You are on page 1of 33

LATIN

ELEMENTAL
R E N E MUOZ D E LA FUENTE

LATIN
ELEMENTAL
II EDICION

UCEO POPULAR "ANDACOLLO"


19 5 2
ADVERTENCIA

Este resumen de Analoga Latina est destinada


a mis alumnos del Liceo Popular "Andacollo", donde
se estudia el Latn en el Primer Ciclo, como ramo
obligatorio. Tratndose de nios, es evidente que no
se les puede ensear a ellos este idioma en la forma
cientfica exacta que se emplea habitualmente en
las Gramticas.

El poco espacio de que dispona, y mi deseo de


sintetizar al mximum, me han obligado a prescindir
de muchas materias que no he considerado estricta-
mente indispensables; de tal modo que ha resultado
un Latn algo ficticio (una especie de "Latn Bsico",
al estilo de ese "Ingls Bsico en 15 lecciones" que
encontramos en todas las libreras de tercer orden);
pero que segn creo cumplir el fin a que se le
destina.

R. M. F.
PRONUNCIACION DEL LATIN

El Latn se pronuncia con pequeas diferencias, segn el


pas en que se estudia: as, se habla de "pronunciacin italiana",
"pronunciacin alemana", "pronunciacin espaola", etc. En
general, podemos decir que la pronunciacin ms cientfica es
la llamada "alemana", pues es la que ms se asemeja a la usada
por los Romanos en su Edad de Oro.
No obstante, en estas lecciones usaremos la pronunciacin
italiana, por razones prcticas y litrgicas. As leeremos el
Latn, tal cual est escrito, con los siguientes cambios:
AE y OE: E. Ejemplo: Rosae (Rose).
XI (seguido de vocal): CI (menos cuando es inicial, o va
precedida de s o x). Ejemplo: Natio (Naci).
C (seguida de e o i): Ch. Ejemplo: Circa (Chirca).
J : Y. Ejemplo: Jus (Yus).
G (seguida de e o i): Y. Ejemplo: Genu (Yenu).
CH: K. Ejemplo: Christus (Kristus).
PH: F. Ejemplo: Philosophia (Filosofa).
GN: , Ejemplo: Agnus (aus).
QU: CU. Ejemplo Quintus (cuintus).
LL: L-L. Ejemplo Ule (il-le).
CONCEPTO DE DECLINACION
En Castellano, la terminacin del substantivo nos indica ge-
neralmente el gnero y el nmero de la palabra (mesas). En
Latn, adems de indicarnos el gnero y el nmero, nos indican
tambin el oficio: suplen a las preposiciones: de, para, a, en, etc.,
o nos indican el papel que desempea la palabra dentro de la
oracin gramatical.
SIGNIFICADO DE LOS CASOS
NOMINATIVO: el, un. Da el nombre a la cosa. En este
Caso va el sujeto de la oracin.
GENITIVO: de. Indica posesin, materia o cualidad.
DATIVO: a, para. Indica la persona o cosa en quien recae,
indirectamente, el dao o provecho de lo expresado por el
verbo. Ocupa generalmente el lugar, del Complemento indirecto.
ACUSATIVO: a. Indica la persona o cosa en quien recae
directamente la accin expresada por el verbo. (Es la cosa
"amada", "vista", "alabada", etc.). Es el complemento directo en
la oracin.
VOCATIVO: oh!. Indica la persona o cosa a quien se habla.
ABLATIVO: con, en, por, etc. Indica otras circunstancias di-
versas de las anteriores, que determinan al sujeto o al predicado.
En general, hace el oficio de complemento circunstancial. Este
Caso (como tambin a veces el Acusativo) suele ir precedido
de una preposicin.

REGLAS GENERALES PARA TODA DECLINACION


a) En toda declinacin, slo cambia la terminacin de la
palabra: la raz permanece siempre igual.
b) La raz de una palabra se conoce, colocndola en Ge-
nitivo y quitndole su terminacin caracterstica.
c) El Vocativo es siempre igual al Nominativo; excepto en
las palabras terminadas en us de la Segunda Declinacin.
d) El Dativo y el Ablativo del plural siempre son iguales.
e) En los nombres neutros, tanto en singular como en plu-
ral, tres Casos son iguales: Nominativo, Acusativo y Vocativo.
En plural, estos tres Casos terminan en a.

PRIMERA DECLINACION
MODELO: Rosa, rosae: La rosa.

SINGULAR
NOMINATIVO ros a la rosa
GENITIVO ros ae de la rosa
DATIVO ros ae para la rosa
ACUSATIVO ros am a ]a rosa
VOCATIVO ros a oh rosa!
ABLATIVO ros a en la rosa
PLURAL
NOMINATIVO ros ae las rosas
GENITIVO ros arum de las rosas
DATIVO ros is para las rosas
ACUSATIVO ros as a las rosas
VOCATIVO ros ae oh rosas!
ABLATIVO ros is en las rosas
1-Del mismo modo que "rosa", se declinan todas las pa-
labras cuyo Genitivo termine en ae.
2.El Nominativo d,e todas las palabras de esta Primera
Declinacin termina en a.
3.Todas las palabras de esta declinacin son de gnero fe-
menino, menos: nauta (marinero), poeta (poeta), ncola (habi-
tante), agrcola (agricultor), y otras pocas ms, que son de g-
nero masculino, por indicar oficio de varn.
4.Algunas palabras de esta declinacin tienen su Dativo y
Ablativo plural terminados en abus, para no confundirse con
otras semejantes de la Segunda Declinacin. Estas son: nima
(alma), filia (hija), fmula (empleada), serva (esclava), capra
(cabra), equa (yegua), y otras pocas ms.

VOCABULARIO:
ecclesia, ae iglesia quila, ae guila
columba, ae paloma aqua, ae agua
lcrima, ae lgrima laetitia, ae alegra
via, ae camino vita, ae vida
schola, ae clase puella, ae nia
aula, ae sala tbula, ae pizarrn
porta, ae puerta mensa, ae mesa
sapientia, ae sabidura fenstra, ae ventana
silva, ae selva sella, ae silla
Qu significa: eclesistico, va frrea, portero, silvestre,
acutico, vital, viaje?

SEGUNDA DECLINACION
MODELO: Dominus, dmini: El seor.

SINGULAR PLURAL
N. dmin us dmin i
G. dmin i domin rum
D. dmin o dmin i-s
A. dmin um dmin os
V. dmin e dmin i
A. dmin o dmin is
1.El Genitivo de esta Declinacin termina en i.
2.El Nominativo termina generalmente en us. Tambin
puede terminar en er y um. Hay una palabra en ir: Vir,
viri (varn).
3.Los nombres terminados en us siguen en todo al Mo-
delo; menos Deus (Dios), agnus (cordero), chorus (coro), ppu-
lus (lamo), y pinus (pino); cuyo Vocativo singular termina en
us.
4.Los nombres terminados en er tienen Vocativo en
er.
5.Filius (hijo), genius (genio), y los nombres propios ter-
minados en ius hacen el Vocativo en i: Antonius (Antoni).
6.Los nombres terminados en um son Neutros, y por lo
tanto hacen tambin en um el Acusativo y Vocativo del sin-
gular. En plural, estos tres casos terminan en a.
7.Todas las dems palabras son masculinas; excepto:
ermus (desierto), y otras pocas, que son de gnero femenino;
y virus (veneno), plagus (mar), y otras, que son Neutras.

VOCABULARIO:

amicus, i amigo ppulus, i pueblo


ngelus, i ngel servus, i esclavo
avus, i abuelo scius, ii compaero
campus, i campo gladius, ii espada
dgitus, i dedo per, peri nio
quus, i caballo faber, fabri obrero
fluvius, ii ro aper, apri jabal
hortus, i jardn liber, libri libro
inimicus, i enemigo magister, tri maestro
ludus, i juego templum, i templo
mdicus, i mdico bellum, i guerra
morbus, i enfermedad regnum, i reino
mundus, i mundo metallum, i metal
culus, i ojo perculum, i peligro

Qu significa: impresiones digitales, virulento, equitacin,


va fluvial, hortelano, morboso, oculista, popular, servil, pueri-
cultura, fabricante, belicoso, sociable?
PRIMERA CLASE DE ADJETIVOS
MODELO: Bonus, bona, bonum: Bueno.

SINGULAR PLURAL
N. bon US a um bon i ae a
G. bon i ae i bon orum arum orum
D. bon 0 ae o bon is is is
A. bon um am um bon os .as a
V. bon e a um bol i ae a
A. bon 0 a o bon is is is

1.El Adjetivo debe estar siempre en el mismo Caso, G-


nero y Nmero que el Substantivo a que acompaa.
2.Esta Primera Clase de Adjetivos tiene tres termina-
ciones: us para el gnero masculino, a para el gnero feme-
nino, um para el gnero neutro.
3.Algunos adjetivos de esta Primera Clase tienen el No-
minativo singular masculino en er, y en er tambin el co-
rrespondiente Vocativo.

V O C A B U L A R I O

magnus-a-um grande nuestro


amrus-a-um amargo noster-tra-trum vuestro
parvus-a-um pequeo vester-tra-trum negro
albus-a-um blanco niger-gra-um perezoso
apertus-a-um abierto piger-gra-um lleno
clausus-a-um cerrado plenus-a-um hermoso
longus-a-um largo pulcher-chra-um rojo
malus-a-um malo ruber-bra-um daino
meus-a-um mo noxius-a-um mucho
tuus-a-um tuyo multus-a-um agradable
suus-a-um suyo gratus-a-um

Qu significa: magnfico, apertura, clausura, medida de


longitud, plenilunio?
TERCERA DECLINACION
MODELO: Sermo, sermnis: El discurso.

SINGULAR PLURAL
N. sermo sermn es
G. sermn is sermn um
D. sermn i sermn ibus
A. sermn em sermn es
V. sermo sermn es
A. sermn e sermn ibus

1.El Genitivo de esta Declinacin termina en is. El No-


minativo tiene muchas terminaciones.
2.Las palabras de esta Declinacin pueden ser de gnero-
masculino, femenino o neutro.
3.En la tercera declinacin hay dos grandes grupos de
palabras:
a) Imparislabas (como "sermo": el Genitivo tiene una s-
laba ms que el Nominativo).
b) Parislabas (como "caro, carnis" la carne: tiene
el Genitivo igual nmero de slabas que el Nominativo). Todas
estas palabras tienen el Genitivo plural terminado en ium.
4.Por excepcin a la regla anterior, tienen Genitivo plu-
ral en ium los "imparislabos" siguientes:
a) Aquellos cuya raz termina en dos consonantes: mons,
nontis (monte); dens, dentis (diente); nox, noctis (noche); os,^
ossis (hueso); cor, cordis. (corazn); urbs, urbis (ciudad); ars,
artis (arte); y otros.
b) Algunos monoslabos: lis, litis (pleito); mus, muris, (ra-
tn); mas, maris (macho); nix, nivis (nieve); faux, faucis (gar-
ganta).
5.Por excepcin tienen Genitivo plural en um los "pa-
rislabos" siguientes: pater, patris (padre); mater, matris (ma-
dre); frater, fratris (hermano); senex, senis (anciano); canis,
eanis (perro); jvenis, jvenis (joven); vates, vatis (adivino);
vlucris, vlucris (pjaro).
6.Tienen Acusativo en im y Ablativo en i: sitis, sitis
(sed);tussis, tussis (tos); posis, posis (poesa); y otros pocos.
7.Las palabras terminadas en al, ar, e son de g-
nero neutro: estos neutros tienen el Ablativo singular en i, el
Nominativo plural en ia y el Genitivo plural en ium.
8.Hay algunas palebras que tienen diversas terminacio-
nes para un mismo caso: no las estudiaremos.

VOCABULARIO

MASCULINOS:
homo, hominis hombre sacerdos, sacerdtis
leo, lenis len civis, civis ciudadano
rex, regris rey hostis, hostis enemigo
miles, mlitis soldado flos, floris flor

FEMENINOS:
lex, legis ley navis, navis nave
natio, natinis nacin fames, famis hambre
imago, imginis imagen ovis, ovis oveja
uxor, uxris esposa vestis, vestis vestido

NEUTROS:
caput, capitis cabeza animal, lis animal
corpus, corporis cuerpo tribunal, lis tribunal
onus, neris carga calcar, ris espuela
tempus, tmporis tiempo altare, ris altar
vulnus, vlneris herida mare, ris mar

Qu significa: legislador, nocturno, seo, cordial, radio u r -


bano, senil, vaticinar, cdigo civil, hostilizar, uxoricidio, pena
capital, vulnerable?
SEGUNDA CLASE DE ADJETIVOS
ler. MODELO: Levis, leve: Liviano.

SINGULAR PLURAL
N. lev is e lev es ia
G. lev is lev ium
D. lev i lev ibus
A. lev em e lev es ia
V. lev is e lev es ia
A. lev i lev ibus

1.Estos Adjetivos tienen dos terminaciones: la primera


(levis) se usa para los gneros masculino y femenino; la segunda
(leve) es para el neutro.
2.Hay algunos Adjetivos de esta clase que tienen una
forma especial en er para los Substantivos masculinos, en el
Nominativo y Vocativo del singular.

2? MODELO: Flix: Feliz.

SINGULAR PLURAL
N. felix felc es ia
G. felc is felc ium
D. felc i felc ibus
A. felc em felix felc es ia
V. felix felc es ia
A. felc i felc ibus
i

1.Estos Adjetivos tienen slo una terminacin para los


tres gneros; sin embargo, el neutro tiene terminacin propia
en el Acusativo, y en los tres casos correspondientes del plural.

10
V O C A B U L A R I O

brevis, e breve cler-leris-ere rpido


dbilis, e dbil acer-acris-acre agrio
fcilis, e fcil audax, audacis audaz
diffcilis, e difcil ferox, ferocis feroz
dulcis, e dulce mendax, mendacis mentiroso
fortis, e fuerte diligens, ntis aplicado
gravis, e pesado ingens, ingntis enorme
immortlis, e inmortal potens, potntis poderoso
tilis, e til prudens, ntis prudente
intilis, e intil sapiens, ntis sabio
omnis, e todo clemens, ntis clemente
liorrbilis, e horrible velox, velcis veloz

Qu significa: fortaleza, ley de gravedad, omnipotente, ace-


lerar, levitacin?

CUARTA DECLINACION
MODELO: Sensus, sensus: El sentido.

SINGULAR PLURAL
N. sens us sens us
G. sens us sns uum
D. sens ui sns ibus
A. sens um sens us
V. sens us sens us
A. sens u sns ibus

1.Las palabras de esta Declinacin pueden terminar en


u s (masculino y femenino) y ,en u (neutras).
2.Por excepcin tienen Dativo y Ablativo plural en
ubus las siguientes palabras: acus (aguja); arcus (arco); artus
(miembro); lacus (lago); portus (puerto); quercus (encina);
jspecus (cueva); tribus tribu).

11
V O C A B U L A R I O

MASCULINOS:
auditus, us odo fructus, us fruto
cantus, us canto metus, us miedo
exrcitus, us ejrcito motus, us movimiento
fluctus, us ola risus, us risa
FEMENINOS:
man us, us mano socrus, us suegra
NEUTROS:
cornu, us cuerno genu, us rodilla

Qu significa: auditorium, fluctuar, crneo fructificar, m e -


ticuloso, genuflexin?

QUINTA DECLINACION

MODELO: Dies, dii: El da.

SIGULR PLURAL
N. di es di es
G. di i di erum
D. di i di ebus
A. di em di es
V. di es di es
A. di e di ebus

1.Los Substantivos d e esta Declinacin slo tienen s i n -


gular; excepto "dies" y "res, rei" (cosa).
2.Todos son femeninos, menos "meridies" (medioda).

V O C A B U L A R I O

facies, i cara requies, i descanso


fides, i fe series, i serie
planities, i llanura spes, i esperanza

Qu significa: polvos faciales, claridad meridiana, f i d e -


lidad?
12
COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS
El Comparativo y el Superlativo se forman aadiendo:
ior, ius a la raz del Adjetivo, para el Comparativo; ssimus,
a, um, para el Superlativo (lev ior, lev ius: ms liviano; levssi-
mus, a, um: muy liviano).

DECLINACION DEL COMPARATIVO

1.Los Adjetivos en er hacen el Superlativo en-rrimus


nigrrimus: muy negro).
2.Hacen el Superlativo en llimus estos seis adjetivos:
cilis, diffcilis, smilis (parecido); dissmilis (distinto); grcilis
(delgado); hmilis. (humilde): humllimus.
3.El Superlativo se declina como: "Bonus".
4.El "que" despus de Comparat. = quam.

5.ALGUNOS ADJETIVOS ESPECIALES:


bonus melior ptimus bueno, mejor, ptimo
malus pejor pssimus malo, peor, psimo
magnus major mximus grande, mayor, mximo
parvus minor mnimus pequeo, menor, mnimo
multus plus plrimus mucho, ms, muchsimo

6.Los Adjetivos en us precedida de vocal carecen de


Comparativo y Superlativo.
7.Ciertos Adverbios, acompaando al Positivo, suplen la
falta de los otros grados: magis dubius (ms dudoso), minus du-
bius (menos dudoso); valde dubius (muy dudoso); mnime du-
bius (cierto).
13
ADJETIVOS NUMERALES
1 unus 16 sdecim 70 septuaginta
2 do 17 septmdecim 80 octoginta
3 tres 18 duodeviginti 90 nonaginta
4 quattuor 19 undeviginti 100 centum
5 quinqu 20 viginti 200 ducenti
6 sex 21 viginti unus 300 trecenti
7 septem 22 viginti do 400 quadringenti
8 octo 23 viginti tres 500 quingenti
9 novem 28 duodetriginta 600 sexcenti
10 decem 29 undetriginta 700 septingenti
11 ndecim 30 triginta 800 octingenti
12 dudecim 31 triginta unus 900 nongenti
13 trdecim 40 quadraginta 1000 mille
14 quattardecim 50 quinquaginta 2000 do millia
15 qundecim 60 sexaginta 3000 tra millia

ORDINALES
19 primus 7 sptimus
29 secundas 8? octavus
39 tertius 99 nonus
49 quartus 10? dcimus
59 quintas 119 ttndcimus
69 sextas 12? duodcimus

1.Los numerales ordinales se declinan como "bonus".


2.Los numerales cardinales son -indeclinables; salvo las
centenas, de 200 a 900, que se declinan por el plural de "bonus";,
y las tres primeras unidades, que tienen la siguiente declinacin:

N. unus-a-um duo-ae-o tres - tra


G. unius durum-rum-rum trum
D. uni dubus-abus-obus tribus
A. unum-am-um duos-as-o tres - tra

A. uno-a-o dubus-abus-obus tribus


PRONOMBRES PERSONALES
Ego: Yo Tu: T

SING. PLURAL SING. PLURAL


N. ego nos tu vos
G. mei nostrum tui vestrum
D. mihi nobis tibi vobis
A. me nos te vos
V. tu vos
A. me nobis te vobis

1.No existe pronombre personal de Persona. Hacen sus


veces los Demostrativos: is, iste, ille, cuya declinacin pondre-
mos ms adelante.
2.La preposicin "cum" (con) se postpone al pronombre
personal: nobscum (con nosotros).

DEMOSTRATIVOS Y DETERMINATIVOS
Hic - Haec - Hoc: Este.

SINGULAR PLURAL
N. hic haec hoc hi hae haec
G. hujus horum harum horum
D. huc his
A. hunc hanc hoc hos has haec
V.
A. hoc hac hoc his
. 1

Is - Ea - Id: Este, l.

N. is ea id ei eae ea
G. ejus eorum earum eorum
D. ei eis
A. eum eam id eos eas ea
y
A. eo ea eo eis

15
Ile - Illa - Illud: Aquel.

N. ille illa illud illi illae illa


G. illus illorum illarum illorum
D. illi illis
A. illum illam illud
V. illos illas illa
A. illo illa illo
illis
1.Igual que "ille", se declinan: Iste, ista, istud (ese); Ipse,
ipsa, ipsum (el mismo).

PRONOMBRE RELATIVO
Qui - Quae - Quod: Que (quien, el cual).

1.
N. qui quae quod qui quae quae
G. cujus quorum quarum quorum
D. ci quibus
A. quem quam quod
V. quos quas quae
A. quo qua quo
quibus
Igual que "qui", se declina: Qudam, quaedam, quoddam
(algn), cuya terminacin dam es invariable.

ORACIONES DE RELATIVO

El Pronombre Relativo debe concordar con el antecedente


en Gnero y Nmero.

El Pronombre Relativo debe estar en el Caso que le corres-


ponda, segn el oficio que desempee dentro de la oracin de>-
pendiente:

El nio "que" viste t en el camino.


Puer quem vidisti in va (complem. Directo).

16
V E R B O S

1.VERBO AUXILIAR. En Latn existe slo un verbo


auxiliar: "Esse", cuya conjugacin es irregular. Se puede tra-
ducir: Ser, Estar, o Haber (en las Terceras Personas).

2.Tal como "esse", se conjugan los siguientes verbos, cu-


yo prefijo es invariable:

absum bfui absse estar ausente


adsum dfui adsse estar presente
desum dfui desse faltar
intersum intrfui intersse intervenir
obsum bfui obsse daar
praesum prafui praesse presidir
prosum prfui prodsse aprovechar
supersum suprfui supersse quedar

3.VERBOS REGULARES. Hay cuatro conjugaciones


(con su correspondiente Voz Activa y Pasiva).
a) Pertenecen a la I8* todos los verbos cuyo infinitivo ter-
mina en re.

b) Pertenesen a la 2^ los verbos cuyo infinitivo termina


en re.
c) Pertenecen a la 3* los verbos cuyo infinitivo termina
en ere (sin acento).
d) Pertenecen a la los verbos cuyo infinitivo termina
en re.
4."Enunciar" un verbo significa decir sus cuatro formas
fundamentales, de las que se derivan todas las dems. Estas son:
V persona del Presente de Indic. (amo); 13 persona del Pret-
rito Perfecto (amavi); Supino (amtum); Infinitivo (amre).

5.VERBOS DEPONENTES. Son aquellos que tienen


conjugacin pasiva y significacin activa. SEMIDEPONENTES
son aquellos que tienen solamente conjugacin pasiva (con sig-
nificacin activa) en algunos tiempos.

17
V O C A B U L A R I O

PRIMERA CONJUGACION
Laboro laborvi labortum laborre trabajar
Porto portvi porttum portare llevar
Pugno pugnvi pugntum pugnare pelear
Hnoro lionorvi honortum honorre honrar
Laudo laudvi laudtum laudare alabar
Postulo postulvi postultum postulare pedir
D dedi datum dre dar

SEGUNDA CONJUGACION
Dceo dcui coctum docre ensenar
Hbeo hbui hbitum liabre tener
Nceo ncui ncitum nocre daar
Dleo delvi deltum delre borrar
Vdeo vidi visum vidre ver

TERCERA CONJUGACION
Credo crdidi crditum crdere creer
Dico dxi dictum dcere decir
Lego legi lectum lgere leer
Scribo scripsi scriptum scrbere escribir
Vivo vixi victum vvere vivir

CUARTA CONJUGACION
Sco scivi sctum scire saber
Nscio nescvi uesctum nescre ignorar
Obdio obedvi obedtum obedre obedecer
Aprio aprui aprtum aperre abrir
Venio veni ventum venire venir

VERBOS DEPONENTES
Hrtor horttus sum hortri exhortar
Confteor confssus sum confitri confesar
Mrior mrtuus sum mri morir
Lrgior largtus sum largri dar

18
VERBO "Esse": Ser, estar, haber.

sum soy fui fui


es eres fuisti fuiste
est es fit fu
sumus somos fuimus fuimos
estis sois fistis fuisteis
sunt son furunt fueron

eram era feram haba sido


eras eras feras habas sido
erat era fuerat haba sido
ermus rmos fuermus habafrios sido
ertis rais fuertis habais sido
erant eran ferant haban sido
fuero
ero ser fieris habr sido
eris sers habrs sido
ferit
erit ser habr sido
furimus
rimus seremos habremos sido
furitis
ritis seris ferint habris sido
erunt sern habrn sido

sim sea fuerim haya sido


sis seas feris hayas sido
sit sea ferit haya sido
simus seamos furimus hayamos sido
sitis seis furitis hayis sido
sint sean ferint hayan sido

fuissem
essem fuera fuisses hubiera sido
esses fueras fuisset hubieras sido
esset fuera fuissmus hubiera sido
essmus furamos fuisstis hubiramos sido
essetis furais hubirais sido
fuissent
essent fueran hubieran sido

IMPERATIVO: Esto (s t); este (sed vosotros).


INFINITIVO: Esse (ser); Fuisse (haber sido).

19
1* Conj.: Amo - Amavi - Amatum - Amare: Amar.

Amo Am IMPERATIVO
am o amv i ama t
am as amav sti ama
am at amv t amars t
am mus amv imus amto
am tis amv stis amad vosotros
am ant amav runt amate
Amaba Haba amado . . INFINITIVO
am bam amv eram amar
am bas amv eras amre
am bat amv erat haber amado
am abmus amav ermus amav sse
am abtis amav ertis haber de amar
am bant amv erant amatrum esse
Amar Habr amado GERUNDIO
am bo amv ero amando
am bis amv eris G. amandi
am bit amv erit D. amando
am bimus amav rimus A. amandum
am bitis amav ritis A. amando
am bunt amv erint
Ame Haya amado PARTICIPIO
am em amv erim
am es amv eris el que ama
am et amv erit amans, amntis
am mus amav rimus
am tis amav ritis el que amar
am ent amv erint amaturus-a-um
Amara Hubiera amado SUPINO
am rem amav ssem
am res amav sses para amar
am ret amav Isset amtum
am armus amav issmus
am artis amav isstis de amar
am rent amav ssent amtu

20
2^ Conj.: Moneo - Mnui - Monitum - Monre: Avisar.

Aviso Avis IMPERATIVO


mn eo mnu i avisa t
mon es monu sti mone
mon et mnu it avisars t
mon mus monu imus monto
mon tis monu stis avisad vosotros
mon ent monu runt monte
Avisaba Haba avisado INFINITIVO
mon bam mon eram avisar
mon bas mon eras mon re
mon bat mon erat haber avisado
mon ebmus monu ermus monu sse
mon ebtis monu ertis haber de avisar
mon bant mon erant monitrum esse
Avisar Habr avisado GERUNDIO
mon bo mon ero avisando
mon bis mon eris G. mon ndi
mon bit mon erit D. mon ndo
mon bimos monu rimus A. mon ndum
mon bitis monu ritis A. mon ndo
mon bunt mon ernt
Avise Haya avisado PARTICIPIO
mn eam mon erim
mn eas mon eris el que avisa
mn eat mon erit monens, entis
mon emus monu rimus
mon etis monu ritis el que avisar
mn eant mon erint monitrus-a-um
Avisara Hubiera avisado SUPINO
mon rem monu ssem
mon res monu sses para avisar
mon ret monu sset mn itum
mon ermus monu issmus
mon ertis monu isstis de avisar
mon rent monu ssent mn itu

21
Conj.: Mitto - Misi - Missum - Mttere: Enviar.

Envo Envi IMPERATIVO


mitt o mis i enva t
mitt is mis sti mitte
mitt it mis it enviars t
mitt imus mis imus mitt eto
mitt itis mis stis enviad vosotros
mitt unt mis runt mitt te
Enviaba Haba enviado INFINITIVO
mitt bam mis eram enviar
mitt bas mis eras mitt ere
mitt bat mis erat haber enviado
mitt ebmus mis ermus mis isse
mitt ebtis mis ertis haber de enviar
mitt bant mis erant missurum esse
Enviar Habr enviad,o GERUNDIO
mitt am mis ero enviando
mitt es mis eris G. mitt ndi
mitt et mis erit D. mitt ndo
mitt mus mis rimus A. mitt ndum
mitt itis mis ritis A. mitt ndo
mitt ent mis erint
Enve Haya enviado PARTICIPIO
mitt am mis erim
mitt as mis eris el que enva
mitt at mis erit mitt ens, entis
mitt mus mis rimus
mitt tis mis ritis en que enviar
mitt ant mis erint missurus-a-um
Enviara Hubiera enviado SUPINO
mitt erem mis ssem
mitt eres mis sses para enviar
mitt eret mis sset mssum
mitt ermus mis issmus
mitt ertis mis isstis de enviar
mitt erent mis ssent mssu

22
Conj.: Audio - Audvi - Audtum - Audi re: Or.

Oigo O IMPERATIVO
ud io audv i oye t
ud is audiv sti udi
ud it audv it oirs t
aud mus audv imus audito
aud tis audiv stis od vosotros
ud iunt audiv runt audite
Oa Haba odo INFINITO
aud ibam audv eram or
aud ibas audv eras aud re
aud ibat audv erat haber odo
aud iebmus audiv ermus audiv sse
aud iebtis audiv ertis haber de or
aud ibant audv erant auditrum esse
Oir Habr odo GERUNDIO
ud iam audv ero oyendo
ud ies audv eris G. aud indi
ud iet audv erit D. aud indo
aud imus audiv rimus A. aud indum
aud itis audiv ritis A. aud indo
ud ient audv erint
Oiga Haya odo PARTICIPIO
ud iam audv erim
ud ias audv eris el que oye
ud iat audv erit ud iens, entis
aud imus audiv rimus
aud itis audiv ritis el que oir
ud iant audv erint auditrus-a-um
Oyera Hubiera odo SUPINO
aud rem audiv ssem
aud res audiv sses para or
aud ret audiv ssei audtum
aud irmus audiv issmus
aud irtis audiv isstis de or
aud rent audiv ssent audtu

23
Voz pasiva: Amor - Amatus sum - Amari: Ser amado.

Soy amado Fui amado IMPERATIVO


m or amtus sum s t amado
am ris (a-um) es amre
am tur est
am mur amti sumus sed, vosotros
am mini (ae-a) estis amados
am ntur sunt ammini
Era amado Haba sido amado INFINITIVO
am bar amtus eram ser amado
am abris (a-um) eras amri
am abtur erat haber sido amado
am abmur amti ermus amtum esse
am abmini (ae-a) ertis haber de ser amado
am abntur erant amtum ri
Ser amado Habr sido amado PARTICIPIO
am bor amtus ero
am beris (a-um) eris el que fu amado
am bitur erit amtus-a-um
am bimur amti ermus
am abmini (ae-a) ritis el que ser amado
am abntur runt amndus-a-um
Sea amado Haya sido amado
m er amtus sim
am ris (a-um) sis
am tur sit
am mur amti simus
am mini (ae-a) sitis
am ntur sint
Fuera amado Hubiera sido amado
am rer amtus essem
am arris (a-um) esses
am artur esset
am armur amti essmus
am armini (ae-a) esstis
am arntur essent

24
Voz pasiva: Mneor - Mnitus sum - Monri: Ser avisado.

Soy avisado Fui avisado IMPERATIVO


mn eor mnitus sum s t avisado
mon ris (a-um) es mon re
mon tur est
mon mur mniti sumus sed vosotros avisados
mon mini (ae-a) estis
mon ntur sunt mon mini
Era avisado Haba sido avisado INFINITIVO
mon bar mnitus eram ser avisado
mon ebris (a-um) eras mon ri
mon ebtur erat haber sido avisado
mon ebmur mniti ermus mnitum esse
mon ebmini (ae-a) ertis haber de ser avisado
mon ebntur erant mnitum- iri
Ser avisado Habr sido avisado PARTICIPIO
mon bor mnitus ero
mon beris (a-um) eris el que fu avisado
mon bitur erit mnitus-a-um
mon bimur mniti rimus
mon ebimini (ae-a) ritis el que ser avisado
mon ebntur erunt mon ndus-a-um
Sea evisado Haya sido avisado
mn ear mnitus sim
mon eris (a-um) sis
mon etur sit
mon emur mniti simus
mon emini (ae-a) sitis
mon entur sint
Fuera avisado Hubiera sido avisado
mon rer mnitus essem
mon erris (a-um) esses
mon ertur esset
mon ermur mniti essmus
mon ermini (ae-a) esstis
mon erntur essent

25
Voz pasiva: Mittor - Missus sum - Mitti: Ser -enviado.

Soy enviado Fui enviado IMPERATIVO


mitt or missus sum s t enviado
mitt eris (a-um) es mttere
mitt itur est
mitt imur missi sumus sed vosotros enviados
mitt mini (ae-a) estis mittmini
mitt ntur sunt
Era enviado Haba sido enviado INFINITIVO
mitt bar missus eram ser enviado
mitt ebris (a-um) eras mtti
mitt ebtur erat haber sido en viado
mitt ebmur missi ermus missum esse
mitt ebmini (ae-a) ertis haber de ser enviado
mitt ebntur erant missum ri
Ser enviado Habr sido enviado PARTICIPIO
mitt ar missus ero
mitt ris (a-um) eris el que fu enviado
mitt tur erit missus-a-um
mitt mur missi rimus
mitt mini (ae-a) ritis el que ser enviado
mitt ntur erunt mittndus-a-um
Sea enviado Haya sido enviad,o
mitt ar missus sim
mitt ris (a-um) sis
mitt tur sit
mitt mur missi simus
mitt mini (ae-a) sitis
mitt ntur sint
Fuera enviado Hubiera sido enviado
mitt erer missus ssem
mitt erris (a-um) esses
mitt ertur esset
mitt ermur missi essmus
mitt ermini (ae-a) esstis
mitt erntur essent

26
Voz pasiva: Audior - Audtus sum - Audri: Ser odo.

Soy odo Fui odo IMPERATIVO


ud ior audtus sum s t odo
aud iris (a-um) es audre
aud tur est
aud mur audti sumus
aud mini (ae-a) estis sed vosotros odos
aud intur sunt audmini
Era odo Haba sido odo INFINITIVO
aud ibar audtus eram ser odo
aud iebris (a-um) eras audri
aud iebtur erat haber sido odo
aud iebmur audti ermus audtum esse
aud iebmini (ae-a) ertis haber de ser odo
aud iebntur erant audtum ri
Ser odo Habr sido odo PARTICIPIO
ud iar audtus ero
aud iris (a-um) eris el que fu odo
aud itur erit audtus-a-um
aud imur audti rimus
aud imini (ae-a) ritis el que ser odo
aud intur erunt audindus-a-um
Sea odo Haya sido odo
ud iar audtus sim
aud iris (a-um) sis
aud itur sit
aud imur audti simus
aud imini (ae-a) sitis
aud intur sint
Fuera odo Hubiera sido odo
aud rer audtus essem
aud irris (a-um) esses
aud irtur esset
aud irmur audti essmus
aud irmini (ae-a) esstis
aud irntur essnt

27
ADVERBIOS
Hay Adverbios que se forman agregando e a la Primera
Clase d Adjetivos (amre: amargamente) y ter a la Segunda
(facliter: fcilmente).
hdie hoy nunquam nunca
eras maana sicut como
her ayer hic aqu
semper siempre ibi all
nunc ahora ubi donde
postea despus procul lejos
tune entonces tique s
quando cuando non ne no
aliquando alguna vez sclicet a saber
ubique en todas partes frsitan tal vez
mane en la maana an acaso
merdie a medioda cur por qu
quotidie diariamente multum mucho
saepe frecuentemente parum poco
sttim inmediatamente satis bastante

PREPOSICIONES
DE ACUSATIVO:
ad a, para post despus de
apud en casa de prope cerca de
ante antes de propter a causa de
circum alrededor de trans al otro lado de
lntra dentro de infra debajo de
inter en medio de extra fuera de

DE ABLATIVO:
a ab por coram en presencia de
cum con clam a escondidas de
sine sin pro en favor de

DE ACUSATIVO Y ABLATIVO:
in hacia (Acus.) en (Ablat.)
super sobre (Acus.) acerca de (Ablat.)

28
CONJUNCIONES
et y aut o quamvi9 aunque
si si sed pero tamen sin embargo
nec ni ut para quia porque

NOCIONES DE SINTAXIS
OFICIO DE LOS CASOS EN LA ORACION
El Sujeto de la oracin gramatical debe estar siempre en
Nominativo. El Complemento Directo debe estar en Acusativo.
El Complemento Indirecto debe estar en Dativo.

EL HIPERBATON
El Latn es muy frecuente el Hiprbaton: las palabras tie-
nen un orden no-lgico. Generalmente, el verbo estar al final
ce la oracin.

CONCORDANCIA
El adjetivo concuerda con el substantivo en Caso, G-
nero y Nmero. Cuando un adjetivo se refiera a varios substan-
tivos de gnero diferente, que designen cosas, se colocar en
terminacin neutra plural; o bien, se le hace concordar con el
substantivo ms prximo:
Etiam ludi et requies utilia sunt.
Ecclesia et horti deleti erant.
Cuando un substantivo hace las veces de adjetivo con res-
pecto a otro substantivo, se dice que est en Aposicin, y ambos
deben concordar en Caso:
Vidi regem Herodem.

USO ESPECIAL DE ALGUNOS CASOS


DATIVO:
1. Complemento Indirecto: "Do panem pauperibus".
2. Complemento de los siguientes verbos: Studiere,

29
aboedire (obedecer), nocere, placere (agradar), vacare (carecer),
invidere (envidiar), persuadere, maledcere, y otros: "Cur
maledixisti Lupo?

ACUSATIVO:
1. Complemento Directo: "Urbem ingentem vidi".
2. De Direccin (precedido de in o ad): "Ad Italiam
venimus". Domus, (casa), rus (campo), y los nombres de ciu-
dades y pequeas islas, se usan sin preposicin: "Ibo Cretam".

ABLATIVO:
1. De causa o Instrumento (sin prp):
"Amore libertatis" (Por amor de la libertad).
"Oculis videmus" (Vemos con los ojos)
2. De Comparacin (se suprime el quam): "Vests
albior nive (Un vestido ms blanco que la nieve).

ABLATIVO ABSOLUTO
El Participio de Presente (terminado en -ans, -ens o -iens)
se traduce comnmente en Castellano como un Gerundio:
Faber laborans mortuus est (El obrero muri trabajando).
Cuando el Participio no modifica al Sujeto de la oracin
principal, sino a un sujeto distinto, ambos se colocan en Abla-
tivo (Ablativo Absoluto):
Rege veniente, milites fortiter pugnant (Llegando el rey,
los soldados pelean valientemente).
Cuando el suceso es anterior, se usa el Participio de P r e -
trito:
Incensis navibus, dux militibus d i x i t . . . (Una vez que-
madas las naves, el jefe dijo a sus s o l d a d o s . . .

ORACIONES DE RELATIVO
El Pronombre Relativo concuerda con su antecedente en
gnero y nmero. El caso, depende del oficio que tenga el re-
lativo dentro de su oracin:
"Puella, quam vdimus in via, pulchra erat" (La nia que
vimos en la calle era hermosa).

30
ORACIONES DE INFINITIVO
Son aquellas oraciones dependientes que en Castellano v a n
precedidas de la conjuncin subordinante "que". En Latn se
construyen generalmente del siguiente modo:
a) El "que" no se traduce.
b) El sujeto se pone en Acusativo.
c) El verbo va en Infinitivo, conforme a las siguientes
reglas:
1. Se usa el Infinitivo de Presente cuando la accin e x -
presada por la Oracin dependiente es simultnea a la de l a
dominante: "Medici sciunt morbum esse mortalem" (Los m -
dicos saben que la enfermedad es mortal).
2. Se usa el Infinitivo de Pretrito cuando es anterior:
"Credo pueros legisse hunc librum" (Creo que los nios h a n
ledo este libro).
3. Se usa el Infinitivo de Futuro cuando es posterior:
"Milites dicunt regem pugnaturum esse in bello" (Los soldados
dicen que el rey pelear en la guerra).

ORACIONES FINALES
Son aquellas oraciones dependientes q u e expresan la fina-
lidad o intencin de la dominante. En Castellano van precedidas-
de para, a fin de, etc. En Latn se traducen con el Gerundio
Acusativo, precedido d e ad; o con el verbo en Subjuntivo, p r e -
cedido de ut, o ne (si es negacin); o con el Gerundio Genitivo,
precedido de causa o gratia:
"Rex venit ad honorandum (ut honoraret, o gratia bono-
randi) bonos milites" (El rey vino a honrar a los buenos sol-
dados).

ORACIONES DE OBLIGACION

Son aquellas que expresan una necesidad u obligacin. S e


construyen con el Participio Futuro Pasivo (Gerundivo) y el v e r -
bo esse:
"Postulandum est" (Se debe pedir).
"Pax postulanda est" (Se debe pedir la paz).

31
"Pax postulanda est regi" (El rey debe pedir la paz).

NOTA.En las oraciones finales, con gerundio, que llevan


un compl. Directo, es frecuente el cambio del gerundio por el
.gerundivo, en la siguiente forma: se mantiene la preposicin,
se coloca el compl. Directo en el caso en que estaba el Gerun-
dio, y el gerundivo concuerda con l:
Gerundio: "Rex venit gratia honorandi urbem".
Gerundivo: "Rex venit gratia urbis honorandae".

ORTOGRAFIA CASTELLANA
1.Las palabras derivadas se escriben como las primitivas.
2.Las palabras castellanas conservan la ortografa latina.
3.Hay ciertos cambios konstantes en el paso de las pa-
labras del Latn al Castellano:.

a) F latina inicial se transforma en H castellana:


faria: harina; fumus: humo.

b) P latina entre dos vocales (o entre vocal y 1 o r) se


transforma en B castellana:
cupa: cuba; lupus: lobo;
cuprum: cobre; duplus: doble.

c) CE - TE - CI - TI (seguido de vocal) se transforma en


Z castellana:

lncea: lanza; pigritia: pereza.


d) LE - LI (seguido de vocal) se transforma en J caste-
llana:
plea: paja; mlier: mujer.

e) X entre dos vocales se transforma en J castellana:


luxus: lujo; exemplum: ejemplo.

NOTA: Aplicar estas reglas al vocabulario ya conocido.

32

You might also like