SEME YAPITLAR

(1973-2015)

Nil (1975, 5. b.) Bu Kalem Melun (1997, 2. b.) Gvdem (2007, 2. b.)
blise Gre ncil (1979, 5. b.) Bu Kalem Un (ufak) (2004) Hneberdu (2010)
Kandil, Meseller Kitab (1981, Cep Mekleri (2005)
Yolcu (1996, 2. b.)
5. b.) 60 mm (2011)
Issz Dnme Dolap (1998)
Sarn (1985, 5. b.) Bu Kalem Unkudi (2013)
Kum Saatndan Harfler
Koma Provalar (1990, 3. b.)
Bakalamlar I-X (1992, 3. b.) (2001)
Stte Ne ok Kan (1998, 2. b.)
Bakalamlar XI-XX (2000, Beki (2003)
Abdal D (2003, 3. b.)
2. b.) Suya Seng (2008)
Opera 1-4004 (1996) Altn Bakalamlar XXI-XXX Noksan (2010)
Portakal dl (2009) ehir Meydannda F
Yuvarlamak (2012)
Turalar (1985, 5. b.) Bir Varm, Bir Okmu (2002) Merak Cemiyeti Tutanaklar
Periey (1992, 5. b.) Cemal Plati (2006) (2013)
Sreya dl Mekik (2009)
Kanat Hareketleri (2000, Mumya Kpek (2011) Otuz Ku Birden Olmak
3.b.) Zirvedekiler dl Geronimonun lm (2012) (1987, 3. b.)
Neyin Nesisin Sen (2007, Szlk (1990)
Son Modernler (2014) Seyrsefer Defteri (1997, 2. b.)
2.b.) Behet Necatigil
Yaznn Snr Boyuna teki Prova (2007)
dl
Yolculuklar (2015) Ik (2013)
Dou-Bat Divan (1996, Karanlktan Ik Yontanlar Hepsi (2013)
6.b.) (2015)
teki Pusula (2016) Kesif (1996)
U iirler (2011) ki Deniz Aras Siyah
Tarada lm Dirim iir ve deoloji (1979, 3. b.) Topraklar (1997, 3. b.)
Hazrlklar (1995, 2. b.) Trk Dil Kurumu dl Amerika Byk Bir aka
Rbia Htun : Tuhaf Bir (1999, 3. b.)
Papirs, Mrekkep, Ty Kymet (2000)
Seme iirler (2002) ehrenis (2002)
lhan Berk : Maara Ressam, Paris, ecekent (2003, 4. b.)
Ac Bilgi (2000, 4. b.) Sapkn Nakka, Nmahrem Bulutlardan Yontma Kayalar
Elma (2001, 3. b.) fade Kalem (2000) (2005)
zgrl dl Tilki (2011) Siyah Sert Berlin (2013)
Kravat (2003, 3. b.) Kediler Krallara Bakabilir
Sr, bir oyna (2009, 2. b.) Pasaport Damgalar (2008)
(1990, 4. b.) Ada Defterleri (2008)
Kitap Evi (2014, 4. b.) Gnderen : Enis Batur (1991,
Basit Bir Es (2015, 3. b.) 3. b.) Alternatif : Aydn (1985, gn.
Baka Yollar (2002, 2. b.) Krkpare (1992, 2.b.) 3. b. 2013)
Mrekkep Zaman (2004, 2.b.) Su, Tyn zerinde Bekler Saatsz Maarif Takvimi (1995,
Rakm Sfr (2012) (1999, 2. b.) 2. b.)
Kurunkalem Portreler (1999, Trkiyenin lemi (1998,
Bu Kalem Bukalemun (1988, 2. b.) gn. 2. b.)
3. b.) Yazboz (2001, 2. b.)

2
 ENS BATUR

CNLERN
STANBULU

Remzi Kitabevi
3
cinlerin istanbulu / Enis Batur

Remzi Kitabevi, 2015

Her hakk sakldr.

Bu yaptn aynen ya da zet olarak
hibir blm, telif hakk sahibinin
yazl izni alnmadan kullanlamaz.

Editr: Eyll Duru

Kapak dzeni: mer Erduran

sbn 978-975-14-1701-5

birinci basm: Ocak 2016

Remzi Kitabevi A.., Akmerkez E3-14, 34337 Etiler-stanbul

Sertifika no: 10705
Tel (212) 282 2080 Faks (212) 282 2090
www.remzi.com.tr post@remzi.com.tr
Bask ve cilt: Remzi Kitabevi A.. basm tesisleri
100. Yl Matbaaclar Sitesi, 196, Baclar-stanbul
Sertifika no: 10648

4
 candostum Samih Rifatn ansna;
dostum Ekrem Ina

5
6
 1

Saygl yosma, Paris; bacaklar aralk, Roma; deli sarayl, Venedik; s-

k arac, ermi Petersburg; grnmez alevlerin kz, Londra Avrupann
btn kzlar arasnda tek bir hnsa: stanbul; kralie kent, kral kent, d-
k kent, yarlm, binbir yaprak, uultularn ve derin sessizliklerin ken-
ti. ok renkli (eksik gkkua: Beyaz silinmi), okdilli (yatay Babil),
kaynaklarndan yoksun klnm kent, tabakalar arasnda skp kalm
kent, geni gldestesinde hal seferleri, fetih giriimleri, depremler ve
yangnlar, dekalkmalar bulumu kbus kenti, anka kent, lm sanat
kenti, bir birok gln mrne sabilmi kent.

stanbul beni dalad, delik deik etti, tek memesinden emzirdi,

zehrini rngalad iime, beni bkt, krd, canl canl yakt, phtlatr-
d, uurdu, itti, geri ekti yarm yzyl boyunca iinden geerken i-
sesi kld. Kuluk vakti, len, gecenin dibi, dinledim onu, nefesi nefe-
sime kart, emdim ve kustum onu. Damarlar gvdemde yolalmay
srdrd. Dmde dlerini grdm. U noktalarnda, kuytu derin-
liklerinde, kylarn kateden ve onu kemiren, istil etmeye hazr dev
su ktlesine kartm. Sonsuza ayarl bir valsin girdabndayd stanbul:
Ben, siz, hepimiz zamanlarnn, hareketlerinin, arzal nabznn kur-
banlarydk. Karman orman belleinin: Herbir gesi snrsz bir le
ait kum yazsnn harfleriydi ve Tarih, tarihi, imparatorlardan sultan-
lardan toplumun aforoz ettiklerine, varsl ailelerden berdulara, airle-
rinden ehitlerine, ortamal dilinden kay diline, katlanm haritasn-
dan zel kokusuna, fkeli kabarlarna, vecde gelilerine uzanan bir
tasnifsiz ynd: Gnbatmnda, Krler Rhtmnda durduumuzda,
cehennemin yalmlarna gre tarifini bulan zel karsnda dilsiz,
kilitlenirdik.
Yeni binyla girdiimiz gnlerdeydi, son Bizans saraynn rastlant
sonucu bulunan kalntlarnda kaz hazrlklar balatlm, ama alan me-
rakllara kapal tutulmutu. Gmleyazm bir sarayn alacakaranlk ko-

7
ridorlarnda dolama fikri ylesine hayl gcm trmalyordu ki, koul-
lar zorlayarak aaya inmemi salayacak izni koparabildim yetkililer-
den; bir airin blgeyi ziyaretinde uzunboylu saknca grmemilerdi:
Brakalm ry lemine dalsn. yle de oldu: Ayasofyann glgesinden
balayarak denize dek inen kesite yaylan yeralt dnyasna, be yzyldr
hava girmemi ortama daldmda, bir yar kr, ta imparatorluunun
dehlizlerinde ilerledim, nmde sanki bir baka an penceresi alm-
t: Orada, kadnlarn yzne yaylan korku glgelerini, muhafzlarn elle-
riyle silhlarn yokladklarn grdm; birka soylu rkerek selmlad
beni; uaklar yol gsterdiler: Gitgide daralan geitler boyu yryedura-
ym, yanndan szldm odalardan taan fsltlar, yakarlar, ilenle-
ri duydum; sonra, nmdeki lo yolun ucundaki k usul usul byme-
ye balad, kendimi Marmaraya alan geni bir pencerenin nnde bul-
dum: Hereyden habersiz, hereye kaytsz deniz.

stanbul, duvarrgl, iinekapal, parmaklklar arkas ehir. Bin ta,

bin kiremit, binbir uykusuz gece, binbir nbet gecesi. Defalarca kuatl-
m, talana uram, av klnm ehir. Karayel gemiinde tortu haline
gelmi her grlty yerinden oynatp harekete geiriyor: Kulak kesilip
dinliyorum, duvarlarn tesinden top sesleri, ok slklar, denizin yzeyi-
ni yaran sava teknelerinden Araplarn, Latinlerin, yenierilerin lkla-
r skn ediyor. Sonra, sert bir sessizlik kyor ehre.

Ik ve ses aras her sabah kprdyor stanbul. Hemerilerine dipsiz

kum kitabnn sayfalarna ar gnderiyor. yi ama, tam nerede hereyin
balang noktas? Blmler, sayfalar durmadan yer deitiriyor, cmle-
ler biribirine giriyor, sklm bir labirent-duvarn dalm tozlar gibi
kelimeler. Szdizimi mantklarnn hibirine uymayan, ayak uydurma-
yan bir sz kemekei. Gene de dinlemeyi srdryorum: Deniz ve top-
rak adamlarnn, emekilerin, ocuklarn, haytalarn ve berdularn, yal-
larn ve hamile kadnlarn mrldanmalarn, rmalarn, suskularnda
kafamn merkezinde yetkin bir gmta olarak, tpk bir eamet telll, ta-
yorum. Vaktim ehre gzclk yapmakla geiyor, gece gndz onun
hizmetindeyim. Onlarca pencerenin karsna geip baktm eyrek yzyl
boyunca, en ufak kprtsna dikkat kesildim, uzanp dokundum ona.
* * *

8
 Yedi tepesinin birinin arkasndan kagelmezden nce gne,
stanbul n almaya balar. Adm adm sokaklarda, aalarn arasn-
da, surlar boyu ilerler. Mevsime gre deiir sabahn renk yelpazesi;
Boazn her iki kysnda, adalarda, ieri ekilmi mahallelerde keyfeke-
der yolalr k; minareler bazan hamle yapar, bazan ricat eder glgelerin-
de. iler, temizlie giden kadnlar, ilkokul ocuklar yollara dmtr
bile. Rhtm uyanr. Kapalarnn anakaplar alr. Anadoludan gelen
ilk otobslerden kaygl yolcular iner. Kraathanelerin mdavimleri dam-
lar, sessiz, gazetelerine dalarlar.
Asya yakasnn karsnda, Bebek balklar gnein douunu izler-
ler: Birdenbire gecesonu dinlenmeye ekilmi deviler ve sesler canlanp
oalrlar. stanbul, tnlarn ehri, patrt-ehir, yksek oktav ehir.
Azlar, eneler, gagalar, motorlar, kaps penceresi, karman orman, ses
ve fke. Btn dilleri kendinde eriten tek, yekpre bir dil, hem dnt-
rr onlar, hem bakalar ilerinde, her sabah, yeniden. phesiz her
kent yeryznde hemerileriyle, konuklaryla bu sonsuz sylei hattn
kurar; ama stanbul kurallar iner, iletiim damarlarn tersyz eder:
Snr-ehir, kaos-ehir, oksesli ehir, durma homurdanarak, elini kolunu
oynatarak, sesini ykselterek, neredeyse azarlayarak gazp saar.

Gecenin ark durup da gnnki dnmeye koyulduunda stanbul al-

d verileri yeniden saar. Bu gelgit dzeni belli bir dizgeye sahip Bat
kentleriyle ortaklk tamaz: stanbulun dardan grlebilen hayhuyu
Boaz sularnnkini andrr: Hibir bilinli tekrar, yapsal zellik devreye
girmez, yalnzca kesik kesik bir srekliliin devrilemine tank olunur.
ehrin i ileyiine gelince, en dorusu tekinsiz, nk hayl rn bir
hayvan antrdn sylemektir: stanbul ayn o firar, tutarsz, avclar-
nn peinden kotuu hlyal tekboynuzludur!
Bundandr, ehrin gndz akn kavramak ve kuatmak pek g
olur: Bugn Dnden ayrlmtr, Yarnysa kimse ngremez. Uzaktan
bakldnda, zamann aknda uzunboylu bir deiim gze arpmaya-
bilir; yakna girildiinde, ii bandan akn ehirliyle serseri mayn dola-
an stanbullunun hibir lye smadn anlar: Ne saat kuleleri g-
ne saatlar, ne kronometre ya da quartz kol saat bize klavuzluk yapabi-
lir: Bir tek an, biricik hakikatinde, bir o kadar da sonsuza teet haliyle,
belli bir zaman kavramna doru bizi ekebilir.

9
 * * *
Hesaplanamazln, ele avuca gelmezliin, belirsizliin gndelik ya-
am hkimiyetine almas bouna m? Kaza, belsn yannda tasa da
ho gelmitir burada: stanbul, cani-ehir, mntehir-ehir, at-ehir.
Andanteden aniden moderatoya, sonra prestolarna geileri. Hep do-
loroso, acl kalarak. Kimi zaman in furore, tkabasa fkeli. Pek seyrek
molto dolce, yumuack.
Ya haftas, aylar, mevsimleri? Hep ayn kendinden emin olamama
tavr, sokaklarnda ve caddelerinde; hep ayns suyunda, tepesinde; evle-
rine, binalarna, camilerine de srayan. Her an bir ncekinden kopar,
bir sonrakinde yitip gider. Saatl Takvimler boyere kestane frtnasn,
keilemeyi, doa tezahrlerini ierir: Bu yl ite ge aacaktr gller, kar
inat kacaktr. stanbul zaten cva damlalar gibi hareket eder: Gmen
kular tedirginlie sevkeder, aa yapraklarn yakar, ieklerini dver.
Delifiek-ehir.

Tarih tarih oladursun, Zamann bir blm iinde arlar. Oradaki

ahslar, oluturduklar dramatik kadronun hayaletleridir. Dnek
Julianos, Hali kysnda bir narn glgesine snr, Lutetia geirdii
son k, Cluny hamamndaki son gecesini, yaknda gidip yerleecei
Antakya sarayn, grecei dostu feylesof Libaniosla arasnda geecek
konumalar dnr. konakrclar iktidar elegeirmek zereyken, ke-
ilerden biri Kapadokyaya, Yitik Atlar diyarna yolcu kmaya hazrlanr.
Klk Sarayda Anna Alexiadnn son satrlarn yazar. Fatih, gecenin ka-
ranlnda bir bana Yedikule zindanna, sabah giderile! buyruunu
verecei mimar Sinan- tikin kestirdii ellerini gzyle grmeye gider.
Yzyl sonra, Saru Abdurrahman seher vakti Topkapunun avlusuna el-
leri arkadan bal, dili aznda mhrl, karlmtr. te Alemdar Paa,
elindeki ray barut fna tutuyor. Hepsi ve daha nicesi suriinin sokak-
larnda karlayorlar. stanbul onlar korur, mahfuz tutar.

len gelir, mminler cami kaplarna ynelir. Gen kadnlar, al-

tklar iyerlerinden yemek molas iin kar, k kafeteryalarn masala-
rnda buluurlar. Erler kraathanelere reklenmeden nce ganyan bayi-
ine urar. Kediler, masalar kollar. Satclarn rmalar, konumalar
deler geer. stanbul kkl bykl hareketler, durular, edl baklar

10
ehri. Krdm olmu iletiim hatlar belirir iinde. aretler, imceler,
iyi anlalmalar ve yanl anlalmalar, dokunu ve darbe biribirine kar-
r. Sk sk, kelimeler anlam zeminine basar basmaz kayarlar. Yersiz kul-
lanlm sfat, tutarsz fiil, znesi bulank nesne yanyana dizilir. fade ne
aratr bu ehirde, ne mantn tar: Ayn anda kilidi ve ilingiri, az-
dan kaan ve susulan, umut ve gamdr. Her sz tersinden anlalmaya
aday, kurulduu an her cmle zlmeye hazrdr: rmcek-szlk,
stanbul; krkayak-zszlk; krlang-kip. Bir defa daha Proustun lf
girer araya: Btn iyi kitaplar bir tr yabanc dilde yazlmlardr.

Gn akar gider. nsanlar bir korunur, bir arprlar. Sorunlarn baz-

lar zlr, bazlar sarkar, hibirey tamamlanamaz. Burada beklemek,
yeniden balamak renilir, hayat sekteler iinden yrr, gndelik g
zergh hep ylansdr. Buna karlk, dzensizlik yasalarn dayatr:
stisnalardan kurallar retilir, insan kazann bir tr kesintili gidiatn si-
gortasna dntn farkeder: stanbulun benzersiz, kendine zg
bir srar vardr.
Akam inerken karnca yuvalar aniden boalr, btn damarlarda
taknlk bagsterir, meydanlara izdiham egemen olur, klar tkanr.
Handiyse sava iln edilmitir. Kalabalk mfrezelere dalarak yer de-
itirmektedir. Her ke bucakta iti kak hkm srer. Otobslere, mi-
nibslere, oradan istasyona gara, suya doru vapura, motora hcum si-
renleri alarak, hep birlikte, yekpre bir girdabn ortasna dlr.
Bu ldr abuk bitmez. gnleri boyunca ehir akntya teslim,
kendi iinden fkranla kendisine diklenir, irili ufakl berelenir, ge va-
kit yaralarn sarar. Gece bastrr, kalabalk dalm, eve dn ilesi bit-
mitir: Milyonlarca hemeri masa etrafnda, ekran karsndadr: ou
stanbullu gerein tortusunu gerektesinin bnyesinde eritme abas-
n byle verir.
Duvarlarn tesinde anl teki gecesi yrrle girer stanbulun:
Yabanc konuklarndan Moby Dick yazarnn ortasna dalmaktansa oda-
sna kapanmay yeledii, Paul Morandn keyifle katld, Nervalin sa-
knarak gizlendii Gece. Uyurgezerler ehri stanbul; Melankolyann k-
z; yedi temel gnhn sapkn, lmcl ehri stanbul. Alacakaranlkta
gsn barn aan, bacaklarn aralayan, dipsiz grtlakl ehir.
Ularndan sonsuz bir vals balar. Kaplar gcrdar, perdeler ekilir, k-

11
lar sindirilir. Biri, Su ve Cezann sayfalarn kateder. teki, sokaklara
onu yaamaya kar. Geceyars kanl bir len patlak verir cralarda.
Pek az kentte tekinsiz meknn buncasna rastlanr: Barlar, gece ku-
lpleri, bin trl ehvet evi, kumar, dans, duman, alkol, kokain, et, arzu,
bozgun, ykm. Boaz sarho gemiler kaplar. Korsanlar adalar atee ve-
rir, liman igl ederler, Marmarann dibinde nicedir gergin bekleyen,
yarn dibinden Byk Kyamet harekete geer, stanbul hzla cehenne-
minin yedinci katna inmeye koyulur, cinleri zincirlerinden boanr, ge-
cenin kaplar birdenbire kapanr: Hereye gn doarken yeniden bala-
nacaktr.

12
DEFTERDAR KAYITLARI

13
14
 I

Btn ehirler byledir ya, byk, ana ehirlerde, nfusun yabana

atlamayacak bir blmnn meslekhanesine u tan, tanm yazlabilir:
Bann aresine bakar.
stanbul, megapolis, bu insanlarn yeryzndeki merkezlerinin ba-
nda geliyor. Yerleik ekonomik dzenin terimlerine, uluslararas lt-
leme rgtlerinin kstaslarna gre, ok sayda insan alk snrnn altn-
da ya da eiindedir burada. Oysa hibiri, tamtamna o koula yenilmez.
Din, gelenek deposu, cemaat davranlar kural zer: Kimileri yardm,
dayanma yoluyla, kimileriyse akla gelmeyecek, zor gelecek zmler
reterek geim arkn dndrr. Sanayi, ticaret lkenin toplardamarn
oluturacak boyutta gelimi, bymtr stanbulda; usuz bucaksz
varl olanlarn, varlkllarn, hali vakti yerinde yaayanlarn (bu deyi bi-
imi de bizim dilimize zgdr), orta halli hemerilerin iaretleri, izleri
okunur pek ok mahallede. Yanbalarndan, bu tabakalarn derkenarn-
dan balar bann aresine bakanlarn corafyas. Kk meslekler, ufa-
rak uralar, geici yan iler, yaratlm kaynaklar kol gezer orada.
Aralarnda gezinen Objektif, yllarn iine yaylan, yaygn ad Hayat
Kavgas olarak bellenmi bu geni ve derin katmanlardan enstantaneler
seer, uzamzda kalsn istediimiz bir devrann izlerini toplar ve bize
mhlar.

15
 II

ok, pek ok ehir grdm yllarn iinden geerken; ak kapal, kuy-

tuda gznnde, sarmak dertop saysz meknla tantm ve dndm;
stanbula, yerkrenin bu bir avu ahehrinden birine, her seferinde da-
ha akn, rpermi, irkilerek sokulmama yolat yolculuklarm:
Anlayamadm, anlayamyorum nasl bunca youn, bunca vurgun, bunca
yaadklarndan, bnyesinde birikenlerden yorgun.
Hangi gz, neresinden, ne kadar bakmay gze alabilirse o kadar ken-
dini aralayabilen, eleveren, grlebilen bir ehir bu. inde, karsnda,
nnde mi duruyoruz, kavramak olanaksz: Ortasnda, yannda, tesin-
de miyiz? Pek ok ehirle tantm, bir tek stanbulda yn duygumu yi-
tirdiimi, pusulamn ilemediini, yer ve zaman leklerinin biribirine
dm olduklar bir noktaya kilitlendiimi farkettim.

16
 III

Gnther Grassn, nce patates soyma tekniini, ardndan da soa-

n en d halkasndan ccne doru katetme srecini benimsedii ki-
taplarndaki gibi, stanbulu kat kat amak, stste binmi, iie gemi
tabakalarn ayrt etmek, binaltyz yllk gemii ve farkl kimlii he-
saba katldnda, zorunlu grnyor. Bu yukardan aaya okuma eyle-
minin grnmeyeni hedefledii, ie her alandan uzmanlarn ve tutkulu-
larn eildii bilinen gerek. Ya grnen stanbul: Onu, aslnda, bize
gstermek elde midir?
stste binen, iie geen zamanla grnmez olur, gizler biribirinde
dmlenir: Her byk ehrin altnda byk bir a kurulur. Bununla
oranlandnda darda, yukarda grlenlerin daha grnr olduu sa-
nsna kaplmak kolaydr: Grleni gstermeye kalktnz an grnr
klmann etin boyutu ne kar dokunmay denemek gerekir: stanbul
hemen kendi stne kapanr.

17