II.

ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI

HAKKINDA BR RSALE (II.KlSIM)*

Yard. Do. Dr. lknur HAYDAROGLU.*

*Birinci ksm A.. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Tarih Aras-

trmalar Dergisi'ndeyaynlanan bu aratrmamz tesadfen elimize ge-
en, mhr ksm ak bir ekilde okunamamakla birlikte mellifi ve mu-
harriri Mahmud ibaresi bulunan bir risale takdimidir. Aratrmamzn
yaymlanan I.ksmnda risalenin l.czne yer verilmi olup bu yazmzda
2.Czaktarlmaya allmtr.
Risalenin 2.cznde yine 1., 2. ve 3. snf hafiyelerin listesi veril-
mi, sz edilen 988 hafiyenin yan sra "ete" olarak adlandnlan hafiye
gruplarnn kimlerden olutuu belirtilmitir. Bu gruplann yeleri ara-
snda dikkati eken, meslek sahiplerinin "Asker" ve Doktor" arlkl
olmalardr. ok sayda doktor, eitli mtbelerde Askeri Zevat, Nazrdan
Valiye ve Kaymakamdan en kk derecedeki grevliye kadar bir ok
kadernede devlet memuru, mezzin, imam, molla, kad gibi grevliler,
renciler, otel ve ktphane sahibi gibi serbest alan 'kiiler hafiye
yeleri olarak listede yer almaktadrlar.
Eserde, verdikleri jurnaller karl maa, nisan atiye gibi eitli
menfaatler elde eden hafiyelerin bazlar zerinde kimlikleri, ileri ya da
icraatlar nedeniyle zellikle durulmutur. Bunlardan Muhtar Bey'in
hibir eitim almamasna ramen "19" yanda uray Devlet Mlkiye
Dairesi yesi olmas, Mektebi-i Mlkiye, Hukuk ve Damafaka me-
zunlar "300" kuru maa alrken onun "15.000" kuru maa almas alt
izilerek belirtilmitir. Bunun haksz ve aalayc bir ekilde hafiyelik
erefsizliin karl olarak alnd ifade edilmitir.

Aratrmann ayn balk altndaki I. Ksm Ankara nv. Dil ve Tarih Corafya Faklte-
si, Tarih Aratrmalar Dergisi 28. Saysnda (Ank. 1997) yaynlanmtr .
Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Tarih Blm retim yesi.
136 LKNUR HA YDAROGLU

Muhtar Bey hakknda bilgi verilirken babas eyhmisliim

Cemalettin Bey ile ilgili aktanlan bir olay jumal ve etkileri hakknda
olduka iyi bir rnektir.
Verilen rnekte eyhmislam Cemalettin Efendinin komisyoncu
"Reat Efendi" vastasyla Viyana' da bir avize getirttii bunu gren
gmk memurunun durumu yanl anlayp deerlendirmesi sunucu olay
veliaht Reat Efendi'nin Viyana'dan bir avize getirterek Cemalettin E-
fendiye hediye ettii eklinde jumalledii ve padiahn Cuma namaz
srasnda avizeden sz ettii, bunun zerine Cemalettin Efendi'nin o avi-
zeyi padiaha hediye ettii, karlnda da byk bir mkafaat ald
belirtilmitir.
Bu rnek, jumallerin kii olay ve padiah zerinde ne kadar tesirli
olduunu gstermesi asndan dikkate deer bir zellik tamaktadr.
Risalede ahslar zerinde durulurken yaptklan ilerin haince, adi-
ce ve iren olduundan sklkla sz edilmi, kaba, kfiirl anlatm, kin
ve nefret duygulan aka hissedilen bir ifade tarz kullanlmtr. Fehim
Paa'nn halk tarafndan lin edilmesi dier hafiyelere ders olarak gste-
rilirken hissedilen cokulu anlatm, bu nefretten kaynaklanm olsa ge-
rektir.
Eserin ele aldmz 2.cznde de l.czde yer alan "23 hafiye
Merkezi" bu kez yneticileri ile birlikte verilmitir.
Direkt olarak II. Abdlhamit'e bal bur kurulu olan "Hafiye Te-
kilat (resmi memurlan dnda jurnal veren eitli kademelerdeki devlet
memuru ve farkl mesleklerdeki kiiler tarafndan hizmet alan bir kuru-
lutu.
II. Abdlhamit tarafndan Devletin ve ahsn zarar grmesini, n-
ceden her trl giriimden haberdar olarak tedbir almakla nlemek d-'
ncesiyle kurulduu ifade edilen bu tekilat incelemek isteyen aratr-
maclara katk salayaca midiyle 2.CZ de takdim ediyoruz.
 Il. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATl HAKKINDA BR RiSALE 137

HAFYELERN LsTES
KNc CZDE "988" HAFYE VAR
CZ -2-
bu ikinci cz dokuzyz seksen hafyenin mufassal ve muhtasar terc-
me-i hal ve esamisini ve bazsnnjurnallerini havidif.

Hlasa- Mndericat
Birinci snf hafyelerini mabad- Listesi - kinci snf hafyelerin
listesi - Hafye merkezlerine kimler memur imi ? eteler kimlerden
teekkl etmi? - nc snf hafyelerin listesi - Sarayekabirine kimler
jurnal vermi? - Nasl menfaatler temin edilmi? - Rtbe ve maa ve ni-
an ve atiyeleri kimler alm?

Mellif ve Muharrr
Mahmud
1304-1909
138 LKNUR HA YDAROGLU

HSEYN BEDRETTN BEY

Merhum meayhden bir zatn mahdumu olup drdnc snf hafi-
yelerin tarz- hululiyle Terif-i Hmayun Mdr! mtevefaa Mahmut
Efendiye mnasebet peyda eylemi idi. Mahmut Efendi son zamanlannda
hasta iken taraf- padiahiden kendisini istifsara gelen kurenadan birine -
galiba zzet Paa'ya- orada hazr bulunan Hseyin Beyi gstererek padi-
ahn has bendesi olduunu ve bunu arz eylemesini vasiyet eyler.
bu vasiyet zerine Hseyin Bedrettin Bey saraya pek kuvvetle
rabta hasl etmi ve ihtimal ki terifi hmayun mdr mteveffa
Mahmud Efendinin mevkiinden daha parlak bir mevkii kazanm idi.
Filhakika Mahmud Efendinin vefatndan sonra hayli terakkiyata
mazhar olmu ve birinci rtbelerden nianlar aldktan sonra Devlet-i
Aliyye-i Osmaniyenin vaktiyle vukelaya tahsis eyledii rtbe-i balay2
ahz ve istihsal eylemitir.
Merkum zzet habisinin en birinci adamlanndan idi. zzet kendi fe-
nalna muvafk ve fakat bir dieri ile verilmesi icap eden jumalleri buna
yazdnp verdirirdi. Bu cmleden olmak zere zzet akamlan i ve iret
ve sefahat eylediinden baz emsali gibi geceleri mabeynde hapis olmay
istemezdi Halbuki ekseri geceler birdenbire kendisi saraya celp olundu-
undan rahat ihlalolunuyordu.
te o zaman bir nevi zzet'ten ikayet eyleyerek beyinlerindeki it-
tihad hissettirmernek ve zzet'te bu sayede de rahat eyleyebilmek iin
zzet'in akamlan hanesinde iretle ve zevk ve sefa ile megul olduun-
dan ve sefahatinden bahis ve halbuki baz geceleri iktiza eylerse huzur-
hilafetpenahiye sarho olarak gelmesi zerine meclis iretinde bulunanlar
her ne kadar zahiren bir ey sylemeseler de kalben tesiri ve binaenaleyh
atiyen klkali mucib olmak ihtimali bulunduundan kendisinin bu men-

1 Terif-i Hmayun mdr: Terifat ilerini tanzim ve idare eden dairenin bandaki
memur. Buna Terifat Nazr da denir. (Pakaln; c: 3s. 477)
2 Rtbe-i Bala: Tanzimattan sonra yaplan Tekilatta rtbeler; Askeri mlki ve lmiye
erkan iin dzenlenmi ve bunlarda kendi aralannda derecelendirilmitir.
Bunlardan Mlkiye Rtbeleri yledir:
1- Vezir 4- Ula Sanisi 7- Salise
2- Bala 5- Saniye snf mtemayizi 8- Reba
3- Ula Evveli 6- Saniye 9- Haceganlk
i0- Hamise (Pakaln; C:3 s.69)
 II. ABDLHAMT'N HAFYE TEK.LATIHAKKINDA BR RiSALE 139

for ahlaktan gemesi lzumuna dair buna bir jumal tertip ettirerek takdim
ettirmi ve o sayede bir daha lzum- ehem ! olmadka zzet geceleri
hanesinden celp olunmamtr. Daha neler!
Merutiyet ilann mteakip Hseyin Bedrettin Bey birka
hamiyetmendin tehdidine maruz olarak mecbur- istifa olmu ise de
muahheren istifasnn tehdidat zerine vukua geldiinden bahisle memur
olduu onuncu daire-i Belediye mdriyetine ait maan kadro haricinde-
kilere verildii vech zere kendisine de tahsisini talep eylediinden Kara-
gz Gazetesi bervech-i ati muharrer neriyatta olunmutur:
"Acaba emanet-i meclis denilen heyet bu atufetl mdr beyefendi
hazretlerinin (!) o makama nasl getiini velevki grd tehdide binaen
terk-i memuriyet eyledii vaki bile olsa ne iin o tehdide maruz kaldn
ve naslolup ta o rtbelerle o nianlan aldn ve mdriyet zamannda
balanp ta aa kanlnca Modada ki haneler inaatnn yanm kaldn
nazar- dikkate almyorlar m ?
Yazk yazk! Byle rast gelenin maa kapt bir mahalle ehrema-
nete demek (emanet) ve manasn su-i istimal etmekten gayri nedir?
"Hafiyedir diye koyulup da elan maa alan" iHallah
Hseyin Bedrettin Bey gayet mtebasbs nabzgir olmala beraber
ylan gibi erbab- hamiyyet ve ahran sokduu pek ok kimselerden iitil-
mitir.
Merkumun bir aralk Shriyet-i4 seniyeye nail olacana dair stan-
bul' da szler cereyan etmiti.
Bedrettin Bey hakknda fazla izahata lzum grmyoruz. Arzu e-
denler kendisini tehdit eden salifzzikr hamimendlere mracaat edebilir-
ler.
Devletce kendisine hi memuriyet verilmemesi takrir etmitir.
HAMDBEY
Beyolu mutasamf ve Zaptiye Nazr- esbaki Kayserili Hamdi Bey
en byk eirradanolup zaptiye Nezaretine tayinini mteakip Servet-i

3 ehremaneti: stanbul Belediyesinin eski addr. Bakanna ehremini denirdi. (Pakaln;

c: 3s.320)
4 Shriyet: Dnrlk
140 LKNUR HA YDAROGLU

Fnun gazetesinde stanbul mebusu Hseyin Cahid Beyefendinin

"atufetl Hamdi Beyefendi hazretleri" sername-i mzeyyifi altnda yaz-
d bir makalede merkum tamamiyle tenzil olunmutur. Bidayet-i ilan-
ve merutiyette Beyolu mutasamflk dairesinin nnde ietima eden
nmayicilere "sadakatinizi evketl efendimize arz edeceim" demeklik
gibi bir hamakati icra eylemesine nazaran merkum ahmak hafiyelerden-
mi.
Zira merutiyetle idari olunan bir memlekette Dahiliye Nezaretinin
maiyetinde olan Zaptiye Nezaretine tab bir memurun memleketin h-
kmdarna maruzatda bulunacan umuma ifade eylemesi kendisinin
minelkadim hilaf- nizam ve selahiyet-i maruzatda bulunduuna ve bu ise
hafiyeliine delil-i sarihdir. Kendisi rical-i baladan ve birinci nianlarn
hamallarndandr. Hakknda gazetelerde bir hayli tafsilat grldnden
eelemiyoruz.
KEMALBEY
Devr-i istihdatda alem-i matbuatn en mhim hkmdar taf-
ra'furu ehir-i sansr Kemal Bey matbuatn hafiyesi idi.
stibdadn son matbuat mdr olan bu ahs vaktiyle adi muharrir
iken sansr aleyhinde idi.
Vaktaki matbuat idaresine sokuldu, mayas gzkrnee balad.
Sarayda o derece sahib-i nfuz ve itibar idi ki bir aralk Maarif
Nazr Paay azlettirrnee bile muvaffak oluyordu.
Kendisi rtbe ar rtbelere nail olarak hemen bir-iki sene zarfnda
bala ricali meyanna dahilolmutu hakknda gazetelerden biri tafsilat-
atiyeyi veriyor:
"BABA TAHR DARLFUNUNU MEZUNLARNDAN BR"
"Matbuat mdr-i Sabk Kemal Efendi matbuat memurlarndan
Leon Efendi namna bir nian alm idi. Meer bu Leon Efendi kendisinin
terzi si imi.
Niann ilan esnasnda (matbuat memurlarndan) kayd kaldrla-
rak yalnz Leon Efendi denildi.
Mesele imdi meydana ktndan Kemal Efendi hakknda resmen
tahkikat icra edilmektedir.
 lL. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATl HAKKINDA BR RSALE 141

Matbuat mdr-i sabk u nian iinde Baba Tahir nianclk

Darulfununundan yetimi olduunu isbat ettii cihetle galiba diplomay
tevkifhanede alacaktr"
Merkumun akrabasndan bir hanm - teklif eyledii halde- taht-
nikahna almayan matbuat memurlanndan biri hakkndaki mretteb h-
cum ve iftiras o memurun mahvn istilzam eylemitir.
Kemal Bey vaktiyle kozakabuuna soktuu matbuatn yerine imdi
kendi koza kabuuna girdi.
Alemin seviye-i irfan ve idrakini tenkise5 almak kolay deiL.
SADBEY
Ticaret ve Nafia Nezareti mektupcu muavin-i evveli Kanlcal Said
Beyolduka edai-i rzgardandr.
Ne hikmet? Memduh Paa'nn maiyyetinden yetien ve bahusus
mhrdarlnda bulunan kimseler ahlak- zemime muallim olacak kadar
baya bir tiynete malik oluyorlar, ite numunesi, biri mhrdar Hasan
dieri bu Said Bey.
Said Bey Memduh paann mhrdan iken onu da jurnal ederek
mesleine germi vermitir.
Kendisi emniyet-i ahaneyi kazanm bu emniyet sebebiyle
birdzye velinimetini ifal eylemekte bulunmutu. Kendisi atide grle-
cei vechle Kanlca ve ubukluda ikamet eden Hidiv-i Msr6 hazretlerin
tarassu? eder ve ettirirdi.
Biraderi Suriye mektubcusu Rafet efendinin ittisafatndan bahisle
Suriye'den bakn nasl ikayet olunuyor:
"Nafia mektubi muavini Kanlcal melun Said'in biraderi olup
Leon merkumun Dahiliye Nezareti mhrdarlnda bulunduu srda
nazr- esbak Memduha sebk eden hidemat- rezilanesi mkiifaat olmak
zere Suriye Vilayeti mektupculuuna tayin edilmi olan chelay- m-
metten alak den i Refet'in bundan on mah mukaddem gerek mutasamfl-
vekaletinde bulunarak liva-i mezkurede tahrirat mdr muavini hsan

5 Tenkis: Azaltmak
6 Hidiv-i Msr: Msr valilerine verilen nvandr. Msr Hidivi smail Paa zama-
nnda bu unvan Aziz-i Msr olarak deitirilmitir. (Pakaln; c: 1 S: 814)
7 Tarassut: Gzleme
 142 LKNUR HA YDAROGLV

Beyi Msra firar edeceinden bahisle Jumal ederek ve alt ay kadar taht-
tevkif ve tarassuda aldrarak bu zavallya kuvve-i beeriyenin tahamml
fevkinde ta'zib8 edip ve ettirmi olmasna binaen melunjumalci Refet'in
alak biraderi Kanlcal Sait'ten sirayet etmi olan hafiyelik saikasyla
irtikab eyledii habaset ve melanet zerine hakknda takibat-9 kanuniye
ifas iin elyevm Dersaadet'te bulunan hsan beyin mahkeme-i aidesine
mracaat eylemesi" diye ncili avu da bir fkraya tesadf edilmise de
Ref et LO bey hakknda hsn-i sehadet edilip bu ikayet biraderinin su-i
namndan mnbais olduu anlalm olduundan biz bu havadise itimat
edemeyiz.
MUHTARBEY
Maden ve elektrik imtiyazlan sahibi eyhlislamzade ahrardan
Muhtar Bey ondokuz yanda bala olanlardandr. Miayede resminin
Yldz sarayna nakli iin jumal verdiine dair Serbesti Gazetesinin
mektub- alenisi aynen dere olundu:
"EYHLSLAMZADE MUHTAR BEVE"
"Geen sene Kurban Bayram selamlk alaynn Dolmabahe Sara-
ynda olmamasna (dinarnit atlacak) jumalinizle sizin sebebiyet verdii-
niz doru deil midir?
Ve bu sebeple huzur- Padiahiye kadar ktnz yalan mdr? Ve
imdiye kadar ha defa
huzur- ahaneye kabul olundunuz? Ve her kabul oluunuz gibi
hizmete mebni idi?
Ondokuz yanda uray- Devlet-i Mlkiye dairesi gibi devletin en
byk mahkemesine aza tayin olunduunuz zaman mahdum beylerden
aza var m idi? .
Yoksa pidarlk Ci) e) vazifesini siz {fa ederek uray- devletin
zaman- tesisinden beri kudemay- ricale mahsus olan bu gibi makamlan
nazar zadelere tahsse berhaber olmadnz m ?

8 Tazib: Azap.
9 Hasabet: Ktlk
Lo Refet: Refes eklinde yazlm.
i Pidarlk: nclk.
12 Pidar: Askerin ilerisinde gider, mfreze hakknda kullanlan bir tabirdir. (pakaln; C:2
S: 778)
 LL. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 143

Bu suretle umur- devleti ocuk oyuncana evirmediniz mi ? Ha-

zine-i devleti yksek maaIarla soymadnz m ? Hi bir ihtiyacnz yok-
ken almakta olduunuz onbebin guru maa hangi hizmetinize bedel
ahz ediyorsunuz ?
Hangi mektepIerde hangi fenIeri tahsil buyurdunuz ? (yzkuru)
maa alan mekteb-i mlkiye, hukuk, Darafaka mezunlannn bir ok
mahiyeleri (13) tedahlde kalmtr.
Peder-i aliyenizin; idare-i Sabkann ahkam- eriata muagayir olan
ittisafatna Skutunun mkafaat olduunu sylerseniz marunileyhi de
e
lekelersiniz ve siz de tebriye-i 4) zimmet edemezsiniz!"
Ahmet Muhtar Beyin babas olan eyhlislam Cemalettin Efendi
ile ilgili bir jurnal rneinden szeden anlardan da ksa bir alnt yapa-
lm.
" ...Cevat Paann sadareti srasnda Badat ve Suriye deftarlannn
yerdeitirmeleri hakknda bir irade tezkere-i hususi ile tebli edilmiti.
Cevat Paa bu iradeyi Maliye Naznna bildirmesi gerekirken bu yolu
izlememi tezkere-i husus i yi tezkere-i resmi kabul ederek ilemleri ba-
latmt.
Sadaret mtean normal prosedrn bu olmadn bildirince
Cevat Paa "padiah tezkerisidir, tezkerinin hususi veya resmi olmas
irade-i seniyyenin mahiyet ve katiyetini deitirmez" demiti. Bu durum
onun sadaketine bir iaret saylm, mkafaat olarak yaver-i ekremlik
nvan ve hazine-i hasdan yzelli altn maa verilmiti. Buna neden olan
olay uydu:
eyhlislam Cemaleddin Efendi bir tarihte Viyanadan bir avize
getirmiti. Avizenin faturas Reat Efendi isminde bir komisyoncu adna
dzenlenmiti. Bunu gren gmrk memurlanndan biri bir jurnal yaza-
rak, Velihat Reat Efendi'nin Viyana'dan bir avize getirterek eyhlislam
Efendiye hediye ettiini arzetmiti. Cuma namaz srasnda Hnkar durup
dururken avizeden bahsedince durumu biraz kavrayan Cemaleddin efen-
di, avizeyi derhal, Cuma selamln mteakip kahyas ile Hnkara tak-
dim etmiti. Bunun zerine hnkar kahyay yksek bir atiye ile
mkafaatlandrm, bunu duyan Cemalettin Efendi kahyaya "Bizim

13 Mahiye: Aylk, maa

14 Tebriye: Temize kma
 144 LKNUR HAYDAROGLU

avize k verdi diye" Hitife etmiti..." (Tahsin Paa, s: 147-148,

Demirolu, Faiz. Abdu1hamid'e verilen jumaller, stanbul 1955, s: 113-
114) Mehmed Cemalettin Efendi Osmanl Devrinin 117.eyhlisliimdr.
eitli zamanlarda olmak zere toplam 17 ylay 13 gn sreyle mei-
hat makamnda kalmtr. (Altnsu, Abdlkadir; Osmanl eyhlisliimlar,
Ankara 1972, s: 218-221)
Muhtar bey (Ahmet Muhtar) bu eyhlisliimn oludur.
Muhtar bey son zamanlarda pederieyhlisliim Cema1eddin E-
fendinin kendisine baheyledii Fatih civarnda bulunan sigortal Kona
kasden ihrak es) eylemekle maznun olduu uray- mmet ve Yeni Ga-
zetede grlmtr.
Bu ahs da kensini alrardan addeylemek istedii cihetle erbab-
hamiyeti diidar eyliyordu.
Hamdolsun hal ve hareketi gazetelerle nar olunduka alrarlk fi-
lan hereyin hakikat tebeyyn etti.
Yeni Gazete nihayeti "acaba deli midir" szyle hitam bulan bir
makalesi Muhtar bey hakknda yazldna bir ok kimseler kani olmu-
tur.
Yaasn Merutiyet
Kahrolsun mstebid ve mnafk1ar
Muhtar beyin makar beyninden iken iki sene evvel irtihal ey1eyen
Hogy-ehir ('6) Muhsin beyden rivayet olunur ki:
Muhtar beyle bir akam beraber oturuyordum Muhtarbey yeni
imtiya almt bana dnd pr nee ve neat dediki:
"-Muhsin; bizim ilerimiz yamagirlikten baka bir ey deildir.
Ben kendime mahiye binbeyz lira varidat teminine alyorum, her
zaman bir olmaz benim zann ve itikadmca bu devlet behemal mnkariz
olacaktr, o halde bi?im gibiler tabii i bulamayacaktr, halbuki bu mem-
leketin havasyla vcudum imtizac eyleyip imdiki maietimi hi bir
zaman terk etmek istemediimden ve memleket istila olununca Avrupa
gibi hereyin bahas artarak geinmek gleeceinden o zamanki refa-
hm imdiden temine mecburum" vah eyvah yazk bu millet-i masumeye.

15 hrak: Yangn
16 ehir: hretli
 ll. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLA Tl HAKKINDA BR RSALE 145

Muhtar beyin imtiyazl olduuna itiraz eden rical- devletten bir zat
ile muhaveresi aynen nakilolundu:
-Devlet bu imtiyazat bana vermee mecburdur bu bir nevi tazmi-
nattr.
-Sebep nedir?
-nk ben ikmal- tahsil iin Avrupaya gitmek istedim msaade
olunmad vcudum alil olduundan bir ay tedavi yine Avrupaya gitmek
istedim yine msaade olunmad sonra bu noksan tahsil ve vcud- alil ile
hangi idare beni istihdam eder bunun iin Avrupaya azimetime msaade
olunmamasna mukabil bir imtiyazat verildi.
-Muhtar Bey hakszsnz danlmaynz. stanbul'un hangi mekteb-i
alisinden ve hatta idadisinden ktnzki elde ettiiniz tahsili ikmal iin
Avrupaya gidecektiniz? Farz edelim ki gittiniz ve ikmal-i tahsil edip
geldiniz Avrupada hakikaten ikmal-i tahsil edip gelenler sizin imdi ald-
nz onbebin kuru ayln onda birini alamyorlar daha ne istersiniz
vcudunuzun maallah sapasalam olduu her geceyi Beyolunda geir-
menizle sabittir, farzedelim vcudunuzda alilolsa nihayeti nedir? lm
deil mi ? Bu devlet sizin lmnze sebep olsa -Pederinizden sonunuz -
bir adamn diyeti bir miktar paradr yoksa binlerce altun deerindeki ma-
denler deildir milletin hukukuna tecavz etmek ayptr; gnahtr Muhtar
Beyin yolsuzluklarndan babas mesul olamaz.
YUSUF
ETV AN BEY C7)
Sabk Adliye Mfettii ve Bingazi mebusu Yusuf etvan Bey haf-
yeliine binaen mec1is-i mebusandan ahrar olunmutur ki mumaileyh
hakknda Bifa Mebusu Arif smet Beyin Mec1is-i mebusanda alenen
vuku bulan beyanat aynen nakilolundu.
"etvan bey hakknda esbab gsterilmi, bugn karar verilmek -
zere tekrar mesele Mec1is-i Aliye arz olunuyor onbe senedenberi alem-i
matbuatta bulunuyorum etvan bey nam erbab- namusu tadhi eder bu
vann hamiyetbend insanlarda mthi hatrat vardr.

17 En ar hakaretlere maruz kalanlardan biri de Yusuf etvan Beydir. kinci Mec1is-i

mebusana Bingazi mebusu olarak giren Yusuf etvan Bey, Biga mebusu Arif smet
Beyin "etvan Bey nam Erbab- namusu tethi eder, bu nvann hamiyetli insanlarda
mthi hatrat vardr" szleri zerine heyet-i umumiye karar ile meclisten karlm-
tr. (Demirolu Faiz, Abdulhamit'e verilenjumaller, s. 1995, S: 24)
146 LKNUR HA YDAROGLU

Kendi hissiyatma gre sylyorum etvan bey bu pak ve nezih

meclis-i alide bulunamaz (alklar)"
etvan beyin tercme-i haline gelince: kendisi evlad- arabdan ol-
mak haysiteyile sabk Feraet-i CS) Serife vekiline mensup idi.
Esbak Emir-i Mekke C9) ile valinin arasnda zuhur eden husumet
zerine Feraet-i erife vekili telif-i beyne memur edildi. etvan Beyi de
hizmet-i kitabetine ald etvan bey Taifde Feraet-i erife vekilinin bir
mektup veya telgrafn hilaf- hakikat olarak tanzim eylediinden
marunileyh tarafhdan tard olunmu ve kemal-i sefaletle stanbul'a
avdet eylemiti ne yapt bilinemez !.
Kendi zzet Paaya mensup olmakla beraber daha bir ok erkan-
mabeyn tarafndan iltizam olunmakta idi.
Meclis-i mebusann bu gibi eiITaya makaIT olunmasna imkan b-
rakmayan heyet-i celileye btn millet-i Osmaniye samim-i candan arz-
teekkrat eyliyor;
ZZETBEY
Maliye Defter-i Kebir mdr olup zzet Paann
makarribinindendir. lan- merutiyeti mteakip memuriyetinden az ve
ihrac olunmu ise de bilahare memuriyete iade olunmu ve fakat kalem-i
ketebesi terk-i igale karar verdiklerinden Nazr- Maliye Paa hazretleri
keyfiyeti sadarete bildirerek kabul edilemiyeceini ifade eylemitir.
Bir meseleden dolay bu defa ay hapse mahkum olmudur rt-
besi ula evvelidr.
AGAHBEY
Harbiyeden kanlmtr rtbesi baladr.
KADRBEY
Serhafiye Kadri beyi bilmeyen veyahut iitmeyen yoktur. Kadri
beyadalan teftie memur idi, su-i ahlak iitilirdi Ahmet Celalettin Paa-
nn efkar- mnevveresinden istifade ederek marunileyhe verilen jur-

18 Feraet-i erife Vekili: Kiibe-i Muazzama Ferralna memur olanlann, stanbul'da

bulunan mmessili hakknda kullanlan bir tabirdir.
Feraet: Yayma, deme, spITne anlamndadr. (pakaln: c: i s: 606)
19 Emir-i Mekke: Peygamber Sliilesinden seilip Mekke'de oturan ve yetkisinde bulunan

ilerle uraan kiiye verilen nvandr. (Pakaln; c: s: 526)

 II. ABDLHAMT'N RAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 147

nalleri takdim eylemediini arz eyleyip serhafiye olduu sylenmektedir.

Evail-i hayatnda Kadri bey derviandan olduunu syler idi. Rt-
besi baladr, nianlan birincidir.
AND ON GCEYAN EFEND
Andon Gceyan Efendi Faik Beye mensub olup cemiyet-i
rusumiye azalna kadar irtika eyledi. Kendi milletinin bile su-i nazann
celp eylemitir. Babas Ge olu Agop Efendi eski Osmanllann rica-
linden olup ar ve kibar bir zatt.
Sultan Murat Han hamis merhum hazretlerine iddetle mansubiyeti
olup vefatnda eo) hakan- muarunileyhe ait ve kendisinde mahfuz olan
evrak- mhimmeyi olu olan bu Andon saraya arz ve takdim etmiti.
Bomba meselesinden Andon'nun bir aya sakatlanmt. O mnasebetle
bir mddet herkes bu herifin errinden kurtuldu. Rtbesi ula evvelidir.
HAMDBEY
Sabk skdar mutasamf Hamdi Bey ki kaynbiraderi komiser
Mfit vastasyla skdar ve Kadky ve civan halkna etmedii zulum
ve teadi kalmamtr, skdar ahalisi bunu pek gzel bilirler.
Mutasamf bey "Beyan- hakikat" namyla u aralk meclis-i
mebusan ile sahib-i vicdan tarafndan mtalaa olunmak zere bir kitap
neretmiler dorusu sklmak arlanmamak bu kadar olur.
stihdadn fenalklanndan ikayet ediyor. Kendisi o fenalklardan
holanmyor ama haksz bir irade tebli olunduunu bildii halde infaz
etmek iin kendileri alet olduklann syleyor namusunu muhafaza! et-
mek iin alet olmamak lazm gelirken istifa buyurmuyorlar halbu ki bun-
lar hep desise hep ifaL.
Acaba istibdadn yle iddetli zamanlannda beyan buyurduklan
gibi skdar'da mnevvem'l -efkar bir mutasamfbeye yle deriz.
Sizin e) on sene skdar mutasamflndaki icraatnz o kk
kitabn muhtevi olduu vakaiden ibaretmidir ? Maahaza biz bitarafz ;
Kitabnz grnce ekabir-i erkan- istibdattan bir iki kiiye mracaat
ederek istizah- eZ) keyfiyet ettik. Baknz ne dediler; "Harndi bey mena-

ZO Vefannda diye yazlm

21 Sizin, seniz eklinde yazlm.
22 stizah: Gensoru, bireyin aklanmasn isteme
148 LKNUR HAYDAROGLU

fi-i ahsiyesi iin her eyi gze alr." htimalki byle bir iki eytanetle
imdi bilemediimiz bir fnlda evirmitir. Baz muhabirler hakkndaki
muamelat millete hizmet eylemek nokta-i nazanndan deil belki o muh-
birlerin kendi adamlan olmadndan neet etmitir.
Zira malumunuzdur ki heryerde herkesin ayn tarassut memurlan
vard. Bunlar birbirlerine hasm idi. Hepsi yekdierini rtmek isterdi
ite Hamdi bey bu hisse malup olarak bunlan yapmtr.
Bahusus Hamdi Bey skdarda re'sen mutasarrf ve me sul bir
memur olduundan kendisinden baka kimsenin skdar hakknda ma-
lumat vermesi iine gelmezdi. Tuhafdr ki devr-i istihdattan kalan husu-
metini onlara kar hala muhafaza ediyor erkan- mhimme-i istibdat iin
skut etmekten baka are yoktur. Denilirse ki "biz jumal vermedik, bize
gelen jumalleri arz ettik" o halde zr kabahatinden byk olmak zere
hezeyan e 3
) edilmi olur.
Zira "Jumaller birer varakpere-i denaet idi ki grd revaca gre
temin-i mevkii eylerdi" o reziller ki byk byk makarnda hereye
muttali olurken bilfarz ve'l-takdir kendileri yapmasalar dahi padiahn
her dakika ifalolunduunu grdkleri halde nasl memuriyetlerden e-
kilmediler, belki bunlar cmleten byle bir istifaya kalksa idiler padiah o
zaman hakaik-i meseleye vakf olarakjuralcilii lav ederdi.
Heyhat bu kabilmiydi ki o deniler birer suretle menfaatlerini temin
etmiler "millet ne olursa olsun" politikasna tamamiyle tevcih-i eyle-
milerdi, memur demek milletin umur ve hususatm gzetici emin bir ecr
e 4) demek olmasna nazaran millet kan alarkenkesesini dolduran herif-
ler merutiyette nasl memur olurlar; millet nazannda, vekilleri nnde
nasl tebriyye-i zimmet ederler? olamaz ! adalet varsa olamaz ! bu eka-
bir-i ekan- mhme-i istibdadi bilfarz bu millet mtehelli e 5
) olduu

kemal-i ulu canibinden dolay ltfen affetse dahi artk mazinin irkabyla
e 6) telvise7) olunan ellerini millet iinde tedvire vukelay- millet msaade
edemez, nk mezun deildir, nk vicdan sahibidirler. te Hamdi
bey hem kel hem fodul darb- meseline masaddk olup eski tynetini hala

23 Hezeyan: Samalama
24 Ecir: Gndeliki
25 MtehelIi: Donanm
26 rkab: Bindirme
27 Telvis: Kirletme
 II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BRRsALE 149

deitiremediinden vaktiyle saraya yazd jurnallerin imdide dier

suretini millete takdim ediyor, buna iki yzl nifak derler (neuzubillahi
minerrlmnafkyn). Merkum Hamdi beye beynelahali Canfesli
Mihran tesmiye olunuyorsa da esbab bilinemediinden bir kitapla izah
eylemleri tavsiya ve iltimas olunur.

BEKR SIKTI EFEND

Posta ve telgraf mektubcusu Bekir Skt Efendi postahanenin en
mteneffuz memurininden idi, kendisi zzet paaya mensup olup
postahanede zuhur eden ve idare-i mstebide de muz r addedilen mekatib
telgrafnamelerden zzet Paa hazretlerini ! haberden eder ve evamir-i
lazime tebelhl eyler idi. Kendisi taraldr rtbesi ula evvelidir. Bu defa
tekadl icra olunmutur.

BASURCU AGAH PAA

Arabistandan gelen mtetabbiblerdendir. mzas daima "tabib-i
e
hazret-i ehriyari" cmlesi ile mndemic 8) ve ferid idi.
Merkum devr-i sabkta hayli bir nfuza malikti fakat kendisi
minkllilvcuh adi ve baya bir ahs olmala o nfuzu kendine bir ma-
kam- tevekkr bahedemiyordu. Her ie burnunu sokar erir bir ahsdr.
Oullarnn maiyetinde sfat- askeriyeyi haiz memurlar bulunduu
halde mekteb-i idadi-i askeride bulunurlard.
Maahaza olunun alkan ve ehl-i edep bir ocuk olduuna
ehadet ediliyor.

BAHRPAA
Adana vali-i sabk ve skdar mutasamf- esbak Bahri Paa hak-
knda hukuk-i umumiye tafsilat- lazmeyi vermi olmala itnab-
mekalden sarf- nazar edildi. Adanada aleyhinhde bir ark vardr.e9)
BLALBEY
stanbul vapuru kamorutu Miralay Bilal Bey dahi bunlardan olup
devr-i istibdatta nam saylan ashab- nfuzdan idi.

28 Mndemic: inde bulunan

29 ark verilmemi.
150 LKNUR HAYDAROGLU

Maliyenin tazyik-i tam altnda bulunduu bir srada asakir-i aha-

neden hi kimsenin terfi edilmemesine ve hariden dahi kimseye zamm-
maa olunmamasna karar- kati verildii zaman ilk defa bu karara kar
miralayl istihsal eylemiti.
Hamdolsun devr-i hrriyet bu karayzly de ortadan kaldrd.
BABATAHR
Merkum baz emsali vechlie devr-i istiibdatn bile havsalasndan
taan haydutlardan idi.
Matbaasnn en muhterem muharriri Nazif Sururi olmasndan ken-
disinin ne makule ahs olduu anlalabilir. Merkumun devr-i istibdatta
evirdii fnldaklarn had ve hesab yoktur. O sayede rtbe-i balay ihraz
eylemi ve birinci rtbelerden nianlar almtr. Vaktiyle kendisi (Ma1u-
mat) ve (Servet) namyla iki gazete karr idi. Gazeteleriyle bir ok
ticaretgahlar haraca kesmiti.
Ezcmle Terkos su kumpanyasna gidip Terkos glnde domuz
naa bulunduunu haber aldn ve beynelislam nefret edilen bu hayva-
nn mezkur mansibta ktn gazetesiyle ilan edeceini syleyerek hayli
bir yekn eden mebla elde etmiti.
Nihayet devletin niann taklit ederek baz hahikan ecanibe ve
una buna para ile nian satmaa balam ve gya iradelerini istihsal
ettiini syleyip Servet Gazetesiyle nereylemi ve bu sahtekarlk haber
alnnca onbe sene krek cezasna mahkum olmutur.
lan- hrriyeti mteakip mcrimin-i siyasiyenin affolunduunu g-
ren mcrimin-i adye icray- rezalete baladklarndan merkumunda da
sadaka-i hrriyet olarak af buyurulmalan zerine Baba Tahir de
beseneden beri mevkuf olduu zindandan km ve gazetesini tekrar
nere kalkm ise de kendisi zaptiye nezareti tahtnda bulundurulduu
gibi gazetesi de ner ettirilmemitir.
Matbuat mdr-i sabk Kemal Bey dahi Baba Tahirin retikinden
olduu malumdur. Tesadfat- garibedendir ki Tahir evvelce matbuatun
banda bela iken "Ebulmakbul Kemal" adi yazc idi. Tahir hapis oldu.
Makamn Kemale brakt. Kemalortadan ekilde Tahir mahpustan kur-
tularak ortaya kt. Fakat eski camlar bardak olduunu unutmamas la-
zm gelir.
 II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 151

TYSZ TAYYAR
Adi bir matbuat kalemi katibi iken birdenbire uray- devlet
tanzimat dairesi azalna tayin olunmu ve sonra tenzil-i
miti.
snf ettiril- e~
Bereketversinki tensikatta bsbtn deff olundu.
ATABEY
Jntrkler aleyhinde Ata Beyin baz jumalleri olduu rivayet edil-
mitir. (asr)

ZYABEY
Divan- umumiye mfetti-i sabk evzaI ve edaninin en bykle-
rindendi.

Kendisi ilan- hrriyeti mteakip Avrupaya frar eylemi ve Avru-

pa ceraidine (ceridelerine) kendi melanetlerini jumallerini kendi lisaniyle
ikrar eymiti.

Ziya Bey kuvvetli bir iltimas ile Dyun- Umumiyeye e) geldi-

inden infsaline kadar maa verilmi ise de Dyun- Umumiye memu-
rini bir polis hafyesi demek olan byle bir casusun Dyun- umumiye
muamelatn tefti edemeyeceini syleyerek memuriyetini kabul etme-
milerdir.

Merkum hayli canlar yakm, ocaklar sndrm olan ehas-

delileden olup ecanibe kar devletin byle bir casusunu mfetti-i resmi
suretiyle Dyun- Umumiyeye memur eylemek ve buna vesalet etmek
dorudan doruya millete bir ihanet demekti.

30 Tenzil: Tetzil eklinde yazm.

31 Dyun- Umumiye: Franszca Dette Publique, kamu borcu demektir. Osmanl Devleti-
nin eitli zamanlarnda ald borlar ve faizi dernede ektii glk sonucu 1875'te
Osmanl Hazinesinin flas etmesi dolaysyla, Avrupa devletlerinin alacaklarn garanti
altna almak iin oluturduklar bir idarenin addr. Muharrem Kararnamesi diye bilinen
bir belge ile Dyun- Umumiyenin tesis kabul edilmi 1881 de Daire greve balam-
tr. Lozan'dan balayarak tasfiye olunan Dyun-i Umumiye Dairesi Paris
itilafnamesiyle alelade bir bor olarak kabul edilmi sonradan borcunu denmesiyle de
tarihe karm idi. (Pakaln; C:I s: 487)
152
LKNUR HAYDAROGLU

HAKKIBEY

Sabk Adliye azas ve ehremaneti azalndan mahrec Hakk Bey

hakkndaki su-i zann pek ziyadedir. Her iin altndan kar.
Bykada'daki hayat- nee-i efsas kapatmalar eZ) meselesi acaba
devam ediyor mu ?
CEMALBEY
Galata Gmr Nazr- Sabk Ceal Bey Yldz jumalcilerinden i-
di. Bunun da maiyeti vard Cemal Bey clus- hmayunda hapisanede
bulunup hapisanedekilerin defter-i manzur- ali olduu srada bunun
ismi grlerek knyesinde ketebeden olduu beyan olunduundan na i
muceb-i merak olarak aff- umumiyeyi mteakip celp edilmi ve o sra-
e
larda da 3) hafiyelikte balandndan var kuvvetiyle bu ie balamtr.
Bir zamanlar Hac Ali Paann nfuzunu az alaya varacak kadar
kuvvetlere sahip olmu ve sonralan ise kendisine ehemmiyet verilmeme-
ye baladndan baz ykalaya dalkavuklua kadar tenzil eylemi ve
maahaza kendisine verilen jumalleri Saraya vermitir. u kadar ki o
zamana gre mevkiinin ehemmiyeti olup mesela Avrupa' dan gelebilecek
her nevi evrak- muzrra veya alet ve edevat- mefsede Galata ecnebi
gmrnden geebilecei cihetle nazr- merkumun orada bulunmasn-
dan nai memuriyeti kendisine her zaman bir mevkii-i mhim bahis ey-
lemekteydi.
Cemal Beyin seraskeri sabk Rza Paaya mansubiyeti olduu dahi
rivayet edilmekte olup daima muarunileyhin konuklanna gelip gitmesi
bu rivayeti teyid eylermi bala rtbesini ve birinci rtbeden Osmani ve
mecidi nianlannn ve altn ve gm imtiyaz ve altn likayat madalyasn
haiz idi, bunu da sylemek ve veacib-i hakinasidendir ki kendilerinden
C4) mazarrat gren hi kimse bilinememektedir.
SAADETTN PAA
Merkez kumandan- sabk olan bu ahs- sefih hertr1 kalplara
girmitir. Bir zamanlar Zaptiye Nazn efik Paa ile Politika mttehimini

32 Aklama yaplmam
33 Sralarda: Srdalarda eklinde yazm.
34 Kendilerinden: Kendilersinden diye yazlm.
 II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 153

isticvab eS) eder dairesi dahilinde erbab- namusu nefer tayiniyle tevkif
eylerdi. Binaenaleyh vazifesi kumandanlndan ziyade hapisane bekili-
i idi.
Merkumun hakknda gazetelerde bir hayli tafsilata tesadf olundu-
u gibi bu kere dahi Mahir Paa gibi vasl- diyar -15 adam olunduuna
dair bir ayia km ise de ahiren tekzip olunmutur.
CEMALPAA
-kinci snf meyannda dahi maiyetiyle gsterilecei vechle Bab-
Ali merkezine memur- saderet-i seryaver-i sabk Boyal Cemal birinci
snfnda derece-i hizmetiyle mtenasip ehl-i gayretten! olmasna nebni
burada da namn zikr eylerneyi vecibeden grdk.
Paa Sarayn fevkalade emniyetini kazanm idi, hatta maarif nazr-
esbak Zhd Paann cenazesi Bab- Ali nnden geerken o zaman
sadrazam bulunan Said Paa daire-i Sadaretten karak bir mddt cena-
zeyi takip eylemi ve bunu gran Boyal melun hemenbajumal saraya
malumat vermi ve cevaben Cemal Paa Sadramaz ne iin dan kartt-
sual edilmitir. Dnmeliki Cemal Sadrazamlan tevkif edebilecek bir
nfuz ve iktidara bile sahip imi !
By boyal sahte gen olan bu eririn etmedii alaklklar kal-
mamtr ki bunlar risale eklinde ayrca tehire layktr.
Ezmle sadr- esbat Refet Paa merhuma maietin adem-i
kifayesinden bahs ederek rtbesinin bir derece terfi- ile ordulardan bi-
rinde istihdamna delalet etmesini ve buradaki vazifesi bir nevi jumalcilik
olduundan vicdan azabna uradn yanp yakla syler. Merhum da
buna inanarak ricasn esef edip rtbesinin feriklie ordulardan birisine
gnderilmesini batezkere-i hususuye arz eder, tezkere gide dursun beri
taraftan boyal habis hemen saraya bir jumal verip sadrazarnn kendisini
ordulardan birine feriklik ile gndermek istediini ve bundan da maksad
Sadrazarnn gizli ve mhim ve zat- ahane aleyhinde bir teebbs olup
teebbus-i mezkGrun kendi tarafndan tahkikine imkan kalmamak esasna
mstenid olduunu syler.

Nihayet feriklie terfi olunarak memuriyetinde ibka olundugu gibi

Sadrazam RefetPaa dahi iddetli bir tevcihe duar olarak umur- devlet
ve milletin bsbtn muattal kalmasn intac eder.

35 stcvab: Sorgulamak
154 LKNUR HA YDAROGLU

Mahasl bu adam manay- nam ve sahihle devr-i istibdadn en son merte-

bede yetitirdii rzeHidan olup ahlakszlklan iinde dahi yine baka trl ah-
lakszlklar mevcut idi. Ferik niformasyla 6
e
) kumara gider, hile yapar masa

bandan alenen dur olunduu gibi dayak yer yine utanmazd. Cahil, iki sz
e
sylemekten aciz gayet kaba kz 7) gibi bir ahs- adidir.

ZEH PAAY -I MAAY-I SEZAY -I TEMAA

MAHAA SMM BAA VE YUBAA II
SALABBEY
Asaletiyle beraber jumalcilik edenlerden biri de budur. Telgraf ve
posta nezareti meclis-i idare riyasetine nail olmutur.
Hayli bir fazl ve malumat olup evvelce sermuharriliinde bulun-
duu Nikolayidi efendinin Servet Gazetesinde imdi yine ahz- mevkii
eylemitir.
Btn Gazeteler Rumlar ile milel-i saire-i Osmaniye arasna Servet
Gazetesi vastasyla tefrika drld halde Salahi Beye hcme-i azm
etmilerdir. es)
TABRPAA
Takla Divan- Harbi rical-i mhimmesindendir. Merutiyetten
sonra pek ok ikayetileri zuhur etmitirki ekserisi madurin ve
mazluminindir.
Divan- Harbde masumiyeti mahkum ederken bir taraftan glmesi
ve elencesi ile megulolurmu.
KNc SINIF HAFYELERN LsTES
Hafiye tarassudah ve Merkezlerinde kimler memur imi.
Evvela unu syleyelimki merkez demekten maksadmz oraya
memuren suret-i hafiyede gnderilen casuslann gezindikleri ve tarassut
ettikleri mahal demek olup yoksa orada bulunanlann hafiyelii kast ve
murad olunmamtr.
YILDIZ CHET
Zlfl smail Paa, Kabasakal Mehmet Paa, Palabyk Kenan Pa-
a, Vasf Paa, efik Paa ve aveneleri tarafndan.

36 Boyal Cemal
37 niformasyla: niformasiyle eklinde yazlm.
38 kz: Orkuz eklinde yazlm
 II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 155

BEKTA CHET SARIYERE KADAR

Muhafz Vasf Paa tarafndan.
BAB- AL
Sadaret seryaver-i sabk Boyal Cemal Paa ile Kabasakal Meh-
met Paa avanesinden baha-i vesaire tarafndan.
MEKATB- ASKERYE
Zeki Paa, Zlfl smail Paa, Eczac Refik Paa ve avanesi tara-
fndan.
BEYOGLU CHET
Esbak mutasamf Kayserili Hamdi Bey ve avanesi ve mukaddema
Fehim Paa ve Sreyya avanesi tarafndan.
STANBUL CHET VE MEVLEVHANELER
e
Zaptiye Nazr efik Paa, Alaybeyi Hafz 9) Sabri Bey, Polis
mdr Mazhar Bey ve Kadirhane eyhi Ahmet Efendi, Fehim Paa ve
meayhden bir-iki zat.
SKDAR cHET
Mutasamf esbak Hamdi Bey ve Musa Bey tarafndan.
AMLlCA VE EHZADEGAN KAA.NELER civARI
Kabasakal Mehmet ve avanesi taraflanndan.
BAB-I SERASKER
Merkez Kumandan- esbak Saadettin Paa tarafndan.
FATH
efik Paa Efe Mehmet Efendi, Sivasl smail Efendi, shak Efendi,
Yusuf Efendi, Osman Sabit Efendi.
MEDRESELER
Byk Kavuklu Osman Efendi tarafndan.
EYHLSLAM KAPS
Cemal Bey, Kazasker Ali Bey, Bodrumi Hseyin Yeniky naibi
Haydar, Eyp kads Nureddin Efendiler tarafndan.

39 Hafz: Haft eklinde yazlm.

156 LKNUR HA YDAROGLU

ADALAR cHET
Serhafiye Kadri Bey, Kaymakam Necip Bey, Mukaddema Rdvan
Paa avanesi, Halil Rfat Paazade Mteveffa Cavid Bey ve mteveffa
Gani Bey tarafndan.
LMAN DARES
Kabasakal Mehmet Paa tarafndan.
MAKRKY VE AYASTEFANOS CHET
Mazhar Paa, Osman Bey, Kabasakal Mehmet ve efik Paalann
avanesi tarafndan.
L cHET
EvveHi Rdvan Paa, badehu Reit Paa ve Semih bey tarafndan.
TERSANE
Hafiye Ahmet Paa tarafndan.
YILDIZ SERG DARES
Fotorafi Ali Sami tarafndan.
ANADOLUHSARI, KANLCA, UBUKLU CiHET
Nafia Mektupu muavini Said Bey ve Deftir-i Kebir Mdr izzet
Bey tarafndan.
NEFS- ZABTYE
efik Paa tarafndan.
BLUMUM TEKAYA VE ZEVAYA
KADRANE eyhi Ahmet Efendi ve onuncu daire-i Belediye sa-
bk- mdr Hseyin Bedrettin tarafndan.
KADKY CIIET
Eczac Refik Paa tarafndan.
BEYKOZ cHET
Halis Efendi vesaire tarafndan tarassut olunmakta idi.
ETELER KMLERDEN TEEKKL ETM?
te etelerin reisi merkumun olup mmkn olduu kadar tercme-
i hallerini nere ibtidar eyliyoruz.
 ll. ABDLHAMT'N HAFYE TEKiLAT HAKKINDA BR RSALE 157

ZLFL sMAL PAA

smail Paa Sarayn rkn-i (4~ mhimmininden olup tekmil asker-
leri ve bahasus mekatib-i askeriyeye mensup olanlar da mirinden nefe-
rine kadar korkutmu idi!
Zeki Paa smail Paadan daha pek byk rtbeyi haiz olduu hal-
de yine korkuttuunu ka defa itiraf eylemitir.
smail Paa fenalktan zevk alr. Can yakmaktan katiyen mteessir
olmaz denilebilir ki kalpsiz yaayan bin mahluktur.
Mekatib-i Askeriye de pek ok talebe eczac Refik ile bunun y-
znden neyf ve tagrib (41) veya mahv ve nabud edilmilerdir. Mekteplerde
talebeden biri biraz cret ibraz etse o creti o talebenin her felakete u-
ramasna kafi idi. smail Paaon kendi ocuklar da varken alemin evla-
dna reva grd mazalim kendisinde evlad muhabbeti olmadna en
byk delildir.
Mamafih oullar kendi gibi zulmeden olmayp son derecelerde
namuslu ve alkan olduklar cihetle mekteb-i Harbiye~i Osmaniye tale-
besi gibi kalpleri her trl aibe-i rzkariden azade muhterem alrarn
meyannda arkadaa bir yer bularak tahsillerini ikmale almaktadrlar.
smail Paann akrabasndan Mazhar Beyin birgna ktl g-
rlmemise de pek kabul olunamayan rivayete nazaran Paaon jurnalle-
ro yazarm.
smail Paaon (Zlfl) jurnallerinden bir rnek.
Bu defa yine makam valiye seraskerinden Levazmat Umumiye
Riyaseti vekaletine Feriik Mustafa Paa namnda bir yadigar tayin bu-
yurmular. Byle Hseyin Avni, Sleyman L-anetullah- aleyh
mel 'unlarnn yerini bilen Osman Paa ile Serasker Rza Paa kullaron
yadigarlardr. bu Mustafa Paaya Dini Btn Kayseriyeli Mustafa Paa
derler, dinden eser yoktur. Dinsiz olur da padiahna, halifesine muhip ve
sadk olabilir, bu ise haindir. Vaktiyle Piyade Dairesinde iken, ne vakit
kurtulacaz diye aleniyete yakin ilan- hiyanet ederdi. Dstur-u Mcahi-
din-il zzeddin namnda bir eseri olup hal'den bin sene eVvel yazp tab'
ettirmi. Bu eserinde padiahn meru' emrine itaat edilir, diye yazmtr.

40 Rkn: En nemlilerinden biri

41 Gurbete gnderme
158 LKNUR HAYDAROGLU

Ve yine bu eserinde padiahn en byk adamlanm tadat ettii srada

Hseyin Avniyi zikretmitir. Daha acip ve garibi bu eser Yusuf zzeddin
efendi kurallan namna olup Hseyin Avni marifetiyle verilmi ve Yusuf
zzeddin efendinin imzasiyle mazhan mkafat olmutur. Yusuf zzedin
efendinin pederi, padiah, vilinimeti azam hakkndaki fikri ve kalbi
buradan dahi anlalyor ferman ... (Turgay Asaf; bret, stanbul 1955, S:
41)
in asl: Mazhar Beyin hariciyeden ihrac ve gazetelerin lisansna
dmesi gibi vartalara uramas ne kadar muktedir olsada sinninin (42) ve
mesleinin fevkinde nail olduu rtbeler ve mec1is-i maarif-i askeri riya-
seti herkesin gzne batt, tabiyatyla alemin su-i zanmm zerine celb
eyledi.
smail Paann safla-i hayatnda gayet mhim bir vakadan 312 se-
nesinde ki vaka-i mellime-i nadirdir.
vAKA MEZKURE:
Numune-i Terraki mdr Nadir'in smail Paaya vaki olan ifaat
zerine sese-i mezkurede ahrar- memleket batan baa neyf olunmutur.
O ahrar- memleket ki esas inklab o zaman istihzar ederek kati-
yen vcuda getirecekler di. Bunlar meyamnda numune-i terraki ders naz-
n Hseyin Avni ve Tarih muallimi hsan Beyler dahi vard.
Bunlann cmlesi neyf bulunduklan halde nadiren ifaatna
mkafaten (43) Airet mekteb-i Alisi mdriyetine tayin olunmu ve sa-
rayda haylice bir nfuz istihsal eylemi idi.
Fakat sonra bu danaslsa Halep Maarif mdriyetiyle Halep'e i-
zam olunmutur.
Nadir bu vakay sarholukla azndan kardm sylemise de
hakikat- keyfiyet byle olmasa gerekir. Bu vaka esas inklaba ait olup
ttihat ve Terraki Cemiyeti ite bu zaman teesss eylediinden ehemmi-
yet-i fevkaladeyi haizdir.
Demek ki ttihat ve Terraki Cemiyet-i muhteremesinin ilk icraatn
akim brakan bu yadigar- zaman Z1fl smailolmutur.

42 Sin: Ya
43 Mkafaten: Mkafat eklinde yazlm.
 II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RiSALE 159

sMAL PAA HAKKINDA

Hda gstermek zere sanki bin enmzzec-i zillet
Trab- cismine irkin mezelletten katlmtr.
O zaid cismiki hak-i siyahtan halk eden mevla
Mlevves ahsn bir bok kadar alak yaratmtr ...
KABASAKAL MEHMET PAA (44)
Merkum erkes'l-asl olup klezadedir. Yelpaze eklinde olan sa-
kalnn kendisine baheyledii muhabbet-i feyz ve talisine sebep-i mu-
hakkak olmu idi.
Mehmet Paa ile Fehim Paa arasnda garip bir rekabet vard bu
rekabet yekdierinin mesleklerini sevmediklerinden deil bilakis yan
eylemekten neet ediyordu. Rivayet-i mevsukaya nazaran Fehim Paa
Bursa'ya izam olunduu zaman Mehmet Paa Hayli mahzuz olmu imi
Mehmet Paann olu olup o da hayli nfuz sahibi olan bir yzba baba-
snn avanesiyle bir gece ecanipten birini Beyolu cadde-i kebirinde ale-
nen soymu ve mesele Sefavethanelere aks ederek vuk1 bulan ilhah (45)
ve ibram zerine merkum nefy edilmitir.
Mehmet Paann Padiaha o derecelerde sadakati var idi ki yakn
akrabasndan birine yemin bile: "Padiah peygamber vekilidir. Kendisine
hem itaatim hem muhabbetim son derecelerdedir. yle bil ki zat- aha-
ne bana "Mehmet baban kes dev kati bir emir verse besmeleyi eker
arkasndan tereddt etmeden babam keserim" demitir.
Merkum bir zamanlar Zaptiye Nazr- efik Paa ile beraber politi-
ka mcrminini muhakeme ederdi. efik Paa naslsa ayana karpuz
kabuu koyup zaptiye ye devamna mani olmutu. Merkumun avanesi
pek oktur.
lan- Hrriyeti mteakip stanbul'da efkar- Umumiye aleyhnda
galayan eylediinden hemen defve tabid edilmitir.

44 Merutiyetin ilanndan sonra tanm istibdat memurlarnn akibetinden kurtulmak iin

zel bir vapurla stanbul'dan kaan Mehmet Paa Mudanya'da yakalanp Bursa, Orha-
neli ilesine srgn edilmitir. Buradan stanbul'a kaarken yakalanm, dier sular
gz nne alnarak Askeri mahkemede yarglanp 14 Haziran 1909'da idamna karar
verilmitir ve stanbul'da aslmtr. (Bayar Celal: Bende Yazdm Milli Mcadeleye ve
gidi. st i965- i972 C. 1-8, s.346-347).
45 lhah:stne varma.
160 LKNUR HA YDAROGLU

ECZACI REFK PAA

Eczac Refik Paa edani-i rzgardandr. Mektepte talebinin cebine,
dolaplanna muz r addedilen katlan koydurarak jumal edip mektepten
tard ve nefy ettirdii mtevatirdir.
Bir ok haneleri basp taharriyatta bulunmutur. Mabeyn en ziyade
tahkik hizmetlerinde kullanlrd. Ali amilden yedii dayak mehurdur.
Ahlak- sairesi de pek bozuktur.
lan- merutiyeti mteakip stanbul gazetelerinde grlen havadis
bervech-i zkir naklolunur.
Eczac Refik Paann Hayriye hamn namnda bir kadnn hanesini
taharri etmek bahanesiyle muaileyhin mcevheratn srkat eyledii
olbadaki arzuhali zerine daire-i istindaka tebeyyn etmekle sarik- (46)
merkumun tevkifine karar verilmitir. Ne are ? Bu jumalcilik ile
tufaclk (czi bir istisna ile) iki paalklann lazm- gayr- mufark idi.
BAGDAD AL EFEND: Saray kitaplanndan olup ilmiye rt-
besinden stanbul payesini kazanmtr.
HAMD EFEND: Bu dahi saray kitaplanndan, kitaplar
meyannda daha emsali olup eczay-i atiye de ner olunacaktr.
MUKMBEY
Etbbay-i padiahidendir. Ferik rtbesini ihraz etmitir. Pederiyle
biraderi eshab- haysiyet ve namustandr.
SREYYA
Merkum, maktul Fehim Paann maiyeti efradndan idi, kendisi
anasl musevi olup Beyolunda adi muhabbet dellal ederken Fehim
Paaya atm ve Fehim paann bu gibi hidematna ok yaram oldu-
undan Beyolu Zabtiye mfettiliine tayin olunmutur. Bu dellal ev-
velce hizmet-i meyybesini grp parasn ald adamlan kendi madu-
nunda grdke rtbe ile kadrinin tevkirini fehimden rica etmi mtema-
yiz ve ula-i sanisi olmutur.
Muahharen uhdesine rtbe-i evveli snf- evveli dahi tevcih olun-
mu ise de rtbe-i mezkure halk tehyic eylemek zere sadrazam Paann

46 Sarik: Hrsz
 Il. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 161

tedbiri semerisinden olmak zere gazetelerle ilan olunnam ve ferman

dahi verilmemitir. Bu gibi eirrann rtbe ve nianlan sadakay- (47)
devlet ve milletin kema-i teessr ve tessf1erini mstelzim olarak hk-
metin adalet ve hulusundan bsbtn kat'a mit eylememilerdi (48)
O sralarda Beyolu alemince parasyla ve hakikaten gzelliiyle
tesb-i hret eylenen Arslan Bey namnda gayet sec ve mert ve yakkl
bir gence Beyolundaki kadnlann yekdierine msabaka edercesine
rabet eylemekte olmasndan nai bu dellal Sreyya Bey ok mahrumi-
yetlere uradndan mterilerini memnun edememi ve bundan dolay
fevkalede can sklp Arslan Beye derunen her gn beddua eylemekte
bulunmu idi.
Fehim Paa Sreyyay nezdine ald vakit dahi Arslan Beyin ra-
bet-i mezkuresi yerinde olup Sreyya efendisine hizmet etmek ve bir
kadn takdim etmek zere hasenen hretiar olanlardan hangisine gitse
alelekser o gittikleri Arslan Beyin taht- nfuzuna gemi olduunu gr-
mesine artk tahamml edemeyerek mumaileyh Arslan gayet mhim bir
iftira eyleyip nefy tefriine sebep olmutur. kahrolsun pezevenek casus:
te byle rezil ve namussuzlar her trl ta1tifata mazhar olup ezan
cmle Fehim Paa bir bayram Sreyyay Dolmabahe saray- hmayunu
kapsnda bulundurup terif-i hmayun srasnda zat- ahaneye bu rezili
irae ederek (49) "en sadk bendelerinizden Sreyya Kulunuz" demitir. eo)
Artk dnyalara smayan bu melun bilahare Avrupaya frar eylemi ve
Fehim Paa ile i grerek ahaliden ve padiahtan aldklan paradan kendi
hissesine isabet eden ksmn Avrupada yemee balam ve hkmete
kar antajlar e) yapmaa cret etmitir.

47 Sadakay-: asdkay eklinde yazlm.

48 Eylemilerdi: eylememilerdi eklinde yazlm.
49 ederk: edevek eklinde yazlm.

50 Fehim Paa'nn Abdulhamid'e yazd maruzatlanndan aldmz biriki rnek kiilii

hakknda biraz ip ucu verecektir.
"Cenab- rabb- mennan padiah- kaderdan ve ehinah- cihan velinimet-i bu minnet
efendimiz hazretlerine tkenmez mrler ihsan buyursun amir. Emsal ve akran- ziya-
nn ihsal buyurulmasn istirham eylerim, ferman. Sarfedecek de hibir param yoktur
padiahm. Yaver-i hususi-i ehriyarilerinden piyade mirlivasi abd-i memlkIeri Ahmet
Fehim" (Demirolu Faiz, Abdlhamide verilen Jurnaller, stanbul 1995. S: 123
51 antazlar diye yazlm.
162 LKNUR HA YDAROGLU

HAFIZ EYP SABR BEY

Nazm Paann zabtiye nezariti zamanndan kalp bir kadn mesele-
sinden dolay uzlamayarak Fehim Paadan dayak yiyinceye kadar
Beyolunda Jandarma memuru olan Hafz Eyp Sabri Bey erkan-
mhimme-i istibdaddan idi.
yzoniki nefy ve zulmnde merkumbir ok haneleri taharri ey-
lemi ve baz biareyane evlad ve ayalinden ayrarak mabeyn-i h1nayuna
gtrm idi.
Mabeynde hayli nfuza sahip olup merkumun son zamanlarda pi-
yasas derek zaptiye nazn efik Paaya yardaklk etmee kadar tenzil
etmitir.
Taaccp CS2) ve teessf olunur ki bu gibiler rabetteh dtke
kesb- selah eyleyeceine mahiyetlerindeki bozukluktanmdr nedense
mutlaka yine meslektalaryle dp kalmadan yapamyorlar.
Haiz oldu rtbeleri saraydan almt; o rtbeleri ki, bir ok biare
aileleri onun sayesinde kandrarak igveysi namyla damat girip birka
gn sonra zavaall kzlar bandan atyordu. Sver-i saire ile dahi ahlak-
szlklan sylenmektedir.
MER BEY
Hafz Beyin biraderi olup zaptiye nezaritinde hayli hidemat sebk
eylemiti.
Kendisini tanyanlar komuluuna bile kail olamayarak ziftli mu-
ambalar ile evinin manzarasna nail olmulardr. Elhazr.
VASIFPAA
Beikta muhafz Vasf Paa Hseyin Paann halefidir.
Hseyin Paa zamannda Beyikta Karakolunda icra olunan meza-
lim Vasf Paa zamannda grlmemitir. Hele dayak meselesi bsbtn
mefkud idi.
Vasfpaadan bir ok zevat bayan- honudi eylemektedir. Kendisi
fkra perver olduu ve resen bir bir jurnali olmad syleniyor. Mahaza
vazifesi icabnca banda bir ok memurn vard. Paa bunlarn iinden
su-i hret ashabn defve tard eylemiti.

52 Taacp: ama
 LI. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 163

Basurcu Agah Vasf Paa sayesinde Merutiyetin eadi-i adaletine

teslim olunmutu.
EYH AHMET EFEND
Kadirhane eyhi ve meclis-i meayh reisi Ahmed efendi hafiyele-
rin en byk mrididir.
Bilcmle tekayada Ahmet Efendinin nam yle bir dehet vermi i-
di ki tarif olunamaz.
Geri baz ekabir-i erkan istihdada mensup olan Eyp ve Aksaray
ve Salkmsgt ve Bekar Bey tekyeleri meayihi gibi kimselerin zerinde
o kadar ehemmiyeti yok ise de bunlarn zahr C3) Ahmet Efendi den kuv-
vetli idi. Anmet Efendinin avanesi de vardr. ve bir ksm meayihdendir.
nklab- ahirden beri ekserinin nam ve nian unutulmu ve bir ksm da
hele hafiye listesine isimleri gememek iin mukabele gnleri dervian
ile dua eyleyip tahlilhan olduklar haber alnm ise kendileri bizce ma-
lum olup kesb-i salah eylemelerine intizaren imdilik isimlerini der ey-
lemiyoruz. Bizim bu sarf- nazar belki dualarnn tesirat netayicindendir.
eyh Ahmet Efendinin Hc Ali Paaya mnasebeti var idi, kz olunda
idi.
Bu mnasebete binaen Sarayla mnasebet peyda eyledi. Fakat
eyh Ahmet Efendi bilahare Hac Ali Paa ile fek-i C4) irtibat eylediin-
den dier bir efendiye atmak lazm geldi ve bakatibe bende oldu.
Meayihe numune-i imtisal olmas icabeden bu gibi zevatm sfat
ve harekat teessflare ayandr.
Ahmet Efendinin sarayda gayet byk nfuzu vard. Tekkelerde
itima ve fazla tevhid-i kraat ve geceleri tekkelerin almasn men
etmiti.
Minelkadim meayihe ve bahusus elebi Efendi hazretlerine
"readetl( lakab verilmi olduu halde bu lakabm Veliaht hazretlerinin
ismine olan mnasebeti hasebiyle halkda Veliahtm saltanat iin bir fikir
hasl olmasma meydan verilmemesini jurnal eylemi ve bu laf ortadan
kaldrmtr.

53 Zahr: Arkas
54 Fekk: ene
164 LKNUR HA YDAROGLU

Rivayet-i sahihaya nazaran bu jumalin zemini bir eyh tarafndan

kendisine ilka olunmutur.
Ve keza "postniin" sz dahi makam- hilafete culus manasn
tazammun es) eyleyebileceinden kaldnlmtr.
te bu sebepten na elebi Efendinin elkab Salname-i resminden
bile tai olmutur.
Yenikap Mevlevihanesi yangnnda bu bulunmad iin Rum
bahvan hakk- civare riayeten bostanndan su tarken Ahmet Efendinin
avanesi harem dairesindeki konsol ve dolaplann krarak evrak- muzurra
taham eyledikleri tarihe yazlacak vaky- messifedendir.
Biz hsn zannederek avane-i merkume u hareketlerine kendilikle-
rinden cret edip eyh Efendinin bu babda bir emri olmadn ve ola-
mayacan ve bir post zerinde bulunan zatn bu derecelerde irtikab-
maasi 6) e
eyleyeceine hi bir zaman kail olmayacamz suret-i
cedidede syleriz eyh Efendi badelinkilab memur olduu meclis-i
meayih riyasetinden infisal eyleyip yerine urefay- meayih-i kiramdan
Elifi Efendi hazretleri tayin buyurolmutur.
Muhaddimininden Ali ve kr Efendilerin memuriyetlerine dahi
nihayet verildii sylenmektedir.
Eer bu sahih ise (ve'ltezarru ) nass- eclili mucibince babann
hareketinden evladn ve evladn muamelesinden de muhaza olmamas
Lazm gelirken aksinin ihtiyar olunduu grlr.
RAFYE AHMET PAA
ngiliz Mustafa Pann olu olan merkum hafiye Ahmet Paa ba-
hadr hafiyelerdendir. Devr-i hrriyette fedaileri orta yerlerde C7) dola-
_mlarsa da hi bir eye muvaffak olamayarak encam- kar mahkeme
hkmyle hapishane-i umumiyi boylamlardr.
FOTOGRAFALSANll
Yldz sergi dairesinin yeni pehlivan bahriye miralaylanndan Ali
Sami esafl-i zamandandr.

55 Tazammun: Kapsama
56 Maasi: Asilik
57 Hafyetlerdendir: Hakiyelerdendir diye yazlm.
 II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKiLATI HAKKINDA BR RSALE 165

Merlrum hayli iler grm tahkikatta bulunmu ise de akibet-i a-

dalet-i ilahiye kendisini yere arpmtr.
Banda bir ok avanesi varildi. Karagz gazetesinde fotorafla su-
reti gsterilen ve Sadi Beyin Kbrs'da Suret-i maiati ve Reat Efendi
hazretlerinden atiye ve maa ald beyan olunan bahriye nazr- esbaki
mteveffa Hasan Hsn Paaon oullarndan Fazl beyinjumali Fotora-
f Sami vastasyla takdim olunmutu.
Fazl Bey Sami'ye peyday- intisap eyledi i zaman akdemce firar
eyledii Avrupa'dan yeni gelmiti. Fakat rtbesi iade olunmam ve ba-
basndan kalan nukud da suyunu ekmi olduundan zaruret-i tamme
iinde kalm ve Sami vastasyla saraya keyfiyeti arz eylemekre maztur
kalm idi.
Halbuki Sami Fazl Bey'in ariza eklinde verecei kadn mutlaka
bir hususu malumat ilave olunup jumal klkl verilmesine lzum gster-
mi ve Fazl Bey de Kbrs'ta haber ald ii yazmtr.
Adada Halil isminde bir zat varm tavassut etmi para fnrldaklar
da dnm.
EFE MEHMED EFEND
Bu zat Zaptye Nazn efik Paann fathe C8
) sevk eyledii adam-
dr.
Tarz- azam ve memuriyetine nazaran hafiye olmas zannedilirse
de bu zat kimseye jumal vermedii gibi baz ikayetlere kendisi de itirak
eylerdi.
MUSABEY
Dokuzuncu Daire-i belediye mdr olan Musa Bey vaktiyle Rd-
van paaon has bendeanndan idi.
skdarda hereye karr ve maiyeti memurinine pek kerihi C9)
lisan istimal ederdi. Rdvan Paann ehremanetinde Musa Bey gayet
mmtaz bir mevkii kazanm idi.

58 Fathe: Karar
59 Kerih: gren
166 LKNUR HA YDAROGLU

Hatta merkumun mdriyetindeki su-i istimaline dair olan evrak

emanet meclisinde hfz edilmi olduu halde durmaktadr. Kendisini
ikayet edenler mahkum olmutur. Rdvan paann vefatndan sonra ilyas
ve Faik ve Emin Beylere devam eder idi.
ZHDPAA
Faik Beyin sd biraderi olup tayin olunduu hidametteki su-i
istimalati ve husus at- saire derdest-i tahkikdir.
HASANBEY
Memduh paann mhrdan ve kaynbiraderi olan merkum Dahi-
liye Nezaretinde pek ok memurinin cann yakmtr. Kendisi anasl
Kayserili adi bir seyis iken Dahiliye Nazr- sabk Tarhuncu Memduh
Paa sayesinde Aliy1laHiolmu ve pek ok para sahibi olmutur.
Bacanan (6~ jurnal ederek alisenin felaketini mucib olmutur.

NC SINIF HAFYELERNN LsTES

SARAY EKABRNE KMLER JURNAL VERM(61)
ZZET PAA AV ANES
Hafz Emin Bey, Cemil Bey, Sadk Bey, Arif Bey, Sleyman
Nasm Bey, Salih Bey, Ahmet Sami Bey, Hsn Efendi, Hasan Sadk
Efendi, smet Paa, Sadk Paa, Nuri. Bey, Osman Efendi, efik Paa,
Yehbi Efendi, hsan Bey(62), Hseyin Ltfi Bey, Raif Bey, Dikran Efendi,
Jak Horanac Bey, Kivork Bey, Nabi Bey, Ali Bey, Binba Mehmet Ye
Sida Efendiler Sm Bey, Abdlmmin Efendi, Hasan Kaid Efendi, Teh
Efendi, Mehmed Cebbar Efendi, Davud Efendi, Said Abdullah Bey,
Bedii Bey, Hseyin Bedrettin Bey, zzet Bey, Yakup Efendi, Hayri Bey,
Hseyin Avni Bey, Yusuf etavan Bey, Muzaffer Bey, Memhet Ali Bey,
Abdurrahman Bey, Leon Efendi, Reit Bey, Sadettin Bey, Baha Bey, arif
Efendi, Kazm Bey, Esad Efendi, Bencet Bey, Hakk Bey, Zhd Bey,
Fevzi Bey, Edip Bey, Hsn Bey, Eyp Efendi, Bilal Bey, Ziya Bey,
vonaki Bey, Zht Bey, Fevzi Bey, vonaki Efendi, Niyazi Bey, Reat

60 Bacanan: Bacanahn eklinde yazlmtr

61 Listedeki isimler metindeki yazllarna sadk kalnarak aynen okunduu gibi aktarl-
mtr.
62 hsan Bey: hsan yey eklinde yazlm.
 LL. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 167

Bey, Edhem Bey, Kemal Bey, Kamil Bey, Necib Bey, Bahattin Bey,
Eref Efendi, akir Bey, Sadi Bey, Fehmi Efendi, Besim Efendi, Cemal
Bey, Kazm Efendi, Refet Bey Dier Refet Bey, Mazhar Bey, Fahrettin
Bey, Namk Efendi, Hidayet Efendi Numan Efendi, Edhem Bey, Senai
Bey, Ferit Bey, Yaver Efendi, Corci Bey, Zeki Bey, Abdullah Nazm
Efendi, Mansur Efendi, dris Bey, Tayfur Bey, Hali Bey, Beir Bey, Mu-
harrem Bey, Naki Bey, Vahip Bey, Yahya Bey, Seyfullah Bey, Arslan
Bey, Avni Bey, shak Bey, Yahya Bey, Ahmed Nesib Bey, Zeynel Bey,
Dervi Bey, Nezir Bey, Abdul Nafi Bey, Rahmi Bey, aban Aa, smail
Aa, Osman Aa,
MNR PAA AV ANE s
Nabi Bey, edid Efendi, Arifi Bey, Agop Efendi, Mihran Efendi,
Aristi Di Bey, Ziya Bey, Cemil Bey, Madam Vazil jeni Margit, Atf
Bey, Yaver Aa, Selim Aa ve gaynhum

TAHSN PAA AV ANE s

Selim Melhame, Necip Melhame, Habip Melhame, Haim Paa,
Mehmet Ali Bey, Rait Efendi, Ali Rza Bey, Ferdi Bey, Mustafa Rza
Bey, Mahmut Bey, Hamdi Bey, smail Paa,Kenan Paa, Rt Paa,
Sabil Paa, Sadk Bey, Abdullah Bey, Hseyin Bey, Dier Muhtar Bey,
Mecit Bey, Ahmet Cemil Bey, Mustafa Efendi, Nedim Bey, Muhiddin
Bey, Rasim Efendi, Arslan Efendi, Emin Paa, Sinan Bey, Rt Bey,
amil Paa, Abdrrezzak Bey, Pertev Bey, Osman Efendi, Kk Ali
Bey; Selahattin Bey, Yahya Bey, Vasf (63) Bey Bedri Bey, Canip Bey,
Namk Bey, Hristo Efendi, Krikor Efendi, Reat Bey, Artin Efendi, emi
Bey, Ziya Bey, Galip Efendi, Mehmet Arif Bey, Asm Bey, Refet Bey,
Hadi Bey, Hekk Bey, Hseyin Nazm Bey, Latif Efendi, Talat Bey, -
mer Ltfi Bey, Necati Bey, Halid Bey, Memduh Bey, Agah Bey, Marih
Bey, Avni Bey, Nurettin Bey, Veyen Efendi, eker Bey, Fuat Bey,
Ohannes Efendi, Necip Efendi Muhittin Efendi, Ahmet Bey, Nimet Efen-
di, lyas Efendi, Salih Efendi, Ziver Efendi, Mihran Efndi, Ahmet hsan
Bey, Bab Tahir, Cemal Bey, Nurullah Bey, Haim Bey, Salih Veysel Aa
vc Saire

63 Vasf: Vask eklinde yazlm.

168 LKNUR HA YDAROGLU

FAK BEY AV ANEs

Osman Bey, Atf Bey, Sadettin Bey, Fethi Bey, Cemal Bey,
Muhiddin Bey, brahim lhami Bey, Cafer Bey, Ahmet evki Bey, Cemil
Bey, Ziya Bey, Nazm Bey, Salim Bey, Mehmet Ali Bey, Kazm Bey,
Andon Efendi, Lemi Bey, Yaar Bey, Musa Bey, Tahir Efendi, Halis
Bey, Halis Efendi, Bekir Bey, Tevfik Bey, Kadri Bey, Nuri Mahfi Bey,
Seda Bey, Hasan Bey, Mahmut Bey, Servet Bey, Cavit Efendi, Hseyin
Efendi, Tevfik Bey, Fuat Bey, Hamit Bey, Nebil Bey, smet Bey, Kerim
Bey, Salih Bey, Sadk Efendi Malkon Efendi, Rstem Bey, Abdrrahim
Bey, Ltfu Bey, Mustufa Bey, Galip Bey, Alekiyadi Efendi, Tayyar Bey,
Vehbi Efendi, Cafer Bey, Bahri Bey, Hseyin Nazmi Efendi, Edhem
Nuri Efendi, Ahmet Celal Bey, Fevzi Efendi, Mustafa Agah Efendi,
Naim Bey, Fuat Efendi, Abdnnur Bey, Ali Haydar Bey, smet Bey, Os-
man Fevzi Efendi, Hurit Efendi, Mansur Bey, Ziya Bey, Osman akir
Bey, Nihat Bey, Recep Bey, Ceher Aa, Rstem Aa ve gayrihum.
EBULHAD AV ANEs
Hasan Halit Bey, Sleyman Bey, kr Bey, Mehmet Efendi,
Ebulhayr Efendi, Sadk Efendi, Ekrem Bey, Sreyya Bey hsan Efendi,
Sadullah Efendi, Talip Efendi, Torpil Tevfik Bey, Cenap Bey, Sami Bey,
Munis Efendi, shak Bey, Osman Sabit Efendi, ve gayrihum.
MAKTUL FEHM PAA AV ANE s
Cemal Bey, Tahsin Bey, Adnan Bey, Kerim Bey, Fatin Bey,
Sunullah Bey, Zht Bey, Behcet Bey, Tank Bey Sreyya Talat Bey,
Fuat Bey, Mnir Bey, shak Efendi, Komiser Nuri Ve Ziya Ve Sadk Ve
Kemal Efendiler, Cemil Bey, Kemal Bey, Zati Bey, Esat Bey, Hamdi
Bey, lyas Bey, Fahrettin Bey, Necmettin Bey, Sadi Bey, Pehlivan Arif,
Sabih Bey, Agah Bey, Yahya Bey, Abidin Efendi, Hilmi Efendi Zeynel
Efendi, Cevdet Efendi, Mehmet Sleyman Efendi, Ali Zifer Efendi,
Haim Bey, Ragp Efendi, Mnir Efendi, Hidayet Efendi, Mecdettin Bey,
Nail Efendi, kr Efendi, Fethi Bey, Faik Bey, Hseyin Efendi, mer
Tahsin Efendi, Ferhat Efendi, ahebettin Efendi, Abdi Efendi, Kemal
Efendi, Naci Bey NazifBey, Galip Bey, Kuzma Efendi, Tahir Bey, Neet
Efendi, Asf Efendi, Mnci Bey Seyit Bey, Ratip Efendi, Abdi Bey,
Berhan Bey, Seyfi Bey, Hsamettin Efendi, Hulusi Efendi, Halit Bey,
hsan Efendi, Tufan Efendi, Malik Efendi, Cabbar Efendi, Selim Ve
Rstem ve Sait ve Kemal ve Sabri ve skender ve Refik ve Rait ve Adil
Vesaire,
 LL. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE 169

Fehim Paa (64)Almanya seferinin mdahalesiyle neyf olunmasn

mteakip avane-i merkume dier sergedelerin maiyetine girmilerdir.
Ancak bir ksam da dalm ve isimleri gayr- mazbut bulunmu
olamala bervech-i bala derc-i stun olunamad.
Eserimizde vefat eden sergedeleriI). tercme-i hali zabt olunmamak
itiyat olunduundan Fehim Paann dahi pek mafassal olan tercme-i hali
yazlmam ise de suret-i vefatm intibah mstelzim olmak zere esnay-
katilde mevcut olan arabacsmdan iittiimiz gibi yazyoruz.
Fehim Paanm bunun yerlerini alarak iftlik ittihaz ettii mahalli
beklemek zere bir ok oban kpekleri getirir ve bunlar talim etmek ve
iftlie tecavz edenleri paralatmak iin ehirden sokak kpeklerini top-
latr ve bunlar ile srerek acemi kpeklere paralatr ve kendi de glerek
bu manzaray temaa ederdi edilen mesayih tesir etmez bildiini yapard.
te paay da on gn mukatelinde biaynihi kpeklerin paralad
gibi paraladlar. (tecavzah anseyyiate) ibret -hemcinsinin gayr olan
kpeklere ezay reva grenler hakknda bile gayretullahm ne suretle te-
celli ettii grlyor. Acaba hemcinsini dura- felaket eyleyenler ve
kendi fenaln iyi ya da kk olan dierin mazarratmda arayanlar ne
hallere giriftar olurlar.
sMAL PAA AV ANE s
Mazhar Bey, Mmtaz Bey, Esat Bey, Emin Bey, Rdvan Bey, Faik
Bey, Adil Bey, ekip Bey, Rza Bey, Talat Bey, Dervi Bey, Haydar Bey,
Rt Paa, evki Bey, Yusuf Bey, Refi Bey,Eref Bey, Mazhar Bey,
Nuri Bey, Ve Dier Emin Bey, Mmtaz Bey, Burhanettin Bey, Reat
Bey, MeretBey (aslm da murad di) akir Bey, kr Bey, hsan Bey,
Celal Bey, Cevdet Bey Nadir Bey, Galip Bey, Ruen Efendi, Stk Efen-
di, Ethem Efendi, Kemal Bey, Naci Efendi, Ratip Bey, Hsn Bey Ethem
Bey, Cevat Bey, Ferhat Efendi, lyas Efendi, Vasfi Bey, Jozef, Manuel,
Muammer Beyler, hya Efendi, mer Efendi, Zlkafe1 Efendi, Cemil

64 Fehim Paa Abdlhamid'in inand tuttuu paalardand. Askeri bir takma kumanda
bile etmedii halde 25 yanda general 30 yana varmadan korgeneralolmutu. Fehim
paann taknlna dayanamayan alman elisi ona dorudan doruya Abdlhamit'e i-
kayet etmi, padiah sevdii sadk Fehim paay Bursa'ya gndermek zorunda kalmt.
Merutiyetin ilan edildiign Fehim Paa Bursa'dan kamak istemi, yeni ehir ilesi-
ne geldiinde halk tarafndan lin edilmiti. (Bayar Celal: Bende Yazdm Milli Mca-
deleye Gidi. s. 1965-1972, C. 1-8, s. 348-351)
170 LKNUR HA YDAROGLU

Bey, Abdlfettah Bey, Fuat Bey Fikri Bey, Nimettullah Bey, Yusuf Paa,
erafettin Bey, Nusret Efendi, Vasfi Efendi, Abdullah Bey, MehmetBey,
Hazm Bey Zekeriya Bey, Resuhi Efendi, Abdulgaffar Efendi, Sureyya
Bey, Sakp Bey, ahap Bey, stender Bey Ahmet Efendi, Rasim Bey,
Nazif Efendi, Nesip Efendi, Mehmut Galip Efendi, Rait Efendi, Rt
Bey, Mecdi Bey, Ragp Bey, vestlire
VASIF VE MEHMET PAALAR AV ANE s
Nazm Bey, Bahattin Bey, Sm Bey, Tevfik Bey, Cemal Bey, Kani
Bey, Sabit Efendi, Murtaza Efendi, Ali Rza Bey, Nuri Bey, Suphi Bey,
ekip Bey, zzettin Bey, Agah Bey, Salim Bey, Fuat Bey, Hasan Efendi,
Diyaver Bey, hsan Bey, emsi Bey, Azmi Bey, Emin Bey, Halit Bey,
Esat Bey, Abdlkerim Bey, Necati Bey, Ahmet Nesip Bey, Vasfi Bey,
Kemal Bey, Mehmet Bey, Hakk Bey, smail Bey, Hulusi Bey, Hfz Bey,
brahim Bey, Osman Bey, Nafiz Bey, Haim Bey, kr Bey, Baha Bey,
Fehmi Efendi, Mustafa Bey, Halil Efendi, Haydar Efendi, Rfat Bey, Zeki
Bey, efik Bey, sfendiyar Bey, Aziz Efendi, Osman Efendi, Neet Efen-
di, Menduh Bey, Rasih Efendi, Abdurrahman Bey, smet Efendi, Zahit
Bey, Nedim Bey, Hilmi Bey, Salahi Bey, efket Bey, Suat Bey, Zenat
Bey, Nail Bey, Ali Bey, Cemil Efendi, Nuri Bey, Tahsin Bey, Behet
Bey, Vethi Bey, Sedat Bey, Nayir Bey, Hamdi Bey, Mazhar Bey, Kudret
Bey, Naim Bey, Celalettin Bey, Kazm Reat Bey, zzet Bey, Mnir Bey,
Nuri Bey, Mmtaz Bey, Ferudun Bey, Cevat Bey, Kamil Efendi, Mnih
Efendi, Asm Bey, Cemal Bey, Mcip Bey, Muhyi Bey, Dilber Bey,
Hamdi Bey, Hazm Bey, Ali Bey, Natuk Bey, Nesil Bey, hsan Namk
Efendi, Ali Sabri Efendi, Salim Bey, efik Bey, Servet Efendi, Neit Bey,
Ata Bey, Kadri Bey, Kirkor Efendi, Bekir Rvat Bey, Celal kr Efendi,
Ali Efendi, Nizamettin Efendi, Ramiz Bey, Sleyman Bey, Yusuf Bey,
Remzi Bey, efkati Bey, Zht Bey, Hulusi Bey, Mehmet Efendi, Refet
Efendi, Edip Efendi, Asf Efendi, Tahsin Efendi, Cevdet Efendi, Sley-
man Bey, Nebil Bey, Kudsi Efendi, Muharrem Bey, Vecihi Bey, Emin
Bey, Komiser Hsn Efendi, Cavit Efendi, Veli Efendi, lyas Bey, Aziz
Kamil Efendi, Seda Efendi, Keif Bey, Vasf Bey, Tahir Efendi, beikta
iskelesinde memure Hatice Hanm haneleri teftie memur Bahriye Ha-
nm, Atfet Hanm, Behice Hanm, Hrmz Hanm, Cemile Hanm,
adan Hanm, Kabile Fatma Hanm, Madam Eleni, Madam Roza,
 ll. ABDLHAMT'N HAFYE TEKiLAT HAKKINDA BR RiSALE 171

FRE KATB ASM BEY AV ANE s

Ekserisi Hersekli Kamil Beyin vefati ile Asm Beye ntikal eyle-
mitir. Mtevaffa Asm Bey dahi padiaha envel derecede merbut idiki
hususi bir adamna "padiahn huzuruna girdiim zaman Cenab- Hakkn
huzuruna (65) girmi gibi bir hale duar oluyorum" demitir.
Celal Paa (Billahare zzet Paa'ya ciro olmutur.) Neyir Bey, Ne-
dim Bey, Nebih Bey, Enver Bey, Saim Bey, Nizamettin Bey, Ltfullal
Bey, Macit Bey, Cevat Bey, Ahmet Asm Bey, Nurettin Efendi, Kamil
Efendi, Server Bey, Halil Bey, smail Bey, YusufBey, Macit Bey, Kerim
Bey, Salih Efendi, Ekrem Bey, Mehmet Bey, Rdvan Bey, Raif Bey, Ce-
mal Bey, Hsam Bey, Abdullah Bey, Mazhar Bey, Hakk Bey, Ohanes
Efendi, Galip Bey, Cevat Bey, Sabri Bey, Nesim Bey, Muhittin Efendi,
Talsih Efendi, Faik Bey, Necmettin Bey, Hdai Efendi, Murat Efendi,
efket Efendi, Emin Bey, Necip Bey, Saffet Efendi, Tahsin Efendi, Sedat
Bey, Cemal Efendi, Vahit Bey, AkfBey, Remzi Bey, Dervi Bey, Mucip
Efendi, Rasih Bey, Abbas Efendi, Kerim Efendi, Mnir Bey, Ltfi ve
mad Beyler, Hasip Efendi, Abdullah Efendi, rfan Bey, Hikmet Bey,
Ahmet Bey, Canip Bey, Abdrrahim Bey, aban Efendi, Rza Bey,
Edhem Bey, Adil Efendi, Halim Bey, Hasan Razi Efendi, Bedrettin E-
fendi, lhami Bey, Yakup Efendi.
ABDLGAN AGA MENSUBN
Bodrumi Hseyin Efendi, Hayrettin Bey, Katip Cemal Efendi,
Naib Haydar Efendi, Nurettin Efendi, Yusuf Efendi, ilerinden bazs
baladaki Azm Beyle ibriktar Kamil Aaya dahi mensup idi.
EFK PAA AV ANEs
Mazhar Bey, Hafz Bey, Kudretullah Bey, Hayri Bey, Sadrettin
Bey, Pertev Bey, aban Bey, Saflet Bey, Hseyin Efendi, Nizamettin
Bey, Sururi Bey, Cemal Bey, Nizam Bey, Hasan Dervi Bey, T: Zade
Ahmet Bey, Halil Bey, Hasan Rza Bey, Rait Efendi, Osman Efendi,
smail Efendi, Malik Efendi, Ataullah Efendi, Numan Efendi Ltfu Efen-
di, kr Efendi, Hulusi Efendi,Haydar Efendi Mehmet Cevdet Efendi,
Abdlkadir Efendi, Kemalettin Efendi, Mustafa Efendi, brahim Reit
Efendi, Nusret Efendi (66) smet Efendi, Sadullah Efendi, Arif Efendi,

65 Huzuruna: Huzuyuna eklinde yazlm.

66 Efendi: Efetti eklinde yazlm
172 LKNUR HA YDAROGLU

mer Nuri Efendi, Ahmet Nesip Efendi, Haim Efendi, Fevzi Efendi,
Zeynettin Efendi, erif Efendi, Cevat Efendi, Abdlgani Efendi,
Nusrettin Efendi, Mahir Efendi, Zeynettin Efendi, Sadk Efendi, Behcet
Efendi, Mesut Efendi, Hamit Efendi, Sururi Efendi, Tahir Efendi, Rafet
Efendi, Seyfullah Efendi, Remzi, Musa ve evki Efendi, Ramiz Efendi,
Suphi Efendi, Azm Efendi, akir Efendi, Hikmet Efendi, Mustafa Hamdi
Efendi, Hilmi Efendi, Fahrettin Efendi, Ferit Efendi, Hasan Talip Efendi,
Mustafa Fazl Efendi, Memduh Efendi, Dier Haim Efendi, Kk Arif
Efendi, Rasim Efendi, Seyfettin Efendi, Malik Efendi, Hikmet Efendi,
Rahmi Efendi, Necip Efendi, Hsmen Efendi, Rahim Efendi, Cemil E-
fendi, Sadullah Efendi, Vahip Efendi, Fazl Efendi, akir Efendi,
Abdunnur Efendi, Mnir Efendi,
BRKTAR KAML AGA AV ANE s
Kamil Bey, brahim Bey, Hsrev Bey, Cemal Bey, Celal Bey, eh
Kamalettin Efendi, Hsamettin Efendi, eyh Balabani Hsn Efendi,
Ziya Efendi, Bekir Bey, Sadk Efendi, Recai Bey, Ahmet Aa ve
gayrihum.
HAMD BEY AV ANE s
shak Efendi, Mehmet Ali Bey, brahim Bey, smail Bey, Kemal
Bey, Zht Bey, Ziver Efendi, Sadk Efendi, Hseyin Efendi Mnir E-
fendi, Haadar Efendi, Artin Efendi, Kabril Efendi (67) Nedim Bey,
Rasim Bey, Cemal Bey, Ali Bey Dier Kemal Bey, Hasan Efendi, Bilal
Efendi, Cevat Efendi, Adem Efendi, Naci Efendi, Vehbi (68) Efendi,
Nacati Efendi, Basri Efendi, Ziya Efendi, Mvit Efendi, Mustafa Efendi,
Rza Bey, smail Efendi, Hayri Efendi, emsettin Efendi, Caver Efendi,
Eyp Efendi, Ramiz Efendi, Malik Efendi, Cavit Efendi, Fehim Efendi,
Suat Efen4i, Muhlis Efendi, hsan Efendi, lyas Efendi, Ratip Efendi,
Mmtaz Efendi, Yusuf Bey, Dikran, Cemil, Vasf, Eleni, Todori, Luka,
Madam Aniel,
FOTOGRAF sAM AV ANES
Faz! Bey, Fatih Bey, Sami Efendi, Hayri Bey, Nurettin Efendi,
Tahir Bey, Nusrettin Bey, Nazif Bey, Talat Bey, Zekai Bey, Ziya Bey,
Msy Jozef, Ahmet Yaver Bey, erafettin Bey, Selami Efendi Agah

67 Kabri efendi: Gabril olabilir.

68 Vehbi: Vehi eklinde yazlm.
 lL. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLA Tl HAKKINDA BR RiSALE 173

Bey, Gayret Efendi, Sezai Bey, Ahmet Sadk Efendi, Nuri Bey, Reit
Bey, Rt Bey, Faik Efendi, Ebulhayr Sabt Efendi, Esat Bey, Necib
Bey, Zeki Bey, Hsamettin Bey, Cemal Bey, Ahmet Kazm Bey, Tevik
Bey, Seit Bey, Hakk Bey, Hayri Bey, Recep Efendi, Hseyin Efendi,
Bekir Stk Efendi, Galip Bey, Bahattin Bey, kr Bey, Abdullatif Bey,
Fikri Bey, Ahmet Bey, Halim Bey,Abd1halim Efendi, Ragp Efendi,
Seyfettin Efendi, Gaffar Efendi, akir Bey, MnifBey, Selim Bey, Dier
Tahir Bey, Refik Efendi, Alaettin Bey, Rfk Bey, Sleyman Bey, Ahmet
Nutku Bey, shak (69) Efendi, Abdi Bey, zzet Bey, zzettin Bey, Fethi
Bey, Hafz Kemal EfendiCO) Sadettin Bey, brahim Neet Efendi, Adil
Bey, Mustafa Bey, Refii Bey, Saim Bey,
Fotorafi Ali Saminin esamisi zikr olunan kimselerin cmlesi do-
rudan doruya merkumun emri altnda avanesi deildir. bunlan ekserisi
Ali Sami vastas ile jumal vermi ve bir ksm da dier taraftan jumal
verip jumalleri Ali Samiye havale olunmak tankiyle liecliltahkkat Ali
Sami maiyetinde bulunmutur.
ECZACI REFK PAA AV ANEs
ekip Efendi, Mehmet Hilmi Efendi, Halil Efendi, Kadri Bey, Ga-
lip Bey, Nazmi Bey, Safri Bey, Ahmet Bey, Necmettin Bey, Adil Bey,
Hsn Efendi, Stk Bey, Kenan Bey, Celal Bey, Azmi Bey, Nimet Bey,
Nevres Bey, Abidin Bey, Ahmet Aa.
NASIL MENFAATLER TEMN EDLM ?
Rtbe ve maa ve nian ve atiyeleri kimler alm? Devr-i Sabkta
temin edilen menafii, tamamiyle kizb-i Ci) iftira evham, tasni (2) misn
reddiyet ile husule gelmitir.
simleri zikr olunan kimselerden bir oklan rtbe ve maa ve nian
ve atiyelerle taltif ve tasfir olunmutur.
Maahaza millet-i necibe-i Osmaniye merutiyeti istihsal ettii gn
padiahn mcrimin-i siyasiyeyi aff eylemesi gibi millet dahi bu hazleyi
kemal-i ltuf ve mrvvetlerinden aff eylemilerdin.

69 shak: shak eklinde yazlm.

70 Efendi: Akndi eklinde yazlm.
71 Kizp: Yalan syleme.
72 Tasni: Uydurma
 174 LKNUR HA YDAROGLU

ayet Merutiyetin bidayetinde has1 olan heyecan ve ga1eyan -

zerine bu af arzusu tamim eylemiye idi kurunun yannda yalarda yanarak
binlerce hafiyeler mahv edilird.
Nitekim en ilerde bulunanlar kema1-i rezalet ile Zaptiye kaplarna
getirilmi ve Bab- seraskeri Bekir Aa Blkleri bunlarla dolmu idi.
Fransa nki1ab- Kebiri meydandadr.
uras da bi1irmelidir ki kenarda bucakta daha hayli hafye1er olup
bunlardan pek oklar nam geen maiyetlere hizmet etmitir. bunlarda
drdnc hafyelerle, drdnc czde yazlacaktr. (3)
Bu verilen listelerde 990 hafyenin ismi olduu belirtilmektedir.
Say olarak baz kiileri tam olarak vermeyip "ve gayrihum" ifadesini
kullanmtr. Hafyelerle ilgili ikinci bir liste da Asaf Tugay'n "bret"
adl eserinde (955 isim bulunuyor) verilmektedir. nvanlar ve kim ol-
duklar belirtilmedii iin salkl bir karlatrma imkan vermemekle
birlikte, konu ile ilgili aratrma yapacaklara bir deerlendirme malzeme-
si olabilecei kansndayz. Konu ile ilgili daha geni aratrma yapacak
olanlar bret adl eserde yer alan A. Tugay tarafndan elindeki kayt defte-
rinde Osmanlca harf srasnda gre hazrlanan ancak btn jurnalcilerin
deil jumallerinden rnek verilenlerin kaytl olduu listeden de yararla-
nabilirler.

73 Drdnc cze rastIamadmz iin bir bilgi veremiyoruz.