VIGOLITERARIO

ManuelForcadela

Unhainiciativade

coapoiode
 Poucascidadesnomundodispoen,dentrodoseuinventariopatrimonial,
dunha mencin literaria tan antiga como a que Vigo pose: Ondas do mar de
Vigo,MartnCdax,S.XIII.AvellaigrexaparroquialdeSantiagodeVigo,situada,
segundo Xos Mara lvarez Blzquez, no final da actual ra de Pontevedra,
sera o lugar referido no texto como o sagrado, isto , o lugar dedicado
celebracinrelixiosa,oespazoondeaamigaqueenunciaopoematenunhacita
coincidindo coas festas patronais do lugar, co seu namorado, embarcado nas
navesdElRei,soldado,portanto,nastarefasmilitaresdaReconquista.Olugar
desdeoqueesavoz,antiqusimaemisteriosa,falaunhaeoutravez,cadavez
queactualizamos,atravsdalecturasilenteoudapalabraviva,opoema,segue
aestara,maisagoraascondicinsurbanasquelleservendeatavoestnben
lonxedaquelasquefundamentaronabelezadoseucanto.
Hoxe o lugar un espazo carente de calquera posibilidade de seducin
literaria,pormoitaimaxinacinquellebotemosaoasunto,maisocertoque,
senapenasdesprazrmonosdeal,simplementeencamindonoscaraaomar,
presente no vecio paseo de Montero Ros, poderemos proceder a evocar o
canto medieval, e mesmo escenificarmos a situacin pattica da rapariga que
axexaohorizonteprocuradunhanavequeveaderegreso.
Estemiraraomarseraunhaposicinimprescindibleparacomprendermos
arelacinentrealiteraturadecreacineacidade.Ospoetasdetodapocae
condicinquehabitaronnacidadeollaronparaomar,isecamioenpalabras
de Celso Emilio Ferreiro. Un mar por veces encrespado, por veces tranquilo,
sempreobxectodaincgnitaedomisterio.Omesmomarpoloquechegaro
capitnNemoaomandodoseusubmarinoNautilusdentrodaobranovelstica
de Jules Verne para procurar os tesouros perdidos de Rande, naquel combate
contra os ingleses que tivo lugar en 1702. O mesmo mar que evocar Manuel
Antonio, mesmo desde a nostalxia da cidade: E Vigo est tan lonxe / que se
desorientaron as cartas marias. O mesmo mar que Hemingway visitar e
mencionarnosseusartigos.OuStephenZweignassasmemorias.
Para calquera amante da literatura, sexa ou non habitante da cidade,
evidentequeolugarestimpregnadoporunmagnticofeitizoeosimplefeito
desabermosquenovecentosanosatrsesasmesmasondas,coasillasCesao
fondo, foron evocadas de tal xeito provoca un arrepo de fascinacin e de
piedadeauntempo.SobreesamesmapaisaxeinspiraranseXoanaTorres,Luz
Pozo,MndezFerrn,XosMaralvarezCccamo,AnxoAngueira,demaneira
que o mar de Vigo, desde a Illa de San Simn, cantada por Mendio, na sa
celebrrimacantiga,ataasCesmisteriosasedistantes,converteusenunhadas
paisaxesporexcelenciadanosatradicinliteraria.
 Vigo , ademais, tal e como sosteo desde hai algn tempo, unha cidade
asolagada.ArazndestapeculiaridadenonoutraqueaestatuadoSireno,
unha peza inslita do escultor Leiro que destaca no alto do seu pedestal no
mesmocentrodaPortadoSol,ocorazndacidade.SeoSirenoestnadando
alenribaporquetodososdemais,sendrmonosconta,estamospordebaixo
do nivel da auga, de maneira que a nosa unha existencia surreal, unha vida
sobrelevadadentrodestemarquenosposeequeocupaporcompletoonoso
espazoonricoesecreto.NaPrazadaEstrela,nonmoilonxedeselugardesdeo
queselaiabaanamoradiadeMartnCdax,estoNadador,outrapezade
Leiroqueevocaestacaractersticadunhacidadeocupadapolomar.
Desde o monte da Gua, en cuxo instituto deron clase Torrente Ballester,
Camilo Gonsar, Xos Mara lvarez Cccamo, Lus Gonzlez Tosar, Manuel
Vilanova, ataosareaisdeCoruxo,ondeosirmnslvarezBlzquez,xuntocon
FernndezdelRiego,Cunqueiro,entreoutros,reconducironatradicinliteraria
galega na posguerra, Vigo e o seu mar conteen as pegadas e as sombras de
todosospoemasetextosqueinspiraron.Contraesasmesmasondasdirixirona
sa ollada poetas e escritores de toda poca e condicin, mesmo como se a
namoradadeMartnCdaxoscontivesesimbolicamenteatodos.
Undosmispeculiareshabitantesqueposuaestacidadeatanonhaimoito
tempoera,sendbida,lvaroCunqueiro,mindoniensedeorixemaisarraigado
en Vigo, a onde chegou a inicios dos anos sesenta. Podemos visitar o que eu
denominara o seu hbitat natural percorrendo as escasas distancias que
separan tres puntos ben prximos: a sa casa da ra Marqus de Valladares,
que dispn dunha placa conmemorativa na porta; o edificio do Faro de Vigo,
xornalnoquetraballouequechegouadirixir,naraColn;olocaldaEditorial
Galaxia, que publicou a totalidade das sas obras en lingua galega, situada no
nmero1daraReconquista,xanamesmaAlameda,tamnchamadaPrazade
Compostela. Al o traballo silente pero constante de homes como Francisco
Fernndez del Riego, obtivo como froito a recuperacin cultural de Galicia na
posguerra, con textos tan definitivos como a Longa noite de pedra de Celso
EmilioFerreiroouoMerlnefamiliadopropiolvaroCunqueiro.Estepequeno
percorrido devolveranos a imaxe dun Vigo trepidante e intenso mais anda
semellanteaaqueloutroquesefoi.AefixiedoescritorapasearpolaAlameda
perseguindo o voo dos estornios nos das outonizos , sen dbida, unha das
rememoracins mis felices de cantas puidsemos levar a cabo os vigueses,
mesmocomopropostaestatuaria.
SeavanzamosunpouquiomiscaraaochamadoCascoVello,seguindoa
mesmaradeMarqusdeValladares,encontramosoHotelNilo,ondeEduardo
BrancoAmorviviunosseusltimosanos,nonmoilonxedolugarenqueundos
irmnslvarezBlzquez,Daro,tiaabertaasaconsulta.Nashabitacinsdeste
vello hotel, agora reformado, andaban as sombras dos personaxes de Blanco
Amor, exemplo dun modelo de escritor itinerante, habitante de hotel, que
resulta tan suxestivo como evocador. O emigrante eternamente solteiro,
acostumadovidadoscafsedasredaccinsdexornal,senmisfogarqueas
pxinas dos libros nin mis acubillo que unha cama de aluguer. Entre o hotel
NilodeBlancoAmoreopisodeCunqueiro,situadoscadaunnundosextremos
da ra, deambula unha parte considerable da nova literatura de posguerra,
mxime se temos en conta que xusto no medio, baixando uns poucos metros
caraaAlamedaest,comoxadixemos,asedehistricadaEditorialGalaxia.
Non moi lonxe de al, subindo para atravesar a ra de Policarpo Sanz,
noutrotempoconsideradaaramisfermosadeEspaa,natabernadeElixio,a
piquedeserdefinitivamenteestragadapoloavancedourbanismodepredador,
encontramos o punto de reunin dunha asemblea de xenios presidida por
UrbanoLugrs,pintorextraordinarioeoutrodosnososfirmescandidatosaser
disposto perante a cidadana en monumento conmemorativo. O mundo
imaxinariodeCunqueiroedeLugrssegueaser,adadehoxe,oreferentede
fondo sobre o que tanto vigueses como galegos elaboramos a nosa imaxe de
ns mesmos. As imaxes marias de Lugrs s se poden comprender logo de
vermosmileunhavecesosinnumerablesmaticesqueasrasofrecenaolongo
do ano, na sa progresin cromtica irrepetible. Nesa taberna do Elixio
comparecan pintores (Lugrs, Laxeiro, Lodeiro) escritores (Cunqueiro,
Castroviejo, Ferrn, Fernndez del Riego) e calquera cidade sensata tera
establecidoolugarcomounespazodeculto,merecedordeserpreservadopara
aposteridade,andaqueistosignificasemudarasaactualcondicinporoutra
secadramusestica.Xustoportrasdataberna,nolugarondeagoraseedificaa
futurasededoColexiodeArquitectosdeVigo,encontrbaseasededoxornalEl
Pueblo Gallego, de Manuel Portela Valladares, edificio infelizmente
desaparecidoequeacasotamnfosemerecedordundestinodiferente.
Xa entrados nos restos do que Vigo foi ata o sculo XIX, percorrendo o
labirintodunhasrasquetianoseulindeorientalnaraCarraleooccidental
no mesmo porto do Berbs, encontramos algunhas xoias incomparables. En
primeiro lugar, a imprenta de Joan Companyel, na ra Real, o lugar onde se
levou a cabo en 1863 a edicin de Cantares Gallegos de Rosala de Castro.
EstamosnoVigoanterioraoseuesparexementocaraaoprimeiroensancheno
oriente da cidade, a Alameda e as chamadas Avenidas, camio do encontro
urbanstico co barrio de Teis. Aqu as pedras teen unha resonancia secular e,
sen dbida, por debaixodeste lousado pisado durante sculos por xeracins e
xeracins, se encontra a mesma disposicin das ras romanas e, aln diso, do
Vigo prerromano. Aqu, nun da remoto do anos sesenta do sculo XIX,
compareceronassombrasdeRosaladeCastroedeManuelMurguaparalevar
a cabo a encarga da edicin do primeiro poemario galego da autora. Joan
Companyel sera por tanto o precursor da moderna industria editorial galega,
establecidafundamentalmenteenVigo,xermedunhalongalistaxequeincluira
as modernas Edicins Xerais, do Cumio, Ir Indo, Nigra, Castrelos, Galaxia En
Vigo,portanto,aliteraturanonsfoicreadasenntamndispostaparaasa
divulgacin,paraoseuespallamentoportodoopas.
Un percorrido polo Berbs, descomunal porto pesqueiro, correlato
occidental da Estacin Martima, punto de ingreso e partida para as Amricas,
ondeChanoPieirorodaraunhaparteimportantedasaSempreXonxa,filme
fundadordamodernaindustriaaudiovisualgalega,levaranos,atravsdarade
Poboadores,ataoPaseodeAfonsoXII,espectacularmiradoirodara,lugaren
que a contemplacin da paisaxe circundante adquire unha dimensin
certamente cinematogrfica. Por esa mesma ra de Poboadores, conexin
telrica entre o Vigo baixo e alto, deba camiar antes de 1930, ano da sa
morte,ManuelAntonioPrezSnchez,maiscoecidocomoManuelAntonio,o
misradicalevangardistaentreospoetasdeantano.Acasaenqueviva,anda
hoxe sen placa conmemorativa, abre a sa mirada para o mar e a distancia,
mesmo como unha metfora do Vigo industrial e moderno edificado sobre os
salarios das industrias pesqueiras e os estaleiros, as como tamn da industria
automobilstica.CamiandoentreesacasaeopaileboteConstantinoCandeeira,
atracadonospeiraosprximos,foronpensadosmoitosdospoemasfundadores
daliteraturagalegamoderna.Poracircularonasinfluenciasdofuturismoedo
surrealismo,docreacionismo. Mais Vigo est tan lonxe / quese desorientaron
as cartas marias. Nese mbito martimo da beiramar viguesa anda deban
resoar os ecos da radio que o mesmo Marconi mostrou aos vigueses desde a
atalaiaduntransatlnticoingls,talecomonolorelataMaraXosQueiznen
AmordeTango,novelaviguesaondeashaxa.
Un pouquio mis al, no inicio da ra de Pi Margall, encontrbase a
librara de vello de Xos Mara lvarez Blzquez, onde traballaba como
colaborador un xovencsimo Daro Xon Cabana, logo notabilsimo poeta e
tradutorparaogalegodaDivinaComedia.Ara,enrealidade,uncorredorsen
entidade propia que conecta o populoso barrio das Travesas e o centro da
cidade, o que corrobora a visin da cidade, instituda por Otero Pedrayo e
continuada por Ferrn, como unha bisbarra, conxunto de barrios
interconectados mais sen unha entidade conxunta, desde Teis a Coruxo,
pasandoporLavadores,Coia,OCalvarioEstacidadeenrede,tansemellantea
moitascidadesamericanasesituada no mesmo paraleloqueNovaYork,sera,
porvocacineporhistoria,aimpulsoradamodernidadeenGaliciaeanda,aln
diso,daposmodernidade.SeCompostelaatradicinmilenaria,aplasmacin
en pedra dun xeito de ser que vai desde o romnico ao barroco, Vigo sera o
caos, lugar de confrontacin das diferentes tensins ideolxicas e sociais, o
puntoenqueseentrecruzanomodernoeotradicional,oautctonoeoalleo.
Contodo,odasTravesas,xuntocodocentro,obarrioondealiteratura
ten dado maiores froitos, convertndose, de feito, desde a dcada dos anos
sesenta, no lugar de encontro neurlxico de varias xeracins de creadores. Al
sitanse das das institucins fundamentais no devir literario da cidade: o
InstitutoSantaIreneeocafDeCatroaCatro.Noprimeiro,ebaixoasombra
docentedeprofesorescomo Evaristo de Sela,tradutor da Ilada e aOdisea ao
galego, Lenidas de Carlos, Manuel Caamao e tantos outros formouse unha
parte fundamental da intelectualidade viguesa e, con ela, dos seus escritores.
Hoxe, Mndez Ferrn, Xos Ramn Pena, Manuel Rosales, continan esa
tradicin intelectual e laica, exemplo dun ensino pblico de calidade. Anda
vixente e frecuentado por un pblico numeroso, o caf De Catro a Catro, que
tomaoseunomedoextraordinariopoemadeManuelAntonio,foidesdeasa
fundacin en 1980 e ata a actualidade lugar de encontro de escritores,
chegando a se converter, certamente, no caf da Repblica das Letras. Varias
xeracinsliterarias,desdeos50ataos90,dronsecitanassasmesasesobreo
seu chan entaboado circularon centos de ideas que logo se plasmaron en
poemarios,novelas,ensaios,proxectoseditoriais,ciclosdeconferencias,etodo
tipodeactividadesculturaiseliterarias.
As Travesas , ademais de primeiro barrio de ensanche, punto de
confluencia entre o Vigo dos estaleiros e o Vigo do autombil, cabeza
igualmentedoveciobarriodeCoia,circunstanciaestaqueconverteuolugar,
fronteaocentroconversadoreburgus,enzonadefrecuentacinparaosnovos
habitanteschegadosenmasaduranteasdcadasdossesentaesetenta.Dalgn
xeito,aGaliciaproletariadospoemasdeCelsoEmilioFerreirooudeFerrn,est,
claramente, vinculada s Travesas e a mesma contraposicin literaria que se
produce na tradicin literaria galega a mediados dos anos sesenta, entre o
culturalismo e o realismo mxico, por unha banda, e o compromiso e a Nova
Narrativa, por outra, tamn, desde o punto de vista espacial, resultante do
contraste entre As Travesas e o centro. As figuras de Ferrn, Camilo Gonsar,
Mara Xos Queizn, Xavier Baixeras, Xos Mara lvarez Cccamo, Manuel
Vilanova, Vtor Vaqueiro habitantes dos novos barrios, elevaron a calidade
humanaeculturaldesteentornotrepidante,aportndollecidadepropostase
perspectivasqueasituaronnamesmavangarda,desdepropostastandiferentes
comoamsica,oteatro,asartesplsticas,aliteratura
 MaisVigosegueaesparexerosseustentculosabranguendomisemis
territoriosdexeitoque,xaadadehoxe,asainfluenciaacadamoitasducias
dequilmetros,establecndosecomoundospuntosclavedunEixoAtlnticono
quetamnconverxeranACorua,Compostela,Porto