You are on page 1of 359

KRESELLEME AINDA G

DO. DR. YUSUF ADIGZEL

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM


FAKLTES
NDEKLER
1. G Sosyoloj s Ve Temel Kavramlar

Gr

1.1. Kreselleme anda G

1.2. G Sosyoloj s

1.3. G almalar

1.4. Trk yede G Dzenlemeler

1.5. G le lg l Temel Kavramlar

Blm zet

n te Sorular

2. G Olgusu Ve G Kuramlar

Gr
2.1. G Olgusu

2.2. Temel G Kuramlar

2.3. Ekonom k Temell G Kuramlar

2.4. Sosyo-Kltrel G Kuramlar

Blm zet

n te Sorular

3. Trk yede G Sreler

Gr

3.1. Trk yede G Sreler

3.2. G Gn Temel D nam kler

Blm zet

n te Sorular

4. Kentleme Ve Hemehr l k l k ler

Gr

4.1. Kentleme Olgusu

4.2. Kente Uyum /kentl leme

4.3. Hemehr l k Ve Hemehr Dernekler

Blm zet

n te Sorular
5. Trk yeden Gler

Gr

5.1. Gayr msl mler n Gler

5.2. gc Anlamalar Ve Avrupaya Gler

5.3. Trk yeden Yurtdna Gler

Blm zet

n te Sorular

6. Trk yeye Gler

Gr

6.1. Dzenl Gler

6.2. Dzens z Gler

Blm zet

n te Sorular

7. Kresel G Hareketler

Gr

7.1. Kresel G Hareketler n n Ksa Tar h

7.2. Uluslararas Gler n Genel Grnm

7.3. Kresel Sermayen n Yen G Pol t kas

Blm zet
n te Sorular

8. Kresel Dzens z Gler

Gr

8.1. Snr Olgusu

8.2. Dzens z G

8.3. Dzens z Gler n nsan Boyutu

Blm zet

n te Sorular

9. Avrupaya Dzens z Gler

Gr

9.1. Avrupaya Gler

9.2. Avrupaya Dzens z Gler

9.3. Dzens z G Yollar

9.4. Gmen lmler Ve Kurtarma Programlar

Blm zet

n te Sorular

10. Gvenl k G Pol t kalar Ve Gmen Kartl

Gr
10.1. Gvenl k G Pol t kalar

10.2. Avrupada Gmen Kartl Ve slamofob

Blm zet

n te Sorular

11. Avrupann Yen Toplum Yaps Ve B rl kte Yaama Modeller

Gr

11.1. Gmenler Ve Avrupann Yen Toplumsal Yaps

11.2. B rl kte Yaama Modeller

11.3. Trk yedek Sur yel ler Ve Uyum

Blm zet

n te Sorular

12. D asporalar Ve Ger Dn Gler

Gr

12.1. Modern D asporalar

12.2. Ger Dn Gler (return M grat on)

Blm zet

n te Sorular

13. Gmen Dayanma Alar Ve Avrupada Trk Dernekler


Gr

13.1. Gmen Dayanma Alar

13.2. Avrupadak Trk Dernekler

Blm zet

n te Sorular

14. Dzens z G Alannda alan Kurum Ve Kurulular

Gr

14.2. Uluslararas Kurum Ve Stklar

14.3. Devlet Kurumlar

Blm zet

n te Sorular

1. G SOSYOLOJS VE TEMEL
KAVRAMLAR
Gr
G konusu nsanlk tar h kadar esk d r. Dnyada, savalar,
srgnler, alk, s zl k, ge m sknts g b sebeplerle yzyllar
devam eden b r sosyal hareketl k vardr. Bar, demokras , nsan
haklar, f k r zgrl, gel r dalm, st hdam, cretler g b
nsan hayatn kuatan btn alanlarda, yerel, ulusal veya
uluslararas lekte ad l b r paylam olmad ve olmas ok zor
olduu n bu gler bundan sonra da devam edecekt r.

nsanlar; b reysel veya k tlesel b r b mde, zorunlu veya gnll


olarak, yaadklar yer n dar snrndan ayrlarak, baka b r dar
snrdak yerle m yer ne, e tl sosyal sonular douracak
b mde g etmekted r. G, nsanlarn sosyal, ekonom k, s yas
veya doal nedenlerden dolay coraf olarak yer de t rmes
b m nde tanmlanab l r. nsanlar bazen almak, aramak ve
daha konforlu b r hayat sreb lmek n gnll olarak doup
bydkler yerlerden ayrlrken bazen de savalar, basklar,
srgnler veya doal afetler g b zorunlu sebeplerle yaadklar
yerlerden g etmekted r.

G sadece yaanan b r f z ksel meknn de t r lmes de l,


sosyal yapnn btn unsurlarn da dntren neml b r sosyal
olgudur. G srec ne katlanlar, tekrar b r sosyalleme yaayarak,
hayatlarndak btn l k ler yen den kurmak zorunda
kalmaktadr. Kreselleme le hzlanan uluslararas gler se bu
l kler ve sorunlar daha da karmaklatrmakta, yerel
ynet mlerden, uluslararas rgtlere kadar, zer nde herkes n
zm retmeye alt srekl dev n m hal nde olan, ok
boyutlu b r mesele hal ne get rmekted r.

Gn temel bel rley c ler b rey ve toplumsal yapdr. G hem


g veren, hem de g alan yerle m yer ndek btn toplumsal
yapy der nden etk lemekted r. Bu ynyle g, d er b l m
dallarn da yakndan lg lend rmekle b rl kte, ncel kle
sosyologlarn neml b r alma alan olarak karmza
kmaktadr.

Bu blmde, ncel kle, ders m ze de adn veren kreselleme


anda gn anlamn ve boyutlarn ele alacaz. G
sosyoloj s n n alma alan, Trk yede g almalar ve son
yllarda g le lg l yaplan dzenlemeler ele alnacaktr. Son
olarak se, nmzdek derslerde sk sk karlaacamz gn
temel kavramlarn ksaca tanmlayacaz.

1.1. Kreselleme anda G


Kreselleen dnyada artk, sadece doal nfus art le oluan b r
nfusa sah p yerle m yer bulmak neredeyse mknsz hale
gelm t r. G, Uluslararas l k lerden, s yaset b l m ne,
ekonom den sosyoloj ye ok ynl ve ok d s pl nl b r alma
alandr. B z bu ders m zde d s pl nleraras b r alma sahas olan
gn, daha ok sosyoloj k boyutlarn ele almaya alacaz.

Uluslararas G rgt rakamlarna gre, gnmzde her yed


k nden b r gmen durumundadr. Dnyada 232 m lyondan
fazla k uluslararas gmen ken, 740 m lyon nsan se ge
maruz kalmtr.

1990 ylndan bu yana Kuzey yarm krede uluslararas


gmenler n says yzde 65, Gney yarm krede se yzde 34
orannda artmtr. Bu oranlar 77 m lyonluk b r kresel g
hareketl l anlamna gelmekted r.
B rlem M lletler Mltec ler Yksek Kom serl (BMMYK)
2014 sonu ver ler ne gre, dnyada zorla yer nde ed lm
nsanlarn says 59,5 m lyona ulamtr. Bu say k nc dnya
savandan ber en yksek deer fade etmekted r. Bunlardan 19,5
m lyonu mltec , 1,8 m lyonu snmac, 38,2 m lyonu se lke
nde yer nden ed lm k lerden olumaktadr.

Modern let m ve ulam aralar le b rl kte kreselleme, ulus,


ulus devlet, m ll yet l k, k ml k ve a d yet kavramlarnn
anlamlar da de t rerek, yen den tanmlanmasn gerekt rm t r.
Kreselleme ve uluslararas gler le b rl kte nsanlar ve
toplumlar ok hzl b r b mde hareket etme ve b rden fazla yerde
yaayab lme kab l yet kazanmtr. Bu k ve topluluklar n,
b rden fazla topra kend vatan, b rden ok nsan topluluunu
kend ulusu, b rden ok lkey kend devlet olarak kabul
edeb lmekted r (Tuna ve zbek, 2012, s.3-4).

Kresellemen n get rd hzl sosyal hareketl l k, g


almalarna hak m olan ulus devlet merkezl parad gmann da
sorgulanmasna neden olmutur. Dnyada bu kadar hzl ve
dev ngen b r sosyal hareketl l k varken, g almalarn ulus
devlet merkezl b r anlay le ele almaya almak, sorunlar
anlamay ve zmey glet recekt r. nk ulus devlet,
uluslararas g, ulus devlet n snrlarna, dzen ne, vatandalk
ve sosyal refah s stem ne kar b r meydan okuyan b r olgu olarak
deerlend rmekted r (ner, 2012, s14). Bu deerlend rme b m
de gvenl k b r yaklam nermekted r. Bylece gmenler,
mltec ler, snmaclar toplumsal dzen bozan b rer tehd t
unsuru g b alglanmaktadr. zell kle Avrupa gmenlere kar
kaplarn kapatmaya ve snrlarn her geen gn daha da
sklatrmaya doru g tmekted r.

Gn kresel boyutlar hakknda verd m z bu zet b lg den


sonra, ksaca g sosyoloj s n n alma alanna de nel m.

1.2. G Sosyoloj s
Ekonom , demograf , antropoloj , tar h, corafya g b b rok b l m
dalnn ortak alma alan olan g, sosyoloj d s pl n n de tam
merkez nde yer almaktadr. B r yerle m b r m ndek nfusun
artmas ve azalmas dorudan gler le lg l b r durumdur. Ve
nfus toplumun tm katmanlarn etk leyen b r olgudur. Aslna
baklrsa g konusundak lk eser ve lk g kanunlarn yazan
Ravenste n (1889) b r corafyacyd. Ravenste n, bugn hala en
fazla atf yaplan ve g sosyoloj s n n temel kabul ed len
yasalar, ng ltere nfus ver ler n kullanarak hazrlamt (L ang,
2006, s. 488).

Gn neden olduu toplumsal hareketl l k ve toplumsal


de meler, Comte, Marx ve Durkhe m g b lk sosyologlardan
t baren, sosyologlar n hep en neml lg alanlarndan b r
olmutur. Sanay leme ve kentleme le ortaya kan yen toplum
b mler n anlama ve yorumlama abasndak lk sosyologlar,
adna g sosyoloj s demeseler de, aslnda g sosyoloj s n n lg
alanna g ren konularda eserler verm t r. Comteun nce sosyal
f z k, sonra sosyoloj adn verd b l m dal, aslnda
endstr leme le topraktan koparlan kyller n kente gelmeler
le ortaya kan toplumsal kargaaya b r zm bulma amacn
tayordu. Durkhe m n organ k dayanmas, kentleme sonucu
ortaya kan b r blmnn sonucuydu. Marx g ok daha
ddetl ve elet rel b r sre olarak deerlend rmekteyd : Topraa
bal kyller an den, acmaszca ve zorla gc p yasasna
t lerek, korumasz b r b mde proleterlet r l yordu.

Sosyoloj k almalar zamanla kap tal zm n ht yac olan gc


p yasasna odaklanmtr. gc gler neml b r alma alan
olmutur. zell kle k nc Dnya Savandan sonra Bat
Avrupann ht ya duyduu gc, d er lkelerden gelen m saf r
lerle karlanmtr. Yabanc ler, uyum, etn k k ml kler, ger
dn bu dnemde en youn allan konular olmutur. Ayrca
a le b rlemeler ve kresel p yasasna katlan kadn gmenler,
sosyoloj k b r lg alan olarak kadn ve g konusunu gndeme
get rm t r.

Gnll gler snfnda deerlend r len gc gler dnda,


zell kle savalar, atmalar, nsan haklar hlaller n n ok
youn yaand lkelerden kaanlarn yasad yollardan
Avrupaya g rmes , Avrupal ynet c ve haklar yen ve zorlu b r
mcadele alan le yzlet rm t r. Mltec ler, snmaclar ve lke
nde yer nden ed lm k ler y ne sosyal b l mc ler n ve
sosyologlarn zer nde en fazla altklar konular arasnda yer
almaktadr.

1.3. G almalar
Artk uluslararas g modern dnyada toplumsal dnm
salayan b r g hal ne gelm t r. G b r anlamda sebep ya da
sonu olarak, sosyal de me ve gel men n gstergeler nden b r
olup, kltr de mler ne yol aan b r unsurdur. Bu adan
kltrel de men n hem neden , hem de sonucu olarak
grleb l r. Kltrel farkllklar ya da farkl kltrler n b raradal
k m zaman glere yol amken, k m zaman da gler kltrel
e tl l k olgusunu, problem n beraber nde get rm t r: Gler
toplumsal de meler n en gl unsuru olarak, farkl f z ksel
yapya, d ne, kltre ve d le sah p topluluklar kar karya
get rm , bu topluluklarn b r arada yaamalarna ve bylel kle
etk le m nde olmalarna neden olmutur. (Karpat, 2010, s.9).

Uluslararas gler n etk s yle yen rklar, yen kltrler, yen


ynet m ve yaam b mler ortaya kmakta, kreselleme le
b rl kte bu yen b mler ok st sna blgeler dnda tm dnya
n geerl olmaktadr.

G olgusu n sanay devr m neml b r dnm noktas


oluturmaktadr. L teratrde g tartmalar, sanay devr m n n
etk s le ortaya kan kentleme olgusunun eksen nde krdan
kente gler n ncelenmes le balamtr.

Sosyal b l mlerde uluslararas g tartmalar sanay leme le


b rl kte balam olmakla b rl kte, II. Dnya sava sonras
yaanan gc eks kl le yaanan g hareketler n n de
etk s yle daha fazla tartlr olmutur. Sanay leen lkeler n
gcne duyduu ht yacn salt krsal blgelerden
karlanamamas neden yle, uluslararas g dnem balam ve
bylel kle de uluslararas g ve bu g etrafnda meydana gelen
toplumsal gel meler g sosyoloj s aratrmalarnda neml b r
yer tutmaya balamtr. G tartmalar lk aamada ekonom k
temelden hareketle makro dzeyde yrtlrken, zaman er s nde
gler m kro dzeyde nceleyen sosyoloj k aratrmalar younluk
kazanmaya balamtr.

1970ler n ortalarndan sonra g tartmalarnn yn de m t r.


nk artk gelenler ekonom k gel me n neml b r kaynak
olarak grlmey p, yerl halkn statkosu n b r tehl ke olarak
alglanmaya, gmenler p yasada rak p olarak grlmeye
balanmtr. Kal f ye olmayan yerl halk, kend ler nden daha
kal f ye olan ya da ayn lerde daha dk cretlerle almay
kabul ett kler n gmenler , ler n eller nden alacak b r tehd t
olarak grmtr. Ekonom k kr zler n olduu ve g kabul eden
lkelerde s zl n ykseld durumlarda, gmenler daha fazla
d kkat ekmekted r. B r rnek vermek gerek rse, Almanya
1973tek petrol kr z n gereke gstererek yabanc almn
durdurmu, sonrak yllarda se, gmenler n kend lkeler ne
dnmeler n tev k paketler hazrlamtr.

G z t bar le hareketl l fade ederken, gn yapsnda da


b r hareketl l kten sz etmek mmkndr. Bu hareketl l k g alan
ve veren lkeler n farkllamasn er rken, g nedenler ndek ve
koullarndak de mler de gn yapsndak hareketl l e aret
etmekted r. G alan lkeler ve g veren lkeler zaman er s nde
de kl kler gstermekted r. G veren kategor s nde olan
lkeler n g alan lkeler boyutuna gemes bu de kl n
balca aretler ndend r. 1950lerden t baren, Almanyann k nc
Dnya savandan sonrak an karlamak zere spanya,
Portek z, Yunan stan, Trk ye ve Yugoslavya g b lkeler g
veren konumunda ken, 1990lardan t baren bu lkeler gel mekte
olan lkelerden g alan b r duruma gelm t r.

Trk ye, 20. Yzyln k nc yarsndan t baren hem e ve hem de


da dnk olarak olduka hareketl b r g srec yaamaya
balamtr. Tarmda mak neleme ve sanay leme le balayan
gler ve yaplan gc anlamalaryla hzlanan d gler, g
konusunun hep Trk yen n ve akadem k almalarn
gndem nde kalmasna neden olmutur. Byk lde g veren
b r lke konumunda ken, 2000l yllarn ortalarndan t baren g
alan b r lke hal ne gelmeye balamtr. zell kle, Sovyetler
B rl n n dalmas sonrasnda esk b rl k lkeler , c dd b r
st krarszlk srec yaayan Irak ve Sur ye g b lkeler, k m
Afr ka lkeler , Afgan stan ve Banglade g b k m Asya lkeler
Trk yeye gn kayna durumundadr.

Elbette, gerek dnya genel nde yaanan g hareketler ve gerekse


de Trk yede yaanan g hareketler ; e tler , sebepler ve
sonular t bar yle pek ok aratrmaya konu olmaya devam
etmekted r. Sanay lem lkelerde gmenlere ynel k rk
saldrlar, sz konusu lkeler n gel t rmeye altklar
btnleme pol t kalar, ok kltrllk pol t kalar, bu lkelerde
yaayan gmen ler n ve g ett kler lkelerde doan
ocuklarnn d l, kltr ve uyum problemler pek ok aratrmaya
konu ed lm t r. Trk ye zel nde, hem yurt dnda yaayan
gmen vatandalarmzn durumlar ve problemler , hem
g srec nde krdan kente g edenler ya da etmek zorunda
braklanlarn ekonom k, sosyal, kltrel ve s yasal problemler ,
hem de Trk yeye dardan gelen gmenler, l k ler ve g
alar pek ok almada ele alnan meseleler hal ne gelm t r.

G almalar, bata n vers teler olmak zere, kamu ve zel


kurulularn son yllarda nem verd kler b r sahadr. 2000l
yllardan t baren Trk yedek n vers telerde G Aratrma
Merkezler kurulmaya balanmtr. e tl saha almalar ve
projeler le adndan sz ett ren zel n vers teler n G
almalar le b rl kte, saylar az olmakla b rl kte devlet
n vers teler nde de bu tr aratrma merkezler almtr.

5 m lyona yakn Avrupa lkeler nde olmak zere 6 m lyon


c varnda vatanda yurtdnda yaayan Trk ye, n vers teler ve
aratrma merkezler kadar, devlet olarak da g ve gmenler
konunsa zel b r nem atfetmekted r. Yurtdnda yaayan
vatandalarn sosyal sorunlaryla lg lenmek zere Trkler n
youn olarak yaad lkelerde TC D yanet ne bal D yanet
ler Trk slam B rl g b yar resm kurulular le b rl kte,
Babakanla bal Yurtd Trkler ve Trk b rl ve
Koord nasyon Ajans Bakanlklar aracl le yurtdndak Trk
ve Trk kltrne yakn topluluklarla yakn l k ler kurulmutur.
2013 ylnda se 6458 sayl Yabanclar ve Uluslararas Koruma
Kanunu le ler Bakanlna bal olarak G dares Genel
Mdrl kurularak, tm l ve lelerde tek latlanmaya
balamtr. Burada Trk yen n g kanunu d yeb lece m z bu
hukuk dzenleme ve get rd kler konusunda b raz daha ayrntl
b lg verel m.

1.4. Trk yede G Dzenlemeler


Trk yedek yen dnem g uygulamalar, 2013 tar h nde
yasalaarak yrrle g ren 6458 sayl Yabanclar ve Uluslararas
Koruma Kanununa dayanmaktadr. zell kle 2011 ylndan
t baren k tlesel olarak Sur yeden Ge c Koruma Altndak
K ler olmak zere, yabanclar le lg l uygulamalar bu yasa
ereves nde ksaca ele alacaz.

1.4.1. Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanunu (6458)


Kanun, yabanclarn Trk yeye g r ler , Trk yede kallar ve
Trk yeden klar le Trk yeden koruma talep eden
yabanclara salanacak korumann kapsamna ve uygulanmasna
l k n usul ve esaslar ve ler Bakanlna bal G dares
Genel Mdrlnn kurulu, grev, yetk ve sorumluluklarn
dzenlemekt r.

4 N sanda kabul ed lerek, 11 N san 2013 tar h nde Resm


Gazetede yaymlanan bu kanun, Trk g hukukunun olumasna
lk adm olarak deerlend r leb l r. Bu kanunun yrrle
g rmes nden nce Trk yedek Sur yel ler n durumuna l k n
almalar, karlan ynetmel k ve ynergeler ereves nde
yaplmtr.
Ayrca bu kanunla kurulan Genel Mdrlk le yabanclarla lg l
lemler gvenl k gler (asker ye ve pol s tek lat) de l, s v l
b r otor te tarafndan yrtlmeye balanmtr.

1.4.2. G dares Genel Mdrl


G dares Genel Mdrlnn grev kanunda, g alanna
l k n pol t ka ve stratej ler n uygulanmas, konuyla lg l kurum
ve kurulular arasnda koord nasyonun salanmas, yabanclarn
Trk yeye g r ve Trk yede kallar, Trk yeden klar ve
snr d ed lmeler , uluslararas koruma, ge c koruma ve nsan
t caret madurlarnn korunmasyla lg l ve lemler n
yrtlmes olarak tanmlanmtr.

G dares Genel Mdrlnn kurulmasyla, dnya


rnekler ne uygun olarak, g ve lt ca alannda stratej ler n
bel rlend , btnsel b r yaklama dayanan ve kurumlar aras
etk n b rl ne mkn salayan nsan haklar temell s v l b r
kurumsal g ynet m yaplanma frsat domutur.

1.4.3. Toplu Snma / Ge c Koruma


2004 tar hl 100 Nolu B rlem M lletler Yrtme Kom tes
kararna gre k tlesel snmann varlndan sz edeb lmek
n uluslararas b r snra doru d kkate deer sayda nsan
hareketl l n n olmas, bu hareketl l n hzl b r varla devam
etmes , ev sah b (karlayan) devlet n yakn dnemde mevcut
b reysel snma prosedrler n uygulayamayacak hale gelmes
gerekmekted r. Bu unsurlar eren k tlesel aknn sregel r hale
gelmes durumunda ge c koruma salanmaktadr.

Ge c koruma, devletler n ger gndermeme ykmllkler


ereves nde k tleler hal nde lke snrlarna ulaan k lere,
b reysel stat bel rleme lemler le vak t kaybetmeden, bel rl
haklar salamay hedefleyen prat k ve tamamlayc b r zm
yoludur.

Ge c korumann temel unsuru vardr: Gvenl topraklara


er me z n ver lmes , ger gnderme yasann uygulanmas,
temel ve ac l nsan ht yalarn karlanmas.

Daha nce Trk yasalarnda yer almayan, k tlesel akn


durumlarnda salanacak ge c koruma s stem , Yabanclar ve
Uluslararas Koruma Kanunu le Trk Hukuk S stem ne g rm t r.
Kanun, bu s stem n detaylarnn Bakanlar Kurulu ynetmel yle
bel rlenmes n ngrmek suret yle, bu alanda Trk g hukukunun
olumasna mkn salanmtr.

6458 sayl Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanunu le BM n


toplu snma kr terler ne tam olarak uyum salayan ve Ge c
Koruma uygulanan Trk yedek Sur yel ler n durumuna da
yasal b r dayanak kazandrlmtr.

1.4.4. Ger Gnderme Merkezler


Haklarnda snr d etme karar alnp dar gzet m altnda
bulunan yabanclarn tutulduu merkezlerd r. 6458 Sayl Yasaya
gre dar gzet m altna alnan yabanclarn barndrlmalar ve
kontrol altnda tutulmalar amacyla kurulan bu merkezler, G
dares Mdrlkler tarafndan let leb lmekte veya kamu kurum
ve kurulularyla, Trk ye Kzlay Derne veya kamu yararna
alan derneklerden g alannda uzmanl bulunanlarla protokol
yaplarak lett r leb lmekted r.

1.5. G le lg l Temel Kavramlar


G le lg l kavramlar ve tanmlar, b r g ter mler szl
oluturacak kadar olduka gen b r yelpazeye sah pt r. G
konusu b reyden, topluma, ulus devletten, uluslararas rgtlere
kadar her gen b r alan kapsamaktadr. G hem g eden k ve
k tleler, hem gmen alan toplumlar asndan, yen b r toplumsal
l k b m n zorunlu klar. Gmen hang yata olursa olsun,
katld toplumsal evrede yen den sosyalle r. g, d g,
emek g, zorunlu g, ters ne g, yasad gler, nsan
kaakl, gmen pol t kalar, uyum, entegrasyon, as m lasyon,
okkltrllk, d yaspora ve k ml k tartmalar g b onlarca
kavram ve konu bu ders n dah l nde lenm olacaktr. Burada
snrl sayda da olsa kavrama yer vererek, Kreselleme anda
G Ders ndek konu ve tartmalarn daha rahat anlalab lmes
amalanmtr.

G, nsanlarn, sosyal, ekonom k, s yas veya doal nedenlerden


dolay coraf olarak yer de t rmes b m nde tanmlanab l r. Bu
yer de t rme uluslararas b r snr gemek b m nde olab ld
g b , ayn devlet nde de olab l r. Gn b m (gnll/zorunlu,
ge c /srekl , /d, b reysel/k tlesel vb.) ne olursa olsun her trl
nfus hareketler (mltec ler, snmaclar, lke nde yer nden
ed lm ler, srlmler, ekonom k gmenler vb.) g tanm
nde kend s ne yer bulur.

nsanlar, bazen almak, aramak ve daha konforlu b r hayat


sreb lmek n gnll olarak doup bydkler yerlerden
ayrlrken, bazen de savalar, basklar, srgnler veya doal afetler
g b zorunlu sebeplerle, hayatta kalab lmek n yaadklar
yerlerden g etmekted r.

G sadece yaanan b r f z ksel meknn de t r lmes de l,


sosyal yap olarak da neml b r de m , hayatn btn alanlar
kuatan nsan ve mekn l k ler n n de yen den kurulmasn fade
eder. Gmenler, b r f z ksel mekndan, b r bakasna g derken
sadece elle tutulur, gzle grlr eyalarn de l, tm hayat
tecrbeler n , yaam b mler n , d ller n , kltrler n , anlarn ve
hayaller n de gtrrler.

G etmek aslnda, b rey veya a le n olduka zor karar


ver len,b l nmeyen sulara yelken amak ve r sklerle dolu b r
yolculua kmak demekt r.1 G, ster gnll ster zorunlu
olsun, ster lke nde, ster uluslararas boyutta olsun, b rey n
doup byd, a na olduu yerler terk etmes n ve yabancs
olduu yerlere yerlemek zere g tmes n gerekt rd n kend
er s nde b rok r sk barndran b r sret r. Bu r sk n gze
alnab lmes n de, b reyler veya topluluklar harekete ge recek
neml b r mot vasyonun, tme ve ekme faktrler n n mevcut
olmas gerekmekted r.

K ler n da m olarak yerlemek ya da bel rl b r sre yaamak


zere mene lkeler nden veya mutad olarak kamet ett kler
lkeden ayrlarak b r baka lkeye ge c ya da kalc olarak
g tmeler uluslararas g ekl nde tanmlanab l r.

B r lkeden kp baka b r lkeye g tme maksadyla trans t olarak


d er b r lkede (trans t lkede) bulunmaya trans t g ve trans t
geecek gmenlere de trans t gmen ad ver lmekted r.

Trk yen n Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanununda g


yabanclarn, yasal yollarla Trk yeye g r n , Trk yede
kaln ve Trk yeden kn fade eden dzenl g le
yabanclarn yasa d yollarla Trk yeye g r n , Trk yede
kaln, Trk yeden kn ve Trk yede z ns z almasn
fade dzens z g ve uluslararas korumay ermekted r.

Dzenl G: B rey veya topluluklarn, yasal yollarla vatanda


olduklar lke dndak b r lkeye g r ler n , o lkede kallarn ve
o lkeden klarn fade eder.

Dzens z G: B rey ve topluluklarn, yasal d yollardan


vatanda olduklar lke dndak b r lkeye g r ler n , o lkede
kallarn ve o lkeden klarn fade eder.

Gnll Dn: K n n hr rades ne bal olarak mene lke,


trans t lke veya nc b r lkeye destekl veya bamsz
dndr.
Gnll Ger Dn: Bu ter m ou zaman mltec ler, sava
es rler ve tutuklu bulunan s v ller balamnda kullanlr. Bu
k ler n mene lkeler ne tamamen kend stekler ne dayal olarak
dnmeler ne aret eder. Mltec ler n nde bulunduu kt
duruma zm olarak ner len kalc zm yolundan b r s olan
gnll ger dn, kalc zm yollar arasnda en y ve en terc h
ed len yntem olarak kabul ed l r.

Gmen

Uluslararas lekte, evrensel olarak kabul ed lm b r gmen


tanm bulunmamaktadr. Gmen ter m genell kle, b rey n g
etme kararn, kend zgr rades yle ve k sel rahatlk
sebepler yle ald tm durumlar kapsar ek lde anlalmtr.
Dolaysyla bu ter m, madd ve sosyal koullarn y let rmek ve
kend ler ve a leler ne l k n beklent ler n gel t rmek amacyla
baka b r lkeye veya blgeye hareket eden k ler ve a le fertler
n geerl kabul ed lm t r. B rlem M lletler gmen ,
sebepler , gnll olup olmamas, g yollar, dzenl veya
dzens z olmas fark etmeks z n yabanc b r lkede b r yldan
fazla kamet eden b r b rey olarak tanmlamaktadr.

Dzens z Gmen: B r lkeye yasad g r , g r koullarnn


hlal veya v zen n geerl l k tar h n n sona ermes yznden trans t
veya ev sah b lkede hukuk statden yoksun k d r.

Ekonom k Gmen: Yaam kal tes n y let rmek amacyla kend


mene lkes n n dna yerlemek zere mutat kamet yer n terk
eden k d r. Bu ter m, genel hatlaryla gmenlerle zulmden
kaan mltec ler b rb r nden ayrt etmek n kullanlr.
Mltec (Refugee)

Mltec ler n Statsne l k n 1951 Cenevre Szlemes ne gre


mltec "rk, d n , tb yet , bell b r toplumsal gruba mensub yet
veya s yas dnceler nden dolay zulme urayacandan hakl
sebeplerle korktuu n vatanda olduu lken n dnda bulunan
ve bu lken n korumasndan yararlanamayan, ya da sz konusu
korku neden yle yararlanmak stemeyen yabancya veya bu tr
olaylar sonucu nceden yaad kamet lkes n n dnda
bulunan, oraya dnemeyen veya sz konusu korku neden yle
dnmek stemeyen k " d r.

Cenevre Szlemes n coraf kstlama art le mzalad n,


Trk yede mltec l k stats alnab lmes n, bavuran k msen n
Avrupada meydana gelen olaylar neden yle lt ca talep etmes
art bulunmaktadr.

artl Mltec (Cond t onal Refugee)

Avrupa lkeler dnda meydana gelen olaylar sebeb yle; rk,


d n , tb yet , bell b r toplumsal gruba mensub yet veya s yas
dnceler nden dolay zulme urayacandan hakl sebeplerle
korktuu n vatanda olduu lken n dnda bulunan ve bu
lken n korumasndan yararlanamayan, ya da sz konusu korku
neden yle yararlanmak stemeyen yabancya veya bu tr olaylar
sonucu nceden yaad kamet lkes n n dnda bulunan, oraya
dnemeyen veya sz konusu korku neden yle dnmek stemeyen
k d r.
nc lkeye yerlet r l nceye kadar, artl mltec ler n
Trk yede kalmasna z n ver lmekted r.

Snmac (Asylum Seeker)

lg l ulusal veya uluslararas belgeler ereves nde b r lkeye


mltec olarak kabul ed lmek steyen ve mltec l k statsne
l k n yaptklar bavurunun sonucunu bekleyen k d r. Olumsuz
b r karar kmas durumunda bu k ler lkey terk etmek
zorundadr. Eer, kend ler ne nsan ya da d er gerekelerle
lkede kalma zn ver lmem se bu k ler lkede dzens z b r
durumda bulunan herhang b r yabanc g b snr d ed leb l rler
( ekl , 2009, s.49)

lke nde Yer nden Ed lm K ler (YEK, Internally


D splaced People/IDP)

S lahl atma, ddet, nsan haklar hlaller ve doal ya da nsan


yapm felaketler sonucu uluslararas b r snr gemeks z n evler n
ve kamet ett kler blgey terk ederek daha gvenl b r blgeye
g etmek zorunda kalan k lerd r.

Coraf Kstlama

Mltec korumasnn sadece Avrupada (Avrupa Konsey yes


olan lkeler le Bakanlar Kurulunca bel rleneb lecek d er
lkelerde) meydana gelen olaylar neden yle lt ca talep k ler
asndan salanma ykmll altnda olunmasna aret eder.
Trk ye 1951 Cenevre Szlemes n coraf kstlama le
mzalamtr.

Coraf kstlama, uluslararas koruma arayan k lere kalc


zmler salanmasnn nnde b r engel tek l etmez. Yabanclar
ve Uluslararas Koruma Kanunu uyarnca Avrupa lkeler nden
gelen mltec ler veya Avrupa dndak lkelerden gelen
uluslararas koruma bavuru ve stats sah pler Trk yede
bulunduklar sre boyunca ayn hak ve h zmetlerden
yararlanab lmekted rler.

dar Gzet m

B r devlet n yetk l dar makam tarafndan b r k y


zgrlnden mahrum brakmak zere alnan tedb rd r. B rok
lke mevzuatnda, dzens z durumdak gmenler n lkeye
varlarnda veya lkeden hra ed lmeler amacyla dar gzet m
karar alnmalar ngrlr.

Kaynak lke

Dzenl ya da dzens z g hareketler nde, gmen n lk kt


lked r.

Hedef lke

Dzenl ya da dzens z g hareketler nde, varlacak hedef


konumundak lked r.
Ge (Trans t) lkes

Hedef lkeye g derken veya bu lkeden mene/mutat kamet


lkes ne dnerken herhang b r yolculukta k n n nden
get ne b r sre boyunca kald lked r.

Blm zet
Bu blmde nce gnmzde g hareketler n n boyutlarn ve bu
byk hareketl l douran temel sebepler ele aldk. B r sosyal
b l m alan olarak G Sosyoloj s n n ortaya kn ve lg
alann zetled k. Trk yede g almalarn, son dnemlerde
yaplan kanun dzenlemeler ve oluturulan yen kurumsal
yaplar rend k. K tabmzn bu ve bundan sonrak blmler nde
sk sk karmza kacak olan temel kavramlarn ne anlama
geld n rend k.

NTE SORULARI
1. Hedef lkeye g derken veya bu lkeden kamet
lkes ne dnerken herhang b r yolculukta k n n
nden get ve b r sre boyunca kald lkeye ne
den r?

Cevap:Trans t (ge ) lkes


2. B rey ve topluluklarn, yasal d yollardan vatanda
olduklar lke dndak b r lkeye g r ler n , o lkede
kallarn ve o lkeden klarna ne den r?

Cevap:Dzens z G

3. K tlesel aknlarla gvenl k topraklara er meye


alan topluluklara, ger gndermeme lkes
ereves nde, Devletler n kaplarn aarak temel ve
ac l nsan ht yalarnn karlanmasna ne den r?

Cevap:Ge c Koruma

4. Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanununun


madde numaras ned r?

Cevap:6458
5. Trk yede yabanclar le lg l lemler yrtmek
zere kurulan G dares GenelMdrl hang
bakanla baldr?

A)

ler Bakanl

B)

D ler Bakanl

C)

M ll Savunma Bakanl

D)

Babakanlk

E)

AB Bakanl

6. G dares Genel Mdrl hang tar hte


kurulmutur.
A)

2013

B)

1923

C)

1985

D)

1997

E)

2003

7. Sanay leme sonras hzl kentlemen n neden


olduu kargaaya b l msel zm bulmak zere lk
nce sosyal f z k adn verd sosyoloj y kuran
sosyolog aadak lerden hang s d r.
A)

Auguste Comte

B)

Em le Durkhe m

C)

Karl Marx

D)

Ferd nand Tnn es

E)

Freder ch Engels

8. Trk yede hang yabanclar ge c koruma altna


alnmtr?

A)

Sur yel ler


B)

Mltec ler

C)

Snmaclar

D)

Yabanclar

E)

Afr kallar

9. Trk yen n 1951 Cenevre Szlemes n coraf


kstlama le mzalamas sonucu nereden gelenlere
mltec l k hakk ver lmekted r?

A)

Avrupa lkeler nden

B)
Komu lkelerden

C)

Trk Cumhur yetlerden

D)

Mslman lkelerden

E)

Irak ve randan

10. 1951 Cenevre Szlemes ne aadak lerden


hang s yaad kamet lkes dnda bulunan ve
oraya dnemeyen k lere gre mltec olma hakk
veren hususlardan b r olarak saylamaz?

A)

lkes n n ekonom k darboaz neden yle skntya


dme

B)
Irk ve tb yet dolaysyla zulme urama

C)

D n nanlar dolaysyla zulme urama

D)

Bell b r toplumsal gruba mensub yet dolaysyla


zulme urama

E)

S yas dnceler nden dolay zulme uramaktan hakl


sebeplerden dolay korkma

CEVAP ANAHTARI
1. -

2. -

3. -

4. -

5. a

6. a
7. a

8. a

9. a

10. a

2.G OLGUSU VE G
KURAMLARI
Gr
nsanlar zorunlu veya gnll olarak yaadklar yerlerden baka
b r yerle m yer ne veya baka b r lkeye g tmekted r. Bu tr
nfus hareketler n hang ler n n g kapsamna g rd n , B rlem
M lletler (BM) kr ter ne gre bel rlersek, b r yl ve zer nde b r
srey kapsamas, neml veya uzun b r mesafe kat etmes , s yasal
snrlar amas g b artlar tamas gerekt n fade etmel y z.

Ge sosyal, s yasal, ekonom k veya doal afetler sebep


olab lmekted r. Gler ; amacna, gereklet r l tarzna,
nedenler ne, t rak edenler n zell kler ne, g ed len meknn
zell kler ne ve daha b rok faktre gre snflandrmak
mmkndr. Kresel g e l mler n ele alan almalarnda
Castless ve M ller uluslararas glerde 4 yen e l mden sz
etmekted r. Bunlar, gn kresellemes , gn hzlanmas,
gn farkllamas ve gn kadnslamas.
G kuramlarn temel balk altnda ele alacaz. lk olarak
temel g kuramlar bal altnda Ravenste n n g yasalar,
Everett Leen n g kuramn ve Petersen n g t pler n
leyece z. Daha sonra se d er g kuramlarn ekonom k
temell kuramlar ve sosyo-kltrel kuramlar ana bal altnda
toplayacaz.

2.1. G Olgusu
G kavram ksaca; sres , yaps ve neden ne olursa olsun
nsanlarn yer de t rmeler sonucunu douran nfus hareketler n
fade etmekted r.

B rlem M lletler (BM), b r b rey veya topluluun g etm


saylab lmes n, coraf hareketl l n b r yl ve zer nde b r
srey kapsamas, neml veya uzun b r mesafe kat etmes , s yasal
snrlar amas, yan uluslararas b r nfus hareketl l n n
olmasn gerekl grmekted r (Kurtulu, 1999, s. 10). Ancak ayn
eh r nde de olsa, Dou-Bat Berl n, Kuzey-Gney Lefkoa
veya Dou-Bat Kuds g b , s yasal b r snr alyorsa, kayda
deer b r yer de kl olmu ve g olay gereklem
demekt r.

B rey ve toplumlarn coraf hareketler n n g saylab lmes n,


bu hareketl l n yerlemek zere yaplmas gerekmekted r. Tat l,
z yaret, tedav ve seyahat g b amalarla yaplan de kl kler g
kapsamnda deerlend r lemez. Yer de t rmeler n ge konu
olab lmes n yerleme amacyla yaplm olmas gerekmekted r.
Ancak, bu yer de t rmeler n ge konu olab lmes n, ksa
mesafeler arasnda de l, k veya topluluklarn nde yaad
f z k ve ou kere sosyal evreler n de t recek ek lde
gereklet r lmes arttr. (Akkayan, 1981, s. 22)

lke nde olsun veya uluslararas boyutta olsun g etk leyen


temel faktrler tme ve ekme faktrler olarak k ye ayrlab l r.
tme faktr gn kaynak noktas, ekme faktr se gn hedef
noktas olan coraf kes m le l k l d r. tme faktr, nsanlarn
yaadklar yerdek koullarn katlanlamayacak boyuta
varmasdr. Bunlar, s zl k, dk cretler, topran ver ms zl ,
e t m ve salk mknlarndan yoksunluk, ktlk, sava artlar,
atmalar, terr olaylar, s yas basklar olab l r. ekme faktrler
se, yksek cretler, ucuz ve ver ml topraklar, kar yer olanaklar,
daha y b r salk ve e t m mkn, b reysel ve toplumsal huzur,
can gvenl olarak zetleneb l r. Dnyada gcnn serbest
dolamn savunan Adam Sm th, M lletler n Zeng nl adl
k tabnda yoksulluk, s zl k ve dk cretler n ge zorlayan
temel t c faktrler olduunu, yksek cretler n se temel ek c
faktr olduu dd a ederek de k coraf blgeler arasndak
cret ve s zl k oranlarndak farkllklar devam ett srece
gn de devam edece n sylemekted r. Sm the gre, gc
hareketl l ancak blgeler arasndak e tl n salanmasyla
dengeye kavuab lecekt r. (Sm th, 2000den aktaran Rauhut, 2010,
s. 111)

Castless ve M ller Gler a adl eserler nde modern dnyadak


uluslararas g ve bunun nasl yaandn ayrntl b r b mde
anlatmaya alr. Burada g olgusunu ok boyutlu, g alan ve
veren toplumu da etk leyen toplumsal eylem olarak tanmlarlar
(alayan, 2013:89). G, toplumsal de m n neden olduu
kolekt f b r eylemd r ve hem g alan hem de g veren lkedek
btn toplumsal yaplar etk ler. Kresellemen n toplumsal
hareketl l olab ld nde artrd gnmzde, h b r devlet n,
homojen b r etn k ulus oluturmas mmkn de ld r. Kreselleen
emek p yasasnn gc hareketler n z yades yle ulus
arlatrmasyla, az veya ok btn toplumlarn nde farkl
etn k kkenden ve farkl lkelerden gelen gruplarn olmas
kanlmaz olmutur.

2.1.1. G Kategor ler


Ge sosyal, s yasal, ekonom k veya doal afetler sebep
olab lmekted r. Gler ; amacna, gereklet r l tarzna,
nedenler ne, t rak edenler n zell kler ne, g ed len meknn
zell kler ne ve daha b rok faktre gre snflandrmak
mmkndr.

lk olarak gler, gnll olup olmamasna gre snflandrlab l r.


G srec ne dah l olan k veya topluluklar yaadklar topraklar
kend rzalaryla, yan serbest veya gnll olarak (voluntary
m grat on) terk edeb lecekler g b , lm tehl kes , kence grme
ve cezalandrlma korkusu, b rtakm ahs hrr yetler n
snrlandrlmas ve resm otor teler n basklar sonucunda zorunlu
olarak (forced m grat on) da terk edeb l rler.
Gnll gler, nsanlarn yen yerler grme, daha y hayat
artlar, nde bulunulan evrey beenmeme, a les n n gelece n
y let rme, ekonom k durumlarn dzeltme, gerek gerekse mal
bakmlardan daha fazla mknlara kavuma g b ahs arzularndan
kaynaklanan amalar dorultusunda gereklet r len glerd r.
Gnll gler n en bar z rne gc g ve bey n gler d r.
Bulunduklar yerden daha y b r bulup almak amacyla g
edenler, uluslararas gc gn ( nternat onal labor m grat on)
gereklet rm olurlar. Bu gruba g ren gler s yasal de l,
ekonom k veya sosyal sebeplere baldr (Adgzel, 2011a, s. 29).

Thomas Fa st, g kategor ler n oluturmada be kr ter


saymaktadr: Alan (yerel-uluslararas), zaman (ge c -kalc),
boyut (b reysel-grup-k tlesel), sebep (gnll-zorunlu) ve yasal
durum (yasal-yasad) (2003, s. 47). Fa st n kategor ler dnda
da elbette gler farkl b mlerde de kategor let r leb l r. G,
gmen ve g ed len mekn g b gn tm boyutlar gz nne
alnarak, yle b r g kategor let r lmes ne g d leb l r:

B r gn ekonom k olup olmamas, ayn zamanda zorunlu olup


olmamas le balantl olab lmekted r. lkeler ndek sava
yznden baka b r lkeye veya ayn lke nde daha gvenl
baka b r blgeye kamaz zorunda kalan k ler (YEK), hayatta
kalab lmek n zorunlu olarak g etmekted rler.

Ekonom k gler, m saf r l k, gurbet l k b m nde ge c


olab ld g b , kalc da olab lmekted r. Ge c l k veya srekl l k
artlara ve g d len mekna gre de eb lmekte, en az b r yl g b
snrl b r sre olab lece g b , mr boyu, hatta gelecek kuaklar
da ne alacak kalc b r yerlemeye dneb lmekted r.

2.1.2. Kresel G E l mler


Kresel g e l m n n ve lkelere gre farkllk gsteren gn
er k ve yapsnn y anlalab lmes n, yeryznde g
tet kleyen k l yapnn ok y anlalmas gerekmekted r. Nerede
balayp, nerede b tt ne bakarak g sreler zlend nde,
gler n ynnn, gneyden kuzeye, doudan batya, evreden
merkeze, smrlen lkelerden smren lkelere, kkten
bye, fak rden zeng ne, krdan kente vb. g b b r akm
b m nde olduu grlr.

Dnyadak k l yap, yan gn balad nokta le b tt nokta


arasndak madd ve manev farkllklar g hareketl l besleyen
ve srekl klan temel nedend r. Dnyann kuzey/gney lkeler ve
dou/bat lkeler arasnda byk b r nfus, gel r, refah ve
gvenl k, nsan haklar g b b rok adan byk b r denges zl k
bulunmaktadr. Bu denges zl k doudan batya, gneyden kuzeye
srekl b r nsan hareketl l n , yan g de beraber nde
get rmekted r. nsanlar daha gvenl , daha mreffeh, daha zgr
b r hayata kavuab lmek n, sadece uluslararas hukuk
ereves ndek yasal prosedrler kullanarak de l, zaman zaman
ok zor ve lmcl b r yolculuu gze alarak yasad yollar da
seeb lmekted r.

Nfus artndak denges zl k, kentler ve lkeler arasndak nfus


farkllklar dnyada g tet kleyen neml b r etken
durumundadr. Sanay leme ve salk alanndak neml
gel melere ramen, Bat lkelerde nfus art hz olduka
yavalam, hatta baz lkelerde nfus azalmaya balamtr. Bu
azaln temel neden , bu lkelerdek dourganlk oranndak
dtr. Az gel m lkelerde se yksek anne/bebek lmler ve
olumsuz salk artlarna ramen, hl yksek b r dourganlk
oran ve buna bal olarak da hzl b r nfus art vardr.

Castles ve M llere gre amzdak g e l m n drt balk


altnda toplamak mmkndr:

Gn Kresellemes : G veren lke ve blgeler e tlenmekte,


bylece g alan lke ve blgeler de farkl kltrel yapdak
gmenlerle zeng nlemekted r.

Gn Hzlanmas: G hacm her geen gn bymekte ve


dnya lkeler de bu yen duruma uygun yen g pol t kalar
gel t rmekted r.

Gn Farkllamas: G alan lkeler artk sadece gc


g/m saf r g le de l, gmen, mltec , snmac g b
b r ok g t p le muhatap olmaktadr.
Gn Kadnslamas: zell kle emek g asndan
bakldnda, amzda kadnlarn gem e gre daha fazla g
srec ne dah l olduklar grlmekted r.

Bugn dnyadak g trend ne baktmzda Castles ve M ller n


yukarda saylan e l mler n tmnn gereklem olduunu
grmektey z. Gnmzde dnyadak gn yapsna baktmzda
kresellet n , hzlandn, farkllatn ve artk daha fazla
kadnlarn g srec ne katldn syleyeb l r z. zell kle gn
farkllamasyla b reysel olarak da gndel k hayatmzda g
srec n n ok farkl aktrler le muhatap olmaktayz. Akadem ve
medya d l nden te, gnlk konuma d l m ze g l teratrnden
gmen, mltec , snmac, kaak, yabanc, nsan tac r vb g b
onlarca farkl kel me ve kavram g rmes bu farkllklarn boyutlar
hakknda b ze b r f k r vereb l r.

2.2. Temel G Kuramlar


2.2.1. Ravenste n G Kanunlar (1885)
Ravenste nn almas, g olgusunun genel geer kanunlar
ermekted r. Ravenste n almasn, 1871 ve 1881 yl ng l z
nfus saym stat st kler n n ver ler zer ne kurmu ve bu
ver lerden hareketle yed g kanunu bel rlem t r. Bu almann
deerl olarak n telenmes n n nedenler nden b r d er de, daha
sonra yazlacak olan g kuramlarna ve modeller ne nclk
etmes d r. nk Ravenste nn 1885te yaymlanan bu almas
gle lg l lk alma olma n tel n tamaktadr (Yaln, 2004,
s.22).
Ravenste n, 1885 ve 1889 yllarnda yaymlad G Kanunlar
(The Laws of M grat on) balkl k makales nde yed maddel k
b r g kanunu nerm t r.

Ravenste nn g kanununun maddeler unlardr:

1. G ve mesafe: Gmenler n byk ounluu sadece ksa


mesafel b r yere g ederler. Bu ksa mesafel g, g d len yerde
g dalgalar yaratan b retk ye sah pt r. Ortaya kan bu g
dalgalar daha fazla gmen ne alab lecekolan byk sanay ve
t caret merkezler ne doru ynelme e l m nded r.

Byk merkezlere doru ynelen gn boyutlarn bel rleyen de


bu gel en sanay kentler ndek yerl nfusun younluudur. B r
d er fadeyle, Ravenste n g ed len merkezlerdek
mknlarnn okluunun o kentte yaayan nfusa orannn, gn
boyutunu bel rled n fade etmekted r.

2. G ve basamaklar: Sanay leme ve t caret n gel mes yle


b rl kte, kentsel balamda meydana gelen hzl ekonom k byme,
kent evreleyen yakn yerlerdek k ler hzla kente ekmekted r.
Kent n evresel alanndak krsal blgede meydana gelen
seyrelme, uzak blgelerden gelen gmenlerce doldurulmaktadr.
Uzak blgelerden gelen gmenler n kend yaadklar yerde
yarattklar seyrelme de, o blgelere daha yakn yerlerden
gelenlerle doldurulacaktr. Her b r basamak kente yaknlatka ve
kent n avantajlar d er gmenler tarafndan alglandka, g
tm lkeye yaylacak ve lken n her yer nde h ssed lecekt r.
Yan Ravenste na gre g olgusunun b r boyutu, basamakl b r
ek lde seyrelen ve boalan yerler n yakn blgelerden gelen
gmenlerce doldurulmasyla oluan dalgalardr. Aslnda
Ravenste nn k nc kanunu, b r nc s n n destek s ya da
aklaycs g b grnmekted r. nk lk kanunda g
dalgalarnn yaratlmas ve bu dalgalarn nasl ortaya kaca ve
bu g s stem n n nasl leyece aka grnmemekted r.
Ravenste nnn ortaya koymu olduu ksa mesafel g olgusu,
onun b r nc g t p n oluturmaktadr. Daha sonrak kanunlarda
k nc g t p olarak uzun mesafel glerden bahsedecekt r.

3. Yaylma ve emme srec : G olgusunda yaylma ve emme


srec b rb r n destekler konumdadr ve bu sreler b rb r yle el
ele yrmekted rler. Yaylma ve emme srec n benzer klan temel
nokta, ulalmak sten len amatr. Yan yaylma ve emme
sreler nde b r ama b rl ktel vardr. Ravenste na gre g,
kend bana ama olamaz, b reyler sadece g etmek sted kler
n yer de t rmezler. Gmenler n ama, kentte gel en
ekonom kve t car faal yet n get r s nden pay almaktr. Kent n
get r s nden pay alma ste ya da daha y yaama arzusu, yaylma
srec n desteklemekted r.

Yen ve hzl b r ek lde gel mekte olan sanay n n ht ya


duyduu gc gle karlanmakta ve bylece gelen g, kentsel
sanay merkezler nce em lmekted r. Ravenste nn ortaya koymu
olduu bu ley te grld g b , her k sre gle ht yalarn
karlamakta ve ama bakmndan b rl ktel k er s nde hareket
etmekted rler.
4. G z nc rler : Ravenste n gn zamanla z nc rleme olarak
gel t n ve g alan yerle m yerler n n ayn zamanda g de
verd n bel rtm t r. Bylece her b r g dalgas, tet kley c etk
gstererek, b r d er g dalgasn yaratmaktadr. ok net b r
ek lde grlmekted r k , Ravenste n n g, b r blmyle
z nc rlemed r ve b r kez baladnda ard ardna devam eden b r
sret r.

5. Dorudan g: Ravenste n lk drt kanunda basamakl ve


z nc rleme b r gten bahsetmekted r. Fakat Ravenste nn be nc
kanunu dorudan, uzun mesafel ve basamaksz b r g trdr.
Uzun mesafel glerde, g eden k ler byk t caret, endstr
merkezler ne ynelmekte ve basamaksz ek lde, dorudan bu
kentlere yerlemey terc h etmekted rler.

Ravenste n ortaya koyduu lk be g kanunu, temelde k g


model nden bahsetmekted r. lk modelde, g basamakl b r
ek lde, ksa mesafel ve z nc rleme olarak sanay ve t caret
merkezler ne doru gereklemekte; k nc modelde se g
basamaksz, uzun mesafel ve dolaysz olarak t caret ve sanay
merkezler ne ynelmekted r. Bu g modeller ereves nde
ortaya kan ortak nokta, gn t caret n ve sanay n n gel t
byk kentlere doru olduudur.

6. Kr kent yerle mc ler fark: Ravenste na gre kentte


yerle k olarak yaayanlar, krsal kes mde yerle k olarak
yaayanlardan daha az g etme e l m nded rler. Kente ynelen
gler, kentte yaayan yerle kler ok fazla yer nden
oynatmamaktadr. Oysak krsal kes mden krsal kes me yaplan
g, krsalda yaayan yerle kler yer nden oynatma, g dalgalar
ve basamakl b r g yaratma e l m nded r.

7. Kadn erkek fark: Ravenste nn son g kanunu c ns yete


a tt r. Bu kanuna gre kadnlar, erkeklere oranla daha fazla g
etme e l m nded rler. Ravenste n 1889 ylnda yaymlad k nc
makales nde, kadnlarn gler ve ksa mesafel glerde
erkeklerden daha fazla g e l m nde olduunu tekrarlam ve b r
ekleme yapmtr: Erkekler uzun mesafel ve yurtd glere,
daha fazla katlmakta ve daha yksek b r g e l m
tamaktadrlar (Yaln, 2004, s.25).

2.2.2. Everett Lee G Kuram (1966)


Lee kuramnda, gmenden daha ok ge odaklanm, fakat
gmen n gz ard ed lmemes gerekl l n de kuramnda
bel rtm t r. tme ve ekme kuramna gre, hem yaanan yerde
hem de g d lecek yerde, t c ve ek c faktrler vardr. (Yaln,
2004, s.30-31)

Leeye gre g srec n balatan drt temel faktr vardr:

1. Yaanan yerle lg l faktrler

2. G d lmes dnlen yerle lg l faktrler

3. e karan engeller

4. B reysel faktrler
B reyler yaadklar yerlerden baka b r yere g etmeye ten,
ekonom k, sosyal, kltrel, a lev veya baka k sel sebepler
olab l r. Bu t c ve ek c faktrler k den k ye de
de eb lmekted r. ocuklu b r a le n g d lecek yerdek e t m
mkanlar ek c b r faktr olurken, ocuksuz veya bekar b r
gmen n bu durum ntr b r durum olab l r.

G srec ne katlmak steyen, ek c faktrler n etk s le b r yere


ulamak steyen b reyler n nne baz engeller kar. Bu engeller n
lk de g d lecek yere olan uzaklktr. Veya mesafen n ksa
olmasna ramen, g yolculuun zorlu ve tehl kel olmasdr.

Leen n kuramnda gn bel rleyenler ne de vurgu yaparak,


k sel (m kro) ve k sel olmayan (makro) olmak zere k temel
faktr d le get r r. G etmey dnen k ler, kend ler n
yaadklar yerdek olumlu ve olumsuz faktrler n neler olduunu,
bu faktrler n kend ler n ne anlama geld n ok y b lmekte
ve tme ekme faktrler n n hesabn ok rahatlkla
yapab lmekted r. Bununla b rl kte g srec ne karan engeller n
de m kro ve makro boyutu bulunmaktadr. Gn beraber nde
get rece hukuksal ve sosyal bel rs zl k, g mesafes , ulam n
denecek bedel ve ulam mknlar g b e tl m kro engeller
yannda, kat g kanunlar, rk ya da ulusal k ml e gnderme
yapan g s stemler , g n f z ksel uygunluk ve salamlk
kontroller g b gmenler n karlaab lece makro engeller de
bulunmaktadr (alayan, 2013, s.94-95).

2.2.3. Petersen n G T pler (1958)


Petersen gler lkel, zorak , serbest ve k tlesel olmak zere drt
temel kategor de ele almaktadr (Yaln, 2004, s.14-17).

lkel (pr m t ve) gler: Petersen, gebe topluluklarn dneml k


gler n de bu g t p er s nde ele almakla b rl kte, buradak
lkell n dorudan nsanln lkel dnemler le
l k lend r lmemes gerekmekted r. Bu gler kuraklk, kt hava
artlar g b f z ksel zorluklardan kaynaklanan doal evren n
yaratt tme etk s yle oluan glerd r.

Zorlama le Yaplan (Forced) Gler

Petersen, lkel g t p nde ayrt ed c zell k olarak doann


yaratt basky kullanrken; k nc g t p olan zorak gte
sosyal durumun yaratt basky ayrt ed c b r zell k olarak
kullanmaktadr. Bu g t p de k kategor de deerlend r l r.
B r nc s nde ge tab tutulan topluluk az ok g srec n kend s
kontrol edeb l rken, k nc s nde g srec tamamen topluluun
rades dnda gel r. Bu g t pler u ek lde aklanmaktadr.
Naz Almanyasnda ge zorlanan Yahud ler, nceler ge
zend r lm (b r nc t p), sonrasnda se zorla hayvan tanan
vagonlara doldurularak toplama kamplarna gtrlmtr.

Serbest (Free) G: Serbest gler n saylan d er k gten


fark, g kararn b rey n kend s n n ver yor olmasdr. B r baka
lke veya kente almak zere g den, emek g gereklet ren
ler bu g t p ne rnek gster leb l r.
K tlesel (Mass) G: Petersen k tlesel gler , serbest gler n b r
sonucu olarak deerlend r r. Baka b r lkeye serbest g le g den
nc gmenler, g ett kler lken n hayat tarzn ve madd
kazanlarn geld kler yerdek d er k lere de anlatarak
z nc rleme b r g dalgas balatrlar. Yen ulam ve let m
mknlaryla ncgmenler n kurduklar gmen alar, yen
gmenler g etme konusunda cesaretlend rmekte ve k tlesel
g balatab lmekted r.

2.3. Ekonom k Temell G Kuramlar


G zer ndek lk s stemat k teor olarak deerlend r leb lecek
olan ekonom k temell g kuramlar, emek p yasasndak arz ve
talep arasndak farkn lkelere (blgelere) gre de mes esasna
dayanr. Burada Neo-klas k G Kuramlar, Yen Ekonom
Kuram ve k ye Blnm Emek P yasas Kuram olmak zere
farkl ekonom temell g kuramndan bahsed lecekt r.

2.3.1. Neo-klas k Ekonom Kuram


Emek fazlasna sah p olan lkeler ayn zamanda dk b r cret
p yasasna da sah p bulunmaktadr. Bu karlk sermayeler le
mukayese ed ld nde kstl b r emek p yasasna sah p lkelerde
cret dzeyler daha yksek olmaktadr. Bu cret farkllklar
lkeler arasnda b r emek gne neden olmaktadr.

Bu kuramn makro ve m kro k boyutu bulunmaktadr. Makro


Neo-klas k Ekonom Kuram, sermaye ve eme n coraf olarak
e ts z b r b mde dalmasnda vurgu yaparken, M kro Kurama
gre g srec n , rasyonel dnerek mal yet/kar hesab yapan ve
daha fazla kazan elde etmek steyen b rey planlar ve
gereklet r r.

2.3.2. Yen Ekonom Kuram


Kurama gre g karar tek tek b reyler tarafndan alnan b r karar
de l, b r hane halknn btn b reyler , bazen de b rb r yle lg l
ok sayda k den oluan b r topluluk tarafndan alnan kolekt f
karardr. Azgel m lkelerdek a leler, temel ht ya maddeler ne
ulaab lmek ve daha rahat b r hayat sreb lmek n, bazen de b r
ekonom k gvence olarak yatrm yapab lmek n a le fertler nden
b r veya b r kan g srec ne dah l etmekted r. A len n ald
g karar le a len n beklenen gel r en st dzeye kmakta,
gel rle lg l r skler azalmakta ve yerel p yasalardak baarszlklar
alab lmekted r. (Ubadan-Unat, 2006, s.8)

1990l yllarda Oded Stark tarafndan gel t r len kurama gre,


a le nden b r veya b rka k n n g srec ne katlmas le a le
gel r artacak, e tlenecek ve a le b r tr ekonom k gvence altna
alnm olacaktr. A le gel r n g srec n r ske atamayacak
kadar fak r olanlar lkeler nde kalrken, bu r sk gze alacak kadar
harcama yapab lenler g srec ne katlmaktadrlar. (Gllpnar,
2013, s. 106) Azgel m lkelerde kalan gmenler n a le ve
akrabalar, yurtdndak gmen a le ferd n n gnderd paralar
le hayatlarn dame ett rmekte ve yatrm yapma frsat
bulab lmekted rler.
2.3.3. k ye Blnm Emek P yasas Kuram
Kurama gre uluslararas emek g, byk oranda modern
sanay toplumlarndak st hdam andan ve srekl yen gc
taleb nden kaynaklanmaktadr. Kurama sm n veren P oreye
gre, modern toplumlarda gc p yasas k sektre ayrlr.
B r nc sektrdek sermaye youn ler byk oranda yerl ler
tarafndan grlr. Vasfl olmay gerekt ren b r nc sektrdek
ler ounlukla, sosyal gvences tam, s gorta, send ka ve toplu
szleme g b haklara sah pt r. k nc sektrde se emek youn,
vasfsz, st krarsz ve ou zaman sosyal gvences z b r l k
vardr. Yerl ler n rabet etmed k nc sektrdek emek
an gmen ler doldurmaktadr. gc p yasasnn bu k l
yaps, blnm gc p yasasn ortaya karmaktadr. Emek
p yasasndak ayrmada, rekabet, toplumsal c ns yet ve etn s te de
neml b r rol oynar (Gllpnar, 2013, s. 110).

2.4. Sosyo-Kltrel G Kuramlar


2.4.1. Denge Kuram
Modernleme Okulu dnrler tarafndan gel t r len Denge
Kuramna gre g, sanay lem blge veya lkeler le
sanay lemem (veya gel mem ) blge ve lkeler arasnda nfus
hareket ve gc transfer salayarak b r dengen n salanmasna
yarayan olumlu b r durumdur. Modernlemec ler, bu bak asyla
g, denges zl kler g der c , btnlet r c olumlu b r kalknma
ya da modernleme srec olarak deerlend rm t r. Modernleme
kuramclarnn, nfus, ret m ve sosyo-kltrel btnleme
alarndan denge kuramn hakl karmaya almalarna ramen,
1960'lardan t baren bu kurama neml elet r ler get r lm t r. ne
srlen toplumsal, ekonom k, kltrel ve ps koloj k dengen n
ters ne, gel mem lkelerde gn denges zl kler daha da
artrd ortaya kmtr (akr, 2011, s.135-136).

2.4.2. Merkez-evre (Dnya S stem ) Kuram


Dnyay merkez (center) ve evre (per phry) olarak k l paral
olarak kurgulayan Bamllk Okulu dnrler tarafndan
gel t r lm bu kurama gre, gn yn gel mem veya az
gel m lkelerden (evre), kap tal st Bat lkeler ne (merkez)
dorudur. Merkez ve evre lkeler b rb r ne baml durumdadr.
Kap tal st lkeler, azgel m lkeler nden hammadde ve ucuz
gc ekerken, onlarn ekonom ler n de kend ler ne baml
hale get r rler. ncek yzylda gal ve kolon let rme le
yrtlen Batl smr dzen , yen ada modernlet rme,
kreselleme, demokrat kleme g b farkl klflarla devam
ett r lmekted r. (Yaln, 2004, s.35-40)

Kresel g srec , gel mem ve az gel m lkeler aleyh ne


lemekte ve bu gel mem l akut hale get rmekted r. Merkez-
evre kuramna gre g, modernlemey ve gel mey salayan
b r mekan zma olmaktan ok uzaktr. ster yasad yollardan
kaak b mde, ster lt ca ederek, sterse gc anlamalaryla
tamamen yasal srelerle gerekles n, gler, az gel m
lkeler n gcnn gel m lkelere kullandrlmasna
yaramaktadr. Bu kullandrlma karlnda, gmenler n
lkeler ne yolladklar dv zler se bu lkeler gel t rmekten
ok sosyo-ekonom k gel meler n daha da olumsuz b mde
etk lemekted r.

Merkez-evre kuramclar, hem yerel, hem de uluslararas


dzeyde, modernleme kuramclarnn ler srdkler
varsaymlara b r tepk gsterm ler ve Denge Kuramn tmyle
reddetm lerd r. Onlara gre dengen n yer n denges zl k, k l
kuramn yer n de tek gr alr. Denges zl n kayna olan
gel m merkezlerden azgel m evrelere sermaye akm,
blgesel ve lke dzey nde denges zl artrmaktadr. G olgusu
da bu erevede ele alnmaktadr. Bu akmn nde gelen
tems lc ler , g olgusunun g veren lkey , nsan gc ve emek
alarndan srekl olarak fak rlet rd n , kaynaklarn tkett n
savunmaktadrlar. (akr, 2011, s.136)

2.4.3. Gmen l k ler A (Network Kuram)


Gmen l k ler a kavram, gmenler n terk ett kler kend
lkeler le yerlet kler yen lkelerdek gmenler ve gmen
olmayan d er k ler arasnda ortak kken, akrabalk ve dostluk
balarndan oluan k ler aras balar fade eder. (Gllpnar,
2013, s.117) Gmen l k alar, uluslararas g hzlandran ve
yaygnlatran b r s stemd r. Teor , b r yerle m yer ne olan g
akmnn srmes nde, nc gmenler n oluturduklar alar fade
etmekted r. nc gmenler, g tecrbeler n kullanarak
ayrldklar memleketler le g ett kler yen coraf mekn
b rb r ne balayan b r a olutururlar. G srec ne katlmak
steyen yen k ler bu a kullanarak, g srec ndek engeller
daha kolay aarlar. Kurulan bu a sayes nde yen g dalgalar,
z nc rleme gler oluur. Zamanla kurulan bu a kurumsallar ve
kend n retmeye devam eder. Yabanc b r lkeye lk kez g decek
olan gmenler, yardm alab lecekler b r l k ler a olmamas
durumunda, nsan kaaklar aracl le llegal yollar
deneyeb l rler.

Gmen alarnn Trk ye rnekl kler nde hemehr l k ve


akrabalk unsurlarnn neml b r bel rley c olduu d kkat
ekmekted r. Gn mal yet ve r skler n dren bu alar
oaldka gmenler n g deb lecekler lkeler n ve
alab lecekler alanlarn says da artmaktadr.

2.4.4. G S stemler Kuram


k veya daha fazla lken n, karlkl olarak gmen de m
zer nden kurduklar s steme dayanan, ekonom k ve pol t k
temell b r kuramdr. G veren ve alan lkeler gmen
de m yle kurduklar g s stem ve l k ler z nc r Meks ka ve
Amer ka B rle k Devletler g b yakn k lke arasnda
gerekleeb lece g b , Bat Afr ka ve Fransa g b b rb r ler yle
aralarnda hayl mesafe bulunan lkeler ve blgeler arasnda da
kurulab l r (alayan, 2006, s.82). G hareket , g nceleyen
b r l k ler temel ne dayanr. Genel anlamda g veren ve alan k
lke arasnda, g l k s nden nce de zaten b r l k vardr. Bu
l k n n temel kolonyal dneme ve kolonyal l k lere, t car ve
mal l k lere, pol t k nfuz ve kltrel balara dayanab l r. Ayrca
bu l k n n temel asker gale de dayanab l r. Hollanda le
Trk ye arasnda g l k s n n temel Hollandann ht yac olan
Trk gc ken, Hollanda le Sur nam arasndak g l k s ,
Sur namn kolonyal dnemde Hollanda smrges olmasna
dayanmaktadr. Fransa-Cezay r, talya-L bya, ng ltere-H nd stan
g b daha b r ok g l k ler s stem rne ver leb l r.

G s stemler yaklamna etk le mde olan lkelerde makro ve


m kro yaplarda de kl kler meydana geleb lmekted r. Makro
yaplar ok gen b r yelpazedek kurumsal faktrler , m kro
yaplar se gmenler n nan, davran ve kend aralarndak
etk le m an gstermekted r.

Thomas Fa st g s stemler kuramn dnya s stemler kuram le


a kuram arasnda b r ge kuram olarak kullanr. nk Fa ste
gre dnya s stemler kuram, makro aka a t b r yaklamdr.
Ancak Fa st almasnda m kro yaklam n plana karmaya
alarak, gmen n, gmenl k durumunu temel aratrma nesnes
yapm ve gmen alarna bakmaya almtr.

Fa ste g s stemler kuramnn ana n tel bulunmaktadr.


(Gllpnar, 2013: 112)

1. G s stemler kuram g s stemler ndek sreler zer ne


younlar. G hareket tek seferl k b r hareket de ld r. B r kez
balarsa, b r srece dnerek, srekl kend n yen leyerek devam
eder.
2. G s stemler kuramlar nsanlardan z yade lkeler arasndak
balar ve balantlarn varl zer ne kurulmutur. B r g s stem
b rb r ne nsan ak ve kar- nsan aklaryla bal k ya da daha
fazla ulus-devlet er r. Bu balar genell kle g aknlara
balamadan nce kurulmutur. Ters ne glerle zaman nde
anayurt tekrardan g alan b r lkeye dneb l r.

3. G s stem kuramclar toplumsal a kuramn gl b r ek lde


uygulamlardr. G srec ne katlan b reyler, ulus devletler
arasndak ekonom k e ts zl kler ve g alan lkeler n kabul etme
pol t kalar, hane halklar, a leler n kal ve g d alternat fler g b
engeller amak n stratej ler gel t r rler. Bu engeller n
almasnda en neml faktr, ulus ar toplumsal alardr.

Blm zet
Bu blmde nce g olgusuna de nerek, g kategor ler ve
kresel gtek yen e l mler ele aldk. F k r vermes asndan
temel g kuramlarna ksaca de nd k.

G kuramlar se balkta toplayarak led k. lk olarak g


almalarnn balatcs d yeb lece m z Ravenste n n 1885te
yaymlad g kanunlar ele aldk. Daha sonra se y ne temel
kanunlar arasnda sayab lece m z tme-ekme teor s n gel t ren
Everett Leen n g yaklam ve Petersen n g t pler ne
de nd k.

D er g kuramlarn se ekonom k temell g kuramlar ve


sosyo-kltrel g kuramlar olarak kategor ze ett k. Ekonom k
temell g kuramlar bal altnda, neo-klas k ekonom kuram,
yen ekonom kuram ve k ye blnm emek p yasas kuramlar
led k. Sosyo-kltrel kuramlar olarak se, denge kuram,
merkez-evre kuram, gmen l k ler a (network) kuram ve
g s stemler kuram rend k.

NTE SORULARI
1. 1871 ve 1881 yl ng l z nfus saym
stat st kler n n ver ler n kullanarak lk g teor s n
gel t ren ve g kanunlarn yazan s m
aadak lerden hang s d r?

A)

Ravenste n

B)

Durkhe m

C)

Castles

D)

Everett Lee
E)

Petersen

2. Aadak lerden hang s , BMe gre, nsanlarn


yerlemek zere gnll veya zorunlu olarak b r
yerle m yer nden baka b r yerle m yer ne g tmes n n
g saylab lmes n gereken artlardan b r
saylamaz?

A)

B r yl veya daha uzun b r srey kapsamas

B)

neml b r mesafe kated lmes

C)

S yasal olarak b r lke snrndan ge lmes

D)

Ksa olsa b le neml /anlaml b r mesafe ge lmes


E)

lkes ndek sava, bask veya zulmden kalmas

3. Aadak g kategor s elet rmeler nden hang s


doru olmaz?

A)

Trans t g ekonom k g

B)

g d g

C)

Zorunlu g gnll g

D)

Yasal g yasad g

E)

B reysel g k tlesel g
4. Aadak lerden hang s Castles ve M llere gre
amzdak g e l mler nden b r de ld r?

A)

Gn Kolaylamas

B)

Gn Kresellemes

C)

Gn Hzlanmas

D)

Gn Farkllamas

E)

Gn Kadnslamas
5. tme ve ekme g kuramna gre g srec n
balatan faktrlerden b r de ld r?

A)

K tlesel faktrler

B)

Yaanan yer le lg l faktrler

C)

G d lmes dnlen yer le lg l faktrler

D)

e karan baz engeller

E)

B reysel faktrler

6. Aadak seeneklerden hang s nde, k lke


arasndak gler aklamak n g s stemler
kuramnn kullanlmas doru olmaz?

A)

Somal - Trk ye

B)

Sur nam - Hollanda

C)

L bya talya

D)

H nd stan ng ltere

E)

Cezay r Fransa

7. tme ve ekme kuramn gel t ren g kuramcs


k md r?

Cevap:Everett Lee
8. Sanay lem blge ve lkeler le sanay lemem
blge ve lkeler arasnda meydana gelen nfus hareket
ve gc transfer le b r dengen n salandn dd a
eden sosyo-kltrel g kuram hang s d r?

Cevap:Denge Kuram

9. B r yerle m yer ne olan g akmnn srmes nde,


nc gmenler n oluturduklar alar fade eden ve
z nc rleme gler n g dalgalar oluturduu savunan
g kuram hang s d r?

Cevap:Gmen l k ler A (Network Kuram)

10. G s stemler kuramn aklaynz.

Cevap:k veya daha fazla lken n, karlkl olarak


gmen de m zer nden kurduklar s steme
dayanan, ekonom k ve pol t k temell b r kuramdr.
CEVAP ANAHTARI
1. a

2. a

3. a

4. a

5. a

6. a

7. -

8. -

9. -

10. -

3. TRKYEDE G
SRELER
Gr
Trk yen n g sreler n anlayab lmek ve anal z edeb lmek
n, zell kle Trk yeye glerde, Osmanl Devlet n n son
dnemler nden balayan ve yen Trk ye Cumhur yet ne de
devreden ulus devletleme anlaynn etk s n n temel bel rley c
etk s n n gz nnde bulundurulmas gerekmekted r. 19. Yzyln
k nc yarsndan sonra Osmanl Devlet n n Anadolunun
slamlatrlmas pol t kas dah l nde Kafkas ve Balkanlardan hem
zorunlu, hem de gnll yaplan gler, Cumhur yet n lanndan
sonra da b r pol t ka olarak zlenmeye devam etm t r. Osmanl
Devlet n n kaybett topraklardan m lyonlarca nsan Anadoluya
g etm t r. Balkanlar, Kafkaslar ve Krmdan gelen Mslman
gmenlerle bugnk Trk ye nfus yaps olumutur.

Cumhur yet n lanndan 1950lere kadar geen srede kentleme


neredeyse sab t kalm, Demokrat Part n n kt dara gelmes nden
sonra se, k nc Dnya Sava sonrasnda ortaya kan yen
konjonktrn de etk s yle hzl b r kentleme srec ne g r lm t r.
1980lere kadar devam eden krdan kente g, 1980 sonras l beral
pol t kalar ve 1985lerden sonra yaanan terr olaylar neden yle
farkl b r boyut kazanmtr. Bu tar hlerden sonra sadece krdan
kente de l, kentler aras gler de d kkat ek c b mde artmtr.

Trk yede kentleme Bat lkeler nde olduu g b sanay lemeye


bal olarak gel mem olmakla b rl kte, zamanla bulma ve
d er ekonom k faktrler g hareketler n n temel mot vasyonunu
oluturmutur. Pol t k nedenler, tarm alanndak gel meler,
ulam ve let m mknlarnn gel mes , sosyo-ps koloj k
nedenler g srec n hzlandran d er nedenler olarak saylab l r.
Trk yen n g sreler n , lhan Tekel n n
kavramsallatrmasyla, Cumhur yet nces dnemden balayarak
gnmze kadar devam eden Balkanlama gler n ele alarak
balayacaz. Daha sonra se 1950den t baren hz kazanan
gler , 1923-1950 aras, 1950-1980 aras ve 1980 sonras olmak
zere temel tar hsel aamada ele alacaz. Trk yede glere
neden olan temel d nam kler ve g sebepler de y ne bu blmde
leyece m z konular arasnda olacak.

3.1. Trk yede G Sreler


Trk yeye g sreler n ele alrken, Osmanl Devlet n n son
dnemler nden balamamz, g olgusunu daha olay
anlamamz salayacaktr. zell kle Balkanlar ve Kafkasyadan
Cumhur yet sonras da b r ek lde devam eden gler, Osmanl
dnem ndek hesaplamalarn ve savalarn sonucu olarak
deerlend r lmel d r.

Trk yede g alanndak en yetk n s mlerden b r olan lhan


Tekel , Trk yen n g tar h n n u drt temel kategor de ele
alnmasn nermekted r: Balkanlama gler , kentleme,
kentleraras gler ve yaam gzergahlar gler (2011, s.43-44).

Bu drt kategor den lk , genell kle 1860-1927 yllar arasn


kapsayan, Osmanlnn ve akab nde Trk ye Cumhur yet n n
uluslama srec nde, Osmanlnn toprak kaybett
corafyalardan k tlesel b mde Anadoluya olan gler fade
eden Balkanlama gler d r. Kentlemednem se k nc
Dnya Savann sona ermes yle 1945ten balayarak, 1980lere
kadar devam eden dnemdek krdan kente gler kapsamaktadr.
nc kategeor se kentlemen n bell b r dzeye ulamasyla
1975lerden t baren hak m olan kentleraras g srec d r. Son
kategor se yaam gzergahlardr. Bu kategor , nsane ve
mekan l k s n n de mes n n g kavram le tanmlamann
yeters z kald dd asyla gel t r lm , gnmz nsanlarnn
hayatlar boyunca ok sayda yer de t rmekte, b r gzergah
zer nde hareket etmekte ve bu gzergahlarn bazlarn
planlayab lmekte olmalarn anlatmak zere gel t r lm t r.

3.1.1. Balkanlama Gler / Osmanl Bak yes


Topraklardan Trk yeyeGler
Halen Trk ye topraklar olmayan blgelerden gelenler fade eden
Balkanlama gler , b r anlamda g g b deerlend r ld n
bu blmde ele alnmaktadr. Tekel ye gre, esk den olanlar
b rden da dnmtr ve ayn zamanda b r sre nce te
olanlar, yen den te olmak n yer de t rmekted r (2011, s44).
D er taraftan Balkanlama gler sadece Balkan lkeler nden
gelenler de l, Krm ve Kafkasyadan gelen gler de
kapsayacak b mde deerlend r lmekted r.

19. yzyln balarnda Balkanlar, Krm ve Kafkasyay da


kapsayan ok gen topraklara sah p ve zer nde m lyonlarca
nfusu barndran byk b r Osmanl Devlet vard. Sadece yzyl
sonra se bu muazzam lke, Anadolu, Trakya ve Gney
Kafkasyann ok kk b r blges nden baret hale gelm t r.
Kaybed len topraklarda se byk b r kym ve srgn yaanmtr.
Balkanlar, Krm ve Kafkasyada yaayan m lyonlarca mslman,
ldrlm, kalanlar se ge zorlanm ve Anadoluya snmak
zorunda kalmladr. Osmanl Devlet n n yklmasnn ardndan
kurulan yen Trk ye Cumhur yet n n halknn ounluunu
Bulgar stan, Yunan stan, Ermen stan, Grc stan, Rusya, Ukrayna
ve d er blgelerden gelenler oluturmutur. 1821-1922 yllar
arasndak dnemde 5 m lyondan fazla mslman bu topraklardan
srlm ve 5,5 m lyon mslman se savalarda ve srgn
yollarnda hayatn kaybetm t r (McCarty, 2012, s.1). Klen
Osmanl Devlet nde yaanan glerle, devlettek Mslman
oran hzla ykselm , 1878-1911 yllar arasnda Anadolu nfusu,
yllk ortalama % 1,5 byyerek, toplam nfus % 50 artmtr
(McCartyden akt. Tekel , 2011, s. 49).

Osmanl Devlet Anadoluya yerlet rd Mslman gmenler n,


yerl nfus le kaynaab lme potans yeller n de d kkate alan b r
skn pol t kas gtmtr. Devlet d g olduu kadar, g
de snrlayarak mrur tezkeres (ge z n belges )ne
balamtr. Ancak Krm Harb nden sonra yen b r g pol t kas
zlenmeye balanarak 1857 ylndan sonra gler serbest hale
get rm t r (Tekel , 2011, s.47). 1860ta kurulan Muhac r n
(Muhac rler) Kom syonu; gmenler m saf r etmek, skn
yerler n tesp t etmek, onlar bu yerlere nakletmek, gerek
duyulursa evler n , hayvanlarn, tohumlarn vs. vermek, m saf r
bulunduklar veya yerlet kler halde rn alamayan gmenlere
yevm ye ve d er yardmlar yapmakta grevlend r lm t r.
lk g hareket 1774 Osmanl Rus Savan tak p eden yllarda
(zell kle 1789-1800 arasnda) 500.000 Tatarn Osmanl
topraklarna gmes yle balamtr. k nc Krm g 1828-1829
Osmanl Rus Sava sonrasnda, nc Krm g se 1860-
1864 yllar arasnda yaanmtr. 1783-1922 yllar arasnda
Osmanl topraklarna gen Tatarlarn saysnn 1.800.000 olduu
tahm n ed lmekted r (Tekel , 2011, s. 150). Krm Savandan
(1853-55) sonra, Krmdan o zamanlar Osmanl topra olan
Dobrucaya genler , yaklak y rm yl sonra Dobrucann
Romanyaya katlmasyla, buradan Anadoluya gmeye
balamlardr. 1930lu yllarn k nc yarsnda uluslararas
anlama le yaplan g dalgasnda 70.000 Krm Tatar daha
Dobrucadan Anadoluya g etm t r (Karasu, 2011, s. 15).
Bugn n Trk yede Krm ve Kazan kkenl 5-6 m lyon k n n
yaad tahm n ed lmekted r (Karpat, 2015, s.xxx ).

1850lerden t baren Kafkas Gler balam ve 1850-1865 yllar


arasnda ounluu erkez ve Abaza olmak zere 520.000 k
Osmanl topraklarna gmtr. 1879 ylna kadar bu rakamn 2
m lyona yaklat tahm n ed lmekted r (Tekel , 2011, s. 151).

1877-1878 Osmanl Rus Sava (93 Harb ), Balkan Savalar ve


sonrasndak B r nc Dnya Sava, daha nce Osmanl egemenl
altnda bulunan topraklardan yzb nlerce k n n Anadoluya g
etmes ne neden olmutur.

1877-1878 Osmanl Rus Sava sonrasnda Balkanlarda Romanya


ve Bulgar stan devletler n n kurulmas zer ne Byk Balkan
G balam ve yzlerce yl nde Anadolu Trkmenler n n,
Yrkler n ve bunlara daha sonra katlanlarn kurduu eh rlerden
b rka ay nde yzb nlerce k srlmtr (Karpat, 2015,
s.xxx ). Zorla ge tab tutulanlarn says 1 la 1,5 m lyon
arasnda de mekted r. (Karpat, 2015, s.xxx ; Tekel , 2011, s.
151). Karpat, g edenler arasnda 30-40 b n c varnda Yahud de
olduunu, nk onlarn da Rus veya Bulgar dares yer ne,
Osmanl dares nde yaamay terc h ett n fade etmekted r
(Karpat, 2015, s.xxx ). 1912-1913 Balkan savalar sonrasnda se
640.000 Mslman-Trk nfus Osmanl topraklarna gmtr
(Tekel , 2011, s. 151).

Tam rakam b l nmemekle b rl kte 1859-1922 yllar arasnda


yaklak 4.000.000 Kafkasyal ve Krm Tatar Trk yeye
snmtr (zgr, 2012, s. 205). Cumhur yet n kurulmasndan
sonra da Trk yeye Osmanl bak yes topraklardan gler devam
etm t r. Trk ye Cumhur yet Devlet , Kafkasya, Krm ve
Balkanlar bata olmak zere, 1923-1995 yllar arasnda Trk,
Bonak, erkez, Arnavut, Pomak, Tatar g b esk Osmanl tebaas
etn k unsurlardan yaklak 1.700.000 gmen kabul etm t r
(C erc , 2012, s. 107).

3.1.2. Cumhur yet Sonras (Krdan Kente) Gler


Trk ye, 1950lerden t baren kent nfusunun hzla artt b r lke
olmutur. Bu artn neden se kentlerdek doum oranlar, yan
doal nfus art de l, krsal kes mden byk kentlere yaanan
glerd r.
Batda, Sanay Devr m sonrasnda hzl b r kentleme balam,
sanay n n ht ya duyduu stadam n, krsal kes mlerden kent
merkezler ne doru byk b r toplumsal hareketl l k yaanmtr.
Trk ye'de se, btnyle sanay lemeye bal olduunu sylemek
ok zor olsa b le, k nc Dnya Savann ardndan zlenen yen
sosyo-ekonom k pol t kalarn da etk s yle krdan kente b r g
dalgasnn olutuuna ah t olmaktayz.

Ak te gre Trk yede gler 1950 nces , 1950-1985 aras ve


1985 sonras olmak zere temel tar hsel aamada ele alnab l r
(Ak t 1998den aktaran Kaya, 2009, s. 63):

1950lere kadar Trk ye kyn modern zasyonu ve ulus devlet n


oluum srec nde Anadoluya gen baz gruplarn skn g b
konularla lg lenm t r.

1950-1985 aras dnemde Trk ye nfusu kyden kentlere ve/veya


Anadolu kentler nden byk kentlere akarak harmanlanmtr.

1985 sonras dnemde se zell kle Dou ve Gneydou


blgeler nden byk kentlere zorunlu g akn yaanmtr.
Trk ye ortalamasnn ok zer nde dourganlk oranlarna ramen,
Batya yaanan gler sonucu bu blgeler n nfuslarnn toplam
nfus ndek paylar azalmaya devam etm t r.

B z bu ders m zde, Cumhur yet sonras gler Ak t n


dnemsellet rmes ne yakn olmakla b rl kte, 1985 yer ne 12 Eyll
asker darbes n n olduu 1980 yln k nc dnem n sonu ve
nc dnem n ba olarak kabul edece z.

3.1.2.1. 1923-1950 Dnem


Kentsel gel m, Tekel ye gre yen Trk ye Cumhur yet n n b r
modernleme projes n n en neml aamalarndan b r d r. Bu
amala Ankarann bakent se lmes , dem ryolu alarnn na
ed lmes ve Anadolu kentler nde fabr kalar kurulmas g b
neml unsuru kapsayan b r stratej zlenm t r (Tekel , 1998,
s.5ten aktaran, Turhanolu, 2013, s.202).

Cumhur yet n kuruluundan ok part l s yas hayata ge ve


ardndan yaplan lk serbest se mler n yapld 1950 ylna kadar
Trk yede kentleme oran yer nde saymtr. 1927dek lk nfus
saymndan bu tar he kadar neredeyse h artmayan eh rl nfus,
se mler n ardndan ulusal ve uluslararas lektek baz
gel meler sebeb yle neml b r art trend ne g rm t r. 1927de
yaplan lk nfus saymna gre Trk ye nfusunun % 24
kentlerde ( l ve le merkezler nde), % 76s belde ve kylerde
yaamaktayd. 1950ye kadar bu oran kent leh ne sadece 0,82
puan artla (kentleme % 25e karak) neredeyse sab t kalmtr.
Bu tar hten sonra se, Anadolu krsalndan, stanbul bata olmak
zere, eh rlere byk b r g dalgas yaanmtr. Kentleme
oran, 1950-1955 arasndak sadece 5 yl nde, 4 puana yakn
artarak yzde 28,8e ulamtr.

3.1.2.2. 1950-1980 Dnem


Trk yen n hzl kentleme srec 1950 se mler n n ardndan
kt dara gelen Demokrat Part dnem nde balamtr. Demokrat
Part , ncel kl olarak sanay de l, tarm sektrnn
glend r lmes n hedeflem t r.
Trk yede kentleme, Batda olduu g b sanay lemeye bal
olarak gel mem t r. Gel mekte olan lkelerdek ge dnem
kentler n nceleyen Sjoberg, gel mekte olan toplum kentler n n
sanay kent zell kler ne sah p olmadklarn vurgulayarak, bu
kentler n batnn sanay kentler nden farkl sosyal srelerden
get n fade etmekted r. Bat kentler , sanay lemeye bal
olarak kentle rken, Trk yen n de aralarnda bulunduu
gel mekte olan lkeler n byk kentler sanay lemeye bal
olmayan kentleme zell kler gstermekted r. Sjoberg,
Trk yede II. Dnya Savandan sonra yaanan krdan kente g
dalgasnn yaratt kentleme b m n sanay lemeye bal
olmayan kentleme olarak fade etm t r (Sjoberg, 1967den
aktaran Aslanolu, 1998, s. 37). Karpat da, Trk yede kyden
ehre nfus aknnn balad 1951 ve 1952de tar hler nde,
(1958e kadar) Trk yede gzle grlr b r endstr leme
olmadn fade etmekted r (2013, s. 453). Karpata gre,
kentlemen n sanay leme olmakszn gereklem olmas, kent
kyller ve yar kentleme (2003, s. 45) g b kavramlar ortaya
karmtr. Kydek yoksulluun ve s zl n stanbula
tanmasna neden olan plansz ve programsz b mde byyen
kentler b rok sosyal b l mc tarafndan elet r lse de Karpat bu
hzl kentleme hamles n ada kt sad kalknma ve kentleme-
modernleme srec n n b r paras (2003, s. 21) olarak
grmekted r.

k nc Dnya Savandan sonra btn gel mekte olan lkelerde


grlen kentleme oranlarndak art, g tet kleyen
pol t kalarn da etk s yle Trk yede de kend s n fazlasyla
gsterm t r. 1950de yzde 25 dzey nde olan kentte yaayanlarn
nfusu, 1980e gel nd nde yzde 43,9a, 1985e gel nd nde se
yzde 53e ulaarak, nfusunun yarsndan fazlasnn kentlerde
yaamaya balad b r Trk ye ortaya kmtr.

1950lerde balayan krdan kente g akn 1970l yllar da


kapsayacak ek lde devam etm t r. G her ne kadar
sanay lemen n b r sonucu olarak balamam olsa da, 1950ler n
sonundan t baren kentlerdek kap tal stleme srec le b rl kte b r
sanay hamles balam ve sanay de alacak gc de g
beslemeye devam etm t r (alayan, 2013,s. 107). Nfus art,
tarmda mak neleme ve yapsal de kl kler vb g b sebeplerle
krsal kes mdek fazla gc 1960l yllarda da artarak byk
eh rlere akmaya devam etm t r. Bu yllarda lk kez planl
ekonom (5er yllk kalknma planlar) dnem ne g r lm , kent
merkezler nde younlaan byk yerler ve sanay kurulular
kentler n dna tanarak sanay s teler rgtlenmeler ne
g d lm t r (Koyuncu, 2015, s.32). Snrl da olsa kentlerde sanay
alannda st hdam yaratlm, ancak stanbul bata olmak zere
byk kentler n gcn emme kapas tes glerle, kente
ylan nfusun hzna yet emem t r. Doal olarak bu hzl
kentleme st hdam, barnma, uyum g b b rok sorunu da
beraber nde get rm t r. Hzl kentlemen n b r sonucu olarak
Trk ye gecekondulama ve arpk kentleme sorunu le
yzlemek durumunda kalmtr. Kente gelen gmenler,
ounlukla kamu araz ler zer ne mar ve skn z nler olmayan
salksz konutlar yaparak barnma ht yalarn karlamlardr.
1966da kan Gecekondu Kanunu le de gecekondulara yasal b r
zem n hazrlamtr (Koyuncu, 2015, s.35).

3.1.2.3. 1980 Sonras Dnem


1980lere kadar gelen bu g srec zall yllar olarak
adlandrlan 1980lerden sonra, l beral p yasa ekonom s n n
etk s yle farkl b r mecraya kaymtr. Bu yllar, ekonom de serbest
p yasann hak m olduu, youn zellet rmeler n gereklet ,
buna b reysel l beralleme ve zgrlkler n eklend b r dnem
olmutur. Kentlerde e t m, ulam, salk g b sosyal h zmetler n
kal tes n n artmas b r d er kentleme unsuru olarak d kkat
ekmekted r. Y ne 80l yllarda Dou Anadolu ve Gney Dou
Anadolu blges ndek terr olaylar ve gvenl k sorunlar
neden yle zorunlu b r g dalgasnn ortaya kmtr. Bu g
srec nde neml b r nfus nce daha gvenl kabul ed len
D yarbakr, Van, Batman g b l merkezler ne daha sonra se Bat
ve Orta Anadoluya g ederek, mevcut kentsel sorunlarn daha da
bymes ne neden olmutur (duygu, 1999, s. 253). stanbul,
Ankara, zm r g b byk eh rler bu zorunlu glerden
etk len rken, gvenl k end es yle zorunlu olarak g eden
nfusun neml b r ksmnn da daha yakn kentler olan Adana,
Mers n, Antalya Gaz antepe g b kentlerde younlatklar
grlmtr. 1987 ylnda karlan Olaanst Hal Kanunu
(OHAL) kapsamnda kamu gvenl n Dou ve Gneydou
Blgeler nde baz yerle m b r mler boaltlmtr. OHAL
kapsamnda zorunlu olarak g edenler n says tam olarak
b l nmemekle b rl kte, 1 la 3 m lyon k arasnda olduu ynnde
farkl aratrma raporlar bulunmaktadr.

1985lerden t baren blgede nfus ve kentlemen n d er


blgelere nazaran ok daha hzl artt grlmekted r. Bunlar,
Dou ve Gneydou, Akden z kylar ve Marmara Blges d r.
Ancak bu blgede kentlemeye yn veren d nam kler
b rb r nden farkldr. Koyuncu, bu dnemde Trk yedek
kentlemen n d nam n n, tur zm, terr ve sanay olduunu
fade etmekted r (Koyuncu, 2015, s.42-44).

3.1.3. Kentler Aras Gler


1980-2010 dnem nde Trk ye genel nde g eden nfusun
paynn artan b r e l m gsterd grlmekted r. Ancak gler n
yaps de m , artk kyken kente g de l, bulunduu kentten
baka b r kente g veya kent nde g g b farkl b r toplumsal
hareketl l k ortaya kmtr. 1975-1980 arasnda toplam nfusun
yzde 9,3 (3,6 m lyon k ) g ederken, 1995-2000 arasndak
dnemde nfusun yzde 11 (6,7 m lyon k ) g etm t r. 1965-
2000 yllar arasnda 21,1 m lyon k yaad kent de t rm t r
(Koyuncu, 2015, s.44). ller aras net g hzlarnn poz t f olduu
ller n tamamna yaknn Trk yen n batsnda yerald d kkat
ekmekted r. Net g hz eks de bulunan ller se Trk yen n orta
ve dou blgeler ndek ller olmutur.

1995-2000 yllar arasnda ller aras g eden nfusun g etme


nedenler n n banda bulma, tay n, e t m ve evl l k gelmekted r
(Koyuncu, 2015, s.46). 2000-2005 yllar arasnda 4,5 m lyon k
g etm ve en fazla g alan ller Antalya ve stanbul olmutur.
2000 ylndan sonra g edenler n sosyo-ekonom k dzeyler
ncek gmenlere nazaran daha yksekt r ve daha z yade cretl
lerde alan ve memurlardan olumaktadr. Glerde
arln e t ml ve n tel kl gcne kaymas, tay n ve
atamalarn younlamas, ncek dnemlerde yaanan yoksulluk
ve s zl k g b gler n azaltmtr (Koyuncu, 2015, s.49).

3.2. G Gn Temel D nam kler


Everet Leen n kavramsallatrmasyla krsaln tme ve kent n
ekme nedenler , Trk yen n kentleme srec n n anal z ne de
elbette uygulanab l r. Ancak kentlemen n Trk yeye zg baz
d nam kler n n olduu da muhakkaktr. zer, Trk yeye zg bu
kentleme nedenler n ; demograf k nedenler, tarmsal yapdak
de mler, ulamdak gel meler, hukuk ve s yas nedenler,
sosyo-ps koloj k nedenler ve d etmenler olarak zetler (2012,
s.326-335). Koyuncu se, nfus art, tarmda mak neleme,
paralanan tarmsal alanlar, araz kamulatrmalar, kalknma
programlar, malat sektrndek gel meler, ulatrmann
gel mes , terr olaylar ve doal afetler gn temel nedenler
arasnda saymaktadr (2015, s.50-51). Burada 1950lerden t baren
hz kazanan Trk yedek kentlemen n temel nedenler n ksaca
aklamaya alacaz.

3.2.1. Ekonom k Nedenler


Sadece Trk yede krdan kente g de l, sava, srgn, s yas
basklar g b zorunlu haller dnda, aslnda gler n temel
mot vasyonunun ekonom k olduu b r gerekt r. Trk yedek
kentlemen n de en neml neden , kydek ekonom k mknlarn
byk eh rlere oranla ok daha snrl olmasdr. Dnyada
kentlemen n temel nedenler arasnda saylan sanay leme de y ne
emek gne dayand n ekonom k temell b r g olarak
yorumlanmaldr.

3.2.2. Pol t k Nedenler


k nc dnya savandan sonra demokras , nsan haklar ve
l beral zm sylemler hzla yaylmaya balam, ayn zamanda
dnya k kutuplu b r hale gelm ve souk sava balamtr.
1950de lk kez yaplan ok part l se mlerde, CHPden ayrlan
b r grup m lletvek l n n kurduu Demokrat Part , Cumhur yet n
kurulmasndan ber tek part l s stem le lkey yneten CHPden
kt dar devralmtr. Adnan Menderes n babakanl dnem nde
1952de Trk ye resmen NATOya ye olmutur.

ft kutuplu dnyada ABD tarafn seen Trk ye, Sovyetler


B rl merkezl sosyal st pol t kalardan uzaklaarak, daha l beral
ve modernlemec pol t kalar zlemeye balamtr. Sava sonras
Sovyetler B rl bask ve tehd d altndak lkelere Amer kan
kaynakl b r ekonom k yardm pol t kas gel t r lm , Marshall
Yardmlar altnda Trk ye de bu yardmlardan faydalanmtr.

Kapal ekonom den, l beral pazar ekonom s ne ge lm t r.


Ekonom k hayata kap tal st ret m l k ler n n hak m olmasyla
ret m ve blmn denet m kentlerde toplanmtr. Marshall
yardmlar le tarmda mak neleme ve modernleme hamles
balam, ret m koullarnn ve ver ml l n artrlmasna ynel k
tedb rler alnmtr. Ancak bu gel meler, tarm sektrnde alan
kyly toprakta tutmak yer ne, g tet kleyen unsurlar arasnda
yer almtr.

3.2.3. Tarm Alanndak Gel meler


Trk yede kentlemen n temel neden , krsal kes mlerde yaayan
nsanlarn topraktan kopmasdr. Marshall Yardmlarnn da
etk s yle tarmda mak neleme ve modernleme abalarna lave
olarak, b r yapsal de m n de olduuna d kkat ek lmes
gerekmekted r. Pazar ekonom s ne ge lmes tarmda yapsal b r
dnmn de nn amtr. Tarmda mak nelemen n b r
gsterges olarak 1950de 16 b n olan traktr says, 1955te 40
b n amtr. Hkmet tarm destekley c neml admlar atm,
buday f yatlar p yasa f yatlarnn zer nde ft den alnmtr.
Yen tarm alanlar alm ek leb l r alan 1949da 4 m lyon hektar
ken, 1960ta 7,7 m lyon hektara ykselm t r (Koyuncu, 2015,
s.58-59). Teknoloj k gel melerden faydalanan ve mak ne kullanan
toprak sah pler mlkler n daha da gen letm t r. Bunun
sonucunda kk toprak sah b kyller topraklarn y t rm , tarm
araz ler daha az sayda k n n el nde toplanmaya balamtr.
Ortak-yarc olarak alan kyller n emek gcnn yer n
mak neler almtr (zer, 2012:330).

Ge neden olan tarmsal nedenler u ek lde sralamak


mmkndr:

Toprak mlk yet n n denges z dalm

K bana den tarmsal gel r n dk olmas

Tarm sektrnn artan nfusu stahdam edememes

Kullanlan teknoloj n n yeters z olmas

Tarmda mak nelemen n eme n yer n almas

Yen tarm alan mknlarnn ok kstl olmas

3.2.4. Ulam ve let m mknlarnn Gel mes


Ulam ve haberleme alanndak gel meler de kyden kente
gn neml nedenler arasnda saylab l r.
Haberleme alanndak gel meler de krsal kes mde yaayanlarn
kenttek yaam le lg l daha kolay haber almasn salam, radyo
ve telev zyonun yaygnlamas kent yaamn hakknda daha fazla
b lg ed n lmes n kolaylatrmtr. Byk eh rlere gurbete g den
k ler n memleketler le l k ler hem haberleme, hem de ulam
mknlarnn artmas, g kararn vermey kolaylatrmtr.

Ulam aralarnn gel mes , modernlemes , oalmas le


b rl kte yerle m yerler n b rb r ne balayan karayollarnn
uzunluu ve kal tes artmtr. Bu art hem nsanlarn, hem de
t car rnler n b r yerden baka b r yere tanmasn
kolaylatrmtr. Krsal kes mde ekonom k olarak zorluk eken
kes mler, daha fazla kazan salamay umduklar eh rlere g
etm lerd r. Ayrca karayollarnn gel mes yle krsal kes mlerde
ret len tarmsal rnler n pazarlanmas ve datlmas t caret
gel t rm t r. Yerel tccarlar, yen pazar olanaklar aramaya
balamtr.

3.2.5. Sosyo-Ps koloj k Nedenler


Kentler n ek c zell kler sosyo-ps koloj k zell kler olarak
saylab l r. Byk kentlerdek ekonom k, toplumsal ve kltrel
frsatlar le b rl kte, kyde de l, kentte yayor olma duygusu
neml b r ek c faktr olab lmekted r. Salk ve e t m alannda
kentlerdek frsatlar neml b r ek m unsuru olab lmekted r.
Sosyal stat olarak kentl olmak ve kentte yaamak, kyde
yaamaktan daha st olarak alglanmaktadr. Kyde yaayan gen
kzlarn evlenmek n gurbete g den veya kentte yaayanlar
terc h etmeler , y ne b r snf atlama abasnn yansmas olarak
deerlend r leb l r. Sosyo-ps koloj k faktrler g balatan temel
neden olmamakla b rl kte, d er faktrlerle b rl kte
deerlend r ld nde kentlemey hzlandran b r etk ye sah p
olduu grleb l r.

Blm zet
Bu blmde Trk yede g sreler n ele aldk. Cumhur yet
nces nden balayarak, Cumhur yet sonrasnda da devam eden
Balkanlama gler n rend k. Cumhur yet sonrasndak g
sreler nde temel tar hsel aamalar ve bu aamalarn her b r nde
ge neden olan temel d nam kler n rend k.

NTE SORULARI
1. Balkanlama gler ne demekt r?

Cevap:1860-1927 yllar arasn kapsayan,


Osmanlnn ve akab nde Trk ye Cumhur yet n n
uluslama srec nde, Osmanl Devlet n n toprak
kaybett corafyalardan k tlesel b mde
Anadoluya olan gler,
2. Aadak Anadoluya glerden hang s
Balkanlama Gler arasnda saylamaz?

A)

Dou Trk standan gler

B)

Krmdan gler

C)

Kafkasyadan gler

D)

Bulgar standan gler

E)

Yunan standan gler

3. 1927 nfus saymna gre Trk ye nfusunun yzde


ka kentlerde yaamaktayd?
A)

24

B)

25

C)

34

D)

45

E)

54

4. Aadak seeneklerden hang s Trk yede krdan


kente gn tarmsal nedenler arasnda saylamaz?

A)
Kentlerdek sanay lemen n youn emek ht yac

B)

K bana den tarm gel r n dk olmas

C)

Kylerde kullanlan tarmsal teknoloj n n yeters zl

D)

Tarm alanlarnn kstl olmas

E)

Tarm sektrnn artan nfusu st hdam etmekte


yeters z kalmas

5. Trk yede 1950de 16 b n olan traktr says,


1955te 40 b n amtr. Bu hzl artn temel sebeb
ned r?

Cevap:Marshall Yardmlar
6. Souk Sava dnem ne g r lmes yle Trk ye kapal
ekonom den Pazar ekonom se ge yapmtr.
Trk yen n ABD tarafnda durduunu bell eden en
neml gstergeler neler olab l r?

Cevap: NATO yel ve Marshall Yardmlar

7. Trk yede kentleme sanay leme bal olarak


gel mem t r?

A)

Doru

B)

Yanl

8. Dou ve Gneydou blgeler nden byk kentlere


youn zorunlu g akn hang tar hlerde balamtr?
Cevap:1985lerden sonra

9. Osmanl Devlet n n, skn ed lecekler yerler tesp t


ederek gmenler buralara nakletmek, ht ya
durumunda ev, hayvan, tohum vb yardmlar yapmak
zere 1860ta kurduu kom syonun ad ned r?

Cevap:Muhac r n (Muhac rler) Kom syonu

10. Gecekondulama ne demekt r?

Cevap:Gecekondulama, hzl ve plansz kentleme


sonucunda, yeterl barnma mkn salanamayan
krdan kente gelen gmenler n, ounlukla kamu
araz ler zer ne mar ve skn z nler olmayan
salksz konutlar yaparak barnma ht yalarn
karlamalardr.
CEVAP ANAHTARI
1. -

2. a

3. a

4. a

5. -

6. -

7. a

8. -

9. -

10. -

4. KENTLEME VE HEMEHRLK
LKLER
Gr
Kentleme kavram, b r taraftan kentler n krsal kes mlerden g
alarak byyp kalabalklamas, d er taraftan se b r lkedek
kentler n saysnn artmas, kentl nfus orann ykselmes , kent
toplumunda artan rgtleme, uzmanlama ve nsanlararas
l k ler n dnmes g b anlamlar ermekted r.

Trk yede kentleme, zell kle 1950 sonras krdan kente g le


hz kazanmtr. Bu g tet kleyen unsurlarn banda ekonom k
nedenler bulunmaktadr. Bu sebeple doal olarak gmenler n lk
yneld kler yerler bulma mknlarnn en fazla olab lece
byk kentler, zell kle stanbul olmaktadr. nc gmenler
d yeb lece m z, byk kentlere lk gelenler, kend ler ne b r ve
ev ayarladktan sonra a leler n ve yakn akrabalarn da yanlarna
get rmekted rler. Kentte tutunanlar kend ler nde sonra gelecekler
n de b r klavuz olmaktadrlar. G srec ne daha sonra katlmak
steyenler, genell kle akrabalar, kyller veya hemehr ler olan
nc gmenler n z nden kentlere akn etm lerd r. Bu ek lde
z nc rleme g le Anadolu krsalndan bykeh rlere gelenler, lk
olarak formel p yasasnda s gortal/gvencel lerde de l,
hemehr l k ve akrabalk l k ler n kullanarak bulduklar kayt
d lerde almaktadrlar. nce gelenler, sonra gelenlere ve
kalacak yer tem n etmekte, gelenler hep referansla, hatta dorudan
b r akrabasnn, hemehr s n n yanna gelmekted r. Hemehr l k
zer nden b r a olumakta ve bu a z nc rleme g
beslemekted r.

Krsal kes mden byk eh rlere gelenler, doal olarak kltrler n


de beraberler nde get rm lerd r. Genell kle kend hemehr ler n n
youn olduu semtlere yerleen gmenler, kentsel deerler le
uyum konusunda baz skntlar yaamlar ve kentl leme sorunu
le karlalmtr. Krdan kente g srec nde devrede olan
hemehr dernekler , gmenler n kenttek yaamlarnda da onlar
yalnz brakmamtr. Hemehr dernekler b r taraftan kyll
eh rlere tamak ve yaatmak le tham ed l rken, d er taraftan
k nc l b r grup olarak dernekler n, kente uyum konusunda b r
ge /tampon kurum olduu deerlend rmeler yaplmtr.

4.1. Kentleme Olgusu


Kentleme kavram, b r taraftan kentler n krsal kes mlerden g
alarak byyp kalabalklamas, d er taraftan se b r lkedek
kentler n saysnn artmas, kentl nfus orannn ykselmes , kent
toplumunda artan rgtleme, uzmanlama ve nsanlararas
l k ler n dnmes g b anlamlar ermekted r.

Tar h sre er s nde kentler, toplumlarn sosyal, ekonom k,


coraf , kltrel vb. zell kler ne gre farkllk gster rken, sanay
devr m sonrasnda genell kle sanay leme dzey kentler n
bel rley c b r unsur olarak ne kmtr. Bat toplumlarnda
sanay merkezl b r kentleme srec yaanrken, zell kle k nc
Dnya Savann ardndan, az gel m veya gel mekte olan
lkelerde, sanay leme har c nde farkl d nam kler n etk s yle kent
merkezler nde nfus younlamas yaanmaya balanmtr.

Trk ye 1950den bu yana d kkat ek c b r toplumsal hareketl l k


yaamaktadr. Anadolu krsalndak nfusu harekete ge ren unsur
sanay lem lkelerdek g b , kentlerdek sanay leme de l,
ekonom k sknt eken Anadolu nsannn ge m derd d r.
Batda sanay merkezler n n younlat yerler, gc ve
nfusu ekerek byk sanay kentler n n domasna yol aarken
(Tem z, 1991, s. 64), Trk yede yeterl b r sanay leme
olmamasna ramen, gn lk yneld yerler y ne, g
edenler n bulma mknnn en fazla olab lece byk kent
merkezler olmutur.

Gler, b reyler yen den b r toplumsallama srec ne tab tutarak,


tm a d yet ve k ml k deerler n n sorgulanmasn ve yen ortama
gre yen den kurgulanmasn da beraber nde get r r.
Toplumsallama srec nde, b reyden beklenen rollerle ek llenen
k ml k, a d yet duygusu le dorudan l k l b r olgudur. Sah p
olunan k ml k deerler , g ed len mekndak deerler le uyumu
ne kadar az se, yen den toplumsallama srec de, o kadar sancl
gemekted r. yle k , daha nce h kynden kmam b r
b rey n, Trk yen n en byk kent stanbula gmes , g eden
b reyler n yen yaam alanna uyumda baz sorunlar ortaya
karmaktadr. G sonucu sadece f z ksel ortam de l, nsan
l k ler de de mekte ve yen den kurulmas gerekmekted r. G
srec n n, kent n yen sak nler zer nde neml b r takm sosyal
ve ps koloj k etk ler olmaktadr. ster gnll, ster zorunlu olsun,
krsal kes mden byk kentlere g eden a leler, yen toplumsal
l k ler n kurulmas srec nde b r takm zorluklarla beraber,
neml b r ge m sknts tehd d le yzyze kalmaktadr.
Kltrel farklardan kaynaklanan uyum sorunu, gmenler n
hayattak ncel kler n de de t reb lmekte, e t m anda olan
ocuklar dah l, a len n tm fertler almak zorunda
kalab lmekted r. Resm veya gayr resm b r takm sosyal destek
ve yardmlama b mler le ekonom k problemler almaya
allsa da, bu srete ocuklar ve zell kle de genler a len n
ge m salamaya ynlend r lmekte ve e t m hayatndan
kopmaktadrlar (Yaman, 2012). Kentsel yaam b m , a le
fertler n n roller n n yen den tanmlanmasna, ounlukla ocuklar
ve kadnlar dah l, tm a len n eve ekmek get rmek zorunda
kalmasna neden olab lmekted r.

Yed nc Be Yllk Kalknma Plan (1996-2000), kyden kente


plansz ve hzl g sonucunda ortaya kan kentleme b m n
anom k kentleme olarak tanmlam ve aslnda kentl leememe
srec n yle fade etm t r (Devlet Planlama Tek lat [DPT], t.y.,
s. 17):

lkem zde 40 yldan ber hz kazanarak sregelmekte olan


kentleme olgusu, temel b r kltr de m sorununu gndeme
get rmekted r. Kente g eden nfusun kent yaamna uyum
salayamamas, kentl leememe sorunlar, farkl b r kltre
ge te yaanan gec kme ve d ren ler, kalknma ve gel me
abalarn yavalatan sosyal sorunlara yol amaktadr.

4.2. Kente Uyum /Kentl leme


Toplumsallama, b r toplumun deer ve normlarnn ren lmes
srec d r. nsanlar dnyaya geld kler andan t baren, a leler ,
arkadalar, e t m kurumlar ve medya aracl le a t olduklar
toplumda nasl davranmalar gerekt n , toplumun kend s ne
ykled roller ve beklent ler doal srete ren rler. G, bu
doal srec kes nt ye uratr. Gmenler, yen geld kler ortamda,
b ld kler n dndkler her ey yen den renmek ve tecrbe
etmek zorunda kalrlar.

Uyum, gmenler n baa kmas gereken sorunlarn banda


gelmekted r. Aslnda uyum, gmenler n yabancs olduklar
toplum le btnleerek, o toplumun b r paras olma sreler d r.
Yan b r nev yen den toplumsallama srec d r. Bu yen den
toplumsallama srec n n, hem gmen, hem de g kabul eden
toplum n en az sanc le atlatlab lmes n, btn
toplumsallama araclarnn (a le, akran, e t m kurumlar, medya)
ge srec ne katk salamas ve b rb rler le el memes
neml d r.

Gler sadece demograf k b r hareket veya b r gc transfer


olarak yorumlamak eks k ve yanl b r deerlend rme olacaktr.
Gmenler, sadece b r meknsal de k yapmakla kalmayp,
toplumsal, kltrel, ekonom k, s yasal, hatta b reysel k ml k
dnmne uramaktadrlar. Kent n kozmopol t yaps, resm
kurumlar, enformel l k b mler , brokrat k rgtler ve
blm; geleneksel krsal toplumun homojen nfusu, yz yze
l k ler , akrabalk l k ler ne bal rgtlenme yapsndan
olduka farkldr. Kr ve kent toplumlar arasndak farkllklar,
doal olarak gmenlerde, yen katldklar kent toplumuna uyum
sorunlar dourmaktadr.
Kent yen gmenlere gelenekler nde, yaama alkanlklarnda ve
davranlarnda baz de kl kler yapmasn dayatr. Aslnda kent
almalarnn kentl leme ded kler de bundan baka b r ey
de ld r (Kaygalak, 2009, s.27). Modernlemec kurama gre
kente gelen b reyler g derek geleneksel davran kalplarndan
karak, kente zg tutum ve davranlar ben msemeye balarlar.
Modernleme sonras kuramlar se kentleme srec n n kenttek
heterojenl k ve farkl kltrel k ml kler le b rl kte gel ece n
kabul eder. Bu postmodern yaklam nda kentleme,
oulculuun, farklln ve e tl l n egemen olduu kentsel
meknda, kentsel frsatlardan farkllklar dorultusunda yararlanan
b r kentl kltrnn oluumu olarak tanmlanmaktadr (Gl,
2002, s. 14-15).

Krdan kente gelenler n bulmas, kentl olmas n yeterl


de ld r. Kentl leme n, yen gelenler n kltrel b r dnm
ge rmes , kenttek yaam kalplarn ben msemes ve bylece
kentle btnlemes gerekmekted r. Sanay lemeyle b rl kte
topraktan kopup kentlere gelen ve youn gc ht yacn
karlayan gmenler n kenttek toplumsal s stem le
btnlet r lmes abalarnn altnda homojen b r kltr yaratma
abas yatmaktadr (Kaygalak, 2009, s. 27).

stanbulda uzun sre kentl -kyl k lem , kentler n


kyllemes tartmalar yaanmtr. 1950ler nces
stanbulunun kozmopol t yaamna alm bulunan esk
kentl ler n en yadrgadklar g, bu tar hten t baren balayan
kyl g olmutur. Kyller, stanbula gel ler ,
yerlemeler , konut ed nme b mler , yaam tarzlar ve yaptklar
ler bakmndan en ok yadrganan ve sorun olarak grlen
kes mler olmutur (Erder, 2000, s. 192).

Kent ve toplumsal de me konularn Trk sosyoloj s nde lk ele


alanlardan b r olan Mbeccel Kray, krdan kente genler n
artk kyl olmadklar g b , kentl de olamadklarn
syleyerek, bu durum n sahte kentl l k d ye b r kavram
gel t rm t r (Kaygalak, 2009, s. 55). Kentte ge r len uzun sreye
ramen, gmenler n kentle btnleemeyerek kenttek kyller
olarak kalmalarnn ana nedenler , gmenler n yerle k kentl lerle
olan l k ler ve hemehr l k l k ler ne ballklar
gster lmekted r. Ayrca, enformel sektrlerde gvences z ve
dk cretle almalar, kentsel h zmetler ve e t m
kurumlarndan yararlanma kapas teler n n snrl olmas, kentler
kylet rm olarak grlen yen gmenler n k ml k araylar
olduu yorumlar da yaplmtr (Erman, 1996, s. 290).

Gmen n kentle olan balants marj nal ve byk oranda


ekonom k nedenlerle bel rlenm t r. Srekl st hdamn olmas,
gel rler n n artmas, s yaset ler etk leme frsatlarnn olmas ve
meslek hareketl l k gmenler n kentle btnlemes ne yardmc
olan ve marj nall kler n trpleyen ana etmenler olarak
deerlend r lmekted r. Dolaysyla kentl leme, hem gmen n
meslek de me yoluyla kentle btnlemes n , kent hayatna
f z ksel ve kltrel olarak uyum salamasn, hem de kent n halk
kltrnn baz unsurlarn ben msemes olarak
yorumlanmaktadr. Karpata gre, kentl leme her ne kadar
kylnn memleket nden ayrlmasyla balasa da, aslnda kenttek
gecekonduya yerlemes yle gerek dntrc aamaya
g rmekted r. Gmenler n kentl leme srec , gmen n btnyle
kentle zdelemes yle, yan kend s n kye de l, kente a t
olduuna da r k sel nan ve kanya sah p olmasyla
tamamlanm olur (Karpat, 2003, s. 215-216).

Krdan kente youn gler n gerek sosyal, gerekse eh rc l k ve


m mar olarak kentler n ehres n bozmas, kentler n byk
kylere dnt elet r ler ne neden olmutur. Sk sk
stanbulun byk b r kye dnt elet r s d le
get r lmekted r. Ancak ky-kent ayrm asndan kategor k olarak
deerlend r l rse, stanbul veya hzl kentleen benzer yerle m
meknlarn ky olarak n telend rmek doru olmaz. Olsa olsa
gel m tarzna ynel k b r ron k elet r b r olarak grleb l r.
Z ra b r yer kent yapan ey kurulan k nc l toplumsal l k ler ve
yklenm olduu m syondur. Kentler; toplumsal el k ler n,
atmalarn, gruplamalarn, rgtlemeler n ve snfsal
farkllamalarn olduu, haberleme olanaklarnn artt, k tle
ps koloj s n n hak m olduu, nan, deer ve kurallarn hzla yn
de t rd , n cel olarak da krsaldan olduka fazla nsan
barndran meknlardr (zer, 2012. s.325). Nfusun n tel ,
kentsel h zmetler n kal tes veya arpk kentlemen n deal
standartlardan uzak olmas, o yerle m yer n ky yapmaz.

Kentlemen n sanay leme olmakszn gereklem olmas, kent


kyller ve yar kentleme (Karpat, 2003, s. 45) g b kavramlar
ortaya karm, deta kydek yoksulluun ve s zl n
stanbula tanmasna neden olmutur. stanbula g eden farkl
nfus gruplarnn, konut sorunlarn kend balarna zme,
balarn sokacaklar b r ev oluturma g r mler
gecekondulamaya yol am (Tuna, 2010, s. 365), mevcut
olanaklarndan daha fazla nsann kentlere ylmas, stanbuldak
kentlemey dzenl ve s steml olmaktan uzak, arpk ve salksz
hle get rm t r.

Kent, kentleme ve kentl leme konusunda yaplan tartmalar,


krsal kes mlerden kente genler n g derek gelenekselden
moderne doru de ece varsaym zer nde younlamaktadr
(Gl, 2002, s. 13). Ch cago Okulu ve tak p s olan
modernlemec kent b l mc ler kentl l , kentlerde gmen
nfusun artmasyla e tlenen etn k k ml kler ve su konular bata
olmak zere, meknsal ayrmalar (Akyos ve Dan, 2011, s. 153)
ve k l kartlklar zer ne kurarak krdan-kente, gelenekselden-
moderne ge b m nde tanmlarlar. Okula gre, modernleme
le kentl leme srec nde ortaya kan, s zl k, enformel sektr,
gecekondulama g b arz sorunlar zamanla alacaktr (Kaygalak,
2009, s. 43). Modernlemec yaklamclara gre, gle byk
kentlere gelenler n kentle btnlemes toplumsal b r amatr.
Yen gmenler b r aknlk evres nden sonra, kenttek kurum
ve l k ler nde yer aldka kentsel davran, dnce ve
alglama b mler n ben msemeye balarlar (Kaygalak, 2009, s.
50).

4.3. Hemehr l k ve Hemehr Dernekler


4.3.1. Hemehr l k
Hemehr l n kltrel ve s yasal hayatmzn baskn
unsurlarndan b r olmasnda, k ler n doup bydkler
memleketten uzakta yaamaya balamas neml b r rol
oynamtr. Hemehr l k, kentte, tek ne kar kend s g b
olanlarn, ayn topraa a t olanlarn yannda durmaktr. G
etmem , hep ayn yerde yaam nsanlar n hemehr l n b r
anlam veya nem yoktur.

B r e t yerel yurtseverl k eren memleketl l k anlayn


artran (Tunay, 1998, s. XI) hemehr l k g le ortaya
km, ancak memleket n dnda anlam kazanan (Kurtolu,
2004, s. 147-148) b r gurbet kavramdr.

Byk eh rlerde sosyal l k ler yen den kurulmakta, Tnn es n


fades yle, krsaldak b r nc l l k lerle kurulan cemaat t p
rgtlenmen n yer n , daha formel ve k nc l l k lerle rlen
cem yet t p b r rgtlenme almaktadr. Ancak krsaldan, byk
kentlere gelen b reyler, tanklarnn bulunduu krsaldak cemaat
rntler n aratmayan hemehr dernekler ne snmaktadrlar.
Yabanc b r yerde, ayn yreden gelen b reyler arasndak
dayanma duygusu, tek karsnda daha da yksel r. Kyde ve
krsalda akrabalar arasndak enformel l k , kentlere gel nd nde
hemehr l k l k ler ne doru gen ler. Krsal kes mde uzaktan
akrabalar a leden saylmazken, eh rde ayn kentten olmak, yan
hemehr olmak b le akrabalk g b neml ve deerl hle
geleb l r.
Gmenler n karlatklar sorunlarn zm konusunda hem
resm kurumlara, hem de s v l toplum kurulularna baz roller
dmekted r. Bata kltrel k ml k ve uyum sorunlar olmak
zere, d l, e t m, ocuk sululuu, ddet, uyuturucu g b
sorunlarn zm n resm kurumlar kadar, yerel rgtler n ve
s v l n s yat fler n de katks deerl d r.

Gmen a leler n kentl leme sreler nde Mbeccel Krayn


kavramsallatrmasylatampon kurumlar olarak adlandrlan
hemer dayanma dernekler neml roller stleneb lmekted r.
Anadoludan stanbul bata olmak zere byk kentlere gelen
gmenler n ht yalarnn karlanmasnda akrabalk ve
hemer l k balar zel nem arz etmekted r. Gnll gler daha
z yade z nc rleme g b m nde gereklet n, nc
gmenler daha nce kente gelenler yardm le daha kolay ve
barnma ht yalarn karlayab lmekted r. Zorunlu glerde se
gurbet l k ve/veya z nc rleme g g b mekan zmalar lemed
n, gmenler akraba ve hemer dayanmas frsatlarndan da
yararlanamamaktadrlar.

Z nc rleme g le bell b r yreden gel p kent n eperler ne


yerlemeye balayan k ler, akrabalk veya ayn kyden olma
ortak zell kler n , kent ortamnda hemehr l k ems yes altnda
kurumsallatrmaktadrlar. B r tr cemaat l k s olarak da
yorumlanab lecek bu form, b r toplumsal k ml k vurgusuna
dnmekte kend let rme ve tek let rme b m nde hemehr
olanlarla olmayanlar ayran b r snr zme arac olarak da
kullanlab lmekted r (Gne-Ayata, 1990, s. 93).
4.3.2. Hemehr Dayanma Alar / Hemehr Dernekler
1950lerden t baren hzlanan gler sonucunda Trk yen n
yaad plansz ve hzl kentleme srec , b reyler , a leler ,
toplumu, kentler , ksacas tm toplumsal yapy der nden
sarsmtr. Trk ye, gecekondulama, yoksulluk, s zl k, e t m,
sua karma, uyuturucu madde kullanmnn yaygnlamas,
k ml k ve a d yet sorunlar g b b r d z yen problem alanlar le
yzlemek durumunda kalmtr.

Trk yen n kentleme srec nde, kente yen gelenler n soranlarn


zmnde hemehr dernekler neml b r fonks yon
stlenmekted r. B r taraftan z nc rleme g le krsal kes mden
kente yen nsanlar ekerken, d er taraftan da kente gelenler n
barnma, bulma vb. g b yen gmenler n kente tutunmasnda
da neml b r rol oynamaktadr.

Hemehr dernekler , ayn yreden gelenler n kenttek e tl


ht yalarn karlamakla kalmayp geld kler memleketler ne de
neml b r madd ve kltrel destek salamaktadrlar. Szgel m
stanbulda kurulan dernekler aracl le Anadoludak kyler n
ve leler n b rok altyap ve kltrel ht yalar
karlanab lmekted r.

K m sosyal b l mc ler tarafndan ky kente tamakla tham


ed len, modernlemen n nnde b r engel olarak grlen, STK
olup olmadklar b le tartlan hemehr dernekler , doduklar
topraklardan bykeh rlere gelen kent n yen gmenler n en
gven l r destek noktalar olmaktadr. Tampon kurum veya
ge kurumu, nasl adlandrlrsa adlandrlsn, kent n yen
sak nler n n sosyallemeler n n ve kente adaptasyonlarnn en
byk destek s hemehr organ zasyonlar olmaktadr.

Krsal kes mden byk eh rlere g edenler, eh rdek tek lere


kar b r savunma refleks olarak b r araya gelerek yreler n n
yardmlama ve dayanma dernekler n kurmaktadrlar. Bu
dernee ye olmak yen kentl ler n, b r anlamda tek lerden
olmamak demekt r. Geld kk yerle m b r mler nde herkes
b rb r n yz yze tand n k mlerden veya nerel
olduunu vurgulama ht yac yoktur. Ancak byk kentlerde
l k ler formellet ke, yz yze tanlmayan nsanlarn saylar
arttka, b rey n kend s n tanmlama, fade etme, a d yet n
bel rtme ht yac ortaya kmakta ve bu ht ya da hemehr l k
k ml ve Krayn tampon mekan zmalar olarak fade ett
hemehr dernekler aracl g der lmekted r.

Kray, kyden kente gel le b rl kte kentte, kydek aalk


patronaj (h mayec l k) yer ne, a le yardmlama ve hemehr
dayanmasnn, bu h maye s stem yer ne, s yas patronaj
s stem n n hk m olduunu vurgulamaktadr (Kray, 1973 aktaran
Bayhan, 1997). Kray, 1970l yllarda yaanan bu hzl de m n
k l kent model yarattn ve tampon mekan zmalar aracl
le b r sosyal yapdan d er ne hzla geen toplumlarda, an ge
travmalarn yumuatan kurumlar ortaya ktn vurgulamaktadr
(Akyos ve Dan, 2011, s. 133).
Kente daha nce gelen k ler kydek hemehr ler n n ve
akrabalarnn ehre ge c srel veya g etme amal gel ler nde
yardmc olmaktadr. Kyden gelenler de dorudan
hemehr ler n n ve akrabalarnn bulunduu yerlere yerlemekte,
onlarla ayn kollarnda almaktadr. yerler ve oturduklar
semtler ayn veya b rb r ne ok yakn olan hemehr ler, b r
anlamda eh rdek rekabet ortama d reneb lmek n b r
dayanma a oluturmaktadrlar. Aye Gne-Ayata bu
dayanma ann korunmak n duvarlar olan, yabancnn
sokulmad b r snma alan yaratmaya mkn verd n dd a
etmekted r (Gne-Ayata, 1990, s. 93). Dernekler, eh rlerde
b rb rler nden kopmu topluluklar nde evlenmey kolaylatran
b r arac kurum lev de grmekte (Toumark ne, 2001, s. 435),
ayn yreden gelen genler n ve a leler n tanmasna, gel n ve
damat adaylarnn b rb rler n tanmalarna mkn veren meknlar
olmaktadr.

Kentler n yen sak nler , yerlet kler yen meknlarda yen


meslekler ve hayat tarzlar ed n rken, kentte eklemlenmeler n
kolaylatran sosyal dayanma alar olan hemehr l k ler n n
de araclyla krda braktklar e-dost-akrabalaryla da srekl
b r let m nde bulunmaktadrlar.

Gndel k hayatta karlalan problemler zmek n lk olarak


ulalacak etk l b r hemehr baklmaktadr. e yerleme, k ralk
veya satlk ev bulma, ocuklarn y b r okula kaydett rme, uygun
b r doktor veya hastane bulma g b gnlk hayatta karlalan
sradan ler n grlmes n b le b r hemehr ye ulalmak
stenmekted r.

Gmenler n kyle l k ler n srdrmeler , hem ky hem de


yaadklar byk kentler n kltrel yapsn etk lemekted r.
Kydek kltrel tutumlar ve rgtlenme tarzlar, tedr cen kentte
yaamann gerekler ne uydurulmaktadr. Bu srete neml b r
role sah p olan hemehr dernekler , gmenler arasndak cemaat
dayanmasn ve kye ballklarn srdrmey tem n eden b r
unsur olmaktadr. D er taraftan se kentler le grel b r salkl
btnlemey tem n edeb lecek b r arac kurum olarak grleb l r.
Akrabalk gruplar ve hemehr dernekler , gmenler n yen
kentsel k ml kler n tanmladklar, d dnya le balant
kurduklar srekl ak let m kanallar (Karpat, 2003, s. 83)
b m nde grlmekted r.

Kyden kente genler, genell kle kra zg geleneksel deerler n


de muhafaza etmekted rler. Hem kentte olup hem krsal deerlerle
yaamak, arada kalmak, ne kentl ne kyl olmak b r k ml k
bunalmna, b r yabanclamaya yol aab lecek b r k lemd r. Her
k yere de a t olmadn h sseden b reyler n mdadna nce a les
ve akrabalar, sonra hemehr ler yet mekted r. Hemehr
dernekler bu k lere b r a d yet duygusu kazandrarak, b r
anlamda k ml k bunalmna dmeler n nlemekted r.

Hemehr dernekler z nc rleme g le dorudan l k l b r


kurumsal yapdr. Karaden z ve Anadolu Blgeler nden byk
eh rlere gler daha z yade hemehr l k dayanma alar
zer nden z rc rleme gler b m nde gereklem t r. Terr
sebeb yle an den krsal kes mlerden veya Dou ve Gney Dou
Anadoludan genler, z nc rleme gn kolaylklarndan ve
dolaysyla hemehr dayanmasndan mahrum kalmlardr.
Z nc rleme g le byk eh rlere g edenler n, b r dayanma
an kullanarak geld kler n kentte tutunmalar daha kolay olurken
zell kle, 1985lerden sonra zorunlu olarak byk kentlere
genler hemehr dayanma alarnn deste nden mahrum
kalmlardr.

4.3.3. Hemehr Dernekler STK mdr?


Hemehr dayanma dernekler n n b r s v l toplum kuruluu
(STK) olarak deerlend r l p deerlend r lemeyece de b r
tartma konusudur. STK b r lkedek vatandalarn ortak lg ,
ortak kar, ortak zlemler n devlet dnda yan yana gelerek
kend entelektel madd potans yeller n b rlet rd kler , aba
gsterd kler katlm b mler n fade etmekte kullanlan devlet
d organ zasyonlardr (NGO: NonGovermentalOrgan zat ons).
STK kavramnn dar erevel de l, demokras , nsan haklar,
evre vb. g b toplumun btnne veya neml b r kes m ne h tap
edecek organ zasyonlar n kullanlmas daha uygun olacaktr.
Mete Tunay (1998, s. XI) STKy k sel, grupsal kar pe nde
komayan, demokrat kleme, adalama g b temel hak ve
zgrlkler korumay amalayan kurulular olarak
tanmlamaktadr.
Modern kent yaklamna gre kente uyumu zorlatrd
gerekes yle elet r len hemehr dernekler , kente yen gelenler n
adaptasyonunun salanmasnda, ge srec n n sancsz
atlatlmasnda neml b rer ge kurumlardr. Krsal kes mden
gelenler n sadece dernek ad altnda toplanyor olmalar b le, b r
modernleme gsterges , topluluktan topluma (cemaatten
cem yete) ge lmes aamasn tems l eden b r davran b m d r.
Kente gelmeden nce, sadece b r nc l l k ler a le evr l bu
k ler n, kente geld kten sonra dernek faal yetler g b k nc l l k
ana dh l olmas, modern ve kente zg b r reflekst r.

Hemehr dernekler topluluk le toplum arasnda b r kpr olarak


deerlend r lmel d r. Bu yzden bu dernekler STK de l, CBO
(S b o), commun ty based organ zat on (topluluk odakl
kurulular) olarak adlandranlar da bulunmaktadr. CBO kavram
Amer kan yaznnda gel t r lm b r kavram olup, gen alana
yaylan ve byk amalar olan STKlardan farkl olarak,
topluluk-komuluk (cemaat) l k s ne dayal, dar amal
(paroch al) rgtlenmeler fade etmekte kullanlmaktadr (Tuncay,
1998, s. XII).

Hemehr dernekler n n ne kadar STK olduklar, ne kadar CBO


olduklar tartlab l r; ancak yen sak nler n n kente
eklemlenmeler ndek en neml arac kurumlardan b r olduu
tartlmaz b r gerekt r. stanbul rne nde grleb lece g b
byk b r kent n tamam le btnleme herkes n mknsz b r
durumdur. yleyse zell kle Anadoludan gelm b r nc kuan
hemehr dernekler aracyla ehre tutunmas, onun neml b r
toplumsallama arac lev grdn ortaya koymaktadr.

Blm zet
Bu blmde kentleme olgusu ve Trk yede kentleme srec
anlatld. Hzl kentlemen n get rd sorunlar, kente uyum, yan
kentl lemey rend k. Kentleme ve kentl leme srec nde,
hemehr dayanma alarn, hemehr dernekler n n
fonks yonlarn rend k. Hemehr dernekler n n klas k anlamda
STK olup olmadklarn rend k.

NTE SORULARI
1. Kentleme kavramn aklaynz?

Cevap: Kentleme, b r taraftan kentler n krsal


kes mlerden g alarak byyp kalabalklamas,
d er taraftan se b r lkedek kentler n saysnn
artmas, kentl nfus orannn ykselmes , kent
toplumunda artan rgtleme, uzmanlama ve
nsanlararas l k ler n dnmes g b anlamlar
ermekted r
2. Kentl leme ne demekt r?

Cevap:Kentleme, krsal kes mlerden kente g


eden nfusun kente zg tutum ve davranlar
ben mseyerek kent yaamna uyum salamas
demekt r.

3. Byk kentlere ayn yreden gelenler n


oluturduklar tampon kurumlar olarak adlandrlan
dayanma alarnn genel ad ned r?

Cevap:Hemehr dernekler

4. Krdan kente genler n artk kyl olmadklar


g b , kentl de olamadklarn syleyerek, bu durum
n sahte kentl l k kavramn gel t ren sosyolog
k md r?

Cevap:Mbeccel Kray
5. Kente daha nce gelen nc gmenler n a le,
akrabalk veya hemehr l k balar veya farkl
sebeplerle kend memleketler nden yen gmenler n
gelmes ne araclk etmeler hang g b m n
tanmlar?

Cevap:Z nc rleme g

6. Hemehr dernekler ne STK de l CBO


(Commun ty Based Organ zat on) b m nde
yaklaanlarn temel gerekeler ned r?

Cevap:STKlarn b r lkedek vatandalarn ortak


karlar n alan gen kapsaml ve katlml
kurulular ken, hemehr dernekler n n sadece
snrl b r yren n nsanlar n alan cemaat
rntler ne sah p b r kurulu olmas.

7. nc gmen k mlere den lmekted r?


Cevap:Z nc rleme g srec nde, kente hemehr
veya akrabalarndan daha nce gelen ve
kend s nden sonra gelecekler n , barnma ve d er
ht yalarn karlanmasna araclk eden
k ler d r.

8. Ayn topraa a t olma neden yle yerel b r


yurtseverl k anlayn artran ve memleket n
dnda anlam kazand dnlen kavram
aadak lerden hang s d r?

A)

Hemehr l k

B)

Akrabalk

C)

Hsmlk

D)
Yurtseverl k

E)

Ulusalclk

9. Aadak seeneklerden hang s modernlemec


yaklamclarn grler nden b r olamaz?

A)

Gmenler, krdak s zl k ve yoksulluu kentlere


tamtr.

B)

Byk kentlere gelen gmenler n kentle btnlemes


toplumsal b r amatr.

C)

Krsal kes mlerden kentlere gelenler, geleneksel


moderne doru de ecekt r.

D)
Kentleme srec nde ortaya kan s zl k ve
gecekondulama sorunlar arz d r.

E)

Yen gmenler ksa b r aknlk evres nden sonra


kentl lemeye balarlar.

10. zell kle 1985lerden sonra bykeh rlere Dou


ve Gneydou Blgeler nden genler n, Karaden z ve
Anadolu Blgeler nden genlere kyasla
hemehr l k dayanma alarnn zayf olmasnn temel
neden aadak lerden hang s olab l r?

A)

Zorunlu sebeplerle an b r kararla g ett kler n


z nc rleme g ve dayanma alarnn kolaylklarndan
mahrum kalmalar

B)

Hemehr l k l k ler n n zayf olmas

C)
Dayanma alarnn sunacaklar kolaylklara ht ya
duymamalar

D)

Hemehr dernekler n n modernlemec tutumlarna


kar tavr almalar

E)

Akrabalk l k ler ne, hemehr l k alarndan daha


fazla nem vermeler

CEVAP ANAHTARI
1. -

2. -

3. -

4. -

5. -

6. -

7. -
8. a

9. a

10. a

5. TRKYEDEN GLER
Gr
Uzun sren II. Dnya Savann ardndan, Avrupann yen den
nas n ok youn b r gc ht yac ortaya kmtr.
1960lardan t baren, Almanya bata olmak zere, Trk ye le
b rok Avrupa lkes arasnda anlamalar mzalanm ve k tlesel
olarak yurtdna gc g balamtr. Devlet Planlama
Tek lat (DPT) aracl le 1961de Federal Almanya, 1964te
Avusturya, Hollanda ve Bel ka, 1967de Fransa ve 1968de
Avustralya le gc anlamalar yaplm ve m lyonlarca k
almak zere Avrupa lkeler ne gnder lm t r.

1960l yllarn balarndak k tlesel gc gler ne kadar,


Trk yede yurtdna k yasa olduundan, Trk ye kaynakl
gler arlkl olarak gayr msl m gler oluturmutur. 1960
darbes nden sonra hazrlanan anayasa le ksm b r zgrlk
ortam oluturulmu, yurtdna klar kolaylatrlmtr.
1961de lk olarak Almanya le balayan gc anlamalar
dnda da b reysel ve z nc rleme glerle Trk yeden Avrupa
lkeler ne yz b nlerce k g etm t r.
Avrupa lkeler dnda, yerlemek amacyla g ed lmem olsa
b le, mteahh tl k projeler ereves nde Suud Arab stan, L bya,
Kuveyt, Irak, B rle k Arap Em rl kler g b Arap lkeler nde,
Rusya ve d er B rle k Devletler Topluluu lkeler nde de erkek
arlkl b r alan Trk nfusun bulunduu da gz ard
ed lmemel d r.

Trk yeden Avrupa lkeler ne yaplan gler kabaca b rka


dneme ayrlab l r: 1960larda balayan gc g, 1970lerde
a le b rlemeler yle sosyal ge, 1980lerde 12 Eyll darbes
sonras s yasal ge, 1990larda se terr neden yle etn k ge
dnmtr. 2000l yllarn ortalarndan t baren Trk yedek
demokrat k ve ekonom k gel meler sonucunda snrl da olsa b r
ters ne g srec balamtr.

Gn lk yllarnda her k taraf da ge c b r alma sres


olacan ve b r sre sonra Trk ler n vatanlarna dnecekler n
dnmekteyd . Zaten 30 Ek m 1961de mzalanan g
anlamasna gre de, pasaportlar en fazla yl uzatlmakta,
alma ve oturma z nler de k ylla snrl tutulmaktayd. Ancak
k er yllk oturma z nler srekl yen lenm ve ge c l k her
k tarafn rzas le zamanla kalcla dnmtr. zell kle
1973 ylnda yaanan petrol kr z neden yle almlar
durdurulmu, Trk ler se memleketler ne dnmek yer ne
Trk yedek e ve ocuklarn da yanlarna get rerek a le b rle m
le, Avrupada kalc olmak adna neml b r adm atmlardr.
G serven n n balamasnn zer nden yarm asrdan fazla b r
sre gemes ne ramen, Avrupadak Trk ye kkenl ler n
st hdam, e t m, uyum, anad l , d nders vb. problemler hlen
devam etmekted r. almak zere g den b r nc kuaktan sonra,
saylar m lyonlarla fade ed len, g ed len lkelerde dnyaya
gelen veya hayatnn neml b r ksmn gmen olarak ge ren
yen kuaklar, bulunduklar lken n vatandalna gem olsalar
da yabanc olmann tm dezavantajlarn yaamaya devam
etmekted rler.

5.1. Gayr msl mler n Gler


1960'l Yllara kadar Trk ye'den yurtdna yaplan gler n
arlkl olarak gayr msl mler n gler olduu b l nmekted r. Bu
gler n, ekonom k nedenlerden z yade s yas ve kltrel
nedenlerden kaynaklanan gler olduu grlmekted r.

1923-1960 yllar aras dnemde, b nlerce gayr msl m n bazen


k sel g r mler bazen de kk gruplar hal nde lkeden
ayrlmtr. Szgel m , 1935 ylnda Yunanca konuan 10 b n Trk
vatandann Trk yeden g etmes g b . Ayrca, 1940'l yllarn
banda karlan Varlk Verg s 'n n gayr msl mler n gler n
hzlandrmtr. te yandan, sra l Devlet 'n n kuruluundan sonra
1948 ve 1952 yllar arasnda yaklak 35 b n Musev Trk ye'den
sra l'e g etm t r (duygu ve S rkec , 1999, s. 254).

1942-43 Varlk Verg s , 6-7 Eyll 1955 olaylar, 1964 Ylnda


Kbrstak atmalar g b nedenlerle Rumlarn nfusunda ok
hzl b r d yaanmtr. Nfus mbadeles sonrasnda 1925te
100 b ne den stanbuldak Rum Nfus, 1955te 80 b ne,
1960ta 65 b ne, 1965te 48 b ne dmtr. 2006 yl rakamlarna
gre se stanbulda yaayan Rum says yaklak 2 b n 500 k d r.

5.2. gc Anlamalar ve Avrupaya Gler


Trk yeden yurtdna gler asndan Almanya le lk gc
anlamasnn mzaland 1961 ylnn neml b r dnm noktas
olduunu vurgulamamz gerekmekted r. Bu tar hten sonra
Trk ye, b rok Bat Avrupa lkes le k l anlamalar
mzalayarak, Avrupadak gc an kapatan neml b r
kaynak lke olmutur.

Uzun sren II. Dnya Savann ardndan, Avrupann yen den


nas n ok youn ve ucuz gc ht yac ortaya kmtr. Bu
ht ya da Bat ve Kuzey Avrupa lkeler ne lk gc gn
balatmtr. nce ng ltere ve Fransaya, 1950lerden sonra se
Almanyaya k tlesel b r gc g balamtr. Avrupann bu
merkez lkeler , nce talya, spanya, Portek z, Yunan stan g b
Avrupann evre lkeler le gc anlamalar mzalamlardr.
Daha sonra se ht ya duyulan daha fazla gcnn karlanmas
n Fas, Tunus g b Kuzey Afr ka lkeler , Trk ye ve Yugoslavya
g anlamalar mzalayan lkeler arasna katlmtr (Abadan-
Unat, 2007,s3; Ramadan, 1999, S. 119).

ng ltere ve Fransa esk smrge lkeler nden alrken,


smrges bulunmayan Almanya se NATO yes Akden z
lkeler yle yapt anlamalaryla a sorununu amaya
almtr. Savata byk oranda gen erkek gcn kaybeden
Almanya, 1955te talya, 1960ta da spanya ve Yunan stan le
gc anlamalar yapmtr. Dou Almanyadan 380 b n, d er
kaybed len topraklardan gen 120 b n Alman gc a
sorununu b raz haf fletm t r. Ancak, 1961 ylnda rlen Berl n
Duvar, Bat Almanyadak skntsn had safhaya
ulatrmtr (Aslan, 1996, s.4). Sorunun zm n yen gmen
anlamalar devreye sokulmutur. 1961de Trk ye, 1963te
Fas, 1964te Portek z, 1965te Tunus ve 1968de Yugoslavya le
g anlamalar yaplmtr.

Almanya bata olmak zere, Trk ye le b rok Avrupa lkes


arasnda anlamalar mzalanm ve 1960lardan balayarak
yurtdna gc g balamtr. Devlet Planlama Tek lat
(DPT) aracl le 1961de Federal Almanya, 1964te Avusturya,
Hollanda ve Bel ka, 1967de Fransa ve 1968de Avustralya le
gc anlamalar yaplm ve m lyonlarca k almak zere
Avrupa lkeler ne gnder lm t r. Gerek gc anlamalar,
gerekse b reysel gler ve lt ca yolu le Avrupaya g den ve orada
hayatn devam ett ren, neml b r blm bulunduu lken n
vatandalna gem , 5 m lyona yakn Trk ye kkenl k
bulunmaktadr.

Trk yeden Avrupa lkeler ne hra ed lmes , gcn


darya gnderen Trk ye asndan hem olumlu, hem de olumsuz
sonular dourmutur. Yurtdnda st hdam ed lmek zere
gnderen Trk ye, er de s zl n azalmas, g den ler n her
trl ek mal yet nden kurtulma ve onlarn lkeye get reb lecekler
dv z fazlal g b avantajlar salamtr. Ancak lke nde
bamllk orannn artmas, kal f ye n n yurtdna kmas,
g den ler n hem g tt kler yerde, hem de ler de ger dndkler
zaman c dd sosyal uyumsuzluklarla kar karya kalacak olmalar
g b dezavantajlarla da kar karya kalmtr.

5.3. Trk yeden Yurtdna Gler


Bu blmde, Trk yeden yurtdna gler , gc
anlamalarnn mzalanmasndan nce, b reysel gayretler le
Avrupa lkeler ne almaya g d ler n balad 1950l yllardan
t baren 10ar yllk dnemler hal nde ele alacaz. Hem lk
anlamann Almanya le yaplmas, hem de yurtdndak
Trkler n yarsndan fazlasnn bu lkede kamet etmes neden yle,
dnemsellet rmeler ve aklamalar daha fazla Almanya rne
zer nden yaplmtr.

5.3.1. 1950-1960 Dnem


Bu dnemde Trk yeden g den ler, d er Akden z
lkeler nden merkez Avrupa lkeler ne g denlerden farkl b r
n tel k tamaktayd. D er lke ler k lke arasndak
karlkl gc anlamalar le g derken, Trk yeden g den snrl
sayda ler, Almanyadak adamlarnn t car l k ler
zer nden smen arlarak g den k ler veya kk gruplardan
olumaktayd. Trk-Alman Ekonom k l k ler Aratrma
Enst ts g b baz zel kurulular, Almanyadak sanay
tes sler nde almak Trk yeden tem n etmekteyd . Bu
ler meslek b lg ler n artrmak zere stajyer sfat le e
yerlet r l yorlard. Almanya le Trk ye arasnda gc
anlamasnn mzalanmasnn ardndan zel rketler n gc
tem n etme faal yetler de sonlanm oldu (Abadan-Unat, 2007,
s.4)

5.3.2. 1960-1970 Dnem


Trk yeden Almanya bata olmak zere Avrupa lkeler ne
yaplan k tlesel gn, gc anlamasndan t baren gc
g le balayan, sosyal g le sren ve zorunlu g
kapsamnda deerlend r leb lecek s yasal g olarak devam
eden yaklak 10ar yllk farkl aamada gereklet
syleneb l r. 1960-1970 dnem n kapsayan lk aamay gc
g dnem olarak adlandrab l r z.

Trk ye 1961 Anayasasnn yrrle g rmes nden sonra seyahat


hrr yet get r lerek yurtdna k yasaklar kaldrlm, planl
ekonom dnem ne g rm ve 1962-1967 yllarn kapsayan lk 5
yllk kalknma plan yrrle koyulmutur. Bu lk kalknma
plannda 1961 ylnda Federal Almanya le mzalanan gc
anlamasna zel b r nem atfed lm t r. gc hrac le artan
nfus art frenlenecek, gc hrac le lkede s zl k azalacak,
gelecek dv zler le gel me pol t kas desteklenecek ve
n hayet Almanyadan kal f ye ler olarak dnenlerle
Trk yen n endstr lemes n gerekl e t ml elemanlar
salanm olacakt. Almanyadan sonra 1964te Avusturya,
Hollanda ve Bel ka, 1965te Fransa, 1967de sve le anlamalar
mzalanmtr (duygu ve S rkec , 1999, s. 254; Abadan-Unat,
2007, s.5). Bu anlamalar g dalgalarn balatmakla b rl kte, g
akmlarnn tamamen bu anlamalar zer nden yrmes g b b r
durum sz konusu de ld r. Anlamalar le kurulan l k lerden
sonra, gler daha ok gmen alar zer nden z nc rleme g le
devam etm t r.

gc anlamasnn ardndan, hem stanbulda alan Alman


rt bat Brosu araclyla gelenlere, hem de alaca yer n
kend s bulanlara alma ve oturma zn ver lm t r. Anlamann
yapld 1961 yl sonuna kadar Almanyaya g den ler n says
7 b n 116y bulmutur.

Gn, lk dnem nde, gc gyle snrl kalaca ve b r ka


yl nde m saf r ler n Trk yeye ger dnecekler
dnlmt. Bu yzden gmenler para kazanp dnmey
kurgularken, Almanya da ler n szlemeler n lk etapta k
yllk yapmtr. B reysel szlemeler se ger dn-rotat on
lkes n kapsyor ve ler n b r yl sonra lkeler ne ger
dnmeler n ngryordu (P est, 2000, s.6). Bu yzden gc
anlamasyla gelenlere gastarbe ter (m saf r ) denm t r.

1961de yaplan anlamann ardndan Trk yeden Almanyaya


resmen balayan gc gnde b r n sre u ek lde
lemekteyd : nce ve Bulma Kurumuna mracaat
ed lmekte, ardndan muayeneler ve d er formal teler yer ne
get r lmekte ve stanbuldan gelecek Davet Mektubu
beklenmekteyd . Daha sonra ler stanbuldak Alman rt bat
Brosuna g d p kend n takd m etmekteyd . Bu aamalarn
ge lmes nden sonra ler n Almanyaya g tmes ne karar
ver lmekte ve kend ler ne b r alma mukaveles
mzalatlmaktayd. Bu prosedrler n tamamlanmasnn ardndan
ler S rkec den trenle, b r kumanya paket ve nde k l tre su
olan br kle Mn he ve buradan da Almanyada alacaklar
kente gnder lmekteyd . Ardndan he m den len yurtlarna
yerlet r len gmen aday b r ka gn nde ba
yapmaktayd.

Yaplan anlamalar, Trk yeden gelen ler n Avrupada


serbeste dolamlarn denet m altna alm ve kend balarna
bulma mknlarn byk lde ortadan kaldrmtr. Farkl
nedenlerle sevk yat har c kalanlar, yan srann ge gelmes veya
sten len vasflar tamamalarndan dolay elemelerde
kaybedenler, yabanc lkelerde bulmak amacyla tur st olarak
yurt dna kmay terc h etm ler ve normal statsnn
dnda kaak veya tur st olarak almaya balamlardr. Yabanc
verenler n arz ett kler trler n n dk statl ve alma
artlar bakmndan zor olmasna ramen, neml b r gc
k tles , yurt dnda alarak sosyo-ekonom k durumlarn
dzeltmek ve dn sonras daha st b r statye ulamak amacyla
g srec ne katlmtr (Tadelen ve D erler , 2000,s.4).

Kooperat fler n yurt dna gndermede etk l olduu 1966


-1973 yllar aras dnemde, yurt dna g beklenmeyen b r
noktaya ulamtr. 1961den 1966 ylna kadar youn b mde
devam eden yurtd g, 1966-1967 yllarnda zell kle
otomot v endstr s ndek ekonom k daralma neden yle 70 b ne
yakn Trk s n n ten karlmas le neml b r aamaya
gem t r. Ancak bu ten karlan Trkler yurda dnmek yer ne,
hemehr l k alarn kullanarak Almanyaya komu Hollanda,
Bel ka, Dan marka g b d er lkelere gem lerd r (Abadan-
Unat, 2007, s.6).

5.3.3. 1970-1980 Dnem


1961de balayan gc g dnem , ekonom k kr z neden yle
yabanc almnn durdurulduu 1973 ylna kadar devam
etm t r. Bu dnem, erkek gc younluklu b r nfusa sah p olan
Almanyadak Trkler n, a le b rlemeler (Trk yedek e ve
ocuklarn get r lmes ) ve Trk yeden evlenmelerle kadn-erkek
denges salanmaya baland sosyal g dnem olarak
adlandrlab l r.

1973 petrol bunalmyla b rl kte, Almanya yabanc almn


yasaklayan yasay devreye sokmutur. Yabanclarn Alman
nfusundak orann azaltmay amalayan bu yasann yrrle
g rd yl, Almanyadak Trk nfusu 910 b n amtr. Bu
tar hten sonra Avrupa'ya gc g neml lde durmu,
mevcut yabanc ler n almas engellenmemekle b rl kte,
yabanc ler n lkeler ne ger dnmeler tavs ye ed lm t r.
1973te yasak gelene kadar 103.753 k g tm ken, 1975te sadece
640 Federal Almanyaya olarak g deb lm t r. Trk yede
l steye yazlp olarak g tmey bekleyenler n says se 1
m lyonu amtr (Abadan-Unat, 2007, s.7). Resm g d yollar
kapannca, Avrupa'ya g d ler kanun olmayan yollarla, tur st ya da
mltec olarak gereklem t r. Bunlara lave olarak a le b rle m
ve thal gel n ve damatlarla Trkler n nfusu beklent ler n
zer nde artmaya devam etm t r. 1973-1981 yllar arasnda
Yunanllarn says 193.500, spanyollarn says 77.800
azalmken, Trkler n says 436.500 k artmtr (Aslan, 1996,
s.6).

A le b rlemeler n n b r d er neml etk s de Avrupadak Trk


ler n n artk m saf r de l kalc olduklar ynndek
kanaatler n bel rg nlemes ne olan katksdr. Kalclk e l m n n
bel rg nlemes yle sadece ler de l, hkmetler de baz admlar
atmtr.

Trk ye gmen gnderd Bat Avrupa lkeler yle anlamalar


mzalayarak, ler n salk bakmlarn ve kazas, sakatlk,
lm haller nde yaplacak yardmlar sosyal s gorta kapsamna
ald. Ayrca doum ve ocuk yardmlar, s zl k ve emekl l k
haklar tannd (Abadan-Unat, 2007, s.6).

Bu dnemde, Avrupaya yaplan gc gn zleyerek nce


Avustralya g b uzak corafyalara, sonra Orta Dou ve Kuzey
Afr ka lkeler ne ge c g balamtr. Avustralyaya
yaplan gler kalc olmaya ynel k olarak yaplrken, Orta Dou
ve Kuzey Afr ka lkeler ne olan g Trk rketler n n bu
lkelerde aldklar mteahh tl k ler nde ge c olarak alma
b m nde gel m t r (duygu ve D erler , 2014, s.57).

5.3.4. 1980-1990 Dnem


Avrupaya k tlesel gler n nc ve son dnem n , 1980lerden
t baren 12 Eyll darbes n n yaratt bask rej m neden yle
Trk yeden kaanlarn balatt s yasal g dnem oluturur.
S yas basklardan dolay Fransa, Almanya ve ng ltere bata
olmak zere Avrupa lkeler ne youn b r lt ca hareket
balamtr. rnek vermek gerek rse, Almanyaya lt ca taleb nde
bulunanlarn says 1976da 809 ken, 1980de bu say 57.913e
kmtr (Abadan-Unat, 2007, s.8).

Trk yeden Avrupaya snmac akn balamas, Avrupa


lkeler n de baz yen tedb rler almaya tm t r. Yabanclar
yasasnda yen dzenlemeler yaplm, almlarn ve a le
b rlemeler n glet rmek n, 1980 Ek m nden t baren
Trk ye'ye v ze uygulamaya balanmtr. Yen yasaya gre a le
b rle m ya 18den 16ya drlmtr. ng ltere se Trklere
Almanyadan 9 yl sonra, 1989dan t baren v ze uygulamaya
balamtr. Bu yzden 1980-1989 yllar arasnda Trk yeden
s yas basklardan veya bunu bahane ederek kaanlarn lk
terc hler ng ltereye snma bavurusunda bulunmak olmutur.

Almanyadak Trk nfusunun artna engel olamayan Almanya,


1983-1984 yllar arasnda Trk yeye ger dnmey tev k ed c
b r takm kararlar yrrle sokmutur. 28 Kasm 1983 ylnda
yrrle g ren Ger Dn Tev k Kanununa gre 30 Haz ran
1984 tar h ne kadar kes n olarak Trk yeye ger dnenlere
Almanya devlet 10 b n 500 Alman Mark yardmda bulunmutur.
Ayrca her ocuk bana b n 500 Alman Mark deme yaplm,
s gorta paralarnn bell b r ksm h beklet lmeden ade ed lm t r.
Bu tev klerden yararlanan 250 b n k Trk yeye dn
yapmtr (Abadan-Unat, 2007, s.8; Tadelen ve D erler ,
2000,s.8).

5.3.5. 1990-2000 Dnem


Federal Almanyadak Trkler asndan 1990l yllarn en neml
olay 1991 ylnda yrrle g ren Yabanclar Yasas olmutur. Bu
yasa le genler n Alman vatandalna ge kolaylatrlm,
Almanyada doup Trk yeye a les le dn yapm, 15-21 ya
aras genlere Almanyaya dn hakk ver lm t r. Ancak, fte
vatandalk hakk ver lmem , mutlak b r ek lde uyum
salayaca dnlen k mseler gzeterek karlm, yabanc
kkenl ler le Almanlar arasndak kesk n ayrmay devam
ett rm t r.
9 Kasm 1989da Dou ve Bat Berl n ayran duvarn
yklmasndan sonra, artan s zl k ve ekonom k sorunlarn da
etk s yle Almanyada yabanc dmanl ykselm , Yahud
kartl g derek Trk ve Mslman kartlna dnmtr.

stat st klere bakldnda 1998 ylna kadar Trk nfusu srekl


artarken, bu yldan sonra dt grlmekted r. 1998 ylnda
2.110.223 Trk vatanda varken, 1999 ylnda bu rakam
2.053.564e, 2000 ylnda se 1.998.536ya ger lem t r. Bu
azalmann neden son dnemlerde Trk gmenler n youn b r
b mde Alman vatandalna gemeler d r.

Trk yeden yurt dna ynelen gn son safhasn B rle k


Devletler Topluluu (BDT) lkeler ne olan g hareket
oluturmutur. Krfez Kr z n n get rd olumsuz koullarla
boumakta olan Orta Dou lkeler ne ynel k gn g derek
azald b r dnemde, BDT lkeler ne ynelen g dalgas,
Trk yeden yurt dna gn srdrleb l rl bakmndan
olduka neml d r. 1990 sonras SSCB ve d er Dou Bloku
lkeler nde meydana gelen s yasal ve ekonom k gel meler,
Trk yeden bu lkelere ve veren olarak g denler n saysnda
neml b r arta neden olmutur.1992 ylnda yllk 8000 olan
BDTdak gmen says 1993 ylnda 20 b n , 1994 ylnda
se 40 b n amtr; 2005 ylnda 70 b nden fazla Trk s n n
blge lkeler n n gc pazarnda almakta olduu
kayded lm t r (duygu ve d erler , 2014, s.204).
5.3.6. 2000 Sonras Dnem
1991 ylnda kan G Yasasna eklenen b r madde le, 1 Ocak
2000 tar h nden sonra doan Trk ocuklarna 23 yana kadar
Alman vatandalna da sah p olmalarna karn, bu yatan sonra
Almanya le Trk ye arasnda b r vatandalk terc h yapma art
get r lm t r.

Trk ye vatandalarnn says 2005 ylnda 1 m lyon 764 b ne,


2009 yl sonunda 1 m lyon 658 b ne dmtr. Alman
vatandalna geenler ve doumla Alman vatandaln kazanan
167 b n k le b rl kte Alman vatandaln elde eden Trk ye
kkenl ler n says 2010 yl t bar yle b r m lyon snrn gem t r.

Almanya le Trk ye arasnda 31 Ek m 1961de yaplan gc


Anlamasnn zer nden yarm asrdan fazla b r zaman gem t r.
1961de Trk yeden Almanyaya g edenler n says sadece 5
b n 193 ken, bu say 1973de 910 b ne, 2015 ylnda 3 m lyona
yaklamtr. Bugn Almanyada yaayan Trk ye kkenl ler n %
48,5u Almanya doumlu ve yaklak b r o kadar da Almanya
vatandadr. Avrupadak Trk ye kkenl ler n, Avrupa
lkeler n n nfuslar d kkate alndnda neml b r k tley tems l
ett kler grleb l r. 2,5 m lyona yaklaan AB vatanda Trk ye
kkenl Avrupa s yaset nde neml b r yer tutmaktadr (S rkec ve
Erdoan, 2012, s.298). Trk ye dnda yaayan 6 m lyona yakn
Trk ye kkenl ler n yaklak olarak yzde 80 Avrupa
lkeler nde, % 50s se Almanyada yaamaktadr. Almanya
nfusunun yzde % 3,5 nden fazla b r nfusa sah p Trk ye
kkenl ler 16 eyaletten oluan Federal Almanyann drt
eyalet nden (Bremen, Hamburg, Mecklenburg-Vorpommern ve
Saksonya) daha fazla nfusa sah pt r.

stat st klere bakldnda Trk yen n ekonom k durumunun


grecel olarak dzelmes yle 2005 ylndan t baren ger
dnler n hzland grlmekted r. Bu yldan t baren
Trk yeden Almanyaya g denler n saysnn, gelenlerden daha az
olmaya balamtr. 1998-2005 yllar arasnda Trk yeden
Almanyaya g den vatandalarn toplam says 323 b n 335 k
ken, 259 b n 454 Trk vatanda Almanyadan ayrlmtr. 2006-
2009 yllar arasndak 4 yllk dnemde se 114 b n 272 Trk
vatanda Almanyaya g derken, 136 b n 602 vatanda se
Trk yeye dnmtr. Almanya Trk yeden kal f ye elaman
almna her zaman scak bakarken, Trk yeye dnenler n neml
b r blmnn yksek e t m alm kal f ye k ler olmas d kkat
ek c d r.

Blm zet
Bu blmde Trk yeden yurtdna yaplan gler rend k.
1960l yllara kadar Trkler n yurtdna kmalar yasak
olduundan, gler n tamamna yaknnn gayr msl mler n
gler olduunu rend k. Almanya bata olmak zere Avrupa
lkeler , Arap lkeler , Rusya ve B rle k Devletler Topluluuna
yaplan gler n rend k.
NTE SORULARI
1. Avrupa lkeler ne Trk yeden gnder len lere
guest worker (m saf r ) den lmes n n neden
ned r?

Cevap:Szlemeler n n ksa srel olmas neden yle,


hem Trk ye, hem Almanya tarafndan szleme
sonunda ger dnecekler n n ve ge c olduklarnn
dnlmes .

2. 1960l yllara kadar yurt dna k yasa olduu


n, bu tar hlere kadar Trk ye dna yaplan gler n
ounlukla gler/ olduu b l nmekted r.

Bo braklan yere aadak lerden hang s gelmel d r?

A)

Gayr msl m

B)


C)

Kentler aras

D)

Yahud

E)

M saf r

3. Trk yeden Avrupa lkeler ne gnder lmes le


lg l 1961de mzalanan lk anlama hang lke le
yaplmtr?

A)

Almanya

B)

Fransa

C)
Hollanda

D)

Bel ka

E)

Avusturya

4. Aadak lkelerden hang s , k nc Dnya


Savandan sonra sanay lem Avrupa lkeler n n
anlamalar mzalad lkelerden b r de ld r?

A)

Msr

B)

Fas

C)

Tunus
D)

spanya

E)

Yunan stan

5. Trk yede 1962-1967 yllarn kapsayan lk 5 yllk


kalknma plan yrrle koyulmutur. Aadak
seeneklerden hang s bu lk kalknma plannda 1961
ylnda Federal Almanya le mzalanan gc
anlamasnn olumlu ynler nden b r olarak
saylmamaktadr?

A)

Almanyada gl b r Trk d asporann oluturulmas

B)

Artan nfus artnn frenlenmes

C)

gc hrac le lkedek s zl n azalmas


D)

Gelecek dv zler le gel me pol t kasnn


desteklenmes

E)

G den ler n Almanyadan kal f ye ler olarak


dnmes

6. Avrupa lkeler petrol kr z n n neden olduu


ekonom k darboaz neden yle . tar h nde
yurtdndan almlarn durdurmutur. Bo braklan
yere aadak tar hlerden hang s n n gelmes
uygundur?

A)

1973

B)

1967

C)
1980

D)

1984

E)

1990

7. Trkler n nfus artn engelleyemeyen


Almanyann 1983-1984 yllarnda Ger Dn Tev k
Yasas yrrle koymas le Almanyadan Trk yeye
kes n dn yapanlarn tahm n says ne kadardr?

A)

250 b n

B)

75 b n

C)

100 b n
D)

125 b n

E)

400 b n

8. 2000l yllardan t baren zell kle e t m sev yes


yksek kal f ye Trkler n Avrupa lkeler nden
Trk yeye dnmeler n n nedenler nden b r olarak
gster lemez?

A)

Ger dnler n tev k programlar uygulanmas

B)

Avrupada artan s zl k

C)

Yabanc dmanlnn ykselmes

D)
Trk yen n ekonom k durumunun dzelmes

E)

Avrupa lkeler nde Trklere ynel k ayrmclk

9. Almanya bata olmak zere Avrupa lkeler n n


petrol kr z sonras almn durdurmalarnn
ardndan Trk yeden e ve ocuklarn da yanlarna
almalar hang kavram le fade ed leb l r?

Cevap: A le B rlemes

10. Trk yeden B rle k Devletler Topluluu (BDT)


yes lkelere veren ve olarak yaplan gler
hang tar hlerde balamtr?

Cevap: Sovyetler B rl n n dalmasyla Dou


Bloku lkeler nde yaanan s yasal ve ekonom k
de mler n balad 1990dan sonra
CEVAP ANAHTARI
1. -

2. a

3. a

4. a

5. a

6. a

7. a

8. a

9. -

10. -

6. TRKYEYE GLER
Gr
Trk yeye gler temel olarak dzenl ve dzens z gler olarak
k kategor de ele alab l r z. Dzenl gler kapsamndak gler
Trk yen n zn ve b lg s dah l nde, yasal prosedrler n
uygulanmasyla kabul ed len genell kle Trk kkenl veya
Mslman unsurlarn gler oluturmaktadr. Dzens z gler se
yasa d yollardan Trk yeye g r yapan veya yasal yollardan
g rd halde, v ze sres n ge ren gmenler fade etmekted r.
Esk Dou Bloku lkeler nden gelenler v ze le g r yaptklar
halde, kaak olarak almakta ve yasal v ze sreler n ge rerek
dzens z gmen durumuna dmekted r.

Bugnn Trk yes Osmanl bak yes topraklardan gelen Trk ve


Trk kltrne bal k tleler n gler le harmanlanan b r nfus
yaps le kurulmutur. Osmanl Devlet n n son dnemler nde hz
kazanan bu gler, Cumhur yetten sonra da devam etm t r. Bu
gler n en d kkat ek c olan Cumhur yet n byk mbadele
olarak b l nen Trk-Yunan nfus de m n n yaand Lozan
Mbadeles olmutur. Anadolu, sonrak yllarda da yakn tar he
kadar Balkanlarda yaanan bask, tehc r ve soykrmdan
kaanlarn sna olmutur.

Trk ye, devlet n zn le gelen Trk soyundan gelen veya Trk


kltrne bal bu tr gmenlerden farkl olarak, dnyadak
dzens z kresel g hareketler nden de nas b n almaktadr.
Afr ka veya Asyadak lkeler nden sava, atma, nsan haklar
hlaller , alk ve ktlk g b zorunlu nedenlerle Avrupaya ulamak
steyen ve lt ca arayan k ler n en neml gzerghlarndan b r
de Trk ye olmaktadr.

Trk ye zer nden Avrupa lkeler ne yasad yollardan g tmek


steyenler Trakya blges nden karayolunu veya Ege blges nden
den z yolunu kullanab lmekted rler. Trk ye 1951 Cenevre
szlemes n coraf snrlama le mzalad n Avrupa
lkeler nden gelmeyenler n lt ca bavurusunu kabul
etmemekted r. Ancak, b r baka lkeye lt ca bavurusu yapanlar,
nc b r lkeye g dene kadar ge c mltec statsnde m saf r
etmekted r.

Trk ye uluslararas g yollarnn zer nde bulunduu n gerek


karayolu, gerekse den zyoluyla Avrupaya g tmek steyenler n
neml b r trans t lked r. Son yllarda Sur yedek sava
neden yle Avrupaya gemek steyen Sur yel ler Trk yey b r
trans t lke olarak kullanrken, zell kle B rle k Devletler
Topluluu lkeler nden gelenler n Trk ye daha ok b r hedef
lke konumunda bulunmaktadr.

6.1. Dzenl Gler


Osmanl Devlet ve toplumu, 19. Yzyln k nc yarsndan
t baren ald k tlesel glerle byk de mlere urayarak,
Trk karakter n n baskn olduu b r toplum ve devlet n
domasn salamtr. Anadoluya gler 20. Yzyln balarnda
da youn b r b mde devam etm , azalarak da olsa, 30lu, 50l ,
80l yllarda da toplumsal, s yasal ve kltrel olarak karakter st k
varln srdrmtr. Bugnn Trk yes Osmanl bak yes
topraklardan gelen Trk ve Trk kltrne bal k tleler n gler
le harmanlanan b r nfus yaps le kurulmutur. Anadoluya
gelen m lyonlarca gmen toplumsal yapy ve demograf y
de t rm ve Trk ye Cumhur yet m ll b r ulus devlet hal ne
gelm t r. Buradak m ll kel mes n n rk-soy, d l fark
gzetmeks z n Trk ye snrlar nde yaayan btn unsurlar
kapsadnn gz ard ed lmemes gerekmekted r (Karpat, 2015,
s.xxx x).

Dzenl gler olarak adlandrdmz, karlkl anlamalar veya


yasal prosedrler le gerekleen gler, ster zorunlu, sterse
gnll gler olsun, Trk ye Devlet n n nceden zn ve b lg s
dah l nde yaplan glerd r. Cumhur yet Dnem Trk ye's nde
G Hareketler sm n tayan almalarnda Cumhur yet n
kurulmasndan sonra Trk yeye ynelen gler 1923-45 aras,
1945-80 aras ve 1980 sonras olmak zere dneme ayrarak ele
almlardr (duygu ve S rkec , 1999, s.263-265). B z de dzenl
gler bu genel kategor let rmeye sadk kalarak nceleyece z.

6.1.1. 1923-1945 Dnem


1923-1945 arasn kapsayan ulusal na dnem olarak
adlandrlab lecek lk dnem n temel karakter st , Osmanl
Devlet nden sonra kurulan Trk yen n snrlar dnda kalm
Mslman (ve ounlukla Trk) nsanlarn anayurt Anadoluya
gler d r. Bu dnemde Anadoluya ne kadar nsan gt
tahm nlerden te geememekted r. Trk ye Cumhur yet n n o
zamank snrlar dnda doanlarn says b r kr ter olarak kabul
ed ld nde bu say b r m lyonun zer ne kab lmekted r (duygu
ve S rkec , 1999, s.264).

1912-1922 yllar arasndak savalarda byk b r nfus kaybna


urayan Osmanl bak yes n devralan Trk ye, m ll savunma n
asker ve ekonom k kalknma n gc ht yacn karlayaca
18-40 ya aras nfusu artrmak n zel b r g pol t kas
zlem t r. Yunan stan le yaplan nfus mbadeles nden sonra,
1930larda Bulgar stan ve Romanya le anlamalar yaplarak etn k
kken veya kltr olarak Trk olanlarn Trk yeye gmeler
salanmtr. Bu gler daha caz p hale get rmek n, gmenlere
askerl ve verg vb. konularda mt yazlar salanmtr (Karpat,
2015, s.xxx ).

1925 ylndak Trk - Bulgar kamet szlemes le 1949 ylna


kadar 75.877 k sknl, 143.121 k serbest gmen olmak
zere toplam 218.998 k Trk ye'ye g etm t r.

Bu dnemde gerekleen Lozan Nfus Mbadeles hakknda b raz


daha ayrntl b lg ver lmes nde fayda olacaktr.

Lozan Nfus Mbadeles

Trk ye Cumhur yet n n kurulu yllar byk mbadele olarak


b l nen Trk-Yunan nfus de m ne tank olmutur (duygu ve
S rkec , 1999, s.254). Bulgar stan le yaplan mbadele
anlamasndan 10 yl sonra, 1923 ylnda Lozan Bar
Anlamasna ek olarak, Trk ye le Yunan stan arasnda nfus
de m n ngren b r anlama mzalanmtr. Anlamaya gore
nfs de m d n esasna dayal olarak zorunlu b r b mde
gereklet recekt r.Trk ye'de sadece stanbul, Gkeada ve
Bozcaadada outran Rumlar, Yunan stan'da se sadece Bat
Trakyada outran Trkler mbadeleye dah l ed lmem t r.
Anlama dah l nde 1923 ylnda Yunan standan Trk yeye doru
balayan Trkler n gler , 1927 ylna kadar dalgalar hal nde
devam etm t r. Bu srete mbadele le 1.200.000 Ortodoks
Hr st yan Rum Anadoludan Yunan stan'a, 500.000 Mslman
Trk de Yunan stan'dan Trk ye'ye g etmek zorunda kalmtr.

Mbadelede etn k k ml e gre de l, d n esasna gre yaplmtr.


Bu yzden Anadoludan mbadeleye tab tutulanlararasnda,
Trkeden baka d l b lmeyen Gagavuzlar le Karamandak Trk
Ortadokslar da bulunmaktadr. Yunan stan'dan gelen
Mslmanlarn arasnda da Trkler n yannda Drama, Kavala,
Karacaova ve Kesr ye'den gelen Bulgarca ve Makedonca konuan
Pomaklar, Rumence konuan Ulahlar, Rumca konuan Patr yotlar
ve kend d ller yle konuan Arnavutlar da bulunmaktayd.

6.1.2. 1945-1980 Dnem


Bu dneme, 1950-1951 ve 1969-1978 yllar arasnda k part
olmak zere Bulgar standan gler damgasn vurmutur. lk part
g, k nc Dnya Savandan sonra Bulgar standa komn st b r
rej m n kurulmas ve Trk yen n Amer ka nclndek
kap tal st kutba yakn b r pol t ka zlemeye balamasyla,
Bulgar standak Trk aznln Trk yeye gnder lmes gndeme
gelm t r. 1950de Bulgar stan, Trk yeden 250 b n Trk
almasn stem ve Ocak 1950-Kasm 1951 tar hler arasnda 154
b n k Trk yeye srlmtr. k nc part g se
Bulgarlatrma deoloj s neden yle, 1968 ylnda bask gren
Trkler n kend stekler yle gmeler n n nn aan Trk ye-
Bulgar stan Yakn Akraba G Anlamas mzalanmtr. 1968
-1979 yllar arasnda bu anlamas ereves nde 117 b n k
Trk ye'ye g etm ve bu g le 1950 - 1952 yllar arasnda
gelen gmen a leler nden byk blmnn Bulgar stan'da kalan
yaknlarnn Trk ye'ye serbest gmen olarak gelmeler
salanm ve bylece paralanm a leler n b rlemes
gereklet r lm t r. Bu k g srec le 270 b n k
Bulgar standan Trk yeye gelm t r.

Y ne bu dnemde Sosyal st Yugoslavya da Trk aznl ge


zorlam, k lken n anlamas le 185 b n k n n Trk yeye
gne z n ver lm t r.

k nc Dnya Savandan sonrak 35 yl nde (Yunan sava


sonuna kadar) 30 b ne yakn Trkn Yunan standan Trk yeye
geld tahm n ed lmekted r.

Bu dnemde Dou Trk stan kkenl yaklak 2 b n k


Trk yeye g etm t r.

6.1.3. 1980 Sonras Dnem


Bu dnem n hemen banda, 1982 ylnda, Afgan savann
ardndan Pak stana snan 7 b n dolaynda Krgz, zbek,
Trkmen asll Afgan a ret mensubu Trk yeye g etm t r.
Bu dnem n en neml k tlesel g olay, 1989 yl Mays aynda
Bulgar standak J vkov Hkmet n n basks ve ars le
Trkler n ge zorlanmasdr. Bulgar hkmet n n zorlamas le
Trk ye, k nc Dnya Sava'ndan sonra Avrupa'da grlen en
youn ve zorunlu g akmn karlamtr. Yaklak ay g b
ksa b r sre nde 227 b n k y serbest gmen olarak kabul
ed lm t r. Younluu azalarak Bulgar standan gler devam
etm , k tlesel gten t baren 1995 ylna kadar da aralkl olarak
gelen serbest gmenler n says 74 b n k ye ulamtr.
Toplamda gelenler n says 320 b n k y bulmutur.

Burada z kretmem z gereken b r nokta da 1989 ylnn Kasm


aynda J vkov hkmet n n yklmas ve baz yasal reformlar
yaplmas le, 1990 ylnda as m lasyon pol t kalarnn son
bulaca m d yle 125 b n k Bulgar stana ger dnmes d r.

6.2. Dzens z Gler


Trk ye 1980lerden t baren g veren b r lkeden, yava yava
g alan b r lkeye doru evr lmeye balamtr. Osmanl
Devlet n n son dnemler nden balayp, Cumhur yet n
kurulmasndan sonra da bu tar he kadar devam eden srete
Trk ye, Trk soyundan gelen veya Trk kltrne bal olan
gmenlere kaplarn aan b r lke konumunda olmutur.
1980lerden sonra se Trk ye tar h nde lk kez kkenler t bar yle
Trk ve Mslman olmayanlarn, yan yabanclarn da
Trk yeye gler balamtr. Yabanclarn gler byk lde
dzens z gler olarak d kkat ekmekted r (duygu ve D erler ,
2014, s.58).

Trk ye, 1980ler n balarndan t baren, n speten daha l beral b r


ekonom pol t kas zlem , kaplarn uluslararas sermaye ve mal
akmna aarak kresel ekonom ye daha ak b r hale gelm t r. Bu
tar hten sonra yabanc yatrmlarn da etk s yle Trk yeye gelen
yabanclarn saysnda byk b r art yaanmaya balamtr. Bu
yabanclarn byk ounluu ge c z yaretler n gelen tur stler
olmasna ramen, bunlarn arasnda neml sayda, kalmak zere
veya nc b r lkeye gemek zere gelen k ler de
bulunmaktayd. Bu yllarda Trk ye g veren b r lke olmaktan
karak, g alan veya trans t lke olan b r konuma
dnmekteyd . Trk yen n baz komu lkeler ndek uluslararas
gel meler de Trk yen n gmen alan b r lke olma ynnde
de en yrnges n n bel rlenmes nde neml lde etk l oldu
(duygu ve B ehl, 2009, s.4).

Asya, Avrupa ve Afr ka ktalarnn kes m noktasnda bulunan


Trk ye, coraf konumu t bar yle g yollarnn tam zer nde
bulunmaktadr. Trk yen n yakn evres nde ve ulam
gzerghndak zer ndek lkelerde s yas gel meler,
st krarszlk, savalar ve atmalar nedenler yle byk b r g
hareketl l yaanmaktadr. zell kle Sur yedek sava
neden yle Trk ye dnyada en fazla mltec barndran lke
durumuna gel rken, gerek trans t, gerekse hedef lke olarak
uluslararas g pol t kalarndak nem de her geen gn
artmaktadr.

Dnya g traf nde Trk yen n ok ayr ve zel b r nem


vardr. 1951 Cenevre Szlemes neden yle sadece Avrupada
meydana gelen olaylardan dolay Avrupa lkeler nden gelenler n
mltec l k bavurusunu kabul eden Trk ye, Bat Avrupaya
ulamak steyen Asya ve Afr ka lkeler nden gelen ve lt ca
edecek b r lke arayanlarn gzde ge /trans t lkeler nden b r
durumundadr.

Trans t lke olarak Trk ye;

1990lardan t baren atmalar ve savalar neden yle Afgan stan,


Pak stan, Banglade, Irak, ran, F l st n g b Asya lkeler nden
gelenler n,

2000l yllardan sonra yasad yollarla Somal , Sudan, Er tre,


Mor tanya g b Afr ka lkeler nden gelenler n

b r trans t lke durumundadr.

Hedef lke olarak Trk ye;

Sovyetler B rl n n dalmasndan sonra Dou Avrupa ve B rle k


Devletler Topluluu lkeler nden almak zere yasal v zeler le
gelen zell kle Grc stan, Ermen stan ve Azerbaycandan gelenler
n b r hedef lke durumundadr.
Kaynak lke olarak Trk ye;

1960lardan t baren gc anlamalar le balayan yasal g


srec ne katlamayan ekonom k gmenler, yasad yollardan
Avrupa lkeler ne g r yapmlardr.

12 Eyll 1980 Asker darbes nden sonra Trk yedek s yas ortam
sebeb yle ok sayda Trk vatanda Avrupa lkeler ne snmak
durumunda kalmtr.

Trk ye le 70den fazla lke arasnda v ze muaf yet anlamas


bulunmaktadr. Ayrca y ne onlarca lke le snr kaplarnda v ze
alnab lmes ne ynel k anlamalar mevcuttur. V zes z veya
gmrkte kolay v ze alarak Trk yeye gelen b rok Asya ve
Afr ka lkes vatandalar kk apl t caret veya gndel k lerde
kaak olarak almaktadr. Trk yeye yasal yollardan g rm
olmasna ramen v ze sres geen veya alma zn olmad
halde enformel sektrlerde alan gmenler n neml b r ksm
ok zor koullar altnda Trk yede kalmaktadrlar. Bazlar nsan
t caret maduru olmakta, bazlar ev ler nde, bazlar se seks
sektrnde altrlmaktadrlar.

Trk ye 1951 Cenevre Szlemes ne coraf snrllk le mza


koyduu n, Avrupa lkeler nden gelenler dndak gmenler,
Trk yeye mltec l k bavurusu yapamamaktadr. Bu sebeple
dzens z gmenler nc b r lkeye g deb lmek n snma
aramakta, BMMYKne bavurarak beklemekted r.

Avrupadan snma bavurusu yapanlarn says se ok dk


sev yede kalmaktadr. 1997-2008 yllar arasndak yaplan toplam
56.561 snma bavurusundan yzde 85ten fazlasnn ranllar ve
Irakllar tarafndan yapld grlmekted r. BMMYK ver ler ne
gre, Dou Avrupa ve Sovyetler B rl nden Trk yeye 1945
1991 yllar arasnda 8000den az snma bavurusu yaplmtr.

Genell kle snmac, mltec ve dzens z g hareketler b rb r


ne g rmekte ve doal olarak anlam karmaas da yaanmaktadr.
Bu durum hem snmaclar, hem de mltec ler n yasad
yollardan lke snrn gemeler nden, yan dzens z b r g
hareket yapmalarndan kaynaklanmaktadr. Trk ye Avrupa
lkeler dndan gelenler n mltec l k bavurularn kabul
etmed n, BMMYK zer nden nc b r lkeye g tmek zere
mltec l k bavurusunda bulunanlar ge c mltec statsnde
lkede kalmalarna msaade etmekted r. Snma talepler
redded len snmaclarn lkeler ne ger dnmeler veya nc
b r lkeye mltec olarak g tmek zere bekleme srec ne g renler,
Trk yede kaytd sektrlerde almaktadrlar. Veya bekleme
sres n n ok uzun olmas neden yle Trk yeden yasad
yollardan Avrupa lkeler ne g tme abalar dzens z gle snma
hareketler n n e gemes ne neden olmaktadr (duygu ve
d erler , 2014, s.238).
Emn yet Genel Mdrl ver ler ne gre 2005-2010 tar hler
arasnda 829.161 yasad gmen yakalanmtr. Sur yede
balayan sava sonrasnda se bu rakamlar dramat k b r b mde
artmtr. Ge c Koruma statsnde snrlardan Trk yeye kabul
ed len Sur yel lerden b r ksm kaak yollardan Yunan stan
zer nden Avrupaya gemeye almakta ve yakalanmaktadr.

Yakalanan Yasa d Gmen Says

6.2.1. Trans t Gler


Trk ye bata evre lkeler olmak zere, Orta Dou lkeler ndek
sava, atma ve karklklar neden yle Avrupa lkeler ne
ulamak steyen mltec ler n de b r ge / trans t lkes olmutur.

Orta Akden z yolunun tehl kel ve pahal olmas, Karaden z n


kuzey nden yaplacak b r seyahat n se ok fazla snr gemey
gerekt rmes ve uzun olmas Trk yey gzde b r trans t lke
hal ne get rmekted r.

Trk yen n Dou-Bat (Asya-Avrupa) ve Gney-Kuzey (Afr ka-


Avrupa) g traf nde neml b r trans t lke olmasnn temel
sebepler n u ek lde zetleyeb l r z:
Avrupaya ulamak n en gvenl , ksa ve ekonom k gzerghta
bulunmas.

Coraf konumu t bar yle g gzerghlarnn zer nde, kaynak ve


hedef lkeler balayan b r kpr durumunda olmas

Dou snrlarnn dalk olmas neden yle kontrolnn zor olmas

Ege ve Akden z sah ller n n coraf yapsnn (koylarn) yasad


ge ler n uygun olmas

Yunan stan zer nden Avrupaya ulamak n Ege Den z nde ok


sayda ada bulunmas.

Komu lkelerdek s yas ve ekonom k problemler, atmalar ve


savalar yznden ok st krarsz b r blgede yer almas.

Dou ve Gneydouda yasayan Trk vatandalarnn, snr tes


a le ve akrabalk balarnn bulunmas

1979 ran Devr m n n ardndan pasaportu olan veya olmayan 1,5


m lyon ranlnn Avrupa lkeler ne g tmek zere Trk yeye
get ve halen bunlardan 200 b n kadarnn Trk yede yaad
tahm n ed lmekted r (duygu ve S rkec , 1999, s.265).

1988-1991 yllar arasnda 600 b nden fazla Irak kkenl gerek


Trans t lke olarak Trk yey kullanm, gerekse snmac veya
m saf r olarak b r sre Trk yede kaldktan sonra lkeler ne ger
dnmtr. Irakllar arasnda Krtler, Araplar, Sryan ler ve
Trkmenler g b farkl etn k kkenden nsanlar bulunmaktadr.
Saylar net olmamakla b rl kte, bu gmenlerden b r ksmnn da
Trk yede kalmtr.
1992 Bosna Sava srasnda da yaklak 20 b n Bonak
Trk yeye snm ve sava sonrasnda byk b r blm
lkeler ne ger dnmtr.

6.2.2. Dou Bloku lkeler nden Gler


Esk Dou Blou lkeler n n dzens z gmenler asndan
Trk ye neml b r hedef lke durumundadr. Sovyetler B rl n n
dalmas ve Dou Avrupadak komn st rej mler n k
Trk yeye alma amacyla gelen dzens z gmenler n saysn
artrmtr. 1970ler n sonlarnda Polonyal gmenler n
gel ler yle balayan bavul t caret , 1990larn ortasnda
Romanyallar ve esk Sovyet vatandalarn da kapsayarak z rve
noktasna ulamtr. Esk Sovyet blou lkeler nden bavul t caret
g 1990larn ortasnda dmeye balam ancak, ayn yllarda
Trk yeye dzens z g aklarnda bu lkeler n vatandalarnn
saysnda bel rg n b r art olmutur. Bu srete, Esk Sovyetlerden
gelen ve Trk yede seks s olarak alan kadnlarn saysnda
da neml b r art olmutur (duygu ve B ehl, 2009, s.4-5).
Rusya, Ukrayna, Grc stan, Romanya ve Moldova g b lkelerden
gelerek Trk yedek fuhu sektrnde alan gen kadnlarn
yan sra, ev ler , yal ve bebek bakm g b enformel lerde de
almaya balamlardr.

6.2.3. Ge c Koruma Altndak Sur yel ler


Ge c koruma, devletler n ger gndermeme ykmllkler
ereves nde k tleler hal nde lke snrlarna ulaan k lere,
b reysel stat bel rleme lemler le vak t kaybetmeden, bel rl
haklar salamay hedefleyen prat k ve tamamlayc b r zm
yoludur.

Arap bahar olarak adlandrlan ve Arap lkeler nde meydana


gelen halk syanlar 15 Mart 2011 tar h nde Sur ye`ye sramtr.
Yaanan atmalar neden yle lke kaosa srklenm , 300 b n
akn nsan hayatn kaybetm , m lyonlarca nsan lke nde
yer nden ed lm , 4 m lyondan fazla k se mltec durumuna
dmtr.

Sur yede yaanan nsan kr z n bymes yle N san 2011den


t baren Sur yeden Trk yeye ynel k k tlesel mltec hareketler
yaanmaya balamtr. Sur yedek nsan haklar hlaller nde 2012
ve sonrasnda ortaya kan hzl art, nsan yardm ht yalarnda
dramat k artlar da beraber nde get rm t r. karklklarn
balamasndan bu yana, Sur ye le gl tar h , kltrel ve
komuluk balar olan Trk ye Cumhur yet bu durumdan
etk lenen Sur ye vatandalar n ak kap pol t kas zlem t r.
Yaklak 220 b n 10 ldek adr kentlerde olmak zere 2 m lyona
yakn Sur yel Trk yeye snmtr

Daha nce Trk yasalarnda yer almayan, k tlesel akn


durumlarnda salanacak ge c koruma s stem , 11 N san 2013
tar h nde Resm Gazetede yaymlanarak yrrle g ren
Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanunu le Trk Hukuk
S stem ne g rm t r. Kanun, bu s stem n detaylarnn Bakanlar
Kurulu ynetmel yle bel rlenmes n ngrmek suret yle, bu
alanda Trk g hukukunun olumasna mkn salanmtr.

6458 sayl Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanunu le BM n


toplu snma kr terler ne tam olarak uyum salayan ve Ge c
Koruma uygulanan Trk yedek Sur yel ler n durumuna da
yasal b r dayanak kazandrlmtr.

6.2.4. Yaam Tarz Gler / Emekl Gler


1980lerden sonra mal, h zmet ve nsan hareketl l n uluslararas
b r akkanlk kazand, kresellemen n y ce kend s n
h ssett rd b r dneme g r lm t r. Bu srete uluslararas gler
hem saysal olarak artm, hem de n tel k olarak farkllamaya
balam, g kategor ler arasna yaam tarz (l fe style m grat on)
gler de eklenm t r.

Daha y ve hayat koullar neden yle veyahut s yas basklar,


atmalar, savalar neden yle ortaya kan snmaclk,
mltec l k g b nedenlerden farkl olarak gel en yaam tarz g
den l nce lk olarak akla emekl g ( nternat onal ret rement
m grat on) gelmekted r. Bu g, gel m bat lkeler nden Gney
Avrupa ve d er Dou Akden z lkeler ne orta ya ve ler
yalardak emekl ya da emekl l yakn, y gel r dzey ne sah p
k mseler n gdr. Daha y b r yaam kal tes n yaplan tur zm
le balantl olan bu glerde kl m neml b r faktr olarak n
plana kmaktadr.
ng ltere, skand nav lkeler ve Almanyadak 65 ya zer
emekl ler n b r ksm talya Toskana blges ne, spanya Costa Del
Sol kylarna ve Yunan Adalarna yerle rken, b r ksm se
Trk yede zell kle Antalya, Aydn ve Mulann den ze yakn
leler ne yerlemekted rler. Bu lde mlk sah b olan
yabanclarn says 80 b n n zer nded r (Tuna ve zbek, 2012,
s.33). Sadece Alanyada 7 b n Alman, 3 b n Hollandal, 1.500
rlandal ev sah b durumdadr (Abadan-Unat, 2006, s. 366dan
Aktaran Tuna ve zbek, 2012, s.26).

Trk yeden Avrupa lkeler ne g den b r nc kuak Trkler n


tamam artk emekl olmutur. Trk yeye kes n dn
yapmayanlarn neml b r ksm, hayatlarnn b r ksmn yaad
Avrupa lkes nde, b r ksmn se Trk yede ge rmekted r. B r
emekl g olarak deerlend r lemese de, k l b r yaam sren bu
nsanlar da yaam tarz gler nde z kretmekte fayda vardr.

Blm zet
Bu blmde Trk yeye yaplan dzenl ve dzens z gler
rend k. Dzenl gler nde bata Trk ye Devlet n n zn le
kabul ed len Bulgar standan gelen soydalar olmak zere d er
Trk kkenl veya Mslman lkelerden kabul ed len gmenler
olduunu, dzens z gler nde se alk, ktlk, sava veya
zulmden kaarak yasad b mde Trk yeye gelen veya barnan
gmenler olduunu rend k. lkeler nden sava neden yle
Trk yeye kaan Sur yel ler le b rl kte, zell kle Avrupa
lkeler nden Trk yen n sah l kasabalarna yaam b m g
gereklet ren emekl ler olduunu rend k.

NTE SORULARI
1. Byk mbadele olarak b l nen Lozan Nfus
Mbadeles hang tar hte mzalanmtr?

A)

1923

B)

1918

C)

1935

D)

1942
E)

1945

2. Genel g e l mler d kkate alndnda, Trk ye


aadak hang lkeden gelen gmenler n trans t
lke konumunda saylmaz?

A)

Moldovallar

B)

ranllar

C)

Irakllar

D)

Sur yel ler

E)
Afgan stanllar

3. Dou Bloku'nun dalmasyla, 1990'lardan t baren


Trk ye hang lkeler n b r hedef lke hal ne
gelm t r?

A)

Afgan stan

B)

Dou Avrupa lkeler

C)

Azarbaycan

D)

Ermen stan

E)

Grc stan
4. Aadak etn k unsurlardan hang s Lozan (Trk -
Yunan) Nfus Mbadeles 'ne dah l ed lmem t r?

A)

Bat Trakya Trkler

B)

Yunan stan'dak Trkler

C)

Drama, Kavala ve Karacaova'dak Pomaklar

D)

Yunanca konuan Patr yotlar

E)

Karamanl Ortodoks Trkler

5. Lozan Nfus Mbadeles yer de t ren Rum ve


Trk says ne kadardr?
Cevap:1.200.000 Ortodoks Hr st yan Rum
Anadoludan Yunan stan'a, 500.000 Mslman-
Trk de Yunan stan'dan Trk ye'ye g etm t r.

6. Osmanl Devlet 'n n son dnemler nden balayp


Trk ye Cumhur yet 'n n lanndan sonra da k nc
Dnya Sava sonuna kadar devam eden "ulus
devletleme' srec d yeb lece m z dnemdek gler
n en bel rley c zell k ne olmutur?

Cevap: Kabul ed len gmenler n, Mslman ve


ounlukla Trk (Trk soyundan gelen veya Trk
kltrne bal) olmalar temel bel rley c olmutur.

7. k nc Dnya Sava'ndan sonra en byk g


dalgasnn balad 1989 yl Mays ayndan t baren, 3
ay g b ksa b r srede, hang lkeden 227 b n k
Trk ye'ye ge zorlanmtr.

Cevap:Bulgar stan
8. Sur ye'da yaanan sava sebeb yle, Sur yel ler
Trk ye'ye k tlesel olarak hang tar hte gelmeye
balamtr?

Cevap:N san 2011

9. y gel r dzey ne sah p Avrupa lkeler nden


Akden z lkeler ne yaplan emekl gler hang g
kategor s nde deerlend r leb l r?

Cevap:Yaam tarz gler

10. Dou Bloku lkeler nden Trk ye'ye gelen ve


yasad olarak alan gmenler, daha ok hang
sektrlerde younlamtr?

Cevap:Bavul t caret , ev ler , yal ve bebek


bakm, fuhu sektr
CEVAP ANAHTARI
1. a

2. a

3. a

4. a

5. -

6. -

7. -

8. -

9. -

10. -

7. KRESEL G HAREKETLER
Gr
Dnya kurulduundan ber nsanlar ekonom k, sosyal veya
gvenl k g b sebeplerle bulunduklar yerle m yerler n
de t rmekted r. nsanlarn yaad yer de t rmes k m zaman
daha mreffeh b r hayat n gnll olarak gerekle rken, k m
zaman se atmalar, savalar, s yas basklar vb. g b kayglarla
zorunlu olarak yaplmaktadr.

D nam k b r olgu olan g, denetlenmes ve snrlandrlmas


gereken, neml b r gvenl k sorunu olarak alglanmakta, yasal ve
yasal olmayan g g b temel kategor lere ayrlarak lkeler
arasndak sosyal hareketl l k b r b mde kontrol ed lmek
stenmekted r. Bu hareketl l k, G hem g veren, hem g alan
lken n sosyo-ekonom k yapsn yen den ek llend rmekte, hem
olumlu, hem de olumsuz olarak deerlend r len sonularyla ulus
devlet n snrlarn aan b r boyuta ulamaktadr.

Kresellemen n dnyay daha fazla b rb r ne balamas ve


yaknlatrmas le, g hareketler zeng n yoksul, kuzey gney,
merkez evre btn lkeler lg lend ren b r boyut kazanmtr.
Dnya zer nde mal ve h zmetler n dolam hzlanm, ulusal
snrlar yava yava anlamn y t rmeye balamtr. Dnya tek b r
kresel pazar hal ne gelm t r. Bu kresel pazarda da lkeler
arasndak emek, ve para g b madd olgular kadar, gvenl k,
refah, demokras ve nsan haklar g b btn denges zl kler kresel
b r g dalgalar le dengelenmeye allmaktadr.

Bu blmde, kresellemey , Avrupallarn yen pazarlar ve


kaynaklar bulmak n dnyaya almasyla balatarak g
sreler n bu tar hten t baren ele alacaz. Kreselleme anda
g, B r nc Dnya Savana kadar olan dnem, k dnya sava
aras dnem ve k nc Dnya Sava sonras dnem olmak zere
dnemde nceleyece z.

7.1. Kresel G Hareketler n n Ksa Tar h


Kresellemen n tar h n kap tal zm le balatmak mmkndr.
B rey, h zmet ve rnler, kreselleme ve kap tal zm le b rl kte
ulusal snrlar aarak btn dnyada dolama g rm t r.
Kap tal zm, tm dnyay b r pazar olarak grrken, kreselleen
dnyada nsanlar da baz artlar yer ne get rerek vatanda
olduklar veya doduklar lken n dnda, farkl b r lkede
gcne katlab lmekted r. Yen ulam ve let m mkanlar le
b rey, h zmet ve mallarn tm dnyada snrsz b r b mde
dolamn mmkn klmtr.

Tar hsel olarak g srec , kle t caret , smrgec l k aknlar, ulus


devletler n snrlarnn z lmes , mbadeleler, m saf r l k g b
de k b mlerde, devletler n ve kresel sermayen n karlar
dorultusunda topluluklar srklemes yle devamedegelm t r.

Avrupa lkeler , hem kolon zasyon dnem le d gler , hem


sanay leme le b rl kte gler yaayarak en ddetl b mde
yaam ve bat toplumlar tamamen g sreler sonucunda
ek llenm t r d yeb l r z. Bat lkeler nde Sanay Devr m le
b rl kte byk b r toplumsal dnm yaanm, toplumsal
l k ler ve kurumlar yen den tanmlanmtr. zell kle devr m n
balad ng lterede, nce ksa mesafel krsal glerle, ardndan
ng l z kolon s lkelerden uzak mesafel glerle sanay
kentler n n nfuslar ok hzl artmaya balamtr. Sadece 18.
yzyln k nc yarsnda Br tanya adalarndan ve kolon lerden
ng lteredek sanay kentler ne 1 m lyondan fazla k g etm t r
(Rauhut, 2010, s. 109). G ddensa (2000) gre yaanan bu yapsal
dnm, gcnn tarm sektrnden ve krsal alandan ksa
saylab lecek b r srede sanay sektrne kaymas, sanay
toplumlarnda yaanan toplumsal dnmler n en neml s ve en
kklsdr (aktaran Yaman, 2013, s. 21). nk, gcnn
sanay ret m nde younlamas, ret m l k ler n n de mes ,
ayn zamanda kentlemey de beraber nde get rm t r.

Kreselleme srec le balayan g hareketler n yllar ndek


gel mler ne gre temel olarak dnem ve alt farkl kategor de
ele alab l r z (Abadan-Unat, 2002, s.31-35; Topuolu, 2012, 503-
505). Kabaca, kresel g dalgalar d kkate alnarak oluturulan
bu kategor lere gre kresel g hareketler n n ksa tar h u
ek lde snflandrlab l r:

1. B r nc Dnya Savana kadar olan dnem

1. Avrupallarn darya gler

2. Smrge lkeler nden gler

2. k Dnya Sava Aras Dnem

1. Ulus devletleme sonras gler


3. k nc Dnya Sava sonras Dnem

1. Smrgec l k sonras gler

2. gc gler

3. Souk Sava Sonras Gler

7.1.1. B r nc Dnya Savana kadar olan dnem


a. Avrupallarn Darya Gler

Son asrdr kresel g hareketler n ynlend ren ng ltere,


spanya, Portek z, Hollanda ve Fransa g b Avrupa lkeler ,
gel en nfuslarna yen yerle m yerler bulmak ve yen
kaynaklara ulamak n smrgeler kurmulardr. B r taraftan
m lyonlarca Avrupal emperyal st amalarla d er ktalara
dalrken, b r taraftan da smrdkler lkelerden m lyonlarca
nsan klelet rerek Kuzey ve Gney Amer kaya tamlardr.

1821-1924 yllar arasndak yaklak b r asrlk dnemde 55 m lyon


Avrupal, den zar yolculuklarla Avrupa Ktas dna g etm t r
(We ner, 1995ten aktaran, Topulu, 2012, s.503). Bunlardan 34
m lyonu B rle k Amer kaya gmtr. (Abadan-Unat, 2002,
s.31).

1846-1932 yllar arasnda 18 m lyon ng l z, 10 m lyon talyan, 5


m lyon Alman Avrupadan ayrlarak lkeler n n smrgeler ne g
ederek baka corafyalarda pe ne dmtr (We ner, 1995ten
aktaran, Topulu, 2012, s.503).

Franszlar nce Kanadann Quebec blges n skn etm , sonra


Afr kaya ynelm t r.
1846-1932 yllar arasnda 18 m lyon k ng l z Adalarndan
Kuzey Amer ka, Avustralya, Yen Zelanda, Gney Afr ka ve
Karay p Adalarna g etm t r.

b. Smrge lkeler nden Gler

yzyl sren bu kresel g dalgas dnyann s yasal s stem ve


ekonom k yapsnda kkl de mlere neden olmutur. Avrupal
gmenler g tt kler Kanada, B rle k Amer ka, Yen Zelanda ve
Avustralya g b lkelerde yerl ler aznla drp yen devletler
kurmulardr. Yerl ler n aznla drlemed Gney Amer ka
g b lkelerde se ayrlk s stemler kurarak (aparhe d) s yasal
hegemonyalarn devam ett rm lerd r.

Bu dnemde

17. ve 18. Yzylda Avrupal tccarlar Kuzey Afr kadan


topladklar kleler Gney Amer ka ve Karay p Adalarna
gtrmlerd r.

19. yzylda klel n kaldrlmasndan sonra ng l zler, uzun srel


szlemeler le Gney Asyadan nsan gc toplayarak, Dou
Afr ka, Guyana, Jama ka, Sur nam ve Tr n dada tamlardr.

Avrupallar Endonezya, Malezya, Tayland ve H nd nde nl


st hdam etm lerd r.

7.1.2. k Sava Aras Dnem


Ulus Devletleme Sonras Gler
B r nc Dnya Savann ardndan mparatorluklar zlm ve
onlarca yen ulus devlet ortaya kmtr. Ancak blnen ulus
devlet snrlar le, etn k nfuslarn snrlar her zaman rtmed
n, baz etn k gruplar baka b r ulus devlet n coraf snrlar
nde kalmtr. O dnemlerde ykselen m ll yet l k akmnn da
etk s yle, ulus devletler homojen b r nfus yapsna ulamay
hedefleyerek, lkedek d er etn k unsurlar g zorlamlardr.
Gler n bazlar devletler n karlkl anlamasyla nfus de
tokuu b m nde olurken, bazlar se farkl etn k ve d n
kkenden olanlarn zorla srgn ed lmes ekl nde olmutur.

Osmanl Devlet n n Balkanlarda kaybett topraklardan


Anadoluya Trk ve Mslman gler ,

1920l yllarda yaadklar yer terk ed p snmac durumuna


denler (Yunan, Polonyal, Macar, Bulgar, Srp ve Yahud gler )

Rus Devr m neden yle savatan kaan Beyaz Ruslar

H tler n kt dara gelmes nden sonra Naz zulmnden kaan


Yahud ler

7.1.3. k nc Dnya Sava Sonras Dnem


a. Smrgec l k Sonras Gler

k nc Dnya Sava sonrasnda dorudan smrgec l k sona


erm , Avrupallarn smrdkler Asya, Afr ka ve Ortadou
lkeler nde etn k ve d n temellere dayanan onlarca zayf yen
devlet kurulmutur. Smrgec ler n otor tes n ekmes nden sonra
b rok lkede ddet hareketler ba gsterm , m lyonlarca nsan
mltec durumuna dmtr.

1947de Pak stann H nd standan ayrlmasyla 14 m lyon H ndu


ve Mslman snmac durumuna dmtr.

1948de sra l n kurulmasyla e tl lkelerden ksa sre nde


250 b n Yahud sra le g ederken, yzb nlerce Arap F l st n
topraklarndan srlmtr.

Franszlar Cezay rden, Portek zl ler Angoladan, ng l zler


Z mbabveden ayrlmtr.

nde Komn st b r ynet m kurulunca m ll yet asker ve s yas


l derler Tayvana snarak ayr devlet kurmutur.

1979 Sovyetler B rl n n Afgan stan gal etmes yle 2,5 m lyon


Afgan Pak stana snmtr.

b. gc Gler

1950lerden t baren k nc Dnya Sava le yklan Avrupa


lkeler bata olmak zere, ABD ve petrol zeng n Arap lkeler
ht ya duyduklar gcn karlayab lmek n gel mekte olan
veya nc dnya lkeler nden le thal etmeye
balamlardr. Esk smrge lkeler nden ve Trk ye g b
gel mekte olan lkelerden yaplan gler nce m saf r
(guestworker/gastarbe ter) olarak balam, ancak zamanla
kalcla dnmtr. M saf r olarak gelen m lyonlarca nsan
ve a leler halen Bat lkeler nde gmen olarak yaamaktadr.

Bat Avrupa lkeler , spanya, Portek z, talya, Yunan stan,


Yugoslavya ve Trk ye le gc anlamalar le gmen alm
yapmtr.

ABD, youn olarak Meks ka ve Karay plerden gc amal


gmen kabul etm t r.

Petrol Zeng n Arap lkeler (B rle k Arap Em rl kler , Suud


Arab stan, Kuveyt, Katar, Bahreyn) H nd stan, Pak stan, Banglade,
ran, Msr, Yemen ve d er Arap lkeler nden gmen almtr.

c. Souk Sava Sonras Gler

1989da Berl n Duvarnn yklmasndan sonrak 2 ylda 800 b n


k Doudan Batya g ett .

1991 Krfez Kr z neden yle 4 m lyon k yaad topraklardan


ayrlmak zorunda kalmtr.

1991de Sovyetler B rl n n dalmasyla m lyonlarca esk


Sovyet vatanda kend ler ne yen b r yurt arayna g rm t r.

k nc Dnya Sava sonrasnda srgn ed len 1 m lyona yakn


Alman kkenl Rus vatanda, Kazak standan Almanyaya g
etm t r.

7.2. Uluslararas Gler n Genel Grnm


Kap tal st Bat lkeler , b lg , sermaye ve mallarn btn dnyada
serbest dolamn savunurlarken, nsan hareketl l ve gcnn
serbest dolam konusunda se bu kadar l beral tutum taknmazlar.
Hatta gcnn serbest dolamn konusunda en yksek duvarlar
ve en gl bar yerler Bat devletler kurar. AB lkeler , ABye
yel k tar hler n n ne kadar esk se, dardan gelecek glere
kar o derece olumsuz b r tutum taknmaktadr. Topuolu bu
durumun Baumann h yerar k kreselleme tez n
destekled n fade eder (2012, s.509) Post-Marks stler ve l beral
felsefec ler tarafndan elet r len doum yer ne gre gmenler
kategor ze eden ve dlayan pol t kalar, Bauman tarafndan
kreselleme nde baz uluslarn vatandalar d led kler g b
hareket edeb l rken, d erler n hareketler yasalarn dna
t lmekted r b m nde zetlenmekted r.

Uluslararas G rgtnn 2013 yl rakamlarna gre, 232


m lyonu uluslararas gmen, 740 m lyonu gmen olmak zere
dnyada b r m lyara yakn gmen bulunmaktadr. Yan dnyadak
her 7 k den b r gmen durumundadr.

Mltec ler, snma arayanlar ve lke nde yer nden ed lm


k ler n (YEK) says (16,7 m lyonu mltec , 33,3 m lyonu
YEK, 1 m lyonu snmac olmak zere) 50 m lyon k den
fazladr.

B rlem M lletler Mltec ler Yksek Kom serl (BMMYYK)


2014 sonu ver ler ne gre, dnyada zorla yer nde ed lm
nsanlarn says 59,5 m lyona ulamtr. Bu say k nc dnya
savandan ber en yksek deer fade etmekted r. Bunlardan 19,5
m lyonu mltec , 1,8 m lyonu snmac, 38,2 m lyonu se lke
nde yer nden ed lm k lerden olumaktadr.
Mltec ve snmaclarn yzde 90a yaknn gel mekte olan
lkeler m saf r ederken, refah devletler ndek gmenler n oran
da artmaya devam etmekted r. Artk, Avrupa nfusunun yzde
10dan fazlasn gmenler oluturmaktadr. Baz Avrupa
devletler ndek gmenler n oranlarna bakarsak, ng lterede
yzde 12,4, Almanyada yzde 11,9, Fransada yzde 11,6,
spanyada yzde 13,8, Hollandada yzde 11,7 olduunu
grmektey z. Bahreyn, Kuveyt, Katar, BAE g b Krfez
lkeler nde se gmenler n nfusu yerl halktan daha fazladr.
BAE bu oran yzde 83,7d r. Bu rakamlar ve stat st kler, b ze g
olgusunun dnyadak btn devletler lg lend ren, dnya
s stem n n neml b r b leen olarak karmzda durduunu
gstermekted r.

Castless ve M ller n Gler a k tab, modern dnyadak


uluslararas g hareketler n ve bu g hareketl l n n nasl
yaandn g olgusunun farkl boyutlar asnda ele alr.
Uluslararas glerde d kkat eken yen e l mler n lk srasna
kresellemey koyarlar.

Ulam ve let m aralarnn gel mes dnyann her kes n


daha kolay er leb l r hale get rm , G ddensn dey m yle dnya
apnda toplumsal l k ler n younluu bundan ncek
dnemlerdek nden ok daha ler b r dzeye ulamtr. Toplumsal
etk nl n kresellemes , gerek anlamda dnya apnda
balantlarn ve uluslararas blmnn gel mes b m nde
yorumlanmaktadr.
Kap tal zm le b rl kte kresellemen n dntrd, emek,
alma yaam, rgtlenme b mler , teknoloj ler , let m
yntemler ve ulam alar lkeler arasndak snrlarn ok daha
kolay almasn salamtr.

Dnyamz srekl yen bulular le yen teknoloj k mknlara


kavumakta, modern zm n n metler dnyann her kes ne hzla
yaylmaktadr. Ancak, bu yen bulular ve teknoloj k lerleme,
devletler, toplumlar veya blgeler aras e ts zl kler ortadan
kaldrmam ve en neml s de kresel b r bar ve huzur ortam
na ed lemem t r. 21. yzyl yaadmz bu yllarda nsanlk,
teknoloj k olarak en ler sev yede ken, b rl kte yaama ve
farkllklara tahamml asndan en lkel dnemler n
yaamaktadr. Zorunlu olarak yurdundan ayr yaamak zorunda
kalan nsanlarn says, k nc dnya savandan ber en yksek
sev yeye ulamtr. Yoksulluk, s zl k, alk, kuraklk, doal
afetler, d n, mezhep veya etn k kken farkllklara dayal basklar,
sava, savalar, soykrm, srgn g b nedenlerle doup
bydkler yerlerden baka b r ehre veya baka b r lkeye
gmekted r. Kreselleme sonucunda ok uzun sred r yerle k
olan nsanlk, b nlerce yl sonra adeta gebel e ger dnmtr.

Kreselleme a olarak tanmlanan yaadmz a, zaman ve


mekn olgusunun yen den tanmlanmasn gerekl klmaktadr.
Kreselleme, modern ulam mknlar sayes nde uluslararas g
hareketler n hzlandrmtr. nsanlar daha gvenl ve mreffeh b r
hayat n, srekl olarak (gneyden kuzeye, doudan batya) g
etmekted rler. Her yl yzb nlerce nsan ok zor ve r skl b r
yolculuu gze alarak g srec ne katlmaktadr. ler dek
dersler m zde bu konular daha ayrntl lenecek olmakla b rl kte,
bulunduklar lkelerdek sava veya atmalardan kaan
nsanlarn Akden zden geerek Avrupa lkeler ne ulamak n
her yl b nlerces n n hayatn kaybett n burada fade etmel y z.

Gel m bat lkeler nde sanay ve h zmet sektrler n n ok


gel m olmasna ramen dk nfus ve dourganlk oranlar
yznden nfusun yalanmas srekl b r gc a ortaya
karmaktadr. Gel mem veya gel mekte olan lkelerde yksek
nfus ve dourganlk hz sebeb yle gen ve retken b r nfus
fazlas olumaktadr. k nc dnya savandan sonra gel mekte
olan tm lkelerde hzl b r kentleme yaanmtr. Trk yen n
1950-1980 yllar arasnda tecrbe ett g b , hzl kentleme,
krdan kente g kentlerde s zl k oranlarn artrm, gvences z
ve enformel sektrlerde ylma meydana get rm t r. Bu
gvences z ekonom k ve sosyal ortam genler daha gzel b r
hayat beklent s yle zell kle genler refah devletler ne doru b r
g hareket ne mot ve etmekted r.

Dzenl veya dzens z olsun, kresel g hareketler n n temel


bel rley c s ekonom ve lkeler n duyduu gc ht yac
olmaktadr. ABD, Kanada, Avustralya g b baz lkeler s steml ve
dzenl b r ek lde g gmen kabul ett kler n g lkes
olarak b l nmekted r. ABD 42,8 m lyon gmen saysyla dnya
gmen stokunun ok neml b r m ktarn barndrmaktadr.
Rusya 12,3, Almanya 10,8, Suud Arab stan 7,3, Kanada 7,2,
ng ltere se 7 m lyon gmen says le dnyann en fazla gmen
nfusuna sah p lkeler olarak ne kmaktadrlar.

Gnmzde ulam ve let m mknlarnn gel mes , kresel g


hareketler n hzlandrmtr. Kreselleme anda, ster yasal,
sterse yasad yollardan olsun, b r lkeden baka b r lkeye
gemek ok kolaylamtr.

Dnyann en fazla gmen barndran lkeler sralamasnda st


sralarda yer almasa b le, baz lkelerde se gmen nfusunun
lke nfusunun dah zer nde olduu baz lkeler de
bulunmaktadr. Szgel m krfez lkeler nden B rle k Arap
Em rl kler (BAE) nfusunun yzde 83,7s n gmenler
olutururken, bu oran Katarda 73,8, Kuveytte 60,2 ve
Bahreynde 54,7y bulmaktadr.

7.3. Kresel Sermayen n Yen G Pol t kas


gc gler , 1970lerdek ekonom k darboaz ve Petrol kr z le
b rl kte (zell kle Avrupa lkeler n n) almlarnn
durdurmalarna, 1980lerde se ler n ger dnmeye tev k
ed lmeler ne yer n brakmtr. 1970lerden t baren kresel
sermaye artk daha az gcne ht ya duymaktadr. Sanay lem
lkeler ret m sreler n n esneklemes net ces nde, artk ht ya
duyduklar gcn se thal etmek yer ne, ret m d er lkelere
kaydrma yoluna g tmekted rler. Bylece yen g parad gmas
topluluklar tekleme de l, olduklar yerde sab tlemeye doru
evr lm t r (Topuolu, 2012, s. 505). Emek p yasas da ok uluslu
rketler g b ulus tes leme srec ne g rm t r.

malat sanay nde dk maal ve dk statl ler gel m


lkelerden, gel mekte olan lkelere kaydrmlardr. Dnyann en
byk ve prest jl markalar, tekst lden, b lg teknoloj ler ne kadar
ucuz gc steyen ret mler n gel mekte olan evre lkelerde
yaptrmaktadrlar. Szgel m Trk ye Avrupa ve Uzak Dou
otomot v markalarnn ret m ss olurken, tekst l alannda da
dnyann en byk markalarnn fason ret mler n yapmaktadr.

Kreselleme le b rl kte ret m sreler ndek rgtlenme


b mler , klas k rgtlenmeden farkl olarak daha esnek, akkan,
b ms z ve farkl ortamlara daha kolay uyum salayab len b r hale
gelm t r. Kresel kap tal zm n, sermaye teknoloj emek
l k s yen den kurgulanmtr. ok akkan olan ve sklkla yer
de t ren bu faktr, yen dnemde eme n ek m merkez
olduu yen b r rgtlenme model oluturmaya balamtr.
Klas k kap tal st rgtlenmede, evre lkelerden emek merkez
lkelere tanrken, kreselleme sonras yen rgtlenmede,
sermaye sah b g r mc ler teknoloj k yatrm evre lkeye
yaparak fabr kalarn o lkelere kurmakta ve emek hareket yer ne,
sermayey ve teknoloj y tamaktadr. B r m bana mal yet
drmek n, sermaye eme n ayana g tmekted r. Bylece
sanay rnler daha ucuz b r gc le evre lkelerde
ret lmekted r. Ayrca b r emek g r sk n n nne ge lmekte,
sanay lemen n yarataca evre k rl , salk ve sosyal gvenl k
harcamalar ve d er r skler evre lkelerde braklmaktadr.

Blm zet
Bu blmde kap tal zm le b rl kte balayan kresel g
hareketler n n gel m n B r nc Dnya Savana kadar olan
dnem, k dnya sava arasndak dnem ve k nc Dnya Sava
sonras dnem olarak dnemde ele aldk.

Kresel g grnmne baktk. Dnyann en fazla gmen alan


lkeler n ve nfusuna gre en ok gmene ev sah pl yapan
lkeler n hang ler olduunu rend k.

Son olarak se kresel sermayen n yen g pol t kasna d kkat


ekerek, emek p yasasnn da ok uluslu rketler g b ulus
tes leme srec ne g rd n rend k. Sanay lem lkeler n,
ht ya duyduklar gcn thal etmek yer ne, ret m sreler n n
esneklemes net ces nde, ret m d er lkelere kaydrma yoluna
g tt kler n , bylece yen g parad gmasnn topluluklar tekleme
de l, olduklar yerde sab tlemeye dntn renm olduk.
NTE SORULARI
1. Aadak lkelerden hang s gmen says olarak
en fazla gmen barndran lk 5 lke arasnda yer
almaz?

A)

Fransa

B)

ABD

C)

Rusya

D)

Almanya

E)

Suud Arab stan


2. Nfusuna oranla en yksek gmen oranna sah p
lke aadak lerden hang s d r?

A)

BAE

B)

ABD

C)

Almanya

D)

ng ltere

E)

sra l

3. 1970'leden t baren kresel kap tal zm n, sermaye


teknoloj emek l k s ndek parad gma de kl
sonucunda aadak karmlardan hang s yaplamaz?

A)

Kap tal st Bat lkeler daha fazla gc thal etmek


stem t r.

B)

gc thal yer ne, ret m gel mekte olan lkelere


kaydrlmtr.

C)

malat sanay nde dk statl ler gel m


lkelerden, gel mekte olan lkelere kaydrlmtr.

D)

ret m sreler ndek rgtlenme b mler


esneklem ve akkanlamtr.

E)

Sanay lem lkelerdek youn emek steyen ler,


gcnn ucuz olduu lkelere kaydrlmtr.
4. Aadak lkelerden hang s , smrge gler
dnem nde Avrupa'dan g den gmenler n yerl ler
aznla drerek kurduklar lkelerden b r de ld r?

A)

Brez lya

B)

Kanada,

C)

B rle k Amer ka,

D)

Yen Zelanda

E)

Avustralya

5. 18. yzyln k nc yarsndan sonra sanay lemen n


gel mes n n g ve kentleme asndan en neml
sonucu ned r?

Cevap: Sanay lemen n ht ya duyduu gc


ht yac n nfus kentlerde younlamaya
balamtr.

6. B r nc Dnya Sava'ndan sonra ulus devletler n


snrlarnn yen den z lmes ve yen ulus devletler n
kurulmas kresel g hareketler n nasl etk lem t r?

Cevap:Yen snrlarn z lmes yle baz etn k


gruplar baka b r ulus devlet n coraf snrlar
nde kalmtr. Ykselen m ll yet l k akmlarnn
da etk s yle, ulus devletler homojen b r nfus
yapsna ulamay hedefleyerek, lkedek d er
etn k unsurlar g zorlamlardr.

7. Tamamen dnyann e tl lkeler nden yaplan


glerle kurulan b r devlet olan sra l hang tar hte
kurulmutur?
Cevap:1948

8. Mltec l k uluslararas b r olgu olarak kamuoyu


gndem ne ne zaman gelm t r?

Cevap:k nc Dnya Sava'ndan sonra


smrgec ler n ek lmes yle kurulan zayf
devletlerdek ddet olaylar m lyonlarca nsann
vatanndan ayrlmasna ve mltec durumuna
dmes ne neden olmutur.

9. Souk savan sona ermes yle, 1990'lardan t baren


1 m lyona yakn Alman kkenl Rus vatanda
Kazak stan'dan Almanya'ya g etm t r. Bu Almanlar
Kazak stan'a hang dnemde gelm lerd r?

Cevap:k nc Dnya Sava yllarnda (1941) Volga


Almanlar Kazak stan'a srgne gnder lm lerd r.
10. BMMYK rakamlarna gre 2014 ylnda dnyada
yer nden ed lm k ler n says yaklak olarak ka
k d r?

Cevap:19,5 m lyonu mltec , 1,8 m lyonu snmac,


38,2 m lyonu se lke nde yer nden ed lm k ler
olmak zere yaklak 59,5 m lyon k d r.

CEVAP ANAHTARI
1. a

2. a

3. a

4. a

5. -

6. -

7. -

8. -
9. -

10. -

8. KRESEL DZENSZ GLER


Gr
Her ne sebeple olursa olsun, b r lkeden baka b r lkeye g tmek
n en azndan geerl b r k ml k belges , pasaport, v ze vb. g b
b r takm yasal evrak ve prosedrlere ht ya vardr. Vatanda
olduu lke dnda b r lkede alab lmek, srel veya sres z
oturum alab lmek, veya baka b r lken n vatandalna
geeb lmek ok daha zor ve uzun yasal sreler gerekt rmekted r.
Ekonom k gmenler bu sreler kullanarak, baka lkelere
g deb l rken, genell kle sava ve atmalardan kaan dzens z
gmenler, yasal seyahat prosedrler dndak yollarla d er lke
snrlarn gemekted rler.

Dnya kurulduundan ber nsanlar ekonom k, sosyal veya


gvenl k g b sebeplerle bulunduklar yerle m yerler n
de t rmekted r. nsanlarn yaad yer de t rmes k m zaman
daha mreffeh b r hayat n gnll olarak gerekle rken, k m
zaman se atmalar, savalar, s yas basklar vb. g b kayglarla
zorunlu olarak yaplmaktadr. Ekonom k veya hayat tehl keler
neden yle yaadklar lkeden ayrlmak zorunda kalanlar, nce
tab olarak yasal yollar terc h etmekte, olmazsa yasad yollar
denemekted rler. Yasal olarak h b r m t tamayanlar doal
olarak dorudan dzens z glerle, b r baka lke/lkeler n
snrlarndan gemek stemekted rler. lkeler ndek zorlu hayat
artlarndan baka lkelere yasad yollardan g tmek steyenler,
uluslararas nsan (gmen) kaakl ebekeler n
kullanmaktadrlar.

Dzens z g tanmlarn ve kapsamn ortaya koyarken en temel


bel rley c devletler b rb r nden ayran snr olgusu ve bu
olgunun ynet m n de ne alan g pol t kasdr. Devletler n
snr ynet m demek aslnda g hareketler n ynetmek
demekt r. B r lken n snrlarndan k mler n geeb lece , ge len
lkede ne kadar sre le kalab lece , o lkede alp
alamayaca, yasad yollardan (dzens z olarak) ge lmes
durumunda nasl b r lem yaplaca g b hususlar hem , hem de
d pol t kann b r yansmas olarak g ynet m n n en neml
b leenler n oluturmaktadr.

8.1. Snr Olgusu


Dzens z g tanmlarn ve kapsamn ortaya koyarken en temel
bel rley c m z devletler b rb r nden ayran snr olgusudur. Ulus
devletler n lke snrlar sk skya korumak, b r namus
meseles olarak alglanr. Ayrca kresel terrn trmand
amzda, snrlarn kontrolsz ve z ns z ge lere korunmas
neml b r gvenl k nlem olarak grlmekted r.
Devletler n snr ynet m demek aslnda g hareketler n
ynetmek demekt r. B r lken n snrlarndan k mler n
geeb lece , ge len lkede ne kadar sre le kalab lece , o
lkede alp alamayaca, yasad yollardan (dzens z
olarak) ge lmes durumunda nasl b r lem yaplaca g b
hususlar hem , hem de d pol t kann b r yansmas olarak g
ynet m n n en neml b leenler n oluturmaktadr.

Snr, b r lken n egemenl n n en neml unsurlarndan b r d r.


Yabanc b r n n snrdan geeb lmes b r zne (v ze vb.) baldr.
Bu z n yabanclarn, g tt kler baka b r lkede neler yapp,
neler yapamayacaklarn da kapsar. z n almadan, yan
dzens z olarak b r lken n snrlarn hlal eden yasad
gmenler, o lken n egemenl ne meydan okumu ve ona kar
su lem saylmaktadrlar. Dzens z gler n artmas le, kaak
gmen, kaak, yasad g vb. g b fadelerle g le su,
gmen le sulu b rb r n artran kavramlara dnmekted r.
G pol t kalarnn b r gvenl k sorunu olarak grlmeye
balamasyla, gmenler suu ve yasadl andran, organ ze
sular ve tehl key nde barndran b r topluluk hal ne gelm t r.
Bu pol t ka yasad-dzens z g le her trl mcadeley
merulatrmakta, zaman zaman nsan haklar hlaller ne ve can
kayplarna varan tedb rler dah yasal snrlar nde kabul etmeye
kadar g tmekted r. (Frontex n snr pol t kalarnn Akden zde
gmen lmler n artrmas g b )

Ulus devletler snr ynet m ve snrd etme uygulamalar le


g ynet m n ek llend r rler. Bu kavramlar ayn zamanda
vatanda-yabanc, snrn -dars, b z ve onlar
ayrmlarnn yen den tanmland, k l k ml k kategor ve
pol t kalarnn na ed ld b r alan olarak karmza kmaktadr
(Dan ve Soysren, 2014, s.16; Topuolu, 2012, s.507). Dzenl
veya dzens z gler sonucunda farkl toplumsal ve etn k
gruplarn (gmenler n ev sah b toplumla) b rarada yaamaya
balamalar b z ve onlar arasndak snrlarn anmasna ve k l
k ml k pol t kalarn yen den bel rlenmes ne yol amaktadr.

Devletler n kend vatandalar le darda braktklar d er lke


vatandalar arasndak fark k ml k, pasaport ve v ze g b
gstergelerle tanml ve grnr hale get r r. B r devlet, kend
snrlarndan k mler n ge p, k mler n geemeyece n , geenler n
lke er s ndek hareket alanlarn v ze pol t kalar le bel rler.
Vatanda olduunuz lke dnda b r baka lkeye g d yorsanz,
v ze almanz gerekeb l r. Aldnz v zede hang amala o lkeye
g rece n z bel rt l r. E t m, tur zm veya t car amalarla baka b r
lkede bulunab l rs n z. Ancak amac dnda b r g r mde
bulunduunuzda, yan e t m v zes aldnz halde, yasalara
aykr b mde alrsanz, o lken n s ze sunmu olduu v ze
snrlarn nem ve dzens z gmen olmu olursunuz.

8.2. Dzens z G
Dnya zer nde yoksulluk, doal afetler, salgn hastalklar,
ekonom k skntlar, savalar, atmalar, s yas basklar, ddet
ve baskya maruz kalmalar vb. g b stenmeyen durumlar, nsanlar
a t olduklar topraklardan, vatandalk ba le bal olduklar
lkelerden ayrlmak zorunda brakab lmekted r. Can gvenl
bata olmak zere, ekonom k ve s yas olarak kend s n gvende
h ssetmeyen k ler, s yas snrlar aarak daha gvenl ve huzurlu
olab lecekler n dndkler baka lkelere snmaktadrlar.

Sava ve atmalarn yaand lkelerden, zell kle Avrupa


lkeler ne kamak steyen gmenler, gmen kaaklar veya
nsan t caret yapan su ebekeler aracl le yasa d yollardan
g ederek hedefler ne ulamak stemekted rler.

Artk tm dnyay faal yet alan olarak gren m lyarlarca dolarlk


uluslararas b r sektr hal ne gelen dzens z g, temel olarak b r
lken n topraklarna g r te, o lke tarafndan bel rlenm kural ve
yasalara uyulmamasn, yan yasa d yollardan o lkeye
ge lmes n fade etmekted r. Baka b r lkeye yasad g r
yntemler e tl l k gstermekted r. Snrn her hang b r
blges nden kaak gemek sk kullanlan b r yntem olmakla
b rl kte hava, kara ve den z kaplarndan sahte seyahat belgeler yle
b r lkeye g rmeye almak n kullanlan d er yollar olarak
d kkat ekmekted r.

zetle, Snr tes nsan hareketl l n n devlet otor teler


tarafndan kontrol ed lemeyen tm ynler n kapsayan dzens z
g, gmen kaakl ve nsan t caret le snrl olmayp, yasal
olarak b r lkeye g rd halde v ze sres n ge renler , yasal veya
yasad gmenler n kaak veya zorla altrlmas g b b rok
konuyu ne alan, olduka gen b r kavramdr (Topuolu, 2012,
s.501).
2000 ylnda mzalanan Snraan rgtl Sulara Kar B rlem
M lletler (BM) Szlemes 'ne ek Kara, Den z ve Hava Yoluyla
Gmen Kaaklna Kar BM Protokol yasad g
(dzens z g) yle tanmlamaktadr: B r k n n, yasal olarak
bulunduu lkey terk ederek baka b r lkeye yasa d yollardan
g rmes , yasal yollardan g rd kten sonra sres nde lkey terk
etmemek suret yle, o lkede, yasal z n sah b olmakszn uzun
srel olarak yaamas ve/veya almasdr.

Her zaman snr hlal anlamna gelmeyen dzens z gler her


zaman b r ebeke veya su rgt aracl le yaplmamakta,
zaman zaman b reysel yntem ve g r mlerle de
yaplab lmekted r.

Dzens z gmenl k durumlarn u balklar altnda


zetleyeb l r z :

lke snrlarndan yasa d g r yapmak ve/veya yasa d k


yapmak.

Sahte ya da tahr f ed lm seyahat belgeler ve d er belgelerle snr


kaplarndan g r veya k yapmak.

Yasal mevzuata uygun olarak g r yaplmakla b rl kte, v ze sres


veya v ze muaf yet n n tand kal sres n n b t m nde ya da
yetk l makamlarca ver lm oturum zn n n b t m nde k
yapmayarak, z ns z kamet etmek.

1950lerden sonra balayan gc gler (m saf r gler ) b r


nev evre lkeler nden merkez lkeler ne olan glerd r. Avrupa
lkeler n n ekonom k kr zlerden sonra almn snrlamas
veya durdurmas, g aknlarn durdurmamtr. Avrupa snrlarn
nc dnyaya, evre lkeler ne kar ykselt rken, yasal
yollardan g remeyen gmenler n dzens z glerle snrlar ama
gayretler de hz kazanmtr.

2000l yllardan sonra dzens z g tartmalar hz kazanm,


BMe gre 2003 yl t bar yle uluslararas gn yzde 15-20s n
(30-40 m lyon k ) dzens z gler n oluturmaktadr (Topuolu,
2012, s.506). 2015e gel nd nde se dzens z gmenler n says
k nc dnya savandan sonra en yksek noktaya, 60 m lyona
ulamtr.

8.2.1. Dzens z G ve Enformel Sektrler


Yasal prosedrler zleyerek mltec l k statsne ulaamayan ve
temel nsan haklarndan yararlanmalar vatanda olduklar lke
veya corafya le snrlanan gmenler, dzens z gler le daha
gvenl lkelere snmaktadrlar.

Dzens z g yaratan unsurlarn banda yasad alma


gelmekted r. alma zn olmayan yabanclar, s gortal olarak
veya resm b mde alamadklar n, gvences z, yasal
olmayan b r b mde ve dk cretlerle almaktadrlar. Ksaca,
dzens z gmenler le enformel sektrler arasnda ok yakn b r
l k bulunmaktadr.

Kaak gmen s ler n malat sanay nde dkm, der , metal,


tekst l, konfeks yon, last k-plast k, gda ve frn kollarnda,
gem c l kte, ykleme-boaltma sler nde, h zmetler sektrnde ev
sler , tem zl k, tezgahtarlk, lokanta, elence ve fuhu sler nde,
naat ve tarm sektrler nde kk ve orta lekl sletmelerde
st hdam olana bulab lmekted r (Toksoy, 2008, s.4).

Trk yede genel olarak kaytd st hdam oran ok yksekt r.


Kaak gmen st hdamnn en youn olduu sektrlerden b r
olan naat sektr se Trk yede kaytd almann en yaygn
olduu sektrdr. TK ver ler ne gre, genel st hdamn %
45.4 kaytd ken, bu oran naat sektrnde % 62.2e
kmaktadr (Toksoy, 2008, s.6).

naat sektrndek kaak gmen ler genell kle ksa srel


lerde st hdam ed lmekted r. Proje bazl naat haleler n alan
byk rketler, alt taeronlara vermekte, taeronlar da kaytd
st hdam ett gmen emek gc le ler yrtmekted r.

abuk abuk

stanbulda kaytd lerde alan Afr kallarn, ok dk


cretler karlnda gnlk, hatta saatl k olarak altklar ler
abuk abuk ler olarak adlandrlmaktadr.

stanbulun Tarlaba semt nde, yklacak b nalarn bodrum


katlarnda 15-20 k n n b r evde yaad Afr kal gmenler,
genell kle b na ykm ve moloz ler nde almaktadrlar.
Gmenler altran k ler n srekl abuk olun, abuk olun
demes yle bu kullanm yaygnlaarak, d er ksa srel ve ac l
olarak yaplp b t r len ler n de kullanlr olmutur.
aula gre, Afr kal gmenler naatta, atk toplama
merkezler nde, ev veya kamyon tamaclnda, odun krmada,
araba ykamada, marangoz atlyeler nde gndel k olarak
almaktadrlar. Bazen tem zl k, mal gtrp get rme g b en
vasfsz ler yapan gmen ler, cretler n b t r nce
almaktadrlar. cret gnn sonunda veya b t m nde ver len bu
e t ler n gmenler Trke abuk abuk dey m n
kullanmaktadrlar (2013,s.104).

8.3. Dzens z Gler n nsan Boyutu


Dzens z gmenler, baka b r lken n snrlarndan yasad b r
b mde geeb lmek n mutlaka b r aracya ht ya duyarlar. Bu
araclar, genell kle daha nce ayn yolu kullanm ve daha sonra
bu yollardan nsan transfer n b r meslek hal ne get rm k ler
olmaktadr. M lyarlarca dolarlk b r lem hacm bulunan gmen
kaakl , uluslararas su ebekeler tarafndan
yaplmaktadr.

Madd kazan elde etmek n yasad yollardan gmenler


baka b r lkeye ge ren nsan kaaklar yannda, b r de nsan
t caret ded m z, kuvvet kullanarak veya h le, aldatma, nfuzu
ktye kullanma, k n n ares zl nden yararlanma g b
yntemlerle nsanlarn rzalar dnda karlmas, baka b r
lkeye gtrlmes durumu sz konusudur. Bu k su ve eylem
genell kle b rb r ne kartrlmaktadr. Burada nce gmen
kaakln, sonra nsan t caret ve k s arasndak farklar ele
alacaz.
8.3.1. Gmen (nsan) Kaakl (Smuggl ng)
BM Protokolne gre dorudan veya dolayl olarak madd kazan
elde etmek amacyla, b r k n n vatanda olmad veya da m
olarak kamet etmed b r devlete yasad yollardan g r n n
salanmasdr.

Ulusal ve uluslararas alanlarda b rok devlet n en neml gndem


maddeler nden b r hal ne gelen gmen kaakl, dzens z
gn artmasnn ve nlenememes n n temel sebepler nden b r d r.
Gmen kaaklnn, son dnemlerde uluslararas su
ebekeler tarafndan gereklet r lmes ve kresel nsan
hareketl l n n byk lde bu ebekeler n kontrol altna
olmas neden yle artk nsan kaakl suu, devletler n resm
snrlarna, gmen pol t kalarna ve ulusal gvenl kler ne kar
neml b r tehd t olarak grlmeye balanmtr.

2010 yl sonunda balayan Arap Bahar, Ortadou ve Kuzey


Afr ka lkeler ndek atmalar ve karklklar, gmen
kaakl sularnda dramat k b r arta neden olmutur. Yasad
yollardan gel m lkelere nsan tayan uluslararas nsan
kaakl ebekeler , hem snr gemek steyen nsanlarn
hayatlarn tehl keye atmakta, hem de yasal yollardan g tmeler
hal nde deyecekler cret n kat kat zer nde b r bedel talep
etmekted rler.

BM Uyuturucu ve Su le Mcadele rgtnn 2014te


yaynlad rapora gre, nsan kaaklnn dnyada ulat c ro
40 m lyar dolar bulmaktadr. Europoln yaynlad raporda se
kaaklk ebekeler , Avrupaya tad k lerden saladklar
sahte belgelere ve tama ekl ne gre 5-25 b n Euro almaktadr.
Uluslararas G Grnm Raporuna gre her yl 1.4 m lyon
nsan yasad yollardan Avrupaya g rmekted r. EUROSTAT
ver ler ne gre AB lkeler nde yaklak 20 m lyon nsan kaak
olarak yayor.

8.3.2. nsan T caret (Human Traff ck ng)


nsan t caret , kuvvet kullanarak veya kuvvet kullanma tehd d
le veya d er b r b mde zorlama, karma, h le, aldatma, nfuzu
ktye kullanma k n n ares zl nden yararlanma veya bakas
zer nde denet m yetk s olan k ler n rzasn kazanmak n o
k ye veya bakalarna kazan veya kar salama yoluyla
k ler n st smar amal tem n , b r yerden b r yere tanmas,
devred lmes , barndrlmas veya tesl m alnmas anlamna gel r.

ada klel k olarak n telend r len nsan t caret le mcadele


ed leb lmes n kaynak, ge ve hedef lkeler n etk n b rl ne
ht ya duyulmaktadr. nsan t caret sadece c nsel st smar le
snrl olmayp, zorla altrma, h zmet ett rme, klel k ve buna
benzer uygulamalar da ne almaktadr. Bu su hem ulusal, hem
de uluslararas lekte olab l r. Madurlar, genell kle kadnlar ve
kz ocuklar olmakla b rl kte, erkekler ve erkek ocuklar da nsan
t caret n n madurlar olab lmekted r.

nsan t caret lke nde yaplab ld g b , madurlarn rzalar


dnda baka b r lkeye karlmas/gtrlmes b m nde de
olab lmekted r. Kresel s yasal ve ekonom k dzen n yaratt
st krarszlk ve atma ortam, yen b r hayat arayan nsanlar
araya tmekted r. ares z durumda kalan nsanlar, bulab lme
m d yle kandrlab lmekte, yasad yollardan baka lkelere
gtrlmekte, g d len lkelerde se vaat ed len ler dnda,
smr ve klel k dzey nde lerde altrlmalar nsan
t caret n n farkl boyutlar olarak karmza kmaktadr.

Dzens z gn kaynak lkeler ndek s zl k, yoksulluk,


e t ms zl k, frsat e ts zl , dk yaam standartlar, savalar,
etn k atmalar ve toplumsal c ns yete dayal ayrmclk nsan
t caret ne yol aan temel nedenlerd r.

Hedef lkeler n nsan t caret ne neden olan unsurlar se


kstlayc g pol t kalar, snr kontroller ndek eks kl kler, seks
h zmetler ne ve ucuz gcne yksek talept r.

nsan t caret balk altnda toplanab l r:

Seks t caret : Kadn ve ocuklara seks l yaptrma veya


pornograf k malzeme retme amacyla kullanlmas

Emek t caret : Zorla altrma, d lenc l k yaptrma, crets z


altrma, ev h zmetler nde altrma, suta kullanma ve asker
olarak kullanma

Organ ve doku t caret : Rza alnmadan organ ve dokularn


alnmas

nsan kaaklnn b r baka boyutu da futbol sektrnde kend n


gstermekted r. N jerya, Senegal, Kamerun, F ld Sah ller , Mal ,
G ne g b lkelerde profesyonel l glerde oynayan ve b r Avrupa
lkes ne transfer olma hayal kuram futbolcularn menejerler
tarafndan kandrlarak, Trk ye g b lkelere get r lmekted r.
Trk yede 1. veya 2. L g ne transfer vaad yle kandrlarak
get r len Afr kal futbolcular, Federasyona para verece z d yen
sahte menejerlere eller ndek tm paralar kaptrmakta ve
stanbulda ares z braklmaktadr. Baz futbolculara amatr
l gdek takmlar tarafndan crets z oynamalar tekl f ed lmekted r.
Bu durum yen b r sektr olarak futbol klel olarak
adlandrlab l r.

Uluslararas alma rgtnn (ILO) 2005 ylnda yapt


tahm ne gre, dnya zer nde nsan t caret ne maruz kalan 12,3
m lyon madur varken bu say 2012 ylnda 20,9 m lyon olarak
tahm n ed lmekted r. Bu rakamn % 55n n zorla altrlan gen
kz ve kadnlardan olutuu ve ayrca onlarn da % 98 n n c nsel
st smar maduru olduklar ve zorla fuhu amal kullanldklar
ya da altrldklar bel rt lmekted r. Ayrca c nsel amal st smar
ekl n n gem yllara kyasla olduka art gsterd ve d er
madur yet alanlarndan daha fazla ne kt
deerlend r lmekted r (ILO, 2012den Aktaran Sever, M. Ve
D erler , 2012, s.19).
Trk ye nsan t caret le mcadele konusunda uluslararas kurum
ve kurulularla b rl nde b r mcadele yrtmekted r. 13
Aralk 2000 tar h nde Snr aan Organ ze Sularla Mcadele
Szlemes ve bu szlemen n ek olan nsan T caret n n,
zell kle Kadnlarn ve ocuklarn T caret n n nlenmes ne,
Durdurulmasna ve Cezalandrlmasna l k n Protokol Trk ye
tarafndan mzalanmtr. Szkonusu szleme ve protokol, 2003
ylnda TBMMde onaylanm ve Resm Gazetede yaymlanarak
yrrle g rm t r.

Daha nce Emn yet Genel Mdrl (EGM) bnyes nde


yrtlen mcadele, 2014 ylnda yrrle g ren Yabanclar ve
Uluslararas Koruma Kanunu le G dares Genel Mdrlne
devred lm t r. G dares Genel Mdrl bnyes nde nsan
T caret Madurlarn Koruma Da res Bakanl hdas ed lm t r.

8.3.3. nsan T caret le Gmen Kaakl Arasndak


Farklar
Kresel lekte hem dzenl (yasal gler), hem de dzens z
(yasad gler) gn artarak devam etmes nsan t caret ve
gmen kaakl olaylarnn da artmasna neden olmutur.
ounlukla her k eylem n ayn su olduu zanned lmes ne
ramen, bu k rgtl su arasnda baz farkllklar
bulunmaktadr. Temel olarak bu farkllklar u ek lde
sralayab l r z:

nsan t caret n n gereklemes n madurlarn zorlanmas,


kandrlmas sz konusuyken, gmen kaaklnda esas olarak
gmenler n rzas sz konusudur.

Gmen kaaklnda yasad gmen le su rgt arasndak


l k ou zaman snrn yasad yollardan ge lmes le sona
ermekteyken, nsan t caret nde madur le su rgt arasndak
l k madurun rades dnda devam etmekted r.

nsan t caret nde k ler n st smar sz konusuyken, gmen


kaaklnda st smar amac yoktur.

Gmen kaakl devlet aleyh ne lenen b r su ken, nsan


t caret k ye kar lenen ve ar nsan haklar hlaller ne neden
olan b r sutur.

Gmen kaakl her zaman snr aan n tel k gster rken, nsan
t caret n n her zaman snr aan zell yoktur.

www.countertraff ck ng.orgmed af les5brosur.pdf

TC ler Bakanl Koord nasyonunda AB Fonu le IOM


Tarafndan Hazrlanan Trk yen n nsan T caret le Mcadele
abalarnn ve Tm nsan T caret Madurlarnn Adalete
Er mler n n Desteklenmes Projes E t m Modl Bror, s.9

nsan t caret le mcadele kapsamnda ler Bakanl G


dares Genel Mdrl bnyes nde kurulan nsan T caret
Madurlarn Koruma Da res Bakanlnn grevler u ek lde
bel rlenm t r :
1. nsan t caret yle mcadele ve madurlarn korunmasna l k n ve
lemler yrtmek

2. nsan t caret yle mcadele ve madurlarn korunmasna l k n


projeler yrtmek

3. nsan t caret madurlarna ynel k yardm hatlarn kurmak,


letmek veya lett rmek

nsan T caret R sk Tayan Gruplar

A leler n kaybetm ocuk ve kadnlar

Bekr veya boanm ocuklu kadnlar

s z ve yoksul kadn ve erkekler

A le ddete maruz kalm kadn ve ocuklar

Kayt d seks ler

Kaytd sektrlerde alanlar

Blm zet
Bu blmde nce snr olgusu ve dzens z gler, daha sonra se
gmen kaakl, nsan t caret ve k s arasndak farklar
ayrntl b r b mde ele aldk.

Ulus devletler n snrn ne anlama geld n , snrn ndek ler


ve dndak ler ayrmnn aslnda g ve gmen pol t kalar le
l k l olduunu rend k.
Baka b r lke snrndan geeb lmek n baz prosedrler n
gerekt n , yasal yollardan snrlardan geemeyenler n nsan
kaaklar veya nsan t caret ebekeler aracl le baka b r
lkeye g rmek sted kler n rend k. nsan t caret ve nsan
(gmen) kaaklnn nsan ve t car boyutlarn, ve k s n n
ayn ey olmadn rend k

NTE SORULARI
1. B r k n n vatanda olduu lke dndak b r
lkeye geeb lmek n ht ya duyduu z n belges ne
ne den r?

Cevap:V ze

2. nsan t caret devlete kar de l, b reylere kar


lenen ve ar nsan haklar hlaller ne neden olan b r
sutur.

A)

Doru
B)

Yanl

3. Aadak lerden hang s dzens z gmenl k


durumlarndan b r de ld r?

A)

Yabanclarn kalabalk gruplar hal nde gmrkten


gemes

B)

lke snrlarndan yasa d g r yapmak ve/veya yasa


d k yapmak.

C)

Sahte ya da tahr f ed lm seyahat belgeler ve d er


belgelerle snr kaplarndan g r veya k yapmak.

D)

Yasal v ze sres b tmes ne ramen baka b r lkede


kalmaya devam etmek.
E)

Sadece tur st v zes ne sah p olduu halde cretl b r te


almak.

4. Enformel p yasasnda "abuk abuk" tab r hang


ler n kullanlmaktadr?

Cevap:Genell kle kayt d gmenler tarafndan


yaplan ve cret b t m nde alnan ksa srel
tem zl k, mal nd r p b nd rme g b vasfsz ler n
kullanlmaktadr.

5. Kuvvet kullanarak veya h le, aldatma, nfuzu


ktye kullanma, k n n ares zl nden yararlanma
g b yntemlerle nsanlarn rzalar dnda karlmas
veya baka b r lkeye gtrlmes aadak
kavramlardan hang s le fade ed l r?

A)
nsan t caret

B)

nsan kaakl

C)

Gmen kaakl

D)

Kaaklk

E)

rt kap

6. B r k n n vatanda olmad veya da m olarak


kamet etmed b r devlete yasad yollardan g r n n
salanmasna ne den r?

Cevap:Gmen kaakl
7. nsan t caret n n younlat temel sektr
hang ler d r?

Cevap:Emek t caret , seks t caret , organ ve doku


t caret .

8. ILO aadak hang kuruluun ksaltmasdr?

A)

Uluslararas alma rgt

B)

Uluslararas G rgt

C)

Avrupa stat st k Kurumu

D)

BM Uyuturucu ve Su le Mcadele rgt


E)

BM Nfus Fonu

9. Aadak nsan gruplarndan hang s nsan t caret


asndan en r skl gruplar arasnda saylamaz?

A)

A le b rlemes yapmak n bekleyen gmen a leler

B)

A leler n kaybetm ocuk ve kadnlar

C)

s z ve yoksul kadn ve erkekler

D)

A le ddete maruz kalm kadn ve ocuklar

E)

Kayt d seks ler


10. Aadak maddelerden hang s gmen
kaaklnn zell kler nden b r de ld r?

A)

Gmenler n rzalar dnda gtrlmes

B)

Sahte veya alnm belgelere nsanlarn snrdan


ge r lmes

C)

B r lke snrnn yasad yollardan almas

D)

Devlete kar lenen su olma zell

E)

Uluslararas su ebekeler yoluyla yaplmas


CEVAP ANAHTARI
1. -

2. a

3. a

4. -

5. a

6. -

7. -

8. a

9. a

10. a

9. AVRUPAYA DZENSZ GLER


Gr
Son zamanlarda Akden zde meydana gelen gmen fac alar le
gndeme gelen dnyadak g hareketl l , zell kle AB
lkeler n n yz b nlerce dzens z gmen le yzlemes yle adeta
ynet lemez hale gelm ve b r kr ze dnmtr.

Avrupa lkeler Ortadou, Asya ve Afr ka lkeler ndek


savalardan kaarak lt ca edecek lke arayanlarn lk
hedefled kler yerler olmaktadr. Akden z geerek AB snrlarna
ulaan dzens z gmenler, talya ve Yunan stana zer nden d er
lkelere gemeye almaktadrlar. Sur yedek sava AB
lkeler ndek dzens z gmen kr z n y ce trmandrmtr. 2015
ylnda talya ve Yunan stan zer nden gelen dzens z
gmenler n says 200 b n geerken, bunlarn yarya yaknn
Sur yel ler oluturmaktadr. Avrupaya gelen gmenler n d er
kaynak lkeler n se Afgan stan, Pak stan, Irak, Er tre, N jerya,
Somal g b lkeler oluturmaktadr.

Bu blmde nce Avrupadak gmenler ve dzens z gler


konusu ele alacaz. Daha sonra se dzens z g rotalarnn k
merkez lkes talya ve Yunan stana gler leyecek, son olarak
se Akden zdek gmen lmler ve arama kurtarma programlar
konusuna de nece z.

9.1. Avrupaya Gler


Gnll gler kapsamnda deerlend rd m z, nsanlarn daha
y b r yaam n, ekonom k nedenlerle yaadklar eh rler ve
lkeler de t rmeler sadece nde yaadmz aa a t b r olgu
de ld r. Ancak, k nc Dnya Sava sonrasnda ekonom k
glerde neml b r de m yaanmtr. k nc Dnya Savann
ardndan yklan ve alacak gcn neml lde y t ren
Avrupann yen den mar n gereken gc n Bat Avrupa
lkeler n n nce Avrupa, sonra se Trk ye ve Kuzey Afr ka
lkeler nden gc thal ett kler n grmektey z. Bu gler n en
neml n tel , devletler n karlkl stekler ve anlamasyla,
b reyler n Avrupaya k tlesel gc gler ne dah l olmasdr.
ken Avrupann ayaa kaldrlmas n l beral ekonom k
pol t kalarn b r uzants olarak tev k ed len ve neredeyse
kutsanan gmenler, Avrupada ekonom k skntlarn ba
gstermes yle lk ncel kl olarak stenmeyen toplumsal grup
olarak grleb lmekted r.

1970lerdek petrol kr z le balayan dnem, Avrupa lkeler n n


gmenlere bakn de t rm , gc g durdurulmu,
sonrak yllarda da Avrupada gmen saysnn azaltlmas n
ger dn tev kler , v zeler, alma zorluklar, oturum ve
vatandalk lemler ndek prosedrler, a le b rlemeler ne
get r len kstlamalar vb uygulamalar le gmenlere olan poz t f
pol t kalar, yava yava negat f b r algya doru evr lm t r.

1970ler n ortalarndan t baren gmenlere ynel k bak as da


de m , Souk Sava sonrasnda da gvenl k kavramnn
yen den tanmlanmtr. Bu yen yaklama gre, nsan-odakl,
evre, yoksulluk ve nfus hareketler g b b rok konuyu ne
alan, aslnda g gvenl k s stem n n merkez ne yerlet ren,
yen b r gvenl k anlay ortaya kmtr.
1990lardan t baren vme kazanan gn gvenl klet r lmes ,
kalknma ve gvenl k arasnda gl b r ba kurarak, gvenl ks z
kalknma, kalknmasz gvenl k olmaz anlay zer nde
ykselm t r (Aktaran Koca, 2014, s.58). Kalknma ve g
arasnda kurulan ba, gel m ve azgel m lkeler arasndak
ayrm ereves nde ncelenerek, gel m lkeler n aslnda
kalknma yaklamlaryla azgel m toplumlar ynetmey ve
g kontrol altna almay amaladklar b m nde elet r lm t r.
Duff elde gre,

Kalknma, zeng n ve fak r lkeler arasndak ekonom k uurumu


azaltmak ya da zeng n lkelerdek sosyal gvencey fak r lkelere
yaymak g b konularla lg l olmaktan z yade, azgel m l n
dzens z gmenler, snmaclar, ulus tes kayt d ekonom ler
ya da su alar g b dolamla lg l st krar bozucu etk ler n
kontrol etme ve ynetme lev n yer ne get ren b r gvenl k
teknoloj s d r (2007, s. xden Aktaran Koca, 2014, s.59).

Gmenlere ynel k negat f yaklamlarn tamamen ekonom k


kayglara balamak da doru de ld r. nceler sosyo-ekonom k
problemler n kayna g b grlen gmenler, zamanla su ve
terr g b sorunlarla da l k lend r lmeye balanmtr. 11 Eyll
saldrs, Avrupa lkeler n n gmen kart pol t kalarn daha
grnr hale get rm t r. Bu saldrs sonrasnda nce
Mslmanlar ve terr, sonra g ve su arasnda b r balant
kurulmu ve Mslman gmenler terr olaylar le
l k lend recek ayrmc ve rk pol t kalar yaygnlamaya
balamtr.
Dzenl gler genell kle g veren ve g alan lkeler arasnda
karlkl mzalanan anlamalarla, planl ve kontroll b r b mde
yrtlmekteyd . Ancak, dnyadak ekonom k kr zlere bal
olarak g alan lkelerde zamanla almlarn snrlam, hatta
durdurmulardr. Ancak, b reysel olarak gler b tmem ve
Avrupa lkeler ne daha nce dzenl gmenler n at yoldan,
dzens z b r b mde de devam etm t r.

2013 yl t bar yle AB lkeler nde 50 m lyondan fazla gmen


yaamaktadr. Bu gmenler n tamamnn anlamalaryla veya
dzenl gler le geld kler n sylemek elbette k mmkn
de ld r. AB lkeler ne yasad yollardan g ren veya v zel g rd
halde v ze sres n aarak kaak durumuna den gmenler, AB
lkeler n n oturum veya vatandalk artlarn salayarak zamanla
gmenl k ve vatandalk haklarna sah p olab lmekted rler.

AB lkeler nde Almanya, ng ltere ve Fransa en fazla gmen


barndran lkeler olarak d kkat ekmekted rler. Almanya 9
m lyon 845 b n, ng ltere 7 m lyon 824 b n, Fransa se 7 m lyon
439 b n gmen says le lke toplamda ABdek gmenler n
yarsna yaknna ev sah pl yapmaktadr.

AB lkeler ndek gmenler n oran ortalama olarak yzde 11


c varndadr. Nfusuna gre en fazla gmen barndran lkelere
baktmzda se, Lksemburgun yzde 43 le lk srada,
sv ren n se yzde 29 le k nc srada yeraldn grmektey z.
sve, rlanda ve Avusturyada gmenler n oran yaklak yzde
16 ken, spanya ve Norvete yaklak olarak yzde 14, ng ltere,
Almanya, Fransa ve Hollandada se yzde 12 c varndadr.
Bel ka ve Dan markada yzde 10 orannda olan gmen nfus,
d er AB lkeler nde se yzde 10un altndadr. Yaklak 2
m lyon gmen barndran Trk ye se gmenler n oran sadece
yzde 2,5 c varndadr.

9.2. Avrupaya Dzens z Gler


lkeler ndek sava, atma ve s yas basklardan kaan
azgel m ve genell kle Mslman lkelerden gelen snmaclar
ve mltec ler ncel kle Avrupa lkeler olmak zere, Amer ka,
Kanada ve Avustralya g b Batl refah devletler ne ulamay
hedeflemekted rler. Dzens z glere kar snrlarn sk skya
kapatmak steyen Avrupa B rl (AB) lkeler se, zell kle
Akden z geerek talya ve Yunan stan zer nden g r yapan
yasad glere kar ares z kalmaktadr.

2014 ylnda 230 b nden fazla gmen Akden z geerek Avrupa


lkeler ne g r yapmken, bu say 2015 n lk 6 aynda 160 b ne
yaklamtr. Dzens z gmenler n yzde 99u talya ve
Yunan stan zer nden AB snrlarna ulamtr. AB lkeler ne
ulamak steyen dzens z gmenlerden, 2000e yakn se
hayatn kaybetm t r.
Uluslararas glere ulus-devlet perspekt ften bakmak, dzens z
g hareketl l n tam olarak anlamamz zorlatrab l r. Ulus
devletler dzens z gler ulus devlet snrlarna, dzen ne,
vatandalk ve sosyal refah rej mler ne kar b r meydan okuma
olarak grmekted rler. Kend vatandalarna, yerl lere kar
gmenler yabanc olarak konumlandrmaktadr. Daha sonra se
gmenler, yasal, yasal olmayan, dzens z, kaak, katsz vb. g b
alt kategor lere ayrlarak tek let r lmekted r. 11 Eyllden sonra
se gvenl k b r sylem n hak m olmasyla, gmenler lke
gvenl n b r tehd t olarak grlmeye balanmtr (ner,
2012, s.14).

Kontrolsz b r b mde AB snrlarna ayak basan dzens z


gmenler, kresel terr olaylarnn trmanmasyla potans yel
sulular olarak grlmeye balanmtr. zell kle Mslman
gmenler, Avrupann gvenl klet rme srec n n temel nesneler
durumuna gelm t r. Medya ve kamuoyunda g ve su, gmen
ve sulu, terr ve slam, Mslman ve gmen kel meler n n ok
sk b rl kte kullanlmas gmenler ve zell kle Mslman
gmenler su ve terr le zdelet rme abas olarak
okunmaktadr. Refah devletler ne ve bu devletler n gvenl ne
kar neml b r tehd t unsuru olarak resmed len bu gmen
gruplar, Avrupa lkeler tarafndan stenmeyen ve e tl kontrol
mekan zmalar le gzet lmes gereken unsurlar olarak
alglanmaktadr. Refah devletler n n kalknma programlar ve
sylemler b l nl olarak gvenl k temel zer ne na ed lerek,
kend ler nden farkl kltrel ve d n zell klere sah p dzens z ve
fak r gmenler, snmaclar, mltec ler, Avrupa lkeler nden
uzak tutulmak stenmekted r.

11 Eyll saldrlarnn hemen arkasndan, AB ve zell kle


Almanya, ng ltere g b lkeler g uygulamalarn ulusal
gvenl k kavram ve terrle mcadele kanunlar ereves nde
yen den yaplandrmlardr. B rb r nden farkl olan g ve su
oranlarndak art arasnda neden-sonu l k s kurulmu ve bu
olgularn benzer ya da ayn gvenl k-merkezc pol t kalarla
ynet lmes terc h ed lm t r (Koca, 2014, s.61). Kocaya gre
V ze, mltec ve vatandalk pol t kalarnn sertlemes , AB
ndek Mslman gmenler n gzetlenmes n n vme
kazanmas, rad kalleme ve entegrasyon pol t kalar arasnda
kurulan ba, snr d etme prat kler n n ceza hukuku yoluyla
de l g yasalaryla uygulamaya ge r lmes n n terrle
mcadele tedb rler olarak sunulmas bu srec n neml
gstergeler d r (2014, s.61).

9.3. Dzens z G Yollar


Bat Avrupaya doru yaplan dzens z glerde Trk ye dnda
Kafkasya, Afr ka, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Bat ve
Gneydou Akden z, Balkanlar, Bosna-Hersek g b farkl b rok
gzergh kullanlmaktadr.

Aslnda Avrupaya olan dzens z glerde olduu g b , tm


dnyadak dzens z g rotalarnn, dzenl g yollarndan farkl
olmadn, ancak yasal yollardan g etme mkn
bulamayanlarn, ayn gzerghlar yasad yollardan kullanmak
sted kler n grmektey z. Fa st buna rnek olarak Trk yeden
Almanyaya ynel k mltec aknlarn rnek gster r. Fa ste
gre, 1980dek asker darbe ve sonrasndak PKK le yaanan
s lahl atma dnemler nde Trk yeden kaarak Avrupa
lkeler nde snma arayan mltec ler, daha nce almak n
g den yasal gmenler n kullandklar yollar tak p etm t r (2003,
s.123).

Avrupaya en byk dzens z gmen aknlar Akden z n


gmenler tayan bot ve tekneler le almas le gelmekted r.

Akden zde d kkat eken temel g rotas bulunmaktadr:

1. Trk yeden Yunan stana ge ler n yapld Dou Akden z rotas,

2. Avrupaya en fazla gmen aknnn yaand Tunus ve L byadan


Malta ve talyaya ge ler n olduu Orta Akden z rotas

3. Cezay r ve Fastan spanya ve Fransaya ge ler n olduu Bat


Akden z rotas
Refah devletler olarak grlen AB lkeler ne kaak yollardan
ulama konusunda talya ve Yunan stann zell kle ele alnmas
gerekmekted r. nk 2014 yl stat st kler ne baktmzda
Akden zden geerek Avrupaya ulaanlarn yzde 99unun bu k
lkeye ulatklarn grmektey z.

9.3.1. talya zer nden Gler


talyaya gelen gmenler n byk ounluunu Er tre, N jerya,
Somal , Gamb ya, Sudan ve Senegall gmenler olutururken,
2012 ylndan t baren bu l steye ok ddetl b r savan
yaand Sur ye de eklenm t r. Bu lkeler n gmenler , gmen
kaaklar araclyla Arap bahar le byk b r ynet m boluu
yaayan L bya ve Tunus zer nden talyaya ulamaktadrlar.

Gmenler n talyaya geld aylara bakldnda N san ayndan


sonra ncek aylara nazaran on kata kadar byk b r art olduu
grlmekted r. Bunun temel nedenler nden b r n n Akden z ok
da gvenl olmayan teknelerle gemen n k aylarnda b raz daha
zor olmasdr.
Human R ghts Watch (HRW) June 2015, TheMed terranean
M grat on Cr s s, Why People Flee, Whatthe EU Should Do,
Pr nted n the Un ted States of Amer ca

9.3.2. Yunan stan zer nden Gler

Avrupaya Yunan stan zer nden ulaan gmenler se,


Trk yeden zell kle Trk karasularna ok yakn olan Yunan
Adalarna gemekted rler. Yunan stana geen gmenler n
uyruklarna baktmzda, talyaya geenlerden daha farkl
olduunu grmektey z. Bu gmenler n Trk yey b r trans t lke
olarak kullanan Afgan stan, Pak stan, Irak ve ran uyruklular
olduunu grmektey z. Sur yedek savatan sonra se bu
l sten n bana Sur yel ler yerlem t r.

2015 n lk 5 aynda Yunan stana ulaan gmenler n yzde


56sn Sur yel , yzde 25 n se Afgan stanl gmenler
oluturmaktadr.

2014te toplam 34.442 k Akden z geerek Yunan stana


ularken, 2015 n lk 7 aynda bu rakam k katn geerek 125
b n amtr.

9.4. Gmen lmler ve Kurtarma Programlar


9.4.1. Gmen lmler
Akden z dnyann en lmcl g yolu olarak tar he gem t r.
BMMYK ve UG rakamlarna gre dnyadak gmen
lmler n n byk ounluu Akden z geerek Avrupaya
ularken meydana gelen tekne ve bot kazalar neden yle
olmaktadr. 2014 ylnda 3419 k Akden zden Avrupaya
geerken hayatn kaybetm ken, bu rakam, 2015 n lk 6 aynda
1914e ulamtr.

9.4.2. Kurtarma Programlar


L bya bata olmak zere Kuzey Afr ka lkeler nden Akden z
yoluyla Avrupaya ulamaya alan dzens z gmenler le lg l
olarak ABn n yaklam, gmenler n kurtarlmasndan z yade,
snrlarn korunmasna odaklanm durumdadr. ng ltere,
Avrupaya daha fazla gmen n bu tehl kel yolculua
zend rece gerekes yle arama kurtarma operasyonlarna katkda
bulunmay reddetmekted r. AB, arama kurtarma faal yetler ne
kaak gmenler cesaretlend r r kaygsyla yatrm yapmazken,
BMMYK, arama kurtarma almalarnn yeters z olmasnn her
yl b nlerce gmen n boulmasna neden olduunu fade
etmekted r.

Mare Nostrum

Ek m 2013te Akden zdek Lambedusa adas yaknlarnda 366


mltec n n hayatn kaybetmes nden sonra kurulmutur. Lat nce
b z m den z anlamna gelen Mare Nostrum, Akden zdek
gmenler n talyan donanmas aracl le yrtlen b r nsan
yardm /arama kurtarma programdr. Mare Nostrum le talyadan
L bya aklarna kadar uzanan 70 b n k lometrekarel k b r alanda,
Lambedusa Adasnn 100 den z m l gney ne kadar tarama ve
kurtarma almalar yaplab l yor.
talya, bu kurtarma program n aylk 9 m lyon Euro harcyordu.
Bu kurtarma program le Ek m 2013-Ek m 2014 tar hler arasnda
140 b nden fazla gmen kurtarlmtr. talya ABn n vaat ett
katky salamad n Kasm 2014te Mare Nostrum programn
sonlandrmtr. AB lkeler bu mal yet paylamak stemed kler
n, talya programn sonlandrarak, Tr ton programn
kullanmaya balad. Tr tonun yeters z kapas tes neden yle
yzlerce gmen hayatn kaybetm , N san 2015te L bya
aklarnda batan nde 950 k n n bulunduu b r tekneden
sadece 28 k kurtarlab ld .

Tr ton

AB Snr Koruma rgt Frontex n ngrd b r sah l gvenl k


program olan Tr ton, Mare Nostrumdan ok farkl b r program.
Tr ton b r arama kurtarma program olarak grlmyor. Frontex n
kend arama kurtarma gem ler bulunmuyor. AB yes lkeler
tarafndan ver len dn gem lerle kurtarma programlar
yrtlyor. talya ve Maltann 30 den z m l ana kadar snr
devr yes yapyor. Bu alan se tekne fac alarnn youn olarak
meydana geld blgeden ok uzak. Tr tonun btes aylk 2,9
m lyon Euro.

Blm zet
Bugn AB lkeler nfuslarnn ortalama yzde 10dan fazlasn
gmenler oluturmaktadr. k nc Dnya Savandan sonra
ortaya kan gc a lkeler n karlkl anlamalaryla
m lyonlarca y ge c olarak Avrupa lkeler ne tam,
zamanla ge c ler kalclamtr. Bu lere laveten
anlama d gelen gmen ler ve sonrasnda kaak yollarla
gelen dzens z gmenler le gmen nfusu srekl artmtr.

11 Eyll ve sonrasnda AB bakentler nde meydana gelen terr


olaylar, gmenler le l k lend r lm ve gmenler potans yel
sulular olarak damgalanmtr. Avrupa g pol t kalar gvenl k
ncel kl olarak kurgulanmaya balam ve yasad yollardan AB
snrlarn amann zorlatrlmas n adeta b r Avrupa Kales
na ed lm t r.

Bu blmde AB lkeler ne gelen dzenl ve dzens z gler ve


Avrupann dzens z gmenlere kar gel t rd pol t kalar ele
aldk. Dzens z glerde talya ve Yunan stann durumunun ne
olduunu, gmen lmler n n nedenler n ve gmen kurtarma
programlarn rend k.

NTE SORULARI
1. Aadak lkelerden hang s 2014-2015 yllarnda
Avrupa'ya gelen dzens z gler n lk 5 kaynak lke
arasnda bulunmaz?

A)
Msr

B)

Sur ye

C)

Afgan stan

D)

Er tre

E)

Somal

2. AB ye devletler nde nfusuna gre en yksek


gmen oranna sah p lke aadak lerden hang s d r?

A)

Lksemburg

B)
ng ltere

C)

Almanya

D)

Fransa

E)

talya

3. Akden z' geerek yasad yollardan Avrupa'ya


g tmek steyen gmenler n en sk karaya ktklar k
lke aadak seeneklerden hang s ne doru olarak
ver lm t r?

A)

talya ve Yunan stan

B)

taya ve Malta
C)

spanya ve talya

D)

spanya ve Yunan stan

E)

Malta ve Yunan stan

4. Avrupa'ya Akden z zer nden g tmek steyenler n


temel gzerghlar hang ler d r?

Cevap:Dou Akden z, Orta Akden z ve Bat


Akden z yollar

5. Avrupa'ya yasad yollardan g r yapmak sterken


hayatn kaybedenler n en fazla olduu gzergh
neres d r?

Cevap:Tunus - L bya le Malta - talya arasndak


Orta Akden z yoludur
6. 11 Eyll saldrsnn gmen pol t kalarna nasl b r
etk s olmutur?

Cevap: Avrupa lkeler n n gmen kart


pol t kalar daha grnr hale gelm , ayrmc ve
rk hareketler yaylm ve gvenl k merkezl g
pol t kalar hak m olmaya balamtr.

7. BMMYK ve UG rakamlarna gre 2014 ylnda


Akden z' gemek sterken hayatn kaybeden
gmenler n says ne kadardr?

Cevap:3419 k

8. Ek m 2013te Akden zdek Lambedusa adas


yaknlarnda 366 mltec n n hayatn kaybetmes nden
sonra kurular ve Lat nce b z m den z anlamna gelen
kurtarma programnn ad ned r?
Cevap:Mare Nostrum

9. AB Snr Koruma rgt Frontex n ngrd b r


sah l gvenl k program ned r?

Cevap:Tr ton

10. Heryl b nlerce gmen n Akden z'de hayatn


kaybetmes ne ramen, Avrupa lkeler n n kurtarma
programlarna yeterl btey ayrmak stememeler n n
temel neden ned r?

Cevap:Etk l ve yeterl kurtarma programlarn


kaak yoldan Avrupa'ya gelmek steyenler
zend rece ve cesaretlend rece kaygs.

CEVAP ANAHTARI
1. a

2. a

3. a

4. -

5. -

6. -

7. -

8. -

9. -

10. -

10. GVENLK G
POLTKALARI VE GMEN
KARITLII
Gr
Avrupa B rl (AB) ortak ekonom k pol t kalar gereklet rmek
amacyla balayp, zaman nde s yas b r oluuma doru
evr lm t r. Bu dnm, kresel anlamda meydana gelen
gel melere kar AB lkeler n n ortak b r pol t ka bel rlemes n ,
ve d gvenl k konularnda b rl kte hareket ed lmes n
gerekt rmekted r. AB lkeler , terr zm, organ ze sular, v ze,
dzens z g ve lt ca g b gvenl k konular kapsamnda
deerlend rd sorunlara daha kolay zm bulab lmek n
btnlemeye g tmekted r. Snrlarn kresel g dalgalarna kar
her geen gn glend ren AB zamanla oluturduu korumac
gvenl k pol t kalar le Avrupa Kales na etm t r.

Avrupa Kales n tahk m edeb lmek n Dubl n Szlemes le


adm atan AB lkeler , daha sonra EURODAC s stem le kend
snrlar ndek dzens z gmenler n parmak zler n alarak
ortak b r ver taban oluturmutur. Frontex le b rl n snrlar
korumak zere b r ajans kurarak neml yatrmlar yaparken, b rl k
lkeler dndak nc lkelerde ger kabul anlamalar
mzalamak suret yle, dzens z gmenler snrlar dna
karmak stemekted r.

10.1. Gvenl k G Pol t kalar


Dzens z gn artmasyla, bu g denet m altna almak steyen
lkeler n pol t kalarnda da neml de kl kler olmutur.
ncel kle g b r sorun ve tehd t olarak grlmeye balanm,
denet m mekan zmalar gvenl k b r sylem ve yasal
dzenlemeler zer ne na ed lm t r. 11 Eyllden sonra, Mart
2004 Madr d, Temmuz 2005 Londra ve Mart 2012 Fransa
Toulouseda yaanan terr olaylarna bu lkelerdek gmenler n
de karm olmas, gmenlere olan gvens zl daha da
artrmtr (ner, 2012, s.15).

Avrupa lkeler n n Ortak Pazar ve engen uygulamalar le


btnlemes yle snrlar ortadan kaldrlmtr. Bu btnleme,
gn b r gvenl k a douraca, yasad gmen saysn
artraca end eler n artrm ve n hayet gn b r gvenl k
sorununa dnmes srec n hzlandrmtr. Avrupa lkeler n n
her b r n n s yas , coraf ve ekonom k yap ve yaklamlarnn
tamamen ayn olmamas, gvenl k zaf yet konusundak kayglar
da artrmaktadr. talya, spanya ve Yunan stan g b lkeler n
zell kle Akden zden yasad yollardan Avrupaya glere kar
daha savunmasz olmas, d er AB lkeler n n gmen aknlarna
kar yeterl duyarlla sah p olmamalarna neden olab lmekted r.
zell kle talya ve Yunan stan, gmenlerle mcadelen n
ekonom k olarak klfet ne kar AB lkeler n daha fazla
sorumluluk almaya armaktadrlar. Ksaca g ve gmenler
ABn n sadece ekonom k de l, gvenl k pol t kasnn da neml
b r bel rleyen durumundadr.

10.1.1. Avrupa Kales veya Kale Avrupas


Avrupa B rl (AB), ye lkeler arasndak snrlar ortadan
kaldrrken, AB dndan gelmek steyenlere kar ok kat
snrlayc pol t kalar uygulamalar, zell kle gney ve dou
snrlarnn ok kat b mde korunmas Avrupa Kales pol t kas
olarak n telend r lmekted r. AB lkeler b r taraftan Avrupa
vatandal ve engen g b ortak v ze pol t kalar le snrlarn
kaldrrken, d snrlarn se her geen gn glend rmeye,
Avrupa Kales n n surlarn ykseltmeye devam etmekted r.

zell kle Akden z le evr l olan gney ve dou snrlarndan her


trl denet me ramen yasad ge ler n devam etmes ABn
yen araylara tm t r. Akden z geerek talya, Yunan stan ve
spanya g b lkelerden Avrupa snrlarna g rerek snma
taleb nde bulunmak steyenler , henz AB snrlarna ayak
basmadan durdurab lmek n, kend snrlar dnda tampon
blge, ger kabul anlamalar veya ger tme g b uygulamalar
gel t rmekted r.

Tampon blge, AB snrlar dndak b r lkede, Avrupa


lkeler ne snma bavurusu yapmak steyen gmenler n
beklet ld yerler olarak dnlmtr. talya, son yllarda en
fazla yasad gmen n trans t olarak kulland L byada b r
tampon blge kurulmasn, snma bavurularnn buradan
yaplmasn, bavurusu kabul ed lenler n yasal olarak Avrupa
lkeler ne kabuln nerm t r.

Avrupaya yasad g aknlarna kar b r d er tedb rde


uluslararas szlemelerden doan mltec haklarn tam anlamyla
uygulayan lkelerle ger kabul anlamalar mzalanmasdr. Bu
sayede uluslararas korumaya muhta mltec ve snmaclar,
ABye ulamadan nce bu lkelerde snma bavurusunda
bulunab lecek ve koruma altna alnab lecekt r. Trk ye de, 2013
tar h nde AB le V ze Serbest s ve Ger Kabul Anlamas
mzalayan lkelerden b r d r.
Kale Avrupas snrlarn koruma amal b r d er pol t ka se
gvenl nc lke uygulamasdr. Gvenl nc lkeler,
uluslararas szlemelerden kaynaklanan mltec haklarna saygl,
mltec lere ve/veya kend lkes vatandalarna kar baskc b r
pol t ka zlemeyen lkelerd r. Bu lkeler le AB arasnda ger
kabul anlamalar mzalanarak, uluslararas koruma ht yac olan
mltec ler n AB snrndan gemeden, nc lkelerde snma
bavurular yapmasna mkan tannmtr.

ABn n yasad gle mcadelede temel pol t kas, mltec ler n,


komu lkelerde oluturulan mltec kamplar ve tampon
blgelerde tutulmasn salamaktr. Mltec kayna lkelerdek ,
sava, sava, st krarszlk, kt ynet m ve hak hlaller n n
mltec l douran sebepler olduu b l nmekle b rl kte, s yaset ve
uluslararas l k ler asndan bu sorunlarn zm noktasndak
admlar ok yeters z kalmaktadr. AB mltec ler n b rl k lkeler ne
yerlet r lmes ynnde b r pol t ka yer ne, v ze ve snr
pol t kalar, ger kabul anlamalar, tampon blgeler kurulmas
g b tedb rlerle Avrupa Kales n n korunmasna almaktadr
(La ner ve D erler , 2004, s.144).

10.1.2. Snr Gvenl Pol t kalar

10.1.2.1. Dubl n Szlemes


1990lardan t baren ortak b r g pol t kas bel rlemeye
balamtr. Bu pol t kann en bel rley c adm se 15 Haz ran
1990 ylnda mzalanan Dubl n Szlemes d r. Bu szlemen n en
neml maddes , AB snrlarndan geen dzens z gmenler n
snma bavurusunu lk g r yaptklar lke deerlend rmes n
ngren madded r. ABne den z yolu le gelen gmenler n yzde
99u talya ve Yunan stan zer nden gelmekted r. Bu szlemeye
gre, bu k lke, ABn n btn dzens z gmen klfet n
stlenmek durumunda kalmaktadr. Madd klfet yannda, saylar
yzb nlerle fade ed len mltec ve snmaclarn yaratt kargaa
talya ve Yunan stan kamuoyunda byk tepk ekmekted r. Bu k
lke ynet c ler AB lkeler n sorumluluu paylamaya
armaktadr.

10.1.2.2. EURODAC
Snmaclarn, lk geld kler lkede lt ca bavurusu yapmasn
ngren Dubl n Szlemes n n ardndan AB, b r snmacnn
baka b r lkede lt ca bavurusu yapp yapmadn kontrol
edeb lmek n ortak b r s stem kurulmasn kararlatrmtr.
1991de AB lkeler n n lg l bakanlar lt ca bavurusu yapanlarn
parmak zler n n alnarak, ortak b r s stem tarafndan tak b ne
karar verm lerd r. Bu s stem, 2000 ylnda Avrupa Otomat k
Parmak z Tanma S stem (Automated F ngerpr nt Ident f cat on
System-AFIS), EURODAC adyla kurulmutur.

EURODAC s stem ne dah l olan lkeler, lt ca taleb nde bulunan


k ler n parmak zler n karlatran merkez ver taban le,
referans numaras zer nden lt ca taleb nde bulunan k lerle lg l
ayrntl b lg lere ulaab lmekted rler. AB snrlarna hang
lkeden, hang tar hte g rd , ya, c ns yet vs g b temel b lg lere
ulalab lmekted r (Ersoy, 2002, parag.12). Bylece Dubl n
Szlemes le lk g r yapt lkede kayd alnan mltec ler,
baka b r AB lkes ne get nde, yen den lk bavuru yaptklar
lkeye gnder leb lmekted r.

10.1.2.3. Frontex (Avrupa Snr Gvenl Ajans)


26 Ek m 2004 tar h nde kurulup Mays 2005te faal yete geen
Frontex (AB D Snrlarnn Ynet m n Operasyonel b rl
Ajans), AB lkeler n n snr ynet m pol t kalarn kurumsal b r
hale get rm t r. ABn n terrle mcadele pol t kas kapsamnda
kurumsallatrd Frontex, ksa b r sre sonra kaak veya yasa
d olarak tanmlanan dzens z glerle mcadelen n de temel
kurumlarndan b r olmutur. Frontex n ana grev , ABn n
gvenl n salamak amacyla, dzens z gmenler n
oluturduu stenmeyen nfus g hareketler n den z, kara ve
hava d snrlarnda nlemek ve kontrol etmekt r.

Frontex n Kurucu Ynetmel n n 2. Maddes , Ajansn


grevler n u ek lde sralamtr (Counc l of the European Un on,
2004) :

1. ye devletler hedef alan dzens z g hakknda r sk anal z


yapmak;

2. Bu r sk anal z ne dayal olarak, ye devletler arasnda operasyonel


b rl n n koord nasyonu salamak ve B rl n kara, den z ve
hava d snrlarnda ortak operasyonlar nermek;

3. ye devletler n snr muhafzlarnn e t m ;


4. Aratrma ve gel t rme hedefler ne er m kolaylatrmak;

5. Tm ye devletlere kr z durumunda ac l tepk kapas tes salamak;

6. ye devletlere ortak ger -gnderme operasyonlarnda destek


salamak

Frontex kend s ne tanmlanan grevler yer ne get r rken, hem AB


lkeler , hem de dzens z gmenler n mene ve trans t
lkeler yle ortak operasyonlar yaplmas n e gdm
salamaktadr. Bu ortak operasyonlar,dzens z gmenler n
tesp t ed lmes , durdurulmas, karaya kartlmas, alkonulma
merkezler ne transfer ve ger gnder lmes g b gvenl k boyutlu
uygulamalar er r. Devletlerarasndak bu tr b rl kler ,
zell kle den z snrlarnda yrtlenler, asker saldr, korsanlk
ve uyuturucu kaakl g b geleneksel gvenl k sorunlarna
kar harekete ge r len stratej lerd r ve bunlarn g alannda
uygulanmas, gn geleneksel anlamda b r tehd t olarak
ynet lmes n aka gstermekted r (Leonard, 2010, s. 240tan
aktaran Koca, 2014, s.63).

10.1.2.4. Snr Gvenl nde Trk ye - AB b rl


28 Mays 2012'de Trk ye le AB'n n D Snrlarnda Uygulama
b rl n n Egdmnden Sorumlu Avrupa Kurumu (Frontex)
arasnda dzens z gn nlenmes alannda gel t r lecek
b rl n n ana hatlarn dzenleyen b r mutabakat mzalanmtr.
Mutabakat Zapt ereves nde, Frontex'le tecrbe ve b lg
paylam gereklet r lmes ve karma g akmlarna l k n ortak
deerlend rmeler yaplmas ngrlmekted r. Ayrca Frontex'le
mtereken Avrupa B rl 'n n mal ynden destekled projeler
de gel t r leb lecekt r.

Trk ye, 30 Kasm 2004 tar h nde Uluslararas G rgtne ye


olmutur. Anlan rgt le g konularnn yan sra gmen
kaakl ve nsan t caret le mcadele alannda da b rl
srdrlmekted r.

Ger Kabul Anlamalar

Ger Kabul Anlamalar, lkeler yasad ge kar nlem


almaya tev k eden, yasad gmenler n nsan onuruna yakr
ek lde lkeler ne gnder lmeler n salayan etk n b r aratr.
Trk ye 16 Aralk 2013 tar h nde AB le V ze Serbest s ve Ger
Kabul Anlamas mzalanmtr.

te yandan Trk ye de yasad gle mcadele ereves nde,


kaynak lkelerle Ger Kabul Anlamalar yapmtr. Trk yen n
ger kabul anlamas mzalad lkeler: Bosna-Hersek (2012),
Krgz stan (2003), Moldova (2012), N jerya (2011), Pak stan
(2010), Romanya (2004), Rusya Federasyonu (2011), Sur ye
(2001), Ukrayna (2005), Yemen (2011) Yunan stan (2001).

10.2. Avrupada Gmen Kartl ve


slamofob
10.2.1. Avrupada Gmen Kartl
ABD ve Kanadadan farkl olarak, tar h ve kltrel kodlarnda
farkl olanla b rl kte yaama kltr ok zayf olan Avrupa
toplumlar, gmenler n m saf r de l, kalc olduklarn
anladktan sonra gmenlere baklarn de t rm t r. spanya,
Portek z, talya ve Yunan stan g b ayn d nden olduklar
gmenlerden sonra, 1960larda balayan Kuzey Afr ka, Trk ye
ve esk Yugoslavyadan gelen Mslman m saf r ler le
b rl kte Kuzey ve Bat Avrupa lkeler Mslmanlarla b rl kte
yaamak zorunda olduklar gere le yzlem t r.

Kreselleme ve modernleme le Bat toplumlarnda farkl


kltrler n, g gere n n ve aktrler n n kabul grme algsnn
deal ze ed lmes ne ramen, Avrupa toplumlarnda gmenler le
b rl kte yaama kltrnde c dd problemler olduu
grlmekted r. Gmenler n tek let r lmes yle b r yabanc
dmanlnn ortaya kmas ve tek n n b r gvenl k sorunu
olarak alglanmas sz konusudur. (tok ve Tadelen, 2013, s.2).

Medyann slam d n n n kutsallarna ynel k saldrgan ve elet r


snrlarn aan yorumlar Avrupal Mslmanlarn toplumsal
uyumlar ve yaadklar lke ynet mler ne kar gvenler n
zedelem t r. 30 Eyll 2005te b r Dan marka gazetes nde
yaynlanan Hz. Muhammed saldrgan b r terr st olarak gsteren
kar katr, sadece Avrupa de l, dnyadak b rok Mslman
lkede protestolara neden olmutur. Dan marka gazetes ne destek
n Fransa, Almanya, Hollanda, talya ve spanyadak baz
gazeteler de kar katrlere sayfalarnda yer verm lerd r.

Dan markada 2015 Haz rannda se me g ren tm


part ler n gmenler n kabuln zorlatrmay ngren kanun
karmay vaat etmes , lkede ykselen gmen kartlnn b r
tezahr olarak karmza kmaktadr.

Fransa, Hollanda ve Avusturyada olduu g b ng lterede de


gmen kart ar sa part lere ver len destek d kkat ek c
b mde artmaktadr. Babakan Dav d Cavemeron, Br tanyada
okkltrllk s yaset n n baarszlkla sonuland fades rk
rgtler Engl sh Defence League ve Br t sh Nat onal Party
tarafndan desteklenm ve kend s yasetler n n merkez s yasete
yaknlamasnn b r aret olarak deerlend rm lerd r. 2011
ylnda ng ltere genel nde 5 b n k yle yaplan ankete gre
nfusun yzde 48 gmenl k kart b r s yas part y
destekleyece n bel rtm t r. Ankete katlanlarn yzde 52s , yan
yardan fazlas Mslmanlarn lkede problemler yarattn
dnmekted r.

10.2.1.1. Peg da
Avrupa lkeler ndek rk sylemler ve toplumlarn yabanc,
gmen ve Mslmanlara kar baklar 2014 ylnda
Almanyada ortaya kan Peg da Hareket le y ce gn yzne
kmtr. Peg da, Bat'nn slamlamasna Kar Vatansever
Avrupallar (Patr ot sche Europer gegen d e Islam s erung des
Abendlandes)gelmekted r. Dresten balayp, Almanyann
d er byk kentler ne de yaynlan ve her Pazartes akam
yaplan ve aylarca sren eylemlerle, B z halkz, Almanyay
sevmeyen, Almanyay terk ets n ve Rad kal slamclar snrd
ed ls n sloganlar atld, zer nde gmen ve snmac kart
yazlar bulunan dv zler tand.

Peg dann ok az Mslmann ve mltec n n yaad Dresden


ehr nde ortaya kmas ve b nlerce k le devamllk arzeden b r
harekete dnmes , medyann yabanc dmanl ve
slamofob n n yaylmasndak etk s n gstermes bakmndan
d kkat ek c d r. slam dmanln gndeme tayan bu
oluumdak gster c ler n byk blmnn h b r Mslman ve
mltec tanmadklar, hatta onlarla gnlk hayatta h
karlamadklar ve medyada yer alan olumsuz haberlerden
etk lenerek kar tavr aldklar bel rt lmekted r. Peg dann hem
s yas hem de ps koloj k aklamalar olmakla b rl kte, zell kle
medyada slam ve gmen konularn len ekl n n de
sorgulanmas gerekmekted r.

10.2.1.2. Almanyada Trklere Ynel k Saldrlar


slamofob , Irklk ve yabanc dmanlndan Avrupadak en
byk Mslman gruplardan b r n oluturan Trkler de olumsuz
etk lenmekte, zell kle Almanyadak Trkler lmlerle
sonulanan kundaklama ve c nayetlere kurban g tmekted r.

Dnerc C nayetler olarak da anlan, 2000-2006 yllar arasnda


NSU (Neonaz Yer alt rgt) tarafndan ser Neonaz c nayetler
le 10 k ldrlmtr.

Trklere ynel k rk ve slamofob k saldrlarn artmas zer ne,


2012 Ylnda TBMM nsan Haklar nceleme Kom syonu b r
zleme dosyas am ve saldrlarn lkelere gre dalmn b r
raporlatrmtr. Buna gre, 2012 ylnda Avrupa lkeler nde
Trklere ynel k saldrlarn yzde 62s Almanyada meydana
gelm t r. Bu orann yksekl nde Almanyadak en byk
Mslman nfusu Trkler n sah p olmas le b rl kte, Almanyada
Peg da, Neonaz , dazlaklar vb. g b ar sac gruplarn etk s de
byktr.

Kaynak: TBMM nsan Haklar nceleme Kom syonu Avrupada


Trk ye Kkenl lere Ynel k Irk Ve Yabanc Dmanl Mot fl
Eylemler 2012 Yl Ara zleme Raporu

10.2.2. slamofob
Gmen kartl, yabanc korkusu ve slamofob b rb r le
yakndan l k l ve dorudan d g le balantl kavramlardr.
Avrupada, zell kle gmen ler n artk Batl toplumlarla
b rl kte yaamak zorunda olduunun anlald 1970lerden
sonra, gmenlere, zell kle Mslman gmenlere olumsuz
yaklamlar artmaya balamtr. 1990l yllardan t baren,
Sovyetler B rl n n dalmasyla, Marks zm ve Komn zm
yer ne Bat s yaset nde kresel yen dman olarak rad kal slam
kame ed lm t r.
Kel me anlam olarak slam korkusu anlamna gelen slamofob ,
slam d n ne ve Mslmanlara kar nyarg ve ayrmcl fade
etmekte kullanlmaktadr. 11 Eyll 2001 saldrsndan sonra
yaygnlamasna ramen, Batda slamn tek let r len b r d n,
Mslmanlarn da potans yel terr st veya dman olarak
grlmes n n kkenler ve tar h ok esk d r. Avrupann tar h ve
kltrel kodlarnda aranmas gereken bu tar h,
slamn/Mslmanlarn Hr st yanlar n yen b r d n -s yas
dman hal ne geld ; B zans dares ndek Orta Dou ve Kuzey
Afr kann yed nc ve sek z nc yzyllarda slam hk m yet altna
g rmes ne kadar uzatlab l r (Buehler, 2014, s.124). Endlsn
fethed lmes le slam d n n n Avrupa topraklarnda yzyllarca
hkm srmes , Batl kltrde slam korkusunun temeller nde yer
alan unsurlardandr. Hal seferler le de Hr st yan Batnn
Mslman Dou le sava, slamn modern Batnn kolekt f
kltrel uur-altnda kl d n ve tek dman olarak
der nlemes ne yer etm grnmekted r

Kresel Medya organlarnn da etk s yle, 11 Eyll sonrasnda


slama ve Mslmanlara kar olumsuz b r kamuoyu olumaya
balamtr. Gmen, Mslman, slam, terr, tehd t kavramlarnn
b rl kte kullanld haber, yorum, f lm ve d er propaganda
malzemeler le Mslmanlarn potans yel terr st g b
gster lmeye alldna ah t olunmaktadr. Gmen ve yabanc
kartl ar sac ve rk part ler de ykseltmekte, mevcut
kt darlar da gmenlere kar daha olumsuz ve mesafel pol t ka
bel rlemeye zorlamaktadr.
10.2.3. Avrupada Mslman Nfus
lkeler n karlkl anlamalar le Avrupa lkeler ne gelen
Mslman gmenlerden farkl olarak, 1980lerden t baren
snma bavurusunda bulunarak veya yasad yollarla Avrupa
lkeler ne gelmek suret yle balayan b r dzens z gmen akn
olmutur. 12 Eyll 1980 Darbes ve 1990lardan t baren
younlaan terr olaylar Trk yeden ok sayda k n n Avrupa
lkeler ne snmasna neden olmutur. Ayn yllarda, Lbnan,
Irak, ran ve Afgan standan Kuzey Avrupaya g etmeye
balamtr. 1990lardan t baren Afr ka ve esk Yugoslavya
lkeler nden dzens z gler olmutur.

2000l yllardan Afr ka ve Asyadak Mslman lkeler nden,


Arap Bahar sonras se sava ve atmalarn yaand lkelerden
kaarak Avrupaya snanlarn byk ounluunu Mslmanlar
oluturmaktadr.

Avrupadak Mslmanlarn etn k kkenler ok e tl d r. Ksaca


Avrupadak Mslman nfus, Trk ye g b gc anlamalar le
gelenler, esk smrge lkeler nden gelenler, snmac olarak
gelenler, Avrupada doanlar ve slam seen Avrupallardan
olumaktadr.
lkelere gre baktmzda Almanyadak en byk Mslman
nfusunu Trkler oluturmaktadr. Fransadak en byk
Mslman grup Cezay r, Tunus, Fas ve Sahra alt Afr kal
Mslmanlardan; Bel ka ve Hollandada se en byk oran y ne
Trk ye ve Fas kkenl Mslmanlardan oluturmaktadr.
ng lterede Mslmanlarn byk ounluu H nd stan, Pak stan
ve Banglade kkenl ler oluturmaktadr. sv rede esk
Yugoslavya kkenl ler olutururken, Katalan spanyada yaayan
Mslmanlarn byk b r ounluu Mal , Senegal, Pak stan,
Cezay r ve Fas kkenl d r. sve, Dan marka ve Norvete se Irak
ve ran kkenl Mslmanlar younluktadr (UHM, 2015, s.11).

Avrupa lkeler nde 20 m lyondan fazla Mslman yaamaktadr.


2010 yl ver ler ne gre Avrupadak Mslmanlarn oran yzde
6dr. 1990a yzde 4,1 olan bu orann 2030 ylnda yzde 8e
ykselmes beklenmekted r.

Avrupa toplumlar tarafndan lkeler nde yaayan Mslmanlarn


oran olduundan ok daha yksek olarak alglanmaktadr.
Fransada Mslmanlarn oran yzde 8 c varnda ken,
kamuoyunda yzde 31 olarak alglanmaktadr. Bu oranlar
ng lterede 5e 21, Almanyada 6ya 19, Bel kada 6ya 29,
spanyada 2ye 16, talyada 4e 20, svete 5e 17d r.

Blm zet
Bugn AB lkeler nfuslarnn ortalama yzde 10dan fazlasn
gmenler oluturmaktadr. k nc Dnya Savandan sonra
ortaya kan gc a lkeler n karlkl anlamalaryla
m lyonlarca y ge c olarak Avrupa lkeler ne tam,
zamanla ge c ler kalclamtr. Bu lere laveten
anlama d gelen gmen ler ve sonrasnda kaak yollarla
gelen dzens z gmenler le gmen nfusu srekl artmtr.

11 Eyll ve sonrasnda AB bakentler nde meydana gelen terr


olaylar, gmenler le l k lend r lm ve gmenler potans yel
sulular olarak damgalanmtr. Avrupa g pol t kalar gvenl k
ncel kl olarak kurgulanmaya balam ve yasad yollardan AB
snrlarn amann zorlatrlmas n adeta b r Avrupa Kales
na ed lm t r.

Bu blmde AB lkeler n n gvenl k g pol t kalarn, dzens z


gmenlere kar gel t r len pol t kalar rend k. Gmen
kartlnn geld boyutlar, Peg da g b rk hareketler ,
Avrupada Trklere kar yaplan saldrlar ve slamofob n n
Avrupada geld boyutlar rend k.

NTE SORULARI
1. AB ve ye lkeler n snr kaplarndak pol s ve
gmrk kontroller n ortadan kaldran ve ayn zamanda
ortak v ze program olarak anlan anlamann ad
ned r?

Cevap:Schengen Antlamas
2. 'Kale Avrupas' ney fade etmekted r?

Cevap:AB'n n snrlar ortadan kaldrrken, AB


dndan gelmek steyenlere kar ok kat
snrlayc pol t kalar uygulamalar, zell kle gney
ve dou snrlarnn ok kat b mde korumalar
anlamna gelmekted r.

3. AB lkeler n n, b r snmacnn baka b r lkede


lt ca bavurusu yapp yapmadn kontrol edeb lmek
n gel t rd ortak s stem n ad ned r?

Cevap:Otomat k Parmak z Tanma S stem n


eren Eurodac S stem ,

4. Trk ye le AB arasndak V ze Serbest s ve Ger


Kabul Anlamas hang tar hte mzalanmtr?

Cevap:16 Aralk 2013


5. 2014 ylnda Almanya'da ortaya kan ve Batnn
slamlamasna kar ktn syleyerek haftalar sren
eylemler yapan rk hareket hang s d r?

Cevap:Peg da (Bat'nn slamlamasna Kar


Vatansever Avrupallar)

6. Avrupa'nn snrlarnn korunmasn amalayan


gvenl nc lke hang lkeler tanmlamak n
kullanlmaktadr?

A)

Uluslararas szlemelerden kaynaklanan mltec


haklarna saygl, mltec lere ve/veya kend lkes
vatandalarna kar baskc b r pol t ka zlemeyen
lkelerd r.

B)
BM'e ye lkelerd r.

C)

Gmen n kaynak lkes le hedef AB yes lke


dndak lkelerd r.

D)

AB snrlarnda yakallanan gmenler n ger


gnder lece trans t lked r.

E)

AB ye lkeler dndak tm lkelerd r.

7. AB 1990lardan t baren ortak b r g pol t kas


bel rlemeye balamtr. Bu pol t kann en bel rley c
adm se 15 Haz ran 1990 ylnda mzalanan .....
Szlemes d r. Bo braklan yere aadak lerden
hang s gelmel d r?

A)

Dubl n
B)

Schengen

C)

Madr d

D)

Maastr cht

E)

Kopenhag

8. Avrupa Snr Gvenl Ajans'nn ksaltmas


aadak lerden hang s d r?

A)

Frontex

B)

Eurodac
C)

UNHCR

D)

AFIS

E)

NSU

9. Aadak lerden hang s Avrupa Snr Gvenl


Ajansnn grevler nden b r de ld r?

A)

Yasad yollardan AB snrlarn geenler n zorunlu


ht yalarn karlamak

B)

ye devletler n snr muhafzlarn e tmek

C)
ye devletler hedef alan dzens z g hakknda r sk
anal z yapmak;

D)

ye devletler arasnda operasyonel b rl n n


koord nasyonunu salamak

E)

ye devletlere ortak ger -gnderme operasyonlarnda


destek salamak

10. slamofob 'n n anlam aadak lerden hang s d r?

A)

slam korkusu

B)

slam dmanl

C)

D ns zl k
D)

slam tehd d

E)

slam hayranl

CEVAP ANAHTARI
1. -

2. -

3. -

4. -

5. -

6. a

7. a

8. a

9. a

10. a
11. AVRUPANIN YEN TOPLUM
YAPISI VE BRLKTE YAAMA
MODELLER
Gr
Gn ekonom k, hukuk ve uluslararas boyutlar olmakla
b rl kte, en neml boyutu sosyal boyutudur. Yan g olaynn
gereklemes nden sonra, gmen n yen dah l olduu toplum le
uyum nde b rl kte yaamas meseles d r. Bu sosyal boyut,
gmenler n nde yaamaya baladklar yen toplumun fertler
ve kurumlaryla olan l k ler n n dzenlenmes ve b rl kte b r
gelecek tasavvuru yaplmasn kuatan gen b r ereveye
sah pt r. Gn ncln yapan gen erkekler n b r uyum
pol t kasna, uyum pol t kasna ht ya duyulmaz ken, a len n
d er fertler n n g srec ne katlmasyla g yen b r boyut
kazanmaktadr. F sher n s sted k, nsanlar geld szyle
zetled , gn gc g le snrl kalmayp, sosyal ge
doru evr lmes , a le b rlemeler le, kadn ve ocuklarn g
srec ne dah l olmalar, b r takm sorunlar ve zm araylarn
da beraber nde get rmekted r.

Gmenler yen katldklar toplumda yen b r sosyalleme srec


yaarken, bulunduklar lken n uygulam olduu gmen
pol t kasndan da dorudan etk lenmekted rler. As m lasyoncu b r
pol t ka hak m se kltrel deerler n ve haklarn yeter nce elde
edemezken, ok kltrlle yakn b r pol t ka zlen yorsa, as l me
olmadan yaayab lmekted rler.

2012 ylndan t baren Trk yede yaayan Sur yel ler de b rl kte
yaama ve uyum konusunda konuulmas ve deerlend r lmes
gereken hususlardan b r d r. Ders m z n sonunda bu konuda
yaplan b r aratrmaya de nece z.

11.1. Gmenler ve Avrupann Yen Toplumsal


Yaps
Avrupa toplumu, farkl dnemlerde b reysel veya k tlesel olarak
gelen gmenlerle b rl kte ele alnmas gereken b r yapya sah pt r.
Dnyada byk lde kuzey ve bat ynnde lerleyen g
hareketler n n yn, refah devletler den l nce lk akla gelen
Avrupa lkeler ne doru olmaktadr. Tar h boyunca savalar,
smrgec l k ve kresel t car l k ler neden yle her zaman g
hareketler n n youn yaand b r corafya olan Avrupa, k nc
Dnya Savandan sonra ayr b r nem kazanmtr. Kuzey
Amer kadan sonra, b reysel ve k tlesel gler n odandak
Avrupa, bnyes nde ok farkl etn k, d n ve kltrel unsuru
barndran ok kltrl b r yapya kavumutur. Avrupa
ktasndak gmenler n oran, Afr kadan yaklak 10 kat daha
fazladr. Avrupada gmenler n oran yzde 10un zer ndeyken,
Afr kada yzde 1,5 c varndadr.

Avrupada m saf r ler n kalc olduklarnn anlalmasyla,


1980lerden t baren yabanclarn uyum salamas, etn k
kkenler , toplumsal sorunlar, yaam b mler artk Avrupa
devletler n n zm retmek sted meseleler hal ne gelm t r. O
tar hlere kadar lkeler ne ger dnecekler n dnen ve arlkl
olarak erkek lerden oluan gmenler n, Avrupa toplumunda
kend kltrel deerler yle varolmak g b b r dd alar olmamtr.
Ancak, a le b rle mler le sosyal gn balamas ve yen
nes ller n yabanc b r toplum nde domaya balamasyla
gmenler, artk kend kltrel deerler le Avrupa toplumlar
nde bulunmay talep etmeye balamtr. okkltrllk d ye
kavramsallatrlan bu talep farkl etn k kkene, d ne, d le ve rka
bal kltrler n k ml kler n tayan nsanlarn b rl kte
yaamasn, farkl kltrler n b raradaln ngrmekted r.

okkltrllk veya kltrleraras karlama ulus devlet n n


etn k gruplara ynel k b r k ml k s yaset olarak deerlend r leb l r.
Etn k s yasetler, hak m s yasetler n otor tes dnda gel me
gsteremezler. Hak m s yaset, b r lkedek resm d l , takv m , tat l
gnler n bel rler, bunlar dndak etn k d l ve neml gnler
ancak gayr resm b r ek lde leneb l r (Szen, 2004:132).
Szene gre etn k gruplarn gndel k hayatta karln
bulmayan deoloj ler n n baarl olma ans yoktur. Hak m kltr,
gerekten kltrleraras karlama s yaset gdyorsa, etn k
kltrler n gndel k hayata l k n unsurlarn e t mle ve k tle
let m aralaryla aktarlmasn stlenmel d r (Szen, 2004:136).
Aks takd rde gmenler n kltrel deerler n n ev sah b kltr
nde er mes kanlmazdr.

11.1.1. Gmenler n Yen den Toplumsallamas


Gn yn ster gel m , ster gel mekte olan, sterse az
gel m lkeler doru olsun, or j n kltrden kopu a d yet
duygusunu zedelemekte, lk kuaklarda ne orada, ne burada
olamama hal n dourmaktadr. Bunun b r baka boyutu se
gem le gelecek arasnda kopan badr. Or j n kltrden farkl
b r evredek kltrleme srec , kltrn duygu, davran,
z hn yet, deer yarglar, d l, d n ve d er tm rntler le
donanm b rey n engel ve glklerle doludur.

G veren ve g alan lkeler arasndak kltrel farkllk


kltrleme srec n bel rleyen temel unsurlardan b r d r. Sosyal
olarak kabul gren kltrel davranlarn yer ne, yen b r toplumda
yen kabul grr davranlar gel t rmek, yen den renmek,
yerle m, yen kltr hakknda b lg ed nmek, g veren lke le
g alan lke arasndak kltrel farkllk daha az se, daha kolay
olacaktr. k kltr arasndak farkllk bykse, b rey
kltrlemek n yen stratej ler gel t rmek durumunda
kalmaktadr. Yaknlar ve akrabalarnn bulunduu yerlere gen,
bu tr b r sosyal deste olan gruplarda kltrleme stres daha az
yaanmaktadr (Kmbetolu, 1996:274).

Hem , hem de d gler, gmenler n hayatlarnda neml


sosyal ve ps koloj k de mler ve sorunlar da beraber nde
get rmekted r. Gmen n memleket nden ayrlrken yanna ald
bavulunda be para k sel eyadan z yade, btn hayat
tecrbeler , yaam b mler ve hayaller sakldr. G sadece
coraf b r de kl k de l; gmenler n btn hayatn kuatan,
meknsal ve nsan l k ler yen den dzenleyen, (g kltrnn
yen den ret lmes yle) kuaklar boyunca etk s n h ssett ren b r
sret r. Gmen olmak, bakaca b r nedene ht ya olmadan
yabanclk, yalnzlk ve melankol k duygulara neden
olab lmekted r. Zorunlu veya gnll olsun, nsanlarn doup
bydkler yerlerden ayrlmalar, hayatlarnn ger kalannda hep
ler nde h ssedecekler , hatta gelecek nes llere de tanacak, b r
gurbet duygusunu dourmaktadr. Gurbet duygusu dorudan
ayrlmak le l k l d r. A d yet h ssett mekndan/vatandan
ayrlmann verm olduu ac, memleket hasret , sla zlem ,
gmenler n hep kend ler n yabanc ve eks k h ssetmeler ne
sebeb yet vermekted r.

Madd kltr eler ok kolay ve hzl b mde de eb l rken,


manev kltrel eler n de m se kuaklar boyu
sreb lmekted r. Gmen sadece 24 saat nde dnyann b r baka
kes ne g deb l rken, yaam b m , dnya gr, sah p olduu
kltrel deerler on yllar gese de kolay kolay de meyeb l r.
Ulus ar b r g yaanmsa ve g ed len lken n d l , d n ,
gelenekler , ksacas madd ve manev deerler , g nces nden
ok farkl se gmenler daha muhafazakr davranarak, esk
kltrel deerler n korumak n daha fazla aba sarf etmekted r.
Bu abalar byk lde de ocuklar ve genler zer nden
yrtlmekted r. Gen nes ller n yaban ellerde bozulmamas n,
a leler daha baskc ve kontroll davranmak stemekted rler. Bu
stek se genell kle ters tepmekte, ebeveynler le let m ann
ocuklar arasnda b r kuak atmas yaanab lmekted r.
Toplumsallama, b r toplumun deer ve normlarnn ren lmes
srec d r. nsanlar dnyaya geld kler andan t baren, a leler ,
arkadalar, e t m kurumlar ve medya aracl le a t olduklar
toplumda nasl davranmalar gerekt n , toplumun kend s ne
ykled roller ve beklent ler doal srete ren rler. G, bu
doal srec kes nt ye uratr. Gmenler, yen geld kler ortamda,
b ld kler n dndkler her ey yen den renmek ve tecrbe
etmek zorunda kalrlar.

Uyum, gmenler n baa kmas gereken sorunlarn banda


gelmekted r. Aslnda uyum, gmenler n yabancs olduklar
toplum le btnleerek, o toplumun b r paras olma sreler d r.
Yan b r nev yen den toplumsallama srec d r. Bu yen den
toplumsallama srec n n, hem gmen, hem de g kabul eden
toplum n en az sanc le atlatlab lmes n, btn
toplumsallama araclarnn (a le, akran, e t m kurumlar, medya)
ge srec ne katk salamas ve b rb rler le el memes
neml d r.

1.1.2. Gettolar
Refah toplumlarnda yaayan gmenler, genell kle getto olarak
adlandrlan etn k esasa dayal nfus younluunun olduu
meknlarda yaamaktadrlar. Getto, rk , d n veya kltrel (etn k)
zell kler t bar yle btnle kaynaamayan fertler n younlat
b r alan veya blge olarak tanmlanab l r (Erkal, 1997:121).
Erdere gre eh r sosyoloj s bakmndan anlaml b r kavram olan
getto, b r mekn, b rl kte yaamay, gndel k yaam paylamay
ve zel b r konut evres n fade eden b r kavramdr (2006, s.8).

Gettolar, gmenlere kend d ller n konuma, rf, adet ve


gelenekler n memleketler nden uzak, yabanc b r lkede yaatma
frsat sunmaktadr. Bu tr meknlarda zell kle lk kuak
gmenler, b r akltrasyon srec ne uramadan, kend etn k
dayanma grubu nde k ml kler ve kltrler n koruyarak
ekonom k olarak ayakta durma gc elde edeb lmekted rler.

Trk topluluunun youn olarak yaad mahalleler, Trk yen n


krsal blgeler nden Avrupaya gelenler n b r snak g b d r.
nde yaadklar byk ve yabanc toplumun tehl keler ne
kar, b r kale g b d r ve onlara kar b r e t sosyal kontrol
salamaktadr (Kaya ve Kentel, 2008, s.101). Kaya ve Kentel,
Trkler n kapal b r cemaat hal nde yaamalarnn kolekt f
ht yalarnn karlanmas n neml olduunu, d n, ahlak ve
anad l n kaybolmamasn saladn, ancak d er taraftan da
Flamancann ren lmes nnde b r engel tek l ett n
vurgulamaktadr (2008, s.102).

Helga R ttersberger-Tln Heckmanndan aktardna gre etn k


kolon ler (gettolar), b r yandan gmenler n gmen ve aznlk
olma durumlarndan kaynaklanan ht yalarna kurumsal b r yant
olarak, d er yandan da, memleketler ndeyken var olan toplumsal
l k ler nak l etme ve srdrmen n b r yolu olarak
olumulardr. G byk b r gvens zl k ortam dourur.
Deerler ve davran b mler n kert r. Sorunlar b ld k klas k
yollarla zmek mknsz hale gel r. Yen zm yollar gel t rme
gere ortaya kar (Tl:1996:566).

Getto b r ynyle homojenl k olarak da ele alnab l rken, asl


olarak sosyal ve ekonom k olarak avantajl durumda olmamann
b r sonucu olarak da deerlend r leb l r. Almanyada yaayan
Trkler kend ler le Almanlar arasnda b r e t olmayanlar
l k s olduunu dnrler. Bu e ts zl ortadan kaldrmak,
Alman ulus devlet n n baskc hegemonyasndan ksmen de olsa
kurtulmak n d yaspor k znelere, oluturduklar kar
kltrlere, hayal cemaatlere ve sembol k a d yetlere snrlar.
B r anlamda, farkl b r sosyalleme srec yaayarak, hk m
kltrn basks dnda b r b reyselleme ve k ml k oluum
sreler n yaayab l rler. (Kaya, 2000:12)

Gettolardak etn k gmen gruplamalar zer ne yaplan


aratrmalar, mekansal etn k younlama (ethn c concentrat on)/
mekansal etn k ayrma (ethn c segregat on) olgusunun hem
olumlu hem de olumsuz ynler olduunu ortaya koymaktadr
(Erman, 2002:1). Olumlu olarak ele alndnda ok kltrlle
frsat tand, yabanclama ve yalnzlamay nled ve
k ml kler n yen den reteb lmeler n salad syleneb l r.
Elet r len yn se, gmenler n hak m topluma uyumlarn
glend rd , davran b mler n renme ve sellet rmeler n
engelled , dahas bu tr mekansal etn k younlamalarn, o
mekanda yaayanlarn et ketlenmes ne ve bunun da ddete varan
tepk lere yol at ler srlmekted r (Erman, 2002:2).
Yabanclar yerlemek n daha fazla kend kltrler ne yakn
gmenler n yaad semtler veya gmen mahalleler n terc h
edeb l rler. Ancak, gmenler n gettolarda younlamalarnn
tamamen kend terc hler olduunu sylemek de doru olmaz.
Almanyadak gmenler n mekn ve toplumsal olarak b rl kte ve
Almanlardan ayr yaamalar, konut p yasasndak dlamalar ve
yabanc dmanl g b d etk ler n yan sra, gvenl k ve a d yet
ht yac le de aklanab l r (Tl:1996:566). Gmenler, yerl
halkn yaad baz mahallelerde ev bulamamakta ve dolayl
olarak da olsa, yabanclarn youn olarak yaadklar daha dk
statl, genell kle altyaps ve evres refah devletler n n d er
yerler ne gre daha dk standartl meknlarda yaamak
durumunda kalmaktadrlar.

1980l yllarda Berl nde yaplan b r aratrmaya gre Almanlarn


sadece yzde 8 salksz ve altyaps bozuk evlerde otururken,
yabanclarn yzde 44, Trkler n se yzde 56s bu t p yerlerde
oturmaktadr. Buna ramen, 1987 nfus saym ver ler ne gre,
Almanlar 1 metrekare ev n 6,85 DM derlerken, yabanclar
9,92 DM demekted rler. Trkler ve d er yabanclar daha kt
koullardak evler n daha fazla demekted rler. (Aslan,
1996:10)

Almanyadak b r nc ve k nc kuak zer nde almalar yapm


olan Orhan Trkdoan, gmenler n yaadklar getto tarz
meknlarn yerl hareketler den leb lecek sert tepk lere yol
aarak b r kart kltr oluturduunu ve adeta b r sosyal k st
alan meydana get rd n fade etm t r (1984:31). Trkdoana
gre Trk gettosu olarak adlandrlan kltr alan, Trk
vatandalarn altklar yer le oturduklar alan arasnda
younlam b r gruplamay fade etmekted r. Trk gettosu
tmyle Alman kltrnn hogr alanlarnn dna tamtr.
Bu gettoda, ayn d l konuan, ayn kltrel deerler paylaan,
gasthouse, cam , dernek, spor kulb ve d er kurulularla b r
kltr adac oluturulmutur. (Trkdoan, 1984:31)
Trkdoana gre bu gettolarda yaayan Trk vatandalar, Alman
toplumuyla btnlemek yer ne daha fazla kend kabuuna
ek lm t r.

Oyuk ekonom s

Getto t p yerle m yerler nde, ncel kl olarak cafe, berber,


bakkal, market, lokanta vb. g b prat k gndel k ht yalarn
karland kk lekl etn k zell kl letmeler kurulmaktadr.
Hemehr l k l k ler , kanba ve toplumsal dayanmaya dayal
bu t p letmeler ekonom stler tarafndan n che (oyuk) olarak
s mlend r lmekted r. (Abadan-Unat, 2007, s.13-14)

Etn k g r mc l k ve buna bal olarak gel en oyuk ekonom s


etn k kken, kentsel kken ve d n mensub yete gre Alman
toplumu le ok fazla kes meyen farkl b r tabakalama ortaya
karmaktadr. Alman toplumu le btnlemem ve ok
kltrllk pol t kalar le almaya allan gettolardak bu kapal
toplumlar Almanlar tarafndan paralel toplum (paralel gesellchaft)
olarak adlandrlmaktadr. (Abadan-Unat, 2007, s.16)
Almanyadak Trk yerler n n byklkler , ekonom k
faal yetler n karakter st hakknda da neml b r pucu
vermekted r. Saylar 60 b ne yaklaan yerler n n yzde 46,5 n
kk a le rketler , yzde 43,7s n de 4-9 k altran orta
byklktek rketler oluturmaktadr. 10 k ve zer nde
altran Trk yerler n n says sadece yzde 9,8d r. (Abadan-
Unat, 2007, s.14)

11.2. B rl kte Yaama Modeller


Avrupada gmenler le ev sah b toplumlar arasndak b rl kte
yaama modeller n gndeme geld nde ne kan k neml
teor k yaklam olduunu grmektey z. Bunlardan b r nc s
as m lasyon, k nc s se entegrasyondur. Amer ka ve Kanadada
se Avrupadak bu k yaklamdan farkl olarak ok kltrllk
n plana kmaktadr.

Gmen pol t kalar asndan Amer ka ve Kanada le Avrupa


lkeler arasndak farklln temel nedenler n g tar hler nde ve
deney mler nde aramak gerekmekted r. Amer ka ve Kanada b rer
g lkes olduklarn en batan kabul eden, srekl gmen alan
ve neredeyse tamamen gmenler tarafndan kurulmu lkelerd r.
Avrupa lkeler se k nc Dnya Savana kadar g alan de l,
temelde g veren lkeler olmuladr. Hatta Amer kann
kuruluunu, Avrupadan genler gereklet rm lerd r. k nc
Dnya Savandan sonra se Avrupa lkeler g veren de l, g
alan lkeler hal ne gelm lerd r. Yen b r olgu olarak gmenlerle
tanan Avrupa lkeler , nce esk smrge lkeler nden gelen
gmenler le yzle rken, daha sonra gc an kapatab lmek
n baz Avrupa ve Kuzey Afr ka lkeler ve Trk ye le gc
anlamalar mzalamak durumunda kalmlardr.

Farkllklara alk olmayan ve gmenlerle yaama kltrn sah p


olmayan Avrupal toplumlar n, kend ler nden farkl toplumsal
gruplarla yaamak doal olarak b r takm sorunlar da beraber nde
get rm t r. Bu b rl kte yaama sorunlarnn alab lmes n de
Avrupal s yaset ler ve ynet c ler, gmenler kend toplumlarn
ve n hayet lkeler n n gelecekler n en az r skl b mde adapte
edeb lmek n araylara g rm lerd r.

k farkl kltrn karlamas doal olarak b r akltrasyon


(kltrel karlama) srec n kanlmaz klmaktadr. Gmen
kltr ve ev sah b toplum kltrler kanlmaz b mde
b rb rler n etk lemekted r. Bu blmde nce kltrel karlama
kavramn aklayacak, daha sonra se, gmenler ve ev sah b
toplumlarn b rl kte yaama pol t kalarn as m lasyon,
entegrasyon ve okkltrllk g b temel balk altnda
zetleyece z.

11.2.1. Kltrel Karlama (Akltrasyon)


Kresel gler, Avrupa toplumlarn dnyann farkl lkeler nden
gelen gmenler n kltrler le yzlet rm ve ulus devletler n
kltrel homojenl n sorgulanab l r hale get rm t r. Pedagog
Dorsa gre, b rden fazla kltrn yzyze gelmes , patoloj k b r
durum de l, aks ne zeng nlet r c ve ufuk ac b r gel med r
(Canatan, 1995:177). Sosyoloj k b r olay olarak g, hem gmen
toplulukta, hem de g ed len toplumda madd ve manev b r
takm kltr de meler meydana get rmekted r. Gmenler n
yabanc kltr le karlaan refah toplumlarnn kltrnn, az
veya ok b rb rler n etk lenmemeler ve n hayet b r kltrel
etk le m n (akltrasyon) olmamas mmkn de ld r. Bu
etk le m, hem gmenler, hem de g ed len toplumda kend
kltrel deerler n koruma refleks dourmaktadr. G alan
lkeler gmenler n topluma entegrasyonlarn salamak zere
pol t kalar gel t r rken, toplumlar da toplumsal kabul e kler ne
gre, gmenlere e tl tepk ler vermekted r. Bu tepk ler, b rl kte
yaama ve hogrden, yabanc dmanl ve rkla kadar
varan ok gen b r yelpazeye sah pt r.

Madd b r de m olan gn gereklemes nden b r sre sonra,


gmen topluluk le yerle k toplum b rb r yle etk lemeye ve
b rb rler nden etk lenmeye balar. Her k toplumda da manev
kltr de meler grlmeye balar. Gmenler, g ett kler
toplumun madd deerler ne daha kolay sah p olab l rler. Ancak
manev kltr deerler ne sah p olmalar veya nde yaamaya
baladklar kltr, kend ler ne uyumlu b r hale get rmeler
zaman almaktadr.

Manev kltr de meler , ekonom k adaptasyon, sosyal


entegrasyon, yaamdan alnan tatm n yerl toplumun, gmenler
tanma ve kabulne bal b r sret r. Yerl toplum tarafndan
ben msenme, bulab lme ve tatm n ed c sosyal l k ler
kurab lme, gmenler n hayat gereks n mlerd r. Bunlar
gmenler n kend ler n evler nde h ssetmeler n salayacaktr.
Bu, bazen b rka kuak sonrasnda gerekleen zor ve uzun b r
sret r. Yen ve gen kuaklar, anne ve babalarnn or j n
kltrnn deer ve normlarn ben mseme ve sah p kmada, yen
hak m kltrn kend ler n ne lde kuattn da gz nnde
bulundururlar. Buna bal olarak gerg nl kler ve atmalar
yaayab lmekted rler. (Kmbetolu, 1996:274)

Kltr de mes srec nde, madd kltrn manev kltrden


daha hzl gel mes ve sosyal problemlere yol aan kltrn k
unsuru arasndak uyumsuzluk, Ogbornun fades yle kltrel
boluk ya da kltrel gec kme (culturallag) meydana get r r.
Ogbornun kltrel boluk teor s ndek sosyal problem olgusu,
Mertonun sosyal yap le kltrel yap arasndak uyumsuzluk ve
atmann dourduu anom tanmlamasna karlk gel r.
(Bayhan, 1995:100) G edenler n g ed len corafya le
btnlemeler daha ok madd kltr yolu le gereklemekted r.
Sosyal ve davran olarak btnleme daha yava gel mekted r.
(Bayhan, 1996:184) Trkdoan, gn lk dnemler nde
Almanyadak Trk ler n yaadklar gettolar, altklar
kollar ve tems l ett kler sosyal k ml kler yle hak m kltr nde
b r alt-kltr (sub-culture) alan oluturduklarn syler. (1984:44)
Egemen kltrden sapan bu kltr alan, ounlukla b r sosyal
erozyona da neden olmaktadr. Egemen kltr le alt kltr
arasnda sosyal uyumsuzluklara yol aan b r atma ortam
meydana gelmekted r.

11.2.2. Gmen Pol t kalar


11.2.2.1. As m lasyon
Ksaca benzeme anlamna gelen as m lasyon, b r ey
de t rerek kend s ne benzetmek demekt r. Sosyoloj k olarak se,
nde doup byd toplumun dnda yaayan b r gmen
b rey n veya etn k topluluun, egemen toplum le gel t rd
l k ler sonucunda, tamamen baskn olan topluma benzemes ,
kltrel b r k mler n n er y p g tmes ve zgn kltrel k ml n
kaybetmes olarak tanmlanab l r.

As m lasyonda k temel unsur vardr. B r hak m b r toplum


veya kltr, d er ona benzemek steyen veya benzet lmek
stenen k yahut toplum. nsanlar ve toplumlar neden as m le
olmak veya ed lmek sten r? Bunun sebeb kreselleen ve
hzlanan gler sebeb le artk toplumlarn homojenl n
kaybetmes ve baka kltrel unsurlarla b rl kte yaamak zorunda
kalmalardr. Farkl kltrel unsurlarn uyum nde b rl kte var
olab lmek veya b r n n d er n tamamen er t p yok etmek stemes
tamamen kltrel karlamalarn b rer net ces d r. nsanlar
karlatklar sosyal sorunlar kend toplumsal kodlar le, kend
kltrel deerler er s nde zeb l rler. Ancak b rey kend doup
byd toplum dnda sosyalle yorsa, kend kltrel kodlar,
sorunlarla baa kmakta yeters z kalab l r. Bu durumda yen
araylara g rmek gerekmekted r. Gmen ya kend kltrel
deerler n yen den yorumlayarak nde yaad kltre uyumlu
hale get recek, veyahut tamamen hak m toplumun kltrel
deerler n alacaktr. Gmen toplumlar en bata tamamen hak m
kltrn deerler n almak konusunda steks z ve tepk l
olab lecekken, zaman nde zlenecek s stemat k pol t kalar le
gmenler n kltrel deerler tamamen er t l p, hak m kltrel
deerler nde kaybed leb l r, yan as m lasyon srec
tamamlanab l r.

As m lasyoncu yaklamclara gre, lk karlatklarnda kesk n


zg lerle b rb r nden ayrlan gmen ve ev sah b hak m toplum
k ml kler , ulus devlet ortak k ml altnda zamanla tam b r
uyuma kavuacaktr. As m lasyon b r sret r. Ulus devlet yaps
er s nde ayn hukuk kurallarna tab olarak sekler devlet yaps
er s nde yaayan ve frsat e tl ne sah p gmen b reyler
zamanla, o ulus devlet potasnda er yecek, esk k ml kler n
y t recek ve zamanla ulus devlet n ortak k ml n n b r paras
olarak yen k ml kler ed neceklerd r.

As m lasyoncu yaklamclar, bu yaklamn baars n Amer ka


B rle k Devletler n (ABD) rnek gstererek, b r gmen lkes
olan ABDn n, srekl g alarak ve farkl etn k kkenler b r
potada er tt ve baarl b r entegrasyon pol t kas lett n dd a
etmekted rler. Amer kan kltrnde en neml unsur olan
b reysell k, b r uyum dnem n n ardndan, gmenler n de
b reysell k etn k veya grup k ml ne ar basarak uyumu
kolaylatrmaktadr. (Kaya, 2008, s.157)

11.2.2.2. Entegrasyon
Gmenler n nde yaadklar toplumla btnleeb lmeler
konusunda yaplan almalarda, nceler gmenler nde
bulunduklar topluma uydurmak anlamndak adaptasyon
kavram kullanlmaktayd. Gnmzde se gmenler n kend
etn k kltrler n de devam ett rerek, ev sah b toplum le
btnlemes n eren entegrasyon kavram kullanlmaktadr.
Ayn corafyada, ayn lke snrlar nde yasayan k farkl kltr
grubundan gelen toplumlarn let m , kltrleraras b r zell k
tamaktadr. Her k toplumsal grup da hem b rl kte yaamak, hem
de kend kltrler n korumak stemekted r. Bu se ancak sosyal
entegrasyon le mmkn olab l r. (ah n, 2010, s.105)

Refah toplumlarnda gmenler n topluma entegrasyonunu


hedefleyen pol t kalara kar gel t r len en temel elet r ,
gmenler n talepler n n d kkate alnmad ve tek tarafl b r
uyumun dayatlmakta olduu grdr. Sz gel m Almanyada
lkede yaayan gmenler n topluma entegrasyonu nuyum
z rveler yaplmakta, ancak bu z rveler gmenler n talepler n
yeter nce yanstmad n elet r lmekted r.

lk gmen kuaklar, etn k kltrler ne kar daha duyarl


davranrken, g ed len lkede doup byyen gen kuaklar ev
sah b toplumun kltrler n daha kolay ben mseyeb lmekte ve
sosyal entegrasyon srec n tamamlayab lmekted ler. Almanyada
yaayan gmenler n sosyal entegrasyonu konusunda almalar
yapan ve bu konuda sosyal entegrasyon teor s oluturan Essere
(2000:56-61) gre, kuaklar lerled ke Alman kltrn
ben mseme dzey artacak ve Trk kltrn devam ett rme
dzey decek ve as m lasyona daha ok yaklaacaktr. (ah n,
2010, s.105)

Bel kada Trkler n youn olarak yaad Schaerbeekte saha


almalar yapan Kaya ve Kentel, Trkler n kapal b r cemaat
olarak yaadklar Schaerbeek gettosunda 3. Kuaktan t baren b r
zlme yaandn, okuyan yen nes ller n cemaatten
uzaklamaya baladn fade etmekted r. (2008, s.103-104)

Esser n entegrasyonu, s stem entegrasyonu ve sosyal entegrasyon


olarak k b mde ele almas b r anlamda madd ve manev
kltrel de me (veya entegrasyon) olarak yorumlanab l r. Z ra
Essere gre gmenler alp verg dyorlarsa, ekonom ye
katk salayarak, yasalara uygun davranyorlarsa yen s steme
entegre olmulardr. Ancak sosyal entegrasyon, gmenler n yen
topluma entegre olmasn sadece ekonom k ya da yasal
sorumluluklar asndan de l, kltrleme (acculturat on), sosyo-
ekonom k-pol t k konum4 (placement), etk le m ( nteract on) ve
k ml k ( dent ty) g b drt farkl boyutta da gereklemes n
gerekt r r. (Essen, 2000, S.58-61den Aktaran ah n, 2010, s.106-
107) Bu ynyle sosyal entegrasyonu, madd yn n plana
karan s stem entegrasyonundan farkl olarak manev kltrel
de men n ve entegrasyonun salanmas b m nde anlayab l r z.

11.2.2.3. ok Kltrllk
Bat toplumlarn aznlk-ounluk l k ler eksen nde karakter ze
etmek zere kullanlan kavramlarn banda kltrel oulculuk,
ok kltrllk, mult -etn k toplum g b n telemeler
gelmekted r (Canatan, 1995:176). Kltrel oulculuk veya ok
kltrllk farkl sosyal kltrler n b rarada atmadan yaad
b r toplum t p n fade etmekte kullanlr.

deal b r b rl kte yaama formu olarak sunulan okkltrllk,


b r toplumu oluturan her b r etn k, d n , kltrel grubun kend
deerler n koruyarak o toplumda uyum nde varolab lmes
demekt r. Farkllklar nde b rl k fade eden okkltrllk,
kltrler e t tutmay, kltrler arasnda h yerar oluturmamay
ngrd g b oulculua da gen b r yaam alan sunmay
hedefler (tok ve Tadelen, 2013, s.8).

Norvel b r Sosyal Antropolog olan Er ksen, farkl olma hakk


le kanun nnde e t olma hakkn b rl kte vurgulayarak,
dnyada gruplar kadar b reyler n de varolduu dnces nde srar
etmekted r. Er ksen, ortaklaac b r duru le l beral b r duru
arasnda b r ara konumu na etmey amalar (Er ksen, 2001:13).
K ml k pol t kalar devletler n meru b r hak olmakla b rl kte,
kt darlar k ml k pol t kalarn b r bask yntem ne
dntreb lmekted r. Resm olarak bugn h b r devlet
monokltr, hatta b r lkede yaayanlarn tek b r ortak kltr
olmas gerekt n savunmamaktadr. Er ksene gre Etn k
sorunlarn stes nden gelm (post-etn k) b r topluma ne kadar
yaklam olsak da, u an var olan gerek dnyada, adalete b r
katkda bulunmada kend n edeerl b reyler n yaad b r
gelecekte dlemen n yararl olaca aktr (2001:14).
ABDdek btn etn k gruplarn tam b r as m lasyon veya tam
uyum srec yaadklar sylenemez. Baz gruplarn grup
k ml kler n koruyarak entegre olmak stemeler ok kltrllk
veya moza k model de denen farkl alternat fler zer nde
dnmey gerekt rm t r. Bu model n en uygun rnek olarak
Kanadada grup k ml kler le yaayan Quebec Franszlar
gster lmekted r. Entegrasyonun as m lasyon olmadan da
olab lece tez ne dayanan moza k model nde b r er meden veya
as m lasyondan ok, grup k ml farkllklarnn yaatlmasna da
mkn veren b r uyumdan sz ed lmekted r (Kaya, 2008, s.157-
158).

Felsef olarak ok kltrllk, rka dayal grlerden kltrel


grlere ge le, sosyoloj k olarak yabanc ya da gmen
olmaktan yerl l e ge le, kltrel olarak da Avrupal
monokltrler n sonu tez yle kurgulanr (Szen, 2004:89).

1980ler n banda gndeme gelen ve 1990larn bandan bu yana


bel rley c olan kreselleme deoloj s , ok kltrllk,
demokras , ayrmcln nlenmes , aznlklarn korunmas ve
etn k merkezl nsan haklarn Batdan hareketle btn dnyada
ykselen deerler olarak karmza karmaktadr. zell kle
1990lardan bu yana anlan konular uluslararas ve pol t kann
merkez ne oturmu, e tl s yas amalarn aralar olarak da
kullanlr hle gelm t r.

1970lerden 1990larn ortalarna kadar Bat lkeler nde hem


devletler, hem de uluslararas organ zasyonlar tarafndan kabul
gren aznlk haklarn artrmay amalayan ok kltrllk
pol t kas uygulama e l m varken, 1990larn ortalarndan
t baren bu pol t kann ger tept , ulus devlet, tek m llet na
etme, n ter vatandalk, hatta as m lasyon pol t kalarna gere
dnld grlmekted r (Kyml cka, 2012, s.300). ok
kltrllk asndan bu ger lemen n temel neden n n ounluu
oluturan toplum yeler n n ok kltrlln onlarn yaam
b mler n tehd t etmes korkusundan kaynaklanmaktadr.

Kyml ca, Bat demokras ler n ok kltrlln hala geerl ve


deal b r entegrasyon ve b rl kte yaama model olab lece n ,
ancak bu srec engelleyecek (veya kolaylatracak) 5 temel faktr
bulunduu fade etmekted r (2012, s.298-299):

1. Etn k l k ler n gvens z hale gelmes (Gvenl k


Tedb rler n n Azaltlmas):

Eer devlet gmenler b r gvenl k tehd d olarak alglarsa (11


Eyllden sonrak Mslman durumunda olduu g b ) ok
kltrlle ver len destek ve aznlklarn ok kltrl hak
talepler n d le get rme olanaklar b le azalacaktr.

2. nsan haklar:

ok kltrlle ver len destek etn k ve d n snrlar arasnda


nsan haklarna ortak b r ballk olduu varsaymna dayanr. ok
kltrlle kars t razlarn ou temelde zel olarak
Mslmanlarla lg l end elerden ve onlarn l beral-demokrat k
normlara entegre olma konusunda steks z olarak
alglanmalarndan kaynaklanyor.

3. Snr kontrol:

ok kltrllk vatandalarn snrlar zer ndek kontroller


y t recekler nden korktuklar durumlarda, rne n lkeler n ok
sayda yasad gmen ya da mltec le (ya da onlarn
beklenmed k b r aknyla) kar karya kald lkelerde daha da
tartmal hale gelmekted r.

4. Gmen gruplarnn e tl l :

Gmenler ez c b r ounlukla tek b r gnder c lkeden de l de


b rok farkl gnder c lkeden geld kler nde ok kltrllk en
y ek lde alr.

5. Ekonom k katklar:

ok kltrlle destek gmenler n kend zerler ne den


yaptklar ve topluma-zell kle ekonom k anlamda- katkda
bulunmak n y n yetl b r aba er s nde olduklar algsna
baldr.

Aadak tabloda 8 pol t k davrantan oluan b r ndeks


zer nden 1980-2010 yllar arasnda lkeler n ok Kltrl
Gmenl k Pol t kas performanslar l stelem t r. lkeler her b r
pol t k uygulamadan 1 puan alarak toplamda 8 puana ulaab l rler
(Kyml cka, 2012, s.327).
Tabloya gre Avustralya, Kanada ve Yen Zelanda le b rl kte,
Avrupa lkeler nden sve, F nland ya, Bel ka ve B rle k
Kralln 4n zer nde puan aldklar grlmekted r. Trkler le
b rl kte d er gmenler n youn olarak yaad Bat Avrupa
devletler n n ok kltrllk konusunda yeterl abay
gstermed kler syleneb l r.

11.3. Trk yedek Sur yel ler ve Uyum


Sur yede 2011 ylnda balayan sava sebeb yle m lyonlarca
Sur yel yer nden ed lm ve bunlardan yaklak 2 m lyonu da
Trk yeye snmak durumunda kalmtr. 2015 ylnda
Sur yedek sava 5. ylna g rerken, Trk yedek Sur yel ler n
m saf rl kler de uzamaktadr. Bu uzama ge c olarak grlen bu
gn kalc olma orann da artracaktr. Erdoan, Trk yedek
Sur yel ler: Toplumsal Kabul ve Uyum aratrmas sonularna
dayanarak, Aralk 2014 t bar yle Trk yedek 1 m lyon 650 b n
Sur yel n n en az 1 m lyonunun kalc olacan ngrmekted r
(2015, s. 19). Trk yede kalacak snmaclarn says
tartlab l r, ancak neml b r ksmnn kalc olaca ynnde
phe yoktur. 4 yl akn b r sred r Trk yede ve yzde 80den
fazlas kamp dnda yaayan Sur yel ler almakta, kurmakta,
ocuklar e t m hayatna balamakta, Trkler le evl l kler
yapmaktadr. Bu l k ler kalcl glend rmekte, dolaysyla
Trk yen n uyum (entegrasyon veya adaptasyon) konusunda
pol t ka gel t rmes n zorunlu hale get rmekted r.

Erdoan, b r b rl kte yaama model olarak k veya daha fazla


parann b rb r le l k s n aklayan kavramlardan b r olan
uyumu elet rerek, bunun yer ne toplumsal kabul kavramn
nermekted r. Toplumsal dlanma (soc al exclus on) karsna
konumlanan toplumsal kabul (soc al nclus on) kavram, uyum
srec ndek her k toplumsal eye de e t sorumluluk
yklemekted r. Oysa uyum kavram, temel b r toplumsal yapya,
sonradan eklemlenmey ve doal olarak ona uymak zorunda olan
b r baka (daha kk) toplumsal grubu fade etmekted r. Bylece
uyum, asl olan kabul eden toplumsal yapnn sorumluluunu
ortadan kaldrmakta, sonradan eklemlenen toplumsal grubun
as m lasyonu n de zem n hazrlamaktadr (Erdoan, 2015, s.20).

Uyum tek ynl de l, ft ynl d nam k b r sre olmaldr.


Zaten B rlem M lletler (BM) de uyum srec nde her k tarafa
da sorumluluklar yklemekte ve uyum konusunda stekl
olmalarn gerekl grmekted r. BMe gre gmen, kend kltrel
k ml n kaybetmek zorunda kalmadan ev sah b toplumun yaam
tarzna uyum konusunda stekl olmal; ev sah b toplum se, gelen
nfusun toplumsal ht yalarnn karlanmas n m saf rperverl k
nde duyarl olmal, kamu kurumlar da bu yeterl b r aba nde
olmaldr. (UNHCR, 2002den aktaran, Erdoan, 2015, s.20)

Blm zet
Bu blmde 1960lardan t baren youn g almasyla yen den
ek llenen Avrupa toplum yaps, gmenler ve ev sah b
toplumun l k ler ele alnmtr. G sonrasnda yen b r mekanda
hayatlarn yen den kurmak durumunda kalan gmenler, aslnda
yen den b r sosyalleme srec yaamaktadrlar. Bu srete de
kend kltrel deerler ne yakn nsanlarla ayn mekanlarda
kamet etmek stemekte ve ev sah b toplumlarda b r nebze de olsa
ayr bulunan, getto olarak kavramsallatrlan kltr
adacklarnda yaamaktadrlar.

Karlaan k yabanc kltrn mensuplar, kend deerler n


koruma refleks le hareket ederek, b rl kte yaamay zorlatrc
b r tutum taknab lmekted rler. Kltrel karlamann olduu
toplumlarda temel olarak farkl b rl kte yaama model vardr.
As m lasyon, entegrasyon ve ok kltrllk. Bu blmde bu
model ele alnm, ayrca 2 m lyonu aan Sur yel n n Trk yeye
gelmes le Trk toplumunun karlat b rl kte yaama
tecrbes ne de n lm t r.

NTE SORULARI
1. Irk , d n veya kltrel (etn k) zell kler t bar yle
toplumun btn le kaynaamayan fertler n
younlat b r alan veya blge ne demekt r?

Cevap:Getto
2. As m lasyon ne demekt r?

Cevap:S stemat k pol t kalar le gmenler n


kltrel deerler n n tamamen er t l p, ev sah b
toplumun hak m kltrel deerler nde
kaybed lmes d r.

3. Gmenler n yabancs olduklar toplum le


btnleerek, o toplumun b r paras olma srec hang
kavram le fade ed lmekted r?

Cevap:Uyum veya adaptasyon

4. Gettolardak etn k gmen gruplamalar genell kle


adaptasyonu engelled neden yle elet r l rken, baz
sosyal b l mc lere gre, mekansal etn k younlama
(ethn c concentrat on)/ mekansal etn k ayrma (ethn c
segregat on) olgusunun olumlu ynler de olduu
sylenmekted r. Bu sosyal b l mc lere gre getto
yaamnn olumlu yn ned r?

Cevap:ok kltrlle frsat tanmas,


gmenler n yabanclama ve yalnzlamasn
nlemes ve k ml kler n yen den reteb lmeler n
salamas.

5. B r b rl kte yaama model olarak ok kltrllk


pol t kasnn hedef ned r?

Cevap:ok kltrllk, farklllar nde b rl


salayab lmek n, oulculua gen b r alan
aarak, kltrler e t tutmay, kltrler arasnda
h yerar oluturmamay hedefler.

6. Getto t p yaam tarz Almanya/Almanlar tarafndan


hang kavramla fade ed lmekted r?

Cevap:Paralel toplum
7. Gmenler n yen b r toplumda kabul grr
davranlar gel t rmek, gndel k yaam roller n
yen den renmek, yerle m yer ve yen kltr
hakknda b lg ed nmek g b srelerden gemes nasl
kavramsallatrlab l r?

Cevap:Yen den sosyalleme

8. Kyml ca, Bat demokras ler n ok kltrlln


hala geerl ve deal b r entegrasyon ve b rl kte yaama
model olab lece n , ancak bu srec engelleyecek
(veya kolaylatracak) 5 temel faktr olduunu syler.

Aadak seeneklerden hang s Kyml ca'nn


okkltrl ok etk leyece n syled faktrlerden
b r olamaz?

A)

Gmenler n anavatanlar le yakn l k ler n


srdrmeler
B)

Etn k l k ler n gvens z hale gelmes

C)

Snr kontrol

D)

Gmen gruplarnn e tl l

E)

nsan haklar

9. Aadak lkelerden hang s ok kltrl


gmenl k pol t kasn en y b mde uygulayan
lkeler arasnda saylamaz?

A)

sv re

B)
ABD

C)

Avustralya

D)

Kanada

E)

sve

10. Aadak hang kavram d erler nden daha


farkldr?

A)

Adaptasyon

B)

ok kltrllk

C)
Kltrel oulculuk

D)

Kltrleraraslk

E)

Mult -etn k toplum

CEVAP ANAHTARI
1. -

2. -

3. -

4. -

5. -

6. -

7. -

8. a

9. a
10. a

12. DASPORALAR VE GER


DN GLER
Gr
Herhang b r ulus veya nan mensuplarnn ana yurtlar dnda
aznlk olarak yaadklar yer veya b r ulusun yurdundan ayrlm
kolu tanmlanab len d aspora kavram, uzun yllar srgn,
katl am, soykrm g b nsanla kar lenm sular sonucunda
kken lkes nden zorla gnder lm etn k veya d n unsurlar n
kullanlmtr. Ancak kavram gnmzde anlam gen lemes ne
urayarak, artk traj k b r b mde olmasa da anavatannda
yaamayan topluluklar fade etmeye balamtr.

D aspora almalar le tannan Cohen modern d aspora


toplumlarn anlayab lmek n k farkl hususa d kkat
ekmekted r. B r nc s , anayurttan travmat k b r ek lde ayrlma
artna balayan klas k yaklam yer ne, d aspora toplumlarnn
anayurttan aramak, t caret veya kolonyal amalar g b
nedenlerle ayrlma net ces nde de oluab lece n kabul etmek,
k nc s se d er lkelerdek soydalarla dayanma duygusu
olduunun farknda olmaktr (Yaldz, 2014, s.51).

Anayurt le l k n n devam ett r lmes ve ger dn hareketler


d asporann neml zell kler ndend r. anlamalar le veya
benzer yollarla yaplan glerde, gmenler anayurtlarn ve kend
kltrel k ml kler n deal ze ederek, ger dn hayal n byk
lde canl tutmaktadrlar. G l teratrnde uzun sre hmal
ed lm olmasna ramen, ters ne g veya anavatana ger dn,
son dnemde g almalarnda d kkat eken konulardandr.

12.1. Modern D asporalar


12.1.1. D aspora Kavram
Daha nce srgn, soykrm, zorunlu g g b traj k olaylar
sonucu anavatannda baka b r lkede yaayanlar tanmlamak n
kullanlan d aspora kavram, anlam gen lemes ne uram ve
artk traj k b r g olay olmasa da, gnll glerle olumu olsa
dah , anavatannda yaamayan topluluklar fade etmeye
balamtr.

TDK szlnde d aspora herhang b r ulusun veya nan


mensuplarnn ana yurtlar dnda aznlk olarak yaadklar yer
veya herhang b r ulusun yurdundan ayrlm kolu, kopuntu
olarak tanmlanmaktadr. D asporalarn en neml zell srgn,
katl am, soykrm g b nsanla kar lenm sular sonucunda
kken lkes nden zorla gnder lm etn k veya d n unsurlar
olmalardr.

Srgne gnder len m lletler ve topluluklar kken lkede


yaadklar trajed ler ve yol boyunca yaadklarn rlere,
atlara, h kyelere, romanlara, halk oyunlarna konu ederek
yaatmakta ve m saf r olduklar topraklarda dnyaya gelen
ocuklara ve genlere anlatarak kuaktan kuaa aktarlmasn
salamaktadrlar. D asporann yzyllar boyunca vaded lm
topraklara ger dn m t n canl tutmas, k b n yl sonra dah
olsa, 2. Dnya Savandan sonra sra l Devlet n n kurulmas le
sonulanmtr.

D aspora almalarnn en neml s mler nden b r olan W ll am


Safran, b r d aspora grubunun alt temel zell n yle
sralamaktadr (1991, s. 83-84):

1. Kend ler veya atalar anavatanlarndan en az k blgeye


dalmlardr.

2. Anavatanlarna l k n ortak b r hafzalar, b r anavatan m tosu


bulunmaktadr.

3. G ett kler lkelerde kend ler n ksmen yabanc ve zole ed lm


h ssederler.

4. Tar h anavatanlarn, kend ler n n gerek, deal ev olarak kabul


ederler; artlar uygun olduunda kend ler veya sonrak nes ller,
anavatana ger dnecekt r/dnmel d r.

5. Hep b rl kte, anavatann korunmas veya yen den yaplandrlmas


ve anavatann gvenl ve refah n almalar gerekt ne
nanrlar.

6. Anavatanla balarn korumaya devam ederler ve etn k b l nler ve


dayanmalar, neml lde bu l k zer nden tanmlanr.

D aspora almalarnn b r d er neml sm Rob n Cohen (1999,


s. 17), Safrann d aspora algsnn ve zell kle anavatan
(homeland) vurgusunun, Yahud d asporasnn deney mler nden
fazla etk lend n bel rterek, d asporaya, Yahud d asporasnn
genel zell kler n de kapsayan 9 maddel k yen b r kavramsal
ereve nerm t r:

1. Anayurttan genell kle travmat k b r ek lde ayrlma,

2. Anayurttan aramak, t caret veya kolonyal amalar g b nedenlerle


ayrlma,

3. Kolekt f b r hafza ve anayurda l k n m tos,

4. Varsaylan anayurdun deal ze ed lmes ,

5. Ger dn hareketler ,

6. Uzun zamandan ber devam ett r len gl b r etn k grup b l nc ,

7. Ev sah b toplumlarla sorunlu b r l k ,

8. D er lkelerdek soydalarla b rl kte dayanma duygusu,

9. Hogrl ev sah b devletlerde, daha y b r yaam kurma ht mal .

D aspora toplumlarn anlayab lmek n Cohen tarafndan


sralanan zell kler son derece byk nem arzetmekted r. Burada
Cohen n d kkat ekt k neml husus vardr: B r nc s ,
anayurttan travmat k b r ek lde ayrlma artna balayan
yaklam yer ne, d aspora toplumlarnn anayurttan aramak,
t caret veya kolonyal amalar g b nedenlerle ayrlma net ces nde
de oluab lece n kabul etmek, k nc s se d er lkelerdek
soydalarla b rl kte dayanma duygusudur (Yaldz, 2014, s.51).

D aspora artk, topraa atlan b r tohumun toprak zer nde farkl


noktalara salp yeererek kend k ml yle rn vermes ne
benzet lmekted r (zocak, 2015, s.8). Topraa salan tohumlarn
b r ksm toprakta tutunup rne dnrken, b r ksm se
ryp g deb lmekted r. Farkl corafyalara yaylan d aspor k
toplumlarn da b r ksm kend kltrel k ml kler yle var
olab lmey baarab l rken, b r ksm se as m le olarak
bulunduklar toplum nde er y p as m le olab lmekted r.

12.1.2. Modern D aspora Yaklam


Son yllarda gndeme gelen etn k stratej lerden en neml ler nden
b r de modern d aspora stratej s d r. Kreselleme le b rl kte
ortaya kan yen frsatlar, d aspora toplumlarnn anavatan le
olan l k ler n n glenmes ne ve kend kltrel k ml kler n n
yen den ret lmes ne mkan vererek, as m lasyona kar
d asporalarn daha gl olmalarn salamaktadr.

Ulam, haberleme g b alanlarda meydana gelen gel meler n de


etk s yle, yen b r d aspora stratej s gel meye balamtr. Bu
stratej le d asporalarn sadece anavatanla de l d er lkelerdek
soydalaryla da b rl ve dayanma er s nde olmas, modern
d asporalarn kresel aktrler olab lmeler n de neml d r.

Ayhan Kaya modern d aspora stratej s n ortaya karan neml


faktrden bahsetmekted r (2000, s.60): B r nc s , aznln nde
yaad lken n koullar, artan rklk, yabanc dmanl,
ulusal hegemonya basks g b sebeplerle aznlk gruplarnn
marj nallemes , k nc s kresellemen n get rd yen toplumsal
de md r. Kolay ulam mknlar, nternet, uydu yaynlar,
radyo ve telev zyon kanallar g b yen ulus ar let m aralar
ve kresel kap tal zm, d asporadak aznlklar le sla
(anavatan) arasndak balarn yen den ret lmes n salamaktadr.
Son olarak anavatandak ynet m n gmenlere ynel k
yaklamlarndak de kl kler, modern d aspora sylem n n
olumasnda etk l olmaktadr.

Avrupadak Trkler asndan baktmzda, ulam mkanlarnn


artmas ve kolaylamas le, anavatanla olan l k ler n de
glend n grmektey z. Kresellemen n get rd yen
artlardan faydalanan Trkler, s yaset, t caret, e t m, sosyal
faal yet vb. g b amalarla Trk yeye daha sk g d p gelmeye
balamlar, let m mknlaryla daha sk l k ler
gel t rm lerd r. Trk yen n d t caret nde Almanyann lk
srada yer almasnda, Almanyadak Trkler n katks yadsnamaz.

Trk yen n yurtdnda yaayan Trkler le lg l son yllarda


zled pol t ka le b r Trk d asporas oluturulmas ynnde
neml admlar atmaktadr. Babakanla bal Yurtd Trkler ve
Akraba Topluluklar Bakanl, Yunus Emre Enst ts, Trk
b rl ve Koord nasyon Ajans, D yanet ler Bakanl
yurtd organ zasyonlar vb. g b kurumsal yaplarla yrtlen
h zmetler, yurtdndak Trkler n d aspor k b l n kazanmas
ynndek almalar olarak deerlend r leb l r.

Ayrca zell kle Avrupa lkeler ndek kltr merkez , dernek,


cemaat, cem yet, spor klb vb. g b s v l yaplanmalar, hem
anavatanla, hem de bulunulan lkedek gmenler arasndak l k
ve dayanmay glend rerek d aspor k b l nc n kazanlmasna
neml katklar yapmaktadr.

12.1.3. D sporada K ml n Oluumu


K ml k, b z ve d erler ayrm le na ed len ve b rey n
kend s n tek lerle mukayeses le oluan b r kavramdr.
K ml n b reysel ve toplumsal boyutlar bulunmaktadr. K
kend s n gmen olarak grmese b le, a t olduu toplumsal
grup, d erler n n gznde onu gmen yapab lmekted r. Veya
bakalar onu gmen olarak kabul etmese b le, kend s n gmen
h ssed yorsa gmend r. Kurtolu (2004, s. 53) gmen
k ml n Goffmann boyutlu k ml k tanm zer nden
aklamaktadr: Toplumsal K ml k: Eer b r toplumda gmenl k
b r toplumsal kategor hal ne gelm se (stereot plem se),
gmenl k grnts veren ve bu stereot pe uygun k lere
gmen k ml ver lm olur ve bu kategor de snflandrlr.
K sel K ml k: B r k toplum tarafndan gmen olarak
tanmland halde, kend s n gmen olarak grmyorsa,
k sel k ml gmen de ld r. Ego K ml k: B r k znel olarak
kend s n gmen h ssed yorsa, bakalar onu gmen olarak
grmese b le gmend r (Adgzel, 2013, s.84).

B reysel a d yet b l nc le l k l olan k ml n ne olduu, ben


k m m? sorusuna ver lecek cevapta kend s n bulur. Elbette
doutan kazandmz zell kler k ml k tasavvurunda
neml yken, bundan daha da neml s ayn kltr paylaan
k ler n ortak deerler, ortak hafza ve ortak hayallerle
kurguladklar, kltrn btn eler yle yorularak na ed len,
daha z yade sonradan kazanlan b r de kltrel k ml k vardr. B r
topluma has olan anad l, rf ve adetler, geleneksel sanatlar, m ll
semboller g b kltrel k ml k eler n n a t olduu corafya
dnda yan d asporada var olab lmes n yen den ret leb lmes
gerekmekted r. Anavatandan uzakta, hayal ed len k ml k
deerler ne ulamak n ret len kltrel k ml d aspor k k ml k
olarak deerlend reb l r z.

12.1.3.1. Kltrel K ml k
Erkala gre kltrel k ml k doutan sah p olunmayan, b rey n
toplumsallama srec nde kazandklar le ek llenen ayrt ed c
b r zell kt r. Goffmann kategor let rmes nde grdmz g b ,
ego k ml k ve k sel k ml k de, b rey n nde yaam olduu
toplumsal ve kltrel ortamdan etk lend n aslnda dorudan
toplumsal k ml k le l k lend r leb l r. Erkal k ml n, sosyal ve
kltrel b r ynne vurgu yaparak, bell b r kltr le lg l
olduunu ve mensup olunan kltrn fertte netlemes ve somut
hale geleb lmes ne d kkat eker (1992, s.127). Erkalda kltrel
k ml k sadece ben k m m araynn veya sorusunun de l, b z
k m z sorusunun cevabn da vermekted r. nde yaanlan,
deerlere ve sembollere katlma ve paylama le ortak hale
gel nen, yes olunan b r kltr evres n n, yaama tarznn
fertlere ve sosyal gruplara yansmasdr. Onlarda
mahhaslamasdr (Gelek , 2011,s. 157). B rey n kltrel
k ml , nde yaad toplum tarafndan b mlend r l r.
Kend s n n a t olduu topraklardan uzakta yaadn dnen
gmen b rey, kltrel k ml n d aspor k kltr ortamnda
ret len b z kurgusu zer ne oturtur.

12.1.3.2. D aspor k K ml k
Sosyoloj k b r form olarak d aspora, pol t k ve ekonom k olarak
ulus devlet snrlarn am gmen topluluklarn fade ederken,
kreselleme le gel en ulus ar toplumsal alar yen b r k ml k
(d aspor k k ml k) ve b l n oluumuna neml b r katk
salamaktadr. Modern d aspora yaklam olarak n teleneb lecek
bu yaklam, anavatanda uzakta yen b r vatan kurmak b m nde
yorumlanmaktadr (Kaya, 2000, s. 65). Bu se ancak d asporada
yen b r kltrel k ml k nas le mmkn olab lecekt r. Modern
ulus devletler n tekt plet r c , homojen kltrel k ml k basks ve
yapsal dlamasna kar ortak vatan b l nc le Hayal vatanlar
kurulmaktadr. D aspor k k ml k le oluturulan hayal vatanlar,
d asporadak ler n ulus devlet n kend ler zer ndek basklarna
kar b r d ren noktas olma zell de gstereb lmekted r.

D aspor k b l nc n nem kazanmasnda en neml etken


kreselleme olgusudur. Kreselleme le b rl kte gel en let m
ve ulam mknlar, gmen topluluklar le ev sah b toplum
arasndak l k lerde b r takm de kl kler meydana get rm t r.
yle k , kreselleme nces nde anavatanlar le ok snrl b r
l k ve let m kurab len d asporadak gmen guruplar, ev
sah b lken n hukuk ve s yas hegemonyasna daha sk taat
etmek durumundaydlar. Kreselleme se gmenler n
anavatanlar le l k ler n glend rerek daha kolay er leb l r b r
konuma ykseltm t r (Kaya, 2000, s. 64).

Kayaya gre d aspor k k ml k, b rb r le atan kresel


(evrensel) ve yerel (t kel) k eksen zer ne na ed lmekted r.
B r nc s ulusal olann elet r s n tel ndek , kltrel
kaynatrmalarla yen formlarn olumasna mkn ver rken, d er
eksen se d aspor k znen n otant k, geleneksel ve ulusal olan
yceltmekted r. D aspor k m ll yet l n olutuu bu eksen,
anavatanda yaanm olan gem tecrbeler zer ne na ed l r.
Bu tecrbeler n yen den ret lmes hayal b r vatan
oluturulmas srec nde baat rol oynar (Kaya, 2000, s. 64).

Gmenler le anavatanlar arasnda sembol k balar vardr. A le


gelenekler n n korunmas ve kltrel k ml k deerler gmenler
n byk nem tar. Yal veya hasta olan gmen a leler ,
genell kle a len n en byk ocuunu a le gelenekler n devam
ett rmes n ger dnmeye zorlayab lmekted r (Fa st, 2003,
s.279). Bu konuda Za de Sm th, nc G b D ler romanndak
kahramann h kyes gzel b r rnekt r. Romanda ng lterede
yaayan gmen Pak stanl b r babann k olundan b r n
gelenekler n ve kend kltrler n devam ett rmes n
anavatanna gndermes anlatlr.

12.2. Ger Dn Gler (Return M grat on)


Klas k d aspora kltr, anavatana ger dn m t zer ne
kurulmaktadr. Yukardak blmde ayrntl olarak led m z
g b , modern d asporalarda se gmenler n anavatana kes n ger
dn g b b r hayaller olmak zorunluluu yoktur.

Bu blmde Yahud ler n vaat ed lm topraklara dn, Krm


Trkler n n Krm Yarmadasna dnler g b klas k d aspora
ger dn g rnekler le b rl kte, mltec ve snmaclarn ger
dnler ve m saf r ler n ger dnler ne ksaca
de n lecekt r. Ama nce, kavramsal erevey zmeye alalm.

12.2.1. Ger Dn Kavram


Ger dn gler le lg l Trke l teratrde ger ye g, ger
dn gler , eve dn ve ters ne g g b
kavramsallatrmalar yaplrken, ng l zce l teratrde de return
m grat on dnda reflux m grat on, homeward m grat on,
rem grat on, returnflow, second-t me m grat on, repatr at on,
retrom grat on g b ok fazla kavram kullanlmaktadr.

G genell kle tek ynl b r hareket g b alglanr. Hk m g


akm, krdan kente, geleneksel kentlerden modern kentlere, dou
lkeler nden bat lkeler ne doru olduu n, hem
akadem syenler, hem de ynet c ler ana akm glere
younlamaktadrlar. Gel mekte olan lkeler, Bat lkeler ne
yolladklar ler ve gmenler ok d kkatl kayt altna alrken,
ger dnenler konusunda ayn hassas yet gster lmemekted r.
Trk ye rne zer nden konuulursa, Avrupa lkeler nde
yaayan Trk vatandalarnn stat st kler tutulurken, ka k n n
Avrupada alp Trk yeye ger dnd konusundak ver ler
muallaktr.

Ravenste n 1885de yazd g kanunlarn 1889da yen leyerek


Her g dalgas ters b r g dalgas le dengelen r b m nde b r
lave yapmtr. Ravenste na gre, her b r g dalgas, tet kley c
etk gstererek, b r d er g dalgas yaratmakta ve b r blgeden
g edenler n boaltt yerler, baka gmenler tarafndan
doldurulmaktadr.

Son dnemlerde akadem k almalarda daha sk rastlanyor


olmakla b rl kte, uluslararas g l teratr asndan ger ye dn
gler ounlukla hmal ed len ve yeter nce nemsenmeyen b r
konu olmutur. Avrupadan Kuzey Amer kaya genler hakknda
ok fazla alma yaplrken, Avrupaya dnenler g
almalarnda hmal ed lm t r. Oysak 19. Yzylda Avrupadan
Kuzey Amer kaya genlerden, drtte b r 20. Yzyln
balarnda Avrupaya ger dnmtr. Mangalam tarafndan 1968
ylnda ng l zce olarak hazrlanan G L teratr Rehber nde
2051 balktan sadece 10 tanes ger dn g le lg l d r.
(Gmelch, 1980, s.135)

12.2.2. G Dngs
Yahud ler le zdeleen klas k d aspora anlaynn en neml
artlarndan b r b r gn anavatana mutlaka ger dnlece
b l nc n n hep canl tutulmasdr. Bu b l nc n kuaktan kuaa
aktarlarak srdrlmes k b n yl sonra sra l Devlet n n
kurulmasn ve dnya zer nde dank b r b mde yaayan
Yahud ler n hayaller n kurduklar vaat ed lm topraklara,
anavatanlarna dnmeler n salamtr.

Klas k d aspora yaklamnn ger dn rnekler nden b r de


Krm Tatar Trkler d r. Krm Tatar Trkler n n gl b r
d yaspor k b l nce sah p olmalar, yaklak yarm asr sonra
anavatanlar Krma ger dnmeler ne mkn verm t r.

18 Mays 1944 Stal n srgn le topraklarndan zorla karlarak


srgne gnder len ve soykrma uratlan Krm Tatar
Trkler nden 1987ye kadar b r k b le Krm Yarmadasna
dnemem t r. zell kle Ukraynann bamszln
kazanmasndan sonra Krm Trkler ne vatandalk vermes ve
ger dnler n kolaylatrmas, dnyann her yer ne dalm
olan tm Krmllarn d kkat n anavatanlarna ekm t r. Bazlar
k tlesel olarak (zbek stan rne nde olduu g b ) Krma ger
dnerken, Trk ye g b baz lkelerdek Tatar Trkler se modern
d aspora yaklamna uygun olarak, kresellemen n get rd yen
artlara uygun olarak ger dn yapmasa b le t caret, e t m,
sosyal faal yet vs g b amalarla anavatanlarna g d p gelmeye
balamlar, let m mknlaryla daha sk l k ler
gel t rm lerd r.

Yaplan aratrmalar, zer nden nes ller gese b le gmenler n


anavatanlarna ballk h sler n n ok yksek olduunu
gstermekted r. Ger ye dn oranlar savalar, ekonom k canllk
veya kr zlere gre de kl k gstermekle b rl kte, yzyldan daha
fazla b r sred r gzlemlenen ger dn gler olduka etk ley c
oranlardadr (Fa st, 2003, s.276).

B r g lkes olmasna ramen, ABDden ger dn gler


olduka neml ve beklenmed k dzeyded r. G kaytlarndak
bel rs zl klere ramen 20. Yzyl balarnda ABDden ger y
dn yapan Avrupallarn oran yzde 25 le yzde 60
arasndadr. (Wyman, 1993, s.25ten Aktaran Fa st, 2003, s.277)
B r baka tahm ne gre ABDdek gmenler n yzde 30u 1821-
1924 arasndak yaklak yzyllk srede lkeler ne ger
dnmtr. ABD T caret Bakanlnn 1960 ver ler ne gre
1908den 1957ye kadar ABDye gen 15,7 m lyon gmenden
4,8 m lyonu (yaklak te b r ) yen den g etm t r. 1970 ve
1980lerde Lat n Amer ka ve Asyadan ABDye gler srerken,
bu lkedek gmenler n yzde 20s bu lkey terk etm t r.
(Fa st, 2003, s.277)

ABD le Meks ka arasndak g s stem n nceleyen g


almalarna gre, Meks kal gmenler n lk 10 yl nde yzde
31 n n, lk 20 yl nde yzde 54nn, lk 30 yl nde se yzde
67s n n ABDye yerlemeler n n ardndan tekrar lkeler ne
dnmeler beklenmekted r. (Massey ve Arkadalar, 1987,
s.310dan aktaran 2003, s.277)

Ger dn gler , hem zorunlu hem de gnll g sreler n


geerl d r. Gmenler ve mltec ler anavatanlar le g ett kler
lkeler arasnda g d p geleb l rler. Yerle k olan gmenler dah
ger dneb l rler. Ge zorlayan sebepler n gmen n ortadan
kalkm olmas, anavatana ger dnmey kolaylatran en neml
mot vasyondur. Ger dnen gmenler, g srec ndek levler n
kaybetmezler. Hem g ed len lkey , hem de kend lkeler n
b ld kler ve g yolculuunu, gmenl tecrbe ett kler n,
z nc rleme g arknn dnmes bu ger dnen gmenler
zer nden devam eder. Gmen alarn ortaya karan, koruyan
ve glend ren de bu ger dn gler d r. (Fa st, 2003, s.264)

12.2.3. Dzens z Gmenler n Ger Dn


B rlem M lletler Mltec ler Yksek Kom serl n n kurulu
tznn 1. Maddes nde Yksek Kom serl n ana grev ,
mltec lere uluslararas koruma salamak; hkmetlere yardm
ederek mltec ler n gnll ger dnler n kolaylatrmak ya da
onlarn toplumla btnlemeler n salayarak, mltec ler n
srekl zmler aramak tanmlanmtr.

Yksek Kom serl n koruma lev n yer ne get r rken nerd en


nsan ve kes n zm, mltec ler n gnll ger dnler n n
salanmasdr. Mltec ler n kend lkeler ne yen den
yerlet r lmes , sadece gnlllk esasna bal kalnarak ve
mltec ler n nsan haklarna sayg duyularak yapld durumlarda
mmkn ve nsan d r.

Gnder lece lkede, nsan haklar hlaller lkeler nde devam


ett srece, herhang b r mltec n n gnll olarak dnmeye
karar ver p vermeyece phel d r. Dolaysyla, nsan haklarna
duyulan saygnn y let r lmes , desteklenmes ve lkeler ndek
s lahl atmalarn kes lmes , mltec ler n gnll dnler n
gerekl koullardr.

Trk yen n dzens z gmenler n ger gnderme pol t kalar BM


szlemeler ve AB mzakereler eksen nde ek llenmekted r. 16
Aralk 2013 tar h nde mzalanan Ger Kabul Anlamasna gre
Trk ye zer nden AB lkeler ne g tt tesp t ed len gmenler,
yakalandklar zaman Trk yeye ger gnder lecekt r. (Bunun
karlnda anlamann yrrle g rmes nden 3,5 yl sonra Trk
vatandalarnn v zes z Avrupada serbest dolamlar konusu
grlmeye balanacaktr.) Gnll ger dn projes ne se
Hollanda, sv re ve sve makamlar tarafndan lt ca bavurular
redded len Irakllar rnek gster leb l r. Irakllar, Uluslararas G
rgt ve Anadolu Kalknma Vakf arasnda mzalanan b r
protokol ereves nde gnll olarak Trk ye zer nden Kuzey
Iraka ger dnecekt r. (Terz olu, 2009dan Aktaran Topuolu,
2012, s.513)

2015 yl t bar yle Trk yede 2 m lyona yakn Ge c Koruma


Altnda Sur yel bulunmaktadr. Sur yedek atmalarn sona
ermes nden sonra bu nsanlarn gven nde lkeler ne ger
dnmeler beklenmekted r.

12.2.4. M saf r ler n Dn


Avrupa lkeler ne gler , g alan lkeler nde ge c olarak
kalmay ngren g dalgasyla baladndan Trk yeye ger
dn adeta g srec n n ayrlmaz b r paras g b ngrlmtr.
(duygu ve D erler , 2014, s.199-200) Ancak y ne de Trk g
l teratrnde ger dn veya ters ne g le lg l yeterl
almann mevcut olduunu sylemek zordur.

1960tan 1993 ylna kadar Trk ye, Gney Avrupa ve Kuzey


Afr ka lkeler nden Almanyaya 12 m lyon szlemel
(m saf r ) gelm ve bunlarn 9,3 m lyonu (yzde 78 )
lkeler ne ger dnmtr. (Fa st, 2003, s.278) Ancak 1970 ve
1980lerde a le b rlemeler le Almanyadak gmen nfus
artmaya devam etm t r. Fa ste gre g alan lkeye yerleme le
anavatana ger dn b rb r n dlayan stratej ler de ld r.
Gmenler, Almanya le gtkler anavatanlar arasndak balar
hep srdrerek, tamamen ger dnmeseler b le, k l b r meknsal
referans ereves oluturmaktadrlar. (2003, s.278)

Trk yeden Avrupa lkeler ne karlkl g anlamalar dah l nde


m saf r olarak yaplmak zere balayan emek gler nde
ger dn yllarca hep gndem n lk sralarnda kalmtr.
Tasarruf hedefler ne ulaan veya emekl olanlardan yllk ortalama
20-30.000 k ger dnmtr. 1990larn balarnda, ncek 30
yllk srede yurtdna g denlerden 500.000 le 900.000 arasnda
k n n ger dnd tahm n ed lmekted r. (Tokgz, 2006, s. 220)

Avrupa lkeler nden Trk yeye ger dn dalgas yaanmtr.


Bunlardan lk 1966-67dek ekonom k kr z dnem , k nc s
1974-75tek petrol kr z sonras ekonom k durgunluk dnem ,
ncs se 1983-84tek Almanyadak Ger Dn Tev k
Yasas sonras yaanan glerd r. lk k dnem le lg l el m zde
ver bulunmamakla b rl kte, ger dn tev k yasasndan
yararlananlarn says bell olduu n nc dneme l k n
rakamlar mevcuttur. 1980ler n banda g alan lke
hkmetler n n sunduu Destekl Ger Dn Programlar srec
kapsamnda, 1983-1984 yllar arasnda 310.000 gmen
Almanyadan, 1985-1986 yllar arasnda se 10.000 Trk ye
vatanda Hollandadan Trk yeye ger dn yapmtr. (duygu
ve D erler , 2014, s.200)

Fransa se s z gmenler n lkeler ne ger dnmeler n tev k


yasalar karmtr. N san 1971 ve Kasm 1981 tar hler arasnda
a leler yle b rl kte geld kler lkelere ger dnmey kabul eden
s z gmenlere 10.000 Frank denm t r. Bu tev k daha ok AB
lkeler dndan gelenler n planlanm olsa da, en fazla
demokrat k rej mler n kurulduu spanya ve Portek zden gelenler
tarafndan kullanlmtr. (Kaya, 2008, s.38)

Ger dn tev k uygulamasndan sonra da ger dnler


azalarak devam etm t r. 1980ler n k nc yarsndan t baren
Almanyadan ger dn oran yllk 37.000, Hollandadan ger
dn oran se 3.000 k olmutur. 1990larn lk yllarnda da
ger dn oranlar benzer sev yelerde devam etm t r. Bu k
Avrupa lkes nden ger dn yapan gmenler ve bu lkelere
mltec l k bavurular kabul ed lmeyen Trk vatandalar da
(Trk yeden bavuru yapan 450.000 snmacnn sadece yzde
onu mltec stats kazanmtr) dnldnde, 1,5 m lyondan
fazla gmen ve snmacnn 1980-1999 yllar arasndak
dnemde Trk yeye ger dn yapt tahm n ed lmekted r.
(duygu ve D erler , 2014, s.200)

12.2.5. AB-Trk ye l k ler ve Ters ne Gler


Son yllarda gerek Trk yedek , Avrupa lkeler ndek ekonom k,
sosyal ve s yasal gel melerle, AB lkeler nden Trk yeye b r
ters ne g olduu, ger dn m t n n, geree dnmeye
balad ynnde aretler grlmekted r. Alman Federal
stat st k Brosu ver ler ncelend nde, zell kle 2005 ylndan
sonra Almanyadan Trk yeye dnenler n, g denler n saysndan
daha fazla olduu gze arpmaktadr. k nc ve nc kuak
gmenler de ne alan bu ger dn gler ne katlan b r nc
kuak gmenler se daha ok k l b r yaam terc h
etmekted rler. ocuklar ve torunlar Avrupa lkeler nde yaayan
emekl olmu Trk gmenler, yln b r ksmn Trk yede, b r
ksmn se Avrupada ge rmekted rler.

Almanyada, 2000 ylndan sonra 1525 k zer nde yaplan b r


aratrmada Trk yeye dnmey st yor musunuz? sorusuna,
katlanlarn yzde 78 evet, yzde 22s hayr cevabn verm t r.
artlar olgunlamadan, ters ne gn gereklemes mmkn
olmamakla b rl kte, bu stek beyan b r e l m gstermes
anlamnda nem tamaktadr. Trk yeye dnme ste halen ok
yksek sev lerde olmasna ramen, gmenler n Almanyaya g
etmeler ne neden olan etmenler n devam etmes , ger dnmeler ne
man olmaktadr. (ASAGEM, 2007, s. 132-133)
Trk ye-AB l k ler g sreler n ft ynl etk leyen b r olgu
olarak karmza kmaktadr. Trk yen n B rl e tam yel
durumunda, Trk yeden Avrupaya b r g akn yaanaca
korkusu mevcutken, B rl e sonradan ye olan spanya, Portek z
ve Yunan standa tam ters b r durum yaanmtr.

Kaya ve Kentel n aratrmasna gre, Almanya ve Fransada


yaayan Trk ye kkenl ler n ok byk b r ounluu (Almanya
% 80, Fransa %61), Trk yen n ABye ye olmas durumunda,
Trk yedek ler n Avrupa lkeler ne g etmeler n tavs ye
etmed kler n d le get rm lerd r. Kaya ve Kentel, bu orann bu
kadar yksek olmasn, Avrupadak Trk ye kkenl ler n
karlatklar, artan s zl k, vatan zlem , dk cretler,
d s pl nl alma koullar, hogrszlk ve ahlak deerler n
anmas g b zorluklara ve sorunlara balamaktadr. Ancak, AB
lkeler ndek genel kanya paralel olarak, Trk yen n AB yes
olmas durumunda byk b r g akn olaca ynnde kanaatler
vardr. Y ne bu aratrmaya gre, Trk yen n ABye ye olmas
durumunda (Almanya ve Fransadan) Trk yeye dnmey
dnece n syleyenler n oran yzde 30dur. (Kaya ve Kentel,
2005, s.119-120) AB yel durumunda Trk yeden g akn
olaca dd as, na ed lm b r korkuyu resmetmek olarak
n telend r leb l r. Z ra, ayn korku spanya, Portek z ve Yunan stan
n de gndeme get r lm olmasna ramen, tam ters b r durum
olmu, ters ne g gereklem t r. (Kaya ve Kentel, 2005, s.157)

Son zamanlarda Trk ye, AB vatandalar n de ek c b r lke


durumuna gelm t r. Tur zm alannda ve uluslararas rketlerde
almak zere AB yes lkelerden ters ne g
gzlemleneb lmekted r. (Kaya ve Kentel, 2005, s.158) Ayrca
Trk yen n Akden z ve Ege sah l kasabalarna Avrupa
lkeler nden emekl g yaanmaktadr.

Blm zet
Anayurttan zorla karlma ve srgn ed lme sonucunda, baka b r
lkede yaamak zorunda kalnan yer veya bu topluluu fade
etmekte kullanlan d aspora, zamanla anlam gen lemes ne
urayarak, anavatanndan ayr yaayan btn etn k veya d n
topluluklar n kullanlmaya balanmtr.

Bu blmde Modern D asporalar ve Ger Dn Gler olmak


zere k ana balkta ele alnmtr. lk blmde klas k
d asporann tanmlar yapldktan sonra, anayurtlarndan
aramak, t caret yapmak veya m saf r vb. sebeplerle ayrldktan
sonra, baka b r lkede yaamak zorunda kalanlar da kapsayan
modern d aspora yaklam ve d asporada k ml n olumas
konularna de n lm t r. k nc blmde se, ger dn gler
tanmlanm, dzenl ve dzens z ger dn gler lenm t r.
Avrupaya m saf r olarak g d p ger dnen Trkler n ger
dn sreler le lg l b lg ler ver lm t r.

NTE SORULARI
1. D asporay nasl tanmlayab l r z?
Cevap:Herhang b r ulus veya nan mensuplarnn
ana yurtlar dnda aznlk olarak yaadklar yer
veya b r ulusun yurdundan ayrlm kolu

2. Zorunlu g le d aspora arasnda nasl b r l k


vardr?

Cevap:Klas k anlaya gre d asproralar ancak


etn k veya d n unsurlarn, srgn, katl am,
soykrm g b nsanla kar lenm sular
sonucunda anavatanndan zorla gnder lmes yan
zorunlu gler le oluab l r.

3. Modern d aspora yaklamna gre, Almanyadak


Trkler g b , gc gler vb. sebeplerle gnll
olarak lkes nden ayrlm olan topluluklar da d aspora
kabul ed l r.

A)
Doru

B)

Yanl

4. W ll am Safrana gre aadak lerden hang s b r


d aspora grubunun temel zell kler nden b r de ld r?

A)

Kend ler veya atalar anavatanlarndan bell b r


blgeye srlmtr.

B)

Anavatanlarna l k n ortak b r hafzalar, b r anavatan


m tosu bulunmaktadr.

C)

G ett kler lkelerde kend ler n ksmen yabanc ve


zole ed lm h ssederler.

D)
Anavatanla balarn korumaya devam ederler.

E)

Tar h anavatanlarn, kend ler n n gerek, deal ev


olarak kabul ederler; artlar uygun olduunda kend ler
veya sonrak nes ller, anavatana ger
dnecekt r/dnmel d r.

5. Aadak lerden hang s modern d aspora


yaklamn ortaya karan temel etkenlerden b r
saylamaz?

A)

Ortadouda Arap Bahar sonrasnda yaanan


karklklar.

B)

Kresellemen n get rd toplumsal de m

C)
Etn k aznln b rl kte yaad toplumdak artan
rklk ve yabanc dmanl

D)

D asproadak aznlklar le anavatan arasndak


balarn kolay ulam ve let m mkanlaryla yen den
kurulmas

E)

Anavatanda gmenlere ynel k yaklam de kl

6. Aadak kurumlardan hang s , Trk yen n


yurtdndak d asporas le lg l almalarda ne
kan kurumlardan b r saylamaz?

A)

Basn Yayn ve Enformasyon Genel Mdrl

B)

Yunus Emre Enst ts

C)
Yurtd Trkler ve Akraba Topluluklar Bakanl

D)

Trk b rl ve Koord nasyon Ajans

E)

D yanet ler Bakanl

7. Goffman k ml toplumsal, b reysel ve ego k ml k


olarak boyutlu olarak tanmlamaktadr. Goffmann
k ml k yaklamyla gmen toplumsal k ml nasl
aklanab l r?

Cevap:Eer b r toplumda gmenl k b r toplumsal


kategor hal ne gelm se (stereot plem se),
gmenl k grnts veren ve bu stereot pe uygun
k lere gmen k ml ver lm olur ve bu
kategor de snflandrlr.

8. BMMYKn n mltec ler n lkeler ne ger dn le


lg l yaklam nasldr?
Cevap:BMMYKn n mltec ler n nerd en
kes n ve nsan zm mltec ler n gnll ger
dnler n n salanmasdr. Ancak, mltec ler n
kend lkeler ne yen den yerlet r lmes , sadece
gnlllk esasna bal kalnarak ve mltec ler n
nsan haklarna sayg duyularak yapld
durumlarda mmkn ve nsan d r.

9. Almanyadak Trk nfusunun azaltlmasna


ynel k olarak gel t r len Ger Dn Tev k Yasas
hang tar hte uygulanmtr.

Cevap:1983-1984

10. Trk ye le AB arasnda 16 Aralk 2013 tar h nde


mzalanan Ger Kabul Anlamas dzens z
gmenlerle lg l nasl uygulama get rmekted r?

Cevap: Anlamaya gre Trk ye zer nden AB


lkeler ne g tt tesp t ed len gmenler,
yakalandklar zaman Trk yeye ger
gnder lecekt r.

CEVAP ANAHTARI
1. -

2. -

3. a

4. a

5. a

6. a

7. -

8. -

9. -

10. -
13. GMEN DAYANIMA
ALARI VE AVRUPADA TRK
DERNEKLER
Gr
Ge sebep olan nedenlerden ok, gn srekl l n , devam ed p
g tmes n salayan etkenler ve g le b rb r ne balanan mekn
ve nsanlararasndak etk le m ele alan gmen dayanma alar
veya sosyal alar kuram son dnem g almalarnda en fazla
zer nde durulan konulardan b r d r. A kuram, gnll veya
zorunlu olarak kend memleket nden gerek b r baka yerde
yaamaya balayan gmenler n, yen vatanlarnda tutunab lmek
ve ayakta kalab lmek n kurduklar cemaat t p yaplar ele alr.

Gmen alar, g s stem n n temel b leen n b r araya


get r rler: 1) Kken lkeden g d len lkeye gmen ak, 2)
G d len lkede kamen eden gmen stou, 3) G alan lkeden
g veren lkeye dn yapan gmenler n ak. Gmenler n
lkelerde ken kurduklar l k alar, akrabalk, s v l dayanma
alar ve d n rntler son derece byk nem tar. Yen g
ed len lkede, esk l k lerden faydalanlarak, daha kolay b mde
b reysel ve toplumsal sorunlarn zlmes salanab lmekted r.

lk gc anlamasnn Almanya le yaplmas ve Avrupadak


Trkler n yarsndan fazlasnn bu lkede yaamas neden yle Trk
gmen rgtlenmeler n n en youn ve en etk l olduu lke
Almanya olmutur. Avrupadak Trk dernekler n n at
kurulularn merkezler Almanyada bulunmaktadr.

Avrupada lk dnemlerde ortaya kan s v l toplum kurulularnn


Trk yedek s yas grler n b rer uzantlar olduu
grlmekted r. Dolaysyla b r ht yaca b naen ortaya km olan
dernekler, sorunlarnn zm metotlarn Trk ye eksenl
dnmeye balamlardr. Bu anlay 1990larn ortalarna kadar
devam etm t r. 2000l yllardan t baren se Avrupadak Trkler
ve Trk dernekler kend sorunlarn Trk yeden bamsz, kend
gerekler nda zme yolunu terc h etmekted rler. Avrupa
Trkler n n derneklere lg s n n ok yksek olduunu sylemek
zordur. Nfusun yzde 20s n n derneklerle l k s olduu tahm n
ed lmekted r.

13.1. Gmen Dayanma Alar


Gmen dayanma alar veya sosyal alar kuram, ge sebep
olan nedenlerden ok, gn srekl l n , devam ed p g tmes n
salayan etkenler ve g le b rb r ne balanan mekan ve
nsanlararasndak etk le m ve paylam ele almaktadr (ner,
2012, s.311). G srec n , ulusal veya uluslararas, etn k, d n ,
a lev ve toplumsal l k alar zer nden yryen b r sre olarak
okumak, g s stem n n ley n anlamay kolaylatracaktr. Bu
alar zer nden yryen l k ler n formel l k ler olmas da
gerekmez ve genell kle de nformeld r.
Ortak b r g deney m ne sah p olmak ve sonrasnda da yen b r
lkede, yen b r toplumsal evrede kltrel k ml k deerler n
korumaya almak, gmenler arasndak l k ler ve
dayanmay glend rmekted r. Gmenler ve sosyo-kltrel
evreler arasndak l k y ek llend ren bu dayanma da
grnmeyen, nformel alar olab ld g b , sonrasnda
formelleen yaplara da (s yas ve d n cemaat alarnn
derneklemes g b ) dneb lmekted r.

Son yllarda uluslararas g almalarnda ska bavurulan a


kuram, gmen b r zne olarak konumlandrarak, gmenler
arasndak ayn etn k kkenden, ayn d nden veya ayn kentten
olma (hemehr l k) sebeb yle kurulan s v l dayanma rntler n
aklamak zere kullanlmaktadr. A kuram, gnll veya
zorunlu olarak kend memleket nden gerek b r baka yerde
yaamaya balayan gmenler n, yen vatanlarnda tutunab lmek
ve ayakta kalab lmek n kurduklar cemaat t p yaplar ele alr.
D gler le k farkl lke arasnda alar ve balar oluturan ve
yen b r toplumsal alan yaratan gmenler, deoloj k b r lev
stlenen s v l rgtlenmeler aracl le hem geleneksel hem de
yen dayanma b mler gel t r rler (Akba, 2012, s.336). Bu
dayanma alar gmenler n entegrasyonunda neml b r m syon
stlenerek; sosyal hayata katlmalarn, yerel veya genel
se mlerde tems l ed lmeler n kolaylatrc b r sosyal sermaye
zell tamaktadr. Toumark nee gre gmen dernekler de
hemehr dernekler g b ayn blge nsannn dernekleme le
kend s n davurumundan barett r. Hemehr dernekler nden
fark se, referans alnan blgen n md k Trk ye snrlarnn
dnda olmasdr (2001, s. 433).

Gmen alar, g s stem n n temel b leen n b r araya


get r rler: Kken lkeden g d len lkeye gmen ak, g d len
lkede kamen eden gmen stou ve g alan lkeden g veren
lkeye dn yapan gmenler n ak (Fa st, 2003, s.84-85).
Fa ste gre gmen alar b r taraftan kken lkeden, g ed len
lkeye olan gmen akn n b r kanal olurken, te yandan da
anavatana ger dn, ger ye g glend ren b r katal zr
olab lmekted r (2003, s. 85). Dernek, vakf, platform vb. g b
kurumsal b r yap olmasa dah , gmenler kend ler nden nce,
yneld kler lkeye g tm ve tecrbe etm yakn veya uzak
tandk, akraba veya arkada g b nc gmenlerden, madd ve
manev (b lg ve f nansal) yardm alab lmekted r.

Uluslararas glerde alar, glerde olduundan ok daha


neml d r. Z ra baa klmas gereken problemler ok daha zordur
(Fa st, 2003, s.85): Yasal yollardan snr geeb lmek n gereken
prosedrler n tamamlanmas, bunun mmkn olmad
durumlarda se bazen hayat tehl kelerle dolu yasad yollardan
snrlar amak g b .

G srec n balatan nc gmenler, kend ler nden sonra


geleceklere de nasl b r yntem zlemeler gerekt konusunda yol
gster rler. nc gmenler k ler ve kurumlarla kurduklar
l k ler kullanarak, memleketler le g ett kler lke arasnda
b r ba kurarlar. Bu ba, b r z nc rleme g tet kleyerek
kend ler nden sonra ge katlacak olan a le, akraba ve
hemehr ler n n daha prat k b mde g etmes n ve g ed len
lkede tutunmasn salayacaktr.

13.1.1. Dayanma Alarnn levler


Gmen dayanma alar, gmenler n hem bulunduklar
lkedek , hem de kken lkedek k ler le karlkl l k y tes s
eden formel veya nformel balar kurar. Gmen dernekler
zer nden kurulan formel balar, bu derneklerde grev alan
b reylere, kend etn k grubu nde ve mesken lkede b r stat
salar. Bu stat le de bulunduu yerle m yer n n yerel
ynet c ler le daha rahat greb lme, b reysel veya toplumsal
sorunlarnn zm n yetk lere ulaab lme mkn salar.

Gmen dayanma alar, ynet c ler ne ve mensuplarna etk l


b r sosyal sermaye mkn ver r. Tpk hemehr dernekler nde
olduu g b , mensuplarnn ev ve bulma, uygun doktor veya
okul bulab lme g b gndel k ler n gereken deste
salayab l r ve k nc l gruplarla l k ler n kurab l rler. Bu
dayanma alar ayn zamanda, kken lkeden gelecek yen
gmen adaylar n de, bulunulan lkede gvenl b r l man
g b d r. B r taraftan z nc rleme gn srdrlmes n salayan b r
araclk lev grrken, d er taraftan da yen gmenlere
dayanma anlay nde st hdam, barnma ve d er b reysel ve
sosyal ht yalarn g der lmes mknlar sunab l r.
Gmenler, yen let m frsatlarn deerlend rerek, srekl
gncellenen web s teler kurab lmekte ve sosyal medya hesaplar
aarak da karlkl etk le me mkn bulab lmekted rler. Gmen
dayanma alar, reel cemaat dayanmalarnn dnda, sosyal
medya zer nden b r tr sanal cemaat oluturarak, etn k ve
d aspor k k ml k b l nc n n gel mes ne katkda bulunmaktadrlar.
Sadece kltre de l, hak ve zgrlk temell b r s yas bask
grubu olarak d asporalar, ev sah b lken n daha demokrat k b r
ynet m serg lemes ne de katkda bulunmaktadr.

Gmen dayanma alar zell kle dzens z gmenler asndan,


memlekettek yaknlarna para veya kaynak transfer n gven l r
b r kanal sunar. Bulunduklar lkede yasal oturma ve alma
z nler olmayan dzens z gmenler kazandklar paralar
saklamakta glk ekerler ve para transfer n bankalar
kullanmak stemezler (ner, 2012, s.314).

Gmenler, modern Avrupa toplumsal dzen n n gmenler


ezmes ne kar, benl n , k l n , k ml n koruyacak baz
mekan zmalar gel t rm t r. Gn lk yllarnda duygularyla
hareket eden gmenler artk dncelerle, aklla bell llerle
oluturulmu davran kalplarna gre hareket etmeye
balamlardr. Gmenler n yen b r toplumda, yen den
sosyallemeye balamalar doal olarak baz glkler de
beraber nde get rm t r. Gmen dernekler , burada devreye
g rerek etk alanndak gmenler n g ed len modern toplumun
deerler n , kend deerler yle karlatrma, onlar lerek kabul
veya reddetmeye yardmc olmaktadrlar.
Gn ortaya kard gvens zl k ortamnda, sah p olduklar
deerler, yaam prat kler ve davran kalplar yklan gmenler,
ekonom k, sosyal, d n vb. btn sorunlarn tandk yollarla
zmen n mknszlamasyla yen yntem araylarna
g rmekted rler. Gmenler n lkelerde ken kurduklar l k
alar, akrabalk, s v l dayanma alar ve d n rntler son
derece byk nem tar. Yen g ed len lkede, esk l k lerden
faydalanlarak, daha kolay b mde b reysel ve toplumsal
sorunlarn zlmes salanab lmekted r.

B z (gmen Trkler) ve tek ler (Avrupallar-Almanlar,


Franszlar, Hollandallar) k lem nde, karlatrlmasnda b z
tems l eden s v l toplum kurulular, gmenler n henz tam
entegre olamadklar b r toplumda tek lerle l k lerde kend ler n
daha gl h ssetmeler n salamaktadr. rgtllkten gelen
gcn yannda, bu kurulularn mensuplarna ynel k olarak
yrtt n tel gel t r c faal yetler, sem nerler, kurslar da ayr
b r gven ve g vermekted r.

1970-1980l yllar arasnda, Avrupadak Mslman gmenler n


z hn nde, artk ger dnn olmayaca, gelecekler n n
Avrupada olduu ynnde f k rler pek meye balamtr. Bu
durumu gzard etmeyen gmenler, k ml kler n koruyab lmek
n daha organ ze olmaya baladlar. badet etmek, ocuklarn
e tmek ve e tl akt v teler n mesc tler amaya ve slam
organ zasyonlar kurmaya balamlardr.
1960larn lk yllarndan t baren Trk yeden Avrupa lkeler ne
balayan gc g, 1970ler n bandak petrol kr z le resmen
durdurulmutur. Ancak, a le b rlemeler le Avrupadak Trk
nfusu sosyal g statsnde artmaya devam etm t r. Slaya
dn zlem ve stekler de yer n yava yava kalcla
brakmtr. Trk yeden gelenlere lave olarak, zell kle
Avrupada doanlarn kend d n, kltr ve deerler nden farkl b r
toplumda yet meye balamalar, Avrupadak Trkler ncel kle
d n ve kltrel arlkl cem yetler etrafnda toplanmaya tm t r.
Avrupa lkeler nde artk kalc olunduu nancnn
pek mes yle, cam dernekler bata olmak zere, Trkler n youn
olarak yaadklar yerlerde Trk yedek d n cemaatler ve s yas
hareketler n uzants n tel ndek dernekler n hzla
yaygnlamasna neden olmutur.

zell kle 1973ten sonra younlaan a le b rlemeler nden t baren


saylar hzla artan Trk-slam s v l toplum kurulular,
Almanyadak Trkler n ve Mslmanlarn kamuoyu
oluturmasnda neml b r yer tutmaktadr. lk olarak gmenler n
buluma ve b rl kte vak t ge rme amal kullandklar bu
merkezler, zamanla yaadklar topluma adaptasyonu
kolaylatracak etk nl k, e t m, kurs ve sem nerler n ver ld
daha levsel meknlara dnmeye balamtr.

Trk dernekler ne gelen ve bo zamanlarnn ounu buralarda


ge ren zell kle b r nc kuak, Trk ye le lg l sorunlar
buralarda tartmaktadrlar. Kend ler n bu kurum ve kurulularda
kabul ed lm grmekted rler. D l , d n , kltr
kend ler n nk nden ok farkl olan Alman toplumuna entegre
olmakta zorlanan zell kle b r nc kuak Trkler, daha kapal b r
sosyal hayat srmekteyd . Alman d l ve sosyal yaantsna
yeter nce hak m olmayan Trkler, daha ok cam dernekler n n
lokaller nde b r araya gelmekteyd ler. Buralar, sadece b r
badethane de l, ayn zamanda e tl ht yalarn karlanab ld
baz meknlara sah p (dersl kler, toplant salonlar, bakkal, berber,
ay oca, lokanta vb. g b ) yerlerd r.

Gmen s v l toplum kurulular, ounluu Trk yen n


krsalndan gelm geleneksel b reyler n, modern b r toplumda
yaama b m n , deerler s stem n ve davran kalplarn anlama
srec nde kurulan tampon kurulular n tel nde levsel b r yapya
sah p rgtlerd r.

Gmenlere, k nc l b r toplumsal grupla l k kurma mkn


veren bu kurulular b r taraftan ev sah b topluma etk n olarak
katlmay ve sz sah b olmay olanakl klarken, te yandan
kltrel deerler n yen kuaklara ret lmes ne ve yaatlmasna
olanak vermekted r.

13.1.2. Sosyal H zmetler Alannda Gmen STKlar


g srec nde olduu g b , ulus ar g sreler nde de,
gmenler n en neml tutunma stratej s , memleketler le
kurduklar hemehr l k alar vb. g b cemaat t p dayanma
b mler le oluturduklar sosyal sermayeye sah p olmaktr.
Trk yede olduu g b , yurtdnda da Trkler arasndak
dayanma, hemehr l k alar le nformel b mde balamakta,
zaman nde bu l k ler hemehr l k derne ne dnerek
formel b r hal almaktadr. Hemehr dayanmas b m ndek
geleneksel rntler se yer n s v l toplumun dayanmac
anlayna brakmakta ve gerek anlamda b rer STK olmaya doru
evr lmekted r. Bu STKlar da l beral pol t kalar uygulayan
devletler n sosyal alandan ek lmes yle sosyal h zmetler n s v l
oluumlar el yle sunulmasna h zmet eden yaplara dnmekted r.
(Akba, 2012, s.337)

B rok Avrupa lkes nde devletler sosyal refah h zmetler n sunan


de l, k nc ve nc sektrler el yle yrtlmes n tev k eden
b r pol t ka zlemeye balamlardr. Almanya rne zer nden
deerlend r rsek, sosyal gvenl n gerekt rd (ocuk yardm,
e t m paras, gvenl , sosyal yardm vb.) h zmetler n
srdrlmes n bell b r aba harcansa da, sosyal h zmetler n
sunumunun sosyal projeler yoluyla STKlar el yle, en azndan
STKlarla ortak yrtld grlmekted r. (Akba, 2012, s.342-
343)

Gmen s v l toplum rgtler zell kle 2000l yllardan sonra


artan b mde sosyal h zmet projeler ne ynelmeler , onlarn ulus
tes toplumsal alanlarda tek le l k ler n n yen den
kurgulanmasna mkn vermekted r. Sosyal h zmet alanlarna
ynelme gmenler n kend ler ne zg cemaat t p b r
dayanmac yapsn d kkate alan kamu otor teler tarafndan
olumlu (aslnda kullanl) b r durum olarak grlr. Hatta kamu
ynet c ler n n ev sah b toplum ve gmenler n b rl kte
yrttkler sosyal h zmet rgtler nden z yade, salt gmen
rgtler tarafndan ynet len sosyal h zmet kurumlar
desteklemeler sz konusu olab lmekted r. (Akba, 2012, s.340)

13.2. Avrupadak Trk Dernekler


Federal Almanya Hkmet n n hazrlad Uyum ve slam
raporuna gre Almanyadak lk Mslman rgtlenmeler 1920l
yllarda balamtr. 1922de, 41 lkeden Mslmanlar Berl n
slam Toplumunu kurmular, y ne 1920l yllarda
Mslmanlarn ounluu tarafndan tannmayan Ahmed ye
hareket Almanyada cem yetlem t r. 1924 ylnda, Berl n-
W lmersdorfta b r cam yaparak slam cemaatler n lkler nden
saylmlardr. Her k s de uzun sre kalc olmayan Berl n slam
Enst ts (1927) ve slam Dnya Kongres n n ubes (1932)
oluturulmutur. slam Dnya Kongres Alman
mparatorluunda yaklak b n kadar mslman tems len at
rgt olarak almtr. Btn slam kurulular 2. Dnya Sava
srasnda faal yetler n durdurmu ve ou sava sonrasnda
feshed lm t r. Trk yeden Almanyaya k tlesel gc gnn
balamasyla, 1960lardan t baren yen den tek latlanmalar
balamtr.

Trkler gney Avrupa lkeler nden(talya, spanya, Portek z)


gelen gmenler g b Almanlar le ayn d ne sah p de ld ve
dolaysyla g ett kler lkede badet edeb lecekler meknlara
sah p de ld ler. Gnlk hayatlarndak slama b r ereve
oluturab lmek, daha neml s bayram ve Cuma namazlarn toplu
olarak klab lmek n rgtlenmeye ve badet meknlar
oluturulmaya baland.

Trk ler gn lk yllarnda fabr kalarda ya da fabr ka


yaknlarnda he m den len yurtlarda kalyorlard. Nerm n
Abadan Unata gre b r nc kuak Trkler yurtlarda kend ler n
namaz klacak odalar ayrlmas taleb nde bulundular. lk cam
dernekler n n temeller he mlerdek namaz klmak n ayrlan bu
odalarda atld. Bunlara arka avlu cam ler (h nterhofmoscheen)
ad ver ld . (Abadan-Unat, 2002:229)

A le b rlemes n n hzlanmas Trk gmen k tles n n neml b r


yapsal farkllamaya gtrmtr. ncel kle Almanyadak Trk
nfus ksa b r srede 2 m lyona yaklamtr. Bu tar he kadar
sadece erkeklerden oluan neredeyse homojen b r yap serg leyen
Trkler, bu tar hten sonra kadn, ocuk ve yallardan oluan a le
fertler n n tmn kapsayan heterojen b r n tel k kazand. D n ve
d er kltrel deerler n korunmas a le b rlemes nden sonra
Trk ler n ayr b r nem kazanmtr. ocuklarn Alman
toplumu nde er y p g tmemes , kltrel deerler n ve
k ml kler n kaybetmemeler n a leler araya g rm ler ve temel
zm olarak d n arlk cem yetler etrafnda rgtlenm lerd r.

B r nc kuan Trk yeden yen katldklar toplumsal alana


tadklar kurumsal b r tecrbe olduunu sylemek zordur. 1980
nces nde Trk yede dernekleme ve s v l toplum hareketler n n
ok snrl olduu dnlrse, Almanyadak b r nc kuak Trk
gmenler n neden kurumsallamakta ge kaldklar daha y
anlalab l r.

Almanyadak Trk tek latlanmas gc g dnem nde


(1961-1973 aras) olduka ksr kalmtr. lk g denler n ez c
ounluunun krsal kes mden olduu ve gn lk balad
yllardak Trk ye artlar dnlrse tek latlarn ortaya
kmasnn hem gec kme sebeb , hem de zorunluluu daha y
anlalab l r. ok ksa b r srede, tarm toplumundan kp, sanay
toplumuna g ren Trk ler tab r yer nde se, zamanda yolculuk
yapmlardr. Trk ler, toplumsal dayanmann ok yksek
olduu, herkes n b rb r n tand, paylat, resm kurumlarla
yzlemed b r yapya sah p Trk toplumundan kopup, hakknda
h b r f kr olmad, d l n b lmed , yen b r toplumun ve yen
b r ret m srec n n nde kend s n bulmutur. Gmenler n bu
oktan kurtulup, yen sosyal l k alarn kurmas ve
tek latlanmaya balamasnn zaman almas bu ynyle
bakldnda son derece doal karlanmaldr.

lk dnemlerde ortaya kan s v l toplum kurulularnn


Trk yedek s yas ve d n yaplarn b rer uzantlar olduu
grlmekted r. Trk yeden g eden b r nc kuan,
Trk yedek s yas grler n Almanyaya tamalar ve bu
dorultuda yaplanmaya g tmeler de gayet doaldr. Dolaysyla
lk dnemde ht yaca b naen ortaya kan bu dernekler n, Trk
gmenler n sorunlarnn zmn Trk ye eksenl cemaat ve
s yas dnceler ereves nde dnmeler kanlmaz olmutur.
lk Trk gmen rgtlenmeler 1962 ylnda balamtr.
Almanya'da b rb r ardna kurulan, sosyal faal yetler de kapsayan
dernekler n n yan sra Avrupa'da esen sosyal zm rzgar lk
rgtlenmelerde etk l olmutur. Bu tar hte Kln ve evres Trk
ler Derne resm olarak kurulmutur.

Trkler n nclnde Almanyadak Mslmanlar, lk bayram


namazlarn 1965te Kln Dom k l ses nde klmtr.

1970l yllardan t baren Trk dernekler n n saysnda gzle


grlr b r art meydana gelm t r. Almanyadak Trkler n oy
kullanma haklar yoktu ancak dernek kurma, gster yry
yapma veya kend yayn organlarn hayata ge rme g b haklar
vard. Trk yedek baz s yas part ve rgtler bu haklar kend
menfaatler n kullanma yoluna g tt ler. Trk yedek s yasal
hareketler n uzants olarak Almanyada b r ok dernek kuruldu.
D n ve s yasal amal kurulan bu dernekler deoloj k olarak
Trk yeden beslenmekteyd . Nerm n Abadan-Unat, zell kle 12
Mart 1971 Muhtras neden yle Trk yeden b rok k n n s yasal
snmac olarak Almanyaya katn ve bunlara Trk
dernekler n n kucak atn sylemekted r. (2002:232)

D n ve etn k kkenl gmen dayanma alar, Abadan-Unat


tarafndan nde bulunulan toplum le btnlemey zorlatran,
m ll yet l zend ren, farkl k ml klere dayal ulusar
yurttalklarn olumasna neden olan, zgrlk ve demokrat k
b r ortamn olumasn engelleyen yaplar olarak elet r lmekted r.
(2007, s.16) lk dnem Trk dernekler n n Trk yedek d n ve
s yas hareketler n b rer uzants olarak ortaya kmalar ve
faal yetler n ubes g b davrandklar hareketler n deoloj ler
le snrl tutmalar Abadan-Unatn d kkat ekt hususlara
benzer elet r ler de beraber nde get rm t r. Avrupadak
Trkler n sorunlarn Trk ye merkezl b r bak as le
zmlemek mmkn olamamaktadr. Her lken n kend ne
mahsus artlar vardr. Bu artlar d kkate alnarak, oradak Trk
ve/veya d er Mslman topluluklarn ortaklaa abalar le
sorun odakl s v l g r mler le zm aranmaldr.

2000l yllardan t baren Avrupadak Trk dernekler nde k nc


ve nc kuak sz sah b olmaya balamtr. Yen kuaklar
Avrupa toplumu nde doup byd n, babalarndan veya
dedeler nden daha farkl sorunlarla yzlemek durumunda
kalmaktadr. B r nc kuak sadece badet etmek, ocuklarna d n
e t m aldrmak veya sohbet etmek n derneklerde buluurken,
yen kuaklar hak temell b r s v l toplum g r m ne
soyunmaktadrlar. Bulunduklar lken n d l ne hak m olan ve
e t m dzeyler b r nc kuaklara gre yksek olan yen nes ller,
gmenlere ynel k ayrmcla ve her trl hak hlaller ne kar
daha etk l b r b mde mcadele edeb lmekted r. Sorumluluk
sah b Avrupa vatandalar olarak, s yas part lerde grev alarak
ynet mler nde st dzey grevlere geleb lmekte, yerel, ulusal ve
Avrupa parlamentolarnda bulunduklar lkey tems l
edeb lmekted rler.

Avrupada b nlerce d n ve s yas kurulu olmasna ramen, bu


kurululara lg n n ok yksek olduunu sylemek zordur.
Almanyadak Trk ye kkenl ler n sadece yzde 20s n n d n
kurulu ve cam lere ye olduklar tahm n ed lmekted r (Azzaonu ,
2009). ounluu Trkler tarafndan kurulan cam dernekler
olmak zere, Almanyada 5300 adet Trk derne bulunmaktadr.
Bunlardan 900e yakn D yanet ler ne bal cam dernekler
ken, 2850s d er d n cemaatlere bal d n , s yas ve kltrel
dernekler, 400 sport f dernekler, 1200 se veren, okul a le
b rl kler g b derneklerd r. (Adgzel, 2011, s.21)

Avrupadak Trk kltrel k ml n n korunmasnda ve yen den


ret lmes nde s v l toplum kurulularnn byk rol ve nem
vardr. Ancak d asporadak yen nes ller n kltrel k ml kler n n
oluturulmas ve gelecek nes llere tanab lmes n bu alanda
alan s v l toplum kurulularnn daha akt f ve daha v zyoner b r
yapya kavumas gerekmekted r. Trkler n as m le olmadan,
bulunduklar lkeye entegre olarak yaayab lmeler n n tel k ve
n cel k olarak daha fazla s v l toplum g r m ne ve kanaat
nder ne ht ya vardr.

Blm zet
Bu blmde nce son dnem g almalarnn en neml
konularndan b r olan gmen dayanma alar ve a kuramn
rend k. Gmen dayanma alarnn levler n , Avrupadak
Trk dernekler n n hang ht yalardan dolay ortaya ktn ve
Trkler n d n ve s yas arlkl b r grnm arzeden bu
derneklerle olan l k ler n rend k.
NTE SORULARI
1. Son dnem g almalarndan b r olan a
kuramnn temel alma alan ned r?

Cevap:Gmenler n, yen g ett kler lkelerde


tutunab lmek ve ayakta kalab lmek n kurduklar
cemaat t p yaplar ele alan a kuram, gn
srekl l n ve anavatan le l k s zer ne
younlar.

2. Gmen alar sadece formel yaplar ve resm


kurumlar kapsar

A)

Doru

B)

Yanl
3. A kuramna gre nc gmenler n g srec nde
nasl b r fonks yonu vardr?

Cevap:G srec n balatan nc gmenler,


kend ler nden sonra geleceklere de nasl b r yntem
zlemeler gerekt konusunda yol gster rler. nc
gmenler k ler ve kurumlarla kurduklar
l k ler kullanarak, memleketler le g ett kler
lke arasnda b r ba kurarlar. Bu ba, b r
z nc rleme g tet kleyerek kend ler nden sonra
ge katlacak olan a le, akraba ve hemehr ler n n
daha prat k b mde g etmes n ve g ed len
lkede tutunmasn salayacaktr.

4. Aadak lerden hang s gmen dayanma


alarnn stlend fonks yonlardan b r de ld r?

A)

Ev sah b lkeler n daha demokrat kleme abalarna


ket vurur.

B)
Aa dah l olanlara sosyal sermaye mkan ver r.

C)

Z nc rleme gn devamn salar.

D)

Etn k ve d aspor k b l nc n gel mes n salar

E)

Memlekettek yaknlara para ve kaynak transfer n


kanal olur.

5. Avrupa lkeler ndek Trkler n rgtlenmeler n n en


fazla younlat alan aadak lerden hang s d r?

A)

Cam ler ve d n dernekler

B)

Spor dernekler
C)

E t m dernekler

D)

Sosyal ve kltrel dernekler

E)

hayat ve ekonom k dernekler

6. Nerm n Abadan Unata gre Almanyadak b r nc


kuak Trkler tarafndan kurulan arka avlu cam ler
(h nterhofmoscheen) neden ve nasl kurulmutur?

Cevap:Trk ler gn lk yllarnda


fabr kalarda ya da fabr ka yaknlarnda he m
den len yurtlarda kalyorlard. Trkler yurtlarda
kend ler n namaz klacak odalar ayrlmas
taleb nde bulundular. lk cam ve cam
dernekler n n temeller he mlerdek namaz klmak
n ayrlan bu odalarda atld.
7. Almanyada kurulan lk dernekler, Trk yedek d n
cemaatler ve s yas hareketler n b rer uzants olarak
ortaya kmtr.

A)

Doru

B)

Yanl

8. Trkler n nclnde Almanyadak Mslmanlar,


lk bayram namazlarn hang tar hte Kln Dom
k l ses nde klmtr?

Cevap:1965

9. 1970lerden t baren Avrupadak Trk dernekler n n


saysnn artmasnn neden ned r?
Cevap:Kalclk f kr n n yerlemeye balamasyla
d n ve kltrel derneklerle b rl kte, Trk yedek
s yas hareketler n b r yansmas olarak deoloj k
dernekler n says artmtr

10. gler le sanay lem Avrupa lkeler ne


g den Trkler n, Portek z, spanya, talya g b
lkelerden gelen gmen lerden daha fazla d n
arlkl dernek kurmalarnn temel neden ne olab l r?

Cevap:Trkler, Avrupa lkeler nden gelen d er


gmenlerden farkl olarak, g kabul eden lkelerle
ayn d nden de ld . Dolaysyla badet edecekler
mekn ht yalar vard. Bu ht yalarn da dernekler
altnda atklar cam lerde karlamlardr

CEVAP ANAHTARI
1. -

2. b
3. -

4. a

5. a

6. -

7. a

8. -

9. -

10. -

14. DZENSZ G ALANINDA


ALIAN KURUM VE
KURULULAR
Gr
nsan haklar asndan ayrmcln nlenmes , e tl k ve yasal
olarak e t dzeyde korunma zer nde durulmas gereken en temel
haklar ken, gmenler genell kle bu ok temel haklardan
yeter nce yararlanamamaktadr. Bu nsanlar g ett kler lken n
vatandalna sah p de llerse, haklara er mede ve yasal koruma
ems yes altna g rmede sknt yaamakta, ayrmcla
vehakszla uramaktadr.

Dzens z gmenler n bu durum ok daha vah m durumdadr.


Dzens z gmenler dzenl / yasal gmenler n er eb ld
yasal haklardan da mahrum kalmaktadr. Dnya zer ndek
devletler n tm dzens z glerle mcadele etmekted r. Bu
mcadeleler se zaman zaman nsan haklar hlaller ne kadar
uzanab lmekted r. Dzens z gmenler n haklarnn korunmas en
az k lkey ve uluslararas hukuku lg lend ren olduka karmak
b r hukuk durum olarak karmza kmaktadr.

lkes ndek problemler neden yle baka b r lkeye snmak


durumunda kalan k ler ve lke nde yer nden ed lm k ler n
(YEK) problemler yle, devlet kurumlar ve BM n alt
kom syonlar g b devletleraras kurumlar dnda ulusal ve
uluslararas dzeyde lg lenen, sorunlar gndeme tayan,
hazrlad k tap, rapor ve basn aklamalar le savunuculuk
yapan STKlar da bulunmaktadr.

14.2. Uluslararas Kurum ve STKlar


14.2.1. Uluslararas G rgt (UG / IOM)
Uluslararas G rgt (Internat onal Organ zat on for M grat on
- IOM) ac l durumlarda yardm, mltec ler n yen b r lkeye
yerlet r lmes , gnll ger dnlere yardm, gmen sal,
para gnderme ve yasal g seenekler n n desteklenmes g b
alanlarda faal yet gsteren uluslararas b r rgttr. G konusuna
farkl boyutlaryla yaklaan l der kurululardan b r olan IOM,
btn g sorunlarn ele alan, konuya btncl bakab len
uluslararas b r platform n tel nded r.

Merkez sv ren n Cenevre ehr nde bulunan, hkmetler aras


b r kurulu olan IOM, gel mekte olan ve gel m lkelerden
toplam 127 yes ve 17 gzlemc yes bulunmaktadr. 2008
ylnda 1 m lyar dolardan fazla bte kullanan IOM, dnya
apnda 7 b n saha alan ve 440 of s le 2 b nden fazla g
projes n desteklem t r. (www.turkey. on. nt , 2015)

Temeller 1951de Brksel Uluslararas G Konferansnda atlan


rgt, nce Hkmetler aras Avrupa G Kom syonu
(Intergovernmental Comm ttee for European M grat on -ICEM)
adyla kurulmutur. II. Dnya Sava'ndan etk lenerek g eden
nsanlara yardm etmek amacyla kurulan rgt, 1980de
Hkmetler aras G Kom syonu
(IntergovermentalComm tteeFor M grat on), 1989da se
Uluslararas G rgt (Internat onal Organ zat on of M grat on
- IOM) adn almtr.

Stats gere grev alanna g ren konularda lg l lken n taleb


le harekete geenIOM, zell kle nsan kaakl madurlarna
yardm alannda akt f rol oynamaktadr. lke nde yer nden
ed lm k ler konusunda yetk s bulunmamakla b rl kte, lg l
lkeler n taleb le bu k lere de yardm edeb lmekted r.
Sur ye ve L bya g b lkelerdek nsan kr zlere mdahalede akt f
rol oynayan IOM, g konusunun 2015ten sonra BM kalknma
gndem n n b r paras olmas n almaktadr. Bata gnll
ger dnler olmak zere, g ve lt ca konularnda alan
uluslararas kurulular arasnda b r stratej k b rl oluturmaya
alan rgt, 2003 ylndan bu yana konuyla lg l 15 kuruluu
Kresel G Grubu (Global M grat on Group) adyla Cenevrede
b raraya get rmekted r.

rgtn almalarna uzun sre gzlemc olarak katlan Trk ye,


30 Kasm 2004 tar h nde kurulua ye olmutur. rgtn Ankara
ve stanbulda tems lc l kler bulunmaktadr.

IOM almalarna akt f olarak katlan Trk ye, zell kle


uluslararas g pol t kalarnn oluturulmas, yasad g, nsan
kaakl le mcadele ve gmenler n haklarnn korunmas
konularnda rgtle ortak almalar yapmaktadr.

14.2.2. B rlem M lletler Mltec ler Yksek Kom serl


(BMMYK - UNHCR)
B rlem M lletler Mltec ler Yksek Kom serl (BMMYK
UNHCR), 14 Aralk 1950 tar h nde B rlem M lletler Genel
Kurulu tarafndan kurulmutur. 120 lkede, 7.190 alanyla,
yaklak 36.4 m lyon k ye ulamaya almaktadr. BMMYKne,
dnya genel nde mltec sorunlarn zmek ve mltec ler
korumak amacyla uluslararas faal yetler koord ne etme ve
yrtme grev ver lm t r. Asl amac mltec ler n haklarn ve
refahn savunmak olan BMMYK, her b rey n snma taleb nde
bulunab lmes n ve baka b r lkede mltec olarak gvenl b r
ek lde barnab lmes n salamaya almaktadr. lkes ne gnll
dn, yerel entegrasyon ve nc b r lkeye yerlet rme
konularyla da lg lenmekted r.

BMMYK, BM Genel Kurulu ve Ekonom k ve Sosyal Konsey


(ECOSOC) altnda h zmet vermekted r. BMMYKn n
operasyonlarnn ou, saha grevler n kapsamaktadr. rgtn
dnya genel ndek operasyonlar, k ralk uaklara toptan gda ve
tbb malzeme tedar nden, alanlarn st hdam ve tehl kel
koullarda gvenl n n salanmasna kadar e tl unsurlar
ermekted r. BMMYKn n Trk yen n de aralarnda olduu
dnyann b rok lkes nde tems lc l kler bulunmaktadr.

14.2.2.1. alma Alanlar


a. Savunuculuk

Savunuculuk, BMMYKn n vatansz nsanlar, yerler nden ed lm


ve snma talep eden k ler ve mltec ler korumak n
yrtt faal yetlerde temel unsurdur. Bu prens p, mzakere,
gzet m, b lg ak g b faal yetlerle b rl kte, yrtlen koruma
stratej ler n n merkez nde yer alr. Hem anavatanlarnda hem de
snmac olunan lkelerde, BMMYK ulusal sosyo-ekonom k ve
pol t k yaplarla b rl nde almaktadr. Zorla yerler nden
ed lme durumlarnda, BMMYK, hkmetler , d er karar
merc ler n , b rl nde bulunduu s v l toplum kurulularn
ve halk etk leyeb lmek adna savunuculuk grev n
stlenmekted r.

b. Yardm

Evler nden ayrlmak zorunda kalan, d er lkelerde veya kend


lkeler n n d er blgeler nde gvenl b r ortam arayan lkes nde
yer nden ed lm k ler n (YEK) srekl olarak yardma ht yac
olmaktadr. ou mltec ve YEK, evler n ok az eyayla ya da
yanlarna h b r ey alamadan terk etmek zorunda kalmaktadr.
BMMYK ve b rl nde bulunduu kurulular, ht ya
sah pler nadr vb. g b barnak malzemeler , battan yeler, uyku
matlar, ev eyas ve baz durumlarda dagda yardm yapmaktadr.

Mltec lere salanan b r d er neml yardm se danmanlk


h zmet d r. Bu kapsamda, mltec ler n snma bavuru sreler n
tamamlamalarna ve bulunduklar lkede kayt altna alnmalarna
katk salanmaktadr.

Ayrca lkes ne ve ev ne dnmek steyenlere yardm


ed lmekted r.BMMYK ayn zamanda, yerel entegrasyon ve
yen den entegrasyon programlarnn yansra gel r salama
projeler , altyap salanmas g b d er yardm organ zasyonlar da
yrtmekted r.

c. Kalc zmler

BMMYKn n temel hedef mltec ler n temel nsan haklarn


korumak ve onlarn gvenl koullar altnda yaamasn salamak
ken, n ha hedef mltec ler n hayatlarn huzur ve onur nde
yen den na etmeler n n kalc zmler bulmaktr. Mltec lere
sunulan e t kalc zm b m bulunmaktadr: Gnll ger
dn, yerel entegrasyon ve nc b r lkeye yerlet rme.
BMMYK her yl, bu zmlerden b r n mltec ler n mmkn
klmaya almaktadr. Ancak dnya zer nde 50 m lyona yakn
mltec , snmac veya YEK bulunduu n
BMMYKn nmevcut almalar yeters z kalmaktadr.

d. Ac l Durum Mdahales

B rdenb re ortaya kan atmalar, savalar veya deprem, sel


g b doal afetler sebeb yle ksa srede b nlerce nsan ac l yardma
muhta hale geleb lmekted r. BMMYK, bu tr ac l durumlarda
ht ya duyulan yerlere yardm malzemeler ve uzman ek pler
gndermekted r. Ac l durumlara mdahale n BMMYK,
dnyann her yer nde 500 b n k ye ayn anda yardm edeb lecek
b r Ac l Durum Mdahale Ek b n (Emergency Response Team)
srekl hazr bulundurmaktadr.

e. Koruma / Gvenl k A

Normal artlarda dnyadak btn devletler vatandalarnn temel


nsan haklarn ve f z ksel korunma artlarn garant altna
alrken, k ler, mltec durumuna dnce bu garant ortadan
kalkmaktadr. Bu yzden savatan ve lkeler ndek zulmden
kaan mltec ler, sk sk savunmasz duruma deb lmekted r.
Mltec ler n snd lkeler, onlara lkeler nde barnma z n
vermeyerek onlar korumazlarsa, lkeler ne veya baka b r lkeye
gnderlerse neml nsan haklar hlaller ne yol aab l rler.

BMMYK, 36 m lyondan fazla mltec , snmac, yerler nden


ed lm ve vatansz k n n temel nsan haklarn koruyacak b r
gvenl k a kurmay hedeflemekted r. Mltec ler lkeler ne
gnll olarak dnmes , snmac lkelere entegrasyonu veya
nc b r lkeye yerlet r lmeler g b kalc zmler ret lene
kadar, onlara f z ksel ve kanun koruma salamay
amalamaktadr.

Snlan lkelerde mltec ler n ddet ve c nsel st smar g b


tehd tlere maruz kalma ht maller n azaltmaya almakta, ayn
zamanda kadnlarn, ocuklarn, yallarn ve engell k ler n, zel
ht yalarn gz nnde bulundurarak asgar sev yede de olsa
snma, y yecek, su ve salk h zmet sunmaktadr.

14.2.3. Uluslararas Af rgt / Mltec Haklar B r m


Uluslararas Af rgt, herkes n nsan Haklar Evrensel
Beyannames nde kabul ed len nsan haklarna ve d er tm
uluslararas nsan haklar standartlarna er eb lmes n altn
fade etmekted r. rgt, bu haklarn ar hlaller n engellemek ve
sonlandrmak amacyla e tl aratrmalar yapmaktadr.

nsan Haklar Evrensel Beyannames n n 14. Maddes "Her nsann


zulm karsnda, baka lkelere snmaya ve bu lkelerde
snmac lem grmeye hakk vardr." dzenlemes le snma
hakkn temel b r hak olarak n telend rm t r. rgt, bu nedenle
mltec ve snmaclarn nsan haklarnn korunmasna ynel k
almalar yapmaktadr.

rgtn Temel Faal yetler

Mltec ve snmaclarn temel nsan haklar konusunda


savunuculuk yapmak

Uluslararas Af rgt Trk ye ubes temel faal yet alanlarnda


b r olan mltec haklar le lg l e t mler dzenlemekte, lob ve
kampanya almalar yapmak.

Snma amacyla Trk yeye gelenlere hukuk yardm ve


danmanlk yapmak.

Snmac ve mltec ler n mevcut prosedrlere er mler n ve


Trk ye'dek yetk l ler n "ger -gndermeme" lkes ne uymalarn
salamaya almak

Barolarla b rl yaparak mltec haklar konusunda avukatlara


ynel k e t m programlar dzenlemek

n vers te renc ler ne ynel k sem nerler ve altaylar


dzenlemek

14.2.4. Uluslararas Mltec Haklar Derne


Haklarn savunmak b r yana haklarndan haber dah olmayan,
bavuraca k ve kurumlara ulaamayan, bavurduunda
muhatap bulamayan mltec ler, srf bu nedenlerle snrd
ed leb lmekte hatta hayatlarn kaybetmekted rler.
Uluslararas Mltec Haklar Derne , mltec , snmac ve
yabanclarn hukuk sorunlar bata olmak zere, btn sosyo-
ekonom k sorunlarnnzm srec ne katk yapmak amacyla
stanbulda kurulmutur.

Dernek, uzman hukuku ve avukatlar aracl le gerek snrd


lemler nde ac l mdahalelerde bulunmak gerekse kamet,
pasaport, e t m ve alma g b haklarn salanmas yolunda
mltec lere hukuk destek salama srec nde akt f rol
oynamaktadr.

Dernek web s tes nde m syonunu u ek lde tanmlamaktadr:

Mltec ve snmaclarn ncel kle yaam hakknn korunmas,


kence, bask ve zulm ortamna ger gnder lmeler n n
nlenmes n salamak

Mltec ve snmaclarn her trl hukuk haklarnn korunmas ve


nsan onuruna yakr hayat srmeler n salamak

Mltec l e sebep olan pol t kalar ve nsanlk d muameleler n


sona ermes n almalar yrtmek

Mltec ler le lg l yasalar ve onlarn uygulamalarn gel t rmek,


nclk etmek ve uluslararas standartlar sev yes ne get rmek

Mltec lerle lg l sorunlarn ac l ve etk l zme kavuturulmas


n devletler ve uluslararas kurulular b rl ne sevk etmek

Adalet n herkese ve her yerde gerekl olduu b l nc n yayarak


mltec lere, nsan hak ve hrr yetler n n azam lde
uygulanmasn salamak
Derne n, bavuru sah b mltec , snmac ve yabanclara
verd h zmetler:

Yasal prosedrler hakknda b lg vermek

Yetk l k , kurum ve kurulularla let me ge lmes n salamak

Snrd ed lmek zere ger alkonulmalar hal nde yasal durumlar


hakknda b lg almak, gerekl lemler yapmak

Stat problemler n n zmn salamak, gerekt nde s yas


snma taleb yaplmas yardm etmek

kamet, alma z nler ve benzer resm z n ve lemler n etk n


yardmda bulunmak

Gerekl hallerde sorunun yarg makamlarnda zm n


bavurular yapmak

S yas zmszlkler hal nde kamuoyu oluturmak

14.2.5. Mltec Haklar Merkez


2005 ylndan ber Hels nk Yurttalar Derne (hYd) ats
altnda, hYd Mltec Destek Program ad altnda yrtlen
faal yetler, Mart 2015 tar h nden t baren Mltec Haklar Derne
bnyes nde yrtlmeye balanmtr.

Mltec Haklar Merkez , sava ve zulm sebeb yle lkeler n terk


ed p Trk yede snma arayan yabanclarn hukuk koruma
mekan zmalarna er m ; snmaclara ynel k hukuk destek
kapas tes n n arttrlmas; kamuoyunda ve toplum hayatnda
snmaclara ynel k hogr ve dayanmann glenmes ;
snma alanndak mevzuat, pol t ka ve uygulamalarn zlenmes ,
ve uluslararas standartlarla uyum nde gel mes n alan b r
nsan haklar kuruluudur. Merkez stanbuldadr.

14.2.6. Mltec lerle Dayanma Derne / Mltec -Der


Mltec lerle Dayanma Derne , d l, d n, rk, c ns yet, c nsel
ynel m, c ns yet k ml , ya, engell l k, pol t k gr farkll ve
d er nedenlere dayal h b r ayrm gzetmeks z n lkes nden
ayrlm mltec ler n, snmaclarn, gmenler n, ge c snma
hakk arayan, k nc l koruma prosedrne g reb lecek nsanlarn
ve uluslararas koruma ht yac olan nsanlarn sorunlar hakknda
alan b r nsan haklar ve nsan dayanma rgtdr. 31 Ocak
2008 tar h nde zm rde kurulan Mltec -Der, d er STKlar ve
Barolarla da b rl yaparak tm Trk yeye ynel k olarak
crets z vermekted r.

Dernek, Trk ye'de uluslararas koruma ht yac olan tm


gruplarn ve gmenler n temel nsan haklarna ve nsan onuruna
uygun hayat srme haklarn savunmakta ve b reysel vakalara
hukuk ve ps ko-sosyal danmanlk ve destek; farkndalk
oluturma; savunuculuk ve lob c l k faal yetler yrterek h zmet
vermekted r.

Dernek bnyes nde yaplan almalar:

lt ca Prosedr Ve Haklar Konusunda B lg lend rme

lt ca Prosedrne Er m
Ger -Gndermeme (Non-Refoulement) lkes Ve Zorla Snrd
Vakalar

Ret Kararna t raz

Ger Kabul Dosyalar

Snrlardak Ve Ger Gnderme Merkezler ndek Hak hlaller

Uluslararas Koruma ht yac Olanlarn Temel Hak Ve


zgrlklerden Yararlanmalar

Mltec -Der, mltec ve gmen haklarnn Anayasada yer almas,


Trk yede ve Avrupada lt ca-g mevzuatnn ve uygulamalarn
hak temell olarak gel t r lmes amacyla uluslararas, ulusal ve
yerel dzeyde savunuculuk ve lob c l k almalar yapmaktadr.

14.3. Devlet Kurumlar


14.3.1. G dares Genel Mdrl
Trk ye Devlet , g sorunlarnn etk n ynet m asndan,
dnyadak rnekler g b , grev alanna ynel k stratej ve gncel
pol t kalar gel t r p uygulayan, nsan haklar odakl, n tel kl
personel ve salam b r alt yapyla donanm, yetk n b r kurumsal
yaplanmaya ht ya duymutur. Bu nedenle, g konusunda
daha etk n pol t kalar bel rleyeb lmek ve uygulayab lmek n yen
dzenlemeler get rm t r. Bu dzenlemeler n en neml s , 11 N san
2013 tar h nde kan 6458 Sayl Yabanclar ve Uluslararas
Koruma Kanunu ve bu kanunla ler Bakanlna bal olarak
kurulan G dares Genel Mdrldr.
Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanunu, etk n b r lt ca ve g
ynet m n salam b r yasal zem ne oturtarak gmenler n ve
uluslararas koruma arayanlarn haklarnn tem nat olmutur. Bu
Kanunla gmen ve mltec haklarnn yasal ereves uluslararas
standartlara uygun hale get r lm t r. Ayrca G dares Genel
Mdrlnn ksa srede 81 lde, 148 lede ve yurtdnda
tek latlanmas hedeflenm t r.

G dares Genel Mdrlnn Grevler

G alanna l k n pol t ka ve stratej ler uygulamak,

G konusuyla lg l kurum ve kurulular arasnda koord nasyonu


salamak,

Yabanclarn Trk ye'ye g r ve Trk ye'de kallar, Trk ye'den


klar ve snr d ed lmeler lemler n yrtmek

Uluslararas koruma, ge c koruma ve nsan t caret madurlarnn


korunmasyla lg l ve lemler yrtmek

S v l b r yaplanmas olan bu Genel Mdrln kurulmasndak


ama; bu alandak almalarn uzmanlk sah b , yen lenmeye ve
uluslararas b rl ne ak, gncel b lg ler ve gel meler
yakndan tak p eden; ksacas sreler n d nam k yapsna ayak
uydurab len mekan zmalar tarafndan ynet leb lmes n
salamaktr.

Dzens z Gle Mcadele Stratej ler

Mene, trans t ve hedef lkeler n ortak b r zem nde buluarak


gerekl hukuksal reformlar dzenlemes
Devlet n bu alanda dorudan ya da dolayl olarak lg l tm
b r mler le ulusal ve uluslararas tm kurulularla koord nasyonun
salanmas

Snr gvenl n arttrc tm tedb rler n alnmas

alma alannda gerekl dzenlemeler n yaplmas ve yasad


st hdamn asgar dzeye ek lmes

Gmenler n stat ed nmes srec n n hzlandrlmas

Gmen kaakl g b organ ze sularla mcadele tedb rler n n


glend r lmes

Dzens z gmenler tayanlara ynel k gl yaptrmlarn


bel rlenmes

Mene lkeler n g verme nedenler n n aratrlarak, bu sebepler n


ortadan kalkmasna ynel k projeler n gel t r lmes

14.3.2. G Pol t kalar Kurulu


6458 sayl Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanununun 105
nc maddes nde bel rt ld zere, G Pol t kalar Kurulu, ler
Bakannn bakanlnda, A le ve Sosyal Pol t kalar, Avrupa
B rl , alma ve Sosyal Gvenl k, D ler , ler , Kltr ve
Tur zm, Mal ye, M ll E t m, Salk ve Ulatrma, Den zc l k ve
Haberleme bakanlklar mstearlar le Yurtd Trkler ve
Akraba Topluluklar Bakan ve G dares Genel Mdrnden
oluur. Toplant gndem ne gre, konuyla lg l bakanlk, ulusal
veya uluslararas d er kurum ve kurulular le s v l toplum
kurulularnn tems lc ler toplantya davet ed leb l r.
Kurul, Kurul Bakannn ars zer ne her yl en az b r kez
toplanr. Gerekl grld hllerde Kurul Bakannn arsyla
olaanst toplanab l r. Toplant gndem , yeler n gr
alnarak Bakan tarafndan bel rlen r. Kurulun sekretarya
h zmetler , Genel Mdrlk tarafndan yer ne get r l r.

Kurulun grevler :

Trk yen n g pol t ka ve stratej ler n bel rlemek, uygulanmasn


tak p etmek

G alannda stratej belgeler le program ve uygulama belgeler n


hazrlamak

K tlesel akn durumunda uygulanacak yntem ve tedb rler


bel rlemek

nsan mlahazalarla toplu hlde Trk yeye kabul ed lecek


yabanclar le bu yabanclarn lkeye g r ve lkede kallaryla
lg l usul ve esaslar bel rlemek

alma ve Sosyal Gvenl k Bakanlnn ner ler ereves nde,


Trk yen n ht ya duyduu yabanc gc le Gda, Tarm ve
Hayvanclk Bakanlnn da grler dorultusunda tarm
alanlarndak mevs ml k ler n gelecek yabanclara l k n
esaslar bel rlemek

Yabanclara ver lecek uzun dnem kamet zn ne l k n artlar


bel rlemek

G alannda yabanc lkeler ve uluslararas kurulularla etk n


b rl ve bu alandak almalarn ereves n bel rlemek

G alannda grev yapan kamu kurum ve kurulular arasnda


koord nasyonun salanmasna ynel k kararlar almak
14.3.3. Afet ve Ac l Durum Ynet m Bakanl (AFAD)
Trk yede afetlerle lg l olarak farkl bakanlk ve genel
mdrlkler altna grev yapan tm b r mler, 2009 ylnda
karlan b r yasa le Babakanlka bal Afet ve Ac l Durum
Ynet m Bakanlnn (AFAD) yetk ve sorunluluu altnda
toplanmtr.

Trk yeye gelen Sur yel ler n 10 lde kurulan 25 barnma


merkez ndek tm koord nasyonu AFAD salamaktadr. Bu
konteyner ve adr kentlerde yaklak 260 b n Sur ye, 16 b n Irak
vatandann gnlk nsan ht yalar ve salk h zmetler crets z
olarak sunulmaktadr.

AFAD barnma merkezler nde market, snma, gvenl k, badet,


altyap, e t m, haberleme, tfa ye, tercmanlk, ps ko-sosyal
destek ve bankaclk g b h zmetler sunmaktadr. nsan ht yalar
ek olarak e t m andak ocuklar n okul ve yet k nler n
meslek kurslar da organ ze ed lmekted r.

Dnyada en ok mltec barndran lke olan Trk ye, bata


Sur yel ler olmak zere, snmaclara sunduu yksek standartlar
bakmndan nc ve model b r lke olarak gster lmekted r.

Blm zet
Bu blmde kresel dzens z gler ve bu gler n madurlar
konusunda alan uluslararas kurum ve kurulular rend k.
Dnya zer ndek , savalar, atmalar, s yas basklar ve
ekonom k denges zl kler neden yle, g konusu gn get ke daha
fazla nem kazanarak, lke gndemler n n n sralarna
yerlemekted r. Dnya lkeler , uluslararas kurum ve kurulular,
STKlar gn neden olduu nsan kr zler zeb lmek ve
madur olan nsanlara yardmc olab lmek n almalar
yrtmekted r. Bu konuda en etk n alan kurumlarn banda
BMMYK ve Uluslararas G rgt (IOM) gelmekted r.

Son olarak Trk yede g alannda alan temel kurum ve


kurulular rend k. Dnya g traf n n neml ge
gzerghlar zer nde bulunan Trk ye, sz konusu nfus
hareketler n n odandak lkelerden b r d r. G hareketler
asndan Trk ye'n n "ge lkes " konumu son yllarda de me
uram ve lkem z ayn zamanda b r "hedef lke" konumuna
gelm t r. Bu nedenle, g konusunda daha etk n pol t kalar
bel rleyeb lmek ve uygulayab lmek n yen dzenlemeler
get rm t r. Bu dzenlemeler n en neml s , 11 N san 2013
tar h nde kan 6458 Sayl Yabanclar ve Uluslararas Koruma
Kanunu ve bu kanunla kurulan G dares Genel Mdrl ve
G Pol t kalar Kuruludur.

NTE SORULARI
1. YEK n alm ned r?
Cevap:lke nde Yer nden Ed lm K ler (IDP:
Internally D splaced Person)

2. Uluslararas G rgtn hang alanlarda faal yet


gster r?

Cevap:Ac l durumlarda yardm, mltec ler n yen


b r lkeye yerlet r lmes , gnll ger dnlere
yardm, gmen sal, para gnderme ve yasal g
seenekler n n desteklenmes g b alanlarda faal yet
gster r.

3. Uluslararas G rgtnn merkez nereded r?

Cevap:sv ren n Cenevre ehr nded r.

4. B rlem M lletler Mltec ler Yksek Kom serl


(BMMYK UNHCR) hang tar hte kurulmutur?
Cevap:14 Aralk 1950 tar h nde kurulmutur.

5. alma ve Sosyal Gvenl k Bakanlnn ner s ve


Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlnn grler
dorultusunda tarm alanlarndak mevs ml k ler n
yabanc altrlab l r.

A)

Doru

B)

Yanl

6. Uluslararas G rgtnn (ng l zce) ksaltmas


aadak lerden hang s d r?

A)
IOM

B)

DEIK

C)

ILO

D)

IKO

E)

ICEM

7. Mltec Haklar alannda alan STKlarn


faal yetler arasnda aadak lerden hang s bulunmaz?

A)

Mltec ve snmaclara madd yardmda bulunmak

B)
Mltec ve snmaclarn temel nsan haklarn
savunmak

C)

Mltec haklar le lg l e t mler dzenlemek

D)

Trk yeye gelen snmaclara hukuk yardm ve


danmanlk yapmak

E)

Snmac ve mltec ler n lt ca prosedrler ne


ulamalarn salamak

8. 6458 sayl Yabanclar ve Uluslararas Koruma


Kanununu le kurulan G Pol t kalar Kurulunda
aadak hang bakanlktan mstear
bulunmamaktadr?

A)

Gmrk ve T caret Bakanl


B)

ler Bakanl

C)

A le ve Sosyal Pol t kalar Bakanl

D)

Kltr ve Tur zm Bakanl

E)

alma ve Sosyal Gvenl k Bakanl

9. Aadak lerden hang s G dares Genel


Mdrlnn grevler nden b r de ld r?

A)

G alanna l k n pol t ka bel rlemek

B)
G konusuyla lg l kurum ve kurulular arasnda
koord nasyonu salamak,

C)

Yabanclarn Trk ye'ye g r ve Trk ye'de kallaryla


lg l lemler yrtmek

D)

Yabanclarn Trk yeden snr d ed lmes lemler n


yrtmek

E)

Uluslararas koruma, ge c koruma ve nsan t caret


madurlarnn korunmasyla lg l ve lemler
yrtmek

10. G dares Genel Mdrl hang bakanla


baldr?

A)

ler Bakanl
B)

D ler Bakanl

C)

AB Bakanl

D)

Babakanlk

E)

alma ve Sosyal Gvenl k Bakanl

CEVAP ANAHTARI
1. -

2. -

3. -

4. -

5. a

6. a
7. a

8. a

9. a

10. a

EK KAYNAKLAR

NTE SORULARI

1. Hedef lkeye g derken veya bu lkeden kamet lkes ne dnerken h


yolculukta k n n nden get ve b r sre boyunca kald lkeye n

Cevap:Trans t (ge ) lkes


1 / 10

Test B t r

SUNUM

DERS ANLATIMI

You might also like