Kusursuz Dil Aray

Mustafa Altun

25 Kasm 2002

Umberto Eco, The Search for the Perfect Language, Fontanal Press, 1997,
Paperback edition.

Umberto Eco'nun "The Search for the Perfect Language" adl talyanca aslndan
ngilizceye evrilmi kitabn okuyordum.[Eco'yu ngilizcesinden de olsa anlamak
kolay deil, okuyordum derken dikkatli yazmam gerek, anlamaya alyordum
demek daha doru olur] Trkeye "Kusursuz Dil Aray" diye evrilmi. Hz.
Adem'den Kabbalistiki btnletirici gstergebilime, Dante'nin kusursuz diline,
Leibniz'in almalarna, yapay zek kuramlarna kadar pekok ilgili konuyu
gemiten bugne kadar ustalkla getirmi, Umberto Eco.

Atomize olmu, mikromilliyetilii benimsemi hibir topluluk bu almalardan

honut olmaz. Ne demek, btnletirici, insanlar kaynatrc tek bir dil ideali? Bunu
hele, millilie toz kondurmayanlarn yannda hi amayacaksn. Kreselci yaftasn
yaptrrlar hemen. Her millet kendi dilinin stnlnden, dier dillere gre daha
zengin ve anlalr olduundan dem vuracaktr. Ancak mesela, Aborjinlerin ngiliz
ngilizcesinden ok da farkl bir taraf yoktur aslnda. Dnyay alglaytaki keskinlik
ngilizler kadar Aborjinlerde de vardr. O halde, paylalamayan nedir? stnlk
bunun neresindedir?

Bu, dilin kendisinden ziyade dili kullananlarn hayat alglaylarnda, dile

kattklarnda, bilgi ve birikimlerinde olmal. Yoksa "elma" kelimesine "apple" demek
"elma"nn erefini artrmyor. O yine varlk alannda deimeden kalyor. l bizim
kelimeye verdiimiz greceli deerde sakl. "Elma"y sattrann kelimenin Frenke

1
olmasndan ok, kalitesinde olmas gerekirken, bulank zihniyetlilerin "elma"y kendi
gerekliinden soyutlayp "apple"a zenti duymalar greceli deeri belirliyor.

Kresellemenin yeniymi gibi alglanmas da ilgin. Eskilerin nizam- lem dedikleri

kavramn deiik bir deyii. Yen Dnya Dzeni de deniyor. Dil, bu oluumun
neresinde? Eco'nun kitab yazmasndaki ama da bu zaten. Yeni ve tek bir Avrupa'nn
oluturulmasna zemin hazrlayan bir almann rnn ortaya koymu. Tek devlet,
tek millet, tek dil... hereyi teke indirgeyen bir yaklamn dil'le ilgili kolunu
hazrlam. Gemite yaplm almalar sralayarak bugne gelii bir tr muhasebe
nitelii tayor.

Babil Kulesi'ni dikerek, Tanr'ya isyan etmekle O'nun gazabna uram ve deiik
diller konuur hale gelmi insanlarn binlerce yllk birikimlerini bir kenara itip yeni
bir dili kabullenmesi olduka zor aslnda. nsanlar bilgisayar deil ki, alma
disklerini sfrlayp yeni bir dil program ykleyiverelim. Gemi birikimleri neyle ve
nasl silebiliriz? Ancak hali hazrdaki dil sakl kalmak kaydyla herkesin ortak
kabullendii yeni bir dili de ikincil bir iletiim arac olarak kullanabiliriz. ngilizce bu
i iin biilmi kaftan gibi grnyor imdilerde. Ancak bu dilin asl sahipleri
dillerinin bu yolla bozulacandan endie ediyorlar, ki hakllar. ok farkl dillere
sahip insanlarn ortak bir dil kullanma adna ngilizceyi telaffuzuyla, imlasyla
katlettikleri gerei gzmzn nnde. Shakspearein ruhunu szlatan bir manzara
bu.

Peki, Avrupa bu ii nasl zecek? Esperanto gibi uyduruk bir dille mi? Yoksa ilkel
akll bilgisayarlar devreye girip dile ait hemen her konuulan ve yazlan eyi annda
evirerek mi bu ortaklk sanal da olsa kurulmaya allacak?

[Bilgisayarlar, yllar sonra biz insanlar kadar olmasa da belirli bir gelime
gsterebilirler belki de, byk konumamak gerek! nk bu konuda taradm
yabanc literatrlerin gidii bu ynde bir gelimenin olabilecei varsaymn destekler
nitelikte. nan ekseninden bakldnda pheyle karlansa da insanlarn var olan
nesneler zerindeki hakimiyeti gittike artyor ve inanlarmz zorluyor. nsan
klonlama bunun en ak rnei!]

2
Ne Almanlar, ne Franszlar, ne talyanlar ne de spanyollar kendi dillerinden
vazgeerler. ngilizler zaten stn rk olduklar iddiasyla Kta Avrupa'sndan yz
evirdikleri iin byle bir oluumda yer alma dncesinden bile uzak duracaklardr.
Ancak din ekseninde eksiden olduu gibi Vatikan'n dayatmasyla Latince gibi l bir
dili dirilterek bu ortaklk gerekletirilebilir. Zaten bilim dilinde, zellikle tp alannda
bu hali hazrda uygulanyor.

Biz, Trke konuanlar olarak ne yapabiliriz? Trk dnyasna Trkiye Trkesinin

ortak dil olabilecei dncesini nasl ikna edeceiz? Bu konuda deiik dnceler
var. TV, radyo, basl yayn yoluyla bunun abuklaabilecei dnlyor, ki TRT-nt
adyla yayn yapan kanaln bu amaca ynelik olduu sylenebilir. TGRT'de de benzer
bir uygulamayla Azerbaycan diliyle yaynlar yaplyor. Alfabe birlii salamak
maksadyla Latin harflerinin tek tek bamsz Trk cumhuriyetleri tarafndan kabul
de ayr bir giriim olarak deerlendirilebilir. Gaspral smail'in "Dilde, te, Fikirde
Birlik" diye geen yzyln banda sloganlatrd idealin ilk aya bu giriimlerle
gerekletirilebilir. Ancak yine de ok fazla iyimser olmamak gerekir. nk hemen
her bir bamsz cumhuriyet imdiden kendi kltrel oluumlarna sahip kmakta,
dillerinin dier Trk dilleri iinde ayr ve nemli bir yeri olduunu vurgulamaktalar.
Trkiye'nin "aabey" olmas onlarn tam itaati anlamn tamad iin, iyimserlii
temkine brakmak daha doru bir yaklam olsa gerek.

Avrupa'da ya da bizde olsun, tek dil arayna ait tm giriimlerin gerisinde siyasi bir
iradenin, ideolojinin yattn da burada vurgulamalyz. nk hemen her kltrel
hareket siyasi ve ideolojik harekete paralel bir seyir izler ounlukla. Dille bilimsel
anlamda uraanlarn bu seyrin dnda kalmalar kimi zaman imknszdr. Ancak
doru olan bilimin kendi mecrasnda akmasn salamaktr. Bunu baarabilenlere ne
mutlu!