Fa.

-kt'\dalt'\ J

Tt4kesi
Nil un

TES
 PEGASUS AJANS

FARKINOAllGIN ISIGI

Jiddlu Krislamurti

TRKESi
Nil Gn

YAYIN YNETMENi
Nil Gn

YAYINA HAZIRLAYAN
Uur Alkapar

K APAK
Gne Ali Ylmaz

3. Bask: stanbul 2000

ISBN 975-8363-09-3
l. Bask: stanbul 1995
2. Bask: stanbul 1997

BASK 1

Kitap Matbaaclk
Tel: 0212. 567 48 84

C l T
Fatih Mcellit
Tel: 0212. 501 28 23

TESi YAYINCILIK
Sinan Ercan Cad. No: 34133 Erenky-stan/Jul
Tel: 0216. 445 22 14 380 29 24 Faks: 0216. 416 48 31
email: kuraldisi@superonline.com
www.kuraldisi.com
 indekiler

Sunu 5

Bilin 11

Meditasyon 2 1

Korku ve Ac 3 1

Gerek Sadece Olandr 3 9

Yaam ve lm 47

maj ve Gzlem 5 7

Bilincin Krizi 65

Yaratc Zeka 7 1

Farkndaln I 79
Sonsuzluun tesi iinizdedir
 Stnu

aunzn en tannm spiritel dehalarndan biri olan Jidd

hu Krishnamurti'nin sade retisini Pupul Jayakar tarafndan
anlatlan u hikaye ne gzel zetler:
Krishnamurti ve arkada arabada yolculuk ederken, ate
li bir ekilde farkndalk konusu tartlyordu. Bir ara arabada
gl bir sarsnt oldu. Ama tartmann younluundan dolay
kimse bu sarsntya dikkat etmedi. Krishnamurti arkadalarna
dnerek hangi konuyu tarttklarn sordu: "Farkndalk", diye
yant geldi. Hepsi onun da tartmaya katlmasn istedi. O ise
arkadalarna u soruyu yneltti:
"Hibiriniz u anda olana dikkat elli mi?"
"Hayr!"
"Bir keiye arptk, grmediniz mi?"

5
 "Hayr!"
"Farkndal tartyordunuz, deil mi?"
1895 'te Hindistan'da doan Krishnamurti, 1908 'de henz on
yandayken Annie Besant tarafndan "kefedilerek" Lord
Maitreya (Dnya retmeni) olarak yetitirilmek zere ngilte
re'de Teosofi Dernei'nin bana getirildi. Krishnamurti, kendi
etrafnda byyen organizasyonu 1929'da feshederek, kendile
rine ille de bir guru aryorlarsa, bunun kendisi olmayacan
syledi. Dinsel kurum ve tarikatlara olan gvensizliini reti
lerinde srekli dile getirdi. Ona gre gerek snrszd ve bireyin
gerei aray hibir kurum, tarikat ya da dini organizasyon ara
clyla olamazd.
Krishnamurti'nin gerek uyannn 1948'de Hindistan'da
olduu sylenir ama bu tarihten nce de retileriyle birok n
de gelen bilim insan, yazar ve filozofu derinden etkiliyordu.
1986'da (doksan bir yanda) lmne dek dnyay dolaarak
retilerini paylamay srdrd. Kendisinin Buda'nm teenkar
nasyonu olduu iddialarn srekli reddederek, kurumlarn ger
ei arpttklarn syledi. Kurumlar vazoya bakyordu, vazo
nun iindeki ieklere deil. Ama retilerinin en byk traje
disi, elli yl sonra bile ayn kiilerin hala peinden gitmeyi sr
drmesiydi.
Krishnamurti'nin mesaj net, uzlamasz ve tutarlyd:
"Gerein yolu yoktur ve geree bir yol, bir din ya da bir ta
rikat vastasyla varlamaz. Gerek snrsz ve koulsuz olduu
iin organize edilemez. Tm kurumlar insanlar gtmek ve ken
di yollarna ekmek iindir. Birinin peinden gitmeye balarsan
geree ulaamazsn.
"Tek bir amacm var: nsann zgrlemesi; insana snrlar
n ykmak konusunda yardmc olmak. Ancak bylesine bir i
zgrlkle insan sonsuz mutluluu ve farkndal yakalar. Beni
anlamak isteyenlerin zgr olmalarn, peimden gelmemeleri-

6
ni, beni kafese koymamalarn istiyorum. nk bu bir din ya
ratr. nsanlar tm korkulardan zgr olmallar: din korkusu,
lm korkusu, yaam korkusu. Gerek ruhsallk (spiritellik),
gdlmeyen Ben yani mantk ve sevgi uyumudur. Yaamn ken
disi koulsuz gerek'tir. Gerek her birimizin iinde, onu ancak
her birimiz yalnz bana, yine kendimiz kefederiz. Koulland
rlm beyinler, teoriler, rahatlatc tezler, cehaletimizi ve bencil
liimizi grmemizde bize yardmc olamaz. Tm ac ve strap
larmzn kayna da bu cehalet ve bencilliktir. Kendinize berrak
gzlerle bakabildiiniz zaman gerisi kendiliinden gelecektir."
Birok insan gibi beni de derinden etkileyen filozoflardan bi
ri olan Krishnamurti, bu kitabnda sk sk an'da yaadmz s
rece, an'a tm dikkatimizi (farkndalmz) verdiimizde, bel
lein kayt yapmayacan sylyor. Okura aklk getirmesi
asndan kastettii bellein "duygusal bellek" olduunu belirt
meliyim. nsan duygusal belleinde kayda gemi "an"lar tek
rar tekrar hatrlayarak ac eker. Bu yzden de gemite yaar.
Gemi ya da gelecekte yaayan kii de an'a tm dikkatini vere
mez. An'n kendisini ''imdi ve burada" yaayamaz. Farkndalk
gn an'a yneltmeyen kii, bir an sonra gemi olacak anla
rn karanlnda kalmaya kendisini mahkum eder. te bu karan
lk, cehaleti, bencillii, bamll dourur. An'da tm farkn
dalmzla dolu dolu yaadmzda hibir eksiklik kalmayaca
iin, bir an sonra "gemi" olacak olan bu an, eksiklii ta
mamlamak. iin bizi kendisine doru (gemie doru) ekmez.
Ve biz yeni bir an deneyimlemek zere tmyle zgr oluruz.
Her ey, doas gerei tamamlanmak., btnlemek, bir olmak
ister. Tm dikkatimizi vermediimiz iin tamamlanmayan an da
daha sonra tamamlanmak umuduyla bellekte "kaset" olarak kay
da geer. Bu. kasetler ylesine oalr ki zamanla insann tm
yaam, kasetlerle ynetilir hale gelir. Ye kii robotlar.
Robot nsan ya da Krishnamurti'nin deyimiyle, mekanik in-

7
san, salkl deerlendirme yapamaz, berrak bir gre sahip
olamaz. Duygusal kasetlerin esiri haline gelir, zgrleemez.
Duygusal insan, daima bir eylere baml olma ihtiyacn du
yar: dine, kiilere, nesnelere. Bylece gven ihtiyacn karla
yacan umar. Gerek gven, tm farkndalmzla yaad
mz an'n sorumluluunun kazandrd duyarllktadr. Bylesi
ne bir duyarllk, zihnimizde zeka, yreimizde sevgi olarak te
zahr eder. Zeka da, sevgi de farkndaln nn doal halidir.
Bu yzden nedensizdir. Nedensizlik zgrlktr. Nedene bal
zeka ve sevgi Larif kiiyi baml klar. Diktatr de, kul da ba
ml kiidir.
Oysa zeka ve sevgi nedensiz olduu iin tanmlanamaz sz
cklerle snrlanamaz. zgrle nasl bir snr konulabilir ki?
kisi daima bir arada bulunur.
Zekasz sevgi olamaz; klelii yaratr. Sevgisiz zeka olamaz;
diktatrl yaratr.
Krishnamurti'nin kaset bellek tanmndan bunlar anlyorum.
Duygusal bellekle dnsel bellek ayrmna girmemi Krishna
murti.
Bana gre dnsel bellek, rnein evden ie giderken yolu
muzu bulmamz salar. Bu yolu hatrlamak bizim iin yararl
dr. Bu tr bellekte duygusal yatrm yoktur. Objektif bir bellek
tir. Objektif bellek bize deneyim zenginlii kazandrr. Anlar
tayan, sbjektif olan duygusal bellektir. Aclarmz, strapla
rmz bize Lekrar tekrar yaatan da odur.
"Peki, anlar olmasn m?" diye bir soru gelebilir aklmza.
Tabii ki olsun ama sbjektif deerlendirmeleriyle grmz
arptan, gerei gm1emizi ve salkl kararlar vem1enizi en
gelleyen, an' yaatmayan, yaam canllmz yitirmemize ne
den olan trden anlar deil.
Koullanm beyinlerle topluma uyum salayabiliriz arka
dalar ana yaama asla! z doamz, yaamn ta kendisidir. Ka-

8
bul grmek, onaylanmak uruna kendimize yabanclamay m
seiyoruz, yoksa yaamn yaratclna, z doamz ifade ede
rek katkda bulunmay ve kendimizi tanmay m? Varolmann
dayanlmaz hafiflii ite bu.
Sevgi ve dostlukla
Nil Gn

9
Sonsuzluun tesi iinizdedir
 Bilin

ncelikle sizlere hibir inancn, hibir ideolojinin ya da bir
organizasyonun propagandasn yapmadmz belirtmek isti
yorum. Birlikte d dnyamzda neler olup bittiini gzden ge
ireeeiz. Dnyaya Hint, Avrupa, Amerika ya da herhangi bir
lkenin bak asyla bakmayacaz. Birlikte dnyada gerek
ten neler olup bittiini gzlemleyeceiz. Birlikte dneceiz
ama ayn dnceyle deil. Ayn dnmekle, birlikte dn
mek arasnda fark vardr. Ayn dnmek, bir kavrama, bir inan
ca, bir sonuca ulatmz anlamna gelir. Birlikte dnmek si
zinle benim, olaylara bireysel olmayan, objektif bir adan bak
ma sorumluluu anlamna gelir. O zaman birlikte dnm olu
ruz. Konumacnn kolaylk asndan bir krsde oturmas ona
bir otorite salamaz. Bu konuda ok net olmalyz. Sizi hibir

11
konuda ikna etmeye almyorum. Takipim olmanz istemi
yorum. Gurunuz deilim. Sizlere bir sistemi, bir felsefeyi kabul
ettirmeye almyorum. ki arkada olarak sadece zel yaant
larmz deil, delirmi gibi grnen u dnyay birlikte gzlem
leyelim diyorum.
Dnya silahlanyor. Dnyann hemen her yerinde; Ameri
ka'da, Avrupa'da ve Rusya'da insanlar yok etmek iin muazzam
paralar harcanyor. Bu tehlikeli gidie politikaclar zm bula
maz. Onlara gvenemediimiz gibi bilim insanlarna da gvene
meyiz. nk bilim sava teknolojisinin gelimesine ve bu alan
da kyasya rekabete yardm ediyor. Dinlere de gvenemeyiz.
Onlar da hibir anlam olmayan szlerin tekrarna dayanyor. s
ter be bin yl. ister iki bin yl nce ortaya km olsunlar, dinler
sadece gelenek adna batl inanlar haline gelmiler. Evet politi
kaclara giivenemeyiz. nk dnyann her yerinde istedikleri
ey; konum, gven, stat. Bilim insanlarna gvenemeyiz; he yl
hatta her hafta yok etmenin yeni aralarn yara.tyo
. rlar. Dinler ise
insan kannaasn zmek iin bir ie yaramyor.
Peki ne yapmalyz? Sefaletin, anarinin, karmaann, terc
rizmin, sokaklardaki iddetin kayna uluslarn kendi ilerinde
ya da anlarnda yaptklar dnsel ve ekonomik atmalar m?
Tm bunlar gzlemlediimizde bizim sorumluluumuz ne?
Dnyada olup bitenlerle ilgileniyor musunuz? Yoksa yal
nzca bireysel kurtuluunuzu mu dnyorsunuz? Ltfen bunu
ciddi olarak dnn, ki siz ve ben gerekleri objektif olarak
gzlenleyebilelim. Yalnzca grdklerimizle deil, bilincimiz
le, dncemizle, davranlarmzla da birlikte gzlemleyelim.
Eer dnya sizi ilgilendirmiyorsa, yalnzca bireysel karlar
nz, belli inanlarnz ve gurularnz peinden gidiyorsanz o za
man ne yazk ki sizinle iletiim kurmamz mmkn olmayacak.
Bu noktada ok net olmalyz. lgilendiimiz ey bireysel kur-

12
tulular deil. Bizi derinden ilgilendiren, insan aklna ne oldu
u ve insanln ne ile yz yze geldii. Hibir lkenin etiketi
ne snmadan yalnzca insan olarak sorguluyoruz. Bu dnyada
yaayan bir insann ne yapmas gerektii ve rolnn ne oldu
uyla ilgileniyoruz.
Her sabah gazetelerde eit eit cinayet, bombalama, yok et
me, karlma ve tecavz haberleri var. B unlar her gn okuyor
sunuz ama ilgilenmiyorsunuz bile. Ama bu olaylardan herhangi
biri kendi banza geldiinde karmaa, tke, znt ve ac ya
yor, hkmetten, polisten ya da herhangi birinden sizi kurtar
mas ya da korumas iin yardm bekliyorsunuz. B u lkeyi alt
m yldr gzlyorum. Asla zmlenemeyen sefaleti, kontrol
edilemeyen nfus artn, dil farkllklarn, din farkllklarn,
etnik atmalar, zel uaklar bile olan muazzam servet yapm
-gz kapal her isteklerini yerine getirdiiniz- gurular gryor
ve hibir ey yapmyorsunuz. Bu bir gerek. B u rada teoriden de
il gereklerden sz ediyoruz. nk burada bunlar olup bitiyor.
Eer birlikte gzlemleyeceksek milliyetilikten zgr olma
lyz. Biz insanlar nerede yaarsak yaayalm birbirimizle kar
lkl ballk iindeyiz. Ltfen bunun ne kadar ciddi ve ne kadar
nemli olduunu idrak edin! Bu lkede insanlar miskin, umur
samaz, ilgisiz, yalnzca kendi kk karlar, kendi kk mut
luluklar peinde koar hale gelmiler.
Dnce ile yaarz. Dncenin ierii, sreci ve ilevi ne
dir? Tm tapnaklar dncenin rndr. Tapnaklardaki tren
ler, imajlar, ayinler dncenin rndr. Tm kutsal kitaplar
(Upaniad, B agvat Gita vb.) dncenin rndr. B ir kiinin
dnd ya da yaad eylerin yazyla ifadesidir. Ve szler
kutsal deildir. Dnyadaki hibir kitap kutsal deildir. Yalnzca
insa dncesinin rndr. Zekaya tapyoruz. Zeki insanlar
kendimizden stn gryoruz. Onlarn kavramlarna, onlarn

13
zekalarna sayg duyuyoruz. Zeki insanlarn dncelerinin so
runlarmz zeceine inanyoruz. Ama bu mmkn deil. Bu,
bedene oranla tek bir kolu ok fazla gelitirmeye ben;dyor. Ne
zeka, ne duygular ne de romantik duygusallk bize yardm ede
bilir. Gereklerle yzlemek zorundayz. Onlara yakndan baka
rak hemen bir eyler yapmann aciliyetini gnnek zorundayz.
Bunlar politikaclara, bilim insanlarna ya da entelektellere b
rakamayz.
nce insan bilincine ne olduuna bakalm. nk bizi belir
leyen bilincimizdir. Dndkleriniz, hissettikleriniz, korkular
nz, zevkleriniz. endie ve gvensizlikleriniz, mutsuzluunuz,
umutsuzluunuz. sevgi, ac, znt ve lm korkunuz bilincini
zi oluturur. Bunlar sizi insan yapan eylerdir. Bilincin bu ieri
ini anlayarak, tesine gemeden (eer bu mmknse) bilinte
temelden bir dnm yaratamayz.
Bilincimizin ieriini anlamak zorundayz. Eer kiinin bi
linci, karmaa, kararszlk, bask altnda ve alkant iindeyse
kii daha da akn, kararsz ve gvensiz hale gelir. Bu karmaa
iinde kii doru adm atamaz ve bir bakasna baml hale ge
lir -insann binlerce yldr yapt gibi.
imizi dzene sokmak en nemli eydir. Bu isel dzen d
sal dzene yansyacaktr. Biz insanlar daima dsal dzen pein
deyiz. Gl hknetler ya da totaliter diktatrlkler vastasyla
dnyada dzen kurulmasn istiyoruz. Doru davranmak iin
bask altnda olmay istiyoruz. Bu bask kalktnda da gnmz
Hindistan'ndaki uyuuk yaam tarzna dnyoruz. Bilincimizin
ieriini bilmeden ve bilincimizi zgrletim1eden kendimizi z
grletiremeyiz. Bilincinizi sorgulamadnz iin dindar sand
nz yaamnzn ne kadar maddeci olduunu grmyorsunuz.
Sizin ne olduunuzu anlatmak yerine, birlikte, siz ve ben ne
olduumuzu ve radikal bir dnmn mmkn olup olamaya

14
 can aratracaz. Bunun iin nce bilincimizin ieriini gz
lemleyeceiz.
Bu sylediklerimi takip edebiliyor musunuz? Yoksa zihnini
zi yorulmu mu hissediyorsunuz. Gn boyu, hafta boyu, bask
altndasnz! Evde bask, ite bask, ekonomik ve dinsel bask,
kendi inanlarn ve kendi aptallklarn size empoze eden hk
met ve gurularn basks. Ama burada bask altnda deiliz. Lt
fen bunu anlayn. Burada aclarmz, zntlerimizi, endie,
gvensizlik ve kararszlklarmz birlikte konuan, birlikte pay
laan, gveni nasl bulacamz, korkudan nasl zgr olaca
mz, zntlerimizin bitip bitmeyeceini konuan iki arkada
gibiyiz. Biz bunlarla ilgiliyiz. Eer bunu anlamaz ve net bir e
kilde bakmazsak dnyaya daha fazla karmaa ve ykm getirece
iz. Belki de hepimiz bir atom bombasyla yok olacaz. Bu
yzden acil ve ciddi bir ekilde tm kalbimiz ve dncelerimiz
le harekete gemeliyiz. Bu gerekten ok ama ok nemli. n
k ok byk .bir krizle kar karyayz.
Doay, kular, sular, nehirleri biz yaratmadk. O gzel
gky
- zn, aalar, aslan, kaplan biz yaratmadk. Bunlarn
. nasl olutuunu bir an bile dnmyoruz. Ormanlar yok edi
yoruz, hayvanlar yok ediyoruz, her yl milyonlarca hayvan l
dryor, baz trlerin yok olmasna neden oluyoruz. Doay biz
yaratmadk, geyii, kurdu da. Ama dnce doann dndaki
her eyi yaratt. Dnce devasa katedraller, tapnaklar, camiler
ve onlarn iindeki imajlar yaratt. Dnce bu imajlar yaratt
ama yine ayn dnce kendi yaratt eylere tapmaya balad.
Yaammzda bylesine nemli hale gelen bilincimiz dn
ce tarafndan oluturulmad m? Niin zeka, yazmak, dnmek,
icatlar ve keifler yapmak bu kadar nem kazand? Neden ef
kat, ilgi, sevgi, yaknlk dnceden daha nemsiz?
nce birlikte dncenin ne olduunu aratralm:
Duygularmzn yaps dnce ile oluur. Dnmek nedir?

15
Dnce nedir? Bunu szcklerle ifade edebilirim ama siz ken
diniz kavramalsnz, benim anlatmamla deil, birlikte inceleye
rek kendiniz kavramalsnz. Dnmeyi iyice anlamadan, biz
olan bilincimizin ieriini gzlemlemeye ve anlamaya muktedir
olamayz. Kendimi yani bilincimi anlamazsam niin byle d
ndm, niin byle davrandm, korkularm, aclarm,
endielerimi, eitli davran ve inanlarm anlamazsam, ne ya
parsam yapaym kendimi daha fazla karmaa iinde bulurum.
Dnmek size gre nedir? Birisi size bu somyu ynelttiin
de yantnz ne olur? "Dnmek nedir ve niin dnrsnz?"
oumuz ikinci el insanlar haline geldik. Okuyoruz, niversite
ye gidiyoruz, byk oranda bilgi biriktiriyoruz. Bu bilgiler ba
ka insanlarn dndklerinden ve sylediklerinden oluuyor.
Topladmz bilgileri bakalarnn syledikleriyle kyaslyoruz.
Orijinal hibir ey yok. Yalnzca tekrar ediyoruz, tekrar ediyo
ruz, tekrar ediyoruz. Ye biri bize, "dnce nedir, dnmek ne
dir?" diye sorduunda yant veremiyoruz.
Dncemize gre yayor ve davranyoruz. Dncelerimiz
yznden byle bir hkmete sahibiz, dncelerimiz yznden
savalar oluyor. Tm silahlar, uaklar, bombalar dncelerimi
zin rn. Dnce, byk teknisyenleri, cerrahi gelimeyi ve
uzmanlar yaratt. Ama dncenin ne olduunu aratrmadk.
Dnce deneyim ve bilgiden doan bir sretir. Sessizce
dinle ve bunun doru olup olmadn gr! O zaman arptma
olmadan, kendinin olduu gibi grecein bir eye benim ayna
lk ettiimi kefedeceksin. te o zaman aynay frlat ya da kr at!
Dnmek deneyim ile balar, bilgiye dnr ve beynin hcre
lerinde bellek olarak depolanr. Ve bu bellekten dnce ve ha
reket doar. Ltfen bunu kendiniz grn, benim sylediimi
tekrar etmeyin! Bu sralama kesin bir gerektir: deneyim, bilgi,
bellek, dnce, hareket. Ve bu hareket yeniden renmeyi sa
lar; bu bir dngdr ve bizim zincirimizdir.

16
 Biz byle yaarz. Ve bu alandan hi dar kamadk. Siz
buna etki tepki diyebilirsiniz. Ama bu alandan -bilinenin alann
dan- asla uzaklamyomz. Bu bir gerek. Bilincimizin ierii
dncenin yaratt eylerden oluuyor. ok irkin eyler d
nebilirim, iimde Tanr olduunu dnebilirim ama hepsi de
dncenin rndr.
Bilincimizin iindekilere yakndan bakmalyz. oumuz
ocukluumuzda yaralandk, incindik. Sadece evde deil, okul
da, niversitede ve daha sonra hayatta da incindik. ncindiiniz
de etrafnza bir duvar rersiniz. Du'varn arkasnda gittike da
ha yalnzlar, daha fazla incinmemek iin yollar arayan korku
dolu, huzursuz insanlar haline geli rs iniz Bu incinmelerden do
.

lay davranlarnz nroikleir. Bu da bilincinizin ieriinin bir

paras olur. imdi, bu incinme denilen ey nedir? "ncindim"
dediinizde -fiziksel deil isel, psikolojik olarak- ne kastedi
,

yo.rsunuz? Bu, kendiniz hakknda bir imaj, bir resim deil mi?
Hepimizin kendimiz hakknda imajlar var. Byk insan olmak,
alakgnll olmak, tm gururu, kendini beenmilii, gc ve
konumu ile nemli bir politikac olmak, diplomal olmak ya da
. ev kadn olmak, tm bunlar kendi hakknzda sahip olduunuz
imajlardr. Herkesin kendi hakknda imajlar vardr, bu tartl
maz bir gerektir. Dnce imaj yaratr ve imaj incinir.
Kendiniz hakknda bir imaja sahip olduunuzda, kendinizle
bakalar arasnda bir ayrlk yaratrsnz. likilerin ne olduu
nu derinlemesine anlamak nemlidir. Sadece einizle, ocukla
rnzla, komunuzla deil tm insan tryle iliki iindesiniz.
Einizle ilikiniz sadece fiziksel ve cinsel mi, yoksa romantik ya
da yalnzlnz gidermeye mi ynelik? Karnz yemek piiriyor
siz ie gidiyorsunuz. Karnz ocuk douruyor, siz sabahtan ak
ama yllarca emekli olana kadar alyorsunuz. Ve buna yaa
mak diyorsunuz. ok ak ve zenle ilikinin ne olduunu bil
melisiniz. Eer ilikiniz incinmeye dayanyorsa o zaman kar-

17
nzdakini bu incinmeden kamak iin kullanyorsunuz. likiniz
karlkl imaja m dayanyor? Einiz hakknda bir imaj yarat
yorsunuz, einiz sizin hakknzda bir imaj yaratyor; o zaman
iliki dncenin yaratt iki imaj arasnda kuruluyor. Biri size
sorabilir: "Dnce sevgi midir? Arzu sevgi midir? Zevk duy
mak sevgi midir?" "Hayr" diyerek banz sallayabilirsiniz.
Ama asla sorunun derinine inmez, yantn aratrmazsnz.
Bir ilikide asla eliki olmamas mmkn m? Sabahtan ak
ama kadar elikiler iinde yayoruz. Niin? Bu bizim doa
mzn, geleneklerimizin ya da dinimizin bir paras m? Herke
sin kendisi hakknda bir imaj var; siz kendi hakknzda bir ima
ja sahipsiniz, einiz kendisi hakknda bir imaja sahip. Baka
imajlar da var. Einizin hrs, u ya da bu olma arzusu var. Ayr
ca, sizin de hrsnz, sizin de rekabet duygunuz var. Asla kesi
meyen, paralel giden tren raylar gibisiniz. Belki yalnzca yatak
ta kesiiyor ama asla baka bir dzeyde bulumuyorsunuz. Bu
nasl bir trajedidir?
Bu yzden ilikilerimize yakndan bakmak ok nemli, yal
nzca yakn ilikilerimize deil, dnyayla olan ilikilerimize de.
stesek de istemesek de kendi dnyamzn dnda kalan dnya
ile iliki iindeyiz. Siz de dnzdaki dnyadan ayr deilsiniz.
Siz de bakalar iin dardaki dnyasnz.
nsanlar ac ekiyor, byk endie ve korkularla yayorlar ve
savatan korkuyorlar, tpk sizin savatan korktuunuz gibi. Dn
yann drt bir yannda yok etmek zere silahlanma yar srer
ken bunun bizim yaammz nasl etkilediinin farknda bile de
iliz. Ben bir Mslman siz bir Hindu olabilirsiniz. Benim gele
neim der ki; "Ben bir Mslman 'm." Ben, bir bilgisayar gibi,
"Ben bir Mslman'm" demeye programlanmmdr, siz de,
"Ben Hindu 'yum" demeye. Dncenin ne yaptn anlyor mu
sunuz? Dnyann geri kalan da tpk sizin gibi. Belki farkl ei
tilmi, belki farkl geleneklere sahip, belki daha zengin ya da da-

18
ha fakir ama tepkiler, aclar, endieler ve korkular ayn. Ltfen
dnya ile, komunuz ile, einiz ile olan ilikilerinizi aklnzla ve
yreinizle kurmaya aln. Eer ilikiler imajlara, anlara, yar
glara dayanyorsa, einizle, komunuzla, Mslmanlarla, Pakis
tanllarla, Ruslarla olacak anlamazlk. kanlmazdr.
Takip edebiliyor musunuz? Bilincinizde zmlenmemi, si
linmemi incinmeler yara izi brakyor ve bu izler sizi sonunda
yalnzla gtren eit eit korkular yaratyor. Dinsel gelenek
ler, eitim sistemi ve "baarya" tapnma her birimizi yalnzla
itiyor. B irbirimizle yakn ya da resmi ilikilerimizin tesinde
dnyann drt bir yanndaki insanlarla, da iliki iindeyiz. JW:...
ya sizsiniz ve siz dnyasnz., Farkl isimlere, fa rkl ekillere,
farkl eitimlere, farkl konumlara sahip olabilirsiniz ama i
dnyamzda hepimiz ac ekiyor, gzya dkyor, lmden
korkuyor ve gvensizlik duygusu iinde yayoruz; sevgiye ve
anlaya muhta.
Bu sylenenlerden ne anlyorsunuz? Dier insanlar dedikle
rinizin de siz olduunuzu sylyorum. Koyu renkli olabilirsiniz,
ksa boylu olabilirsiniz, sar giyiyor olabilirsiniz , tm bunlar y
zeysel ama iinizdeki ak, ister Amerikal, ister Rus ya da Hint
li olalm ayn. nsann duygu ve davranlar deimez. S i z dn
yasnz, dnya sizsiniz. Bunun farknda olun. Bu ilikinin far
knda olun. "Farknda olun" szlerini vurguluyorum nk bu
nu kendinizin gzlemlemesi ve grmesi gerekir.
Bundan yeni bir soru ortaya kyor: Nasl gzlemlersiniz?
Karnza, kocanza, babakannza nasl bakiyorsunuz? Bir aa
ca nasl bakyorsunuz? Gzlem sanat renilebilir bir eydir.
Beni nasl gzlemliyorsunuz? u anda beni dinlerken bana han
gi gzle bakyorsunuz? Tepkiniz ne oluyor? Bana bakarken n
l olduumu mu dnyorsunuz? Benim gibi bir insan grd
nzde tepkiniz ne oluyor? nl olmas size yetiyor mu? On
dan nasl faydalanabileceinizi mi dnyorsunuz'? O size bir

19
i veremez, para veremez, eref, stat, konum veremez ya da si
ze yol gsterip ne yapacanz syleyemez. Ona nasl bakyor
sunuz? Hi, kimseye zgrce, aka, hibir sz, hibir imaj ol
makszn baktnz m? Hi, bir aacn gzelliine, yapraklarnn
dklmesine baktnz m? Nasl gzlemleneceini birlikte re
nebilir miyiz? Kafanz yarn yazacanz yazyla, piireceiniz
yemekle, iinizle, seksle, nasl meditasyon yapacanzla ya da
bakalarnn ne dedii ile megulse (zihinlerin ou meguldr)
grsel olarak gzlemleyemezsiniz. Sabahtan akama kadar me
gul olan bir zihin bir eyi nasl gzlemleyebilir? Eer usta bir
marangoz olmak iin zihnim megulse, deiik tahta trlerini,
kullanmam gereken aletleri ve bu aletlerin nasl kullanlacan
bilmek zorundaym. Nrotik biriysem, zihnim seksle, politika
ya da bir baka alanda baarl olma konusuyla megul olacak
tr. Zilmim bylesine megulken nasl gzlemleyebilirim. S
rekli megul olmayan bir zihne sahip olmak mmkn m? Ko
numak, yazmak ya da bir ey yapmak durumunda olduum za
manlar zihnim megul olacaktr. Ama dier zamanlarda zihnim
niin megul olmal?
Bilgisayarlar programlanabilir, tpk biz insanlarn program
land gibi. rnein bilgisayarlar insanlardan daha hzl ve da
ha doru "dnmeye" programlanabilirler. Satran ampiyo
nuyla ma yapabilirler. ampiyon tarafndan birka kez yenil
diken sonra ampiyonu yenebilirler. Bilgisayar olaanst iler
yapabilir nk yle programlanmtr. Hatta "dahi" bir bilgisa
yar yaratlabilir. Her eyin bilgisayar tarafndan yapld bir du
rumda insana ne olacak? Britanika ciltlerindeki btn bilgi k
ck bir ip iine yerletirilebilir. O zaman bilginin insan haya
tndaki yeri ne olacak?

31 Ekim 1982
Yeni Delli-1-lidistan

20
 Meditasyon

Meditsyonun ne olduuna gemeden nce birlikte disiplinin

nemini konumal, paylamalyz. oumuz disiplinli deiliz.
renmeye ynelik disiplinli olmadmz kastediyorum. "Di
siplin-dicipline" szc "mrit -disciple" szcnden gelir.
Mrit,
_ renen zihin demektir. Bir kiiden, bir gurudan, bir ret
menden ya da kitaplardan deil, kendi zihninin, kendi yreinin
gzleminden renen, kendi davranlarndan renen anlanna
gelir. Bu renme belirli bir disiplini gerektirir. Ama bu disiplin
ounun anlad gibi kurallara bal bir disiplin deildir. Kural
larn, boyun emenin ve ekilciliin olduu yerde asla renme
olamaz. Disiplin renme anlanna gelir. Gnlk yaamdan
renmek, birbirimizle ilikilerimizden renmek, zihnin derinlikle
rinden renmek ... renen zihin daima esnek ve aktiftir.

21
 Meditasyonun ne olduunu anlamak iin disiplinin doasn
anlamamz gerekiyor. Gndelik dilde disiplin bir asker gibi dav
ranma, itaat etme, kutsal kitaplardaki kurallara boyun eme an
lamna gelir. Boyun emenin, ekilciliin olduu yerde srt
me, eliki, enerji israf vardr. Bir insann yrei ile zihni eli
ki iinde ise, srtme iinde ise asla meditasyon yapamaz.
Binlerce yldr elikilerle, itaatle, sr bilinciyle, taklit ede
rek, tekrar ederek yaadk. Zihinlerimiz olaanst bir biimde
kreldi. Bakalarnn sylediklerini tekrarlayan, ne syleyip
sylemediklerini tartan ikinci el insanlar haline geldik. Kendi
davranlarmzdan renme kapasitemizi ve enerjimizi yitirdik.
Kendi davranlarmzdan, toplum, politikaclar, evre deil,
biz sorumluyuz. Davranlarmzdan ve rendiklerimizden t
myle biz sorumluyuz. Bu tr renmeden ok ey kefederiz.
nk dnyada yaayan her insan insanln tarihini tar. Her
birimizin iinde insanln endieleri, korkular, yalnzlklar,
umutsuzluklar, zntleri ve aclar var. Tm insanlk gemii
inizde. Eer insan denilen kitab okumay bilirseniz baka ki
taplar okumaya gerek duymazsnz. Kendimizden ve davranla
rmzdan renme konusunda tembeliz. Bu yzden de kendi
davranlarmzdan, .dnyada olanlardan ve bu talihsiz lkede
olanlardan sorumlu olduumuzu gremiyoruz. Bir insan evinin
dzeninden kendisi sorumludur. Gkten inen biri, gurusu, sada
katle baland grup ona bu konuda yardmc olamaz.
Peki, yaamnn dzensizliinden, dncelerinin dzensiz-
1iinden, davranlarnn dzensizliinden kim sorumludur?
Dzensiz bir zihin mutlak bir dzen iinde olan bu evreni nasl
alglayabilir?
Gzelliin dindarlkla ne ilgisi var? Neden tm dinsel gele
neklerin ve trenlerin gzellie nem vermediini dnmelisi
niz. Gzellii anlamak meditasyonun bir parasdr. Bir kadnn
ya da erkein yznn gzellii deil "ki onlarn da kendine z-

22
 g gzellii vardr", gzelliin kendisinden, gzelliin znden
bahsediyorum. ou monklar, rahipler ve dindar geinen zihin
ler tmyle gzellii yadsyarak evrelerine kar duyarsz hale
gelmilerdir. Bir seferinde Himalayalarda birka arkadala kal
yorduk. nmzde sanyasi (mrit) grubu ilahi syleyerek yr
yordu. Ama hi aalara bakmyorlar, dnyann gzelliini gr
myorlar. mavi gkyznn gzelliiyle, kularla, ieklerle.
akan rmakla ilgilenmiyorlard. Yalnzca tmyle kendi "ilahi
kurtulularna" younlamlard. Ve bu gelenek binlerce yldr
srp gidiyor. Bir insann dindar olarak kabul grmesi iin ka
panmas, yaamn krletirmesi, tm gzellikleri ve estetii bir
kenara koymas gerekiyor. Ama gzellik gerein sunduu
zevklerden biridir.
Yaramazlk yapan bir ocua yeni bir oyuncak verdiinizde
tmyle kendini oyuncaa verir, sessizleir ve oyunca kefet
meye alr. ocuk oyuncaa tmyle younlat iin yara
mazlk bitmitir. Bizim de oyuncaklarmz var. Biz de younla
tm zaman sessizleir ve sakinleiriz. Olaanst gzellikte
bir doa manzarasn seyrederken bir an iin tmyle sessizlei-
. tj.z. O gzellik iinde kaybolur, kendimizi unuturuz. te, o ken
dimizi unuttuumuz anlarda gzellii grebiliriz. Gzelliin
z Ben'in yokluudur. Meditasyonun zne de Ben'i unutmak
la varlr.
Meditasyon yapmak iin yksek bir enerjiye ihtiya vardr.
Ve elikiler enerji israfna yol aar. Kiinin gnlk yaamnda
byk lde srtm e ler elikiler varsa ve alt sevmi
,

yorsa byk bir enerji israf vardr. Kii' yzeysel deil, derinle
mes ine kendi zihninin iine dalmal ve niin byle yaadn ve
srekli enerji ziyan ettiini sorgulamaldr. Meditasyon yaratc
enerjinin a kmas d r
.

Din, insanlk tarihinde nemli bir rol oynad. Zamann ba

langcndan beri insan, gerei aramak iin mcadele verdi. Bu-

23
gn modem dnyann kabul ettii dinler aslnda din f alan deil.
Yalnzca bir takm anlamsz ve bo cmlelerin tekrarndan iba
ret bir faaliyet. Btn trenler, btn tanrlar (zellikle bu lke
de binlerce var) dnce tarafndan yaratld. Tm trenler d
nce tarafndan oluturuldu. Dncenin yaratt ey kutsal
deildir. Ama biz yarattmz imaja, o imajn sahip olmasn is
tediimiz zelliklerini de yklyoruz. Sonra da tapnmaya ba
lyoruz. Aslnda tapndmz ey biziz. nk kendimizde ol
mas11 istediimiz zellikleri tanrlara yklyoruz. Tm tap
naklarda, tm kiliselerde, tm pujalarda yaplan trenler dn
ce tarafndan yaratlyor ve biz tapnyoruz. ronisini, sahtekarl
n, kandrmacasn grn!
Dnya dinleri tmyle anlamn yitirdi. Tm entelekteller
dine kar kyor, dinden kayor. Birisi dinsel zihin szcn
kullandnda (ki ben bunu sk yapyorum) soru yneltiliyor:
"Neden dinsel szcn kullanyorsun?" etimolojik olarak
szcn kk ok belirgin deil, orijinal olarak ok temiz: D
rst bir hayat yaayarak "asil" bir dzeyde olma hali anlamna
geliyordu. Ama artk byle deil, nk erdemimizi yitirdik.
Tm dinsel gelenekleri, bunlarn imajlarn, sembollerini bir ya
na koyarsak din nedir?
Dinsel zihni anfayabilmek iin gerei aratrmak gerekir.
Geree giden bir yol yoktur. Yol yoktur. Bir insan zekayla bir
likte anlaya da sahipse zaten her zanrnn doru olana varacak
llr. Ama bu yaam denilen okyanusta ne bir yol ne de yol gste
ren kaptan vardr. nsan olarak kii bunu kendisi kefetmek du
rumundadr. Eer bir kii gerei bulmak istiyorsa, bir gruba, bir
tarikata dahil olamaz. Dinsel zihin hibir organizasyona, hibir
gruba, hibir tarikata ait deildir. O, global zihnin zelliklerini
tar.
Dinsel zihin tm bamllklardan, tm kavramlardan, tm
inanlardan btnyle zgr olan zihindir. Yalnzca olanla ura-

24
r, olmas gerekenle deil. Dinsel zihin insann gnlk yaa
mnda hen isel hem dsal dnyasnda olup bilenle ilgilenir.
Yaam denilen kannak problemin btnn anlar. Dinsel zihin
tm yarglardan, geleneklerden ve yollardan zgrdr. Geree
varmak iin berrak bir zihne ihtiyacmz var, bulank bir zihne
deil.
nsann yaamn dzenlemesi iin meditasyonun ne olduu
nu inceleyelim, nasl meditasyon yaplacan deil; bu sama
bir soru. Birisi, "Nasl?" diye sorduu zaman nne serilen bir
sistem, bir metot, bir yntem istiyordur. Kii bir sistemin, bir
metodun peinden gittiinde ne olur? Niin bir sistem ya da me
tot ister? ..Sana nasl meditasyon yaplacan anlatacam", di
yen birini tak.ip etmek kolay bir yol gibi grnr. Eer biri nasl
meditasyon yaplacan sylyorsa meditasyonun ne olduunu
bilmiyordur. "Biliyorum" diyen kii bilmez. ncelikle meditas
yonun nasl zararl bir sistem olduunu grel im: Uydurulmu
birok meditasyon teknii var. Nasl oturmanz. nasl nefes al
p
manz, neler ya 111a nz gerekliine dair kurallar konulmu.
Eer kii. gzlemlerse, srekli olarak tekrarlanan, tekrar ve
tekrar, tekrar ve tekrar yaplan bir ey zihinde mekanik hale ge
'ir. Zaten mekanik olan zihne bir mekanik rutin daha eklenmi
olur. Piyanisttin srekli yanl notaya basmas g ibidir. Mzik or
taya kmaz. Kii hibir sistemin, metodun, yntemin asla ken
dini geree gtrmeyeceini grdnde hepsini batl ve ge
reksiz bularak terk eder.
Kii tm kontrol problemine de eilmelidir. oumuz tepki
lerimizi kontrol etmeye alrz, arzularmz bastrmaya ya da
ynlendirmeye alrz. B urada daima kontrol eden ve edilen
vardr ve kin1se asla sormaz; kontrol eden kim ve meditasyon
denen eyi kontrol etmeye almak ne iin? Dncelerini, d
nme ekillerini kontrol etmeye alan kimdir? Kontrol eden
kimdir?

25
 Kontrol eden bir metodu ya da sistemi uygulamaya kararl
olan kiidir. Bu varlk kimdir? Bu varlk gemiten gelen dn
cedir: dl ve cezaya dayanan dnce. Kontrol eden gemiten
gelen dncelerdir ve dnmeyi kontrol etmeye alyordur
ama kontrol eden aslnda kontrol edilendir.
Bakn, bu gerekten ok basit. Kskandnz zaman kskan
l kendinizden ayryorsunuz. Diyorsunuz ki; "Kskanlm
kontrol etmeliyim, bastrmalym" ya da bir biimde kendinizi
hakl karyorsunuz. Fakat siz kskanlktan ayr deilsiniz, siz
kskanlksnz. Kskanlk bizden ayr deil ama sanki kskan
lk bizden ayr bir eymi gibi kskanl kontrol etme oyununu
oynuyoruz. Peki, tek bir kontrol bile olmakszn yaayabilir mi
siniz? Bu, istediiniz her eyi sorumsuzca yapmak anlamna
gelmiyor. Ltfen bu soruyu kendinize sorun: Tek bir kontroln
bile olmad bir yaamnz olabilir mi? Bu ancak berrak bir al
glamayla olabilir. Dnceye dalmakszn, her dnceye gere
ken farkndal gsterebildiinizde, bu olabilir. Tm farkndal
nz bylesine verdiiniz zaman kontrolden kaynaklanan e
likiler olmakszn yaayabildiinizi greceksiniz. Bunun ne de
mek olduunu biliyor musunuz? Kontroln ne olduunu anla
m ve zerinde elikinin glgesi olmayan bir zihin demektir.
Tam zgrlk demektir. Ve kii sonsuzluk iinde daima doru
olana ulamak iin tam zgrlk iinde olmaldr.
Konsantrasyon ve f arkndalk arasndaki fark da anlamal
yz. oumuz konsantrasyonu biliyoruz, okullarda konsantras
yonu reniyoruz. ocuk pencereden dar bakyor, retmen,
"Kitabna konsantre ol!" diyor. Bylece ne anlama geldiini
reniyoruz. Tm enerjini bir noktaya toplamak anlamna geliyor.
Ama dnce dolar. Srekli konsantre olma arzusuyla, tm
enerjinizi kitaba younlatrmak arzusuyla kontrol etmeye al
tnz dolaan zihniniz arasnda srekli mcadele vermek zo
runda kalrsnz. Farkndalkta ise kontrol yoktur. Konsantras-

26
yon yoktur. Bu tam bir farkndalktr. Tm enerjinizi, sinirlerini
zi, kapasitenizi, beyninizin enerjisini, yreinizi, her eyinizi
ona vermek demektir. Byk bir olaslkla bylesi bir farknda
lk hi yaamadnz. Kendinizi tmyle an'a ynelttiinizde bel
lekte bir kayt olmaz. Tm farkndalkta, beyin kaydetmez. Kon
santrasyonda ise bir aba gsteriyor, daima bellekten hareket
ediyorsunuz; tpk bir kasetin kaydettii gibi.
Beynin doas, gerekli bulmadka kayt yapma ihtiyac duy
maz. Nerede oturduunuz, arabanz nerede park ettiiniz gibi
gnlk aktivitelerin kayd gereklidir. Ama psikolojik kaytlara
gerek yoktur. rnein bir hareketin ya da bir pohpohlanrnann
duygusal etkilerinin kayda gemesi gereksizdir. Bunlar byk
olaslkla sizin iin yeni eyler. Eer uygulayabilirseniz beyniniz
ve zihniniz tm koullanmalardan zgr olacaktr.
Hepimiz geleneklerin esiriyiz. Ve bakalarndan tamamyla
farkl olduumuzu dnrz. Ama farkl deiliz. Hepimiz z
lrz, mutsuz o.luruz, gzya dkeriz. Hepimiz insanz. Hintli,
Mslman ya da Rus olmak anlamsz etiketlerdir. Zihin tmy
le zgr olmaldr. Bu tek bamza ayakta olabilmek anlamna
_geliyor. Ve tek bana olmaktan ok korkuyoruz.
Zihin kontrol edilmeden zgr ve sakin olmaldr. Zihin t
myle "dinsel" olduunda sadece zgr olmakla kalmaz, bir
rehberin, bir yolun olmad gerein doasna da dalabilir. Eer
kendinizi gzlemlediyseniz zihninizin srekli lak lak ettiine,
srekli bir eylerle megul olduuna dikkat etmisinizdir. Eer
bir sanyasi iseniz zihniniz tanryla, doayla vb. eylerle megul
dr. Ev kadnysanz bir sonraki n iin hangi yemei piire
ceinizle megul olacaktr, iadam/ikadn ticaretle, politikac
parti politikasyla, din adam da kendi mantkszlyla megul
olacaktr. Zihinlerimiz hi bo kalmakszn srekli meguldr.
Ve boluk gereklidir.
Boluk, iinde youn enerji barndran sessizliktir. Zihninizi

27
uyuturucu alarak sessizletirebilirsiniz. Sakinletirici bir hapla
dncelerinizi yavalatr ve sessizletirebilirsiniz. Ama bu ses
sizlik sesi bastrmakla salanr. Doal olarak mutlak sessizlie
sahip bir zihnin nasl olduunu hi aratrdnz m? Byle bir zi
hin gerekli olan eylerin dnda hibir eyi kaydetmez. Bu du
rumda psikolojik doanz, isel doanz tmyle dzgn olur.
Ama ounuzun zihni hurafelerle, i kayglaryla ve yarn hak
kndaki endielerle dolu.
Sessizliin olduu yerde boluk vardr ama bu bir mekansal
boluk deildir. Bu sessizlikte evrenin olaanst enerjisi vardr.
Evrenin nedeni yoktur, yalnzca vardr. Bu bilimsel bir veri
dir ama biz insanlar nedenlerle ilgileniriz. Analiz yoluyla dn
yadaki fakirliin nedenini, nfus artnn nedenini, insanlarn
kendilerini Sihler, Hintliler, Mslmanlar olarak ayrmalarnn
nedenini bulabilirsiniz. Endielerinizin, yalnzlnzn nedenini
bulabilirsiniz. Endielerinizin, yalnzlnzn nedenini analiz
yoluyla bulabilirsiniz. Ama bunlar sizi nedenlerden zgr kl
maz. Tm davranlarmz, nedenlerinin farknda olmasak da
dl ve cezaya dayanr. Nedensiz olan evrenin dzenini anla
mak iin nedeni olmayan bir gnlk yaam srdrmemiz mm
kn mdr? te bu en byk dzendir. Yaratc enerji bu dzen
den kar. Meditasyon yaratc enerjiyi zgr brakmaktr.
Meditasyonun derinliini ve gzelliini bilmek ve anlamak
ok nemlidir. Zamann balangcndan beri insan tm dnce
nin tesinde, tm romantik kavramlarn tesinde, tm zamann
tesinde bir ey olup olmadn sormutur, hala da soruyor:
Tm aclarn, tm savalarn, tm anlamazlklarn tesinde bir
ey var m? Hibir dnce ya da deneyimin kendisini etkileme
yen mutlak saf olan bir ey var mdr? teden beri insanlarn
sorduu soru bu olmutur. Bunu bulabilmek iin meditasyon ge
reklidir. Tekrara dayanan meditasyonu kastetmiyorum, o tmy
le anlamszdr. Zihin elikilerden ve dncenin zrvalklarn-

28
dan tmyle zgr olduunda gerekten "dinsel" olan yaratc
bir enerji vardr. Ba ve sonu olmayana ulamak; meditasyonun
derinlii ve gzellii ite oradadr. Bu da tm koullanmalardan
zgr olmay gerektirir.
Sevgiyle dolu zekada mutlak gven vardr. Ama biz gveni
fikirlerde, inanlarda, kavramlarda ideallerde aryoruz. Onlarn
bize gven verebileceini dndmz iin de (ne kadar sah
te ya da mantksz olursa olsun) onlara tutunuyoruz. Yksek ze
kayla birlikte anlayn olduu yerde gven vardr -eer birisi
gvenin peindeyse. Zaten anlayn ve zekann olduu yerde
kii gven peinde komaz.
Her eyin kendisinden kaynakland "ey" asla sz deildir.
Sz asla "ey" deildir. Meditasyon her eyin kendisinden kay
nakland, zamandan zgr olan bu "ey"e ulamaktr. Medi
tasyonun yolu budur. Onu bulana ne mutlu.

8 Kasun 1981
Yeni Delhi-Hindistan

29
Sonsuzluun tesi iinizdedir
 Korku ve Ac

likilerimizi ne yazk ki szsel yolla salyoruz. Ama eer

farkndalk varsa satr aralarnda kurulan ilikiler daha derin, da
ha duyarldr. Bu noktada sorunlarmzn doasn gzden geir
meliyiz. Hepimizin sorunlar var; cinsel, entelektel sorunlar,
iliki sorunlar, insanln savalar, milliyetilik ve dinler nede
niyle yaratt sorunlar. Sorun ne demektir? Sorun, bilin dze
yinde ya da bilinalt dzeyinde genellikle beklenmedik bir e
kilde karmza kan, yzlememiz gereken bir elikidir. K
k, byk, yzeysel ya da derin olabilir. zmlenmemi bir
sorun yzlemeyi, anlamay, zmlemeyi ve ona gre davran
may gerektirir.
Kii soruna nasl yaklar? Soruna nasl yaklatnz soru
nun kendisinden daha nemlidir. Genellikle soruna korkuyla ya

31
da zmleme arzusuyla yaklaabilir, amak isteyebiliriz, so
runla mcadele edebiliriz, sorundan kaabiliriz, grmezden ge
lebiliriz ya da sorunla yaamaya katlanabiliriz. Yaklamak"
szc mmkn olduunca yakna gelmek, tahmin etmek an
lamna gelir. Bir soruna kii nasl yaklar? Yaknna m gelir
yoksa ondan kaar m? Ya da tesine gemeye mi alr? Ama
yaklam belirler.
Kii soruna zgrce yaklamyorsa zm daima kendi ko
ullanmasna gre ynlendirir. Diyelim ki kiinin koullanmas
sorunu bastrmaya ynelik. O zaman yaklam da koullu ola
ca iin sorun arptlr. Kii bir ama olmakszn soruna yak
latnda yantn sorunda olduunu grr. Yant sorundan uzak
ta olan bir ey deildir.
ster politik, ister dinsel, ister yakn iliki sorunlar olsun ki
inin sorunlara nasl yaklat ok nemlidir. Sorun oktur. Ki
iler sorunlarla bouur. Meditasyon bile bir sorun olabilir. Kii
sorunlar grmek bile istemezken neden sorunlarla bousun ki.
Anlalmayan ve zmlenmeyen sorunlar insann yaamn
arptr. zm <mmaya balamadan nce sorunu gzlemleme
yi bilmek sorunun ayn zamanda yant olduunu grmek demek
tir. Koullanmalarn farknda olmak nemlidir. Alglamak gr
mek demektir. Bir aaca baktnzda ne gryorsunuz? Sadece
optik bir gzlemlcmeyle mi bakyorsunuz, yoksa aac isimlen
direrek; bu bir am aacdr. diyerek mi bakyorsunuz? Aaca
aa olarak deil, isim koyarak baktnzda artk aac aa
olarak grmezsiniz. Sz "eyi" yadsr. Hibir szck olmakszn
bakabilir misiniz?
Aaca nasl baktnzn, nasl yaklatnzn farknda ms
nz? Aac sadece tek bir duyuyla optik duyuyla m gzlemli
yorsunuz? Yoksa kokluyor, iitiyor, hissediyor. gryor ve bt
nn m alglyorsunuz? Yoksa kendinizi ondan farkl grerek
mi bakyorsunuz? phesiz ona bakarken siz aa deilsiniz

32
ama onun gzelliinin btnln tm duyulannzla alglaya
rak hibir szck olmadan bakabilir misiniz? Alglamak sadece
tm duyularla gzlemlemek deil, gzleyenle gzlemlenen ara
snda bir ayrm olup olmadnn da farknda olmaktr.
Byk bir olaslkla bu konu hakknda hibir ey dnme
diniz. Bunu anlamak nemli nk burada korkuya yaklam
mz ve korkunun tm ieriini alglama konusunu tartacaz.
nsann binlerce yldr tad bu acya nasl yaklaacamzn
farknda olmak nemli. B ir aa, bir nehir, gkyz gibi kendi
mizin dnda olan bir eyi alglamak daha kolaydr ama kendi
nize, bilincinizin ieriine, zihninizin ierine, varlnza, y
rynze, dncelerinize, duygularnza, depresyonunuza si
zinle onlar arasnda hibir ayrm olmadan bakabilir misiniz? Ay
rm yoksa eliki de yoktur. Ayrmn olduu yerde elikinin ol
mas zorunluqur; bu bir yasadr. imizde gzlemleyenle gz
lemlenen arasnda bir aynn var mdr? Eer gzlemleyen kor
ku, agzllk ya da acya zmlenmesi, bastrlmas, anlal
mas, almas gereken kendisinden ayr bir ey olarak bakyor
sa, o zaman aynm ve elikiyle mcadele ortaya kar.
Peki o zamaA korkuya nasl yaklarsnz? Korkuyu, kama,
bastrma, aklama hatta analiz etme tepkisi olmakszn hi ar
ptmadan alglayabilir misiniz?
oumuz bir eyden ya da bir eylerden korkuyoruz; kar
nzdan ya da kocanzdan korkabilirsiniz, iinizi kaybetmekten,
yallkta gvenceniz olmayndan, bakalarnn sizin h akknz
da olumsuz dnmelerinden (korkunun en aptalca olan budur),
karanlktan, lmden vb. korkabil irsiniz. imdi birlikte nelerden
korktuumuzu deil, korkunun kendini inceleyeceiz. Korku
nun doas, korkunun nasl ortaya kt, korkuya nasl yakla
tmz u anda konumuz deil. Kiinin korku sorununa yakla
mnda bir ama var mdr? ounlukla vardr: Korkuyu ana
amac, bastrma amac, kanma amac, grmezden gelme ama-

33
c vb. Ama insanlar yaamlarnn byk bir blmnde korkuy
la birlikte yaamaya almlardr. Eer amacmz net bir ekil
de gremezsek zme yaklaamayz. Kii korkuya kendisinin
dnda bir ey olarak m bakyor? Korku kiinin kendisinden
farkl m? Tabii ki deil, tpk kzgnln da ayr olmad gibi.
Fakat eitim sistemi ve din kurumlar korkuyu kiinin kendisin
den ayrd, savamas ve yenmesi gereken bir dman olarak
sundu. Bu yzden kii, korkunun kendisinden ayr bir ey olma
dn bile sorgulayamyor. Ayr olmadn anladnda, gzle
yen gzlenenle ayn olduunu da anlar.
Diyelim ki kii kskan biri. Kskanln kendisinden ayr
olduunu diinse de gerek, kskanln kendisinin bir para
s olduudur. Kskanlk, agzllk, kzgnlk, ac ekme, st
rap bunlarn hepsi kiinin birer parasdr.
Kii korkuya ok yaklatnda onu net olarak grebilir. Kor
ku gemiten gelen ve bugne uyarlanarak kendisini srdren
bir hareket midir? Kii gemitir, imdidir ve ayn zamanda ge
lecektir. Kii binlerce yllk gemiin rndr. Kii anda tm
algladklaryla, andaki toplumsal koullaryla, anda yaad ik
limle, anda ve gelecekte bir btndr. Gemi, gemie uyarlan
m an ve gemie uyarlanm gelecek isel zamandr. Bir de sa
atle, gnein douu ve batyla, sabah, le, akam sralama
syla dsal zaman vardr. Bir dil renmek, araba kullanmasn
renmek, marangoz, mhendis, politikac olmak iin dsal za
mana gereksinim vardr. Bir yerden bir yere gitmek dsal zama
na, umut isel zamana aittir. Dsal zaman fiziksel, isel zaman
psikolojiktir. Saatin on bir ya da on iki olmas gibi dsal zaman
somuttur. "imdi iyi deilim ama iyi olacam", sz isel, psi
kolojik bir varsaymdr. sel zamana ihtiyacmz var m? sel
zamann olduu yerde korku vardr. Kiinin bir ii vardr ama
kii gelecekte iini kaybedebilir. Kii ac yaam ve acs ge
mitir ve gelecekte byle bir acy tekrar yaamamay umut edi-

34
yordur. B u , acnn hatrlanmas, annn devam etmesi ve gele
cekte acnn yaanmamas umududur.
sel zaman korku dncesinin nedenlerinden biri deil mi
dir? B iri geen hafta ektii bir ac hakknda dnebilir. Ac ar
tk beyinde kayda gemitir. Kii bu acy yarn da ekebilecei
ni dnr. Dnce ve zaman korkunun parasdr. Korku, d
nce olan bir hatrlama ve gelecek olan bir zamandr. "imdi
gvencedeyim ama yarn gvencemi yitirebilirim." Ve korku
ban kaldrr. Yani zaman art dnce eittir korku.
imdi, korku hareketini nasl algladmz nemli. Ya yads
yarak ya ben ve korku olarak ayrm yapmakszn alglarsnz ya
da korkunun siz olduunu alglayarak korkuyla kalrsnz.
Korkuyu yadsmann iki yolu vardr: Ya "hibir korkum
yok", diyerek tmyle yadsrsnz (ki bu ok sama) ya da gz
leyenle gzlenenin ayn olduunu alglayarak hibir harekette
bulunmakszn yadsrsnz. Normal olarak korkuy u yadsmak is
teriz. stesinden gelerek, kaarak, yok ederek, kendimizi bir e
kilde rahatlatarak korkuyu etkisiz hale getiririz. Kaarak, bast
rarak, analiz ederek ve nedenini bularak korkuyu glendirdii
nizin farknd,. msnz? S anki korku siz deilmisiniz gibi kor
kuyu yok saymaya alyorsunuz. Fakat sizin korku olduunu
zu anladnzda hibir harekette bulunmazsnz.
Korku zevkten farkl mdr? Ya da korku zevk midir? Zevkin
doasn anladnzda -ki zevk de zaman ve dncedir- kor
kuyla zevkin parann iki yz olduunu grrsnz. Gemite
gzel bir ey yaamsnzdr, bu bellekte kayda gemitir ve
zevkin gelecekte tekrar etmesini istersiniz. Tpk gemiteki bir
korkuyu hatrladnz ve ondan kanmak isted iin i z gibi. Ha
reket ayn ama birine zevk, birine korku diyorsunuz.
Acya bir son var mdr? nsan acy amak iin her eyi yap
t; acya tapt, acdan kat, acy iine gmd, acdan uzaklaa
rak rahatlamaya alt, mutluluk yollarn arad, acdan kamak

35
iin bu yollara sarld ama insan hep ac ekti. nsanlar binlerce
yldr ac ekiyor. nsanlar on binin zerinde sava yapt. Para
lanan. ldrlen insanlar dnn, dklen gzyalarn d
nn, binlerce yldr savalarda oullarn, kocalarn, arkadala
rn kaybeden annelerin, elerin, arkadalarn aclarn dnn
ve hala byk lde silahlanmaya devam ediyoruz. nsanln
acs ok byk. Sokakta yatan yoksul insan asla bir banyo yap
mann, temiz giysiler giymenin ya da bir uak yolculuunun
zevkini bilmeyecek. Acdan renen insan var, acdan renme
yen insan var. Cehaletin acs var, yalnzln acs var. nsanla
rn ou yalnz. Birok arkada olabilir, ok bilgili olabilir ama
yine yalnz. Eer kendinizin farkndaysanz yalnzln ne oldu
unu bilebilirsiniz: Tmyle kendini yaltlm hissetme! Einiz,
ocuklarnz, birok arkadanz olabilir ama yle bir an gelir ki
kendinizi tmyle yalnz ve yaltlm hissedersiniz; bu byk
bir acdr. lm acs, birini kaybetmenin acs vardr. nsanln
varoluundan beri biriken aclar vardr.
Kiinin onur yitirmesinin acs zekadan ve kapasiteden yok
sun olmann acs vardr. nsanlar acyla doup, acyla m le
cekler? Acnn nedenleri iin mantksal, entelektel birok ak
lama getirebiliriz. Budizm, Hinduizm, Hristiyanlk ya da s
lam' a gre birok aklamalar var. Ama otoritelerin tm bu
aklamalarna ramen ac hala bizimle. Eer acya bir son yok
sa sevgi ve anlay da olamaz. Kiinin acnn bitebileceini gr
mesi iin derinliine inmesi gerekiyor.
Acnn son bulabileceini, tmyle son bulabileceini syl
yorum. Acnn sona ermesi sevginin balangcdr. Doal olarak
hemen soruyorsunuz: nasl? Nasl diye sorduunuzda bir sistem,
bir metot, bir yntem istiyorsunuz. Bunun iin soruyorsunuz.
"Bana nasl varlacan syle, yolu takip edeceim, bana gs
ter", diyorsunuz. "Nasl" diye sorduunuzda yanl soru soru
yorsumz. nk sadece acnn stesinden gelmekle ilgilisiniz.

36
Yaklamnz; "Bana nasl alacan syle." Asla yaknna gel
miyorsunuz. Bir aaca bakmak istiyorsanz, onun gzelliini,
glgesini, yapraklarnn rengini, ieklerinin olup olmadn
grmek iin yaknna gelmek zorundasnz. Acdan kamak, ra
hatlamak istyorsunuz. Kendinize acyarak ya da nedenini bul
maya alarik acnn yaknna gelemezsiniz.
"Ac" szc size ac veriyor mu? Yoksa gerek mi? Eer
gerekse, ac siz olana kadar yaknna gelmek istiyor musunuz?
Siz acdan ayn deilsiniz. Acsnz, eodiesiniz, yalnzlksnz,
zevksiniz, korkusunuz.
Bir aaca bakmak istedi inizde tm detayna bakarsnz, za
mannz verirsiniz. S i z bakarsnz, o size gzelliini anlatr. Siz
aaca yknz anlatmazsnz, o size anlatr. Ayn ekilde acya
yaklatnzda, durun, bakn, ka mayn, size ne sylemeye a
ltn grn. Derinliini, gzelliini, younluunu anlatrken
tmyle orada olursanz o anda ac biter. Bu sylenenleri hatr
lamaya almayn. Beyniniz hep byle yapmaya alm. Siz
O sunuz bu yzden kendinizden kaamazsmz.
' ,

Baln ve gzleyenle gzlenen arasnda hibir ayrm olmad

n grn. Ayrm olmadnda tmyle orada olursunuz. ok
byk bir farkndalk gerekiyor. Youn ve berrak bir zihin ger
ei annda grr.
Ac bittiinde se"'.gi gelir. Hi, kimseyi sevip sevmediini
zi merak ediyorum. B ir eyi seviyor musunuz? Einizi, ocuk
larnz, lkem dediiniz eyi, dnyay seviyor musunuz? B i r
aacn gzelliini b i r insann gzel liini seviyor musunuz?
Yoksa son derece ben merkezciliin izle hibir eyi alglamyor
musunuz?
Sevgi anlay getirir. Anlay sosyal bir yardm yapmak de
ildir. Anlayn kendi zekas vardr ama bu konuda hibir ey
bilmiyorsunuz. Bildiiniz eyler arzularnz, alklarnz, kan
drmalarnz ve sahtekarlklarnz. inizi kartran en derin so-

37
rular size sorulduunda umursamaz oluyorsunuz. Size, "hi
kimseyi seviyor musunuz?" gibi bu tr bir soru sorduumda ba
na bo gzlerle bakyorsunuz, bu sizin dininizin sonucu, mantk
sz gurulara, liderlere kendinizi adamanzn sonucu. Bu, aslnda
adamak da deil, korku dolusunuz, bu yzden pelerinden gidi
yorsunuz. Binlerce yln sonunda hala bu haldesiniz, bunun ne
trajedi olduunu dnn. Bu sizin kendi trajediniz, anlyor
musunuz?
Sorun kendinize; sevginin ne olduunu biliyor musunuz?
Sevgi kimseden bir ey talep etmemektir. Karnzdan, kocanz
dan talep etmemenizdir. Kimseden, fiziksel, duygusal, entelek
tel talebinizin olmamasdr. Sevgi birisini takip etmek deildir
ya da bir kavram yaratarak onun peinden gitmek. Sevgi ks
kanlk olmad iin szcn sradan anlamyla bir gc de
yoktur. Sevgi, konum, stat ve g peinden komaz. Ama onun
kendi kapasilesi, kendi yetenei , kendi zekas vardr.

26 Kasm 1981
Benares-Hindistan

38
 Gerek Sadece Olandr

Biz ins :nlar bu gzel gezegenin tm zenginlii iinde pinler

ce yldr atma iinde yaadk. Sadece doayla, evreyle, bir
birimizle olan dsal atmalar deil, spiritellik denilen isel
atmalar da yayoruz. H ala srekli atma iindeyiz, doum
dan lme dek. atmaya altk, bu yzden normal karlyo
ruz. atma iinde olmamz gerektiren birok neden buluyo
ruz. atmayla, mcadeleyle ileri gideceimizi dnyoruz.
Dsal baarya, isel gelimeye bylece ulaacamz sanyo
ruz. atmann eitli ekilleri var. nsan bir sonuca ulamak
iin mcadele ediyor. nsan doayla mcadele ederek onu fet
hetmeye alyor.
Dnyay ne hale getirdik . bin yllk atmalarla, aclar,
itaatkarlk, kr krne kabullenmeyle ve birbirimizi yok ede-

39
rek ne hale geldik. Dnyann gzell iklerine, gllerine, dalar
na, nehirlerine aldr etmeyen insanlar haline geldik. Tek ilgi
lendiimiz kendi kk karlarmz, kendi kk sorunlarmz.
Ve buna kltr ve buna uygarlk deniyor. B ugn gereklerle yz
yze geleceiz. Yaam olaanst boyutlarda tehlikeli, gvensiz
ve tmyle anlamsz hale geldi. Birok an lam, sizce nemli bir
ok kavram yaratabilirsiniz ama ister otuz, ister yz yl yaayn,
gnlk yaamnz tm anlamn yitird i . Sadece para peinde,
nemli biri olma peinde, gl olma peinde kouyorsunuz.
B unlarn sylenmesi gerekiyor. Hibir politika ya da politi
kac sorunlarmz zmeyecek. Politikaclar sorunlarn z
myle i lgilenmiyorlar. Onlar i lg i lendiren ey yalnzca kendileri
ve konumlar. Gurular ve din ler de insan aldattlar. Up<miadla
r, B rahnasutralar, B agvad Gitalar okudunuz; bir etkisi olma
d. Aydnlanm, zeki varsaylan seyirciye bunlar yksek sesle
okumak gunlarn bir oyunu. Politikaclara, hkmete, dinsel
yazlara ya da gurulara gvenemezsiniz. nk lkeyi bu hale
getirenler onlar. Eer bir lider peindeyseniz sizi yanl yola s
rkleyeceklerdir. S ize hi kimse yardm edemez, hi kimse. T
myle kendi sorum luluunuzu stlenmek zorundasnz; kendi
nizi nasl ifade ettiinizin, davranlarnzn sorumluluunu.
sel ve dsal yaammzda atna olmakszn yaayp ya
ayamayacamz aratrmak nemli ve gerekli. Kendimize sor
malyz: "nsanlar binlerce yl sonra niin birbirleriyle ve kendi
leri y le atma halindeler?" S rekli bir ey olmak, bir sonu al
mak, bireysel baar, arzularmz doyuma ulatrmak, belki far
knda bile olmadmz sava hazrlklar iin mcadele veriyo
ruz. Erkekle kadn arasnda cinsel likte de, gnlk i likilerde de
atma var. Bu atma sadece bilin dzeyinde deil, zihnin
derinliklerinde de yer alyor. Farkl grnmek, olmadmz biri
olmaya almak iin atmalar yayoruz. "Cennete", "Tan
r ' ya" ulamak iin auyoruz. Hayatmz doumdan lme her
alanda atma iinde.

40
 Neden dnyann drt bir yanndaki insanlar atmaya alt.
atmalar, bilinli ya da bilin d kendimizin uzants olan bir
toplum yaratt.
Toplum, bir fikir, bir soyut kavram deildir. Toplum insanlar
arasndaki ilikidir. Bu ilikiler, atma, ac ve endie doluysa
bizi temsil eden bir toplum yaratrz. Toplum, birb i rim i zl e olan
iliki lerdir. Toplum fkri, fikir, gerek toplum deildir.
atma nedir? Gerei kabu l etmediimizde gerein tam
zdd olan ideale snrz. te o zaman atma kanlmaz olur .

Kii yaptklarn ve dndklerini gzlemleme yeteneinden

yoksunsa bir ideal yaratr. Bu durumda "olan" ile "olmas gere
ken" arasnda atna balar.
unu sylemek i s tiyoruz : Gerekten olan biteni grmezden
gelerek yerine kendi yarattmz, kabul ettiimiz, "olmas gere
ken" ideali koyduumuzda atma ortaya kar. "Olan" ile ''ol
mas gere.Ken" ayrm atmay davet eder. Bu bir yasadr. im
di insanlarn niin gereklerle yz yze gelmek yerine onlardan
kamaya altklarn aratralm.
Bu lke her zaman iddete kar olmakla vnd. ster poli
tik olsun, ister dinsel, deiik liderler srekli iddet kart ko
numalar yaptlar. iddet kart olmak sizin gereiniz deil,
sadece fikir, bir kuram, bir szckler dizisi. Gerek olan sizin
iddet dolu o lduunuz "Olan" bu. Ama "olan" anlama yetene
.

imiz olmad iin iddet kart denilen tutarszl yaratyo

ruz. Bu da "olan" ile "olmas gereken" arasnda atma douru
yor. iddet kart olmann peinden koarken iddetin tohumla
rn ekiyorsunuz. Birlikte, kamadan, bir ideale sahip olm adan
"olan"a bakalm. Doamz, hayvandan gelen gemiimizle id
dete eilimli. iddet sadece kaba kuvvet ya da birbirimize vur
mak deildir. Karmak bir konudur. Taklit, topluma uymak, ita
at etmek, boyun emek de iddet biimleridir. nk hepsinde
grndnz gibi olmamak vardr yani "olmas gereken" var
dr, "olan" deil.

41
 iddet doluyuz, bu bir gerek. Kzyoruz, topluma uyum sa
lyoruz, taklit ediyoruz, srkleniyoruz, agresifiz. ( Agresifli k
yumuak b i r biimde d e kendini gsterebilir.) Kendinizi "olma
s gereken" bir ekilde kabullenmeniz de bir agresifliktir. B yle
bir kabullenmede; "iddet kart olmalyz" szn tekrarlar
durursunuz. Aslnda gereiniz olan iddeti kabul ettiiniz hal
de dncelerinizde iddet yanls olmadnzn taklidini yapar
ve bunu yanstrsnz.
Zihniniz otoritenin zincirleriyle balyken zgrce iddete
bakmak ve gzlemlemek ok zordur. Dnyada ne o lup bittiini
anlamaya al n. Ac, sefalet, karmaa, denogoji, onur yoksun
luu , iddet, terrizm, rehin almalar ve Nazi kamplarn andran
guru kamplar . . . Siz btn bunlarn paras snz, bunlarn iinde
yayorsunuz. B i r insan, "Ben biliyorum, beni takip et", nasl di
yebilir.
Ne kuu, ne aac, ne de y ldzlar gzlemlemeyi biliyorsu
nuz,. Kendinizle, kendi sorunlarnzla, kendi bulank dncele
rinizle megul olduunuz srece gzlemleyemezsiniz. nyarg
larla dolu olduunuz srece, sonucun ne olacana batan karar
verdiiniz srece, gemiteki deneyimlerinize taklp kaldnz
srece gzlemlemeniz i mkanszdr.
Karnza, kocanza hibir t arife snmadan, ne kadar yakn
olursanz olun, gemiteki anlarn birikimi olmakszn bakabi
liyor musunuz? B u birikim on gnlk de olabilir elli y llk da.
B i r iee nasl bakacanz bildiinizde sonsuzluu grrs
nz. B ir yldza, bir ormana bakmay bildiinizde sonsuzluu al
glarsnz. Ama einizi, onun hakknda yarattnz imaj olmak
szn gzlemlemek iin nce ona yakndan bakmalsnz. ok
uzaa gitmek iin nce ok yakndan balamal snz. ok yakn
dan balamazsnz asla ok u zaa gidemezsiniz. B ir daa tr
manmak ya da i lerdeki kye gidebilmek iin attnz ilk adm
lar ok nemlidir.

42
 Demek istediimiz ey; ook ook uzaa gidebilmek iin -ki
bu sonsuzluktur- en yakndan balamalsnz. En yakn ilikiniz
de einizle olan ilikinizdir. "Karm", "kocam", "olum-kzm",

"yeenim" etiketleri koymakszn, tm gemiteki birikmi ac

larn anlar olmakszn, gemiten etkilenmeden berrak gzler
le bakabili " misiniz? te o zaman einizle aranzda doru iliki
olur. Ama imdi birbirinizi gzlemlemediiniz iin asla birle
meyen tren ray larna benziyorsunuz ve buna iliki diyorsunuz.
Yarg lama olmakszn, holanma ya da holanmama olmak
szn sadece gzlemlemek. Bylesine bir gzlemle, iddetinize,
kzgnlnza, boyun emenize, kabullenmelerinize, evinizdeki
dankla bakabilir misiniz? Byle bakldnda tm enerjiniz
gzleme gider. Bylece iddeti gzlemlediin izde -tm enerjini
zi gzleme odakladnz iin- iddet tmyle yok olur. Burada
rendiklerinizi, tekrar etmeyin. Tekrar ettiinizde szler ikinci
el olur. T m kutsal kitaplardaki sylenenleri tekrar ettiinizde
kendinizi ikinci el insanlar haline soktuunuz gibi. Buna aldr
bile tmiyorsunuz, deil mi? Hatta utanmyorsunuz bile, sadece
kabulleniyorsunuz. te bu kabullenme iddet sorunun byk bir
paras.
Dualilenin olmad yerde atmasz yaamann mmkn
oldu!unu sylyoruz. Sadece "olan"n olduu bilin dzeyine
ulattnzda dualite yoktur. "Olan"dan "olmayan"a doru ka
maya altnzda ya da "olan" reddettiinizde dualite ortaya
kar. B unu iyi anladnz m? Bu konular felsefecileriniz, dinsel
liderleriniz, akademisyenleriniz benimle etraflca tarttlar.
Ama onlar da sradan insanlar gibi dualite iinde yayorlar.
(Kadn-erkek, ksa-uzun, karanlk-aydnlk gibi fiziksel duali
te"yi kastetmiyorum. nk bunlar dualite deildir.) B ir de y
le bi r fikir var: "atma gereklidir, nk dualite iinde yayo
ruz ve ztlardan zgrlemi kii aydnlanm kiidir." Bu fikrin
etrafnda bir felsefe yarattnz. Bu felsefeyi okuyor, kabul edi-

43
yorsunuz ve olduunuz yerde sayyorsunuz. Sylediim ey; u
anda gerekte dualite yok. Dual iteden bir takm "spiritel yk
seklik"lere ulatnzda kurtulamazsnz. u anda dualite ya
yorsanz asla spiritel ykseklik"lere ulaamazsnz, ne imdi
ne gelecekteki "reenkamasyonunuzda" ne de yaamnzn so
nunda. Sadece "olan" var, baka bir ey yok. "Olan" tek gerek
tir, zdd "gerek olnayan"dr, realite olmayandr.
Umuyorum ki bunu net bir ekilde anladnz, sadece mantk
yrterek olsa bile. Eer mantksal dnme kapasitenizi kulla
nrsanz 'oan"n "olmas gereken"der daha nemli olduunu
da ak bir ekilde anlarsnz. "Olan"la ba edemediiniz iin
"olmas gereken"e snyorsunuz. "Olan"dan kamak iin zd
dn denge olarak kullanyorsunuz.
Evet sadece "olan" var ve bunun dualitesi yok. Sadece a
gzllk var, anti-agzllk yok. K amadan iddetin derinli
ini anladnzda, iddet kart dediiniz aptalca ideallere s
nmadnzda, ok yakndan gzlem yapabildiinizde (ki bu
zddnn pei nden koarak ziyan ettiiniz enerjiyi bir araya top
ladnzda) atma yok olur. Lt fen bunu anlayn.
Kskan birini dnn; zeki, can l , duyarl, gkyznn g
zelliini grebilen, bu g zel dnyadan zevk alan birini kskanan
bir insan dnn. K ii onun gibi olmak i ster ve onu taklit et
meye balar; yryn, gln, grnn. Ama hala a
gzldr. Kii ocukluundan beri agzl olmamak iin bile
eiti lmi olsa "olmam:: nn" kendisinin sadece zdd olduunu
anlamamtr. nk eitimi, okuduu kitaplar kendisini duali
tenin olduuna koul landrm tr ve kii bunu kabullenmitir. B u
koullanmay krmak ok zordur. Kiinin ocukluktan gelen ko
ullanmas en basit gerekleri bile anlamasn engeller. Sadece
oan" vardr. yi ktnn zdd deildir. yilik ktlkten do
musa o zaman iyilik ktl de ierir.
Dnn , beyni nizi altrn, isel ve dsal olarak "olan"

44
yaayn. Kskru biriyseniz bu gerekle yaayn ve gzlemle
yin. Kskanlk, rekabetin, politik, dinsel ve i alanlarnda yk
selme arzusunun bir parasdr. Kii, rekabet duygusuyla yetiti
riliyor ve bu gelenei krmak iin zddn yaratmak deil, reka
bet geleneini gzlemlemek gerekiyor. Hepiniz geleneksel in
. sanlarsnz. 'Psikolojik hatta entelektel olarak s ize sylenenleri
tekrar ediyorsunuz. Dinleriniz bunun zerine kurulmu.
Sadece "olan" grdnzde, tm enerjinizle gzlemledii
nizde "olru"n deeri ve nemi olmadn greceksiniz, nk
o da yoktur.
Kiiye ocukluundan beri iyi olmas syleniyor. "yi" sz
c geleneksel ama gerekten gzel bir szck. yi demek do
ru demek, sznde doru, davrannda doru olmak demek (bu
doruluk, do'ru varsaylan bir dnceye gre deil). Doru de
mek tam isabetli demek, olduu gibi grnen demek. Ama kii
nin anne babas, retmenleri, eitimcileri; "iyi ol" dediinde,
kii kendi olduuyla olmas gerektii arasnda bir atma ya
yor, szcn ne anlama geldiini anlayamyor.
yi demek tmyle drst olmak, yani bir gelenek ya da mo
daya gre dvranmadan onurla ve kendi zekasyla davranmas
demek. yi olmak ayn zamanda blnm deil btn olmak
demek. Ama kii blndnde bu gelenek kaosunda yetiiyor.
nemli olan iyiliin ne olduu deil, kiinin beyninin gelenek
tuzana niin dtdr. Bylesine derinlii ohu beynin ne
den geleneklerin peinden gittiini anlamak gerekiyor. nk
geleneklerin peinden gitmekte gvence buluyor. Bu bir eit
korunma ve gven veriyor, sahte bir gven ve korunma. Gerek
olmayan, bir illzyonu kii gven sanyor. Tm farkndalkla
yaayamayan ve geleneksiz kalmaktan korkan kii bu szleri an
layamayacaktr.
Tanr ' ya olan inancnz gven ihtiyacnzn en u nokt:<;.
Dncelerinizin size neler yaptn grn. Dncenz tanr

45
imaj n yaratt ve siz ona tapnyorsunuz. B u kendinize tapnma
dan baka bir ey deil. Sonra da dnyay, cenneti , evreni, her
eyi kimin yarattn sormaya balyorsunuz. Ve gelenekleriniz
insan zihnini yok etmeye balyor. Tekrara dayanan, mekanik,
para kazanmann ve yaam boyunca her sabah ie gitmenin d
nda bir canllk gstermeyen ve tkenen bir yaam. Gelenek
lerden zgrleerek, sadece dsal deil, isel olarak da "olan"
yaadnz ve gzlemlediinizde, hibir atmann olmad
bir toplum da yaratm olacaksnz.

27 Aralk 1981
Madras-Hindistan

46
 Yaam ve lm

Sradan insan yaamn ziyan ediyor. Onca enerjisi var ama

ziyan ediyo . Gnlerini ite, bahe apalayarak, avukatlk ya da
baka bir ey yaparak veya sanyasi hayat yaayarak geiriyor.
S radan insann hayat, sonunda tmyle anlamsz, tmyle
nemsiz. Elli, seksen ya da doksan yana geldiinde yaama
dnp baktnda ne gryor?
Yaam tm gzellikleriyle, tm ac ve endieleriyle olaa
nst bir neme sahip. Kii yllar boyu sabah sekizden akam
bee kadar alarak para biriktiriyor. Para, seks, srekli atma
iinde bir var olu, bitkinlik, mutsuzluk, aresizlik, arada bir mi
nik hazlar, belki de birini hibir ben duygusu olmakszn tmy
le sevmek ... Sonunda hayatta ne yaptk?
Dnya ok adaletsiz grnyor. Filozoflar adalet hakknda

47
konuuyorlar. Toplumbilimciler adalet hakknda konuuyorlar.
S radan insan adalet istiyor. Ama yaamda adalet var m? Kimi
zeki, rahat koullar iinde iyi bir grnme sahip yani istedii
her ey var, bir dierinde bunlarn hibiri yok. B i ri iyi eitimli
sofistike, istedii her eyi yapma zgrlne sahip, dieri sa
kat ya da zeka ve yrek yoksulu. Kimi yazma ve konuma yete
neine sahip, iyi bir insan, dieri deil. B u , gerein, yaam
sevgisinin peinde koan felsefenin bir sorunu olmutur. Belki
de gerek, yaamda. Kitaplar da, fikirler de yaamdan uzakta
deil. Belki ele gerek, bulunduumuz yerde ve nasl yaad
mzda. ou insan iin yaam, evresine bakndnda bo ve
anlamsz grnyor. Acaba insan adaleti bulabilir mi? Dnyada
adalet var m? Kimi ak tenli, kimi koyu tenli, kimi zeki, far
knda, duyarl, duygu dolu , gnein batnn gzel liinden, ayn
parlaklndan, yakamozlarn suda dans ediinden haz alyor, di
eri tm bunlarn farknda bile deil. Kimi mantkl ve salkl,
kimi deil. Ve kii bir soru soruyor: Dnyada adalet var m?
Yasalarn nnde eit olduu varsay lyor. Ama iyi avukat tu
tabilecek olanlar "daha eit." K imi zengin douyor, kimi sefalet
iinde. Tm bunlar gzlendiinde dnyann adaletsiz olduu
grlyor. Peki adalet nerede? Grnen u k i adalet yalnzca an
layn, empatinin, efkatin yani sevecenliin olduu yerde var
dr. Sevecenlik ac ekmeye son verir. Sevecenlik bir dinden ya
da bir tarikata bal olmaktan domaz. Hem tm batl inanlar
nz ve yarattnz tanrlarla bir H indu olup hem de sevecen ola
mazsnz. 0-la-maz-s-nz! Sevecen olabilmek iin tm koul
lanmalardm1 tmyle zgr olmalsnz. Bylesine bir zgrlk
mmkn m? nsan beyni binlerce yldr koulland. Bu bir ger
ek. Ama nedense dnya ve cennet hakknda bilgimiz arttka
daha fazla bataa saplanyoruz. Sevecenliin olduu yerde zeka
vardr. Ye bu zeka adaletin vizyonuna sahiptir.
Karma ve reenkarnasyon denilen fikirleri yarattk. B unlar

48
yaratarak, bu sistemlerle gelecekte yerini bulacak adalet kavra
myla sorunu zdmz sandk. Adalet, berrak bir zihin ve
sevecenliin olduu yerde balar.
B eyinlerimiz ok kompleks enstrmanlardr. Sizin beyniniz,
benim beynim insanln beynidir. Gelimesi doduunuz andan
imdiye kadar geen zamanla snrl deil. Milyonlarca yldr ev
rimleti ve bilincimizi koullandrd. Bu bilin bireysel deil,
tm insanlarn ortak paylat bir bilin. Bu bilinci oluturan
inanlar, dogmalar, kavramlar, korkular, hazlar, aclar, yal
nzl, depresyonu ve umutsuzluu gzlemlediinizde onun, si
zin bireysel bilinciniz olmadn grrsnz. Bu bilinci tayan
lar bireyler dei ldir. Her birimizin farkl bireyler olduuna derin
lemesine koullandk. Ama senin beynin, beni m beynim diye bir
ey yok. Ayr deiliz. Beyinlerimiz eitim ve dinler vastasyla
ylesine koullanm durumda ki, her birimizin ayr ruhlara sa
hip ayr varl klar olduumuzu sanyoruz. B iz bireyler deiliz.
Binlerce yllk insan deneyiminin, insan mcadelelerinin, insan
seryeninin rnyz. Koullanmz, bu yzden zgr deiliz.
Kavramlarla, fikirlerle, ideallerle, nyarglarla yaadmz sre
ce beyinlerimiz zgr olamaz. Bu yzden de sevecen olamayz.
'
Tm ko ullanmalardan zgr olunduunda -Hindu, Mslman,
Hristiyan ya da B udist olmaktan zgr olunduunda, kategoriler
arasnda skmaktan zgr olunduunda (uzmanln gerekli ol
duu baz durumlar dnda) paraya taplmaktan zgr olundu
unda- sevecenlik olabilir. Beyin koullandrlm olduu srece
insanlk iin zgrlk olamaz. Filozoflarn v e biyologlarn iddia
ettii gibi bilgi ile insan "ykselemez". B i lg i gereklidir. Araba
kullanmak, i yapmak, eve gitmek, teknolojik gelimeler sala
mak vb. iin bilgi gereklidir. Ama kiinin kendi hakknda belle
inde biriktirdii psikoloj ik bilgi (dsal basklarn ve isel talep
lerin rn olan bellek) gerekli deildir.
Yaamlarmz paralanm, blnm, ayrlm durumda. Bu

49
yzden btnsel bir gzlem yapamyoruz. Yalnzca belli bir ba
k asndan gzlemliyoruz. i mizde ylesine paralanm du
rumdayz ki, yaamlarmz ztlklarla, elikilerle dolu. B u yz
den srekli atma iindeyiz. Yaama asla bir btn, tam ve ay
rlmamlk iinde bakamyoruz. "B tn" szc salkl anla
mna geliyor. Ayn zamanda "kutsal" demek. Bu szcn ok
nemi var. Birok paracn bilincimizde birlemesi deildir
btnlk. Srekli ztlklar birletirmeye alyoruz. Yaama bir
btn olarak bakmak mmkn mdr? Ac ekmek, strap, en
die, yalnzlk, ie gitmek, ev almak, seks, ocuklar, tm bunla
ra ayr ayr aktiviteler olarak bakmak mmkn m? Paralar ve
bu paralarla nasl zdeletiimizi gzlemlemek mmkn m?
Dzeltmek deil , amak deil, kamak ya da bastrmak deil,
yalnzca gzlemlemek. Yalnzca paralar ele alp bir eyler yap
maya altnzda, daha fazl a blnmlk, daha fazla ayrlk
ve daha fazla paralar ortaya kacaktr. Yaamn tm hareketle
rini bir btn olarak, btnsel olarak gzlemlediinizde, yalnz
ca atma yok edici enerjisiyle birlikte ortadan kaybolmakla
kalmaz ayn zamanda yaama yepyeni btnsel bir yaklam or
taya kar.
nsanlarn gnlk yaamlarnn blk prk oluunun far
k nda olup olmadklarn merak ediyorum. Eer farkndaysalar
kendi lerine u soruyu soruyorlar m? "Yaamm nasl bir btn
haline getirebilirim?" Ben' dediim varlk kim? Yaammdaki
tm bu blnmlkleri bir araya getirerek birletirecek olan
kim? B ir araya getirecek olan varlk da bir araya getirmeye a
ltm btnn bir paras deil mi? Dncenin kendisi de
para para. nk bilgi hibir konuda tam deildir. B ilgi birik
mi bellektir. Dnce de bu bellein tepkisidir ve dolaysyla
snrldr.
Dnce asla yaamn btnsel gzlemini salayamaz. y
leyse kii gnlk yaammzdaki paralar gzlem leyerek bt-

50
n grebilir mi? Kii profesrdr, retmendir, ev kadndr ya
da dnyadan elini eteini ekmi bir s anyasidir. Tm bunlar
gnlk yaamn blnmlkleridir. Kii, kendi blnm yaa
nurun, her birinin ayn ve elikili amalar iinden bakarak tm
h areketi gzlemleyebilir mi?
Kii, her eyi gzlemci olmakszn gzlemleyebilir mi? Gz
lemci gemitir, anlarn birikimidir. Gemitir ve bu zamandr.
Gemi. kendi paralarndan birine bakyordur, ayn zamanda
gemi bir bellek olduu iin kendisi de daha nceki p aralan
mlklarn rndr.
Kii, zaman, dnce, gemiin anlar ve sz olmakszn
gzlemleyebil ir m i? nk sz gemitir. S z bir ey deildir.
n san daima s zlerin iinden, aklamalarn iinden bakyor.
Bunlar szlerin hareketidir. Bu yolla dorudan alg layamayz.
Dorudan algl ama beyin hcrelerini dntren bir i grdr.
nsan beyni, zaman iinde dnmeye koullanmtr. Ksr dn
g iindedir. Saf gzlem, beyin hcrelerinin yapsn dntr,
mutasyona uratr.
Psikoloj ik zaman yarattk. Dncenin ortaya kard bu
isel zamanda ustalatk. Bu yzden insann yaratt zamann
doasn anlamalyz; umut dediimiz, baar dediimiz psikolo
jik zaman . Niin insanlar psikoloj ik zamm11 , isel zaman (iyi
olaca zaman; iddet gstermedii zaman; aydnlanmaya ula
aca zaman; olaanst zihin halini yaamaya alt zama
n ; mutasyon zaman) yaratt? Kii bu zaman boyutu iinden ha
reket ettiinde elikiyi ve atmay davet eder. Psikolojik za
man atmadr.
Kiinin gemi, an ve gelecek olduunu bilmesi byk bir
keiftir, ki bu psikolojik bilgi olarak zamandr. Kii bil incinde
yaam ile, uzakta bir zaman olan lm arasnda ayrm yaratyor.
Kii tm sorunlaryla yayor ve lm, ileri bir zamana atla
cak, geciktirilecek, kanlacak bir ey olarak gryor. lm de

51
insan yaamnn bir paras. Yaamn tm hareketini btnsel
gzlemek lm de yaam gibi yaamak demektir. Ama insan
yaama yapyor, lmden kayor, hatta lm hakknda konu
mak bile istem iyor. B ylesine bir yaklamla kii yaamn y
zeysel ve fiziksel olarak blmekle kalmyor, kendisini lmden
de ayrm oluyor.
lm nedir; yaamn bir paas deil midir? nsan lmden
korkabi lir, lmden kamak ve yaam uzatmak isteyebilir ama
daima sonunda lm vardr.
Yaamak nedir? Yaamak bilincimiz deil midir? B i l in,
iindekilerden oluur. Ve iindekiler bilinten farkl deildir. B i
lin insann inanddr, batl inanlardr, arzulardr, agzl l
dr, rekabetiliidir, bamllklardr, aclardr, yalnzlnn
derinliidir, tanrlardr, trenleridir; tm bunlar kiinin bilinci
dir, yani kendisidir. Ama bu bilin kendisine ait deildir. Bu in
sanln bilincidir.
B irey dnyadr ve dnya bireydir. nsan, bilincinin ieriidir.
Bu ierik tm insanln ortak noktasd r. Bu yzden psikolojik
olarak, isel olarak kii birey deildir. Dsal olarak kii birbirin
den farkl grnebilir; beyaz, siyah, kahverengi, uzun, ksa, ka
dn , erkek olabilir ama isel olarak benzerlik gsterir. Belki k
k farkl l klarmz var ama benzerliklerimiz incileri bir arada
tutan ip gibidir. Yaamn ne olduunu anladmzda lmn ne
olduunu sorabiliriz.
lmden sonra ne olacandan daha nemli olan ey nedir?
Sondan nce, son dakikadan ok nce yaam nedir? Bu eliki
ler ve ilikisizlik iindeki eye mi yaam diyoruz? Bu derin i
sel yalnzla yaam adn veriyoruz. Yaam dediiniz bu eyden
kamak iin kiliselere, tapnaklara gidiyorsunuz, dua ediyor ve
tapnyorsunuz.
B unlarn hepsi anlamsz. B u lkede harcayacak bol paranz
varsa evlilie yatrm yapyorsunuz. Kendi bilincinizden, kendi

52
zihinsel durumunuzdan kamak iin tm oyun hilelerini biliyor
sunuz. Ve buna yaam diyorsunuz. Ve lm de son o luyor; bil
diiniz her eyin sonu. Tm bamll klarnzn sonu, tm birik
tirdiiniz ama yannzda gtremeyeceiniz parann sonu; bu
yzden korkuyorsunuz. Korku yaamnzn bir paras. Kim
olursanz olun ne kadar zengin ya da fakir olursanz olun ne ka
dar "yksek" konumda olursanz olun ne kadar g kazanrsanz
kazann ne kadar kurnaz ya da en aalk, s ahtekar politikac
olursanz olun bir son var; ona lm deniyor. Ve bu lm denen
ey ne?
"Ben" dediimiz, tm biriktirdiklerimiz, tm aclarmz, yal
nzlklarmz, umutsuzluklarmz, gz yalarm z, kahkahalar
mzdr; tm bunlarn hepsi "ben"dir. "Ben"imin iinde yksek
bir ruh, atman, ebedi olan bir ey olduuna inanabiliriz ama
bunlarn hepsi dnce tarafndan yaratlmtr ve dnce kut
sal deildir. te bu hayatnz; yapp kald nz, baml oldu
unuz "ben"iniz. Ve bunun sonu lm. B ilinenin korkusu, bilin
meyenin korkusu.
Bilinen yaammz ve bu yaamdan korkuyoruz, bilinmeyen
lm, ondan da korkuyoruz. Hi lmden korkan kadn ya da
erkek grdnz m? B yle bir kiiyi yakndan tandnz m?
lm, "ben" olan gemi, an ve gelecein t myle yadsnmas
dr. lmden bylesine korktuunuz iin yaanacak baka ya
amlar olduunu dnyorsunuz. Reenkarnasyona inanyorsu
nuz -ounuz buna inanyorsunuz. Yaamn ne olduunu anla
mayan insanlar tarafndan yaratlan ho, mutlu bir rahatlama yo
lu. Bu in.s anlar yaam , aralara biraz glmenin ve hazzn serpi
tiri ldii , sonu gelmeyen ac , atma ve sknt olarak gryor
lar. "Bir sonraki hayatta buluacaz; l mden sonra kar m
la/kocamla, olumla, tanrmla -yeniden- bul uacam", diyorlar.
Kim olduumuzu ve neye baml olduumuzu anlamadan.
Neye bamlyz? Paraya m? Eer paraya bamlysan, para

53
sen, sen para oluyorsun, tpk ok deerl i ve gzel antikalara ba
ml olan insann kendisinin antika olduu gibi. Neye baml
snz, bedeninize mi? Eer gerekten bedeninize baml olsay
dnz salkl beslenir ve spor yapardnz. Ama yapmyorsunuz.
Yalnzca beden fi krine bamlsnz; fikre ama gerek enstrma
na deil. Karnza bamlysanz anlarnz yzndendir nk
o, sizin o y a da bu ekilde rahatnz salyor ama lm geliyor
ve ayrlyorsunuz.
Bamllklarnz ok yakndan ve derinden gzden geir
meli s iniz. lm hi kimseye yannda bir ey gtrme izni ver
miyor. Beden yakld ktan ya da gmldkten sonra geriye kalan
ne? lenin. evlad iin bunca abayla biriktirdii paray evlat
nasl olsa lenin istemedii bir ekilde kullanacak. Ya da kii ,
bilgisine, byk yazar olmaya, air ya da ressam olmaya m ba
ml? Ya da szler; hayatnda byk bir rol oynad iin sz
lere mi baml? Yalnzca szler. nsanlar szlerin arkasna bak
myorlar. Szlerin bir ey olmadn, sembollerin realite olma
dn grmyorlar.
Beyin, insan bilinci lm korkusundan zgr olabilir mi?
Psikolojik zamann ustas olan lmle yaayabilir. lm ka
lacak, geciktirilecek, grmezden gelinecek bir ey olarak ayr
maz. lm yaamn bir parasdr. K i i lmle y aayabilir ve
sonun anlamn anlayabilir mi? Bu, yokluun anlamn anlamak
demek. Kiisel ballklarna, kiisel inanlarna son vermek de
mek. Kii yokluu anladnda, sonu anladnda yepyeni bir
ey vardr.
Kii y aarken tm bamllklardan kurtulabilir mi? B u
lmle yaamaktr. lm sondur. Bylece yeni bir enkarnasyon
vardr. Tmyle yeni bir eye yer vardr. Sonlar insan hayatnda
ok nemlidir. S onlarn derinliini ve gzelliini anlamak ger
ek olmayanlar anlamak demektir.
lm bir sondur ve yaamda olaanst nemi vardr. nti-

54
hardan, tenaziden bahsetmiyorum. Ama kiinin bamllklar
na, gururuna, salduganlna, nefretine son vermesinden bahse
diyorum. Kii yaama btnsel baktnda, yaam, lm, strap,
umutsuzluk, yalnzlk ve aclar tek bir hareket iinde grlr.
B lilnsel bakan kii lri1den tmyle zgrleir. Tabii ki fizik
sel beden_yok olacaktu. Son duygusu ve s rekliliin olmad
duygusu vardr. B u da srekli olmama korkusundan zgrle
meyi getirir.
nsan lmn nemini anladnda, bu anlayn ardnda can
llk ve doyum vardr; bu kii sradan insan bilincinin dndadr.
Yaa m n ve lmn bir olduunu anladnzda, lmle yan ya
na yayorsunuz demektir ki bu olaanst bir eydir. Ne ge
mi, ne an, ne gelecek vardr, yalnzca son vardr.

6 ubat 1 982
Bombay-Hindistan

55
Sonsuzluun tesi iin izdedir
 maj ve Gzlem

Dnyada neler olup bittiini birlikte gzlemleyelim -kendi

mizi,,dinsel, milliyeti ya da belirli bir bak asyla snrlama
dan. nsanlar neden bylesine vahet ve iddet dolu, milliyeti
lik ve mezhepilie tapnr hale geldiler? Dinler eit eit mez
hepleriyle, eit eit peygamberleri ve gurularyla, farkl yo
rumlar ve geleneksel yaplaryla tm anlamlarn yitirdiler.
Gzlem bir kar k deildir. Gzlem analiz de deildir.
Gzlem, ideolojik ve bireysel bak asnn arptmas olmaks
zn net olarak olduu gibi grebilmektir. Gzlem, hem iseli
(psikolojik yaammz) hem dsal (gerekten olan bileni) ayn
anda grebilmektir. nsanlar binlerce yldr ac ekmeyi, psiko
lojik strab, endieyi, kararszl ve korkuyu yaamay srd
ryorlar. Ne isel ne dsal gven hissediyorlar.

57
 nsanlarn dsal olarak yarattklaryla i dnyalarnda hisset
tikleri arasnda bir ayrm yoktur. sel ve dsal hareket gelgit
dalgalar gibi ayn harekettir. Bu srp giden tek hareketi anla
yabilmek iin birlikte bilincim i zi gzden geirelim. Neden by
leyiz? Neden birbirimize vahice davranyor ve gerek iliki ku
ram yoruz? S rekli atma iinde yayor, ac ekiyoruz ve din
ler yaammz anlaml klmaya yetmiyor.
nsann radikal bir deiim olasl var mdr? Yzeysel de
iimden, fiziksel devrimden bahsetmiyoruz. B unlarn hibiri
insann psikolojik doasnda kkl bir deiime neden olmad.
nsann dnmnde bilginin yeri nedir? Ya da bu dn
mde hi yeri var mdr? B ilgi, gnlk yaamda teknoloj ik ve
bilimsel dnyada gereklidir. Ama psikoloj i dnyasnda?
B i lgi deneyimlerin birikimidir yalnzca bireysel deneyimin
deil, gelenek denilen gemiteki deneyimlerin de birikimidir.
Gelenek, nesilden nesle her birimize aktarlmtr. Yalnzca bi
reysel psikoloj ik bilgiy i biriktirmekle kalmadk, aktarlan psiko
lojik bilgiyle binlerce yldr koullandr ldk. Eer psikolojik , i
sel olarak herhangi bir ekilde koullanma varsa gerek buluna
maz. Gerein yolu yoktur. Ancak koullanmadan tmyle z
gr olunduunda geree varlr.
ou insan koullanmann insan iin ka nlmaz olduunu
ve bundan asla kaamayacan kabul eder. Elinden gelen en
fazla eyin koullanmay uyarlamak olduuna koullanmtr.
Bat dncesi bu konumu sav unur:
"nsan, zaman, evrim, genetik, toplum, eitim ve din tarafn
dan koullanmtr. B u koullanma uyarlanabilir ama insan asla
ondan zgr olamaz."
Tarihten rnekler vererek bu konumu savunurlar. nsann s
rekli mcadele etmek zorunda olduunu, bu koullanmadan kur
tulu olmadn sylerler.
B izim sylediimiz olduka fark . B u koullanmann tmy-

58
le yok edilebileceini ve insann zgrleebileceini sylyo
ruz. ncelikle bireysel bilin dediimiz ey gerekten bireysel
mi yoksa insanln ortak bil inci mi? Bu konuda bana kat lma
yabil irsiniz. Reddetmeyin, gzlemleyin. S izden tolerans da bek
lemiyorum, tolerans sevginin dmandr. nsanlk bilinci, ac
lar, lar, milliyeti tutumlar, inanlar, tapnmalar, umutsuzluk
lar, elikiler, mcadeleler, her trl mantksz batl inanlarla
dolu. B u , tm insanln ortak noktas; ister Asya' da ister Ba
t 'da olsun.
Kendinizi "bireysel" bilincinizle zdeletirmeniz bir i llz
yondur. Bu, insanln paylat bi lintir. Siz yaamnz boyun
ca bir birey olarak kendinizi tm dier insan l ardan ayr grerek
mcadele ettiniz. Kendi bilincinizin insanlk bilinci olduunun
farkna vardnzda bu, sizin birey deil insanlk olduunuz an
lamna gelir. Kendi zel yetenekleriniz, ei l i mleriniz, takntla
rnz ,o labilir ama siz tm insanlarla ayn bilinci paylayorsu
nuz. B i l inciniz binlerce yllk dncenin rn. Dnce yaa
mnzda daima ok nemli oldu. Dnce modem teknoloj i ya
ratt, savalar yaratt , dnce insanlar milliyetlere ayrd, fark
l dinler yaratt , dnce olaanst gzellikte katedraller, tap
naklar, camiler vb. mimari eserler yaratt. Din ad altnda ayin
ler, riteller ve dualarla oluan sirki dnce yaratt.
B ilin dncenin aktivitesidir. Dnyadaki olaanst kar
maay yaratan dncedir. Yakn ya da resmi i likilerimizde
dnce rol oynar. Korkunun kayna dncedir.
Dncenin hareketlerini gzlemek meditasyonun bir para
sdr. Meditasyon, bir takm szcklerin sabah, le, akam tek
rarlanmas deildir. Meditasyon yaamn bir parasdr. Medi
tasyon dnce ile sessizliin i likisinin kefidir; dncenin
zamanszla olan i likisidir. Meditasyon, lmn olduu gibi,
sevginin olduu gibi yaamnzn bir parasdr.
S ize bildik bir soru sorulduunda hemen yantlarsnz. Ad-

59
nz sorulduunda annda yant verirsiniz nk adnz ok tek
rarlansnzdr ama karmak bir soru sorulduunda soruyla
yant arasnda bir ara v ardr. Bu arada dnce aratrr ve so
nunda bir yant bulur. Fakat size sorulan -karmak- soruyu "bil
miyorum" diye yantladnzda dnce sona erer. ok az kii
"bilmiyorum" deme cesaretine sahiptir. ou biliyonnu gibi
davranr. B yk olaslkla ounuz tanrya inanyorsunuz. O si
zin son umudunuz, son doyumunuz, en u noktadaki gvence
niz. Kendinize ciddi bir ekilde ve drste sorun: Tanry ger
ekten biliyor musunuz, yoksa gerekten inanyor musunuz?
Eer drstseniz bu soruyu, "Gerekten bilmiyorum", diye ya
ntlarsnz. te o zaman zihniniz gzlemlemeye balar.
Beyinde bellek olarak depolanan deneyim birikimi bilgidir.
Dnce bu bilginin reaksiyonudur. Dnce maddesel bir s
retir yani dncede kutsal olan bir ey yoktur. Kutsal olarak
tapndmz imajlar da dncenin bir parasdr. Dnce da
ima blc, ayrcdr, para halindedir. Ve bilgi hibir ey- hak
knda asla tam deildir. Dncenin daima blc olmas bel
lekten kaynaklanmasndandr. Tm hareketlerimiz dnceden
kaynaklanr, bu yzden tm hareketlerimiz snrl, blnm,
eksiktir. Asla btnsel olamaz. ster en byk dahinin, ressamn,
mzisyenin, bilim insannn dncesi olsun, ister gnlk yaa
mmzdaki kk dncelerimiz, daima snrl ve blnmtr.
Dnceden doan her trl hareket atma getirir. Dnce
gven aray iinde mil letler, mezhepler ayrmn yaratr. Sa
valar yaratan bu gven araydr. Gven aray dncenin
aktivitesi olduu iin dncede gven yoktur.
B i lincimizin ierii dncedir. Dnce bilincin yap l an
masnda korkuyu ve inanc \Yaratmtr. B ilincimizin ieriini
tmyle sildiimizde yepyeni bir boyut ortaya kar. Yalnzca
bu boyutta yaratclk olabilir. Yaratclk bilincin ieriinde yer
almaz.

60
 Kadn erkek ilikisinde neden bylesine atma ve ayrm
var; bunu sorgulamak nemlidir nk insan iliki iinde var
olur. Himalaya'nn tepesinde maarada yaayan bir rahip bile
i liki iindedir. nsanlarn ilikilerde neden baarl olamadkla
rn, ac , kskanlk ve endie duyduklarn gzlemlemeliyiz.
Gzlem aliz deildir. Ama oumuz analiz etmeye alknz.
Evli olsun ya da olmasn, iki insan psikolojik olarak buluu
yorlar m? Fiziksel olarak yatakta buluabi lirler ama isel olarak
her birinin kendi yaamlar, kendi doyumlar, kendi ifadeleri
var. likide olduklarn sylyorlar ama bu doru deil , drst
deil. nk her birinin kendisi hakknda bir imaj var. Bu ima
jn yan sra birlikte olduu kii hakknda da bir imaj var. Ger
ekte iki ya da daha ok sayda imaj var. Erkek kadn hakknda
bir imaj yaratyor, kadn erkek hakknda bir imaj yaratyor. B u
imajlar hatrlanan reaksiyonlarla oluuyor.
Erkein kadn h akkndaki imaj ve kadnn kendisi hakknda
ki imaj atna iinde olduu iin ilikiyi yok ediyor. Kiinin
kendisi hakkndaki imaj yaralanmay getirecektir. Kii ocuk
ltktan niversiteye kadar ve yaam sresince srekli yaralana
cak, incinecektir. ncinmemek iin de ad m adm yalnzla g
mlecektir. nsann incinmesini de, vlme ihtiyacn da kendi
si hakknda oluturduu imaj yaratr.
Ama insanlarn ou kendileri hakknda oluturduklar imaj
da, dncenin yaratt imajda gven bulmaya al rlar. majn
olmad ilikide atma da yoktur.
Kendi imaj nzn farknda msnz? Ve bu imaja bir son ver
mek istiyor musunuz? Yoksa bu imaja nasl son veririm diye so
racak msn z? "Nasl" sorusu, birisinin size ne yapmanz gerek
tiini sylemesi anlamna gelir. Bu birisi, uzman, guru ya da li
der olabilir. Ama mrnz boyunca, uzmanlarnz, psikologlar
nz oldu ve sizi deitiremediler. "Nasl?" diye sorarak imajdan
zgr olamazsnz. Karnzdakinin ne sy lediine tm farkn-

61
dalnz verdiinizde zgr olabilirsiniz. Einiz ya da arkada
nz kl bir ey sylediinde, o anda tm farkndalmz ve
rirseniz, bu farkndaln iinden asla imaj yaraLJmaz. O zaman
yaam tmyle farkl bir anlam kazanr.
oumuz zihnimizin derinliklerinde korkularla doluyuz: ge
lecek korkusu, gemi korkus u , ann korkusu, lm korkusu vb.
Korku birok dallar olan kocaman bir aa gibidir. Yalnzca
dallar kesmek yelmez, korkunun kkne inmelisiniz.
Korkunun nedenlerinden biri kyaslamadr; kendinizi bir
bakasyla kyaslama. Kendinizi ne olduunuzla ne olmanz ge
rektii arasnda kyaslarsnz. Kyaslamann amac taklil etmek
ve uyum salamaklr. Hi kendisini birisiyle psikoloj ik ve fizik
sel olarak kyaslamayan var m?
K ltrmz ve eitim sistemimiz srekli olarak bizi bir ey
olmaya ynlendiriyor. Fakir insan zengin olmak istiyor, zengin
insan daha fazla g sahibi olmay istiyor. Dinsel ve toplumsal
konumda da ayn istekler geerli . B u isteklerde kyaslama v ar;
kyaslamann olduu yerde de korku.
Korkunun bir dier nedeni arzudur. Arzunun olduu yerde
mutlaka atna, rekabel, mcadele vardr. Dinler daima "arzu
nuzu baslrn", der. Monklar (dindar geinen deil, gerekten
kendisini bir eit dinsel kuruma adam kiiler) arzu larn, bir
sembol adna, bir kurtarc adna "yce arzulara" dntrmeye,
kanalize etmeye alrlar. Ama arzu yaammzda ok byk
bir gtr. Arzularmz baslrmaya, yerine baka eyler koyma
ya, rasyonalize etmeye, kaynan bul maya alrz.
oumuz her eyin bize aklanmasn szlerle ya da bir e
may la gsterilmesini isteriz. B ylece anladmz sanrz. Ak
lamalarn esiri haline geldik. Asla arzunun hareketinin ne oldu
unu kendimiz anlamaya almyoruz. Arzunun aklanmas ile
arzunun hareketi arasnda, gerek bir da ile kanvasn zerinde
ki da resmi kadar fark vardr.

62
 Arzu duyulardan kaynaklanr. rnein: grme duyusuyla d
nce bir imaj yaratr. Grme duyusunun yaratt bu dnce
hareketi arzunun balangcdr. Gzel bir araba grrsnz, d
nce sizin bu arabann iinde olduunuza dair bir imaj yaratr
ve bu imaj arzunun balangcdr. Eer hibir duyunuz olmasay
d paralize olurdunuz. Duyular aktif olmal. Saf farkndalk iin
deki zihin, tm duyular ayn anda kullanr. Bylesine bir farkn
dalk kiinin anda younlamasn salar. Gnbatmn seyreden
bir kiinin, m anzarann tm gzelliini yaad anda gnbatm
hakknda bir i maj yaratmamas gibi. B yle bir anda gzlemle
yenle gzlenen birdir. Yalnzca bir ya da iki duyu kullanldn
da ise blnme, ayrm ortaya kar. Ayrmn olduu yerde de
"ben" ve gzlenen vardr. Kii tmyle farkndalk iinde oldu
unda duyularn hareketine dnce giremez. Bu da isel farkn
dalk ve disiplin gerektirir.
Korkunun bir baka faktr de zamandr. B urada dn, bugn,
yarn gibi d sal zaman deil, psikolojik zamann dn, bugn,
y<l:fnn kastediyoruz. B ir hareket olarak zaman dumrnz ama
psikolojik zamann doas anlaldnda zamandan ve zamann
esiri olmaktan zgrleiriz.
Kyaslama, arzu ve zaman korkunun faktrleridir. Korkunun
hareketini gzlemlediinizde korku sona erer. Ve gzlemlenen
gzleyenden ayrlmaz.

27 Mart 1 981
New York-A.B .D.

63
Sonsuzlu.un tesi iinizdedir
 Bilincin Krizi

B izim dmzda olan bitenler iimizde olup bitenleri anla

mak iin bir ldr. Amerikal, Arjantinli , ngiliz, Rus ya da
Asyal olmadan dnyay gzlemlemeye alalm. Kii dnyay
dolatnda her yerde ayrmclk, uyumazlk, karmaa, gven
sizlik gryor. Her yanda bir eit sava var, savaa hazrlk v ar,
silahlanma zerine snrsz h arcama var. B ir lke dier bir l
keyle arasndaki sava olasl nedeniyle srekli sava hazrl
iinde. Dnya uluslara ayrlm. Ulusal eref madalyas uruna
milyonlarca insan gnll bir ekilde baka uluslardan insanlar
ldnnekten gurur duyuyor. Dier tarafta da dinsel ve mezhep
sel ayrmlar var: Katolik, Protestan, Hindu, Mslman, Budist.
Bunlarn yan sra gurularn ardnda geni tarikatlar var. Katolik
ve Protestan dnyasnda dinsel otorite olarak kil i se var, slam

65
dnyasnda da otorite olarak kitap var. Tm bu ayrmlar iinde
kiiler belirli bir ulusa ya da dine baml olarak isel ve dsal
gveni bulmay umuyorlar.
Dnyada bu fenomenler olup bitiyor ve biz tm bunlarn bir
parasyz. Yalnzca tek tek insanlar deil, bir ideoloji, bir inan
etrafnda toplanan gruplar da yalnzlayor. Bu yalnzlk, totali
ter lkelerde de, kendisini demokratik olarak nitelendiren lke
lerde de ayn. dealler, inanlar, dogmalar ve riteller insanl
ayryor. D dnyada bu olup bitenler bizim psikolojik isel
dnyamzn sonucudur. Biz insanlar yalnzlk iindeyiz ve d
dnya her birimiz tarafndan yaratlyor.
Her birimizin kendi ii, kendi inanc, kendi deneyimleri ve
sonular var. Bunlara smsk sarlyoruz ve bylece kendi yal
nzlmz iine gmlyonz. B u benmerkezci aktivite darda
milliyetilik ve dinsel sekterlik olarak ifade buluyor. Grup, Ka
tolik dnyas gibi yedi yz milyon insandan olusa bile grup bi
reylerinin yalnzln gidermeye yetmiyor. Milliyetilik 3Jianp
pullanm airetilikten baka bir ey deil. Her airet bir dier
aireti inanlar, topra, ekonomik karlar uruna ldrmeye
hevesli ve hazr. B unlar hepimiz biliyoruz, eer biraz radyo din
liyor, gazete okuyor, biraz televizyon seyrediyorsak.
nsanlarn ou bunun deimeyeceini binlerce yldr dn
yada bunlarn olup bittiini ve asla insan yapsnn deimeye
ceini sylyor. Belki insann biraz deiebileceini ama temel
yapnn asla deimeyeceini sylyor. Bu tr dnceyi kabul
eden insanlar, dnyann drt bir yannda sosyal reform lar yap
maya alyorlar. Ama bu reformlar insan bilincinde derin, te
mel mutasyonlara yol amyor. Dnyann durumu bu .
Dnyaya nasl bakyoruz? nsan olarak tepkimiz ne? S adece
birbirimizle deil. d dnyayla gerek ilikimiz ne? Soru mlulu
umuz ne? Bunu politikaclara m brakacaz? Yeni liderler, ye
ni kurtarclar m arayacaz? Yoksa eski geleneklere mi geri d-

66
neceiz? nk insanlar bir sorunu zmeyi baaramaynca
gemite alkn olduklar eski geleneklere geri dnerler. Dn
yada karmaa arttka eski illzyonlara, eski geleneklere, eski li
derlere, eski kurtarclara geri dnme arzusu ve drts de artar.
Eer kii tm bunlarn farkndaysa, ki olmal, bu dnyada
olup ,bitenlere, paralara dei l de btne tepkisi ne olacaktr?
Kii sadece kendi paasn kurtarmakla m i lgili yoksa tm in
sanln varoluuyla m? Eer kii, ne kadar skntl, ne kadar
snrl, ne kadar ac, znt dolu olursa olsun yalnzca kendi ya
amyla ilgileniyorsa o kadar btnn_bir paras olduunun far
knda deildir. Kii hayata Amerikan ya da Asya yaam tarz
olarak deil, bir btn olarak bakmal . Kiiler yalnzca kendi so
runlaryla megul; para sorunu, isizlik, doyum peinde koma,
mutluluk aray, korku, yalnzlk depresyon ve ac i inde, bir
kurLarc aryor. Bu B at dnyasnda iki bin y ldr sryor. Asya
dnyasnda da ayn ey deiik szler ve sembollerle kendisini
gsteriyor. Ama bireyin kurtulu, mut luluk sorunlarn zme
anlay ayn . eit eit uzmanlar var. Ama uzmanlar da baa
rl deiller.
B ilim insanlar teknolojiyi gel itirdiler, hastalklar azaltt
lar, telekomnikasyonu yaygnlatrdlar ama ayn zamanda l
drme teknoloj isini de olaanst gelitirdi ler. S ilahlarn u an
da milyonlarca insan bir anda ldrme gc var. Uzmanlar sa
va hakknda konuurken, insanlarn lmnden bahsetmiyor,
uray buray bombaladk, u ya da bu askeri hedefi yok ettik
diye konuuyorlar. Dnyaya tam bir karmaa hakim. Bir sre
nce bir arkadam bana yle dedi: " H ibir ey yapamazsn
bouna kafan duvarlara vurma, byle gelmi byle gider, yaa
mm ve zamann boa harcama." Dnyann gelecei bir delinin
dmeye basmasna bal . B i lgisayar insann kapasitesini elin
den alyor, daha abuk ve daha doru dnyor. Peki insana ne
olacak?

67
 Kii ocukluktan itibaren okullarda eitilerek bir eit uz
manlk kazanyor, bir i sahibi oluyor, mr boyu bu ite al
yor ve lyor. Bu karamsar bir gr deil, olan bu. Peki insan
ne yapsn? Manastra m kapansn? B ir komn m olutursun'?
Asya'ya gidip Zen meditasyonunun peinden mi kosun? B u
kriz bilincin krizi, iimizdeki kriz. yle bir sz vardr: "D
man grdm; dman benmiim."
Kriz, ekonomi, sava, bomba, politikac, bilim insan sorunu
deil. Kriz iimizde, kriz bilincimizde. Bilincimizin doasn
anlayana kadar daha fazla sefalet, daha fazla karmaa, daha faz
la dehet yaratmaya devam edeceiz. Sorumluluumuz, kendi
mizin dnda, beklentisiz, politik, ekonomik, toplumsal bir dav
ran gelitim1ek deil, varlmzn doasm anlamaktan gei
yor; bu gzel gezegende biz insanlarn nasl bu hale geldiini
anlamaktan geiyor. ocukluumuzdan beri her birimizin ayr
bir ruha sahip olan bireyler olduumuza koullandk. Her biri
mizin ayr ad ve ekli olduu iin byle dnyoruz. Tm dn
ya bize dinsel ya da baka yollarla ayr bireyler olduumuzu
retiyor. Bu kavramdan, bu illzyondan yola karak her birimiz
kendi beklentilerimizin peinden kouyoruz. Bu yzden birbiri
mizle rekabet ediyor, birbirimizle savayor ve bu ayrl koru
mak iin milliyetilie, airetilie snyoruz. Ama biz kendi
airetimiz iinde gven, doyum, btnsellik bulmaya alrken
dmanmz olan airet de ayn duygular tayor. Ve sava, a
tma ortaya kyor. Bu dnyada yaamak istiyorsanz, bu dn
yann, senin, benin1 deil, bizim dnyamz olduunu anlamal
snz. B izim dnyamzda, rk lk, milliyetilik, dinsel ayrm
olamaz. B u dnyada sadece insan varoluu var. Senin ya da be
nim hayatm deil, tek bir hayat var.
Kii yaam boyunca inanc dorultusunda bilgi ve deneyim
biriktiriyor ve birikim gittike nem kazanyor, birikim nem
kazandka ki inin ona bamll artyor. Kii inancn insanla-

68
 n ayrdn, paraladn bilse de inancndan vazgeemez.
nk inancn kendine zg bir canll vardr. nanlara sn
mak kiiye belli bir gven verir. Kii tanrya inanr ve bu inan
ta g bulur ama tanr insan tarafndan yaratlmtr. Tanr ken
di dncelerimizin yansmasdr. Kendi umutsuzluumuzun,
kndi aresizliimizin, kendi acizliimizin, zddnn yansmas
dr. nanlarla dolu bir zihin salksz bir zihindir. nsan inan
lardan zgr olabilir mi? kii bu inanlardan ikna yoluyla uz
manlar yoluyla zgr olamaz. Zihnin derinliine kendisinin gir
mesi gereklidir.
ocukluumuzdan itibaren yaadm z anne babalarmz
dan balayan psikolojik incinmeleri ele alalm. Bu incinmeler,
rekabet ve kyas sonucu oku l yllarmzda da devam eder. Bu in
cinmeler yaam boyu srer. Kii bilinli olarak bilmese de tm
insanlarn derinden incindiini bilir. Bu incinmelerden eit e
it nevrotik davranlar ortaya kar. Tm bu incinmeler bilin
tedir, kimi gizli olarak kimi farknda olarak. Kii incindike et
rafna duvar rer ve daha fazla incinmemek iin ilikilerden ka
nr. Burada korku ve gittike artan yalnzlk vardr. Kiinin
gemiteki incinmelerden zgr olmas ve asla bir daha incin
memesi mmkn mdr? Ama katlama, duyarszlk, umursa
mazlk ve i likilerden kendisini soyutlama yoluyla deil.
ncinme nedir? "Ben incindim" denildiinde "ben" kimdir?
ocukluundan itibaren kii kendisi hakknda bir imaj gelitir
mitir. Kiinin eit eit i maj vardr. nsanlarn kendisi hakkn
da oluturduu imaj ve kendisinin kendisi hakknda oluturduu
imaj . Amerikal olmak, Hindu olmak, uzman olmak bir imajdr.
"Ben", kiinin kendisi hakknda oluturduu imajdr. "nemli"
ya da "iyi" insan olarak incinen imajdr. Kii kendisi hakknda
byk konumac, yazar, ruhsal lider imajna sahip olabili r. B u
. imaj lar kiiyi oluturduu iin k iinin incindiini sylemesi
imajn incindii anlamna gelir. Kii imaj n, aptal olmad ek-

69
!inde ina etmise, birisi kendisine aptal dediinde "ben" incinir.
Kii, imaj ve incinmeyi mr boyunca tar; daima, incinebile
cei endiesiyle insanlarla arasna mesafe koyarak, kendisine
aptal denebilecei ya da aptal yerine konulabilecei durumlar
dan kaarak. Kii bu incinmeden kamak iin "bir ey" olarak
doyuma ulamaya alr. Ve kii incinmemek iin olmak istedi
i kii olmaya alarak kendisini kyaslamaya balar. Kiinin
kendi hakknda bir imaj varsa ve biri ona aptal diyorsa annda
reaksiyon gsterir. Ani tepkilerinize dikkat edin. Kiiye aptal
denildiinde syleneni tm farkndalkla dinliyorsa tepki gster
mez. maj ve tepkiyi harekete geiren dinlememektir. Diyelim
ki benim, kendi hakkmda tm dnyay dolatm vb. iin bir
imajm var. Sen geliyorsun ve diyorsun ki; "sen dier guru, di
er lider, dier retmen kadar iyi deilsin, aptaln tekisin." B u
.syleneni tm farkndal mla dinlerim. Tm farkndalk veril
diinde tepki olumaz. Dikkatsizlik tepki yaratr. Tembel bir zi
hin, karma k , rahatsz, nevrotik, hibir eyle gerekten yz y
ze gelmemi, hibir ekilde kapasitesini kullanmam bir beyin,
bylesi bir farkndal gsterebilir mi? Tm farkndaln oldu
u yerde aptal sz nemini tmyle yitirir. nk farkndaln
olduu yerde tepki olmaz.

1 Mays 1982
Ojai-A.B.D.

70
 Yaratc Zeka

Yaamda yalnzca sonulara nem veren b i r eilimimiz v ar.

Psikolojik olarak srekli sonular deitirmeye ya da uyarlama
ya alyoruz. Bu sonularn nedenlerini derinlemesine aratr
myoruz. Tm dncelerimizin ve davranlarmzn bir nede
ni, bir kayna, bir amac var. Eer bu neden ortadan kalkm ol
sayd ne olacakt?
Szlerin doru mu, yanl m olduunu aratrmak zekaya
baldr. Zeka, yanl ortaya karmay ve onu tmyle reddet
meyi amalar. oumuzun kendimizden bir ekilde stn gr
dmz insanlarn dncelerini olduu gibi kabul etmeye ve
izlemeye eilimi var. Zihnimiz ve beynimiz bir eylerin peine
taklmaya koullanm. rnein, niversitede renci profes
rnn uzman olduu konuda sylediklerini peinen doru ka-

71
bul eder. nk konusuna bizden daha fazla vakftr. Ama bizim
burada kastettiimiz byle bir dnce takipilii deildir. n
sanlarn karmak sorunlarnn iine dalmak iin kendi gzlem
lerinize, kendi enerji ve aratrma yeteneinize ihtiyacnz var.
Eer bu konuda da (insan sorunlar konusunda) bir uzmann
sy lediklerin i kabullenmekle yetin iyorsanz, aslnda peinden
gittiiniz ey uzman hakknda yarattnz imajdan ya da szle
rin sembolik anlamlarndan baka bir ey deildir.
B i rl ikte zekann ne olduunu aratral m. Dnce, dn
dklerimiz, davran ekillerimiz iinde yaadmz toplumsal,
ahlaki ya da gayri ahlaki dnya zekann aktivitesi midir? Zeka
nn faktrlerinden biri yanln doasn aratrmaktr. nk
yanl anlamak illzyonun farkna varmakt r. Gerein olduu
yerde zeka vudr.
Zekann bir nedeni var mdr? Dncenin bir nedeni vardr.
Gemiteki deneyimler, gemi teki veri ve bilgi birikimi dn
cenin nedenidir. B u bilgi asla tam deildir. Cehaletle el ele ge
zer. Ve cehaletle yaplanm bu tr bilgi temelinden dnce do
ar. Dnce dai ma snrl, paral ve yanldr, nk bilginin
rndr. Ve bilgi de hibir zaman asla tam ve btn olamaz.
Dnce daima eksik, yetersiz ve smrldr. Snrlln farknda
bile olmadan dnceyi srekli kullanrz. S rekli dnce re
terek yaar, sonra da dncenin yarattklarna taparz. Dnce
savalar y aratt, sava aletlerini yaratt, sava terrn y aratt .
Dnce tm teknolojik dnyay yaratt. Peki , aktivitesi kyasla
ma, tanmlama, zdeleme, doyum ve gvence arama olan d
nce zeka mdr? Gemiten bugne, bugnden yarna sren
dnce hareketi zamann hareketid ir. Kendisini istedii ynde
arptarak uyum yetene ine sah i p bu tr dnceyi insan hari
cinde h ibir hayvan kullanmaz.
Grld gibi dncenin nedeni vardr. Ev ina etmek,
araba kullanmak, gl olmak, tannm olmak vb. istekler d-

72
ncenin nedenleridir. Bu, dncenin grnen yandr. Grne
nin derinine dalmak olduka zordur. Ama nce grnen konu
sunda ok nel olmalyz. Daima bir neden ve sonu vardr. .So
nu hemen ya da gelecekte grlebilir. Nedenle sonu arasnda
zaman vardr. Gemite doru olmayan bir hareketi n sonucunu
kii annda da deyebilir, be yl sonra da. Yan i nedeni takip
eden sonu bir saniye sonra da, yllarca sonra da ortaya ksa za
mann bir hareketidir. Peki zeka bir zaman hareketi midir? D
nn, inceleyin. Amacmz szsel aklama yapmak deil , ger
ei alglamaktr.
imdi bir topik kavram deil, nasl davranacamz belir
leyen bir ideolojik yaklam deil, gnlk yaammzn eitli
boyutlarn inceleyeceiz. Yaamlarmz i ncelerken, senin yaa
mn, benim yaamm deil, insanln yaamn inceleyeceiz.
Yaam ok byk bir harekettir. B u hareketi paralara ayrarak
bireysel kiilikleri ortaya kardk.
Sonucu ortadan kaldrmak iin nedeni ortadan kaldrmak ge
rekir. Kiinin ksrmesinin ve kan kaybetmesinin nedeni tber
kloz ise, tberkloz tedavi edildiinde sonular da ortadan
kalkacaktr. nsanlarn yaam neden sonu hareketlerinden iba
retlir. Beni versin, bundan holanrm ve ben de seni verim.
B ana, houma gitmeyen bir ey sylersin senden nefret ederim .

Peki nedensiz bir yaam biimi var m dr? Ama ncelikle bir
eyi sona erdiri rken ortaya kacaklar anlamamz gerekir. Kii
bir baka eyi baarmak iin kzgnlma ya da agzll ne
son verebil ir. B u son verme kiiyi baka bir nedene gtrr. Son
verilen ey ne'? Son verme de bir baka eyin devam m? Bir
ey sona erdiinde b i r baka ey balar. Bu da ayn eyin bir ba
ka formudur. Bu konuya derinlemesine girmek iin "ztlarn"
elikisini , "dualitenin" elikisini an l amak gerekir. Agzl
olan biri eitli toplumsal y a da ekonom ik nedenlerle agzl l
ne son vermek zorunda kalabilir. B u son vermede kii b i r ba-

73
ka ey ister. O zaman bu yeni istedii ey bir neden olur. B u ye
ni ey de agzllnn sonucudur. Agzll sona erdir
mede kii sadece onun yerine bir baka ey koymutur. Kii,
hayvansal doasndan dolay iddet dolu olabilir. Ama iddeti
aptalca bulduu iin ona son vermek isteyebi lir. iddete son
vermek abasyla iinde iddetin glgesi bulunmayan iddetsiz
lik alan bulmaya alr. Ama kii aslnda iddete son verme
mitir. Bir duyguyu hir baka duyguyla deitirmitir ama pren
sip deimemitir.
Yaam mz eliki iinde, bilincimiz eliki iinde, karmaa
ve ztlklarla dolu. Bilincimiz dncenin rn. Dncemiz
nedenlere endekslenmi olduundan bilincimiz de nedenlere en
dekslenmi. Yaammzdaki elikiler, snrl lklar, ekilcilikler
kendi iindeki ztlklarla ortaya kan eitli sonular; bunlarn
hepsi nedenin hareketidir. Kii nedeni iradesi ile dzenli hayat
yaama arzusu ile sona erdirebilir mi? Kiinin hayatnn dzen
sizliini fark ederek dzenli hayat yaama arzusu nedensellik
zincirinin bir paras olduu iin bu mmkn deildir.
Dzen nedir? "Yanl " yapanlar engellemek amacyla eit
li deneyimlere, yarglara, gereksinmelere dayal bir yasa dzen
lemesi vardr. Toplumsal dzen, etik dzen, politik dzen bir ne
denden kaynaklanr. Yaam mzn dzensiz olmasnn ekilcilik
ten, kr krne kabul etmekten ve kr krne takip etmekten,
kendi isteklerimizi reddederek, bakalarnn isteklerini kabul
lenmekten kaynaklandn grebiliyor m uyuz? Ztlar arasnda
ki elikiler dzensizlik yaratr. nk bir dnce eklini d
zen olarak kabul ettiimizde zddn da dzensizlik olarak kabul
ederiz. Ztlarn nedeni yine kendi zddndadr. Nefret etmemek
isteyen ama nefret eden kiinin nefret etmeme istei de nefreti
nin sonucudur. Kii de nefret olmasayd zdd da olmayacakt.
Dnce karmaa yaratr. Dnce dnyada milliyetilik ve
dinsel inanlar yoluyla karmaa, dzensizlik yaran. Yahudi ' nin

74
inandna Arap inanmyor. Tm inanlar, doas blc, ayr
c olan dncenin aktiviteleridir. Kendisi para olan bir ey
birlii nasl getirebilir? Kendisi para olan bir ey btn nasl
grebilir? Kiinin bilinci tmyle dzensizlik halinde olduu
iin kii dzen isteyerek elikilerini sona erdirebileceini umut
eder. Ama dzeni arzu etme amac dzensizlikten domutur.
B u yzden dzen arzusu dzensizliin srmesini artrr. Politik,
dinsel ve dier alanlarda olan budur.
Tm insanlarda iddet vardr. iddetin nedeni temelde ben
merkezci dncedir. Karmzdaki kii de ben merkezci oldu
unda aramzda atma vardr. Kiinin deiik boyutlar deiik
fikirler ardna saklanr. Kii iddet kart bir idealist olabilir, bu
ideal uuruna alr ama bir sre sonda ideal daha nemli hale
gelir ve kii idealin ardnda saklanmaya balar ve kiinin ken
dinden ka yolu haline gelir. Kii daha iyi bir dnya yaratmak
adna, ideali uruna bakalarn ldrmeye balar. Dinlerde, mil
l iyeti likte olan budur.
Kii en nemli nedenlerden biri olan gvenlik ihtiyac iin
bir gurunun peinden gitmeyi seebilir. Gurusunun giydiklerini
giymesi, sylediklerini tekrar etmesi derinden duyduu gven
ihtiyacndandr. B ylece bir fikre, bir imaja yapr. Ama imaj,
fi kir, guru asla gven getirmez. nk kii kararsz ve karmaa
iindedir. Guru karmaa iinde olmadn syledii iin ona
inanr. Kiinin bu durumda psikolojik gveni bulup bulmadn
sorgulamas zekann rndr. Kii gven arzusunun gvenin
zdd olduunun farkna varr.
Sevginin bir nedeni var mdr? Zekann bir nedeni olmad
n syledik. Benim zekam , senin zekan yoktur. Zeka ktr. I
n olduu yerde benim m, senin n yoktur. Gne, senin
gnein ya da benim gneim deildir. Zeka n berrakldr.
Sevginin bir nedeni yoktur. Zekann da bir nedeni yoktur. O za
man sevgi ve zeka ancak. bir arada var olur. Kii eine ya da sev-

75
gilisine "seni seviyorum" dediinde ne demek ister? Kii tanr
y sevdiini syler ama sevdiini syledii tanr hakknda hibir
ey bilmez. nk bu "sevgide" korku vardr, gven ihtiyac
vardr, kiiyi tanmad bir eyi sevmeye zorlayan "kutsal" ki
taplar ve ar geleneksel basklar vardr. Bu yzden kii. tanrya
inanyorum, der. Kii gerek gvenin zekada olduunu kefetti
inde, sevginin tm nedenlerin tesinde olduunu kefettiinde
dzenin tm nedenlerin tesinde olduunu grr ve evren ken
disine al r. nk evren dzendir.
imdi zeki il ikinin ne olduunu sorgulayalm; dnce
imajlarnn ilikilerini deil. B eyinlerimiz mekaniktir. Mekanik
tir nk tekrara dayanr, asla zgr deildir, belirli alan iinde
devinir durur, ayn alann iinde bir keden teki keye gitti
inde zgr olduunu sanr, bu ke kapmacaya seim der ve bu
seimin zgrlk olduunu dnr. Kiinin beyni zaman iin
de geleneklerle, eitimsel koullanmayla, ekilcilikle, topluma
uyum salama yoluyla mekanik hale gelmitir. Kiinin beyninin
bir blm zgr olabilir ama bu blmden haberi yoktur. B u
yzden, benim b i r param zgrdr, demek anlamszdr. Gerek
olan beynin, mekanik, geleneksel, tekrara dayal, kaypak ve
adaptasyon yetenei ol.an snrl bir alanda faaliyet gsterdiidir.
Dncenin evi beynin fiziksel hcreleri iindedir.
Ben Hristiyan' m ya da Hristiyan deilim; Hindu'yum; ina
nyoru m ; inanlym; inanmyorum, gibi eyler sylendiinde
beyin mekanik hale gelmitir. Bun larn hepsi mekanik tekrarla
ra dayal ilemler. Yani bir tepkiye bir baka tepki gstermek.
Koullanm insan beyninin kendine zg suni mekanik zekas
vardr. Tpk bir bilgisayar gibi . Bu tanm s k sk kullanacaz:
Mekanik zeka. B i lgisayarn tpk bir beyin gibi alp alma
yacan aratrmak iin milyonlarca, m i lyarlarca dolar harcan
yor. Bellekten, bilgiden doan, beyinde depolanan dnce me
kaniktir. Kefetme kapasitesine sahip olsa bile mekaniktir. Ke-

76
fetme y aratmadan tmyle farkldr. Dnce farkl bir yaam,
farkl bir toplumsal dzen kefetmeye alyor ama dncenin
kefi olan toplumsal dzen yine de kannaa alan iindedir. So
ruyoruz: ilikilerimizi oluturan, hibir nedenden kaynaklanma
y an bir zeka mdr; imdiki mekanik ilikiler trnden olmayan
bir zeka?
likilerimiz mekanik, kiinin biyolojik drtleri olduu iin
onlar doyuru yor. Kii yalnzlktan ya da mutsuzluktan kamak
iin kendisini bu duygulardan kurtaracak kii aryor. Ya da biraz
daha rahat yaayabilmek iin ilikiye giriyor. Yani insan iliki
leri yakn ya da resmi daima bir nedene, bi r amaca dayanyor.
B inlerce yldr mekanik ilikiler srp gidiyor. Ama kadnla er
kek arasndaki sava hi bitmiyor. Bu tr dnce daima snrl
dr nk dnce aktivitesi snrldr. S nrlln olduu yerde
daima eliki vardr. Kiilerin farkl gruplara ait olduu her yer
de yalnzlk ve yaltlmlk vardr, yaltlmln olduu her
yerde de eliki vardr. B u bir yasadr. Dnce her zaman snr
l olduu iin daima kendini yaltr. Bu yzden ilikilerde dn
ce aktivitesinin olduu her yerde eliki de kanlmazdr. B u
gerei ltfen grn. B oanmalar, kavgalar, birbirinden nefret
etmek, kskanlk, bunlarn hepsini biliyorsunuz. Einiz sizi in
citmek istiyor, sizi kskanyor, siz de onu kskanyorsunuz. B un
lar hep mekanik tepkilerdir. likide dncenin tekrara dayanan
aktiviteleri daima eliki getirir. Bu bir gerektir. Bu gerei na
sl karlayacaksnz? Gerek u : Einizle kavga ediyorsunuz. O
sizden nefret ediyor, sizin mekanik tepkiniz de nefrete dayan
yor. Bu tepkileriniz beyninizde depolanm anlara dayanyor.
Tm dnceniz yaltlma srecine dayanyor. Siz de einiz de
yaltlma srecindesiniz ama ikiniz de bu yaltlmln farkn
da deilsiniz.
B u geree tepkiniz nedir? Bu gerek sizden farkl deil n
k siz bu gereksiniz. Nefret sizsiniz, yalmzlk sizsiniz, ama

77
szsnz. "Ne yapalm, hayat byle", diyebilirsiniz. ''karsz,
elikisiz bir iliki mmkn deil", diyebilirsiniz. Byle bir ya
am kabulleniyorsanz o da sizin seiminiz, sizin zevkiniz. Bey
niniz, gelenekleriniz ve alkanlklarnz bunlarn kanlmaz ol
duunu size sylyor. Ama byle bir kabullenmenin samal
n grdnz anda, dmann einiz deil kendiniz olduunun
farkna varyorsunuz.
Dman grdnz ve onun kendiniz olduunu kefettiniz.
Kolektif insan bilincini aratrdnzda "ben" dediiniz kendi
nizi bakalarndan ayrmann geleneksel kabulleniini gzleye
biliyor musunuz? Zekann ne olduunu anlama noktasna geldi
niz. Zekann da tpk sevgi gibi bir nedeni olmadn syledik.
Eer sevginin bir nedeni varsa o sevgi deildir. Eer, hkmet
seni nemli bir konuma getirdii iin ya da beni izlediin iin
zeki olduunu dnyorsan bu zeka deildir. Zekann nedeni
yoktur. Bu yzden kendine bir nedenle bakp bakmadn da
gr. Kendine nedensiz baktnda bir "ben" (bir neden sonu
ilikisi iinde zamann rettii kiilik) var m? .te ancak neden
siz bir bakla bir eyi sona erdirebilirs"iniz ve bu yepyeni bir g
rn balangcdr.

15 Temmuz 1 982
Saanen-svire

78
 Farkndaln I

nsann dnyada yaratt karmaaya, savalara ve tm kor

kun eylere bakn. B u , ne karamsar ne de iyimser bak as.
Yalnzca olan gereklere bakn. Grnen u ki, bu dnyada ba
r, dostluk ve efkat iinde yaamak mmkn deil. Kiinin
kendisiyle ve dnyayla bar iinde yaamas iin byk bir ze
kaya gereksinmesi var. Burada yalnzca bar kavramna sahip
olmaktan ve daha bar l bir dnyaya zlem duymaktan sz et
miyoruz, ki bu rahatlkla ot bir yaam anlamna da gelebilir.
Bylesine karmaann ve hakszlklarn hakim olduu bir dn
yada kiinin zihninde ve kalbinde kendisiyle bark yaamas
mmkn m ? Srekli bir eylere zlem duyulan, elikiler, re
kabet, taklit ve uyum salama abasyla dolu bir yaam deil;
nispeten doyuma ulam bir yaam deil; biraz an, biraz h-

79
ret, biraz maddi zenginlie u lalm bir yaam deil ama bar
n olduu bir yaam. Dinginliin, canlln onurla var olduu
bir yaam. B yle bir yaam olabilir mi?
Karmaann gbeinde yaayan bir insan byle bir soru so
rabilir mi? Darda grnen dnyadaki karmaay gzlemleme
de berrak olmalyz. Her sabah gazetelerde korkun eyler oku
yoruz. Uaklar dnyann bir ucundan dier ucuna olaanst
hzla -tekrar yakt almaya gereksinim duymakszn- gidebiliyor,
insanl birka saniyede yok edebilecek bombalar ve gazlan
tayabiliyorlar. Kii, insanln geldii bu noktay gzlediinde,
byle bir soru sormann gereksiz olduunu bile hissedebilir. Hi
sorunsuz. hibir bencillik olmadan, isel dinginlikle bu dnyada
yaamak nasl mmkn olabilir'? Bu konuda yalnzca szckle
re dayanarak konumak bir anlam lamaz. Ama tam bir dingin
lik boyutunda birbirimizle i letiim kurmak zekay gerektiriyor.
Zeka nedir? Zeka. illzyon olan , sahte olan, gerek olmaya
n grd halde ayn eylere devam etmek deildir. Zeka, bun
lar tmyle yaammzdan karmaktr. Zeka zt dnceleri
"zekice" maniple etmek deildir. Zeka dncen in tesindedir.
Barl bir yaam iin kii, dzensizliin nedenini aratr
mak zorundadr. Dzensizliin, karmaann birok nedeni var:
Doyuma u lama arzusu, doyuma u laamama endiesi, kiinin
syledikleriyle yaptklarnn tutarszl, bir eyleri bastrma ve
bir eyleri baarma abalar. Bu sonu gelmeyen abalarn kke
ninde tek bir neden var. B u neden, "ben" dediimiz, "ego" dedi
imiz dncenin oluturduu kiiliimizin ayrlk ve yaltl
mlk duygusudur. Hatta kiiliin kiilik deitirme abas bile
kii liin rndr. Kiilik kendisini lkesiyle zdeletirebilir.
Bu zdeletirme, kiiliin kendisini yceletirmesinden baka
bir ey deildir. Her birimiz bu yceletirmeyi farkl ekillerde
yaparz, sonra da karmaay doal olarak kabul ederiz.
Tm aktiviteleriniz dnceden kaynaklanr, dnce de bil-

80
gi ve deneyi m birikimi olan bellein tepkisinden baka bir ey
deildir. Tm ilikiler, tm keifler, tm teknolojik baarlar, ti
caret, sanat, politika dnce aktiviteleridir. Yarattmz tanr
lar ve trenler de dncenin rndr. Peki bilginin ve dn
cenin insanln yozlamasyla balants nedir?
nsan, bilim, psikoloj i , biyoloji, matematik vb. dnyasnda
mthi bir bilgi birikimine sahip ve bilgi araclyla ykselece
imizi, zgrleeceimizi, kendimizi dntreceimizi d
nyoruz. imdi bilginin yaammzdaki yerini sorgulayalm.
B ilgi bizi dntrd m? Daha iyiye gtrd m? B izi daha er
demli yapt m ? Adalet verdi mi? zgrlk verdi mi? B ilgi se
yahat ve iletiim konusunda bize zgrlk verdi. Daha iyi
renme sistemlerine sahip olduk. Daha gelikin bilgisayarlar ve
atom bombalar yapabiliyoruz. Ama bilgi bize adil, zgr ve
znde iyi bir yaam verdi mi?
zgrlk, adalet ve iyilik; bu ey, insanln uygarlk ta
rihi boyunca peinden kotuu ama zmn bulamad
soru -zellikle adalet. Ama bu dnyada adalet yok. Kimi zeki ki
mi deil; kimi gl kimi deil; kimi dnyay dolaarak nemli
insanlarla tanyor, kimi kk bir kasabann kk bir odasn
da mr boyu al yor. Adalet nerede? D aktiv itelerde mi? ki
mi babakan, kimi uluslararas bir irketin ba oluyor, kimi
mr boyu bir ii olarak kalyor. Dnyadaki dsal eitlik aba
lar adaleti getirebilecek mi? Yoksa adalet bunlardan baka bir
yerde mi?
Adalet btn olmak, entegre olmak, p aralanmam olmak,
onurlu olmak anlamna gelir. Bu da ancak kyaslamann olmad
yerde mmkndr. Ama daima kyaslyoruz. Daha iyi ev, da
ha iyi araba, daha iyi konum, daha fazla g vb. Kyas, bir l
m. lmn olduu yerde adalet olamaz. Taklidin, biimcili
in olduu yerde, ounluun doru dnd varsaylan yer
de adalet olamaz. Birilerinin peinden giderek, onl arn syledik-

81
lerini dinleyerek, gzellii, kaliteyi, derinl ii alglayamayz.
Bakalaryla yzeysel olarak hemfikir olabiliriz ama bu bizim
onlardan uzaklamamz engellemez. Adaletin tohumu anlay
mzn derinliinde yani iimizdedir.
Olduka tannm bir psikologla konuurken iyilik szc-'
n kullandmda dehete dt. Dedi ki; "Bu ok eski bir sz
ck, artk bu szc kullanmyoruz." Ama iyi lik gzel bir sz
ck. Peki i yilik ne? y i l i k ktnn zdd deildir. Eer ktnn
zdd olsayd , o zaman iyili in kklerinin ktle dayanmas
gerekirdi. Zdd olan her eyin kk zddndadr. yilik, kt de
diimiz eyle balantl deildir. Ondan tmyle ayr olan bir
eydir. yilie ktln zdd olarak dei l, olduu gibi bakmak
gerekir. yilik erdemli bir yaam yolu demektir. B ununla dinsel,
ahlaksal ve etik gibi erdem kavramlarn kastetmiyoruz. Doru
yu yanl gren , duyarlln koruyan ve bunlar annda gren
ve davnnan bir erdemden sz ediyoruz.
" zgrlk" szc karmak anlamlar tayor. zgrlu n
olduu yerde adalet vardr, iyi lik vardr. zgdk seme kapa
sitesi olarak tarif ediliyor. Kii istedii yere gidebildii , istedii
ii seebildii ve istediini yapabildii iin zgr olduunu d
nyor. Ama seim nerede, zgrlk nerede? Kim seiyor? Ve
niye kii semek zorunda? Psikolojik zgrln olduu yerde,
duygusal olmayan, objektif, kesin ve net dnebilme kapasite
sinin olduu yerde seime gereksinim yoktur. Karmaann ol
mad yerde sei m de yoktur.

zgrlk nedir? zgrlk koullanmann zdd deildir. y
le olsayd yalnzca bir eit ka biimi olacakt. zgrlk bir
eylerden kamak deildir. Bilgiyle koullanm bir beyin daima
snrldr. Daima cehaletin alannda dnce mekaniklii iinde
yaad iin zgrlk olamaz. Hepimiz eit eit korkular iin
de yayoruz: yarn korkusu, gemite olanlarn korkusu. Eer
bu korkulardan zgrlemenin araynda isek, zgrlk bir ne-

82
 denden kaynaklanyordur ve bu zgrlk deildir. Nedensel z
grlk zgrlk olamaz. zgrlk insan yaamnn bir boyutu
na ait deildir, yaamn tmn kapsar ve bir nedeni yoktur.
zntye de zgrle baktmz adan bakab i l iriz. Hepimiz
bir biimde ac ektik. ocuumuz ld, eimiz bizi terk elti, ar
kadalarmz arkamzdan vurdu, sevildik sevemedik, sevdik se
vi lnedik, bir inancn, bir idealin yllarca peinden gittik ve mey
vesini alamadk. znt, iinde gzellii de ac y da tar. Kimi
yle diyebilir: "Artk znti.ilerime bakmak bile istemiyorum,
yeterince ac ektim. Aclarm kabul ediyor ve kendi yoluma
gidiyorum ." Bu aclarla ba etmenin bir yolu ama sorunu z
mez. Ya da kii acy sembolize ederek bu sembole tapnr. H
ristiyanlkta yapld gibi ya da Hindularn ac lar karmaya yk
ledii gibi. Modern dnyada ise sorumlul uk, ana babalara, top
luma ya da genlere yk1enir. Aclarn bin bir eit aklamas
vardr. Ama aklamalar arlan azaltmaz, aclan geirmez.
Aclardan zgrlemek iin ideal bir yol kefetmi olabilirsi-
_ niz. Bu yol aclarnz geciktirebilir, sizi aclarnzdan ayrabilir
ama gerek olan acnn siz olduunuzdur. B unun anlamnn far
knda msnz? Hi kimse sizin aclarnzn nedeni deildir. o
cuunuz ld iin gzya dkmyorsunuz. ocuunuz, ei
niz iin gzya dkebilirsiniz ama bu acnn dsal ifadesidir.
Acnz o kiiye olan bamllnzn sonucudur. Onsuz bir hi
olacanz duygusunun acsdr bu. Acnn belirtilerine gre tep
ki gsteriyorsunuz, tepkiler sizi ynlendiriyor, asla sorunun k
kenine inmiyorsunuz. Eer sizi ilgilendiren acnn etkileriyse bir
ila alp kendinizi avutabilirsiniz. Acy yaratan ey zaman m
dr, psikolojik boyutta dncenin yaratt zaman m? Sorumu
anlyor musunuz?
rnein kii. olunu/kzn, kardeini, ein i , babasn kaybet
ti. Gittiler, asla dnmemek zere. Dnya yznden sil indiler.
phesiz onlarn bir baka boyutta yaadklarna dair bir inan

83
edinebilirsiniz. Ama onlar kaybettiniz. Piyanonun stne ya da
yatan ba ucuna resimlerini koyabilirsiniz. K iinin lleri ha
trlamas psikolojik zamandr; onlar nasl sevdiiniz, onlarn bi
zi nasl sevdii, bize ne kadar yardmc olduklar, yalnzlm
zn stn nasl rttkleri. Bu hatrlaylar zamann hareketidir.
Dn buradaydlar. bugn yoklar. Anlar beyinde bir kayt olu
turur. B u haurlamalar beyindeki kasetlerin tekrar tekrar dnme
sidir. Ormandaki yrylerimiz, cinsellii nasl yaadmz,
deiik paylatmz anlar, varlklarndan hissettiimiz rahatlk
bunlarn hepsi gitmitir ama kaset dnmeye devam eder. Kaset
bellektir ve bellek zamandr.
te bize ac ektiren bu bellektir. Dklen gzyalar kiinin
kendi yalnzlnadr. Peki kaydetmemek, kaset olutunnamak
mmkn mdr? Bu ok ciddi bir sorundur. Dn sabah gnein
douunu seyretmi olabilirsiniz. S ar klarn aalarn yap
raklarna yansttn grm olabilirsiniz, bahenizin imenle
rinde ilk olumaya balayan glgelerin zevkine vann olabilir
siniz. Bu nefis gn doumu beyninizde kayda geer. Kii, ken
disine bu son derece haz veren grnty kayda geirmitir ve
bu kayt teyp kaseti gibi tekrar tekrar alar. Psikolojik zamann
z budur. Peki hi kaydetmemek mmkn mdr? B ugn gn
doumuna bakarken tm farkndalnz ona verirseniz, sar
n imenlerdeki glgelerini dikkatle gzlemlerseniz an bellee
yerlemez. Bir eye tm farkndalkla bakldnda kayt olmaz.
Farkndaln tm kaydetme mekanizmasn iptal eder.
Zaman ve dnce acnn kaynadr. Anlar ve zaman kiinin
yaamnn merkezi olduunda, kii anlarla yaadnda anlara
dnerek gzya dker. Her an anda yaanrsa anlara dnlemez.
"Keke o burada olsayd, bu gzellii grebilseydi", dn
cesi ona ac verir. Cinsel anlar iin de bu byle; resim olutur
mak ve resim hakknda dnmek. Tm bunlar bellek, dnce
ve zamann rndr. Psikoloj ik zaman ve dnceyi nasl dur-

84
durabiliriz sorusu yanl bir sorudur. Kii bu gerei kendi gz
lemiyle ve berrak bir alglamayla kavradnda, bu acnn da so
nu olur.
Psikolojik kayt olmakszn bylesine bir farkndalkla yaa
mak mmkn m? Yalnzca farkndaln olmad yerde kayt
vardr. Kii, "Olumu/kzm, eimi, kardeimi tanyorum", de
diinde farkndalktan kmtr.
Onlara almtr. Onlarn ne syleyeceini biliyordur. n
k ayn eyleri hep sylemilerdir. Kii, "Eimi tanyorum", de
diinde onu gerekten tanmyor demektir. nk yaayan bir
eyi tmyle tanmak mmkn deildir. Ancak l bir eyi, l
bir any bilebilirsiniz.
Kii bylesine bir farkndalkta olduunda ac tmyle fark
l bir anlam kazanr. Acdan renilecek bir ey yoktur. S adece
sonu vard r. A cnn bittii yerde sevgi vardr. Kii bir bakasn
nasl sevebilir? Kiinin tm yaam anlardan oluuyorsa, duvar
da resimler hala aslysa kii bu anlarn girdab iinde bir ba
kasn nasl sevebilir? Acnn sonu sevginin balangcdr.
Bir retmen rencileriyle her sabah iyilik, gzellik ve sev
ginin doas zerine konuuyordu. Bir sabah, tam konumasna
balarken, pencere pervazna bir ku kondu. Bir sre akd ve
utu. retmen rencilerine yle dedi: "Bu sabahki konuma
sona erdi."
4 Eyll 1 982
Brockwood Park-ngiltere

85
 IKAN KTAPLAR
RUHUN YASALARI
TANRI LE SOHBET 1
TANRI LE SOHBET 2
TANRI iLE SOHBET 3
TEMBELiN AYDINLANMA REHBERi
HA YAL M HENDlSLlGI
DAKKALIK MEDTASYON
ELLERiNZN YLETRiCi GC
SESSIZLIGl DNLEMEK
NSEZ
IK ELLER
B LNALTI N I N GC
DRT ANLAMA
PRATiK BiLiN
PLEIADES GRETILERI 1
PLEIADES GRETlLERl 2
USTACA SEVMEK
YENi BR BALANGI
FENG SHUI
DNGiN SAVAI
RUHLAR TESADF SEVER
SAYILARDA SAKLI YAAMINIZ
KARANLIKTAN AYDINLIGA
YAA M I N IZDA FENG SHUI
B E ELEMENT
KAHUNA IFAClLIGl
1-IA YV ANLARIN GZEML GLER
iSEL HARTALAR VE KILAVUZ IIKLAR
CNSEL YAKLAIMLAR
B TKiLER i N GiZEMLi GC
RUHUN ANATOMiSi
RUH ELERiNi NASIL BULDULAR
USTALIK

Kurald Ya)'tnfar'ndan kan R uhsal Geliim Kitaplar

HARLEY'LE GELEN TANRI
HiPNOZ V E MEDTASYON
KOZMK POSTACI -ZAMAN KAYMASI
 Kitaplarmz kolayca ve uygun fiyatlarla edinmek ister misi niz?

Pein allarda %20 indirimden yararlanyorsunuz

Vadeli allarnz ise kitaplarn st fiyat zerinden

Siparileriniz en ge on gn iinde posta/kargoya veriliyor

10 milyon TL ve zerindeki siparilerinizde posta/kargo creti

demenize gerek yok. Bu masraf yaynevimiz stleniyor

demelerinizi kredi kart ile yapabiliyorsunuz

Btn yapacanz aadaki adresten bir sipari formu istemek

Hepsi bu !

lesi Yaynclk
Alemdar Mah. aaleme Sok. Frahan No: 30 Ka: 2 Caalolu/ISTANBUL
Tel: 0.2 12.5 1 3 81 57 Faks: 0.2 12.5 1 1 62 52
kuraldisifii)kuraldisi.com
 K TA B E U

R rt k a r a d m t m k i t a p l a r, C D u e
ka s e t l e r K u ra l d K i t a b e u i ' n d e .

oo uarwa occ!kOoaMil [f'te!k

(1{ oo w a (fil a a rK a u @oo a
oc al)rru@

Cuferaa Mah. Mhrdar Cad. 59/l KadkylSTANBUL

Bilgi iin: O 216 380 29 24
 NLP
NEURO LINGUISTIC PROGRAMMING

ve

WO R KS H O P
DENEYMSEL FARKINDALIK ALIMASI
ZG VEN I N IZI GELiTi RMEK

i LiKi (KADI N-E RKEK)

KEN D i N iZ VE BAKALARIYLA i L ETiiM

KEN DiN OLMAK

OC U G U N UZU N ZG VE N I N I G E L iTi RMEK

(AN N E- BABA-OCU K SAGLIKLI i L ETiiM)

Y nete n: N L GN
Dzenleyen
KURALDII EGTM & DANIMANLIK
Sinan Ercan Cd. No:34/33 Erenky IST Tel: 0.21 6. 380 2 9 24

Faks: 0.2 1 6. 4 1 0 52 99
email: kurakjs@kuraldisi com
 N LP
!\JEURO LINGUISTIC PROGRAMMING

Her eyin kmdiliinden yerli yerine oturduu, ilerinizin beklediinizin tesinde bir

kolaylkla yoluna girdii "ansl" anlarnz oldu mu? i ya da zel yaamnzda. ilk tan

n7. anda iinizin snd kiiler, iletiimde frekanslarnzn tuttuu anlar oldu mu?

NLP bu tesadli anlarn ardnda yatan dinamii inceleme ve uygulama bilimidir.

N LP bu anlarn sizin seiminiz dorulusunda bil i nli olarak yaralmasn bi
limidir.

NLP GRENMEK SZE N E KAZANDIRACAKTIR?

i, sosyal ve zel ilikilerinizde istediiniz sonulan yaratmakla biiyk admlar
atacaksnz.

Kendinizin ve hak:larnn dnce srelerini anlayabilecek ve bakalarnn

zihinsel stratejilerini kolaylkla zmleyebileceksiniz.

Fi!,.irlcrinizi net ve anlalr hir ek:ldc karnzdakine aktarabileccksin .

Bakalarnn sizi nasl algladnn ve en nemlisi ke.mlinizi nasl ifade

eiinizin farkndaln kazanacaksnz.

Gnlk yaamnzda NLP tekniklerini kullanarak yaamnz dha kaliteli

hale getireceksini.

NLP tekniklerinin renilmesi ve uygulanmas kolay, yar.tt sonular

glil olduu iin sonular annda greceksiniz.

NLP. iletiim kumay arzuladnz her insann kendine zg dilini anlama ve o ki-

yle .cndi anld bireysel di lde iletiim kurabilme sanatdr.

Edilgen inann yaam esadiinere baldr.

Etkin insan Y:J>i<Ullln kendisi belirler.

Edilgen insn iin anlalmak nemlidir.

Etkin insan i;in unlamak nemlidir.

Edilgen insan "Kimse beni anlamyor" der.

Eki ins:t11 "Seni anlyorum" der.

NLP. "etkin insan olmak" sanadr.

 OZGVENINIZI GELiTiRMEK

Kendi davran kalplannzn farknda olmak ve bakalarnn zerindeki

etkiyi gzlemleyebilmek.

Otomatikman tepkilerinizin farknda olarak, tepkilerinizi yerinde ve

zamannda gstenne yetisi kazanmak.

iletiimin deiik yollann bilinlice deneyimlemek.

elikilerle yzleebilmek.

Kontrolc bask ve otoriteyi reddedebilmek.

Duygulannz itenlikle ifade edebilmek ve bakalannn duygulanna

salkl tepkiler verebilmek.

Empati gelitinnek.

Gerekten "hakl" olduunuz durumlarda, ounluk size kar olsa bile

etkin olabilmek.

Tepkiselliiniz y\izilnden "h akl " iken "haksz" konuma dmemeyi

renmek.

Olumlu "feedback" verebi lme k .

llk kez karlanz insanlarla "merhaba" dedikten sonra iletiim

kurabilmek.

"Hayr" demek istediinizde "hayr" diyebilmek.

"Evet" demek istediinizde "evet" diyebilmek.

Grup dinamii oyunlan i le ;:gUveninizi sre iinde kazanaca nz bu bireysel

ge l iim workshopu, bir deneyimsel farkndalk alna.dr.
 ILIKJ (KA.DIN - ERKEK)

BEKARSA NIZ:

Bu kez farkl olacak diye baladnz ilikilerinizin sonu hep hsran m

oluyor'!

Kar cinsle iletiim kurmakta glUk ekiyor musunuz?

Kadnlar/erkekleri anlamak mmkn deil diye mi dnyorsunuz?

Ak. tutku. al.kanlk ve sevgi ansndaki fark biliyor musunuz?

Kadnl;r/crkckler konusunda anssz olduunuzu mu dilntiyorsunuz'!

Gemi ilikilerinizdeki partmrleriizin hep ortak 1.ellikleri var m?

EVLi Y /\ Dl\ B i RLKTEYSENZ:

Einizle/sevgilinizle birlikteliiniz monotonlat m?

Partneriniz tarafndan anhlmadz m dnyorsunuz?

Partneriniz yaamnzd bir boluk mu dolduruyor?

.. Mullu a.k yoktur" szne inanyor musunuz?

Birlikteliin temeli olarak grdnz eylerin her insan iin farkl

olduunu hi dndnz m?

Evlilik/birliktelik iinde yalnzlk duyuyonnusunuz?

ZETLE:

Sevgiyi yaamanz engelleyen eyin. taklan maskeler, benimsenen roller

ve imajlar olduunu bil iyor musunuz?

Siz kar cins olsaydnz, kendinizi e ya da sevgili olarak seer miydiniz?

Bir kadnla bir erkein ilikiyi balatmas kolaydr. Sorunlar i likiyi

srdiireke kar. nk karakter. kiilik ve gereksinim farkllklar zaman

iinde sonn yaratr.

Salkl birliktelik bilgi, bilin ve emek ister.

Bak ac;nz deitirmeye hazrsanz ve ilikilerinizde kendiniz olmaya

ccsarciniz varsa bu workshopa kalnaya d hazrsnz demektir.

 KENDINtz VE BAKPLARIYLA iLETiiM

NEDEN baz insanlara annda kannz kaynyor ama en sevdiiniz

arkadanzn arkada ilk anmanzda sizi rahatsz ediyor?* NEDEN bir

ocuunuza kendinizi yakn hissederken dierine ayn duyguyu

hissedemiyorsunuz?

NEDEN i l k bakta ak olduunuz insan bir sre sonra. sizi ilk anda eken

zellikleri yznden itici hale geliyor: bonkrl msritlik. nhatl

sorumsuzluk. kendine g!lveni ukalalk oluyor?

NEDEN baka irkette alrken bin bir zahmetle kadronuza aldnz eleman.

imdi size hibir ie yaramad duygusunu veriyor?

NEDEN yllardr en derin srlarnz paylanz dostunuzla artk iletiimin

koptuunu hissediyorsunuz?

NEDEN'! NEDEN? NEDEN?

i. ak ve arkada!jlk boyutlannda ilikiyi balatmann ne denli zor olduunu herke.

deney imlemitir.

Diyelim ki siz ok kol.y balatyorsunuz. Ya stirdnnesi?

Evet; salkl bir iletiim iin karaker (doutan getirdiimiz) ve kiilik. (aile. okul.

evre vb. etkisiyle sonradan edindiimiz) uyumu son derc<.:e nemlidir.

zetle: salkl bir i, evlilik-birliktelik ve arkadalk i l ikisi oluturmak zordur.

Ama bu ilikiyi oluturamamann ar bir bedeli var: yanl anlalmak. anlalmamak.

aldatlmak. baanszlk ve YALNIZLIK.

Anlalmamaktan m ikayetisiniz?

Siz hi bakalarn anlamay denediniz mi?

Y a onlarn bak asndan gnneyi?

Bu workshopa katln ya da katlmayn: seim sizin.

Tpk yaamnz bakalarnn eline teslim etmekle. yilam geminizin kapun ol
mak arasnda yapz seim gibi. mucizeleri bekleyin! Ya da mucizeleri yarat n!
 KENDiN OUVW<

Fiziksel. duygusal. zihinsel ve ruhsal boyutlaryla insan bir btndr. Bu boyutlar

dan sadece brindc bile dengeyi salyanaz.sa mutsuz olur ... Mutsuzluunun nedeninin

de kendisini tananaktan kaynaklandn rarkna vamaz. insan, yaam boyunca

karsna kan olaylar. ins:nlar, koullar sayesinde deneyimler kazanarak kendini tam

na (olgunlun) yolunda ilerler. Yallarn. "imdi bildiklerimi keke genlik yllarnda

tilseydin'" diye yakndklarn dym:. Bu. onlarn eer yaamlarn yeni batan yaama
imkan <>ls:yd tc-rcihlerini farkl ekillerde yapacaklarnn gstergesidir.

Yani kendini tanmann tolgnlamann) bedeli uzun yllar, hal.ta tm bir mrdr.

Uzun nriln hile olgunlaay garanrilenedii s k a grlen bir gerek. insanlar beden

sel yetikinlie zamanla ulayorlar ama ya ruhsal yetikinlie?

Kendini t:una workshopu 80 saate sdrlm . . llaya zet Paommas"dr.
nsan bilincde ve bilinaltnch var olanlar drt maddeye ayrabiliriz.

1 . B i reyin hem kendisinin hem huk:larnn bildii eyler.

2. Kendisinin bildii :n a bakalarn bilmedii eyler.
3. Kendisinin farknda oln:d am: bakalarnn farknd olduu eyler.
4. Ne ke ndi sinin ne de bakal:rn farknda olduu eyler
(olumlu ya d: olumsuz)

te. uygulamal 1.ihinsel, duygusal ve ruhsal egzcrsi1Jer dizisinden ol<n works

hop, ii:cllikle 3. mddenin ou ile 4. mmldcnin bir ksmn bireyin bilincine kamny
; m l y ur.
insanlara Kcndini7. t:yor musunuz?'" diye sorduumuzda ounun verecei ya

m genellikle. '" tabi i ki t:nyoum" olur. Oysu '"tanmak'" kavram ile knstedil:n, sadece

1. ve 2. aJdclcrdir.
Yllar sora birikmi Kckc"lcri niz olmamas iin,

/\ m al hir yaam iin ,

Dah: nbjckrif. utarl ve isabetli ya seenekleri iin.

Tepkisel .lcil c k sc l. duygusal deil duyarl bir insan olmak iin,

Kendinizle h:n. k olmak. kendin i zi olduunuz gibi evmeyi renmek iin;

r:ndiklcrinizi ya:ua ge i ncye k:rnrlys:nz bu ,:almaya k;tln.

ilnk deerlisiniz.
 OCUGUNUZUN ZGvENINI GELJT1RMEK
(ANNE-BABA-OCUK SAGLJKIJ ILETlIM)
Anne bahalar ocuunuz drt-sekiz yalarnda ise ve ocuunuzu salkl bir birey

olurak yeti tirmek istiyorsanz bu workshop sizin iin.

ocuunuzla birlikte katlacanz bu almada kitaplarn si7.e retemediini uy

gulamal olarak reneceksiniz. Kazanacaklarnz:

Anne baba olarak kendinizi yeterli hissetmenin hazz.

ocuunuzun zgUvenindc byak art.

ocuunuzun yana ve geliimine en uygun salkl tepkiyi verebilmek.

ocuunuza gerek sevgi ve disiplini fedakarlk yapmadan verebilmek.

ocuunuzla aranzdaki doal yaknlama.

ocuunuzu korkuyla deil, sevgi ve gvenle ynlendirmek.

ocuunuza deerlilik ve yeterlilik duygusunu kazandrmak.

Anne baba olarak deerli ve yeterli olduunuzu bilmek.

ocuunuzla niceliksel deil. niteliksel zaman paylamak ve yaratc

paylamdan (ocuk ve anne baba) haz almak.

Ailenizin dier yeleriyle salkl iletiimi gelitirmek.

Anne-baba-ocuk arasndaki farkllklar kiisel baarszlk olar.k deil, doal

farkllklar olarak alglamak.

Anne babalann bireysel deneyimlerini paylaacaklar giiven. sayg ve sevgiye daya-

l bu gelitirici ortamda bilinli anne baba olarak ocuk yetitirmenin hazzn ve doyu-

munu yaayn.

Her canl dourur. Dourmak. iin en kolay yan. Ya sonras? Bilgi. bilin<; ve dene

yim grev duygusundan hazza doru giden yolun yap talardr. Gelecein salkl an

ne babalarn yetitirmek. sizinle balyor. Kendi anne babanzla deil.

 K UR ALDII
H PN O M EDT ASYON VE MOTVASYON KASETLER
HazrlaJan: Nil Gn

H PO MEDTASYON SERS
1 . akra
2. Stres
3. Sigaray B rakmak
4. Sal k l Zayflamak
5. Salkl Hamilelik ve Doum
6 . Snav Stresini Yenmek

7-8. NLP - Zihninizi Kullanma K lavuzu

MOTVASYON SERS
9. Kendi n izle Yzlein Yaam Cesurlar Sever
1 0. O l umlu Dncenin Gc
1 1 . Re.ldcdi lne Korkunuzu An
1 2. Yaam Ertelemey i n ! Hemen imdi !
1 3. M u t l u l u k iinizde Balar
1 4. M utluluk B ir Seimdir
1 5. Salkl Besleni n , ncelin, Metabolizmanz Canlandrn!
1 6. Cesaretsizliin izi Yenin
1 7. zgvcninizi Gelitirin

I KACAK KASETLER
Mutlu il't Olabilmek
Stresi K endi Yararnza K u l lann
Al kan l klarnz Deitirin
Ama Belirlemenin Gc
ocuunuzun zgvenii Gelitirmenin Biiyiis

Genel l>tm
Tel: 0.2 1 2.s u 57 Faks: 0.212.s 62 52