Sinema ve Tiyatroda Karakterin Evrimi

A.Tamer Gler

zet

Tiyatroda karakter, antik alardan beri sre gelen yolculuunda deiimler

yaamtr. Bu deiim, tiyatrodan beslenen sinemada da farkl ekilllerde olmutur.
Edebiyatta ok daha rahat ilenebilen karakter, tiyatro ve sinemada o kadar kolay
anlatlamaz. Antik ada olay kavramndan sonra ikinci plana atlan karakter,
gnmzde zaman zaman birinci plana gemektedir. Hatta sinemada yk nn
nemsenmedii, karakterin merkez konumunda olduu filmler yaplmaya balamtr.
Bu almada tiyatro ve sinemada karakterin deiimi incelenmi, bu uzun sreteki
dng anlatlmaya allmtr.

Anahtar Kelimeler: Karakter, Tiyatro, Sinema.

Evolution of the Character in Cinema and

Drama
Abstract

Character in drama has been evolving constantly since the Archaic Ages.
This evolution in cinema resourcing from drama has been in various ways. Character
can be described and expressed in literature more easily than in drama and cinema.
The character that has been prevailed by the story in the Archaic Ages, comes
before the story nowadays. Furthermore, movies that story is ignored and that the
character is at the center are now being made. In this article the evolution of
character in drama and cinema is analyzed and the cycle during this long period is
explained.

Key words: Character, Drama, Cinema.

Giri

Bu almada dramatik teorinin iinde varolan, ou zaman da temel tekil eden

karakterin Aristotelesten gnmze kadarki deiimi incelenecektir. Btn
deiimlere ramen, tiyatro sanatndaki insan gesi, nemini -bir ok sanat dalnda
ve akmnda- srdryor. Aristotelesin tanmlad klasik tragedya yapsnda olaydan
sonra ikinci planda olan karakter, zellikle Shakespearein yazd oyunlarla birlikte
nem kazanmaya balamtr. Shakespeare tarafndan ince bir ekilde ilenmi olan ve
yzyllarca neminden bir ey kaybetmeyen karakterler, dnyadaki savalarn
artmasyla evrilmi, modern sonras tiyatroda ve sinemada birer simgeye
dnmtr.

A.Tamer Gler, Beykent niversitesi Sinema TV.Sanatta Yeterlik.

 Tiyatro ve sinemada karakter ne kadar deiirse deisin, ne kadar soyutlarsa
soyutlasn, bir romandaki kadar soyutlaamaz. Edebiyatta yazar karakterin d
zellikleriyle oynayabilir, tasvirler yardmyla onu iyice soyut hale getirebilir. Ancak
tiyatro ve sinemada karakter bir grne sahiptir, giyinir, konuur, bir yerlerde yaar.
Yazar/senarist mutlaka izdii karakteri belli bir snfa balamaldr.

Ancak dier karakterlerle kuramad iletiim, olaylar karsnda zor durumlara

dmesi ve zmlere ulaabilecek yeteneinin olmamas, insanln gereklerini
yerine getiremeyii modern sonras tiyatro ve sinemasnda karakterden insan
zelliklerinin kopmasna neden olur. Modern ve modern sonrasnn karakterleri
bilemez, arr. ki dnya sava grm insanln yansmas olarak karakterler ne
olduunu bilemedii bir durumda kaba tabiriyle- debelenmektedir. Adeta hi
bilmedii durumlarla savamak, bilmedii sorulara cevap vermek zorunda kalr.
Eylemleri bilinli deildir. Tragedyalarda daha bilinli eylemlerle ke urayan
karakter, modern ve sonrasnda bilinsiz eylemlerle ya da bilinsiz eylemsizlikleriyle
kecek ve dramatik bir durum oluacaktr.

Edebiyatta, tiyatro ve sinemada yaratcs olan yazarlarn-ynetmenlerin nne

gemi ok arpc karakterler vardr. Macbeth, Hamlet, Cyrano, gibi oyunlara adn
veren karakterler yazldndan beri dnyann her yerinde yorumlanmaktadr. Belki de
bu karakterleri yaratanlar daha yazarken arketip olacak karakterler yarattklarnn
bilincine varmlar oyunlara bu karakterlerin ismini vermilerdir.

Sinemada Lolita, James Bond, Spermen gibi karakterler, edebiyatta

Dostoyevskinin yazd Raskolnikov, Gonarovun Oblomov karakteri, Gogoln Bir
Delinin Hatra Defteri eserindeki ana karakter hep arketiplerdir.

Karakter

Karakter; bir bireyin kendine zg yaps, onu bakalarndan ayran temel belirti
ve bireyin davran biimlerini belirleyen stn ana zelliktir. (Byk Trke Szlk,
www.tdk.gov.tr ) Baka bir tanmla; kiiyi dier bireylerden ayran kendine zg
niteliklerinin elikili birlikteliidir. Kiiliin i zelliklerinin, bireyselliinin,
benzersizliinin anlatmdr. Karakter; kendini meydana getiren zelliklerini yani
benzersizliini edim*lerle dar vurur. (nal, 2009). Eylemlerle beslenerek kendini
daha iyi bulabilen karakter, her ne kadar modern ve modern sonras dnemlerde -sanat
akmlarnn etkisiyle- zaman zaman etkisini yitirse de, en nemli gelerden biri
olmaya devam etmektedir.

Tiyatroda karakter zaman iinde deiim gstermi Aristodan balayan yolculuu

Hegelle birlikte ekillenmi, modern ve modern sonras dnemlerde baka bir yne
doru evrilmitir. Edebiyatta karakterin yaratlmasnda geni olanaklardan
yararlanlabilir. Ancak sinemada bu, o kadar kolay deildir. Edebiyatta zaman ve
mekan olanaklar snrszdr. Romandaki karakterler belli bir uzam iinde davranrlar.
Bu kurmaca karakterlerin zellikleriyle iinde yer aldklar uzam arasnda mutlaka
gl bir ba olmaldr. (Bolat, 2009 )

*
Edim: eitli gdlerden kaynaklanan amal davran.

2
Etkin Karakterin zellikleri

Gerek kiiymi gibi bir duygu yaratrlar. Yazar/senarist bildii bir karakteri
yazar ya da bildii karakterlerin btn niteliklerini bir karakterde toplar.
nanlrlk: yknn-filmin inanlrl karakterlerin inanlrlna baldr.
Davranlar: Karakterin bakalarna davranlar onlarn karaktere davranlar
iyi kurgulanmtr.
Belirsizlik: Ayn gerek yaam kiileri gibi karakterlerde gizli, bilinmeyen
ynler vardr. Bazen film bittiinde bile hala karakter hakknda baz
bilinmeyen zellikler kalmtr. ( Miller, 2009 )
Doru karakterler: Karakterler sadece iyi ya da kt olarak deil olduklar gibi
grnen, gemileriyle beslenen kiilikleriyle yanstlmtr.
Karakterin amalarnn ve davranlarnn arkasnda mantkl bir neden vardr.
Gizli ve ak motivasyonlar yardmyla gl bir karakter meydana gelmitir. (
Miller, 2009 ) Motivasyon, karakterin amacna kolay ulamasn salayacaktr.
Yaratmas zor olsa da klie olmayan tipler etkindir.
Ana karakterler yky ve atmalar gl bir ekilde tamakta, zayf
karakterler bile zayflklarn gl bir ekilde verebilmektedir.
Seyirciyi eken ilgin karakterler etkindir. Yazarn holanarak yazd
karakterler ilgin olur ve seyirci tarafndan da benimsenir, sevilir.
Baz zel simgelerle, davranlarla, jest ve mimiklerle desteklenmi olan
karakterler yaamdaki benzerlerinden esinlenerek deiik konumalaryla,
farkl yryleriyle, zel tavrlaryla dikkat ekerler.
yi tantlan karakterler etkindir. Karakter, bazen hzl geliir. Bazense ar ar
kendini bulur. Karakter belli bir sre sonucunda ekillenir, geliir, seyirci
tarafndan benimsenecek duruma gelir. Etkin karakter yukarda da belirtildii
gibi- elikileri/atmalar iyi tar.

Karakterin hangi deerleri savunduu, hangi gleri temsil ettii de nemlidir.

Karakter, ykye uyum salayacak zellikler tamaldr. Deiip deimeyecei de
nem tamaktadr. Kurguya / ykye / olaya gre ya deiir, ya da srekli ayn kalr.
(Corrigan, 2009). Bir dnce ekline gre; etkin bir karakter elikiler sayesinde
yaratlr. Bir baka dnce ise elikileri reddeder, tutarl bir karakterin etkin
olabileceini savunur.

Tiyatro ve sinemada bir karakterin gl olmas iin ounlukla kart bir

karaktere ihtiya duyulur. Yan karakterler de asal karakterlar kadar ilenmelidir.
Dramatik yap iinde gl dramatik yaplarn olumas iin karakterlerin azim, inat
gibi duygulara sahip olarak zelliklerinin arkasnda durmas gerekir. Karakterler
zaman zaman srpriz de yapmaldr. Skc olmamaldr.

Karakterin Yaama Geirilmesi

Karakterin yaama geirilmesi iin edebiyat, tiyatro ve sinemada yazar ve/veya
senarist belli yollar izler. Edebiyatta daha geni olanaklardan yararlanlabilir. Ancak
sinemada olanaklar daha kstldr.
Gr belirtmek: Yazar/senarist dier karakterlerin yardmyla karakter
hakknda gr belirtir.
Karaktere belli bal ayrntlar ekler; yrmesinde, baknda deiiklikler
kurgular, rnein; yznde bir yara olduunu yazar.

3
 Karakterin iinde bulunduu evreyi, yabanc evreye ve dier insanlara
verdii tepkileri kullanr.
Karakteri konuturur. Karakterin zelliine gre bir konuma tarz-ses belirler
bunu uygular. Karakterin belli szckleri kullanmnda deiiklikler tasarlar.
Karakterin davranlarn kurgular. Karaktere konumasyla ve sesiyle paralel
bir ekilde uyum salayabilecek ya da eliki yaratacak tutum ve davranlar
planlar ve yazar.
Bilinak** yntemini uygular. Bu yntemle karakterler onlarn zihninde
geen dncelerle, izlenimlerle, duyularla tannr. Karakterin bilincinde olup
biten eylerin seyircinin bilincinde de olup bitiyormu gibi gsterilerek
okur/seyirciyle karakterlerin zdelemesi temeline dayanr.

Karakterin Yaama Geirilmesinde Oyuncu Etkisi

Karakterin yaama geirilmesi her ne kadar yazar/senarist tarafndan yaplyorsa

da zellikle tiyatroda ve sinemada oyuncunun katks ok nemlidir. Edebiyatta
karakter, yazarn hayal gcyle yaratt, tasvirlerle anlatt kadardr. Okuyucu
okuduundan anladyla hayalinde bir karakter canlandrr. Hatta okuyucunun hayal
ettii karakterin derinlii bazen yazarn kurguladnn da stne kar. Bu edebi esere
etkin bir mdahale deildir. Ama tiyatroda oyuncu, karakteri kendi biyografisinden,
dnya grnden, birikiminden yararlanarak yeniden yaratr. Her ne kadar oyuncu-
karakter arasndaki ba modern ve modern sonras dnemlerde -sanat akmlarnn
etkisiyle- zaman zaman kopmu olsa da karakterin sanat eserlerinin merkezindeki
konumu srmektedir.

Oyuncu en byk sorununu karakter yaratmak olarak belirler ve sorunu zmek

iin alr. Onu anlamaya alr, ounlukla zdeleme yoluna gider. nce
metinden bir ey karmaya alan oyuncu, stne kiilik zelliklerinden,
yaadklarndan eklemeler yaparak seyirciye etkileyici bir karakter gstermek ister.

Oyuncu kendini ama srecinde oyunun gerektirdii birtakm isel ve dsal

devinimleri yakalad lde karaktere yaklar. Adeta kendi kiisel zelliklerini
aarak karaktere yaknlar. (Pudovkin, 2004) Oyuncu, karakteri tam yakalayabilmek
iin kendi duygularndan yararlansa da bir taraftan karakterdeki ayrntlar mutlaka
mantk szgecinden geirmelidir. Karakterle yaknlaan oyuncu kendi zellikleriyle
karakterdeki ayrntlar harmanlar. Ancak modern ve modern sonras tiyatro (zellikle
Epik, Avangart Tiyatro gibi tiyatro trlerinde) ve sinemasnda oyuncuyla karakter
arasndaki ba ortadan kalkmtr. Brecht, Pirandello gibi nemli yazarlar oyunlarnda
karakter-oyuncu arasndaki balanty koparmlardr.

Stanislavskiye Gre Bir Karakter Yaratmak

Yukarda sz edilen yaamla birebir giden bir tiyatro anlay, bunun yannda rol
yaayarak karakter yaratmaya alan bir oyunculuk en belirgin ekilde
Stanislavskinin tasarlad oyunculuk yntemindedir. Aristonun Sanat yaamn
taklididir nermesinden yola kar. Bu sistemdeki karakter, yine Aristoteles

**
Bilinak: Fikirlerin, anlatmak istenenin denetlenmemi, dzenlenmemi halidir. Ksa anlar iler.
Neden- sonu birbirine girer. Zaman farkl iler. Gemi-gelecek birbirine karr. Zaman-mekan
orants olmaz.

4
tarafndan snrlar izilmi olan tragedya kahramanlarnn izlerini tar. Basit ve ksa
anlatmyla iten da oyunculuk diye tanmlanan bu yntem, insan duygularnn
salam bir bilincin yardmyla, gl bir konsantrasyonla bilinaltnda saklanan
duygularn yerinden karlmas esasna dayanr. Bilin altndan karlan bu duygular
sze/ ifadeye dkldnde- jest ve mimik olarak da yansr.

Beden, ses kullanlmadnda, bir konuma, yrme, davranma, canlandrlmak

istenen imgeye uygun decek bir kiilendirme bulunmadnda hibir imgenin
iselliini bakalarna aktarmak mmkn deildir. Dsal biim olmadan, isel kiilik
ve ruh da seyirciye ulaamaz. Karakterin fiziksel yaps, isel deerleri yerli yerine
oturduktan sonra dsal zellikler de kendiliinden serpilip geliir. (Stanislavski,
1988)

Stanislavskiye gre tiyatro, zel ina edilmi tiyatro binalar sayesinde deil esiz
isel dnyalar araclyla her seferinde yeni bir kiilikle karlap yeni
insanlar/karakterler yaratan oyuncular sayesinde ilerler. (Moore, 2006)

Oyuncunun, bir karakteri sahnede genel izgileri dahilinde canlandrmas olduka

kolaydr. rnein; bir asker, bir ii, bir memur gibi rol kiilerini canlandrmak
gerektiinde gzlem yoluyla belli davranlar, duru, bak yry gibi zellikleri
bulmak mmkndr. inin nasl hareket edecei ya da askerin nasl yryecei gibi
durumlar zaten yaamdan alnmtr. Birebir yaamdaki zelliklerden yararlanlarak
karakter yaratlmaya allyorsa da bu klieler karakterin ruhunu asla veremez.
(Stanislavski, 1988). Stanislavski; insan ruhunun geleriyle, insan vcudunun
paralarnn blnemeyeceini sylyordu. Arzularn, hislerin, ihtiraslarn basit
fiziksel eylemler araclyla ifade edilebilecei inancndayd. Bu dncelere Ivan
Pavlov ve .M.Seenov adndaki nrofizyolog-bilim adamlarnn almalar nda
ulat olasdr. (Moore, 2006) Fiziksel eylem denilen kavramn fiziksel hareket
le kartrlmamas gerekir. Fiziksel harekette hareketin bir amac ve olmas
gerekmez.Psikolojinin etkisi de yoktur. Fiziksel eylemde ise hareketin amal ve belli
bir psikolojiyle gereklemi olmas gerekir.

Stanislavski Sistemini ksaca zetlemek gerekirse; oyuncu bir karakteri

zmlemek iin ncelikle kendine birtakm sorular sorup cevaplar. Sorulardan en
nemlisi, Stanislavskinin Sihirli Eer dedii; Eer bu karakterin yerinde
olsaydm ne yapardm, nasl davranrdm sorusudur. Bu soru karakterin amacdr,
oyuncu bu amac benimser. Eer sayesinde oyuncu kendine bir problem yaratacak,
imgelem devreye girecek, bu srada ortaya kan mantkl eylem sayesinde oyuncu
cokularnn yardmyla isel mekanizmasn yani bilinaltn harekelendirecektir.
Oyuncunun bu arada yksek bir konsantrasyona ve inanca ihtiyac vardr.

Bedenin kontrol edilmesi iki yolla olur; dtan ie ve iten da doru. lkinde
kaslar altrmak iin almalar yaplr, gerginlikten kurtulmak iin nefes
egzersizleri yaplr. Bunun yansra Stanislavski dikkat odaklanmas zerine
almalar da gelitirmi ve uygulatmtr. Burda ama, be duyu organn
gelitirmektir. ki kiinin birbirinin hareketlerini taklit ettii ayna almalar, gzler
kapalyken duyular gelitirmeye ynelik almalarla yntem gelimitir. (Karaboa,
2005)

5
 Oyunculuk yntemleri zerine alan nemli insanlar bu yntemden yola karak
yeni yntemler gelitirmilerdir. Kimi Eric Morris gibi tiyatro adamlar- bu yntemi
daha ilerilere gtrm, kimi de - Meyerhold, Brecht gibi- kar tezler oluturmutur.
Sinema da bu yntemlerle-zellikle uzun yllar Stanislavsi sistemiyle- beslenmitir.

Bu ksm uluslararas ne sahip Tiyatro Adam-Ynetmen Peter Brookun

cmleleriyle tamamlamak yerinde olacaktr: ....Oyunculuk sanatna bilim ve bilgi
asndan yaklaan Stanislavskinin byk dizgesi, bu dizgeyi yanl okuyan gen
oyunculara iyilik ettii kadar ktlk de etti. Stanislavskiden sonra yarm yamalak
okunan Artaudnun ayn derecede nemli yazlar, hi duraksamakszn kendini
sergilemenin her eyden nemli olduu yolunda naif bir inanca yol at.Grotovskinin
yanl anlalan krntlar bu inanc daha da besledi. imdi itenlikli oynayn yeni
bir biimi var, her eyi gvde araclyla yaamaktan oluuyor. Doalclkta oyuncu
gndelik dnyadaki coku ve eylemleri itenlikle yknmeye ve bylece roln
yaamaya alr.Bu yeni doalclkta ise oyuncu kendini gereki olmayan
davrann tmyle yaamaya brakr. te aldand nokta da budur....Kendilerine
doalclk etiketinin vurulmasna sinrlenirler ama bu durum aslnda onlarn sanatlarn
snrlar. Sanat bazen rol yaamaktan ok daha fazlasn gerektirebilir, az ya da farkl
davurumlar gerektirebilir. Cokunun yannda zekaya da ihtiya vardr....(Brook,
1990)

Dramada Karakter ve atma

Antik Yunan tragedyalarnda, Rnesans dnemi oyunlarnda, Klasik ve Romantik
dnemi oyunlarnda hareket, olaylarn gelimesiyle salanr. Gereki tiyatroda ve
ada oyunlarda ise olay says azalr, durumlar ne kar. Tepkisini eylemle
gsteren, karsndaki glerle atma yaayan kahraman, i ve d koullar yznden
kstlanp, eylem alan snrlanan bir sradan insana dnr. Durumu deitirecek
gc yoktur. Bu yzden de atmay kendi iinde yaamaya balar. Bu ie dn
oyuna devinim getirir, seyirci bundan etkilenip kahramann yaad i atmaya
ynelir. (ener, 2003)

Psikoloji szlnde atmann tanm; Birbirleriyle badamayan edeerdeki

iki kart gdlenimin ayn zamanda organizmay etkilemesinin neden olduu
ekimeli durum olarak yaplmtr. (Grn, 1991) Basit bir tanm yapmak gerekirse;
iki g arasndaki kartlk denebilir.

Drama elikilerle beslenen/temellenen atmalar yaratan eylemi konu alr.

Merkezinde ise karakter vardr. Karakter belli bir noktada mutlaka snanr. Bu nokta
ok hassas bir anda olur. Bu hassas anda karakter karar vermek zorunda kalr, geri
dnlemez bir yola srklenen karakter, seim yapar. atmalar baka atmalar
dourur. Hem i hem d atamalar dramada belirgin ekilde srer. Karakterin
verdii her karar alann daraltmakta, zor durumlara srklemektedir.

Toplumun iindeki sapmalar, bozulmalar dramada karakterin elien niteliklere

sahip olmasna neden olur. Adeta hayat birbirinden farkl ok sayda hayata
blnmtr. (nal, 2009)

atmalar elikiler besler. Ancak elikilerin aama aama gereklemesi

gerekir. Karakter elikilerle birlikte yaratlsa da devamlla sahip olmaldr.
Dramatik yapy ayakta tutan g, karakterin devamlldr. elikilerle beslenen

6
atmalar karakterin iine yerlemiken, ana karakterin etrafndaki yan karakterler de
baka d atmalarla ana karakteri evrelerler. Karakterlerdeki ztlklar da dramay
besler. Karakter kusursuz deildir ve olmamaldr. Fevrilik, fke gibi duygular
karakteri atmaya srkler. Karakter gl bir isteme sahiptir. Hatta bu istem onu
zaman zaman zaafa srkler. Karakterin davranlar i ve d elikileri aa karr.
Bunlar da atmay yaratr. eliki bal bana dramatik deildir. Ne kadar ok
atma varsa dramann o kadar gl kurguland anlalr. Temel bir atmaya
bal ok sayda atma bulunabilir. atma ne kadar zor zmlenirse drama da o
kadar gl olur.

Her ne kadar atmann nerede en yksek noktaya gelmesi gerektii gibi bir
tartma varsa da asl nemli olan atmann zmnn mutlaka sonuca hizmet
etmesi gerektiidir. elikiler ve atmalar karakterin kiiliinde gizlenir.

Karakterin kiilii seyirciyi etkiliyorsa, glyse, iyi kurgulanmsa, o karakter

adeta kendi yksn yazyordur. (Miller, 2009) Byle iyi kurgulanm karakterde
seyirci kendini grmek ister, karakterle zdeleme yoluyla iliki kurar.

Tr Filmlerinde Karakter ve atma

Tr, filmleri ortak ierik ve biimlerine gre kategorilere ayran

snflandrmalardr. ounlukla filmler western, mzikal, kara film, yol filmi,
melodram, bilim-kurgu gibi balklar altnda toplanr. Bunlar arasnda baz tema,
karakter, anlatm ekli, kamera kullanm gibi farklar/ benzerlikler vardr. Ayrntl
eletirilerde, yazmlarda tr deerlendirmesi, bir filmin yksn nasl
aktarabildiini, seyircisinin beklentisinin ne kadarn karlayabildiini incelemeye
balamak iin geerli bir yoldur.

Baz filmler, trlerindeki rneklerin dnda zellikler tar. Filmdeki karakter

seyirciyi artabilir. (Corrigan, 2009)

Sinemada trlere bal olarak karakterlerin zellikleri deiim gsterir. Deiik

trden atmalar grlebilir. Tiyatroda olduu gibi karakter bazen i atma yaar,
bu karakterin bilin altndakilerle veya deer yarglaryla yaad atmadr. Bazense
karakter bir baka karaktere/gruba veya evreye/sisteme/dzene kar atma yaar.
Karakter, atmadan beslenirken atma da karakterden beslenir. Filmlerin trleri de
bir bakma filmin iindeki atmalara gre tanmlanabilir. Her tr filminde o tre
hizmet edebilecek trden atmalar vardr. Bu arada filmlerde belli dnceleri
aktarrken metafor ve metonomi lerden yararlanlr. Metafor ve metonimiler
birbiriyle yakn temas halindedir.

Tr filminin iinde yer alan nesneler, davranlar, yer ve zaman asndan

birbirlerine yakndrlar. Filmdeki btn geler bir ekilde atmaya yaklar. Bir sre
sonra atmayla dier geler i ie geer. atmay datacak, anlatm aksatacak

Metafor (Eretileme):Bir btnn baka bir btnn yerini almas.Bir eyin baka bir ey olarak
tasavvur edilmesi.Simge.ki anlamla btn arasnda doal olarak bekleneni deil de beklenmeyen
ilikiyi kurmak.
Metonimi (Dzdeimece): Bir parann bir btnn yerini almas. Yani; paralarn bir
btn oluturmas.mgeleme srasnda ilevlerden birinin ortadan kalkmas,iki nesneden beklenenin
yerine beklenmeyenin sylenmesi.ounlukla bir sanatnn eserleri yerine, sanatnn kendi adn
kullanmak eklinde ortaya kar.

7
geler dlanr. Tr filmlerindeki karakter depolar her trn ele ald atmalar
uygun bir ekilde bnyesinde tar. Temel karakterler ayn zamanda kltrel
deiimleri benimseyerek, deien kltrel yapnn taleplerine cevap verebilecek
ekilde zellikler sunar. (zden, 2004)

Trlere gre yaanabilecek atmalara birka rnek vermek gerekirse; erife kar
haydutlar, kiiye kar grup, zenci bir karakter kar tutucu bir gneyli grup, sarp bir
daa trmanan bir insan, katil kpekbaln kahramann yakalamas vb....Bu
atmalardan bazlar ykye zeldir, bazlar ise zlemeyecek zellikteki
karmak olan kltrel ve sosyal atmalardr. ( Tutuculuk, sosyal adaletsizlik,
eitsizlik gibi )

Western filmlerinde ana karakterin att karakterler (kt adamlar) vardr. Ana
karakter ounlukla adaletin iyi ilemedii bir kasabada adaleti salama grevini
stlenir. Baka bir yerden genellikle bilinmeyen bir yerden- gelmitir. Geldii
kasabay dzeltir, dzeni bozanlara cezasn verir ya da adalete teslim eder ve oray
terkeder. Genellikle orda kalmaz. Kalmakla kalmamak arasnda bir tereddt yaad
da grnmez. Baka bir deyile, i atma grlmez. Western kahraman, yalnz
oluu ve tad melankoli nedeniyle gangstere benzer. Yalnzl organiktir. inde
bulunduu durum tarafndan dayatlmamtr. Kendi seimidir. Fazla beklentisi
yoktur. Ak aramaz. Kabullenmeye hazrdr ancak daha fazlasn istemez. (Corrigan,
2009)

Williams, Strindberg gibi nemli oyun yazarlarnn gereki veya doalc akma
bal olarak yazdklar oyunlarda buna benzer karakterlere rastlanr. Bu karakterler
kaak benlik metaforundan beslenir. Kendilerini bir yere ait hissetmezler. Bozulmu
dnyaya/evreye/evredeki bozulan insanlara kar atmaktadrlar ve kendilerini
ordan oraya savururlar. Kendini bir yere ait hissetmeyen, savrulan karakterlere baka
film trlerinde de kolaylkla rastlanabilir. rnein; Gney Koreli ynetmen Kim Ki
Dukun Bo Ev filmindeki karakter evsiz -ama paraszlktan ya da imkanszlktan
deil- bir karakterdir. Bir evi benimsemedii gibi adeta iinde bulunduu evreyi /
dnyay da benimseyememektedir.

Gangster filmlerinde grlen tipik gangster figr ar hrsldr. Kendi sonunu

hazrlayana kadar adeta mcadele eder. Yanl stne yanl yapar. Ykselmek ister,
glenerek herkese hegemonya kurmak ister. G kullanmay sever.

Mzikallerde ise belli karakterlerden yararlanlr. Erkek karakter grm geirmi,

bireycilie nem veren, zgrlne dkn,giriimci; kadn karakterse
geleneklerden uzaklamaya alan ancak yeniliklere kapal, ekingen, evcimendir.
Farkl taraflar temsil ederler. Kadn yerleik olma taraftardr. Erkekse-baka trlerde
de grlen karakterlere benzer bir ekilde- bir yere balanmayan, baka yerlere
gitmek isteyen karakterdir. (Onaran, 1987) Mzikaller kadnn zaferiyle sonulanr.
Ama bir bakma toplumsal uyumu salamaktr.

Amerikal aratrmac-belgesel yapmcs Thomas Schatz tr filmlerini iki ayr

blme ayrmtr: Birinci blmde: Western, gangster, dedektif gibi tek erkek
kahraman dayal olan atmann dsallatrld, zmn iddetle bulunduu,
kahramann bireyselliini filmin sonunda bile brakmad Dzen Tr. kinci
Blmde: Mzikal, komedi, aile melodram gibi birka kahramana ya da romantik bir

8
ifte dayanana dramatik atmalarn iselletirildii, duygusal koullarda zmlenen
ztlklarn birletirildii Btnleme Tr.

Kltrel ve sosyal atmalarn yaand filmlerde karakterler belli kesimleri

temsil eder. Sorunlar bydke byr, zm gleir. Birbirine kart glerin
atmas ounlukla kesin zme ulamaz. nk zaten yaamda da zm tam
olarak salanamam konular, olaylar snemaya tanmtr. Star filmlerinde ise starn
yarattt karakter anlatm tar.

Klasik bir sanat filminde yk genellikle -daha nce sz edilen- zel bir
karakterle genel olarak tanmlanan evre/d glerle atma eklinde kurgulanr.
atma gelitike olay rgsne bal olarak karakter iin -neyi nasl yapacana
dair- bir psikolojik motivasyon geliir. Ancak modern sinemada karakterlere
younlama psikolojik karakterletirmeyi gerektirmez. Karakterlerin genel insani
durumlar incelenir. Roland Barthese gre bir sanat yaptnn modernliinin en
dorudan lt onun geleneksel anlamda psikolojik olmamasdr.(Kovacs, 2010)

Sonu
Bu almada tiyatro temel alnarak yaplan yorumlar bir-iki kk istisna dnda
sinema iin de geerli olarak kabul edilmelidir. Zira; sinemann ok daha uzun bir
gemie sahip olan tiyatro sanatndan beslendii ok iyi bilinmektedir. Btn sanatlar
birbirinden beslendii gibi bir dierinin baaramadn baarma kaygsn da tar.
rnein; edebiyatta ayrntl biimde tasvirlerle anlatlan karakter, tiyatro ve sinemada
o kadar etkili anlatlamasa da, tiyatro yaayan-yaatan olma zelliiyle, sinema ise
grnt avantajyla edebiyattaki etkiyi yaratmaya alr. Bu almada zerinde
durulan ve birka sayfayla anlatlmaya allan Karakterin Evrimi aslnda
yzyllardr sren bir deiimdir. Dnyadaki rejimlerin, yaay biimlerinin
deimesiyle insanolunun beklentileri, istekleri de deimekte sanata ekil
vermektedir. Popler kltrn, yksek kltrle iie gemesi, teknolojinin kendini
srekli hzlandrmas tiyatro ve sinemay da deiime zorlamaktadr. Bu iki sanatta
yaplmayan kalmad dnldnde aslnda evrim denilen eyin ok byk bir
deiim deil de birbirinin tekrar eklindeki rpnlar olduunu sylemek yanl
olmayacaktr. Kald ki, postmodern sanattan sz edilen gnmzde hala karakter
odakl filmler yaplmakta hatta yk olmasa da zaman zaman karakter yky
yaratabilir yorumlaryla beslenen sinema ne kmaktadr. Hereyin saniyelerle
birbirine ulaabildii bir dnemde antik adan gelen karakter olgusunun zaman
zaman deiime uramas kanlmaz olsa da daha nce de ifade edildii gibi aslnda
bu deiim bazen daha ncekileri tekrardan teye geememekte adeta bir dng halini
almaktadr.

Kaynaka

Aristoteles, (2006), Poetika, stanbul: Remzi Kitabevi

Bolat, S. (2009), yk Yazma Teknikleri, stanbul: Varlk Yaynlar

Brook, P. (1990), Bo Alan, stanbul:Afa Yaynlar

Corrigan, T. (2008), Film Eletirisi El Kitab, Ankara: Dipnot Yaynlar

9
Fuchs, E. (2003), Karakterin lm-Modernizmden Sonra Tiyatro, Ankara: Dost
Kitabevi Yaynlar.

Grn, O.A. (1991), Psikoloji Szl, stanbul: nklap Kitabevi

Karaboa, K. (2005), Oyunculuk Sanatnda Yntem ve Paradoks, stanbul:Boazii

niversitesi Yaynlar

Keser, N. (2005), Sanat Szl, Ankara: topya Yaynevi

Kovacs, A.B. (2010), Modernizmi Seyretmek, Ankara: De Ki Yaynlar

Miller, W. (2009), Senaryo Yazm, stanbul:Hayalbaz Kitap.

Moore, S. (2006), Stanislavski Sistemi, stanbul:BGST Yaynlar

Onaran, O. (1987)Mzikaller Deiiyor mu?, Ve Sinema, Say:5, stanbul:Hil

Yaynlar

zden, Z. (2004), Film Eletirisi, Ankara:mge Kitabevi Yaynlar

Pudovkin, V. (2004), Sinemada Oyuncu, stanbul:Pencere Yaynlar

Shakespeare, W. (1999), Antonius ve Kleopatra, stanbul: Remzi Kitabevi

Stanislavski, K. (1988), Bir Karakter Yaratmak, Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar

ener, S. (2003), Yaamn Krlma Noktasnda Dram Sanat, Ankara: Dost Kitabevi
Yaynlar

nal, Y. (2009), Dram Sanat ve Sinema,

Sinema, stanbul:Hayalet Kitap
___________________________________________________________________

Byk Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, www.tdk.gov.tr, http://tdkterim.gov.tr/bts/

10