12.

DERS

ELEKTROMETAL
KAPLAMA TEKN

KMYASAL CLALAMA (KROMATLAMA, FOSFATLAMA)

METAL RENKLENDRME, LAKLAMA
ELEKTRKL BOYAMA
 ELEKTROMETAL KAPLAMANIN TEMELLER II

DERS 12

KMYASAL CLALAMA (KROMATLAMA, FOSFATLAMA)

METAL RENKLENDRME, LAKLAMA, ELEKTRKL BOYAMA

NDEKLER

BALIK SAYFA

METALLER N KMYASAL SONLANDIRMALAR 1

KORUMA AMALI KMYASAL SONLANDIRMALAR 13
FOSFATLAMA 35
FOSFATLAMA BANYOLARININ BLEM 5-7
FOSFAT KAPLAMALARIN SINIFLANDIRILMASI 7
FOSFATLAMA LEMNN ADIMLARI 7-8
DONANIM VE KOULLAR 8
LEMN KMYASAL KONTROL 9
KROMATLAMA 9-10
FLMLERN KULLANILDIKLARI YERLER 10-11
BANYOLARIN BLEMLER 11-12
KMYASAL KONTROL 12-13
METALLERN RENKLENDRLMES 13-14
RENK OLUUMUNUN NEDEN 14-16
KONTRAST VE YOUNLUK 17
DOKU 18
KMYASAL RENKLENDRME 18-19
PRNCN RENKLENDRLMES 19-21
DER KMYASAL RENKLER 21-23
BAKIRIN RENKLENDRLMES 24
GMN RENKLENDRLMES 24
DEMR VE ELN RENKLENDRLMES 25-26
KADMYUMUN RENKLENDRLMES 26-27
NKONUN RENKLENDRLMES 27-28
ALMNYUMUN RENKLENDRLMES 28-29
SYAH NKEL 29-30
SYAH KROM 31
ORGANK KAPLAMALAR 32
LAK, RENELER VE PLASTKLER 33-35
ZCLER VE YUMUATICILAR 35
 ELEKTROMETAL KAPLAMANIN TEMELLER II

DERS 12

KMYASAL CLALAMA (KROMATLAMA, FOSFATLAMA)

METAL RENKLENDRME, LAKLAMA, ELEKTRKL BOYAMA

NDEKLER

BALIK SAYFA

ORGANK KAPLAMALARIN UYGULANMASI 36-38

TOZ KAPLAMA (AKI YATAKLI) 38
PSKRTMEL (SPREY) LAKLAMA 39-42
LAKLARIN VZKOZTES 40
PSKRTME TABANCALARI VE DONANIM 42
PSKRTME HATA GDERME ZELGES 43-45
PSKRTME TABANCASININ KONTROL 46
AYARLAMADAK DZELTMELER 46
BAZI GENEL TAVSYELER 47
ELEKTRKL BOYAMA 48-51
ELEKTROLT BLEM 48-49
BOYAYI RTME, LAKLAR VE MUMLAR 51-53
ASKI EKLNDE KAPLAMALAR 53
PLASTKLERN KAPLAMA ATLYELERNDEK
BAZI KULLANIM ALANLARI 54
SELM REFERANSLAR 56-57
SINAV 58
 EKT121

Umarm 11. dersteki ksa snavda ok fazla sorun

yaamamsnzdr!

imdi bana gre bu kursun en ilgin derslerinden biri olan

metallere uygulanan metalik olmayan kaplamalar greceiz. Bu
ders iki blmden olumaktadr.

Dersin ilk blm, metallere elektrik akm kullanmadan

uygulanan, endstriyel amal (paslanma ve oksitlemeye kar
koruma) veya ticari amal (renklendirme ve dekorasyon)
kullanlan kimyasal sonlandrmalar ile ilgilidir.

kinci blm metallerin organik sonlandrlma ilemi ile

ilgili olup, boyama, laklama (vernikleme) ve organik
malzemelere yaplan baz kaplama uygulamalarn kapsamaktadr.
Bu blm biraz youn bir ierie sahip olduu iin hemen
balasak iyi olur!

METALLER N KMYASAL SONLANDIRMALAR

Metaller iin kimyasal sonlandrma ilemleri iki sebepten

dolay kullanlrlar ve elektroliz ilemi iermezler (ileriki
blmlerde ele alnacak baz trleri ierir):

1. Korozyona kar dayankllk salamak iin (dier

nemli zellikleri elde etmek iin de olabilir).
2. Yzeyde dekoratif bir renk elde etmek iin.

lk madde balca ilemler olan fosfatlama ve kromatlamay

ierir.

kinci madde metal renklendirme sanat hakkndadr. Bu

ksmen kaybolmu ama yeniden ortaya kmaya balayan bir
sanattr.

lk olarak koruma amal ilemleri greceiz.

KORUMA AMALI KMYASAL SONLANDIRMALAR

Daha nceden de grdnz gibi metaller korozyona maruz

kalabilen malzemelerdir. Metaller havada kararr, paslanr
birok durumda yzeyleri oksitle kaplanr. Altn ve platin
byle dezavantajlar olmayan nadir metaller arasndadr. ou
zaman daha temel metallerle altmz dnecek olursak,
bu korozyon belasndan kurtulmann yollarn bulmalyz (15.
derste korozyon ile ilgili daha fazla ey greceiz). Bunu
yapmann en kolay yollarndan biri metal yzeyini bir kimyasal
 EKT122

bileik ile ileme tabi tutup, yzeyde kimyasal deiikliklere

eskisinden daha dayankl olan bir tabaka elde etmektir.

En bata ilediimiz ve ikinci derslerimize tekrar bir gz

atalm. Hatrlarsanz birok metal saf haldeyken bileik
durumunda olduundan ok daha fazla serbest enerjiye sahiptir.
Bu talihsiz durum sonucunda, doa bu metalleri bir ekilde
oksitleyip onlarn srekli ilk mineral cevheri ekillerine
benzemelerini salayarak, serbest enerjilerini srekli
drmeye alr. Gerei sylemek gerekirse bu durum,
zellikle demirli metaller olan demir ve elikte grlen,
insanlara nazaran daha ksa sreli bir kller kllere, toprak
topraa srecidir!

Pekl, bu sreyi arttrmann bir yolu doay biraz

kandrmaktr. Bu doann bir adm nne geilerek yaplr.
Metal yzeyini bir kimyasal ilemle oksitleyip, onun serbest
enerjisini, doann yapmay sevdii ekilde yzeyi irkin bir
forma sokmadan drrz. Oluturmak istediimiz ince kaplama
devaml ve yzeye yapk olmaldr (aksi halde hibir deeri
olmaz!). Malzemenin boyutlarnn etkilenmemesi iin kaplamann
olduka ince olmas gerekir. Kaplama, oksijen ve dier
korozyona sebep olan faktrlere kar dayankl olmas iin
olduka dk serbest enerjiye sahip olmaldr. Bu fikir,
ematik olarak ekil 1 de gsterilmitir.

Unutmayalm ki, hibir ey yaplmad zaman, saf halden

en dk enerji dzeyine gemek iin gerekli aktivasyon
enerjisi olduka dktr. ekil 1b de kimyasal ileme tabi
tutularak enerjisi (yzeydeki) olduka drlm bir metali
gryoruz. Ama unutmamalyz ki, daha dk seviyeye veya son
seviyeye atlamak iin gereken aktivasyon enerjisi ncekinden
ok daha byktr.
 EKT123

Bu durum, bundan sonraki yoku aa uzun yolda devam

edebilmek iin ok fazla aktivasyon enerjisi gerektirdiinden
geri dnm srecini olduka yavalatr. Bu konunun en iyi
rnei, alttaki metali kimyasal etkilerden ve paslanmalardan
korumak iin eliinin yzeyini andrarak, yzeye skca
yapm ve youn bir oksit tabakasyla kaplamaktan ibaret
olan Corten elii ilemidir.

zetleyecek olursak: Koruyucu bir kimyasal sonlandrma

ilemi, temel bir metalin yzeyindeki serbest enerjiyi byk
lde drerek metal yzeyini bundan sonra meydana gelecek
d etkilere kar olduka dayankl bir hale getirir.

Mkemmel sonu iin yzeyde elde edilen bileik:

(1) Saf metale gre mmkn olduunca dk serbest
enerjiye sahip olmal. (2) Devaml ve yapk bir film
tabakas kaplanm olmal. (3) Malzeme boyutlar toleranslar
ierisinde, eklini bozmayacak kadar ince bir tabaka halinde
olmaldr. (tabi ki baz istisnalar olabilir).

Pekl, imdi elimizde baz teoriler olduuna gre ilk

olarak fosfatlamay inceleyebiliriz.

FOSFATLAMA

Fosfatlama ilemi byk oranda demirli metallere

uygulanr. Korozyona kar olduka ksa sreli bir koruma
salamasna karn yalama, mumlama veya boyama ilemleri iin
mkemmel bir altyap salar. Araba gvdeleri fosfatlama ii
iin tipik bir rnektir. Baka bir kullanm da rodaj
yzeyleri ve resim yalayclar iin temel olarak
kullanlmasdr.

Fosfatlama ileminin kimyasal sreci biliniyor olmasna

ramen baz ynleri %100 akla kavumamtr. Fosfatlamann
orijinal eklinde, elik yzeyi fosforik asit ayracyla
tepkimeye sokularak yzeyde bir demir fosfat tabakas elde
edilmitir. Daha sonra inko tuzlarnn varlnn ekstra bir
koruma salad anlalmtr, nk elektromotor serilerinde
demirin stnde olan bir miktar inko da fosfatla birlikte
tabakaya kaplanmaktadr. Sonunda, kaplamadaki manganezin daha
da iyi bir yarar salad anlald.

FOSFATLAMA TEPKMELER

Genelde olan ey udur. znm halde demir, inko veya

mangan tuzlar ve nitratlar, nitritler vs. gibi baz
oksitleyiciler (hzlandrc olarak da bilinirler) ve nitrat,
 EKT-12-4

Nitrit vb. nemlendiriciler ieren bir fosforik asit zeltisi,

kaplanacak temiz elik yzeye temas ettirilir (bu ilem
daldrma ya da pskrtmeyle yaplr). Fosforik asit demirli
yzeye hzla etki eder ve bu olduunda metal yzeye dorudan
temas eden ince sv film tabakas ntralize olur (pH derecesi
artar). Bu durum, ykselmi pH derecesinden dolay metal
yzeyinde zeltiden ayrlan metal fosfat kristallerinden
oluan bir tabaka meydana gelmesiyle sonulanr.

Btn bu sre iin aadaki gibi basitletirilmi bir

eitlik yazlabilir:

3M(H2PO4) + Fe = M3(PO4)2 + FeHPO4 + 3H3PO4 + H2

Buradaki M harfi demir, inko veya mangan yerine geebilir.

Grld gibi metal fosfat kelirken demir fosfat asidi

zeltide kalr ve hidrojen gaz aa kar.

Gerekte bir ksm demir fosfat asidi metal fosfat

tarafndan tutulur ve ortaya daha kompleks bir kaplama kar.
rnein inko tipi bir fosfatlama banyosunda ortaya kan
kaplamann yle bir bileimi vardr:

Zn3(PO4)2.Zn(OH)2 : 2FeHPO4.4H2O

Sonu olarak, bir nceki basitletirilmi eitlikte

gsterildii gibi kelen nc derece inko fosfat deil,
nc derece inko fosfat ile birlikte inko hidroksit ve
sulu (hidratl) demir fosfat asididir! Kat hal koullarndaki
bakrn karartlmasna benzer ekilde, birok kiinin
elektrokimyasal bir tepkime olarak grd bu tepkimenin sr
mekanizmasna dair de baz sorular bulunmaktadr. Bu tip
tepkimede esas metalin yzeyi anot, zelti ile metal ara
yzeyi katot gibi davranr. Ama bundan 15. derste
bahsedeceimiz iin, imdi bu konuya girersek biraz erken
davranm oluruz. Herhangi bir oranda, nasl ve neden
yapldna baklmakszn, koruyucu bir metal fosfat tabakas
elii daha sonraki zararlardan korumak iin eliin stne
kaplanr.

Pekala, imdi de ayrntlar grelim.

Bu teknikle kaplanan fosfat tabakasnn kalnl 2,5

(mikron) ile 50 arasndadr. Bununla birlikte, ounlukla
 EKT-12-5

kaplamann kalnlndan deil arlndan sz edilir.

Genelde kullanlan birim miligram/dm dir (50 mg/dm2 gibi). Bu
tabi ki deiebilir bir birimdir (mg/cm veya mg/ft de birim
olarak kullanlabilir.)

Kaplamann kristal boyutu kaba ile ok ince arasnda

deiebilir. Kristal boyutu kaplamann anmaya kar
dayanklln ve kullanm amacn etkiledii iin ok
nemlidir. ok ince kristaller belli bir kalnlktaki
kaplamann daha az gzenekli olmasn salar. Bu, andrc
evresel etkilerin (korozyon) kaplamann altndaki metale
nfuz etme olasln drr. Bundan dolay bu tip
kaplamalar boya iin iyi bir n kaplama tabakas oluturur.
Byk kristaller gzeneklilii (porziteyi) arttrr ve bu
nedenle kaplamann ekstra koruma iin kullanlan mum ve ya
veya dayankll arttrmak iin kullanlan
kayganlatrclar tutmasna neden olur.

FOSFATLAMA BANYOLARININ BLEM

Bilindii kadaryla, gnmzde kendi fosfatlama banyosunu

hazrlayan hi kimse yoktur. 1906 ylnda bu alanda nitelikli
bir ii olan ngiliz Thomas Coslett, demir yongalarn
seyreltik fosforik asitte zerek ilk fosfatlama banyosunu
hazrlamtr. Bu orijinal ilem Kosletleme olarak
adlandrlmtr. O zamandan bu yana, baz irketlerin
haklarn inemeksizin bu tipte retim amal bir zelti
hazrlamay imknsz klan aprazlama patentler piyasaya
kt. Bundan dolay size hakiki bir bileim reetesi
vermeyeceim. Dersin sonundaki referanslarda suda zerek
fosfat banyosu elde edebileceiniz hazr kartrlm tuzlar
ve svlar tedarik eden ok sayda firma ismi vardr.

Fakat yine de size bunlarn iinde neler bulunduunu (bu

sefer biraz detayl bir ekilde) tekrar syleyeceim.

1. zelti, olduka seyreltik fosforik asit,

2. lave olarak, demir, inko veya mangann znm

metal tuzlar,

3. Amiyane tabirle hzlandrc kimyasallar,

4. Baz yzey aktif maddeler ierir.

 EKT-12-6

Tek aklama gerektiren 3. maddedir. Hzlandrc derken

ne anlatlmak isteniyor? Hzlandrc, belirli bir tepkimenin
hzn arttran madde anlamna gelmektedir. u durumda
znm demir fosfat bir hzlandrcdr. Demir eyalarn
korozyona kar dayanklln arttrmak iin fosforik asitle
tepkimeye sokan antik Msrllar bu gerein farknda deildi.
Demirin stnde demir fosfat kristallerinden oluan ince bir
film tabakas elde etmek uzun saatlerini belki de gnlerini
alyordu. nceden znm demir fosfat varlnn tepkimenin
hzn arttrdn bulan kii Cosslettir. Seyreltik fosforik
asit tek bana kullanldnda, bata pH derecesi dktr (1
civarnda) ve fosfatn kelmeye balamas iin bir ksm
demirin znmesi ve arayzeydeki pH derecesi 4,9 civarna
varana kadar znmeye devam etmesi gerekmektedir. Bu olduka
uzun zaman alr. Eer ileme iinde nceden znm bir
miktar demir fosfat bulunan seyreltik asitle balanrsa,
balang pH derecesi daha yksek olacaktr (2,4 civarnda),
ve balang iin ortamda daha yksek bir demir deriimi
olaca iin pH derecesi 4 e yaklatnda kelme
balayacaktr. Bylece zamandan nemli derecede tasarruf
edilmi olur.

Dier bir hzlandrc olan oksitleyici de aada

anlatacamz ekilde tepkimeyi hzlandrr. Tepkime iin
belirttiimiz ilk basitletirilmi eitlikte grld zere
hidrojen aa kmaktadr. Bu hidrojen oluumu, atomik
hidrojenin molekl hale gelip yzeyden ayrlmas zaman ald
iin tepkimenin sresinin artmasna sebep olur. Nitratlar
nitritler vb. gibi (oksitleyiciler) hidrojenle bir kerede
tepkimeye girerek ortamdan ayrlmasn salayan maddelerin
kullanmyla ilemi hzlandrlabilir.

Tepkimeyi hzlandrmann baka bir yolu da zeltiye bir

bakr tuzu katmaktr. Tepkimenin balad anda yzeyden
znen demir ile bir miktar bakr yzeyin katodik alanlarnda
yer deitirir (daldrma kaplama). Bu durumda bakr,
civarndaki demirin anot olduu kk kaplama hcresinin
katodu olarak i grr. Bu tip bir mikro hcredeki akm ak
demirin znmesini hzlandrr ve bylece tepkimenin genel
sreci de hzlanm olur. Bazen ayn amala nikel tuzlar da
ilave edilebilir ama bakr kadar iyi deildirler. Aslnda
nikel iin kullanlan mekanizma bakrla kullanlan mekanizma
ile ayn olmayabilir.
 EKT-12-7

Son olarak yaplabilecek bir baka hzlandrma yntemi de,

depolarizasyon etkisi (kutupsuzlama) salayarak kaplamay
hzlandran, elie alternatif akm verme yntemidir. Bu metot
artk ticari amal kullanlmamaktadr, yine de yukarda
verilmi kimyasal metotlar kadar iyi alr ve daha az
masrafldr.

FOSFAT KAPLAMALARIN SINIFLANDIRILMASI

Demir, inko ve mangan tr fosfatlar aadaki tabloya

gre snflandrlabilir.

TABLO 1

TR ORTALAMA KAPLAMA ZELLKLER KULLANILDII

AIRLII ARALII YERLER

Demir 3,2-10,7 mg/dm2 nce amorf yap Boyann tutmas iin

iyidir

inko (Hafif) 10,7-107 Belirgin kristal Boyann tutmas iin

yap. Boya altnda iyidir.
en iyi dayankllk

inko (Ar) 107-323 Belirgin kristal Paslanmay nleyen

yap bileikleri ve
kayganlatrclarn
iyi tutulmas iin
iyidir.

Mangan 107-431 Nispeten daha kaba Paslanmay nleyen

kristaller. Kristal bileikleri ve
yap daha gzenekli. kayganlatrclar
daha iyi tutar

FOSFATLAMA LEMNN ADIMLARI

Sre genel olarak u admlardan oluur:

1. TOPRAI GDERMEK N TEMZLEME

2. BR YA DA DAHA FAZLA KEZ SUYLA DURULAMA

3. FOSFATLA TEPKMEYE SOKMA (PSKRTME YA DA DALDIRMA)

4. BR YA DA DAHA FAZLA KEZ SUYLA DURULAMA

5. KROMK FOSFORK DALDIRMA

6. KURUTMA

Sreteki her adm sra ile uygulanmaldr.

 EKT-12-8

Kromik-Fosforik daldrmann kurutma ileminden nce

yaplmas nemlidir. Ticari amal btn fosfatlama ilemleri
maksimum %0,1 kromik asit-fosforik asit zeltisine son bir
kez daldrma gerektirir. Bu son daldrmann amac, yzeyi
tepkime girmemi tm kimyasal maddelerden arndrmak ve fosfat
tabakasnn ak alanlarnda ince bir kromat tabakas
brakarak korozyon direncini arttrmaktr. (Genellikle
kullanlan deriim 0,04 gr/lt kromik asittir).

Dier metal yzey ilemlerinde olduu gibi, bu ilemde de

temizleme ve durulama son derece nemlidir. Demir ya da elik
yzeyinin temizlenmesi, ayr bir uzmanlk alandr. Buradan
sonra yaplacak ey titiz bir kimyasal temizleme deil daha
ok mkemmel olmayan bir temizlemedir! Tek tabakal toprak
art veya zel koloidal malzemenin kristaller iin kolay bir
ekirdekleme merkezi gibi davranarak fosfat kristallerinin
son boyutunu kltt ortaya kmtr. Bylece belli bir
alana daha fazla kristal kelecek ve genel olarak daha dzgn
bir kristal biimi oluacaktr. (Kristalleme iin bir nceki
derse bakn).

Durulama tabi ki ok nemlidir. Yetersiz durulama banyoya

zarar verebilecek alkali tuzlarnn fosfat banyosuna
tanmasna yol aar. Benzer ekilde fosfata daldrma
ileminden sonraki yetersiz durulama da boya kabarmas ya da
dier zorluklara yol aabilir.

DONANIM VE KOULLAR

Fosfatlama zeltileri genellikle 3871C arasndadr ve

durulama suyu scaktr (yaklak 82C). Yaklak 6,5 mm (1/4)
kalnlnda dk karbonlu elik levhadan mamul tanklar
kullanlabilir. Bununla birlikte paslanmaz elik, ortalama
mr sradan demirinkinden iki kat fazla olduu iin daha
stndr. Polipropilen astarl sradan demir de iyidir, ama
zerine ar paralarn dmesinden kaynaklanabilecek
hasarlardan saknlmaldr. Istma iin paslanmaz elikten
stma bobinleri tercih edilir.

Srekli ve hatasz bir almay garanti etmek iin,

yaplan ilemlerin ayrntlarna dikkat etmeye zen
gsterilmelidir. Bu konuda sylenebilecek ok ey vardr, ama
temel olarak hepsinin ana fikri udur: 1) Banyo ssn sabit
tutmak iin bir s kontrol dzenei kullann. 2) zelti
seviyesini sabit tutun. 3) Tanka girip kan malzemenin
akn sabit tutmak iin gerekirse otomatik tayc
(konveyr) kullann. 4) Kimyasal karmn kimyasal besleme
pompalaryla sabit tutulduundan emin olun. 5)Durulama
kalitesini yksek tutun.
 EKT-12-9

LEMN KMYASAL KONTROL

Genellikle fosfatlama zeltilerine uygulanan drt temel

test vardr. Bunlar, toplam asit testi, serbest asit testi,
hzlandrc testi ve demir ierii testidir. Toplam asit
testi, indikatr olarak fenolftalin kullanarak, 10 ml.lik
zelti numunesinin 0,1N NaOH ile titre edilmesi ile yaplr.
Serbest asit testi, indikatr olarak Bromfenol mavisi
kullanarak, 10 ml.lik numunenin 0,1N NaOH ile titre edilmesi
ile yaplr. Toplam asit miktarnn serbest asit miktarna
oran en nemli alma gstergesidir. stenirse bu oran
deitirerek kaplama arl gerektii gibi kontrol
edilebilir. Fosfatlarn tabiriyle, Titrasyonun son noktasna
ulamak iin kullanlan her mililitreye nokta (Point) ad
verilir. Genelde toplam asit 24-27 nokta seviyesinde tutulur.
Demir ve hzlandrc testlerinden burada bahsedilmeyecektir.
Bunlar dersin sonunda listelenen dier referanslardan
bulabileceiniz gibi, American Society for Metals (ASM)
tarafndan yaynlanan Metals Handbook kitabnn ikinci
cildinde de ayrntl olarak bulabilirsiniz.

Benim fosfatlama iin syleyeceklerim bu kadar. Daha fazla

ayrnt iin bu ii yapan iyerlerinden elde edebileceiniz
brorlerin yan sra, ASM Metal Handbook ve listelenmi dier
referanslara da bakabilirsiniz. Sanrm artk bu konuda,
fosfatlamayla ilgili karnza kacak herhangi bir eyle baa
kabilecek kadar bilginiz var.

imdi kromatlama ilemine geelim.

KROMATLAMA

Kromatlama ilemi ticari amal olarak ilk kez, inkoyu

slfrik asitle asidik hale getirilmi sodyum dikromat
zeltisine daldrarak inko zerine kromat kaplama elde etme
ilemi iin orijinal patent alan E.J. Wilhelm tarafndan 1936
ylnda kullanlmtr. Bu balangtan itibaren alma
yzeyi zerine ince bir kromat tabakas kaplama fikrine
dayanan birok ilem gelitirilmitir. Fosfatlamada olduu
gibi, u an bu konuda yzlerce patent bulunmaktadr.

Genellikle inko ve kadmiyum kaplanm elie, aluminyuma

ve bazen de dier metaller zerine uygulanan kromatlama ilemi
kimyasal olarak fosfatlama ileminden daha farkl bir ekilde
alr. Mekanizma, redoks tepkimesi olarak bilinen durumu
kapsar (Bunun iin beinci dersi tekrar gzden geirin).
 EKT-12-10

Metal, asidin etkisiyle znr ve karlnda hidrojen

aa kmasna sebep olur. Bu yeni olumu hidrojen karlk
olarak ortamdaki alt deerli kromu deerlikli hale
dntrerek, bazik metal kromatn bir ksmn yakalayarak
koloidal krom dikromat filmi olarak kelmesine neden olur.
Bylece, temel metal yzeyinin kendisi metal kromata
dntrlmeyip bunun yerine az miktarda metal kromat ieren
krom dikromat keltisiyle kapland iin, bu sreci Kromat-
Dnm Kaplamas olarak adlandrmak bir para yanltr.
Aslnda orijinal metalin o kadar az bir ksm ince tabakann
stnde kalr ki, metalin ince bir krom dikromat boya
tabakasyla kaplanm olduu izlenimini verebilir.

nce tabaka ilk olutuunda nispeten yumuaktr, gerekte

ok fazla zorlanmadan syrlabilir. Yaklak 24 saat iinde
hemen hemen tamamen sabitlenir ve bu kez tam gcnn %80-90
na ular. Birka gn iinde de gcnn tamamna ular ve
gerektiinde souk ekillendirme almalarna bile
dayanabilecek seviyeye gelir. Kurutulmu ve bekletilmi ince
tabaka belli bir miktar hidrasyon suyu ierir. Eer baz
nedenlerden dolay tabaka 49-66C nin zerinde stlrsa,
tabakada oluan ekme gerilmelerinden ve tabakann koruyucu
niteliinin kaybedilmesinden kaynaklanan alt-mikroskobik
atlaklar oluabilir.

Tabakayla ilgili ilgin olan ey ise elektriksel

iletkenliinin olduka yksek olmasdr. Bu, kromatlanm
paralar arasnda kolayca elektrik balants yaplabilecei
anlamna gelir.

Film tabakas kalnlnn arl 11 mg/dm2 ile 54

mg/dm2 arasnda deiebilir.

Tabakann yaklak bileimi Cr2O3.CrO3.xH2O eklindedir.

Normal lehimleme ilemi reine aksyla yaplabilir, ama

inko sz konusu olduunda film giderilmelidir ya da baarl
bir lehim ilemi iin asit ak kullanlmaldr.

KROMAT

FLMLERN KULLANILDII YERLER

1. Korozyona kar metallerin zerine son kat cilas

olarak kullanlabilir, snrl bir koruma salar. Bylece bu
 EKT-12-11

film tabakas inkonun nemli bir ortamda depolandnda beyaz

lekeli bir grnm almasna engel olur. Tabaka suda ksmi
olarak zlebildii iin slak ortamda sadece snrl bir
koruma salar.

2. Boyama iin alt tabaka olarak kullanlabilirler.

3. Kendi iinde dekoratif cila olarak kullanlabilirler.

Kalnla (tabaka temelde effaftr) ve gzeneklilie bal
olarak, renk eitlilii filtreleme, kimyasal tepkimeler ve
boyama ile elde edilir. Yeni hazrlanm tabaka olduka
emicidir ve eitli boyalar hapsedip tutabilir. Daha sonra
film kuruduka boya emiciliini kaybeder. Renk aral ve
grnts olduka genitir. Yani parlaktr, saydamdr ve ilk
parlak daldrma tarafndan oluturulan ya da parlak daldrma
ile e zamanl kromat tepkimesi ile oluan inko ve kadmiyumun
zerine cila atlr. Cila belirsiz veya net olabilir
(tabakann kalnlna bal olarak), (metal renklendirme
konusuna baknz). Daha sonra haki yeili ile mavi arasnda
bir renk alr.

BANYOLARIN BLEMLER

Balangta bahsettiimiz gibi banyo bileimlerinde

faydal olan her ey, patentlerle balanmtr. Fosfatlamada
olduu gibi yntem, hazr tuzlar ve zeltiler satn almak ve
banyoyu hazrlamak iin, tedarikinin nerilerine uygun olarak
bunlarn suda zmektir. Banyo aadakilerle hazrlanr:

1. Bir kromat iyonu kayna (rnein sodyum dikromat).

2. Bir ya da daha fazla aktifletirici (bunlar, klorr,

nitrat, slfat ve florr ierebilir). Bunlar, yzey zerindeki
doal metal okside etki ederek metali zeltiye kartrma
grevi grrler.

3. pH kontrol salayclar ve tamponlar. Redoks

tepkimesine dayal bir ilem olduundan, kromatlamada pH son
derece nemlidir. Oksitleme ve indirgeme arasnda ok hassas
bir denge vardr. pH krom kromat tabakasnn tekrar
zlmesine ya da hi olumamasna neden olacak kadar dk
olmamaldr. Metal hidroksitlerin kelmesine neden olacak
kadar da yksek olmamaldr.

4. Yzey aktif kimyasallar.

 EKT-12-12

Tipik bir retim hatt ekil 2de grlmektedir.

TANKLAR: Tanklar, aadaki listeden seilebilecek tepkimeler

iin kullanlabilir: Paslanmaz elik (karmda klorr
aktifletirici bulunmams kaydyla) 316 tr alam. Plastik
astarl tanklar (PVC ya da polietilen ya da polipropilen),
polipropilenin ya da polietilenin kat plastik tanklar.

ISITMA: 15C ile 38C arasndaki scaklklarda zelti ile

allr. Paslanmaz elik bobinler kullanlr (eer ortamda
hi klorr yoksa). Her tipte zelti iin teflon bobinler
kullanlabilir. Kuartz veya titanyum ceketli stclar ancak
ortamda florr yoksa kullanlabilir.

ALKAL beyazlatc zeltiler iin (tabakadaki zlebilir

kromatlar beyazlatmak veya kartmak iin kullanlr)
kromatlama tepkimelerinde kullanlan tanklar uygundur.

BOYAMA TANKLARI N: Boya zeltisinin pH derecesi 3 ve

4,5 arasnda tutulursa nceden akladmz paslanmak elik
veya plastik tanklar kullanlabilir.

Bu konu iin ayrabileceimiz yer bu kadar. Daha fazla

bilgi iin referanslara ve tedariki firmalara bavurun.

KMYASAL KONTROL

Kontrol edilmesi gereken en nemli byklk, sizin de

tahmin edebileceiniz gibi pH derecesidir. Bu pH kd veya
pH-metre ile kolayca llebilir. Hzlandrc ieriinin
miktar gibi kromat ieriinin miktar da nemli bir
deikendir. Hizmet salayclarn verdii metotlar kullann.
 EKT-12-13

Tabi ki, alma tanktan karken sizin ne grdnze ve bunu

nasl deerlendirdiinize dayanan, deneme yanlmaya dayanan
bir gz testi de her zaman mmkndr. Bu durumda, yaygn olan
ne grrsen onu elde edersin slogan grdnden elde
edecein ey, elde ettiin eydir olarak deitirilmelidir!

Korozyona dayankll arttrmak iin yaplan kimyasal

evirimli rt konusunu bitirmeden nce, demirli bir metal
olan demiri bir siyah okside evirerek korozyon
dayanklln arttran siyah oksit ilemini anlatmamz
gerekir. Bu eit kaplama genellikle ufak elik paralara
uygulanr ve daha sonra elik yalar veya mum ile kaplanarak
daha iyi bir koruma salanabilir. Bu bir sonraki balk olan
metallerin renklendirilmesinde anlatlmtr, nk bir
demirli metali siyaha boyamann nemli yollarndan biridir.

METALLERN RENKLENDRLMES

Bir kaplamac olarak allmam bir alana giriyorsunuz,

sizden ticari ortamda rnn satlabilmesini salayan
allmam ve gzel cilalar elde etmek iin metalleri
renklendirmeniz istenecek. Birka istisnay saymazsak renkli
cilalarn hemen hepsi dekoratif amaldr. Temeldeki metal
iin neredeyse hi koruma salamazlar ve anma ve kimyasal
bozunmadan kaynaklanan zararlardan etkilenmemeleri iin berrak
koruyucu bir lakla kaplanmalar gerekir. Bu tip cilalarda en
belirleyici olan gz zevkidir.

Metaller birok ekilde renklendirilebilir. Mekanik olarak

bir boya ya da lak pigmentinin uygulanmasyla, termal olarak
s uygulanmasyla, kimyasal olarak belli kimyasal maddelerin
temel metalle tepkimeye sokulmasyla, elektrokimyasal olarak
temel metalin zerinde ince bir tabaka oluturmak iin
elektrik akm ve kimyasal maddelerin kullanlmasyla yaplr.
Az miktarda pigmentin uygulanmasyla dier yntemle nceden
elde edilmi bir rengin elde edildii baz durumlar saymazsak
mekanik yntem ile hi ilgilenmeyeceiz.

Metal renklendirme ou zaman bir sanat olarak

grlmtr ve yaplan son analizlere gre bu dorulanmtr.
Bir renk yaratmak iin gereken formln ieriini ve bilimsel
kontroln renebilirsiniz, ama estetiklii salamak iin
ou bilgiyle alakal olmayan kiisel deneyimlerinize,
hislerinize ve kabiliyetinize bavurmanz gerekecektir. Bu
sebeple nmzdeki birka sayfada verilecek formlleri
 EKT-12-14

hazrlayp, bunlar ufak metal eritler zerinde denemek

akllca olacaktr. Deiik eyler deneyin ve nasl sonulara
varabildiinize bakn, aada anlatld gibi btn
faktrlerin elde edilmesi mmkndr.

Metallerin renklendirmesi bir sanat olarak grlse de,

bu konuda size temel prensipleri ve elde edilecek sonular
anlamanzda ok yardm olacak baz temel gerekler ya da eer
byle adlandrmak isterseniz kurallar vardr. imdi size bu
gerekleri ksaca zetleyeceim.

RENK OLUUMUNUN NEDEN

Metalik veya metalik olmayan film ve kaplamalarda

kullanlan renklerin oluumu iki eye baldr. Bunlar SOURMA
ve KARIMADIR.

Doal (gn ) veya yapay beyaz k eitli dalga

uzunluklarndaki klar (renk) ierir. phesiz sk sk
karlatnz ya da bir yolla tecrbe ettiiniz bir deneyde
grlecei gibi, aadaki ekilde bir prizmadan geirilen gn
, krlr veya kendisini oluturan elementlere ayrlr;
bu aada verilen sradaki, eitli renk eritlerini ieren
bir gkkua oluumuyla sonulanr: MENEKE RENG, VT,
MAV, YEL, TURUNCU, KIRMIZI. Gne nn yamur
damlalarndan geerek oluturduu byle bir gkkua teknik
dilde solar spektrum olarak adlandrlr.

Bir elektrik lambasndan (tungsten flamanl) kan k ta

bir prizmadan geirilerek krldnda bir spektrum verir, ama
bu spektrum hi meneke rengi iermedii ve daha fazla sar
renk ierdii iin solar spektrumdan biraz farkldr (renk
eritleri daha geni veya daha dardr, ya da renklerin
younluu daha ok ya da daha azdr.) Her trdeki k bu
yntemle kendini oluturan elementlere ayrlabilir.
 EKT-12-15

Beyaz k gerekte ANA RENGN birleiminden oluur:

KIRMIZI YEL ve MAV. Bu ana rengi deiik oranlarda
kartrarak gkkuandaki herhangi bir renk elde
edilebilir. Bu tip kartrmaya toplamsal kartrma denir.
Ama renk bilimi ana rengi kartrmaktan daha karmaktr.

Mrekkep ve boyalar kartrarak renk elde etmek iin

kullanlan bir baka ilem de karml (sbtraktif)
kartrma olarak adlandrlr. Bu ilemde bir boya karm
zerine gelen n bir ksmn sourup dier dalga boylarn
yanstr. rnein sar bir duvar, zerine gelen beyaz ktaki
mavi rengi sourur, daha sonra birleip gze sar olarak
ulaacak yeil ve krmzy yanstr. Bunlar gz nnde
bulundurarak bir bakr parasnn neden krmzms bir renkte
olduunu grelim.

BAKIR NEDEN KIRMIZIMSI BR RENKTE GRNR?

Aada grld gibi, temel rengi ieren (krmz

yeil mavi) beyaz bir k huzmesi bakr kaplama yzeyine
arpmaktadr (ekil 4). Bakr, kimyasal ve fiziksel doasndan
dolay mavi ve yeil k dalgalarnn ounu sourur (aslnda
yzey mavi ve yeil k dalgalarnn enerjisini sourur).
Gze yanstlan beyaz k mavi ve yeil renklerinden
yoksundur. Bu yzden bakr krmzms bir renkte alglanr.

Benzer ekilde, mavi bir camn arkasndan baktnzda her

ey mavi gzkr, nk mavi cam yeil ve krmz
sourur. BU RENGN SOURULMA PRENSBDR.

Baka bir deyile bir nesneyi SOURMAYLA renklendirme

kabaca FLTRELEMEYE denktir; eitli renkleri ieren bir
karm nesnenin yzeyi tarafndan filtrelenir, geriye kalan
renk ierii yeni bir renk ierii eridi ve RENK oluturur.
5. dersten grlecei gibi renk lm analizleri, atomlarn
molekler ve iyonik bileimlerinin belirli dalga boylarndaki
 EKT-12-16

klar daha fazla sourduu ve bu zelliin ortamdaki atomik

bileiklerin trn belirlemede kullanlabilecei gereine
dayanr.

KARIMA ile RENKLENDRME prensibinin doas biraz daha

farkldr. Ksmen farkl frekanslarda titreerek ses yayan iki
ataln birbirine arptrld deneyi bekli de
duymusunuzdur. Her iki notay da belli oranda duyarsnz,
fakat belirgin olarak duyduunuz nota ikisinden de tamamen
farkldr. Oluan bu yeni notann sebebi, baz titreimlerin
birbirini ntralize etmeye ya da etkisini azaltmaya,
bazlarnn ise birbirinin etkisini arttrmaya eilimli olduu
iin tamamen farkl frekanslarda titreimlerin ve bunun
sonucunda tamamen farkl ses efektlerinin meydana gelmesinden
kaynaklanan, DARBE FREKANSIDIR.

Ses dalgalarnn farkl derecelerde olduu durumda ses

dalgalar arasnda faz fark vardr deriz, ite bu noktada
darbe ortaya kar. Ik effaf bir ortamdan geerken belli
bir oranda yavalar (krlma), ve farkl dalga boylarndaki
klar farkl oranlarda yavalar. Bu sebeple yzeyin en
stnden gze yansyan k ile yzeyin en altndan gze
yansyan k arasnda hafif bir faz fark olacaktr. Bu olay
bir darbe veya karma rengi meydana getirir.

Ik dalga veya titreimler ieren bir radyasyon

enerjisidir. Bu ekilde sar k farkl bir titreim frekans
mavi k farkl bir titreim frekansndadr vb. Eer bu
farkl frekanstaki titreimlerin birbiriyle etkileimi
salanabilirse, tamamen farkl bir frekansta olan ve tamamen
farkl bir renk oluumuna sebep olan bir darbe titreimi elde
edilebilir. ok ince tabakalarn kullanld baz durumlarda
bu mmkndr (Bkz. ekil 5). ok ince bir tabakaya beyaz k
arptnda, n bir ksm yzeyden gze geri yanstlr,
bir ksm ise yzeye nfuz edip (krlp) alt tabakadan geri
yanstlr. Alt yzeyden geri yansyan k az miktarda
yavalatld iin farkl bir titreim frekansna sahip
olacaktr( farkl frekanslar farkl oranlarda yavalatlr),
ve bu n dalgalar yzeyden yansyan n dalgalaryla
birleerek tamamen farkl frekansta bir darbe dalgas
oluturacaktr. Frekans ince tabakann kalnlna baldr.
Tabakann kalnl kritik bir byklktr. Eer tabaka ok
kaln ise (yzeyin rengi dierlerine gre daha fazla sourulan
frekanslara bal olacaktr) sourmadan kaynaklanan rengi
grrz. Eer tabaka yeterince inceyse (sadece birka dalga
boyu kalnlnda) tabaka kalnlna gre deiiklik
gsteren bir karma rengi grrz. Bu darbe frekans farkl
bir k rengi oluumunu salar ve grlen renk bu renktir.
 EKT-12-17

Bir rnek verecek olursak, patentli bir ilem olan

ELEKTRO-RENKLENDRME de renklendirilecek yzeyin zerine bir
bakr laktat zeltisinden ince bir bakr tabaka kaplanr.
Uygulama zamana ve akm younluuna bal olarak (NCE BAKIR
TABAKANIN KALINLII) sar, krmz derin yeil ve mavi
arasnda deiik renkler elde edilebilir.

Karma ile RENKLENDRME prensibiyle doada bulunan birok

gzel renk (tropikal kularn kanatlarndaki renkler gibi)elde
edilebilir.

Metal renklendirmede optikle daha fazla alakas olan

birka prensip vardr. Bunlar: kontrast, younluk ve dokudur.

KONTRAST: Sar bir altn bakrn yanna koyduumuzda,

altn gmn yannda koyduumuzda alglayacamz sardan
ok daha soluk bir sar alglarz. Altn iki durumda da
tamamen ayn renge sahip olmasna ramen her iki metalin
yanna konulduunda farkl ekilde grnr. Bu, ok genel
bir fenomendir ve optik sinirlerin daha iddetli olan renkten
daha fazla etkilendii ve soluk renge nispeten daha zayf bir
tepki gsterdii gereine dayanr.

YOUNLUK: Bu, daha nce bir oda boyam ya da

hazrlamsanz tecrbe etmi olmanz gereken bir efekttir.
Siz ve karnz bir para boya rneine bakp, bu boyann
oturma odas ya da alt kattaki tuvalette ne kadar gzel
grneceini dnrsnz. Bu rengi alp denedikten sonra
grrsnz ki nceden gzel ve dinlendirici grnen renk
odanzda bir kbus rengine dnmtr. Bunun sebebi rengin
birok kez yanstlarak yksek oranda younlamasdr.
 EKT-12-18

Odadaki bir yzeye arpan k yanstlarak baka bir yzeye

ynelir, buradan da dier bir yzeyden yansyan kla
glenip tekrar yansr, bu ilem n sizin akn
gzlerinize gelmesine kadar devam eder. Sonu olarak ufak bir
deneme panelindeki renk ticari bir nesnenin zerinde o kadar
da gzel gzkmeyebilir!

DOKU: Dokunun da metal renkleri zerinde bir etkisi

vardr. Parlatlm bir nesneyle tamamen ayn renkte
cilalanm bir mat nesne, parlatlm nesneden daima daha koyu
gzkecektir. Bunun sebebi yzeye tutulan ve her zamanki gibi
yansyarak gze ulamas gereken n yzeyin kabalndan
dolay dalmasdr.

Metallerin kimyasal renklendirilmesi kimyasal tepkimelere

dayanr. Bu tepkimeler byk oranda yzey tepkimeleridir. Bu
sebeple en iyi sonularn alnmas, gereken tepkimenin
kontrolne ve renklendirilecek yzeyin durumuna baldr. Bu
sebeple kullanlacak formllere gemeden nce aadaki
kurallarn zerinde biraz durmak gerekir!

(1) RENKLENDRLECEK MALZEME TAMAMEN TEMZ OLMALIDIR.

Kimyasal renklendirme yzey tepkimeleriyle yaplr. Gres

tabakalar, kir veya oksit bu yzeylerde gerekli tepkimenin
olumasn nler ve bunun sonucunda renklendirme homojen
olmaz.

(2) KMYASAL RENKLENDRME MADDELERNN KONSANTRASYONUNU

ARTTIRMAK AYNI SREDE DAHA KOYU RENKLER OLUMASINA YOL AAR

Kimyasal bir tepkime, tepkimeye girecek maddelerin miktar

arttrlrsa, istenilen ynde daha youn bir ekilde
gerekleir.

(3) RENKLENDRME ZELTSNN SICAKLIINI ARTTIRMAK SREDE

DAHA KOYU RENKLER OLUMASINA YOL AAR

Genelde bir kimyasal tepkimenin hz her on derecelik

artta ikiye katlanr (Santigrat).

(4) BANYODAK RENKLENDRME LEMNN ZAMANINI ARTTIRMAK AYNI

RENGN DAHA KOYU TONLARININ OLUMASINI SALAR
 EKT-12-19

Kimyasal bir tepkimede, zaman deikeni nem tar.

Tepkimeye giren bir maddenin (Bu durumda malzemenin) tepkime
blgesinden karld andan itibaren baka bir tepkime
meydana gelmez.

Metaller iin renklendirme reeteleri verirken, ilkin en

sk renklendirilen metallerinkini vereceiz.

PRNCN RENKLENDRLMES

Pirincin renklendirilmesi, madeni eya retiminden

aydnlatma malzemeleri ve yeni rnlere kadar geni bir alan
kapsar. Malzeme tamamyla pirin ya da kaplanm pirin
tabakas olabilir.

SLFR RENKLER (SARILAR, KAHVERENGLER, MAVLER)

Pirinteki bakr fazla slfr ieren bileiklerle kolayca

reaksiyona girerek, pirincin yzeyinde bakr slfr filmi
olumasna neden olur ve renkli bir sonlandrma salar.

A ZELTS Sv Slfr ................. 28,4 ml

Su .......................... 3,79 lt

Scaklk: 24C - 29,5C

B ZELTS Bakr Slfat ................ 28,4 gram

Slfrik Asit ............... 2,84 gram
Su .......................... 3,79 lt

Scaklk: 24C - 29,5C

Cilalanacak malzeme, elektrikli temizlenmi, durulanp %5

lik hidroklorik aside daldrlp tekrar durulanm olmaldr.
00 snger ta kullanarak, yumuak kvrlm ispitli metal
telli tekerlek (pirin) ile yzeyi tel fralayn daha sonra
malzemeyi iyice durulayp 5-10 dakikalna A zeltisine
batrn, temiz suda durulayp B zeltisine 5-10 dakikalna
batrn ve durulayn. stenilen renk elde edilene kadar A ve B
zeltilerine daldrma ilemlerine devam edin, daha sonra
slak fra ve sodyum bikarbonat kullanarak tel fralayn.
ki ton etkisi iin malzeme uygun bir bileik ya da snger
ta ve tel tekerlek ile perdahlayn. Durulayp kuruttuktan
sonra berrak bir lak kullanarak vernikleyin.
 EKT-12-20

MEE RENG BRONZ

A ZELTS Antimon slfr............... 56,70 gram

Sodyum hidroksit ............113,40 gram
Su .......................... 3,79 lt

Scaklk: 71C.

B ZELTS Hidroklorik Asit ............ 0,473 lt

Su .......................... 3,79 lt

YNTEM: Malzemeyi nceden akland ekilde temizleyin.

stenilen renk tonu elde edilene kadar aralarda durulayarak
srayla A ve B zeltilerine batrn (DKKATL BR EKLDE
DURULAMA YAPILMAZSA ORTAYA RK KOKULU VE ZEHRL HDROJEN
SLFR GAZI IKAR GVENLNZ N HAVALANDIRMA KULLANIN!)
Parlak noktalar slak tel fra ve sodyum bikarbonat ile
dzeltin.

SICAK SLFR KAHVERENG

Potasyum slfr ............. 14,17 gram

Baryum slfr ............... 28,4 gram
Amonyak ..................... 28,4 ml

Scaklk: 93C.

YNTEM: Temizlenmi malzemeyi zeltiye daldrn, durulayn ve

slakken tel fralayn; daha youn bir renk elde etmek iin
ilemi tekrarlayn. Durulayp kuruladktan sonra laklayn.

ZENGN BRONZ

A Bakr klorr ................ 113,40 gram

Demir klorr ................ 28,35 gram
Su .......................... 3,79 l

Scaklk- Oda

B Potasyum slfr ............. 14,17 gram

Su .......................... 3,79 lt

YNTEM: Malzemeyi A zeltisine batrn, daha sonra

durulamadan B zeltisine batrn. stenilen renk tonu
salanana kadar ilemi tekrarlayn.
 EKT-12-21

PRN STNE KOYU GR

(Elektro kaplanm pirin kullann)

Antimon slfr (siyah) ....... 28,4 gr

Sodyum siyanr ............... 28,4-170,1 gr
Su ........................... 3,79 lt

Scaklk: 82C.
UYARI: HAVALANDIRMA KULLANIN!

Cila dk sodyum siyanr deriimlerinde daha yumuak

yksek sodyum siyanr deriimlerinde daha sert olur.

YNTEM: Temizlenmi malzemeyi zeltiye daldrn, karp

durulayn ve yumuak fra ve sodyum karbonat ile fralayn.
Daha koyu bir ton elde etmek iin daldrma ve durulama
ilemini tekrarlayn.

DER KMYASAL RENKLER

ALTIN SARISI

Bakr asetat ..................... 99 gr

Su ............................... 3,79 lt

Scaklk: 71C.

Temizlenmi malzemeyi zeltiye daldrn, yumuak bir

fra ile fralayn ve istenilen renk elde edilene kadar
ilemi tekrarlayn. yice durulayp kuruladktan sonra
mumlayn veya laklayn.

PRN STNE SYAH

A Bakr karbonat ...................226,80 gram

Amonyak (65,5 C, %26 lk)........ 0,47 lt
Sodyum karbonat ..................113,40 gram
Glim ............................. 1 cc
Su ............................... 3,79 lt

B Kostik soda ......................226,8 gr

Su ............................... 3,79 lt

YNTEM: Temizlenmi malzemeyi istenen siyah renk elde edilene

kadar A zeltisine daldrn. Durulayp birka saniyeliine B
zeltisine daldrdktan sonra iyice durulayn. Kuruladktan
sonra cilann muhafazas iin laklayn ya da mumlayn.
 EKT-12-22

ELK YEL

Arsenik oksit .....................226,80 gram

Sodyum hidroksit ..................283,50 gram
Sodyum slfat .....................141,75 gram
Su ................................ 3,79 lt

Scaklk: 60C.

UYARI: zeltiyle alrken havalandrma kullann! zelti

iin demir bir tank kullann.

YNTEM: Yeil renk elde edene kadar temizlenmi malzemeyi

zeltiye batrn. Islak tel fra ve sodyum karbonat ile
canlandrn. stenirse bu cila malzemeyi aadaki zeltiye
daldrmak suretiyle KOYU MAV ye evrilebilir.

Amonyum slfr .................. 56,8 ml

Su .............................. 3,79 lt

yice durulayn, slak veya kuru tel fralamadan sonra

temizleyin, durulayp kurulayn ve laklayn ya da mumlayn.

SYAH

Sodyum hidroksit ................. 71 gram

Potasyum perslfat ............... 85 gram
Su ............................... 3,79 lt

Scaklk: 100C.

YNTEM: Uygun bir siyah elde edene kadar tutmak iin bakr tel
kullanarak malzemeyi kaynayan zeltiye daldrn. karn,
durulayp kuruladktan sonra laklayn.

PATNA (KF RENG, YEL) PERDAHLAMA

Not: VERDE cilas olarak da bilinirler.

Bakr asetat ...................... 141,75 gram

Sodyum slfat ................... 283,50 gram
Bakr klorr. ................... 85,05 gram
Asetik asit ..................... 28,4 ml
Su .............................. 3,79 lt

Oda Scakl
 EKT-12-23

YNTEM: Malzemeyi bu zeltiye daldrn veya bu zeltiyle

birlikte fralayn, daha sonra oda scaklnda veya nemli
bir frnda 43,3C de kurumaya brakn. Gzel bir yeil elde
edilene kadar ilemi tekrarlayn. Yeil renk yeterli derecede
salandktan sonra malzemeyi 3,79 litre suya 283,5 gramlk
sodyum bikarbonat zeltisine batrmak suretiyle renk ayar
yapn. Scakken daldrn. Gerektii gibi gze arpan ksmlar
slak tel fra ile canlandrn. Daha sonra efekt iin iine
amber pigmenti eklenmi ve az miktar terebentinde zlm
balmumu ile kaplayn. Artan mumu syrn ve peynir kuma
(tlbent) ile parlatn.

PRN STNE RENKLENDRME

Sodyum tiyoslfat ............... 240 gram

Kurun asetat ................... 25 gram
Sitrik asit ..................... 25 gram
Su .............................. 1 litre

Scaklk: 21C.

Temizlenmi pirinci hafif kartrma ile bu zeltiye

daldrn. Aada belirtilen ortalama zaman izelgesine gre
srasyla u renkler elde edilir:

RENK -- ALTIN KIRMIZI KOYU MAV GR-YEL KIRMIZI-YEL

SRE -- 2 dak. 4 5 12 24

Kaplama gittike kalnlar.

stenilen renk elde edildiinde malzemeyi karn, iyice

durulayn ve temiz, iyi bir lakla vernikleyin. Eer malzeme
nceden iyi cilalanmsa elde edilen renkler daha gzel
grnecektir.
Daha koyu renkler iin dier bir varyasyon:

Sodyum tiyoslfat ............... 240 gram

Kurun asetat ................... 25 gram
Asetaldehit ..................... 2 cc

Oda scakl

RENK -- ALTIN KIZIL KAHVERENG MOR KOYU MAV

SRE -- 15dak. 20 25 30

BAKIR METAL VE BAKIR ALAIMLARI ZERNDE DE BENZER SONULAR

ELDE ETMEK MMKNDR.
 EKT-12-24

BAKIRIN RENKLENDRLMES

Pirin iin imdiye dek aklanan cilalarn ou bakr ve

bronz gibi dier bakr alamlar iin kullanlabilir.
Renklendirilecek metal farkl olduu iin tabi ki baz renkler
farkllk gsterecektir. Bunun sayesinde hayal gcnz
kullanarak eitli efektler yaratmak mmkndr, pirin kaplama
ile bakrlarn baz ksmlar ve bakr kaplama ile pirincin
baz ksmlar renk elde etmek iin tepkiyebilir. Bakr ve
bakr alamlar eitli gzellikteki karma renkleriyle ya
da kaynak notlarnda verilen patentli Elektrikli renklendirme
ilemiyle de renklendirilebilir.

BAKIR VE ALAIMLARI ZERNE PETROL YEL

Bakr klorr .................... 226,80 gram

Demir klorr..................... 141,75 gram
Su .............................. 3,79 lt

Scaklk: 82C

YNTEM: stenilen renk elde edilene kadar tel fralanm

malzemeyi zeltiye daldrn ve bikarbonat ile tekrar tel
fralayp tekrar daldrn. yice duruladktan sonra kurulayp
mumlayn.

GMN RENKLENDRLMES

Aada verilen zelti iinde tepkimeye sokmak suretiyle

Oksitleme Cilas ilemi gme kolayca uygulanabilir.

Potasyum slfr ................. 7,1 gram

Su .............................. 3,79 lt

Scaklk: 65,5 C

YNTEM: Gm tamamen kararana kadar zeltiye daldrn.

(NOT: Zayf sonular vereceinden dolay parlak banyoda
kaplanm gm kullanmayn). Snger ta ve su kullanarak
nikel gm malzeme zerini tel tekerlek ile canlandrn

Aadaki zelti kullanlarak SARIMSI KAHVERENG bir renk

elde edilebilir.

Baryum slfr ................... 2,835 gram

Su .............................. 3,79 lt

Oda scakl
 EKT1225

Bu banyonun scakl arttrlrsa mavi siyah oksitleme cilas

elde edilir.

ALTININ RENKLENDRLMES

Altnn renklendirilmesi 10. derste aklanm olan alam

bileenleriyle eitlendirilebilir.

DEMR VE ELN RENKLENDRLMES

Demir ve elik yaygn olarak scak ortamda kimyasal

tepkimelere sokularak renklendirilir. Bu tepkimelerde yzeye
rengini veren ince oksit tabakalar oluur. Bu haldeki
renklere ait bir izelge aada verilmitir:

Soluk Sar ...................... 220C

Mor ............................. 277
Kahverengimsi Sar .............. 255
Ak Mavi ....................... 288
Koyu Mavi ....................... 299
Gri siyah ....................... 316

Bunlar yaklak aralklardr. Grlecektir ki daha dk

scaklklarda elde edilen renkler fazla kararl deildirler ve
yava yava gri siyaha dnrler.

DEMR ZERNE MENEV MAVS

yice temizlenip ayklandktan sonra durulanp kurulanm olan

demir nesneleri, yavaa dnen demir veya elikten yaplm
iinde normal temiz kum bulunan bir dolap ya da fya koyun.
eriin scakln asla 315C -343C yi amayacak ekilde
kontrol edin. 343C nin stnde malzeme siyah renk alr. Doru
scaklkta gzel bir tun mavi elde edilecektir. Hzl sonu
almak iin dolaptaki ilemden nce malzemeyi %10 luk
hidroklorik asit zeltisine daldrn veya birka saniyeliine
nikel banyosuna parlatn.

TUN MAVS

Demir klorr .................... 907 gram

Antimon triklorr ............... 21,25 gram
Gallik asit ..................... 21,25 gram
Su .............................. 3,79 lt
 EKT1226

Scaklk: 82,22C

YNTEM: Malzemeyi temizleyip duruladktan sonra zeltiye

batrn, karp slak tel fralayn. stenilen ton elde
edilene kadar ilemi tekrarlayn. Durulayp kuruladktan sonra
yalayn ya da mumlayn.

SYAH

Demir veya elik nesnelerin stnde parlak ve dz bir siyah

renk elde etmek iin birok patentli ilem vardr. Bunlar
genellikle demiri siyah okside dntren, ok gl kostik
soda zeltilerinin oksitleyici maddeler ile bileenlerini
ierirler. Patentleri olduu iin hibir forml
verilmeyecektir. Kaynak referanslarda listelenmi rn
salayclardan prosesi salayabilirsiniz.

KADMYUMUN RENKLENDRLMES

Kadmiyuma birok ilgi eken yeni cila eklenebilir.

BEYAZ MADEN ETKS

Bakr slfat .................... 42,5 gram

Potasyum klorat ................. 71 gram
Slfrik asit ................... 14 gram
Soyum klorr .................... 85 gram
Su .............................. 3,79 lt

Scaklk: 82,22 C

YNTEM: Malzemeyi temizledikten sonra 2-10 saniyeliine

banyoya daldrn. Gze arpan ksmlar tel fra ve snger
ta ile fralayn, durulayp kurulayn ve laklayn.

NOT: Kadmiyum ile alrken malzemeyi daima renklendirme

banyosu iinde gl bir ekilde kartrn.

ANTKA ETKS

Demir klorr .................... 42,5 gram

Bakr slfat .................... 14 gram
Hidroklorik asit ................ 284 ml
Su .............................. 3,79 lt
 EKT1227

Scaklk: 82C.

YNTEM: Malzemeyi bu scak zeltiye daldrn ve durulamadan

kurumaya brakn. stenilen ton elde edilene kadar ilemi
tekrarlayn. Tel fralayn ve gze arpan ksmlar
canlandrn. Durulayp kuruladktan sonra laklayn.

KAHVERENG TONLARI

Bakr nitrat .................... 113,4 gram

Potasyum permanganat ............ 283,5 gram
Su .............................. 3,79 lt

Scaklk: 71C

Renk malzemenin banyoda kalma sresine bal olarak sarms

kahverengi ile az miktarda yeile kaan krmzms kahverengi
arasnda deiiklik gsterir. Bakr nitrat yerine kadmiyum
nitrat kullanlrsa daha krmzms tonlar elde edilir.

NKONUN RENKLENDRLMES

KOYU MAV GLGELER

Nikel amonyum slfat ............ 170 gram

Amonyum klorat .................. 170 gram
Su .............................. 3,79 lt

Scaklk: 82C

Bu banyo karma renkler reterek kurun asetat, tiyoslfat

banyosu gibi alr. Renk hzl bir ekilde koyu maviye
dner.

SYAH ETKS

1. Kadmiyum bal altnda verilen potasyum klorat

banyosunda bakr slfat kullann.

2. Amonyum molibdat ................ 56,7 gram

Amonyum klorr .................. 113,4 gram
Borik asit ...................... 85 gram
Potasyum nitrat ................. 28,4 gram
Su .............................. 3,79 lt
 EKT1228

Scaklk: 82C.

inko zerine koyu bir mavi elde etmek iin genellikle birka
saniyelik bir daldrma yeterlidir.

3. Patentli bir banyo olan Moly Black diye bilinen banyoyla

inkoya siyah renk verilebilir. Tedariki listesine bakn.

4. Siyah nikel kullanlarak ho ekilde karartlabilir.

Reete iin siyah nikel balna baknz.

stendii takdirde inkoyu nce bakrla kaplayarak dier

renkler elde edilebilir. nce kaplamalar inko tarafndan
sourulursa renk kaybolur, bu sebeple ar bir bakr kaplama
kullann.

ALMNYUM VE ALAIMLARININ RENKLENDRLMES

DEMR YEL

Potasyum slfr ................. 99,2 gram

Vanadyum slfat ................. 56,7 gram
Su .............................. 3,79 lt

Scaklk: 93,33C.

Daldrma ileminden sonra alminyumu, gze arpan ksmlar

dzeltmek iin ince elik yn ile ovalayn. Laklayn veya
Brezilya balmumu ile cilalayn.

MAV TONLARI

Demir klorr .................... 28,4 gram

Potasyum demir siyanr........... 28,4 gram
Su .............................. 3,79 lt

Scaklk: 93C.

Renk, oluan ferrik (demir) ferrosiyanrn bir ksmnn

yzeydeki ince aluminyum oksit tabakas tarafndan
absorbsiyonu ile oluur.
 EKT-12-29

SYAH

Kobalt klorr ................... 113,40 gram

Etil Alkol ...................... 0,95 litre

Oda scakl

Malzemeyi zeltiye daldrn veya zelti ile slayn, daha

sonra yakarak alkol ayrn. stenilen ton elde edilene kadar
tekrarlayn.

Alternatif olarak, Amonyumun ilk eklenmesinde oluan keltiyi

tekrar tamamen zmek iin kobalt oksidi (113,40 gram) gerekli
miktarda amonyum ierisinde zn, ve 3,79 lt.ye (1 galon)
tamamlayn. 82C scaklkta kullann. Alminyumu daldrdktan
sonra durulayn. Tel fralayn ve istenilen renk elde edilene
kadar tekrarlayn.

Moly Black zeltisi ve molibden zeltisi siyah nikelde

olaca gibi alminyum zerine siyah elde etmede de iyi
sonular verecektir.

SAHTE BRONZ

Potasyum permanganat ............ 99,2 gram

Bakr slfat .................... 14,2 gram
Su .............................. 3,79 litre

Scaklk: 82C.

stenen ton elde edilene kadar malzemeyi zeltiye

daldrn.Durulayn, kurutun ve mumlayn.

SYAH NKEL

Bu siyah kaplamalar salayan bir nikel banyosudur. Bakr,

inko, kadmiyum, pirin ve bronza uygulanabilir. zellikle
inko ve kadmiyuma siyah renk verilmesinde kullanlr.

Nikel slfat (Heptahidrat) ...... 283,50 gram

Nikel amonyum slfat ............ 170 gram
inko slfat kristalleri ........ 142 gram
Sodyum tiyosiyanat .............. 56,7 gram
Su .............................. 3,79 lt
 EKT-12-30

ALIMA KOULLARI:

Scaklk: 24C ila 32C

pH: 5,7 ila 6,1 elektrometrik
Akm Younluu: 0,05 ila 0,37 A/dm2
Kaplama Sresi: 30 ila 50 dakika

ANOTLAR: Karbon
TANK: Kauuk astarl, polipropilen ya da polietilen
tanklar kullann.
KONTROL FAKTRLER: nemli kontrol faktrleri ayn seviyede
tutulan sabit scaklk ve pHtr.

KARITIRMA: Yksek akm younluklar kullanlmad srece

kartrma gerekli deildir. Eer kartrmadan
yararlanrsanz, kaplamada ukurlamaya neden olaca iin
havann emilmesinden saknn.

pH: znmeyen anotlarla nikel kaplanrken pH decektir bu

yzden pH, nikel karbonatla ya da amonyakla gnlk olarak
ayarlanmaldr.

BAZI NOTLAR: ok dk scaklkta alma yapmak przl

kaplamaya neden olacaktr. Verilen akmn ok yksek scakl
ise gri ya da tozlu bir kaplamayla sonu verir. Eer pH ok
dkse, kaplama ok renkli ak ya da ok yumuak olabilir.
ok yksek bir akm younluu uygulandnda yank kaplama
elde edilebilir. Deerleri her zaman verilenlerin %10unun
iinde tutun. inkoyu ve tiyosiyanat gerektii gibi ikmal
edin. Bu ikisinin eksiklii kaplamann gri renge dnmesine
neden olur. Doru miktarda verildiinde kaplamaya siyah rengi
veren akm younluu olduka snrl olacaktr bu yzden
akmn iyi bir ekilde kontrol edilmesine dikkat edilmelidir.
Siyah nikelle kaplandktan sonra, kaplama iyi bir ekilde
durulanmal, kurutulmal ve cilalanmal ya da mumlanmaldr.
Eer kaplama sresini ksaltmak istiyorsanz, banyonun
scakln 51Cye ykseltebilirsiniz, ama iin zerine doru
siyah rengi vermek iin gerekli akm(0,542,15 A/dm2ye)
bulmak iin denemeler yapmanz gerekecektir. stenirse, kk
uygulamalar iin zelti dolap iinde kullanlabilir ama temas
eden ksmlar her ilemden sonra ayn ekilde kuvvetli
hidroklorik aside batrlarak iyice temizlenmelidir.
 EKT-12-31

SYAH KROM#

Siyah krom ncelikli olarak, orduda ve optik donanmlarda

yanstc olmayan kaplamalar yapmak iin kullanlr. Ayrca,
sradan nikel kaplamalar anmaya kar direnli hale
getirmek amal kullanm da bulunmaktadr. Bazen, baz zel
durumlarda, ebada bal olan ve daha sonra zerine siyah krom
parlak kaplama yaplan sert krom kaplanm paray cilalamak
iin de kullanlr. ou tescilli siyah krom kaplama
zeltisi, yirmi be yldan daha uzun sre nceki literatrde
bahsedilen asetik asit ieren kromik asit zeltilere dayanr.
zelti aadaki birleime sahiptir:

SYAH KROM BANYOSU(1)

Kromik asit .......................... 269,6 gr/lt

Asetik asit .......................... 217,2 gr/lt
Baryum asetat......................... 7,5 gr/lt
Su.................................... 3,79 lt
alma scakl..................... 35C-43,3C
Akm Younluu........................ 4,3-9,7 A/dm2

Bu reeteyle ilgili dikkate deer ey, slfat iyonlarnn

mevcudiyetinin tabu olmasdr. Neden? Baryum slfat aslnda
suda znemez. Slfat iyonlar, baryum slfatn zeltinin
dnda kelmesine neden olacaktr.

Birka avantaj olduu iddia edilen bir baka siyah krom

reetesi de aada verilmitir:

GRAHAMIN SYAH KROMU* (2)

Kromik asit...........................247 gr/lt

Fluosilisik asit...................... 0,247 gr/lt
alma scakl..................... 26,7C-35C
Akm Younluu........................ 16-48 A/dm2

Tescilli siyah krom zeltilerinin genellikle iyi i

karacan ve bunlar kontrol etmenin daha kolay olduunu
greceksiniz. Bu kadar yeter.

Temel metal yzeyi oksitlenmemi olduundan dolay, siyah

nikel ve siyah krom doru renklendirme yntemleri deillerdir.
Ancak, renkli cila retirler ve bu yzden burada
bahsedilmektedirler. Ayrca, alminyum ve magnezyumu

#
Bu kaplamalar ortalama %70-75 krom ve % 30-25 oksit ierir.
*
Patent iin bavurulmu durumda
 EKT-12-32

oksitleyerek ve daha sonra bu ekilde retilen gzenekli

oksidi boyayarak tam gk kua renkleri retilebilir. Bu
yntemler 15. derste anotlama bal altnda ele alnacaktr.
imdi boya ve lak filmlerine gemeliyiz.

ORGANK KAPLAMALAR
BOYAMA VE LAKLAMA

Organik kaplamalardan (boyama ve laklama) neden

elektrometal kaplama bal altnda bahsedildiini sorabilir-
siniz. Eer bu, sadece elektrometal kaplama teorisinin
verildii bir ders olsayd, bunlardan burada
bahsedilmeyebilirdi. Ama bu bir kaplama dersi olduu kadar,
metal yzey ilemleri uygulama dersidir ve metal yzey
ilemleri, metalleri dier metallerle kaplamann yan sra
boya ile kaplamay da kapsar. stelik laklama, uygulamal
kaplamada aada bahsedilen iki noktada nemli rol oynar:

(1) Kaplama yaplan ou metalin kendisi anmaya kar

direnli deildir ve bu yzden, anmay engellemek amacyla
havay ve nemi geirmemesi iin genellikle renksiz ve effaf
bir lakla kaplanmaldr. Bu yolla, laklama, cilalanm
kaplamaya koruyucu zellik verir.

(2) Birok kaplama almasnda baz paralarn

rtlmesi ya da akmn hareketinden korunmas nemlidir.
Laklamann, daha sonra bir zc kullanlarak
karlabilecek, pratik olarak akm geirmez ve etkilenmez
metal yzeyi korumada byk yarar salad nokta burasdr.
Tabi ki, laklamann, uygun pigmentlerden yararlanlarak baz
kaplama eyalar zerinde renk cilas olarak kullanldndan
da bahsetmek gerekir.

Ayrca, bu blmde boyama ve laklamadan bahsederken,

kaplama asklarnn rtlmesi ya da korunmas ilemi iin
kullanlan balmumu ve plastik gibi organik malzemeler de ele
alnacaktr. Bunlar dersin uygun yerlerinde ele alnacaktr.

Daha ilerlemeden nce, laklamadan ya da boyamadan

bahsettiimde bunun organik kaplama demek olduunun farkna
varmanz istiyorum (ok titiz kiiler bunu sylediimizde
gzlerini krptrsalar da, bu ikisi aslnda e anlamldr).

BOYALAR VE LAKLAR GB ORGANK KAPLAMALAR drt eyden

oluur:
 EKT-12-33

1. Bir film oluturucu, tutkal da denir, sv ya da

kat ekilde olabilir, balamak iindir.
2. Eer kat haldeyse film oluturucuyu eritmek ya da
sv haldeyse seyreltmek iin bir zc (solvent).
3. Daha iyi saklama zellii veren maddeleri ya da
rengi oluturmak iin ki bunlar pigmentler olabilir, astar ya
da boyaya daha iyi bir gvde veren gerici donanmlar
4. Daha iyi nemlenme, ak ve dzlenme ve gelimi
kurutma zellikleri vb. salayan boya karmna katlacak
katk maddeleri.

Boyama ve laklama arasndaki temel fark, film

oluturuculardadr. Boyamada, film oluturucu, havayla temas
ettiinde kat ama esnek bir tabaka meydana getiren keten
tohumu gibi kurutucu bir ya ierir (lem, yadaki nispeten
daha kk molekllerin, artk sv deil kat halde olan daha
iri ve daha gl molekllere katlmas anlamnda imgesel bir
terim olan, oksitleyici polimerizasyon olarak bilinir).
Laklamada, film oluturucu, zaten polimerize durumda# ya da
polimerizasyon urayacak sentetik ya da doal reinedir. Bu
fark aklmzn bir kesinde bulundurarak, her ne kadar
boyaya da gnderme yapyor olsa da, ben imdi laklardan
bahsedeceim.

LAK: LAK NEDR? Lak esasen, bir ya da daha fazla sentetik

ve/veya doal reine ya da plastik , bir ya da birden fazla
zc ve bir ya da daha fazla plastikletiricinin(yumuatc)
kombinasyonudur. Bu kombinasyon effaf laklara itibar verir.
Lak genellikle, hangi amala kullanlacana bal olarak, saf
zelti, bazen emlsiyon ve bazen de sspansiyon durumundadr.

Lak kullanrken, temel olarak olan ey udur: , tarif

edilen yntemlerin biri kullanlarak kaplanr. zc, iin
zerinde biraz plastikletiriciyle birlikte homojen ince bir
reine ya da plastik tabakas brakarak buharlar. Bu
laklamann temel prensibidir.

RENELER VE PLASTKLER: Plastik bran ok geni bir brantr

ve burada amacmz bu sahay incelemek deildir ama lakn
temel bileikleri hakknda biraz bilgi edinmemiz gerekmektedir
ve bu yzden burada bunlardan biraz bahsedeceiz.

#
Boya ve lak reetelerinde, bazen bu reineler tamamen polimerize olmazlar
ve s ilemi (frnlama) onlara son ekillerini verir.
 EKT-12-34

Basite, bir reine veya plastik (veya polimer) organik

ve/veya inorganik molekllerin doal veya sentetik yollarla
kimyasal olarak birletii ar molekl arlkl maddelerdir.
Monomerin doasna ve girdii tepkimeye bal olarak, ortaya
kan polimer, onu kaplama malzemesi veya kendi bana yapsal
malzeme olarak kullanl yapacak, sertlik, boyutsal
kararllk, kimyasal tembellik, vb. istenilen zelliklere
sahip olacaktr. Tabi ki bu bir organik kimyacnn yapaca
plastik tanm byle olmayacaktr, ama bu tanm, boya ve
yalaycda karmza kabilecek bu tipteki malzemeleri
aklamak iin uygundur.

Baz rnekler: GOMALAK doal bir reine rneidir.

Belirli bir Dou Afrika bceinin salgsdr ve sradan
hububat alkol (etil alkol) iinde zlebilirgenel bir
zc olarak isimlendirebiliriz. Bir aa yzeyi bir gomalak
zeltisiyle boyandnda, alkol buharlar ve geriye parlak,
dz ve ho grnml ince bir gomalak tabakas kalr. Tamamen
sentetik yapl ilk reine veya plastik olan BAKALT, fenol ve
formaldehitin kimyasal bileiminden oluur ve benzer ekilde
belli organik zclerde zlerek metal ve aa zerine
kaplanabilecek olduka viskoz bir zelti meydana getirir.
Proksilin olarak bilinen SELLOZ NTRAT, SELLOZ veya doal
aa lifinin ve NTRK ASTN yar sentetik bileimidir. Bu
bileim birok organik zc iinde zlebilir olup ortaya
kan zelti kuruduktan sonra yzeyde sert, dz, parlak ve
effaf bir tabaka brakr.

Plastik endstrisinin balangc ok eskiye

dayanmadndan dolay, bu pazara kaplama veya yap malzemesi
olarak kullanlacak birok yeni reine sunulmutur. Liste
devasa uzunluktadr ve durmadan uzamaya devam etmektedir.
Yani, kaplamada denenmi doru selloziklerin yannda,
fenolik, alkitler ve melaminler, akrilikler, viniller,
epoksiler, poliretanlar, silikonlar, fluokarbonlar (teflon da
bir rnektir)da saylabilir. Bu saylanlarn hepsinin
endstride bir ekilde belli bir kullanm alan vardr. Ama
endstride en ok kullanlan kaplamalar genelde alkit, selloz
ve akrilik reine temellidir.

Bu reine veya plastikler dier bir ekilde

TERMOPLASTKLER (syla yumuayan plastikler) veya TERMOSETLER
(syla sertleen plastikler) olarak snflandrlabilir.
simlerinden de anlalaca gibi TERMOPLASTK stldnda
 EKT-12-35

yumuar ve eriyerek svlar, termosertleir reine ise

stldnda sert ve znmez bir form alr. BAKALT
Termosertleen reineye bir rnektir ve kimyasal ismi metil
metakrilik olan LUCTE ise THERMOPLASTK RENEYE bir
rnektir. Bahsettiimiz scaklklar plastii yok edecek
scaklklar deil doal bir ekilde deimesini salayacak
scaklklardr.

ZCLER:* Reinelerin ou oda scaklnda kat haldedir, bu

yzden kaplamada kullanlmalar iin zlmeleri veya sv
forma dntrlmeleri gerekir. zclerin fonksiyonu da
budur. Lak veya kaplamada yer alan bir zcnn nemli bir
zellii onun KAYNAMA NOKTASI ARALIIDIR. Bu, normal atmosfer
basncnda aldnda zeltinin kaynamaya balayaca aralk
anlamna gelmektedir. Bir ya da iki rnek verecek olursak,
METL ALKOL (metanol) 64-66 C arasnda, ETL ALKOL (hububat
alkol) 74-79 C arasnda kaynayacaktr. Ester tipli bir
zc olan BTL KARBTOL ASETAT ise 236-249 C arasnda
kaynayacaktr. KAYNAMA NOKTASI ARALII zellii nemlidir,
nk bu bir zcnn oda scakl veya stndeki
buharlamaya balayaca seviyedir.

LAK ZCLER UYGULAMA KOULLARINA UYGUN, DORU

BUHARLAMA SEVYELER ELDE ETMEK N, DK ORTA VE YKSEK
KAYNAM NOKTASI ARALII OLANLAR OLACAK EKLDE SIRALANMITIR.
Dk kaynama noktas aralkl bir zc kullanm, lak ok
hzl bir ekilde kurutaca iin ok fazla israf olacak ve
lak zeltisi ar derecede koyulaacaktr ve kaplanacak
yzeye dzenli bir kaplama yapmaya yetecek akclk
salanamayacaktr. ok yksek aralklar kurumay olduka
geciktirir.

Lak zeltisi bileimlerinin baka bir ad da LAK

NCELTC dir.

YUMUATICILAR: simden de anlalaca gibi YUMUATICILAR,

reine veya plastie hafif znebilir bir etki yaparak onun
normalde olduundan daha yumuak ve/veya daha akc olmasn
salar. rnein SELLOZ NTRATA kar YUMUATICI zellii

*
Ayrca iinde gerek bir znme olmayan ama su iinde sspansiyon ve
emlsiyon olan su bazl olarak adlandrlan laklar ve boyalar da vardr.
Referanslarda daha fazlasn bulabilirsiniz.
 EKT-12-36

olan KAFUR un varl, normalde gevrek olan bu malzemeye genel

ismi SELLOD olan nesnelerin yapmnda kullanlmasn
salayacak gerekli plastiklii veya esneklii verir. her
biri zel bir amaca uygun yumuatclar devasa eitliliktedir
ve yalayc zeltinin bir paras olarak
birletirilmilerdir.

ORGANK KAPLAMALARIN UYGULANMASI

Organik kaplamalar metal yzeylere birok farkl ekilde

uygulanabilir.

1. FIRA LE UYGULANABLRLER
2. DALDIRMA LE UYGULANABLRLER
3. AKI KAPLAMA LE UYGULANABLRLER
4. RULO LE UYGULANABLRLER
5. SANTRFJ LE UYGULANABLRLER
6. PSKRTEREK UYGULANABLRLER
7. TOZ HALDE KAPLANABLRLER
8. ELEKTRO KAPLAMA LE UYGULANABLRLER

Uygulama yntemi kaplanacak malzemenin byklne,

yapsna, hacmine ve maliyet tercihine baldr. Bu yntemleri
bu hususlar dorultusunda inceleyeceiz.

1. FIRALAMA: Kaplanacak nesne says az olduunda veya

nesnenin sadece belirli alanlarnn boyand DURDURMA
ileminde alann zerine kaplama olmasn nlemek iin lak
kullanarak el yoluyla fralama yaplr.

2. BATIRMA: Batrma ileminde malzeme tel veya asklara

aslarak iinde lak zeltisi olan kaba daldrlr. Orta ve
ufak byklkteki nesneler iin uygundur.

3. AKI KAPLAMA: Ak kaplama gerekte bir daldrarak kaplama

eklidir, tek fark kaplama burada gerekenden fazla olarak
ar olur, bir tp, hortum kullanlr ve tekrar karterin
iine geri dnme yollar vardr. lem zc buharlama
orannn kontrol edilebilmesi iin bir tnel veya kstl bir
alan ierisinde uygulanr. Metot kaplama malzemesi iin daha
kk bir tank gerektirdiinden avantajldr ve genelde artan
kaplama malzemesinin geri kazanm daha iyidir. eitli ufak
ve orta byklkteki nesnelerin zellikle dz veya hafife
eimli yzeylerin kaplanmasnda kullanldr.
 EKT-12-37

4. RULOLAMA: Lak bir rulo fra veya doktor blade ile

srlr. Bu tip uygulama doal olarak sadece dz nesneler iin
uygundur.

5. SANTRFJLEME: Genellikle baka bir yolla kaplanamayacak

kk nesnelerin ounun kapland bu metotta, malzeme
emlsiyon tipli bir laka daldrldktan sonra iinde artan
lakn malzemenin yzeyinden ayrlmaya zorland dnen bir
odaya konur ve bylece tek paral bir lak kaplama yzeyi elde
edilir.

6. PSKRTME: Lak hava basnc sayesinde pskrtme tabancas

(spray gun) olarak bilinen zel bir alet ile atomlatrlr ve
kaplanacak yzeye pskrtlr. Metal kaplama endstrisinde lak
uygulamak iin en sk kullanlan yntemdir. Byk, orta ve
olduka ufak nenelere uygulanabilir. Btn alanlarda olduu
gibi bunda da baz gelimeler olmutur. Bunlar yle
listeleyebiliriz: HAVASIZ PSKRTME: Boyay atomize etmek iin
yksek basnl hava kullanlmaz. Bunun yerine boyann
baloncuk ve gzenee sebep olacak ekilde salmasn
nleyerek hortum ucundan kmasn salamak iin sv boyaya
500 1500 psi (pound/in2)aras basn uygulanr.

SICAK PSKRTME: Bu teknikte boya tabancaya gitmeden

hemen nce zel bir kapta stlr. Is boyann viskozitesini
olduka drr, bu durumda ihtiya duyulan zc ve basn
miktar daha az olur. Bazen scak pskrtme ve havasz
pskrtme birlikte kullanlr.

Muhtemelen organik kaplama uygulamalarnn en

kullanllar olan pskrtme metotlarnda ar pskrtme
hatas byk sorun yaratmaktadr. Bu fazla pskrtme ve
havalandrma metotlar iin hem boya hem de zc israfna
neden olur. Bu zel zorluun byk oranda stesinden gelmek
iin ELEKTROSTATK PSKRTME metodu gelitirilmitir.
Elektrostatik pskrtmede boya paracklarnn iine elektrik
ykleri yerletirilir ve boya tabanca yoluyla, boyadakine ters
polaritede kutuplanm malzemeye gnderilir. Bu yzden
paracklar dz izgisel yollar takip etmek yerine, ters
yklenmi malzeme tarafndan ekilirler ve eimli bir yol
izlerler, bu ar pskrtmeyi tamamen nler.
 EKT-12-38

Elektrostatik pskrtme tabancasn kuru toz kaplama

uygulamasnda da kullanlmas mmkndr (bkz TOZ KAPLAMA).
Pudra formundaki kuru madde ters yklenmi malzeme tarafndan
ekilir. Genellikle zerinde allan malzeme scaktr bu
yzden yzeyine arpan pudra yumuamaya balar ve eriyerek
daha sonra frnlanarak son halini alan yapkan bir kaplama
haline gelir.

7. TOZ KAPLAMA: (AKI YATAKLI) evre kirliliini azaltma

dorultusundaki duyarllk toz kaplama metotlarna olan ilgiyi
arttrmtr. Bu teknikte pudra formundaki reine ve eitli
katk maddeleri ekil 6 da gsterildii gibi hava akmna
kullanlarak bir tankn iinde tutulur. Bu paracklarn
akcln salar (onlarn bir akkan gibi davranmasn
salar) ve tankn iine tutulan malzeme bu paracklar
tarafndan kaplanr. Eer malzeme scaksa paracklar
yumuayp erir ve bunlarn yzeye yapmasyla tekdze bir
reine kaplamas elde edilir Eer parack daldrma srasnda
titretirilirse bu ksmen olay ksmen dorulanr). Bazen
ortaya kan paralar olduklar yere braklrlar ama
genellikle erimeleri iin tamamen stlrlar, akarlar ve
kaplamay olutururlar. zc kullanlmad ve ok az
parack kayb olduu iin bu metot ile evre kirlilii ve
malzeme israf byk oranda nlenir. nceden aklanm olan
elektrostatik pskrtme de bu kuru tozlarn uygulanmasnda
kullanlabilir.

Ak yatakl kaplamann gelitirilmi bir eidinde,

akkanlatrlm paracklar ve alma yzeyini zt
kutuplarla yklemek suretiyle ilemde elektrik kullanlr. Bu
uygulama daha tekdze bir parack uygulamas verme
eilimindedir.
 EKT-12-39

8. ELEKTROBOYAMA: Elektroforetik almalarndan da bildiiniz

gibi bu uygulama ynteminde dier paracklarla beraber reine
paracklar sv bir ortamda asl kalrlar i parasna ve
kar katoda kar bir hcum olur. Boya paracklar anodik
yaplm i parasna doru yer deitirir. Baz teknikler i
parasn katodik yapmay da kapsar. Paracklar i parasna
itilirler ve ayn zamanda ok miktarda asl sv da, elektro-
ozmos ilemiyle uzaklatrlr. paras gl yapan boya
paracklaryla dzenli bir ekilde kaplanr ve artk
frnlama ve oturuma iin frna konulabilir. Yntem, kontrol
kolaylnn byk deer kazandrd oto karoserlerinin
boyanmas gibi otomatik ilemlerle balantl olarak son
derece deerlidir. (Ders 1i ve elektrometal kaplamann deeri
ile ilgili ifadeleri hatrladnz m?)

Ben bu yntemlerin hepsinden ayrntlaryla bahsetmek

istesem de, u ak ki, kstl zamanda ve alanda bunlardan
bahsetmek szkonusu deildir. Bu yzden ncelikle
ayrntlaryla pskrtmeli laklama ve daha az ayrntya
girerek elektrikli boyama ynteminden bahsedeceim. Dier
uygulama yntemleriyle ilgili daha fazla bilgi ya da
bahsettiklerimle ilgili daha fazla veri edinmek istiyorsanz,
dersin sonunda verilen referanslara bavurabilirsiniz. Tamam
m?

PSKRTMEL (SPREY) LAKLAMA

LAK KAPLAMAYI KURUTMA YNTEMLER

Lak kaplama, iki eittir HAVADA KURUTMA VE FIRINLAYA-

RAK KURUTMA. Havada kurutma ynteminde, lak, cilay dzeltmek
iin oda scaklnda kurutulur; frnlayarak kurutma
ynteminde ise doru sonucu elde etmek iin belirli bir miktar
s kullanlmaldr. Bu, genellikle belli bir scaklkta
belirli bir zaman sresince frnlamay kapsar. Kullanlan
laklarn reticileri tarafndan tedarik edilen izelgelerde,
bu ikisi arasnda, oda scaklnda ya da oda scaklndan
daha yksek scaklkta kurutulabilen laklarda bulunmaktadr.
Frnlayarak kurutma laklar iin ya s yayan scaklk
frnlar ya da gaz, elektrik ya da buharla alan lk hava
frnlar kullanlr. Genel olarak frnlanm laklarn havada
kurutulmu laklardan daha dayankl bir koruma salad
ortaya karlmtr.
 EKT-12-40

LAKLARIN VZKOZTES

Amaca ve uygulama yntemine bal olarak, her lakn en

verimli ekilde alt bir VZKOZTES ya da kalnl
vardr. Bu vizkozite, daima lak reticileri tarafndan tavsiye
edilecektir. ok fazla laklama yaplmayan kk apl kaplama
retim yerlerinde, bu vizkozite, lakn ve incelticinin tam
miktar llp belirlenerek ya da deneyerek ortalama olarak
bulunabilir. ok miktarda laklama yaplan, byk yerlerde, lak
vizkozitesi karmlarnn her zaman doru olmas iin, Zahn
Cup tr vizkozimetre (kalnl tam olarak lmek iin
kullanlan bir alet) olarak bilinen bir godget alnmas
tavsiye edilir. Kalnln tam olarak llmesi, sadece iyi
sonular almak iin deil ayn zamanda parasal adan tasarruf
etmek iin de nemlidir.

LAK PSKRTME KABN

Aada, lak pskrtme kabinin kabataslak bir resmi

verilmitir.
 EKT-12-41

Pskrtme kabininin boyutlarnn ilem grecek paralarn en

bynn boyutlarna bal olduu aikardr. Ortalama bir
pskrtme kabininin herhangi bir yerinde yaklak 180 cm
ykseklikte ve 120 cm genilikte bir aklk bulunur. Eer
zerine boya pskrtlecek malzeme olduka kkse, bunun
yars boyutta bir aklk kullanlabilir. Yani yerden
yaklak 90 cm yukarda balayan ve 90 cm yksekliinde olan
bir aklk uygun olur. Kardan karya genilik ise 90 cm
ile 150 cm arasnda olabilir. Herhangi bir durumda, almay
yapan kiinin pskrtme tabancasn yznden yeterince uzak
ancak hala kabin snrlar iinde tutabilmesi iin geni bir
alma odasna ihtiya vardr. almay yapan kii pskrtme
tabancasyla hava k yeri arasn girmeden, i parasnn
btn ksmlarna ulaabilmelidir. Pskrtme yapan kiinin i
parasnn btn ksmlarna hareket etmeden ulaabilmesine
salad iin, pskrtme kabinindeki bir pikap platformunun
zamandan ve paradan tasarruf salayaca ortaya karlmtr.

Lak uucu ve tutuabilir zcler ierdii iin lak kabini

elikten yaplm olmal ve bir nceki taslak resimde de
gsterildii gibi ierideki havay dar atan bir vantilatr
ile havalandrlmaldr. Kabinin iindeki havann hareket
oran, kabin deliinin boyutlarna ve kullanlan pskrtme
tabancasndaki hava basncna baldr. Aada verilen tablo,
size kullanmanz iin gvenlik ve hijyen denetimlerinin
yapld baz eyaletlerde kabul grebilecek gvenli hava
hzlarn verecektir.

TABLO 2

KABNN DM2 CNSNDEN ALANI PSKRTME TABANCASINDAK HAVA BASINCI

YKSEKLK x GENLK 65# ALTINDA 70 LA 90#
KULLANILAN EN AZ HAVA HIZI (cepheden)
f.p.m. mt/dak f.p.m. mt/dak
4 ila 6 200 61 300 91,5
7 ila 16 150 45,5 225 68,5
17 ila 36 125 38 175 53,5
36dan daha yksek 125 38 150 45,5

f.p.m.: Feet Per Minute, feet/dakika cinsinden hava ak hz. 1 fpm

yaklak 0,3 metre/dakika)

Dakikada gerekli olan havann gerek hacmi, kesit alannn

havann hzyla arplmas ile ya da Q.A.V arpm ile bulunur
(Q: ft3/dakika olarak hava hacmi, A: ft2 biriminde alan ve V:
hava hz). Bu ekilde, rnek olarak 10 ft2 (92,9 dm2) kesit
alanna sahip bir kabin iin, 35# hava tabancas kullanld
zaman dakikada 10x150=1.500 ft3 hava, veya 90# hava tabancas
kullanld zaman dakikada 10x225=2.250 ft3 hava
salayabilecek bir fan gerekecektir.
 EKT-12-42

Kabinler kebent demiri ile glendirilmi en az 22 ayar

elikten yaplmaldr. Havay doru bir ekilde datmak iin
bir nceki taslakta gsterildii gibi bir blme duvar
gerekecektir.

Gstermi olduumuzdan daha byk kabinler iin 1 den fazla

blme duvar kullanlmas gereklidir ve tavsiye edilir ki eer
o byklkte kabinler gerekiyorsa dersin sonunda bu tasarmda
kabinler bulabileceiniz reticiler verilmitir.

Baz eyaletlerde dier tip aparatlarla beraber ayn odaya

yerletirilmi bir pskrtme kabinine sahip olmak mmkndr,
ama birok yerel blgede lak kabini iin yangna kar
korumal duvar ve kaplara sahip ayr bir oda ayrlmas
istenmektedir. Bu konuda yerel itfaiye ubenize bavurmanz
gerekecektir. Tabi ki eer sadece bir kereliine bir malzemeye
lak pskrtecekseniz ya da sk sk daldrma yapmyorsanz,
byle detayl ihtiyalar gerekli olmayacaktr ve bu gibi
durumlarda resmi grevlilere bavurmamanz neririm, nk
byle yaparsanz btenizi sarsacak donanmlar almaya ve
masrafn asla karamayacak kurulumlar yapmaya
zorlanacaksnz. Sonu olarak bu gibi durumlarda kendi
kararnz kendiniz verin. Ve lak ile alrken malzemenin
yanc ve kullanlan zclerin belli oranda solunduunda
zehirleyici olduunu unutmamaya dikkat edin.

PSKRTME TABANCALARI VE DONANIM

Pskrtme tabancalarnn ou, bir sv stunun, svy

son derece ince ve ufak paracklara ayracak, ok yksek
hzda bir hava gaz ile temas edecek ekilde ekildii ve
tabancann ucundan ok ince paracklara ayrlm ekilde
pskrtlme prensibiyle alr. Tam olarak atomik byklkte
olmayan paracklar son derece kktr. Gcn ok kk bir
karbondioksit tpnden alan olduka ucuz bir el tabancas ile
ok iyi sonular almak mmknken en pahal basnl hava
donanm ve iyi yaplm bir pskrtme tabancasyla kt
sonular almak ta mmkndr. Bu tamamen donanm imalatnzn
tavsiyelerini ne kadar takip ettiinize ve donanmnza ne
kadar iyi baktnza baldr. Btn durumlarda hatasz bir
lak pskrtme iin imalatnzn talimatlarn takip edin.
 EKT-12-43

Aada bir sorunla karlatnzda size yardmc olabilecek

ufak bir sorun giderme izelgesi verilmitir, ama unutmayn ki
aadaki izelge sayesinde zlemeyecek her durumda donanm
ya da lak reticiniz bavuracanz en iyi otoritedir.

BELRT MUHTEMEL NEDEN

Lak akc deil En genel nedeni lakn yeterince

inceltilmemi olmasdr.

ZM: zcnn hzl bir ekilde buharlat koullarda

alyorsanz kaynama noktas daha yksek bir zc kullanmanz
gerekebilir. Eer pskrtme srasnda byk scaklk deiimleri
oluyorsa bunlarn nne geilmelidir. Pratikte btn pskrtme
ilemleri oda scakl olan 24C de en iyi sonucu verir.

nce lak tabakas (filmi) iyi 1. Nemli veya souk hava koullar
kurumuyor. 2. Yzey yal veya kirli
3. Lak yeterli kartrlmam
4. Yetersiz hava hareketi
5. ok fazla kaynayan zc

ZM: Pskrtme odas daima sabit bir scaklkta tutulmaldr.

Yzeyin temiz olup olmadn kontrol edin. Kullanmadan nce lak
iyice kartrn. Lak hava kurumal tipte ise
 EKT-12-44

HATA GDERME ZELGESNN DEVAMI

BELRT MUHTEMEL NEDEN

gerekli hava hareketini salamak iin belli miktarda havalandrma

kullanlmaldr. Eer zcnn iinde fazla miktarda dk kaynama
noktal maddeler varsa, bu lakl yzeyin ok abuk kurumasna sebep
olacaktr, bu da yksek kaynama noktal zc kesiminin yzeyin
altnda hapsolmasna ve onun uzunca bir sre yumuak tutulmasna
neden olacaktr.

Lak filmi sarkyor 1. ok fazla inceltici kullanlm

2. ok fazla yksek kaynama
noktal zc kullanlm
3. ok fazla lak pskrtlm

ZM: Yukardaki nedenlere gre dzeltme yapn.

Lak filminin yapkanl az 1. Malzeme yanl temizlenmi

ZM: ZM ORTADA.

rtclk yetersiz 1. Yetersiz kartrma

(pigmentli veya renkli lak 2. Hzl buharlaan zc
kullanldnda grlr) yetersiz
3. Tabanca malzemeye fazla yakn
tutuluyor

ZM: Yukardaki nedenlere gre dzeltme yapn.

Lak tabakas atlyor 1. ok kaln kaplama

2. Film tabakas aniden soutulmu

ZM: Yukardaki nedenlere gre dzeltme yapn.

Lak tabakas kzaryor KIZARMA lak kaplamann iinde ya

da stnde nem younlamasndan
dolay tabakann buulanmas veya
grilemesinden ibaret bir olaydr.
Bunun sebepleri unlar olabilir
1.alma yzeyi veya lak ok
souk. 2.Havada ar nem var.
3.Malzemenin zerinde istenmeyen
ekiller var. 4.Yanl inceltici
kullanlm. 5.Hava yollar
rutubetli.
 EKT-12-45

HATA GDERME ZELGESNN DEVAMI

BELRT MUHTEMEL NEDEN

ZM: KIZARMA ou zaman havann maksimum su buhar bulundurduu

scak ve nemli gnlerde meydana gelir. Bu sorundan kurtulmann en
iyi yolu klimal bir pskrtme odas kullanmaktr. Aksi halde,
pskrtme ileminden nce lakn ve malzemenin oda scaklnda
bulunmas iin btn tedbirleri aln, istenmeyen ekillerin
oluaca koullardan kann ve btn svlam rutubetin
pskrtme tabancasnn kullanm alanndan uzaklatrldndan emin
olun. Lak geciktirici olarak bilinen ve su tabakas tamamen
buharlamadan ortamdan ayrlmayan bir yksek kaynama noktal zc
kullanmak ta mmkndr.

Lak gzenekli 1. Yzeyde slak noktalar var

2. zc ok hzl buharlayor.
3. Havada stunlarnda rutubet
var.
ZM: Yukardaki nedenlere gre dzeltme yapn.

Cila portakal kabuu eklinde 1. Portakal kabuu cila isimden de

anlalaca gibi yzeydeki
ufak taneciklerden dolay
portakal kabuu grnmndedir.
Bunun sebebi genellikle az
miktarda ve yanl inceltici
kullanmdr.

ZM: Daha yava buharlaan bir inceltici kullann.

Lak tabakas izgili 1. Tabanca boalm/eilmi

2. Kir ve apaktan kaynaklanan
zayf pskrtme deseni (Bkz.
Pskrtme desen izelgesi,
ekil 9)

ZM: Yukardaki nedenlere gre dzeltme yapn.

Malzeme zerinde buu ya da nem 1. Lak ar derecede atomik sis

var. paracklara ayrlm.
2. Pskrtme tabancasnn yanl
kullanm.

ZM: 1. unlar kontrol edin: Ar basn. Pskrtlen malzeme

iin yanl balk kullanlyor. Pskrtlen malzeme iin yanl
akkan eidi kullanlyor. Akkan basnc ok dk. 2. Pskrtme
tabancasyla daha fazla ve przsz arptrma yapn ve tabancann
kaplanacak malzemeye ok uzak tutulup tutulmadn kontrol edin.
 EKT-12-46

PSKRTME TABANCASININ KONTROL

Pskrtme tabancasnn doru ekilde ayarlanp ayarlanmadn

kontrol etmek iin dikey ekilde yerletirilmi tam beyaz bir kda ya
da ambalaj kdna tabancay sallamadan ve hareket ettirmeden yaklak
olarak 30,48 santimetre mesafeden pskrtn. Oluan deseni aadaki
izelgedekiler ile karlatrn.

AYARLAMADAK DZELTMELER

1. AYRIK PSKRTME DESEN: Hava ve akkan dengesi iyi deil. Akkan

basncn ykseltin veya pskrtme geniliini azaltn.

2. STTE YOUNLAMI PSKRTME DESEN: Sv giderinde tkanma ya da

boru delikleri ksmen tkanm ya da hava balklarnn oturduu
yerde kir vardr.

3. ALTTA YOUNLAMI PSKRTME DESEN: Yukardakiyle ayn.

4. MERKEZDE YOUNLAMI PSKRTME DESEN: Pskrtcde yetersiz

ayarlama. Dk atomlatrma basnc ya da ok yksek lak
viskozitesi

5. SOLDA YOUNLAMI PSKRTME DESEN: Sol pskrtc tkanm ya da

sol taraftaki sv giderinde kir var ya da hortumun sol taraf
tkal.

6. SADA YOUNLAMI PSKRTME DESEN: Sa pskrtc tkanm ya da

sa taraftaki sv giderinde kir var ya da hortumun sa taraf
tkal.
 EKT-12-47

BAZI GENEL TAVSYELER

1. Geliigzel bir ekilde pskrtme yapmayn. Tabancann

her geiinin nceki katlar kapattndan emin olun.

2. Bir n test yapn ve yaplacak i iin en iyi fan

tipini ve akkan inesini tespit edin.

3. Pskrtme iin kullanmakta olduunuz malzeme kusursuz

yaplmtr bu yzden doru kullann ve malzemeye iyi bakn.

4. Bir pskrtme tabancas kullanld gnlerin sonunda

temizlenmelidir.

5. Pskrtme tabancasn asla drmeyin. iniz

bittiinde bir askya daima ayn ekilde asn.

6. reticinin talimatlar dorultusunda tabancay

gerektii gibi yalayn.

7. Hava bal incelticiye daldrlarak temizlenebilir.

Oyuklar temizlemek iin bir al sprgesi kullann.
Tabancay zedeleyecei iin tel kullanmaktan kann. Ve
yalaycy karaca iin tabancay tamamen incelticiye
batrarak temizlemeyin.

8. pler iin hava kullanmaynz ya da hortumla su

tutmaynz.

9. Hava hatlarnda birikmi nemi gnlk olarak kurutun.

10. Pskrtme kabinini syrma ve temizleme suretiyle her

zaman temiz tutun. Byk miktarda bir malzeme ele alndnda,
bir su pskrtme kabini en iyisi olacaktr ya da izgi
pskrtme kabini amacyla satlan karlabilir kaplamalardan
kullann ya da kauuk tutkal ile pskrtme kabininin
duvarlarna yaptrlm hafif kaplamas olan bir mum kad
kullann. Bu kabini kolayca temizleyecektir.

11. Eer elektrostatik pskrtme yapyorsanz, kurulumun

btn gvenlik standartlarna uygun olduuna emin olun. Aksi
takdirde ekstra bir maliyet karlnda OSHA bunu sizin iin
yapacaktr!

12. Hava pskrtme iin verilen sorun giderme

izelgesinin bir ksm elektrostatik pskrtme iin de
kullanlabilir. Muhtemelen pskrtme desenleriyle ilgili daha
az sorun yaayacaksnz ama bu verilenleri uygularken daha
fazla sorun yaayabilirsiniz!
 EKT-12-48

ELEKTRKL BOYAMA

Elektrikli boyamada elektrolitik sre ayn anda vuku

bulur. Bunlarn ilki kaplamada kullanlan her zamanki
elektroliz ilemleridir. Boya zeltisi ieriinde baz
iyonlac tuzlar bulundurabilir. Bunlar normal olarak
iyonlar ve pozitif iyonlar katoda negatif iyonlar anoda
doru hareket ederler. kincisi, ana ilem olan ve ykl boya
ve pigment paracklarnn anoda (genellikle) veya katoda
yneldii Elektroforez dir. ncs ise paracklarla gre
zt yklenmi svnn paracklar anoda vardnda kk
gzenekler yardmyla ortamdan uzaklatrld elektro-osmos
ilemidir. Bu ilemler sonunda kaplama oluur ve ortamda ok
az miktarda su kalr. Bylece kaplama frnlanmaya ve
iyiletirilmeye hazr hale gelir.

Boyay yaptrma sreci floklasyon (phtlama

sreci) ile ortaya kmaktadr, karlnda anotta OH
iyonlar meydana gelir. Metal yzeye yakn tabakada pH der,
bu da tabakadaki koloidal boya ve pigment paracklarn
topaklandrr ya da phtlatrr, basit kelimelere
dkersek, anotta ykselen asitlenme etraftaki paracklarn
kelmesine sebep olur ve paracklar daha fazla
bekletilemezler. Ayrca elektro-osmos sreci devam eder ve
gzeneklerde yakalanan sv malzeme hareket etmeye alr.
Ayrca baz kk olaylar da olmaktadr ama bunlar nemli
olanlardr.

Malzeme banyodan karlrken tutmayan phtlam boya

veya sv su veya hava kullanlarak temizlenir ve malzemeye
frnlanmaya gnderilir.

ELEKTROLT BLEM

Fosfatlama ve kromatlama banyolarnda olduu gibi bu

alanda da birok patent aklamalar kstlamaktadr. Eer
ticari amala elektro boyama yapacaksanz endstriyel rn
salayclaryla almanz en iyisi olacaktr. Genelde
elektro boyama elektroliti unlar ierir:

1. Emlsiyonlatrlm ve znebilir reine (ince film

tabakasn oluturur)
 EKT-12-49

2. Datlm pigment ve dolgu maddesi

3. Yzey aktif maddeler

4. Aminler ve KOH gibi organik kimyasallar ve zlebilir

maddeler.

Boya anotta kaplanacaksa zeltinin pH derecesi 7 ila 10

arsndadr. Ortalama kaplama banyo scakl 32C dir ve tank
zerine uygulanacak gerilimler 100900 V arasnda deiir.
Allagelmi gerilim deerleri 150200 volt arasndadr ve bu
gerilimler ile 0,31 A/dm2 aralnda akm younluklar elde
edilir. Kullanlan tanklar genelde eliktendir.

Ortalama reetenin kat madde nicelii pratikte %8-10

arasnda alr. Kaplama kalnl baz etkenlere dayanr:
1.Katlarn deriimi. 2.Toplam akm. 3.pH derecesi. 4.Uygulama
sresi. 5.Scaklk. Kompleks tepkimeler meydana geldii iin
burada Faraday yasas sadece ksmi olarak uygulanabilir.
 EKT-12-50

2 milimetreye kadar ve zerinde kaplama kalnlklarnn

elde edilmesi mmkndr, fakat geirgenlii olmayan boya
paracklarnn elektrodu tamamen kaplamasyla artan
elektriksel direnten dolay ilk milimetre ikincisinden daha
hzl oluur. lk milimetrenin kaplanmas bir dakikadan az bir
zaman alabilir, ikinci milimetrenin kaplanmas 10 kat daha
fazla zaman alr.

ekil 10da gsterilen tipik bir elektro boyama

kurulumudur.

Aada iyi ve kt noktalaryla btn srecin genel bir

zeti verilmitir.

1. Elektrokaplamada olduu gibi elektro boyamadan nceki

yzey hazrl iyi olmaldr (temizlik ve przszlk),
yzeyde fazlalk olan herhangi bir madde ve yetersiz temizleme
yetersiz yapmaya yol aar.

2. Kaplamalar genelde 2 milimetrenin altnda tutulmaldr.

3. Daha yksek tank gerilimlerinde kaplamann dalma gc

olduka iyidir. Kaplama daldrma gibi rneklerle elde
edilenden ok daha uniformdur. Gerektiinde, kaplamada olduu
gibi grnmeyen nesneler zerinde dalm gelitirmek iin
ift kutuplu elektrotlar kullanlabilir.

4.Kirlenme pratik olarak tamamen ortadan kaldrlabilir

nk yolda ok az zc gazlar vardr, ve boya
paracklarn ana kaplama tankna geri ekmek iin birden
fazla negatif tepkime yntemi vardr.

5. Boyalar alev almayan svlarda tutulduu iin bir yangn

tehlikesi sz konusu deildir.

6. lem otomatik almaya uygundur.

7. Donanm kurulumu pahaldr. Kk apl bir kurulum iin

minimum masraf 50.000 dolardr.

8. Kaplamalar scak kurutulmaldr (cilalanm-bitirilmi

kaplama deildirler).

9. zel nlemler alnmad srece renk bozulma problemi

yaanabilir. Bunun sebebi sre srasnda elektrolitin
kaplanacak ana metale etkimesi ve baz ana metal tuzlarnn
kaplamada hapsolmasdr. Bu kompleks metal tuzlarnn varl
 EKT-12-51

boya paracklarnn anoda biriktii srece kazara yardmc

olur. Bahsedilen bu son konuya bal olarak uygun
modifikasyonlar yaparak katotta da boya kaplamas elde
edilebileceini syleyebiliriz. Eer bu yaplrsa renk bozulmas
olasl olduka azalr. Baz katot sreleri oktan iyi
sonularla kurulmutur.

10. zellikle byk nesnelerle alrken renklerin

deitirilmesi zordur.

11. Balangta belirtildii gibi sre elektroforez,

elektro-osmoz ve normal elektroliz olmak zere farkl tipte
fenomeni ierir. yi sonular alabilmek iin bu nn iyi
dengelenmesi gerekir. Bu yorucu bir kontrol gerektirir.

Organik cilalar hakknda bahsedeceklerim bu kadar. imdi

biraz da bu organik malzemelerin kaplama odasndaki rtme, ask
kaplama ve kaplama ilemlerinde plastiklerin kullanmyla ilgili
uygulamalarndan bahsetmek istiyorum.

RTME

rtme ileminin amac, baz alma yzeylerini koruyup

onlarn kaplanmalarn nlemektir. Kusursuz veya baka tipteki
bir parada boyutsal deiimden kanld ve iki veya daha
fazla renk efektinin eldesini gerektiren ilerde uygulanr.

Bu maskeleme iini yapmakta kullanlacak reticilerinin ders

sonunda verildii birok madde ve malzeme vardr.

1. RTME LAKLARI VE BOYALARI

zerinde allacak malzemenin doasna ve boyutlarna gre

zel kesilmi maskeler kullanlarak elle fralama veya
pskrtmek suretiyle tatbik edilebilirler. ZCLERLE (SOLVENT)
VEYA SOYMA YOLUYLA IKARILIRLAR.

2. RTME MUMLARI

Batrma, fralama, eritme veya pskrtme yoluyla

uygulanabilirler.
 EKT-12-52

Bunlar, zellikle sert krom kaplama problemlerine iyi gelirler.

ZCLERLE IKARILABLRLER

3. RTME KIDI

Basnca duyarl yapkan arka yzeyi olan istenilen

byklkte ve ekilde kesilebilecek zel ilenmi bir kattr.
Kaplamac Seloband. Kimyasal dayankll vardr ve birok
rtme ii iin uygundur. SKLEREK IKARILIR.

4. RTME PLASTKLER

Sayfa, erit, ubuk ve plaka formunda, yapya uydurulabilir,

kesilip ekil verilerek kendisinden mkemmel maskeler ve
koruyucu tabakalar elde edilebilir birok plastik eidi vardr.
Bu plastikler unlardr: Polistiren, Vinilit, Koroseal, Geon,
Politen (polietilen), Lucite, Naylon (Naylon plastikler
oksitleyici ve gl asit zeltileri iin kullanlamaz).

ou rtme ileminin, trikloretilen derecesinin dmesini ve

kaynayan ar kostik ieren temizleyicilere kar koyamadnn
unutulmamas dnda bu konuda verilecek baka bir neri yoktur.
rtmeleri reticilerin talimatlar dorultusunda kullann.
rtmenin doru ekilde yapmas iin uygulama yzeyi tamamen
temiz olmaldr. rtlmesi yeni bir uygulama olan altn ve gm
ilerinde siyanr zeltileri iin kullanacaksanz rn
salaycnza bunu zellikle belirtin. Bu ite kullanlan
siyanr zeltileriyle alrken alma scakln ve serbest
siyanr miktarn mmkn olduunca dk tutun.

ALIILMAMI BR RTME PROBLEM

ekil 11de iki renkli cilalanmas gereken bir malzeme

tasla grlmektedir. Dairesel blmn parlak altn renginde
geriye kalan ksmn saten cilalanm gm olmas istenmektedir.
Bu nasl yaplabilir?

Bu problemi zmenin genelde birok yolu vardr ama en az

sayda ilem yaplmas ve en dk maliyete kmas asndan
sadece bir tane, en uygun yol vardr.
 EKT-12-53

Unutmayn ki eer ar bir altn kaplama gerekiyorsa maliyeti

ok fazla olaca iin bu uygulama kullanlamaz.

PROBLEM 1: Ortadaki daire ekilli altn kaplamann 0.00 cm olmas

gerektii ve gmn 0,00 cm olabilecei durum iin en iyi alternatif metodu
bulun.

ASKI EKLNDE KAPLAMALAR

Bir zamanlar birok kaplamac kaplama ii iin ask

kullanmyordu. Birok atlye tel kullanyordu ve belli i
snflarnda hala tele ihtiya vardr. Fakat gnmzde
kaplanacak malzemelerin ou zel amala yaplm asklarda
desteklenmektedir. Bu asklar btn amalar iin tasarlayan ve
reten birok firma vardr. Bunlardan her biri, asklar ou
izole edilmi ve srekli kullanma dayanabilecek kaplarla
kaplarlar. zel iler iin gerektiinde kendi asklarnz
yapabilirsiniz ve bunlar dersin sonunda listelenen satclardan
salayabileceiniz yaltm malzemeleriyle kaplayabilirsiniz.
Eer kendi asklarnz yapyorsanz ki bu genelde nermediim
bir eydir, her yerde yuvarlatlm kenarlar elde ettiinize ve
yaltm kolayl iin ek yerlerine przsz kaynak yaplm
olduuna dikkat edin. ekil 12de gsterilen gibi bir alet,
yaltm temizleyip karmak ve temas noktalarn temizlemek ok
uygun olacaktr.
 EKT-12-54

PLASTKLERN KAPLAMA ATLYELERNDEK BAZI KULLANIM ALANLARI

Polietilen, polipropilen ve polisteren kaplamalar, akm

sapmalarn nlemek ve kullanlan zeltinin 60,00C den daha
scak olmad yerlerde korozyonu azaltmak iin, tank
astarlamada cam yerine kullanlabilirler.

Polietilen levhalar, kaplamay nleyen ya da kaplama

banyolarndaki kimyasal hcumdan korumak iin paralarn
sarlmasnda kullanlabilir. Levha parann etrafna sarlr ve
sonra vinil bantla tutturulur. Ayn levha, ubuklar temizlendik-
ten sonra onlarn etraflarna sarlarak ve vinil bantla
balanarak anot destek ubuklarn her zaman temiz tutmak iin
de kullanlabilirler. Bu yolla, damlayan elektrolit, anot
ubuklarna hcum edip onlar andramayaca iin kaplama
banyosunu bozmayacaktr. Yuvarlak destek ubuklar iin b ir
baka yntem de, Tygon tpnn yarlmas ve tplerin zerine
yerletirilmesidir. Levha, ayrca, kullanlmad zamanlarda
iine pislik girmesini nlemek iin donanmn ya da tankn
kapatlmasnda da kullanlabilir.

Polistiren ve lucite, maskeleme iin gerekli her eyi

hazrlamak yoluyla kolaylkla ekillendirilebilir. Bunlar
tekrar tekrar kullanlabilirler. Polipropilen, ya da polietilen
toplar sprey sorunlarn en aza indirgemek iin krom banyolar
gibi andrc kaplama banyolar zerinde yzdrlebilirler.
 EKT-12-55

Metal olmayan metaller zerine kaplanmasyla ilgili dersin

sonuna geldik. Aslnda, metallerin seramik kapland(tesadfen,
sre de bir de nikel kaplama ilemi var) cam kaplama (porselen)
hakknda hibir ey sylenmedi. Ben bu konuyu ksaca gemi
olsam da, aslnda bu alan zaman ve yer etmenlerinin burada izin
vermeyecei kadar geni bir alandr. Eer konuyla ilgiliyseniz,
referanslara bakn. u anda sahip olduunuz bilgiyle,
istediiniz bir bilgiyi anlayabilme konusunda bir sorun
yaayacanz sanmyorum. Snavda iyi anslar! 13i derste
grmek zere!

Son olarak boyamada karlalan bir durumu vereceiz:

Bir boya frnlama almasnda, frnlama ilemine

giderlerken, boyutu belli bir miktarn zerinde olan baz i
paralarnn sa taraflarnda hafif renk bozukluu fark
edilmitir. Kontrol edildiinde, her ey normal gzkmektedir
ama ne zaman daha byk i paralar konsa, sorun tekrar ortaya
kmtr. Sonunda, boya ustabann aklna bir fikir gelir. Bir
yerlerde renkli stiklerin* reklamnn yapldn grmtr ve
bunlardan birka tane edinir. Bunlar belli scaklk
aralklarnda eriyerek alan scaklk indikatrleridir.
Bunlardan birkan, iri paralarla ayn boyutta bir metal
zerinde dener ve bunu frna koyar. Frn iindeki elektriksel
bir noktasnn dier ksmlardan 100daha scak olduundan
emindir. Scak duvardan uzak olan daha kk para ok az
etkilenmitir. Daha yakn olan, daha byk paralar da az
etkilenmiti! Hemen bir elektriki ve kaloriferci arp, renk
bozulmasnn nlenmesini saladlar.

*
Tempil stik.
 EKT-12-56

SELM REFERANSLAR

Fosfatlama:

Organic Finishing Guidebook and Directory, 2002 Basm. Metal Finishing Publications,
360 Park Avenue, New York, NY 10010 (212) 633-31 00. Fosfatlama ile ilgili mkemmel
bir blm.

K. S. Rajagopalan et al, British Metal Finishing Journal, 19, 188(1973). Anodik

fosfatlamay ele alyor.

A. Kozlowski, Electroplating, 26, ub. 9 (1973). Bu esas metallerin kaplama zerine

etkisini ele alyor.

Werner Rausch, The Phosphating of Metals, Finishing Publications, Ltd., 1990. ASM
International dan tedarik edilebilir, Metals Park, OH 44073, (800) 336-5152. Bu,
fosfatlama ilemi zerine imdiye kadar yazlm en iyi kitap.

Kromatlama:

L.E. Helwig & J.E. Bird, Metal Finishing, 71, Nov. 45 (1973). Kromat tabakalar,
galvanize kaplamay organik asitlerden korur.

L.E. Helwig, Metal Finishing, 70, Sept. 51 (1973).

Metal Finishing Guidebook & Directory, 2002 Basm. Metal Finishing Publications, 360
Park Avenue, New York, NY 10010 (212) 633-31 00. Kromatlama/ Dntrme
blmleri olduka iyi.

Metal Renklendirme:

Ders Kitaplar: Metal Coloring, Krause. Bu kitap artk baslmyor ve ancak ikinci el kitap
satan yerlerden tedarik edebilirsiniz. Konuyla ilgili iyi bir tekst. Metal Coloring, D.
Fishlock. Bu da artk baslmyor ama aramaya deer. The Coloring, Bronzing and
Patination of Metals, Richard Hughes ve Michael Rowe, Metal Finishing Publicationstan
tedarik edilebilir.

Canning Handbook on Electroplating, W. Canning & Co. Ltd., Great Hampton St.
Birmingham 18, England.
 EKT-12-57

SELM REFERANSLAR (devam)

Metal Finishing Guidebook & Directory, 2002 Basm.

J.B. Kushner, Products Finishing, 4 Jan. 9(1940). Metal renklendirmenin teorisi ve

pratii zerine alt makalelik bir seri. Eer bulabilirseniz, bilgilendirici bir kitap. Yabanc
yaynlardan baka bu harika konu ile ilgili yazlm yaz bulunmamakta.

Organik Kaplama:

Handbook of Electroplating Technology, W. Machu. Bu mkemmel bir kitap ve referans.

Metal Finishing Publicationstan tedarik edilebilir.

Organic Finishing Guidebook and Directory, 2002 Basm. Metal Finishing Publications.
Mkemmel bir referans.

Elektrikli Boyama:

Organic Finishing Guidebook and Directory, 2002 Basm. Metal Finishing Publications.

Toz Kaplama:

Organic Finishing Guidebook and Directory, 2002 Basm. Metal Finishing Publications

Porselen Mineleme:

Surface Preparation and Finishes for Metals. James A. Murphy, Ed., McGraw Hill. Bu
kitapta bulunan referanslarla konuya ok gzel bir giri. Ayrca, konu ile ilgili bilginizi
artracak, organik kaplamayla ilgili bilgiler de var.

rtme Kaplamalar:

Products Finishing Directory and Technology Guide, 2003 basmna bakn. Gardner
Publications, 6915 Valley Avenue, Cincinnati, OH 45244-3029, (800) 950-8020

Su Bazl Boyamalar:

Organic Finishing Guidebook and Directory, 2002 Basm. Metal Finishing Publications.
 EKT-12-58

12. DERSN SINAVI:

(10) 1. Termoplastik ve termoseting reine arasndaki farklar aklayn. Organik

kaplamalar formlletirirken kullanlan polimerlerin birkann adn yaznz.

(10) 2. Lak zcde, kaynama noktas neden nemli bir noktadr? Nasl
deitirilebilir?

(10) 3. Lakta blushinge ne neden olur? Bu zorluu azaltmak iin ne yaplabilir?

(10) 4. Fosfatlamann nasl olduunu ksaca aklaynz. Bir hzlandrcnn amac

nedir?
(10) 5. Kromatlama en iyi nerede kullanlr?

(10) 6. Kimyasal ilemlerle retildikleri iin, boyann metal yzey zerine etkilerini
tanmlaynz.

(20) 7. Aada lleri verilen, 4000 paray kapsayan byk bir ite, en
ekonomik yoldan, tatmin edici bir sonu almak iin ne yapardnz?

(10) 8. Kt yaplm elektrikli boyama nasl svlatrlr?

(10) 9. Giriim filmlerini de kapsayan kapsayan renklendirme ilemlerinde, ilem

scaklnn artmasnn etkisi nasl olur?