Trkbilig, 2008/16: 16-23.

CEM YILMAZ ANLATILARI

<stnlk Kuram Balamnda>

Esra BLGE*
zet: Bu makalede Cem Ylmaz Anlatlarnn, mizah kuramlarndan stnlk
kuram balamnda tahlil edilmesine ve gstergebilim gelerinin tespit
edilmesine allmtr. Anlatlarn ierisinde yer alan mizah unsurlarnn
anlatdaki etkileri zerinde durulmutur.
Anahtar Kelimeler: stnlk kuram, gstergebilim, mizah, etnik mizah,
jargon,
Cem Ylmaz Narrations in the Context of Superiority Theory
Abstract: Taking the superiority theory, one of the humor theories into
consideration, this article means to analyze Cem Ylmaz narrations and to
identify the semiological elements in them. The impact of the humorous
elements on the narration itself is also emphasized.
Keywords: Superiority theory, semiology, humor, ethnical humor, jargon.
Gldr, insanolunun tanmlamaya alt ve kaynann neler olduunu
aratrd bir alandr. Glme ve mizah zerine birok uzman tarafndan aratrmalar
yaplm ve kuramlar ortaya atlmtr1. Ortaya atlan kuramlarn yeterlilii
tartmaya aktr. Mizah kuramlar ve yaklamlar glme eylemini aklamakta
kimi alardan yeterli, kimi alardan da yetersiz kald bilinen bir husustur. nk
insan gldren nedenler tek merkezli ve tek boyutlu deildir. nsann yapsnda
birok nedenden tr glme eylemi gerekleebilir. Glme ve glmece
unsurlarnn anlalmas iin temel unsurlarn tespit edilmesi gereklidir. nsan ve
insan etrafnda oluan kltr dairesi, glmenin ve mizahn temelini oluturur.
Dolaysyla, glme ve glmece eylemleri bu ortamn bir sonucudur, insansz bir
glme eylemi mmkn deildir.
Toplum iinde yer alan bir birey olarak Cem Ylmaz da, anlatlarnda bu yapdan
faydalanmaktadr. Cem Ylmaz anlatlarnda gzlemlediimiz mizahi elerin
toplumsal yapya nasl vurgu yapt, mizah unsurlarnn nasl sunulduu, anlatlar
balamnda izleyici kesiminin grup psikolojisi ve anlatlar ierisinde geen kodlar -
gstergeleri, mizah kuramlarndan stnlk kuram erevesinde burada
deerlendirilmeye allacaktr. stnlk kuram asndan bakldnda, Cem

*
YL rencisi, Gazi niversitesi.
1
Mizah kuramlar ile ilgili daha detayl bilgi iin baknz: Paulos, J. Allen, (1996),
Matematik ve Mizah. (ev: Aliye Kovanlkaya). stanbul: Sarmal Yaynevi.; Usta,
idem. Mizah Dillinin Gizemi. Ankara :Aka Yaynlar , 2005 .
 CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

Ylmazn gsterilerinde glme, glmece ve gldrme eylemlerinin ortaya kmas

iin takip ettii yolun daha iyi anlalaca dnlmektedir.
Mizah kelimesi szlklerde; glmece, mizahi kelimesi ise iinde glmece
bulunan, glmece nitelii tayan <yaz, karikatr vb.> (TDK 1998: 1572) eklinde
tanmlanmaktadr. Hilmi Yceba, Trk Mizahlar Nktedanlar ve airler adl
eserinin n z ksmnda mizah u ekilde tanmlar;
Mizah, tenkit vazifesini grmekle beraber, ciddi ilerle uramaktan
yorulmu dimalara bir skn ve huzur; gnllere, sylenmesi istenilmekle
beraber aka sylenemeyen eylerin efkr- umumye nne serilmesinden
ileri gelen bir ferahlk getirir. Glnc ve tuhaf arayan mizah, ineli tariz de
olsa istihdaf eyledii makam, messeseyi, ahs darltmaz. () nsann
gzn gnln aan ve biraz da Allah vergisi olan mizah, iyi bir eydir. Nice
mkl hadiseleri bile alaya alan insanlar, hayatta daima zntsz
yaamlardr.(Yceba 1958: 13)2
Mizah, tenkit ederken gldren, ayn zamanda dndren, kvrak bir zek
gerektiren nemli bir glmedir. Aydn Boysan; Gsteri Dergisindeki bir yazsnda
bu konuda unlar sylemitir: Mizah bir dnme sanat gibi kabul ediyorum.
Mizah akln sanatdr dnyorum ki, mizahn sonunda sadece glmek
kmyor (Boysan 1985: 63). inde mizahi unsurlar barndran anlatmlar, yazlar
ve karikatrler, okuyanlar ya da dinleyenleri gldrr ve dndrr. Her
gldrnn dayanaklar farkl olabilir. Toplum ierisinde yaamn idame ettiren
bireyin her gn iletiim ierisinde olduu bireyler aras ilikileri ile bireyin bunlara
bak as bu gldry ekillendirebilir.
Mizahn ierisinde yer alan gldr elerinden her birinin toplum ierisinde
ayr ayr ilevleri vardr. Mizah, toplumsal yapya k tutmas sebebi ile ierisinde
toplumun beenilerini, isteklerini, hayal krklklarn, manevi deerlerini ve kltr
ierisindeki kodlarn tar. Aziz Nesin, Cumhuriyet Dnemi Trk Mizah adl
eserinde konuyla ilgili u ifadeleri kullanr: Mizahlarda ortaklaa var olan nitelik,
mizahn ilevi olan gldr (komik) gedir Halk mizah, doduu an ve
toplumun zellikleriyle koullanmtr. (Nesin 1973: 19).
Toplumun sosyo-kltrel yapsndan izler tayan mizah yaplar, aslnda iinde
yaanlan gndemin de nabzn tutma zelliini de tarlar. Bir toplumun, ya da bir
grubun kltrel yapsn ve iinde oluan jargonu anlamak iin o toplumun mizah
yapsn incelemek gerekir. Mizahn toplumu bir araya getirme, eitme, eletirme
<ykclk>, ortak kodlar ve jargon oluturma gibi zellikleri vardr.

2
Daha geni bilgi iin baknz: Yceba, Hilmi. Trk Mizahlar. stanbul: L& M
Yaynlar, 2004.

17
 Esra BLGE

Cem Ylmazn anlatlarnda bir araya gelen insanlar, aslnda kltrn kodlarn
tayan bireylerdir. Anlatc da, ayn kodlar ile donanml olduu iin, bu ynde
yapt gsterimler izleyenleri etkilemekte ve gdlemektedir. Sonu olarak bu
donanma sahip anlatc ve birey glme olgusunu gerekletirmi oluyorlar.
Mizah sadece yapld toplum, ya da topluluk tarafndan anlalr bir eylemdir.
Sahip olunan kltrn kodlar ile yaratlm olan mizah, bu balamda unsurlarnn
kltrel zellikleri nedeniyle uluslar aras olamaz. Bundan dolay da Cem Ylmazn
anlatm baka bir ulus dinleyicisi nnde gerekletirdiinde, anlatm ortamnda
bulunan insanlardan doal olarak ayn tepkiler alnmayabilir. Mizahnn mizah
bellei, kendi kltr kodlarn tad, yaad evre <siyasi, aile, i ve benzeri> ve
kltr dairesi iinde olutuu iin yabanc bir kltr dairesindeki kodlar bilmemesi
sebebi ile seyirciyi gldremez ya da kendi kltr dairesi ierisindeki seyirciye
verdii hazz, dier kltr dairesi ierisindeki seyirciye tattramaz. Bu anlamda
mizah evrensel deildir.
Mizah, kltr katlar ve kltr ortam asndan evrensel olmamasna ramen,
glmeyi tetikleyen konu balklar ve amalar ayndr. Ayn olmasnn nedeni
kullancnn insan olmas ve ayn fiziki donanmlara sahip olmasdr. Bu konular ve
amalar zerinden mizah kuramlar oluturulmutur.3 Bunlar arasnda rahatlama
kuram, aykrlk kuram ve stnlk kuram temel olan kuramlardr. Rahatlama
Kuram glmeyi, herhangi bir sebeple insann iinde oluan sinirsel enerjiden
kurtulma hissi ile meydana gelen eylem olarak aklar. Aykrlk <uyumsuzluk>
kuramna gre glme, beklenmeyen bir sonu karsnda gerekleen tepkidir. Kant
Glme, anszn boa kan bir bekleyiten doar (Bergson 2006: 50) eklinde bu
kuram tanmlamtr.
Bu yazy ilgilendiren stnlk kuramn idem Usta u ekilde aklar:
Hayat denilen mcadele ortamnda insanlar birbirinin rakibidir. Kii,
zellikle de kusurlu ve yeteneksiz kiiler, ya rakibini alt etmek iin onun
kusurlarn arar ya da onun talihsiz bir ann bekler. Bu zrlerin kendinde
olmamas yahut bu talihsizliin kendi bana gelmemesi nedeniyle birden

3
Dier mizah kuramlar: 1. Rahatlama Kuram: Rahatlama Kuramna gre glme,
herhangi bir nedenle insann iinde biriken sinirsel enerjinin boaltlmas sonucu oluur.
Glme yoluyla gereksiz enerjiden kurtulan insan rahatlar. Sinirsel enerjinin birikmesine
neden olan en nemli hadise, kiinin bilincinin nemli eylerden nemsiz eylere,
hazrlksz olarak aktarlmasdr (Paulos 1996:9). 2. Uyumsuzluk <Aykrlk> Kuram:
Kiinin beklemedii uyumsuz bir sonula karlamas; ancak bu uyumsuz sonucun
baka bir mantk dzeyinde uyumlu olmas veya kiinin karlat durumlarn belirli
kalplara gre oluturduu dnyasna aykr olmas sonucu gldn varsayar
Uyumazlk kuramnda, glmenin gereklemesi iin ne srlen baz koullar vardr.
Bunlardan biri, iki ya da daha ok tutarsz, uygunsuz, badamaz, aykr ksm ve koulun
karmak bir nesne ya da toplam oluturuyormu gibi dnlmesi ya da zihnin onlar
kendine zg bir ekilde, bir tr karlkl iliki iinde grmesidir (Paulos 1996:8).

18
 CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

bire duyulmu bir gurur ile gler. Glme, deta alay yoluyla kazanlan bir
baar sonras, kendi kendini kutlamadr. Bir baka deyile bir zafer
kkremesi dir. (Usta 2005: 70).
stnlk tezinin asl reticisi ise, XVII. yzyl filozoflarndan Hobbestir.
Hobbes, bu teoriyi kendinden nceki fikirleri esas alarak Leviathan adl eserinde
gelitirir (Paulos 1996: 8). stnlk kuram, bireylerin kendilerini dier insanlardan
izole ederek daha stn grdklerine inanan bir kuramdr.
Mizah kuramlarndan stnlk kuram balamnda Cem Ylmazn gsterilerine
bakldnda, onun jest ve mimikleri ile destekledii stnlk duygusunu
anlatlarnn konusu olarak setii gzlenir. nsanlarn balarna gelen talihsiz
olaylar kmseme ieren szlerle ifade ederken bu durumu ayn zamanda
mimikleri ile de tasdik eder. Daha sonra da, seyirciye dnerek: Ne glyorsunuz?
Siz de aynsn yapyorsunuz.der. Gsterisine balarken Cem Ylmaz u ifadeleri
kullanr: Buraya elenmek ya da glmekten atlamak iin geliyorsanz emin olun
yanlyorsunuzdur. Ama siz yine de gelin ltfen! Siz benim ekmek teknemsiniz.
Gelin ki, yeni arabamn paras ksn, eskisinin de benzini O, bu ekildeki
konumalar ile seyirciye ne kadar fazla para dediklerini ve kendisinin byle
gsterilere bu kadar para demeyeceini syleyerek, aslnda seyircisinden stn
olduunu yinelemi olur.
nsann kendi yanlgs yznden komik vaziyete dt fikrini ise, Cem
Ylmaz, durum ve hareket komiine dayal mizah ile ifade eder. Gsterisi srasnda
kulland u ifadeler: Salyalarnz saa saa gleceksiniz tabii. Para verdiniz,
tadn karn! bu fikri destekler niteliktedir. Taklitini yapt tiplerde sergiledii
yz ifadeleri de glme gesini tetikler niteliktedir.
Toplumun aksak ynlerini anlatt szlerinde, alay, kmseme ve ben
yapmyorum imaj izerek Cem Ylmaz, dinleyici karsnda bir stnlk
salamaya alr. Anlataca ksm anlattktan sonra, seyirciye dner ve der ki:
Eminim siz ve ben bunu yapmyorum. Bu ifadeyi kullanrken, sz tevriyeli bir
anlamda syler. O, bu sz ile seyirciye ben yapmyorum; ama siz kesin
yapyorsunuz demek ister.
Cem Ylmaz anlatlarnda eitim sistemine de eletirilerde bulunur: Gvercinin
midesini yllarca rettiler, bu bana ne kazandrd?; bana baln solunumunu
retiyorlar, ben balk mym da trake solunumu yapacam, ne diye havuz
problemi retiyorlar. Gidip havuz mu yapacam yoksa havuz mu doldurucam ve
kesirli problemler retiyorlar, ben bakkala gidip unun n ver mi diycem?
gibi szleri ile okullarda retilen derslerin ieriinin gereksiz olduunu ifade eder.
Aksiyonu artrmak ve glmenin ritmini ykseltmek iin Cem Ylmaz seyirciyi
de, gsteriye dhil eder. Seyirciler arasndan gzne kestirdii farkl birini seer. O
kiiye biraz sonra bana unu hatrlat diye bir grev verir. Bundaki maksat, uzun sre

19
 Esra BLGE

anlatlarn dinleyen seyircinin dikkati dalp konuyu unutmas ve unuttuu iin

komik duruma dmesini salamaktr. Unutan seyirci sahip olduu dinleyici
stnln kaybeder ve bu durumda Cem Ylmaz glme sesinin zaferin
kkremesi eklinde artrlmasna imkn verir. Bu taktikle, o, aksakl bir kez daha
sergileyerek, kendisinin ve dier seyircilerin, seilen kiiden stn olduunu
vurgulam olur.
Cem Ylmaz, toplum ierisindeki genel grleri ve kodlar bilmesinin verdii
gven ile gsterilerinde kiilerden yola karak imajlar eletirir. Bir Tat Bir Doku
adl gsterilerinden birinde, medyaya malzeme olan bilim adamlarnn karizmay
izdiklerini syler. Sadece nllerin popler olamayacan bilim adamlarnn da
popler olabileceini ve bu sayede baka mesleklerde de boy gsterebileceklerini
ifade eder. rnek olarak da Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi mdr
Ahmet Mete Ikaray gsterir: Bilim adamyd, depremdi derken milletvekilliine
aday oldu. Nerde bilim? Seilemedi de, bilim karizmas gitti. Biz yapsak iiniz
olmayan yerlere karmayn derler eklindeki anlatm ile, toplumun zihnindeki
imaj tezahrlerine deinir ve eletirir. Bir gsterisinde herkesin kafasnda yer alan,
nlnn evi genitir imajn eletirir. Evini anlatr, abartr ve sonunda. benim
yle sandnz gibi byk kocaman bir evim <dubleks> yok der. Aslnda byk
bir evi olduunu ifade ederken tersten anlatm kullanr ve beyinlerdeki nl
kodunu eletirir.
Anlatlarnda insan kusurlarndan yararlanarak stnlk kurmaya alan Cem
Ylmaz, kekeme insan taklidi yapar. nsanlarn zeks ile dalga getii bir
anlatsnda u cmleyi kullanr: Son glen sen olacaksn. nk ge anlyosun.
Bu cmleler ile o aslnda iki manay kasteder. Birinci balamda Son glen iyi
gler. szn tevriyeli bir evirim yapp yeniden dzenleyerek en son glmen iyi
olmayacak nk kafan almyor. ve ikinci balamda da: senin kafan
almad iin en son sen anlayacaksn espriyi. eklinde bir yarg ile bu szleri
syler.
Gsterilerinde ve anlatlarnda Cem Ylmaz, kelime tekrarlarndan ve devrik sz
dizimlerinden yararlanr.4 Anlatlarnda ayn kelimenin iki anlamn tek cmlede
kullanarak seyirciyi gldrr. Usta: iinin ehli kimse ve usta: laf cambaz
szlerini bu balamda ayn cmlede kullanmtr. Gldrlerindeki temel, durum ve

4
Glmece ierisinde belirli dil oyunlar vardr. Bu dil oyunlar ierisinde kullanlan
sanatlar mizah gesi barndran yaratmlar arasnda ska bavurulan sanatlardr. Bunlar
u ekilde sralayabiliriz: Mbalaa, Benzeleme, Cinas, ok Anlamallk, Az, Lehe,
Kesimsel Dil Kullanm, Argo kullanm, Tebih, stiare, Mecaz- Mrsel, Tehis, Tezat,
Makele, tikak, Yank, Dil Srmesi, Kaydrma, Allmam Badatrma kullanm,
Kartlama, kilem, Aktarm, Deiirim, Geitirme, Deiim, Treme, Tersine evirme,
nsayltlarla Oynama, roni, Samalama, mleme. Bu konu ile ilgili daha geni bilgi iin
baknz: Usta, idem (2005), Mizah Dillinin Gizemi. Ankara: Aka Yaynlar,

20
 CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

hareket mizahdr. nsanlarn fiziksel sorunlar ve dncesiz hareketleri Cem

Ylmazn mizahnda k noktasdr.
Cem Ylmaz stnlk kuramndan yararlanrken aslnda ilk basama oluturur.
kinci basama ise, seyircinin glmesi oluturur. Yani, Cem Ylmaz ben stnm
derken, birinci stnl gerekletirirken, seyircide anlatlan durumu yapmadna
inanarak gler ve bu da onun, ikinci bir stnln gerekletirme olay olmu
olur. nc stnlk ise, olayn kahramanndan, her iki tarafn da stn
olduklarn kabul edip glmeleridir
Cem Ylmazn gerek karikatrlerinde, gerek gsterilerinde argo ve cinsellik yer
almaktadr. Anlatm ierisindeki argo kullanmlar, herkesinin anlayabilecei
dzeydedir. Topluluk ierisinde kfr eden bir insan izlemek seyircinin houna
gider. Gnlk hayatta karlat sorunlar karsnda karsndaki ile dzgn
konuma yolunu takip eden bireyler, ilerinden geen argo bir sz darya
syleyemezler. Bunda yadrganma ya da ayplanma kaygs olduu hi
kukusuzudur. Bireyin toplum ierisinde zgrce ifade edemedii argoyu, Cem
Ylmazn kullanmas seyirciyi gdler ve gldrr.
Cem Ylmaz, kelimeleri tevriyeli kullanm ile mizahi anlatlarnda cinsel imgeler
oluturur. Feinberg, cinsellie ynelik mizahn saldrganlk aklamasnn altna
girdiini ifade etmektedir. Keskin tepkisi olan iki, ya da daha ok insann kavgalar
srasnda kullandklar cinsel imgeleri ak ve net bir biimde anlatsnda kullanmas
insanlar artrken gldrr. Snnet olgusunu anlatrken taknd tavr ve kendini
snnet eden kiinin kadn olduunu, imdi olsa snnet etmek ne kelime kendisine
hayran olacan sylemesi cinsel imgelere gnderimdir. Buradan yola karak
snnetilere saldrr. st kapal olarak yapt cinsellik ve argo tabirleri ise
eitlidir. Kelimelere gizli anlam ykleyerek ya da deyim ve yerlemi sz
kalplarndan yararlanarak mesajlar verir: Ben oarsam onlar neler yapmaz.
szleri herkesin bildii mam ierse cemaat szne gnderme yapar. Ya da,
st kapal cinsellie gndermede bulunarak kadn ve erkek eksenli betimleme
yapar: Aslnda araba benim stmde, ama hep ben onun stndeyim eklindeki
ifadesinde, hep arabann ruhsatnn kendi zerinde olduunu syler, hem de yapt
jest ve mimikleri ile bu ifadeye cinsel anlamlar ykler.
Cem Ylmazn seyirci ile arasnda oluturduu jargon ierisinde kzlar iin
kulland bir tabir vardr: Motor. O, anlatlarnda motor kelimesini kzlar ifade
etmek iin seer. Bu kullanmn neleri ifade ettiini ancak, onun jargonunu bilen
insanlar anlayabilir. Anlatlarn dinleyen insanlar ile arasnda oluan bu hususi
jargon, kiileri tatmin eden bilinli bir paylama dnr. Etnik mizah iinde de
deerlendirilebilir bir nitelie sahip olan bu jargon, ayn ifadeleri Cem Ylmaz
yabanc bir ortamda kulansa kimse anlamaz ve glme olgusu gereklemez. Ama
gereklememi olur ve kodlar ilevini yerine getiremez.

21
 Esra BLGE

Anlatlarnda gstergebilimden yararlanan Cem Ylmaz, gstergeler yolu ile

izleyiciyi anlatmna altrmak iin onlara bir n hazrlama yaparak sze balar.
Gstergebilim, gstergeyi gnderen, gstergeyi alan ve alnan ileti eklinde
snrlanabilir. Gstergebilim5, her insann hayat boyunca grd eyleri
kodlayarak beyninde bulunan alg merkezine sakland aratrmalar sonucunda
kefedilmitir. Kafamzda beliren bir sandalye, ya da masa tipi kodlanmtr. Drt
baca olan kahverengi aatan yaplm iki imge hafzamzda oluur. Gstergeler
kltr zmlerinde nemlidir. Bir kltr anlamak iin, o kltr dairesi ierisinde
kltrlenmi olan bireylerin kafalarndaki imajlardan ve gsterge kodlarndan
olduka fazla yaralanlr. Cem Ylmaz anlatlarnda bu gstergelerden yararlanr
Motor ifadesi ile nasl bir kz tipi izdiini, sadece o jargonu bilen kiiler anlarlar.
Gsterge deimiz ey, bir armlar btndr. Anlatlarnda, Franszca iin Cem
Ylmaz, hibir zaman erotik bir dil demez. Ancak herkesin belleinde Franszcann
erotizmi temsil ettii yerleik bir bilgidir. Cem Ylmaz, Franszcaya, yalnzca bir
kzn elini tutmada salad hz ve gven den sz edince bahseder. Herkesin bu
ifadelerden belleine yerlemi olan Fransz imajna armda bulunur.
Gsterilerinde, zmir izleyici, ya da zmirin dilberleri dediinde herkesin kafasnda
olan bir tip canlanr ve bu ekilde Cem Ylmaz, anlataca konuya n hazrl
yapm olur. Seyirci ne ile karlaacan az ok tahmin etmi olur. Karadenizli
konumas, ya da kelimelere vurgu yaparak bu iveden yararlanr. zleyici, kimi ve
hangi modeli anlatacan tahmin edebilir. nl, ya da manken dedii zaman,
kltrel bellek ierisinde herkes iin ekillenmi bir kod vardr. Yani, belirgin bir tip
vardr. Bu kelimelerin duyumu ile bellek harekete geer ve kltrel kod devreye
girer. Dikkat eken dier bir husus da gsterge olarak Cem Ylmazn sahnede
sadece siyah renk kyafet giymesidir. Siyah renk ntrl artrmas anlamnda
bir gstergedir.
Netice itibariyle, yukarda Cem Ylmazn anlatlarnda yer alan unsurlara
bakarak stnlk kuram dhillinde incelediimiz rneklerde, Cem Ylmazn
stnlk kuramn mizah anlay ierisinde bilinli olarak kulland grlmtr.
Kltr katmanlar, gstergebilim ve jargon gibi konulara zellikle deinilerek
yaplan bu incelemede, Cem Ylmaz mizah aklanmaya allmtr. Kodlar ve
imgelerden yararlanlarak yaplan bu mizah ierisinde glmenin, yerel zellikler
tad ve evrensellemesinin mmkn olmad gerei ortaya kmtr.

Kaynaklar
BERGSON, Henry, ( 2006), Glme, stabul: Ayrnt Yaynlar.
GOTTDIENER, Mark,(1995), Postmodern Gstergeler, stanbul: mge Yaynclk.
KILIN, Aziz, (2007), stnlk Kuram Balamnda Harp ve Mizah, Milli Folklor, 73
(Bahar): 5560.

5
Gstergebilim< homo semioticus> haklnda daha geni bilgi iin baknz: Rifat, Mehmet.
Homo semioticus. Yap Kredi Yaynlar. stanbul 1993.

22
 CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

Mitten Meddaha Trk Halk Anlatlar Uluslar Aras Sempozyum Bildirileri, (2006),
Ankara: Gazi niversitesi THBMER Yayn.
ORAL, nver, (2003), Meddah Kitab. stanbul: Kitabevi.
NGREN, Ferit, (1983), Trk Mizah ve Hicvi. Ankara: Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar
ZCAN, mer, (2002), Trk Edebiyatnda Hiciv ve Mizah. stanbul: nklp Yaynevi.
PAULOS, J. Allen, (1996), Matematik ve Mizah. (ev: Aliye Kovanlkaya), stanbul: Sarmal
Yaynevi.
RFAT, Mehmet, (1993), Homo semioticus, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
SOKULLU, Sevin, (1979), Trk Tiyatrosunda Komedyann Evrimi, Ankara: Kltr
Bakanl Yaynlar.
Trke Szlk, (1998), Ankara: Trk Dil Kurumu.
USTA, idem, (2005), Mizah Dillinin Gizemi. Ankara: Aka Yaynlar,
YCEBA, Hilmi, (2004), Trk Mizahlar. stanbul: L& M Yaynlar.

23