e DEOLOJe

Her ideoloji, ideoloji kavramna kendi felsefesi ve ilkeleri dorultusunda bir anlam
yklemitir. Fakat ideolojiyi genel olarak, toplumsal yaamdaki farkl fikir, inan ve
deerleri meydana getiren maddi bir sre olarak tanmlayabiliriz.

deolojilerin en nemli nitelikleri, normatif yani emredici olmalardr. Dolaysyla

ideolojiler sadece olan deil, ayn zamanda zellikle olmas gerekeni belirterek insanlar
belirli amalara ynlendirirler. Bu anlamda ideolojiler kat ve dogmatiktir. Ayrca, ideol ojiler
btnletiren olmaktan ziyade ayrtran zelliklere sahiptirler.

deoloji kavramna olumsuz anlamlar genellikle Karl Marx yklemi, bu kavram ii

snfnn smrlmesinden sorumlu tutmutur. deoloji, ii snfn yanl bilinlendirerek,
smren snfa ii snfn istedii gibi smrme imkann yaratmtr. A.Gramsciye gre
ise, ideolojinin nemi kapitalist dzenin kendisini ykma gtrecek btn i elikilerine
ramen yklmama nedenini aklayabilmesinde ve ii snfna devrim srecinde nemli bir
g salamasnda yatar. Gramsci bir Marksist olmakla birlikte, Marxn altyapnn styapy
belirledii ynndeki tezini terk etmi ve bir st yap kurumu olan ideolojiye toplumsal
hayat belirleme rol vermitir.

Son olarak ideoloji ile ilgili sylenmesi gereken bir dier nemli nokta, klasik diye
tanmlanan btn ideolojilerin, hem ilk ortaya ktklar dnemde savunduklar ilkelerle
sahip olduklar zelliklerden oluan bir klasik boyutu vardr, hem de bunlarn daha sonraki
dnemlerde benimsemeye baladklar yeni fikir ve ilkeleri ieren ve zellikle neo, post ya
da modern gibi n eklerle tanmlanan yeni versiyonlar vardr.

e LBERALZMe

Bugn, siyasal hayatta karmza kan birok kavramn (zgrlk, hukuk devleti, insan
haklar, serbest piyasa ekonomisi vb.) dnsel arka plann oluturan liberalizm, feodal
toplumdan modern topluma gei srecinde gelimeye balam; burjuvazinin, feodal
ayrcalklara sahip aristokrasiye ve mutlak monarilere kar verdii mcadelede
filizlenmeye balamtr.

1
 Liberalizm in siyasal hayata armaan ettii birok kavram, bugn, demokrasinin ayrlmaz
birer paras olarak grlmekte hatta demokrasinin makbul nne getirilen liberal
sfatyla anlmaktadr. Siyasal hayattaki bu gc nedeniyle, gnmzde liberalizme getirilen
eletiriler onun siyasal boyutundan ziyade, ekonomik boyutu zerinde toplanmtr.
Liberalizm, zellikle de kapitalizmle ilikilendirilerek, an birok ekonomik probleminin
ba sorumlusu olarak grlmektedir.

Bu gl etki phesiz ki liberal dnceyi oluturan ilkelere dayanmaktadr. Bu ilkeleri

bireycilik, zgrlk, kendiliinden oluan dzen ve snrl devlet olarak drt ana balk
altnda toplamak mmkndr.

Bunlarn en banda gelen, Bireycilik ilkesi iin liberalizmin mihenk ta diyebiliriz.

Liberalizm e gre siyasal, sosyal ve ekonomik hayatn gerek ve temel birimi ne toplumdur
ne de herhangi baka bir kolektif varlktr. Bunun temel nedeni bireyin toplumu yaratm
olmas ve henz ortada toplum yokken bireylerin birtakm haklara sahip olmasdr.
Dolaysyla bireylerin haklar birtakm kolektif gerekelerle snrlandrlamaz. Ayn ekilde,
birey iin neyin yanl, neyin doru olduuna karar verme yetkisi de ne devlete ne de baka
bir kolektif varla aittir. Ortak fayda, Ortak kar gibi ierii belirsiz kavramlarla
bireylerin hayatna mdahale etmek, bireylerin kendi gerek karlarn gerekletirmelerini
nleyecek.

Liberalizmin bir dier nemli ilkesi de hi kukusuz zgrlk tr. Neredeyse btn
ideolojiler tarafndan kullanlan zgrlk kavram hakknda ki ayr yorumdan bahsedile bilir.
Liberalizmin benimsedii negatif zgrlk yorumuna gre, birey, haklarna herhangi bir d
mdahale olmad lde zgrdr. Pozitif zgrlk yorumu ise dierinin tam aksine,
zgrln ancak devlet mdahaleleri sonunda ortaya kp gerekleebileceini
vurgulamaktadr.

Serbest piyasa ekonomisi ve kendiliinden doan dzen ilkesi ise, insan ilikilerinin ve
sosyal kurumlarn ileyi kurallarnn, herhangi yegne bir g tarafndan konulamayacan,
mdahalelerden uzak durularak, her eyin doal akna braklmas gerektiini
vurgulamaktadr. Bu dzene dardan yaplacak her yapay mdahale doal ahengi, dzeni

2
 ve uyumu bozarak, fayda getirmek bir yana, telafisi mmkn olmayan zararlara sebebiyet
verecektir.

Liberalizm, bireylerin doal hukuktan kaynaklanan, dolaysyla devletten nce var olan ve
devleti aan haklar olduunu vurgular. Devlet, yapaca yasalarla bu hak ve zgrlkleri
ineyemez. Bu anlamda devletin faaliyet alan snrldr. Ayrca gc snrlandrlmam
olan devlet, liberalizmin tm dier ilkelerine de ciddi bir tehdit oluturacaktr. Dolaysyla
liberalizm, snrl devlet ilkesi ile devletin snrlandrlmasn istemektedir.

Liberalizm, devlet gcnn snrlandrlmas amacna ynelik eitli yntemler

gelitirmitir. Bunlar arasnda zellikle anayasaclk, kuvvetler ayrl, hukuk devleti vb.
ilke ve yntemler saylabilir. Anayasaclk, siyasi iktidarn veya devlet gcnn birey hak ve
zgrlkleri lehine snrlandrlmas ideali olarak tanmlanabilir. Hukuk devleti ise, kamu
organlarnn btn faaliyetlerinin, evrensel hukuk kurallar na bal olduu devlet
ynetimidir. Son olarak kuvvetler ayrl, devletin sahip olduu gcn, devletin temel
erki (yasama, yrtme, yarg) arasnda paylalmas yani gcn gle snrlandrlmasdr.

SOSYALZM^

a) topyac Sosyalizm

Modern Sosyalizmin ilk fakat ilkel rnei olan topyac Sosyalizm, Marksist eletirinin
habercisi olarak kabul edilmesi nedeniyle nemli saylmaktadr. Marksistlere gre
topyaclar, proletaryann ektikleri aclarn farkna varmlar ancak, onun sahip olduu
devrimci gcn farkna varamamlardr. topyaclarn bir dier hatas da sosyalist dzeni
kapitalist sistem ve dzen iinde kurmaya alm olmalardr. Ayrca, topyaclar
Marksistlerden farkl olarak sosyalist topluma devrimci iddetle ve ihtilal yoluyla deil,
bar yolla geilmesini savunmulardr. Bu nedenle, Marksistlere gre topyaclarn
baarszlklarnn en temel nedeni, toplumu ekonomi temelinde analiz edememeleri ve
toplumun snfl yapsnn yol aabilecei atmay hesaba katmam olmalardr.

3
b) Marksizm

Marksizmin, kapitalizm eletirisine dayanmas onun ekonomik ynnn, siyasal ynnden

ar basmasn salamaktadr. Marx, topyaclardan farkl olarak, kapitalizmin ahlaki
eletirisini yapmaktan ziyade onu bilimsel bir yntemle analiz etmi ve kapitalizmin
yklmaya mahkum olduunu, onun yerini sosyalizmin alacan ispata almtr.
Dolaysyla, Marksizmi dier erken dnem sosyalizmlerinden ayran en nemli zellikler,
Marxn ortaya att fikirlerin bilimsel-tarihsel temele oturduu iddias, kapitalist toplumun
iddet ieren bir devrimle yklmasnn savunulmas ve toplumlarn evrimlerinin varaca son
noktann sosyalizm deil komnist toplum olaca savdr.
Marxn kapitalizm analizinin, balca ana kaynaktan beslendii sylenebilir. Bunlar,
Hegel Diyalektii, ngiliz Klasik Ekonomi Politikas ve topyac Fransz sosyalistlerinin
fikirleridir.

Tarihi Materyalizm
Tarihi materyalizm, diyalektik materyalizmin toplumlarn tarihine uyarlanm biimidir.
Marx, Hegelden ald diyalektik yntemin idealist yorumunu benimsememi, diyalektik
ynteme, materyalist felsefeyi eklemitir. Esas olann madde olduunu savunan materyalist
felsefeye gre madde, statik yani duraan deil, aksine hareketlidir. Bu hareketlilik bir sre
sonra maddede kanlmaz olarak deiime yol aar. Bu deiime neden olan temel etken ise
i elikilerdir. stisnasz her maddede i gler arasnda bir uyumdan ziyade kanlmaz
elikiler mevcuttur.
Toplumlarn niin deitiklerini ve bu deiiklie nelerin yol atn bulmak amacyla
diyalektik materyalizmi tarihe uygulayan Marx; toplumdaki elikinin, ekonomik durum ve
artlarn oluturduu sosyal snflardan kaynaklandn belirtmitir. nsanlarn bilincini
mensubu olduklar sosyal snflar belirler ve dolaysyla ayn sosyal snfa mensup insanlar
ayn ekilde dnr, ayn duruma ayn tepkileri verirler. Bu anlamda ekonomik faktrlerin
oluturduu sosyal snflar arasndaki elikiler, bir anlamda tarihin dinamiidir, yani tarihi
yapan eydir. Ekonomik faktrlerle kastedilen toplumun altyapsn oluturan retim teknii,

4
 retim biimi ve retim ilikileridir. Bu faktrler, snflarn ortaya kmasn salad gibi,
toplumlarm st yap kurumlan olan siyasal ve hukuki kuramlar da olutururlar.
Marx buradan yola karak, insanln eitli aamalardan getiini belirtmi ve insanln
son toplum biimini snfsz ve devletsiz bir toplum biimi olarak komnizmde bulmutur.
Toplumdaki elikiyi oluturan sosyal snflarn, komnist toplumda var olmayacak olmas
onu insanln son toplum biimi yapan eydir.
Tarihsel Materyalizmi kapitalist toplum tipine de uygulayan Marx, bu toplum tipindeki iki
byk snf olan, burjuvazi ve proletarya arasndaki elikilerin, kapitalist toplumun sonunu
getirecei kansna varmtr.

c) Evrimci/Demokratik Sosyalizm
Bu grupta yer alan sosyalizm trlerinin temel benzerlii, Marksizme eitli eletiriler
getirmeleri ve onu deitirmeye, revize etmeye almalardr. Ayrca bu grupta yer alan
grlerin ounda, iddete dayal bir devrimle sosyalist topluma gidilecei tezi kabul
grmemitir. Bu anlamda demokratik sosyalizm devrimci olmayan sosyalizm olarak da
anlmaktadr. Bu anlaya gre, sosyalizm hedefine ulamak iin demokrasinin kanallarn
kullanmak yeterlidir. Ayrca, serbest piyasa ekonomisinin tamamen karsnda olan
Marksizmin tersine, demokratik sosyalizm, karma bir sistem iinde olsa dahi serbest piyasa
ekonomisine bir nebze izin verebilmektedir.
Demokratik sosyalizmi oluturan trlerden biri Fabianclardr. Bunlarn en temel
iddialarndan biri, sanayiden elde edilen karn sadece giriimcinin baars olmayp, bunda
retim aracnn bulunduu yer ve toplumun da byk rolnn bulunduu iddiasdr.
Bir dier tr olan Lonca sosyalizminde ise, sosyal sorumluluk nemli bir yer tekil eder.
Onlara gre, malik, mlkn ancak toplum yararna kulland zaman mlkiyet hakk meru
bir anlam tayabilir.
Demokratik sosyalizmin en ok bilinen tr ise Revizyonist sosyalizmdir. Bu akmn en
nl temsilcilerinden olan Eduard Bernsteine gre, kapitalizmin yaratt sosyal ve
ekonomik sorunlarn zmn devrimci bir sosyal patlamadan beklemek yerine sorunlar

5
parlamenter demokrasi iinde ve yava yava ilerleyerek zmek daha doru ve gvenli bir
yoldur.

^MUHAFAZAKRLIK^

Muhafazakrlk sradan, yani herkeste olan bir tutum ya da psikoloji olduu gibi bir ideoloji
olarak da deerlendirilmektedir. Bu nedenle gnlk hayatnda muhafazakr davranlar
sergileyen bir kiinin politik olarak da muhafazakr ideolojiyi destekledii sylenemez.

Muhafazakr ideolojinin her zaman her eyi muhafaza etmek istedii, yani her trl
deiime kar olduu sanlmaktadr. Oysa muhafazakrlar belirli nitelikteki deiimleri
reddederler. Ayrca, kendisini muhafazakr olarak kabul etmeyenlerde de deiime kar bir
isteksizlik grlebilir. Bu nedenle, muhafazakrl sadece deiime bak asyla
anlamamak gerekir. nk muhafazakrlk sadece deiim kartl olarak
deerlendirildiinde o her yne ekilmeye ve tarihin btn devirlerinde grlen bir tutum,
davran ya da mizaca indirgenmeye ak hale gelir. Muhafazakrln deiime ilikin
genel bir ihtiyatllndan veya dine yapt srarl bir vurgudan bahsetmek elbette
mmkndr. Ancak ne muhafazakrlk bir dnce gelenei ve bir ideoloji olarak bu iki
konudaki yaklamlara indirgenebilecek kadar yzeyseldir, ne de tm muhafazakr
dnrlerin bu iki konuda genel bir mutabakatlarndan sz etmek mmkndr.

Bir ideoloji olarak muhafazakrlk, aydnlanma felsefesi ile onun sosyal ve siyasal sonular
olan Fransz Devrimi ve Sanayileme ye tepki olarak domutur. Bu kartla yol aan
sebep, aydnlanmayla birlikte, yaanmaya balanan radikal deiim ve dnmlerdir. Bu
dnmler ile beraber, ncelikle geleneksel toplumun din ve gelenekler zerine kurulu
felsefesinin ve yaam biiminin yerini aklcla dayanan yeni bir felsefe ve yaam biimi
almtr. Bu anlamda muhafazakrlar aydnlanmann rn olan birok kurum ve kavrama
kar mesafeli davranmlardr. (Akl, lerleme, Deiim, Demokrasi, nsan Haklar,
zgrlk vs.)

Muhafazakrln Temel lke ve zellikleri:

6
Muhafazakrln bir siyasal ideoloji haline gelmesini salayan eitli ilke ve zellikleri
vardr. lk olarak, her siyasal ideolojide olduu gibi muhafazakrlkta da insan doas ve
birey hakknda eitli grler vardr. Bu grler genel olarak insann Gayr-i Mkemmel ve
Snrl olduu noktasnda toplanr. nsan doutan eksik ve gayri mkemmel bir varlktr ve
bu olumsuz niteliklerinden asla kurtulamayacaktr. Dolaysyla, insann sadece kendi
iradesine dayanarak tercihte bulunmas doru deildir.

Muhafazakrlarn insann snrl olduuna ynelik bu gr onlarn akla bakn da

etkilemitir. Buna gre muhafazakrlar, gemiten, yani gelenek ve tecrbelerden
beslenmeyen her eyi kendinden balatan bir akla, rasyonalist akla, kardrlar.
Muhafazakrlarn kullanlmasnda saknca grmedii akl, kayna darda olan toplumun
deer ve geleneklerinden beslenen toplumsal akl dr.

Muhafazakrlk mevcudu korumaya nem vermesine karlk kesinlikle statkonun

ideolojisi olarak deerlendirilmemelidir. nl muhafazakr dnr Edmund Burken
Deiim aralarndan yoksun olan devlet, kendisini korumak iin gereken aralardan da
yoksundur sz muhafazakrlarn kr krne bir deiim kartlna sahip olmadklarn
gstermesi asndan nemlidir. Onlar iin nemli olan, deiimin gvenli saydklar
biimde gereklemesidir. Bu anlamda muhafazakrlar iin deiimin ekli nemlidir. Onlar
ideolojik nitelikteki ani deiimlere kardrlar. nk bu tarz deiimler insann bilisel,
psikolojik ve entelektel eksikliini grmezden gelen bir anlayn rn olduklarndan
tr, toplumsal dzen ve istikrar zedeleyerek byk toplumsal felaketlere yol aarlar.
zetle, muhafazakrla gre korunmas gereken deerler vardr. Fakat onu dier
ideolojilerden ayran asl nokta bu hassasiyeti deil, muhtemel bir deiimin ne zaman ve
nasl olmas gerektii konusundaki ilgili grdr.

Muhafazakrln bir baka zellii onun organizmac toplum grne sahip olmasdr.
Nasl ki her insan vcudu kalp, beyin bbrek vs. den oluuyorsa, toplum da farkl ve eitli
organ, kurum ve paralardan oluan canl bir btndr. Burada nemli olan nokta bu farkl
elerin, kendi balarna buyruk hareket edemeyecek olmalardr. Toplum canl bir
organizma biiminde olduundan, toplumun paralar olan bireyler, gruplar, snflar arasnda
ok duyarl ve krlgan bir ilevsel iliki vardr. Muhafazakrlkta birey ve bireycilik yerine
7
toplumun tercih edilmesinin nedeni bireyin tadna inanlan olumsuz zelliklerdir. Onlara
gre bireycilik toplumu atomlatrr ve toplumun btnln zora sokar. Oysa kiinin
mutluluu, refah ve gveni tek bana hareket etmekle deil, toplumla kaynamakla
mmkndr. Bu anlamda muhafazakrlar, bireyi salt kendine gvenip dayanan, her zaman
kendi menfaatini n planda tutan deil, aksine baml ve gven aray iinde olan varlklar
olarak grrler.

Muhafazakrlk, eitlikten ziyade hiyerari vurgusu yapar. nk onlara gre

eitsizlik, doal bir durumdur ve durum byleyken insanlar sanki eitlermi gibi
deerlendirmek faydaszdr ve eitsizlii giderme ynndeki abalarda sonu getirmez. Bu
balamda toplumda doal bir hiyerari olduunu vurgulayan muhafazakr ideolojinin,
sadece hukuki eitlii savunduunu syleyebiliriz.

Muhafazakrln zgrle bak da onun bir dier nemli zelliidir. Muhafazakr

dncede zgrlk, toplum, toplumsal otorite ve toplumsal dzen gibi kavramlarla anlam
kazanabilir. zgrlk, varln topluma ve onun kurumlarna borludur. Gelenek, aile, din,
tarih ve otorite zgrl belirleyip ekillendiren en temel unsurlardr. Bu anlamda zgrlk
otorite sayesinde bir taraftan snrlandrlrken, dier taraftan da varln devam ettirmesi
garanti altna alnr.

Muhafazakrln kilit kavramlarndan bir dieri otoritedir. Muhafazakrlar, otoriteyi

bireysel mutluluk, toplumsal dzen ve istikrar iin gerekli ve faydal grdklerinden onun
mutlaka korunup devam ettirilmesini isterler. Otorite konusunda muhafazakr dncenin
vurgulad nemli bir nokta, otoritenin insanlara ihtiyalar olan gven duygusunu
saladdr. Tarih boyunca byk istikrarszlk ve bunalm dnemlerinden sonra ortaya
kan diktatrlkler bu dnceyi dorulamaktadr. nsanlar bu tarz kaos dnemlerinde
tercihlerini ounlukla otoriteden yana kullanmlardr.

Ayrca belirtmek gerekir ki muhafazakrlkta otoriteden kast sadece devlet otoritesi

deildir. Muhafazakarlarn, en az devlet otoritesi kadar deerli grdkleri baka otoriteler de
(aile, din, sivil toplum kurulular, cemaatler, gelenek vb.) vardr. Sz konusu toplumsal

8
otoritelerin nemi, devlet otoritesinin zayflamas durumunda toplum dzeninin devamn
salayc sorumluluklar yklenecek olmalardr.

^MLLYETLK^

Milliyetilik, hem bir ideoloji olarak hem de siyasal sosyal bir hareket olarak 19.yydan
itibaren dnyann siyasi, demografik ve corafi haritasnda nemli ve byk apl
deiikliklere yol amtr. Bu tarihten itibaren, milli egemenlik ve kendi kaderini tayin
hakk ilkelerinin drtsyle dnyann birok yerinde yeni milli devletler olumutur.
Milliyetilik, insanlara kimlik salamas, onlara bu dnyada bir yer vermesi vb. ilevler
zerinden vlrken, savalara, atmalara ve gerginliklere neden olduu iddiasyla da
youn biimde eletirilmektedir.
Milliyetilik iinde yer ald toplumun tarihsel gemiinden, arzularndan, ihtiyalarndan,
ekonomik, toplumsal ve siyasal deerlerinden, siyasal rejiminden ve geleneklerinden
kanlmaz olarak etkilenir ve sonuta ortaya farkl milliyetilik anlaylar kar. rnein,
Hitlerin milliyetilik anlay ile Mustafa Kemalin milliyetilik anlaynn farkl olduu su
gtrmez bir gerektir. Bu anlamda milliyetiliin bu denli farkl yorumlarnn bulunmas,
milliyetilik kavramnn tarihesi, tanm ve ilkeleri konusunda bir gr birliinin
olumasn engellemektedir. Mamafih, milliyetilik kavramnda gl bir millet vurgusunun,
kendi kaderini tayin hakknn ve tarih bilincini de ieren gl bir millet bilincinin mevcut
olduu her trl tartmann dndadr. Bu adan bakldnda milliyetiliin temel aktr
millettir.
Bu ilkelere dayanan birok milliyetilik tanm mevcuttur. nl milliyetilik uzman
Kedourinin tanm da bunlardan bir tanesidir. Kedouriye gre milliyetilik, insanln doal
biimde milletlere blndn, milletlerin de ayrt edici zelliklerle tanndn ve tek
meru ynetim eklinin milletlerin kendi kendilerini ynetmek olduunu ileri srer. Buna
benzer bir baka tanma gre milliyetilik, tarihsel kiiliinin bilincine varan bir topluluun
kendi bamsz devletini kurmak ve gelitirmek isteidir.
Milliyetiliin temeli olan millet kavramnn ise nesnel, znel ve bu iki kategorinin baz
unsurlarnn birletirilmesiyle oluan karma tanmlar yaplmaktadr. Milletin nesnel tanm
rk, etnisite, din, toprak, ortak tarih ve ortak kken gibi somut ve fiziki unsurlara dayanmakta

9
iken, znel tanmlarda dayanma, sadakat, ortak irade ve kendi kimliinin farknda olmak
gibi unsurlara vurgu yaplmaktadr.

Milliyetiliin Felsefi Temelleri:

Milliyetiliin felsefi temellerine bakldnda onun aydnlanmann sonularn reddeden
romantizmden nemli lde yararland gze arpmaktadr. Romantizm, duygular insan
davrannn temel belirleyeni ilan ederek milliyetilie nemli bir fikirsel destek
salamtr.(rnein; bir kamikaze pilotu ya da ehit olma istei aydnlanmann aklyla
aklanamayacak tamamen duygusal olaylardr.) Ayrca, milliyetilii fazlasyla etkilemi
olan bir dier dnce, toplumsal bir varlk olan insann ancak toplum iinde yaayarak
anlam kazanabilecei, bu nedenle de kendisini toplumun karlarna adamas gerektiidir.
Milliyetiler Rousseaunun genel irade kavramn, milli irade biiminde kullanmlardr.
Milliyeti ideolojiye belirli bir erevede katk salam bir dier dnr de J.S. Milldir.
Mill, cumhuriyeti vatandalk kavram zerinden milliyetilie katk salamtr. Ona gre
zgrl temel deer olarak kabul eden rejimlerin ayakta kalabilmesi trde bir milli
kimliin olumasna ya da tek bir milletin var olmasna baldr. nk ona gre, trde bir
milli kimlik insanlar ibirliine itecek ve onlarn tek bir ynetim idaresini tercih etmelerini
salayacaktr.

Millet ve Milliyetiliin Douuna Ynelik Yaklamlar:

Milletlerin insanlk kadar eski mi olduklar yoksa sonradan m icat edilmi olduklar konusu
tartmaldr. Bu konudaki yaklamlar, ilki ve modernist yaklamlar olarak
isimlendirilmektedir.
lki yaklam, milleti doal, yani insan doasnda var olan sosyal bir gd olarak
grmektedir. Bu anlamda milletin ortaya knn bir tarihi yoktur, millet, doal olduu iin
tarih ddr. Bu yaklam, milletin ve milliyetiliin izlerini topluluklar ya da kabileler
zerinde srmektedir. Bylece ok eski alarda yaam olan etnik topluluklarn milletin
atalar olduu sonucuna varmaktadr. Ayrca milliyetiliin temelini oluturan millete
ballk ve sadakat duygusunun erken dnemdeki karl insanlarn ait olduklar toplulua

10
sadakat duygular beslemeleridir. Bu da milletin ve milliyetiliin eski olgular olduklarn
gsteren kantlardr.
Modernist yaklam savunanlara gre ise millet ve milliyetilik eski alara deil, modern
topluma zg bir olgudur. En nemli zellii icat edilmi, yaratlm ya da hayal edilmi
olmasdr. Feodalizmin zayflamas ve iktidarn tek elde toplanmaya balamasyla, trde bir
kimlik olarak milletlerde ortaya kmaya balamtr. Zira geleneksel toplumun zellii olan
feodalizmin, paral yaps vatan diye bir kavram mmkn klmad gibi, milliyetiliin
ortaya kmasna da engeldi. Modernist yaklam savunanlar ilk nce, az sayda kii
tarafndan milli egemenlik idealinin gelitirildiini ve daha sonra eitim ve propaganda
yoluyla milletin yaratldn savunmaktadr. Yine modernist yaklam iinde, milliyetiliin
douunu ilevsel adan aklayanlar ise geleneksel toplumun kmesinin yaratt yeni
sorunlarn almasnda milliyetiliin insanlara gven duygusu salayarak nemli bir ilev
yerine getirdiini ileri srmektedirler. Milliyetiliin grd bu nemli ilev, onun niin
kriz dnemlerinde ortaya ktna dair bir cevap oluturabilir.

^ULUSAL GVENLK^
Gvenlik kavramn tanmlayan birbiriyle ilikili temel kabul bulunmaktadr. Bunlar:
1) Sosyal varlklarn temel gds beka ve vefadr. Bu nedenle varlklarn ve
geliimlerini srdrecek koullar salamak zorundadrlar.
2) Btn birliktelikler ortak kimlikler, tehditler, karlar ve deerler zerine kurulur.
3) Gvenlik, g ilikileri zerine ina edilir.
O halde matematiksel ifadesiyle gvenlik: Gcn fonksiyonunda oluan arpanlarn kimlik,
tehdit, kar ve deerlerin oluturduu beka ve refah denklemidir.
Gvenlik kavramnn tanmndan hareketle ulusal gvenlii Devletin bekasnn ve refahnn
salanmas, bunlara ynelik tehdit ve risklere kar gerekli tedbirlerin alnmas, ortak kimlik
ve deerlerin korunmas suretiyle ulusal karlarn gerekletirilmesi hali olarak
tanmlamak mmkndr.
Ulusal gvenlik kavramna ynelik alg kimin gvenliinin salanacana ve tehdidin
eidine bal olarak toplumlara, zamana ve corafyaya gre farkllklar gsterir. Bu

11
anlamda ulusal gvenlik kavram, gcn sahip olduu btn dinamiklerden ve zellikle
zaman ve mekan zelliklerinde etkilenmitir.
2LYzylm gvenlik anlaynda zaman boyutuna bal olarak, salt tehdit tabanl
yaklam terkedilerek riskler ve frsatlar da ulusal gvenliin kapsamna dhil olmutur.
Ayrca tehdit kavram, devlet d aktrlerden kaynaklanan tehlikeleri de ierecek ekilde
genilemitir. Bu nedenle ulusal gvenliin askeri gvenlii ieren geleneksel izgisi devam
etmekle birlikte; ekonomi, evre, salk, cinsiyet, kltr, refah, kimlik gibi hususlarda ulusal
gvenliin konular arasna girmitir.
nsanln ulaabildii en gelimi sosyal rgtlenme biimi olan devletin, gcn her
eidini elinde bulundurmas onu uluslararas ortamn ve ulusal gvenliin en belirleyici
aktr yapar. Fakat devletin beka ve refah gibi iki temel ihtiyac, ulusal gvenlik anlaynn
temelini oluturduu kadar, i ve d siyasette iki temel sorunun da kaynadr. Bunlar,
devletin yce kar ve gvenlik kmaz dr.
Ulusal gvenlik kavramnn devletin balca yce kar olmas ve belirsizlii, devleti
ynetenlerin, kavram yanltc bir ekilde kullanmalarna, ahlak ve yasa d olaylar ulusal
gvenlik rts altnda gizlemelerine ve muhalefete kar stnlk kazanmalarna olanak
salar.
Uluslararas ortamn anarik yaps iinde varlklarn devam ettirebilmek iin srekli
gvenlik aray iinde hareket eden devletler, kendi gvenliklerini arttrdka dier
devletlerin gvenliini tehdit ederler. Devletlerin gvenlik araylarnn bu kkrtc yn,
dier devletleri de kendi gvenliklerini arttrmaya zorlar. Bu duruma literatrde gvenlik
kmaz ad verilmektedir.
Gnmzde ulusal gvenlik yaklam savatan nce bar kazanmaya ynelik
olduundan, devletlerarasndaki ilikiler atma ile snrl olmayp ibirliini de zorunlu
klmaktadr. Bu anlamda devletlerin uluslararas faaliyetleri, devletlerarasndaki ilikilere
ilave olarak devlet d aktrler ekseninde de gereklemektedir.
Ulusal gvenliin salanmas, bireyin farkl kimliklerini ulus olma seviyesine karabildii
lde mmkn olur. Varoluun farkndaln ben/biz ve o/onlar fikrini yaratan kimlik
dzeyinde ulusal gvenliin salanmasndaki baar ulusal gvenlii dorudan etkiler.

12
 Ulusal gvenliin temel belirleyenlerinden olan tehdit ve karlarn kymetlendirilmesi
uzmanlk alanlarnn ii iken, bu tehditlerin tespiti siyasi iradenin sorumluluudur. Neyin
tehdit olduu ve ulusal karn tanmlanmas toplumun farkl kesimleri tarafndan farkl
ekillerde deerlendirilebilir. Bunlarn belirlenmesinde hangi kesimin belirleyici olaca ise,
siyaset biliminin, uluslararas ilikilerin ve stratejinin balca tartma alanlardr.
Tehdit, kar ve hedeflerin tanmlanmasna ve bunlara ynelik politika ve stratejilerin
belirlenmesinde, devletin gvenlie ynelik alg, tercih ve kararlar ile mevcut imkn ve
kabiliyetlerinin bilekesi olarak ortaya kan gvenlik kimlii balca etkendir.
Ulusal gvenliin salanmas ve srdrlmesi gvenlik kapasitesinin seviyesine baldr.
Ulusal gvenlik kapasitesi; ulusal g ve gvenlik yntemi olmak zere iki unsurdan oluur.
Ulusal g, maddi ve manevi kaynak ve yeteneklerin toplam olup; sabit, deiken,
potansiyel ve kinetik unsurlar kapsar. Ulusal gvenlik ynetimi ise, gcn kullanlmasna
ilikin yeterlilik seviyesini ortaya koyan; stratejik, operatif, taktik ve teknik imkan ve
kabiliyetlerden ve tarihsel, siyasal, toplumsal birikimin ynetime aktarlabilen unsurlarndan
oluur.

STRATEJ VE G KULLANMA

Eski Yunancada Stratos (ordu) ve Ago(kullanma) adlarnn bir araya getirilerek zaman
ierisinde Orduyu kullanma (sevk ve idare) eklinde kullanlan strateji kavramnn arlk
noktasnda gvenlik ve sava, milletler-devletler arasndaki askeri mcadeleleri gsteren
askeri hareketler vardr.

Strateji, askeri terim olarak ele alndnda iki kiinin ismi ne kmaktadr. Bunlardan ilki
M.. 5.yy. da yaayan inli Sun Tzu iken, dieri de Prusyal general ve Eitimci Carl Von
Clausewitzdir. Sun Tzunun yaklamlar; savan ykcl, uzun sren savan galibinin
olmayaca, asl olann savamadan dmana isteklerinizin kabul ettirilmesi olduu gibi
yaklamlar yanstr. Clausewitzin yaklam ise halk, ordu ve hkmet lemesine dayanr.
Ona gre savan karakterini belirleyen bu unsur arasndaki karlkl etkileimdir.
Clausewitzin anlay, ulus devlet modelinde benimsenin topyekn sava anlayna esas
tekil etmektedir. Bu anlamda Clausewitz devlet adamnn asker olmasn zorunlu grmez
13
fakat genel siyasetten sorumlu olanlar iin belli bir askeri iliki anlayn kavramak
elzemdir. Ayrca Clausewitz iin en iyi strateji daima kuvvetli olmaktr.

Birinci ve kinci dnya sava srasndaki nemli stratejistlerden bazlar ise unlardr:

Deniz gc varlna ve bu gcn devreye sokulmasna nem veren Alfred Thayer

Mahana gre bir millet byk politikada sz sahibi olmak istiyorsa, kuvvetli bir donanmaya
sahip olmal ve bir deniz gc olmaldr.

Stratejik Bombardman Savann fikir babas olan Giulio Douhete gre ise, sanayi
tesisleri, ulatrma tesis ve hatlar gibi stratejik noktalar bombalanarak hem dmann
muharebe imkanlar hem de halkn moral seviyesi drlmelidir.

Liddle Hart ise hava gcnn ve mekanize tank savann ilk savunucularndan biriydi.
Stratejiyi politik amalarn gerekletirilmesi iin askeri olanaklar kullanma sanat olarak
deerlendirmitir. Ona gre en iyi strateji, ciddi bir muhabereye tutumakszn sonuca
ulatrandr.

Souk sava dnemindeki stratejilerin belirlenmesinde iki ayr evre nemlidir. Bunlar
Atom Silah tekelinin ABDde bulunduu devre ve Atom Silah tekelinin kaybolmas. ABD
ile Sovyetlerin nkleer savan eiinden dnd 1962 Kba Krizinden sonra, nkleer
caydrclk ile bu silahlarn etkisini giderecek areler, stratejiler ve siyasetilerin en nemli
uralar haline geldi. Bu ift kutuplu dnyada, caydrclk stratejileri hkimdi.

Bu dnem stratejistleri arasndan zellikle iki isim n plana kmaktadr. Albert

Wolhlstetter ve Henry Kissinger. Albert Wolhlsetter, atom bombasnn kar tarafn askeri
merkezleri, atom silahlar ve atma vastalar zerinde kullanlabileceini; bu ekilde kar
tarafn mukabele imknndan yoksun braklarak stratejik bir stnlk salanacan
belirtmitir. Henry Kissinger ise, Vietnam Savann sona erdirilmesinde, Sovyetlerin Orta
Doudaki etkisinin azaltlmasnda ve Sovyetlerle nkleer silahlarn azaltlmas
antlamasnda(SALT) nemli baarlara imza atmtr. Ayrca in-ABD ilikilerinin
normallemesinde etkin rol oynam; Mekik Diplomasisi yntemi sonucunda srail ile
Msr arasnda diplomatik ilikilerin kurulmasna katkda bulunmutur. 1973 ylnda Nobel
Bar dl alan Kissinger, bugn dahi ABD d politikasnn etkili isimleri arasndadr.
14
 Milli Menfaat, Milli Hedef, Milli Siyaset, Milli Strateji, Milli G

Milli hedef tespit edildii ve anlald vakit, bir millete; siyasetini gelitirmek, ekonomik,
politik, diplomatik ve askeri meselelerde faaliyet gstermek hususunda yn verir. Belirli bir
milli hedefin tanm, atan i karlar yznden daima kolay yaplamamaktadr.

Fakat genel anlamda lke topraklarnn korunmas, ayn lkede yaayan insanlarn
gvenliinin salanmas, milli refah seviyesinin ykselmesi milli hedefler arasndadr. Milli
siyaset ise, bir milletin sava ve barta milli menfaatlerini gelitirmek ve m illi hedeflerini
elde etmek iin siyasi, ekonomik, kltrel ve askeri glerini gelitirmesidir.

Milli g ise, devletin milli menfaatlerini ve milli hedeflerini salamak iin kullanabilecei
insan gc, corafi, ekonomik, askeri, siyasi, sosyo-kltrel, bilimsel ve teknolojik g gibi
milli g unsurlarndan oluan maddi ve manevi unsurlarn tamamdr. Bu milli g
unsurlar birbirlerini destekleyici ve tamamlayc niteliktedir. rnein eer toplumsal
dayanmada eksik olunursa bu iktisadi gc etkileyecek, iktisadi g ile siyasi ve idari
gcn yetersizlii sonucunda toplumsal dayanma gc zayflayacaktr.

Devletin uluslararas ilikilerde kulland belki de yegane vasta gtr. Bu ilikilerde

lke karlarnn daha etkin korunup kollanmas iin gce sahip olunmas esastr.
Uluslararas alanda kast edilen g Kar taraf veya taraflara szn geirebilmek, olumsuz
etkilerini nlemek ve onlar milli karlar dorultusunda etkileme yeteneidir.

te yandan, her ne kadar g, devletin uluslararas ilikilerde kulland belki de yegne

vasta ise de istenen sonuca erimek iin genellikle bavurulan son aredir. Bu anlamda g,
bir siyaset vastas olarak kullanlabildii lde etkinlii de artacaktr.

Milli gvenlik ise, devletin anayasal dzeninin, milli varlnn, btnlnn,

milletleraras alanda siyasi, sosyal, kltrel, ekonomik dahil btn menfaatlerinin ve ahdi
hukukunun her trl d ve i tehditlere kar korunmas ve kollanmasdr.

Her devlet, uluslararas ilikilerde saygn ve gvenilir bir konum edinmek, milli varlk ve
btnln, tm menfaatlerini ve ahdi hukukunu i ve d tehditlere kar korumak zere,

15
var oluundan itibaren uygun bir milli gvenlik siyaseti oluturmak ve uygulamak
durumundadr.

Devletlerin deimeyen grevi; lkelerine daha fazla demokrasi, refah ve gven salamak
ve bunlar gelitirmektir. Devlet bu grevi milli g unsurlarn uygun ve uyumlu ekilde
kullanarak, milli menfaatlerin ngrd milli hedefleri gerekletirerek elde etmeye
abalarlar. Devlet, milli hedeflerini gerekletirmek zere genel bir stratejiye ve plana sahip
olmak zorundadr. Devlet bunun iin milli gcn kullanr. Biat ve Hamaset
anlayndan uzak gvenlik politikas; devletin ve milletin menfaatlerinin tamamen
duygusallktan, fkeden, pire iin yorgan yakmaktan uzak ve aklc, gereki bir yol
izlenerek hazrlanr.

16