MACHAVELL

Ortaa ile olan balar kesme noktasnda nemli bir kiilik olarak
ortaya kan Machiavelli, Rnesansn sembolik bakenti Floransada
yaamtr. Siyaset felsefesini antik dnemin zc ve teolojik
balamndan ve Orta a dncesinin akn, akl st yapsndan
bamszlatran Machiavelli, onu ilk kez gereki temellerle
yorumlayan isim olarak n kazanmtr.

Machiavelli, talyada siyasal birliin salanamad dolaysyla

istikrarszln hakim olduu bir dnemde yaam ve bu dnem onun
dncelerinin olumasnda olduka etkili olmutur. Machiavellinin
amac en iyi, en doru ya da ideal bir ynetim biimi ortaya koymak
deildir. O, kendinden nce gelen siyaset felsefecilerinin aksine
adil ve iyi bir toplum peinde komaz onun temel amac en gl
siyasal yaplanmann nasl oluaca sorununu irdelemektir.

talyan dnr, siyasal zmlemelerine insan doasna ilikin

zmlemeleriyle balar. Machiavelli ye gre insan doas bencil
ve ktdr. Bu nedenle prens yani ynetici ynettii insanlarn bu
genel zelliklerini gz nnde bulundurmak suretiyle davranmaldr.
Her zaman ve meknda iyi olmaya kalkarsa yok olmaya mahkmdur. Bu
nedenle Machiavellinin ifadesiyle, gerektiinde bir aslan gibi
yrtc gerektiinde bir tilki gibi kurnaz olmaldr ki ayakta
kalabilsin.

Machiavellinin retisi iktidar ele geirmenin ve srdrmenin

siyasal eylemin temeli lt olarak grlmesi ve siyaset ile etik
arasndaki balarn koparlmas olarak zetlenebilir. Bu retide
balca yenilik, devlet adamnn ieride iktidarn, darda ise
devletin bekasn korumak sz konusu olduunda, etik kurallarn
bir kenara brakabileceini hatta brakmas gerektiini
vazetmesidir. Buna gre, siyasal zorunluluklar eer devlet adamnn
hukuktan veya etikten ayrlmasn gerektiriyorsa, devlet adamnn
bunda tereddt etmesi dnlemez.

Machiavelli ilk kez siyaset ve ahlak alanlarn birbirinden

ayrarak sekler bir ereve gelitirmi, siyasete zerklik
kazandrmtr. Dier yandan olmas gereken i deil olan
inceleyerek siyaset almalarna bilimsel bir temel
kazandrmtr.

Siyasal aralarn seiminde hibir ahlaki lte yer vermeyen

Machiavellinin grlerini, siyasal baar iin ktlk yapmak
dan ziyade siyasal baar eer zorunluluk dorultusunda ktlk
yapmay gerektiriyorsa ktl semek olarak deerlendirmek daha
doru olacaktr. Bu grlerin siyasal arenada bir ok tehlikeli
sonu dourabilecei ak ve nettir. Bu bak asyla ama
devletin kurulup srdrlmesi olduunda en kt bir ahlakszlk bir
meru hale gelebilecektir. Bir siyasal zne ne kadar gl olursa,
varln srdrebilmek iin iddet ve hileye o kadar az bavuracak
ve bunlar devletin bekas anlay altnda gizlemeye de o kadar
az gereksinim duyacaktr. Ancak her eyin deikenlik iinde olduu
ve g ilikilerinin her an deiebildii devlet ii ve
devletleraras alanda, hibir zne, Makyevelizmden vazgeebilecek
kadar gl deildir, gl de olamaz.

Jean Bodin

Bodin, teorisini olutururken Machiavelliden farkl olarak ahlaki

ve hukuksal kayglardan hareket etmitir. Bu anlamda Bodinin
teorisini olutururken yararland en nemli kaynaklardan bir
tanesi Machiavelli eletirisidir. Bodin bu eletiri araclyla
aslnda Machiavellinin devlet kuramna ilikin sylediklerini bir
adm daha ileri gtrecek ve kendisinden sonra gelenlere yeni bir
versiyonunu brakacaktr.

Bodinde tpk dier dnrler gibi teorisini olutururken

iinde yaad dnemin somut gereksinimlerine yant verme amacn
tamaktadr. Bu dnemin en nemli zellii kraln uygulamada
elinde toplad gcn, hukuksal bir karlnn olmamasdr. Bu
hukuksal karlk, Bodinin siyasal kurama egemenlik kavramn
sokmasyla bulunacaktr.

Devleti aklamak iin aileyi temel balang noktas olarak ele

alan Bodin, bu sayede hem devleti toplumsal ilikilerin doal bir
sonucu olarak gstermi; hem de babann aile iinde ki otoritesini
kraln otoritesiyle zdeletirerek doal bir zemine oturtmutur.
Bu sayede, devleti aklamak iin tanrsal ve metafizik unsurlara
bavurmaya gerek duymamtr.

Bodine gre egemenlik devletin zdr. Bir devleti devlet yapan

zdr. Nasl ki bir gemiyi tm paralaryla bir arada tutan geminin
omurgasdr ayn ekilde egemenlikte siyasal toplumu bir arada
tutan eydir. Bodine gre egemenlik snrlandrlmamal ve tek bir
merkezde olmaldr. Bodinin modern devlet teorisine yapt bir
dier nemli katk, egemenliin srekli olduu ynndeki
dncesidir. Srekli olan egemenliin z yani auctoritas tr.
Egemenliin kullanm yani potestas ise egemenin lmyle onun
yerine geene devredilir.

Devlet biimleri arasnda Monariyi yeleyen Bodin, bunu

temel nedene dayandrr. 1) Btn doa yasalar bizi monariye
gtrr, diyerek monarinin doaya en uygun ynetim biimi olduunu
savunur, 2)lkedeki en yetenekli kiilerin ancak monaride n plana
ktn savunur ve son olarak 3) egemenliin mutlak, snrsz ve
blnemez oluunun sadece monaride gerekletiini savunmaktadr.
 Bodin, egemenin snrlarnn onun bizatihi kendi znde
bulunduunu savunur. Buna gre, zel mlkiyete dokunan bir egemen,
devletin temel birimi olan aileleri ykma gtreceinden aslnda
kendisinin de sonunu hazrlayacaktr. Bu snrlamalar egemenliin
mutlak oluunu ortadan kaldrmaz, sadece keyfi olmadna iaret
eder.

THOMAS HOBBES

Dnemindeki bilimsel gelimelerden, zellikle de Galileonun yeni

biliminden etkilenen Hobbes, bu bilim anlayn siyasal teoriye
uygulamtr. Yeni bilim anlay karmak yap ve eylemlerin
bunlar meydana getiren daha kk paralara ayrlarak,
aklanabilmesi olarak zetlenebilir.

Bu balamda Hobbes, karmak bir btn olan siyasal toplumu

anlamak iin, toplumun paralarn oluturan insandan ve onun
doasndan hareket etmitir. nsan doasndaki temel zellikleri
gz nnde bulundurarak hibir stn otoritenin bulunmad bir
doal durum tasarmna varan Hobbes, insanlarn doalarndaki
rekabet ve gvensizlik zellikleri nedeniyle, doa durumunda
srekli bir atma halinde olduklarndan bahseder. Doa
durumundaki lm ve iddet korkusu aklc hesaplama yeteneine
sahip insan, bar salayacak ve srekli klacak olan devleti
kurmaya doru iter. Devlet ise, bireylerin sahip olduklar doal
haklar bir kiiye ya da kurula devretmesi sonucunda kurulur. Bu
noktada Hobbes, insann doas gerei toplumsal olduunu dnen
dnrlerden ayrlr. Ona gre insanlar ancak bir szlemeye
dayal olarak yani yapay bir uzlama ile toplumsallarlar ve
devleti kendi zgr seimleri sonucunda kurarlar. Devletin
varoluunu onu kuran bireylerin rzasyla temellendiren Hobbes,
Machiavelli ile balayan devleti laik temellere oturtma anlayn
devam ettirmitir.

Bu ekilde szleme yaplarak, insanlarn bir araya gelmesiyle

oluan ve devletin gcn elinde bulunduran egemendir. Egemen ya da
Hobbesun deyimiyle yapay kii nin gc her bir kiinin onun
iradesini kendi iradesiymi gibi benimsemesinden kaynaklanr. Bu
yetkilendirme sayesinde ok sayda insan tek bir kiiye dnr.

Egemenin yetkileri devredilemez ve blnemez. Ayrca egemen

szlemeye taraf olmadndan onun doal zgrln snrlayan
hibir g ve ykmllk yoktur. Egemenin szlemeye taraf olmamas
szlemeyi feshedemeyecei anlamna da gelmektedir. Bu mutlak
egemenlik anlay devleti yklmaktan korumak ve dolaysyla
tekrar doa durumundaki savaa geri dnmemek iin elzemdir. Ayrca
Hobbes, egemenlii yprataca gerekesiyle din-devlet ayrm na
da kar kar. Kilisenin bir devlet organ olduunu ve Kutsal
kitaba kamusal bir yorum getirilmesi gerektiini savunur.

Egemenin grevleri ise, halkn gvenliini ve adil bir ynetimi

salamaktr. Ayrca, egemene uyruklarnn refahn salama grevi
veren Hobbesun, bir eit sosyal devlet anlayndan bahsettii
sylenebilir.

Hobbesun egemeni her ne kadar snrsz bir gce sahipse de

aslnda kendi mant ve devlet ynetiminin gerekleri ile
snrldr. nk, insafsz bir bask rejimi, sava durumundan
insanlar kurtarmaya alan Hobbes iin anlaml bir teori ortaya
koymayacaktr.

Sonu olarak Hobbes ile beraber, modern devlet teorisinin

sistematik ve derinlikli bir kurgusu ortaya kmtr diyebilir.
Ancak Hobbesun devleti snrsz ve mutlak bir anlayla
kurgulanmtr. Kendisinden sonra gelecek olan Locke, bu snrsz
devlet anlaynn kstlanmas ve zgrlklerin geniletilmesi
konusuna alacaktr.

JOHN LOCKE

Ortaya att fikirlerle Liberalizm in kurucusu saylan Locke,

tpk Locke gibi ngiliz Savana tank olmu fakat bu
tecrbesinden farkl sonular karmtr. Lockeda tpk Hobbes
gibi, siyaset felsefesini farazi bir doa durumundan hareketle
kurgular. Ama nemli bir farkla: Lockeun doa durumu Hobbesun
doa durumunun aksine bir bar durumuna karlk gelir ve daha da
nemli bir nokta, Lockea gre insanlarn bu durumda, hayat,
hrriyet ve mlkiyet gibi dokunulamaz, devredilemez haklar vardr.

Lockeun doa durumu bir bar durumu olmakla birlikte, bu bar

durumunun devam etmesi ve tehlikeye dmemesi iin, insanlar
birbirleri zerindeki yarglama ve cezalandrma yetkilerini stn
bir otoriteye devretmeleri gerekmektedir. nk insanlarn kendi
davalarnn yargc olmas hakkaniyete uymayan bir durumdur. Bu
nedenle Lockea gre mutlak olmamas kouluyla siyasal otorite
gereklidir.

Bu balamda Locke, devletin grevlerini insanlarn doal

haklarnn korunmas ve kamu dzenini bozan kiilerin
cezalandrlmas olarak snrlar. Bu snrlar iinde hareket eden
devlet merudur. Fakat devletin bu grevlerini yerine getirmek
konusundaki baarszl ya da bizatihi kendisinin bu haklara
kar bir tehdit oluturmas durumunda insanlarn direnme hakk
doacaktr. Direnme hakk dncesi, zamannn tesinde bir siyasal
ilke olarak, halkn hesap sorma hakk bulunduu dncesini
yerletirmesi asndan olduka nemlidir.
 Kuvvetler Ayrl ilkesi Lockeun siyasal iktidar
snrlandrmak iin dnd baka bir yntemdir. Locke, yasama,
yrtme ve konderatif g olarak sayd kuvvetler arasnda
yasamann hiyerarik olarak stn olduu bir anlay savunur.
Bunun temel nedeni yrtmenin eylemlerini, yasamann koyduu
normatif kurallara gre yrtmesi gerektii dncesidir. Locke bu
dncesiyle, yasalarn tek kayna olarak monarkn iradesini
gsteren, mutlak monari anlayndan nemli bir dnsel kopuu
simgeler. Ayrca Lockeun gler ayrl konusunda yapt
ayrmlar gnmzdeki ileyii tam karlamyor olsa da, Lockeun
devletin ynetim ileyiini farkl gler arasnda ayrm olmas,
demokratik toplum yapsnn oluumu iin olduka nemlidir.

Sonu olarak Locke, Machiavelli ile balayan modern bak asn

devam ettirmitir. Lockeun demokrasi kuramna en nemli katks
hi phe yok ki, siyasal iktidarn ynettii insanlara kar
sorumlu olduu ve doal haklarla snrl olduu dncesidir. Bu
dncesiyle anayasal ynetimin temel ilkelerini az ok
ekillendiren Locke, kendisinden sonra gelen liberal dnrler
kadar, liberal kurumsallamalar da byk oranda etkilemitir. Bu
etki, bireyin doutan kazanlm, vazgeilmez ve dokunulamaz
haklar olduu dncesini temel alan Amerikan Bamszlk
Bildirgesinde aka grlmektedir.

LOCKEHOBBES

Hobbesla ayn siyasal dil daarcn kullanan Locke, Hobbes gibi

doa durumu varsaymndan hareket ederek, devletin neden gerekli
olduu sorusuna yant arar. Fakat Hobbesla arasnda nemli bir
fark vardr. Hobbes, mutlak siyasal iktidar doa durumundaki
belirsizliklere ve anariye ye tutar. Locke ise, bireylerin doal
durumda belirli haklar olduu gerekesinden hareketle, iktidarn
bu haklara dokunamayacan savunur. Bu anlamda Locke, snrsz bir
iktidardan yana tavr koymaz. Hatta byle bir iktidar anlayn
eletirir. Ona gre, bir hkmetin yurttalarn sava durumundan
uzak tutmas, hem meru olmas hem de ona itaat edilmesi iin
yeterli deildir.

Hukuk devleti olabilmenin en nemli koulu, iktidarn karar ve

eylemlerinin yasalarla snrlandrlabilmesi ve
denetlenebilmesidir. Lockeun fikirleri zelliklede dokunulamaz
haklar ve direnme hakk dncesi, bu devlet anlayn
destekler niteliktedir. Hatta bu anlayn olumasnda nemli
etkileri olmutur. Ancak Hobbes iin, ayn eyi sylemek zordur.
Hobbes, egemenin gcn zayflataca gerekesiyle byle bir
anlaya kar kar. Yine ayn gerekeyle Hobbes, Lockeun
teorisinde nemli bir yer tutan Kuvvetler Ayrl na da
kardr.

Egemene uyruklarnn refahn salama grevi veren Hobbesun bir

eit sosyal devlet anlay gelitirdii sylenebilir. Fakat,
liberalizmin kurucusu sfatyla anlan Lockeda byle bir anlayn
izine rastlayamayz. Lockeun devleti daha ok gece bekisi
devlet olarak zetlenebilecek bir anlayn rndr. Bu anlayta
devletin, insanlarn gvenliklerini korumak ve kamu dzenini bozan
kiileri cezalandrmak dnda nemli bir grevi bulunmaz.

Hobbes ve Lockeun ayrld bir dier nokta din-devlet

ilikisidir. Hobbes, dinsel ve mezhepsel atmalar nlemek iin
kutsal kitaba kamusal bir yorum getirilmesini savunur ve o
kilisenin bir devlet organ olduunu vurgulayarak din-devlet
ayrlna kar kar. Fakat Lockea gre devletin yurttalarn
inanlarna ve dncelerine karmak gibi bir hakk yoktur ve
kimseyi hakiki inanca kavuturmay amalayamaz. Bu balamda
Locke, kiliselerin devletten bamsz olmas gerektiini ve
devletin farkl kiliselere, dinlere hogr gstermesi gerektiini
savunur.

Sonu olarak Locke ve Hobbes, devletin kaynan tanrsal

haklara gnderme yapmadan aklayan modern devlet teorisinin
olumasnda iki nemli isimdir. Kronolojik olarak Lockedan nce
gelen Hobbes, modern devlet teorisinin sistematik ve derinlikli bir
kurgusunu ortaya karmtr. Fakat onun kurgusunda devlet,
snrsz ve mutlak bir gce sahiptir. Locke ise, Hobbesun siyasal
teorisinden yararlanarak ve onun eletirisini yaparak, bu gcn
snrlandrlmasna ve zgrlklerin daha ileri noktalara nasl
tanmas gerektii konusuna kafa eilmitir.