mmmm mmmm

SEBL YAYINLARI Nu: 163

DZG: UKAZ
BASKI-CLD: hlas Gazetecilik A..
Tel: 0212 454 30 00
KAPAK: Ali hsan BAHADIR
YAYINA HAZIRLAYAN: Ali hsan BAHADIR

Copyright SEBL YAYINEV

ISBN 978-975-580-062-2 (cilt-1)
ISBN 978-975-580-061-5 (tk.nu)

1. BASIM - 1993

STANBUL
2015
 KADR MISIROLU

GEM
GN
ELERKEN
I
DRDNC BASIM

SEBL YAYINEV
Tunusba Cad. Nu: 16 Doanclar
SKDAR-STANBUL
Tel: 0216 553 51 51
www.sebilyayinevi.com
 MELLFN (YAZARIN) YAYINLANMI ESERLER
OSMANLI TRH c.II (2014)
OSMANLI TRH c.I (2013)
PR RES (Trih Roman) (2012)
MUHTASAR SLM TARH, C. III (2012)
TARHTEN GNMZE TAHRF HAREKETLER, C.1II (2012)
ZORAK S, EHZDE BYEZD (Trih Roman) (2012)
TARHTEN GNMZE TAHRF HAREKETLER, C. II (2011)
MMAR SNAN (Trih Roman) (2011)
MUHTASAR SLM TARH. C. II (2010)
TARHTEN GNMZE TAHRF HAREKETLER, C. I (2010)
MUHTASAR SLM TARH, C. I (2009)
SOKOLLU MEHMED PAA (Trih Roman) (2009)
BARBAROS HAYREDDN PAA (Trih Roman) (2009)
SLM DNYA GR (2008)
MAKBUL VE MAKTUL BRAHM PAA (Trih Roman) (2008)
VEL BYEZDN BEDDUSI (Trih Roman) (2008)
BR MAZLM PADAH SULTAN ABDLHAMD (2007)
CEM SULTANTN PAPAANI (Trih Roman) (2006)
BR MAZLM PADAH SULTAN ABDLAZZ (2006)
ZAANOS PAA (Trih Roman) (2006)
BR MAZLM PADAH SULTAN VAHDEDDN (2005)
HAYAT FELSEFES YAHUD YAAMAK SANATI (2005)
DZMECE MUSTAFA (Trih Roman) (2005)
KAVUKLU HTLLC (Trih Roman) (2005)
THAFLI FIKRALAR (2005)
FLSTN DRAMININ DNDRDKLER (2004)
GURBET NDE GURBET (2004)
HLFET AHSYET(1995)
IKLAR LMEZ!.. (1994)
GEM GN ELERKEN C. 1 (Htrt) (1993)
GEM GN ELERKEN C. II (Htrt) (1995)
BN UYDURMA KELMEY BOYKOT (1993)
SLM YAZISINA DR (1993)
STD NECP FZILA DR (1993)
GEM VE GELECE LE HLFET (1993)
CEMRE (iir) (1992)
HCRET (Htrt) (1990)
SLMCI GENLN EL KTABI (1981)
KANLI DN (Trih Roman) (1972)
UZUNCA SEVNDK (Trih Roman) (1973)
KIRIK KILI (Trih Roman) (1973)
AL KR BEY (1978)
LOZAN ZAFER M, HEZMET M? C. 1 (1965)
LOZAN ZAFER M, HEZMET M? C. II (1974)
LOZAN ZAFER M, HEZMET M? C 111(1977)
OSMANOULLARININ DRAMI (1974)
MUSUL MESELES ve IRAK TRKLER (1972)
MOSKOF MEZLM (1970)
AMERKA'DA ZENC MSLMANLIK HAREKET (1967)
KURTULU SAVAINDA SARIKLI MCHDLER (1967)
YUNAN MEZLM (TRK'N SYAH KTAB) (1966)
MACAR HTLL (1966)
 THAF

Hayatta ektiim her ileyi benimle birlikte iktiham etmi

(gslemi) bedenimi emzirememi olmasna mukabil ru
humu, peteini dolduran mbrek bir an ihtiras ve mu
habbetiyle beslemi veliye anam,
HACI SRYE MISIROLU 'nun
Rahmetle ydna vesile olmas dilei ile...
 NDEKLER

N S Z .................................................................................................. 9

BRNC BLM
AKAABAT

A - DODUUM MUHT VE LEM ........................................ 13

a-D O D U U M M UHT.................................................. 13
b - lL E M .............................................................................. 35
B - OCUKLUK YILLARIM.......................................................... 44
a-A K A A B A T MERKEZ LK MEKTEB................... 44
b -A K A A B A T ORTA MEKTEB.................................. 55

KNC BLM
TRABZON VE TRABZON LSES YILLARI

A -T R A B Z O N ................................................................................... 71
B - TRABZON LSES YILLARI................................................... 80

NC BLM
NVERSTE YILLARIM

A - HUKUK FAKLTES................................................................ 115

B - TRABZON LSELERNDEN YETENLER DERNE... 127
C - YURTULUK ve FKR FAALYETLERM........................ 133
D - SNMEZ RKET NASIL K URULDU................................ 182
E - 27 MAYIS HTLL NCES................................................ 196
 "zerime o kadar bel dkld ki, onlar aydnlk
gndzler zerine dklse gece olurdu!..

Hz. Ftma
(radyallahuanha)
 Talihsiz bir deh
D E D E M PAA E F E N D
(1887 - 1929)
 9

NSZ

tralar, ahs bir mcera gibi grnseler de fikr, i

H timi ve siyas vukuat ve eraitin lykyle anlalp

deerlendirilmesinde en ehemmiyetli unsurlardr. Bu
nun iin htrat brakan ahsn tbiatiyle byk ve ehem
miyetli hadiseler iinde bulunmu olmas gerekir. Bu sebepledir
ki " h t r a t " trnden eserler, gnmzde tarih ilmi iin en
esasl kaynaklardan biri olmutur.
Bat Dnyas'nda siys ve itim hadiselere byk lde
karm bulunanlar ummiyetle tekd (emekli) olup bir
kenara ekildikten sonra vukuatn sakl kalm cihetlerini ka
leme almay gelecek nesillere kar vicdn bir bor olarak ka
bul ederek " h t r a t " yazp brakmay alkanlk haline ge
tirmilerdir. Trkiyemiz'de bu davran henz anane lemi
saylmaz. Siys ve itim hadiselere karm bulunan nice
ahslar tarihe hibir ey sylemeden gp gitmiler, pek
oklar da kendilerini tebriye (temize karma) gayreti ile yalan
ve yanllarla dolu eserler ortaya koymulardr. Mesel M. Ke
mal Paa'nn mlud mutku 19 Mays 1919'dan balar. O'nun
bu tarihten evvelki hayat ve faaliyetlerine dir urada, burada
10 GEM gn elerken

syledikleri sadra ifa deildir. sm et Paa da blk prk

htrat krntlaryla aa yukar ayn eyi yapmtr. Fakat bil
hassa yakn tarihimizde bu kadarn bile yapmam olanlar az
deildir.
Ben, byk lde siyas ve itimi hdiselere dahil olmu
deilim. Bu keyfiyet resm makam itibariyledir. Fakat slm
heareketin seyri iinde yaklak elli ylmn gemi olduu
dnlrse ahs hatralarmn muazzez dvmzn gelime
seyrini kavramak bakmndan hiz olduu ehemmiyet kolayca
anlalr.
Yaptklarn anlatmann bizzarre bir vnme mhiyeti
tamasndan dolay bugne kadar asla dnmemi olduum
halde bu defa kaleme sarlarak hem de iki cild hlinde
" h t r a t " yazmaya kalkmn iki ehimmiyetli sebebi
vardr.
1 Frtnalarla dolu bir roman gibi gemi olan
hayatmdan, Almanya'da, yaynlanm olan "Sebil"lerde seip
naklettiim baz vak'alarn grd alka ve salad fayda en
bata zikri gereken bir sebeptir.
2 Bugn altm yan devirmi bulunmaktaym. Oturacak
bir daireye bile mlik olmadm gibi arkama muayyen bir
lmet-i frika ile tehiz edilmi bir kitle de takm deilim.
O halde bu htralar okuyanlar, htrat yazarak bu yatan
sonra hangi ihtirasma hizmet ettiimi syleyebilirler!.. Bense
kendimi herkesten iyi bilirim. Neyi, niin yaptmn izah sade
dinde bakalarnn takdirlerinden de tenkidlerinden de
mstaniyim. Demek ki, nefsime bir vnme pay kacak diye
susmann artk altm yan devirmi ve dolaysyla ihtiraslar
snm bir insan iin bir gerei kalmamtr. Cenab- Hak'tan
gayri kimden ne bekleyebilirim ki...
Yce Rabbime mlum olduu zere hayatm " k o r k u " ve
" m e n f a a t i n " stnde bir his ve dnce ile yaadm. Bu
nunla beraber bu eserde yazdklarmn " p l a k
g e r e k l e r " olduu sanlmamaldr. Zira yamn altm de-
 KADR MIS1R0LU 11

virmi olmasna ramen ben bu memlekete daha nice yllar

Mevl nasib etmise fikir vdisinde hizmet etmek istiyo
rum. O itiyak ile dopdoluyum. Bu hissi vaktiyle " A a l a r
A y a k t a l r ! . . " adl bir yaz ile tebcil etmitim.
Eskiehir Asker Cezevi'nde yazm olduum " K u r a n "
iirini de u msralarla bitirmitim:
"Mdem lme kadar,
Verilmi bir mhlet var!..
Donanp tekrar akla,
Sefere batan bala!..
Silkinip firlasana,
Zaman dar yap sana,
Tekrar yce Kurana!..
Tekrar yce Kuran 'a!.."
Binenaleyh kendi hizmet ansm azaltmamak iin baz
ehemmiyetli vukuat mahfuz tuttum. Henz ne Trkiyede o
derecede hrriyet var ve ne de ben bu lde plak gerei
takdim etmemin lzumuna inanmaktaym.
On bir yl ayrlktan sonra vatana gelmiliim henz birinci
yln doldurmuken hakkmda yeniden iki dv alm ol
masnn beni mzur gstereceini sanrm.
Yazmadm hususlarn bir ou kolayca tahmin edi
lebilecei zere siys polisin iine yarayacak olan
vak'alardr. Ancak, grdm nankrlklerle mruz kaldm
hsranlarn pek ounu da yazmadm. Onlar " K a r a -
c a a h m e t M e z a r l "na dnen sineme gmmeyi daha uy
gun buldum ve,
"Ne kahr, dest-i ddan,
Ne ltf inden bil!..
Umurum Hakka tefviz, et,
Cenab- Kibriya'dan bil!.."
mant ile hareket etmeyi tercih ettim. Zira aksine hareketi,
12 GEM GN ELERKEN

yamn gerei olan msmahakrllkla badatramadm.

Kronolojik bir sra dahilinde yazlan bu hatratn birinci cil
di 27 Mays 1960 htilli ile noktalanacak, ikinci cild ise 1960
ile 1980 ylnda yurtdna kma kadar olan yirmi yln vu
kuatn ihtiva edecektir. On bir yllk gurbet ise " G u r b e t
i n d e G u r b e t " adyla inallah ayrca yazlacaktr.
Bunlarn dnda yine htrat nev'inden olmak zere Eski
ehirde hapsediliimi " B i r M uhkemenin Mu
h a k e m e s i mecbur kalp da giritiim ticar iler de " Z o
r a k i T c i r " adlaryla nallah ayrca yazlacaktr.
Hayat kudret kalemi ile yazlm bir senaryoya ben
zemektedir. Bir romanda vukuat sayfalar evrildike geliir ve
mlum olur, hayatta ise gnler arkaya atldka!..
Ben bu eserle sizi 1933 - 1960 arasnda hayat romanmdan
kopmu takribi on bin (27 yl) gnlk yapran soluk muh
tevasnda bir seyahate karmak istiyorum. Usanmadan sonuna
varrsanz ve mcermn bu faslnda benim ihlsma kanaat
getirirseniz hayatta olsam da olmasam da ruhuma bir ftiha
balaynz. Ben sizin iin bu kadar zahmet ekip hikyemi arz
ettim, siz de benim iin bu kadarck bir klfeti ihtiyar etmez
misiniz, benim sevgili okuyucularm!..
Veminelllahitteyfik
Kadir Msrolu
17 ubat 1993
DKLTA / STANBUL
 13

BRNC BLM
AKAABAT

A DODUUM MUHT VE ALEM

a Doduum Muhit

enim doduum ehir, bugn Trabzon'un deta

B bir mahallesi haline gelmi olan " A k a a b a t "tr. Es

kiden buraya daha yaygn bir tbirle " P u l a t h n e "
denirdi. Farsa " s e r t l e t i r i l m i e l i k " demek olan
" p u l a t " meczen " y i i t " manasnadr1- Bu manada son
zamanlara kadar kullanlmtr2-
Karadeniz'in tabii bir liman olan bu kadm kasaba Evliya
elebinin tbiri ile " . . . g l v e r e y h a n v e e r g u v a n
1 Hseyin Kzm K adri Byk Trk Lga, C. 2 stanbul 1928
sh. 58.
2 - Sultan Read murhumun " a n a k k a l e iin yazd iirde bu
kelime ayn mnda kullanlmtr:
"Savlet etmiti anakkele'ye bahr-u berden
Ehl-i slm 'n iki hasm- kavisi birden

Lkin imdad- lh yetiip ordum uza

Oldu her bir neferi kal'a-y pulat beden."
 14 g e m i g n e l e r k e n

a a n b ir b e ld e ..." d ir 3.
Trabzon ve Yoroz Burunlan arasnda yer alan bir koydur. u
mahfiziyeti sebebiyle dier Karadeniz ehir ve kasabalanndan
daha mutedil bir iklime sahiptir. Ekseri klan kar yamaz ve
Akdeniz'e mahsus zeytin bile yetiir. Benim ocukluumda he
men hemen her evin nnde gayet bakml mandalna ve por
takal baheleri vard. Bata fndk olmak zere yetimeyen
meyva yok gibidir. Fakat en ok ekilen ttndr. Ylda takriben
drt milyon kilo kadar ttn istihsal edilir. Bir zamanlar ttnn
fazla para etmesi, meyva ve sebze yetitiriciliinin aleyhine
olmutur. O derecede ki; bugn Akaabatta ttn yznden ay
ekimine msade edilmemektedir.
Dalar, kmilen kekik otu ile kapl bulunduundan
Trkiye'nin en leziz ya Akaabat'ta istihsal olunur. Eskiden
bunu toplayp stanbul'a sevkederlerdi. Bizim ilenin ticr faa
liyeti de daha ok buydu. Yan yan sra, msr ve dier hu
bubat alm samn da yaparlard.
Bol ya sebebiyle her taraf yemyeildir. Eer insanlar
eliyle tahrib edilmemise yeillik okun bir sel hlinde denize
kadar ular. Eskiden ormanlar ok ve grd. Bunlarda gyet
bol olan " o r ma n g l l e r i "nin san ve efltun iekleri var
dr. Buna mahallen " k o ma r " denir. Fndk aac gibi bu da
bodurdur. Ancak gvdesi onun gibi dzgn olmayp iri b
ldr. Sadece yakacak olarak kullanlr. Trabzon blgesinde is
tihsal edilen bal, bu bitki sebebiyle fazla yenirse insan sarho
eder4- B yzden Trabzon balna aym zamanda " d e l i bal "

3 Evliya elebi'nin Trabzon'dan bahsederken (bkz. C. II sh. 450 - 460)

kaydettii bu tavsif hi phesiz Akaabat'a da mildir. O Akaabattan
" P o 11a " diye bahseder. Haftada bir kurulan pazarnda on bin kiinin top
landn yz kadar m'mur kynn mevcud olduunu, limannn " d e m i r
t u t a r , y a t a k l , b i r l i m a n " bulunduunu zikreder.
4 Tarihte "Onbinlerin Ric'ati" adyla mehur olmu bir vaka vardr ki,
Sokrates'in talebelerinden Xenephon (ksenefon) tarafndan "Anabasis"
 KADlR MISIROLU 15

derler.
Dalarda her eit am (ldin) grgen, mee ve imir mev-
cuddur. Trabzon hurmas diye bilinenden ayn olarak zeytin
byklnde, kurutulup kn da yenebilen bir hurmas ile
patlcan inciri denilen meyvalar baka yerlerde grlmez ve
emsalsiz lezzettedir. O derecedeki Evliya elebi bile dier
biroklan meyannda bunlan da methetmitir.
Akaabat'n gyet gzel yaylalan vardr. " H a k a " ,
" K a r a d a " , " B e y P n a r " ve " H d r n e b i " bun-
lann balcalandr. Baz yaylalarda belli zamanlarda panayrlar
dzenlenir ki, bunlann tarihi olduka eskidir. Akam zerleri bu
yaylalarda gnein batn seyretmenin zevkine doyum olmaz.
Ekseriya vdileri sis doldurur ve tepeler denizdeki adacklan
andmr. Benim ocukluumda kazamzda bir yaylaclk an'anesi
vard. Yazn ehir deta boalr, at ve katrlara ykletilen eya
denkleri ile yaylaya klrd. Biz de bu ananeye uyarak, tam bir
yayla olmasa bile az ok havadar eski kymz Lefka
(nai)ya kardk. Babam ablamla beni katr veya merkebin
iki yanma yerletirilmi ttn sepetlerine koyard. O zaman

adyla tafsiltl bir ekilde yazlmtr. Vak'ann hulsas udur:

Mehur Iran hkmdarlarndan D r M. . 404 Yh'nda vefat edince iki
olu Erdler ile keyhsrev iktidar mcdelesine balamt. Keyhsrev
kardeine kar kullanmak zere Yunanllardan onbin cretli asker tedrik
etmiti. Fakat O, M. . 1400 Yl'nda Bbil yaknlarnda kardeiyle harb
ederken lnce, basz kalan bu paral askerler, Yunanistana varmak midi ile
kuzeye doru meakkatli bir yolculuktan sonra Trabzon'a gelmilerdi.
Balanndaki kumandan bu mceray kaleme alm olan Xenephon'du.
Trabzon'un o zamanki ahvali hakknda pek ok malumat ihtiva eden bu
eserden reniyoruz ki. Trabzon'da oka bal yiyen bu askerler, deta sarho
olmular ve uzun mddet uyuyakalmlardr. te Trabzon balnm sarho ed
icilii bu kadar eski ve mehurdur. Trkiyede bile,
"Bal yetim tuttu beni,
Yarim unuttu beni,
tt

denilerek terennm edilmektedir.

 16 GEM GN ELERKEN

kye araba yolu yoktu. Olsa da memlekette otomobil mevcud

deildi. Akaabat - Trabzon arasnda alr, minibsten biraz
byk bir otobs vard. Bunun, 1936 model olduu sylenirdi.
Halk ona " k a p t k a t " diyordu. Ky yolculuu katr veya
merkep srtnda be - alt saat srerdi.
Lefka (narl) " U u r u m B o a z " denilen tepeden
Kalanima (Stl) Dcresi'ne kadar taraa taraa devam eden
ipirin bir kyd. Kyn " a 1 i m e n a " denilen ok gzel bir
pnar vard. simlerin Rumca olmasna ramen Akaabat'n
dier bir ok, ky gibi bu kyde de eskiden beri Rum mevcud
deilmi. Rumlar baz shil kyleri ile ehir merkezinde otu
rurlarm. Bunlar da 1924 Lozan Andlamasna istinden Yu
nanistan'a gnderilmilerdir5*li-
Kyde bizim gibi baka yazlklar da vard. Kyl bunlara

5 ahs kanaatim odur ki; Rum diye Yunanistana gnderilen bu in

sanlar aslmda grek deil, hristiyanlam Trklerdi. Zira bu blgeye
O uzlar'm gelii Rumlardan ok evveldir. Bunun izlerini Dede Korkut Ma
sallar 'nda bile bulmak mmkndr. Bu masallarn Islmdan nce mevcud
olduu, sonra yeniden yazlp islmletirildii mlumdur. Halk " O u z " u n
ne demek olduunu bilmeden hl garip, hayret verici bir asr- atika ile
karlanca;
" Eski insanlar ok Ouzdu!.." der. Bununla onlarn cok akll, becerik
li olduunu ifde etmek ister.
Bu gerekle alkal dier bir husus da halkn " C e p n i 1e r " hakkndaki
telkkisidir. Halk " c e p n i " kelimesini oban, grgsz, da adam
mnsna kullanr. ocukluumda ehir adbna ayak uyduramyanlar iin
tahkir makamnd;
" epni!.. Ne olacak!.." dendiine ok hid olmuumdur. epniler'in
yirmi drt ouz boyundan biri olduundan kimsenin haberi yoktu. epniler,
daha ziyade dalarda, yaylalarda yaarlard.
Grekler sdece sahilde koloniler kurmulard. Kommenoslar (1204 -
1461) zamannda Hristiyanlk ve Yunanca'mn tesiriyle bir ksm ahli rum-
lamtr.
Fetihten sonra Ftih Konya ve Mara blgesinden buraya Trk nfus
tayp yerletirmitir. Ancak halkn lisannda Osmanl Trkesinde mevcud
olmayan bir ksm z Trke kelimeler mevcuttur. Bunlar Orta Asya'dan
 KADtR misiroGlu 17

husus bir lka ve sayg gsterirdi Yazlk komumuz Molla

Recep (Boulu) bunlardan biriydi6- Az ok mrekkep yalam
ve mtedeyyin bir insand. " M o l l a " lkab ile anlmas, med
reseye devam etmi olmasndand. Geni bir findik bahesinin
iindeki ahap evleri ehir usl temiz ve bakmlyd. Hanm
fakat Hfzn bata Yunus Emre olmak zere eski halk
irlerinden ezberinde o kadar ok lhi vard ki, derin ve hik
metli konumalarn bunlarla ssleyiine baylrdm.
Bazan uurum Boaz'n aarak yamacna kymzn
yerlemi olduu dan br tarafna giderdik. Orada
" A a l a r " yazlk iin bulunurlard. Byle gezmelere annem
beni de gtrrd. Dnte gnlerce aalann hanmlarnn
grg ve terbiyeleri konuulurdu. ocuk ruhumun dokusunda
bu kye id intibalar pek byk bir yer tutar.
Trabzon'un Batum ve Kafkasya'yla irtibatl olduu ve " T a
r i h p e k Y o l u "nun faal bulunduu zamanlarda Aka
abat'n ok canl bir ticr hayan vann. Benim ocukluumda
o eski zenginlik zamanlarnn grg ve kltr birikiminin izleri
mhade olunmaktayd. Eski cmi bitiiinde ou hl bki
olan ihtiaml mezar talan ifde zenginlii ve hat zarafeti
bakmndan stanbul'dakilerden hi de geri deildir7-*67

getirdiklerinden phe edilemez. Mesel, " a c e l e " yerine e v e ti ,

" a c e l e e t m e k " yerine " e v e l l e m e k " denir. Byle bir kelime Os-
manlca'da yoktur. Cumhuriyetten sonra " i v e d i " srerinde kadim
Trke'den alnarak yaygnlatrlmaya allmtr. Mahall ivede byle
birok kelime mevcuddur.
6 Emekli General M ahm ud Boulunun merhum babas.
7 Bu camii erifin bat duvarna bitiik olan anneannem Muhsine
Hanm la O'nun da annesi G lizar Hantnm mezar talan kf yazyladr.
Bir zamann Akaabat mfts szde din adam N. K. bu camiin tamiri es
nasnda, mezarlklarn stne doru bir geniletme yaparken pek ok tarih
tan krlp yok olmasna sebep olmutur. Buna mukabil Trabzon II
Ktphanesi Mdr M urad Yksel Bey'in bunlan toplayp kitaplatrmaya
almas takdire ayandr.
 18 GEM gn elerken

Evlerin mimar hussiyetleri, denii, iinde yaanlan

hayat aile fertleri ve komular arasndaki mnsebetler
bugnkyle kyaslanamayacak bir seviyedeydi. Televizyonlarda
Anadolunun ahsiyyetli yaplan ile alkal olarak gsterilen
mevsuk (dkmanter) flimlerde hemen daima Akaabat ev
lerinin de gsterildiine hid olmaktayz. Bunlar, iki veya
katl, a boyal, badad denilen yap uslbundadr. Ndiren de
bedenleri kmilen kesme ta, blmeler ahapt. Konaklar daha
ziyde byledir.
Trk Milleti'nin gebelik hayatndan kalma bir an'ane ile
yataklar akam serilir, sabah kaldrlrd. Odann bir kenannda
" y k l k " denilen bir ksma istif edilir, nne perde ekilirdi.
Ykln iki banda ayr blm bulunurdu. Bunlann biri
" h a m a m c k denilen kk bir hamam, dieri de yatak
araflan koymaya mahsus bir dolapt. Karyola dzeni, dim
serili yatak ndirdi ve asrlik saylmaktayd.
Akaabat evlerinde, umumiyetle iinde yemeklerin de yen
dii geni bir mutfak vard. Bunun tertipli bir minesi vard.
Bir tarafnda tepsi ekmei piirilen mahall yap sa sobalar,
bakr mangallar, karpuz lmbalar, ve ifoniyer tarznda elbise
dolaplan ile bunlar zerinde kristal aynalar evlerimizin belli
bal eyalaryd.
Misafir odalarnda geni sedirler bulunur, yemek alr ka
panr altlk zerine kurulan bakr sinilerde yenirdi. Naylon ve
plastik eya mehuld. Baz evlerde amar kaynatmak iin ko
caman bakr kazanlar bulunur, amar suyu yerine
k 1s u y u kullanlrd.
Kazamz eskiden mahalleye ayrlrd. Bunlardan biri
(Nefs-i Pulathne Mahallesi) 1924 Mbdelesinden nce ek
seriyetle Rumlarla meskndu. arda Trk ve Rum esnaf yan-
yana ticret yaparlard. Orta Mahallede de bir miktar Rum
vard. Rumlardan kalma evler ta yap iilii hususiyetleriyle
hl bellidir. Babamn anlattna gre " S e f e r b e r 1i k "e ka-
 19

ahsiyetli Akaabat evlerinden kar altnda bir grn.

(Orta Mahalle)
20 g e m i g u n u e l e r k e n

dar (4 Austos 1914) Rumlar'la Turklcr arasnda en kk bir

niza olmazm. Hl Orta Mahalle'nin tepesinde onlardan kalma
bir kilise harbesi mevcuddur8-
Dalarn denize dik indii kazamzda benim doduum ma
halle nispeten dzlktr. ok gzel kaynak sularndan dolay
" d r - p n a r " yni " i n c i p n a r " adn alan ma
hallemiz, kazann en byk mahallesidir. Bu ad, zamanla
" D r b i n a r " ekline tahvil olmutur. Bunun " K i r e h n e
D e r e s i ne uzanan ve douya bakan yznde yer alan ksma
gayri resm olarak " D e r e M a h a l l e s i " denilir. Ben
ehirden biraz kopuk ve yan ky grnmndeki bu mahallede
dodum. Evimiz, ufku Kirehne Deresi vdisi boyunca denize
kadar uzanan bir yeillik seli zerinden gsteren bir mev-
kidedir. Hl ayakta duran bu ahap kgir kan bina,
ilemizin ehre indiinde satn alp yerletii ilk evdi.
O zamanlar, ileler ndiren kyden ehre inip yerleirlerdi.
Bu yzden kazamzda hrn bir "aslet" anlay hkimdi.
ehirde oturanlar zengin ve grglydler. Kyden yeni ge-

8 Hl bu mahallenin tepesinde bir kilise enkaz vardr. Tuhaf u ki

1990 Krfez Harbi esnasnda Akaabat Kaymakaml'na gelen bir yazda
"m uhtem el b ir hava hcum unda ilk korunacak yer olarak" bu kilise en
kaz gsterilmitir. Osmanl eserlerini tahribe devam edenlerin Hristiyanla
id en basit bir enkaza bile bylesine hassas ve dkn davranmalar nasl
izah edebilir bilmem ki!..
Tbk hi gerei olmad halde Yunanistan'n " K a r a d e n i z
i b i r l i i T e k i l t "na bizimle ayni hak ve selhiyetleri hiz olarak
dahil edilmesi gibi!.. Adamlarn Karadeniz'de sahili olmadma gre u
tvizin niin verildiini izha imkn var m?!, ite Yunanistan bu yolda bir iti
razla karlama ihtimalini gznne olarak klf hazrlamaya balamtr.
Nasl m?!. Atina'da bir "PONTUS CEM YET" kurarak!.. Sen adamlar
Karadeniz'de sahili olan devletler arasmda kurulan bir tekilta dhil edersen
O'nun Karadeniz sahillerinde hak iddia etmesine yeil k yakm olmaz
msn?!. O da elbette dnp:
" Sen de bylece benim Karadeniz'de hakkm olduunu kabul etmi
oluyorsun!.." dese haksz m?!. Zehi gaflet!..
 KADR MISIROLU 21

lenicri kolay kolay kabullenip hazmctmezlerdi9.10*7Eski ilelerin

evleri konak tipindeydi. Bu duam 1916 Muhaceretinden evvel
daha brizmi.
Birinci Cihan Harbi'nde kasaba Ruslar tarafndan denizden
bombardman10 edilmi olduu iin, ocukluumuzda ar ve
mahalleler, kk ve ttn depolan olarak iskelet hline gelmi

9 Bir mnakaada mahallemizin kadim sakinlerinden Kazancolu

Mehmed Salih Efendi mektep denilen kahvehanede muhatabna yle
barmt:
" Bu mahallenin mezarlnda en az iki yz senelik mezarlar ol
mayanlar, burada konuamazlar!.."
10 Birinci Cihan Harbi'nde Enver Paa'nncahilane " S a r K a m
H a r e k t " seksen bin mehmetiin a - plak bir srette karlarda donarak
yok olmasna sebep olunca (Bu vukuat mahallemiz sakinlerinden Flk Os
man Efendi'dcn defaatle dinlemiimdir. Kendisi Sarkam cephesinden nasl
yalnayak firar elmi ve Bayburt'a ulam olduunu anlatrd. Ayaklan don
mu ve sakat kalmt.) nnde engel kalmayan Ruslar, gneye ve batya
sarkm ve Trabzon 17 Nisan 1916 tarihinde me'um bir srette Rus igal ve
istilsna mruz kalmtr. Trabzon'a ancak on kilometre mesafede ve bat ta
rafnda olan Akaabat'da elbette bu Ru igal ve istils elemlerinden nasibini
alacakt. Halkn ou yaya veya bulabildii iptidi vastalarla karadan ve de
nizden batya doru hicret etmitir.
Ancak 17 Ekim 1917'de Rusya'da " B o l e v i k i h t i l l i " zuhur
edince kendi balarnn derdine den Ruslar ekilmeye mecbur kalmlardr.
Bu srada Tirebolu yaknndaki " H a r i t N e h r i "ne kadar ilerlemilerdi.
17 ubat 1918 tarihinde Ruslarn ekilip gitmesi ile kurtulan Akaabat 22 ay
Rus istils altnda kalm oldu. Bizim aile de hicret edenler arasndayd.
Babam o zaman on yalarnda bir ocukmu. Babaannemden ve dedemin
uzun zaman muammer olmu kardei M ehmet Efendi'den pek ok hicret
hikyeleri dinlemiimdir. Bu zdrapl gnler hakknda fazla bilgi almak is
teyenler u kaynaklara bakabilirler. M uzaffer Lermiolu Akaabat Tarihi
ve Hicret Hatralar, stanbul 1949 veya K adir Msrolu Moskof
Mezlimi, C. II stanbul 1970.
Akaabat'a Ruslarm bu gelii ilk deildi. Daha nce de 1910 Ylm'da
Ruslar, Akaabat'n ehir merkezine ok yakn olan Sargana mevkiine bir
karma yapmlard. On sekiz para gemi ile bir kurban bayram sabah bu
raya saldran Ruslar, srf halkn kadn - erkek kar koymasyla baarszla
urayp ekilip gitmeye mecbur kalmlardr. Akaabatllar 921 erkek ve 49
kadn ehid vererek bu byk Rus karmasn akamete uratmlar ve
bylece Akaabat tarihte ilk defa "kendi kendini k u rtaran ehir" olmutur.
(Bu dsitni hdisenin tafsilt iin Bkn: Muzaffer Lermiolu a.g.e. sh.
101 -128 veya Cevdet Tarihi c. 9, sh. 264.).
22 GEM g n elerken

yank ta binalarla doluydu. Bunlarn iinde mimari hus-

siyetleri olanlar vard. Son ziyretimde (1992) yerine asaletsiz
beton arme bir bina yaplm olduunu esefle mahede ey
lediim "Meryem Ana Binas" bunlardan biri idi. Cephesi, aslan
heykelleri ile sslyd. Bugn, o eski zenginlik ve tarihilik in
tiban veren eserlerden hibir iz kalmam gibidir. Her yerdeki
gibi tabiat habire tahrip edilmekte, irkin ve zevksiz bir beton
lama nlenememektedir.
Bata ky adlan olmak zere mahall isimlerin pek ou
rumcayd. Bunlar 1950'den sonra deitirilmise de hl eski
adyla anlan yerler vardr. Mesel bizim mahallenin tepe
sindeki dzle " A y 1i y a " denir. Trabzon'un " B o z t e p e "
veya " Z e f a n o s "u kadar gzel bir manzaras vardr. Buradan
engin denizin uflcuna doru bakmaya baylrdm. Ondan biraz
daha yukanda yer alan " i f t e a m l k " daha da enfes bir
manzaraya shiptir. Trabzon'a ve Vakfkebir'e doru, shilin
kpkl dalgalann bir mvi atlasn eteindeki dantellar gibi
seyredersiniz.
Akaabatta insanlar cana yakn, yardmsever, fakat gyet
marurdular. Her mahallede de cmii erif bitiinde ih
timal asl Sbyan Mektebi olduundan mektep diye yd edi
len birer kahvehne vard. Kklerin ancak ramazan ge
celerinde girebildii bu kahvehnede ir zamanlarda baya
seviyeli sohpetler olurdu. Rtiyeyi bitirmi, iddiye (liseye)
devam etmi halktan adamlar vard. Din ve tarih mevzularda
birok mnakaaya hid olmuumdur. Ekseriya kimsenin kim
seyi ikna etmesi mmkn olmaz ve inatlalrd. Bazan da bir
mddei evine gider, iddiasn ispat edecek bir kitapla dnerdi.
Ramazan geceleri buras panayr enliine brnrd. O za
man ihtiyarlar tervihi klar klmaz evlerine ekilir, meydan
genlere ve ocuklara kalrd. Yzk oyunu ve tombala balca
elencelerdi. Uzun k gecelerinin birinde ylda bir kere
"kar h e l v a s " denilen pimaniye yaplr, herkese
Bugnk A kaabat'tan um m
23

bir grn
 24 GEM GN ELERKEN

datlrd. Bunun iin su yerine kar kullanlrd.

Oluz gece teravih namazlarn mahallemizin camiinde
klardk. Sadece kadir gecesi arya inerdik. nk bu gece
Yeni Cmi'de " s a k a l - e r i f " kanlrd. Sraya girip
sakal erif perdik. Bu esnada hep birlikle tekbir getirirdik. O
zaman tekbir de trkelemiti.
"Tanr uludur!.. Tanr uludur!..
Tanrdan baka yoktur tapacak!.. Tanr uludur,
Hamd O'na mahsustur!.." diyerek tekbirin bestesine uy
durarak hep bir azdan sylerdik. Cumhuriyetten nce bu es
nada, halktan insanlar nakarat halinde "Kaside-i Brde"yi
okurlarm.
Yeni Cmideki sakal- erife mukabil Eski Cmide de
" H r k a - i e r i f " vard. Bu da Arcfe gn ikindiden sonra
ziyaret edilirdi. Hl da yledir. Tabi bu kmil bir hrka ol
mayp bir paradan ibarettir.
Bu kahvehanede daha ok mahall mes'eleler konuulurdu.
Fevkalde zamanlarda Dnya meselelerine arlk verilirdi.
kinci Cihan Harbi esnasnda byle olmutu. Eski ve parazitli
bir radyonun bana toplanlr, merakla harp haberleri dinlenir,
sonra da gelecek zerine tahminler yrtlrd. Komular
arasnda, Filistin'de Yemende dm, harb grm insanlar
vard. O zamanlar evlerde radyo yoktu.
Mahallemizde kavga nd iren olurdu. Hrszlk deta me
huld'1- Ahali fakir fakat namus-i mcessemdi. Herkes iffetine
son derecede dknd. Hatta gururlu denilebilecek ekilde1
11 Londra'daki! uzun ikametin esnasnda iki ayr evde oturdum. Her
ikisine de kap pencere krarak ikier defa hrsz girmitir. Bunlar Avrupa'nn
bilhassa byk ehirlerinde efal-i diyedendir. Polis hrsz bulmaya almaz,
sadece sigortadan paranz almanz iin bir rapor tutup gider. Nasl urasn
ki; bugn Londra'da dakikada birbuuk hrszlk vak'as cereyan etmektedir.
Paris, Amsterdam vs. gibi dier byk Avrupa ehirleri de aa yukar
ayndr!.. Ah bilseniz, Kemalizm dini (!..) nin ilhesi olan. Batinn gerek y
z ne irkindir!.. Bu surat Bosna - Hersek katliam karsndaki vurdum duy
mazlkla artk gizlenemez bir hle geldii halde, bizim kemalistlerin " A v
r u p a B i r l i i "nin kapsn hcil bir srette gzlemeleri ne irkindir!..
 25

BR OCUKLUK HTIRASI
Sol bataki, bendeniz
Henz yedi yandaym.
ihtimal, uuraltm, bir kavgaya memur olduumun idrki ile
dopdolu ki, ocuku yzmde kalarm fke ifdesi ile atlm...
Ortada dedem (annemin babas) Kk M ustafa Aa'mn
Ahmed Efendi, sa bata ablaim Muhterem (Lermiolu) dedemle
benim aramdaki dayu, merhum Ali Hacsliholu
(1940)
 26 GEM GN ELERKEN

yksek bir izzet-i nefs sahibiydi. Mehur tbirle " k a n

t k r s e k z l c k e r b e t i i t i m !. . derdi. Ahlk
ynnden tek ikyet edilebilecek husus " d e d i k o d u "ydu.
Aslnda bu da bir umm efkr basks husle getirirdi. Zira bi
risi kk bir kusur ilese, herkes gnlerce bunu konuur ve
umm bir ayplama kampanyas alr yrrd.
Memur hanmlar dnda tesettre riyet etmeyen hibir
hanm grlmezdi12- iddetli yasaa ramen arafn hatta
peesini karmayanlar bile vard.
Ekserisi dardan gelme olan st kademe memurlarla, halk
arasndaki his ve davran aynl ok brizdi. Memur ve
ilelerine kar souk davranlr, onlarla grenlerden de
" a s r " diye istihfafla bahsedilirdi. Halk kendisini sanki igal
altnda gibi hissediyordu. Kendi aralarnda idrenin, milletin ru
huna yalanclatnlmas sert tenkidlere mevzu olurdu. Nasl, ol
masn ki, apka giymiyen erkeklerin bana jandarma katran
sryor kadnlarn araflarn makaslyordu. Masum ocuklara
Kur'an retmek en byk crmd!..

12 Bu husustaki ciddiyet o derecede idi ki, ak bir me'mur hanm

grseler, ona ayak uydurmak yle dursun;
Eyvah!.. Bamza ta yaacak!.." diye yaknrlard.
Bir hafta gn, arafm giyip arya inmeye hazrlanan anneme beni de
gtrmesi iin pek ok yalvarp yakarmtm. Mbarek kadn bir trl kabul
etmiyordu. Nihayet dnp bana demiti ki:
" Bouna alama!.. Gtrmem seni!.. Sen ocuksun, anlayamazsn, er
kekler bir kadn icabnda yanndaki ocuktan tanyp, "Bu falan zatn
hanmdr!.." derler.
O srada yedi - sekiz yalarndaydm Arada bir babamn dkknna gidip
geldiim iin esnaftan beni tarayanlar vard. Annem bunu tahmin ediyordu,
ite namusa dknlk bu derecedeydi. Erkeklerin edebi de bundan geri
deildi.
Evden arya inerken veya ardan eve dnerken bir yal zatn yanndan
geip gidilmezdi. Onun arkasna taknlr ve o msaade edip:
" Ge olum ben yava yryorum!.." demedike nne geilmezdi.
Kyden hafta gn ehri inen kyller de mahallemizden geerlerdi. Onlar
deta ya srasyla arka arkaya dizilmiler gibi grrdnz.
 kadir misirolu 27

Bir gn ablam mektepten geldiinde pencerenin nne otur

mu alyordu. Neymi... Mustafa Kemal lm... Mcktepde
herkes alyormu.... m. mu... v.s. Rahmetli babaannemin
onun alamasyla bir alay ediini hatrlarm ki, sormayn!..
5816 sayl kaanun olmasa da yazabilseydim!..
Dnlerde gerdek gecesi damad yats namazn Mahalle
Cminde klard. Namazdan sonra birisi geline vekil olur din
nikh kylr veya yenilenirdi.. Camiden kan herkese bir mum
verilir, gveyi kapsna kadar lhilerle ve cemm-i gafir halinde
gtrlrd. Bu esnada sylenen lhi ummiyetle Yunus
Emre'nin:
Arayu arayu
Bulsam izini,
zinin tozuna,
Srsem yzm!..
diye balayan ilahisiydi. Snnet dnlerinde de ayn lhi
sylenirdi. ocuklarn snnetini Oflu hocalar yapard. Ben de
byle bir hoca tarafndan amcamla birlikte snnet edildiim za
man tahminen 5 - 6 yalanndaydm.
Bir gramofonda,
"Ay dodu batmad m?"
"Akasyalar aarken..." ve
"Salarma ak dt..."
gibi arklarn plklan bktrc bir tekrarla almt.
Evin by gelmeden sofraya oturulmaz, o balamadan
yemee kak salnmazd. Yemekler ummyetle seyyar ve
alk kapanr bir ayak zerine kurulmu bakr sinilerde yenirdi.
Kasabamz, bir shil ehri olduundan balk gayet boldu.
Palamut, istavrit, mezgit, kalkan ve tirsi gibi her eit balk
vardr. Bunlar, tuzlanp saklandklanndan yakalanmadklar
mevsimde de sofralanmz sslerlerdi. En ok hamsi tutulurdu.
Bazan o kadar yakalanrd ki, shil hamsi motorlan ile dolard.
O zamanlar nakil vatlan o kadar ok olmadndan bunlar pek
ucuza satlr, millet motorlar halinde satn alarak gbre diye tar-
lalanna dkerlerdi.
 28 GEM GN ELERKEN

Bizim ocukluumuzda Yunus balndan ya karma baz

sahil kylerinin balca gelir kaya idi.
Bir de son baharlarda bldrcn av mehurdu. Geni Rus
ovalarn terkederek kalabalk srler halinde gneye doru
uzun bir g yolculuuna kan bldrcnlar, btn bir Ka
radenizi geince yorulur ve ilk kara parasna inerlerdi. Hele
ince bir yamur yap da onlarn kanatlarn slatrsa artk yol
larna devam edemezlerdi. Bir lks lambas ve uzun bir snn
ucundaki ala kolayca toplanrlard. Bazan o kadar ok bldrcn
Lutulurdu ki, kasaplar gnlerce et satamazlard.
Tasarrufa riayet azami derecedeydi. Kazaklanmz,
oraplanmz, hatta atletlerimiz bile evde dokunurdu. Baz ev
lerde eski giyeceklerden kilim dokuyan tezghlar bile vard.
Hanmlann kanevie el ileri, ve t rgleri deta bir san'at
ahaseriydi. Her gen kz evlenmeden nce sandn bunlarla
doldururdu. Kazamzda dud aac pek boldur. Bu yzden her
gen kz iin ihtiyaca yetecek kadar ipek bcei yetitirilir son
ra bunlar kaklarda alarak iplik hline getirilir ve cehiz
eyasnda kullanlrd.
Her ile ekmeini kendi yapard. ar fnnndan ekmek al
mak israf ve dolaysyle ayp saylrd. Benim doduum evin
kapsnda hl ayakla duran fmn hergn bir komu nbetlee
kullanr ve haftalk ekmeini piirirdi. Bu ekmekler msr unun
dan veya " k a t k l " denilen msr - buday karm idi. Bir
odann kenanna ylan ekmein bayatlamasna aldran ol
mazd. Buday ekmei pasta gibi gyel ndirdi. Hatta ba
baannem "kfl ekmek yemek savabdr" diyerek kfllerini
seerdi. O zaman penisilin bilinmezdi. Babaannemin bir tuhaf
deti daha vard ki, yn- hayrettir. Kendisine cam barlakla su
verseniz imezdi. Husus ve kalaysz bir bakr tas vard. lle
onunla iecekti. O zaman bunun romatizmaya iyi geldiini kim
bilebilirdi?!. Yazdan eitli meyvalar, bilhassa incir kurutulur,
nar, ayva gibi meyvalar havenk hevenk kilerin tavanna aslrd.
Tahllar, reeller ve turular byle yazdan depo edilir ve "Torba
kd ile yiyecek gelen evde bereket olur mu?!." denilerek
ardan alvcrip yapanlar knanrd.
 kadir misirolu 29

Ceketler, paltolar eskiyince ters yz edilir, ayakkablar

pcnclcLilir icabnda yamatlrd. Bilhassa kinci Cihan Harbi
esnasnda bu tasarruf tedbirleri daha da artrlmt.
Bir yaz gn annem, Trabzon'a akraba ziyaretine gitmiti.
Geldiinde heyecanl heyecanl Alman Harbinin ktm an
latmt. Ayn yl (1939) Erzincan Zelzele'si olmu, Trabzon
havalisi de bir hayli sallanmt. Gnlerce eve girmeyip
bahede yattmz hatrlarm. O yl ben bir de sanlk has
talna yakalanmtm. Akrabamzdan ve " i z i n l i " olduu
sylenen M uzaffer Hanm'in beni gnlerce gelip okuyuunu,
san bir gle krmz, krmz bir gle de san iplikler balayn
okuma bittikten sonra bunlann yerlerini deitiriini hatrlann.
Harp knca ekmek karneye baland. Pul gibi kk kk
kuponlarla ekmek alnyordu. Kuponlar " o c u k " , " i i "
ve " a r i i " olmak zere gruptu. Komumuz fnnc
Ali Usta'nn evinde sabahtan akama kadar bu kuponlan cinsi
cinsine tabaka ktlara yaptrrdk. O da bunlan ibraz edip
yeniden un alyordu.
Ben ilk mektebi bitirinceye kadar (1945 - 46) devam eden
harbin dourduu fakr-u zarretler anlatmakla bitmez. Temel
ihtiya maddelerinin hi birini bulmak kaabil deildi. Ofis de
nilen bir resm messese halka lmeyecek kadar msr, fasulye
gibi tahllar datrd. Bunlar hep kurtlu idi. nn'nn bun
lan harbe dahil olmamz tehlikesine binaen depolayp
rtt sylenir ve kendisine kzlrd. Dasitan
drstlnden dolay babama tevzi memurluunu vermilerdi.
alacak bir ey varsa o da en bulunmayan ihtiya maddesinin
tuz oluuydu.
Tekstil mallan da aynen ekmek gibi kuponlayd. Trabzon'da
elindeki kuponla Smerbank'tan bir iki metre giyecek almak
iin vki izdiham ve kavgalara ahid olmutum ki, hl
hfzamda dipdiridir.
Biz tarlalanmza ttn yerine buday ve msr ektiimiz iin
ekmek sknts pek ekmedik. Fakat gaz ya, eker, ay ve
hele tuz bulmak imknszd.
30 g e m i g n e l e r k e n

Akaabatta elektrik ok eskidir. (1926) Hatta son zamanlara

kadar Trabzonun elektrii de Akaabat'tan verilirdi. Fakat her
kesin evinde elektrik yoktu. Gaz ya da bulunmaynca iine
fndk ya konulan ve " 1i k m e n " denilen idre lambas ile
aydnlanmaya alrdk. Ka kere ders alrken lmbaya fazla
eilmekten salarm yanmtr.
Bu sralarda balca megalem, bulabildiim kitaplar oku
mak dnda nmzden akp giden " K i r e h n e D e r -
e s i "nde balk tutmak, koup oynamakt. Bir keresinde balk tu
tarken ylan tutmutum. Balklar talarn altnda yuvalanrd.
Bilmeden balk yerine ylan tutmak beni arkadalarm nezdinde
kahraman mevkiine ykseltmiti. Bu takdirin hazz beni teh
likeye kar artlandrd, desem her halde yanl olmaz!.. Zira
M. Kemal'le urarken benzer hlet-i ruhiyeler ile ok hair
neir olmuumdur.
Bu derede bir gnde koltua benzer byk bir ta bul
mutum. Onu yuvarlaya yuvarlaya evimizin kapsna tamak
merakna kaplm ve elimin altnda kalmas neticesinde bir par
mak kemiim knlmt. Elimde bunun anzasn hl tanm.
Bu, aslnda yetikin bir hamaln harc bir iti. Bu vaka da ka
rakterimi izah bakmndan clb-i dikkattir. Zira dima yapa
cam ilerde artlarm zorladm mhede olunur.
Benim ocukluum, kemalist inklplarn en sert tatbikat
yllarna rastladndan din hayat zerindeki basklar her vesile
ile hissedilirdi. Evlerinde kk ocuklara elif - be okutmak bi
le bir cesret ii idi. Byleleri kk bir ihbar zerine baslrd.
ehirde erkek hfzlardan ocuk okutan yoktu. Ne hadlerine!..
Ancak mahalle aralarnda birka hoca hanm bunu yapmaya
alyordu. Byle hocahammlardan kesik kesik, birka mer
halede az ok okuyabildim ve ancak bir hatim indirebildim.
Annemin ders ald eyh Muhammedi Efendi'nin kyden
ehire indii gnlerin gecelerinde el fenerleri ile mahalleler
arasnda endieli ve kaamak gidip gelmeler olur ve hatm-i
hceler yaplrd. Annem bu korkulu toplantlara beni de
gtrrd.
 Kalayc eyh
A L (SERVET) E FE N D M U H A M M E D (BAYTAR)EFEND
(1907- 1978) (1890-1961)
32 GEM GUNU ELERKEN

Mhammed Efendi Botonoz (Zaferli) Ky'nde otururdu.

Fakat ehir de hayli mridi vard. Annem de onlardan biriydi.
eyh Muhammed Efendi'nin mridlcri PakistanlIlarn sivri
kalpaklar biiminde bir takke giyerlerdi. Cami iinde bu takke
eklinden tehis edilebilirlerdi. Sonradan Demokrat Parti'yi
destekledii iin iftiralara uram ve Ar Ceza Mah
kemelerinde taht- muhakemeye alnarak hapsedilmi bulunan
bu mubrek zattan, yamn kklne ramen pek ok is
tifade etmiimdir. O'ndan ve O'nun mm olmasna ramen kalb
gz ak olan mridi Kalayc Ali Efendi'den!..13 arda es
naf olan mer Pulatkan da kendisinde istifade ettiim, Onun
iyi yetimi mridlerindcn biriydi.

13 Son zamanlara kadar yaam olan Kalayc Ali'nin meslei ka

layclkt.
" Ben mesleimden ok memnunum stm bam kirli, istesem de ki
birli olamam!.." diyordu. Halbuki kalayclk gibi bir meslei olmasna ramen
st ba dima tertemizdi. Evvelki hayat gayet bozukmu. En yakn arkada
"G rc Hseyin" denilen garib bir adamm. Bu zat, gndz uyuyup gece
yryerek Rusya'ya geer, ldrebildii kadar Rus ldrdkten sonra yine
aym uslle geri gelirmi. Bu ii 1940l yllara kadar defaatle yapmm. Olu
benim mektep arkadamd. Lkin hlen sa olan hanm da dhil ile fertleri
de hakknda fazla bir ey bilmiyorlard. Gliba aslen Batumluydu.
Kalayc Ali chiliyet devrinde o gnk akima gre bir hanmla ev
lenmiti. Erkek gibi kfreden bu hain kadndan da meslei gibi ikyet ede
cek yerde memnundu. Son gnlerinde hastalanm evden dar kamyordu.
1978 Ylnda O'nu annemle ziyarete gitmitik. Akaabatn haftas olan Sal
gnyd. Kyden ziyarete gelenler kap eiini kirletmilermi. Bu mbrek
adama ayak uyduramam olan hanm onlar hakknda en irkin kelimelerle
syleniyor ve deta bir erkek gibi svyordu. Bunlan bizimle birlikte duyan
ve ihtimal her gn duymaya da alm olan Kalayc Ali skin bir ekilde.
" Hanm, Gne batmadan ne iyi ettin de o azn atn!.. Bugn akam
oldu da defterime sana sabretmenin savabn yazdramadm diye
zlyordum. Saol, saol!.." dedi.
Kalayc Al i ite, byle kmil, kalp gz ak bir insand. Anlatlmas ge
rekmez pek ok keif ve kermetine hid olmuumdur. bdet iin kendine
hussi bir oda yaptrmt. Buraya herkesi almazd. Ben imtiyazl
 KADR MISIROLU 33

eyh Muhammed Efendi14 sonradan ehre yerletiinden

O'nu grmelerimiz daha da sklamt. Demokrasi
mcdelesinin balad bir devre olmasna ramen yine de
henz iktidarda olan Halklar O'nun gibi insanlar iddetle
tkib ediyorlard. Bu tatbikata kar dindarlarda korku ve nefret
had safhadayd. Diyebilirim ki, btn ocukluk ve genlik
yllanm bu havay teneffs ederek gemitir. O zaman da bile
" t a r i k a t " slm'dan hari bir eymi gibi telkki olunuyor ve
bu husustaki propagandalara baz namaznda niyaznda insanlar
bile kanyordu. Bunlara gre, " c m i l e r k a p a t l m a m
o l d u u n a g r e " mcs'ele yoktu. Din serbest demekti. Daha

idim. ok erken yalarmda, akamlar sdece O'na gitmek iin evden

kmama msadeedilirdi. Benimle byk bir insanmm gibi konuur mem
leketin bana gelen kfr belsm izah ederdi. Gelecee dir midler verir ve
sohbeti en canl yerinde keserek:
" Haydi imdi biraz alalm!.." derdi. O'nun dilinde " a l m a k "
bitip tkenmek bilmeksizin namaz klmakt.
Namazdan sonra hussi bir srette ay demlerdi. Bol limonlu kocaman
bardaklarda sekiz-on bardak ay ierdik. ay demledikten sonra, ibiini
kbleye evirir ve zerini kaim bir rt ile rterdi.
Bu ibdet odasmda uzun k gecelerinde kk bir sa soba yanard.
Lmbay sndrr, karanlk oda kk sa sobann kapak aralndan szan
klarla hafif bir srette aydmlanrd. Arada bir yanan odunlarn trdsmdan
baka bir ses iitilmezdi. Byle geceler, eve dnerken kendimi kelebekler gibi
hr ve hafif hissederdim. Dv uurumun nve (tohum) halinde de olsa ilk
teekkl safhasnda bana byk insan mumelesi yapp pek ciddi mes'eleleri
benimle konumu olan bu mbarek insan rahmet ve minnetle anyorum.
14 eyh M uhammed Efendi (1890 - 1961) Istanbulda okumu tam
bir medreseli hocayd. Pek, yle dnyadan habersiz hocalardan deildi.
eratin ilgsmdan itibaren olup bitenleri zahiren ve btnen iyi bir ekilde
tahlil edebiliyordu.
Bu sebeple 1946 seimlerinde mridlerine "Halk Partisi"ne kar
almalarn emretmiti. Bu sebeple evi baslm, hatm-i hce yapmakta iken
birka mridi ile yakalanp hapsedilmi, sonra davalar Giresun Ar Ceza
Mahkemesi'ne kaldrlm, oradan da bereLe neticelenmiti. O zaman mahall
garetelerde DP ve CHPliler arasnda eyh M uhammed Efendi vesilesiyle
mnkaalar da yer almt.
34 GEM GN ELERKEN

ne isteniliyordu?!.
Dnemiyorlard ki, " A 11 a h e k b e r " diyemiyorduk.
ll " T a n r U l u d u r " diyecektik15- Hatta yalnz ezan deil,
kaamet de trkeletirilmiti. Din ibadetten ibaret sanlyor, ve
u mdahalelerle din retiminin yasaklanmasndaki dehet
kavranamyordu. nk ehrin varlkl snf (mtegallibe) ile
tahsilliler aslnda slam'dan kopmu insanlard Propagandaya
onlar hkimdi. Buna ramen halk 1946'da DP'yi beendiinden
deil, CHP'ye nefretini ifde etmek imknn bulduundan bu
yeni Partiye yklendi. Ancak CHP " a k r e y g i z l i t a s
n i f " metodu ile mill irdeyi tanmad. Reyler yakld... Btn
o mcadele safhalarn Akaabat ve Trabzon apnda grdm.
DP'yi, CHP'ye kar desteklemeyi det slm iin zann ad
dediyorduk. 1950'de Ezan- Muhammedi aslna irca olun
duunda milletteki heyecan grlecek eydi!..
14 Mays 1950'de yaplan seimin propaganda faliyetini ta
mamen mahede etmiimdir. Bu seimde ben de DP'nin ka
zanmasn istiyordum. Nitekim yle oldu. 1946'daki kadar ol
masa da bu seimde de memurlarn ou CHPyi tutmulard.
Hatta ben o zaman orta mektep son snfta idim. Mdrmz
Nureddin Bekirolu sandk bakanl yapm. 15 Mays Pa-

15 Bu trke azan (!..) ben minareden pek ok okumuumdur. Eski

Camiin imm Musa Hafz (Lermiolu) ihtimal bu ezana itibar olmad ve
bunu okumak istemedii iin kimi bulursa minareye karrd. Esasen resm
mezzin kadrosu yoktu. Niye olsun ki, Kemalizm dini yok etmeye ka
rarlyd!.. O zaman hoparlr mevcud deildi.
ilk mektebin bilmem kanc snfna gidiyordum ki, bir gn yine 'Tanr
Uludur, Tanr Uludur!.." diye ezan okudum. Rahmetli M usa Hfz giymekte
olduum ksa bacak pantalonun paasm evirip bakt ve,
" Bak bunun iinde pay var!.. Senin annen terzidir. Bunu uzatsn da
hi olmazsa diz kapaklarn kapansn!.." dediini hatrlarm!..
1950deki deiiklik aslnda Ezan- Muhammedi'yi aslna irca' etmeyi
mir deildi. Sadece Trke okuma mecburiyeti kaldrlmt. Kemalizmin bu
ve benzeri birok irkin liklik anlaynn tatbikatna id tafsilt iin Sebil
Mecmuamzn 1 - 52'ci saylarnda (1976) yaynladmz "Kemalist
nklbn Anatomisi" isimli tefrikaya baklabilir.
 KADR MISIROLU 35

zartesi gn bize seim mhedelerini anlatyordu.

Konumasnda DP'nin kazanmasndan hi memnun olmad
anlalyordu. Bir ara azndan kard:
" Maamafh benim bulunduum sandkta bizim parti ka
zand!.." dedi. " B i z i m P a r t i " dedii hi phesiz CHP idi.
Aa yukan btn memurlar ayn durumdayd.

b Ailem

1933 senesi Ramazan- erifinin 27. gecesi yani (Kadir Ge

cesi) seher vakti domuum. O saatte mahallemizin camii
erif'nde " S e h e r M u k a b e l e s i " okunuyormu. Bu mu
kabeleyi takip etmekte olan babamn kulana o anda mjdeyi
fsldamlar ki, tam " S r e - i K a d i r " okunuyormu. Bu
sebeple ismimin " K a d i r " olarak konulmasn gnlnden
geirmi.
Baba annem ismimin "Kadir" olarak konulmasna itiraz
etmi ve bana dedemin adn vermek iin direnmi. Dedemin
ad "Paa" idi. Fakat aslnda "Kzm"m. ocukluunda ok
gzel olduundan "Paa, Paa!.." diye sevilirken "Kzm"
unutulup paa ummilemi. Bundan dolay baba annemi de tat
min maksad ile bana "Kadir Paa" demiler16- Lkin babam,
bu ismi nfusa paasz olarak kaydettirmitir. Esasen bir yl
sonra karlan bir kanunla "Paa" kelimesi dier birok el-
kapla birlikte yasaklanmtr17-
Dedem Paa Efendi, daha ocukken kyden ehre inip

16 Bazlar beni, admn bana "abd" kelimesinin ilvesiyle "Ab-

dulkadir" olarak anarlar. Bylelerine admn " e s m a - i l h i y e "den ol
madm, binaenaleyh bana " a b d " getirmek gerekmediini bir trl an
latamam. Sre-i Kadir'deki " k a d i r " kymet mnsmadr ve sfat-
ilhiyeden deildir.
17 "26 Tcrin-i sni (Kasm) 1934 tarih ve 2590 sayl, efendi, bey,
paa hanm ve hanmefendi gibi lkap ve Unvanlarn kaldrldna dir ka
nun "la bu szn ona yasak hl devam etmektedir.
36 gemi gn elerken

yerlemi,18 fevkalde zeki ve alkan bir insanm. Sfrdan

balayarak ksa zamanda kazann en ileri gelen lccarlanndan
biri olmu. Dedem, 1929 ylnda yani ben domadan - drt
yl nce veremden vefat etmitir19. Verem o zaman bugnk
kanser gibi devas olmayan bir hastalkt.

18 Ailemizin eb ecdad yaamakta olduu Lefka (narl) Ky'nden

kalkp.ehre inmelerinin garip bir hikyesi vardr:
Dedem Paa Efendi ile dier kardei M ehmed yetim kalmlar. Babalar,
dedeleri hayattayken vefat ettiinden Hanefi Fkhna gre mlkten halefyet
yoluyla bir ey almalar imknszlam. Buna eriat lisannda " d e d e
m a h r u m l u u denilir. Mlk henz dedeninken baba lrse lenin
evltlarna bir ey verilmez. Buna mukabil amcalar o yetimlere bakmakla
mkelleftir.
er' ilimler arasnda " H i k m e t - i T e r i " denilen bir ilim mevcuttur.
Bilhassa hanefi fakhlerinin zerinde pek ok alm olduklar bu ilmin
gyesi er' kaidelerin niin konulmu bulunduunun hikmetlerini yani se
beplerini aratrmaktr. u kadar zamandan beri fkh kitaplarn kartrmakta
olduum halde, bugne kadar " d e d e m a h r u m l u u " denilen er'i kai
denin tatmin edici bir izah ile karlam deilim.
19 Dedem "seferberlik"te askerliini denizde yapm. Bir seferinde
slanm ve cierlerini tm. Bundan ald zr yirmi yl sonra Onu
yataa drm. mitsiz bir annda tedvisini yapan doktora:
" Servetimi al, yeter ki, beni kurtar!.." demi.
Doktor da:
" Ben on sene nce sana verem tehisi koydum. Fakat o kelimeyi
telffuz ettim diye annen beni az kalsn ldrecekti. Denekle zerime
yrd!.." diye karlk vermi.
Hkikaten dedemin anas "G asgar Fadime" lkapl yiit bir kadnm.
ocukluumda, denekle ekya kovalad yolunda menkbelerini duy
muumdur.
Dedem bir metre doksan santim boyunda, heybetli bir insanm. O'nun
menkbelerini 1950'lere kadar muammer olmu bulunan kardei Mehmed
Efendi'den dinlemiimdir.
Kyden ehre indiklerinde nce kazann mruf zenginlerinden Hac Me-
sud Efendi'nin yannda almlar. Hac M esud Efendi o derecede zen
ginmi ki, altnlarn sayamaz, miktarn tart ile bilirmi. Bugn O'nun birok
evldndan hibir zrriyyeti kalmamtr. En son evldnn, son zamanlarnda
iki bulamaynca gaz ya itiini sylerlerdi. u Dnyanm varlna al-
dananlann akima amal!..
 37

w
SS Z
Ed U
^ci =
a
en*
si <
5

U
sa
3z
a
u: ^

g
os
O

Z
U
g
Ci
c
J
4+ tn
S on
38 gemi gn elerken

Ben doduumda babam Eyp Sabri Bey kendisine ba

basndan kalan Licarel ilerini yrtyordu. Dedem vefat
ettiinde O pek gen bir' yala bulunduundan ileri iyi
yrtememi, bilhare biraz da kinci Cihan Harbi'nin
karaborsay ummletiren ye ticar ahlk bozan tesirleri
yznden ticareti terkedip tamamen din bir hayat yaamaya
koyulmutur. Fevkalde drst bir insan olan babam, daha son
ra meslek olarak mezzinlikte karar klm ve kazamzdaki
Yeni Cmi'den emekli olduktan sonra 1975 yl 29 Mays'nda
rahmet-i Rahmana kavumutur. Mezan, Akaabat'ta Eski
Cmi bitiiindeki ile kabristanmzdadr.
Vlidem Sriye Hanm da eb ecdad Akaabatl olup ka
zann en mruf ailesi "Hacslihoullan"ndandr20, Hem ana ve
hem de baba taraf varlkl idi. Babas Kk Mustafa Aga'nm
Ahmed Efendi namyla yd edilen iflik ubuk sahibi bir in
sand21.
Bir mddet sonra Hac Mesud Efendiden aynlan dedem ksa zamanda
pek ok ilerlemi ve bilhere kardeinden de ayrlm. Dedem, ticarette o ka
dar ilerlemi ki, " O s m a n l B a n k a s " vstasyla ihracat ve ithalat bile
yapmaya balam... Ancak kader yol vermemi!..
Dedem, gerekten ender rastlanr bir zek ve hafza sahibiymi. Buna dair
o kadar ok menkibe dinlemiimdir ki... Bunlarn ouna inanlmas bile
gtr.
Dedemin Osman adndaki babas vefat ettii Galanima (Stl)
Ky'nde medfundur. Mezar bu kyn tarihi mezarlnn eski Trabzon
osesi kenarndadr. Daha nceki cedlerimiz tabiatiyle Lefka (narl)
Ky'nde yatmaktadr.
20 Soyad maskaralnda " h a c " kelimesine msade edil
mediinden bu byk ile mensuplarna nfus memurlarnn keyfine gre
eitli soyadlar verilmitir. Kimi " s a l i h " kimi " s t n s a l i h " hatta
kimi de " a k m a k " soyadn almtr. Soyad Kanununa gre "din bir
makam veya mevki ifde eden kelimeler" soyad olarak alnamazken bugn
kanunda hibir deiiklik olmad halde bir oklan " m f t o l u " ,
" h a c f i l n " diye soyad alabilmektedir.
21 Dedem, arme annemden sonra evlendii asletsiz bir kadmn
tesiriyle btn emlkini satm ve orta halli bir insan olarak 1949 ylnda vefat
etmitir.
Kadir! tarikatinden olan dedem, mevlevler gibi sa ayak ba parma
zerinde dnermi. Ufak tefek fakat ak gibi bir adamd, ldnde ya
doksann stnde olduu halde tek bir sa aarmamt.
 BABAM
E Y U P S A B R t BEY
- Ben doduum zamanki hli
Altta el yazdarndan bir rnek

* Lry _>U j~P l

* V*,J*r -r*.r""-/.*1t>A etjT JUy
j J M* . i_L
U
! */ ciA>y'etx^
'J ,'j li- cJ^ .J j U1
------ U' ^
----i V*** Jyli i cfA AA WA~-*
0S CJrf^AJ Jy y <1\J>
rjr?u-1, j y,A>) \ y y^,
I *> r^V*

\<<\dj>- > *
C - .^ v ;
40 GEM GN ELERKEN

O'nun da dedesi Byk Mustafa Aa, Sultan EL Mahmud

zamannda naml bir derebeyi imi22-
Annemin annesi, hacdan gelirken Samsun dolaylannda va
purda vefat etmi olan Gmhanelizde Hac Ahmedcan
Efedi'nin olu Hac Hseyin'in kz Muhsine Hanm'd.
Muhsine Hanm babasnn bu srede lmyle kundakta yetim
kalm ilenin tek ocuu imi. Annesi Glizar Hanm bu tek
evldna veylik sknts ektirmesin diye bir daha evlenmemi
ve Muhsine Hanm' hizmetilerle ok nazl bir srette byt
m. Kaderin cilvesine baknz ki, Muhsine Hanm da birisi
annem olmak zere yetim kz ocuu brakarak gen yata
ve doum esnasnda vefat etmi. Dedem, yani Kk Mustafa
Aa'nm Ahmed Efendi, Muhsine Hanm'm vefatndan sonra
tekrar evlenmesiyle annem ve kardeleri yetimliin btn zd-
rabn en iddetli bir ekilde tatmlardr23. ehirde koca ko
naklar olduu halde bu yetim kz ocuu kasden kyde lu-

22 Akaabat'tan katrlarla Erzurum taraflarna kaak olarak ttn g

trp satar ve bu esnada jandarma ile fiili atmalara girermi. Malum ol
duu zere ttnn tek ve resm alcs Reji idaresi idi. Hrice satlmas ya
sakt.
Bu ile an'asl Tonyaldr. Sultan II. M ahm ud devrinde Trabzon ve hav
alisi birer derebeyi olarak aalarn sultas altndayd. Bunlardan biri de
liacsalilolu Ali Aa idi.
Bu ile 1827 ylnda Tonya'dan Akaabat'a g etmitir.
23 Zavall anacmn bu ilesi evlenmekle de bitmemiti. Zira o gelin
olduktan az bir mddet sonra dedem Paa Efendi me'um verem illetine yaka
lanarak yataa dmt. Annem iki yl sren bu hastalk esnasnda talihsiz
dedeme canla bala bakmt. Buna ilveten Selhaddin amcam doutun geri
zekl (oligofreni) idi. Bir taraftan da onu bakp gzetmek mecburiyetinde idi.
Baba annem, dedem, halam ve amcamla alt nfusun yiyip imesi yet
miyormu gibi annem gen kzlnda rendii terzilii de elden
brakmyordu.
Zavana (Salack) Ky'nden ve anakoullarndan olan baba annem
pek saf ve dindar bir kadmd. Kur'an Hocasna ilk baladm gn beni
srtnda tamt. Gyet imand. Yorulduunu gren bir ahbab O'nu
kmam ve:
 41

Merhum Pederim,
EYUB SABRI MISIROLU
( 1 9 0 8 - 1975)
1970 Ylnda
42 G E M GN ELERKEN

tulmutur. Annemlerin ky Galcra (Meeli) idi. Bu sretle ne

mckicbe ve ne de hocaya gnderilmiler ve kasden chil
braklmlardr.
Buna ramen bir ile emberinden geerek byyen validem
biraz da ftratnn iktizas olarak emsalsiz bir gr, gezi ahlk,
zek ve feraset sahibi idi. Krk niversite bitiren bir kimse
O'nun eline su dkemezdi. Mahallenin mnev lideriydi. Herkes
ona fikir danr, saklanacak bir eyi varsa kendisine emnet
ederdi. Hayat ve hadiselere bak son derece gereki ve slm
idi. Emsalsiz bir grg birikimi vard.
Bir kimseyi bir defa grse, oturup kalkmasn mhede et
se, onun karekter ve kabiliyetini tamamen kef ve tespit ederdi.
O derecede takva ehli idi ki;24 hayatmda O'nu uykuda ok

" Ee kadn, brak ocuu yrsn!.. Nefes nefese kaldn!.. deyince,

Olsun, Onu Kur'an hocasna gtryorum. Sonra ruhuma okur!..
dedii hl aklmdadr. Annem ilk zamanlarda bu saf ve temiz kadndan da
sknt ekmitir.
Annemin hayat hep byle meakkat iinde gemitir.
Babam ok merhametli olmasna ramen yemek vs. hususlarda titiz ve
asab idi. Sonradan ticar varln kaybetmenin sknts da eklenince babam
katlanlmas zor bir insan haline gelmiti.
Btn bunlara ilveten annem, hayatnn sonuna kadar bir de benim
yzmden zdrap ekmitir. Bu kendisine hepsinden daha ar gelmitir. Zira
bana muhabbeti ok an idi. htimal bu dknlk Rabbin " R a k y b "
ism-i erifinin tokadyla cezalandrlm ve vlidem hibir zaman doyunca be
nimle beraber olamamtr. Nihyet araya bir de on bir yllk gurbet fasl gi
rince, ayrlk atei annemi yataklara drmtr.
Nihyet vatana dnme myesser olmu, fakat validemin de mr bit
mitir. Ancak on gn kadar beraber olduktan sonra 21 Aralk 1991'de bu
mbarek kadm seksen yllk meakkatli hayat tamamlayarak Rabbine rc
etmi ve Akaabat'taki ile kabristanmza defholunmutur. Mevl cmlesini
engin rahmet ve mafiretine mstarak klsn!..
Sen de ey okuyucu!.. Eer dv yolunda benden kk bir ey olsun
renmisen ltfen analarn en gzeli olan ileke vlidemin temiz ruhuna bir
fatiha gnder!..
24 Eski ehir Asker Cezaevinde yatmakta iken ziyaretime gelmiti,
ikinci geliinde, baktm ellerine eldiven takm. Bu hi deti olmayan bir
 KADtR misirolu 43

ndir grmmdr. u yaa geldim, bir erkek ahsta fevkalde

bir hal pek grmedim desem, yeridir. Fakat anamn saysz
kermetine hid olmuumdur.
Kimseyle kavgas, mnkaas olmamtr. Kendisinde
Eyub aleyhiselm sabr vard. Yksek sesle konutuuna bile
hid olmammdr. ok darlanrsa, muhatabn yle zarif bir
surette hicvederdi ki, onu da deme insan farkedemezdi. Bir
annn bo petei bal doldurmas gibi ruhumu asalet, ciddiyet,
merhamet ve zarfet dolduran bu mbrek insanla gerei kadar
berber olamadma yanarm.
Ben doduumda, ebe*25 yetiememi. Garip bir talihtir ki,
hayatm etin gnlerinde hep bu doum gnmdeki gibi yalnz
kalmmdr.
Validemin anlattna gre hi ana sd emmediimden,
ocukken gyet clzmm. Hatta bu sebeple drt yama kadar
yryememiim. Bir gn kapya gelen dilenci likli biri
vlideme:
" Bu ocuk neden oturuyor?!." diye sormu.
Vlidem de clzlktan dolay yryemediimi syleyince
adam:
Siz buna bir kurban kesiniz, kurbann kanyla kendisini
belden aaya ykaynz, kan vcudunda gn kalsn. gn
sonra kendisini bir leende normal su ile ykayp kanlan te
mizleyiniz, ve suyu inenmeyecek bir yere dknz!.. Allah
(c. c.)'n izniyle yrr!.." demi.
Vlidem kendisine bir ikram iin odaya girip ktnda

eydi.
Dedim:
" Ne bu anne!.. Sen eldiven takmazdn!..
" Olum!.." dedi. "Askcrcikler elimi pyorlar!.." Askercikler dedii
kimseler kendisinin deil, benim bile evldm yanda idiler!..
25 O zaman Akaabat'ta bir ka ebe vard. Bunlardan birine "fermanl
ebe denirdi. Bu tbir ihtimal diplomal olmasndan kinye idi. Ne fermanl,
ne fermansz kimse yetiememi ve ben yalnz domuum. Kaderin garib bir
cilvesi ile hayatta her dar anm, bu ilk doum anm gibi olmutur.
44 gemi gunu elerken

kapdaki bu zatn kaybolduunu gm. Bu ite bir fevk

aldelik olduunu dnerek o gn adamn dediini yapm ve
bylcce yrmm. Validem:
" Daha sonralar bu ii bakalanna da tavsiye ettim, Onlar
da mspet netice almlardr!.." derdi.

B OCUKLUK YILLARIM

a Akaabat Merkez lk Mektebi

Clzlm sebebiyle yedi yama bastmda mektebe

gnderilmedim. Bu husustaki yalvarmalanm fayda vermedi. Bir
yl sonra yani, sekiz yanda Akaabat Merkez lk Mcktcbi'ne
baladm. (1941) Numaram 48 idi. slm aleyhtarlnn en
iddetli bir surette yrtld zamand. Mektebe balamadan
nce Kur'an Hocas'na gitmitim. Hocann defaatle Jandarmalar
tarafndan baslmas yznden bir halim bile yapamamtm.
Mektep knda hocaya urayarak ksa bir ders alyordum.
Ancak bunu hi kimseye sylememek hususunda sk skya
tenbihlenmitim. Bylece g bel bir hatim indirebildim.
lk mektepde hocalarm beni olduka zeki ve alkan bu
lurlard. Fakat o nispette de yaramazdm. Saysz kavga
etmiimdir. Hatta bu kavgaclm lise yllarmn sonuna kadar
srp gitmitir.
lk mektebin nc drdnc snflarnda bende fikr
lkalar ve okuma hevesi uyanmt. Hariteki alkalarm sebe
biyle din duygularm da gelime gsteriyordu. Msid za
manlarda Eski Cmi'de mezzinlik ediyor " T r k e E z a n "
okuyordum. htimal bu ezan okumak istemeyen hoca efendi
minreye hep beni karyordu. Bir defasnda Cuma Namaz
yznden ge kaldm iin mdrmz Sabr Ersz ta
rafndan adam akll dvlmtm. Bunun ge kalmaktan
ziyde Cuma Namazna gitmi olduumu sylememden ileri
geldiini ok sonra anlayabildim.
Akaabat Merkez ilk Mektebi
bugnk hli
45
46 GEM GN ELERKEN

Babamn kitaplarm kurcalamaktan dolay akranlarmn bil

medii pek ok ey renmitim. Bir defasnda hocamz Sa-
hure Kalyoncu'ya malumatfuruluk olsun diye, Rza Tev-
fk'in:
"Filozof Rzaym dinsiz anlama,
Dini ben rettim kendi babama
Her ipte oynadm, canbazm ama,
Srat Kprsn geemem hocam."
diye biten " S o r m a H o c a m " adndaki iirini okumutum.
Kadn arp heyecanlanm ve mdr armt. O da beni
bir hayli istintak -miti. ok sonra anladm ki, Rza Tevfk
(Blkba) Sevr Sulh projesini imzalam olmaktan dolay
" y z e 11 i 1 i k 1e r "26 listesine konulup vatandan srlm bir
kimse imi. Kemalist rejim bir ilk mektep ocuunun okuduu
bir iire kar bile bu derecede hassas.
Bu devrede iirle alkam ok fazlayd. Bo zamanlarmda
evimizin ineini otlatmak iin dereye gtrdm srada kurda,
kua ieklere mniler uydurup syleme alkanln ka
zanmtm. Btn ilk mektep talebeliim boyunca bu
alkanlm devam ettirdim. Arkadalanma, hocalarma halle
rine mnasip iirlerle takdir veya tenkitlerimi ifde ederdim.
Yazk ki, bunlar muhafaza etmedim. Hatrmda kalan bir ikisini
zikredeyim.

" Nail27 mektebe gelmez,

Gelse kitap getirmez,
Arada bir sz atar,

26 " Y ti z e 11 i 1 i k 1e r " Lozan Sulh Muhedesi eklerinden olan

" A f v - U m m P r o t o k o l "ne konulmu istisnalar ifde eden bir
siyas tabirdir. Ancak bu hakiki mcrimler yerine, yeni devir idarecilerinin
ahs rakiplerini ihtiva eden yzelli kiilik bir listedir. Bu listenin nasl bir
hkm-i karaku ile tanzim edildiini merak edip renmek isteyenler "Lozan
Z afer mi, Hezimet m i?" isimli eserimizin nc cildine bakabilirler.
27 Halen hayatta olan Nail Ustaolu.
 I

Doduum evin bugnk hli

48 GEM GN ELERKEN

Biraz da yalan katar!.."

"Selm28 ok ekmek yer,

Yine de doymadm der,
Aba, aba barr,
Ablasn arr!.."
Bu alkanlm orta mektep hatta lise hayatmn sonuna ka
dar srdrmmdr. Sonradan bunu bir hafiflik telkki ederek
terkettim. Halta bu yalarda ok gzel ses taklidi de yapardm.
Sonradan bunu da dinen ciz olmad iin braktm.
Orta mektepte iken de, byle yazdklarmdan bir misal u
dur. Tarihi Aslan Bey ok sertti. elil Cesur adndaki arkada
n ibret iin salarn urasndan burasndan krpp berbat et
miti. Bunun zerine,
Yaramazlarn ba
Haylazn arkada
Ona gzel yakt,
Tarihinin tra,
deyivermitim.
iirle bu alkam hep devam etmitir. Hatta 1949 ylnda
Akaabat'ta "Yeni Pulathne" ismiyle haftalk bir gazete
yaynlanrd. Onda imzamla adet iirim yaynlanmtr ki,
basl evrakta admn ilk gzkmesi bu gazetededir.
Bu srada " B i n b i r R o m a n " ve " o c u k G z "
isimli dergiler kard. Bunlara ve dier kitaplara para
yetitirmek iin bahelerimizde pek bol olan incirleri toplar
satardm. Zira ilk mektebe giderken gnlk harlm sadece
be kurutu. Bu aslnda le yemei iindi. Yz paraya eyrek
francala yz paraya da katk alrdm. Hafta gnleri babam ilve
bir kuru verirdi, akaabatn haftas hl Sal gndr. Ke
narlan frfrl bu gm bir kurula kocaman bir dizi halanm
kestane alabiliyordum
lk mektep hayatmda bata Hazreti Ali cenk kitaplan

28 Halen hayatta olan Selmi Yardm.

lk olarak iirlerimin yaynland "Yeni Pulatlne
49

Gazetesi'nin bal... (1949)

 50 gemi gn elerken

olmak zere ne bulursam okuyordum. O derecede okuyordum

ki, elimdeki kitaba ilveten bir de cebimde yedek tardm. Bu
yzden sylenen sz kulama girmez ekseriya emredilen ii
yanl yapardm. Bir gn bu halime sinirlenen annem:
Bu ocuk akln karacak!.." diyerek biriktirmi
olduum kitaplar avluya kanp zerlerine bir lmba gaz
dkerek hepsini yakt.
Annemin byle hareket etmesinin bir dier sebebi de uydu:
Doduum evin yannda daha byk bir ev yaptrm ve ona
tanmtk. Kapsnda bir karaaa vard. O'nun stne kar
akama kadar nutuk eker, iir okur, trk syler ilh... Hi sus-
m azd m. Annem yalvar yakar olur, beni aa indiremezdi. Hal
buki bir nebze olsun evin ilerine yardm etmem istenirdi ki,
buna asla aldr etmezdim.
Hocalarmzdan biri olan Zekeriya Kaynar29 da edebiyata
29 Zekeriya K aynar aslen Akaabatl olup, zikri geen mektepte uzun
mddet hocalk etmi bir ahsiyettir. O zamanlar ilkmektep hocalar imdiki
niversitelerde ders verenler seviyesinde din, tarih ve edebiyat kltrne sa-
hibdiler. Fakat devir btn bir tarih mirasnn toptan inkr mevsimi idi. Bu
umm cereyann tesiri ile dindarlar talebelerine srf okuma - yazma ret
mek ve ibtid bilgiler vermek mevkiinde bulunmak iin daima birinci ve ikin
ci snflan tercihen alp okuturlard. Bazlan da, inklplar istikametinde esip
savurmak iin, az ok kltr derslerinin okutulduu drdnc ve beinci s
nflan tercih ederlerdi. Zekeriya K aynar bu kincilerdendi. Bylelerinde,
dierlerine nazaran daha da bilgili olduklan tevehhm ve iddias mahede
olunurdu.
Haricen rendiime nazaran bizden - be yl evvel, bu modaya ken
disini iyice kaptrm olan Zekeriya K aynar derste talebelerine sk sk din
sizlik propagandas yaparm. Hatt bir defasnda cebine nceden eker dol
durarak, ocuklara Allah'tan eker istemelerini sylemi. Tabi cevapsz kalan
bu istekten sonra bir de kendisinden eker istemelerini teklif etmi ve sonunda
ocuklara cebindeki ekerleri datarak, O'nun bylece gya Allah'n (h)
mevcud olmadm, ispat (!..) etmi olduu syleniyordu.
O zamanlar Trkiye'nin birok yerinde aynen tekrarlanan bu kaba ve ma
teryalist uslupli inkr ile gy Cenb- Hakkn (h!..) yokluunu ispat (!..)
etmi olan Zekeriya Hoca, bilhare ar bir hastala yakalanm ve lmler
den dnmt. Halk, O'nun lh bir srette cezalandrldn sylyordu. Bi
zi okuttuu sralarda byle taknlklar yoktu. Uslanm grnyordu. Bu
nunla beraber yine de eski hlinden baz izler tamaktayd ki, hams (kah
ramanla id) bir iirimi tashih ederken:
 KADR MISIROLU 51

dknd. imdiki ilk mektep muallimleri ile

kyaslanamayacak derecede mahfuzal vard.
Bilhassa Ziya Paa merhumun hepsi de birer darb- mesel
hkmnde olan " T e r k i b - i B e n d " veya " T e r c i - i
B e n d "indeki beyitleri, onlann mnlarna uygun hdiseler zu
hur ettike, tam yerinde okur ve bize Sleyman evket Bey'in
" Y e n i G z e l Y a z l a r " isimli mntehabatmdan (an
tolojisinden) kahramanlk iirleri ezberletirdi. Elinin altnda bu
eserin " s l m H a r f l e r i "30 ile tab' edilmi bir nshas bu
lunur ve vakti bununla doldururdu.
Talebesini dvecei zaman Ziya Paa'nn:
"Nush ile uslanmayan etmeli tekdir,
Tekdir ile uslanmayann hakk ktektir!.."
beytini okurdu.

"Bizler sahiptik ite byle b ir saltanata!.."

msrana taklm ve:
" Onu deitir!.." demiti.
Halbuki bu msradaki " s a l t a n a t " kelimesi siys sistem mnsna
deil, g, kudret ve ihtiam gibi manalarda kullanlmt. Lkin O zaman
yle bir putperestlik devri idi ki; bir devlet memurunun cmie gitmesi dahi bir
kulp taklarak vazifeden uzaklatrlmas iin kfi bir sebepti. Rejim, keli
melerin dellet ve tedisinden bile korkuyordu.
30 Kur'an alfabesi teden beri sylenegeldii gibi " a r a p h a r
f l e r i " deil, slm harfleridir. Bence byle ydedilmelidir!.. Zira Arap-
lar'dan km olsa da, Islm tarihi boyunca onlara mnhasr kalmam btn
mslmanlarca benimsenmi, mterek slm kltrnn bindrtyzyllk
esiz bideleri bu yazyla vcda getirilmitir. Mslman milletler ailesinden
sdece Trkiye, kasth olarak bu alfabeden uzakltnlmsa da ekseriyete iti
bar olunarak Kur'an okumak iin yegne vsta olan bu alfabeyi
mslmanlann mterek mal telkki eylemek ve " I s l m H a r f l e r i "
diye ydeylemek bence daha dorudur.
Aslnda Trkiye'deki harf deiikliinin hedefi de bizzat Kur'an- Ke-
rim'dir. Dmanlk O'nadr!.. harb, O'nunladrL Onunla ve O feyyaz kay
nan hakikatlerine ma'kes (aksettii yer) olan slm Kltrnedir. Onunla ir-
tibau kesmek iindir!.. u gye kavrannca, ne yapmak lzm geldii de
kendiliinden anlalr sanrm.
 52 GEM GN ELERKEN

1943 - 45 yllarndaki u hdise bende " s l m H a r f

l e ri "ni renmek hususunda dern bir alka uyandrmt.
Zira o zaman bir kimsenin, benim okuyamadm bir yaz ile
yazlm bir kitab okumas, bana bir stnlk olarak gzkm
ve ruhumda o stnle ulamak iin cidd bir ihtirasa mil
olmutu.
Bu te'sirle evde babamn kitaplarn kartrdm31- Birok ki
tap arasnda Zekeriya Hoca32 mn elinden drmedii " Y e n i
G z e l " Y a z l a r " da buldum. Hem de araya giren harf
inklb dolaysyla sonradan baslm olan ltin hurufatl
nshasyla birlikle ciltlenmi olarak. Hazine bulmu gibi se
vindim.
O zaman slm harflerine Kur'an- Kerim'i okuya
bilmenin verdii bir imtiyaz ile vkftm. Ufak tefek farklar
iin her takldmda ltin hurufatl nshaya bakarak
mklm hallettim. Byle bir mes'ud hdise sebebiyle " b i r
slm mne vver i s ay l man n ilk art olan
s l m y a z s "n33 daha onbir - oniki yanda iken hal-

31 Babam Eyb Sabr Bey (1908 - 1975) eski tarz ilkmektep mezunu
olmasna ramen iir ve edebiyatla pek fazla alkal bir kimse idi. Ken
disinden bana intikl eden kitaplarn ou da bu istikamette idi. Hlen huss
arivimde mahfuz defterlerinde O'nun pek ok iiri, inci gibi bir yazyla is
tinsah etmi olduu grlmektedir.
32 O zamanlar ilkmektep muallimlerine hem halk hem de talebeler
" H o c a m ! . . " diye hitab ederlerdi. Muallimlere ise " H o c a h a n m " de
nirdi. Lisede bu " H o c a m " tbiri " M u a l l i m B e y "e inklb ediyor,
muallimeler ise yine " H o c a h a n m " diye anlyordu. Kendilerine hitap da
bu tarzda idi. Henz pi ve asletsiz " r e t m e n " kelimesi ortaklkta yok
tu. Ekseriyeti dine kar olan muallim ve muallimeler de, bu tarz hitab ve
anlmaya kar kmazlard. Tpk bugn baz materyalist ve komnistlerin
" m a a l l a h ! . , "l, " i n a l l a h ! . . "l konumalar gibi.
33 Bence imparatorluk mnevveri ile cumhuriyet inam arasndaki en
briz fark bu " h a r f m e s ' e l e s i nde ortaya kar. Dar ufuklu, Avrupa
hayran ve kk devlet psikolojisini paylaan bir cumhuriyet mnevveri ol
maktan kurtularak din ve tarihin engin iklimine almak, byk bir devletin
vrisi olduunu hissetmek, Dnya meselelerine dar bir ereveden deil
" n i z m ' u l - l e m " endesiyle bakmak gibi bir diryete slip olmak ans
 53

1949 Ylnda bir kr gezisinde... nde sadaki bendeniz,

soldaki zdem ir Kazancolu

letmi bulunuyordum.
Ben ilk. mektepte okurken 23 Nisan, 19 Mays ve Cum
huriyet Bayram gibi resm bayramlarda, din ve tarih dman
l gayrctullaha dokunacak iddetteydi. Bayram gn hkmet
konann nne konulan krsnn zerinde "Cumhuriyet
Halk Frkas (partisi) Halk Krss" ibaresi yazl idi. Oku
nan iirler de ekseriya dinen mahzurlu ifadeler yer alrd.
Ben de her bayram krse karlan talebelerden biri idim.
Fakat byle iirler okumaz ne yapp yapar "Vatan Destan" ve
"Dur Yolcu!.." gibi kahramanlk iirleri okurdum. Fakat toplu

iin, Islm harflerini bilmek, arttr. O derecede ki, bunu Islm mnevveri
saylmann " i l k a r t " saymak asla mbala deildir. Yazmz ve bunun
neticesi olarak muhteem ve gzel Trkemizi kaybetmemiz, topraklarmz
kaybetmemizden daha vahimdir!.. Bunu kabul etmek din ve tarih uurunun
tabi bir icabdr.
Byle olduu halde, dvmzn btn iinde en sahipsiz olan mese'lemiz
budur. Zira kltr davamzn temel ta olduu halde, onu lyk ile kav
rayabilmi olanlarn says parmakla saylabilecek kadar azdr.
54 GEM GN ELERKEN

halde sylediimiz marlarn bazlan "Da ban duman

alm..." nevinden renksiz eylerse de bazlan korkun bir mzi
dmanl ifadeleri tamaktayd. Mesel 23 Nisan iin bir
mar sylerdik ki, hatnmda olan bir kt'as yleydi:
"Bu 23 Nisan ki,
Trihin dnm gn,
Kan iici sultana,
Hakana lm gn."
Kitaplanmz da din ve tarih dmanl ile M. Kemal ve
nn methiyeleri ile leblepti.
 55

B Akaabat Orta Mektebi

1945 - 46 ders yl sonunda Akaabat Merkez lk Mcktebi'ni

" p e k i y i " derece ile bitirdiim zaman ruhum okumak ve
ykselmek itiyak ile dopdoluydu. O yl kazamzda bir orta
mektep inaatna balanmt. Yaz ttilinde gidip inaatta
alan ustalara yardm ediyordum. Sanki ben alrsam mek
tebin ins daha abuk gerekleecekti!.. Heyhat!.. Mektep
1946 - 47 ders yl bana yetiip almad. Arkadalarm birer
ikier Trabzon'a gidip lisenin orta ksmna kaytlann
yaptnyorlard. Bunlan duyduka szlanyordum. Babama bir
ey syleyemiyor,34 gidip gelip anacm sktryordum. O da
zlyor fakat babama sz geiremiyordu. Anamdan
rendiime nazaran okuduktan sonra memlekete " d i n -
34 Rahmetli babamn bana kar muamelesi gayet sert ve resm idi. He
men her karadenizli baba gibi o da bilhassa erkek ocuuna efkat ve-
yumuakhk gstermenin onu mutlaka martacam sanyordu. O vefat
ettiinde ben krk yam oktan devirmitim. Buna ramen vefatna kadar bu
resm ve mesafeli tavrm devam ettirmitir. Bulunduum odaya her giriinde
ayaa kalkmmdr. niversite yllarmda bana gnderdii inci gibi bir slm
Yazs ile yazlm saysz mektubu arivimdedir. Btn bu mektuplarda da
ayn resmi tavr mhede edilir.
56 gemi gn elerken

s i z "35 dnmemden korkuyor ve bu sebeple beni asla okutmak

istemiyormu.
O yl okumak iin rpnmalarm bir netice vermedi. Ar
kadalarm Trabzon'a gittiler. Babam beni bir terzi yanma rak
verdi. Ancak bende bu ii benimseyecek gz yoktu. Kitaplarm
toplayp terzinin dier raklarna okuyor, onlan da vre
ediyordum. Nasihat fayda vermeyince nihayet usta beni ko
vuyor, babam elimden tutup getirerek tekrar oraya
yerletiriyordu. Bu durum birka kere tekerrr edince babam da
artk srar etmedi. htimal baka bir meslek kollalnyordu.
Bu sralarda birgn, akrabamz olan frnc eker Usta,
tezghn arkasnda namazn klmcaya kadar mterilere bak
mam istemiti. Ben de bermutad kitabm am, hem tezgh
gzetliyor hem de okuyordum. Tam o srada oraya ilk mektep
mullimlerinden merhum Cemal Sm er geldi. Bu zat beni
okutmamt. Fakat gz inal vard. Elimdekinin slm harfli
bir kitap olduunu grnce:
" Bu kitab kim okuyor?!." dedi.
" Ben!.." diye cevap verdim. nanmad. Kitab elimden
ald ve biraz kartrd.
Bu, Babanzde smail H akk'nm " S v b - u l
K e l m - fi A k a a i d - il s l m " adl bir kitabyd.
Mukaddimesini at ve:
" Oku bakaym!.." dedi. O hi ihtimal vermiyordu, ama
ben dala ilk cmleyi cincirleme terkipleriyle doru okuyunca
ard. slm harfleri yasaklanal yirmi sene olmutu. Oku
duum cmle hl hfzamdadr:

35 Hakikaten hakk vard. O zamanlar okuyanlar dinsizleiyor veya en

azndan din mes'elelerde mbalatszlayordu. Bunun en yakn misali kendi
amcazadesi Hseyin Msrolu idi. Hem de byleleri dnp memlekette otur
muyor, kendi halkm ve doduu memleketi beenmiyordu.
Bu durum uzun mddet devam etmitir. Mslmanlar, evltlarm imanen
zaafa urayacaktan endiesi ile okutmuyorlard. Zamanla bu tavrn
deimesine hi phesiz mam - Hatip Liseleri sebep olmutur.
 KADR MISIROLU 57

"Hak ve savab olan bir eyin dima muarzlar bu

lunmak kavd-i klliyye-i kevniyye ve dt- ummiye-i
beeriyedendir!.."
Cemal Hoca beni bir de bu cmlede geen kelimeler itiba
riyle yoklad. Cevaplar istedii gibi olunca bana hayretle sordu:
" Sen burada ne yapyorsun?!."
" Hi!.. eker Usta'ya yardm ediyorum!.." dedim.
" Peki imdi mektep zaman, sen okumuyor musun?!."
dedi.
" Aman hocam, sormayn!.. Babam beni okutmuyor!.. Ar-
kadalanm hep Trabzona gittiler, ben burada vre kaldm. Ne
olur babama bir ey syleyiniz!.." diye ricada bulundum.
" Baban cinyet iliyor!.. Ben imdi onu bulur
konuurum. Sen merak etme!.." dedi. Hrmetle elini ptm ve
ricam tekrarladm.
Bu zatla sonra ahbab olduk. Uzun yllar muammer olmutur.
Dindar bir kimseydi. Gidip babam bulmu ve O'nu ar bir
dille tenkid etmi!.. Lkin kayt zaman oktan gemiti.
Ertesi yl kazamzda yaplmakta olan orta mektep bitti. Ta
lebe kaydna balad. Babam hi oral olmuyordu. Fakat mu
halefeti gevemi olmalyd ki, annem bir komu kadnla beni
kaydolmaya gnderdi. nce fotoraf Zeki Sezgin'de bir re
sim karttk, sonra gidip kayt yaptrdk. Ben en son kaydolan
talebe oldum. Numaram "21 "di. O gn kaydn son gn imi.
Birka saat daha gcciksek kaydetmezlermi!..
1947 - 48 Ders Ylnda bylece Akaabat Orta Mektebi'nde
yeniden talebe olabildim.
Fikr seviyem snfmn ok stnde idi. Yalnz baz dersleri
sevmediim iin onlara almazdm. Mektebimiz deniz kena
rnda inhisarlar (Tekel) binasnn bitiiindeydi. Mektebin
bahesi leb-i derya idi. O zaman imdiki sahil yolu yoktu.
Denizin kabard zamanlar dalgalar mektebin duvarna
arpard. Behe duvar yoktu. lk mektebimiz de sahildeydi. Fa
kat onun bahe dvarlan vard.
 58 GEM GN ELERKEN

Frtna olunca gemiler Trabzon'dan Akaabat'a kaarlard.

Bazan limanda - be gemi birikir, bunlar bazan selmlamak
ve bazan da yardm istemek iin uzun uzun ddk ttrrlerdi.
htimal u hatralar sebebiyle denizi fkeli grmeye
baylrm. Bence barmayan gemi de sevimsizdir.
Benim en sevdiim ders edebiyatt. Edebiyat hocamz Cemil
Toygar, ayn zamanda mdr muvini idi. Cemil Toygar
niversite hocas gibi bilgili idi. Derse eitli kitaplar getirir,
onlan bize tantr, ilerinden baz paralar okur, dinletir, an-
lattnrd. Diyebilirim ki, Orta mektep tahsili boyunca Dou ve
Bat'nn klsik kitaplarn hemen hemen kmilen tanm, yazar
lar hakknda bilgi sahibi olmutum.
Mektepte sr'atle bir ktphne kurmu hepimize kendi
eliyle izerek ktphane kartlan yapmt. Okuduumuz kitap-
lan kontrol ederdi. Saat tutarak, doru ve sratli okuma
yarmalar tertipler ve gelimeleri not ederdi36-
Bazan be alt talebeyi ayn anda tahtaya kaldrr. Ken
dilerine, niden bir mevzu verir, diledii kadar konumalann
isterdi. Lkin biri konuurken sradaki dieri kendisine hangi
mevzuun verileceini bilmezdi. Maksad talebeyi dnme pay
olmadan irticlen konumaya altrmakt. Bazlan kendilerine
verilen mevzuda bir dakika bile konuamaz hemen tkanrlard.
Ben bir defasnda tam bir ders boyunca konumutum. Mevzu-
um " N a k i l V a s t a l a r v e Yo l l a r " d . Ondan sonra
beni bu yantan da istisna etmiti. te Cemil Toygar byle ya
man bir mullimdi. Lkin sonradan O'nun hakknda

36 Bu yantan, daha ilk turda beni istisna etmiti. Zira snfta en ok

okuyan dakikada onsekiz satr okuduu halde ben otuz dokuz satr oku
mutum. stelik dierleri bugnk ltin harfleri nesli gibi pek ok telffuz ha
tas yapt halde ben slm harflerine vukufum sebebiyle byle hibir hata da
yapmamtm. Mesel, " v a k i t " , h a k i k a t " gibi kelimelerde " k" harfini
"kef" gibi telffuz etmek hl herkeste grlen bir hatadr. Aymlann, sekte
hemzelerinin hakkn vermek de byledir. Mi'de te'lif, me'mur ve te'sir gibi...
Byle inceliklere riyet ederek okumutum.
 KADR M1S1R0LU 59

rendiklerimiz inanlr gibi deildi:

Cemil Toygar bize gelmeden nce "Hasanolan Ky En
stits"37! ^ hocaym. Kpkzl bir komnistmi. 1945 De
mokrasi mcdelesi balaynca bu mekteplerin komnist yuva
lan hline getirilmi olmas muhalefetin iddetli tenkidlerine
mevzu olunca C.H.P. Read emseddin38 Sirer adnda milli
yeti bir kimseyi Mrif Vekili yapm ve, O'nunla bu mektep
lere bir ekidzen vermeye raz olmutu. Read emseddin
Sirer Ky Enstitlerinde yuvalanm komnist muallimleri
saa sola datmt. Cemil Toygar da bu cmleden olarak
Akaabat Orta Mektebine gnderilmi imi. Bizim o zaman bu
olup bitenlerden haberimiz yoktu.
Cemil Toygar sene mddetle bizi okutmu ve 1950'de
biz Trabzon Lisesi'ne giderken O da Akaabat'tan aynlmt.
Fakat yine muallim olarak baka bir mektebe deil de, ktip
olarak T.B.M.M. 'ne!..39 tyin olunmutu.

37 nn Reisicumhur olur olmaz ilk yurt d seyahatini Rusya'ya

yapmt. Oradan ald ilhamla Trkiye'de bir seri "Ky Enstits" kurmutu.
Ksa zamanda hepsi de birer komnist yuvas haline gelen bu mekteplerin ba
hmisi zamann Mrif Vekili Haan Ali Ycel ve Hakk Tongu'tu "Yeni-
kap Mevlevhnesi"nden yetimi olan Haan Ali Ycel sonradan saptm
ve makam iin bu menhus mekteplerin hmisi kesilmiti. Aslnda hfzd.
nn ile yaknlk peydahlam ve Mrif Vekilii'ne kadar ykselmiti.
Ky Enstitleri ksa zamanda komnist yuvalar haline gelmiti. Halk
arasnda bu mektepler zerine ok irkin sylentiler yaylmt.
38 Read emseddin Sirer, ilerde kendisinden bahsedecek olduum
M ahm ud Cevdet Bey'in talebelik arkada imi. 1950'lerde " V o l k a n "
adyla bir mecmua karm olan M ahm ud Cevdet O'nun C.H.P. iinde bu
lunmasna ramen milliyeti hatta dindar olduuna ahdet ederdi. Ona
birgn gelip vatana hizmet edeceini syler fakat inandramazm.
39 1952de birgn gazetelerde manetten bir haber yer ald. "Bar
Demei" mensuplar komnist propogandas yapmaktan tevkif edilmitir!..
Tevkif edilenler arasnda bizim mhud Cemil toygar da vard. Hem de ele
ba olarak!.. Bu dvdan daha sonra en byk cezaya arptrlm ve on yl
hapse mahkm olmu bulunan iki kiiden biri de oydu. Dieri Sevim T an
isimli bir kadnd. Trkiye'deki komnist faaliyetler iinde fevkalade ehem
miyetli olan bu hdisede Cemil Toygar'm rol neydi, ne yapmt?!. Hl
renmi deilim!.. Ama muhakkak ki, O, sradan bir kii deildi.
 60 gemi gunu elerken

Bir defasnda O'nun komnist olabileceini dnmtm.

Bize Nazm Hikmet'i tantm, bir ders O'nun zerinde dur
mutu. Nzm'm "Kurtulu Sava Destan" adl eserinden par
alar okuyup takdirlerini belirtmiti. Nzm'm adndan o za
manlar veba gibi ictinab edilirdi. Bir baka seferinde de " 1 7
N i s a n K y E n s t i t l e r i G n " dolaysyla btn
mektebi " B e i k d z K y E n s t i t s "n ziyarete
gtrmt.
CemiljToygar'n hanm Rezzam Toygar milliyeti bir mu
allime idi40- Tabi kemalizm dorultusunda milliyeti!..
ngilizce hocas idi. Belki baanl olduum iin beni pek se
verdi. Sonradan bir hadise sebebiyle bana kar menfi bir tavr
almt. yle ki;
Orta mektep ikinci snfta okurken bir Pazar gn ar
kadalarmla M. Kemal zerine uzun bir mnakaaya mecbur
kalmtm. Ben O'nun dinsiz olduunu, icraatnn kmilen
slma kar bulunduunu iddia ve ispat etmeye alyordum.
Arkadalar ise,
" Hayr, O slm'a deil, yobazla kar idi. Dinin z
mhiyetine kar deildi" diyorlar ve "eer biraz daha yaasayd
dinin doru olarak retilmesine imkn vereceini.." iddi edi
yorlard. Halbu ki; yle olsa z islmi prensiplerin icab olan
Hilfet'i kaldrmaz, slm yazsn ilga etmez, cuma tatilini pa
zara evirmez... ilh... yolunda serd ettiim mlhazalar tabiat
kanunu kadar doruydu. Bugn de byle s aklllar vardr.
Bu mnakaaya kulak misafiri olan Belediye Fen Memuru
Mahmud Cell Ko ertesi Pazartesi gn bu mnkaay mek
tebe aksettirdi. Disiplin Kurulu (Hey'eti) Bakan Cemil Toy-
gar'd . Hemen beni ifdeye ardlar. Arkadalanm da ahid
olarak dinlendiler. Hepimiz, hereyi olduu gibi anlattk. Karar

40 Sonradan rendiimize gre bu Rezzam Hanm, srf Cemil Toy-

gar' yakalatmak iin O'nunla evlenmi imi. ocuklar yoktu. Kzlk soyad
"Tacolu" olan Rezzam Hanm galip ihtimalle MIT'le irtibatlyd. Va
zifesini if ettikten sonra Cemil Toygar'dan boanp ayrlmtr.
 KADR M1SIR0 LU 61

"Bir haftalk tard- muvakkat" di. Yani bir hafta mektepten

kovuldum. Sonradan rendiime gre beni temelli kovacak
larm. Araya baz hocalar girmiler. ok zeki ve alkan ol
duum iin acmlar, ocuktur, ilerde deiir diyerek byle bir
ceza ile iktifa etmilermi. Fakat, talebe arkadalar, da idreye
yaranmak iin benimle konumama karan aldlar. Bu boykota
Rstem Markal ve zdemir Kazancoglu katlmam, dier
leri de bunu ok fazla devam ettirememilerdi.
Hakikaten parlak bir talebe idim. Mektebi tefti ve ziyret
iin bir gelen olursa tahtaya dima beni kaldnrlard. Hatta Ce
mil Toygar bir defasnda;
" Gltekin Ocak iyi bir me'mur olur, ama Kadir
Msr41 adam olur!.." demiti. Gltekin Ocak snfmzdaki
dier bir alkan talebe idi.
Babam mektepten bu suretle kovulmu olmama pek sevindi.
"nallah temelli kovarlar!.." temennisinde bulundu. Zira o
sralarda, bende kabaran din hislerin bama bir i ge
tirmesinden ekiniyordu.
Bir defasnda beni bir i iin, bir avukat yannda alan Ce
mil Azmi Telliolu42 adnda bir kemaliste gndermek istedi.
" Beni yle dinsizlerin yanna gnderme!.. Onlarn nur
suz yzn grmek istemiyorum!.." deyince babam kzm ve;
" Seni bu kafayla asarlar, olum, asarlar!.." diye
barmt. Ben de hzlanmken:
" nallah ben, O'nun gibi dinsizleri asarm!.." diye mu
kabelede bulununca babam hmla zerime yrm ve ben de
kamtm. Aslnda babam bendeki, rejim ve M. Kemal aleyh-

4 1 Soyad Kanunu'nun acib tatbikat esnasnda "olu" ekine msaide

edilmemitir. Babamn soyad sonuna kadar " M s r " kalmtr. Ben son
radan bunu binbir glkle " M s r o 1u " ekline tahvil edebilmimdir.
42 Cemal Azmi Telliolu, ir geinir bir dvvekili ktibi idi. Ev
velce naklettiim, amiemin eyhi M uham m ed Efendi, vak'asnda "B ir Yo
bazn yz" adyla iftiralar dolu bir kitapk yaynlamt. Bundan dolay
Ona fkeliydim.
 62 GEM g n elerken

tarlndan endie ediyordu. Zira benim halim bykler

arasnda da konuuluyormu. Bunu da bir vesile ile anlamtm:
Birgn Akaabat Yeni Cmii erifinde mukabele oku
nuyordu. Ramazand. Vakit ikindi zeri idi. Ezan okununca
Kuran- Kerimler, rahleler toplanyordu. Mukabele takip eden
lerden biri de babamn ahbaplarndan eczac Osman Efendi idi.
Ailemize girer kar, herkese ine yapard. Yal bir adam diye
O'nun rahlesini kaldrmaya teebbs edince elimi tuttu ve;
" ekil!.. Sana hizmet ettirmem!.." diye bard. Mahup
oldum. Cmi mnakaaya msd deildi. Darda kendisini
bekleyip bu hareketinin sebebini sorduumda nefretle:
" Sen bu vatan kurtaran A tatrke dil uzatyorsun!.."
dedi. Ne diyeyim, adam cmiden kyordu.
" Yazk sizin kldnz namaza!.." diyerek uzaklatm.
Hl byle ahmaklar az deildir43-
Orta Mektep son snfnda (1949 - 50) slm bakmdan daha
da uurlanmtm. Zira artk ciddi kitaplar bulup okumaya
balamtm44- Ahmed Hamdi Aksekili merhumun "slm
Ftr Tabi Umm Bir Dindir" namndaki hacimli bir kitabn

43 Byle ahmaklara verilebilecek cevaplarn en gzelini bir dinsiz olan

Aziz Nesin baknz nasl veriyor:
"Gerek mslmanlar Atatrk sevmez!.." dedikten sonra ilve ediyor:
"Atatrk mslmanlar acsndan sevilecek bir ey yapmad, Trkiye'de
Atatrk' sevdiini syleyen mslmanlar yalancdr!.."
(Bkz. Hrriyet Gazetesi 13 Ocak 1993 tarihli nsha.)
44 Bunun da tuhaf bir hikyesi vardr:
O srada "A kaabat Halkevi" gy tamir edilmek zere kapalyd. Tmir
falan edildii de yoktu. Burann bekisi olan haylaz bir gen vard. Sada sol
da gezer, halkevine gnde bir sefer ya urar, ya uramazd. Halkevi'nin ol
duka zengin bir ktphnesi vard. Bekiyle anlatm. Beni ieriye sokuyor,
sonra da kapy stme kapatp gidiyordu. Ben orada akama kadar okuyor
dum. Bir defasnda akam zeri gelip beni karmay unutmu ve geceyi a
susuz orada geirmek mecburyetinde kalmtm. Btn yaz tatilini bu suretle
kitaplar iinde geirmi ve pek ok kitab tanmak ve tetebbu etmek imknn
bulmutum. Bunun iin bekiye her seferinde bir paket sigara paras vermek
yetiyordu. Yoksa her kitab para verip almak iin mli gcm msid ol
mad gibi O kitaplar bulmak da imknszd.
 63

ZDEM tR KAZANCIOLU
(1934-1960)
Amadan solan bir iek

lk genlik yllarmda, fiilen ve fikren dima beraber olduum aziz bir ar

kada... 27 Mays htilli gecesi, nmerte vurulmutur. (Tafsilt iin 45 nolu
dip nota baknz!..)
27 Mays htilli hengmnda, menhus ihtille taraftar olup da o esnada
lenler bilinmektedir. ounun adna bideler dikilmitir. Turhan Emeksiz
v.s.... Peki y ihtille kar olduu iin ldrlenler!.. te hi aratrlmam
bir mevzu... 27 Mayslar "Kansz bir ihtilal yaptk!.." diyebilmek iin byle
vak'alar ketmemilerdir. le aratrd bekleyen bkir bir mevzu.
64 gemi gunu elerken

ar bir lisan ile yazlm olmasna ramen bir ders kitab

gibi dikkatle okumutum. Buna ilveten Dr. Adnan Advar'n
"Tarih Boyunca lim ve Din" (stanbul 1944) ile eski Yunan
klsiklerinden bulabildiklerimi okumam ufkumun bir hayli
gelimesine sebep olmutu.
Dier taraftan demokrasi mcdelesi hzlanmt. Muhlefet
adna eski devrim ktlkleri ve likliin sakm (ar yanl)
tatbikat tenkid edilebiliyordu. Bu tenkidleri aksettiren gazete
ve dergiler Akaabat D.P. Merkezi'ne her taraftan gnderili
yordu. D.P. Bakan babamn eski futbolcu arkalarndan Cell
Kazanc idi. O'nun olu zdemir Kazanc mektep arka
damd. ok iyi anlardk. Hafta sonlan D.P. Merkezine ura
ynca eitli mevkuteleri grp kantrmak imknmz olurdu.
zdemir Kazancolu45 ihtimal babasnn D.P. Bakan
olmas sebebi ile erken uurlanm ve fikren emsallerinden
fazla gelimi olan bir arkadamd. Beraber, ders alr, be
raber gezer elenirdik. Kendisinin O zaman iin pek lks

45 zdem ir Kazancolu gayet zeki ve kaabiliyetli bir genti. Liseden

sonra ankara Hukuk Fakltesine kaydolmutu. Bu faklteyi bitirmek iin sa
dece bir - iki dersi varken, askerliini yapmaya balamt. O zamanlar yedek
subaylk iin lise tahsili kfi idi. 27 Mays htilli olduunda askerlik va
zifesine devam ediyordu.
htill gecesi Ankara'nn ubuk Semti'nden cephne almaya gnderilmi
bir jipin iindeymi. Babas Akaabat D.P. Bakanyd. Kendisi de C.H.P.'ye
amansz dmand.
Harektn mahiyetini renince mmneat etmi veya yaplan ie muhalif
szler sylemi olacak ki; jipin iinde kendisini kallee vurmulardr. Fevka
lde kuvvetli bir genti. O'nu cepheden taarruzla yle kolay kolay yok ede
mezlerdi.
Tahnid edilmi olan cesedi asker nezretinde Akaabat'a getirilmi.
Ailesine gsterilmeden yine asker nezretinde defnedilmi ve mezann
almasn nlemek iin de krk gn mddetle mezan banda biteviye nbet
tutturulmutur.
Kaza kurunuyla len piler devrim ehidi (!..) iln olunup namlanna hey
keller dikilirken, byle deerli bir vatan evldmn maaruz kald u mumele
dorusu esef olunacak bir hdisedir. Mevl rahmet eyleye!..
 KADR MISIROLU 65

saylan gzel bir fotoraf makinas vard. Bir ok kereler bu

beraberliimizi, resimlendirmiti ki, bunlarn ou mah-
fuzumdur.
Daha sonra birlikte "Trk Milliyetiler Dernei"4647
Akaabat ubesini kurmu ve almaya balamtk. Tahsilli
insanlar arasnda alka o kadar azd ki, bir mteebbis heyet
tekilinde bile mklat ekmitik. Yallardan ise bize mzhir
olan zdemir'in babas merhum Cell Kazanc ve Eyub Sabri
Lermiolu (1886 - 1957) idi. Eyb Sabri Lermiolu mtekad
(emekli) bir ilk mektep muallimi idi. ir ve edip bir insand.
Araba ve Farsa'ya vakft. Fikren muhafazakr olmakta be
raber fiilen son derecede ekingendi. Korka korka konuurdu.
"yu takib eder, fakat bunu kimseye sez-

Hakikaten "Byk Dou" dergisi de bu srada bizi dv yo-

46 "T rk Milliyetiler Dernei" 1950 iktidar deiikliinden sonra

stanbul ve Ankara'daki milliyeti mukaddesat niversite genlerinin kur
duklar drt ayn demein birlemesi ile vcud bulmu muhafazakar bir
teekkld. ok sr'atle gelimi ve o zamana gre fevkalde saylacak bir
surette ube says seksen altya ulamt. Umm reisi de D.P.'den sparta
mebusu olan Said Bilgi olmasna ramen D.P. iktidar bu teekkl ileride
parti hline gelmesinden endie ederek basit bir bahane ile kapatmt, iki
buuk lira para cezasma hem de temyiz yolu kapal olmak zere mahkm edil
miti. Sebep, demeklere siyaset yapmalar kaanunen yasak olduu halde Trk
Milliyetiler Demeinin bir beyannmesinde siyas mlhazalara yer verilmi
olduu iddisyd. Bunu temin etmi olan savc Cemil Beng de
mkfatlandrlarak 1954 seimlerinde D.P.'den milletvekili olmutur.
47 Eyub Sabri Bey'i M. Kemal zerine konumaya zorlardm. Hi ol
mazsa teke tek olduumuz zamanlarda buna cr'et etseydi!.. Ne gezer!.. An
nem tarafndan akrabamz olmasndan dolay bir yaknlmz vard. Buna
ramen onu konuturamazdm.
Birgn bana demiti ki;
" Ben genliimde bu adam ok tenkid ediyordum. Sonra bir gece
ryama girdi ve beni tehdid etti. "Ben vazifeli bir adamdm. Vazifemi yaptm.
Sen anlamadm ileri konuma!.. Yoksa kafan krarm!.." dedi. te yavrum
ondan beri benim iimde bu adama kar cidd bir muhalefet vardr. Ama aley
hine konumam!.."
66 gemi gn elerken

lunda hzlandran bir messirdi. O'nunla 1947'de tantm. Fakat

ilk alkam hhikr deildi. Ama 1949'dan itibaren Byk
Dou'nun hibir saysn karmamaya almmdr. T 1960

1967 ylnda merhum Ali Fuad BagiL. Hocamzn birinci lm yl dnm

dolaysyla Mill Trk Talebe Demei Konferans Salonunda bir ihtifal (anma
toplants) tertiplenmiti. Hatipler arasnda ben de vardm. Sram beklerken
Do D r. Ylmaz Altu (imdi Prof.)un Ali Fuad Bey merhumu kemalist
gstererek vmekte olduuna hid oldum. Dinleyenler ekseriyetle cami ce
maatiydi. O zaman genlik arasnda pek az idik. Toplantnn iln cami
kaplarnda datlmt. Topluluk mthi bir sukut-i hayale uramt. Hem Ali
Fuad Bey'i kurtarmak ve hem de dinleyenlere mid vermek lzmd. Ylmaz
Altu'dan sonra konuma sras ise bende idi.
"M. Kemal'in iki hviyet olduunu bunlarn birinin zaferi kazanp
Trkiye'ye hkim-i mutlak kesilinceye kadar devam etmi olan milletin iman
ve hissyatna tbi hviyeti, dieri ise bata liklik olmak zere inklaplar
gerekletiren bunun tam tersi hviyet!., diyerek sze baladm. Ali Fuad
merhumun bunlardan birinciyi methettiini kinci hviyeti ise yerdii iin
halkn gnlnde taht kurabildiini syledim. Bilhere ikinci hviyet zerine
verip veritirdikten sonra dedim ki:
" Din elektrik cereyan gibidir. O'na dokunan kendi helk olur!.. Bak
mayn her meydanda bir heykel her duvarda bir resim olduuna. Birgn gele
cek... (Buradan sonrasn ltfen siz tahmin edin de ben de su (!..) ilemi ol
mak mevkiine dmeyeyim!.."
Burada tafsilt uzun srecek bu konumam sk sk alklarla kesildi ve
mthi bir alka ile karland.
Oradan eve geldim. Gecelik entarimi giyip istirahate ekilmitim ki,
kapmn zili ald. Anca, karmda krk - elli gen grdm. Meerse benim
O gece Dolmabahe Camii erifinde Teknik nversiteli talebelerle bir soh-
petim varm, unutmu ve eve dnmtm. Onlar da bir hayli bekleyip de gel
mediini grnce endieye kaplmlar. Zira aralarndan bazlar o gnk kon
feransta varm. Oradaki szlerimi arkadalarna nakledince,
" Eyvah!.. O'nu tevkif etmi olmallar!.. Gidip evine bakalm!.."
demier.
Bunlar renince;
Eh mdem ki, geldiniz sohbeti burada yaparz, buyrum!.. dedim,
yle de yaptk. Fakat genler gidince, hatrma Eyub Sabri Bey'in yukardaki
szleri geldi. Dndm, O'nu tehdid eden M . Kemal iyi ki, beni tehdid et
miyor!..
Fesphanellah!.. O gece kendisini ryada grdm; yle ki:
Park Otel'de yemek yiyoruz. Hertaraf tklm tklm dolu. Birisi ismimle
 KADR misirolu 67

ihtilline kadar. Bu mecmuann 1960tan sonraki devreleri be

nim iin alka baholmamtr. "R aporlar" devresi de yle!..
1950 ttilinde Arapa renmek arzusuna kapldm. Hafta

hitap ederek bana seslendi, bam kaldrnca ne greyim M. Kemal iki sra
masann ortasnda ayaklarm normalden biraz fazla am, elinde kadehi bana
bakyor. Srtnda sko bir ceket var. son zamanlarna d byle bir resm
vardr. Yz soluk, srtnda o ceket bir tel sa abma dklm!.. Aynen o va
ziyette.
Evet sana sesleniyorum!.. dedi. Karlk verdim:
" Buyrun efendim!.."
" Sen" dedi. "Neler syleyip geziyorsun benim hakkmda bakaym!.."
Mnakaa kmasn nlemek iin ksa ve yuvarlak bir cevap vermenin
dora olacam dndm ve:
Tetkikatmm neticesi neyi gsteriyorsa onlar sylyorum!.. dedim.
Bu srada ne sesinde ve ne de yznde iddet ve fke hkimdi. Merak glip
grnmyordu. Bundan dolay:
Neymi tetkikatmm neticesi?!, diye sualine devam edince, O'na
plak gerei sylemeye karar verdim ve hulasaten dedim ki;
Paa Hazretleri Zat- liniz daha Anadolu'ya gitmeden stanbul Pera-
palas Otelinde ngilizlerle Hilfeti ykmak hususunda anlam ve mhud
inklplar yapmak hususunda mutabk kaldnz. Ingilizler bu anlama sebe
biyle Yunanllar'a zmir'e kma msaadesini verdiler!.. Bylece siz hem
Padiah ve hem de milleti aldatarak asl maksad ve hviyetinizi setreniniz.
Tki memlekette hkim-i mutlak kesilinceye kadar ...ilh...
Baktm yznde ve sesinde yine fke yok. Elindeki kadehi sallayarak,
" u etrafmda bir sr insan var. Bunlarn kimi profesr, kimi mebus...
Ne sylersem inanrlar. Bir tanesi tahkik lzmunu hissetmez. Hayret!.. Otuz
yamda bir ocuk her eyin arka plnn kurcalyor!..
Bir an duraklad. Cevap vermeyeyim de lf uzayp mnakaa kmasn
diye dndm. O devam etti:
" Doru sylyorsun ama, biliyor musun ki, ben vazifeli bir insanm.
Vazifemi yaptm!..
Ben yine cevap vermeyeyim de i kapansn diye nme bakyordum. O
ise sanki derin bir kuyuya bakyordu. Sesi hafif, baklar bulankt. Ayn
yumuak ve hafif ses tonu ile devam etti:
" Kimbilir belki sen de vazifeli bir insansn da vazifeni yapmaktasn!.."
Uyandm ve Rabbime krettim. Sonra O'nu bir kere de Eskiehir Askeri
Cezvi'nde hapis yatarken grdm.
68 gemi gn elerken

gn kumlan ve baz kullanlm kitaplar da satan bir seyyar ki

tapdan eski medrese sistemi arapa renmeye mahsus "Em-
sile"yi bulup aldm. Kitab buldum ama, dersi kimden ala
caktm?!. Buna kim cesret edebilirdi!.. Nihayet Akaabat
mftsne gittim. Adamn eski ve khne darack bir odas
vard. Byle bir teklif O'nu adamakll rktt. Fakat benim
srarm karsnda biraz insafa geldi ve;
" Hergn saat oniki de gel kapy kapatr, seni yarm saat
okutabilirim!.." demek mecburiyetinde kald. nk ben o
derece kararlydm ki, baka trl beni bandan def ede
meyecekti. Yazk ki, "Nesera, yensur..." diyerek kendisinden
ilk Arapa dersini aldm, bu muhterem insann ismini aklmda
tutamadm. Sims gznm nndedir.
O zaman kazamzda "Hafzolu" diye anlan ok yal bir
vaiz efendi vard. Alim bir adamd. Ancak o gn din adam
larnn hrriyet erevesi ok dar olduundan srf iman ve
ahlktan ibadetlerin shhat artlarndan bahsederdi. Ancak
bykler O'nun ok lim bir zat olduunu sylerlerdi. Ayrca
biraz meczub gibi grnd iin olacak vazifesiz
"Srm oiu" denilen bir hoca daha vard. Ky Cmilerinin hi
birinde resm kadro yoktu. Kyller hocalann pazarlk ederek
yllk bir cretle kendileri tutarlard. Srmoiu da nceleri bu
ekilde birok kyde hocalk yapmm. Ben tandm zaman
okuyup fleme nuska yazma ve cinleri defetme gibi ilerden
geinirdi. O iddetli yasaa ramen bu faaliyetler asla
nlenemezdi. Benim sekiz - on yalannda olduum srada
komulanmzdan cinler lemine kanm olan bir kadn iyi
ettiine herkes hiddi. Duasn yan iitilir yan iitilmez bir ses
le okur, fakat arada bir hastann yzne doru fleyerek:
" UhruL" diye barmas hfzamda dipdiridir.
Kurak zamanlarda halk yamur duasna kard. Bu dua ba-
zan cmde bazan da ak havada yaplrd. Byle olduunda,
insanlar ekseriya ceketlerini ters giyer ve dua esnasnda ellerini
 kadir misirolu 69

her zamanki gibi amaz yere doru sarktrlard. Yamur du

alarn ekseriya Srmoglu yapard. ocukluumda byle bir
yamur duasna ben de itirak etmiimdir.
Bir de " Hakal"48 denilen bir baka meczub mereb eyh
Efendi vard. Halk Partisi'nin en iddetli zamannda bile sarn
bandan karmamt. Keif ve kermeti zhirdi. O'nun iin
namaz klmayanlar bile ondan hrmetkr bir slupla bah
sederlerdi. eklen M. Kemal'in Sivas Kongresi hengmnda iki
hoca efendi arasnda ekilmi mehur resmindeki Arap eyh'in
aynsyd. O kadar ki ben ok zaman o resimdeki ahsn
Hakal Hoca olduunu sanmmdr. Ben on - oniki yalarnda
iken vefat etmitir. Uzaktan mhede dnda bir yaknlm
olmamtr.
Orta Mektep son snfta iken hafta sonlan Trabzona gidip
gelmeye balamtk. Bu sretle Trabzon'da da davamzla
alkal arkadalar bulmaya alyorduk. Hemen herkes fut
bolcuydu49- Buna ramen bizi mektepe Srmene Orta Mek
tebini ziyrete gtrmlerdi. Orada mdrmz bana bir em-
rivki yapmt. Toplant esnasnda beni yanna anp
Akaabat Orta Mektebinin ereveletilmi ve zerine bir ithaf

48 Haka, Akaabat'n arka ksmnda Makaya yakn bir nhiyesidir.

Son kaza, vilyet yapma furyasnda o da kaza oldu. Hakal Hoca denilen
zat, aslen Ofludur. Babas Haka'ya hoca gelmi ve bu sretle u nam
zerlerinde kalmtr.
Seferberlikten nce bu hoca efendi normal ders ve talimi ile megulm.
Lkin seferberlikte orum'da M ustafa Efendi namnda bir zat ona nazar
etmi ve bu zat ondan sonraki hayatn daim bir itirak halinde geirmitir.
Bugn Haka Yaylas'ndaki trbesi halkn ziyret ettii belli bal yerlerden
biridir.
49 u yaa kadar topa ne elim ve ne de ayam demitir. Hayatta
hibir ma seyretmi adam da deilim. Hatta televizyonda bile!..
ocukluumdan itibaren evimizde top menfur iln edilmiti. nk babamn
ilk genlik yllarnda dedemden kalan servetinin kaybetmesinde hl ayak
ta duran Sebat Genlik Klbyle ar bir srette alkalanp ilerini ihmal
etmesi sebep gsterilirdi.
 70 GEM gn elerken

yazs kondurulmu bir resmini vermi ve;

Hadi bakalm!.. Bir konuma yaparak bu resmi
Srmene Orta Mektebi mensuplarna takdim et!.." nceden
bana hi haber vermemiti. nk benim bu husustaki kab
iliyetimi biliyordu. Gzel bir konuma yapm olmalydm ki,
Srmene Orta Mektebi mdr yerinden kalkp beni alnmdan
pm ve bir espiri yaparak:
" Evlt, gelecek seimde (1950) milletvekiliine namzet
ol, billhi reyim enindir!.."
Bu alka dolaysyle o mektebin birka parlak talebesi ile bir
ba kurduk ki, bu ba Trabzon'da bilhere de devam edecekti.
Bunlar her naslsa Rislc-i Nurdan haberdar olmulard50,
1950 Ylnda Akaabat Orta Mektebini bitirdiim zaman
Dnya grm teekkl etmi, okumann zevkini alm
byklar henz terleyen5051 bir gentim. Liseye gideceim iin
sevinliydim. Lkin babamn tahsilime devam hususunda
mmanaat etme ihtimali bu sevincimi glgeliyordu.

50 Risale-i Nurdan haberdar olmak kolayd da onlan bulmak bir

mkl ili. nk deil o zamanda 1970li yllara kadar Risale-i Nur'u bu
lundurmak aylar bazan yllarca hapis yatmay icab ettirecek bir sutu.
Buna ramen ben akrabamz frnc eker Usta'nn elinde slm harfleri
ile ve teksir makinasnda oaltlm "Sikk-i Tasdik-i Gay'bi"yi bulmu ve
okumutum.
51 O zaman Zeki M ren henz mehur oluyordu, incecik byklar
vard. Byk brakanlara "Zekimrenvri" diye taklrdk. Henz gzel se
sinden ve belli belirsiz byklarndan baka bir hreti yoktu.
 71

KNC BLM

TRABZON VE TRABZON LSES

YILLARI

A TRABZON

rabzon'un tarihesi ve corafi vaziyeti, bu eserin mak

sadn aan bir mevzudur. Bu bakmdan teferruata dal-
makszm, bu gzel beldemiz hakknda ok ksa bir
mlumat ile iktifa etmek istiyorum.
Tarihin en eski alarndan beri var olan Trabzon, dima bir
site ehir durumu arz etmitir. Yani her zaman bir kltr, ticaret
ve siyset merkezi olmutur. Blgenin kadim halk, milttan
yzyllarca evvelinden balamak zere Orta Asya ve Kaf-
kaslar'dan gelen eitli Trk kavim ve kabileleridir.
M.. ikibin ylnda kurulan ve " A n a d o l u B i r l i i "ni
salam olan Hititler, Dou Karadeniz blgesini hkimiyetleri
altna alamamlard. Buras yerli prenslerin idresindeydi.
Bu blgede, M.. sekizinci ve yedince asrlarda Miletli
smrgecilerin koloniler kurmaya baladklar grlr. Ancak
 72 gemi gn elerken

evvelce temas edilmi olan " O n b i n l e r i n R i c a t i " isimli

eserin mellifi Xenephon M. . Beinci Asr balarnda
blgedeki Yunanllar en kk bir aznlk olarak
gstemektedir.
M. . 625 Ylnda Medler52 Anadolu'da elde ettikleri yerleri
" K a p a d o k y a " adyla bir eylet yapmlar ve Trabzon da bu
eylet iinde yer almt. Medler bu topraklan M. . 519
ylnda ranllar'a kaptrm ve bu sretlc Trabzon da onlarn
hakimiyeti altna girmitir.
Bu srada Kapadokya ikiye aynlm, sahil ksm deniz
Kapadokyas mnsna " P o n t K a p a d o k y a s " adiyle
anlmtr. " P o n t o s " tabiri bu addan kmtr.
ranlIlar Trabzon'a "Hurid-bd" yani "Gne lkesi adn
vermilerdir53-
Blge M. . 323 ylnda MakedonyalI skender'in eline
gemi, O'nun az sonra vefat zerine ranl Vli Mihridat'm
mcdelesiyle (M. . 298) " Pontus" adyla mstakil bir devlet
olmutur. Bu devletin merkezi nceleri Amasya idi, sonra Si-
nop'a nakledilmitir. Bu devletin Rumluk'la hibir alkas yok
tu. Tamamen mahall bir devletti.
Ksa zamanda gelien bu devlet, Yunanistan' bile
hkimiyeti altna almsa da M. . 63 ylnda Roma
mparatorluu'nun istilsna mruz kalmtr. Bu, Roma
hkimiyeti devrinde Kafkaslardan sarkan " L e z g i " l e r ve

52 Med mparatorluu, tarihte r rkn Anadolu'daki " H i t i t

m p a r a t o r l u u " n d a n sonra kurduklar ikinci byk devletti. Ba
ehirleri bugnk ran'n " H e m e d a n " ehri idi. Bu bakmdan Iran ta
rihinin Medler'le balad kabul edilir. Geni bir corafya zerinde uzun ve
parlak bir hkimiyetten sonra yerlerini Pers imparatorluuma terketmilerdir.
53 Trabzon admm menei ile alkal olarak saysz rivyet vardr.
Bazlan Rumca T r a p e z u z (gen ehir) tan geldiini iddia ederken, baz
lar da bir efsneye dayanarak " t u r a - b o z a n "dan muharref olduunu
sylerler. Arap tarihiler Trabzon'u " T i b a r i t e , T i b a r e n d e " v . s . gibi
adlarla yd ederler ki; bunun bilinen en eski yerli halk olan " T a b a 11 a r "
veya " T i b a r e n l e r "in adndan kaynaklandn syleyenler de vardr.
 KADR M1SIROLU 73

" C e p n i 1e r " eski Trk kavim ve kabilelerine ilveten kitle

ler hlinde gelip blgeye yerlemilerdir. te " L z " 54 sz
de bu " L e z g i 1e r "in adlarndan muharref olarak ortaya
kmtr. Dier taraftan " l z " kelimesi bugn " k a r a d e -
n i z 1i " manasnda kullanlmaktadr. Halbuki asl Lzlar, Rize'
den teye ayeli'nden Hopa'ya kadar olan mmtakada otu-ran
halktr ve bunlarn kendilerine mahsus bir lisanlar da vardr.
M. . 395 Ylnda Roma mparatorluu ikiye ayrlnca blge
" D o u R o m a " demek olan Bizans'n payna dmtr. Bir
zaman gelip de Bizans Grckcyi resm olarak kabul edince, bu
devlet zamanla Yunan Kltrnn tesirine tbi olmutur. Ro
mal mnasna gelen " R u m " sznn Yunanllkla
kantnlmas bu tarih vkanm eseridir. Yoksa tarihte hibir za
man " R u m P o n t u s D e v l e t i " diye bir devlet mevcud ol
mamtr.
1204 Ylnda Kds'e giderken uradklar stanbulu kor
kun bir srette yamalayan Hal Ordularnn kardklar kar
gaadan kaan Bizans Prensi Aleksi Kommen Trabzona gel
mi, yerli halk da Onu balarna geirmilerdir. Bu suretle t
1461 ylnda Ftih Sultan Mehmed Han tarafndan fethine ka
dar Trabzon bu sllenin elinde kalmtr. Ancak bu devletin de
Bizans'la sk bir alkas olmamtr. Kumcusu Aleksi Kom
men bile Bizans'la mcadele etmi ve Seluklulara vergi
demitir.
Dier taraftan, slm - Arap ordulanndan bir kolunun ilk de
fa olarak Trabzon blgesinde grnmesi 705 ylndadr55- Kom-
54 " L a z l a r n "m menei hakknda da pek ok rivyet vardr.
" L a z " sznn " Y a a s n Y u n a n i s t a n ! . . " ibresinin Rumca aslnn
bozuk bir telffuzu olduunu syleyenler yannda bunun yine Rumca " m u h
t a r " , " L z i s t a n " tbirinin ise " m u h t a r b l g e " demek olduunu
da iddia edenler vardr. Bizce bunlarn hi birisinin asl fasl yoktur. Lz
" L e z g i "den muharreftir.
55 - Bugn halk aznda gezen efsnelere gre; Hazreti Ali Akaabat'n
Hdmebi Yaylas'na kadar gelmitir. Burada korkun kayalklar vardr. Gya
Hazreti Ali bu kayalklar atyla srayp am imi.
74 gemi gn elerken

menoslardan nce ehre pek ok mslmann gelip yerlemi

olduu ununla da sabittir ki, 1071 Malazgirt zaferinden sonra
Anadolu'da ele geirilen yerlerin vilyetlere taksimi yaplmtr.
Bu vilyetlerden biri de " Ca n i k " t i . Trabzon Canik
Vilyeti'ne tab idi. Kale ii Rum, etraf Trk ve Mslmanlarla
meskndu. Rumlar Bizans'a tbi iken mslmanlar
Dnimendillerin idaresi altnda idi.
Ftih, fetihten sonra buraya Konya ve Mara'tan klliyetli
miktarda nfus tayp yerletirmitir.
Osmanl dresi'nde Trabzon aynen Mnisa ve Amasya gibi
bir " e h z d e l e r e h r i " olarak temyuz etmiti. Yavuz
Sultan Selim Han'n buradaki vlilii tarihte mehurdur.
Anas, Dlkadirbcyi Aluddevle'nin kz "Glbahar hatun"
(Aye Hatun)un trbesi kendi yaptrd "imaret
c m i i 'nin kenarndadr56.
Mill ve din tarihimizin sertac Kanun Sultan Sleyman
1495 Ylnda Trabzon'da domutur.
Benim genlik yllarmda Trabzon, insana bir " t a h t
e h r i olduunu daha ilk karlamada hissetiren bir
grnmdeydi. Uzun ve ihtiaml surlar ile kalesi bata Aya-
sofya ve Ftih Cmii olmak zere ahsiyyetli tarih eserleriyle
insann zihnini tarihin derinliklerine ekip gtrrd. Apart-

56 Bugn maret Cmii'nin n geni bir parktr. Buras eskiden Trab

zon'un en eski mezarl idi. Bu tarih mezarlkta Ruslar igal zamannda srf
bize hakaret olsun diye alelacele bir tiyatro kurmulard. (Bunun fotoraf
" M o s k o f M e z l i m i " isimli eserimizin ikinci cildinde mevcuddun)
Kurtulutan sonra tekrar dzeltilerek eski hline dndrlen bu mezarlk
Cumhuriyet idarecisi Kemalistlerce dmdz edilip park haline getirilmitir.
Ruslar bile mezarln tamamn bozmayp bir ksmm igal etmiken, kem-
alistler tamamn tarmar etmi ve adna da " A t a P a r k " demilerdir.
stelik Trabzanda yok edilmi olan tek mezarlk bu deildir. Bunu
dierleri de takip etmi ve bugn ehir dahilinde aa yukan hibir ta
rih mezarlk kalmamtr!.. Heyhat!..
 KADR MISIROLU 75

manlama feti sonunda bu tesir bugn zil olmu gibidir.

Gerekten Trabzon'da stanbul'dakinin bir k olan
"Ayasofya" vardr. Bu evvelce Trabzon'a Akaabat tarafndan
girite bir set stnde ehrin tarihten kalma bir muhfizm
andryordu. Bugn stanbul'daki gibi, O da mze haline geti
rilmi ve etraf irken betonarme binalarla kuatlmtr. Bereket
versin, Ftihin kiliseden tahvil ettii Fatih Cmii olduu gibi
durmaktadr.
Trabzon denize doru taraca taraa hafif meyillerle alalan
gzel bir tabata sahiptir. Kale park denilen yer denize
szlm bir gemiyi andrr.
Trabzon'a geceleyin Akaabat'tan bakarsanz bu intiba daha
da brizleir. ehir bir ehryn iin aydnlatlm ve denize
almaya hazrlanan muhteem bir gemiden farksz grnr.
ehrin hemen arkasndaki " B o z t e p e " Dnya'da emsali
olmayan bir manzaraya sahiptir. Feci bir kasde kurban giden
Ali kr Bey merhum bu tepede mstakil bir mezarda yat
maktadr. O'nun buraya defni srasnda Trabzon Belediyesi
Boztepeye " A l i k r T e p e s i " adn vermek iin karar
almt. Heynat!.. Gn olmu M. Kemal'in bu en mthi
muhlifinin adn azna alanlar mcrim saylmlardr.
Boztepede "Ah Evren Tekkesi" vardr. Ah Evren buraya
t O rhan Gzi zamannda yani fetihten ok evvel gelip
yerlemitir57- Lise yllarmda bu tepeden akam st grubu
seyretmeye baylrdm. Ali kr Merhumun kabri bana otu
rup Yozoz Bumu'na doru, Gne'in memevili kzllklarn
seyrederken hayallere dalar giderdim. Oradan sonsuz bir denize
bakmak, masmvi bir atlasn ufukta bir yay gibi nihyetleniini
seyretmek karekterimde derin izgiler husle getirmitir. Ta-
vavvufta engin denizler veya usuz bucaksz llerin remz ola
rak seilmesi sebepsiz deilmi.

57 emseddin Sami Kamus-ul lm C. II sh. 805.

76 GEM GN ELERKEN

Trabzon'un iklimi gyet ltiftir. Hele sonbaharlar!.. Yamur

yaar, arkasndan hava syrr. Yakmayan parlak bir gne
cokun yeillikle koyu mvinin stne bir cil srer gibi onlar
ehryin gzelliine brr!..
Klan hemen hemen kar yamaz. Sdece, ehrin ar
kasndaki dalann tepeleri beyaz karlarla rtlr. Sahile kadar
kpren yeillikle bu dalar, banda kocaman ve beyaz bir ka
vuk tayan yeil cppeli mneviyat erleri gibi grnr. Sanki
diklemi, kar sahildeki " b y k d m a n "a hmla bak
maktadrlar!..
Elhasl Trabzon'un gzellii stne ne sylense azdr.
Faklte'de talebe iken O'nu bir ubat aynda hertaraf gelin gibi
erik iekleriyle donanm bir halde grm olan bir mfettile
karlamtm. Bu zatn tahassr ve anlattklan ile gnlm
comu ve " M f e t t i A k " diye bir yaz yazp Trab
zon'da yaynlanan bir gazeteye gndermitim. Bir mfettii,
onbe gnlk bir mhcde ile kendine k eden bu mbrek
vatan beldesi beni ne hle getirmi olmaldr. Bunu herkes an
layamaz.
Trabzon'u, O'nun essiz gzelliine yakr bir sevide an
latabilmi tek adam Prof. Dr. M. Kaya Bilgegil'dir. Bu edip,
ir ve edebiyat limi hocamz, Trabzona ilk geliinde, va
purdan kndan balayarak mhade ve tahassslerini
ylesine beli bir slpla anlatmtr ki, hayran olmamak
imknszdr. Bunun ok az bir paras Trabzon Liselerinden
Yetienler Demei'nin ylda bir yaynlad " H o r o n " Mec
muasnda neredilmitir.
Benim genliimde Trabzon'da tarih " p e k Y o l u "nun
faal olduu zamanlardan kalma bir zenginlik ve kltr birikimi
vard. En gelimi san'at kuyumculuktu. Gm kakmal gelin
narinleri ve hasr bilezikler Trabzon'a mahsus kuyumculuk ileri
idi. Binalarda, insanlann tavrlannda bir arlk mhede edi-
 Trabzon Ayasofya'smdan bir grn...
Bu da stanbul'daki Ayasofya gibi bugn bir mzedir.
77
78 gemi gn elerken

lirdi. Son derecede grgl ve asletli ileler vard. Konaklarda

musik lemleri yaplrd. Baz snf arkalarmzm delletiyle
biz de byle toplantlara katlyorduk. Aslnda byle ileler bi
zim gibi kasaba halkndan olanlar " t a r a l " sayarlard.
Tarih pek yolunun zenginlik devirlerine tahassr ifde
eden darb- meseller pek oktu. Halk en ok Batum'un elden
gidiine hayflanrd. Bugnk Trabzon feneri, Batum'un Rus-
lar'a peke ekiliinden sonra kahraman Trabzonlu denizciler
tarafndan Batum'dan karlmt. Bu hadisenin bir destan da
vard ki, halk arasnda sylenirdi. Batum'un kaybndan doan
teessr bu derecede ummi idi. Zira kafkas Memleketlerinin
tabi iskelesi olan Batum ile Trabzon arasnda ok gelimi bir
alka mevcuddu. " D o k s a n H a r b i " denilen 1977 - 78
Tric - Rus Harbi'ne kadar Trabzon - Batum arasnda gnlk va
pur seferleri vard. Berlin Muhedesi ile Ruslar'a kaptrdmz
bu mbrek vatan paras 1918'de halkn reyi ile vatana avdet
eylemiti.
Ankara Hkmeti ile Ruslar arasnda 1921'de imzalanan
" M o s k o v a M u h e d e s i " ile tekrar kaybedilmi bulunan,
" M i s a k - Mi l l " y e dhil olup da " L o z a n K o n
f e r a n s "nda kurtarlamam olan Batumun Birinci Byk
Millet Meclisinde milletvekili vard. Bunlardan biri olan Ali
Rza Acara, biz sarkl Mchidler isimli eserimizi yazarken
sad. Kendisi ile yaplm bir rportaj mezkr eserimizde mev-
cuddur.
Bugn, yeniden kurtarlma imkn zuhur etmi bu eski
vilyetimizle ilgilenmek ciddi bir vatan borcudur. ok yaknda
buras da bir " M u s u 1 - K e r k k " veya " K b r s " gibi
aktel hle gelecektir. Muhtemel byle bir gelime karsnda
Trkiyenin idrecileri karsnda Trkiye'nin idarecileri yine
hazrlksz yakalanacaklardr. Mstakar bir hrici siyaset takib
 KADR MISIROLU 79

edilmeyen, ve ileriye mteveccih plnlar yaplmayan bir dev

letten baka ne beklenebilir?
Ali kr vak'as sebebiyle bir sikasdle yok edilmi
" K h y a " (Yahya Kaptan)nn nmna dzlm bir mer
siyenin pl pek ok evde vard. Bazan kahvehanelerde aln
d da olurdu.

Lise talebeliim srasnda

varl Trabzon iin bir bereketolan mbarek bir sima:
Nki Meyihinden merhum
ABDURRAHMAN BEK
 80

B TRABZON LSES YILLARIM

rabzon Lisesi, ehrin Akaabat yani bat tarafnda "Ka

T vak Meydan" denilen semttedir. Buras eskiden cirit

oyunlanna mahsus bir yermi.
Trabzon'dan gelip gemi nice vli iinde iki kiinin nm
hl berdevamdr. Halk arasnda menkbeleri sylenir. Bunlann
biri edip ve lim bir kimse olan Giritli Srr Paa5859dieri de
Kadir Paa'dr59-
Trabzon Lisesi'nin temelini 27 Eyll 1300 ylnda atan Srr
Paa'dr. Mektep ksa zamanda ikmal edilip 1303 (1987)

58 G iritli Srr Paa 1879 ylnda Trabzon Valisi olmutu. Edip ve

lim bir zatt. Mehur ire Leyl Hanm 'm kocas idi. iki defa Trabzon
vliliinde bulunmu ve ehrin imarna, kltr hayatna pek ok hizmet
etmitir. Trabzonda ilk matbaa O'nun vlilii zamannda kurulmutur.
59 K adir Paa, (1843 - 1902) aslnda paa deil beydir. Lkin halkn
dilinde nm "Paa"dr. 1892 Ylnda Trabzon Vlisi olmu, bu vazifede on
yl kalmtr. Hl halk arasnda pek ok menkbesi dolar. Mehur "Byk
Trk Lgt yazan Hseyin kzm K adri bu zatn oludur.
 KADR M1S1R0 LU 81

ylnda tedrisata balamtr. lk ad " T r a b z o n M l k

d a d i s i "dir. Bu mektebin ina masraflarn karlamak zere
ekmee iki para, etin beher okkasna da be para zam
yaplmtr60-
Resimlerinden anlaldna gre bu ilk bina Sultan Ab-
dulhamid devri mill mimari uslbundayd. Sonradan Haan
Ali Ycel'in marif vekillii zamannda bu eski ta bina
yklarak yerine bugnk betonarme yaplmtr. (1940)
Tuhaftr, daha ilk mektebe bile gitmezken beni Trabzon'a
gtrmlerdi. Babaannemin kz kardei bu lisenin karsnda
oturuyordu. Onlara birka gnlne misafir olmutuk. Evleri
deniz tarafnda idi. Bu evle lisenin arasnda sdece bir cadde
vard. O zaman eski ddi binas yklm yerine yenisi
yaplyordu. Caddeyi geer inaat sahasnda oynardm. Kim
derdi ki, bir zaman gelecek orada geceli gndzl tam drt
ylm geecektir.
Ben burada oynarken, uzaktan Kale Kaps grnrd. Bu
kapdan kp bana don marlar syleyerek askerler gelip
geerdi. Lisenin stnde mehur San Kla vard. htimal
yry yaparak oraya giderlerdi. O zaman cadde asfalt deildi.
Bu askerler, toz toprak iinde terli ve bitkin grnrlerdi.
Aynca da bana ok yal gibi gelirlerdi. Sonradan im
paratorluun dalna, cephelerden yorgun argn kl
arttklarnn vatana dnne dir ne okusam hep bu manzara
gzmn nnde canlanmtr.
Bazan da annemin halasna giderdik. O da Bit Pazan'ndan
yukan kan yokuta otururdu. O zamanlarda asl arya inmek
iin ar Cmiine doru giderken ar hamamnn yannda
yol bir dirsek eklindeydi ki, hl de yledir. Tam kede a
mal bir kahve vard. Asma, ardak halinde yolun zerini tama
men kapamt.

60 Srr Paa Mekubat- Srn Paa, sh. 112.

82 GEM GN ELERKEN

O'nun almda srtlan duvara dayal bir sra abni sankl ih

tiyar grrdm. Bunlar sang apkann stne bir tuhaf sa
rarlard. Sonradan, annemin sllesinden yani
Hacsalihoullan'ndan eyh Servet Efendi'nin mcerasn
renince, sanki O'nu bu amal kahvede grmm gibi bir in-
tibaa kaplmmdr. Halbuki Hey'eli Temsiliye'yi dhil olan ve
M. Kemal'in ilk hliflerinden bulunan bu zat, oktan Msr'a
ekip gitmi imi; Kadiri eyhiydi ve stanbulda Glhnede
tekkesi vard. ncelenmee deer bir ahsiyyettir.
Orta Mektebi bitirince (1950) rahmetli babam her nedense
Liseye gitmeme mnnaat etmedi. Mektebin alndan bir haf
ta evvel birlikte Trabzon'a gittik. Bana st ba, pijama vesire
ald. Birlikte bir Lokantaya gittik. Bu, lks bir lokantada ilk ye
mek yiyiimdi. O zaman Lokantalara "Aevi" veya "ahane" de
nirdi. Sonra Lokanta oldu, imdi de restoran!.. Akrabalara
uradk. O yaz bahedeki incirleri toplayp satm ve kendime
bir takm elbise diktirmitim. Babam da bana bir pardes ve
ayakkab ald. Gnlm heyecan doluydu. Gidip kaydm
yaptrdm.
Leyl taksidi 132 lirayd. Bu senede kere deniyordu61.
Snfm 4 / A numaram 206 idi. lk gn bir arkadan ar
pazar alverii iin leden evvelki derslere girmemitim.
Nasl olsa ders olmaz diye dnmtk. Meerse edebiyat mu-
allimesi Sabahat lker ders yapm ve baz edeb istilahlar
retmi imi. Ertesi gn bunlan sordu. Hi kimse parmak
kaldrmaynca kadn bir kkredi, bir kkredi ki, aman Al
lahm!.. Sonradan mhede ettiimize nazaran sahasnda son
derecede zayf olan bu Hoca Hanm, daha ilk gnden bir otorite
kurmak istiyormu. ok sk bir muallime grnm iin byle

61 Gariptir ki, balangtaki bu kere 132 yani 396 liraya ben mek
tebi bitirinceye kadar bir lira zam gelmedi. O zaman Lise drt sene idi.
" Z a m " kelimesi deta mehuld. Bu 396 lira ile bir yllk n yemek ve
yatak masraflar karlanyordu. amarlarmz bile mektepte ykanrd.
 kadir misirolu 83

yapyormu. O snfa byle yklenince ben parmak kaldrdm.

Ne rettiini bilmiyordum:
Balad sormaya:
" Zihaf nedir?" cevap verdim:
" Aruz vezni ile yazlm bir iirde uzun okunmas ge
reken bir hecenin vezin zarureti ile ksa okunmas!.." devam
etti:
" mle nedir?"
" Bunun aksi dedim ve izah ettim.
Bu sretle nceki gn rettii btn kelimeleri sordu. Hep
sini doru olarak cevaplandrdm. Bunun zerine hayree sor
du:
" Sen dnk dersimde var miydin?!."
" Hayr!.." dedim.
Bu srada benimle ayn orta maktepten mezun olmu bu
lunan arkadam Erol Atasoy62 oturduu yerden bard.
"Hocanm (Hoca hanm) sorun, sorun Ona ne isterseniz so
run!.."
Sabahat lker:
" Soraym m?!." dedi.
" Sorun!.."diye karlk verdim:
Bunun zerine akldan baz kelimeler sordu. Hepsini bildim.
Bu defa krsye geti, krsnn zerinde Ferid De-
veliolu'nun lgati duruyordu. O zaman bu lgat yeni kmt.
Ufak eb'at ve bir parmak kadar kalnlktayd. Onda bi
lemeyeceim bir kelimenin bulunmas ihtimali azd. O'nu at

62 Aslnda bu arkadan mensup olduu ilenin soyad

" H a c m e r o l u " idi. bu kazamzn eski idelerinden biriydi. amdan
gelmi olduklar sylendirdi. Soyad Kanununun paralad ailelerden biri de
budur. Hac merolu soyad olarak alnamazd. nk banda " h a c "
kelimesi vard. Kimi " A t a s o y " kimi " O c a k " almtr. Erol bu ailedendi.
akacl ve atakl sebebi ile aramzda lkab " S u l u E ro l" d u .. Hlen
orman yksek mhendisidir.
84 GEM gn elerken

ve sormaya balad. Yine ne sorduysa bildim. Sonunda bir keli

mede kavga kt. O da " K a a i m e " kelimesiydi. Ben:
" Para!.." dedim.
O:
" Hayr!.." dedi Ben:
" Para!.." diye dayattm. Bylece, mkleme karlkl
inatlamaya dklnce hoca:
" Otur yerine!.. Ukal!.." diye bard. fkeyle tepeiri
tahtaya attm ve yerime oturdum. Bu tavnma daha ziyde kzd
hem beni ve hem de snf tahkir eden szler syledi. Aslnda
hem haksz ve hem de dengesizdi. Bu kadar kelime iinde bir
tanesini bilmemi olsam ne kard!.. stelik ben onu da bil
mitim. Hatta iddiam ispat .sadedinde demitim ki:
" Kaaime para demektir. Karadeniz kylleri buna bozuk
bir telffuzla " k a y m e " derler. Czdana da " k a i m e
k a b " yerine " k a y m e k a b " derler!.."
Ama kim dinler. Kadn ilk gndem bize gzda vermek is
tiyormu. htimal bu ans ve frsat elinden aldma kzmt.
Hoca Hanm biraz yattktan sonra talebe arkadalar srarla sor
dular:
" Peki Hocanm neymi bu kelimenin mns? Syleyin
de renelim!.."
Kadn srarlara aldrmyordu. Nihyet mecbur kald ve:
"Kt para!.." dedi.
Snfn niden ve hep birden, bir:
" OoooL" diye banlan oldu ki, hl kulaklanmdadr.
Daha ilk gnden bu hdise bana bir zafer keyfi verdi ve beni
snfta sayg duyulan bir varlk hline getirdi.
Ben daha Lise'ye gelmezden ok ar kitaplar okumu, on
lar elfaz ve muhtev olarak hazmetmitim. Bunlardan biri mer
hum Aksekili Hamdi Efendi'nin "Islm, Ftr, Tabi ve Umm
Bir dindar" isimli eseriydi. Bu sebeple hem fkrem ve hem de li
san bilgisi itibariyle emsallerimin ok stndeydim. Bunlar
 85

Bu da bendeniz...
1950
86 GEM GN ELERKEN

vnmek iin deil, tahdis-i nimet kabilinden zikrediyorum,

essen snf arkadalanmn pek ou el'an hayattadr. Ben, fen
derslerini sevmediim iin bunlara almazdm.
Talebeler daldnda biz leyli talebeler de kitaplanmz
toplayp dolaphaneye iniyorduk. ki kiiye bir dolap ver
milerdi. Ben dolabm sonradan ok samimi olacam Rizeli
Altan Eyubolu ile paylayordum. Benden sonra ilk leyli ta
lebe oydu. Numaras 226 idi.
O zaman Trabzon Lisesi, Trabzondan baka be vilyete
daha hitap ediyordu. Bunlar Rize, Artvin, Gmhne, Giresun
ve Ordu idi. Buralarda lise yoktu. Bir ikisinde vardysa da yeni
olduundan kifyetsizdi. Hatta Gmhne Vlisinin iki olu
da bizim snfta okuyordu. Trabzon Lisesi o zaman Trkiye
apnda sayl olduundan aramzda ocuklarnn iyi
yetimesini isteyen baka vilyetlerden ilelerin evldan da
vard. stanbul'dan bile gelmi bir arkada mevcuttu.
Akam zeri nehriler (gndzller) gittikten sonra bize iki
saaik bir teneffs veriliyordu. Bu zaman zarfnda dolaphneye
iner, stmz deiir, biraz daha serbest bir kyafetle kitap-
lanmz alp mtleaya yetiirdik. Mektep katt. Orta kat ders
almak iin akamlan bize tahsis edilmiti. Her srada tek bir
kii oturur derslerimizi hazrlardk. Krside son snf talebe
lerinden biri nezreti olarak otururdu. Aynca her gece bir mu
allim nbet tutard. Nezreti talebeler onun emrinde idiler. Bir
de nbeti talebe olurdu. Bu da son snf taleblerindendi. Ye
meklere nezret eder, disiplin hususunda nbeti muallime
yardm ederdi.
Birinci mtlea dediimiz bu ilk, ders alma mddetinden
sonra bir saatlik teneffs vard. Bu arada akam yemei yerdik.
Yemekten sonra bir saatlik ikinci mtlea vard. Ondan sonra
tekrar dolaphneye iner pijamalanmz giyer yatakhneye
ekilirdik. Leyli talebe yz elli civanndayd. Bir defa da
byk bir salonda yemek yerdik. Yatakhne iki detti. Ye-
 KADR MIS1ROLU 87

mekhne ve yatakhnede yerlerimizi numara srasna gre

alrdk.
Mektebe gittiimin ilk gecesi nbeti talebe bizim ya
takhnede yenilerden birini evire evire dvd. ocuk
hkrklarla alyordu. Kalkp mdhale etmemek iin ken
dimle ok mcdele ettim. Yatamn iinde kvrandm dur
dum. Meer bu stanbullu ocukmu. vey anne mes'elesinden
babas onu Trabzon Lisesi'ne leyl gndermi. Kabahati neymi
bilmiyordum. Hdise gyet byk olan yatakhnenin teki
ucunda olmutu. Daha ilk gnden teferrd ve temyz etmek is
temiyordum. Bunun iin zapt- nefs ettim Dvlen ocua
yardma gitmediim iin vicdan azab iinde bu ilk gecemi uy
kusuz geirdim, desem yeridir.
Bu ocuk niversite yllarn anlatrken kendisinden aynca
bahsedecek olduum yr-i grm63 merhum Kmil
Tanrkulu'nun enitesi Burhan'd. Sonradan mhendis km
ve stanbul Belediyesi'nde uzun yllar almtr.
Daha ilk gn, mektep dahilinde namaz klacak bir yer
aradm. Hademelerden soruturma yaptm. Dediler ki;
" Mdrmz namaza pek zttr. Onun iin yatak oda
larmzda gizli gizli klyoruz."
Alp beni bodrum kata indirdiler. Bu kat, kalorifer dairesi,
dolapheler, kapal spor salonu, mutfak, erzak deposu ve hademe
yatakhnelerini ihtiva ediyordu. Krktan fazla hademe vard.
Bunlardan a hri hepsi de namazlarn mntazaman
klyorlard.
Halbuki, muallimler de krktan fazlayd. Onlardan sdece
ikisi namaz klarm. Hl hayatta olan Cebirci Ahmed Saka
ile Corafya muallimi merhum smil Hakk Berkmen!.:

63 Yr-i gr, Hazreti Peygamber (a.s.) ile Hazreti Ebubekir'in maara

arkadalna telmihen ok samimi ve fedkrne arkadalk demektir. Gr
arapa maara manasnadr.
 88 GEM GN ELERKEN

Hademeler bu haberi verdikten sonra yataklarnn altnda sak

ladklar namaz tahtalann gsterdiler ve:
" urackta namazn kl ve hemen savu!.. Aman kimse
grmesin!.." dediler. Endie etmekte ne kadar hakl olduklarn
ok gemeden renecektim.
Ertesi gn len yemei iin byk salona dolduumuzda
mdr Srr Dada Bilge atalla elindeki bir bardaa vurarak
skneti saladktan sonra:
" Yemeini yiyen kalkmasn!.. Konuma yapacam!.."
dedi.
Yemekten sonra vdettii konumay yapt. Bu, mektepte
riyet edilecek hususlara dir beylik bir konuma idi. Szn
bitirdikten sonra:
" Bir arzusu olan veya bir ey soracak kimse var m?"
dedi. Parmak kaldrp sz istedim ve dedim ki;
" Hepimiz dinen mkellef olduumuz bir yatayz. Bize
namaz klacak bir yer tahsis etmenizi istiyoruz!.."
" Baka namaz klan var m?" diye sordu. yz elli
kiinin iinden benden baka iki kii daha el kaldrd.
" kii iin bir yer tahsis edemem!.." dedi ve meseleyi
kapatt. Bu bir beynamaz zr idi. Hakknda hademelerden bilgi
edinmi olduum iin O'nun derununu kavramakta glk
ekmedim.
imden, ben sana gsteririm!.." dedim. Ona ne
gsterebilirdim. Namaz klanlan oaltarak elinden bahanesini
almay dnmtm. Hakikaten yle de yaptm. Kollar
svadm. Haftasonu Akaabata gittiimde biriktirdiim ne ka
dar B y k D o u , S i b i 1 r r e a d , S e r d e n g e t i
ve emsali mecmua varsa bir bavula doldurup mektebe tadm.
Birer birer arkadalarn nabzn yoklayarak msid
grdklerime bunlardan verip okutmaya baladm. Dier ta
raftan olanca kuvvetimle arkadalan namaza tevik ettim.
Bazlarnn iinde cevher varm, abucak uyandlar. Bazlan da
 KADR M1SIROLU 89

esasen daha evvel klyorlarm. Gndz bahede, akam te-

nefslerinde koridorlarda gezinerek arkadalara deta
va'z ediyordum. Bir gn merhum smil Haki Berkmen ben
fark etmeden bizi dinlemi. Ba muavindi. Odasna ararak
beni ikaz etti. Mdr ve idarenin dikkatini ekerse, skntya gi
receimizi anlatt ve bana tedbirli olmay tavsiye etti. Allah rah
met eylesin aslen Kastamonulu olan bu zat, gayet dindard. M.
Kemal'in Medreseleri kapadktan sonra hakk aldatmak iin
geici olarak at mam - Hatip Mekteplerinden mezunmu.
Sonradan niversiteye giderek corafya muallimi olmu. ok
ar tedbirli bir insand. Daha eski zamanlan grm, kimbilir
slm' yaamak iin ne skntlar ekmiti. Gezinerek sohpet
ettiimiz iin bize "Meiyyun" adn takmt.
" M e i y y u n " felsefede Aristo mektebini ifde ederdi,
Meiyyun, yryenler demektir. Aristo talebelerine gezinerek
ders verdii iin felsefede bu adla anlmtr.
O zaman ilk mektepten niversiteye kadar hibir mektepte
ihtiyari olarak bile din dersi yoktu. Ortalkta nn'nn
1950'den evvel siysi ve hainne bir maksadla at birka tane
mam - Hatip kursu vard. Bunlar on aylkt. On ayda din adam
yetitirilecekti. Gye gelecek iktidann dorusunu yapmasn en
gellemekti. Hakk bir messese talep edilirse.
" te, var ya!.." denilecekti. Fakat demokrasiye geilmi
ve "27 yllk istibdat" devri denilerek C.H.P.nin din
dmanl tatbikat takbih edilmeye balanmt. Ancak din
sizlikte nn'den geri kalmayan, yeni iktidann ba Bayar:
" Devr-i Sbk64 yaratmayacaz!.." diyerek bu nn

64 Siysi edebiyatta " D e v r - i S a b k " Sultan Abdulhamid

merhumun devr-i saadeti iin ittihat grhu tarafndan icad edilmiti.
ttihatlar Sultan Abdulhatnid'i tahttan indirdikten sonra, O'nun devrini
btn ricali ve icraatiylc yle irkin bir srette karalama kampanyas
amlard ki; bin bir yalan ve tezvirat ile yrtlen bu propogandaya en so
nunda yine kendi ilerinden isyan edenler olmutu, ite bu kampanya da
 90 GEM GN ELERKEN

geliip genilemesini nlyordu...

ok gemeden smail Hakk murhumun szleri kehnet
gibi kt. Bir gn mdr Srr Dada Bilge nehriler
(gndzller) de dahil olmak zere btn talebeyi konferans
salonuna toplad. O gnk sac mevkuteleri birer birer
gstererek, bunlann mektebe sokulamayacan iddetli bir li
san ile ifde etti. Emirlerine riyyet etmeyenleri hi acmadan
kovacam da szlerine ekledi. Aramzda kendisinin iki olu
vard. Onlar da bizimle okuyorlard. Demek ki, bunlar bizi gam-
mazlamlard.
Yasaklanan dergiler:
Byk Dou
Sebilrread
Serdengeti
ve
O rkun'du.
Bunlann birer nshasn krsden sallayp talebeye
gstererek bunlar karanlan " v a t a n h i n i " iln etti.
Herbirinin nir ve yazarlann ayn ayn ktledi. Kimine so-
venist, faist, kimine ise mrteci (gerici) gibi sfatlar yaktrd.
Biraz daha skin ve tedbirli olmak artiyle biz yolumuza de
vam ettik. Sene sonunda akam namaz mtaleya denk ge
liyordu. Bu namaz yats gibi geciktirmeye imkn yoktu.
Mtaleay terkederek bir st kata kyorduk. Tesdfen
sralann dikine duruu kbleye denk dyordu. st kat
snflarda cemaatle akam namazn klyorduk. Bilhassa ilk ba
har mevsiminde ikindi akam aras mektebin nndeki byk

Sultan Abdulham id zaman iin kullanlan " d e v r - i s b k " ar

ktlenen bir devir manasnda siyas edebiyata girmitir. Bayar C.H.P. dev
rinin knanmasna nasl rz olabilirdi ki, kendisi, de o devrin ricali
arasndayd. stelik byle bir tenkidin erevesi iine Kemal de giriyordu. O
ie henz kanunla korunuyordu. Bayer ise,
" A tat rk seni sevmek ibdettir!.." gibi sarahaten kfr mcib bir sz
sylemi bir kimse deil miydi?!.
 kadir misirolu 91

manolya aac bir sere kuu hcmuna urar ve bunlar yle

mthi cvldarlard ki, sanki bir orkestra refakatinde ders
alrdk.
Mdr, birgn mektebe ni bir baskn yapt. Namaz klanlar
oalmt. Hangi snfn kapsn atysa, yan yanya bo buldu:
Soruyordu:
" Nerede arkadalannz?!. Her yerden ald cevap
aynyd:
" Akam namazn klmaya gittiler!.."
Kudurmu gibi btn mektebi arad. Kimseyi bulamad. st
kata kmak aklna gelmemiti. O bizi hep alt katlarda salon
gibi yerlerde anyordu. Biz namaz bitirince teneffs zili
almt. Mtaleaya dnmeyip yemekhneye inmitik. Baktk
yemekhnede mullimlere mahsus masada oturuyor. Yine bar
daa vurdu ve skneti temin edince...
" Yemeini yiyen oturup beklesin!.. Konuma yapa
cam!.." dedi.
Yapt konuma tamamen bizim namazmzla alkalyd.
Her dinsiz gibi nce dine ok saygl olduundan bahsetti. Vic
dan hrriyetinden dem vurdu. Sonra hayat din kanun ve kaai-
delerine gre nizamlamann yanl alaca yolundaki mlum
safsatalar sraladktan sonra szlerini yle bitirdi:
" Nasl bir talebe, bizden bisiklete binmek iin izin istese,
vermezsek namaz da aynen byledir. Bu defalk afvediyorum.
Ancak bir daha tekerrr halinde kim olursa olsun mek
tepten kovarm!.."
Zaten sene sonu gelmiti. Tasarlad azgnl o sene tatbik
imkn bulamad.
Ertesi yl ise, daha mektebin ilk ald gnlerde faaliyete
geti.
Bir Cuma akam ikinci mtaleadan sonra yatakhneye git
meyerek st katta namaz klmak ve Kur'an- Kerim okumak iin
elenmilim. Meer Srr Dada Bilge her tarafta bizi aramakla
imi. st kata ktnda koridorda, namazn kldktan sonra
yatakhneye dnmekte olan Arimed lkapl Hikmet adndaki
92 GEM GN ELERKEN

arkadaa rastlad. Barp ararak onu dvyordu. Sesini du

yunca bulunduum odadan kp yalakhneye kotum. Beni
grd ve durmam iin bard. Durmadm. Kaarken nme bir
hademe denk geldi. Ona beni tutmas iin bard. O da emre
itaat etmedi. nk mes'eleyi biliyordu. Bu hademeye benim
kim olduumu da syletemedi. Bu yzden onu iten kard.
Adama da akolsun, iten atlmay gze ald da, cez ye
meyeyim diye benim adm vermedi.
Bu Srr Bilge iin kar, kz mevzuunda pek ok yia
vard. Bunlarn pek yle esassz olmadna ben de yle hid
olmutum. Bir gn bir dersimiz botu. kindi sralar idi.
Frsattan istifde yatakhaneye urayarak namazm klaym diye
dndm. Kapy aar amaz irkildim. Yatakhnenin bo olan
bir kenarnda kz talebeler balarnda muallimeleri jimnastik
yapyor, mdr de bir yatan zerine oturmu seyrediyordu.
Tabi kzlar mayolu ve deta yan plakt. Sylemeye hacet
yoktur ki, lisemiz muhtelitti yani kz, erkek kank... Bana
fkeyle bard:
" Ba muvin Hakk Bey'e git, adn numaran ver, ben
ondan alacam. Bakaym bu ders saatinde burada ne iin
varm!.."
Hakk Bey'e gidip hadiseyi olduu gibi anlattm.
" Peki, sen snfna git, sorarsa, ben kendisine derim ki,
"O ocuk hastayd. Ben izin vermim. Yatakhneye istirahat
iin girmek istemiti v. s." dedi.
Ben o srada namazn zevkine doyamazdm. Geceleyin, iki
karyola arasnda, herkes uyurken ibdet gliba bana nefsan bir
tatminkrlk da veriyordu. Gnn birinde mdre mutlaka ya
kalanacaktm. Fakat tam o srada bir hdise oldu. Marif Vekili
Tevfik leri Trabzon'a gelmiti. Mektebimize urayaca
syleniyordu. Hatta bir gn o geliyor diye bizi n bahe
kapsna karmlard. Mdr de bamzda duruyordu.
Hakkaten TevFk ileri geldi, fakat mektebe uramakszn pe
pee resm arabalarla ve komalar alarak nmzden geip git
ti. Mdr perianlm belli cmcmeye alarak bizi ieriye
 KADR MIS1R0LU 93

ald. Dorusu ok sevindim. Bir hafta sonra mdr Srr Dada

Bilge, yine Trabzon'un hibir kz talebesi, bulunmayan Ticaret
Lisesi edebiyat muallimliine tyin edildi. Ondan kurtulmutuk.
Fakat iki olu aramzda ajand...
Mdriyete Ba Muvin smail Hakk Bey veklet edi
yordu. Kendisine mrcaat ederek namaz klmak iin bir yer
istedik. O ekingen ve mdebbir adam derhal hademelerin ya
takhanelerinde bir sklatrma yaparak bir oday boalttrd. Bu
rasn mescid hline getirdik. Aramzda para toplayp kilimini,
seccadesini dzdk. Artk zerimizdeki terr zil olmutu.
Mill gnler yapmaya baladk. Mehmed kif i, Kzm Ka-
rabekir Paa'y ve Gazi Osman Paa'y anma gnleri yaptk.
lm, yldnmne denk getirerek Fevzi akmak iin Konak
Cmiinde mevlud okuttuk. Henz mam - Hatipler mektep ol
mamlar, on aylk birer kurs halindeydiler. Trabzon'da bu bile
yoktu. Halk cmide be on liseli gen grnce heye
canlanyordu. Bu vesilelerle eski kltre in pek ok kimse
tanm ve kendileri ile yaknlk peydahlamtm. Bunlar
arasnda amelsiz allme "Cansz Hoca" ile Reis-ul Kurra Ali
Haydar Efendi'den pek ok ey rendim.
O zaman Trabzon'da Kemeraltnda kk bir kitap
dkkn olan Naki Meyihinden Abdurrahman Beiki
vard. Frsat bulduka bir kitap almak bahnesi ile oraya gid er,
bir kenarda sohpet dinlerdim. Bir devr-i kadm efendisi olan bu
mbrek zatn ruha ileyen bir sohpet havas vard. Tarih sa
hasnda engin bir mlumat sahibiydi.
Trabzon Muallim Mektebi'ne de engel atm, orada da f-
kirdalar bulmutum. Bir hafta sonu Akaabat'a gider, mtekp
hafta Trabzon'da kalrdm. Haftalk harlm iki buuk lirayd.
Bylcce hem kitap almak iin yol parasndan tasarruf eder ve
hem de Trabzon'da mektebimiz dndaki arkadalarla
mdvele-i efkrda bulunurdum. Arkadam merhum zdemir
Kazanc ile Akaabatta "Trk Milliyetiler
D e r n e i "ni kurup altrmanz da bu devreye rastlar.
94 GEM GN ELERKEN

Yalnz sabah mtaleasmda ders alr, dier natalealarda

hariten kitap okurdum. Fen derslerine alka duymaz bunlarla
kerhen megul olurdum. Spor derslerine soyunup giriim ise,
saylyd. u yaa kadar yzme dnda hibir spora alka duy
mammda. Yazlan hep denize girer kumlann stnde kitap
okurdum. 1953 yaynda Marif Vekletince yaynlanm btn
Yunan klsiklerini okuyup bitirmitim.
Elhasl edebiyat grupu-derslerinde parlak bir talebe idim.
Ahmed Saka ve smil Haki Berkmen'den baka salam ho
camz yoktu. O yl Paris'ten, edebiyat doktoras yapp dnen M.
Kaya Bilgegil de bizim liseye tyin olunmutu5. Alma
dmz derecede kibr ve gerekten lim bir insand. Ameli65

65 M. Kaya Bilgegil (1921 - 1987) aslen Grnl'dr. Fevkalde

deerli bir edebiyat limi idi. Sonradan profesr olmu ve Erzurum
niversitesi bnyesinde " s l m i l i m l e r Fa kl t e s i " n i k u r mu t u r .
Ben mrmde bu kadar dersini sevdirmeyi becerebilen ve mesleine k
bir baka insan grmedim. Bize okuttuklar. Faklte seviyesinde idi. Bil
meyene not vermez, bilene kadar tekrar tekrar tahtaya kaldrrd. Hatta mek
tebin pansiyonunda kalan bu mbrek insan, bozuk ve yanl muhteval im
tihan evrakn alp mtaleaya gelir ve bunlarn sahiplerine,
Kardeim, Allah iin syle ben byle mi anlattm?!. kar notlarn
oku, ren!.. Ben burada bekleyeceim, rendim dediin anda sana, yeni bir
kt vereceim. Kitabm defterini kaldrp yeniden yazacaksn!.." derdi.
Kendisi de krsde oturup beklerdi. Bu ekilde mumelesi yznden en
haylaz ocuklar bile O'nun dersini " O n " alacak derecede renirlerdi.
Gyet mustalah (stlahl) konuurdu. Mesel Tatarolu soyadl bir ar
kada dvlmt. Bamuvin Hakk Bey'e alayarak hadiseyi naklediyordu.
Orada bulunan Kaya Bey, O'nun szn kesip,
" Sen hmu ol, T atarizdeL Mceran em-i giryan sylesin!.."
demi. Bu sz, aramzda drb- mesel olmutu. En ok kulland kelimeler
" k a r d e i m "di. Bir grup arkadala Maka'daki Srmel Manastrna git
milermi. Ata binmi. At her aksadka;
" Pardon, at kardeim!.." dermi. An merhametli ve alafranga tavrl
idi. Bundan dolay talebe arasnda lkab " a r 1 o " idi
Nbeti olduu zaman bilhassa yatakhnelerde skneti salayamaz, ek
seriya gelip beni kaldnr ve bu ii bana havle ederdi. Her tavn ylesine
yumuak ve merhamet dolu idi ki, bir kimseyi korkutup susturmas imknsz-
M. Kaya Bilgegil (Prof. Dr.) ok daha sonralar, stanbul'a bir geliinde yazhanemde
96 GEM GN ELERKEN

yoksa da imanda kusursuzdu. Ondan da destek alarak dinsiz

hocalarla mnkaaya tutuuyordum. Bu srada mektebimize
rahmetli Kemal Or mdr olarak geldi O'nun da milliyeti
mecmualarda yazlan kyordu. Ksa zamanda kendisi ile ar
kada gibi samimi olduk. Kaya Bey'e bir ey sormann yeri za
man olmazd. O, retmek iin yaratlm ndir bir ahsiyyetli.
Bir seferinde,
" Yz kere Dnya'ya gelsem, her seferinde edebiyat mu
allimi olmak isterim!.." demiti.
Mtalca esnasnda elimde ders kitab yerine bir baka kitap
veya mukaddesat bir mecmua grse kzarlard... Kaya Bey
ise, memnun our, beni tevik eder ve o kitap veya mecmua
zerinde tenvir edici aklamalar yapard. Bize "niversite
usl" okunan bir kitaptan filerle notlar almay retmiti.
O sralarda " V o l k a n " isimli bir dergi kard, tabatiyle
bu eskiden km Dervi Vahdeti'nin Volkan' deildi. Bunu
Mahmud Cevdet66 adnda eski bir felsefe muallimi
karyordu. Bunu grnce ald, bakt, ve gzleri yaard. Onda
bir takm hisler uyandn anlamtm.

d. En ok kulland kelime " p a r d o n "du.

Derse yle dalard ki, alan zili duymaz, devam ederdi. Talebeden de hi
itiraz eden olmazd, hep birlikte dalar giderdik. Bir gazelin tek bir beytini iki
ders erh eder, yine de bitiremezdi. Geceyi tasvir etse, ortalk kapkaranlk
olduu vehmine kaplrdnz.
Bize nce psikoloji dersine gelmiti. Aman ya rbbi!.. O ne anlatt!..
Ders bitmesin, hare kadar srsn isterdik. Hem de elfaz alabildiince adal
olduu halde... Mesel, " i g z l e m " demez " b t n t e f a h h u s "
derdi. " B e d u y g u " demez " H a v a s s - h a m s e derdi. Tabi be
duyguda z i k a (tatma), l m i s e (dokuma) b s r a (grme) s m i a
(iitme) ilh... olacakt.
Bu mbarek insanla gurbet yllarmda bile inktaa uramayan yakn bir
dostluumuz oldu. Mevl rahmet eyleye!..
66 M ahm ud Cevdet Bey, aslen Dastanl'dr. Babas Trkiye'ye eyh
mil'le gelenlerdendir. stanbul'da doan M ahm ud Cevdet Bey felsefe tah
sil etmi " Z a m a n " zerine tez yapmtr. Peyam Gazetesi'nin ksm-
edebsinde " P e y a m - E y y a m " serlevhas ile yazlar yazmtr.
 r

Merhum M ahmud Cevdet Hoca Medine'den bir geliinde stanbul'daki yazhanemizde.

97
98 G E M G N E L E R K E N

" Hocam, Mahmud Cevdet Bey'i tanyor musunuz?!."

diye sordum. Anlatmaya balad:
Mahmud Cevdet Bey, benim Vefa ddisi'nden felsefe
hocamd. Bilseniz nasl bilgili ve intizamlyd. Fevkalde temiz
giyinirdi. zerinde bir toz bile gremezdiniz. Snfa girince ce
binden itina ile katlanm bir beyaz kt kanr onu ap otu
raca sandalyeye serer, yle otururdu. Bir byle kd da
krs zerine dirseinin altna kordu.
Ezberlenmi bir iir gibi tne tne dersini anlatrd...
Sonra ben Faklteyi bitirip muallim oldum. lk tyinim Vefa
Lise'si idi. Muallimler odasna girince kapnn dibinde pejmr
de kyafetli birini grdm. Glkle tandm. Bu bizim felsefe
muallimimiz Mahmud Cevdet hocayd. Koup elini ptm ve,
" Hocam, ne bu hal?!." dedim.
" Evlt imdi kendimi buldum!.." dedi. Szn burasnda
sordum.
" Hocam, hl muallimlik yapyor mu?!" cevap verdi.
" Ne mmkn!.. Cevdet Hoca ahrardan67 adamd.
C.H.P. istibdadna isyan etti. Gliba tekade evkettiler. De-
Sonra C.H.P. mezlimine isyan edip muallimlikten ayrlm ve " D o an
G n e " adyla bir mecmua karmaya balamtr. Bu dergi kapatldktan
sonra "V olkan" karmaya balam ve iddetli bir antikemalizm ile itihar
eden bu mecmua dolaysyla bana gelmedik i kalmamtr.
Sonradan ok yakn olduum bu zatm bana bizzat anlattna gre;
Bu safhada kendisine muhafazakr grnerek yaklaan bir gen aslmda
bir polismi. Hl mslmanlar arasnda dolaan bu zat, kaleyi iten ykmtr.
Hoca hapse ve tmarhaneye atlm, buna ramen ylmayarak mahkeme hu
zurunda malum ahsn " P i ! . . " olduu gereini haykrmtr.
Bu srada stanbul'da " U b a M e d r e s e s i "nde yatp kalkan, yan a
yan tok yaayan merhum hi evlenmemiti. Nihayet Trkiye'den kat. Yaya
olarak Medine'ye gidecekti. Gitmesine gitti amma, Suriye'de casus zannedilip
hapsedildi, ikence grd.
En sonunda Medinede mcavir olarak yerleti. Aradan epey bir zaman
getikten sonra Vatan'a gelip gitme imkn da dodu. Bu esnada Sebili de
ziyret eder ve bize cesaret alamaya alrd. Bir macera roman kadar hare
ketli hayat, iki yl evvel, Medinede " B e i r a a M e d r e s e s i "nde
Trk talebeler arasnda noktaland. Mevl rahmet eyleye!..
67 Ahrar, lgat mansyla " h r l e r " demektir. Ancak Sultan
 99

Bizim okuduumuz yllarda Lisedc muallim olan iki dindar hocamz.

Merhum smail Hakk BERKMEN (Sada) ve AHMED SAKA
 100 G E M G N E LER KEN

mek imdi bu mecmuay karyor!.."

smail Hakk Bey merhumun mdriyete veklet et
mesinden istifade ederek atmz mescid devam ediyordu. Ba-
zan dardan hfz da getiriyorduk. Mdr olarak Kemal O r ge
lince mescide dokunmad. Namazn klan arkadalar oald.
Birgn mnfm biri bu mescide, kasden kartonunda M. Ke
m al'in resmi olan bir takvim ast. Bunu grnce:
" Bu ne?!." diye bardm. Orada abdeste hazrlanan bir
ka gen vard. Onlardan biri karlk verdi.
" Ne o!.. Beenemedin mi?!."
" Evet beenmedim!.. Yoksa sen mi astn bunu buraya!..
Ulan, mescide resim aslr m?!." diye bardm. Dikleti ve ce
vap verdi:
" Evet ben astm!.. Sen ona, srf resim olduu iin deil,
Atatrk'n resmi olduu iin kzyorsun!.." dedi. Bu ocuun
teden beri mescide geldii yoktu. Hareketi belki de tertipti.
Ama tepem att. Takvimi duvardan aldm, kartonu para para
ettikten sonra kardaki hel ukuruna attm. Hmla geri gel
dim. Hi ihtimal vermedii bir anda ve n bir ekilde kendisini
tokatladm. Kar koyamad. Zira kavgada elim gyet abuktu.
Gidip idareye ikyet etti.
Disiplin Hey'eti Reisi Bamuvin smil Hakk Bey'di.
Beni artt, gittim. Ellerini outurarak:
" Evlt sen ne yaptn?!. imdi ne olacak?!. Bu dinsizler
kzn altnda buza aryorlar!.." dedi. zr diledim. Ken
disini mkl vaziyete sokmak istemediimi ancak kendime
hkim olamadm syledim.
" Peki!.. Sen imdi git bakalm. Ben bireyler
dneyim!.." dedi.
Sonradan rendim ki, ikyeti ocuun hid gsterdii
arkadalar arm, onlara verecekleri ifdeyi dikte ettirmi ve
M. Kemal'in kat'iyyen mevzuubahs olmadn hdisenin

A bdulham id H an'a bakaldrp Avrupaya kaan jn Trkler dolaysyla

siys edebiyata girmitir. Bu manada s, hr tabiatl, zulme ve istibdada bo
yun emeyen gibi manlara gelir.
 KADR MISIROLU 101

sdece mescide resim asmann ciz olup olmad yolunda bir

mnkaadan ibrel bulunduunu sylemelerini tenbihlemi.
Nihyet toplanan disiplin Hey'etinde, arkadalarn hepsi de bu
yolda, ifade vermiler.
Ben, mes'elenin bu sretle kapanm olduunu sanrken, tak
riben on - onbe gn sonra hademe ile bir tebligt aldm. Bunda
" g n t a r d - m u v a k k a t " cezas alm olduum ve
gidip revirde gn yatmam bildiriliyordu.
Kitaplarm toplayp revire gittim. Kafam pek kzgnd.
Mdre ve Bamuvine ileri geri atp tutuyordum. Revirci,
askerliini shhiye eri olarak yapm olan dindar bir hademe idi.
O'na durumu anlattm. O da kzp bir hayli sylendi. Nihayet
kendisine dedim ki;
" Git mdr Bey'e de ki, revirde ok ar bir hasta var.
Titriyor ve ok acele olarak sizin terifinizi istiyor. Ama sakn
adm syleme. Sorarsa, bilmiyorum de!.."
Adam gitti. Biraz sonra Kemal O r geldi. Revirde benden
baka yatan yoktu. Beni grnce ii anlad.
" Ne istiyorsun?!." dedi.
Dedim ki;
" Siz ne biim mukaddesatymsnz!.. Arkadalarmn
verdii ifdeye gre bana cez veremezsiniz!.. Bu cezay iptal
edin!.. Yoksa!.." szm kesti ve:
" Evldm, sen gliba bu memleketin gereklerinden ha
bersizsin!.. Bunun basit bir i olduunu sanyorsun?!.
Grmyor musun Krchirde bir heykel krld diye memlekette
kopan grlty? Hem her halde haberin yok. Onun hakknda
imdi bir de kaanun kt. adliyeye intikal etse, biz seni kur
taranlayz. Biz ii llettayin bir kavga ekline soktuk ve sana
bunun gerei olan cezay verdik. Sen bizi sonra anlarsn!.." dedi
ve cevap beklemeden ekip gitti.
Hakikaten o srada Krehir'de bir heykelin krlmasyla
memleket miting meydanna dnm ve arkadan da mhud ka
nun kmt. Bense, Kemal O r'un ne kadar hakl olduunu ok
sonra anlayacaktm. Hdise mektepte yu bulunca, son snf ta
102 G E M G N E L E R K E N

lebeleri nehrisi, leylisiyle topyekn benimle konumama karan

aldlar. Bu hayatmdaki ikinci boykottu. Evvelce temas etmi
olduum zere bir de Akaabat Orta Mektebi'nde cez aldm
zaman boykot edilmitim. Bir iki istisna dnda birka ay kim
se bana selm bile vermedi.
O sene de byle kapand. Ertesi yl lise nc snfta
okuyorduk, iittik ki, Trabzon'da da bir mam - Hatip alacak.
Bunun bir kurs olduunu bilmiyor, lise ayannda bir mektep
sanyorduk. Akaabatl snf arkadam, Ahmed Atasoy'la Or-
tahisardaki mftle gittik. Koskoca mftlk makam
imdiki mftlk binasnn zemin katnda darack bir tek ahap
odayd. Makal ve Eyuboullanndan olan yal mft, man
galla snyordu. Biz ieri girdiimizde cezve ile mangalda ken
dine kahve piiriyordu. Duvarlar kaldrm ta gibi stste yer
den yma eski kitaplarla doluydu.
Selm verip elini ptk.
" Buyrun ne istiyorsunuz?!." dedi.
" Efendim!.." dedik. "itik ki, Trabzon'da da mam - Ha
tip alacakm. Ona kaydolmak istiyoruz!.."
" Ha!.. Evet yle!.." dedi ve sonra sordu:
" Siz ne i yapyorsunuz?"
Dedik ki;
" Biz lisede, nc snfta okuyoruz. Oray brakp
mam - Hatib'e gemek istiyoruz!.." adamcaz ok memnun
oldu. Masasna geti. Bakkal defteri gibi bir deftere isim
lerimizi, adreslerimizi, babalanmzm adn kaydetti ve;
" Ben size haber veririm!.." dedi. Yine elini pp
ayrldk.
Aradan be on gn gemiti ki, edebiyat hocamz Nihad Sa
nal ikimizin adn okudu. Ayaa kalkk. kimize birden:
" Siz, nereye gitmek istiyorsunuz?" diye sordu. Biz hadi
seyi unutmutuk. Sualin mnsm anlayamadk.
" Hi bir yere gitmiyoruz!.." dedik.
" Hayr, hayr, liseyi brakp da mam - Hatib'e mi gitmek
isyorsunuz?!." dedi. Meer bizim mft Ortahisar kahvehane
sinde nargile iermi. Nihad Sanal da orann mdvimlerinden
Trabzon L isesi 6/A snf (1953) mensubu arkadalarla...
103

En sa bataki bendeniz...
 104 G E M G N E L E R K E N

imi. Kendisine vnerek:

" Sizin mektebin baz talebeleri bizim yeni alacak mam
- Hatib'e gemek istiyorlar!.. demi ve isimlerimizi vermi. Ni
hat Sanal zararsz bir adamd.
Evldm!.." dedi. "Yanl yapyorsunuz. O henz on
aylk bir kurstur. Alp almayaca da belli deil, gstermelik
bir ey!.. Siz lise nc snfa gelmisiniz. Gelecek sene buray
bitireceksiniz. lhiyat Fakllesi'ne gider yksek tahsilli bir din
adam olursunuz!.."
Hakikaten o srada Ankara'da bir lhiyat Fakltesi vard.
Esasen o yl, Trabzon'da mam - Hatip de almad.
Bu arada birde Necip Fazl Bey'in stanbul'da kumarhnede
yakalanmas mes'elesi oldu ki, bizi bir bozguna uratmtr. O
zaman slm' dv etmek, O'nu da mdfaa etmeyi zarri
klyordu. Trabzon'da ise, Onu pek ok tanyan vard. nk bu
ehirde banka memurluu yapmt. Hocalanmzdan bazlar
bile O'nunla kumar oynam olduklarn sylerlerdi. Biz de bilip
bilmeden reddederdik. imdi i reddi imknsz bir ekil almt.
Dorusu ok kk dmtk.
Edebiyat hocamz Orhan Ural, hdise gazetelerde
manetten verildii gn, snfta Necip Fzl aleyhine devrimbaz
bir nutuk ekti ve,
" O'nun da anna ot tkld?!." dedi. Arkadalar hep bana
bakarak tebessm edince;
" Ne o, yoksa iinizde Byk Dou'cu mu var?!." diye
sordu. Aslnda beni biliyordu. Ayaa kalktm ve;
" Evet ben varm!.." dedim. irkin bir slpla bana haka
rete balad. Tam o srada zil ald. Hrsm iinde kald.
" Yarnki dersimizde devam ederiz!.." diyerek snf terk
etti. Gnlmden beddua ettim ve;
" Allah, seni yarn bu snfa getirmesin!.." dedim. Haki
katen ertesi gn hasta olmu, bir hafta revirde yatt. Arkadalar,
gemi olsuna gittiler. Ben gitmedim.
1953 Yl stanbul fethinin " B e y z n c " yl dnm
idi. Birka ay evvelinden Yunan Kral Trkiye'ye gelmi ve
gy dostluk hatnna byle ehemmiyetli bir gn, ok snk bir
 105

TRABZON LSESNN NNDE BR MERStM

Grnen yer. Lisenin n bahe giri kapsdr. Grnen ehas da muallim ve

muallimeler... Grnmeyen n ksmda btn talebeler sralanmt. Bu benim
ikinci mkfat almd. akaabat Orta Mektebinde de bir "iir okuma yar"
yaplmt. Onda da birinci gelmi ve "Bulutlar" isimli, ithafl bir
iir kitab kazanmtm.
1953 Ylnda "stanbul Fethinin Beyznc Yl Dnm" vesilesiyle
tertiplenmi olan Kompozisyon (tahrir) yarmasndaki mkfat mektep
mdr mer F ruk Bayn Bey'den alrken
(Mkfat deerli bir dolma kalemdi.)
106 gemi gn elerken

ekilde tesid edilmiti. Buna ramen btn mekteplerde fetih

mevzuunda bir kompozisyon yanmas almt. Ben de buna
katlarak birinci seildim ve mkfat olarak bir dolmakalem ka
zandm.
1953 - 54 ders ylnda artk son snfta idik. Bu yl, Kemal
Or Ankara'ya tyin olunduundan mer Bayn mdr
olmutu. Bamuvin de, Kayhan Keskiok adnda solcu bir re
sim hocasyd. Bir de topal, felsefe hocas vard. Kendisine
"Topal Fahri" (Fahreddin Baer) diyorduk. Kayhan Kes-
kinok ile Topal Fahri, Trabzon muallim mektebinden de bir
ka solcu hoca bulmular ve bir ekip oluturmulard. Gece bi
zim mektebin revirinde buluur, mdvele-i efkr, ederlermi.
Orada iki ier, lem de yaparlarm. Revirciden bunlar
renince kendilerini pek ok takip ettik. Onlar da bizim mek
tep iindeki faaliyetlerimizden rahatszdlar. Dier taraftan mu
hafazakr hocalara da di biliyorlard. Bizim onlardan cesret
aldmz dnyorlard. Bereket versin talebe arasnda sol
temyll kimse yoktu. Henz solun moda olaca zamanlardan
ok uzaktaydk. Muallim Mektebinde bu da varm. Bizde din
dar olmayanlar fikirsiz orta mal kimselerdi.
O sene seim yl idi. Kaya Bey D.P.den Trabzon Mebusu
olmak hevesine kaplm kendisini seven talebeleri de bu i iin
bir hayli koturmutu. Ona bir de bundan dolay kzyorlard.
Geri o namzet bile olamamt. Ama yine de bu alma mek
tepte bir hayli kskanlk uyandrmt.
Askerlik dersine asker ahslar gelirdi. Sene ortasnda asker
lik hocas Fen ubesinde talebeyi isyan ettiren szler sylemi.
Rusya isterse Trkiye'yi yanm saatte istil eder gibi szlerle,
Nato Triciye'yi mdafaa etmez, demi. Bize arkadalarmzn
naklettikleri arasnda dinen mblatszlk ifde eden beyanlar
da vard. Muzaffer Aral adnda bir kurmay binba olan bu
askerlik hocas ok marur ve kendini beenmi biriydi.
dre, talebenin isyann hakl bulmu, askerlik hocas
deitirilmiti. mtihan zaman yine ayn binba gelip
" mtihan ben yapacam!.." demez mi?!.
Kzlca kyamet koptu. Lise son snf " F e n " ve " E d e -
 Yirmi yan ikmal ettiim gn en yakn arkadalarmla ektirdiim resim, nde ve yanmdaki
(sada) Haan T uran arkadakiler (sadan sola) SALH DEM RC HAYAT SARALOLU,
GNDODU SANIMER (Dr.)
108 G E M G N E L E R K E N

b i y a l " olarak iki ubeydi. Her ikisinin birden mevcudu 64

kiiydi. Btn talebe imtihan boykot elli. dareciler gelip he
pimize yalvardlar.
" Etmeyin, gitmeyin!.. Snfta kalrsnz niversite'ye
gidemezsiniz!.."
Birka gen, mzklk edip boykottan vazgemek istedi.
Galiba onlar da tehdid, dayak v.s. ile sebat ettirildiler.
Bundan bir iki gn evvel de Kaya Bey'in dersine kasden
Muallim Mektebi'nden arlm olan solcu mmeyyizler
hdise kardlar. Kaya Bey'in " o n " verdii talebeye onlar
" b i r " verdiler. Bunun zerine imtihan heyetinde kargaalk
kt. Heyet dald. Bunun kavga ve grlts devam ederken
bir de binba Muraffer Aral'n mes'elesi knca ortalk iyice
kart. Biz de Muallim mektebinden gelen solcu mmeyyizleri
reddettik. ddiaya gre buna hakkmz yokmu. Bu srada mek
tep mdr Kemal lker'di. Efendi bir insan olmakla beraber,
idresi zayft.
Mfetti gelene kadar mektebin disiplin heyeti topland.
Beni eleba olarak ifdeye ektiler. Heyette Topal Fahri de
vard. Beni mektepte gerici bir cunta kurmakla itham etti. Ben
de kendisinin bu heyette bulunup, benim hakkmda karar vere
meyeceini, nk tarafsz olmadn, bunu daha sual sorarken
bile belli ettiini syledim. O itiraz etti. Aramzdaki mnakaa
karlkl,
" Gerici!.. Faist!.."
" Komnist!.."
gibi ithamlarla sertletii srada Topal Fahri'nin koltuk de
neini kaptm. Tam kafasna indireceim srada bu heyette olan
smail Hakk Bey mni oldu. Beni dar kard. Bu srada
Milli Eitim mdr eski edebiyat hocamz Nihad Sanal'd. O
mektebe geldi. Bana yalvarp yakararak askerlik dersine gir
diimiz takdirde kimseye ceza verilmeyeceini kat' bir lisanla
ifde etti. teki iki dersle alkal ihtilf gelecek mfettiin
halledeceini syledi.
Biz de bu szlere kandk. Dier derslerin imtihanlarna gir
meye baladk. ki gn sonra mfetti olarak Read Ouz
 109

Merhum
M. KAYA BLGEGL
(1921 - 1988)
Bize hocalk ettii gnlerdeki haliyle

geldi. Bu adam, daha sonra Antalya'dan C.H.P. meb'usu olmu,

Meclis'e girmitir!.. Solcu cunta bizim takvim yrtma iini
bsbtn baka bir ekle sokarak mfettie aksettirdiler. Gya
ben mescide aslm olan bir takvimi deil de, duvarda asl
ereveli bir resmi indirip ereveyi krm ve resmi de
yrtmm. smail Hakk Bey de beni himye etmi ve ii rtpas
ederek bana cez vermemi imi. Bunlara Kaya Bey'in siyas
faaliyetleri ve bu maksadla bizi saa sola gndermesi
etrafndaki iddialar da ilve olununca mektep cad kazanna
dnd. Kaya Bilgegil ve smail Hakk Bey'ler hakknda da
soruturma balad. Tabi bu ie dardan eski mdr Srr
Dada Bilge de karm bulunuyordu.
Bereket versin Hakk Bey'in benim hdise srasnda mes-
ciddeki arkadalardan ald ifde zabtlarn bulup yok ede
memiler. Sadece ceza fiinden bana it 19 numaral sayfay ko-
 110 gemi gn elerken

parp yok etmiler. smail Hakk Bey ifde zabtlarn bulup

ibraz etmi. Ceza fiinde de sra numarasnn 18'den 20'ye at
ladn gsterince bu babdaki iddia suya dt.
Btn bunlar olup biterken, edebiyat ve askerlik derslerinin
mmeyyizleri de deitiinden btn imhanlar verip lise me
zunu olabildim. Fakat o zaman mezuniyetten sonra drt dersten
" o l g u n l u k i m t i h a n " denen bir imtihan daha vard.
O'nun sualleri Ankara'dan gelirdi.
Olgunluun ilk imtihanndan ktmda kapda beni bek
leyen bir hademe elime bir zarf tututurdu. Atm baktm, mek
tebi derhal terketmem isteniyordu. nk Disiplin Hey'eti be
nim iin " m e k t e p t e n t a r d " cezas vermi imi. Allah,
Allah!.. Mektebi bitirmi olan bir kimse mezuniyetten sonra
kovuluyordu. Ya olgunluk!.. O'nun birine girmitim; devamna
giremeyeceim kat'i bir lisanla ifde ediliyordu. Kararda imzas
olan hocalar aradm, hi biri yoktu. Hepsi de svmt.
Arkama taklan birka arkadala doru Nihad Sanal'm
makamna gittim.
" Yok, evdedir!.." dediler. Adresini biliyordum. Kapsna
dayandm. Kapy ocuu at.
" Babam sofra banda, ieri buyrun!.." dedi.
" Hayr ieri girmeyeceiz!.. O'na yle, kapya gelsin!.."
diye yle fkeyle barmm ki; ocuk ieri kotu ve babas
azndaki lokmay inemekte olduu halde kapya geldi. O'na
da:
Hani senin verdiin sz!.. Hani bize ceza ve-
rilmiyecekti?!." diye bardm. Adamn yz bembeyaz oldu.
Dudaklar titriyor, kekeliyerek bir eyler anlatmaya alyordu.
htimal kendisine kar fiil bir tecvzden korkuyordu. Cezay
geri aldrmasn iddetle ihtar ettim ve kendisini ieri iteliyerek:
" Git yemeim ye!.. Pisboaz ve korkak herif!.." diye
bardm ve kapy hzla zerine kapattm.
Bunlann cezay kaldrmayacaklann anlamtm. Fakat so
nuna kadar mcadeleye kararlydm. Mektepte ellerim cebimde
volta atyor ve idarecelere verip veritiriyordum. Bu kadar
alkant iinde srf bana ceza verilmiti. Sanki her eyi tek
 KADR MISIROLU 111

bama ben yapmtm68- Dindar hademeler bir ey syle

yemiyor, fakat benimle ayn hissiyat paylayorlard. Zddma
gitmeye ise kimse cesret edemiyordu. nk bir yl evvel or
taya km olan "Anbar Mehmed"69 hadisesinde benim ge
rektiinde ne kadar gz kaza olduumu hepsi de grmt.
Eyalanm topluyordum ki;
" Mfetti seni grmek istiyor!.." diye haber verdiler.
Gittim. Mdr odasnda ayakta duruyordu. Beni gyet kibar ve
mltefit karlad. Yattrmak istedii belli oluyordu. Aba
altndan sopa gstermekten de geri kalmamt. Dedi ki;
" Ka gndr senin mektep iinde estirdiin terrden do
lay polis arabilirdim. Ama gryorum ki, sen fevkalde bir
kabiliyetsin!.. Harcanman istemedim. Akln kullan, ii daha
fazla bytme!.. Bu ceznm fiil hibir ehemmiyeti yoktur, srf
bir formalitedir. Elini abuk tut en yakn bir liseye git, im
tihanlarn devamn ver, ii bitir!.. Sene kaybetmeden
niversiteye git!.." Szn burasnda sordu:

68 Talebe olarak srf bana ceza verilmiti; ama muallimler de ceza

landrlmt. Mesel Kaya Bey veklet emrine alnm, maa kesilmi
maatan baka geliri olmayan bu deerli hoca pek ok mli sknt ekmiti
.Ismil Hakk Bey ise, Erzurum Lisesi'ne srlmt. Trabzon'da yerli bir in
san gibi ev bark edinmi olan bu imanl hocamz da Erzurum - Trabzon yol
larnda ok ile ekmiti.
69 A nbar Mehmed hadisesi udur; A nbar M ehmed Lisenin bu
lunduu Sotha Mahallesinin kabadaylarmdand. Leyli talebelerden baz zen
gin ocuklarn tehdid eder, antajla onlardan para szdrrm. Bu ii
renince bir gece yemekhnede masann stne kp heyecanl bir nutuk
ektim. Ceketimin altna talebenin spor yaparken kullandklar lobutlardan bi
rini, yerletirmitim. Ziya Iaa'nm:

"Nush ile uslanmayan etmeli tekdir,

Teledir ile uslanmayann hakk ktektir!.."

beytini okuduktan sonra kl eker gibi lobutu kardm. Heyecan had saf
hadayd. Herkes bir lobut edindi.
Ertesi gn Cumartesi idi. Bayrak marndan sonra talebe iindeki avm ya
kalamak iin bahe kapma gelen A nbar M ehmid'i ldresiye dvdk. Halk
Onu elimizden zor kurtard. Adam onbe gn hastahnede yatt, ve bu mes'ele
de kapand.
 112 gemi gn elerken

" Hangi faklteye gideceksin?!."

dedim:
" Hukuk Fakltesi'ne!.."
cevap verdi.
" ok isabetli olur. Ben de sana onu tavsiye edecektim.
Hukuku bitir ve siysete atl!.. Sen hr tabiatl bir gensin!..
Sakn memur olma, yapamazsn!.. fdeni alrken mantna,
ifde dzgnlne ve talkatine hayran kaldm. Samimi
sylyorum inan!.. Senin gibi bir kabiliyete terrist gibi dav
ranmak yakmyor!.."
" ltifatnza teekkr ederim." dedim ve ilve eltim.
" Beni yumuatmaya almaynz. Verdiiniz cez ka
nunsuzdur. Sizinle de uraacam. Mezun olmu bir talebenin
mektepten tard- mutlak ile kovulduu nerede grlmtr. Ben
burada kalacam ve yarnki imtihana da gireceim.
Hakllnza gveniyorsanz polis arp mni oluunuz!.."
Adam daha da alttan ald.
" Diyelim ki sen haklsn!.. Bu anlalncaya kadar biz se
nin imtihana girmeni engelleriz. Sen bir kere sene kaybeder,
niversiteye gidemezsin!.. Sonradan hakl ksan, sanki ne
olur?!. Bir kere senen kaybolmu olur!.. Sen bu memlekette
hakkn yle kolayca alnabileceini mi sanyorsun!.. Bunu avu
kat olunca anlarsn!.."
Adamn szleri aklma yatt. Sonradan hakl ksam bu, bana
ne fayda salayacakt!.. En yakn Lise, Giresun'dayd. Evrakm
havle ettiler. Denizde birka saat sonra stanbula gitmek iin
demir alacak bir gemi vard. O zaman imdiki gibi karayolu ha
reketli deildi. Otobs bulmak ans ii idi. Lkin cebimde Gire
suna gidecek para yoktu. Eyalanm toplayp Limana gittim.
Halamn kocas mer Reis limanda alrd. Ona durumu an
lattm. Bana otuz lira verdi. Biletimi ald ve beni gemiye bin
dirdi.
Normalde Trabzon - Giresun aras denizden alt saatti. Gemi
hem tarifeden ge kalkt hem de on saatte Giresuna vard.
Ertesi gn Giresunda karaya ktm zaman sabah saat
ondu. Halbuki dokuzda imtihan balamt. mtihanlar birer gn
arayla yaplyordu. Deniz stnde bir otele yerletim. imdiki
 KADR MISIROLU 113

liman yoktu. Otel deta bir yal gibiydi. Gidip Liseye evrakm
verdim. Mteakib iki imtihan da orada verip Akaabat'a
dndm. Dnerken, imtihanlar esnasnda tandm M. K.
adnda gy dvamzdan biri de benimle Trabzon'a
dnd. yle bir samimiyet ki, sanki yldnm ak!.. Tabii ii bi
tince kayboldu. Demek ki, mlum yerin adam. Hayatm boyun
ca byle vazifelilerin yaknlndan kendimi korumay hibir
zaman beceremedim. Bunlarn says pek oktur!.. Diyebilirim
ki; iki ksm insana kar dima aciz kaldm ve malup oldum.
Hrszlar ve gizli polisler!.. nk bunlarn her ikisi de bana
plnl bir ekilde yaklatlar. Bense kazk yiyene kadar hsn-i
zan sebebiyle uyudum. Heyhat!.. Bunlar tdd edip, yazmyo
rum!..
Yolda geirdiim ders iin, Ekim de yaplacak ikmal im
tihanlar tek ansmd. Yazn iyice altm. Bu defa Giresun'a
gitmek istemedim. Erzurum'u grmek hevesine kapldm. Fakat
babam artk okumam istemiyordu. Erzurum'a gidip gelmek
masraf iiydi. Annemin terzilikten biriktirdii paralar imdadma
yetiti. Bana yz elli lira verdi.
Eyll, 1954te otobsle Erzurum'a gittim. Zianalan, Bay
burt'u ve "Kop Da"n ilk defa gryordum.
Erzurum tarihten bir yaprak gibiydi. nsanlar eski safiyeti
muhfaza ediyordu. Lala Paa Cmi, ifte minareler vesir ta
rihi yerlerini gezdim. Modem binalar yoktu. ehir karekterini
henz koruyordu. Lkin tabiatn kavrukluu ve souk, bende
ok menf bir tesir brakt. nce Park Otel denilen bir otelde
kaldm. Oras bar kadnlan ile doluydu. Bunlar Anadolu turne
sine km gy tiyatrocularm. Hareketleri tahamml edilir
gibi deildi. Oradan katm. Kars Kapda Emek Palas denilen
bir otele getim. Otelde yer yoktu. Yusuf Bey adnda gen bir
yedek subayla bir oday paylatm. Bu gen ok gzel ney
alyordu ve stanbulluydu. engelky'de otururmu. stanbul
hasreti ile yanp tutuuyordu. O'nun stanbul'u anlat da beni
bylemiti. Bir an nce liseyi bitirip stanbul'a gelmek hu
susundaki emelim bir ihras haline geldi. Her halde olduka
muhafazakrd. Bana yakn bir kyde oturan Alvarl Mehmed
Efendi'de uzun uzun bahsetti. O'nun ziyaretine gitmek iin
114 GEM GN ELERKEN

randevulatksa da bir mni kt, gidemedik.

Erzurum'a imtihan gnnden biraz nce gitmitim. Bu
yzden hertaraf iyice gezip grebildim. Sonuncu imtihan da
orada vererek Akaabat'a dndm.
imdi stanbula gitmek iin hazrlk yapmak gerekiyordu.
Lkin babam hi oral olmuyordu. Kendisine bakalan ile
syletiyorum.
" Bu kadar yeler, otursun aa!.." diyormu. Fena halde
sklyordum. O yl stanbul'dan babaannemin kz kardei byk
teyze gelmiti. Babam Onu ok severdi. O'nun ricalar da boa
kt. Vakit daralyordu. Ay banda kayt kabul iin stanbulda
olmam gerekiyordu.
Tam bu srada mahallemizden mrann Haan Efendi'nin
kz kafay oynatt. Okumak istedii halde okulmamamlar da
ondan byle oldu, diye bir rivyet ortalkta dolat. htimal bu
havdis babam yumuatt. Muhalefeti gevedi. Ancak para ver
meyerek ii yine de engellemek istedi. Meerse annem bu i
iin yediyz lira biriktirmi imi. Onu bana verince bu mkl
de halledildi. Kendime st ba dzdm ve 4 Ekim 1954'te Trab
zon limanndan Trabzon gemisi ile stanbul'e gelmek zere ha
reket ettim. Kendimi bahar kelebekleri kadar hr ve hfif his
sediyordum. Gemi Yoroz Bumu'nu devirinceye kadar kamaraya
girmedim ve gverteden doup bydm sahilleri seyrettim.
Yoroz'dan sonra kamarama kapandm. Elimde Jan Jok Rus-
so'nun Rahip Meslier nam- mstean ile yazd "Akl- Selim"
isimli kitap vard. Mthi bir srette din aleyhtan olan bu eseri
yol boyunca okuyup bitirdim. Ben, daha nce smail Fenni
Efendi'nin "Madddiyyun Mezhebinin zmihlli" isimli os-
manlca eseri okumu olduum iin bu eserin muhtevasn ce
vaplayabiliyordum. Boaz' geerken bu eseri, denize frlattm.
detimdir, en kt eseri bile muhfaza ederim. mrmde
bir bu eseri bylece yok ettim, bir de Frankfurt'ta elime geen
Ali eriati'nin "ehid" isimli kfmmesiniL O'nun da
svmedii Sahbe yoktu.
O zamanlar, "Sr'at Postas" denilen bu, gemilerle stanbul'a
iki gnde gelinirdi. Nonnal gemilerle yolculuk bir haftayd.
 115

NC BLM
NVERSTE YILLARIM

A H ukuk Fakltesi

lt Ekim 1954 Pazar gn vapurumuz stanbul

A Boazndan ieri girdiinde btn yolcular gverteye

ylm sahilleri seyre koyulmulard. Etrafa parlak
gneli bir sonbahar serinlii hkimdi, vakit le zeriydi. Va
pur gyet yava seyrediyordu. Karadeniz Boazndan ieri girii
ile Galata'ya gelii en az iki saat srmt. Aman yarabbi O
ne asil bir gzellikti. imdi betonarme binalarn ykseldii yer
lerde mamri ahseri yallarn henz ou ayaktayd. Bu
yallarn pencerelerinden veya mamalardaki korulardan el sal
layanlar grlyor gemi de arada bir ddk alarak onlar
selmlyordu. Bilmem hl byle gemilerin Boazda seyri ayni
ekde midir?!. O zaman bu hareket bir mersim cokunluk ve
alkas ile icr edilirdi.
O gn tesdfen her taraf bayraklarla sslyd. Sebebini
sorduumuzda "stanbul'un dman igal-i
askersinden kurtulu y l d n m " olduunu
116 gemi gn elerken

sylemilerdi. Galata rhtm karlayclarla tklm tklamd. O

zaman fazla seyahat eden olmadndan yolcular byle hhikr
bir alka ile yola konur ve karlanmalar da byle olurdu.
htimal, o gn bir yolcu iin drt karlayc vard. Bu kala
balk ve her tarafa aslm bayraklar sanki benim iindi!..
ylesine derin bir his ve heyecan ile Galata'da stanbul to
prana ayak bastm!..
Enitem Haydar Lermiolu Edime Kapda oturuyordu.
Beni o karlamt. Onunla eve gittik.
Ertesi gn Hukuk Fakltesi kayt brosuna mracaat ettim.
Kayt yapan kadn kda srf Hukuk Fakltesi yazdm
grnce, beni ikaz etmek ihtiyacn hisselmi olacak ki,
" Bu sene mracaat fazla, kontenjan dolarsa imtihan ol
mak ihtimmli var. O taktirde kazanamazsan akta kalrsn!..
stersen yedek olarak bir faklte daha yaz!.." dedi.
" Zaran yok, varsn imtihan olsun!.. Ben kazanrm!.." de
dim.
Kadn:
" Ya kazanamazsan!.." diye sordu.
" O takdirde mtekip sene gelir, yine srf Hukuk
Fakltesi yazanm!.." diye karlk verince:
" Oo!.. dealist bir hukuku kazanacaz demek ki!.."
diye takdir mi istihzam olduunu kavrayamadm bir karlk
verdi. O zaman faklteler imtihansz olarak talebe alrlard. Hat
ta biz lise e baladmz sene " M a k a T e k n i k " yeni
almt. Talebe bulamadndan liselere tamim yaplmt.
Drt sene olan lisede henz iki sene okumu olanlar da bu mek
tebe kabul olunuyorlard. Buradan mezun olan mhendislerin
nvan sdece "mhendis" olacakt. stanbul Teknik niversite
mezunlarna ise " Y k s e k M h e n d i s " deniliyordu.
Snfmzdan birok arkada lise mezunu olmadan bu dvete
icabetle Maka Teknik'e gitmilerdi. Biz niversiteye gel
diimizde bunlar ilk iki seneyi arkada brakp niversite nc
snf talebesi olmulard.
 KADR misirolu 117

O gnk aklmla elli tne mhendis diplomasn elli kurua

verseler almazdm. Hl da bu grteyim. Mmin genler
arasnda zeki ve kabiliyetli olanlarn teknik tahsile ynlendiril
melerinin dima aleyhinde konumuumdur70-
O yl Hukuk Fakltesi iin imtihan yaplmad. Bin ikiyz
kiilik kontenjan dolmamt. Numaran 640't. Btn birinci

70 Bu husustaki dncemi teyid iin dima u misali vermiimdir:

Kavalal Mehmed Ali Paa tarihimizde hi korkmadan " h i n " diye
bileceimiz bir ahsiyyettir. Napolyo Msr'a saldrd zaman, lkenin her
tarafndan oraya komu olan gnlllerden biriydi. Zeki, akgz ve alkan
fakat kara chil olan Mehmed Ali sonradan Msr Vlilii'ni ele geirmi ve
srtm Avrupallara dayayarak metbuu Osmanl Devleti'ne kl ekmiti.
Yenieri Ordusunun ilga edilmi olmasndan doan asker boluktan istifade
ederek Ktahya'ya kadar gelmi ve tarihte ilk defa milletimizin birlik
millerinden biri olan Hnedan'n deitirilmesini telffuz edebilecek kadar
ileri gitmiti. Devleti Rusya'nn kucana iten bu dehetli buhrann sonunda
Msr Valilini aynen saltanat gibi babadan oula geecek srette elde eden
(Hidiviyet) Mehmed Ali, Msr'da ilim ve irfann gelimesini arzu etmi ve
bir matbaa kurulmasn emretmiti. " B u l a k " adyla kurulan bu matbaann
personel listesini grmek istemi. Getirmiler: Listeyi eline alm ve ilk
sradakinin kim olduunu sormu.
" Mdr!.." demiler.
Bir de en alttakini sormu. Onu da " m u s a h h i h diye ifde etmiler.
Arapa bilmeyen, okuyup yazmas da olmayan Mehmed Ali:
" Bu musahhih dediiniz ne i yapar?!." diye sormu..
" Yanllar dzeltir!.." demiler.
" Peki en yksek maa mdr alyor, ve srayla aaya doru maalar
azalp en azn bu musahhih mi alyor?!." diye sormu.
" Evet!.." demiler, fkeyle barm:
" Aptallar!.. lemin yanln dzeltene en dk maa verilir mi?" Bu
listede maa srasm tersine evirdim. En yksek maa musahhih alacak!.."
Zavall, musahhihin yanl dzeltmesini dizgi hatalaryla deil de, lm
yanllarla alkal sanm. Bugn Bulak Matbaasnda baslan kitaplarn tertip
hatas olmamas ve bu yoldaki hreti ite Mehmed Ali'nin u chilliinden
domutur.
Bugn Trkiye'de niversitelere talebe alnrken fen dersleri puan gurupu
bata gelir. ctm ilimler ise en son sralarda yer alr. Yani en yksek puan
tuuuranlar ehl-i fen olurlar. Halbuki bunun dorusu, aksine olmasdr. nk
 118 GEM GN ELERKEN

snf, tek bir anfide ders gryorduk.Hocalanmz arasnda

yazlarn gazetelerde grmeye altmz iki mhim sima
vard. Umm ktisad hocamz Ordinarys Profesr kr Ba
ban ve Esas Tekilt Hocamz Ordinarys Profesr Ali Fuad
Bagil.
Bunlardan kr Baban " Y e n i S a b a h " Gazetesi'nde
bayazard. Bu, o zamann en muhafazakr gazetesiydi. Bir ara
mhud dnme Ahmed Emin Yalman'la atmlar ve iki taraf
da birbirleri aleyhine ilveler yaynlamlard. Demokrat Parti'yi
tutan bu gazetenin sahibi Safa Klclolu idi. Bunlar Cum
huriyet Halk Partisi'ne kar D.P.yi tutmak dolaysyla bize mu
hafazakr gzkyor ve alkamz celbediyordu. kr Ba-
ban'sa ihtimal srf bir Cuma namaz klacak kadar bile slm
bir tatbikat olmad halde, yazlaryla gnlmz fethetmi
bulunuyordu.
Fakat mslmanlar arasnda asl alka AH Fuad BagiPe
dnkt. O da Yeni Sabah Gazetesi'nde yazyordu. " D i n v e
L i k l i k " bal altnda kaleme alnm olan yazlan bizim
Faklte'ye girdiimiz yl kitap haline getirilmiti. Bu kitapda
kendisinin mel itibariyle gnahkr olduunu ve " d i n e n
g n h k r o l m a n n di ni s e v m e y e ve d i n d a r n
hududsuz sadetine i mr enmeye mni ol
m a d n " sylemesi bize mthi bir samimiyet ve ak
kalplilik olarak gzkyordu. Aslen medreseli olduu ve Paris
Bykelilii'ne imam olarak gitmiken, orada tahsil edip, dok
torasn da yapt syleniyordu. Bilmem bunlarn asl fasl

bugn gelien letler muvcehesinde fen sahasnda iin ounu letler yap
makta, insan beyninin rol hergn biraz daha azalmaktadr. Halbuki itimi
ilimlerin insan dimana olan ihtiyac hibir srette azalmayp hep ayn kal
maktadr.
Bu durumda ben sahib-i selhiyet olsam Mehmed Ali'nin bilmeden
yaptm niversite giri puan cetvelinde aynen yapar ve fen dallarn en alt
sraya indiririm.
 KADlR MISIROLU 119

var myd?!. C.H.P.'yi tutanlar Onu samimiyetsizlikle itham

ediyor, iki itiini ve namaz klmadm sylyorlard.
niversite'nin " K a n t i n " denilen bir kahvehnesi vard.
Buras fikir cereyanlarnn bir nevi " a g o r a " siydi71- Ben dai
ma Sleymaniye Cmi erifine nzr n taraflarda bir yuvarlak
masay tutar ve akama kadar burada her masama oturana
dvy anlatrdm. Bu esnada en ok Necip Fazl ile, Ali Fuad'
mdafa etmek mecburiyetinde kalyordum.
Ali Fuad Bey bize Esas Tekilt Hukuku'nun tarihe
ksmn anlatyordu. O gnk Esas Tekilt Kanunu (Anayasa)
ve Demokrasi bahislerini ayn krsnn dier bir profesr olan
Hseyin Nail Kbal anlatyordu. Talebe herkesin zaafn ve
hususiyetini biliyordu. Hseyin Nil7172 iin diyorlard ki, sene
iinde ne kadar alklanrsa, sene sonunda o kadar ok insan
geirir. Bu yzden dersi sk sk alklarla kesiliyordu.
Ali Fuad Bey ise, gyet ar bir insand. Dersini son dere
cede vakur bir uslb ile anlatr ve tezhrata msaade etmezdi.
Dersini o kadar sde cmlelerle ve ak bir ifde ile anlatrd ki,
O'nu bir kere dikkatle dinleyenlerin bir daha kitaba bakmasna
hcet kalmazd. Essen bu dersin kitab yoktu. Baz talebeler iti
na ile not tutmular, sene sonunda bunu teksir edip sata
karmlard. Ben de bir nsha satn aldm. Bir de ne, greyim

71 "Agora" mnkaa meydan demektir.

72 Aslnda zararsz bir insan olan Hseyin Nil Kbal sonradan
maalesef saptmtr. m er Nasuhi Efendinin ilk tab Hukuk Fakltesince
yaplm olan mehur " s t l a h a t - F k h i y y e K a m u s u "na yazd
takrizde. "Atatrk nklplarnn Trk Milleti'nin tarih devamllk uurunda
husule getirdii sarsnt zerinde dnlecek bir noktadr!.." diye yazmak
celdetini gstermi olan bu adam, u pohpohlara meclbiyeti gerektiren zaaf
yznden pek ok hafiflikler yapm ve kaanunlann, makable mil olabi
leceine dir fetva verenlerden biri olmutur. Halbuki bize okuttuklarna gre
kanunlar ancak lehte olduklar takdirde makable mil olabilirlerdi. Sonra da
t Amerika'dan kalkp gelerek Yass Ada'da aleyte hidlik yapm o zaman
bu hadise " p a h a l h i d " tavsifi ile basnda yer almtr.
 120 gemi gn elerken

bu notlarn yedinci sahifesinde, bizim beenip kantinde akama

kadar mdafa etliimiz, " H r F i k i r l e r i Y a y m a C e
mi y e ti" n d e konferanslarna gidip kendisini ellerimiz pat
larcasna alkladmz hocamz, kendisine hite yakmayan
bir ifde ile ve melen yle diyordu.
slmiyet Suriye Havlisi'ne yayldktan sonra orada
Roma Hukuku'nun tatbikat ile karlald. slm Hukuku'ndaki
muhkeme usl oradan iktibas edilip alnd!.."
Mlum olduu zere slm Hukukunda " k a d " taraflan ve
hidleri dinleyerek hadiseyi tespit eder, bunu bir forml haline
getirerek yni ahslarn adn kaldrarak " m f t " y e sorar.
Mft ilim adamdr. Usuz bucaksz ictihadlar iinden ken
disine arz edilen ihtilfa en uygun olan bulup kararak hkm
tesis eder. Kadya bildirir. O da bunu taraflara tebli eder. Bu
durum aa yukar Roma Hukukunda da ayndr. Hocamz bu
benzerlikten yola karak slm Hukuku'nun nev'i ahsna
mnhasr (orijinal) hviyetine glge drm oluyordu. Biraz
daha aalarda ise,
"slm'da her yenilik bir bid'at ve her bit'atn bir dallet
olduu" syleniyor, bidatn " h a s e n e " ksmna temas
edilmeden bahse son veriliyordu. Beynimden vurulmua
dndm. Ben o zaman m er Nasuhi Efendinin mruf eserini
yeni tedriklerim iti m. Birka gn onu iyice tetkik ettim. Sonra
gidip . Nasuhi Efendi ile ifh olarak da grtm. Merhum
o zaman stanbul Mfts idi. Ondan da birok bilgiler aldm.
Ayrca Faklte Ktphnesi'nde baz kitaplar kartrarak iyice
hazrlandm.
O zaman " a m e l i k u r " denilen tatbikat dersleri vard.
Ali Fuad Hoca'nm dersi nazar olduundan ne tatbikat
yaplacakt!.. Anlamadmz bir eyi kendisine sorar, izahat is
terdik. Byle bir derste sz isteyip krsye ktm. Gayet vazh
bir srette ve tecrbeli bir hoca talkati ile mes'eleyi va'z ettim.
Cevaplarm, arka arkaya sayp dktm. Hatta o zaman eli-
 KADR M1SIROLU 121

mizde bir ders kitab olarak bulunan alman profesr Shcvvarz'n

" R o m a H u k u k u D e r s l e r i " isimli eserinin 22. sa-
hifesinden de u fkray naklettim:
"Roma Hukuku ile slm Hukuku arasnda muhkeme usli
bakmndan bir benzerlik mahede edilmekte ise de, bu
mtekabil tesirlerden ziyde benzer gelime artlan ile kaabil-i
izahtr!.."73
Bidat mes'elesi iin de dedim ki:
" Evet, slm'da her yenilik bir bid'at ve her bidat dala
lettir diye bir hkm mevcuddur. Ancak Ehl-i Snnet limleri
bidatlan,
a - Bidat- kabiha veya kerihe
b - Bid'at- Hasene
olarak ikiye aymrlar. Bid'ad- hseneleri snnetin mazmununda
mndemi kabul ile makbul tutarlar. Mesel " m i n r e "
bidattr. Ama, Rusulullah, mezzini Bill'e ezam yksek bir
yerde, mesel bir mescidin damnda okutmutur. Binenaleyh
minre snnete zmnen dahil olan bir hususun tekmlnden
ibarettir. slm'da tekml ve terakki ise, Peygamberin "Me-
nistev yevmen fehve mabnun"74 hadsi erifi ile tevik
olunmutur. Dinde bid'atlan muhterem hocamzn ifde buyur
duu gibi anlamak dini Onun ruhuna aykr olarak gerilik mili
hline getirmek olur. Bir baka misal verelim:
atalla yemek yemek de bid'attr. Ama bu da snnetin maz
mununda mndemitir. Zira Efendimiz bir seferinde etleri,
krdan gibi bir al batrarak yemitir. Buna gre o da bir
snnetin zamana ve imknlara bal bir tekmlnden ibarettir,
ilh..."

73 Bugn u htralar yazarken bu eserlerin asllanm bulup tekrar bak

ma imknm olmadndan naklettiim satrlar aklmda kald ekliyledir.
Ancak sayfa numaralarndan eminim. steyenler kontrol edebilirler. Szlerse,
melendir.
74 "Her kimin iki gn birine eit olarak geiyorsa, o hsrandadr" de
mektir.
122 GEM GN ELERKEN

Bu izahattan sonra geip yerime oturdum. Krs Hoca'ya

kald. Ksaca ifde etmek gerekirse dedi ki:
" mer Nasuhi Efendi'ye hrmetin sonsuzdur. O Zat,
zamanmzn m am - Azam' saylsa yeridir. O'nun Islm Hu-
kuku'nun hibir yabanc tesire kaplmadan mstakillen te
kevvn ve tekml ettii hususunda ki, grne sayg duya-
nm. Fakat ok rica ederim, burada yaamakta olan insanlar
mevzuubahs etmeyelim.
Schwarz'a gelince o lim bir insandr, ancak srf Roma Hu
kukunu bilir. slm Hukuku'nda sz sahibi deildir. Bense hem
slm Hukuku'nu ve hem de Roma Hukukunu ariz amik (geni
ve derin) bir surette okumu bir insanm. Bu babda O'nun fi
kirleri mbihiliktida (uyulmas gerekli) deildir.
Bid'at mes'elesini ise ben de arkadanzn anlatt gibi izah
etmi olduumu sanyorum. htimal arkadalarmz eksik not
tutmulardr!.."
Tekrar sz istedim. Verdi. Dedim ki:
" Hocamzn, yaamakta olan insanlan ve onlann fi
kirlerini mevzubahs etmekten itinabn anlayamadm. Benim
grdm elimizde gezen ders kitaplar te'yid veya tekzib
zmnnda byle atflar ve mtalealarla doludur. mer Nasuhi
Efendi'ye sra gelince mi bu teml bozuluyor...
Sonra hocamz bu husustaki fikri iin ne kitabnda ve ne de
huzurunuzdaki konumasnda bir delil ve kaynak zikretmitir.
Delilsiz dv olur mu?!. Ltfen mesnedini sylesin,
greceksiniz ki, bu bir slm limi deil, hristiyanlk taassubu
ile konuan ve yazan bir batldr. Ben ahsen mehaz ve mes
nedine muttali olmadka bu iddiay aslsz kabul ile reddedi
yorum!.."
Sonra "Schw arz'la alkal szlerine de cevap verip
krsden indim. Hoca tam mns ile keye skmt.
Sze balad ve aa yukan eski sylediklerini tek
rarladktan sonra:
Merhum Ali Fuad Bagil hocamz, nikhmda hid sfatyla defteri imza ederken...
 124 gemi gn elerken

" Siz daha ok gensiniz. nce hocalarnzn fikrine sayg

gstermeyi renin!.."
Belki daha baka eyler de syleyecekti. Fakat bu srada
alan zil imdadna yetiti. Bu esnada yannda Alp Kuran
adnda bir asistan vard. O beni darda yakalad ve:
" Sen neler biliyormusun!.. Medresede mi okudun?"
diye sordu.
" Hayr!.." dedim.
" Ne de gzel konuuyorsun!.. Bizim hocay adamakll
keye sktrdn. Seninle dima grmek isterim!.." dedi.
" Olur, grelim!.." deyip ayrldm. Alp, komnist idi.
ok gemeden 27 Mays htilli'nde bu da ortaya kt ve son
radan ok yakn olduum Ali Fuad Hoca'nm "Sha" diye yad
ettii bu Alp Kuran dolaysyla ac bir hsrana uradna biz
zat ehid oldum75-
Bu srada Faklte bnyesinde bir " M a k a y e s e l i H u
k u k E n s t i t s " vard. Bunun mdr Hseyin Nail K
bal idi. Bir gn orada seminere gittim ve dersin sonunda:

75 Alp K uran, Ahmed Bedevi K uran'n vey olu idi. " n k l b

H a r e k e t l e r i " diye hacimli bir kitap yazm olan Ahmed Bedav Kuran
Ali Fuad Hoca'mn ahbab imi. Bu sebeple Alp'i yanma asistan alm imi.
Biz talabe arasndaki, gruplamalar iinde Alp K uran'n gerek hviyetini
oktan renmitik. Marksist olan Alp ilimle megul deildi. Gece yarlarna
kadar ier ve komitecilik yapard. Birka kere kanun mddeti doldumu ol
masna ramen doktorasn yapamamt. Hoca da her seferinde ona yeni bir
hak tanyordu. Bu minval zere giderken Hoca nivcrsite'den atld. 147'ler
denilen tasfiye kadrosu iinde yer ald. Adnan M enderes'e akl hocal
yapm olduu iddias yaygnlamt.
Hoca bu esnde byle bir ithamn neticesi olarak hapse de dm, fakat
halkn sevgilisi hline gelmiti. Bu esnada biz de hep yannda idik. Bunun taf
silt ileride gelecektir.
Birgn Hoca'mn evinde idim. O'na Alp'i anlattm ve,
" Radyoda " d k l e r , k u y r u k a r ! . . " diye bouk sesli birisi
irkin konumalar yapyor. Bukimdir, biliyor musunuz?!." dedim.
" Hayr!.." diye karlk verince;
 KADR MISIROLU 125

" Madem buras "Mukayeseli Hukuk Enstitsdr. Ne

den hep Bat hukuklanndan bahsediyorsunuz?!. Biraz da slm
Hukukunu anlatsanz olmaz m?" diye ortaya bir sual attm.
Hseyin Nail Kbal bu suali savsaklad ve tam o srada zil
aldndan,
" Gel bunun cevabn vereyim!.." diyerek dershneden
kt. O'nunla odasnn kapsna kadar yrdk. Yolda bana
dedi ki:
" Trkiye'de bir hukuk inklb olmu. Bu henz yenidir.
Eer biz slm Hukukunu okutsak, herkes Mecelle taraftan
olur!.."
Demek ki, slm Hukukunun stnln hepsi de bi
liyordu. Bir emrivki ile karlamlar ve siys otoriteye bo
yun emilerdi. Ruhumda slm Hukuku limi olmak hevesi
uyand. Sahaflar arsna kotum Ali Haydar Efendi'nin

" Bu sizin on yldr asistanlnz yapan Alp K uran'dr!.." dedim

nanmad.
" Radyoevinde bir tandnz var m?" diye sordum. Bir binba
olduunu syledi. Teklifim zerine ona, telefon edip sordu. Ald cevap
yznden belli oldu. O'nun o kanl ve kpkrmz yz birden sarard ve;
" NvideL" diye hanmna seslendi. Hanm kap eiinde belirince;
Bizim Sh komnistmi!.." diye sze balayp ona gerekli tafsilt
verdi. Bir mddet ikisi de donakaldlar. Daha nce de O rhan aldkaty
doent yapmamas iin kendisine yalvarmtm. O zaman o da solcuydu. Son
radan masonlarn adam oldu. Tbk ism et Giritli gibi.
Hoca fevkalde saf ve drstt. O gn btn srarlarma ramen O.
aldkat'nn muvaffak olmu tezine "Hayr olmad!.." diyemeyeceini anlatt
durdu. Beni de ikna etmeye alt.
Hoca'nm byle halleri az deildi. Mesel Meden Kanununun XV.
Yldnm dolaysyla fakltece kaim bir kitap karlmtr. Ona bakanlar
Ali Fuad Bey'in kanun-i mediniyi mdafaa etmi olduunu hayret ve dehetle
grrler.
Ali Fuad Bey'le baka dp kalkmamz pek ok olduundan ileride onun
byle mspet menfi hallerine dair birok vak'alar zikredeceimden bu kadarla
iktifa ediyorum.
 126 gemi gn elerken

" M e c e l l e e h r i " n i satn aldm. Sonra baktm bu ok

geni. Onbe yirmi cildL Derslerime engel olacak. Atf Efen-
di'ninkini buldum. Onu adamakll okudum. O zaman sahaflar
arsnda byle slm Harfleri ile matbu kitaplar hem bol ve
hem de ucuzdu.
O yl amcazdem Hseyin Msrolu'nun maazasnda
yarm gn altm halde Haziran'da snf getim. De
kanlksan bir yaz ile arldm. Notlarm ok yksek
olduundan yardma ihtiyacm olup olmadm sordular.
" Var!.." dedim.
Faklte idare Hey'eti karan ile bana yz lira mkfat verdi
ler. O zaman bu ok parayd. Tramvaya kurua binilir,
niversite dahilindeki kzlay lokantasnda onbe kurua le on
kurua da akam yemei yenirdi. Beyazt civannda en pahall
lokanta Emin M hir'di. Burada en mkellef bir yemek bir li
ray amazd. Bu lokanta Beyazt Caminin krmz kuakl
minaresinin hemen altnda idi. Yannda " K l l k " denilen
ekbirin sohpet ettii mehur Kraathne vard.
Meydan bugnknden ok farklyd. Fatihten gelen tramvay
onu boydan boya blp geerdi. Eski Harbiye Nezreti, imdiki
niversite Kaps'nn nlerinde kocaman bir havuz yer alrd.
Beyazt Cmii kenarnda bugn ortaya km olan Reid Paa
Trbesini hariten grmek imknszd. Oralan sala binalar ser
giler v.s. ile doluydu. Burada dillere destan bir " Y a n d m
a v u " ayrancs vard.
Daha nde i hanlar vard. Yani bugnk cadde t Sim-
kehneye kadar bir arka sokakt. Aradan bir ada kalkmtr.
Patrona Halil Hamam denilen Beyazid Hamamnn kaps
nnde bir sra alak ikembede oturur ay ierdik. Tam
karsnda mehur " A c e m i n K r a a t h n e s i " denilen yer
vard. Cadde gyet dard. ki tramvay yanyana zor geerdi.
Ftihin Simkehnesi 1957 imannda yanyanya yklmtr.
Gya yol geniletilecekti. Altndan birka bizans ta knca
 KADlR MISIROLU 127

oraya dikildi ve yolun geniletilmesinden vazgeildi. Eskiden

beri Bizans eserleri imar hareketlerinde hussi bir himyeye
mazhar olmutur. Yol o blgede iki metreye yakn alaltlm
ve bizim duvann dibinde ay itiimiz Byezid Hamam'mn
kaps bugn yoldan iki metre yksekte kalmtr.

B Trabzon Liselerinden Yetienler Dernei

Ertesi sene Faklte baladnda hemehrim Adnan Top-

sakal ile Lleli'de bir ev kiralam oturuyorduk. Adnan Trab
zon Liselerinden Yetienler Demei dare heyetinde idi. Bir pa
zar gn bu demein kongresi varm. Adnann zorlamas ile
oraya gittim. Kongre alnca kendimizi gyet gergin bir kavga
ortamnn iinde bulduk. Grnen oydu ki, Trabzon'un mer
kezinden olan genler, kazalardan gelen arkadalarna kar bir
cephe kurmulard.
Trabzon'da bizim mezun olduumuz liseden md bir de
" T i c r e t L i s e s i " vard. Bu bakmdan merkezden olanlar
umum kazalardan gelenlere hemen hemen eit sayda idiler ve
daha ziyade Ticaret Lisesi mezunlarydlar. Hesaplara itiraz
ediyor ve madd suistimal iddiasnda bulunuyorlard.
Gerginliin had safhaya vard t?ir anda sz alp konumaya
mecbur kaldm. Uzun ve yattrc bir konuma sonunda hesap
lan tetkik iin bir komisyon tekili ile kongrenin bir hafta sonra
tekrarlanmasna karar alnd. Ancak bu bir hafta dimi bir
mnakaa ile getiinden ben de taraflardan birinin mensubu
haline geldim ve onlann listesinde yer aldm.
Ertesi hafta tekrarlanan kongrede seimler yapld. ki liste
vard. Ortaya karma bir netice kt. Bende kazananlar arasnda
idim. Arlk bizim listede idi. Benden kdemli olan Adnan
Topsakal bakan oldu. Ancak denilebilir ki, btn bir yl, srp
gelen ihtilf ve mnkaalarla geti. Bu da hepimizde bir inat
lamaya sebep oldu.
 128 gemi gn elerken

Ertesi yl, karma bir idare heyeti seildi. Yine arlk biz-
deydi. Bu defa Adnan girmemiti. Bu yzden bakan ben ol
dum.
Cemiyetin Soanaa Nur Sokak'taki yurdu kira deyemiyor-
du. Tahliye talebiyle mahkemeye verilmiti. Talebenin dedii
cret, ark dndrmeye yetmiyordu. Pek ok deyemeyenler
de vard. Bir eyler yapmak ve messeseyi kurtarmak gere
kiyordu. Dier taraftan zerimde i ihtilflann da tahriki vard.
Bundan dolay cemiyetin ilerine yklendike yklendim ve bu
yzden Faklte'deki baarl talebeliim glgelendi. Bunda
aadan yukarya parlak bir talebe olarak gelmem de rol oy
nad. yle ki;
kinci snfta, Haziran imtihanlarnda meden hukuktan szl
imtihanna giriyordum. mtihan nce yazl, sonra szl idi.
Hocamz da Prof. Dr. Blent Kprl idi. Tam beni karsna
ald anda yanna bir baka hoca gelmi, O'nunla sohpete
dalmt. Yanndaki asistan bana bir sual sordu. Bu, hocann
sene iinde yetitirip anlatamad bir bahistendi. Borlar hu
kukunda "takas dermeyan edilemeyen borlar" dedi. O anda
hoca yanna gelen ahbabyla konuuyordu.
Asistan'a:
" Buras anlatlmad ve biz buradan mes'ul deiliz!.." de
medim. Zira ders iki kitapt. Biri " B o r l a r " dieri de " M i
r a s "t. Kendime fazla gvendiim iin:
teki sualinizi sorun!.. Bunu bilmiyorum!.." dedim.
Ben miras hukukundan bir sual beklerken asistan yine ayn
yerden bir sual daha sordu. Bilmiyorum kast var myd?!. Bu
asistan sonra Prof, olan Sim stnda'd.
det, szl imtihanda iki soru sorulmasyd. nmze
fotorafmz yapk el ii kadar bir kt korlard. Hoca
aldmz notu ona yazar, imzalar ve kaleme verirdi. O kd
hmla hocann nne atp ayaa kalktm. Blent Kprl ar
kada ile konumay keserek:
 KADR MIS1R0LU 129

" Ne oldu?!. Ne oldu?!." dedi.

" Hi!.." dedim. "ki sual sordu, ikisini de bilemedim!.."
Sonra muhveremiz yle devam etti.
" Olamaz!.. Senin kdn (yani imtihan evrak) fev
kalde!.. Ne sordu sana?"
" Hocam ne sorduu deil de nereden sorduu mhim!.."
" Nereden sordu?"
" ki sualin ikisini de Borlar Hukuku'nun an
latamadnz ve bizi mes'ul tutmadnz son bahislerinden!.."
" Otur, otur, ben sana bir sual daha soracam!.."
" Hocam, soracanz suali muhakkak bileceim. Ama ne
yazk ki, asistannzn sorduu ve cevapsz kalm sualleri he
saba katarak bana zar - zor bir orta vereceksiniz. Ben bu ders
ten, orta deil, pekiyi alacam!.. Zaran yok!.. Ekimde geli
rim!.." deyip pat pat emin admlarla salonu terkettim. Ertesi
gn Devletler Umum Hukuku imtihan vard. O hrsla ona da
girmedim. Nasl olsa Ekim'e kalmtm.
Ekim'de de baknz ne aksilik oldu.
Hayatmda spora hi alka duymam olmama ramen de
nizde yzmeye baylrdm. Kumkap sahillerinde kiralk san
dallar olurdu. Bir sandal alr, Marmara'ya alr, temiz sularda
yzerdim. Ekim imtihanlarndan nce yine byle yapmtm.
Biraz fazla almm. Frtnaya yakalandm. Sandala
hkimiyetimi kaybettim ve akntya kaplp saatlerce Tekirda
taraflanna srklendim. Bir kum motoruna rastlamasaydm,
kbetim mehuld. Kum motorunun yedeinde stanbul'a gel
diim zaman akam olmu ve hava kararmt.
Bu mcerda tm bir hafta, ongn hasta yatm ve bu
yzden imtihanlara girememitim. te bu hdise hayatmda bir
dnm noktas oldu. Ertesi sene ayn snfta okumak, bo kal
mak demekti Bu da benim Trabzon Liselerinden Yetienler
Demei'ndeki faliyetlere daha hzl bir srette dalmamn dier
 130 GEM GN ELERKEN

bir sebebi oldu.

nce cemiyetin mevcud davy kaybetme tehlikesine kar
"Yurt kapanmasn!.." diye bir komisyon kurdum. Sonra Trab
zonlu zenginleri karaky'de Liman lokantasnda topladm. Trab
zon mebuslarn dv ile alkalanmaya imle ettim. Bunlardan
merhum Selhaddin Karayavuz (D.P.) Bey'den ve byk dv
adam Prof. Dr. Osman Turan (D.P.)'dan ok fayda grdm.
O srada stanbul Milli Emlk Mdr Gzi Klr, Ordulu
olmasna ramen Trabzon Lisesi mezunu idi. Bize uygun bir
bina bulamaynca, arsa vermek istedi. Birok yerler seti. Ken
disi de bizimle beraber geldi. Bunlar birer birer dolatk. Biz
arsay hem byk ve hem de niversiteye yakn istiyorduk. Hi
unutmam bugnk " V a t a n C a d d e s i "nin olduu yerde
bize dnm bir yer vermek istedi. Ellerimizde paftalar bu ar
saya Hrka-i eriften aa giderek ulamak istedik. Az sonra
yol bitti. nmz t Vakf Gureba Hastahnesine kadar marul
tarlasyd. Kenarlarda otlayan atlar vard. amurdan arsaya yak
laamadk. 1955 - 56 yllaryd. stanbul'da merhum. Men
deres'in imar hamleleri henz balam deildi. Kabul etsek bu
arsa bize metre karesi liradan verilecekti. Byle birok yer
lere baktktan sonra ehremini'nde imdiki Trabzon Talebe
Yurdu'nun olduu arsaya karar verdik. Buras da bin met
rekareydi. Bizden sonrakiler inaat esnasnda paraya skp
byk bir ksmn satmlardr. Halbuki ben bu arsann bedelini
on senelik takside balatm ve bu taksidleri de Trabzon Husus
Muhasebesinin demesini karar altna aldrmtm. Hatta binay
da Trabzon Vilyeti yapacak ve kirasz olarak kullanmn ce
miyetimize brakacaklard. Benden sonra bu gzel kararlarn
icab yaptrlamam, yurt zenginlerin yardm ile g bel ina
edilebilmitir.
Bu iler olup biterken yurdun tahliye dvas
nihyetlenmeden daha geni ve modem bir binaya kira ile de
 KADlR M1SIR0LU 131

olsa geebilmek iin almaya koyuldum. Bu maksadla birok

binalar buldumsa da hibiri zerinde idare hey'etini ikna kabil
olmad. Bylece artacak kira vasir masraflardan korkuyorlard.
Yurdun tekmil esyasm Kzlay'dan temin ettiim yardmla ye
nilemitim. Dier taraftan o zamanlar her yl ananavi " K a
r a d e n i z G e c e l e r i dzenlenir hemeriler bu vesile ile bir
oraya gelerek memleket havasn teneffs ederlerdi. Bu ge
celerin asl gyesi Yurd'a yardm toplamak olduu halde son za
manlarda hesab zararla kapatyorlard.
O zaman Hilton Oteli pek yeni idi. Bu geceleri orada yaptk
ve bilet hatlarn da artrarak kra gemitik. Btn bunlar
grmelerine ramen, yeni teebbslerde bana destek ver
miyorlard. Biraz da idare heyeti ile hariteki muhlifler her
hamleye kar kyorlard. Bu ilerle urarken kazandm iti
bar da - belki - bir hasede sebep oluyordu. Zira Trabzon
Meb'uslan ve Trabzon zenginleri ile ok yakn ve samimi bir
mnasebet iinde idim. Bu cmleden olarak Bavekil Adnan
Menderes ile dahi grmtm76- Bu itibar bir talebe imkn-
lan ile kolay kolay kazanlamazd.

76 Lleli'de, yurt yapmak zere yeni ve gzel bir bina bulmutum... Fa

kat "alma Bakanl" burasn " ve ii Bulma Kurumu" olarak ki
ralamaya kalkmt. O zaman alma Bakam M m taz Tarhan'd. Prof.
Dr. Osman T u ran ile kendisini ziyaret edip, bunu bize brakmas hu
susundaki ricadan bir netice elde edilemeyince rahmetli M enderes'ten is-
timdad iin randevu istedik. Merhum bize stanbul Vilyet Binas'nda
grmek zere bir randevu verdi. Saatinde oraya gittik. Sramz beklerken,
Prof. Dr. Osman T u ran randevular takip edip insanlar ieri sokan gence
yaklaarak:
" Kuzum!.. Bizim Bavekille saat onda randevumuz var. Sramza ba-
karmsn!.." dedi. O gen gyet asabi bir ekilde:
" Beyefendi nce sigaranz sndrn de ondan sonra konualm!.."
d iy e - d e ta - bard.
Osman Hoca:
" Peki yavrum!.. dedi ve sigarasn gencin nndeki kllkte
sndrd. Hocann sabr ve sknetine atm.
 132 gemi gn elerken

Her bulduum binya bir kulp taklp muhlefet edilince,

bunlardan birini ahsen husus bir yurt olarak amay ve bu
srede muhliflerime fiil bir ders vermeyi dndm. te be
nim " Y u r t u 1u k " faliyetim byle balad.

Gen adam bu defa sordu.

" Kimsiniz efendim!.."
Osman Bey:
Trabzon Mebusu Prof. Osman Turan!.." deyince o gen hemen
ayaa kalkt nn ilikleyerek zr diledi ve Osman Hoca'nn elini pt: Os
man Hoca:
" Zarar yok, zarar yok!.." diyerek o gencin srtn okad.
Derhal ieriye alndk. M e n d e r e s bizi kmil bir nezketle karlad.
Meseleyi dinledi. Derhal M m taz T urhan' aryarak bu binay kiralamaktan
vazgeirdi. Neyazk ki; mal sahibi menfaatini bozduumuz mlhazas ile bi
nasn bize de vermedi.
Bu benim M enderesle ilk olarak grmem olmutur. Mes'eleyi ben an
lattm iin Osman Hoca'ya;
" Maallah bu gen bir avukat gibi konuuyor!.." demi ve beni takdir
etmiti.
Ben onu eitli vesilelerle yakndan grm fakat hi konumu deildim.
zerimdeki tesiri tam da beklediim gibi olmutur. Bu vesile ile merhum
hakkmdaki birka mesmuatm buraya kaydedeyim:
Sultan Abdulhamid Han Hazretlerinin muhterem kerimeleri Aye Os-
manolu, benim de bulunduum bir mecliste unu anlatmtr:
1957 ylnda stanbul'un imr faaliyeti balad zaman Menderis'in gece
sabahlara kadar sokaklarda dolat ve gece gndz devam eden faliyetleri
tefti ettii sylenirdi. Byle gecelerin birinde Menderes, Aye Os-
manolu'nun, annesi M fika Kadnefendi ile birlikte ikmet ettii Se-
renccbey Yokuundaki konan kapsn alm. Tek bana imi... Aye Os-
manolu kapya nzr pencereden bakp da O'nu grnce alelacele stne
bireyler alp kapy am ve ieri buyur etmi. Menderes gecenin bu ge
saatinde kendilerini rahatsz ettii iin zrler dileyerek misfir odasna
gemi. Aye Osmanolu annesini uyandrm. O da giyinip salona gelmi.
M enderes her ikisinin de ellerini perek tekrar tekrar zrler dilemi ve:
" Kimse grsn istemedim. Onun iin bu saatte rahatsz ettim!.." demi
ve ilve etmi:
 KADR MISIROLU 133

C Yurtuluk faaliyetim

Aksaray nklb Caddesi 61 numarada kin bir bina bul

mutum. dre Hey'etindeki arkadalar burasn tutmak iin
ikna edemedim. Adam drt katl binaya bin lira kira istiyor
" __ Siz bize velimetlerimizin emnetlerisiniz. Fakat maalesef sizlerle
bugne kadar alkadar olamadm, zrler dilerim. evremiz byle tavrlar
hazmedemeyecek insanlarla dolu!.."
Nihyet bir kahve itikten sonra ayrlm. Brakt zarfta Sultanefend ile
annesi onbin lira bulmular, bir de tahsisat- mestreden (rtl denek) ayda
kendilerine bin lira balandna dir bir kt!.. Merhumeler bu ayl t 27
Mays 1960 ihtilline kadar almlardr.
Onun hakknda bir vak'a da merhum Necep Fzldan dinlemiimdir.^
Necip Fzl merhum da yine ayn yllarda Ankara ya gitmiti. Gayesi
M enderes'le grp bir miktar para koparmak ve mecmua karmakt. Bir
ay kadar Ankara Palas'ta kalm, araya birok insan girdii halde grme
imkn hasl olmam. _ .
Nihyet bir sabah karanlnda kendisini Baveklette kabul etmi. Mutad
hobeten sonra. Necip Fzl demi ki:
" __Sizin bavekil olduunuz bir lkede, ben u kadar eserin sahibi ola-
rak, bir boyac sand atarak Eminn meydannda kamm doyurmak iin
boyaclk yapsam... Bu size bir eref midir?!. Sizin hasmlannzn hasmym,
niin bana el uzat iniyorsunuz?!."
Menderes demi ki; .
' _ Necip Fzl Bey, ben her eyi biliyorum. Btn ktlklerin bu heri
fin bann altndan ktndan da gafil deilim. (Menderes bu srada bir re
smi iaret edip gstermi.) Fakat bilsen ne haldeyim. stnde Bayar, altmda
Meden Berk iki mason arasnda, iki deirmen tal arasndaki tne gibiyim.
Al u paray da git mecmuan kar!:. Arada bir de bana at ki; Onu M en
deres besliyor demesinler!.."
Necip Fzl Bey'e verdii zarftan da yz elli bin lira kmtr. Aynca tah-
sisat- mestureden de yine bin lira maa tahsis etmitir ki, merhum Necip
Fzl da - sanrm - bu paray 27 Mays'a kadar almtr.
Merhum M enderes'in bir faziletine de yeni muttali olduk. Trkiye Gaze
tesi muhabiri T rik A karsu'nun Libya eski babakan M ustafa bin Halim'le
yapt rportaj syesinde Cezyir'in istikllinin, M enderes'in Libya vastas
ile gnderdii silhlar syesinde temin olunduu anlalmtr. (Tafsilt iin
Bkz: 10 Nisan 1993 tarihli Trkiye Gazetesi).
1957 seimleri arifesinde Akaabat'a gitmitim. Partililer yam
byterek aday olmam iin ok srar etmilerdi. O seimlerde Menderes,
eyh Sad Hazretleri'nin deerli lorunu Melik F rat'a da byle yapm O nu
Meclis'e sokmutu.
 134 GEM g n elerken

ve aylk pein talep ediyordu. Onu peinattan vaz

gcirtemedimse de iki aya raz edebildim. imdi iki bin lira bul
mak gerekiyordu. Benimse hi param yoktu. Trabzon'da bi
risine tze kuyruk ya gnderiyordum. O'nu ikibin lirasn bir
mddet kullanmak iin ikna ettim. Bu paray peinat olarak ve
rip kontrat yaptm. Bir matbaada tahsilt makbuzlar bastnp,
Milliyet Gazctesi'ne bir iln verdim. O zaman talebeler spora
geni yer verdiinden ekseriyetle. Milliyet okurlard. Cebimde
yz lira kalmt. Bunun seksen be liras ile bir masa aldm. On
lira da bir koltua verdim. Artan be lira ile de hamaliyeyi
karlayp bunlar o binaya akamdan getirip bir oday
mdriyet olarak tanzim ettim. Karton zerine " K a r a d e n i z
T a l e b e Y u r d u " diye yazp kapya astm.
Akam yemei yiyecek param kalmamt. niversitedeki
Kzlay Lokantas'nda on kurua kamm doyurup yurda
dndm. Sabahleyin binaya geldiimde iln zerine kaydolmak
zere kapda bekleen bir yn gen buldum. O zaman Yurt ih
tiyac ok fazla idi. Kapy ap masaya oturdum, kaydolacak
talebeyi karmda oturtacak bir tek sandalye bile yoktu.
" Yurt yemeksizdir. Yatak creti aylk otuz liradr.
aylk pein alnr. On lira da kaydiye creti var!.." dedim. Bu
hesapa her talebeden yz lira alyordum. O gn yzden fazla
talebe kaydoldu. Ertesi gnler bu rakam yz yetmie ykseldi.
Halbuki yurt, zar - zor altm kii alabilirdi. Demek ki, pek ou

Ben kabul etmedim. Trabzon Liselerinden Yetienler Demei'ndcki ih

tilflardan dolay siyset gzmden dmt. Yoksa Menderes ve D.P.i tas
vip etmiyor deildim.
Partililere Osman Nuri Lermiolu'nu tavsiye ettim. Zavall, o srada otuz
sene aradan sonra memlekete gelmi bulunuyordu. Kabul etti ve sonra da
Yass Ada'da pek ok eziyet ekti. Hatta bu zdraplar Onun hayatna mal
oldu. Merhum ok deerli bir insand. Muhakemeler devam ederken ra
hatszland ve hastahanede vefat etti.
Bense mebus olmadm halde 27 Maysta hcrelerde yattm. Bir De
mokrat Parti meb'usundan fazla ile ektim ki; yeri gelince anlatlacaktr.
 KADR MISIROLU 135

sraya girip bekleyecekti. Bunu kabul edip kaydolmulard. Yir

mi bin liraya yakn para topladm. Bu para o zaman bir servetti.
En iyi kuman metresi onbc liradan fazla deildi.
imdi sra yatak - yorgan tedrikine gelmiti. Elimdeki para
y peinat olarak kullanmak suretiyle onbe - yirmi gnde Yur
dun btn ihtiyalarn tamamladm.
Meerse bina kaak yaplm imi. Bir ay sonra Fatih Bele
diyesi elektriklerimizi kesti. Bu binann alt pasajd. Mal sahibi
pasaj, bitiiindeki Saydam Pasaj sahibine satm imi. Bu
adam vanl idi. Ftih Kaymakam da o srada vanl biri idi.
Bunlar bizim yurt yaptmz binay ykmaya alyorlard.
Bina pasajn stndeydi.
Bina yklrsa pasajn sahibi mlke temelden ship olmu bu
lunacakt.
Aman Allahm!.. Biz bu binann u elektrik iiyle neler
ektik!.. Biz birilerini bulup elektikleri atnyoruz, vanl pasaj
sahibi Ftih Kaymakaml vastasyle kestiriyor. Belki bu vak'a
on kere tekerrr etmiti. Mal sahibi ise, bradili idi. Meerse o
bu ii bilerek yapmm. ekip memleketine gitmiti. Ara ki;
bulasn!.. O zaman bir binay kolay kolay yurt iin kiraya ver-
mezlerdi. Adam, "talebe msamaha grr" diye dnm imi.
Btn bu skntlara ramen yurtuluun dv yolunda
almak iin czib bir megle olduunu grdm. Bu
bakmdan ilk teebbste bir talihsizlie uradm diye iin ar
kasn brakmadm. Bu defa Bozdoan Kemeri, Kirazl Mescit
Sokak yedi numarada saray yavrusu bir ahap konak buldum.
Sahipleri AdanalIyd. Daha ok gelir elde etmek iin burasm
yurt yapmay dnyorlard. Bina onlardan eya ve idre ben
den olmak zere ortak olduk. Seyhan Talebe Yurdu da
bylece ortaya km oldu. Bu defa Aksaray'daki " K a
r a d e n i z T a l e b e Y u r d u "nu da btn skntlarn bil
direrek " O r d u T a l e b e Ce m i y e t i "ne sattm.
136 GEM g u n u elerken

Bu srada Trabzon, Liselerinden Yetienler Demei'ndeki

bakanlm da devam ediyordu. Fakat ben ilerledike mu
haliflerim de oalyordu.
Birgn idre heyetinde bana itimadszlk reyi mevzuubahs
oldu. Biz muhaliflerden sadece iki rey fazlaydk. Mes'ele
ahsma taalluk ettii iin ben kaanunen mstenkif kaldm.
Dier taraf bizden iki kiiyi de benim yerime bakan yapmak
zere ayr ayn ve birbirinden habersiz olarak kandrp kendi
taraflarna ekmilerdi. Bylece bakanlktan drldm7778-
Birka gn sonra da bu ihtilflarda taraf olan Haysiyet Di
van bakan tek bana bir karar yazarak beni gya Cemiyet'ten
ihra etti. Fakat ben meselenin arkasn brakmadm. nce
btn iddia ve ihtilflara dir nce "Maskeler Aa!.." adyla
bir bror yaynladm. Sonra da Mahkemeve mracaat edip bu
karan iptal ettirdim78. Ancak bir haysiyet mes'elesi yaparak bir
daha cemiyete ayak atmadm. Zira bu defa faliyete geirdiim
"Seyhan Talebe Y urdu" ksa bir mddet sonra, fikr faliyet
merkezi hline geldiinden dava dndaki iler benim iin
czibesini kaybetti.
Yurt ve Faklte Kanti'ni benim iki fikr faaliyet kararghm

77 Siysetten soumamn balca sebebi bu hdisedir, y le adamlar

yerime bakan olabilmek iin aleyhime rey vermilerdi ki, t liseden beri
yanmda nlerini kapatrlard. Bu gibi meselelerde, idealist kalmak imknsz
denecek derecede gtr.
Ben, lise'de bile meb'usluu kendime az gryordum. Herkes de benim ilk
frsatta siyasete atlacama muhakkak nazariyle bakard. Fakat u Trabzon
Liselerinden Yetienler Cemiyetindeki kargaalklar, beni bu iten cidden
soutmutu. Buna ramen 1977 seimlerinde M.S.P.'den Trabzon meb'us
namzedi oldumsa bunun sebebi hakkmda alm olan saysz cez davsyd
ki, yeri gelince anlatlacaktr.
78 stanbul Sekizinci Asliye Hukuk Mahkemesinin 9.2.1958 tarih ve
112 sayl karan ile bu ihra iptal edilmitir. Dosya numaras 58 - 55'tir. Tem
yiz yolu ak olmak artyle verilen hu karan Cemiyet temyiz etmemi, ben de
o gn bu gndr, hsranm sineme gmp bu cemiyet ile asl
alkalanmammdr...
 137

Trabzon Liselerinden Yetienler Demei Kongresinde

veda konumam yaparken (1957)
138 GEM GN ELERKEN

olarak oktan tebellr etmeye balamt.

Kantin, her faklte talebesinin devam ettii byk bir kah-
vehncydi. Orada ana direklerin dibindeki yuvarlak masalardan
biri benim dimi yerimdi. Buras alen bir mnakaa krss gi
biydi.
Faklte ikinci snfta talebe cemiyeti seimlerine girmitik.
Biz muhafazakr olarak gyet azdk. Buna ramen idre hey
etini yan yanya kazanmtk. Henz daha vazife taksimi bile
yapmadan bir gn dediler ki;
" Hukuk Fakltesi'nin Fen Fakltesi ile mnazaras
var!.." O zamanlar mnazara ok modayd.
" unu tehir edelim, biz daha yeni seildik!.." dedik. Din
letemedik. Adamlar bizi hazrlksz yakaladklanna sevi
niyorlard. Mnazaralar, o zaman, Beyazt'ta "Marmara Talebe
Lokali" denilen salonda yaplrd. Derhal kiilik bir ekip kur
dum ve tezi onlara izah ettim. Hem ekip olarak kazandk ve
hem de ben puan sralamasnda birinci oldum. Ondan sonra da
her mnazaray kazandk. Rakiblerimiz yuhalamak veya kuv-
ve-i mneviyemizi bozmak iin bazan n sralara kastl genler
yerletirirlerdi. Onlar bile bizi alklamak mecburiyetinde
kalrlard.
Talebe cemiyeti seimleri bizim iin bir gsteri imkn
dorurdu. Bu vesile ile kantindeki sohbetlere ilveten snflarda
da konuabiliyorduk. Bu benim iin daha messir olacak bir
konuma imkn idi. Byle frsatlar karmaz, ve dozunu ayar
lamak artyla dvmz da talebe mes'eleleri arasna sktrarak
orataya koymak imknn bulurdum. niversitede dim basn
muhbirleri olurdu. Bu gibi hdiseler bylelerinin gam
mazlamas veya ii abartmasyla C.H.P.yi tutan basnda da za
man zaman yer alr ve biz de bunlarn bazlarn tekzib mec
buriyetinde kalrdk. O zaman byle mevzularda tekzibin
savclka kabul olunup alkal gazeteye gnderilmesini temin
 f

Hukuk Fakltesi Kanti'nindeki mehur yuvarlak masam. Bu masa deta

Faklte Krslerinden biri gibiydi.
 140 GEM GUNU ELERKEN

etmek bir hayli mkld. Bu gibi vesilelerle bizden bahseden

ve talebe mes'elelerini bahane ittihaz ederek dahi " g e
r i c i l i k " ithamyla slm dncelere hcum eden mev
kutelerin banda nn'nn damad Metin Toker'in kard
" A k i s M e c m u a s " geliyordu. Bu ve benzeri mecmualar
niversitede " i s 1 m e " bir genliin filizlenmekte olduunu
hissettike, dehete kaplyor ve tehlikeyi kendileri iin vrid
olduundan ok daha byk gsterdikten maad, bir de ona
siys bir vehe vermeye alyorlard. Bu tutum, iki sebepten
douyordu. Bunlardan birincisi o zamanlar merhum
Bed/.zaman Said-i Nurs Hazretleriyle zamann Bavekili
Adnan Menderes arasnda rahmetli Tevfk leri araclyla
teesss etmi bir mnasebetin yi' olmu bulunmasyd. De
mokrat Parti'nin " B a y a r ' a r a m e n " mslmanlar des
tekledii ve hatta zaman zaman tekiltlandrd bile
syleniyordu. Geri bu temyl ve davran onlarn iddia ettii
apta deilse de, bir nebze mevcuttu. Ancak C.H.P.'li basnn
gyesi, o gnk zayf slm hareketi says bir kadrolama gibi
gstererek din temyllere imkn ve tviz salanmasn
nlemekti.
Buna, o yllarda ve ilk olarak Menderes'in tavzif ey
lemesiyle D.P. Konya Meb'usu Himmet lmen'in Mill Trk
Talebe Birliini muhfazakr ve milliyeti genler eliyle
D.P.'ye kazandrmak ve genlii arkasna katm bulunan Cum
huriyet Halk Partisi'ne kar bir genlik hareketi temin etmek
temyl eklenince, C.H.P.'li basn bu yoldaki propogandasm
arttrmt. Hakikaten bu destek meyve vermi ve Ankara
niversitesi'nde talebe olan hemehrisi Vehbi nal marifetiyle
Himmet lmen maksadna nil olmutu. Mill Trk Talebe
Birlii ilk defa 1956 ylnda ele geirilmiti. Bu hdisede ben de
Vehbi nal'n yannda yer alm, kongre bakanln deruhte
etmi, kendilerine yardmlarda bulunmutum. O zamanlar her
fakltede iki talebe cemiyeti mevcuttu. Biri " t a l e b e
 I

Hukuk Fakltesi Birinci Snf Anfisi'nda "irtica" isnadna cevap verirken

141
 142 GEM GN ELERKEN

d e r n e i "adn tayor, dierine ise " t a l e b e c e m i y e t i "

deniyordu. Mesel stanbul niversitesi, Hukuk Fakltesi Ta
lebe Demei ve stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Talebe
Cemiyeti gibi. Demekler Mill Tic Talebe Birlii'nde zir-
veleiyordu. Cemiyetler ise Mill Trk Talebe Federasyonunda.
Mill Trk Talebe Birlii ve ona bal demekler daha
snkt. Kongrelerini be on kiiyle yaparlard. Bu yzden onu
elde etmek kolay olmutu. Talebe Federasyonu ise daha canl
ve C.H.P.nin bir nevi genlik kollan gibi alyordu.
1950 den sonra D.P. Cumhuriyet Halk Partisi'nin mallann
elinden ald zaman Caalolu'nda iki byk bina Hazine'ye
intikl etmiti. Bunlardan biri " E m i n n Halkevi"
olarak kurulmu ve alm bulunan binayd ki, Mill Trk Ta
lebe Birliine verilmiti. Dieri ise Cumhuriyet Halk Partisi
stanbul Vilyet Tekilt'mn bannd, Hrriyet Gazetesinin
karsnda imdiki Mill Eitim Mdrl binas idi. Bu da
Mill Trk Talebe Federasyonu'na verilmiti. 1960 ihtillinden
evvel bu tekilt tam mansyla sola ram olmu ve mezkr bina
bir komnist karargh hline getirilmiti. Nihyet mahkeme
karanyla buradan tahliye ettirilen Tekilt, Prof. Nevzat
Yalnta'n bakanl alnda resmen teekkl ettirilmi bir
hey'et vastasyla adl emnet altna alnmt.
Mill Trk Talebe Birlii ise bu sretle ele geirilmi ol
makla beraber 27 Mays htilli ile tekrar muhfazakr ve milli
yetilerin elinden alnacak ve C.H.P. genliine verilecekti. Bu
yzden onun 1964 - 65 yllarnda yeniden ele geirilme faaliyeti
gerekleecekti.
Dier taraftan biz de niversite cmiasmda sayca pek az
olduumuzdan, D.P. yi tutan ve slm hayat olmayan genleri
de yanmzda gstermeye alyorduk. Bu yzden C.H.P.'li
basn onlarla bizi bir mtlea ediyor ve hareketlerimizi biraz da
bu yzden mublalandnyordu. u durumun anlalmas iin
 KADR M1SIR0 LU 143

clib-i dikkat bir mes'ele, niversitece alm bulunan mes-

cidle alkal maceradr.
1957 ylnda Prof. Hfz Timur Hukuk Fakltesi Dekan
olunca, derslerinden binnisbe muhfazakr olduuna
hkmettiimiz merhuma mrcaat ederek, Faklte dhilinde bir
mescid almas talebinde bulunduk. Prof. Hfz Timur
mrcaatmz msbet telkk ederek bize Hukuk Fakltesi bod
rumunda bir yer tahsis etti. Burasn dayayp deyerek mescid
hline getirdik. Ancak namaza devam eden genlerin says on -
onbe kiiyi gemiyordu. On - onbe trk ve bir o kadar da arap
talebe. Halbuki o devirde stanbul niversitesi bnyesindeki
fakltelerin talebe says mecmuan otuz bin civanndayd.
Mescidimiz ksa bir mddet sonra C.H.P. yi tutan basnda
tenkidlere mevzu edildi. Lik bir niversitede mescid ne de
mekti?!. Bilhassa Milliyet Gazetesi, evirip evirip mescide ve
Hukuk Fakltesi Dekanlna hcum ediyordu. Gnn birinde
bu gazeteyi basmaya karar verdik. Namaz klmasa da C.H.P. yi
tenkid eden genleri de beraberimize alarak ikiyz - yz
kiilik bir grupla Beyazt'tan yrye getik. Milliyet Gaz
etesine geldiimiz zaman alanlann kmilen katklanm
grdk. Hayret!.. Ne gazete de insan vard ve ne de etrafta po
lis!.. Yrymz haber alnca, herkes bir tarafa svm.
Szc bendim. Odalann birinde Hilton Oteli'nin alnda bir
skandala sebep olmu bulunduu iin gazetelerden tandm
bir foto muhabirinden baka kimse yoktu. Kendisini bir masada
oturur vaziyette yakaladk. nnde halanm bir msr vard.
Bizi grnce hibir ey olmam gibi, tavnna bir tabilik ss
vermek iin nndeki halanm msn srmaya balad. Hal
buki bina onun odasndan caddeye kadar talebeyle doluydu.
Elinden msn alp yere frlattm ve yakasndan tutarak:
" Ulan ayaa kalksana!.. Bu kadar insan sizinle konuma
ya gelmi!.. Nerede bu gazetenin adamlan!.. Ne istiyorsunuz bi
 144 GEM GN ELERKEN

zim mescidimizden!.." diye bardm. Herif titremeye balad

ve;
" Benim haberim yok. Ben foto muhabiriyim79 dedi.
" Haberi olan ortaya ksn!.." diye karlk verdim. O za
man azndan baklay kartarak dedi ki;
" Siz bu mescidi namaz klmak iin atmzsa, buna bir
diyeceimiz yok. Amma biz istihbar ettik ki, siz orada Atatrk
aleyhine faaliyetler tezghlyorsunuz!.. te biz buna karyz."
" Ulan senin d e ...............de. Balatma imdi beni diye
rek" kendisini sandalyesine ittim ve;
" Bu neriyata devam ederseniz, buray yerle bir
edeceiz!.." tehdidini savurup binadan ktk.
Ertesi gn gazete nmna "MiIIiyet'ten Mektup" balkl
stununda Abdi peki bizimle alkal bir yaz neretti ve foto
muhabirinin bize syledii szleri tekrarlad. Halbuki, o gn bir
lise durumundaki Robert Kolej'de resmen kilise vard. Bu kilise
liklie aykr saylmyordu. Ama bizim fetvac

79 stanbul'da ilk defa olarak lks bir otel ina edilmesi dnlm,
M enderes Hkmeti bunun iin Emekli Sand ile mehur oteller zincirinin
sahibi C onrad Hilton'u anlatrmt. Yer olarak kadm bir Ermeni Me-
zarlmn yeri olan bir saha seilmi ve ina edilecek otelin yirmi senelik bir
ortaklktan sonra tamamen Emekli Sand'na kalmas hususunda anlalmt.
1956 ylnda bu otelin al yaplm bata sinema artistleri olmak zere pek
ok mehur kimse bu ala dvet edilmiti. Bunlardan biri de artist Terry
M oore'du. Otelin merdivenlerinde Milliyet Gazetesi foto muhabirine poz ver
mi, bu pozlardan birinde bacaklarn adr direi gibi dikerek, merdivene
oturmutu. Her taraf gzkyordu. Kadn donsuzdu. Bu muhabir ertesi gn
bu resmi gaztesine basmt. Bunun zerine gazetelerin yazdna gre Terry
M oore kimseyle konumay kabul etmeyerek, odasna kapanm ve sinir kriz
leri geirmiti. Bunun zerine syledii bir sz vard ki, ertesi gn Milliyet
Gazetesi onu manetten veriyordu. "Ben trktr, mslmandr diyerek ona
gvenip husus bir poz verdim. Hainlik edip bunu gazetesine basm" diyordu.
Demek ki, donsuz resim ektiren bir artist bile Trkl, Mslmanl
gvenilme sebebi kabul ediyordu, ite karmza kan foto muhabiri bu skan
dalin kahraman idi.
 145
r-x l-

NVERSTEDEK MESCP
K A P A T I L MA S I STEND
FAKLTELER L E B E CEMYETLER ADINA FEKTORLUCE .YAPILAN
v. ORACA ATINFMOSB ET K A R I L A N D I I B E L R T L Y O R
. U U -.: . ' n W . : . lU . n d .. m P rn l. M fjjf- *
a tfc rn. teklifi m zbet k a rfila d l b ll-'J a . u : "
J^ nUnmul
|utl
|
n iv ersite iin d e b ir m escidin lu n m -
enrluunu savunan g enler, b u n * sebep e n ja z la h
o larak un lar ey len.ek ted lrler:
, u tek in im iz b iz i kim seler a r a tym^
sn d a belk i ho k *n l* n m y a c a V * r. * -
ca k , m evcu d iyeti de Anaya
Laiklik prensib iy le bafcda**
y a z t g ib i a b o l l u u U
T 2=
z ip t e K rd r . H am biz d e
K ^ , n
~
y -r iy f^ o la c a k .
W St 0 * . k j '* "
t o M n . bir * lm M e n e s r s l k a ls a k ...
taaelde lzum pfcmelerl dnAr
B iz nftmaz katapm asm n aleyh
fi; H a r m A * fince bu teet
c y l * I W M > * *
f S ? T i i u R '* b ' * " * " S ,/
/ n ifi e t ^ M EKTU P
aali b a k lrla ' * b*k - ij J t i n e k a t l a n a n t a t e b a la r b u h u -
> >" - S e v K li M L L Y E T o k a jN lc u - u a ta M L L Y E T p rru u n
m arak e d iy o r la r *
y * ln ,,n U ' * ^ f <.
t - n MU k ir e .
U , . l z o l ' - D o tru ru .
onu
Om,
M lf
M
" c e e n h a f i b a n d a * * - ktayalna:
n i r d r n iv e r s it e d e k i B iz dafeil y a h n * L o . v e r . i t a -
y a n l anlyorlard. * fe nU ib n d e t 'J n ~ T ? R T F T n > ' T - d a . h a r h a n b i r k l t r v u v a -
KCtM ha tta k i m ektubu- ' V t o r a t k m t A lt m d a k y - a m d a ilr a d a th a n e b u lu n m a l
, muaria tln iv en lted ek l M**- ,1 n a a le y h t a r d e l i l i z . K i l l i m i n
x ,d ra " ' * '7 ,
it foto raf dolaysyla . ^
I lr ir h k m y o k tu . M a k m t r a s a n n b e y n in i b o a la r .a d .n d a
y a p tlm z k la m Ure-
rina t m ektup va bir tslg *< '* J 1 d a r , h a ia e y M M L ru h u n u te r b iy e ed er. Bun.
r
B u n ra tm a n h a r n a la n m in a n y o r u z n a n d ,u m "
Bunlardan adresini / y
sah ihin * eav ah.m u hau*l olarak n e r iy a t m z d a n n' , m " n ' d a n i v e r a it r d e h i r m e s c it h u -
\ yolladk. D ile rle ri adressi oldu e . m ,y a n * 0 k a d a r t a l a h e h a t ta Iln m a s n d a m a h z u r o r m u y o - I
1 u i" cev apt k a ili I i i n d e t a z a t a m u a t r h p r - h a t
l M ektuplarda M k> k a k l , c| ru z .
I . a r t V r M lllm l, ' k ,lk k, 1 i ta m iy la r . O a a n a d a M a r a h a - A n c a k . ..
y a n l, k alan ta , a t i ' ' * '" * n e m iz d e b u lu n a m a d m i in ayet bu m e r c it ia d e c e b ir j
1 V arto, m a n . y a k t M ,. k e n d ila r i ila k o n u m a k m k a - ib a d e th a n e o lm a k ta n C 'km '. |
1 m um lyalal tlr U n ,4 , n n d a n m a h r u m k o ld r m . O n
t ,aTla>l, dolu I '1 "" h i r i r t i r a y u v a s h a lm a lr
d c a o la ln , ok ud u k larm M M - , la r a u m a k tu b u m d a h a n m - i s , e . . z a m a n m d a h a le a d a r la .
\ , klm aalar ald u k la n anlam l'. .. , z in h u z u r u n d a h i ta p a lm a k m- C iin k ii liz A ta t r k y z . u n - ,
\ K rndllrrlna ; r k i i liz A ta t iia k ii n i n k l a p l a r
M ll-l lYFT d in . b.H , ' " ^M ll .1.1 Y E T , ti n iv a r a ita d a k l
I v a t, nanan U r aaaladlt. vo lv aa n a s a d k z .
\ ...a d a l>tr Ihadelban, bulunm as* M a a r id in r a a m in i a y r 1la o k u - M e s c id in to t o r a lm n n e ri
\ J ^ a la v k ln d , d , l . b lo k la lahln-
: v u r u la r n , s a d e r a b u r h a d a l- ne iiz l P .Halem ize e le n
r . l , M llm lnt,! d a.lu d u r, a n la n h a n e n in v a r l l r o d n h u h n rd a r d e n e le r i d in d a r b ir e r in k l a p
hUrmatla. tak d irle ...
D m anlar d . a r t r : ' w * * a tm a k is t a m i l ir . t . r h m u k v a- o la r a k s e l m la m a k is t e r iz .
|| d . a la y o k t u r . M .y " " 7 E c r in k l p la r m z a M im im i
T ak rar . r * : >" ,X ' u 1 , r id o t 'n i v a r a i t a in d a v a r r a o la r a k b a l is e l e r b iz i k a r
7 ritn ta a i h a k k m d a n a d in d u - la r n d a dafetl d a im a a r k a l a r n
\1 u
u nn .. da alva M
d . Is biri"
vld* '' '
*, nnrl-i ( n a o y la m e m i . h k m o k u - d a b u la c a k la r d r .
lk l v u r u la r m a b r a k m t r , t . a z a - lliir m a l v a s e v s ilr n m z le
...... - rvrl ___ ...
te mb iz
k iin
e rk a d^n-ln
r tck z n n

M illiy e tin m c s c u lim iz lc a l k a l m u h t e l i f te / .v r a i

 146 G E M G N E L E R K E N

profesrmz Sddk Smi80 Hukuk Fakltesi Dekanl'nn

stnde bir makam olarak, Rektrlke mescidimizi kapatt.
Tekrar Hfz Tim ura gittiimizde adam alamakl idi. Bizi te
selli ederek dedi ki;
" Evltlar, bir ksm insanlar bu lkede slmiyet'i is
temiyorlar. Fakat bunu aka sylemeyip Atatrk'n arkasna
saklanyorlar. Her slm davran ona kar gstererek en
gellemek yolunu tutuyorlar. imdi de byle oldu. Ama
zlmeyin. Bu dinin sahibi byktr. Bu gnler gelip geer."
Melen "Allah'm mescidlerinde ibadet edilmesini men edenden
daha zlim kim olur" tarznda bir yet de okudu. Bu adam belki
de cuma namaz bile klmayan bir mslmand.
niversite'de ne kadar az bir mevcudiyetimizin olduunun
anlalabilmesi iin o yla id bir vak'a daha zikredeyim:
Bir Kadir gecesi idi. Ftih Cmi-i erif'nde bir ka ar
kadala mevlid-i erif dinliyorduk. Arkadalanma dedim ki;
" Bizim u yaptmz i nefsniliktir. u gecenin kadir
gecesi olduunu bilmeyen ve belki de, u anda menhiyatla
itigl eden onbinlerce arkadamz varken, biz buraya gelip
mevld dinliyoruz. ahs zevk ve tatminkrlk peindeyiz.
Kalkp bir yurda gidelim. Belki ikn ve iradna vesile ola-

80 27 Mays htilli hengmmda reisicumhurlarn gayr mes'ul ol

duklarn bildiren Anayasaya ramen, B ayar'a nasl ceza verilebilecei hu
kuk bir mesele olmutu. Bize okutulduuna gre, kanunlar ancak tehteki
hkmleri itibariyle makable mil olabilirdi. Yani gemi hdiselere tatbik
edilebilinirdi. Btn hocalarmzdan byle okumutuk. Fakat hayretle grdk
ki, bize okuttuklarnn tam tersine bir fetva ile ihtillcilerin B ayar' ceza
landrabilmelerine cevaz veren bir gr ortaya attlar. Bunlar Sddk Sami
O nar ve Hseyin Nil Kbal gibi o devrin en mehur hocalarydlar. Bun
dan dolay bir mddet onlardan istihfaf makamnda " f e t v a c p r o -
f e s s r l e r " diye bahsedilmiti. Demek ki, balangta ihtillciler
nn'nn kinine let olarak Cell bayar' da idam etmek istiyordu. Son
radan masonlar imdadna yetiip O'nu kurtardlar. Kabak, mason olmayan Ad
nan M enderes, Fatih Rt Zorlu ve Haan Polatkan'n bana patlad.
 148 G E M G N E L E R K E N

bileceimiz bililerini bulup sohbet ederiz. Bu takdirde elbette

ki, daha hayrl bir i yapm oluruz."
Oradan kalktk, nereye gidelim diye dnrken aklmza
Sangzel, emseddin Sami sokaktaki Erzurum Talebe Yurdu
geldi. Bu bina yurt olmadan evvel benim babamn teyzesinin
mlk idi. Orada kalmtm. Aynca iinde yatp kalkanlardan
bir genci de tanyordum. Onu vesile ittihaz ederek orada bir
sohbet frsat buluruz diye dnmtm. Kalktk, Erzurum Ta
lebe Yurdu'na gittik. Yurdun oturma odasnda birka gen
vard. Onlara arkadamz sorduk. Yukardan anp gelmek
zere birisi kp gitti. Dier iki gen de dar ktlar. Az sonra
bulunduumuz kaln mutfandan ancak karine ile anlalabilen,
yanlan yok edilmi kelimeler hlinde banma cmleleri
iitilmeye baland. Birisi:
" Bu Ata... d... Burada grmek istemiyorum!.. Gi... Ko
vacam!.." diyordu. Dieri de;
Ayptr sus, adam misafir gelmi!.." gibi szler
sylyordu. Derhl anladk ki, genlerden biri;
" Bu Atatrk dmann burada grmek istemiyorum, gi
dip onu kovacam" diye bamyor. Dieri de yakn mesafede
olduumuz iin duymayalm diye hem ikide bir onun azn ka
patarak szlerini yanmar heceler hlinde ortaya kmasn
salyor ve hem de kendisini teskin etmeye alyordu. Bu du
rumda orada kalsak, kavga kma ihtimli vard. Fikir
deitirdik. ardmz arkada gelince;
" Biz seni alp bir yere gitmek istiyoruz" dedik.
O da zaten stn giyinerek gelmiti. Beraber ktk.
Darda vak'ay kendisine anlattk. Asl niyetimizin de orada
oturup sohbet etmek bulunduunu, fakat karlatmz man
zara yznden fikir deitirdiimizi syledik.
" Ah!.." dedi. "Bilseniz burada ne serseriler var!.. Namaz
klan kiiyi gemez. Hepsi kz tavlamak peinde. Kitap
okumazlar, dnyadan haberleri yoktur. lk mektepten beri be
yinlerine doldurulmu olan palavralarla ihticac eder dururlar!.."
 KADR MISIROLU 149

te o gnlerde muhfazakr Erzurum'un ocuklar bile bu

haldeydi. Nereye gidelim diye dndk. Arkadalarmzdan bi
risi ehreminindeki Afyon Talebe Yurdunda nurcu81 tem-
yll bir tand olduunu syledi. Akdeniz Caddesi zerinde
idik. Oradan ehremini'ne gitmek mesafenin ksa olmasna
ramen mkld. nk Akdeniz caddesi bir noktada nihyete
eriyordu. Ondan sonras marul tarlalan hlinde Vakf Gureba
Hastanesi'ne kadar temd ediyordu. Talebe imknlaryla taksi
tutup Aksaraydan dolamak yerine, dmdz kadya gemeye
karar verdik. amurlara bala ka chrmini'ne ulak. Afyon
Talebe Yurdu'nun gzel bir ay, kahve iilen oturma salonu
vard. Oraya yerleip tandk arkada arttk. Sohbetin koyu
lat bir anda, civardaki masalardan birinden yal bir talebe,
hmla yanmza gelip barmaya balad:
" Ulan defolun burdan!.. Sabahtan beri kulak misafiri ol
dum. Hep gericilik yapyorsunuz, sizi burda grmek istemi
yorum!.."
Sonradan anlattklarna gre bu, faklte hayat uzun srm,
bolukta, nefsn arzulan peinde koan, yal bir tp talebesi
imi. Derhl ayaa frladm, herifin yakasna yapp onu ma
sasna doru ittim ve:
" Ulan sensin, hergele!.. Dinlemeye mecbur deilsin, is
temiyorsan ekilir odana gidersin. Bir misafire byle mi dav
ranlr!.." dedim. Adam karlk verdi:
" Seni ben hukuk kantininden tanyorum. Sen gerici ve
Atatrk dmansn!.."
" Evet yleyim. nk Muhammed Aleyhisselmm aske-

81 Ozam an " N u r c u " d e i l ' ' N u r T a l e b e s i " deniliyordu. Nur

cular " N u r c u " Sleymanclar " S l e y m a n c " demlemesine kzarlard.
Bu isimleri yerletiren basndr. Bugn byle tbirlere itiraz eden kalmad.
Biz bile "M slm an Genliin El K itab" yerine "sime Genliin El
Kitab" adyla bir eser te'lif etmi bulunmaktayz. nk, mslman, sz
" i s 1 m c "daki hareket ve iddiay artk ifde etmez olmutur.
 150 gemi gn elerken

riyim. Sen de deccal'm askeriysen erkeke syle!.. Safn belli

olsun!.. u halinle, kendi plnde ten bir horoza ben
ziyorsun. Ben burada misafirim. Kavga karmak istemem.
Mdem sen istiyorsun, erkeksen darya gel, bakalm ka ok
kasn!.." diye bardm.
Adamla dmek zere danya kmaya davranyorduk ki,
yurt dhilinden arkadalar araya girdiler ve muhatabm alp
odasna kardlar. Bylcce gergin bir hava iinde bir mddet
daha sohbet edebildik. te 1950'li yllarn havas byle idi.
u gerein anlalmas iin, hadi clib-i dikkat bir vaka
daha anlataym:
1956 ylnda stanbulda yaynlanan gazetelerden biri de
Tan'd. 1950'den evvel Sabiha ve Zekeriya Serteller'in
kard, komnizm propagandas yapt iin tahrip edilmi
olan Tan oklan kapanmt. Bu defa onu Bab- li'den gelmi
gemi en pinti adam Halil Ltfi Drdnc82 kanyordu.
Faklte arkadalarmzdan birisi de o gazetede gece sekreterlii
yapard. Bir akam:

82 Halil Ltfi Drdnc Selnik'liydi. oluk ocuu yoktu. Buna

ramen dillere destan olacak derecede pintiydi. Meydanlarda saat var diye,
saat tamaz, bitmi ampulleri loplar, onlarn krk camlarm, ucundaki san
metali biriktirir satard. Onun cimrilii zerine Bbli'de pek ok fkra an
latlrd ki, bunlardan birini ibret iin nakletmek isterim: Vakit Neriyat Yur
dunun sahibi Hakk T ark Us ile bir gece idarehanede gryorlarm.
Hakk T rik da onun gibi hasisti. Halil Ltfi demi ki;
' T ark Bey, bu odada ikimizden baka kimse yok. Biz de bir birinin
yzn milyon kere grm kimseleriz. u elektrik fzli yanyor. Msaade
et de onu sndreyim."
Kalkm elektrii sndrm. Karanlkta bir hayli konutuktan sonra sz
bir yere balayp ayrlacaklar srada Halil Ltfi elektrii yakmak iin ayaa
kalknca. H akk Trik:
" Bir dakika dur arkada!.. Nasl olsa ikimizden bakas yok diye ben
pantalonumu karmtm, onu giyeyim!.." demi.
u adamlarn ikisi de geriye byk bir servet brakarak lp gitmilerdir.
Gene H akk T rik hi olmazsa ktphanesini millete balamtr. Halil
Ltfi'den hibirey kalmad gibi, arkasndan bir fatiha okuyan da
kmamtr, ite dnya mal bazlarn bylesine sarho etmekledir.
 K A D R M IS IR O L U 151

" Hadi gazeteye gidelim, gece pek kimse olmuyor,

sklyorum" dedi.
Kalkp gittik. Murat Sertoglu bir masada yaz yazyordu.
Dikkat ettim, nnde ak, satrlar zerine cetvel konulmu ki
taplar vard. Baktm bunlardan biri mer Rza Dorulun
Tann Buyruu isimli tefsiri, dieri de galiba Abdlbaki
Glpnarl'nn yeni km meli idi. kisine de bakp bakp
bireyler yazyordu. Arkada beni ona takdim etti. Oturduk,
aylar gldi. Murat Sertolu'nu baz gazetelerdeki pehlivan
tefrikalanndan tanyordum.
" Ne yazyorsunuz stadL" diye sordum.
" Yannki tefsiri!.." dedi ve ilve etti:
" Biliyorsun, bizim gazete kur'an ilvesi veriyor."
Kur'an ilvesi de ne demekti? Gazeteyi hi alp okumadm
iin ne yaptklarn dorusu bilmiyordum. Din mes'elelerde
mbltsz (ciddiyetsiz) olan bu adamlar bazan mele de Kur'an
diyorlard.
Gerekten . Hakk Baltacoglu byle yapm, kard
mele sadece " K u r a n " adn koymu ve onu Kar'an- Ke-
rim'in aslna id ekil artlan ile basmt. Besim Atalay ise
trke metnin aslnn yerine ikaamet olunarak Onunla ibadet
edilmesinin doru (!..) oldunu ispat sadedinde "Trk Dili ile
bdet" adnda kocaman bir kitap yazmtr. Bu hareketler,
Kur'an- Kerim'in asln ortadan kaldrarak, yerine Trke bir
mel metnini ikame etmek hususundaki gereklememi bir
inklbn o zamana kadar gelmi bir uzantsyd. Hay fa ki, o
gnlerde srf slm'a kar olan insanlarda grlen bu temyl,
bugn mslmanlk adna ortalarda gezen bir ksm insanlarda
daha da irkin bir ekle dnmtr83- Bu Mithat Sertoglu
daha sonra Terc-man Gazetesi'nde srf tiraj salamak iin
alevlii tahrik edecek olan bir eyyamcyd. Mel yazmak iin

83 Otuz krk sene evvel, Kuran- Kerime kar vki saygszlk kema-
list vc komnistlerden sdr olmaklayd. Bugn bir ksm szde mslmanlar
bu vdideki mbltszlkta onlar da gemilerdir. Bu husustaki tafsilt bue-
serin gyesini at iin sdece birka misal verelim:
152 gemi gn elerken

kulland tefsirler de ilk ktklar gnden itibaren o zaman ek

sik olmayan slm limlerince iddetli tcnkidlcre mruz kalm,
bozuk muhteval eserlerdi. Essen kendisi Arapa da bilmezdi.
Akamdan bu iki esere bakarak, mel hazrlyor, ertesi gn
de bu, gazete ilvesi olarak halka dallyordu. u lubalilie
canm skld. Lkin ona bir ey demedim. Zira hem misafirdim
ve hem de onu ilk defa gryordum. Ertesi gn Tan' alp
baktm. lve hem Kuran- Kcrimin aslna id slm harfleriyle
metnini ve hem de gya Trke melini ihtiva ediyordu. Bu, ga
zetenin iinde apartman kaplanndan abonelere atlyor, bazan
da reklm iin giri kaplannda yerlere braklyordu.
Halnma Osman Gazi H azretlerinin Kuran Kerime kar
gstermi olduu mehur ihtiram geldi. Dehete kapldm.
Kur'an'n aslna id sayfalan ihtiva eden bir ilvenin yerlere
Tefsir ve hatta mel, halk iin deil, limler iindir. Halk iin tefsir veya
mel kartmak cinyettir. Hele mel, insanlar Kur'an'n azameti haknda
yanltmaktan baka bir ie yaramaz. Altbuuk asr Osmanl devrinde ancak
be tefsir yaplmken, yetmi senelik cumhuriyet tarihinde yzden fazla
tefsir ve mealin km olmas bu husustaki ciddiyetsizlii ispata yeter.
Tefsir artk bir ahs ii deil, bir ilim hey'eti iidir. nk, bu lemde
"ya k uru ne varsa" onu ihtiv eden bir azametli kitabn, bu kadar terakki
eden ilimler karsnda tek bir fert tarafndan knhne varlmas imknszdr.
Hl byleyken otuz yamda ocuklarn mel kard grlmektedir. Hem de
baz meallerde ciddiyetsizlik o hle varmtr ki, mes'ele byle bir dipnotla
izah edilmeyecek kadar geni ve ehemmiyetlidir. Bu cinyetler, hakknda eser
te'lifmi gerektirecek derecede, vahamet arzetmektedir. Bir ahs tefsir
karyor, bir banka mdr ve bir ticaret odas memuru ona takriz yazyor.
Bir defa takriz ne demek ondan haberleri yok. Takriz, vc bir takdim de
mektir. Buna, yeni ortaya km bir mellifin deerinin anlalabilmesi iin
hretli ve selhiyetli bir kimsenin onu tantmak ve tezkiye etmek ihtiyac
nnda bavurulur. dab ve usl budur. imdi hle bakn ki, nefsinde tefsir
yapmak gcn gren bir adam bir bankac tezkiye ediyor. racnn ahidi
bozac olurmu. (Bkz. M ahm ut Topta - ifa Tefsiri stanbul, 1993.)
Byle garbetler saymakla bitmez. stanbul Mftlk Makamnda oturan
merhum F ikri Yavuz'un yazd ilmihle, Balkesir Mfts bilmem ne efen
di takriz yazmtr. phesiz o efendinin mensup olduu cmianm da bu ki
taba iltifat ve alkasn cclbctmek maksadna bal olarak ortaya km olan
u rezalet, nirin gayretkeliinden domutur. Ama bunu kabul eden
mellife ne demeli. Allah cmlemizi islh etsin.
r
 154 gemi gn elerken

atlmas, mthi bir cinyctti. Derhl harekete getim ve bunun

nlenmesi iin niversite dhilinde imza toplamaya baladm.
On - onbe gnlk bir alma ile dokuzyz oluzalt imza top
ladm. Bu faaliyetim esnasnda Teknik niversite kantininde
kavga kt. Kemalist ve komnistlerle yumruklamaya mecbur
kaldmsa da, yetien baz arkadalarmz kavgann bymesini
nleyebildiler. Yurtlara, fakltelere imza toplamaya tek bama
gidiyordum. Halbuki bu hata idi.
Sonradan bu imzalarla Babakan Adnan Menderes'e ve C.
Savclna birer telgraf ektim. Posta idresi, telgrafn altna
dokuzyz otuzalt imzalk listenin grldn de tasdik mak
amnda not olarak ilve etti. Ne yazk ki, bu teebbsten hibir
ey kmad. Teknik niversite ile birlikte stanbul'da ellibin ci
varnda talebe vard. Gnlerce kouturduum halde, Kur'an-
Kerim'e hakaret edilmesine mni olma arzusuna, ancak dok
uzyz otuzalt gen "evet" diyebilmiti.
M enderes'e byle telgraflarm pek oktur. Bunlardan biri de
udur:
niversite civarnda kapatlm cmiler vard. Cumhuriyet'in
ilk yllarnda bir hkmet karammesiyle baz cmiler ka
patlmtr. Bu karammede, iki cmiin arasndaki mesfenin en
az elli metre olmas gerektii ifde edilmekte, bundan daha
yaknsa, iki cmiden birinin kapatlmas emredilmekteydi. Tabi
bu elli metre artna riyet edilmemitir. dreciler, canlarnn
istedii cmii kapatm, kimini satm, kimini baka ilere tah
sis edilmek zere kiraya vermi veya ibdet dnda kul
lanmlardr. Byle cmilerden biri de eski "Mekteb-i Kuzat"
(Kadlar Mektebi) bitiiindeki Kaptan Paa Cmii idi. Buras
elli metre artna uymad halde, kapatlp kitap deposu
yaplmt. nk Mekteb-i Kuzat niversite Ktphnesi
hline getirilmiti84-
Bu bina niversite bahesinin kenanndan Sleymaniye'ye
giden yolun zerinde Esnaf Hastanesi srasndadr. Cephesinde

84 Bu ktphanenin uzun zaman mdrln yapm olan Nureddin

K alkandereli'yi birgn ziyarete gitmitim. Duvarlarda pah biilmez hsn-i
Bir grup arkadala, niversite Bahesinde Sleymaniye'yi arkamza alarak ektirdiimiz bir resim. Yzlerce
kere verilmi olan pozlardan biri... (Bendeniz yine ortadaym.)
155
156 G E M G N E L E R K E N

nefis bir kuak yazsyla btn binay saran "Hkim veya ha

kem olduunuz zaman adaletle hkmediniz!.." melindeki
yet-i kerime yazldr. Civarda bakaca iptal edilmi cmilcr de
vard. Tam Bozdoan Kemerinin nnde hlen bile, ev olarak

hat tablolar vard. Onlarla alkadar olduumu grnce, bana u tafsilt ver
miti:
" K adir Bey, bilsen daha ne levhalar vard. Ama onlar ne oldu bak
sana anlataym:
"Merhum pederim (Kalkandereli Sabr Bey) Yldz Saray'nn hfz-
ktbi idi. Otuzbir Mart Vakasndan sonra mehur Yldz Yamas olurken
(Tafsilt iin bak. Moskof Mezlimi isimli eserimiz) babam silhm ekip
ktphane kapsnn nnde dikilmi ve yamaclara barm:
" Saray sizin, istediinizi alabilirsiniz!. Lkin kitaplara el srdrmem!..
Byle zengin bir ktphne bir daha, bir araya getirilemez!.. O milletindir!..
Beni ldrmedike buradan teye kimseyi geirmem!.. demi.
Hakikaten ktphneyi bu yamadan kurtarmtr. Cumhuriyetten sonra
Sultan Abdlhamid Han merhumun toplayp biriktirdii bu zengin
ktphne stanbul niversitesine verilmitir. Ktphne ellibin cildden
oluuyordu. Yer bulunamadndan ite Mekteb-i Kuzat bu ie tahsis edil
mitir. Lkin bina bu deerli ktphneyi istib etmediinden, bitiiimizdeki
K aptan Paa Cmii de tavanna kadar kitapla doldurulmutur. u kapdan gi
rerken grmsnzdr. 'Tmirat dolaysyla kapaldr!.." ibaresi yazldr.
Biliyor musunuz ki, bu levha o kapda 1946'dan beri aslmaktadr. Hl gelip
buraya bir ivi akan olmamtr. Kaptan Paa Cmii'ndeki kitaplar da
rmeye terkedilmitir. Cmi oktan beri aktmaktadr. Yazdm yazlara,
yaptm ikyetlere kulak asan bir idreci henz zuhur etmedi. Bilseniz ne
deerli kitaplar var. Altbinden ziyade yazma bin civarnda albm emsalsiz
kymettedir Bu kitaplarla birlikte u grdn hsn-i hatlarn belki yz kat
fazlas vard. Onlarla btn binann duvarlarm sslemi, artanlar da bir ke
nara ymtm. Harf inklbndan sonra bir g n ........buraya geldi. Duvarlan
en byk hattatlarn pdiah'a takdim edilmi nefis hsn- hatlaryla do
natlm grnce fke ile bard:
" Ne bu? Burasm trbeye evirmisin!.. Bunlarn hepsini Evkaf-
tslmiye mzesine gnderin!.."
yle de yapld. Ben yalnz kendi odamn duvarnda aslanlara do-
kundurtmadm. te bu grdklerin onlardr. Bilahre seyrekletirerek btn
binay onlarla sslemeye altm.
Aradan onbe - yirmi yl getikten sonra, merak sikasyla Evkf-
tslmiye Mzesi'ne gnderilmi olan tablolarn kbetini renmek istedim.
Bir de ne greyim, onlar mzenin bodrumuna atmlar, itina ile de koymayp
zerlerine gelii gzel baz eya da brakmlar. Kimi yrtlm, kimi rm,
velhsl hepsi de mahvolup gitmitir."
 K A D R M IS IR O L U 157

kullanlmakta olan Gngrmez Mescidi bunlardan biriydi. Bir

dieri de Vefa Bozacs'nn bitiiindeki cmi idi. ine bir nal
bant yerlemi, orada at nallyordu.
Bu cmiler iin mahalleden, niversite mhitindcn imzalar
toplayp Menderes'e telgraflar ektim. Vakflar Bamdrl
nezdinde teebbslerde bulundum. Hi aldran olmad. Sadece
Vefa Bozacs Hac smail Efendi kendi binasnn bitiiindeki
camii yeniden ihyaya muvaffak olabilmitir. Orada at nallayan
eski kiracdan kalma duvarda bir halka vardr. Hayvann
ayan balayp, o halka yardmyla sbitletirip nallyorlard.
bret iin o, duvarda ibka edilmitir.
1957 ylnda Yksek ktisad ve Ticaret Mektebi'nin talebe
kongresini idare etmitim. O zaman benim, hem skneti temin
etmek hussundaki dirayetim ve hem de usl kaidelere vu
kufum sebebiyle kongre bakanlklanna dvet edilmem det
hline gelmiti. Bu kongrede de kavga kma ihtimali olduu
iin, beni armlard. Kongre, Mill Trk Talebe Birlii Kon
ferans salonunda yaplyordu. Talebelerden birini ayarlayarak
divana bir takrir verdirdim ve e! abukluuna getirerek oradan
bir karar kardm. Karar o srada salgn hline gelmi bulunan
hula - hup ve sitiriptiz danslarnn yasak edilmesi hususunda
Babakan Adnan Menderes'e bir telgraf ekilmesi eklinde idi.
Hula - hup bir nevi emberi bel hareketleri yaparken yere
drmeden, bel hizasnda tutabilmek eklinde yaplyordu. O
zaman bu emberlerin Anadolu'ya bile kamyon kamyon sev-
kedildiine dir gazete haberleri grlmekte idi. Sitiriptiz ise,
dans ederken soyunmak mrifeti (!..)ni ifde eden bir rezillikti.
Kongre adna ve benim imzamla Bavekile telgraf ekilmi ve
bu karar, hem radyoda hem de gazetelerde haber olarak yer
almt.
1956 - 57 yllarnda bir tiryakiliim de rahmetli Celleddin
kten Hoca'nn derslerine devam etmekti. Bu muhterem zat
uzaktan akrabamzd. Kendisi emsalsiz bir ilm-i kelm limi idi.
lim yolunda ibretli bir hayat vardr85-
Cumhuriyet devrinde mekteplerden ulm-i diniyyc yasak

85 Baknz: Celleddin kten, stanbul 1962

 158 gemi gn elerken

lanp kaldrlnca, felsefe okutursan meslekte kal, aksi halde ek

git demiler. Hocann muallimlikten baka yapabilecei bir i
yoklu. Onun iin mecburen kabul etmi. O yatan sonra Fran
szca renerek felsefe bahislerini asl kaynaklarndan tetkik
etmiti. Bu sebeple dersleri bizim iin son derece faydal idi.
Mlm olduu zere mam- Gazal'nin cephe almas
yznden slm lcmi'nde felsef cereyanlar akamete uram
ve mslmanlarca ehemmiyetini kaybetmiti. Lkin bir zaman
gelip de, Trkiye'nin yz Bat'ya evrilince pheci, nihilist ve
materyalist telkkiler Trk mnevverinin itikadn sarsmaya
balamtr. Bu yeni felsef cereyanlar, temel slm prensiplerin
l olarak kullanlmalar sreriyle red ve iptl edilmek lzm
geliyordu. Aksi halde birok insanmz bu cereyanlarn tesirinde
kalarak dnen sapkla srkleniyordu. Hlen devam etmekte
olan bu duruma kar yazlm olan eserler son derecede azdr86-
Celleddin kten bize, niversite kantinindeki mnka
alarmzda ve hatta hayat boyu lzm olacak yle cidd bilgiler
vermiti ki; bunlarn yazlmam olduuna zlmemek elden
gelmez.
Hoca mecbur felsefe muallimi olup da, bu dersi okutmaya
balaynca, temelde ihtisas ilm-i kelm olduundan bu felsef
cereyanlar slmiyet nnde halla pamuu gibi savuruyordu.
Btn sapk felsef cereyanlan en ince bir surette tahlil eder ve
slm telkkilerin onlar karsndaki stnln kolay kolay
reddedilemeyecek bir kat'iyyetle ortaya koyard. Cumartesi
gnleri Soanaa Cmii'nde hy- UImi'd-Dn okuturdu. Bu
derslerin zevkine doyamazdm. Hoca, beni karsnda grd
zaman normal tercme ve tefsiri daha da genileterek dinsizlere
kar mcdelede iime yanyacak fikr ve felsef malmatlar
ilvesiyle, dersini geniletir, derinletirirdi. Her hafta dersten
sonra beraber yryerek Beyazt, Kapalar, Mahmutpaa ta-

86 Byle eserlerin en banda byk lim smail Fenn Erturul'un

"M addiyyun M ezhebi'nin zmihlli" adl muazzam eseri zikredilmek gere
kir. Bu deerli eser, yaynevimiz tarafndan ltin harfleriyle ilk defa olarak
baslmak zere hazrlattnlmtr. Bunun dmda Aksekili Ahmed Hamdi
Efendi'nin "slm , Ftr Tabi Umm Bir dindir" isimli eseri de zikre
yan bir deerdedir. Elmall Hamdi Efendi'nin tercme ve tahiye ettii
"E l - m etlib vel M ezhip" de bu vdide deerli bir eserdir.
1957 Ylnda Beyazt Beyazsaray Dn Salonunda tertiplemi olduumuz
"KERKK GECES" htras.
159
 160 G E M G N E L E R K E N

rikyle Eminn'ne gelirdik. Klan ders verdii cmic yakn

oturduu halde yazlan Boaz'da ubuklu'da eyhlislm Yals
denilen yoldan stte ahap bir binada otururdu. Oraya gitmek
zere Eminnndcn vapura binerdik. Vapurun bodrumunda
seyahat ederdi. Yol boyunca kendisine aklma gelen hereyi
sorardm. Vapurdan inince Dalg Mektebi'nin nnden yz,
beyz metre yrnyordu. Bu yolu da beraber yrr, Onu
kapsna kadar getirirdim. Kap nnde elini per, aynlmak iin
msaade isterdim. Hep iimden geirirdim ki:
" Buraya kadar yoruldun gel bir kahve i de sonra gider
sin!.." desin. Maksat, kahve imek deildi. Sohbetine doyma
dm iin onun devamna sebep olacak bireyler arardm. L
kin o her defasnda teekkr eder ve ieriye beni buyur etmezdi.
Bu bende yle bir tiryakilik hline gelmiti ki, bazen kanun
mahzurlanna ramen, mam - Hatip Mektebi'nde derslerine bile
girerdim. O'nun da, muhabbeti bana ayn derecede idi. Bir hafta
derslerine gitmesem dersten sonra Seyhan Talebe Yurdu'na ge
lir beni arard.
Bu yllarda vki olan ehemmiyetli hdiselerden biri de
Kbrs'taki rum katlimna bir infl olmak zere ortaya km
bulunan 6 - 7 Eyll hdiseleridir.
kinci Cihan Harbi nihyetinde ngilizler, deien Dnya
stratejik artlan muvcehesinde bir ksm mstemlekelerinden
ekilme karan almlard. stismar edebilecekleri kadar etmiler
ve artk byle yerler kendileri iin yk hline gelmeye bala
mt. Bu karara dhil olan yerlerden biri de Kbns't. Rumlar,
ngilizler'in ekileceini anlaynca, Kbns Adas'na tek balan-
na sahip olabilmek iin aynen bugnk Bosna - Hersek'te ol
duu gibi oradaki Trkler'i yldnp kartmak iin tecvz ve
hatta katl-i mlara girimilerdi.
O gnk Trk Hkmeti, kemalizmin yerletirmi bulun
duu pasif hric siyset icab olarak, Kbnsta olup bitenleri l-
kayd ile karlam ve hatta devrin Hriciye Vekili Fuad
Kprl:
" Bizim iin Kbns diye bir mes'ele yoktur!.." diyerek bu
alkaszl alenletirmiti.
Kemalizm ve onun hukuk mesnedi olan Lozan Sulh
Muhedesi, Msak- Millfyi gerekletirememi ve Batum, Bat
 KADR MIS1R0LU 161

Trakya, Ege Adalar, Kbrs, Antakya, Halep ve Musul'u mill

hududlar dnda brakmt. Lozan'n bu vahim kusuru belli ol
masn diye de, Trkiye yllarca kurtaramad topraklar ze
rinde yaayan insanlarla alkasn kesmi ve onlar deta nisy-
na terketmiti. Avrupa'ya kar bir " k e n d i n i b e e n d i r
m e " ve " k a b u u n a e k i l m e " siyseti tkib edilmiti.
Bunu " Y u r t t a s u l h c i h a n d a s l h " gibi belki ancak
gerekliinde ba vurulabilecek bir prensipe det nass sadka-
tyla bal kalmakla Trk hric saysetinde an'aneletirmiti.
Bu defa dman bizi kabuk atlatmaya ve kurtarlamam
olan vatan topraklan zerindeki insanlarla alkalanmaya mec
bur brakyordu. Demokrasiye geilmi ve halkn eline rey sil
h gemi olan bir devirdi. Mes'ele baz gazetelerin yazp iz
mesiyle umm efkra ml olunca, Hkmet de bununla
alkadar olmaya mecbur kalmt. 1956 ylnda Bayezid Mey-
dan'nda Hkmetin emir ve tensibi ile byk bir miting
yaplmt. O zaman Kbns Trkleri'nin lideri olan Dr. Fzl
Kk niversite giri kaps nne konulmu olan krsden
meydan dolduran halka hitap etmi ve szlerine balamadan
nce de kendisine hediye edilmi olan M. Kemal Paa'nn Nut-
ku'nu alnna gtrm ve:
" Kbns' bununla kurtaracaz" demiti.
Ben daha o zaman, bu slpla Kbrs'n kurtarlamayacana
kanaat getirmi olmama ramen, mitingde bulundum. M akari-
os'un temsil kuklalan yakld. Ellerimizde tadmz flma-
larda " Y a l e c e i z , y a b l e c e i z ! . . " gibi szler
yazlyd. O zaman, yal kimseler bu mitingi Girit mitinglerine
tebih ediyor ve byle hareketlerle Kbrs'n kurtanlamayaca-
n sylyorlard. Vaktiyle Girit iin de, birok miting yaplm,
"Girit bizim canmz, fed olsun kan
m z ! . . " Sloganlaryla meydanlar inletilmi, fakat Girit kur-
tanlamamt.
Aradan bir yl geince, Rumlar'n azgnlklar daha da artm
ve umm efkr Kbns mes'elesinde daha hassas bir hle gel
miti. Bu hengmda stanbulda yaynlanan Ekspres Gazetesi
balk stnden byk puntolarla M. Kemal'in Selnik'teki evi
nin, Rumlar tarafndan kundaklandn yazm ve bu haber de
byk bir infle sebep olmutu.
162 GEM GN ELERKEN

Ertesi gnn akam stanbul'da Rum maazalar, ke

penkleri, vitrinleri krlarak tahrip edilmi, cana zarar ve
rilmemekle beraber byk bir kanlklk yaanmtr. O gece
ben de Bayezid'den balayarak stanbul'daki bu infialin eitli
tezhrlerine hid oldum. Hdisenin hkmetin tahrikiyle ve
gdml olarak tertiplendii belli idi. Zira Rum maazalar ev
velden tcsbit edilmi olmalyd ki, teker teker, yanlsz bir
surette tahrip edilmiti. arkap'da byle bir avizeci
dkknnn knlp dklmesini seyrettim. Dkkann cam vit
rininde "Gleryz ad okunuyordu. Yanmdaki bir ahsa:
" Bu maazay niye tahrip ediyorlar? Baksana zerinde
Trk ad yazl?!." dedim. Cevap verdi:
" Sen onun levhasndaki "Gleryz" adna aldanma. O bir
Rum'undur. Biz bunlarn hepsini evvelden tesbit ettik!.." Kristl
avizelerin angr angr knlp dklmesini gerekletiren in
sanlar basit grnl, hamal klkl insanlard. Ellerinde sopa
lar, baltalar, kazmalar ve benzeri letler vard. Demek ki,
nceden tertibat alnmt. Buradan yrye yrye Eminn'ne
indim. Maksadm karya geip Rum muhitlerin durumunu
grmekti. Kpr kapatlmt. Dolmu yapan bir kaykla Ka-
raky'e getim. Oradan Yksek Kaldnm yoluyla Beyoluna
ktm. Yerler dklp salm mallarla doluydu. Baz insanlar
bir kuma topunu yere atyor, balang ksmn az bir miktar
ikiye ayrarak bir ucunu taksinin tamponuna balyordu. Taksi
hareket ederken teki ucunu sabit tutup olduu yerde duruyor
ve bylece bir top kuma bandan sonuna kadar yrtlarak ikiye
ayrlyordu.
O zaman bu ilere karan baz kimselerin saai,
mccvherat gibi Rum maazalann yamalayarak zengin ol
duklar da sylenmiti. Hatta niversite kantininden tandm
H. S. bu sretle zengin olmu ve Emirgnn arkalannda bir
 Yine bendeniz...
1959 Ylnda niversite Bahesinde
 164 gem i gn elerken

iftlik satnalmt87-
Ertesi gn Hkmet Erkn stanbula geldi. Gazetelerde tah-
87 H. S. oportnist bir tipti. O srada henz faal bir durumda olmayan
Mill Trk Talebe Birlii Kbrs iin vazifelendirilmi ve infil gelie
mledilmek istenmiti. Mill Trk talebe Birlii bakam .............................Sa
karya idi. Kbrs iin toplanan paralarla atyanlannda kumar oynad
syleniyordu. H. S. bunun arkadayd. Etraflarnda baka oportnist genler
de vard. Biz bunlan niversite kantininden tanrdk.
O srada M uhtar K um ral adndaki dier bir menfaati de "M ustafa
Keml Dernei" adyla bir demek kurmu, ikide bir slmiyet aleyhine, ir
tica, Atatrk dmanl ithamlaryla beyanatlar verirdi. Bu demek hlen mev-
cuddur ve Eminn'nde Yeni Camiin karsndaki bir medresenin nnde lev
has asldr.
H. S. 6 - 7 Eyll hdiselerindeki vurgundan sonra ne yapp yapp bu
demei ele geirmitir. 27 Mays htilli olduu zaman O'nun bakamyd. Ga
zetelere beyanatlar vererek amlca Tepesine her taraftan grlecek bir M.
Kemal Paa heykeli dikmek teebbsnde bulundu ise de bu bir bahane idi.
Maksad para toplamakt. Hatta ihtillin ilk aylarnda aldan, masa stne ko
nulmaya mahsus bstler iml ettirip bunlar maazalara cebren satmtr.
Bu mel'un son derecede childi. Birgn kantindeki masama gelmi ve beni
protesto makamnda:
Benim iki peygamberim vardr. Biri din, dieri mill. Din Pey
gamberim Hz. M uhammed (a.s.), mill peygamberim ise!.. Atatrk!.." demi
ve tarafmdan kovulmutu.
Aradan yllar gemi, ben neriyat ilerine atlmtm. O da Kemalizm
Demei adna, Kemalizm adnda bir mecmua karyordu.
Birgn kitaplarmn basld Garanti Matbaas'na gitmitim. Matbaann
idrehnesine dik bir merdivenle klyordu. Merdiven bandaki kapnn
henz eiinde idim. Yz bana dnk olarak bir masada matbaann sahibi
oturuyor, onun karsnda arkas dnk vaziyetti H. S. de nnde bir eye
bakyordu. Bu kendisinin henz baslm Kemalizm Dergisinin bir
nshasyd. Arkas bana dnk olduu iin benim ieri girdiimi grmemiti.
Bir yaznn bal yanl km imi: "Atatrk'n ans" olacakken,
"Atatrk'n anas" olmu.
" Vay!.." dedi. Bu ne olmu. Atatrk'n anas deil, ans olacakt..."
Matbaac baslmadan nce tashihi kendilerinin yaptm, matbaann bir ku
um olmadn syleyince H. S. sunturlu bir kfr savurdu:
" Atatrk'n ansnn da anasnn d a ..........."
Benden haberi yoktu. Srtna vurdum niden geriye dnd:
Atatrk senin mill peygamberindi. Adam peygamberine kfreder
mi" deyince yz kpkrmz oldu.
Byle istismarclar hl vardr. Kemalizmin iman devri ksa srm, riy
devri balamtr. Riyakrane bir istismar devri. Fakat herhalde bu istismar es
kisi kadar verimli olmuyor, ok yaknda da aleyhte olmaya balayacaktr.
 KADR misirolu 165

rip edilen Rum maazalarnn resimleri ve hkmet erknnn

beyanlar yer alyordu. Sylenilenlere gre, hkmet bunu tas
vip etmiyor ve zararlarn tazmin olunaca vaad olunuyordu.
Halbuki, hdisenin mrettep olduu meydandayd. Dnya
basn da bizim barbarlmz zerine sylenmedik bir sz
brakmamt. Bunun zerine birka gn sonra zmir'de Nato
Kararghnda Trk hriciyesi adna resmen zr dilenmi ve
Yunan bayra gndere ekilmiti.
Bu sralarda stanbul'da bir de " T r k - P a k i s t a n
D o s t l u k C e m i y e t i " vard. Bir takm Kemalistler burada
reklenmi, bol bol cemiyetin imknlanyla seyahat ederlerdi.
Pakistan sefaret heyeti de Avrup zihniyette insanlard. Bunlar
"Pakistan P o s t a s " ismiyle bir de aylk dergi
karrlard. Bu cemiyeti istismar edenlerden biri de putperest
kemalist Behet Kemal alar'd. Behet Kemal alar, be
nim oramektep talebesi olduum hengmda adrvan adyla bir
edebiyat mecmuas yaynlard. Bu mecmuada Kemalizm belli
belirsizdi. Ben de onu takib etmi ve pek ok istifade etmitim.
Hatta o srada yazdm baz iirleri bu dergiye gndermi ve
Behet Kemal imzasyla takdirkr bir mektup almtm. Ken
disi bana bir de 1947 ylnda baslm " H r M a v i l i k t e "
isimli kitabn imzalayp gndermiti. Bu defa kar karya gel
mi bulunuyorduk. Yava yava baz arkadalanmz kongreden
nce oraya kaydettirdik. Demek, Harbiye'den ili'ye giden
cadde zerinde idi. Kongre orada yaplacakt. htiml Mit'le de
haberliydiler ki, kongre gn arkadalanmzdan hi birini
ieriye sokmadlar. Kapnn nnde bir hayli grlt kardk.
Polis ararak bizi datmak mecburiyetinde kalmlard.
Bu srada ben dvmzm nnde gelen isimlerini ziyaret
edip onlan yazlarndan olduu kadar ahsen da tanmak me
rakna kaplmtm. Trabzon Lisesi'nden arkadam Ycel Ha-
calolu ile Nihi Adsz Bey'i ziyrete gittik. Nihi Adsz, biz
 166 GEM GN ELERKEN

lisede iken " O r k u n " adnda bir mecmua kanyordu. Onu

takip etmitim. Bu srada baz sivri yazlanndan dolay o za
manki Marif Vekili rahmetli Tevfik leri O'nu muallimlikten
alarak Sleymaniye'de ktphne memuru yapmt. Bundan
dolay da Tevfik leri'ye kzyorduk.
Nihi Beyi Sleymaniye Ktphnesi'nde ziyret elliimiz
zaman masann zerine ylm bir takm yazma kitaplan tasnif
etmekle meguld. k saati yaknd. Ycel Hacalolu ken
disiyle daha nceden tanm bulunuyordu. Beni takdim eni.
Nihi Bey keml-i nezketle elimi skt. Birka ho beten son
ra daireden k saatinin geldiini bildirerek birlikte kmay
teklif elti. Kabul ettik. Eyalarn toplamaya balad. Eski ve
klsik bir deri antas vard. Bu antaya birka kitapla birlikte
bo sefer taslann yerletirdi. Bu bana ok menf tesir etti. Zira
hasislik ve korkaklk beraberdir. Shh bir mzereti yoksa, evin
den yemek getirenler ya ok fakir olmaldrlar, ya da ok hasis.
Sefer taslarn onun ahsiyyctiyle badamayan bir hlet-i ruh-
hiyenin eseri olarak telkki ettim.
ocukluumdan beri iki tavn ok yadrgammdr. Biri,
byle evinden sefer taslaryla yemek tamak, dieri de sa
bahleyin gkyzne bakp, hava biraz bulutluysa, eline emsiye
almaktr. Kapal havay sevmem, fakat yamura baylnm.
Yamurda yrmek ve hatta slanmak bana zevk verir. Son
radan grdm bir hads'te dulann mutlaka kabl olunduu
be eref saatten birinin de, yamur yad zamanlar olduunu
renince, bu huyumdan memnun olmuumdur.
Bugn, bu iki yadrgamaya iki yenisi daha eklenmitir.
Tkenmez kalem kullanmak ve kot pantalon giymek!.. Bir
eyin kalc olsun diye yazlmas gerekirken, onu elin basit bir
teriyle dahi silinen tkenmez kalemle yazmay, hayat btn de
koru ile basite irca etmek hususundaki menfiliin btnnden
bir cz olarak grmmdr..
Kot pantalon ise Amerikada sr obanlan iin icad edil
 KADR MISIROLU 167

mitir. Kovboylarn artlarna gre, icad edildiinden irkinliin

sembol saylsa yeridir. O da klfetsizliinden tercih olun
maktadr. Klfeti ise, elde edilecek netice ile mizan edilmek
artyla tercih etmek ahsiyet icabdr.
Nihi Bey ile Sleymaniye Ktphnesinden ktk. O, or
tamzda yryordu. Bayezid, Kapal ar, Nuruosmaniye,
Caalolu yoluyla Eminn'nc gelecek Onu vapura bin
direcektik. Maltepe'de Rza N urdan kendisine kalm bulunan
bir evde oturuyordu. Sz yava yava dnen mbltszlk (cid
diyetsizlik) saylabilecek bir mecraa dkld. Tam bugnk
Bedir Yaynevinin bulunduu yerde idik ki, Nihi Bey benim
iin barda taran son cmleleri syledi ve Kur'an'a hcum
etli. O'na gre Kur'an, lh menc'li deildi ve trih ilmi
bakmndan h birok, yanllar ihtiva ediyordu!.. Buna
bir de misl veriyordu. Nuh Tufan! Nihi Bey'e gre Cihan
tarihinde Nuh Tufan diye bir ey olmamt.
Ben daha lise talebesi iken, smli Fenn merhumun Osman
Ergin tarafndan " H a k i k a t N u r l a r " adyla yaynlanm
olan " E n v r u l H a k y k " n okumu ve orada byle bir
iddiann cevaplann grmtm. smil Fenn Efendi, Nuh
Tufam'nm trihen gerekliini ispat eden ve ivi yazs ile
yazlm baz tabletlerin Biriti Museum'da mevcud olduunu
da zikrediyordu. Ona bunu anlattm. Ve dedim ki:
" Biz belli bir fikr muhtevya sahip olduksa, bunda sizin
yazlarnzn da rol vardr. Bu bakmdan zlyorum. man bir
duygudur. Namaz klmayabilir, oru tutmayabilirsiniz. Amma
bu imanszlk sizin gibi bir insana yakmyor. Hem neden bu
dncelerinizi yazp herkese iln etmiyorsunuz. Ben sizin
mecmuanzda Mehmet kif Bey'in methedildiine bile hid
olmuumdur!.."
Bu minvl zere daha birok eyler syledim. Onu samim
ve dikkatli olmaya dvet ettim. Cevaplannn hulsas uydu: .
 168 gemi gn elerken

Millet, slm'a ve Kuran'a samimi bir srette in

anmtr. Bunlan yazmann pratik bir faydas yoktur. nk
halk childir. Anlamaz ve grn deitirmez. stelik bu
imann, Arap tesirine kaplmak dnda bir zaran (!..) da yoktur.
Ben bunlan yazmamay samimiyetsizlik saymyorum. Ama
gerekirse yazmaktan da ictinab etmem!.."88
Yol stnde dikilmi konuuyorduk. Aramzdaki ya farkna
binen edebi muhfaza etmeme ramen ok fazla kzmtm.

88 Nihi Bey, maalesef daha sonra kard " t k e n " isimli der
gide bu yanl dncelerini yazmtr.
Kur'an'a hcum edenlerin kbeti hep ayn olmutur: Felketlerin st ste
gelmesi. Bunun tek misali Tevfik Fikret deildir. Nihal Bey de ayn duruma
dmtr, nce gzleri kr olmu, arkadan kars Bedriye Adsz ken
disinden boanp ayrlmtr. Bilhare de biricik olu Yamur Adsz, Nihi
Bey'in dman olduu komnist cepheye iltihak etmitir.
Bu hdiselerden evveldi. Bir gn merhum Prof. Dr. Kaya Bilgegil
yazhaneme gelmiti. Kaya Bey o zamanlar Erzurum niversitesi
bnyesindeki slm ilimler Fakltesi'nin Dekan idi. Nihi Bey'in tavsiyesi
ile baz genleri faklteye asistan olarak alm imi. Buna memnun olan Nihi
Bey kendisi ile grmek arzusunda bulunmu. Fakat hasta olduu iin Kaya
Bey'in ziyretine gelmesini rica etmi imi. Bunlar anlatan Kaya Bey, bana
Nihi Bey'in ziyaretine birlikte gitmeyi teklif etti. Ben de kabul ettim. Birlikte
Maltepe'ye gittik. Nihi Bey, bizi gayet nezaketle karlad. Bir toplantya gi
decekmi gibi giyinmiti. Demek ki, evinde nekahet devrini geiriyormu. Bu
srada sohbet din bir bir havaya brnd. Daha ziyade Kaya Bey ile ben
konuuyordum. Sigara itiim iin, Nihi Bey sehpann zerine bir mum
yaktrp koymutu. Bana dnp dedi ki:
" Ne saf, ne temiz bir imann var!.. Ne mutlu sana ki; inanyorsun. Ay
nen yllarca nce tandm gibisin!.. Elimde deil, ben inanamyorum. u
mum gibi eriyip yava yava biteceim!.."
Kaya Bey ile gz gze geldik. kimiz de syleyecek sz bulamyorduk.
Ksa bir skt ve faslay elinde ay tablas olduu halde ieri giren hizmeti
kadn kesti. Nihi Bey ihtiml bahsi deitirmek arzusuyla hizmetiye:
" Kzm, nce misafirlere ver!.." dedi. aydan sonra da bahis ister iste
mez baka istikametlere kayd.
Geri dnerken trende Kaya Bey ile Nihi Bey zerine konutuk ve Onun
hesabma ikimiz de zntlerimizi dile getirdik.
 KADR MISIROLU 169

Elini bile skmadan ayrldm. Nihi Bey'le bundan sonra tam on

sene hi grmedim. Fakat on sene sonra garip bir hdise bizi
tekrar kar karya getirdi ve mnsebetlerimizin yeniden
balamasna sebep oldu89- Fakat bu defa Nihi Bey benim
yanmda din mevzulara hi girmiyor ve sadece tarih erevesi
iinde kalyordu. Onun kadar Osmanl tarihine hayran ve
Hncdan'a bal bir kimse grmemiimdir. Aka, Saltanat
olduunu syleyen, tandm ilk insand. Daha sonra beraber
bulunduumuz meclislerde Merhum Abdlhanid'in kz Aye
Osmanoglu'na O'nun kadar ihtiram eden de yoktu.
Dier taraftan M. Keml'e iddetle dmand. " D a l
k a v u k l a r G e c e s i " adyla onu hicveden bir tiyatro eseri
de yazmtr. htiml bu vasf yzndendir ki, 1959 Byk
Dou'lannda 1943 - 44 Trklk - Turanclk hdiselerini
"Trkle Kar Hal S e f e r l e r i " adyla
yazmtr. Daha sonra "Z Vitamini" isimli eserini de burada tef
rika etmitir. Allah taksiratn afveylesin!.. nallah mnev pe
deri Rza Nur gibi O da hir mrnde hidyete ermitir. Ka
rakter sahibi, drst ve komnizm dman vatansever bir kim
se idi. Yazk ki, hasm- cn olan Rusyann ykldn
grememitir.
Bu yllarda dolap ziyaret ettiim insanlardan biri de smil
Hmi Dnimend'ti. O'nu da Byk Dou'daki yazlarndan

89 1968 ylnda Dr. Rza N ur'un Htralar kt zaman. Nihi

Bey'den noter marifetiyle ekilmi bir ihtar aldm. Bu ihtara Dr. Rza N ur'un
kendisini mnev evlt edinmek iin Beyolu Noterlii'nce tanzim edilmi
evltlk mukavelesini de eklemiti. Telif hakk istiyordu. Aldrmadm. Fakat
az sonra araya mterek dostumuz Said Bilgi girdi. Said Bey ne yapp yapp
Ona yz takm Htrat mukabili olarak onbin lira vermeye beni ikn elti. Onu
krmadm. Nihi Bey'in kanunen birey almasna imkn yoktu. nk
neriyat bakas adna yaplm, nir grnen zat da, kap Almanya'ya git
miti. Bylece ihtilf karmadan kendisine bu paray vermem Nihi Adsz
Bey 'i memnun etmi olacak ki, yazhaneme gelip gitmeye balad.
170 GEM GN ELERKEN

lanyor vc seviyordum. teden beri milliyeti olarak isim

yapm bir tarih limi idi. Elmada'nda Hava Palasta otu
ruyordu. Arkadam di Pehlivanolu ile ziyretine gittik. Bu
ziyaretten fevkalde memnun kaldk. Bize ltin harfleri aley
hine konutu. M. Keml ve inklplar zerinde durdu. Sivas
Kongresi ne stanbul murahhas olarak katlmt Onu ok iyi
tanyordu. Bu vesile ile daha sonra evindeki mutad cumartesi
toplantlarna gidip gelmeye baladm. Bu toplantlarda kimler
yoklu!.. Rahmetli Raif Oan, Ali Rza Saman ve Nihi
Adsz Bey ile Sultan abdlhamid H nn Kz Aye Sul-
tan dan tutun da Fruk Gventrke kadar herkes vard. Rah
metli Cevat Rfat Atilhan her hafta gelirdi. Ancak evin uslbu
son devir bozulmu Osmanl Sosyetesi intibm veriyordu. Mi
safirlere aydan nce, likr ikram edilirdi.Eve ayakkab ile giri
liyordu. Topluluun takriben yans kadnd. Fakat hibir
kadnn ba rtl deildi. Sonradan pek ahbab olduum Lika
Karabey Hanmefendiyi de bu toplantlarda tanmtm.
Lika Karabey, hem nazar ve hem de amel olarak stad
bir msikiinast. 1957 ylnda niversite hocalanndan biri Trk
musikisi aleyhine atp tutmutu. Buna cevap vermek zere Mill
Trk Talebe Birlii Konferans Solununda o zaman bakan bu
lunduum Trabzon Liselerinden Yetienler Demei adna Ona
bir konferans verdirdim. stanbul'un her tarafna bizzat iln
yaptrm olduum halde, gelenler salonun ilk iki srasn
bile doldurmuyordu. Dorusu mahcup olmutum.
smil Hami Bey lim bir adamd. yi tarih bilirdi. Fakat
temel gr, Nihi Adsz Bey gibi rklk olduundan, asl
Trk olmayan herkesin aleyhinde bulunurdu. " O s m a n l
T a r i h i K r o n o l o j i s i " isimli limne eserinin de tek ak
sayan yn budur. Bu eseri, iinde M. Kemal'in ad bir defa
bile gemeksizin yazp bilirmi ve bu yzden Mill Trk Talebe
Federasyonu mensuplarnca Caalolu'nda mersimle
 KADR MISIROLU 171

yaklmt. Elinde pek ok vesika vard. Halta bir defasnda M.

Kemal'in, Sultan Vahideddin'in byk kz Sabiha Sultan'a
tlib olduu zaman, Saray'a verilmi olan raporu bize gstermi
ve iinden baz paralar okumutu. Sabiha Sultan da bu mec
lislere devam ederdi. htiml vesikay Ondan almt. smail
Hmi Bey iddetli antikemalistti. Hatt hicviye mhiyetinde
" A t a k e n t " adnda bir eser te'lif ettiinden de bahsederdi.
Ancak nefsine ok gvenen marur bir adamd. Ndiren kon
ferans verirdi. Konferanslarn da karmazdm.
Bilhare kard "akmak M e c m u a s "nda
yaynlad " A b d l h a m i d ' i n H a t r a t " isimli eser de
Abdlhamid'c izfc edilen teki htratlar gibi, tammen uy
durmadr. Bunun iin Aye Osmanolundan alp mecmuaya
dcrcctiii mbhcm ifadeli mektup zevhiri kurtarmak iindi.
Gya Sultan Abdlhamid bu htrat Franszca olarak yazm.
O da Franszca'dan tercme etmiti. Sultan Abdlhamid'in el
yazsyla bir tek satr bile gsteremedikten sonra buna kim
inamrd. Bununla beraber eser, teki uydurma htratlardan
daha faydaldr. nk brlerinin menei Sleyman Nazifti.
lim bakmndan Sleyman Nazif ile smail Hmi arasnda
dalar vard90-
smil Hmi Bey'in uydurmacl mehurdur. Eski tarz
iirler yazm ve bunlan gy asrlarca evvel yaam "Rbia
Htn" isimli hayl bir ahsiyyete izfe etmiti. Sonra da vki'
90 Sultan Abdlhamid H n'm vefa hengmnda ttihatlarn yldz
snm bulunduundan, onlara hcum etmek itiyakyla dolu olan ve bunu da
kendi adyla yapmaya cesret edemeyen Sleyman Nazif, vefatndan sonra
Beylerbeyi Saray'nda Sultan Abdlhamid'e i htrat mhiyetinde bir def
ter bulunduu iddiasyla bunu 1919 ylnda "tarid Mecmuas'nda Vedat
rf mslear adyla yaynlamtr. Sonradan Zaman Ktphanesi denilen bir
kitabevi tarafndan da aynca kitap hline getirilen bu eser, uzun zaman unu
tulmutu. Sleyman Nazif, bunu kendisi uydurmu bulunduunu merhum
brahim Hakk Konyal'ya sylemi, o da aralarnda cereyan eden bu
172 g e m i g n e l e r k e n

mnakaalar zerine bunlar kendisinin yazm olduunu itirafa

mecbur kalmt.
Dolap ziyret ettiimiz dv adamlarndan biri de Nu-
reddin Topu idi. Ben stanbul'a geldiimde O Vefa Lisesi ve
stanbul mam - Hatip Mektebi'nde felsefe hocal yapyordu.
oklan kapatlm olan "Trk Milliyetiler
D e r n e i " n i n yerine, " M i l l i y e t i l e r D e r n e i " n i
kurmutu. Demein merkezi emberi itada Atikalipaa
Cmii'nin avlusuna nzr, eski bir binann bodrum kat idi. Bu*
raya konulmu en disinden yirmi otuz sandalye ile, kk bir
konferans salonu tanzim edilmiti. Nureddin Topu, her cu
martesi gn burada telebelere seminerler yapard. Hibir za
man bu topluluun on onbe yirmi kiiden fazla olduunu
grmedim. Salam, gen, bu derecede azd.
Daha sonra yine emberlita'da bugnk Birlik Vakf'nn
olduu medreseye nakledilmiti. O zaman oras " T r k i y e
M u a l l i m l e r B i r l i i "nin tasarrufunda idi. Muallimler
Birlii'ni bakan Nureddin Bey'in hemehrisi olan Prof. Ziy-
aeddin Fahri Fmdkolu idi. Milliyetiler Demei'ne burada

husustaki grmeyi bana naklctmiti.

Bizim talebeliimizde yani ellili yllarda bu eser, ltin harfleriyle Sel
Yaynlan arasnda ve hiyei olarak yaynlanmt. Sonradan Ankara'da mer
hum Serdengeti Osman Yksel de bunu, haiyelerini tayyederek
" A b d l h a m i d K e n d i n i S a v u n u y o r " adyla basmtr.
1960'dan sonra srf ticar maksadla ve defaatle bu eseri tab edenler ya
Sleyman Nazif'in veyahud da tsmil Hni Bey'in uydurduu nshay esas
almlardr. Hele t. B. adnda birinin hayal bir mcer roman gibi, gy bu
eseri Dou Almanya'da bir yaymevinden temin etmi olduu yolundaki id
dias hayal bir senaryodur. Bu adamn, eseri zerinde doruluk vehmi uyan-
drabilmck iin kitab batan baa bir hattata yazdrm olduu da bilinen bir
gerektir.
Trkiye'de son zamanda o derecede ciddiyetsiz bir neriyat faaliyetine
hid olunmaktadr ki, bu meselenin izah, bu eserin gaye ve hacmini ok
aar. Herhalde eskiden mevcud olan mnekkidlerin yokluunun, baz chilleri
martm bulunduunu sylemek yanl olmaz!..
 KADR MIS1ROLU 173

bir oda tahsis ettii zaman, topluluk biraz daha kal

abalklamm Baka konferanslar da geliyordu. Trkiye'nin
maarif mes'elesini ok iyi bilenlerden merhum Prof. Dr. Nuri
Karahykl'nn burada bir konferansn hatrlarm ki;
Trkiye'nin otuz niversiteye ihtiyac olduunu sylemi ve
Trkiye haritas zerinde bunlann yerlerini aa yukan
bugnk ekilde gstermiti.
Nureddin Bey son derecede hiss bir insand. iir gibi
konuurdu. Hayran olduu iki insan vard. Biri Mehmed Akif,
dieri de M. Kemal'e muhlefeti ile tannm olan eski Erzur
um Meb'usu olan Hseyin Avni Ula't. Bu sonuncusu O'nun
kaynpederi de olmutu. Mill Trk Talebe Birlii'nde Hseyin
Avni Ula iin ihtifaller tertip ederdi. Nureddin Bey'i oturduu
arkap'daki evinde de ziyaret etmi olduum halde, ok sa
mim bir yaknlk tesis edemedim. Zira merhum herkese phe
ile bakard. Hele diri ve ahsiyyetli insanlar, onun hi makbl
deildi. Psnk, ezik ve ellerini outuran tipleri idealist kabl
etmeye meyli fazlayd. Mill Trk Talebe Birliinde byk
konferanslar da vermitir. Bunlan hi karmadm. Hissilii
yznden yanllan da oluyordu. Herkes O'nun Fransz Morris
Brondell'in tesiri altnda kaldn sylerdi. Hatta Naki
Meyihinden Abdlziz Efendi'ye rastlamasa, belki hristiyan
bile olurdu, deniliyordu. Abdlziz EFendi'nin yerine gelen
Mehmed Kotgu Hazretleri'ne hi itibar etmezdi. Onun eyh
olduu cmiye uradn bir kere bile grmemiimdir. O vak
tiyle talebesi olduu Celleddin (kten) Hoca Efendi'ye itibar
eder ve O'nun ilmine gvenirdi. Nureddin Bey'in din bir
yanlna hid olanlar, bunu Cell Hoca vastasyla
dzelttirirlerdi. Biraz hayattan kopuk, mtefekkir ve idealist bir
kimseydi.
Bu devrede, ben " K l l k " denilen Bayezid'deki ma'ruf
kraathneye de devam ederdim. Orada Yahya Keml,
174 GEM GN ELERKEN

Mkrimin Halil nan gibi pckok mehuru dinlemiimdir.

1957 ylnda buralar yklnca, Kllkn yerine Llelideki
Acem'in Kraathnesi sohbet yeri olarak seilmiti. Burada
Mkrimin Halil Bey deta tek konumacyd. Onun tarihe dir
sohbetlerini ok dinlemiimdir. Merhumun usuz bucaksz bir
ilmi vard. Kllk cemaatnn bir ksm da Marmara
Kraathncsi'nc tanmt. Burada daha ok Hac Muzaffer
Ozak merhum'u dinlerdik. Galiba kahvehnenin sahibi onun
mridi idi. Bu yzden oraya ska gelirdi. Biz de Ziya Nur,
Ahmed Ycel, Refik Demir ve Mehmed Yazc gibi ken
dimize has bir topluluktuk. Ziya Nur Bey Ankara Hukuk'u bi
tirmi stanbul'a gelmiti. Engin bir tarih kltr vard. Bilhare
ehbenderzde Filibeli Ahmed Hilmi Efendi'nin " s l m
T a r i h i " n i tahiye ve ikml sretiyle yaynlayarak tarih sa
hasndaki bilgisini ortaya koymutur.
Kahveye gelenlerden biri de o srada Yugoslavya'dan kap
gelmi olan Sleyman Uyank Hocaefendi idi. Memleketinde
" Y c e l T e k i l t "nda alm bu uurda hapislerde
yatm eski bir medreseliydi. Hfzasmda binlerce beyit ve
ibre mevcuddu. Gvendii dostlar arasnda olursa
mcdelesini anlatrd. Ben gurbette iken vefat etmi bulunan
bu mbarek zatn, Yugoslavya mslmanlan arasndaki
mcdeleye dir bilgilerinin kda dklmemi olmasna ne
kadar esef edilse azdr.
Bu yllarda ben seyhan Talebe Yurdu'nu altryordum.
Seyhan Talebe Yurdu Bozdoan Kemeri'nde Kirazl Mescid
sokanda idi. Ayn sokakta biraz daha ileride harab bir binada
bir Nur Dershnesi vard. Burada bilhassa cumartesi akamlan,
ders yaplyordu. Sk sk yurda urayan Ali hsan Yurd bazan,
bu derslere beni de gtryordu. Osmanlca'ya hkim olduum
iin, her gittiimde Risale-i Nur'u bana okuturlard.
Bu toplantlara bazan Bekir Berk Bey de gelirdi. Ben ken-
 175
CV- '

' (L y> J r^ J \> l 5 t j> ^ O "

. ___ c L z y ^ V*-*--

CvU-*> 14 - ^ ^
c 7, t .l_ > \j l^ ( C J l ^ ( ^ - V u P jJ ^

L - cc -U Jl i5 .> y i C r ^ : (* -? -* *

A ( .c s T J ' 1' ' - ^ > ' T ^ >

... ' * * ' * - *v
i AUrj

. ; l _ i i

Merhum Sleyman (Uyamk) hocann doum gnm iin

drdii tarih
 176 g e m i g n e l e r k e n

diini lise yllarndan tanyordum. O zaman Trk Milliyetiler

Demei stanbul ubesi "Komnizmle Mcdele" adnda iyi
kda baslm kck bir gazete karrd. Bekir Bey
stanbul ubesi Bakan sfatyla bu gazetenin sahibi ve
bayazar idi. Fakat ben stanbul'a geldiimde, o mezun olup
Anadoluya gitmiti. Galiba Akehir'de avukatlk yapyordu.
Bilhare stanbul'a gelmi ve eski arkadalann bulmutu. Bun
lardan biri de adi Pehlivanolu idi. Ben de adi ile birlikte
ancak birka say kabilmi olabilen " N i z a m " adnda bir
gazete karmakta idim. Bekir Berk'e birlikte yazhne aradk.
Yani stanbul'a bu ikinci geliinden beri O'nu tanyordum. Fakat
nedense O, bana tevecch gstermiyordu91-
Bu srada stad Necip Fzl Bey ile temasa gemi ve

91 Bu adem-i tevecch ilk defa yle sabit olmutu. Ben

nianlanacam zaman fakltedeki fesatlardan ve hanmn ilesine yakn
olan birisi kaymvlideme gidip benim nurcu olduumu ve kzm bana ver
memesini sylemi. Tabii nurculuun ne olduunu bilen yoktu. Hakkmdaki
tahkikat da o zaman avukat M fahhar Hatusil admda birine havale edilmiti.
Bu zat Bekir Bey'in faklteden arkada imi. Fakat balangta birlikte N.
Adsz hayran olmalarna ramen, bilhare, yollan aynlm. Babas
kaynpederimin yakn silh arkada olmasndan dolay aileye girip kmakta
olan M fahhar Bey benimle alka tahkikat zerine ald zaman, Bekir Bey
ile dargnmlar. Buna ramen kendisine telefonu ap benim nurcu olup ol
madm sormu. O da:
" Ne mnsebet. O kimdir ki, nurcu olacak!.." demi.
Bu vak'ay ben M fahhar Bey'den rendiim halde, Bekir Bey'e kar
herhangi bir krgnlk izhar etmeksizin mnsebetlerime devam ettim. Esasen
byle sylemesi de lehimde olmutur. nk beni methetse ve nurcu
olduumu sylese, iim bozulacakt. Ta ki, 1968 ylnda Alparslan Trke
aleyhinde bir bror kartmcaya kadar bu zhir dostluk devam etti. Sanrm
1968 ylmdayd. "slm Hareket ve Trke" isimli bu brorn yaynland
gnlerde, Bekir Berk ile arkapda karlatk ve kucaklatk. O deti zere
beni kemiklerimi atrdatrcasma skt.
" Dur!.." dedim. "Seninle bir meselenin hesaplamasn yapmalyz...
Hasmlarn uaya koydun da bir numarals olarak T rke'i mi tesbit ettin ki,
byle bir bror kardn. Eer yleyse beni de ikna ct!.. Ben de O'nu bir nu
maral dman bileyim. Ben seni Komnizmle Mcadele Gazetesi'nden
t antm rndu. O zaman sen de trk idin. Sana da bu ekilde kat
 KADR MISIROLU 177

O'nun ok yakn bir duruma gelmitim. stanbula geliimde

O'nu aramaymn, sonra da bir mecburiyetle kendisiyle
grmemin hikyesini O'nunla ilgili eserde yazm bu
lunduum iin, burada tafsilt vermekten sarf- nazar ediyorum.
Ancak merebi merebime uyduu iin, bu devrede kendisinden
en ok istifade ettiim kimsenin Necip Fzl olduunu
sylemem sanrm kfidir.
Serdengeti Osman Yksel ile de tantmsa da o, an-

davranlsayd, slm'dan haberin olurmuydu ...ilh..."

Bu ayak st tartma sert bir kavgaya dnt ve selmsz sabahsz bir
surette ayrldk. Ben yakni olduum Osman T uran Bey'den biliyordum ki;
Sleyman Demirel'denpara almlard. O zaman Osman T uran, Adalet Par
tisi Umm Reis Vekili idi. Sleyman Bey ile nurcular ilk temasa geiren
Prof. Osman T uran'd.
Sonradan Bekir Berk kendi aralarndaki bir mes'eleden dolay ekip
Suud Arabistan'a gitti. Orada da birka kere yz yze geldiimiz halde,
selmlamadk.
1989 yl sonlan veya 1990 yl balarnda Almanya'nn Duisburg
ehri'nde bir konferans vermim. Konferansn sonunda beni o ehirde mev-
cud olduunu syledikleri bir risle-i nur dershanesine gtrmek istediler.
Kabl ettim. Meer bu bir tertipmi. Beni, Bekir Berk ile bartrmak istiyor
larm. Gittiimizde orada kalabalk bir cemaat vard. Bekir Bey ra
hatszlanm, Londra'da tedvi grmt. Hli iyi gzkmyordu. Sesinde bir
ksklk vard. Kalabalk iinde beni tanyamad. Birisinin hatrlatmas
zerine, kalkp boynuma sarld ve benden helllik diledi, insan, ne de olsa
hasta birine acyor. Dorusunu syleyeyim.
" Hell ettim" dedim ama, iimde bir ukde vard. Bunlarn, risle-i nur
dvsm Sleyman Demirel'e hem de para karl yamamalarm ide
alistlikle badatramyordum. Bekir Bey Trkiye'ye dnd. Krfez Harbi
zerine yazd yazlan kitap hline getirmi. Onu grel bir ithafla imzalayp
bana postalad. Az sonra ben de Trkiye'ye dndm, ilk geldiim gnlerde bir
yabanc devlet adam Ankara'ya geliince Antkabir'i ziyaret etmedii iin
Sleyman Demirel, "M. Kemal'i sevmeyenlerin vatan hini olduu" yolun
da bir beynat verdi. Bekir Berk bu beyanat zerine bir yaz yazarak,
Sleyman Demirel'i knad ve o gne kadar kendisini tutmu olduuna
nedmetini ifde etti, ite bu yazy grnce, be kir Bey' e kar iimdeki son
ukdeyi de kartp attm ve O'na hakkm hakikaten hell ettim. Allah rahmet
eylesin!..
178 GEM GN ELERKEN

kara'da oturduundan mnsebetimiz ancak 1960 htilli'nden

sonra gelimitir ki, sras gelince anlatlacaktr.
Bu yllarda en ok gidip geldiim yerlerden biri de Zeyrek
rr'da "mmi Glsm" Cmii erifiydi. Orann hocas m er
hum Mehmed Zhid Efendi Hazretleriydi. Bursa'dan yeni
gelmiti. Selefi Aziz Efendi'ye yetiememitim. 1954'ten iti
baren Mehmed Zhid Efendi ve etrafndaki, topluluk ile sk
temasta idim. Birok ev sohbetlerine katlmmdr. Byle
olduu halde O'na intisab etmedim. Bu husustaki istiharelerim
hep menfi kmtr. Benim nasibim baka kapda imi. Son
radan Efendi Hazretleri'nin cemaati ile skender Paa'ya in
tikalinden sonra bir teberruk dersi almmdr.
Mehmed Zhid Efendi'nin tevecchne mazhardm. Sebil'i
" bizim gazete" diye yad eder, her hafta batan sona okutur din
lerdi. Bazan bir mridini gndererek beni aldnr iltifatlara gark
ederdi. Rahmetullahi aleyh!..
Bu yllarda Cumhuriyet Halk Partisi niversite genliini
elde edip partinin genlik kollan hline getirmeye alyordu.
Bunun iin birok gence engel atan adamlan vard. Bunlan
toplar ve eitli toplantlara gtrrlerdi. Biz de CHP mili
tanlarnn ana yeni dm genleri kurtarmak iin, arada bir
byle umm toplantlara gider ve orada hafif tertip mu'teriz
olanlan kefedip onlara engel atmaya alrdk. Byle bir top
lantda merhum Kmil Tanrkulu'nu tanmtm. Bu gen, be
nim Trabzon Lisesi'ndeki ilk gecemde dvlen Burhan'm
kaynbiraderi idi. Araya mterek bir tandk girince, ok sa
mimi ahbab olduk. Kmil deh apnda zek ve eneji doluydu.
Faklteden artan zamannda Mahmutpaa'da iportaclk ya
pard. Babas da o civarda esnaft. lim deildi, fakat rif bir
insand. Kemal Paa'nn gnnde Suriyeye kap gitmi,
bandan binbir mcera gemiti. Sk sk Akbyk'taki evlerine
giderdim. Babas tasavvuf kltre ship bir insand. Ta-
Merhum Bekir Berk'le Almanya'da kucaklap helalleirken...
179
180 GEM GN ELERKEN

savvufun, insanlar msmaha ile yola getirmek, hususundaki

metodunu bize tavsiye ediyordu.
O gn iin benim mizacma aykn dse de Kmil bu me-
todla pek ok genci CHP militanlanmn elinden ekip
kanntr. Faklteyi bitirince Almanyaya gitmi, orada dok
tora yapm, MHP'nin Avrupa'da tekiltlanmasnda emei
gemiti. Konferansa gittiim bir srada Avrupada
bulutuumuzda, Kmil ayn metodu kullanarak Alman ma-
sonlanna yaklam, st kademeden insanlar lamm ve bun
lardan Trkiye aleyhinde dnen frldaklara dir fevkalde
ehemmiyetli bilgiler toplam olduunu anlatmt. Ne yazk ki,
bu bilgileri deerlendirmeye frsat bulmadan basit bir kaza net
icesi, hayatn kaybetmitir.
niversite mhitinde arap talebeler de vard. Bunlann bir
ksm " H i z b - u t t a h r i r "e dier bir ksm ise " h v a n - 1
M s 1i m n "e mensuptu. Ben bunlardan "hvanclar"a alka
duydum.
Gnn birinde hvan- Mslimnin kurucusu merhum Ha-
san-ul Benn'nn damad Said Ramazan stanbula geldi. Arap
arkadalarla birlikte Onu karladk. Bu karlamada eyh
m ilin torunu Said amil'i de ilk olarak tanmtm. Son
radan hem Said amil ve hem de Said Ramazan ile pek sa
mimi ve devaml bir dostluum olmutur, ki, yeri geldike
grlecektir.
Said Ramazan beni ok beenmi olacak ki, Kdste top
lanacak " s l m K o n f e r a n s " n a dvet etti. Elime resm
bir dvetiye verdi. O zaman yurt dna kabilmek iin ikiyz
dolar tahsis almak gerekiyordu. O gnn artlarna baknz ki,
u ikiyz dolarlk tahsis iin Maliye Vekili Haan Polatkan'a
kadar kmak mecburiyetinde kalmtm. Buna Osman Turan
Bey tavassut etmiti. Dviz tahsisini almtm ama askerlik
engeli yznden pasaport alamam ve gidememitim. O zaman
Kds ortadan ikiye blnmt. Mescid-i Aksa Ksm,
 181

t/* *2

MMWM**>>
 182 GEM GN ELERKEN

rdn'nd. Bu mubrck ehri ilk olarak yine ayn vaziyette

iken 1963 ylnda gezip grebilmitim.

D Trke Kur'n Okunmaz Kampanyas

Yhud Snmez Basn - Yayn
irketi Nasl Kuruldu?

1957 ylnda Diynet leri Reisi Eyp Sabri Hayrlolu

adnda bir zat idi. O gnlerde imparatorluktan kalma pek ok
liyakatli hoca efendi henz hayatta olduundan gerek " d i n
l i m i " lleri bugnknden olduka farklyd. Pek yle her
kese " d i n l i m i " gzyle baklmazd.
O gne kadar ismi duyulmam, eseri olmayan bir kimse bu
lunmas dolaysyla Eyp Sabri Hayrlolu da pek gz dol
durmuyor ve "Cell Bayar'la eski bir mziye dayanan ah
bapl dolaysyla bu makama getirildii" syleniyordu. O
zamanlar Diyanet leri Reislii'nin pek bir fonksiyonu yoktu.
Lkin gze girnek, kendinden bahsettirmek ve bu maksadla di
nin ruhunu zedeleyecek tvizler vemek modas da
balamamt. Devlet iinde kapal kutu gibi duran, kendini his-
settirmemeye alan bir tutum, gelip gemi reislerin hepsinde
mhede olunmutu. Ellili yllarn banda bu durumu, mer
hum Ahmed Hamdi Akseki birazck deitirir gibi olmusa da,
ksa zamanda Diyanete yine eski tlet ve kapallk hkim
olmutu.
1950 ylndan sonra ezan aslna irca, birka mam - Hatip
Mektebi amak ve radyoda kuran okutmak gibi niyet unsuru
mphem birica tviz yznden din hayata cz' bir canllk
gelmiti. Buna tahamml edemeyenlerce zaman zaman " i r
t i c a y a y g a r a l a r " ile ortalk velveleye verilmitir ki, bu
tutumun zamanmza kadar devam ettii grlmektedir. Asl se
bep, milletin hapsedilen imanna vurulmu olan prangalar
gevetme istikametindeki en msmne hareketleri vatan ve
 kadir misirolu 183

millete ihnct gibi gstererek likliin slm dmanl

srelindeki tatbikatndan deien artlara ramen
vazgemek istemeyenlerin inad ve sranyd. Bunlar iin, Ke
malizm ile mizan edildiinde irkin gsterilmesi mmkn
grlen kk bir hareket, Cihan Harbi kmasna yaygaraya
sebep olabiliyordu ki, hl da byledir.
1957 ylnda Bat Trakya'da slm harfleriyle ve Trke ola
rak "SEBAT" adnda haftalk bir gazete yaynlanmakta idi. Bu
gazete Trkiye Cumhuriyeti Diynet leri Reisliinden bir
" f e t v " sormutu. Bu Kur'an yetlerinin Arapa asllannn
Ltin harfleriyle yazmp okunmasnn ciz olup olmadna
dirdi.
O srada teden beri alev propaganda kitaplann
bastrmakla hret yapm olan bir yaynevinin asl harfleriyle
Kur'an- Kerim okumasn bilmeyenler iin Ltin harfleriyle bir
Kur'an- Kerim bastrm olduu duyulmutu. Lkin sada sol
da yeni alfabeyle Kur'an- Kerimin doru olarak yazlp oku-
namayaca yolunda sylentiler vk olmu ve bu kitap
satlamayp yaynevinin deposunda kalmt. htimal bunlardan
bir nsha da Bat Trakyaya gtrtlm ve orada da bununla il
gili bir anlamazlk zuhur etmesi zerine durum, Trkiye Cum
huriyeti Diyanet leri Reisliinden Sebat Gazetesi vastasyla
sorulmutu. Reis Eyb Sabri Hayrlolu da bunun asla ciz
olmad yolunda bir fetva vermiti. Sebat Gazetesi Eyb Sabri
Hayrlolunun bahsi geen fetvasn stunlarna aktannca her
naslsa bundan bizdeki ilerici takmn haberi olmu. Gnn bi
rinde btn gnlk gazetelerde birden Eyb Sabri
Hayrloglu'na yaylm ateine geilmi ve yaplmadk haka
retler braklmamt. Zavall Hayrlolu gnlerce sren bu
tezvirat ve hcumlara cevap vermekten ciz kalm, onu vesile
ittihaz ederek Mslmanlara hatt baz kalemlerde
Mslmanla vk tecvzlerin karlksz kalmas gnlerce
mminleri dilhn etmiti.
184 gemi gn elerken

O srada slm cepheyi tutan hibir gnlk gazete yoklu.

Arada bir kp batan haftalk veya aylk dergiler bakmndan da
byk bir nedret devrine isbet ettiinden bu tek tarafl ve salvo
halindeki hcumlar azsz, dilsiz mslmanlann yreini
szlatyordu. Geri arada bir srpriz nevinden baz kimselerin
umulmadk bir srelte hakikati terennm ederek inklplar
kzdrd da grlyordu. Mesel Vatan Gazctcsi'nde yaz ya
zan ve o zamanlar Amerika'da lhiyat tahsil ettikten sonra
Trkiye'ye dnm olduu sylenen Nebahaddin Krmac
adndaki bir ahs kendisine bu yolda sorulmu olan sualleri hi
de ilerici takmn istedii gibi cevaplandrmam iti. Lkin
byleleri devede kulakt.
O gnlerde stanbul mam - Hatip Mektebi olarak Fethiye'de
ina edilmi olan binann al mersimi vard. Daha evvelki
mektep Vefa semtinde benim daha sonra kendinisi talebe yurdu
olarak altrdm eski ahap bir konakt. O gnlerin artlan
iinde Fethiye semtinde, yani Patrikhne'ni tepesine
mslmanlann din tedrisat yapacak bir mektebi dikmeleri
fevkalde ehemmiyetli bir hdiseydi. Bu bakmdan byk bir
mersim tertiplenmiti. Mersime devrin Bavekili Adnan
Menderes de dvet edilmiti. Fakat ihtimal ki; merhum o
gnk artlarda byle bir grnty kendisi iin baz evrelere
kar kabil-i mdafaa grmediinden yerine zamann Maarif
Vekili Cell Yardmc'y gndermiti. Davetliler arasnda Di
yanet leri Reisi Eyb Sabri Hayrlolu da vard. Maarif Ve-
kili'nin suya sabuna dokunmamaya gayret eden konumasndan
sonra vazifeliler misafirlere mektebi gezdirirlerken, gazeteciler
Hayrloglu'nun zerine tler ve O'nu sual yamuruna tut
tular. Suallerin lm gereklerle alkas yoklu. Zaten Mes'elenin
din veya lm ciheti kimseyi alkadar etmiyordu. Kuran-
Kerim'in ltin harfleriyle yazlamayacan sylemek, tersinden
slm harflerinin ehemmiyetini tebruz ettirmek demekti. Ke-
malisllerin afvedemedii crm (!..) ite buydu. Umumiyetle
Bat Trabya'da yaynlanan ve Kemalistlcri kzdran "SEBAT" Gazetesinin bal
186 GEM GN ELERKEN

lm kifyctine pheyle baklm olan Hayrlolu'nun o gn

lerde bu mes'eledeki mukavemeti ve srar eidden takdire
yand.
Bu al mersimine biz de niversitedeki bir avu
mtedeyyin genler olarak taklmtk. Yanmzda niversite
dndan ve dima beraber olduumuz avukat Ziya Nur, kitap
Abdullah Iklar ve muhur Ahskal Ali Haydar Efendi'nin
olu erif Grbzler ve daha bakalan vard. Gazetecilerin
Eyb Sabri Hayrlolu'nu sktrmalann ve zaman zaman
laubali bir tavrla konumalann elemle mhede ediyorduk.
Hele bir mektep kaknnn sigarasnn dumann Hoca Efen
di'nin yzne savurarak "Son gnlerdeki yaynlar dolaysyla
istifa etmeyi dnp dnmediini" sormas az kald gaze
tecilerle aramzda kavga kmasna sebeb olacakt. O srada
mslmanlara hcum etmek iin bahane arayan bu insanlara
aradklar frsat vermemek lzm geldii yolunda daha yal ve
tecrbeli kimselerin tavsiyesi zerine ii ileriye gtrmedik.
Mersim bitmiti. Konua konu geri dnyorduk. Herkes
bu hdise zerine fikir beyan ediyor ve mslmanlann en basit
bir mukabele vastasndan bile mahrum olularna
hayflanyordu. Grupumuzdan birisi ortaya bir fikir att: Acaba
slm limleriyle rportaj gibi birey yaplsa bu tezvirata lm
bir surette cvaplar verilse, bunu yaynlayacak bir gazete bu
lunamaz myd?!. Beraberimizdeki arkadalardan Abdullah
Iklar o sralarda "Fetih" adyla yarm gazete byklnde
sekiz sahife haftalk bir gazete karmaktayd. Lkin bu gazete
birka aydan beri ml imknszlktan inktaa uramt. Bu
dnceye kar o bir teklif yapt.
" Geliniz hep birlikte bizim Fetih Gazetesi'ni yeniden
karalm ve bu mel'unlara hak ettikleri cevab verelim!.."
Lkin onbe - yirmi gnlk gazeteye kar haftalk bir Fe-
lih'in cevab acaba ne ifade ederdi?!. Ne de olsa hi yoktan daha
iyi olaca dncesi glip grnd. Bu meseleyi konua
Fetih Gazetesinin bal ve O'nun nairi arkadamz
Abdullah Iklar
 188 GEM GN ELERKEN

konua aramba'dan Ftih Cmii'nin avlusuna kadar ge

linmiti. Bu srada ikindi ezan okunuyordru. Toplulua teklif
ettim:
" Buyrun urada namazmz klalm. Namazdan sonra bi
zim yurda gidelim ve bu ii mzkere edip bir karara
balayalm!.."
Ben o zaman Kirazl Mescit Soka 7 numarada Seyhan Ta
lebe Yurdu adyla altrdm ve evvelce zikri gemi olan
yurdun sahibiydim. Mdriyet odas olarak kullandm oda,
onbe - yirmi kiiyle toplant yapmaya msaitti. Teklifim kabul
edildi. Namazdan sonra doruca yurda geldik. nce bir mli
komite kurduk. Gazetenin kmas iin hereyden nce para
lzmd. Aramza tccarlardan da birka kii kanmt. Bun
lardan biri de merhum Nazif elebi idi. eyh Ali Haydar
Efendinin olu erif Bey bize nazaran bir hayli yal olmasna
ramen bir gen gibi heyecanlyd. Mal komite, hemen orada
faaliyete balad.
" Kim ne verecekse burada versin. nce buradan
balayalm!.." dediler. O odada umulmadk birey oldu. Tam
altbin trk liras topland. stelik aramzdaki tek tccar Nazif
elebi para vermeyerek:
" Siz toplayn, ne kadar toplarsanz onun bir katn da
yarn ben vereceim!.." demiti. Lkin ondan para almaya ih
tiya kalmamt. nk bu para Fetih Gazetesi'ni karmaya
yetmiti. Hem de o gn hayal edilemeyeck bir tirajla!.. Sanrm
200.000 nshadan fazla olarak baslmt.
Gazete o gn slm neriyatn tek matbaas grnen rahmet
li Sinan O m ur'un "Hr Adam" isimli matbasmda gnlerce
baslmaya devam etmiti. nk 57 - 82'nin yan ebadndaki bu
gazetenin dz bask bir makinada saatte iki bin adetten fazla
baslmas kaabil deildi.
Ml komitenin yansra bir komite daha kurduk: Yaz Top
lama Komitesi. Bu komitede vazife alan arkadalar hemen o
 KADR M1SIROLU 189

akamdan itibaren her biri deerli bir hoca efendiyi ziyaret ede
rek Kur'an- Kcrm'in orijinal metninin ancak kendi asl harf
leriyle yazlabileceine, bunun dndaki iddialarn ilmi deeri
bulunmadna, bunlann safsatadan ibaret olduuna dair gayet
kymetli makaleler ve rportajlar temin edip gelmilerdi. Fi
kirlerine mracat edilmi insanlar arasnda o gn gerekten bir
mparatorluk bereketi olan limler vard: mer Nasuhi Bil
men, Celleddin kten, Haan Basri antay ve Ali Rza
Saman gibi sahasnda sz sahibi pek ok kimse Diyanet leri
Reisi Eyp K abri Hayrlolu'nu teyid eder mahiyette fikirler
ortaya koymular ve bunlar avukat Ziya N ur redaktr olarak
bir ekle sokup Fetih Gazetesi'ni ortaya karmt.
Lkin bu gazete nasl datlacakt. Ortada din gazeteyi
datacak bir messese yoktu. Dindar niversite talebelerinden
bir satc ekip oluturduk. Bu ekip en az onbe gn bu gazeteyi
cmi kaplanndan tutunuz da vapur iskelelerine kadar devaml
bir srette sattlar. Ge kalan yazlar iin ikinci bir Fetih nshas
kanldysa da bu birincinin tesiri mthi oldu. Verilen lm
cevaplar karsnda arlatan gazeteciler yava yava seslerini
kstlar.
Bu byk bir gsteriydi. Dost dman herkes bu gsterinin
belli lde tesiri altnda kalmt. O zaman akgz bir mam -
Hatip talebesi olan M 'm in evik de bu yazlan. " T r k e
K u r ' a n O k u n a m a z " balyla kitap haline getirmiti ki,
yayn hayatnn temeli bu kitap olmutur.
Bu faaliyetin iinde bulunan, bizim enerjimizi mhede
eden, gazetenin sat ansn dikkate alan erif G rbzler ayn
zamanda tccar olduu iin mteebbis bir kimse idi. Bu hare
keti devam ettirmek ve mslmanlara bir gnlk gazete ka
zandrmak arzusunu izhar etti ve bana dedi ki;
" Seninle birlikte dolaalm, sen benim blblm ol!..
Ben piyasadaki btn dindar insanlan tanrm. Onlara davay
anlat, mslmanlann bir gnlk gazeteye olan ihtiyalann dile
 190 gemi gn elerken

getir. Ben de onlar irketletirip bu ii gerekletirebilirim.

kimiz bu ie kfiyiz!.."
Kendisine msbet cevap vermekle beraber pek mitvar
deildim. Zira yine Nazif elebi'nin evinde buna benzer bir
mzakereye katlmtm ki; zikre deer. O toplantda merhum
stad Necip Fzl Bey bir ksm mslman zenginleri byle bir
gazete karmnm lzmuna inandrarak gerekli madd imkn
salamak iin btn talkatini kullanyordu. Birden lfa karan
bir Hoca Efendi, pimi aa su katm ve aa yukar ka
rarlamak zere bulunan o ii bozmutu. Hoca efendi demiti
ki;
" slmda gybet haramdr. Gybet, olmu bir ktln
sylenmesidir. Olmam sylemek iftiradr. Yani daha ardr.
Gnlk gazeteyi alanlar bunda havdis bulmak isterler. Mesel
bir gen hrszlk yapm ve yakalanm. Gazete iin bu bir ha
berdir. Bunu yazacaksn. Sylenmesi haram olan bireyin
yazlmas ne olmak lzm gelir, dndnz m?.. Tutalm ki;
byle bir vakay yazdnz. Bir zaman sonra da o gen tvbekar
oldu, slah- nefsetti!.. Pekiyi imdi ne olacak?!. Siz onu tescil
ettiniz!.. Artk yaad mddete alnndan silinmeyecek bir
damga haline getirdiiniz bu ayp ve kusuru silebilmesine
imkn yoktur.
Sonra bu gazeteye resim basmayacak msnz?.. Vaktiyle
Beyhan - l Hak mecmuasnda makalelerin nihyete erdii sa-
hifedeki bolua kck bir ku resmi konmutu. Okuyu-
culann umm ve srarl protestolan zerine bu kaldnlm ve
mecmuaca zr dilenmitir. Bugn resimsiz bir gazeteyi kimse
okumaz. Ak sak olmasa bile resimlerin pek ou mah
zurludur. Hele karikatr hi ciz deildir. Kim olursa olsun in-
sanlan irkinletirerek takdim etmek men edilmi bulunan alay
etmenin t kendisidir!.."
Bugn maslahat sebebiyle itibar edilmesi imknsz olan bu
Seyhan Talebe Yurdu'nun giri kapsnda birka arkadala
 192 g e m i g n eler ken

grler o gn dinleyenlere tesir etmi ve mslmanlann

gnlk gazete karmalarnn doru olmayaca yolunda bir ka
rara varlmasna sebeb olmutu.
erif Bey'in teklifi bana bu vakay hatrlatmsa da fidesne
binaen teklifi kabul ettim.
lk olarak Konya Lezzet Lokantas'nn sahibi merhum Mus
tafa Bey'c gittik. Adamcaz bizi ok iyi karlad. Ben gen bir
talebeydim. Lkin erif Bey babas eski fetv emini ve
meyihten bir zat olmak dolaysyla mslmanlar arasnda
pein bir itibar sahibiydi. Hsn-i kabul iin Ali H aydar Efen-
di'nin olu olduunun bilinmesi kfi idi.
M ustafa Doan Bey bize ok gzel bir yemek ikram etti.
Kendisi de bizimle yedi. Yemei hususi odasna getirtti. Yemek
boyunca kendisine kafa iirmemeye alarak canhra bir nu
tuk ektim. i biraz dramatize etmitim. Mermere sylesem ke
limelerimin scakl onu eritir sanyorum. Lkin adamcaz
beni ylesine hissiz bir sretle dinledi ki, dorusu sonunda
cesretim krld ve erif Bey'e bu ie artk devam et
meyeceimi s>ledim. Israrlarna aldr etmedim. teden beri
zenginlerin insana yukardan bakmasna ve paray l olarak
almasna sinirlendiim iin zengin insanlardan pek fazla dost
edinmemiimdir. Bu zat gayet mtevzi idi. Lkin bir gnlk
gazetenin lzumuna inanmyordu.
erif Bey ylmadan bu ie devam etti. Mustafa Emir-
osmanolu ve M ustafa Barm gibi yanma birka gayretli
adam daha ald. Katrcolu Han'nda geici bir yazhne
tedrikleyerek irketin kuruluunu hzlandrd. Birica defa
yazhneye urayarak faaliyetlerini takdirle seyrettim ve sz
sylemeye medar olsun diye mtevzi talebe btesinden para
ayrarak beyzliralk bir hisse de aldm. Esasen bir hissenin as
gari deeri beyz lirayd.
irkete Snmez Basn - Yayn Anonim irketi ad verildi.
 KADR MISIROLU 193

Gye bir gnlk gazete karmakt. Ksa zamanda binaltyz or

tak topland. Bunlarn bir ksm Anadolu tccarlarndand.
stanbul'a mal almaya geldike, dindar toptanclarn delletiyle
ie dahil olmulard.
erif Bey irketin kuruluu tamamlannca doksan bin trk li
rasna iketin Caalolu eref Efendi Sokak'taki merkezini
satn ald. Buras yava yava mslman mnevverlerin urak
yeri haline geldi. Gnlk gazetenin gl hesab edilerek
"Yeni s t i k l l " adyla haftalk bir gazete ile ie
balanldysa da malesef baanl olunamad ve bu gazete
bilhere evket Eygi'ye devir ve temlik edildi.
Gnlk bir gazete karmak maksadyla kurulan ve ku
ruluuna medar olan dnce benim Bozdoan Kemeri Ki-
razlmescit Soka'ndaki Seyhan Talebe Yurdu'nun Mdriyet
Odas'nda domu bulunan bu irketin ilk kongrelerine mun
tazaman itirak ettim ve 1959 kongresinde merhum Haan Bas-
ri antay'la kavga edip ayrldktan sonra bir daha alkadar ol
madm.
Bu da yle oldu. Snmez irketi'ne asl maksad
gerekletirmeye msid evsf olmayan insanlar dolmutu.
Bunlar yukarda sylediimiz gibi kara kara " Y e n i
s t i k l l " ismiyle haftalk bir mecmua karabilmilerdi ki,
bu da devaml zarar ediyordu. dare Hey'eti ise, deimeyip hep
ayn kadroyla devam edip gidiyordu.
Bir akam Haan Basri antay Hoca'nm Bayezidteki
evine gitmitim. Orada bir ksm genler vard. Sohbetin koyu
lat bir srada kap ald. eriye o zaman Esas Tekilt Hu
kuku doenti olan Seluk zelik geldi. Onun geliiyle mevzu
deiti. Bir toplantdan geliyormu, O toplantda Snmez
irketi'nin elebalar ertesi gn yaplacak olan kongrede ayn
hey'eti ibk etmek karan almlarm. O bunu anlatnca, Haan
Basri antay Hoca'nn can skld. nk ok yerde O'nun
ismi kullanlarak ortak keydedilmiti. irketse kurulduundan
194 gemi gn elerken

beri zarar ediyordu. Hoca sordu:

" Bilnoyu grdn m, bu seneki durum nedir?" Seluk
Bey:
" Grdm. Altm bin lira zarar var!.." dedi.
Ellili yllarda bu ok byk bir para idi. Haan Basri Hoca:
" Byle her yl zarar eden bir idre hey'eti neden ekilip
gitmez. Bunlar setirmemenin bir resi yok mudur" diye sor
du. Bunun zerine kongrede " i b r a " vermeyerek idre
hey'etinin drlmesi teklif edildi. Bu takdirde de o hey'et
mahkemede hesap vermek mecburiyetinde kalyordu. Hoca
bunu da istemiyordu. re aranrken, ben sze kartm ve de
dim ki:
" Hocam bunun resi vardr. bradan nce bir takrir ve
rilerek ibrann " m 1 " ve " i d r " olarak ikiye ayrlmas
salanr, ml ibr verilir de idri ibra verilmezse bu hey'et
seilemez. Seilse de o seili bir hkm ifde etmez. Bu tak
dirde iin iine ml mes'ele karmad iin, irket idre
hey'eti mahkemeye dmez!.."
Hoca memnun oldu. Seluk Bey de benim grm teyid
edince, O'na dedi ki,;
" Yarn sen bu ii yap!..
Seluk Bey itizar etti. Dersi olduunu, ertesi gnk kon
greye gelemeyeceini syledi. Bunun zerine Haan Basri
Hoca bu vazifeyi bana tevdi etti. Ben de kabul ettim.
Ertesi gn Marmara Kraathanesinin altndaki dn salo
nunda toplanld. Haan Basri Hoca'y kongre bakan setiler.
Gndem reye sunulup kilitlenirken divana O'nun talimatna uy
gun olan takriri verdim. Hoca takririmi hi nazar- itibara al
madan gndemi kabul etti. Sonra da ibraya bavururken her
halde unuttuunu dnerek, sz istedim. Bana sz vermek is
temedi. Bu defa yerimden mdahale ettim ve takririmi
hatrlattm. Gndemin bir maddesi ile ilgili bir takrir varken,
 195

*Havadisi tel in eden dvizler

E n k y m e tli e d e b iy a t

c a k l a r , b y le c e m e h u r 'O d . P r o f , O h a ld e t
h a k k n d a im z a t o p l a y a n d e v r im c i
t i k t a h k i k a t g e n le r d e n b a z la r
g e n le r in t e e b b s n n te s ir i n i a z a l
m n h a k k a t e n k a n d r lm o ld u k la r
t a c a k l a r d . T e r t i b i n p e i'd e a r k a s n d a
m v e h o c a z i y a r e t i n e g t r ld k l e r
D.P. G e n lik K o lla r n n n c le r i v a r - n i o r t a y a k o y d u . D i e r le r i ise d a h
d. K a d r i M s rlo g iu y k s e k h a s t,
z iy a d e i f a l e d ilm i le r , e y t a n a u ;
E y p Y a r d m c , ' 7a r o l T a k r a n , E ro l
E g n e p l n n m i m a r l a r y d . E r t u g - m u la r d . A k a m v a k t i y e d i te v ik
ru l A k ta n , N e c a ti a k r o l u -M e n d e h a r i , g s t e r i m e r a k l s g e n l e r ta l
re s i, n i v e r s ite y i z i y a r e t i n d e s r t l a Iiy e e d ild ile r. K e n d ile r in e iy i b a k
y a n d e lik a n l-. N a z m D u r m u o lu , m . k a r n l a r d n e r li p il v ve h o a
M e h m e t B a k a f i l e y e b i z z a t k a t l a la d o y u r u lm u tu . A lb a y E r d o a n J
c a k la r d . K a n tin d e to p l a n l d k t a n z im li v e k a r a r l y d a m a h a le f i gi
s o n r a ik i g r u p h a lin d e k a r y a k a y a s a d i s , d e ild i.
g e ile c e k v e H o c a n n F e n e rry o lu n d a k i
e v i n n d e b ir le ile c e k ti. H o c a v a z i
y e t t e n h a b e r d a r d , k e n d is in e t a l e b e
le r in g e le c e in i b ild ir m i ti. H e r h a l
de b rad b ir k a s z d e d k t r e c e k
ti.

27 Mays htilli gnlerinde, CHP Genliinin taknlklarna kar har

eketlerde CHP'li basn hep beni eleba gsteriyordu.
(Akis'te bir haber)
 196 gemi gn elerken

onu mzkere etmeden, o maddeyi reye koyamayacan

syledim. Bana ne sylese beenirsiniz:
" Biz onu kendi aramzda grp hallettik."
Neydi hallettii biliyor musunuz? Biz ayrldktan sonra,
evine kendilerini ibka etmek isteyen idre hey'eti mensuplan
gelmi, elini pp oturmular. Onu bu hey'etin deimemesi hu
susunda ikna etmiler. Bunlardan benim haberim olmad gibi
kendisi anp izah etmek lzumunu da hissetmemiti. Bu
lubli ve kanunsuz tutum zerine yerimden konumaya
baladm ve Hkmet Komseri'ni zabt tutmaya dvet ettim.
Hoca sinirlendi. Ve krsden:
" Ben teri vazife de yaptm. Bir delikanl, km imdi
beni dinlemiyor!.." dedi.
Ben de O'na bardm:
" Sen teri vazifeyi de byle yapmsmdr. Akamdan sa
baha fikir deitiriyorsun. Hilfet yklrken nerdeydin?!." sonra
da pardsm alp ktm.
Seimler bitip de dilekler faslna sra geldii zaman, or
taklardan birisi bizim kavgann ne olduunu sormu. nk iin
evveliyatn bilmeyenler, mes'eleyi tam kavramamlard, izah
edilince ortaklardan ou:
" Oo, o gen ok doru sylyormu" demiler. Demiler
ama at alan skdar gemi!.."
Sonradan, daim bir srette zarar eden Yeni stikll Gazetesi
evket Eygi Beye verilmi, O bunu canlandnp kra geirmi,
ben de 27 Maystan sonraki hapis devremde Balmumcu
Klasndaki muhakememde Snmez irketi ile ilgili olarak he
sap vermeye mecbur kalmmdr.

E 27 Mays htilli ncesi

1960 ylna gelindiinde, siys havada dehetli bir gerginlik

vard. smet nn git gide ihtiyarlyor ve 1950de ayrld ik
 197

tidar koltuuna bir kere daha geebilmek hususundaki mitleri

zail oluyordu. Bundan dolay iktidar anorml bir yolla drme
temylleri seziliyordu. 1959'da "Dokuz Subay
H d i s e s i " olmu ve bunlar Demokrat Parti tarafndan af-
vedilmiti. Fakat bu, asker iinde bir kaprdanma olduunu
gsteren ilk iretti.
Dier taraftan bir ksm emekli subaylarn Halk Partisi'ne il
tihaklar lyili bir snette basnda yer alyordu. " K u l a k
G a z e t e s i " denilen bir usl kefedilmiti. Bu, sonradan
banda emekli bir genaralin bulunduu ortaya km gizli bir
tekiltt. Yalan bir haberi byk ehirlerde ksa bir zamanda
yayyordu. Mesel elli yz tne adamn her biri ayn gnde
stanbuldaki kahvehnelerden birine giderek, hepsi de ayn ya
lan syleyince, bu haber ksa zamanda btn stanbul'a
yaylyordu.
Buna ilveten niversite talebeleri de tahrik olunuyordu. Bu
srada Kba'da Fidel Castro adnda bir hukuk talebesinin ihtill
teebbs muhlif gazetelerde Trkiye'nin bir i mes'elesiymi
gibi tafsiltl bir srette yer alyor ve bylece tbir-i mahsusuyla
sar kulaa ses verilmeye allyordu. Bu hrnla kar De
mokrat Parti de Cumhuriyet Halk Partisi'nin mallarnn Ha-
zine'ye intikalini salamaktan balayan bir takm yanl har
eketlerle yava yava oyuna geliyordu.
Hkmet bir " T a h k i k a t K o m i s y o n u " kurmu ve
bu komisyona fevkal'de selhiyetler vermiti. Buna kar
balayan talebe hareketleri iinde Fidel Castro mukallitleri
tremeye balamt. Hukuk Fakltesi'nde vre bir talebe olan
Nuri Yazc'ya, Castro Nuri diyorlard. Hdiseler, 28 Nisan'da
Bayezid Meydannda dehetli bir gsteriye dnt ve hkmet
rf-i idrc ilnna mecbur kald. Bu gsteriler mrettepli. Ayns
Ankara'da da yaplm rahmetli Menderes kalabaln iine
girerek:
198 GEM GN ELERKEN

" Ne istiyorsunuz" diye genlere barmt. Bugnk De

niz Bay kal olduu rivyet edilen bir gen, M enderes'in ya
kasna yapm ve:
" Hrriyet istiyoruz" deyince rahmetli Menderes'in:
" Bak sen bir talebesin, Bavekil'in yakasndan tu
tuyorsun!.. Daha ne hrriyeti istiyorsun?!." dedii duyulmutu.
stanbuldaki miting, 28 Nisan'da niversite bahesindeki
heykelin nnde balam ve oradan Bcyazid Meydan'na
tamt. Atl polisler, kalabal datmak iin havaya ate
ediyorlard. Bu suretle vki atlardan bir kurun sonradan
Yassada muhakemelerinde ispat edilmi olduu zere sekme
suretiyle Turan Emeksiz'e isabet etmiti. Bir gen de
arkap'da tanka atlamaya alrken ezilmiti. Bunlar
hdiseleri bytmek isteyen CHP'nin ekmeine ya srmt.
Yalandan yzlerce gencin ldrlm olduu yias yaylyor
ve cesetlerin bulunmas iddiasyla yry ve mitingler tertip
ediliyordu. Hatta daha sonra ihtill olup da iddialar is
tikametinde l veya yaral gen bulunamaynca, Erturul
Alatl adnda bir albayn bu nmayilerde ldrlm bulunan
birok gencin cesedinin kyma makinalannda yok edildii id
diasyla umumu efkr alkalanacakt. Hatta haylaz tembel ve
vre ocuklarn gnlerce Gzi Osman Paa marn
syleyerek hazrladklar hava sonunda ihtill gerekleince
Bayezid Meydannda yaplacak bir mitingte Rektr Sddk
Sami Onar "ehitlerin (!..) bu kadar olmadn, daha bir ok
kayplann bulunduunu, bunlarn mutlaka ortaya karla
cam" sylemekten ictinab etmedii grlecek, Prof. Hseyin
Nil Kbal, halka pckler gndererek balad miting
konumasnda 27 Mays hareketinin "Nuri Yazc kadar kut
sal!.." olduu palavrasn dermeyan edecek kadar akl ve
mantktan uzaklaacakt.
Nuri Yazc'nn ise ok ksa bir zaman sonra foyas mey
dana kacakt. O da uydu:
28 Mays 1960 Cumartesi Gn Sleymaniye, Yourtuolu Sokak'taki "Yeni K aradeniz Talebi Yurdu'
idare odas. Soldan Saa, OSMAN TOPBA, KADR M ISIROLU,
199

ABDIN TOPBA ve HSEYN SAVA

 200 gemi gn elerken

Hukuk Fakltesinde Amme Hukuku'ndan gemek pek zor

du. Prof. Rec Glip O kandan kitabna o kadar gereksiz
malmat doldurmutu ki, bunlar ihtiml kitaba bakmadan ken
disi de anlatamazd. Bundan dolay talebe arasnda dare Hu
kuku'ndan gemeye " n i a n v i z e s i " deniliyordu. Bunun
mns, dare Hukuku'nu gemi olan artk nianlanabil irdi.
nk Fklte'ye bitmi nazaryla bakabilirdi. Bu srada
Faklte'deki bir kza, snf arkada olan iki gen ayn ayr ev
lenme teklifi yapm, kz da muhayyer olduu iin her birine,
amme imtihann verirsen, olur demi imi. Bu ouklar u re
kabet yznden birbirlerinin imtihanlarn takip etmiler. kisi
de geememi olduu halde, kz bunlardan biri ile nianlannca,
teki kz sktrm. Kz da:
" Hayr o imtihann verdi!.." deyince rakip ocuk ii tah
kik etmi.
nk o sralarda Hukuk Fakltesi kaleminde birtakm hile
lerle, para ile insanlarn ders gei itildiini hep duyardk. Bu hile
de yle yaplrd. mtihan yapan hoca, geti veya gemedi
diye bir fii imzalar ve onu Faklte Kalemi'ne gnderirdi. Ka
lemdeki memurlar fii tahrif etmeksizin, muhfaza eder, fakat
kte sanki sehven yaplm gibi, "geti" diye yazard. Bir
daha o filere baklmayp, ktk esas alndndan talebe de
gemi gibi mumele grrd. Bu hdise de yle olmutu.
Glne gre, her dersin bir ryici vard. Kalem erf At
Bey bu ii yllardan beri yapyordu, yirmi - otuz senelik me
murdu.
Hdisenin stne den ocuk, dekana giderek vaziyeti an
latm ve durum ortaya kmt. Bunun zerine memurlarn
alkas kesilerek teekkl ettirilen bir komisyon kalemdeki ev
raka el koyunca ortaya kan rezletin haddi hesab yoktu.
Fakltede hoca olan, doktora iin Avrupa'da bulunan veya tem
yiz mahkemelerinde hkimlik yapmakta olan insanlarn byle
s-i istimaller yapm olduu ortaya km ve kalem efi At
 201

...m ok za
;t Adenauer Mime mektup
tarzndan
tiai de miid KADR M IS IR U C L li MA BR
enleri endie SORU!...
d n v a n n
- m uvaffak m ecm uasnda kan ki
resm ini grdm , binincisine
tiksintive korku ile baktm . Tik
sindim . nki, yznde ok m e
sut ve m em nun b ir ifade vard.
K orktum , zannetm eki yanndaki
Kara sakal ldan, byk b ir ir
fan yuvasnn b ir talebe g u ru b u
nun bakan ite bu, dedim , boy
tvktan sonra
le b ir bakann, A tatrk genli
p iantlatn inin nefret duyduu b ir ahsa
d ear silh gsterdii hayranlk ve sem pati
ndaki kon beni k o rk u ttu , bunu sakn inkr
I ortalarn-
etm e ilk resm ini eline al ve b ir
'd lar. Da daha uzun uzun bak, o zam an
itle o r t a sen de bunu, gzlerindeki m esut
i, taraf- ifadeden anlarsu.
azlk
bi kinci resm ini grnce ve yaz
1n m okuyunca sadece ardm , b ir
de insann b u k a d ar zt, deiik fi
rika k ir ve k ara k te re sahip olamaya
S ir can dnerek, imdi san a so
usyay ruyorum :
ediyor-

Hangisi senin hakiki hviye

a ok tin?.. Bunu bana doru olarak j
-uda syle yoksa zannetm eki krs- .
in ye kp, poz vererek ektirdiin :
* b ir resim , ilk resm inden dolay
ji de alnna vurulan damgay, siler. Sa
na bunu h a trla tr ve A tatrk
?ik A- genliine yakr ekilde al
ienen- m an tavsiye ederim .
geici Ergin Yaln D utsburg

Her vesile ile bana sataan CHP'li basndan bir rnek.

(19 Ocak 1960 tarihli Kim (Mim) Mecmuas)
 202 GEM GN ELERKEN

Bey tevkif edilmiti.

Bir ksm mecburen kapatlm, bir ksm insanlar yeniden
ve uslen imtihana sokularak durum dzeltilmi, henz talebe
olanlara dir de iln kahtasna bir liste aslmt ki; grmeye
deerdi. Bata Nuri Yazc olmak zere 27 Mays htilli'ne ze
min hazrlamak vazifesiyle kyam etmi bu szde kah
ramanlarn ou bu listeye dhildi.
Bu vesile ile unu da syleyelim ki, Hukuk Fakltesi kalem
efi At Bey, tam otuz ay mahkeme huzuruna kartmayarak
hapiste tutulmu ve bu mddetin sonunda lm m,
ldrlm m, ne olduu belli olmadan yok olup gitmitir.
Mahkemeye kp konusayd kim bilir nelerin ortaya
kmasndan korkuluyordu!.. te Cumhuriyet Trkiyesinin
ahlk!..
htill zemini hazrlayanlarn, bizim muhitimizdekilere id
karakter ve ahsiyet durumlar belli olmas iin zikrettiimiz u
hdise, lakibettiimiz kronolojik seyri bozmu olduundan biz
yine 27 Mays ncesine dnelim.
Siys havann her gn elektrikli bulunduu o gnlerde biz
ya uzaktan seyrediyor, yahud da kantinde sohbetlerimize devam
ediyorduk. Birgn kantinin kapsna birka nmyii militan
gelerek ieriye doru bard:
" Sizde hi vicdan yok mu?!. Oturmu ay, kahve
iiyorsunuz. urada kardeleriniz polis kurunlan altnda
lyor!.."
Arkadalanmzdan birisi silhlyd. Silhm gsterir
ekildeki bir mdhalesi sonunda mutlak bir beldan kurtulmu
olduumuzu hatrlanm. Muhitimizdeki baz mutedil bildiimiz
genler de bu hareketlere katlm ve kendileriyle irtibatmz
kesmek mecburiyetinde kalmzdr. O derecede messir bir
propaganda yapyorlard ki, benim diyen insann kaplmamas
muhldi. Mesel Fatin Rt Zorlu'dan Akis Mecmuas
" m i s t e r y z d e o n " diye bahsediyordu. Yassada gibi
 KADR MIS1ROLU 203

hinne bir mahkemede temize km olmasa idi, biz bile

Onun baz gayrimeru iler yaptn ve bunlardan yzde on ko
misyon aldn sanmakta devam edecektik.
Bu gerginlik esnasnda Ali Fuad hocamz Ankara'ya
armlard. Sonradan kendisinden rendiimize ve
Yassada'da hesap vermesine sebep tekil eden bu seyahatinde
Ali Fuad Bey hkmetin toplantsna dhil edilmi ve ne re
dnd yolunda bir sualle karlanca, nce "CHP ile koa
lisyon yapn!.." demi. Bu kabul edilmeyince, "M enderes istifa
etsin, yeni bir hkmet kurulsun!.." demi. O toplantda hazr
bulunan Bayar bunu da kabul etmeyerek:
" Su geerken at deitirilmez!.." demi. Bunun zerine
Ali Fuad Hocamz da Bayar'a hitaben:
" Siz Trk Milliyetiler Demeini kapattnz. Kendi
gr ve felsefenizin genliini yetitirmediniz. Milliyeti
genlik, Halk Partisi'ne kar olmak dolaysyla size bir nve
oluturabilirdi." deyince Cell Bayar:
" Ali Fuad Bey!.." demi. "Onlann Halk Partisi'ne kar
olduu yerde, ben Halk Partisi ile beraberim!.."
Ali Fuat Bey de hibir netice elde edemeden geri dnm
ve bunlan bize anlatmt.
Sonradan eski Bolu meb'usu Read Akemseddin'den din
lediime gre, kendisi ihtilli, Trke'ten renmi olarak
M enderes'e haber vermi, fakat Ethem Menderes'in
muhlefet ve muglatas yznden M enderes buna tam
mnsyla inanamamt.
Bayar:
" Tenkl istiyorum!.." diyerek rf idre makamlarna
gya tlimat yadrrken, bu emri yerine getirmek mevkiindeki
kumandanlann 27 Mays gecesi kurulan " M i l l B i r l i k
K o m i t e s i " n d e yer ald grlecek ve kalelerin nn ta
rafndan oktan ve iten fethedilmi olduu ac bir srette
204 GEM GN ELERKEN

mhade olunacakt.
Benimse, birbirini kovalayan takiplerle nce stanbul Har
biye Binas'nda husus surette ina edilmi telefon kulbesi ka
dar beton hcrelerde, ve Balmumcu Klas'ndaki hapis ve
ilelerim balam olacakt. Demokrat Parti meb'usu ol
madm, hatta bu partiye de kaytl bile bulunmadm halde
27 Mays hlilli'ndcn itibaren ektiim eziyetlerin hikyesiyle
balayacak, 12 Mart Muhtrasndan sonra Eskiehir Asker
Cezaevi ve Bakrky Akl Hastahanesi Adl Servisten geerek
devam eden ve ta 12 Eyll 1980 somas Yurt dna kama
kadar temd edecek yirmi yllk vakalann soluk sahifelerinde
bulumak zere Allah'a emnet olun, benim sevgili okuyu
cularm!..

BRNC CLDN SONU

 T A H R F -S E R S
Kadir Msrolu

KADR MISIROLU
K A D R M IS IR O LU
Tarihten Gnmze

TAHRF TriflJliaTr
HAREKETLER

TAHRF HARETLER
Kinata hkini olan ebed ve lh bir kanunun cb olarak daima mahede edilegelmi olan
Hak-Btl Mcadelesi nin en kesf bir srette cereyan ettii saha-hi phesiz -bizim mill
ve dn tarihimizdir. Bununsa, biri siyas ve asker olmak zere hriten; dieri ise fitne
ve fesat karmak eklinde dhilden icra edilmi olduu ok bilinen bir gerektir. Ancak un
utmamak gerekir ki, slmn vahdetini bozarak O'nun kuvvet ve kudretini zaafa uratmak
ynnden i bnyede zuhur eden bir takm dahil fitne veya tahrif hareketleri, asker ve siyas
kar koymalar ve bunun cabt olan harp ve darplerden daha messir olmutur. Tarihten
Gnmze TAHRF HAREKETLER adyla kaleme alnm olan ibu eser, zikredilen u
ehemmiyetine binen, tarih boyunca slm'n safiyetine kar gerek bir ihanet hareketi olan
dahil fitnelerin tehiri maksadyla yazlm adeta bir ghktr!

J
 L O Z A N - SE R S

LOZAN
Trk'n ahsnda slmdan intikam alnarak, btn bir slm Dnyasnn basz brakl
masdr! Lozann getirdii; adalarla Yunan statejik emberine alnm ktisad kaynaklar-
dan mahrum, her trl nvan ve sfat yolunmu, gayri tabi hududlarn izdii kk
bir Trkiyedir. B ir in c i cild: Tanzimattan mill mcadeleye kadar umm deerlendirme
panoramasn izer, Lozan hazrlayc sebepleri inceler. k in c i c ild : madd kayplar, ve
nihyet nc cild, manev kayplar Hilfet Patrikhne v.s. gibi meseleleri inceler!..
 S L A M TA R H - SE R S

Kadir Msrolu

vv V
' 3** 'T* *"* 1*.

I slm
TARUi
vJ
cr *
u -

MUHTASAR SIAM TARH

Bu gn milletler apla ekeri birletirmek kabilinden bloklamalarla stn bir gce ulama
gayreti peinde komakta iken, slam mmetinin tabii vasf olmas lazm gelen birlik ve
beraberlikten mahrum bulunmas hazih bir tecellidir. te bu eser byle bir faide temini
maksadyla yazlmtr. Muhtasar slm Tarihi nvn ile telifine teebbs ettiim es-
erin ibu ikinci cildi, be yz seneyi mtecaviz bir devrenin vukuatn nakletmektedir.
Bu kadar geni bir zaman parasnn saysz hdiselerini -sktrlm bir pamuk balyas
gibi- zn z bir srette nakletmesine ramen her itimi faaliyet sahibinin nn aytn-
latacak ibret sahnelerinin hi birinin ihmal edilmemesine allmad grlecektir.
 ERMEN MESELES

ERMEN MESELES VE ZULMLER

Her yl bir jenosid (soykrm) olduu iddias ile tekarlanan 1915
Ylndaki Ermeni Tehciri aslnda Hill-Salib (ha) mcde
lesinin kanl bir safhasndan baka bir ey deildir. Vki olan
da bir jenosid deil mukaatele (karlkl vuruma)dir. Bu
gerein Ermeni asll yazarlarn eserleri ile dah ispat ka
bildir. lle de bir kusurlu aranacaksa idresi altnda asrlarca
mreffehen yaadklar osmanlya sadakatten ayrlan ve bu
ktle ilk balayan Ermenilerdir. stelik onlarn bu kyam
Osmanl Cihan Devletinin ezel dman ve Hal zihniyetinin
zebnu olan Batl emperyalistlerin tevik ve destvekleri ile
gerekletirmi olmalar sularn daha da arlatrmaktadr.
 en byk lde s iy a s v e

B TM HADSELERE DHL
O LM U DELM. B U KEYFYET
R E SM M A K A M TBARYLEDR. A N C A K
LKEM ZDEK SLM HAREKETN SEY
R NDE Y A K LA IK ELL YILIMIN
GEM O LD U U D N L E R SE HTI
R A LA R IM IN M UAZZEZ D A V A M IZIN GE
LM E SEYRN K A V R A M A K H U S U S U N
D A HZ O L D U U EHEM M YET K O LA Y
CA ANLAILIR.
Y C E RABBM E VE BEN TAKB
ETM O LA N L A R A M LU M O LDU U
ZERE H AYATIM I "KORKU" VE "MEN-
F A A T N ST N D E Y A A D IM . B U N U N
LA BER A BER B U ESERDE Y A Z IL A N L A
R IN IPLAK GEREKLER O L D U U SA-
N IL M A M A L ID IR !..
H A Y A T K U D R E T KALEM LE YAZIL
M I BR R O M A N GBDR. B E N B U ESER
LE SZ 1933 - 1960 A R A S IN D A , H A Y A T
R O M A N IM D A N TAKRB O N B N (27 YIL)
Y A PR A IN SO LU K M UH TEVASI Z E
R NDE BR SE Y A H A T E IK ARM AK STE
DM . B U N U DERLER TAK B EDEREK-

SeBiC yayuer/i