Professional Documents
Culture Documents
contentioso animo
ingenioque exhibendo
Huic columnae cuiusdam basi sive pedi illarum Musarum novem effigies
insculptae sunt maximaque arte effictae: quarum enim Melpomene illa sedens
atque personam quandam tenens effingitur tragicam, Euterpe vero manu laeva
sua duas retinet tibias, dum dea alia eique ultimae proxima, magna quae in
cithara innititur, Erato illa fingi videtur. Calliope autem illa, in petra sive saxo
quodam sedens, pugillares sive tabellas sustinere creditur.
1
Notandum enim est (oportet sciatis)
hoc toreuma rarissimum inter ea
omnes universas singulasque Musas
praebentia numerari posse.
Quod autem ad Musas attinet illas, hoc
est dicendum, temporibus eis, quibus
Helenismus, quem vocant, floruit
viguitque, earum cultum
observantionemque adeo esse
vulgatum, ut nova deabus eis sint
tributa officia et virtutes: civitates
enim Graecae, tam veteres quam
recentissimae conditae cum fuerint, maximam iuvenum institutioni et artium
omnium eruditioni usque eo operam dederunt, quo de cultu hominum
honorando maxime inter se rixaverint et certaverint.
Nihil enim mirum si Ptolomaeus ille rex, qui inde ab anno 323 ad annum usque
283 aut 282 regnavit et rerum est potitus, Bibliothecam illam Alexandrinam
conditurus non solum eam Musis illis deabus consecraverit, sed etiam poetica
instituenda decreverit certamina in Musarum earum necnon Apollinis dei
honorem destinata.
2
Quo autem a Marsya illo instrumento musico forte reperto, qua erat artis
musicae peritia praeditus atque studio tibiae illius canendae necnon animi
audacia ellatus, illud mente animoque suo delirans concepit consilium, ut
Apollinem deum in singulare provocaret certamen musicum, alter tibia Graeca,
alter vero cithara canentes celebrandum.
Cuius enim certaminis iudices illas fuisse narrant Musas novem (quarum duae
hoc in craterae scaenula ostenduntur), eo autem modo ut Marsyam devictum et
inferiorem e pugna evasurum decreverint deae. Qua enim Musarum sententia
ellata edictaque, Apollo deus crudelissimas a Marsya de eius superbia
confidentia arrogantiaque multa poenas dandas exigere eo maturavit pacto,
quo ei de arbore quadam puniendo pendenti atrocissima ratione pellem eius e
vivo anhelantique corpore (horribile visu!) evellerit totam.
3
De Bacchi illius effigie dei (Marmoreum caput. Romanum exemplar annis
120-140 p. Ch. n. effictum- germanum imitans Graecum signum idque ad
annos 150-100 a. Ch. n. pertinens. Romae repertum. Exhibitionis in indice
numero 53 signatum).
4
imaginem facile credat, neque masculinam, dummodo maxillam illam sat
quadratam robustamque atque consertissimam eam superciliorum compaginem
accuratius quispiam non aspiciat animadvertatque.
Illud quoque his addere iuvat, caput enim hoc, alio cum tempore occasioneque
atque corporis truncum separatumque omnino ab eo esset confectum,
inserendum cavo corporis cuidam addendumque eo pacto fuisse destinatum, quo
in figuris vestitis potius faciliusque quam in nudis effingendis vestituum rugae
fictae iuncturam commisuramque ut quodammodo operirent valere credantur.
5
Agitur ergo de fabula et antiquissima et vulgatissima, unde Euripides ille tragicus
poeta ad tragoediam componendam eius postremam argumentum deprompsisse
fertur, qua noster primum ex Bacchi festivalibus dramaticis Vrbis anno 405 a. Ch.
n. celebratis reportavit praemium, uno autem anno post auctorem mortuum quod
factum fuisse constat.
Haec autem fabula apud Higinium illum in suo opere de Fabulis his describitur
verbis:
XCVIII. IPHIGENIA.
Agamemnon cum Menelao fratre +Asiae delectis ducibus Helenam uxorem Menelai
quam Alexander Paris auexerat repetitum ad Troiam cum uenirent, in Aulide
tempestas eos ira Dianae retinebat, quod Agamemnon in uenando ceruam eius
uiolauit superbiusque in Dianam est locutus.
Is cum haruspices conuocasset et Calchas se respondisset aliter expiare non posse nisi
Iphigeniam filiam Agamemnonis immolasset, re audita Agamemnon recusare coepit.
Tunc Vlixes eum consiliis ad rem pulchram transtulit; idem Vlixes cum Diomede ad
Iphigeniam missus est adducendam, qui cum ad Clytaemnestram matrem eius
uenisset, ementitur Vlixes eam Achilli in coniugium dari.
Quam cum in Aulidem adduxisset et parens eam immolare uellet, Diana uirginem
miserata est et caliginem eis obiecit ceruamque pro ea supposuit, Iphigeniamque per
nubes in terram Tauricam detulit ibique templi sui sacerdotem fecit.
6
monstrantur, quorum tunicae albae umbellae instar sursumque sublatae,
histrionum penes, loris quibusdam cruribus affixi, in publicum ederentur
conspectum.
Ceterum hereditate accepimus histriones comicos tunc temporis
nuncupari. Comicos autem scriptores eosque magni ponderis nec infimae farinae
ex Athenis esse exortos et oriundos sat constat, quos inter Aristophanus ille (annis
450-388 a. Ch. n.) et Menander (a. 342-290 a. Ch. n.) magna claruerunt fama.
Notandum autem est eorum actorum vim haud parvam comicam e vestimentis illis
mira quadam ratione compositis fartisque hordaceis inflatis esse repetendam,
quibus illi satyrorum simulati personis eis obscenis lascivisque incedunt gestibus
incessionibusque, quibus excitari spectatorum animos atque eorum risum moveri
studeant.
Qua autem in cratera illam depictam scaenulam deproptam esse ex cuiusdam
notissimae comoediae argumento nobis perditae facile fingendum est, utpote quod
pater quidam filium suum eumque ganeae et Veneri totum pronum datumque ex
licentioso quodam festo inmoderatoque nimis detrahere et summis viribus
brachioque eius compresso secernere conari videtur.
7
De bello sive de arte apud Graecos pugnandi
8
rotundisque scutis Gorgonarum effigie inmanium medio in emblemate ficta
exornatis- onusti omniaque gestantes arma proficisci videntur.
Ansgarius Legionensis
ex exhibitionis AGONIS () operis illius fundati c.n. CAIXAFORVM
indice commentarios in Latinum convertit sermonem.
I: Artes
Graeci non solum de viribus corporis certabant, ut modo in parte priore
exhibitionis vidistis, sed etiam certamina instituerunt de ingenio exhibendo in
teatro seu in ludis scaenicis et in arte musica.
Hae artes erant sub tutela Dionysii Apollinisque. Qua de causa haec pars exibitionis
ad artes dicata initium capit ab imaginibus Dionysii et Apollinis. Dionysius effingit
ludos scaenicos/ theatrum et Apollo effingit artem musicam et poeticam. Invicem
hi dei exprimunt duas species/duos modos naturae rerum atque hominis:
Dionysius est deus affectuum vel motuum animi et Apollo est deus mentis atque
rationis. Tales species/tales modos in omnibus operibus ab hominibus confectis
nos possumus videre.
1. In illa cratera campanae forma atque figuris rubris exornata illustratur fabula
clarissima de certamine musico inter Marsyam satyrum at Apollinem deum. In hoc
certamine non solum disputandum erat de virtute eorum, sed potissimum de ipsis
instrumentis musicis.
9
Quid decreverunt deae: Quis fuit superior et quis inferior in certamine?
Musae decreverunt Apollinem superiorem fuisse atque Marsyam devictum.
Quo modo Apollo superbiam et arrogantiam Marsyae punivit?
Apollo eum de arbore pependit et totam eius pellem e corpore vivo evellit.
Huic basi/ toreumati insculptae sunt effigies novem dearum Musarum. Notandum
est hoc rarissimum esse. Omnes universae singulaeque Musae in uno ipso opere
effinguntur.
Quo modo Melpomene, dea tragoediae, effingitur?
Sedens et tenens personam tragicam.
Quid retinet manu laeva Euterpe?
Retinet duas tibias.
Alia Musa quae proxima ei ultimae stat, ubi innititur?
In magna cithara innititur.
II: Bellum
1. Hic videmus armaturam qua instruebatur pedes Graecus qui Graeco sermone
hoplites appellatur. Arma ex aere facta sunt et satis gravia. Sine dubio pugnae erant
vehementes sed breves ponderis armorum atque caloris ob causam.
Videamus quo modo hoplites de ictibus hostis corpus defenderet suum.
Galea Corinthia quam vocant. Tegebat plerumque partem capitis, faciem et nasum.
10
Quod magnum incommodum putatis eam afferre?
Aures quoque tegebat, id quod impediebat iussa ducis vel monita commilitonum
bene audiri.
Thorax aeratus: pectus atque dorsum tegebat. Duae dimidiae partes iunguntur in
umeris et in lateribus corrigiis ex corio factis.
Ocreae tibiam tegebant. Vinciebantur parti posteriori cruris.
Cum primum heros Graecus oculos pulchritudinemque eius reginae vidit, amore
captus est.
Multae sunt et fuerunt interpretationes fabularum mythologicarum. Sunt qui
dicant hunc casum certamen /pugnam inter ipsos affectus animi Achillei
significare, id est, fides erga socios eius Graecos et amor repentinus vehemensque
erga Penthesileam.
Salvator Bernet
ad lustrationem faciendam commentarios eorumque quaestiunculas Latino paravit sermone.
11