Şamanın Bedenindeki Kadın - Barbara Tedlock PDF

AMAN IN BEDENNDEK
KADIN
Din ve Tbda Diilii Talep Etmek

2006 MA Basm Yayn ve Tantm Hizmetleri Tic. Ltd. ti.
iindekiler
BRNC BLM
Tarihi Talep Etmek
1. Eski Bilgelik........................ 15
2. ifa ve Bilgiyi arayanlar: amanlar ne yapar? 29
3. Bir Maarann Duvarndaki El zleri: Tarihncesi ....45
alarda kadn amanlar.
4. Balinalar, ylardan ve aylan armak:........................ 59
Tarihte kadn amanlar.
5. Ortadan kaybolma eylemi: Diil amanizm.................81
nasl karanla gmld?
KNC BLM
amanik Gelenekler Sahnede
6. Mistik Birleme: Erotizm, kendinden geme ve trans.103

7. Rzgar atna binmek: amanik bir performans 119
8. Dnyalar arasndaki kavak noktas:............................131
D grmenin gc.
9. Elmaslar takan yunus: Dlerin yolunu izlemek. ...149
10. Kozalak ieinin arks: ifal bitkiler v e................. 161
bitkinin gc.
11. iekli bir d: Farkl uur durumlar meydana 175
getiren bitkilerin amanik kullanm.
NC BLM
Diil Dng: Ay hali, Doum ve Yaratm
12. Ay nda kelebekler: Kan tlsm..............................209

13- Kutsal, tehlikeli ve yasak: Diil g olarak 229
ay haline ilikin tabular.
14. Ruhlar armak: Doum, ritel ve ebenin sanat. 245
15. Gn malzemesinden: Dokumaclar ve sem avi...265
tannalar.
16. Glgelerde aydnlanma: Bir gece yars ifa sanat.281
DRDNC BLM
Cinsiyetin Gc ve amanik Yeniden Canlandrma
17. Farkl hkmranlklar bir araya getirm e:.................293

amanizmde cinsiyet kaymalan.
18. Cesur eylemler ve grler: Kadn savalar ve 303
peygamberler.
19. Atei yeniden tututurmak: amanizmin yeniden...321
hayat bulmas ve yaplandnlmas.
Teekkrler
Bana yava ve salam bir biimde Ojibwe ifasnn amanik

yolunu gsteren ninem Nokomise teekkr ederim. Onun
verdii cesaret ve br byk kadn amanlar sayesinde -
Essie Parrish (Pomo, Kuzey Kaliforniya), Bayar Odun (Dar-
hat, Moolistan), Nadia Stepanova (Buryat, Rusya) ve Talin
Peruch (Maya, Guatemala) baz diil amanik geleneklere
katlma ayrcalna eritim. Arazi almalarn srasnda ba
na katlan, kadnlann amanizmdeki ilksel rol hakkndaki
savm bilememe yardmc olan kocam Dennis Tedlocka da
teekkr ederim. Onun destei olmadan bu almay asla
bitiremezdim.
Lisansst danmanm Peter Frusta, beni amanizmin ant
ropolojik almalanyla tantrd iin teekkr ederim.
Onun Huicol amanizmi ve halsinojenler konusundaki r
nek almas bu alanda bir klasik olarak kabul edilir. Beni
Uluslararas amanik Aratrmalar Demeinin destekledii
birok konferansa davet eden Bulgar amanizm akademis
yeni Mihly Hoppla pek ok teekkrler. Dnya Dinleri
Aratrma Merkezi yneticisi Lawrence Sullivana, Harvard
lahiyat Fakltesindeki son ylmda, ifa ve din hakkndaki
almalarm etkin olarak destekledii iin teekkrler. -
gr sahibi sorulannz ve gl desteiniz iin ok teek
kr ederim.
Bana verdikleri cesaret, bilgi ve nerileri iin u kiilere te
ekkrlerimi sunarm: David Antin, Mariella Bacigalupo,
Marjorie Balzer, Warren Barbour, Charles Bemstein, Agnes
Birtalan, Shelly Bogen, Jamie Borowicz, Erika Bourguinon,
Ivan Brady, Michael Brown, Melvin Kimura Bucholtz, Toni
Burbank, Ailen Christenson, Robbie Davis-Floyd, Lydia Na-
kashima Degarrod, Sandra Dijkstra, Mary-Charlotte Doman-
di, Duncan Earle, David Freidel, Eva Fridman, Bonnie
Glass-Coffin, Gary Gossen, Alma Gottlieb, Gilbert Herdt,
Harry Hunt, Laurel Kendall, Timothy Knab, Gbor Kosa,
Carol Laderman, Catherine McCoid, Sally Mennen, Sarunas
Miliauskas, Peggy Nelson, Donald Pollock, Marla Powers,
Marina Roseman, Jeroma Rothenberg, Beth Savage, Stacey
Schaefer, Douglas Sharon, Joan Tapper, Edith Turner, Anne
Waldman, David Young. Ayrca ge dnem alma arka
dalarm Eva Hunt ve Linda Schele.
Bu kitabn aratrmalannn ve yazlnn giderleri Amerikan
Felsefe Demei (Philadelphia), Amerikan Aratrma Okulu
(Santa Fe, New Mexico), Buffalo niversitesi Sanat ve Bilim
Blm, Princeton niversitesi leri Aratrmalar Enstits
ve Harvard niversitesi Dnya Dinleri Merkezi tarafndan
karlanmtr.
aman n Bedenindeki
Kadn
BRNC BLM
Tarihi Talep Etmek

aman n Bedenindeki Kadn
Bu mezarda gmy olan sradan bir kii deildi. Ba

nn yanma tatan oyulmu bir mzrak ba konmutu, bir
elinin zerinde bir tilki bedeni vard. Bohuslav Klima lider
liindeki arkeolojik kaz ekibi iin tilki mezardaki insamn
bir aman olduunun ak bir gstergesiydi. Tilkinin ama
nik bir tinsel rehber olarak uzun bir yks vardr, bu Av
rupa ve Asyadan Amerikaya kadar uzanr. Ancak sz ko
nusu amann iskelet analizinin yaplp da bir kadn oldu
unun ortaya kmas gerekten artcyd.
Peki neden bu keif bu denli nemliydi? Bu kadnn bu
lunmasndan nce -ve inanmas kolay deilse bile epey
sonrasna kadar- Buz a amanlarnn ounun mamut
avclanna ait, tm yeleri erkeklerden oluan dinsel bir top
lulua ait olduklar sanlrd. Bir tr akmaktalar zel kl-
b gibi, burada erkeklik yceltilir, aknlk ibadet ve dii
olan reddetmekle elde edilirdi. Kendi trnn en eskisi
olarak bilinen bu kaz ve Dolni Vestonicedeki br al
malar yle olmadn ortaya kard.
Birka yl sonra, Klima, ayn amann mezannn yaknn
da, iinde kemikten kavallar ve neredeyse bin tane frn
lanm kil parayla geni bir frn olan topraktan bir yerle
im buldu. Baz paralara insan eli, aya ve ba ekli ve
rilmiti, brleri kk hayvan figrleriydiler. Arkeologa
gre, Bu piirme fnn mlek yapmclarnn frnlarnn
nclyd, bilinen en eski seramik rnlerini piirmek ve
sertletirmek iin kullanlmt.
Baka bir deyile, yalnzca bilinen eri eski amann iske
letinin kalntlar bir kadna ait olmakla kalmaz, bu kadn
kille alan ve onu atele sertletiren ilk zanaatkrdr da.
Erken dnem ev eyalan yapmamtr, hayr, o baz uurlar
Eski Bilgelik
ve figrler yapm, belki de onlar ifa verirken ve ritelle-

rinde kullanmt.
Peki bu antik aman kadnn ve onun temsil ettiklerinin
izini nasl yitirdik? Dil ve el sanatlarnn kantlarna, resme
dayal temsillere, etnografik anlatmlara, ve gz tanklna
karn, kadnlann amanik gelenekteki ilksellii karanlkta
braklm ve inkar edilmitir. Kadn bedeni ve zihninin a
kn olana zellikle uygun oluu yok saylmtr. Kadnlarn
insanlk tarihi boyunca ifa verme ve gelecei grmede oy
nadktan rol yok saylmtr. Tbba ya da ynetime el atan
kadnlarn kesinlikle erkeklere ait otan bir atana girdikleri
dnlmtr. Aslnda tarihsel adan bunlar kadnlara ait
otan, ama erkeklerin sonradan ele geirdii alanlardr. Ka
dnlar i ileyip anak mlek yapmakla ykml sradan
zanaatkrlar ve el sanatilan olarak kabul edilmilerdir. Bu
sanatlarn simgeledii yaratc, yaam veren evreni ekillen
diren g yok saylmtr. Neden? Bunun nedeni basit ve saf
cinsiyet ayrmclndan bu konuda yaplan aratrmalarn
sonularn yanl yorumlamaya kadar deiir kukusuz.
imdi binyla, yerkredeki farkl kltrlere yeni bir gzle
bakmann zamandr. Kadnn bedeninindeki amn talep
etmenin vakti gelmitir.
NNEMN BLGEL
ifaclar ve mistikler olarak kadnlara otan ilgin ocuklu
uma uzanr. Saskachewan krlannda, ninemin evinde,
onunla geirdii sonbahar sonu sabahlarm anmsarm. Bir
Ojibwe kadnyd, iki odal evi balkla bir arada tutulan saz
lardan ve am ktklerinden yaplmt. ats yosun ve a
murdan yaplma yuvarlak kirilerden oluurdu. Evin d
aman tn Bedenindeki Kadn
uzun otlar ve brtlenlerle kaplyd, zel meyvalarn, kk

lerini, srgn ve ieklerini toplamasnda krlarda ona elik
ederdim, bunlarla tuhaf, ifa veren karmlar hazrlard.
Yalnzca ninemin bildii dar patikalardan ilerlerken, her
trl yenilebilecek bitkiyi gsterirdi: brtlenler, yabani
da ilekleri, kazayaklar, hindibalar, menekeler, naneler
ve her trl mantar. Bir akarsuyun yaknndaki talarn ze
rinde otururken, kendi insanlanndan rendii ykleri ak-
tanrd bana: Otlarn efendisi yal Leydi Nokomis ve ekil
deitirebilen, kendi iradesiyle bir aa ktnden bir s-
te, bir kunduza, geyie ya da iko bir beyaz buluta d
nebilen torunu Nanabush; ay-yrten diye adlandnlan
ve geceleri k toplannn iinde yolculuk eden cadlarla il
gili hikyeler.
Kendi ad da Nokomis olan ninem Anglo-Kanadallar
arasnda olduu kadar Ojibwe ve Cree halklar arasnda da
otlarla alan bir ifac ve ebe olarak yetitirilmi ve al
mt. Kendisi gibi ilk kocas da ngilizcede Byk Tb Lo
cas olarak bilinen Ojibwe dilinde Midewin olarak adland-
nlan topluluun yesiydi, bu szcn anlam tlsml da
vul ileridir. Ninem lmeden nce ona be ocuk vermi.
Sonra rzkn karabilmek iin Saskatchewan ve Manitoba
evresinde okullan, kiliseleri ve topluluk merkezlerini dola
arak, ilgilenenlere otlarla ifa vermei, masal anlatmay ve
masaj yapmay retmeye balam.
Geleneksel bilgisini satt, yerliler kadar beyazlan da iyi
letirdii iin akrabalan onu onaylamamlar. Kuzenlerim
onu cad diye arr, nerede iinde tuhaf kkler ve yaprak
lar olan sepetinin zerinden sarkan kaln sa rgsn gr
seler karlarm.
te k i BilgeHh
Ninem genelde siyah giyerdi, uzun kollu bir buluz, dizle

rine kadar gelen bir etek, mor pskll siyah bir al. Ama ne
bycyd ne de cad. Onun ilac kt deildi, iyilik iindi.
Ama imdi dnyorum da, belki boncuklu mokasenleri
olan bir cadyd. Eskiden kadn ifaclara cadderlermi (n
gilizcesi witch), eski ngilizcedeki witan szcnden gelir,
anlam bilmek, bilge olmaktr. Ninem gibi cadlar da bilge
kadnlarm, yaamn gizemli hakikatlerini ortaya karmaya
yarayan zel yetenekleri varm. Onun duygu ve dncele
rimizin birbirine kantn aklaym hl anmsarm, kafa
ve yrein byle bir araya kanmasyd bizi zamann karan
lk rahminden gizlenen gelecekteki olaylara balayan.
Ninem tutucu biri deildi, ikinci kocas sko-rlanda so
yundan yolculuk eden bir satcyd, adamn bir fare avnda
meydana gelen kazadan sonra yaamn kurtarm. Yarala
rn iyiletirirken adamn yalnzca minnetini deil, akn da
kazanm. Alt ocuklar olmu.
Annem onlarn en genciydi. Geleneksel yntemleri
renmeye ilgi duymam. niversite iin evden ayrldktan
sonra benim rlanda-Amerikal babamla evlenmi. Ksa s
re soma da ben domuum.
Annemin kendini mirasndan uzak tutma giriimine kar
n ben yazlar ninemle geirmeye baylrdm. O benim tin
sel dnya hakkndaki merakmdan holanr, sorularma say
gl, cesaret verici yantlar verirdi. Bana dlemiri sorard.
DN KEHNET
Bir gn drt yandayken, nineme dmde glde bana
doru yzen kk, benekli bir kamlumbaa grdm
anlattm.. yanmdaki ktn zerine atlamt. Bana bunun
aman't Bedenindeki Kadn
ansl bir d olduunu syledi, kaplumbaa tinsel, bir-ya-

ratk, ifa veren bir manitoydu. Beni semi ve bana bin
mesaj getirmiti: bir gn bir ifac olarak onu izleyecektim.
O k ailem Washingtona tand, orada ocuk felcine
yakalandm. Annem ninemi ardnda, o zaten ciddi ola
rak hasta yattm bilip yatamn yanna gelmeye hazrla
nyormu. Ben demirden bir cierin iinde felli yatarken, o
benimle oturdu, arklar syledi, br torunlarna patikler
ve tek parmakl eldivenler rd.
Bana gzel kaplumbaa biiminde, siyah-altn sans
renkli bir uur getirmiti. Onu bamn zerindeki aynann
bir kesine ilitirdi. "imdi aynaya baknca yzn kap
lumbaann yannda greceksin. Ve bylece gerekten kim
olduunu bileceksin,!' diye fsldad (ekil 1).
Sonunda annemle babam, scak suyun, bitkilerin ve yu
muak bir masajn ilevini gremeyen kaslarma demir bir
cierin iinde hareketsiz kalmaktan daha iyi geleceine ik
na etti, sonunda raz oldular, demir maskeden karlmam
istediler, beni eve getirdiler, her gn yzyor, buhar ban
yolarna giriyordum, nimem bana bitkisel kompresler ve te-
raptik masajlar uyguluyordu, bunlar fel olmu i organla
rma elektrik akmlan gnderiyordu sanki. Birka ay iinde,
metal koltuk denekleriyle de olsa, okula devam edebile
cek kadar g ve esneklie kavutum,
Universitiy of Califomia at Berkeleyde ilk ylma bala
dmda bacak 'kaslanm o kadar iyilemiti ki, belli belirsiz
bir topallama kalmt sadece. Dier niversite rencileri
gibi ders altm ve okulun tadn kardm, ninemin bana
rettii dersleri pek dnmemeye altm, ta ki bir gece
onu dmde grene kadar.
Eski Bilgelik
ekil 1: Kaplumbaa manito. Totemik bir ruh, tm canl varlklar

arasnda uygun biimde gerekleen bir iletiim^ sayesindejyeme-
yi simgeler. Kaplumbaa, Byk Tb Locas nda inisiasvonunu
alan (Midevivinya d a 'tlsml davul ileri'olarak da bilinir) Ojib-
Sisli bir ormandaydm. Uzun sarmaklar aa dallarn

dan sarkarak ninemin yzn gizliyorlard. B irden bana
Benim bastm vere bas." dedi. Onu ackca gremesem
de, dondurucu k gnn altnda mor pskll saln iz
ledim. afakta geni karmakark bir yuvaya vardk, iinde
ylan kemikleri ve knk yumurta kabuklar vard, kalntlar
sedir aacndan yaplma bir dalla, aradn bulana kadar
kartrd. Krlmam, ak mavi renkli, benekli bir yumurta.
Bana doru uzatarak "Bu vumurtav al. ben gitmi oldu
umda. o senin ifa gcn olacak," dedi.
Prl prl yumurta beni artmt. Ninemin imgesi yeil
ve gri klarla dilimlenen sisin iinde vavas vavas gzden
am anm Bedenindeki Kadn
yitti. Sis kalker, gne sabah gnde parlamaya baslarken,

onun ldn bilerek uyandm. Bana enerjisinin, ifa g-
cnn bir ksmn aktarmt.
O sabah derslere gitmedim. Telefonun almasn bekle
dim. Ninemin lmn haber veren telefon geldiinde,
kontrol edilemez biimde saatlerce aladm. Onu anmsa
mak iin kttan bir dalganl dalg kuu kestim, bu onun
klan totemi ve en gl koruyucu ruhlanndan biriydi, ek
li masamn zerindeki fotorafna ilitirdim. Bunu izleyen
yalnz aylarda ninem sk sk dlerimde beni ziyaret etti,
gndzdlerimde karma kt. Bazen kendi klnda g
rnyordu, bazen de gle dalan bir dalg kuu klnda.
Bir keresinde kendisini tatmam isteyen mor bir kozalak i
eiydi.
Bir yl sonra, bana bir dmde kendisi olarak grnd.
Uzun beyaz salarn amt. Ziyaretti beklemedii zaman
kulbesinde giydii rahat ev elbiselerinden biri vard ze
rinde, ekose bir battaniyeye sarnmt. Glerek uzand ve
neredeyse elime dokundu. Bana bakarak, "Sen ocuum
hep minobimaa tisiijin (iyi yaam peinde) olmalsn, bir
yerli kadnn bilgeliinin lmesine asla izin vermemelisin.
Artk ifa yolunda yrmekte serbestsin," dedi.
Ama ben yeniden o yola adm atana kadar aradan yllar
gemesi gerekecekti.
MAYALILAR ARASINDA AMANLIK IRAKLII

Ninemin lmnden on yl sonra kendimi Guatemala te
pelerinde buldum, antropoloji dalnda doktora rencisiy
dim, baka bir antropologla evlenmitim. te orada bir kez
daha ifaclarn ve amanlarn arasna katldm. Akademik
Eski Bilgelik
niyetlerle gelmitim. Olabilmek iin sk altm iyi bir bi

lim insan gibi Maya Kichelerin d katmanlarn inceleye
rek geiriyordum gnlerimi, ak hava tapnaklarnda tts
ler yakanlar, flt ve marimba yziiyle dans edenleri kay
dediyor, fotoraflarn ekiyordum. Bir grup ruh araycnn
ne i yaptn daha iyi anlayabilmek iin bir gece yars se
ansna katlmak iin izin istedim, medyumu, niyetimin ka
tlmak deil yalnzca izlemek olduu konusunda uyardm.
O gece beklemediim kadar etkileyici olan tren srasn
da,burnuma gizemli, r andrr kokular geldi, odann
iinde effa, mavi-yei k toplarnn gezindiini grdm.
Sanki mideme elektrik girdi, kendi lm babamnkine
benzer bir ses duydum. Ama mesafeli bir soukkanllkla,
bilimsel bir gzlemci olarak treni kaydetmeye kararlydm.
Ksa sre sonra soukalgnlna yakalandm. Geleneksel
Bat tbbndan ok uzaktaydk, biraz da belge salamak iin
Mayal bir ifac tuttum. Don Andres ince bedeninin zerin
den geveke sarkan, buruuk mavi bir giysiyle geldi. nce
kemerli burnu ve gl kahverengisi teni gl ve nazik biri
olduunu gsteriyordu sanki, kynde bir sre ncesine
kadar valilik yaptn biliyordum. Hemen ie koyularak ot
lar ve bitkiler hakknda bilgi verdi, atemii drmek iin
scak eliyle yanaklarma ve alnma dokundu. Sonra hastal
mn kaynan bulmak iin kristal kresine bakt. Tuhaf
biimde kkrdayarak ve iki farkl sesle konuarak -biri dii
ve efkatli, teki eril ve sert- tapnaktaki kaba davranmn
Kutsal Dnyann lanetini zerime ektiini syledi. Bu ka
balm iin ben ve kocam Dennis lecekmiiz.
Sylediklerine arm ve korkmutum. Ertesi gn ba
kente utuk. Birka gn fena halde ksrdkten sonra tekrar
gcm topladm ve kye dndk. Belki Don Andresin bu

ortak kt kaderimizi tersine evirmek iin yapabilecei bir
ey olabilirdi. Gerekten de o ve yine bir aman olan kan-
s Donya Talin bize yardmc olmay kabul ettiler. Bir son
raki dokuz ayn her gnn onlarla geirdik, onlann dn
yalarn nasl grdklerini kavradk. Bize dleri yeniden
anlattrmakla ie baladlar. Sonra kendi d ve sezgilerini
izleyerek, Dennisle birlikte ifac olmay renebileceimi
ze karar verdiler. Onlarn atalanndan izin almas, Dennisle
benim de kendi kukularmzla boumamz gerekti. Ama
sonraki haftalarda bir kltr hakknda bir eyler renen
akademisyenlerle o kltrn iinde bir eyler renmeye
alan raklar arasndaki grnmez izgiyi aabildik. Artk
zneleriyle sylei yapan etnograflar deildik; onlann
rencisi olmutuk. Soru sormaktan vazgetik, tercmelerimi
zi bir yana braktk ve onlar da bize kk dersler vermeye
baladlar.
Zamanla bir anlamda uyank bir uyku hali iinde, dle
rimize girmeyi ve onlan kontrol etmeyi rendik. Bu dle-
ri onlarla paylayor, yorumluyor ve tamamlyorduk. Astro-
nomi, el fal ve elbette bitkileri rendik. Don Andres bize
farkl tapnaklar tanmay ve doru biimde dua etmeyi
retti. O ve kars bizi bitki ve tts toplamaya yolladlar, ke-
hnette bulunmak iin ok nemli olan Maya takvimini he-
saplamay rettiler. Bize i ve ds olaylarn anlam ifade
eden rastlantlarn kucaklamay rettiler, bylece duygu
sal ve sezgisel benliklerimizi aarak gelitirebildik. Son ola-
rak da Don Andres bize maddi evrene nfuz eden yaam
enerjisini retti, bedensel farkndalk ve duyusal uvum
hakknda eitti; evrenle balantmz gsteren bedenin
Eski BilHtlik
masn tanmay ve kann sesini dinlemeyi retti. By

lelikle enerjimizi artrarak bunu kendimizi ve bakalarn te-
davi etmekte kullanabildik. retmenlerirniz bizi br top
luluklara gtrdler, incelemeleri iin baka amanlara gn
derdilerJki, aralanna katlma potensiyelimiz olup olmad
ortaya ksn.
Eitimimiz gn sren gz alc bir inisiasyon trenin
de grlen dlerin yorumlanmasyla sona erdi. Bu gn
sresince bizimkinin benzeri bir eitimden geen ve aman
olarak inisiasyonunu alan ya da amanik yola ballklarn
pekitirmek isteyenlerden oluan daha geni bir grupta yer
aldk. Bunu devasa bir len izledi.
Dennis ve benim iin gerek mezuniyet snav bir iki
gn sonrayd. retmenlerimizin yeni evli bir olu vard,
kaynpederine gizemli biimde fel inmi, adam dilsiz kesil
miti. Doktorlarn test ve tedavilerinin bir faydas olmam
t. Don Andres ve Donya Talin de benzer biimde gsz
kalyorlard nk kurbana fazlasyla yakndlar. Onu iyile
tirmeyi deneyebilir miydik? Bu takvimsel kehnet, grsel
letirme, kann konumas ve ellerle ifa zerine aylarca s
ren bir eitimin son noktas olacakt.
Dennisle birlikte kk bir odada yanyana, hasta adamn
karsna oturduk. Yeni edindiimiz aman bohalarmz
nmzdeydi. Dennis hastaln bir hayvandan ya da evren
den gelmediinim insan is i olduunu hemen hissett; bir tr
by gibi. Bunu yksek sesle syledii-, zaman, felli adam
glmsedi sanki, uzun sredir fark edilebilen ilk hareket.
Dennis ayaa kalkarak ellerini adamn akaklarna koy-
du. Asimetrik enerjiyi, dengesinin nasl bozulduunu hisse
debiliyordu. Ben de ayaa kalkarak hissettiim enerjiyi
tanmladm. Birden adam konumaya balayarak Don And-

res ve Donya Talinin onu Katoliklik konusunda ne kadar
hayal krklna uradklarn anlatt. retmenlerimiz kato-
lik dinine gememilerdi. Psikodinamik bir tepkiyle kzgn
l bedeninin ta derinlerine gitmi, onu dondurmutu. Ak-
ln kantran bu insanlan balad zaman felci de zl
d. nisiasvonumuz tamamlanmt.
DL GELENEK
Peki bu ykler amanizmde kayp diil gelenek asn
dan ne ifade eder? Benim kiisel ykm kadnlann amanik
yetkinlik ve hak ettikleri biimde ifa vermeleri taleplerine
nasl yardmc olabilir? Bana kalrsa, yllarca amanik eitimi
mi akademik aratrmalarmda birletirdikten sonra, kendimi
neredeyse eit miktarlarda inisiasyonunu alm bir aman ve
akademik bir uzman olarak gryorum. Bu kitabn geri ka
lannda, savm ortaya koyabilmek iin bu anlann ikisinin
de gerektirdii becerileri kullanacam: eletirel entelektel
akl yrtme ve duygusal, sezgisel akl yrtme.
Sonraki sayfalarda kadn amanlarn varln, nemini
ve gcn aklayan kantlar sunacam. e amanlann ne
yaptklann zetleyerek balayacam, sonra geriye tarihn
cesi balanglanna ve tarihi geliimlerine gz atacam. Ka
dn psikolojisi ve biyokimyasnn aman rol iin neden
zellikle uygun olduunun zerinde duracam. Ebe, sava
ve khin olarak kadnlann akn amanik rollerini, trler
arasndaki kaymann nemini, amanik ifa asndan diil
ve eril yollarn ikisini de kucaklamann mmkn olduunu
anlatacam. Bugnn dnyasnda diil amanizmin yeni
den yaam bulmasn talep edeceim.
Eski Bilgelik
Bu malzemeden geen yol ne basit ne de dz. Belki de

byle olmas gerek nk amanlk da basit ve dz deil.
Karmak, mistik ve artc olduu kadar amann ars-
nm gereklerini yerine getirdii iki farkl ve gl hkm-
ranln, fiziksel ve tinsel dnyanm bir araya getirilmesini
de gerektiriyor.
K
ifa Verme ve Bilgiyi

Arayanlar
AMANLAR NE YAPAR?
Ninemin ebelii ve otlarla ifa vermesiyle, Don Andres ve

kars Donya Talinin khinlikleri ve ifaclklar arasnda bir
iliki vard, onlarn fiziksel, psikolojik ve tinsel ifalarna ta-
mamlayc tp ya da holistik ifa ad verilir. Bu tr bir ifa
hastayla ifac arasnda duygusal ve bedensel ilikiye bal
dr. Hastaln nedenlerindeki ve tedayisindekLpsikoloiik ve.
tinsel bileenlere nem verilir. Holistik ifaclar bedenin i
sel iyileme mekanizmasn tanrlar ve bireyin davranlar.
Jutumu ve ruhsal dengesiyle hem saln kazanmakta hem
de korumakta sorumlu olduunu vurgularlar.
amanizm bugn hl yaygn olarak kullanlan en eski

ifa geleneidir. Lisansst rencisiyken krk bin yl nce
Kuzey Asyada ortaya ktn ve Amerikaya bugn Bering
Boaznn olduu yerdeki alak dzlklerden byk avc-
larn gyle yayldn renmitim. Corafi dalmn iz
leyerek Sibirya ve Alaska amanizmindeki benzerlikler k-
kenlerinde ortak bir nokta olduunun varsaylmasma,.jne-
dendir.
Sonraki blmlerde de greceimiz gibi sorun Avrupa.
Afrika ve Avusturalya da dahil dier ktalarda da Yontma
Ta Devri ncesine ait kazlarda amanik uygulama izlerine
rastlanmasdr. amanizmin per ok farkl yerde tekrar _ve
tekrar icat edildiini savunan kar g ise nrobilim ve
medikal aptropoloji dallarnda yaplan aratrmalarla des-
teklenir. Bu aratrmalar amanik bilincin ve ifa etkinlikle
rinin dar bir tarihi-kltrel rntere ve zelliklere deil
de, insann baklk sistemini ve psikobiyolojisini anlama
ya temellendiini gsterir.
AMANK FA NE KADAR ETKLDR?

Hem ninemin bakm hem Don Andres ve Donya Ta-
lnin almalaryla amanik ifann ne denli etkili olduunu
ilk elden deneyimledim. Baanlarnn bir ksm otlan ve
br bitkileri bilmelerine dayanr ama bir ey daha vardr,
amanik ifa hastann ifacya ve ifa srecine duyduu
inancn gcnden yararlanr. Tm ifaclar gibi amanlar da
umut verir, nerilerde bulunur, beklentiler yaratr ve gl
placebo (ila olmayan ama hastaya ila gibi verilen madde
ler, rnein eker drajeleri) etkisi olan riteller kullanr. n
sann iindeki doktor adndaki bu etki pozitif duygular ve
ifa Verme ve Bilgiyi Arayanlar
bedenin biyokimyas arasndaki dorudan balantdan orta

ya kar. aman duygusal ve ruhsal dengeyi yeniden kura
rak hastann kendini iyiletirme yetilerini glendirir.
Aratrmalar arklann, ilahi ve dualann, bylerin ve
mziin hastada baklk sisteminin hastal tepki gste
recei ruh durumlar yarattn ortaya karmtr. Trensel
performanslar srasnda arklar ve dans, renk, koku, hare
ket duyularn etkileyerek hastann hastalktan sala do
ru ynelecei bir etki brakr. amanlar efsanevi bir dnya
tanmlamak iin metaforlar kullanrlar -bir eyi baka birinin
terimleriyle dnmek- bylelikle hastann duyusal, duygu
sal ve bilisel enformasyonunu etkileyerek onun hastal
alglay biimini deitirirler. ifaclar hastann durumunu
yorumlarken kendi yerel mit ve simge sistemlerini kullanr
ve hastann durumunu bu sistem iinde deerlendirirler.
amann almalannn psikolojik boyutuna gelince, ar
klarnda durmadan tekrarlanan simgeler ve baz gelenek
lerde davullarn, gonglarn, bambu kamlann, ngraklarn
kullanm hastaln karmaasnn yerini alan bir dzen duy
gusu yaratr.pek ok kltrde amanlar derinlerdeki enerji-
leri arrlar, sihirli sesler yaratalar onlar uyandnrlar. By
le bir ortamda bilindndaki hisler aa kar, bir anlam-
da nefatif duygular ifa verene aktarlr. amanik ifann ana
etkinlikleri olan itiraf ve balama bastrlm anlar da or
taya kartarak kartlklann zlmesine yardmc olur. ni-
siasvon snavmzn bir paras olarak Dennis ile fel olmu
adam iyiletirirken, bu glerin nasl ilediini grdk. Sa
manlar genellikle duygusal bir katarsis ya da ac veren an
larn anmsanmas yeniden denevimlenmesi araclyla ki-
siler arasnda yeniden uyumlu ilikilerin kurulmasn salar.
aman in Bedenindeki Kadn
amanizm bugn hl yaygn olarak kullanlan en eski

ifa geleneidir. Lisansst rencisiyken krk bin yl nce
Kuzey Asyada ortaya ktn ve Amerikaya bugn Bering
Boaznn olduu yerdeki alak dzlklerden byk avc-
larn gyle yayldn renmitim. Corafi dalmn iz-
leyerek Sibirya ve Alaska amanizmindeki benzerlikler k
kenlerinde ortak bir nokta olduunun varsavlm asnane-
dendir.
Sonraki blmlerde de greceimiz gibi sorun Avrupa.
Afrika ve Avusturalya^ da dahil dier ktalarda da Yontma
Ta Devri ncesine ait kazlarda amanik uygulama izlerine
rastlanmasdr. amanizmin per ok. farkl yerde tekrar .ve
tekrar icat edildiini savunan kar gr ise nrobilim ve
medikal aptropoloji dallarnda yaplan aratrmalarla des-
teklenir. Bu aratrmalar amanik bilincin ve ifa etkenlikle
rinin dar bir trihi-kltrel rntlere ve zelliklere .deil
de, insann baklk sistemini ve psikobiyoloiisini anlama
ya temellendiini gsterir.
AMANK FA NE KADAR ETKLDR?

Hem ninemin bakm hem Don Andres ve Donya Ta-
linin almalaryla amanik ifann ne denli etkili olduunu
ilk elden deneyimledim. Baanlarnn bir ksm otlar ve
br bitkileri bilmelerine dayanr ama bir ey daha vardr,
amanik ifa hastann ifacya ve ifa srecine duyduu
inancn gcnden yararlanr. Tm ifaclar gibi amanlar da
umut verir, nerilerde bulunur, beklentiler yaratr ve gl
placebo (ila olmayan ama hastaya ila gibi verilen madde
ler, rnein eker drajeleri) etkisi olan riteller kullanr. n
sann iindeki doktor adndaki bu etki pozitif duygular ve
bedenin biyokimyas arasndaki dorudan balantdan orta

ya kar. aman duygusal ve ruhsal dengeyi yeniden kura
rak hastann kendini iyiletirme yetilerini glendirir.
Aratrmalar arklann, ilahi ve dualarn, bylerin ve
mziin hastada baklk sisteminin hastal tepki gste
recei ruh durumlar yarattn ortaya karmtr. Trensel
performanslar srasnda arklar ve dans, renk, koku, hare
ket duyularn etkileyerek hastann hastalktan sala do
ru ynelecei bir etki brakr. amanlar efsanevi bir dnya
tanmlamak iin metaforlar kullanrlar -bir eyi baka birinin
terimleriyle dnmek- bylelikle hastann duyusal, duygu
sal ve bilisel enformasyonunu etkileyerek onun hastal
alglay biimini deitirirler. ifaclar hastann durumunu
yorumlarken kendi yerel mit ve simge sistemlerini kullanr
ve hastann durumunu bu sistem iinde deerlendirirler.
amann almalannn psikolojik boyutuna gelince, ar
klarnda durmadan tekrarlanan simgeler ve baz gelenek
lerde davullarn, gonglarn, bambu kamlarn, ngraklarn
kullanm hastaln karmaasnn yerini alan bir dzen duy
gusu yaratr.pek ok kltrde amanlar derinlerdeki enerji-
leri arrlar, sihirli sesler yaratalar onlar uyandrrlar. By
le bir ortamda bilindndaki hisler aa kar, bir anlam-
da nefatif duygular ifa verene aktarlr. amanik ifann a n a
etkinlikleri olan itiraf ve balama bastrlm anlan da or
taya kartarak kartlklarn zlmesine yardmc olur. ni-
siasyon snavmzn bir paras olarak Dennis ile fel olmu
adam iyiletirirken, bu glerin nasl ilediini grdk. Sa
manlar genellikle duygusal bir katarsis ya da ac veren an
larn anmsanmas yeniden deneyimlenmesi araclyla ki-
siler arasnda yeniden uyumlu ilikilerin kurulmasn salar.
iirler, arklar ve danslar araclyla mterilerine herkesin

iinde dlerini anlattran bir amanm iyileme salama ora
nnn %80 olduu bilimsel olarak kantlanmtr. Psikotera-
pik teknikler kullanarak, resimler ve izimler araclyla
mterilerine dlerini betimlettiren ya da onlar muayene
hanenin kimsenin bulunmad zel ortamnda anlattran
psikologun baan ansysa %30dur.
FANIN PERFORMANSI
Endorfinler ve br endojen kimyasallar insan beyni ta
rafndan yaratlp iyileme srasnda kan dolamna_ katlr
lar. Farmakolojist ve biyokimyaclar bu doal maddelerin
acy ve kaygy kontrol ederek sakinletirmekte Valim ve
Librium kadar etkili olabildiklerini, hastaya sevin alaya-
rak daha st dzey bilin seviyeleri yaratabildiklerim ddia
ederler. Kaygnn azalmasnn baklk sistemi zerinde
ekil 2: Essie P apish trgn~giysisi

iinde. Giysisinin zerinde asl de-
riz kabuundan yaplm a uurlar
dnde grd biyimde ekillen-
dirilmi^ Elinde sifac asas var,
asann topuzunda J>adiah_ke-
beklerinin kozalar yer alyor. leri
tohum ve akl talaryla doldurul-
~inufEssie hareket ettiinde kozala
r n i irideki^tohum ve akltalan
nedeniyle asa mldyor, tkall
sesler karttyor bylecem hlarua-
nyor vejutuyar.
bedenin dayanklln ve iyileme gcn artran bir etki

si vardr, daha yksek bir bilin dzeyine geen kii tinsel
dnyayla yakn iliki kurar, bylelikle paylalan bir dnya-
nn iinde yaad gr glenir. Bu da zihinsel ve fiz
yolojik acsnn azalmasna yardm ede.r.
amanik ifac tm bu olanlara epeyce farkl biimde
yaklar kukusuz. Yaklak otuz yl kadar nce Essie Par-
rish ile tantm (ekil 2), kuzey Kaliforniyadaki Pomo ka
bilesinden yerel bir ifacyd. Yaln bir arball vard, s
cak, insann iine ileyen sesi ve igr sahibi delici bak
laryla etkileyici bir kadnd. Uzun siyah salarn geriye
doru tarar, orman yeili bluzunun srtndan geveke aa
ya salar, ayak bileklerine kadar varan mor bir etek giyer
di. Nasl bir ifac olduunu, insanlar neyin hasta ettiini
nasl bildiini sordum. Yant olarak bana genliinde gr-
d bir d anlatt.
JDnde ark sylyormu. Uyurken ark iine girmi
ve orada kendi kendini sylemeye balam. Essie uvand-
nda hl gsnn iindeki arky duvuvormus. onu
yksek ele syleyince gM-QdimJaik.tm.i-
Daha sonra grd bir dte, ayn arky syleyerek
gnele ykanan ve bu dnyaya ait olmayan tepelerde ge
zinmi. Bir kavaa gelmi, zerleri padiah kelebekleriyle
kapl rengarenk ieklerin bulunduu dar bir patikadan do-
uya dnm. Yolun sonuna vardnda bir a biiminde
rlm ipek iplikler grm, an ii minik, deerli talar
la dolumu. Daha yakndan baktnda turkuvazlarn ve
kehribarlarn merkezdeki beyaz bir k evresinde dndk-
lerini grm. Sonra hrltl bir ses duymu, bunun hastal-
rnn sesi olduunu anlam.
"Bu zararl yaratklara biz kazclar deriz, sinekler ve ka

rncalar gibi bedenimizin iinde yaarlar," diye fsldad.
"ark sylediim zaman yuvalannda nerede saklandn
bilirim. O blgeye masaj yapar ve onlar drt bir yne da
trm."
Daha sonra Essie bana ayrntlaryla nasl altn an
latt:
Orta parmam gl olandr. Ellerimle altm zam an bu balk

tutmak iin olta atp beklemeye benzer. Bedenin iinde bir yerde d uran
ac sanki elimi kendine doru eker, onu skalam ak mmkn deildir.
Bunun yolu yoktur^ hatta ona dokunm ana bile izin verir.
Ben ellerimi kendim.yerletirmem. Sankbaka biri, rnein hastalk
yerletirir ellerimi, beni eker, bir mknats gibi.
G acya deince, derin birsolukalrsm , boazn kapanr. Artk ne-
fes alamazsn. Nefesin byle birden kesilince gsn felce ummts eibi
hissedersin. Eer actvt tutarken soluk alabilirsen, bastahk bendini sizle-
yebilir.
Soluun byle dinince acv ve elinin onu kardn hissedebilirsin.
Ama korkar ve soluk alp vermeni durdurmazsan a c m kartam azsm .
Acy dar kardm zam an sen onu plak gzlerinle gremezsin.
Ama ben grebilirim. Bir insann iindeki ac kirlidir. Bu nedenle dok-
torlar ona mikrop adn veriyor sanrm,, am a bir yerli doktorlar ona
kirli deriz.
Avucumun ii de ifa verebilir am a her zam an deil, ben gcn a
rdmda. Bir yerlerde hasta insanlar varsa, ellerim onlar bulur. Biri
si beni dnd zam an, orta parmamn ucu hartncalantr. ElekHri-
e dokunabilseydin, nasl bir ey olduunu bilirdin.
te benim elimin gc bu. imdi boazmn gcne gelelim. Bunu
ilk nce gen bir kadn iin kullandm acy ellerimle buldum y e emdim.
Boazmdan sabun kp gibi bir ey kt. Sanki byk bir balon iir-
mispgb. boazmdan yle kt. Herkesgrd bunu. Azmdan kar
ken el eyce iti.
0 zam andan beri^bm tdl^ri. cmS(m.M urddakiyer (boaznn orta
noktasn gsterir) gcn boazma girdii yerdir, H astahkasaca dsen

bir yldrm kad ar hzl hareket eder. Bir imek gibi nefesini keser. nsan
nefesini ne kad ar tuttuunu bilemez. Bu beyaz insanlarn trans hali'de-
dikleri eyi an drr.
Hastalk bana gelirken trans halinde olurum. O benimle konuur
Bu u tr bir hastalk ve yolu d a su. Bu insan bu nedenle hasta. der.
Ama transtan knca hastaln bana ne demi olduunu anmsamam.
Bu nedenle hastaln bana sylediini anmsamas iin hastalarmdan
yanlarnda bir a rkadalarn getirmelerini isterim.
te, benim boaz gcm ve el gcm byle bir ey.
/ \
ifa vermek son derece nemli olmasna karn amann
iinin yalnzca bir blmdr. amanik gelenein iindeki
yerini anlamak iin amanlarn nasl dndne daha ya
kndan bakalm, neler yaparlar, dnya kltrlerinde oyna
dklar geni rol nedir. Bu roller bize hi de yabanc deil
dir, ama modern toplumlarda farkl uzmanlarca yerine geti
rilirler: Doa bilimcileri evrenin flora ve faunasn inceler
ler, astronomlar gezegenlerin ve yldzlarn, tarihiler ge
miimizin izini srerler, politikaclar ve toplum liderleri top
lumsal dzeni salarlar, doktorlar, ebeler ve psikologlar be
denimiz ve zihnimizle ilgilenirler, din grevlileri manevi ih
tiyalarmz karlarlar.
AMANK ROLLER VE BAKI AILARI

amanizmin evrensel doasna karsn, farkl kltrler ve
bireyler amanik uygulamalara farkl formlar vermilerdir.
Asya ve Avrupadaki avc-toplayclar rnein, genellikle
hayvan olan ruhlarn glerini arrlar. Bu topluluklarn
amanlan onlarla avda bereket ve topluluun sal iin
pazarlk yaparlar. Krsal blgelerdeki toplayc topluluklardaki
aman m Bedenindeki Kadn
amanlar, rnein Orta Asyadaki Moollar erkek ya da ka-

dn atalarnn ruhlarna gvenirler, hem sifa hem de evcil
hayvanlann ve insanlarn dourganl iin onlar arrlar.
amanizm bir uygulama olarak formel bir toplumsal ku
rum olmamtr. Hemen hemen dnyann her yresinde artk
gemite kalmtr, etnik ve ulusal bir kurum olmak yerine
bir takm yerel etkinlik ve bak alarndan ibarettir. Bu ne
denle amanizmi bir kurum ve ideoloji olarak drmekten
se, amanik etkinlikler ve perspektifi ele almak daha yedir.
Dnya genelinde amanik perspektifin be ana hatt vardr.
amanizmi uygulayanlar hayvan ya da deil tm varlk-
larn holistik bir yaam gcyle, yaam enerjisiyle, bilin,
ruh ya da baka bir gklere ait madde tesi tzle dolu ol
duuna ve bunun klasik fizik yasalarn atna inanrlar.
Bu olaanst evrenin her yesi dnyay bir arada tutan ya-
am enerjisinin bir parasdr. Polonezcede mana, Lakota
dilinde wakanda, Taoist inde chi her eyin iine szan
kuvvetli gler olarak tarif edilirler.
amanlar bir yaam ann varlna inanrlar, bunun
iindeki her sev birbirine baml ve bibiriyle ilikilidir.
Farkl boyutlar, gler, ve evrenin varlklar arasnda bir ne-
den-sonu ilikisi vardr. nuit amanlar ifa verirken gk-
sel mesajlar tayan hayali bir ku formu var olduunu ka-
bul ederler.
amanlar bu karmak gereklii aklamak iin dnyann
merkezi bir eksen evresinde, bir da ya da aac andrr bi-
imde birbirerye bal bir dizi farkl seviyeden olutuunu
sylerler. Pek ok Sibirya kabilesinde gn , yedi ya da
dokuz katndan sz edilir, bu katlar dev bir baln destek-
ledii bir disk zerinde durur ve hepsinde de insanlar yaar.
Gney Sibiryadaki Buryatlar, doksan dokuz katl bir gkten

sz ederler, her birinin fiziksel grnts dnyann bir g
rntsnn ayna imgesidir, her birinin ats tekinin taba
ndr. Samanlar bu kozmik seviyeler arasnda yukar aa,
bazen de yatay geiler yaparak, yolculuk yapabilir, yerkre
nin zerindeki bu alternatif evrene geebilirler.
Topluluklarda aman roln slenen bir birey vardr,
bu insanlar sradan dnyadaki olaylar anlayp deitirebil
me kapasitesine sahiptir. Bunu normal, uyank bir biline
dzeyinde de yapabilirler. rnein ilideki kadnlar machi
* . ,0 ,|fin----------------*I- I |l 1 |||llll~l'^ f III~l~IIII_II._ J I. ....... ~ ~l HlTl !! I l~l ' I I ----1'~1~flM
ilI'
-
ya da amanlar, tarn aacndan yaplma bir mihraba ka

rak davul alarlar. Ama genellikle alternatif bir bilin dze
yine gemek iin oru tutar, farkndalklarn yitirmedikleri
dlere dalar va da halsinasvon gsteren bir madde yerler.
Kuzeybat Meksikadaki Huicol amanlar peyote yerler, bu
kupri, yaam enerjisi kayna olarak bilinir gelecei tah-
min etmekte, hastalklar iyiletirmekte, aile sorunlarn z
mekte kullanlr.
amanlar doast gleri, varlklar bilirler, bu alterna-
tif gereklikteki etkinlikleriyle bildiimiz dnyadaki kii ve
olaylar etkileyen varlklardan haberleri vardr, sradan ger-
eklikte yer alan eylem ve ritellerin bu alternatif krede et-
kilere yol aacan anlarlar. Bu alternatif gereklikte mey-
dana gelen olaylar ve onlarn bu dnyadaki etkileri hakkn
da bilgi edinmek iin bulutlar, ay yapraklar, kular, hay
vanlarn i organlar, hatta dentaiab,uklan gibi iaretleri yo
rumlarlar. Bu olavlar ve nesneler dom biimde incelenir-
se, gizli, derinlerde kalm, incelikli, sradan gzlemcinin
gremeyecei mesajlara ularlar.
AMANK ARI
Bu tr zel yetenekleri olan kiiler ilham alarak da sei
lebilirler meslei aileden miras alarak da, yani, ya dorudan
ruhlardan bir ar gelir ya da meslein gerekleri aile tara
fndan aman olacak kiiye aktanlr. Meslei miras yoluyla
edinen amanlar atalarnn zel ruhlaryla balantlar, aile
tapnaklar, arklar, dualar, ritelleri ve ifa teknikleriyle il
ham gelerek aman olanlarn sahip olamad bir otoriteye
sahiptirler. Genellikle ilham yoluyla aman olanlar miras yo-
luyla olanlara byk sayg gsterir, kabul edilme ve kutsan-
ma iin onlara bavururlar. B azen bu iki ar bir aradadr.
Guatemalada amanik bilgiler ve uygulamalar gelenek
sel olarak ailede aktarlr. Ama kii dlerinde, uyank g
rlerle ya da hastalkla bir ar almadan aman olamaz.
Momostenangoda, benim kendi eitimimi ald Maya top
luluunda, miras yoluyla amanlk ailenin hem kzlarna
hem de oullarna, baba soyundan aktarlrd, en iyi durum
sa bir ifte aktarlmasyd. Bylelikle Dennis ve ben, hasta
lk ve dlerle aman olarak eitilmek zere seildikten
sonra, retmenimiz Don Andresin baba soyuna evlat edi
nildik. Bizleri aman olara kutsadktan sonraysa sadece iki
mizi deil, l veya diri tm aile yelerimizi evlat edindi.
Miras ve esinin bu tr bir bileimi Moolistann kuzey
ve bat blmlerinde de grlr. Burada pek ok aman an
nelerinin soyunda dokuz ya da daha fazla nesil boyunca
atalarnn izlerini srebilirler. En ok sayg duyulan Mool
amanlardan biri olan Byambadorj Dondog atalarnn izini
Cengiz Hann annesinin soyundaki on ikinci yzyl aman-
larna kadar srebilir. 1999 ylnda onunla konutuum za
man doumunda meydana gelen tuhaf bir olayn tm yaamn
etkilediini syledi. Ailesinin gerine (yuvarlak yrk ad-

n) giren iki metre uzunluunda bir ylan dosdoru annesi
nin kollarnda bebeiyle oturduu yere gelmi. Sonradan
annesi bunun kabilenin aman olacana dair bir iaret ol
duunu sylemi, nk ylanlar klann yelerinin amanik
seanslar srasnda bavurduklar formlardan biridir.
Dnyann pek ok yresinde, bir hayvan ruhu dlere
girerek aman seer. Kanadal Ojibwe yerlileri arasnda, ni
nemin halk, ocuklar ruhlarla karlamaya ormana gnde
rilirlerdi rnein. Orada tek balanna oturarak arklar sy
ler, yreklerini arklarna aktararak sessizce ruhlarn gelip
onlarla iliki kurmasn ve armasn beklerlerdi. Eer ba
arl olurlarsa bir geyik, ku ya da baka bir ruh onlar fark
eder, doal bilgelii ve ifa vermeyi retirdi. Sonra kabile
nin yallar bu ocuklar rak olarak yanlarna alr, dikkat
li gzlemlerle geen bir yaam sresince edindikleri dene
yimi onlarla paylarlard.
amanik uygulamalarn merkezinde bilgi aray vardr.
Bu pek ok forma girebilir: insan ve havvan davranlarn
anlama; ifa veren bitkilerin ve kullanmlarnn renilmesi;
ellerle kemiklerin yerleim dzenini ve iyiletirmeyi bilme;
masaj; êbelik; insann ruh hallerine ilikin empatik bilgi.
amanlar takvim almas, khinlik ve vahiyle gelecek hak-
knda bilgi arar, efsaneleri, masallar, byleri, tekerlemele
ri, arklar ve nceki amanlarm ilerini yjneky erek gemi
ve tinsel dnya hakknda bilgi aktarrlar. Dnyann her ve-
rindeki amanlar sradan, uyank dnyada deneyimledikle-
rimizin fazlasn bilmek istedikleri iin bilgeliklerini d yol-
culuklaryla ve insan yaamnn bin tek bir gne
sdran farkl bilin durumlar meydana getiren maddejer-
le geniletirler.
Samanlar asl olarak bireylerin dengesinin kurulmas ve

koranmasylaurairlar..ama..her samann etkileim halinde
olduu bir kltr ve alt-kltr de vardr, toplumun ihtiya
larna e y a p jY rilk L s l^ rahiplerinkiyle kar-
ir. Kuzey Asyada, amanlar toplulum bir araya gelip at
kurban ettii zamanlarda rahiplik grevini stlenirler. Orta-
Amerikada rahip-amanlar mterilerini kutsal takvim ara
clyla evrene balayan msr koan ve tohumlanyla bir tr
kehnette bulunurlar (ekil 3)
Benzer ileri yapanlarla kyaslandklarnda amanlar i-
gr ve hayal gc sahibidirler, dilleri akcdr, kltrel ge
leneklerden haberdardrlar. amanizmin yreindeki bu bil
gi dnyann her yresinden kltrlerde kullanlan yerli dil
lerinde kendini gsterir: aman teriminin kendisi Sibiryann
Evenki dilinden gelir bilen kii anlamndadr. Saman iin
kullanlan br geleneksel szcklerse Fincede tietaia. Ta-
poncada munusu, Bella oala.dijindeJkualut, Nahuatl dilin
de tlamatiguetl ve Ouichua dilinde yachaj _hep..aym anla-
tna_gL
aman iin kulandan br szckler halk..nnde-sergi-
ledikleri performansn ana zelliklerine gnderme yapar.
rnein Yurok dilinde kegey, is olarak oturan-veLmeditas-
yon yapan anlamna gelir. Sakha dilinde oyuun, zplamak,
hoplamak, ovnamaktr. Buryat dilinde khatarkha. dans et
mek ya da bir geyik gibi trs gitmek, anlamna gelir. Hu-
icol dilinde marakame arkc demektir. amanlar kahinlik
de yaparak sradan insanlarn grp bilemediklerini grp
bildikleri iin, Innular arasnda, kuzeyin uzak blgelerinde,
.- J . . V i ' . . V?. -
f-
V V
Urir
iMlU
M
wabinu adn alrlar, gren kii demektir. Elik gzleri

olan. la rat inilgitJkaranlkta gren gzleri olan, angakut
ifa Verme ne Bilgiyi Arayanlar
ekil 3: lk am anlar Oxocomo ve Cipactonal. Aztek ve Maya mito

lojisinde ilk am anlar yal bir ifttir. 16. yzyldan kalm a bir Az
tek elyazmasnda yer alan bu resimde zam an yaratmaktadrlar.
Kadn (solda) msr koanna bakarak kehnette bulunurken, ko
cas da (sada), sa elinde tts, sol elinde kan kartan bir alet tu
tar. Arkalarnda rahip olarak statlerini gsteren ttn dolu boh
alar vardr.
kapal gzlerle gren/anlamlarna gelir. Maya Kichelerde

ise ajqij gn tutan anlamna gelir, amanlarn Maya takvi
mini kehanet iin kullanmalarna gnderme yapar.
KEHNET UYGULAMASI
Dnyada pek ok kehanet yntemi vardr. Tarot, astro
loji ve el falna bugn en kalabalk kentlerin caddelerinde
rastlanabilir. Bu tekniklerin hepsi farkl bilgilerin nda
bir sorunun ya da durumun imdiki, gemiteki ve gelecek
teki haline bakarak karar vermeye yardmc olur. Kahinler
de tpk amanlar gibi (pek ok aman kahinlik de yapar
ama baz kltrlerde aman olmayan kahinler de vardr).
amann Bedenindeki Kadn
doum, hastalk ve dleri srasnda gelen ilhamlarla bu sa-

nat seerler. nisiasyonlar genellikle bir ruh esle evlenme-
lerini gerektirir. Sorular sorar, yantlan aktarr ve yorumlar
lar, kehaneerde bulunurlar ama bunlarn yapl biimi
kltrler arasnda farkllklar gsterir. Kehanet dlerin yo
rumu ve zel iaretlerin gzlenmesine gelince bireysel bir
i olabilir rnein. Ama genellikle kahinle mterisi ya da
izleyicileri arasnda bir diyalog vardr.
lksel kltrlerde pek ok kehanet biimi vardr: suya,
bulutlara ve kristal kreye bakmak; doal olaylar okumak,
halsinasyon gsteren maddeler almak, dleri hatrlama ve
yommlama pratii. Kehanet genellikle bu tekniklerden bir
kann bir araya getirilmesini gerektirir. Belki mekanik bir
srele ie kovulup anlama yolunda gereken ie ynlenme-
yi gerekletirmek iin bunu bir grsellestirmeyle birletir
mek gerekir.
rnein Maya kabilesi Kichelerde gn tutanlar, yani ka-
hinler birbirleriyle kesierek Maya takvimininin 260 gnn
oluturan enine ve boyuna izgilere tohum ve talar yerle-
tirmekle ie balarlar. lerledike gnlerin anlamn yorum-
larlar. Bu srete kachaukikel yani kann sesini dinlerler,
bu bireysel bedenlerle evrenin gleri arasndaki badr.
Takvime koyopaya, yani kendi bedenlerinde hissettikleri
malara gre mterilerine soru sorarlar.
Bu kahinlerin tanrlaryla konuup onlardan aldklar ya-
ntlar ilettikleri sesleri kaln ve adaldr. Tersine mterile-
riyle gndelik bir tonda konuurlar. Basit sorular sorarak ie
koyulur, sonra mterinin gemi, imdi ve gelecei algla
masndaki boluklar doldururlar. Eer evli bir cifte hem
kadn hem de erkek kahin eitimi alr, birlikte mterinin
sorularna yant ararlarsa, ikisinin birleik gleri konuyu

tek bana alan bir kahininkinden daha cok aydnlatr de
nir. Ben bunu kendi takvim kenahetlerimiz srasnda ilk el
den rendim.
Bu teknii renmi olduumuz halde kann sesini duy
may baarabileceimizden kukuluyum. Tuhaf gelebilir
ama Dennis ile bu teknii Guatemalada rendikten sonra
yalnzca orada yaadmz srece kullanmakla kalmayp
inisiasyonumuzdan sonraki yaklak otuz ylda koruduk ve
yaadmz her yerde kullandk. Bedenlerimizin doal dn-
yanm mikrokozmoslar olduunu grdk, kendi dalar.
dzlkleri, tepeleri, glleri ve rzgrlar yaxtl^jk..dilimle-
rinin darda atmosferde ve ieride bedenlerimizde nasl
hareket ettiini hissetmeyi rendik. Bu i hareketleri yo
rumlamay, Maya takviminin gnlerini saymay, kendimiz
ve mterilerimiz iin kehanette bulunmay rendik.
Kahinler ilerinde sz ettikleri zaman farkl bilme biim
lerine iaret ederler: tmevarmsa!, sezgisel, yorumlayc,
akl yrtmeye dayal vb. Bunlarn hepsi birbirinin iine
geer. Mterileriyle konuurken gndelik yaamn gerek
lerini imge ve eylemlerin simgesel prizmasndan geirirler.
Karma fikirler, metaforlar ve simgeler farkl yorumlar ge
rektirir, bu da yava yava daha dzenli bir dizgeye ve k
stl olanaklara doru yol alr. Sonunda mteri ve kahin
arasndaki konuma sorunun nedenleri ve ona nasl tepki
verilmesi, durumun nasl deitirilecei hakknda belirsiz
olmayan bir anlayta biimlenir.
Kehanetten sonra aman akla kavuan sorunu herke
se anlatmak zorundadr. te burada maharetini gstermesi
gerekir. Aklc akalar ve zeki cmlelerle mterisinin ilgisini
eker, akln eker ve orunlarn da kendilerinin de sorum

luluu olduu gibi zor bir gerei kavramalarn salar. r
nein bir hasta hastal yaratmakta kendi sorumluluunu
kabullenirse, kendini glendirebilir. Yaamn her ynnde
plduu gibi, amanizmde de mizah iyiletirir.
AMANZMN DOASI
amanizm hem ifa uygulamalarn hem de dinsel bir du
yarll gerektirir, Sibirya, Amazon Havzas, Kuzeydou As
ya ve Nepal kadar birbirlerinden uzak kltrlerdeki ama
nik fikirler ve uygulamalar arasndaki benzerlikler artc
dr. Bu amanik sistemlerde doum ve lm ana eylemleri
ve metaforlar salar. rak amanlar meslee doar ya da
onun iinde lrler. Sonraki uygulamalarndaysa gerek
doum ve lmlere yardmc olurlar.
Uzak gemite muhtemelen yalnzca amanlardan olu-
an topluluklar da vard, ama bugn amanizm belli bir de
receye kadar Budizm, Hristiyanlk, slam, Hinduizm ve y e
rel dinlerle karm tinsel bir koldur. Kurumsal bir cerceve-
si ve bir merkez figr -Dalai Lama ya da Papa gibi- olma
d iin de, farkl tarihi ve politik sahnelerde ortaya kar.
yok olur, yeniden belirir. Esnek ve yeniliki amanik fikir-
ler dnyann en uzak ormanlarndan llerine. Maya kral
lklarndan in imparatorluklarna kadar uyarlanabilir. Sov-
yetler sonras Sibiryadaki entelekteller, Avrupa, Amerika
ve Avusturalyadaki ada paganlar arasnda kendine yan
da bulur.

Bir Maarann Duvarndaki

El zleri
TARHNCES ALARDA
KADIN AMANLAR
amanik uygulamalarn ve bu uygulamalarda kadnlarn da

nemli, etkin katlmclar olduklarnn izleri tarihin derinlik-
lilerine kadar uzanr. Birinci blmde tanmlanan, Dolni
Vestonicede bulunan iskelet tarihncesi dnemlerdeki ka
dn amanlar hakknda inandrc bir kanttr ve yalnzca
maddi kanttan ibaret de deildir. Arkeologlar kemiklere ve
onlara elik eden el sanatlar rnlerine ek olarak kilden
yaplma uurlar ve maara duvarlarnda antik ekil-dei-
tiren, trans halinde kadn imgeleri bulmulardr.
Sibiryada u ana kadar samanlara ait kazlan en eski

mezar Neolitik dneme uzanr (.. 1700-1300)- Bulunan
en eski iskelet gsnde iki antropomorfik (bir havvan.
nesne vs.nin insaoLjbadeni^ v .adip jM u m m
varsaylmadr) mamut kemii tayan gen bir_.kadna-ait-
tir. Bu nesneler bugn Yakut, Ket ve Chukchi samanlarnn
koruyucu ruhlarn kiiletiren oyma karaca ve balina ke
miklerini astklar.yerdedir. Kuzey Sibiryadaki Sakh Cum-
huriyetinde yeni kefedilen yine Neolitik dneme ait bir
kadn aman mezarnda da kemikten yaplma, ku bal-in-
san bedenli pek ok ss eyas bulunmutur, benzerleri va-
knlardaki kayalarn ve yerel amanlarnn davullarnn ze-
rine de resmedilmitir.
Bering Boaz yaknnda, Chukotkada yaplan bir baka
nemli keifte yine antik bir kadn aman iskeletine rastlan
mtr. Artrik blgesindeki devaml don altnda kalan bu
topraklarda (permafrost), kusursuz biimde korunmu yz
kadar mezarn arasnda, ta, ahap ve balina kemiinden
yaplma bir tanesinde yal bir kadn iskeleti bulunmutur.
Kefi yapan antropologlar, -Sakhl arkeolog Dorian Serge-
ev ve Rus arkelolog Sergei Arutiunov- mezarn iinde ka
dnn amanik uygulamalar srasnda kulland pek ok
nesnenin yan sra bir lm maskesi ile ifa, dans ve br
amanik ritellerle ilgili maskeler buldular. Mezarnda a
man nesneleriyle bir arada yatan bu kadnn bir aman ol
duunu hemen anladlar. 2002 ylnda Arctic Studies en
ter of Smithsonians National Museum of Natural Historynin
Internet sitesinden yaynladklar bir makalede Sibiryal a-
manlarn genelde kadn olmalarnn ve kadnlarn kuzey
kltrlerinde tinsel yaamdaki glerinin altn izdiler.
Bir Maarann Duvarndaki El zleri
aman nesneleriyle bir arada bulunan bu kadn iskeletle

ri pek ok Batl akademisyeni ve kamuoyunu artmaya
devam etmektedir nk uzun yllardr amanizm yalnzca
bir erkek ura olarak grlmtr. Bu yanl anlamann bir
nedeni de iskeletlerin cinsiyetinin pelvisin ekli, kafatasnn
bykl, kol ve bacak kemiklerinin boyutu ve arl ile
saptanmasdr. Her iki cinsiyete de ait topluluklar arasnda
boyutlarda ve arlkta byk farkllklar olduu iin bu yn
tem sorunludur. Hangi cinse ait olduu kukulu kemiklerle
yapl ve salam kadnlann kemikleri hep erkeklere ait sayl
mtr. Batl arkeologlar bazen bir kaz alannda bulduklan
kemiklerin %80inin erkeklere ait olduunu iddia ederler, bu
da yanlsamann ne kadar byk olduunu gsterir. Buna
amanik tarzda gmlmemin erkeklere ait olduuna ilikin
eski arptmay da eklersek iri yapl kadn amanlarn cinsi
yetlerinde ne kadar yanlndn grm oluruz.
Gemite bilim insanlarnn ou iskeletleri erkek olarak
snflandrrd, insan kltrnn kkenleri hakkndaki evrim
kuramlar sonucunda erkeklii vurgulayan bir eilim vard,
yalnzca kadnlarda bulunan (mtDNA) mitokondriyal
DNAlarn kimyasal analizi gibi yeni tekniklerin ortaya k
masyla ve kadn bilim insanlarnn, zellikle de paleo-ant-
ropologlarn artmasyla kemiklerin cinsiyetlerinin doru bi
imde belirlenmesine baland. Bugn artk yeni fosil kah
ramanlarmzn ou kadndr.
BUZ AINDAN KALMA FGRLER

Kadnlarn muhtemel amanik uygulamalarnn ilk gs
tergeleri arasnda avu iine sacak kadar figrler vardr.
Pirenelerden Sibiryaya kadar tm Avrupada iki yz kadar
ekil 4: Willendotf Vens (solda) ve Lespugue Vens (sada).

Her ikisi de Ge Dnem Yontma Ta Devrine aittir.
yz olmayan balan yere dnk, geni kalal ya da ba-

senli kadn heykelcikleri bulunmutur. Fildii, karaca kemi
i, kil ve yumuak talardan yaplan bu heykelciklerin ba
zlar Buz andan kalmadr, maaralarn, kayalarn iine
saklandklar kadar ocak ve kuyularn yaknlarndaki niler
de de korunmulardr. Grnlerindeki farkllklara karn
Roma Ak Tanrsna ithafen hapsine Vens heykelcikleri
ad verilir.
Baz yazarlar bunlarn antik dourganlk kltleriyle ya
kndan balantl olduklar konusunda iddialdrlar. 1908
ylnda, Willendorf Vens (ekil 4, sol) Avusturyada Krem
yaknlarnda bulunduu zaman, bedeninde hl krmz a-
boyas izleri vard. rgl apkas ya da salar, geni kal
alar, dolgun gsleri ve iri baldrlaryla erkeklere arpc
cinsel mesajlar gnderdii sylendi. Bedeninin kusursuz
bir yuvarlklkla gsterilen bu blgeleri ak yapmann ilk
safhalarnda en nemli blgelerdir; gbek/karn, kalalar,

baldrlar, memeler ve omuzlar; ancak bacaklarnn alt ksn
lan, kollarnn alt blgeleri, ayak ve elleri fazla zenle ya
plmam, yok saylmtr. Bazlar da bu Vensleri dnya
nn ilk erotik eyalar sayd: Pleistocene pinups ya da Play-
boyun orta sayfa kzlar.
Bu heykelciklerin bereket simgesi, erotik uurlar, cinsel
oyun malzemeleri olarak erkekler tarafndan retildikleri ve
kullanldklar nceki nesillerin yaratt bilinsiz karmaa
lardan biridir. Kadn bedeninin yalnzca erkeklerin ilgileri
ne mazhar olduu srece ilgi ektii, kadnlarn tarihnce-
sinin zihinsel yaamnn yaratmnda yalnzca izleyici olduk
lar varsayld. Bu gre gre antik kadnlarn kendilerine
ait bir yaamlar yoktu. Erkeklerin duygularn okamak ve
onlar tarafndan remek iin kulanlrlard.
Bu kadn figrlerinin yine kadnlar tarafndan kadnlarn
kullanm iin yapldn iddia eden yazarlar da vard. Bun
larn arasnda Litvanyal arkaelog Marija Gimbutas sayabi
liriz. Yzlerce kadn ancak yalnzca bir elin parmaklar ka
dar erkek figr bulunduunu belirterek, tarihncesi atala
rmzn ilksel tanrlarnn kadn olduunui ddia etmektedir.
1980larn banda Los Angelesteki Kaliforniya niversi-
tesinde onunla buluup konutuum zaman mesleinin zir
vesinde bir arkaleogdu, otuz yldr aratrmalar yapmaktay
d. Tm Avrupada kazlara katlm, binlerce el sanatlar
nesnesini incelemiti, Ana Tanraya ait tek bir bileik ta
rihncesi dinin varl savn destekliyordu. Onun dediine
gre bu din diil bir gelenei yanstyordu; doaya baskn
kmay denemek yerine insan hayatlarm besleyen tekno
lojileri vurguluyordu. Sava toplumlar uygarlklar olarak
nitelemeyi reddediyordu, herhangi bir medeniyetin retken

temelinin sanatsal yaratmnn, maddi olmayan deerlerinin
ve cinsiyetler arasndaki denge de dahil zgrlklerinin de
recesinde olduunu iddia ediyordu.
1990lan n. banda yorumlar ve kuramlar kadn ya da
erkek, feminist ya da deil arkaeloglar tarafndan sertlikle
eletirildi. Ama aratrmalar ve yaynlaryla arkeoloji alann
daki bu sapkn erkek-merkezcilie, -hatta bazen dosdoru
cinsiyet aynmclma- dikkat ekti. almalan aratrmac
lar hem arkeolojik kaytlarda hem de malzeme kltrnn
yorumlanmasnda seks ve cinsiyete dikkat etmeye yrek
lendirdi. Onun bu nc almalar sayesinde cinsiyet bu
gn arkeolojinin ana ak ierisinde nemli bir maddedir.
Vans figrlerinin cinsiyete bal olmayan yorumlar ara
snda Alexander Marshackmkini sayabiliriz. Ona kalrsa bu
plak kadn heykelcikleri aylk menstrel takvimlerle ilgili
olabilecekleri gibi, kadnlarn olgunluk ritelleri srasnda
retici aralar olarak da kullanlyor olabilirler. Baka bilim
insanlar da bu malzemeleri ekillerindeki, durularndaki,
beden ayrntlarndaki farkllklara bakarak ocukluktan er
genliin balangcna ve hamilelie kadar yaamm farkl aa-
malann temsil eden simgeler olarak deerlendirmilerdir.
Yunanistandaki Neolitik Kephala blgesinde mezarlarda
bulunan kadn heykelcikleri atalarla olan balarla glen
mi alan belirleyiciler olarak yorumlanmtr. Ocaklarn ya-
knlannda bulunanlar yn eirme, alet-edevat yapma gibi
kadnlara zg ilerle ve ocuk oyunlaryla balantldr.
Heykelciklerin tutulan dileklerin yerine gelmesini salayan
uurlar olarak da kullanlyor olabilirler. Bu tarihncesinden
kalma erp yn tmseklerinde bulunan kt yaplm
ya da epeyce zarar grm heykelciklerin aklamas olabi

lir. Dilek yerine geldii zaman heykelcikler oynamalar iin
ocuklara verilmi, krldktan sonra da atlmlardr belki
de.
Kadin figrleri yakn zamanlarda Avrupa kltrnde
nemli bir rol oynamaya baladlar. Hatta Willendorf Ven-
s ulusal bir simgeye dnt. Bunu Avusturyadayken ilk
elden rendim: Kendisine ev sahiplii yapan Viyanadaki
Naturhistorisches Museumdan sergilenmek iin baka bir
yere tandnda tanklarla korunuyordu!
Yontma Ta Devrinden kalma bu kadn figrlerinin ba
ka bir yorumlamas da, yukandan aaya kendi bedenine
bakan plak bir kadn dnldnde ounun anatomik
adan doru olmas nedeniyle, kadnlar douma hazrla
makta kullanlmalardr (bizim Lamaze snflarmz gibi).
Gen kzlar, hamile kadnlar ve rak ebeleri eitmekte
retici modeller olarak kullanlm olabilirler.
Ben baka bir kuram nermek istiyorum: Bu kk hey
kelcikler zel becerilerinin arasnda ebelik de olan kadn
amanlarnd. Daha sonra greceimiz gibi, dnyann pek
ok yresinde ebeler lhi seimlerle seilir: ifac olarak a-
labilmek iin kolayca transa girebilir, kendilerinden gee
bilirler. Lespugue Vensnn dnn (sekil 5). Fildiin
den yaplma on be santim uzyyalMnMlJ2a.,lla e y k d ^
Yontma_Ta Devrine ait kefedilmi en k figrlerden biri-
dir. Simdi Fransa diye bilinen verde bulunmutur, ge d
nem Gravettian rndr (.. 20000).
Kalalarnn altnda yer alan uzunlamasna paralel izgi-
ler tarihncesi dnemlerde kadnlarn hamileyken ve adet
dnemlerinde,giydildm .jQ rm ^ andrr.
am anin Bedenindeki Kadtn
ekil 5: Lespugue Vens, aa sarkan uzun rme kordonlar Si

birya ve Moolistan daki am anlann halen giydikleri giysileri an
drr.
Dolni Vestonicedeki kadn amann mezarnda bulunan

minik kil heykelciklere eklenmi burulmu bitki lifleri de
ayn izlenimi brakrlar. (Bu bulu bir baka adan da ilgi
ekicidir: Bu kefe kadar Yontma Ta Dneminde dokuma
nn yalnzca hayvan barsaklarndan yapld sanlrd, bit
kisel malzeme kullanld bilinmezdi.) Lespugue Ven-
snn zerindeki paralel izgiler on yedinci yzylla yir
minci yzyl arasnda yaam Kuzey Asyal amanlann giy
silerini de andrr (blm 4). Bu izgiler amann pelerinin-
dan sarkan, ku tyleri ve hayvan krkleriyle rlm kor
donlar andrr.
ekil 6: Fransann Lot blgesinde, Cahorsun hemen dousunda,

Pech-Merledeki maarann duvarlarnda ve tavannda bulunun
am anik kadn oymalarndan ikisi. Sadaki hamile kadn am a
nik ekil deitirmeyle bir kua dnyormu gibi grnmekte.
YONTMA TA DEVR MAARA RESMLER

Her ktada amanistik armlar yaratan antik oymalar
ya da resimleri koruyan maaralar, kayalk korunaklar, iri
kaya paralar vardr. Fransa Lascauxdaki nl maarann
duvarnda yer alan ku-bal, ereksiyon halinde penisli figr
hakknda epeyce grlt kopartlmsa da, yaknlarndaki
Lot blgesinde bulunan, ayn zaman ufkuna ait, kadn oldu
u apak amanik figrler yok saylmlardr.
rnein Pech-Merledeki maarann kil tavanna oyul
mu, profilden grnen plak kadn figrleri vardr (ekil
6). Dans eden hamile kadnlar andrrlar. Sadaki kadn bir
ku maskesi takmakta ya da kendini kua dntrmekte
dir. Ayn maarann duvarlarnda bu ikisine benzeyen, kr
mz aboyas ya da koyu laciverte boyal alt ekil daha
vardr, ayrca bu resimlerinin ve oymalarn yaknnda,
maarann duvarlarnda ve tabannda bulunan bir dzine ka

dar el ve ayak izinin ekillerinden kadn ve ocuklara ait ol-
duklan anlalmaktadr.belki de bu plak kadm figrlerini
oyup boyayanlar pelerindeki ocuklanyla birlikte kadnlard.
Elendiricidir ama, bu hamile kadnlar onlar bulan er
keklerce ilk olarak bizon (yabani sr) olarak nitelenmi
lerdir. Daha sonra Yontma ta Dnemi konusunda tannm
bir akademisyen olan Andre Leroi-Gourhan onlar bizon ve
kadn arasnda deiebilir simgeler olarak yeniden yorum
lamtr. Ancak Nubyadaki Gebel Silsilahda benzer oyma
lar bulunup da kadn olarak yorumlannca bu bizon yo
rumundan vazgeilmitir.
Bu antik Avrupa resimlerini ve oymalarn kltrel bir kap
sam saf d brakarak anlamak ve takdir etmek zordur ku
kusuz. Ancak Avrupa Yontma Ta Devri maara sanatyla ili
kili ritellerin 1458 sonlarna kadar hayatta kaldna ilikin
baz dolayl kantlar bulunmaktadr, nk Papa III. Calixtus
spanyollara maaralarda at resimleriyle ayinler dzenleme
lerini yasak etmitir. Atlarla iliki nemlidir nk Avru-
padan Sibiryay a kadar olan blgede atlarn amanlann koru-
yucu ruhlan olduklarn biliyoruz. amanik uular pek ok
yerde atn drtnala gitmesiyle ifade edilir, at binicisini br
dnyalara, onu kendinden geiren bir yolculua kartr.
Bu antik oymalarn anlamlarn ve nasl kullanldklarn
kavramak iin, Afrika ve Avusturalyann aa yukan Avru-
pannkiyle ayn aa denk gelen kaya sanat geleneini in
celemeyi yararl buldum. Avrupal olmayan bu gelenekle
rinin maara sanatyla tarihi balantlan olduu bilinen top-
lumlarla ilikili olmak gibi bir avantaj vard, baz yerlerde
kayalar oymaya ve boyamaya bugn bile devam edilir.
ekil 7: Gney Afrika, Mangolong blgesinden Afrika Yontma Ta

Devrine ait bir m aara resmi, drt am an yam ur yadrm ak iin
burnuna baladklar bir iple ak arazide bir su-ineini gezdir-
mekteler. Kafilenin nderliini iki kadn am an yapyor. Arkadaki
erkek am anlann ellerinde kaplumbaa kabuundan kutular var.
Bir zamanlar antik Afrika kaya sanatnn Yontma Ta

Devri Avrupasndan Kusey Afrikaya, oradan da aaya
Gney Afrika ktasna yayld varsaydrd. Ancak Gney
Namibyann kayalk korunaklarnda bulunun baz el sanat
lar, en eski Afrika kaya sanatmn bir yldan geriye uzand
n ve baz Avrupa Yontma Ta Devri kaya sanatlanyla
ada olduunu gsterir. Demek ki iki sanat formunun ba
msz kkenleri vardr.
Gney Afrikann Ge Dnem Yontma Ta Devri duvar
resimlerinin bulunduu blgesinde San olarak bilinen yer-
liler (nedense yllarca Busmen olarak adlandrrdlar) nere
deyse bir yzyl nce yerlerinden edildiler. Neyse ki dil uz
man ve kif Wilhelm Bleek 1870lerde birok kaya resmi
ni kopya etti. Sonra yerlilerin dillerindeki baz szckleri
karma yntemi olarak bunlari dil uzman danmanlaryla
tartt. Onlarn kaya sanat hakkndaki bu yorumlarna de
er biilemez.
am anin Bedenindeki Kadn
Mangolog Maarasndaki izimlerde (ekil 7), burnuna

bal bir su ineini eken drt kii grrz. Bleekin San
uzmanlarndan biri bir inei byle krlarda dolatrmay ola
bildiince geni bir alana yamur yamasm salamakla ili-
kilendirmitir. Baka bir danmana gre inein en yaknn
daki iki adam suyun bycleridirler. Her ikisinin de elin
de kaplumbaa kabuundan kutular ve bunlara bal ipler
vardr, ileri kzgn yamuru sakinletirecek aromatik otlar
la doludur. Bu danman ayrca su ineini ynlendiren biri
balk takm iki kadndan sz etmitir.
Bu drt kii kuraklkan kavrulmu arazi zerinde ya-
mur-getiren bir hayvan ynlendirmek gibi kolektif bir rit-
eli gerekletirmekteler, bu gerekten de yalnzca amanla-
rn ii olabilir. Adamlardan ve kadnlardan biri antilop ku
laklar olan balklar takmlar; bu bu gl hayvanla yakn
ilikiye iaret eder. Bleek ile resimleri tartan bir yerli kadn
ne zaman antilop baln taksa onu bir ceylann izlediini
sylemi. Yamur-getiren hayvanlar yalnzca hayallerde g
rndkleri iin bu resmin bir aman tarafndan yaplm ol
mas ok olasdr. Gney Afrika maaralarnda duvarlara
oka izilmi av hayvan resimlerine bakarak ressamlarn
avc erkekler olduklan varsaylmtr. Bu yorumla ilgili sorun
Gney Arikann San yerlileri gibi avc-toplayc topluluklar
da cinsiyetin rolnn bu kadar belingin olmamasndan kay
naklanr. Transa geme danslar -dans etme, el rpma, ar
k syleme sayesinde daha st bir bilin dzeyine geme de
dahil- ak bir ate evresinde, ayda drt kez ya da daha
fazla tekrarlanan toplumsal olaylardr. Bugn katlmclar
genellikle yetikin aile bireyleridir, bi su ukurunun ban
da toplanm kadn ya da erkekler olabilirler. Bugn San
yerlileri arasnda ifa veren samanlarn te biri kadndr.

Bir -kadna gre, "Biz kadnlar tutkuyla ark sylerse
ruhlann yrekleri mutlu olur ve hastalklar uzak durur." yi
bilinen bir kadn aman olan San yerlisi Wa Na "Her yerde
kadn amanlar var, Chumkwede, Xaixaide, her yerde..."
diye aklamaya gnll olmu. "Kadnlar erkeklerden da
ha gl ifaclardr... rnein benim n/uma gre (kayna
yan enerji) farkl biimde yaratldm. ifa vermeye balad
m zaman, nce bir insan neyin ldreceini grrm ve
ona gre ifa veririm."
Dou Afrikadaki Tanzanyada bulunan baka bir k du
var resimlemesinde ksa etekler giymi birey grnr (e
kil 8). Bu resmin ilk kaydm yapan paleo-antropolojist Mary
Leakey bu figrlerin memeleri olmasa da genel grnim ve
davranlanndan kadm olduklanna inanr. Gerekten de ka
dndrlar San kabilesinde, transa geme danslan srasnda er
kekler dans ederken ark syleyip el rpan kadnlar. Sol
daki figr tahtadan yaplma bir ubuk tutar gibi grnmek
tedir, antilop kulakl aman apkasn takmtr. Ortadaki
kadn sol elinde ucu atall bir sopa tutar, muhtemelen bir
mzik aletidir, azndan kan izgi ark sylyor olabi
lecei anlamna gelir. En sadaki kadn da ellerini rpmak
tadr. Bu figrlerin beden orantlan trans halindaki insanla
rn algsn akla getirir, bedenleri uzam gibidir sanki.
nc bir aman kadn ne zaman bir trans dansna ka
tlsa enerjisinin sndndan sz etmi: "Kaynyor." Sonra
dans terk ederek bir fil bulmu. Arkadalar br arkclar
dan uzaklatn, kamp ateinin evresinde dans ettiini,
glgelerin iinde gzden kaybolduunu sylemiler. Orada
fiili hayali karlamasn gerekletirmi.
Kaya sanatnn domasna neden olan hayvanlarla bu

lumalarn bir zamanlar sanld gibi avc erkeklerin ii ol
duunu sanmann anlamszl bundan daha ak olamazd.
Bu bulumalar hem erkekler hem de kadnlar iin daha
yksek bir bilin dzeyinde meydana gelir. Demek ki her
iki cinsten ifaclar bu duvar resimlerini yapm olabilirler.
ekil 8: Tanzanyadan Yontma Ta Devrine ait bir duvar resmi.

kadn ark syleyerek ahap ubuklar birbirine vurmaktalar. Bu
etkinlik Gney Afrikann San Kabilesi kadnlan arasnda bugn
de srmektedir.
DRT
Balinalar, Ylanlar ve
Aylar armak:
TARHTE KADIN AMANLAR
Alaskadaki Umut Burnu Bering Boaznn kysnda biblo

gibi evlerden oluur, geleneksel Inupiat dili konuulan, iki
bin yldr srekli sakini olan bir kasabadr. Her yl balina av
mevsiminin alnda nemli bir ritel gerekletirilir. Bir
gemi kaptannn kars tek bana yryerek buzun zerine
yatar. Ba kasabay gsterirken bacaklarn ak denize
doru genie aar. Avclar hemen arkasndan gelir, av ge
milerini bir kzan zerinde kaydrrlar. Okyanus kysna
vardklar zaman gemileri suya indirir, buz gibi sularda k
rek ekerler.
Birden bir tur atp, karaya, hzla kadna doru gelmeye

balarlar, kkya koar, mzraklarnn ucuyla boynuna doku
narak onu mzraklar gibi yaparlar. Bir an sonra kadn yava
a yerinden kalkar ve kasabaya ynelir. Bu hareketiyle sim
gesel bir dnm geirir, bir av olan balinann ruhundan
eref konuu olan balina ruhuna dnr. Evine uzun y
ry srasnda azndan bir balina kuyruu kt syle
nir. University of Virginiadan etnograf Edith Tumern da
belirttii gibi, Artk balina ile bir olmann amanik duru
mundadr.
Evine dnen kadn oturur ve balinann yzeye kmas
n bekler. Erkekler av mzrakladklar zaman onu hisseder
ve okyanusun kysna dner. Av kye indirildiinde, bali
nann yanna melir, sessizce dua ederken onun kesilme
sine yardm eder. Sonra da kendi payn alr: hayvann kal
bi, kuyruunun iki yass paras ve yzgeleri. Bu paralar
onun sezgisel olarak hissettii ve paylat balina olmann
z olarak kabul edilir.
Burada da baka avc kltrlerde olduu gibi, hayvanla
rn tinsel zlerini insanlarla paylatklar dnlr. lerin
deki ruhu yeniden doacaklr vahi dnyaya doru serbest
brakmak iin balar gvdelerinden ayrlr. Bu ilemin bir
paras olarak avclar balinann ban suya geri brakr ve
ardndan "Geri gel!" diye banrlar. Balinann yeni bedenin
de yeniden doacan, kendini baka bir av iin geri dne
bilmek maksadyla yeniden ete kemie kavuturacan
sylerler.
Balinay cezbeden de, onu paralayp etini kasaba halk
arasnda bltrerek ruhunu serbest brakan da bir avcnn
kansdr. Ancak onun gemi cmertliinden memnun olan
Balinalar, Ylanlar ve Aylan armak
ekil 9: Bir Inuit ifti, ikisi de amardr, babarlan konakladklar

blgede oullan (sada, aada) avlanrken dans ederler. Dans et
tike iek form undaki koruyucu ruhlan onlan yerden ykseltir.
Adam ren geyii derisinden davulunu alarken kars ark syler.
arksnda yllar nce ilk baanl avnda bir kurt (sada yukanda)
ve bir ku (nnde) ldrn anlatr. Adamn arkasndakiler
izleyicidir.
bir hayvan kendini kocasna sunar. Adam kadnn rolnn

nemini "Byk avc ben deilim, karm!" diyerek kabul eder.
Tarihncesi kaya ve maara resimlerinin bin yl nce
hayvanlarla ilgili ritllerde kadnn nemini vurgulamalar
nn yan sra, bunun gibi 1996da kayd tutulan bir olay ve
kadn amanlara ilikin izimler, kadnn avc-toplayc kl
trlerde amanik adan hl nemli bir rol oynamasnn al
tn izer (ekil 9). Bunu kabullenmenin neden bylesine
g olduu baka bir blmde incelenecek. imdilik ritel-
leri gerekletiren kadnlann avc erkekler kadar nemli
olduunu sylemekte yetinelim. Bu kadnlar insanlar ve

hayvanlar arasndaki tinsel birlii gerekten anlarlar. Balina
larn ve br hayvanlann insanln alglayan ve bunu
kutlayan bu kadnlar, insanlarla insan olmayan varlklar ara
sndaki nemli ilikiyi salayan gl, avc amanlardr.
KADINLARIN AMANZMDEK ROLNN

TARH KAYNAKLARI
Tarihi alara doru ilerledike, kadnlara dini liderler ve
ifaclar olarak itibar eden ta yaztlara ya da kalemle yazl
m metinlere rastlayacak kadar anslyz. Claremont Gra-
duate Universityden Karen Jo TorjesenHristiyah kilisesinin
ilk dnemlerinde kadn rahiplerin, peygamberlerin, pisko
poslarn varl hakknda epeyce kant bulmutur ama bun
lar daha sonra kilise tarafndan ortadan yok edilmilerdir.
Ben de ayn biimde gl amanik ifac kadnlar ve pey
gamberler hakknda epeyce kant buldum, ama daha sonra
bu iler erkeklerin yrngesine girmi. Bu kaytlar bize bu
kadnlarn kim olduu ve ne tr iler yapt hakknda da fi
kir verebilir, ama bunun iin kantlan dikkatle incelememiz,
ne tr topluluklarda yaadklar ve glerinin eriimleri ko
nularndaki nceden edinilmi yarglanmz bir yana brak
mamz gerekir. Uzun sre nce dnyann her yerinde ka
dn amanlar vard, ama erkek-merkezli toplumlarla kadn
lar formel inisiyasyon alma ansna sahip deildiler. Etnog
raf Gilbert Herdte baklrsa, Yeni Ginedeki Sambialar ara
snda baz kadnlar, tm-erkek dini trenlende yer almala
r yasaklanm olmasna karn byk amanlar olagelmi
lerdir. Kehanet, tehis, katarsis ve ifa konulannda zellik
le yeteneklidirler.
Kadnlarn yksek mevkilere getirildikleri toplumlarda

kadn amanlar erkekler kadar, hatta bazen daha gldr.
16. yzyldan kalma Cizvit likileri adl metinde Kanadada-
ki Montagnais-Naskapide ruhlarla iletiim kuramayan bir
erkein iini devralan bir kadn amandan sz edilir. Bir
bakasnda da halkna savata ekingen davranmamalarn
nasihat eden bir kadn aman vardr, cizvit bir rahip onu
durdurmaya yeltendiinde bak ekip araya girerse rahibi
ldrmekle tehdit etmi adam da hemen oray terk etmitir.
Pek ok antik kltrde amann grevleri ve sosyal ko
numu -bugn bile- eitlilik gsterir. Bazlan takvimle ilgi
li ve astronomik gzlem ve bilgiden sorumludurlar. Gne
ve ay tutulmalarn, ticarete ya da askeri meselelere uygun
olan ya da olmayan gnleri belirlerler. Baka kltrlerde
kadn amanlar politik liderler, ruhani ya da konumunu tec
rbeyle kazanm liderler, kahinler, hatta bazen rahipler
olarak grev yaparlar. En nemlisi de amanlar bu grevle
ri yalnzca belli bir merkezi olmayan sosyal ya da dini or
ganizasyonlarda deil, karmak, son derece merkeziyeti,
ynetenlerin kutsal kabul edildii topluluklarda da yerine
getirirler.
Amerikada kraliyet soyundan gelen bir kadn aman
hakkndaki ilk kayt Ix Balam KAbal Xook, yani Jaguar
Shark soyunun leydisi hakkndadr. Bu Maya soylusu ka
dn imdi Meksikadaki Chiapasn olduu yerdeki Yaxchi-
lnda yaamtr. Kocas kral olduktan ksa bir sre sonra
yaplm, tapnan ana giriinin zerini ssleyen portresini
grdmde (ekil 10), bu imgenin karmakl ve nemi
beni artmt. Leydi Jaguar Shark Maya kstaslarna gre
gzel bir kadnd. Uzun, aristokratik bir burnu, hafife kk
aman'm Bedenindeki Kadn
ekil 10: Lady Jag u ar Shark ve ylan. (Bu ren yerinde bulunan
br yaztlardan d a bilindii gibi) uzun ve karmak soyaacm-
dan Yaxchiln 16 Ekim 681 d en ld 13 H aziran 742y e
(. .) kad ar yneten Izam naaj Balam in yan i Gerek Jag u ar B
ycs'nn ilk kars olduunu reniyoruz.
enesi ve badem gzleri vard, giysisi ieklerle ve hasrdan

rlme kk sslerle bezenmiti. Drt yaprakl bu iek
ler kadn kann ve amanlarn ruh yolculuklar srasndan
ziyaret ettikleri sulak yeralt dnyasn temsil ederler. Her
iein merkezindeki hasr iarekik soylu bir doumu ve
politik otoriteyi simgeler. Gsne sanl olan kuak kan
akttn gsterir.
Baka kantlar bir astrolog da olduuna iaret eder. Ama
onun akllarda kalmasn istedii rol bir atasnn ilahi varlm
salamak iin dilinden kan aktan bir aman olduudur.

(Kocasnn penisinden kan aktmas gibi, klitorisi simgele
yen dilinden kan aktr.) bu ritel imgesel olarak iinde ja
guar derisiyle kapl bir anak olan bir kitapla gerekletiri
lir, kitabn sayfalar dilinden aktt kanla lekelenmitir. Ka
nn akttktan sonra jaguar derisinden bir balk giymi, eli
mzrakl ve kalkanl bir gksel varlk iki bak bir ylann a
zndan kp ona grnerek onu Leydiyi dllendirir.
Ylan Orta Amerikann ngrakl ylandr (Crotalus du-
rissus tzabcan). Mayalar iin maarams geitlerde gezinen
ylanlar yeralt dnyasn dnyaya ye ga balarlar. Ylan
ve gk szckleri birbirine ok benzer: kan ve kaan (ya da
konuulan Maya ehesine gre chan ve chaan). Ylanlar g
kiiletirirler. Leydi Jaguar Sharkn hiyoroglif metinlerin
de kendisini Tanrlarn Anas olarak tanmlad grlr. Bu
gk ile her arasndaki kutsal zan aan varlktr, yanan dilin
den atalarnn ruhlar ve politik g ykselir.
Sa bileinin zerindeki maymun kafatasnn zerinde
nnde ykselen ylann bir kopyas vardr, peki bu nesne
tam olarak nedir? Bir aman olarak tad kiisel bir uur
olabilir, sava-atasyla iliki kurmasna yardm ediyordur
belki. Mamun tanrlar Maya sanatnn, yaznnn, matema
tiinin antik patronlardr. Bu maymun kafatas Leydi Jagu
ar Sharkn sanatlnn ve edebi yeteneklerinin bir simge
si olabilir. Ylan da, gkle olan balants nedeniyle bir ast
rolog olan yeneneklerini vurgular. Bu resmi nasl yorumlar
sak yorumlayalm, bu kadnn gl amanik bilgisinin bir
temsilidir.
Yertrenin te yannda da kadn amanlara ilikin kant
lar gryoruz. Antik in metinlerindeki dokuz ark gksel
ruhlara kadnlarn syledii arklardan oluur. arklarda

ele geirilmeyi salamak iin cinsel metaforlara bavururu-
lur. arknn al dizeleri olan Da Ruhuna yledir:
Sanki orada biri var,

u tepenin kvrmnda,
Sarmaktan elbisesiyle, belinde kseotundan kemeri.
Bana bakyor, dudaklarnda bir glmseme:
"Beni beendin mi?
"irin tavrlarmla seni etkiledim mi?"
Misk kedilerinin izledii krmz leoparlar ynetiyor,
manoyla arabalarn iinde in tarnndan zengileriyle,
salepotu sarmaklarndan yaplma giysilerim, zeravent kemerim
sevdiim kiiye vermek iin tatl otlar topluyorum.
G hi gremediim karanlk bir bambu korulukta yayorum.
aman burada Beni beendin mi? / irin tavrlarmla se

ni etkiledim mi? diye sorarken erkek bir lhi varla hitap
eder. Karanlk bambu koruluk da inli kadnlarn yzyl-
larn seanslarn srdkdkleri kk bambudan yaplardr.
amanizm Korede .. 668 ve 57 yllar arasndaki
Krallk dneminde resmi devlet dini oldu. Eski Silla Krall
dneminde ina edilen en ssl ve geni mezarlarn sahibi
nin soylu bir Koreli kadn olduu kefedildi. Be para al
tn bilezik, altn kpeler, kolye ve altn bir kemerle ss
lenmiti bedeni. Bugne dek bulunan en muhteem saf
ipek giysilerden biri vard zerinde. Giysinin zerinde ku
kusuz amanik simgeler olan zmrtler, stilize aalar ve
geyik boynuzlar aslyd.
Tarihi .. 600-300 yllar arasna dayanan kk bir Ja
pon figrde bir miko, tapnaklarda hizmek veren amanik
ekil 11: .. 600-300'den kalma, kadn bir am ana ait kk J a

p on figr. Arkeologlar kral mezarlannm iinde p ek ok byle mi
nik heykelcikler bulmulardr.
bir ebe, rahip ve kahin temsil edilmitir. Kk toprak hey

kelcik iskemlesinin zerinde biraz geriye doru, dimdik
oturun, dingin yznde ciddi bir ifade olan bir kadndr (e
kil 11).
Gzleri, tam da ondan beklenen yetke sahibi ifadeye
karn ruhunun aynas gibidir, yz yaamla ldar. a
beklenmedik biimde taranmtr. Genie bir yzeyin ze
rinde iki halka ya da kulak. (Buna baka bir antik kltrde
rastlanmad.) boynunda, ayak ve el bileklerinde iki sra
boncuk vardr, gsnde aprazlama bir flama tar bu be
lindeki kemere baldr. Sol tarafnda kemerinden kk
anlarla ssl geni bir ayna sarkr.
Peki aynann anlam nedir? Kuzey Asyada_aynalar te-
den beri ruhlarn, atalann mhlannn taycs olarak bilinirler.
am antn Bedenindeki Kadn
Ayna anlamna gelen Manchu-Tungustic dilindeki panaptu

anlam ruh olan pana ve tayc olan -tpu olan tayc sz
cklerinden oluur, dnyann bu ksmnda kadnlar ama-
nik performanslar srasnda ruhlar armak ve tutmak iin
ayna kullanrlar. Ayna ve ziller bir arada izleyicileri iin yan
syan ve parlayan kla cnldavan can seslerinden oluan
mistik bir bilesim oluturur. Kuzey Manuryada amanik
giysilerin nemli bir paras bakr aynalar ve minik anlar.
Kore, Vietnam ve Japonyada da amanlar boyunlanndan
sarkan ya da kemerlerine bal aynalarla ruhlar arr ve
yanlarnda tutarlar.
Gney Rusyann Buryat Cumhuriyetinde ve komusu
Moolistanda amanlar ruhlara kar korunlam iin boyun
larna geni, bakr diskler takarlar. Balarna izleyicileri kor
kutmamak iin yzlerini rten ilemeli balklar takarlar. Bir
amann syledii gibi, "Ben krk yandaym, ama iime
ok yal bir ruh girdii zaman yzm arpc biimde de
iir. Ruhlar iime yerleip iim dma knca, kemiklerin
kna, tmyle deiirim."
Buryat ve Mool amanlarn ksa, sert bir kamlar var
dr, at kamsna benzer, sap uzun, rengarenk rgl erit
lerle ellerine baldr. ark sylerlerken ruhlar indiinde
krbalarn mterilerini arndrmak ya da kutsamak iin
onlarn srtna vurmakta kullanrlar. ifa ritelleri srasnda
salarna geyik boynuzlan da etleyebilirler. Ancak bir ama
nn tren boynuzlar hayvan boynuzuna benzemez, elik
ten yaplmtr (ekil 12). Daha nemli trenlere katldka
daha byk boynuzlar takarlar. Her boynuz setinin , do
kuz ya da on alt blm vardr. Hayvan dnyas dii oldu
u ve erkek geyiin de geni bir gerdan bulunduu iin
ekil 12: Gsnde bakr aynasn tayan bir Mool kadn aman
resmi. Kei toynandan tokmayla davulunu alyor. elikten
boynuzlann am an balnn zerine takm, bu onun yksek s
nfa mensup bir am an olduunu gsteriyor.
aman giysisinin bu blm eril saylmaz. Gerekten de, bir

amann da bana belirttii gibi, dii geyikler genellikle kr
larda otlayan srlerin liderleridir, ve gerdanlar hepsinin-
kinden genitir!
Kuzey Asya eyaletlerinde br amanlardan rnekler. Jin
(1115-1234), Mooar (1206-1368). ve Manu imparatorluk
lar hep amanlarca kurulmu ve soylular amanizmin top-
lumsal uyumdaki nemini bir kenara atp da uygulamalar
dan vazgeene kadar onlarn ritelleriyle,sjimi.Stl^Dia-
nedanlklanndaki ta giyme trenleri ve hatta bugnn ja -
ponyasndaki tahta kma .giyserinde. .amanik ritel ve
giysilerin izlere rastlamak mmkndr.
Kadn amanlann bu toplumlarda oynadklar nc role
ekil 13: Rusyadaki Krasnoyark blgesinden bir kadn aman.

Akademisyen k if fohann Gotlieb Gergi tarafndan resmedilmitir.
Sol elinde geni davulunu sa elinde de tokman tutar. Kanatl,
tyl bir apka takar. Ar kuma giysisinin zerinden rakum de
rileri ve uzun kordonlar sarkar.
bir gz atmak iin antik metinlere dnmemiz gerekir. Bili

nen ilk aman destanlarndan birinin kahraman bir kadn
dr: Wubuxiben Mama, bu szl anlatm Jin hanedannn ilk
yllarna rastlar (.. 1115-1234). Ana karakter bir han ya da
kabile lideridir, amanik yeteneklerini kullanarak yaamn
ailesini korumaya adamtr. Bu 12. yzyl destannda Man-
urya blgesinde yaayan yedi yz farkl kabileyi cesaretle
bir araya getirip yneterek Japon Denizi, Kamatka ve Ale-
utian Adalarndan geen ticaret yollann gelitirir. Teteke
adndaki baka bir kadn kahraman da 13- yzyldan kalma,
ngilizceye Nishan amanlannn Destan olarak evrilen
epik metnin kahramandr.
Avrupal yolcular amanlarla ilk kez 17. yzylda kar
lamlar, ilk tepkileri korku ve tiksinti olmutur. Bu tepki
Balinalar, Ylanlar >e Aylan armak
onlarn dini miraslarndan kaynaklanr. Ruhlarla alan ki

iler uzun sreden beri cad, byc, aman, khin, si
hirbaz olarak yorumlanmakta ve eytanla ayn ligde kabul
edilmekteydi. Ruhlarla ilgili herkes eytann hizmetkryd.
Hristiyanlk Kitab-Mukaddesin bu miras zerine kurgu
lanmt. Melek ya da azizler gibi iyi ruhlar hibir eye ka
tlmayp onlara yalnzca yakanldndan, bir eyi yapmaya
katlan ruhlar onlar katanlarla birlikte eytan olarak ilan
ediliyorlard. amanik tinselliin bu biimde derinden yan
l anlalmas 16. yzyldaki binlerce masum insann, zel
likle de kadnlarn ldrld cad avna yol amtr.
Avrupallann bu nyarglann aarak amanlar insan
olarak kabul edip onlarla iletiim kurmas zaman ald. Niha
yet 18. yzyln ikinci yarsnda akademik niyetleri olan gez
ginler, bir deceye kadar doru ve saygl olsa da amanik
nesne ve metinleri gzlemek, toplamak ve kaydetmek iin
yollara dtler. 1760 ve 1770lerde Johann Gottlieb Geor-
gi tarafndan Rusyann uzak eyaletlerinde srdrlen ara
trma iyi bir rnektir. Bu ilk kiflerin ou gibi, o da ama
nik nesnelerin anahtar olarak giysi ve davula ayrcalkl bir
yer vererek resimlemitir (ekil 13). ncllerinin tersine
Georgi davullarn ve giysilerini toplayp inceledii kiilerle
sohbet etmitir. amanizm ve sanatn kkenleri arasndaki
dorudan ilikinin farkna vararak, eski Yunan khinleri gi
bi amanlannda akc ve anlalr olmayan bir dille konu-
tuklann not etmitir.
Daha sonra onun almalan Avrasyada gezen yolcular
iin bir standart oluturmutur. Raporlarnda amanizmin ek
tin olarak kadnlarca srdrldn ve kadnlarn tasarlayp
diktii aman giysilerinin yalnzca kadnlar tarafndan deil,
baz erkekler tarafndan da giyildiini not etmilerdir. Baz

durumlarda da annelerinden, ablalarndan ve kanlanndan a-
manizmi renen baz erkekler bu kadn geleneinin iinde
kalmlardr. Hepsi erkeklerden oluan, sava ve politikayla
balantl amanik kltler oluturduklanna da rastlanmtr.
Sibirya ve Moolistanda amanlar kadn giysilerine ben
zeyerek tasarlanan giysiler giyer (ekil 14). zerleri ikonlar,
daire biiminde aynalar, memeleri temsil eden metal halka
lar, kadn cinsel organn temsilen geyik klndan rlme
ssler takarlar, bunlar kadn cinselliini ve her eyi evrele
yen doal dnyay vurgular. Bu giysileri giyen amanlar
kendi zihin ve bedenlerinde diil yaratc enerjiyle birlikte
hayvan ruhlaryla btnlemelerini gsterirler.
Kadn amanlarn bu apak varlna karn, bat yarm
kresindeki gezginler onlan erkek gruplar olarak tanmla
mak eilimindedirler. Kanadadaki ilk smrgeci kifler
aborijinal topluluklarda byk gleri yznden kadn a-
manlardan ok korkulduunu sylerler. Kardelik gibi te
rimler kullanarak onlar tanmlayama urarlar. Southesk
Dk 1859da, Ojibweler arasnda baz bitkilerin yalnzca
bycler tarafndan bilindiini, erkekler kadar kadm b
ycler arasnda da Masonlarnkine benzer bir kardelik ol
duunu yazmtr. Yerel dilde Byk Tp Locas olarak bi
linen bu kardeliin kadn yelerinden sz etmise de, on
larn erkeklerin alt grubu ya da yardmclan olduklarn vur
gulamtr. Ninemden rendiim kadanyla bu tmyle
yanltr. Kadn m ideler ya da Byk Tp Locasnn yele
ri amanik bilgisinin her trlsne inisiasyon yapma hakk
na sahiptir, bunlann arasnda mashgigiwaboge ya da ot da
mtma olarak bilinen bitkisel farmokoloji de dahildir. Her
mide bamsz olarak alabildii gibi salgnlar, orman yan

gnlar ya da dier felaketler srasnda amanlar kk fakat
gl gruplar halinde bir arada da alabilirler.
Amerikann gneybatsnda Matilda Coxe Stevenson
adnda bir 19, yzyl etrograf amanik organizasyondan
kardelikler diye sz eder. Her grubun bir Byk Anas
olduunu da szlerine ekler. 1891 ylnda, Zuni kentinde
tm bir gece sren ifa seansn belgelemitir. Seans srasn
da ay ve br tehlikeli vahi hayvanlar da dahil, "Canavar
Ruhlar tm ifaclar ele geirmilerdir. nsan katlmclara
bycler, yani ilani olann enerjisini aktarmada kanal g
revi grenler adn vermitir.
Kadn bycler geleneksel giysilerini giyerler, alm lannm ze

rinde krmz renkli, uuan kartal kanatlan vardr; ayaklan, diz
lerinin alt, elleri ve dirseklerine kadar kollan beyaza boyaldr.
Mihrap ve altndaki zemin yiyecekten beyazlamtr, kardeliin
yeleri mihrabn evresine dalmtr, yerde mihrapla ilerisindeki
ykselti arasndaki mesafeyi drt kez geen bir yiyecek hatt vardr.
Canavar Ruhlar o anda, bycnn bedeninde, tam orada varo
labilmek iin bu hatt aarlar. Mihraptaki hayvan fetileri Canavar
Ruhlarm oradaki varlm etkiler.
B ir dzine kad ar byc kendilerini yere attktan sonra, be
denleri kiiselletirdikleri hayvan gibi grnene kadar kaslr, r
pnr; birbirlerine hrlar, p en e atarlar. Bu sahne hem tuhaftr
hem de etkileyici. Gece ilerledike kendini yere atanlar oalr,
sahne giderek d ah a vahi ve tu h af bir hale brnr, ortamdaki
heyecan artar. Kadnlar erkeklerden daha heyecanl grnrler.
y t\ .
Eylem halindeki kadn amanlann bu deerli tanmlama

sn Stevensonun ada pek ok kadn gibi, kadnlann sa-
tsyle ilgilenmesine borluyuz. Oysa ayn dnemde er
kekler kadnlar (o da eer fark edebildilerse) aman ola
rak deil de, erkek amanlann eleri, anneleri olarak ta
nmlamlardr. Kadnlar literatrden silmek neden bu ka
dar kolay? Bu ksmen amanizmin genellikle aile iinde sr
drlmesi ve aman kadnlarn ayn zamanda e ve ana ol
malaryla da ilgili.
O zaman, Kuzey Kutbunu kefeden Knud Rasmussenin
raporu ok deerlidir! 20, yzyln balarnda, Hudson Kr
fezi kylarnda, kan-kocadan oluan bir ekibin katld Es
kimo seansndan bahsetmi. Rasmussen bu performans
uzun ve tehlikeli bir kzak yolculuundan hemen nce ken
di ekibi iin ayarlam. Kadnn roln seans srasnda ko
casna yardm eden bir yardmc olarak tanmlamsa da,
ayrntl anlatmndan bu iftin iki kiilik bir takm oldukla
r bellidir. Ritelin baaryla gereklemesi iin her ikisinin
de katlm gereklidir.
W
Her ey karanlkt, yalnzca gelecek olan bekleyebiliyorduk.
Uzun sre t bile kmad. Bu durum bizim beklentilerimiz dei
artryordu. Sonunda ar penelerin yzeyde kard gcrty
ve derin bu homurtu duyduk.
"te geliyorlar," dedi Tuglig (amann kars ve yardmcs) ve
hepsi soluklarn tuttular.
Hibir ey olmad ayn p en e gcrts ve homurtular derinden
gelen, rktc iniltilere kartlar, ardndan vahi bir lk du
yuldu, tam o an da Tuglik ne atlarak ruhlarla konumaya ba
lad. Kendi zel ruh dillerinde konuuyordu.
Ruhlar imdi genizden gelen tonlarla konuuyorlard, sesleri
tizdi. Szcklerin arasnda su damlamas, rzgnn hrts, frt

nal bir okyanus, aylarn homurtusu gibi sesler duyuluyordu.
Bu oturum yaklak bir saat srd. Her ey bir kez daha y a
ttnda Tuglig bize kocasnn harikulade bir ay biiminde
uzun yolculuumuz srasnda izleyeceimiz yolu kefe gittiini
bildirdi. Tm engeller, hastalklar, kazalar bertaraf edilmi, l
mn gc elinden alnmt, bir sonraki y aza gvenle evlerimize
dnebilecektik. Btn bunlar Tuglikin bize tercme ettii ruhla
rn zel dilinde anlatlmt.
Ay ruhu izleyicilere dramatik bir sahnenin eliinde an

latlmtr, bu srada erkek aman bir sreden beri yeri tr
malamakta ve homurdanmaktadr. Bir an gelir tmyle ay
tarafndan ele geirilir, homurdanr, inler va vahyi bir lk
atar. O srada yalnzca ruhlarn ezoterik diliyle konuabildi
inden kars tercmanln yapar. Onun ruh yolculnu
paylar, ne dediini anlar ve yorumlar ama zihinsel olarak
uyank ve hem izleyicilerle hem de ruhlarla temas halinde
dir. Ancak ay ruhunun ele geirdii kocas izleyicilerle ile
tiim kurma yeteneini yitirmitir.
Dnyann her yresinde byle erkek ve kadnlardan olu
an amanik ekipler grlrken, aman mevkileri arasnda
cinsiyete dayal rekabet de vardr, karadeniz kylarnda
Grcistan snrlar iinde kalan Abhazyada kadn amanlar
gemite de bugn de erkeklerden daha yetenekli kabul
edilirler. 1972deki bir szl anlatm bu kadnlardan birinin
ilk ortaya kn ve ardndan gelen amanlar arasndaki sa
va anlatr.
x^ /r
B ir zam an lar Achi Zoschan adnda byk bir binici ve sava
yaarm. Bir gece imekli frtnal gl bir frtna kamplarn
yerle bir etmi. Her ey bittiinde A chi kendini gkte Yldtnm ve

imek Tanrs Afy ile konuurken bulmu. Frtna srasnda in
sanlar ve tanrlar arasnda araclk yapsn diye gklere doru e
kilmi.
lml olduu iin, o ldkten sonra d a halknn ruhlarla
etkili bir araclar olm asn dilediinden A zartl adn da gen bir
akrabasn halefi semi. A ncak o srada gen bir kadn akra b a
s da ciddi biim de hastaym. Afy bunu renince seilm i olan
Azartl ararak gelecekteki grevini kadn a brakrsa onu iyi
letirmeye sz vermi. Gen adam kabu l etmi.
Ksa sre sonra srde bir salgn hastalk balam . Gen k a
dn Afye dua ederek bu sorunun nedenini renm ek istemi.
Tanr ona nedeni sylemi ve ilac vermi, bylece sr kurtul
mu. O zam andan beri kadn am an lar etkindir.
Bu kadn am anlar Yldrm ve imek Tanrs nm kullandr,
an cak ksa sre sonra kendilerini sava Zoschan n kullan olan
erkek am anlarla sregiden bir dm anlk iinde bulurlar.
JV k
Bu masala gre erkekler br erkekleri aman olmalan
iin seerken, kadnlar dorudan ruhlardan an alrlar.
Kafkaslarda, Abhazlar ve br yerli halk arasnda bugn bi
le amanik sanatlar uygulayan bir avu erkee rastlanmas
na karn, kadnlar erkeklerden daha ok bu ii hak etmi,
dolaysyla daha gl grlrler.
Benzer bir rekabet bugn Meksikadaki Huicoller ara
snda da vardr, bir efsaneye gre Tatewari ya da Ate De
de amanlann en ilahi varldr. Baka bir efsaneye grey
se ilk aman yaratc tanra Takutsi Nakawe, ya da Yer Ni
nedir. Gcn almak isteyen erkeklere kar mcadele
verdikten sonra yer altna dalm ve yreinden akan kan
dan kzlaa domutur.
1980lerin ortalarnda Ulu Temay ya da Ok Adam adn
da bir aman bu yknn renkli bir eitlemesini anlatm:
W
Takutsi gl bir kadn amanm, sihirli bam bu asas ve b
y sepetiyle dnyay yaratm . Yllar nce atalarm a nasl ark
sylenip dans edileceini, tanrlarla iletiim kurup hastalan iyi
letirm ek iin trenler dzenleneceini anlatm.
B ir gn erkekler onu kskanarak bysn alm aya karar
vermiler. Onu sarho etmiler, ifa verdii asasn ve ttn kese
sini oklarla delmiler. Sonra Takutsiy i gsnden vurmular
am a o lmemi, ylece glerek yere devrilmi. A ncak yreini giz
ledii bam bu asasn vurabildikleri zam an onu ldrebilmiler.
Asasndan yreini kartarak bir araziye ekmiler. Orada
rengarenk m srlarfiliz vermi. Sonra ilk am an iskem lelerini y a
p a ra k ilk erkek am anlar olmular.
x \
Ulu Temayn bu anlatm ve izimi (ekil 15) kadn a-
manlann ilk amanlar olduklan ve bunun onlarn doal ye
tenei olduu inancn ortaya kartr. Erkeklerin aman ola
bilmesinin tek yolu kadnlan ldrerek onlarn by gle
rini ve bilgeliklerini alabilmeleriymi.
Ok Adamn anlatm amanik sanatlar hakknda znde
diil olan bir nermeyi de akla getirir. Ayrca bu erkek a-
manlann amanl hak etmi olduklarn ciddi anlamda
phe altnda braksa da, Huicoller arasnda her iki cinse
mensup pek ok aman bulunur. Genellikle rahiplik ve i
fa verme arasnda oynadktan role gre ayrlrlar. Erkekler
tapnaklarda grev yaparken kadnlar bitki uzmanlar, ebe
ler ve khinler olarak alr. Belki de yukardaki efsanenin
anlatt baz erkek Huicol amanlannn topluluk nndeki
trensel grevleri yerine getirmeyi talep ettikleri, kadnlarn
da aileden kalma ifa uygulamalarna devam etmeyi see
rek bunu kabul ettikleridir. (Bu i blmne Aztekler ve
ekil 15: am anizm in erkeklerce alm . B urada iki kez resm edi
len kadn am an, am anlara zg hasr iskem lesinde oturarak
elinde tylerle ssl asasn ve kutsal kesesinin asl olduu kan ca
l sopasn tutuyor. Hemen altnda am anik otoritenin sim gesi olan
asa ve keseyle, kadnn gsnn d ah a kk erkek figrlerin ok
laryla vurulmu olduklarn gryoruz. Kadn o kad ar gl ki
onu yaln zca okla vurmak ldrm eye yetmiyor. Ona g veren tm
nesnelerin de ldrlm eleri gerekiyor.
Maya Kicheler de dahil baka Orta Amerika topluluklarn

da da rastlanr.)
amanik yarn kadnlar ve erkekler arasnda zaman za
man nasl srdn grmek iin Pasifik zerinden Tay
vana kadar uzanabiliriz. Yerli Puyumalar sk sk Samguan
adnda bir travestinin ilk aman olduunu iddia ederler. Bu
nermeyle ilgili iki sorun vardr: lki Samguann gerekten
yaam olmasdr, 1895 ylnda, Japon istilclar Tayvana
geldikleri zaman yirmi be yandaym. kinci olarak da
adallarn geleneksel dua arklar Udekaw adnda bir kadn
atadan, onun bir kpry aarak grnmez dnyalara yapt
yolculuktan ve sahile dnmesinden sz eder. Ondan da ilk

aman diye bahsedilir.
Peki orijinal amann kimlii bir kadndan travesti bir er
kee nasl deimi olabilir? Grne gre bu deiim Ja
ponlarn aday istilsyla balam, adada amanik uygula
malar yasaklanm. Samguann yksne gre tarlasnda
alrken (bu toplumda kadnlar iftidir) ruhlar onu ele
geirmi. O esriklik iinde kadn amanlarn tad, sanat
larnn simgesi olan zel keseyi grm ve onu alm. By-
lece Udekaw alt etmi. Bugn Tayvanda amanizm ifa
yntemi olarak salk sisteminin bir parasdr, hem kadn
hem de erkek amanlarca uygulanr.
ada efsane ve geleneksel arklar arasndaki bu fark
tan politik taraflln ve toplumsal dzensizliin yaand
bir anda baskn cinsin nasl deitiini grebiliriz. Ata a
man Udekaw adndaki kadn olarak anmsanrken (gerek
ten de arklarda bugn bile byle sylenir), travesti bir
adam onun efsanedeki yerini ktye kullanarak amaniz-
min kurucusu olarak tannmaa balamtr.
te bir kltr kadn amanlar neredeyse kaytlarndan
byle yok etmitir. Ama bunun bilemeyeceimiz baka pek
ok nedeni de olabilir. Baz aklamalarn kkleri dilbilim
dedir. rnein Moolistanl Buryatlar, ve Maya dillerinde
ngilizcedeki ahs zamirleri he, she gibi erkek-dii ayrm
yoktur. Belki de bu diller ngilizceye aktarlrken ii basit
letirmek iin kadn ve erkeklere he denmi olabilir. Kadn
amanlarn evrim teorileri ve kltrel geliimle nasl tarih
ten silindiklerini de bir sonraki blmde greceiz.
Ortadan Kaybolma Eylemi
DL AMANZM
NASIL KARANLIA GMLD?
Yl 1999, yer Kuzey Moolistan. Kk bir aman grubu,

yanlarnda raklan ve yardmclanyla, bakent Ulaanbaatar
dndaki bir ormanlk tepede kaya paralarndan ynlarn
evresinde oturmular. Bunlar sradan kayalar deillerdi;
atalardan kalma avoos adnda trbelerdi, sopalar ve rzgr
da uuan mavi, ince, uzun bayraklarla sslenmilerdi.
Her aman tylerle ssl bir balk takmt, ince anlar
la, burulmu kordonlarla, nldayan anahtarlarla ssl uzun
elbiseleri vard. Uzun deri izmeler giymilerdi. Herbirinin
bir davulu vard, bronz aynalar, ve gariin angon ya da el
ikonalan diye bilinen, rlerek bir kam haline getirilmi
ipekli kumalardan yaplma kamlar vard.
Ben bakalaryla birlikte izlerken amanlar drt yne

eilip herbiri dokuz entikle iaretlenmi tahta kaklarn
kmza (mayalanm ksrak st) daldrdlar. Kmz havaya
kaldrdlar, dua ettiler, gklerin, yerin ve suyun koruyucu
ruhlarna armaanlarn sundular. Sonra parmaklann votka
ya daldrarak alkol drt bir yana srattlar. Tren srasn
da az armonikas aldlar. Bayar Odun adnda bir kadn
aman davulunu almaya balad, atn drtnala gidiini an
dran bir ritim yakalad, sonra dierleri de onu izlediler.
Kadn nce yumuan bir yry yakalad, sonra bunu
vahi, sert bir kouya dntrd. Bu ruhsal yolculuunun
enerjisiyle parlyordu. Davulunu herkesten daha sert, daha
yksek sesle, daha hzl almaya balad. Davul atnn kas
na o kadar geniti ki, tm ban iine sokup onu sesinin
yanklanaca bir oda olarak kullanabiliyordu. Bayar ark
syler, ruhlarla konuur ve onlar azarlarkengeyik derisin
den davulu gmbrdyordu. kard sesler ku cvltlann-
dan sla, fsltya, lklara, szlanmalara ve kkremelere
kadar deiiyordu, bana byleyici ve harika grnmt.
Birden titredi ve arkaya doru devrildi, kol ve bacaklar
kaskat, srt yay gibiydi. Ailesi bu an iin hazr bekliyordu.
Onu arkasndan tuttular, zplayarak uzaklaan dev tahta da
vulunu yakaladlar. Birka dakika sonra yardmclarndan
biri canlanmas iin burnunun dibine ezilmi ard yaprak
lar tuttu. Sonra bayardmcs olan kocas davulu alp al
maya balad. Bayar uyand, silkindi, ayaa kalkt ve davul
atn kocasnn elinden ald, ge doru yapt yolculuu
nu tamamlad.
Ben gzlemciydim, benim iin bu unutulmaz bir gste
riydi. Kadn amanlann yok sayldklar, iftiraya uradklar,
hatta kaytlardan silindikleri gz nne alnrsa zellikle an

lamlyd. Onlann ortadan yok olma nedenlerini inceleme
den nce, Bayarn almalarna bir gz atalm.
ncelikle Bayar Odun kuzey Moolistanda, nesillerdir
kadn amanlar kardan bir ailedendi ve kadnd. amanl-
sk sk avla ilikilendirilen hayvanlar da kapsyordu,
kurtlar, geyikler ve aylar.
Kocas yardmcsyd, bunun tersi geerli deildi. Ruhlar
dnyasyla konumak iin geleneksel formlar uyguluyordu:
ruh uulan ve ruhlar tarafndan ele geirilme. Bazen bu
ruhsal varlklan kendi bedenine carsa da. kendisi de onu
baka dnyalara gtren ruhsal yolculuklara kyordu.
KANITLARI STEYEREK YANLI YORUMLAMAK

Kuzey Asya genellikle amanizmin anayurdu olarak bili-
nir, gnlkler, anlar, biyografiler ve etnografik bilgiler ka-
dnlarn bu blgede amanlar olarak byk, hatta erkekler
den daha byk bir gce sahip olduunu gsterir. Sibir
yadaki Altay gebeleri arasnda rnein, .. 4 - 6 yzyl
lar arasnda tek amanlar kadnlard. ncelikle ilenmi elbi
seleriyle ller lkesinin Yolunu koruyan yal kadnlarn
ruhlann temsil ederlerdi. Bu antik kocakarlarn tm a-
manlann atalar olduu sanlr.
Belgesel kaytlar 11. yzylda Trki ve Mool halklar
arasnda erkek ve kadn amanlara ilikikin blk prk
raporlarla yeniden balar. Daha anlalr bilgiler 13. yzyl
da Cengiz Hann tahta karak Mool mparatorluunun
kurulduu dneme rastlar. 16. yzylda, Yakut, Evenki ve
Mool toplumlarndaki amanlarn giysilerine ilikin ayrnt
l betimlemeler vardr, her iki cins de ritelleri esnasnda
ekil 16: 20. yzyln balarnda bir Koryak kadn am an davuluy

la birlikte.
kadn giysileri giyer, salarn ak ve uzun brakr, kadn

mcevherleri takar.
Tunguslar zerine yapt arpc almasnda, yirminci
yzyln balarnda, Rus antropolog Sergei Shirokogoroff a
manlar arasnda kadnlarn da erkekler kadar yaygn oldu
undan sz etmitir. Tm Tungus dillerinde aman szc
erkekler kadar kadnlar iin de, ruhlara hkmeden, on
lar iradesiyle kendi bedenine aran, kendi karlan ve
zellikle de ruhlar nedeniyle strap ekenler iin ruhlar
zerindeki gcn kulllanan kimse anlamna gelir.
Joseph Campbell de kutup blgesinde avclar arasnda
bugn bile epeyce kadn aman olduunu ve son derece
sayg grdklerini yazmtr. Yirminci yzyln balannda
baka antropologlar, zellikle kan-koca ekip halinde alan
Maria ve Waldemar Jochelson, Sibiryadaki Yukaghir, Kor-

yak, Itelmen ve Chucki kabilelerinin yeleriyle grtkten
sonra benzer sonulara varmlardr (ekil 16).
amanizm hakkndaki en etkileyici yazarlardan biri din
tarihi yazar Mircea Eliadedir. Shamanism: Archaic Techni-
que of Ectasy (amanizm: Cokunun Arkaik Teknii) adl
eserinde (1964) konuya geni bir adan bakar, bunedenle
bu yapt ok okunmutur. Onun her eyi kapsayan sentez
leri amanizmi aratrmak asndan en nemli kaynaklar
oluturur. Ama Eliadenin almasnda nemli snrlamalar
vardr, bunlarn arasmda yaam hibir amanla karlama
m olmas ve aratrmalann basl kaynaklara dayandrma
s saylabilir. Buna karn, Sibiryadaki kadn amanlar hak-
kndaki yazl tarihi kaytlara bakacak olursak, tanmlad
amanlann ounun erkek olmas artcdr.
Aslnda Eliade kadnlann aanik statsn reddetmek
iin biraz yolundan sapmtr. ilideki Mapuche kabilesin
den kadn amanlardan bilinli olarak cadlar diye sz et
mitir. Onlan bakalanna saldran ve bedenlerine yaralayc
nesneler sokan kt insanlar olarak tanmlamtr. Korede
kadn amanlamn daha nceki stnln geleneksel a-
manizmin bozunmas olarak tanmlamtr. inli kadn a-
manlar gelimemi tipte kiilerce ele geirilmi olarak ta
nmlamtr. Alntlar yapt yazarlardan biri Jan Jacob Ma-
rie de Groottur. O zamanlar inde din konusunda en oto
rite sahibi kaynaklardan biri olan de Groot, kadn amanla-
rn inde amanizmin ilk dnemlerinde stn konumda ol-
duklann ve byk ifaclar sayldklarn sylemitir.
Eliadenin kadn amanlar bu biimde dikkate almama
s Japonyaya kadar uzanr. Kadnlarn gerekletirdii ritelleri
bir hayalet tarafndan ele geirilme teknii diye adlandra

rak kmser. amanlardan spritalistler gibi sz eder. Yi
ne de daa ada bilginin yan sra kulland ilk kaynak
Japonyadaki ilk ve en gl amanlarn kadnlar olduklar-
n ortaya koyar. Byk kadn samanlar (miko). ilahi varlk-
Jar tarafndan ele geirilmilerdir. Drdnc ve onuncu yz
yllar arasnda nemli ritelleri gerekletirip politik roller
oynarlar. Ancak daha sonra, Budizmin etkisi iin iine girin
ce mikolar politik statlerini kaybetmi ve folk kltrnn
bir paras olmulardr.
Eliaden amanizm zerine almalan doru olmasalar
bile yaad ve alt dnem asndan o kadar inandn-
cdr ki. Kitabn orijinali 1951 ylnda Fransada baslmtr o
srada son derece anti-feminist olan psikoanalitik hareket
gndemdedir, kadnlar son derece nemli dini rollerden si
lip atmas krk yl sonrasna kadar fark edilmemitir bile.
ERKEK AVCI-AMAN EFSANES

amanizm hakkndaki en ortak yanl anlamalardan biri
avclkla ilikilendirilmesidir. Antropolojist Piers Vitebsky
rnein, amanizm hakkndaki klasik Sibirya dncesi
onu ruhlarn efendisi olarak dnmektir, bu daha ok bir
avc ya da sava imgesini akla getirir, kahramance tm ev
rende gezinir ve ruhlar savana dahil eder, diye yazmtr.
Bu inanca yalnzca erkeklerin avc olduunu eklerseniz -bu
tarihncesi devirlerin avc-toplayc toplumlar iin de ge-
erlidir-, onlarn aresiz elerine ve ocuklarna yiyecek
salayan yegne kiiler olduunu dnrseniz ortaya be
nim sylediim erkek avc-aman efsanesi kar.
Bu sav hem evrim kuramlan hem de cinsiyetlerin rolleri
ile yakndan ilikilidir. Antropolojist Michael Ripinsky-Naxon

amann sistemler Yontma Ta Devrinin avc geleneinden
ortaya kmtr, nermesini yapar. Baka aratrmaclar da
ilk toplumlann bir arada avlanma ihtiyacyla ortaya ktkla-
nm syler. Yirmi ile iki yz arasnda kiiden oluan baba so
yunun kendi erkek ifa uzman vardr, bu da amandr.
Fikirler, bilgi ve aralar -v e hatta insan beyninin kendisi-
hepsi erkeklerin av etkinliinin sonucu olarak grlr. Dilin
bile uzun savana otlan arasnda gruplar halinde yolculuk
ederek avlanan Yontma Ta Devri insanlarnn birbirleriyle
iletiim ihtiyacndan doduu sylenir. Peki kadnlarn ne
yapt sanlr? Onlar konak alannn evresinde kk ve ilek
toplamakta, maaralarda ocuklarna bakmaktadrlar elbette.
Bu tarihncesi yama modeli toplumsallk ve renme
hakknda saduyu sahibi grnen fikirlerin gelimesine kat
kda bulunur. (blmnn cinsiyetlere gre bu biimde
dalmas ocuklara daha ok yatrm yaplmasn, bilisel
ve sosyal becerilerin gelimesini salar.) Ayrca arkeolojik
ve fosil kaytlarndan da kendine destek salar. Erken d
nem ta ara gereler genellikle byk hayvanlarn kemik
leriyle ilikilendirilmez ama arada bir yle olduklar gr
lr. nsan evriminin tm anlatmnn erkeklerin avclk ve
et-paylamalar zerine temellenmesinin nedeni bu ara-ge-
relerdir.
LK REFAH TOPLUMU
Ancak herkes erkek avclarnn tarihncesi insanlarn ih
tiyac olan kalorilerin hepsini ya da ounu salad ko
nusunda hemfikir deildir. Botswanada avc-toplayc grup
larla alan aratrmaclar kabilenin hayatta kalmasn avclktm
ok toplaycln saladn, bu ikisinin bir arada refah

toplumunu ortaya kardn aklamlardr.
Gerekten de Afrika, Asya, Okyanusya ve Amerikada
yaplan aratrmalar epeyce bir bozaman etkinliinin ol
duunu ortaya koymutur. Bu kltrlerde insanlar avlan
makla da, toplamakla da haftada iki gn ilgilenirler, yani
onbe saatten az alrlar. Sosyal organizasyonlar ana so
yundan da gelebilir, baba soyundan da, kadnlarn da er
kekler gibi amanlk yapt topluluklar vardr.
Bu topluluklardaki kadnlarn toplamak iin gelitirdii
aralar -kazma ubuklar, el baltalan, tme talar, deniz
kabuklarndan baklar, otlardan sepetler, antalar ve piir
me mlekleri- bilimi, tbb ve dili yaratmtr. Aslnda en
nemli aralarn silahlar deil, toplamak iin kullanlan
kaplar, kadnlann iki ellerini avlanmakta ya da bitki topla
makla kullanrken ocuklarn tadklar bebek asklar ol
duu sylenebilir.
Erkeklerin avlanma teknikleriyle kadnlarn yiyecek top
lama ve tama aralarnn ubuk ve kaplara indirgendii
ni kuku yoktur. Yine bu mantk avlanma tekniklerine ne
lerin dahil olduu konusundaki anlaymz da daraltmtr.
Bir kadnn amann bilinen en eski kalntlarnn bulun
duu Dolni Vestonicede, arkeolog Olga Soffer ve alma
arkada James Adovasio bir araya getirilip burulan bitki lif
lerinden rgler bulmulardr. Bu ekilde giysiler, yaylar ya
da ip yaplabilir. Ayrca ge dnem Yontma Ta Devri ka
z alanlarnda tuzaklar, alar ve kapanlar yapmak iin sicim
ler bulunmutur. Peki sicimden yaplma tuzak ve kapanlar
kullanlm myd? Bu kaz alanlarmda bulunan kk ke
mikli hayvanlar aklar.
Bu keifleri zerine Adovasio, "Yontma Ta Devri kaz

alanlarnn incelemesini genellikle erkekler yapmtr, zihin
lerinde de bu soyu tkenmi megafaunann mao erkek
kavram vardr. ri mamutlar avlayan adamlarn bunlar
yapmas beklenemez," demitir. Belki de yapmadlar. Tu
zaklar ve alar da onlar yapan kadnlar kadar ilginlikten
uzak bulundu.
EFSANEY ELETREBLMEK
NEDEN BU KADAR UZUN SRD?
Bunun bir nedeni bizim avcl nasl grdmzle ili
kilidir. Avrupa ve Amerikada kadnlar yzyllardr pek av
lanmadlar, son on ylda ABD ve Kanadada bu etkinlii be
nimseyen kadn avclarla erkeklerin tutumu arasnda ciddi
farkllklar grld.
Kadnlar dllerde ilgilenmiyorlard, avladn hayvan
nn iini doldur ve sergile davran da onlara uzakt. Avla-
nn yiyecekle yakndan ilikilendiriyorlar ve avladklar hay
vann her parasn deerlendirmek istiyorlard. Iowada bir
av alannn korucusu Jennifer Sellsin de belirttii gibi, "Yi
yeceimi marketten almak yerine avlarsam onunla daha
fazla balantm olduu hissine kaplyorum." Wyomingde
baka bir kadn avc da avlarndan biftekler, burgerler, so
sisler yapyor. Onun avna yaklam dnyann her yerinde
ki yerlilerinkini andryor.
Bat dnda kalan avc-toplayc topluluklarda. Kant pek
tartlmamtr. Avustralyada imdi Kuzey Topraklar ola
rak bilinen ge dnem Yontma Ta Devri blgesinde, Abo-
rijinal kaya sanat izim ve boyamalarnda koan kadn fi
grleri grlr (ekil 17). ndeki bin yldr hayvanlar
ekil 17: Avustralyada Yontma Ta Devrinden kalm a, kadn lan

gsteren m aara resimleri. ndeki kadn boom erang diye adland-
nlan bir av sopasn atarken gsteriliyor. Bu krm z aboyasndan
yaplm a dii imgelerin her biri yaklak yirm i be santim uzunlu
unda. Kuzey Topraklardaki kayalk korunaklara resmedilmiler.
drmeye yaraan bir av sopas ya da boomerang tar.

Yanndaki bir kaya resminde ta baltalar ve tek para, ok
dikenli mzraklarla tek balarna avlanan bir kadn grubu
vardr, bu imgelerin bazlar kaya sanat hakknda uzman
yaynlarda yer aldlarsa da, avc kadnlara kant olarak a
manik literatre henz girmediler.
Arkeolojik aratrmalar ge dnem Yontma Ta Dev
rinden beri Afrikann her yresinde kadnlarn erkeklerle
birlikte kk hayvanlarn avlarna, aslanlann ldrd le
avna katldklarn, daha byk hayvanlan ukur tuzak ve
alara srdklerini gstermitir. Kongoda Mbutilerle yap-
yan etnofrafik alma ala yaplan avda daha byk kadm
ve erkek gruplarnn ibirlii yaptm ortaya karmtr. Her
yerde olduu gibi burada da ava katlan kadnlar evde kalp
pirzolann kendilerine getirilmesini bekleyenlere oranla et
ten ve yadan daha iyi pay alrlar.
Filipinlerde avc-toplayc bir kabile olan Agtalarda, ka
dnlar erkeklerin tm etkinliklerine katlrlar. Yerel iftiler
le alveri yapar, rmaklarda balk avlar, bitki kkleri toplar
ekil 18: 19.yzyln sonlarnda birln u piat renci tarafndan y a

plan bu karakalem resim de enesi dvm eli bir kadn gryoruz
(cinsel olgunlua ulat anlam na gelir), kpeiyle yrrken sr
tnda bir geyik tayor.
ve av hayvanlarn avlarlar. Baz yerlerde kadnlar kpekler

le, bazlarnda da ok ve yayla avlanrlar. Erkeklerle ayn av
ldrrler: yabani domuzlar, maymunlar ve geyikler. Avda
erkeklere katlmaya ve av ormann dna tamaya istekli
dirler, ama sk sk tek balanna da avlanrlar. Tpk erkekler
gibi, bazlar avdan daha ok holanr ve bunun karl
olarak da payna daha iyi et der.
nemli olan pek ok toplumda i yiyecek bulmaya ge
lince cinsiyet ayrmnn olmamasdr. Bir kadn avlanmak is
terse, bunu yapmakta zgrdr (ekil 18). Bitki toplamak is
teyen bir erkek de ayn seme zgrlne sahiptir. kisi de
deerlidir ve ikisinin de paylalan yiyecekteki pay eittir.
Bu kantlar kuzey insanlarna kadar uzanr. Sibiryada yir

minci yzyln balarmda, Karagaslar arasnda (bazlar Altay
Trkleri ya da tufa der) kadn bir aman vard. Alaskada
yal yukon Kitty Smith yetenekleriyle o kadar vnyordu
ki, otobiyografisine tuzak kurmayka ilgili baz anektodlar
eklemiti. Alaskal kadnlar dzenli biimde krkl hayvan
lara tuzak kurar, yaknlaryla ya da tek balarna ay, geyik
gibi hayvanlar avlar.
E VE YARDIMCIDAN BAKA BR EY DEL

Kadnlarn rolleri hakkndaki ortak yarglarn dilleri ve
tercmeleri kadn amanlarn tarihini karanlkta brakmtr.
Etnograflar pek ok kez tanmladktan kiinin cinsiyetine
gre aman szcne farkl anlamlar vermilerdir.
Avustralyada yerli dilinde kadnlar iin kullanlan putari
terimi byc-doktor olarak evrilmitir. zel ve genellik
le de ktcl gleri otan yal bir erkek anlamna gelir. An
cak 1980lerde Catherine ve Robert Bemdt ebelik yapan ka
dnlara da putari dendiini kefetmilerdir. 1990larda Diane
Bell kadn putarilerin de erkekler gibi bitki uzman ve a
manik gleri otan ifaclar olduunu kefetmitir.
Gney Amerikada, Amazon blgesinde alan etnograf
Norman Whitten Quicha dilindeki yachaj szcn (bilen
kii anlamna gelir) erkeklerden sz ederken gl aman,
kadnlardan sz ederken de ba mleki olarak kullan
mtr. Bu basit grnen tercmeyle kadnlardan manevi
rollerini alm, onlara ayrlk bir dii rol vermitir.
ronik biimde pek ok amanik geleneklerde gerekten
de ncelikle kadnlarn yrd, maneviyatta zanaatkrlk
arasnda kpr otan bir yol vardr. Bat-orta Meksikada
diil tinsel disiplin i eirmeyi renmek zerine odaklanr.

Bu yeni tasarmlar yaratarak ruhlarn dnyasna ulaabilme
anlamna gelir. Bu yol eril amanik uygulamalara paralel
ilerler ve o ekilde kaynar ki, i eirmekte gerekten uz
man olan kadn ayn zamanda amandr da.
Huicol amanizmi aile iinde aktarlr. yi tannan bir Hu-
icol ifacs olan Romon Medina Silva rneinde, annesi, kz
kardei ve kars da amandrlar ama pek hatrlanmazlar.
Ramonun annesi ona tarih, kular hakknda bilgiler ve ef
saneler retmitir. Manevi dnya iin ark dngleri ve
esoterik aynntlar retmitir. Ramonun kars Gudalupe
dela Cruz Ros da eitimli bir amandr. Yaam boyunca
kocasna ifa vermekte yardm etmi, 1971de o ldrldek
sonra da bamsz bir ifac, arkc, ailenin lideri olmutur
(ekil 19). Ramonun peyote-esinli masals resimleri pek
ok yerde sergilenmi ama Guadalupeninkiler genellikle
ekil 19: Gudalupe d ela Cruz Rtos 1988y

lnda am anik bir treni ynetirken. ba
cakl ktk davulu geyik derisindendir, ze
rine tinsel im geler oyulmu ve boyanmtr.
Bu tr davullar dii kabul edilir ve am an-
larca D avul A nam z diye adlandrlr.
ihmal edilmitir. Pek ok yazar Ramondan uzun alntlar

yapmlardr, Guadalupenin szel bilgelii ve ifa gcyse
hibir zaman yaynlanmamtr.
Brezilya ve Paraguaydaki Guarani yerlileri arasnda er
kek amanlar kadar ok kadn aman olmasma karn on
lar da ihmal edilmitir. aman Tupa Nevangayu yakn ge
mite erkek alma arkadayla birlikte bir kitap iin
sylei yaparken karsnn da amanik bir ifac ve syleye
cek nemli eyleri olduu konusunda srar etmitir. Ancak
kadna tam bir sylei deil de, ksa bir sz hakk verilmi
tir. Peki ya iindekiler blmnde adnn nasl getii? Bir
amann kars.
Yine yakn gemite talyan bir akademisyen Nepalli
Chepanglar arasnda pek ok gl kadn aman olduunu
kefetmitir, oysa daha nceki almalarda varlklar inkr
edilirdi. Bu kadnlardan biri, Krishora, dokuz kyde mane
vi rehber olarak almtr. zel bir grevi de gen kadn
ve erkeklerin amanizme inisiasyonunu salamaktr. Ancak
kocas ve yeenleri de aman olduu iin, nceki aratrma
larda bu hayati rol ihmal edilmitir.
AKINLIK YA DA KNLK
amanlarn deneyimledii yaam enerjisi duman ya da
elektrik kadar zgrce hareket eder, dner, kvrlr, kayar,
benedlerin arasndan atlar ve ilerine girer. Bylelikle ayn
aman hem ruh tarafndan ele geirilir hem de ruh uuuna
katlr. Yine de baz yazarlar bu ikisi arasnda aynm yapmak
ta srar etmi, ve bu yetenekleri cinsiyete gre ayrmlardr.
Biri de psikoanalist Geza Rheimdir, Mircea Eliadeyi yakn
dan etkilemitir. Macar amanla ya da taltosla tartmasnda
terimi erkek byc olarak evirmitir. Roheim aslnda iki

kadn taltosesden sz etse de, o bu son derece ak eli
kiyi onlarn cadlar olduunu ya da yalnzca ifac gibi
davrandklann syleyerek gzard etmitir.
Byle olmas pek mmkn deildir: Macar amanlar
hakknda ilk yaynlanan gzlemlerde tltoseslerin kadn da
erkek de olabildii kaytldr. Ayrca yerel szl gelenee
gre Rasdi adndaki ilk aman kadndr. Ayrca arkeologlar
bugnk Macaristanda pek ok erken dnem kadn mezar
lar bulmulardr ve bunlarn iinde amanik malzeme var
dr.
Ancak bu olgular Roheimin amanik coku halinde ruh
uuunun fallik doasyla ilgili Freudiyen kuramna pek
oturmaz. Ondan alntlamak gerekirse: Uma d bir erek-
siyon ddr (ve) bu dlerde beden penisi temsil eder.
Varsaymsal sonucumuz uu dnn amanizmin ekir
dei olduudur.
Roheimin bu ekilde ynlendirmesiyle, Eliade amaniz
mi yalnzca akn deil, ayn zamanda da fallik bulduu
ruh uuuyla snrlandrmtr. Bunu ikin bulup, gerekten
aman olmadklanm hissettii kadnlara yaktrd ele ge-
irilmeden ayrmtr. Aralarnda Essie Parrish ve ninemin-
de bulduu kadn amanlar bu arpc ikilii duysalard,
eminim ok geirirlerdi.
Eliadeye gre ele geirilmede ruhlar zerinde kontrol
yoktur, amanizm de kontrol gerektirir, o zaman ele geiril
me amanizmin meru bir uygulamas deildir. Kontrol ek
siklii de karakteri gerei diil olarak tanmlanr -kadnla-
nn dikkati ekmek ve sosyal prestij kazanmak iin kullan
dktan bir ara. Amerikal Antropolog Michael Harner da
trans medyumluunu ya da imdilerde kanal olma diye ad

landrlan eyi birinin bedenine giren ruh zerinde kontro
ln olmamas biiminde tanmlayarak Eliadenin dnce
lerine katkda bulunmutur.
roniktir ama, baz feminist kadm yazarlar da erkek a-
manlarn coku halinde beden d ruh yolculuklarna k
tklar, kadn medyumlarn yabanc ruhlarca ele geirildii
dncesini benimsemilerdir. Susan Sered bu nokta dn
da mkemmel olan Priestess, Mother, Sacred Sister: Religi-
ons Dominated by Women (1994) adl kitabnda ruh uu
larn erkeklere zg bir macera olarak tanmlamtr. Ka-
dn-baskn dinler olarak tanmlad sistemlerdeki uzmanla
rn coku halinde ruh uuu yerine ele geirilmeyi yeledik
leri savn ortaya atmtr. Dnceleri coku halinin kadn
lar ve erkekler tarafndan deneyimlenmesinde cinsiyete
bal bir aynm olduunu varsayyordu. Onun zlk e
masna gre kiinin bedenini terk ettii saf eril bir kutup ve
bedenini paylat saf diil bir kutup vard.
Gerek durum ok daha karmaktr. Kuzeydou As
yada beden d uulann diil, ele geirilmenin erkek ka
bul edildii kltrler vardr. Sumatrada, Rejanglar arasnda,
gen ve dourgan kadnlar atalarnn ruhlar dnyasna yol
culuk yaparlarken gen erkekler ruhlarca ele geirilerek
medyum grevi grr. Olgun erkekler ve kadnlar ele gei
rilmeyle ruh yolculuunu bir raya getirebilirler. Yllarca pra
tik yaptktan sonra, hayali olarak cinsler arasnda biim de
itirmeyi renebilirler.
Eliaden kadn amanlan nemsemeyen bu yaklam ne
yazk ki onun tersine yaayan amanlarla karlam olan
akademisyenleri de etkiledi. Aralarnda 1950lerin sonu,
1960lann banda, Shoshoniler arasnda arazi almalar

yrten sveli dinler tarihi uzman ke Hutkrantz da var
dr. wyomingde karlat bycy belgelerken, mena-
poz dnemini gemi kadn bycler de vardr ama say
lan azdr ve erkek alma arkadatan kadar gl deiller
dir, diye yazmtr. Sonra bu nermesini baka kabilelerden
sz ederken genelletirmitir. Yazdna gre Puget So-
undda (ve muhtemelen her yerde) kadn amanlara az rast
lanr ve gleri erkeklerinki kadar deildir. Ona kalrsa, Es-
kimolar arasnda baz kadnlar arada bir aman olarak per
formans gsterir, ama bu ancak ayn sihirli etkileri salayan
erkek alma arkadalan bulunamadnda olur. Bu vaka
larn ikisi iin de syledikleri kendi ben dedim oldu tavn-
nn tesine gitmez.
Hultkrantzn kaynaklarn dnnce, nermelerinde tu
tarllk olmadn gryorum. Ayn yrelerde alan etnog
raflar gl kadm ve erkek ifa amanlarnn eit oranda ol
duunu grdler: yllarca Puget Sound yerlileri arasnda ya
ayan bir misyoner Klallam kabilesinde nde gelen kadn
amanlar olduunu not etti, aynca tm kuzeybat kylarn
da grme gcnn doumda, erkeklerden ok kadnlara
verildiini ekledi.
Haida kabilesinden kadm amanlar hakknda 17. yzy
la kadar giden artc kaytl malzeme vardr elimizde. Bir
dzine kadar ist yontuda kadnlar amanik giysiler iinde
seanslar gerekletirirler. Bir ilstrasyon aman giysileri
iindeki bir kadn nden ve arkadan gsterir (ekil 20).
Sa enesinde nemli kabilelerin yelerine ait ty dvme
ler ve alt dudann iine yerletirilmi bir labret vardr, n
l ve uzun pelerininin zerinde kabilesine ait gl
ekil 20: H aida kabilesinden kadn am anlarn tahta oym alar.

am an kadnn kabilesinin g hayvanlan nln ve pelerinini
sslyor. Her iki elinde de ngraklar var.
hayvanlarn stilize resmedilmi yzleri yer alr. Her iki elin

de de ii akltalaryla dolu, ahlandnda ses kartan bir
tr ngrak tutar.
Kuzey Kutbu yresi kifi ve etnograf Vilhjalmur Stefans-
son bildii baz byt Inuit amanlarnn kadn olduunu
kaydetmitir. Baka akademisyenler de kadn amanlarn
erkeklerden daha farkl bir performans sergilediklerini ama
benzer sosyal statye, prestij ve gce sahip olduklann not
etmilerdir. DanimarkalI akademisyen Therkel Mathiassen
btn st dzey Inuit erkek ve kadnlarnn aman olduu
nu belirtmitir. Yaynlanm kaynaklar olan yeni bir alma
da Bir tr cinsiyet eitliinden sz eder, kadnlar dini k
reye erimekte erkeklerle eittirler.
Ama ne olursa olsun Eliades ne fikirlerini deitirir ne de

tutumunu. 1994 kadar yakn bir tarihte bile, din tarihi uz
man Robert Torrance kuzey kalifomiyada kadn amanla-
rn almalann gzard etmitir. Kadnlarn bu amanik uy
gulamalarnn erkeklerinkilerden daha nemsiz ve gsz
olduunu idda etmitir. Biyografileri ve kadn aman izim-
lerini grmezden gelerek ya da yeni arazi almalar yap
mayarak diil gelenei edilgen amanizm diye etiketleye
rek kmsemitir. Bunu statik, kapal ve kendini tekrarla
yan bir din olarak tanmlamtr, akn bir aratrma sz ko
nusu bile deildir. Essie Parrish iin bu kadarck!
\tsixtss\ts
KNC BLM
amanik Gelenekler Sahnede

ALTI
Mistik Birleme
EROTZM,
KENDNDEN GEME VE TRANS
Transa giren amanlar izleyen ya da esrik halinde tinsel bir

yolculuk gerekletiren biri -son blmn banda tanmla
dm gibi- fiziksel ve duyusal deneyimin nasl bir ey oldu
unu bilir. Mayalar arasndaki eitimin srasnda koyopa ya
da k dilimi diye adlandrlan kendi bedensel enerjimin
nasl aktn ve titretiini grdm, balarda coku halinde
ki bu duygular insana tuhaf gelebilir, kendimin dnda bir
eyin beni ele geirdiini dnerek korkmutum. Ama a
manik eitimimin srd aylar boyunca ve sonrasnda ka
nn konumas diye adlandnlan, bedene-temellenen sezgi
sel bir bilgi formu olan k diliminin hareketlerini kabul
lenmeyi, hatta onu karlamay rendim. O zamandan beri
bedensel sezgilere ulamam salayan bu armaan tinsel

anlaymn ve amanik uygulamalanmn temeli olmutur.
Bu hem bedensel teknikleri hem de tinsel altrmalar
gerektirir. Her yredeki amanlar duyusal ar-uyarlmalar-
la, elektriksel ve kimyasal adan esrik bilinci ya da trans
halini tetikleyen yoksunluklar kullanrlar. Bilimsel aratr
malar araclyla beynin ve sinir sisteminin her kiinin de
amanik uygulamalardan etkilendiklerini ve bu uygulama
lar araclyla etkileyebildiklerini biliyoruz.
AMANK BLN DURUMLARI

Bir performans srasnda amann zihin durumunu nasl
tanmlayabiliriz? Baz aratrmaclar buna st dzeyde bilin
durumu, bazlar da amanik bilin durumu diyorlar. Ben
kincisini tercih ederim nk amanlar farkl st bilin du
rumlarndaki igrlerini -buna coku hali ve transa geme
de dahil, bilisel olarak bilinlerinin uyank ve berrak oldu
u durumlarla birletiriyorlar.
Farkl bilin durumlarnn bu bileimi ve aralarndaki ha-
raket amanik performansn niteliinin oluturur. Benim
Maya retmenlerim takvimi ileri ve geri hzla saymak gibi
bilisel becerilerle, kann konumasn dinlemek, kristal k
reye bakmak gibi coku halinde hipnotik becerileri mahsus
bir araya getirerek her trl bilgi ve fikre ak zel bir zi-
hinsel-duygusal alg durumu yaratrlard. Ayn biimde Mo
ol aman Bayar Odun da ok gl olan bilisel sylei
becerisini, abucak derin transa seviyelerine girme ve ka
bilme becerisiyle (arpc bir beceriydi) birletirerek mte
rilerinin sorunlarna yeniliki zmler kefedebilirdi.
Coku hali ve trans szckleri birbirlerinin yerine kulla
nlabilirler, antropolojistler genellikle her ikisinden de sz
Mistik Birleme
etmek iin trans szcn yelerken, din tarihi uzmanlan

coku halini tercih ederler. Ben iki terim arasnda fark gzet
mekten yanaym. Trans mzikle, seslerle, kokularla tetikle
nen hiper-berrak bir duyusal an-uyanlma durumudur.
Trans halindeki imgeler, sesler ve deneyimler genellikle son
radan unutulur. Coku hali ise duyusal bir yoksunluk ve ge
ri ekilmedir. Orucu, sessizlii, karanl dnn. Coku ha
lindeki deneyimler yalnzca sonradan hatrlanmakla kalmaz,
kerelerce ziyaret de edilebilir. Hayal grme, bedenin iinde
ki yaam enerjisini gzleme, bilin durumunu uyaran mad
deler trans deneyimlerinden ziyade coku haline zgdr.
Dans, ark syleme ve taklit ile bir araya getirilen davul
alma transa girmenin gl bir yoludur. amanik perfor
manslar srasnda katlmclar bir ritme uyarak ayaklaryla
tempo tutar, bir baka ritimle ellerini rpar, bir ncsne
gre heceler syleyebilirler. Dans etmeye ynelten trde m
zik bilin yapmz derinden deitirerek zaman ve mekn
deneyimimizi farkllatrr. Mziin ynlendirdii hareketler
amanlann ve mterilerinin kltrlerine uygun kozmik im
gelerle dolu tinsel dnyalara girmelerine neden olurlar.
Korede ana amanik gsteri dans etmektir. Sadece a
manlar deil, bir seans talebinde bulunan kii de dans eder.
New York Doal Tarih Mzesinden alma arkadam La-
urel Kendall bunu yle tanmlar: "Uygun bir klk iinde
olan kadn parasn davulun zerine koyar ve zarif bir dan
sa balar, bu dans ksa sre iinde ksa iinde davul sesi
nin ritmine gre hzlanarak ruhlarca ele geirilmi amann
dansn taklit eden ksa sramalarla dnr. Kadn kendi
ni tketene kadar dans ettiinde momjusu yani bedenini
ynlendiren kiisel tanns tatmin olmu demektir." Kendall
kendisinin de katlm olduu bu dans coturucu diye
aman m Bedenindeki Kadm
ekil 21: Sakh kabilesinden kadm am ann seken geyik dans.
tanmlar, insann iini tazeler, heyecan ve sevin yaratr,

bu insann gbeinden gsne ykselen dsel bir zinde
lie yol aar.
Kendall bunlar hayal etmiyor. Dans etmek hipenvanti-
lasvona vol aar (ar oksijen soluma), adrenalin retimini
artrr, kan ekerinde hzl bir de yol aar. Bu fizyolojik
tepkiler beynin endorfin retmesini salar gl ar kesici
etkisi olan bu proteinler afyon grubu bitkileri andrr. Bu
nedenle transa girme teknikleri, zihin uyarc ilalar olma
dan da kimyasal bir rfi (an zindelik) durumunu tetikler.
Dnyann tm yrelerinde, amanlann yksek, orta ve
alt hkmranlklarda yolculuklar yaptklar trans halini da
vul salar. nl Sakh aman Maria Andrianovna Suzdalo-
va seanslar srasnda kollarn rparak ku gibi seker ve
karmakark anlamsz szler syler. Sonra davulunun ba
na oturarak kendini transa sokana kadar davul alp geyik
gibi sesler kartr.
Perksyonun bu etkisinin kusursuz bir bilimsel akla
mas vardr. Nrofizyologlar ritmik seslerin bevin dalgalan-
n belirgin biimde etkileyerek trans hali meydana gertirdik-
lerini kefetmilerdir. Daha ack olmak gerekirse, uyank
Mistik Birleme
olduumuzda, t e y r n ^
yin dalgalaryla tekine baskndr. (Genellikle sa yankre
saniyede 7-14 dngyle titreen alfa dalgalan, sol yarkre
de saniyede .l4=21-dQngvle titreen beta dalgalan retir.)
Antrenman diye bilinen bir sre iinde, bu ritimlerden bi-
iLtekiniharm an^
Perksyon -davul, ngrak, zil, gong ya da el parak-
bu senkronik olmayan beyin dalgalan kalbn senkronik
dalgalara evirir. nk uyaran (stimulus) duvanz. nrofiz-
yologlar bu srece sonik ynlendirme adn verir, grsel
renk, ekiller ve hareket duyular oluturur. Uygulayanlar
beklenmedik derecede yksek Jckreyen sesler duyduklar
n ya da dpedz halusinasyonlar grdklerini de rapor et
milerdir.
Bu youn duyusal deneyimler -szcklere dkmek ok
zor- ayn zamanda beynin simetrisi ve kimyasyla da iliki
lidirler. Coku halindeki mistik deneyimlerde beynin imge-
temelli sa yankresi dil srelerinin ounun yer ald sol
yarkreye baskn kar,,Mistik haller,^mein-djMer. te-
Jnelde dorusal-olmavan, JingustikTQmayan durumlardr,
szcklere dklp de, bakalarna iletildikleri zaman ta-
nnmayacak kadar farkllaabilirler. te bu nedenle birok
kii grlerini tanmlamakta tereddt eder, bazlar da onla-
n izmeyi, resmetmeyi ya da onlardan dorudan sz etmek
tense anahtar imgeler vermekle yetinmeyi tercih eder.
YAAM ENERJS
amanlar birine ifa vermek iin de, baka bir bilin d-
zeyine gemek iin de performanslar srasnda genellikle
baklarn ie evirir, kendi yaam glerini va da vaam
am ann Bedenindeki Kadm
enerjilerini gzjerler. Bir aman iin enerji ruhun zdee

dnen ifadesidir. Yasam enerjisi sifa vermemizi salayan
elektrik formudur, nrobilimciler ancak vakn zamanda
onu fark edip lebilecek kadar hassas aralar gelistirebil-
milerdir.
Yasam enerjisini tanmak ve kontrol etmek amanik ifa
gelenei iin ok nemlidir. Del Keats tannm bir Alas-
kal amandr, University of Alaska ve San Franciscodaki
Universitiy of Califomia, Pasifikte Osteopatik Tp Krs-
snden onur doktoras vardr. Yakn gemite yaplan br
syleide altm iki yldr beden enerjisini bakalarna ifa
vermekte kullandn sylemitir. "Kitaplarm da iyiletir-
mek iin ara gerecim de yok, yalnzca ellerim. Enerjinin t
kand yerleri bulur ve onu serbest brakrm."
Keath akrabalar tarafndan Inupiat ifa geleneine uya
rak eitilmiti. Kendi kadn blgesindeki i organlannn ye
rini belirleyebiliyor, ona nasl bir his verdiklerini fark ede
biliyordu. Sonra parmaklann organdaki kk bir deiik
lii fark edebilecek ekilde eitti. Hastalanyla alrken on
lar rahatlayp da sorunlu blgeyi kefedip oraya masaj ya
pabilecei an gelene kadar sorular soruyor, dalga geiyor,
akalar yapyordu.
Gney Afrikada San kabilesinde gen bir kadn, gwa di
ye bilinen psiko-aktif bir bitki araclyla yaam enerjisini
tanmay ve kullanmay renir. Anneler kzlarna kk
miktarlarla bitki yedirerek yaam enerjisiyle baa kmalar
na yardm ederler. Bu tm bedeni kateden, Sanlarn tara ya
da n hareketi diye adlandrdktan ritmik bir titremedir.
Daha sonraki yaamlannda grup halinde dans etmek, ark
sylemek, el rpmak bu enerjiyi etkin klmaya yetecektir.
Mistik Birleme
Orta yal bir San kadn olan Nisa bu duygusunu ok iyi

ifade eder: "Bedenini dolaan bir delik varm gibi. Ritim
iinde titrersin, hatta kasklarn bile titrer. aiaya (trans) ula
nca su istersin, nk iin snmtr. arklar bilmesen bi
le !ai olabilirsin. Nlum (enerji) sana nasl dans etmen ve ar
k sylemen gerektiini syler.
Transa geen San amanlan kendilerinin ya da bakala-
rnn bedenlerinin iini grebilirler. Dnyann baka yrele
rindeki doalama dokunmayla ifti verenler gibi, hastal
kartmak iin ellerini hastann teninin zerine koyar ya da
yaknlarnda titretirirler. ifa translar srasnda hastal
kendilerine alr, sonra ellerini ve bedenlerini sallayarak onu
zorla atarlar. Sanlann tanmladklar gibi boncuklar nlk
lerinden dkerler.
Fiziksel titreme hareketi dnyann baka yerlerindeki a
manlar asndan da belirleyicidir. Amerikann gneybat
sndan Dine veya Navajolar potensiyel amanlan yakalan
dklar kontrol edilemez titremelerle belirlerler. Bu zehirli
bir kertenkele olan Gila Canavarnn ruhu tarafndan ele
geirilmek anlamma gelir. Bir trenle bu titremeler hastal
tehiste kullanlan kontrol edilebilir bir deneyime dn
trlr.
Yryen imek adnda, bu gelenek dahilinde uygula-
malann yrten bir byc kadn titremeleri yle aklar:
"Biz minik nlarn bedenine girerek seni titrettiine inan-
nz. Bycler bu nlan hissettikleri zaman rler ya da
bedenleri bklr. Ik bizi iyiletirirken byle davranr. Ik
bedeninin iinde hareket ettii zaman, bu imekin Kilz-
grla yoludur. Kutsal bir kiinin (amanik lider) arkasnda
ki bklmelerin nedeni budur.
Benzer bir bedensel ele geirilme Kanadal Inuitler ara

snda nesilden nesile aktanlan amanik bilgide de mevcut
tur. Netsilik kabilesinden Uvavnuk adnda bir kadm ayn
grnmedii bir k gecesi dar kn anlattr. Gkten
aniden yere den bir ate topu ona arpm. Kadn saniye
nin binde biri kadar bir srede, top bedenine girmeden n
ce, meteorun bir yannn ay, te yannn ay penelerine
sahip bir insan olduunu fark etmi. Sonunda ate topu
arpt anda ii alev alev bir kla dolmu. Kendine geldi
i zaman ark syleyerek eve dnm:
Byk deniz hareket ettiriyor, srklyor beni.

Kk nehirlerde yuvarlanan talarn zerindeki yosunlar gibi
kmldatyor.
Cennetin semalar beni byle coturan.
Gl semavi frtnalar deliyor yreimi.
Sevin iinde titreyerek,
Beni kendisiyle srklyor.
Uvavnuk yaam enerjisiyle bu ilk deneyimden sonra hi

bir eyin artk ondan gizlenmediini fark ederek hemen bir
amana dnmeye balam. Ne zaman ark sylese onu
duyanlarn zihinleri kt dncelerden arnm, ileri ne
eyle dolmu.
inli Taoizm geleneinde yaam enerjisi chi ynn ak
mas olarak tanmlanr anlam ritmik canllktr. Chi canl-
lk, yaam gc, biyoelektrik anlamlanna gelen mulak bir
terimdir. Chinin anlam belke da e:
da ortaya kar: nefes. Yazl chi
en, inde konuulan tm lehelerde dan nefes vermek
gerekir. Taoist gelenee gre
Mistik Birleme
chi vardr; vet_ve.^k^jay-ye, gne, gn ve gece, saatler,

soluduimz.iiava,,ve yediimiz yiyecekler. Demek ki chi
bir bymvle hava ve rzgr, olarak anlaslahilse de, z,
ruhu, enerjisi, evrensel yasam gc vardr.
Chiye yakndan bal iki enerji formu vardr, ilki jing
(ying) ya da cinsel enerji, kincisiyle etkileime geinde
kendini katlar shen (yang) tinsel enerji. Bu ikisi_bir arada
chinin temel ifa enerjisini olutururlar. Meditasyon yaparak
oturma antik bir uygulamadr. Uygulayanlara bedenlerinde
ki enerji akna ilikin grsel haritalar deneyimleme ve on-
lan yaratma pratii kazandrr. Bu haritalar genellikle kod-
lanmtr ve akupunktur gibi ifa teknikleri iin kullanlr.
Zamanla chinin doas elektromanyetik bir akm olarak ta
nmlanr ve uygulayan kii zel nefes altrmalar ve tai chi
chuan ya da chi kung gibi bedensel tekniklerle onun mik-
tanm ve iddetini nasl artracan kavrar.
Baz Taoist uygulamaclar almalann bir i simya ola
rak intelerler, kadnlar ve erkekler bir arada ya da ayr ayr
alarak tahrik olmu cinsel enerjilerini ie ve yukar evi
rir, onu bileik bir erildii ifa gcne dntrrler. rne
in modem Thai uygulamaclan Mantak ve Maneewan Chia
bu ifa veren ak cinsellik, tinsellik ve yaam gc enerji
lerinin bir bileimi olarak kavramsallatrrlar.
Cinsel orgazm annda sevgililer bedenlerinin yksek
ykl bir enerji merkezinde eridiini deneyimlerler (ekil
22). Bu enerjiyi beden boyunca hareket ettirerek -cinsel or
ganlardan gbee, gne sinirana, yrek, boaz, nc
gz ve alna- onu ruha dntrrler. Bunu yaparken part
nerlerindeki zayf ya da olmayan enerjileri geniletirler. Uy
gulamaclar bu tr bir erotik duyarll i ve d dnyalarn
ekil 22: Taoist ifa uygulamas.
birbirine bal olma durumunu deneyimleme yolu olarak

desteklerler.
EROTK COKU HAL

Erotik enerji bir ok amanik gelenein ana bileenlerin
den biridir, genellikle bir canavarm kkremesi, parlak k
dilimleri, kl yldnmlar olarak karakterize edilir. Klasik
Mayalar iin trans halinin erotik enerjisi bir yer canavarmn
ya da jaguann kkremesi olarak portre edilir (ekil 23). Ku
zey Asya'da gzlerde ate parlamas sevilen bir imgedir,
Dou Asya ve Orta Amerikada imekle/kla aydnlanan
iekler kullanlr. Dou Asya geleneklerinde tomurcuklan
m bir lotus iei ile k dili arasndaki balant erkekle
kadnn cinsel birlemesini temsil eder. Benim eitim gr
dm Orta Amerika Maya geleneinde erotik iek n
dedii yanardner bir orkidedir. Ik dilimlerinin uzak
ufukta titretii biimde orgazmik kaslmalarla titreir. Tm
Mistik Birleme
ekil 23: Antik M ayada coku halinde transa gem i bir kadm
gsteren kabuk oymas. Kadm bir y er canavar eklinde resmedil
mi bir m aarann giriinde durm akta. Ban canavarn st ene
sine doru yay biim inde geriye emi, arkadan toplad salar
canavarn gznde. enenin zerinde m elm i bir iguana var.
D eniz kabuunun yivlerine krm z boya srlm. Ge klasik d
nem (.. 600-900).
bu bamsz amanik geleneklerde, cinsel birlemenin sim

gesel formlan son kertedeki gerekliin doas hakkndaki
sezgisel igr ile gndelik yaam hakkndaki pratik bilgi
nin bir araya gelmesini temsil eder.
Oru pek ok gelenekte cinsel enerjiyi ynlendirme
yntemi olarak kullanlr. Eitim grdm Maya gelene
inde pek ok izin gnleri vard, ne retmenlerimiz ne de
kocamla ben cinsel ilikide bulunabilirdik. Bu zel gnler
de seksi dnmememiz bile tlenmiti. Cinsel ilikimizi
belirli gnlerle kstlaynca, younlamamza, uzun mesafe
ler yrmemize ve sonunda mterilerimizi iyiletirmemize
yardm eden yaam enerjisi depoladmz fark ettik.
Cinsel coku halleri hem literer hem de amanik olarak
Kuzey Asya amanik uygulamalarndan evrilmi olan
kundalini ve tantra yogada da ilgi grr. Sankstritedeki

tantra szc yayma, eirme anlamlarna gelen tan k
knden tremitir. Tantra tinsel ve maddi dnyalar bir ara
da eirme sanatdr. Bedensel deneyim, zellikle de yarat-
c cinsellik gc araclyla ilahi z fark etme yoludur.
Sanksrite. kundalini vlan gc anlamna gelir, ilahi cin-
^le.nediyijam m lar.
Tantra voga uygulayclar erotik enerjiyi bir s hisseder
ler, omurgann yaknnda sv ate olarak tanmlarlar. Bu
ate enerjisi omurgann iki yanndaki kanallardan bir ylan
gibi yukar doru akar, birbiryardna enerji kanallarn acar.
uygulayc tepki olarak ritmik titremeler yaar. Tuhaf vzlt
lar. kkremeler duvar, parlak beyaz n iinde solan gk-
kua renkleri grr. Bann zerinde ilksel ses bin yap
rakl bir lotus ieinden doan hilale dnr. Bu meyda
na gelirken ben ve dnya arasndaki tm farkllk orgazmik
bir saadet iinde erir.
Tantra ve kundalini yogada sa-elli ad verilen ekoller
simgesel cinsel birleme uygularlar. Sol-elli ekollerde cinsel
birleme uygulanr ve inananlar iin o an geldiinde bir a
n en fazla isteyebilecei br an en fazla vermek iste
diidir, cinsel boalmann fiziksel mi, tinsel mi olduunu
sylemek olanakszdr.
Kutsal erotizmi hayali esriklikle harmanlama deneyimi
nin Asyayla kstl kald sylenemez; bir zamanlar Hristi
yanlkta da nemi vard. Azize teresa sann gelini olma
ya gnderme yapard, bu deyim bugn bile bir rahibe son
yeminini ederken kullanlmaktadr, Carmelite rahibeleri sk
sk dua ederken meydana gelen erotik deneyimlerden sz
ederler. Romal Katolik dinbilimcilerin yksek bilin
Mistik Birleme
durumlarna kar dman tavrlar, Hristiyan mistiklerinin

apak erotik ve derinden esrik olan dillerini yok edici ak
lamalar yapmalarna neden olmutur. Bu glntr nk
Romal Katolikler Hz. sa tarafndan tesis edilen ayinler ge
rei Tanrnn ak edimindeki varlna inanrlar. Aklarn
yreinde Tanr olduu zaman, seks edimi de her bir aa
Tanry gsterir.
FZYOLOJK AIKLAMA
oumuzun tutkulu bir arzu kasrgasna kaplp srk-
lenmilii vardr; bizi tm kstlamalarmzn ve alldk dav
ranlarmzn dna savurur. Ak kendi beninin dndan
gelen bir gce kaplm gibidir. Orgazm srasnda aklar
ruhlar tarafndan ele geirilmi gibidirler, titrer, sarslr, in
ler, alarlar, bir anlk tm evrelerine kr ve sar olurlar.
Bilim adamlan cinsellik, zellikle de diil cinsellik ve tran
sa girme arasnda gl nrolojik balara iaret ederler.
Kadnlann beyin yarkreleri boyunca gl bir elektrik
balants coku halini daha fazla yaayabilme becerilerine
katkda bulunur. Kadnlarn beyinlerindeki nronlarn say
s ve younluu erkeklerinkinden dikkat ekici biimde
fazladr. Dahas, corpus callosum, balayc bir geit aracl-
yla beynin sa ve sol yarkresi arasndaki nron ak ka
dnlarda daha fazladr. birleme noktas dive bilinen ve
iki yankreyi balayan bir baka yol da kadnlarda erkek
lerden daha genitir. Beynin iki yanndaki talamusu bala
yan nc bir banda kadnlarda erkeklerden sk rastlanr.
Baz kadnlar orgazm o kadar iddetli deneyimlerler ki,
daha yksek bir bilin dzeyine geerler. Kadnlarn a ma -
nik uygulamalardaki arpc becerileri de bundan kaynaklanr,
I .... A, ... - l - r - ....... . .. ........- - .
Gerekten de pek ok dilde orgazm szcyle trans sz-

.ayndir.
SMGESEL CNSEL LKLER

amanik etkinliin fiziksel cinsel bileenini inkar etmek
olanakszdr. Yine de bir ok gelenekte baka bir bovut da-
ha vardr: amanlar eril ya da diil enerjileri ynlendirerek
bir ruh yardmc va da kars cinsten biri ile metaforik cinsel
ilikilere de girebilirler. Hatta o ruhun cinsel kimliine b-
rnebilirler. Genellikle kadn amanlar rehber olarak erkek
ruhlar, erkek amanlarda kadn ruhlar yardmc olarak se-
erler. Bir cinsiyetteki bir kaynan enerjisi, kar cinsiyette-
ki bir hastann iyilemesine yardm edebilir. rnein bir a-
man erkek hastasna vardm etmek iin dii bir hu aac-
nn enerjisinden yararlanabilir.
Bugn Rusyada tannm bir doktor ve aman olan Zo-
ia Duranova yakn gemite yapt bir gazete syleisinde,
amanik glerinin ve ifa yeteneinin bir ruh hayvann for
munu aldn, bunun da beyaz bir aygr olduunu syledi.
Onun dii bir insandan erkek bir hayvana ifte dnm
Duranovann snrlan ve simgeleri deitirme becerisini or
taya koyar.
amanik bir adayla koruyucu ruh arasndaki iliki de ge-
nellikle cinseldir. Pek cok gelenekte bu bir tr evliliktir. Si
biryada atalarn erkek ya da dii ruhlar genellikle dlerin-
de aaman adayna biner ya da onu domaltrlar. Kii ken-
dini souk, tkenmi, hatta felce uram hissederek uyanr,
ama bu rktc esrik deneyim ya ruhla metaforik bir ev
lilik va da baka bir samann iyiletirmesi gereken ciddi bir
hastalk olarak yorumlanr.
Mistik Birleme
Giysiler deniyimi keskinletirebilir ya da ekillendirebilir.

Korede kadn amanlar eril ruhu bedenlerine ekmek iin
erkek klna girerler. Trans zirveye ulat zaman, mistik
bir bileim meydana gelir: Kadn aman ve erkek ruh giysi
sinin iinde birleerek bir olurlar. Bu mistik bileimler yerel
dnlere uygun modellenmitir. Japonyada, amanlk
raklnn yedinci ylndaki bir kadn, bir gelinlik diyerek
elinde bir tas pirin ve bir tava tutar. Bunlar yeni gelinin
evine getirdii nesnelerdir. Ruh kocasyla simgesel cinsel
birlemesi eril ve dii dnyalar olduu kadar tinsel ve dn
yevi dnyalar da birbirine balar. O bu dnyadan bir ko
cayla insan toplumuna, ruh kocasyla da tinsel dnyaya
baldr.
San Diego, Califomiya Universityden alma arkadam
Melford Spironun bir aratrmasndan, Myanmarda (eski
Burma) gen bir kadnn dnde art arda ayn ruhun ken
disine kur yaptn grdn reniyoruz. Arkadalar a
manik inisiasyon trenine dnen, bir trenle onunla ev
lenmesi iin kadn cesaretlendirmiler. Orkestre mzik a
larken kadn zel bir dans edip iinde kadn amanlann
bekledii ayr bir blmeye gemi. amanlardan biri geli
nin yznn nnde ileri geri bir ayna sallayarak onu hip
notize etmi. Baka bir aynay da srtna bastrmaktaym.
kinci bir aman el ve ayak bileklerine pamuklu ipler ba
lam, omuzlarndan aprazlamasna baka bir sicim geir
mi, sa rgsn pamuklu bir ipin geirilmi olduu bir i
neyle delmi. Gen kadn uykuya dald zaman hem ruhun
kars hem de inisiasyonunu alm bir aman olmu, tren
kadnn transa girdii bir trenle sona ermi. Bu noktadan
sonra gen kadn yalnzca ruh eini sevip onun tarafndan
aman in Bedenindeki Kadm
sevilmekle kalmayacak, uygun giysi ve dans hareketleriyle

kendini ruh eine dntrebilecekmi.
Bilimsel analizler ve etnografik almalar cinselliin,
trans ve yaam enerjilerinin ifa vermek iin kullanlmasnn
amanik uygulamalarda nasl bir araya geldiini gsterebilir.
Yine de tm bu yk ve aklamalar gl bir aman uygu
lama srasnda izlemenin yannda snk kalr. Bayar Odun
byle bir amandr. Bir sonraki blmde bu elerin yaa
mnda ve almasnda nasl bir araya geldiini greceiz.
\
YED
Rzgr Atna Binmek
AMANK BR GSTER
1999 ylnn yaz sonu, kocam Dennis ile birlikte Moolis

tann bakenti Ulaanbaatara gittik ve amanizmin halk iin
de yeniden douuna tank olduk. Tuul Irma kysnda,
kayalk yarlar ve zerinde antik resimlerle oymalar bulunan
iri kaya paralarnn yaknnda, Bayar Odunun Byk Gk
(ekil 24) ad verilen tapnakta trenler yapmak iin kadn
ve erkeklerden oluan kk bir aman grubuna katln
izledim. aman asalarn ge kaldrarak atalarnn ruhlar
na seslendiler: Soy aacmn byk atalar dinle beni, beni
iyi dinle...
ekil 24: Mool kadm am anlar ellerinde ritel eyalarm tutuyorlar. Bu

1920d e SSCBnin M oollan alm asndan sonraki ilk am anik ritel.
Yirminci yzyln balarndan beri, Komnist rejim idare

sinde bu tr halka ak yerlerde tren yapmak gvenli de
ildi. Halka ak yerlerde amanlk yapan amanlar srg
ne gnderiliyor ya da ldrlyorlard. ocuklan atalarn
dan kalma bu sanat srdrebilmek, ailelerinden gelen ifa
sanatnn bir blmn olsun uygulayabilmek iin tbbiye-
ye gitmeleri gerektiini abuk rendiler.
Artk SSCB dald, Rus ordusu yerel slerini terk ettii
iin, Moolistan Hkmeti Cengiz Hann yzn kt pa-
rann zerine basarak ulusal kimlii glendirme abasnda.
Cengiz Han ve ardndan gelenlerin tapnd amanik tap
naklar yeniden amann zaman aka gelmi durumda.
Bayarn ailesi ve onlarla birlikte Kuzey Moolistann
Khwsgl blgesinde., vasavanlar samanizm 'geleneklerini
geceleri, davullar olmadan, yalnzca bildikleri ve gvendik
leri insanlarn arasnda yetmi yldr canl tutmular. Simdi
yeniden sanatlarn gndzleri ve ack havada, tmyle
Rzgr Atna Binmek
yabanc insanlar arasnda uygulayabilirler.

Byk Gt tapnann yeniden almas 5. Uluslararas
amanik Aratrmalar Konferansna denk geldi. Delegeler
arasnda pek ok ulustan akademisyenler vard, tm Moo
listan, yakndaki Rus ve inden uygulamalarn srdren
amanlar da katlmt. yk anlatmann ifa veren gcn
den yeni bir amann kendini meslee adama trenine ka
dar pek ok farkl konuda makaleler sundular. Yine de ben
ce tm konferansn en nemli noktas Byk Gk treniy
le kuramn pratie dnmesidir. Bu trenin bir blmn
den beinci blmde sz ettim.
EVDE BR AMAN
Bu gsteriden sonra Bayar delegelerden bir ksmn Ula-
anbaatarn dndaki evine bir gece seansna davet etti.
Yksek, tahta itler iki geni, dikdrtgen betonarme evi ve
bir geri (yurt), yani keeyle kapl ahap iskeleti evreliyor
du. Seans bir dzine kadar delegenin duvarlara yaslanm
sralara ya da muamba yere oturduklar geni evde gerek
letirildi.
Duvarda, mavi, krmz ve altn sars boyal mihrabn
zerinde, kenarlarna ipekli kurdelalar bal dikdrtgen bir
anta vard (ekil 25). Sovyetler Birliinde eitim grm
bir psikolog olan evirmenim, bunun kutsal doum anta
s olduunu syledi, iinde, krmz bir ipin ucunda ba aa
duran kee bir bebek varm. Bir aman domasn sy
leyene kadar ana rahminde kalan cenine g veren bir
ikonmu. Bu zel anta Bayarn kadnlara dourganlk ve
doum konulannda yardm etmeyi de bildiini gsteriyor
du. antann iinde ayrca ongon, Bayarn soyundan gelme
ekil 25: Mool am an B ayar Odun ve y a z a r (solda) ocuklar ku

caklarnda tutarlarken. Can antasnn altndaki uzun ahap
m ihrabn nnde oturuyorlar.
lm amanlarn ruhlar vardm, onun koruyucu ruhlary

m. Mihrabn zerinde, bu kutsal uurun hemen altnda
Bayarn kzn bir aman olarak eiten ve inisiasyonunu
gerekletiren annesinin resmi vard.
Bayar aman ailesinin altnc nesliydi. Yirmi yanda
ki kz Baljir de amanik yolda ilerlemekteydi. Bayar ya
ndaki torununu oktan on ikinci nesil aman olarak ata
mt bile.
Odaya bayku tylerinden bir apka, krmz yarm mas
ke ve pskller takm olarak girdi. Mavi ipekliden aman
giysisi iinde muhteem grnyordugiysinin^ yakas ve
manetleri sincap krkndendi, kollarnda kartal tlyeri var
d, arkasnda bir deste ngrdayan demir anahtar vard,
Rzgr Atma Binmek
ekil 26: Davul at, am an davulunun ruhunun izim i. B azen d a

vulun kasnanda bu resim olabilir, ayn resim bir kda izili a
m ann m ihrabnn zerinde de durabilir.
Ylan biiminde birbirine sarlm rengarenk ipek kurdele

lerle sslyd. Boynundan ayak bileklerine kadar uzanan
deri bir parann zerine ay, kurt, geyik, at ve deve imge
leri ilenmiti.
Bayar drt yne ve ongona eilerek selam verdikten
sonra, iinde dokuz demir (Moollarn kutsal says) olan
davulunu ald ve ilahi dii koruyucu ruhu olan Changkilang
Xatana arki syledi. Sonra o gn ikinci kez davul atn (e
kil 26) ge doru vahice srmeye balad.
Birka kez bu sre ara vererek birka dakikalna bi
lincini yitirdi. Sonunda bada kurup yere oturdu. Dev da
vulunu dikine bacaklarnn arasna yerletirerek zillerin at
layan sesler karmasn da salayarak ald, yksek sesle
ark syleyerek ne arkaya sallanarak davul atn tekrar
ge doru srd. Arada bir slk alyor, sk sk atndan d
yor, ama kocas tarafndan canlandrlarak yolculuuna
oevam ediyordu.
ekil 27: Mool rzgr atnn izim i hiim ori diye bilinen ruhsal
enerjinin grselletirlm yhaTirBu sihirli kanatl atn zerinde bir
svom bo vardr, bu boynuzlan vuka n doru bir hilalle bir gne dis-
kinden ibarettir, zerinde zam ann alevi yer a lr: gem i, im di
ve gelecek. Cengiz H an in sava flam alarn d a ve on dan sonra he
m enher MoSol bayranda bu nem li am anik ikon lar yer alm tr.
Gizleri nesilden nesile aktarlan antik bir yolu izlemek

teydi. Koruyucu ruhlaryla birlikte tinsel atn srd, hare
ketleri bedeninin sarslndan belli oluyordu, gzlerinden
kvlcmlar kyordu. Bu noktada at Moolistanda hiimori
ya da rzgr at (ekil 27) diye bilinen bir enerjiye dn-
mk artk, zihninde, kannda, bedeninde akyor, onun
kvrlp bklmesine, titremesine neden oluyordu.
Bayarn kocas bayardmcsyd, kars ne zaman ruhlar
dnyasna gese ona ihtiya vard, onun grevi karsnn
balant kurduu ruhlar tanmak, onlar selamlamak iin
atlmak, sylediklerini izleyicilere evirmekti. Bayar ruhlarn
arzularn yalnzca glmeler, hareketler, slk ve kerelerce
yinelenen bir szckle ifade edebiliyordu: Ilpa! Ikra! Ikra!
htiyacm var, ihtiyacm var, ihtiyacm var.
Bayar gzlerini kapatp da ban iddetle bir yandan
Bayar birok kez daha konumak iin azlarn ama

dan mterilerinin rahatszlnn ne olduunu ve kesin ye
rini syledi. Bir keresinde orta yal bir kadna enerjisinin
gbeinin tam zerinde tkal olduunu syledi. Bu kadnn
bir lser ya da belki kanser gibi mide sorunlar tledi.
Sonra krmz pamukludan bir kurdeleyi boyuna kesip ka
dna tbbi tedavi grene kadar korumas iin bunu beeline
balamasn syledi.
Konuklarndan biri konferansa katlmaya gelmi Parisli
bir fotorafyd. Bayar ona yllarn amanlan filme ek
mekle geirdiini, ama bunun nedeninin onlarn ifa gele
neklerine saygszlk deil, merak olduunu syledi. Adam
Rusyada bulunmutu ve oraya geri dnmeyi umuyordu.
Ama onu bunun tehlikeli bir plan olduu konusunda uyar
d, o kadar tehlikeliydi ki, adam gerekten de yedi gn iin
de lmcl bir kaza geirecekti.
Sylenenlerden aka etkilenen Fransz Kuzey Asyada
amanlan filme ektiini syledi. Birka gn iinde film ek
mek iin Ulan-Udeye gitmeyi planylordu, bu Rusya snrm
hemen geince Buryat Cumhuriyetinde bir kasabayd. Bayar
onun iin bir ifa treni dzenlemeye sz vererek, adam
votka ve vanilyal kurabiye almaya evin dna gnderdi.
Adam knca Bayar kkrdad ve br mterilere ses
sizce ona bir ey sylemek isteyip istemediklerini sordu, ge
lecekleri hakknda renmek istedikleri bir ey var myd?
Yal bir kadn kirelenmi parmaklann gsterdi, Bayar ka
dnn titreyen elinin zerine bir toli yani bronz ayna koya
rak kuvvetlice ekti. Sonra bana aynann mknats gibi has
tal ekip alacan syledi. (
Bir kadnla kocas arasnda srekli dk yapmalarn
ekil 29: B ayar Odun yazarn kocasn bir vodka d ah a im eye ik

na etmeye alyor. B ay arin kocas arkalarn da oturuyor. Solda
yerde bir ie vodka ve bir paket sigara var.
Bayar bann zerinden vodka dkerek adam kutsad, sr

tna ipekli kamsyla pek ok kez vurarak iindeki cinleri
kard (ekil 28).
Herkes arzusunu dile getirdikten sonra, emekleyerek Ba-
yarn yanna gittim, on dolar deerinde bir banknotu ge
rektii biimde uzattm. aman ban sallayarak ertesi gn
leden sonra bir ie vodka, vanilyal biskviler ve kocam
la gitmemi istedi. Sonra evresine bakt ve herkese, yksek
sesle Byk Gkn hepimizi kutsadn, yaptmz her
eyde ans dilediini syledi. Kocas gitme zamannn gel
diini sylediinde afak skmek zereydi.
Bayarn sigarasndan bir iki nefes ekmek onun iin bir s

nav oldu. Bayar glmekten sarslarak sigarasndan derin so
luklar ekki Dennisin yzne fledi ve bandan aa vod
ka dkt. Sonra da kerelerce yanaklann pt.
Onun te yanna oturmam istedi, birden bana dnerek
beni dudaklarmdan pt, uzun ve sert bir pckt, oyun-
cul biimde dilini azmn derinlerine sokuyordu. pck
leri o kadar youn ve bana aktard enerji o kadar gly-
d ki, bam dnd neredeyse baylacaktm.
Orada yerde, onun mihrabnn nnde oturarak pck
lerin ve vodkann etkilerini deneyimledim. Mool amanla-
rn gizlerini paylamak iin ne kadar uzun sredir bekledik
lerini dndm. Sonra Bayarn evinin nnde oktan kuy
ruk olmu mterileriyle ilgilenme zaman geldi.
SEKZ
Dnyalar Arasndaki
Kavak Noktas
D GRMENN GC
Aratrmaclar amanik d eitimiyle ortaya kan ifay ge

nellikle yok saymlardr. Shamans Drum adndaki popler
yaynn editr Timothy White, derginin on alt yllk m
rnde, amanik d almalar geleneine ilikin pek az
makale yaynlandn sylemitir. O, d yorumlamann a
manik kltrle i ie gemi olduu iin gzden kamasy
la bu ihmali aklamtr. Trans trenlerinden etkilenen gz
lemciler samamjzminda dnk egzotik eleri zerine yo
unlarlar, arpc giysiler, hipnotik gc olan davul alma.
ve tekdze arklar dikkatlerini eker. amann pisienin
(ruh) ic ifadelerini dikkatle dinlediini ve genilettiini gz
den kanrlar.
D grme evrensel bir deneyimdir, kanrz ya da te

vik ederiz. anmsar va da unuturuz. Uyurken de uyankken
de d grebiliriz. Uyankken kehnet, uyank grlen d-
ler, grler gibi ynlendirilen fanteziler sz konusudur.
Uyurken kiisel dler sz konusudur gndelik deneyim
lere ya da ruhun arzularna temellenirler), kehnet dleri.
arketip dler, karabasanlar ve berrak ryalar.
amanik gelenek iinde yetien kiiler dlerini ve gr
lerini deerli bir bilgi kayna olarak grr, kadnlar ve er
kekler iin farkl olabilen ds grme teknikleri gelitirebilir
ler. Burada d grme szcn kullanrken, dn ku
luka devrine ya da bir gr aratrmasna girierek d
grme durumunu tevik etmenin, d grmenin kendisinin
ve d paylamann tm srecini kastediyorum. lk alar
dan beri dleri paylamak ve yorumlamak insanlann ilgi
sini ekmitir. izerek, boyayarak, ve betimleyerek dleri
ni paylaabilirler. D ve grler ayrca imgeleri yeniden
canlandrarak, iirsel anlatm, arklar ve dans araclyla
temsil edilerek de paylalabilir. Dnyann her yresindeki
1! I - ... 1 . ... -1- - 1--. ' ' ..... ^ MI I 1^1 M.1l~ r ---------------- !
amanlar bu teknikleri kullanarak imgelerle dolu dler

dnya sn a girerler.
Kk bir ocukken bile dlerimin farkndaydm. lk
dlerim ou ocuunki gibi genellikle hayvanlarla ilgiliy
di, onlar ninemle paylatm. Bana dmde grdm
hayvanlarn tinsel geliimimle ilgisini anlamamda yardmc
oldu. Benekli kaplumbaam h a k k n d a k i Hiiiiml ilgili yn-
rurau her eydeki yavaslum.anlamama.ye Jsavramama yar
dm etti, daha sonra bu dn kehnetle ilgili bir van oldu
unu da grdm, demir bir cier iinde geireceim zama-
1 haber veriyordu^-Ninemin yapt kaplumbaa uuru
Dnyalar Arasndaki Kavak Noktas
kaplumbaalmn deerini anlamam, bilmemi ve kabul

lenmemi kolaylatrd. Ninem isel dm alp ona dsal
bir blcim verere k ja e tcekten bir Kaplumbaa olduum ko
nusundaki bilgiyi kavramama yardm etti.
Ninemin ld gece grdm d beni gece gn
de klasik bir amanik yolculua kartt iin arketipti. Ha
yali ve efsaneviydi. Ylan kemikleriyle dolu yuvaya geldii
mizde ve bana parlak yumurtay verdiinde bana amanlk
yolunu am oldu. Bir yl sonra, lmnn yldnmnde
beni yine ziyaret ederek dorudan konutu ve bana Kzl
derili yal kadnlann bilgeliinin lmesine izin vermeme
grevi verdi. Ancak imdi, bu kitab yazarak onun kehne
tini gerekletirmi arzusunu yerine getirmi oluyorum.
Benim deneyimime gre insan bilinsiz olarak d duru
muna kayabilir ya da bilinli biimde bu duruma girmeyi
renebilir. D grmek duyusal dnyayla sezgisel anlama
dnyas arasnda bir kavak noktasdr. Bu noktada yalnzca
duyularmzla algladmz normal, uyank durumu fiziksel
gereklii terk etmeden bir kenara brakrz. Mayalar arasn
da d grmeyi tamamlama olarak adlandnlan bu uygula
ma Jungu etkin imgeleme ok benzer. Jungu d anali
zinde insann d imgelerinin tmne benin veheleri ola
rak baklr. Bir dteki simgeler uyannca analitik bir seans
ta szcklere evrilir. Kii orijinal deneyimindeki metaforu
ortaya koyarak uyaklar ve szck oyunlaryla geniletir.
Mayal amanlar da benzer bir ey yaparlar, ama bunu
hl uyurken, d grme durumunda yaparlar. raklm s
rasnda bana ne retmeye altn renmek iin her d
simgesiyle bana grnd biimiyle etkileim kurmay -
rendim. Bunu yaparken ezamanl olarak uyuduumun.
yani d dnyadan kopuk olduumun ve uvank olduu

mun, yani i dnyayLkavradmq.farkmito.dm. Bu mm
kndr nk uyku ve uyanklk nrobilimcilerin karmak
sap sevilerende birbirinin zerine biner. Bunun sonucu ola-

rak da bilinli ve bilinsiz bileenler hibirine langr
FARKINDAYKEN D GRME
Hi bir dten uyanmaya karar verdiimiz oldu mu?
Uyurken bir dte olduunuzun farknda olmaya farkn-
dayken d grme ad verilir. Peki ya d grdnzn
farknda olur ve uyanmamaya karar verirseniz? D grme
nin farknda olmak farkl ds-itim tekniklerine baLOdu-
u iin, bunu renmek mmkndr. Farkndayken d
grmenin maksimum geliimi znel olarak gl d imge
lerinin ve insann kendi kendinin farkna varmasnn gelisi-
farkndalk formlarna ve u_noktalarda-Yasajnan deneyimle

re benzer.
amanik gelenekte farkndalign anahtar an insann be-
ninin ya da psisesininiiarkl paralar arasndaki bir ic diva-
logta Y.asaniL l)^.grn..eszamanl olarak uyumakta ve d
dnyadan kopuk olmasyla, uyank ve i dnyasna ak ol
duunun farkndadr. Uykuyla uyanklk arasndaki bu pa
radoksal uzamda farknda olunan dler d gren bilin-
ten ekilllendike, grsel, iitsel ve dokunmayla ilgisi kar-
mak duyusal kesimeler, sinezteziler (bir duyguyu baka
bir duvgu ile kartrma) yasanr. Bu dn betimsel akn
blerek d grenin d ayn anda hem sevinli hem de
rktc olarak alglamasna .yoL aam bir takm imgeleri
V
A
fi* ,
ekil 30: Yirminci yzyllarn balarnda yaam Inuit kadn a

m an ve d Teemiartissaq.
tetikler. Duygularn ve dncelerin bu biimde karmas

nedeniyle grdnn farknda olduu bir d insanda ar-
tan bir heyecan ya da huu duygusu yaratr.
Yllarca felsefeciler bu durumu yok sayarak uyku halin-
de zihin uyanklna es tuttular Tahratuvar-arastrmalan bu
farkndala d grme srasnda meydana gelen ayn hzl
gz hareketlerinin elik ettiini ortaya kartana kadar -ve
zneler abartl gz hareketleri yaparak d grdklerinin
farknda olduklarm iaret etmeye eitiline kadar- aratrma-
clar farkndal d grmenin bir paras savdlar. Bu zel
bilin hali insann d grdnn farknda olduu ama
dlerini kontrol edemedii dk bir farkmdalk derece
sinden, d uzamna girerek dnn sonucunu deitire
bilecei bir farkmdalk seviyesine kadar deiir.
Ayn farkmdalk hali uyumayan bir kii beklenmedik bi

imde dtaki uyank imgelerle iteki d imgelerini kantr-
dnda da meydana gelebilir. Grnlandda yaayan ama
nik eitim alm bir Inuit kadm olan Teemiartissaq (ekil
30), Kuzey Kutbu kifi William Thalbitzere grsel farkn-
daln rktc bir ann yle betimlemi:
B ir gn dalara gittiim de d ah a nce grm ediim bir ruh

grdm, bir dan kenarndan sarkarak n e arkaya sallanyor,
salar vahice uuuyordu.
Aniden bir m ezardan baka bir ruh kt. Islk alan bir ruh
tu, tm yz kan krm zsyd. K am ak istedim am a mmkn
deildi. Byle bir ruh zerim ize trm anr ve her yerim izi yalar.
O m ezar, an o uursuz m ezar. Tam yaklarken m ezarn ze
rindeki d z tan serte sarsldn grdm ve korku iinde dur
dum. Sonra birazck uyandm ve yle dndm: N eden korka
ym ki, srekli burada kalp ona yaklam ayabilirim .
Sonra m ezara biraz d ah a yaklatm ve korkum geti. Yakn
na geldiim de ta ald ve Qila ad n d aki ruh ortaya kt. Ama
omzumun yan tarafnda durduu iin onun tam olarak fa rk n
da deildim . O baldrlarm a doru yaklarken fa rk n a vardm.
Qila ban a yle dedi: "Fena halde balym, benden n ceki in
sanolu, balandklar, onu kendim le tayorum."
"Evet, evet, bir sre sonra d ah a esnek olm alsn, "yantn ver
dim. Bunun zerine benden uzaklat. Ayn an da m ezarn s
tndeki ta bir atrtyla dt ve yerinde kald, sarslyordu.
Farkmdalk hem insan buna benzer karabasanlardan

korur hem de rehberlik dleri kontrol etme gibi amanik
becerilerini gsterir. Teemiartissaq amanik eitimine he
nz balad iin hemen hemen farknda olduu bu kara
basan farknda olduu bir de henz dntrememi.
aman'm Bedenindeki Kadm
bu nedenle de kt olarak nitelenirdi. Buna yant olarak a

manlar buulu pirine aynalara, ba tm a k la, da zel nefes tek-
nikleri kullanmak gibi bilin seviyelerini deitirecek sessiz,
fark edilmeyecek yntemler kefettiler. Avrjca d grmeyi
suzlatrdlar.
Mool retmenim Bayar Odun bir aman olarak eitil
dii sralarda sk sk aynalarla ilgili dler grdn syle
di. Ninesi nnde belirir, sa elinde geni bir ayna, sol elin
de de krmz bir sicimle birbirlerine bal daha kk
ayna tutarm. O aynalara baktkta ninesi glmser, sonra
kahkahalarla gler ve yok olurmu. Birka hafta sonra, Ba
yar geyik srsn otlatrken gen bir hayvann karda, bir
noktann evresinde daireler izdiini grm. Oraya gidip
kan kazm, hatta altndaki topra da kaldrm, orada, ka
rn on be santim altnda dndeki aynalar bulmu!
Bugn o aynalar mihrabnn zerinde tutuyor ve mte
risinin derisinin altndaki hastal bulup karmakta kulla
nyor. Bayarla ayna dleri hakknda konuurken, birden
drdn de bana uzatt. Sanki ilerinden elektrik akm ge
iyormu gibi scaktlar ve insann elini gdklyorlard. Ar
kalarnda Bayarn ans ve mutluluk getirdiini syledii
ince harfler vard. Bayar bana ayrca geni pirin aynann
ok gl enerji emip geri gnderdiini ve ak, kehnet
ileten dler getirdiini svledi. O gece elimde olmadan bir
antikac dkknnda byle bir ayna grdm dledim.
Ertesi sabah yerel bir dkkna gittim ve kutusunun iinde
sergilenen aynay bulup aldm. Moolistan'da kaldm s-
re iinde eskisinden ok daha fazla uyank d grdm.
Uyank dlerin ana zelliklerinden biri gerein snrlarna
taacak kadar canl deneyimler olmalardr. Tonik Nibak

adnda Tzotzil Maya i ustas ve iek satcs u dn an
latt:
Salarm ykarken hepsi dkld. Sonra "Salarm niye by

le dklyor? Neyse nem li deil. hep ok bitli olurlard. edni.es
ki bir battaniye ile arm alanm , "dedM-
Sonra bir kilim alp bam ardim^ hiL.sala.sanndm ve odun
toplamak iindvan ktm. Bir am kt yn buldum. kk-
terinden tmyle temizlenmi, rm ksm lar ayrlm bir
arad a balanm lard. Onlar eve tadm. ite trmanp yn
canl bir m ee aacnn d ibine braktm ve utum .
tyice uzaklatm da biri neden odunumu bir kovu a brakp
yle hzla utum usrduEndielenerek. odunumu alm aya geri
gittim am a artk umuyordum ve uyandm .
Bana sanki aydnlkm ve dnyadaymm gibi gelmiti,

dte gibi deildim. Odunum gvenle geldi. Evde ynm
la oturdum, kk bir al yaptm. Ktkleri yerletirdim ve
onlara baktm, sonra uyandm.
Odun toplamak
- r,l_Tzotziller
.:nT-,|_r,m 1 iin gndelik ilerin bir para-
______
s olsa da, ryada odun grmek d grenin (ya da yakn

bir akrabasnn) lecei anlamna gelir. D grenin sacla-
nnn dklmesi de lm anlamna gelen ack bir kehnet
tir. ama kadn bu projeksiyonu reddetmi. Dn iinde ka-
larak bilincini uyank d grme durumuna getirerek odu
nunu geri alm, bunu vanarak siingeselolarak kehneti ter
sine ecirmi, lm uzak-tuimavLjammus.
Tonikin kendini uuyormu gibi hissetmesi uyankln
evrensel bir iaretidir. nsann ruhunun (benliin uabilen
paras) bilinebileceine iaret eder, bu da amanik eit imIn
nkoullarndan biridir. Tam tersi bir deneyim, yani beden

sel ya da kinestetik arlk getiren bir farkndalk gndz-
dlerinde ya da gr aratrmalarnda meydana gelir, bu
da amanik d grmenin bir parasdr.
GNDZDLER VE GRLER
P^kjok-kltrde gene insanlara gndzdleri grdk
leri bir durumda karslarna kan hayvana dikkat etmeleri
nerilir. Hayvan hareketler ya da lklarla o kiiyle konu-
abiUr, olacak eyleri nceden .syleyebilir. D gren dik-
ka eder de o varl onurlandrrsa, varlk mr boyu koru
yucu ruha, d yardmcsna, bir mttefike dnebilir.
Tannm bir Crow bycs olan Pretty Shield ninesi
Yedi Yldz hakknda bir yk anlatt. 1850lerin ortalarnda
bir gn, kadn bir bufalo derisinden elbise dikiyormu. a-
lrken nne birden bir palus (kk bir ku tr) km.
\ s
Palus ilk n ce konum am . nndeki giysinin zerindeki
yalan gagalam akla yetinm i. Sonra ninem kk kula konu
mu.
Kk ku kam doyduktan sonra yle dem i: "Bir sreliine
iini brakp beni izle. u derenin yan n da seninle konum ak is-
tiyorum. B iri kk kzn a baksn, sen d e derenin yan n da be-
nim le bulu."
Ninem, kulbesine koarak kk kzm a bakmas iin bir k a -
dm arkadan arm. Sonra bir buhar banyosu yapm, en iyi
giysilerini zerine geirerek dere kenarna gitmi.
Ninem bata palusu grmemi. Kuyun on a glp konutuu
nu duymu. Ama bann zerindeki bir st daln a konana k a
d ar kuu grememi. "Bak, " dpmi ku havalanarak, giderek da-
h a fa z la ykselerek. D mdz gitmi, bym, bvms. sonun-
d a altn sars bir kartal kad ar byk bir ku olmu.
"Grdn
d e byk bir g gizlidir." Ve ninem kuun Penekrindm JlSE bi-
rinde bir bufalo ba tutunu^rmi^.
"Ben de sem n gibijnrjkadnm . Senin gibi& lm ak zorunda-
ym, y aam d ^ fim d en gelenitten- iyisini.yapm ak zorundaym . e
nin arkadanm am a san a yardm etm ek iin nce s e n f incit
mem gerek. olun Qla^jamaJ^jlLkBytSk&?M B^...&X.yP-
aytp iyi bir adam olacak. Senin a ilenin yeleri asla yumurta,ve-
memeliler, asla ," dem i ku.
XXV
mrlerinin geri kalannda ne Yedi Yldz ne de bir oul
yumurta yemiler. Ama kocas ve br iki olu onun bu g
rsn dikkate almayarak vaak yiyecei yemeye devam
etmiler. Ksa bir sre sonra dman.kabile adam,da l-
drm. Palusun retilerini dinleyen Yedi Yldz bilge bir
kadm olmu, bir koruyucu ruhu ve ifa .bilgisine sahipmi
artk. Yemek konusundaki tabuya save gsteren olu da
bir aman olmu.
Yedi Yldzn erkek akrabalarnn tersine dnd gr
d bu_ mesaja nem gstermesinin bir yan daha vardr:
Smrgecilik dneminde erkekler kendi z kltrlerini da-
ha aa olduu gerekesiyle terk etmeye zorlanmlard.
Kadnlarsa bu yeni yaam biimini reddederek geleneksel
uygulamalarna aslmlard. Yedi Yldzn yks kukucu
luun bu eril yolunun lmn yolu olduunu, inanlarn
diil yolunurda yaam yolu o lu u n u telkin eder.
GR ARATIRMA
1850lerden beri bu uygulama azalm olsa da, ergenlie
erien Tm Kuzey Amerikal Kzlderili genler gr aratr
masna girimilerdir. Yaamlarnn bu ok nemli eiinde,
yallarca ruhlar ve ilahi varlklarla dorudan iletiim kurma

ya tevik edilirler.
Olanlar da tepelerine gnoerilirken kzlar yaknlardaki
bahelerde ya da kulbelerde tutulurlar. Ergen bir ruh ken
dini gsterip de sihirli biimde onu baka bir da tepesine,
kulbe ya da baheye gtrene kadar oru tutup dua eder.
Eer anslysalar transa girer ve onlara uzun yaam, dour
ganlk, bitkisel ilalara ilikin bilgi, khinlik ve telepati yete
nei gibi pek ok armaan getiren hayvanlar ya da atalarkan
kalma bir ruhla konuurlar.
1920lerin sonunda Stays Yellow admda gen bir Man
dan kadn annesinin kendisi iin ormann iinde ina ettii
kulbede bir gr iin oru tuttuunu anlatmtr. Btn ge
ce uyank kalm ve sabaha doru uykuya yenilip dnde
akrabalann grm. Bu yal ift zor bir doumda bir kad
na yol gsteriyorlarm. Tuhaf grnen siyah kkleri kese
rek kaynatmlar. Sonra yal kadn kkleri inemi vu su
yunu bir grup l su ylannn zerine pskrtm. Bunu
her yapnda ylanlardan biri canlanarak uzaklam. So
nuncusu hamile olduu iin hzla canlanamam. Kadn ne
zaman suyu pskrtse dourmu. Sonra yal ift Stays Yel-
lowa o gnden sonra doururken glk eken kadnlara
yardm edeceini sylemiler. Gerekten de Stay bir ebe ve
bitki uzman olarak eitim alm ve bu sanat baka gen
kadnlara retmi.
Baka bir Kuzey Califomial ifac olan Tela Star Hawk
Lake, 1970lerin banda yer alan kendi ilk gr aratrma
sn yle anlatr:
B ir gece tu haf bir ey oldu. Gzlerim kapal ark syleyip dua

ederken ahinimin ln duydum. Sonra kulaklarm nlad.
ahinimi arayarak ge baktmda onu buldum ve birden en
sevdiim yldz grdm, bu g ve alakgnlllk beni alatt.
ahin gkte ykseldi, ykseldi, dosdoru yldza gitti ve bir karan
lk gn rtmeye balad.
Gece olmutu, ahinin kendisiyle birlikte dualarm da gtr
dn hissettim am a beni tu haf bir duygu kaplad. Sanki ruhu
mu bedenimden karyordu, tm bedenim iddetle sarslmaya
balad. Ruhum ahinin iindeydi. ahinin ruhu ve gcyle dol
mutu. Ben ahindim.
Gece gnde uzaklatm, yldzlar d ah a parlak grnmeye
baladlar. Sonra birden, kulaklarmn arttka ve bedenim iin
den geen gle titredike yldzn gkten dosdoru beni aydnlat
tm grdm, geni bir k parlam as tm bedenimi kaplad. Bu
deneyimle bilincimi yitirdim ve bir sre kom ada kaldm.
Tela Star Hawk bir ok gr aratrmasnn ardndan

uyank d grmeyi ve biim-deitirmeyi renerek gl
bir ifac oldu (ekil 31). Robert Medicine Grizzlybear Lake
ile birlikte ABDnin batsnda, epeyce byk bir ok-kltr-
l ifa uygulamalar ii yapmaktalar.
D KULUKASI
Atalaryla ve d grme kltrleriyle balantlarn yitir
mi olanlar tinsel balarn d kulukas yardmyla geliti
rebilirler: nsanlarn gemite zel dler grdkleri bir ye
re bir ha yolculuu dzenlerler. Orada nemli bir d gr
meyi umut ederek bir ya da daha fazla gece geirirler.
ada bir Cree sanats olan Shirley Cheechoo, Onto-
rioda, Whitefish Reserveda D Grenlerin Kayas adyla
aman tr Bedenindeki Kadn
ekil 31: Tela Star Hautk Lake, Yurok, Karuk, Hupa, Chilula ve r-
landa-Amerika mirasna sahip bir yirminci yzyl Califom ia a
man. Geleneksel tahta evinin nnde banda yn bal, sol
elinde bir ngrak ve sa elinde ifa veren asasyla grlyor.
bilinen gizemli bir yere byle pek ok ha yolculuu d

zenlemi. Bu yolculuklardan birinde bir d kulukaya ya
lncaklarn dnerek iki kadn arkadayla birlikte kayaya
gitmiler. Orada dua ederek, ttn ve tatl otlar yakmlar,
uyumular. afakta gkte giderek byk bir daireye dn
en bir delik belirmi. Tam merkezinden zerlerine bir g
ne dm. Shirley bu deneyimini anlatrken, "ev
remde k kvlcmlarn grebiliyordum. Ruhlann orada ol
duunu biliyordum. Varoluun farkl bir seviyesine dokun
duumu biliyordum," dedi.
Kimileri karlamak istedikleri ruhlarn tahta oymalarn
gtrrler, Kanada, Quebecten Abenake yerlisi bir kar-ko-
cadan oluan sanat bir ekip atalarnn ruhlarnn tahtadan
oymalarn yapar ve boyarlar. Spider Woman ve Caribou
Man. San Diego Man Mzesinde, 1992 ylnda dzenledik

leri serginin katalounda, uyank d grme hakkndaki en
sevdikleri deneyimlerini bizlerle paylamlar:
Bir gn babam bana, "Dn gece dmde uyandm ve son

ra y an a dndm ve sabah gneinin iyle kapl bir rmcek a
nn zerinde parladn grdm, o kad ar gzeldi ki. Rengarenk-
ti. Avu ii kad ar bir yerde milyonlarca ipincecik k vard," diye
anlatt.
"San-siyah bir rmcek yakalad bir bcein ada meydana
getirdii bir yrt tamir etmekle meguldu. rmcek iini brakp
ince bir sesle, Bu bir d a, iinden sadece iyi dler geebilir.
Bu delii senin imdi grdn d meydana getirdi! dedi.
Amerikal yerliler uzun sreden beri rmcek alarn

koruyucu ve iyiletirici glerle ilikilendirirler. Daire bii
minde alar kann akn durdurmas iin yarann zerine
konur. Tpk gerek rmcek a gibi, bir kalkann zerine
izilen rmcek a resminin koruyucu olduu varsaylr,
yapkan spiral bantlar ve uzun destek hatlanvla oklar va
da mermilerce kolayca t a l u i ^
Ayn biimde bir bebein ak alnndan ieri szlecek

kt dlere engel olmak iin beiklerin, kundaklarn ze
rine koruyucu a desenleri izilir. Gnmzde Kuzey Ame-
rikada hl ya s ya da kzlck dal daire biiminde b-
klerek, bitki lifleri daire biiminde bir a oluturacak e-
kilde dairenin iine rlr ve 4d yakalayc olarak bilinen
kk alar yaplr. Bu aa bir sr minik cam boncuklar
ya dairkuyaz, kuvartz, ll gibi yar deerli talar aslr. Son
ekil 32: Gney batdan ada bir d vakalayc. Bu d vakala-

yc tabaklanmam erkek eevik derisinden ve balk asndan yapl
m, ortasnda boyal bir ty ve seramik bir boncuk var.
olarak da ortasna daha byk bir boncuk ve hindi, sln

ya da bluebird (Kuzey Amerikada yaayan ve hakim rengi
mavi olan birka cins ku) ty ilitirilir. Bu ann ortasn-
da ba aa aslm bir bahe rmceinin basn ve gv
desini temsil eder (ekil 32).
D yakalayc, dleri szmesi iin ocuun beiinin
zerine aslr. Bebein bilineli beynine yalnzca ortadaki
aklktan geebilen iyi dlerin szmasna izin verir. Bugn,
Amerikal sanatlar lkenin her yannda ocuklar iin oldu
u kadar bykler iin de ds vakalavc uurlar yaratmak-
talar. Kabileler arasndaki toplantlarda satlan bu alar ge-
ce dlerimize iyi imgeleri ekip ktleri uzak tutmak iin
kullanlmaktalar.
2001 ylnn kasm aynda, New Mexico valisi Gary John

son Amerikann yerli el sanatlannn imal ettii on bin d
am satm alarak eyaletin Santa Fedeki bakentine getirdi.
Orada Yuvarlak Evde kabilelerin bycleri kadnlar ve er
kekler tarafndan kutsanan bu d yakalayclar New
Yorka gnderilerek, kiz Kulelerde yaknlarn kaybeden ai
lelere datld. Bu ailelerin yelerinin pek ou kronik bir
d grememe durumundan mustariptiler, gndzleri uyuk
luyor, ykm ve korkuyla ilgili karabasan gimi imgelerle bo
uuyorlard. Amerikal yerlilerin yapt bu d yakalaycla-
rn salkl zihinler iin gerekli iyi dleri bu kurbanlara ge
tirecei ve onlara biraz olsun ifa verebilecei umut edildi.
D grmek gl bir kuvvetli bir gtr. Gemie ula
mamz gelecee kar zerklik kazanmamz salar. Dler
hepimizin tand, amanik yolculuklara en vakn deneyim
lerdir, gerekten de Jtlnel, mgsaikrL ya., da,AgMnetkrdir,
dlerine dikkat eden herkese kendilerini gsterirler. Zihin
sel olarak ne kadar dlerimizin farknda olursak, ifa veren
imgelere o kadar ak oluruz. Bunu yaptka dlerimizi
statik imgeler, efsanevi metinler ya da manzaralar olarak al
glamann tesine geer, d grmeyi insan ruhunun poetik
dnyasnda tinsel bir dnm sreci olarak anlamaya do-
ru yol alrz.
DOKUZ
Elmaslar Takan Yunus
DLERN YOLUNU ZLEMEK
Mayalar arasndaki amanik eitimimiz srasnda retmen

lerimizden biri olan Don Andres Dennise ve bana bir n
ceki gece dmzde ne grdmz sordu. Bu soruyu
beklememe karn hemen atldm: "imenlik bir aklkta
durmu rengarenk yabani ieklerle kapl bir vadiye bak
yordum. Orada hemen altmda tepe st duran st ak
bir araba vard, iinde drt ift vard, rlplaktlar, sevii
yorlard ve..."
Andres "Ah!" diyerek elleriyle yzn rtt.
Utanmtm ama devam ettim: " Biraz daha yaknmda,
ayn tepenin bir tarafnda zplayp duran karton bir kutu
vard, birden ald. inde her bir kesinde, kk pembe

burunlar ve minik, kara boncuklar andran gzleriyle be
yaz bir tavan vard. O kadar gzeldiler ki!"
Don Andres hemen yant verdi: "Bu bizimle burada a
lmanzn habercisi. Senin karton kutun bizim mebil adm
verdiimiz kk ahap bir tapmak. Kutunun iinde bir s
r kk hayvan -kular, tavanlar ve geyikler var. Ama on
lar tam olarak hayvan deil. Yaknda bu hzineyle karla
acaksnz."
"Peki ya arabann iinde sevien ift?" diye dmn ilk
yarsna da dikkat ekmeye alarak sordum.
Kahvesinden bir yudum alarak, "Drt ift biz drdm-
zz," yantn verdi, kehnet bohalarmz, tohumlarmz ve
kristallerimizle drdmzz."
Dennis, "Kehnet bohalan dii mi, erkek mi? diye sordu.
"Seninkisi kadm, Barbarannki erkek," yantn verdi
Andres doal bir tonda.
"Peki ya br iki ift?"
"Bizler ve kehnet bohalarmz da br iki iftiz. D
nde hepimiz drt ediyoruz. Yaptmz ite de drt kii
yiz," dedi, yaknlarda oturan Donya Talin.
"Uyand zaman kk tavanlara glp duruyordu,"
dedi Dennis.
"Trbeyle karlama zaman geldii zaman, biri glecek,
u kk kutu sayesinde yava yava, her ey artacak. Ya
knda greceksiniz!"
"Tavanlar beyazd, bembeyaz!"diye heyecanla yineledim.
"Evet lekeli deillerdi, bir biimde yeniydiler," dedi Talin
sakin sakin.
"nsanlar da saf beyazd, gerekten insan deillerdi, onlar..."
Szm yanda kesip, "Bebekler gibi miydiler?" diye sordu.

"Evet beyaz, ama insan teni gibi deil, u in porseleni
gibi," dedim kahve fincanm iaret ederek.
"Bunun anlam kehnet bohalarnn yeni olmas. Bu d
e yeniden girip onunla ilerleyeceksin, onu tamamlayacak
sn," dedi kahve fincanlarn mutfana tayarak.
Andres ayaa kalkt, gerinde, boazn temizledi ve rahat
bir tavrla evin altndaki hindi kmeslerine doru ilerledi.
Dennisle birlikte kendimizi birden n verandada yalnz
bulduk, ne yapacamz bilemedik. retmenlerimizin ak
araba dmdeki seksi ift olmas beni bir biimde utandr-
mt. Ama dmde grdmd bu. Belki biz Kuzey
Amerikallar dlerimizde bile ok seksle ilintiliydik. Sonu
ta reklamlarla da filmlerle de srekli cinsel imgelerle bom
bardman edilm iyor muyduk? Belki kendi cinselliimle ilgi
li o kadar priten yklerim vard ki, utan hissetmeden bu
konulardan sz edemiyordum.
Andres bir sre sonra dudaklarnda bir glmseme ve
elinde iki hindi yumurtasyla ortaya kt. Karmzdaki ban
kn zerine oturarak yumurtalar avularnda tuttu ve yle
sordu: "imdi dler greceksiniz, ikiniz dednzde bir
bakasyla evleneceksiniz. Bu dlerden utanmayn nk
dorudan baka biriyle evlenmeyeceksiniz. Ruhlar dnya
sndaki eleriniz kehnet bohalarnz olacak. Orada cinsel
enerjinin sizi nasl beslediini, size nasl g verdiini gre
ceksiniz. Tm yreinizde nasl hareket ediyor, kalbinizde
ve zihninizde nasl geniliyor."
Yumurtalar yavaa avucumuza brakrken, "Bazen ba
ka biriyle evlendiimi, ikinci bir eim olduunu grrm.
Hemen uyanr ve Talne dm anlatrm. Bu iyi bir d,
am anin Bedenindeki Kadtn
bizler iin uurlu bir d, yaknda hayrlar greceiz. Bize

bu cinsel dleri anlatmaktan ekinmeyin, ok uurlular.
"Dn gece Talin de d grd. Beni gece yans uyardr
d nk baka biriyle, koyu tenli bir adamla evlendiini
grmt. Gecenin geri kalannda oturup onun dnden
sz ettik. Koyu tenli adam Kutsal Topraktr. Toprak ondan
ok memnun kalm ve onunla evlenmek istemi.
"Kadnlar beraber d grmeye baladlar. Bu almalan-
mnz ok iyi sonulanacam gsterir. Kadnlarn cinsel d
leri ok iyidir. Demek ki drdmz birilikte devam edeceiz."
Talin dnnce elimi ellerinin arasna alarak. "Dndeki
imgeler dncelerini hareket ettirir, zihnin de bu imgeleri
hareket ettirir. Dndeki drt ift ve drt tavann ne an
lama geldiini anlamalsn. Bedenin ne dnyor, yrein
ne istiyor."
Kendimi onun sylediiyli mistifiye edilmi buldum ama
yine de dlerimde biraz uyanmaya karar verdim. Bunu ya
pabilirsem, belki de dlerimi deitirmeyi, geniletmeyi,
tamamlamay renebilirdim.
YUNUSLAR ORTAYA IKIYOR

Birka gece sonra, dme Santa Catalina Adasnda ka
buklu deniz hayvanlar bulmak iin tpl dal yaptm
grdm, aslnda Guatemalann bat kysndaki odamzda
uyuyakalmtm. Ama dmd olduum noktay ok iyi
hatrlyorum. renciyken orada pek ok kez deniz kabu
u iin dalmtm.
Derinlik saatim sol kolumda, kabuklan koyacam torba
arlk kemerime asl, yosun ormanlarnn iinde rahata
palet vuruyordum. Karmakank koyu renkli bitkilerle dolu
dar bir yerden geerken bir maarann giriine geldim. lk

nce korktum ama yaklatka, st gibi suyu ap aaya
giderek maarann tabann aydnlatan bir k huzmesi gr
dm. maarann iinde mat ve parlak pembe deniz kabuk
larndan yaplm minyatr bir ky vard, bir duvara yerle
tirilmi deniz kabuklanndan yaplma bu tuhaf evlere bakar
ken, ilerinden birinde benim yalarmda bir kadn grdm,
yosunlardan sepet ryordu.
Birden maarann azna iri bir balk geldi. Kpekbal
olmasndan korkarak dmn iinde uyandm ve dikkatle
ileriye uzattm plak ellerimi inceledim. Kan yoktu, sal
drmamt. Grimsi dev bala baktm, ie burunlu nazik bir
yunustu ama elmas bir kolyesi vard!
Ban saa sola ve yukan aa oynatan bu k yunus
beni maskemden tpme ve paletlerime kadar inceledi.
Glmseyerek bana selam verdi, bana dokunmak, belki de
elimi skmak iin yzgecini uzatt. Ama onun bu dostcanl-
s tavrlar beni korkuttu. (Sonradan baz kltrlerde yunus-
lann deniz hayvanlannn en hzllan olduunu anmsadm,
llerin ruhlarn bir sonraki yaama tarlar.)
Birden tpmdeki oksijen miktarnn azaldn fark et
tim ve yzeye doru kmaya baladm. Yavaa, ok ya
vaa ykseliyordum ki, vurgundan kanaym. Arkama da
bakmyordum, ama yunusun hemen arkamda beni izledi
inden emindim. Suyun yzeyine vardmz zaman balina
lar gibi birlikte havaya sradk, sarslarak uyandm.
Bu dm retmenlerimize anlatrkan Donya laln
parmaklanyla Maya takvimini saymaya baylad. Sonra ses
sizleti ve bacaklarna bakt. Bir sre sonra, "Bunun aileyle
ilgisi var, senin ailenle," dedi.
Kendi sol baldrn gsteren Andres de "Evet ailenin ka

dn taraf," dedi. "Ik hareket ediyor ve burada kan konu
uyor, baldrmn arkasnda," diye fsldayarak pantolonu
nun sol paasn kaldrd ve bize baldrnn ortasn iaret et
ti. Kann konumas olarak sz ettii hzl enerji hareketle
riydi. Andres ve Talin bu bedensel duyularn arterlerinde ve
damarlarnda buz gibi bir rzgr hissi uyandrdn anlat
mlard. Ayrca bedenlerimizin sol taraflannn dii, sa ta
raflarnn erkek olduunu da szlerine eklemilerdi.
"Bu ailenin iinde, senin ailenin," dedi Talin yavaa sve-
terime dokunarak. "Bu senin atan, sana burada bizimle yap
tm iin ve senin iin istediimiz iznin gn nnda ge
leceini syleyen o."
Ben dm Maya takviminde Sekiz Geyikin Dokuz Sa
r olduu gece grmtm. Eitimimizden sekiz ve dokuz
saylarnn son derece amanik olduunu biliyordum. D
m bu nedenle bir aman olarak geleceimle ilgiliydi.
O sabah Talin ve Andres yaknlardaki bir tepedeki aile
trbelerine gittiler. Orada yere am dallar ve bir sr ren
garenk iek serdiler. Sar donya ve beyaz balmumundan
mumlar yaktlar. Bunu reineden ttsler izledi. Bu sunular
ve dualar araclyla atalarndan bizleri aman olarak eit
mek iin izin istediler.
Bu d atalann rza gsterip gstermediinin bir belirtisi ola
bilir miydi? Anlam neydi? Onlar iin kabul edilebilir miydim?
Andresin deneyimledii kann konumas sol, dii bald
rnda olduu iin izni vermesi gerekenin benim lm bir
akrabam olduuna iaret ediyordu. Benim eitimimi ve
nmzdeki inisisasyonumu onaylamazsa, retmenlerim
bunu dlerinde ya da bedenlerinde reneceklerdi.
O zaman raklm hemen sona erdireceklerdi.

Dn anlam hakknda kayglanyordum ekinerek,
"Peki yunusa dnen kpekbal, o ne anlama geliyor?"
diye sordum.
"O oktan lm olan bir kadn, sana bu haberi, iareti
vermeye gelmi. Dler iaretlerdir ama bunun ne syle
mek istediinden emin deilim," yantn verdi.
"Ama dnde biraz uyanmsn, demek ki yeni, nemli
bir ey renebilirsin. Bu iyi," diye ekledi Talin. "Seninle
birlikte suyun yzne kan yunusun anlam eitiminin iyi
sonulanaca. Onu tamamlayacaksn. Yunus suyun derin
liklerine dalsayd, baarsz olacan anlamna gelecekti. Bo
ulacaktn."
Andres ciddi bir tonda, "Ik suyun iine mi vuruyordu
demitin?" diye sordu.
"Evet ama ben yurak knca yunus da yukar geldi."
"Demek ki bir tehlike var ama sonunda i seninle evle
necek, a kacak," dedi kkrdayarak. "Ama maaradan
sana bu iareti vermeye kan annen mi, anneannen mi bil
miyorum."
"Belki ikisi birden," diye nerdi Talin. "Birbiri ardna gel
miler. nce kpekbal sonra yunus. Bunun zerinde
durmamz gerek. Bu iki kadnla bir tehlike var ama bir iyi
lik de var, sana yaplm bir iyilik belki. Zaman iinde bu iki
kadnn hakiki doasn reneceksin, bu iki dii hayvan,
onlann nagual, ruhlar."
"Bunun zerinde dnmen gerek, resmi gznn n
ne getirmen, bu iki hayvan onlardan bir eyler renmek
iin yine ziyaret etmen gerekli," diye ekledi Andres.
"Gelecekte bu d yeniden greceksin ve onu uygun
biimde tamamlayacaksn. Geri gelince, dn iine girme

lisin. Ancak bylelikle dlerini tamamlamaya balayabilir
sin," diye devam etti Talin.
"Peki ya dmdeki maara?" diye sordum. "O da nem
li mi? zel bir anlam var m? Onu da dnmeli miyim?"
"Maara oktan lm bir kadnn mezar gibi. Annen
sa m?" diye sordu Talin.
"Evet ama ninelerimin ikisi de ld."
"Demek ki maaradan kp sana doru gelen ninelerin
den biri. Kendini sana yunus biiminde gstermi. Ninele
rinden biri ifa verir miydi?"
"Evet, annemin annesi bir ebeydi, bitki uzman, khin.
Ama nasl bildiniz?"
"Kolyeden. Dnde baln boynunun evresinde ber
rak talar grmsn. Kristaller olmallar. Kehnet kristalle
rini takm ifa ve tb bilgisini, bylece onu karanlkta da ta-
nyabilesin. Belki senin onu izlemek isteyip onun ifa yol
larn renmeyi arzulayacam dnyordur."
"Peki ya maarann tabanndaki deniz kabuklan? Renk
leri o kadar youndu ki, yaammda grdm tm deniz
kabuklarndan daha gzeldiler. Ya onlar?"
"Deniz, kabuklar, deniz kabuklar gerekten deniz ka
buklar deiller elbette," yantn verdi Andres tereddtle.
"eit eit deniz kabuu var myd?"
"Evet."
"Belki de onlar kristallerdi, tohumlar..."
"Belki o maarann iinde bulduun kehnet bohand,"
diye kocasnn szn kesti Talin. "Ama, belki de deildi
ler, bambaka bir eydiler, daha hakknda konumadmz
bir ey. Burada hakknda bir ey bilmediimiz eyler var.
Daha sonra bu de dnmeli ve onu tamamlamalsn."

"Peki koyu renkli bitkiler neyi simgeliyor?" diye sordum
dmdeki her bir enin ayr bir anlam olacan dne
rek, d szlklerinde ya da mitoloji ansiklopedilerinde bu
lunan trden.
"Bitkilerin glgeler gibi olduunu syleyebilirsin," diye
kibarca yant verdi Andres. "Biri glgedeyken yer karanlk
grnr, insan a knca her eyi aydnlanr. imdi
nemli olan, dnde birazck uyandn deil mi?
Bamla onaylaynca devam etti, "Gelecekte bunu daha
fazla yapmak zerinde almalsn ki, dn tamamlaya-
bilesin."
BR D TAMAMLAMAK
Gecelerce yunus dm tamamlamaya altm ama
benden kat, haftalar getike, yeniden ortaya kmayaca
ndan korkmaya baladm, bu d yeniden ortaya kmaz
sa, belki de inisiasyonumu vermezlerdi. Sonunda, 260 gn
sonra, maya takviminde Sekiz Geyik yeniden Dokuz Sar ol
duunda, birden kendimi su altnda, katl bir binada bul
dum. yunus binann dnda beni gzetleyerek daireler
iziyorlard. Saat ynnn tersine hzla dnp duruyorlard.
Balarnn ortasnda, ayrk gzlerinin arasnda, iler var
d. bu ilerden klar, parlak, delici klar fkryordu. Ne
zaman bir pencerenin yaknndan bir yunus gese, bana ba
kyor ve zerimin aydnlanmasna neden oluyordu. O kadar
gz alcyd ki, korktum ve parlaklktan kouranbilmek iin
saklanacam bir yer aradm.
Yunuslar dndler, dndler, her katn da pencere
lerinin nnden art arda terelerce getiler. Sonra slk gibi
sesler karmaya baladlar: slklar, lklar, enelerinin

kard kesik kesik sesler. Bana bir ey, nemli bir ey an
latmaya alyorlard ama ne kadar abalarsam abalaya
ym anlayamyordum.
YUNUSLARIN MESAJI
Bu dn ziyaretiyle mutlu uyandm, yunuslann benim
le konumalarn baarmak houma gitmiti. Ama yine de
kayglydm nk ne dediklerini anlayamam, dm
yalnzca ksmi olarak tamamlayabilmitim.
Talin sevecenlikle bana bakarak, "Su iyidir, yaamdr, bu
yunuslar senin koruyucu ruhlarn ve rehberlerin. Nereye
gitmek istersen seni oraya gtrecek olanlar. Onlarla okya
nusun derinliklerine dalabilirsin ve kaplarn sola alr, dii
olana..."
Andres heyecanla szn kesti, "Bundan sonra sana ha
ber getirecek olanlar yunuslar. Onlar senin nagualn, g
nn yz, kaderin. Yunuslar k verir, kristallerin bilgisini.
Kehnet bohasnn iinde tohumlar ve kristaller insann
bilmek istedii ey, gitmek istedii yer hakknda aydnlan
ma salar. Bu nabz gibi atan k iyidir, aydnlanmadr, kris
tal bilgidir.
"imdi daha nce sylediim gibi, zaten nojoniksin an
lam bilmek, tefekkre dalmaktr. Senin gnnn yz,
karakterin bu. Bundan kaamazsn. Sonsuza dek bununla
yaayacaksn.
Benim Maya doumgnm Belejip Noj yani Dokuz
Dnce olarak belirlemiti zaten. Bu her trden yaratc
dnme ve bilgi anlamna geliyordu. Yunuslar denizin i
lerinde sonar sistemi kullanarak yolculuk edebildiklerine,
yani sesler yayp yanksn geri duyabildiklerine gre benim

gelecekteki dleri yorumlama ve kehnet ilerim uygun
simgelerdi.
Yunuslarn su altndaki yaratklar ve nesneleri hissetmek
iin yanklarla yollarn bulmalar gibi khinler de mteri
ve hastalannn bedenlerindeki mesajlar ortaya kartarak
yollarn buluyorlard. Pek ok kltrde amanlar darya
yaam enerjisi (s ya da elektrik) ve sesler (arklar, davul
alma) gnderir ve geri alrlar, bu onlarn hastalarnn psi-
esinin yerini belirleyip onunla iletiim kurmalarn salar.
Ancak kafamn kartran ve retmenlerime sormak is
tediim bir ayrnt daha vard: "Neden saklanacak bir yer
aryordum?"
Andres hemen yant verdi: "nk bu gelenekler, bu
alkanlklar gl bir k ve bilgi verir. Dikkatli, ok dik
katli olmalsn."
Talin de ekledi: "Yunuslar senin rehberlerin, trben. D
ndeki katl ev de katl bir trbe. Byk Bildirim Ye
ri ve Kk Bildirim Yeri stteki iki kat. Buradaki tepelerde
ler ve ok gller. Dnn tabannda akarsuyun yaknn
daki kanyonun iindeki Su Yeri var. Buras alak bir yer, se
rin, sakin bir ifa yeri."
"Peki pencerelerin dndaki her eyin suyun altnda gi
bi grnmesinin nedeni ne?" diye sordum.
"nsann suyun iindeyken grebildii bir d berrak bir
dtr," yantn verdi Talin. "Bu iyidir. nsann istediidir.
nsan nemli, gl bir ey ister. Ama onu uzanp da tuta
mayabilir, dorudan kavrayp anlayamayabilir. Ama sen ya
pacaksn."
"Ama biraz zaman alacak," dedi Andres de. "Daha tamam
deilsin. Kehnette bulunmaya, bakalannn dlerini yo

rumlamaya, ifa vermeye hazr deilsin. Ama yaknda, kor
kunu kaybedince, pek ok insan sana gelecek. Senden yar
dm isteyecekler ve sylediim gibi, bir kez hazr olunca,
onlar geri eviremezsin."
"Onlarn her birine dlerini anlamalar iin, onlar ta
mamlamay renmeleri iin, kaderlerini bilmeleri ve ken
dilerine ifa vermeleri iin yardm etmelisin. Senin arn ve
kaderin bu, kaamazsn," dedi Talin kesin bir tavrla.
Sonra retmenlerimiz bize her birimizin geceleri -ve
gndzleri de- pek ok kez d grdmz anmsatt.
Dlerimizi hatrlamadmz ve onlan tamamlayamadmz
zaman, amurlu suyun iine ekilmekteydik." nsann bunun
olmasma izin vermemesi iin mcadele etmesi gerekirdi.
Bu d tamamlama altrmas insana ana simgelerin ze
rine odaklanmay, sonra onlan d esnasnda geniletme
yi, hareket ettirmeyi, deitirmeyi retir. D aydnlatma
sistemi dnyadaki pek ok baka amanik ve psikolojik sis
temin merkezidir.
Dlerin yolunu izlemek i benliimle d dnyam ara
snda nemli bir kap oldu. Dlerimi tamamlamak bugn
de uyguladm yaamsal bir beceridir.
ON
Kozalak ieinin arks
FALI BTKLER VE BTKNN GC
Dokuz yana bastm yldan bir nceki yaz, ninem beni

Saskatchewandaki ahap kulbesine davet etmiti. Yapt
ilk ey bana dokuz deniz kabuundan yaplma bir bilezik
armaan etmekti. eftali biimindeki incecik kabuklarn her
birinin ii gl bir diienerji yayan yanardner bir mordu.
"Yaknda bir kadn olacaksn," demiti bana. "Zihnin ve be
denin deiecek, her ay kann akacak. Bu olunca ormana
gidip bilgeliin sesini dinlemelisin. Yaamnda harika bir
yeni dnem balayacak, bitkiler, hayvanlar ve kular sana
bilmeye ihtiyacn olan eyleri retecek."
Dolabn aarak iinde kuru kkler, tohumlar, cevizler,

yosunlar, yapraklar, iekler, iek soanlar ve meyveler
bununan hasr bir sepet kard. Elini sepete sokarak mavi
cohosh adn verdii bir kk buldu ve bunun aylk kanama
sanclarna iyi geldiini syledi. Yine sepetini aratrarak bir
avu kuru yaban ilei ve sar papatya kard. Yavaa
kendi kendine mnldanarak drt yapra, drt ilei ve drt
iei masann zerine rtl krmz-beyaz damal rtnn
zerine ayrd.
Ben bitkileri incelerken bir arada alp nasl rahmin
kaslarn glendirdiklerini anlatt. Her yaz bu bitkilerden
toplar, aylk kanamamn sanclarn dindirecek bir bitki ka
rm hazrlamak iin kurutacaktm. Bir okul defteri karta
rak yapraklar ve ilekleri izip onun talimaann not ettim.
almama bakt, bayla onaylad, sonra rafa uzanarak bir
Maxwell House marka kahve kavanozu ald. inden bir tu
tam kurutulmu kara msr tozu alarak bir deniz kabuunun
iinde biraz taze kaynak suyuyla kantrd ve "Bu da doum
iin, kaslmalar artrr. Yaz bakalm," dedi.
Ben sylediklerini yaznca bana doru uzanarak par
maklarnn ularyla mideme, tam gbeimin altna bastrd.
"eride, rahmin bulunduu yer burasdr. Bebein iinde
bulunduu kanl kesenin, plasentann dar itilmesi iin
bastrlacak yer buras. Bir kadna doumdan sonra iinin
ykanmas iin bir bardak krmz baneberry suyu verilir
nk plasenta iinde ok uzun sre kalrsa, kadnn kan
zehirlenir ve lebilir. Dar gelmek istemezse, ona bir ta
balarsn ve yukar, gse doru zplamaz. Sonra parmak
larn kullanarak dar doru iter ve bebei serbest brak
mak iin gbek kordununu kesersin."
Kozalak ieinin arks
Bu derslerine devam etti, annede kan phts olmamas

iin ona ac bir frenkzm ve krmz da ilei ay iir
mek gerekirdi. Stnn akmasna yardm etmek iin kara-
hindiba kklerini demleyerek ona iirmeliydim. ertesi gn
ifa veren bir masaj iin anneyi buhar odasna gtrmeliy
dim. Sonra da karahindiba yapraklarn akaaa sirkesiy
le birlikte domuz ya da karaca etiyle piirerek yaptm ye
mei yedirmeliydim.
Ninemin bu talimatlarn dinlerken biraz da rpererek
bitkiler hakknda basit bir ders gibi balayan eyin naslsa
ebeliin retisine dntm fark ettim. Yllardr bitki
uzman ve ebe olarak altn biliyordum elbette, ama be
ni ra olarak dnebileceine inanamyordum.
"Gbek kordonunu bir kurutup bir uur olarak saklama
/''C9TN
s iin kadnn kocasna vermeyi unutma. Sonra onu te
bilir ya da scak suya kantrp byyen ocuuna dour
ganl artrmas iin verebilir."
Bana eer doum gndz meydana gelmise, doumdan
arta kalanlan danya kartp bir aacm altma gmmemi sy
ledi. Bebe gece domusa, plasentay atee atmalydm. Bu
nu hemen yapmalydm nk hemen doaya geri dnmez
se, anne bir ocuk daha douramayabilirdi. Bana "Kulland
mz her eyi Doa Anaya geri vermeliyiz," diye retti.
Yeni domu bebek iinde artemisia ya da geyik yosu
nu kaynatlm suyla ykanmalyd. Doumdan sonraki bir
ay iinde bebek yeni bir varlk m, eski bir varlk m,4 sy
leyebilirdim. Eer ift daha nce bir bebeklerini kaybetmi
ve hamilelik srasnda onu dlemilerse, ocuk yeniden
yaplmak iin geri dnmek istemi olabilirdi. yleyse, be
bein eski bir varlk olduuna iaret eden farkl doum
lekeleri ortaya kacakt, lm aile yelerinden birinin re-

inkamasyonu.
Ninem beni "Byle bebekler gldrler," diye uyard.
"lmden doarlar ve dnyalar arasndaki kava bilirler.
Yaamlar srasnda ebe ve sava olarak insanlarna hizmet
ederler. Sen Barbara, byle bir bebeksin."
Neredeyse baylyordum. Bu kadar gl bir retiyi
hazmetmek iin ok gentim. Hemen defterimi kapatarak
bana syledii her eyi unutmay denedim. Sonraki bir ok
yaz onu ziyaret etmeyi reddettim.
BTKLERN ENERJS
On drt yama gelene kadar tm bir yaz kuzeyde ge
irmedim. O yl okulda bir kadn biyoloji retmeni bana
benim iin yaz ninemle geirerek bitkileri tanmay, kurut
may ve saklamay renmenin iyi bir yaz projesi olacan
nerince, harika bir deneyim yaadm. Okul devleri iin
bitki rneklerini hazrladmz gibi kullanmak zere iki
sunta paras, bir tabaka kurutma kd ve bir kangal sicim
aldm yanma.
Bitki presimle yanna vardmda ninem korkuya kapld.
"Neden bitkilere sahip olacaksn ki?" dedi nuzursuz bir ses
le, "Utanman yok mu senin?" topladmz her bitkiye yle
davranmalydk ki zarar grmemeliydi ve gelecekte kullan
labilmeliydi. Sahip olunacak ya da kfl bir mzede sakla
nacak eyler deildi onlar. Bitki presim hemen terk edildi.
Her gn erken saatte derse balyorduk. Ninem kulbe
sinin her yannda yetien tatl kokulu ereltiotlaryla
(Comptonia peregrina) balyordu ie. Bir avu toplayarak
buhar banyosundaki kzgn kmrlerin zerine serpilen
Kozalak ieinin arks
suyla kullanlacaklarn sylyordu. Taze ereltiotu yaprak

larndan yaplan ay ate drr, az alkalandnda az
yaralanna iyi gelir ve yine bu yapraklarla zehirli sarmak
larn yaratt deri dkntlerine kompres yaplabilirdi. B
rtlenler iin de iyiydi, toplanm brtlenlerin zerine
serilince onlar sirke sineklerinden ve parlak gne n
dan korurdu. Dikkatle bir ereltiotu resmi izdim ve tm bu
bilgiyi defterime kaydettim.
Bana gsterdii ikinci bitki Kanada vahi zencefiliydi
(Asarum canadense). Aromatik kklerini ninem hemen her
yemekle piirdiinden zaten tanyordum. Bana kan temiz
lediini ve yemekleri hazmetmeye yardm ettiini syledi.
Baka ifal bitkilerle kantnldnda onlarn etkilerini g
lendiriyor ve hzlandryordu. Ayrca ninem ocukfelcinden
sonra hl sert olan bacama doranm zencefillerden bir
pomat uyguluyordu.
Ayrca ninem bacam iin inci gibi medine ieklerin
den (Anaphalis margaritacea) bir merhemi daha vard, to
murcuklar buhar odasndaki kzgn kayalarn zerine koyu
yor, beni oturtup kokularn solutuyordu. Sonra buna gne
yin krmz sedirinden (ftmiperus virginiana) ve Kanada
porsukaacndan (Taxus canadensis) kk dallar, srgn
ler ekliyordu. O benim bacama bitki kklerinden yavaa
masaj yaparken, yanan medine ieklerinin ve dallarn ko
kular beni rahatlatyor, canlandnyordu. Ondan sonra saat
lerce bacam yumuak ve bklebilir oluyordu.
Yaz boyunca bana bitki trlerinin toplandklar gnn
saatine ve yln mevsimine gre farkl zellikleri ve farkl
kimyalar olduunu anlatt. Baz bitkiler yalnzca sabahlan,
daha iy zerlerinden kalkmadan toplanabiliyordu. Bazlarnn
lenin gl nda toplamak gerekliydi. Bir bitkiyi top

lamak istediimizde, temiz giysiler giymeli, bitkile neden
onu topraktan kstmz sylemeli ve bunu yapmak
iin izin istemeliydik.
Bir sonraki adm yere kk bir ukur kazarak zerine
kinnikinnick, yani ttnden, farkl otlardan ve soyulmu
tost edilmi srgn dallarndan yaplma bir karm serp
mekti. Bu sunuyu verirken adm ve onlan ifa amacyla
kullanacam sylemeliydim. Bu noktada bitkinin izin ver
diini hissetmeliydim, bu bir esinti olabilir ya da bitkilerden
biri ark syleyebilir. ark syleyeni deil de yaknndaki-
ni toplamalym. Eer bitki topraktan kmaya diren gste
rirse, onu alamayabilirim.
Bu dersler sayesinde yava yava her trn ve aslnda
her bitkinin kendine ait bir enerjisi ya da yaam z oldu
unu fark ettim. Bitkiler yalnzca yaayan varlklar deiller
di, benimle iletiim de kurabilirlerdi. Pek ounun kendine
zg arklar vard.
Birgn ormanda yalnzken, yumuak, tatl bir sesin ark
sylediini duydum. evreme baknca bir sr mor koza
lak ieinin rzgrda tatl tatl salndn grdm, ark
onlardan geliyordu. Okurdum ve dikkatle dinledim. Bir ta
nesini topraktan kartarak kknn bir parasn azma
koydum. Aniden tuhaf bir ekilde hissizletiimi fark ettim.
Ninem dilimi hissizletiren bu kklerin gl bir ila oldu
unu sylemiti. Bedenin soukalgnln ve nezleyi atlat
masn salard.
Bu deneyimimden nineme sz ettiim zaman glmsedi
ve bitkilerin ark sylediini duyarak onlarla konumanm
mideyi, bir aman, kutsal bitkilerle ifa veren tinsel gce
Kozalak ieinin arks
sahip bir insan tanmladn syledi.

Daha sonra bitkileri ifa iin nasl hazrlamam ve kullan
mam gerektiini rendim. Ninemin ifal bitki tarifleri ye
mek tariflerine benziyordu. Sezgiyle, tatlarna, kokularna
ve grnmlerine gre kartryordu otlar.
Zamanla bana aylar, mahluller, merhemler yapmay
retti. Bir ay bitkiyi -genellikle srgn, sap ve yapraklarn-
scak ya da souk suya batrarak orada saatlerce brakmak
anlamna gelirdi. Bitkiyi su va alkol kanmna batrarak se
rin bir yerde birka hafta tuttuktan sonra szmeye mahlul
denirdi. Merhem bitkiyi zeytinya ya da vazelinle kaplayp
iki hafta ya da daha uzuh sre gnete braktktan sonra bir
bezden geirerek ya szerek elde edilirdi.
ifa reeteleri kadar ninemin ifa konusundaki temel ku
ramnn da nemi olduunu anladm. Baz hastalklarn se
beplerine ilgisiz grnyordu. Bana hastaln zel bir or
ganda deil, kiinin tm yaamnn kapsamnda olduunu
unutmamam syledi. Hastalarnda bedensel ve duygusal
uyumsuzluk yaratan olaylar rntsn gzlemlerdi. Bunu
bir kez ortaya kardktan sonra mdahele eder, uyum ve
dengeyi salard.
Salkl bir denge norm olsa da, dengemizin krlgan ol
duuna ve dzenli olarak kesintiye urard. Dnyadaki has-
talklann nedeni buydu. yi ilemeyen, yerinde olmayan or
ganlar, krk kemikleri, zedelenmi kaslar arar, onlar yer
lerine yerletirir, bitki lifleri ve tahta ubuklarla balar, o
blgeye bir merhem srerdi. Banaifa iin uygun bitkileri
renmenin yava bir sre olduunu, tm yaam boyu s
rebileceini aklad.
HAYVAN REHBERLER
Pek ok bitki uzmannn da tpk br amanlar gibi i
lerine uygun bitkileri bulmalarnda yardm eden hayvan
rehberleri vardr, eitim grm ve inisiasyonunu alm bir
mide olarak ninem aynn yolunu izlerdi; en iyi ilalarn di
i bir aynn ona retmenlik ettii dlerinde ya da gn-
dzdlerinde edinmiti.
Aylar bulunduklar her yerde bitki uzmanlarna ve ebe
lere yardm eder. Bu hayvann alkanlklar aradaki balan
ty aklar: K uykusu srasnda yardm grmeden dourur
ve kendilerini iyiletirmek iin bitkileri kullanrlar. stedikle
ri bitkilerin yerini bulur, bazen onlar elde etmek iin uzun
mesafeler kateder ve karmak iin peneleriyle topra ka
zarlar. nsanlar gibi kkler, kabuklular, ilekler ve brt
lenler yerler. Ninemin ilalarnn ounun kkler, ilekler
ve brtlenlerin karmyla yaplmasna armamal.
Ay amanizmi Kuyez Amerike yerlileri arasnda gl
bir ifa geleneidir. Gkten Den (mary Sdipp-shin-mah)
Flathead Ulusunun bir yesidir, alt yandayken dii bir ay
tarafndan bitki bilimini ve ebelii renmitir. Bu yky
folklorist Ella Clarka anlatrken, annesi onu dalara yaban
mersini toplamaya gtrdn sylemitir. Bir tepelie
geldiklerinde atlarndan inmi ve yemii toplamaya bala
mlar. Bir sre sonra annesi kzna yapacak bir ii olduu
nu syleyerek orada kalmasn istemi. Bu arada istedii ka
dar yemi toplayp yiyebilirmi:
Biraz yemi topladm sonra oturup onlar yemeye koyuldum.

Gne batt am a annem geri dnmedi... aladm, aladm, ala
dm. Alaya alaya tepeliin stlerine doru yrdm.... bir sre
Kozalak ieinin arks
uyudum sonra alamaya devam ederek biraz d aha trmandm.

Gne doduunda artk ok yorulmutum kaim bir ormana
doru dnerek oturdum. Aadan bir ses geliyordu, bir insan se
si. Sonra bana doru gelen bir ey grdm, aalarn ok kalaba
lk olmad yere geliyordu.
Bir kadn ve iki ocuktular. Kendimi iyi hissettim demek ki y a
knlarda insanlar vard, sonra dallarn arasnda gzden yittiler
am a seslerini duyabiliyordum... sonra birden dosdoru yanma
geldiler, anne bana Kk kz burada ne yapyorsun, kaybolmu
olmalsn, aladn duyduk, sana yardm etmeye geldik," dedi.
Orta yal bir kadnd, antilop derisinden iyi bir elbisesi vard,
omuzlarnn evresi krmzya boyalyd ve dmeleri vard, k
k kzla olan bizler gibi antilop derisi giysiler iindeydiler.
"Artk alam a kk kz," dedi ann e nazike, "Bizimle gel."
Atladm ve onlarla gittim. Vadinin tepelerin fa z la dik olmad
eteklerine geldiimizde durduk ve su itik... bitirince oturdum
am a yapayalnzdm. Annenin sesinin "Alama kk kz, bura
y a g el," dediini duyana kad ar yine aladm.
Bir kayann zerindeydiler, yanlarna trmandm, anne ba
na "Seni imdi insanlarnn y an m a geri gtreceiz. Byynce
iyi bir ifac olacaksn, sana tm hastalklar iin g verdim. Hal
kn iyiletirecek g verdim, kadnlara doururken yardm et
men iin zel bir gle donattm seni..." dedi.
Uzaklara baktm, tekrar ona baktmda gitmilerdi, yanm da
iki kk yavrusuyla bir ay oturuyordu!
meydana getiren bitkilerin de yerini gsterirler. Bu DMT

ieren son derece gl bir halsinojendir. Nepaldeki a
manlar ifa trenlerinde, zellikle gs sorunlaryla ura
rken sk sk ay enesi, peneleri ve dileri kullanrlar.
BTK UZMANLARI VE AMANLAR

Getiimiz otuz ylda, hem yerli ifaclarla konuarak de
neysel anlamda hem de bilimsel makale ve kitaplar okuya
rak kutsal bitki tbbna alma olana buldum. Bu gelene
in yaygnln insann akl almaz. rnei, Amerikadaki yer
li ifaclar hipoglisemik ve antidiyabetik zellikleri nedeniyle
bin be yzden fazla bitki kulanrlar. Bunlann arasnda Ame
rikan diken zm, Kanada pireotu, ap kk, yaban mersi
ni, sedefotu, emenotu, hintinciri, ac kavun, sarmsak, dut ve
zeytin yapraklar, vahi zencefil ve ginseng vardr.
Ayrca bunlarn tannmas, toplanmas, hazrlanmas ve
kulanlmasnda bu ifaclar gndelik deneyimleri ve reti
lere temellenen rasyonel akln tesine geerler. Esine daya
l bilgi de onlar iin nemlidir; dnya grlerine gre ger
eklik dler, trans ve br alternatif bilin formlar srasn
da kendini ortaya kartr.
Yerliler asndan ama per se bilgiden ziyade bilgeliktir.
Bilgi retmenden rencisine aktarlan ampirik enformas
yonla elde edilir. Bilgelik buna doal dnyadaki bilin form
larn ve karmak balantlar kapsayan bir dokunu ekler.
Bitki uzmanlar harhangi bir durumun gerektirdii uygun ila
c semek iin ifacnn bitkileri yaayan canllar olarak bil
mesi gerektiini syler. yiletiren tek bana bitki deildir,
ifa bitkinin ruhundaki daha byk bir gten gelir; ifac,
hasta ve kltr. Tbbi bir bitkinin yalnzca olduu varsaylan
Kozalak ieinin arks
aktif maddelerine dikkat etmek -p e k ok etnobotanikinin

yapt gibi- onun yaayan dnyann daha geni bir kapsa
mndaki anlamn gzden karmak demektir.
Pek ok toplumda aman olarak eitilmemi bitki bilim
ciler de vardr, -transa girmez, esriklik deneyimlemezler- a-
manlarsa bitkilerin kralln iyi tanrlar. Pek ok kltrde
bitkilerle ifa vermek tpk ebelik gibi kadnlarn gdmn-
dedir. Java ve Balide rnein kadn amanlar hem bitki uz
mandr hem de ebe. ilide Mapuche amanlarnn ou
kadndr. i bilen bitki uzmanlarndan eitim alrlar, ama
amanik eitimleri srasnda bitkisel ilalarn dlerini de
grrler. nisiasyon gnlerinde bitkisel ilalardan yaplma
bir yataa uzanarak tarn ve defne dallaryla masaj yaplr.
Bu onlar her trl hastalktan arndrarak aman olarak ei
tildiklerini ortaya koyar.
Mapuche aman Machi Tomasa bir denizkznn ona at
lar, balk ve bitkiler formunda amanik g verdiini dle-
yiini bakn nasl anlatyor:
Eitimim, srasnda bir gece bir denizkz beni grd, am a ben

onu gremedim. Onu bedenimde hissettim. O kadar g lyd ki,
kmldayamadm. Zumpall ok gzel bir denizkz tiplemesidir,
yz boyaldr ve suna dans etmeyi sever. Benim am anik gcm
glden gelir.
Baka bir gece de iki denizkz bana eyerli bir at getirip balk
verdiler. Denizkzlar bana hastalarmda hangi bitkileri kullana
cam sylediler. Bitkileri adlandrdlar ve bana gsterdiler.
VTV
Bunlar inisiasyon treni iin retmenlerinin onun iin
toplad bitkilerdi.
Bitkisel ifann gelimi olduu yrelerde amanlar psi-

koaktif bitkilere danrlar -bunlara Himalayalarda yolculuk
eden bitkiler ad verilir, -bitkisel ila olarak hangilerini kul
lanacaklarn, hangilerinin alternatif gerekliklere yolculuk
etmekte kullanlacan renirler. Bu psikoaktif bitkiler a-
manizmle temelden ilintilidir, pek ok gelenekte amanlar
transa girme giriiminden nce onlarn adlarn arrlar.
Nepalde Parvati Rai adnda bir kadn aman, amanik
uygulamalar srasnda bitkisel ila olarak fly agaric (Ama-
nita muscaria) kullanyordu. Berelenmeleri ve kesikleri te
davi etmek iin mantarlar stp hastasnn tenine uygulu
yordu. Mantarlarn apkasn dorudan yarann zerine ko
yuyor, yara abucak iyileiyordu. Bu mantarlar gzel curry
turusu yapmakta da kullanlyordu. Yiyen herkes mantar
\rny
lardaki yaam enerjisi sayesinde epeyce gleniyordu.

Her yredeki amanik inisiasyonlar ie yeni balayan
iyiletirmeli ve glendirmeyi de amaladklarndan, bu t
renlerde gl halusinojenik bitkiler de dahil pek ok ifa
l bitki kullanlr. Gney Afrika, Mozambik snrnda yaa
yan Shangana-Tsonga halkndan gen kadnlara olgunluk
dnemi trenlerinde al daturas (Datura fastuosa) verilir.
Yeni balayanlar bir hasrn zerinde dinlenerek hayal yol-
culuuna hazrlanrken daha yal kadnlar onun dans edip
olgunlua doru rma gemek hakknda arklar sylerler.
Sonra iinde datura suyu olan genie bir kabul uzatarak
onlar suyu ierken arkya devam ederler; Biri ifa veren
bitki bulmak iin topra kazyor. O kadar szn duydu
un ilac i imdi. Onlar gen kadn datura dallanyla ova
larken, diil bilgelii simgeleyen ylanlar aramasn ve do
urganlk tanrasnn sesini dinlemesini sylerler. Davul
Kozalak ieinin arks
ekil 33: Kolombiya, And Dalan blgesinden Guambianolu kadm

kendini datura aacnn altnda resmetmi. amanik uuuna ba
larken ruhunun bir kartaln gvdesiyle birletiini deneyimlemekte.
sesleri transa girmesine yardmc olur ve inisiasyonunu alan

atalannn ruhlar dnyasna ait mavimsi yeil yollar grr.
Kolombiya, Ekvador ve Peruda binlerce yldr datura
aalan ekilmekte, kadnlar halsinojenik yapraklarn.
kklerini ve ieklerini toplayarak aylk kanamalar ve ini
siasyon trenleri srasnda kullanmak iin cav yapmaktadr.
Bu ilacn etkisindeki kadnlar zaman iinde ileriye ve geri
ye bakabilirler ve Toprak Ana hem gece ryalarnda hem
gndzdlerinde siyah bir elbise iinde kendini gsterir.
Kadnlar uyandklar zaman masallar, arklar ve mlek ta-
sarmlaryla bu veni bilgilerini aktarrlar.
Kolombiyada Kuzey And Dalar blgesinden bir Gam-
bino kadm aman ifa uygulamalannda datura yapraklar
kullanrken kendini datura aacnn altnda resmetmi (ekil 33),
aaca doru szlen bir kartal da resimde yer almakta.

Hepimiz bitkilerin bizi besledii ve iyiletirdii yaayan
bir dnyann parasyz. Ama oumuz biokre ile birlik
duygumuzu yitirmi durumdayz. Bu ok deerlidir nk
yzlerce yllk gln bir bastrlmann ardndan bile bitki
lerle ifa ayakta kalmay baarm, hatta gelime kaydetmi
tir. Aslnda bu ifa yntemi u sralarda tm dnyada arp
c bir canlanma yaamakta. Bugn AIDS ve kanseri tedavi
etmek iin yeni lgnca ila gelitirmeye abalayan farma
koloji alannda aratrmalar geliigzel denemelerden yerel
tbbi ve botanik bilgiye temellenen baz zel bitkiler yap
lan deneylere kaydrlmtr. Aratrmalara yaklamdaki bu
radikal deiikliinin nedeni, belli bir bitkinin nesillerce
kullanlmasnn onun yararl konusunda bir gsterge ol
duu varsaymna dayanmaktadr. Yerel ifaclann yalnzca
antik ve deerli bir miras aktarmakla kalmadklar, bak
lk sistemini glendiren yeni bitkisel kanmlar ve tonikler
hazrladklar artk ok iyi bilinmektedir. Ama bir sonraki
blmde de greceimiz gibi farkl uur durumlar meyda
na getiren bitkilerin ifa vermek ve kendini tanmak iin
kullanmndan bugn hl korkulmakta, bu uygulama kt
kabul edilmekte ve sona erdirilmeye allmaktadr.
ON BR
iekli Bir D
FARKLI UUR DURUMLARI

MEYDANA GETREN
BTKLERN AMANK KULLANIMI
Gney Mexico Citynin bir saat uzandaki Tepoltln kasa

basndaki evimizde ellerini baldrlarna vurarak ark syle
yen bir Aztek iftini dinliyorduk. 1976 ylyd. Guetamalada
byk bir deprem olmutu ve Dennisle lkeye girmemiz
bir sreliine yasaklanmt. Bir arkadamz bize ksa sre
li bir kiralk daire buldu ve beklemeye baladk. Tand
mz Mayalara ne olduu konusunda ok endieliydik,
mler miydi acaba. Onlarla balant kurmann yolu olma
d iin yerel bir ifa treni dzenledik.
O gece amanlar bize ritellerde yol gsterirken, on ta-

ni balla ilem grm psilocybin mantar yedik. zerlerin
den ba damlad halde aldlar. Bu zel mantarn (Psilocy-
be mexicana) mavimsi olduunu fart ettim. Tepesindeki
boluk sanms bir pembeydi. Aada doru krmz-kahve-
rengiye dnyordu. Ben kavanozun iindeki mantarlar
incelerken yediklerim etkisini gstermeye balad. lk nce
tm bedenimde bir scaklk ve karncalanma duydum. Aya
a kalkp dans etmek istiyordum.
Sonra evreme baktmda arkadalarmn klp mor
haleleri olan izgifilm tiplerine dntn grdm, oda
nn iindeki her ey, masa ve iskemleler de dahil ekmiki
sanki. Sanki ben ayaklan bir kamyonet byklnde bir
devdim. Dans edemediini fark ettim. Bir ekilde ark ve
renk dolu minyatr bir dnyann iine girmitim ve onu
ayaklarmn altnda ezmek istemiyordum. Aniden odann
ivresinde rengarenk arabeskler dnmeye balad, neeyle
birini yakalamak iin uzandm ama benden kat.
Guatemaladaki maya arkadalarmn kaderlerine dikka
timi verdiimde iim geldiini fark ettim. Titreyerek ayaa
kalkp banyola doru yrdm. Lavabonun zerindeki ay
nadan yal bir kadn bana bakt. Salarm bembeyazd,
gzlerimin evresi izgi izgiydi, yzm ve boynum doksan
yanda bir kadnnki gibi kr krt. mgeme bakarken ba
mn zerindeki deri dkld ve kafatasm ortaya kt.
Gz boluklarmn evresinde incecik klar oynayordu.
Ellerimi ykamak istediimde kollanmn yerinde rmcek
a gibi sar-beyaz klarla kapl tendonlar grdm yalnz
ca. Demek ki insan lnce byle oluyor, diye dndm.
Dostlarm ld m?
iekli Bir D
Salona geri dndmde patlayan bir ses duydum, san

ki bir madenin derinliklerinde meydana gelen bir patlama
nn sesiydi, kalbim hzl hzl atarken abucak oturdum. a
manlar bize mantarlarn kendimizi imdide ve gelecekte ha
kikatteki gibi grmemize yardm edeceklerini sylemilerdi,
her ne kadar benzer deneyimler yaadysam da, bu tinsel
maceraya hazr deildim.
Sakinleince tuhaf bir neeye kapldm. imdi kendimin
yaland ve dostlarmn da lm olabilecei gereini ka
bul edebiliyordum. Her geen gn dolu dolu yaamay
renmeye hazrdm. Bu farkndalk annda kaleidoskopik ha-
lisnasyonlar geri geldi. Bir kez daha arpc renklerin ve
patlayan seslerin dnyasndaydm. Ama imdi sylenen ar
k tm bir orkestraya dnmt ve ben uzaklarda, Avru
pada muhteem bir ortaa balosundaydm. Erkekler pud
ral peruklar takmlar, tayt pantolonlar ve tokal topuklu
ayakkablar giymiler, aniden kediye dnen kadnlarla
dans ediyorlard!
im baylarak yiyecek bir ey bulmak iin mutfaa gir
dim. Peynir vard -svre peyniri ve cheddar. kisinden de
birer lokma aldm ama yumuak ve yalydlar, pelnir gibi
deillerdi sanki. Ne kadar tuhaf! dedim, renklerindeki fark
llk boyayd. rnler aynyd, sadece reklamlar bizleri bir
biimde farkl olduklanna ikna ediyordu.
Artk afak skmt, herkes gitti. Salonda bir yastk alp
koltua yattm, kendimden gemiim. Uyandm zaman ya
adm deneyimin gzelliini ve dehetini suluboya resim
ler yaparak yakalamaya altm, sonra mantarlar ve bana
yaamn sonu hakknda gsterdiklerini gnceme yazdm,
korkutucu olmasna karn buna dayanlabileceini grdm.
HALSNAJENLER VE AMANZM
amanlarn doal ve tinsel dnyayla iletiim kurmak, sa
natsal esin ve kendileri hakknda bilgi salamak, gelecei
ve sakl gemii renmek, arnma ve ifa salamak iin
kullandklar iki yzden fazla halsinajenik bitki vardr, bu
ilala gndelik gereklikle dler dnyas arasndaki snrla
r bulanklatrr. Kozm ukbilin, birliktelik ve zamanszlk
duygusunun elik ettii incelikli bir sevin verir insana. Hz
la yalanma ve hatta lme gibi rktc deneyimler de ya
anabilir, ego bunlar karlayabilecek kadar gl olmaldr
voksa dehete kaplp hastalanabilir.
Kafein, alkol, sakinletirici ilalar, eroin ve kokain gibi
alkanlk yapan, merkezi sinir sistemini etkileyerek onu sa-
kinletiren ya da uyaran, bylece farkl uur durumlar yara
tan maddelerin aksine, halsinojenler dorudan beyni etki
leyerek grsel ya da iitsel bir uyaran olmadan grntler ve
sesler meydana getirirler.halsinajenler bunu fiziksel bir ba
mllk, yoksunluk duygusu ya da kalc psikolojik rahatsz-
lklar yaratmadan yaparlar. Bu maddeleri deneyen herkesin
syleyebilecei gibi insann zaman ve uzamdaki kendi alg-
sn deitirerek dsel bir durum meydana getirirler.
Orta Meksikadaki Aztekler bu deneyimi temixoch iek-
li bir d olarak adlandrrlar. Bu maddelerin kullanann to-
nalisini tinsel zn ya da mhunu serbest braktn sy-
lerler. Ruh bir kez bedeni terk etti mi, mitik zaman ve uzam
da^ sihirli bir yolculua karak tanrlarla konuur. Bu des
tans yolculuk amanik ruh uulannn aka bir parasdr.
Farkl uur durumlar yaratan maddeler ikili duyum im
geleriyle dolu bir zihin durumu yaratrlar. Bu bir duyuyla
oluan girdinin -rnein grme- duyma gibi baka bir
iekli Bir D
duyuyla deneyimlenmesidir. rnein peyote yiyen bir in

san gnein kkreyerek doduunu grebilir. Her halsi-
nojenin kendine zg etkileri vardr, ayahuasca, Gney
Amerika asma yapraklan ve baka orman bitkileriyle oluan
bir karm sar, krmz, mor ve maviden oluan kaleidos-
kopik imgelerle dolu bir grsel alan yaratr. Psilocybin man
tarlar geometrik ekillerden oluan imgeler yaratabilmeleri-
ne karn, genileme ve klme duygusu, havada uma,
atalarn, hayvanlann ya da kutsal bitkinin kendisinin sesini
duvma hisleri de yaratabilir.
Halsinajenler tuhaf sesler ve izgifilm ekilleri yaratma-
nn tesine geer; amanlkla ya da ayinle ilgili niyetlerle
uygun bir dzenleme iinde alndklarnda bu bitkiler ken
dini tanmann daha derin seviyelerine ulamak iin bir ka-
talist grevi grrler. 1979 ylnda, Gordon Wasson, halsi-
nojenik bitker konusunda alan en nemli rencilerden
biri, iinde tanrnn yaratld anlamna gelen entheogen
szcn farkl uur durumlar yaratan bitkiler iin kul
land. Bitkinin tznn tanr olduu gibi bir iddias yoktu,
iindeki tanrnn basik bir kimyasal etki olduundan da sz
etmiyordu. Onun sav bu maddelerin, uygun bir yerde do-
ru fiziksel ve psikolojik_durumda alndklarnda bizi birka
saatliine de olsa iimizdeki tanrya uyandracayd.
Tm farkl uu durumlar yaratan bitkileri bu blmde
ele almak olanakszdr. Ama nemli tr zerinde odak
lanabiliriz, mantarlar, peyote ve San Pedro kakts. nk
bu bitkilerin yaygn amanik kullanmlarnn yan sra, din
sel, tbb ve meru imalan da vardr, bu halsinajenler erkek
ve kadm amanlann ifa vermeye yaklamlarndaki fark
-gtmemize de yadm a olur.
SHRL MANTARLAR
Farkl uu durumlar yaratan mantarlan yeme alkanl
bin yl ncesine dayanr. Bunun ilk kant Gney Ceza
yirdeki rta Sahara blgesinden gelir, Tassili Platosundaki
Yontma Ta Dnemine ait kaya sanat otlayan hayvan figr
lerini parmaklan, ba ye srtnn d izgileri mantarlarla e
killendirilmi insanlarla bir arada gsterir. Sanki bu insanlar
bitkiye dnmekte ya da onu bedenlerinde bytmekte-
dirler. Afrikadaki bu kaytlara karn halsinojenik mantar-
lar daha ok Avrasya ve Orta Amerikada kullanlrlar.
Sibiryann Chukotka Yarmadasndak kaya sanat boya-
malar, fly agaric (Amanita musaria)...diye bilinen krmz
apkal beyaz benekli mantarlann Bronz ann balang
cndan beri amanlarca yendiini gstermektedir. Pegytimel
Irma evresine dalm olan geni kayalarda bu mantar-
lar ve kk kadn figrleri cizimlerine rastlanmtr. Manta-
r yiyen kiilerin syledii gibi fly-agaric kzlara benzerler,
her kzn bann zerinde uan va da bedeninden kan bir
mantar vardr (ekil 34).
ekil 34: Bu petroglyphyler Chukotka Yanmadastndan, Sibirya.

Sol stteki m antar fly-agaric'tir (Amanita muscaria).
iekli Bir D
Baz aratrmaclar bu mantarlarn suyunun Kuzey Hindis

tanda yaam Ayanlannn kutsal ikisi somann ve Yunan
tanrlarna lmszlk veren ikinin ana maddesi olduunu
savunur. Bronz a nda yaam skandinavyallar ye Lap-
landdaki gebe Saamiler de bu mantar ifa ve tinsel ama
larla kullanrlard, nk bu bikti algy farkllatm-, berrak,
titreen ve zamansz bir dnya yaratr. Mantan yemenin ba-
ka bir etkisi de nesnelerin biim ve boyutlann farkl algla
m akta Lewis Caroll lis Harikalar Diyarnda adl kitabm ya
zarken mantarn bu etkisini akima getirmi olmal, nk
Alis yedii mantann kesine bal olarak, apkadan ya da
saptan srmasna gre uzar ve ksalr.
Bu mantar Kuzey Asya/nn geni hu, incir ve am or-
manlannda yetiir, 16. 11. ve 18. yzyldaki baz rus gezgin
ler ruhlarla iletiim kurmak iin bu mantan kullanan kabile
lerle karlatklarm yazarlar. Mansi, Saami ve Chucki a-
manlar ller lkesine gitmek iin bu mantan yer, byle-
ce hastalklarnn nedenlerini renebilirler. Daha sonra et
nograflar baz amanlann mantarlann mantan toplayan Kor-
yaklardan aldklarm not tutmulardr. Mantar kurutan Kon
yaklar onun kendi kabilelerinden ve baka kabilelerden i-
faclara satarlar. Yirminci yzyln balarnda Sibiryal Nenet-
ler arasnda da fly-agaric kullanm kaydedilmitir, ama bu
kabilede yalnzca trans srasnda mantann ruhunu grebilen
amanlar onun nerede yetitiini bilirlerdi. Bugn Koryak,
Nenet ve Khanty amanlan mantan kullanmaya devam eder.
1996 ylnda bir mantarbilimci grubu Kamchatka Yarma
dasna bu mantar aramak iin yolculuk dzenledi. Kar
latktan kadn aman mantar kendi ifa riteli iin topla
maktayd. Tatiana Urkachan banda aldlar ve The Song ol
amartn Bedenindeki Kadn
Mukhomor adyla uygulamalrn kaydettiler. Bu videonun

unutulmaz bir sahnesinde krmz-beyaz polka giysisi iin
de son derece arpc bir kadn sol elinde tuttuu iki krm-
z-beyaz apkal mantarla tam bir uyum iindeydi. skemle
sinde yavaa sallanarak otururken mantarlarla konuuyor,
onlara ark sylyor ve dua ediyordu, onlardan seansna
katlanlar kutsamalarn ve iyiletirmelerini diliyordu.
Fly-agaric Kuzey Amerikann hu, am ve sedir orman
larnda da yetiir, Kuzeybat Kanada ve ABDnin Great La-
kes blgesinde amanik amalarla kullanm ayrntl olarak
belgelendirilmitir. Keewaydinoqua adnda dokuz yanda
bir Ojibwe kzdr. 1925 ve 1926 yllarnda iki yln nl bir
ebe ve bitki uzman ile geirmitir. Bu srede ifa vermek
amacyla farkl uur durumlar yaratan ve yaratmayan man
tarlar hazrlamasn renmitir. Byk Tb Locasnn ilk
seviyesinde eitim grmtr, kendisinin de syledii gibi:
"Ben kez afsunlandm." nisiasyonunda bir deri bir sici
me bal geni bir deniz kabuu verilmitir, bunu bluzunun
altnda boynuna takmas istenmitir. Ayrca hu kabuuna
yaplm resimli bir anlatmn zerindeki fly-agaric mantar
nn kkeninin tarihesi gsterilmitir, bu mantara Ojibweler
miskwedo adn verirler, Bykanne Sedir ve Bbkbaba
Huun manevi ocuu olarak kabul edilir.ojibwe amanla-
r o zamanlar bu mantar halsinojenik etkisini artran bir
tr yabani brtlen suyuyla hazrlarlarm.
Orta Amerikada erken Klasik Dnem ncesine (..
1000-500) ait kadn ve erkek figrlerine Guetamalann tm
Pasifik kylarnda rastlanr. Bugn bile, Oaxacann Mixtec,
Mazatec ve Zapotec halk mantarlan tm gece sren ifa t
renlerinde kullanmak iin trler, bunu antik maara
iekli Bir D
resimlerinde grlen ta tme talar ya da ta masalar

zerinde yaparlar (ekil 35).
Aztekler de bir ok farkl uur durumlar yaratan mantar
tr bilir ve kullanrlar. Florentine Codex diye bilinen 16.
yzyl almalannda Aztek ktipleri, samanlarn altnda,
tarlalarda ve dzlklerde yetien mantarlar yuvarlak, bir bi
imde uzun ve ince, yuvarlak tabanlara sahiptirler. Ate ve
gut hastal iin ila olarak kullanlrlar; bir iki tane yemek
yeterlidir, bunlan yiyen hayaller grr." Oaxacalara ait el-
yazmalarnda da balarndan mantarla kan bir ok Mixtec
tannas resmedilmitir. Mixteclere ait Codex Vindobonen-
sis, ifa veren bir tanra yutacakm gibi grnd iki
mantan elinde tutar (ekil 36). Bu mantarlar evli bir ift
oluturan dii-erkek iftler olarak alnrlar, bu cinsel birle
menin ve psikolojik tamamlanmann nemli bir evrensel
simgesidir.
Bugn benim de ahsen kefettiim gibi psilocybin man
tarlar ifa vermekte ve kehnet trenlerinde Meksikadaki
ekil 35; Guatemalada bulunmu Klasik Dnem ncesine ait ta

tan oyma m antar heykel. Mantarn sapndan kan ve elinde t
me ta tutan plak gsl bir kadn gsteriyor.
ekil 36: Codex Vindobonensisd e y er alan Leydi One Eagle elinde

erkek ve dii bir ift mantar tutarken.
Aztek topluluklar arasnda nemli bir rol oynarlar. amanik

ifaclar ve mterileri tlp toz haline getirilmi ya da b-
tn haldeki mantarlan yerler, bu ilahi varlklanyla iletiim kur-
manm, gemiteki ve gelecekteki olaylan anlamann, talihsiz
liklerin ve hastalklarnn nedenlerini kefetmenin bir yoludur.
Kuzeydou Oaxacadaki Mazatecler iin farkl uur du
rumlar yaratan bu bitkiler dorudan hastal iyiletirmekle
balantldr. Kltrel olduu kadar biyokimyasal bir etkile
ri de olduundan isteyen mantarlar yemekte serbesttir ve
kendilerini iyiletirmek iin bunu yaparlar. Ancak amanlar
iin mantarlar yemek ve vermek bir meslektir. Mazatecler
mantarlarn konutuunu sylerler. Onlarn mesajlann
arklar ve tekerlemeler araclyla iletmekse amanlarn
grevidir. Bu arklar ve tekerlemeler amanlarn ve man
tar yiyen katlmclarn hayallerine bir ereve salar, baz
sesleri ve imgeleri artrr, ifa simgelerini harekete gei
rir. amanlar grendir, khindir, ozandr, sanatsal dilleri
hastalar iin bir ifa yolu yaratr.
1960larn ortalarnda, Henry Munn adnda bir Avustural-
yal Mazatec amanlarndan bir aileye damat gitmi ve Hu-
autla de Jimeenez kyndeki mantar kullanmn kaytlara
iekli Bir D
geirmitir. Anneler, babalar, teyzeler, amcalar, byk ana-

babalar ve torunlar, ne zaman fiziksel hastalklar, zihinsel
sorunlar olsa, aile ii tartmalar yaasalar ya da zmeleri
gereken etik sorunlarla karlasalar, toplanp bir arada
mantar yerlermi. Munnun kans yetenekli bir kar-koca a
mandan oluan bir ekibin arklann kaydederek zmle
mesine yardm etmitir: irene Pineda de Figueroa ve Roman
Estrada. Sonuta ortaya kan birka yz sayfalk iirden bu
danmanlann cinsiyet farkll aka anlalmaktadr, ire
ne ve Roman haftada birka kez gece boyu sren seanslar
dzenler, hem onlar hem de hastalar mantarlarn etkisine
girerler. Bir seansta, irene drt mantar yedikten ksa bir s
re sonra, yumuak bir ark sylemeye balayarak mantar
dan mterisinin hastalnn nedenini sylemesini ister:
Arayp sorgulayacaz imdi
zp aacaz.
Brak yolu aram aya gidelim
Ayaklarnn izleri
Trnaklarnn izleri
Sadan sola
B rak bakalm!
irene ark sylemeye devam ederken incelikle kendini
birinci oul ahs olan bize dahil etmekten, kendine
nc tekil ahs o ile hitap etmeye balar.
Afsunlarn ve ifann kadn

Grnts ve ruhu ile yryen
arenin ve tbbn kadn
Konuan bir kadm
Ve her eyi bir araya getiren
Doktor kadm
Szlerin kadn
Sorunlarn bilge kadn.
irene oturduu yerden kmldamadan amanik yolculu

una kar. Bilinci hastalnn psikolojik nedenlerini arayp
onlar serbest brakarak uzamda kkrer Doumu ve tanm-
sal bymeyi vurgulayarak ifa, yumuaklk ve iyi niyet
hakknda arklar syler. Sk sk tazelik, yumuaklk ve mut
luluk szcklerini yineler.
Roman da mantar yer, ama onun arks bir kiinin gele
ceini belirleyen insani ve temel gler arasndaki arac ro
ln vurgular. Kendi bamszlnn altna izmek iin ben
zamirini kullanr, szckleri bir imein gcyle parlarken
kendini elektriin boalmasyla ifade eder. Tehlikeye mey
dan okur ve bir yandan onu doann gleriyle mttefik
olarak yenmeye sz verirken te yandan hastaln dtan
gelen politik ve sosyal nedenleriyle savar, tehlike ve kor
ku gibi vurucu, sert szler kullanr.
Ben Da B a h a y la konumak iin buradaym

Tehlikeyle konuan Da Baba.
Korku dalarnda geziniyorum
Sinir dalan.
Ben kuru m.
Kuyrukluyldz .
Ben tehlikeli m.
Byk m.
Kayalk yerlerdeki imeim.
Kars te yandan aramaktan, soruturmaktan, serbest b

rakmaktan, balar amaktan, zmekten sz eder, irene
eril bir tanry ya da meteolojik gleri kehnetine yardma
armaktansa dosdoru halsinojenik mantarlarla konuur,
hastaln iyiletirilmesinde yardmlarn ister.
Yirminci yzyln ortalarnda nl bir Mazatec aman
iekli Bir D
ekil37: Mazatec aman Maria Sabina mantarlar ttslerken.
olan Maria Sabina eril ve diil uygulamalar bir araya getire

biliyordu (ekil 37). Meksikann krsal kesimlerinde yoksul
luk iinde byrken kzkardei Anayla birlikte ormanda
oynarlarm. Bir gn gzel mantarlara rastlamlar ve a ol
duklar iin onlan i i yemiler. Mariann hatrladna
gre: "Kendimizi sersem hissettik, sanki sarho olmutuk.
Alamaya baladk. Sonra sersemlik hissi geti ve byk bir
memnuniyet duyduk. Sonra da kendimizi iyi hissettik. Ya
amlarmzda yeni bir umut gibiydi."
Anneleri ne yaptklarn kefedince onlara bir daha asla
mantarlar yememelerini tlemi. Maria Sabina annesinin
bu szne kar geleli yirmi yl nceymi. Bunu kzkardei-
ni iyiletirmek iin yapm. Ormandan on iki mantar topla
yarak altsn kzkardeine vermi, altsn kendi yemi. Ma
ria okuma-yazma bilmemesine karn hayallerinde kendisi
ni hi tanmad birinin verdii bir kitab okuyup ark sy
lerken grm. Bilge biri olunca kendi amanik kaderi
hakknda esrik bir duyguya kaplm. Kzkardei iyileince,

bu haber da kylerine yaylm. nsanlar ifa bulmak iin
Mariaya gelmeye balamlar.
1954 ylnda, Gordon Wasson on yedi yanda bir olan
ocuu iin dzenlenen tm gece sren bir seans boyunca
Marfa Sabinay kaydetti. Hastasna ho, dii bir sesle hitap
ederek ie koyulur Sabina:
"yi miyim?" diye sordu olan.

"Ruhun iyi, senin yanndaym," diye yant verdi kibarca.
"Ama zor bir noktadasn."
"Sanrm yle," oldu olann yant.
Bekleyen kadn benim

Kehnette bulunan kadn benim
Adaletin kadn benim
Yasann kadn benim
Gney Ha nm kadn benim
lk yldzn kadn benim
Bu yzden ge giderim.
iekli Bir D
Sonra daha gl, daha erkeksi kan bir sesle yle de

vam eder:
Dava vekili kadm benim

Alverilerin kadn benim
MeksikalI kadm benim
Saat gibi kadm benim.
Kartala e kadn benim.
Opossum gibi kadn
Avc kpei gibi kadm benim.
Kurt gibi kadm benim.
Gcm gstereceim!
O bir hastalk yznden hasta deil.
Ona arpan kaderin bir darbesi.
Bedeni uykuya gitti.
Onunki sradan bir hastalk deil.
Olumuz onu bir pu m a yedii iin ld.
Hayvan iftini yedi.
Puma onu yedi!
Mazatekler bir kiinin tinsel znn hayvan bir ein for

munu aldna inanrlar, bu hem olaan bir hayvandr hem
de nagual adnda d bir ruh, candr. Kii ve nagual paralel
hayatlar srerler: biri lnce teki de lr.
Mantarlar Mariaya bur pumann olann nagualn yedi
ini syler, bu yzden olann kurtulamayacan ve netice
de leceini bilir. Mantarlann uyansn sonunda olan ken
disi iin bir umut kalmadn anlayana kadar yineler. br
katlmclar olan lme meydan okumaya zorlasalar bile,
onun rengi solar ve yere ylr, alt hafta sonra da lr.
Bir le sonrasnda ham ile bir kadn yanndakileri kaybetmi

ve hi yardm alm adan bir kz bebek dnyaya getirmi. Gbek
kordonunu cebindeki tatan bakla keserek aresiz bir ekilde
bodur, dikensiz bir kakts allnn dibine ylarak tepesinde
dnp durmaya balayan akbaba srsn seyre koyulmu.
Korkuyla byk,kularn kara kanatlarnn her vuruuyla
aa doru szlmelerini izliyormu. A kbabalar onun lmek
zere olduunu hissetmi olmallar. Sonra birden kadn kendisiy
le konuan bir ses duymu. "Yanbamda yetien bitkiyi y e ," di
yormu ses, "Bu sen ve tm halkn iin yaam ve kutsanma de
mek. "
Bitkin kadn ban evirmi, grnrdeki tek bitki kk bir
kaktsm. Dikenleri yokmu ve ba iki kreye ayrkm. Bitkiye
uzanm, ekip kkn karm ve bam yemi.
Birden gcne kavumu. Dorulup oturmu ve evresine
bakm. Neredeyse afak skmek zereymi, gne ykselmeye
balam. Kzn dolu memelerine doru kaldrarak onu beslemi.
Sonra bulabildii, tayabilecei kad ar kakts toplam, ayaa
kalkm ve yrm, akam olm anan halknn yan m a varm.
Peyote teden beri din ve tp iin kullanlr, acy dindi

rir, yeni annenin memelerindeki stn akn artrr, enei
dayankllk verir, yaralar iin melhemdir. .. Peyote ayn
iekli Bir D
zamanda farkl uur durumlan yaratan gl bir bitkidir de,

elli bei akn alkaloid barndrr (halsinojenik kimyasal-
lar), ama gc mevsimden mevsime, topraktan topraa, k-
meden kmeye deiir. Ac, metalik tatl bitki genellikle mi
de bulants ve kusma yaratr. Bu yan etkilerden kurtulmak
iin bitki toz halinde tlp ay yaplr ya da lavman
-larkMllmhr..
Peyotenin halsinojenik etkileri -meskalin dahil bir ok
alkaloidin karmndan meydana gelen- sekiz-on saat srer.
lk nce bildik nesneler farkl grnr, renkler ve sesler yo
unlar, sanki maddi ya da tinsel her eyin i anlam orta
ya kar. Gzleri kapp amak yaanan grsel^ deneyimi
farkllatrabilir, renkli imgeler, haleler_ya da srekli deien
bir kaleidoskop grnts yaratabilir. Drt saatJcadar son-
ra bu etkiler azalr, huzurlu bir i gzleme dnr. On sa
at sonra, etkilerin ou dindiinde ok youn yaanan be
densel yorgunluk ancak uykuyla giderilebilir.
Bilim adamlan peyotenin ve br farkl uur durumlar
yaratan bitkilerin grsel etkileri zerine aratrmalar yaptk
tan sonra, ilk aamada grnen imgelerin daha sonrakiler
den btnyle farkl olduunu kefetmiler. lk aamadaki
grntler gzn retinasn beyine balayan rral adan
kaynaklanmaktalar. Phosphene (Yunanca phos k ve pha-
inein gstermek) olarak adlandrlan bu kl, uuan imge-
ler gz yuvarlaklarna uygulanan basn gibi ds uvaranlarca
ya da cinsel iliki srasnda da oluabilir.
Laboratuvar deneylerinde insan beyninin rettii bir
grup farkl phosphene ortaya karlmtr. Bunlar kk,
yrek gibi atan noktacklardan, dalgal izgilerden, ok ke
narllardan, pariak dairelerden, sarmarllardan yldzlara,
ekil 38: Bu drtgenler, ok kenarllar, yldzlar, iekler, arabeskler,

dalgal izgiler ve noktacklardan oluan srala r halsinasyon gste-
ren maddeleri alan kimselerin en sk gzlemledikleriphospbenelerdir.
-iek- ve elmas biimli elere kadar deiebilirler (ekil

38). Yeil, mavi, mor, turuncu ve sar olabilirler, bazen mey-
ve hevenkleri, iek demetleri ve tyl yapraklar olarak yo
rumlanabilirler.
kince aamada halsinasyonlarn daha simgesel olduu
bir durum yaanr, llerle ilgili alglar farkllar ya da or-
tadan yok oyur. Bu aamada katlmc beklenmedik ya da
oktan unutulmu anlan hatrladn hissedebilir, bunlar
yalnzca ocukluuna deil, dnyann yaratlna aittir. e
killer ruhlarla, atalarla ve ilahi varlklarla dolu efsanevi sah
neler gibi grnr, zamanla bu imgeler de yok olur, kat-
lmc yumuak bir mzik ve puf bulutlardan oluan mutlu
bir ruh hali iinde bulur kendini.
iekli Bir D
HUICOL HALKININ PEYOTE

BTKSN KULLANII
Gemite Meksikada yaayan pek ok halk peyote bit
kisini kehnet, coku hali ve ifa amal kullanmtr. Bugn
Jalisca ve Nayarit eyaletlerinde yaayan -kendilerine Wix-
rika, yani ifac, peygamber derler- yirmi bes bin Huicol
yerlisi peyote inanlarn, geleneklerini ve uygulamalarn
devam ettiren biricik halktr. Gerekten de Huicol dilinde
hikuli ad verilen peyote bugnk dinsel yaamlarnn b
yk ounluunu oluturur.
Peyote trenleri srasnda katlmclar istedikleri, kadar ta
ze ya da kurutulmu dme tketebilirler. lk olarak ani
bir me hissederler; bedenleri gl bir titremeyle sars
lr, bunu hzl rzgrlar ve bir uyku hali takip eder. Bu
phosphene imgelerine nearika ad verilir, bunlar br dn-
yann aynalar, kaplardr, katlmclarn ife bulup yeniden
domak iin yaratln rahmini, Wirikutay ziyaret etmele
rini salar.
Nearikalarnjbazlan gne, su, ate tanr ve tanralar-
n temsil eder. Kadnlar bu rntleri ilahi varlklarn bir ar-
maan olarak kabul ederek onlar dokumalarnda ve iye-
rinde kaydetmeyi bir grev sayarlar. Bu kutsal mesajlar ai-
le ve toplumun dier yeleriyle paylamamak zorluklar ve
hastalklar getirir. Chicodaki State University of Califor-
niada ders veren etnograf dostum Stacey Schaefer bir sr
peyote ha yolculuunun aktif bir katlmc olmutur. Peter
Furst ile edit edilen Ruhlann Keimesi: Peyote, Alg ve Hu
icol Yerlileri Arasndaki Anlam adl yaynlanm makalesin
de bir Huicol kadnndan u alnty yapmtr:
Peyotenin iindeki meskalin kokular, tatlar, sesler ve

baka fiziksel duyular da yaratabilir. Schaefer yle not et
mitir: Bir keresinde, sabahn erken saatlerinde bir kadnn
syledii doalama arkyla uyandm. Bir saat kadar du
raklayarak ark syledi. Sonra comadreme (yakn dost,
vaftiz ana anlamlarnda -.n ) bunu sorunca bana arky ge
tirenin peyote olduunu syledi. Kendi peyote deneyimi
ni anmsavan baka bir kadn da svle anlatmtr:
Rzgr nsan beni ziyarete geldi. Benimle konutu ve bana

arksn hatrlamam gerektiini syledi. arky sylemeye bala
yarak ben iyice ezberleyene kad ar yineledi. Sabah tapnaktaki
gruba arky syledim. Artm sonsuza kadar benim bir param o.
Huicol bebei peyote ile annesinin kamnda ve sonra

snda onun st araclyla tanr. Peyoteler arasnda o
cuklar ok sakindir, sk sk glmserler ve nesne olduunu
dndkleri eyleri yakalamaya alrlar. Be, alt yalarnda
iekli Bir D
onlara inemeleri iin kutsal kaktsn paralan verilir. Pe-

yota onlara kutsal mitolojiyi ve ifa trenlerini renmele
rinde merkez olan farkl uur durumlarndaki igry sa
lar. Gen yetikinler olunca renkli izimlerle, boyamalarla,
boncuk ileriyle, ileme ve dokumayla peyotenin tetikledi-
i imgelerdeki arpc renkleri, biimleri anlatrlar.
Kadnlar ve erkekler kendi halsinojenik dlerini farkl
biimlerde tanmlar ve temsil ederler. Erkekler grlerini fi
gratif ok renkli izimler ve boyamalarla aktarrlar. Kadn
lar peyote dmelerinin geometrik temsillerini aktarr, do-
kumalannda grlerindeki imgelere ilikin incelikli ipular
verirler. Peyote alnca erkekler ark syler, keman alar ve
dans eder; kadnlar battaniyelere sarmalanm otururlar.
Gece boyunca baz aile yeleri iin atalarndan gelen me-
sajlan arkyla aktarrlar. Zamanla baz kadnlarm bir peyo
te apkasn tutmas hatta yaknnda olmas ifa veren bir
arkya balamalar iin yeterlidir.
1994 ylndan beri, Huicol yelileri San Luis Potos Eyale
tinde, topraklarndan epeyce uzaktaki Wirikuta Ekolojik Re-
zervinde yasal olarak peyote toplayabiliyorlar ve bunu
kendi topluluklarna gtrebiliyorlar. Buna karn, 1998 y
lnda Meksikal yetkililer byk miktarda peyote ele geire
rek yedi Huicol hacsn tutukladlar, aralarnda iki kadn ve
bir de ocuk vard, sular uyuturucu trafiiydi. Haclar pe
yote bulundurmaktan hkm giymedilerse de, rahatsz edil
diler ve altm iki saat hapiste tutuldular.
YEREL AMERKA KLSES

imdi ABD plan blgede peyote hakknda ilk kayt 1760
Teksas tarihlidir, 1890 ylnde, peyote Great Plainsde Ghst
Dance in (Hayalet Dans) bir paras olana kadar kayl
tutulmamtr. Peyote tarikatnn yeleri 1918de Oklaho-

mada kendilerini Yerel Amerika Kilisesi olarak tanmla-
mlardr, dini ayinleri ve nesneleri peyotedir. Peyote Yolu
diye bilinen dini bir ideoloji ortaya karmlardr. Bu G-
ney Kanadada hzla yaylmtr. Simdi bu organizasyon Ku-
zey Amerika Yerel Kilisesi olarak bilinir. Pevotistler hl
arada bir Uyuturucuyu nleme Yasas ve Kontrol Akdi -
kakts, yasak narkotiklerden biridir- dahilinde rahatsz edil-
eler de, kilisenin yasayla korunan iki yz elli binden fazla
etkin yesi vardr. Bugn pek ok Bat eyaletinde rkna hic
baklmakszn peyote dini herkese aktr.
Kuzey Amerikada peyote dininin mridleri tpk Meksi-
kal Huicollar gibi kendi zel sanatlarn, mziklerini, efsa-
nelerini ve trenlerini yaratmlardr. Trenlerinde kullan
dklar ngraklarn ve yelpazelerin saplannda karmak,
arpc boncuk ilemeleri vardr, pevotistler avrca zerinde
su kuu desao k rt.olanjm m s ve boncuklu mcevherler ta-
karlar, bu da kiliseye ballklarn gsterir. Kadn peyotist-
je r kemerler, kpeler, ineler ve sac ssleri takar, bunlar
peyote trenleri srasndaki grlerini ve uma hislerini
temsil_eden boncuktan kular ve gkkuaklar ile sslerler.
Peyote ritelleri genellikle topraktan yaplma bir mihrabn
yannda,_bir atein evresinde gerekletirilir. Tm gece s-
ren bu trenlerde amanlar ve hastalan kakts yer ve daire
biiminde otururlar, hastalar dua eder, yaptklar yanllan iti-
raf eder ve sorunlar hakknda konuur. ngraklar ve hzla
alnan su davulu eliinde peyote sarklan sylerler. Shaw-
neeler arasnda peyote dininin lideri olan Emest Spybuck ta
nnm bir sanatdr, yaptlarnda hilal eklinde toprak bir
mihrabn zerinde, atein evresinde oturmu bir arada ark
iekli Bir DU
ekil 39: Bir adrn iinde, hilal eklindeki bir mihrabn evresin
de oturmu, peyote ayinindeki kadm ve erkekleri gsteren resim.
Sa alt kedeki kk ekleme ertesi sabah erkenden gerekletirile
cek son ifa ritelini gsterir.
syleyen ve dua eden kadn ve erkekleri gsterir (ekil 39).

Kartal tyleri sallayp ngraklarn ngrdatrlar.
Baz kabileler peyote trenlerine hristiyan simgeleri ek
lemitir ve aylk kanama geirip dourduklar iin kadnlar
kirli saymtr. Bu nedenle baz yerel Amerikan peyote
gruplar menapoza girene kadar kadnlar aralarna almazlar
ama bu genelde doru deildir. Delaware ve Comanche de
dahil baka kabilelerde her yataki kadnlar peyote ifa t
renlerine katlabilir. Bunun nedeni pek ok kadn amann
kar kmaktansa peyote tarikatna katlmalar olabilir.
Oklahoma, Fort Silide 1895 baharnda doan Sanapia
adnda bir Comanche kadn kendi neslinin nder kadn a
man ve iyi tannan bir petotistti. Zor vakalarda kartal he
kimliini bir peyote treniyle sonlandrrm. Bunu ne zaman
yapsa bir peyote nderini yol adamn treni amas iin

davet edermi. Sonra mihraptan peyote dmesini alr,
onun elden ele geirirken onunla konuurmu. Peyotenin
zn avularnn iine izer, g iine girerken kontrol
szce titremeye balarm. Sonradan University of Central
Floridada benim alma arkadam olan evlatlk olu Da-
vid Jonesa yle aklam: "Byle dua ettiim zaman... g
zerime geliyor, aa iniyor ve buz gibi oluyorum, tir tir tit
remeye balyorum ve biraz sonra o gidince balyorum.
Bazen elimin titremesinden onlara ancak dokunabiliyorum.
Sanki o g benim onlan hemen orackta iyi etmemi istiyor
mu gibi geliyor."
Sanapia kendine gelince bir para beyaz kk alp onu
aznda iyice inedikten sonra suyunu hastasnn bana
ve kollarna pskrtlm. Sonra azndaki posay kartr,
ellerinin arasnda yuvarlar ve hastann bedenine srermi.
Son olarak da yarm inenmi kk hastamn azna koya
rak onu yutmasn istermi. Sonra onu kartal tyleriyle yel
pazeleyerek ruhlar bedenine girene kadar peyote arklan
sylermi. Trenin bu noktasnda kalkar, tipiden kar ve
karanln iinde tek bana ark sylermi. Sonunda yakn
daki tepenin zerinde yanan iki incecik k grrm. ok
yava yaklarlarm tam nnde durduklar zaman, Sanapia
onlarn lm annesi ve amcas olduunu grrm, ikisi
de nl kartal amanlarym.
Sanapia l akrabalarna yapayalnz ve aresiz olduunu
sylermi. Onlardan baka yardm isteyebilecei kimse yok
mu. Sonra hi kprdamadan durur, kartalrm grnmesini
beklermi. yle aklrm: "O kartal grdm... byk... koca
mand, tylerinin iinde ok gzel parlyordu. Aptal olduumu
iekli Bir D
Beyaz adam larn syledii gibi ykseklerde uuyordum. Kak

ts gerekten alyordu ve bana hayaller gsteriyordu. Byc
y e korkutucu olmaya baladn syledim nk insanlarn g
ml olduu mezarlar grmeye balamtm. Tabutlarn zerin
deki iaretleri ve ilerinde yatan insanlar gryordum. Byc
hastalmn Hayalet Yoluy la ilgili olduunu syledi lm olan
larla ilintiliydi. Peyote afsunu beni iyiletirmeye balaynca ken
dimi pfr pfr hissettim. Sanki gkte ykseklerde oturuyordum.
evremdeki insanlar hissediyordum am a yalnzca ayaklarn
gryordum. Afsun iimi tedavi ederken bu bedenimi actt. Y
reimin attm, cierimin hareket ettiini hissediyordum, t or
ganlarm oynuyor, kendi yam gryordum. Kendimi hakikat
te olduum gibi grdm.
Toplant bittikten ve byc uzaklatktan sonra afsun bir

buuk hafta daha iimde ilemeye devam etti. nsanlar evime ge
lip benden yardm istediler nk kutsal ruhlarn etkisi altnda
olduuma inanyorlard. Gidip onlara yardm ettim, o zam an
dan beri bana hastalar gelir.
SAN PEDRO KAKTS

Farkl uur durumlar yaratan mantarlarda ve peyotede
olan alkaloidlerin ou geceleri aan San Pedro Kakts di-
ye bilinen kakts trnde de bulunur (Trichocereus pacha-
noi). Kaktsten alman bir srk bir scaklk yaylmasna ve
yiyenin kendi bedeninin elektrik alann hissetmesine yol
aar. Sesler yer deitirir, grsel alan yapn snen k zin-
cirlen doldurur, bir sr geometrik ekle dnerek kendi
evrelerinde dnerler, modelleri cinsiyet ve kiinin duygu
sal yaps kadar kltrel arka-plan da etkiler.
Bu kakts Ekvador, Bolivya ve Peruda yaayan And
halklar arasnda bin yldan beri amanik ifa vermekte
kullanlr. Mochica kltrnden seramikler (.. 100 - .S
700) hl Perunun kuzey kysnda dzenlenenlere benzer
riteller gsterir. anaklar masaj, emme ve ameliyat yapan
amanlan gsterir; tekiler de de hayvan akrabalarna d-
nen insanlar vardr. Lambayeque geleneinden bir vazo
-. 700 - 1475 arasnda Perunun kuzey kysnda ortaya
kan- elinde bir para San Pedro kakts tutan bir kadn a
man gsterir (ekil 40). Kadnn dudaklan bir pck vere
cek ya da bir hastal emip kartacak gibi ne doru b
zlmtr, hrmet ve ifay gsteren bu antik jestler bugn
hl Queucha ve Aymara insanlarn karakterize ederler.
iekli Bir D
ekil 40: Peruy a ait bin ylhk bir seramik vazo. Ban rtm k a
dn am an sol elinde bir p ara San Pedro Kakts, sa elinde de
bir bak tutar. Dudaklar hastal emip kartacak y a da pck
verecekmi gibi ne doru bzlmtr.
Bugn kadn amanlar ve bitki uzmanlar ifa amacyla kak

ts toplar, kullanr ve pazarlarda satarlar.
Gece boyu sren seanslarda, Queuchada, amanlar ac-
huma ad yerilen San Pedro kaktsnden yaplma halsi-
nojenik ay ierler. Tren nesnelerini bir mihrap gibi top
ran zerine yerletirir, servisleri iin bir cret karl aile
yeleri, yabanclar ve dostlar iin seans dzenlerler. Sama-
nik uygulamalarn ana hatlar erkekler ve kadnlar iin ayn
olsa da, ifa felsefeleri ve teraptik strateiilerindeki farkllk-
ir.pkQk....ey,yler.
Peru, Bolivya ve Ekvadordaki kadn amanlar, erkek ya
manlarla birlikte erkek akrabalarnda eitilir ve inisiasypn-
larn alrlar, hastalklar grnmeyen dmanlarla savap
onlar defederek aarlar. Kadn ve erkek amanlar i duygu

lar ve fiziksel dengesizlikleri iyiletirmeye odaklanan daha
dii bir gelenein iinde eitim grrler. Hastann kendi-far-
kmdal, arnmas, kabul etmesi ve teslim olmas zerinde
dururlar.
Tannm bir Perulu aman olan Eduardo Calderon g
l bir eril ritelin uygulaycsdr, mihrabnn sol tarafnn ka
ranl, sa tarafnn temsil ettiini syler. Bu ikiye b-
lnm alanda, kozmik gerilimler ve insan ztlklarnn geri-
limleri kendini gsterir. Soluna antik Peru seramikleri, ta
lar, bir ii ekerkam alkol, geyik toyna yerletirir. Sa
tarafa camlar, deniz kabuklar, azizlerin resimleri, ngrak
lar, kutsal su, parfmler, bir para San Pedro Kakts, tatl
yeil limon ve siyah ttn yerletirilir. Orta alann ad ko
mut veren otorite, iyi ve kt arasnda dengedeki inedir.
Buraya sra rak ekerkam ve baka nesnelerle evrili, ii
halsinojenik kakts suyu dolu bir teneke kutu koyar. Bu
nesnelerin arasnda ondokuzuncu yzyldan kalma bir atl
subayn klc da vardr. Mihrabnn zerindeki nesneler ev
renin hastalklar yapan ve onlara ifa veren glerini sim
geler. Bu nesnelerin iindeki gce baskn gelip onu mani-
ple edebildiinde, metaforik olarak hastann strap ekme
sinden sorumlu olan gleri de etkiliyor demektir. Onun da
syledii gibi, "Mihrap bir kontrol panelinden baka bir ey
deildir. Bu panel araclyla her insann iine sonsuz gei
in ayar yaplabilir."
Eduardo seanslarn geyik toynan alarak aar, bu toy
nak merak, srat ve ele gemezlik anlamlarna gelir, onu
saldran ruhlar bulmak ve kovmak iin kullanr. Birer birer
baklarn, kllarn, asalarn ve hanerlerini eline alarak
iekli Bir D
tinsel dmanlan yenmek iin dramatik bir tavrla hastann

bann zerinde sallar. Sonra hastasna masaj. Yalnz deil
dir, ayn gelenekten baka erkek amanlar da kllar sallar,
hatta bazen onlar darda savurur ve topraa saplarlar.
Hatta tabancalar, bronz baklar ve hatta topuz balar gibi
baka silahlan olanlar da vardr aralarnda, bunlar grn
mez dmanlara kar kullanrlar. Silahlarn atee kar ate
le savamak iin gerekli olduunu sylerler. Hayatn zarar
verenlere kar sitmek bilmez savalar gerektirdiini syler
ler, bu rakip tutum fiziksel davranlannda ve terpatik fel
sefelerinde de ortadadr. Ritelleri uyuma, uzlamadan ok
atma ve kar kma ierir. Hastalklar iyi etmek iin ken
di dlanndaki glerle balant kurar ve onlar kullanrlar.
Ayn gelenekten kadn amanlar da erkekler gibi San
Pedro Kakts yiyerek alternatif gerekliklere yolculuk ya
parlar. Onlarda ifa trenlerini karmak mihraplarda dzen
lerler. Ama mihraplarnda yer alan nesneler ve onlar kulla
n biimleri bu nesnenin bir erkek ya da kadn tarafndan
bulunmu olmasna gre deiir. Bir kadn iyiye kar kt,
yaam verene kar yaam alan doktrinleriyle babasnn
mihrabn da miras alabilir. Ama tinsel arnmasnda otorite
yi tahtadan yaplma asalarlar silahlar, baklar ve kllar gi
bi baka gl nesnelerin arasnda bltrerek sorunun
nedenini grmek, hastal ekip karmak ister. Hastas
na ve aile yelerine bu gl nesnelere dokunma, hatta
hastal ortadan kaldrmak iin onlar kullanma izni verir.
Kadnlarn mihraplannda da silahlar olmasna karn, i
fa veren ve mterinisi ayran askeri bir dzen iinde sra-
lanmamlardr. Seans srasnda nesneler bir arada i grr.
Hatta ayn nesnede eril ve diil ifa gc vardr. Bu eletirme
ekil 41: Babasndan miras kalan m esayani ifa mihrabnn nn

de oturan Perulu kadn aman Clorinda. nnde duvara dayal
eski silahlar ve ahap asalar var.
seansa katlanlara kadar geniler. Kadn ifaclar grubun

merkezinde, mihraplarnn nnde otururlar, ve her iki yan
larna eit sayda kadn ve erkek dizerler. Katlmclarn sa
ys tekse, bir kadn ya da erkein daha ifa trenini katl
masn isterler.
Bir kadn babasnn mihrabn aldktan sonra kendi ifa
trenini gre deitirip dzenleyebilir. Clorinde adnda a
da bir ifac be yanda babasnn ra oldu, yirmi iki ya
nda lene kadar ona yardm etti (ekil 41). Sonra asalar
ve silahlaryla onun mihrabn devrald. Ama kt ruhlarla
bu nesnelerle savamak yerine asalar nazike hastasnn
bedenine srterek, ona "Kendimi ykseltiyorum, tm im
renmeleri, engelleri, nyarglar, talihsizlikleri, krlkleri bir
yana brakyorum," diyerek ktl silahlara teslim etme
sini syyordu.
Bir kadn aman diil yolu izledii zaman mihrabndaki
iekli Bir D
ekil 42: M ama Ju an d Sim banantn ifa m ihrab. M ihrabn zerin

deki nesnelerin arasnda mermerler, mem e biim inde talar, eski
bir el baltas, bir cam srahi kapa ve Japon geya bebei vardr.
nesneler ve mihrabn dzenlenii farkldr. Ekvadordaki

Quito yaknlanndaki evinden ifa datan tannm bir Qu-
ichua kadn olan aman Mama Juana Simbanann mihra
bnda eski el sanat rnleri, deniz kabuklar, memeyi and
ran geni talar, camdan bir ha ve camdan korumasnn
iindi Japon geya bebei vardr (ekil 42). Kadnlarn has-
talklann iyiliterirken tm bu nesneleri kullanr ama geya
bebeini fahielerin duygusal sorunlarn ve cinsel ilikiyle
bulaan hastalklarn tedavi etmeye ayrr.
Mama Juana ifa trenine balamadan nce San Pedro
Kaktsnden yaplma ayn ier, meme biimli talarna
ark syler, zerlerine ttn duman fler, iek sular,
anason likr ve ekerkam alkol pskrtr. Tan ve ifa
iin silahlardan ok mum kullanr. Elinde mumlarla da
eder, onlar hastann bedenine srter ve fitili yakar. M
ekil 43: M ama Ju an a Ekvadord aki evinde hastaln em erek bir

kadn iyiletiriyor.
ateine bakarak hastasnn eini grr. Bir sre sonra o in

sann fiziksel ve insanlarla ilgili sorunlar hakknda ren
diklerini syler. Bu aamada hastann bedenindeki zehirle
ri emer (ekil 43), hastann zerine iek sular, anason li
kr ve ekerkam alkol karm pskrterek seans son-
landrr.
Diil yoldaki samanlar birbirine balayan kadnlarn ef-
katl ifaclar ve analar olduuna ilikin gl inantr. Fark-
l uur durumlar yaratan bitkileri yalnzca bakalar zerin-
de ve bakalar iin kullanmazlar. Bu yakn ifac-hasta-bit-
ki ilikisinde yer alaninteraktif bir sretir. Temelleri kahra-
manca ve bireysel deil, tinsel ve bakalaryla ilikilidir. Bu
______________ ___ ____ " a I I ... ........II m r r ..........................
gelenekteki kadnlar hem hastalan hem de kendileri acsn

dan yaam veren ve yasam zenginletiren balar kurarlar.
NC BLM
Diil Dng: Ay Hali, Doum ve Yaratm

ON K
Ay Inda Kelebekler
KAN TILSIMI
Aylk kanama ve doum kannn karanlk svlar arasnda

tinsel enerjinin pek ok formunun yaam z bulunur. ok
youn ve gizemli olan bu g her kadna dokunarak onu
muhteem amanik gelenee balar. Bu enerjiyi -ve onu
evreleyen geni efsane ve simge ami anlam ak-akn rol
lerinde kadnlar daha iyi anlamamza olana
Kadnlk honnonlar kadnlarn amanik becerilerinde
nemli bir rol oynar. Adet dneminden hemen nce ve ka
namalar srasnda, kadnlar ifa ve kehnet yeteneklerinin
doruunda olurlar. Ruh hallerindeki dalgalanmalar artan
duyarllktan -ki buna Batda regli ncesi sendromu (pre-
menstruel sydrome PMS) ad yerilerek b hastalk gibi
muamele edilir- kadn biyolojisi tarafndan mmkn klnan

daha st bir bilin dzeyinin gstergeleridir. Trans haline
aklk ve esriklik dnda bir baka avantaj daha vardr: Bir
kadnn bedeninde strojen seviyesinin artmasyla ana n
ron tayclarn seviyesi de artar, bu da zorlu tm gece s-
ren seanslar iin gerekli adrenalini salar. Kadn amanlar
her ay enerjilerinin byle yenilendiinin farkndadrlar. Mo
ol aman Bayar Odun bana son yapt seansn adet dne
mi balad iin zellikle gl olduunu sylemiti. Gle
rek gzlerini kprm ve kulama, "Kanamamz balad
zaman biz kadnlar trenlerde liderlii ele alrz. Sanrm da
vul alarken fark etmisindir, rzgr atm kanla doldu. Son
derece gl davul aldm, erkekler ylece oturup gcme
hayran kaldlar," demiti.
DL YAAM GC OLARAK EKLER

Diil kann pozitif enerjileri iek imgeleriyle oluturulan
gl bir grsel ve edebi sembolizmle kutlanr ve ayn dr-
dnleriyle ilintilendirilir. Dii kan pek cok verde rahmin ci-
ei olarak onurlandrlr. Botanik dnyasnda ieklerin
amac meyva yapmak ve kendi trlerinde baka iekler
meydana getirmektir. Benzerlikten yola karsak, nasl ki i-
eklerde gelecein meyveleri vardr, rahmin kannda da ge
lecek nesillerin z vardr. ncilde adet dnemi rahmin
meyvesinden nceki iek olarak adlandrlr (Leviticus 15:
24). Bir kz ilk kez adet grd zaman iein doduu
sylenir. Franszcada les fleurs (iekler) bir gen kzn ilk
aylk kanamasnn addr.
Bat Afrikadaki Fildii Sahillerinde, ihtiyar bir Beng,
University of Illinoisten alma arkadam antropolog
Ay Inda Kelebekler
Alma Gottliebe benzer bir aklamada bulunmu; kadnn

kannn ok nemli olduunu nk iinde can olduunu
sylemi. "Bir aa gibi alr. Meyveden nce iek ama
ldr. Adet dnemi iek gibidir. Meyveden -bebek- nce
grlmesi gerekir." Belize ve Guatemaladaki Mayalar ara
snda kendi yaptm almalarda iek anlamna gelen
szcn plasenta iin bir metafor olduunu kefettim.
Hindistanda krmz lotus kadnlarn reme organlarn
temsil eder. Kabileler arasnda ergenlik ana erien bir
gen kzn dourganln onu hindistan cevizi iei olarak
tanmlayan arklarla kutlamak gelenei hl srmektedir.
Adet dnemi srasnda ne zaman enerjisinin hzlandn
hissetse, kan arapla kantmlr ve zel bir ritel ikisi ola
rak geni ailesinin kadn yelerince iilir. Bengal Krfe
zindeki Andaman Adalannda gen kadnlar ilk kanamala
rndan sonra bir iek ad alrlar. Bu aamaya vardklarnda
tomurcuklandktan sylenir. Hamile kaldklar zaman be
denleri artk olgun bir meyvedir, artk tam bir kadndr.
ekil 44: Azteklerin ay ve ak tanras Xochiquetzal. Bu ilstrasyon

Codex Vaticanus B den alnm adr. Adet kanam as bacaklarnn
arasndan kan tek bir iekle temsil edilir.
am anin Bedenindeki Kadm
iek simgesellii Meksikada efsanelere konu olmutur.

Renkli antik Aztek elyazmasnda Xochiquetzalin ya da Qu-
etzal Featherin reme organlar uzun sapl tek bir iek bi
iminde resmedilir (ekil 44). Aztek mitolojisine gre, bu ay
ve ak tanras Quetzacoatln (Quetzal-Feathered Serpent)
menisinden doan bir yarasa cinsel organn srnca ilk kez
adet grmtr. Ho kokulu iekler kanam ve bunu ya
parak dnyaya cinsel haz getirmitir.
Orta Meksikada iekler diil yaam gcnn ve cinsel
ak, sanat, mzik, i eirme, dokuma, is isleme, gm is
ilii. yontuculuk, ark syleme ve dans etme gibi duvusal
larnda ayn iinde yaayan krmz bir sirenin aylk kana

maya neden olduu anlatlr. Nahuatl dilinde (Azteklerin
konutuu^dil) rahim iek sakss anlamna gelir. Ba ebe-
.ye.debu.ad verilir.
Huicoller bir tannaya inanr. Bereket Nine, kanl i a-
marlanndan yapt iekleri kutsal peyote kaktslerinin
yaad ldeki bir su kaynann yaknlanna atar. Bu kak
tslerden kzlar olan ocuk dourma tannas yaratlr. Her
yl aileler kzn evine hacca gider, buras kaynan sonunda
bir trbedir. ark syler, dans eder, dourganlk dualar
eder; boncuklu kaplar, ha biiminde tahta paralarn,
bambu ve pamuktan rdkleri hasrlar armaanlar olarak
brakrlar.
Doum kanaln simgeleyen sulak yerlerle ilintilendirilen
ayn iek simgesellii Asyada da grlr. inin gney
eyaletlerinden Guangdong ve Fujianda her kadnn diilii
ni temsil eden bir iei vardr. ocuklarndan her birinin
cennet gibi bir bahede iek sakss bulunur. Domak iin
Ay Inda Kelebekler
ceninin yz iekli bir kpry gemesi gerekir. Bu gk

ve yerle balantl olan dnm ve reinkamasyon mekn
dr. Bu zorlu gei srasnda Su Kysnn Leydisi olarak bi
linen ieklere ait ilahi bir varlk hem anneyi hem de kar
nndaki bebei korur. Korede ilk aman tomurcuklar iin
deki lotus ieklerinin olduu bir da kyne bakan bir ka
dndr. iekler lm ap yeniden canlanabildikleri iin
duyusal dnyadan bir rmakla ayrlan hayali bir dnya ya
rattklar dnlr.
Pek ok kltrden sanatlar iekleri arklannda, iir ve
resimlerinde sihirli ve cinsel simgeler olarak kullanrlar. Kli
toris ve yanm am bir iek arasndaki grsel iliki rnein,
biraz da iek yapraklan reme merkezindeki dii organ
(pistil) ve erkeklik uzvunu gizledii iin sk sk kullanlan bir
motiftir. Georgia O Keeffenin iekleri, o kadn sanat ola
rak damgalanmak istemedii iin bu sav kullanmam olsa
da, kadn bedenini temsil eder. Sanat biyografi yazarna
"Tm becerimi kullanarak tmden kadn, tmden ben olan
bir resim yapmaya abalyorum," diyerek bu balanty orta
ya koymutur zaten. Sanat Suzanne Santoro imgelerinin
anlamlan konusunda daha ak davranan bir sanatdr. i
ek ve klitoris resimleri hakknda soru sorulduunda, bunu
mahsus yaptn kadn cinsel organlarnn yapsn anlamak
iin iei klitorisin yanna koyduunu sylemitir.
ZAMANIN AKIINA GRMEK

Ayn farkl drdnleri her zaman zamann akn belirle
mek iin kullanlmtr. Her ay hilal olur, dolunay, sonra ay
klr ve yeni ay olarak tekrar domadan nce ii gn
gzden kaybolur. Bylelikle ayn gzden yitmesi hibir
zaman final deildir ve dngs onu yaamn ritmine ba

lar: hamilelik, doum, lm, yeniden doum. Kltrler bo
yunca ay yenilenmeyi, lmszl ve sonsuzluu simge-
lemitir. Ayrca hem dolunay olmas hem de ortadan yok ol
mas okyanuslardaki gel-gitleri ve adet dnemini etkiler.
Yunancada ay anlamna gelen mene szcnn anlam
zamann llmesidir. Bu ayn zamanda menstruate, yani
adet dnemi szcnn de kkdr.
Bir kz boynuzu biimindeki hilal Fransann Dordog-
ne blgesindeki ge dnem Yontma Ta Devri kaya koru
naklarnn duvarlarna oyulmutur. Kiretann zerinde
sallanan gsleri ve hamile kamyla bir kadm vardr. Sol
elinde boynuzu tutar, zerinde on entik vardr. Aratr
maclar bu iaretlerle kadnn adet dngleriyle on aylk
yl dngsnn ilintilendirildiine ve ilk takvimin byle ya
ratldna inanmaktadr.
Yaklak bin yl nce, Hint, in ve Maya kadnlar ay
gzleyerek bugn bile kullanlan takvimleri oluturdular.
Hindistanda virmi sekiz gnlk av takvimi iki tane on drt
gnlk dneme ayrlr, avn karanlk ve parlak yz. Bu isa-
.retlerin hepsi birden ay ve adet dngsn oluturur, dolu
nay hamileliin evrensel simgesidir. Cin evrensel sistemin-
de dolunay yin ve yangn birlemesidir, doann karanl,
duraanl ve diilii yldz sistemlerinin ve br gksel ci
simlerin hareketleriyle bileir, Kadnlarn hamile kalaca
dnem drdnler diye bilinen, avn geip gittii virmi se-
kiz gnlk bir krece dikkatle ilenir.
Orta Amerikada ebeler bir kadnn adet grmedikten
yaklak iki yz altm gn sonra bebeini dourduunu
kefetmilerdir. Zamann geiini izlemek iin kadnn adet
Ay Inda Kelebekler
ekil 45: Ay tanras klasik M aya dnem i m leinin zerinde hi

lal biim indeki ayn kucanda resmedilmi. Tanrann kucan
d a dourganlk simgesi olan tavan var.
grmediini ilk fark ettii dneme yakn olan dolunay ia

retlerler. Ardndan yaklak doum gnn belirlemek iin
dokuz dolunay sayarlar. Bu tm Maya takvimlerinin temeli
olan bir ay takvimi yaratmalarn salamtr ve bugn bile
ebeler tarafndan kullanlr.
in ve Maya mitolojilerinde ay ak bir tanra olarak res
medilir. Bir antik in efsanesine gre ay tanras aylk ka
namalarn kskanan kocasyla tartr. Koca karsn bu
lmszlk iksirini kendisine saklamakla sular. Kadn bu
sulamaya ylesine sinirlenir ki, kocasn ebediyyen terk
ederek yaamak iin ayn evine gider. Bunu yapnca da yl
lk dolunay hasad festivaline erkeklerin katlmasn yasak
lar. Hem in hem de Maya ay tanralarnn tavanlar kadar
sk cinsel birletii sylenir; onlarn dourganl bilkl
dnyasn yakndan etkiler, tohumlar tomurcuklanr, bitkiler

ieklenir. Kolomb ncesinde Maya ay tanras mleklere
hilal zerinde oturan gen bir kadn olarak resmedilir (e
kil 45), kucanda iri bir tavan tutar. Dolunayn yzeyinde
grlebilen ekilleri tavann yanstt sylenir.
E ZAMANLI ADET DNEM VE NZVA

Bilimsel aratrmalar kk topluluklarda bir arada yaa
yan kadnlarn adet dnemlerinin ezamanl olmaya eilim
gsterdiini ortaya karmtr. Bunun bir nedeni herkesin
birbirinin kanama zamann bilmesi, bir nedeni de ayn bi
imde gece almalardr (baka bir k kayna olmad
takdirde geceleri yumurtlamay dolunay tetikler).
Avusturalyada Yolgnu kabilesinde gen kzlarn ilk ade
ti o kadar yararl ve gl grlr ki, daha yal kadnlar ka
nn bir ksmn onun ergenlie eriini kutlama trenlerinde
kullanmak iin saklar. Kz bir yetikin olana kadar, geliimi
ni glendirmek iin, sonraki adet dnemlerinde bu kanla
omuzlarn ovarlar. Kadnlar bu uygulama iin her dolunay
da adet dnemi kamplarnda bir araya gelirler. Adet grme
yen ama hamile ya da menapozda olmayan kadnlara ilk ka
namaya ilikin ykler anlatlarak adet grmeleri salanma
ya alr. Bu ykler ellere geirilen iplerle resimlendirilir.
Uzun sre nce Djanggavul kardeler diye bilinen iki kz var

m. B ir le sonrasnda erkek kardeleriyle birlikte uzun bir yola
km lar. Getikleri yerlerde topraktan su kaynaklan fknr,
yapraklar ve kularla dolu a alar drt bir yan kaplarm .
Yorulunca yere oturmular. K alktklannda filelerin i yerde b
rakm lar ve erkek kardeleri on lan alm. Filelerini yitirdikleri
halde onlann gcnn hl kendilerinde olduunu fa r k etmiler
nk rahim leri varm.
Ay Inda Kelebekler
B acaklarn aarak yeniden yere oturmular. Birbirlerine ba

karken adetleri balam . Sonra herbiri tekinin adet kanndan
bir halka y aparak boynunun evresine sarm. Bylelikle ilk ip f i
grler yaratlm olmu.
Bu toplantlarda yaplan sevilen figrlerden biri kad

nn kandr (ekil 46). Bu tasanmda, iki elin baparma,
iaret parma ve kk parmana geirilmi para ha
linde, aralannda rlm bir ip ayn ayn dneminde adet
gren gen kadnlar arasndaki yakn ba temsil eder. Po-
linezyada kadnlar ayda bir kere bir kadnn evinde topla
narak konuur ve deneyimlerini paylarlar. Hawaili kadn
lar da bu dnemde hale pea, yani adet evlerine ekilirler.
Aa kabuklanndan sedirler rerken, bilgilerini paylarlar.
Kocalan ve oullan yemeklerini hazrlayp getirir. Pasifik
Okyanusunda, Ulithide Mogmog Adasnda da pek ok ka
dn adet dnemi srasnda geni bir evde toplanr. Kk
ocuklarn da yanlannda getirir, zamanlarn dokuyarak ve
konuarak geirirler.
ekil 46: Yolngu ip figrleri. ' kadnn kan t, her ay yerli Avustral
y a kadnlarnn adet dnem leri toplanm alarnda yarattklar ipten
figr.
ERGENLK RTELLER
Gen kadnlar iin dzenlenen ergenlik ritelleri, yeni
eritikleri erikinliin glerini nce ie dnk meditasyon
araclyla, sonra da sevinli bir toplu ritelle deneyimle-
melerini salar. Adet dnemi cinselliklerini kefetmeleri iin
de nemli bir kap aar. Bir Dine kadn iin aktt kan
chooyin ya da kutsal gtr, onun retken enerjisini orta
ya kartr. Bir kadn bitki uzman bana "lk adet kan yaa
mn kandr. Bu nedenle kinaalda ya da ilk adet adnda
zel bir tren yaplr," dedi. Kzn ailesi, kzlarna tren bo
yunca rehberlik yapmas iin kadnln ideal durumu yaa
yan -salkl, arzulu, gelenekleri bilen- bir kadn arar.
lk gnn sabah gen kadn rmcek Kadn ya da Dei
en Kadn diye adlandrlan tannann klna girer, bu i
eirerek evreni yaratan ve tamir eden tanradr. Kz koyu
krmz kadife bir bluz, saten etek, krmz siyar ynlerden
rlme bir kuak, geyik derisinden konlar olan mokasenler
giyer, uzun turkuvaz kpeler takar, kemeri gm, kolyeleri
yine turkuvaz, bilezik ve yzkleri gmtr. Aile yeleri ve
yakn arkadalar ona kendi mcevherlerini verirler ki onun
ergenlie erme riteliyle canlansnlar ve kutsansnlar.
Kz tam anlamyla giyindikten sonra yzn douya d
nerek diz ker; salar yuca kknden yaplma sabunla y
kanp, ottan yaplma bir frayla taranr. Ensesinde, da as
lan derisinden yaplma zel bir kurdeleyle toplanr. Sonra
kz odann ortasnda durur, akrabalar evresine battaniye
ler ve baka dokumalar yayarlar. Kz zerlerine uzanr ve
masaj yaplr. Birinin aklad gibi, "Kinaalda olunca o
cukluuna geri dnersin. Bedenin yumuar, yeni domu
bir bebek gibi olduun dnlr. Sen de kendini yle
Ay Inda Kelebekler
hissedersin. Bedenin, organlarnda ve gvdende g ve da

yankllk yaratmak iin kalba girer."
Gen kzdan sorumlu olan kadn ona dz, yumuak nes
nelerle masaj yapar. Eer kzn harika bir dokumac olma
sn istiyorsa, i eirme tirizini kullanr. yi bir akademisyen
olmas isteniyora, bir ders kitab kullanr. Gen kadnn
ayaklar ve bacaklarndan balayarak, bana doru yukar
kar, masaj yaptka olumlu zellikleri arr. rnein
ayaklanna masaj yaparken, "Bir geyik kadar hzl ve zarif ol
sun," der. Bacaklarna masaj yaparken "Kuvvet sahibi ol
sun," dokumaclkta uzmanlamasn istiyorsa, ellerine ve
kollanna masaj yaparken, "yi bir dokumac olsun," der. Bu
noktada gen kadn ayaa kalkar ve odann ortasna gelir,
orada tm ocuklar sraya girmilerdir. rmcek Kadn k
lnda onlara yaklar. Avu ileriyle balarnn iki yann
tutarak uzun boylu olmalar iin yukar doru eker. Bir an
nenin belirttii ibi, "Bu bir ifa treni gibidir. Kinaalda ile
ocuklara ifa verir, katlanlar kutsanr."
Daha kuzeyde, Lakotada bir gen kzn ilk adeti farkl
biimde belirtilir. Kz annesiyle birlikte grler aramak iin
bir kulbeye kapanr. Orada baka kadnlar da onlara kat
lr, kza, altna su kamlar yerletirilmi yumuak gden
lerle akntsn nasl saracan retirler. Sonra bu kutsal
gderileri dourganlk ve konukseverlik simgesi olan bir
erik aacna asarlar. Bu yaplrken gen kz Bizon Derisin
den Bar ubuunu Lakota halkna getiren Beyaz Bufalo
Kadna sessizce dua eder. Kz ailesinin yanna geri dnd
zaman Beyaz Bufalo Kadnn yksnn yeniden anla
tld geni bir trene katlr.
Uzun zam an nce, B eyaz Bufalo Kadm, gzel bir kadn su

retinde iki gen avcya grnm. Bufalo derisinden bir elbise gi
bi tm bedenini rten uzun salar dnda zerinde bir ey yok
mu. Bu adam lardan biri onunla sevimeyi dnm, o d a a d a
mn dncelerini okuduu iin ona cesaret vermi.
Sarldktan zam an evrelerini beyaz bir duman sarm. Duman
ortadan kalktktan sonra adam dan geriye katan yalnzca iskeletiymi.
Kadn ikinci adam a konaklam a alan n a dnp yallara k
sa sre sonra le gneinin altnda drt dum an bulutu grecek
lerini sylem esini istemi. Bu iareti grnce onun gelip katlaca
bir enlik dzenlemeliymiler.
Kadm syledii gibi ortaya ktnda, kabilenin reisine bir p i
p o uzatarak bunun trensel kullann retmi. Sonra bir am a
na km rlerin zerine tatl otlar sermeyi retmi. Bu otlar sar
m al biim inde bu dum an karm, kadm dum ann iine girer
ken drt kez ekil deitirmi, tikinde siyah, kincisinde kahveren
gi, ncsnde krmz, drdncsnde de beyaz dii bir bu fa
lo olarak tepelerin zerinde uzaklam .
Ergenlik ritellerinde bir Lakota kz byk kadn aman

Beyaz Bufalo Kadnn roln yapar. Bylelikle halkna wa-
kan adnda gizemli ve kutsal g datr. Dourgan yllarnn
kalannda, her ay birka gn kadnlar kulbesine ekilerek
kulbedeki br kadnlarla birlikte hayali yolculuklara kar.
Ojibweler ve komular Menomineeler arasnda bir gen
kz ilk kez adet grdnde, annesinin ormanda onun iin
yapt kk bir kulbede gnlerce oru tutar. Bu zaman
sresince wemukowa ay olan adn alr. Kk bir bak
ya da dokunuu ilek hasadn (aylann en sevdii yiyecek)
mahvedebilir, yetikinleri fel eder, ocuklara lm getirir.
Ayrca hibir eitimi olmasa bile ifa gc vardr. Bir yerli
bunu yle aklad:
Ay Inda Kelebekler
Genken, ellerim de bir sr siil vard. Neredeyse her yanm

siille kaplyd. Kabilem den bir kadn, kyden biraz uzakta bir
bakan ishkodave (adet kulbesi) ina etmi olan bir gen kza
gitmemi istedi.
Kulbeye yandan, ok dikkatlice yaklam am syledi. Kulbe
y e gvenle yaklarsam , ellerim i nm de kavuturup "Ellerimi iyi
letirmem iin san a geldim ," demeliymiim.
Kulbeye yaklatm , ellerim i kavuturdum ve bu szleri syle
dim. K z tkryle parm aklarn slatarak siillerim e srd. O
bunu yaptktan sonra kye geri dndm . Be gn iin de siilleri
min hepsi ortadan kaybolmutu.
Yirminci yzyln ilk yllarnda Britanya Kolombiyasnda

Haidalar ciddi anlamda ac ekenleri ilk adetini gren bir
kz bulup anyan yerine masaj yapmaya gnderirlerdi. Kz
daha sonraki adetleri srasnda da adam byle tedavi ede
bilirse, yal bir kadn tarafmdan aman olarak eitilip ini-
siasyonunu alrd.
Adet kanmn ifa gc olduu inanc dnyada yaygndr.
Alaskada Koyutonlar arasnda adet ve doum svlar ifal
bitkilerle kartrlarak ocuklar iin koruyucu uurlar yap
lr. Tibette gen kadnlann adet kanamalar tanra Taraya
sunulur ve tm topluluk iin gl bir ila olarak kullanlr.
Javann Endonezya adasnda gen bir kzn ilk adet kana
mas srasnda giydii sarong hi ykanmaz ve yeniden gi
yilmez, uur olarak saklanr. Daha sonra ocuklarnn biri
hastalanrsa, onu bu kumaa sarar. ocuk iyileirse, kadnn
ifa yetenei ortaya kar ve bir aman olarak eitilir.
Orijin efsanelerinden bazlarna gre, bir kadn kutsal di
il kan dkerek evrene varlk kazandrr. Bu tr tanralar
genellikle krmz renkle ilikilendirilir, bu renk adet ve do

um kanlarn simgeler, bu onlarn gizemli, tehlikeli ve ya
ratc gleridir. AvustralyalI Aborijinlerin Ankota trbesi,
topran dii reme organdr. Tapnmaya gelen kadnlar
nlerinde dev bir maara gibi alan yeralt yolunun kysn
da durarak kendilerini grrler. Kendilerini kan, atein kal
bi gibi krmz grrler.
Tibet Budizminde Yeshey Tsogyel ya da Byk Saadet
Kraliesi diye bilmen kadn aman da parlak krmz resme-
dilir. ifa gc dorudan saadet alevi ile ilintilidir; cinsel
organ ve rahmi. Gney Hindistanda amanik sava tanr-
a Bhagavati de parlak krmzdr; diil atein ve cinsel ener
jinin temsilidir, krmz hibiscus simgesidir.
Amazon Havzasnn Barasana kabilesinde hepimizin ilk
ninesinin kadn aman Romi Kumu olduuna inanlr, her
ay yzn krmzya boyayarak gcn tekrardan onaylar.
Ama ilk nce ince bir deri tabakasyla birlikte eski boyay
kartr, bunun anlam adet grmesidir. Surinamdaki Trio
yerlileri gibi Barasana amanlar da ergenlik sonras ya da
menapoz ncesi kadnlar ya da penislerinden kan aktarak
erkek ergenlik trenini gerekletirmi erkeklerdir. Bu ka
nn adet kannn ayn olduu sylenir. Burada ve pek ok
Gney Amerikal yerli kabilesinde erkek amanlarm ve adet
gren kadnlarn otoriteleri ve dourganlklar asndan eit
derecede gl olduklar sylenir.
KAN VE AMANK NSASYON

amanizmin ayrt edici bir diil gelenee sahip olduu
her yerde hem davalar hem ifa vermek genellikle bir gen ka
dnn inisiasyonunu ieren ergenlik ritelleriyle balantldr.
Ay Inda Kelebekler
ekil 47: Fanny Flounder nl ve varlkl bir Yurok kadndr. enesinde

ki dvmeler ya geldiinde ergenlik ritelinden getiini gsterir.
Yirminci yzyln balarnda, Yurok mirasna sahip zengin

bir Kuzey KaliforniyalI kadn olan Lucy Thompson kendi
halknn yksn anlatan bir kitap yaynlayarak amaniz
min yalnzca anneden getiini belirtmitir. Gl amanik
potansiyeli olan gen kadnlar ilk adetlerinden ksa sre
sonra rak olarak seilir, anneleri ve br kadn akrabala
ryla birlikte eitim grrler. ki ylla on yl arasnda dei
en bir sre zarfnda kutsal yerleri ziyaret eder, Klamath Ir-
manda kano yapar, hayaller grene kadar oru tutarlar.
Bir insan ya da hayvan hayaleti bedenlerinin iine incelikli
enerjinin da vurumu olan bir belirti koyar; bu ac diye
adlandrlan cier renkli, kanl bir ktle biiminde grselle
tirilir.
Daha sonra, inisiasyon ritelleri srasnda, gen kadn on
gn sresince Klamath dalarna giderek rmakta ykanr ve
kutsal bir havuzcukta hayaller arar. lk gn yrr, meditas-
yon yapar ve ykanr. Ertesi gn rmaa iki kez gider, iki
kez ykanr ve iki kez meditasyon yapar. Bylece onuncu

ve sonuncu gn tamamlar. Sonunda gece yars ykanr,
havuzcuun ortasnda, suyun ve dolunayn glerinin ara
snda durur. Gk Kadna yksek sesle dua eder, ondan
uzun yaam, g, zenginlik ve zel beceriler ister. Sonra su
yun dibine dalarak deneyimini belgeleyen bir kabuklu
kartr. Geri dnnce bu uuru retmenine vererek, on
gnlk deneyimine ilikin dncelerini, hislerini, duygula
rn, imgeleri ve dlerini paylar.
19. yzyln sonlarna doru, ninesinin, annesinin ve kz
kardelerinin admlarn izlemek isteyen Yurok kabilesin
den nl sepet rc Fanny Flounder bu tr bir amanik
inisiasyon almtr (ekil 47). Aradan yllar geip de baarl
bir ifac olduktan sonra, genliinde yapt amanik ara
trmalarn Yurok kabilesinden komusu Robert Spotta ak
tarmtr.
Yazlar evimin yakn n daki bir tepeye yryerek okyanusa

bakardm . O rada bir hayal grm ek umuduyla saatlerce dans
ederdim . Yaz sonu bir le sonrasnda dans ederken bilincim i y i
tirdim. Uyurken gn ykseldiini grdm, kenarlarndan kan
dam lyordu, tpk eriyen buzlar gibi, dam lalar okyanusa dtk
e tss tss diye ses karyorlard.
Sonra eski zam an kadn lan gibi akaa a kabuklanndan
yaplm a giysisiyle bir kadn grdm, salan n bir doktor gibi top
lamt. Giderek ykselen gn kysna u zan arak kan sarktla-
nndan birini kopard, ban a uzatarak "Al" dedi ve azm a koydu.
B uz gibi souktu, baka bir ey bilmiyorum.
Kendim e geldiim de knlan dalgalann arasndaydm , ev
rem de beni tutm aya alan birok adam vard, beni dans etme
y e buhar evine gtrdler am a yapam adm . Sanki kem ikleri yok
mu gibi ayaklanm kvnlverdi. Bunun zerine beni srtlannda
Ay Inda Kelebekler
tayarak benim le birlikte dans ettiler...

Sonunda, buhar evinde be gn dans ettikten sonra dinleniyor
dum ki, deli gibi yenge eti yem ek istedim. Kabilenin kadnlarn
dan biri (bir am an) sahile gidip bir kabuklu buldu ve getirip kl
lerin arasnda piirdi, am a d ah a ilk srmda midem buland.
Yal kadn "kar" diyerek enem in altna bir sepet tuttu
K anl kusmuu grnce ''ahin," diye bardm.
Fanny be para acya ulaarak gl bir bitki uzman,

nesneleri yalnzca dnceleriyle yerinden oynatabilen bir
doktor oldu. Bu amanik glerin bileimi onu yirminci
yzyln balannda Kuzey Califomiann en gl amanla^
rndan biri haline getirdi.
br Yurok amanlan da ayn ekilde sulu, kanl ama
nik gleri atalarmdan ve koruyucu ruhlardan aldklarn
grrler. Merip Okegei adnda bir baka kadn bilinmeyen
bir atasndan geyik eti aldktan sonra somon cieri kusmu.
Byle imgeler, kanla dolu buz sarktlar, kanl somon cie
ri paralan, ve zerinden kan damlayan uurlar simgesel
olarak kadnlann amanik glerini adet akntlarna balar.
Kuzey Califomia amanlanndan Tela Star Hawk Lake,
Hupa toplumunda gen bir kz ergenlie eriince, zel ola
rak ina edilmi ay evinde kutsal bir kadnla bir kutlama
gerekletirildiini anlatr. Bu kadn kzla birlikte oturur,
kutsal atete otlar ve kkler yakarm. Sonra kzn dnce
lerine odaklanabilmesi iin bam geyik derisiyle rtermi.
Gen kadn bir hayal grmek iin dua ederken, evin dn
da danslar onun onuruna dans ederlermi. Kz iki gn
sren bu inzivadan sonra rmaa koarm. Aya ve manevi
yardmclanna, rman varlklanna ona uzun mr, servel,
g ve koruma salamalar iin dua edermi. Kulbeye
girince suyla dolu bir deniz kabuuna bakarm. Orada gr

d deiken titrek imgeler amanik bir ifac olarak yeni
kazand staty ortaya koyarm.
Farkl kltrel basklar nedeniyle, Kaliforniyada adet d
nemi inzivasna ekilen ya da ergenlik ritellerine katlan
yerli gen kadnlar pek kalmad artk. Bunun sonucu olarak
da ancak bir elin parmaklan saysnda kadn amanik ei
tim ve inisiasyon alabiliyor. Bunun yerine kabileler arasn
da ay zaman treni adn verdikleri aylk bir ritel yaratt
lar. Bu trene katlan kadnlar i ve seks yapmyor, et yemi
yor. orbalar, bitki aylar, meyve sulan iip ay nda ar
k syleyerek dans ediyorlar. Sabahlan g kazanmak iin
souk sularda ykanyorlar. Bu tren srasnda meditasyon
yapp ykler anlatyor, yaam deneyimlerini baka kadn
larla paylayorlar.
Yirminci yzyln balarnda Grnlandda gelenee gre
potensiyel amanlar ilk adetleri srasnda tek balanna vah
i doaya gnderilirlerdi. Ruhlar dnyasyla iletiim kurma
lar istenirdi. aman Teemiartissaq ergenlie yaklarken,
aman babas bu yolu izlemesin nermi. Teemiartissaq da
ha sonra, yirminci yzyln balarnda yllar sren eitimini
yle anlatr:
Babam ban a yle dedi: "Angalok iin eitim gr" (kendisinin

de bal olduu am anik gelenek). K arann ilerine dalara do
ru gittim. Varnca gzel bir kelebek grdm, kanla kaplyd, yerde
oturuyordu. arlmaya hazr gibiydi, ben d e onu ardm, beni
ele geirdi ve giysilerimi deitirip onun grnm ne brndm.
Bir kez daha slk alnca kelebek beni brakt ve uup uzaklat.
Sonra birden birinin yle dediini duydum, "Islk alp kele
bek klna girdiine gv denize inen olm ak iin eitim grmeli.
Ay Inda Kelebekler
Tam anlam yla eitilmi bir am an olunca okyanusun ilahi var

ln ziyaret edip etm eyeceini m erak ediyorum ."
Sonra kelebein her yann yalayarak kan tem izlediini gr
dm, bu noktada bilincim i geri kazandm .
Kozasndan kan kanl kelebek onun ergenlik yana

geldiini simgeliyordu. Cinsel organlarndan fkran kan gi
bi, ruhu da zgr kalarak bir kelebee dnecek ve onun
amanik yolculuunun balamas iin gklere uacakt. Bu
diil kann sihrine ve amanik gcn esrikliine ilikin be
nim rastladm en gzel imgedir.
Karmak almas The Dinner Partyde (Akam Yemei
Partisi) Judy Chicagonun da belirttii gibi sinie kltr
aar. Chicago ine oyas, heykel, seramikten oluan bu kar
mak yaptnda diilin simgesel tarihini ilemitir. Chica
gonun yemek masasndaki otuz dokuz tabakta cinsel imge
ler gizlidir, bu eser 1979 ylnda ilk kez sergilendiinde er
kek eletirmenlerin ar derecede olumsuz tepkilerine ma
ruz kalmtr. Bir kadn eletirmense yle bir yorumda bu
lunmutur: "Belki de bu apak simgesellik dourganlk
haklar konusunda srgiden bir savala, teden beri kadn
bedenini kontrol etmeye alan bir topluma ar geldi." Sa
nat asndansa almasnn en can alc tabaklarndan bi
ri kelebek vajina diye anlandrddr.
ON
Kutsal, Tehlikeli ve Yasak
DL G OLARAK A Y HALNE
LKN TABULAR
Diil kann gcnn yan sra sk sk yanl biimde yorum

lanan karmak ve eitli inanlar da vardr. Etnograflar pek
ok kltrde adet gren kadnlarn ve diil kann tabu ola
rak grldn, erkeklere, etkinliklerine ve sahip olduk
larna bulamamas iin kanlmas gerektiini gzlemiler
dir. Ancak aratrmaclar bu yasaklar tam olarak anlayama
mlardr; bunlarn pozitif deerleriniyse kesinlikle gzden
karmlardr. Evet adet gren kadnlar kstlamalara tabi
olabilirler ama ayn zamanda da kutsal ve gl olarak ka
bul edilirler.
Guatemaladaki amanik eitimim srasmda adet tabula

rn ilk elden renme frsatm oldu. Eitimimin ilk aama
larnda Don Andres ve Donya Talin akhava trbelerinden
birine yaptmz ziyaretler srasnda adet grp grmedii
mi sordular. Neyse ki grmyordum. nisiasyonunu alma
m ve adet grmekte olan kadnlar yanan reine ttsleri
ne yaklamamalymlar nk kann kokusu ttsnn du
manyla kararak atalarn evine kadar tanrm. Byle bir
armaan lleri beslemenin ok gl bir formu olarak
kabul ediliyordu. Bunu yalnzca atalara formel olarak tak
dim edilen, onlar yaad srece beslemeye devam edecek
olan kadnlar yapabilirdi. Bir kadn byle yaam boyu sre
cek bir grevi zerine alr ama eitiminde baansz olursa
adet kan atalar iin bir zehire dnr ve hepsini bir kere
de sonsuza dek ldrebilirdi.
Tabu szcnn anlam iaretlenmi ya da tehlikeli
kutsal gleri olduu iin yasak olandr. Dier dillere Poli-
nezyadaki Tonga Adasndan gemitir. Burada ve Pasi
fikteki her yerde kutsal, tehlikeli ve yasak birbiriyle yakn
dan ilintilidir.
Marquesa Adalarnda kadn bir efin ilk kanamas onun
mana yani kutsal gcn kutlayan tabular ilemek asn
dan nemlidir. Bu riteller sava sanatnn erkek bir ef a
sndan nemli olmas gibi, kadmn otoritesi asndan
nemlidir. Fijide adet gren bir kadna kutsal kan ya da
yasak kan anlamna gelen dra tabu denir. Orada da aylk
kanama manann iine ilemitir. Kuzey Amerikann dz
lklerinde kadnlar adet kanalaman srasmda erkeklerini b
rakr, tinsel varlklarla iletiim kurduklan zel kulbelere e
kilirlerdi. Adet kannn av hayvanlarn ve koruyucu ruhlarm
karacana inanan erkekler de kendi kulbelerine ekilir

lerdi. Ama ne kadnlar ne de erkekler adet grmeyi utan
verici ve kirli bulurdu. Tam tersine gl, sihirli ve tehlike
liydi. Adet gren bir kadn tabu olabilirdi ama asla kirli de
ildi.
COYOTENN HAYLAZLII
Kuzey Amerikann yaradl ykleri kadnlara ve adet
grmeye ilikin tutumlarn da ortaya koyar. Bu efsanelerin
ounda Coyote diye bilinen haylaz bir kahramandan sz
edilir. Yirminci yzyln erken dnemlerinde anlatlan bir
lkye gre, Coyote adet kanamasn onunla yatmay red
deden gzel bir bakireyi cezalandrmak iin icat etmi. Alf-
red Kroeberin Califomial bir Yurok kadn amandan der
ledii yk yledir, gen kz Coyotenin cinsel tacizlerini
reddeder.
Onu reddedince Coyote son derece sinirlenerek Pulekukue-

reke (kltrel kahram an) gitti ve yle dedi: "Bence bir kadnn
iekleri olm as iyidir. iekleri olunca kan grr."
lahi varlk d a Coyote ile hem fikirdi, bileini kesti sonra ken
di kanm gen kzn kasklarna serpti.
K za "imdi ieklerin var," dedi Coyote.
"Hayr!" diye alad gen kz.
"Evet bacaklarn da kan grdm ," dedi Coyote.
Sonra Coyote baz tabulardan sz etmeye koyuldu, bunun
zerine gn m erkezinden seslenen Gk Kadn,
"Burada, gkte tm kadnlarn iekleri vardr, hi korkm ayz
nk afsunlarm z var. imdi rm aa bak. Hep orada ykanrm .
Gn ortasndaki gle bak, oraya giden ne ok ayak izi grecek
sin. Benim durduum yere bak. H er yanm n kan olduunu gre
ceksin nk ben de adet gryorum. ieim. Gle gidip ykan a
can ve ansm alacak. Ona benim gkte ykandm syle."
Uzun sre nce htiyar Coyote oku ve yaylaryla avlantyor-

mu. Gen kadnlarn bir gln evresinde bitki topladklarn
grm. "Belki kam alar iin onlara ok atm alym ,"dem i ken
di kendine.
Onlarn koutururken baldrlarnn, kalalarnn ve meme
lerinin nasl d a gelitiini grm ek istiyormu aslnda.
Ak arksn syleyerek onlan vuracakm gibi yapm . ok
eleniyormu am a birden aya kaym, oku elinden kaym ve
kzlardan birini kasndan vurmu gerekten de. Gen kzn k a
s kanam aya, o d a alam aya balam .
lk la bararak gelen d ah a yal kadn lar Coyotey i
kovalam lar.
Coyote ok kzm, "Benimle byle konuam azsnz, size ne
kad ar gl olduumu gstereceim . Tm gen kadn lan lanet
leyeceim. Bundan byle bu yaa gelen gen kzlar kanayacak,
korkacak ve hasta olacak, " demi.
Ama yal kadn lar d a glym ler ve kz iyiletirmiler. S
t dallan toplayarak bir kulbe ina etmiler, erkeklerin buhar
evlerine benziyormu. eri girip dans etmiler, kz iin du a edip
Ay N ineden onu iyiletirmesini istemiler. Ona otlar ve bitkilerle
ifa vermiler, nasl coku halin e dalacan, meditasyon y ap aca
n ve dlerinden dersler karacan retmiler.
te bu ifac kadn lar ad et grm eyi Coyote'nin Laneti'nden,
ifac K adm lann Saadetine dntrmler.
Analitik psikolog Cari Jung Coyoteyi aseksel, kolektif

glge figr, bireylerdeki dk karakter zelliklerinin bir r
nei olarak niteler. Onun bu analizi ilk nce bilerek daha
sonra da rastlant sonucu adet grmeyi salayan kltrel
kahraman ultra-eril Coyote figrnn cinsiyetinin nemini
azaltr. Her iki durumda da kadnlar Coyoteye baskn k
m, onun adet tabularn ergenlik ritellerine, av lanetini
adet saadetine dntrmlerdir.
Kadnlann ve erkeklerin adet grmeye kar tavrlarnda
ki bu farka baka yerel Amerikan geleneklerinde de rastla
nr. Creek mitolojisinde msrlar ilksel anann ayda bir kez
bacaklann birbirine srterek kannn akmas sonucunda
byrler. O zamandan beri eril gne klar bu sulu diil
adet kan bolluunun iine ilemek iin mcadele eder. Bu
metafor ekinlerin bymesi iin erkeklerin her ay kadnlar
dan ayrlmasn gerektirir. Creek erkekleri adet kannn ko
kusunu hor grr, av becerilerini ve salklarn bozabile
cek tehlikeli ve kontrol edilemez kadnlara iaret ettiini
syler. Creek kadnlar da, adet akntlarnn onlara g ver
diine, cinsiyetler arasnda bir ayrma zorladna inanrlar.
Tarihsel olarak kadnlar adetleri srasnda erkeklerden ya
ar, farkl yiyecekler yer ve farkl sedirlerin zerinde oturur
lar. ada kadnlar ve erkekler da ayr odalarda uyur, ha
va scaksa erkekler danna bir bodur aacn altnda yatar
lar. Aile bu kurallara uymay reddderse, erkeklerin diyabet,
kalp krizi, kanser ve romatizma da dahil hastalklara kar
savunmasz olduklar sylenir.
Adet gren kadnlar pek ok kltrde hem yaam veren
tannalar hem de kirleten iblisler olarak grlmlerdir. Ba
zen her ikisi bir aradadr. Erkeklerden erkeklere geen
am anm Bedenindeki Kadm
hiyerarik bir rahipliin dini ideolojiyi yakndan kontrol et

tii yerlerde negatif gr daha yaygndr. Hindulann tantra
uygulamalar kadnlann aylk akntlarn kutsayan ritellere
sahiptir. Oysa Sanskrit Hinduizminde bu riteller kirli ola
rak kabul edilir. Dini liderlerin genellikle kadn olduu Ja
pon Shintolar arasnda adet gren kadnlarn diil kutsalla
sahip olduklar sylenir. Japon, in, Tibet ve Hindistanda,
rahiplerin genellikle erkek olduu din adamlan arasndaysa
adet gren kadnlarn temiz olmadklar kabul edilir.
ADET UTANCI, KORKUSU VE MRENMES

Nesillerdir sosyal bilimciler erkeklerin szlerine ve ey
lemlerine kadnlarnkinden daha fazla nem gstermiler
dir. Bunun sonucu olarak da etnografik kaytlar erkeklerin
adet gren kadnlardan korkularnn, tiksintilerinin ve onla
ra kzgnlklarnn betimlemeleriyle doludur. Kadn etnog
raflar bu tumumu kabullenmekte zorlanrlar, genellikle de
iinde altklar toplumun onursal erkeklerine dntk
leri iin grleri bulanktr.
Ruth Landes Ojibwa Women (Ojibwa Kadnlar - 1938)
adl klasik yaptnda adet grmekten duyduu tiksintinin
grdklerini etkilemesine izin vermitir. Ojibweler arasnda
ilk adeti gen kadnn kendisi iin bir tehdit oluturmaya
balad zaman olarak nitelemitir. Kzn hayal aratrmala-
rnnsa kltrel olarak nemli olmadn sylemitir. "Bir
olann ergenlik hayalleri ufku geniletmek asndan
nemliyken, ergenlie ulaan kznki kendi ktcl benlii
ne ekilme anlamna gelir."
Baka bir etnograf Ruth Underhill ise adet grme tabu
larn anlamakta ve kabullenmekte zorlandm itiraf etmitir.
Tohono Oodhama (Papago) adet dnemi geldiinde "Ev

den gnderilmeye ierliyor musun?" diye sormutur. "er
lemek mi! Bu biz kadnlar iin tatil! Erkekler ne isterse iste
sin i yapmak diye bir ey yok!" Underhill yine de srarc ol
mu, "I-h, peki insanlann bilmesi seni rahatsz etmiyor
mu?" diye sormutur. Kadn son derece ararak, "Neden?
Bu bizim gl olduumuz zaman. Erkeklerse bizden kor
kar. Onlan yle srtlann dnp svrken grmek houmu
za gidiyor."
Hem kendi utancn hem de kadnn sama sapan soru-
lanna verdii apak yantlan ezamanl deneyimleyen Un
derhill kltrler aras duyarllklar konusunda kolayca anm
sanacak bir yknn de altn izmitir. Batl kadnlarn pek
ounun adet dnemleri srasnda hissettikleri rahatszlklar
erkeklerin duygularnn ve dini kstlamalarn bir bileimidir.
Hristiyan geleneinde hem adet grme dngs hem
de doum sanclan Havvann Cennette sz dinlememesi
nin cezasdr. Ylann sunduu bilgi meyvesini yiyerek bu
laneti tm kadnlara tamtr. Roma Katolik Kilisesinde ka
dn kan bugne kadar hep kirli saylmtr. Kilise babalar
rahimlerinden akan kann kutsal mihrab kirleteceini d
nerek kadnlarn rahip olmasna izin vermemilerdir.
Musevi geleneinde de adet grmek Havvann Cen-
netteki davrannn sonucudur. Bu nedenle adet gren ka
dnlara branice niddah denir, bunun ardndan da bu d
nemde cinsel ilikiyi yasaklayan kodlar gelir. Her ay kadn
adet iin be gn sayar, buna temizlik iin yedi gn ekler,
bu srede hibir adet akntsnn gelmediini dorulamak
zorundadr. Sonunda bedenini mikvah yani ritel banyoya
daldrr. Talmud yasalarna gre. , kadn banyodan sonra
kocasyla cinsel ilikide bulunabilir ama sekizinci gn bile

olsa, banyosunu abat srasnda alamaz.
Batl toplumlarda kadnlar adet dnemlerini farkl sz
cklerin ardna saklar, eylemlerinde belli etmezler. Aratr
malar pek ok gen kzn adetlerini annelerinden sakladk
larn, bir sr periyodun ardndan deneyimlerini baka
gen kadnlarla paylatklarn ortaya karmtr. Psikolog
Melanie Klein gen kzlarn bilinsiz olarak adet kann d
k ve sidikle, yani bulama ve hastalkla e grdkleri iin
bunu yaptklarn iddia eder.
Kadnlarn adet dnemlerini byle nemsizletirmeleri-
nin toplumsal nedenleri de vardr: Endstri Devriminin ilk
zamanlarnda erkekler kadn igcnn bazen alp bazen
alamayacandan kukulanmlardr. Sosyal devrimciler
kadnlarn adet grrken de grmedikleri gnlerdeki gibi
alabileceklerini kantlamak iin aratrmaclar tutmular
dr. Kadnlarn adet dnemlerinde motor becerilerinde ve
szel yetilerinde bir farkllk olmad bylece kantlanm
tr. Ancak daha yeni bilimsel aratrmalar daha farkl bir ger
ei ortaya kartr: Rutin fiziksel beceriler bir ekilde azalr
ama yaratclk, dnme sorun zme becerileri adet dne
mi srasnda artar.
Psikoanalistler de dnyada yaygn olan adet grmekten
utanma duygusuna katkda bulunmulardr. Kadnlar ge
nellikle dlayan Sigmund Freud tm ezoterik eilimleri rah
min okyanusu andran duygusuna kar ocuksu bir zle
me indirgemitir. Oysa Bruno Bettelheim sk sk adet gr
mekten tiksinme eklinde tezahr bulan kadnlarla erkekler
arasndaki dmanln vajina ya da rahim imrenmesiyle ya
kndan balantl olduunu savunur.
Tm bunJann sonucunda Batl kadnlar ok uzun sre

den beri adet kanlan nedeniyle zr dilemekteler. Artk ka
dnlarn farkllklanna kucak amalannn zaman geldi; an
cak bylelikle erkekler adet grmenin gcne sayg gster
meyi renebilirler.
KADINLARIN ADET DNGS GURURU

Batl toplumlarn bir paras olarak grnen adet gr
mekten utanma duygusu doayla bir sava halinde olan bir
kltr meselesidir. Baka geleneklerden diil kann ve adet
dnemi inzivasnn deerini duyup duruyoruz oysa. Okla-
homada Muskogee kabilesinden kutsal bir adam olan Phi
lip Deere bunu yle ifade eder: "Kadnlarla erkekler ayn
dr ama kadnlar belli bir yata yaamn bir baka dnemi
ne girer. Bu dnemde her ay kendisini doal olarak arnd-
nr. Aylk dnemleri geldiinde kadnlar kendilerini erkek
lerden aynrlar. Erkekler ayda bir kere buhar banyosuna gi
rerken kadnlar afsunlannn etkili olmas iin kendilerini
doal olarak arndrrlar."
Bolivya ve Peruda Titicaca Gl yaknlannda yaayan
kadnlar da ayn biimde adet grmenin onlar temizledii
ne ve manevi olarak arndrdna inanrlar. Etnograflar a
manik becerilerini uygulamak iin tm And yresini dola
an bu kadnlan erkeklerden daha gl ifaclar olarak be
timlemilerdir, Bu kadnlara gre, kann her ay akmas on
lar glendirir ve anndnr, ksrlk gibi dourganlk sorun
lar konusunda zellikle etkili hale getirir, aklarla yaanan
sorunlar da dahil br talihsizlikleri ortadan kaldrr.
Kadnlann erkeklere tehdit olarak grld toplumlunla
belki de diil gten pay almak iin erkek adet dnemi
ritelleri gelimitir. Melanezyal erkekler rnein herhangi

bir kadms nesneyle ve zellikle de adet kamyla temasm teh
likeli olduuna yrekten inanrlar. Bunun yerini doldurmak
iin kadnlann aylk kanamalarna benzer kan aktlan ritel-
ler icat etmilerdir. Ergenlikten balayarak yaanlan boyun
ca burunlarndan ve reme organlarndan kan aktrlar.
Avusturalyal Aborijinler arasnda erkekler ergenliklerin
de her iki cinsin de katld trenlerle snnet edilirler. T
ren balarken olanlar adet kanyla lekelenir, yere rahim bi
iminde bir ukur kazlr. Olanlar birer birer bu ukura in
dirilir ve Kanvadi yani herkesin anasmn onlar yutaca ve
kusaca sylenir; yani lecek ve yeniden doacaklardr.
Bu srada boa kkremesi (bir ipe balanm dz bir tahpa
parasnn havada hzla dnerken kard ses) balannn
zerinde Karwadinin sesini taklit eder.
Yllar sonra ayn olanlar bir snnet daha geirirler. Bu
acl bir operasyondur, bir bak kullanarak penisleri nere
deyse boylu boyunca yarlr, bylece simgesel vajinalar ka
zanm olurlar. nisiasyonlarnn son aamasnda da Julung-
gul yani gkkua ylannca yutulup kusulmalar gerekir.
nisiasyonlarn verenlerin bacaklarna doru snr ve on
larn kolektif erkek rahminden ift cinsiyetli olarak yeniden
doarlar. Bundan sonra penislerindeki yaralar bir dikenle
her ay alr, birlikte akan kan ve meni yaamn z olarak
serbest braklr.
Britanyal etnograf Ashly Montaguya gre bu ikinci sn
net ok deerlidir nk erkeklerin adet grerek seks ve
br tehlikeli etkinliklerden kaynaklanan kt kandan
kurtulmalarn salar. Kadnlar adet grerek bu kt kan
dan doal yollarla kurtulurlarken erkeklerin ayn etkiyi
Kutsa! Tehlikeli ve Yasak
yaratmak iin baz nlemler almalar gerekir.

Yeni Ginedeki Wogeolar arasnda bir erkek ergenlie
eritiinde inisiasyonunu alrken emzirilme srasmda geen
annesinin kanndan kurtulmas iin dilinin kesilmesi gere
kir. Bu trensel kan aktma ya da tevikle adet grmenin
gen adamlarn diline esneklik kazandrarak daha kolay flt
almalann saladna inanlr. Trenler ergen kzlarn ilk
adetleriyle ayn zamana denk getirilir. Yeni ay srasnda ka
dnlar adet inzivalan iin ky terk ederlerken olanlar da
trene katlrlar.
Erkeklerin yapp ettiklerinin yceltilip kadnlann hor g
rld toplumlarda doup yetienlere adet kanamasnn bu
biimde taklit edilmesi tuhaf, akla uzak gelebilir. Batl top
lumlarda Ademin kaburga kemiinden yaratldklar varsay
lan kadnlar erkekleri taklit etmeye can atmyorlar m? Yeni
Gine kltrndeyse, erkekler kadnlann yaam verebilme
gcnden korkarlar, bu stn gc taklit etmeye urarlar.
COUVADE (KULUKA)
Kadnlann dourgan yaam gcn ocuk dourmann
kendisinden ok ortaya koyan hibir eylem yoktur, baz y
relerde erkekler couvade ad verilen, doumla ilgili baz n
lemler alarak bu gten pay almann yollarn ararlar. Bu
gelenek ilk nce Basklar arasnda gze arpmtr, isim de
Franszca couver yani kuluka szcnden gelir. Bir kadn
doum yaptktan sonra gndelik ilerine balar, kocas ya
takta yatarak iyileir.
Couvade 16. yzyl smrge dnemi spanyol resimle
rinde de ortaya kar. Kelt geleneine gre, ne zaman bir
peri kraliesi doum yapsa, kocas da onunla birlikte yatarak
acsn paylar. Atalar Ketlere dayanan, Almanya, Britanya

adalar ve Fransada yaayan baz kyller bu gelenee h
l sadktrlar. Keklerin Amerikal yerlilerle evlendii Kana-
dadaysa bu gelenek efsanelerde, ritellerde onurlandrlr,
seyrek olarak da uygulanr. Brezilyal Tupinambalar ve Ek-
vadorlu Quichualarda da benzer gelenekler vardr: Yeni do
um yapm bir kadnn kocas karsnn elbiselerini giyerek
hamana uzanr, tebrikleri kabul ederken kans kalkar, te
mizler, ykar ve yemek piirir.
Ortaada Avrupallar fiziksel ac ve strabn giysileri de
itirerek paylalabileceine inanrlard. Doum yapan bir
kadn kocasnn bir giysisini giyerken, koca da onun elbise
lerinden birini giyerek inleyip lk atarak yerde yuvarla-
nrd. Gney Hindistanda baz toplumlarda erkekler acy
kendilerine aktarmak iin doum srasnda karlannn sari
lerine sarnrlar. Bu riteller pek ok biimde yorumlanabi
lir: erkein dolayl biimde doumu deneyimlemesi, bir ha
dm etme ve boyum eme formu, kskan bir tepki, nk
erkekler douramaz.
Baz yerli toplumlannda da kar-koca doum sonras rit-
ellerini bir arada gerekletirirler. Gney Amerikal Wayapi-
ler arasnda, yeni anne babalar nereye gidebilecekleri ve ne
yiyebilecekleri konusunda karmak nlemler alrlar. Califo-
niann yerli halk, etnograflarn semi-couvade adm verdik
leri benzer kstlamalan uygularlar. Burada da ift fiziksel ola
rak bir saylr. Erkek, kadmm gc tarafndan yaralanacana
ondan pay alr. Balk tutma ve kumar gibi erkek etkinlikle
rinden vazgeer, kendini br insanlara kar kapatr, kendi
gvenliini gzetir. Couvade srasnda dinlenmek yerine ka-
dnlann ilerini yapar, rnein odun toplar, her gn ykanr,
ekil 48: Doum riteline ilikin Huicol dokum a resmi. Guadalupe de

la Cruz Rtosn bu dokum asnda doum yapan bir kadn grlr.
Acsn paylam as iin kocasnn yum urtalklarna bal ipleri eker.
karsna bakan ebe gibi bir erkek ona gz kulak olur. Kars
nn deneyimiyle kendini bu kadar zdeletiren bir adam ha
milelik belirtileri de gsterir, midesi bulanr, kusar. Sonra do
um srasmda yataa girer. Kans alk atp bebei ittike, o
da onun doum sanclarnn benzerini eker.
Bazen couvade gerekten fiziksel acya neden olur. Ku
zey Califomiada, yerli Amerikal erkekler kanlan bebek sa
hibi olurken ayn binalara ekilirler, sosyallikten kanr, yal
nzca msr orbas yer, ocuk doumu srasnda yardmc
olmas iin ruhlar dnyasn anrlar. Bylelikle kadn st
rap ekerken, kocas da ekmi olur. O kan aktrken koca
da kuvart bir bakta bir yerini kanatarak onun rahatszl
n paylar.
Huicol geleneine gre, bir kadn ilk ocuunu dour
duu zaman, kocas yumurtalklanna bal iplerle tam onun
zerindeki bir ranzada yatar (ekil 48). Doum balaynca
kadn iplere aslr ve koca acl ama sevinli doum deneyi

mini onunla paylar.
Benzer bir tren Estonyada da gerekletirilir. Koca kan-
sna yakn bir yataa yatar, yumurtalklarn ipler baldr, ka-
ns ne zaman inlese ebe ipleri serte eker ve kocay da inle
tir. Bu trenlerin arkasndaki fikir acnn bir blmn koca
ya aktararak kansmn cesaretini takdir etmesini salamaktr.
DL AMANK YOLLAR
Pek ok amanizm rencisi Mircea Eliadeyi izleyerek
dikkatlerini eril amanik yol zerinde younlatrrlar; par
alama, barsaklarn karma, yeniden douma ynelen
simgesel lm. Diil yoldaki kadnlarsa dikkatlerini doum
evresinde younlatrrlar: amanik ary adetleri ya da
hamilelikleri srasnda alrlar ya da bu meslee doarlar. Si
birya, Gneydou Asya ve indeki pek ok gelenekte ka
dn amanlar yalnzca ebe olarak almazlar, seanslar sra
snda tavandaki kirilere uzun sicimler balayarak amanl-
a balamadan nce yardmc ruhlar kendi bedenlerine a
rrlar (bkz 14. blm).
Hristiyan-Musevi gelenei adet grmeyi ruhsal bir ay
dnlanma ve doal arnmadan ok bir ceza ve kirlenme bi
imi olarak grr. Bu adet-kart tutumlar adet gren kad
nn gcn ve adet gren kadnlarn bunu kutlamalarn
doal bulan anlaymz arptmtr. Kadnlarn adetleri s
rasnda inzivaya ekilmeleri bu inzivann pozitif ynlerini
vurgulamak yerine kadnn hor grlmesi olarak deerlen
dirilmitir. Kadn kannn ifa gcn gerekten kavramak
iin kadnlarn amanlk ettikleri geleneklere yakndan bak
mamz gerekir.
Bugn kadnlar etnik ve dini kkenlerine baklmakszn
diil ilahiyi kutlamak iin ay dngs trenleri dzenleye

bilirler. Bu zel dnemde kendi bioritimleri ve aylk kana
malaryla uyum salamak iin kutsal yerlere hhalar dzen
leyebilirler. Kendilerini adetin zarar verdii ya da bir lanet
olduu zararl fikrinden uzaklatrarak, ay dngs tren
lerinin sezgisel ve ruhsal glerine g kattn fark ederek
kendilerini yaamlarnn farkl alanlarnda glendirebilirler.
Son zamanlarda Devrimci ve Muhafazakr hahamlk g
revlerinde lider konumlarna gelmeleriyle birlikte, Musevi
kadnlar, Rosh Hodesh gruplarna katlarak yeni ay kutla
maya ve tinsel ifa uygulamaya baladlar. Bu hareketle il
gilenen pek ok kadn bu trenlerin ay adet dnglerine
baladn hissetmektedir.
Tinsel tanra hareketindeki kadnlar kendi adet kanlar
n biriktirerek bunu bitkileri beslemekte ya da kt zeri
ne damlatarak aka sergileyecekleri eserler yapmakta kul
lanmaktalar. Bu etkinliklerle adetin Havvann laneti oldu
u inancn ykmaya alyorlar. Adet grmenin kadnlar
asndan utan verici, irkin ve kt bir ey deil de, fark
l bir enerji olduunu; temiz, gzel, yaratc ve gl oldu
unu anlatmaya alyorlar.
Belki tm bunlardan renilecek en temel ders kadnla
rn mistik farkndalk durumlanna ulamalar ve amanik i-
faclar olarak hizmet verebilmeleri iin kendi bedenlerini ve
beden svlarn maneviyatlarnajbir engel deil, onun bir
paras olarak grmeleri gerektiidir. Diil kan yaam ener
jisinin hayata geii olarak kabul edildii zaman adet gr
mek kadnlara manevi kavramaya ve ifa vermeye ynelen
zel bir yol akacaktr.
ON DRT
Ruhlar armak
DOUM, RTEL ve EBENN SANATI
Adet dnemi kadnlar iin gl bir dnemse, hamilelik de

amanik becerilerini son derece artrr. Pek ok durumda
yalnzca bedenlerindeki yaratc gle balant kurmakla
kalmaz, alternatif gerekliklerin de daha fazla farkna varr
lar. Beinci blmde szn ettiim Mool aman Bayar
Odun bana hamile kalmann ve bir bebek sahibi olmann
bir kadnn doal dnyann yaratc ve dntrc gle
rine erimesinin en kolay yolu olduunu syledi. Her hami
lelii srasnda nl bir aman olan l annesinin ruhuyla
daha kolay iletiim kurduunu szlerine ekledi. Ayrca rah
mindeki bebein doasna bal olarak amanl da tlala
gl ya da gsz olabiliyormu. rnein Bayar kimi
kz Baljirin amanik yetenekleri olduunu daha domadan

biliyormu nk ona hamilelii srasnda amanik gc
gzle grlr biimde artm. Kendini zayf hissettii ve yo
un amanlk yapamad ilk hamilelii srasndaysa byle
bir duygu yaamam. lk kz doduunda solgun ve zayf
m ve ne yazk ki birka hafta yaam.
Bayar hi hamile kalmadm iin amanik glerin bu
en diil olann ebelikle deneyimleyebileceimi syledi. Bu
konumann sonucunda ebelerle amanlar arasndaki rt-
meyle daha yakndan ilgilenmeye baladm. Pek ok kltr
de kendi Ojibwe ninem gibi kadn amanlarn hemen hep
sinin ayn zamanda ebe olduklarn grdm. teki dnya
dan bu dnyaya geecek biimde kendilerini dntrebil
meleri iin ruhlara yardm etme edimi dnya genelinde a
manik gelenein merkeziydi. Eril gelenek amanlarn sim
gesel anlamda amanla lmelerine odaklanrken diil ge
lenek amann amanla domasna odaklanyordu. Bu ne
denle hamile kadnlar ve iei burnunda anneler tm dn
yada rehber, khin ifac ve aman olarak esin kayna olu
yorlard.
Kuzeydou Brezilyada Quichua dilinde konuan bir ka
dn 1963 ylnda rahmindeki bebekten vahiy aldn syle
di. Bir ka hafta iinde yaad toplumda tm geleneksel er
kek politik liderlerinkini aan bir gce sahip dini bir tarika
tn merkezi haline gelmiti bile. Sedir aacndan yaplma is
kemlesinde elliden fazla kii onu kyden kye tayorlard.
Durduu her yerde karnn pyorlard, bebei doduktan
sonra her ikisinin de byk amanlar olduklan iddia edildi.
Kuzey Asyann Sibirya blgesinde kadnlar gerek de
olsa simgesel de, doumdan hemen sonra aman olarak
Ruhlar armak
seilirler. Yirminci yzyln ortalarnda Gara Geiker adnda

bir Nanai kadn ocuu dnyaya geldikten hemen sonra
bir ey daha dourduunu anlatr. nce onu saklam, son
ra plasenta olduunu anlaynca atm. Dlerinde ok ap
talca bir kz bebekten, ona amanik uygulamalarnda yar
dm edecek olan ruh kzdan ayrldn grmeye balam.
Ksa bir sre sonra bir d daha grm, bu kez azndan
balk kuyruklu bir ocuk dourmu. Balk-ocuk hemen
kk bir kayn iinde krek ekerek uzaklam. Daha
sonra Gara bir aman olduunda balk-ocuk onun yardm
c ruhu olmu, Onun tinsel olarak Amu Irmanda yolculuk
etmesini salam.
Komu Ulichi kabilesinden yedi nesil aman bir ailenin
yesi olan Sophia Anga bir yeniyetmeyken sk sk kaplan
dourduunu grrm. Yirmi yana geldii zaman ikiz
kaplanlar onu aa dnyaya gtrmler, orada yedi yanan
da grm. Hayvanlar orada kalmasn istemiler ama za
mannda nl bir aman olan lm ninesi onun hayvanla
r tmarlamasna yardm etmi. Ksa sre son kz hayvanlar
aa dnyadan azat etmi, onlar da kzn manevi yardmc
lar olmular. O zamandan beri Sophia tinsel yolculuklara
kar, uan kaplanlar da kheylnlardr.
Sophiann uzmanl reme bozukluklarna yardmc ol
maktr. Hastalarndan biri olan Chana yeniden hamile kalp
da yardm aramaya karar verene kadar birok dk yap
m. Sophia geldiinde doum yapyordu. Domam ocu
un ruhunun alndn syleyen aman ruhu kadnn bn
gldandan ieri geri frd. "Sanki kafatasm alyor gi
biydi. Soluu ok souktu. Ne histi ama! Hi unutmayan
m," dedi Chana.
Evenki kabilesinden bir aman olan Matryona Petrovna

Kurbeltinova seanslarnda ocuk doumu imgelerini kulla
nr. zel bir giysi giyer, nlk takar, krkl ayakkablar gi
yer ve kadnlarn doum srasnda asldklarna benzer sim
gesel bir sicimi adrnn yatay kutbunun zerine yerletirir.
Yumuak bir sesle "Ko-ko-ko, tut-tut," diye ark syleyerek
yardmc ruhlar olan guguk kuu ve avukuunu bedeni
ne arr.
Gneydou Asya ve inde de kadn amanlar ruh yolcu-
luklanna yardm etmesi iin byle doum sicimleri kullanr
lar. Vietnam ve Kuzey Taylandda hem doum hem de ama
nik seanslar srasnda at kirilerine uzum beyaz elbiseler
asldr. Hamile kadnlar ocuklarn doururken onlara tutu
nur, kadm amanlar da atalannn ruhlarna danrken ayns
n yaparlar. Bebekler yeniden domu atalar sayldktan iin
doum ipi simge olarak her iki etkinlie de uygundur.
Antik ebelik meslei bugn bile ylesine rabet grr ki,
dnya bebeklerinin %80den fazlasn ebeler dourtur. Ba
kp bytp destek vermelerinin yan sra, hamile kadnlar
la ilgilenir, ksrlk tedavisi yapar, masaj, buhar banyosu uy
gular, hem beslenme hem de ocuk bakm konulannda bit
kilerle ilgili nerilerde bulunurlar. Bitkisel afrodizyak ve
krtaj merhemlerini hazrlamay bilir, kadnlarn sorunlar
ve ocuk hastalklar ile ilgilenirler. (Antik Aztekler arasn
da ebeler patanlk da yapar, sonra iftin ocuklarna
isim verir ve vaftiz ederler. Dnyaya getirdikleri ocuklarn
ergenlik ritellerini, nian ve evlilik trenlerini yrtrler.)
En nemlisi de pek ok kltrde ebeler hamilelik nce
sinde, srasnda ve sonrasnda manevi yardm alrlar. Bu da
onlar amanik ifaclar yapar. Mool amanlar arasnda
Ruhtan armak
dourganlk ve bitki uzmanlan, krk-kklar arasnda yer

alrlar; Manchular ve yakmlardaki dier kabileler iin ama
nik zellikler ebelii de gerektirir. Bu Orta Amerikada da
byledir, ebeler, krk-kklar, ylan ve rmcek srmas
uzmanlar ayn zamanda ifa veren amanlardr da.
Yine de ebelik seyrek olarak amann sanat olarak ka
bul grr. Ebeler berber-cerrahlar ve homeopatlarla birlik
te Ampirik uygulamaclar snfna girerler ya da gelenek
sek doum yardmclar adn alrlar, bu Batl biyomedikal
gelenein dnda kalan kadnlar iin kullanlan daha dk
bir ifac snflandrmasdr. Peki neden byle hatalar yapl
mtr ve sregelmitir? Etnografk aratrmalarn ilk yllarn
da erkekler genellikle hamile kadnlara ulaamaz, ocuk
doumu sahnesine giremezlerdi. Ancak kadn etnograflarn
saysnn artmasyla bu kaytlar dzeltilebilmitir.
Etnograf Lois Paul rnein, Guatemalada Atitln Gl
yaknlarnda yaayan Tzutujil Mayalarn arasnda ebelerin
koruyucu ruhlar, ilahi bir varlk ya da ay tarafndan ele ge
irilmi amanlar olduunu ortaya karmtr. Bir kadnn
bir ebenin amanik yoluna girmesinin ilk iareti gece gr
d bir rya ya da gndzddr, gl bir figrn a
rsn bildirmesi gerekir. Eer kadn bu ilk mesaja aldrmaz
sa, benzeri dlerin ard gelir. Gndz kadn artc bir ka
ya, deniz kabuu, mermer ya da antik bir figrden bir par
a bulabilir. Bu nesnelerin ruhlar adna konutuu sylenir.
Bunu evine getirip aile mihrabnn zerine yerletirirse uy
kusunda bitkisel ifalar ve baka afsunlar renir. Uykusun
da ya da gndzdleri srasnda daha fazla eitim, sonra
da bir aman olarak inisiasyonunu almas iin uzaklara,
uzak bir da tepesine ya da maaraya gtrlchilir.
amanm Bedenindeki Kadm
EBELE DORU AMANK NSASYON

Meksikann Oaxaca eyaletinde Mana Malinche adnda
gen bir Cuicatec kadn etnograf Eva Hunta kendi ama
nik inisiasyonunu ayrntlaryla anlatmtr. Arkadam olan
Eva lmnden ksa bir sre nce bu yky bana aktar
d. Mariann babasnn tannm bir krk-kk olduunu
syledi, Maria erkek olsaym, bu meslei miras alacakm.
Ama Maria sekiz yandayken onu dii bir ruh arm. K
zn hikyesi oyun arkadalarndan ayrlp dev bir mee aa
cnn altnda tek bana oturmasyla balar:
Bir akam zeri birka ocuklar birlikte brtlen toplam aya

ktm. br ocuklar brtlen toplam aya devam ederlerken
ben yorulup bir aacn glgesine oturdum.
Atm, sepetim deki brtlenlerden birazn yedim . Bitirince
artk br ocuklarn seslerini duyam adm fa r k ettim. Korktum
ve yksek sesle bararak onlan arm aya baladm .
Uzun, beyaz, zeri ilemeli huipil (geleneksel elbise) giymi bir
kadm yanm a yaklaarak bana "Beni mi ardn? Beni uyandr
dn!" dedi.
K adn tanyordum annem in bir arkadayd, ksa sre nce
lmt. Kyden onu gece ge vakit evinin evresinde doalrken
grenler vard.
Kadm ban a glmseyerek elbisesini tutmam syledi. Tutun
ca u zaklara utuk. B ir dte gibiydi, b ira n bir yerde, sonraki an
baka bir yerdeydik. Birden bir m aarann giriine geldik. Dev gi
bi kaplar vard, ald, ieri girdik. K apda iri bir turuncu kpe
i olan yal bir adam vard.
eride uzun ve yksek tnelleri olan m ealelerle aydnlatlm
devasa bir kent vard. Sada sra sra iki katl evler diziliydi, sol
da tortilla piererek insanlar ve hasta ruhlar doyuran kadn lar
vard.
eri girer girm ez Lord imek ve Yldrm bizi huzuruna
Ruhlar armak
ard. Korkmutum, ok korkmutum am a bana kar n azik ve

yum uakt. Beni ifac olm am iin setiini syledi. Sonra bana
ifa verirken hangi yollan kullanm ay istediimi sordu. Yant ver
meyi reddettim ve eve gnderilm ek istediimi syledim. Israr ede
rek bunun benim seim im olm adn, buna becerim ve gcm
olduunu syledi. Ayrca renm eye de hazrm m .
Reddettim, o srar etti, be kez reddettim. Be kez srar etti, so
nunda vazgetim, birlikte topran derinine, m aara kente do
ru gittik.
B ir d izi basta insann yanndan getik. Lord imek ve Yld
rm herbirinin nnde durarak bana o kiinin nesi olduunu
sordu. Fikrim i syledim, o d a kendisininkini syleyerek ifa tali
m atlar verdi. B azen m um lar yakm alarm syledi, nabzlarn
tutup ne hissettiimi sordu. B azen hastaya ttnle m asaj yapl
m asn syledi.
Sonra ban a baz bitkiler vererek, "Bu ay yapm ak, bu da ov
m ak iin, bu yellem eye yarar," dedi.
lk iyiletirdiim kii uzun zam an dr doum yapm akta olan
bir kadnd. Souk yiyecekler yem iti (Avocado, dom uz ya ve di
er yalar) ve lyordu. Zayfln, terlemesini, i bacaklarn
grdm. Lord imek ve Yldrm elim i yum uaka kam n a koy
mam syledi. Ben bunu yapn ca ocuk hem en dodu.
Sonra bana, "Sakn ellerini kadnn iine sokm a. Yolu bu de
ildir, dardan m asaj yap ve itm esine yardm et, onu bir alla
sar ve tut. Dua eder ve ona kendi gcn verirsen, bebek doa
caktr, " dedi.
B ana dualarn diliyle m aaralarn gizli dilini retti. Her
adm da ban a bir eyler verdi: bitkiler, koleksiyonum iin talar,
ifa vermek iin talim atlar. H er ifadan sonra ban a bakr p a ra
lar verdiler. B ana ifa vermek iin p ara alm am syledi, alm az
sam gcm yitirirmiim. Ama ok da alm ayacakm m , p ek ok
ifa dattktan sonra ban a "Yorgun ve zayfsn," dedi.
Yemek yememi, uyumamtm, gcm kalm am t. Ama ha
na biry len e katlacam syledi. zerinde dokum a gzel giysi
lerolan uzun bir m asa vard. ifa verdiim herkes oradayd K
yn liderlerine asalarnn verildii zam anki gibiydi. (Irada hana
bir m eslek verildi. ifac oldum.
lende hindi ve tortilla vard, likr ve sigarlar. Yedim, itim,

bir sigar itim. B ir sre sonra beni m aaraya getiren kadm yeni
den ortaya kt, eve dnm e zam annn geldiini syledi.
B ana kum a bir boha verdiler. inde ifa gerelerim , tortil
la, hindi eti ve p aralar vard. ift dml bohay yanm daki
brtlen sepetinin iine koydum. K aplar ald, kadnla birlikte
dar ktk, sonra kendim den gemiim.
B ir aacn altnda uyandm hatrlyorum. Gn batyordu,
sessiz ve karanla gm len bir yerdi, br ocu klar ortalarda
yoktular, ok korktum.
Ayaa kalknca her eyin gerekten olduunu anladm . Sepe
tim de brtlenlerin zerinde boha duruyordu. indekileri gr
m ek iin atm . P aralar en stteydi. Talar, bitkiler oradayd am a
kuruydular. En ilginci de hindi eti ve tortillalarm bana gelenler
di. Tortilla yerine bir tom ar yaprak vard. H indi eti yerine d e be
y a z ve yumuak, rm kk p aralan .
Maria o gece eve dndnde annesi nerede olduunu

sormu. Maria olanlar anlatnca annesi ok fkelenerek
onu yalan sylemekle sulam. Ama babas kz savunmu,
"Byle balanr bu ie," demi, "Biliyorum nk ben de ay
nsn yaptm. Beni oraya gtren babamn bir arkadayd
nk ben erkeim. Daha ok kk beklememiz gereke
cek. Sonra isterse benimle gelip tedaviye yardm edebilir.
Ona sayg gstermelisin artk, nk br ocuklarndan
farkl." Maria babasnn yardmc olmu, onun lmnden
birka yl sonra da nl bir amanm artk.
Mariann efsanevi yolculuu amanik ruh uuunun tipik
bir rneidir. Lord imek ve Yldnmn ocuk .dourtmada
yardm etme konusundaki tavsiyeleri, ona aman olarak
onayn vermesiyle bir arada deerlendirildiinde ebeliin
Tzutujiller arasnda olduu gibi Cuiatacler arasmda da kadnn
Ruhlar armak
amanik uzmanlklarndan biri olduunu ortaya koyar.

Son yllarda ilk kaynaklan okuyup dnya genelindeki et
nograflarla iletiim kurduka, ebeliin eskiden amanln
bir dal olduuna ilikin pek ok etnografik ve arkeolojik
bulgu elime geti.
JAGUARLAR
Eski yeimta heykellerinde, terra-cotta figrlerde, vazo
boyamalannda yneticiler, rahipler ve ebeler Amerikan tro
piklerinde bol bulunan jaguarla karakterize edilir. Jaguarlar
lman blgelerde tpk aylar gibi byk g, sihir ve kuv
vete sahip hayvanlardr. Dnyann en byk benekli kedi-
leri ve ormann muzafferleri olarak, amanik dnm g
cnn anahtar simgeleridir. amanlar Amerikann pek ok
yerli dilinde jaguarlarla o kadar ok ey paylarlar ki, ayn
adla anlrlar. Hem Orta hem de Gney Amerika gelenek
lerinde l bir amann ruhu jaguar klna girerek kyn
evresinde kkrer.
Klasik Maya vazolan zerindeki hiyeroglif yazlarda yol
olarak yorumlanan bir iaret jaguar efendi ya da gizli efen-
nlr. arette bir ahau yz ekli, bir az ve iki gz vardr,
ekil 49: Erken Klasik Maya Ja g u a r efen di iareti, son derece Sil/t
z e bir yzn yan s jaguar benekleriyle kdplt . Bu iaretin anlam
bir am arm n agualfm n y a d a 'ru h ik iz inin birjaguar ultHOSUir
ekil 50: Efsanevi Maya ebesinin heykeli.
bunlar efendi anlamna gelir, iaretin yans da jaguar be

nekleriyle kapldr (ekil 49). Bu, iri avc kedilerle sava sa
nat ve yksek sosyal stat arasnda Orta Amerikada uzun
bir tarihi olan simgesel ban yalnzca gstergesidir: Klasik
Dnem ncesi Olmeclerden (.. 1250-400) Klasik Dnem
sonras Azteklere (. . 1350-1521) kadar insan imgeleriyle
felin davranlar arasnda balantya rastlanr.
Arkeologlar ocuk doumunun ve yaradln ebesi tan
ras Mayal Chak Chele ilikin pek ok kil figr bulmular
dr, bu ayn zamanda son drdnndeki aym, suyun, doku
macln, cinsel ilikilerin ve ifann da ilahi varldr. Bu fi
grlerde sk sk jaguar zelliklerine rastlanr. Pek ou Jaina
Adasndaki kadn mezarlanndandr, buras Ge Klasik D-
nemde (. S. 600-1000) sk kullanlan, Yucatn aklannda
bir mezar alandr. Kk heykelciklerinin pek ounda do
um yapan bir kadn ya da ona yardm eden bir ebe yer alr.
u anda Princeton Universitesinin Sanat Mzesinde yer
alan terra-cotta figrcklerden biri zellikle ilgimi ekti.
Ruhlar armak
ekil 51: M aya doum vazosunun ilk yz. Ebenin vasfn belirten
rlm yn sicim doum tanrasnn sol omzunun zerinden
grlebilir.
Drdnc Dnyann yaradl srasnda insanolunun ori

jinal doumuna yardm eden ebe (ekil 50). Banda lm
szl simgeleyen ylan derisinde apka ve jaguar kulak
lar vardr. Sol elinde bir savann drtgen kalkann, sa
elinde de bir i tutar. Bylelikle iiyle yeni bir yaamn ya
radln, savann kalkanyla da ocuk dourmay amak
iin gereken becerileri simgeleyerek ikisini biletiriyor.
Ayrca zerindeki metin ve resimlerin mitolojik doum
yksn anlatt altnc yzyldan kalma ok renkli kap
da vardr. Dikdrtgen kabn bir yannda uzun bir sarong
giymi gen tanra grnr, sarong jaguar derisi desenleri
ne sahiptir, tanrann memelerinin altndan balanmtr
(ekil 51). Tanna elinde bugn kullanlanlara da benzeyen
bir doum ipi tutar.
ekil 52: M aya doum vazosunun ikinci yz. ebe ilahi bir var
ln doum una yardm ederler. Sada ayakta duran ebenin jag u
a r pen esi biim inde eldiveni ve sol gznn zerinde benekli ja
g u ar simgesi vardr.
Resimde doum yapan ana tanna sa tuvaletine eklen

mi niandan ebe olduu tanmlanan biri tarafndan arka
sndan skc kucaklanm; bu nian helezoni ekilde rl
m bir para pamukludur. Tannann sa eli bir jaguar
penesine dnmektedir, bu hem amanik gcn simge
ler hem de hayvanlann en glsnn klna girebildiini
gsterir. nnde bir anak tutan ikinci ebenin geni, be
nekli jaguar kulaklar vardr, memeleri sallanr, apraz de
senli bir eteklie sarnmtr.
Ayn yal tanna eski bir hiyeroglif kitab olan Dresden
Codexte de Chak Chel olarak yer alr. Vazo resimlerinde
onu krk yznden ve ylan derisi giysisine takl rlm
Ruhlar armak
ekil53: M aa doum vazosu. Drt tarafl. B ir kadn stte bir erkee

danm anlk yapyor. Altta ise erkek tts ile ayin yapyor.
ynlden tanrz (ylan bu ve baka pek ok kltrn anah

tar doum simgelerinden biridir nk avn btn olarak
yutar ve hamile bir kadna benzer, ayrca deri de deitirir).
Vazonun ikinci yznde efsanevi ebe Mayalarn bu
gn de gerekletirdikleri doum trenlerini gerekletirir
ler (ekil 52). ki tanesi yeni domu bebei ykamak iin
banyo kaplarn tutarken bir tanesi bebee uzanr. Sakall
ejderhann azndan kan figr hem yeni doan bebein
nagual yani tinsel zdr, hem de Mam, varl bugn do
umlarla zdeletirilen cce ilahi varlktr.
Bu resim ebelerin hem insanlar hem de tanrlar arasnda
varolduu gsterir, onlann jaguar-aman zelliklerini vur
gular, ebelik en temelinde amanik olarak kabul edilir,
Doum vazosundaki nc sahne (burada grnme

yen) kincinin ayna imgesidir. Drdnc ve son yz ise sk
sk hiyeroglif kitabnda da rastland gibi ikiye blnm
tr (ekil 53). st resimde gen bir kadn iinde akmakta
ndan baklann bulunduu bir kabn zerine eilmitir.
Karsnda bana trban takm yalca bir adam vardr. Alt
taki sahnede balannda rme trbanlar olan plak
adam bir tts mleinin banda otururlar. amanik zel
lii olmayan bu eril figrler Pawahtun diye bilinen ilahi var
ln ynelici yansmalardr.
Bir dzine kadar uzants olan buhurdanlk Mayallarn
kozmik dnya aac olan ceibann kkn temsil eder. Bu
hurdanlk yerin gbeini gstermesi amacyla evin tam or
tasna yerletirilmitir. Buras vazonun ilk yzndeki gbek
kordonu ipiyle ulalan yerdir. Pajahtun figrnn sanda
kalan kabn iinde plasenta ve doum kan olabilir. yley
se ebe kan atein zerine serper ve plasentay ocan alt
na gmer. Geleneksel Mayalar bugn bile kz bebeklerin
gbek kordonu ile kz ve erkek bebeklerin plasentasn ev
lerindeki ocan altna gmerler. Erkek bebeklerin gbek
kordonunuysa bir aacn dalna brakr ya da msr tarlalar
na gmerler. Bylelikle doum vazosunun drt ayr yzn
de de efsanevi olaylarn yer aldn grm olduk. Bu, ebe
lerin ayn amanik any izledii Mayalar arasnda bugn
de rastlanabilen doum ritelidir.
KUZEYDOU ASYADA EBELK

Malezyada ebelerin aman olduklar gerei Belfasttaki
Queens Universityde retim grevlisi olan dostum Mari-
na Roseman tarafmdan rastlant eseri yakn bir gemite
Ruhlar armak
kefedildi. Marina bir Senoi Temiar ebesi olan Ude Tengah

ile sylei yaparken, ailesinin yeleri olan ruhlar bedeninin
iinde kprdanmaya balaynca, Ude kontrol edilemez bi
imde titremeye balam. Marina da kadnn ebeliin yan
sra medyum ya da aman olarak da grev yaptm kefet
mi. Aratrmalar Malezyada yalnzca erkeklerin amanlk
yaptklann ileri srd iin bu tam bir srpriz olmu. Er
keklerin ticaret yapmak iin kadnlarn yapmadklar uzun
yolculuklar yaptklar ve yolculuklar srasnda ruhlarla kar
latktan sylenirmi. Marina bunu syledii zaman Uda
glmseyerek bana doru bir iaret yapm: "Kadnlar
da uzun yolculuklara kar, trenlerde kullanlan iekleri,
tbbi bitkileri toplar, ormann derinlerine gider, orada tan
dklarmzn ruhlaryla karlanz."
Endonezya'nn Java Adasnda Hildred ve Clifford Geertz
adl etnograflar ebelerin, medyumlann, khinlerin, masrle
rin, akupunktrclerin, bitki ve evlilik uzmanlarnn dukun
yani aman ya da trensel uzman anlamna gelen tek bir
balk altnda toplandklarm belirttiklerinde, ayn balant
bundan otuz yl nce yaplmt aslnda. Aynca genellikle tek
bir kiinin bu ilerin bir ounu bir arada yaptn da ortaya
karmlard. Bir kadn patanlk yaparken daha sonra bir
araya getirdii iftin doacak ocuuna ebelik de yapabilir.
Bu etnograflar ilerinin bir paras olarak kadnn hami
leliini izlediler. Kadn hamile olduu kefettikten ksa bir
sre sonra ebe evine gittiinde evdeymiler. Ebe kocasyla
birlikte kadna masaj yapp iine renkli iek yapraklarnn
serpitirildii tas kaynak suyuyla dolu bir banyoda ykam.
Javallar tanr ve tanralarn hep bu ekilde banyo yaptk
larn, evli iftin de bir anlna ilahi varlklar olarak grl
dn syler.
Banyodan sonra ebe bir sicim kartarak geveke kadnn

beline balam. Adam kaynvalidesinin atalarna ait bir ba
, onurlandrmak iin bann zerine kaldrdktan sonra, in
dirip ipi kesmi. Bu srada ebe yle ark sylemekteymi:
Niyetim gen bir yapra kesip am ak

Ama asl kesip atm bir yaprak deil
Bebein ortaya kaca yolu ayorum ,
seni dokuz aylk tefekkrle snrlyorum
Anann rahm inde. Kolay k dan. Kolay git.
Bu anda ebe bir i mekiini kadnn sarongunun iinde

brakm. Kocann annesi onu sarongun alt ucundan yaka
layarak bir bebekmi gibi tam. Kundaklanm mekikle
konuarak, "Benim erkek torunum," demi, ayn anda kad
nn annesi de "Benim kz torunum," demekteymi.
Ebe kocann nne mitsel dnyada yaam en gzel ift
olan Djanaka ve Sumbadrann imgelerinin resmedildii iki
yeil hindistancevizi koymu. Meyvelerin iinde dii ve er
kek figrleri varm. Hamile kadndan bir bakla meyvele
ri kesmesini sistemi.. kisi de kolayca ikiye yarlrsa, kolay
bir doum olacak demekmi. Biri kolay yarlrsa, ocuun
cinsiyeti meyvenin iindeki figrn cinsiyetine uygun ola
cak anlamna gelirmi. ki meyve de ikiye yarlmazsa, anne
yi zor bir doum beklemekte anlamna gelirmi.
Aylar sonra, doum sanclar balad zaman, ebe yeni
den eve arlm. Yere bir hasr sermi, anne adayn ze
rine oturtmu ve doum ncesi masaja balam. Doum
an yaklatk annenin vajinasn zerdeal (Curcuma longa)
bitkisiyle ovmu. Bu iltihap nleyici zelliiyle tannan bir
bitkidir.
Ruhlar armak
Bebek doduktan ve plasenta ktktan sonra ebe bam

bu bir bakla gbek kordonunu kesmi ve onu da zerde-
alla ovmu. Sonra bebei ve anneyi ykam. Gbek kor
donunu ve doum artklarn tuzlam, beyaz msline sar
m, bir testinin iine yerletirerek darya gmm. Hay
vanlar uzak tutmak iin gmd noktann evresine dal
lardan bir it yapm, kt ruhlarn testiden uzak durmas
n salamak iin de bir mum yakm ve aileden krk be
gn bu mumu yank tutmalarn istemi.
Javallar doumdan hemen nce gelen amniyotik svnn
ocuun manevi eski akrabalar olduuna inanrlar, gbek
kordonu ve plasenta ise manevi yeni akrabalardr. Bu iki
ruh bebei hastalklara kar korur ve yaamnn geri kala
nnda ona koruyuculuk eder. Bambu bak ve zerdeal de
benzer roller oynar. Demek ki her canl yaamna drt ko
ruyucu ruh ile balar, bunlar dlerinde ya da gndzd-
lerinde ona tler ya da baka enformasyonlar getirerek
karsna kabilirler. Yardm gerektii zaman zihinsel yo
unlama, oru ya da uyanklk sayesinde bu ruhlar ar
labilir.
DOUM KOZMOLOJS
Yukardaki rneklerde de aka grld gibi, dou
mu evreleyen simgeler ve riteller hem zengindir hem de
karmak. Mitlerde korunan ve kozmolojiye dahil olan m
imgeler ve ykler davul kasnaklarnda, kil kaplarda, elyaz-
malarnda, zellikle de kadnlarn dokuma, i eirme, ile
me ve rg sanatlarnda kendisi gsteren dnyann kadns
bir bak asyla grnmn sergiler. Bir dnya grne
gre rnein, yeni bir yaamn balamas -atalarn ruhlarna
bir ar- gemii, imdiyi ve gelecei gizemli, kutsal bir ey

lemle birbirine balar. Bu ruhlan ne kartan ebelerse te
ki dnyaya ulamasn bilen amanlardr. Tpk dnyann
zamanla tanmlanabildii gibi, kozmos da uzamsal h
kmranla ayrlr: yukar gk dnyas, orta dnya ve alak
su dnyas. Bu adan baknca, ebeler yukar ve aa h
kmranlklarda yaayan atalardan yeni bir varlk getirirler.
Avcluk ller lkesinden hayvanlarn ruhlarn aran
amanik bir uygulama olarak grldne gre, ller l
kesinden insanlar aran ebeler de Kuzey Asya ve skan
dinav lkelerindeki amanlann eyalarnn zerine bazen
avclarla birlikte resmedilirler. rnein, orta ve aa h
kmranlklarn klasik skandinav kozmolojisi 17. yzyldan
kalma bir davul kasnann zerine resmedilmitir (ekil
54). Yukar hkmranlk Yldrm Tanrsnn evidir, iki
ekil 5 4 :1 7. yzyldan kalm a, bir Saam i am ann davul kasnan

d a y er alan kozm olojik izim .
Ruhlar armak
kenan olan bir genle temsil edilir, yannda gne ve ay

vardr, bunlar daireler ve izgilerle anlatlr, ayrca baka ila
hi varlklar da grlr. Davul kasnann sa yan boyunca
kzanda amann davulunu, giysisini ve dier teberisini
tayan bir geyik bu krall birbirine balar.
Orta hkmranlkta solda bir kadm, sada bir adam du
rur. Adam bir avcdr. Kadn Madder Akka, insanlarn evinin
tabannda oturduu sylenen byk-byk ninedir. Bir be
bek doarken ebelerin lideri, tm insan ve hayvan ruhlar
nn koruyucusu, adet dnemleri ve hamilelikleri srasnda
kadnlarn koruyucusudur.
Davul kasnann en alt blmnde Madder Akkann
kzn grrz. En bykleri sada, elinde asalar tutan Sar
Akka, i eirmenin hanmdr. Ocan altnda yaar, ocuk
doumuna ve Saami ekonomisinin merkezi olan geyik tt
sleme iine yardm eder. i ocuu annesinin uterusun-
dan ekip almaktr. Solundaki iki figr daha kk olan kz-
kardeleridir. Urs Akka ve Juks Akka kapnn ve iin hanm
lardr. Evin giriinin yaknlarnda yaar, ocuklarla karaca-
lan yeryznde ve yeni meknlannda korurlar.
Avrasyada dii ilahi varlklar ana, kar, kzkarde ola
rak grlr, gen insanlan ve hayvanlar yaratr ve dour
turlar. Kuzey Asyada, geyik srleri olan Selkuplar arasn
da ana tannann onun ilevlerini yerine getiren iki kz
vardr. Biri cenini yaratr; teki yeni doan bebein koruyu
culuunu yapar. Doum sreci ve bebein douu am a
nizm formlan olarak grlr nk bu srada doal ve ata
lara ait dnya insanlarn alanna girer.
Kuzey Asyada hl kadmlann dourganlk ruhlarna
adanm, domam ocuklann ruhlarnn koruyucusu olan
antik kltler vardr. Bu ruhlar yaam aacnda oturan kular

olarak izilir, yeniden domay bekler, kendilerine ait iko
nografileri, ritlelleri ve amanlan vardr. Amur Havzasnda,
amanlann ou kadndr, bu klt liderleri evlerinin bahe
sindeki, zerine ku resimleri izilmi direkler sayesinde
ayrt edilir. Kadnlar gelinliklerine yaam aacn iler; aa
cn her dalnda iinde ceninlerin ruhu olan ku yumurtalar
vardr. Bu ho aalar ve balklar; rdekler, kuular, kazlar,
kartallar ve aylar gibi dier figrler, yardmc ruhlarn gc
n ieren ve giyenleri kem gzlerden koruyan uurlardr.
Kadnlarn doum ve yaratm glerinin iki byk meta-
foru daha var. Dokumaclar ve sema tanrlan amanik kadn
lar asndan bir sonraki blmde greceimiz gibi byk
nem tarlar.
ON BE
Gn Malzemesinden
DOKUMACILAR ve
SEMAV TANRIALAR
Binlerce yldr dnyann her yerindeki kadnlar birlikte i

eirir, yn rer, kuma dokur ve diki dikerler. Deiim, y
km ve lmn gerekliinde onlar birbirine balayan bu
uralar bir birlik ve umut ifadesi olarak grlebilir. Kltr
lerin ounda bu uralarla ilintili olan nesneler diil' kabul
edildiklerinden, dokuma aralar, diki takmlar kadnlk
onurunun ve otoritesinin simgesi haline gelmitir.
Kadnlarn kuma dokumasn evreleyen riteller sk sk
doum ritellerini artnr, diil amanik yol her iki etkin
lii de ierir, i eirmeyi, rg rmeyi ve kuma dokumay
bir ceninin geliimi ve doumu ile eit tutar. Doum gibi i
eirme ve kuma dokumann da yeni bir ey yaratmak iin

manevi dnyaya erime becerisini gerektirdiklerinin farkna
varmak gerekir.
Pek ok toplumda karmak bir lif ynndan iplik eir
mek, bu iplii bir bohaya ya da giysiye dntrmek iin
dokumak ve rmek simgesel olarak cinsel iliki ve hamile
likle balantldr. Yzlerce yl nce Meksikadaki Aztek i
ciler i eirmeyi bir anakta dans etmek olarak tanmlam
lardr (ekil 55) ve eski bir bilmece srer gider: "Dans pis
tinde hamile kalan ve ocukla birlikte byyen nedir?" Ya
nt "i"dir. Dans pisti olan kabn (vajina), iine i (cenin)
yerletirilir. Bugne kadar pek ok Orta Amerika toplumun-
da cenin byrken (ip eirilirken ya da kuma dokunur
ken) kadn i eirmemeli, kuma dokumamaldr. Bunun
nedeni eirme ve dokuma srasnda iplerin st ste atlayp
i ie gemesinin cinsel birlemeyi simgelemesidir. Demek
ki kuma sadece dokunmaz ona hamile kalnr ve sonuta
da dourulur.
ekil 55: Kolomb ncesi im gede bir Aztek kadn rm e hasrn ze

rine yerletirdii anan iinde i eiriyor.
Gn Malzemesinden
ekil 56: Amstrafya mn dourga.nlkj u ru . Bujuur jg en h kj-

renleri ve atalar kutlayan trenler srasnda kullanlr. Meksi
k a d aki HuicUer d e benzer u&uriarvatM tlar bardam tanrnn g
z adt verilir....
Avustralyann Warlpiri kabilesinde kadnlar kaln pa
muklu ipler eirir ya da rer, bunlar dourganlk uurlar
olarak ubuklara sararlar (ekil 56). Bu uurlara rahim, lo
usalk ve gbek kordonu anlamlarna gelen makarra ad
verilir. Doum ve yeniden domay kutlayan atalara ait tm
diil trenler srasnda kullanlrlar. Okyanusyada dokuma,
hamilelik, ve doumla ilgili her ey ahlak otorite ve kutsal
gle ilgilidir, buna Polinezyada mana denir. Yeni Zelan
dada kadnlann doum srasnda destek almak iin kullan-
dklan sopalar dokuma iin kullandklarnn eidir. Kadnla-
nn rd ya da dokuduu kutsal pelerinlere plasenta an
lamna gelen kahu ad verilir.
Moolistanda Bayar Odunun mterileri amann giysi
sine rme iplikler ya da ipek kurdeleler takarlard. Sa
yanndaki kurdeleler kabile yelerine nemli hizmetler sun

duunun gstergesidir, sol yanndakilerse ailesini simgeler,
giysinin merkezinden aa doru sarkanlar kabileden ya
da aileden olmayan yabanclar iindir. Mool simge mant
na gre, amanlar ruhlar dnyasna yolculuk ederken
mterilerinin ruhlar dmlerle giysilerine bal olmaldr
ki, bu uzun semavi yolculuk srasnda dmesinler.
ORTA AMERKADA DOKUMACILIK

Meksika ve Guatemalann yerli halklar arasnda doku
maclk uzun zamandan beri kadnlarn ana etkinliklerinden
biri olmutur ve bugn bile bir zenginlik ve prestij kayna
dr. Kolomb ncesi zamanlarda dokuma ganimet olarak
toplanr ve armaan olarak yneticilere verilirdi. Giysi yap
mak dokumacya byk onur kazandrrd, bu zanaat ise
dnyann yaratm ve toplumsal dzen iin ana metaforlan
olutururdu.
Dokuma tezgh Orta Amerika mitolojisi ve imge siste
minde bu kadar byk bir rol oynad iin tezghn nasl
yapldn ve kullanldn anlamak nemlidir. Tipik bir
dokuma tezh bir ucu dml kaln bir sicimden, doku
macnn arkasndan geen bir kuaktan ve pamuk veya yn
iplii zglerini germeye yarayan iki yatay ubuktan olu
ur; stteki ubuk bir iple bir eve, diree, at kiriine ya
da aaca balanr. Kuak (kuskun) genellikle maguey lifle
rinden rlmedir, alttaki ubua balanr, kala hizasndan
dolanarak dokumac kadnn arkasndan geer. Dokumac
geriye kayklarak zglerin gerilimini artrr, ne eilerek
araya argalar atacak kadar azaltr, bylece istedii ayar
yapar.
Gn Malzemesinden
ekil57: Santa Catarina Ixtahuacn'da evinin avlusunda kuakl

dokum a tezghnda alan bir kadm am an. Bu fo to ra f ekilm e
den bir sre nce dokum a tezghn ters evirerek kum a dier
ucundan dokum aya balad.
amanik raklmn ilk gnlerinde retmenlerim do

kumacl renmem iin beni Maya kasabas Santa Catari
na Ixtahuacna gnderdiler. Orada zamann yaayan ve
nde gelen kadn amanlarndan Maria Tzep Catinac bana
kayl dokumaya dikkat etmemi tledi: "Bizler yalnzca
kumalarmz dokumakla kalmayz, onlar doururuz da,"
dedi. "Bu bir kadnn amanlk eitiminin nemli bir para
sdr." Bana pamuk ya da yn ipliklerini nasl bir araya ge
tirerek eirdiini, dokumasna alt ucundan baladn gs
terdi. Birka santim dokuduktan sonra dokuduu ksm ters
evirerek, tpk bir bebein nce bann kmas iin ra
himde ters dnmesi gibi ,dokumasnn alt ucunu ste getir
diini aklad (ekil 57).
ekil 58; Monte A lbndaki yedi numaral m ezarda bulunmufild i

i dokum a bizi; Oaxaca, Meksika, iinde bir kadn am ann bede
ni olan bu m ezar klasik dnem de ina edilmitir. D aha sonra, post-
klasik dnem de yeniden alarak iine d ah a fa z la arm aan ilave
edilmitir.
Yaknlarda yaayan Mayal Tzutujil topluluundaki ka

dnlardan on tanrann bir araya gelerek dokuma arac
lyla dnyann erevesini yarattklarn rendim. "o
cuklarn, kulan, jaguarlan ve ylanlan dokumular." Ev sa
hibeme gre, Atitln Glnn tanras sulardan ykselen
volkann doumuna yardm eden ebeydi. Kuma doku
ma tezghnda gece gnden ve yerin rtsnden doku
mutu. Bugn dokumacnn ileri-geri hareketleri kadnlann
seviirken yaptklan hareketlerle ya da doum srasndaki
kaslmalarla zdeletirilir. Eer ebe bebein nce bacakla
rnn geldiini fark ederse, dokuma tirizini ya da bir tezg
h rahminin zerinden annenin kamna bastrarak ceninin
doru konumuna yerlemesini salamaya alr.
ekil 59: Daha nce sz edilen dokum a bizinin Leydi Ten Reedi
gsteren ayrntlar. Sol, yani diil elinde bir ngrak, sa yan i eril
elinde de bir kalkan tutmakta. Tanna mihrabn zerinde yatan
ocua doru uuyor.
Gn Malzemesinden
Peki ne kadar sredir dokumaclk Orta Amerikal kadn

larn ana uralarndan biridir? Monte Albnda, bir tepenin
eteklerindeki bir kadn amann mezarndaki bulgular bu
uran Mixtec kltrnn klasik dnemine kadar izini s-
rebilmilerdir (. S. 100-700). amann kemiklerinin yannda
kk dokuma aralar biiminde yontulmu ok sayda ja
guar ve kartal kemii bulunmutur: ineler, tirizler, bizler
(ekil 58). Bizlerin zerine yaradla ait efsaneler, takvim
iaretleri, kehnetler, evlilik, fetih ve kraliyet soyuna ait tab
lolar resmedilmitir.
Bizlerin bazlarnn zerinde Leydi Nine Reed ya da Ley
di Ten Reed diye bilinen nemli bir tanrann figr var
dr, ayn tanra pek ok resimle Mixtec kitabnda ya da el-
yazmasnda da yer alr. Bulunan ilk bizin zerinde, bir yk
seltinin zerinde yatan, gbek kordonu beden in in zerinde
bir yay izen yeni domu bebek figr vardr (ekil 59,
sol). Bizin sa ucundaki tanna-ebe karakteristik kadn giy
sileri iindedir: ilemeli bir dokuma etein zerine gen
biimli bir bluz (ekil 59, sa). Sola doru uar, uzun sala-
nna dolanm bir ift ylan vardr. Burnunda kelebek biim
li bir ss yer alr (kelebekler de ylanlar gibi yeni yaamn
simgesi olarak kabul edilir. Eski deriler gibi kozalardan da
yeni yaamlar fknr). Kadnn amanik ngra sol, yani
diil elindedir. Sa yani eril elinde zerinde takvim ismi
olan bir sava kalkan tutar. (Burada Ten Reed bir ok de
meti gibi kalkana saplanm resmedilir). Gn says on adet
nokta ile gsterilir, tanesi kalkann st ksmnda, yedi ta
nesi de sol tarafn tepesinden balayarak aa doru sra
lanm biimde yer alr.
Bu tanra koruyucu kalkanyla birlikte bir sava olarak
ekil 60: Monte A lbndaki yedi numaral mezarda bulunan bir do

kuma bizinin zerine oyulmu yaradl efsanesi. Burada yaratan,
Leydi Nine Reed, resmin st blmnde yer alr, dokuma bizini g
revinin simgesi olarak bann zerinde tutar. Bu arac kullanarak
aacn gvdesinde at elmas biimindeki delikten tanrlar ve
soylular doar.
resmedilmitir nk doum hem anne hem de bebek a

sndan tehlikeli bir sava olarak grlr. Tanrann bizin
orta ksmnda bebee doru uarken resmedilmesi hem a
manik yeteneklerinin hem de bir ebe olarak rolnn gs
tergesidir.
Mezarda bulunan bir baka bizde (ekil 60), en tepede
ki figr yine ayn tanradr, ancak bu kez ad Leydi Nine
Reeddir. Oaxacadaki Apoalada bulunduu varsaylan ef
sanevi aacn efendisi olan ilahi varlktr. (Hem insanolu
hem de ilahi varlklar bu aatan domutur.) Tanra bu
rada yine gen bir bluz giyer, dokuz nokta ile ifade edilen
Gn Malzemesinden
ekil 61: Codex Fejervry Mayer de yer alan Mixtec yaratc tanra
lar. Bir kafatasnn zerinde ortasna bir kelebein ruhunun y a
kaland rmcek a yer alr.
doum tarihinin zerinde oturur. Sa elinde tehditkr bir ta

vrla bir dokuma bizi tutar. Tam altnda aatan kan k
k ve plak bir kadn figr vardr, hamile gibi i karn
ldr. iliin ortasnda elmas biimli izgilerle kenar entik
li bir delik ya da vajinas belirtilmitir. Leydi Nine Reed tan-
rlann ve soylu insanlarn iinden kt bu delii kesip
aan yaratcdr.
Mixteclerin bugn de devam eden, baz yerlerin -maa
ralarn, rmaklarn, aalarn gerek anneleri olan toprakn
ana rahmine den ve orada tanan ocuklarn ruhlarn
barndrdna olan inanlaryla bu antik imgeler i ie ge
mitir. Daha sonra bu ocuklar simgesel kelebek formunda
kadnlarn rahimlerine yerleirler. Anne bu varl bir insan
bebeine dnp de doana kadar besler.
Baka bir Mixtec elyazmasnda aralarnda bir rmcek
a tutan iki yaratc tanrann resmi vardr. An tan
ortasna bir kelebek ruhu yakalanmtr. Tannalar burada

noktal bir kafatas biiminde temsil edilen toprakla yakn
dan ilgilidirler (ekil 61). Bu tannalar da ruhlar biimlen
dirip insan bedeninin iine yerletirmekle grevli rmcek
leri temsil ederler aslnda.
RMCEK KADININ YKS

Kuzeyde, New Mexicodaki Acoma kynde yaayan ilk
iki insann kadn olduu sylenir. rmcek Ninenin onla
ra bakarken dillerini de rettii karanlk yeraltnda yaa
mlardr. Sonra Nine her ikisini de tohumlar ve dnyaya
getirecekleri hayvan ve bitkilerin imgeleriyle dolu iki sepet
vermitir. Kadnlar yerkrenin yzeyinde bir delik aana
kadar karanln iinde ok yava byrler, bu delikten aa
daki karanlk dnyaya gne nlar girer. Ancak delik
kadnlarn dar kmasna elvermeyecek kadar kktr.
Bunun zerine ilk ebe olan Badger Old Woman yaratrlar.
Ebe penelerini kullanarak ikizlerin iinden geebilecekleri
kadar bir aklk yapar. kizler diyar ktklar zaman rm
cek Nine onlara canllar yaratacaklar arklan ve dualar
retir. Kadnlardan birini bir ses perdesi sarar ve kadn ikiz
oullar dourur. Kzkardai olanlardan birini evlatlk edi
nir, olan byynce onun kocas olur. Birka yl sonraysa
kyn tm insanlarn doururlar.
Yaknlardaki Dinede rmcek Kadn hakknda baka
hikye anlatlr. Nine, rmcek Adamnin nasl yaplacan
rettii kuakl bir dokuma tezghn kullanarak kadnlara
nasl kuma dokunacan retir. Tezghn kirileri yer ve
gn iplerinden yaplmtr, zg ubuklar gne nla-
rndandr, gc takmlar kaya kristallerinden ve k
Gn Malzemesinden
huzmelerinden yaplmtr, tezghn biziyse bir gne hale

si ve taraklar beyaz deniz kabuklardr. Drt ii vardr, ilki
kmrden bir arakla zigzag nlardandr. kincisinin
ara turkuvazdr k parlamalanndan oluur. ncs
ncs kabuklu deniz hayvan arakl k huzmeleri
dir, beyaz deniz kabuu arakl drdncsnyle yamur
oluturur.
Tezgh bittii zaman rmcek Adam ilk kadn dokuma
cya yle demitir: "imdi senin iin yarattm ve adn ver
dii her eyi biliyorsun. Onunla almak ve arzularn ger
ekletirmek artk senin grevin. Ancak bundan byle ka
bilende bir kz bebek doduunda bir deliin azna rl
m bir rmcek a bulmalsn; a oradan alp bebein el
lerini ve kollarm ovalamaksn, bylece bebek byd
zaman bir dokumac olacaktr, elleri ve kollar almaktan
yorulmayacaktr." Bugn bile, doumlarndan ksa sre
sonra bu ritel kz bebeklere uygulanr.
SEMAV TANRIALAR
Kadnlar besleyen ve koruyan ilahi varlklarn hepsi top
rakla balantl deildir. Gk tanrlar genellikle erkek ola
rak betimlenseler de, nemli istisnalar yok deildir. Antik
Msrda dii gk tanras Nut ve erkek kardei yer tanrs
Geb birlikte yaratlmlardr, youn bir cinsel kucaklamaya
mahkum edilmilerdir. Hava tanras Shu onlardan ayrla
rak evrene biimini verir. Nut genellikle dev gibi bir sema
vi kadn olarak izilir, tm topra zerini kaplar, ay, yldz
lar, ve takm yldzlar bedeninin iinden geer.
lker adndaki takmyldzn, antik inde, Yedi Semavi
Ebe olarak bilinen yeri kadn ilahi varlktan olutuu kabul
ekil 62: Ome Niang-Niang adndaki Mool rahim tanrasnn k

da yaplm resmi. nndeki alak masann zerinde bir lotus i
ei durur, evresinde kzlar, lker takmyldz vardr.
edilirdi. Bu inan gk varlklarnn Semavi Ebe ya da

Semavi Bakire olarak bilindikleri daha erken bin Manchu
geleneinden evrilmiti. Bu ift gz her yne bakarak
dnya zerinde olan biten her eyi grebilir ve bar koru
yan kutsal savalar gibi davranrlarm. 1993 ylnda inli
arkeolog Fu Yuguang bu tanray gsteren iki yz yllk
bir ahap ikon kefetti. Jilin eyaletinde zenei korunmu
olan bu ikona hl tapnan Huichunda ebe kadnlardan
olumu bir kabile vard.
Cennette Sava adl eski bir Kuzey Asya efsanesinde
Abuka Hehe adnda bir tanrann varlnda sz edilir.
(Abuka gk, hehe ise kadn cinsel organlar anlamna gelir.)
Gn Malzemesinden
Batdaki Altaylardan doudaki aa Amura kadar Ome Ni

ang-Niang adnda sava bir semavi tanra ya da rahim tan
ras hkm srer. Mool amanlann mihraplarnn zerin
de duran bir resimde rahim tannas alak bir masann ze
rindeki am lotus ieinin arkasnda ayakta durmaktadr.
evresinde yedi semavi ocuu lker Takmyldz grlr.
Daur Moollar arasnda otoshi diye bilinen kadn a
manlar da dourganlk^, ocuk doumu, yetime ve ocuk
luk dnemi hastalklaryla ilgili dier ilahi varlklarn yan s
ra rahim tanrasna da taparlar. Bunlardan bir tanesi dokuz
beyaz adrn ortasnda, dokuz katl bir evde yaayan kar
beyaz sal bir kadndr. Avlusunda altn ve gmten am
aalan vardr; iki anka kuu kapsnda bekilik eder. Kap
nn dnda dokuz mineral scak su kaynandan ii yumur
talarla dolu bir su kaynar.tanra bu yumurtalar alr ve av
lusuna getirir. Bebekler olgunlat zaman onlar domala
r iin aadaki dnyaya gnderir.
Gkyzne odaklanan amanizm zerine almalar bu
semavi tanralarn varln ve onlarla balantl uygulama
lar yok saymtr. Mircea Eliade ge ykseliin amanik
simgeselliinden sz ederken "Arkaik insanlarn yce tanr
larndan Ykseklerdeki O , Gkyznn Efendisi ya da
yalnzca Gk diye sz edilir demitir. Hakikat u ki Kuzey
Asyadaki semavi kltler bebekleri dnyaya getirme ve on
lara bakma zerine temellenmitir. Semavi tanralarn do
urganlk evresinde ynlenmi olmalar on ikinci yzylda
diil kltleri ortadan yok eden Budist misyonerleri rahatsz
v etmitir. abalar ve uyguladklar basklar ksm olarak ba-
\ anl olabilmitir ancak semavi tanralar pek ok yazl ta
rihi kayttan kanlmlardr.
Ayn semavi dourganlk kltlerine Asyann baka lke

lerinde de rastlanr. Bugn Koreli kadn amanlar Byk
Doum Ninesini cezbetmek iin ii tohum dolu sukaban-
dan bir marapa kullanrlar (Byk Ay Takm Yldzn
temsil eder). Sonra bu marapay hamile kalmak isteyen bir
gen kadna verirler. Kadn marapay Doum Ninesinin
varl anlamna gelecek ekilde titremeye balayana kadar
elinde tutar. Ritelden sonra marapay kocasyla yatt
odada saklar. Hamileliinin son dneminde bu tanraya
deniz yosunundan yaplm orba ve pilav sunar. Sonra o
cua zarar verebilecek aile hayaletlerini uzaklatrmas iin
bir amanla anlar.
Kuzey Dou Asyada hamile kadnlara yalnzca ebeler
deil semavi tanralar da yardm eder. Noh adnda gen bir
Malezyal kadn City University of New Yorktan alma ar
kadam Carol Ladermana Bidandari ya da Yedi Semavi
Ebenin kendi doumuna katldn sylemi. Doumu ye
di gn sren annesi yapayalnzm nk kocas ie, bekle
mekten vazgeen ebe de evine gitmi. Sonunda gkten ye
di gzel, gleryzl hanm inmi. Annesinin acsn dindire
rek bebei dourtmular, anneyi ve bebei ykamlar. le
ri bitince yeniden ge ykselmiler. Komular bebek ala
mas duyunca gelip kadn temiz ve rahat bir halde bulmu
lar, bebek de ykanm ve kundaklanmm. Bu doum
Noha ruhlar grebilme yetisi bahetmi. nemli bir aman
olan kaynpederi de gelinini bir aman olarak eitip inisias-
yonunu vermeyi nermi, ancak amanlarn uzun alma
saatlerinin aile yaamn etkileyeceini dnen Noh bu
teklifi kabul etmemi ve sonradan bu kararndan pimanlk
duymu.
Gn Malzemesinden
Meksikadaki Huicoller arasnda da semavi bir tanra

hamilelik ve doum srasnda yardm eder. Chicodaki Cali-
fomia State Universityden alma arkadam Stacey Scha-
efer bir huicol kadnnn hamile kalmakta zorluk ekerse
kocasyla birlikte ebeyi ziyaret edebileceini rendi. Kadn
ifte kutsal bir su kaynana giderek daha nceki ziyareti
lerin brakt mumlar, adak marapalarn, dua oklarn
toplamalann nerirmi. Bu ebelerden birinin kz kendi
szckleriyle u aklamay yapm: "ark syleyerek Tan
ra Nivetukann nerede olduunu bulmamz gerekir; o o
cuklarn tannasdr. Gktedir. Maraakame (aman) kupu-
riyi (ocuun ruhu) armak iin ark sylemelidir. Ma
raakame ruh ortaya knca onu bir marapaya almaldr.
Kadn ksrlnn nedenine ilikin bir d grrse iyileir.
Bir Huicol ebe kadnn hamile olduundan emin olunca
srtn zorlayarak dk ya da erken doum yapmamas iin
kuakl dokuma tezghnda almamasn nerir. Kuma
dokumak gbek kordonunun bebein boynuna dolanarak
onu bomasna da neden olabilir. Dourganlk konusunda
uzman amanlar hamileliin ilk dneminde uygulanacak ri-
tellerle bir bebein cinsiyetini deitirmenin mmkn ol
duunu sylerler. Ebe be gn sresince kutsal su ve bir
adak marapasnn iine konmu pamuklar yardmyla sema
vi tanna Nivetuka ile balant kurar. Dua ederken istenen
cinsiyetin cinsel organlarnn biimini annenin kamna izer,
zerine kutsal bir kuyudan ekilmi suyu pskrtr.
Dokumac yaratclar ve insanlar bakp besleyen semavi
tannalarla ilgili bu metaforlar ne kadar gl ve gzel de
il mi? Hem anlamlan hem de diil amanik yolla olan ba
lantlar bir kadnn dngsn oluturan fiziksel elerden
-kan, adet, hamilelik ve doum- doal olarak ortaya kar.

On nc blmde sz edilen, on yedinci blmde lm
ve yeniden douma temellendiini greceimiz eril amanik
yolu tamamlar ve onun kar dengesini olutururlar.
ON ALTI
Glgelerde Aydnlanma
BR GECE YARISI FA SEANSI
Guatemalann yksek dzlklerindeki raklk dnemimin

sonlarna doru Momostenangodan arabayla bir saatlik
uzaklktaki kk bir kyde bir amanik seans dzenlene
ceini rendim. En gl Maya geleneklerinden biri olan
ifa masas-mihrabnn tinse z anlamna gelen ajnawal
mesaya uygun inisiasyon alm bir kadn aman ynetecek
ti. Don Andres ve Donya Talnin bu tr amanik uygulama
lara hibir gven duymadklarn bildiim halde -byc
lk ierdiini olduunu iddia ediyorlard- Donya Josefi-
nann trenine katlmaya karar verdim.
Buz gibi bir gecede Dennisle birlikte bir volkann etein
deki mezarln bitiiinde yer alan evde kk bir medyum
grubuyla bir araya geldik. Evin metre yksekliindeki ta

vannda yuvarlak at kirileri ve dar pencereler vard, dou
duvan boyunca, tozlu bir krepor kd ynnn altnda
zeri uzun bir dokumayla kapl dingildek bir masa duruyor
du. Tam ortasnda iine yeil ve mavi talann gml oldu
u beton bir ha vard, masann her kesinde, ham ev
resine dizili tuhaf biimli kuvartz kristalleri, fulgiritler (yld
rmn gevek kuma dt yerde meydana gelen, cam, e
ri boru), krk mlek paralar, yanardadan kma kara
renkli ok sert talardan yaplma baklar diziliydi.
Masann sol, yani diil tarafnda iinde ebelerin efendisi
olan Azize Anann oymas bulunan ahap ve camdan yapl
ma bir kutu vard, kutunun zerinde ok yzl kristaller ve
ilemeli bir anka duruyordu. Heykelin evresinde pasl te
nekelere dikilmi beyaz eylaklar, kaplan desenli leylaklar
ve karanfiller vard.
Masann altndaki zeminin dou tarafnda, zerlerine d
klen likr sunularyla parlayan ylan-bal delici-bakl ta
lar am ktlerinin arasna dizilmilerdi. Bu Donya Josefi-
nann ifa mihrab olsa gerek diye dndm. Daha dik
katli incelememe frsat kalmadan insanlar gelip odann ev
resine dizildiler. Bakr bir an alnca aceleyle bat duvarn
daki ahap srann zerindeki yerimize getik.
Sessizce birbirimize sokulmu oturduk, ortak giderek so
uyup rutubetleniyordu. am reinesi ve kahve tanelerinin
kokusuna karan kf kokusu uyank ve ihtiyatl kalmam
salyordu. Saat gece yarsn vurunca odann bir kesinde
glgeler iinde oturan kadn tekdze bir arkya balad
lar. O srada bu maya lehesini konumay renmitim
ama ne sylediklerini anlayamyordum. Belki de bunlar
Glgelerde Aydnlanma
szck deildi de souk gece havasnda uuan anlamsz

hecelerdi.
Odanm ortasndaki tatan yaplm piirme ocanda
ate kprap da ardnda mrltl kmrler braktnda bir
panik duygusu yaadm. Bu karanlk odann ierisinde her
ey ok sessizdi. Tek ses bu esrarengiz arkyla uzun, kum
ral salarmdaki elektriklenmenin trtsyd.
Yarm saat kadar karartlm odada bir ey, herhangi bir
ey olmas iin bekledik. Yanan ttslerin kokusunu alyor,
byk damlalar halinde atya den yamurun sesini duyu-
yuordum. Yukanya, grltye doru baktmda effaf, ma
vimtrak bir k topunun tavandaki kiri boyunca kaydn
grdm, sonra yere doru inerek iin iin yapmakta olan
ocan zerine akld. Acmtrak, ozon gaz ya da yanan a
gibi bir koku oday doldurdu.
Soluum tkand. Son derece uygunsuz ve saygsz bir
davran olmasa o anda evden kp kaabilirdim.
Yrek gibi atan top yerden bir metre kadar ykselerek
atein evresinde, saat ynnn aksine hzl hareketlerle
dnmeye balad. Oturduum yerden kmldamadm, gzle
rimi kapattm ve soluumu tuttum. Birka saniye sonra gz
lerimi atmda yumruumdan daha byk olmayan topun
hl atein evresinde dnerek dzenli aralklarla mihrab
aydnlattn grdm, belki de ninemin Kzlderili ya
da Will-o-the-wisps diye hayalet klardan biriydi. Ninem
atalarn ruhlarnn bazen bu gizemli aydnlklarn iinde
dnyay ziyaret ettiklerini sylemiti.
Ben nefesimi tutmaya devam ediyordum ki k topu ani
den yok oldu. Rahatladm, derin bir soluk aldm ama he
men ardndan i ekmesi gibi bir ses ve toprak zemine
srten uzun metal bir zincirin sesini duydum.

Bedenimden bir elektrik akm geerek beni oturduum
tahta srann zerinde geriye doru itti ve srtmn ortas ka
nmaya balad. Sanki gl bir elektrik akm karn duva
rmdan midemin iine girmi gibiydi. Bu tuhaf ama tatsz ol
duunu syleyemeyeceim his bir sre sonra dk yoon-
luklu depremlerin dalgalar andran titreimlerine dne
rek bedenime yayld. atdan baka tuhaf sesler de geldi;
bu kez kanat rpmas duydum. Bir kumru, baku ya da bir
kartal myd? evremdekilere baktm, herkes, hatta Dennis
bile sakin, kendi ilerine odaklanm grnyordu.
Sonra birden yeniden korku duydum, mor-siyah bir ke
dere brnm genizden gelen bir erkek sesi "yi akamlar
ocuklarm, sizlere ne gibi iyilikler yapmam istiyorsunuz?"
diye sordu.
ok ardm, kimin konutuunu merak ettim, Don
Andres ve Donya Talin ile srdrdmz raklk alma
larna karn bir ruhun bizimle konuacana, daha doru
su Donya Josefina araclyla benimle konuacana inana-
myordum. Uzun zaman nce ruhlar dnyasn hayallerin
krallnda brakmay rendiimden gerildim ve kuku
duydum. Bize bir numara yaparak bir ruhun sesini mi tak
lit ediyordu? O zamanlar manevi inanlarn ve br dini ba
tl inanlarn mantkl dnce ve rasyonel bilimle ztlk
iinde olduunu dnrdm.
aman bu kukularm sezmi olmal ama bana meydan
okumaktansa beni yok sayarak srayla sorular sormaya ba
lad. Solumdan balayarak herkese ayn genizden gelen ses
le hitap etti: "Beni tanyor musun?"
Herkes "Evet" yantn vererek yardm istedi, bunlar ya
Glgelerde Aydnlanma
ocuklar, para ya da salkla ilgili pratik konular ya da sez

gi ve yaratclkla ilgili tinsel meselelerdi. Donya Josefina
sonra her birimizden mum ya da tts biiminde bir arma
an istedi. Bunlar Kutsal Dnyaya, dalara, vadilere, aala
ra, volkanlara, gllere, kaynaklara ve maaralara armaanlar
vermek iin kullanlacakt.
Yanmda oturan kaygl bir gen kadn titrek bir sesle,
"Evet kzm, ben senin pek ok ocuk dourmana yardm
edecek iyomum (ebe). Otlarla, ttslerle ve reineden
mumlarla Azize Ana ile birlikte tm bunlar senin iin d
zenleyeceim. Szlerimi unutma ocuum nk kutsal
dalar adna konuuyorum ve sansar doumda benim yar-
dmcmdr," dedi.
Lo kta ancak seebildiim on yalarnda bir ocuk
aceleci bir Kiche Maya lehesi ve spanyolca karmyla
gelecekteki yaam yolu iin rehberlik istedi. aman onunla
daha yumuak, daha kadns kan bir sesle konutu, "bu
yaamda pek ok fersahlar katedesin canm, grne g
re asla zengin olamayacaksn," dedi, "ama ailen, evin ve iin
iin sayg greceksin. Bunlarn senin iin ayarlanmas iin
on demet tts, on reine, on donyandan mum ve be i
e kuxaya (yerel kaak alkol) ihtiya var olum."
Onun yannda oturan ergenlik andaki kz ksa bir s
re nce erkek kardeini kaybetmiti. aman ona son bir ko
nula olana sundu: "Kardeim," diye sze girdi ergen bir
olann tiz sesiyle, "Seni terk etmedim, alama, senin doku
ma tezghna tneyip akyan kk kuum ben. Bani i
ek nektarlar ve yapraklaryla, mumlar ve ttslerle, am
zleriyle besle." Keder, hzn karm bir duyguyla kz yu
muak yumuak iini ekmeye balad.
aman daha sonra yal bir adama dnd. "Karndan ha

berler mi istiyorsun?" diye sordu yine deiik, orta yal bir
kadnn sesini andran nazik bir sesle. "Gkyzndeki
ocak tann evresinde dnen binlerce minicik yldzn ara
snda o."
Bu Oriyon Takmyldzn evreleyen dumanl nebulada-
ki yldz geni olmal, diye dndm.
"Yaknda bir kz bebek olarak ailende yeniden doacak.
Bunun iin yirmi be donya mum, bir kilo kahverengi e
ker, iki ie kuxa ve yirmi demet tts gerek."
aman sorulara yant vermeyi bitirince ocan evresin
de ikinci bir mavi k topu dnmeye balad. Bunun bir k
topu olabileceini dndm. Baz metalrjistler k topla
rn bir optik yanlsama olarak kabul etseler de, bazlar bu
nun son derece youn kk bir gaz ktlesinin bir k par
lamasndan gelen elektrik boalmasyla oluabileceini idda
etmekteler. Belki de jeologlarn toprak aydnlanmas adn
verdikleri eyi gryordum. Bu tr tuhaf huzmeler dalann
zirvelerinde depremler srasnda fay hatlan yaknnda doal
olarak oluabiliyor. Guatemala da kesinlikle bir deprem l
kesidir.
Josefina tiz, anlalmaz bir eyler mrldanmaya balad
zaman dncelerin yarm kald. Yava yava sesi belirgin
bir ngiliz vurgusuyla spanyolca konuan bir adamn sesi
ne dnt. "Benim kzm burada, bu odada bir yerde, ama
konumuyor," dedi ses.
Bamdan aa buz kestim, ses l babamnkini andr-
yordu. Orada hareketsiz kalakaldm, ne kmldayabiliyor
dum ne de konuabiliyor.
Bir-iki saniye geti, oda tslayan mavi k ve turuncu
Glgelerde Aydtnlanma
renkli kmrlerin trtlan dnda sessizdi. Yant vereme-

sem de sesin bir eyler daha sylemesini diledim. Syleme
yince byk bir pimanlk eliinde korkun bir yoksunluk
hissettim, beni l ebeveynlerimden ayran keder perdesini
aralayacak bir frsat yitirmitim. Son kez veda edebilme
ansm bir kenara itmitim.
Demir zincir bir kez daha yerde akrdad, glgeler ara
snda birinin yryp atee bir ktk attn grdm, son
ra ayn kii birer birer odadaki gazya lambalarn yakma
ya balad.
Ikta bu kiinin gen olduunu grdm, yirmi belerin-
deydi, salam bir enesi, omuzlarnn altna inen dmdz
siyah salar vard, kadnda erkeksi bir ey vard, iftilerin
beyaz poplin gmleklerinden giymiti, bol beyaz pantolo
nunun belinde siyah krmz rg bir kemer vard, siyahla
rn parmak ulan ak ayakkablarndan giyiyordu. Demek
ki gizemli amanmz oydu. Bir sterotip olduu sylene
mezdi dorusu. Rahatlam mydm, yoksa hayal krklna
m uramtm?
Bu soruya yant veremeden nce mavi k topu onun
evresinde dnmeye balayarak geniledi ve onu turuncu
alevlere sard. Bedenine girerken uzaklardaki bir gk gr
lemesini andnr bir ses duyuldu, sonra her ey sessizlie g
mld. Donya Josefina hibir ey olmam gibi orada duru
yordu.
O n kapya ynelip de ar kol demirini yavaa kald-
nrken hepimiz sessizce oturuyorduk. Gk gelirken grd
mz ayn kara kristaldi ama yldzlar biraz daha yksek
lerdeydiler. Ik toplarn oluturan bir frtnaysa izi bile
/yoktu artk.
Titredim ve kazama sarndn, bir nedeni buz gibi olma

syd, bir nedeni de nemli, hatta kutsal bir eye tank ol
mamd. Bu amami k toplar ve pek ok farkl sesle ger
ekletirdii performansnn anlamn kavrayamamtm.
Anlamaya almamtm da, en azndan o srada. Kafam ka
rm ve biraz da korkmutum. Babamn sesi o kadar ger
ekti ki, konuann o olduundan emindim.
Bu tuhaf olaydan bir an nce uzaklama arzusu iinde,
eve gidip sesansn doru bir bilimsel betimlemesini yazabil
mek iin acele ediyordum. Dennise doru davranp gitmek
iin ayaa kalktmda korodaki kadnlarn Azize Anaya ve
mihraptaki talara armaanlarn vermeyi yeni bitirdiklerini
grdm, st dallarndan yaplma sepetlerden tamale
karmaktaydlar.
Geleneksel rengarenk ili bluzlarn giymiler, bellerinin
evresine eteklerini dolamlard. Bu bir lokmalk tamalele-
ri czrdayan, daire biimli comaln zerine yerletirmektey
diler, bu kilden yaplma bir tepsidir, atei evreleyen
ocak tann zerinde dengede durur. Kmrlerin iindeki
bir mlekte krmz chili sosu vard, bir atolenin iinde de
msr unu orbas grnyordu.
Bu kutlamay es gemek terbiyesizlik olacakt. Ak ate
in yanna oturarak baharatl yemei yemee ve sulu orba
y imeye baladmda yava yava kendimden utanmaya
da balamtm. Elbette ki benimle geleceim hakknda so
rularm, lm akrabalarm vard, yllarca bilimsel dersler al
dktan sonra artk ruhlara ya da kehnetlere inanyor muy
dum, emin deilim dorusu. nansan bile, tm bana ya
banc insanlarn nnde kendi atalarmla kesinlikle konu
mazdm.
Glgelerde Aydnlanma
Daha sonraki haftalarda o tuhaf mihrabyla, tekin grn

meyen klanyla, farkl sesleriyle bu tuhaf amanik perfor
mans anlamak iin epeyce kafa yordum. Mayal amanlann
bedensel enerjilerini nasl denetlediklerine ilikin daha ok
ey rendim. Aslnda amanlar bedenlerini evreleyen
elektrik enerjisiyle, ufukta gz krpan ve kutsal gllerin ze
rinde yansyan krmz, pembe, mor, yeil imekler iin ay
n szc kullanyorlard.
Nerede ve ne zaman hareket ettiine bal olarak bir a
mann kan, eti ve kaslarndaki elektrik -genizden gelen ani
ses, seirme, ve yanma duygusu- fark etmediimiz mesele
leri dikkatimizi eker. Ayn biimde kutsal gllerin zerin
de yansyan imekler de te dnyaya ait olaylardr: dou
daki Lemoa Gl zerindeki pembe ltlar gnein dou
u anlamna gelir; bu yeni iler ve frsatlar demektir. Najac-
hel (ya da Atitln) Gl zerinde beyaz akan imekler in-
sanlann kt sular altndaki yer alt dnyasna attir, be
bekler biiminde saadetler ve hastalklar biiminde lanetler
getirir. Batdaki Pasokob Gl zerindeki yeil imekler
yamur, dolaysyla rnde bolluk demektir. Kuzeydeki
Pachiul zerinde pembe akan imeklerse, yamurun du
racan, hem literer hem de metaforik olarak hasat zama
nnn geldiini haber verir.
Zaman iinde Donya Josefinann amanik uygulamala
rnda ylesine ileri gittiini anladm ki, yalnzca bu kozmo
lojiyi bilmekle ve imei bedeninde hissetmekle kalmyor,
onu mterilerinin yararlanmas iin gsterebiliyordu da.
Atein evresinde dnen effaf mavi k topuysa onun bir
biimde kontrol altnda tuttuu kozmik enerjinin bir par
asyd.
Ancak k topu onun performansnn bir parasyd sa

dece. Giydii erkek giysileri, kulland erkek ve kadm ses
leri, gl ngrleri; bunlarn tm amanizmdeki cinsiyet
kaymalarnn ve sonraki blmlerin konusunu oluturacak
akn kadn sava ve khin rollerinin nemi hakknda
ipularyd.
'V/*Yt/SWr
DRDNC BLM
Cinsiyetin Gc ve
amanik Yeniden Canlandrma
ON YED
Farkl Hkmranlklar
Birletirme
AMANZMDE CNSYET KAYMALARI
Dennis ile birlikte Don Andres ve Donya Talin ile alrken

kendi kiiliklerimizi ve gerekten de kendi bedenimizi iki-
li-cinsiyetimizi alglamay rendik, bedenlerimizin sol ya
n dii, sa tara ise erildi. Ayrca hem kadn hem de erkek
gibi davranmaya ve zaman zaman toplum iinde kar cin
sin roln stlenmeye cesaretlendirildik. Dennis kadnlarla
zaman geirip tortilla piirmeyi, rman kysna gidip a-
marlanmz kurumas iin kayalara sermeyi renirken
-k y ocuklann pek neelendirmiti bu- renirken; be
nim de erkeklere zg riskler almam gerekti, rnein
amar in Bedenindeki Kadn
elalenin zerindeki kaygan kayalarda yrmeli ya da ruh

satm ve kimlik belgem olmadan jipimizle Meksikaya kadar
gitmeliydim.
amanik eitimin bu paras pek ok insan gibi cinsiye
timizi ok erken yata kavradmz iin bizim iin zordu.
Cinsiyet sosyal kimliimizin en temel psikolojik ifade biim
lerinden biridir ve ada Kuzey Amerikada cinsiyet organ
larnn zelliklerine baklarak belirlenir. Bir hastanede ne
zaman ift cinsiyetli ya da iki cinsiyet arasnda kalm bir
bebek dosa, doktorlar ocuun cinsel belirsizliini dzelt
mek iin gerekli ameliyatlar yaparlar. Demek ki pek ok
insan iin seks cinsiyetle etir ve cinsel kimlik doal kabul
edilir.
Tek tanrl dinleri olmayan ya da bu dinlerin kysnda
yaayan, biyomedikal sistemleri bulunmayan toplumlarday-
sa grler farkldr. Bat kltrnn nemsiz cinsiyet gs
tergeleri -giysiler, ses, otorite- cinsel kimliklerin sreksiz ve
deiken olduu toplumlar iin pek bir anlam ifade etmez.
amanik kiilii oluturmada temel e de cinsiyettir. a
manlar anatomik sekslerine ve seks uygulamalarna bakl
makszn birok sosyal ve tinsel cinsiyetin bedenine br
nr ve sosyal grevlerini yerine getirirler.
Pek ok gelenekte ideal cinsiyet androjen bir ilahi var
lkta beden bulur, bu cinsiyetler arasnda kayabilen bir ya
ratc, hatta iki cinsiyetli bir kltrel kahramandr. rnein
Aztek kozmolojisine gre, bata gelen ilahi varlk Ometeotl,
kendi kendini yaratan, ikiliin tanr-tanrasdr. Bu ilahi
varlkta eril ve diil prensipler bir aradadr, yzyllardan be
ri Aztek amanizminin merkezinde olan tamamlayc ynle
rin bir araya gelii asndan bir model oluturur.
Farkl Hkmranlklar Birletirme
ekil 63; Bir bebei vaftiz eden Aztek ebesi. Ebenin taze kesilmi
sazlar zerinde duran vaftiz ana evresindeki adm lan saat
ynnn tenine bir yrnge izer. lk nce altta durarak bebee
kadnlara ait ara-gereleri gsterir. Sapl bir sprge, pam uk
lifleriyle bir i ve sepet. Sonra yukan karak bebee bir savann
kalkann ve oklarn, bir keski ve boya fras da dahil erkeklere ait
ara-gereleri gsterir.
Antik Aztek toplumunda bir ocuk ergenliinin balan

gcna, yani heteroseksel retken rol ortaya kana kadar
tam anlamyla kz ya da erkek saylmaz. On altnc yzyl
dan kalma Florentine Codexte bir ebe yeni domu bir be
bei vaftiz eder ve her iki cins hakknda da bilgi verirken
grnr, ana hat evresinde saat ynnn tersine onun
admlarn izlersek ilk nce bebee dii aralar gsterdii
ni, sonra erkein sava kalkanna getiini, oklarn, ty
sanats, heykeltra ve nalbant olarak alt aletlerini

gsterdiine tank oluruz (ekil 63). Bebek belirsiz dodu
u ve gnden gne, hatta saat be saat cinsiyetinin deie
cei sylendii iin ona her iki ara gere grubunu da gs
termelidir. Bylelikle ebe bebee cinsiyetler arasnda ama
nik biim deitirme potensiyelini gstermi olur.
Biim deitirmenin yan sra, amanlar aslnda ayr olan
hkmranlklar arasnda da yolculuk edebilirler: gk ve
toprak -dii ve eril- amalar bozulan koullar dzeltmek
tir. Bu grnte ztlar ayrlarak deil de, bir arada hareket
ederek birbirlerini tanmlarlar. Pek ok gelenekte amanlar
insanlarn dii ve erkek zelliklerin bir bileimi olduunu,
bir erkek bir de dii ruhlar olduunu, hem annelerinin hem
de babalarnn soyuna ait olduklarn dnrler. Her iki
cinsiyetten de en gl amanlar hem eril hem de diil
enerji formlaryla birlikte alrlar. Kadn amanlar genellik
le bakan, besleyen tiplerdir, ama rnein zor doumlara
yardm ederken ya da ifa vermek iin bir savann rol
n yaparken cesur ve gl de olabilirler.
Yaantmz boyunca, genellikle srekli yaratlan, yok
olan ve yeniden yaratlan pek ok sosyal kimlie sahip olu
ruz. Cinsiyeti cinsel zelliklerden ayrtrarak uralar ve
toplumsal rollerle balantlandrmak ikiden fazla cinsiyeti
olanakl klar. Bunun sonucu olarak da pek ok toplumda
drt adet cinsiyet vardr: kadn, erkek, kadn-erkek, erkek-
kadn.
Baz aratrmaclar bir amann ne erkek ne de kadn,
cinsiyetler arasnda bir arac ya erkek-kadn ya da kadn-er-
kek olduunu iddia etmilerdir. Bu iddia bata kafa kart-
nc gibi grnse de, son derece deiken bir durumu anlatmak
iin ok statik bir betimlemedir aslnda. amanik uygula

mayla dorudan ilgili olan bu cinsiyet kategorilerinden bi
rine per se dahil olmak deil, daha ziyade cinsiyetlerin d
nm, ya da sklkla yer deitirmesi, bklmesi, kar
mas, tersine dnmesidir; bu nemlidir ve amanlarn Don
ya Josefinann gece yars seansndaki gibi kozmik gleri
ynlendirmelerine olanak verir.
Cinsiyetlerin tersine evrilmesi mitoloji ve ritellerde de
sklkla yer alr, ancak anlam deiir ve amanlar, hayvan
ruhlar ve br enerji trlerinin ynlendirilmesi hakkndaki
inanlar etkiler. Baz amanik ritellerde cinsiyetler arasn
daki ayrmlar vurgulanrken, bazlar belirsizlii destekler,
bazlar da bir amann ksm ya da tam gerekten deiime
uradn ne srer. amanik travestiliin geni ulgulama-
s da bu inanlar hakknda pf noktas sunar. amanlar kar
cinsten birinin klna girerken kendi cinsiyetlerini de ya
simgesel olarak (bir kadn minik kpeler takabilir) ya da
davranlaryla (kadn aman erkek gibi giyinir ama tiz bir
kadm sesiyle konuur) belli ederler.
Sibiryada on sekizirici ve on dokuzuncu yzyllarda, a
manlar seanslarnda kadn giysilerinden esinlenen desenle
ri olan pelerinler giyerlerdi. Alaskadaki Kodiak Adalarnda,
Konyagl aman olacak olanlar kadm adlar alr ve kz gi
bi yetitirilip giydirilirlerdi. Kuzey Sibiryada baz erkek
Chuckili amanlar da kadn ruhlaryla o kadar zdeleirler-
di ki, her zaman kadn gibi giyinir, kadnlarn ilerini yapar,
yalnzca kadnlarn konutuu zel bir dil konuurlard. Ba
zlar kadn giysileriyle erkek giysilerini bir arada kullanr ve
yalnzca amanik performanslar srasnda kadn rol yapar
lar.
Erkek amanlann kadnlarla zdeletii durumlara u

noktada bir rnekse, yirminci yzyln balannda Asatchq
adnda bir nuit amann Alaskada geni bir izleyici kitlesi
nin nnde doum riteli performans gerekletirmesidir.
Birisi iene kadar kamn yumruklam ve ovalamtr. Pan
tolonunu indiren aman geleneksel ocuk dourma pozis
yonunda diz km, epeyce bir aba harcadktan sonra
bacaklarnn arasndan kanl bir bez bebek drmtr.
Onun bu doum riteli yalnzca cinsiyetler arasnda kayma
becerisini ortaya koymakla kalmam, izleyicileri cinsel kim
lik konusunda daha esnek olmaya da yhlendirmitir. Sibir
yada her iki cinsten Sakha amanlan en azndan hayvan
ruhlarn dourabildiklerini sylerlerdi. Ergenlikten balaya
rak bir amann eitimine hemen uup giden bir kargay ya
da bir dalg kuunu dourmak da dahildi. kinci ylnda a
man hemen yzp giden bir turna bal dourur, gerek
ten byk bir aman olduunda da bir ay ya da kurt do
ururdu.
amanizmin hem eril hem de diil enerjilerin ve gelenek
lerin nemini kabul ettiini fark etmek nemlidir. Doum
ve lm ana metaforlar ve eylemlerdir. Pek ok toplumda
amanlann meslee doduklar ya da meslekte ldkleri
sylenir. Sonraki uygulamalarnda da gerek lm ve do
umlara elik ederler.
KolombiyalI antropolog Gerardo Reichel-Dolmatoff da
dahil amanizm konusunda aratrma yapan pek ok kimse
Mircea Eliadenin izinden giderek, bir aman olarak yeni
den domann tek yolunun gl bir ejaklasyonu izleyen
simgesel bir lm; organlarn kaybetme ve iskeletleme -
yani eril gelenek olduunu savunmulardr. Bu yol dalara,
rmaklara ve vadilere cesaret gerektiren bir yolculukla ba

layp cinsel boalmayla sona erer. Kozmik rahime ya da
Claude Levi-Straussun Panamal Kunalarda gzledii gibi
kadn bir mterinin bedenine bir yolculuk da yaplabilir.
Bu gelenek dahilinde ifa vermek iin frtnalar gibi dsal
dev enerji alanlarnn hareketlerine odaklanmak gerekir.
Yedinci blmde sz edilen, Mazatec kabilesinin erkekle
rinin izledii farkl uur durumlarna bal amanik yol bu
erkek gelenein tipik bir rneini sunar. letiim kurulan
meteolojik gler amann zihni ve psiyesi araclyla yn
lendirilir ve hastann bedenini aktarlr, hastay bir iyiletir
me yolu olarak simgesel anlamda ldrr.
imdiye kadar pek ok aratrmacnn ihmal ettii para
lel diil yolda odak noktas oul cinsel orgazmlar kapasi
tesi, titreme, yeni yaamlar verme yetisi ve bir ocuu ye
titirme saadeti zerindedir. Yeniden doumdan ok do
um vurgulanr, bu br trenlerin tesine geen gl bir
riteldir. Huicol aileleri pevote toplamaya gittikleri zaman,
herkes kendi yanllarn itiraf eder ve uzun bir sicime d-
m atar. Bu ebenin gbek kordonuna att dm tem
sil eder, ilk kez hac olanlarn sicimi hacc vnetem saman-
larca dmlenir Arkadam ve retmenim antropolojisi
Peter Frustun syledii gibi, "aman te-Dnyay a.geite
gerek anlamda bir ebe grevi yapar "
Diil amanik eitim bedenle baslar, dlerin ve i d-
ncelerin, svlarn yaam enerjilerinin farknda olmaya
odaklanr. Yeni balayanlar cinsel imgeler kurmaya cesaret-
lendirilirler ve bu gndzdlerinden gl ifa teknikleri
renirler. Transa girerek ve d ritelleri sayesinde rullar-
la balant kurarak onlara bedenlerini verebilirler. Dikkatlerini
ellere ve nefese .yererek dnyann elektrek alanlaryla ba-

lant kurar baka insanlar, bitkiler, hayvanlar ve temel ya
am gulenylejero|j^2dsssJ^ lJ[erekle fidgL^B.dSl
volu izleyen amanlann ruhlar ..sonunda .bedenlerini terk
ederek hayal gleri araclyla daha alak ve yksek koz-
moloiik dnyalara uear^-Bu samanlar sifa vem eve .koyul
duklarna mterilerinin yreklerinin, kalplerinin, ruhlarnn
bedenlerinin.^
Emziren anneler de bazen benzeri barl bilin halleri
ne girerler, fikirleri ve gdleri ylece uuur, akn bir sa
adet yaarlar. Huicoller ile alan bir etnograf olan Vicki
Noble yeni domu olunu sallar ve emzirirken duyduu
saadetten sz eder. Daha sonra huicol erkeklerinin amanik
esrikliin bu en diil biimine aykr bir isim verdikleri du-
yuna aarm: "St zihni."
amanizm eril ve diil arasnda ileri geri aktka, erkek
ler ve kadnlar arasnda bir tr diyalog gelitirir. Bat Breziy-
ledaki Kulinalar arasnda erikin bir erkek olmak iin a
man olmak gerekli deildir. Ancak yalnzca amanlar -e n
baarl avclar, kyn lideri ve koruyucu olarak- tam anla
myla erkeklie ulaabilirler. Ayn ekilde Kuzey Califor-
niadaki Yurokler arasnda da erikin bir kadn olmak iin
aman olmak gerekli deildir, ama ancak amanlar ebelik
leri , doktorluklar ile ve kyn koruyucusu olarak kadnl
n tam potansiyelini gerekletirebilirler.
Kuzey ilide Mapuche amanlarnn neredeyse tm ka
dndr ve anatomik cinsiyeeri uygulamalar asndan
nemlidir. State Universitl New York at buffalodan alma
arkadam Mariella Bacigalupoya gre, mapuche analar ve
ebeleri yaam vericidir, glerini topraa, hayvanlara ve
insanlara dourganlk getirmek iin aydan alrlar. Yerel ka

dnlarn aksine bu amanlar ailelerinin de reisleridir. Ailele
ri onlar iin ileri yapp ritellerin gereklerinin evresinde
yaamlann dzenler, onlarsa erkeklerinden izin almadan
istedikleri gibi yolculuk eder. ifa srasnda hem eril hem de
diil simge ve eylemleri kullanrlar. Diil simge besler, be
deni iyiletirir, kendiyle btnletirir; erkek simgeler teki
ni kartr, yener ldrr. Mapuche amanlar grnte
birbiriyle uyumaz grnen bu temalar bir araya getirir ve
ifa verirken pek ok cinsiyete ev sahiplii yapar.
1979 ylnda krk yalarnn ortalarnda olan Dou Afri
kal ifac julia amanik yolda cinsiyetlerin birlikte varolma
sn ho bir biimde renklendirir. Etnograf Martha Binforda
gre, Julia ifa seanslarna uzun salarn boncuk ilemeli
bir bala balayarak balar. Sonra ince bir fildii trompeti
ve uzun ifa kesesini boynuna asar. Bu gl nesneler p
lak memelerinin arasnda sallanrken davul almaya balar.
Ksa sre sonra durup atas Zulu savasnn kostmne
burunur: geyik derisinden mifer, devekuu tynden ss
lemeler, uan disk, kk bir kalkan ve keskin bir bak.
Davul alar, ark syler, giderek daha lgnca dans eder,
atalar bedenini ele geirdike transa girer. Titrek bir sesle
aktan, aileden ve salktan sz eder, bu llerden ykse
len sabrsz, kzgn homurdanlamarla kesilene kadar bu de
vam eder. Bu diil ve eril enerjiler yer deitirir, birbirine
karr ve bedeninde kaynar. Julia tm Mozambikte gl
dans ve ifa verme yetisiyle nldr.
nsan bu riteller srasnda Julia gibi amanlar izlerken
kadnln ve erkekliin kadnlarn bir tarafta, erkeklerin
teki tarafta, amanlarn da ortada durduu tek bir cinsel
spektrumun iki zt ucu olmadn kavrar. Samanlar erkek

ya da kadn yanlarn ne kartmak ya da yok etmek ze
re eitilmemilerdir. Cinsiyetler arasnda kaymalar vasava-
rak ve her iki cinsten Jtarakterleri bedenlerine alarak eril-di-
il kutbu maniple ederler. amanlar uyumayan eyleri bir
arada tutabilirler nk grnteki her ztlk gerekli ve bir
anlamda hakikidir.
ON SEKZ
Cesur Eylemler ve Grler
KADIN SAVAILAR
VE PEYGAMBERLER
Guatemaladaki i sava srasnda, 1980lerin banda, asker

ler Maya din grevlilerini ve sekler liderlerini taciz etti,
pek ok aman gibi Donya Josefina da bu tehlike karsn
da korkusuzdu ve askeri hkmetin skynetimine meydan
okuyarak gece yars seanslarn srdrmeye devam etti.
1988 ylnda Guatemalaya dndmde, onun da pek ok
cesir aman gibi amanik etkinliklerine devam ettii iin l
drldn rendim.
Yllar nce dnyann br ucunda Sibiryal amanlar da
askeri devletin gcy tarafndan taciz edilmiler, kimi za
man kazanmlar kimi zaman da kaybetmilerdi. Bir hikyede
aman tn Bedenindeki Kadm
Alykhardaakh adnda olaanst bir kadnn, 1920lerin so

nunda Sovyetlerin amanizmi ortadan kaldrma abalarna
kar kadn kurnazln ve erkek korkusuzluunu nasl bir
araya getirdii hl anlatlr. Bir arlatan olduunu itiraf et
mesi iin bask gren Alykhardaakh yakndaki Sovyet kasa
basn yneten erkeklere meydan okumu. Onlar evine da
vet ederek uzun sralara oturtmu.sonra grl grl yanan
atein yannda durarak ark sylemeye balam, ruh yar
dmclarn armak iin davul alm.
nce suyu arm ve su adamlarn ayak bileklerine ka
dar ykselmi. Sonra bir tumabal ararak onu plak el
leriyle tutmu. Son olarak da erkeklerden pantolonlarn in
direrek erkeklik organlarn tutmalann istemi. Sonra par-
maklann aklatm. Adamlar transtan karken onlara ne
yapmakta olduklarn gstermi: orada bir kadnn nnde
pantolonlar olmadan penisleri ereksiyon halinde oturmakta-
larm. ok utanan adamlar onun glerinden kukulandk
lar iin zr dileyerek kadn bir daha rahatsz etmemiler.
Alykhardaakh adamlara kendisinin yaratp kontrol ettii
farkl bir bilin durumuna girebileceklerini gstermi. Ayr
ca komnizm tarafndan korunsalar da amanik glere
kar hl savunmasz olduklarn gstermi onlara. Bu ce
sur kadn aman komnizmin karanlk yllar srasnda mal
mlk elinden alnmayan, bir gulaga srlmeyen ve iini
reddetmek zorunda kalmayan az saydaki amandan biridir.
OCUK DOURAN SAVAILAR

Kadnlar ocuk doururken cesur olmay renir. Dn
yaya bir ocuk getirmek tehlikeli ve aldr. Pek ok kadn
bundan ekinir, pek ou da aka korkar. Batl toplumlarda
kadnlar ila kullanarak bu deneyimin bir ksmndan kan

may seebilirler. Tersine yerli kltrlerdeki kadnlar ac
ekmek ve tam anlamyla dourmak isterler.
Gney Afrikada on ba yandaki San kz etnograf dos
tum Marjorie Shostaka ocuk dourmay nasl anladn
aklamtr. Daha adet grmeye balamam olmasna kar
n, kendini doum deneyimin zorluklarna kar zihinsel
olarak hazrlamtr: "nsanlar bana kadn olduumu, birgn
evlenip ocuk douracam sylediler." Ayrca ocuk do
urmann insan ldrebileceini de eklediler. Korkanlar
lr ve gmlr, korkmayanlar yaar."
Bu kzn yaadm toplumda ideali yardmsz dour
maktr. En azndan bir kadn ilk ocuunu dourduktan
sonra yardm almaz. Sanlar ocuk dourma deneyimiyle ce
surca baa kmay o kadar nemserler ki, korkaklk eden
bir kadnla akta alay edilir: "Korkmayan bir kadn sakin
sakin oturur, ortalkta dolamaz, hatta yzne konan sinek
leri bile kovalamaz," diye aklam kz, "Bunu yaparsa
brleri korktuunu syler ve ona glerler. Kocas da ba
rr. Korkmayan bir e arar ve evlilikleri lr."
Gerektii gibi, tek bana, yardm almadan douranlar
gen kadnlar iin model oluturur. Aslnda pek ok kadn
yardm ho karlar elbette, en azndan doum sonras, g
bek kordonunun kesilmesi, bebein temizlenmesi aama
snda.
Aztekler arasnda ocuk dourmann metaforu antik za
manlara uzanan simgesel bir savatr. ocuk douran hami
le bir kadm savaa giden bir sava olarak kabul edilir. On
altnc yzyldan kalma renkli bir elyazmas olan Florentine
Codexte, bir gen kadnn ilk savana nasl hazrland
anlatlr. Hamilelii byk bir toplantda aklanr. Bu nee

li bir olaydr nk gen kadnn rahmindeaileyi devam et
tirecek olan deerli bir ta, bir quetzal ty vardr, ama
ayn zamanda da hznldr de nk doum gizemlidir
ve tehlikeyle savamak gerekir.
Hamileliin yedinci ya da sekizinci aylarnda aileler bu
olay kutlamak ve ebe konusunu tartmak iin bir araya ge
lirler. Bu temazcalli ya da banyoevinin dii ilahi varlndan
glerini alan bir sanat, zanaatkrdr. Doum srasnda
banyoevine xochicalli iekler evi denir.
Gen kadnn kaslmalar balad zaman ebe ona oyun
cak bir kalkan ve silahlar verir, aralarnda i tirizleri de var
dr ve onu sava lklar atmaya cesaretlendirir.
Kadn ac hissettii zaman, doum yaklanca yani, ebe ona

hemen bir buhar banyosu hazrlar. Sonra cihuapabtli (monta-
noa tomentosa) adl bir bitkiden hazrlanm bir urup iirir. Bu
hem itici hem de dar atc bir gce sahiptir. Eer kadnn acs
fazlaysa, ona iki kk opossum kuyruu parasndan yapt bir
urubu iirir ve kadm tm gcyle bebei dar iter. Bununla
kolayca dourur.
Hem bu bikti hem de opossum kuyruu mkemmmel

oksitosikler olup yumuak rahim kaslarnda kaslmalara
neden olarak doumu kolaylatrrlar.
Kadn baaryla sava kazanp bebeini dourduu za
man n annelik dl de bebei olur. Bir sorun varsa ebe
yksek sesle oua eder, kadn ayaa kaldrr, sarsar, ayakla
ryla srtn dver.
Kzm bu senin savan

Sana yardm etmek ne yapabiliriz ki? te annelerin burada.
Bu grevde yalnzsn.
Kalkann a l kzm, km benim.
Sen sava bir kadnssm, yle davran!
Bu tm gcn kullan demektir.
Sava kadnlan taklit et, cesur kadnlan.
Tm bir gn ve gecenin ardndan kadn douramazsa

ebe bebei rahimde yeniden yerletirerek kadn buhar
banyosuna sokar. Kadn lrse ebe onu kutsar ve ona Mo-
cihuatquetzque yani sava kadn adn verir. Onunkisi
onurlu bir lmdr ve tpk savata len cesur bir jaguar ya
da kartar gibi ebediyyen yaamaya Gnein Evine gider.
EFSANELERDEK VE OLGULARDAK AMAZON

Kadn savalar hakkndaki en eski efsanelerin izine Yu
nan tarihi Heredotta rastlayabiliriz, . . 450 ylnda hem
yzyze hem de silahlarla arpmada beceri sahibi kadn
lar hakknda ykler duyduunu yazmtr. "Rusyann step
lerinde at srerler adlar Amazondur anlam popler kltr
de bilindii gibi tek gsl dei, meme emzirmeyendir,
diye yazmtr. Yllarca bunun babaerkil Yunan toplumunu
mant davet etmek iin Heredotun yazd ho bir yk
olduu sanld. Onlarn ideallerine gre erkekler uzak lke
lere savaa gider, kadnlarsa evde kalp ocuklan yetitirir
di. Gebe bir anaerkil kltr olan Amazonlar bu rol ter
sine evirmi, Yunan kadnlarn antitezi olarak gl bir ef
sanevi arketipe dnmtr.
1980lerin balarnda, Orta Avrupada ve Gney Ukraynada
bir Demir a hyn kazan arkeologlar (800-250 ..)
aman tn Bedenindeki Kadtn
iinde kllar, mzraklar, glleler, ok balar ve zrhlar bu

lunan pek ok kadn mezan bulmulardr. Heredotun sy
lediinin doru olduunu ve dnyann bu blgesinde Ama
zonlar yaadn renmek onlar artmtr.
Getiimiz yllarda Jeannie Davis- Kimball ynetiminde
ki arkeolojik kaz heyetleri Kazakistann Rusya snrndan
bir nehir liman olan Pokrovka Kasabasnn dnda elliden
fazla byle hyk kazmlardr. Her hyn iinde bir tek
erkek ya da kadn mezar bulunmaktadr. ller on-on be
metre derine gmlerek yanlarna bronz ok balar, bronz
aynalar ve mcevherat, ta mihraplar, anak-mlek, renk
li ta paralar, at nallar gibi armaanlar braklmtr. l
nn ba ya da ayak ucunda ller lkesine yapaca uzun
yolculukta ona yiyecek salayacak bir kese de vardr.
Davis-Kimball ayrca kadnlarn daha ok ve eitli sanat
nesnesiyle bir arada gmldklerini de gzlemitir. snf
kadn mezar vardr: lkinde iler, krk ayna paralan, ta
ya da cam boncuklar bulunur. kinci grupta bu nesnelerin
yan sra ta mihraplar, kemik kaklar, ve deniz kabuklar
da vardr, bu kadnlar ailenin manevi ya ktle ilgili ileriyle
ilgilenen kadn amanlar olabilir. nc grup mezarda yu
karda saylan nesnelerin bazlarnn yan sra kl ve bak
lar, bronz ok balar, biley talan ve keskin silahlar vardr.
Davis-Kimball bunlarn kadn savalara ait mezarlar oldu
u sonucuna varmtr.
Aratrmaclar Orta Asyada Bronz a kadnlarnn top
lumun refahnn byk blmn kontrol ettiini, aileleri
ya da klanlan iin performanslar dzenlediini, ata bindii
ni, antilop ve baka kk av hayvanlar avladn gsterir.
Kriz zamanlarnda eyerlerinde kllar, yaylar ve oklar tarlar.
Hayvanlarm, srlerini ve klanlarn savunmaya hazr ve is

teklidirler.
Sava yneten ve mcadele eden sava kralielerin
randa, inde, rlandada, Msrda ve Afrikada yaadklar
bilinmektedir. Ama ou erkeklerin yannda savar. Roma
askerleri kadn ve erkeklerin omuz omuza savatklar Kelt
kabileleriyle karlamlardr. Avrasyann gebe kabilele
ri, Hunlar, Moollar, Tatarlar, zbekler de asvarilerinin
arasnda kadn savalara sahiptirler. inde Madame Kung
Sun diye bilinen bir kadnn klta ustal bir Tang hane
dan iiriyle lmszletirilmitir:
H avada sallanan klc dokuz batan gne gibi parlad

Efsanevi oku Yinin vuruuyla.
Bir ok ejderhann gcyle harekete geti
Tanrlar tarafndan ge doru ekildi.
Vurular ve hamleleri korkun bir gk grlemesi gibiydi.
Durduu zam an
Her ey berrak ay n yanstan durgun suydu.
Yzyllar sonra, bir Bat Afrika krall olan Dahomeyde

bir grup sekin kadn kraln zel muhafzlar, kahinleri, ifa-
clar olarak hizmet verdiler. Richard Burton 1863teki anla
tmnda tam bir blm Kral Gelelenin Amazon blkleri
ne ayrmtr. Byle iki ben yz kadar kadn olduunu tah
min ederek yle kaydetmitir: "Erkeksi fizikleri, zorlu m
cadelelerde, ar ilerde ve zel ilerini grrken erkeklerle
rekabet etmelerine elveriliydi." Daha sonra 1892deki Fran-
sz-Dahomean Savanda bu kadnlar cesurca baklarla, as
ker tfekleri ve alaybozan tfekleriyle savamlardr. Fransa
krall bu savata yendiyse de, Amazonlarn sava gele
nekleri bugn kadnlarn yapt kl dansnda srmektedir.
1929 ylnda Nijeryada Igbo kadnlarnn sava bir kez

daha amanik etkinliklerinin b ne kadar savala balantl
olduunu gzler nne serer. Ayaklanma hakknda gn
mze kalan az saydaki kayda gre, kadnlar smrgecile
rin getirdii vergi ykmllklerini protesto etmek iin
ayaklanm, tek bir olayda on binden fazlas makineli tfek
lerle vurulmutur. Palmiye aacndan kutsal eteklerini giy
mekteymiler, bu gl ruhlarn sahnede olduu tehlike an
lamna gelirdi. Demek ki bu kadnlar yalnzca sava ola
rak deil, ayn zamanda aman olarak da hareket ediyorlar
d. Avrupallar onlarn bu eylemlerini kt niyetli bir diren
gsterisi olarak yanl yorumladlar, oysa kadnlar yalnzca
ekonomik ve politik basklar nedeniyle savaan kutsal sa
valar deillerdi, Igbolarn maneviyat ve kozmolojisine
olan smrgeci saldrya da kar kyorlard.
KUZEY AMERKADA KADIN SAVAILAR

Great Plainsden Alaskaya kadar yerli Kuzey Amerikal
lar arasnda da pek ok kadn savaya rastlanr. En pestij-
li olanlarnn doast gleri vardr ve baary garanti
ederler. Kiowa, Cheyenne ve Nootka kabileleri arasnda ne
siller boyu varln srdren kadn sava topluluklar var
dr. Cherokeeler arasnda kadn savalara o kadar sayg
gsterilirdi ki, onlar onurlandrmak iin Beloved Woman,
Pretty Woman, War Woman gibi adlarla zel rtbeler yara
tlmt. Bu kadnlar kabile konseylerine katlr, askeri konu
larda tler verir, dini trenleri ynetir ve hastalar iyile-
tirirlerdi. En nl Cheyenne kadn sava olan Yellow Ha-
ired Woman hl Shoshoni svarilerine kar ynettii sa
vala anlr. En sevdii ksrana binmi, saatlerce savarm
ve cesareti nedeniyle sadece kadn savalardan oluan a

manik bir topluluk kurmu. Bu toplantlar halka kapal ol
duu iin hakknda fazla bir ey bilinmiyor.
On dokuzuncu yzyln balarnda Crowlar tarafndan
karlan bir Gros Vente kz sava olarak yatitirilmi. On
yandan beri silah tayan bu kz erkeklerle birlikte geyik
ve baka av hayvanlar avlarm. Babas savata ldrld
zaman ailesinin reisliini yklenerek yetim kardeleri
iin hem ana hem de baba olmu, zaman iinde Blackfeet
ayaklanmalarna katlm ve baarlar onu ete iinde n
c nemli rtbeye ykseltmi. Zaman iinde geni ailesine
bakan, yemek piiren, derileri tabaklayan drt kadnla ev
lenmi. Pek ok gr aratrmalarnn ardndan bir aman
olarak inisiasyonunu alm ve kabilenin yallar tarafndan
o gne kadar bir kadnn getirildiini en yksek pozisyona
sahip olmu: O zamandan sonra ad Woman Chief (Kadn
ef) olmu.
Birka yl sonra nemli bir Crow aman olan Pretty Shi-
eld, Strikes-Two adnda baka bir gl kadn aman ve sa
vadan sz etmitir. Kyne saldran Lakota kabilesinin
erkeklerine kar cesurca savamtr.
Strikes-Tvoy u grdm, altm yanda bir kadndr, kampn

evresinde atm a biniyordu, elinde topraktan kk kard kaz
mas vard yalnzca. ifa verirken syledii arklarn sylyor,
Lakota mermileri ve oklar onun evresine yaklaamyorlard.
Sonra herkese yle dedi: "imdi hep birlikte ark syleyin.
'Onlar alt ettik, uzaklara kayorlar.'Ben gelene kadar bu szle
ri syleyin."
Kadnlar ve erkekler istedii gibi ark sylemeye balaynca,
kazmasn havada sallayp arksn syleyerek dosdoru Lakotalara
srd atn. Onu grdm, onu duydum, yreim kabard nk

o bir kadnd.
Onun gcnden korkan Lakotallar geri ekilerek kam aya
baladlar. Sava kazanlmt, hem d e bir kadm tarafndan.
Sitting-in-the-Water Grizzly Bear Washington Eyaletinde

yaayan Kutenailer arasnda tannm bir kadn amandr.
Yerel Amerikallarn lesbiyen ya da cinsiyetler arasnda ge
i yapabilen insanlar iin kulland terimme uygun olarak
iki ruhlu biriydi. Beyaz bir adamla evlenmiti ama ksa s
re sonra kaarak evine, halknn arasna dnd. Orada er
kek giysileri giyip silahlar kuanarak bir erkek ad ald, bir
kadnla evlenerek nl bir aman ve sava oldu. 1837de
Flatheads ve kendi halk arasndaki ban grmelerini y
rtrken Blackfeet savalarnn saldrsna urad. Pek ok
kez vuruldu ve bakland ama stn amanlk gc saye
sinde yaralar kapanyordu ancak kalbinin bir blm kesi
lince ld.
Apacheler arasnda da manevi gleri, isyanlara ve sa
valara liderlik etme becerileriyle son derece sayg gren
pek ok kadn vard. Bunlardan hem arkada hem de sev
gili olan Dahteste ve Lozen 1880de Geronimonun etesin
de ulak ve sava olarak grev yapyorlard. Dahteste o s
rada bir Chiricahua Apache savas ile evliydi ama Gero
nimonun etesi Amerikallara teslim olunca kocas onu terk
etti, daha sonra bir Apache izcisi ile evlenerek ocuklarn
New Mexicodaki milli parkta yetitirdi.
Dahteste bisekselken arkada Lozen ya da Little Sister
(Kk Karde) iki ruhlu bir insand. Ergenlik dneminde
amanlan ziyaret etmi ve dalarda gr inzivalarna ekilmiti.
Drdnc gecesinde nasl bebek dourtacan ve yaralar

iyiletireceini renerek dllendirilmiti, ayrca dmann
yerini bulabilecek falclk yeteneine de sahip olacakt. Y
zn ge dner, kollarn aar, ark syleyerek yavaa
bir dairenin iinde hareket eder, bu srada avu ileri mor
olur ve kanmaya balayarak dmann nerede sakland
n gsterirdi.
Lozenin erkek kardai victorio, Warm Springlerin nl
efi, kardeinin sa kolu olduunu sylerdi: "Bir erkek ka
dar gldr, oundan daha cesurdur. Strateji konusunda
ok kurnazdr. Lozen halknn kalkandr, onun hem Na-
nasym (erkek karde) hem de ona ihtiyacm var. Yara sar
ma konusunda beceriklidir. Omzumdan vurulduumda bir
nopalin (kakts) dikenlerini yakarak ikiye bld ve i ks
mn yaramn zerine koydu. Ertesi gn at zerindeydim."
imdi Montana olan blgede Blackfeetler Brown
Weasel adnda byk bir kadn savay izlerler. O da Dah-
teste ve Lozen gibi manevi g sahibidir ve savadr. K
kken babas ona ok ve yay vererek ava gtrrm. Da
ha sonra babasyla savaa katlm ve babasnn at vuruldu
unda dman ateini yararak onu kurtarmaya komu. Bu
onun ilk cesur eylemidir. Brown Weasel ilk inzivasnda bir
koruyucu ruh ve manevi gle dllendirilmi. Braves So-
ciety of Young Warriors topluluuna katlm. Medicine
Lodge treninde konuma izin verilmi ve pek ok askeri
baardan sonra Running Eagle (Koan Kartal) adyla onur
landrlm.
Nez Perchelerin de kendi kadn savalar vardr:
ef Josephin 1877deki son sava srasnda kabilenin er
kekleri neredeyse kurunsuz kalmak zereyken Ah-tims
adnda on sekiz yanda bir kz gl koruyucu ruhlar ol

duunu syleyerek dman saflarna girip mermi getirmeyi
nermi, akrabas Yellow Wolf bu olay daha sonra yle
anlatr:
Ah-timsin G vard, onu tehlikeli grevlerde koruyacak bir

g. Halkna gcnden sz ederek "Mermileri getireceim!" dedi.
Aradaki mesafe drt yz adm kadard.
Kotu am a dm dz deil. zerine mermi yayordu am a vu
rulmad. Mermileri alarak smaa kotu, vurulacak gibi oluyor,
mermiler ayaklarnn dibinden toprak ve kar kaldryordu am a
vurulmad, gvenle smaa ulat. G korumutu onu.
Giysilerinde ve krmz alnda mermi delikleri vard am a y a
ral deildi. Savalar tfekleri iin cephaneye kavumulard,
artk ie y aram az deildiler, herkes Ah-timmi cesur bir kadm ola
rak tand ve ona sayg duydu.
JVk.
KADIN PEYGAMBERLER
Bazen kadn savalann deerli grevleri amanik etkin
likleri tesine geer. Bu kadnlar khin ve peygamber rol
n slenerek geni manevi hareketlerde halklarna liderlik
yaparlar. 19, yzylda Great Lake blgesinde Avrupal yer
lemeciler yerli halk yerlerinden' edince, son zamanlarda
Ojibweler arasna yaamaya gelen Wananikwe adnda Da-
kotal bir kadn sava gl amanik deneyimlere sahip ol
maya balam: kendisini 1876 Maysnda Custerin ordusu
nun Little Big Hornda kymdan geirdii topluluun bir
yesi gibi gryormu. Askerler yaklanca kurtulmak iin
bir rmaa atlam ve suyun altnda drt gn geirmi. Ora
da biri iyi biri kt iki varlkla karlam. yi olan seince
byk bir davula ve baka tren malzemelerine kavumu.

Birden geni bir ark ve dans daarcna sahip olarak bun
lar izindekilere sunmaya balam. Dream Danca and the
Drum Religion olarak bilinen amanik dini alkolizmi yerer,
yerli dnyasnn yeniden yaam bulacana sz verirdi. ok
da uzak gelecekte olmayan bir zamanda gklerde ykesk
bir davul sesinin duyulacan sylerdi. Tm Katolik Kzlde
rililer ve beyazlar fel olacak ve yerli gelenekiler toprakla
rn yeniden ele geireceklerdi.
Ayn sralarda Afrikada -orada da kabileler ve smrge
ciler arasnda zor zamanlar yaanyordu- Yukar Nil Vadi-
sinde bir anda gelecei gren ve halklarn ynlerdiren bir
ok kadn ortaya kt. Gen bir Nuer kadn olan Nyacan
Ruea ilahi bir varln onu ele geirdii esrik bir deneyim
srasnda bararak aile evinden kamt. Utanga bir gen
kadndan kabilesinin geleneksel dman olan Dinkalara
kar pek ok baarl isyan yneten korkusuz bir manevi
savaya dnmt. Yllar iinde dmanlarn balad
ya da hipnotize ettii pek ok amanik tren gerekle
tirmiti. Bu yeteneini baka gen kadnlara rettike ve
amanik bir sava kltn gelitirdike n artm ve
Mandog ya da Nine olarak anlmaya balamt.
Dou Perunun dalarnda yirminci yzyln ortalarna
doru Shipibolardan Wasdemea (ya da Vasmea) adnda
gl bir kadm aman herkesin iinde beyaz adamlarn ya
knda silip sprlecei kehnetinde bulunmaya balad. Pe
ki bunun nedeni neydi? Nasl yemek piireceklerini bilmi
yorlar, dedi. Beyazlarn yaratt dnyadan tam anlamyla
farkl olan yeni an afan simgeleyen mavi ate yerine
krmz ate kullanyorlard. Kehnetinin bir paras olarak
ekil 64: 1950lerin ortalarnda kadn aman ve peygamber Wasde-

m eanm tasarlad mlek. Bir arpnn evresinde birbirinin iine
gemi daireler yer alr. Adn gzbebeiyle insanlara lm getiren bir
ruhtan alan modele g z ruhu tasarm ad verilir.
yeniliki, asimetrik, erilerden meydana gelen, vero-yushin-

quene ya da gz ruhu adnda bir mlek tasarmna da n
clk etmiti (ekil 64). Tasarmda kaln, simetrik izgiler
merkezdeki bir han arpnn evresinde narin simetrik ol
mayan fra almalaryla doldurulmutu. Onun bekledii
binyl gereklemeyince Wasdemea hareketi de ld ama
dinamik boyamalar gnmze kadar dayand; bugn ok
poplerdir ve genellikle kadnlarn eteklerine izilir.
Wasdemea gibi pek ok kadn sava peygamber kt
bir sondan kurtulmann tek yolunun etnik ve rk ayrm ol
duunu sylerken baz kadnlarda rksal uzlama ve kar
mann tek kurtulu yolu olduunu sylemeye balamlardr.
1831-1835 yllar arasnda, Avusturalya hkmeti son Tama
man yerlilerini de Bass Boazndaki bir adaya srdklerin
de, kadn amanlanndan biri "Bu adada leceiz ama birgn
beyaz insanlar olarak yeniden ortaya kacaz," kehnetinde
am ann Bedenindeki Kadm
ler imdiki gidiatlarnda braklrsa hibir zam an dzen

salanamaz. lahi Gn grnmesiyle yerkre yeniden ina
olacak ve yepyeni bir dnyaya dnecek. Arnd ktan sonra Cen-
netin Krall olaca k birdnva bu. tm alam bans bakim ola-
cak.
Kuruluundan beri kadnlarn ynettii bu din u anda

beinci tinsel liderinin gdmndedir. bu kadn Nao De-
guchinin akrabasdr. Oomoto mritlerinin Avabe ve Kame-
oka kentlerinde tapmaklar ve ynetim merkezleri vardr.
ay treni, kaligrafi, seramikler ve Noh dramalar gibi gele
neksel Japon sanatlarnn zerinde dururlar, dnyadaki ha
reketlere. aktif ka.tlmla..bans savunurlar.
Feminist tonlamalarnn da aralanna katlmasyla, son za
manlarda kadnlarn peygamberlik yapt dinlerde yeni il
ke ve dnceler ortaya kmaya balad. Bir Cheyenneli
kadn amandan eitim alan ve kabileler aras bir ifac olan
Brooke Medicine Eagle denge, gelime ve ifa iin kadnla
rn geleneine dnmenin gerekli olduunda srar eder. Wo-
odland Cree peygamberi Rose Auger de onunla hemfikirdir.
1995 ylnda, liderler uluslararas toplantlarnda kadn ma
neviyatnn gcn gstermilerdir. Kongrede her zaman
yannda olup onu dinleyen ve yardm eden koruyucu
rmcek titremeye balayan gen bir adamn kucana at
lar. Adam rmcei ezmek iin bilinsizce uzannca -akl
lara samaz kabalkta bir davran- yannda oturan yal bi
ri rmcei narin bir biimde tutar ve Rosea uzatr. Rosa
glmser ve dnyann yaklamakta olan arnnn son gn
lerinde rmcein geri gelerek genlerde yanl gideni d
zelteceini syler.
bulunmutur. Szlerinin arkasndaki duyguda 1976 ylnda

kabile liderlerinin, Avusturalyada Aborijinal kan olan her
kesin kendini Aborijinal kabul etmesi gerektii aklamas
yansr. Aborijinal kadnm beyaz kan okyanusunda son dere
ce seyrelirken, tinsel znn gcnn arttna inanrlar, rk
larnn antik bilgelii zaman iinde yeniden ortaya karak
dnyay daha beter felaketlerden koruyacaktr.
Japonyada, 19, yzyln sonlarnda, Nao Deguchi adnda
bir kadn peygamber Oomoto adnda herkesi kucaklayan
amanik bir din yaratmtr. 1892de ilk kamigakari ya da ya
ratc transa nceden hi bir uyan almadan girmitir. Hem
korktuu hem de aydnland bi deneyimden sonra evine
komu ve kzlanna yerel bir trbeye giderek dua etmeleri-
ni emretmitir. Dndkleri zaman onu kuyunun yannda,
zerine kova kova buz gibi su boca ederken bulurlar. On
be gn sresince bunu yapanak derinden gelen bir erkek
sesiyle kendi kendine konuur. Kzlarna bedenine bir canl
nn girerek alt batnna yerletiini syler. Kendine yllardr
hissettiinden daha ar ve gl hissetmektedir, gsn
ne kartarak yrmeye balar. Bedenindeki geriUm onu tit-
retir. vere oturduunda ayaklan titrer ve davul alar gibi bir
es kartr. 1893 ylnn ylba gecesi kadnn titremeleri ke-
silir, daha nce okuma yazma bilmemesine karn Kutsal
pnya ruhlarndan metinler dikte etmeye balar, ortaya bu
kehnet kar;
amanizmin dnya genelinde doum, yaam ve lm

dngsnn duy g u aaljg ik aiaej^
kadn sava ve peygamberlerin de tpk ebe ve ifaclar gi-
bi nemli amanik yollarda yrdklerim grmezden gele
meyiz. Jj liy kadnlar bu askn rollerinde amanizmin diil
ve eril boyutlarnn her ikisini de zihinlerine ve bedenleri
ne ekebilmilir, bylelikle aman bedenindeki kadnn ha
kiki bir rneini sunmulardr.
ON DOKUZ
Atei
Yeniden Tututurmak
AMANZMN YENDEN
HAYAT BULMASI
VE YAPILANDIRILMASI
Bu kitap iin gerekli aratrmalar yapar ve yazarken, pek ok

ulusal ve uluslararas kongreye davet edildim. Sydiklerime
ilgi de tepki de olumluydu, bunu almalarm izleyen bir
kitle edinmeme balam olsam da, imdi byk bir amanik
ifa ve din hareketinin iinde bulunduumuzu fark edebili
yorum. alma arkadam, Budapetedeki Avrupa Folklor
Enstits Bakan Mihly Hoppl, amanizmin yllarca slam,
Hristiyanlk, Budizm ve komnizm tarafndan bastrldktan
sonra bile son derece canl olduunu ve yaamaya devam
edeceini gzlemledi. amanizm yalnzca canlanmakla kal

myor, ateizmi ve tek tanrl kurumsal dinleri terk ederek bi
reysel ya da kk gruplarca yaplan manevi uygulamalar
ynelen pek ok kii tarafndan yeniden yaratlyordu.
Sibirya ve Orta Asyann merkezinde amanik gelenek
canlanmaktadr. A vrupave Kuzey Amerikada ge miteki
kabile amanlnn ipini eken endstri sonras toplumun
bireyleri tarafndan aratrmalar yrtlyor. verli. samanla
ra kucak alyor ve amanik gelenek yeniden ina ediliyor.
1980 ylnda antropolojist Michael Harnerin kurduu, kr
amal olmayan Foundation for Shamanic Studies (amanik
Aratrmalar Vakf) amanik bilgi zerine aratrmalar yap
yor, korunmas ve aktarlmas iin almalarda bulunuyor.
Vakf temel aratrmalarn sponsorluunu yaparak amanik
gelenei yeniden canlandrmaya ynelen yerlilere yardm
ediyor. Ayrca Bat toplumunun yelerine amanik gelene
i reten deneysel eitimler de vermekte.
1980 ylnda antropolog David Maybury-Lewisin kurdu
u yine kr amac gtmeyen bir organizasyon olan Cultural
Survival amanizmi destekleyen ama katlmca olmayan bir
ynelim sunmakta.bu kurum Batklarn amanik gelenekle
deneysel uygulamalarda bulunmalarndansa kltrel mah
remiyeti ve yerli halklarn kendi amanik maneviyat formla
rn uygulama konusunda tmyle kendilerine ait haklar
olduunu savunuyor. 2003 ylnda Cultural Survival Qu-
aterly dergileri iin zel bir say hazrladlar, konusu ama
nizm ve Yaamda Kalmayd. Bu makalelerde farkl amanik
uygulama biimleri hl yerli politik liderler tarafndan kul
lanlan gl aralar olarak tanmlanyordu. rnekler ara
snda Kuzey British Columbiadaki kayp topraklarn geri
Atei Yeniden Tututurmak
kazanmak iin amanlanmn derin kaltsal bilgilerini kulla

nan yerli Amerikallar ve etnik gururlarn pekitirip kararl
lklarn gstermek iin haftalk amanik trans danslarn
srdren Kuzey Afrikal Sun kabilesi vard.
AMANZMN YENDEN HAYAT BULMASI

Sibirya ve Orta Asyada yerel amanizm formlarnn ye
niden hayat bulmas Sovyetler Birliinde perestroika ile
balad. Yetmi yldan fazla sren bask dneminde halk
iinde davul almaya ya da kehnette bulunmaya cesaret
eden amanlar tutuklanm, davullar tahrip edilmi, dilleri
kesilmiti; ya gulaglara gnderilmiler ya da ldrlmler
di. Bu korkun uygulamalar amanizmin kaltsal aktarmn
neredeyse olanaksz klmt. Ancak Trki ve Kafkas halkla-
nn nesillerdir uygulad alternatif bir manevi amanik form
amanizmin yasamasna olanak,YerdL Bj-.YQu.Meyen a-
manlar ifa bilgisini dorudan verin, suyun ve gn ruhla
rndan alrlard.
Tuva Cumhuriyetinde yaayan Trki halk Komnist a
da da gzmzn grd Mavi Gkn arkasnda yer alan
Beyaz ve Karak Gklere ibadet etmeye devam ettiler. Ge
bu sayg Targyn-Kara adnda bir kadn amann ettii duada
son derece gzel tanmlanr:
Targyn-Karaym ben
Ge taparm
Senin iin am ttsm yakarm.
Beyaz Gm takdis eder
Halkm mutlu ve zengin klarm.
Kara Gm takdis eder
Halkm gvende ve gururlu klarm.
aman'm Bedenindeki Kadtn
Sovyet basks ortadan kalkar kalkmaz ifac ve tren li

derleri olarak inisiasyonunu alm dzinelerce aman halkn
arasna kart. 1987 ylnda, Nadia Stepanova yllardr gizli
ce amanik uygulamalarn srdrdn itiraf eden ilk
Buryatl aman oldu. br samanlarla bir araya gelerek
devletin ilettii tiyatrolarda kitlesel ifa verme ve kutsama
trenleri dzenledi. 1992 ylnda uygulamalarn yrten
pek ok amanla bir araya gelerek Khese Khengereg a
manlar Derneinin kurucu bakan oldu.
1992 ylnda Sovyetler Birliinin knden sonra, Si
birya ve Orta Asyadaki pek ok aman uygulamalarn hal
ka atlar. Georgetown Universityden alma arkadam
Marjorie Balzer o sralarda Sakh Cumhuriyetinde srdr
d antropolojik aratrmalar srasnda amanizmin yllar
dr sren baskc Sovyet ynetimine kar zembereinden
boalm gibi nasl ortaya frladn gzlemledi. Shama-
nism as Religion: Genesis, Reconstruction and Tradition
adl, Yakutsk Bilim Akademisinde verilen bir konferansta
yldzn babas nl bir aman olan Sovyetler Birliinde
eitim grm bir kadn cerrah olduunu grd.
Aleksandra bir ocukken sekiz kardeiyle birlikte a-
man-arlatann ocuklar diye arlrlarm. Bu yzden i
fa potensiyeli grd tek ocuu olan kz Aleksandray
yasalarn elinden kurtarmak isteyen babas onu modem tp
eitimi grmeye ikna etmi. Byle yaparak kznn Sakh
geleneksel amanik ifa yntemleriyle Avrupa tekniklerinin
en iyi yanlarn bir araya getireceini dnm. Sorumlu
luk sahibi kz tbbiyeye giderek Komnist Partiye ye ol
mu. Babas lp de onun amanik davulu ve kostmn mi
ras alnca birden onun manevi iyiletirme becerisi konusunda
derin bir anlay gelitirmi. Bunun sonucunda Yakustta bir

folk tbb merkezi am. Kliniinde baka doktor ve hem
irelerle birlikte amanik yntemlerle hastalarn iyiletirme
ye balam. Kliniklerini aar amaz kent ya da krsal k
kenli, %80i Sakh halkndan oluan ve amanik uygulama
larn baz yanlarnn etkili bir ifa yntemi olduuna inanan
geni bir mteri kitleleri olmu.
Daha baka pek ok Sovyet sonras topluluklarda yerel
halk sal ynetimlerinin lisans verdii bu tr folk tbb
uygulayan merkezler vardr. Kazakistann bakenti Alma
Atada 1992 ylnda byle bir klinik almtr. 2002 ylnda
bu merkezde alan, manevi ve elle iyiletirme teknikleri
uygulayan otuz Kazak aman almaktayd. Bunlardan yir
misi kadnd. 1992 ylnda Dngr Federasyonu ya da Tuva
amanlan Derneince Rusya Cumhuriyetinde byle bir tp
merkezi ald. nl bir kadn amann torunu olan etnog
raf Kenin-Lopsan Mongush Borahovich merkezin kurucu
bakamdir. Yirmi sekizi kadn olan krk aman kayt yaptr
mtr. Tm yeni amanlan snavdan geirerek bir zamanlar
Komnist Partinin yelik kartlarnn konulduuna benzer
krmz ksele kutularda sertifikalarn vermitir. Sertifikal
aman says yze yaklatnda Geleneksel-Olmayan Tp
Merkezi kurularak Lenin Caddesi 41 numaradaki devlet has
tanesinin tam karsnda kaplarn amtr. Merkezin ban
da Ala Sergeevna Chunan vardr, Sovyetler Birliinde ei
tim grm bir jinekolog ve alternatif ifacdr. Kliniindeki
her odann kapsnn zerinde ifacnn adn ve amann
soy aacndaki neslinin numarasn bildiren bir tabela var
dr. Bugn klinikte alanlarn ou kadndr.
Kafkasyada bugn mterilerini iyiletiren kk bir
eitimli aman grubu vardr, tatiana Kobezhikova byle bir

amandr. Arkeoloji doktoras sahibidir ve amanik ruh ge
ri arm zerine aratrma yapmtr. almalar kiiliin
kayp ksmlarnn bulunmasn ierir, mterisinin bedeni
ne masaj yapar ve bu kayp ksm ieri geri fler. Ergenlik
anda bile insanlarn evresindeki auralan grp neler
olacan kestirebilirmi. Ailesi bu yeteneklerini bir kenara
brakmas konusunda ikna etmeye almlarsa da Tatiana
srarc olmu. Sovyetler Birlii daldktan sonra, amanizm
eitimi almak iin nce Tuva sonra da Moolistana gitmi.
Moolistanda amanl ailelerinden devrelen bir grup tara
fndan eitilmi. Bugn ziyaretilere Kafkasyadaki arkeolo
jik blgeleri gezdirerek zamann geiriyor. Mterileri top
ran kutsal enerjisini hissetmeye baladktan zaman onlan
ekelojik farkndalklanyla kiisel bymelerini bir araya ge
tirebilecei riteller gelitirmeye cesaretlendiriyor.
Komnizmin Maoizm diye bilinen in versiyonu da a-
manlarn ve trenlerinin sonunu getirmek iin elinden ge
leni yaptysa da, bu geni topraklann baz blgelerinde ka
ltsal amanlk fazla zarar grmeden yaad. Bu lkenin p
lak ayakl doktorsisteminde amanlar folk doktorlar olarak
resmi grevler yrttkleri iin mmkn oldu. Bu bireyler
gerek kiiliklerini hibir zaman aklamadlarsa da, ama
nik yntemlerle ifa datmaya devam ettiler ve mterileri
glerine inand. Son zamanlarda Manurya ve Xingji-
agnda, amanl ailelerinden devralanlar atalarnn binler
ce yldr yapt gibi toplum yelerinin bir araya geldii ge
ni toplantlar ve aile arasnda dzenlenen kk ifa t
renlerini ynettiler.
Komnizm sonras toplumlarda amanlar yalnzca ifa
datclar olarak yaamakla kalmad, kltrel ve dini bir ol

gu olarak da yeniden hayat buldu. Bunu salayan Rusya ve
Moolistanda kltrel canlanma hareketlerini yaratan sa
nat ve entelektellerin almalardr. Sakh Cumhuriye
tinde Kut-Sr diye bilinen bir organizasyon (bilinli ruh,
yrein gz, sezgi anlamlarna gelen bir szcktr) bir
grup yazar, film ynetmeni, tarihi, antropolog, biyolog ve
doktor tarafndan kuruldu. amanizmi halklarna ait eski bir
bilgelik tr olarak aratrmaya baladlar ve smrge son
ras dnyada etnik kilmiklerini anlamalanna ve yeniden in
a etmelerine yardmc olabilecek bir ara olarak grdler.
Negdsen Hudelguun ya da Birleik Hareket diye bilinen
benzer bir kltrel hareket de ayn dnemde (1995-96) Mo
olistandaki entelektellerce kuruldu. Liderleri Gorgorjav
Boshigt kendi grlerini blgeye dayatan smrgeci g
lerin (Rusya ve in) felsefesini ve ekonomik dzenini izle-
mektense, halknn geleceklerine model olarak kendi tarihi
geleneklerinin derinliklerini aratrmasn savundu. Birleik
Hareketin balca almas Mool toplumunda srmekte
olan sosyal, politik ve dini reformlara amanik ilke ve uy
gulamalarn uyarlanmasdr.
Beinci Uluslararas amanik Aratrmalar Konferan
snda Buryatl aman Nadia Stepanova ile Ulaanbaatarda
konutuumda Sovyetlerin amanizme kar yrttkleri
kampanyann ifa veren amanlann sesini kesmekte pek et
kili olamadn ama geleneksel kabile ritellerini ciddi bi
imde kesintiye urattn syledi. Bunun sonucu olarak
da hafzalarndaki dua, ark ve ritel daarcklarn birbiriy-
le karlatrmak, Sovyetler ncesinin amanik trenlerini
mmkn olabildiince yeniden ina etmek tm amanlann
greviydi. Konferans sresince Buryatl ve Mool amanla-

r da tepelerinin, rmaklarn, ormanlarn, gllerin ve adala
rn ruhlar olan On Kuzey Tanrs hakknda bildikleri ri
telleri birbirleriyle paylamaya yreklendirdi. Ayrca bana
gnn birinde amanizmin resmi bir din olarak tannmas
nn bir yolunu bulabilmeyi umduunu da syledi.
Tm Sibiryadia amanlar aalara ibadet eder ve gkle
yerin birbirine dedii noktann arzn merkezi olduuna
inanr. Bazen aalar -zellikle de iri, tuhaf biimli ya da
umulmadk yerlerde yetimi olanlar- ilerinde vasavan ru
hu onurlandrmak iin dallarna balanan kurdeleler, ii t-
tn ve baka armaanlarla dolu keselerle dllendirir.
Tapsy Irma zerindeki dik bir yarda, bugn amanlar
yz yanda bir am aacna ok hrmet ederler. Kklerinin
arasnda armaan olarak braklm yiyecek, kuma parala-
r, at ty, boncuklar, st ve breni ieleri vardr. Ksa sre
nce gen bir kz hasta olduunda, Dygdaa adnda_bir_ka-
dn aman kz bu kutsal aacn dibine yatrm. Byle ya-
parak kz kayp ruhsal rehberiyle iletiime geirmi ve ge
lecekteki yaamn orada yzyllardr ibadet eden atalarna
hizmet etmeye adam.
Kuzey Moolistanda, bugn bile amanlar klan liderleri
tarafndan geleneksel yntemlerle seilirler. Ulaanbaatarda
Byambadorj Dondogla sylei yaparken bana amanik ka
ltmnn on ikinci yzyla Cengiz Hann annesinin Olkhon
klanna kadar uzandn syler. Kendini klannn liderleri
ne takdim ettiinde su ruhlarnn efi uzun, sar bir ylan
eklinde ona grnm. Bu onun byk bir aman ya da
zaarin olacan gsteren bir kehnetmi. 1996 ylnda Ba
yar Odunda dahil birka aman, amanlarn eitimini ve
ifa uygulamalarn Moolistan amanlan Golomi Merkezi

diye bir organizasyon kurmu. Moolcada golomi szc
adrn ortasndaki ate demektir, organizasyon amanizmi
Mool ulusunun merkezindeki ate olarak grr. Evin orta
snda stan, besleyen ve aileyi bir arada tutan diil ate gi
bi amanizmin ruhu da yanmaya devam etmelidir.
AMANZMN YENDEN YAAM BULMASI

Bat Avrupada, Avusturalya ve Kuzey Amerikada ama
nizm arkeolojik, antropolojik ve tarihi kaytlardan kurul
mutur. Kayp amanik gelenekleri yeniden ina etmeye y
nelik ilgi Bat toplumunun din, tp ve psikoterapide son de
rece maddilemesiyle bir arada ele alnm ve bunlar ya
tmden terk etmek ya da daha manevi bir yne doru al
mak zerinde durulmutur.
Kuzey Amerikada kelt mirasna sahip pek ok kii kili
selerini terk ederek .Hristiyanlk ncesi amanik gelenekle-
re gre dnmtr. Bastrlm mareviyatlarn geri kazan
mak iin rlandaya giderek aalara, topraa ve hayvanla
ra tapnlan amanik organizasyonlara katlrlar. Oru tuta-
rak, dans ederek, aa kovuklarnda ve kaya trbelerde dua
ederek kendilerine ve bakalarna ifa verebilmek iin bir
zamanlar sahip olunan bilginin en azndan bir ksmn geri
kazanmay umarlar. Bazlan skoya ve Gallere yolculuk
yapar, atalarnn kaya mezarlarnda d kulukas^ halar
dzenler.
Atalar Keltler olanlar iin amanizmi gerik kazanmak
zor bir sretir nk uzun sre nce Hristiyan misvoner-
ler amanizmi neredeyse yok etmitir. Pek ok yerel ama
nizm fondan ortaan baslarnda iddetle bastrlm olsa d f.
bugn Britanyada Keklerin te Dnyas antik Periler Dn

yas da dahil insann tilkilerle ve br manevi rehberlerle
konuabildii bir yerdir. Bu tr karlamalara ve Hristi-
yanlk ncesi dini kimliklerine tanmaya niyetli insanlar
folklor ve tarihlerindeki amanik geleneklerle birlikte Bronz
a amanizminden kalanlar incelemeye balamlardr.
ada doaya temelli amanik dinler ve ifa gelenekleri
arasnda Wicca, Tanra^Maneviyat, Druidry ve Heathenry
saylabijc,
Wicca ya da modem byclk Paleotik cadan ortaa-
a kadar Avrupa amanizminin yeniden yaplandrlmasn
ierir. Tanrlk vasfmm kendisini tanr ve tanra arasndaki
kutupsallkla gsterdiine hrmek edilen bir balang, dini
dir. nananlan dinlerine amanik Wicca, amanik Zanaat
ya da Wicca amanizmi adn verirler. 1980lerde Yeni Ze
landada Kelt mirasna sahip feministler Wiandan ok
Cad nitelemesini sembolik bir tavr olarak benimsemiler
dir. Bu kadnlar iin cad bilge kadn szcnn eiydi.
Bir cad olmak o d a k l , ^ mddLgeiCfWigun
enerji dngleriyle algland bir maneviyat kabul etmek
demektir. Kendi enerjilerini younlatrp ynlendirerek
evrelerinde evrenin enerjisini etkileyebileceklerine inanr
lar. Ritellerinde mevsim ydhk..dnkrini. ve. bir kadnn
yaamndaki adet, menapoz. doum gnleri, ocuk doum
lar, emeklilik ve lm .gihLdngleriJkutkdar-
Tanra maneviyat Wiccamn hu feminist dalna yakn
dan baldr. Bir milyondan fazla yesi olan bu sosyal ha-
reket Toprak Anann maneviyatnn yeniden ortaya ky-
la,_ kadnlarn ona v geêgepg y?kp|na adanmtr. For-
matik asamalannda hareket Marija Gimbutas ve onun
Trkiyedeki nl
limle yorumlarna tem.eJO.enir.,.Bu. hareketi izleyen Starhawk
ve dierleri Gimbutasn aratrmalanndan ortava kan
êletiri ye yorumlar deerlendirerek baba-erkil dzen n-
cesi ana merkezli toplumlarla. ada feminist ajendalar
arasndaki ba nasl algladklarn aklarlar. Doann ve
insan bedeninin Musevi-Hristiyan ideolojinin talihsiz me-
ruiyetiyle domine eddii tuhaf nosyona iaret ederek, tan
ra ibadetinin aslnda dinlerin en eskisi olduunu, Paleotik
aa kadar kkenlerinin uzandn, amanizm ve br ilk
sel dinlerle yakndan balantl olduunu iddia ederler.
Tanra hareketinin liderlerinden biri olan Carol Christ, H
ristiyanlkta olduu gibi neredeyse hepsi eril ilahi vasflar
evresinde dzenlenmi dini simge sistemlerinin, diil ma
neviyatn hibir zaman meruiyet kazanamayaca duygusu
yarattm idda eder.
Doa-ynelimli amanik maneviyat formlanna gre d
zenlenen Druidry merkezleri yerel (temelinde Kelt) doa
paralanna baldr. Riteller ve inanlar Demir a Keltle-
rinden kalma el sanatlarna ve Galler. skocva. rlanda. n
gilteredeki ortaca-dnemi. edebiyatna. temellenir.. ngiliz
Druidrizminin ana gruplar Ancient Druid Orderdan
(ADO) gelimitir. Bu 1917 de kurulmu bir kardelik cemi
yetidir. Hayr almalarna, kayp efsane, masal ve mziin
yeniden ortaya karlmasna odaklanr. ADOdan ayrlan
The Order of Bards Ovates and Druids (OBOD) druizmi bir
felsefeye J n y e k yetmi bir veyle dnyann enh-
vk druidik organizasyonu olmutur. Amerikan drudismi
ise farkl bir yol izler; The Reformed Druids of Nort Ameri
ca (RDNA) .Carlton Kolejinde^pjkulun dini gereklerine kar
aman tn Bedenindeki Kadm
bir isyan olarak ortaya kmtr. Bu gelenei izleyen The

Henge o f Keltria ve A Druid Fellowshipde kiinin toprak-
la, ilah vasflarlar, ruhlarla ve atalarla ilikisine odaklanlr.
Bu organizasyonlarn her ikisinde de liderlik yapan kadn-
lapvardr.
Heathenry (anlam snn insanlardr) satr (tanrlara
sadakat) ya da Nordik amanizm olarak da adlandrlr. Bu
kkeni Kuzeybat Avrupada Germen, skandinavya, Anglo
sakson, ve slandal yerleimcilere dayanan bir dizi anamik
gelenektir. Medyumluk hav almalar, biim de
itirme ve kehnet gibi amanik uygulamalar ierir. Heat-
henry aslnda skandinav ve slanda mitolojisinde bulunan
bilgilerle, Viking ve Anglo-Sakson g ykleriyley.arke-
olojik kaynaklarla kar, dolunayda ya da yaz ortasnda i-
fal kaynaklara yolculuk eder ve tm. geceyLJ.dsarda..tu-
rarak geirirler. amanik ritellerinin bir paras olarak bir
bitki yardmc arar, uzun ubuklar va da talarla kehnet ve
ruhlar geri kazanma altrmalar yaparlar. Nefes altrma
laryla ve meditasyon teknikleriyle alternatif dnyaya gider,
ay ve volve yani bilge kadn la tinsel balantlar kurarlar.
Bu gelenekteki amanlarn bazlar uygulamalarnda
Wyrd Kozmolojisini (kader, aln yazs anlamna gelen eski
ngilizce szck), amanik ilahi varlklar .olarak Qdin_Ke
Frevjaya tapnmay ve eski Germen alfabesiyle yazlm an-
tik skandinav iirlerinin (ngilizcesi rune. Yine eski ngi
lizcede rn gizem ya da gizli bilgi anlamna gelir) keh
net amal kullanmn bir araya getirir. skandinav mitoloji-
sinde Odin Yggdrassill aacn kapsayan amanit te dn
yalarda ona manevi rehberlik eden sekiz bacakl atn srer.
Orada aaca aslr ve dokuz gece sonra Germen alfabesiyle
yazlm antik iirlerin bilgeliini kazanr.

Seidr diye bilinen, antik skandinav halk arasndaki pek
ok amanik gelenein uygulanndan arta kalanlar birle-
tiren bir pratii seenler de vardr, asl olarak slanda efsa-
neleri hakknda bilgiye dayanan bu gelenekler gnmzde
hem Kuzey Amerikada hem de Avrupada yeniden can bul
maktadr. Birleik Krallk taki Sheffield Hallam niver-
sityden antropolog alma arkadam Jenny Blain kendisi
nin de kalmcs olduu Seidr geleneini bilin deitirme
uygulamas olarak tanmlar: Seidworker ad verilen uygu
lamaclar iin derin, izleyiciler iin hafif trans durumu. Yal
nzca ngilterede degl. Califomiada Berkeleyde de yanda
bulur, kargalar4 diye bilinen Hrafnar adm daJajrorganizas-
yon 1988 ylnda ortaa uzman ve edebiyat Diana paxon
tarafndan kurulmutur.
skandinav amanizminin bu yeniden yaam bulmu for
munda bir grup uygulamac bir arada amanik seans dzen
ler, kadn aman ve izleyicileri davu alp ark syleyerek
byk Yggdrassill aacna vardklar bir aa tneli_kateder-
ler. Orada aac onurlandrmak iin durur, kklerinden bi
rinin altna girer, pek ok odadan ve yankl bir kprden
getikten sonra ller lkesinin (Helheim) kapsna varr-
lar. Orada aman dierlerini ardnda brakarak yalnzca yar
dmc ruhlar ya da g hayvanlar eliinde kendi bana
lerler, mterilerine yardm etmek ve onlara ifa veren ili
kiler kurmak iin amanik ilahi varlklara ulamaya alr.
Bugn de tpk bin yldr skandinac geleneinde sregeldi-
i gibi amanlann Qu.Jcadndr.
Bu neopagan geleneklerin yeniden ortaya kmaa bala
d yllarda, ngilterede, manevi ve elle ifa verenler hayr
DL VE ERL AMANK GELENEKLER

Dnya apnda bir tinsel hareketin balangcndayz,
farkl geleneklerde amanik eitim alm kadn ve erkekler
antik dini ritelleri aka gerekletirmek, evrelerindeki
dnyayla salkl bir denge kurmak iin tamamlayc ve al
ternatif ifa yntemleri kullanmak konusunda artk srarclar.
Bunu yapabilmek iin eril-ynelimli eitim, tp ve din ev
relerini amalarna olanak tanyacak amanik organizasyon
lar oluturmaktalar. Bu yolu izleyen kadnlarn hangi ar
ya uyduklan aktr: artk karanlkta kalmayacaklar ve bast-
nlmayacaklar, manevi ya da ifa verme alannda eitlik iin
erkeklerle mcadele etmeleri gerekmeyecek. Ancak daha
nceki blmlerde de eril ve diil amanik geleneklerdeki
farkllklar grdk, eitlik aynlk anlamna gelmemeli.
Genel bir kural olarak diil bir gelenekte eitim gren
kadn ve erkeklerin insan ilikilerine dayal bir ynelimi
vardr; mterilerini kendi tedavilerinin aktif bir katlmcs
olmaya ynlendirirler. Eril gelenee gre eitim grm ka
dnlar ve erkeklerse bir kahraman roln benimserler; dra
matik performanslar esnasnda mterilerinin edilgen izle
yiciler olmalarndan yanadrlar. Her iki yolu da anlamamz
ve tm bir yaam-lm-yeniden doum srekliliine odak
lanmamz, ok nemlidir.
Bu uraa katlmaya ya da ebe ve doktor olarak uygula
malar yapmaya niyetli kadnlar bugn hla mcadele ver
dikleri iin, kadnlarn bu bilgi alanlarndan nasl ve neden
dlandklarnn tarihi bilmek onlar iin nemlidir. ok
uzun bir sredir kadnlarn dini inanlarnn evrimi ve ifa
uygulamalar erkek gznn szgecinden geirilen fikirle-
rek temellendirilmekte, eril-ynelimle dini ve akademik
geleneklerden alnma kavramlarla aklanmaktadr. Babaer-

kil dnya dinlerinin yaylmasna,....Bat anlaynda biyoloji
ve tbbn kurulmasna kadar son derece diil olan bu alan-
lardaki_bilgelii artk geri istemenin zaman gelmitir.
Bizler gibi aman olarak eitim gren, onlarla alan ve
amanik uygulamalarla bulunanlar iin heyecan verici za
manlar yaanmakta. Artk arkelolojik ve tarihi kaytlara, fiz
yolojik ve psikolojik aratrmalara, yaayan amanlarn uy
gulamalarna farkl bir igrnn nda bakabiliriz. Fark
l amanizmer -kadnlar iin akn rollerde dahil- yeniden
yaam bulan ye ina edilen formlarla mucizevi bir biimde
bin yldr ayakta kalabildi. Bu uygulamalarn zamanmzn
en byk dini ifa sistemi olarak hak ettii yeri almasn yir-
mibirinci yzyln yrekleri ve zihinleriyle izleyebiliriz.

Şamanın Bedenindeki Kadın - Barbara Tedlock PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Şamanın Bedenindeki Kadın - Barbara Tedlock PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AMAN IN BEDENNDEK

Din ve Tbda Diilii Talep Etmek

6. Mistik Birleme: Erotizm, kendinden geme ve trans.103

12. Ay nda kelebekler: Kan tlsm..............................209

17. Farkl hkmranlklar bir araya getirm e:.................293

Bana yava ve salam bir biimde Ojibwe ifasnn amanik

Tarihi Talep Etmek

Bu mezarda gmy olan sradan bir kii deildi. Ba

ve figrler yapm, belki de onlar ifa verirken ve ritelle-

uzun otlar ve brtlenlerle kaplyd, zel meyvalarn, kk

Ninem genelde siyah giyerdi, uzun kollu bir buluz, dizle

ansl bir d olduunu syledi, kaplumbaa tinsel, bir-ya-

ekil 1: Kaplumbaa manito. Totemik bir ruh, tm canl varlklar

Sisli bir ormandaydm. Uzun sarmaklar aa dallarn

yitti. Sis kalker, gne sabah gnde parlamaya baslarken,

MAYALILAR ARASINDA AMANLIK IRAKLII

niyetlerle gelmitim. Olabilmek iin sk altm iyi bir bi

gcm topladm ve kye dndk. Belki Don Andresin bu

masn tanmay ve kann sesini dinlemeyi retti. By

tanmladm. Birden adam konumaya balayarak Don And-

Bu malzemeden geen yol ne basit ne de dz. Belki de

ifa Verme ve Bilgiyi

Ninemin ebelii ve otlarla ifa vermesiyle, Don Andres ve

amanizm bugn hl yaygn olarak kullanlan en eski

AMANK FA NE KADAR ETKLDR?

bedenin biyokimyas arasndaki dorudan balantdan orta

amanizm bugn hl yaygn olarak kullanlan en eski

AMANK FA NE KADAR ETKLDR?

bedenin biyokimyas arasndaki dorudan balantdan orta

iirler, arklar ve danslar araclyla mterilerine herkesin

ekil 2: Essie P apish trgn~giysisi

bedenin dayanklln ve iyileme gcn artran bir etki

"Bu zararl yaratklara biz kazclar deriz, sinekler ve ka

Orta parmam gl olandr. Ellerimle altm zam an bu balk

noktasn gsterir) gcn boazma girdii yerdir, H astahkasaca dsen

AMANK ROLLER VE BAKI AILARI

amanlar, rnein Orta Asyadaki Moollar erkek ya da ka-

Gney Sibiryadaki Buryatlar, doksan dokuz katl bir gkten

ya da amanlar, tarn aacndan yaplma bir mihraba ka

etkilediini syledi. Ailesinin gerine (yuvarlak yrk ad-

Samanlar asl olarak bireylerin dengesinin kurulmas ve

wabinu adn alrlar, gren kii demektir. Elik gzleri

ekil 3: lk am anlar Oxocomo ve Cipactonal. Aztek ve Maya mito

kapal gzlerle gren/anlamlarna gelir. Maya Kichelerde

doum, hastalk ve dleri srasnda gelen ilhamlarla bu sa-

sorularna yant ararlarsa, ikisinin birleik gleri konuyu

eker, akln eker ve orunlarn da kendilerinin de sorum

Bir Maarann Duvarndaki

amanik uygulamalarn ve bu uygulamalarda kadnlarn da

Sibiryada u ana kadar samanlara ait kazlan en eski

aman nesneleriyle bir arada bulunan bu kadn iskeletle

BUZ AINDAN KALMA FGRLER

ekil 4: Willendotf Vens (solda) ve Lespugue Vens (sada).

yz olmayan balan yere dnk, geni kalal ya da ba-

safhalarnda en nemli blgelerdir; gbek/karn, kalalar,

nitelemeyi reddediyordu, herhangi bir medeniyetin retken

ya da epeyce zarar grm heykelciklerin aklamas olabi

ekil 5: Lespugue Vens, aa sarkan uzun rme kordonlar Si

Dolni Vestonicedeki kadn amann mezarnda bulunan

ekil 6: Fransann Lot blgesinde, Cahorsun hemen dousunda,

YONTMA TA DEVR MAARA RESMLER

maarann duvarlarnda ve tabannda bulunan bir dzine ka

ekil 7: Gney Afrika, Mangolong blgesinden Afrika Yontma Ta