin konumasna karn hibir
ey sylemediini b ir kez bile olsun kabul edemeyiz, tersine
daha ok unu sylememiz gerekir: Varolmayan hakknda kim,
szle bir ey bildirmeyi deniyorsa, o, genellikle hibir ey sy
lemez.
Theaitetos Bylecc aratrm a, gln tepe n o k ta sn a
varm oldu.
 SOFST 577

YRM ALTINCI BLM

Yabanc Daha dur. henz iin stesinden gelmi dei- 238 a

liz. nk daha zorluklar vardr. Ama en byn ve en
esaslsn imdi aklam olduk. nk o, aratrm ann kendi
ne zg temeliyle ilgilidir.
Theaitetos Niin? Gecikmeksizin syle!
Yabanc B ir baka var-oln, varolan'a katlabilir, de
il mi?
Theaitetos Kendiliinden anlalr bir ey bu.
Yabanc Ama, varolmayanla herhangi b ir zamanda var
olan bir eyin bantl olduunu aklam ak isteyebilir miyiz?
Theaitetos Bu olas deil.
Yabanc m di, saylarn btn trn varolan'dan sa
yabilir miyiz?
Theaitetos Say da olsa genellikle herhangi b ir ey varo- h
lan olarak ortaya konulmaldr.
Yabanc O halde, ister okluu ister birlii gsteren
bir sayy varolmayala ilgi iine sokm ak isteyen her deneme
kt bir ey olacaktr.
Theaitetos En azndan bizim aratrm am zn tantlad
na gre byle bir deneme boa kacaktr.
Yabanc yleyse, var olmayan eyleri ya da varolma-
yan, say olmakszn, ne azla sylemek ne de genellikle yal
nzca dnceyle kavramak nasl mmkn olsun?
Theaitetos Bunu bana daha etraflca aklam alsn.
Yabanc Biz 'var olmayan eyler dediimizde onlara
bir okluu mu katmay deniyoruz? c
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Ama biz 'var-olmayan' dediimizde burada bir
birlikten sz etm iyor muyuz?
Theaitetos Hi kukuya yer yok.
Yabanc Ama biz yine de uygun olmayan ve doru ol
mayan bir eyi, yani var olanla var olmayan birbirleriyle ba
lamay denemeyi bildirm i oluyoruz.
Theaitetos ok doru syledin.
Yabanc O halde, yanla dmeksizin varolmayan'm
;.kendisini deyimlemeye veya ondan sz etmeye veya onu d
nmeye olanak olmadn kavryor musun? Demek ki o, d-
D37
 578 SOFST

nlemeyen, sylenemeyen, deyimlenemeyen ve anlam olma

yan b ir eydir, deil mi?
Theaitetos Kukusuz,
d Yabanc O halde demin 'en byk glk akland de
diimizde2* hakszmm, yle deil mi?
Theaitetos Nasl? Henz sylemediin b ir baka daha
byk bir glk m var karmzda?
Yabanc Nasl grmezsin sen ey harika ocuk! imdi
sylenende, varolmayan'm elikiyi de en byk gln ii
ne kartrd deyimlenmitir. Byle bir eyi deneyen kendi
kendisiyle elim ek zorundadr, yle deil mi?
Theaitetos Bununla neyi anlyorsun? Daha ak anlat-
sana!
Yabanc Benden, daha byk aklk bulmay umamaz-
e sn. nk ben, varolmayan'm 11e birliine ne de oklua kat
lacan varsaymtm. Fakat buna karn biraz nce ve imdi
de ondan b ir birlik olarak sz ediyorum. nk ben 'varolma
yan' diyorum. E lbette beni anlyorsundur.
Theaitetos Evet.
Yabanc Biraz nce ondan, deyimlenmeyen; syleneme
yen ve anlam olm ayan b ir ey diye sz etm itik. zliyorsun
deil m i?
Theaitetos Evet, yapabildiim kadar.
Yabanc Ona varlk katmay denersem nceki szlerim-
239 a le elikiye dmez miyim?
Theaitetos Apak.
Yabanc Dahas dir'i onun iin kullanmakla, ondan bir
birlik olarak sz etmeyi denemi olurum.
Theaitetos Evet.
Yabanc Eer ben, onu anlam olmayan, sylenemeyen
ve deyimlenemeyen diye adlandrmsam, o zaman ondan, o
sanki bir eymi gibi sz etm i olurum.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Eer bakaca b ir ey doru olmayan b ir bi
imde sylenmek istenmez, ama o, zorunluca ne bir ey ola
rak, ne de ok ey olarak belirlenir ve de yalnzca o olarak
gsterilse bile, biz yine de onu aklam , oluruz. nk o, 'bu
belirlemeye gre de artk birlik kavram altna sokulmu ola
caktr.
Theaitetos Evet, elbette.
 SOFST 579

YRM YEDNC BLM

Yabanc yleyse, imdi benden beklenen ne olacaktr? b

ok zaman olduu gibi imdi de, varolmayann eliiklii y
znden, benim yenilgim aka yeniden ortaya kyor. O hal
de, sylenmi olduu gibi, benim aklam alarm dan, varolma
yan'n bizce deyimlemelerinin hibir haklln umutla bekle
yemeyiz. Ama pekl onu sende arayabiliriz. Hadi, henz taze
iken ibana!
Theaitetos Bunu ben nasl anlayacam?
Yabanc Sen daha ok gensin, hadi ileri! Tm gc
n lopla! Yiit ve yrekli olup, varl ya da tekili veya oulu
varolmayanda balamay, daha doru bir deyile bu konuda
br ey sylemeyi dene!
Theaitetos Eer seni byle bir ekingenlik iinde g- e
rr ve buna karn kendim denemeye kalkm ak istersem , do
rusu bu zorlu ve anlamsz b ir atlganlk olurdu.
Yabanc Peki oldu. Ne seni ne de beni gz nne al
mayalm. Bunu yapabilecek bir kim se bize kendini gsterme
dii srece biz, sofistin ei olmayan b ir kurnazlkla, btn b
tne irilemeyen b ir yere kendini saklad savnda kalmak
zorundayz.
Theaitetos Evet, dorusu bu.
Yabanc Eer biz onu, grn t-tasvirsel sanatn bir
tarznn tem silcisi olarak gsterirsek25, o bizim bu diyalektik
yntemimizi kolayca bize kar kullanacak ve aratrmamzn
sonularn tersine evirecektir. E er biz onu b ir tasvir yap
cs diye adlandrrsak, o zaman o, bizim tasvirden genellikle
neyi anladmz sorusunu bize yneltir. O halde, ey Theaite
tos, onun sorularna cokuyla verilebilecek yant epeevre
grmek zorundayz.
Theatelos Apak unlardr: Sudaki ve aynadaki resim
ler, dahas tablolar, heykeller ve bunun gibi baka ne varsa
her ey.
Y R M SE K Z N C B L M

Yabanc Ey Theaitetos, senin henz hibir sofist gr- e

Olediin aka belli oluyor.
Theaitetos Niin?
Yabanc Onu grseydin, o sana gzleri kapal ya da
bsbtn kr b iri gibi grnecekti.
 580 S OF tS T

Tleaitetos Nasl?
Yabanc Eer sen ona bu tarz b ir yant verseydin, ya
ni aynadaki grntlerden ve heykellerden sz elseydin, bir
gren iin doru olan bu yantla glerek alay ederdi. Ne ay-
240 a na, ne su ne de genellikle grmeye ilikin b ir ey bilmeyecekti.
Onun sana kar ne srecei biricik ey diyalektik soru
noktasdr.
Theaitetos Bu da ne ola?
Yabanc Genel kavramn esas ne olursa olsun, bu kav
ram btn nesneler iin geerlidir. Bu nesneleri, durumlarn
btn b ir dizisinin saym altna b ir adla yerletirmek senin
houna gidecek. Bylece sen, kendini her eyin birlii olarak
Resim deyiminin iine koyacaksn. yleyse bu konu zerine
kendini aydmlat ve gecikmeksizin ve geri ekilmeksizin bu ada
ma kar kendini savun.
Theaitetos O halde, ey yabanc! Resmi, gerein kar
snda, yani bu tarzn bir ikinci-eyi olmaktan baka nasl an
layabiliriz?
Yabanc Sen, bu tarzn bir ikinci-eyi dediinde, bun-
b dan gerek b ir eyi mi anlyorsun, yoksa bu, 'bu tarza ait ol
mas gereken b ir ey midir.
Theaitetos Hayr, tmyle gerek bir ey deil, ama
benzeyen b ir ey.
Yabanc Gerek bir eyden gerekten var olan b ir eyi
mi anlyorsun?
Theaitetos Evet.
Yabanc Nasl yani? Gerek-olmayan gerek-olan'n kar
t mdr?
Theaitetos Apak.
Yabanc yleyse, sana gre, benzeyen b ir ey gerek
ten varolan deildir, ama onu gerek-olmayan baka b ir ey
diye adlandyorsan.
Theaitetos Ama o, b ir bakm a vardr.
Yabanc yleyse, sana gre o, gerekten var deildir.
Theaitetos Hayr yle deil, o, gerekte yalnzca bir
resimdir. ,
Yabanc Demek ki o, gerekten bir varla sahip ol
makszn yine de gerekte vardr ve onu iaretlem ek istedii
mizde ona b ir resim diyoruz.
 S O F S T 581

Theaitetos Evet, varolmayan'la varolann birbirine ge

tii byle bir bant tarz var grnyor. Gerekte, g kav
ranr b ir bant bu.
Yabanc Evet, gerekten g kavranr. Demek ki sen
unu gryorsun: Bu karlkl birbirine geme suretiyle, ok
bal sofist, imdi de, istememize karn bizi unu kabule zor
luyor: Varolmayan b ir bakm a da vardr.
Theaitetos Evet, bunu ok ak gryorum.
Yabanc O halde syle bakalm : Kendi kendimizle e
likiye dmeksizin onun sanatn nasl belirleyeceiz?
Theaitetos Bununla ne demek istiyorsun? Burada seni
tasalandran nedir?
Yabanc Eer biz, o grnt-resmiyle aldatm aca yap d
yor ve onun sanat b ir yanltma sanatdr dersek, bununla
onun sanatnn ruhumuzda yanl tasarm lan uyandrdn
sylemi oluruz, ya da nasl b ir aklam a yapacaz?
Theaitetos Bsbtn yle. nk baka nasl b ir ak
lama olabilir ki?
Yabanc Ama yanl b ir tasarm da varolann tersini
tasarlayan b ir tr tasarm dr. Yoksa nasl b ir eydir?
Theaitetos Varolan'n tersinin tasarm dr.
Yabanc yleyse sen, yanl tasarmdan varolmayan'n
tasarmn m anlyorsun?
Theaitetos Zorunlu olarak yle.
Yabanc Burada varolmayan, var olmayan olarak m e
saylyor, yoksa dorudan doruya varolmayan'a kesinlikle bir
varlk m veriliyor?
Theaitetos Varolmayan'm kesinlikle b ir varla sahip
olmas gerektir, aksi takdirde hi kimse dahi en kk b ir
yanlgya demezdi.
Yabanc m di dahas var: Dorudan doruya varolan
da, bsbtn varolmayan olarak saylmyor mu?
Theaitetos Evet, saylyor.
Yabanc B u da yanlgdr, deil mi?
Theaitetos Evet bu da.
Yabanc Ayn ekilde, yanl bir sav(sz)dan da yle
bir ey anlalm aldr ki, bu, varolan' var olmayan olarak ve
varolmayan' var olan olarak deyimlesin, yle deil mi? 241a
Theaitetos Aksi takdirde genellikle byle bir sava na
sl varlabilirdi?
 582 S O F S T

Yabanc Yalnzca byle ve baka trl deil. Fakat so

fist bunu tanm ayacaktr. Veya bizim imdi zerine anlat
mz deyimlerin anlalamazlm, sylenemezliini, dnle
mez ve tasarlanam az oluunu, daha nce kabul etmi akl ba
nda biri buna nasl izin verecektir. Ey Theaitetos, sofistin
ne syleyeceinin ayrdnda myz?
Theaitetos Nasl ayrdnda olm ayalm ? Biraz nce ne
srlenin tersini ne srdmz o syleyecek; bylece, ta
sarm larda ve savlarda (szlerde)ki yanlmaya b ir varlk ver
meyi sylemekten ekinm em i olacaz. nk 'biz o zaman
b varolmayanla varolan ok eitli tarzda birbirine zorla ba
lar grnecektik. Oysa biraz nce bunun tm-olanakszlk ol
duu konusunda anlam tk.

Y R M D O K U Z U N C U B L M

Yabanc Doru anmsadn. Ama imdi, sofiste nasl dav

ranmamz gerektiine karar verme zamandr. nk eer biz,
onun izini burada srm ek amacyla, onu aldatma sanatlar
nn ve hokkabazlarn alannda gsterdiimizde, grdn gibi,
b ir sr kart savlar ve glkler ne denli kolayca karmza
kyor.
Theaitetos Evet, doru.
Yabanc Biz, bu kart sav ve glklerin henz kk
c bir blmn ele aldk, ama onlar sonsuzdur dense yeridir.
Theaitetos yle grnyor ki, bu gidile sofisti yakala
mak olanaksz olacak.
Yabanc Nasl yani? imdi biz, cesaretim iz krlm ola
rak sorundan vaz m geelim?
Theaitetos Hayr, adam herhangi b ir tarzda yakalamak
iin, yalnzca en az da olsa b ir gcmz olduu srece, bunu
yapamayz.
Yabanc B eni balayacak ve eer biz, herhangi bir
biimde varolm ayana ilikin bu tmceyi epeevre kuatan
gl siperde yalnzca kk bir gedik asak bile, bununla
yetinecek, demin sylediin gibi memnun olacak m sn?
Theaitetos Neden olmayaym?
d Yabanc Senden daha ivedi b ir dileim var.
Theaitetos Nedir o?
 S O F S T 583

Yabanc B ir tr baba katili olarak grndmde, ba

na bu gzle bakm a!25
Theaitetos Ne demek istiyorsun?
Yabanc Kendimizi savunmaktan vazgeemeyiz, yley
se babamz Parmenides'in tmcesini inceden inceye deneyece
iz ve bizi yengiye gtrecek u sav ne sreceiz: Varolma
yan b ir bakm a vardr ve de tersine, varolan b ir anlamda var
deildir.
Theaitetos B u savla, diyalektik sz dvnde baarl
olacamz apak ortada.
Yabanc Evet, elbette. Atasznn dedii gibi b ir krn
bile grebilecei kadar ak. nk bu iki tmce, ne rtl
d ne de onaylanmad srece, yanl savlar ya da yanl e
tasarm lar zerine sz etmeye bi kimsenin hibir zaman g
c yetmez. Resim ler veya kopyalar veya yknmeler veya g-
rnl-resim ler ister bunlarn kendisiyle ilgili olsun ya da
bunlarla ilgili olan sanatlarla ilgili olsun hi nemi yok ze
rine insan gln olmakszn konuamaz. yle ki insan zorla
kendini, kendi kendisiyle elikiye dm grr.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Bundan tr imdi biz, babamzn szne kar- 242 a
koymak yrekliliini gstermeliyiz ya da eer apak b ir kor
kaklk bu giriimi engellerse, o zaman sorundan tmyle vaz
gememiz gerek.
Theaitetos Hayr, hibir ey bizi bundan alkoyamaz.
Yabanc yleyse senden nc b ir ricada daha bulun
mak istiyorum 27.
Theaitetos Syle bakalm.
Yabanc Byle b ir eliki karsnda ben kendimi hep
yreksiz hissetm i olacam biraz nce25 de ksaca sylemi
tim. imdi de durum ayn.
Theaitetos Elbette.
Yabanc Sylediklerim beni korkutuyor. Kala gz ara
snda ncekinin tersini ne srverirsem beni lgnn biri gibi
grebilirsin. nk, eer baarl olabilirsek, tmceyi rt- b
me iine girim ek istememiz senin houna gider.
Theaitetos Bu konuda tmyle gnln rahat olsun, y
leyse, hadi ileri! Seni ben asla sam a sapan konuan biri ola
rak grmeyeceim, yeter ki sen rtmeni yap ve tantla.
 584 S O F S T

O TU ZU N C U B LM

Yabanc Peki, dediin gibi olsun. Fakat bylesine teh

likeli b ir aratrm a iin kalk noktas ne olacak? Yavrucu
um! Sanrm , konunun kendi doas bizi aadaki yolu iz
lemeye zorlar.
Theaitetos Hangi yolu?
Yabanc lkin, grnrde tmyle apak olan eyi bir
denemeye tabi tutalm , yoksa gerekten bu konudaki gr
mz ak olmad halde, tmyle apak b ir grmz var
m gibi hemencecik kolayca birbiriyle uzlamaz.
Theaitetos Bu konuda dndklerini daha ak b ir bi
imde ortaya koy!
Yabanc Bana yle geliyor ki, bizim Parmenides ve
onun gibi varolan saylar ve nelikleri bakmndan yargla
maya yeltenenlerin tm biraz ar davranyor olmallar.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Bana yle grnyor ki onlarn her biri bize
d bir trl m asal anlatyor, tpk ocukluumuzda olduu gibi.
Onlardan biri varolan'm olduunu sylyor. Bunlarn ba
zs zaman zaman birbiriyle savaa tutuurlar. Ama sonra da
yeniden seviirler, yleki aralarnda evlenirler, birbirlerini dl
lerler ve ocuklarn yetitirip bytrler. B ir bakas ise, var
ln yalnzca iki olduunu sylyor: Ya ile kuru veya scak
ile souk. Sonra bunlar giydirip kuandrp evlendiriyor. Biz
de kan Elea Okulundan, Ksenophanes29'den ya da daha eski
den beri yaplagelen m asalm s aklam alarda, genellikle nes
nelerin hepsi diye adlandrlann yalnzca b ir ey olduu ka
bul edilir. Ama daha sonra, Ionyal ya da Sicilyal33 M usalar,
e en salam yolun ikisini 'birletirm ek olduu dncesine var
dlar. Yani varolan, hem ok hem b irdir ve dmanlkla dost
luk birbirine baldr. nk ayrlan daima yeniden birleir,
te byle diyor o yaman Musalar. Ama daha yumuak bal
olanlar da, her zaman byle olmas gereken bu yasay gr-
243 a mezden gelip, hereyin, sra ile, bazen b ir olduunu, Afrodit
in gc (yani sevi) sayesinde birbirleriyle, ,dost olduunu, ba
zen de yeniden ok olduunu, kavga diye adlandrdklar ey
yznden birbiriyle dman olduklarn ne sryorlar. Bu
nunla birlikte onlardan birinin doru mu, yanl m syleyip
 S O F S T 585

sylemediini ayrm lam ak gtr. yle grnyor ki, bu denli

nl ve deerli eski adamlarla bylesine nemli sorular ze
rinde tartm ak iin biraz da olsa yer vardr. unu sylemenin
b ir sakncas yok.
Theaitetos Neyi?
Yabanc unu: Onlar, bizi, byk ounluu ok az
gz nne alrlard. Bizim kafamzn yetiemeyecei kadar yu
kardan konuurlard. nk aklam alarnda, onlar izleyip
izleyemeyeceimize veya onlara katlp katlmayacamza hi
aldrmadan her biri kendi konusunu bitirm i oluyor. h
Theaitetos Bununla ne demek istiyorsun?
Yabanc Eer onlardan biri bize, ok veya b ir veya iki
vardr veya var olm utur veya var olacaktr, ya da scak so-
uk'la karm tr savyla gelse ve bu srada o, ayrlmalar ve
birlemeleri yeniden baka ynde var saysa, sevgili Theaitetos,
tanrlar akna, burada szcklerin her kez ald anlam da
anlayabilir m isin? Bana gelince, daha ok genken, imdi bize
bylesine bilm eceli grnen bu varolmayan stne sylenen
szleri, onlarn ne ile ilgili olduklarn tam tamna anladm
sanrdm. Ama imdi, onlar anlam akta nasl b ir aknlk ii
ne dtmz gryorsun.
Theaitetos Ne yazk ki yle. c
Yabanc Belki de, ruhumuzun sahip olduu tasarm lan
bakmndan, varolan karsndaki durumumuz hi de daha
az kt deildir. Her ikisi karsnda da kendimizi ayn du
rumda buluruz, ama buna karn, sz bu konuya geldiinde,
varolan zerine tmyle aydnlanm olduumuzu ve onunla
ilgili kesin bilgileri bildiimizi, ama yalnzca dieri (varolma
yan) zerine bilgimiz olmadn ne sreriz.
Theaitetos Belki.
Yabanc yleyse, biraz nce sz geen tm dier be
lirlem eler iin de ayn ey geerlidir.

O TU Z B R N C BLM

Yabanc stersen, bu bir sr dier belirlem eleri daha

sonra gzden geirelim . Ama ilk incelememiz en nemli ve d
gerekten temelde olana ilikin olmaldr.
 586 S O F S T

Theaitetos Bundan neyi anlyorsun? Dorusu kastetti

in ey apak ortada: lkin, varolan', ondan sz edenlerin
ona balca hangi anlam verdikleri bakmndan ele almak zo
rundayz.
Yabanc Sorunu ok doru kavradn Theaitetos. Bana
kalrsa imdi bizim izlememiz gereken am aca en uygun yol
udur: Sanki onlar karm zdalar ve biz onlar u biim de sor
gulayacaz: Peki, siz hepiniz, her eyi aklyoruz. Size gre
herey, scak ve souk'tur veya buna benzer herhangi b ir iki
liktir. Her ikisinin de ikisinden birinin var olduklarn syle-
* diiniz zaman, her ikisiyle ilgili olan bu szlerle ne demek is
tiyorsunuz? Bu sizin varlk'nzdan bizim neyi dnmemiz ge
rek. Bu ikiliin yan sra b ir ncy, yle ki, size gre biz,
lerey'i artk ikilik deil de lk olarak m varsayacaz?
nk eer siz, ik in in b irini varolan olarak ortaya koyarsa
nz, varlk, her ikisi iin ayn lde geerli olmaz, deil mi?
nk her iki olas durumda da onlar (ik in in b irleri) yalnz
ca b ir olacaktr, iki deil.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc yleyse siz, belki her ikisini de varolan ola
rak gstermek mi istiyorsunuz?
Theaitetos B elki de.
244 a Yabanc Fakat, ey dostlar, biz byle diyeceiz si
zin szlerinizle de ikilik tamamen kesinlikle birlik olacaktr.
Theaitetos ok doru belirttin.
Yabanc Bylece biz akna dndmzden, 'varolan'
deyimini kullandmzda bununla balca neyi kastettiiniz
konusunda bizi yeterince aydnlatmanz gerekir. nk bu ko
nuda sizin oktan aydnlanm olduunuz apaktr. Buna kar
n biz daha nce kukusuz onun varlna inanyorduk, ama
imdi o bizim iin b ir bilm ece oldu. O halde bu imdiki konu
zerine bize bilgi verilsin ki biz de bo kuruntuya kaplmaya
lm ; sizin sylediklerinizi anladmz sandmzda durum bu-
b nun tam tersi olmasn. Eer biz onlarla byle konuursak ve
hereyin b irden ok olduunu syleyen bunlara ve bunlar gi
bi tm dierlerine bu ricada bulunursak, sama b ir ey mi
yapm oluruz, ey delikanl?
T heaitetos H i de deil.
 SOFST 587

O T U Z K N C B L M

Yabanc O halde imdi, herey'i b ir olarak belirleyen

lere ynelmemiz ve onlarn varlk'tan balca neyi anladkla
ra, olabildiince, onlardan sorup renmemiz gerekmez mi?
Theaitetos Elbette.
Yabanc yleyse onlar u soruyu yantlam aldrlar: Yal
nzca b irin varolduunu mu ne sryorsunuz? 'E vet' diye
cekler, yle deil mi?
Theaitetos Evet.
Yabanc Dahas var. Siz b ir eyi varolan diye adland
ryorsunuz. deil mi?
Theaitetos Evet.
Yabanc Bununla sizin b irinizi kastediyorsunuz, by- c
lece bu b iri iki adla kaplam oluyorsunuz, ya da nasl?
Theaitetos Onlarn buna verecekleri yant ne olacak,
ey yabanc?
Yabanc Kukusuz, Theaitetos, bu varsaym ortaya
atan iin, bu im diki soruya ve de ileride ortaya kabilecek
herhangi dier b ir soruya kolay yant vermek olas deildir.
Theaitetos Nasl?
Yabanc B ir yandan, eer genellikle yalnzca b ir kabul
ediliyorsa, dorusu o zaman iki adl varlk tanm ak gln
olur.
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc te yandan, herhangi b ir ada varlk verme sa
v herhangib ir kimse tarafndan sessizce onaylansa da, ge
nellikle byle b ir ey akla uygun b ir biimde hakl karlamaz. I
Theaitetos Niin?
Yabanc Adlar eylerden farkl olarak kabul eden, by
lelikle, iki nesneyi ortaya koymu olmaz m?
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama eer o, dier yandan ad eyle b ir tutar
sa, bylece o, ya kendini b ir hi iin zorla b ir ad koyan biri
olarak grr ya da, eer o, b ir ey iin b ir ad olduunu ne
srerse geriye yalnzca u kalr: ad yalnzca, ad iin b ir addr,
baka hibir ey deildir.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc B ir'in ad olarak bir, adn b irinden baka hi
bir ey olamaz.
 588 S O F S T

Theaitetos Buna kar bir ey sylenemez.

Yabanc Dahas var. Onlar, btiin varolan b rden
ayr olarak m, yoksa onunla zde olarak m belirleyecekler?
e Theaitetos zde olarak. Onlar bunu yapacaklar deil,
yapyorlar da.
Yabanc Parm enidesin de dedii gibi:
Her yandan, iyice tekerlek bir kre yn gibi,
Ortadan da her yanda bir-arlkda. Zira ne daha byk
Ne de daha zaif olmamas zaruri burada yahut orada31.
Varolan bir btn ise, bu zelliinden tr de ortas ve
sonu olmas gerekir; ama bunun, ne olursa olsun blmleri de
vardr, deil mi?
Theaitetos Evet. .
d45a Yabanc Ama blnebilirlii olan ey, geri kendi zel
lii bakmndan, kendi blm lerinin btnl iin, hibir i
eliki olmakszn bir kavramyla belirlenebilir ve bylece bu
balamda herey ve btn olarak b ir de var olabilir.
Theaitetos Neden olm asn?
Yabanc Ama, bir-varlkn bu belirlenimini zellik ola
rak kendinde tayan bu ey, olanaksz olmasna karn mut
lak b irin kendisi olabilir mi?
Theaitetos Bundan neyi anlyorsun?
Yabanc Blnemez olmasna karn yine de mutlak
bir'in kesin kavram larla gsterilm esi gerekir, deil mi?
Theaitetos Kukusuz,
b Yabanc Ama bu tarz b ir bir, yani birok blmlerden
oluan bir bir, kesin birlik kavramyla uyumaz.
Theaitetos yi anlyorum.
Yabanc O halde varolan, bir-olma'nn zelliini ken
dinde tayan olarak, b ir ve b ir btn olmas bakmndan m
vardr? Yoksa biz, genellikle, varolan'n b ir btn olduunu
yadsyacak myz?
Theaitetos B eni g bir seim karsnda braktn.
Yabanc Burada tmyle haklsn. nk varolan'n,
bir'in belli bir biim deki zelliine sahip olduu varsaylm
t: O, aka, bir'le zde olamazd. Demek ki herey, b irden
daha ok olacaktr.
Theaitetos Evet.
Yabanc B ir e katlm ann, varolan iin b ir btn olma
nn sonucu olmadn, b ir btnn kendi bana var oldu-
 S O F S T 589

unu varsayalm , o zaman, varolanda varlk eksik olacaktr, c

nk ayrca vaolandan baka b ir ey de var olmu olacaktr.
Theaitelos Kukusuz.
Yabanc Bu aklam aya gre de varolan kendi kendin
den yitiriyor ve varolan olarak var olamayacak.
Theaitetos yle.
Yabanc Eer varolan ve btn her b iri kendisi iin,
kendine zg doalarnca belirlenirse, bylece yeniden herey
bir'den ok olacaktr.
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama btn'e, genellikle, hibir varlk verilmez
se, varlk' varhk-olmayan stlenecektir. Varolan'm var olma
d yeterli deildir; h atta varolan-birey bile hibir zaman
var olmu olamaz. d
Theaitetos Niin?
Yabanc Olmu-olan daima bir btn olarak olmutur.
Bylece eer btn vardan saylmazsa, ne varlk ne de olu
varolan olarak gsterilebilir.
Theaitetos Tmyle doru olduu grnyor.
Yabanc Dahas, btn-olmayann herhangi b ir nicelik
__ (byklk), zorunlu olarak, ne denli byk olursa olsun, bu
na gre bir btn olmas gerekir.
Theaitelos Doallkla.
Yabanc Varolan' ister iki, ister b ir olarak ortaya ko
yan biri, karsnda saysz glklerle dolu daha binlerce ok- e
talar grecektir.
Theaitetos imdiye dek ortaya konanlar bunu tantla
maya yeter de artar bile. Yakn iliki iinde olma nedeniyle,
daima b ir ey dier bir eyden kt iin, her defasnda bir
sonraki savlarn gvenilmezlii yeni ve daha byk glkler
den dolay durmakszn artyor.

O T U Z NC B L M

Yabanc Varolan ve varolmayan zerine tmyle kesin

bilgiler vermesini bilenleri, geri biz tam anlamyla inceden in
ceye ele alm deiliz, ama sylenenler yeterli olsa gerektir. Bu
konuda syledikleri baka b ir belirtiyi tayan kimseleri gz
nnde bulundurmak gerek; bylece, hepsi zerine genel bir
bak atmamz, bize, varolan' z bakm ndan belirlemenin
 590 S O F S T

246 a varolmayan belirlem ekten hi de kolay olmadn gstere

cektir.
Theaitetos O halde onlara da ynelmemiz gerek.
Yabanc yleyse iyice bak! Onlar, varlk zerine tart
rlarken birbirlerini boazlayan gerek b ir devler savamda-
larm gibi grnyorlar.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Bunlardan bazlar32, gerek byk kaya kt
lelerini ve mee aalarn elleriyle kskvrak tutarak, her eyi
gkten ekip alr ve grnebilir-olmayan'dan yeryzne indi
rirler. Onlar bu suretle cisim sel olan her eyi ele geirmeye
altklar iin, ancak herhangi bir biimde dokunulan ya da
tutulan eyin var olacan sert ve kat b ir biimde ne srer
ler. nk cisim ve varlk kavramsal tanm lar bakmndan b ir
b ve ayn eydirler. Eer onlardan yana olmayan b iri varolan
hakknda cisimsel-olmayan b ir eyi aklarsa, onlar, o kim
seyi tmyle hie sayarak reddeder ve baka hibir eyi duy
mak istemezler.
Theaitetos Evet, senin burada szn ettiin bu adam
lar eytann ta kendisidirler. Ben de onlar baz toplantlardan
tanyorum.
Yabanc Bunun iin onlarn rakipleri de, yukardan, g
rlebilir olmayan dnyadan elde ettikleri silahlarla kendileri
ni ok dikkatlice savunurlar ve bylece tm tehlikeleri gze
alarak, yalnzca dnlebilir ve cisimsel olmayan biimleri
(ideleri) gerek varlk sahibi yaparlar. Rakiplerinin cisimsel
varlklarn ve onlarn gerek dedii eyleri, bunlar, sz sanat-
c lanndaki becerileriyle para para ederler ve onlar b ir var
lk deil, tersine ancak hareket iinde kavranabilir b ir olu
olarak adlandrrlar. Fakat Theaitetos, aralarndaki sava ala
n geniler, genileyen bu alanda durmakszn srp giden son
suz b ir sava olur.
Theaitetos ok doru.
Yabanc O halde, onlarn kabul ettii varlk zerine her
iki taraftan da ard ardna hesap soralm.
Theaitetos B u nasl olacak?
Yabanc Varl idelerin yerine koyanlardan bu hesab
sorm ak daha kolay olacaktr. nk onlar daha yumuak huy
ludurlar. Ama, her eyi zorla cisim sel-olana balayanlardan
 S O F S T 591

etm ek, belki de olanaksz denilecek kadar zordur. Sanrm

s t: d

onlara kar yle b ir yntem uygulamak zorundayz.

Theaitetos Nasl?
Yabanc En iyisi, herhangi bir biim de olanakl olsay
d eer, gerek ve doruluk konusunda onlar daha iyi yapma
mz gerekirdi. Bu olmazsa, onlar, konumamzda iyilemi ola
rak gsterelim . Bylece biz, onlarn, imdi olduundan daha
geree ve kurala uygun yantlar vermek niyetinde olduklarn
kabul edelim. nk daha iyilerin b ir onaylamas, elbette, da
ha ktlerin onayndan ok daha deerlidir. Ama burada bi
zim iin dorudan doruya insanlarn kendileri b ir nem ta
maz; biz yalnzca gerei aratryoruz.
Theaitetos Tamamen doru. e

O T U Z D RD N C B LM

Yabanc Peki yleyse, bu iyilemi insanlarn yantlar

n sen ver ve onlarn szlerine katlmamz sala!
Theaitetos yle olmas gerek.
Yabanc Onlar, lml bir canlnn varln tanyp ta
nmadklarn bylece sylemeleri gerekecektir.
Theaitetos Neden sylem esinler ki!
Yabanc Onlar, bundan canl b ir bedeni mi anlamak zo
rundalar?
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Bylece ruhu varolan'dan m sayyorlar?
Theaitetos Evet. 247 a
Yabanc Dahas var. Onlar, ruhu, ksm en hakl, ksmen
haksz ve ksm en akll, ksmen aklsz diye aklam yorlar m ?
Theaitetos Buna kuku yok.
Yabanc Onlara gre, her bir ruhun byle bir zellie
sahip olmas durumunda burada doruluun, urada bunun
tersinin ortaya km as gerekmez mi?
Theaitetos Evet, onlar bunu da sylerler.
Yabanc Ama o halde onlar, b ir eyde bulunabilen ya
da ondan uzak durabilen eye, her halde b ir varlk katacak
lardr.
Theaitetos Evet, bunu yaparlar.
Yabanc Dorulua, bilgelie ve dier erdemlerle bun- b
larn kartlarna ve bylece bunlarn ait olduu uha da bir
 592 S O F t S T

varlk verildiinde, onlar, bununla, grlebilir, elle tutulabilir

bir ey mi ya da grlebilir olmayan her eyi mi aklam olu
yorlar?
Theaitetos Hemen hemen hibirine grlebilir demez
ler.
Yabanc Byle b ir ey nasl olur? Onlar yle ya da
byle cisim sel b ir eyin olduunu ne srmyorlar m?
Theaitetos Burada onlar, her ey iin ayn yant artk
vermiyorlar. Onlara cisim sel bir ey olarak grnen ruhtan
sz ediyorlar. Ama bilgelie ve bu sorunun altnda yatan te
ki eylere gelince, o zaman onlar bir ekingenlie brnyor
lar ve ne varolanla hibir eyin meydana geleceini kabul et-
c meyi ne de her eyin cisim sel olduunu kesin b ir dille ne sr
meyi gze alyorlar.
Yabanc Ey Theaitetos, bizim burada sz konusu etti
imiz adam larn iyilemi b ir durumda olduklar apak orta
da. nk, onlarn ilerinde, aslen tohumdan meydana gelmi
ve topraktan km olanlar, bu noktalarn hibiriyle ilgili ola
rak en azndan bile olsa b ir utanm a gstermezler; tersine on
lar, elleriyle tutam adklar hibir eyin her trl varlk'tan
uzak olduunu srarla ne srerler..
Theaitetos Bylece, onlarn dnme tarzn olduka iyi
anlatm oldun.
Yabanc O halde, onlara bir kez daha soralm . Eer
onlar, varolandan herhangi b ir eyi, ne denli az olsa da, cisim-
d sel olmayan b ir ey olarak aklam aya hazr iseler bile, bu
ycterlidir. nk onlar, az nce sz edilen eylerle, doadaki
teki nesneleri b ir tutm alar ve hangi bakmdan her ikisine
varlk tanm alar konusundaki belirtiyi sylemek zorundadr
lar. B elki de bunda glk ekeceklerdir. B u skntlar ger
ekse, bizim b ir nerimizi kabul etmeye eilimli olmay iste
yip istem ediklerini ve u varlk aklam asna katlp katlm a
yacaklarn bir a ratr bakalm .
Theaitetos Bu nasl bir aklam a olacak? nce syle
de sonra onlarn nasl davranacaklarn bilmeye alalm .
Yabanc yleyse aklyorum : Hangi tarzda olursa ol
sun bir gce (olanaa) sahip olan her ey, ya herhangi dier
e b ir nesnede b ir deiiklik yapar, ya da yalnzca en nemsiz
nesne bile onda ok az da olsa etki brakr. Bu yalnzca bir
kerecik bile olsa, tm bu eyin gerek varla sahip olmas
 S O F S T 593

iin yeterlidir. nk varolan hakkm daki benim bu akla

mam, gcn (olanan) var olmas durumunda b ir aklam a
dr.
Theaitetos B u durumda, im dilik onlar, bundan daha
iyi bir ey sylemeyi bilmeyeceklerinden, bunu kabul ederler.
Yabanc iyi. B elki de, onlar da biz de, daha sonra bu
konuda baka gre varabiliriz. Buna karn bu kabullenme
imdilik bize yetiir. 248 a
Theaitetos Evet, yle.

O T U Z B E N C B L M

Yabanc yleyse imdi tekilere, kavram lara (idelere)

dost olanlara geelim. Ama senin de onlarn verecekleri ya
ntlar bize bildirm en gerek.
Theaitetos Anlatk.
Yabanc Olu'u varlktan kesinlikle ayryorsunuz, de
il mi?
Theaitetos Evet.
Yabanc Size gre, biz, bedenimiz sayesinde alg ara
clyla olula ortaklk iindeyiz; ruh sayesinde de dnme
araclyla gerek varolan'la. B u gerek varolan, sizin savn
za gre, her bakmdan kendi kendisiyle ayndr ve oluu n s
rekli deiimi srasnda o, daima ayn tarzda bulunur.
Theaitetos Evet, bizim grmz budur. b
Yabanc Peki ama, siz ey tm en sekin kiiler! Bu or
taklk iinde olm aktan neyi anlyorsunuz? H er iki durum iin
bunun sizce anlam nedir? Az nce bizim sylediimiz olmasn?
Theaitetos Neydi o?
Yabanc B ir etkili olmama, etkilenm e ya da etkime,
birbirleriyle ilgi iinde olan nesnelerin dourduu herhangi
bir gten ortaya kar. Onlarla ili dl oluum, benim iin
bunu olanakl klyor. Buna karn Theaitetos, belki de sen,
onlarn bu konudaki yantm doru anlamyorsundur.
Theaitetos Ne diyor onlar?
Yabanc Onlar, topraktan kanlara kar biraz nce
varhkla ilgili sylediklerimizi kabul etm iyorlar.
Theaitetos Neyi kabul etm iyorlar?
Yabanc En nemsiz lde bile olsa etkilenme ya da
etkilem e gcn biz, varln doru b ir belirlenim i olarak gs
teriyoruz, deil mi?
D38
 594 S O F S T

Theaitetos Evet.
Yabanc Onlarn buna yant udur: Etkilem enin ve et
kilenmenin bir gc olula iyice bantldr, ama bu g, bu
ikisinden birine ya da dierine varlkla ilgili hibir ey sa
lamaz.
Theaitetos Bu yantta b ir ey var m dr, dersin?
Yabanc r E lbette, en azndan birok ey. Ruhun bilen,
d varlkn da bilinen olduu konusunda bizimle uzlap uzla
mayacaklarn onlardan daha kesin b ir biim de renmek ar
zusunda olduumuzu onlara sylemeliyiz.
Theaitetos Evet, onlar bu konuda uzlamaya varrlar.
Yabanc mdi nasl? Siz, bilen ile bilineni ne iin ak
lyorsunuz? B ir etkilem e veya bir etkilenm e ya da her ikisi
iin m i? Ya da biri b ir etkilenm e teki b ir etkilem e midir?
Ya da genellikle, ikisinden hibirinin etkilenmede olsun, etki
lemede olsun herhangi b ir pay yok mudur?
Theaitetos Kukusuz sonuncusu. nk aksi halde on
lar, daha nceki savlaryla elien eyleri sylemi olurlar.
Yabanc Anlyorum: Yani onlar unu syleyeceklerdir:
e Eer bilme b ir etkilem e ise, bundan tr bilinen de zorunlu
olarak etkilenecektir. O halde bu nermeye gre, varlk, eer
bilgi tarafndan bilinirse, tam bilindii lde de etkilenmek
ve buna gre hareket etm ek zorunda olacaktr. Duran b ir ey
de ise bunu asla kabul edemeyiz.
Theaitetos Doru.
Yabanc Ama, Zeus ak iin, m utlak varln, gerek
te, ne hareket, ne yaam, ne ruh, ne de kavraytan hibir pay
almadna, yani onun ne canl olduu ne de dndne,
249 a tersine, onurlu kutsallkta, akldan yoksun, devinimsiz dingin
likte durup kaldna inanmamz nasl beklenir?
Theaitetos Evet yabanc, bu, dnlebilecek en yk
sek b ir dn olurdu.
Yabanc yleyse, biz onun akl olduunu, ama yaam
olmadn m syleyeceiz?
Theaitetos Bunu nasl yaparz?
Yabanc Mutlak varln b ir ruhu olduunu kabul et
meksizin, bu ikisinin (akl ile yaamn) onda bulunduunu mu
syleyeceiz?
T heaitetos H ayr. B a k a h ib ir olanak yoktur.
 S O F S T 595

Yabanc Ama o, imdi, akla yaam a ve ruha sahip ola

bilecek ve canllna karn hepten hareketsizlikte sessizce du
rup kalacaktr, yle m i?
Theaitetos Tm bunlar, bana hepten sam a grnyor, b
Yabanc O halde, hareket eden ve hareket, varolan ola
rak tannmaldr.
Theaitetos Buna kar konulamaz.
Yabanc yleyse Theaitetos, bundan u sonu kyor:
Bir yandan, eer herey hareketsizse, genellikle, hibir eyden,
akla uygun b ir bilgi var olamaz.
Theaitetos Evet, elbette.
Yabanc te yandan, her eyin deime ve harekette
olduunu kabul edecek olursak, ayn ekilde, bu nermeye
gre akla uygun bilgiyi varolan'n alanndan kartm olacaz.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Her bak asndan ayn, ayn tarzda ve
'ayn bakmdan, tanm larnn genellikle dinginlik olmakszn, c
sence, olanakl olmad grnmyor mu?
Theaitetos Asla.
Yabanc Peki nasl? Bu tanm lam alar olmakszn her
hangi bir zaman herhangi bir yerde akla uygun bilgi var m
dr ya da var olmu mudur? Byle b ir eyi sen biliyor musun?
Theaitetos Bsbtn hayr.
Yabanc Bilginin, kavrayn ve akln varln yads
yan ama buna karn herhangi b ir ey zerine, herhangi bir
sav, ayn tam kesinlikte yetkiyle ne sren Tinin tm silahla
ryla da savamak gerekir.
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc O halde filozof iin ve savlarnn bu kesinli
ini her eyin stnde tutan iin bsbtn kanlmaz gr
nen udur: O, ne bir ya da ok kavram (ide) kabul ederek b-
ln' dinginlik olarak aklayanlarla uzlar, ne de varolana
kanlmaz b ir hareketi verenlerin en kk bir sesini bile d
dinlemek banda bulunur; tersine o, tpk ocuk dileklerin-
dew olduu gibi, hareketsiz olanla hareket edenin tmne, ya
ni varolan'a ve btne her iki zellii (hareketi ve dinginlii)
katmak zorunda kalr.
Theaitetos ok doru.
 596 S O F S T

O T U Z A L T IN C I B L M

Yabanc Ne dersin? Sanki, varolan in doyurucu bir kav-

ram-tanmma varm olduumuz izlenimi ortaya km yor mu?
Theaitetos Tmyle.
Yabanc Aman Theaitetos, yine de kukuyu elden b
rakmayalm. nk yanlmyorsam, biz imdi ilk olarak, var
ln bilgisindeki glklerin ayrdmda olacaz,
e Theaitetos Bundan ne anlyorsun? Bunun anlam nedir?
Yabanc Anlamyor musun, ey mutlu delikanl! Tm
aratrm a boyunca, varlk hakknda imdi olduu gibi, z
m ele geirdiimiz kuruntusuna kaplmamzdan daha byk
bir bilgisizlik iinde kendimizi hibir zaman bulmam tk.
Theaitetos En azndan ben, bu sanya kaplm tm . Ama
anszn, bu kendi kendimizi aldatmaya nasl varm olduu
muz, bana salt b ir bilmece gibi geliyor.
Yabanc O halde, hakl olarak varlm kabullenme ge-
250 a reince, vaktiyle bizim onlara sorduumuz ayn sorularn im
di bize yneltilip yneltilemeyeceini daha kesin b ir biimde
dn bakalm. Unutma, onlar btn' scak ile souk ola
rak aklyorlard .
Theaitetos Hangi sorulard? Anmsamama yardm et!
Yabanc Seve seve. Vaktiyle onlara yaptm gibi, dik
kat ve zenle seni de sorguya ekerek, bunu denemeye, hem
de bu srada biraz daha ilerleme salamaya alacam35.
Theaitetos Peki.
Yabanc y i yleyse. Sence, hareketle dinginlik tmyle
birbirine kart deil m idir?
Theaitetos Kukusuz yledir.
Yabanc Her ikisini ve ikisinden her birini ayn biim
de varolan olarak aklyor musun?
b Theaitetos Evet.
Yabanc Onlara varlk tandmz zaman her ikisine
ve ikisinden her birine bylece ayn zamanda hareketi de yk
lemi olursun, deil m i?
Theaitetos Olanaksz bu.
Yabanc Ama sen her ikisini varolan olarak aklad
nda dinginlii de onlarn arasna koymuyor musun?
T heaitetos A sla.
 Yabanc yleyse, senin dncene gre varolan, bu
ikisinin yannda nc b ir ey olarak betim leniyor. Varolan'
u dinginlik ile hareketi birlikte kuatm asna izin vermekle
sen, varlkla olan bu ortaklk asndan varlk onlarn her
ikisine katm oluyorsun.
Tleaitetos Hareket ile dinginlii varlk olarak aklar
ken, dorusu biz, varolan' nc b ir ey diye gz nnde bu
lunduruyoruz.
Yabanc O halde, varolan, hareket ile duraanln bir
toplam deil, tersine bunlardan ayr b ir eydir.
Tleaitetos yle grnyor.
Yabanc Kendine zg doas bakm ndan varolan ken
di kendisinde ne dingin ne de hareketlidir.
Theaitetos Doru olsa gerek.
Yabanc O halde, bu konuda sz gtrmez, gvenilir
bir yargya varmak ve bylece kendimizi aydnlatmak iin
dncenin hangi yne evrilmesi gerekir?
Theaitetos Evet, hangi yne?
Yabanc Sanrm , nereye de baksak, her ey glklerle
dolu grnyor. nk b ir ey eer hareket etmiyorsa, onun
dingin olmas gerekir, deil m i? Ya da te yandan b ir ey eer
hibir biim de dingin deilse, onun hareket etm esi gerekmez
mi? Ama imdi varolan bize bu ikisinin dnda kalan b ir ey
olarak grnyor. mdi bu genellikle olanakl m dr?
Theaitetos Olanakszln hepsi budur.
Yabanc O halde, b ir de bamzdan geen u denemeyi
anmsayalm.
Theaitetos Hangisini?
Yabanc 'Varolm ayann balca iaretinin nerde gste
rileceini sorduumuz zaman, kendimizi hepten aknlk iin
de bulmutuk. Anmsyor musun?
Theaitetos Nasl anmsamam.
Yabanc Ama imdi varolandan dolay iinde bulun
duumuz aknlk daha m azdr?
Theaitetos Bence, ey yabanc! Bu im diki aknlk, bel
ki de daha da byktr.
Yabanc Bu glklerin zm, onlarn iyice tartl
masnda bulunabilir. Ama varolan ile varolmayan bizi ayn l
de aknla uratyorsa, onlardan b iri az veya ok aklk
kazandnda, bunun dieri iin de sz konusu olacan ayn
 598 S O F S T

251 a lde umabiliriz. kisinden hibirini de bilemeyecek olursak,

hi olmazsa yapabildiimiz kadaryla aratrm ay, ayn zaman
da her ikisi iin yolu yordamnca bir sonuca gtrmeyi isteriz.
Theaitetos Gzel.
Yabanc O halde, ortaya kan her durumda, ayn nes
neye (objeye), hangi anlamda birok yklemler verdiimizi an
latalm.
Theaitetos Nasl bir nesneye? B ir rnek ver!

O T U Z Y E D N C B L M

Yabanc nsandan sz ettiimizde, ona eitli yklem

ler veririz. Renk, biim , bvklk-kklk, ktlk ve erdem
b tasarm larn ona yneltiriz. Tm bunlar ve baka binlercesiy-
le, onun yalnz insan olduunu deil, ayn zamanda iyi ve sa
ysz yklemleri olduunu da demeye getiririz. Baka nesne
ler iin de bu byledir: Onlarn her birini b ir ey olarak orta
ya koyuyor, sonra da onu eit 1i adlaryla ok ey olarak de
yimi iyoruz.
Theaitetos Evet, yle.
Yabanc Bununla, yalnz genlere deil, ayn zamanda,
ileri yalarnda eitim grm yallara da atafatl b ir len
hazrlam olacaz. nk onlarn her biri, okun bir, bir'in
de ok olamayaca biim indeki akla gelebilecek ilk itiraz he
men yapacaklardr. yle grnyor ki onlar, insana iyi deme-
c memiz, tersine yalnzca iyiye iyi, insana da insan dememiz ge
rektiini sylemekten holanacaklardr. Sanrm Theaitetos,
byk bir zevkle bu eyler zerine atlan insanlarla sk sk kar-
layorsundur. K afaca zayflklar yznden tam bir hayran
lkla bu eylere balanan ve bylece tm bilgelik tacn bul
duklar kuruntusuna kaplan yan bajn alm adam lara da
arada srada rastlyorsundur.
Theaitetos Elbette.
Yabanc O halde, bizim snavmz, herhangi bir zaman
da varlk zerine bir gr ortaya atm olanlarn istisnasz
d hepsini ilgilendirir. Bu gr ok nemsiz de olabilir. Demin
sz edilenlere olduu gibi, daha nce kendileriyle uram
olduklarmza da som biim inde yneltilmi olan imdi syle
mek istediimiz ey de olabilir.
T heaitetos N edir yleyse?
 S O F S T 599

Yabanc Ne varl hareket ve dinginlikle ne de genel

likle herhangi bir eyi, baka herhangi b ir eyle birletireme-
yecek miyiz? Varsaymmza gre birlem enin olamayaca,
karlkl bir ortakln kurulamayaca m sz konusu? Yok
sa biz, karlkl bantya gelebilir olarak her eyi birletire
cek miyiz? Ya da bu baz eyler iin geerli, ama dierleri iin
geerli olmayacak m? Bu seeneklerden hangisini, Theaitetos,
onlar ye tutarlar? Bu konuda ne sylemeliyiz?
Theaitetos Ben bu konuda onlar adna yant verecek
durumda deilim.
Yabanc Niin yantn madde madde vermeye girimi
yorsun? Byle her admda ortaya kan sonular gzden gei
rirsin.
Theaitetos Haklsn.
Yabanc stersen ilkin, hibir eyin, baka herhangi bir
eyle ortakla girm ekte herhangi b ir yetisi olmad biim in
deki varsaym ele alalm. Buna gre, hareket ile dinginlik, var-
lkla olan ortaklklarndan km ayacaklar m?
Theaitetos Kukusuz, evet. 252 a
Yabanc Ama nasl? V arlk'tan pay alm adka onlardan
biri var olabilir m i?
Theaitetos Hayr.
Yabanc yle grnyor ki, Biitn'n harekette oldu
unu ve ayn ekilde b ir olarak dingin durduunu syleyenle
rin gr ile ve yine, kavram lar (idc'ler) bakmndan varo-
lam kendi kendisiyle olan her ilgisi iinde daima ayn kal
dn aklayanlarn gr de, bu varsaymla b ir defada bir
yana braklm oldu. nk bu kiilerin b ir ksm -harekete
gerekten varolan diyerek, dierleri de dinginlii gerekten
varolan diye aklayarak, hepsi de bylece varlk tasarmm
onlara yklemi olur.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Ama yine bunlar, bazen her eyi b ir araya top
luyor, bazen de ayryorlar36. ster her eyi, birlikte bir araya
getirsinler, ister b irden saysz okluu yeniden ayrtrsn
lar ya da bunlar belirli e gruplarna ayrsnlar ve yeniden
bir araya getirsinler, isterse deiim iindeki bu olaylarn bir
arada ya da art arda olduunu sylesinler, bunun hi nemi
yok, eer bireim e hibir varlk katlm am sa onlarn sy
ledii her ey sfrdr, geersizdir.
 600 S O F S T

Theaitetos Doru.
Yabanc Dahas bu kiiler, kendi bilme yntemleri a
sndan da en gln durumlara derler. nk onlar, her
hangi bir eyi, bir baka ey olarak, b ir baka eyin durumu
na katlm as araclyla gstermeye katlanmak istemezler.
c Theaitetos Nasl?
Yabanc Onlar, 'varlk', 'olm akszn', 'baka', kendin
de ve daha binlerce deyimleri her yerde kesinlikle kullanmak
zorundadrlar. Onlar bu deyimlere kar koyamazlar; konu
malarnda onlarn bantlarndan kamamazlar. yleki onlar,
baka deyimlerden gelecek hibir elikiyi asla gereksemezler.
Denildii gibi dman, kart kendi evlerinde barndrrlar.
Bu dman onlarn kendi iindedir, bambaka bir yoldatr, bir
tr Eurykles^'dir, onlarn srekli izleyicisidir,
d Theaitetos Gerekten de yerinde ve doru bir benzetme.
Yabanc Peki eer her eye birbirleriyle birlem e yeti
sini verecek olsaydk, ne olurdu acaba?
Theaitetos Bunu rtmeye benim de gcm yeter.
Yabanc Nasl?
Theaitetos H areketle dinginlik eer birlikte bulunsalar
d, hareketin kendisi tmyle dinginlie-dnecek vc sonra
da dinginlik, kendiliinden harekette olacakt.
Yabanc Ama, hareketin dingin durmas ve dinginliin
hareket etmesi ise zorunlu nedenlerden tmyle olanakszdr.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc O halde geriye yalnzca nc olanak kalyor.
Theaitetos Evet.

O T U Z S E K Z N C B L M

e Yabanc Ama o halde, bu durumlardan biri zorunlu ola

rak doru olm aldr: Ya her ey, ya hibir ey, ya da baz ey
ler birbiriyle ortakla girmeye hazr olmal ama geri kalan
dier eyler buna hazr olmamaldr.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc lk iki durum olanaksz grnyor.
Theaitetos Evet.
Yabanc O halde, dnme yasalarna kar gelmeksi
zin yant vermek isteyen herkes, bu durumun sonuncusu
nu benim seyecektir.
 S O F S T 601

Theaitetos Kesinlikle evet.

Yabanc O halde baz eylerin birbiriyle bant kura
bilir olduklar, bazlarnn da olm adklar gz nne alndn
da, burada harflerinkine benzer b ir olgu var demektir. nk 253 a
harflerin de bazlar 'birbiriyle birleebilir, bazlar birleemez.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Sesli harfler, b ir erit hepsinin iinden ge
mekle, teki seslerden (sessizlerden) daha ok yarar salarlar.
B ir sesli olmakszn geri kalanlarn hibiri b ir dieriyle bir
leemez.
Theaitetos Evet, elbette.
Yabanc Herkes hangi seslerin birbiriyle birlemeye
yctili olduunu b ilir m i? Yoksa bu konuda tam geerli bilgi
vermek iin zel b ir sanata m gerek var?
Theaitetos Kesinlikle byle b ir sanata gerek var.
Yabanc Nedir bu?
Theaitetos Dilbilgisi.
Yabanc Ayrca, yksek ve alak sesler iin de byle
deil m idir? Hangi seslerin birleip, hangilerinin birlemeye- b
ceini doru olarak yarglama sanalna sahip olan biri, mzik
ten anlayan biridir; bundan b ir ey anlamayan da mzii bil
meyen biridir, deil mi?
Theaitetos Evet.
Yabanc Dier tm sanatlarda da, bu sanatlar hakknda
bilgi ve bilgisizlikle karlanca bizim bu gzlemimiz yinelenir.
Theaitetos Hi amaz.
Yabanc yleyse devam. K avram lar (cinsler, trler) da
kendi ortaklklar bakm ndan ayn biimde birbirleriyle ba
ntl olduundan burada da kesinlikle belirli b ir bilime ge
rek vardr. Bu nedenle hangi kavram larn (trlerin) birbiriyle
Uyutuklar, hangilerinin birbirlerini dladklar sorusu zeri
ne doru bilgi vermek istendiinde, bu bilim e dayanlarak yar
glar, olas kavram (tr) bantlar bakm ndan inceden ince
ye aratrlr, deil m i? B elirli temel kavram larn (trlerin)
tm kavram alanm kuatp kuatmad, yani hepsiyle ban- c
tya girmeye yetili olup olmad biim indeki soru iin de ay
n eyi yapmak gerekmez m i? te yandan dlam alara (ayrl
malara) gelince, acaba burada ayrlm alara neden olan baka
tmel kavram lar (cinsler, trler) m vardr?
 602 S O F S T

Theaitetos B u am alar iin herhangi b ir bilime deil,

belki de en nemli b ir bilim e gerek vardr.

O T U Z D O KU ZU N CU B LM

Yabanc yleyse, ey Theaitetos, bu bilim e hangi ad ve

receiz? Yoksa biz, Zm s'un yardmyla, bilmeden, yalnzca salt
gerek karsnda heyecanlanan zgr insanlarn bilimiyle mi
kar karya geldik; sofist ararken, ondan nce filozofu mu
bulduk?
Theaitetos Ne demek istiyorsun?
d Yabanc Kavram lar (trleri) doru b ir biim de ayr
may; ne b ir ve ayn kavrama (tre) ayr anlam lar, ne de
ayr kavram lara (trlere) ayn anlam vermemeyi, diyalektik
bilim inin devi olarak aklam ayacak myz?
Theaitetos Evet, bunu diyeceiz.
Yabanc Buna gc yeten kimse, bir kavramn (trn),
kendi kendisiyle elien birok kavram lar zerine yaylmas,
bundan sonra, birbirinden ayr birok kavramn bir kav-amca
dardan evrelenmesi, bundan baka, bir kavramn dier tm
e kavramlarla ve de tek tek herbiriyle bant kurmas ve son
olarak, birbirlerine bsbtn kart olan birok kavramlar
zerine kendini tmyle aydnlatr. Bu, her tek durumda ne
dereceye kadar b ir bantnn bulunabildii, ne dereceye ka
dar bulunamadn kavrama uygun olarak ayrt etmeyi bil
mek demektir.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Ama sen, diyalektik uran, felsefenin salt
ve doru yolunda olan kimseden baka birine vermeyeceksin.
Theaitetos Nasl olur da bu, baka birine verilebilir?
Yabanc Filozofa gelince, onu aradmzda, imdi onu
burada nasl bulmusak, daha sonra ve her zaman onu bula
camz byle bir yer vardr. Ama burada, sofistin durumunda
251 a olduundan baka trl glk olmasna karn filozofu da
aka tanmak gtr.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Sofist varolm ayann karanlna svr, ora
da oyalanmay sever. Bu yerin karanldr onu g bilinir k
lan. yle deil mi?
Theaitetos yle grnyor.
 S O F S T 603

Yabanc Buna karlk, varolan'n ide'sini durmakszn

dnme iine kendini kaptran filozofta ise durum tam ter
sidir: Bulunduu yerin parlakl, onu hi de kolay bilinebilir
yapmaz. nk ounluun tinsel gz uzun sre tanrsal b
-olan'a bakmaya dayanamaz.
Tleaitetos Evet, bu da sofist iin sylediinden hi de
daha az doru deil.
Yabanc Houmuza giderse, daha sonra, filozof zerine
daha kesin aratrm alar yaparz. Ama sofiste sra gelince, onu
yeterince aa karm adan rahat edemeyeceimiz ortada.
Theaitetos Doru.

K IR K IN C I B L M

Yabanc mdi anlalm olduu gibi, deil mi ki kimi

kavramlar (trler) birbirleriyle ortakla girmeye hazrdr, ki
mileri deildir ve kim ileri dar, kim ileri geni kapsamldr, ki
mileri de tm alann iine girerek hifbir direnle karlamak- c
szn hepsiyle ortaklkta bulunuyor, yleyse biz de aratrm a
mz srdrrken, kalabalktan yolumuzu arm am ak iin b
tn kavram lar (trleri) gz nne almayacak biimde davra
nacaz. Biz, dala ok, en nemli diye geenlerin bazlarn ele
alp, ilkin onlarn tek tek ne olduklarn (neliklerini), sonra da
birbirleriyle karlkl ortaklk kurma yetilerinin nasl olduu
nu gzden geireceiz. Bylece, tam b ir aklkla kavramaya
gcmz yetm ese de, imdiki aratrm a tarzmzn elverdii
kadaryla, v arolan a ve varolm ayana yetesiye b ir aklk getir
meyi baaracaz. Belki de varolmayann gerekten varolan d
olmad savndan da kazasz belasz kurtulmay umabiliriz.
Theaitetos Bizim yolumuz da bu olmaldr.
Yabanc nceden, inceden inceye aratrdmz en
nemli tr-kavramlar varolanm kendisi ve de dinginlik ile
hareketti.
Theaitetos Evet bunlar en nemlileriydi.
Yabanc Ama bu son ikisi, aklamamza gre, birbiriy-
le b ir bantya giremez.
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc Ama varolan bu ikisiyle birleebilir; nkii
ikisi de vardr.
Theaitetos Kukusuz.
 604 S O F S T

Yabanc Demek ki bunlar olarak ortaya kyorlar.

Tleaitetos Elbette.
Yabanc O halde onlarn her biri, dier ikisinden ayr,
ama kendi kendisiyle ayndr,
e Tleaitetos Doru.
Yabanc Ama bu ayn ile ayrdan neyi anlam tk? On
lar da iki ayr kavram m dr? Her zaman zorunlu olarak bu
yle bantda olm alarna karn bu nden ayr m drlar?
yleki, onlarn tmne deil de be gzyle mi bakmal-
?55 a yz? Yoksa biz bu ayn ve ayr diye, bilmeden, demin sz ge
en kavramdan birini mi anlyoruz?
Theaitetos Belki.
Yabanc Ama hareket ile dinginlik ne ayr ne de ayn
ile b ir tutulur.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Hareket ile dinginlik hakknda kullandmz
ortak deyimin bu ikisinden biri olabilmesi olanakszdr.
Theaitetos Niin?
Yabanc Hareket dinginleecek, te yandan dinginlik
hareket edecekti de ondan. Eer hangisi olursa olsun ikisin
den biri, eit lde ikisi zerine yaylrsa, zorunlu olarak di-
b eri, kendine zg doasnn kartna dnecektir; nk
o, karta katlacaktr.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Ama her ikisi de hem aynya hem ayrya ka
tlacak.
Theaitetos Evet.
Yabanc Demek ki, dinginliin olduu gibi hareketin
de ayn ya da ayr ile zde olduunu syleyemeyiz.
Theaitetos Hayr, syleyemeyiz.
Yabanc Ama yle ya da byle varolan ile ayn y bir
kavram olarak tasarlamamz gerekmez mi?
Theaitetos B elki.
Yabanc Ama eer, varolan ile ayn, hi ayr deilse,
hareket ile dinginliin ikisini birden varolan olarak gsterdi
imizde, bu ikisini ayn olarak da gsterm ek zorunda kala
l caz58.
Theaitetos Ama dorusu bu olanakszdr.
Yabanc O halde varolan ile ayn da bir olamaz.
Theaitetos Olamaz.
 S O F S T 605

Yabanc yleyse biz, ayn'yi drdnc b ir kavram ola

rak bu ncnn yanna koyacaz.
Theaitetos Herhalde.
Yabanc m di nasl? Ayrlk b ir beinci olarak m ta
nyacaz? Yoksa biz buna ve varolana bir kavram iin gelii
gzel iki ad olarak m bakacaz.
Theaitetos B elki .
Yabanc V arolan n , daima, ya kendi bana var olarak,
ya da b ir bakasyla bantda olarak deerlendirildiini her
halde kabul edeceksin.
Theaitetos Nasl etmem k i!
Yabanc Ama ayr, daima, ancak b ir baka ile ilgi iin- d
de bulunur, deil m i?
Theaitetos Evet.
Yabanc Varolan ile ayrlk arasnda kkten bir ayrm
olmasayd bu olmazd. Eer varolan gibi ayrlk, demin adlan
drlan iki biim e katlsayd, o zaman, kendi ayrl b ir ba
ka ile olan ilgisinden kaynaklanmayan baz ayrlar da var ola
cakt. Idi biz, ayr olan her eyin kesinlikle, ancak b ir ba
ka ile bantda var olabilen ey olduunu koulsuz zorunlu
bir nerm e olarak onaylam olduk.
Theaitetos Doru sylyorsun.
Yabanc Demek ki, a y n nn zn, belirttiim iz kav
ram lar dizisinde beinci b ir ye olarak tanyacaz. e
Theaitetos Evet.
Yabanc Bundan sonra, bu kavramn tm kavram ala
nnn iinde yayld, onu tmyle kaplad sav gelir. nk
her tek kavram, kendine zg doas yznden deil, tersine
ayrlk ide'sine katlm as yznden dierlerinden ayrdr.
Theaitetos Kukusuz.

K I R K B R N C B L M

Yabanc Tek olan' yeniden gndeme getirm ekle bu be

ey zerine u gre varyoruz.
Theaitetos Hangi gre?
Yabanc ilk in , hareketin dinginlikten tmyle ay n ol
duuna. Yoksa ne t r b ir ey sylem itik?
Theaitetos B u tr b ir eyi.
Yabanc yleyse hareket dinginlik deildir.
 606 S O F S T

Thecitetos Asla.
256 a Yabanc Ama o, varolan'a katlm as yznden vardr.
Theaitetos Evet.
Yabanc te yandan da hareket aynlk'tan ayrdr.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Demek ki o, ayn deildir.
Theaitetos Hayr.
Yabanc Oysa, her ey bundan pay ald iin o, ayn
dr da.
Theaitetos Elbette.
Yabanc O halde, hareketin hem ayn olduumu, hem
ayn olmadn kuku duymadan kabul etmeliyiz. nk biz
onu ayn ve ayn deil diye adlandrdmzda, bunu b ir balam-
b da, yapmayz; tersine ona ayn dediimizde, bu, aynlktan pay
almaktan dolay kendi kendisiyle bantsnda olur. Ama ona
ayn deil dediimizde, bu, ayrlkla olan ortaklndan dolay
olur. yleki bu ayrlk yznden o, aynlktan ayrlm ve ay
n deil, tersine ayr olm utur. Demek ki hakl olarak, yeni
den ayn olmad da sylenmi olur.
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc H areketin de herhangi bir balamda dingin
likten pay ald var saylsayd, onun dingin olduunu syle
mek aptallk olmazd.
Theaitetos Oysa, kavram larn (trlerin) bazen birbir-
leriyle karm aya elverili, bazen elverisiz olduunu kabul
edersek ok doru olur.
c Yabanc mdi bunun kantm , imdi ortaya koyduklar
mzdan nce vermi, bu suretle, asla baka trl olamayaca
n gsterm itik.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc yleyse yeniden syleyelim: Hareket, aynlk
tan ve dinginlikten nasl ayr idiyse, ayrlktan da ayrdr.
Theaitetos Evet, bu onun iin zorunlu b ir durumdur.
Yabanc Demek ki o, bir balamda ayr deildir ama
imdiki kantmza gre de ayrdr.
Theaitetos Herhalde.
Yabanc Peki, imdi bundan ne kar? Aratrm ak ze
re setiimiz kavram larn (trlerin) be ayr kavram olduunu
kabul ettikten sonra, hareketin ilk nden ayr olduunu ne
 S O F S T 607

srecek ve buna karlk drdncden ayrln yadsyacak (

myz?
Theaitetos Bunu nasl yapabiliriz? nk, demin orta
ya kan saydan daha azn syleyebilmemiz olanakszdr.
Yabanc yleyse, hareketin varolan'dan ayr olduu
nermesine hi ekinmeden katlacaz.
Theaitetos Hi ekinmeden.
Yabanc Varolan'dan pay ald iin b ir varolan olmak
la birlikte hareket, gerekte apak olarak b ir varolmayan de
il midir?
Theaitetos Apak yledir.
Yabanc O halde varolmayan'm, genellikle dier tm
kavramlara olduu gibi, harekete de uygulandndan baka
trls asla dnlemez. Ayrlk genellikle kendi z gerei e
etkide bulunduu iin her bir varolan ayrdr, demek ki varo
lan deildir. Bylece, ayn bakmdan, akas hepsini hakl
olarak varolmayan diye gsterebiliyoruz. te yandan varolana
katld iin ondan yeniden varlk diye sz edebiliyor ve onu
varolan olarak adlandrabiliyoruz.
Theaitetos yle grnyor.
Yabanc H er kavrama, b ir yandan varolan byk b ir
younlukla, te yandan varolmayan saysz oklukla elik edi
yor39.
Theaitetos yle.
Yabanc O halde varolann kendisinin de, bakasn- 257 a
dan ayr olduu sylenmelidir.
Theaitetos Zorunlu olarak.
Yabanc yleyse varolan, baka b ir ey olduu her yer
de, bizce var deildir. nk bu, var olm amakla, geri kendi
bana b irdir, ama varolmayan balamnda saysz bakada
bulunur.
Theaitetos Doru olsa gerek.
Yabanc Bunda saknlacak bir ey de yoktur, nk
kavramlar kendi doalar bakmndan birbiriyle bantda bu
lunurlar. Bunu kabul etmeyen b ir kimsenin, buradan kan
sonucu rtm esi iin, ilkin bizim daha nceki kantlarmzla
hesaplamas gerekir.
Theaitetos ok yerinde b ir istek.
Yabanc unu da gzden geirelim. b
Theaitetos Neyi?
 608 S O F S T

Yabanc yle grnyor ki, biz, varolmayandan sz et

tiimizde, bununla, vfirolanm b ir kartn deil, tersine yal
nzca ondan ayn-olan b ir eyi anlyoruz.
Theaitetos Nasl?
Yabanc rnein biz, bir eyi byk-olmayan diye ad
landrdmzda, onu, eit deil de, yle ya da byle, dpedz
kk olarak m gsterm ek isteriz?
Theaitetos Byle b ir ey yanl olurdu.
Yabanc Deillemeden sz edildiinde, bu kart gs
teriyorsa, buna izin vermeyeceiz. Yalnzca unu kabul ede-
c ceiz: B u 'yok' ile 'deil'*0, bunu izleyen deyimlerden, ya da
daha ok, deillemenin ard sra gelen deyimlerin ilgili oldu
u eylerden ayr olan b ir eyi gsteriyor.
Theaitetos Kukusuz.

K IR K K N C I5LM

Yabanc stersen unu da gzden geirelim.

Theaitetos Neyi?
Yabanc Bana yle geliyor ki, ayrlk kavram, tpk b i-.
lim kavram gibi pek ok tek tek alanlara blnr.
Theaitetos Nasl?
Yabanc Bilim de dorusu bir'dir, ama herhangi bir
tek alan ile ilgili olan onun her blm, kendine zg adn
d kendisi iin ayrlm olarak korur, zel sanatlar ve bilim ler
iin birok adlar olmas bundandr.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Kendi bana bir olan ayrlk kavramnn par-
a-alanlarmda da durum ayndr.
Theaitetos Belki. Bu nasl grlecek?
Yabanc Avrlk'm gzele kart b ir para-alan var
mdr?
Theaitetos Evet.
Yabanc m di ne diyeceiz? Onun b ir ad var m dr ya
da yok mudur?
Theaitetos B ir ad var. nk, gzel-deil dediimiz her
durumda, bu, gzel kavramndan ve baka h er eyden ayrdr.
Yabanc im di de unu syle!
e Theaitetos Neyi?
 S O F S T 609

Yabanc Gzel-olmayan, kendi kaynan, varolann

herhangi b ir cinsinden ayrlm ve te yandan yeniden varo
lan'n herhangi b ir blmne kar konulmu olan eyde mi
bulur?
Theaitetos Evet.
Yabanc yle grnyor ki, bundan u sonu kyor:
Gzel-olmayan, varolan'a kar varolanm bir tr kar konu
mudur.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Ama nasl? Bu kanta gre, gzeli, yle ya
da byle, varolanm daha yksek b ir derecesinde, buna kar
lk gzel-olmayan daha aa bir derecesinde mi sayacaz?
Theaitetos Kesinlikle hayr.
Yabanc O halde varl, byk'n kendisine olduu gi- 258 a
bi, byk-olmayan'a da ayn lde katacak myz?
Theaitetos Ayn lde.
Yabanc O halde, biri dierinden daha yksek derece
de olmadna gre, lakl-olmayan'a da, hakl-olan'a olduu
gibi ayn geerlii vermemiz gerekir.
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc Daha sonra gelecek tm durumlarda da byle
yapmak zorundayz. Mademki ayrlk, kendini varolan'a ait
olarak gsteriyor; onun payna varlk dm ise, zorunlu ola
rak onun blm lerine de, kendisine verilen var-olmadan daha
az verilemez.
Theaitetos Kukusuz evet.
Yabanc yle grnyor ki konu udur: V arolann bir b
para-alanna kart olan ayrlk kavramnn b ir para-alan,
eer bunu syleyebilecek denli gz pek olunursa, varolann
kendisinin sahip olduu kadar varla sahiptir. nk bu,
varolann kartn deil, yalnzca varolan'dan ayr olduunu
gsterir.
Theaitetos Apak yle.
Yabanc yleyse buna ne diyeceiz?
Theaitetos Besbelli ki bu, sofistten dolay aradmz
varol mayan'dr.
Yabanc O halde, sana gre, varolmayan, varlk-ierii
bakmndan baka hibir varolan'dan aa deildir. yleki,
varolmayan'n kendine zg doasn gvenle ele geirdii, hi- c
bir dayanaa bavurmadan sylenmeli m i? Nasl byk byk
D 39
 610 S O F S T

idi, gzel gzel idi ve byk-olmayan byk-deil, gzel-olma-

yan gzel-deil idiyse, ayn ekilde varolmayan da var-deil
olarak varolann pek ok cinslerinin okluunda bir e idi
ve b ir edir, deil m i? Yoksa ey Theaitetos, bizi buna kar
koyduran b ir kuku daha m var?
Theaitetos Hayr, yok.

K IR K NC BLM

Yabanc Gryor musun, Parmenidese kar gelmekle

onun yasan da inemi olduk.
Theaitetos Niin?
Yabanc Ona kar srdmz kantlarla aratrm a
mzn ilerledii yerde b ir adm daha atm olduk. Oysa o, bu
yeri aratrm aya btnyle kapatm ak istiyordu.
Theaitetos Nasl?
d Yabanc nk o yle diyordu:
Hakkndan gelinemez hi u var-olmayann var olduunun
Sen bu aratrm a yolundan uzak tut dnceni41.
Theaitetos Evet, bunlar onun szleriydi.
Yabanc m di biz, yalnzca, varolmayann (var) oldu
unu sergilemekle- kalm adk, ayn zamanda varolmayann z
n oluturan kavram da gsterdik. nk biz, ayrlk kavra
mn varolan olarak ve karlkl ilikilerinde tm varolanlar
e zerine yaylm olarak gsteriyorduk. Ve bu nedenle varla
kart olan ayrlk'm her b ir blmnn gerekte varolmayan
olduunu her zaman gsterecek kadar yrekli olduk.
Theaitetos Ve bylece ey yabanc, tmyle hakl oldu
umuz da grnyor.
Yabanc O halde, varolmayan' varolann salt kart
olarak koyduumuzu ve bunun zerine onun var olduunu
savlamaya yeltendiimizi bize hi kimse sylemesin. Hayr,
varolann salt b ir kart ile ve onun var olup olmad, an-
559 a laml m ya da tmyle anlamsz m olduu sorusuyla bizim
oktan beri artk b ir ilgimiz yoktur. Varolm ayan'a ilikin im
diki aklamamza gelince, bu, ya rtlecek ve bu konuda
haksz olduumuz bize gsterilecek, ya da bu yaplamazsa, bi
zim nermelerimizle bantl olan u sonular dile getirmek
ten baka geriye hibir ey kalm ayacaktr: K avram lar birbir-
leriyle birleebilirler ve varolan ile ayrlkn alan, tm kav
 S O F S T 611

ram lar, onlarn birbirleriyle karlkl bantlaryla birlikte

iine alr. Ayn-olan, varolana kendi payna den katlm as
sayesinde geri vardr, ama kendisi payda olduu ey deil,
bundan ayn-olan b ir eydir; ama varolandan ayr olan apa
k zorunlulukla varolan deildir. te yandan varolan, ayr-
lka katlan olarak dier tr-kavramlarmdan ayrdr. Bu ayr
lk hepsinden baka olan gsterir; ne tek tek olan ne de bun-
lann btnn deil, tersine kendi varl kendisi iin olan.
Demek ki, varolann binlerce ve binlerce kez var olmad ve b
buna gre bakann da ister tek tek olanda ister hep b ir ara
da olsun birok bakm dan hem var olduu, hem de var olma
d kuku gtrmez.
Theaiietos Doru.
Yabanc Bu kartla inanmak istemeyen bir kimse,
yle b ir dnp tansn ve imdi ortaya konandan daha iyi
bir eyi ileri srsn. Ama bununla g b ir giz bulduuna ina- c
nan bir kimse, sevincinden, tmceleri bazen bu yne, bazen
te yne zorla ekerek yorum larsa, bu, imdiki aklam alar
mzdan da kt gibi bouna b ir zahmet olur. nk bu bu
lu ne akllca ne de gzeldir. Buna karlk b ir baka dev
var ki o, hem g hem de gzeldir.
Theaitelos Nedir o?
Yabanc Daha nce sylendii gibi, bu nemsiz eyleri
bir yana brakp ortaya konan savlar tek tek deneyerek ke
sin sonuca varmas iin, b ir kimsenin, ayr olan bir eyi her
hangi b ir balamda ayn olarak aklam as ya da her eyi
iin kendi kansna gre gerekten dikkate ald balam ve
tarzda, ayn olan b ir eyi ayr olarak aklam as gerekir. Ama d
ayn olan, dnmeden, ayr diye aklam ak ve ayr olan ay
n, byk olan kk, benzer olan benzemez ve tartmann
heyecanyla kartlarla yaplan bu sonsuz oyunu oynamak do
ru b ir snam a biim i deildir; tersine bu, apak ki, varolanm
ele alnnda ie hepten yeni balayan birinin ocuksu bir
denemesidir.
Theaitelos ok doru.

K IR K DRDN C BLM
t

Yabanc Ve de sevgili dostum, her eyi her eyden ayr

ma denemesi, yalnzca yersiz deil ayn zamanda hi eitilme- e
mi ve felsefe d b ir kafann belirtisidir.
 612 S O F S T

Theaitetos Neden?
Yabanc Eer her kavram tm dierleriyle ortaklaa
olm aktan karlrsa, bu, her aklamay genellikle olanaksz
yapmaktan baka h ib ir ey demek deildir. nk her ey
den nce bizim konumamz, kavramlarn birbirleriyle ban
ts sayesinde gerekleir42.
Theaitetos Doru.
260 a Yabanc O halde, bizim imdi bu insanlara kar yap
tmz sava baaryla sonulandrmamzn ve onlar, kav
ram larn birbiriyle bant kurabileceini kabullenmeye zorla
raz etm enin ne denli yerinde olduunu aka grmelisin.
Theaitetos Neden dolay?
Yabanc undan dolay: Sz (tmce, deyim) var olan
trlerden biridir. Bundan yoksun kalrsak, en iyi eyden, yani
felsefeden yoksun kalrz. Ama dahas, szn (tmcenin) ba
lca z stne imdi anlamalyz. Ama eer, biz onun varl
n yadsmak zorunda kalsaydk, artk asla herhangi b ir ey
sylemeye gcmz yetmezdi. Ama, herhangi iki kavram ara
snda en azndan bile olsa b ir bantnn bulunmadna izin
vermi olsaydk, o zaman biz onu (sz) yadsmak zorunda ola
caktk.
Theaitetos Bu doru. Ama imdi, szn z stne ni
in anlamamz gerektii, bence ak deil.
Yabanc E n kolaynn u yol olduu belki de sana ak
gelecektir.
Theaitetos Hangisi?
Yabanc Varolmayan, varolan trlerin birinden, hem
de tm varolan zerine yaylm olandan baka b ir eyin ya
nnda, kendini bize gsterir.
Theaitetos Evet.
Yabanc O halde imdi de, onun (varolm ayann) sam
sz (deyim) ile bants olup olmad zerine dnp ta
nmak gerek.
Theaitetos B u niin?
Yabanc Onlar arasnda hibir bant bulunmazsa, her
c ey gerekten var olm ak zorundadr; ama bant varsa, yan
l san ve yanl sz de vardr. nk varolmayan dn
mek (sanmak) ya da deyimlemek, dnmede ve szde yanl
gy douran eydir.
Theaitetos Evet.
 S O F S T 613

Yabanc Ama yanlg varsa aldanma da vardr.

Theaitetos Evet.
Yabanc Aldanma varsa, zorunlu olarak, glgeler, kop
yalar, grntlerle dolu her ey vardr.
Theaitetos Baka trls nasl olabilir?
Yabanc Sofistin snan tam da bu yrelerde arad
n ve yanlgnn genellikle var olm asn kat ve kesin olarak (I
reddettiini ondan sz ederken ne srm tk. yleya varol
mayan hi kimsece dnlemez ya da sylenemez; varolma
yann en azndan da olsa varlk'tan pay yoktu.
Theaitetos yleydi.
Yabanc m di, her ne kadar bundan, varolmayan'n va-
rolandan pay ald ve sofistin bu noktada belki de artk ko
runacak b ir yeri olmad sonucu kyorsa da, belki de so
fist, ksmen kukusuzca varolmayandan pay alan, ama ks
men de almayan kavram lar ne srecek ve deyim ile sannn e
bu sonunculara ait olduunu syleyecektir. Demek ki o, bi
zim onu tem silcisi yaptmz glgeler ve grntlerle ura
an sanatta, san ve deyimin varolm ayan'la hibir ortakl ol
mad iin genellikle hibir varln bulunmad, nk bu
ortaklk olm akszn genellikle hibir yanlgnn olmayaca
zerine yeniden srarla duracaktr. Bu nedenle, ilkin, deyimin,
sannn ve tasarm n (gz nnde canlandrm a: Fantasia) asl 261 a
znn i yz aratrlm aldr. Bu aka ortaya karldk
tan sonra biz, bunun varolmayan'la ortakln biliriz ve bu
nun zerine, eer sofist burada ise onu burada da skca tut
mak iin, ama deilse, buradan aklam ak ve onu baka b ir kav
ram blgesinde aram ak zere, yanlgy varolan olarak gste
ririz.
Theaitetos Dorusu ey yabanc, balangta sofistten
sz ederken, onun yakalanm as g b ir av tr olduunu sy
lemekte tmyle haklydn. nk yle grnyor ki, onun
berkittii siperin gerekten hibir eksii yok. O byle b ir si
perin arkasna sakland iin, ona yaklamadan nce, ilkin bu
siperi ele geirm ek gerekir. nk biz imdi bu siperlerden
birinin, yani varolmayan var deildir tm cesinin baaryla s
tesinden gelir gelmez, b ir kincisi de ortaya km olacaktr: b
Bu kez deyim ile samda da yanlgnn gerekten bulunduu
nun tant ortaya konulmaldr. Bundan sonra belki de yeni
 614 S O F S T

bir siper daha alacaktr ve bundan sonra da bir bakas.

Kim bilir, belki de bunun hi sonu gelmeyecektir.
Yabanc Ne denli yava olsa da daima ileriye doru
gidildike, ey Theaitetos, gc yettiince insann cesareti krl-
mamal. nk, bizimki gibi b ir durumda umudunu yitiren
biri, ya hibir eyi baaram ayaca ya da hatta balang nok-
c tasma yeniden geri dnecei baka durumlarda ne yapacak?
Atasznn dedii gibi, byle biri kaleyi zor ele geirir. Ama
imdi, sevgili dostum, szn ettiin engelin baaryla ald
bu yerde en gl direnek gerekten ele geirildi. Dierleri da
ha az direnecek ve bylelikle onlarn iini daha kolay bitire
ceiz.
Theaitetos Haklsn.

K IR K BEN C BLM

Yabanc yleyse, demin belirtildii gibi, ilkin deyim ile

sany ele alalm . Bylece, varolmayan'm onlarla (deyim ve sa
nyla) ilikisinin bulunup bulunmad ya da sz edilen bu
ikisinin her durumda gerek olup olmad ve yanlgnn onla
rn tmyle dnda kalp kalmad zerine daha 'byk bir
aklk kazanrz.
Theaitetos Doru,
d Yabanc Peki yleyse. K avram lar (trler) ve harfler ze
rine nasl anlam sak, imdi de tmyle ayn biimde sz
ckler (:adlar, iaretler) zerine de b ir aratrm a yapalm.
nk aranlan, bu yolda herhangi bir biimde ortaya ka
caktr.
Theaitetos Szcklerin ne olduu zerine, dikkatimizi
hangi yne evirelim ?
Yabanc u yne: Tm szcklerin mi, yoksa hibiri
nin mi birbirine uyup uymad ya da bazlarnn uyutuu,
bazlarnn uyumad zerine.
Theaitetos Apak ki sonuncusu: Bazlarnn uyutuu
bazlarnn uyumad zerine.
Yabanc Bununla belki de unu anlyorsun: Dorudan
doruya birbiri ard sra sylenip belirli bir anlam da olan
lar birlirleriyle uyuur, te yandan b ylebir art arda oluta
hibir anlam olm ayanlar birbiriyle uyumaz.
T h eaitetos B u n u n la ne dem ek is tiy o r s u n ?
 S O F S T 615

Yabanc Sanrm unu: Beni onaylarken anladn eyi.

nk ses sayesinde varolan'a ilikin bilinen ey iki trldr.
Theaitetos Bu trler nelerdir?
Yabanc Birine adlar denir, dierine fiiller. 262 a
Theaitetos kisini de akla bakalm .
Yabanc Hangileriyle eylemleri deyimliyorsak, onlar
fiil diye adlandryoruz .
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama eylemlerin kendisiyle ilgili olan szsel
deyime ad diyoruz.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Ne yalnzca adlar art arda dizmekle, ne de
ama ad olmakszn fiillerle hibir zaman b ir konuma yapla
maz.
Theaitetos Bunu anlamadm..
Yabanc Akas, biraz nce bana katlrken baka bir b
eyi gz nnde bulunduruyordun0 . nk, demin, dorudan
doruya art arda dizilmenin bir konuma olmayacan syle
mek istiyordum.
Theaitetos Nasl?
Yabanc rnein, 'yrr', 'koar', 'uyur' ve eylemleri
gsteren tm fiilleri birbiri ardnca dizerek sylemekle ger
ek bir deyim elde edilmez.
Theaitetos Asla.
Yabanc te yandan, kendileriyle eylemde bulunanla
rn gsterdii tm adlarla birlikte 'aslan', 'geyik', 'at', dendi
inde de, bu art arda dizilmeden hibir deyim olumaz. n
k ne birinci ne de ikinci durumda sylenen ey, herhangi bir
eylemi veya eylem-olmayan ya da varolan veya varolmayan bir c
eyin varln deyimlemiyor. Bu ancak adlarla fiillerin birle
mesiyle olur. O zaman uygunluk salanr ve ilk birlem e bir
deyimi oluturduu gibi, bu deyim de olas deyimler iinde
ilki ve en ksas olabilir.
Theaitetos Bununla ne demek istiyorsun?
Yabanc Eer biri 'nsan renir.' derse, bunu sen en
ksa ve ilk deyim olarak gsterirsin, deil m i?
Theaitetos Evet.
Yabanc nk o artk, varolan veya oluan veya ol-
mu-olan veya olacak olan zerine bilgi veriyordur. Ve o d
pedz szckleri sylemiyor, tersine fiillerle adlan birletire
 616 S O F S T

rek gerek bir sav ne sryor. Bundan sonra artk onun ger
ekten konutuunu, dorudan doruya kendi bana szck
leri sralamadn ve bizim de bu bantya bundan byle de
yim adn vereceimizi sylemeliyiz.
Theaitetos Kukusuz.

K IR K A L T IN C I BLM

Yabanc m di, nasl nesnelerden bazlar birbiriyle uyu

uyor, bazlar uyumuyorsa, bu durum, dilsel iaretler iin
de geerlidir: aretlerin b ir blm birbiriyle uyumaz; ama
e birlikte uyum salayanlar ise deyimi olutururlar.
Theaitetos Hi kuku yok.
Yabanc O halde kk b ir nokta daha.
Theaitetos Nedir?
Yabanc B ir deyim her ne olursa olsun bir ey'in bir
deyimi olmak zorundadr, aksi halde o, olanakszdr.
Theaitetos Evet.
Yabanc Geerlilii bakm ndan belirli bir nitelii de
olmas gerekmez m i?
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc O halde iyi dikkat edelim.
Theaitetos Evet, bu yaplmal.
Yabanc im di, b ir ad ile b ir fiilin yardmyla b ir eyi
bir eylemle balayarak, sana b ir deyim ynelteceim. Ama de
yimin neden sz ettiini bana bildirm elisin.
263 a Theaitetos Elim den geldiince, evet.
Yabanc 'Theaitetos oturuyor. Dorusu bu hi de uzun
bir deyim saylmaz, deil m i?
Theaitetos Hayr, ksadr.
Yabanc Onun ne zerine sz ettiini ve znesinin ne
olduunu sylemek senin iin.
Theaitetos Benim zerime sz ettii ve onun znesi
olduum apak.
Yabanc Peki, u deyim nasldr?
Theaitetos Hangisi?
Yabanc 'imdi kendisiyle konutuum Theaitetos uu
yor.'
Theaitetos B u tmcenin de benden sz ettiini ve onun
znesi olduumu bildirdiini herkes kabul eder.
 S O F S T 617

Yabanc tm di, bizim saptadmza gre, her deyim,

kendi geerlii bakmndan belirli b ir nitelie sahip olmaldr.
Theaitetos Evet. >
Yabanc O halde bu iki tmcenin her birine hangi ni
telii vereceiz.
Theaitetos Bunlardan biri yanl, dieri dorudur.
Yabanc Ama doru olan, senin hakknda gerek-olan'm
varln deyimler.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Buna karlk yanl olan, gerek-olan (varo
lan)dan ayr b ir eyi syler.
Theaitetos Evet.
Yabanc O halde o, varolmayan var olan olarak de
yimler.
Theaitetos Evet, onun syleyecei bu olmal.
Yabanc Yine de varolan' sylyor, ama senin hakkn
da geerli olandan ayr olan varolan. nk biz, her eye ve
herbir eye ait pekok varolan ve de pekok varolmayan ol
duunu ne sryoruz.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc O halde sana ilikin ikinci deyimim, ilkin, de- c
yimi kavramsal olarak tanmlamamz bakm ndan kesinlikle
deyimlerin en ksalarndan biri olm aldr.
Theaitetos B u konuda biraz nce anlam tk.
Yabanc Dahas o, b ir eyden sz etm elidir.
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama eer o senden sz etm iyorsa, elbette ba
ka herhangi b ir eyden de sz etm eyecektir.
Theaitetos Elbette.
Yabanc Ama h iten sz etseydi, genellikle hibir de
yim olamazd. nk biz, b ir deyimin, eer o gerek bir de
yim ise H i'ten sz etmesini b ir olanakszlk olarak gster
mitik.
Theaitetos ok doru.
Yabanc Demek ki, senin hakknda sylenmi, ama ay- d
r-olan avn ve varolmayan var olan olarak sylenmi, fiille
rin ve adlarn bu tr b ir balants olan yolda, gereklikte ve
dorulukta yanl b ir deyime varlr.
Theaitetos ok doru.
 618 S O F S T

K I R K Y E D N C B L M

Yabanc Ya dahas? Dnce, sam ve tasarm (gz

nnde bulundurma: Fantasia) ister yanl ister doru olsun,
bunlar, ruhlarmzda oluan olaylarn tm trleri deil m idir?
Theaitetos Nasl?
Yabanc lkin, h er birinin kendi bana ne olduunu
e ve birbirlerinden nasl ayrldklarn kavrarsan, o zaman bu
nu daha kolay anlayacaksn.
Theaitetos Hadi anlat!
Yabanc O halde, dnce ile deyim ayn eydir. Ancak
birincisi, szsel deyimleme olmakszn ruhun iinden kendi
kendisiyle b ir konum asdr. Bundan dolay ona dnm e
adm veririz.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Buna karlk dncenin, ses eliinde az
yoluyla ruhtan km asna deyim denir.
Theaitetos Doru.
Yabanc Bilindii gibi, deyimler iin u da sz konu
sudur.
Theaitetos Ne?
Yabanc Evetlem e ile hayrlama*4.
Theaitetos Evet, bunu biliyoruz.
264 a Yabanc Demek ki bu, ruhta hi ses karmadan do
rudan doruya dnce ile oluuyorsa, yalnzca san diye be
lirtilebilir.
Theaitetos Kesinlikle.
Yabanc m di byle bir olgu, ruhta salt kendi bana
deil de, tersine algnn araclyla oluursa, o zaman, gr-
sel tasarm (Fantasia), onun iin biricik doru belirtidir.
Theaitetos Elbette.
Yabanc m di, doru ve yanl deyim var olduu, bu
alan iinde dnme, ruhun kendi kendisiyle konumas, san
b ise dncenin sonu, grsel tasarm da adlandrdmz gibi,
alg ile sannn bir birlem esi olarak grld iin, bu olgu
lar da deyimle akraba olm alar bakmndan b ir blmyle ve
kimi durumlarda yanl olmak zorundadrlar.
Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Yanl san ile deyimin beklediimizden nce
bulunduunu gryor musun? nk aratrm aya koyulduu-
 S O F S T 619

muz hedefin, bsbtn ele geirilemez b ir hedef olmasndan

korkuyorduk.
Theaitetos Evet, farkndaym.

K IR K SE K Z N C BLM

Yabanc Artk bundan byle hibir korkumuz olmasn.

n k im d i b a a r d m z a k la m a la r d a n s o n r a , d a h a n c e k i c
k a v ra m a u y g u n b l m le m e le r i d e a n m s a y a lm .
Theaitetos Hangi blm leri?
Yabanc Resim yapan sanat iki tarza ayrm tk: tiki
kopya eden, kincisi grnt yapan san at15.
Theaitetos Evet.
Yabanc So fisti bu ikisinden hangisine koyacamz ko
nusunda ikircikli olduumuzu da aklam tk.
Theaitetos Evet, yleydi.
Yabanc Her dnce, hangi biim de olursa olsun ya
nlgnn varoluundan ayr tutulmad iin, genellikle ne res
min, ne kopyann ne de grnt-resmin var olmadn ne d
sren her eyle hepten badamaz sav ortaya ktnda, bu
kukunun ortasnda aldatcln g b ir durumuna daha d
mtk.
Theaitetos Haklsn.
Yabanc Fakat yanl deyim ile yanl sannn gerek
ten var olduu ortaya ktktan sonra, varolan'n kopyalarnn
olduuna ve bu durumun b ir aldatma sanatn olanakl kld
na artk hibir ey kar koymaz.
Theaitetos yle.
Yabanc Bundan baka, sofistin demin ad geen tr
lerden birine girdii konusunda daha nce anlam tk5.
Theaitetos Evet.
Yabanc O halde, sz konusu olan tr iki blme ayr
may yeniden deneyelim ve blnme sonunda daima sa yan- e
da kalan blm-parasn seerek ilerlemeye alalm 47. Bu
srada, sofistini dierleriyle olan belirtilerini, tm bu belirti
leri ondan alana dek, daima elde tutalm ve yalnzca onun
kendine zg doasnn zgnln alkoyalm. Bunu, her
eyden nce kendi dncemizin denetiminden geirdikten
sonra, aratrm a yolunda ounlukla bize akraba olduklarn 265 a
sayanlarn dncesine de sunacaz.
 620 S O F S T

Theaietos Dorusu bu.

Yabanc Meydana getirm e ile elde etme sanatndaki bl
meyi en ste koymam mydk?18
Theaietos Evet, en ste koymutuk.
Yabanc Ve de sofist, av, sava, tecim ve elde etm e sa
natnn dier kimi tarzlarnn tem silcisi olarak bize grnm
t, deil mi?
Theaitetos Elbette.
Yabanc Ama imdi o, barnan yknme (taklit) sa
natnda buldu. Bundan dolay da meydana getirmek sanatnn
b ilkin iki blme ayrlm as apak ortadadr. nk yknme
bir yaratm a (meydana getirme) trdr; ama doaldr ki, ger
ek nesnelerden deil, yalnzca resimlerden meydana getiren
b ir tr. yle deil mi?
Theaitetos H i kuku yok.
Yabanc O halde, ilkin, meydana getirme sanatnn iki
tr aratrlacaktr.
Theaitetos Hangileri?
Yabanc Tanrsal olan ile insansal olan.
Theaitetos Bunu gene anlamadm.

K IR K DOKUZUNCU BLM

Yabanc Balangta syleneni anm sarsak, daha nce

var olmayp, sonradan var olua kavuan oluturan her bir
etkinlii meydana getiren olarak gsterm itik.
Theaitetos Evet, anmsyoruz.
c Yabanc im di tm lml yaratklar ve bitkiler, to
humdan ve kkten kan toprakta yetien her ey, ayn ekil
de, toprakta oluan eriyebilen ve eriyemeyen tm cansz ci
sim ler, bunlarn hepsinin nceki hilikten, sonradan, tanr
sal yaratc-g'ten baka b ir gle var olua geldikleri mi
sylenecek? Yoksa byk ynn inanp sylediini mi kabul
edeceiz?
Theaitetos Neyi?
Yabanc Buna gre, kr-doa, tm bunlar herhangi bir
nedenle oluturmu ve dnce olmakszn yaratan, ilk-nedeni
dourmutur. Ya da ilk-neden, akl ve b ilg iile donatlm bir
ey deil de, daha ok, tanrsal tarz olup, Tann'dan kan bir
ey midir?
 S O F S T 621

Theaitetos Ben, belki de genliimden tr, ok kez, d

iki gr arasnda bocalyorum. Ama bu kez, gzlerimi senden
ayrmadm ve senin nesnelerin tanrsal kaynana inandn
kansnda olduum iin, ben de bu grte olduumu bildiri
yorum.
Yabanc ok gzel, ey Theaitetos! Eer seni, gelecekte
baka b ir grn yanda olduunu aka bildirecek karar
szlardan saysaydk, zorlayc inandrma gcnn gerekele
riyle senin onayn kazanmay imdiden denerdik. Ama, im
diki aklam andan dolay kendini evirdiini hissettiin yne,
bizim kantlarm z olmadan da, senin yaratlnn kendi ken
diliinden dneceini bilecek kadar bu yaratl yeterince ta- e
ndm iin, byle b ir eye gerek kalmayacak. nk bu, yal
nzca zaman kayb olurdu. Ancak unu varsayyorum: Sz ge
en doa nesneleri tanrsal sanatla yaratlm lardr. Buna kar
lk, insann bunlardan oluturduu eyler insansal sanatla
meydana getirilm ilerdir ve bu retiye gre, meydana getir
me sanatnn iki tr vardr: B iri insansal, biri tanrsal.
Theaitetos Anlatk.
Yabanc im di, bu ikisinin de her birini yeniden ikier
blme ayr!
Theaitetos Nasl?
Yabanc Tm meydana getirm e sanatn nasl enine 266 a
bldysen, imdi de onu boyuna b l!49
Theaitetos yi, bu yaplsn.
Yabanc Anlalan, tm olarak ortaya drt blm k
yor. ik isi bizim, insanlarn ynnde, yani insansal; ikisi de
tanrlarn ynnde, yani tanrsal.
Theaitetos Evet.
Yabanc Ama teki tarz blnmede her iki ynn her
biri iin, nesnelerin kendisini meydana getirmeyi kapsayan bir
blm ortaya kyor. Geriye kalan iki blm de, en iyisi, re-
sim -kaan olarak gsterilm elidir. 0 halde burada, meydana
getirme sanatnn bir ift-blnmesi tekrar tekrar karmza
kyor.
Theaitetos Bunun, bu iki ynde nasl olduunu syle! b

E LL N C BLM

Yabanc Biz ve geri kalan yaratklar ve tm olumu

olanlarn kendilerinden meydana geldii elem anlar, yani ate,
 622 S O F S T

su ve sz edilen daha bakalar, bunlarn hepsi, bildiimiz

gibi, Tann'm n oluturduu eylerdir: yaratlm nesnelerin
kendisi.
Theaitetos Evet.
Yabanc Btn bunlara resim ler (hayaller) karlk olur.
Bu resim ler (hayaller) dorudan doruya nesnelerden ayrdr
lar, ama tanrsal gle ortaya karlm lardr.
Theaitetos Ne tr hayaller?
Yabanc Uykudaki hayaller ve gndzn bilinen doal
grntler, aydnlkta karanlk yerlerin oluturduu glgeler,
parlak ve dz yzeylere, yzeyin kendi nn ve yabanc bir
c n dmesiyle bir resim oluturan yansm grnt, ki
bu resim, bilinen aslna ters olan onin b ir kopyasn gz n
ne koyar .
Theaitetos Demek ki bu, tanrsal etkinliin iki trlii
yapt olsa gerek; ilkin nesnenin kendisi, kincisi her birine
karlk olan resim (hayal).
Yabanc Peki ama, bizimkinde, insansal sanatta durum
nedir? Evin kendisi yap sanatnn b ir rn; sanki uyanklar
iin yaplm insan-yaps bir rya olan baka trl b ir ev de
resim sanatnn rn m olacak?
d Theaitetos Kukusuz.
Yabanc Geri kalanlar iin de yle diyeceiz: Meyda
na getirme sanatmzn iki trl rnlerini iki yne ayryo
ruz; ilki nesnenin kendisi ve kincisi onun resmi.
Theaitetos mdi artk kesinlikle biliyorum: Meydana
getirme sanatn daima iki tre oturtuyorum: tik blnmeye
gre tanrsal ve insansal; dierine gre, birincisi nesnenin
kendisinin yaratlm as, kincisi baz benzerliklerin retimi.

ELL B R N C BLM

Yabanc O halde nceki aklam am z anmsayalm:

Buna gre, eer yanlg gerekten yanlg olarak ve varolann
doal bir tr olarak grnyorsa, resim yapc sanat iin biri
kopya yapan biri dc grnt oluturan olmak zere iki bl
mn var olmas gerekirdi.
Theaitetos yleydi.
Yabanc m di bu tant aklanm ad m ? Bu nedenle
onu bundan byle iki yadsnamaz tr olarak anmayacak myz?
 S O F S T 623

Theaitetos Evet anacaz.

Yabanc O halde, grnt-oluturan sanat tekrar tek 267 a
rar iki tre blelim.
Theaitetos Nasl?
Yabanc B iri ara ve gerelerle yaplr; dieri ise, g-
riint-resmi meydana getiren kimsenin kendi kendini ara yap
masyla oluur51.
Theaitetos Bununla ne demek istiyorsun?
Yabanc Aa yukar unu: Eer bir kimse, senin ek
lini ya da senin sesini kendi sesiyle yaklak e b ir biimde be
timleyecek kadar kendi vcuduna egemen olursa, grnt-olu
turan sanatn bu blmne, genellikle, yknme ad verilir.
Theaitetos Evet.
Yabanc Demek ki bu blm, yknen diye adland
racaz. Ama geri kalan hepsini, daha baka zahmetlerden
kurtulmak iin grmezden gelelim ve tmn birlikli b ir bi
imde kavram a iini ve buna uygun b ir ad vermeyi baka
birine brakalm .
Yabanc Ama bu yknme sanat da ey Theaitetos, b ir
ikili blm daha gerektirir. Nedenini sana syleyeyim.
Theaitetos Hadi syle.
Yabanc yknenler, bu ii, ksm en ykndkleri e
yi bilerek, ksmen de bilmeyerek yaparlar. Gerekten, bilgisiz
lik ile bilgi arasndaki ayrmdan, grebileceimiz daha byk
bir ayrm ne olabilirdi?
Theaitetos H ibir ey.
Yabanc Demin verilen rnekte, bilen, tanyan birinin
yapt yknme sz konusu ediliyordu. nk, ancak, senin
grnn ve seni tanyan yknmede baarl olur.
Theaitetos Hi kuku yok.
Yabanc yle ama, doruluk ve genellikle tm erdem
lilik nasl bir grntedir? Gerek bilgiye dayanmadan, gz
lerinin nnde hayal meyal canlandrdklar ey sanki ruhla
rnda gerekten varm gibi, tmyle belirsiz sandan grnt
karm ak iin, szde ve eylemde gleri yettiince yknme-
ler yaparak, canla bala alan pek ok kim se yok mudur?
Theaitetos Gerekten birok kimse var.
Yabanc Acaba, onlarn hepsi, hi de byle olmadklar
halde, hakl olduklar grntsn vermekte baarsz mdr?
Yoksa durum bunun tam tersi midir?
 624 S O F S T

Theaitetos Tam tersi.

Yabanc yleyse byle b ir yknmeci, bilinmeyen ile
bilen'den ayr olarak aklanm aldr.
Theaitetos Evet.

E L L K N C B L M

Yabanc im di, her ikisi iin uygun ad nereden bula

caz? Bu, kukusuz glklerle doludur. stelik, atalarm z,
trlerin tarzlarna gre blnmesi karsnda eskilerden kal
ma anlalmaz bir kaytszlk iinde bulunduklarndan, byle-
ce hi kim se de en azndan bile olsa bu konuda b ir denemeye
girimediinden tr de glkler oktur. Szcklerle belli
b ir eksikliin olmas bunun zorunlu sonucudur. Buna karn
biz, ok cretli grnse de, ayrmn am acna uyarak, doru-
e dan doruya sanya dayanan yknmeye grnt-yknmesi,
bilgiye dayanan yknmeye bilim sel yknme diyeceiz.
Theaitetos yle olsun.
Yabanc im di bizce, burada yalnzca birincisi kullan
labilirdir. nk sofist, bilene deil ama dorusu yknene
girer.
Theaitetos Elbette.
Yabanc O halde, tpk b ir demir parasnn salam ya
da herhangi b ir atla olup olmadn dener gibi, grnt
-yknmecisini de deneyelim.
Theaitetos Deneyelim.
!68 a Yabanc Hem de ok belirgin bir atla var. nk bu
rada grlenlerden biri aln tekidir. Gerekte yalnzca san
d eyi, gerekten bildii inancn tayor. Ama tekinin g
rn, kaam akl szleriyle, iinde tad iddetli gven
sizlii ve bakalar nnde b ilir gibi grnd konularda bil
gisiz olduu korkusunu aa vuruyor.
Theaitetos Gerekte, betimlediin bu ikisinin her biri
ayr bir trn tem silcisidir.
Yabanc yleyse, birini drst b ir yknmeci, dierini
iki yzl bir yknmeci olarak gsterebilir miyiz?
Theaitetos Tmyle yle grnyor.
Yabanc mdi bu sonuncusu iin yalnzca bir tr m,
yoksa iki tr m kabul edeceiz?
Theail&tos Ona da b ir bak!
 S O F S T 625

Yabanc Bakyorum ve bana iki trl insan grnyor.

Bana kalrsa, birincisi, aka yetenekli ve byk kalabalkla
rn nnde uzun konumalaryla iki yzl biri olarak ortaya
kyor. Dieri ise, dost evrelerinde ve ksa konumalaryla
birlikte konutuu kiiyi, zor durumda kendi kendisiyle e
limeye iten b iri olarak grnyor.
Theaitelos ok doru sylyorsun.
Yabanc yleyse ilkini, uzun konuan kim diye ak
layacaz? B ir devlet adam ya da b ir halk hatibi mi?
Theaitetos Halk hatibi.
Yabanc Peki dieri nasl adlandrlacak? Bilge (filo
zof) ya da sofist diye mi?
Theaitetos Bilge diye adlandnlabilm esi olanakszdr.
nk biz onu bilmeyen biri diye aklam tk. Ama bilge y-
knmecisi olarak o, kendisiyle akraba b ir ad apak elde
eder. mdi, onun gerekte, u sz gtrmez, halis sofist diye
aklanm as gerektii konusunda artk hemen hemen herhan
gi b ir kukum kalmad.
Yabanc O halde, daha nce yaptmz gibi, onun ad
tanmn epeevre kavrayarak, bylece, hepsini sondan baa
doru birbirine balam ayacak myz?
Theaitetos E lbette, evet.
Yabanc m d i, konumada hokkabazlk yaparak eli
meye gtrc sanat, szde bilgelik altnda iki yzl olan ve
de baa doru gidildike , yknme sanat iine giren sanat
blmdr, yknm e sanat, grnt oluturan etkinliin b
lm olarak resim yapan etkinlikten; genellikle meydana ge
tirme sanalnn tanrsal olmayan, insansal blmnden ayrl
m etkinlik olarak kendini ortaya koyar. Halis sofistin bu
soy ve kandan trem i olduunu syleyen, her bakm dan, tam
;gerei sylemi olur.
Theaitetos Hi kukusuz evet.

D 40
626 SOFST

Notlar

(1) Burada Platon, Homerosa iki gnderme yapar. B iri: Od. 1 7 ,4 8 5 -4 8 7 .

Uzaklara gelen yabanclara benzetir kendilerini tanrlar,
Binbir kla girer, dolarlar kentleri,
nsanlarn iyi ve kt ilerini gzleye gzleye.
Dieri: Od. 9, 270
Konukseverdir Zeus, korur yalvarcy, konuu,
Yoldalk eder, buyurur, sayg gsterilsin ona der.
(Dierlerinin evirisi, Azra Erhat-A. Kadirin Odysseia evirisinden alnm
tr. Bkz. s. 311 ve s. 172).
(2) Bundan, 2 17 b c deki Bu senden ilk dileimiz. Hemen bizi geri evirme
den . . . biimindeki szler anlalmamal. Tersine buradaki gnderme, Sokratcs'in
yukardaki burada bulunanlardan dilediini seebilirsin... diye balayan szle-
rinedir.
(3) Toplumsal yaamla ilgili olan blm.
(4) Dokumacln baz ilemlerini betimleyen bir szck anlamnda.
(5) Bu ayrc sanatlarn, meydana getirme sanatlar m, yoksa ele geirme sa
natlar m saylmas gerektii ya da bunlardan hibiri mi olup olmad konusun
da Platon bir ey dememitir.
(6) Bu sz, Platonun bir baka Sokratik deyimi olan u szle ayn temelden
kaynaklanr: Hi kimse, isteyerek yanl bir ey yapmaz.
(7) Platon a gre, irkinlik, orantnn olmay, yani orantszlk demektir.
Hedefini aran ruhla hedefi arasnda orantnn olmay ruhu irkin yapar.
(8) Eitim (paideia) sofist ann simge szyd ve Tanra Athcnadan kay
naklanyordu. Burada kkler diye oul biim in kullanlmasnn nedeni, bu ilk
ve tek kaynaktan, yani Athenadan birok kkn trediini belirtmektir.
(9) Sofisti niteleyen iaretin saptanmasyla, sofistin salkl bir tanmn elde
etmeye gtren doru yol, sonunda ortaya km olur.
(10) elim e sanat ilkin 225 b de ortaya kmt.
(11) Bkz. 225 'd c. Geri burada retmen szc gemiyordu ama, sofistin
tartma yaparak para kazanmas bakalar iin retici bir m ek oluturuyordu.
(12) Sofistlerin, geleneksel dinsel inanlar ou kez sarstklar herkese bi
linirdi.
(13) Diogenes Laertius, nl sofist Protagoras n yazlan arasnda bir tane de
gre stne (peri pales) olduunu ne srer.
(14) B u ironik deyim Yasalar (Nomoi) 715 ede iyice renklendirilir.
(15) Sofistlerin her eyi bildikleri say D ielsin toplad Fragmentlerde (s. 19,
64 7 ) aka grlr. Aynca Euthydemos diyalogundaki pasajda (293 e) Her eyin
bilgisi zerine alays deyiler de bunu gsterir.
(16) 2 3 2 d eki" . . . eer bu sz vermeselerdi, genellikle hi kimse, kendini on
larn eitimine brakmazd deyiine gnderme yaplyor.
 SOFST 627

(17) Platon, D evlettc (602 b) de yknme sanatn aka oyunu olarak gste
rir.
(18) Av benzetmesi btn diyalog boyunca ve Platonun dier diyaloglarn
da da sk sk kullanlr.
(19) Dmann evresini kuatarak, onu kskvrak yakalarken, Kral da bu sa
va seyreder. Buradaki av sahnesi de byle bir savaa benzetilmitir. Kral adnn
gemesi bu yzdendir.
(20) Byk boyutlu resimde ve plastik sanatlardaki perspektif kastediliyor.
(21) Platon, burada sorunun can damarna parmak basar. Parmenides le birlik
te sofistle, Varolmayan n olacan yadsyorlard.
(22) Yaamnn az bir blm . . 6. yy.da, byk blm de 5. yy.da geen
Parmenides, Ksenophanese gre, aa talyadaki Elea okulunun temel direi
idi. Platon, Theaitetos diyalogunda (183 e) da ona byk deer verir. Yukardaki,
Varlk Olmayan m dnlemezlii tmcesiyle Parmenides, 'byk bir bilm eceyi
kendinden sonraki felsefeye miras brakmtr.
(23) B u dizelerin evirisi S. Y. Baydurdan alnmtr. Bkz. Walter Kranz, Antik
Felsefe, . . Ed. Fak. Yaynlan, say 3 1 7 ,1 9 4 8 , Ksm 1, s. 109.
(24) B kz. 2 3 8 a.
(25) Varolmayan n mutlak soyutluu, bilmecenin zmne hibir ey getir
memitir. Bundan dolay Yabanc, 236 c deki noktaya geri dner.
(26) Yabanc, bir Elea l olarak Parmenides e ocuun babasna duyduu say
gya benzer bir sayg duyar ve Parmenidcs in retisine burada kar kar grn
d iin kendini bir baba katili yerine koyar.
(27) Birinci rica 241 c de Beni balayacak m sn ... diye balayan tmce
de, ikinci rica 241 d de kendisinin bir baba katili olarak grlmemesi dilei idi.
(28) Krl. 2 3 9 b.
(2 9 ) Elea okulunun ba olan Ksenophanes, aa yukar . . 57 0-470 ylla
rnda yaamtr. Ondan kalan Gragmentler iir biiminde yazlmtr.
(30) Ionya l ve Sicily al M usalardan, Ephesos Iu Heraklitos ile Agrigento
(Gney Sicily a) !u Empedokles kastediliyor.
(31) Parmenides e ait olan bu parann Trkesi, S. Y. Baydurun Walter
Kranzdan dilimize evirdii Antik Felsefe kitabndan (Ksm I. S. 112) alnm
tr.
(32) Leukippos, Demokritos ve yandalan gibi atomistler (materyalistler) kas
tediliyor.
(33) ocuklann her eyi istedii, her eyi bir arada istedii, filozofun da bura
da ocuklara yknmek durumunda kald anlatlmak isteniyor.
(34) Krl. 243 d e.
(35) Bunun anlam u: Kendimi dorudan doruya yinelemekle snrlamaya
cam, tersine, ayn zamanda aratrmay da bir para ileri gtreceim.
(36) Heraklitos ile Empedokles kasdediliyor. Krl. 24 2 e.
(37) Euryklcs: V. yy.da yaam bir vantrilok ve falc.
(38) B u tmceyi yle formle edebiliriz:
628 SOFST

Varolan: ayn
(Hareket + dinginlik): Varolan
o halde:
(Hareket + dinginlik): ayn.
(39) Her kavram dier tm kavramlardan ayrdr. Bu nedenle Platonun var
saymna (ayr: var olmayan) gre, olumlayc kavram bantlarnn sayca snrl
olmasna karlk. Varolmayan sayca snrszdr.
(40) Yunanca da ik i ayr olumsuzlatrc olan ine ile ru karl.
(41) Bkz. Dipnot 23.
(42) Burada dendii gibi, tm kavramlar aras bantlarn yadsnmas yalnz
ca olumsuz sonular dourur. Varolan ile Varolmayan n birbirini dlayc kart
l, dinginlik ile hareketin birbirlerini karlkl olarak dlamas buna rnektir.
Olumlu ile olumsuzun, durumun gerektirdii biimde, zorunluca i ie bulunduunu,
Olumsuzun yalnzca grece bir varl olduunu ve Olumlunun kart olmadn
ama yalnzca ondan ayn olduunu kabul edersek, buradaki glk zlm olur.
(43) 262 ada Yabanc nn syledii ve Theaitetos un ok doru diye onay
lad szler kastediliyor.
(44) Platon, burada, deyimleri, yarglarn meydana geliini, dnen ruhun
(zihnin) dorudan doruya kendine ynelttii sorularn evetlenmesi veya hayr-
lanmas olarak anlar.
(45) ve (46) Bkz. 236 c.
(47) Soyaac biiminde olan kavram blmlemeleri emas yle yaplr:
stte en genel kavramdan balanr, basamak basamak aaya doru, aranlan kav
ramn dnda kalan her ey daima sol yana ayrlr. Buna karlk uygun tanmlar
sa yana konur. Bylece sa yanda, aaya doru, yava yava aranlan tanma
varlr. Bu Phaiddos (265 e) diyalogunda da geer.
(48) Bkz. 219 b c.
(49) Meydana getirme sanatnn ematik olarak enine (kata platos) blnmesi,
bunun, Tanrsal ve insansal sanat olmak zere ikiye ayrlmas demek. Bu ikisinin
de yeniden boylu boyunca (kata mekhos) ikiye blnmesi, bunlarn, biri nesnele
rin kendilerini meydana getiren, dieri nesnelerin resimlerini (kopyalarn) yapan
sanat diye ikiye ayrlmas demek.
(50) Bununla, sa yann sol, sol yann sa olarak grnd yanslar anlatl
mak isteniyor.
(51) Birincisiyle ressam, heykeltra ve benzerleri; kincisiyle sahne sanatla
r ile sylev sanatlar anlatlmak isteniyor. Sofistler de bu sonunculara girer.
(52) Diyalog boyunca, kavram tanmlamas iin yaplan blmlemelerde, st
te en genel kavramdan balayarak, blmleme adm adm aaya doru ilerliyor
du: imdi ise, varlan noktadan, aadan balanarak, yukarya doru sre bu kez
tersinden zetlenmek isteniyor.
NOTLAR
 SOKRATESLN SAVUNMASI

17a Balangta yaplan birka itiraz. ilere katlmaktan alkoymakta

18b Sokrates iki tr sulayc ayrt dr?
ediyor. 33 b Sokrates in szde tilmizleri.
19b Eski sulamalar. 34 b Sokrates yalvarmay reddediyor.
20 d Sokrates in salam bilgisi neye 36 a Yarg zerine dnceler.
dayanyor? 36 b Olabilecek deiik cezalar zeri
23 c Dmanlklar yava yava nasl ne gr.
birikti? 38b Sokrates uzlama olarak kk
24 b Meletosun sulamas. bir para cezas demeyi neriyor.
28 b Sokrates in grevi. 38 c Sokratesin lm cezasn onayla
30 c Sz konusu olan Sokrates inki m olan yarglara syledikleri.
deil Atinallann kardr. 39 e Kendisini susuz gren yargla
31 d N iin Sokrates kendini kamusal ra syledikleri.

G ORGAS

447 a Konuya giri: Sokrates ve Khai-
rephon Kallikles in evine gelir
ler.
448 a Khairephon Gorgiasa sorular
sorar; Polosun araya girmesi.
448 d Sokrates in karmas ve Gor-
gias' tartmaya sokmas.
449 d Retoriin tanm: 1. Retorik
sylev sanatdr.
450 a 2. Sylevin temel olduu sanat
lar.
450 c 3. Sylevin birinci sray ald 458 e
sanatlar arasnda retorik, siyasal
sylevler sanatdr.
451 a Retoriin sylevleri hangi ko
nuyla urar?
452 e 4. Retorik inandrma sanatnn
iisidir (hizmetisidir).
453 b 5. Retorik ne tr bir inandrma
retmektedir.
454 b 6. Toplantlara uygun (elveri
li) olan inandrma, ikna sanat
nn konusu adalettir: nanma ile
bilim arasndaki fark.
455 b Retorik evrensel gcn hangi
konularda kullanmaktadr?
456 d Retorik ve adalet.
457 d Sokrates tartmaya devam et
meden nce bunu hangi anlay
la yapmak istediini aklyor.
458 c B ir ara: Dinleyiciler tartmann
uzamasn istiyorlar m?
Tartmann yeniden ele alnma
s: Konuma yoluyla ikna (inan
drma) tm gerek bilimlerden
bamsz olarak i grr.
459 d Doru ile erinin bilim i iinde
retoriin geebilecei bilimler
den biri midir?
461b Polosun ani mdahalesi.
462 b Sokratesin tanm: Retorik gr
gclktr.
632 NOTLAR
463 b Dalkavukluk un Sokratesi
kuram.
466 a Yeniden Polosa dnme.
467 e yi ve kt eyler.
469 a Adaletsizlik ktlklerin en b
ydr.
470 c Archelaus olay.
471 d Tartmann yntemi ve proble
min durumu.
474 c Diyalektik tartma: 1 Hakszlk
yapmak hakszla uramaktan
daha ktdr.
476 a Cezasz kalmak ktlklerin a
hdr.
479 a Archelausa dn ve sonular.
480 a Retoriin gerek yarar.
481 c Araya giren Kallikles, Sokrates e
alay m ettiimi sorar: Sokrates
bu soruyu Demos tutkunuyla fel
sefe tutkununu kar karya geti
rerek yantlar.
482 c Kalliklcs in sav: G en yce
(stn) yasadr.
486 d Sokrates in K alliklcse alayc il
tifattan ve tartmann kurallar.
M ENO N
70 a Giri: Erdem renilebilir mi?
71e Menona gre deiik erdem tr
leri; erdemlerin temel birliktelii.
73 d Genel olarak erdemin birinci ta
nm.
75 c eklin Sokrates tarafndan yap
lan tanm.
77 b Erdemin Menon tarafndan yap
lan yeni tanm: 1 Gzel eyleri
sevmek.
78 b Gzel eyleri edinebilmek gc
ne sahip olmak.
80 a B ir ara.
80 e Tartmann yeniden balamas:
488 b Diyalektik tartma: En gl ile
en iyi nedir?
490 a En iyi, daha zeki olandr.
491 b En iyiler (stnler), en yrekli ve
siyasette en zeki kiilerdir.
491 d Siyasette usta kiiler kendilerini,
eilimlerini en iyi ynetenler m i
dir?
492 a En ustalar en fazla tutkuya sahip
olan ve bunlar gideren kiiler
dir.
493 a Gz doymaz istekler karsnda
bulunan bir kiinin yaam en iyi
midir?
495 a Utanlacak sonular: Zevkler
arasnda ayrm yapmak gerekmi
yor mu?
499 b Zevkleri ve aclan yararl veya
yararsz olmalanna gre ayrmak
gerekir.
506 b Kallikles tartmadan vazgeer.
Sokrates bundan sonra yalnz ko
nuacak ve Kallikles de det ye
rini bilsun diye yant verecektir.
523 a Cehennem efsanesi.
Ne olduu bilinmeyen bir nesne
nasl bulunabilir.
81b Anmsama kuram.
82 a Kuramn bir kleye sorulan soru
larla dorulanmas.
84 a Sorularn bu blm zerine
Sokrates in aklamas.
84 d Sorularn yeniden balamas.
85 c Anmsamaya ve Menona yeni
den dn.
86 d Erdem sorununa dn.
87 a Erdemin retilebilir olabilmesi
iin zorunlu varsaymsal koul
lar.
 NOTLAR 633

87 d Erdem bir bilgi midir? 96 d O zaman erdem nedir? Doru bir

89 b Erdem doann b ir armaan de san.
ildir. 97 c Doru san ve bilgi; Daidalos
89 c Erdem eitimin de b ir rn de heykelleri.
ildir. 98 d Kabul edilen noktalarn zeti.
90 c Anytosun arlmas: nce ku 99 d Sonu; doru san ve tanrsal ye
ramsal tartma. tenek.
93 c Birka rnein tartlmas.
95 a Menonla diyalogun yeniden
balamas: Erdem renile mez.

K R ATYLO S

384 a Giri. k i sav kar karya. 424 a Adn ikinci tanm.

385 a Sokrates ve Hermogenes in sy 424 c zlenecek yntem.
leisi. Adlar doru ve yanl ola 426 c eitli elerin deeri.
bilirler. 428 a Kratylos ile Sokrates in syleyi
386 a Nesnelerin bize bal olmayan i. Konuya giri.
deimez bir zleri vardr. 428 d Sorunun yeniden ele aln.
387 a Nesnelerin eylemleri de nesneler 429 b Kratylosa gre tm adlar doru
gibi ayn niteliklere sahiptir. dur.
387 c Adlandrmak konuma eylemi 430 a Ad yanl da olabilen b ir ykn
nin bir blmdr. medin
387 e Ad retmeye, gereklii tant 432 b Grnt nesnenin ei deildir.
maya yarayan bir aratr. 432 e yi dzenlenmi bir adn koulla
388 d Adlar dzenlemek yasa koyucu r.
nun eseridir. 434 c Adlann yerlemesinde uzlamn
389 a Yasa koyucunun grevi. da bir pay var.
390 b Diyalektikinin rol. 435 e Adlann gerek nitelii.
390 e zet ve sonu. 436 b Adlar yanlgya drebilirler.
391 a Adlarn doal doruluu neye 437 a Devinimi olduu kadar dinginli
dayanr? i de gsteren adlar.
391 d Homcros ve ozanlar. 438 a Adlann yaratcs bunlan bilinli
393 c A d ve doal reme. olarak kurmam olabilir.
394 d Ad ve doaya aykr reme. 438 e Nesneleri tanmak iin adlara
396 d Euthyphronun etkisi. bavurmaktansa, kendilerine y
397 d Tanr adlar. nelmek gerekir.
408 e Yldzlar ve doal olaylar. 439 d Kendinde gzel.
411a Trel kavramlar. 440 a Hcrakleitosun retisi. Yeni bir
421 c lkel adlar. incelemenin zorunluluu.
423 c Adn birinci tanm.
634 NOTLAR
530 a Konuya giri. onun kiiliinin
tantlmas.
530 d Homcrosun yorumcusu.
531a Niin onun yetenei yalnzca
Homerosa uygulanyor.
43 Giri
46 b Sokrates in ilkeleri.
K H A R M ID E S
153 a Giri
155 c Syleinin balangc. Hazrlk
lar; sorunun ortaya atl: Bilge
lik.
159 a Bilgeliin birinci tanm; tanmn
snanmas.
160 d Yeni tanm ve yeni snama.
161 b Kharmides in nc tanm ve
bu tanmn snanmas.
162 c Kritiasn araya girmesi.
164 d Kritias tarafndan nerilen yeni
tanm: Kendini bilmek.
178 a Giri
181 e Nikiasn sava idman zerine
konumas.
182 e Lakhesin Nikiasa yant.
184 d zlenecek yntemi neren Sok-
rates e bavurma.
187 c Sokratesin ynteminin kabu
l. muhatab tarafndan Sok
rates in tasviri.
IO N
532 c onun yetenei bir sanatn sonu
cu deildir. Birinci tantlama.
533 d Sokrates in aklamas. Esin.
536 e kinci tantlama. Her sanatn ken
dine uygun bir alan vardr.
K R T O N
50 Yasalarn kiiletirilmesi.
165 b Kritas n yeni tanmnn tartl
mas.
167 a Kritasn deiiklie uram ve
genilemi tanmnn - yeniden
tartlmas.
167 c Byle b ir bilim-olanakl mdr?
169 c Bu tr bilgelik neye yarayabilir?
172 b Bilim lerin bilim i olarak bilgelik
daha kolay renmeyi salaya
cak mdr?
173 b Sonu. Sokrates in zeti ve var-
gt-
LAKH ES
189 e Sokrates tarafndan sorunun kon
mas.
190 e Cesaret tanmnn aratrlmas:
Sokrates le Lakhes arasndaki
diyalog. lk tanm.
192 c Lakhes in ikinci tanm.
194 a Lakhes in ekilmesi ve yerini
Nikiasa brakmas.
 NOTLAR 635

194d NikiasnLakhestarafndanele- 200a Tanmn kabul edilmemesi. Lak-

tirilen bir tanm. hes ve Nikias arasnda karlkl
196 d Sokrates, NikiasTn tanmn in- alayl szler.
eliyor. 200 e Sonu.
197 a Lakhesin yeniden araya girmesi.
198 a Tartmann Sokrates tarafndan
yeniden balatlmas.

LYSS

203 aGiri: jimnastik salonu ve konu
maclar.
207 c Meneksenos, sonra da Lysis le
olan konumann balangc.
ocuklar, anne babalarna neden
itaat ederler?
210 b B ilgi, dostluun koulu.
211a Meneksenosun dn.
211 d Meneksenos ia olan tartmann
balangc.
212 b Dost; seven midir, ya da sevilen
midir?
213 e Lysis ile konuma: airlerin d
nceleri. Benzeme.
215 c Kartlarn dostluu.
216 c Gzel ve iyi.
216 c tyi ve ktnn ortas.
218 c Dostlukta erek ve ara.
221 e Uygunluk.
222 b zet ve sonu.

PROTAGORAS

309 Giri 322 e Masaldan karlan sonular:

310 b Sokrates in anlatsnn balama
s: Hippokrates, Sokrates i bu
lur.
311b Protagoras nedir? B ir sofist.
312 c B ir sofist nedir?
313 Hippokrates tarafndan sorulan
yntemin ciddilii.
314 c Kaltias n evine var: Kapc.
314 e Hol; sofistlerin toplants.
316 b Sokrates, Protagoras n yanma
gider ve konuturur.
318 Protagoras m derslerinin amac
nedir?
319 Protagoras n reteceini ileri
srd siyaset sanat rcnile- 337 Dier ik i sofistin, Prodikos ve
bilinirm i?
320 d Protagoras n masal.
1. Herkesin erdemden pay alma
s gerekir.
323 c 2. Herkes erdemin renilebili-
neceini kabul eder.
324 d Sonraki sylev: eitimin rol.
327 Eitimin szde gszl.
328 d Syleinin Sokrates tarafndan
yeniden balatlmas.
329 c Protagoras m szn ettii bu
erdem, tek mi. ok mu?
324 d Sokrates in sahte k.
335 d Kalliasn karmas.
336c Alkibiades ve Kritias n kar
mas.
H ipp ias n arabulucul uklan.
338 b Yeni bir tartmann hazrlklar.
636 NOTLAR

339 Protagoras; Sokrates i Simoni- 348 e Sokrates ve Protagoras arasnda

des in dizgeleri hakknda sorgu
ya eker.
341 B ir szcn anlam iin Pro-
dikosa bavurma.
342 b SokratestarafindanSimonides in
anlatlmas.
347 b Diyalektik stne tartmann
yeniden ele alnmasna hazrlk.
diyalektik tartmasnn yeniden
ele alnmas.
350 d Protagoras; Sokrates tarafndan
kt yorumlandn syledii
savm tanmlar.
351b Sokrates mutluluk dncesini
de katarak sorunu biraz deiik
bir biimde ortaya koyar.

TH E A TE T O S

143 b Diyalogun yazlma yntemi. 187 b kinci tanm: Bilgi doru sandr.
143 d Theaitetos un portresi. 187 d Hata problemi: ki ikilem: B il
145 e Bilgi nasl tanmlanr? mek ya da bilmemek; olmak ya
147 d rrasyonellermei. da olmamak.
149 a Ebelik sanat. 189 c Yerine koymayla hata.
151e Birinci tanm: Bilgi algdr. 191c Anlarn konulmas: Balmumun-
152 a Birinci benzetme: Protagoras m daki izler.
l-insan. 197 b Elinde bulundurmak ve sahip ol
152 d kinci benzetme: Evrensel de- mak. Gvercinci rnei.
vimcilik. 200 d Kesin gerek: Yargdan doan
155 e nc benzetme: ncelerin mut kantlama.
lak grecelii. 201 d nc tanm: A kl tarafndan
161 a lk eletiri denemesi: Tm kiiler elik edilen doru san.
edeerdir. 203 a Bilinmeyen eler bilinen bir
166 b Protagorasm savunmas. btn yapabilirler mi?
169 d kinci eletiri denemesi: Prota 204 a Diyalektik kant.
goras kendi dncesini yads 206 a Deney kant: Alfabe ve mzik.
yan doru sany tanyor. 206 c A kl szcnn olabilir anlam
172 c Bu dnyann bilgeleri ve filozof. lar.
177 c Eletiriye dn: l-insan tezi 206 e elerin saym olarak tanmlan
ve gelecek stne savlar. m akl.
179 d nc eletiri denemesi: De- 208 d Ayrc nitelik olarak tanmlan
vim ciliin rtlmesi. m akl.
183 c Parmenidese bir ara. 210 c Ebelik sanatnn yaran.
184 b Son eletiri denemesi: Ruhla b il
me.
 NOTLAR 637

SOFST

216 a Giri: Theodoras Eleal bir ya 241 d Parmenidesi savn rtlmesi.

banc getirir. 242 c Varlk stne eski kuramlar. o
218 b Yabancyla Theaitetos arasnda ulcu retiler.
konuma: Sofistin tanm. 244 b B irliki retiler.
221 c Sofist tanmna yntemin uygu 245 e Materyalistler ve biimlerin dost
lanmas. lan.
222 a Sofistin birinci tanm: Zengin 247 e Varln b ir tanm. Devimciler
genlerle ilgilenen b ir avc. ve duralalar.
223 c kinci tanm: Sofist, bilgi. 249 d Varln hareket ve durgunlua
224 d nc ve drdnc tanm: So indirgenemezlii.
fist ilk ya da ikinci elden satan 253 b Diyalektik ve filozof.
kk tecimci. 254 b st trler ve karlkl ilikileri,
225 a Beinci tanm: Sofist cretli tar 256 d Baka olann nitelii olarak var
tmac. olmayann tanm.
226 a Altnc tanm: Sofist rtc. 258 c Var-olmayamn gerekliinin ka
231 d Tanmlarn zeti. ntlanmasnn zeti.
233 b llzyon sanatlar: Nimetik. 264 e Sofist tanmna dn.
237 a Hata problemi ve var-olmayan
sorunu.