YALANLAR BLM

PSKYATR
THOMAS SZASZ
eviren: Nur Kk
Yalanlar Bilimi Psikiyatri
Thomas Szasz
zgn Knye
The Science of Lies Psychiatry
Copyright 2008, Thomas Szasz
AYLAK KTAP
Her hakk mahfuzdur.
eviren: Nur Kk
Kapak Tasarm: Aylak Kitap
Grafik: Kbra Tekeli
1. Bask, Mays 2013
Aylak Kitap: 23
AYLAK KTAP
Albay Faik Szdener Sk.
Benson Merkezi No:21/2
Kadky / stanbul 34710
Tel: 0 216 418 27 02 (pbx) Faks: 0 216 414 34 42
www.aylakkitap.com
aylakkitap@aylakkitap.com
 Thomas Szasz, Syracuse New York Devlet niversitesi Upstate Tp
niversitesinin emeritus psikiyatri profesrdr. Alt yzden fazla makale ve
otuz iki kitabn yazar olan Szasz, geni kitlelerce, egemen psikiyatri
dnyasnn kulland zorlayc mdahalelerin nde gelen eletiricisi olarak
tannr.
 Gerek kudretlidir ve hkm srecektir. Bunda hibir sorun yok,
doru olmamas hari.

Mark Twain (1835-1910), Notebook (1898)

 nsz
[Siyaset biliminde] gerei sylemenin yalan sylemekten daha kazanl hale
gelebileceini dnmek imknsz.
Antoine-Augustin Cournot (1801-1877), S. Andreskinin Frengi,
Pritanizm ve Cad Avlar: AIDS Hakknda Bir ngr le Birlikte,
Tp ve Psikanalizin I Altnda Tarihsel Aklamasnda alnt
olarak.
Bilim insannn iinin doann srlarn aa karmak olduu ynndeki
yaygn inan yanltr. Doann srlar yoktur, sadece kiilerin vardr.
Sr tutmak eylemlilie iaret eder, oysa doada byle bir zellik yoktur.
Thomas Carlylen (1795-1881) belirttii gibi, Doada yalana yer yoktur.[1]
Doa ne yalan ne doru syler. Srlar yoktur: Sr dediimiz ey, doann
ileyii hakkndaki bilgisizliimize verdiimiz addr. Doann eylemlilii
olmadndan, ileyiinin byk ksm bilimin temel yntemleri olan gzlem,
akl yrtme, deney, lme, hesaplama ve doruyu syleme yoluyla
anlalabilir. Aldatmaca ve kehanetin, doa olaylarn anlama yolunda
ilerlememize hibir katks yoktur; aslnda daha batan anlamamzn nne
geer ve engellerler.
nsan bilimleri fizik bilimlerinden sadece farkl deil, birok bakmdan
onlarn zdddr. Doa ne yalan ne doru syler, oysa insanlar alkanlklar
zere ikisini de yapar. rnein, ileri baka insanlarn srlarn meydana
karmak olan dedektifler iin aldatmacann yararl bir ara olmasnn sebebi
budur; grnrde ileri belli insan davranlarn, zellikle de baz insanlarn
tehlikeli veya naho grd davranlar aklamak ve ngrmek olan
psikiyatr, psikolog ve politikaclar gibi uzman addedilen kimseler iin de
aldatmacann yararl bir ara olmasnn sebebi yine budur; ve bu uzmanlarn
alkanlkla bakalarn ve kendilerini aldatmalarnn da sebebi budur.
Doa bilimi giriiminin drstlnn dayand ey, bilimsel diye
nitelediimiz etkinliklerle megul olan bireyler tarafndan gerein aranmas
ve gerein sylenmesi ve bir de hatal aklamalarla yanl olgular ifa
etme ynnde bilim topluluunun verdii taahhttr. Tersine, hem dinlerin
istikrar hem de psikiyatri ile davran bilimleri denilen eylere duyulan ikame
inanlarn istikrar ise uygulayclarnn yerleik retiler ve kurumlara olan
sadakatine, ve grup refahna zarar verdii gerekesiyle gerei sylemenin
reddedilmesine dayanr, zira refahn varl bu redde baldr. Doann
srlarnn aa karlmasna keif, ama nfuzlu kii ve kurumlarn
srlarnn aa karlmasna ifa dememiz bu balamda aklaycdr.
Psikiyatri burada bu terimi psikanalizi, psikolojiyi ve btn akl sal
mesleklerini iine alacak ekilde kullanyorum modern toplumlarn en nemli
kurumlarndan biridir ve akl hastalnn dier hastalklar gibi bir hastalk
olduu eklindeki postulat-nermeye skca baldr. Bu nerme bir yalandr.
Temaruzu, yani hasta numaras yapmay psikiyatrinin byk srr klan ey bu
yalandr, zira temaruzun bir aldatmaca (ve sklkla da kendini aldatma) tr
olduu ynnde popler bir anlay doarsa, psikiyatri yklr. Elinizdeki
kitapta, ilk kez yarm asr nce ileri srdm tezimi daha da
ayrntlandrarak, byle bir anlay ve gerektirdii yapc ykm ilerletmeyi
deniyorum. Tezim u: Akl hastal dncesi ve bir tbb uzmanlk olarak
modern psikiyatri aygt, hasta numaras yapmann baaryla tbbletirilmesine
[medicalization], yani akl hastalklar ad verilen davranlarn herkes
tarafndan gerek tbb hastalklar olarak alglanmasna dayanrlar.
Modern psikiyatriyi onu destekleyen tarihsel kuvvetleri ve karmak
ekonomik, yasal, politik ve toplumsal ilkelerle uygulamalar anlamak iin,
genelde numara yapmann ve zelde hasta ve engelli taklidi yapmann
epistemolojisi ve sosyolojisini anlamak gerekir. Sahte hastalklarn olduu
yerde, hastaym gibi yapan salkl insanlar ve onlara tehis koyup tedavi
eden aldatlm veya sahtekr doktorlar vardr. 1976da, psikiyatrinin resm
tanmnn akl hastalklarn tehis ve tedavi olmasna kar karken, u tanm
nermitim:

Psikiyatrinin konusu ne akl ne de akl hastalklardr, ama yalanlardr ... [bu

yalanlar] etkileimdeki taraflarn adlarndan balar, yani hasta olmad halde
bir taraf hasta olarak ve herhangi bir hastal tedavi etmedii halde dier
taraf terapist olarak adlandrlr. Yalanlar, psikiyatri disiplininin asl
konusunu oluturan aldatmacalarla devam eder psikiyatrik tehisler,
prognozlar, tedaviler, ve takipler. Ve bunlar da, eski akl hastalarn
yaamlarnn geri kalan boyunca glge gibi takip eden yalanlarla sonulanr
depresyon, izofreni, vs. denilen karalamalarla hastanede tedavi denilen
hapsetmelerden oluan tbb kaytlar. Dolaysyla, ayet psikiyatriye drst bir
ad vermek istiyorsak, ona psdoloji veya yalanlarn ve yalan sylemenin
bilimi ve sanat dememiz gerekir.[2]

Bir karikatr m? Evet. Ama konusunu doru biimde tasvir etme asndan
bakarsak, iyi bir karikatr pohpohlayan bir portreden, hayr, aslnda kendi
kendini kandran bir otoportreden daha dorudur.
 Teekkr
Paha biilmez yardmlar iin Anthony Stadlene ok byk teekkr
borluyum. Ayrca msveddeyi okuyup mkemmel nerilerde bulunduklar iin
Mira de Vries ve Roger Yanowa ve zverili ve cmert yardmlar iin
Syracuse New York Devlet niversitesi Upstate Tp niversitesinin
ktphane personeline teekkr ederim. Kardeim George her zamanki gibi
yine snrsz bilgi kaynam ve ciddi eletirmenim oldu.
 Giri
Psikopatolojinin cad

Psikopatoloji: akln patolojisi; akl hastal bilimi.

Oxford English Dictionary
Modern kt-davran bilimleri (terim Jacques Barzunundur) pratiine ve
zellikle de psikiyatriye zg olan ahlakszl eletirmeye, profesyonellik
hayatmn byk ksmn adadm. zg dedim, zira aldatma ve zorlama, akl
sal mesleklerinin pratiinin znde vardr. Psikiyatrinin ekirdek kavram,
yani tbb hastalk olarak akl hastal ile bu kavray zerinde temellenen bir
tbb uzmanlk olarak psikiyatri meslei, hastalk numarasnn
tbbletirilmesine dayanrlar.[3]
Hastalk taklidi, nl komedisi Hastalk Hastasnda Moli-re (1622-1673)
tarafndan unutulmaz ekilde tasvir edilmitir. Molirein yaratt ve sonradan
hipokondriyak olarak adlandrlan hastalk hastas, hasta olmay isteyen ve
bakalar, zellikle de doktorlar tarafndan hasta muamelesi grmeyi isteyen
biridir. Kendini hasta diye tanmlayan Argana iyi grndn sylemek
evinde kabalk olarak karlanr. Molirein hastas din ile tbb birbirine
kartrrak, tbba dinin gizemlerini yanstmas balamnda bir kutsallk
atfeder; aktr ki o gnlerde byle bir karklk komedi malzemesi sunmas
asndan ok zengindi.[4]
O gnlerden bu yana biz Batllar byk lde, hatt belki hi farknda
deil gibi grndmz hayret verici bir kltrel-algsal deiimden getik.
Gnmzde, tbb saaltm uygulamal bilimin bir biimi olarak grlr, hokus
pokus denilip kap dar edilen, inan yoluyla iyiletirmenin tam zdddr.
Gereken deiiklik yaplr ve tp meslei sanal hastal gerek hastalk olarak
tanmlar, bylece numaradan hastalk kavramn ortadan kaldrr. Hastalk
numaras melanom kadar gerek bir hastalk olmutur.
Sahte sanat sahtekrlktr. Sahte tanklk yalanc tanklktr. Ama sahte
hastalk hastalktr, tpk dierleri gibi bir hastalk denilerek resmen hkme
balanan bir hastalk, yani akl hastaldr. Bu politikann ekonomik, yasal,
tbb, ahlak, felsefi, politik ve sosyal sonular ciddidir: Sahte engellilik,
sahte hastalk, sahte doktorluk ve bunlar yneten, bunlara karar veren ve var
olmalarn salayan brokrasiler ve endstriler modern Bat toplumlarnn
ulusal ekonomilerinin nemli bir parasn oluturur.
Klasik, patolojik-bilimsel ltlere gre hastalk, tpk idrar gibi, beden
tarafndan retilen bir rndr. Tersine, tehis ise, tpk sanat eserleri gibi,
kiiler tarafndan retilen bir rndr. Charcot ve Freud somatik patolojik
hastalk ltn terk ederek, bedenin gerek tbb bozukluklarn (hastalklar)
akln sahte psikiyatrik bozukluklarndan (hastalk-olmayanlar) ayrt eden
empirik-rasyonel temeli tahrip ettiler. Modern psikiyatri bu tahribatn zehirli
ykntlar zerine ina edilmi dev bir binadr.
Alzheimer gibi, nesnel olarak tanmlanabilen birka beyin hastal hari,
Akl Bozukluklarn Tehis ve statistik Rehberindeki tehisleri dorulayacak
veya yanllayacak ne biyolojik veya kimyasal testler ne de biyopsi veya
nekropsi bulgular vardr. Amerikan Psikiyatri Derneinin Akl Bozukluklarn
Tehis ve statistik Rehberinin ilk basksn yaymlad 1952 ylnda, o
zamana kadar en yaygn psikiyatrik tehis/hastalk olmasna ramen, histerinin
rehberin akl hastalklar listesinde yer almamas dikkate deer bir olgudur.
Histeri teriminin kadnlarla ve rahimle ilgili tarihsel ve semantik imalar ok
utan vericiydi. Ne var ki, Dernek histerinin bir hastalk olmadn [non-
disease] beyan etmedi; bunun yerine, dnm bozukluu [conversion
reaction] ve bedenselletirme rahatszl [somatization disorder] eklinde
yeniden adlandrd. Benzer ekilde, 1973te homoseksellii akl hastalklar
listesinden kardnda da, onun yerine ilkin ego-uyumsuz homoseksellik
ifadesini koydu; bu terim de utan verici bulunmaya balannca, o da ortadan
kaldrld. Fakat psikiyatrik aratrmalar dikkat eksiklii hiperaktivite
bozukluundan kafeinizme ve patolojik kumara kadar uzanan, bol miktarda yeni
akl hastal kefetmekte hi zaman kaybetmedi.
Hastalklar saptamak iin kullanlan nesnel (yani biyolojik, kimyasal,
fiziksel) testler, hastalklarn bedensel (somatik) fenomenler olduklar
varsaymna dayanr. Buna gre, akl hastalklarnn beyin hastalklar olduu
iddias, kendisiyle derin bir eliki tar: Beynin bir hastal bir beyin
hastaldr, akl hastal deil.
Akl hastalklarnn varln saptamak ya da yokluunu belirlemek iin
hibir nesnel yntem olmadndan ve bir psikiyatrik tehis kiiye geni apl
kiisel zararlar verme potansiyeline sahip damgalayc bir etiket olduundan,
akl hastasnn psikiyatrik masumiyetini kantlamadaki acizlii psikiyatriyi
modern dnyada zgrlk ve sorumlulua ynelik en byk tehlikelerden biri
klmaktadr.
Hukuk sistemi masumiyet ile sululuk arasndaki temel fark tanr. Psikiyatri
sistemi ise tanmaz: Kiisel sorumluluk kavramn gururla reddeder. Su iyi
tanmlanm bir edimdir. Akl hastal ise kt tanmlanm bir akl
durumdur. Ceza kovuturmas elimeli [adversarial] olarak tanmlanr ve
herkese byle anlalr. Psikiyatrik tedavi ise, yasa tarafndan zorla
dayatld zaman bile, elimesiz olarak tanmlanr ve geni apta byle kabul
edilir. Akl hastal kavram ve bu farklar, psikiyatri giriimini temelden
destekleyen iki byk yalan ve adaletsizliktir.
Bir sula itham edilen bir kiinin susuz olduunu, yani kendisine yklenen
yasa d edimi gerekletirmemi olduunu ve sz gelimi ahlaksz bir savcnn
kiisel/politik hrslarna hizmet eden bir kastl kovuturmann kurban
olduunu saptamak ve bunun sorumlusu olan kiiyi cezalandrmak mmkndr.
[5] Tersine, akl hastas tehisi konmu bir kiinin akl hastas olmadn ve sz
gelimi tehisi koyann ekonomik/ideolojik hrslarna hizmet eden bir kastl
psikiyatrikletirmenin kurban olduunu saptamak mmkn deildir; hatal
olabilen, ama tanm gerei, kastl olamayan zarar verici tehisin
sorumlusunu cezalandrmak mmkn deildir.[6]
Anglo-Amerikan elimeli hukuk sisteminde, aksi ispatlanmadka sann
susuz olduu varsaylr ve suu ispat sorumluluu sulayana der.
Psikiyatrik-tahkike dayal [engizisyonel] tp sistemindeyse, bu iliki
tersinedir: Akl hastal tans konan kii aksi ispatlanmadka deli varsaylr
ve deliliin aksini ispatlama sorumluluu deli olarak thmet altnda
braklan (genellikle aciz durumdaki) bireye der. Psikiyatrlar psikiyatrik
masumiyet iddiasn deli hastann hastaln inkar etmesinin kant olarak
grp apriori reddederler.[7]
 I
Aldatmacann en temel mekanizmalarndan biri, gerek insanlarn gerekse
hayvanlarn dnyasnda sk rastlanan bir fenomen olan taklittir. ngilizce, taklit
szcnn eanlamllar bakmndan zengindir: bogus, camouflage,
chicanery, copy, counterfeit, deception, disguise, dishonesty, duplication,
duplicity, fabrication, facsimile, fakery, falsification, forgery, fraud,
humbug, identity theft, impersonation, imposture, invention, lie,
malingering, mendacity, misrepresentation, perjury, pinchbeck, pirating,
plagiarism, pretense, prevarication, sham, simulation, substitute. Taklidi
aldatmaca olarak betimlemekte kullandmz terimlerden bazlar belli
etkinliklerle ve toplumsal balamlarla ilikilidir sz gelimi, forgery (sahte)
sanat ile, perjury (yalan yemin) hukuk ile, pinchbeck (taklit) kuyumculuk ile,
malingering (hasta numaras) tp ile ilgilidir. Bu ifadeler arasndaki ortak
payda bir orijinal ile kopyas, hakiki ile taklit arasndaki kartlktr.
Her yerde sahtecilie zendirecek eyler mevcut. Ticaret dnyasndaki
sahtecileri belirlemekle uraan bir zel aratrmac, Hemen hemen her eyin
sahtesi yaplyor, aklamasnda bulunuyor:
Sahte votka ve sahte golf toplarn aratrd. Bir paket sahte kuru erik grd.
Sahte di macunu ve sahte kahvaltlk gevrek var, ayrca sahte kamyon
paralar (kedi kumuyla dolu hava kurutucular), sahte uak paralar (her yl
monte edilen paralarn yzde ikisi) ve sahte eczaclk malzemeleri (yzde on)
... var. Sahtecilik narkotiklerden daha krl, stelik ortaklarnz da sizi
ldrmyor. inden 1,6 dolara sahte bir saat getirip Canal Streette 30 dolara
veya internette 150 dolara satabilirsiniz. Narkotiklerde byle bir kr yzdesi
yok, asla olmaz. stelik uyuturucu iinde yakalanrsanz hayatnzn geri
kalann hapiste geirirsiniz. Ama sahtecilikten yakalanrsanz, ay
yatarsnz. Olacak i deil.[8]
Elinizdeki kitapta, salkl bir kii tarafndan hasta rolnn taklit edilmesi
(hasta numaras yapma), hasta bir kii tarafndan salkl rolnn taklit
edilmesi (hastal gizleme) ve hekim olmayan bir kii tarafndan hekim
rolnn taklit edilmesi (arlatanlk) biimlerinde, tbb durumun sahtecilie
maruz kalan unsurlarn irdeliyorum.
Tehisin hastalk olmadn aklda tutmalyz. Modern toplumlarda, herkes
tehis yapabilir ve yapar: Tehis koymak demokratikletirilmitir, farkl farkl
ounluklar tehis koyar ve tehis deitirir. Buna konuma zgrl
diyoruz. Fakat hekimler denilen sadece bir grup insan resmen, usulen
geerli, hukuk sonular olan tehisler yapmaya yetkilidir ve bu tehisler
elbette olgusal olarak yanl olabilir ve sk sk da yledir. Ayrca, hekimlerin
tehis uydurma yetkileri vardr ve bunu salk durumu olarak tespit ettikleri
eyin bedendeki patolojik srelere yklenebilir olup olmadna bakmakszn
yapabilirler. Son olarak, resmen tasdik edilmi tehisler her trden yasal
kovuturmada delil yerine geer ve tbb geerlilikleri sorgulansa bile bu pek
ender yaplr.
Yukarda ifade edilenler hemen hemen herkese bilinir. Ama yine de,
psikiyatrlar gibi psikiyatri tarihileri de meslek gvenirliklerini devam
ettirmek iin, akl hastalklarnn kanserle ayn anlamda gerek olduklarna
inanmaldrlar ya da inanyormu gibi yapmaldrlar. Dolaysyla,
burunlarnn dibinde olan grme riskini alamazlar. Nitekim, psikiyatri
tarihisi Mark S. Micale 1990da yazd bir makalede, histeriye bal bana
bir hastalktan baka bir ey gzyle bakamadndan, histerinin insann
neredeyse sonsuz taklit kapasitesinin bir rnei olduunu gremez ve
hastaln semptomatolojisinin niin bu kadar deiken olduunu merak
eder:
Histerinin tarihi fazlasyla gsterilidir. Dramann balca kayna, hastaln
zengin, renkli ve zaman iinde kiisel ve kltrel olarak srekli deien
semptomatolojisidir. Hastaln kaleydoskopik klinik ierii gemite halkn
bugn de akademinin hayal gc zerinde gl bir iz brakmtr.
Histerinin tarihini dnnce akla byk olaslkla, Victoria dnemi
hastalkllarnn kaba motor ve duyusal konversiyonlar, Charcotnun grandes
hystriquesinin erotik tehircilii ve Freudun aprak ve idiyosenkratik
nrotikas olan erken dnem hastalar gelecektir.[9]
Sahte hastaln bu tbbletirilmi imgesinin barndrd inat yanl
deerlendirmek iin, bedensel bozukluk olarak hastalk kavramnn
epistemolojik temelini ksaca gzden geirmek yararl olacaktr.
 II
Modern hcre patolojisine bal hastalk kavramnn geliimi ok sayda
temel bilimsel almay ve tp geleneinin alt edilmesini gerektiren aamal
bir sreti. Empirik bilime dayal bir uzmanlk alan olarak modern tbbn
doum tarihi, genellikle, Alman patolog Rudolf Virchowun (1821-1902)
Fizyolojik ve Patolojik Histolojiye Dayal Hcre Patolojisi adl almasnn
yaymland 1858 yl olarak kabul edilir. Patoloji adl ders kitabnn
yazarlar Emanuel Rubin ve John L. Farber yle derler: ou kez, modern
patolojinin babas olarak anlan Rudolf Virchow ... btn hastalklarn
temelinin bedenin en kk canl biriminin, yani hcrenin zarar grmesi
olduunu ileri srd. Bir asr akn bir sre sonra bugn, gerek klinik gerekse
deneysel patolojinin kkleri hl Virchowun hcre patolojisindedir. Yale
Tp Okulunda tp profesr olan Alvan R. Feinstein yle syler:
Virchowun eseri muhteemdi, modern doku patolojisinin bugn de hl
dayand temeli dedi ve hastalklarn nedenlerinin hmoral olduunu
syleyen hatal retiyi yerle bir etti. Los Angelestaki California
niversitesinde onkolog olan David M. Reese yle yazar: ki asr nce
Newtonn Principias gibi, bu eser de [Virchowun Die
Cellularpathologiesi] Avrupada hemen sansasyona yol at. Hastalklar
hakkndaki kuramlar imdi artk tek bir blm bal altnda, hcre ve onun
normal ve patolojik ileyii kavram altnda birletirilebiliyordu. Bu
balamda, belli bir davran ablonunun bir hastaln nedeni ya da sonucu
olabilecekken, bizatihi davrann ise tanm gerei bir hastalk olamayaca
ne kadar vurgulansa azdr. Modern damar cerrahisinin Fransz kurucusu Ren
Leriche (1874-1955) yerinde bir ekilde u gzlemde bulunuyordu: ayet
hastalk tanmlanmak istenirse, insanszlatrlmak zorundadr ... Nihayetinde,
hastalkta en az nemli ey insandr.[10]
Hastaln hcre patolojisi eklindeki tanm, tp tarihisi Erwin H.
Ackerknechtin dedii gibi, bugne kadar biyoloji ve patolojiye egemen
olmu[11] bir dncedir. Tbbn bir bilim olarak geliimi iin bu dnce
niin bu kadar aslidir? Hastalklarn hcre patolojisine bal olduklar
anlayndan nce, hastalklar hakknda birok kuram vard, ama hibiri
empirik olarak dorulanabilir gzlemlere dayanmyor veya ilerleyen bilginin
karna hizmet etmiyordu. Bunun yerine, her bir kuram destekleyicisinin
karlarna hizmet etti, Hipokrat (ykl. .. 460-377), Galen (129- ykl.199) ve
Paraselsus (1493-1541) gibi sansasyonel hekimler ve okul kurucular
yaratt. Hastaln somatik patolojik tanm; tpta eski okullarn sonu ve bir
biyoloji bilimi olarak, inantan ok bilgiye dayal bir saaltm sistemi olarak
tbbn balangc anlamna geliyordu.
Bir hastal olmak ve hasta rolnde bulunmak, aktr ki, ya da yle
olmaldr ki, bamsz deikenlerdir: Btn hasta insanlar klinik hasta
deildir ve btn klinik hastalar hasta deildir.[12] Yine de, hekimler,
siyasetiler, basn ve halk bu iki kategoriyi biraraya getirmekte ve birbirine
kartrmaktadr.[13] Sz konusu olan, tbbletirmenin artmasna katk veren bir
kltrel ortamdr: Tehis ile hastalk arasndaki ve hastalk ile hasta rol
arasndaki ayrmn ihmal edilmesi, teraptik devletin tehis koyma lgnl
toplumsal manzarann her bir yann zaferle kasp kavurmaktadr.
Merriam-Webster Online Dictionary tbbletirme szcn tbb bir
kayg sebebi, sorun ya da bozukluk olarak grmek veya yle muamele etmek
olarak tanmlar ve rnek olarak u ifadeyi verir: Toplumsal sorunlar onlar
tbbletirerek bertaraf etmeye alanlar. Kavram, baz fenomenlerin tbbn
alanna ait olduu, bazlarnnsa olmad varsaymna ve hastalk ad
verilen snfa yelii tanmlayp kendileri de aka tanmlanm olan
ltlerde hemfikir olmadmz srece, sz gelimi alkolizmin ya da trafik
canavarlnn hastalk olup olmadn tartmann faydasz olduu konusunda
bir mutabakata dayanr. Dolaysyla, evsizliin ve rkln
tbbletirilmesinden sz ederiz, ama stmann veya melanomun
tbbletirilmesinden sz etmeyiz.
Pratikte, tbb tehis, tbb bakm veya tbb hizmet saylan eyler ile yle
saylmayan eyler arasna bir izgi izmeliyiz ve izeriz. Yapmamz gereken
sadece hastalk olan ile olmayan arasna snr ekmek deil, ama ayn zamanda
yukardan, yani zor yoluyla tbbletirme ile aadan, yani (hasta numaras
yapan kiiye koullar tarafndan dayatlan) tercih yoluyla tbbletirmeyi de
birbirinden ayrmaktr. Bu stratejilerin psikiyatrinin iki paradigmatik
hukuksal/toplumsal ileviyle elemeleri rastlant deildir; sz konusu
ilevlerden ilki irade d hastaneye yatrma/toplumsal kontrol ve ikincisi
delilik savunmas/mazeretidir.
Tbbletirme seklerletirmenin bir yandr, teraptik devlet (tp ile devletin
ittifak) teolojik devletin (kilise ile devletin ittifak) yerini alr. Geleneksel
olarak, gnah diye snflandrlan belli davranlar hastalk eklinde yeniden
tanmlanr, bylece bunlarn zor yoluyla tedavileri gereke bulur. Bu
durumun sonular unlardr: (1) Hastalar salk adna zgrlklerinden
yoksun braklr ve cezalandrlr; (2) devletin hekim-temsilcileri baz kii
gruplarn eskiden homosekselleri, gnmzde yasa d uyuturucu
kullanclarn cezai yaptrmlardan korumak iin psikiyatrik tehisler
kullanarak bunlara merhamet gsterme grevini stlenir[14] ve (3) baz temel
ama ikircimli ekilde benimsenmi insan deerleri gemite krtaja,
gnmzde marihuanaya eriim hakkn el altndan salayan psikiyatrlar
yanl bir ekilde, efkatli hmanistler ve terapistler olarak alglanr.[15]
Sz gelimi, tarihi Paul Lerner yakn zamanlarda kan Histerik Erkekler:
Almanyada Sava, Psikiyatri, ve Travma Siyaseti, 1890-1930 adl kitabnda,
tbbletirmenin saaltm ile tbb kontroln nlenemez biimde i ie
geirilmesi olduunu ileri srer ve cesur bir ifadeyle, Artan psikiyatrik g
ve kontrol aralarnda hasta numaras yaptndan phelenilenlerin de
bulunduu binlerce [histerik] erkei hem ar asker cezalardan hem de
cephenin tehlikelerinden kurtard,[16] der. Bu rasyonalletirme, bir kamu
politikas ve hukuku meselesi olarak, cezai yaptrmlarn yerine psikiyatrik
yaptrmlarn geirilmesinin amalanmam geni apl sonular olduunu gz
ard eder.[17]
Etrafl bir irdelemeden sonra, gnlk yaam tbbletir-menin ondan fayda
grd sylenen kiilere yardmc olmak yerine zarar verdii daha aikr
hale geldike, psikiyatrik kurtarclar bu tbb-devleti taktii daha hevesle
benimsemektedirler. Aykr sesler azdr ve kulak arkas edilmektedir. Bu
seslerden biri de Atlantadaki Emory niversitesinde psikiyatri profesr
olan mteveffa Jonas Robitschere (1920-1981) aitti. yle yazyordu:
Freud kuramnn yaygnlamasnn ardndan, psikiyatrlarn daha nceleri
ciddiye almadklar veya temaruz diye dndkleri birok salk durumuna
imdi artk paye verilmi ve bunlar gerek hastalk stats kazanmtr ...
Bylece, Freudu dncenin tp pratiine dahil edilmesi psikiyatrinin apn
eitli bakmlardan geniletmitir ... Psikiyatrlar Freudtan onun elindekinden
farkl ve daha byk, yeni bir tr g almlard. Psikiyatr ve psikologlar artk
bilinaltnda neler olup bittiini anladklar iddiasnda bulunabilirlerdi.[18]
Ne ironiktir ki, tp alanndaki teknolojik ilerlemelere hastalk ve hasta rol
kavramlarnn kaynatrlmas eklenince, sadece tbbletirme deil ama tehis
yaratmak ile hastalk kefetmeyi birbirine kartrmak da kolaylamaktadr.
Bunun sonucunda da, homoseksellikte olduu gibi nceden hastalk
kategorisine sokulmu davranlar o kategoriden kartld, yani artk tbb
olarak grlmedii zaman, tbbletirmenin paydalar bilim yazarlarn,
gazetecileri ve halk, tpk tbbletirme gibi tbb olmaktan karmann da
menfaat gruplar arasnda bir g mcadelesinin deil, bilimsel ilerleme ve
ahlaksal aydnlanmann rn olduuna kolayca ikna etmektedirler.
Tbbletirme yeni bir fenomen deildir. Hasta veya engellilerin [yeti yitimi
olanlarn] bakm aldklar ya da belli ykmllklerden muaf tutulduklar
yerde, hasta veya engelli olmayanlarn hasta veya engelliymi gibi
davranmalarna sahne hazrlanr. Bu durum; kendini hasta diye tanmlayan
kiinin yararna, gszlkten, yani aadan tbbletirme rneidir.
Yukardan tbbletirme, yani koruma bahanesiyle hasta olarak muamele
etmek yoluyla kontrol etmek, cezalandrmak ve edilgen klmak iin bir
bakasna hastalk ykleme ise daha yakn zamanlara ait bir gelimedir.
Psikiyatri ile psikanalizin doumuyla ilikili bir fenomen olan yukardan
tbbiletirmeye rnek olarak, Charcotnun histeriyi nrolojik hastalk
snfna sokmas, Krafft-Ebingin (baz) seks sularnn hastalk olduunu
kefetmesi ve Freudun psikojen hastalklar olarak nevrozlar uydurmas
verilebilir.
Her ne kadar seklerletirme ve tbbletirme sreci belli bir kiiye
yklenemezse de, srecin ilerlemesinde zellikle etkili olmu baz psikiyatrlar
zerine odaklanmak faydal olur. Bunlardan biri, Charcotnun ada ve
Freudun yaa byk bir meslekta olan Baron Richard von Krafft-Ebingdi
(1840-1902). Almanya doumlu bir hekim olan Krafft-Ebing srasyla
Strasbourg, Graz ve Viyana niversitelerinde psikiyatri profesrlnde
bulundu. Kendisini dnyaca nlendiren yapt, ilk basks 1886da kan
Psychopathia Sexualistir. Krafft-Ebing Latin dili ve tp diplomalarnn
yardmyla, gnahkr denilen davranlar hastala dntrme sanatnn ilk
uygulayclarndand.[19] Avukatlar, siyasetiler ve halk bu yeni bak asn
benimsedi. Seksoloji tbbn bir paras ve teraptik hukuk ilmi de
kriminoloji kuram ve pratiinin bir paras haline geldi.
Krafft-Ebing, meslek camias ve halk zerinde, yaptnn tbb nitelikli
olduu izlenimini brakmak iin, kitabn metnine cmert bir ekilde Latince
serpitirdi ve hem kendisi hem de yaymcs Psychopathia Sexualisin sadece
tp mesleinden olanlar hedeflenerek yazldn ileri srdler. lk basknn
nsznde Krafft-Ebing yle ifade eder: Bu incelemenin hedefi, erkekte
cinsel yaamn eitli psikopatolojik tezahrlerini sadece aktarmaktr ...
Hekimler, etik ve estetik ilkelerimize aykr olan o tezahrleri zaman zaman
akln ya da bedenin hastalkl bir durumuna havale edebilecekleri olgusunda
belki avuntu bulurlar. Daha baka bir yorumda bulunmadan, Kraftt-Ebingin
Beyinsel Nevrozlar olarak tanmlad hastalklardan bazlarn listeliyorum:
Anestezi (cinsel drt yokluu) ... Hiperestezi (artan arzu, satiryaz) ...
Parestezi (cinsel drtnn sapmas) ... Sadizm (ehvet ve zalimliin biraraya
gelmesi) ... Mazoizm sadizmin kar-eidir ... Fetiizm kar cinsin beden
ksmlarnn veya giysilerinin hayal temsillerine ... ehvet hisleri ykler.[20]
1980lerde Krafft-Ebing tptaki meslektalarn cinsel sapknlklarn
rnein oral ve anal seksin bedensel hastalklarn semptomlar olduuna ikna
etmeyi baard. Ayn sralarda, Freud ise onlar erkeklerin de histeriye
yakalanabileceine ikna etmekte baarsz oldu. Niin on dokuzuncu yzyl
hekimleri histerinin sadece kadnlar etkileyebileceine inanyorlard? nk
ad histeriydi; histeri terimi rahim anlamna gelen Yunanca hystra
szcnden gelir ve insanlar neden bahsettiklerini ne kadar az bilirlerse, bir
terimi bilmekle gerek dnya hakknda bir ey bilmeyi birbirine kartrmalar
ihtimali o kadar ykselir. Byk fiziki Richard Feynmann bilgece
gzlemledii gibi; Bir kuun adn dnyadaki tm dillerde renebilirsiniz,
ama renme iini bitirdiinizde, o ku hakknda kesinlikle baka hibir ey
biliyor olmazsnz. Sadece farkl farkl yerlerdeki insanlar hakknda bir ey ile
onlarn kuu nasl adlandrdklarn bilirsiniz. O halde kua bakalm ve ne
yapmakta olduunu grelim nemli olan budur. Bir eyin adn bilmek ile
bir eyi bilmek arasndaki fark ok erken yalarda rendim.[21] Bir eyin
adn bilmeyi o eyi bilmekle kartrmak gazetecilikte, politikada ve
psikiyatride yaygn bir hastalktr.
 III
Hastalk veya engellilik bedensel ilevin kaybyla, gelir kaybyla, frsat
kaybyla, zgrlk kaybyla ve yaam kaybyla sonulanabilir. Tersine, hasta
rolnde bulunmak ise, bir hastala sahip olunsun veya olunmasn, o roldeki
kiinin mazeretler ileri srmesini, ayrcalklar edinmesini, para kazanmasn,
aksi halde kendisinden esirgenen varolusal imknlar elde etmesini ve
yaamn kurtarmasn salayabilir. ocuklar, yallar, mahkmlar, madur
edilmi ya da kendini yle hisseden bireyler, doktorlar, avukatlar,
akademisyenler ve birok bakalar hastalk sahtecilii yapmak ve hem sahteyi
hem de sahteciyi gerek olarak tasdik ettirmek ynnde gl varolusal ve
ekonomik drtlere sahiptir. Bu artlarda, pratik bir sorun olarak, niin
hastalk sahteciliinin basklarna direnmenin neredeyse imknsz olduunu
grmek kolaydr. Fakat fenomeni fark edip anlamak ve onun tuzana dmeyi
reddetmek mmkndr.
Yaamda, hasta olmann veya bakalar tarafndan hasta grlmenin faydal
olduu birok durum bulunduu aikrdr. Hastalk sahteciliini sadece deerli
deil, ama neredeyse kanlmaz klan ey budur. Aramzda ka kii hi ekici
bulmad bir sosyal vecibeden hastalk bahanesiyle kaytarmad? Kimler
sadece reeteyle alnabilecek uyku haplarn elde etmek iin, sz gelimi
uykusuzluk gibi bir semptom uydurmad?
Hakiki bir ey, sahtesinden kayna veya kkeniyle ayrt edilir. Sz gelimi,
uzun zaman nce lm nl bir ressama ait bir tablonun kayna sz konusu
tablonun tarihesi yoluyla, nceki sahiplerinin kimliini gsteren belgeler
yoluyla ve belki tuval ve boyalarn bileiminin bilimsel-teknik incelemesi
yoluyla saptanr. Sradan, ticari bir rn durumunda, kaynan saptanmas
rnein Coca-Cola veya Kodak gibi patent ya da marka dediimiz yasal
mekanizma yoluyla olur. Patent, devlet tarafndan bir patent sahibine, sabit bir
zaman dilimi iin, bir aygt, yntem ya da ilemin baz ayrntlarnn kamuya
aklanmas karlnda verilen bir dizi mnhasr haktr. Patent, mucidin rn
zerindeki mlkiyet hakkn, yani bakalarnn icad yapmasn, kullanmasn
veya satmasn engellemeye ynelik hakkn korur. Sz gelimi bir rnn
orijinal Nike spor ayakkab kabul edilmesinin sabit bir standard olmasayd,
gerek Nike spor ayakkablarn iyi taklitlerinden ayrt etmek olanaksz olurdu.
Orijinal ve sahte birbirine benzer grnse ve ayn kalitede olsa bile,
aralarndaki hukuki fark aktr ve o da firmann rn retme ve orijinal
olarak tantma hakkna sahip olup olmaddr.[22]
Kritik soruyu bir kere daha soralm: Ne gerek hastalk saylr? Hastalk
retme hakkna kim sahiptir? Gerek hastal sahte hastalktan, gerek
anlamda hastal mecazi hastalktan nasl ayrt ederiz? Grdmz gibi,
hastala ilikin ltler ne olursa olsun, hekimler tehis uydurma konusunda
yasal olarak yetkilendirilmilerdir ve uydurulmu tehisleri sanal hastalklarla
birletirme konusunda medya hekimlere yardm edebilmektedir. Ama hekimler
hastalk yaratamaz ve retemezler.
Gerek hastalklar numara olanlardan ayrt etmek iin iki lt kullanrz:
Biri fenomenolojik, dieri etiyolojik. Fenomenolojik adan, bir salk
durumunun hastalk diye nitelenmesi iin, patoanatomik veya patofizyolojik
bir lezyon ya da sre olduunun nesnel olarak belirlenebilir olmas gerekir
mikrobik bir enfeksiyon veya histolojik olarak ispatlanm bir hcre anomalisi
gibi. Etiyolojik adan ise, kii-d doal kuvvetler veya srelerin ya da
fiziksel yaralanmann rn olmaldr habis bir sre veya bir kemik kr
gibi. Bu ller benim kendime zg ltlerim deil. Tersine, bunlar on
dokuzuncu yzyln tehis ve tedaviyi bilimsel bir temele oturtmak iin formle
edilmi geleneksel patolojik hastalk ltleridir. O zamanlar hekimler
devlette lobicilik yapmak iin bu temeli kullanrlard ve amalar da, tp
mesleini ifa etmeyi, eitimleri devlete onaylanan ve mesleklerini uygulama
ayrcalklar ki buna sk sk, yanl bir biimde hak denirdi devlet
tarafndan bahedilen hekimlerle snrlayan bir tp tekeli yaratmakt. Fakat sz
konusu snrlamay rasyonalize eden ve aklayan ey, bilim deil, szmona
halkn karyd. Aa yukar ayn dnemlerde, tp gitgide artan biimde
bilime dayal bir temel kazand, kimya ve beslenme gibi, pratik bilginin baka
birok alan da yle. Yine de, ne kimyaclar ne de alarn mesleklerini icra
etmek iin lisansa ihtiyalar yoktur.
Tp doktoru rolnn akademi diplomal ve yasal lisansl hekimlerle
snrlandrlmas hem doktorlar hem de hastalar asndan, karmak olsa da
net baz grevler ieriyordu. Drst hekimler zdrap eken kiinin ancak ve
ancak gerek bir hastal varsa hastalk tehisi koyabilirler; salkl bir
kimseye hasta tehisi koyan hekim kat ve arlatandr. Benzer ekilde,
drst hasta da ancak ve ancak gerek bir hastalktan muzdaripse hasta roln
stlenebilir; hasta roln stlenen salkl bir kii katdr ve hasta
numaras yapyordur. En azndan kuram buydu. Pratikte ise, iki taraf da bu
rtk kurallara hibir zaman uymad. Uymamalarnn nedenleri basittir ve
aka anlalmalar nemlidir.
Az nce dile getirdiim kurallar, on dokuzuncu yzyln yalnzca ikinci yars
boyunca tbbn altn standartlar haline gelen materyalist-patolojik hastalk
tanmna dayanrlar. Fakat deli doktorluu pratii o zamandan epeyce nce,
tbbn halen hmoral hastalk kuramna dayal olduu zamanlarda, oktan
yerleiklik kazanmt. Sz konusu gre gre, bir doktor veya hastann
hastalk dedii her salk durumu, a priori, bir maddi-bedensel, hmoral
anomaliydi. Hasta olduuna inanlan herkes bir hmoral dengesizlikten
muzdarip olarak grlyordu. Deli doktorunun birincil grevi hastay
kapatmak ve szde hastalna bir tehis etiketi ilitirmekti. Tpk herhangi bir
hastay tedavi etmek gibi, deliyi tedavi etmek de hmoral dengesizliini
dzeltmeyi gerektiriyordu. Genelde, tutsak hastalarn zgrlklerinden yoksun
braklmasnn nedeni hasta olmalar deil, ama dier insanlar sinir
etmeleriydi. Onlara yklenen hastalklar iradeleri dnda alkonmalar iin ve
kendilerine zorla yaplan mdahaleler iin bulunmu gerekelerdi.
Akl hastal denilen hastalklar, bandan beri, hekimlerin kendi
uydurduklar varsaymsal hastalklar iin somatik belirtiler ya da belirleyiciler
bulmaktaki baarszlklarnn simgesiydi. Bedenin organlarna yklenebilen
yeti yitimleri akln deil, bedenin hastalklar olarak grlyordu. On
dokuzuncu yzyl ilerledike ve tp aratrmalar, pratii ve retimi gitgide
artan ekilde anatomi ve patolojiye dayanmaya baladka, birok hekim akl
hastalklarnn gerek hastalklar olmadklarn ve olamayacaklarn fark etti.
Akl hastasnn iddia edilen hastalnn gerek deil, mecazi olduunu ilk
vurgulayan hekim Viyanal cerrah Baron Ernst von Feuchterslebend (1806-
1848).[23]
Ne var ki, Feuchterslebenn bu ikrar deli doktorluunu tptan dlamay
veya deli doktorlarn arlatan sayp meruluklarn yok etmeyi istedii
anlamna gelmiyordu. Tersine, beden yerine akl etkileyen bir hastalk
snfna iaret eden kilit terim psikopatolojiyi yaratarak, her ikisinin de
meruluunu kuvvetlendirmeyi istiyordu. Oxford English Dictionary, epigrafta
Feuchtersleben 1847de (Tbb Psikolojinin lkelerinin ngilizce
yaynland tarih) terimi kullanan ilk kii olarak takdim eder. Psikojen
teriminin tp szlnn bir paras olmas da ayn sralarda gereklemitir.
(Oxford English Dictionary terimin kkenini 1830lara, tp d bir
balamdaki ilk kullanlna dayandrr.)
 IV
Jean-Martin Charcot (1825-1893), Sigmund Freud (1856-1939) ve Pierre
Janet (1859-1947), hepsi de, akl hastas diye adlandrlan kiinin (kiiden
hastaya nasl dntne aldrmakszn) hukuki durumunu gzard ettiler ,
psikopatolojik bir bozukluu olduunu varsaydlar ve bozukluun
patojenezine, yani kiiyi hasta eden sebebe odaklandlar. Hastalarnn
anormal zihinsel durumunun somatik bir nedeninin bulunmadn fark
ederek, psikojenez kavramn benimseyip poplerletirdiler. nceden
sanal veya i kaynakl denilen hastalklar psikojen hastalklar olarak
yeniden adlandrld ve kiinin bedeni de dahil kendisi dndaki etkenler
tarafndan retilmi gerek hastalklar kadar hakiki olduklar bildirildi. Bu
sre iin elzem olan ey, aldatc ve kendini-aldatc bir ekilde, bir tr
etken olan soyut akl ismi ile sorumlu etkin-zne olarak somut kiinin
birbirinden ayrlmasyd. Hastalk numaras bylece histeriye dntrld,
histeri nevroz snf iine alnd ve nevroz da hzla oalp 350 farkl
psikopatolojik mevcudiyete ulat; bunlar gnmzde gerek Amerikan
psikiyatrisi, Amerikan psikolojisi, Amerikan tbb ve Amerikan hukuku
tarafndan ve gerekse benzeri ulusal ve uluslararas tasdik kurumlar ve salk
sigortas irketleri tarafndan aklsal bozukluklar olarak tannmaktadrlar.
Materyalist tp biliminin bir eliyle verdiini, biyopsikososyal tp-psikiyatri
bilimcilii dier eliyle ald. Hakiki hastalklar ile sahte olanlar, hastalklar ile
hastalk olmayanlar arasndaki snr ihlal edildi. Olaylar ile edimler
arasndaki, bedenler tarafndan retilen maddi nesneler (sidik, iltihap) ile
kiiler tarafndan retilen maddi olmayan zihin ierikleri (dnceler,
izofreni) arasndaki farklar resmen ortadan kaldrld. Sahte hastalklara ak
ek verilince, teraptik devletin temsilcileri ains olduumuz o hastalk
enflasyonunu yarattlar. Eit oranda da, uyuturucular ve uyuturucu kullanm
politize hale geldi ve benzer ekilde ain olduumuz sonular dourdu.[24]
Her ne kadar akl hastal diye bir ey yoksa da, elbette istenmeyen
davranlar ve kiiler vardr. Asl mesele, tpk sahte yz dolarlk banknotlar
gerek olanlarla kartrdmz gibi, akl hastalklar denilen davranlar
gerek hastalklarla kartrma hatasn yapmamzdr. Aradaki fark, sahte
paralarn kalp olduklar aa karlabilirken akl hastalklar iin bunun
yaplamayacadr. Gerekten de, sahte hastalklarn gerek hastalklar
olduklarna ynelik popler inan o kadar derin ve yaygndr ki, bunlarn tbb
meruluklarn veya statlerini yadsyan kiiler, klielemi bir biimde,
ldrm diye yaftalanr, dnyann dz olduuna inananlarn modern
versiyonlar gibi grlrler. Psikiyatriye kukucu yaklama eilimindeki
uzmanlar bile akl hastalklar terimini kullanmay srdrrler. nl
psikiyatri tarihisi Roy Porters yle yazar: Bugn bile, akl hastalnn
doas ne olduu, nedeninin ne olduu, onu neyin tedavi edecei zerinde
rasyonel bir fikir birliine sahip olmadmz hatrlamak nemlidir. En
tannm Amerikal izofreni aratrmaclarndan biri olan Nancy Andreasen
izofreninin ne olduunu bilmediini itiraf eder: Avrupallar kimin gerekten
izofrenisi olduunu veya izofreninin gerekte ne olduunu anlamamza
yardm ederek Amerikan bilimini kurtarabilirler.[25] Fakat bu gerekten
izofrenidir denecek bir ey mevcut deildir. Hal byleyken, gnmzde
izofreni hastas olarak kategorize edilen bireyleri hasta olmayan kiiler
olarak kabul edip yle tepki vermek modern toplumlar o kadar rahatsz
edecektir ki, en azndan ngrlebilir gelecekte o ynde bir hareketin
nlenecei grlmektedir.
Bilimsel alma gndelik hayatn kargaalarndan ve trajedilerinden
kopmay, soukkanl dnmeyi ve acmasz drstl gerektirir. Tp bilimi
ve tp pratii ok farkl iki giriimdir. Tp biliminin otopsi masalarnda
gelimesinin ve kadavra incelemelerine dayanmasnn, tp pratiinin ise hasta
yataklarnn banda gelimesinin ve muzdarip insanlarn gzlemlenmesi ve
tedavi edilmesine dayanmasnn iyi bir nedeni vardr. Psikiyatri denilen sahte-
bilimin kafa kartrc davranlar iin aklamalar arandka gelimesinin ve
psikiyatri pratiinin de byle davranlar sergileyen insanlarn kapatld ve
kurnazca barnak [asylum] ve hastane ad verilmi yerlerde gelimesinin
de iyi bir nedeni vardr.
 V
Salkl bir insana tbb bir tehis koymak onu bedensel-tbb bir hastaya
dntrmez, oysa ona psikiyatrik bir tehis koymak onu gerekten de akl-
psikiyatrik bir hastaya dntrr.
Bir nefrolog, Smithin remiden muzdarip olduunu syleyebilir. Ama eer
Smithin aslnda bbrek yetmezlii yoksa, o zaman tehis onu hasta
etmeyecektir. Bu durumda, tehis hatal olmu olacaktr. Bir psikiyatr da
Smithin izofreniden muzdarip olduunu syleyebilir. Smithin davransal ya
da aklsal durumu ne olursa olsun, bu tehis onu bir izofrene
dntrecektir ya da en azndan remisyonda bir izofrene. Tpta tehisler
hastalk deildir ve hastalar kapatmay gerekelendirmez, ama psikiyatride
tehisler akl hastalklardr ve hastalar kapatmay gerekelendirir (veya
gerekelendirebilir). Ksaca ifade edersek, hastalk niteliindeki psikiyatrik
tehisler, koullara bal olarak, ya bireyleri koruyan aklamalar ya da onlar
tehlikeye atan sulamalar eklinde ilev grr. Bu etkilerin psikiyatrn
paradigmatik pratiklerinin yani delilik savunmas ve irade d hastaneye
yatrma sonular olmalar rastlant deildir.
Bulac hastalklar stma, verem, tifo ve dierleri insanlara ait sorunlarn
ve lmlerin kaynadr. Psikiyatri insanlara ait her trden sorunlar ve
lmleri de kii-d bir mekanizmaya ykleme zerine dayanr izofreninin
sua neden olduu ve depresyonun lme yol at gibi yanl inanlar bunun
rnekleridir.
Psikiyatri, psikanaliz ve akl sal meslekleri, bilimsel tbbn geliiminin
entelektel, ahlak ve politik alardan toksik yan etkileridir. Yine de, kantlara
veya sebeplere bakmakszn, insanlarn ou akl hastalna inanr,
varolduunun aikr olduunu iddia eder. Bu artc deildir. Dzenli
olarak Tanr dilini kullananlar Tanrnn varolduuna inanmaya balarlar
(tersi de geerlidir) ve bu inan onlarn Tanry kavramasna neden olur, buna
teofani denir. Dzenli olarak akl hastal dilini kullanrz ve akl
hastalnn varolduuna inanmaya balarz (tersi de geerlidir) ve bu inan
bizim psikopatolojiyi kavramamza neden olur. Ben buna psikopatofani
diyorum.
 1

Hasta Numaras Yapmak

Btn nrotikler hasta numaras yapanlardr; bunu bilmeden taklit ederler,
onlarn hastalklar budur.
Sigmund Freud; Kurt R. Eisslern Bilirkii Olarak Freud: Freud ile
Wagner-Jauregg Arasndaki Sava Nevrozlar Tartmasndan alnt.
1835 ylnda Edinburgh niversitesi, bal Askerlerin ve Denizcilerin
Sahte ve Uydurma Hastalklarnn En yi Snflamas, Bunlar Taklit Etmek
veya retmek in Kullanlan Aralar ve Sahtekrlar Saptamann En yi
Yntemleri zerine olan bir deneme yarmas dzenledi. Kazanan, Hector
Gavin adnda bir tp rencisiydi. 1843te Dr. Gavin denemesini gzden
geirilip geniletilmi olarak yaymlad.[26]
Gavinin 436 sayfay bulan incelemesi, her biri numaradan sfatyla
nitelenen yzlerce ikayetin betimlemesinden oluur. Gnmzde, bu
materyalin byk ksm ancak antika merakllarnn ilgisini eker. Fakat
Gavinin giriteki yorumlar hl anlamldr: Bize, temaruzun btn insanlar
arasnda grlen yaygn bir fenomen olduunu, btn zamanlarda grldn
ve nceleri su olarak deerlendirilip cezalandrldn hatrlatr:
Her ada ve toplumun btn snflarnca hastalklar taklit edilmitir. Hkm
giymi sulu ve okula gitmek istemediinden yatanda smklbcek misali
kvranp duran olan gibi, hkmdar, dilenci, mutsuz kle, gururlu sava,
azametli devlet adam, hatt din grevlisi de aklsal ya da bedensel
rahatszlklarn taklidini yaparak amalarn maskelemeye veya arzularn elde
etmeye almtr ... Hastalklar taklit edenler nceleri sahtekrlktan
cezalandrlrd; tarihe baktmzda, eski Yunanllarn bu gibi kiilere kar
son derece sert davrandklarn aka gryoruz ... Bu hizmette de [1830larn
Avusturya ordusunda] hasta numaras yapanlar sert ekilde
cezalandrlmaktadr: Bazen bedensel cezalar almaktadrlar, bazense mebbet
hapse mahkm edilmektedirler.[27]
Sanki gnmzde yzlerce ayr akl hastalnn tbb hastalklar olarak
resmen tannacan ngrrcesine Gavin yle ekler: Hastalklar ok eitli
amalarla taklit edildiinden, szde yeti yitiminin nasl bir nitelii olaca da
lzuma gre tasarlanmaktadr.[28] Gavinin, hasta numaras yapmaya ynelik
tavr btn inceleme boyunca dnszdr: Hasta numaras yapanlar
sahtekrdr ve doktorlarn bunlarla ilgilenmelerinin tek nedeni bunlar hasta
olan kiilerden ayrt etmek zorunda olmalardr.
On dokuzuncu yzyln ikinci yars boyunca tptaki bilimsel devrimin,
hastalk tanmn empirizm ve somatik patoloji gibi iki salam temele oturttuu
sralar hekimler belli bir tipteki sahte hastal gerek hastalk saymaya
baladlar, ona histeri adn verdiler ve onu bedene yerletirme
gayretlerini azalttlar. Bunun yerine, dikkatlerini histeri adn verdikleri
(daha sonralar da nevroz veya akl hastal denilen) her tr kiisel
davran eklinin, tedavi adn verdikleri tbb kontrollerle stesinden
gelmeye odakladlar. Bylelikle deli doktorluu ile kanun yaptrm arasndaki
eski balantlar kuvvetlenip canland; bu durum da daha sonralar sanatlarn
ve toplumsal muhaliflerin bu yeni psikiyatri bilimine gitgide daha kukuyla
bakmalarna, psikiyatrinin hem varsaylan hastalklarnn hem de varsaylan
tedavilerinin dzmece olduundan phelenmelerine neden oldu.
Honor Daumiernin (1808-1879) 1846da yapt bir karikatr, psikiyatri
gereinin mazeret retme ve toplumsal kontrol olduuna ynelik saduyulu
igrnn ilk rneklerindendir. Sahne, bir hapishane hcresidir. Derbeder
mahkm bir karyolada oturmakta, zppe avukat da nnde ayakta durmaktadr.
Canm asl skan, der mahkm, on iki soygunla sulanmam. Avukat
karlk verir: On iki soygun. Canma minnet. Sabit fikirlilik savunmas
yaparm.[29] Bu espri amzn olaan gerei haline gelmitir.
Aa yukar 1850 ile 1880 yllar arasnda, hasta numaras yapmak histeriye
dntrld ve nrolojiden gitgide daha fazla ayrlan psikiyatri popler
bir inan sistemi, tbb-sekler bir din haline geldi. Sahtekrlk, hasta
numaras yapma ve i kaynakl hastalk gibi terimler itibarn kaybedip bir
yana brakld ve histeri ile dier sahte hastalklarn terminolojisi tp
szlne dahil edildi.[30] Varolmayan hastalklar ve zor yoluyla tedavilerinin
listelendii Tehis ve statistik Rehberiyle birlikte modern psikiyatri, tp
tarihinde akla hayale gelmedik lekte bir arlatanlk abidesidir.[31]
I
 1853 ylnda, ngiliz pratisyen hekim Robert Brudennel Carter nc bir yapt
olan Histerinin Patolojisi ve Tedavisini yaymlad. Kitabn hem bal hem
de ierii zamann yeni yeni beliren tbbletirme ruhunu yanstr. Aslnda,
Cartern kitabnn balnn tad iddial tbb ton, onun histeri teriminin
gerek bir hastala iaret edip etmedii hakkndaki phelerini gizler: Histeri
szcnn bilim dilinde benzeri grlmemi ekilde gevek kullanlmasna
hayflanr, histeri belirtilerinin beyine ve beyin zarlarna atfedilebilir
ikayetlerden tutun hipokondriye ... [ve] sadece temaruza kadar uzanan
kapsamna dikkat eker ve bilinmeyen bir nicelie belirli bir ad verme
giriimini ok sk takip eden ktcl sonular hakknda uyarda bulunur.[32]
Histeri, on yedinci yzyln nl ngiliz hukukusu ve limi John Seldenn
(1584-1654) bo yere uyard hatann klasik bir rneidir: Bir eyin yle
olduundan emin olana kadar o eyin nedenini sorgulamamalsnz. Bizler
genellikle, eyin kendisinden emin olmadan nce, Nedeni ne?
noktasndayz.[33] Sorun u ki, kavramlarn ve kategorilerin ou kez iyi
tanmlanmadklar veya nesnel ltler yerine otoritelere gnderme yaplarak
tanmlandklar gndelik ilerde, Seldenn getirdii kurala bal kalmak
neredeyse olanakszdr.
zellikle psikiyatride, bir eyin kendisinin gerekte ne olduundan emin
olmak ou kez hemen hemen olanakszdr, zira gndelik dil eyin kendisine
pein hkmle bakar.[34] Biz Batllar ok farkl iki davran trn hastalk
olarak veya hastalk semptomlar olarak kabul ederiz: Bir hastala benzeyen
(sz gelimi yorgunluk gibi) ahlaken uygun davranlar ve toplum ile hukukun
cezai yaptrmlarla deil daha ziyade tpla kontrol etmeyi istedikleri sapkn
veya gayrimeru davranlar (eskiden homoseksellik, gnmzde evsizlik,
aile ii iddet, uyuturucu kullanm, intihar).
Carter histerinin iki kiilik bir fenomen olduunu, yani hastaym gibi yapan
bir zne ile taklit ettii hasta roln tasdik eden bir tp otoritesi arasndaki
iletiimin/dankl dvn rn olduunu fark etti: kaynakl hastaln
tedavisi iin ila vererek sahtekrla bir kez icazet veren profesyonel,
birdenbire bir mttefik haline gelir ve yapt yardm da bilmeden saland
iin daha da nemlidir. ... [Histeriye] kar ... btn ilalarn kesinlikle
yararsz ve etkisiz olduklarn kabul etmeliyim ... [bunlarn] zararl bir ahlak
etki yaratmamas nadiren mmkndr.[35]
 Temaruzun tbbletirilmesinin erken tarihindeki bir dier nemli figr Ernst
von Feuchterslebend. Viyana niversitesi tp okulundan mezun olan
Feuchtersleben cerrahlk ve alannda hocalk yapt, eitim reformunda etkin rol
ald, ayn zamanda saygn bir airdi. Akl hastal zerine iki kitap yazd.
Byk bir inceleme olan ilki, Lehrbuch der rtzlichen Seelenkunde (Ruhlarn
Tbb Tedavisi Ders Kitab) 1835te yaymland, evirisi Tbb Psikolojinin
lkeleri adndadr. nce bir kitap olan ikincisi Zur Ditetik der Seeledir, iki
farkl Amerikan basmyla kt: Birinin bal Ruhun Diyet Bilimi (1838),
dierinin bal Akln Hijyeni (1933).
Feuchtersleben, daha fazla tannmay hak ediyor: Psikopatoloji terimi onun
icaddr ve akl hastalklarnn dier hastalklar gibi olmadklarn, tbbn
her gnk pratiinde ve gitgide genileyen adli psikoloji (adli psikiyatri)
alannda ister istemez nemli bir rol oynadklarn fark etmitir. Tbb
Psikolojinin lkelerindeki u szleri hatrlanmaya deer: Soyutlarsak, ruhun
hastalklar [die Leiden des Geistes], yani hata ve gnah, ancak kyasen akln
hastalklar olarak adlandrlabilir. Hekimin yetki alanna girmez, retmen ya
da rahibin yetki alanna girerler, ki onlar da yine ancak kyasen akl hekimleri
[Seelenrzte] diye adlandrlrlar. Soyutlarsak, akl dengesizliin bulunmad
bedenin hastalklar, sz gelimi beynin ya da sinirlerin hastalklar ise, akln
deil, bedenin hastalklardr.[36]
II
1885-1886 k boyunca Sigmund Freud yaklak drt ayn Pariste, nl
nrolog Jean-Martin Charcotnun almalarn incelemekle geirdi. Viyanaya
dndkten sonra, Nisan aynda, nropatoloji/psikiyatri konulu ilk yazs olan
Paris ve Berlindeki ncelemelerime likin Raporu (1886) kaleme ald:
1885-86 yl iin niversite Yldnm Fonu Seyahat Bursu dl iin
bavurum srasnda, Paristeki Hospice de la Salptriree geip nropatoloji
incelemelerime orada devam etmekle ilgilendiimi ifade ettim. Bu seimi
yapmamda ok eitli etmenlerin pay oldu. [Bir tanesi] J.-M. Charcotnun
byk adyd. ... Fransz nropatoloji ekol Almanya ve Avusturyadaki bilim
alanlarnn benzer bir yaklama sahip olmadklar yeni nropatoloji
alanlarnda almalara giriti.[37]
Freudun kastettii bu yeni nropatoloji alanlar neydi? Kendisi bize yle
anlatr:
 Charcot yle sylerdi: Kabaca ifade edersek, anatomi almas bitti,
sinir sisteminin organik hastalklar kuramnn da tamamland
sylenebilir; stesinden gelinecek sradaki konu nevrozlar. ... Uzun yllardr
onun almalar neredeyse tamamen nevrozlar zerine, hepsinden fazla da
histeri zerine odaklanmtr. ... Charcot histeri konulu almasnda, hastaln
mkemmel tipleri olarak grd en gelimi vakalardan yola kt. ...
Hipnotizma konulu bilimsel bir inceleme yaparak ... bir tr histerik
semptomatoloji kuramna bizzat ulat. Bu semptomlarn byk ksmnn
gerek olduunu kabul etme cesaretini gsterdi.[38]
Fransz tbbnda ve toplumunda Charcotnun azametli konumunu dnrsek,
somatik patolojinin bulunmad bir hastal kefetmesi cesaret deil,
kstahlk gerektiriyordu. Bir denein ikayetleri/aktarmlar, szel olan ve
olmayan iletiimler/semptomlar, tanm gerei, gerektirler.
Gzlemcinin/hekimin bunlara ynelik yorumu ise ok farkl bir konudur.
Merkez sinir sistemine ait bir hastalnn tezahrleri olduklar ileri srm
doru da olabilir yanl da; onlar byle ele almak, hastann ne istediine bal
olarak ve hasta olup olmadndan bamsz olarak, ona yardmc da olabilir
zarar da verebilir. svireli psikiyatri vakanvisi Henri Ellenberger ikna edici
bir ekilde yle belirtir: [Charcot] nropatolojinin salam zemininde kald
srece, bazlar onun hayran olmay srdrm nrologlar, Charcot
hipnotizma incelemesine ve histeri hastalaryla arpc deneyler yapmaya
ynelince onu terk ettiler.[39]
Raporunda Freud sanki histerinin nropatolojik bir hastalk olduu
apakm gibi yazar. 1880lerde btn hastalklar, tanm gerei, somatikti,
yani organlarn ve dokularn patolojisiydi. Akl [zihin] bedensel bir organ
deildi. Hatt Almancada onun iin bir terim bile yoktur.
Freud inancn tekrar teyit edip glendirmek iin, mslman haclarn
Mekkeye gitmesi gibi Parise gitti. Raporundan aka anlalan o ki, Parise
gitmek zere Viyanadan ayrlmadan nce, gerek hastalklar almaktan ve
gerek tp pratiinden vazgeip sahte hastalklar almaya ve sahte tp
pratiine balamaya karar vermiti. Charcotnun betimledii majr hipnotizma
zerine yorumunda Freud unlar yazar: Olaylarn insann gz nnde aka
gerekletiklerini hayretle grdm, phelenmek neredeyse olanakszd, ama
yine de ilk elden deneyimlenmedikleri srece inanlmayacak kadar acayiptiler.
... [Charcotnun] btn zihin ynelimini gzlemleyince, onun ilgilendii bir
fenomeni doru ekilde betimleyip snflandrana kadar huzur bulamayacan,
o fenomenin fizyolojik aklamasna varmadan rahat uyuyamayacan
dndm.[40]
Burada Freudu sust yakalyoruz, stelik son defa da deil. Charcotnun
teatral performanslarn, insann gz nnde aka gerekleen,
phelenmenin neredeyse olanaksz olduu olaylar, diye niteler. Tam tersine.
Freud daha fazla bilim renmi olsayd, Olaanst iddialar olaanst
kantlar gerektirir, uyarsnda bulunmu olan Marquis de Laplace (sk sk
Fransz Newton diye adlandrlan matematiki ve astronom Pierre-Simon
Laplace [1794-1827]) tanyor olurdu.
Freud bilimsel kantlarla ilgilenmiyordu. Aslnda hibir ekilde kant
olmayan psikolojik kantlarla ilgileniyordu. Ayn zamanda, gerek bilim
yapmak iin ne bilgisi ne de uygun mizac olduu halde, psikanalizin doa
biliminin bir dal olduunu srekli dile getiriyordu. Freud bir Aydnlanma
insanyd. Tanrya inanmak yerine, Charcotya inanyordu. Tbbletirme
ann afa skmt. Sahte hastal gerek hastalk olarak, psikopatolojiyi
nropatoloji olarak tasdik etmekle Charcot baraj kapaklarn at. Freud da
dnyay sahte hastalklara gark etmeye balad, hastalk epistemolojisini
arptt ve tp etiini yozlatrd.
III
Bir bakasn baarl biimde aldatmak iin, kiinin ilkin kendini aldatmas
gerektii sk sk dile getirilir. Alman psikiyatr Ernst Kretschmer (1888-1964)
temaruz ile histeri arasna getirilen aslsz fark balamnda bu zdeyie atfta
bulundu: Daha ziyade u sonucu karmamz gerekmez mi: Kii hasta olduu
inancnda daha samimi olduka kendini ve bakalarn aldatmas daha
kolaydr? Zira en aldatc ekilde aldatan, kendini de aldatandr.[41]
Freud iten elikili iki nermeyi ayn anda ileri srerek kendini aldatt.
Birincisi, nrotiklerin gerek (heterojenik) hastalklarn kurbanlar,
dolaysyla tbbn hakiki hastalar olduklar ve ikincisi de, sahte (otojenik)
semptomlar reterek hastaym gibi yapan ahlaksal aktrler, dolaysyla hasta
numaras yapan kiiler olduklar.[42] Psikanalize Giri Derslerinde (1915-
1917), Freud bu elikiyi tek bir cmle iine sktrr: Bylece salkl bir
insan da hemen hemen bir nrotiktir, ama oluturabildii tek semptomlar
ryalar gibi grnr (Auch der Gesunde ist also virtuell ein Neurotiker, aber
der Traum scheint das einzige Symptom zu sein, das zu bilden er fhig ist).[43]
Freudun ryalar semptomlar olarak adlandrdna ve oluumlar ile
ieriklerini ryay grene yklediine dikkat edin.
Freudun nevrozu sahte deil de gerek bir hastalk olarak grmesinin
temeli neydi? Srf Charcotnun yle demesiydi. Charcot gibi Freud da
nevrozlarn nropatolojik bir temelden yoksun olduunu vurguluyordu. O
halde, Charcot, Freud ve dierlerinin histeri dedikleri ve sanki bir
hastalkm gibi ele aldklar problem neydi? Tp doktorlar karlarnda sk
sk, hasta olduunu syleyen ya da bir akrabas veya bakcs tarafndan hasta
olduu sylenen, ama tbb muayeneye gre salkl olan bir kii, genellikle
gen bir kadn buluyorlard, problemi oluturan ey buydu. Bu durum zerine
hekim de hastann hasta numaras yaptndan kukulanyordu. Ne yapacakt ki?
Toplumun dncesine gre, hasta denilen kii hekime grnmeden nce
zaten hasta olan kiiydi. Hekimden beklenen ey, hastal tehis ve tedavi
etmek suretiyle, kiide hastalk kaynakl yeti yitimi bulunduunu tasdik
etmesiydi. Doktorun karsndaki en aikr ama profesyonel adan en yanl
seenek, ya kiinin hasta numaras yapt ya da kendisinin, yani hekimin
hastann ikayetlerini aklayacak bir hastalk bulamad sonucuna varmak ve
karsndaki hasta ile ilgilenmeyi reddetmekti. Baz hekimler tam da bunu
yaparak, meydan Franz Anton Mesmer (1734-1815) gibi arlatanlara ve
hipnotizmaclara braktlar. Doktorun dier seenei ise, hastann akl hastas
olduu, histeriye yakaland sonucuna varmakt. Freudun ve nropatoloji
sonras psikiyatrlarnn ald karar buydu. Bir hastal olmak ile (irad veya
irade d olarak) hasta rolnde bulunmann kaynatrlmasnn rn olarak
modern akl hastal dncesi byle dodu.
Akl hastasym gibi yapmann kendisinin bir akl hastal biimi olduu
gr, kinci Dnya Sava sresince psikiyatrinin bir dogmas haline geldi.
Freudcu inancn Amerikadaki yar resm papas Kurt R. Eissler (1908-1999)
yle sylemiti: Hastalk numaras yapmann, her zaman, nrotik bir
bozukluktan ou kez daha ciddi bir hastaln belirtisi olduu dorulukla iddia
edilebilir. ... Tehis edilmesi iin, tehis koyma asndan byk bir ferasetin
zellikle gerektii bir hastalktr. Tehis, psikiyatr dndakiler tarafndan asla
konmamaldr.[44] G delisi uzmann lmcl kibrini tehis etmek iin ise hi
feraset gerekmez.
 Elli yldan uzun zaman sonra bugn, hasta numaras yapmay tbbletirmeye
dnk bu anlay iyi eitimli, makul dnen her Batl psikiyatrn zihniyetinin
ayrlmaz bir parasdr. Sz gelimi, nde gelen Amerikal adli psikiyatr Phillip
J. Resnick sahte akl hastaln tehis etmekten sz ederken sanki o gerek
bir hastalkm gibi konuur: Taklit akl hastaln saptamann ileri dzey bir
psikiyatrik hner olduunun dnlmesinin ksmen sebebi, gerek psikotik
semptomlarn nasl tezahr ettiini enine boyuna anlamak zorunda olmanzdr.
Hollandal dil psikolou Victor Kuperman hasta numaras yapmann veya
hastaln gizlemenin btn psikiyatrik giriimin temelini zayflatabilecek
temel bir sorun tekil ettiini fark eder ve bu tehlikeli igrden hzla kamak
iin, Foucault kategorilerinden aptallk ile hasta numaras yapmann klinik
fenomenolojisi zerine ahkam keser.[45]
Birinci Dnya Savanda, arpmada lmekten korkan askerler hasta
numaras yaparlard; bu askerlerin siperlere geri dnmesini nlemeyi isteyen
psikiyatrlar onlara (o zamanlar histeri denen) bir akl hastal tehisi
koyarlard. Doksan yl sonra bugn, eve dnen ve salk sigortasna sahip
olmamaktan korkan askerler kendilerine (bugn travma sonras stres
bozukluu denilen) bir akl hastal tehisi koyuyor. Bizzat askerler bu
gerekeyi samimiyetle itiraf ediyor. Iraktan dnen birliklerin yaklak yzde
ellisi travma sonras stres bozukluundan ve depresyondan muzdarip, nk
mdahale grevleri sona erdikten sonra da salk sigortas almaya devam
edeceklerinden emin olmak istiyorlar. Muhabir bu taktii normal bir eymi
gibi sakince anlatyor. Gerekten de, haberine koyduu kinci Dnya
Savandaki Gibi Irakta da Askerlerin Yaralar Fizikselin ok tesinde,
eklindeki balkta, yara szcn hem szel hem de mecazi anlamda
kullanyor.[46] Akl hastal mecaznn szelletirilmesi zaman iinde o
kadar gelimitir ki, bunu itiraf etmek onun da tpk dierleri gibi bir hastalk
olma statsn artk tehdit etmemektedir. Akl Hastal Mitinde bu semiyotik
boay mecazi boynuzlarndan yakalam ve zrvaln gstermitim: Akl
hastal diye bir ey yoktur.
1960 ylnda, bedensel hastalk ile akl hastal arasndaki ayrmn hastalk
teriminin yanl kullanmna dayandn ifade etmek iin akl hastal miti
terimini trettim. Smithin bir akl hastal olduunu sylediimiz zaman, onun
stratejik davrann yanllkla bedensel bir hastalk (dorudan doruya
insann kontrol altnda olmayan bir kayna bulunan, nesnel olarak
saptanabilen fiziksel bir fenomen) olarak tanmlam oluyoruz. Hastalk
teriminin kullanmn gzlemlenebilir biyolojik anatomik ve fizyolojik
fenomenlerle snrlarsak, o zaman, tanm gerei, akl hastal terimi bir
mecazdr. Akl madde deildir, dolaysyla akl hastal lafn geliidir. Biri
bedensel, dieri aklsal olmak zere iki tr hastalk dncesi bilim
devriminin amalanmadan domu bir rndr: Bilimcilik [scientism] ad
verilen, bilim taklidi. Histeri, izofreni, akl hastal ve psikopatoloji
bilimsel deil, bilimci terimlerdir.
Geen elli ylda psikiyatri ilerleme kaydetti. Gnmzde, kendi kendine
akl hastal tehisi koymak, kendi kendine tehis koyan kiiyi hasta kabul
etmeye yeterlidir, bu kiinin hastalna ynelik bir igrs vardr ve
tedaviye ihitiyac olduunun farkndadr. Bugn artk psikiyatrinin sevilmeyen
kiisi kendi kendine tehis koyann kartdr, yani hastalna igrden
yoksun olan, tedaviye direnen ya da tedavi arayna kar olumsuz tutum
sergileyen kiidir. Uluslararas Yeme Bozukluklar Dergisinden unu
reniyoruz: Erkeklerin tedavi arayna ynelik olumsuz tutumlarnn
olduunu ve tedavi aramalarnn kadnlara nazaran daha dk olaslkta
olduunu gz nnde tutarsak, erkek ergenlerde yeme bozukluu
semptomatolojisine ynelik farkndal artrmak iin aba harcanmal ve
gelecekteki nleyici tedbir abalar dii ergenlerin yan sra erkek ergenleri de
hedef almaldr.[47]
IV
On dokuzuncu yzyln baz hekimleri en bata da kendi adyla anlan
efsanevi yatak istirahatinin mucidi nl Amerikan nrolou Silas Weir
Mitchell (1829-1914) histeriklerin hasta numaras yaptklarn fark ettiler.
Mitchell Sava srasnda hekim olarak altndan, hatr saylr miktarda
temaruz grd ve i yzn anlad: Hasta roln stlenmek rasyoneldi. Byle
insanlarla karlanca histerik diye adlandrlsnlar veya
adlandrlmasnlar hasta roln stlenen kiinin hasta olmasnn art
olmadn ve histerinin gerek bir hastalk olmadn fark etti.[48]
Mitchell hem Philadelphial sekin bir hekimin olu hem kendisi de nl bir
hekim ve yazar olduu iin, meslek ve toplumsal konumu allmn dnda
baz tedavi yntemlerini kullanmasna imkn verdi. Tedavi etmesi istenen
sorunun hastalk deil, drama olduunu fark edince, buna gre davrand.
lmcl hasta olduuna inanan bir kadn iin kendisine danld bir vakada,
odadaki herkesi dar kartt, daha sonra kendisi de kt. Kendisine kadnn
yaama ans sorulunca yle yantlad: Evet, iki dakika iinde odadan
kaacak, araflarn atee verdim.[49] Yataktan kamadn iddia eden
baka bir histerik kadn muayene ettii bir vakada da, onu tecavzle tehdit
etti ve soyunmaya balad. Kadn lk la odadan kat srada kendisi
i amarlaryla kalmt.[50]
Mitchell gibi Josef Breuer da (1842-1925) baarl bir hekimdi, mal
bakmdan rahatt ve tptaki rolnden emindi. Bu zgemi tp alanndaki
salam temeliyle de birleince, histerinin tp deil, tiyatro olduunu grmesi
kolaylat. Freudun kendi yaratt sahte-bilimsel mecazlatrmalarn rahata
at. Histeri almalarnn sonu ksmnda, Breuer yle syler (ngilizce
eviri James Strachey): Bundan sonraki ksmda, beyinden ok az sz
edilecek, molekllerden ise hi bahsedilmeyecektir. Ruhsal sreler
psikolojinin diliyle ele alnacaktr. ... ayet dnce yerine beyin
kabuunun uyarlmas ifadesini kullanmay seersek, bu sonraki terim bizim
iin ancak eski dostumuz dnceyi o pelerinin altndan tandmz ve
grevine zmnen iade ettiimiz srece bir anlam tayacaktr. ... Bir terimi
dierinin yerine geirmek anlamsz bir klk deitirmeden baka bir ey deil
gibi grnecektir. Almanca orijinalinde son cmle yledir: Jene Ersatz der
Termini scheint eine zwecklose Maskerade.[51] Sadk evirisi yle olurdu:
Terimlerin birbiri yerine geirilmesi anlamsz bir maskeli balo gibi grnr,
Stracheynin evirisinin aktardndan daha gl bir ifadedir bu. Burada
deil gibi grnecektir eklinde bir laf kalabal yoktur, ayrca maskeli
balo da klk deitirmeden daha gl bir ifadedir. Strachey bu cmleyi
nceki paragrafa katarak nemini minimize etmitir, zira Almanca aslnda
cmle yeni bir paragrafn balangcdr. Breuer yle devam eder:
Her varlk-belirtenin [ismin] gerisinde bir varlk olduunu farz eden
dnce alkanlna dmek ok kolaydr bu alkanln yava yava
ulat nokta, bilini gerek bir eyi temsil ediyor eklinde grmektir; ve
bilinalt terimindeki gibi, uzamsal ilikileri mecazi olarak kullanmaya
altmzda, zaman ilerledike grrz ki, mecazi yapsn kaybetmi olan ve
rahata gerekmi gibi kullanabildiimiz bir dnceyi gerekten
oluturmuuz. Mitolojimiz o zaman tamamlanmtr.
(Allzuleicht verfllt man in die Denkgewohnheit, hinter einem Substantiv
eine Substanz anzunehmen, unter Bewusstsein, conscience allmhlich ein
Ding zu verstehen; und wenn man sich gewhnt hat, metaphorisch
Lokalbeziehungen zuverwenden, wie Unterbewusstsein, so bildet sich mit
der Zeit wirklich eine Vorstellung aus, in der die Metapher vergessen ist und
mit der man leicht manipuliert wie mit einer realen. Dann ist die Mythologie
fertig.)[52]
Soyut eylerin etkin zneler olan kiilerin yerine geirilmesini Breuern
vurgulu biimde reddetmesi Freudu tam tamna o maskeli balo zerinde
ayrntl bir psikanalitik mitoloji kurmaktan caydrmad. Freud ile yapt
asgari bir ibirliinin ardndan, Breuer kendini psikanaliz hareketinden hzla
uzaklatrd. Asgari diye vurgulamamn nedeni, Histeri almalarnn on
blmnden sadece birini beraber yazm olmalardr. Dier on iki blm
ya Breuera ya da Freuda ait olarak tanmlanr ve tek ortak noktalar ayn
kitapta birarada bulunmaktr. Breuer szelletirilmi mecazlardan oluan
ayrntl bir szlk tabanna dayanan Freudun sahte-tp macerasnda rol
almay belli ki istemiyordu.
V
Freudun gen bir hekim olduu 1880ler ile eserini tamamlad 1930lar
arasndaki yarm yzyl boyunca, tp-psikiyatri sahnesi kkten bir dnme
urad. Psikojenik hastalklar, muazzam bir farmakratik imparatorluun yeni bir
ili haline gelmiti.
1993 ylnda, Karin (Costelloe) Stephen (1889-1953) Adrian Stephenn
kars ve Virginia (Stephen) Woolfun yengesi akl hastalklarnn sahte
hastalklar olduunu aslnda kabul ederek, bal Hastalanma stei olan ksa
bir kitap yaymlad. Kitap iin daha doru bir balk Hastaym Gibi Mazur
Grlme Ve martlma stei olurdu. Stephen hastalklar ile hastalk
olmayanlar arasndaki farklar vurgulayarak balar:
Tp tarihinde, belli hastalk trleri ... allmn dnda kafa kartrc
olmutur. ou kez histerik, nrotik veya aklsal denilen trdeki
semptomlar kastediyorum. Bedende organik adan yanl bir ey olduunda,
beden yaraland veya enfekte olduunda, tp kendi blgesindedir. Fakat bu
dier trde hastalklarda, doktor rahatszl aklayacak fiziksel hibir ey
bulamaz. Modern tpta psikojenik terimi, btn bu anormallikler snfn
kapsayacak ekilde kullanlr; fiziksel nedenlere sahip daha iyi bilinen organik
hastalklara zt olarak, bunlarn kkeni aklsal [zihinsel] gibi grnr.[53]
 Stephenn retorii ile Freudunki arasndaki fark arpcdr. Stephen, hasta
numaras yapma davrannn akln neden olduu bir hastala
dntrlmesini bir oldubitti sayar: Psikojenik hastalklar ayakba tekil
ediyordu, hatt o kadar ki, nrotik szc yozlaarak hakaret terimi
olmutu. Byle hastalarla ba edemeyen doktorlar hastann iyilememesini
hastann hatas sayarak kendilerini rahatlatmaya alyor gibi grnyorlard
deta.[54]
Aslnda birok doktor byle hastalarla, onlarla ba etmemeyi seerek
mkemmelen ba edebildiler. Normal artlarda, doktor ile hasta arasndaki
iliki iraddir, satc ile mteri arasndaki ilikiye benzer. ki taraf da iliki
kurmamay semekte zgrdr. Stephen bu gerei bilir ve kitabnn geri
kalann kaplayan psikanaliz jargonu perdesinin arkasndan tam bu noktada
saduyusu kendini gsterir: Nrotik hastasnn isteyerek hasta olduunu
syleyen doktor geree ok yakndr.[55]
Stephen akl hastalnn varolusal ilevini ve hasta olma istei anlamna
geldiini net bir biimde kavramt: Ellerinde olduunu bildikleri btn
olaslklar iinde, onlara en az derecede kt grnen olaslk hastalklardr
kendilerine yegane alternatif gibi gelen daha da korkun bir durumdan
korunmalar iin, hastalklar olaanst bir beceriyle yaratlmtr. yle ya
da byle devam edebilmelerini salar.[56]
Stephenn kitabndan alntladm bu pasajlar ilk be sayfada yer alr.
Kendini gerein yknden kurtardktan sonra Stephen kulland dilin
psikanaliz jargonunun temel retoriine dmesine izin verir. Paralanan ve
blnen kiiliklerden bahsettikten sonra, histeriin Alice Harikalar Diyar
tarzndaki dnyas iindeki rehberli turuna balar: Baka her ama iin grme
duyusunu normal olarak kulland halde, kocasn hibir ekilde gremeyen
bir kadnn vakas vard.[57] Ama byle bir vaka falan yoktu. Aslnda,
davran iin bu sama aklamay veren ve hasta diye tanmlanan bir kadn
ile grnrde sz konusu aklamay olduu gibi kabul eden bir psikanalist,
Karin Stephen vard. Grnrde dememin nedeni, Stephenn psikojenik
hastaln normal davran olduu, dolaysyla da hastalk olmad sonucuna
varmasdr: Psikojenik hastalk bir darbeyi savuturmak iin insann elini
yzne kaldrmas kadar kastl bir davran rneidir.[58]
Ne var ki, psikanaliz kltnn sadk bir yesi olan Stephen kendi saduyu
alglarn reddetti ve sahte hastaln da hastalk olduu dncesini kabul etti.
nsan davrann yorumlama ve (yanl) anlamann birok bakmdan elverili
olsa bile absrt bir yoludur bu.
VI
Kkleri psikiyatriye ve istenmeyen davranlarn tbbleti-rilmesine
dayanan bu entelektel-ahlaksal fesatlk rneini aka grmek, Freudun
ticaretini yapmay baarmasndan nce daha kolayd. 1880de Jane Grey
Swisshelm (1815-1884) bugn unutulmu bir klelik kart, feminist ve
gazeteci u gzlemde bulundu: Ayyalk tehisine gre, ayyalk kiinin
hibir ekilde sorumlu olmad bir hastalkt; onu yaratan sebep varolan
meyhaneler ve varolmayan huzurlu kalpler, varolmayan glmser eler,
varolmayan gzel balklarla nlklerdi. Tedavisi ise ikiye tvbeden oluan
mstahzard, yalan kolaylatran bir icat... tpk kalomel gibi, saaltsn diye
verildii hastalk zerinde nadiren bir kalc etkisi olan, stelik daha kt
baka bir hastal retmekte asla akamete uramam bir icat. te bu tedavi
bir sahtecilik, yalanclk ve yalan yemin salgn yaratt.[59]
Her ne kadar etkin znenin onaylanmayan eylemini hastalk olarak grp
zerinden sorumluluu alma fikrinin tarihi, psikanalizin icadndan ncesine
dayansa da, Freud bu yanl retiyi biliminin temeli olarak benimsedikten
sonra, onu bununla sulamak yaygnlat. Viyanal gazeteci Karl Kraus, Freud
neredeyse Viyana halknn dikkatini ektii anda onun bir arlatan olduunu
belirtti. 1918te H. L. Mencken onun bilinsiz edim veya edimleyensiz
edim icadn alaya ald: Freud arlatanlnn alk hak eden yan
rnlerinden biri, yalan sylemenin ou durumda irade d ve kanlmaz
olduunun kefidir yalan syleyen tpk bir k aktnda gzlerini
krptrmay veya arkasnda bir bomba patladnda sramasn
engelleyemedii gibi, yalan sylemesini de engelleyememektedir.[60]
Karl Jaspers (1883-1969) krkl yalarna kadar psikiyatr olmasna karn,
daha ziyade varoluu felsefeci olarak tannr psikiyatrinin ne olduunu
aka grd ve alandan kat. lk olarak 1913te yaymlanan, psikiyatri konulu
bayapt Genel Psikopatolojide yle yazd: Nrotiklerin ve psikotiklerin,
sulularn ve ayrkslarn davran kendini aldatmann bir biimi, kurmaca bir
varolua teslimiyet olarak anlalmtr.[61] Jaspers, ada Amerikan
psikiyatrik-duygusal retoriinin tersine, akl hastalarnn bir hastalktan
muzdarip olmadklarn anlamt; tersine, kendini martmann zel bir
trnn tadn karrlar:

Grard de Nerval [Fransz airi, denemecisi ve intiharyla nl Grard

Labrunienin (1808-1855) takma yazar ad] kendi hastaln yle tasvir
etmeye balar: Aklmn gizemli kuytularnda cereyan eden uzun bir hastaln
etkilerini kaydetmeye alacam. Hastalk ifadesini niin kullandm
bilmiyorum, zira hatrladm kadaryla hayatmda hi bu kadar iyi
hissetmemitim. Bazen glerim ve yeteneklerim iki katna kyordu. Her eyi
biliyor ve anlyor gibiydim ve hayal gcm bana muazzam bir haz
veriyordu.[62]

Hastalanma Kararll bal altnda Jaspers unlar yazd: Hastalar

sempati ister, ilgi ve merak uyandrmak veya bir ykmllkten yakay
syrmak ister, malliyet maa almak veya birtakm fantezi zevkleri yaamak
ister. Bu tr kararllk ve teslimiyet nrotik hastalklarda olduu gibi,
psdoloji fantastikann (kiinin kendisinin inand, fantastik yalanlar syleme)
geliiminde de byk bir rol oynar.[63]
Temaruzun tbbletirilmesi akl hastalklarna dair btn kuram ve
tedavileri kanlmaz sona mahkm eden lmcl kkensel kusurdur.
VII
Her ne denli tbbletirme psikiyatriden fazlasn kapsasa da, bir konuda net
olmak zorundayz: Psikiyatri batan aa tbbletirmedir. Psikiyatrlar
psikiyatrinin u ya da bu yannn tbbletirme olmadn iddia ederlerse, o
yan ancak eer kantlanm hastalkla urayorsa tbbletirme deildir ve
yle bir durumda da nrolojiye, nropatolojiye, nrokimyaya,
nrofarmakolojiye veya nrocerrahiye aittir, psikiyatriye deil.
Psikanaliz karesi alnm tbbletirmedir. Bu balamda, hekim
olmayanlarn yapt psikanaliz, klinik psikoloji veya sosyal hizmet tarafndan
aptal yerine koyulmamak nemlidir. Bu ve dier tbb olmayan akl sal ve
danmanlk meslekleri kp alnm tbbletirmelerdir: Sanki tbb bilgi ve
tbb ayrcalklardan yoksun olularn telafi edercesine, tp d akl sal
profesyonelleri akl hastalklarnn tehis ve tedavisinde zel uzman
olduklar iddiasna psikiyatrlardan daha sk baldrlar.[64]
 Aslnda, Sigmund Freudun tarih sahnesinde belirdii sralarda, tbbletirme
en faal dnemini yayordu: Psikanalizin douu hem on dokuzuncu yzyln
sonunda bu akmn gitgide artan poplerliinin bir tezahr hem de yirminci
yzylda patlarcasna bymesinin bir nedenidir. 1901 ylnda Freud,
aklayc bir ekilde Gnlk Yaamn Psikopatolojisi baln tayan, en
sevilen kitaplarndan birini yaymlad. Freudun savnn ana fikri, akl
hastalklarnn semptomlarnn, normal kiilerin dnce ve eylemlerinden
sorumlu olan ayn zihinsel srelerin rnleri olduklaryd. Baka trl
sylersek, Freud deliliin bir dzeni olduunu, ya da kendi tercih ettii
ifadeyle, akl banda olan ya da olmayan davranlarn ayn psikolojik
yasalara bal olduklarn yeniden kefetti.
Kendi zel sahte-bilim markasn yaratmak iin Freud kitabna Gnlk
Yaamn Psikopatolojisi adn verdi. Gnlk Psikopatolojik Yaamn
Normallii deseydi de olurdu. Fakat o takdirde, ne n ne de servet gelirdi.
Bunun yerine, tbbletirme alevini krkledi ve iin iin yanan bir atei her
eyi yutan dev bir yangna dntrd. te yandan, akll bir adam olduundan,
tbbletirmeye olan tutumu ikircimli ve frsatyd. ounlukla hevesli bir
tbbletirici oldu: Nevrozlar zel bir tr hastalktr, analiz de onlar tedavi
etmenin zel bir yntemidir, tbbn bir uzmanlk daldr. Ayrca unlar da
yazd: [Nevrozlar] ar, yaplar gerei kalc hastalklardr, nadiren sadece
birka atakla snrl kalrlar, geneldeyse uzun periyotlar veya hayat boyunca
srerler. u ifadede de bulundu: Psikanaliz gerekten dierleri gibi bir
tedavi yntemidir.[65] Kendi amacna uygun dt baka zamanlardaysa,
psikanalizin tbbletirilmesine kar kt: Yani psikanalizin tbbn bir
uzmanlk dal olmadn varsaydm. Buna itiraz etmenin nasl mmkn
olduunu anlayamyorum. yle devam etti: Bir doktorun tp okulunda ald
eitim, psikanalize hazrlk olarak ihtiya duyaca eitimin hemen hemen
zdddr. Son olarak, Bizler [analistler] hastaya ... bir retmen ve eitmen
olarak hizmet ederiz.[66]
Drst psikanalist, hastasnn analiz srasnda verdii bilgileri gizli tutma
sz vererek ve szn tutarak, srlaryla yzlemesine yardmc olur.
Psikanaliz, tvbekra gnah karma srasnda verdii bilgileri gizli tutmaya
sz vererek ve sznn arkasnda durarak yardmc olan rahip rneini izler.
Bu yzden, psikanaliz etii doa bilimi etiinin kartdr: Biri mahremiyete,
dieri aleniyete deer verir. Fakat Freud ne yardan ne serden gemek istiyordu.
Delilikte dzen olduunu ifa etmek ve akl hastalnn gizemini ortadan
kaldrmak suretiyle bir eliyle zd dm, sahte hastal gerek hastalk
klp merulatrarak, hasta numaras yapmay hastalk sayp gizemli hale
getirerek dier eliyle tekrar dolatrd.
Psikanalizin (veya baka bir psikoterapi biiminin) tbb bir yntem olup
olmad tartmas hukukla ilgilidir, bilimle deil. Modern dnyada, tbb
tedavi olarak tanmlanan bir yntem, durum gerei, tp mesleinin ve
dolaysyla devletin mlkiyetindedir. Devlet tp eitimi ve lisans olmayan
kiilerin tp mesleini icra etmesini yasaklar ve bu yasa ineyenleri
cezalandrr. Ayn sebeple, tp eitimi ve lisans olan kiiler bu zel hizmeti
salamak iin tekel kazanrlar. Psikologlar veya dier akl sal alanlar
kendi meslek ayrcalklarnn alann geniletmek arzusuyla, sz gelimi
kiileri psikiyatrik sebeple kapatma veya psikiyatri ilalar yazma hakkn
elde etmeye altklar zaman, ayn g mcadelesi ortaya kar.
 2

Tahrifat
Doctor (f), deitirmek, tahrif etmek ... aldatma amacyla deitirmek (seim
sonularnda tahrifat yapmakla sulanan) (zerinde oynanm bir fotoraf).
Websters Third New International Dictionary
Freudun reit olduu sralarda, hmoral hastalk kavram artk bir
anakronizmdi. Bilim ncesi Galenci hekimin, nesnel bir ekilde saptayamad
hastalklar tedavi etmeye ynelik, aslnda sahip olmad tedavi glerini
elinde bulundurduuna inanlmt. Tersine, almasn doa bilimlerinin
yntemlerine dayandran modern bilimin hekimi ise, tedavi iddiasnda
bulunduysa bile bunu pek az yapt. On dokuzuncu yzyl boyunca, byle
iddialarn ou kesinlikle arlatanlk kokuyordu.
Bilimin hastalk kavram materyalisttir. Hastalk bedenin ileyiini bozan
anormal bir kouldur. Hastalk, insan bedeninin anatomi ve fizyolojisi zerine
empirik almalar ve bilgilerle tanmlanr ve saptanrd. Bilimsel hekimin
birincil grevi hastalklar nesnel olarak saptamak, yani lm-sonras
tehislerle de teyit edilen doru klinik tehisler koymakt. Bu tanm gerei, akl
hastal bir tezatlarn birleimiydi ve hl yledir.
1881de Sigmund Freud tp eitimini tamamlad ve bamsz bir yetikin
olma meselesiyle yzyze kald, yani ailesinin yanndan tanma, kendi
geimini salama, evlenme ve kendi ailesini kurma grevleriyle. Bugn
Amerika Birleik Devletlerindekinin tersine, o gnlerde Viyanada gen bir
doktorun ekonomik beklentileri zayft.
Avusturya-Macaristanda ve Birinci Dnya Savandan sonra Avusturyada
ve Macaristanda uygun bir liseden mezun olmu herhangi bir gen erkek ya
da kadnn bir niversiteye kaydolma hakk vard. Bu yzden, tp ve hukuk
mesleklerini icra ederek geimini salama frsatna sahip olamayacak kadar
ok sayda renci bu alanlarda eitim almt. Eer gen doktor, Freud gibi,
orta halli bir aileden geliyorsa, seenekleri snrlyd. Freudun
seeneklerinden biri tp alannda akademik kariyer basamaklarn trmanmak,
bir dieri Amerika Birleik Devletlerine g etmek, ncs de profesyonel
adan kltc bir ie raz olmakt (sz gelimi, asortik bir resortta spa
doktoru veya ehovun Altnc Kouta tasvir ettii gibi, bir tara kentinde
deli doktoru olmak). Drdnc ve ou kez tercih edilen seenek ise, tp
kariyerini brakmak ve rnein i adam veya yazar olarak geimini
salamakt.
Freud akademik kariyer peine dmeyi denedi, ama Ernst Brckenin
laboratuvarndaki zayf performans noktay koydu. Drt yldan uzun sre
boyunca, gelecei olmayan bir iten bir dierine srklendi. 1885te, yirmi
dokuz yandayd, hl anne ve babasyla yayordu, kendini geindirmeye
yetecek kadar geliri yoktu, hekimlik rolnde kendini rahat hissetmiyordu,
baarma hrsyla dolu olmasna ramen itibar ve g arzusunu nasl tatmin
edeceinden emin deildi. Parisli nl nrolog-nropatolog Jean-Martin
Charcotnun rencisi olmaya karar verdi.
nsanlar; belli bir kii, meslek ya da davann hayranlk uyandran
zelliklerine estetik, erotik, etik, entelektel vurulduumuz iin k
olduumuza inanrlar. Daha sklkla br trl olur. Kendi sevgi ihtiyacmz,
bir baka insana, misyona veya inan sistemine yakndan balanma ihtiyacmz
yznden k oluruz. Bence, bu haleti ruhiye iinde Freud Parise gitme,
Charcotya k olma, onun rencisi olma itibarn elde etme ve sinir
hastalklarn tehis ve tedavi iiyle megul olma, ya da daha ak ifadesiyle,
Charcotnun gerek hastalklar olarak tasdik ettii, genellikle histeri
denilen sahte hastalklar alannda uzman olma kararn ald.
nemli konumuna ve muazzam itibarna ramen, Charcotnun aldatmacalar
gzden kamad. Sz gelimi, bir pratisyen hekim olan ve temaruz konusunda
alan Ernest-Charles Lasgue (1809-1883) histeriyi aksi halde tl kalacak
semptomlarn frlatld, tbbn p sepeti, olarak niteledi. Lasgue,
Freudun psikiyatrinin geleceinin hastalk olmayan bu fenomeni incelemekte
yatt hkmne varmasndan iki yl nce ld. Nrolog Georges Gilles de la
Tourette (1857-1904) gnmzde Tourette sendromu denilen, maladie des
ticsi tanmlamasyla nldr daha da keskin bir dille u beyanda bulundu:
Sen [Charcot] Salptrirede histeri yetitiriyorsun, onu tedavi
etmiyorsun.[67]
Tarihi Jan Goldstein on dokuzuncu yzyl Fransz psikiyatrisinin iyi
aratrlm ama eletirel olmayan bir tarihi olan Avutma ve Snflamada,
[Salptrirede] Kullanlan tedavilerin en arpc zellii teatrallikleridir,
gzleminde bulunur ve devam eder: Mizansenler ve gsteriler sahnelenir. ...
Bu tedaviler ... istismar yoluyla sahtekrlktr, kendi iyilii iin bireyin
ahmaklndan faydalanan aldatmacalardr.[68] Charcotnun Salptriredeki
istismar yoluyla sahtekrlklar Paristeki en byk gsteriydi.
Kukucu hekimler uzun zaman nce, histeride hibir gizem olmadn fark
ettiler. Histeri bir hastalk deildir, bir hastaln ad veya tehisi de deildir;
aslnda histeri yeti yitimli bir hastay oynayan bir insan ile hastal tedavi
eden doktoru oynayan bir psikiyatr arasndaki gizli ibirlikli bir aldatmacadr.
Bu tipteki gizli ibirlikli tbb aldatmaca bugn her zamankinden daha
yaygndr. Charcotnun aldatmacalarnn aa karlmas onun tptaki ikon
statsn zayflatmad. Benzer olarak, histerinin istismar yoluyla sahtekrlk
olduuna dair hibir kant da psikiyatrinin ve onun kutsal simgesi akl
hastalnn dokunulmaz tbb-hukuk statsn zayflatmad. mile Zola gayet
yerinde bir biimde, Charcotnun tedavilerini Lourdesdeki tedavilerle
karlatrd ve her ikisinin de btn dinin temelini oluturan, insann yalan
arzulamasnn[69] ifadeleri olduu sonucuna vard.
Freud, Charcot tarafndan histeride uzman olarak kutsanmak amacyla Parise
gitti. Viyanaya dnnden sonra, Viyanal byk arlatan Franz Anton
Mesmerin ncln yapt yolu takip ederek, hastalk olarak tanmlanan
hastalk olmayan fenomenler alannda uzmanlaan bir hekim olarak kendine yer
edindi.
I
Freudun k olduu ve aldatmacalarn byle muazzam bir baaryla taklit
edip uygulad bu adam, Charcot, kimdi? 1885 ylnda Freud onunla tant
zaman Paris niversitesinde nroloji profesr olan Charcot altm
yandayd; Fransadaki en nl hekim ve Salptrirein hayran olunan ve
korkulan Sezaryd.
eitli hastalklardan muzdarip hastalardaki belirti ve semptomlar ile
hastalarn cesetlerinde bulunan patoanatomik lezyonlar arasndaki ilintileri
ortaya koyma almalar, Charcotyu zamannn byk bilimsel
klinisyenlerinden biri haline getirdi. ok eitli ayr ve bamsz hastalklar
gzlemledi, kefetti/saptad ve tehis etti/ad verdi. 1852 ylnda, yirmi yedi
yandayken, ilk kez olarak, gut ile kronik artrit (romatoid artrit ve osteoartrit)
arasndaki nesnel farklar bir rik asit testi araclyla ispatlad.[70]
Charcot ayn zamanda tpta s lm kullanmnda da ncyd, makattan
alnan lmlerin koltuk altndan alnanlardan daha gvenilir olduunu
vurgulad. Gnmzde genellikle periferal arter hastal diye adlandrlan
arteriyoskleroza bal aralkl topallamay ilk tanmlayan oydu, ayrca beyin
kanamas ile Graves hastalnn (guatr, hipertiroidizm) anlalmasna byk
katklarda bulundu. Tamamen hak ettii nnn temeli olan en nemli
almasndan da bahsetmek gerekir: Aralarnda amiyotrofik lateral skleroz,
oklu skleroz, tabetik artropatiler ve epilepsi ile kore gibi hareket
bozukluklarnn bulunduu, ok sayda sinir sistemi hastaln tehis etmitir.
Ancak bu baarmlardan sonrayd ki, Charcot histeri almasna yneldi.
Hastalk-olarak-histeri meselesini ele almadan nce, unu aklda tutmalyz
ki, tpk meslekten olmayanlarn irad eylemlerle irade d eylemleri
birbirinden ayrt etmesi gibi, anatomistler ve fizyologlar da irad sinir sistemi
ile irade d sinir sistemini birbirinden ayrt ederler. rad/irade d
kavramlar ahlaksal yarglarn olumas ve yasalarn uygulanmas iin olduu
kadar, irad eylem olarak temaruz ve irade d bir olay olarak hastalk
arasndaki ayrm iin de vazgeilmezdir.
Charcot hastalarn rnein omurilik zafiyeti (nrosifilizin bir biimi)
kaynakl hareketler gibi anormal davranlarn irade d, yani sinir sisteminin
lezyonlarna balanabilir grerek, saysz hastaln muammasn zd. Bu
varsaymnn son derece faydal olduu ortaya kt. Charcot histerik tehisi
konmu kiilerin davranlarn da irade d, yani sinir sisteminin
lezyonlarna balanabilir varsayd iin pek sulanamaz, fakat phe
gtrmez ekilde saptanm kant, yani histeri semptomlarnn szde hastalarn
irad eylemleri olduklarn gz ard ettii, hatt aslnda reddettii iin
sulanabilir.
Charcot kadavralarn beyin ve omuriliklerinin histolojisini incelemek iin
mikroskop kullanarak merkez sinir sisteminin lezyonlarn grebildi. Daha
sonra, ayn ekilde onlar da grselletirmek ve nesneletirmek amacyla,
histerinin lezyonlar olarak kabul ettii eylerin fotoraflarn ekmeye
yneldi. Ama insanlarn eitli pozlardaki fotoraf grntleri merkez sinir
sisteminin anormal dokularnn mikroskop grntleriyle hibir ekilde
karlatrlabilir deildir.
 Fotoraflamann ve tpta kullanmnn tarihi zerine bu noktada ksa bir konu
d yapmalyz. 1833te, Charcot sekiz yandayken, Louis Daguerre (1789-
1851) kendi adyla dagerreyotipi diye anlan erken bir fotoraflama yntemi
gelitirdi. Duchenne kas distrofisini (Duchenne tipi kas distrofisi olarak da
bilinen, yava ilerleyen lmcl kaltsal bir bozukluk) tehis etmesiyle tannan
Fransz nrolog ve nrofizyolog Guillaume Duchenne (1806-1875) nrolojik
anormalliklerin klinik tezahrlerinin fotorafik kaytlarn tutma almasnn
ncsyd. Charcot da Duchennein rencisiydi.
Charcot 1862de, otuz yedi yandayken Salptrirein mdr oldu ve on
dokuzuncu yzyln en byk nroloji kliniini yaratt. Bedenin hareketlerinde
nrolojik bozukluklarn grlr tezahrlerinin kaydn tutma amacyla,
Salptriredeki hastalarn, balca da performanslar en arpc ve en
fotojenik olan histeriklerin emsalsiz bir fotorafik vakayinamesini oluturmak
iin, ikisi de tbb fotoraflamann hekim nclerinden olan Desir Magloire
Bourneville (1840-1909) ve Paul Rgnard (1850-1927) ie ald. Sonu,
efsanev alma Iconographie photographique de la Salptrire, Service de
M. Charcot oldu.[71]
Histeriyi inceleyen nropatolog sfatyla Charcot tek aleti eki olan ve
dolaysyla her eye aklmas gereken ivi muamelesi yapan u mehur ii
gibiydi: Anormal davranlar gryor ve bunlara nrolojik hastalk
semptomlar (nropatoloji) muamelesi yapyordu. Nropatologtan
psikanaliste dnen Freud ise uzmanlar tarafndan orijinal olarak tasdik edilen
bir sahte bayapt sahte olduunu bile bile satn alan ve iyi bir krla tekrar
satan hilekr resim koleksiyoncusuna benziyordu: Anormal davranlar
gryor ve bunlara sanki akl hastalklarnn semptomlarymlar
(psikopatoloji) gibi muamele ediyordu.
II
Charcot hakknda ok ey yazlmtr, ben burada eitli gzlemcilerin
kefettii ve sonu olarak vard hususlar ksaca gzden geireceim.
Freudun izlenimleriyle balyorum; bunlar sevdiini ilahlatran, ak vurgunu
yemi gen bir insann duygularyd. 25 Kasm 1885te, Charcotyu ilk
grnn stnden bir ay bile gememiken, Freud gelecekte kars olacak
Martha Bernayse yle yazar:

Sanrm byk bir deiim geiriyorum. Beni neyin etkilediini sana ayrntl
ekilde anlatacam. En byk hekimlerden biri ve saduyusuna dehann eli
demi bir adam olan Charcot hedeflerimi ve fikirlerimi dpedz kknden
skyor. Bazen onun derslerinden, sanki yeni bir mkemmellik dncesiyle
Notre Damedan kyormu gibi kyorum. Ama o beni bitkin dryor;
yanndan uzaklatm zaman, kendi aptal konularm zerinde alma arzum
artk hi kalmyor; gndr hi almadm, stelik sululuk da duymuyorum.
Beynim doygun, sanki tiyatroda bir akam geirmiim gibi. ... Daha nce hi
kimse beni bu ekilde etkilememiti.[72]

nsann nianlsna yazmas iin tuhaf bir mektup. Daha nce hi kimse beni
bu ekilde etkilememiti. Marthann etkilemedii kesin. Freud sanki,
Charcotyu dinledikten sonra, ok kuvvetli bir erotik-varolusal deneyimden
bitkin, doygun km gibi yazar. Unutulmaz bir sevime yaad bir
geceden sonra veya belki byk bir demagoun saatler sren bir konumasn
dinledikten sonra bir adamn yazabilecei trde bir ey bu.
nsanlar yzyze kaldklar tehlikeler karsnda akna dnmekten nefret
ederler, bu sebeple de yanl bir aklamay hibir aklama olmamasna
yelerler ve yine ayn sebepten insanlarn hastalklarn nedenlerini her zaman
bildiklerini ileri srmemiz yanl olmaz; bu nedenler arasnda iblisleri,
cadlar, tabu ykmay, kem gz, Yahudilerin zehirledii kuyular ve en uzun
mrls olarak da Hipokrat ve Galenin rettii hmoral dengesizlikleri
sayabiliriz. Acayip, ngrlemez davranlar da insanlar akna evirir ve
kendilerini tehlikede hissetmelerine neden olur. Byle hareketleri akl
hastalklarna yklemek onlar rahatlatr. Bu nedenledir ki, insanlar imdi de
akl hastalklarnn nedenlerini biliyorlar: Kt beyinler, kt genler, kt
kimyasallar, kt toplumlar, kt ebeveynler. Akl hastal diye bir eyin
olmad dncesi insanlar rahatsz ediyor ve dolaysyla reddediliyor.
Her ne kadar Freud insanln uykusunu bozduunu iddia etmeyi sevse de,
durum tersidir: O, insanlara yanl bir aklamann rahatlatcln salad. Bu
yanllk Freudcu dncelerin kayda deer poplerliinin kayna olmutur ve
halen yledir. Bal Histeri (1888) olan ilk denemelerinden birinde Freud
unlar yazar:

Hastaln [histeri] doru deerlendirmesi ve daha iyi anlalmas ancak

Charcotnun ve onun esinlendirdii Salptrire ekolnn almalaryla
balad. O zamana dek, histeri tbbn lanetlisiydi. Daha nceki yzyllarda,
yaklan veya eytan karmaya maruz braklan zavall histerikler, daha
yaknlardaki aydnlanm zamanlarda da alay edilmenin lanetine uruyorlard;
numaradan tavrlar ve abartlar yznden durumlarnn klinik gzleme deer
olmad hkmne varlyordu. Histeri szcn tam anlamyla nevrozdur, yani
bu hastalkta sinir sisteminde hibir alglanabilir deiim grlmedii gibi,
inceltilmi anatomik tekniklerin bile byle bir deiimi gstermesi beklenmez.
Histeri tamamen ve btnyle, sinir sisteminin fizyolojik modifikasyonlarna
dayaldr.[73]

Freudun bu ileri srm iin zerre kadar kant yoktu, fakat histeriyi bir
hastalk olarak snflandrmak iin bu iddiada bulunmas zorunluydu. imdi
olduu gibi o zaman da psikiyatrlar insan davrannn bir yann
anlamadklarnda, kolaya kap o yankaltma yklyorlard. Freud da
aynsn yapt: Histeri bir durum olarak, zaman zaman aniden ba
gstermelere yol aan bir nevroz yatknl olarak grlmelidir. Status
hystericusun etiyolojisi tamamen kaltmda aranmaldr.[74]
Freud nevrozun bir hastalk olduunda srar etmekle birlikte, nrotikleri
ahlaken bozulmu sayarak knad: Elbette, bir dizi vakada, histeri sinir
sisteminin derinleen dejenerasyonunun bir semptomundan ibarettir, bu
dejenerasyonun tezahr de kalc ahlaksal sapknlktr. Dolaysyla Freud
tedavi olarak rasyonalize edilen zor kullanmn onaylad: Daha nceki
kuaklardaki hekimlerin (ki gen insanlardaki histerik tezahrlere edepsizlik
ve irade zayfl gzyle bakyor ve onlar cezalandrmakla tehdit
ediyorlard) yntemleri kt deilse de, pek doru grlere de
dayanmyordu.[75]
III
1893 ylnda Charcot ldnde, Freud saygn Wiener Medizinische
Wochenschrift iin kaleme ald anma yazsnda Ustay yle tasvir etti:

Mtefekkir bir adam, bir dnr deildi: Onda bir sanatnn doas vard,
kendisinin de dedii gibi, bir visueldi, gren bir adam. ... Adlarnn ve
kendilerine zg zelliklerinin kaynann ounlukla kendisi olduu klinik
olgularn mzesi Salptrirein koularnda dolaarak onunla uzun saatler
geirmi rencileri, hani Jardin des Plantesn nnde ykselen ve birok
hayvan suretiyle evrelenmi heykelinin hayvanlar leminin o byk
kavraycs ve betimleyicisini gsterdii Cuvieryi hatrlayacaklardr. Ya da
belki Adem efsanesini hatrlayacaklardr; Tanr Cennetin yaratklarn ayrt
edilmeleri ve adlandrlmalar iin nne getirdii zaman Adem, Charcotnun
ziyadesiyle vd o entelektel hazz doygunluk derecesinde yaam
olabilir.[76]

Burada, Freud Charcotyu Tanr ile, akl hastalarn da bitki veya

hayvanlarla, adlandrlacak ve kontrol edilecek nesnelerle karlatryor.
Charcotnun Sal Gn Dersleri evirisi in nsz ve Dipnotlarda (1892)
Freud benzer bir anlayla unlar yazar: Bu dersler Charcotnun konuma ve
dnme tarznn o kadar doru bir resmini sunar ki, dinleyicileri arasnda bir
kez oturmu olanlarda, Ustann [metinde aynen byle] sesi ve grntsnn
hatras bir kez daha canlanr ve byk bir kiiliin yaratt sihir sayesinde,
dinleyicilerin nropatolojinin ilgileri ve sorunlarna geri dnlmez biimde
balandklar o ok deerli saatler geri dner.[77] Histeri nropatolojik temeli
olmayan bir hastalk olduundan, Charcotnun bu konudaki derslerinin
nropatolojiyle ilgisi yoktu ve Freud bunu biliyordu. Buna ramen, Charcotyu
hret delisi bir yeniyetmenin naifliiyle nitelemeyi srdrd.
1893te, Freud Organik ve Histerik Hareket Kaslar Fellerinin
Karlatrmal Bir ncelemesi in Baz Noktalar balkl, histeri konulu bir
baka makale yaymlad. Orada dediine gre, Histeride ok eitli organik
sinir bozukluklarn taklit etme yetenei olduuna inanlmtr. ... Tersine,
benim ileri srmme gre ise, histerik fellerdeki lezyonlar sinir sisteminin
anatomisinden tamamen bamsz olmak zorundadr, nk fellerinde ve
dier tezahrlerinde histeri sanki anatomi yokmu gibi veya anatomiden
habersizmi gibi davranr. Bu yazlar Freudun zamanla gelien tipik aldatc
retoriinin en erken rnekleridir: Kiileri nesneler olarak, akl hastalklarnn
aralar ve madurlar eklinde ele almak, psikiyatrik-psikanalitik
soyutlamalar da organik sinir bozukluklarn taklit etme gcne sahip
kiiletirilmi etkin zneler gibi ele almak. Ardndan Freud bir baka yalan
ifadede daha bulunarak aldatmacay iddetlendirir: Bu amala [histerik
felleri organiklerden ayrt etme amacyla] [Charcot] hipnotize ederek
uyurgezer duruma soktuu histeri hastalarn kulland. Bu fellerin zel bir
yatknln etkidii anlarda hastann beynine hakim olan dncelerin sonucu
olduklarn kesintisiz bir argman zinciriyle kantlamay baard. Bu ekilde,
bir histeri fenomeninin mekanizmas ilk kez olarak akland.[78]
 Salptrirede uzun yllar geirmi Georges Guillaine gre, Charcot
Salptriredeki hastalarn hibirini hipnotize etmemiti. Yukarda
alntladm cmlelerden sonra Freud u sonuca varr: Klinik aratrmann
bu kyas kabul etmez gzellikteki rnei daha sonradan hem kendi rencisi
Pierre Janet hem de Breuer ve dierleri tarafndan devam ettirildi, Breuer ve
dierlerinin bu aratrmadan gelitirdikleri nevroz kuram, rahiplerin hayal
gcndeki eytann yerine psikolojik formln geirilmesi kaydyla
Ortaan gryle rtyordu.[79]
IV
Georges Charles Guillain (1876-1961) ve meslekta Jean Alexander Barr
(1880-1967) nrolojide, ou kez tersinir bir polinropati olan Guillain-Barr
sendromuyla anlrlar. Guillain ayrca Charcotnun eserini ve modern
psikopatolojinin kkenini anlamak iin elzem olan bir kaynak olan kendi
yazd yetkin biyografi J.-M. Charcot, 1823-1893: YaamEseri iin de
hatrlanmay hak eder.
J.-M. Charcot on alt blm ile bir epilogtan oluur, sadece bir blm
histeri ve nevrozlara ayrlmtr. Teatral vaka sunumlar yznden
Charcotya hayran olan Freudun tersine Guillain onun tehir merakna
hayflanr. Pierre Janet (1859-1947) ve nrolog Pierre Marie de (1853-1940)
yle; Marie yle yazar: Charcot iin ... amfideki haftalk otoriter dersler
hayattaki baka her eyi aan en byk olayd; hafta boyunca stnde allr,
bir nceki sabah hastanede titizlikle provas yaplr ve dersin verilmesinden
sonra akamn ge saatlerine kadar tartlmaya devam edilirdi.[80]
Guillainin Ustaya ynelik eletirisi ll olduundan daha etkilidir:
phesiz ki, [Salptriredeki] bu hastalarn bazlar becerikli komedyenler
ve mkemmel mukallitlerdi. Dahas, Charcotnun asistanlar ve stajyerleri
hekimlerin ve tp rencilerinin nnde bu hastalara gsterili krizlerini
tekrarlatma hatasna dtler.[81] Bu dramann her oyuncusu terimin iki
anlamnda da bir aktrd, yani hem oyuncu hem de etkin zneydi. Herkes
koreografisi zenle yaplm, Parislilerce hayran olunan ve alklanan bir
oyunda oyuncuydu. Guillian bir hususun daha altn izer:

Charcot btn histeri fenomenlerinde duygu, hayal gc, telkin, uydurma ve

gerei arptmann oynadklar rol fark etti. ... Sz gelimi Charcot baz
histeriklerde grlen temaruzun son derece farkndayd. Derslerinden birinde
yle sylemiti: Temaruzla ilgili birka ey sylemem gerekli oldu. Hasta
numaras yapma histerinin her evresinde grlr ve bazen insan zellikle
iddetli nevrozun etkisi altndaki kadnlarn, hele ki aldatmacann kurban bir
hekim olduunda, aldatmak iin sergiledikleri kurnazla, dirayete ve ylmaz
azme arr.[82]

Charcotnun kendi durumunu dramatize etme ve ovmenlik eilimi onu byle

aldatmacalar iin kolay lokma haline getiriyordu. Bu zaafnn farkndayd, ama
belli ki kar koymak iin pek az gayret sarf ediyordu. Salptriredeki bir
konumasnda klinisyenlerin nevroz almalarnda karlat glklerden
sz etti. Az nce bahsettiimiz ekilde bir hastaln baka bir hastalk
tarafndan benzetimi trnde deil de, hastann gerek semptomlar irad
olarak abartt veya hatt sanal bir semptomatolojiyi her ayrntsyla yaratt
kastl temaruz trndeki taklitle [ilgili glkler] ... Gerekten de, herkes
insann yalan sylemeye ihtiyac olduunun farkndadr ... histeride bu
zellikle dorudur.[83] Ksacas, Charcot planl histeriklerin masum bir
kurban deildi; modern an en byk tbb sahtekrlklarndan birinde
haberdar bir su ortayd.
Guillain, doum evresinde olsa da bebek haliyle bile gl olan akl
hastal mitine meydan okumayacakt. Kendi kantn grmezden gelir ve
Charcotnun hastal tedavi yntemini tasvir ederek devam eder: Size
hatrlatrm beyler, histerinin tedavisinde iki ksm vardr ... ruhsal e ... ve
fiziksel e. ... Ayrca, statik elektriin de bu fiziksel terapi rejiminde bir yeri
hak ettii aikrdr.[84]
Charcot hi kukusuz ge on dokuzuncu yzyl Fransz tbb ve nrolojisinin
devlerinden biriydi. Hekimlerin ve psikiyatri tarihilerinin, her ne denli yeni
bir trden olsa da onun da bir arlatan olduunu grmeyi baaramamasnn
nedeni bu stats olabilir. Franz Mesmer ve Mary Baker Eddy gibi eski
arlatanlar insanlar sahte tedavilerin gerek tedavi olduklarna inanma
ynnde kandrdlar. Charcot ve Freud gibi yeni arlatanlar ise insanlar sahte
hastalklarn gerek hastalk olduklarna inanma ynnde kandrdlar.
Bu yeni arlatanln, yani hastann da doktorun da kendi gerei
arptmalarna ve partnerinin gerei arptmalarndan (bazlarna)
inanyormu gibi yaptklar karlkl yalan sylemenin temeli, psikiyatri
pratiinin toplumsal yapsnda yatyordu ve bu yap Fransz Devriminden ve
ondan ncesinden beri varln srdryordu. Charcotnun katks ise,
ahsnn ve itibarnn tad arln yardmyla, bu karlkl aldatmacann
sadece tbb tehis deil ama ayn zamanda tbb tedavi de olduunu tasdik
etmek oldu. Bu noktada, Charcotnun histeri iin en gzde tedavi
yntemlerinden birinin psikiyatrik kapatma olduunu belirtmek nemlidir.
Histerik psikonevrozlarn musallat olduu hastalarn izole edilmesi her zaman
Charcotnun zihnini megul ediyordu. ... Gerek ocuklar gerekse yetikinleri,
deneyimin gsterdii gibi, etkileri zellikle habis olan anne ve babalarndan
ayrmak zorundayz.[85]
Guillain kitapta srekli bir aziz biyografisi tonu kullansa da, Hipnotizma
balkl sondan bir nceki blmde, Charcotnun gerei syleme
ykmllne ihanet ettiini kabul eder: ok ak ki, Charcot deneylerini
kontrol etmemekle hata etti. ... Yannda alan klinik efleri, stajyerleri ve
dier yardmclar hastalar hazrlyor, hipnotize ediyor ve deneyleri
dzenliyorlard. Charcot hibir zaman tek bir hastay bile bizzat kendisi
hipnotize etmedi, deneyleri hi kontrol etmedi, dolaysyla, deneylerdeki
eksikliklerin veya sonuta hatal kmalarnn nedenlerinin farknda
deildi.[86] Charcotnun karakter zellikleri hata denilip mazur grlemez.
Tpta ovmen ve despot olmak istiyordu ve sonunda oldu. Gullain, Ama
aklma sk sk gelen bir soru var ki, gz ard edemiyorum, diyerek devam
eder:

Charcotnun yksek bilimsel kapasitesi olan, keskin ve eletirel zihin tipine

sahip, ahlaksal drstlkleri ileri asistanlar var. lerinden kimilerinin baz
olumsallklarn ihtimal dln sorgulamam olmas bana olanaksz geliyor.
O halde niin Charcotyu teyakkuza geirmediler? Tad btn ekincelerle
birlikte, aklma gelen tek aklama, Charcotyu uyarmaya cret edemedikleri,
Salptrirein Sezar diye adlandrlan ustann iddetli tepkilerinden
korktuklar.[87]

Sonlara doru Guillain, Charcotnun son zel sekreteri ve daha sonra

kendisi nl bir nrolog olan Georges Guinonun (1859-1932) anlarn
alntlar. 1925te, yani Salptrirein Sezarnn lmnden otuz iki yl sonra,
Guinon yle yazyordu:
lmnden ksa sre nce Charcot ile yaptm bir sohbetten belleimde kalan
canl anlar var. ... Bana kendi histeri kavramnn ktn ve sinir sisteminin
patolojisi konulu btn blmn gzden geirilip dzeltilmesi gerektiini
syledi. ... Charcot kendi histeri kuramnn paralara ayrlmas gereini
ngrmt ve inasnda bizzat ok fazla katksnn olduu koca binay kendisi
dinamitlemeye hazrlanyordu. Bugn belki sadece benim bu gerekten
haberdar olmam ilgin deil mi?[88]

Guilliann kitabnda Histeri ve Nevrozlar blmnn ardndan

Babinskinin Histeri Kuramlar adl blm gelir. Ge on dokuzuncu yzyl
ve erken yirminci yzyl sekin Fransz nrologlarndan oluan uzun listede bir
dier nrolog olan Joseph Babinski (1857-1932) merkez sinir sisteminin basit
ama nemli bir hastalk veya hasarnn belirtisi olan ve plantar refleks diye de
anlan Babinski belirtisini kefetti. Histeri karsnda Babinski de, her ne
zaman psikiyatrlar hastalk olmayan bir fenomen hakknda hastalkm gibi
yazmaktan utansalar yaptklar eyi yapt fenomenin adn deitirdi: Bu
bozukluklara pityatik [telkine cevap verebilir] adn verebiliriz. ... Pityatik
sfat histerik yerine geer.[89]
Psikiyatr iin, btn bu hokus pokusta nemli olan, hastalk numarasn
hastalk olarak tanmlamak ve akl hastas zerinde yasal-politik kontrol
devam ettirmekti. Babinskinin vard sonu uydu: ok fazla sayda
histerie ynelik gzlemim, bu znelerin birounun samimi olduuna ve
hastalk numaras yaptklarnn dnlemeyeceine ikna olmama neden oldu,
bu kany btn nrologlar da paylamaktadr.[90] Doktorlarn hangi
hastalarnn samimi olduunu bilmelerinin imkn yoktur.
V
Histerinin gerek hasta gerekse hekim tarafndan yalan sylemek olduu
ynndeki eletirimizi tamamlamak iin, sveli hekim-yazar Axel Munthenin
(1857-1949) kaleme ald ve yirminci yzyln uluslararas ok-satanlarndan
biri olan San Michelein Hikayesine (1929) atf yapmamz arttr.
Budapetede byyen bir yeniyetmeyken okuduum bu kitap, zerimde kalc
bir etki brakt. Yllar sonra ngilizcesini tekrar okudum, elinizdeki kitab
yazmaya hazrlandm srada da bir kez daha.
Soylu bir sveli ailenin ok-dilli ocuu olan Munthe Uppsalada,
Montpellierde ve Charcotnun rencisi olarak da Pariste tp okudu.
Aristokrat bir ngiliz kadnla evlendi, San Michelein Hikayesini ngilizce
yazd, bir sanat yd ve hayatnn byk ksmn talyada yaad. 1887de,
Capriye tand ve Villa San Michelei satn ald, byk lde otobiyografik
olan kitabnn bal buradan gelir. Doktorlar adl blmde, Munthe
Charcotyu u szcklerle betimler:

Hata yaptn hibir zaman kabul etmezdi, ona yanl yaptn ima etmeye
bile cret edenin vay halineydi. ... Charcot zamannn en nl doktoruydu. ...
Sesi buyurgan, sert, sk sk da alaycyd. Kk, gevek elinin tokalamas
nahotu. Meslektalar arasnda ok az arkada vard. ... Hastalarnn
zdrabna kaytszd, tehisi yapt gnden lm sonras muayenesi gnne
kadar onlara ok az ilgi gsterirdi. ... Parisliler nnde sergilenen Salptrire
sahne performanslar absrt bir farstan, gerekle aldatmacann umutsuz bir
karmaasndan baka bir ey deildi.[91]

Bu satrlar Munthenin Freudun o kadar bylendii Charcotnun

performanslarna tanklk etmesinden yaklak krk yl kadar sonra yazld.
Munthe yle devam eder: O zamanlar bile, Charcotnun kuramlarnn
doruluu konusunda ok ciddi phelerim vard; kr krne bal
rencileri ve halk bu kuramlar itirazsz kabul ediyordu, bunun tek aklamas
ancak bir tr toplu telkin olabilir.[92]
Munthe, Charcotnun sirk oyuncular olarak kulland eitimsiz gen
kadnlarn fiilen veya hukuken Salptrirein mahkmlar olduklarn fark etti
ve bunu fark etmek onu fazlasyla zd: Bir Pazar gn hastaneden ayrlrken,
i avludaki nar aalarnn altnda oturan yal bir kyl ifte rastgeldim.
Ziyaretilerin, iki yl nce a yama olarak almak zere Salptriree
gelmi, yirmi yandaki kzlar Genevivei grmek istediklerini renir.
Munthe, Genevivein Charcotnun yldz oyuncusu, en arpc histeriki
olduunu fark eder ve onu korumay stlenir. Genevivei eve gtrr ve
kan planlamaya alr akl hastanesini evleri yapm akl hastalarnn
kurum d tedavi edilmesi ynndeki baarsz giriimlerin ilk
rneklerinden biridir bu. Genevive, Muntheye ihanet eder. Ertesi gn,
Munthe Salptriree geldiinde, kendisine Charcotnun onunla konumak
istedii sylenir:

Ar ar konuarak, derin sesi hiddetten titreyerek, hastanesinin sakinlerinden

birini, eylemlerinin yar yarya bilincinde olan dengesiz bir gen kz evime
gtrmek zere ayarttm syledi. ... Hastaneye gl ve salkl bir kyl
kz olarak giren ve eer burada daha fazla kalrsa bir deli olarak kacak olan
bu kz mahvedenin ben deil, kendisi ve takipileri olduu cevabn verdim
fkeyle. Yapabileceim tek eyi, yani kz yal anne babasna geri vermeyi
semitim. Onu kurtarmay baaramamtm ve bunun iin zgndm. Yeter
Msy! diye bard.[93]

Munthenin bir daha Salptriree girmesi engellenir. Kitaptaki Salptrire

balkl blm byle biter. San Michelein Hikayesinin sonraki blm olan
Hipnotizma u satrlarla balar: Beni ok utandran Salptrirein
amfisindeki o nl sahne performans, hipnotik fenomenleri inceleyen her
ciddi aratrmac tarafndan uzun sreden beri knanmaktadr.[94] Ne yazk ki
bu cmle doru deildir. Hipnoz yayor ve iyi durumda.[95] Munthe yle
bitirir: Kiinin iradesi dnda hipnotize edilemeyecei olgusu gzden
karlmamaldr. ... Kiinin, iradesi dnda ve farknda olmadan uzaktan
hipnotize edilmesiyle ilgili btn sylenenler elbette tam bir samalk.
Psikanaliz de yle.[96]
VI
Munthenin tam bir samalk diye niteledii psikanaliz, erkekleri ve
kadnlar insan olduklar iin teselli etme ve bu varlk koulunun ykn
omuzlarndan kaldrmay nerme iini her zaman oy iyi bilmitir. Birok
tezahrnde din, kafatas bilimi, mesmerizm, hipnoz, psikanaliz... hepsi bu rol
oynadlar. Sahnenin merkezini igal etmeye hevesli yeni oyuncular kulisi
doldurdu hep. Gnmzdeyse, yeni yldzlar akl beyine yerletiriyor ve k
saan beyinleri nrogrntleyerek bilini aratryor; doktorlar hastalara
ila tedavisinin yan sra konuma terapisi veriyor ve halka ikisinin de
beyni deitirerek ie yaradn sylyor. New Yorkern 29 Ocak 2007
tarihli saysndaki bir Mick Stevens karikatr modern kafa karkln alaya
alr. yi kafa doktoru, kt kafa doktoru altyazl karikatrde, ortadaki bir
kanepede uzanan bir hasta ve kanepenin iki tarafnda oturan iki psikiyatr
grlr. Doktorlardan biri hastaya blislerinle yzle, dieri ise Bir hap
al, der.
Mutsuzluk, aresizlik, hayal krkl ve intihar insanlk halinin ayrlmaz
parasdr. Bunlarn sebebi ne iblisleri olmak ne de akl hastas olmaktr.
Herkesin bildii bu gerei iddia etmek yle dursun, ona inanma cesaretine
bile herkes sahip deildir. Bu arada, insanlara akl hastas (yanl) tehisi
koyma ve onlar ilala, elektrikle, ameliyatla ve karlkl konumayla yanl
tedavi etme ii sratle byyor. Ve ne karikatristler, ne ke yazarlar, ne akl
sal eitimcileri, ne de kurulu dzenin psikiyatr veya psikologlar,
grmezden gelinen devasa meseleden sz etmeyi gze alabiliyor: Zor
kullanma.
Bugn psikiyatri hi olmad kadar, sahte-nroloji ile devlet destekli kuvvet
kullanmnn birleimidir, etkin zne klna sokulmu soyutlamalardan
(bilin, bilinalt, akl hastal, kimyasal dengesizlik) yaplm kumdan bir
kaledir. O devasa meselenin tahrip edici varln fark etmi ve psikiyatri
hakkndaki gerei sylemi son sekin tp simas Amerikan Nroloji
Derneinin kurucusu Silas Weir Mitchelld. 1894te, Amerikan Tp-Psikoloji
Dernei imdi Amerikan Psikiyatri Derneidir Mitchell grubun ilk
toplantsnn ellinci yldnm kutlamasnda zel bir konuma yapmas iin
davet etti. Mitchell daveti kaygyla kabul etti ve yapt ineli konumada,
toplantdaki psikiyatrlara unlar syledi:

Barnak denilen hastanelerinizin olmasna ses karmadan boyun eiyorsunuz;

siz de tbb idareci olarak niteleniyorsunuz. ... Bundaki su katlmadk aptall
her raporda srarla belirtmelisiniz. Sizler ... ok byk bir pansiyonu idare
ediyorsunuz buna deliler manastr denmitir. ... Birinizin arkasndan
yrdm ve o art arda kaplarn kilitlerini atnda beni rahatsz eden o
hapishane ve gardiyan hissini, sizler alkanlk yznden yitirmisiniz galiba.
Bunun hastalarnzdan bazlarna da ayn hissi yaatmadn m sanyorsunuz?
... Duvarlarnzn ve kilitli kaplarnzn ardnda bulunan gizemli bir
saaltm etkisi olduu kurmacasn ok uzun zamandr srdryorsunuz. Biz
aksi kandayz. ... Hastaneleriniz bizim hastanelerimiz deil, yntemleriniz
bizim yntemlerimiz deil.[97]

Bugn psikiyatrinin kulland yntemler (geleneksel) tbbn yntemlerinden

imdiye dek hi olmad kadar farkl ve tbbn yntemleri psikiyatrinin
yntemlerine imdiye dek hi olmad kadar benziyor.
 3

Sulama
Psikiyatrda [alinist] olduu gibi rahipte de, her zaman sorgu yargcndan bir
eyler vardr.
Marcel Proust (1871-1922), Jan Goldsteinn Avutma ve
Snflamasnda alnt olarak
Psikiyatri bir bilim midir? Psikanaliz bir bilim midir? Tbb bilimler
midirler? Tbb pratikler midirler? Gnmzde Amerika Birleik
Devletlerinde, psikiyatri ve psikanaliz pratiklerinin tbb pratik rnekleri
olduklar nermesi (teraptik) devletin gc tarafndan tevik edilen ve
korunan bir iman artdr.
(Fizik) bilimcisi doay inceler. Madd fenomenleri nedenlerine atfla
aklar, yani fenomenin mevcut durumunu belirleyen nceden varolan
olaylara gnderme yapar. Freudun zamannda, determinizm ile bu anlay
kastedilirdi, bunun zdd ise ciddiye alnmayan zgr iradeye inant. zgr
iradeye inanc boinanlara inanmaya benzer gren bilim insanlar arasnda,
hl geerli olan bu anlaytr. Freud psikanalizin doa bilimlerinden biri
olduu ve dolaysyla zgr iradenin yadsnmas gerektii iddiasna derinden
balyd. Kariyerinin balarnda benimsedii bu grten asla bir milim
sapmad.
Bunda yalnz deildi. Psikanaliz gibi psikoloji de yeni bir insan icad ve yeni
bir akademik disiplindir. kisi de Aydnlanmann, modernitenin, bilim ann
zararl yan rnleridir... ve sahte-bilimdir. Freud Avrupada psikanaliz
bilimini gelitirmekteyken, William James de (1842-1910) Amerika Birleik
Devletlerinde psikoloji bilimini gelitirmekteydi. Hekimlik eitimi alan
James kariyerine tp rencilerine fizyoloji dersi vererek balad. Freudtan
farkl olarak James psikolojinin bilim olmadn ve olamayacan kalbinin
derinliklerinde biliyordu. Ama Freud gibi o da bilim olmasn diliyordu. Freud
dilemenin tesine geti: Mitsel bir bilim ve bir keifler a yaratt. Gerek
bir dindar inanan olan James ise psikolojinin varla gelmesini diledi.
1892de, Bir Doa Bilimi Olarak Psikoloji in Yakar, eklinde aklayc
bir bal olan denemesinde, Psikolojiye bir doa bilimi gibi muamele
ederek, doa bilimi olmasna yardm etmeyi diledim,[98] diye yazar. Oyuncak
at midilli olsun dileiyle ona midilliymi gibi davranan bir ocuk gibi.
Byle bir ak szllk Freuda gre deildi. 1901 ylnda, Gnlk Yaamn
Psikopatolojisinde, psikanalizin bir bilim olduu iddiasn yle ifade eder:
Bilinli ve bilinalt gdlenim arasndaki fark dnlecek olursa, zgr
iradenin varolduu kansnda olduumuzu hissetmemiz bize bilinli
gdlenimin btn kas hareketleri kararlarmza kadar uzanmad bilgisini
salar. ... Fakat bir tarafa byle zgr braklan ey, gdlenimini dier
taraftan, yani bilinalt olandan alr; ve bu ekilde, ruhsal alanda belirlenim
iddias hibir gedik olmakszn hl srdrlr.[99] Yaamnn geri kalan
boyunca Freud bu aptal iddiay kullanp durdu.
Hayatnn sonlarnda yazd Psikanalizin Anahatlarnda (1938) Freud
felsefeyi ve bilin psikolojisini kmser ve kendi yaratt psikanalize ar
vgler yadrr: Bilin psikolojisi, baka bir eye bal olduu besbelli olan
kopuk kopuk sekanslarn tesine asla geemezken, ruhsal olann aslnda
bilinalt olduunu kabul eden teki gr ise, psikolojinin dierleri gibi bir
doa bilimi [Naturwissenschaft] olarak yerini almasna imkn salar.
lgilendii sreler tpk rnein kimya veya fizik gibi dier bilimlerin
urat sreler kadar bilinebilirdir.[100] Bu ifade dpedz yanltr.
Kimyac ve fizikiler madd nesneleri analiz eder; psikanalistler ise ryalarn
anlamn ve kiilerin (yanl) davranlarn analiz eder.
Elbette Freud bunu biliyordu. O yzden, psikanalistlerin madd nesneleri
analiz ettiklerini sylemek yerine, bir tr enerjiyi analiz ettiklerini syler:
Dier doa bilimlerine baknca, zihinsel yaamda bir tr enerjinin i banda
olduu varsaymna itiliyoruz. ... [Ruhsal aygt hakkndaki] Bu hipotez bizi
psikolojiyi rnein fizik gibi dier herhangi bir biliminkiyle benzer temeller
zerine oturtacamz bir konuma getirdi.[101] Son olarak, lmnden az
zaman nce yazd ksa bir denemede, Psikoloji de bir doa bilimidir
[Naturwissenschaft]. Baka ne olabilir?[102] diyerek grn yineler. Oysa
yant, zellikle Almancada, ac verecek kadar aikrdr: Bir
Geisteswissenschaft.
Analojiler ve metaforlar faydal aklayc aralar veya yanltc mecazlar
olabilirler. mgelenen ya da hipotez olarak varsaylan bir varlk, hibir surette,
kendisinin gerek veya fiziksel bir varlk olarak varolduunun kant olamaz.
Psikanalizin erken tarihindeki devlerden biri olan Wilhelm Reichn (1897-
1957) nn byk lde borlu olduu ey, Freudun zihinsel enerji
dedii temelsiz saylty absrt ve trajik vargsna ulatrmasdr: Freudun
kurgulad enerjinin gerek, biyoelektriksel enerji olduuna inanp sahip
kt, ona orgon adn verdi, kendi icad olan ve orgon akmlatr ve
orgon jeneratr dedii bir makine iinde bu enerjiyi hapsedebileceini ve
younlatrabileceini savundu.[103]
I
Freud psikanalize bilimsel inandrclk kazandrmak iin hayli aba harcad.
1914te, Psikanaliz Hareketinin Tarihi zerine adl denemesinde, kendi
almasn bilimsel bir keif olarak niteler ve bilim tarihindeki kendi
roln megalomanyaklk snrndaki ifadelerle deerlendirir. Viyana Psikiyatri
ve Nroloji Topluluuna verdii hastalarmn nevrozlarnn
nedenselliinde ierilen cinsel etmenler konulu 1896 tarihli konferans ile
ilgili olarak, sanki nevrozlarn nropatolojik hastalklar olduklar ve cinsel
etmenlerin de (bu terim ne anlama gelirse gelsin) onlarn nedenleri olduklar
apakm gibi yazar. Burada Freud, Charcot gibi, histerinin nropatolojik bir
hastalk olmadn daha nce ifade ettiini unutmu gibi davranr. Nevrozlarn
hastalk (terimin o gnk kabul edilen anlamnda) olduklarna dair hibir kant
ileri srmediinden, konferans buz gibi bir sessizlikle karlanr. Bu olay
Freudu bilimde byk bir nc olduuna ikna eder: Anlyordum ki, bundan
byle, Hebbelin dedii gibi, dnyay uykusunda rahatsz edenlerden
biriydim. ... Byle keiflere zaman zaman elik eden yazgy kabullenmeye
hazrdm. Denemenin geri kalannda, psikanalizin tbb-bilimsel karakterini
tekrar tekrar ileri srer: Bu eksik anahatlarla, tbb psikanaliz ile bilimin
dier alanlar arasnda gn na km balantlarn henz tahmin bile
edilemeyen zenginliine ilikin bir fikir vermeye altm.[104]
Son olarak, 1917 ylnda, Freudun kendini Kopernik ve Darwin ile
karlatrmas nldr. Kopernik dnyann evrenin merkezi olmadn
ispatlayarak, insann narsistliine ilk darbeyi indirmiti. Darwin de insann
hayvan olduunu ispatlayarak ikinci darbeyi indirdi ve Freud da egonun
kendi evinin efendisi olmadn ispatlayarak nc darbeyi.[105]
Freudun kendine ilikin olarak izdii, dnyay uykusunda rahatsz eden ve
kendini dnmeyi bir yana brakm biri imaj enfes biimde arptlm ve
kibirlidir. Etkin zne olan insanlarn yerine geirilmi soyut isimler zerine
dayanan kendi icad, yani psikanaliz sayesinde Freud modernitenin en byk
semantik narkozcularndan ve narsisizm pompalayclarndan biri olmutur.
Bugn hi kimse Freudun bireyi sadece kendiyle megul olmaya tevik
ettiinden veya psikanalizin, zellikle de uygulayclar ve tutkunlar iin,
dnyadaki narsisizm yeknunu artrdndan phe duyabilir mi?
Sanal varlklar id, ego, sperego yaratarak Freud bizi basit bir
geree yabanclatrmaktadr ki o da udur: Akl hastalklar, rnein hasta
numaras yapma ve cinayet ileme gibi dier tbbletirilmi endojenik (i
kaynakl) fenomenlerin ait olduu snftan endojenik fenomenlerdir ve rnein
stma ve melanom gibi ekzojenik (d kaynakl) fenomenlerden kkten biimde
farkldrlar. Akl hastalklarnn gizemini amay vaadeden Freud, hastalkn
etiyolojisini hastann bilinalt aklna ykleyerek gizemi
derinletirmektedir. Bunun sonucu da, edimler ve edimleyenler arasnda bir
kopmadr, Sartren gayet yerinde ifadesiyle, yalancsz yalanlar[106]
yaratlmasdr.
Freudun incelenmemi ve hibir zaman incelenmeyecek ncl, nevrozlarn
hastalk olduu ama dier hastalklara benzemediidir: Belli hastalklarda
zel incelemesini yaptmz nevrozlar da dahil olmak zere iler farkldr. ...
Ego huzursuz hisseder; kendi evinde, yani zihinde gcnn snrlar ile
karlar. Birdenbire, kiinin nereden geldiklerini bilmedii, uzaklatrmak
iin bir ey de yapamad dnceler belirir. ayet egonun yerine kii
szcn geirirsek cmle fazla basitleir. Freud egoyu eyletirmek yoluyla
byle bir yorumu engeller: Ego kendine yle syler: Bu bir hastalk, bir
yabanc igali, ve bylece psikiyatrlarn anlamsz diyerek bir yana
braktklar zihinsel semptomlara anlam verdii iin kendisini kutlar:

Byle eylerin, dardaki kt ruhlarn zihne zorla girmesi anlamna geldiini

psikiyatrinin kabul etmedii dorudur, ama bunun tesinde, syleyebilecei tek
ey, bir omuz silkmeyle birlikte udur: Yozlama, kaltmsal yatknlk, ruh
gerilii. Psikanaliz bu tekinsiz bozukluklar aklamak iin yola koyulur, ta ki
en nihayetinde egoya seslenebilmesine kadar: Sana dardan hibir ey
girmedi; kendi zihin etkinliinin bir paras iradenin komutasndan ayrld. ...
Sylemek zorundaym ki, su sende. Cinsel igdlerine istediin gibi
davranabileceini ve onlarn niyetlerini tamamen grmezden gelebileceini
dndnde, kendi gcn abartyordun. Sonu olarak, isyan ettiler.[107]

Freudun aklamas baya retorik rneidir.[108] Tp kariyerinin banda

psikanaliz ve onun yalanc/metaforik dili henz ortada yokken Freud doa
bilimi ile hikaye anlatma arasndaki farkn gayet bilincindeydi. Histeri
zerine ncelemelerde (1893-1895) unlar yazar:

Her zaman psikoterapist deildim. Dier nropatologlar gibi ben de lokal

tehis ve elektro-prognoz yntemlerini kullanma eitimi aldm; yazdm vaka
gemilerinin ksa ykler gibi okunmas gerektiini ve denilebilecei gibi,
ciddi bilim niteliinden [Wissenschaftlichkeit; bilimsellik] yoksun olmalarn
hl garip buluyorum. Belli ki bu durumun sorumlusu benim bir tercihimden
ziyade konunun doas diye dnerek kendimi teselli etmek zorundaym.[109]

Freud bu satrlar yazd zaman, yapmak istedii son ey kendisini tbba

balayan ve ona profesyonel meruluk ve itibar salayan gbek ban
kesmekti. Edilgen at kullanarak kendi vaka gemilerinin yazar olduunu
inkr eder: Belli ki bu durumun sorumlusu benim bir tercihimden ziyade
konunun doas diye dnerek kendimi teselli etmek zorundaym. Mecazi/
aka yollu bir ifadeyle sylenen, ama gerek/ciddi anlamda kastedilen szler.
Bata retorik olarak kullanlan szler, sahte-bilim psikanalizin yap talar
haline geldi.
Freud psikanalizin gerek bilim olmadn her zaman biliyordu. Buna itiraz
etse de, aklnn/bilincinin gerisinde iin asln biliyordu. Psikanalizin Bilimi
lgilendiren ddialar adl denemesinde belirttii gibi, Psikanalizin yapt
yorumlarn, her eyden nce, bize yabanc gelen bir anlatm ynteminden ain
olduumuz bir ynteme yaplan eviriler olduklarna iaret edilebilir.[110]
II
Freuddan alnt yaptmz her seferinde, onun Almanca yazdnn ve
evirilerini alntladmzn farknda olmalyz. Sigmund Freud kadar zenle
evrilmi ok az yazar vardr. Sigmund Freudun Psikoloji Konulu Btn
Yaptlarnn Standart Basm Freudun eski bir hastas ve arkada, ayrca
nl Lytton Stracheynin erkek kardei olan James Stracheynin genel
editrlnde hazrland. Yardmcln ise, ikisi de nde gelen ngiliz
psikanalistleri olan kars Alix Strachey ile Alan Tyson yaptlar. Btn proje
Anna Freudun gzetiminde ve onayyla gerekletirildi. Buna ramen, ya da
daha dorusu bu yzden, eitli eletirmenlerin belirttii zere, ortaya kan
rn kusurludur.
Ana dili farkl olup ngilizce konuan bakalar gibi ben de, bir dilde baka
bir dile neredeyse evirilemeyen birok ifade bulunduunun son derece
farkndaym. Konumuz balamnda, Almanca ile ngilizce arasnda dilsel
eleme olmamasna dair iki rnek, yaygn iki terime, zihin ve bilim
terimlerine aittir. ngilizce zihin (mind) szcnn ne isim ne de fiil olarak
Almanca edeeri yoktur. Genellikle, Seele (soul [ruh]) veya Geist (spirit
[tin]) olarak evirilir. Akl hastal Seelenkrankheit veya
Geisteskrankheittr.[111] Almancada, ngilizce konuanlarn kulland
kapsaml anlamda, science (bilim) karl bir szck de yoktur. New
Cassells German Dictionaryde, science kelimesinin karl
Wissenschafttr ve Wissenschaftn karl da learning, knowledge,
scholarship, sciencedr. Latincede scientia (-ae) bilgi veya hner
anlamndadr. Bu dilsel farklar zaman iinde geni apl ierimler kazanmtr;
bunda pay olan iki etmen vardr: Birincisi, matematiksel veya baka zel
simgeleri kendi dilleri olarak kullanan doa bilimlerinin geliimi, ikincisi de
bunlarn etik ve felsefede palanm ve olaanst bir titizlik ve sanlkla da
olsa yine de sradan dili kullanan ahlak ya da insan bilimlerden
ayrmlamalar.
Freud evirileri zerine yaplm, entelektel derinlii en fazla olan
yorumlardan biri, hekim olmayan Viyanal psikanalist Bruno Bettelheimn
(1903-1990) Freud ve nsann Ruhudur. Bettelheima gre, Freudun mr
boyu sren mcadelesinin amac kendimizi anlamamza yardm etmekti, bu
sayede bundan byle bilmediimiz kuvvetler tarafndan ynlendirilmeyecektik.
... Psikanaliz tamamiyle ie bakla ilgilidir.[112] Keke yle olsayd, ama
maalesef deil. Baka eylerin yan sra ie bak da, psikanalizin ilgilenmesi
gereken eydir. Fakat ie bak, bilim olmak yle dursun tedavi bile deildir.
Psikanaliz esasnda ie bak ile ilgili olsayd, Freud Sokrates geleneinde bir
felsefeci olmu olurdu, ki bu rol doa bilimcisi rol uruna sistemli bir
ekilde reddetmiti. Bettelheim u aklamada bulunur:

Freudun iinde yaad ve yaptna ilemi olan Alman kltrnde, iki bilgi
yaklam arasnda kesin ve nemli bir ayrm vard ve halen de vardr. ki
disipline de Wissenschaften (bilimler; szel anlamyla bilgi) denir ve her ne
kadar yntemlerinde ortak pek bir ey bulunmasa da, kendi alanlarna
yaklamlar asndan eit kabul edilirler. Bu ikisi Naturwissenschaftendr
(doa bilimleri) ve ierik ve yntem asndan ztlar da
Geisteswissenschaftendr. Geisteswissenschaften terimi ngilizceye
evirilmeye direnir; szel anlam tin bilimleridir ve kavram da Alman
idealist felsefesinde derin kkleri olan bir kavramdr.[113]

Her ne kadar hibir terim eviriye tamamen direnemese de,

Geisteswissenschaft gerekten de zorludur. oul hali olan
Geisteswissenschaften terimi nceleri ahlak veya beer bilimler olarak
nitelenen, bugn ise toplumsal bilimler veya davran bilimleri denilen
disiplinlere gnderme yapar. Sonraki terim zellikle yanltcdr, Jacques
Barzun buna iaret etmek iin, davran bilimleri terimi yerine, gayet uygun
biimde, yanl-davran bilimleri ifadesini kullanr.[114]
Alman felsefeci Wilhelm Windelband (1848-1915) Naturwissenschaft ve
Geisteswissenschaft terimleri arasndaki farklar ki ancak on dokuzuncu
yzylda dolama girmilerdir aadaki gibi betimledi. rneklerini fiziin
verdii, da bakla ve nc ah zamiri kullanmyla nitelenen
Naturwissenschaften (oul hali) nesnel fenomenlerle ilgilidir ve genel
yasalar formle etmeyi hedefler; rneklerini psikolojinin verdii, ie bakla
ve birinci ahs zamiri kullanmyla nitelenen Geisteswissenschaften ise esiz
kiisel davranlar veya gemi olaylarla ilgilenir ve tikel olaylar ve znel
fenomenleri anlamay hedefler. Windelband ncekine nomotetik, sonrakine
ise idiyografik dedi. Psikoloji ve psikanaliz tipik idiyografik bilimlerdir.
Windelbandn byk yaptlarndan birinin balnn zgr rade zerine,
yani Freudun mr boyu bir sava srdrd kavram zerine olmas rastlant
deildir. Freud hibir zaman Windelbandn szn etmez, nomotetik ve
idiyografik terimlerini hibir zaman kullanmaz ve Naturwissenschaften iin
kesinlikle yabanc dnceler olan bireysel zgrlk ve sorumluluk
kavramlarn grmezden gelir.
ngilizce konuulan lkelerde, sert bilimcileri, yani dilleri matematik veya
(kimyadaki gibi) baka bilimsel simgeler olan profesyoneller tek dilleri
gndelik dil olan yumuak bilimcileri ou kez gerek bilimciler olarak
grmezler. Hekimler bilim insan kabul edilirler, nk nesnel olarak
saptanabilir (bedensel) hastalklarn tehis ve tedavisi iin zel fiziksel-
kimyasal yntemler kullanrlar. Psikiyatrlar bilim insan kabul edilirlerse ve
edildikleri zaman, bunun nedeni onlarn da akl hastalklar denilen beyin
hastalklarn tehis ve tedavi iin zel tbb yntemler kullandklarnn
varsaylmasdr. Bettelheimn kard sonu dorudur: Psikanaliz aka
idiyografik bir bilimdir, insann geliimi ve davranna ilikin bir gr
salamak iin esiz tarihsel olaylardan faydalanr. ... [Freud] diyografik bir
bilime uygun yntemleri uygulayarak Geisteswissenschaftenn erevesi
iinde alyor.[115] Tamamen iki kii arasndaki zel bir grmeye dayanan
psikanaliz, idiyografik bir bilimden baka ne olabilir?
III
Psikanalize Yeni Giri Derslerinde (1933) Freud psikanalizin ahlaksal ve
siyasal adan ntr (doal) bir bilim olduu iddiasn yineler:

Korkarm, Weltanschauung zellikle bir Alman kavram ve yabanc bir dile

evirisi ortaya glkler karabilir. ... [Bir] Weltanschauung, hereyi
kapsayan tek bir hipotez temelinde, varoluumuzun btn sorunlarn srekli
ayn tarzda zen anlksal [intellectual] bir yapdr. ... Eer bir
Weltanschauungun doas buysa, psikanaliz asndan sorunun cevab
kolaydr. Uzmanlam bir bilim, psikolojinin bir dal bir derinlik psikolojisi
veya bilinaltnn psikolojisi olarak kendisine ait bir Weltanschauung
yaplandrmaya ok uygunsuzdur; bilimin Weltanschauungunu kabul etmelidir.
... Anlk [intellect] ve zihin insansal olmayan dier her ey ile tam tamna
ayn ekilde bilimsel aratrmann nesneleri olduklarndan ... [psikanalizin]
bilime katks, tam olarak, aratrmay zihinsel alana geniletmesinde yatar. ...
Bilimin temel olma konumuna kar koyabilecek kuvvet iinde sadece din
bir dman olarak ciddiye alnmaldr.[116]

Bu dnceler ac verecek kadar basmakalp ve yanlgldr. 1933te

Avrupada din bilimin dman deildi; dman olan, psikoloji ve bilimsel
materyalizm olarak bilimcilikti. Kopernik ve Newton gibi insanlar doay
inceledikleri zaman, almalarn esas itibariyle dinsel balamda grdler.
Tanrnn eserini inceliyorlard: Tanr tarafndan yaratlm evren belli kural
veya yasalara gre iliyordu; o yasalarn neler olduklarn kefetmek Tanry
kefetmenin ve onun hakknda daha fazla bilgiye sahip olmann bir yoluydu. Bu
bak as onlar Freudun ve bizlerin dnyasna egemen olma noktasna
gelmi bilimci politik megalomanyaklktan koruyordu.
 Freud politik adan toy ve miza olarak despottu. Modern dnyada, resm
olarak bilimsel kabul edilen dnce ve pratiklerin hukuk ve politika zerinde
ou kez derin bir etkileri olduu, oysa dinsel diye nitelenen kavramlarn
byle bir etkilerinin olmad ve bilimin politiklemesinin tpk daha nce
dinin politiklemesindeki gibi belli birey ve gruplarn zgrl ile gnencine
zararl olabilecei gereinden bihaberdi. Bu husus 1933 ylnda biroklar
iin aikrd. Be yl sonra Freud ve ailesi, doasn Freudun hibir zaman
kavrayamad sahte-bilimin kurbanlar arasndayd.
Kendi davasndan gzleri kamaan Freud psikanalizin bir doa bilimi
olduu yolundaki iddiasnn bir gn geri gelip kendisine musallat olacak ve
belki daha nemlisi mirasna musallat olacak bir yalan olduunu grmeyi
baaramad. Psikanalize Giri Derslerinde (1915-1917) Freud analistin
grevini bir dedektifin iiyle karlatrr: Ve eer bir katilin peindeki bir
dedektif olsaydnz, katilin olay yerinde zerine bir de adresinin ilitirilmi
olduu fotorafn brakm olmasn m beklerdiniz, yoksa aradnz kiinin
nispeten hafif ve belirsiz izleriyle yetinmek zorunda m kalrdnz? Freud bu
benzetmeyi grnrde nemsiz dil srmelerinin niin ipucu olduklarn
aklamak iin kullanr. Neyin ipular? Konuan kiinin gizlemek istedii ve
nedensel bir zincirde can alc nemdeki halka olan bir srrn ipucu: ayet
biri doal olaylarn determinizminde tekil bir noktada bu tr bir gedik aarsa,
bunun anlam o kiinin bilimin Weltanschauungunu btnyle bir tarafa atm
olduudur.[117]
Hastalk ile su, analist ile dedektif arasndaki benzetme Freudu kendi
yapt bir tebihin tuzana drr: Bir su isnat edilen kii eylemini
yargca itiraf ettii zaman, yarg onun itirafna inanr, ama inkr ederse yarg
ona inanmaz. Baka trl olsayd adalet ynetimi olmazd. Freudun
betimledii adalet ilemi tahkik sisteminin [engizisyon] adaletini hatrlatr.
Kitapta sanal bir muhatap ile yaplan bir diyalog formatn kullanan Freud
hasmna u sonucu karttrr: O halde siz bir yarg msnz? Dili sren kii
de karnza bir su itham ile mi getirildi? Yani dili srmek bir su, yle
mi? Freudun bu mantksal karsamaya yant, muhatabnn kendi kendini
aldattn ileri srerek karsamay nemsememek olur: Ruhsal zgrlk
diye bir ey olduu yanlsamasn besliyorsunuz ve vazgemeyeceksiniz.
zlerek sylyorum ki, bu konuda size kati surette kar grteyim. Daha
ileride savn yineler: [zgr iradeye inanyorsanz] o zaman byk bir hata
yapyorsunuz. Daha nce sylemeyi gze aldm gibi, belirlenmemi ruhsal
olaylara ve zgr iradeye derinden kklemi bir inan besliyorsunuz, oysa bu
tamamen bilimd olduundan, zihinsel yaam da kapsayan ekilde hkm
sren bir determinizmin isteine boyun emek zorunda.[118] Ruhsal
determinizmi saplant haline getirmi olan Freud, genellikle olaylar
nedenlere balayarak ve eylemleri de gd veya sebeplere balayarak
akladmz grmezden gelir.
Elli yldan uzun sre nce Jean-Paul Sartren (1905-1980) fark ettii zere,
Freud hem ruhsal determinizm anlayn hem de kurmaca bir zihinsel varlk
olan, eylemlilie sahip bilinaltn getirerek bir muamma yaratmt: Btn
psikanalizdeki derin eliki, inceledii fenomenler arasnda ayn anda hem bir
nedensellik ba hem de bir anlama ba sunmasdr. Bu iki iliki tipi
birbiriyle geimsizdir. ... Anlama yoluyla elde edildiklerinde, psikanalizin
bulgularn reddetmiyor, ama psikanalizin temelini oluturan ruhsal nedensellik
kuramnda herhangi bir deer veya anlalabilirliin bulunduunu yadsmakla
yetiniyoruz. Baka bir yerde de Sartre unlar syler: Bylelikle psikanaliz
kt niyet kavramnn yerine, yalancs olmayan yalan dncesini geirir; bu
da kendime yalan sylenmeksizin bana yalan sylenmesinin nasl mmkn
olduunu anlamama olanak tanr, zira imdi kendim ile ilikim, tekinin
benimle olan ilikisinin aynsdr; psikanaliz, yalann olmazsa olmaz koulu
olan aldatan ve aldatlan ikiliinin yerine id ve ego ikiliini koyar.[119]
Freud bir hikayecidir, bilim insan deil. New York Sunn kitap editr
Adam Kirsch, Freudun ve Conan Doyleun anlattklar ykler arasndaki
benzerlikler hakknda unlar yazar:

Kuytu alma odas, dnceli sessizlikler, parlak karmsal sramalar, hatt

kokain bamll... Freud ile Sherlock Holmes arasndaki benzerlik gzden
kaacak gibi deil. Freudun Kurt Adam ve Fare Adam isimli vaka
incelemeleri Conan Doyleun Kzl Sallar Kulb veya Benekli Kordon
yklerinin merak uyandrcl ve cazibesini paylar. Bir aaca tnemi alt
tane beyaz kurdun olduu bir kbusla veya atlara duyduu saplantl korkuyla,
biri Freuda gelir. Dedektif gibi, doktor da zahmetli aratrma ileriyle fazla
ilgili deildir, bunun yerine, alma odasnda oturur, kantlar zihninde bir
rnt olutururken sessizce dinler ve sonra zafer kazanmcasna sann adn
koyar. Elbette Freudun dnyasnda sulu taraf, bilinalt klna brnm
olarak, her zaman madurun kendisidir fobik veya paranoyak olmasna yol
aan ey kendi hrsl arzular ve ayplardr.[120]
 IV
Freud kendini yeni bilimin kifi olarak gryordu. Bakalarysa onu bir
kltn nderi olarak grr.[121] Her ne kadar psikanalizin bir tedavi olduunu
iddia etmise de, hastalara yardm etmeye kar zel bir ilgisi yoktu. Bunun
yerine, ressamlarn srlarna nfuz etmekle ve taklitleri ifa etmekle
ilgiliydi. Arkada ve meslekta Theodor Reik (1888-1969) onu Holmes ile
karlatrdnda Freud taklitleri saptama hneriyle nl, on dokuzuncu
yzyl resim uzman Giovanni Morelli ile karlatrlmay yeleyeceini
syledi.[122]
Freud kendini sularn kkn kazyan biri olarak grmeye fazla hevesliydi:
1906 ylnda, Sulu ile histerik arasnda bir benzerlik izmek zorundaym,
diye yazar. kisinde de bir sr ile, gizli bir ey ile ilgileniriz. imdilerde
unutulmu bir edebiyat eletirmeni olan Stanley Edgar Hymann (1919-1970)
The Tangled Bankinde ustalkla inceledii Freudun metaforlar arasnda bu
benzerlik de ele alnr. Yine de, Freudun metaforik slubunun son derece
farknda olan Hyman bile, onun hepsi iinde en grnr ve en nemli olan
metaforunu, yani psikopatolojiyi gzden kard: Histeriin hasta numaras
yapmayp, gerekten hasta olduunu fark eden Charcot kurtarcyd.[123]
Hyman, bandan beri psikiyatriye ve belki daha da fazla psikanalize
musallat olmu hasta numaras karabasanndan kendini kurtarmay baaramaz.
Hymann vurgulad zere, Freud psikanaliz yntemini sular ve resim
sahteciliklerini yakalama yntemleriyle karlatrmay seviyordu. Kendi
szleriyle, Freudun ryalara verdii balklarda Conan Doyleun izini
grebiliriz, bunlar Sherlock Holmes davalarna ok benzerler: Irmann
Enjeksiyonu Ryas, Botanik Monografisi Ryas. Michelangelonun
Musasnda Freud bunu yle ifade eder: Bana yle geliyor ki, [Morellinin]
inceleme yntemi psikanaliz tekniiyle yakndan ilikili. Onun yntemi de,
nemsenmeyen veya fark edilmeyen ayrntlardan, gzlemlerimizin deyim
yerindeyse p ynndan gizli ve rtl eyleri bulup karmaya alkn.[124]
Freud baka insanlarn hayatlarna olan ilgisinin adl patoloun kukulu
koullarda len insanlarn cesetlerine olan ilgisine benzediini kabul eder.
Freudu tanyan sanatlar memnun deildi. Freudun hayranlk verici bir mini
biyografisini yazm olan Stefan Zweig Eer Nietzsche ekile felsefe
yapyorsa, Freud da neterle felsefe yapar, der. Thomas Mannn ifadeleri ise
daha vurguluydu: Fakat bir sanat olarak itiraf etmeliyim ki, Freudun
fikirlerinden hi tatmin olmu deilim; tersine, o fikirler yznden kayglym
ve alalm hissediyorum. Freudun fikirleri, sanatnn yle rntgenini
ekiyor ki, yaratc sanatnn srrna tecavz ediyor.[125]
Daha nce belirttiim gibi, analistin abalarn bir dedektifin iiyle
karlatrmak analist iin ahlaksal intihardr. Dedektifin emeklerinden kim
faydalanr? Sr saklayan sulu deil. Dedektifin ii suluya yardm etmek
deil, zarar vermektir; ayrca, sre iinde, kendine ve sululardan koruduu
topluma da yardm dokunur. Bu noktada Freudun psikiyatrn geleneksel
roln, yani toplumu tehlikeli delilerden koruma roln benimsemeye ne
kadar hazr olduunu grrz.
Kk, ama mide bulandran sinek hayr, fil ite bu noktadadr.
Morellinin ve Holmesun profesyonel kimlikleri ve grevleri aktr:
Taklitleri/taklitileri ve sular/sulular saptama ve ifa etme konusunda
uzmandrlar; ifa edilen, deer kaybeder/cezalandrlr. Benzerlikten gidersek,
Freudun profesyonel kimlii ve ykmll nedir? Gizli hastalk numaras
yapanlar/ktleri saptayan biri midir? Eer yleyse, o zaman grevi onlar
sahteciler olarak ifa edip cezalandrmaktr. Yoksa Freud bir akl saaltcs,
grevi hastalarna asla zarar vermek deil yardm etmek olan bir tp doktoru
mudur? Fakat eer, benim ileri srdm gibi, hastalar hasta deilse, nk
akl hastal diye bir ey yoksa, o zaman onlar iin tedavi de yoktur,
psikanaliz (szcn gerek anlamnda) bir tedavi deildir ve Freud da
hastalar (szcn gerek anlamnda) tedavi etmiyordu.[126]
Kendini sahtecilik konusunda uzman olarak tanmlayan Freud neyi ifa
ediyordu? ddiasna gre, histerinin sahte bir hastalk olduu eklindeki
yanl aklamay ifa ediyordu. Yanl aklamann yerine dorusunun, yani
histerinin gerek bir hastalk, bir psikopatoloji olduu aklamasn
geirebilmek iin, bu ifann yaplmasnn zorunlu olduunu sylyordu.
Freud taksonomik bir kat oynuyordu. Geleneksel tp grnde, eer
hastalk sahteyse, hasta, tehis ve tedavi de yledir. Freudun yorumunda ise,
histerideki sahtelik histeriyi aklsal (ruhsal) patoloji yerine bedensel
(somatik) patolojiye balamakta yatar. Freudun aklamas bize u benzerlii
kurdurur: Morelli sahte sanat eserlerini saptar, Holmes afallatc su
vakalarn zer, Freud da psikojenik hastalklarn gizli psikolojik
nedenlerini/belirleyicilerini kefeder. Ama sular ile aklsal (psikojenik)
hastalklar denilen eylerin psikolojik nedenleri arasnda hibir benzerlik
yoktur. Sular olgudur. Psikolojik nedenler ve psikojenik hastalklar ise
kurmacadr.
Freud-ncesi senaryoda, sahte hastalk kiinin kendi yaratt bir eydir.
Freud-sonras senaryoda da hl yledir, ama u kk numarayla: imdi
nedeni bilinalt benlikdir, bilinli benlikin bilgisi dahilinde deildir.
Freud bir hamlede, hastaln nedenini kefeder ve tedavi eder. Hem keif
hem de tedavi hiledir: Hastalk yoktur, dolaysyla tedavi de yoktur.
V
Resim sahteciliklerinin saptanmasna, dedektiflik yklerine, bir hastalk
olarak histeriye ve bir kuram ve tedavi olarak psikanalize halkn ilgisi hemen
hemen ayn sralarda, on dokuzuncu yzyln ikinci yarsnda balamtr.
Grnrde hi benzemeyen bu olaylar arasnda bir balant var mdr, varsa
nedir? Bu soruyu yantlamadan nce, oyunda rol alanlar tantmama izin verin.
Sigmund Freudun (1856-1939) tantlmasna gerek yok. Arthur Conan Doyle
(1859-1930) skoya, Edinburghte rlandal Katolik bir ebeveynden dnyaya
geldi, Edinburgh niversitesinde tp okudu, gemi doktoru olarak alt ve
1882de Plymouthta muayenehane at. Neredeyse hi hastas olmadndan
yk yazmaya balad, 1887 ylnda da Sherlock Holmes halkla tant.
Pratisyen hekimlikte tatmin bulamayan Doyle gz hastalklar zerinde
almak iin Viyanaya gitti ve 1891de, oftalmolog olarak mesleini icra
etmek zere Londraya yerleti. Yine hastalar az olunca yazarla kald
yerden devam etti. Nihayetinde, Doyleun yazd elli alt ksa hikaye ve drt
romanda ve baka yazarlar tarafndan yazlan birok bakasnda da Holmes
karakteri sahnededir. Adaletin ateli bir savunucusu olan Doyleun bizzat
soruturduu iki dava yanllkla hapse atlm mahkmlarn salverilmesiyle
sonuland. Dedektif roman trn Doyleun icat emediini belirtmeliyiz,
onun yapt bu tr poplerletirmekti. nl Auguste Dupin yksnn
Morg Soka Cinayetleri (1841), Marie Rogetin Srr (1843) ve
alnm Mektup (1844) yazar Edgar Allan Poe (1809-1849) nemli
seleflerindendi.
Karsnn 1906da lmnden ve I. Dnya Savanda oullarndan birinin,
erkek kardeinin, iki enitesinin ve iki yeeninin lmlerinden sonra Doyle
depresyona girdi ve okltizm ile spiritualizmde teselli buldu. Ne
paradoksaldr ki, medyumlarn ve spiritualizmin maskesini drmede nclk
eden nl Macar asll Amerikal sihirbaz Harry Houdininin (Erich Weiss
[1874-1926]) hayran ve arkada oldu; spiritualizm konusundaki
anlamazlklar, sonunda ilikilerinin bozulmasna yol at.
Giovanni Morelli (1816-1891) svire asll talyan bir hezarfendi: Hekim,
vatansever, sanat tarihisi, gstergebiliminin nclerinden biri ve zgn sanat
eserlerini taklitlerinden ayrmada uzman. Veronada svireli bir ebeveynden
dnyaya geldi, doumunda verilen ad Nicolas Schfferdi, ilk yaymlar Ivan
Lermoliev takma ad altnda kt. Morelli sanat eserlerini incelemek iin bir
yntem gelitirdi; rnein elleri ve kulaklar resimlemedeki bireysel slup
gibi, bir sanatnn karakteristik izlerini gsteren, grnrde ufak ayrntlara
sistematik biimde dikkat yneltmeyi ieren bu yntem temelinde, resim
sahteciliini saptama konusunda bir uzmanlk gelitirdi.
Morelli kendini bir Rus uzman olarak gsterek, Alman sanat tarihi dergisi
Zeitschrift fr bildende Kunstta devrimci grlerini tantt. Johannes
Schwarze olarak ad geen Alman evirmen de bir kurmacayd. Akc bir
Almancaya sahip olan Morelli yazy Almanca kaleme almt. Yazda Morelli
Avrupann byk sanat mzelerinin sahte bayaptlarla dolu olduu, yani
tablolarn hatayla nl sanatlara atfedildikleri eklinde nemli bir tez ileri
sryordu.
Freud, Doyle ve Morelli arasndaki balantlar hepsi de tpla ilgisiz
almalaryla nl olan hekimlerdi mehur talyan tarihi ve gstergebilimci
Carlo Ginzburg (1939) tarafndan verimli bir ekilde analiz edildi:
Aadaki sayfalarda, on dokuzuncu yzyln sonlarnda, toplumsal bilimler
alannda bir epistemolojik modelin (ya da isterseniz bir paradigmann da
diyebiliriz) nasl sessizce ortaya ktn gstermeye alacam. Bir kuram
olarak telaffuz bile edilmeden kullanma giren ... bu paradigmay incelemek,
ksr rasyonalizm/irrasyonalizm kartlatrmasnn ilerisine gememize
yardm edebilir.[127]
Ginzburg, talyan sanat tarihisi Enrico Castelnuovonun Conan Doyleun
Sherlock Holmesa kullandrtt yntem ile Morellinin sahte sanat eserlerini
saptama yntemi arasndaki paralellikleri gsterdiini dnr: Her biri,
bakalarnn fark etmedii ipularndan, bir sulu ya da bir ressamn kimliini
kefeder. Belirtildii gibi, Freud, Morellinin kendi eseri zerindeki etkisini
kabul ediyordu. Ginzburg bu l benzetmeyi aklamak iin, adamn da
ipularn yorumlamaya dayal tp eitimi aldndan sz eder ve kk
ipularn kullanmann kkenini insanln tarih-ncesine, yani hayatta
kalmann avlanmaya bal olduu devirlere balar:

Avclar grnmeyen bir avn ekalini ve hareketlerini, yumuak toprakta

brakt izlere, krk dallara, dkntlere, taklan kl ve tylere, kokulara,
idrar birikintilerine, salyalara bakarak kafalarnda kurmay rendiler.
Koklamay, gzlemlemeyi, en ufak ize anlam ve balam vermeyi rendiler.
Glgeli ormanda veya tehlikeli aklkta, nnda karmak hesaplamalar
yapmay rendiler. Art arda avc kuaklar bu bilgi mirasn hem
zenginletirdi hem de sonrakilere geirdi. Kayalara izdikleri resimlerin ve el
rnlerinin yanna koyacak szl kantlarmz yok, ama belki o ok uzaklarda
kalan avclarn bildikleri eylerin belli belirsiz ve arpk da olsa bazen bir
yanksn tayan halk hikayelerine dnebiliriz. erkek karde (Krgzlar,
Tatarlar, Yahudiler, Trkler ve dierleri arasnda anlatlan bir Ortadou
hikayesinin naklettiine gre) bir deve (bu bazen bir at olur) kaybetmi bir
adama rastlarlar. Kardeler hemen adama deveyi tasvir eder: Beyaz, bir gz
kr; semerinin altnda biri ya, dieri arapla dolu iki tulum tayor. Demek ki
onu grmler? Hayr, grmemiler. Bunun zerine hrszlkla sulanp
yarglanmaya gtrlrler. Sonuta zafer kardelerin olur: Bizzat gzleriyle
hi grmedikleri bir hayvann ekalini belli belirsiz izlere bakarak kafalarnda
nasl kurabildiklerini gsterirler hemen. ... Hayvan izlerinin bu ifre zm
ve okunmas metaforiktir. Fakat onu gerek anlamnda, yani ok uzun bir
zaman aralndan geerek yaznn icadna gtren tarihsel bir srecin szck
formundaki zeti olarak anlamaya almamza deer.[128]

Ginzburgun bilgece yazlm denemesi, etrafmzdaki dnyay grmenin

eitli yollar arasndaki balantlara ynelik parlak igrlerle doludur. Bu
igrlerden biri de somut-bireysel-tahmin bilme yolu ile soyut-genel-
matematiksel yol arasndaki kopukluktur:

Artk aktr ki, tahmine dayal olarak betimlediimiz disiplinlerden hibiri

hatt tp bile Galileonun fizikalist-pozitivist (Naturwissenschaftliches)
yaklam iin elzem olan bilimsel karsama ltlerini karlamaz. O
disiplinler hereyden nce nitel olanla, bireysel vaka, durum veya belge ile
bireysel bakmdan ilgiliydiler, yani sonularnda her zaman bir ans esi
bulunuyordu: Byle olduunu grmek iin tpta veya filolojide tahminin
(Latince kkeni kehanet szcne baldr) nemini dnmek yeter,
kehanetten hi bahsetmiyorum bile. Galileonun [doa] bilimi ise bsbtn
farklyd; skolastizmin individuum est ineffable (bireysel olan hakknda
hibir ey syleyemeyiz) deyiini kendisi sylemi olabilirdi. Matematii ve
deneysel yntemi kullanmak fenomenleri lmleme ve tekrarlama gereini
ieriyordu, oysa bireyselletirici bir yaklam tekrarlamay imknsz klyor,
lmlemeye de ancak ksmen imkn tanyordu. Btn bunlar, tarihilerin bir
Galileo yntemi gelitirmeyi niin beceremediklerini aklar.[129]

Bu noktada unu belirtmek nemlidir ki, geen elli yldaki teknolojik

ilerlemeler sayesinde, gnmzde artk uzmanlar sahte sanat eserlerini
zgnlerinden ayrt etmek iin sanatnn slubunu gsteren ince ipularn
inceleme yoluna gitmekten ziyade, nesnel yntemleri kullanyorlar, rnein
resmin ya da baka bir sanat nesnesinin kronolojik yan radyokimyasal
analizlerle saptamak gibi. Benzer ekilde, klinik tehisler de bugn artk
hastann yks ve grnmnden elde edilen ince ipularndan ziyade,
hastalk saptama ilemlerinde kullanlan biyokimyasal, radyolojik ve serolojik
nesnel testlere dayanyor. Hekimin tbb deneyiminin ve nceleri tehis
becerisi denilen sezgisinin yerini, byk lde, hastann biyolojik sal ya
da hastalna ilikin nesnel kantlar almtr. diyografik bilimlerle
(Geisteswissenschaften) uraan kimseler tarafndan toplanan bilgilerin aksine
byle bilgiler ilgili taraflarca kolayca yanllanamazlar.
Elinizdeki kitapta gsterdiim gibi, aldatma ve gerei arptma dedektifin,
psikoloun, psikiyatrn ve psikanalistin gnlk aletleridir. Freudun nl
denemesi Michelangelonun Musas (1914) buna bir rnektir. mzasz
olarak yaymlanan denemeye aslsz bir aklama notu eklenmiti; notta yazar
dnce tarz psikanalizin metodolojisine gerekten belli bir benzerlik
tayan isimsiz bir yazar[130] olarak tantlyordu. Freud o yazarn kendisi
olduunu aklamak iin on yl bekledi ve bu konuda niin yalan sylediini
hibir zaman gereince aklamad.
Sahte-bilim aratrmacs Marcello Truzzinin (1935-2003) doru bir
biimde belirttii gibi, Sherlock Holmes adaletin yerini bulmas amacna
hizmet edecekse aldatmacay kullanmaktan kanmazd:
Holmes muhbirlerinin tam gvenini kazanmas gerektiinin farkndayd ve
bazen bunu seyis klna girerek yapard; Watsona aklamasnda yle der:
Seyisler arasnda birbirlerine kar harika bir sempati ve dostluk var.
Onlardan biri olursan, bilinecek her eyi bilirsin. Gerektiinde Holmes sahte
hastalklar, kazalar, bilgiler uydururdu, hatt kendi lmnn bile sahtesini
dzenlemiti. Gazeteleri de sk sk maniplatif bir ekilde kullanrd; bir
keresinde, basn ... en deerli kurumdur, tabii nasl kullanacan biliyorsan,
demiti.[131]

Bu gzlemler bizi hekimin bedensel hastal tehis etmesi ile dedektifin

suu (siyasal topluluun hastal) tehis etmesi arasndaki benzerliin
yanltc yanlar konusunda ve daha nemlisi, bedensel hastal tehis eden
hekim ile akl hastaln tehis eden psikanalist arasndaki farklar konusunda
uyarr. Radyoloun bir kafatas krn tehis etmek iin hastann gvenini
kazanmaya ihtiyac yoktur ve pataloun da otopsi tehisiyle bir lnn suda
boulmu olduunu bulmas iin cesedin gvenini kazanmas gerekmez.
Tersine, psikanalistin ise hastay neyin rahatsz ettiini renmek iin onun
gvenini kazanmaya ihtiyac vardr.
 4

Barnma
[Bir akl hastanesine] kapatlmak her zaman hayattaki en byk korkum
olmutur.
Tennessee Williams (1911-1983), Anlar
En nemli sahipliklerimizden ikisi yaam hakk ve zgrlk hakkdr her
ikisi de Bamszlk Bildirgesinde devredilemez olarak nitelenir.
Psikiyatrinin yasalar inememi baz bireyleri zgrlnden yoksun
brakmakla balad, bu pratiin hl etkin olup psikiyatrinin belkemiini
oluturduu ve adna hapsetme deil de yalan bir ifadeyle hastaneye yatrma
dendii ne kadar vurgulansa azdr. Modern nropatoloji ve nropsikiyatrinin
kurucularndan Carl Wernickenin (1848-1905) dolambasz bir ekilde
belirttii gibi, [Akl] hastalarnn tbb tedavisi onlarn kiisel zgrlklerinin
ihlali ile balad.[132]
Kendilerini hayat kurtaran gerek hekimler olarak grmeyi seven
psikiyatrlar lme mahkm edilmi baz sulularn deli olduklarn,
dolaysyla cezalandrlmaya uygun olmadklarn bildirerek infazlarn skln
azaltmak iin, jri yelii davetini hevesle kabul ettiler. Delilik savunmas
denilen bu pratik ayn zamanda failin akl hastanesi[133] denilen bir
hapishaneye kapatlmasyla sonulanr. Delilik savunmas ve irade d
hastaneye yatrlma psikiyatrinin iki paradigmatik pratiidir. Onlar olmakszn,
(zorlayc) psikiyatri toplumsal ilevini yitirip ortadan kalkard.
Yaklak yzyl nce tmarhanelerin yaratlmasndan beri, buralara
kapatlan bireylere kt davranld herkese bilinen bir gerektir. 1887de,
gen bir gazeteci olan Nellie Bly, Manhattandaki Kadn Akl Hastanesi
sakinlerinin maruz kaldklarndan phelenilen insanlk d koullar ifa eden
bir yaz yazmaya koyuldu. Dkn bir deli rolne brnd, kendini akl
hastanesine kapattrd ve oradaki deneyimlerini kaleme ald; bunlar New York
Sunda yaz dizisi halinde ve ardndan da kitap formunda yaymland. O
gnlerde gazeteciler ve halk akl hastal hakkndaki her eyin yle
olmadn bilecek kadar yozlamamt henz: Akl hastaneleri hastane
olarak deil tmarhane olarak tannyordu, psikiyatrlar kandrmaya kalkan
gazeteciler de sahte hasta olarak deil, muhabir olarak anlalyordu.
Blyn gerek ad Elizabeth Jane Cochrand (1867-1922). Daha k
olduunu dnerek adn Cochrane olarak deitirdi. Henz onlu
yalardayken, Pittsburgh Dispatchteki cinsiyet ayrmcs bir ke yazs
Cochranei fkeli bir rtme yazs yazmaya kkrtt. Editr ona i nerdi ve
mahlas olarak Nellie Bly adn verdi.
Bly, Dispatchteki gazetecilik kariyerine kadn fabrika iileri hakknda bir
dizi aratrma makalesi yazarak balad. Daha yirmi yandayken, d muhabir
olarak Meksikada alt ay geirdi, gnderdii haberler daha sonra Meksikada
Alt Ay adl bir kitap olarak yaymland. 1887de, o gnlerde kadn muhabirler
iin alldk rol olarak, moda, toplum ve bahecilik zerine haber yapmakla
grevlendirilince ii brakt, New Yorka tand ve dil dkmelerinin sonunda
Joseph Pulitzerin sansasyonelist gazetesi New York Worldte muhabir olarak
ie alnd.
Blya deli taklidi yapmasn, kendini Blackwells Islanddaki Kadn Akl
Hastanesine kapattrmasn ve kuruluu ifa eden bir yaz yazmasn neren,
Worldn ynetici editr Albay John Cockerilldi.[134] Yirmi yandaki
Bly bunlar yapt, gzlem ve deneyimlerini aktard bir dizi gl ke yazs
yazd ve bir anda sansasyon oldu. yle yazyordu: Doktorlar atlatabilecek,
benim sadece aralarnda notlar alan bir gen kz olduumu yetkililere belli
etmeden bir hafta boyunca delilerin arasnda yaayabilecek kadar iyi deli
taklidi yapabilir miydim? Yapabileceime inandm syledim. Oyunculuk
yeteneime inancm vard ve bana verilen herhangi bir grevi baarmaya
yetecek kadar uzun sre deli taklidi yapabileceimi dnyordum.[135]
Bly kendini akl hastanesine kapattrdndan bahseder. 1887de, isteiniz
zerine akl hastanesine yatrlamazdnz, tpk isteiniz zerine hapishaneye
koyulamayacanz gibi. Deli olarak nitelenmesi iin, kiinin istenmeyen bir
dkn olmas zorunluydu. Bly karlat en zorlu grevin deli olmadnn
anlalmasndan kamak olduunu vurgular. Bu ifade hatal bir ncle, yani
doktorlarn hastaneye yatrlmas uygun olan delileri haksz yere alkoyulan
aklllardan ayrt etmekle ilgilendikleri nclne dayanr. Psikiyatrinin btn
tarihi bu varsaym yalanlar. Bir kimsenin akl hastanesinde olmas, o kiiyi
alkoyanlarn tbb kimliinin doktor ve alkonan kiinin tbb kimliinin ise
hasta olduunu doruluyordu. Bly unlar syler:

Akl hastanesindeki yaam daha enine boyuna bilmeyi her zaman istemitim
Tanrnn yarattklar iinde en aresiz olanlarn, yani delilerin efkatle ve
dzgn ekilde bakldklarna inanma isteiydi bu. Byle kurumlardaki
suistimalleri anlatan birok hikayeyi ar abartl bulmutum. ... Delilerin
nasl tamamen kendilerini alkoyanlarn sultas altnda olduklarn,
salverilmek iin nasl alayp yalvarabileceklerini ve ayet alkoyanlarn
niyeti yoksa bunun sonu vermeyeceini dnmek bile istemiyordum.
Blackwells Island Akl Hastanesinde ilerin nasl yrdn renme
grevini hevesle kabul ettim. Editrme Peki sonra beni oradan nasl
kartacaksn? diye sordum. Bilmiyorum, diye cevap verdi, ama kim
olduunu ve hangi amala deli taklidi yaptn sylemek durumunda kalrsak
seni kartrz.

Bly, Kbadan gelip New Yorkta kaybolmu, be kurusuz, isiz ve

istenmeyen yalnz bir kz oynamasn mkemmel, gereki ifadelerle anlatr. O
role brnmesi ve deli gibi davranmas onu hedefine ulatrmtr: Kendini
derhal Blackwells Islandda bulmutur.

On gn on gece geirdiim ve asla unutmayacam bir deneyim yaadm

Blackwells Islanddaki deliler kouuna yatrldm. Dkn, talihsiz, deli bir
kz roln taklit etme grevini stlendim ve meydana gelecek naho sonularn
hibirinden yan izmemeyi dev bildim. O sre boyunca ehrin deliler
koularndan birinde kaldm, ok ey yaadm, toplumumuzun bu aresiz
snfna uygun grlen muameleye ilikin daha fazla ey grp iittim ve
yeterince grp iittiimde, derhal salverilmem saland. Deliler kouundan
ayrlrken memnun ve pimandm... memnundum, nk gn altnda zgrce
soluk almann tadn bir kez daha karyordum; pimandm, nk benimle
birlikte yaayp zdrap eken ve o zaman ve imdi ben ne kadar akl
bandaysam onlarn da yle olduklarna kani olduum o talihsiz kadnlardan
bazlarn yanmda getirememitim.

Zar yz yl nce atlmt: Baz insanlar akll, dierleri deliydi. Her ne

kadar her seferinde deneyime bavurulmusa da, deneyim uzmanlarn aklly
deliden ayrt edemediklerini gsterdi ve her bir baarszlk, varsaylan
ispatlanm gibi kabul etme hatasndan baka bir ey deildi. Nedeni ok
aktr: Bireyler etraflarndaki insanlar iin sknt haline geldikleri ve
istenmedikleri zaman deli kategorisine sokulurlar ve tmarhaneye kapatlmaya
direnme gcnden yoksundurlar. Bly kou arkadalarna gsterilen kt
muameleleri gzlemler ve o zaman ve imdi ben ne kadar akl bandaysam,
benimle birlikte yaayp zdrap eken talihsiz kadnlarn birounun da yle
olduklar kansn dile getirir. Fakat yleyse niin kapal tutulmaya devam
ettiklerini kendi kendine sormaz. Kapatlmalarndan kim yarar salamaktadr?
Aklllk-delilik muammasna ynelik incelemelerin bilimsel yntemlerini
yz yl kadar nceleyen Bly, Adadaki deliler kouuna girdiim andan
itibaren, stlendiim deli roln srdrmeye hi almadm. Gnlk
yaamdaki gibi konutum ve davrandm. Ama ne garip ki, ne kadar akl banda
konuup davransam, o kadar deli olduum dnlyordu, diye vurgular.
Hastalarn doktorlar kendilerini serbest brakmaya ikna etmesinin mmkn
olmadn abuk kefeder:

Doktorlara aklmn banda olduunu sylemeyi ve salverilmemi istemeyi hi

ihmal etmedim, ama onlar aklmn banda olduuna inandrmaya ne kadar
uratysam onlar bundan o kadar phe duydu. ... Nasl olur da bir doktor, bir
kadnn deliliine srf ona gnaydn demekle ve serbest braklmas iin
yalvarmalarn iitmezlikten gelmekle karar verebilir? ... Bir seferinde de bir
doktora Akl banda insanlar burada tutmaya hakknz yok, dedim. Benim
aklm bamda, her zaman yleydi, o yzden ya derinlemesine muayene
edilmemde ya da salverilmemde srar etmek zorundaym. Burada pekok
kadnn da akl banda. Niin serbest kalamyorlar? Doktor da bana cevaben
Onlar deli ve hezeyan iindeler, dedi. ... Blackwells Islanddaki akl
hastanesi insanlar iin bir fare kapan. eri girmek kolay, ama bir kez girdiniz
mi kmak imknsz.

Blyn ifa yazs akl hastanesine ynelik bir soruturma yaplmasna yol
at. Bly byk jri nnde, yemin altnda tanklk etmesi iin arld.
arya memnuniyetle cevap verdim, nk karken arkamda mahkm olarak
braktm, Tanrnn o en talihsiz ocuklarna yardm etmeyi arzuluyordum.
ayet onlara o en byk nimeti, zgrl salayamasam bile, en azndan
hayatlarn daha katlanlr hale getirmelerini salamalar ynnde bakalarn
etkilemeyi umuyordum. Jri yeleri adaya yapacaklar ziyarette Blyn da
kendilerine elik etmesini istediler:
Memnuniyetle kabul ettim. Adaya yaplmas tasarlanan yolculuktan kimsenin
haberinin olmas beklenmiyordu, ama oraya varmamzdan ksa sre sonra jri
yelerinden ... birinin bana dediine gre, bir adamla akl hastanesi hakknda
konuurlarken, Adaya varmzdan bir saat nce geldiimizin kendilerine
haber verildiini renmi. ... Adaya bu seferki yolculuum ilkinden
bambakayd. Bu sefer temiz, yeni bir tekneyle gittik, daha nceki geliimde
bindiim teknenin onarm iin doka sokulduunu sylediler. Hemirelerden
bazlar jri tarafndan sorguya ekildi. ... Jrinin planlad ziyaret hakknda
doktorla konutuklarn itiraf ettiler. Dr. Dent yemeklerin gerektii gibi
olmad ... itirafnda bulundu, ama bunun sebebinin fon eksiklii olduunu
syledi. ... Btn doktorlarn iinin ehli olmadklarn, yine bunun da sebebini
iyi tp adamlarn temin etmek iin kaynaklarnn yetersiz oluuna balad. ...
Daha sonra jri yeleri mutfa gezdi. ok temizdi. ... Sergilenen ekmek gzel
ve beyazd, yememiz iin bize verilene hi mi hi benzemiyordu. Koridorlar
mkemmelen dzenliydi. Yataklarn durumu iyiletirilmiti. ... Kurum
sergileniyordu, hibir kusur bulamazdnz.

Byk jri, beklendii gibi, iyiletirmeler yaplmasn salk verdi ve akl

hastalarnn yararna kullanlmak zere 1.000.000 dolar tahsis etti, bu o zaman
kadar verilenden fazlayd. Bu fonlardan ve o zamandan beri politikaclarn
kurumsal psikiyatrinin fare deliine akttklar daha milyonlarca dolardan
kimler yararland? Akl hastanesi sisteminin istihdam ettii psikiyatrlar ve
dierleri. Psikiyatrideki reformlarn ters etki yarattklarn o zamann
yetkililerinden hibiri grmek istemedi, imdiki yetkililerden hibiri de
grmek istemiyor. Kleliin reforme edilmesi deil, ilga edilmesi gerekiyordu.
Ayn ey psikiyatrideki klelik iin de geerlidir.
I
Modern hayatta, insanlar baz tehlikelerden koruma roln oynamalar iin,
toplumun psikiyatrlar deta davet ettii birok durum vardr. Mazeret
retmekten ibaret psikiyatrik tehislerin listesinde, askerlik hizmetinin
tehlikelerinden korumann yeri yukarlardadr. Sava halindeki uluslarn btn
yetikin erkek nfuslarnn seferberliine dayanan ilk topyekn sava I. Dnya
Savayd. Bu sava, askere alnma tehditini zorunlu askerlie tbi erkekler
iin bir tehlike haline getirdi. Askerlik hizmetinin dnda kalmak gibi
hizmetten kmaya almak da, hasta numaras yapmaya ynelten gl
motifler haline geldi. Bu durumda, psikiyatrlar sk sk insancl doktor rolne
brndler, hasta numaras yapanlara histerili tehisi koydular, bylece onlar
lm cezas anlamna gelen siperlere geri dnmek zorunda kalmaktan
kurtardlar.[136]
Savatan nce, histerinin standart psikiyatrik tedavisi elektrik tedavisiydi
veya faradizm; bu yntem hastann etkilenmi varsaylan kas ve sinirlerine
kesintili doru akm uyaranlar uygulamay ieriyordu. Etkisi, eer varsa,
sadece telkin sayesindeydi. lk psikiyatrlk yllarnda Freud rutin olarak bu
yntemi kulland. Yntemin kapsam sava histerisini baka ifadelerle,
sava nevrozu, travmatik nevroz, sava sonras bunalm, bugn anksiyete,
depresyon ve travma sonras stres bozukluu tedavi etmek iin de
kullanlacak ekilde geniletildi ve bu standart psikiyatrik terapi askerlikten
kamak isteyen ve hasta numaras yapan askerlerin hasta olduklarna
inanyormu gibi yapan doktorlarca uygulanmaya balad.
11 Kasm 1918de, I. Dnya Sava resmen sona erdi ve ertesi gn
Avusturya-Macaristan mparatorluu kt. Baz eski muharipler hi vakit
kaybetmeden, tabip subaylar askeriyenin psikiyatri hastanelerinde ac verici
elektrik akmlaryla kendilerine ikence yapmakla itham ettiler. Olayn
ardndan gazetelerde sansasyonel sulamalar yer ald. En saygn Avusturyal
hekim Julius Wagner-Jaureggin ad da ok gemeden skandala dahil oldu.
Aleyhinde resmen dava aan sadece Walter Kauders adl tek bir kii olmasna
ve grevi suistimal sulamasndan derhal ve tamamen aklanmasna ramen,
Wagner-Jaureggin sahip olduu n yznden bu hadise psikiyatri tarihindeki,
zellikle de hasta numaras yapma ve histeri-nevroz tarihindeki arpc
balklardan biri olmay garantilemiti.
Julius Wagner-Jauregg (1857-1940) Viyana niversitesi Tp Okulunda
psikiyatri ve nroloji profesryd. yot eksikliinin kretenizmin nedeni
olduunu (1884) ve nrosifiliz iin yksek atele tedaviyi (1917) kefetti, bu
kefi iin 1927de Nobel Tp dln ald. Sivil olarak kalmakla birlikte,
gnll hizmet verdi ve sava nevrozu tehisi konulan hastalarda elektrik
tedavisi uygulad. 1918in Aralk aynda atekesin zerinden bir ay ancak
gemiken Avusturya Geici Ulusal Meclisi, sulamalar soruturmas
amacyla bir komisyon atad. Wagner-Jaureggin davranna kar alan ve
Freudun bilirkii tankl yapt soruturma hadisenin gbeine oturdu.
1985 ylnda, Avusturya asll Amerikal tbb psikanalist Kurt R. Eissler, I.
Dnya Savanda Avusturyal asker hekimlere yneltilen elektrikle ikence
sulamalarn soruturan komisyonun almalarna dair titiz aratrmalar
sonucu yaymlad anlatsnda Wagner-Jauregg davasna da zel bir dikkat
gsteriyordu. Viyana doumlu olan Eissler 1938de Amerika Birleik
Devletlerine g etmiti. Chicagoda psikanalistlik yaptktan ve II. Dnya
Sava srasnda orduda hizmet verdikten sonra, New Yorka yerleti ve
Birleik Devletlerde sava sonras psikanalizin nderlerinden biri oldu.
II
Eisslerin neredeyse btn almalarnn balca hedefi Sigmund Freudun
kiilii ve yaptnn kr krne ve gayretle savunulmasyd. Wagner-Jauregg
davasn konu alan kitab da istisna deildi: Bilirkii Tank Olarak Freud:
Freud ve Wagner-Jauregg Arasndaki Sava Nevrozlar Tartmas. Kitab
yazd sralarda, Eissler krk yedi yldr Birleik Devletlerde yaamaktayd
ve ngilizcede ok sayda kitap yaymlamt. Fakat bu kitab Almanca kaleme
ald ve 1986da yaymlanan ngilizcesi iin profesyonel bir evirmen kulland.
Eissler kitabna Einsteinn eski alma arkada Polonyal fiziki Leopold
Infeldin (1898-1968) otobiyografisinden bir anlatyla balar: Avusturya-
Macaristan Ordusunda askerdim. ... O iki yl sresince hasta numaras yaptm.
Hastalklar taklit ettim, sahte kimlik belgeleri kullandm, hapse girme riskini
gze aldm. ... Almanya ve Avusturyann sava kaybetmesini salamak iin
elimden gelen her eyi yaptm. 1918de, baarya ulatm dndm.[137]
Eissler Bilirkii Tank Olarak Freudu yazmann duygu ykl bir deneyim
olduunu kabul eder: Bu kitabn temalar pek ok bakmdan beni yakndan
etkiliyor. Ba aktrler, Wagner-Jauregg ve Freud, benim iin gemi tarihin
figrleri deiller. Freud ile hi tanmam olmama ramen, o benim iimde
sanki hl bizimle yayormucasna canl.[138] Eissler, Freudu sever,
Wagner-Jaureggi ise hor grr. O kadar nyargldr ki, Freud ile Wagner-
Jaureggin arkada olduklarndan bahsetmez. Aa yukar ayn yalarda olan
iki adam tp okulunda tantlar ve birbirlerine sen diye hitap ederlerdi, o
gnlerin Viyanasnda kiisel yaknln nemli bir gstergesiydi bu.
Wagner-Jauregg olayndan altm yl sonra Eissler, Viya-nada geen bu
tutkulu oyunun nc drama kiisi olan Walter Kaudersle New Yorkta
tanr. Eissler nasl tantklarndan bahsetmez. unlar yazar: Wagner-
Jauregge kar yrtlen soruturmann merkezinde yer alan Bay Walter
Kaudersle New Yorkta ahsen tanma bahtiyarlna eritim. ... Kaleme
aldm anlat, bu ansl rastlant sayesinde derinlik kazanyor. Bu karlama
ansl bir rastlant myd, yoksa Freudun hayatna dokunmu her tr olayn
ayrntsn arayp taramaya olan o alldk azmi ile Eissler, Wagner-Jaureggi
daha etkili ekilde itibarszlatrabilmek iin Kaudersi arayp buldu mu?
Kantlar ikinci yn gsteriyor. Eissler, Kaudersin at davay incelediini
ve kafa travmas geiren Kauderse Wagner-Jauregg ve profesyonel temas
iinde olduu dier nrologlarla psikiyatrlarn yanl tehis koyup yanl
tedavi uyguladklar sonucuna vardn ileri srer: [Kaudersin] akl
salnn yerinde olduu kuku gtrmezdi, buna ramen aylarca duvarlar
yastkl bir hcrede kilitli tutuldu. Bitiiindeki hcrelerdeki delilerin aralksz
ulumalar yznden uyku uyuyamyordu.[139] Eissler bakt her yerde akl
hastal gren bir psikiyatr-psikanalistti. Fakat Kauderse bakt zaman
hatrlayalm, Kauders hastas deildi ve onu hi muayene etmemiti Eissler
onun akl salnn yerinde olduu ve haksz yere kapatld sonucuna
varmakta hi zorluk ekmedi.
Komisyonun bakan Viyana niversitesinde hukuk profesr olan
Macaristan doumlu Alexander Lfflerdi (1866-1929). Bilirkii tankl
yapmalar iin aralarnda Freudun da bulunduu ok sayda hekim ard.
Eissler anlatsnn bu ksmnda Freudu, bu hastalklar [metinde aynen byle]
grubunun tedavisi zerine yapt almalar sayesinde, sonradan btn
dnyada birlikte psikanaliz diye tannan nemli psikolojik keiflerle yeni bir
terapinin gelimesine yol aan bir bilirkii[140] olarak niteler. Freudun
komisyona sunduu yazl memorandum Sigmund Freudun Psikoloji Konulu
Btn Yaptlarnn Standart Basmna dahil edilmitir, ayrca Eissler de
kendi kitabnn iinde tekrar yaymlamtr.[141] Olaanst kibirli ve yazarna
hizmet eden bir belgedir, u dikkate deer cmleyle sona erer: Ama savan
bitmesiyle birlikte, sava nrotikleri de ortadan kayboldu hastalklarnn
ruhsal nedenselliinin [Verursachung] son ama etkileyici bir kantdr
bu.[142] Memorandumda Freud sava nevrozlarnn elektrikle tedavisi
hakknda u gr sunar:

Sava nevrozlarnn nedenselliine dair bu igr, gayet yerinde gibi grnen

ve ilk bata son derece etkili olduunu da gsteren bir tedavi yntemine
gtrd. Her ne kadar hasta numaras yapt bilinmese de, nrotie hasta
numaras yapan biri olarak davranmak ve bilinli ve bilinalt niyetler
arasndaki psikolojik ayrm dikkate almamak elverili grnd. Mademki
hastal onun tahamml edilemez bir durumdan uzaklamasna hizmet
ediyordu, o halde askerlikten daha da tahamml edilemez hale getirildii
takdirde hastalnn gerekesinin zayflayaca aikrd. Tpk savatan kap
hastala snm olduu gibi, imdi de onu hastalktan kap sala, yani
askerlik iin uygunlua snmaya zorlayan strateji benimsendi. Bu amala ac
verici elektrikle tedavi uyguland ve baarl olundu.[143]

Freudun bu aklamayla gtt niyet, ksmen, Wagner-Jaureggin

almasn savunmakt. Grnrde, tamamen hastalk ve salk, tp ve
tedaviyle ilgili bir aklamayd. Ama gerekte yle deildi. Hasta numaras
yapanlar hasta taklidi yaptlar ve yeti yitimli hasta roln oynadlar. Doktorlar
tedavi etme taklidi yaptlar ve ahlaksal adan ntr bir rol, bilimsel ifac
roln oynadlar. Baka bir sahtekrlkla tamamlanan bir sahtekarlk sz
konusuydu. Wagner-Jauregg ile ilgili dncesini netletirmek iin Freud yle
ekler: ayet [elektrikle tedavi] [Wagner-Jaureggin] Viyana Kliniklerinde
kullanldysa, ahsen ben kaniyim ki, Profesr Wagner-Jaureggin inisiyatifiyle
zalimlik derecesine asla ulamamtr. Tanmadm dier hekimler iin ise
kefil olamam.[144]
Freudun Avusturya asker hastenelerinde olup bitenlerle ilgili ilk elden
bilgisi yoktu. Tankl tamamen duyuma dayalyd ve yasal bir soruturmada
hibir delil deeri yoktu. Bilirkii olarak tankla arlnca, almalarna
ilikin ilk elden bilgisinin olmad hekimlere yneltilen sulamalar hakknda
tanklk etmesi ynndeki daveti geri evirmesi onurlu davran olurdu. Oysa
Freud nl meslektan temize karmak yoluyla, psikanalizi vme ve kendi
meslek konumunu ykseltme frsatn karmad. yle devam eder:
Kukusuz, tp adamlarnn psikoloji eitimi genelde yetersizdir ve ilerinden
bazlar, hasta numaras yaptn dnerek tedavi etmeye alt hastann
aslnda numara yapmadn unutmu olabilir. Freud kendini verek bitirir:
1918de, Dr. Ernst Simmel [bir psikanaliz rencisi] ... benim ortaya
koyduum psikoterapi yntemi ile, ar sava nevrozu vakalarnda elde
edilen olaanst olumlu sonular aktard bir kitapk yaymlad.[145]
Memorandumunda Freud yle syler: Bylece, sava nevrozlarnn n
art [zorunlu askerlerden oluan] ulusal bir ordu gibi grnr; profesyonel
veya paral askerlerden oluan bir orduda ortaya kmalar mmkn
olmayacaktr. Freudun ekonomiye, politikaya ve insan doasna ynelik
igrleri konusunda bu kadar yeterli. Hasta numaras yapmak ile histeri
arasndaki farklara ilikin olarak ise, Freud u aklamada bulunur:
Kendisinde bu duygusal motiflerin gl ve aka bilinli halde bulunduklar
asker ... firar etmek ya da hasta numaras yapmak zorundayd. Fakat sava
nrotiklerinin yalnzca en kk ksmn hastalk numaras yapanlar
oluturuyordu; ilerindeki isyan eden duygusal drtler ... bilincinde olmasalar
da zerlerinde etkiliydi.[146] Sigmund Freudun her eyi gren gzleriyle
bakacak olursak, Avusturya-Macaristan ordusunda isyanlar isyanc askerler
tarafndan deil, bilinalt duygusal drtler tarafndan yrtlyordu.
III
1972de, o sra gen bir psikolog olan David L. Rosenhan yaklak yz yl
nce Blyn yaptna benzer bir psikiyatrik taklidi gerekletirmeyi stlendi.
Hilesini bilimsel bir deney olarak tanmlad, hilecilere sahte-hastalar adn
verdi, raporunu akademik bir inceleme olarak allad pullad ve en saygn
Amerikan bilim dergisi Scienceta Akl Hastalarna Ait Yerlerde Akl
Banda Olmak zerine[147] balyla yaymlatt rapor byk vg ald.
Akl sal literatrnde, bu makaleye genellikle sahte-hasta almas
olarak gnderme yaplr.
Deliymi gibi yapan kiiyi tanmlamak iin eitli terimler arasndan birini
seebiliriz: Setiimiz terimler nyargldr ve hasta-doktor grmesi
raporlarndan karttmz sonular byk lde belirleyebilir. Bly deli
roln gazeteci olarak, bir ifa yazs yazmak iin stlendi. Gnmzde, ona
aratrmac gazeteci denirdi. Blyn yapt gibi, hasta numaras yapan bir
asker gnmzde travma sonras stres bozukluundan muzdarip kabul edilir ve
muvazzaf hizmete bal travmas iin kendisine tazminat denir. Rosenhan
ise kendini bir sahte-hasta olarak, nc psikiyatrik aratrma ile megul bir
akademisyen olarak tanmlad. Bu tanmlamaya itiraz edilebilir. u rnekleri
dnelim: Baka yazarlarn eserlerinden pasajlar kendine mal eden yazarlar
sahte-yazar deil, intihalci dediimiz gerek yazarlardr. nl ressamlarn
tablolarn taklit eden ressamlar sahte-ressam deil, kopyac dediimiz
gerek ressamlardr. Akl hastas roln taklit eden psikologlar da sahte-hasta
deil, gerek hastadrlar, deli roln kopyalarlar, yani sahte-delidirler,
sahte-hasta deil.
Bu aktrlerin her birinin kendi motifleri vardr. Onlar bir gerek hayat
dramasndaki kiilerdir. Hibiri hasta deildir ve hibiri bilim insan deildir.
Bir kimse, olduu kii olmadn ileri srd ve rnein sa olduunu iddia
ettii zaman, psikiyatrlar ar bir akl hastalndan muzdarip olduu tehisini
koyar ve onu izofren olarak tehis ederler. Baka bir yerde, bu fenomenin
kimlik hrszlnn bir tipi olarak grlmesini nermitim. izofren ve
kimlik hrsz, ikisi de kim olduklarn bilirler.
Rosenhann kendine sahte-hasta demesini gerei aa vuran yalan tipi
olarak gryorum... akl hastal sahtecilii ve egemen psikiyatri dnyasyla
ikiyzl bir dans temas zerine bir eitleme.[148] Rosenhan akl hastal
kavramna meydan okumak yle dursun, onu incelemez bile. Tersine, sk sk,
hukuktaki delilik terimini tptaki akl hastal teriminin yerine kullanr.
yle yazar:

Eer akl bandalk ve delilik varsa, onlar nasl bileceiz? ... Normallik ve
anormallikle ilgili sorular ortaya atmak, baz davranlarn sapkn ya da tuhaf
olduklar gereini sorgulamak kesinlikle deildir. Cinayet ilemek sapkndr.
Sanrlar da yle. Sz konusu sorular ortaya atmak, akl hastalna ou kez
elik eden kiisel zdrabn varln yadsmak da deildir. Anksiyete ve
depresyon vardr. Psikolojik aclar vardr. Ama normallik ve anormallik, akl
bandalk ve delilik ve bunlara bal tehisler biroklarnn inandndan daha
temelsiz olabilir.

Rosenhan gibi, Eer akl bandalk ve delilik varsa, onlar nasl

bileceiz? diye sormak samimiyetsizdir. Zira Rosenhann makalesini
yaymlamasndan on yldan uzun sre nce, akl hastalnn bir kurmaca, bir
metafor olduunu ileri srmtm. Bu iddia hem popler basnda hem de
meslek literatrde geni apl tartld. Rosenhan akl bandalk ile deliliin
varolduuna inanyormu gibi yapyor; tek sorusu onlar nasl bileceimiz.
Ylmaz bir kararllkla yle devam eder:

Akl banda olann deliden ayrt edilip edilemeyecei ... sorusu, znde basit
bir meseledir: Tehislerin koyulmasna yol aan belirgin karakteristikler bizzat
hastaya m yoksa gzlemcinin hastay iinde bulduu evre ve balamlara m
aittir? Bleuerden balayp Kretchmerla ve sonra da Amerikan Psikiyatri
Derneinin Tehis ve statistik Rehberini yaknlarda gzden geirip dzelten
uzmanlarla devam eden srete, hastalarn semptomlar gsterdii,
semptomlarn kategorize edilebilecei, dolaysyla da, akl banda olanlarn
olmayanlardan ayrt edilebilecei inanc gl olmutur.
 Rosenhan [akl hastalna] inancn sorgulandn bilir ve kabul eder, ama
tabii beklendii zere, ne benim admdan bahseder ne de yazlarma gnderme
yapar. Bunun yerine, psikiyatrlarn akl banda olanla olmayan birbirinden
ayrt edemeyeceklerini varsayar ve gsterili bir tarzda unlar syler: Bu
makale byle bir deneyimi betimlemektedir. ... Kimliklerini saklayan, sekiz
tane akl banda insan on iki farkl akl hastanesine kabul edildiler. Tehis
konma srecinde yaadklar, bu makalenin birinci ksmnn verilerini
oluturmaktadr. Rosenhann sahte-hasta dedii akl banda insanlar
hastaneye kabul edilmi deildiler: Acil servislerine gittiler, sesler
iittikleri ynnde psikiyatrlara yalan sylediler ve aslnda hastaneye kabul
edilmeyi talep ettiler. Rosenhann kulland dil vard sonucu ierir:
Randevu almak iin hastaneyi aradktan sonra sahte-hasta, sesler iittii
ikayetiyle hasta kabul servisine gitti. Seslerin ne syledii sorulunca, ou
kez net olmadklar, ama anlayabildii kadaryla bo, derinlik, ve pat
dedikleri yantn verdi. ... Bu semptomlarn seilmesinin sebebi, bunlarn
varolusal semptomlara olan bariz benzerlii ... ve literatrde varolusal
psikozlarn bahsinin hi gememesiydi.
Hastaneye giden kiiler sahte-hasta deil, kendini akl hastas olarak
tanmlayanlard. Rosenhan psikoloji jargonuyla bulandrsa da, yaptklarnn
gveni suistimal olduu akt. Ayn zamanda, yukardaki hikaye Rosenhana
klinik psikolog rolnn nasl baaryla alanm olduunu ve o kltn
insanszlatrlm (kuruntulu) ideolojisiyle dilini nasl hevesle ve
eletirmeden benimsediinin rneini verir. Grnrde profesyonel yardm
arayan bir kii Pat diyen bir ses iitiyorum, der. Dieri, Bunu bana niye
sylyorsun? Ne yapmam istiyorsun? gibi bir ey sylemek yerine,
muhatabnn izofrenisi olduu sonuca varr ve onu kapatr. Ardndan da
Rosenhan bu psikiyatrik taklit ierikli mini-dramadan Sciencen psikiyatri
bilimine byk bir katk olarak yaymlad bilimsel bir makale karr.
Rosenhan yle devam eder: Psikiyatri kouuna alnr alnmaz sahte-hasta
anormallik belirtilerini taklit etmeyi sona erdirdi. ... Sahte-hasta kouta
normalde davrand gibi davrand. ... Sahte-hastalar herkese akllarnn
balarnda olduunu gstermelerine ramen, yle olduklar asla fark
edilmedi. Bir vaka hari dierlerinin tm izofreni tehisiyle kabul edildikten
sonra, bunlarn her biri remisyonda izofreni tehisiyle taburcu edildi.
Deney sreci srasnda Rosenhan, tp iin geerli olann psikiyatri iin ayn
derecede geerli olmadn kefeder. Tbb hastalklar, talihsiz olmakla
birlikte, genellikle aalayc deildirler. Tersine, psikiyatrik tehisler ise
kiisel, hukuk ve toplumsal dzlemlerde damgalanmalar beraberlerinde
getirirler. ... Bir kez izofren etiketiyle damgalandktan sonra, sahte-hastann bu
etiketi alt etmek iin yapabilecei hibir ey yoktur. Bu noktay renmek iin
Rosenhann almasna ihtiyacmz yoktu.
Her ne kadar Rosenhann denemesi nispeten ksa olsa da, psikiyatri tarihine
ain olan herkesin basmakalp bulaca eylerle doludur: Psikiyatrik bir
etiketin kendine ait bir yaam ve etkisi vardr. Hastann izofren olduu
izlenimi bir kez oluturulduktan sonra, beklenti izofren olmay srdrecei
eklindedir. ... Nihayet, hastann kendisi de btn fazladan anlam ve
beklentileriyle tehisi kabul eder ve ona gre davranr. Bu tartmada yeni
olan hibir ey yok.
Makul psikiyatr veya psikologlar sahte-hasta almasn yanllkla
psikiyatrik bir ifa yazs olarak grmesin diye Rosenhan egemen zorlayc
psikiyatri dnyasnn dman deil, dostu olduunu defalarca ifade eder.
Aklamas u ekildedir: Akl hastal [metinde aynen byle, delilik
deil] teriminin ortaya k yakn zamanlara aittir. Psikolojik adan rahatsz
kiilerin toplumdaki konumlarn cadlar ve delilerden fiziksel adan hasta
olanlarnkine benzer bir seviyeye ykseltmeyi (ve halkn onlara daha anlayl
davranmasn) ok fazla isteyen insancl eilimli kiilerce yaratld. Ve bunda
en azndan ksmen baarl oldular, zira akl hastalarnn tedavisi yllar iinde
dikkate deer lde geliti. Bu ifadeler ciddi anlamda aslsz. Psikiyatriye
olan sadakatini her beyan ediinden sonra Rosenhan, aadaki gibi, ok
deerinden yoksun bilindik bir eletiri getirir:

Hasta psikiyatrik sebeple hastaneye yatrlmas yznden yasal haklarndan

biroundan yoksun braklr. Psikiyatrik etiketi yznden itibarndan mahrum
olur. Hareket zgrl kstlanr. Hastane personeliyle kendisi temasa
geemez, sadece onlar bir yaklamda bulunduunda karlk verebilir. Kiisel
mahremiyet asgari dzeydedir. Herhangi bir personel tarafndan, herhangi bir
nedenle hastann kiisel yaam alanna girilebilir ve eyalar incelenebilir.
Hastann tedavisiyle ilgisi olsun olmasn, bir personel (ou kez, gen ve yal
gnlller de bunlara dahil) rastgele bir hastann dosyasn okuyabilir, bylece
kiisel gemiini ve zdrabn rahata renebilir. Hasta, kiisel temizliini ve
tuvaletini yaparken ou zaman izlenir. Tuvaletlerin kaplar yoktur. ... Sahte-
hastalara aralarnda Elavil, Stelazine, Compazine ve Thorazine de bulunmak
zere, toplamda yaklak 2100 hap verildi.

Rosenhan iki bin yz haptan sadece ikisinin yutulduunu, geri kalanlarn cebe
ya da tuvalete atldn ileri srer. Bu rapor inanlr mdr? Bize niin o iki
hapn da yok edilmeyip yutulduu sylenmiyor.
Son olarak, Rosenhan psikiyatrinin en eski sorunu olan hatal kapatma
sorununu yeniden kefediyor: Acaba psikiyatri tesislerimizde, akl banda
olduu halde farkna varlmayan ka kii var? Bylece Rosenhan gerek akl
hastalklarna gerekten sahip olmalar kouluyla insanlarn saygnlk ve
zgrlklerinden mahrum edilmesinin meruluunu destekliyor. nclnden
aldatma kast kokusu yaylyor. Rosenhan kendini ve dier hilekr ortaklarn
akl banda sahte-hastalar olarak nitelerken, hastanedeki dier sakinleriyse
akl banda olmayan gerek hastalar diye niteliyor, bunlarn tehisini doru
tehis koyamadklarn ispatladn iddia ettii ayn psikiyatrlar koymu
olmasna ramen.
Rosenhan psikiyatrik zorlamann ki tbb deil, ahlak ve politik bir
meseledir gznn iine iine baktktan sonra onu grmemi gibi yapar ve
baklarn karr. Bu sorunu, zmleri kestirecek kadar iyi anlamyorum,
diye yazar. Rosenhan hibir zm grmez, nk sorunun zor kullanm
olduunu grmez ve eer sorun zor kullanmysa yani psikiyatrik klelikse o
zaman tek zm ilga edilmesidir. Bunun yerine, Bly gibi Rosenhan da umudu
psikiyatrinin faaliyet alann geniletmekte grr: Ama iki meselede umut
var gibi grnyor. Birincisi, toplum akl sal tesislerinin, kriz mdahale
merkezlerinin, insan potansiyeli hareketinin ve davran terapilerinin hzlca
oaltlmasyla ilgilidir. ... Stresli insanlar akl banda olmayanlarn olduu
yerlere gndermekten kanmamz halinde, onlarla ilgili izlenimlerimizin
arplma ihtimali elbette decektir. Gorbaovun bakna gre de,
komnizmde biraz insancllk eklendii takdirde dzeltilemeyek hibir
yanllk yoktu. Apparatiklerde bir sorun yoktu, onlar sadece biraz duyarllk
eitimine ihtiyac olan namuslu insanlard:

Aktr ki, byle tam gzetim kurumlarnn sosyal psikolojisini daha fazla
aratrmak hem tedaviyi kolaylatracak hem de anlay derinletirecektir. ...
Psikiyatri tesisi ortamlarnda ben ve dier sahte-hastalar belirgin biimde
olumsuz tepkiler aldk. ... Bize olan eyin personelin ktl ya da
aptallndan trediini dnmek bir hata olabilir, hem de ok talihsiz bir
hata. Tam tersine, personele ynelik baskn izlenimimiz onlarn gerekten zen
gsteren, kendini adam ve eine az rastlanr lde akll insanlar
olduklaryd. ... Srf bu alandaki malzemeleri okumak bile alanlara ve
aratrmaclara faydal olacaktr.

IV
Rosenhan psikiyatrlarn ve psikologlarn akl banda olan olmayandan
ayrt edip edemeyeceklerini aratrmay istediini iddia etti. Bu ifade bir
yaland. Rosenhan (nesnel olarak) ayrt edilemeyeceklerini, nk akl
dengesizliki saptayacak hematolojik, histolojik, radyolojik veya baka
gerek tbb testler olmadn biliyordu. Akl banda olan ve akl banda
olmayan terimlerinin tpk gzel ve irkin gibi deer yarglar olup, canl ve
l gibi biyolojik durumlar olmadklarn biliyordu. Rosenhann almasnda
yanl olann ne olduunu anlamak psikiyatr ve psikologlarn yazdklarn
anlamak gibi kulland dile yakndan dikkat gstermeyi gerektirir.
Rosenhann kendini ve meslektalarn sahte-hastalar olarak adlandrdn
ve bu iddiann bir aldatmaca olduunu dndm daha nce vurgulamtm.
Taklit olduunu bildiimiz kopya bir Renoir tablosuna sahte-Renoir
demeyiz. Tablo orijinal bayapt olarak onayland srece, gerek bir
Renoirdr. Taklit olduu ifa edilirse, hibir ekilde Renoir deildir zaten.
Rosenhan bir akl hastasn baaryla taklit etti. O gerek bir hastayd,
sahte-hasta deil: Taklit bir Renoirn gerek bir Renoir ile ilikisi neyse,
akl hastalnn bedensel hastalk ile ilikisi de ayndr.[149] Rosenhan
hastaln n ekini kaldrp hasta rolne ilitirdi. Klinik hasta olmak bir roldr,
zira terim ancak eer belli bir iliki balamndaysa anlamldr. Robinson
Crusoenun eker hastal olabilir, ama o bir klinik hasta olamaz. Rosenhan bu
noktay anlyordu. Martin E. P. Seligman ile birlikte kaleme aldklar ders
kitabnda yle yazar: Thomas Szasz psikiyatrinin doasna ve gnmz
toplumundaki rolne ilikin en eletirel analizleri yapanlardan biridir. Szasz,
akl hastalnn fiziksel hastalktan farkl olduunu belirtir. Akl hastalnn
net veya genel olarak kabul edilmi hibir lt yoktur. ... Akl hastalnn
kantn aramak sapknln kantn bulmaya almak gibidir. Aratrmac bir
kez uygun zihin erevesine girdikten sonra, ona her ey akl hastalnn bir
semptomu gibi gelebilir [Hukuk, zgrlk ve Psikiyatriden (1963) alnt].
Birka sayfa sonra Rosenhan benim psikiyatr ve psikologlarn gcne ve
teraptik devlette hkmet ile ittifaklarnn ortaya koyduu tehlikeye ynelik
uyarm (1963) alntlar.[150] 1979da, Rosenhann szmona sahte-hasta
almasna cevaben unlar yazmtm:

Modern ada psikiyatri aratrmalarnn artmasyla birlikte, aldatmaca akl

hastalar ve akl saaltclarnn sermayesi psikiyatri aratrmacsnn da
gzdesi olan bir yntembilimsel ara haline geldi. ... Sz gelimi, 1972de Dr.
David Rosenhan ve arkadalar bir dizi hastane psikiyatrn kastl olarak
aldatmak zere yola koyuldular. ... Sesler iitiyormu gibi yaparak, akl
hastanelerini telefonla aradlar ve bu ikayetlerine bal olarak hastanelere
kabul edildiler. ... Sylendiine gre, aratrlacak olan mesele bu aldatmacay
zorunlu klyordu. Rosenhan, Byle bir gizlilik ne kadar tatsz olsa da, bu
sorular aratrmak iin zorunlu bir ilk admd, aklamasnda bulundu. ...
Fakat bu deney (ift-kr almalar gibi) gizlilie deil, ama daha ziyade
aldatmacaya dayanyordu: Aratrmaclar psikotikleri taklit ettiler ve
grnrde yardmlarn istedikleri psikiyatrlara kastl olarak yalan sylediler.
Buna ramen, sz konusu alma Scienceta yaymlanmak zere kabul
edilmekle kalmad, akl hastalnn etiketleme kuramn ve psikiyatrik tehis
srecinin gvenilmezliini szmona kantlayan nemli bir aratrma
makalesi olarak gklere karld. Bence tek kantlad, zellikle de
aldatlmay beklemedikleri zaman insanlar aldatmann kolay olduuydu.[151]

Bir kimsenin, hasmna zarar vermek ya da yok etmek niyetiyle yasak blgeye
girebilmek iin klk deitirmesi ok eski bir motiftir. Tam gzetim
kurumlarnn sorumluluu altndaki, zgrlklerinden yoksun braklm ve
muhtemelen kt muamele gren sakinler kendi blgelerini mtecavizlere kar
dikkatle korurlar. Yksek duvarlarla veya toplumdan tamamen ayrlmann
baka simgeleriyle evrili olan akl hastaneleri, uzun zaman boyunca,
kelimelerle anlatlamaz dehetlerin ve gizli gurur krc muamelelerin
yaand esrarengiz mekanlar olarak grlmtr. Bu imaj yznden
gazeteciler, grnrde sistemi reforme etmek amacyla, buralara szp
yaananlar ifa etme konusunda cesaretlenmitir. Byle bir taktik, zellikle de
akl hastanelerindeki artlar ifa etmek iin kullanldnda, lmcl bir
kusurdan muzdariptir: Bu trden bir aratrma, kurumun meruluunu ncl
olarak alr ve tek hedefi kurumun yapt suistimalleri hafifletmek veya ortadan
kaldrmaktr. Pratikte, byle bir ifa yazs akl hastalklarnn gerek olduunu
yeniden tasdik eder, psikiyatrn akl hastanesinde yatanlar zerindeki gcn
yeniden merulatrr ve sre iinde de, Roy Portern yerinde bir terimle
delilikle ilgili uylamlar dedii kk sorundan dikkati uzaklatrr: Asln
sylemek gerekirse, Szasz deliliin kazyp ortaya karlacak kkenlere sahip
bir hastalk olmadn, ifrelerinin zlmesi gereken anlamlara sahip bir
davran olduunu iddia eder. Toplumsal varolu kurallara dayal bir oyun
oynama ritelidir, deli o kurallar esnetir ve onlardaki boluklar kullanr. Deli
bakalarna kafa tutaca eklindeki beklentilere uyan toplumsal edimlerde
bulunduundan, geerli sorular deliliin kkenleriyle ilgili olanlar deil, ama
uylamlarla ilgili olanlardr.[152]
V
Rosenhann akl hastalarnn taklit edildii deneyini konu alan makalesi
1973te saygn Science dergisinde yaymland. Yaz, psikiyatrik tehis
srecinin samalklarn rnekliyordu ve sahte-hasta almas adyla nl
oldu. Ayn yl, Los Angelestaki Gney California niversitesinden gen bir
psikiyatr olan Donald Naftulin bir psikiyatr taklit etmesi iin bir aktr tuttu.
Psikiyatri eitimi srecinin samalklarn rneklendiren raporu pek
tannmayan Journal of Medical Educationda yaymland.[153] Ad sahte-
psikiyatr almas deildi ve iz brakmadan unutulup gitti.
Naftulin ve arkadalar sekin grnml profesyonel bir aktr tuttular. Dr.
Myron L. Fox adn koyduklar aktr matematiin insan davranlarna
uygulanmas konusunda otorite rolne brndrdler, onun iin sahte bir
zgemi yarattlar, Matematiin Oyun Kuramnn Tp Eitimine
Uygulanmas balkl bir konuma iin ona altrma yaptrdlar ve ondan
karizmatik ve anlamsz ierikli seminerini vermesini istediler. Dr. Fox
Semineri ilk nce, psikiyatrlar, psikologlar ve sosyal hizmet eitimcilerinden
oluan on bir kiilik bir gruba verildi ve videoya ekildi. Sonra kaset
psikiyatrlar, psikologlar ve psikiyatrik sosyal hizmet alanlarndan oluan
baka bir on bir kiilik gruba, son olarak da eitim felsefesi dalnda lisans st
ders alan eitimci ve yneticilerden oluan otuz kiilik bir gruba gsterildi.
Elli be denein tamamndan seminere ynelik tepkilerini deerlendiren bir
soru formunu yantlamalar istendi. Sonu, ngrlebilir kt: Sahte-psikiyatr
kalburst bir psikiyatr olarak deerlendirilmiti: Btn denekler
bakmndan, olumlu tepkiler olumsuz olanlardan anlaml lde daha fazlayd.
... Hatt ilerinden biri Dr. Foxun yaymlarn daha nce okuduuna
inanyordu. Tipik bir tepki yleydi: Mkemmel sunum, keyifle dinleniyor ...
Konu iyi analiz edilmi ... Konuya vakf. Naftulin deneyden u sonucu karr:
Bu alma, rencinin renme srecinden ald tatmine ynelik yeniliki
bir eitim yaklam olarak, aktrleri gerek dersler vermeleri iin eitmenin
mmkn olduunu desteklemektedir.[154] Aktr ki, Naftulin grnrde
eitimle ilgili bir olay kastl bir gven suistimaline dntrmekte yanl bir
ey grmyordu. Bu aldatmaca iinde bulunduu psikiyatr rolyle, yani
aktrlerden oluan zel bir grubun yesi rolyle tutarldr. Psikiyatrlar
hekimleri taklit eden hekimlerdir: Meru tbb ehliyetleri vardr, ama ne
gerek tbb bilirler ne de gerek tp doktorluu ifa ederler. Hukuk ve toplum
psikiyatrlarn performansn yararl ve aslnda vazgeilmez grdnden, ruh
doktorlarnn sahte doktor olduklar olgusuna genellikle inanlmaz ve
inanlamaz (kendi entelektel abalaryla bu sonuca varanlar hari, onlar iin
bu aikrdr).
Aslnda Rosenhann ve Naftulinin deneyleri benzerdi. ki deney de, tbb
uzmanlk olarak psikiyatrinin sama olduunu, toplum ve onun demokratik
yntemle seilmi koruyucular tarafndan saduyu olarak tasdik edildiini
gsterdi. ki psikiyatr da akl hastalnn gerekliini yadsyarak kariyerini
riske atmay istemiyordu. Psikiyatrn ve psikoloun meslek kimlii, akl
hastalnn dierleri gibi bir hastalk olduunu tasdik etmesine baldr.
Meslekten olmayanlarn ise psikiyatri mitolojisini reddetmeleri ynnde belki
daha bile fazla engel vardr: Srekli olarak akl hastalyla ilgili bir eyler
iitir ve nereye baksalar akl hastal grrler. Byle bir durumda, akl
hastalnn varolmadna, psikiyatrinin sahte-bilim olduuna inanmalar nasl
beklenebilir?
Alman bir postac olan Gert Postel (1958-) bir psikiyatr baarl ekilde
taklit etmesi sonucu, daha ok kendi yresinde belli bir n kazand. Annesini
akl hastanesine kapatt ve yanl tedavi uygulad iin egemen psikiyatri
dnyasna kzan ve annesinin intiharndan ona uyguladklar tedaviyi sorumlu
tutan Postel, psikiyatri almakla ilgilenmiyordu. Psikiyatriyi alaya almakla
ve tbb olduu ynndeki iddialarnn maskesini drmekle ilgileniyordu.
Postel baz tbb belgelerin sahtesini dzenledikten sonra, 1995 ylnda,
Leipzigin bir banliysndeki bir psikiyatri kliniinde bahekim olarak greve
balad. Seminerler verdi, mahkemelerde psikiyatri bilirkii tankl yapt,
profesrle atanmas ve Saksonyada Dresden yaknlarndaki Arnsdorfta
psikiyatri ve nroloji hastanesinin bahekimlii grevine getirilmesi iin aday
gsterildi. Fakat Postelin kurumsal psikiyatri dnyasnda ba dndrc hzla
ykselii 1997de, bir alma arkadann onu tanmas zerine baaa oldu.
Bunun zerine Postel sakland, ardndan tutukland, yargland, mahkm edildi,
1998de hapise atld ve 2001de artl tahliyeyle salverildi. Kahramanca
davranlar onu nl ve dillerde dolaan biri yapt. 2001de Doktorspiele:
Gestndnisse eines Hochstaplers (Doktoru Oynamak: Bir Dzenbazn
tiraflar) bal altnda, psikiyatrik taklidinin yksn yaymlad. Kitap
Almanyada ok-satanlar listesine girdi.
Belli bir hrete ulaan Postel saysz televizyon rportaj verdi, en
sonuncusu 2007dekiydi: Dresdende [2007de] dzenlenen dnya psikiyatri
kongresi 48 yandaki Posteli imdi bir kez daha harekete geirdi. Postele
gre Hepsi atmasyon! ... 120 psikiyatrn nnde, rnein nc dereceden
bipolar depresyon gibi, mevcut bile olmayan hastalk terimleri kullandm ve
teki bile bir soru sormaya cesaret edemedi. ... Konu psikiyatri olunca, ayet
dilsel cambazlklar sergileyebiliyorsanz kendinize bir kariyer
edinebileceiniz sylenebilir. Psikiyatrinin esas budur. Leipzigdeki
klinikteki ii nasl aldnn sorulmas zerine Postel u aklamay yapt:
Ynetim kurulunun bakan Doktora tezinizin konusu neydi? diye sorunca,
Basmakalp yarg oluturumuna ilikin bili kkenli arptmalar, cevabn
verdim. Bo terimlerden oluan bir silsile bu. Posteln vard sonu udur:
Psikiyatrinin ktcll, kendisini aslnda devlet otoritesinin bir
parasndan ibaret olduu halde tbb bir disiplin olarak tantmasdr.[155]
Psikiyatrinin gc de, gszler tarafndan alaya alnma muafiyeti de burada
yatar.
 5

Hile
Korkusu olmadan yapabilen tereddt etmeden aldatr.
Benjamin Franklin (1706-1790)
2007 Kasmnda Alman Olimpik srkla atlaycs Yvonne Buschbaum
atletizmi brakmak zere olduunu ve erkek olacan duyurdu. Kendimi
erkek gibi hissediyorum, ama hayatm bir kadnn bedeninde yaamak
zorundaym. Cinsiyet deitirme srecinde, Dnya Doping Kart
Kuruluunun yasak maddeler listesinde yer alan hormonlar alnr.
Buschbaumun ifadesi, atletik kariyeri srasnda performans artrc hibir ila
kullanmad, doping yapmad ynndeydi.[156]
Dopingli atletizm sahte atletizmdir; dopingli cinsiyet deitirme ise gerek
tedavidir. Elbette bu gr, ksmen seks hormonlarnn kefi ve ksmen de
cinsiyet rollerinin seklerlemesi ve tbblemesinin sonucu olan yeni bir
kltrel uylamdr. Ve sahte hastala ynelik modern, seklerlemi-
tbblemi bak amz da yledir.
Geleneksel olarak akl hastalklar denilen fenomenlerin psikiyatrlar
tarafndan gerek hastalklar olarak tasdik edilen sahte hastalklar olduunu
uzun sredir ileri srmekteyim. Grdmz gibi, bu durum sadece akl
hastalna zg deildir. Tbb ve yasal otoritelerin tek yapt cinsiyet
deitiren erkeklerin kadn ve kadnlarn da erkek olduklarn onaylamaktan
ibaret deil, ayn zamanda kendini ldrmenin (eskiden intihar) kendini
ldrenin irad edimine deil de tbb ihmale bal olan taksirle ldrme
olduunu da onaylyorlar.[157] Gerek olarak onaylanm sahte hastalk olan
akl hastaln anlama ynndeki en retici modeli, yani taklit bir bayaptn
resim uzmanlarnca orijinal bayapt olarak saptanmas-onaylanmas durumunu
imdi bir kez daha dnelim.
Orijinal olarak tasdik edilen taklit bir bayapt deerlidir. Taklit olduu ifa
edildiindeyse, deersiz bir kopya haline gelir. Byk lde bu basit
ekonomik-toplumsal olgu yznden, sanat koleksiyoncular ve mzeler orijinal
sanat eserlerini taklit olanlardan ayrt etmek zorundadrlar. Ayn ilke uyarnca,
tbb hizmetleri salamak ve bedelini demekle ykml birey ve kurumlar;
gerek hastalklar olanlarla sahte hastalklar olanlar ayrt etmek, yani gerek
hastalk sahibi olan ve meru bir biimde klinik hasta rolnde bulunanlar ile
gerek hastalk sahibi olmayan ama yine de klinik hasta rolnde bulunanlar
ayrt etmek zorunda kalrlar.
Hollandal usta kopyac ressam Han van Meegerenin (1889-1947) yks
tbb ve psikiyatrik alardan dorulanm hastalklar olarak akl
hastalklarnn eletirel bir incelemesi ve doru ekilde anlalmas iin
mkemmel modeli salar. Meegeren o kadar baarlyd ki, orijinal bayaptlar
olarak snflandrlan kopyalar neredeyse hayatna maloluyordu: Sonunda,
kopyac olduunu ifa etmek zorunda kald.[158]
I
Van Meegeren bir ressam, resim restorasyoncusu ve yirminci yzyln, belki
tm zamanlarn en nl resim kopyacsyd. Yetenekli bir sanat olan
Meegeren henz yirmili yalardayken baarl bir portre ressam ve zengin bir
adam oldu. Ne var ki, Hollandal ustalarla ayn ayarda bir ressam olarak
tannma arzusu, eletirmenlerin slubunu eski tarz diyerek ktlemesiyle suya
dt. Kinlenen Meegeren nl ressamlarn tablolarnn kopyalarn yapmaya
karar verdi. Eserlerini taklit etmeye karar verdii ustalarn kulland tuvalleri,
boyalar, fralar ve fra darbelerini incelemeye alt yln harcad. Tuvalde
kulland boyalar sertletirmek iin, fenol ve formaldehitten oluan kendi
yaratt bir karm tatbik etmek suretiyle tablolarn yz yanda
grnmesini salad. Bir tabloyu tamamladktan sonra, kurumas iin frnlyor,
biraz atlatmak iin zerinde bir silindir yuvarlyor ve atlaklarn iini
doldurmak iin siyah ini mrekkebi iinde ykyordu. Frans Hals (ykl. 1581-
1666), Pieter de Hooch (1629-1684ten sonra), Gerard ter Borch (1617-1681)
ve Johannes (Jan) Vermeerin (1632-1675) yaptlarnn o kadar mkemmel
taklitlerini yapt ki, zamannn en iyi resim uzmanlar ve eletirmenleri
eserlerin hakiki olduunu bildirdiler. ntikamn almt, en azndan kendi
iinde: Resimleri mze duvarlarna asld ve tm dnyada vg toplad.
II. Dnya Sava srasnda, Hollanda resim sanatnn Nazilerin eline
dmesini nlemek isteyen zengin Hollandal kendi yapt kopya
orijinalleri hrsla satn ald. Ne var ki, van Meegerenin sahte
Vermeerlerinden biri katmerli bir ironi yaratarak sahte parayla deme
yapan Hermann Gringin eline geti. Gring, Vermeer kopyasn Berlinin
kuzeyindeki Karinhallde bulunan malikanesinde camekan iine koydu. 1943
Austosunda Gringe ait aralarnda Vermeerin ve daha binlerce sanat
eserinin bulunduu tablolar Naziler tarafndan yamaland, Avusturyadaki bir
tuz madenine sakland ve orada Mays 1945te mttefik birlikleri tarafndan
bulundu. Sahte Vermeerin izi sonunda van Meegerene gtrd. Tutukland ve
Hollandann kltrel varln Nazilere satmakla suland, bu lm
cezas gerektiren bir sutu. Van Meegeren Vermeerin kopya olduunu, kopya
edenin de kendisi olduunu itiraf etti. Ona hi kimse inanmad: nde gelen
resim uzmanlar Gringin elindeki Vermeerin orijinal olduuna oy birliiyle
tanklk ettiler.
Hapse atlan Meegeren yetkililerden Vermeerin eserlerini yapabileceini
kantlamasna izin vermelerini talep etti. Kendisine istedii resim malzemeleri
verildi ve 1945 ylnn Temmuzu ile Eyll arasnda bir Vermeer uzman,
bir fotoraf ve drt polis memurundan oluan alt tann huzurunda son
sahte resmini, sa Doktorlar Arasnda adn verdii muhteem bir yalboya
tabloyu yapt.
Durumaya devam etmeden nce, mahkeme van Meegerenin tablolarn
inceleyip orijinal olduklarn saptamas iin uluslararas bir uzman heyetini
grevlendirdi. Heyette Hollanda, Belika ve ngiltereden kratrler ve
profesrler bulunuyordu, bakan da Belika Kraliyet Gzel Sanatlar Mzeleri
kimya laboratuvarnn mdr Paul Coremansd. Heyet van Meegerenin
sahte dedii Vermeer ve Frans Hals tablolarn iki yl akn bir zaman
boyunca inceledi. Coremans, van Meegerenin sz konusu resimleri hazrlamak
iin, modern stbei bir fenol-formaldehit reinesi ile kartrdn kefetti,
iki malzeme de yirminci yzylda ortaya karlm ve retilmi malzemelerdir.
12 Kasm 1947de durumas grlen van Meegeren sahtecilik ve
dolandrclktan hkm giydi ve bir yl hapis cezasna arptrld. Alt hafta
sonra kalp krizinden lnce cezasn ekmekten kurtulmu oldu. Savatan sonra
Hollandada yaplan bir kamuoyu yoklamasnda van Meegeren lkedeki en
hayran olunan kiilerden biri seildi.
Van Meegerenin kopyalarnn orijinallii hakkndaki tartma lmnden
sonra da devam etti ve 1967 ylna kadar sona ermedi. Brkselli resim uzman
ve restorasyoncusu Jean Decoen 1951de yazd kitapta van Meegerenin en
nl tablolarndan ikisi olan Emmausta Havariler ve Son Yemek IInin gerek
Vermeerler olduklarn ne srd ve Paul Coremann uzmanlar heyetinin
vard sonularn yanl olduunu iddia etti. Tablolarn yeniden
incelenmesinde srar etti. Bu resimleri satn alm olan zengin armatr Daniel
George van Beuningen, Coremansn van Meegerenin tablolarna ilikin
analizinde hata yaptn alenen itiraf etmesini talep etti. Coremans bunu
yapmay reddedince, van Beuningen tablolar haksz yere lekeleyerek
deerlerini drd iddiasyla Coremansa dava at ve tazminat olarak be
yz bin paund (bugn yaklak on milyon dolar) istedi. 1955 Maysnda, dava
mahkemeye tanmadan nce, van Beuningen ld. Yedi ay sonra mahkeme van
Beuningenin miraslar adna davay grd ve heyetin bulgularn
onaylayarak Coremansn lehinde karar verdi.
Son olarak, 1967de, Pittsburghtaki Carnegie Mellon niversitesindeki
Sanat Materyalleri Merkezi, koleksiyonlarndaki Vermeerlerin pek ounu
inceleyerek, stbe pigmentlerinde radyoaktif kurun bozunmasn lmledi.
Merkez, bu resimlerin de van Meegerenin yapt kopyalar olduunu kefetti.
Sre iinde, uzmanlar 1946 tarihli Coremans heyetinin bulgularn
dorulayarak Jean Decoenin iddialarn rtt.
Van Meegeren olay, sahte bayaptlarn orijinal olarak tasdik edilmesinin
trajikomik sonularnn bir rneini verir. Hi phesiz, psikiyatri sistematik
bir biimde gerek olarak tasdik edilen ve gerek hastalklar olarak tedavi
edilen sahte hastalklara dayanr: Hem hastalar hem de doktorlar yani
rahat-szlklarn hastalk olarak tanmlayanlar ve gndelik hayattaki
problemleri akl hastalklar olarak tanmlayp tehis edenler hastalk
sahtecileridir. Bu tbb sahtecilik cmbnn sonular unlardr: (1)
Amerikan Psikoloji Derneinin Tehis ve statistik Rehberi gibi, sahte
hastalklarla dolu hastalk mzeleri; (2) akl hastalklar iin gitgide artan
sayda ila ve baka terapiler neren, gerek kamuya ait gerekse zel kaynaklar
gitgide artan miktarlarda tketen ve gitgide genileyen bir akl sal pazar;
(3) daha etkili ve zengin hale gelen ve saylar gitgide artan profesyonel
hastalk sahtecileri.
II
Psikiyatrinin tbb sahtecilik olduu dncesi, bende olduka gen bir
yatayken olutu. ok daha sonralar, konuyu akllca ve yetkili bir gzle analiz
edip ele alabileceim bir konumda olmak amacyla psikanalitik psikiyatr
olmaya karar verdim.[159] 1960 ylnda, Akl Hastal Miti adl makalemi
ve bir yl sonra da ayn addaki kitabm yaymladm. Bunlar ve daha sonra
yazdm bakalar, zellikle de Deliliin malat, akl hastalklarnn yani
bedensel lezyonlara balanamayan davranlarn hastalk olduklar ynndeki
anlayn tbb meruluunu zayflatt ve aklayc bir ekilde psikiyatrinin
yeniden tbbletirilmesi diye nitelenen bir tepki yaratt. Bu konuda hatr
saylr psikiyatri literatr vardr. Yeniden tbbletirme genellikle yle
tanmlanr: Psikiyatrik tehis ve tedaviyi etkiledikleri lde, dikkati yeniden
nrobiyoloji ile nrobilimdeki bilimsel ilerlemelere odaklama ve psikiyatrn
fiziksel adan hasta olanlarn tedavisine ve organize tbba gittike daha fazla
katlmas.[160]
Yeniden tbbletirme gayretkelii, insan yaamnn tamamnn
tbbletirilmi psikiyatri ile psikiyatriletirilmi tbba ait olmasn isteyen
hekimlerde doruuna ular ve bu gayretkeliin somut rnei de akl hastal
teriminin ortadan kaldrlmas talebi ile btn akl hastalklarnn dolaysyla
beyin hastalklar olduklar iddiasna duyulan neredeyse teolojik inantr.
Avrupa Parkinson Hastal Derneinin bakan Mary Baker ve Dnya
Nroloji Federasyonunun Dnya Salk rgt irtibat temsilcisi Matthew
Menken yle diyorlar:

Baz beyin bozukluklarnn fiziksel hastalklar olmadklarn beyan etmenin

milyonlarca insana zarar dokunur. Dnya Salk rgt ve baka kurumlar
tarafndan yakn zamanda yrtlen Kresel Hastalk Yk almasna gre,
2020 itibariyle, sinir sistemi bozukluklarndan kaynaklanan hastalklar dnya
apndaki btn hastalklarn %14,7sini oluturacak (1990da %10,5ti). Her
ne kadar sinir sistemi bozukluklar btn lmlerin sadece %1,4n olutursa
da, bu almann tahminine gre, bir yeti yitimiyle beraber yaanan btn
yaam yllarnn %28i gibi dikkate deer bir oranndan bu bozukluklar
sorumludur. Dahas, yol trafik kazalar, iddet, sava ve dmelere bal
hastalk yknn byk ksm sinir sistemi fonksiyon bozukluunun bir
sonucudur. Dnya Nroloji Federasyonunun bakan James F. Toole kresel
bara, dolaysyla toplumlarn salna en byk tehlikelerden biri olarak,
dnya liderleri arasnda beyin fonksiyon bozukluunun altn izmitir.[161]

Sapkn davranlar hastalk ve holanlmayan kiileri hasta olarak

alglamak, tanmlamak ve tedavi etmek elbette dpedz (yeniden)
tbbletirmedir.[162] Ayn zamanda, byk apta yalanclk ve onunla ayn
apta bir psikiyatrik hile kaynadr. Akl hastalklarnn henz kefedilmemi
beyin hastalklar olduklar saylts sayesinde biyopsikiyatr, hastasn bir kii
olarak tanma zorunluluundan kurtulur. Tpk hastasnn akut apandis iltihab
olduunu bilmesinin bir cerrah iin (neredeyse) yeterli olmas gibi, hastasna
akl hastal tehisi konmu olduunu bilmek de biyopsikiyatr iin yeterlidir.
Hastann bir beyin hastal olduunun bilgisi psikiyatrn hastay sanki bir
beyin hastal varm gibi tedavi etmesine ve gerekirse bunu onun rzas
olmadan ve iradesine kar yapmasna gereke salar. Akl hastal kavramna
dair yaknlardaki bir eletiri yazsnda psikolog Guy A. Boysen unlar yazar:

Nesnel biyolojik gstergeler bulunduu an, bozukluklarn akl hastalklar

olmaktan kp tbb hastalklar haline geldiklerini ifade ederken Szasz hakl.
Epilepsi, genel parez ve tbb nedenli eitli bilisel bozukluklar akl
hastalnn fiziksel hastala evirtilmesinin rnekleri olarak gze arpar. zc
bak asn yanstan baz kimseler akl hastal teriminin ortadan
kaldrlmas gerektiini, nk akl hastal denilen hereyin beyin bozukluu
olduunu ileri srmlerdir. Szaszn akl hastalnn bir mit olduu iddiasn
evrik halinde yeni bir ereveye oturtmann ironisi yorumcularn gznden
kamad.[163]

Gnmzde ou insan iin, akl hastal mitinin muazzam bir hata olarak
yeni bir ereveye oturtulmasnda ironik hibir ey yoktur: Bugn, btn akl
hastalklarnn beyin hastalklar olduklarn biliyoruz. Teraptik devlet tp
ile devletin ittifak u hkmlerde bulunmutur:

Akl Hastal Hakkndaki Mitler ve Gerekler Konulu Beyaz Saray Veri

Raporu (1999): Son on yl iindeki aratrmalar akl hastalklarnn beynin
tehis edilebilir bozukluklar olduklarn kantlamaktadr.

Bakan William Jefferson Clinton (1999): Akl hastal tpk fiziksel

hastalk gibi dorulukla tehis edilebilir, baaryla tedavi edilebilir.

Bakan Clintonn akl hastal danman Tipper Gore (1999): En yaygn

ekilde inanlan ve en tehlikeli olan mitlerden biri akl hastalnn fiziksel bir
hastalk olmad mitidir. Hibir ey geree bundan daha uzak olamaz.

Salk Dairesi Bakan David Satcher (1999): Tpk kalpte, bbreklerde ve

karacierde ilerin yanl gitmesi gibi, beyinde de iler yanl gider.

Iowa niversitesinde psikiyatri profesr Nancy C. Andreasen (1997):

Akl dediimiz ey, beynin etkinliinin ifadesidir.[164]

Depresyon ve izofreninin beyin hastalklar olduu gr etrafndaki

ekime veya tartma gemite kalmtr; artk bu gr psikiyatriye duyulan
imann toplumsal bir artdr ve farmakratik devletin gc ile czdan
tarafndan korunup desteklenir. Bundan kan artc olmayan bir sonu,
psikiyatrik aratrmac olarak nitelenen kiinin teraptik devletin yozlam
temsilcisi haline gelmesidir: Bir sula itham edilen kiinin masum
olabileceinden phelenen ve grevinin o kiinin suunu gsterecek delili
retmek olduunu sezinleyen yozlam blge savcsna benzer. Bu hilekrlk,
izofreninin sebebinin biyolojik bir kusur olduuna dair kant kefettiini
iddia eden birok psikiyatrn yapm olduu ve yapmaya devam ettii eydir.
Ulusal Akl Sal Enstits nropsikiyatri blmnn kdemli bakan
mteveffa Richard J. Wyattn (1939-2002) almalar, akl hastal
bilmecesini zmeye ynelik bu yaklam rnekler.
III
Wyattn psikolog ei Kay Redfield Jamison kendi saptamasyla bir manik-
depresifti ve bipolar bozukluk ile biyolojik-zor yoluyla tedavisi zerine
uzmand. Kars gibi Wyattn da kendini psikiyatri terimleriyle tanmlamaya
eilimi vard. Otobiyografik bir denemede unlar ifade etti:

Anlayabildiim kadaryla, gze arpan yeteneklerim yoktu. Bellek ve ritim

genleri beni atlamt. Duyarl bir kulam yoktu. izim yapamyordum. Ve
terim o sralar popler olmasa da, disleksiktim (hl yleyim). ... Aa yukar
ayn zamanlarda, huzursuz ergenliimin stne bir de Lloyd Castle Douglasn
Doktor Hudsonn Gizli Gnln kefedince, bende beyne ynelik kalc bir
bylenme meydana geldi. Kafam, uzuvlarm ve duygularm belli ki btn
balanty kaybetmilerdi. ... Daha on yanda olmama ramen, Douglasn
zihin ile beyni birbirinden ayrmas bana ok ilgin gelmese de bunu pragmatik
bulmutum, sonuta onun nrocerrah kahraman hayal gcm bilimsel
bakmdan ziyade manen yakalamt. Psikoloji zerine okuyabildiim her eyi
okumaya baladm. ... Mesmerizm, hipnotizma ve Freud hakknda okudum. ...
lgim uyanmt, ama psikodinamiin o dnemlerde psikiyatrinin byleyici
yan insan doasnn btnn aklama ynndeki abasnn ar zorlanm
bir noktaya vard sonucuna ulatm. Kaba Freudulua dair Chicago
niversitesi Ortogenetik Fakltesi kaynakl hikayeleri rahatsz edici buldum.
... Ama yine de, edilgin ve hareketsiz kalma konusunda hibir zaman iyi
olmamtm. Dikkat eksiklii bozukluu disleksimle birlemiti. ... niversite
zamanm geldiinde, byk olduu iin Michigan niversitesini setim. O
zamanlar binden fazla renciyi bir dersten ayn anda snava sokmak iin
kullanlan oktan semeli testleri becerebildiimi fark ettim. Aksi gibi,
Michigan niversitesi bir onur programn henz balatmt, ben de programa
katlmaya cesaretlendim. Snflarn kk olduunu ve denemeler yazmak
gerektiini grnce hayal krklna uradm. ki yl boyunca trl eziyetlerle
bu mayn tarlasndan gemeyi baardm, ama var olmayan yazma becerim
konusunda tek bama deerlendirileceim zaman yaklayordu. ... Ne ironiktir
ki, imdadma yetien rekabeti Johns Hopkins Tp Okulu oldu. ... Her
bakmdan yetenekli ve olgun rencilerden oluan bir ortamda, onlarn benim
heceleyemediimi, noktalamalar kullanamadm veya hatt bozuk bir
ngilizceyle de olsa kompozisyon yazamadm bilip bilmediklerinden hl
emin deilim.[165]

Wyattn bir aratrmac bilim adam ve Amerikann ba psikiyatr olarak

parlak bir kariyere sahip olaca ok belliymi. Amerika Birleik Devletleri
hkmetinin bir alan-temsilcisi olmakta hi vakit kaybetmedi:

Ulusal Salk Enstitsne girmeyi baardm ve orada profesyonel kariyerimi

yapmak gibi byk bir ans yaadm. Enstitdeki balca hedeflerimizden
birinin etin meselelerin stesinden gelmek olduunu dnmmdr hep,
hibe artlar ve tevik kurullarnn kskacndaki dierleri bunu yapamyorlar.
Ulusal Salk Enstits ayn zamanda Tinker Toysdan asla vazgememi
olanlarmz iin dnyadaki en iyi yer. Kariyerim boyunca izofreniye
odaklandm; ok az anlalm olmakla birlikte bu hastalk hayat boyu muazzam
zdraba neden olmay srdrr. izofreninin seyri ve kkenlerine dair
aratrmam beni uyku ve grntleme, psikofarmakoloji, biyokimya,
nroplastisite, ekonomi ve salgn bilimini aratrmaya gtrd. ... Erken
mdahalenin [yani kii henz kkken ve byle bir tecavze direnemeyecek
kadar aresizken zor kullanma ve ila verme] izofreninin seyrini
deitirebilecei yolunda kant araymdan, ortaya Nroleptikler ve
izofreninin doal seyri balkl makale kt. ... Kroniklik azaltlamasa bile,
erken mdahale hastaln erken evresinde gelien intihar, madde suistimali ve
dier sorunlarn olumas riskini azaltabilir mi?

Wyatt bal alacak iei biliyordu. Bu noktada, teraptik devleti tanmlayan

butonlara basyor: ntihar ve madde suistimali. yle devam eder: Kanmca,
erken mdahale bu sonraki alanlarda kamu sal uygulamalarnn
deitirilmesine zorlamak ynnde yeterli fayday hemen hemen kesinlikle
salayacaktr. ... Kariyerim boyunca, izofreniyi anlamay asla beklemedim.
Wyatt izofren diye niteleyerek insanlktan kard kiileri anlama
ynnde, akllca davranp bir giriimde bulunmad.
12 Ocak 1978de Wyatt ve dier aratrmac New England Journal of
Medicinede bal Paranoid izofrenler Dier izofrenlerden Biyolojik
Adan Farkl mdr? olan bir makale yaymladlar. Yantlar evetti. Kronik
paranoid-olmayan izofrenlerin kan trombositlerinin sergiledii monoamin
oksidaz etkinlii dzeyinin, kronik paranoid izofrenlerin veya normal kontrol
deneklerinin trombositlerine nazaran, anlaml lde daha dk olduunu
ispatladklarn iddia ediyorlard. Ayn ay iinde, Wyatt ve drt aratrmac
daha American Journal of Psychiatryde bal Kronik izofreni
Hastalarnda Trombosit Monoamin Oksidaz olan bir makale yaymladlar.[166]
kardklar sonu uydu: 18 kronik farkllamam izofreni hastas ile
karlatrldnda, 21 kronik paranoid izofreni hastasnn ortalama trombosit
monoamin oksidaz etkinlikleri arasnda hibir anlaml fark yoktu. Bu iki
makaleyi konumuzla benzersiz bir biimde ilgili klan ey, ikisinin de
Maryland, Bethesdadaki Ulusal Akl Sal Enstits Klinik
Nrofarmakoloji Dalnn bakan Dennis L. Murphy ve Washingtondaki St.
Elizabeths Hastanesi Klinik Psikofarmakoloji Laboratuvarnn o zamanki
bakan Richard J. Wyatt tarafndan birlikte yazlm olmalardr.
Bu iki rapor arasndaki eliki psikiyatri kanda frtna kopard. 18 Mays
1978de New England Journal of Medicine konuyla ilgili sert eletiri tonunda
bir editr notu ile birlikte bir dizi mektup yaymlad. lk mektupta, bir psikiyatr
sz konusu iki makale arasndaki elikiye dikkat ekiyor ve u sonuca
varyordu: Ayn yazarlarn bylesine taban tabana zt sonulara nasl
varabildiklerini netletirmeye deer grnyor, ki byle bir netletirmeyi ben
iki makaleden de kartamadm. Yazarlar buna cevaben u aklamay
yaptlar: Berger ve arkadalarnn o sra henz yaymlanmam olan
almasna atfta bulunamamtk, nk yaymlanmam verileri yaymlanm
bir makalede tartmamak politikamz olagelmitir.[167] New England Journal
of Medicinein editrleri tatmin olmamt:

Aka elien iki makalenin, biri Journalda ve dieri American Journal of

Psychiatryde olmak zere, neredeyse ayn zamanlarda yaymlanmasndan biz
de Dr. Pager [mektubun yazar] kadar aknz. Bu makalelerin ortak
yazarlarnn ayn olmasna ramen, teslim edildii halleriyle iki metin de
dierinin varlna gnderme yapmyordu. ... Bu garip olaya getirilen
aklamadan tatmin olamyoruz. ... Bir kimsenin kendi ihtilafl sonularn
yaymlanmam veriler, dolaysyla da yoruma ak deiller diyerek bir yana
brakmas saduyuya aykrdr ve en hafif deyimiyle samimiyetsizdir.[168]

Yalancln istisna olduu bilim balamnda deil de yalancln kural

olduu psikiyatri balamnda bakldnda, Wyattn bir makalede paranoid
izofrenlerin trombosit monoamin oksidaz etkinliklerinde anlaml bir fark
olduunu, ayn ay yaymlanan dier makalede ise byle bir farkn olmadn
rapor etmesi garip deildir. Her gn olan ey garip addedilemez; kan
trombositlerinin biyokimyasal zelliklerinin psikiyatrlarn izofreni dedii,
pekok etmenin harmanland insanlk halinin etiyolojisiyle ilikili olduuna
dair absrt inan bile garip addedilemez.
Psikiyatri balam derken, Leonardo da Vinciye homoseksel, Barry
Goldwatera izofren diyerek nlerini lekelemenin sofistike tbb tehisler
olarak kabul edildii ahlak arenasn kastediyorum; elinizdeki kitapta
gsterdiim gibi, bu arenada aldatmaca ve gerei arptma olaan
profesyonel sylemdir. Kuaklardr alkanlk haline getirilen bu davran,
aldatmacaya hizmet edecek ekilde, tedavi ad altnda akl hastasnn maniple
edilmesinden tutun, bilim ad altnda aratrmalarn maniple edilmesine
kadar, psikiyatrinin her ynn nlenemez biimde etkilemektedir.
IV
Bayapt olarak tasdik edilen taklitler ile gerek hastalk olarak tasdik edilen
akl hastalklar arasndaki benzerliklere ramen, bunlarn kritik nemde bir
farklar da vardr. Resim sahtecileri yaptklar i hakknda kendilerini asla
aldatmazlar. Psikiyatrlar ise bunu sk sk yaparlar ve ou kez trajik sonular
doar. izofreni tehisi ve tedavisinde nl bir uzman ve Ulusal Akl Sal
Enstitsnde yksek dzey bir ynetici olan Wayne Fentonn ldrlmesi
olayna bakarsak, bir bilim insannn izofrenlerin kt beyinlere sahip
olduklarna inand ve ou insan gibi onlarn da kapatlmay ve zorla ila
verilmeyi tercih etmeyeceklerini gz ard ettii zaman olanlarn rneini
grrz. 6 Ekim 2006da Psychiatric Newsde u ifadeler yer ald:

Ulusal Akl Sal Enstitsnn yneticilerinden birinin psikotik bir hastaya

yardm etmeye alrken ldrlmesi, akl sal camiasn ok dalgalaryla
sarst. ... Bir psikiyatrn yaamndaki potansiyel kbus: Psikiyatr, ofisinde
hasta ile yalnzken hastada iddet, hatt cinayet eilimi ba gsterir. Doktor
Wayne Fenton sk sk bu mealde tespitlerde bulunurdu: izofreni ve dier akl
hastalklarna sahip hastalara ynelik uygun tedavinin olmaynn bu lkede
ciddi bir sorun olduunu anlamak iin, insann tm yapmas gereken herhangi
bir ehir merkezinde yrmektir. Alzheimer hastas 80 yandaki annemizin bir
lam zgaras zerinde yaamasna izin vermezdik. Peki niin izofreni hastas
30 yandaki kzmz sz konusu olunca bunda bir sorun grlmyor?[169]

Benzetme tamamen yanl ve yanltc. Ehliyetsiz kiilerin idaresi bunlar

ister salkl bebekler isterse bunam yallar olsun ncelikle ailevi,
ekonomik ve yasal bir meseledir. Psikiyatrik bir sorun deildir ve yle ele
alnmamas gerekir. Bu yoruma gre, Fenton hukuki ehliyeti olmad
kantlanana kadar hukuki ehliyeti var kabul edilen tuhaf bir adama Alzheimer
hastas kendi annesi gibi bakm verilmesi gerektii ynndeki kendi karna
hizmet eden benzetmesine inanyor ve izofren dedii bir kiiyi psikiyatrik
kapatma ve zorla ila verme ile tehdit ediyordu. Eer bu gerekten olduysa ki
deliller o yn iaret ediyor o halde hedefindeki kurban kendisine dman
olduunda en bata kendini sulamalyd:

Bir meslekta krizdeki bir hastasn sylendiine gre, sregelen paranoid

ve karmak hezeyanlardan muzdarip olan, ama imdi ayn zamanda tedaviye
de uyum gstermeyen bir hasta grmesini isteyince Fenton kabul etti. Ne de
olsa Fentona zorlu hastalar gnderilirdi. i Bayram arifesindeki hafta sonu
olmasna ramen, Yetikinler in rne Dnebilir Aratrmalar Biriminin
mdr ve Ulusal Akl Sal Enstitsnn mdr muavini Fenton,
Cumartesi gn 19 yandaki hastay ve babasn grd ve takip iin gelecek
haftaya randevu verdi. Fakat mahkeme kaytlarna gre, Pazar gn hastann
babas Fentonu arayp, olunu tekrar grmesi iin yalvard. Babann Fentona
sylediine gre, hasta ajite haldeydi, ilalarndan memnun deildi ve
almay reddediyordu. Fakat bayram arifesindeki haftasonu olmasnn bir nemi
yoktu, zira Fenton hastalarna adanml ile tannyordu zellikle de durumu
ar olanlara. Bu hastann durumun ar olduu ve yardma muhta
bulunduu aikrd.

Bu adamn durumunun ar olduu ve yardma muhta bulunduu, gerek

Fenton iin, gerekse Psychiatric News yazarlar ve okurlar iin belki
aikrd, ama kulaklar psikiyatrik yalanlar yakalayanlar iin hibir ekilde
aikr deildir. Hasta Fentondan yardm istememiti. Fentonun
meslektalarndan biri ve hastann babas yardm istemiti. Hasta,
Fenton dverek ldrm ve kama giriiminde bulunmamt: u an
gzaltnda tutulan hasta birinci derece cinayetle suland. 18 Eyllde, akl
hastal dolaysyla cezai sorumluluu olmad savunmas yapldktan
sonra, bir devlet psikiyatri hastanesine nakledilmeyi bekliyordu, orada cezai
ehliyetinin olup olmadnn belirlenmesi amacyla deerlendirmeye alnacak.
Haberinin banda yazar, hasta iddetini bir psikiyatrn yaamndaki
potansiyel kbus olarak niteler. Aka neler olduunu anlattktan sonra,
dpedz kendisiyle eliir: Wayne Fenton durumu ar olan bir hastaya
yardm etmeye alrken ld. Psychiatric Newsun temasa getii ok sayda
meslekta Fentonun lmyle yaadklar derin oku ifade ettiler, ama yine
de birou tam manasyla arm deildi. ... Amerikan Psikiyatri Derneinin
bakan Doktor Pedro Ruizin gzlemine gre, Ar tepki vermemeli ve akl
hastalarnn ounun genel nfustan daha tehlikeli olduklarn dnmemeliyiz.
Byle yaparsak, Dr. Fentonun durumu ar olan hastalarla yapt almalar
boa km olur. Durumu ar olan hastalar ifadesi, mesleini gerektii
biimde icra eden psikiyatrlarn grnce, kilit altna alnmas ve iradeleri
dnda ila verilmesi gereken bireyler iin kullanlan psikiyatrik koddur.
Amerikan Psikiyatri Derneinin bakan Pedro Ruiz, akl hastalarnn dier
hastalardan daha tehlikeli olmadklar eklindeki zorunlu psikiyatrik yalan
tekrarlyor. Bu iddiay da bizzat yazar yalanlyor:

Gerekten de, psikiyatrlar ve akl sal profesyonelleri, dier meslek

kategorilerinin oundakilere nazaran, iddet suu bakmndan anlaml lde
daha yksek bir risk altndalar. Birleik Devletler Meslek Gvenlii ve Salk
Ynetimi, Gc statistikleri Brosu ve Adalet Bakanl, salk bakm
alanlarnn ile balantl iddetin en yksek dzeylerinden biriyle kar
karya olduklarnda hemfikir. Gc statistikleri Brosunun istatistikleri,
1996dan 2000e kadar, 69 tane salk bakm personeli cinayeti ilendiini
gsteriyor. Adalet Bakanlnn 1993-1999 aras Su Madurlar Ulusal
Anketine gre, btn meslekler iin, lmcl olmayan iddet sularnda yllk
oran 1000 alann 12,6syd. Hekimler iin oran 16,2 ve hemireler iin
21,9du. Ama psikiyatrlar ve akl sal profesyonelleri iin sz konusu oran
68,2ydi ve akl sal gzetim alanlar iinse 69du.

Kendi yalanlarnn kapanna kslan psikiyatrlar yalanlarn daha da

artryorlar. Psikiyatrik zor ve zellikle de kapatma uygulamas ile psikiyatrik
mahkmun potansiyel iddeti arasndaki aikr balantlardan baklarn
karan uzmanlar zor kullanm iin daha fazla psikiyatrik g talep ediyorlar:
Tedavi Savunuculuu Merkezinin ynetici mdr Mary Zdanowicz,
Fentonun lmn evreleyen koullar, akl sal sisteminin ne derece
km olduu hakknda ok eyler sylyor [metinde aynen byle], dedi.
Bir kimse psikiyatrik bir kriz yaamaktayken karlk verecek bir sistem
gerekten kalmad. ... Bu trajediye insanlarn otomatikman gsterecekleri tepki,
Akl hastal olan kiilerin ou tehlikeli deildir, demek olacak ve bu beni
ok rahatsz ediyor. Ama gerek u ki, bazlar tehlikelidir.
ster trombositlerden veya hastalardan, ister tehis veya tedaviden, isterse
yasa veya zgrlkten konuuyor olsunlar, psikiyatrlar gerei sylemekten
inatla uzak durmay srdrrler. Konumaya genellikle akl hastalklarnn
dier hastalklara benzer olduu iddialaryla balar, akl hastalar denilen
kiilerin tehlikeli oluuyla ilgili hikayelerle devam eder ve bitirirken de hi
istisnasz, u ya da bu kitle iin uygun psikiyatrik hizmetlerin olmad ve
daha fazla hkmet fonuna ihtiya bulunduu konulu szlanmalar dile getirirler.
 6

Yalan Syleme
Psdolog: patolojik yalanc.
Websters Third New International Dictionary
On yedinci yzylda, hasta numaras yapan kiiler gerek hasta olarak kabul
edilmeyi ister ve ifa edilmekten kanrlard. Gnmzde ise, hasta numaras
yapan kii otomatikman gerek hasta diye kabul edilir ve tedavi edilmi bir
hret veya zel yetenee sahip aratrmac kimliiyle ilginin odanda
olmaya alr.
Psikiyatrlar akl hastalnn tpk dier hastalklar gibi olduunu beyan
etme frsatn asla karmazlar. Bu iddia; tp meslei, politik elit ve medya
tarafndan desteklenir. nsanlarn gznde psikiyatrlarn, akl hastalklar
zerine en nde gelen uzmanlar olmalar artc deildir. Srekli
psikiyatrlarla kartrlan psikologlar da onlar gibi bu pheli imtiyaz
paylarlar.
Hem beden doktorlarna hem de ruh doktorlarna atfedilen uzmanlk, devlet
tarafndan verilen akademik yeterlik belgeleri ile lisanslarna dayanr. Birleik
Devletlerde, ayet aratrdklar ve tedavi ettikleri akl hastalklarndan
kendileri de muzdarip olmu ve iyilemilerse, o akl sal
profesyonellerine ou kez fazladan itibar verilir. Meslekten olmayanlarn da,
hele ki sosyal ya da politik sekinlie sahiplerse, byle zel bir kavraylar
olduuna inanlabilmektedir. rnekleri oktur.
Eski bakan yardmcs Albert Goreun ei Tipper Gore klinik depresyon
konusunda uzman kabul edilir: Depresyondan muzdariptim ve ok baarl bir
tedavi grdm. ... Akl hastal biyokimyasal bir bozukluktur. Beyinde,
bedenin fiziksel bir parasnda cereyan eder. [170]
Bakan Gerald Fordun ei Betty Ford alkolik ve uyuturucu bamls
olmaktan ila suistimali uzmanlna geti, bu tasdiklenme Wikipediada
yle anlatlr: 1978de, Ford ailesi duruma mdahale ederek onu
alkolizmiyle ve 1960larn balarnda sinir skmasna kar doktorun yazd
opioid analjeziklere olan bamll ile yzlemeye zorlad. 1987 tarihli
anlarnda, Alkol seviyordum, iimi styordu. Haplar da seviyordum, diye
yazd. ... 1982 ylnda, iyiletikten sonra, kimyasal bamlln tedavisi amal
California, Rancho Mirageda Betty Ford Merkezini kurdu.[171]
Baka trl ifade edersek, psikiyatriye inancn gstermeyi taahht eden
deli erkekler ve deli kadnlar, yani psikiyatrik engizisyonun hizmetlerini
aldktan sonra zorlayc psikiyatriyi aklsal iyileme iin mucizev bir
kuvvet olarak benimseyenler psikiyatrinin rnek eitimci ve reformculardr.
Clifford Whittingham Beersin (1876-1943) durumu bunun klasik rneidir.
Yale niversitesi mezunu Beers sosyal adan iyi konumdayd,
kararlatrlm kariyerine finansr olarak balad. Belli ki tuttuu bu yolda
beklenti ve hevesi yoktu, kendini ldrmeye alt. Baarsz intihar
giriimi derhal manik depresyona bugn bipolar bozukluk deniyor
yklendi ve bunun zerine, uzun yllar boyunca ok sayda zel ve devlet
kurumuna kapatld. Bu deneyim ona kendini bulmasnda yardm etti veya
otobiyografisi Kendini Bulan bir Aklda (1908) kulland kendi ifadesiyle
aklnn ii yapmasna yardm etti. Geni apl ve olumlu eletiriler alan kitab
liste ba oldu ve hl baslmaktadr. 1909da Akl Hijyeni Ulusal Komitesini
oluturdu ve 1913te New Havenda Birleik Devletlerdeki ilk ayakta hasta
bakan akl sal klinii olan Clifford W. Beers Kliniini kurdu. 1939daki
emekliliine kadar alann lideri olarak kald.[172] Clifford W. Beers Kliniinin
web sitesi onun almalarn yle tasvir ediyor: Clifford W. Beersin
kendini bulma ynndeki kiisel yolculuu, efsanev kahraman Odisseusun
yolculuuna benzetilebilir. Yolculuu boyunca, dnyaya yeni bir umut ve ilham
getirdi ve ulusal bir psikiyatrik tedavi sistemi nihayet dntrld. Beers,
Amerikada akl sal hareketinin kurucularndan biri kabul edilir.[173]
Psikiyatrlar Beersin kendileri iin bir aktif varlk olabileceini hemen fark
ettiler ve onun iyi psikiyatrik zor kullanmn merulatrma abalarna etkin
destek verdiler. Psikiyatri tarihileri Benjamin Rush Amerikan
psikiyatrisinin kurucu babas olarak grdkleri gibi, Amerikan akl sal
reformunun kurucu babas Beerse de byk sayg duymaya devam ederler.
Bugn, belki en bilinen psikiyatri uzman ki referanslar arasnda Johns
Hopkins Tp Okulunda psikiyatri profesrlnn yan sra bipolar bozukluk,
bir intihar giriimi ve lityum tedavisi de bulunur psikolog Kay Redfield
Jamisondr (1946). Her ne kadar tp doktoru olmasa da, Birleik
Devletlerdeki En yi Doktorlardan biri olarak adlandrlmtr ve Time
dergisi tarafndan Tp Kahraman seilmitir. ... Jamison Akl Sal Ulusal
Dernei William Styron dlnn (1995), Amerikan ntihar Vakf Aratrma
dlnn (1996), Toplum Akl Sal Liderlii dlnn (1999) sahibidir
ve 2001de MacArthur yelii almtr.[174]
Jamison iddia olunan hastal ve lmn eiine gelme deneyimi hakknda
ok yazmtr. lmn eiine gelme deneyimi ierikli bir web sitesinde, Dr.
Kay Jamisonn lmn Eiine Gelme Deneyimi bal altnda unlar
reniyoruz:

Akl hastal dinsel vahiy ve grleri tetikleyebilir hatt beden dna kma
ve lmn eiine gelme deneyimlerini bile. Bu web sayfasnda akl sal
alanndaki en sekin bilim insanlarndan biri ve onun bir manik-depresif
psikozla tetiklenen lmn eiine gelme deneyimi hakknda ... okuyacaksnz.
Dr. Kay Jamison, Johns Hopkins Tp Okulunda sekin psikiyatri profesr ve
orada okutulan standart tp kitabnn ortak yazardr. Dr. Jamison manik
depresif hastal konusunda en nde gelen otoritelerden biridir. Ayn zamanda
kendisi de manik depresiftir. Huzursuz Bir Zihin adl son derece vgyle
karlanan kitabnda Dr. Jamison bilincinin bedeninden kt ve gne
sistemine tand bir psikotik episodu betimler. ... Jamisonn bilinci
Jpitere yolculuk ederken, kendisi ise akl hastalnn manik evresinin tadn
karyordu. Aada onun mkemmel kitabndan bir pasaj ve yolculuuna
ilikin anlatsn bulacaksnz. nsanlar kiiye zg ekillerde delirirler. Bir
meteoroloun kz olarak, kendimi o yaz ortas gnlerden birinin harikulade
yanlsamas iinde, kayarken, uarken, ara sra bulut kmeleri ve etherler
arasndan, yldzlarn tesine ve buz kristalleri tarlalarnn bir ucundan
dierine yalpalayarak geerken bulmam belki de artc deildi. Bir hayli
kendine zg olan zihin gzmle, imdi bile olaanst bir k paralanmas
ve kaymas grebiliyorum; kilometrelerce uzanan dairesel hareketli halkalarn
sergiledii gelge ama byleyici renkleri, bir gezegenin oluturduu bu
arkfelein neredeyse alglanamayan, her naslsa artc biimde silik
uydularn. Satrnn uydularnn yanndan kayarcasna geerken Beni Aya
Uur arksn sylediimi ve kendimi son derece komik bulduumu
hatrlyorum. Sadece ryalarda veya soluksuz kalndnda yaanan bir eyi
gryor ve deneyimliyordum. ... Psikozum getikten ve ilalar etkisini
gsterdikten ok sonra, bu deneyimim neredeyse bir Proust melankolisiyle
evrelenmi halde insann sonsuza dek hatrlayaca eylerden biri haline
geldi. Zihnimin ve ruhumun uzaydaki o yolculuundan beri, Satrn ve onun
buzlu halkalar hznl bir gzellie brnd ve imdi artk Satrnn resmine
onun benden bu kadar uzak, birok bakmdan elde edilemez olmasndan tr
youn bir keder duymadan bakamyorum.[175]

I
Psikolog ve bilim yazar Lauren Slatern (1963) ad da, deliliklerini
kullanarak baarl kariyerler ina edip, mehur delilik uzmanlar olan bu deli
insanlar listesine aittir.
Slatern akademik referanslar kusursuzdur: Brandeis niversitesinden
mezun olduktan sonra, Harvard niversitesinden psikoloji dalnda master
derecesi ve Boston niversitesinden de psikoloji dalnda doktora derecesi
ald. 2000 ylnda henz otuz yedi yandayken, Yalan Sylemek: Metaforik
Bir Hatrat ismindeki otobiyografisini yaymlad:

Yalan Sylemek, baz rneklerde olgular syleyemeyeceim ve dier baz

rneklerdeyse sylemeyeceim bir kitap. Ne de olsa ben Kantn,
Heisenbergin torunuyum. ... Emin olduum tek ey bu. Hayatmn byk
ksmnda hastaydm. Hastalk hayatmn byk ksmn ele geirdi. Hayal
gcm, beynimi, bedenimi ele geirdi; hummalymm gibi, yaptm her eyi
onun tl perdesinin gerisinden gryorum. Size btn syleyebileceim bu.
Asl anlatc ise hastalk, tbbn kendisi; tehisler her yl deien moda gibi
hzla gzde olup gzden derken, gerek diye bir ey yok.[176]

Slatern Asl anlatc ise hastalk, tbbn kendisi ... gerek diye bir ey
yok, ileri srm yanltr. Slater, tbb tehisle eitleyerek gerei rtyor.
Oysa tp tehislerle deil, hastalklarla ilgilidir. Sadece psikiyatri tehislerle
ilgilenir, nk psikiyatride tehisler hastalklardr (bozukluklar).
Slater babasnn Yahudi bir retmen, annesinin de profesyonel bir
yalanc, nadiren gerei syleyen ... bir kadn, olduunu sylyor. Gerein
eilip bklebilir olduunu, arzu ettiiniz eyin, aynen olduunuz ey kadar
gerek olduunu annemden rendim.[177] Ardndan Slater, hastalkn
mahvetmekten ziyade kutsad hayatnn anlat gerekliini hikaye ediyor:

Epilepsim vard. Ya da epilepsim var gibi hissediyordum. Ya da epilepsim

olsun istiyordum, bylece annemin kalbindeki kirli, spazmik prltl yerimi
aklamann bir yolunu bulabilecektim. Epilepsi byleyici bir hastalktr,
nk baz epileptikler yalancdr. ... Doktorlar bunun nedenini bilmiyor. ...
Annem bunun neresinde veya hastalm bunun neresinde bilmiyorum, yoksa
onun gibi ben de sadece gerei kurmacayla m kartryorum, bilmiyorum...
belki epilepsim yok, kaslmal bir metafordan ibaret, size anlatmam gerekeni
sylemenin bir yolu: Hikayemi.[178]

Ksacas, Slatern aments gerek ile yalan, olgu ile fantezi, gerek
hastalk ile hayal hastalk arasnda hibir geerli snr olmaddr. Kulland
alayc nesir tarz, katlnn hikayesi iin etkili bir aratr. yle yazar:
Sevgili Okur: Her akam yemekten nce masada dua ederim. ki tane konik
mum yakarm ve bir Yahudi olarak domu olmama ramen ellerimi kavuturur
ve gsterdii ltuftan tr Hristiyan bir Tanrya kranlarm sunarm.[179]
Slatern kocas ve iki ocuu var, ama o tek bana yemek yiyormu gibi
anlatyor. Hatratna ehvet ve iddet dokunularyla renk katyor:

Ama nesepten Yahudi olan ben her zaman kiliseleri tercih etmiimdir, nk
bir sinagogda krize yakalanmak trenin aksamas ve utan anlamna gelir, oysa
bir kilisede krize yakalanmak kutsal atmosferin bir parasdr. Kiliseler
sahtekrlarn ve baygnlk geirenlerin, arzal bedenlerin mekanlardr. sann
kendisi de arzal bir bedene sahipti, beli han tahtasna yaptrlm, hayat
izgilerinden kk iviler saplanmt. Han stnde ld, kokuarak ve
kanayarak... o zaman bana unu syleyin: Byle bir grnty bir sinagogta
nerede bulabilirsiniz? Bir sinagog tertemiz ve sessizdir, amar suyu ve yasa
kokar. ... Gne batt ve limonlarn parltsnda yeniden dodu. ... sa elimi
tuttu, ikimiz de plaktk ve itiraf etmekten nefret ediyorum ki, tahrik oldum.
[180]

Yaymcsna Bilgi Notu balkl blmde Slater, Tractatusta (1921)

Wittgensteinn kulland tarz kullanarak, hususlar arka arkaya listeler: 1.
Bu zor bir kitap, biliyorum. Bir kiraz aac vard veya yoktu. Krizler gerekti
veya baka bir eydi. Bir epileptiim ya da Munchausen sendromum var. ... 3.
... Bir kere, ben kaypak biriyim, ama ayn zamanda drst olduuma
inanyorum, nk kaypaklklarm itiraf ediyorum. ... 14. Yalan destekleyen
nral mekanizma hikayeler anlatmamza yardm eden nral mekanizmann
aynsdr. ... 17. Hatratm olsun, ltfen. Kurgusal olmayan eser olarak
piyasaya sr ltfen. Bu ar kstahlk rnei insana Mary McCarthynin
yazar arkada Lillian Hellman ile ilgili nl nktesini hatrlatyor: Yazd
her ey yalan, veler ve ileler de dahil.[181]
Sahte epileptik rolnden sklan Slater, Anonim Alkoliklere katlr. Pekala,
gruba gerekten katlmaz. Dolarken, grubun bir toplantsna girer ve nefesi
gzel kokan bir adam onu kendilerinden biri sanarak ieri alr: Burada ne
yaptm nasl aklayacam bilmiyordum ve alkolik olmadm anlarsa
deliye dneceini dndm, o yzden de ey ... yedi ay oldu, dedim. Ve
bylece Slatern Yolculuklarnda yeni bir blm balar: ou zaman
yalanm beni rahatsz etmiyordu, nk herhangi bir hastalkta olduu gibi,
Adsz Alkolikler de semptomlarla ok daha fazla ilgilidir. Adsz Alkolikler
yaam, drstlk, Tanr, aresizlik ve arzu ile ilgilidir ve bunlarn herkes iin
anlam vardr.[182] Dikkate deer bir yaznsal hnerle Slater tehis, hastalk,
arzu, aresizlik, Adsz Alkolikler ve Tanry biraraya getirerek etkili bir
psikiyatri propagandas oluturur:

Alkoliklik ve epilepsi... pekok kesiim noktas. kisi de herhangi bir zaman

nks edebilir. Daha da nemlisi, ikisi de sadece fiziksel hastalklardan
fazlasdr. Ayn zamanda kiilik sorunlardr. Adsz Alkolikler yelerinin
tanmna gre, bamllk akln saplants ve tinin yoksullamasna bal,
bedenin bir alerjisidir. Bana gre epilepsi, doktorlarn adlandrmasyla akak
lobu epileptisine bal kiilik bozukluumun yan sra, ayn zamanda
psikolojik, tinsel ve fiziksel bir eydi. ... u kadarn syleyeyim, tam yerimi
bulmutum. Adsz Alkolikler yeleri iyoruz, nk ruhlarmzda bir delik
var, diyorlard... birok harika ikiyle doldurmaya altklar bir delik.
Bense o delii sarho ediciler yerine geen kuyruklu yalanlarla doldurmaya
almtm... beni sarho eden ey bana, yani hasta ve aire bol bol ihsan
edilen ilgiydi.[183]

Slater okurdan nce davranr: Mzmin yalanc olduunu itiraf ederek,

bakas yapamadan o kendi maskesini drr. Bu ok ak olmasna ramen,
Slater kendini bir bilim yazar olarak ciddiye alr ve yaymclar, psikologlar,
psikiyatrlar, gazeteciler ve muhtemelen birok okur tarafndan da ciddiye
alnr. New York Timesta, Harpersta ve Ellede yazlar yaymlanm ve ok
sayda yazn dl kazanmtr. Wikipedia onu psikoloji, akl hastal ve
kadn sal alanlarnda uzman bir serbest yazar olarak betimler ve Village
Voiceun onu psikiyatrik bozukluk duayenine en yakn rneimiz olarak
nitelediini de belirtir.
II
Slatern ilk kitab lkeme Hogeldiniz: Bir Terapistin Delilik Hatrat
(1997) yetenekli bir yazar olarak nlenmesini salad. Publishers Weekly
Slatern hastalaryla kurduu empatiyi vd. Bu empatiye g kazandran
ey, tedavi grd zihinsel engel evresiydi. ... Yazar o enkaz en azndan
imdilik bir biimde ardnda brakmay ve yaamda salam bir zemin
oluturabilmeyi kendisinin niin becerebildiinin ama bakalarnn
beceremediinin esrar zerine yeniden kafa yoruyor. Bu ilk kitap duygusal ve
zihinsel zdrab gzler nne seriyor. Kitap eletirmeni, yazarn anlatt
yknn doru olduu ynndeki iddiasn kabul etmi olmal. Fakat ne bu
kitapta ne de drt yl sonra yaymlanan metaforik hatratnda, Slater
psikiyatrlarn onu kapatmasna gereke olacak ya da gerektirecek herhangi bir
davranndan sz etmez. Hastanede ya da hastane dnda, gnll bir akl
hastas olmaktan memnundu. Library Journaln kitap eletirmeninin de alt
bal ok uygun seilmi bu kitap iin dile getirebilecei sadece vgleri
vard. Slater tedavi ettii izofren, depresyonlu ve intihar eilimli hastalarn
tantyor. Bu skntl ruhlarn narin portrelerini iziyor. ... Sorunlar ona
kendisininkileri hatrlatan bir hastay tedavi ederken, daha nce uzun dnemler
boyunca yaad tedavi merkezine gitmesinin hikayesi, Slatern akl
hastalyla kiisel mcadelesini dokunakl bir ekilde ortaya seriyor.[184]
Yalan Sylemek ile sansasyon yarattktan yl sonra, 2004 ylnda, Slater
Skinner Kutusunu Amak: Yirminci Yzyln Byk Psikoloji Deneyleri
balkl grnrde ciddi kitab yaymlayarak kendisi etrafnda dnen ihtilaf
kztrd. Kitap u cmleyle balar: lk psikoloji deneyimi on drt
yandayken yaptm.[185] Sonraki iki buuk sayfa boyunca Slater, kitabnn
grnrdeki konusu hakknda hibir ey sylemez; onun yerine, bize en sevdii
konudan, kendisinden bahseder.
almalarn deney diye niteleyen profesyoneller empiristlerdir, yani
olgusal iddialar iin tekrarlanabilir, nesnel kantlar sunarlar. Ama Slater,
grdmz gibi, olgulardan nefret eder. Olgulardan daha doru olan
uydurmacalar tercih eder: Bir hikaye olarak anlatlan en iyi ekilde
iselletiririz. Umudum, anlat formuna evrilmi olan bu deneylerden
bazlarnn okurlar tarafndan daha tam olarak anlalmasdr.[186] eviriyi
yapacak olan uygun kii tabii ki Slaterdr.
Skinner Kutusunu Amak dier psikologlarn almalarn hikaye olarak
ele alp dzeltmek ynnde iddial bir giriimdir: nnde sonunda,
hayatlarmz veri noktalar, ortalamalar ve tepe deerleri deildir; onlar
yklerdir zmsenmi, yeniden ekillendirilmi, yeniden yazlm. Bir
hikaye olarak anlatlan en iyi ekilde iselletiririz. ... Kesin bir fizyolojik
etiyolojisi veya patofizyolojisi olmayan hastalk sendromlarn tanmlayabilir
miyiz? Ksmen metaforla, ksmen istatistikle uraan psikoloji gerekten bir
bilim midir? Bilimin kendisi bir metafor biimi deil midir?[187] Burada ve
baka yerlerde Slater akl hastalnn bir metafor olduu ve psikiyatrinin
klliyen byk bir yalan olduu dncesiyle oynar. Ama sadk bir akl sal
profesyoneli ve sofistike bir eletirmen pozu vermeye hevesli olduundan, o
ayartlmadan kanr, eer bir ayartlmaysa. Slater Skinner Kutusunu Amakn
bir blmn Rosenhann sahte-hasta almasna ve o almay kendi
tekrarlama giriimine ayrr. Aklamas iin zemini hazrlad ksm,
sadece bir yalanc deil, ayn zamanda bir sadist de olduunu gsterir:
Karsn kaybetti. Kzn kaybetti. Akln kaybedip bir dizi kk inme geirdi
ve imdi David Rosenhan, Stanfordda hukuk ve psikoloji emeretus profesr,
imdi glkle soluk alabiliyor. Rosenhan konulu blmn kalanna onunla
ilgili pek de vc olmayan ifadeler serpitirir, rnein unun gibi: Btn
bunlar olduunda Rosenhan otuzlu yalarnda dikdrtgen yapl bir adamd.
Misafir arlayan biri olmasyla tannr, evinde elli kiilik hamursuz bayram
yemekleri verirdi. ... yi bir arkada ve Stanforddan meslekta Florence
Keller yle diyor: ocuklar niversite okumak iin evden ayrldktan sonra
evini byten tandm tek erkek Davidti, bylece daha fazla sayda elence
dknn arlayabilecekti. Burada Keller szlerine ara veriyor. Az iyi
laf yapard, diyor. Ama onu gerekten tandnz da asla hissetmezdiniz.
Yznde bir maske vard. Gerekten de vard.[188]
Slatern hikayeler dedii eylere olan tutkusu onu basit olgular yanl
ifade etmeye gtryor, rnein Rosenhann almasn yerletirdii tarihsel
balam gibi: 1972ydi. Spiro Agnew henz istifa etmiti. Thomas Szaz
[metinde aynen byle] Akl Hastal Mitini yazmt.[189] Kitap 1950lerin
ortas ile sonlar aras yazlmt ve 1961 ylnda yaymland. R. D. Lainge
Lang diyor. Saysz eletirmen bu yazm hatalarn belirtmi ve bunlar
zensizlie balamtr. yle mi gerekten? Yoksa anlatnn kendisine ait
olduunu ve betimlediini iddia ettii eylerle ok az ilgisi olduunu ima
etmek iin Slatern kulland sinsi bir yntem olabilirler mi? Eer kitabnn
teekkr ksm doruysa, yaklak bir dzine insan, msveddenin tamamn ya
da baz ksmlarn okumu, ama hibiri bu bariz olgu yanllarn belirtmemi.
III
Her ne kadar kendisi ve yaymcs (W. W. Norton) Slatern kitab
poplerletirilmi bilim trnn rneiymi gibi yapsalar da, Rosenhann
deneyini szmona tekrarlad rnekten aka grlr ki, kitap kurgu
trndedir. Rosenhann Pennsylvaniadaki devlet hastanelerinden birine
gitmek zere yola kt gn hakknda hibir fikri olmad halde, Slater
yle yazar: Rosenhann Pennsylvaniadaki devlet hastanelerinden birine
gitmek zere yola kt gn prl prld. Gkyz k ncesinin o buzlu
mavisine brnmt, aalar boya kabna daldrlp havaya dikilmi fralar
gibi slak slak parlyordu.[190] Anlatsnn geri kalan uydurma ve fantezidir,
ok az sayda olguya tutunur. Okurun hangi ksmn doru olduunu, tabii varsa,
bilmesinin olana yoktur. Slatern Rosenhann hilesini tekrarlama plann
betimleyii onun hikaye anlatmay gerekleri sylemeye tercih ettii izlenimini
dorular:

Birok ey ayn. Gkyz keskin mavi. Aalar deiiyor... Dkkanlarda

yaknda plastik balkabaklar olacak. ... Kendi ocuum balkabaklar iin ok
kk; daha yeni iki yana girdi... belki Rosenhan ve onun etiyoloji ve
patojenez alanlarna deta aktt btn o aratrmalar yznden, ou
zaman kzmn beyni iin endieleniyorum, onu zihnimde mahfazasnn
iinde kvrm kvrm ve pembe-krmz resmediyorum.

Sen NE? diyor kocam.

Deneyeceim, diyorum. Deneyi tam tamna Rosenhan ve deneyinin

oyuncularnn yapt gibi tekrarlayacam ve kabul edilip edilmeyeceimi
greceim. ...
Ben de geliyorum, diyor sonunda.

Hayr. Gelmiyor. Birinin bebee bakmas lzm. Hazrlklarm yapyorum. Be

gndr du almyor ve tra [metinde aynen byle] olmuyorum.[191]

Hastalkl mizah gayet etkili oluyor, fakat abucak skc hale geliyor. Yalan
Sylemekteki gibi burada da yine Slater okurla oynar ve dinsel kimlii
konusunda bir ahlak ciddiyet yoksunluu sergiler. Hastanenin acilinde bir
hemire tarafndan mlakat yaplmaktadr: Irk, diyor. Yahudi, diyorum.
Acaba Protestan m deseydim diye dnyorum. Gerekte Yahudiyim, ama
ayn zamanda paranoyam. ... Yahudilik olay bana kar kullanlsn
istemiyorum.[192]
Slater yalan sylediini bilir ve bizim de bilmemize izin verir. Zorla akl
hastanesine yatrma politikalar hukukun sorunudur, bilimin deil.
Otobanlardaki hz snr gibi, zaman zaman deiirler. Rosenhann
almasndan sonraki otuz yl boyunca, azami oranda akl hastanesine yatrma
politikasnn yerini, azami oranda akl hastanesine yatrmama ve akl
hastanesinden karp topluma kazandrma politikasna brakmtr.[193]
Neyden bu kadar korkuyorum? Hi kimse beni zorla hastaneye yatramaz.
Rosenhann almasndan beri ... kapatma yasalar ok daha kat, yani cinayet
veya intihar drtlerini kabul etmediim srece, zgr bir kadnm. Sen zgr
bir kadnsn Lauren, dedim kendime, zihnimin gerisinde, gml alvyonu ve
pis kokusuyla o histerik nehir grl grl akarken.[194]
Slatern psikiyatr eletirmenleri, birazdan gstereceim gibi, onu ciddiye
alp, Skinner Kutusunu Amak sanki konusu balyla ilgiliymi gibi
incelemekle hata ediyorlar. Slatern Rosenhann hilesine ya da grnrde
kitabnn konusu olan dier meselelere gerek bir ilgisi de yok, bunlar
anlad da yok. Bunlar sadece kendi histerik nehri, gml alvyonu gibi
metaforlar ve fevkalade ilgin zihninden baka hibir eye atfta
bulunmayan dier nicelerini kullanarak yapt sahte-otobiyografik
mastrbasyonunu okutmak iin att oltalardan ibaret:

Acil servislere gidip bu oyunu oynamak biraz elenceli, o yzden sonraki sekiz
gn boyunca bunu sekiz kere daha yapyorum, Rosenhann tertipledii
deneydeki hastanelere kabul edililerle neredeyse ayn sayda. Elbette her
seferinde hastaneye yatmam reddediliyor nk bir tehdit oluturduumu
reddediyor, insanlar iimi yapabileceime ve ocuuma bakabileceime temin
ediyorum ama ne garip ki, ou kez bana psikotik zellikler sergileyen
depresyon tehisi konuyor, geri enine boyuna bir z muhasebeden ve
arkadalarmla hekim olan erkek kardeimin isteim zerine ifade ettikleri
grlerinden sonra, imdi eminim ki aslnda depresyonda deilim. ... Bana
toplam olarak yirmi be antipsikotik ve altm antidepresan yazlyor. ... Daha
sonra, btn gece ak eczaneden ilalarm alyorum. Ardndan da, deney
ruhuyla, sadece bir tane antipsikotik Risperdal yutuyorum ve yle koyu bir
uykuya dalyorum ki, tek bir ses bile ieri girmiyor, baka bir dnyada
arlksz bir ekilde havada szlyorum, hayal meyal ekiller gryorum
aalar, tavanlar, melekler, gemiler ama ne kadar dikkatle baksam da, neyin
ne olduunu karamyorum.[195]

Bu fantezinin herhangi bir ksmna inanan okurlarn sulayacaklar tek kii

kendileri. Grdmz gibi, Slater kitabnn Rosenhan konulu blmne onu
mahvolmu bir adam olarak acmaszca tasvir ederek balar. Blm ona
acyormu gibi yaparak bitirir:

Rosenhana yardm etmeyi ok isterdim; bu yaz yazld srada kendisi hl

West Coastta bir hastanede, fel halinde, hatt ses telleri bile. Arkada
Florence Keller bana ok fazla trajedi yaad. ... Bu kadar ona fazla geldi,
diyor. Bu yzden, ona almasn yeniden yaptm ve harika vakit
geirdiimi sylemek isterdim, nk bunu bilmekten memnun olacan
dnyorum. O imdi yetmi dokuz yanda, hayatnn son demlerini yayor
ve yaknda btn deneylerin en byn gerekletirecek, sonularn bu
tarafa asla rapor edilemedii baka bir dnyaya adm atacak. ... Kendisini
tanmyorum bile, ama ona kar anlamsz bir yaknlk hissediyorum.
akaclara, maceraclara, ac eken insanlara eilimim vardr. Eski bir akl
hastas olarak...[196]

IV
Skinner Kutusunu Amak Slater ile onun psikiyatr eletirmenleri arasnda
bir sava balatt. 2006 Nisannda, Psychiatric Newsda dzenli olarak yazan
Mark Moran kitapla ilgili ayrntl bir deerlendirme sundu:

Yaknlarda yaynlanan ve psikiyatrik tehislerin doruluunun sorguland 30

yl ncesine ait bir alma hakkndaki ihtilaf tekrar canlandran bir kitapta
yer alan iddialar konusunda, psikiyatrlar ile bir popler bilim yazar
birbirleriyle ters dtler. ... Columbia niversitesi Hekimler ve Cerrahlar
Okulundan Doktor Robert Spitzer ile baka psikiyatr ve psikologlar Skinner
Kutusunu Amak: Yirminci Yzyln Byk Psikoloji Deneyleri adl, 2004
tarihli kitabnda bilim yazar Lauren Slater tarafndan ne srlen iddialarn
doruluunu sorguladlar. ... Ayrca Slater hasta klna girdii kendi
tecrbesinin sonularn da aktaryordu. ... [Spitzer] Psychiatric Newse
Kitab okuduum zaman, bana bir anlam ifade etmedi, dedi. ... Akl
Bozukluklarn Tehis ve statistik Rehberi-IIIn editr ve psikiyatrik
tehislerin evrimi ve inceltilmesinde nemli bir figr olan Spitzer, Slatern
deneyinin kantlarn ayrca acil servislere gidilerine ait dosyalar veya
psikiyatrlarn ya da hastanelerin adlarn grmeyi talep ettiini, ama Slatern
kantlar gstermediini syledi. Ve yine Psychiatric Newse sylediine gre,
Slatern kendisine yazldn belirttii ilalar hakknda da ok gl
pheleri var. ... Dierleri bu kadar ihtiyatl konumuyor. Psikiyatr doktor
Mark Zimmerman Psychiatric Newse Verilerin uydurma olduuna
inanyorum, dedi. Bir aratrmac olarak biliyorum ki, eer herhangi birinin
verilerimle ilgili bir phesi olursa, veri dosyalarn gstermek ok kolaydr,
Slater ise bunu yapmad.[197]

Spitzer, Slatern kstahlyla boy lemezdi. Journal of Nervous and

Mental Disordersn Kasm 2005 saysnda, Slater kitabnn bir alma
olmad ve bu ekilde eletirilemeyecei aklamasn yapt:

Kitapta sadece deneyler ve deneyciler deil, ama benden baka kocam, kzm
ve evcil hayvanm rakun da ba rolde. Her halkrda, byle renkli bir karakter
yelpazesi ve derin kiisel ayrntlar ... karmzda akademik bir aratrma veya
alma olmadn btn okurlar iin fazlasyla aikr klmaya zaten
yeterlidir. Spitzer ve arkadalarnn yaptm bir alma olarak
snflandrmay tercih etmeleri aptalca ve rahatsz edici bir yanl nitelemedir.
... Yazarlar da tamamen anlamaktadrlar ki, deney szcn elbette gnlk
dilde kullanyorum, tpk Tatlm, bu akam bu yemek tarifini deneyelimdeki
gibi. ayet yazarlar bilim maskesi arkasna saklanmay, o bbrlenen ve
kafa karkl yaratan laflar brakr ve demek istediklerini sade bir dille ne
srerlerse ok daha yararl ve uygun olur. Anlayabildiim kadaryla, demek
istedikleri ey benim yalan sylediimi dnmeleri, ki eer szde yalanm
narsistik incinmeye yol amam olsayd muhtemelen onlar bu kadar rahatsz
etmezdi.

Psikiyatrlar; psikiyatrik tehislerin, prognozlarn ve tedavilerin szln

kullanarak yalan syler ve kendi yalanlarnn doru olduuna inanrlar. Slater
ise psikiyatri jargonuyla ifade ettii uydurmacalarla yalan sylyor. Kendine
yalan syleyip sylemediini bize sylemiyor.
Slatern dzenbazlklaryla hikayemiz dnp dolap ayn noktaya varyor...
kalacak bir oda, yiyecek ve biraz ilgi iin yalan syleyen yoksul Parisli
kzlardan n ve telif cretleri iin yalan syleyen profesyonel bir psikoloa.
Her zaman iin psikiyatrlar konularnn yalanlar olduunu rtk olarak
bilmilerdir, ama bu apak gerein aalk sradanln gizlemek amacyla,
o yalanlara kulaa tbb gelen bir sr etkileyici terim ilitirmi, olaanst
karmak ve ilgin hastalklara iaret etmilerdir. Byle etiketlerden biri de
psdoloji fantastikadr; Akl Bozukluklarn Tehis ve statistik Rehberinde
halihazrda yer almasa da hl geni apta kullanlmaktadr: Psdoloji
fantastika psikiyatrlarn alkanlkla veya saplantl biimde yalan syleme
davran iin kullandklar ok eitli terimlerden biridir. Tp literatrnde
ilk tanmlan 1981de olmutur. ... Psdoloji fantastika, dzmece hastalklar
yelpazesinde yer alr ve Munchausen sendromu, dzenbazlk ve srekli ikamet
deitirme ile balantl grlebilir. ... Dier ilgili terimler dzmece hastalk,
mitomani ve Munchausen sendromudur.[198]
Btn aldatmacalar ayn ortak zellikleri paylatklarndan, Slater
sendromunun psdoloji fantastikann veya zgemi sahteciliinin, yani iyi
bir ii almak iin hile yapmak veya kiinin akademideki, i piyasasndaki,
ordudaki vs. baarmlarn iirmesinin bir tr olduu sylenebilir.[199]
V
Akl sal alanndaki profesyonellerin, esasen, sahip olmadklar
uzmanla sahipmi gibi yapan arlatanlar olduklarn gstermeye altm.
Akl hastalklar alannda uzman olmak hayaletler veya tekboynuzlar alannda
uzman olmaya benzer. Akl sal uzmanlarnn bazlarnn veya birounun
kendini dolandrc gibi, sahtekr gibi hissetme noktasna varmas artc
deildir. Fakat kendine ilikin bu alg veya deerlendirme, akranlar ve
kendilerinden kdemli olanlara ilikin alg ve deerlendirmeleriyle eliir.
Peki arlatanlar ne yapacaklar? Kendi durumlarn arlatan Sendromu olarak
tehis ederler, bu sendromu Wikipedia yle betimler: Bazen Sahtekr
Sendromu diye de adlandrlan arlatan Sendromu ya da arlatan Fenomeni
resmen tannm bir psikolojik bozukluk deilse de, psikologlar ve eitimciler
tarafndan yazlm bir dizi kitap ve makalenin konusu olmutur. Bu sendromu
yaayan bireyler baarmlarn iselletiremiyor gibi grnrler. Setikleri i
ya da alma alannda elde ettikleri baarnn dzeyi ne olursa olsun ... elde
ettikleri baary hak etmedikleri ve aslnda sahtekr olduklarna dair
kanaatleri ilerinde devam eder.[200]
arlatan sendromu zerine en nde gelen uzman, kendisini iyileme
srecindeki bir arlatan diye niteleyen, derli toplu, i kadn grnml
Valerie Youngdr. Lisansst eitimi srasnda sz konusu sendromu
rendikten ve kendini sendromla gl bir ekilde zdeletirdikten sonra
akademiden eitim doktoras derecesiyle ayrld ve seminerler vermeye
balad. Kendinizi Herkesin Hakknzda Dnyor Grnd Kadar Zeki
ve Yetenekli Nasl Hissedersiniz balkl konumasn dzinelerce kampste
yapt.[201]
Akl sal mesleklerinde, sahtekrlar yoktur, olamaz. Niin? nk
sahtekrlar arlatan deil, ama kendi hastalklarna igrden geici olarak
yoksun bulunan, akl hastalndan muzdarip akl sal uzmanlardr. yileip
igrlerini tekrar kazandklarnda, yaam tehdit eden hastalklar tedavi eden
ve ar akl hastas olanlar zgr iradeyle lmekten (intihar) daha kt
dehetlerden koruyan ehliyetli ve efkatli terapistler olduklarn fark ederler
Valerie Youngn fark ettii gibi. arlatan Sendromunun aresi zgvenli bir
arlatan haline gelmektir.
Rol yapmak, yani bir kimsenin olmad biriymi gibi davranmas
oyuncularn iidir. Akl hastas denilen kiiler, yani var olmayan hastalklar
yznden yeti yitiminden muzdaripmi gibi davranan kiiler de ayn eyi
yaparlar. arlatanlk sahnede icra edildiinde, seyirci mizah olarak yorumlar.
Bir klinik ortamnda icra edildiinde ise, seyircinin eletirel yetilerini
askya almas ve taklidi grnd haliyle kabul etmesi, zdrap eken
madura efkat beslemesi ve arlatana byk sayg duymas beklenir.
Dinsel mucizeler ve akl hastalklar birbirlerine benzer. Her biri inanlar ve
toplumsal uygulamalardan oluan byk bir sistemin kurucu nitelikteki
yalanlarn oluturur. Byle yanl inanlar alaya almak nemli toplumsal
deerleri zayflatr. Bu yzden din kiliseden, tp da klinikten kahkahay kovar.
Charcotnun klinik tiyatrosu ise poplerliin son noktasyd. Histeriklerin
performanslarna halkn glmesine izin verilirdi. Doktorlarn bunlar nrolojik
hastalklarn belirtileri olarak grp ciddiye almalar beklenirdi. Slatern
yaznsal performans, yanl bir biimde tbb otobiyografi ve psikolojik
aratrma diye yorumlanm bir yar-tbb komedidir. Kastl ya da kastsz,
Yalan Sylemek Wilden Bunburyciliinin sergilendii bir yetenek
gsterisidir.
Bunbury, Oscar Wilden (1854-1900) byk karakter komedisi Ciddi
Olmann neminin (1895) kahraman Algernon Moncrieffin yaratt
uydurma bir karakterdir. Londral, gen bir aristokrat olan Algernon, Bunbury
adnda, krsalda yaayan ve genellikle sal bozuk bir arkada varm gibi
yapar. Ne zaman tatsz bir sosyal vecibeden kamak istese, hasta arkadan
ziyaret etmesi gerektii mazeretini ne srer. Bu ynteme Bunburylemek
diyen Wilde, terimi ilk kez aadaki diyalogda kullanr terim bugn ngiliz
dilinin bir parasdr:

ALGERNON [en iyi dostu Jack/Ernest Worthinge hitaben]. Bundan

pheleniyordum sevgili dostum! ki gidiimde Shropshirein her yerinde
Bunburylemitim. Ee, devam et. Sen niye ehirde Ernest, krda Jacksin? ...
Edebiyat eletirisi en iyi yaptn i deil sevgili dostum. Hi deneme. ... Sen
aslnda bir Bunburycisin. Senin bir Bunburyci olduunu sylerken ok
haklydm. Tandm en hnerli Bunburycilerden birisin.

JACK. Yahu sen ne diyorsun?

ALGERNON. stediin sklkla ehre gelebilesin diye, ad Ernest olan ok

faydal bir erkek karde uydurdun. Ben de her istediimde krsala gidebileyim
diye, Bunbury adnda hastalktan kurtulmayan ok deerli bir arkada
uydurdum. Bunburyye kesinlikle paha biilemez. Eer Bunburynin olaand
bozuk sal olmasayd, mesela bu akam seninle Willisste yemek
yiyemezdim.[202]

Ne var ki, kutsal ineklere ve kltrel tabulara glmek, Wilde ve baka

biroklarnn kefettii gibi, glnecek bir mesele deildir. Son glen iyi
gler, der atasz. ayet otoriteler alaya alan cezalandrma gcne ve o
gc kullanma hevesine sahiplerse bu deyi dpedz yanltr.
 7

Sonsz
Sorumluluk Yk

Sorumluluk: Tanrnn, kaderin, talihin, ansn ya da komunun omuzlarna

kolaylkla kaydrlabilen, taklp karlabilir bir yktr. Astroloji gnlerinde,
o yk bir yldza boaltmak dettendi.
Ambrose Bierce (1842-1914?), The Unabridged Devils
Dictionary
nsanlar seim yapan hayvanlardr. Seme zgrl hem bir ltuf hem de
lanettir. Yaa, mizaca, bilgiye ve seeneklere bal olarak, baz insanlarn
seim yapma frsatna ilikin deneyimi nee verici, dierlerininki zdrapldr.
Geleneksel olarak, insanlar seeneklerden kurtarmak dinin ilevlerinden
biriydi. Gnmzde de psikiyatri farmakrasi ve teraptik devlet ayn ii
yapyor.
Karl Jaspers bu noktay ok iyi anlamt. Ama neredeyse yz yl nce
yazdndan, dramada sadece hastann oynad ksm saptamt. Genel
olarak formle edersek, diyebiliriz ki, bu insanlar [nrotikler] sorumlu
olduklar ve kayglanmalarnn beklenecei olaylarn hibir ekilde sorumlu
olmadklar, her naslsa meydana gelmi olaylardan ibaret grlmeleri
gerektiinde kararldrlar.[203] Psikiyatri meslei bu konuda seve seve
yardmc olmutur.
Yaam, bitmez tkenmez seimlerden ve dolaysyla gndelik hayattaki
problemlerden oluan sonu gelmez bir silsiledir. Kahvaltda ne yiyeceimiz
gibi sradan seimleri nemsiz bulup aldr etmiyoruz. Kendimizi ldrp
ldrmeyeceimiz gibi olaand seimleri ise akl hastal semptomlar
olarak grp bamzdan savyoruz. Psikiyatri meslei insann ahlaksal adan
dnmesi bile ho olmayan seimlerden kanmaya ve yakay syrmaya,
hatt aslnda bunlarn olanan bile yadsmaya ynelik sk rastlanan arzusuna
dayanr ve ona cevap verir. Bu tr seimleri tbb-teknik sorunlara
dntrmek ve bunlar uygun tbb tedavilerle zmek iin psikiyatri
retoriini kullanrz. Aldatmacann psikiyatrinin ilkelerine ve tedaviye
zorlamann da psikiyatri pratiine ilemi olmasnn nedeni bu sylemdir.
Bir toplum iindeki yaam psikiyatrisiz tasavvur edemeyiz. Uzun zaman
boyunca, insanlar toplum iindeki yaam tanrlar ve kleler olmadan da
tasavvur edemediler. Bununla birlikte, dnyann baz ksmlarnda, din ve
kle-sahiplii eklindeki despotizmlerin ortadan kaldrld bir zaman geldi.
Dinsel, politik, psikiyatrik veya baka trden bahanelerle kiisel
sorumluluklardan kaytarmann, toplumsal varlklar olarak varoluumuz iin
zorunluluunu gelecekte her zaman srdrmesi mmkndr. Ve geen birok
yzyl boyunca Batda kiisel zgrln peine dld kadar tutkuyla,
gelecekte baz yerlerde baz insanlarn kiisel sorumluluun peine dmeleri
de mmkndr. O zaman geldiinde ve eer gelirse, psikiyatrik giriim ortadan
yok olacak ve sadece tarihsel ilgi konusu haline gelecektir.
I
Nietzschenin insanln gelitiricilerinin kutsal yalan diye niteledii
eye kar verilen mcadele alar boyu ayn kalr, sadece gelitiricilerin
kimlii deiir.[204] Bu mlahaza beni, Roma Katolik Kilisesi tarafndan
sorumluluun altst edilmesi zerine Lord Actonn dnceleri ile o rol
bugn oynayan Organize Psikiyatri zerine kendi dncelerimi
karlatrmaya gtrd.
Kkl ve zengin bir Roma Katolik ailesinin soyundan gelen ve genellikle
Lord Acton diye bilinen John Emerich Edward Dalberg Acton (1834-1902)
ngiltere, skoya ve Almanyada eitim grd. Cambridgee girmeye
altysa da Katolik olduundan kabul edilmedi. zel eitim alarak, nl
Alman teolog, Katolik rahibi ve kilise tarihisi Johann Joseph Ignaz von
Dllingerin (1799-1890) rencisi oldu. Acton temel yabanc dillere hakimdi
ve zamannn byk tarihileri ile politikaclarnn birouyla kiisel
tankl vard.
Siyasi gr bakmndan Acton klasik bir liberaldi, iktidarn tek bir kaynakta
toplanmasna karyd. Birleik Devletlerdeki federal yapnn bireyin
zgrlklerinin mkemmel bir garantr olduunu dnyordu ve Sava
srasnda, merkezlemekte olan bir hkmete kar eyaletlerin haklarn
savunan Gney Eyaletleri Konfederasyonunu destekledi. 1859da ngiltereye
yerleti, ksa bir sreliine Avam Kamarasna girdi ve 1869da Kralie
Victoria tarafndan kendisine asalet unvan verildi.
1870de, Papa IX. Piusun nfuzu altndaki Vatikan papann yanlmazl
dogmasn ilan etti. Gcn bu ekilde tek elde toplanmas Actonn nefret ettii
bir eydi. Kiliseden soudu, ama asla ayrlmad. Ayrca, Vatikan ile ilgili
grlerinin, byk retmeni ve dostu Dllingerden de soumasna neden
olmas onu zmt. Bu ihtilaf balamnda 1887de Piskopos Mandell
Creightona (1843-1901) yazd bir mektupta Acton u nl beyannda
bulundu: Onlar yanl yapmaz eklindeki lehte bir karineyle, Papay ve
Kral dier insanlardan farkl olarak yarglayacamz syleyen kanonunuzu
kabul edemem. Eer bir karine olacaksa tam tersi, yani iktidar sahiplerine
kar olmal ve iktidar gc arttka genilemeli. Yasal sorumluluk
bulunmadndan tarihsel sorumluluk oluturulmak zorundadr. ktidar
yozlatrr, mutlak iktidar mutlak olarak yozlatrr.[205]
Bugn, Lord Actonn iarn alntlayan ou insan onun papalk erkine
gnderme yaptndan ve bir Katolik tarafndan dile getirildiinden
habersizdir. 1882de, bu sefer de Dllingerden soumu olan Acton ona yle
yazar: Gerekten ok yavaa ve gnlszce u sonuca vardm ki, [byk
Katolik sekinler] drst deildiler. Bu drstszlklerinin zel bir nedenini,
Kilisedeki otoritenin itibarn ayakta tutmak arzusunda buldum. ... Tarihi,
kaynaklardan ve zellikle de yaymlanmam kaynaklardan anlamaya
baladm zaman, btn bunlarn nedeni aikar hale geldi. Aldatmaya ynelik
bir gizli tertip vard. ... nsanlarn Papaya inanabilmeleri iin, onlar
ahlakszln erdem, yalann doru olduuna inandrmak gibi bir are
bulunmutu.[206]
Actonn Vatikan destekli yalancla ynelik eletirisi ile benim Amerikan
Psikiyatri Dernei destekli yalancla ynelik eletirim arasndaki arpc
paralellikleri grmek iin Psikiyatri Kilisesine garez beslemek gerekmez.
Acton papann yanlmazl iddiasn mazur grlemez dinsel kibir ve
hegemonyann kant olarak grd. Ben de psikiyatrinin yanlmazln akl
sal yasalaryla desteklenen, psikiyatrik tehislerin yanllanamazl ve
rtlemezliini mazur grlemez psikiyatrik kibir ve hegemonyann kant
olarak gryorum. Acton yle devam eder:

Bir insann ahlaka aykr aralarla savunduu ey gerek anlamda iman

olamaz. ... nanan samimi deilse inan da samimi deildir. ... Dolaysyla,
dinin grnrde savunucusu olan insanlar bana aslnda aldatma ve cinayetin
savunucusu olarak grndler. ... Yalan ve cinayeti tlediler. ... Grnte
mkemmel olan insanlarda bugn bu ktl grdm iin, gemite de var
olduundan phelenmemem imknsz. Bu yzden, ahlak alannda ve byk
adamlarla ilgili tartmalarda, ait olduklar zaman dnp ho grl
davranmaya son derece gnlszm. Bilemedikleri eylere hogryle
bakarm. steyerek unuttuklar eylere ise yle bakmam. Daha byk adamlarn
daha byk suu olduunda srar ediyorum. ... Tpk Paris Komn halknn
bana bsbtn tiksindirici grnmesi gibi, Vatikandakiler de yle grnyor.
.. O insanlarn bilgisizlikten hata ettiklerine asla rastlamadm, bilin
eksikliinden dolay hata ediyorlard. Hatt bilgisizler bilgisiz olmak
istedikleri iin yleler kt niyetle bilgisiz.[207]

Melankoli havasyla Acton u sonuca varr: Yalnz olduumu gryorum. ...

Kendiminkinden baka hibir vicdana itaat edemem.[208] Lord Acton: The
Decisive Decadein editrleri Damien McElrath ve James Holland, Actonn
kilise ile ihtilafn yorumlarken, aikr olmas gerektii halde olmayan bir
hususa iaret ederler:

1870 ylnda Vatikan Papann Yanlmazl retisini ilan ettii zaman, Acton
tarihte yanln zaferine tanklk ettiini dnd. Gerekten de yleydi. Ama
hakikat ve din, zgrlk ve sorumluluk konularnda eit derecede tutkulu olan
Acton, insann ahlak sorumluluk yknden kurtulmaya olan dindirilemez
susuzluunu tatmin etme hedefini gden organizasyonlarn ayakta
kalabilmesi iin, retinin hakikatlerinden biri olarak tasdik edilen
olgusal yanln elzem olduu gereini kavram grnmyordu. Acton
hakikatten ve sorumluluktan korkmuyordu. Gerekten de, bedeli ne olursa olsun
onlar aramaya hevesliydi ve hakikati din ile, zellikle de Katoliklik ile
uzlatrma ynndeki soylu ve trajik mcadelesi bu yzdendi. ... Bunun
sonucunda Acton retinin destekilerinin suunun bilgisizlikten fazlas
olduuna inanmaya eilimli hale geldi. Sonraki yirmi yl boyunca peini
brakmayacak Katolik yalancln hayaletinin imdi henz o biimsiz ekliyle
belirmeye baladn fark etmek iin, insann Actonn Konsil srecinde
Dllingere yazd mektuplarda Lge (yalan) szcnn veya benzer
anlamdaki baka szcklerin ka kere getiini saymas yeter.[209]
 II
Kilise, sorumluluk kavramn dnyada hafifletse de, te dnyadaki erimini
geniletti ve iddetini artrd. Psikiyatri daha da teye gitti: Sorumluluk
kavramn ve onunla birlikte, sululuk ve susuzluk kavramlarn da ortadan
kaldrd ve cezann yerine psikiyatrik tehisler ve tedaviler eklindeki
reddedilemez ve silinemez damgalar koydu. 1970 ylnda yle yazmtm:
Modern psikiyatri ahlaksal etkin-zne olarak insan kavramnn merkezini
oluturan kiisel sorumluluun varln, hatt olanan ... yadsyarak insan
insanlktan karmaktadr.[210] Bu ktl, sorumluluu ele al biimiyle
gerekletirmektedir: Ambrose Bierce gibi sylersek, Tanrnn, kaderin,
talihin, ansn ya da komunun omuzlarna kolaylkla kaydrlabilen, taklp
karlabilir bir yk ... Astroloji gnlerinde, o yk bir yldza boaltmak
dettendi. Gnmzde ise, kiisel sorumluluu akl hastalna yklemek
sadece detten deil, ama gerekten nemli konularda zorunludur bile (Ruhsal
knt yaad, sinir krizine girdi, eytanlaryla savat, uyuturucu
etkisindeydi, ila tedavisini brakmt, ve byle gider).
Dahas, Actonn zamannda, kilise ile devletin ayrlmas tandk bir
dnceydi ve birok lkede yerlemi bir siyasi pratikti. Bu yzden, kilisenin
gc ve ahlaksal kusurlar ona balanmay seen insanlar (ve ocuklarn)
etkiliyordu sadece. Bizim mklmz ise, ayet byle denebilirse, daha
ciddidir. Psikiyatri ile devletin ittifaknn, ounluk tarafndan, deimez bir
toplumsal olgu ve sorgulanmaz bir ahlaksal iyi olarak kabul edildii bir
zamanda yayoruz. Teraptik devletin glerinden, kiisel seimi ne olursa
olsun herkes dorudan ya da dolayl biimde etkilenmektedir.
Dneminde yasal-politik glerinin snrl olduunu dnrsek, Actonn
kilisesi kendisini eletirenlerin gzn korkutup gizli destekleyicileri haline
getirmek yle dursun, dnyay onlardan temizlemeye almad. Tersine,
gnmzde ise, psikiyatri ile devletin ittifak, farmakrasinin tam da bunu
yapmasna olanak salamtr. Kendilerini psikiyatri kartlar, eletirel
psikiyatrlar, etik psikiyatrlar, post-psikiyatrlar, eski akl hastalar,
sesler duyanlar vs. biimlerinde niteleyen szde eletiriciler, u ya da bu
psikiyatrik tehis ya da tedaviye, hatt bazen psikiyatrik zorlamaya kar
karlar. Ama iddet yoluna bavurmamaya, (dnceler denilen kiisel
etkinliklerden ayr olarak) kamusal eylemler iin kiisel sorumluluk almaya ve
her bireyin devredilemez yaam ve lm hakkna dayanan bir etii
savunmaktan uzak dururlar merhametsiz ve haa, bilim d ve (liberal
teriminin modern, devleti anlamnda) liberallie kar grnmesinler diye.
Bylece, psikiyatrinin kiisel sorumlulua kar at sava onaylarlar;
uyuturucularla, akl hastalyla ve intiharla mcadele ve ok eitli
tezahrlerinde delilik savunmas bu savan somut rnekleridir.
Gerek, diyordu Thomas Jefferson (1743-1826) kendi bann aresine
bakmasna izin verilirse gayet iyi idare eder. Kendisini pek tanmayan ve
nadiren ho karlayan byk adamlarn gcnden yardm ald nadiren
grlmtr. nsanlarn zihnine girebilmek iin kuvvet kullanmaya ihtiyac
yoktur. ... Hkmet desteine ihtiyac olan sadece yanllardr.[211] Jefferson
bu ilkeyi dine uygularken haklyd: Modern devletler zorlayc glerini
rahiplerin vaaz yalanlarn desteklemek iin dn vermemelidirler
(ounlukla da vermezler). Zorlayc glerini psikiyatrlarn klinik yalanlarn
desteklemek iin de dn vermemelidirler. Byle olmad srece, ciddi
insanlarn psikiyatriyi ciddiye almasna gerek yoktur akla, sorumlulua ve
zgrle tehdit oluturmad takdirde.
 Ksaltmalar
SE: The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund
Freud. 24 cilt. Londra: Hogarth Press, 19531974.
 Kaynaka
Abbott, C. Forging Fame: The Strange Career of Scharmel Iris. DeKalb:
Northern Illinois Univ. Press, 2007.
Ackerknecht, Erwin H. Rudolf Virchow: Doctor, Statesman, Anthropologist.
Madison: Univ. of Wisconsin Press, 1953.
Acton, J. E. E. D. Essays in the Study and Writing of History. Editr J.
Rufus
Fears. 3 cilt. Indianapolis: Liberty Classics, 1988.
Andreasen, Nancy C. DSM and the Death of Phenomenology in America:
An Example of Unintended Consequences. Schizophrenia Bulletin 33 (2007):
10812.
. What Is Psychiatry? American Journal of Psychiatry 154 (May
1997): 59193.
Andreski, S. Social Sciences as Sorcery. Harmondsworth: Penguin, 1974.
. Syphilis, Puritanism, and Witch Hunts: Historical Explanation in the
Light of Medicine and Psychoanalysis with a Forecast about AIDS. New
York: St. Martins Press, 1989.
Baker, Mary G., ve Matthew Menken. Time to Abandon the Term Mental
Illness. British Medical Journal 322 (2001).
Baritz, Loren. The Servants of Power: A History of the Use of Social
Sciences in American Industry. Middletown, Conn.: Wesleyan Univ. Press,
1960.
Barnes, John A. A Pack of Lies: Toward a Sociology of Lying. Cambridge:
Cambridge Univ. Press, 1994.
Barzun, Jacques. Science: The Glorious Entertainment. New York: Harper
and Row, 1964.
Beers, Clifford Whittingham. A Mind That Found Itself: An Autobiography.
7. basm 1908. Tekrar basm, Garden City, N.Y.: Doubleday, 1956.
 Berger, P. A. ve arkadalar, Platelet Monoamine Oxidase in Chronic
Schizophrenic Patients. American Journal of Psychiatry 135 (Jan. 1978):
9599.
Bettelheim, Bruno. Freud and Mans Soul. New York: Alfred A. Knopf,
1983.
Bierce, Ambrose. The Unabridged Devils Dictionary. D. E. Schultz ve S. T.
Joshi editrlnde. Athens: Univ. of Georgia Press, 2000.
Bleuler, E. A Textbook of Psychiatry. eviri A. A. Brill. 1924. Tekrar
basm, New York: Macmillan, 1944.
Bly, Nellie. Ten Days in a Mad-House. Miscellaneous Sketches: Trying to
Be a Servant ve Nellie Bly as a White Slave ile birlikte yaymland, 1887.
Tekrar basm, New York: Ian L. Munro, tarih yok.
Bok, Sissela. Lying: Moral Choice in Public and Private Life. New York:
Vintage, 1979.
Boysen, Guy A. An Evaluation of the DSM Concept of Mental Disorder.
Journal of Mind and Behavior 28 (2007): 15774.
Breuer, Josef, and Sigmund Freud. Studies on Hysteria. The Standard
Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freudun 2. cildi
iinde; eviri James Strachey. 24 cilt, 18931895. Tekrar basm, Londra:
Hogarth Press, 19531974.
Brissett, D. ve C. Edgley editrlnde. Life as Theater: A Dramaturgical
Sourcebook. 2. basm New York: Aldine de Gruyter, 1990.
Burke, P. ve Roy Porter editrlnde. The Social History of Language.
Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1987.
Canguilhem, G. On the Normal and the Pathological. Boston: D. Reidel,
1978.
Carter, Robert Brudennel. On the Pathology and Treatment of Hysteria.
Londra: John Churchill, 1853.
Cioffi, F. Freud and the Question of Pseudoscience. Chicago: Open Court,
1999.
 Clark, R. D. Freud: The Man and the Cause. Londra: Jonathan Cape and
Weidenfeld and Nicolson, 1980.
Danto, Elizabeth Ann. Freuds Free Clinics: Psychoanalysis and Social
Justice, 19181938. New York: Columbia Univ. Press, 2005.
DeGrandpre, Richard. The Cult of Pharmacology: How America Became
the Worlds Most Troubled Drug Culture. Durham: Duke Univ. Press, 2006.
Didi-Huberman, Georges. The Invention of Hysteria: Charcot and the
Photographic Iconography of the Salptrire. eviri Alisa Hartz. 1982.
Tekrar basm, Cambridge: MIT Press, 2004.
Drinka, G. F. The Birth of Neurosis: Myth, Malady, and the Victorians.
New York: Simon and Schuster, 1984.
Eco, U. ve T. Sebeok editrlnde. The Sign of Three: Dupin, Holmes,
Peirce. Bloomington:Indiana Univ. Press, 1983.
Eissler, Kurt R. Freud as an Expert Witness: The Discussion of War
Neuroses Between Freud and Wagner-Jauregg. eviri Christine Trollope.
Madison, Conn.: International Universities Press, 1986.
. Malingering. Psychoanalysis and Cultureda, G. B. Wilbur ve
W. Muensterberger editrlnde. New York: International Universities
Press, 1951.
editrlnde. Searchlights on Delinquency: New Psychoanalytic
Studies. New York: International Universities Press, 1949.
Ellenberger, Henri F. The Discovery of the Unconscious: The History and
Evolution of Dynamic Psychiatry. New York: Basic Books, 1970.
Engstrom, E. J. Clinical Psychiatry in Imperial Germany: A History of
Psychiatric
Practice. Ithaca: Cornell Univ. Press, 2003.
Erichsen, J. E. On Railway and Other Injuries of the Nervous System.
Londra: Walton and Maberly, 1866.
Fearnside, W. W. ve W. B. Holther. Fallacy: The Counterfeit Argument.
Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1959.
Feinstein, Alvan R. Clinical Judgment. Baltimore: Williams and Wilkins,
1967.
Feuchtersleben, Ernst von. The Dietetics of the Soul. evirmeni bilinmiyor.
1838.
Tekrar basm, New York: C. S. Francis, 1858. zgn eser Zur Ditetik
der Seele.
. Hygiene of the Mind. eviri F. C. Sumner. 1838. Tekrar basm, New
York:
Macmillan, 1933. zgn eser Zur Ditetik der Seele.
. The Principles of Medical Psychology, Being the Outline of a
Course of Lectures.
eviri H. Evans Lloyd. 1835. Tekrar basm, Londra: Printed for the
Sydenham Society, 1847.
Feynman, Richard P. ve R. Leighton. What Do You Care What Other People
Think?
Further Adventures of a Curious Character. New York: W. W. Norton,
2001.
Frankfurt, H. G. On Bullshit. Princeton: Princeton Univ. Press, 2005.
Freud, Anna. Normality and Pathology in Childhood: Assessments of
Development.
New York: International Universities Press, 1965.
Freud, Sigmund. Appendix: Memorandum on the Electrical Treatment of
War
Neuroses. 1920. SE iinde, 17:21115.
. An Autobiographical Study. 1924. SE 20 iinde.
. The Claims of Psychoanalysis to Scientific Interest. 1913. SE 13
iinde.
. The Complete Letters of Sigmund Freud to Wilhelm Fliess, 1887
1904. Editr Jeffrey M. Masson. Cambridge: Harvard Univ. Press, 1986.
. Five Lectures on Psychoanalysis. 1909. SE 11 iinde.
. Future Prospects of Psychoanalytic Therapy. 1910. SE 11 iinde.
. Gesammelte Werke. 18 cilt. Frankfurt am Main: S. Fischer, 1960
1968.
. Gesammelte Werke, Nachtragsband: Texte aus den Jahren, 1885
1938. Frankfurt am Main: S. Fischer, 1987.
. Introduction to Psychoanalysis and the War Neuroses. 1919. SE,
17de: 20510.
. Introductory Lectures on Psychoanalysis. 19151917. SE 16 iinde.
. New Introductory Lectures on Psychoanalysis. 19321936. SE 22
iinde.
. On Beginning the Treatment. 1913. SE 12 iinde.
. On the History of the Psycho-analytic Movement. 1914. SE 14
iinde.
. An Outline of Psychoanalysis. 1940. SE 23 iinde.
. The Psychopathology of Everyday Life. 1901. SE 6 iinde (1901).
. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of
Sigmund Freud.
24 cilt. Londra: Hogarth Press, 19531974.
Friedman, Lawrence J. Identitys Architect: A Biography of Erik H.
Erikson. New
York: Scribner, 1999.
Gavin, H. On Feigned and Factitious Diseases Chiefly of Soldiers and
Seamen, on the
Means Used to Simulate or Produce Them, and on the Best Modes of
Detecting
Impostors. Londra: John Churchill, 1843.
Gay, P. Freud: A Life for Our Time. New York: W. W. Norton, 1988.
Gilman, S. L., H. King, R. Porter, G. S. Rousseau, ve E. Showalter. Hysteria
Beyond Freud. Berkeley ve Los Angeles: Univ. of California Press, 1993.
Ginzburg, Carlo. Morelli, Freud, and Sherlock Holmes: Clues and
Scientific
Method. The Sign of Three: Dupin, Holmes, Peirce iinde, editrler U. Eco
ve T.
Sebeok, 81118. Bloomington: Indiana Univ. Press, 1983.
Godley, John. Master Art Forger: The Story of Han van Meegeren. New
York: Wilfred
Funk, 1951.
. Van Meegeren: A Case History. Londra: Thomas Nelson and Sons,
1967.
Goldberg, M. Hirsh. The Book of Lies: Historys Greatest Fakes, Frauds,
Schemes, and Scams. New York: Quill / William Morrow, 1990.
Goldstein, Jan E. Console and Classify: The French Psychiatric Profession
in the Nineteenth Century. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1987.
Gorky, M. The Lower Depths, and Other Plays. eviri Alexander Bakshy.
New Haven: Yale Univ. Press, 1945.
Guillain, Georges. J.-M. Charcot, 18231893: His LifeHis Work. eviri
Pearce Bailey. New York: Paul B. Hoeber, 1959.
Halligan, Peter W., Christopher Bass ve David A. Oakley editrlnde.
Malingering and
 Illness Deception. Oxford: Oxford Univ. Press, 2003.
Hunter, R. ve I. Macalpine editrlnde. Three Hundred Years of
Psychiatry, 15351860:
A History Presented in Selected English Texts. Londra: Oxford Univ. Press,
1963.
Hyman, Stanley Edgar. The Tangled Bank: Darwin, Marx, Frazer, and
Freud as
Imaginative Writers. New York: Atheneum, 1962.
Jackson, J. H. Selected Writings of John Hughlings Jackson. Editr James
Taylor. 2
cilt. Londra: Staples Press, 1958.
James, William. A Plea for Psychology as a Natural Science.
Philosophical Reviews
1 (1892): 14653.
. The Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature.
1902.
Tekrar basm, New York: Mentor Books, 1958.
Janet, Pierre. The Major Symptoms of Hysteria: Fifteen Lectures Given in
the Medical School of Harvard University. 2d basm. 1906. Tekrar basm,
New York: Macmillan,
1920.
. The Mental State of Hystericals: A Study of Mental Stigmata and
Mental
Accidents. Professor J.-M. Charcotnun nszyle. eviri Caroline Rollin
Corson. New York: G. P. Putnams Sons, 1901. Significant Contributions to
the History of Psychology, 17501920de yeniden basm olarak; Daniel N.
Robinsonn editrl ve sunu yazsyla birlikte. Washington, D.C.:
University Publications of
 America, 1977.
. Psychological Healing: A Historical and Clinical Study. eviri Eden
Paul ve Cedar Paul. 2 cilt. New York: Macmillan, 1925.
Jaspers, Karl. General Psychopathology. 7. basm. eviri J. Hoenig ve M.
W.
Hamilton. 1913. Tekrar basm, Chicago: Univ. of Chicago Press, 1963.
Jones, E. The Life and Works of Sigmund Freud. 3 cilt. New York: Basic
Books,
19531957.
Jung, C. G. The Collected Works of C. G. Jung. eviri R. F. C. Hull.
Editrler H. Read ve dierleri. 21 cilt. Princeton: Princeton Univ. Press,
19532000.
. Memories, Dreams, Reflections. Editr Aniela Jaff. eviri Richard
ve Clara Winston. New York: Pantheon Books, 1961.
Krafft-Ebing, Richard von. Psychopathia Sexualis, with Special Reference
to the Antipathic Sexual Instinct: A Medico-Forensic Study. 1886.
Authorized English
adaptation of the twelfth German edition by F. J. Rebman (1906). Gzden
geirilmi basm.
Brooklyn: Physicians and Surgeons Book Company, 1931.
Kretschmer, Ernst. Hysteria, Reflex, and Instinct. 1923. Tekrar basm, New
York: Philosophical Library, 1960.
. Hysterie, Reflex, und Instinkt. 6. basm 1923. Tekrar basm, Stuttgart:
Georg Thieme Verlag, 1958.
Kroeger, Brooke. Nellie Bly: Daredevil, Reporter, Feminist. New York:
Random
House / Times Books, 1994.
Kuperman, Victor. Narratives of Psychiatric Malingering in Works of
Fiction.
Journal of Medical Ethics/Medical Humanities 32 (2006): 6772.
Lerner, Paul. Hysterical Men: War, Psychiatry, and the Politics of Trauma
in Germany, 18901930. Ithaca: Cornell Univ. Press, 2003.
Letwin, Shirley Robin. The Pursuit of Certainty: David Hume, Jeremy
Bentham, John
Stuart Mill, Beatrice Webb. Indianapolis: Liberty Fund, 1998.
Libbrecht, Katrien. Hysterical Psychosis: A Historical Survey. New
Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 1995.
MacFarquhar, L. Bag Man: Cracking Down on Fashion Fakes. New Yorker,
Mar. 19, 2007, 12635.
Magnusson, M. Fakers, Forgers, and Phoneys: Famous Scams and Scamps.
Londra: Mainstream, 2007.
Maines, Rachel P. The Technology of Orgasm: Hysteria, the Vibrator,
and Womens
Sexual Satisfaction. Baltimore: Johns Hopkins Univ. Press, 1999.
Malcolm, J. In the Freud Archives. 1984. Tekrar basm, New York: Granta,
2004.
McElrath, Damien, James Holland, W. White ve S. Katzman. Lord Acton:
The
Decisive Decade, 18641874; Essays and Documents. Louvain, Belgium:
Publications Universitaires de Louvain, 1970.
McNeill, John T. A History of the Cure of Souls. New York: Harper
Torchbooks, 1951.
Mencken, H. L. Prejudices: Fourth Series. New York: Alfred A. Knopf,
1924.
Meynert, T. Psychiatry: Clinical Treatise on Diseases of the Forebrain.
eviri B. Sachs. 1884. Tekrar basm, New York: G. P. Putnams Sons, 1985.
 Micale, Mark S. Hysteria and Its Historiography: The Future Perspective.
History
of Psychiatry 1 (1990): 33124.
Micale, Mark S. ve Paul Lerner editrlnde. Traumatic Pasts: History,
Psychiatry, and Trauma
in the Modern Age, 18701930. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2001.
Mitchell, Silas Weir. Address Before the Fiftieth Annual Meeting of the
American Medico-Psychological Association, Held in Philadelphia, May 16th,
1894.
Journal of Nervous and Mental Disease 21 (July 1894): 41337.
. Fat and Blood; or, Hints for the Overworked. Philadelphia: J. B.
Lippincott,
1878. Michael S. Kimmelin editrl ve sunu yazsyla. Tekrar basm,
Walnut Creek,
Calif.: Altamira Press, 2004.
Moran, M. Writer Ignites Firestorm with Misdiagnosis Claims.
Psychiatric News
41 (Apr. 7, 2006).
Munthe, Axel. The Story of San Michele. New York: Dutton, 1929.
Naftulin, Donald ve dierleri. The Doctor Fox Lecture: A Paradigm of
Educational
Seduction. Journal of Medical Education 48 (July 1973): 63035.
New Cassells German Dictionary: German-English, English-German.
Editr Harold T. Betteridge. New York: Funk and Wagnalls, 1958.
Nietzsche, Friedrich. Twilight of the Idols; or, How to Philosophize with a
Hammer.
The Portable Nietzschede. Editr ve evirmen Walter Kaufman. 1895.
 Tekrar basm, New York: Viking, 1954.
Parrish, R. H. Defining Drugs: How Government Became the Arbiter of
Pharmaceutical Fact. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 2003.
Pasnau, R. O. The Remedicalization of Psychiatry. Hospital and
Community Psychiatry 38 (Feb. 1987): 14551.
Pearce, J. M. S. Silas Weir Mitchell and the Rest Cure. Journal of
Neurology,
Neurosurgery, and Psychiatry 75 (2004).
Pickering, Neil. The Metaphor of Mental Illness. Oxford: Oxford Univ.
Press, 2006.
Porter, Roy. A Social History of Madness. Londra: Weidenfeld and
Nicolson, 1987.
Porter, Roy ve D. Wright editrlnde. The Confinement of the Insane:
International Perspectives, 18001965. Cambridge: Cambridge Univ. Press,
2003.
Postel, G. Doktorspiele: Gestndnisse eines Hochstaplers [Playing Doctor:
Confessions
of a Confidence Man]. Berlin: Eichborn, 2001.
Potkin, S. G. ve dierleri. Are Paranoid Schizophrenics Biologically
Different from
Other Schizophrenics? New England Journal of Medicine 298 (Jan. 12,
1978): 6166.
Reese, David M. Fundamentals: Rudolf Virchow and Modern Medicine.
Western
Journal of Medicine 169 (1998): 1058.
Resnick, Phillip J. ve J. Knoll. Faking It: How to Detect Malingered
Psychosis.
Current Psychiatry 4 (Nov. 2005): 1325.
 Robitscher, Jonas. The Powers of Psychiatry. Boston: Houghton Miffl in,
1980.
Rosack, J. Patient Charged with Murder of Schizophrenia Expert.
Psychiatric News 41 (Oct. 6, 2006).
Rosenhan, David L. On Being Sane in Insane Places. Science 179 (Jan. 19,
1973): 25058.
Rosenhan, David L. ve Martin E. P. Seligman. Abnormal Psychology. New
York:
W. W. Norton, 1984.
Rubin, Emanuel ve John L. Farber. Pathology. Philadelphia: Lippincott,
1994.
Editr Ruitenbeek, H. M. Freud as We Knew Him. Detroit: Wayne State
Univ. Press,
1973.
Russell, B. A History of Western Philosophy, and Its Connections with
Political and
Social Circumstances from the Earliest Times to the Present Day. New
York:
Simon ve Schuster, 1945.
Sabshin, M. On Remedicalization and Holism in Psychiatry.
Psychosomatics 18
(1977): 79.
Sartre, Jean-Paul. Being and Nothingness: An Essay on Phenomenological
Ontology. eviri Hazel E. Barnes. 1953. Tekrar basm, New York:
Philosophical
Library, 1956.
. Sketch for a Theory of the Emotions. eviri Philip Mairet. 1939.
 Tekrar basm, Londra: Methuen, 1962.
Satcher Discusses MH Issues Hurting Black Community. Psychiatric News
34
(Oct. 15, 1999).
Editr Schaler, J. A. Szasz under Fire: The Psychiatric Abolitionist Faces
His Critics.
Chicago: Open Court, 2004.
Schreber, D. Memoirs of My Nervous Illness. eviri Ida Macalpine ve
Richard Hunter. 1903. Tekrar basm, Londra: William Dawson and Sons,
1955.
Schwartz, J. Cassandras Daughter: A History of Psychoanalysis. New
York: Viking,
1999.
Sharaf, M. Fury on Earth: A Biography of Wilhelm Reich. New York: St.
Martins
Press, 1979.
Slater, Lauren. Lying: A Metaphorical Memoir. New York: Penguin, 2001.
. Opening Skinners Box: Great Psychological Experiments of the
Twentieth Century. New York: W. W. Norton, 2004.
. Welcome to My Country: A Therapists Memoir of Madness. Random
House
/ Anchor, 1997.
Sokal, Alan ve Jean Bricmont. Fashionable Nonsense: Postmodern
Intellectuals
Abuse of Science. 1997. Tekrar basm, New York: Picador, 1999.
Stephen, Karin. The Wish to Fall Ill: A Study of Psychoanalysis and
Medicine. 1933.
 Tekrar basm, Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1960.
Sullivan, H. S. The Interpersonal Theory of Psychiatry. H. S. Perry ve M.
I. Gawell editrlnde. New York: W. W. Norton, 1953.
Szasz, T. S. Anti-Freud: Karl Krauss Criticism of Psychoanalysis and
Psychiatry.
1976. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ. Press, 1990.
. Bootlegging Humanistic Values Through Psychiatry. Antioch Review
22
(Fall 1962): 34149.
. Ceremonial Chemistry: The Ritual Persecution of Drugs, Addicts,
and Pushers. Gzden geirilmi basm 1976. Tekrar basm, Syracuse:
Syracuse Univ. Press, 2003.
. Coercion as Cure: A Critical History of Psychiatry. New Brunswick,
N.J.:
Transaction Publishers, 2007.
. Cruel Compassion: The Psychiatric Control of Societys Unwanted.
1994.
Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ. Press, 1998.
. The Ethics of Psychoanalysis: The Theory and Method of
Autonomous Psychotherapy. 1965. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ.
Press, 1988.
. Fatal Freedom: The Ethics and Politics of Suicide. Westport, Conn.:
Praeger,
1999.
. Freud as a Leader. Antioch Review 23 (Summer 1963): 13344.
. Heresies. Garden City, N.Y.: Doubleday-Anchor, 1976.
. Ideology and Insanity: Essays on the Psychiatric Dehumanization of
Man.
1970. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ. Press, 1991.
. Insanity: The Idea and Its Consequences. 1987. Tekrar basm,
Syracuse: Syracuse
Univ. Press, 1997.
. Law, Liberty, and Psychiatry: An Inquiry into the Social Uses of
Mental Health
Practices. 1963. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ. Press, 1989.
. A Lexicon of Lunacy: Metaphoric Malady, Moral Responsibility, and
Psychiatry. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 1993.
. Liberation by Oppression: A Comparative Study of Slavery and
Psychiatry.
New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 2002.
. The Lying Truths of Psychiatry. Lying Truths: A Critical Scrutiny of
Current Beliefs and Conventionsda, editrler R. Duncan ve M. Weston-
Smith,
12142. Londra: Pergamon Press, 1979.
. Malingering: Diagnosis or Social Condemnation? AMA Archives
of
Neurology and Psychiatry 76 (Oct. 1956): 43243.
. The Manufacture of Madness: A Comparative Study of the
Inquisition and the
Mental Health Movement. 1970. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ.
Press, 1997.
. The Meaning of Mind: Language, Morality, and Neuroscience. 1996.
Tekrar basm,
Syracuse: Syracuse Univ. Press, 2002.
 . The Medicalization of Everyday Life: Selected Essays. Syracuse:
Syracuse Univ.
Press, 2007.
. My Madness Saved Me: The Madness and Marriage of Virginia
Woolf. New
Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 2006.
. The Myth of Mental Illness. American Psychologist 15 (Feb. 1960):
11318.
. The Myth of Mental Illness: Foundations of a Theory of Personal
Conduct.
1961. New York: HarperCollins, 1974.
. The Myth of Psychotherapy: Mental Healing as Religion, Rhetoric,
and Repression. 1978. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ. Press, 1988.
. Pain and Pleasure: A Study of Bodily Feelings. 2. basm. 1957.
Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ. Press, 1988.
. Pharmacracy: Medicine and Politics in America. 2001. Tekrar
basm, Syracuse:
Syracuse Univ. Press, 2003.
. Psychiatric Justice. 1965. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ.
Press, 1988.
. Psychiatric Slavery: When Confinement and Coercion Masquerade
as Cure.
1977. Tekrar basm, Syracuse: Syracuse Univ. Press, 1989.
. Schizophrenia: The Sacred Symbol of Psychiatry. 1976. Tekrar
basm, Syracuse:
Syracuse Univ. Press, 1988.
. The Second Sin. Garden City, N.Y.: Doubleday-Anchor, 1973.
 . The Therapeutic State: Psychiatry in the Mirror of Current Events.
Buffalo:
Prometheus Books, 1984.
. The Untamed Tongue: A Dissenting Dictionary. LaSalle, Ill.: Open
Court,
1990.
. Words to the Wise: A Medical-Philosophical Dictionary. New
Brunswick, N.J.:
Transaction, 2003.
editrlnde. The Age of Madness: A History of Involuntary Mental
Hospitalization
Presented in Selected Texts. Garden City, N.Y.: Doubleday-Anchor, 1973.
Thomas, K. Religion and the Decline of Magic. Londra: Weidenfeld ve
Nicolson,
1971.
Truzzi, Marcello. Sherlock Holmes: Applied Social Scientist. The Sign of
Three:
Dupin, Holmes, Peirce iinde, U. Eco ve T. Sebeok editrlnde, 5580.
Bloomington:
Indiana Univ. Press, 1983.
Wasserstein, B. The Secret Lives of Trebitsch Lincoln. New Haven: Yale
Univ. Press,
1988.
Wayland, F. The Elements of Moral Science. Editr Joseph L. Blau. 1835.
Cambridge: Harvard Univ. Press, 1963.
Webster, Brenda. The Last Good Freudian. New York: Holmes and Meier,
2000.
 Wenegrad, Brant. Theater of Disorder: Patients, Doctors, and the
Construction of Illness. Oxford: Oxford Univ. Press, 2001.
Wilbur, G. B. ve W. Muensterberger editrlnde. Psychoanalysis and
Culture. New York:
International Universities Press, 1951.
Williams, Tennessee. Memoirs. New York: Bantam, 1976.
Wynne, F. I Was Vermeer: The Legend of the Forger Who Swindled the
Nazis. Londra:
Bloomsbury, 2006.
Yeo, Richard. Defining Science: William Whewell, Natural Knowledge, and
Public
Debate in Victorian England. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1993.
Young, Allan. The Harmony of Illusions: Inventing Post-Traumatic Stress
Disorder.
Princeton: Princeton Univ. Press, 1995.
Zweig, Stefan. Mental Healers: Franz Anton Mesmer, Mary Baker Eddy,
Sigmund
Freud. eviri Eden Paul ve Cedar Paul. 1932. Tekrar basm, New York:
Frederick Ungar, 1962.
. Portrait of Freud (1932). Freud as We Knew Him iinde, editr H.
M.
Ruitenbeek, 9097. Detroit: Wayne State Univ. Press, 1973.
[1]Thomas Carlyle (17951881), http://www.bartleby.com/100/387.html.
[2]Thomas Szasz, Heresies, 113, hafife deitirildi.
[3] Thomas Szasz, Malingering: Diagnosis or Social Condemnation?
[4]Bkz. Thomas Szasz, Insanity: The Idea and Its Consequences, 17481.
 [5]Bkz. Associated Press, Duke Lacrosse Players File Lawsuit, New York
Times, 5 Ekim 2007, http://www.nytimes.com/aponline/us/AP-
DukeLacrosse.html?hp; Associated Press, Duke Prosecutor Sentenced to Day
in Jail, Sept. 2, 2007, http://www.usatoday.com/news/nation/2007-08-31-
nifong-jail_N.htm.
 [6]Bkz. Thomas Szasz, Law, Liberty, and Psychiatry: An Inquiry into the
Social Uses of Mental Health Practices.
 [7]Bkz. Szasz, Insanity; ve Szasz, Liberation by Oppression: A Comparative
Study of Slavery and Psychiatry.
 [8] L. MacFarquhar, Bag Man: Cracking Down on Fashion Fakes, 129.
Ayrca bkz. M. Fackler, Fearing Crime, Japanese Wear the Hiding Place,
New York Times, 20 Ekim 2007,
http://www.nytimes/com/2007/10/20/world/asia/20japan.html?hp; ve T.
Hafner, Tiffany and eBay in Fight over Fakes, New York Times, 27 Kasm
2007, http://www.nytimes.com/2007/11/27/technology/27ebay.html?
ref=todayspaper.
 [9]M. S. Micale, Hysteria and Its Historiography: The Future Perspective,
80 (vurgu eklendi).
 [10]Emanuel Rubin ve John L. Farber, Pathology, 2; Alvan R. Feinstein,
Clinical Judgment, 11921; David M. Reese, Fundamentals: Rudolf Virchow
and Modern Medicine, 1058; Ren Leriche, G. Canguilhemin On the
Normal and the Pathologicalnda alnt olarak, 46.
 [11]Erwin H. Ackerknecht, Rudolf Virchow: Doctor, Statesman,
Anthropologist, v.
 [12]Thomas Szasz, The Myth of Mental Illness: Foundations of a Theory of
Personal Conduct.
 [13]E. Kinetz, Is Hysteria Real? Brain Images Say Yes, New York Times,
26 Eyll 2006, http://www.nytimes.com/2006/09/26/science/26hysteria.html?
ex=1159848000&en=08644dbf03819ba6&ei=5070&emc=eta1.
 [14]Thomas Szasz, Fatal Freedom: The Ethics and Politics of Suicide;
Szasz, Pharmacracy: Medicine and Politics in America; Szasz, The
Medicalization of Everyday Life: Selected Essays.
 [15]Thomas Szasz, Bootlegging Humanistic Values Through Psychiatry;
Assisted Suicide Is Bootleg Suicide, Los Angeles Times, 23 Kasm 2001.
 [16]Paul Lerner, Hysterical Men: War, Psychiatry, and the Politics of
Trauma in Germany, 18901930, 7 (vurgu eklendi).
[17] Szasz, Pharmacracy.
[18]Jonas Robitscher, The Powers of Psychiatry, 3536.
 [19]Bkz. Thomas Szasz, The Manufacture of Madness: A Comparative Study
of the Inquisition and the Mental Health Movement.
 [20] Richard von Krafft-Ebing, Psychopathia Sexualis, with Special
Reference to the Antipathic Sexual Instinct: A Medico-Forensic Study, vi
vii, 5254.
 [21]RichardP. Feynman ve R. Leighton, What Do You Care What Other
People Think? Further Adventures of a Curious Character, 14.
 [22]R. Kennedy, If the Copy Is an Artwork, Then Whats the Original? New
York Times, 6 Aralk 2007,
http://www.nytimes.com/2007/12/06/arts/design/06prin.html.
 [23]Ernstvon Feuchtersleben, The Principles of Medical Psychology, Being
the Outline of a Course of Lectures, 7475.
 [24]Thomas Szasz, Ceremonial Chemistry: The Ritual Persecution of Drugs,
Addicts, and Pushers; Szasz, Our Right to Drugs: The Case for a Free
Market.
 [25]RoyPorter, A Social History of Madness, 6; Nancy C. Andreasen, DSM
and the Death of Phenomenology in America: An Example of Unintended
Consequences.
 [26]H.Gavin, On Feigned and Factitious Diseases Chiefly of Soldiers and
Seamen, on the Means Used to Simulate or Produce Them, and on the Best
Modes of Detecting Impostors.
[27]Agy., i, vii.
[28]Agy., 10.
 [29]Jan E. Goldstein, Console and Classify: The French Psychiatric
Profession in the Nineteenth Century, 234.
 [30]Kiinin etkin zne olduu gereini rtmek amacyla i kaynakl
davranlar yeniden adlandrma sreci daha erken bir zamanda, rnein
kendini ldrme teriminin yerine intihar teriminin kullanlmasyla balad.
[31]Thomas Szasz, Coercion as Cure: A Critical History of Psychiatry.
 [32]Robert Brudennel Carter, On the Pathology and Treatment of Hysteria,
12.
 [33]John Selden, K. Thomasn Religion and the Decline of Magicinde alnt
olarak, 435.
 [34] Bu tr pein hkmden muaf olan tek dil matematiktir: Terimleri
kullanlmalarndan nce ya da kullanlrlarken tanmlanr.
[35]Carter, Pathology and Treatment of Hysteria, 94, 93.
[36]Feuchtersleben, Principles of Medical Psychology, 7475.
 [37]Sigmund Freud, Report on My Studies in Paris and Berlin (1886),
SEde, 1:5.
[38]Agy., 10, 11, 13 (vurgu eklendi).
 [39]Henri F. Ellenberger, The Discovery of the Unconscious: The History
and Evolution of Dynamic Psychiatry, 9697 (vurgu eklendi).
[40]Freud, Report on My Studies, SEde, 1:13 (vurgu eklendi).
 [41]Ernst Kretschmer, Kurt R. Eisslerin Freud as an Expert Witness: The
Discussion of War Neuroses Between Freud and Wagner-Jauregginde alnt
olarak, 340.
 [42]Bkz.Thomas Szasz, The Ethics of Psychoanalysis: The Theory and
Method of Autonomous Psychotherapy.
 [43]Sigmund Freud, Introductory Lectures on Psychoanalysis (19151917),
SEde, 16:457.
[44]Kurt R. Eissler, Malingering, 25253.
 [45]PhillipJ. Resnick ve J. Knoll, Faking It: How to Detect Malingered
Psychosis, 16; Victor Kuperman, Narratives of Psychiatric Malingering in
Works of Fiction, 6772 (vurgu eklendi).
 [46]K.Horrigan, In Iraq as in World War II, Soldiers Wounds Go Well
Beyond the Physical, Syracuse Post-Standard, 25 Kasm 2007, E1.
 [47]T. Preid, Teen Boys at Growing Risk for Eating Disorders,
http://body.aol.com/ news/health/article/_a/teen-boys-at-growing-risk-for-
eating/20071126112909990001.
[48]Bkz. Szasz, Coercion as Cure, 1068.
 [49]J. M. S. Pearce, Silas Weir Mitchell and the Rest Cure, 381de alnt
olarak; http://jnnp.bmjjournals.com/cgi/content/full/75/3/381 adresinden
ulalabilir.
 [50] Silas Weir Mitchell,
http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/959.html.
 [51]JosefBreuer, Theoretical, SEde, 2:185; Breuer, Theoretisches,
Gesammelte Werke, Nachtragsband: Texte aus den Jahren, 18851938,
Sigmund Freudda, 287.
 [52]Breuer,Theoretical, SEde, 2:22728; Breuer, Theoretisches,
Gesammelte Werke, Nachtragsband, Freudda, 287.
 [53]Karin Stephen, The Wish to Fall Ill: A Study of Psychoanalysis and
Medicine, 1 (vurgu zgn).
[54] Agy., 4 (vurgu eklendi).
[55]Agy.
[56]Agy., 5 (vurgu eklendi).
[57] Agy., 7.
[58] Agy., 27 (vurgu eklendi).
 [59]http://www.enotes.com/famous-quotes/the-diagnosis-of-drunkenness-
was-that-it-was-a.
 [60] Thomas Szasz, Anti-Freud: Karl Krauss Criticism of Psychoanalysis
and Psychiatry; H. L. Mencken, Studies of Vulgar Psychology: The Art
Eternal, New York Evening Mail, 1918; Mencken, Prejudices: Fourth Series;
http://www.mencken.org/text/txt001/elliott.leo.1998.mencken-01.htm.
[61]Karl Jaspers, General Psychopathology, 329.
[62]Agy., 423.
[63]Agy., 424. Bu balamda, bkz. Blm 6.
 [64]AnnaFreud, Normality and Pathology in Childhood: Assessments of
Development, 120.
 [65]Sigmund Freud, The Question of Lay Analysis (1927), SEde, 20:229;
Freud, New Introductory Lectures on Psychoanalysis (19321936), SEde,
22:153, 152.
 [66]Freud, New Introductory Lectures, SEde, 22:252, 230; Freud, An
Outline of Psychoanalysis (1940), SEde, 23:77.
 [67]Ernest-CharlesLasgue, Georges Guillainin J.-M. Charcot, 18231893:
His LifeHis Worknde alnt olarak, 324. Ayrca bkz. Lasgues Sign,
http://www.whonamedit.com/synd.cfm/2468.html. Georges Gilles de la
Tourette, Georges Didi-Hubermann The Invention of Hysteria: Charcot and
the Photographic Iconography of the Salptrireinde alnt olarak, 293.
[68]Goldstein, Console and Classify, 84.
[69] mile Zola, agy., 381de alnt olarak.
[70]Guillain, J.-M. Charcot, 8788.
 [71]Seeing Is Believing, Iconographie photographique de la Salptrire,
Service de M. Charcotda (Paris: Bureau du Progrs Mdical, V. Adrien
Delahay et Cie, 18771880), Photography Collection, Miriam and Ira D.
Wallach Division of Art, Prints, and Photographs, the New York Public
Library, http://seeing.nypl.org/198t.html.
[72] James Strachey, Editors Note, Charcotda (1893), SEde, 3:910.
[73]Sigmund Freud, Hysteria (1888), SEde, 1:41 (vurgu eklendi).
[74]Agy., 50.
[75] Agy., 52, 54.
[76]Freud, Charcot, SEde, 3:1213.
 [77]Sigmund Freud, Preface and Footnotes to the Translation of Charcots
Tuesday Lectures (1892), SEde, 1:13536.
 [78]Sigmund Freud, Some Points for a Comparative Study of Organic and
Hysterical Motor Paralyses (1893), SEde, 1:162, 169 (vurgular zgn);
Freud, Charcot, SEde, 3:22.
[79] Guillain, J.-M. Charcot, 174; Freud, Charcot, SEde, 3:22.
[80]Guillainin, J.-M. Charcotsunda alnt olarak, 56.
[81] Agy., 13637.
[82]Agy., 13839.
[83]Agy., 139.
[84] Agy., 142.
[85]Agy.
[86] Agy., 174.
[87] Agy., 17576.
[88] Agy., 176.
[89] Agy., 14748.
[90] Agy., 149da alnt olarak (vurgu eklendi).
[91]Axel Munthe, The Story of San Michele, 28485.
[92] Agy., 303.
[93]Agy., 31213.
[94]Agy., 314.
 [95]Hipnoz ve hipnotizma terimleri, sko bir cerrah olan James Braidin
(1795-1860) baz kiilerin gzlerini rnein gm bir saat gibi parlak bir
nesneye dikmeleriyle transa getiklerini grd 1843 ylnda rettii
terimlerdir. Braid bu fenomenin doal uykuya (isim buradan gelir) benzediine
ve fenomenin meydana gelmesinde bir tr nrofizyolojik srecin etkili
olduuna inanyordu. Akabinde, Nancy niversitesinde profesr olan Fransz
nrolog Hippolyte Bernheim (1837-1919), denein dikkatinin hipnozcunun
telkinlerine odakland zel bir uyku formu halindeki hipnozun ncs oldu.
Her ne kadar srecin fizyolojik doasn vurgulam olsa da, hekim
olmayanlarn elinde gvenilmez tbb bir ilem olan hipnotizmann kabul
grmesinde etkisi oldu.
[96] Agy., 322.
 [97]SilasWeir Mitchell, Address Before the Fiftieth Annual Meeting of the
American Medico-Psychological Association, Held in Philadelphia, May 16th,
1894, 414, 427 (vurgu eklendi).
[98]William James, A Plea for Psychology as a Natural Science, 146.
 [99]Sigmund Freud, The Psychopathology of Everyday Life (1901), SEde,
6:254.
 [100]Freud,An Outline of Psychoanalysis, SEde, 23:158; Freud,
Gesammelte Werke, 17:80 (vurgu eklendi).
 [101]Freud,
An Outline of Psychoanalysis, SEde, 23:163, 196; Freud,
Gesammelte Werke, 17:86, 119.
 [102]Sigmund Freud, Some Elementary Lessons in Psychoanalysis (1938),
SEde, 23:282.
[103]M. Sharaf, Fury on Earth: A Biography of Wilhelm Reich.
 [104]Sigmund Freud, On the History of the Psycho-analytic Movement
(1914), SEde, 14:2122, 38. Christian Friedrich Hebbel (18131863) Alman
bir air ve oyun yazaryd.
 [105]Sigmund Freud, A Difficulty in the Path of Psychoanalysis (1917),
SEde, 17:13544.
 [106]Jean-Paul Sartre, Being and Nothingness: An Essay on
Phenomenological Ontology, 51.
[107]Freud, Difficulty in the Path, SEde, 17:14142.
[108]Bkz. Szasz, Anti-Freud.
 [109]Sigmund Freud, Case 5: Frulein Elisabeth von R., Studies on
Hysteriada (18931895), Josef Breuer ve Sigmund Freud, SEde, 2:16061.
 [110]Sigmund Freud, The Claims of Psychoanalysis to Scientific Interest
(1913), SEde, 13:176.
 [111]Thomas Szasz, The Meaning of Mind: Language, Morality, and
Neuroscience, 17.
[112] Bruno Bettelheim, Freud and Mans Soul, 1516.
[113]Agy., 4041.
[114]Bkz. Jacques Barzun, Science: The Glorious Entertainment.
[115]Bettelheim, Freud and Mans Soul, 43.
[116]Freud, New Introductory Lectures, SEde, 22:15860 (vurgu eklendi).
[117] Freud, Introductory Lectures on Psychoanalysis, SEde, 16:27, 28.
[118] Agy. 49, 106.
 [119]Jean-Paul Sartre, Sketch for a Theory of the Emotions, 54 (vurgu
zgn); Sartre, Being and Nothingness, 51.
 [120] Adam Kirsch, The Unreliable Superego, July 31, 2003,
http://www.slate.com/ id/2086413/.
[121]Bkz. Thomas Szasz, Freud as a Leader.
 [122]Stanley Edgar Hyman, The Tangled Bank: Darwin, Marx, Frazer, and
Freud as Imaginative Writers, 313.
 [123]Sigmund Freud, Psychoanalysis and the Establishment of the Facts in
Legal Proceedings (1906), SEde, 9:108; Hyman, Tangled Bank, 302.
 [124]Hyman, Tangled Bank, 313; Sigmund Freud, The Moses of
Michelangelo (1914), SEde, 13:222.
 [125]Stefan Zweig,
Portrait of Freud (1932), 93, Zweign Mental Healers:
Franz Anton Mesmer, Mary Baker Eddy, Sigmund Freudundan bir pasaj;
Thomas Mann, R. W. Clarkn Freud: The Man and the Causeunda alnt
olarak, 418.
 [126]Bkz. Thomas Szasz, The Myth of Psychotherapy: Mental Healing as
Religion, Rhetoric, and Repression; ve Szasz, Insanity.
 [127]Carlo Ginzburg, Morelli, Freud, and Sherlock Holmes: Clues and
Scientific Method, 81.
[128] Agy., 8889.
[129] Agy., 92 (vurgu zgn).
[130]Freud, The Moses of Michelangelo, SEde, 13:211.
[131]Marcello Truzzi, Sherlock Holmes: Applied Social Scientist, 74.
 [132]
Karl Wernicke, E. J. Engstromun Clinical Psychiatry in Imperial
Germany: A History of Psychiatric Practiceinde alnt olarak, 251.
 [133]Bkz. Szasz, Insanity; ve Szasz, Cruel Compassion: The Psychiatric
Control of Societys Unwanted.
[134]Brooke Kroeger, Nellie Bly: Daredevil, Reporter, Feminist, 8586.
 [135] Nellie Bly, Ten Days in a Mad-House. Btn alntlar
http://digital.library.upenn.edu/women/bly/madhouse/madhouse.html
adresinden (vurgular eklendi).
 [136]Bkz.
Thomas Szasz, Ideology and Insanity: Essays on the Psychiatric
Dehumanization of Man.
[137]Eissler, Freud as an Expert Witness, xii.
[138]Agy., xvi.
[139] Agy., xvi, 15.
[140] Agy., 21.
 [141]Sigmund Freud, Appendix: Memorandum on the Electrical Treatment of
War Neuroses; Eissler, Freud as an Expert Witness, 2328. Memoranduma
yaptm gndermeler Eisslerin metnindendir.
[142]Agy., 28 (vurgu eklendi).
[143]Agy., 2526 (vurgu eklendi).
[144]Agy., 26 (vurgu eklendi).
[145] Agy., 2627 (vurgu eklendi), 28 (vurgu eklendi).
 [146] Sigmund Freud, Psychoanalysis and the War Neurosesa (1919) giri
yazs, 209; Freud, Memorandum on the Electrical Treatment of War
Neurotics (1920), SEde, 17:213.
 [147]David L. Rosenhan, On Being Sane in Insane Places,
http://web.cocc.edu/lminorevans/on_being_sane_in_insane_places.htm ve
http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/179/4070/250 adreslerinden
ulalabilir. Sonraki alntlar da bu kaynaktandr.
[148]Bkz. Thomas Szasz, The Lying Truths of Psychiatry, 12142.
 [149]Bkz. Thomas Szasz, The Myth of Mental Illness; ve Szasz, Myth of
Mental Illness.
 [150]David L. Rosenhan ve Martin E. P. Seligman, Abnormal Psychology,
6045, 616.
[151]Szasz, Lying Truths of Psychiatry, 12142 (vurgu eklendi).
 [152]Roy Porter,
The Confinement of the Insane: International Perspectives,
18001965e giri yazs, 2, editrler Roy Porter ve D. Wright.
 [153]Donald Naftulin ve dierleri, The Doctor Fox Lecture: A Paradigm of
Educational Seduction. Sonraki alntlar da bu kaynaktandr.
 [154] Bu balamda bkz. The Sokal Affair ve Science Wars, Fashionable
Nonsense: Postmodern Intellectuals Abuse of Scienceda, Alan Sokal ve
Jean Bricmont; ve Fashionable Nonsense,
http://en.wikipedia.org/wiki/Fashionable_Nonsense.
 [155] Transcript of the German TV Reportage on the Postel Experiment,
7.06.07,http://www.gert-postel.de/english.htm;
http://www.iaapa.de/halli_kalli.html; http://www.gert-
postel.de/io_anniversary_speech.htm.
 [156] Associated Press, German Pole-Vaulter Yvonne Buschbaum Retires,
Plans Hormone Treatment, Nov. 21, 2007,
http://www.iht.com/articles/ap/2007/11/21/sports/EU-SPT-ATH-Buschbaum-
Retires.php; M. D. Smith, Pole Vaulter Yvonne Buschbaum Retires, Plans to
Change Genders, Nov. 22, 2007,
http://sports.aol.com/fanhouse/2007/11/22/pole-vaulter-yvonne-buschbaum-
retires-plans-to-change-genders/?ncid=NWS00010000000001.
 [157] rnein bkz. A. L. Cowan, Suit over a Womans Suicide at an Elite
Private Hospital, New York Times, 23 Kasm 2007,
http://www.nytimes.com/2007/11/23/nyregion/23psych.html.
 [158] John Godley, Van Meegeren: A Case History; F. Wynne, I Was Vermeer:
The Legend of the Forger Who Swindled the Nazis. Ayrca bkz.
http://en.wikipedia.org/wiki/Han_van_Meegeren.
 [159]Thomas Szasz, An Autobiographical Sketch, Szasz under Fire: The
Psychiatric Abolitionist Faces His Criticsde, 128, editr J. A. Schaler,.
 [160]R. O. Pasnau, The Remedicalization of Psychiatry. Ayrca bkz. M.
Sabshin, On Remedicalization and Holism in Psychiatry.
 [161]Mary G. Baker ve Matthew Menken, Time to Abandon the Term Mental
Illness, 937 (vurgu eklendi).
 [162]Bkz. Guy A. Boysen, An Evaluation of the DSM Concept of Mental
Disorder.
[163] Agy.
 [164] White House Press Office, White House Fact Sheet on Myths and
Facts about Mental Illness, 5 Haziran 1999; President Clinton Myths and
Facts about Mental Illness,de alnt olarak, New York Times, 7 Haziran 1999,
internet basks (ayrca bkz. http://www.info@ariannaonline.com); Tipper
Gore, Office of the Press Secretary of the President of the United States:
Remarks by the President, the First Lady, the Vice President, and Mrs. Gore at
White House Conference on Mental Health,te alnt olarak, Blackburn
Auditorium, 7 Haziran 1999, Howard Univ.,Washington, D.C.; Satcher
Discusses MH Issues Hurting Black Community, 6; Nancy C. Andreasen,
What Is Psychiatry?
 [165]R.Wyatt, An Essay by Dr. Richard Wyatt, ESI Special Topics, Aralk
2001, http://www.esitopics.com/schizophrenia/interviews/Dr-Richard-
Wyatt.html. Sonraki alntlar da bu kaynaktandr.
 [166] S. G. Potkin ve dierleri, Are Paranoid Schizophrenics Biologically
Different from Other Schizophrenics?; P. A. Berger ve dierleri, Platelet
Monoamine Oxidase in Chronic Schizophrenic Patients.
 [167]K. Pajari, Monoamine Oxidase in Schizophrenia (mektuplar), New
England Journal of Medicine 298 (18 Mays 1978): 1150; Potkin ve dierleri,
mektup, New England Journal of Medicine 298 (May 18, 1978): 115152.
 [168]Editrler, Schizophrenia and Publication, New England Journal of
Medicine 298 (18 Mays 1978): 1152.
 [169]J. Rosack, Patient Charged with Murder of Schizophrenia Expert, 1, 7,
http://pn.psychiatryonline.org/cgi/content/full/41/19/1. Sonraki alntlar da bu
kaynaktandr.
 [170]J. Morgan, Tipper Gore Honors Mental Health Achievements,
http://www.usatoday.com/news/health/spotlighthealth/2003-05-20-gore.htm.
[171]Betty Ford, http://en.wikipedia.org/wiki/Betty_Ford.
 [172] Clifford Whittingham Beers,
http://en.wikipedia.org/wiki/Clifford_Whittingham_Beers.
[173]http://www.cliffordbeers.org/clifford.w.beers.htm.
 [174]Kay Redfield Jamison,
http://en.wikipedia.org/wiki/Kay_Redfield_Jamison.
 [175] Dr. Kay Jamisons Near-Death Experience: Kevin Williams NDE and
Mental Illness Research, http://www.near-
death.com/experiences/triggers22.html. Jamisonn grlerinin daha te bir
analizi iin bkz. Thomas Szasz, My Madness Saved Me: The Madness and
Marriage of Virginia Woolf, 98110.
[176]Lauren Slater, Lying: A Metaphorical Memoir, 21920.
[177] Agy., 6.
[178] Agy., 56.
[179] Agy., 60.
[180] Agy., 170, 169.
 [181]Agy.,15965 (vurgu zgn); http://www.whatquote.com/quotes/Mary-
Mccarthy/28155-Every-word-she-write.htm.
[182]Slater, Lying, 161, 163.
[183]Agy., 16667.
 [184] http://www.amazon.com/Welcome-My-Country-Lauren-
Slater/dp/0385487398/ref=sr_1_1/103-8560227-0826219?
ie=UTF8&s=books&qid=1188964229&sr=8-1.
 [185] Lauren Slater, Opening Skinners Box: Great Psychological
Experiments of the Twentieth Century, 1.
[186]Agy., 3 (vurgu eklendi).
[187]Agy.
[188] Agy., 65, 73 (vurgu zgn).
[189]Agy., 73.
[190] Agy., 67
[191] Agy., 8081 (vurgu eklendi).
[192]Agy., 83.
[193]Bkz. Szasz, Cruel Compassion.
[194]Slater, Opening Skinners Box, 83.
[195] Agy., 8889 (vurgu eklendi).
[196] Agy., 93.
 [197]Mark Moran, Writer Ignites Firestorm with Misdiagnosis Claims, 10,
http://pn.psychiatryonline.org/cgi/content/full/41/7/10. Sonraki gndermeler de
bu kaynaadr.
[198]http://en.wikipedia.org/wiki/Pseudologia_fantastica.
 [199]Pseudologia Fantastica: A Brief 21st Century History of Rsum
Fraud, http:// mayorsam.blogspot.com/2006/05/pseudologia-fantastica-brief-
21st.html.
[200]Impostor Syndrome, http://en.wikipedia.org/wiki/Impostor_Syndrome.
[201] http://www.impostorsyndrome.com/.
 [202]OscarWilde, The Importance of Being Earnest: A Trivial Comedy for
Serious People, perde 1, blm 1,
http://www.hoboes.com/html/FireBlade/Wilde/earnest/.
[203]Jaspers, General Psychopathology, 425 (vurgu zgn).
 [204]Friedrich Nietzsche,
Twilight of the Idols; or, How to Philosophize with
a Hammer, 505 (vurgu zgn).
 [205]Lord Acton, Acton-Creighton Correspondence: Letter to Mandell
Creighton, April 5, 1887, Essays in the Study and Writing of Historyde, J.
E. E. D. Acton, 2:383.
 [206]Lord Acton, Acton and Dllinger: Letter to Johann Joseph Ignaz
Dllinger, June 16, 1882, Agy., 3:666.
[207]Agy., 66770.
[208]Agy., 672.
 [209]Damien McElrath ve James Holland, Damien McElrath ve dierlerinin
Lord Acton: The Decisive Decade, 18641874; Essays and Documentsna
nsz, viiix, 23, 41 (vurgu eklendi).
[210]Szasz, Ideology and Insanityye giri yazs, 11.
 [211] Thomas Jefferson, Notes on the State of Virginia (1782). Eyler Robert
Coates Sr.n 1996 tarihli telifli derlemesinden. Kopuk pasajlar halinde
alntlanmas kaydyla izin verilmi olarak
http://etext.virginia.edu/jefferson/quotations/jeff3.htmde.