Ahmet Şimşirgil - Kayı IV PDF

KAYIN
UFUKLARIN PADAHI KANUNi

Kanuni Sultan Sleyman
Ahmet imirgil
TMA YAYINLARI l 3277

Osmanl Tarihi Dizisi 1 91
PROJE EDTR
Adem Koa!
EDTR
Zeynep Berkta
KAPAK TASARIMI
Ravza Kzltu
1-9. basklar KTB Yaynlar

tarafndan yaplmtr.
10.
BASKI
Aralk 2013, stanbul
ISBN
ISBN 978-605-08- 1303-6
g lflJlllJl l HllJmlll
TMA YAYINLARI
Caalolu, Alemdar Mahallesi,
Alaykk Caddesi, No: 5, Fatih/stanbul
Telefon: (021 2) 5 11 24 24
P K. 50 Sirkeci / stanbul
timas.com.rr
tinas@timas.com. rr
facebook.com/rimasyayingrubu
rwitter.com/rimasyayingnbu
Kltr Bakanl Yaynclk

Sertifika No: 12364
BASKI VE CLT
Sistem Matbaaclk
Ylanl Ayazma Sok. No: 8
Davutpaa-Topkap/stanbul
Telefon: (0212) 482 11 O 1
Matbaa Sertifika No: 16086
YAYIN HAKLARI
Eserin her hakk anlamal olarak
Tima Basm Ticaret ve Sanayi Anonim irketi' ne aittir.
zinsiz yaynlanamaz. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.
KAYI iV
UFUKLARIN PADAHI KANUN
Ahmet imirgil
AHMET SMSRGL
l 959'da Boyabat'ta dodu. lk, orta ve lise tahsilini ayn yerde tamamlad.
l 978'de girdii Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm'nden
l 982'de mezun oldu. l 983'te ayn blmdeki YeniaAnabilim Dal'nda
Aratrma Grevlisi olarak vazifeye balad. l 985'te Yksek Lisans eitimini
tamamlad. l 989'da Marmara niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Tarih
Blm' ne naklen gei yapt. l 990'da "Osmanl Tara Tekilat'nda Tokat
(1455- 1574)" isimli almasyla Tarih Doktoru unvann ald. l 997'de
"Uyvar'n Osmanllar Tarafndan Fethi ve daresi" isimli takdim teziyle
Doent oldu. 2003'te Profesr kadrosuna atanan imirgil'in Osmanl
ehir tarihi, siyasi hayat ve tekilat ile ilgili eserleri ve eidi dergilerde
yaynlanm ok sayda ilmi makalesi bulunmaktadr. Halen ayn niver
sitede retim yesi olarak grevine devam etmektedir. Yenia Tarihi
Anabilim Dal bakandr. Ayrca Marmara niversitesi Osmanl Tarihi
Aratrmalar ve Uygulama Merkezi Mdrl' n de yrtmektedir.
Yaymlanm eserleri:
Kay I -Ertu;rul'un Oca (Tima Yaynlar)

Kay II -Cihan Devleti (Tima Yaynlar)
Kay III -Haremeyn Hizmetinde (Tima Yaynlar)
Kay IV - Ufuklarn Padiah Kanuni (Tima Yaynlar)
Kay V -Kudret ve Azamet Yllar (Tima Yaynlar)
Bir Mstakil Dnya: Topkap Saray
Ahmed Cevdet Paa ve Mecelle
Devr-i Gl Sohbetleri
Slovakya'da Osmanllar
stanbul, Fetih ve Fatih
Kaptan Paa'nn Seyir Defteri
N DEKLER
TAKDM 11
NSZ .................................. ..................................................... 13
BRNC BLM
DNYA GC .... ................................................................... 17
.
CLUS VE CENAZE............ ........... ........ ............................ ... ..... 18

.
KANUNILGE GDEN YOL ....................................................... 19
CANBERI GAZAL SYANI ............... ........... .... ......................... 21 .
KANUN!'NN LK SEFER.. ........ ............ ....... .............. .............. 24
BELGRAD'IN FETH . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .
. . . . . . . . . . .. ... .. .. .. .. . .. . 26
. . . . . . . . . . . . . . . . .
ANLAMALAR ........... ............ ....................... ... ......................... .. 28 .
RODOS'A DOGRU ... ............ ................. .... ...... ................ ........ 30

. . .
DDETL ARPIMALAR ... .. ........... ..... ........... . ... .. .... .......... 32

. . . .
OSMANLILAR RODOS'TA ..... ..................... .......... .................... 35
BRAHM PAANIN VEZARET ............ .......... ............... .......... 37
AHMED PAANIN SYANI ......... ......... ....... .......... ........ .... .... 39 . . . .
KILINCIMIZ KUANILMITIR! ............................................... 43
MACARSTAN SEFER .. ......... .... ............ ....... .................. ...... . 46

. . . .
MOHA SAVAI .. ..... ............ ......... ....... ............. .............. .. ....... 49

. . .
ANADOLU SYANLARI (1526 -1528) ..................................... 55
MOLLA KABIZ ...... ..... ........................................................... ... .... 59
MACARSTAN MESELELER ..................................................... 63
FATH'N DERECESNE EREMEYZ!! .................................. 66
VYANA NNDE....................................................... .............. 68 .
SNNET DGN (1530) ...................................................... 72

H ND SULARINDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
ALMANYA SEFER (1532) ......................................................... 79
ARLKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
SEN K CEZAY R BEY HAYREDDN BEY 'S NI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
B R HAYREDD N KULUN GELD I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 86
CEZAY R BEYLERBEY................................................................ 89
OSMANLI-AVUSTURYA ANLAMASI (1533) ........................ 91
ARKA SPAH EKELM!........................................................ 94
BAGDAD OSMANLILARDA . . . . . . ..
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
DE FTERDAR SKENDER ELEB'NN DAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
IRAKEYN SE FERNN DEVAMI ............................................... 101
BARBAROS'UN DONANMAYLA LK SEFER ........................ 103
FRANSA LE ANLAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

BRAHM PAA ........................................................................... 110
KURB- SULTAN ATE- SZAN .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
KNC BLM
MUHTEEM SLEYMAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
AVLONYA SEFER ....................................................................... 122
BYLE BN KALEYE DEGMEM! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

HAREKATIN DEVAMI. . ............................................................. 128
BOGDAN SEFER (1538) .......................................................... 130
OSMANLI DONANMASI PRE VEZE'DE (1538) ..................... 135
DENZ KAYNAMAYA BALADI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

BYK ZAFER! . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
.
HND SEFER (1538) ................................................................ 143
DGN MERASMLER VE YENED K LE BARI . . . . . . ..

. . . . . . . 147
ZAPOLYA'NIN LM YE
MACARSTAN'DA KARIIKLIKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
1541 YILI SEFER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
HAYREDD N PAA'DAN STERS N! ....................................... 158
KELLEN DE KAYBEDERS N! ................................................... 162
BUD N NNDE BYK SAVA............................................ 164
MUHTEEM SLEYMAN! ......................................................... 165
B R D Z FET HLER... ............................................................... 169
ESTERGON'UN FETH (1543) ................................................. 171
STON BELGRAD'IN FETH .................................................... 173
BARBAROS'UN N S SEFER (1543) ........................................ 177
EHZADELER GZ DES . . . ...................................................... 181
E TL HAD SLER.................................................................... 184
MATE RE SO'L-BAHR................................................................. 187
TEBR Z SEFER (1548) ............................................................. 190
ERDEL HAD SELER (1549-1552) ......................................... 195
AH TAHMASB'IN FAAL YETLER (1552) ............................. 198
EHZADE MUSTAFA .................................................................. 201
A RLER N FERYADI ................................................................. 207
NAHC VAN SEFER (1553-1555) ............................................. 212
AMASYA ANTLAMASI.............................................................. 215
DEG K YAKALAR ..................................................................... 217
H ND DEN Z 'NDE
PORTEK ZL LERLE MCADELE ............................................. 220
SLEYMAN YE KLL YES'N N AILII ............................... 224
HURREM SULTAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
GER DE BIRAKTIKLARI ............................................................ 236
ZBEK HANLARI LE MNASEBETLER ................................ 241
MACAR STAN VE ERDEL HAD SELER (1556-1559) ......... 242
EHZADE BAYEZ D HAD SES ................................................ 244
DEVLETL SULTANIM BABA! .................................................. 249
TEVBE KIL CANIM OGUL ........................................................ 250
DEN ZLERDE HAREKAT (1550-1560) .................................. 253

BYK HALI GC... ............... ...... .......... ................. ............ 256 .
CERBE YOLUNDA....................................................................... 261
HAYAT BUGN NDR! ........................................................ 262
BYK DENZ ZAFER.............................................................. 263
CERBE HSARI NNDE ... ... ..... ........ ... ... .......... ................ ...... 265
BYK GAYRET .......................................................................... 268
FETH 271
HATADAN SAKLASIN DA M... ................................................ 274
RSTEM PAA'NIN LM .. ... ........ ......................... ..... ... ...... 276
MALTA MUHASARASI (1562) .................................................. 283
KIRK EME SULARI........... ............. .. ........... .. ........... ............ .. . 287
NC BLM
H SREV- AFAKI UFUKLARIN PADAHI ................ 291
S GETVAR SEFER.. .. .... . ............ ....... ...... . . . .. .. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... ... 292
. .
SULTAN SLEYMAN EMRED YOR!..... .. ... ..... ........... .. .... . ...... 295 .
ATE- KAHRINLA YA RABBI ................................................... 297
VE FATI ... ......... ........ ....... ... .... .. .. ... ... .. ............... .......... .. ........ .. . ... 299
. . .
GN DOGDU! PADAH UYANMAZ MI? ............................ 304
ER K NYETNE..................................................................... 305
AHSYET ........... ........................... .. ... ....... .. ..... ..... ........ .. .... ....... 308
TRK ASRI...... ... . .. .. .. .... .... ... ............... . ................. ............... ...... 311
. .
ORDU, D MANIN GZN KR EDER! ......................... 3 13
AHRET KARINDAIM! ............................................................. 315
KUL HAKKINA RAYET ............................................................. 3 15
MAR FAALYETLER ................................................................. 316
SLEYMANYE KLLYES ....................................................... 318
SULTAN SLEYMAN KANUNNAMELER... ... ... ....... ... .... .. ..... 324
KARINCANIN HAKKI......... . ................ ....... .. ..... ....... ........ ......... 325
KANUNI'Y KANUNA KAYET EDERZ!.......... ... ....... . . .... .... 325 .

PADAHIMIZ! UYANIK B L RD K! . . . . . . . . . . ..... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... 326
. .
SLEYMAN! SEN KENDN KURTARDIN. . ... . . . . . . . . . . ...... ... . 327 . .
MANSIPLAR EHL NE VERL RD ... ... . . . . . . . . . . . . . . . . .. .... .. . ... 328

. . . . . . . . . .
OSMANOGULLARI NE OLACAK? ..... ... . . . . . . . . . . . . . ... . ... ...... . 333

. . . . . . . .
NEME GEREK! ... . . . . . . . . . .. . . ..... ...

. . . . . . . . . . . . . . ... .... ... . ......... .
. . . . . . . . . . . . . . ... 334 .
MUH BBi ....... . . . . ..... .. .

. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. ..... .... .. .... . . . . 335
. . . . . . . . . . . . . . . .
SALTANAT DED KLER . .. .... . ... . .... .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .. ..... . 339
. . . . . . . . . . .
TAHMlS- GAZEL- SULTAN SLEYMAN HAN. . .... . .. 340 . . . . . . . . . .
NE SEN BAKI NE BEN BAKI! .. . . . . . . . ... .

. . . . . . . . .... ..... . . . . . .. . . 341
. . . . . . . . . . . .
KANUNI'NN DNYAYA BAKII. . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . ... . . 343

. . . . . . . . . . . . . . . . .
GNAH OMUZDA YKTR!.. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . ..... ..

. . . . . . . . . . . . . . 346
. . .
LM YE SANAT HAREKETLER. . . ... .. .. . . . . . . . . . . . . . . . .......... .. ... 347 . . . . . . .
TIP MESSESELER VE NL HEKMLER. . .. . . ...... ...... .. 349 . . . . . . . .
MATEMATKLER, MUVAKK TLER ... ....... .. . . . . . . . . .. . . . . .. .. .

. . . . . . . . 350
ASTRONOM ALMLER . .. . . . . ... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . 352
COGRAFYA VE DENZCLK . . . . . . . .. ... ... .... .. . . .. . ....... . 352

. . . . . . . . . . . . . . . . . .
DNi LMLER VE KTABET ...... . . . . . .. . . ... . . .

. . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . ... . . . . . 354
.
TARH YAZARLAR! .... . . ... . . . . . . . . . ..... .... .. .. . . ...... . .... . 354

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
EDEBYATILAR . . . . . . . . . . . . . . .. . .. .. . .. . . . . .. . ... .. . ... . ... 355

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ALEMDE NSANLIK BUDUR ... . . . . . . . .. .. . .. ... . .. . 356 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
DPNOTLAR. . . . . . . . . .. ... ... ... ... . . ..

. . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . .. ... . .. . . 357
. . . . . . . . . . .
BBLYOGRAFYA . .. . . . . . . . . . . . .... ..
. . . . . . . . . . .. . .. . . ... . ...... . . . 371
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
NDEKS 376
TA K D M
"ekilse suyu vadinin nian bir zaman gitmez"
Tarih sahnesinden ekilen devletlerin ve milletlerin izi, iareti,
tesiri, ve hatta ruhu yle kolay kolay silinmez. Tarih ilmi de bunun
iin nemlidir zaten.
Zira tarih, ins anln lmsz romandr. Bu sebeple faydas
sayszdr.
Gemi mirasa en iyi ekilde tarihle sahip olunur ve ondan
istifade edilir.
Tarih, alimlerin zekasn keskinletirir, insanlarn basiret (gnl)
gzlerini aar.
Eskilerin ifadesiyle genlerde din u devlet, mlk millet gay-
retini arttrr.
Dnyann vefaszln gsterir.
Maln mlkn faniliine iaret eder.
nsan tefekkre, dnmeye davet eder.
Bu sebeple tarih ilminin ideoloj iden, tarafl yorumlardan uzak
tutulmas ve ilmi kriterlerle deerlendirilmesi gerekir. Aksi halde
deil ibret ve ders karmak -klavuzu karga olann hesab- insan
lar bambaka ve yanl mecralara srkler. Devletler iin ise bir
felaket olur.
te KAYI serisi btn bu dncelerle, en yakn ve en nemli
tarihimiz olarak gemite kalan Osmanl Devleti'ni konu edindi.
Zira bu devlet, farkl din ve milletlere mensup eitli unsurlar
arasnda salam bir ahenk tekil etmitir.
lme, sanata ve insanla asrlarca faydal olmutur.
Yorulmu, zlm, kann dkm, kardeine kym, lm
ancak dini, insani ve vicdani ideal ve prensiplerinden asla taviz
vermemitir.
12 K ay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
Geni insan topluluklar nezdinde sosyal adaleti tesis etmekle

dnya tarihinde kudretli ve cihanmul bir siyasi varlk gstermitir.
Ancak onlar en ok zecek ve gerekten ldrecek olan darbe,
tm fedakarlklarna ramen kendi asli unsurlar olan Trkler ve
ayana diken batmasn diyerek abaladklar slam milleti tarafn -
dan dahi anlalmamalar, iftiraya uramalar, yalan yanl ifadelerle
tantlmalar olacaktr.
KAYI serisi ile Osmanl tarihini sadece bir btn olarak oku
mayacaksnz, aklnza gelebilecek her suale cevap da bulacaksnz.
Osmanllar her ynyle ve gerekleriyle tanyacaksnz.
lmi kriterlerle ve obj ektif olarak kaleme alnan KAYI serisi, ay
rca insana elinden brakamayaca bir okuma zevki de verecektir.
Byk air Baki'nin ifadesiyle;
Minnet Huda'ya devlet-i dnya fena bulur

Baki kalur sahife-i alemde admz
Prof. Dr. Ahmet imirgil
N SZ
"Bizim askeri sistemimizle Trk askeri sistemini karlatrnca
gelecein bize neler hazrladn dnp korkudan titriyorum.
Karlaan iki ordudan biri galip gelecek ve bu muhtemelen Trk
ordusu olacaktr. nk Trk ordusu srtn kuvvetli bir mpara
torluun geni kaynaklarna dayam, zinde, tecrbeli, sarslmam
bir kuvvet. Askerleri zafere alm, zor artlara dayanma kuvvetine
sahip, intizam ve disipline riayetkar, uyank ve kanaat ehlidirler.
Bizimkilerde ise alabildiince baboluk, sarholuk, serkelik, zevke
dknlk var. Ayrca iin daha kts yenilgiye alm olmamzdr.
Bu durumda neticenin ne olaca gn gibi aikardr.
slamiyet' in yegane dayana Osmanl hanedandr. Mslman
lar, Osmanl hanedan sayesinde ayakta duruyorlar. Hanedan yk -
lrsa din de mahvolur:'
Yukardaki ifadeler Kanuni devrinde stanbul'a gelen, uzun yllar
orada kalan ve Trkleri mkemmel bir ekilde ett ederek Avrupa'ya
raporlar gnderen mparator Ferdinand'n elisi Busbecq'e aittir.
Trkleri ayakta tutan ban o gn iin Osmanl hanedan ol
duunu ve gaza siyasetini onlarn yrttn gren ve bu birlii
btnl paralamadan, gcn krlamayacan anlayan sefir,
ayn zamanda Avrupal yazarizer takmna da bir mesaj vermitir.
Hanedan her frsatta ktlemek, onlar gzden ve gnlden d
rmek, sradan ve baya kimseler olarak gstermek temel hareket
noktalar olmaldr.
Dolays ile bu tarihten itibaren Trkler ve onun idarecileri olan
Osmanllara kar youn bir karalama furyas balayacaktr.
Fakat bu rastgele ve dikkat ekici bir tarzda deil, son derece
usulne uygun olarak yaplacaktr. Hatta bunun iin nce gere
inden fazla vlecek ve ardndan satr aralarna asl mesajlar s -
ktrlacaktr.
14 Kay IV: Ufu k l arn P a d i a h K a n u n i
te Kanuni Sultan Sleyman dnemini ele alrken Hurrem

Sultan, Rstem Paa, Mihrimah Sultan, ehzade Selim hakkndaki
tm karalamalarn te yandan ehzade Bayezid ve Mustafa hak
knda ifade edilen dzme senaryolarn neredeyse hemen hepsinin
Venedik ve Avusturyal elilerin raporlarna dayandrldna ahit
olacaksnz.
Nitekim Busbek mektuplarnda Hurrem Sultan'dan bahsederken
"Bir olan ocuk dourunca bu ayrcalktan faydaland ve azat edil
di" derken bir byk yanla imza atmaktadr. Zira Kanuni, Hurrem'i
1 5 34-36 yllar arasnda bir tarihte azat ederek nikahlayacaktr.
Hurrem'in halk tarafndan sevilmediini Venedik elisi Bassana
ilk kez dile getirirken ondan yirmi yl sonra Busbecq; "Halk ara
snda Hurrem'in Sleyman' ak muskalar ve byclkle elinde
tuttuunun sylendiini" ifade edecektir.
Kanuni Sultan Sleyman'n gzdeleri Mahidevran Hatun ile
Hurrem Sultan arasnda kavgay ise bu kez Venedikli Eli Bernar
da Navagero kaleme alacak ve bunu yerli yabanc hemen herkes
mutlak doru gibi kullanacaktr. Navagero, bu kavgann neticede
Mahidevran'n Manisaya gitmesine kadar yol aacan sylerken,
Osmanl ehzadelerinin sancaa ktklarnda yanlarnda her zaman
validelerinin de bulunduundan bihaber grnecektir.
Venedik elilerinden Mario, Kanuni Sultan Sleyman' ehvet
dkn olarak tanmlarken Zen ise, "hkmdar ehvet dkn
olmayp tek bir kadnla yetinmektedir" diyerek tam tersi bir gr
dillendirecektir.
Ayn eliler "Rstem Paa, hkmetteki nfuzunu sultan kzyla
evlilii sayesinde salad" diyerek ifade ederlerken bunlar okuyan
lar, paann zengin Mehmed Aann olu olup padiahn kz ile
evlenerek bu nfuzu elde ettiini dnebilirler. Rstem Paann
greve gelinceye kadarki devlet hizmetlerini ve tam sras geldiinde
sadarete tayin edildiini ve geli sebebini hi bilmez grneceklerdir.
Eli de' Ludovici "brahim Paa ldrlmeden nceki son iki
ylda ordu ve hkmet ilerini ihmal etti" der. Halbuki brahim
Ons z 15
Paa son iki ylnda Irakeyn seferinde bulunmu ve ardndan Fransz

hkmeti ile anlamay gerekletirmitir.
Rap orlardan, zannedersiniz ki Venedik ve Avusturya elileri,
uan kutan haberdardr. Buna karlk nedense en mhim bilgi
lerden bihaberdirler.
Neticede daha sonra Kanuni hakknda eser veren B atllar iin
birinci kaynaklar hep Venedik elilerinin raporlar olacaktr.
Ne gariptir ki bu eserlerin adlar son derece cezbedici olarak "B
yk Trk", "Muhteem Sleyman'', "Yenilmez Trk" eklinde olurken,
ierii ise bir komplo, entrika ve cinsellik tarihini andracaktr.
Nitekim gnmzde de "Muhteem Yzyl" diyerek Kanuni d
nemini anlattn ifade edenler, kaynak olarak Venedik elilerinin
raporlarna baktklarn ifade edeceklerdir.
Senedi batl olur batl olan davann

Venedik ve Avusturya elilerinin btn bu iftiralar yaparlarken
muhakkak ki bir gaye ve hedefleri vard. O hedeflere uygun olarak
yazdlar ve gayelerine eritiler. Trk, slam ve Osmanl dmanlar
ise hibir tarihi gereklii olmad halde bu batl delilleri, ken
dilerine kaynak tutarak romanlar yazdlar, filimler evirdiler ve
evirmeye de devam etmektedirler.
Bu ifadelerimizden batllarn ve elilerin tm yazdklar yanltr
fikri anlalmasn. Muhakkak ki bu raporlar son derece kymetli
bilgileri de iermektedir. Ancak tarihi kaynaklar bir tenkit sz
gecinden geirmeden ve deerlendirmeden her yazlan mutlak
doru olarak kaydetmez. Konu hakkndaki btn bilgiler tarih
metodu ierisinde deerlendirildikten sonra doru ve kesin yarg
lara varlabilir. Nitekim Osmanl arivinde almalarda bulunan
yabanc pek ok tarihi de bu raporlarda yazlan yanllara iaret
ederek dikkatle incelenmesi gerektiini ifade etmilerdir ( Leslie
Peirce, Amy Singer gibi).
Zira Babakanlk Osmanl Arivi ile Topkap Saray Arivi'nde
harem ve harem tekilat hakknda binlerce evrak bulunmaktadr.
Kanuni dnemi ile ilgili Osmanl tarihilerinin eserleri ktpha-
nelerdedir. Onlar grmezlikten gelen veya itibar etmeyen belki

anlamaktan aciz olanlara Ziya Paa'nn deyimiyle yle sylemek
gerekecektir:
Yldz arayp gkte nice turfe mneccim

Gaflet ile grmez kuyuyu rehgzerinde
Elinizdeki Kay IV, Ufuklarn Padiah Kanuni isimli eserde bir
aa damgasn vuran Osmanl hkmdarn insanlarn muhayyilesi,
indi hkmleri ve felsefesi olarak deil, tarihin temel kaynaklar,
belgeleri ve notlarndan faydalanlarak yazlm hali ile okuyacak,
dnecek ve deerlendireceksiniz.
Takdir, tenkit ve kymet deerli okuyucunundur.
Nihayet kitab hazrlarken yardmlarn grdm deerli dost ve
meslektalarm ebnem Kurumehmed, Alper ci, M. Fatih Gkek,
lhan Gk, Osman Karata, Fatih Grcan, Ercan Alan ve Yunus
Eren'e ; eseri titizlikle yayna hazrlayan editr Zeynep Berkta'a
ve kapaklarn hazrlayan Ravza Kzltu'a; almalarm srasnda
tevik ve destekleri ile her zaman yanmda olan kymetli eime ve
sevgili ocuklarma teekkr bir bor bilirim. Byk bir arzu ve
itiyak ile beni tevik ederek KAYI serisinin devamn salayan
kymetli talebelerime ise her zaman mteekkirim.
Ayrca ilim ve kltr hayatna byk katklarda bulunan Tima
Yaynlar yetkililerine ve Proj e Editr Adem Koal Bey'e teekkr
lerimi arz ediyorum.
Prof. Dr. Ahmet imirgil
BRNC BLM
DNYA GC
"Ben ki, sultanlar sultan, hakanlar hakan,
hkmdarlara ta giydiren, Allah'n yeryzndeki
glgesi ve Akdeniz'in ve Karadeniz'in ve Kzldeniz'in
ve Rumeli'nin ve Stanbul'un ve Mukaddes Mekke
ve Medine'nin ve Kuds'n ve Anadolu'nun ve
Karaman'n ve Grcistan'n ve Rum'un (Sivas, Tokat,
Amasya) ve Dulkadr vilayetinin ve Diyarbekir'in ve
Azerbaycan'n ve Acem'in ve am'n ve Haleb'in ve
btn Arab diyarnn ve Msr'n ve Cezayir'in ve
Tunus'un ve Yemen'in ve Eflak'n ve Bodan'n ve
Erdel'in ve Belgrad'n ve Bosna'nn ve Budin'in ve
daha nice memleketlerin ki, yce atalarmzn ezici
kuvvetleriyle fethettikleri ve benim dahi ate saan
zafer klcmla fetheylediim nice diyarn sultan
ve padiah, Sultan Bayezid Han olu Sultan Selim
Han olu, Sultan Sleyman Han'm! Sen ki, Fransa
lkesinin Kral Franesko'sun."
CLUS VE CENAZE
1 520 ylnda Manisa'ya gelen bir ulak, Yavuz Sultan Selim Han'n
vefat haberini getirdi.
ok sevdii babasnn vefat haberi gen ehzade'nin derununa
(gnlne) velvele 'uynuna (gzlerine) zelzele tesiri yapt. Elbise
sini yakasndan eteine varncaya hayret eliyle pare pare klarken
gsn hasret yumruuyla kare kare eyledi. Gzleri katre katre
kan doldu. Gl- i nesrin ve hazan yapra gibi benzi sarard ve soldu.
Sonunda "phesiz Allah sabredenlerle beraberdir" ve "Bize ne
oluyor ki Allah'a tevekkl etmeyelim" ayet- i kerimelerini1 okuyup
teselli buldu. 2
Derhal hazrlklarn gren ve acil durumlar hari hi mola ver
meden atn atlatrcasna sren ehzade Sleyman gn sonra
skdar'dayd.
Saltanat kay skdar'dan Sarayburnu'nu geip Hali' in durgun
sularna girerken Sleyman da artk payitaht olan ehri seyredi
yordu.
30 Eyll 1 520 Pazar gn bir gemi ile skdar'dan Sarayburnu'na
geip Yenisaray'a tevecch eyledi. Yenieriler saf saf dizilmi olduk
lar halde kendisini istikbal ettiler. Piri Paa'nn da o gn leden
sonra gelmesi dolays ile clus ve cenaze merasiminin ertesi gn
yaplaca ilan olundu.
1 Ekim 1 520 sabah Sleyman refakatinde veziriazam bulunduu
halde Enderun'd an divan odasna karak avularn alklaryla
karland. Mft, ulema, devletin dier byk erkan elini ptler.
Bylece clus ve biat merasimi tamamland.
leye doru Selim Han'n naann Edirnekap'ya doru yak
lat haberi geldi. Gen padiah matem elbisesini giymi olduu
halde babasnn naan karlamak zere Edirnekap'ya hareket etti.
Surlarn dnda babasnn cenazesi ile bulutu. Paalar atlarndan
D ny a G c 19
inip tabutu bir mddet omuzlarnda tadlar. Sonra askerlerin

omuzlarnda olmak zere Fatih Camii'ne kadar getirildi. Bu arada
Sultan Sleyman da yaya olarak refakat etmiti.
Cenaze namaz burada klnd. Ardndan naan Mirza Saray
denilen mahalle getirdiler. Selim Han burada camiinin temellerini
attrm bulunuyordu. Bahesine defin ilemleri tamamlanmasndan
sonra padiah yetkililerden caminin durumu hakknda bilgi ald.
Ardndan caminin tamamlanmasna hz verilmesi yannda babas
nn kabri zerine bir trbe ile cami yannda imaret ve muallimhane
inasn da emretti.3
Yeni padiah stanbul'a geliinin nc gnnde devlet adam
larna ve kapkullarna hil'atler, bahiler ve terakkiler dattrd.
Eyaletlere, sancaklara ve dost devletlere clusnameler yazld.
Piri Paa'y yerinde veziriazam brakan Sultan Sleyman kendisi
nin Saruhan sancakbeyliinde lalas bulunan Kasm Paa'ya (Koca)
vezirlik payesi tevcih etti. Bu suretle divanda ilk defa drt vezir
bulunmas usul ihdas edildi. kinci Vezir Mustafa Paa, nc
Vezir Ferhad Paa ve Drdnc Vezir Kasm Paa oldu.
imdi dost dman herkesin merak ettii Yavuz Sultan Selim
gibi kudretli ve cihangir bir padiahn yerinin doldurulup doldu
rulamayaca idi.
ada bir tarihi "Herkes yrtc bir aslann yerine uysal bir
kuzu geldiini" dnyordu, diye yazmt. Oysa o, bambaka biri
olarak tarihe adn yazdracakt.
KANUN[LGE GDEN YOL

Saltanatnn ilk gnnde merasimleri yerine getirip, ihsan ve
terakkiler ile devlet byklerini ve kapkullarn sevindiren padiah
ilk uygulamalarn balatt.
ncelikle babasnn Tebriz'd en srp getirdii alt yz evden
mrekkep srgnlere hrriyetlerini iade etti. steyenlerin yurtlarna
gitmekte, dileyenlerin de stanbul'd a kalmakta muhtar olduklarn
belirtti.
Ardndan yine babas zamannda yasaklanan ipek ticaretini

serbest braktrd. Osmanl ve ran lkeleri arasnda ticaret ker
vanlarnn serbeste hareketine izin verdi. Msadere olunan mallar
iade edildi.
Gelibolu sancakbeylii vazifesi ile kaptan- derya bulunan Cafer
B ey, haksz uygulamalar ve iddetli hareketleri ile kanl (huni)
lakabn almt. Hakkndaki ikayetler zerine Sultan Sleyman
tahkikat yaplmasn emretti. stediklerini katlettirerek mallarn
zapt ettii anlaldndan idam olundu.4 Yerine Polak Mustafa
Paa tayin edildi.
Yine saltanatn bu ilk gnlerinde baz evleri basarak zorbalk
yaptklar padiahn kulana kadar gelen Silah dar Aa ile be ada -
mn idam ettirdi.
Prizren b eyinin reaya evlatlarn esir diye aldrp sattrd
ikayeti divana ulat. Tahkikatn gerek kmas zerine gnder
dii bir avu marifeti ile iddetle cezalandrld. 5
Bu adalet rnekleri Sultan Sleyman saltanatnn hak, hukuk ve
nizam devri olarak baladnn isbat olmutu. Bundan sonra da
yarm asr boyunca kanunsuz ve hakl sebebe dayanmayan hibir
muamele cereyan etmedi.
Sebepsiz ve gnahsz yere meradan ve kadlardan ve dier
makam sahiplerinden hi kimse mazul ve madur edilmedi.
Seferlerde ordunun mthi disiplini her zaman dikkati ekecek
ve izinsiz hibir ekilde reayann malna el uzatlmayacaktr.
Bu itibarla btn vazifeliler adalet ve hakkaniyet dairesinden
kmamaya byk bir itina gstereceklerdir. Zira o dairenin dna
kanlarn geni dnyann balarna dar geleceini iyi bilmekte idiler.
Her hangi bir ihmalden tr azl edilenleri ise "Bir dahi mansp
yz grmezem" diye korkarlard.
te bu nedenlerle batllarn Muhteem Trk, Byk Sleyman
diye andklar bu Osmanl padiahna Trkler ve Mslmanlar belki
mtevaz ancak anlam ve ehemmiyeti pek byk Kanuni lakabn
uygun greceklerdir.
Dnya Gc 21
Adaleti ile tarihte n salm Sasani hkmdar Nuirevan'n ad

artk anlmaz olacaktr.
Nam- Nuirevan anlmaz devr-i adlinde ann

imdi azlarda ann addr Nu-i revan
Nale etmez kimse devrinde meer nay- rebab
Kimse gev grmez zamannda anun illa keman6
CANBERD GAZAL SYAN

Sultan Sleyman'n saltanata gemesi ile yenieriler aldklar
ullfeden ve kendilerine yaplan vaatlerden sonra memnun grn
mekteydiler.
Halk, gen ve her trl meziyete sahip bir kiinin baa geme
sinden sevin duymaktayd.
Ne stanbul'd a ne de dier vilayetlerde devlet otoritesini endi
elendirecek bir durum vard.
Ancak ayaklanma, beklenmeyen bir yerde, am eyaletinde pat
lak verdi.
Yavuz Sultan Selim Han tarafndan Memlk topraklarnn ele
geirilmesinden sonra bu topraklarn bir ksmn tekil eden am
eyaleti ile Kuds ve Gazze sancaklar Canberdi Gazali'ye braklmt.
Canberdi Gazali aslen Dalmayal bir Slav esiri iken sonradan
Kansu Gavri ve Tomanbay'n en nfuzlu emirlerinden biri olmu
ve am valiliine getirilmiti.
Selim Han'n Msr Seferi srasnda Hayrbay'n delaleti ile Selim
Han'a itaatini arz etmi ve affedilmiti. Selim Han Msr Seferi d
n am'dan hareketinden nce Canberdi Gazali'yi am beylerbe
yiliine ve ilaveten Kuds ve Gazze sancaklarnn idaresine getirdi.
Buna ramen Gazali'nin kafasnda daima bir isyan fikri ile istiklal
arzusunu tad anlalmaktadr. Ancak Yavuz Sultan Selim'in
aman vermeyen siyasetini iyi bilen Canberdi Gazali'nin onun sa
lnda byle bir teebbse girimesi beklenemezdi.
22 Kay i V: Ufu l l ar n P a d i a h K cn n i
Nitekim Selim Han'n vefat haberini duyunca derhal Melik Eref

unvanyla hkmdarln ilan ile adna hutbe okutup sikke bas
trd. Kendisiyle birlik olmalar iin Msr Beylerbeyi Hayrbay'a
haber gnderdii gibi ittifak etmek zere de Safevi hkmdar ah
smail'e bavurdu.
Canberdi Gazali'nin teklifinden telaa den Hayrbay derhal
deniz yoluyla hkmdar durumdan haberdar etti. Gazali'nin ken
disine yollad mektuplar da padiaha yollad.
ah smail ise vaziyetten mide derek hadiseleri dikkatle takip
etmeye balamt. ayet Canberdi'nin ayaklanmas baarya ularsa
derhal yardmc birlikler sevk edecek bylece Osmanl Devleti'nden
aldran hezimetinin cn alabilecekti.
Canberdi Gazali, Osmanl tahtnda vuku bulan saltanat dei
iklii srasnda bir otorite boluu olacan dnm olmalyd.
Msr'n kendisine katlmas, ahn da harekete gemesi karsnda
Osmanl merkezinde bir zlme meydana gelirse rahatlkla bl
gesine sahip olabilirdi. Hatta Osmanl lkesinden pek ok toprak
parasn da elde edebilirdi. Canberdi Gazali byk dnyor ve
seri hareket ediyordu.
Gazali'nin dnmedii nokta ise Osmanl Devleti'nin bana
kk yalarndan beri tecrbe sahibi, ileri grl, disiplinli yeni
bir hkmdarn getii, bu hkmdarn byle durumlarda annda
mdahale edebilecek kabiliyette olduu idi.
Canberdi Gazali sratle birliklerini toplad ve yirmi bin kiilik
bir kuvvetle Haleb zerine yrd. Ancak Haleb'd e hi ummad
bir mukavemetle karlat. eride bulunan yenieri birlikleri id
detle direniyordu.
Bu srada Msr Beylerbeyi Hayrbay, padiaha gnderdii bir
haberci ile C anberdi'ye mdahale edebileceini bildirdi. Sultan
Sleyman, tahta kt u gnlerde, byle bir ayaklanmaya kendi
ordusunu deil de kendine bal bir beylerbeyinin kuvvetlerini
gnderirse, bunun bir zayflk eseri olarak dnlebileceini,
etrafndaki bey ve hkmdarlar tarafndan b yle anlalacan
Dnya Gc 23
hesaplam olmalyd. Bundan dolay Msr beylerbeyine Canberdi

zerine kuvvet gndermemesi bildirildi. Ayrca bir zorluk veya
bozgun karsnda Msr kuvvetlerinin Canberdi tarafna geme
ihtimali de dnlm olmaldr.
Canberdi Gazali syan'n bastrmak zere Anadolu, Karaman
ve Sivas eyaleti kuvvetleri ve Kapkulu efradndan drt bin yenieri
ile nc Vezir Ferhad Paa grevlendirildi. Ayrca Dulkadr Beyi
ehsuvarolu Ali Bey de yardma memur edildi.
ehsuvarolu Ali Bey sratle hareket ederek Ferhad Paa henz
gelmeden Haleb nne geldi. Ocak 1 52 l 'de Haleb nnde Canberdi
kuvvetlerini b ozarak ekilmeye mecbur brakt. Ardndan Fer
had Paa kuvvetleri ile birleerek am civarnda Mastaba denilen
mevkide Canberdi Gazali kuvvetleri ile bir kez daha kar karya
geldiler. iddetli geen muharebede Canberdi Gazali kuvvetleri
btn glerini ortaya koyarak arptlar ise de Osmanl talimli
askerleri aman dahi vermediler.
Yad halk stne ok baran gibi

Yareler at gl-i handan gibi
Kar durmann faydaszln gren Canberdi glerinin kimi
ka yolunu tutarken kimisi de selameti teslim olmakta buldu.
Yakalanan Canberdi'nin ba kesilerek ayaklanmasnn bastrld
nn belirtisi olmak zere bakent stanbul'a padiaha gnderildi.7
Bu hadiseden sonra am beylerbeyliine Ayas Paa getirildi.
Kuds, Gazze ve Safed sancaklarna da birer sancakbeyi tayin edildi.
Durumun byle bir sonuca balandn gren Safevi hkmdar
ah smail, aldran'n intikamn alrm dncesi ile beklerken bir
kez daha Osmanl yumruu ile karlamamak iin sratle Kazvin'e
doru ekildi.
Ferhad Paa ise bu olaylardan sonra padiahn emri gereince bir
sre daha Orta Anadolu'da kalp ii unsurlarn hareketlerini izlemeyi
srdrd. Asayiin yerinde ve hudutlarn gvende olduuna tam
kanaat getirmesi zerine padiahtan ald izinle stanbul'a doru
dn hareketini balatt.
24 Kay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n !
KANUNl'NN LK SEFER
Canberdi Gazali isyannn bastrld haberi stanbul'a geldii
srada Kanuni Sultan Sleyman da Macar kralna kar bir sefer
almasna karar vermi bulunuyordu. Macarlarla uzun sredir
ciddi bir problem ve atma yaanmamt. Hudutlarda serkelik
edip dururlard. Kaynaklarda onlar iin, "burunlar ovulmam,
harp meydanndan kovulmamlard, bunlara ciddi bir ders vermek
gerekliydi" diyerek halleri ve hareketleri zetleniyordu.
Yemeyen yad elin ikencesini

Sanur pulad kendi penesini8
Macaristan Kral il. Layo, VII. Ladislas'n olu olup 1 503 ylnda
domutu. 1 5 1 S'te Alman mparatorluu generali ve 1 5 1 6'da henz
on yanda iken babasnn yerine Macaristan ve Bohemya kral
oldu. On sekiz yanda iken Habsburglardan spanya Kral arlken
ile Avusturya Aridk Ferdinand'n kzkardei Maria ile evlendi. Bu
durum kendine gvenini ve gururunu kamlam ve Osmanllara
kar hudutlarda daha iddetli hareketlere girimesine yol amt.
Nitekim Sultan Sleyman'n clusunu haber vermek zere gi
den Osmanl elisi Behram avu'un nce hakarete uramas ve
ardndan ldrlmesi Osmanl kaynaklarndaki ifadelerin ne kadar
yerinde olduunu gstermekteydi. Baz kaynaklar Behram avu'un
hara istemek zere gittiini yazmaktadr. Eliye yaplan muamele
Macarlarn Osmanl Devleti ile ahdini bozduunu gstermekteydi.
Kanuni, derhal sefer hazrlklarnn grlmesini emretti.9
Padiah sefere kaca hafta Eba Eyyub el-Ensari hazretlerinin,
byk dedesi Fatih Sultan Mehmed, dedesi Sultan il. Bayezid ve
babas Selim Han'n trbelerini ziyaret ederek dualar etti. Halka
sadakalar datarak hayr dualarn ald. 10
Nihayet kendisi de 18 Mays 1 52 l 'd e stanbul'dan hareket etti. On
gn sonra Edirne'ye geldi. Burada gn kalnd ve bol bol ihsanlar
datld. Edirne'de iken Rumeli Beylerbeyi Ahmed Paa ile Aknc
b eyleri gelerek orduya katldlar. Tekrar hareketle 1 1 Haziran'da
Filibe, 1 7 Haziranda Sofya'ya varld. Daha sonra da Ni ve Alaca-
Dnya Gc 25
hisar istikametinde yola devam edilirken hudut kumandanlarnn

da katld harp meclisi topland.
Kanuni'nin hedefi Belgrad' geerek Budin zerine yrmek ve
hasmn otanda avlamakt. Kraln tahtgahn alarak ban ezdikten
sonra kalelerinin zapt kolayd.
Ancak devlet adamlar padiahn fikrine kar ktlar. Onlar:
"B elgrad ok nemli ve muhkem bir kaledir. i savalar ile
doludur. Byle bir kaleyi arkada brakp ilerlemek isabetli olmaz"
dediler. Kanuni, bu mtalaalar yerinde bularak B elgrad' fethe
karar verdi. Plana gre ehrin dousundan ve batsndan iki koldan
Tuna ve Sava nehirleri geilerek Belgrad Kalesi Macaristan'dan tecrit
edilecek ve ardndan muhasaraya balanacakt.
Alnan karar gereince Veziriazam Piri Mehmed Paa Belgrad'n
zerine gnderilirken Rumeli Beylerbeyi, nc Vezir Ahmed
Paay da Sava Nehri zerindeki mhim mevkilerden Brdelen'in
(Sabacz) zaptna gnderdi. Karadeniz' in Tuna Nehri'ne kadar olan
sahillerini muhafaza etmek zere korsanlktan yetime Danimend
Reis memur edilirken, Aknclar da beyleri Mihalolu, Turahanl
ve Yahya Paazade Bali Bey kumandalarnda Macaristan ilerine
sevkedildiler.
Brdelen Kalesi Fatih devri u beylerinden shak Beyolu sa
Bey tarafndan yaptrlm ancak sonradan dman eline gemiti.
Rumeli askerleri etin bir savatan sonra kaleyi ele geirdiler. Her
iki tarafta olduka zayiat vermiti. ok sayda yaral vard. 1 1 Sultan
Sleyman gelerek kaleyi gezdikten sonra:
"ilk fethettiim kale budur, mamur olmas gerekir" diyerek ge
niletilmesini ve bir de i kale yaplmasn emretti. 1 2 Askerlerine
hizmetlerine gre ihsanlarda bulunup yksek makamlar verdi.
Ardndan Sava Nehri zerinde bulunan kpr inaatna, gnlerce
bir ardak altnda nezaret ederek, askeri tevik etti. Ordu yirmi gn
ierisinde blk blk Sava Nehri'ni geti. Padiah da 27 Temmuz
gn Sava'y geerek Sirem Ovas'na girdi.
26 Kay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
Bu srada Sultanzade Hsrev B ey B elgrad'a yakn Zemun ta

raflarn kinci Vezir oban Mustafa Paa da Salankamin Kalesi'ni
fethetmiti.
Salankamin muhafzlar Osmanl askerleri kale nnde mevzi
lendiklerinde hemen o gece yars "Eteini sa ve geceyi kalkan yap"
atasz ne uygun olarak kamlard. Kendilerine ne sngnn gz
ne mzran kolu ne klcn eli ve ne de uan ok yetiebilmiti.
Padiah ise sratle Veziriazam Piri Paa'nn kuatma altnda tuttu
u Belgrad Kalesi nne gelerek yksek bir tepe zerinde kurulan
otana yerleti.
BELGRAD'IN FETH
Belgrad Osmanllar tarafndan ilk defa il. Murad Han zamannda
kuatlmt. 1 44 1 ylnda karadan ve Tuna Nehri'nden balatlan
ve alt ay devam eden kuatma, karlalan mukavemet ve orduda
grlen salgn hastalk gibi sebeplerle kaldrlmt. kinci kuatma
ise Fatih Sultan Mehmed tarafndan gerekletirildi. Bizzat padiahn
da katld ve yaraland iddetli atmalar bir netice vermemi
ve tekrar geri ekilmek zorunda kalnmt.
imdi Osmanl ordular Kanuni Sultan Sleyman'n emrinde
bir kez daha Belgrad nndeydi. Hicri 927 yl Ramazan aynn ilk
gnleri (Austos 152 1 ) idi.
Hisar birka gn toplarla dvld. Ramazann beinde ( 1 0 Aus
tos) gece sabaha kadar arpma devam etti. Kalenin varouna girildi.
Buradaki mdafiler Neboysa 1 3 dedikleri hisara ekildiler. 1 3 Aus
tos gn kaleye byk bir yry gerekletirildi. Mcahidlerin
cokularn gren dman cret ve cesaret gstererek dar kt.
iddetli arpmalar neticesiz kald.
18 Ramazan/23 Austos'ta byk bir hcum daha gerekle
tirildi. Osmanl dilaverleri Ramazan aynn da getirdii bir gayret
ve hamiyet ile vuruuyorlard. Top atlar ile gkler oynuyor, hisar
talar pamuk gibi atlyordu. Bursa Beyi Behram Bey ehit dt.
Karaca Ahmed Paa yaraland. Ancak takdir tedbire uymam ve
gaziler bir kez daha hisara girememilerdi.
Dnya Gc 27
Bunun zerine sur altna tneller kazdlar. Buralara barut yer

letirip atee verdiler. Yer velvele-i zelzele ile dolup afak- cihan
tuttu. Neboysa Hisar'n havaya uurdular. Buradaki mdafilerin
b yk ksm hayatn kaybetmiti. Artk fethin eserleri kendini
gs termekteydi. 14
Kale komutanlar Yalako, adamlarn toplayp bir durum deer
lendirmesi yapt. Yenierilerin ieri girmesi halinde yaanacaklar
dikkate alarak kaleyi sulhen vermeye raz oldular.
B ylece 3 0 Austos 1 52 l 'd e ( 2 6 Ramazan 9 2 7 ) eman alp
Belgrad' teslim ettiler. Kale komutanlarna izin verilerek padiahn
huzurunda topra ptler. Canlar, mallar ve aileleri balanarak
gemilerle Tuna'dan gittiler. Aslen Srp olanlar evlat, aile ve mallaryla
stanbul'a naklolunarak Yedikule civarna iskan edildiler. Bunlar
burada B elgrad Mahallesi'ni kuracaklardr. 1 5
B elgrad'n fethine birok tarihler drlmtr.
O gece her tarafta fetih sureleri okundu. Ertesi gn Cuma idi.
Btn asker ve Sultan Sleyman, camiye tahvil edilen aa kilisede
Cuma namazn kldlar. Namazdan sonra dualar edildi.
Padiah B elgrad'n fethini memleketin btn kadlarna bir
fetihname ile bildirdi. Sefer ve muhasara hadiseleri ve kalenin fethi
bu namede edebi bir ifade ile ve birok ayet ve hadisler ile sslene
rek anlatlm, bilhassa vezirler ile veziriazamn byk meziyetleri
belirtilmitir. Ayrca Dulkadr Hakimi ehsuvarolu Ali Bey'e , vezir
Ferhad Paa'ya B elgrad fetihnameleri gnderen padiah, kendi
lerinden de buna karlk tebriknameler almtr. Dier taraftan
padiah, Venedik doj una da Halil avu adndaki bir eli ile bu
fetihnamelerden birini gndermitir. Eli, senato tarafndan me
rasimle kabul edilmitir.
B elgrad Kalesi'nin yklan yerlerinin yaplmas iin adamlar
tayin edildi. Hisarn iinde ve dnda camiler, mescitler, tekkeler,
imaretler ve hamamlar yaplmas da emredildi. Kaleye kad, komu
tan ve muhafzlar konularak silah ve mhimmata ne eksiklikleri
28 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
varsa giderildi. Tm bunlar iin hazineden yirmi bin altn ayrld.

ki yz adet top brakld.
Semendire ile Belgrad bir sancak yaplarak dokuz yz bin ake
has ile Bosna Emiri Yahya Paaolu Bali Bey'e verildi. Boalan Bosna
beylerbeyliine ise Hsrev B ey getirildi.
Bylece ksa bir sre ierisinde bir Trk ve slam beldesi hvi
yetini kazanan Belgrad, bu tarihten itibaren Avrupa seferlerinde
Osmanllarn en nemli slerinden biri olacak ve "Dar'l- Cihad"
adyla anlacaktr. 1 6
1 6 Eyll gn Sava'y geen Kanuni, dn yolculuuna balad.
Semendire'ye geldiinde kk olu ehzade Murad'n vefat haberini
ald. Padiah gzyalarna engel olamamt. zntsn gidermek
dertlerini unutmak iin Filibe ile Edirne arasndaki Uzunca ovaya
kadar avlanarak geldi. 2 1 Ekim 1 52 1 'de stanbul'a ulat.
Ancak ayn ayn sonlarnda bu defa da olu dokuz yandaki
ehzade Mahmud'un vefat vuku buldu. Padiah taziyeye gelen
divan yeleri onu teselli iin yle diyorlard.
Bedr gitti ise ems sa olsun

Gonca-i cihan beka bulsun17
ANLAMALAR
stanbul'a gelen padiah, ksa aralklarla toplanan Divan- Hma
yunlarda hkmdarlarndan getirdikleri tebriknameleri takdime ge
len Ragusa, Venedik ve Rus elilerini kabul etti. Ragusallar Osmanl
memleketlerinden ihtiyalar iin zahire satn almak msaadesini
padiahtan almakta idiler.
Rus ar Vasili'nin, clus tebriki iin gnderdii eliler, Krm
hannn mtemadi aknlarndan duyduklar rahatszl dile ge
tirdiler. Gen padiah da Mehmed Giray Han'a Ruslar rahatsz
etmemesini tenbih eyleyecekti.
Rus arna, Krm hanzadelerinden olan Menkub Beyi'nin g
trd namede padiah, dostane hislerini ve iyi komuluk arzu
sunu bildiriyordu. Rus ar bu frsat kaybetmemek iin derhal Jean
D ny a G c 29
Morozof adnda yeni bir eli gndererek Osmanl padiah ile bir
anlama akdini istedi. Fakat daha fazla birey elde edemedi.
Bu srada Venedik ile yaplan anlama ve eskiden verilmi im
tiyazlarn yenilenmesi daha mhimdir. Venedik Balyosu Marco
Memmo otuz maddelik bir ahidname akdine muvaffak oldu ( 1 52 1 ) .
B u ahidnamede ticaretin serbestisi ve gvenlii belirtiliyor, her
senede bir deitirilmek zere stanbul'da balyos bulundurulmas
kararlatrlyordu.
Kaak kleler Venedik'e iade olunacak, slam kabul etmi bu
lunanlar iin bin ake bedel verilecekti.
Asil esirlerin hrriyeti iade olunacak, deniz kazazedelerine ili
ilmeyecekti.
Her kaptan gemisinden sorumlu olacak, katiller ve dier sulular
her iki tarafa karlkl olarak geri verilecekti.
ki devlet tebeas arasndaki davalarda tercmanlar mahkeme
de hazr bulunacak, herhangi bir Venediklinin borcu iin balyos
hapsedilmeyecekti.
Venedik tccarlar balyosun msaadesi olmadka Osmanl
lkesine seyahat edemeyeceklerdi.
Venedik tebeasnn verasetine ait davalar balyos tarafndan g
rlecekti.
Venediklilerin Trablusgarp, Tunus ve Cezayir gibi Berberi mem
leketleri ile ticaretlerine mani olunmayacakt.
Venedik gemileri yalnz stanbul'a girecekleri vakit gzden ge
irilecek, Gelibolu'da muayene olunmayacakt.
Venedik Cumhuriyeti Kbrs ve Zanta adalarna karlk her sene
biri on bin dieri be yz dukalk iki vergi deyecekti. 18
Kanuni Sultan Sleyman'n ilk senelerinde yaplan bu ahidname,
bu hkmdarn daha sonraki devirlerinde dier devletler ile akte
dilen anlamalara esas olmu gibidir.
30 Kay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
RODOS'A DOG RU
O k, divan toplantlar ve inaat ileri ile geti. stanbul'd a Yavuz
Sultan Selim Han namna balanlan cami yava yava tamamland.
Belgrad yaknnda Havale Kalesi ve Akdeniz sahilinde Kavala ehri
muhkem bir hale getirildi. Tersanede ise bin amele yeni donanma
ve techiziyle megul idi.
B aharla birlikte hedefin Hristiyanln ileri karakolu olup
Msr'n alnmasndan sonra ayr bir nem kazanan Rodos'a kar
olaca anlalyordu.
Osmanllarn kaleyi fethetmesini gerektirecek pek ok sebep
vard. zellikle Rodos valyelerinin Trklerin Akdeniz ticaretini
sekteye uratmalar, hac seferlerini tecavzleriyle rahatsz etmeleri,
adada bulunan be alt bin Mslman esirini ok ar artlarda
altrp ikencelere tabi tutmalar ve Canberdi Gazali isyanlarna
yardm etmi olmalar en nemli faktrlerdi. 9
Buna ramen Rodos'un alnmas hususunda Divan- Hmayun'da
yaplan mzakerede ekseriyet, Rodos seferine taraftar deildi. val
yelerin hreti, adann mstahkem olup uzun mddet muhasaraya
dayanmas ve Avrupa'nn buras ile yakndan alakas cihetiyle adaya
sratle yardm etmeleri dnlerek tehlikeli ve muvaffakiyetsiz bir
maceraya giriilmek istenmiyordu.
Veziriazam Piri Mehmed Paa ile kinci Vezir oban Mustafa
Paa ve mehur denizci Kurdolu Muslihddin Reis ise Rodos
seferine iddetle taraftar idiler. Bunlar Avrupa tarafndan endie
edilecek bir durumun olmayacan ileri srmekte idiler. Padiahn
da veziriazam ile ayn fikirde olmas zerine D ivan - Hmayun
adann fethi iin kesin karara varmt.
Bundan sonra Osmanl hkmeti bir taraftan Rodos Bavalyesi
"Vilye d Lil Adam" ile mektuplaarak ada hakkndaki maksad
ona sezdirmemek isterken dier taraftan da adaya gnderdii ve
adadan elde ettii casuslar vastasyla oradaki durum hakknda
malumat almaktayd. Fakat bavalye de stanbul'd aki hazrln
kendi aleyhine olduunu casuslarnn bildirmesiyle renmi ol-
D n y a G c 31
duundan o da hem mdafaa tertibatn alyor, hem de Papa ile

Fransa kralndan yardm istiyordu. Bu arada adaya bir sene idare
edecek erzak ve mhimmat da tedarik etmekten geri kalmayacakt.
Rodos seferine Vezir Ahmed Paa serdar olmak istediyse de,
Piri Paa'nn tavsiyesiyle kinci Vezir oban Mustafa Paa tayin
olundu. Elde Yavuz Sultan Selim zamannda hazrlanm mkemmel
bir donanma vard. Donanma Kumandan Polak Mustafa Paa idi.
Kanuni Sultan Sleyman 5 Haziran 1 52 2 'd e serdar Mustafa
Paa'y yz gemiden mrekkep bir filo ile sefere gnderdii
gibi kendisi de 16 Haziran'da harekete geti. skdar'a getiinde
buras bayraklarla gl bahesine dnm bulunuyordu. Haziran
ay sonunda Ktahya'ya ulat. Anadolu B eylerbeyi Kasm Paa
ile Rumeli Beylerbeyi Ayas Paa, kuvvetleriyle burada padiah
bekliyorlard. Ordu yz bin kiiye ulamt.
Kemalpaazade'nin tabiriyle asker o kadar kalabalkt ki atlarn
Frat Nehri'ne sulamaya gtrselerdi, nehirde su kalmaz teyemmm
yeri olurdu. Dar yerlerden geerken meydana gelebilecek izdiham
nlemek iin beylerbeyilerin her birinin baka yoldan gitmeleri
emrolundu. 20
Sultan Sleyman Mula'nn Karaba yaylanda iken Ferhad
Paa'nn Sivas diyarndan ula gelerek ehsuvarolu Ali B ey'in
katledildiini haber verdi.
Dulkadr Hanedan'ndan olan ve imdiye kadar birok hizmetleri
grlen ehsuvarolu Ali Bey hakknda, idaresi altnda bulunan
Mara- Elbistan havalisinde ve dier yerlerde keyfi hareketler yap
t, istediklerini katl ile mallarn msadere eyledii yolunda baz
ikayetler geliyordu. Hatta kaynaklara gre istiklalini ilan etmek
istedii hakknda baz pheler de uyanmt. Bu itibarla Kanuni,
Ferhad Paa'y onu cezalandrmakla grevlendirmiti.21 Baz kaynak
lar bu hadisenin Ferhad Paa'nn besledii kini ve garezi yznden
vuku bulduunu belirtmektedirler. 22
32 Kay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
Kanuni 2 8 Temmuz 1 522'd e Marmaris'e geldi. zdiham nlemek

zere daha nce neredeyse btn birlikler adaya geirilmilerdi.
Nihayet 30 Temmuzda padiah da adaya geti.
Sen-Jan valyeleri tarikat reisi ve Rodos Bavalyesi Vilye d
Lil Adam kyleri atee verdirmi, btn harici binalar yktrm ve
ky ahalisini gediklerin tamirinde istihdam iin kale iine aldrmt.
Kalenin yedi burcundan her birini sekiz farkl milleti tekil eden
Fransz, ngiliz, spanyol, Portekiz, talyan, Auvergne ve Province
valyelerinin mdafaasna brakmt.
Rodos'a kan Kanuni ise kaleyi kuzeyden gneye doru olmak
zere u tertiple evirdi: Sa cenahta Fransz ve Alman burlar kar
snda Rumeli Beylerbeyi Ayas Paa gleri vard. Onun yannda
ve spanyol burcu mukabiline nc vezir Ahmed Paa kuvvetleri
konulandrlmt. Merkezde ve ngiliz burcu hizasna kinci Vezir
Mustafa Paa, ehrin gney dousuna doru Auvergne ve Province
burlar hizasna ise Anadolu Beylerbeyi Kasm Paa ile Veziriazam
Piri Mehmed Paa kuvvetleriyle yer almt. 23
DDETL ARPIMALAR
Muhasaraya balamadan nce Kanuni Sultan Sleyman valye
tarikat reisine bir mektup gndererek itaati kabul ettii takdirde
hrriyetlerinin salanacan ve mallarnn taarruzdan korunacan
bildirdi. Fakat bunun msbet bir neticesi olmad.
Austos'un birinde Rumeli Beylerbeyi Ayas Paa Alman valye
lerinin mdafaasna braklan bur zerine yryerek muhasaray
at. Yirmi bir top Alman burcuna yirmi iki top da Saint Nicolas
kulesine yldrmlar yadrmaya balad. Her biri er toptan mrek
kep on drt batarya da spanyol ve ngiliz burlarn ate altna ald.
Kuatanlar ve kuatlanlar, Austos ayn lam ve kar lam a
mak ileriyle geirdiler. Venedikli mhendis Gabriel Martinengo'nun
mahareti sayesinde, valyelerin yeralt manevralar byk neticeler
verdi. Osmanllar bu nedenle lam faaliyetlerinden istedikleri
neticeyi elde edemediler. Ancak 4 Eyll gn ngiliz burcunun
gney ksmn uurmaya muvaffak oldular. Alan gedikler zeri-
Dnya Gc 33
ne yryp yedi Hristiyan bayra aldlar. Lakin iddetli direni

karsnda geri ekilmeye mecbur kaldlar.
Bunu 1 O ve 1 3 Eyll'deki ikinci ve nc iddetli hcumlar
takip etti. Bu muharebe umumi olmayp, muhasara ordusunun
bir ksmyla ngiliz burcunu mdafaa eden valyeler arasnda
vuku bulmutu.
24 Eyll'de istihkamlarn btn hatlarna yaylacak bir umumi
hcum ilan olundu. leden gece yarsna kadar Osmanl ordu
sunda dellallar dolaarak:
" Yarn hcum olacak; ta, toprak padiahndr. Kan ile mal
galiblerin ganimetidir" diyerek bartlar. Gne doarken Os
manllar ehrin kuzeyine, dousuna, gneyine yrdler. Yenieri
Aas spanyollarn s avunduu burtan ieri girdi ve bayran
dikti. Lakin bu stnlk ksa bir sre devam ederek btn sancak
lar Hristiyanlarn ellerine geti. Kaledekiler ta, aa tomruklar
ve her taraf ivili direkleri yamur gibi yadryorlard. O gn
sanki kyamet gnnden bir numune idi. yle sava oluyordu ki
siperlerin ii bedensiz balarla dolmutu. Teke Sancakbeyi Bali Bey
yaralanmt. Nice savaclarn da balar gonca gibi yare yare oldu.
Sonunda len ld baki kalan dnd.24
Muhasara mddetince vuku bulan yrylerin en mthii olan
bu hcumda yalnz valyelerin ve tarikate mensup olmayanlarn
deil, Rodos kadnlarnn da kahramanlklar grlmtr. Yanla
rnda akan kan deryalarndan dehete kaplmayarak bir takmlar
o kadar korkun bir cenkte takatsiz kalan muhariblere yeniden
kuvvet vermek iin ekmek ve arap vermi, bir takm da gedikleri
doldurmak iin toprak ve hcum edenlerin zerine atmak iin ta
tamlard.
Padiah, hcumda muvaffakiyet gsterilememesinden hiddet
lenmiti. Kurulan divanda nc Vezir Ahmed Paa Rumeli Bey
lerbeyi Ayas Paa'y sulad. Askerler birbirine yardm etmeyince
sava ii baa varmad. Askerin gerisi yrmeyince ilerisi durdu.
Bu szleri iiten padiah, Ayas Paa'y azlederek hapsettirdi. Ancak
ok gemeden brahim Paa'nn ricas zerine affederek yeniden

eski grevine iade etti. 25
2 Ekim 1 522'd e gelen bir haber ise padiah sevince bomutu.
Saltanat gnde yeni bir yldz domutu. Kanuni'nin Hurrem
Sultan'dan doan ehzadesine babas Selim Ha!l'n ad verildi.
7 Ekim 1 522'd e ise Msr Valisi Hayrbay vefat etti. Bu haber
padiaha ulanca seferin serdarln yrtmekte olan kinci Vezir
Mustafa Paa Msr valiliine tayin edildi. Mustafa Paa derhal ha
zrlklarn tamamlayp ordudan ayrld ve Msr'a doru yola kt.
Rodos serdarl ve ikinci vezirlik grevi Ahmed Paa'ya verildi.
brahim Peevi'nin dedii dedik, bencil bir kii olarak tanm
lad Ahmed Paa'nn en byk arzusu veziriazam olmakt. Ku
atmann uzamasn her defasnda Mustafa Paa ile veziriazamn
uygulamalarna balyor ve padiah bu yolda devaml tahrik edi
yordu. imdi ikinci vezir olmakla bu arzusuna pek yaklamt. 26 Bu
arada donanma amirallii memuriyeti de Polak Mustafa Paa'd an
alnarak Behram Bey'e verildi.
Ahmed Paa 12 Ekim'de yeniden ngiliz burcuna hcum etti.
Muhasarada bulunan melliflerin bildirdiklerine gre hafta
devam eden iddetli arpmalar sonunda Osmanllar gittike artan
bir tempo ile aday ember iine almay baarmlard. Mdafiler
artk yorulmu, erzaklar tkenme noktasna gelmi direnleri de
Trklerin nemli lde zayiatlar vermelerine ramen kararllklar
karsnda krlma noktasna gelmiti. Bu itibarla 10 Aralk 1 522'd e
Kanuni'ye mracaat etmek zorunda kaldlar.
Aslnda bu mracaat Rodos'un deceini anlayan ba valyenin
belki de kaleyi kurtarma adna son manevras idi. II. Bayezid Han
biraderi Cem hadisesi mnasebetiyle Rodos valyelerine vermi
olduu ahidnamenin bir fkrasnda, ahfadndan bir hkmdar
Rodos valyeleriyle harp edecek olursa onu tel'in (lanetlemekte)
etmekte idi. Bavalye bu ahidnameyi Sultan Sleyman'a yollad.
Padiah bunu okudu ve yrtp att. Elilere kaleyi gn zarfnda
D ii y a G ii c ii 35
te slim etmelerini aksi takdirde btn Rodos'u mahvedeceini bil

dird i. Bunun zerine grmeler kesildi.
Bu arada 1 1 Aralk akam bir kalyonla yardm gelmesi ve ka
leye ulamas da mdafilerin cesaretlerini artrmt. Bu yardm
gren Trklerin kn da iddetini artrmas karsnda kuatmay
kaldracan mit ediyorlard.
Oysa Sivas blgesinde bulunan Ferhad Paa tam bu srada kuv
vetleriyle adaya karma yapt. 1 8 Aralk'ta sava borusu bir kez
daha alarak bu taze kuvvetlerle spanyol burcuna byk bir h
cum dzenlendi. Nice sineler sklp ney gibi inledi. Nice beller
bklp bostan denei gibi oldu. ki taraftan da bir nice bin kii
topraa dt. Sonunda Trkler valyeleri ehir iindeki istihkam
ve hendeklere kadar kovalayp burcu zapt ettiler.
Artk valyelerin btn mitleri solmu, kalpleri pas yayla
dolmutu. Mukadder sonucun gelmekte olduunu gren ve bir
umumi hcuma daha dayanamayacaklarn anlayan bavalye
baz artlar dahilinde kaleyi teslime raz oldu. 27
artlar unlard:
Adada kalacak Hristiyanlarn dini ayinlerinde serbest olmas.
Adadan Kapkulu ocaklar iin devirme alnmamas.
Be sene mddetle ada halknn vergiden muaf tutulmas.
steyenlerin sene iinde aday terk edebilmeleri.
Kandiye Liman'na gidecek olan Girit valyelerinin nakillerinin
Trk gemileriyle yaplmas.
Adann on iki gne kadar boaltlarak teslim edilmesi.
Bavalyenin teklifleri kabul edilerek anlama salanm oldu
(26 Aralk 1 522).28
OSMAN LI LAR RODOS'TA

Anlamann imzalanmasndan sonra kinci Vezir Ahmed Paa
kethdas Bayezid elebi, veziriazam Piri Mehmed Paa ve yeni
eri Aas maiyetleriyle kaleden ieri girdiler. le vakti Ota-
Hmayun'dan glbank ve tekbir ekilerek, tabl ve nakkare alnarak

getirilen yenierilerin kzll ve sarl sancann dikilip mehterin
ald Arab Kulesi (Saint Nicolas) 'nde hnkar mezzinleri padiah
adna ezanlar okumaya baladlar.
ehrin ortasnda ykseklik ve byklk itibaryla dnyada ei
az olan Saint Jean adl bir kilise vard. Osmanllar bunun iinde
Hristiyanla ait olan resim ve dier eyay kaldrdlar. Sonra bu
kiliseyi camiye evirip, iine mihrap yaptlar.
Kalede bulunan drt bin be yz Mslman esaret hayatndan
kurtarld. lerinde muhtelif millet ve hkmetlere mensup talihsiz
kimseler, seyyidler, derviler, birok alimler bulunuyordu. Bunlar
dan kimisinin boynunda, kimisinin ayaklarnda ve kimisinin de el
ve ayaklarnda zincirler ve prangalar vard. Bunlar zgrlklerine
kavutuklar iin sevinle el ap, kendilerini bu gne kavuturan
Osmanl devletine ve padiahna hayrl dualar ettiler.29
Ertesi gn 1 Ocak 1 523'te yannda birka valye olduu halde
Osmanl ordugahna gelen stad- Azam o gn divan olmas dola
ys ile uzun mddet padiahn adr nnde bekledi. Padiah ile
grmesi srasnda elini pp altn vazo takdim etti. Padiah
da; beldeler, lkeler kaybetmenin hkmdarlarn talihlerinin nasibi
olduunu syleyerek, stad- Azam' malubiyetinden dolay tesel
liye alt. Serbeste ekilip gidebileceklerine dair kendilerine bir
kez daha garanti verdi. Vilye d Lil Adam huzurdan kt srada
Sultan Sleyman, brahim Paa'ya hitaben:
"Bu Hristiyan ihtiyarlnda hane ve emvalini terke mecbur
ettiimden dolay mteessif olmuyor deilim" demitir.30
Ayn gece Trklere yzyllar boyunca bunca mkilat vermi
bulunan tarikat be bin kii ile Malta'ya gitmek zere Osmanllar
tarafndan temin edilen nakliye gemilerine btn mal ve mlkleri
hatta hayvanlar ile binip Rodos'u terk etmilerdir. 3
Rodos'ta Cem' in olu Murad'n bulunduu biliniyordu. Padiah
Rodos ehrine girmeden nce, valyelerin reisine ehirde bulu
nan Cem'in olu kendisine teslim edilmedike mukavelenin hibir
Dnya Gc 37
maddesini tatbik ve hibir kimsenin liman terk etmesine msaade

etmeyeceini kati surette beyan etmiti. Bu suretle Murad ile ei bir
olu ve iki kz teslim edilmiti. ehzade Murad ile olu bodurulup
kars ile iki kz stanbul'a gnderildi.32
Kanuni Sultan Sleyman bu suretle Trk hakimiyetine giren
Rodos'da ilk Cuma namazn, mft ve eyhlislam Zembilli Ali
Efendi'nin imamlk ve hatiplik ettii, camiye evrilen Saint Jean
katedralinde kld.
Rodos sancakbeyliine mehur denizcilerden Kurdolu Mus
lihiddin Reis tayin edildi. Muhafazasna ise be yz nefer hisar eri
ile be yz yenieri brakld.
Rodos'un fethi ile birlikte tabilerinden olan Tahtalu, stanky,
Bodrum, ncirli, llaki ve Snbeki kaleleri de Osmanl tabiiyeti
altna girdiler. Bu kalelerin de her birine kale komutan ile birer
kad tayin edildi. 33
Btn kadlara, Krm hanna, Mekke erifine fetihnameler; kom
u ve siyasi mnasebette bulunulan btn devletlere zafernameler
gnderen Kanuni 2 Ocak 1 523'te Rodos'u terk ile Marmaris'e ha
reket etti ve ubatn ilk gnlerinde stanbul'a vasl oldu. Rodos
fethi mnasebetiyle gnderilen zafernamelere Venedik mukabelede
bulunduu gibi ah smail de, clustan beri ilk defa olarak, taziyet
ve tebrik vecibesini yerine getirmi, Rodos fethinden dolay da
memnunluunu bildiren bir mektup ile bir eli gndermitir.
BRAHM PAA'NIN VEZARET

Yavuz Sultan Selim Han'n Msr valiliine getirdii Hayrbay,
gerek padiahn vefatndan sonra gerekse Gazali'nin isyan srasnda
Osmanl Devleti'ne sadk kalmt. Son olarak Rodos kuatmasna
yirmi gemiden mrekkep bir donanmay tehiz ederek damad
Kaytbay kumandasnda padiah katna gndermiti.
Yanlarnda Mslmanlar iin zafer sermayesi olmak zere Pey
gamber Efendimiz'in "Ukab" ismindeki sancan da getirmilerdi
ki padiah bu hediyeye pek sevinmiti. Yedi Arab eyhinin ve pek
ok Arab askerinin bulunduu bu kuvvetler Rodos'ta byk gayret
38 Kay I V: Ufu k l arn P a d i a h K a n n i
gstermilerdi. Bu itibarla Saint Nicolas burcunun ad ''Arab Burcu"

diye isimlendirilmitir.
Bu hizmeti Hayrbay'n devletine son grevi olmu ve ok ge
meden vefat haberi Rodos'taki padiah katna ulamt. Padiah
da Hayrbay'n yerine enitesi kinci Vezir oban Mustafa Paa'y
tayin ederek gndermiti.
Mustafa Paa Kahire'ye vard srada frsat kollayan erkezler
tekrar Memlk D evleti'ni kurmak iin ayaklanma hazrlnda
idiler. Bunlar divan basarak paay elde edip Msr' zapta karar
vermilerdi. Elebalar Hayrbay'n imrahoru olan Kansu ile kk
hazinedar Msrbay ve tfekibas Budak idi. Fakat teebbsleri
zamannda haber alndndan derhal yakalanp idam olundular.
Bu olay vesile eden Canm ve nal namnda iki erkez kaifi
(beyi) yirmi bin kiilik bir kuvvetle ayaklanma balattlar. Etrafa
mektuplar yazarak bir yllk vergiyi affedip vergi miktarlarn da
yarya dreceklerini ilan edip taraftar toplamaya baladlar. nal
Kaifi Sultan olarak ilan ettiler. nal, Kahire'ye girecei gn bile
kararlatrm ve drt tarafa duyurmutu.
Mustafa Paa derhal yenieri birlikleri ile asilerin zerine yrd.
Ridaniye civarnda meydana gelen iddetli msademede yenieriler
asileri aman vermeden dattlar. Yakalanan iki kaifin ba kesilerek
Kahire'de Bab- Zveyle'nin mazgallarna dikildi.34
Halka ar gelen baz vergileri indiren ve halkn gnln kaza
nan Mustafa Paa, bir mddet sonra haremi sultann ricas zerine,
stanbul'a arld. Yerine rikab merasndan, Gzelce Kasm B ey
tayin edildi.
te yandan kinci Vezir oban Mustafa Paa'y, Hayrbay'n
yerine Msr valisi tayin ettirip kendisi de onun yerine ikinci vezir
olan Ahmed Paann btn emeli bavezirlii elde etmekti. Bunun
iin frsat dtke Piri Paa'nn aleyhinde sylyor ve onun s
zne itimad eden gen padiah da mtemadi surette veziriazam
sktryordu. oban Mustafa Paann Msr'a gnderilmesi Piri
Paa'y yalnz brakmt.
Dnya Gc 39
Bilhassa Rodos seferinden dndkten sonra Ahmed Paa, Piri

Mehmed Paa aleyhinde daha da artan faaliyetiyle onun gzden
dmesine sebep oldu. Neticede Piri Paa 28 Haziran 1 523'te ve
zaret haslaryla tekad edildi.35 Piri Mehmed Paa bundan sonra
S ilivri'd eki iftliine ekilerek on sene daha yaam ve l 5 3 2 'd e
vefat etmitir.
Ahmed Paa artk veziriazamlk koltuuna davet edilecei gn
bekliyordu. Ancak Padiah, Ahmed Paann kartrc bir tabiata
sahip olduunu anlamt. Bu sebeple kendisiyle beraber Manisa'dan
gelerek Has O dabalkla Enderun'da bulunan brahim Aa'y o
zamana kadarki kaide ve teaml hilafna Rumeli beylerbeyilii ile
beraber veziriazamla tayin eyledi (Temmuz 1 52 3 ) . 36
Yeni veziriazam hkmet ilerinde acemi olduundan dolay
divan katiplerinden olup Piri Paaya tezkirecilik eden Celalzade
Mustafa Bey tecrbesi nedeniyle buna da tezkireci verildi.
Ahmed Paa yllardr bekledii arzusuna nail olamad ve te
essrnden stanbul'da kalmak istemeyerek Msr valiliini rica
etti. Halbuki oban Mustafa Paa'nn stanbul'a davet edilip yerine
Kasm Paa'nn Msr valisi olmasnn zerinden henz birka ay
dahi gememiti.
te yandan Msr'dan dnm bulunan Mustafa Paa blgenin
skntlarn ve alnmas gereken tedbirleri padiaha geni bir ekilde
belirtmiti. imdi byle bir durum ortaya knca Kanuni de, Msr'n
fethinde babasyla birlikte bulunan Ahmed Paay "sahih-vukuf
tur" diye dnerek Msr'a gnderdi. Ayrca Divan- Hmayun'da
brahim Paa ile Ahmed Paa'nn bundan sonra daima rekabet
halinde bulunaca da tabii idi. Bunun ise birok anlamazlklara
yol aacann bilinmesi padiah tarafndan deerlendirilmi ve
tayinde etkili olmutur.
AHMED PAA' N I N SYAN I

Ahmed Paa ise tam veziriazam oldum derken gelien durum
karsnda byk bir hayal krkl yaamt. Grc asll olan
Ahmed Paa, Yavuz Sultan Selim dneminde kendisini gstermi
nce mrahor ve sonra d a beylerbeyi olmutu. Belgrad seferinden

sonra vezirlik makamna tayin edilmiti. Veziriazam olamaynca
stanbul'da dahi durmak istemeyip Msr valiliini istedi ve kavutu.
Ancak derununa saltanat davas girmi bulunuyordu.
Hrs hepsini ister, fakat btn lezzetlerden mahrum olur
30 Austos 1 52 3 'te Msr'da Bulak'a vasl olan ve Msr ayan
tarafndan karlanan Ahmed Paa ok gemeden istiklalini ilan
etmek gayesiyle faaliyetlere balad. Msr sultanln elde edebil
mek iin Memlklerin biroklarn byk menfaatler temin etmek
suretiyle kendi tarafna ekti. Fakat Kahire Kalesi'ne sahip bulunan
yenieriler bu duruma kar karak kaleyi teslim etmediler. Ahmed
Paa pek ok vaatlerde bulundu ise de kalede bulunan yenierilerin
padiaha olan sadakatini bozamad.
Nihayet Memlklerden tekil ettii byk bir kuvvetle Kahi
re Kalesi'ni muhasara etti. Yenieriler i s e h i beklemedikleri bir
srada kaleden dar yry yaparak baskn verdiler. Hatralara
nakedilen bir cesaret ve kahramanlkla arparak asilerin drt bin
kadarn ldrp tekrar kaleye kapandlar.
Ahmed Paa eski Memlk emirlerinden Celaleddin adnda birin -
den kaleye gizli bir su yolu olduunu rendi. Buradan Memlkleri
kaleye sokmaya muvaffak oldu ve yenierileri katliama tabi tuttu.
Ahmed Paa'nn hyaneti ve isyan stanbul'da duyulunca, baz
tedbirlere bavuruldu. nc Vezir Ayas Paa bin yenieri
ile karadan hareket etti. Blgeye yakn beylerbeyiler de kendisine
yardmc olacaklard.
Sultan unvann alan Hain Ahmed Paa ise artk kendisini Msr'a
hakim olmu gryordu. Hutbede adn okuttu ve namna para
bastrd. skenderiye ile btn sahil blgesini zapt ettii iin M
sr ile devlet merkezi arasndaki balanty kesmi bulunuyordu.
Nitekim merkezden Ahmed Paann azli ile yerine Mustafa Paa
dneminde ortaya kan Arab isyann byk bir muvaffakiyetle
bastran Kara Musa'nn tayin fermann getiren gemiyi ele geirdi.
D ny a G c 41
Olaydan haberi olmas ile birlikte ok sevilen yiit Kara Musa ile
fe rm an getiren avuu ldrtt.
Hain Ahmed Paa bundan sonra O s manl padiahlar gibi
vezir nasbetti ve memleketinin idaresini bunlara taksim etti.
B u beylerden bir tanesi de stanbul'dan yannda gelen Kadzade
Mehmed Bey'd i. Mehmed B ey Osmanl Devleti'nin bu oldu-bittiyi
kabullenmeyeceini ve mutlaka fena bir akbete urayacaklarn
d nyorlard. Bu itibarla Hain Ahmed Paa'y ortadan kaldra
bilmek iin areler dnd.
Onu anszn ve hissettirmeden ortadan kaldrabilmek iin Kahire
evlerinde birka yz asker gizledi. Hain Ahmed Paann kaleden
kp ehre inecei bir zaman bekledi. Nihayet byle bir zamanda
hamamda ykanrken bulunduu mahal ''Allahu yensuru Sultan
Sleyman" nidalaryla basld.
Ahmed Paa buna ramen kurtulmaya ve i kaleye ekilmeye
muvaffak oldu ise de Mehmed B ey de kap kapanmadan adamlar
ile ieri girebilmiti. ayet Ahmed Paa'nn kurtulmas halinde
kendilerinden feci ekilde intikam alacan bilen Mehmed B ey
adamlarn:
"Ey benim yoldalarm ve dilaverlerim! Bir idir kim bu denl
ikdam eyledik. imden ger ta lnceye dein gayret gsterip ii
tamamlamak gerektir. Yahut ta cmlemiz krlncaya dein cenk
etmemiz lazmdr. Zira bundan sonra Ahmed Paann frsat eline
girerse her birimizi bir azapla helak eyler ki cihan halkna ibret
nma oluruz. mdi onun azab ile lmektense erlikle lmek yedir"
diyerek gayrete getirdi.37
arpmalarn iddetlenmesi zerine Ahmed Paa Kahire'd en
yirmi kadar adamyla i kalenin bedenlerinden urgan sarktarak
dar kmaya ve kurtulmaya muvaffak oldu. Sratle skenderiye
blgesine kat. Mehmed B ey ise ona toparlanma frsat vermeden
Ahmed Paa'y elde etmeye kararlyd. Mkemmel silahl bin
kii ile takibe koyuldu. Kendisini koruyanlarn kesinlikle ve aman
verilmeden ldrleceini ilan etti.
42 Kay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n [
Nihayet Arab eyhlerinden smail, Ahmed Paa'y yakalayp

kendisine teslim etti. Mehmed Bey hainin ban kestirerek merkeze
gnderdi. bin yenieri ile Msr zerine yrmekte olan Ayas
Paa bu gelimeler zerine geri arld.38
Buna ramen Msr'da karklklar ve ihtilaflar devam ediyor
du. Bunun zerine Kanuni, 1 524 senesinin ilkbaharnda brahim
Paa'y ahenk ve asayii iade maksad ile Msr'a gnderdi. brahim
Paa stanbul'd an yola kt gn Osmanl tarihinde ilk ve son
defa olmak zere padiah tarafndan byk bir tevecch ve gven
nianesi olarak, Adalar'a kadar uurlanmt. Veziriazamn Msr'da
bulunduu srada Sultan Sleyman' megul eden iki hadise oldu.
Bunlardan birincisi Ferhad Paa'nn idamdr.
ehsuvarolu Ali Bey'i te'dip eden, fakat sonradan Anadolu'da
ve bilhassa Rum eyaletinde (Sivas, Tokat, Amasya) birok haksz
lklar ve zulmler yapan Ferhad Paa hakknda padiaha ikayetler
geliyordu. Evvela, ceza olarak vezirlii kaldrld ve Semendire san -
cakbeyliine gnderildi. Bu suretle onun, hudut boylarnda dolgun
bir tahsisatla bulunmasyla hakszlklardan ve yolsuzluklardan uzak
tutulaca, yola gelecei dnlmt.
Ancak bu yeni vazifesinden sonra da ikayetler devam etti.
Kanuni 1 524 yl Ekiminde av yapmak zere Edirne'de bulunur
ken Ferhad Paa'nn izinsiz olarak stanbul'a geldii haberi alnd.
Bunun zerine Edirne'ye arlan Ferhad Paa 1 Kasm 1 524'te
idam edildi.39
kinci hadise, Sultan Sleyman'n Edirne'den avdeti srasnda
yenierilerin olduka byk bir isyannn vukuudur. yle anlalyor
ki veziriazamn aleyhdarlarnn bu hususta tahrikleri vard. Bunlar:
"Veziriazamsz divan olmaz. Olduu takdirde asker zapt olun
maz" gerekesi ile sadaret mhrnn baka bir kimseye verilmesini
istiyorlard. Padiahn stanbul'a dnp Kathane Kasr'na yerle
mesi srasnda isyan ak bir hal ald. Veziriazam brahim Paa ile
Ayas Paa ve defterdarn haneleri, Yahudi Mahallesi ve gmrk
yamaland.
D ny a G ii c ii 43
Sultan Sleyman bu durum karsnda sratle Kathane'd en

Sarayna geldi. Bizzat yapt tahkikat sonucunda olayn failleri
olan Yenieri Aas Mustafa Aa ile Sipahi Aas ve Reislkttab
Haydar Efendi'yi iddetle cezalandrd. Olaya karan ve tahrik
eden zabitlerden bir ksm azledilirken bir ksm da idam olundu.
Kanuni, isyan giriimini sratle tefti etmi ve elebalarn yle bir
cezalandrmt ki bir daha saltanat boyunca en kk bir disip
linsizlik grlmeyecektir. 40
Bu arada Msr'da bulunan brahim Paaya gnderdii bir emirle
de Msr valiliine mnasip birisini brakarak sratle stanbul'a
dnmesini bildirmiti ( 1 5 Haziran 1 52 5 ) .
Kahire'd en ayrlan Veziriazam d a karadan, yollarda b i r takm
idari ve adli icraatte bulunarak Eyll ortalarnda stanbul'a dnd
ve yine byk bir merasim ile karland.
Bir mddet nce vefat haber alnan ah smail' in ( 1 524) yerine
olu Tahmasb gemi fakat bu lm ve clus hususi bir elilikle
padiaha bildirilmemiti. Bu sebeple padiah da yeni ran ahn
tebrike lzum grmedi. Bilakis kendisine dikkatli olmas ve rahat
durmas konusunda bir tehditname gnderdi.
"ayet arz- ubudiyette kusur ettii, gurur ve daire-i dalalette bu
lunduu takdirde diyar- arka tevecch-i hmayun vaki olacan"
bildiriyor ve "Er isen vaktine hazr olasn ! " diyordu. Ayn mealde
bir name Gilan ahna yazld gibi, D iyarbekir beylerbeyine de
durum bildirildi.4 1
ah Tahmasb bu mektuba cevap vermedi. Ancak Osmanl tehdit
ve tehlikesine kar bir ittifak akdetmek zere Avusturya aridk
ile imparatora bir eli gnderdi.
Kl LINCIMIZ KUANILMITIR!
1 5 1 5 'te Fransa kral olarak tahta kan 1. Franois 1 5 1 9'd a len
Almanya mparatoru Maksimilyen'in yerine imparatorluk tahtna
geen Charles Quint ile amansz bir mcadeleye girimiti.
Almanya'da imparatorlar seilmek suretiyle ibana geldikleri

iin Osmanl tehlikesini gz nnde bulunduran yedi semen im
parator seildii takdirde yeni bir Ehl-i Salib'in bana geeceini
vaat eden Franois'in szlerini dikkate almayarak Charles Quint'i
setiler.
Bu durum zerine Franois Fransa'nn mevcudiyetini muhafaza
iin kendisine semen prensler tarafndan Charles Quint unvan
verilen imparatorla savaa girimeye karar verdi. ( 1 520) .
Zira veraset yoluyla spanya, Sardunya, Sicilya, Napoli, Hollanda
ve spanya'ya hakim olmas dolaysyla Charles Quint Fransa'y
kuzeyden, doudan ve gneyden evirmi bulunuyordu.
Neticede bu mcadele 25 ubat 1 525'te Pavia'da vuku bulan
savata Franszlarn malubiyetleri ve Franois'in yaral olarak esir
dmesi ve Madrid'e gtrlerek bir kuleye hapsedilmesiyle neti
celendi.4 2
Bunun zerine kraliyet naibesi seilen annesi Angouleme d
esi Louise de Savois, Kanuni Sultan Sleyman'a mracaat etmek
zorunda kald. Kaynaklarda ubat 1 526 sonlarna doru stanbul'a
hareket eden ilk Fransz elisinin on iki kiilik maiyeti ile beraber
Bosna'da ldrldne dair kaytlar mevcuttur. Ancak olayn asl
tam olarak aydnlatlamamtr.
Ayn senenin sonlarnda bir baka eli Jean Frangipani stanbul'a
gelmeye muvaffak oldu. Eli, biri Franois'in dieri annesinin olmak
zere iki mektubu padiaha getirdi.
Kraliyet naibesi Louise de Savois, Kanuni'ye "Padiahlar Padi
ah" diye balayan mektubunda unlar yazyordu:
"Olum Fransa kral, Alman imparatoru tarafndan hapsedilmi
tir. Olumun kurtuluunu mparator Karl'n insafna brakmtm.
Halbuki kendisi, umduumuz bu insanl yerine getirmedikten
baka, hakaretle muamele etmektedir. imdi, dnyaca tasdik edilen
azamet ve annzla, olumu dmann penesinden kurtararak
byklnzn gsterilmesini siz ahlar ah'ndan istirham edi
yorum".
Dnya Gc 45
Kanuni Sultan Sleyman evvelce gnderilen Fransz elisinin

B os na'd a kaybolmas ile ilgili olarak Bosna sancakbeyini stanbul'a
geti rtm i ve hesap sormutu. Frangipani'ye de Macaristan'a bir sefer
yapmak suretiyle Fransa kralna messir bir yardmda bulunacana
kuvvetle vadetti.
Kanuni mektubunda Fransuva'ya yle hitapta bulunmutu:
"Allahu Tealaya hamd senalar ve onun sevgili Resul Muham
med Mustafa'ya (sallallahu aleyhi ve sellem) dua ve selamlarmzdan
so nra, ma'lumunuz olsun.
Ben ki, Sultanlar sultan, hakanlar hakan, hkmdarlara ta giy
diren, Allah'n yeryzndeki glgesi ve Akdeniz' in ve Karadeniz'in
ve Kzldeniz'in ve Rumeli'nin ve Stanbul'un ve mukaddes Mek
ke ve Medine'nin ve Kuds'n ve Anadolu'nun ve Karaman'n ve
Grcistan'n ve Rum'un ve Dulkadr vilayeti'nin ve Diyarbekir'in ve
Azerbaycan'n ve Acem'in ve am'n ve Haleb'in ve btn Arab diya
rnn ve Msr'n ve Cezayir' in ve Tunus'un ve Yemen' in ve Eflak'n
ve Bodan'n ve Erdel'in ve Belgrad'n ve Bosna'nn ve Budin'in ve
daha nice memleketlerin ki, yce atalarmzn ezici kuvvetleriyle
fethettikleri ve benim dahi ate saan zafer klcmla fetheylediim
nice diyarn sultan ve padiah, Sultan Bayezid Han olu Sultan
Selim Han olu, Sultan Sleyman Han'm.
Sen ki, Fransa lkesinin kral Franesko'sun.
Sarayma, sadk adamn Frangipan ile gnderdiin mektubun
geldi. Mektubun yan sra szl baz haberlerle de dmann top
raklarnz ele geirdiini, hal-i hazrda tutsak olduunuzu ve kur
tulmak iin benden yardm ve meded umduunuzu sylemisiniz.
Her ne demiseniz benim yksek katma arz olunup, detaylaryla
tarafmdan renilmitir.
Padiahlarn sava kaybetmesi ve esir dmesi olaanst a
rtc deildir. Cesur olun ve yok edilmenize izin vermeyin. Bizim
ulu ecdadmz (nur iinde yatsnlar), daima dman kovmak ve
toprak fethetmek iin seferden geri kalmamtr. Gece ve gndz
atmz eerlenmi, klcmz kuanlmtr.
46 K ay i V: Uf h l a r n P c cl i a l K a rn i
Allah hayrlar versin ve Allah'n dedii n e ise o olsun:'

Eli avdetinde Madrid muahedesi ile esaretten kurtulmu olan
Franois'e Sultan Sleyman'n vaatini bildirmi, o da padiaha min
net ve kranm ifade eden bir teekkr mektubu gndermiti.43
Fransa elisinin stanbul'd a bulunduundan 1 5 26 tarihli bir
raporunda bahseden Venedik Balyosu Piero Bragadino, padiahn
eliye altn ilemeli bir hil'atla on bin ake verdiini bildirmektedir.
Gerekten Frangipani, Kanuni Sultan Sleyman'a arlken'e kar
karadan ve denizden yaplacak bir taarruz neticesinde Franois'in
kurtarlabileceini sylemi, aksi takdirde iki garpl hkmdarn
sulh yapacan ve imparatorun Avrupa'nn yegane hakimi kesile
ceini ilave etmiti.44
Padiah, yle grnyor ki, Venedik elisinin de fikrini aldktan
sonra bir mektup ile Fransz kraln, harpte hkmdarlarnn bala
rna her trl eyin gelebileceini ifade etmek suretiyle teselli etmi
ve eliye de arlken'e kar biri talya sahillerine, dieri Macaristan'a
olmak zere iki cepheden hareket edeceini bildirmiti.
Kanuni bu tasavvurun gerekletirilebilmesi iin Macar kralna
bir eli gndererek serbest gei hakk istedi ise de Kral II. Layo bu
teklifi reddetti. Bunun zerine padiah sefer istikametinin tayininde
bir mddet tereddt gsterdi. Bilahare Franois'in esaretten kur
tularak padiahn ltfuna teekkr etmesi, hastal olmasa bizzat
gelip padiahn ayaklarn peceini bildirmek suretiyle minnet
tarln ve krann ifade eylemesinden sonra seferin hedefinin
Macaristan'a ynelecei kesin olarak belli olmutu.
MACARS TAN S EFER

Fransz siyasetinin bu suretle telkin ve tesiri yannda Belgrad'n
fethinden sonra devam eden hudut hadiseleri ve karlkl aknlar
ikinci Macaristan seferinin sebeplerini tekil etmitir.
brahim Paa'nn Msr'dan dnnden hemen sonra padiah
sefer hazrlklarna giriilmesini emretmi ancak seferin hangi is
tikamete yneltilecei aklanmamt. Venedik ile mnasebetler
batan beri dosta idi. Fakat Belgrad'n fethinden sonra Garp hu-
Dnya Gc 47
dutlarnda hadiseler eksik olmamt. Macarlar bir taraftan hudut

lardaki O smanl kalelerine saldrlar dzenlerken dier taraftan
Eflak ve Bodan'da devaml olarak Trkler aleyhine tahriklerde
b ulu nuyorlard.
Halbuki bu srada Macaristan'n i ileri hi de iyi bir durumda
deildi. Layo'un lgnlklarla dolu sarayndaki valyeler hibir
snr tanmazlard. zellikle kyllere kar hayvan muamelesi ya
parlar ve kar koyanlar acmaszca ldrrlerdi. Macar kylleri
memnuniyetsizliklerini belirtmek gayesiyle Protestanlk hareketine
katlmlard. Paralarn tahsil edemeyen birok Macar askeri de
Osmanl aknc Beyi Bali B ey'e iltica eder olmutu.
Eflak'ta Boyarlar ve iktidar ele geirmek isteyen Voyvodalar ve
taraftarlar arasnda olan iddetli mcadelelere ve i karklklara
ncelikle Nibolu sancakb eyinin mdahelesi gerekti. Padiahn
ve D ivan - Hmayun'un da tasvibi ile Eflak'a giden Sancakbeyi
Mehmed Bey orada bir mddet hem nizam ve asayii salam,
hem de devletin Lehistan ve Erdel hudutlarnda gvenliini temin
edecek tedbirleri almt.
Padiaha iltica eden Radu, B oyarlar arasndaki nfuzu hesap
lanarak, senelik on drt b i n duka cizye vermek artyla 1 524'ten
itibaren voyvodala getirildi. Dier yandan, Tuna boylarnda da
hudut hadiseleri ve kk lde savalar eksik olmuyordu.
Hudut sancakbeylerinden Yahya Paazade Bali B ey, padiaha
bu tarafa sefer yapt takdirde Drava ile Sava nehirleri arasndaki
Macaristan arazisinin fethinin kolayca gerekleebileceini belirt -
miti. Bu haberler, Macar Hudut Kumandan Tomori'nin casuslar
vastas ile Macaristan'a da ulayordu.
Sefer karar daha k aylarnda verilmi, padiah Aralk 1 525 ve
Ocak 1 526'da Rumeli merasna gnderdii fermanlarda, kuvvetleri
ile birlikte ilkbaharda Sofya Sahras'nda toplanmalarn ve mteakip
emre hazr olmalarn bildirmiti.
Anadolu Beylerbeyi Behram Paa ile Bosna sancakbeyine, Krm
Han Saadet Giray'a ve dier ilgililere de gereken tebligatta bulunul-
48 K ay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n !
mutu. Padiah, seferin serdarln Msr'dan dnnden sonra

tevecch ve itimadna daha ok mazhar olan Veziriazam brahim
Paa'ya tevcih etti.
Kanuni Sultan Sleyman, kendisinin yokluunda stanbul'un
idaresini eski Msr Valisi Kasm Paa ile byk alim ve mft
Kemalpaazade'ye verdi. Eyp Sultan, eyh Eb'l-Vefa, babas Selim
Han ve dedeleri il. Bayezid ile Fatih Sultan Mehmed'in trbelerini
ziyaret ettikten sonra 23 Nisan 1 526 da yz bin kiilik bir ordu
ile hareket etti. O rduda yz adet top bulunuyordu. Ordunun
Osmanl vilayetlerinden geii byk bir intizam iinde oldu.45
Ekilmi tarlalara girmek, hayvan otlatmak, arazi sahiplerinin
hayvanlarn almak idam cezas ile yasaklanmt. Aykr hareket
edenlerin derhal balar kesildi. Bu sefer dier seferlere bir emsal
tekil edecek ve asker tarlalardan izinsiz bir elma dahi alamayacakt.
Kanuni, konaklama gnlerinde askere geit resmi yaptryor,
divan kuruyor ve yabanc devlet sefirlerini kabul ediyordu. 5 Nisan'da
Moldavya beyinin elisi mutad zere vergiyi takdime geldi. Birka
gn sonra padiah babas Selim Han'n tabibi Ahi elebi'nin olu
Seyfullah' huzuruna kabul etti ve yevmi altm ake ile hususi ta
bipliine ald.
iddetli yamurlar Filibe'den Ni'e giden alt boaz hemen he
men geilmez hale getirmiti. Filib e'de Anadolu svarisi orduya
iltihak etti. Btn askerin Trayan Kaps denilen dar bir boazdan
gemesi srasnda olduka glk ekilmiti. Bu mkilat bertaraf
etmek iin Anadolu askerleri douya dnerek Bulgaristan'a zladi
B oaz'ndan girdi.
Veziriazam brahim Paa ise Sofya'da padiahdan ayrld. Morava
kenarnda yine birleip Petervaradin'e doru nden yrd. Bosna
ve Hersek sancakbeyleri Tuna kenarnda ve Belgrad civarnda or
duya katldlar. Drt yz kk gemi ve kayktan mrekkep olarak
ilerine Mihalolu, skenderolu ve Yahi Bey kumandalarnda
yenieri konulmu olan Osmanl ince donanmas, ordugah kar-
Dnya Gc 49
snda demir att. Padiah Belgrad'a ulatnda Ramazan ay son

bulmu bulunuyordu.
Kanuni Sultan Sleyman B elgrad'da ordu kumandanlarnn ve
byk devlet memurlarnn bayram tebriklerini kabul etti ( 1 evval
9 32/ 1 1 Temmuz 1 526) . Bu mnasebetle drt yz bin akeden fazla
dirlii olanlara otuzar bin ake ile birer kaftan; dirlii bu miktardan
az olanlara yirmier bin ake nakit ve birer kaftan ihsan etmiti.
Bu srada Veziriazam brahim Paa ise Petervaradin duvarlarna
erimiti. Kaleye kmak iin derhal iskeleler kurdurdu ve iddetli bir
hcumdan sonra bir gn ierisinde ehir alnd ( 1 6 Temmuz) . Vakit
kaybedilmeksizin i kalenin muhasarasna baland. Muhasara on
iki gn devam etmi ve Osmanllarn iki umumi hcumu neticesiz
kalmt. Nihayet duvar altndan kazlan iki lamn patlatlmas
Osmanl askerine geni bir gedik at. Sratle ieri girerek kaleye
ksa bir sre ierisinde hakim oldular. Kar duran be yz mdafi
ldrlrken yz tanesi de esir alnd.46
Yine bu srada Bosna beylerinin Sirem mntkasndaki btn
kaleleri ele geirdikleri haberi padiaha ulat.
Osmanl ordusu ylok duvarlarna kadar Tuna boyunca ilerleye
rek bu mevkii muhasara altna ald. Yedinci gn kale kendi ihtiyariyle
teslim oldu. Bu teslimden dolay ylok ileri gelenlerinden on iki
kii kaftan giydirilerek mkafatlandrld. Ardndan irili ufakl on
bir kale daha elde edilerek D rava Nehri kenarndaki sek Kalesi
nne gelindi.
sek Kalesi'nin teslim olmas ile birlikte orduda mnadiler "Padi
ah azmi Budin'dir" diyerek hedefi ilan ettiler. Hedefin Macaristan'n
merkezi olduu anlalmt. Padiah Drava Nehri zerine kurulan
kpr inaatnda da bulunduktan ve buradan geildikten sonra
ordu, Moha Sahras'na doru ilerlemeye balad.47
MOHA S AVAI
te yandan Macar Kral il. Layo, 20 Temmuz'da Budin'den
ayrlm ve 6 Austos'ta ancak Tolna'ya vasl olmutu. Yannda
drt bin kiilik bir svari kuvveti vard. Burada onu bakumandan
Nador Bathory Istva asl kuvvetlerle bekliyordu. Yaplan mzakere

sonunda Nador'un sek'e doru gnderilmesi kararlatrlm ise
de Kral II. Layo beraber bulunmadka hi kimsenin Bathory ile
ileri gitmek istemedii anlalmt.
Macar ordusu hep birlikte zaruri olarak gneye doru, Osmanl
ordusunu karlamak zere hareket etti. te bu esnada Macar ku
mandan Tomori'nin Moha ovasnda karargah kurduu ve burada
padiahn ordusunu karlamak karar verdii grld. Bu arada
Macar kral, Erdel Voyvodas Zapolyai Janos'a evvela Eflak voyvo
das ile birlikte Osmanl ordusuna arkadan hcum etmesi haberini
gndermi, sonra da en ksa zamanda kendisine mlaki olmasn
emretmiti.
Osmanl ordusu kuzeye doru ilerlerken, harp yry yap
yor, fakat ayn zamanda mum donanmas ile de bir enlik havas
oluturuyordu. Kanuni Sultan Sleyman, mkemmel casus tekilat
vastas ile Kral Layo'un her taraftan yardm istediini ve beklediini
biliyordu. Bu sebepten bu savan nl kumandanlar olan Bali Bey
ile Hsrev Bey'e , Hrvatistan'dan gelecek ve son dakikada Macar
ordusuna byk hizmette bulunabilecek bir yardma, kumandan
lar altndaki kuvvetler ve Aknclarla mani olmalarn emretmiti.
Onlar da mnasip yerlerde bekliyorlard.48
29 Austos'ta Trk ordusu Moha'a gelerek kendisini bekleyen
I I . Layo'un kumandasndaki ek, spanyol, Alman ve talyanlar
dahil Macar ordusu ile karlat. Padiah, "imdi bir vakt oldu ve
her dem davar ve adam yorgundur, inallah alesseher cenge m
baeret oluna!" emrini verdi.
D ier yandan ordunun btn merasn bir harp meclisine
davetle Hsrev Bey kumandasnda nc birliklerini tekil eden
ihtiyar Aknclarn da bu mzakerede hazr bulunmalarn arzu etti.
Peevi'nin kendi zamannda Sigetvar'daki Trk eyhi Ali Dede'd en
bizzat dinleyerek naklettiine gre, serdar Rumeli alaylarn yerliye
rine koyduktan sonra padiahn huzuruna gelmi ve onun serhad
merasnn davet edilerek mavere olunmasn ferman etmesi
zerine Hsrev Bey'e hitaben yle demiti:
D ny a G c 'i 1
"Serhad beylerimiz! Saadetlu padiahmz sizden mavere ister.

te Moha Sahras tedbir nedir? " Buna kar Bosna Sancakbeyi
Hsrev Bey:
"Biz serhadde mavereyi gngrm ihtiyarlar ile ederiz. Kend
reyimizle bir i etmek istemeyiz, ferman olunursa varp syleelim"
cevabn verirse de, padiah mavere edecek adamlarn gelmesini
emretti. Ardndan Adil Koca denilen, cebesi arkasnda, togulgas
banda, kepenei terkisinde bahadr bir adam grnd.
Padiahn fermann tebli eden Hsrev Bey'e u cevab verdi:
"Dmekten iyi rey mi olur. Beni Koca Alay beyi size gnderdi.
Dman alaylar grnm, nclerimiz ellemee balam, gelin
sancanz dibinde bulunun:'49
Padiahn ota, sonradan Hnkar Tepesi ve bugn de Sator
hely (adr yeri) denilen tepede kurulmutu. mera sancaklarn
amlard.
Padiah, o gn iyi bir ata binip, zrhn giyindi ve srtnda oku
ve belinde yay ile hareket etti. Rumeli askerinin yanna vardnda,
ahane szlerle askeri teci ettikten sonra ellerini aarak Allah'a:
"lahi g ve kudret senin; lahi tasarruf ve nusret senin; lahi
ltuf ve inayet senin; lahi kerem ve mrvvet ve himayet senin; bir
blk mmet-i Muhammed fukarasn yerindirme (zme); ve bir
nice kavi dmanlar sevindirme! " diye dua etti. Gzlerinden yalar
gelmekteydi. Askerler byk bir itiyakla ''Amin ! " diyerek seslen
diler. Padiahn bu hali ve duas binlerce kahraman alatt. Ordu
ylesine bir heyacana kaplmt ki yerlere kapanyor ve padiahn
uruna canlarn feda edeceklerine yemin ediyordu.50
Bu duadan sonra Rumeli askerleri ileri yrd ve padiah da ar
bir yryle bunlar takip etti. Moha Ovas'n gren bir tepeye
geldiler. O vay evreleyen Tuna Nehri, deniz gibi yaylmt. Bu
nehrin kenarnda Macar askerleri, adrl ordugah kurmu bulu
nuyor ve kara bir bulut gibi grnyordu.
Macar ordusu iki muharebe safna ayrlmt. lk saf merkez,
sa ve sol cenahlara ayrlmt. Arkadaki saf birbiri arkasnda drt
52 K ay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n n i
koldan mrekkepti v e aralarnda kral da bulunuyordu. Neredeyse

ordunun tamam zrhlarla kapl olup her biri demir kale gibi idiler.
Hsrev B ey bu konuda padiah uyararak:
"Hnkarm dman demir kal'a gibi zrhlara brnm olma

larndan baka birbirlerine zincir ile merbutturlar (baldrlar) . Bu
t arz ile nereye hcum etseler takat getirilemez. Onlar bizim zeri
mize yrdkleri zaman iki tarafa ayrlmalyz. Ortaya aldmzda
iki taraftan kska ierisine alr ilerini bitiririz. Yoksa maazallah
tehlike byktr" demiti. Kanuni bu mtalaalar yerinde b ularak
harp taktiini ona gre belirledi.
Osmanl ordusunun sa kolunda veziriazam ve Rumeli Bey

lerbeyi brahim Paa, sol kolda Anadolu B eylerbeyi B ehram Paa,
merkezde ise padiah, yenieri aas ve Kapkulu askerleri yerlerini
alm bulunuyorlard.
Alaylar balanp saflar dzld

alnd ks ve sancaklar zld
Padiahn s ava ertesi gne brakmasna karlk Macar ordusu
2 9 Austos'ta harp nizamna gemiti. Kendilerine olduka gvenen
zrhl Macar valyeleri yekpare bir kitle halinde Osmanl birliklerine
doru ilerlemeye baladlar. Atlar nce trs sonra drtnala saldrya
getiler. Uzun mzraklarn Trklerin gslerine daldrmak zere
ileriye doru uzatm lard. Binlerce at nalnn yere vurmasndan
hasl olan korkun bir uultunun zerine keskin cenk naralar
ykseliyordu.
O devirde Macar ordusu iin en kati harbi kazanacak askeri s

nfn svari olduu ve btn h arp tabiyesinin bu snfn durumuna
gre tesbit edildii dnlrse atl kuvvetlerin tek stratej isi ise,
taarruz olacana gre bu kararlar tabii idi.
Macarlarn hcuma getii haberi zerine "La havle vela kuv

vete illa billah" (Ya Rabbi btn g ve kudret senindir. Aske r-i
Muhammediyeye nusretini eritir) diyen padiah, brahim Paa'y
Rumeli kuvvetleri ile ilk s afta bu hcumu karlamaya memur etti.
Dnya Gc 53
Bu ndan sonra Trk v e Macar svarileri arasnda iddetli arp

m al ar balad.5 1
Macar zrhl svarisinin hcumu ok iddetli idi. Buna ramen
Rumeli birlikleri sistemli bir tarzda bir yandan mdafaa eder gibi
yaparken dier yandan gerileyerek yana doru almaya baladlar.
Anadolu askerleri de ayn tarzda kanat gibi aldlar.
Macar svarilerinin korkun hcumu bu defa yenierilerin pulad
gibi gslerine arpt. Vuruma bir anda ok kanl ve iddetli bir hal
almt. Hatta tam bu srada padiah ldrmeye yemin etmi otuz
iki valye, Kanuni'nin muhafz ktalar arasna kadar sokulmay
baarmt. Bu lm-kalm vurumas srasnda hayatta kalabilen
Macar valyesi padiahn yanna yaklamaya muvaffak olmu
tu. Oklar Kanuni'nin zrhna arpp yere derken karglarn ise
padiah klc ile elmeye muvaffak olmutu. Padiaha daha fazla
yaklaamadan yenierilerin kllar imek gibi ilerini bitirdi.
Kanuni'nin etrafnda kmelenen yenierilerin bir ksm t
fenklerini boaltrken dier ksm dolduruyor ve srasyla atlar
tekrarlanyordu. Asl Macar birliklerinin Osmanl orta kanadnn
nihayetine ulat esnada Osmanl toplar korkun bir biimde
gmbrdemeye balad. Son derece ahenkli bir biimde alan bir
likler Macarlar topu birlikleri ile kar karya getirivermiti. Trk
topusunun hep birden mermilerini dman zerine yadrmalar
zerine dman bir anda piyale gibi kzl kana boyand. Siperler
gl sinesi gibi pare pare olup miferler gonca az gibi kan dolup,
kllarnn taze nergis gibi pederi dkld.
Macar zrhl birlikleri bu kasrgann altnda saf saf stne y
kldlar. Saflarnda bir anda dev gedikler ald. Ardndan evirme
harekatn tamamlayan Osmanl Rumeli ve Anadolu birlikleri Ma
carlar bir mengene gibi sarmaya ve skmaya balad. Tam zaferi
kazanmakta olduklarn dnen Macar ktalar ne olduunu dahi
anlayamamlard. Hsrev ve Bali beyler de bulunduklar yerden
kp birliklerini Macar ordusunun yan ve gerilerine taarruza geirdi.
54 K ay i V: Uf l l a r n P a d i a h Ka n u n i
arpma artk bir kyma dnt. Ordudan kopup kamaya

muvaffak olabilenler ya Aknclara yem oluyor ya da zrhlarnn
arl ile batakla gmlyordu. Kral Layo komutanlarndan
kiminin dp kiminin esir olunduunu grnce ikbalinin karar
dn anlayp savaa mecali kalmad. Cihan bana dar olmutu.
Savatan vazgeip nehre doru kamaya balad.
Sava balayal daha iki saat olmutu. Macar ve mttefik asker
lerinin kimisi keskin klca yem olmu, kimisi esir edilip zincire vu
rulmu, binlercesi de ka yolunda Kral Kprs denilen mevkide
yollarn arp batakla saplanp canlarn yitirmilerdi. te Kral
Layo da buradaki ller arasnda bulunup karld.
Kesin bir imha sava neticesinde Macarlardan yirmi bin piyade
ve drt bin svari maktul dt. Kral Layo ile belli bal kumandan
lar da maktuller arasnda idi. Osmanl ordugahnda zafer enlikleri
sabaha kadar srd. 5 2
Ertesi gn Sultan Sleyman vezirleri ve meras ile birlikte mu
harebe meydann temaa etti. Bu srada rastlad Koca Alay beyine,
"Byk gazadan sonra tedbir nedir?" diye sormas ve onun da:
"Hnkarm domuzun yatanda ocuu olmasn" cevab zerine
Budin'e hareket kararn verdi. Bu arada yedi avu zafernameler
ile stanbul, Bursa, Karaman, am, Msr, Diyarbekir'e , Haleb ve
Edirne'ye gnderildi. Padiah 12 Eyll'de Budin'e vasl oldu.53
ehrin anahtarlarn bir heyet kendisine yolda takdim etmilerdi.
Burada on gn kald ve kraln saraynda ikamet etti. imdi Macar
bakenti Budin'de cokun bir ekilde iki bayram birden yaanyordu.
Kurban bayram ile birlikte zafer bayram enlikleri ve elenceler
tertip ediliyordu. Padiah, veziriazam ile birlikte ehri de temaa
etti ve Tuna zerine bir kpr kurdurarak Pete yakasna geti. 54
Her taraftan aman dileyen Macarlar Budin'e akn ediyordu. Bun
lardan "raiyet olmaa rabet" gsterenlerin bir ksm stanbul'da
Yedikule semtinde, bir ksm da Selanik'te iskan edileceklerdir.
Dier taraftan kraln hazinesinde ve cephanesindeki baz eyalar da
Dnya Gc 55
gem ilere yklendi. Bunlar arasnda Herkl, Diyana ve Apollo'nun

tun heykelleri de vard.55
Getirilen iki byk amdan Ayasofya Camii'nin mihrabnn iki
tarafna konuldu. Pete'de Macar asilzadelerinden bazlarn kabul
eden padiah, kendilerine Erde! Voyvodas Janos Zapolyai'yi Macar
kral nasbedeceini vadetti. 27 Eyll'de Pete'd en hareket eden pa
diah Tuna boyunu takip etti ve yol zerindeki Segedin, Bac, Tilek
gibi kaleleri zaptederek Belgrad'a ulat.
AN ADOLU SYAN LARI ( 1526 -1528)

Macaristan'a sefer yapld srada Anadolu'da bir isyan hareketi
oldu. Sln Koca adnda birisi ile balayan ve ertesi senelerde devam
eden bu karklklarn balca iki sebebe dayand anlalmaktadr.
Bir ksm itimai- iktisadi, dier ksm da dini-mezhebidir. Bu
ikinci nevi isyanlarda da phesiz iktisadi sebeplerin tesiri vardr.
Kanuni Sultan Sleyman Moha seferine kt esnada memleket
lerin muhafazas ve asayiin salanmas yolunda Anadolu, am ve
Msr'daki vazifelilere gereken emri vermi, Macaristan seferine de
sadece Anadolu eyaleti kuvvetlerinin itirak edecei bildirilmiti.
Karaman, Rum, D iyarbekir, Haleb, am ve Msr eyaletleri
kuvvetleri, beylerbeyleri ile birlikte yerlerinde braklmlard. Bu
meyanda Adana hakimi Ramazanolu Piri B ey, Karaman ve Haleb
cihetlerinin muhafazasna memur olanlardand. Dier taraftan, Al- i
Osman kanunnameleri gereince Bozok sanca ile baz sancaklarn
da bu srada yeniden tahriri emrolunmutu.
Bozoklu Trkmenlerini tahrire, bata bu sancan mirlivas Her
sekzade Ahmed Paaolu Mustafa B ey olmak zere, Muslihiddin
adnda bir kad ve Katip Mehmed memur olmulard. Bunlarn
yanl ve sert hareketleri isyana sebep oldu. Sln Koca ile olu ah
Veli adndaki cahil Trkmenler ve Znnun adl dier bir Trkmen
babas bu isyann elebalar idi.
Sln Koca'nn etrafnda toplanan Trkmenler nce bir baskn
yaparak tahrir iini yapan grevlileri ldrdler. Ardndan civar
56 K ay IV. Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n f
kyleri d e basarak kendilerine zorla uydurduklar kimseler ile bir

likte Sivas zerine yrdler.
Sln Koca ve taraftarlarna kar ilk olarak Karaman Beylerbeyi
Hurrem Paa harekete geti. Ancak Kayseri civarnda Kurunlu
belinde yapt arpmada malup olurken kendisi ile birlikte me
radan birou maktul dt. Asiler, bunun zerine Tokat taraflarn
ele geirdi.
syan, Macaristan'dan dnen padiaha, Adana Valisi Piri Bey ta
rafndan Tuna'y getii srada haber verilmiti. syan byynce bir
taraftan Rum Beylerbeyi Hseyin Paa, Dulkadr, Mara ve Malatya
sancaklar kuvvetleri, dier yandan D iyarbekir Beylerbeyi Hsrev
Paa kendi eyaleti kuvvetleri ile asi Trkmen kabilelerini tenkil
ettiler. Elebalar ve Znnun Halife, yaplan arpmada maktul
dt, asiler datld.56
Ertesi sene ( 1 527) Adana taraflarnda da isyanlar grld. Bu
harekette zellikle iilik tesiri bulunuyordu. Adana sancana bal
Berendi nahiyesinde Tonuz Olan adnda birisi ile Tarsus sancanda
Ula nahiyesinde Yenice Bey adnda bir kii alt yz kadar taraftarlar
ile isyan sancan kaldrm ve yama hareketine koyulmulard.
Yine bu srada Adana'ya bal Kara salu cemaatinden olup
kendisini ah Halife diye ilan eden ve btn Kara salu airetini
etrafnda toplamaya muvaffak olan Veli Halife isimli biri de isyan
ettiinden karklk artmt.
Adana hakimi Ramazanolu Piri Bey sratle harekete geerek
isyanlarn elebalarn yakalayarak cezalarn vermi ve padiaha
bildirmiti. Ayn sene zarfnda Karaman'd a daha byk apta yeni
bir isyan kt. iilik, gebe Trkmen airetleri arasnda, itimai
ve iktisadi artlar da msait olduu iin, birok taraftar kazanmt.
Bir kanun ve nizam devri btn ciddiyeti ile uygulanmakta ol
duundan sk kaytlar altna girmek, kendileri iin ar saydklar
mkellefiyetlere balanmak, balarna buyruk yaayan bu gebe
airetleri honut etmiyordu. Bu isyann elebas da Kalenderolu
yahut Kalender ah denilen ve soyu Hac Bekta Veli'ye balanmak
Dnya Gc 57
is ten en bir kimsedir. Kendisini B alm Sultan ile ilgili gstererek

etrafna taraftar toplamaya alyordu.57
Kuvvetlerinin otuz bini bulduu ve blge iin byk bir tehdit
oluturduu renilince, bizzat Veziriazam brahim Paa isyann
bastrlmasna memur ve serdar nasbedildi. brahim Paa bin
yenieri ve iki bin sipahi ile skdar yakasna geti ve dman
zerine yola koyuldu.
Aksaray sancana varnca Anadolu Beylerbeyi Behram Paa ile
Karaman Beylerbeyi Mahmud Paa, eyaletlerindeki timar ve zea
met s ahipleri ve komutanlarla asiler zerine gnderildiler. Bunlar
Cincilfe denilen yerde Kalenderolu gleri ile karlatlar. Fakat
arpmada asiler beklenmeyen bir zafer kazandlar. Karaman Bey
lerbeyi Mahmud Paa, Alaiye Beyi Sinan B ey, Amasya B eyi Koi
Bey, Birecik Beyi Mustafa Bey, Anadolu Timar Defterdar Nuh ve
Karaman Defter Kethdas eyh Mehmed ehit denler arasnda
idiler.
brahim Paa bu korkun haberi duyunca hi vakit kaybetmeden,
geceyi gndze katarak hzla dman zerine yrd. Elbistan do
laylarna varnca tamamlayc bilgiler de alnd. Bu srada Karaman
beylerbeyliine Koca brahim Paaolu sa Bey atand ve teki bo
makamlar da hakk olanlara verildi.
brahim Paa harekat esnasnda askeri b akmdan evvelce hi
uygulanmam bir takm tedbirler de alyordu. nceki atmada
bozguna urayan askerden tek bir erin bile orduya katlmasn
yasaklad. Gelmi olanlarn da yenilgi zerine konuurlarsa asker
arasnda bir karkla yol amasn diye, idam olunmalarn em -
retti. Ayrca beylerbeyilerin kalabalk askerlerinden yararlanmay
bir yana brakarak, sadece Kapkulu birlikleri ile yetindi.
Dier taraftan Dulkadrl Trkmenlerinin Kalenderolu isyanna
katlmalarnn asl sebebini iyi bilen yani, biroklarnn timar ve
yurtluklarnn ellerinden alnp Hass- Hmayuna ilhak olunduuna
vakf olan veziriazam yaplan yanl hareketleri dzeltti. Dulkadr
takmnn boy beyleri diye anlan nl kiilerinin gnln kazand.
58 Kay IV. Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
Bylece muhtelif Dulkadrl kabilelerinin ieklu, Ake Koyunlu,

Masadlu, Bozoklu boylarnn itaatlerini temin etti.
D ulkadrl B oy beyleri D ulkadr Trkmenlerini Kalender'in
kuvvetlerinden ayrmay zerlerine aldlar. Gerekten de, dedik
lerinden daha ok sayda Dulkadrlnn Kalender'e hizmetten yz
evirmelerini saladlar. Bu hal, asi kuvvetlerinin zlmesine neden
oldu. Birok blkleri, geceleyin ekip gittiler. Kalender'in elinde
ancak birka bin kii kalmt.
Ald haberlerden duruma vakf olan brahim Paa, saray a
nigirlerinden Bilal Mehmed Aa ve Deli Pervane adyla tannan
iki akll ekiya avcsn seti. Bunlar be yz kadar sekin yiit ile
birlikte dmann zerine yollad. Seme yenieri birlikleri Ba
saz denilen yaylakta kendilerinden kat be kat kalabalk dmana
baskn verdiler. Ksa bir srede ekiyay perian ettiler. Yakalanan
Kalender'in ba kesildi. Tm silah ve eyalar alnd. Tersine dnm
sancaklar da stanbul'a gnderildi.58
Zaferden sonra brahim Paa, ekiya karsnda yenilgiye ura
yan komutanlar ve Anadolu B eylerbeyi Behram Paa'y sorguya
ekmeye balad.
"Bir blk baldr plak asinin nnden neden katnz! " diye
azarlarcasna sordu. Behram Paa'ya sert bir dille byle seslenin
ce Behram Paa soluu kesilerek sustu ve hibir cevap veremedi.
Sonra teki komutanlar azarlayp ayn ekilde sorunca, kimileri
boyun bkt kimileri de; "Sen katn ve yenilgiye yol atn'' diye
suu birbirlerine yklemeye baladlar. Ancak, hibirinin azndan
paann sorusuna cevap olabilecek bir sz kmad.
brahim Paa ok kzgnd. in nereye varacan kimse kesti
remiyordu. Orada hazr duran cellatlara tam iaret verilecei anda,
Yavuz Sultan Selim dneminin naml vezirlerinden Piri Paann
olu el Sancakbeyi Mehmed Bey ayaa kalkp sz istedi.
Konumasna slam padiahna dua ve vglerle balad. Arka
sndan Paa'y vdkten sonra yle devam etti:
D ny a G ii c ii
"Eskilerimizden duyduklarmza gre yle byk ilerde, yce

Yaradana snp slam Peygamberi'nin mucizelerini dileyerek gn
g rm akll kimselerle danldktan sonra girimek gerekirdi.
Halbuki bizim komutanlarmz ne Rabbini andlar, ne de akll
kimselere dantlar. Hatta belki de bu hususu kulaklarna koymak
isteyenleri ayplar, tahkir ederlerdi. Bamza gelen uursuzluk bu
gurur sebebi ile olmutur. te iin esas bu arz ettiklerimdir:'
Bu gzel szlerden paa o kadar duygulanmt ki gzlerine ya
doldu. Paaolunu takdir etti. Bu doru szler karsnda komu
tanlar idam etmekten vazgeip affetti. Askere izin verip kendisi de
yola karak Temmuz ay ortalarnda stanbul'a vard.
Baarsnn karl olmak zere altn ilemeli kl, kaftan,
mcevher ve daha birok armaanlarla dllendirildi.
Kalenderolu isyanndan bir sene kadar sonra Adana blgesi
bir kez daha kart. zeyr sancakbeyinin kardei olan Seydi bana
kzl bir serpu giyerek yama ve talan hareketlerine giriti. Berendi
nahiyesini ve Ayas kasabasn yaktktan sonra nciryemez adndaki
aki ile de birleerek Sis kasabas zerine yrdler.
Tam bu srada beylerbeyilerin yiidi ve gen mertlerin Piri diye
vasfedilen Adana hakimi Ramazanolu Piri Bey, eyalet kuvvetleriyle
karsna kt. Kalabalk isyanclar karsnda gerileyen birlikler Piri
Bey'in gayreti ve himmeti ile toparlanarak sonunda galip geldiler.
Sis dalarna doru kaan asi liderlerini brakmayan ve takip ettiren
Piri Bey, elebalarn yakalayarak idam ettirdi. (Mart 1 52 8 ) .5 9
M O L LA KA B I Z
1 527 ylnda stanbul'da konuulan konulardan ve sk duyulan
isimlerden biri Molla Kabz ve szleri idi.
Kaynaklarda "Kabz- Acem, Kabz- Acemi, Kabz- Mlhid,
Kabz- Fasid" gibi lakaplarla da anlan Molla Kabz ranl ulema
dand.60 Anadolu'ya ne zaman geldii, ilmi derecesi ve herhangi bir
grev alp almad bilinmemektedir.
Meclisleri dolayor, tartmal mevzular ayor ve akllara p

heler getiriyordu. En nemli iddialarndan biri sa Aleyhisselam'
Peygamber Efendimiz'd en stn tutmasyd. Baz ayet ve hadisleri
kafasna gre tevil ve tefsir ederek iddiasna delil olarak sunuyordu.
Grlerini ulu orta halk arasnda dile getirmesi ve baz kimse
lerin zihinlerini kartrmas halkn tepkisine neden olmu, alimler
de kendisi hakknda davac olduklarndan 3 Kasm 1 527'de Divan-
Hmayun'a sevkedilmitir.
Veziriazam brahim Paa, Divan- Hmayun'da meseleyi zme
leri iin Rumeli kazaskeri Fenarizade Muhyiddin elebi ile Anadolu
Kazaskeri Kadri elebi'yi grevlendirdi. Fakat kazaskerler onu ma
lup etmeye ve ikna edici cevaplarla susturmaya muktedir olamadlar.
Molla Kabz birok ayet ve hadislerle ve demagoj i sanat ile baskn
kmt. Alimler onun hezeyanlar karsnda ancak, bu fikirdeki
bir kimse katlolunmal demekten baka bir cevap bulamamlard.
Bu vaziyet karsnda veziriazam kazaskerlere:
"Bu adamn hatas ne ise, nce onu kendisine bildirin. Kafa
snda dmlenen pheleri zn ve hatasn ispat edin. Ancak
o zaman hatasnda srar ederse cezalandrmak lazmdr" diyerek
toplanty kapatt.
Meer Kanuni Sultan Sleyman da konuulanlar Adil kkn
deki pencere arkasndan dinlemiti. Vezirler arza girdiklerinde
hiddetli bir ekilde:
"Bir mlhid divanmza gelir. Peygamberimiz hazretlerinin yk
sek anna glge drr. Sama sapan konumaya cret eder ve
samalad delillerle isbat edilip susturulamaz, kar gider. Buna
sebep nedir?" diye sordu. Sadrazam:
"Ne edelim, kazaskerlerimiz kendisini delillerle susturamadlar.
Hezeyanlarn cevaplaryla ikna edemediler" dedi. Kanuni:
"yle ise yarn eyhlislam ve Kad Efendi de hazr olsunlar
ve slamiyet'e uygun bir ekilde davas grlsn" diye tembih eder.
Paalar arzdan knca avular gndererek Molla Kabz' yakala
tp tutukladlar. eyhlislam Kemalpaazade ile stanbul kads Sadi
D ny a G c f 1
el ebi'ye de ertesi gn padiah divanna gelmeleri iin buyruklar

kardlar.
Ertesi gn bunlar padiah divanna geldikleri zaman Rumeli
kazaskeri, protokol gereince bata oturtulmayn bahane ederek
kalkp gitti. Bunun zerine eyhlislam iin kazaskerin yerine ve
kad iin de onlarn karsnda birer krs konuldu.
eyhlislam Kemalpaazade ilk nce ok yumuak bir tutumla
Molla Kabz'a iddialarn sordu ve sylediklerini sabrla dinledi.
Kabz, ayet ve hadislerden ileri srd delillerini ortaya dkt.
So nra eyhlislam, karsndakinin anlamakta ve bellemekte yan
llklara dm bulunduu hususlar ilmi metotlarla aklayarak
phesini giderdi. Ayrca Peygamber Efendimiz'in stnln yine
Kur'an - Kerim ve hadis-i eriflerden delillerle sundu. Bylece gerek
meydana knca Kabz'n dili tutuldu ve konuamad. eyhlislam
yeniden ona seslenerek:
"Molla Kabz ite gerek anlald ve ortaya kt. Baka szn ve
iddian var mdr?" Kabz baka bir sualinin ve cevabnn olmadn
beyan etti. eyhlislam:
"O zaman bu batl inantan dner ve doruyu kabul eder misin ?"
dedi. Molla Kabz inancnda direnip bildiinden amad.
Bu durum karsnda eyhlislam, Kabz'n zndklk suu ile
diini belirten fetvasn vermi ve kad efendiye:
"Fetva ii tamam oldu. Artk dinimize gre gereine siz hkrre
din" dedi. Sadi Efendi de:
"Ehl-i Snnet ve'l- cemaat zere doru inan yoluna girdin mi?"
diye yeniden sordu. Fakat Kabz yine de bir trl hakk tasdik et
medi.
Molla Kabz'n direnii zerine, idamna karar verdiler. Divandan
sonra karar infaz olundu.6 1
Bu olay baz yazarlar Osmanl Devleti'nde dnceye vurulmu
bir darbe diyerek veya dini msamahaya yer verilmedii tarznda
tenkide tabi tutmaktadrlar.6 2 te tarihinin ve mtefekkirlerin
tarihi bir olay deerlendirirken o vakann getii zamann art-
f2 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n n i
!arna, devletin hukuki durumuna, kanun ve nizamna, insanlarn

inan ve dncelerine gre deerlendirmek yerine be yz sene
sonrasndan drbnle bakarak yorumlama yoluna gidilirse ortaya
tutarsz nazariyeler kar.
Molla Kabz ran'dan stanbul'a gelerek Mslmanlarn infialine
sebep olacak fikirlerini ulu orta serdetmeye balam bir kimse
olarak karmza kmaktadr. Meselenin Osmanl Divan'nda g
rlmesine kadar ilerlemesine baklrsa Molla Kabz'n toplumda
ciddi blnmelere yol aacak ve sonu atmalara kadar varacak bir
banba olma yolunda ortaya kt belli olmaktadr.
Zira Mslman bir toplumda onun Peygamberine olan inan
sarsacak bir fikir ve dnce ierisinde olmaktan ziyade onu ak bir
biimde yaymaya alan ve toplumda karklk karmak isteyen
biri pozisyonundadr.
Kayn aklarda Kabz'n ayet ve hadisler d n d a Kitab -
Mukaddes'ten deliller getirdii yahut akli ve hikemi burhanlara
dayand yolunda hibir iaret de bulunmamaktadr. Hurufi pro
pagandasnn yayd temel inanlardan birinin Hazret-i sa'nn
peygamberler arasnda en yksek mevkiyi igal etmesi onun Hurufi
inancna sahip olduu deerlendirmelerine yol amtr.63
Molla Kabz'n meyhanelere gittii, trl fsk ve fcur iledii
eklinde btn kaynaklarda geen tasvirler ise onun ahlaki zaaflara
sahip sradan bir medrese alimi, farkl dncelerle etrafna insan
toplamak ve hret peinde olmak gayesini gden ilgin bir kiilik
sahibi olduunu gstermektedir.
Devlet adamlar ihtimaldir ki bu durumun ileride daha byk
atmalara meydan verilmeden neticelendirilmesi kanaatine var
mlardr. Nitekim evvelce eyh Bedreddin vakas ve daha sonra
ortaya kan Kadzadeliler meselesi dikkatle incelendiinde balan
gta masum dnceler olarak grlen hareketlerin o devrin artlar
iinde zamanla nelere sebep olduunu da dikkate almak gerekir.
Dier taraftan Molla Kabz hadisesini dnceye vurulmu bir
darbe diyerek kestirip atmak yerine olaydan hareketle Osmanllar-
D ny a G c 63
daki h ukuk anlayn grmek ve deerlendirmek daha nemlidir.

Aka bildikleri ve kar olduklar bir meselede dahi muhatab
ilmi d elillerle susturmadan ve ilzam etmeden en kk bir ceza
ve rilm emesi Osmanl hukuk sisteminin msamaha boyutunu or
taya koymaktadr.
Devrin iki byk alimi Rumeli ve Anadolu kazaskerinin muha
tab ak bir biimde delillerini rtmeden cezalandrmak isteme
lerine ve hatta padiahn, byle bir kimse divanmdan nasl kar
gider, demesine ramen sadrazamn; "Cevap verilemedi, ne yapla
bili r ki?" eklinde kar duruu aslnda ok daha dikkate ayandr.
Nitekim eyhlislam ve stanbul kadsnn karsnda yeniden
grlen davada ve ileri srlen ikna edici deliller karsnda Molla
Kabz ilzam edilmitir. Davasn er'an ve hukukan kaybetmesine
ramen batl itikadndan dnmedii ve hakk kabule yanamad
cihetle katline hkmedilmitir.
Bu arada Kemalpaazade muhtemelen bu hadise nedeniyle ko
nuyu ele alan bir risale kaleme alm ve burada Kabz'n ismi zik
redilmeden fikirlerine cevap verilmi Muhammed Aleyhisselam'n,
sa Aleyhisselam'a stnl delillerle ortaya konulmutur.
Kemalpaazade Risale fi Efdaliyyeti Muhammed Aleyhisselam adl
eserinde muhtelif ayet- i kerime ve hadis-i erifler erevesinde yir
miye yakn nakli delil zerinde durmutur. Hazret- i Muhammed' in
dier peygamberlerden stn olduu hususunda icma bulunduu
belirtilen risalede; Hazret- i Muhammed'in alemlere rahmet olarak
gnderildii, son peygamber olduu, mmetinin en hayrl mmet
klnd, dolaysyla bu mmetin p eygamberinin de dier m
metlerin peygamberlerinden daha stn tutulduu gibi hususlara
temas edilmektedir. Ayrca Hazret - i sa'nn semada hayat sahibi
olmasnn onun stnln gstermeyecei, zira bir gn nzul
ederek mmetini hakka davet edecei belirtilmektedir.64
M ACARS TAN MES ELE LER!

B elgrad'n fethi ve Moha zaferi, Macarlarn elinde bulunan
mhim hudut kalelerinin Osmanllar tarafna meyletmelerine neden
olmutu. B u arada Bosna Sancakbeyi Gazi Hsrev Bey'in akll ve

adaletli siyaseti de bunda byk bir rol oynamt.
Nitekim 1 5 24'ten beri abluka altnda tutulan Yaya Kalesi
mdafileri daha fazla mukavemetin faydasz ve baarsz olacan
anlayp Gazi Hsrev Bey'e kaleyi teslim ettiler ( 1 527) . Ardndan Yay
a evresindeki birok kaleler ile Pozsega (Pojega) , Modrus, Dalma
ya sahillerindeki Vrana, Kanuni Sultan Sleyman'n hakimiyetini
tand. Bunlardan Poj ega bir sancak merkezi oldu.
Bu arada Moha Meydan Muharebesi ile Macaristan'a kar
askeri harekat bitmi fakat siyasi harekat balamt. Macar tacna
ve krallna iki namzet, iki rakip vard.
Bunlardan biri, p adiahn Pete'de iken Macar byklerine
hitaben ve onlarn arzularn uygun olarak Macar krallna nasbn
vadettii Erdel (Transilvanya) Voyvodas Janos Zapolyai idi. Dieri
de veraset ve anlamalar yolu ile Macar krallnda hak iddia eden
Habsburg hanedanndan Viyana aridk Ferdinand'd . arlken'in
emriyle mzakereye arlan diyet meclisi Ferdinand' Macaristan'n
meru kral ve Zapolyai'yi de gasp ilan etmiti.
mcadelenin balangcnda Zapolyai daha kuvvetli grnmek
teydi. Bunun iin bir takm siyasi, itimai ve iktisadi sebepler ya
nnda ruhi bir amil daha mevcut idi. Nitekim asrlardan beri Macar
halknn ruhunda yaayan ve menelerinin ve kltrlerinin arktan
gelme olmasna telmihen skit ruhu veya skit hareketi denilen bir
milli cereyann Zapolyai'nin ahsnda en mahhas mmessilini
bulmu olmas gsterilebilirdi. Nitekim Moha Sava'ndan birka
ay sonra bu zat milli kral seilmiti. Fakat bu seimi siyasi grleri
veya menfaatleri asndan uygun grmeyenler vard. Bunlar ok
gemeden kar bir hareket ile baka bir Macar ehrinde Ferdinand'
Macar kral setiler.65
, byle bir rekabet halini alnca, her iki rakip mcadeleye ve
mcadelelerinde d yardm aramaa balad. Zapolyai bu mak
satla Habsburg aleyhdar Alman prensleri ile Fransa, Papalk ve
ngiltere'ye bavurdu ise de mspet bir netice elde edemedi.
Dnya Gc 65
len son Macar Kral il. Layo'un damad ve spanya kral, Al

m anya imparatoru arlken'in kardei olan Ferdinand ise zamannda
harekete gemiti. Aabeyisinin de destei ile byk bir ordunun
ban da Macaristan'a geldi ( 1 527) . Tokay'da Ferdinand'a kar gi
riti i mcadeleyi kaybeden Zapolyai, Erdel'e ekildi. Ardndan da
kaynpederi Lehistan Kral Sigismund'un yanna snd.66
Zapolyai kralla gemesinden sonra Osmanllara kar hasmane
bir tutum taknmt. Nitekim 1 527 baharnda Regensburg'da top
lanan imparatorluk meclisinden Osmanllara kar yardm istemi
ve hatta Tuna ile Sava nehirleri boyundaki kaleleri geri almay dahi
teklif etmiti. Fakat memleketini ve krall kaybedince, halet-i
ruhiyesinde byk deiiklik meydana geldi. arlken'e kar hibir
yerden yardm alamyordu. Buna ramen o, yabanc bir memlekette
bulunmakla b eraber meru kral olduu hakkndaki telakkisini
de muhafaza ediyordu. Erdel'de bulunduu srada Kanuni Sultan
Sleyman'dan yardm istemeye karar vermiti. Evvelce Venedik
doj undan da bu yolda bir tavsiye almt. imdi ise kaynpederi
Lehistan Kral Sigismund da ayn yolu neriyordu.
Bu gelimeler zerine padiah nezdinde yardm istemek ve ken
disine vadolunan krallk tacn ele geirebilmek iin bu kararnda
belli-bal amillerden biri olan Jerome Laki adnda bir diplomatn
stanbul'a gnderdi.
Bu zat daha gelir gelmez o sralarda d mnasebetlerde uzman
bir mavir olarak kendisinden faydalanlan Venedik Hkmeti'nin
bir mmessili olup Macaristan meselelerinde de mtehasss gibi
tannan Aloisio Gritti ile yakn mnasebet kurmaya muvaffak oldu.
Onun vastas ile evvela veziriazamn tevecchn kazand. Ancak,
Laki'ye ilk grmelerde gerek durum ve Osmanl Devleti'nin bu
meseledeki tutumu aka anlatlmt.
Eliye ncelikle Zapolyai'nin yapt hatal davranlar akland
ve iyice kld. brahim Paa ilk grmelerinde kendisine:
"Niin metbuun Macaristan tacn padiahtan daha evvel isteme
mitir. Kral kknn muhafazasnn ne demek olduunu anlamad
m? Burada her eyden malumat alnmaktadr. Aridkn, senin

efendinin deerlerinin ne olduu ve Hristiyanln teki prensle
rinin ne yapabilecekleri malumdur:'
Buna ramen Macaristan'd a arlken'e bal bir hkm etin bulun -
mas Osmanllarn iine katiyen gelmiyordu. Ayrca 1 526 Madrid
Sulh ile hapisten kurtulan Fransa Kral Franois da Macar tahtna
Orleans dk Louis'i geirmek suretiyle kendilerine tabi klmak
istiyordu. Bu itibarla yaplan mzakerelerde Osmanl Devleti'nin ve
padiahn Zapolyai'yi himayesi altna almann devletin menfaatleri
asndan en uygun yol olduu anlald.
Kanuni, 27 Ocak 1 528'd e Laki'yi huzuruna kabul ettiinde:
"Metbuunun sadakatini memnuniyetle kabul ediyorum. imdiye
kadar krall fiilen onun olmamtr. O hkmet, fesih ve kl
hakkyla benimdir. Fakat bana intisab ettii iin mkafat olarak
Macaristan' ona terk ettikten baka Avusturya'ya kar da onu hi
maye edeceim'' dedi. 67
Zapolyai'nin teebbsnden ve Laki'nin memuriyetindeki baa
rsndan haberdar olan Ferdinanad da sratle kendisini Macaristan
kral olarak kabul ettirmek zere Jan Hobordansky bakanlnda
kiilik bir sefaret heyetini stanbul'a gnderdi. Bunlar 29 Mays
1 528'de stanbul'a geldiler. Getirdikleri namede Ferdinanad Belgrad
da dahil olmak zere Macarlardan alnan yerlere kral olmasnn
kabuln istiyordu.
Ferdinand'n namesini gren Veziriazam brahim Paa, Avus
turya sefaret heyeti bakanna istihza yollu:
"stanbul'u niin istemiyorsunuz? " diye sordu.
Heyet p adiah tarafndan kabul edilmedii gibi dokuz ay
stanbul'da nezaret altnda tutuldu. Ancak 1 529 Viyana Seferi nce
sinde her birine be yzer duka hediye verilerek geri gnderildiler.68
FATH'N DEREC ES NE EREMEYZ'

Eliler ile yaplan mzakerelerden ve daha nce Zapolyai'nin
elisine yaplan vaatten sonra, Avusturya'ya kar bir sefer alma-
Dnya Gc 67
s kanlmaz bir hal almt. Sefer karar verilince padiah ilk i

ol arak Veziriazam brahim Paa'y o vakte kadar allmam geni
selahiyetlerle serdarla getirdi. Bu berat, tevcih ekli ve muhtevas
bakmndan hususiyet arz etmektedir.
Peevi Tarihi'nde 8 Recep 935 ( 1 8 Mart 1 529) tarihinde gerek
let irildii belirtilen ve Nianc Celalzade Mustafa Bey tarihinden
aln mak suretiyle kaydedilen bu konu u ekilde zetlenmektedir:
"Bir gn vezirler evlerine gitmek zere divandan ayrldktan
so nra Hdavendigar Hazretleri bu fakir kullarn yksek huzur
larna artp inci gibi parlak ve dzenli szlerle ltutlandrdlar.
Cenab- Hakk'n ltuf ve iradesiyle birdenbire lkemiz geniledi.
Mslmanlarn ileri ve bizim uraacamz meseleler pek oald.
Her iimizle dorudan doruya kendimizin ilgilenmesine artk
imkan kalmad. Din ve devletin nemli meseleleri ile uramas
ve uygulamaya koymas iin brahim Paa'y seraskerlie atadm.
Btn kullarmn ona uymalar ve itaat etmeleri iin bir berat tasla
kaleme alarak bana getir" diye buyurdular.
Grevim gerei olarak o gece istenen berat tasarsnn msved
desi yaplarak ertesi gn yksek huzurlarna sunuldu. indekileri
dinledikten sonra uygun olduunu sylediler. Berat, adal bir slup
ve gsterili bir biimde temize ekilip alemi parlatan tura ile de
sslendikten sonra yksek huzurlarna teslim olundu.
Sonra ayn gnde yenieri aas, padiah katna arld. Yenieri
halkndan bir blkle padiah kapsna vardlar.
Hazrlanan berat ile beraber nakit olarak be yz bin ake, biri
altn kakma ilenmi eer ve dizgin ile sslenmi olmak zere dokuz
ba at, deerli talarla bezeli bir kl, drt tane ahane tren kaftan,
dokuz boha deerli kuma ve mcevherlerle donatlm bir sorgu
yenieri aas ile brahim Paa'ya gnderildi.
Bu beratla brahim Paaya verilen armaanlarn hepsini saymaya
gerek yok. Terlilerden ve nemli bahilerden gelen gelirlerden ba
ka, sadrazamn ynetimine braklan kendi haslar yirmi kere yz
bin iken, imdi on kere yz bin daha eklenerek otuz kere yz bin
akeye karld. Sadrazamlna seraskerlik d e eklenerek mutluluk

klar saan tu ile davul ve bayrak ihsan olundu.
Osmanl padiahlarnn bayraklar ise imdiye kadar drt iken
bundan byle yedi olmas ferman buyuruldu.
O gn btn kapkulu halk, vezirler, bilginler ve btn ileri
gelenler toplandlar. Huzurlarnda mbarek berat- hmayunun
okunmasndan sonra hepsi "mbarek olsun" diye kutladlar ve el
ptler. Rtbeleri bir kat ykseltilip denekleri artrld ve hepsi
daha yksek derecelere eritiler.
Kimi inanlr azlardan dinlediime gre brahim Paa, otuz
kere yz bin akelik haslar beratn az bularak:
"Rahmetli Fatih Sultan Mehmed Han, Sadrazam Mahmud
Paaya krk kere yz bin ake berat ihsan etmiti. Bu kulunuza da
ylece ihsan buyurulsa padiahmn ltfundan ne eksilir?" dedi.
Bunun zerine saadetli padiah:
"Onlar payitaht stanbul'u fethetmeyi baarmlardr. Daha faz
las verilse de yerinde olurdu" dediler. brahim Paa da:
"Badad ki byk halifelerin bakentidir. Budin ise eskiden
beri krallar taht yeridir. Her ne kadar bunlar stanbul'dan stn
tutulamazsa da daha aa da saylamazlar" deyince padiah u
karl verdi:
"stanbul bizim bakentimizdir. Onlar stanbul'a nasl tercih
edilebilir? Hele hele o byk padiahla boy lmek bizim had
dimiz deildir:'69
VYANA NNDE
Macaristan'a fethettii bir lke nazaryla bakp Habsburglara
(Avusturya) balanmasn devletin emniyeti iin tehlikeli bulan
Kanuni Sultan Sleyman 1 O Mays 1 529'd a maiyetinde iki yz elli
bin asker ve yz top olduu halde stanbul'd an hareket etti.
atalca'y getikten sonra padiahn yry kolunun hangi
tertipte olaca hakknda bir ferman kt. Buna gre, adetleri yediye
karlm olan padiah sancaklar nnde evvela anigirler, sonra
D n y a G c 69
mtefe rrikalar, mteakiben Enderun aalar ve nihayet kazaskerler,

deft e rdarlar ve nianc yryecek ve tulardan beri tarafta hi kimse
bul unm ayacakt.
Yol boyunca yine tam bir zapt u raptn hakim olmas, hibir
yolsu zluk ve adaletsizlie teebbs olunmamas iin dikkat ve itina
gsteriliyordu.
19 Austos'ta Moha'a varldnda Zapolyai yannda elisi La
ki ve alt bin atldan mrekkep kuvveti ile padiah karlad. 20
Au stos'ta Macaristan kralnn kabul resmi yapld.70
Kanuni'nin huzurunda el pme merasimi iin hususi otalar
kurul mu, vezirler, aalar, solaklar, mteferrika ve anigirler, ni
hayet silahlar ve btn tehizat ile yenieri ve sipahiler, Anadolu
ve Rumeli kuvvetleri hazr bulunmulard. Zapolyai huzura girince
padiah ayaa kalkm ve adm ilerleyerek ona elini ptrmt.
Bu srada padiah ile Zapolyai arasnda geen mlakat Ltfi
P aa yle nakleder:
Sultan Sleyman sual edip dedi ki: "Seninle benim dinim ayr
olup, arada dostluk ve muhabbet yoktur, gelmene sebep nedir?"
Zapolyai yzn yere koyup :
"Ey padiah- alem-penahm. Mslmanlardan ve kafirlerden
kullarnn nihayeti yoktur. Ben dahi o kullarnn silkine mnselik
(arasna katlmak) olunmaa geldim. Ve hem padiah dan dahi
bir muradm vardr. Emr olursa hidmet-i eriflerine diyelim:' Bu
ifadeler Sultan Sleyman'a ho gelip dedi ki:
"Muradn syle. Elimizden geldike bitirilmesine say edelim
(alalm)" deyince Zapolyai:
"Engrs Krall imdiki halde halidir. Benim ise Engrs
krallaryla karabetim olup, mechul'n- neseb deilim. Kralla is
tihkakm vardr. Ona binaen padiahdan temenna ederim. ayet
beni Budin'e beleyp, Budin iinde olan Ferdinand'n adamlarn
karp, bana teslim edecek olursanz, yldan yla bu kadar bin altn
harac tarikyla vireyim. Ve hem Be dahi Budin'e yakn olup gah-bi-
gah gelip Budin'i incidirler. Ann dahi alverilmesine inayet idesz"

dedi. Padiah bu szlere karlk:
"Budin'e varalm maslahatn muradnca grelim" dedi.71
Bu arada Osmanllarn yaklamas zerine Macar mukaddes
tac, Ferdinand'a gtrlmek zere karlmak istenmise de Bali
Bey tarafndan ele geirildi. Padiah ordu ile birlikte Budin nle
rine geldii srada krallk tac da padiaha teslim edilmek zere
getirilmi bulunuyordu.
3 Eyll 1 529'da Budin nne gelen Osmanl kuvvetleri henz
Ferdinand'a bal Avusturyal kuvvetler tarafndan mdafaa edilen
Budin'in muhasaras iin hazrlklara balad. Hazrlklarn tamam
lanmas ile birlikte 7 Eyll'de harekete geen Osmanllar daha sa
vaa girimeden mdafiler teslim bayraklarn ektiler. Kaledekiler
hayatlarna dokunulmamak artyla kaleyi padiaha teslim ettiler.72
Padiah alt gn Budin'de kald. Bu srada Zapolyai'ye Macar
krallk tac giydirildi. Bundan sonra toplanan Divan- Hmayun'da,
Ferdinand ile karlamak zere Viyana zerine gidilmek karar
alnd. lbasan Sancakbeyi Hsrev Bey'i elli neferle Budin'de muhafz
brakan Kanuni, bir konak nden giden brahim Paa'y takiben
Viyana'ya doru ilerledi.
Yolda alnan esirlerden, Viyana'y yirmi bin piyade ile iki bin
svarinin mdafaa edecei, Ferdinand'n da yukar Avusturya'ya
ekildii haberi geldi. 27 Eyll'de Viyana nne vasl olan Sultan
Sleyman'n Ota- Hmayun'u Simmering Ky'nde kuruldu ve
muhasara kuvvetleri gereken yerlere yerletirildi.
Viyana'nn mdafaas Nicolas de Saln ile Von Roggendorf'a
tevdi olunmutu. Osmanllar 27 Eyll 1 4 Ekim arasnda hafta
boyunca kaleye birok yry yaptlarsa da muvaffak olamadlar.
zellikle 1 2 Ekimdeki Karintiye Kaps ile Ocaklar Kaps arasndaki
surlara kar giriilen yry ve hcum iddetli arpmalara sahne
olmutu. Bundan sonra nasl bir yol izlenmesi konusunda gr
alveriinde bulunmak zere yaplan bir harp meclisi topland.
D ny a G c 71
M uh asaraya devam iin artk mevsimin msait olmad eklin

deydi. E rzan azl, yamurlar ile souklarn imdiden balamas
sebeb iyle harekatn daha fazla uzatlmasnda glkler de dile geti
rilm iti. Byk muhasara toplarnn bulunmamas da kuatmann
uzam as ndaki en nemli faktrlerden biri idi. Neticede imdiye
kadar yaplan aknlar esnasnda dmana verdirilen byk hasarn
Ferdi n and'a kafi bir ceza olaca deerlendirildi. Byk toplar ol
madan kalenin dmesi zaman alacandan iki gn sonra yaplmas
plan lanan son umumi hcumdan da vazgeildi.73
Esas gayesinin Ferdinand' cezalandrmak olduu anlalan
Kanuni, 16 Ekim'de Viyana nnden ayrld. Bu arada elinde tut
tuu nemli altm esiri vermek suretiyle Viyana'da mahpus tutulan
Trkleri esaretten kurtard.
Veziriazam brahim Paa Viyana'ya gnderdii talyanca bir
mektupta:
"Malumunuz olsun ki biz sizin beldenizi almaya gelmedik. Ari
dknz malup etmeye geldik. Kendisini bulamadmz iindir
ki burada bu kadar gn kaybettik" eklindeki ifadeleri Osmanl
bakn ve grn ifade etmesi bakmndan nemlidir.
Viyana nnden dnlrken yenierilere biner ake bahi,
timarl sipahilere de terakkiler verildi.74
Bu arada Viyana Seferi boyunca Osmanl Aknclarnn blgede
gerekletirdikleri faaliyetleri dehet samt. Avusturya, Bavyera,
Moravya, Bohemya, Slovakya, Silezya, Slovenya ve svire snrna
kadar batanbaa akn sahas olmutu. Kanuni'nin halas olu Yah
ya Paazade Gazi Mehmed Bey kumandasndaki Trk Aknclar
Bavyera'da Ratisbon ile bugn ekoslovakya'nn mhim ehirle
rinden Brn'e kadar gitmilerdi. Malkoolu Kasm B ey Avusturya
eyaletlerini alt st ederken bir Aknc kolu da Liechtenstein Prens
liinin merkezi Vaduz'a girip Prensin atosunu yakarken kendisi
ile birlikte yzlerce esir alyordu. yleki padiah Viyana nnden
ayrldnda ordusunda altm bin esir bulunuyordu.75
Budin'de hem kraln durumunu gzetmek hem d e savunmasna

destek olmak zere bir miktar yenieri kuvveti ile veziriazamn
maviri olan Venedikli Gritti'yi brakan Kanuni Sultan Sleyman,
Belgrad yoluyla 1 6 Aralk 1 529'da stanbul'a geldi.
Drdnc seferi hmayunu yedi ay yedi gn srmt.
S NN ET D G N (1530)
Kanuni Sultan Sleyman oullar Mustafa, (d. 1 5 1 5) Mehmed (d.
1 522) ve Selim (d. 1 524) 'in snnet dnn stanbul'da haftalarca
sren muhteem ve neeli bir merasimle yaptrd.
Merasim hazrlklar srasnda dost Venedik doju A. Gritti'ye de
bir mektup gnderilmiti. Fakat doj ihtiyarl mazeretiyle, yerine
temsilcileri Zen, Bernardo, Mocenigo, ve Rossi'yi gnderdi.
Merasimlere 1 8 Haziran gn baland.
Atmeydan zerinde bulunan mehterhanede padiah iin uy
gun bir yer ayrld ve buraya ok gzel bir kk kuruldu. Vezirler
ve devlet bykleri iin yksek otalar, batanbaa bezenmi, ipek
kumalardan glgelikler dikildi. kinci Vezir Ayas Paa, nc
Vezir Kasm Paa, Rumeli beylerbeyi ve teki divan yeleri sabah
erkenden padiah divannda toplandlar. Her zamanki gibi biraz
sonra sadrazam ve serasker de geldi.
Bundan sonra padiah ata binerek hep birlikte gsterili bir
alayla dn yerine doru yola koyuldular. Arslanhane karsna
gelindiinde vezirler yaya olarak padiaha yaklatlar. Oradan mey
dan ortasna varldkta serasker brahim Paa, B eylerbeyi, Yenieri
Aas ve zengi Aalar karladlar.
Padiah tahtn nnde atndan indii zaman, avularn alk
ve vg sesleri gklere ykseldi. Evreni tutan tahtna kp otur
duktan sonra vezirler, teki bykler ve komutanlar, kutlamak
iin el pp hepsi yerli yerine dizildiler ve bu srada kendilerine
armaanlar datld.
Dnya Gc 73
S onra eyhlislam, byk bilginler, mderris ve kadlar el pt

ler ve o rada kendilerine ayrlan yerlere oturup padiah sofrasnda
yem ee baladlar.
28 Haziran'da emekli vezirler, Piri Mehmed Paa ve Zeynel Paa,
ertesi gn de sancak beyleri ile Krt beyleri ve Venedik elileri
kabul olundu. Bu vesileyle takdim edilen hediyeler ok kymetliy
di. Ms r ve am kumalar, Hind allar, altn ve gm tabaklar,
m cevher dolu kaseler ve siniler, billur kadehler, in fafurlar,
Kp ak ve Tatar lkelerinden getirilmi kymetli krkler, trl cins
ten klel er vb . . .
Sadece Veziriazamn hediyelerinin yirmi b e yk ake (50.000
duka) kymetinde olduu Bostan'n kaydndan renilmektedir.
30 Haziran gn ulema snfndan olanlara len verildi. Pa
diahn hocas Molla Hayreddin byk sayg grp sadrazamn
yanna oturtuldu ve bylece kazaskerlerin nne geirilmi oldu.
3 Temmuz'da btn yenieri ve sipahilerin, snnet mumlarn
ve zerlerinde altn yapraklar ile ince iek, meyve ve ku ssleri
bulunan nahilleri getirmeleri seyredildi.
Ertesi gn de yenierilere parlak bir len dzenlendi.
Memleketin her tarafndan gelmi oyuncular, hnerbazlar da
halk elendiriyorlard. 4 Temmuz'daki elenceler arasnda silah
orlarn oyunlar ile Matrak Nasuh'un mukavvadan yapt iki
kaleyi meydanda kar karya yerletirerek, yz kadar yenieriye
gerek bir harp oyunu yaptrmas ok ilgi ekici olmu ve padiahn
da houna gitmiti.
6 Temmuz'd a stanbul'da ellier akelik mderris derecesinden
aa olanlar, iten ayrlm kadlar, eyhler, sufiler, bedesten halk
ve mtevelliler gibi topluluklar, ayr ayr yerlere oturtulup onlara
da trl ikramlarda bulunuldu.
10 Temmuz gn divan yeleri Eskisaray'a vardlar. ehzadeleri
sayg ve ikramlarla atlara bindirerek Atmeydan'na gtrdler. Vezir
ler onlar yaya olarak karlayp divanhane kapsnda attan indirler.
Ertesi gn yine byk bir len dzenlendi. Padiah iin taht n

nnde, tekilerden bir kar kadar yksek bir sofa hazrlanmt.
Buraya kp oturduktan sonra sanda Sadrazam brahim Paa, Ayas
Paa, Rumeli Beylerbeyi B ehram Paa, Yakub Paa, Hoca Efendi,
kazaskerler ve Tatar hannn olu yer aldlar. Sol yannda srasyla
sadrazamlktan emekli Piri Paa, Zeynel Paa, dounun ileri gelen
beylerinden Ferruhad Bey, Bayndr olu Murad Bey, Msr Sultan
Gavri'nin olu Mehmed B ey, Dulkadrl oullarndan Abdllatif
Bey oturdular. Trl yemeklerden sonra treye gre nefis ve kokulu
erbetler iildi. Padiaha, Defterdar skender elebi kullar, o nl
firuze kase ile erbet sundu. Vezir ve teki byklere de zengi
aalar mevkilerine gre erbet takdim ettiler.
1 2 Temmuz gn Kanuni'nin huzurunda yaplan ilmi mnazara
da ok dikkate ayand. avuba eyhlislam, Cebeciba da Hoca
Efendi'yi alp davete getirdiler. Padiahn sa yannda eyhlislam
Kemalpaazade, Anadolu Kazaskeri Molla Kadiri elebi, sol yannda
byk hoca Molla Hayreddin, Rumeli Kazaskeri Molla Fenarizade
Muhyiddin, karsnda da teki bilginlerle erdemli kiiler uygun
bir ekilde oturdular. Padiahn izni ile Fatiha Suresi'nin tefsiri
hususunda nce eyhlislam hazretleri sze balad. ou bilginler
bu konu zerindeki bilgilerini daha nce sylemi olduklarndan,
bunlar zerinde durularak birbirleriyle karlatrmalar yapld.
Bu konuda bilgi ve gzel sz sylemek kabiliyeti bulunanlar, kar
lkl konumalar yaptlar. Orada olanlar maddi manevi rzklara
garkolmulard.
Yirminci gn Kathane'ye klp at yarlar seyrolundu. Bu
arada bir dii taznn seirtip btn atlar getii grld. Ayrca,
bir direk ucuna geirilen gmten yaplm bir kabak hedef alna
rak ok atlar yapld. Sunulan eit eit nimet ve ihsanlara erien
sanatlar saylamayacak kadar oktu.
Her gn lkenin drt bucandan gelen hner sahipleri gldr
sanatlar, maskaralar, havai fiek takmlar ve patrtlar, cambazlar,
at cambazlar, glge oyuncular ve trl trl marifetler gsterdiler.
Dnya Gc 75
Gsteriler, havai fiek takmlar ve patrtlar, verilen lenler,

b unl ara davet olunan bykler ve halk; hepsi, her ey o kadar bol,
0 kad ar zengin idi ki, bunlar ayrntlar ile anlatmak mmkn
de il dir.7 6
Bu dnn ne kadar grkemli olduuna dair, Kanuni ile bra
him Paa arasnda geen bir konuma anlatlagelmitir.
Buna gre padiah, brahim Paa'ya ehzadelerin snnet d
nn n m, yoksa onun kardeiyle dnnn m daha grkemli
olduu sorusunu yneltmitir. brahim Paa:
"Benim dnm gibi imdiye kadar olmam ve olmayacaktr"
cevabn verdi.
Padiah, bu cevap karsnda ararak, nedenini sorduunda,
brahim Paa:
"Sizin dnnzde benim dnmdeki kadar byk bir da
vetli yoktur. Benim dnm, zamanmzn Sleyman' olan Mekke
ve Medine padiahnn huzuruyla merref olmutur" demitir.
Bu cevap hkmdar olduka mtehassis etmi ve takdirini mucip
olmutu.77
H ND S ULARINDA
Kanuni devrinde Kzldeniz'de ilk hareket Moha seferi arifesin -
de balad. Zira Portekizlilerin Hindistan sahillerinde yerletikten
sonra, zaman zaman Arab Yarmadas sahillerine de tecavz etme
leri padiahn dikkatini ekmi, gerek Arab Yarmadas'n, gerek
Hindistan sahillerini zaptederek slam aleminin bana adeta bir
bela kesilen Portekizlilere kar haclarn ve deniz ticaret yollarnn
korunmasna karar vermiti. Bu sebeple 1 526'da Selman Reis, Bahr-
Ahmer ( Kzl Deniz) kapudan tayin edilmi, Svey Liman'nda
tedarik ve tehiz ettirilen yirmi kadrgadan mrekkep bir donanma
ile Aden'e kadar olan Arab Yarmadas sahillerini Osmanl tabiiyeti
altna almaya muvaffak olmutu. 78
Selman Reis' in lmnden sonra yeeni Behram Beyolu Emir
Mustafa yerine geti. Mustafa Bey Gney Kzldeniz'in herhangi bir
76 K ay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n f
Portekiz hcumuna kar mdafaa edilebilmesi iin Kamaran'da

bir kale yaptrmak tasavvurunda idi. Zira 1 528 O cak ay sonun
da, Kamaran'da bulunan Trk kadrgalarn yakmak gayesi ile
Kzldeniz'e doru yelken am bulunan bir Portekiz donanmas
h akknd a bilgi almt. B ununla beraber, Portekizliler aksi isti
kamette esen rzgarlardan dolay Kamaran'a varmaya muvaffak
olamamlard.
Emir Mustafa, hareket etmeden nce, Seydi Ali el- Rumi'yi, Ye
men'deki vekilliine, Selman Reis' in klelerinden olan, Ahmet Bey'i
de, el- Rumi'nin idari ilerde danmanlna tayin etti. Kamaran'a
varr varmaz sratle kale ina iine balad ve mteakip deniz mev
simine kadar kald.
Mustafa Bey bundan sonra Portekizlilerle ibirlii ierisinde bu
lunan Aden zerine yrd. Ksa bir sre ierisinde Aden'i muhasara
edip, limann bloke ettiler. Ancak Eitor de Silveira kumandasnda,
on gemilik bir Portekiz filosunun gelmekte olduunu iitince, Emir
Mustafa, 1 530 ubatnda Aden Liman'ndaki muhasaray kaldrd
ve baka ufuklara doru yelken at. Bu durum Portekizlilere kaleyi
muhasara etmek frsatn verdi.
Osmanllardan son derece korkan Aden hkmdar ise Porte
kizlilerle bir dostluk anlamas yaparak, onlara ylda on bin erefi
altnlk bir vergi demeyi uygun buldu. Portekiz kumandan Silve
ira, ayrca Antonio Betelho kumandasnda askeri bir birlii orada
grevlendirdi.
Emir Mustafa muvaffakiyetsizlikle neticelenen, Aden muhasara
sndan sonra ihr'e gitti. Buradaki idarecilerle grerek kendileri
ile iyi ilikilerin temelini att. Portekizlilere kar ortak hareket
edilmesi hususlarn grt. Ayrca ihr'd eki ikameti srasnda
Sultana, Hadramut'taki savalarnda hizmet etmek zere yz asker
brakt. Ardndan da Portekizlilerin faaliyet ierisinde bulunduklar
Hind sularna hareket etti (Aralk 1 5 30) .
B u srada B at Hindistan'da, bir krallk olan Gcerat, Sultan
Bahadr ah ( 1 526- 1 53 7) tarafndan idare edilmekteydi. Kendisi,
D n y a G c 77
baz Hind limanlarn ellerinde bulunduran Portekizlilerle iyi ge

inmekteydi. Portekizlilerin, 1 529 Ekim'inde Goa'ya gelmi olan,
en erj ik bir valileri vard. Bu Nuno da Cnha idi.
Yeni vali, 1 5 30 yl banda Portekizlilerin Bat Hindistan'd aki
toprakl arnn merkezini, Koin'den Goa'ya nakletti. Goa, bu tarihten
itibaren Hindistan'daki Portekiz topraklarnn merkezi oldu. Cnha,
bir liman ehri olan, Diu'yu da ele geirerek, Portekiz Hindistan'na
dahil etmek arzusundayd. Portekizlilerin noktai nazarndan, bu
blgedeki topraklarnn emn iyeti bakmndan gerekli idi. Zira Diu
Po rte kizlilerin, Hindistan'daki kolonizasyonlar aleyhindeki faali
yetl erin merkezi ve Trkler iin de bir snak tekil etmekteydi.
Portekizli vali, Diu'ya yaplacak hcum iin, btn hazrlklar
n yapt. dari tekilat, askeri techizat depolar ve tezgahlar btn
randmanlaryla almt. Neticede Diu'yu igal etmek iin yz
doksan sava gemisi olmak zere drt yz teknelik bir filo hazr
land. Portekiz kuvvetleri, bin alt yz Portekizli, iki bin kadar
da Malabarl asker, sekiz bin kle ve be bin yerli denizcinin dahil
olduu on sekiz bin alt yz savadan mteekkildi.
Gl Portekiz filosu ncelikle Bete Adas nne varmt. Sa
vunmas zayf askeri kuvveti ok az olan B eteliler teslim olmaya
hazrdlar. Fakat Portekizli vali bu teklifi reddederek onlar esir
almak iin sava balatt. Bu acmasz tavr karsnda Bete Adas
halk oluk ocuu ve hanmlar ile birlikte son fertlerine kadar
savaarak ldler.
te B ete Adas'nn Portekizlilerin tecavzne urad srada,
Emir Mustafa Paa ve Hoca Sefer kumandasndaki Trk donanmas
da Portekizliler tarafndan hibir glkle karlamadan, Diu'ya
varm bulunuyordu. Emir Mustafa kuvvetlerinin alt yz kadar
Trk ve bin yz de Arablardan mteekkildi. Trklerde yedi
top ile hatr saylr bir topu kuvveti de mevcuttu.
Hindistan Mslmanlarnn bilhassa byle bir yardma ihtiya
lar olduu kritik bir anda, Emir Mustafa'nn Diu Liman'na gelii,
hadiselerin grnn bir anda deitirmeye yetmiti. Yerli halk
78 K ay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n !
tam manasyla bir bayram havasna girmiti. Hele B ete Adas'nda

yaananlar hatrladka Trk armadasn sevin gzyalar ile sey
retmekte idiler.
O devirde Diu Adas, Melik Togan bn Melik Ayaz tarafndan
idare edilmekteydi. Kendisi, Gcerat Kral Bahadr ah'n temsilcisi
idi. Trk amirali Mustafa Bey, Melik Togan tarafndan samimiyetle
karlanm, byk sayg ve hrmet grmt.
Emir Mustafa, Diu Adas'na varr varmaz, adann mdafaa me
suliyetini stne ald. stn Trk topu birlii adaya yerletirildii
gibi, ehrin etrafna tahkimat ukurlar kazld ve dier mmkn
olan btn tedbirler alnd. Emir Mustafa bu tedbirlerle ehrin
mdafaa imkanlarn byk lde kuvvetlendirmi oluyordu.
Portekiz filosu, Bete Adas'n, tahrip ettikten sonra, Diu nnde
demirledi ve limann nndeki denizi kaplad. Portekizliler stn
deniz filolar ile kendilerinden son derece emin bulunuyorlard.
Portekiz donanmas byk bir gurur ve azametle ehre saldr
maya balad andan itibaren Emir Mustafa, onlara topularnn
kuvvetinin tadn yle bir tattrd ki, Nuno da Cnha'nn gemisi
manevra yapp yerini deitirmek mecburiyetinde kald. Ertesi gn,
ehri on iki librelik mermi atan krk topla, elli kademelik bir mesa
feden aralksz olarak iddetle topa tutmalarna ramen daha gl
Osmanl toplarnn cevab ve Osmanl topusunun isabetli atlar
karsnda Portekiz gemileri ar kayplar vermekten kurtulamadlar.
Dman mitsizlik iinde muhasaray kaldrd ve 3 1 ubat 1 5 3 1
gnnn akamnda arkasnda muazzam bir top brakarak geri
ekildi. Mslmanlar zaferlerinin erefine top atlar yaptklarnda
kaledeki bayram havas bir kat daha ziyadelemiti.
Gemilerinin mhim bir ksmn yitiren Portekizliler kendilerini
bozguna uratan donanmann Diu'ya m, yoksa baka bir memlekete
mi ait olduunu anlayamadan, Diu'd an Pattan'a katlar. lerinden
biri karaya kp, bu gemilerin kime ait olduunu sordu. Bu gemi
lerin; Emir Selman'n kz kardeinin oluna ait olduunu renen
Portekizliler, "Ona mukavemet edemeyiz" diyerek Goa'ya dndler.
Dnya Gc 79
Kaynaklarda Portekizlilerin yerli savaclar hari bin be yz l

ve rdikleri, krk kadar yelkenli gemilerinin batrlp, yirmi tanesinin
T rkle rin eline getii ve pek ok da esir verdikleri yazlmaktadr.
Heybetli bir Portekiz filosunun, D iu'd an geri pskrtlmesi
b lg ede Osmanl Padiahnn nfuzunu arttrm ve devrin en
kud retli Mslman hkmdar olarak kabul edilmiti.
te yandan Portekiz filosu Diu'ya vardnda Bahadr ah, itor
Kalesi'ni muhasaraya balam bulunuyordu.
Bu haberi alnca derhal itor muhasarasn kaldrd ve ampanir'e
geldi. Bu arada, Portekiz hcumu pskrtlm ve dman geri
ekil miti.
Trk Amirali Emir Mustafa'nn, cesaret ve kahramanl Diu'yu
kurtarmt. Mustafa, ampanir'e arld ve burada Bahadr ah
tarafndan byk bir saygyla karland. Sultan, Trk kahramannn
yiitlii karsnda ok memnun olmutu. Kendisini komutanlar
arasna katarak en st mevkiye getirdi.79
ALM ANYA S EFER (1532)

Kanuni Sultan Sleyman'n Viyana seferinden dnnden sonra
Macar Kral Zapolyai memlekette tam olarak hkm ve nfuzu
nu tesis etmeye muvaffak olamamt. Macar beyleri ekseriyetle
Ferdinand'a taraftar idiler. Hatta kendisinden honut olmayan Si
getvar ban isyan etmi ve dier Macar beylerini de tahrik etmiti.
Zapolyai de asi ban tedip etmek zere on bin Macar askeriyle kalede
bulunan bin yenieriyi grevlendirdi.
1 5 3 0 Ekim'inde ise Ferdinand tarafndan stanbul'a ikinci bir
sefaret heyeti gnderildi. Heyetin bakanlar Hristiyan valye
ve kumandanlarndan Nikola Yrisi ile valye ve Kont Jozef d
Lamberg idiler. Bu heyet de Ferdinand'n irsen Macaristan'da hakk
olduunu ayet krallk kendisine verilirse her sene Osmanl hazi
nesine bir vergi vereceini syledi.
Veziriazam brahim Paa Macaristan'n iki defa kl ile alnarak
Zapolyai'nin oraya kral yapldn ve bundan dolay buray padi-
ahn kime isterse verebileceini, byle istenmekte devam edilirse

Trk ordularnn bir kez daha Alman hududuna kadar gelebileceini
elilere kesin bir dille ifade etti. 80
Sefirleriyle stanbul'da bu mzakereler devam ederken Ferdi
nand da bir emri vaki yapmak zere generallerinden Rogendorf'u
gnderip Budin'i muhasara altna aldrd. Zapolyai Sigetvar zerine
gnderdii birlikleri geri ard gibi Semendire sancakbeyinden
de yardm istedi. Kalede kraldan baka Osmanl kumandan Kasm
Paa ile ok az miktarda yenieri ve eyalet kuvvetleri vard. Ancak
Sigetvar'a giden birliklerin sratle dnerek kaleye girmeye muvaffak
olmalar Budin'i dman eline gemekten kurtard.
Muhasara bir buuk ay srd. Rogendorf, Semendire Sancakbeyi
Yahya Paazade Mehmed Bey ile Bosna Sancakbeyi Gazi Hsrev
B ey komutasndaki Aknc ve Deli kuvvetlerinin zerine doru
gelmekte olduunu duyunca ekildi.
Ferdinand'n arazilerine kar giritii teebbs cezasz brak
mak istemeyen Osmanl Aknc ve Deli ktalar, ona ait topraklar
vurmaya, esir ve ganimet almaya baladlar.
Bu esnada padiah Bursa'da avla meguld. stanbul'a dnn
ce Avusturya ve Almanya zerine sefer amak iin k hazrlkla
geirdi.
25 Nisan 1 532 ( 1 9 Ramazan 938)'d e Alman seferi niyetiyle yz
binden fazla bir kuvvetin banda olarak stanbul'dan hareket etti.
Bunun on iki bini yenieri, otuz bini Anadolu, on alt bini Rumeli
kuvvetleri, yirmi bini svari, kalan ksm da aknclardan ibaretti.
Bunlara B elgrad'da Bosna s anca kuvvetleri ve Krm hannn
gnderdii Tatarlar da iltihak etti. 8 1
Padiah Ni'te iken ( 1 3 Haziran) Ferdinand ile Alman mpara
toru arlken'in elileri ordugaha geldi. Yine Kont Lamberg ile Kont
Nogarola'dan mrekkep olan bu elilik heyetine verilen talimat,
ksa bir mddet nce Viegrad'd a Zapolyai ile Ferdinand arasnda
yaplan mtarekenin uzatlmasn salamakt. Ayrca Macar kral-
D ny a G c 81
l nn Ferdinand'a braklmas halinde her sene padiaha yz bin

duka vermek teklifinde bulundularsa da red cevab aldlar.82
28 Haziran'da Sirmiye (Sirem) ovasna geildikten sonra ordugaha
vas l olan Fransz elisi Rinon'un parlak bir merasim ile padiah
tarafndan kabulnden sonra, bunlar da el pmlerdi. Ordu, Sir
miye ktasnda ilerledii srada, Kanuni Sultan Sleyman nezdine
Pe renyi Peter adndaki bir Macar asilzadesi de geldi.
Bu srada Macar beylerinin ou Zapolyai tarafndan grlmekle
beraber Perenyi'nin ahsi mlahazalar ile dorudan doruya pa
diahn tevecchn kazanmak istedii ve baz mitler besledii
anlalyordu. ki seneden beri Aloisio Gritti vastas ile stanbul'da
mzakereler yapyor ve kendisini Osmanllara bal bir prens haline
getirecek bir ferman elde etmeye alyordu. Bu maksatla birok
hediyeler yannda yapt yamalardan ald ganimet hisseleri ile
birok esirler gndermiti. Bunlara gvenerek alt yz kadar adam
ile sek'te ordugaha gelmi ve mit ettii prensliin padiah tara
fndan kendisine tevcihini beklemiti.
Kanuni Sultan Sleyman ise bu esnada Zapolyai'yi tutmakta
birok faydalar gryordu. Bu sebeple ona tevecch gstererek
kabul etmi ancak kendisini takip etmesini ve kararn beklemesini
emretmiti. Baz kaytlarda ise onun krallk mit eden dtan dost,
iten dmanla beraber bir kimse olduu anlaldndan tevkif
edildiini bildirmekte, ancak mteakiben Zapolyai'nin tavassutu
ile serbest brakld grlmektedir. 83
sek'de Bosna Sancakbeyi Hsrev Bey' in kuvvetleriyle birleen
Osmanllar ileri yrye geerek Ferdinand'a ait kaleleri birer
birer almaya baladlar. Srasyla Egerszeg, Siklos kaleleri padiaha
itaatlerini arz ederken Belovar, Berzence ve dier birok kaleler de
ele geirildi.
O rdunun nc kuvvetleri komutan Semen dire Sancakbeyi
Yahya Paazade Mehmed Bey Kszeg (Gns) Kalesi yanndan ge
erken bu kale muhafzlarnn pususuna dt. Aralarnda byk
bir arpma meydana geldi.
Aslnda b u s e ferde kale fethine ehemmiyet verilmeyip,

Ferdinand'n memleketinin tahrip ve gayreti ve onun Zapolyai'yi
tanmasn temin etmek dncesi hakim olduundan kale den
toplar getirilmemiti. Fakat bu ak tecavz ve cret karsnda
saldrda bulunanlara hadlerini bildirmek icap ettiinden Kszeg
Kalesi'nin muhasarasna baland.
spanyollarla Almanlarn mtereken mdafaa etmekte olduk
lar Kszeg Kalesi'ni yirmi gnlk bir savatan sonra fetheden (28
Austos) Trk kuvvetleri hemen ertesi gn Altenburg'u drdler.
Aknclar btn Avusturya'ya yayldklar gibi Osmanllarn yeniden
Viyana'ya yneleceklerini dnen aridk ve imparator kaleyi
tahkim ettikten sonra bir kez daha ierilere doru ekilmilerdi.84
Muhasara toplarn yolda brakan Kanuni'nin hedefinde impara
toru bir meydan harbine zorlamak vard. Oysa Avusturya birlikleri
Viyana iinden kamad cihetle Osmanllar istedikleri gibi lkenin
altn stne getirmekte idiler.
Gerek arlken ve gerek Ferdinand'n meydanda olmamalarndan
dolay can sklan Sultan Sleyman orduda tutulan Ferdinand'n
elisi ile arlken'e ar bir mektup gnderdi.
ARLKEN
sp anyollarn C arlos 1, Almanlarn Karl V, Felem enklerin
Kare! V, Franszlarn Charles Quint dedikleri arlken, 2 4 ubat
1 SOO'de B elika'd a Gand ehrinde domutu. B abas Habsburg
Hanedan'ndan Gzel Filip, annesi Kastilya Kraliesi Divane Janet
idi. Babas 1 506'da lnce, halas onu Hollanda kral naibi yapt.
Babasnn ardndan anne tarafndan dedesi olan il. Ferdinand'n
da lmyle ( 1 5 1 6 ) Kastilya, Aragon, Napoli ve Sicilya krallklar
nn talar ahsnda birleti. mparatorluun snrlarna spanya ve
ona bal smrgeleri ile Avusturya-Almanya topraklarnn hepsi
dahildi. Sadece Fransa darda kalmaktayd. Onu da Pavia'da esir
ettiinde karsnda Kanuni'yi bulmutu.
D n y a G c 83
Kanuni Sultan Sleyman'n 1 526'd a Moha'ta Macar kraln

ldr mesi zerine buray kardei Avusturya aridk Ferdinand'a
balamak iin teebbslere giriti.
1 527'd e ounluu paral Germen askerlerinden oluan ordusu
ile Romaya girerek kenti yamalad. Papa ile bir antlama imzalayan
arlken, Bolognaya geti ve ubat 1 530'da Papa tarafndan Kutsal
Rom a- Germen imparatoru olarak kutsand.
imdi 1 529'dan sonra ikinci kez Kanuni karsnda eziliyor ve
ares izlik iinde kvranyordu.
Kanuni ise Almanyay inedii halde karsna kmaktan im
tina eden arlken'i u mektubu ile btn Hristiyanlarn gznden
ve gnlnden de siliyordu.
Peevi brahim Efendi'nin Macar tarihlerine dayanarak yazd
bu namenin hulasas yle idi:
"Bu kadar zamandr erlik davas yapp durursun. Ne senden
ne kardeinden nam ve niane yok. Sizlere saltanat ve erlik davas
haramdr. Askerinden, belki hanmndan dahi utanmaz msn?
Belki kadnda gayret var, sizde yok.
Er isen meydana gelesin takdir ne ise yerine gele. Gel seninle
saltanat Be Sahras'nda leelim. Reaya fukaras dahi asude olsun.
Yoksa meydan arslandan hali bulduka tilki gibi frsatla ikar
alma erlik sayma.
Bu kere dahi meydana gelmezsen avratlar gibi eline i ve krk
alp bir dahi padiahlk tacn rtnmeyesin ve erlik adn diline
getirmeyesin! "85
Nameyi aldnda seksen bin yaya ve krk bin atl askere malik
bulunan arlken, bu ar hitaplar karsnda da padiahn karsna
kmaya cesaret bulamad. O, tarihlere Osmanl Devleti karsnda
en ok yenilgiye urayan ve en ok aalanmak zorunda kalan,
hretli ve kudretli Hrstiyan hkmdar olarak geti. mparator
sfat asla tannmad. Bu sebeple sadece spanyann verdii krallk
unvan ile kald.
te yandan Kanuni Sultan Sleyman'n Avrupa'nn ortasnda

harekat devam ediyordu.
Gradca' fethettikten sonra gneye doru ynelen Kanuni,
Morava ve Drava nehirlerini geip Slovenlerin memleketine girdi.
Podgogonce ve Zagreb beyleri kalelerinin anahtarlarn gnderip
itaat ettikleri iin cizye ve haraca balandlar. Ardndan Pozaga,
Zacesne, Neme ve Podgrad kaleleri alnd.
27 Eyll'de brahim Paa nc vazifesi ile ordudan ayrlm,
padiah ise sek yolu ile Belgrad'a gelmitir.86
Burada kurulan divanda bata vezirler, defterdarlar ve nianc
olmak zere Anadolu ve Rumeli sancakbeyilerine sefer hil'atleri
giydiren Kanuni, Almanlar zerine kazand seferi haber vermek
zere imparatorluun her yanna zafernameler gndermitir.
Tercman Yunus Bey ile Venedik dojuna gnderdii zafernamede
imparatorun korkaklk gstererek savaa cesaret edemediini ve
kendisinin birok kaleleri ele geirdiini yazyordu.
Kanuni Sultan Sleyman Osmanl tarihilerinin spanya kral
aleyhine Alman Seferi adn verdikleri bu byk gazaya kndan
yedi ay sonra 1 8 Kasm'da stanbul'a avdet etti. Padiahn gelii ile
birlikte stanbul'da be gn devam eden enlikler yapld.
te yandan, bu dnyann cefasndan safasna nevbet gelmiyordu.
Mart 1 5 3 3 'te Kanuni Sultan Sleyman'n pek sevdii annesi
Hafsa Sultan'n vefat vuku buldu. Hafsa Sultan zevci Sultan Selim'in
trbesine defnedildi.
S EN K CEZAYR BEY HAY REDDN BEY ' S N!

Almanya seferinden devlet ve saadetle dnen Kanuni Sultan S
leyman, spanya kralnn gerek karadan kuvvetleriyle dmanlarn
desteklemesi gerekse donanmasyla slam beldelerini vurdurmas
zerine neler yapabileceini dnmeye balad.
Zira o Avrupa seferinde iken Andrea Doria, Mora sahillerine
hcum ile Koron Kalesi'ne baskn yapm Rumlarla Arnavutlarn
da hyaneti sayesinde kaleyi elde etmeye muvaffak olmutu ( 1 532) .
Ardndan Patras ile nebaht'y da zapt etmiti.
D n y a G c 85
B u gelimeler zerine Semendire Sancakbeyi Yahya Paazade

h
M e m ed B ey'i Koron zerine sevkeden padiah buray yeniden
devleti ne kazandrd. Ancak o artk bu kadarla yetinmek istemiyor
du. Akdeniz'e kuvvetli bir donanma gnderip bu din dmanlarn
ve b l geye byk zarar veren Andrea Doria'y ar bir biimde
cezal andrmay arzuluyordu. Ancak bu i iin o vilayetleri iyi bilen
bi r kaptan gerekti. te bu esnada aklna Hayreddin Reis geldi ve:
"Bat illerinde b yle bir kimse vardr. Ol vilayette sultan ma
kam nd adr ve halen b enim kulumdur. Ya ben onu niin davet
edip kapma getirtip hizmetime almayaym. Seferlerde klavuz ve
kaptan tayin edip gndermeyeyim. Yllardr deryada ol kafirlerle
cenk ierisindedir. Kafir diyarlarnn halini ve durumunu iyi bilir
ve her bakmdan hakkndan gelir. Hem kendisi dahi benim kulum
olmas hasebiyle hutbeyi namma okutur ve sikkeyi adma kestirir.
Bizim onu davet edip izzet ve ikram etmemiz gerekir" diye dnd.
Derhal bir name yazarak kendisine gnderdi. yle ki:
"Sen ki Cezayir Beyi Hayreddin Bey'sin! Benim evvelden beri
kulum olu kulumsun. Benim sancam ve alemim ekersin. imdi
benim spanya vilayetine bir sefer niyetim vardr. Sen dahi gelip
bizimle olasn. Hem ol yerlerin yolunu ve izini her bakmdan bi
lirsin. Yerine mu'temet ve gvenilir bir adamn brakp Asitane-i
Saadet'ime gelesin ! "
Sinan avu, padiahn namesini alarak Cezayir'e geldi ve huzura
karak Hayreddin Reis'e verdi. Nameyi sefer pp bana koyan
Hayreddin Reis sevin gzyalar dkerek can ba stne dedikten
sonra Sinan avu'u grlmemi hediyeler ile ad etti. Ardndan
Cezayir eyhleri ile alim ve abidlerini bir araya toplayarak:
"Ey azizler! Bana efendimin kapsndan davet geldi. Elbette dur
maz giderim. Zira beni zillet toprandan yksek saadet kapsna
armaktadr. Efendisinden ferman alan bir kiiye hi durmayp
ol kapda durmak yarar. Zira kullar memurlardr. Onlara efendi
lerinin emirlerine tam itaat zere olmalar gerektir. Her nerede olsa
emir padiahndr. Yerime koyduum adamma bana itaat ettiiniz
86 K ay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n !
gibi itaat ediniz. O n a itaat bana itaattir" dedikten sonra yolculuk

hazrlklarna balad.
bu emre her kim eylerse inad

Bulmaz ol iki cihanda yahi ad
Kafir olur hasl olmaz akbet
Dnyada ukbada bulmaz afiyet87
te yandan Andrea D oria o k Ceneviz'de geirmekteydi .
Barbaros'un donanma ile stanbul'a gideceini haber alnca derhal
bir gemi dzerek ierisine Koronlu Mslmanlardan yetmi esir
koyup bir miktar ticaret eyasyla Cezayir'e gnderdi. Bunlar mallar
ve esirleri satmak bahanesiyle oraya gelmi gibi yapacaklard. Haki
katte ise baharla birlikte Andrea Doria'nn byk bir donanma ile
Cezayir'e seferi olduunu etrafa ilan edeceklerdi. Bylece Hayreddin
Reis' in kaleden ayrlmasn nlemeyi dnmt.
Hayreddin Reis ise bu haberlerin maksadn sezerek gemilerini
bozar gibi yapt. Kale evresine metrisler atrmaya balad. Khne
gemilerini paralattrp hazrlklarda kullanmaya balad. spanya
donanmasnn hcumuna kar hazrlklar yaptn etrafa yayd.
Ardndan Ceneviz'den gelen geminin btn mallarn satn aldrd.
Bunlar Ceneviz'e varr varmaz Andrea Doria'nn huzuruna
karak:
"Kaptan ! Barbaros bu yl Rum tarafna (stanbul'a) gitmekten
vazgeerek donanmasn bozdu. Kaleyi takviye etmekle megul.
spanya donanmasnn Cezayir zerine gelecei her tarafta duyuldu.
imdi herkes bann derdine dt" dediler.
Andrea Doria bu haberlerden gayet memnun kalmt. Baharla
birlikte donanmasnn rotasn yine Koron'd an tarafa evirmek
niyetindeydi.
BR HAYREDDN KULUN GELD!

te yandan Cezayir'd e icap eden tedbirleri alan ve yerine oul
luu Hasan Aa'y vekil brakan Barbaros Hayreddin Reis, 1 5 3 2
Austos'u ortalarnda on ektiriden mrekkep b i r filo ile deryaya
Dnya Gc 87
a ld . nce Serdine ardndan Kilar Adas'na urad. Burada birka

gn durup askerlerini dinlendirdi. Tekrar yola ktktan sonra bir
s ab ah erken vakitte C eneviz'de bir ehrin yaknnda askerlerini
karaya kard. ehri basp yama ve talan ettirdi.88
Barbaros'un denize aldndan ve bu ehri yakp yktndan
henz kimse haberdar olmadndan Sicilya Adas'na buday g
tren on sekiz gemi Ceneviz'den Misine'ye geliyordu. Hayreddin
Reis'in gemileri bir ahin gibi zerlerine szldler ve tamamn
ele geirdiler. indekileri esir edip ganimetleri aldktan sonra on
sekiz gemiyi vilayetlerden grlecek bir ekilde yakarak etrafa deh
et verdiler.
Esirleri huzuruna getirten Hayreddin Reis onlardan Andrea
Doria'nn haberlerini sordu. Onlar da yirmi drt kadrga ve yirmi
alt bara ile kp Koron'a doru gittiini bildirdiler. Bunun zerine
Hayreddin Reis ynn Korona evirerek nce Preveze'ye geldi. Bu
vilayetin halk Hayreddin Reis'in gemilerini grnce ok sevindiler.
Zira Andrea Doria'dan ok incinmi olup nefret ederlerdi.
Bu arada Barbaros'un Ceneviz yaknlarnda yakp ykt eh
rin halk, onun kendilerine ve Misine'ye giden on sekiz gemiye
yaptklarn belirten mektuplar kaleme alp Andrea D oria'ya gn
dermiler ve:
"Ey kaptan! Barbaros krk drt gemi ile deryadadr. Bu vilayete
gelip olmadk iler eyledi. Her yerde seni sorar ve arar. Sakn gafil
olmayasn ! " demilerdi.
Barbaros'un deryaya alp kendisini aradn haber alan Andrea
Doria bulunduu yeri terk ederek sratle Pirendiz'e doru ekilmiti.
Hayreddin Reis Preveze'ye geldiinde onun alt gn nce sratle
ekilip kat haberini ald. Bunun zerine gemilerinden yirmi
beini ayrp batya doru gnderdi. Kendisi Koron'a yneldi.
Barbaros'un batya gnderdii gemileri, Anabol'dan yolda And
rea D oria ile bulumak zere giden yedi gemi ile karlatlar. Tam
donanml bu gemileri zapteden gaziler selametle Cezayir'e indiler.
88 K ay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K an u n i
Hayreddin Reis ise Preveze'den kp Anabol Kalesi nne gel

diinde Osmanl donanmas ile bulutu. ki taraf da ziyade sevinip
enlikler ettiler. Barbaros, Kaptan- Derya Kemanke Ahmed Paa
ile grp hasretlik giderdi.
Yoluna devam eden Hayreddin Reis, Koron nne geldiinde
kendisini dmana gsterip bildirdi ve Andrea Doria'nn cezasn
vereceini duyurdu. Kaleden baz Trk esirlerini alarak azat eyledi.
Oradan hareketle Sultaniye Kalesi nlerine geldi ve orada lenger
lerini brakp yatt. Hemen bir arzname kaleme alp Asitane'ye
(stanbul) gndererek grmek iin izin talep etti.
Hayreddin Reis'in Sultaniye Kalesi nne gelerek grmek iin
izin talep eyledii padiaha bildirilince derhal icazetname gnde
rildi. zin belgesini alp yzne gzne sren Hayreddin Reis hi
beklemeden yola dp bir mbarek saatte toplarn atarak ve nice
enlikler ederek stanbul'a girdi ve Galata nlerinde demirledi.
Kanuni'nin emr-i erifi zerine Atmeydan'nda Kaptan- Derya
Ahmed Bey' in konana yerletirildiler. Divan gn kanun ve kaide
zere padiah tarafndan kabul edildiler. Hayreddin Reis getirdii
hediyelerini yz esirin omzunda ve balarnda olarak huzura
takdim eyledi. Cezayir vilayetinin ve daha nice ada ve ehirlerin
tapular dahi bu hediyelerin iinde bulunuyordu. Byle bir hediye
merasimi o gne dek grlm ve duyulmu deildi.
Bir Hayreddin kulun geldi, sen ol ah- Sleyman'e

Sana layk nemiz vardr, kabul eyle fakirane
Tevazu ve edep ierisinde padiahn elini hrmetle pt. Ardn
dan kendisiyle birlikte seferlerde bulunan, zahmet ve meakkatler
eken on yedi yolda da padiahn elini ptler.
Yllardr gazalarn iittii bu gazi kaptan grmekten byk
bir memnuniyet duyan padiah dualar ederek srtn svazlayp
hil'at giydirdi. Getirmi olduu paha biilemeyen hediyeler iin
teekkr etti. Ardndan yoldalarnn her birisine gnllerinden
getii gibi ulufeler tayin eyledi. Her birisi ziyadesiyle hrmet ve
izzete kavutular. 89
Dnya Gc 89
A dam tanmakta ve mhim makamlara o makam en iyi doldu

racak ahs semekte byk bir kabiliyeti olduu bilinen Kanuni,
Barb aros'un deha sahibi bir denizci olduunu ilk bakta anlamt.
H ele birlik beraberlik yolunda att admlara ve ballna meftun
olmu tu. Koca Cezayir lkesinin tapusunu, spanyaya kan kusturan
kudretli donanmasn en mtevaz bir tavrla nne sermesi ve yl
lardr yetitirmi bulunduu kudretli Trk denizcilerini hizmetine
sun mas gerekten her trl takdirin zerindeydi. Kanuni Sultan
Sleyman bu byk Trk denizcisini her trl iltifatlara layk grd.
CEZAY R BEYLERBEY
Kanuni Sultan Sleyman, Hayreddin Reis'ten tersane hizmetinde
olup gemileri istedii biimde yaptrmasn arzu etti. Bir mddet
tersanenin almasyla megul oldular.
O srada Sadrazam brahim Paa Haleb'd e bulunuyodu. Hay
reddin Reis'in stanbul'a geldiini haber alnca padiaha mektup
yazarak:
"Hayreddin Paa srf Allah rzas iin cihat eden bir mcahid
kimsedir. Eer mmkn ise kendisiyle grmek dileriz" diyerek
onun Haleb'e gnderilmesini rica etmiti. Padiah bir Cuma gn
Hayreddin Reis'e :
"Lalam brahim Paa, siz Gazi Lalam ile yz yze grmek iin
izin istemi. Ne dersin?" deyince Hayreddin Reis de:
"Ba stne ferman evketl hnkarmndr" diyerek cevap verir.
Bunun zerine padiah, yolculuk iin bir kadrga donattrd.
Sipahiler zmresinden Hac Kemal'i hizmet iin yanna katt. Eline
ykl miktarda ake vererek:
"Sakn kendisine bir ake masraf ettirmeyesin. Gerei gibi hiz
met edip onu raz ve honut klasn. Hibir ekilde gafil olma! ayet
hizmetinden raz olmayacak olursa sen bilirsin ! " diyerek sk skya
tembihledi.
Ertesi gn kadrgaya binerek Haleb'e doru yol aldlar. Gnlerden
bir gn ehre yaklatklarnda kendilerinin geldiinden haberdar
olan brahim Paa ileri gelen devlet adamlarndan pek ok kiiy i

gnderip onlar istikbal ettirdi. Haleb'e vardklarnda kendileri iin
donanp denen kklere yerletiler. Bir mddet istirahat edip
yorgunluklarn giderdikten sonra brahim Paa tarafndan kabul
olundular.
brahim Paa kendisini byk bir hrmet ve tazimle karlad.
Hayreddin Reis getirdii hediyeleri kendisine sundu. Bir mddet
sohbetler ettikten sonra yemeklerin yediler ve verdii devlet ve
nimetler iin Cenab - Hakk'a krler ettiler.90
Ertesi gn brahim Paann tertipledii divana da itirak eden
Hayreddin Reis'in rtbe itibar ile zerinde tam yedi bey bulunuyor
du. Kendisine konumuna uygun olarak onlarn altnda yer gster
milerdi. Bir gn sonra Hayreddin Reis' in Cezayir beylerbeyliine
tayin olunduuna dair emr- i erif kt.
Bunun zerine Hayreddin Reis tekrar huzura arlarak grevi
tebli edildi. Hil'atler giydirilip nice deerli hediyeler verildi. Bir
sonraki divanda ise bu kez brahim Paa onu dier vezirlerin s
tnde kendi yan banda oturttu.
Bylece nice gnler Haleb'de sahib-i devletle zevk safa ile e
lendiler. Devlet ilerine dair mtalaalarda bulundular. Derya ilerini
mzakere ettiler. Nihayet izin alarak bir mbarek saatte sadrazam
hazretlerine veda ederek tekrar Asitane'ye doru hareket ettiler.
Hayreddin Paa yolculuk esnasnda her nereye urad ise orann
fakirlerini nice ihsanlar ve nimetlerle sevindirdi. Bylece ehirler
de elenip fakir fukaray sadakalarla ad ederek Konya'ya geldi.
Mevlana Sultan'n trbesini ziyaret ettikten sonra ehrin fukara
sna ve ayanna ziyafetler ekti. Fakirleri nimetlere garketti. Krk
gnlleri imar eyledi.
Konya'dan hareketle Bursa'ya geldi. Burada Seyyid Emir Sultan
ile gemi padiahlar ve padiah-zadeleri yollu yolunca ziyaret edip
ruhlar iin hatm-i Kur'an eyledi. lim talebesi olan fukaralar, yetim
leri ve kimsesiz hatunlar gzetip ihsanlar kld. kramn her zayf
Dnya Gc 91
kul a gsterdi. Gnllere ferahlk veren Bursa ehrini pek beenen

Hayreddin Paa burada bir aya yakn kald. Kaplcalarnda dinlendi.
Ardndan tekrar stanbul'a gelerek Sultan Sleyman ile buluarak
devl eti nin devam iin pek ok dualar eyledi. Haleb'den ve gezdii
yerl erden padiaha haberler verdi. Kanuni Sultan Sleyman da
kendis ine pek ok iltifatlarda bulunup tekrar krkl kaftan giydirdi.
Kanuni bu srada uzun mddet Barbaros Hayreddin Paa ile Ak
deniz meselelerini grt. spanyann Bat Akdeniz'd eki gcnn
krlm as konusunda neler yaplmas gerektii konusu dile getirildi.
Bu srada padiah, Andrea Doriann bahsini at.
Byk deniz kurdu bu bahsin almasna ve zellikle bir gay
rimslimin adnn padiahn azna gelmesine zldn belli
edercesine:
"Ol mel'un kimdir ki padiahm, ad aznza gelir! On yldr
kendisini kovalamaktaym. Daha karma kma cesaretini gste
remedi. Yakaladm anda Padiahmn duas bereketi ile onu bir
sinek gibi ezeceim:'
Kanuni Sultan Sleyman her grmesinde bu mert, doru
szl, lafn esirgemez ve yiit kaptan daha ok seviyordu. imdi
donanm asnn gcnn Akdeniz'de daha bir an ve evketle geze
ceine inanc tamd.
Barbaros'a dualar ederek Tersane-i Amire'ye nizam verip do
nanmay hazr eylemesini istedi.
Onun istei zere Hayreddin Paa ksa bir sre iinde altm bir
tane batarde ve kadrgay donatarak hazr hale getirdi. Cezayir'den
getirdii on sekiz ve be tanede gnll gemisiyle toplam seksen
drt paralk bir donanma meydana geldi.
OS MANL l - AVUS T URYA ANLAMAS I (1533)

Kanuni Sultan Sleyman 1 53 2 yln arlken'i bulabilmek ga
yesiyle neredeyse kar kar Orta Avrupay gezerken arlken'in
amirali mehur Andrea Doria, Mora Yarmadas'na gelerek hile ile
Koron Kalesi'ni ele geirmiti. kaleye Frenkleri d kaleye de yerli
Rumlar yerletiren Andrea Doria, Patras ve nebaht'y d a aldktan

sonra blgeden ekilmiti.
Kanuni'nin dnnden sonra arlken ve Ferdinand gelien
bu durumdan istifade etmeye kalktlar. Derhal bir elilik heye
ti gndererek ayet Macar krall Ferdinand'a braklrsa Koron
Kalesi ile Afrika sahilinde Barbaros'a ait olan Arcel Adas'n iade
edeceklerini bildirdiler. Mzakereye memur eli, Kszeg mdafii
Jurisics'in kardei Jerome de Zara idi.
Veziriazam brahim Paa bu teklife kar:
"Biz harple almay tercih ederiz, siz iinize baknz" diyerek ksa
bir cevapla ilk mkalemeyi bitirmiti.
Ardndan Semendire Sancakbeyi Balibeyzade Mehmed Bey'i
Mora sancakbeyliine nakledip Koronun fethi emrini verdi.
Mehmed Bey'in blgeye hareketlenmesi zerine Avusturyal
larn plan suya dm bulunuyordu. Ferdinand'n Macar krall
n almak iin yapt teebbsler hep boa gitmi Osmanllarn
Zapolyai'yi tutmalar karsnda emeline kavuma yollar tkanmt.
Osmanl Devleti karsnda ancak biraderi arlken'in sayesinde
tutunabilen ve ayakta kalabilen Ferdinand imdi anlama yollarn
daha ok aramak zorundayd.
Zira Kanuni Sultan Sleyman'n son seferi arlken'in Avrupa'd aki
prestij ini olduka sarsmt. Osmanllarn karsna dahi kamamas
ve Osmanllarn Avrupa'nn merkezinde btn gleriyle istedikleri
gibi gezmeleri byk bir dehet meydana getirmiti. Bat Avrupa'da
da skntlar iine deceini ve konumunun sarslacan anlayan
arlken, en azndan doudan emin olabilmek iin Ferdinand'a
Osmanllarla mutlaka anlamas tavsiyesinde bulundu.
Bu itibarla Ferdinand'n elisi padiahla grebilmek ve bir
anlama teminine muvaffak olabilmek iin gayretini artrd. Aslnda
Avusturya ile anlamak Osmanllarn da iine geliyordu. nk
doudaki gelimeler Safevi ran ile scak bir sava ihtimalini gs
teriyordu. Fakat anlamann istedikleri artlarda olabilmesi iin
sulhe taraftar deil gibi grnyorlard.
Dnya Gc 93
Sonunda Kanuni Sultan Sleyman tarafndan da kabul olu

nan eli sadece bir mtareke elde etmeye muvaffak olabildi. Padi
ah kendisine bu mtarekenin bir bara evrilebilmesinin ancak
Fe rd inan d'n itaat alameti olmak zere Estergon (Gran) Kalesi'nin
anah tarlarn kendisine gndermesi ile kabil olabileceini bildir
di. Bu ilk art yerine getirildikten sonra grmeler balad. Bu
arad a Kralie Maria'nn (Moha Sava'nda len Layo'un ei ve
Ferdi nand'n kzkardei) elisi Cornelius Schepper de stanbul'a
gelerek arlken'd en bir mektup getirdi. Daha sonra grmelere
M acar istan'd an bilhassa arlan Gritti de itirak ettirildi.
Nihayet 22 Haziran'd a bir anlamaya varld. Buna gre Ferdi
nand, Macaristan'da halen nerelere malik ise, oralar elinde kalacakt.
Macar Kral Zapolyai'nin arazisine asla saldrda bulunmayacakt.
Padiah, Ferdinand ile Zapolyai'nin kendi aralarnda kararla
tracaklar hal eklini tasdik etmek hakkn muhafaza ediyordu.
Ferdinand elinde bulunan Macaristan topraklar iin Osmanl
hazinesine her sene otuz bin altn verecekti.
Gritti her ikisinin arasndaki hududun tesbitine memur olacakt.
mparator ayet anlama yapmak istiyorsa ayrca kendisi de sulh
akdi iin eli gnderecekti.
Neticede iki taraf arasndaki atmalar durdurulacakt. arlken
dmanca davranrsa, mdafaa yaplacakt.
Anlamada sene tahdidi konulmamt. Anlama Ferdinand
riayet ettii mddete geerli olacakt.
Ertesi gn eliler padiahn huzuruna kabul olundular ve daha
nceden brahim Paann kendilerine verdii talimat dairesinde
konuarak, Padiaha:
"Olun Kral Ferdinand senin malik olduun eyleri kendi mal

ve kendisinin sahip olduu memleketleri senin mlkn addeder,
nk senin olundur" dediler.
Buna cevaben padiah da, Kralie Mari'ye cihazn (Macaristan'da

sahip olduu araziyi) iade ettireceini, olu Ferdinand'n dostlarnn
dostu ve dmanlarnn dman olacan bildirdi.
Bylece 1 53 3 Haziran'nda Osmanl-Avusturya Anlamas ger
ekleti. Padiahn Ferdinand'a ve arlken'e yazd mektuplar ksa
bir mddet sonra tercman Yunus Bey gtrd.91
Bu anlama sonunda biri dorudan doruya Osmanl himayesi
altnda Zapolyai'ye ve dieri elindeki yerler iin vergi vermek zere
Ferdinand'a ait iki Macaristan meydana kyordu.
A R KA S PAH E K E LM!
Avusturya ile anlama yapldktan sonra Kanuni gzlerini arka
evirdi. ah smail'in olu Tahmasb, Safevi tahtna kt srada
kendisini tebrike lzum grmemi, sadece bir tehditname gn
dermiti. imdi ise ortaya kan baz hadiseler Kanuni'nin douya
sefer karar vermesine neden oldu.
Bunlardan birincisi, Krt merasndan olup 1 3 . yzyldan
beri bu blgede hkmran olan eref Hanlar slalesinden Bitlis
han eref Bey' in Yavuz Sultan Selim zamannda tand Osmanl
hakimiyetinden ayrlarak aha ilticas idi.
kinci sebep Azerbaycan hakimi Ulama Han'n, ah Tahmasb'dan
yz evirip Kanuni Sultan Sleyman'a tabiiyetini arz etmesi hadise
sidir. Bu zat, Kszeg muhasarasndan nce huzura kabul edilerek,
yirmi yk akelik tahsisatla Hsn Keyfa ve Bitlis hakimiyetine tayin
olunmutu.
te yandan Badad Valisi Zlfikar Han da ehrin anahtarlarn
Kanuni'ye gndermiti. Badad, slam milletleri ve hkmdarlar
iin byk ehemmiyet tayan bir yerdi. Dolaysyla Kanuni'nin
Badad gibi bir ehrin kendisine teslim edilecei manasna gelen
byle bir harekete lakayt kalmas beklenemezdi. Ancak Kanuni'nin
Alman seferinde bulunmasndan istifade ile Badad nne gelen
ah Tahmasb ehri kuatm ve ieride bulunan adamlar vastas
ile de Zlfikar Han' ldrtm ve ehre yeniden hakim olmutu.92
Dnya Gc 95
brahim Paa yine serasker unvanyla 1 533 Eyll'nde stanbul'dan

Bitl is'e doru hareket etti. Tecrbesinden istifade edilmek zere
D efterdar skender elebi, padiahn emriyle veziriazama mavir
ve kethda tayin olundu.
Konya'ya gelindiinde eref Han'n ldrld haberi ordugaha
ula t ve sevince neden oldu. Haleb'e giren Paa, askerlerini kla
lara datarak k blgede geirdi. brahim Paa bir taraftan da k
boyunca Safevilere tabi eitli kale beylerine haberciler gndererek
kendi tarafna ekebilmek iin almalarda bulunmutu.
Nitekim ordu 1 534 yl baharnda harekete getiinde Adilcevaz,
Erci, Van ve Ahlat kaleleri kendi arzular ile Osmanl hakimiyetine
girdiler. Paa, ark hudutlarnda baz kaleleri fethettii srada, Def
terdar skender elebi ile aralar ald. ki etkili ahsn arasnn
almas orduda dedikodular da beraberinde getirdi. zellikle bra
him Paann hnkar gibi hareketleri eitli sylentilerin kmasna
yol ayordu. Herkes; "aha ah gerekmi" diye sylenir olmutu.
Bununla askerin, padiahn ordusunun banda bulunmama
sndan ikayet edildiini anlayan brahim Paa vaziyeti stanbul'a
bildirmi ve Kanuni de stanbul'd an hareket etmitir ( 1 O Haziran
1534) . Padiah hareketinden nce Gritti'yi bin kiilik bir kuvvetle
Macaristan'a gndermi, stanbul ve Rumeli'yi itimad ettiklerine,
Anadolu muhafazasn da Saruhan Sancakbeyi ehzade Mustafa'ya
tevdi etmiti.
Kanuni Sultan Sleyman'n Safeviler zerine yrrken yazd
u iiri blge iin dncelerini yanstmas yannda cihat azmini
gstermesi bakmndan da pek mhimdir:
Allah Allah diyelm sancak- ahi ekelm

Yryp her yanadan arka sipahi ekelm
?ay-mal eyleyelim mlkn dmen-i Dinin
Gzne srme dey dCtd- siyah ekelm
ki yerden kuanalm yine gayret kemerin
Bulanp toz ile topraa bu rah ekelm
96 K ay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
Bize farz olmu iken olmamz slam'a zahir,

Nice bir oturalm bunca gnah ekelm
ar-yari umaruz bize inayet klalar
Ey Muhibbi yryp ark'a sipahi ekelm93
Padiah, Yeniehir-Bozyk- Ktahya yolu ile Elmada'na geldi.
Burada gnlk avdan sonra Afyonkarahisar yoluyla Akehir'e
vasl oldu. Burada iken Van, Vustan ve dier kalelerin fethini bil
diren serdarn arzn ald.
20 Temmuz'da Konya'ya gelen padiah ilk i olarak Mevla na
Celaleddin Rumi'nin trbesini ziyaret etti. Daha sonra Develu Ka
rahisar-Kayseri-Sivas yolu ile 2 1 Austos' ta Erzincan'a vard. Burada
baz elileri kabul etti.
te yandan brahim Paa da Diyarbekir'd en hareketinden sonra
byk kk bir hayli kaleyi aman yoluyla teslim alarak ilerlemi
ve 1 3 Temmuz l 5 34'te muharebesiz olarak Tebriz'e girmiti. ah
Tahmasb ortalkta grnmyordu.
brahim Paa Azerbaycan eyaletini Ulama Han'a ve Tebriz bl
gesini de Akkoyunlu hanedanndan Murad Bey' in idaresine verdi.
Bu arada Geylan Han Emir D uba Muzaffer Han ile irvanah
ailesinden Sultan II. Halil bin brahim gelerek itaatlerini arz ettiler.
Kanuni Sultan Sleyman 27 Eyll'de Tebriz halknn tezahrat
arasnda ehre girdi. Ardndan ahn yayla denilen Ucan kona
nda veziriazamn kuvvetleri ile birleildi.94 29 Eyll'de divan top
lants yapld. Baarlarndan dolay devlet byklerine ihsanlarda
bulunan padiah Zengan yolu ile Sultaniye'ye hareket etti. Bu srada
Serasker nc, Kapkulu kuvvetleri ile padiah ortada ve Karaman
kuvvetleri de art idiler.
Kzlba beylerinin, Ota - Hmayun'u basacaklar yolunda
alnan bir haber zerine tedbirli bir ekilde hareket ediliyordu.
Srasyla Trkmen ky, Kablant Gedii denilen dar bir geit,
Kzlzen menzillerine konuldu ki, bu sonuncusu Irak- Acem ile
Azerbaycan'n hududu itibar edilmekte idi.
Dnya Gc 97
Su ltaniye ehrine vasl olan padiah, ah Tahmasb'n ric'at ha

b eri ni ald. Dulkadrl hanedanndan Mehmed B ey de Safeviler
den kaarak padiaha iltica etti. Hemedan'a giden da yolu byk
m kilat arzediyordu. Bu srada kar yam, glkler de artmt.
Padiah Sadabad ve Dinever konaklarn byk bir glk ierisinde
gem i kayplar artmt.
b rahim Paa bu frsat karmad. Yanl bir yol setirdiini ileri
srd Defterdar skender elebi aleyhinde Sultan Sleyman'a
telkinl erde bulundu ve onu azlettirmee muvaffak oldu.
BA DAD OS MANLI LARDA

Sonunda Osmanl ordusu Kasr- irin yoluyla Tebriz'den ay
rlnn yirmi yedinci gnnde B adad nlerine geldi. Badad
m uhafz Tekeli Han Osmanl birlikleri gelmeden ehri terk etmi
olduundan Badad Kalesi hibir mukavemetle karlalmadan
teslim alnd. ehre nce nden hareket etmekte olan brahim Paa
girdi ve kale bedenlerine derhal Osmanl sancaklar ekildi (Aralk
1 534) . Ardndan da muzaffer bir ekilde Kanuni Sultan Sleyman
"Burc- Evliya'' nam ile anlan beldeye dahil oldu.
Kanuni S ultan Sleyman'n ehre girii srasnda byk bir kar-
lama ve heyecan olduu u ifadelerle anlatlmaktadr:
Bedenler kaldrp eller duaya

Kaplar az atlar senaya
Irakdan grmee ah uzand
Uzatd boynunu baru n atd
kp birbirinin stne evler
Gzn dikmiti yola manzar
Sokak dp nne gsterir yol
Buyurun yle diyu zredir kul95
Badad'da Safevilerin hakim olmas ile birlikte Hanefi mezhebi
kurucusu ve Ehl-i Snnet Mslmanlarnn gz bebei mam -
Azam Ebu Hanife'nin trbesi yerle beraber edilmi v e nam nian
belirsiz klnmt. Kanuni ilk olarak bal bulunduu o yce ima-
98 K a y I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
m m kabrini b uldurdu ve ziyaret etti. zerine mzeyyen bir trbe

ile yanna cami yaptrlmas emrini verdi. Ardndan mam - Musa
Kazm ile dier slam byklerinin trbelerini tek tek ziyaret etti.
Fakir fukaraya hesapsz sadakalar datt. Kanuni Sultan Sleyman'n
bu davran lar Snniler kadar iileri de memnun brak.m t.96
K B adad'da geiren Sultan Sleyman blge iin idari ve m ali

pek ok slahatta bulundu. ncelikle askerin halk incitmemesi iin
tedbirler ald. Nianc Seyyid B ey Badad'a gelirken vefat ettiin
den yerine Reislkttab Celalzade Mustafa getirildi. Arazi tahriri
yaplarak zeamet ve timar usul burada da uygulanmaya baland.
B ylece Kanuni, ilk drt ayn ye ni fethedilen bu blge i daresini
adilane esaslara b alamakla geirdi.
Bu arada Badad'd a yatan btn evliyalarn mbarek mezarlarn

ziyaret edip trbeleri yklm olanlarnn onarlmas iin buyruklar
kard. eyh Abdlkadir Geylani'nin mezar stne yksek bir
trbe yaplmasn ve bir imaret kurulmasn emir buyurdu. Bu i
ksa zamanda tamamland. S onra Kerbela ehitlerinin nderi ile
Hazret- i Ali'nin trbesini ziyarete gidip bu muradna da erdi. Sratle
tamamlanan imar faaliyetleri ile B adad ehri ksa bir srede rem
B a'n kskandracak bir hale dnmt.97
Badad'n evresindeki ehir ve kasabalar da ele geirildiinden

yannda sadece Kapkullarn ve Rumeli askerlerini brakan padiah,
dier askerlerine yerlerine gitmelerine izin verdi.
Kanuni Sultan Sleyman B adad'dan Venedik ile Viyana'ya bi

rer zafername gnderdi. Bir mddet sonra Gritti'nin Erdel'de katli
hadisesi ile ilgili olarak Viyana'ya bir avu daha gnderildi.
D E FT E R D A R S K E N D E R E L E B ' N N D A M I
skender elebi b. Musa B ey maliyeden yetimi, Yavuz Sultan
Selim'e Yal kkn yapan Badefterdar Abbdsselam Bey'den sonra
Vezir Ahmed Paa'nn tavsiyesiyle badefterdar olarak uzun seneler
bu makamda kalmt. Gerek kiilik gerekse nam bakmndan bu
mevkiye gelenlerin en nlsdr.
Sadrazam brahim Paaya ilk olarak seraskerlik unvan verildi

inde skender elebi'ye de asker kethdal grevi verilmiti. B y-
D nya G c 99
lece devletin askerine ait btn iler ona emanet olundu. lerdeki
cid diyeti, titizlii, padiaha ball ve tecrbesi ile o kadar yksek
nam sahibi bir defterdar oldu ki devletin beylerinde ve vezirlerinde
deil sadrazamlarnda bile byle bir kudret mevcut deildi.
I rakeyn seferine h areket edilinceye kadar brahim Paa,
D efterdar'a baba muamelesi yapyor ve mtalaasndan faydalan
yordu.
Kanuni Sultan Sleyman'n kendisine itimad vard. Irakeyn
sefe rine klrken tecrbesinden istifade edilmek zere skender
elebi'yi serasker kethdas tayin etmi ve Peevi'nin kaydna gre
stanbul'dan hareket edecekleri srada padiah bizzat:
"skender elebi ibilir ve igrr adamdr; reyine muhalefet
eyleme" diye tavsiyede bulunmutu. Bundan dolay bu sefer esna
sndaki birok ilerde bunun sz yryordu. Nitekim Haleb'de k
layan Veziriazam, Badad zerine gidecek iken skender elebi'nin
tesiriyle Azerbaycan taraflarna harekete mecbur olmutu.
lerden birinci derecede mesul olan veziriazamn seras ker keth
das Defterdar s kender elebi'nin szyle hareketi gcne gidiyorsa
da padiah tarafndan tayin edildiinden dolay ses karamyor
ancak kendisinin de ikinci derecede kaldna iten ie ierliyordu.
Veziriazamn bu dncesine, Haleb D efterdar Nakka Ali
Bey'in, skender elebi ile ilgili irtikap ve irtias hakkndaki sz
leri de eklenince brahim Paa, skender elebi'den yz evirmeye
balad. Bu srada, aralarnn daha da almasna sebep olacak bir
hadise meydana geldi.
Azerbaycan hududuna varldnda veziriazam dellallarla baz
hususlar orduda ilan ettiriyordu. Dellal barrken "Serasker Sulta
nn emri budur" diyordu. Serasker kethdas olan skender elebi
bu suretle baran dellal getirterek:
"Sakn Serasker Sultan deme, 'Serdar hazretlerinin emri budur'
diye nida et" diye dellal menetti. Bu da brahim Paa'ya yetitirilerek
gcenikliinin artmasna sebep oldu.
Sultan Sleyman, Tebriz'e geldii zaman Veziriazama:
1 00 K ay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
"Bu kadar mhim bir seferde k ortasnda dman memleke

tinde kalnmasnn v e orduyu tehlikeli bi r duruma drmenin
sebebi nedir? " diye sorunca Veziriazam:
"Biz ehemmiyeti olan bir adam myz? lerin halli skender
elebi kulunuza verilmitir. Huzurunuzdan ayrlrken tecrbelidi r
diye ben kulunuzu defterdara tavsiye buyurmutunuz. O nlarn
tedbiri zere hareket edildi, bu netice hasl oldu" cevabn verdi.98
Bu szler padiah skender elebi'den souttu. Nitekim Badad'a
gitmek zere Tebriz'den ayrldktan sonra Hemedan'a bir konak
mesafede iken skender elebi defterdarlktan azlolundu.
Veziriazamn telkini ile azledilmi olmasna ramen, skender
elebi'nin siyasi nfuzu henz mevcuttu ve brahim Paa herhalde
bundan ekiniyor ve hasmnn tehlikeli bir rakip olduunu hesap
layarak idam iin frsat kolluyordu. Nihayet 1 3 Mart 1 53 5 'te bir
divan gn, henz dier vezirler, Ayas ve Kasm paalar gelip divana
dahil olmadan, skender elebi'nin idam iin padiahn fermann
almaya muvaffak oldu. Hkm derhal ehirde Atpazar'nda infaz
edildi. Defterdarn mallar ile kleleri Havass - Hmayun'a alnd
(8 Ramazan 94 1 /Mart 1 5 3 5 ) .
skender elebi zenginliiyle ve klelerinin okluu ile mehur
du. 1 579 ylnda veziriazam olacak olan Ahmed Paa:
"imdi divanda yedi veziriz. Hepimizin serveti merhum efendi
kadar deildir" demitir.
skender elebi ld zaman kul defterinde alt bin iki yz
kle satn alm olduu grlmtr. Kle ve cariyeleri iin her
sene Trabzon'dan bir gemi yk bez gelir ve bununla klelerine
don ve gmlek yapdrrm. Irak seferine giderken silahlar, atlar,
elbiseleri mkemmel bin iki yz kiilik maiyetiyle hareket etmitir.
Asldktan sonra yzden ziyade iolan bulunup ilerinden
seilen on neferi saraya alnarak kalan bakalarna verilmi ise de
Sultan Sleyman, bu ocuklarn fevkalade olan terbiyelerini bee
nerek dier yerlere verilenleri de toplattrarak saraya aldrmtr.
Yukarda ad geen Veziriazam Ahmed Paa ile kinci Vezir Piyale
Dnya Gc 101
Pa a ve beylerbeyilerinden Glabi Paa, Behram Paa ve Rus Hasan

Pa a bunlardandr.
Kaynaklarn nakline gre skender elebi asld gece padiahn
rya sna girmi ve boazna mendilini geirip, "Beni niin gnah
sz yere astrdn" diyerek bomak istemiti. Kanuni ancak bundan
s on ra dr ki olaylarn aslna ve muhtemelen skender elebi'nin,
veziriazamn garaz ve kinine kurban gittiini anlad ve brahim
Pa a'ya gcendi.99
I RA KEYN S EFER N N DEVAMI

Padiah Badad'da iken ah Tahmasb Tebriz'e gelip Ulama Han'
ka rm o da Van Kalesi'ne iltica eylemiti. ah da kendisini takip
ederek Van Kalesi zerine yrmt.
Badad beylerbeyliini tekil ederek bana Ramazanolu Uzun
Sleyman Paay getiren ve ehre gerekli muhafaza kuvvetlerini b
rakan Kanuni, klakta olan birliklere ulaklar ile haber gnderdikten
sonra 2 Nisan 1 53 5 'te ordu ile birlikte Tebriz'e doru hareket etti.
Bu defa kuzeye doru, Sleymaniye, Kerkk istikametinde ar
zasz bir yol seildi. Bu yol zerinde ehemmiyetli saylan Hamir
Da aldktan sonra, Leylan ve Gkyurt konaklar da geildi. Bu
srada Ulama Han'dan ulaklar gelerek, ah Tahmasb'n Van Kalesi
zerinden ekildii ve ahn kardei Sam Mirza'nn da padiahn
katna gelmek zere olduu haberini getirdiler.
Tam bu srada 26 Mays 1 53 5 'te Fransa kralnn elisi Jean de La
Foret, Kanuni'nin katna geldi. Fransa kral, elisi vastasyla Bar
baros Hayreddin Paann gnderdii mektubu aldn belirterek
memnuniyet ve kranlarn ifade ettikten sonra, La Foret'nin teklif
edecei ahidnamenin kabuln ve imparator hari olmak zere
btn Avrupa hkmdarlarnn bu ahidnameye kabul olunmalarn
rica etmekte idi.
Asl olarak eli, padiah Fransa kral ile birlikte imparatora
kar harp yapmaya iknaya memurdu. La Foret, Kanuni'den byle
bir harp hazrlklarna sarf edilmek zere bir milyon altnlk bir
yardm dileyecek, Osmanl donanmasnn Sicilya ve Sardunya'ya
1 02 Kay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
kar gnderilmesini rica edecek, Fransa'nn douda eskiden beri

sahip olduu ticaret imtiyazlarnn devamna alacakt.
Ordu Meraga'ya gelmeden nce, Sarucakam menzilinde ahn
Ustacalu Han isimli bir elisi (eik aas) gelmi ve padiahn hu
zuruna kabuln rica etmi ise de, kabul edilmemitir.
Padiah ordu ile birlikte Meraga'dan sonra Sadabad'a ve sonra
Tebriz'e vard (Temmuz 1 53 5 ) . ah Tahmasb bir kez daha Tebriz'i
savunmaktan aciz kalmt. B ylece Tebriz nc kez Osmanl
lar eline geti. Bu srada, ahn ikinci bir elisi geldi. Ardndan da
Tahmasb'n kardei Herat Valisi Sam Mirza gelerek padiaha iltica
etti. Padiah, Tebriz'de idareyi yerletirdikten sonra ran'n iine
doru bir mddet ilerledi. Zengan, Sultaniye yolu ile Dergzin'e
kadar gitti. 100
Padiahn hareketi zerine kendisini Kazvin'de de emniyet
te gremeyen ah Tahmasb Isfahan'a doru ekildi. Safevilerin
stratejisi anlalmt. Osmanllarn karsna kmaya asla cesaret
edemeyeceklerdi. Ordu ilerledike Mehed'e, Herat'a ve Kandehar'a
ekileceklerdi. Buradan 7 Austos'ta dnerek ayn yirmisinde tekrar
Tebriz'e vasl oldu.
On sekiz gn ah arayan padiah, ahn elilerinin gelerek bir
kez daha bar ricasnda bulunmalar ve Safevi birliklerinin asla
karsna kmaya cesaret edemeyeceinin anlalmas zerine 20
Austos'ta tekrar Tebriz'e dnd.
Kanuni Tebriz'd en Venedik doj una B adad'n zaptn bildi
ren bir fetihname gnderdi. Tebriz'de alt gn kalan padiah 27
Austos'ta hareket ederek, 2 Ekim'de Hay'a gelindi. Burada Mevlana
Celaleddin-i Rumi Hazretleri'nin hocas ems-i Tebrizi hazretlerinin
kabrini ziyaret etti.
Yine hareketle atalarnn Anadolu'ya girmeden nce oturduklar
Ahlat'a geldi. Buradan Ulama Paa'y Van Kalesi zerine gnderen
padiah, Tatvan-Bitlis yolu ile D iyarbekir'e sonra da Haleb'e vasl
oldu. Birka gn kald byk merkezlerde mukaddes mahalleri
kale ve mehur camileri ziyaret etti.
Dnya Gc 1 03
Kanuni Sultan Sleyman nihayet payitahttan ayrlnn ze

rin den bir yl alt ay yirmi yedi gn sonra 8 Ocak 1 536'da "Badad
Fatih i" sfat ile stanbul'a dnd. brahim Paa stanbul'dan ayrlal
is e iki yl gemi bulunuyordu. o
Hem Irak- Arab ve hem de Irak- Acem fethedildii iin iki Irak
sefe ri manasna Kanuni'nin bu seferine "Irakeyn Seferi" denilmitir.
Bu seferle birlikte, Safeviler Arab aleminden tamamen atlyor ve
Irak - Arab drt asr iin Osmanl Devleti snrlar ierisine dahil
edilmi oluyordu.
BA R B A RO S ' U N D O N A N M AY LA L K S E F E R
Kanuni Sultan Sleyman, Barbaros ile on sekiz naml arkadan
huzuruna kabul ederek grm, Akdeniz'deki faaliyetinden endie
ettii Andrea Doria'ya ait birtakm sualler s ormu, B arbaros'un
verdii pervaszca cevaplar houna gitmi ve beylerbeylik rtbesiyle
btn tersane ilerini tam bir salahiyetle yeni amirale vermiti.
Daha sonra kendisini ran seferi mnasebetiyle Haleb'de klamakta
olan Veziriazam brahim Paann yanna gndermiti. Veziriazam
Haleb'de Hayreddin Paay kabul edip Gelibolu kaptanl ile Cezayir
beylerbeyliini tevcih ederek hil'atini giydirip stanbul'a yollamt.
Barbaros Hayreddin Paa Haleb'den stanbul'a dnnce Osmanl
donanmasyla ilk seferini 1 534 senesi Mays'nda yapt. Bu srada
Sultan Sleyman, Veziriazamn Tebriz'den daveti zerine ran se
ferine gidiyordu.
Hayreddin Paa, seksen para gemi ile talya sahillerine geti.
Mesina Boaz'nda, Reyo ve dier mahallerde baz muvaffakiyetler
elde etti. Bu hareketleriyle Andrea Doria'y ak deniz muharebesine
mecbur etmek istiyordu.
B arbaros, Gney talya sahillerini vurduktan sonra Cezayir'e
gitti ve msait hava ile Tunus nlerine geldi. Tunus'ta Beni Hafs
ailesinden Mevlay Hasan hkmdard. Bu adam kardelerinden
krktan fazlasn ldrm ve krk beinci kardei Reid kurtularak
Cezayir'e Barbaros'un yanna kam ve daha sonra onunla beraber
stanbul'a gelmiti.
Barbaros, Halkulvad'a gelerek, Tunus'u zapt etmek zere karaya

asker kard. Mevlay Hasan kat ve Tunus ksa bir sre ierisinde
zapt edildi.
Mevlay Hasan etrafna toplad kuvvetlerle iki defa Tunus ze
rine geldiyse de muvaffak olamayarak geri ekilmek zorunda kald.
Ardndan mparator arlken'e mracaat ederek yardm istedi.
Tunus'un Trklerin eline geip onlarn buralara hakim olma
sndan korkan arlken, 1 53 5 senesinin Mays aynda Andrea Doria
kumandasnda be yz paralk donanma hazrlatt. mparator biz
zat hareket ederek Halkulvad'a gelip yirmi bebin kiilik kuvvetini
karaya kard.
16 Haziran'da bir taraftan denizin tekil ettii boaz ile ve dier
taraftan sular, Tunus duvarlarna kadar uzanan gl ile mdafaa
olunan Goletta'ya evvela Alman sonra spanyol ve nihayet talyan
askeri karld. Biri dierinden yaklak bir mil mesafede bulunan
ve her biri krkar admlk bir kare tekil eden iki kule, Goletta'nn
balca kuvvetini tekil ediyordu. Tunus'un anahtar saylabilecek
olan bu kale, ayn zamanda Barbaros'un bir tersanesi idi. O kadar
mhim olan bu mevkiin muhafazas, Hayreddin'in en naml kap
tanlarndan Sinan Reis'e braklmt.
Bu kalenin muntazam muhasarasnn devam ettii bir ay zar
fnda, Trkler defa darya hcuma teebbs ettiler. iddetli
arpmalarda Hallar ar zayiat verdiler. Birincisinde komutan
larndan D k D Sarno ld. ncsnde ise Marki Mondeya
ar yaraland.
Donanmann Barcelona'd an ktnn otuzuncu gn (29 Ha
ziran) Sultan Mevlay Hasan, arlken'in huzuruna karak ball
n arz etti. On alt bin svari ile Tunuslularn yannda olduunu
bildirdi. Kendisine ok izzet ve ikram edildi.
Yardmlarn kesilmesi ile birlikte 14 Temmuz'd a Sinan Reis
Goletta'y terk ederek Barbaros'un yanna Tunus'a geldi.
Barbaros Hayreddin Paa btn birlikleri ile bir saf muharebesine
girimek istedi. Ancak ehirde yedi bin civarnda Hristiyan esiri
Dnya Gc 1 05
b ulunuyordu. Bunlarn bir karklk karmasndan endie eden

Barb aros kendilerini ldrtmek istedi. Lakin ehir halk bunda da
Barbaros'a kar ktlar. Bu nazik vaziyet karsnda ahaliyi daha
fa zla karsna almak istemeyen Osmanl amirali tasavvurundan
vaz gem ek zorunda kald. Yannda dmana kar karabilecei
an cak dokuz bin yedi yz adam vard. Bu zayf ordunun drtte
Anadolu'dan getirilmiti. ehirdeki dier drtte biri tekil eden asker
is e, ehir surlarnn dna kmaya pek az meylettiler.
Barbaros Tunus istihkamlar altnda yle bir mevki tuttu ki,
dm an ordusunun ehre yaklamasn kesinlikle nlemeye uy
gun grnyordu. Fakat muharebeye giritikleri esnada sadece
A nadolu askerinin silah kulland grlyordu. Afrika askeri ise
dvmekten uzak duruyordu. 102
te tam bu srada Barbaros'un korktuu bana geldi. Tunus
ehri iinde mahbus bulunan Hristiyanlar, zincirlerini krmaa
muvaffak oldular ve mevkiin kaplarn kapadlar. Hayreddin, geri
ekilebilecei bu yerden mahrum olmas zerine sadk kaptan olan
Goletta'nn kahraman mdafii Sinan Reis ve dier bal askerleri
ile dalara doru ekilmek zorunda kald.
21 Temmuz l 535'te Tunus'a girme hazrlklarn yapan impara
tor, kendilerine yardmc ve destek olan ehri muhafaza arzusunda
idi. Fakat spanyol askerinin yamaclk fikirleri, krallarnn arzu
ve isteini at.
Hammer yaplan mezalimi ve imparatorun bu sradaki aciz
tutumunu yle nakletmektedir:
"Yama, iki gn sabahtan akama kadar devam etti. Otuz bin
kii boazland. On bin kii de esir alnd. Uzun bir zamandan beri
Tunus ve evresinde elim bir esaret iinde bulunan otuz bin cesedin
karlmas ne elem verici bir takas ve ne hazin bir mbadeledir!
Bu gem almaz asker iinde en ziyade spanyollar, yama ve vahete
dknlk gsteriyorlard. Evleri, sandklar, kilerleri hatta en derin
kuyular nefret dolu bir hrsla aratrrlard. Camiler, medreseler,
mektepler harap oldu. Nadir ve kymetli kitaplar yrtld, yakld.
H e r tarafta cesetten, yerin kazlmasndan, yamadan b aka bir

ey grlmyordu. nc gn imparator yalnz yiyecek eyleri
yama etmelerine msaade olunmu olan Alman askeriyle ehre
girdi. Galiplerin tahribatlarna son vermelerini ve bunda devam
edenlerin idam ile cezalandrlacaklarn ilan ederek, orduya b ir
emirname neretti.
arlken, 1 Austos'ta orduyu ehirden kararak G oletta'nn
eteinde ve Su kulesinin karsndaki eski mevkileri tutmalar n
emretti. Ordu her admda neferlerin gerek can skc bir muhafz
lktan kurtulmak iin, gerek su katlmam bir vahet duygusuyla
ldrm olduklar esirlerin cesetlerini ayaklar altnda buluyordu.
Yiyecek tedarikine memur olanlar zahirenin gemilere naklinde
olduka yava davrandklarndan, ertesi gn akama kadar kal
drlp gtrlemeyecek eyann terk edilecei ilan edildi. Lakin
Tunus yamasnda hari tutulmu olmalarndan dolay pek kzgn
olan Alman ve talyan askeri, verilen mehilden evvel yamacla
kalktlar. Akama kadar nakledilebilecek eyay, daha sabahleyin
yama etmeye baladlar. mparator bu yama intizamszln men
edebilmek zere G oletta Kalesi'ne ordunun ta ortasna komak
zorunda kald:'
Hatta bu vesile ile ayn yllarda Osmanl Veziriazam brahim
Paann Irakeyn seferindeki tutumu ile imparatorun davrann
Hammer yle mukayese etmektedir:
"Veziriazamn metin iradesinin gc, padiahn gyabnda Tebriz
ve Badad' tahrip ve yamadan muhafaza ederken halbuki impa
ratorun zaaf, muzafferiyetini kymetli ktphanelerin mahv ve
otuz bin masum kurbann idamyla kirletmitir:' 1 03
Bu harpte Mevlay Hasan, arlken ile beraber bulunmu ve ken
disinin Tunus halkna gnderdii mektuplarla kale skut etmiti.
arlken, Mevlay Hasan'n himayesi iin asker ve donanma brakarak
Austos aynda dnd.
Barbaros Hayreddin Paa ise Tunuslularn hyaneti neticesinde
mdafaay terk ettikten sonra Bon Liman'ndaki bir ksm gemileri-
D ny a G c 1 07
n e bin erek Cezayir'e ekilmek zorunda kalmt. Barbaros, burada

b yk bir sevinle karland. On b e gn kadar Cezayir'de kald
ve b u m ddet zarfnda eksiklerini giderip hazrland. Oradaki b az
reislerle kadrgalar b eraberine alarak otuz iki kadar gemi ile denize
kt . Mayorka Adas taraflarnda spanyollarn Tunus'tan naklet
tikle ri esir gemilerini yakalad. Hepsini ele geirdi. Mslmanlar
serbest brakp spanyollar esir etti. Gemilerini yakt. Ardndan
Bal ear adalarn vurduktan sonra Andrea Doria'nn ortaya kma
m as zerine stanbul'a dnd.
te yandan halkn spanyollarn kan ve zulm ateinde b oarak
tekr ar Tunus sultanln elde eden Mevlay Hasan ancak b e sene
dah a spanyollarn himayesi ile mevkiini muhafaza edebildi. 1 540
ylnda olu Ahmed (veya Hamid) Sultan tarafndan hal' edilmitir.
F RA N S A L E A N LA MA
Kanuni Sultan Sleyman'n henz Irakeyn seferinde iken Fransz
elileri ordugaha gelmi ve bir muahede iin grmeler b alamt.
Nihayet stanbul'a dnlmesi ile birlikte bu grmelere hz verilmi
ve iki devlet arasnda ilk ahidname imzalanarak yrrle girmitir.
Bu muahedenin Franszlara salad hak ve menfaatler, bun
dan sonra sadece iki tarafl muahedeler eklindeki anlamalar ile
yenilenmek ve arttrlmakla kalmam, b erat ve fermanlarla da teyit
edilmitir. Bu muahedenin tarihi ihtilafldr. Eski takvime gre
umumiyetle ubat 1 535'te kabul edilmesine ramen hakikatte b u
tarihin ubat 1 536 olmas gerekir.
Anlamann b alca maddelerini yle sralamak mmkndr:
Her iki devlete ait denizlerde karlkl olarak deniz seferleri
serbeste yaplabilecektir. Hukuki b tn ilerde Fransz konsolos
larnn kaza haklar kabul edilecektir.
Her iki taraf halk karlkl olarak, Fransa'da ve Trkiye'de yasak
olmayan her trl mallar almak, satmak, yklemek, sevk etmek,
karadan ve denizden nakletmek serbestliine malik olacaklar ve
sadece mutad vergi resimlerini deyeceklerdir. Bir Trk, Fransa'da
1 08 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n !
Fransz tebeas; bir Fransz d a Trkiye'de bir Trk tebeas gibi vergi
deyecektir.
Fransz tebeas hakknda verilecek ceza davalar kadlardan
D ivan - Hmayun'a nakledilecek ve hkm verecek kadlar ile
birlikte bir Fransz tercman da hazr bulunacakt.
Bir Fransz, bir Trk tebeaya olan borcunu demeden kaarsa,
bu Trk tebea dier bir Fransz yahut Fransz konsolosu aleyhinde
dava aamayacak, dorudan doruya Fransz kraln dava ederek
borcunun denmesini mahkeme kanal ile kraldan isteyecektir.
Fransz tebeas mahalli hakime mracaat mecburiyetinde bu
lunmakszn istedii gibi vasiyet hakkna malik olacaktr. Vasiyet
olunan mallar konsolosa teslim olunarak Fransz kanunlarna ve
vasiyet artlarna gre konsolos tarafndan ilgililere verilecektir.
Fransz tacirlerinin veyahut her hangi bir Fransz tebeasnn
gemi ve tehizat ile silah ve mhimmat kendi arzular dnda
denizde ve karada hibir hizmete alnmayacak ve bunlara angarya
grdrlmeyecektir.
Fransz tebeasndan biri devaml olarak on sene Osmanl mem
leketinde oturmusa, kendisinden hibir suretle hara, avarz ve
ihtisap gibi vergiler alnmayacaktr. Padiahn memleketinde hudut
beklemeye, klada bulunmaya, tersanede almaya veya angaryaya
zorlanmayacaktr. Padiahn tebeas da Fransa'da ayn muameleye
tabi olacaktr.
Daha nce iki taraftan da esir olarak alnm olan kiiler serbest
braklacaktr. Bundan sonra da harpte ele geirileceklere iki tarafa
esir muamelesi yaplmamas kararlatrlmtr.
Fransa kral bu anlamaya papa, ngiltere kral ve sve kraln
dahil etmek istemektedir. Bu devletler, arzu ettikleri takdirde, sekiz
ay iinde bu anlamaya girmek hakkn haiz olacaklardr.
Padiah ve Fransa kral alt ay zarfnda bu muahedeyi tasdik
edecekler ve tatbikini salayacaklardr. Her yerde bu anlama h
kmleri ilan ettirilecektir. o4
D n y a G c 1 09
O sm anl Devleti'nde imtiyaz ad verilen kapitlasyonlarn ba

lan gc olarak gsterilen bu tip anlamalar, son yzyln ders kitap
larn a devletin sonunu hazrlayan en mhim gelime olarak gste
rilm it ir. Halbuki bu tarihe gelinceye kadar Osmanl Devleti'nde
b un un pek ok uygulamalar olmutu. lk olarak Sultan Birinci
Murad Han zamannda, 1 365 ylnda Dalmaya kylarnda fakir bir
lke olan Ragusa Cumhuriyeti'ne, be yz duka hara karlnda
ticari imtiyaz verildi. 1 397'd e Osmanl lkesine gelen Bizans eli ve
konsoloslarna b az imtiyazlar verildi. Bu imtiyazlar karlnda
Bizans mparatorluundan stanbul'da bir Trk mahallesi kurma
ve bu mahallede oturan Trklerin davalarna bakmak zere kad
ile din ilerine bakacak mft tayin etme hakk alnd.
Fatih Sultan Mehmed, stanbul'u fethinde Bizans'n Venedik ve
Cen eviz'e tand imtiyazlar kk baz deiikliklerle kabul etti.
1 479'd a yine Fatih tarafndan Venedik'e , Kefe ve Trabzon'da ticaret
yapma hakk tannd. Fatih Sultan Mehmed tarafndan Venedik'e
verilen bu imtiyazlar, Yavuz Sultan Selim 1 5 1 3 'te ve Kanuni Sultan
Sleyman 1 52 1 'de yaplan Osmanl-Ven edik ticaret antlamalaryla
genileterek kabul ettiler. Msr'n fethinden sonra Fransz, Vene
dik ve Katalanlara Memlkler tarafndan verilen imtiyazlar, Yavuz
Sultan Selim tarafndan da tannd. Osmanl sultanlar verdikleri
bu imtiyazlarla fethettikleri lkelerde ticari faaliyetlerin canl kal
masn ve ellerine geirdikleri nemli transit yollarn faal olmasn
salyorlard. Ayrca bu asrda Amerika'nn ve mit Burnu'nun
kefedilmesi sebebiyle, pek Yolu ticareti Osmanl topraklarndan
uzaklam, ticaret batya kaymt.
Osmanl Devleti'nin her bakmdan en parlak devrine eritii,
fetihlerin geniledii, kltr ve sanatn en parlak seviyesine ulat
dnemde Kanuni Sultan Sleyman Han'n Fransa'ya imtiyaz vermesi
ise kendi asndan ileriye dnk ticari ve siyasi bir yatrmd.
Kanuni Sultan Sleyman Han devrinde Osmanl D evleti'nin
cihan devleti haline gelmesi ve Avrupa'ya hakim olmas karsnda
dier Avrupa devletleri tedirgin oldular. Osmanl Devleti'nin kuvvet
lenmesini istemeyen Almanya imparatoru ve spanya Kral arlken,
buna mani olmak iin areler ve byk Avrupa'y oluturabil mek

iin mttefikler aryordu.
Almanya- spanya mparatoruyla, ran ahnn Osmanl Devleti
aleyhinde birlik kurmak istediklerini tesbit eden Kanuni Sultan S
leyman Han, Fransa'nn zayf durumundan istifade ederek arlken'in
Avrupa'ya hakim olma isteine mani olmak iin, siyasi bakmdan
destekledii Fransay ekonomik olarak da kendine balad.
Kanuni'nin takib ettii bu siyaset ile Osmanl D evleti'nin
hakimiyeti ve nfuzu artt. Avrupa'da Osmanl idaresi iin msb et
ynde byk propaganda yaplmasna, Osmanl Devleti'nin byk
lnn tannmasna ve Mslmanlarla ibirliinin artmas ile de
slamiyet'in yaylmasna sebep olacaktr.
Bu ahidname Veziriazam brahim Paa zamannda yaplan an
lamalarn sonuncusu olmutur. On drt seneden beri veziriazam
bulunan brahim Paa, padiahn kendisine gstermi olduu itimad
ve tevecch ktye kullanmaya balam grnmektedir. Bu sebep
le sarayda bulunduu bir gece padiahn emriyle bodurulmutur.
B RA H M PA A
Franszlara verilen ahidnamenin hazrlklar ile uraan bra
him Paa, iftar iin saraya arld 2 1 -22 Ramazan 942 ( 1 4 - 1 5
Mart 1 536) gecesi hibir sebep gsterilmeden anszn boularak
idam edildi. Saraydan karlan cesedi Galata'da Tersane ardndaki
Canfeda Zaviyesi yanna defnedildi.
brahim Paa, byk ihtimalle 1 493 ylnda, bugn Yunanistan
snrlarna dahil olan Parga yaknlarnda bir kyde domutur. Ba
basnn bir balk olduu, brahim' in ise Trk korsanlar tarafndan
alt yanda karlarak Manisa yaknlarnda dul bir hanma kle
olarak satld rivayet edilir.
Tayyib Gkbilgin'e gre ise brahim alt yandayken, il. Baye
zid devrinde Bosna Beylerbeyi skender Paa tarafndan, bir akn
esnasnda ele geirilmi, istidat ve kabiliyeti grlerek o sralarda
Kefe sancakbeyliinde bulunan ehzade Sleyman'a hediye edilerek
onunla beraber bymtr. o s
D ny a G c 111
L atifi'nin sunduu bilgilere baklrsa, ehzade Sleyman Manisa

valis i iken, bir gn bir kemene sesi duyar ve icracyla tanmak
ister. Karsna getirilen kii kle brahim'd ir. ehzade, zeki, hazr
cevap ve edep sahibi brahim'den son derece holanmtr. Zaman
ierisinde meclisinin ayrlmaz bir paras olarak grd brahim'i,
sarayna sk sk davet etmeye balamtr. Bunun zerine, brahim'i
yetitiren dul hanm, klesini azad etmitir. B ylelikle brahim,
106
eh zade Sleyman'n maiyetine girmitir.
Sonuta bu yaknlk kle brahim' in, brahim Paa olma serve
ninin de balangc olarak grlmektedir. Yetenekli, zeki ve eitimli
olduu sylenen brahim, Osmanl tarihinde, eski deyimiyle benzeri
g rlmemi bir iltifata mazhar olmutur. Pek ok ilim adamnn
yetitii ve nemli grevlerin kendini ispat edenlere verildii bir
imparatorlukta, birtakm stn zelliklerin, brahim'in ykseldii
konuma gelmek iin yeterli olmayaca da apak ortadadr.
Bu itibarla brahim' in ykseliinde, Sultan Sleyman'a olan ya
knl ve ta ehzadelik zamannda balayan yakn dostluu muhak
kak ki byk rol oynamtr. Ancak onun bir imparatorluk ehzadesi
ve gelecein muhteem hkmdar karsnda olduunu hibir
zaman unutmad, davranlarn, meseleler karsndaki yetenek ve
becerilerini ve ciddiyetini ona gre ayarladnda da phe yoktur.
brahim Paann, birdenbire has odabalndan veziriazamla
ykselii, paann, Kanuni'nin gzndeki deerini belli ediyorsa da,
kz kardei Hatice Sultan ile evlendirerek saraya damat yapmas,
muhakkak ki katndaki deerini daha da artrmtr. 107
brahim Paann dn, veziriazamlk makamna ykseliin
den birka ay sonra gereklemitir. Tarih kitaplarna 22 Mays 1 524
enlii olarak da geen bu dn, ok byk bir len iinde gemi
tir. Dn enlikleri, Kanuni'nin, brahim Paa iin Atmeydan'nda
yaptrm olduu sarayn nnde yaplmtr.
brahim Paann dn srasnda dnemin nl airlerinden
Hayali Bey, Z ati ve Figani'nin kaside sunduklar bilinmektedir.
Dnle ilgili incelenen btn kaynaklar, brahim Paann d-
1 12 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
nne zamann hakan Sultan Sleyman'n konuk olmasndan ve bu

durumun verdii ayrcalktan sz etmekte dir.
Budin Kalesi'nin fethinden sonra ise brahim Paann siyasal

yetkileri gittike artacak, te yandan kimi eylem ve kararlar nede
niyle saygnl sarslacaktr. Macar Kral II. Layo, Moha'ta tahtna
b i r miras b rakmadan ldnden, krallk sahipsiz kalm ve
Budin zerine yryen Kanuni'ye kentin anahtar teslim edilmi
tir. B uradan elde edilen ganimetler ise stanbul'a gtrlmtr.
B u ganimetlerin en nemlileri, Jan Hunyad'n olu Kral Mathias
Korvin'in ktphanesi, Ayasofya mihrabnn iki tarafna konulan
tun amdanlar ve yine tuntan olan adet heykeldir.
Budin'den getirilen heykeller, Herkl, Apollon ve Diyana figr

leridir. brahim Paa, bunlar Atmeydan'nda b ulunan s araynn
nne koydurtmutur. brahim Paann slam geleneine aykr bir
sanat biimi olan bu insan figrlerini s araynn nne diktirtmesi,
halkn gznde p aann itibarn ve gvenilirliini sarsmtr. Bir
rivayete gre, "Frenk" veya "Gavur" brahim lakaplar, Paa'ya bu
eyleminden miras kalmtr. brahim Paa'nn sz konusu heykelleri
sergilemesi zerine, Figani, mehur bir Acem b eyitinden esinlene
rek, idamna neden olacak nl b eytini sylemiti r :
D brahim amed be-dar- i cihan

Yeki put-iken t, yeki put-nian108
Aklamas: Dnyaya iki brahim geldi. Biri putlar ykt, biri
putlar dikti. Burada gnderme yaplan brahim' lerden biri, brahim
Peygambe r, dieri de Pargal brahim Paadr. Gerek bu hadise ve
gerekse Molla Kabz meselesinde brahim Paann pasif gibi dur
mas bir ksm batl yazarlara koz vermi olup brahim Paay gizli
Hristiyan gibi gsterme abas iine girmilerdir. 109
1 527 ylnda Anadolu'da b agsteren Kalenderi i syann b astr

mak zere be bin kiilik bir kuvvetle yola kan brahim Paa ksa
srede b u gaileyi b astrp geri dnmt. Kanuni tarafndan bir
kez daha dllendirilen brahim Paann imparatorluun gerek
Dnya Gc 1 13
i , gereks e d ilerinde yetkileri olduka artmt. Pek ok konuda,

kimsenin olmad kadar sz sahibi olmutu.
Artk Osmanl Devleti'nin d politikas, byk ounlukla b
rah im Paann arzu ve ynlendirmesi ile gerekleiyordu. Yabanc
kaynakl ar ve sz konusu dnemde yabanc elilerin yazd raporlar
da bu nu ortaya koymaktadr. Yine bu vesile ile brahim Paann
seraske rlik unvann almasyla beraber, paann yalnzca d ilikileri
deil, n eredeyse imparatorluu kendisinin ynettii biimindeki
gr le ri oalmtr. brahim Paaya seraskerlik beratnn verilii
ve sera skerlik beratna ek olarak, baka ayrcalklara da kavutuu,
Celal zade Nianc Mustafa Bey'den aktarlmaktadr:
Bu b erat ile birlikte be kere yz bin nakit aka, dokuz at ki
birinin banda altn ilemeli gem takm, bir altn ilemeli kl ve
drt kta ok ssl hil'at ile dokuz boha kuma ve altnla ilen
mi bir elenk yenieri aas ile gnderildi. Bu beratta yazlanlarn
kymetlerine bir had olmad gibi daha bir takm byk ve ok
ihsanlarda bulunduktan sonra kendilerine evvelce tahsis edilmi
olan yirmi kere yz bin aka ( 2 . 0 0 0 . 0 0 0 ) , on kere yz bin aka
( 1 .000.000) daha ilave edilmi ve otuz kere yz bin aka olmutu.
Veziriazaml zerine seraskerlik dahi verilerek tu, davul ve
bayrak gnderilmi ve Osmanl sultanlarnn eskiden beri bayrak
lar drt iken bundan sonra yedi olmas ferman edilmiti. Bylece
brahim Paann kudreti bir kat daha ykseltilerek son dereceyi
buldu. 1 1 0
Peevi Tarihi nden aktarlan bu gelimelerin boyutu artcdr.
'
"Osmanl padiahlarnn eskiden beri bayraklar drt iken bundan

sonra yedi olmas ferman edilmiti" cmlesinin yanstt yeni
dzenleme, Osmanl padiahnn bundan sonra yedi tu tayaca
haberiyle snrl deildir. Bu yeni dzenleme Veziriazam brahim
P aann bundan byle alt tu tayaca anlamna gelmektedir ki,
bu, o gne dein Kanuni Sultan Sleyman da dahil olmak zere,
tm Osmanl padiahlarnn tad tu saysndan fazladr.
Ancak brahim Paa'nn Kanuni'd en fazla tua sahip olmas

mmkn olamayacandan, padiahlarn tu says yediye kartl
mtr. Sonuta Veziriazam brahim Paa, saraya damat olmasnn
yan sra, hem serasker, hem Rumeli beylerbeyi, hem de alt tu
sahibi olmutur.
KU R B - S U LTA N AT E - S ZA N
Seraskerliin beraberinde getirdii, neredeyse snrsz yetkiler ve
Osmanl'nn tm d politikas zerindeki etkinlii de gz nnde
bulundurulursa; brahim Paa, Kanuni'd en bir tu eksik olarak
alt tu tad halde, bir tek dini unvan noksandr. Bu ok byk
yetkiler ve ayrcalklar sonucunda, brahim Paa'nn iktidar sar
holuuna kapld pek ok kaynakta vurgulanmaktadr. brahim
Paann genel karar ve eylemlerine baklacak olursa, lmne neden
olan tetikleyici unsurun bu olduu anlalmaktadr.
"Kurb- i Sultan ate-i suzan" dizesine uygun olarak brahim Paa
her gn bir miktar daha atee yaklayordu.
Nihayet 1 536'd a grevini ktye kulland gerekesi ile bo
duruldu.
brahim Paann kne ortam hazrlayacak drt temel un
surdan sz etmek mmkndr. Bunlarn ilki Paann iktidar hr
sdr ki, yabanc elilerin brahim Paayla grmelerine ilikin
hazrladklar raporlarda bu aka bellidir. kincisi Kanuni'nin ei
Hurrem Sultan'n brahim'i bir tehdit olarak grmesi, ncs
Defterdar skender elebi'nin idam edilmesi, drdncs ise bra
him Paann Badad'da grevi esnasnda "Serasker Sultan" sfatyla
ferman imzalamasdr. '
brahim Paann gcn ve snrsz kudretini gsteren pek ok
rnek sunmak mmkndr. Kendisini sonsuz bir yetkiyle donatan
padiahn adna yapt grmelerde brahim Paa, bu iktidar hr
sn aka ortaya koymaktadr. Farkl yabanc elilerin raporlarnda
bu duruma pek ok kez rastlanmaktadr. Buna en arpc rnek,
brahim Paann Ferdinand'n elilerine syledikleridir:
Dnya Gc 1 15
" Bu byk devleti idare eden benim. Her ne yaparsam yaplm

ol arak kalr. Zira btn kudret benim elimdedir. Memuriyetleri ben
veririm. Eyaletleri ben tevzi ederim. Verdiim verilmi ve reddetti
im reddedilmitir. Byk padiah bir ey ihsan etmek istedii veya
ettii z aman bile eer ben onun kararn tasdik etmiyecek olursam
gayr- i vaki gibi klnr. nk her ey harb, sulh, servet ve kuvvet
benim elimdedir:' 1 12
brahim Paann kendisine resmen sahip olduu yetkilerin te
sin de bir konum bitii ortadadr. brahim Paa, Osmanl topraklar
erevesindeki yetkisine ek olarak, Avusturya ile bar antlamalar
srecinde Bat zerinde de sz sahibi olmutur. Bar grmele
rin in brahim Paa asndan en nemli gelimesi, bundan byle
Kral Ferdinand'n Kanuni'ye baba ve kendisine de karde sfatyla
boyun emesidir.
Nitekim huzura kabul edilen Avusturya elileri Jerome de Zara
ile Cornelius Schepper, krallarnn aabeyi olarak kabullendii Vezi
riazam brahim Paann Osmanl Devleti meclislerinde Ferdinand'
temsil etmesi ricasnda bulunmulardr. Anlalaca zere brahim
Paa bir anlamda Hristiyan aleminin byk ounluunun lider
kabul ettii Ferdinand' ynlendirebilmektedir. Hammer Osmanl
Devleti Tarihi 'nde bu gelimeyi, Batl bir kraln bir Osmanl vezi
rinin seviyesine inmesi olarak yorumlamaktadr.
Gerekten de brahim Paa, Manisada balayan arkadalk yllar;
yllarca birlikteliin verdii rahatlk; ardndan beraberce bir byk
imparatorluun idaresine gei; yl sonra bu hametli devletin
veziriazam olmas dolays ile efendisinin kendine tand yetkileri
sonuna dek kulland. Hamet ve kudretini gayrimslim devletlere
ezercesine hissettirdi. Batl yazarlar biraz da bu sebeple onun ken
disine, sanki saltanata doru giden bir yol atn ifade etmilerdir.
brahim Paa, Kanuni'nin tahtnn mirassnn seimi konu
sunda taraf tutmu olmas da aratrm alara yans yan bir husus
olmutur. eitli yazarlar "brahim Paa, Kanuni'nin Hurrem'd en
olma ocuklarndan birinin deil, padiahn ilk erkek ocuu olan
Mustafann tahta gemesini daha uygun grmekte ve onu aka
1 16 Kay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n f
desteklemekteydi. B u nedenle brahim Paa, Kanuni'nin ei Hurre m

Sultan tarafndan bir tehdit olarak grlmtr" diyerek lmnde
Hurrem'in parma olduu tezini ortaya atmlardr. m Oysa henz
Hurrem'in ocuklarnn kk olmas ve Kanuni'nin daha krk
yanda bulunmas nedeniyle bu ihtimal, zincirin en zayf halkas
olarak grnmektedir.
Aslnda brahim Paa'nn efendisine ball her eyin ze
rindeydi. Yapt her ii onun adna yaptnn bilinci iindeydi.
Irakeyn seferinde fetihlerde bulunarak ilerledii srada padiaha
gnderdii mektupta, Semerkand ve Horasan'd an Kzlba tard
ettiklerini bildirirken "inayet-i padiahi ve himmet-i hakaniyi" u
ifadelerle diliyordu.
Destgirim, damen-i ltfundurur hanm benim

Hasm- bf-insaf elinden al, giribanm benim
Ger Sleyman- zamandan cem'a himmet olmaya
Ebter oldu defterim, dald divanm benim114
te brahim Paann biraz da bu gven v e itimat iinde sonsuz
bildii gc ve yetkisi, belki de sonunu hazrlayan en ciddi sebep
olacaktr. Zira bu gurur ve azamet sonrasnda Irakeyn Seferi sra
snda skender elebi'yi idam ettirmesi ve Badad'da bulunduu
srada serasker sultan sfatyla ferman imzalamas muhtemelen
kendi idamna yol aacaktr.
Temelde, Badad'n fethini esas alan Irakeyn Seferi srasnda,
brahim Paa, Diyarbekir ve Musul zerinden Badad'a girmeyi
tasarlamt. Fakat bundan vazgeilmi ve dorudan Tebriz kenti
zerine hareket edilmitir. ou tarihi kaynan ortak noktas,
brahim Paa ile Defterdar skender elebi arasndaki ekimenin
bu noktadan balayarak belirginletii ynndedir.
brahim Paa ile skender elebi arasndaki ekime, brahim
Paa'nn kskanlna dayandrlmaktadrlar. brahim Paa'nn
drt yz klesi olduu halde skender elebi'nin tepeden trnaa
kadar srmalar iinde alt yz ve ayrca alt bin iki yz klesi bu
lunuyordu. Bu arada brahim Paa, skender elebi'd en kendisine
Dnya Gc 1 17
maiyetinden yz on kii balamasn isteyip de, skender elebi

yaln zca otuz kii yollaynca aralarndaki ekememezlik iyice be
li rginle miti. Bu arada skender elebi'nin makamna gz diken,
Haleb Defterdar Nakka Ali Bey' in de brahim Paayla birlik olarak,
sken der elebi'nin ortadan kaldrlmas iin planlar tertipledii
b elirtilmektedir.
Neticede brahim Paa Tebriz yolu zerindeki ekilen sknt
lardan ve verilen kayplardan skender elebi'yi sorumlu tutarak
arad bahaneyi bulmutur. Oysa netice itibariyle Tebriz alnm
ve Azerbaycan'd a verilen kayplar bir lde karlanmt. Ancak
brahim Paa Badad'n fethinden hemen sonra padiaha bunu
bahane ederek skender elebi'yi idam ettirmitir.
Peevi Tarihi'nde Azerbaycan'd a verilen kayplar ve skender
elebi'nin idam brahim Paann en nemli hatalarndan sayl
maktadr. B avurulan btn kaynaklarda, brahim Paa'nn sz
konusu sulamayla skender elebi'yi idam ettirmesi haksz bir
infaz olarak gsterilmektedir. Rivayete gre, Kanuni ryasnda s
kender elebi'nin kendisinin zerine yryerek, haksz yere niin
idam edildiinin hesabn sorduunu grm ve padiah bundan
sonra brahim Paaya kinlenmitir. Bu rivayet bir kenara, brahim
Paann gzden dmesine neden, paann "Serasker Sultan" sfatn
benimsemesidir.
Peevi, bu sfat Kzlba takmnn paaya uygun grdkle
rini vurgularken, skender elebi'nin buna kar km olmas
nn, Paa'yla aralarnda bir dmanlk dourmu olabileceine
deinmektedir. Neticede kaynaklarda sz edilen ve ayrntlaryla
yorumlanan bu nedenlerden dolay, brahim Paa 1 5 3 6 ylnda
idam edilmitir.
Paann idam bile ayrcalkl olmutur. Kanuni'yle birlikte iftar
yaptktan ve teravih klndktan sonra Paa, kendisi iin sarayn
Enderun blmnde hazrlatlm olan odada, adet olduu zere
ba vurularak deil, padiah soyundan olanlara uygulanan biimde
boularak ldrlmtr.
brahim Paann btn yaam, hamisi olan Kanuni Sultan S

leyman tarafndan ekillendirilmitir. Basit bir kle olan brahim ,
hamisinin destei sayesinde Osmanl mparatorluu'nun en yetkili
kiisi olmutur. damna sebep olan baz hatalar onun baarlarn ve
Osmanl'nn belli bir dnem dahilindeki geliimine yapt nemli
katklar unutturmamaldr.
zellikle sanat ve edebiyat alanlarnn geliimine byk katkda
bulunduu bilinen brahim Paa, hamisi Kanuni'nin izini takip ede
rek, kendisi de dnemin en byk hamilerinden olmutur. Hayali
Bey, Zati, Yahya B ey ve daha nice air onun himayesi ile eserler
vcuda getirmilerdir. s Kendisi de airdir. Latifi; "Cmle beyit
lerine mukabil, bir divan deerindedir" diyerek u beytini rnek
gstermektedir.
Okuman imden giru Ferhad u Mecnun kssasn

Ak yolunda zene meyleylemez merdaneler116
Kanuni Sultan Sleyman'n bu ok yakn arkadan hibir ey
belli etmeden gzden karp anszn katlettirmi olmas kendisinde
hasl olan ok kuvvetli bir kanaate dayansa gerektir. Peevi brahim
Efendi, onun padiahn emirleri ve kanunlarn tatbikine ok byk
nem verip her ii adaletle yerine getirdiini, son derece dindar
olduunu, fakat Badad'n fethinden sonra ahlaknn deitiini
belirtmektedir. Nitekim bu tarihten itibaren gurura kaplp cahillerin
szleriyle uygunsuz iler yaptn, serdarl srasnda elde ettii
pek ok frsat kardn, hatta kendisine hediye olarak Kur'an-
Kerim getirenleri reddettiini, btn bunlarn da padiahn gaza
bna yol atn yazar. m
brahim Paann ada olan air ve tezkire sahibi Latifi onun
ani ykseliini, sadrazaml srasndaki davranlarn, hametini,
byk yetkilerini, bundan gurura kaplmasn, hret ve ziynet
dkn haline gelmesini anlatp byle byk bir ana sahipken
bir gn birden idam edildiini ve bundan ibret alnmas gerektiini
belirtmektedir. Yine Latifi Evsaf- brahim Paa adl risalesinde
brahim Paann cmertliini, air ve edipleri koruduunu yazarak
Dnya Gc 1 19
vc ifadelere yer vermektedir. Latifi ondan sonra gelenlerin air,

edip ve sanatlara nem vermediklerini, hatta bunlarn hazineden
almakta olduklar in'am ve caizelerinin kesildiini de syler. Daha da
ileri g iderek halkn brahim Paann kymetini ancak lmnden
s on ra anladn yazar. 1 1 8
Siyasetname konusunda bir eser yazan Kanuni dnemi devlet
ad am larndan Ltfi Paa da veziriazamlarn padiaha ok yakn
olma malar ve kendi azametine kaplmamalar gerektiini belirtir
ken rnek olarak brahim Paa'y gsterir. Padiahn bizzat onun
sarayna ve bahesine bile gittiini, bu yaknln "herkesin gzne
batan diken" gibi olduunu ve neticede eitli isnadlarla hayatn
kayb ettiini ifade etmitir. 1 1 9
On sene veziriazamlk makamnda kalan, o zamana kadar
rastlanmayan lde an ve erefe nail olan ve dneminin siyasi
hadiselerinin gelimesinde nemli roller stlenen brahim Paa,
Venedik elisinin raporuna gre birka dil bilen, tarihe son derece
merakl ayn zamanda sanat ve hayr ehli bir devlet adamdr.
Galata'd a Perembe Pazar iinde Hali kysnda bulunan Eski
Yakapan Mescidi'nden baka Mekke, Selanik, Hezargrad ( Razg
rad) ve Kavala'd a cami, mektep, medrese, hamam, eme ve yine
baz kasabalarda mescit ve zaviyeleri bulunmakta olup bunlara
eitli vakflar tahsis etmitir. Nibolu sancann Yeniceky'nde
bir cami ve medresesi olduu ve idamesi iin be ky vakfettii
belirtilmektedir. 1 20
Hanm Hatice Sultan, Kumkap Camii ile yaknndaki tekkeyi
beyinin hatrasna ina ettirmitir.
KN C B L M
MU H T E E M S L E YMAN
"Hayreddin ! Seni Franszlara yardm etmek ve spanya
zerine yklenmek zere donanmaya serasker tayin
ediyorum. Bu seferki vazifen ok ardr. nk
Franszlardan baka Akdeniz'de kimlerin donanmas
varsa, onlara meydan okuyacak ve haklarndan
geleceksin."
AV LO N YA S E F E R i
Venedik Cumhuriyeti 1 502 anlamasndan sonra, aleyhteki baz
davranlarna gz yumulmak suretiyle 1 5 37 senesine kadar otuz
be sene Osmanllarla dostane vaziyetini devam ettirmiti. Bunda
Veziriazam brahim Paa'nn kendilerine kar temayl de byk
rol oynamt.
1 52 1 ylnda Osmanl Devleti ile imzaladklar bir ahidname
ile de lkeleri iin pek mhim imtiyazlar elde etmilerdi. Ticaret
serbestisi, davalara ve mirasa dair hukuki imtiyazlar, elilerin hak ve
selahiyetleri Venedik gemilerine kar uygulanan zel muahedeler
Cumhuriyet'in byk kazan ve kar salamasna yol am bu
lunuyordu.
Buna ramen Venedik Cumhuriyeti eski siyaseti icab sinsi ve
ikiyzl h areketinden de geri kalmyordu. zellikle deniz mu
harebelerinde belli etmeden Alman mparatoru ve spanya Kral
arlken ile birlikte hareket etmekte idi. Nitekim Koron'un mu
hasaras srasnda Girit kumandan vastas ile bir Trk filosunu
perian etmi ve buday ykl iki gemiyi msadere eylemiti. Bu
tip davranlarna mukabil skt zaman derhal zrler dileyen
Venedik Cumhuriyeti, brahim Paa sayesinde skk durumdan
kurtulmutu.
Ancak Gritti'nin Macaristan'd a, brahim Paann da stanbul'da
ldrlmelerinden sonra uzun zamandr dostane bir ekilde devam
etmekte olan Osmanl-Venedik ilikileri, gittike bozulmaya yz
tuttu. Aslnda yeni Veziriazam Ayas Paann da sulh bozmayacak
ekilde mutedil hareket etmek istedii grlmekte idiyse de bu kez
Divan- Hmayunda Venediklilerin btn iki yzl faaliyetlerine
dikkat eken kurt bir kaptan- derya gelmiti.
Artk Venedik'in tarafn belirlemesi ve net bir duru sergilemesi
gerekiyordu. te onun bu durumunu grmek isteyen Kanuni Sultan
M u h t e e m S l ey m a n 1 23
Sl eyman, stanbul'da Fransz ve Ragusa elileri ile mzakereler

cereyan ettii srada, Tercman Yunus Bey'i Venedik'e gnderdi.
Kan uni gnderdii namede, Venedik'i ahidname hkmlerine riayet
et meye davet ederken eli de arlken'e kar, Franszlarla ittifaka
ala cakt.
Kanuni ile dostluk mnasebetlerini devam ettirmek kadar, I .
Fran ois ve arlken arasndaki husumette d e tarafszln korumak
isteyen Venedik devleti, sadece Yunus B ey'e iyi kabul gstermekle
yetin di. Sulh taraftar olduklarn ve iyi ilikilerin devamndan yana
b ulunduklarn b elirtmiler ancak Habsburglar aleyhine tasarla
nan ittifaka girmek teklifine souk durmulard. Bu arada Trk
gemilerine kar aleyhte faaliyetlere alm bulunan Venedikliler,
Terc man Yunus Bey'i de geri dnte aka rahatsz etmilerdi. 1 21
Venedik, muhtemelen Trklerin karada daha kuvvetli oldukla
rndan hareketle onlarn, Adriyatik'te deniz savana girmektense
yine Orta Avrupa'ya doru ordu sevk edeceini dnyordu. O
srada B alyos Tomaso Mocenigo da hemen stanbul'a giderek Ira
keyn seferinin baar ile neticelenmesinden dolay dojun tebriklerini
padiaha arzeyledi. Balyos ayrca birka Venedik gemisinin zapt
olunmas ile Venedik'in am blgesine gnderdii mallarn gm
rn n arttrlmasndan ve anlamalara aykr dier hallerden
dolay Venedik senatosunun ikayetini dile getirmiti. Padiahn da
iradesini aldktan sonra Ayas Paa, bu meselelere bir are bulunaca
hakknda balyosa teminat verdi.
Bu gelimeler son zamanlarda Osmanl limanlarnda mevcut
byk hazrlklarn Tunus yahut Napoli zerine olaca yolunda
Venedik senatosunda byk bir mit uyandrd.
Oysa Kanuni Sultan Sleyman, artk Venedik'in dostluuna
itimat etmiyordu.
Muzaffer Osmanl padiah 1 7 Mays 1 5 37'd e yannda iki ehza
desi, Mehmed ve Selim beraberinde olduu halde yedinci defa olmak
zere dman zerine yr mek kasdyla stanbul'dan hareket etti.
Vezir Ltfi Paa ise, donanma serdar olarak Barbaros Hayred din
Paa ile birlikte bir hafta nce byk bir donanma ile Akdeniz'e
doru stanbul'dan almt. O zamana kadar bu derece byk bir
donanma grlmemiti. Memleketin her tarafndan bu maksatla
otuz bin kreki getirilmiti. Yz otuz be tanesi kadrga ve kalan
dier gemilerden olmak zere iki yz seksen paralk muhte em
Osmanl donanmas talyann dou sahillerini vurmaya me mur
klnmt.
Padiahn hedefinde ise Avlonya vard.
Avlonya, Osmanl bat snrlarnn dayand ve Arnavut kabi
lelerinin meskun bulunduu bir yerdi. Arnavutlar cesur olduklar
iin bazen bu cesaretlerine gvenerek Osmanllara dirsek evirirler
ve ziyan vermek maksadyla hibir fenalktan kalmazlard. Yine
dman memleketlerinden Avlonya taraflarna ne zaman asker
geldiyse, Arnavutlar bunlara yardm eder ve Osmanllar kasp
kavururlard. Busebeple zaman ierisinde Arnavutluk, byk bir
fesat kayna halini almt. Oralarda ldrlen ve mallar yamaya
urayanlarn hesab yoktu. Azgnlklar yle bir hale gelmiti ki,
Arnavutluk mntkasnda rahata yaamaya insan hasret ekerdi.
Bu nedenle Veziriazam Ayas Paa, kendisi de Arnavut soyundan
olduu halde, Padiah bu blge zerine sefere ikna etti. zellikle
Mslman Arnavut ahalinin ektii sknt ve yardm dilekleri
bunda barol oynamt.
Veziriazam, padiahn Arnavutlua gitmesinin birka ynden
faydal olacan dnmt. Birincisi, padiah Arnavutlua gittii
takdirde Mslmanlar rahata kavuacak ve azgn Arnavutlarn
nne geilecekti. kincisi, Arnavutlar kyda olduklar iin ayrca
deniz korsanlar ile de ibirlii yapyorlard. Avlonya alnrsa, Ve
nedik korsanlar artk Koron Kalesi'ne pek yanaamazlard. n
cs Arnavutlar, padiah byk bir kuvvetle grrlerse artk bir
daha Venediklilerle birleemezlerdi. Drdncs ise, o gne kadar
isyan eden Arnavutlar padiaha affettirmek ve bu vesile ile onlar
utandrp itaatsizlii kolay bastrmakt. 122
1 4 Haziran 1 537'de Samakov Sahras'na varan padiah ve ordu

b ura d an skb'e geti ve 29 Haziran'da Elbasan Kalesi civarna
kon du. Buralar av hayvanlar bakmndan pek zengindi. Byk
bir s rgn av dzenlendi. ki gn uzaklktaki ova, da ve de
relerde yle bir av srld ki bylesi her zaman grlm deildi.
padi ah ve ehzadelerin neeleri keyifleri anlatlacak gibi olmayp
h ibir lye smazd. Bu arada Irakeyn seferi esnasnda itaatini
arz et mi olan Gazi Han'a Luristan beylerbeyilii tevcih edildii
gibi, Zapolyai'nin elisi de huzura kabul edildi.
Temmuz ay balarnda Avlonya'ya ulaan padiah, skenderiye'den
gelm ekte olan on kadar kymetli eya ykl Osmanl gemisinin
Andrea Doria tarafndan ele geirildii haberini ald. Padiah derhal
M sr'dan gelen dier zahire gemilerini getirmeye ve korumaya
Barbaros'u altm gemi ile gnderirken Vezir Ltfi Paa'y da Polya
sah illerine kar harekete memur etti.
Andrea Doria 22 Temmuz'da ise donanmaya katlmak zere yol
almakta olan Gelibolu tersane kethdas Ali Kethda komutasn
daki on iki Osmanl kadrgasna baskn yapt. Ali Kethda kat be
kat gl spanya donanmasna kar mthi bir mcadele verdi.
ki saate yakn dmanla arpan Osmanl leventleri bata Ali
Kethda olmak zere son ferdine kadar ehit dtler. spanyollar
da byk kayplar vermi ve Andrea Doria dizinden yaralanmt.
te bu srada Barbaros'un altm gemi ile zerine doru yakla
tn haber alan Andrea Doria elinde bulunan yz yirmi paralk
donanmasna bakmadan Mesina'ya doru byk bir sratle kat.
Ltfi Paa ise donanma gemileri ile P ulya yakasna varm
bulunuyordu. imdi gaziler evvelce Fatih Sultan Mehmed Han
zamannda Gedik Ahmed Paann gerekletirdii fetihleri yeni
lemek azmindeydiler. On bin piyade ve sekiz bin svari gc mt
hi muhasara toplar ile Otranto yannda Kastro sahiline karma
yaptlar. Toplarn surlarda dehet verici tahribat mdafilerde yle
bir ylgnlk meydana getirdi ki kale kaplar bir anda Osmanllara
ald. Onu, Otranto Kalesi'yle evredeki dier kale ve ehirler takip
etti. Blgede mthi bir korku rzgar estiren Osmanl aknclar
1 26 K ay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
d a bir ay kadar Napoli ilerine kadar vurmular bir hayli ganim et

ve on bin esir getirmilerdi.
Padiah henz Venedik'e harp ilan etmemiti. Bir takm deniz
hadiseleri ve bir Trk gemisinin Venedik donanmasnn karakol
gemisi tarafndan zapt zerine, baz taleplerini iletmek zere Yunus
Bey'i beinci kez olmak zere Venedik'e gnderdi. Venedik senato su
her ne kadar iyi ilikilerin devam ettiine dair Yunus B ey'e bilgi
vermi ise de dnte Yunus Bey' in urad saldr asl niyetlerini
ortaya koymaya yetmi bulunuyordu. Drt Venedik harp gemis i
Yunus B ey'i getiren kadrgay Korfu Krfezi'nde takip ederek
iddetle sktrdndan bunlar Himare sahillerinde karaya vurdular.
Kazazedelere hakaretle muamelede bulunan ahali, Yunus B ey'in
grevi ve konumunu anlaynca serbest braktlar.
Bu mhim hadise karsnda byk bir endie duyan ve padiahn
gazabndan ekinen Venedik, Yunus Bey' in kadrgalar zerine y
ryen filo komutan Kont Gradeniko'yu hapsederek muhakemesini
emretmi ise de Kanuni Sultan Sleyman'n artk sabr tamt.
Bu arada B arbaros H ayreddin Paa da Venedik gemilerinin
Andrea Doria ile ittifak halinde olduunun delillerini padiaha
arz etmi bulunuyordu.
BY LE BN KALEYE DEGMEM !
Padiahn Avlonya'd aki ikameti srasnda Vezir Mustafa Paa,
asi Arnavutluk blgelerini tedibe memur olmutu. ok gemeden
Veziriazam Ayas Paa da kuvvetleri ile bu harekata katlmt. 1 23
Osmanl birlikleri Trklere ve Mslmanlara kar her trl aleyhte
faaliyetlere itirak eden, yama ve talan hareketleri ile Mslmanlara
byk zarar veren ve asla yola gelmeyen Arnavut asilerine byk
bir darbe indirdiler. Delvine Kalesi fethedildi. Asi Arnavutlar itaat
ve ballklarn arz ettiler.
te bu grevin tamamland srada ve Yunus Bey'in kadrgala
rnn Gradeniko tarafndan takibinden bir ay sonra donanmaya ve
birliklere, Sultan Sleyman tarafndan Avlonya'daki ordugahndan
Korfu zerine yrnmesi emri geldi.
B ylece sefer yn Avlonya'dan Venedik'e ynelmi bulunuyordu.

D on anma Kumandan Ltfi Paa byk bir topu kuvveti ile
birl ikte yirmi be bin kiilik bir orduyu adaya karmaya memur
edild i. Askerler gemiler ile bir buuk mil uzunluunda bir kpr
kuru lar ak adaya geirilmiti. Bunlara sonradan Ayas ve Musta
fa p aala rla dier merann ve aknclarn da kuvvetleri katld
(Au stos 1 53 7 ) .
Korfu Adas Ege'nin batsndan Adriyatik Denizi'ne alan ka
p syla, yon Adalar'nn en kuzey ucunda uzanmaktadr. Venedik
Krfezi'nin giriinde ileri karakol gibi bir mevkide olup evresi
yz yirmi mildir. Merkez Korfu Hisar'n Venedikliler fevkalade
mstahkem bir hale getirmilerdi. Burlarna gl toplarla takvi
yede bulunmular ayrca ehirde sed eklinde pek ok istihkamlar
yaptrmlard.
Osmanl birlikleri adaya geer gemez sratli bir hareketle nere
deyse Korfu merkezi hari btn ky ve kasabalar zapt etti. Geni
ve zengin bir memleket olan Korfu Adas Aknclarn ganimet
sahasna dnd. Venedikliler ise btn glerini Korfu hisarna
ymlar ve mdafaaya hazrlanmlard.
Padiah, 26 Austos'ta Avlonya'd an gneye hareket ederek Korfu
karsndaki Bastia skelesi'nde karargahn kurdurdu.
Teslim teklifinin reddedilmesi zerine deniz tarafndan donan
ma, kara tarafndan da askerle evrilen kale, gece gndz grleyen
toplarla dvlmeye baland.
Birka gn sonra kale bedenlerinde gedikler almaya balamt
ki souklar ani olarak bastrd. yle bir yamur ve dolu yamt
ki neredeyse zedelenmedik adr kalmamt. Deniz dalgalanmaya,
donanma savrulmaya balad. Kanuni bu durum karsnda kalenin
fethinin gecikeceini dnerek kuatmann kaldrlmasn istedi.124
Ltfi Paa ile B arbaros Hayreddin Paa "Bu kadar emeimiz
boa gitmesin, fetih belirtileri grlm ve gedikler hazr olmutur"
diyerek birka gn daha gayret edilmesini istediler.
Ancak b u arada bir top mermisinin drt mcahidi ehit etmesi

zerine Kanuni Sultan Sleyman:
"Bir mcahid kulumu byle bin kaleye vermem" diyerek, etra
fndakilerin srarna ramen, muhasaray kaldrtt. 125
Bosna ve Mora sancakbeyleri ile Barbaros Hayreddin Paa'ya Ve
nediklilere kar saldrlarn devam ettirmesi emrini veren Kanuni
Sultan Sleyman 24 Eyll'de hareket ederek Manastr, Ostrova, Se
lanik, Serez, Kavala, Ferecik, Dimetoka ve Edirne yolu ile stanbul'a
vasl oldu.
H A RE KAT I N D E VA M I . . .
Padiahn ayrlmasndan sonra Bosna B eyi Gazi Hsrev Bey
ile Verbozen Voyvodas Murad, Dalmaya'nn baz kalelerine kar
baarl aknlarda bulundular. Ardndan Kilis Hisar'n kuattlar.
Bu kale neredeyse eriilmez bir kayalk zerine ina olunmutu.
Osmanllardan kaanlarn yuvalandklar bir ekya yata haline
gelmiti. Trkler kalenin yardm almasna mani olmak zere ve
muhafzlarn teslim olmaya mecbur brakmak iin iki tarafna
kuleler ina ettiler.
Bu arada Piyer Krosi be bin kii ile Kilis'in yardmna kotu.
Ancak Gazi Hsrev Bey birlikleri kendilerine gz dahi atrmadan
byk bir darbe indirdiler. Askerinden pek az bir miktar kaarak
kurtulabildi. Kilis kumandan bu dehet dolu dakikalar kaleden
izledikten ve Krosi'in kanl ban bir mzran ucuna takl olarak
grdkten sonra kurtulu midini yitirdi ve cann kurtarabilmek
iin itaat etti. Gazi Hsrev Bey ve Murad Voyvoda Kilis'ten sonra
Bozko, Berizlo ve Obrova kalelerini aldlar.
Kanuni Sultan Sleyman'n karadan Avlonya ve denizden spanya
kylarn hedef alan seferi arlken'i rahatsz etmiti. O da kardei
Avusturya aridk Ferdinand'a haber gndererek:
"Osmanl hkmdar karadan ve denizden lkelerimiz zerine
geliyor. Sen de gcnn yettii kadar atl, yaya askerle birlikte, yz
lerce top tedarik ederek padiahn lkeleri zerine gnder, yakp
yksnlar" dedi. 1 26
fe rdi nand da aradaki anlamaya ramen Osmanllarn kendi

top raklarn da tehdit eden aknlarn nleyebilmek iin Drava'nn
dou sah ilindeki kontlar tevik ederek ve destekleyerek byk bir
birl ik meydana getirilmesini salad.
On alt bin piyade ve sekiz bin svariden mrekkep bu kuvvetler
Macar Lui Pegri ve Pol B aki ile Bohemyal Oberilik, Avusturyal
Hardek kontu Jul, stiryal Jan Ungnad, Karintiyal Erasim Mager ve
Lodron kontu L ui emrinde idiler. Bakomutan ise Trk dmanl
ile m eh ur Karniyolal Kayaner'd i.
Kabrovana'd a toplanan ve toplarla da desteklenen birlikler s
ratle Valpo yaknlarnda Karaia'y geerek sek'e doru ilerlediler.
Semendire Beylerbeyi Yahya Paaolu Mehmed B ey derhal Bosna
Beyi Hsrev Bey ile zvornik Beyi Cafer Bey ve Murad Voyvodaya
haberler gndererek yardm etmelerini istedi. Ardndan yannda
bulunan czi kuvvetleri ile mttefikleri takip ve taciz ederek rahatsz
etmeye ve frsat vermemeye balad.
Hal birliklerine destek olmak zere gelen yardm kollarn
vurdu. Zaman zaman ordugaha baskn vererek toplar tayan at ve
kzleri kard. Mehmed Bey'in saldrlarna karlk veremeyen
ve kuvvetlerini bozmak istemeyen Kayaner glkle ve skntl
bir ekilde ilerlerken Yoka Nehri zerinde oku yaad. Kpr top
larn arlna dayanamayp kt. Ar toplar suya derek batt.
Bylece muhasara toplarn terk etmek zorunda kalan mttefikler
sahra toplar ile ve bunlarn arabalarn zincirlerle birbirlerine ba
lamak suretiyle hareket halinde bir istihkam mevkii gibi ilerlemeye
baladlar.
Vertio Da'nn yksek tepelerini kar yaarken gemeye muvaf
fak olan Kayaner'in birlikleri dz araziye inip tam rahat bir nefes
aldklar srada Trk svarilerini karlarnda buldular.
Yahya Paaolu Mehmed Bey iyice ypranan ve ar toplarn
yitiren dmann daha da ilerlemesine mani olmak ve kendilerine
ar bir ders vermek zamannn geldiine karar vermi bulunuyordu.
1 30 Kay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
iddetle balayan arpmann ilk gnnde Viyana Seferi sra

snda Kasm Bey frkasn ar bir hezimete uratm bulunan P ol
Baki en naml arkadalar ile beraber kurun yamuru altnda
hayatn kaybetti. Mttefikler ilk gn ar bir darbe yemilerdi.
Kayaner bata olmak zere Jan Ungnad, Ladislas More ve Pegri
geceleyin firar yolunu tuttular.
Sabahleyin vaziyeti renen Lordan kontu ve Karintiya kuvvet
leri komutan Mager lmne bir mcadeleyi gze alarak harekete
getiler. Ancak O smanllar bir nceki gn gibi dmana aman
vermeden mcadelesini devam ettirdi. nce Karintiyal Mager
ardndan Trn Kontu Nikola, Avusturyal Gunringer, Jorj Tayfel,
Belzer ve Lamberg gibi liderler ve Londron kontu Lui feci akbeti
tattlar. Bunlar yllarca savunmasz Trk kylerini basarak binlerce
Mslman ldrm ve blgede dehet meydana getirmi Hris
tiyanln ise en gzide kahramanlar olarak nlenmi kimselerdi.
Mehmed Bey esir ald bin kii ile birlikte ileri gelen liderlerin
balarn olu Arslan Bey ile stanbul'a gnderdi. Arslan Bey padiah
Edirne'de iken divana geldi. Padiah bu gazadan fevkalade memnun
kalmt. Baarlarna mkafaten Arslan Bey, Pojega sancakbeyliine
getirildi. Bosna ve Semendire beylerine birok hediyeler gnderdi.
Askerlere de birok hediye ve rtbeler verdi. 1 2 7
Bosna ve Semendire'de bu hadiseler cerayan ederken Akdeniz'de
ise Barbaros Hayreddin Paa yetmi kadrga ve otuz ekdirisi ile
Venediklilere deryay dar ediyordu. Srasyla Venedikliler iin bahri
s vazifesi gren irili ufakl Siros, Kiros, Jora, Patmos, os, Egin,
Paros, Antiparos, Tine ve Naksos adalarn zapt etti . 1 2 8 Byk gani
metler elde eden Barbaros, Napoli ve baz kaleleri yksek vergilere
balayarak eski sahiplerinin idaresine brakt.
B O G D A N S E F E R ( 1 538)
1 538 yl Osmanllar iin birbirinden ok uzak cephede youn
faaliyetlere sahne olacaktr. Kanuni Sultan Sleyman ordularyla
Badan zerine yrrken Kaptan- D erya B arbaros H ayreddin
Paa Akdeniz'de byk Hal armadasyla Hadm Sleyman Paa
M u h t e e m S l ey m a n 131
da H ind Okyanusu'nda Portekizlilerle byk bir mcadele ierisine

gi ri ecekti.
Bodan voyvadal ilk defa Fatih devrinde vergiye balanm,
II. Bayezid zamannda da bu vergi yllk olarak yeniden dzenlen
miti. Kanuni Sultan Sleyman'n Viyana seferi esnasnda Bodan
Beyi Petro Rare, orduya elisini yollayarak sadakatini gstermi
ve bu seferin dnnde de vergisi olan drt bin duka, krk ksrak
ve yirmi tay bizzat takdim etmiti ( 1 530) .
Kanuni de buna mukabil kendisine serasere kapl bir samur
krk, sancakbeyi alameti olan iki tu, bir kuka (yenieri zabitleri
serpuu) vermiti. Ayrca stanbul'da Fener taraflarnda bir saray
inasna da msaade etmiti.
Ancak Petro Rare, ok gemeden Ferdinand'n tesiri ile Osmanl
Devleti'ne olan balln keserken vergisini de gndermemeye
balad. Osmanl Devleti'ne dost olan Polonya Kral Sigismund ile
savat. Kanuni'nin himayesi altndaki Venedik asilzadesi Gritti ile
dmanlk halinde bulunmu, hatta Gritti'nin katlinde de etkili
olmutu. Nihayet etrafna devaml olarak adam ve silah toplad
ve Avrupa devletlerinden yardm istedii casuslar aracl ile pa
diaha ulat. 1 29
Bu gelimeler zerine Kanuni Sultan Sleyman, deniz ve kara
askerlerinin hazrlanmasn, gemilerin sevkiyatnda kullanlmak
zere gl ve kuvvetli askerlerden lzumu kadar gnll asker
toplanmasn emretti. Bu sefer iin gerekli olacak olan top, tfek ve
cephanenin Tophane'den alnmasn istedi. Yine gemilere, Kapkulu
na mensup bin yenierinin tam donanml olarak bindirilmesini
ferman buyurdu. Bu emirden sonra savaa itirak edecek olanlarla,
yerlerinde kalacak olanlar tespit edildiler.
Kocaeli Sancakbeyi Ali Bey, Teke Sancakbeyi Hurrem Bey, Ha
mideli Sancakbeyi Ali Bey, Alaiye Sancakbeyi Mustafa Bey ve Ge
libolu Sancakbeyi askerleriyle birlikte Kaptan- Derya Hayreddin
Paann idaresinde donanma ile gideceklerdi. Hayreddin Paa ile
1 32 K ay IV: Ufu h l a r n P a d i a h K a n u n i
gidecek olanlar belli olduktan sonra askerlerle silah ve mhimm at

gemilere yerletirildi.
Hazrlklarn tamamlayan padiah, hareketinden nce stanbul
muhafazasna Aydn- ili Sancakbeyi Ferhad Bey'i, Ege blgesinin
muhafazasna da Saruhan Sancakbeyi ehzade Mustafay brakt.
Tam bu srada bir Floransa elisi kymetli hediyeler ile Cosme de
Medicis'in bir mektubunu getirdi. Kanuni, Floransa'nn gsterdii
bu dostluktan memnun kalarak kendisine taamiye olarak bir mebla
verilmesini emretti.
Nihayet babas Selim Han, dedesi Bayezid Han ve byk dedesi
Fatih Sultan Mehmed'in trbelerini ziyaret eden Kanuni, 9 Temmuz
1 5 38'd e stanbul'dan hareket etti. 3o
Edirne'ye geldiinde yeni Rumeli B eylerbeyi Hsrev Paa ile
Basra hakimi Emir Raid'in olu huzura gelerek padiahn eli
ni ptler. Kanuni o vakte kadar mstakil kalm olan B asra'nn
Osmanl'ya katlmasndan byk memnuniyet duymutu. Emir' in
olu ok kymetli hediyelerle sevindirildi ve hutbe ve sikke namna
olmas kaydyla Basra'nn idaresini emir Raid'e braktn bildiren
bir mektup ve kymetli hediyeler ile geri gnderildi.
Ordu Edirne'de iken henz padiah seferin ne tarafa olduunu
belirtmemiti. Ancak Edirne'd en hareketini mteakip Kara Bodan
zerine gidilecei ilan edildi.
Padiahn zerine geldiini haber alan Voyvoda Petro derhal bir
elilik heyetini ordugaha gnderdi. Eli ordugaha geldiinde padiah
Sultan ayr menziline gelmi bulunuyordu. Padiah tarafndan
kabul edilen eli, voyvodann bundan sonra Ferman- Hmayuna
itaat gstereceini arz ederek lkesine girilmemesini rica etti.
Kanuni ise eliyi geri gnderirken bir name ile Kefe emini Si
nan elebi'yi de refakati olarak yanna katt. Kanuni gnderdii
namede Petro'ya:
"Fiillerinizde pek azgnlk ve hrnlk olduu iin B odan se
ferini atm. Yaptklarnza tvbeler etmek ve bir daha byle bir
harekette bulunmayacanza dair sz vermek ve eiime gelip yz
srm ek artlarm kabul ederseniz, belki o vakit kendinizi affettirmek

i in benden merhamet grebilirsiniz" diyordu . 1 3 1
P adiah bir taraftan da ordunun hareketin i devam ettirdi.
is ak 'ya varldnda Petro Rare'e mektup gtren Sinan elebi
geri geldi. Sinan elebi, B odan'a giderek Petro'yla, Ya'ta grt
n, padiahn buyruunu kendisine bildirdiini ama onun boyun
emekten kandn, kalabalk askerimize kar koymak iin trl
hile ve fesat aramak dncesinde olduunu ve doru drst bir
cevap vermediini ifade etti.
Bu srada Silistre Sancakbeyi sak skelesi zerine ksa bir za
man ierisinde gayet mkemmel bir kpr yapmt. Ordu buradan
bir iki gn iinde arlklaryla beraber geti. Kanuni bundan sonra
muzaffer ordusuna Bodan arazisine (Moldavya) girilmesini emretti.
Bu esnada Krm Han Sahih Giray Han da, askeriyle ve hanza
delerle birlikte gelerek orduya iltihak etmiti. Eflak voyvodasnn
gnderdii kuvvetlerden B odan beyini takip harekatnda nc
olarak faydalanld.
Osmanl kuvvetlerinin lkesine girmesi ile birlikte Petro Rare
kuvvetleri ile birlikte evvela Potoani Da'na ekildi. Petro, bununla
kalmayp yollarn bir ksmn daraltp bozmu ve slam askerlerini
pusuya drmek iin planlar yapmt.
Osmanllar, ncelikle Petro'nun bir zamanlar hkmet merkezi
edindii, iinde muazzam kiliseler ve Petro'nun saraylar olan Ya
ehri zerine yrdler. Buray ani bir taarruz neticesinde yakp,
harap bir hale getirdiler.
Petro, Osmanl askerlerinin Ya Hisar'n ele geirip zerine
doru hareketlenmesi ile birlikte, byk bir korkuya kapld. As
kerinden ayrlarak daha nce hazrlad kalesine gitti. Osmanllar
ilerledike, dman ormanlara doru ekiliyordu. 1 32
O s manllar bunlar takip etmek iin Semendire askerleri ile
Tatarlardan bir tmen tayin ettiler. Petro, yol zerindeki aalar
teye beriye devirmi, baz yerleri uurum haline getirerek ordunun
ilerlemesini zorlatrmt. Padiah gelip burasn grnce, hemen
1 34 K ay IV: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n
Eflak kabilesine mensup bin baltacy buraya aldrarak, baltala

ryla buradan bir yol amalarn emretti. Bunlar sratle ordunun
geebilecei genilikte yollar atlar.
Osmanl birlikleri, Potoan Da'nn eteinde olan dar vadilerden
geerek, Bodan'n asl merkezi olan Sueava ehrine gelip kondu. Bu
ehrin ahalisi, asker korkusundan il yavrusu gibi kap savutular.
Sueava ehri, iyi imar edilmi bir ehirdi. Havas mutedil olduu
gibi gayet saf ve tatl sular, bol aa ve yeillii vard. Hisar yk
sek ve kuleleri salam, kaplar dar, hendekleri geni, mevkii ku
uurmayacak bir mevkiiydi. Kulelerinde, gl toplar, mhimmat
ve bolca erzak vard.
Osmanl askerleri ksmen kalenin etrafnda ve ksmen de kaleye
yakn derelerde, dalarda, tepelerde, ovalarda adrl ordugah kur
dular. Kaledekiler, Osmanl ordusuna mukavemet edemeyeceklerine
kanaat getirince ister istemez itaate mecbur kaldlar ve kalelerinin
anahtarn getirip padiaha teslim ettiler. 33
Bodan'n fethinden maksat, onun Osmanl lkesine katlmas
idi. Kanuni, bu amacna ulanca, memleket halkna efkat gs
termek yolunu tuttu. Eman verdii iin yama ve talan edilmesini
yasaklad. Gerekte Bodan'n en ileri gelen eski voyvodasnn olu,
papazlar, tccar, ayan padiaha arz- tazimata gelmek ve kusur
larnn affn dilemek istiyorlard. Padiah, onlar beklemeye fazla
vakti olmadndan ancak drt gn bekleyeceini bir beyanname
ile bildirdi.
Bunun zerine ayan, eraf ve papazlar, divana gelerek itaatlerini
ve bundan sonra Padiahtan ayrlmayacaklarn arz ve taahht ettiler.
Hepsi, eski Badan hakimlerinden stefan Voyvoda olu etine'nin,
voyvoda tayin edilmesini istirham eylediler. Bunun zerine, yeni
voyvoda olarak nasbolunan etine'ye samur krkl kaftan, kuka,
tu ve sancaklar verildi. 34
Ayn zamanda voyvoda, B odan'n b akenti olan Sueava'da
gelenee uyularak sancak, davul ve nakkare ile karland. O gn
Badan vilayeti, Osmanl egemenlii altna girmi oldu.
Kanuni, yeni Bodan voyvodasna verdii beratta, iki senede bir

vergiyi bizzat stanbul'a getirmesini, yaklm bulunan Kili Kalesi'nin
ye ni den inasn, Akkerman Kalesi'nin mstahkem bir hale konul
masn istedi. Ayrca Dinyester Nehri zerinde mstahkem Bender
eh ri ile btn Gney Basarabya'nn Osmanl Devleti'ne ilhakn
fe rm an etti .
Kili ve Akkerman bir sancak itibar edilerek, bir sancakbeyi uh
desine verildi . 1 35
Bodan meselesi bu ekilde halledildikten sonra padiah, divan
lar kurup, Krm hanna iltifatlarda bulundu. Kendisine ve Mirza
yani beylerine, hil'atler verdi. Onlar da padiahn tahtn ptler.
Sonra memleketlerine gitmekte serbest olduklar bildirildi. Lehistan
kralnn elisi, itaatini bildirmek iin gelmiti ve uzun zamandr
ordu ile beraberdi. Ona da hil'at giydirilip, gitmesine msaade edildi.
Memleketin her tarafna ulaklar ile zafernameler gnderen
padiah, dn yolculuu srasnda bir sre Yanbolu'da avland.
Burada iken Barbaros Hayreddin Paa'nn Preveze zafer haberini
ald. Ardndan k geirmek zere Edirne'ye hareket etti.
O S M A N L I D O N A N M A S I P RE V E Z E ' D E (1 538)
Barbaros Hayreddin Paann Akdeniz'd eki faaliyetleri Papalk
ile Avupal devletleri yeni bir ittifaka itmiti. Uzun grmeler
sonunda Almanya imparatorluu, spanya krall, Papalk ve Ve
nedik hkmetleri arasnda Mslman Trkleri Akdeniz'd en atmak
ve Barbaros Hayreddin Paa liderliindeki Trk faaliyetlerine son
vermek zere Osmanl Devleti'ne kar byk bir ittifak oluturuldu.
Bu itibarla Osmanllar da 1 5 3 7 - 3 8 kn donanmada byk
hazrlklar ile geirdiler. B arbaros bu almalara bizzat nezaret
etmekteydi.
Hazrlklarn tamamlayan Barbaros Hayreddin Paa, 7 Temmuz
1 538'de donanmay Hali'ten kard. B arbaros o gn saraya gitti.
Sarayda bulunan devlet erkan, s arayn kapsnda durarak H ay
reddin Paa'y karladlar. B arbaros, adamlarnn balarnda altn
miferler, b ellerinde deerli talarla sslenmi srmal kemerler,
cevahir tal kllar v e ssl hanerler olduu halde saraya girdi.

Bu geliinde merasim maksadyla birok asker de getirmiti. Adet
gereince paaya bir sancak, davul ve nakkare verildi. Tm devlet
erkan kaptan- deryay, usul zere iskeleye kadar geirdiler.
Barbaros Hayreddin Paa, sahile yananca, gemiler yelken ap,
demirlerini aldlar ve yelkenlerini ekerek kreklerini yaydlar.
Hareket iaretinin verilmesiyle atlan toplar ve tfekler, stanbul'un
gklerini sarst. Bylece Kanuni Sultan Sleyman Han' top atlar
ile selamlayan Kaptan - Derya Barbaros Hayreddin Paa, krk sava
gemisi ile stanbul'dan ayrld. 1 3 6
Hayreddin Paa, Andrea Doria'nn Girit'e gelerek yirmi para
gemi ile Msr'd an Hindistan mallarn getirmekte olan Salih Reis'i
bekledii haberini almt. Bu itibarla donanmann tamam olmasn
beklemeden krk gemi ile harekete geerken geride kalan doksan
gemiyi arkasndan gndermelerini tenbih etmiti.
Ertesi gn de (8 Temmuz) Sultan Sleyman sekizinci seferi iin
ehirden kacakt.
Hayreddin Paaya Kapkulu kuvvetlerinden bin yenieri ile
deniz merasndan olan baz sancak beyleri ( Kocaeli Beyi Ali Bey,
Teke Sancakbeyi Hurrem Bey, ayda Sancakbeyi Ali Bey, Alaiye
Beyi Mustafa Bey) katlmt. Hayreddin Paa, Ege Denizi'nde baz
hareketlerde ve fetihlerde bulunduktan ve stanbul'dan bekledii
doksan gemi ile Salih Reis'in de kendisine iltihak etmesinden sonra
Preveze'ye yneldi.
Girit Adas kalelerini zorlayp bir hayli ganimet alan B arba
ros, kreki ve asker ikmali yapt. Osmanl donanmas, stanky
Adas'nda ikmal ve istirahatla megul olurken Hristiyan ittifak da
gittike glendi. B arbaros korkusundan, Akdeniz kylarndaki
koylara hapsedilmi bir vaziyete giren Hal devletleri, Osmanllara
kar sk bir birlik oluturdular. rili ufakl filolardan muazzam bir
Hal donanmas meydana getirdiler.
Bu Hal donanmasnn bana getirilen mehur Cenevizli Ami
ral Andrea Doria, Osmanl'ya tabi Mora Yarmadas kysndaki
Preveze'ye taarruz ederek kaleyi muhasara etti. Haberi alan Barbaros,

Tu rgut Reis komutasnda yirmi gemilik bir gnll filosu gnderdi.
Z anta sularnda krk gemilik dman karakol filosuna rastlayan
Tu rgut Reis, hemen dnp Barbaros'u haberdar etti.
Zanta'd aki dman filosu da Andrea Doria'ya Osmanl donan
masnn yaklamakta olduunu bildirdi. B arbaros'un yaklatn
renen Andrea Doria, Preveze muhasarasn kaldrp, donanmasn
toplamak zere kuzeye ekildi. Venedik'e ait Kefalonya Adas 'n
bombardman eden Hayreddin Paa, Preveze'ye varp kaleyi tamir
ve tahkim ettirdi.
Denizlerdeki Mslman hakimiyetini ortadan kaldrmak iin bir
araya gelmi olan mttefik Hal donanmas, Korfu civarnda top
lanarak, Osmanl donanmasn nasl yeneceklerini tarttlar. Kara
harekat teklifine kar olan Andrea Doria'nn istei kabul edildi.
Hal donanmasnn mevcudu yz altm iki kadrga ve yz krk
bara olup tamam yz iki idi. Bu gemilerde iki bin be yz top
ve altm bin asker vard.
Trk donanmas ise, krekli yani ektiri snfndan olarak yz
yirm i iki paradan ibaretti. Gemilerin ba tarafnda er adet uzun
menzilli yz altm alt adet top bulunuyordu. Ayrca donanmada,
gemi mrettebat yannda yenieri ve timarl sipahilerden olmak
zere toplam yirmi bin asker bulunuyordu.
Grld gibi Trk donanmas adet itibaryla dmana nazaran
te bir ve top itibariyle on altda birdi. Bundan baka Trk donan
masnda sekiz bin cenki askere kar, mttefiklerin gemilerinde
altm bin silahl asker bulunuyordu. 137
Mttefik donanmas henz Preveze nne gelmeden evvel Bar
baros, kum andanlar toplayarak grt. Kumandanlardan Sinan
Reis ile sancakbeyleri dman donanmasnn Akceom Burnu'na
asker karm a tehlikesine kar orasnn tahkim edilmesi tavsiye
sinde bulundular. Akceom'a bir m iktar asker konulandrlrken
Barbaros, gemi kaptanlarna lazm gelen talimat verdi.
Gerekten d e Akceom'a asker karlmas ok isabetli oldu. Pre

veze nne gelen mttefik donanmas Akceom sahiline keif mf
rezeleri gnderdiyse de Trklerin tfek atyla karlatklarn dan
geri dndler.
Ertesi gn (27 Eyll) sabah Barbaros, ana kuvvetle birlikte keif
iin Pakso Adas'na doru hareket etti. Mttefik Hal donanmas
da zellikle hem gemi hem de cenki bakmndan saylarnn ok
luuna gvenerek arpmaya karar vermilerdi. imdi onlar da
Osmanl donanmasna yaklamakta idiler.
Denizcilik tarihinin bu en mehur savanda, iki donanmadan
Osmanl tarafnda merkezde Kap dan - Derya Barbaros Hayreddin
Paa, sa kanatta Salih Reis, sol kanatta byk corafya ve mate
matik alimi mehur denizci Seydi Ali Reis, ihtiyatta da Turgut Reis,
Murad, Sadk, Gzelce reislerle gnlller vard.
Mttefik Hal donanmasnn banda Avrupa'nn en mehur
amirali Andrea Doria ve Venedikli Marco Grimari ile Papalk do
nanma komutan Vicent Capallo bulunuyordu.
Hallar eitli devlet ve milletlerden meydana geliyordu. Arala
rnda Trk dmanl hissinden ve Hal dayanmasndan baka
birlii tekil eden unsur yoktu. Osmanllar ise kumandanlarna son
derece hrmetkar olup, maneviyatlar pek yksekti.
Muharebe balamadan nce B arbaros Hayreddin Paa btn
reisleri, kaptan- derya batardasna toplayp, gemi, silah ve sayca
fazla olan dman donan m asnn tabiye stnlnn saf d
edileceini anlatt. Galip gelindii takdirde Akdeniz'de mutlak bir
Osmanl hakimiyetinin tesis edileceini ifade edip, maneviyatlarn
ykseltti. Gemilere er top yerletirip, hilal eklinde muharebe
nizamna soktu.
Hal komutan Andrea Doria'nn yapt harp nizamnda Ve
nedik ve Papa filolar nden gidiyor, spanya ve Ceneviz filolar
onlar takip ediyordu. Rzgar Hal donanmasnn arkasndan esi
yor, Osmanl donanmasna adm atma frsat vermiyordu. Preveze
nndeki limann giriini kapatarak Osmanl donanmasnn kn
en gelleme k isteyen Hal donanmas, kuvvetli rzgar arkasna alp

Preveze'ye doru hareket etti. Hava ok sisli idi. ayet rzgar bu
ekil de devam ederse Osmanl donanmasnn mahvna yol aabilirdi.
Barbaros Hayreddin Paa, denize Kur'an- Kerimden ayetler yazl
katlar indirerek leventlerin manevi gcn ykseltti. Nitekim az
sonra rzgarn Osmanl donanmas lehine yn deitirmesi ve sisin
dalmas ile Hal donanmas kendisini Trklerin nnde buldu.
Bu h alden byk bir sevince kaplan gaziler, "Mtevekkilen ale'llah
ve m tevessilen ala-Resulullah" diyerek harbe girdiler. 1 38
D E N Z KAY N A M AYA B A LA D I . . .
Her iki taraftan derya gibi asker derya yznde donanp bir
birl erine kar yrdler. lk nce dman donanmasndan bir
byk kalyon ayrlarak harekete geti ve toplarn atmaya balad.
Osm anl donanmas da iddetli top atlaryla iindeki pek ok
dman askerini krp gemiyi harabeye evirdi.
iddetli top atlar neticesinde gkyz dumandan sanki kara
lar giyinmiti. Denizin yz, karadan ayrt edilemez hale gelmiti.
Alem top sadalaryla gm gm gmleyip, inim inim inleyip, gm -
br gmbr terdi. Sanki bu dnya kubbesi tamamen zulmat ve
karanlkla kaplanp bulunduklar yerler deniz midir, kara mdr
fark edilemezdi. Her iki canipten demir talar birbirine yamur
gibi yaard. Bunlar deryaya dtke scaklndan sular kaynar
d. inde olan hayvanatn ve balklarn feryad ayyuka kp sanki
bara ara pierlerdi.
Velhasl o gn iki taraftan atlan demir yuvarlaklardan sanki
aralarndaki ksm dolmal oldu. Siyah dumann karanlndan
iki donanma birbirini gremez hale geldi. Ancak toplarn atld
esnada kan atelerden birbirlerini gece iinden bir meale gibi
grr olurlard.
Hayreddin Paa nce dmann sa koluna hamle kld. Onlar
ise paann hamlesini grp sol koldan dolap gelerek paann
ardndan dolanmak istediler. B ylece ortalarna alp iki yandan
top atyla ortadan kaldrmak istediler. H ayreddin Paa onlarn
b u hareketini sezip v e fikirlerini anlayp sratli bir geri man evra

ile dman kadrgalarnn zerine yrd.
Kadrgalar bu hcum karsnda baralarn arkasna doru ka
tlar. Paa ise pelerinden gitmeyip bu kez sol kola hamle yap t.
Dman gemileri ise sa koldan dolaarak tekrar Paa'y emb er
iine almak sevdasna dtler. Ancak paa geri dnerek hcuma
balaynca kadrgalar yine baralarn arkasna sndlar. Ayn olay
tam kez tekrarland. Paa sol kola hamle yapnca onlar sa kol
dan, sa kola hamle yapnca da sol koldan gelerek gemilerini ortaya
almak istiyorlard.
Hayreddin Paa kadrgalar, bara ve kalyonlardan ayrp cenk
edemeyeceini anlaynca Hakk Teala hazretlerine:
"Ya Rabbi! Sen bu kafirleri helak et ve ehl-i slam'a inayet ihsan
eyle, frsat ve nusret ver! " diye dua etti. Ardndan "Allah Allah"
diyerek baralarn zerine yrd. Toplar ile bir nicesini batrp
helak ederek aralarndan kendine yol at. Ortalarndan geip ka
drgalara ulat.
Dman kadrgalar paann gemilerinin baralarn arasna girdi
ini grnce onlarn yama ve talana girieceklerini dnmlerdi.
Bu arada kendileri bo kalacak ve Barbaros'un gemilerini rahata
vurabileceklerdi. Ancak durum dndkleri gibi olmad. Trkler
mala ve rzka bakmadan zerlerine doru geliyorlard. Bundan do
lay byk bir hayal krkl yaarlarken kalplerine korku dt. 139
B Y K ZA F E R !
Hayreddin Paa savaa girmeden nce donanma reislerine sk
skya tembihlerde bulunurken yle demiti:
"Cenab- Hakk'n izniyle dman donanmas iine girip cenge
megul olduunuzda zinhar ve zinhar rzka ve esire bakmayn.
Ksmetinize gelen baray topla vurup batrnca artk onunla megul
olmayn. Asl muradnz kadrgalar olsun. Eer Hakk Teala hazretleri
sizlere ne ksmet etmi ise o yabana gitmez. Size takdir edilen rzk
ve mal yine sizi bulur:'
te gaziler b u sebeple hi mala ve rzka nazar etmeyip, paann

ard n ca yryp nlerine gelen gemileri vurup helak ederlerdi.
Batr lan gemilerin Hal askerleri kurtuluu sandallara binmekte
bulurla rd. Kimisi bir kolayn bulup kendini sava meydan dna
atarken, kimisi kendi gemilerine snmakta ve kimisi de ortalkta
kalp i nenmemek iin Trk gemilerine yanap bizi aln diye yal
var rlard. Ancak gaziler, paann emri yerine gelsin diye bunlara
1 40
dah i b akmazlard.
Ka drgalardaki dman birlikleri baralarnn kiminin batrlp
ki min in harap edilerek darmadan edildiini grnce ve gazilerin
hi b unlarla ilgilenmeyip zerlerine doru yol aldn anlaynca
Avrup a'nn mehur amirali Andrea Doria ricat emrini verdi. Bu
sra da akam karanl basmak zereydi.
te bu esnada ihtiyatta bekleyen Turgut Reis sratle harekete
geti. Geri dnmek isteyen dman gemilerini top atlar ile ba
tr m aya balad. i mdi Hal donanmasnda tam manasyla panik
bal amt.
Hayreddin Paa da onlarn son srat katklarn grnce Hakk
Teala hazretlerine krler ederek arkalarna dt. ki adet ka
drgalarn alkoydu. Yats vakti eriip, karanlk ve zulmat belirip,
dost dmandan ve derya karadan ayrt edilemez ve gemi gemiyi
grmez hale gelmiti. Ayrca Andrea Doria btn gemilerine fener
sndrme emrini de vermiti. O zamann telakkisine gre bu durum
derya savalarnda zelillik saylan bir husustu. 1 4 1
Hayreddin Paa b u durumda dman kovalamaktan vazgeti.
Geri dnerek o cenk olan mahalde lengerin brakp yatt. Dier
reisler de eksiksiz olarak gelerek Hayreddin Paa'nn yannda ge
milerin demir koyup durdular. Orada bulunan dman baralarn
atee verip yaktlar. Yanan gemiler adede ve hesaba gelmezdi. yle
ki uzaktan grenler derya tutumu zannederdi.
Hallar Preveze'de gemilerinin yarsn kaybetmilerdi. Yz yirmi

sekiz harp ve pek ok nakliye gemisi Trk toplar ile batrlm birok
gemi d e zaptedilmiti. Kaan gemilerden ou d a yaral idi. yle

ki bu savata darbe almam bir Hal gemisi yoktu denilmekte dir.
Trk zayiat ise ancak be tane olup neredeyse yok de nec ek
kadar azd. Yine dmann binlerce l ve bin de esir verm esi n e
karlk Trk tarafnn kayb drt yz ehit ve sekiz yz yaral i di. 142
Andrea Doria bu kadar ak stnlkte bir deniz kuvvetine kar,
Trklerin taarruz edemeyecei fikriyle hareket etmiti. Barbaros'un
saldrya gemesi zerine de stnln verdii avantajla Osmanlla
ra kendi tabiyesini kabul ettirmek istemiti. Fakat yepyeni bir tabiye
gerekletiren Osmanl amirali, insiyatifi asla rakibine vermedi. O
zamana kadar deniz vurumalar iki donanmann karlkl ate
teatisinden sonra teknelerin birbirine yanamas ve asker karmas
suretiyle olurdu. Barbaros'un tabiyesi ak deniz savalar tarihinde
yeni bir r at. Artk deniz savalarnda bu yeni usul geliecek
ve kullanlmaya balanacaktr.
Barbaros Hayreddin Paa, bu byk zaferin mjdesini vermek
zere olu Hasan Bey'i Kanuni Sultan Sleyman'a gnderdi. Trk
hakan Bodan Sefer- i Hmayunu'ndan Edirne'ye dnyordu. Tunca
zerinde Yanbolu mevkiinde iken Hasan Bey ordugaha geldi.
Byk zaferden on yedi gn sonra padiahn huzuruna kt ve
elini pt. Barbaros'un selam ile birlikte zaferi bildirdi ve iki st
rtbeli dman amiralini takdim etti.
Padiah divan fevkalade toplantya ard. Barbaros'un azn
dan yazlm zafername Hasan Bey tarafndan okunurken Cenab-
Hakk'a kr makamnda ayakta dinlendi. Padiah zaferi cihad-
ekber olarak ilan ettirdi.
Kaptanpa a haslarna yz bin ake zam yaplp her tarafa
fetihnameler yolland. Devlet- i Aliyye'nin her tarafnda enlikler
yaplmasn istedi. 143 Atlas Okyanusu ile Hind Okyanusu ve Orta
Afrika ile Moskova'nn az gneyi arasnda uzanan Trk Cihan
Devleti'nin her kesinde trenler ve enlikler yapld.
B arbaros H ayreddin Paa stanbul'a muazzam bir gsterile
ve byk tezahratla girdi. stanbul'da iki gn kald ve ardndan
p adi ahla grmek zere atla Edirne'ye gitti. 23 Ekim'de Edirne'ye

vasl olan Barbaros, padiahn elini pt ve gnlerce sren hususi
mlakatlarnda Kanuni'ye zaferin btn safhalarn anlatt.
Preveze zaferinden sonra Akdeniz Trk gl haline geldi. Her
biri bi rer deniz kurdu olan Osmanl leventlerine denizler dar gelip,
okyanu slara aldlar. Avrupa krallarnn desteindeki deniz kor
sanl n n nne geilip, deniz seyahati, ticareti ve sahildeki halkn
e mn iyet ve huzuru s aland. Kuzey Afrika'daki slam devletleri
Avrupa devletlerinin tecavzlerinden korundu. Deniz yoluyla hac
farizas emniyet altna alnarak, haclar korsan taarruzundan emin
olarak hac yaptlar.
H N D S E F E R (1538)
G cerat Hkmdar B ahadr ah ( 1 527- 1 537) tahta ktktan
birka yl sonra, Trk topu birliklerinin de yardmyla devrinin
en byk Mslman hkmdarlarndan biri olarak kabul edilmeye
balanmt. Birok Hind prensi, dmanlarna kar onun yardm n
istemekteydiler. Bu kadarla da kalmyordu. Gcerat, Bahadr ah'n
himayesine snan, herkesin b arna olmutu. Dier taraftan,
Bahadr ah, saltanatnn en parlak yllarnda, ileride Portekizlilere
B at Hindistan'daki nfuzlarn kuvvetlendirme frsat verecek olan
siyasi bir hata yapt.
Muhammed Zaman Mirza adndaki bir asi, Delhi'd en kaa
rak, Gcerat'a gelmi ve B ahadr ah tarafndan himaye grmt.
Hmayun ah, bir eliyle mektuplar gndererek asi Muhammed
Zaman Mirza'nn iade edilmesini istedi. Bahadr ah ise meseleyi
diplomatik yollarla halledeceine mztehzi bir cevap gnderdi. Bu
hakaretamiz cevap, Hmayun'un cann skt ve derhal Bahadr ah'
cezalandrmak iin zerine yrmeye karar verdi.
B ahadr ah, itor muhasarasyla megulken Hmayun ah
byk bir orduyla Gvalyor'a vard ve burada onun gazasn bitir
mesini bekledi. itor'u zaptederek muazzam ganimetler elde eden
B ahadr ah ise ardndan Mandasor Kalesi'ne doru ilerledi ve
burada Hmayun ah'n karsna geti.
ki slam hkmdarnn ordular iki ay boyunca kar kar ya

kaldlar. Askerler top ve silahlarn menziline girmekten kanyo r
lard. Hmayun, Bahadr'n karargahna gelen erzaklar bloke etm ek
iin kesin tedbirler alm bulunuyordu. Zaman getike Baha dr'n
kampnda ktlk balad. Askerlerinin isyan edeceini anlayan Ba
hadr ah, cesaretini kayb edip idareyi komutanlarn.a brakarak
gizlice sava meydann terk etti. Onun katnn anlalmasn dan
sonra Gcerat birlikleri perian bir halde dalmtr.
Hmayun ah'a kar m alup olan ve ekildii B ender Diu
Kalesi'nde de kendisini emniyette gremeyen B ahadr ah, yar
dmlarn salamak zere bir taraftan Goa'daki Portekiz valisine,
dier yandan da Msr'a ve Kzldeniz'e sahip olan, ayn zamanda
ark memleketlerinde ve Hind Denizi'nde byk bir hreti bulunan
Osmanl hkmdarna mracaat etti. Bahadr ah bir taraftan da,
her ihtimale kar ve gerektii zaman iltica etmek niyetiyle hazine
lerini Hicaz'a yollamt.
Kanuni Sultan Sleyman 1 536'da Edirne'de kabul ettii Bahadr
ah'n elisine fevkalade izzet ve ikramlarda bulunmu ve kendilerine
yardm edileceini bildirmiti.
te yandan Bahadr ah Portekizlilerle ibirlii yapmann be
delini ok ar bir ekilde dedi. Anlamazlk ierisine dt
Portekizliler tarafndan 1 537 ylnn ubat aynda Diu'da ldrld.
Haber 1 53 8 ylnn ubat aynda Osmanl padiahna ulamt.
Bir Mslman lke hk mdarnn Hristiyanlar tarafndan
pervaszca ldrlmesi karsnda dnyann en gl Mslman
hkmdar kaytsz kalamazd. Artk hedefte Hmayun ah'a kar
B ahadr ah'a yardm ii deil, Hicaz'n deniz yollarn kesen ve
bir Mslman padiahn ldren Portekizlilere kar cihat vard.
Seferin serdarlna tam on senedir Msr' byk bir liyakat ve
adaletle idare etmi olan Beylerbeyi Hadm Sleyman Paa tayin
edildi. Msr beylerbeyliine ise saraydan yetimi ve son olarak
hazinedarlk mevkiinde bulunmu olan Davud Paa getirildi. Davud
Paa 1 5 38 maysnda Msr'a ulat. Sleyman Paa b eylerbeylik
rn evkii ni halefine devrettikten sonra Portekizlilere kar yaplacak

olan se fere kumanda etmek zere Svey'e hareket etti. 144
te Kanuni Sultan Sleyman'n B adan, Kaptan- Derya Barba
ros H ayre ddin Paann Preveze seferlerine kt srada Osmanl
D evleti 'nin bir dier deniz gc de Hadm Sleyman Paann em
rin de H ind sularna doru hareketlenmi bulunuyordu. Osmanl
rnparatorluu'nun ayn zamanda istikamette dnyann en gl
devle tle ri ile kapmak zere ordular sevk etmesi onun ne kadar
kudretli olduunu gzler nne seriyordu.
5 Haziran 1 53 8 'de Svey'e varan Sleyman Paa burada sekiz
g n dinlendi. Armadas on yedi kadrga, yirmi yedi hafif tekne,
iki kalyo n, drt gemi ve gerisi kk tekne olmak zere yetmi alt
gemiden ulayordu. Byk gemiler ok gl toplarla donatlmt.
ki bini yenieri olmak zere dokuz bin kiilik vurucu askeri bir
lii bulunuyordu. Dier gemici, topu vs . ile birlikte sefere itirak
edenlerin says yirmi bin civarndayd.
13 Haziran 1 538'de muazzam Osmanl armadas yelkenlerini aa
rak Portekizlilerden intikam almak zere Svey'ten hareket etti. 145
Korondil, Tur ve Cidde ehirleri nnde durup eksiklerini gide
ren donanma evvela Aden zerine gitti. Sleyman Paa daha nce
Ferhad adl kethdasnn banda bulunduu elilik heyetini Aden
hkmdar eyh Amir bin Davud ile ihr Sultan B adr'a gndermi,
itaatlerini ve hutbeyi padiah adna okumalarn istemiti.
ihr Sultan B adr ve ehir halk Trk elilik heyetini byk bir
hrmetle kabul ettiler. Osmanl'd an gelen ferman dinlemek zere
camide toplandlar. Sultan B adr ve ihr halk Osmanl padiahnn
emirlerine hrmeten hkm - i erifi ayakta dinlediler. Toplantda
Sultan Badr, paann padiah adna gndermi bulunduu iki kaftan
da giymi bulunuyordu. Eli, ihr'd en Kanuni Sultan Sleyman'a
verilmek zere bir ballk mektubu ve pek ok hediyelerle ayrld.
Buna karlk Aden hakimi Trk elisine arzu edilen cevab
vermedi. Bu durum karsnda Sleyman Paa, 5 Austos 1 5 38'd e
yenierilere Aden'e karma yapmalar konusunda hazrlanmalar
1 46 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n !
emrini verdi. Bir taraftan d a Amir bin Davud'a haberciler gnderip

kendisini yar tehdit ve yar ikna edici nasihatlerle donanmaya gel
mesini salad. Sleyman Paann kararlln gren Amir gelmeyi
kabul etti. Onun gelii srasnda Osmanl askerleri de Aden'e giriyo r
lard. Sleyman Paa gelecekte herhangi bir karklk kmamas iin
eyh Amir bin Davud ile veziri ve yakn adamn idam ettirdi. 146
9 Austos 1 538 Cuma gn Aden'deki btn camilerde hutbe,
Sultan Sleyman adna okundu. Sleyman Paa Aden'de kanun ve
dzenin kurulmas ve yerlemesi iin gerekli tedbirleri aldktan ve
Aden Liman'nn muhafazas iin geride kadrga ile kaleye be
yz Trk'ten ibaret bir kuvvet braktktan sonra donanmaya bir kez
daha hareket emrini verdi.
Heybetli Trk armadas msaid rzgarlarla Hind Okyanusu'nu
geti ve on yedi gnlk bir yolculuktan sonra 4 Eyll 1 5 38'd e G
cerat sahillerine vard. Burada Portekiz kalelerinden Mslman
tarihileri n Bender Trk, Portekizlilerin Villa des Rumes dedikleri
Gokala Kalesi ile Kat Kalesi'ni kolaylkla zapt etti. Ardndan Bender
Diu'da Portekizlilerin yaptrdklar kalenin muhasarasna balad.
te yandan Bahadr ah'n Portekizliler tarafndan katledilme
sinden sonra Gcerat epeyce bir sre saltanat kavgalar ile sarslmt.
Hande hanedanndan Muhammed ah Faruki Bahadr' Hmayun
ah'a kar kkrtp blgenin Portekiz igaline dmesine yol aan
Muhammed Zaman Mirza ve Bahadr ah'n aabeyi Latif Han'n
henz on iki yandaki olu I I I . Mahmud ah taraftarlar arasnda
uzun mcadeleler oldu. S onunda III. Mahmud Han saltanata sahip
olmutu.
Sleyman Paa, Gcerat Devleti'nin yeni sultan III. Mahmud
ah'a mektup ve adam gndererek zahire ile yardm etmesini istedi.
Fakat Osmanllardan korkan ve Aden emirinin bana gelenle
rin onun bana da geleceini telkin eden Portekizlilerin tesiri ile
hakimiyetinin gidecei dncesine kaplan ocuk yataki Mahmud
ah, yardm gndermekten imtina etti.
Eki m ay boyunca Diu zerine iddetli hcumlar dzenleyen

Sle yman Paa kaleyi drme noktasna gelmiken bu defada
G ceratllar, Portekizlilere yardm iin byk bir donanmann gel
mekte olduuna dair uydurma haberler kardlar. B ylece donan
mas ypranm ve kuatma boyunca bin iki yz askerini kaybetmi
b ulu nan Hadm Sleyman Paann muhasaray kaldrmasna ve
belki de Portekiz nfuzunu Hind sularndan tamamen yok etme
den dnmesine neden oldular. 1 4 7 Halbuki uzun bir sredir Goa'da
beklemekte olan Garcia da Noronha idaresindeki Portekiz filosu,
Osm anl donanmasnn zerine varmaya dahi cesaret edememiti.
ay kadar o blgede kalan ve dnerken de Aden ve Yemen ta
rafla rnda baz icraatlarda bulunan Sleyman Paa, 13 Mart 1 539'da
Cidde'ye vard. Macerasn ve ftuhatn ulaklar ile padiaha bildirdi.
Kendisi oradan hacca giderken, donanmay Svey'e gndermiti.
Sonra kara yoluyla Msr'a geldi ve ald Ferman- Hmayun zerine
stanbul'a hareket etti. Burada Kanuni tarafndan baarlar takdir
edilerek kendisine kubbealt vezirlii verildi. 1 48
D G N M E RAS M L E R V E V E N E D K L E B A R I
Veziriazam Ayas Paa'nn 1 3 Temmuz 1 5 3 9 'd a vefat zerine
Kanuni Sultan Sleyman yerine Ltfi Paa'y getirmiti. Eyll ayn
da avlanmak zere Bursa taraflarna giden padiah sadece sekiz
g n kalarak dnd. anakkale Boaz'ndan geerken boazn yeni
usullere gre tahkimini emretti.
stanbul'a gelir gelmez ehzade B ayezid ile ehzade Cihangir'in
snnet dnnn yaplmas emrini verdi. 26 Kasm 1 539'd a ba
layan dn enlikleri on be gn devam etti.
lk gn Kanuni Sultan Sleyman Atmeydan'na gitti. Vezirler,
beylerbeyiler ve dier beyler kendisini karlayp tebriklerini arz
ettiler. Yenierilere ve hassa askerlerine muhteem bir ziyafet ve
rildi. Arslanlar, kaplanlar, parslar, vaaklar, kurtlar, zrafalar halkn
temaasna sunuldu.
Ertesi gn kazasker ve defterdarlar v e dier devlet erkan gele

rek taht zerine oturmu bulunan padiah tebrik ile hediyeleri n i
arz ettiler.
Fransa, Venedik, Avusturya aridk Ferdinand ve Macaristan
Kral Zapolyai'nin elileri de nice hediyeler takdimi ile padiah
selamladlar.
Sair gnlerde de bir taraftan muhteem ziyafetler bir taraftan da
gre, ok ve at yarlar yaplmaya devam etti. Halk bu gsteril eri
byk bir heyecanla takip ediyordu. Canbazlar, hayalciler ve soy
tarlar da ocuklar elendirmekten geri durmuyordu. Yahudil er
de meydan yerine yedi bal bir ej der getirmilerdi.
Vezirler, beyler, ulema, meayih, padiahn ltuf ve ihsanna
ve snrsz cmertliine nail oldular. Hil'atler giyindiler ve nice
hediyelere kavutular. Zengin fakir herkes mutluluk emesinden
bol bol istifade etti. 49
Kanuni Sultan Sleyman oullarnn snnet dn ile birlikte
kz Mihrimah Sultan'n Rstem Paa ile evlilik merasimini de icra
etti.
Bu arada Korfu muhasarasndan beri Venediklilerle mcadeleler
devam ediyordu. Dalmaya sahillerinde baz kaleler her iki taraftan
hcum ve taarruza uram bir ksm defalarca el deitirmi, baz
lar teslim olmutu. Daha mhim bir hadise olarak Nova Hisar'nn
Venediklilerce zapt, mteakiben Barbaros Hayreddin Paa tarafn
dan geri alnmas zikredilebilir. Venediklilerin giritii her teebbs,
Bosna Sancakbeyi Gazi Hsrev B ey ile Kilis Sancakbeyi Murad
Bey'in mukabelelerine ve intikam hareketlerine sebep oluyordu.
Osmanl Devleti Nova Hisar'n geri almak zere teebbse geti
i srada, Venedik hkmeti bir anlama veya umumi bir mtareke
akdetmek zere mzakerelere girimiti. Zira imparatorla mevcut
ittifak, Venedik D evleti'nin menfaatlerine aykr idi. Senato bu
vaziyetten kurtulmak arelerine bavurdu. Bu mevzuda padiahn
ve dolaysyla Divan - Hmayun'un niyetlerini renmek ve bir
anlama akdinin mmkn olup olmadn anlamak zere stanbul'a

gizli ce bir aj an gnderdi.
Cevabn msbet olmas zerine (Nisan 1 539) Kanuni nezdinde
evvela Pietro Zen, bunun yolda lmesinden sonra Tomaso Con
tarini bu ie memur edildi. Ancak Contarini fazla bir yetkiyi haiz
olmad iin, Kanuni tarafndan kabul edildi ise de, hibir ey
elde edemedii gibi padiahtan iyi bir muamele de grmemiti.
Veziriazam Ltfi Paa kendisine bir anlama yaplmasnn ancak
gen i salahiyet ve mezuniyete sahip olmakla mmkn olabileceini
ifa de etti. imdi Venedik'e dnmesini, fakat ehzadelerin snnet
ve sultann izdivac dnlerinde bulunmak zere Eyll'de tekrar
istanbul'da bulunmasn istedi.
Bu srada Venedik, Avrupa'nn siyasi vaziyeti ve imparatorla
Fransa kral arasnda bir konferans akdi karar sebebiyle, padiah
la barmann akllca bir hareket olacan anlamakta ve birok
fedakarlklarla mutlaka bar salamay istemekteydi. Dolaysyla
1 540 ilkbaharnda bu kez senato azas Luigi Badoero'yu, Sultan
Sleyman nezdinde mzakerelere devam etmek zere stanbul'a
gnderdi.
Senato yeni eliye, her eyin anlamann bozulmasndan nceki
hale dntrlmesini teklif ve mzakere etmek salahiyetini vermi
bulunuyordu. Sefer masraflar olarak da tazminat namiyle yz
bin dukaya kadar bir para demeyi de kabule mezun klmt. Fa
kat Mora'daki iki kaleyi (Malvasia ve Napoli di Romania) asla terk
etmeyecekti. Venedik'teki Onlar Meclisi ise, icap ettii takdirde
elinin daha byk selahiyete malik olmas taraftar olup, mezkur
iki kale anlamaya engel olursa, bunlar da terk etmeye muvafakat
hususunda kendisine gizli talimat vermiti. 1 511
Ancak bu gizli talimat elilik katibi tarafndan Fransa elisine ifa
edilmi, o da Divan- Hmayun vezirlerine bildirmiti. 1 5 1 Bylece
mzakerelerde Kanuni'nin vezirleri eliyi azami tavizlere mecbur
braktlar.
Nihayet aylk bir mzakereden sonra 20 Ekim l 540'd a bir

bar anlamas yapld. Buna gre, Venedik Devleti Mora'da s z
geen bu iki kaleyi, Dalmaya sahilinde Nadin ve Urana kalel eri
ni, Barbaros'un zapt ettii Scyros, Patmos, Stampelia, Egine, Nio,
Antiparos ve Paros adalarn padiaha brakyordu. Sefer tazminat
olarak yz bin duka vermeyi kabul ediyordu. Venedik devleti
bylece ihtiya duyduu sulh ve skuna kavumu oldu. Osmanllar
ise bir sredir ara verdii Macaristan ve Avrupa seferlerine yeniden
balayabilirdi. 1 52
ZA P O LYA ' N N L M V E
MACA R S TA N ' DA KA R I I K L I K LA R
Osmanllarn Venedikle mcadelesi srasnda Macaristan'd a bir
takm gelimeler vuku buluyordu. Kanuni'nin Macaristan topraklar
nn bir ksmna kral olarak atad Zapolyai'nin, Varad'da Avusturya
aridk Ferdinand'la bir anlama akdettii syleniyordu. Buna
gre Zapolyai, Ferdinand ve mparator aleyhine, Kanuni ile ittifak
edemeyecei gibi lmnden sonra topraklarnn da olu olmad
iin Ferdinand'a kalmasn taahht ediyordu.
Bu anlamann zerinden daha bir sene gemeden Zapolyai,
Habsburglar aleyhdar bir siyaset takip eden Leh kralnn kz za
bella ile evlendi. Macaristan kale ve ehirlerinden bir ksmn da
dn hediyesi olarak Leh kralna verdi. Kendisine sz verilmi olan
bir ksm kale ve topraklarn muahede hilafna baka ele gemesine
kzan Ferdinand, stanbul'a gnderdii bir eli ile gizli muahedeyi
Trk hkmetine ifa etti ( 1 539) .
B u bilgi zerine Kanuni Sultan Sleyman, Veziriazam Ltfi
Paa'ya hitap ederek:
"Bu iki kral balarnda ta tamaya layk deillerdir. Szlerinde
durmazlar. Ne Allah korkusu ve ne de utanma duygusu, onlar mu
hafazasna yemin ettikleri ahidnameyi bozmaktan men edememi
tir". Kanuni ardndan Zapolyai'ye ar bir tehditname gnderdi. 1 53
Zapolyai ise bundan sonra bir taraftan Erdel kral ile mcadele
edip bir taraftan da eitli yollarla tekrar padiahn tevecchn
muh afazaya alrken 22 Temmuz l 540'da Erdel'de ani olarak ld.

l mn den birka gn nce, Budin Saray'nda bir olunun dodu
unu h aber alm ve Varad'da yaplan anlamasnn uygulanmaya
rak, ol unun kendi yerine Macar kral olmasn vasiyet etmiti. Bu
arada o luna vasi tayin ettii kimselere Avusturya'ya kar, Osmanl
p adi ah Sultan Sleyman'dan yardm alabileceklerini belirttii gibi
adamlarndan birini de stanbul'a gndermiti.
te yandan Zapolyai'nin lmnden haberdar olan Ferdinand
da, de rhal Trankilos adnda yeni bir elisini stanbul'a gnderdi.
Ferdin and eliye Veziriazam Ltfi Paa ile Rstem Paa ve Divan -
Hm ayun tercman Yunus Bey'i kazanmas ve kendi tarafna ek
mesi iin h ibir fedakarlktan kanmamasn tenbih eylemiti.
Ferdinand bu kark devrede Macaristan' ne pahasna olursa ol
sun elde edebilmenin gayreti ierisindeydi. Bu arada Zapolyai'nin,
izabella'dan doan ocuunun meruiyeti hakknda herkeste tered
dt uyandran baz pheli ayialar kartmaktan da geri durmad.
Kanuni Sultan Sleyman ise Zapolyai'nin kralie zabella'dan bir
olu olup olmadn aratrmas iin bir avuu acele ile Budin'e
gndermi ve neticenin doruluunu anlamt. 1 54
Bu itibarla zabella'nn Macaristan'n vergisiyle beraber yardm
istemek zere stanbul'a gnderdii eli Verbczi'yi huzura kabul etti
(Ekim 1 540) . Kanuni, esasen kl hakk olarak kendisine ait olan ve
imdiye kadar Kral Zapolyai'ye terk edilen Macar memleketlerinin,
bundan sonra da, er'i cizye karlnda onun olunda kalacan
bildiren bir berat verdi. Ayrca ocuk byynceye kadar Valide
Kralie'nin kral naibi olarak ileri idare etmesini muvafk buldu.
Ferdinand ise bir taraftan elileri vastas ile stanbul'da dev
let adamlarn lehine evirmeye alrken dier taraftan da
Macaristan'da Zapolyai'nin lm ile ortaya kan kark devirde
kendi tarafna dnen baz asillerin daveti zerine Budin zerine
kuvvetlerini sevk etti. Ferdinand, padiah bu blgeye yeni bir m
dahalede bulunmadan ve yeni dzen oturmadan Budin ve evresini
almak ve padiah, daha uygun artlarda bir anlamaya raz etmek
istiyordu. Bu konuda arlken'in desteini de temin etmiti.
te yandan usta diplomat Jerome Laki uzun mzakerel er ve

tatl dillerle veziriazam ve dier vezirleri yumuatmaya muvaffak
olmu ve padiahn huzuruna kma imkann bulmutu. An cak
padiah, daha huzura girdii srada kendisine hiddetle:
"Macaristan'n b ana ait olduunu efendin Ferdinand'a syle
medin mi? O halde neden buralara geliyorsun" diyerek mukabele
edince derhal Arz O das'ndan dar karld. 155
Vezirler Sultan Sleyman ile saat huzurda grmele rde bu
lunduktan sonra Ferdinand'a harp ilanna karar verildi. B udin' in
muhasaradan kurtarlmas iin ncelikle nc Vezir Hac Meh
med Paa ile Rumeli Beylerbeyi Hsrev Paa mhim bir kuvvetle
o tarafa gnderildi.
1541 Y I L I S E F E R
Ferdinand'a bal Macar asilzadeleri, Budin'in; henz padi ahn
yardm gelmeden, bir an nce igalini istemilerdi. Bunun zerine
Ferdinand Budin'i zapt ettirmek zere gl bir orduyu blgeye
sevk etmiti.
Budin'in b u kuvvetler tarafndan muhasara edildii haberi
stanbul'a ulanca padiah ncelikle nc Vezir Hac Mehmed
Paa1 56 ve Rumeli birliklerini harekete geirmi ve kendisi de Ma
caristan zerine yrme karar almt.
Ksa bir sre sonra Macar blgesinden zc haberler gelmeye
balamt. Ferdinand'n birlikleri bir taraftan kalelere saldrrken bir
taraftan da Osmanllara bal olanlar isyana tevik etmekteydiler.
Bu arada Kralie zabella ile de grmeler srdrlyor ve Erdel
karlnda Budin'in kendilerine terk edilmesi isteniyordu. Avus
turyallar ncelikle Budin'in Osmanllar elinde kalmasn salayan
Viegrad ve Va kalelerini zapt ettiler. stoni Belgrad' Hristiyanlarn
tarafna ekmeyi baardlar. Bu arada Pete Avusturyallar eline
geti ve Budin kuatma altna alnd.
te yandan Macaristan meselesinde artk Kanuni'nin ve Divan-
Hmayun'un gr, esasl surette deimiti. Padiah, Macar
krallnn Habsburglar karsnda bamszln, eskiden olduu
gib i, T rk yardm ile mdafaa edebileceinin mmkn olmad

n an lamt. Macar krall ile birlemeyi hedef edinen arlken
imp aratorluunun akabinde Tuna'ya kadar ineceini ve ardndan
B alkan lar'daki Trk topraklarna taarruz iin daha fazla imkanlara
s ah ip olab ileceini hesaplyordu. Eer Osmanl devleti, Habsburg
imp aratorluu ile dorudan doruya komu olacaksa, hududun
a a Tun a'da deil, Budin'in batsnda ve kuzeyinde olmas artt.
fe rdin and'n faaliyetlerini ise padiah, ktan sonra ilkbahar ve
yaz gelir, sz zere bar bozanlar en ar bir ekilde cezalandrlr
1 57
diye dnyordu.
te bu dnceler ve siyaset erevesinde Kanuni Sultan Sley
m an 23 Haziran'da ehzadeleri Selim ve Bayezid de yannda olduu
halde stanbul'd an hareket etti. 5 Mays 1 54 1 'de Sadrazam Ltfi
Paa zevcesi ah Sultan ile arasndaki bir mnakaann padiaha
aksetmesi ve Kanuni'nin de bundan mteessir olarak nikahlarn
fesheylemesi neticesinde azlolunmutu. Yerine getirilen kinci Vezir
Hadm Sleyman Paa devletin dou hududunu muhafaza iin
stanbul'da brakld.
Padiah, Filibe'ye vard srada bir spanyol donanmasnn
Cezayir'e yryecei haberlerinin gelmesi zerine, Barbaros Hay
reddin Paa'y seksen kadrga ile Cezayir'in muhafazas ile grev
lendirdi. Sofya ve ehirky'nden geerek Ni'e geldi. Burada iken
ok kymetli hediyelerle ordugaha gelen Floransa elilerini resmi
bir trenle kabul etti. Floransa dk Kozme de Medici'ye samimi
hitaplarla ykl bir name ile hediyeler gnderdi.
Kanuni'nin ordusu yine tam bir disiplin ve intizam ierisinde
ilerliyordu. Mverrihler "Bir pe husran eyleyen bin p-i giran
yerdi" diyerek ordudaki adalet ve disipline iaret etmektedir. 1 58
Bu arada nden giden Mehmed Paa komutasndaki birlikler
B udin'e varm ve dman karsnda mevzi alm bulunuyordu.
Alman ordu komutan Yon Roggendorf, seksen bin kiilik byk
ordusuna gvenerek kuatmay kaldrmad. ncelikle kaleyi dv
meyi brakp askerlerinin etrafna hendekler kazdrd. Arabalarn
nlerini dizerek, demirden bir hisara evirdi. Taburlarnn bir taraf

da dan eteine dayal idi.
Bylece Almanlar, hisar ile Osmanl askerleri arasnda kal dlar.
imdi gece gndz iki taraf arasnda srekli olarak vuru mal ar
cereyan etmeye balamt. Dman kuvveti fazla olduu iin hem
kaledekilerle ve hem de Mehmed Paann kuvvetleriyle mcad ele
ierisindeydi. Zrhl svarileri, hergn alay alay meydana kyor
Osmanl kuvvetleriyle arpyor akam taburuna toplar yanna
ekiliyorlard.
Osmanllar bunlara umumi hcum edemiyordu. nk d
mann top ve tfekleri ok fazla olduundan umumi bir hcumu,
bu top ve tfek ateleriyle pskrtmek onlar iin kolayd. Onlar,
yarallarn gemilere bindirip gnderince, yerlerine daha fazlasyla
mhimmat ve asker geliyordu. Bu itibarla Hac Mehmed Paa, ye
rinde bir stratej i ile oyalama sava yapyor ve padiahn gleriyle
gelmesini bekliyordu. Bu durum bir aydan fazla devam etti. Artk
kaledeki halk ar skntlara urayp darla dmt. Daha fazla
mukavemet edemeyecei belli oluyordu. 159
te tam bu gnlerde padiahn hzl yrylerle Sava ve Drava
rmaklarn aarak , drt konak yakna kadar geldii haberi Budin
nndeki birliklere ulat. imdi Osmanl askerlerinde ve Budin
muhafzlarnda kaygnn yerini nee ve srur almt. Ortalk sanki
bayram yeri gibiydi.
Kanuni'nin yaklat haberi dman alaylar ierisine ise bir
bomba gibi dt. lerini b yk bir korku ve sknt bast. 24
Temmuz 1 54 1 akam hava karardktan sonra gemilerine binerek
Tuna'nn te yakasna gemek niyetiyle harekete getiler. Oysa Hac
Mehmed Paa dmann hareketlerini dikkatli bir ekilde takip
ettirmekteydi. Kamak zere olduklarn sezince derhal askerlerini
Alman taburlar zerine sevk ettirdi.
Osmanl dilaverlerinin ani basknlar o kadar byk bir aknlk
meydana getirdi ki ne yapacaklarn bilemez bir hale geldiler. Bir
ksm daha karadan ayan kes meden, kltan geti. Bir ksm
da can korkusu ile st ste ylarak gemilere dolduundan Tuna

s ular na gmldler. Kurtulabilenleri pek azd. B abular Von
Roggen dorf da o srada yaralanp Komaran yaknlarnda can verdi.
Hac Mehmed Paa sabah erkenden dman mevzilerini dola
t . O esiz toplar, kale dvenler, silah ve cephaneler, saysz sava
aralar, hepsi birden padiah hazinesine mal edildi. ki gn sonra
p adi ah da Budin nne geldi. Dmandan diri tutulanlar alay alay
geti rilip sancaklar ba aa ve mzka takmlar ile teki ss eya
1 60
lar te rsine dnm olduu halde, ldrlmelerine ferman kt.
Sultan Sleyman Budin nndeki eski Budin S a hras'nda
ordugahta oturup ocuk kral ile validesine zengin armaanlar gn
derdi. avuba Ali Aa'nn gtrd hediyeler arasnda koum
lar mkemmel altn zincirli at, srma ilenmi ok deerli
kaft an, altn kl ve topuzun yan sra kralieye deerli yzkler,
altn , inci, eit eit gerdanlklar gnderilmiti. Ali Aa, padiahn
kk kral grmek istediini belirttiinde, Valide kralie bir zarar
gelmesi endiesiyle tereddt gsterdi. Ancak Papas Martinoi'nin
tavsiyesiyle Stefan adndaki (Sigismund da denilmektedir) kk
kral, takdime karar verdiler. Araba ile maiyeti ve stninesi tara
fndan huzura getirilen ocuu Sultan Sleyman, zengi aalar ve
blk halk ile istikbal ettirdi. Kk kraln yanndakilere Budin'i
kendisine tahsis ettiini syledi ve ardndan kral dads ve birka
belli bal lalasyla Harem-i Hmayuna yollad.
Kraln maiyetine yemek verilirken, evvelce kararlatrlan plan
gereince, yenieriler beer onar kii kaleyi seyretmek bahanesiyle
Budin'e girdiler. Kale kaplarn tuttular. Ahalinin silahlarn teslim
etmesi, yenierilere hsn - i kabul gsterilmesi, herkesin mal ve
canndan emin olmas dellallarla halka bildirildi. Bu suretle gne
batmadan evvel Budin skunetle zapt edildi.
Kanuni Sultan Sleyman'n idaresini vermesi ve destei ile 1 526
Moha Sava'ndan beri Zapolyai hanedan elinde hkmet merkezi
olan, Ferdinand'n gz koyduu ve btn Hristiyan hkmdarlar
nn imrendikleri Budin Kalesi'nin kule ve burlarna Trk sanca
dikildi. Buralar, dorudan doruya Osmanl lkesine katld.
Kanuni Sultan Sleyman'n b u uygulamasn byk bir ta kdirle

karlayan tarihi Peevi, yle nakletmektedir:
"Dorusu bu, o kadar vlmeye deer bir davrantr ki, fetih
tarihlerine balk yaplsa yeridir. Zira padiah, hangi yoldan olurs a
olsun kaleyi ele geirebilirdi. Dmann asla kar koyacak hali yok
tu. Ama binlerce Macar yalnz beer-onar bin kuruluk mlknden
ayrmak ne kadar zor olur ve ne kadar kan dklrd. Bize byle
diriliktense lmek yedir, diyebilirler, ilerinde umutsuzluktan,
kar koyacaklar bulunabilirdi. Bir tek dman bile byle bir tuzaa
drmek varken, baka trl hareket edilseydi, Saadetl padiah
sznde ve amannda durmadan viresini bozdu, demek gerekirdi.
Btn olarak bu davrann birok iyi taraflar vardr. Bunlar ayrca
anlatmak gerekmez, snr boylarnn durumunu tanyanlar bu ileri
iyi bilirler:' 161
Kralie ve kk kral madur etmek istemeyen padiah, Kralie
zabel'in yakn adamlarna:
"unu bilmelisiniz ki Be Kral Ferdinand, size Budin'i zabt ettir
mez. Olur olmaz vakitte sizi incitir. Mnasib budur ki, kk kral
byynceye kadar Erdel memleketini ve nevahisini size vereyim,
onda vamp geinesiniz" dedi. Kendilerine pek ok armaanlar ve
hediyeler verdi.
Grmeler neticesinde Kralie ve adamlar padiahn iste
ini kabul edip 5 Eyll'de Budin Saray'n terk ile Erdel'de Lipova
Kalesi'ne gittiler. 1 62
te bu suretle Macaristan, biri dorudan doruya Osmanl ida
resine, bir ksm Ferdinand'a ve bir paras da (Erdel ksm) kk
krala ait olmak zere e ayrld.
Yeni tekil olunan Budin beylerbeyilii, orta Macaristan ovalar
nn yan sra, hem Drava ve Sava nehirlerinin arasnda kalan Sirem'i,
hem de Tuna'nn sa yakasndaki Semendire sancan iine alyor
du. Budin valiliine aslen Macar olup Anadolu beylerbeyiliinde
bulunmakta olan Sleyman Paa ve kadlna da Hayreddin Efendi
M u h e e m S l ey m a n 1 57
tayi n e dildi. Hristiyanlarn hakimlii de zabella'nn gnderdii

s on el isi anslye Verbczi'ye verildi.
Bud in'in en byk kilisesi Saint Mary (Meryem Ana) , duvarlarn
daki resim ve naklar temizlenip iine minber ve mihrap konularak
cam i haline getirildi. Cuma gn padiah, devlet erkan ile gelip
cam iye girdi. Sala, ezan ve hutbe okunduktan sonra Cuma namaz
kl nd. Mslmanlar byk bir sevin ve huu iinde Allah'a ham
dettiler ve bu nimet karsnda gzya dktler. Devletin devam
iin dualar ettiler. 1 63
Tarihi Celalzade o gn yaad ilgin bir olay yle nakleder:
"Padiah Cuma gn cam iye geldii esnada Budin halknn
kadn-erkek, oluk ocuu padiah grmek iin toplanmlard.
Aralarnda aknlk iinde bir eyler konuuyorlard. Bunlarn
ne konutuklarn merak ettim ve yanmdaki tercmana sordum.
Tercman, halkn bir yl boyunca bugn duyduklar sesleri (ezan
ve Kur'an- Kerimleri) geceleri duyduklarn hatta bundan dolay
baz papazlarnn kiliseyi terk edip baka kiliselere gittiklerini, ko
nutuklarn syledi:' 1 64
Kanuni daha Budin'de iken Ferdinand ile arlken derhal eliler
gndererek senede yz bin duka vergi vermek artiyle Macaristan'n
kendilerine verilmesini ve eer bu teklif kabul edilmeyecek olursa
Jan Zapolyai'nin lmnden sonra Ferdinand tarafndan zapt olunan
yerlerin kendisine braklmasn istediler. Yukar Macaristan iin
senevi krk bin filori verileceini de taahht ediyorlard. 1 65
Eliler padiah tarafndan kabul edilmekle beraber, teklifle
ri nazar- i itibara dahi alnmamt. Rstem Paa kendilerine
Ferdinand'n son zamanlarnda zapt etmi olduu memleketler
tamamen iade edilmedii ve Macaristan'n Avusturyallar elinde
bulunan ksmlar iin bir vergi taahhd olunmad mddete
bar anlamasnn mmkn olamayacan sert bir dille bildirmiti.
B u srada Balasa adnda bir Macar asilzadesinin Erdel'i Osmanl
Devleti aleyhine isyana tahrik ettii haberleri alnmt. Kendisi
Aknc birliklerince takibe alnd gibi yaynlanan bir Ferman-
Hmayun'la d a Erdel halk uyarld. Padiahn himayesi altnd a bu

lunan Kralzade ve Kralieye bal kalmalar hatrlatld. Ferdinand'n
tahriklerine kaplacak olurlarsa, balarna byk belalarn gelecei,
padiah kuvvetlerinin Tatar kuvvetleri ile birleerek memleket i
tahribe haklar olaca belirtildi. 1 66
Yirmi alt gn Budin'de kalan Kanuni Sultan Sleyman, 22
Eyll'de stanbul'a doru yola kt. 27 Kasm 1 54 l 'd e payitaht olan
stanbul'a ulat. Ayrlal be ay yedi gn gemi bulunuyordu.
H AY R E D D N PA A' DA N S T E RS N !
Kanuni Budin seferine karken, yolda Sofya'd an Barbaros Hay
reddin Paa'ya bir ferman gndererek Cezayir'e yardm etmesini
emretmiti. Zira mparator arlken, Kanuni'nin Macar meselesini
kkten halletmek zere harekete getii bir srada karsna kma
mak zere bu defa baka bir strateji izlemeye karar vermi ve 1 54 1 'de
Cezayir sahillerine bir karma yapmak zere harekete gemiti.
Cezayir beylerbeylii Barbaros'un zerinde ise de kendisi devlet
merkezinde olduundan oras kendi namna vekaletle evladl
Hasan Aa tarafndan idare olunuyordu. Cezayir Trk korsanlar
da spanyollar aleyhine her trl faaliyetlerde bulunuyorlard.
imdi arlken, Kanuni'nin Macar seferine kt bir srada hem
bu korsanlar sindirmek hem Preveze'nin aclarn bir nebze olsun
dindirmek hem de Cezayir'e unutamayaca bir ders vermek zere
harekete gemiti.
Bu itibarla 1 54 1 sonbaharna doru byk bir donanma ile ha
rekete geti. Donanmasnda on iki bin yaya ve bin kadar atl askeri
vard. Maiyetinde ayrca Papalk ile Malta valyelerinin gemileri
de bulunuyordu. Byk kk donanma mevcudu be yz on yedi
ve asker mevcudu da yirmi be bindi.
Bu byk donanma ile Cezayir nlerine gelen arlken hi vakit
geirmeden Tementus Burnu Krfezi'nde karaya asker kard.
zellikle Barbaros Hayreddin Paann gelme ihtimaline kar sratle
neticeye varmak istedii anlalyordu. mparator donanmas iinde
bir ok spanyol hanmlar grlyordu ki muhtemelen zaferde rol

oyn ayanlara bunlar takdim edecekti. 167
C ezayir kumandan Hadm Hasan Aann maiyetinde dmana
mukab ele edebilecek ancak alt yz kiilik Trk svari birlii ile
bi rka bin Arab askeri bulunuyordu. arlken Cezayir nne geldi
in de Hasan Aaya u haberi gnderdi:
"B en ki spanya beyiyim. Sana ve hisar ierisinde olan taifeye
m al um ola ki, ite bu kadar gemi ve saysz asker ile zerinize vardm.
im di size gn mhlet veriyorum. Cmleniz mallarnzla kaleden
kp gidesiniz. Ta ki size zararm erimeye. Aksi halde cebren ve
kah ren kalenizi alr cmlenizi kltan geiririm:'
Hasan Aa arlken'e cevaben, mektubunu gazilere okuduunu
belirtip u cevab verdiklerini belirtti.
"Gayret- i din kande gitti. Kafire kal'a m verilir? Hem bu kal'a
Barbaros Hayreddin Paanndr. Gelince kendisinden istersin ! " 168
Bu cevaba sinirlenen arlken ertesi gn askerini harb nizamna
sokarak koldan yrd. spanyollar en nde yer alyor, ondan
sonra Almanlarla imparator geliyordu. En sonda da Kamillo Kolona
kumandasndaki talyanlar ve Malta askeri bulunuyordu.
Tementus Burnu'ndan Cezayir'e kadar olan dz hattn mesafesi
on iki mil ve sahil boyunca yirmi milden ibaretti. arlken birlikleri
bu mesafeyi aarak Cezayir Kalesi nne gelirlerken Hasan Aa
divan akdediyordu. Onlara Hayreddin Paann kendilerine emanet
ettii hisar onun en byk dmanna vermemeleri gerektii konu
sunda etkileyici bir konuma yapt. Aksi halde Hayreddin Paann
yzne nasl bakacaklard, huzuruna ne yzle varacaklard? Bu
szler etkisini gstermiti. Gaziler din mbin urunda lmeye
and itiler ve her ne grev verilirse seve seve yerine getireceklerini
ifade ettiler.
Nihayet mttefikler Cezayir nne gelerek spanyollarn dan
zirvesini, Almanlarn yamalar ve talyanlarn sahili igal ederek
metrisler kurmaya b aladklar gece Hasan Aa alt yz Trk ve
iki bin kadar Arab atls ile mthi bir baskn verdi. Yorgun olan
dman gece ile n e olduunu dahi anlayamam birbirine girmiti.

bin kadar dman kran gaziler sratle tekrar kaleye kapandlar.
Byk bir aknlk geiren arlken, sabahleyin sratle birlikle
rini toparlamaya ve askerlerini metrislere koymaya alt. Top lar ,
mhimmat, yiyecek ve iecekleri sahile karmaya baladlar. Fakat
bu defa onlar farkl bir felaket bekliyordu. Akam hava sakin olduu
halde birdenbire yamurla birlikte iddetli bir rzgar kt. Ardn
dan frtna o kadar iddetlendi ki hem ordunun, hem donanmann
selametini tehlikede brakt. adrsz, mantosuz olan asker sabaha
kadar aralksz yamur yedi.
Ertesi sabah hepsinin organlar hareketten kalm, donmu
olduu halde, toprak da ayaklarnn altnda kaymaktayd. Komu
tanlardan Prens Melfi ile Canetto Doria'nn gemileri de dahil ola
rak on drt kadrga kullanlmaz hale gelmiti. Yz otuz gemi de
kaybolmutu.
imdi sra tekrar Hasan Aa'dayd. zellikle dman saflarnn
dank ve perian durumunu gzlemleyen Hasan Aa, bu defa
huruc hareketini talyan taburlar zerine doru yapt. Dank
haldeki talyanlar bu ani hcum karsnda bir gn nce zabtet
tikleri bir kprnn te tarafna kadar atldlar. Bu srada bir hayli
l vermilerdi. Ancak o noktada byk bir direnle toparlanp
karlk vermeye baladlar.
Pek czi bir kuvvete sahip bulunan Hasan Paa bu defa dzenli
bir ekilde geri ekilirken talyanlar onlar kale nne kadar takip
etmiti. Ancak Osmanllarn kaleye girmesinden sonra kale nne
kadar gelen ve merdivenlerle surlara kma cesaretinde bulunan
talyanlardan bir fert bile kurtulmamt. Kimi top atlar kimi de
gazilerin palalar altnda can verdiler.
Frtna ise devam etmekteydi. Karaya vuran kadrgalardaki
sekiz yz Mslman esiri hrriyetlerine kavuarak gemilerdeki
Hristiyanlarn neredeyse tamamn kltan geirip kaleye girmeye
muvaffak oldular. Bu kadrgalardan birinde bulunan nl Meksika
kumandan Fernando Kortez, denizin ve Arablarn tekil ettii iki
byk tehlikeden pek glkle kurtulabildi. Hal donanmasndan

gem ile ri karaya vurmaktan kurtulabilmi olanlar ise frtna sebe
biyle birliklerine zahire karma imkann bir trl bulamad. 1 69
C ezayir nne geldiine bin piman olan arlken, atlarn ke
silme sin i ve gdann onunla teminini emretti. Gemilerin nemli
bir k smnn yitirilmesi, barutlarnn slanp top tfek atlmadan
kal n ca ve toplarn byk ksm ile erzakn zayi olmas karsnda
arlken Cezayir hakkndaki umutlarn bir baka bahara brakarak
geri ekilme emrini verdi.
Tementus burnunda bulunan gemilere ulaabilmek, onlar iin
yeni kabus olacakt. Zira rmaklar nehir kadar bym, toprak
bataklk olmutu. Yollar o derecede bozulmutu ki bin bir mkilat
ierisinde ilerlemeye b aladlar. Hasan Paa ise kendilerini asla
brakmyordu. st ste basknlarla yolculuklarn daha byk bir
zdraba evirdi. Basknlarn zellikle kpr gei noktalarnda
yapyor bir ksmn kendisi krarken bir ksmn da nehir sularna
gark ediyordu. arlken nihayet bir gnlk yolu ancak drt gnde
alarak Tementus Burnu'na eriebildi.
Kilometreler b oyunca yol dman cesetleri ile dolmutu. Ele
geen ganimetlerin haddi hesab yoktu. spanyol, talyan, Alman
soylularnn hanmlar desler, markizler ve kontesler Mslman
larn eline geti. 1 7 0
Perian haldeki arlken, nihayet 1 6 Aralk 1 54 1 gn sa kalabi
lenlerle birlikte yine salam kalabilmi birka gemiye binip denize
alabildi. Ancak deryann bu davetsiz misafirlere ikram henz
bitmemiti. Bu kez yeni bir frtna kp gemilerini B ecaye tarafna
savurdu. Orada hafta deniz zerinde kalmaya ve sallanmaya
mahkum oldular. Batnn byk kayzerinin askerleri kpekler,
kediler ve otlar ile beslenmek zorunda kalmlard. Alk ve susuz
luktan bitap ve perian dmlerdi.
Kanuni Sultan Sleyman'dan kaarak C ezayir nnde bir yi
itlik ve kahramanlk sevdasyla deryaya alan arlken'in bir ay
s ren kuatmas dehetli bir bozgunla son bulmutu. Nihayet bir
dizi felaketlerden sonra Mayorka'ya dnebildi. arlken b u deh etin

izlerini zerinden asla atamad. 171
Fransz temsilci, efendisi Fransuva'ya gnderdii mektupta b
yk bir sevin ierisinde arlken iin "Kalbinin en derin yerinden
vuruldu" diye yazacakt. 1 7 2
Hayreddin Paa, arlken'in donanmasn tahrip eden frt n a
srasnda bir limanda demirlemi ve en kk bir zarar grmemi ti.
Zafer haberinden duyduu sevinci bir taraftan Cezayir gazileri ile
paylarken dier taraftan da Kanuni Sultan Sleyman'a bildirdi.
KE L L E N D E KAY B E D E RS N !
Kanuni Sultan Sleyman, Budin dn ezayir zaferi dolays
ile byk bir sevin duyarak zaferde pay sahibi olanlara ihsan ve te
rakkilerde bulundu. Cenab- Hakk'a krler ederek, fakir fukaraya
ziyafetler tertip etti. Ardndan Edirne'ye geti. Burada bir taraftan
devlet ileri ile ilgilenirken bir taraftan da av partileri tertipliyordu.
Budin Valisi Macar Sleyman Paa hastalktan dolay hizmete
iktidar kalmadn beyan ile tekadln istedi. Talebi uygun
bulunarak yerine naml hudut beylerinden Yahya Paaolu Bali Bey
getirildi. ehzade Mehmed Saruhan, Selim ise Konya valiliine gn
derildi. ehzade Mehmed, tayin gn pederinin elinden hkmet
alameti olmak zere tabi ve alemini ald. Birka gn skdar'da
kaldktan sonra, memuriyet merkezine gitti. ehzade Selim hakknda
da ayn merasim icra olundu. 173
Dier taraftan Kanuni'nin Macaristan' terk etmesi ile birlikte
Osmanl ordusunun iki frkas memleket dahilinde aknlara ba
lamt. Bosna valisinin emri altnda bulunan birincisi, Moravya
zerine yneldi. Fakat takn halinde bulunan Vag Nehri'ne tesadf
ederek yolda durmaya mecbur kald. kincisi Erdel'i padiah aley
hine isyan ettirmeye teebbs etmekle sulanan Amerik Balassa
ile Maliat'n arazisini tahrip etmek zere Gyarmat zerine yrd
(Nisan 1 542) . Zira padiahn Balassa aleyhine vermi olduu ferman
ok sertti. Ayrca Erdelliler Ferdinand'n tekliflerine kulak asacak
olu rlarsa yz bin Tatar ve Aknc glerinin yurtlarn kan ve ate

iind e brakacaklarn anlamlard.
Fe rdinand ise padiaha eli gndermekten ve Macaristan' talep
etm ekten bkmamt. Zap olyai'nin vefatndan sonra stanbul'da
gr nm olan Katib Trankilus, Ferdinand tarafndan bir kez daha
p ayita hta gnderildi. Ferdinand bu kez padiahn ali- cenaplna
layk bir ihsan olmak zere, Macaristan'n terki karlnda senelik
elli bin ayet bu kafi grlmezse, yz bin duka teklife memurdu . 1 74
Osmanl vezirleri Trankilus'un teklifini o derecede ehemmi
yetsiz buldular ki kendisini padiahn huzuruna karmay dahi
d nmediler.
Eli, Ferdinand ile Zapolyai arasnda akdedilmi olan muahadeye
dayanarak efendisinin hakknn meruiyetini savunduunda Os
manl vezirleri, fetih hukukunu ortaya koydular. Orann Zapolyai'ye
p adiahn bir ihsan olduunu ve bakasna devredilmesinin mm
kn olmadn b elirttiler. Elinin srar karsnda Veziriazam
Hadm Sleyman Paa, Aladdevle B ey'in akbetinden bahisle:
"Efendin daha ileri giderse kellesini de kaybeder" diyerek sert bir
imada bulundu. kinci Vezir Rstem Paa da ilaveten :
''brahim Paa, Viyana'y ancak parmann ucuyla tutmutu. Ben
iki elimle kavramak isterim. Eer sen padiah gremiyorsan, elini
pme merasimine nail olamyorsan, bunu getirdiin tekliflerden
baka bir eye hamletme" 1 75 demiti.
te yandan Budin'in dorudan Osmanl idaresine girii Avrupa'da
genel bir tepkiye yol amt. Sultan Sleyman, bunu bir fetih olarak
lkesine duyururken, himayesi altndaki bir devletten devralnma
sn deil, Ferdinand'n kuvvetlerinin Budin nlerindeki yenilgisini
kastetmekteydi. Avrupa'daki tepkiler zellikle mparatorluk iinde
kendisini gsterdii gibi, Protestan prenslerce de Osmanl tehdidi
endie verici olarak karlanmaktayd.
spanya ve Avusturya krallar, Osmanllarn batdaki ilerleme
leri karsnda ok perian haldeydiler. Eer vaktinde tedbirlerini
almazlarsa, balarna daha kt ilerin geleceinden korkuyorl ard.

Bundan dolay yle diyorlard:
"ayet Trk'e mukayyed olmayacak olursak, Trk bizi koymaz.
Hemen aresi budur ki, Trk'e huzur vermeyelim:' 1 76
BU DN N NDE BY K SAVA
Bu fikirleri dorultusunda arlken ile Ferdinand, Papa, Leh, s
panya, Danimarka, sve, Hollanda, Venedik, Felemenk, Ankona ve
Napoli krallar ile memleketlerindeki beylerle haberleti. Yaptklar
toplantlar neticesinde gl bir ordu kurup, Osmanly Budin'den
hatta tm Macaristan'd an atma fikrinde birletiler. Her milletten
asker ve mhimmat toplanp, byk bir ordu vcuda getiril di.
Ayrca gl bir donanma hazrlanarak, gemilere her trl sava
alet ve edevat yerletirildi. Serdar olarak Kara Hersek tayin edildi.
Kara Hersek, 1 542 senesinde, komutasndaki seksen bin kiilik
ordu ile gelip, Pete'yi birka hat zerine muhasara etti . 1 77
Kanuni Sultan Sleyman, bu haberi alnca, orduyu seferber
etmeye karar verdi. Rumeli beylerbeyine Sofya'da hazr olmas em
redildi. Ayrca Bosna Valisi Ulama Paa, Semendire Beyi Mehmed
Bey, Bojega Beyi Arslan Bey, Kstendil Beyi Hzr Bey, Kilis Beyi
Murad Bey ve Alacahisar Beyi Mehmed Bey Pete'nin yardmna
gitmekle grevlendirildi.
Bu beyler, dman Pete Ovas'na geldiinde, hepsi Pete Kalesi'ne
girdiler. Ayrca bin yenierinin banda Budin'i savunmakla y
kml bulunan sekbanba da yenierilerin bir blm ile Pete'ye
girmi savunma hatlarna gemiti. Gelen askerlerle birlikte kaledeki
Osmanl asker says, toplam sekiz bin oldu.
Dman kaleyi yedi gn aralksz top atei altna ald ve kale
bedenlerinde byk gedikler amay baard. Fakat ieride de Os
manllar, aldklar yerinde tedbirlerle, dmana kar koymaya
alyorlard. Nihayet dman kuatmann yedinci gnnde alan
gediklerden umumi hcuma geti.
Fakat gediklerden ieri girenleri pek fena bir akbet bekliyordu.

z ellikle onlar karlamak zere yerletirilen yenieri birlikleri
gz dah i atrmadan bimeye baladlar. Kaleye girenlerden dar
kabilen olmamt. Bu hal dman zerinde byk bir korku ve
ylgnlk meydana getirdi. Hudut boylarnn tecrbeli komutan
B ali B ey bu hali sezmi olup onlara toparlanma frsat verecee
ben zem iyordu.
Ertesi gn yeniden saldr iin hazrlanmakta olan dman bir
likleri b ir anda Trk toplarnn youn at ile sarsld. Verilen ar
kayplar karsnda mttefiklerin btn moralleri b ozulmutu.
Kom uta nlar arasnda anlamazlklar kt. Uzun tartmalardan
son ra kale kuatmasn kaldrarak geri dnmeyi kararlatrdlar.
Osmanllar ise dmann her hareketini dikkatle takip etmek
teydi. ekilmekte olduklarn anlaynca, kaleden hunlc ederek
arkalarndan hcuma getiler. Kanl ve ok iddetli arpmalar
vuku buldu. Bakomutanlar Kara Hersek ekilirken bir top mer
misinin isabeti ile hayatn kaybetti. Trkler, perian halde kaan
dmandan yakaladklarn kltan geirdiler. 1 78
Osmanllar Macaristan'dan atmak zere bir araya getirilen sek
sen bin kiilik muazzam Hal ordusu, sekiz bin kiilik Osmanl
birlii karsnda Pete nnden perian ve perakende bir ekilde
ekilirken, Budapete'de Osmanl hakimiyeti de bu zaferle birlikte
perinlenmi oluyordu.
Kanuni Sultan Sleyman dmann Budin zerine byk kuv
vetlerle yrdn haber aldnda hudut beylerine emirler gn
derirken kendisi de Edirne'ye gelmiti. Sefere kmak iin hazrlklar
ierisinde bulunan padiah, zafer haberini alnca, sefere kma iini
bahara erteledi. 1 79
M U H T E E M S L E YMA N !
arlken ve Fredinand'n destei ile oluan Hal ordusunun,
1 542 ylnda yeni tekil olunan Budin eyaletine taarruzu, Kanuni
Sultan Sleyman'n hiddetini mucip olmutu. Her ne kadar hudut
birliklerinin bu kuvveti perian etmesi o sene seferini durdurdu
ise d e Avrupa'nn b u mttefiklerine kesin bir darbe indir mek ve

eriilmez kudretini dmanlarna bir kez daha gstermek azmi n de
bulunuyordu. Padiah,topraklarna saldrmann bedelini detecekti.
O bu dnceler ierisinde iken Fransz elileri Paulin ve Pelli cier
stanbul'a gelmiti. Eliler Fransa kral adna sayglarn sun dular.
Fransuva, ezeli rakibi arlken'e kar denizden kendisine yard m da
bulunulmasn Osmanl padiahndan rica ediyordu.
Cezayir bozgunundan sonra arlken'in deniz faaliyeti durmu
tu. Fakat Fransuva yine de denizde onunla boy lebilecek b ir
durumda deildi. Bu itibarla Osmanl padiahnn gcn yann da
hissetmek istiyordu. O, daha ncede defalarca yardm talep etm i,
Sultan Sleyman uygun grd zamanlarda, bu taleplerini kar
lamt. Buna ramen kendisi Avrupa'daki dini taassup nedeniyle
ikiyzl harekette bulunmaktan da geri durmuyordu. Kraln bu
ikiyzl hali bilinmekle beraber, Sultan Sleyman, kendi siyaseti
icab hareketini mazur grp, istedii yardm yapyordu.
Nitekim kendisi de Avrupa zerine yryecek iken, gelien bu
duruma olumlu cevap verdi. Bylece, arlken'i birka ynden zayf
latmak imkann da bulmu olacakt. Baharda donanmay Fransa'ya
yardm etmek iin seferber etmek zere byk lde hazrlklara
giriilmesini emretti. Osmanl donanmasnn mevcut gemilerine
byk kadrgalarla takviye edilmesini ve donanma iin mahir K
reki ve Azeblerin yazlmasn istedi. Bu i ve bu sefere Kaptan-
Derya Hayreddin Paay memur ve komutan tayin etti. Kendisine:
"Hayreddin ! Seni Franszlara yardm etmek ve spanya zerine
yklenmek zere donanmaya serasker tayin ediyorum. Bu seferki
vazifen ok ardr. nk Franszlardan baka Akdeniz'de kimlerin
donanmas varsa, onlara meydan okuyacak ve haklarndan gelecek
sin:' Bunun zerine tersaneler faaliyete geerek, byk kadrgalar
yapmaya baladlar. 1 8 0
imdiye kadar btn seferlerine stanbul'dan hareket etmi olan
Sultan Sleyman, bu sefer Edirne'd en harekete geecekti. K orada
geirmek zere 1 7 Kasm 1 542 gn stanbul'dan yola kan padiah,
m aiyetin deki kuvvetlerle Edirne'ye gitti. Edirne'ye geldiinde, halk

tarafn dan byk bir sevinle karland. ehrin ileri gelen eraf
ile m ed reselere mensup alimler, fazllar, tekke eyhleri, derviler,
J(anun i'yi istikbal edip muvaffakiyeti iin dua ettiler.
Padi ah dua yerinden ayrldktan sonra doruca Tunca Neh
ri ken arnd a bulunan sarayna geldi. Maiyet askerleri, vezirler ve
devl et e rkan, memlekette bulunan gzel binalara yerletiler. Sultan
Sleym an, burada kald mddette devlet ileri dnda baz gnler
ku ve b alk ve bazen de hayvan av ile vakit geiriyordu. Bu ekilde
Edirn e'deki saraynda be ay kald.
Kanuni Sultan Sleyman mutad zere birliklerine her zaman
Nevruz balangcnda sefer emri verirdi. Fakat bu defa havalarn
da so uk gitmesine ramen, 22 Mart'a kadar harekatn gecikmesini
uyg un bulmamt. Rumeli B eylerbeyi Ahmed Paa'y ararak
Rumeli askerlerini toplayp, B elgrad'd a karargaha iltihak etmesini
em retti.
Ald bu emir zerine Ahmed Paa, souk havada birliklerini
top layp yrye geti. Bu srada Barbaros Hayreddin Paa, ha
zrlklarnn tamam olduunu bildirip padiahtan dua ve emrini
istemiti. Hareket emrinin gelmesi zerine Fransa sularna doru
harekete geti.
Nihayet Kanuni Sultan Sleyman da 23 Nisan 1 543 Pazartesi
gn Edirne'd en sefer iin harekete geti. O gn Edirne, olaanst
bir tarihe ahitlik etmekteydi. Yollarn iki yan tklm tklm dolmu,
stanbul'dan gelmi yabanc diplomatlar, kendilerine ayrlan yerlere
yerlemilerdi. Dzenlenen resmi geit treni heyecanla fakat byk
bir sessizlik iinde takip ediliyordu. Sanki nefesler tutulmutu. Saat
lerce sren bu tren Osmanl ordusunun gz kamatrc byklk
ve ihtiamn ve Kanuni'ye batllarn neden Muhteem unvann
verdiklerini ortaya koyuyordu.
Ordunun en ilerisinde susuzluk hissedenlere su vermek zere
dolu krba gtrmeye memur sakalar gidiyordu.
1 68 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n [
Onlar yzer hayvanlk yedi grup halinde ykl katr dize

leri takip etti. Bu iki bin yz katr padiahn hazine ve eyala r n
tayordu.
Mkemmel giysileri ierisinde dokuzar atldan oluan yz dizi
halinde dokuz yz hassa askeri;
Ardndan altar hayvanlk dokuz yz dizi halinde bebind rtyz
deve geti. Bunlar ordunun bir ksm yiyeceini ve cephane sin i
gtryordu.
Ardndan bin kiilik cebeci taburu;
Sonra be yz kiilik lamc taburu;
Sekiz yz kiilik topu taburu;
Aalaryla birlikte drt yz kiilik top arabaclar (nakliye) ta
buru;
Onlar saray erkan, kahyalar, katipler, kilerciba, hazinedarba,
kapaas takip ediyorlard.
Mteakiben iki cenaha ayrlm svariler geliyordu.
Sa cenahta krmz sancaklaryla iki bin sipahi, yeil sancakla
ryla be yz ulllfeci, beyaz sancaklaryla be yz gureba (garibler);
Sol cenahta sar sancaklaryla iki bin silahdar, yeil ve beyaz
ubuklu sancaklaryla be yz ulllfeci, beyaz ve krmz ubuklu
sancaklaryla be yz gureba vard.
Bu askerin arkasnda divan erkan, niancba, kazaskerler,
nlerinde drder tu bulunan ve zabitleriyle, kleleriyle evrili olan
drt vezir bulunmakta idiler.
Onlardan sonra padiahn ikar (av) hademesi yani doanclar,
ahinciler, akrclar, atmacaclar, zaarclar, samsoncular, mtefer
rikalar, anigirler, stabl- amire hademesi geliyordu.
Gemleri ve zengileri gml, eyer ve gaiyelerinin (rt)
kenarlar srmal Rumeli, Anadolu, Karaman, Krt, Acem, Arab
svarileri, birinci ve ikinci emir-i ahtr ile serraclar ve onlarn ket
hda ve katibleri tarafndan sevk olunmakta idiler.
yz mabeynci (kapcba) at zerinde ordunun en sekin

ks m n n, yani kl, mzrak ve uzun tfek ile silahl on iki bin yeni
erin in ilerisinde gider ve yenierilerin krmz bayraklar nnde
tu b ul unurdu. Nihayet yedi altn ubuklu alem ile yedi tu tayan
on d rt sancaktar ve tucunun grnmesi padiahn yaklatn
h ab er veriyor ve heyecan doruk noktasna karyordu.
ki yz kiilik mehter takmnn geii ise bir anda gnllerdeki
cih at duygusunu arttrarak tazeledi. Yediden yetmie herkes imdi
kendisi ni cihat meydannda hisseder gibiydi. Aletleri altn zincir
le rle boyunlarna takm olan yz nakkareci ile yz tablzen, harb
h avalarn muhteem bir ekilde terennm ederek getiler.
Bunlar takiben drt yz kiilik solaklar takip etti. Bunlar sor
gularla mzeyyen klah ve kee giymi ve ipek kuak kuanm
oldu u halde ahane yryor, arkalarnda sanatkarane ilenmi ve
altn kakma vurulmu ok glaflar bulunuyordu.
Solaklarn padiah etrafnda tekil ettikleri dairenin haricinde
avuba maiyetiyle giden yz elli avu, gmten kk zincir
p aralar asl ve yine gmten yaplm olan asalarn sallarken
kan sese, "Padiahm ok yaa! " sedalarn katmakta idiler.
Solaklarn tekil ettikleri safn iinde balarnda altn mifer ve
ellerinde altn mzrak bulunan ve en kymetli kumalardan yaplm
elbiseler giymi olan yetmi peyk vard.
Kanuni Sultan Sleyman bunlarn ortasnda gayet gzel bir ata
binmiti. Atnn koumlar inci, prlanta ve zmrtlerle sslyd.
Kendisi ise son derece sade giyinmiti. Ar ar ve vakur bir
ekilde ilerledii seziliyordu.
Zira tarihlerin kaydyla "hafif bulutlar arkasndan a'a-baha
o lan (parlaklk veren) gne gibi solaklarn dalgalanan sorgular
arasnda mestur (gizli)" idi. s
B R D Z F ET H L E R. . .
te bu trenle Muhteem Sleyman'n hametli ktalar bir kez
daha harekete geti.
Her gn belli mesafeler kat ederek 4 Haziran 1 543 gn Belgrad'a

vard. Rumeli Beylerbeyi Ahmed Paa, daha evvel buraya gelmiti.
Anadolu askerleri de Anadolu Beylerbeyi brahim Paa komutasnda
gelerek ordu ile birletiler.
Sava Nehri, bu mevsimde deniz gibi bol suya sahipti. Ust alar bu
nehir zerine dayankl bir kpr yaptlar. 1 2 Haziran gn ordu,
bu kprden Sirem Adas'na geti. Adann kuzeyinde Valp o K alesi
daha nce fethedilmi iken, sonradan dmanlarn eline gemi ti.
Burann alnmas iin nce Bosna Beylerbeyi Hsrev Paa, ardndan
da Rumeli Beylerbeyi Ahmed Paa memur edildi.
Kalenin hendei su ile dolu olduundan dolay, Rumeli aske rleri
ok sknt ekti. Ayrca dman, gece gndz dmeden durmadan
top atyordu. Osmanllar da youn top ateiyle kalenin duvarlarn
delik deik ettiler. Umumi hcumun hazrlklarn gren mdafiler
canlar derdine dp kaleyi teslim ettiler (22 Haziran 1 543). Bu kale
alndktan sonra ona yakn bulunan birok ufak kaleler de al nd. 182
sek'deki ordugahnda Valpo Kalesi kumandann kabul eden
padiah, itaat gsterdiinden dolay kendisine, Budin yaknnda
bir zeamet ihsan etti. Valpo'ya bir muhafz kuvveti brakarak kad
tayin eyledi.
sek Sancakbeyi Murad Bey ile Moha Sancakbeyi Kasm B ey
ise yine bir zamanlar Trkler elinde bulunan Peuy'u zapt etmekle
grevli idiler. Peuy, evresi gllk ve bostanlk, her kesi cen
net bahesi gibi gzel, eski bir kent ve salam bir kale idi. Peuy
muhafzlar ve halk, Osmanl askerlerinin zerlerine geldiklerini
grnce onlara kar koyma gcn kendilerinde bulamadlar ve
harp etmeden kaleyi teslim ettiler. Burann fetih mj desi hemen
padiaha iletildi.
Sik.lo Hisar muhafzlar ise teslim tekliflerini geri evirdiler.
Kale son derece mstahkem ve metindi. Bu durum karsnda kale
evresine adrl ordugah kurulmasna ve muhasara altna alnma
sna karar verildi. Hisardakiler ise bu esnada Osmanl birliklerini
youn bir top at ile karlamlard.
Gad aba gelen padiah, kalenin bir a n evvel alnmasn emretti.

Bun un zerine Osmanllar, kalenin gerekli yerlerine toplar yerleti
rerek ate atlar. Be alt gn zarfnda, d hisarn duvarlarnda baz
ge dikler atlar. 5 Temmuz gn bu gediklerden hcum yaplmasn
kararl at rdlar. Anadolu askerleri topularn himayesinde ilerleyip
ge diklerd en ieriye girdiler. O klar, kllar, mzraklar, gnderler
ile dm an zerine iddetle atldlar ve neticede d hisar aldlar.
Os m anllar, bundan sonra toplar getirerek, i hisar topa tuttu
lar ve kaleyi son derece sktrdlar. Kaledekiler, bir mddet daha
dayan dktan sonra eman dilediler. (8 Temmuz) . Kulelere Osmanl
san caklar dikilerek ezanlar okundu. Mehter marlar alnd ve
kale Osmanl lkesine katld. 183
Padiah, devlet erkanyla birlikte giderek kaleyi gezdi. Kalenin
alnma snda hizmetleri grlenlere hil'atler ve mkafatlar datld.
Mkafat alanlar da padiahn elini ptler. Kale Moha sancakbey
liin e ilave olundu.
Ordu, iklo'un fethini tamamlandktan sonra Budin istikame
tin de yrye geti. Yol zerinde dman elinde bulunan kaleler
bir bir alnarak 23 Temmuz gn Budin'e vasl olundu.
Budin'de birka gn kaldktan sonra kuzeye doru ilerleyen
Osmanl birliklerinin hedefinde imdi Estergon Kalesi vard.
E S T E RG O N ' U N F E T H ( 1543)
Estergon Macarlarn tarihi ve mukaddes ehirlerinden biri idi.
Macaristan'n dini merkeziydi. Macaristan Katolik bapiskoposu
burada otururdu.
Gran ve Tuna nehirlerinin birletii yerin karsnda yer alan
bir tepe zerine kurulmutu. Kalede, fevkalade mstahkem bir i
hisar ve etrafnda da birok yksek kiliseler vard. Bu kiliselerin
inasnda yksek bir m imari kudreti gze arpyordu. Camlar
-
hep yaldzlarla sslenmi ve zemin ksm mermerle denmiti.
st kalenin yeri ykseke olmasndan dolay, orann su ihtiyac
Tuna zerine kurulan su dolaplar vastasyla temin edilmiti. Bu
kale de daha nce Osmanllar tarafndan alnm iken sonradan
yeniden kaybedilmiti. Kalede bulunan gayrimslimler, civardaki

Mslmanlara ok zarar vermilerdi.
28 Temmuz gn kale nne gelen Osmanl ordusu teslim tek
lifinin reddolunmas zerine ertesi gn Tuna tarafndan harp
gemileriyle ve karadan da seyyar ktalar vastasyla, kaleyi sk tr
maya baladlar.
Yaplan tedbirlerin kafi gelmemesi ve mdafilerin direnmesi
zerine gemilerden byk toplar karlarak gerekli yerlere kurul
du. Kale iddetli bir top at altnda kald. Dman da bulunduu
yksek kaleden, yldrm gibi top mermileri yadrmaya balad.
yenieri askerleri, hisarn etrafnda siperler kazarak zayiatn n ne
gemeye altlar. Vezirlerle komutanlar, zayf grdkleri cephe
leri kuvvetlendirmeye altlar ve kaleye doru eitli yerlerden
hendekler ald. Bu hendeklerden istifade etmek suretiyle, kale
duvarlarna yaklalmaya alld.
4 Austos gn donanma daha ileriye alnd. Bu sayede gemi
ve kara topular, geceli gndzl ate faaliyetini artrdlar. imdi
kale, iindekilere zindan gibi daralmt.
6 Austos Pazartesi gn kaleye umumi hcum yaplaca ilan
edildi. Gaziler, alan gediklere doru sokuldular ve ksmen de
duvarlara trmanarak, kaleye girdiler. ki taraf arasnda ok kanl
arpmalar meydana geldi. Byk gayrete ramen kale drle
medi. Mslmanlarn bir ksm top, tfek ateinden ve bir ksm da
karlatklar piyadeler tarafndan ehit edildi. ehitler arasnda,
Anadolu beylerinden Cndi Sinan ve Rumeli beylerinden filo ko
mutan Mehmed Bey de vard.
Kale ierisine girmeye muvaffak olan Osmanl askerleri ise ehit
dmeden evvel mdafilerden pek ounu ldrmt. Bu itibarla
mdafilerde mthi bir ylgnlk ba gstermiti. Yeni bir umumi
hcuma dayanmalar mmkn grnmyordu. Komutanlarna:
"nat ile i bitmez. Son pimanlk da fayda vermez. Bu kadar
ok askere kar koymak akll kimselerin ii ve gittii yol deildir"
diyerek byk bir bask oluturdular.
Netic ede 1 0 Austos 1 543 gn kalenin anahtarlarn gndere

rek em an dilediler. Padiah, kendilerini affetti. Bu suretle Estergon,
Trk yu rdu olurken kulelerine de derhal Osmanl bayra ekildi. 1 84
Kom utanlar ve baz devlet adamlar, gidip kaleyi grdler. inde
ye rle ri temiz mermerlerle denmi, birok kiliseler vard.
ehrin orta yerinde yaplm olan muhteem kilise camiye ev
rilerek, iine mihrap, minber ve krs yerletirildi.
E rtesi Cuma gn, padiah ile btn devlet erkan ve beyler,
atlarna binerek kale ve kasabay grmeye gittiler. Orada bulunan
ihtiaml saray gezdiler. Namaz vakti gelince camiye girdiler ve
Cuma namazn orada kldlar. Padiahn her zaman byle muzaffer
olmas iin dualarda bulundular. Padiah buras iin bir kad, bir
kale komutan, topu ve ona gre top, mhimmat brakp kalenin
harap olan yerlerinin tamir olunmasn emretti. 1 8 5
Estergon Kalesi'nin fethedilmesiyle Estergon sanca meydana
getirildi. Bu sancak Tuna'nn sa tarafndaki kk bir arazi parasn
iine alyordu. Estergon'un kar tarafnda, Cierdelen Palankasnn
inasyla, Estergon sanca hudutlar kuzey istikametine doru
genileyecektir.
S TON B E LG RA D ' J N FETH

Estergon'dan sonra hedetTe Macaristan'n eski hkmet merkezi,
stoni B elgrad vard. Buras ok sayda Macar kralnn mezarnn
olduu, manevi deeri byk olan bir ehirdi. len Macar krallar
buraya gmlr, krallarn tahta k ve biat trenleri de burada
yaplrd. Bundan dolay Macarlar, imdiye kadar, kimselere ayak
bastrmamlard. Kanuni buray almak istedi ve o maksatla bu
tarafa hareket etti.
Ordu, Tata'dan hareket ettikten sonra 20 Austos 1 543 gn,
stoni B elgrad Ovas'na geldi. Padiah iin stoni Belgrad Hisar'n
gren yksek bir tepede adr kuruldu. Askerin bir ksm ovada bir
ksm da da eteklerinde adr kurdular.
Drt yan glle evrili olan stoni B elgrad Kalesi, geni bir ova
ortasnda yer almaktayd. Eski ve salam bir kaleydi. Ortasnda ok
heybetli bir kilise bulunmaktayd. Kalenin i hisarnn kuleleri ok
yksekti. D hisar da gayet geni bir ehir gibiydi. Kalenin varou ,
ehir halini andran byklkteydi. Kalede olduka kalabalk bir
mdafaa kuvveti bulunuyordu. O gne kadar hibir igal grm emi
olan mdafilerin moralleri yerindeydi. Kalenin dayankll, g c
ve uzun menzilli toplar kendilerine gveni daha da artryordu.
Bunun iin, teslim tekliflerini derhal reddettiler. Osmanllarla
sava yapmaya karar verdiklerinde hi kimseyi hisara yaklatr ma
mak zere yemin etmilerdi. Kale nne gelerek yerlemeye balayan
Osmanl birliklerine, uzun menzilli toplarla ate ediyorlard.
Bu durum karsnda Kanuni Sultan Sleyman, Anadolu Bey
lerbeyi brahim Paa'y, mnasip ap ve uzunlukta toplar getirmek
zere Budin'e gnderdi. Sonra nc Vezir Mehmed Paa ile ye
nieri aasna, kaleye ait varoun bir tarafnda ve Drdnc Vezir
Hsrev Paa ile Rumeli B eylerbeyi Ahmed Paa'ya dier tarafnda
mevziler gsterdi. Kaleyi saracak yenieri askerleri iin, geceleyin
varoa ok yakn yerlerde siperler kazld. Bu ekilde kalenin fethi
iin gerekli ilere baland. 8 6
Kale tarafnda, vaktiyle ham kerpiten bir duvar yaplmt.
Duvarn varo tarafnda dmann klliyetli mhimmat vard.
Dman buradan kolayca varou mdafaa edebiliyordu. Bu duvar
alnmadka, slam askerlerinin hisara yaklamalar zordu.
Tecrbeli komutanlar, askerin maneviyatn ykseltmek iin
onlar grup grup topladlar. Mehter alnp, tekbirler getirilerek,
muvaffakiyet kazanmak iin hayrl dualar yapld. Dman tara
fnda da byk bir grlt kopuyordu. ki taraf arasnda iddetli
atmalar meydana geldi ve savata birok ehit verildi.
Nihayet toplarn gelmesi ile birlikte gaziler rahat bir nefes aldlar.
zellikle bu mevkiin muhasarasna tahsis olunan toplardan biri
elli libre arlnda glle atyordu ve on sekiz paln (kar, el boyu)
uz unluunda idi. Topu Esedullah bunu, byklerin mermisindeki

g te, fakat kklerin sratini haiz olacak ekilde dkmt.
Hemen o gn toplar, nceden hazrlanm yerlerine datld ve
mevzile rine konuldu. Ertesi sabah dualarla top atna baladlar.
Kale, birka gn dvldkten sonra duvarlarda gedikler almaya
bal ad.
28 Austos gn, Rumeli Beylerbeyi Ahmed Paa cephesinden
alan gediklere ilk umumi hcum gerekletirildi. Onun cephesin
deki topular beden duvarnda kk bir delik amlard. O gn,
o cephedeki Osmanl askerleri durmayp, alan gedikten hcuma
kalktlar. Ancak gedik dar olduu iin, oradan ancak birer ikier
girebiliyorlard. Bu suretle giri, dman yldrmad gibi birok
askerin de ehit olmasna mal oldu. Hcum durduruldu. Gaziler,
ehitleri gmmekle megul oldular.
2 Eyll gn orduda kaleye umemi hcum edilecei ilan edildi.
"Yarn hisar yama edilecek'' diye her tarafa duyurular yapld. Gece
olunca bir oklar sabaha kadar uyumadlar. Sabah olduunda or
talk sisten grlmez bir halde idi ki, bu da hcum ktalarnn iine
geliyordu. Hcum iin gediklere yanaan askerleri, dman askerleri
gremedi. Osmanl topular atei kestikten sonra, piyadeler ''Allah
Allah" diyerek gediklerden ieriye girdiler ve ellerindeki silahlarla
dmana saldrdlar.
Kanuni'nin kaleye hakim olan adrndan, sava vaziyeti net bir
ekilde grlyordu. Padiah, buradan fedakarca savaan Msl
man askerlerini seyrediyor ve zafer nasip etmesi iin Yce Allah'a
dua ediyordu.
Varo meydan ve oradaki evler, adeta bir ehri andryordu.
Mahalleleri gayet geni, ar yerleri de bir kr gibiydi. Varola i
kale arasnda ii su ile dolu bir hendek ve bunun zerinde darack
bir kpr vard. Dman, varotan i tarafa kaarken, Osmanl as
kerleri bu kprye kadar onlar kovalayp, yakaladklarn kltan
geirdiler. Dar kpr, dman cesetleriyle dolunca yry aksatt.
Hatta gayrmslimlerin birou b u kprden hendee de rek

bouldular ve kprden i kale tarafna ok az kaabildi.
Varoun kulelerine Trk sanca diken askerler, bu varota bulu
nan evlere girip yerletiler. Oradaki muazzam binalar, muhteem bir
ehir halini almt. Yksek ve byk kiliseleri eitli kabartmalar,
oymalarla sslenmi ve yerleri mermerlerle denmiti. Vezirler
de buraya gelip yerletiler.
3 Eyll gn i kaledeki komutanlar, eman dilemek zere padi
aha adamlar gnderdiler. Padiah, onlara eman verince, kale nin
hakimi ve komutan, ruhani liderleri ve kalenin ileri gelenleri ge
lerek, kalenin anahtarlarn teslim ettiler. 1 87
Derhal ehre giren Osmanl birlikleri hisarn kulelerine Trk
bayra ektiler. an kulesinden anlar kaldrlp, ezanlar okundu.
Mehter zafer havasn vururken her tarafta enlikler yaplyordu.
ehrin ok gzel saraylar ve gayet yksek kiliseleri vard. Bu
kiliselerin birounda, eski Macar krallar gmlyd. ehrin her
tarafnda muktedir heykeltralarn mermerden yaplm ah eserleri
grlyordu. Ne tarafa baklrsa, eski bir mezar ta, ykk taklar,
kk kemerler gze arpyordu. Birok yerlerinde byk talardan
sandk eklinde mezarlar vard. Bir ksmnn sslerine itina edilmi
ve balarna yakuttan talar giydirilmi ve gslerine gm ve
altn halar taklmt. Bunlarn aziz denilen velilerinin lahitleri
olduu anlalmaktayd. Birka tanesi kl ve haner kuanm ve
parmaklar altn yzklerle sslenm iti. 188
Kral mezarlarnn bulunduu kilise, kendilerine brakld. Kale
ortasnda ona benzeyen baka bir kilise, camiye evrildi. Cuma
namaz klnarak hutbe, padiah adna okundu. Bundan sonra kaza
nlan zafere ait fetihnameler yazlp, memleketin gereken yerleri n e
ulaklarla gnderildi.
Kanuni Sultan Sleyman karsna kendisini tehdit edecek hibir
g kmadan Budin'deki Osmanl varln tehdit eden kaleleri
birer birer fethederek blgenin savunmasn gvence altna alm
bulunuyordu.
Yin e bu seferle j eopolitik neminin dnda dini adan da H

ris anlar iin ok nemli bir yere sahip olan Estergon ve stoni
tiy
Belgr ad kaleleri, Osmanllarn eline geti. Bu, Kanuni'nin saltanat
b oyu nca Hristiyan Bat'ya kar yaplan askeri harekatn sonuncusu
oluyo rdu.
Sigetvar'a kar yaplan on nc ve son seferine kadar Kanuni,
Avrup a'ya kar 23 yl hi harp etmedi. Kanuni bu uzun ve yldrc
h arekat ile azamet ve ihtiamn gstermekle kalmam en nemli
kal ele rini de zaptederek Hristiyanlar bar istemeye mecbur b
rakmt.
Btn beylerb eyilere, Fransa kralna ve Venedik doj u n a
zafer nameler gnderildikten sonra, padiah nce Budin'e ardn
dan Tuna'nn sol sahilini takiben Varadin yoluyla Belgrad'a geldi
( 2 1 Eyll) .
Buradan askeri klaklara gnderen ve kendisi de kapkulu ocak
lar ile stanbul'a dnen Kanuni, yolda iken sevgili olu ehzade
Mehmed'in Manisa'da vefat haberini alarak byk bir mateme b
rnd.
B A R B A RO S ' U N N S S E F E R ( 1 543)
Kanuni Sultan Sleyman Avrupa seferine kmaya karar vermi
ken, Fransa Kral Fransuva'nn elilerine yardm vaatinde bulunmu
ve Barbaros'u bu i iin grevlendirmiti.
Eli Pellicier, Kanuni'nin yardm vaatini alp geri dndnde te
laa kaplan arlken Franszlara kar ngiltere'yi ittifakna alabilmek
iin youn bir faaliyete giriti. Kanuni ise Venedik Cumhuriyeti'ne
eli gndererek Fransa ile ittifak etmesini istedi. Venedikliler tarafsz
kalacaklarn beyan ederek bu teklifi nazik bir ekilde ve zrler
beyan ederek savuturdular. Aslnda Kanuni'nin maksad, Preveze
harbinde olduu gibi Venedik ile imparatoru birletirmemek iin
teminat almakt. Bunda da baarl olmutu.
Barbaros Hayreddin Paann youn gayret ve ihtimam ierisinde
ksa srede hazrlklar tamamland. Deniz harekatna balanlabi
lecek ekilde havalar iyileti. Osmanl tersanelerinde yaplan harp
gemilerinin inaat d a bitti. Hali'i dolduran gemilere, gerekli top

ve mhimmat ile mrettebat yerletirildi.
1 543 senesi baharnda yz on kadrga ve drt mavnadan oluan
muazzam Osmanl armadas Barbaros Hayreddin Paa komuta snda
Akdeniz'e alm bulunuyordu. Fransz elisi Paulin de Os manl
amiralinin gemisinde idi. Donanma, Napoli civarnda Reyo nne
geldii zaman krk bir paradan mrekkep Cezayir gemisi de deniz
gcne katld. Reyo ve dier baz sahil kasabalarn zapted en Os
manl donanmas byk bir hamet ve azametle ilerleyerek Roma'nn
iskelesi olan Ostia nne demirledi. Halk hayret, aknlk ve dehet
ierisinde kalm byk bir korkuya kaplmt. yle ki Rom a'da
ehir halknn kamasn nlemek iin gvenlik gleri geceleri
fenerlerle sokaklarda dolamaya balamlard. 1 89
Geliin dmanlk olmad, sadece alveri maksatl oldu
u ifade olunarak ve kendilerine teminat verilerek yattrldlar.
Trklerin sahil ehirleriyle yaptklar al verilerin ciddiyeti ve her
eyin bedeli mukabilinde alnmas ise Trk askerlerinin efendiliini
gstermesi 190 yannda o gne kadar kendilerine Trkler hakknda
anlatlanlarn da ne kadar aslsz olduunu ortaya koyuyordu.
Ostia'dan hareket eden donanma 24 Haziran 1 543'te Marsilya'ya
geldi. Burada Fransz donanmas kumandan Fransuva d Burbon
Trk donanmasn merasimle karlad. Elli gemilik Fransz filosu
zafer enlii gibi bir enlikle ve top atlar ierisinde Trk do
nanmasn selamlarken Trk donanmas da top atlar ile karlk
verdi. Fransz kumandan yirmi yanda bir gen idi. Barbaros
kendisiyle grerek harp plann sordu. Verdii cevaplardan Os
manllar yardma aran Franszlarn henz bir muharebe planlar
olmadn anlad. Barbaros kzm ise de belli etmemiti.
Yllardan beri hreti btn Avrupay tutan nl amiral Barba
ros Hayreddin Paann Osmanl padiah Kanuni Sultan Sleyman
tarafndan Fransa'ya yardm iin Marsilya'ya gnderilmi olmas
fevkalade bir hadise tekil etmiti. Binlerce halk ve saray erkan bu
ehre koumutu. Osmanl donanmas, Franszlarn hazrlklarn
bitirmelerini bekleyerek bir mddet Marsilya'da kald.
Yaplan grmelerde Franszlar arlken'in mttefiki olan Savua

dukas nn elindeki Nis'in (Nice) zaptn istediler. Barbaros burann
feth i ii n Fransz kuvvetlerinin noksanlarn, asker adediyle silah
niktar nn azln belirtti. Ancak srarlar karsnda kabul etti.
Hazrlklarn tamamlanmasnn ardndan Toulon'a geen Barba
ros, 20 A ustos'ta maiyetinde elli gemilik ehemmiyetsiz bir Fransz
filosu da bulunduu halde buradan hareket etti.
Nis nne gelen Osmanl donanmas ehrin yaknnda bulunan
Vill afr ansa Liman'na demirledi. Ardndan iddetli bir tazyik ve
bombardman neticesinde ehir teslim alnd. kalenin iddetle
direndii ve Trklerin byk gayretle arpt bir srada Franszlar
Barbaros'a mracaat ederek barutlarnn bittiini ifade ile barut
isted iler. Buna hayret eden byk Trk amirali:
"Ne acaip muharipler! Gemilerini arap flaryla doldurup
baruttan baka bir ey unutmuyorlar" dedi. Sonra yanndaki Fransz
elisine de dnerek:
"stanbul'da iken devletin byk lde hazrlandn syle
diin zaman benimle eleniyor muydun ?" diyerek ar bir ekilde
azarlad. Muharebede bulunan Franszlarn kararsz, sebatsz ve atl
hareketlerine iaret etti. 1 9 1
Barbaros Hayreddin Paa, Franszlarn gsterdii geveklik ve
ikiyzll anlayarak, mdafaaya devam eden i kaleyi fethe lzum
grmedi. Franszlara bir ihtar olmak zere kuatmay kaldrd ve
Toulon'a dnd. Barbaros Nis'te iken ehirde en kk bir yama
ve talan olmamt. Ancak ehrin anahtarlarn Franszlara vermesi
ve Fransz askerlerinin ehre girmesi ile birlikte feci bir yam a
hareketi yaand.
Franszlarla yaplan anlamaya gre Toulon ehri, Osmanl do
nanmas kald mddete Trk idaresinde olacakt. Bu itibarla
Fransz askerleri ve memurlar ehirden ekildiler. Toulon Kalesi'ne
Trk bayra asld. Be vakit ezan okundu. Barbaros'un buradaki
ikameti ertesi sene ilkbaharna (Nisan 1 544) kadar sekiz ay devam
1 80 Kay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
etti. Lyon'lu b i r tank " Toulon imdi tam stanbul gibi" diye rek
tarihe not dmt. 192
Barbaros bu mddet iinde Salih ve Hasan reislere spanya'n n
Katalonya sahillerini vurdurarak birok esir ve ganimet elde etti.
Bu mddet zarfnda Andrea D oria'nn donanmas hi meydana
kmamt.
Barbaros Hayreddin Paa dn yolculuuna getiinde Osmanl
donanmasnn rotasn bu kez birden bire Cenova cihetine evirdi.
Muazzam armadann bu hareketi Cenovallar dehet ierisin
de brakmt. Barbaros'un ne yapacan herkes merak ierisinde
bekliyordu. Hayreddin Paann:
"Bana derhal Turgut'u teslim edin. Yoksa kylerinizi, kentinizi
yerle beraber ederim" tehdidi geldiinde seferin manas anlalabil
di. Avrupallarn Dragut dedikleri gelecein byk amirallerinden
Turgut Reis, Andrea Doria'nn yeeni Janetino Doria tarafndan
esir edilmi ve Cenova'da hapsedilmiti. Esaretinin nc yln
dayd. Cenevizliler kendilerine taarruz edilmemesi karlnda
her istediini yapacaklarn ifade ile Barbaros'u sakinletirebildiler.
Derhal Turgut Reis'i teslim ettikleri gibi krek, levazm ve erzak
temininde bulundular.
Barbaros Hayreddin Paa, Turgut Reis huzuruna geldiinde
sevinci dnyalar fethetmenin daha tesinde idi. Yannda bulunan
btn bey ve reislere hitap ederek:
" Turgut'um benden yarar bir yiittir" diyerek onun deerini
iaret etmesi yannda ne kadar sevdiini de gsteriyordu . 1 93
Kendisine ait yedek gemisini Turgut Reis'e veren Barbaros Hay
reddin Paa, yolu zerinde urad nice kalelerden birok Trk ve
Mslman esirini de kurtardktan ve talya sahillerinden dnte
de saysz ganimetler ele geirdikten sonra, yaz aylarnda ( 1 544)
stanbul'a girdi. Kanuni Sultan Sleyman tarafndan byk deniz
gazasnn kahraman sfatyla kabul edildi ve iltifatlarna nail oldu.
E H ZA D E L E R G Z D E S . . .
Sakn aldanma cihana olmasn sende gurur

Ne kadar devlet bulursan kendzni eyle mur
Her ne denli derd mihnet kim gele eyle kabul
Hi iitmedin mi kim dnya deil cay- srur
Eyleme kibr hased merdud olan eytana bak
Zhdne dayanma gel gr noldu Bel 'tm- Baur
Sabr kl kim sabr ile derler koruk helva olur
Gitmesin hergiz dilinden zikrin olsun ya Sabur
irk-i dnya ile olmutur mlevves bu gnl
Cehd kl tevhid ile ann yerine dola nur
Tac taht zur-i bazuya Muhibbi bakma gel
Hi bilir misin ki imdi kandedir Bahram- Gur"194
Kanuni Sultan Sleyman sevin ile znty, nee ile elemi,
ad olmakla kederi sanki beraber yayordu. B elki de yukardaki
msralar b yle bir zamanda gnl aynasna dm ve kaleme
gelmiti. Batanbaa nasihat kokan onun bu iiri, slup ve akcl
bakmndan okunmaya deerdir.
Padiah, her ne kadar iirin tamamnda aslnda kendine ses
lenmekte ise de okuyucu da bu nasihatlerin muhatabdr. Kanuni,
gazelin ilk beytinde Sleyman peygamber gibi tm cihana hakim
de olsa, nefsini srekli bir karnca gibi grmesi gerektiini kendi
sine tembihler.
kinci beyitte kendisine isabet eden dert ve skntlara dayan
mak gerektiini syler ve dnyann nee ve sevin yeri olmadn
vurgular.
Hemen devamnda gurur ve kskanlk gibi iki kt huyu ele
alarak, bunlar sebebiyle huzurdan kovulan eytan rnek gsterir.
B ilindii gibi eytan, meleklerin hocaln Allah'n emrine asi ol
duu iin sahip olduu tm stnlk ve itibar kaybetmitir.
Altndaki msrada sz edilen Bel'am- Baur ise Hazret-i Mus a

zamannda yaam ve ok ibadet etmi biridir. B elka ehri n de
yaayan Bel'am, sm-i A'zam' bilir ve her ettii dua kabul olu rdu.
Bir gn ehrin valisi B elak, Musa p eygamberin yaklat n
haber alr ve Bel'am'dan Hazret-i Musa iin beddua etmesini iste r.
Karlnda kedisine diledii kadar mal mlk vereceini syler.
Sonunda bu cazip tekliflere aldanan Bel'am- Baur, dua eder; fakat
kabul edilmez. stelik Musa Aleyhisselam'n askerleri taraf ndan
ldrlr. Kanuni, telmih yaparak eytan ve Bel'am'n kt sonlarna
dikkat ekmektedir.
Drdnce beyitte ise bir ataszne yer verilmektedir. "Sabr ile
koruk, helva; dut yapra da atlas gibi olur:' Padiah, deyiin bir
ksmn iirine iktibas ederek sabr ile en olmayacak gibi grnen
ilerde bile baar salanabileceini vurgular. Koruk nasl ki ol
gunlar tatl lezzetli bir zm, dut yapra da ince dokunmu bir
ipek kuma olursa, sabr da insan ylece olgunlatrr ve baarya
ulamasnda birinci etken olur. Nitekim atalar; "Sabr acdr, meyvesi
tatldr" demilerdir.
iirin sonralarna doru yce Yaradan her zaman hatrlamas
gerektiini sylerken son beyitte sahip olduu kudret ve debdebeye
gvenmenin bo ve yersiz olduunu belirtir. Nitekim ardndan
Bahram- Gur'u misal getirir. nk o, Sasanilerin soyundan ge
len tannm bir hkmdard. Beinci yzyln ilk yarsnda tahta
geerek uzun yllar an ve evketle ran'da hkm srm ancak
dnya ona da glmemiti.
te Kanuni Sultan Sleyman da son Neme seferinden, kazand
zaferler ve fethettii beldeler dolaysyla ad u handan bir ekilde
geri dnerken Edirne'ye geldiinde Saruhan Sancakbeyi ehzade
Mehmed'in vefat haberi ile ykld. Bu fani alemde muhakkak ki
her kudretin eriemedii bir meram ve her lezzetin sonunda bir
aclk vard.
ehzade Mehmed, Kanuni'nin Hurrem Sultan'dan olma ilk o
cuu idi. 1 52 1 ylnda stanbul'da domutu. ok iyi bir tahsil ve
te rb iye almt. 1 53 7 Avlonya ve 1 54 1 Macaristan seferlerine ba

b as ile birlikte katlmt. Hattat ve airdi. Ekim 1 542'd e Saruhan
sanc akbeyliine getirilmiti. Tam bir yldr bu grevde idi ki iek
h as tal ndan ebedi aleme g etti (6 Kasm 1 543 ) . Vefatnda yirmi
iki y anda bulunuyordu.
Kanuni, olunun naann Manisa'dan stanbul'a getirilmesini
emr etti. 16 Kasm 1 543'te ( 1 8 aban 950) Bayezid Camii'nde btn
stanbul halk ile birlikte namazn eda etti. ehzade'nin naa, yine
padiahn arzusu ve emri zerine bu civardaki yenierilere mahsus
Eski Odalar iinde tayin ve tahliye olunan mahalle (bugnk eh
za deba Camii yanndaki hazireye) defnolundu.
ehzadeler gzidesi sultan Mehemmedm
msr am olunun lmne tarih dren Kanuni Sultan Sleyman,
bu yaln fakat gnlden ifadesi ile onu ne kadar sevdiini de gs
termi oluyordu. 195
Olunun adna devrin mimari Koca Sinan'a, ehzade klliyesini
ina ettirdi. 1 544- 1 548 tarihleri arasnda tamamlanan eser cami,
medrese, sbyan mektebi, imaret ve trbeden mrekkepti.
Trbe kaps zerindeki kitabede Farsa sls hattyla u ibareler
yazldr:
Akbet der kasr- alem ez havas [uj ez avam
Kes nemimaned ve hakk-i Kulhuvallah ahad
Kerd ez in menzel gozer ehzade-i pak-i 'tikad
Der bakaye cavedan rahmet koned Hayy-i samed
Take get asude der ukba be amr-i kerdegar
RCze omre padeen baed bejer'at bi-aded
ad be elham-i Hodaya lemyezel tarih-i o
Merkade Sultan Muhammed bad firdevs-i ebed
(Sene 950)
Aklamas:
ster soylu, ister halktan olsun, dnya saraynda, "Kulhuvallahu
ehad" hakk in hi kimse kalmad.
1 84 K ay / V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
B u menzilden temiz, inanl ehzade g etti. Bylece sons uzluk

diyarnda onu ebedi hayat sahibi Allahu Teala rahmetine ald.
O, br dnyada Allah'n izniyle rahat buldu. Padiahn mr
sonsuza dek srsn.
Allah'n ilham ile onun tarihi snmez oldu. Sultan Meh med'in
mezar ebedi cennet olsun.
(Sene 1 543) 96
Celalzade ise kendisini u szlerle vmekteydi:
Fezayl bahrnn drr-i yetimi

Kerem ikliminin ah- kerimi
Mrvvet mlknn sultan idi
Sehavet tahtnn hakan idi
Cihan-ara idi fikr savab
Gda-y can ve ruh idi cevab
Gark- nur ola cennetler ire
Enis-i hur ola rahmetler ire197
E T L HA D S E L E R
Kanuni Sultan Sleyman, 1 543 yl seferinden dnerken hudut
komutanlarna harekatn devam ynnde emirler de vermiti. 1 544
yl bahar mevsimi geldiinde Budin B eylerbeyi Yahya Paazade
Mehmed Bey, eyaletine bal bulunan komutan ve askerlerle snr
blgelerinde bulunan dman kaleleri zerine yrd. Sratli bir
hareketle Avusturya'ya bal en nemli kalelerden olan Viegrad
Kalesi bata olmak zere, Novigrad, Hatvan, ementurna, Velika,
oka ve Anderik kalelerini fethetti. 98
Her gn mhim ehirlerini kaybeden Ferdinand ve Barbaros
Hayreddin Paa'ya malup olan biraderi arlken, bir sulh anlamas
yapmak iin Kanuni Sultan Sleyman'a eliler gnderdiler. Eli
lik heyetiyle balayan grmeler, nce mtarekeyle ardndan 1 8
Haziran 1 547'd e anlamayla sonuland. Be yllk b u ilk anlama,
arlke n'i de iine alyordu. arlken, 1 Austos 1 547'd e Augsburg'ta,

Fe rdin and ise 26 Austos'ta Prag'ta anlamay tasdik etti. 199
Anla ma, Habsburglar Osmanl basksndan kurtaryordu. Os
m anll ar ise yeni bir ran seferini dndklerinden Bat'dan emin
olm ak istemekteydiler. Bu ilk anlama gerek muhtevas gerekse
s onula r itibariyle olduka nemlidir. Osmanl- Habsburg iliki
le rin de bir dnm noktas saylr.
Bu na gre Ferdinand, Macaristan'n kendisine ait yerleri iin
sen ed e otuz bin duka vergi verecekti. Bu antlama, Habsburglar
ze rin e ak seik kazanlm bir Osmanl zaferiydi. Bylece Osmanl
Devle ti'nin prestij i en yksek mertebeye kadar ykselmi ve Hris
tiyan Avrupa'nn en gl devleti spanyol-Alman mparatorluu,
onun stnln tanmt. Ayn zamanda bu antlama, merkezi
Avrup a'ya uzun zamandr sre gelen O smanl seferlerinin sona
erd iine dair bir iaret verdi ve Osmanllar karada askeri ve siyasi
stnlk mcadelelerinde avantajl bir duruma soktu. Ayrca iki
sp er g, Macaristan'n tampon devlet olma niteliini yitirmesiyle
vastasz birbirleriyle muhatap oluyorlard.
Bir mddet sonra Fransuva, Habsburg hanedanna kar yeniden
harp yapmak ve Kanuni'nin yardmn temin etmek istediinden,
bu defa Aramon'u eli olarak stanbul'a gnderdi. Eli, padiah
tan dn olarak istedii yzbin altn yerine ancak her sene
skenderiye'd en bir miktar gherile (barut imal maddesi) almak
msaadesini elde edebilmiti. Padiah, bir taraftan memleketine
dnen Aramon ile Fransa kralna mevcut dostluun muhafaza
edildiini bildirirken dier yandan ran ile harp ihtimalleri be
lirdii cihetle Avusturya'ya kar imdilik dmanca bir hareketi
dnmyordu.
D ier taraftan Kanuni Sultan Sleyman son defa Macaristan'dan
dnerken bata Budin olmak zere bu eyalet livalarnn tahririnin
yaplmasn emretmiti. Bu ilk tahrir, defterdar Halil tarafndan
icra edilmi ve bu esas yz elli sene zarfnda eyaletin balca mali
hk mlerini ihtiva etmi ve bundan sonraki mzakerelerde daima
mracaat kayna olmutur.
Budin eyaleti ilk zamanlarda u o n iki livadan mteekkil di:

Budin Paa Livas, Estergon, Ustoni Belgrad, Moha, Peuy, Sikl o ,
Nygrad, Hatvan, Szekszard, Simontornia, Segedin ve Vesprem .
Baz kaynaklar bunlara Pozsega, Semendire ve Sirem sancakl ar n
da ilave etmektedir. 200
Kanuni Sultan Sleyman 1 544 senesinde idare sahasnd a i ki
mhim deiiklik yapmtr. Bunlardan biri bu srada yirmi ya n
da bulunan ehzade Selim'in Konya'dan Saruhan sancakbeyli ine
tayin edilmesi idi. 20 1
Bu tevcih, ehzade Selim' in veliaht yapldna bir iaret sayla
bilirdi. nk ehzadelerin bulunduklar sancaklarn ehemmiyeti,
arazilerinin geniliine veya zenginliine gre olmayp stanb ul'a
yaknl ile lld ve Manisa da dierlerine nazaran en yakn
bulunduu cihetle, saltanatta bir boluk vuku unda dier sancaklar
daki kardelerinden daha nce devlet merkezine gelerek saltanat
ve iktidar ele alabilirdi. lmne kadar ehzade Mehmed de bu
yzden bu sancakta bulundurulmutu.
En byk ehzade olan, fakat baka bir anneden (Mahidevran
Hatun) domu bulunan ehzade Mustafa ise, stanbul'a uzak bir
yerde, Amasya'da bulunuyordu.
Kanuni Sultan Sleyman'n yapt ikinci mhim deiiklik ise
Veziriazam Hadm Sleyman Paay azlederek yerine ikinci vezir
ve damat olan Rstem Paay getirmesidir. Buna sebep olan olay
yle cereyan etmitir:
Veziriazam Hadm Sleyman Paa ile nc Vezir Hsrev
Paann aralar akt. Hsrev Paadan sonra Msr valiliine getiri
len Hadm Sleyman Paa, Hsrev Paa'nn baz yolsuz hareketlerini
merkeze rapor etmesi bu husumeti ortaya karmt.
1 544 yl 28 Kasm gn padiahn bulunmad bir divan toplan
ts srasnda iki paa arasnda balayan tartma byd ve birbirle ri
ile yumruklamaya ve sonunda haner ekmeye kadar varmt.
Dier paalarn araya girmesi ile olay yatm ise de veziriazam
ile nc vezirin divanda bu ekilde hareket etmelerinden can

skl an padiah, her ikisini de vezaretten azletti. 202
Hadm Sleyman Paa Malkara'ya srld ve orada ld ( 1 548) .
Hs rev Paa ise ok yaamam, teessrnden vefat etmitir. 203
MAT E RE S ' L- B A H R
Franszlara yardm amal kt Nis S eferi, Kaptan- D erya
Barb aros Hayreddin Paa'nn son seferi oldu. Dn yolculuu
sr as nda Cenova'ya urayarak esir bulunan byk Trk denizci
leri nden Turgut Reis'i kurtarmt.
Hayreddin Paa bundan sonra daha ok tersane ileri ile me
gul oldu. 5 Temmuz 1 546'da ksa bir hastal mteakip vefat etti.
Salnda Beikta'ta yaptrd medresenin yanndaki trbesine
defnedildi. "Mate reis'l-bahr" 953/ 1 546 (Denizin reisi ld) sz
vefatna tarih olarak drlmtr. Daha sonraki devirlerde Ege'ye
alacak donanmann Beikta'taki Hayreddin skelesi'ne demirle
mesi adet olmutur.
Kaynaklarn tasvirine gre Barbaros Hayreddin Paa iri yapl
ve kumral tenli idi. Sa, sakal, kalar ve kirpikleri ok grd.
Rumca, Arapa, spanyolca, Franszca ve talyanca'y ok iyi bilirdi.
Cezayir'de yaptrd camiinin kitabesinde unvan "es - Sultan' l
mcahid Mevlana Hayreddin ibn el-emir e- ehir el-mcahid Ebi
Yusuf Ya'kub et-Trki" eklindedir.
Cezayirli bir hanmndan doan olu Hasan Paa Cezayir beyler
beylii grevinde bulunmutur. Tek kz ise Turgut Reis ile evliydi.
Tarih, hkmdar adna fethettii b lgelerde ok gemeden
saltanat sevdasyla kendi hakimiyetini kuran, beyliini veya sul
tanln ilan eden kahramanlarla doludur.
Kendi klc ile at eyaletleri gtrp bir baka sultana teslim
ederek onun emri altna girenlere ise pek aina deildir.
te yiitlik ve kahramanlnn yan sra mtevazli ile de
rnek ahsiyet, Trk ve cihan tarihinin en byk amirallerinden
biri olan Barbaros Hayreddin Paa'dr.
O , aabeyi Oru'la birlikte Sultan il. Bayezid devrinde eh zade

Korkud'tan grd yardm ve himayeyi hibir zaman unutma
mtr. Fethettii yerlerde hutbeyi ve sikkeyi her zaman Osm anl
padiahlarnn namna okutmu ve kestirmitir.
Yavuz Sultan Selim Han'a ballk ve hizmetini her frsatta bil
dirmesinin tesinde Kanuni'den gelen davet zerine de Cezayi r gibi
bir byk eyaletin tapusunu;
Sana layk nemiz vardur, kabul eyle fakirane
diyerek ba nnde sunmutur.
Bu tarihten ( 1 534) itibaren vefatna kadar da on iki sene Os
manl Devleti' ne kaptan- derya olarak hizmet vermitir. Bu esnada
devletine irili ufakl onlarca ada ve ehirlerin yan sra Tunus gibi
bir byk eyaleti daha kazandrm blgedeki Osmanl nfuzunu
Fas'a kadar uzatmtr.
Osmanl donanmas ile kt bir seferde Hristiyan glerin
meydana getirdii bir byk donanmay Preveze'd e bozarak Os
manl deniz tarihine altn harflerle geecek bir zafer kazandrmtr.
Artk Akdeniz'de Avrupallar neredeyse, tahta paras yzdremez
bir hale gelmilerdir.
Barbaros Hayreddin Paa Akdeniz hakimiyeti davas ve gaza
laryla destan olan hayat kadar Trk denizciliine Turgut Reis,
Sinan Reis, Seydi Ali Reis, Aydn Reis, Gazi Hasan, Kl Ali ve Salih
paalar gibi byk amiraller yetitirmekle de devletine emsalsiz bir
hizmet sunmutur.
Kii oldur ki koya yerinde bir eser

Esersiz kiinin yerinde yeller eser
Hayreddin Paa sadece donanmann sevk ve idaresi ile deil
bir avu yoldayla zor bir corafyada byk bir vilayetin yneti
minde gsterdii dirayet ile de dikkatleri ekmitir. Muhakkak ki
bu baarsn insanlarn kalbini kazanmak ve onlar istedii gibi
kullanmaktaki hnerleri, insanlarn beceri ve kabiliyetlerini kefe
debilme yetenekleri, dini hayatta gsteriten uzak samimi ve ihlasl
hali, yeri geldiinde merhametli yeri geldiinde iddetli tutumu,
affe tm e, cmertlik, yumuaklk gibi tutumlar, istiaresiz hibir ie

gir im e mesi gibi en mhim hususiyetlerine borludur. O dikkat
edilme si, iyi incelenmesi ve her ynyle bilinmesi gereken emsalsiz
liderle rden biridir. Zira liderlik srlar onda her bakmdan ve her
ekliyle grlmtr.
zellikle gnmzdeki paralanm siyasetin mimarlar onu
tan m ak zorundadr. Birlik ve beraberlikteki kazanlar, ayrlktaki
fel aketl eri grmek isteyenler onun hayatn iyi bilmek zorundadr.
Tunus ve Fas sultanl arasndaki Cezayir'e hkmeden Hzr
Reis b urada pekala kendi sultanln ilan edebilirdi. Ancak o bu
byk sultanl Yavuz Sultan Selim Han'a sunarak kendisini onun
en s adk bir hendesi olarak grmtr.
Yavuz Sultan Selim de "Sen ki !alamsn mcahidlerin reisisin"
diyerek vd bu deniz kurduna Hayreddin lakabn vermitir. 204
Selim Han'n namesini pp defa bana koyan Hzr Reis
onun kendisine ettii dualar ve Hayreddin lakabn vermesi kar
snda gzyalarna hakim olamam ve Trk milletinin kalbine
nakedilecek u ifadeleri alimlere, abidlere, eyhlere, reislerine ve
leventlerinin huzurunda samimi bir ekilde tertemiz duygularla
belirtmitir:
"Dnyada en byk iksir dedikleri ey padiah duas ve tevec
chdr. te biz Osmanlnn nazarna nail olduk. Allah katnda ve
halk yannda nam an sahibi, payelerimiz yce ve klcmz keskin
olup ara asld. Her kim Al-i Osman'd an dua alrsa phesiz tuttuu
i kolay gelir. Zira onlar bir ulu ocaktr. Kim onlara yan bakarsa
onun ba aa olur:' 205
Hayreddin Hzr Reis bu vn ve saadetin yan sra kibir ve
gurura kaplmamak gerektiini de sk sk belirtiyordu. Btn bu
nimetlerin Cenab- Hakk'n ltf ihsan olduunu bilerek:
"Ey alemlerin Rabbi! Ben senin zayf bir kulunu m. Padiah
kim, ben gnahkar kulun kim! Lakin ben kulunu Sultan kullarnn
kalbine getiren sensin. Sen btn meliklerin melikisin, halksn
ve razksn. Senin fazl kereminle ben kuluna b u gnler dodu"

diyerek dualar ederdi. 206 Dier taraftan da:
"Ben padiah nazarna uradm. Hil'atin giydim. Klcn ku an
dm. Sorgucun takndm diyerek iltifat divanesi olmadm. Evvel
kinden daha ziyade hak ile yeksan oldum" diyerek gurura ve kib ire
kaplmadan kulluk ve hizmete daha ok bel balamtr.
Barbaros kardeler spanya gibi bir deniz devletiyle yllarca ar
ptlar. Akdeniz'i onlara dar ettiler. spanyollar onlarla ba ede
meyince fitnelerle Arablar onlara kar kkrttlar. Kimi zaman
ihanetlerle vuruldular, sarsldlar. Ancak Cenab- Hakk'a tam bir tes
limiyet ve tevekkl zere olup en kk bir ylgnlk gstermediler.
Onlarn en zldkleri ve affetmedikleri nokta Mslmanlarn
kafirlerle i birlii etmeleriydi. spanyollarla ittifak eden Tlemsen
B eyi Mesud'a:
"Ey Mesud hani bize verdiin sz ve ahdin ? Hibir ekilde
kffara tabi olmayp onlar ile sulh ve salah etmeyecektin. Kafirlere
kar dmanlk ve buz zere olacaktn. Onlara dost olmak bize
asi olmaktr. Bu kadar zaman iinde bizden ne kemlik grdn ki
varp kffar ehliyle sulh eyledin? Hi Mmin ve Mslman olan bir
kimseye bu reva mdr ki din dmanlaryla el birlii edip Mmin
karndana dmanlk ede ? " diyerek serzenite bulunmas onun
gr ve dncelerini yanstmaktadr. 207
Barbaros Hayreddin Paa gazavatndan aksiyoner bir ruha sahip
olunabilecek ok dersler vardr. Bu bir avu gazinin baardklar
byk iler, birka kiiyle neler yaplabileceini gsteren maddi
delillerdir. Ancak asl dikkat edilmesi gereken onlara bu baary
kazandran, bu yksek ruhu veren hasletleri grebilmektir.
T E B R Z S E F E R (1548)
ah ismail'in nc ocuu olup, irvan valisi iken aabeyisi
ah Tahmasb'a kar isyan eden Elkas Mirza 1 547 ylnda Osmanl
Devleti'ne snmt. Bu hadise Kanuni'yi memnun etmiti. Zira
Irakeyn Seferi'nden beri Safeviler ile mnasebetler, resmen harp
hali olmamakla beraber, tabii saylamazd. ah Tahmasb o zaman
ele ge irilen baz hudut kalelerini geri alm, fakat Kanuni Sultan
S le ym an, Avrupa'daki problemlerle megul olduu iin buna pek
ehe m miyet vermemiti. Bu defa ran ehzadesinin snmas, dou
kom usuna kar harekete gemek iin bir frsat tekil etti.
Elkas Mirzann ilticasndan daha nce de onun valisi bulunduu
irvan lkesinin eski sahibi, irvanahlardan II. Halil'in olu Burhan
Ali S ultan, birka sene evvel memleketini geri almak iin yapt
te ebbste muvaffak olamayarak, Osmanl padiahna iltica etmi
ve kendisine Kanuni tarafndan saliyane ve arpalklar, mensupla
rna da vazifeler tayin olunmutu. imdi halef ve selefin her ikisi
de m lteci olarak padiah nezdinde bulunuyorlard. Bu durum
karsnda Kanuni evvela, Burhan Ali Sultan' bir Name- i Hmayun
ile irvan'a gnderdi. Ardndan Elkas Mirzann stanbul'da bir sa
rayda misafir edilerek hrmet ve ikram edilmesini emretti. Kendisi
de ayn senenin sonlarnda Edirne'den stanbul'a geldi. Padiahn
muhteem bir alay ile stanbul'a girii Elkas Mirzaya seyrettirildi.
Elkas Mirza birka gn sonra Divan- Hmayun'a davet edildi.
Kendisine muhteem bir ziyafet verildi. Mteakiben p adiahn
elini pen ehzadeye gerek Kanuni, gerekse Osmanl devlet ricali
tarafndan pek kymetli hediyeler takdim olundu. 208
Elkas Mirza ikinci defa padiah tarafndan kabul edilip, kardei
ah Tahmasb'd an ikayet edince, Kanuni, ran'a sefere karar verdi.
1 5 48 senesi ilkbaharnda Erzurum valiliine getirdii Ulama Paa'y
bir blk asker ve Tahmasb Mirza ile beraber serhadde gnderdi.
Padiah da Nisan 1 548 nihayetinde Kapkulu askerleri ile
skdar'a geti. Zaten aylarca evvel aldklar emirle, beylerbeyi ve
sancakbeyileri dou seferi iin hazrlanmlard. Bu srada Fransz
elisi Aramon'un da beraberce sefere itirakine msaade edilmiti.
Kanuni, Seyyid Gazi'd e Saruhan Sancakbeyi ehzade Selim'i
kabul ederek kendisini Rumeli muhafazasnda bulunm ak zere
Edirne'ye gnderdi. Akehir'd e, Konya Sancakbeyi ehzade Bayezid
babasn karlad. Nide- Kayseri yolu ile Sivas Sahras'na gelince de,
1 92 Kay I V. Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
Amasya sancakbeyi byk ehzade Mustafa tarafndan karlan d.

O da babasnn elini pmek zere huzura kabul olundu.209
Padiah Haziran ay sonlarna doru Erzurum'a vard n da,
kendisinden nce burada toplanm olan eyalet kuvvetlerini buldu.
Mteakiben Hasankale- Erci yoluyla Adilcevaz tarafna geldi . B u
radan Ulama Paa ile Karaman Beylerbeyi Ramazan oullarn dan
Piri Paa'y Van Kalesi'nin zaptna gnderdi. Bu srada Burhan Ali
Sultan, irvan lkesinde p adiahn namesini gsterince, btn
memleketin kendisine itaat ettiini bildiren bir haber gnde rmi
ve byk memnunluk uyandrmt.
Padiah, Ulama ve Piri paalar takiben Van'a gitmeyi ve Dou
Anadolu'yu Safevilerden tamamen temizlemeyi dnyordu. An
cak Elkas Mirzann tevik ve telkinleri sonucunda istikam eti ni
Tebriz'e evirdi.
Elekirt yolu ile Tebriz'e yryen Kanuni Sultan Sleyman 21
Temmuz 1 548'd e Hay'a geldi. Burada bir hafta kalan Kanuni, 28
Temmuz'da Tebriz civarndaki enb-i Gazan'a vard. enb-i Gazan'n
evresi Osmanl gazilerinin adrlar ile donatlm bulunuyordu .
Bir aydr bu blgede b eklemekte olan ah Tah m asb, padiahn
Hay'a geldiini duyduu vakit yine bir meydan savana cesaret
edemeyerek Kazvin'e doru ekildi.
Kanuni hibir mukavemet grmeden Tebriz'e girdi. Padiahn
Tebriz'e giriinde kaynaklarn ifadesiyle asker reayann ne bir yu
murtasna ne de tavuuna el atmt. Halbuki ah Tahmasb Os
manllarn eline gemesin diye Tebriz'e kadar her yeri yakp ykm
ve mahvetmiti.
Kanuni, Elkas Mirzay Tebriz'e vali, baz kaynaklara gre ise ah
olarak tayin etmek dncesindeydi. Ancak Elkas Mirza'nn itimat
telkin etmeyen hareketleri, Tebriz halknn katliama tabi tutulmas
hakkndaki yersiz tekli.fi, padiah bu fikrinden vazgeirdi.
Bu srada ah Tahmasb'n da kat anlaldndan padiah,
be gn ikametten sonra 1 Austos'ta Tebriz'den ayrlarak Van'a
doru hareket etti. Safeviler ana yol zerindeki ekinleri, otlar her
eyi atee vermilerdi. Bu itibarla da yollarn tercih eden Kanuni,

zorlu b ir yolculuk sonunda 15 Austos'ta Van dzlne geldi.
Evvelce buraya gnderilen Piri ve Ulama paalar kaleyi kuat
m b ulunuyorlard. Asl Osmanl glerinin gelmesi ile birlikte
Rs tem Paa idareyi ele alarak derhal toplar yerletirmi ve kale
be de nle ri dvlmeye balanmtr. Askerler de metrislere girerek
toprak srmeye balamlardr. Bir haftalk bir muhasaradan sonra
daha fazla kar koyamayacan anlayan kale kumandan Ali Han
arn an dilemek suretiyle teslim oldu (24 Austos 1 548) .
Kalede gerekli dzenlemeleri yapan Kanuni, klaa ekilmek
zere 25 Eyll'de D iyarbekir O vas'na geldi. Clek Sahras bir
an da rengarenk adrlarla doldu. Padiah Ramazan ayn Clek
Sah ras'nda geirdi. Bayram iin yksek otalar ve glgelikler ku
rul du. Sabahleyin mehter vururken padiah altn bir tahta oturdu.
Ve zirler, devlet erkan, memleket ve milletin btn ileri gelenleri,
ali mler ve aalar srasyla padiahn bayramn tebrik ettiler. Sonra
ahane bir len verildi. Byk kk zengin fakir nee ve sevin ie
risinde yemekler yediler. Sohbetler ettiler. Bayramdan sonra Kanuni,
k mevsiminin gelmesi dolays ile beylerbeyilere ve kumandanlara
klalar tayin ettikten sonra yerlerine gitmelerine msaade etti. 2 10
ah Tahmasb, Van'n kaybedildiini, padiahn da klaa dn
mekte olduunu renince Erci, Ahlat ve Adilcevaz taraflarna
tahripkar bir akn yapt. Kars Kalesi'ni tamire memur edilen Pasin
mirlivasna baskn yaparak bura halkn kltan geirdi. Tercan ve
Erzincan taraflarna sarkt.
Bu haberler D iyarbekir'deki padiaha gelince, kinci Vezir Ahmed
Paay mhimce bir kuvvetle ahn zerine gnderdi. Bu srada
erkez Osman Paa, ah Tahmasb kuvvetlerine kar kesin bir
zafer kazand. Bundan sonra Elkas Mirza'nn, sfahan, Kum, Kaan
taraflarna akna gnderilmesi hususundaki arzusu padiah tarafn
dan kabul edildi ve kendisine bir miktar kuvvet katlarak ordudan
ayrlm asna msaade olundu. O da evvela Badad'a gitti. 2 1 1
Kanuni i s e Diyarbekir'den Haleb'e geti ve k burada gei r di,

Bu esnada Konya'dan ehzade Bayezid'i getirtmi, onunla birlikte
Hama taraflarna ve mteakiben de Gndzl taraflarn da ava
kmt. Bu srada Elkas Mirzann veziri ve nedimi Seyyid Azi zul
lah irvani vastas ile gnderdii mektubu ve kymetli hediyeleri
geldi. Elkas Mirza mektubunda Hemedan'dan geip sfahan , Kum
ve Kaan havalisinde ahn ve dier sultanlarn saraylarn yam a
edip ele geirdii hazineleri gnderdiini ve ah Tahmasb'n Ahlat,
Erci ve Erzincan taraflarnda yapt tahribatn intikamn aldn
bildiriyordu. Padiah bu haberlerden duyduu memnuniyeti yapt
ihsanlar ve gnderdii hil'atlerle gstermi oldu. 2 2
Yine bu k mevsimi esnasnda Van Beylerbeyi skender Paa'n n ,
cesaretiyle maruf ve evvelce Osmanllara bal iken, sonradan ah
Tahmasb tarafna gemi olan airet reislerinden Dnbll Hac
Han' katlettii haberi padiaha bildirildi. Bu hadiseden byk
memnuniyet duyan padiah, skender Paa'ya hil'at, kl ve bah
iler gnderdi. 2 1 3
Dier taraftan Erzurum beylerbeyinin de padiahtan ald emir
zerine Grcistan'a sefer ederek B erakan, Gmge, Penak, Germek,
Samagar ve Ahadr kalelerini fethettii haberi geldi ve bu da bir
zafer olarak kutland.
Badad'a dnen Elkas Mirza'nn Mehedeyn'i ziyareti srasnda
Rafiziler gibi hareket etmesi zerine Ehl-i Snnet mezhebindeki
padiahn adamlar kendisini terk ettiler. Yalnz kalan Elkas Mirza
kardeinden korkup Ardelan dalarna kat. Padiah tarafndan
Diyarbekir civarna davet edildiinde hakkndaki tevecchn kay
bolduu dncesi ve korkusu ile bu davete icabet edemedi. Bir ri
vayete gre, kardei Tahmasb'dan bilvasta af dilemiti. Kaynbiraderi
ah Nimetullah vastas ile affedilecei bildirilince teslim oldu.
Ancak ah Tahmasb kendisini nce Kahkaha ( Alamut) Kalesi'nde
hapsettirmi ve ok gemeden de zehirleterek ldrtmtr.
Kanuni, Haleb'den ayrld 6 Haziran 1 549 tarihine kadar trl
av elenceleri ile vakit geirdi. Padiah tekrar Diyarbekir'e doru
yn eld ii srada ehzade Bayezid kendisinden ayrlm ve Konya'ya

dn m t.
Padiah, Frat' getikten sonra Elmal mevkiinde hastaland. Bir
mdd et, o civardaki suyu ve havas iyi olan Karacada Yaylas'nda
kal d ve iyileti.
Padi ah 10 Eyll 1 549'da Erzurum'a vard. Bu srada kinci Vezir
Ah m ed Paa Grcistan zerine yaplan harekat ile megul oluyor
du. B irok kaleleri (Tortum, Ae Kale v.b.) ya savala veya aman
verm ek suretiyle ald. Sefer mevsiminin sona ermesi zerine de
Erzu rum'a ve mteakiben tekrar D iyarbekir taraflarna ekilen
p adiaha katlmak zere o taraflara avdet etti. Gerek serdar bulunan
kendisi, gerek beraberinde harekata itirak eden Erzurum, Karaman,
Dulkadr, Sivas beylerbeyileri ve dier mera bu hizmetlerinden ve
baa rlarndan dolay Kanuni'nin takdir ve iltifatna mazhar oldular.
ran seferi, bu suretle hudutlarn ve bu blgenin skun ve asayie
kavumasyla sona ermi oluyordu. 1 3 Kasm 1 549 tarihinde gs
terili bir dzenle Diyarbekir'd en ayrlan ordu, byk bir disiplin
ierisinde yol alarak 2 1 Aralk'ta stanbul'a vasl oldu. 2 1 4
E RD E L H A D S E L E R (1549 -1552)
1 54 l 'd en beri Erdel'd e (Transilvanya) bulunmakta olan Macar
tahtnn kk varisinin vasisi Rahip Martinuzzi (Macarlar Frater
Gyrgy Trkler ise Barat derler) bir mddet sonra, Erdel'i padiahn
himayesinden karp Habsburglara balamak ve onlarn fiili igal
lerini salamak maksadyla, teebbslere ve mzakerelere giriti.
Bir taraftan riyakarca mektuplarla Kanuni'yi oyalamakta, gerek
niyetlerinden ise Ferdinand'a bahsetmekte idi.
1 54 8 'd e dorudan doruya p ap aya mracaatla, imparatorla
Ferdinand'n harekete geerek kralie ile ocuunu himayelerine
almalar hususunda teebbse gemesini rica etti. Bu giriimler so
nucunda Ferdinand ile zabella'nn adamlar arasnda Eyll 1 549'd a
bir anlama oldu. Buna gre, Erdel ile Tisza Nehri boyundaki mem
leketler padiahn himayesinden karlarak Habsburglara teslim
edilecekti. 2 1 5
Martinuzzi, Kanuni'd en ve Divan- Hmayun'dan gizli olarak

yaplan bu anlama hkmlerini gerekletireceine inanyor, me
sele anlald takdirde de btn mesuliyeti siyasi rakibi Petrovics'e
yklemeyi dnyordu. Bu srada, gerek hudut hadiseleri, gerek
senelik verginin denmesindeki gecikmeler sebebiyle doan yeni
ihtilaflar halletmek zere Avusturya ile eliler teati edilmekte idi.
Viyana'ya gnderilen Mahmud avu, dnnde imparato
run pheyi davet edebilecek beyanlarn nakledince, padiahn
ve D ivan - Hmayun'un itimadn sarsm ve Erdel hakkndaki
pheleri artrmt. 1 550 senesinde henz zabella'y ikna etmeye
muvaffak olamayan ve desiselerine devam eden Martinuzzi ise pa
diaha mracaat ederek kralienin olu iin yardm istedi. Bylece
hilelerini rtebileceini dnyordu.
Oysa padiah, meselenin asln oktan renmi bulunuyordu.
Erdel'de millet (Macar, Sekel, Sakson) asilzadelerine, Martinuzzi'yi
idare bandan uzaklatrp Osmanllara teslim el:meleri ve krali
e ile onun sadk adam Petrovics'ten bakasna itaat edilmemesi
hususunda tehditkar bir ifade ile ikaz eden bir ferman gnderdi.
Ayrca padiah, Budin beylerbeyi ile Hatvan sancakbeyine Solnuk
Kalesi'nin yklmasn ve Eri Kalesi'ne kar harekete geilmesini
emretti.
Martinuzzi, Erdel'i Habsburglara terk etmek iin Tem muz
1 5 5 1 'de bir anlama imzalad halde, Avusturyallarn memlekete
girdii yolundaki ayialarn aslsz olduunu uzun mddet temine
alt. Halbuki Budin beylerbeyi, Ferdinand kuvvetlerinin Erdel'e
nfuz ettii yolunda mtemadiyen padiah haberdar ediyordu
ve bu sebeple Kanuni'nin Erde! halkna hitaben yeni bir ferman
gndermesi gerekmiti.
Fermanda vaziyeti iyice tesbit etmeleri iin Rumeli Beylerbeyi
S okollu Mehmed Paa ile Semendre ve Vidin sancakbeyilerine,
Eflak ve Bodan kuvvetlerine, Dobruca Tatarlarna ve Krm hanna
talimat verildii bildirilmekte idi ( 1 Temmuz 1 55 1 ) .
Padiah, Martinuzzi'nin hiyanetine, Erdel'in gizlice Ferdinand'a

te rk edildiine ve Avusturya kuvvetlerinin de bu memlekete girdi
i ne kani olunca stanbul'daki Avusturya elisi Malvezzi'yi divana
davet ederek gelimeler hakknda kendisinden izahat istedi. Onun
tatm inkar cevap verememesi zerine de tevkif ettirerek Anadolu
h isa r'ndaki Karakule'de hapsini emretti. Ferdinand, bu hadiseyi
p rotesto mahiyetinde bir mektup gndermi ise de Kanuni buna
de er dahi vermedi. 2 1 6
Zaten bu srada Rumeli Beylerbeyi Sokollu Mehmed Paa ko
mutasndaki Osmanl birlikleri Petervaradin'den Tuna'y ve Titel
yaknnda Teis Nehri'ni geerek Erdel'e girmi bulunuyordu. Drt
gn sren bir kuatmadan sonra Bee ehrini ald. Onu Bekerek,
anad, Maro, lladya ile daha birok kale takip etti. Temevar'
kuatma altna alan Sokollu Mehmed Paa, souklarn bastrmas
zerine Ekim aynn ortalarna doru k geirmek zere Belgrad'a
dnd. 2 1 7
Ertesi sene Erdel'deki harekatn banda kinci Vezir Ahmed
Paa grlyordu. Ahmed Paa, 23 Nisan 1 5 52'de mhimce bir kuv
vetle Edirne'den hareket etti. Padiahn ve divann verdii talimata
uyarak ilk nce Temevar' muhasara altna ald. iddetli geen bir
mcadeleden sonra Temevar' zapta muvaffak oldu. Mteakiben
Eri'yi muhasara ettiyse de, kale kumandan Stefan Dobon'un ba
arl mdafaas neticesinde, zafer kazanamad.2 1 8
Osmanl birliklerinin blgedeki faaliyetleri byk bir hzla de
vam ediyordu. Budin Valisi Hadm Ali Paa komutasndaki birlikler
mdafilerinin kahramanca direndikleri Dragley Kalesi'ni parlak
bir zaferle fethetti. Yahya Paaolu Arslan B ey, algo Kalesi nne
geldiinde sis bulutu etraf kaplamt. Arslan Bey bu hali grnce
byk bir aa ktlesini, grltyle kale nne getirip yerletirince
mdafiler bunu ar toplardan zannettiler ve derhal kaleyi teslim
ettiler.
Arslan Paa ardndan Hadm Ali Paa birlikleri ile birleerek,
General Tufel komutasndaki dokuz bin kiilik Alman kuvvetini
byk bir bozguna uratt. Komutanlar Tufel v e Sforza d rt bin

kii ile birlikte esirler arasnda bulunuyordu.
Nihayet Vezir Ahmed Paa ile Hadm Ali Paa birlikleri Solnuk.
Kalesi'ni de Osmanl hakimiyeti altna alarak zaferlerini talandr
dlar.2 19
A H TA H MA S B ' I N FAA L Y ET L E R 0 552)

ah Tahmasb, Osmanl ordusunun Macaristan'd a, padiahn da
Edirne'de bulunmasn frsat bilerek, Van civarna gelmi, Adil cevaz
ve Ahlat havalisini tahripten sonra Erci Kalesi'ni muhasara etmiti.
Fakat yerli Krt beylerinden brahim Bey' in ecaatle mdafaa ettii
bu kaleyi zapt etmeye muvaffak olamad. Ardndan Yularkas d Sinan
Paazade Mustafa Bey'in kumandan bulunduu Adilcevaz Kalesi
zerine yrd. Ancak grd iddetli mukavemet zerine bu
teebbsten de vazgemek zorunda kald.220
ah, aylarca blgede bulunmasna ramen bir baar elde ede
memiti. Nihayet Ahlat Kalesi nne geldi. Kale sakinleri gl ran
kuvvetlerine kar koyamayacaklarn dnerek ahn vaatlerine ve
kendilerine asla bir zarar verilmeyecei ynndeki szlerine alda
narak kaleyi teslim ettiler. Ancak kaplardan kar kmaz kadnlar
ve ocuklaryla birlikte kamilen idam olundular. 22 1
Ahlat'n zaptndan sonra ahn olu smail Mirza, bin kii
ile Erzurum zerine yrd. Safevi kuvvetinin gcn tam olarak
kestiremeyen Erzurum Beylerbeyi skender Paa czi miktarda bir
birlikle kaleden karak dman karlad.
Safeviler nce birka yz kiilik kuvvetlerle kale nnde grn
mlerdi. skender Paann kaleden karak zerlerine geldiini
grnce nce geriye doru sahte bir ricat gsterdiler. Paay kale
nnden uzaklatrdktan sonra pusuda bekleyen birliklerle beraber
btn gleriyle Osmanllar zerine saldrya getiler.
skender Paa buna ramen stn Safevi kuvvetlerine kar b
yk bir azim ve cesaretle savat. Dmana ar kayplar verdirdi
ise de kalabalk birlikler karsnda malubiyet kanlmazd. So
nunda yannda kalan ok az adam ile kaleye dnmeye muvaffak
olab ild i. Trabzon, Malatya, Bozok ve Karahisar beyleri muharebe

meydannd a kalmt .
iske nder B ey'in Erzurum'a geri dnerek ehri Safeviler eline
dmekten korumas Kanuni'nin takdirine mazhar oldu. Kendisine
hil'at, kl ve topuz gibi hediyelerle birlikte dmana kar gstermi
ol duu cesur mukavemetten dolay takdirlerini bildirdii bir de
nektup gnderdi. Padiah mektubunda:
"ki cihanda yzn ak olsun. ah olu askeriyle cenk senin den
gin deildi. Ancak kim olduunu gsterdin ve yiitlikte noksanlk
etme din. Yenmek ve yenilmek Cenab- Hakk'n isteine baldr.
Hatrn ho tutasn" diyordu.222
Dier taraftan ranllarn bu teebbsleri onlara kar yeni bir
seferin almasn mecburi klyordu. Yoksa Osmanl hudut blgeleri
rah at yz gremeyecekti. Ancak padiahn bizzat m sefere kaca,
yoksa vezirlerden birini serdar m tayin edecei net deildi. Kanuni
bu srada elli dokuz yanda bulunuyor ve imdiye kadarki on bir
sefer- i hmayunun yorgunluu kendisinde mahede olunuyordu.
Veziriazam Rstem Paa serdar- ekrem tayin edildi. Rstem
Paa 1 5 53 yl balangcnda yenieri ve blk halkyla Anadolu'ya
geti. Ardndan Rumeli Beylerbeyi Sokollu Mehmed Paa ilkbaharn
balangcnda kuvvetleriyle serdara katlmak zere Tokat'a gitmeye
memur oldu. Fakat tam bu srada Rstem Paann Sipahiler aa
s emsi Aa'y anszn stanbul'a, padiahn nezdine gnderdii
grld.
emsi Aa, Kanuni'ye, byk ehzadesi Sultan Mustafa hakknda
haber getirmiti.
Bu srada Amasya sancakbeyliinde bulunan ehzade otuz se
kiz yanda idi ve gzden ve tevecchten uzak tutuluyordu. lim,
marifet ve askerlik sanatnda kudretli olduundan asker tarafndan
ok seviliyordu.
Babasnn ve devlet erkannn, saltanat iin kendisini dn
medii yolundaki genel kanaat ehzadenin maiyetini de harekete
geirmi ve kendisini s altanata gtrecek yolda admlar atl m as

yolundaki tevik ve tahrikleri krklemiti.
Nitekim Ali ve Peevi gibi ciddi Osmanl tarih yazarl ar b az

kimselerin onu, b ab asnn ihtiyarlad, bu yzden Rste m P aa'
y
Anadolu'ya serdar tayin ettii ve bu zatn kendisinin ktl n
istedii tarznda szlerle kandrdn ve orduya gelip Rstem Paa'
y
ldrd takdirde, padiahlna mani bir husus kalmay acan
telkinle fesada te vik ettiklerini n akletmektedirler. Ayn y azarlar
ehzade Bayezid'in dahi b yk ehzade Mustafay saltanata daha
layk grdnn sylendiini bildirmektedir.
te umumi efkarn s altanat iin en mnasip b i r n amzet gibi

grd Mustafa da, anlaldna gre, bu telkinlerin tesirinde
kalm ve kaynaklarn bildirdii zere padiahn ihtiyarla d ve
hasta olduu ayialar, onun isyan arzusunu kuvvetlendirmiti.
Hatta kim olduklar aklanmayan bu akl ho calarnn ehzadeyi,

p adiahn ken disini yerine geirmek arzusunda olduu halde, bu na
Rstem Paann mani olduu, yoksa padiahn geri kalan mrn
D imetoka saraylarnda rahata ve ibadetle geirebilecei szleri ile
kandrdklar ifade ediliyordu. Sultan Mustafa'nn da bunlara inanp
harekete getii, Rstem Paa tarafndan padiaha gnderilen emsi
Aa'nn getirdii haberlerdendi. 2 2 3
Kanuni ilk nce bu haberlere inanmamt. Sadrazamn gn

derdii telhisi okuyunca:
"Haa, Mustafa Han'm bu kstahla yeltenmez. Baz fesatlar

hkmdarlk kendilerinin bal bulunduklar ehzadeye kalsn diye
iftira ederler. Sakn bu sz bir daha aznza almayn ve bu gibi
ktlklere inanmayn" d iyerek skca tenbihte bulundu.224
Rstem Paa telhisinde ayrca askerin, bizzat padiah balarnda

grmek istediklerini de bildirmiti. Btn bu gelimeler zerine pa
diah askere izin verilmesini bildirip veziriazam stanbul'a ard.
Kanuni s e fere yine b akumandanlk yapacakt.
Osmanllarn yeni bir s ava kararndan haberdar olan ah Tah

masb, padiah bu kararndan evirmek maksadyla, evvela nezdinde
esir bu lunan Biga Sancakbeyi Mahmud Bey'i serbest brakp eli

olarak g nderdi. Daha sonra da sadattan birisini yine bu maksatla
yola kard. Padiah ise Haleb'e gidinceye kadar bu zat huzuruna
kabu l etmemiti.
Kanuni, 28 Austos 1 5 53'te stanbul'd an hareket etti . Harekette
bu ge cikmenin, padiahn bir rahatszlndan m, yoksa ehzade
Mus tafa hakknda alnan karar ve tedbirlerin idb ettirdii bir za
rurette n mi ileri geldiini tayin etmek gtr. Padiah, beraberinde
eh zade Cihangir olduu halde, ordu ile skdar'dan yola ktktan
son ra Yeniehir'de ehzade Bayezid'i kabul etti ve onu Rumeli mu
h afazasna memur ederek Edirne'ye gnderdi.
Ktahya'da Lehistan elisi Yazlowieki'yi huzuruna kabul ederek
ona m etbuu hakkndaki iyi hislerini bildirdi ve Lehlilerin Trk akn
lar nn Lehistan'daki tahribatn durdurmak ve eski ahidnameleri
yenilem ek hususlarndaki isteklerini msait karlad ve dnne
msaade etti.
22 Eyll'de ordu Bolvadin'e vard vakit, Saruhan Sancakbeyi
ehzade Selim b abasnn elini pmeye geldi ve seferde beraber
bulunmak msaadesini ald.
Ordu Akyk (Aktepe) mevkiine geldiinde Amasya Sancak
beyi ehzade Mustafa kuvvetleriyle orduya iltihak etti. Kendisini
bekleyen akbetten habersiz olarak otan padiah babasnn ota
yaknna kurdurdu.225
E H ZA D E M U S TA FA
Babasnn Saruhan sancakbeylii srasnda Manisa'da domutu
( 1 5 1 5 ) . Annesi Sultan Sleyman'n ilk gzdesi olan Mahidevran
Hanmdr. lk ocukluk yllar Manisa saraynda geti.
Babasnn 1 520'd e tahta knn ardndan annesiyle birlikte
stanbul'a gitti. Kendisinden nce doan kardeleri Mahmud ve
Murad'n lm zerine byk ehzade olarak sarayda itina ile ye
titirildi. Fevkalade bir tahsil ve terbiye grd. Daha dokuz yanda
iken Venedik elisi onun son derece yetenekli olduunu, byk bir
sava olacan, yenieriler tarafndan ok sevildiini yazar. 226
1 5 3 0 ylnda kardeleri Mahmud v e Selim ile birlikte s nn et

edildi. 1 8 -20 gn devam eden enlikler yapld. ubat 1 53 4'te S a
ruhan sancakbeyi sfatyla Manisa'ya gnderildi.
te yandan Kanuni'nin saltanata gemesinden sonra haremin e
ald Hurrem Sultan'n srasyla Mehmed, B ayezid, Cihan gir ve
Selim'i dourmas, Kanuni katnda deerinin artmasna yo l at.
Nihayet Mahidevran Hatun'un olu Mustafa ile Manisa san cana
ekilmesinden sonra Hurrem' in saraydaki nfuzu daha da artt.
Dier taraftan ehzade Mustafa ile arasnn ve ilikil erin in iyi
olduu bilinen Veziriazam brahim Paa'nn ldrlmesi nin ( 1 536 )
ehzadenin bir kez daha geri plana dmesine ve Hurrem Sultandan
olma kardelerinin ne kmasna yol aaca iddia edilec ektir. Bu
nun devam olarak da brahim Paa'nn katlinde Hurrem Sultann
rol olduu tarihilerce dillendirilecektir. Oysa brahim Paann
ldrlmesi tamamen baka nedenlere dayand gibi ehzade
Mustafa, veziriazamn ldrlmesinden sonra be yl daha Manisa'da
grev yapmaya devam edecektir.
ehzade Mustafa 1 54 1 ylnda Manisa'dan alnarak Amasya san
cana tayin edildi. Yerine gelen ehzade Mehmed'in Kanuni ve
Hurrem Sultan katnda ok sevilmesinin muhakkak ki byk pay
vard. te bu tayin ii, bir anlamda ehzade Mehmed'in babas
tarafndan veliaht makamna dnldn de ortaya koyuyordu.
Nitekim ehzade Mustafa, bu nakilden byk bir znt duy
mutu. Annesi Mahidevran Hanm bu gnlerinde ve sonrasnda hep
yannda olacak ve kendisine destek ve mit vermeye devam ede
cektir. ehzade Mustafa da annesine son derece bal bulunuyordu.
ehzade Mustafa'nn yerine Manisa'ya tayin edilen ehzade
Mehmed'in ani olarak rahatszlanp lm, saltanat adayl iin
Mustafa'y bir kez daha mitlendirdi. Ancak bu kez de Hurrem
Sultan'n dier olu Selim'in Manisa'ya yollanmas ( 1 544) taht iin
dnlmediini ak bir ekilde gsteriyordu.
Bu tarihten itibaren ehzadenin, babas ile ilikilerinin gergin
bir safhaya girdii kaynaklarn ifadelerinden anlalmaktadr. Artk
muhtemelen iki tarafa da kkrtc kimselerin veya menfaatperestle

rin dedikodular gidip gelmeye hadiseleri hep aleyhte yorumlamaya
b aladklarnda phe yoktur. Nitekim bu tarihten itibaren olaylarn
seyri de bunu gsterecektir.
1 549 ylnda ehzade Mustafa, Irakeyn Seferi'nden dnen baba
sna bir mektup yazarak kendisiyle grmek ve zr dilemek iin
istan bul'a gelmesine izin verilmesini istediinde uygun bir cevap
alamamt. 27 Ocak 1 5 5 1 tarihli feryatnamesine de olumlu cevap
veril memiti. Btn bunlar, ehzadenin babasn gcendirecek
baz giriimlerde bulunduuna iaret ettii gibi ehzadenin dedi
kodul arn asln renmek ve babas ile arasndaki buzlar eritmek
maksatl olacana da delalet eder.
te yandan Rstem Paa'nn da veziriazamlk mevkiine gelme
sin den itibaren ehzade Mustafa'nn aleyhinde olduu aikardr.
Onun Mustafay saltanat ele geirmek iin faaliyetlerde bulunduu
nu gsterebilmek iin bir takm tertipler ierisine girdii konusunda
kaynaklarda rivayetler bulunmaktadr.227
Dier taraftan Mustafa da tahta geme hakkn kaybetmemek
iin baz giriimlerde bulunmaktan geri durmamtr.
Aslnda ehzade Mustafa, ahsiyeti ve yetenekleri ile halk ve
ordu iinde herkesin sempatisini ve sevgisini kazanmt.
airdi, birok air ve bilgin yannda toplanmt.
Alak gnll ve cmertti. Yanndakilere iyi davranyor ve bol
ihsanlarda bulunuyordu.
Adildi. Hkmnn getii yerlerde herkese adalet ve hakkani
yetle muamele ediyordu.
Her Cuma gn alayla Manisa'd aki Sultaniye Camii'ne gidip
orada halka hitap etmekteydi. Halkn iine girmekten ve onlar
dinlemekten byk haz alrd. Bu hal, halkn da kendisine balan
masna yol ayordu. 228
Artk herkes ona tahtn muhtemel varisi gzyle bakyordu.
204 K a y I V: Ufu k l a r n Pa d i a h K a n u n i
Asl nemlisi, akenin giderek deer kaybetmesi ve hayat pah a

llnn artmasndan ikayeti olanlar ve yllardan beri bir sebepl e
idareye kar kanlar hep Mustafa'nn yannda yer buluyorlard.
Bunlar kendisini taht iin en byk aday ve kurtarc gibi g r
yordu. ehzade Mustafa'nn da bunlar himaye etmesi muhakkak
ki aleyhinde alanlara yeterli frsat vermekteydi.
Bu konuda Venedik elisi Navagero, Mustafa'nn devletin gele
ceine hakim olma bakmndan btn kardelerinden daha fazla
sevildiini, yenierilerin padiah yahut sadrazamn aksine onu
tahtta grmek istediklerini, yenieriler arasnda byk ne sahip
olduunu, bu destee ramen babasna kar harekete gememesinin
hayret uyandrdn yazar.
ehzade Mustafa da kardelerinin ne kmasndan ve babas
ile bir trl bir araya gelememekten ve ihtimaldir ki kendisini gz
den kardklarna kani geldiinden artk harekete geme vaktinin
geldiine inanmt.
lk olarak Diyarbekir Beylerbeyi Ayas Paa'ya bavurup baba
sndan sonra hakk- er'isi olan tahta kmak iin kendisine yardm
edilmesini istedi. 229 Bylece Mustafa, dedesi Yavuz Sultan Selim'i
rnek alarak taht kendisine salamak iin hazrlanmaya balamt.
Bu yllarda nikris hastalndan strap eken padiahn seferlere
kmamas da ordu arasnda padiahn yaland ve tahttan indi
rilip Dimetoka'ya gnderilmesinin gerektii yolunda sylentilere
yol amt.
Gerekten de 1 552 yl sonlarna doru ran Seferi hazrlklar
tamamlandnda padiah sefere kmayp Rstem Paa'y grevlen
dirmiti. Ancak Rstem Paa, Mustafa'nn ve askerin hareketlerinden
endie ile padiaha haber gnderip Mustafa'nn taht ele geirmek
iin hazrlandn bildirdi.
Kanuni Sultan Sleyman yllardr devam ede gelen bu haberlere
asla inanmamt. Ancak bu defa durum farkl grnyordu. "Bir
eyin yuu, vukuundan beterdir" kavli gereince muhtemelen son
g eli m eler kendisinde de Mustafa'nn isyan edeceine dair tereddt

brakmamt.
B elki imdi ehzadesinin bir zamanlar hizmet iin syledii
s zl er dahi yanl deerlendirilebiliyordu. Mustafa evvelce de or
d un un bana kendisinin geirilmesi halinde btn ran' padiahn
ayaklar altna sereceini vaat etmiti.
eha gn gibi burcundan nedr arka itab itmek
Murad ise Revafiz bann tahtn harab itmek
Hda'nndur bugn n kullarna feth-i bab itmek
Bu hdmet bendenin olsun ne lazm ztrab itmek
Memalik zere ey zll- Hda devletle sal-saye
Hmayun- tal atn virsin meserret tak- Mina'ye
Doknaym icazet vir bana a'da-y bedraye
Bu hidmet bendenin olsun ne lazm ztrab itmek
Eer kamazsa dmen cengden alemde merd ile
Cihan teng idem bana samsam neberd ile
Huzur it gerd-i rahi bu teninden ma-i verdile
Bu hidmet bendenin olsun ne lazm ztrab itmek
Benim had firkatinle didede bir lahza habm yok
Kapnda zge alemde meab- mstetabm yok
Bi hamdillah advvden devletinde ictinabm yok
Bu hidmet bendenin olsun ne lazm ztrab itmek230
B ylece Rstem Paa'dan st ste gelen haberler Kanuni'nin
yllardan beri sregelen phelerini giderdi. Artk olu Mustafa'nn
yerine gemek zere harekete geeceinde Kanuni'nin bir phe
si yoktu. Olunu ldrtmek iin gerekli fetvay Mft Ebssuud
Efendi'den ald. 28 Austos 1 5 53'te skdar'd an hareket eden Pa
diah, 5 Ekim'd e Konya Erelisi yaknndaki Aktepe mevkiinde
ordugahn kurdu.
ehzade Mustafa da ok iyi donatlm be bin kiilik kuvvetiyle
ayn gn oraya gitti. Ertesi gn kendisine bir tertip hazrland
yolundaki uyarlara aldrmayp Ota- Hmayun'da babasn ziyaret
etmek zere hareket etti.
Atndan indiinde avulardan birinin isteiyle klcn ve h an

erini teslim ederek babasnn elini pmek zere adra gird i. An cak
ieride kendisini bekleyen dilsiz cellatlardan bakasn gre me di.
Yedi cellat kendisini bomak kastyla derhal zerine ulland lar.
ehzade kendileri ile iddetle boutu. Hatta bir aralk kurt ulm aya
muvaffak oldu. Ancak saray hademelerinden Pehlivan Zal Mahmud
stne atlp bastrd. Bylece ehzadenin boynuna kemen d ge irip
bomaya muvaffak oldular. 2 3 1
Naa, ada talyan kaynaklarna gre ahla i birlii yap tn
belirtmesi iin bir ran halsnn zerine konularak Ota- H ma
yun nnde tehir edildi. D aha sonra Ereli'ye gtrlp cenaze
namaz klnd. Ardndan Bursa'ya gnderilerek il. Murad Trb esi
yannda topraa verildi.
Mustafa'nn ordugahta bulunan parasna ve mallarna el konuldu.
Mirahuru ile adamlarndan bir ksm da onun arkasndan ldrld.
ehzadenin annesi Mahidevran Bursa'ya gnderildi.
Mustafa'nn ldrlmesi ordugahta ok byk bir tepkiye yol
at. Yenieriler aka Rstem Paa'y mesul tutarak veziriazamn
cezalandrlmasn padiahtan istediler. Olay iin airler "mekr-i
Rstem" (960/ 1 55 3 ) "Rstem'in hilesi" dizesini tarih drdler.232
zellikle Talcal Yahya'nn mersiyesi bir anda herkesin diline
dmt. O mersiyesinde:
Yalancnn kuru bhtan buz- pinhan

Aktd yaumuz yakd nar- hicran
Bir iki egri festd ehli nitekim emir
Bir iki name-i tezviri kld katline tir
dizeleri ile Rstem Paa'y iaret ediyordu. 2 33
Neticede bir anda Rstem Paa aleyhine ortaya kan durum
nedeniyle divan topland srada kapclar kethdas Mhr-i Hma
yunu Rstem Paadan ald ve btn vezirlerin adrlarna gitmeleri
nin padiahn emri olduunu tebli etti. Daha sonra da kinci Ve zir
Ahmed Paa'ya Mhr-i Hmayun verilerek veziriazam yapld. 234
A RL E R N F E RYA D I
Gerekten de Mustafa'nn katledilmesinin geni halk tabakalar
zerin de meydana getirdii znt ve uyandrd tepki ok byk
t . Bun da muhtemeldir ki airlerin kaleme aldklar mersiyelerin
b yk tesir i vard. 2 3 5
O s rada orduda bulunan Talcal Yahyann bir anda kaleme
al d dizeler derhal askerin azna dm ve Rstem Paann da
azlin e yol amt.
Meded meded bu cihanun ykld bir yan
Ecel Celalileri ald Mustafa Han'
Tolnd mihr-i cemali bozuldu divan
Vebale koydular al ile Al-i Osman'
Yalancnn kuru bhtan buz- pinhan
Aktd yaumuz yakd nar- hicran
N'olayd grmeyeydi bu maceray gzm
Yazuklar ana reva grmedi bu ray gzm
Talcal Yahya B ey mersiyesinin devamnda ehzade Mustafay
ise u szlerle vyordu:
Ferid-i alem idi alim idi a'lem idi

Muhammed mmetine mevti mevt-i alem idi
Ziyade matem idi hayli emr-i mu'zam idi
Salah u zhdi kavi i'tikad muhkem idi
Meayh ile musahib ricale hem-dem idi
Keramet ile kerim'l-hsal adem idi
NcCm gibi cihan-dide v mkerrem idi
VcCd muhteem evketi muazzam idi
Tevazu ile selamnda hod msellem idi
Aceb ol bedr-i tamamun ne adeti kem idi
Hayflar ald ana iftira ile gitdi
Huzur- Hakk'a dua v sena ile gitdi236
Rstem Paa daha sonra ikinci kez sadarete geldiinde Talcal
Yahya B ey'i ldrtmek isteyecek ise de Kanuni Sultan Sleyman:
"Bu gibilere kulak verme ve almay d a dnme" diyerek m an i

olacaktr.
Rstem Paa zerindeki thmeti silmek belki de kendisini hataya
zorlayp katline fetva alabilmek iin Tahcal Yahya'y huzur un a
getirterek:
"Bir padiahdr, nizam - alem iin olunu ldrd. Ayrca mf
tlerimiz katline fetva verdi. Bundan sonra sen fodulluk edip bu gibi
szler syleyerek, isabet iddiasnda bulunan padiaha, hata etdin ,
demek ne haddine idi? " diyerek kendisini iftira ile suladnda
Yahya Efendi:
"ldrenlerle bile ldrdk, alayanlarla bile aladk. Bunda
hatamz ne olduunu bilmedik? " diye cevap verdi. Bunun zerine
Rstem Paa:
"Ne bileyim o sylediin manasz szlerle filandan oldu demi
sin. Baz kimselere iftira etmisin. Buna cevap nedir?" diye sordu.
Yahya Bey de:
"Padiah hata etdi, demekten, garaz ehli iftira etdi demek yedir.
Bu sebepden o trl tevilde bulundum'' dedi. 2 37
Bu cevap zerine, tersini dnse "Padiah hata etti" demek
durumunda kalacak olan Rstem Paa meseleyi kapatt.
Dier taraftan Mustafa'nn, babas urunda arpmak ve Sa
fevilerden intikam almak niyetinde olduunu belirten Sami ise
mersiyesinde Kanuni'ye seslenerek:
"Sana olunu katlettirmek iin nice yalanlar dzdler. O yalan
clarn niyetini anlayamadn m, neden onlar cezalandrmyorsun ?"
diyerek ikayette bulunuyordu.
ntikamn alaym dimi iken srh-sern

Kasd idp canna kydun ne revadur psern
Buna kim oldu sebep yok m eha hi habern
Mustafa n'old kan n'eyledn a padiahm23 8
Rahmi elebi ise mersiyesinde hadiseden duyduu derin bir
znty terennm etmektedir:
bretle kl nazar ki kamu halk- kayinat

Derbend iinde gice kalan karban imi
ad olma vasla ahiri hicran imi anun
Evvel baharun ahiri ahir hazan imi
Bir nokta ile zillet imi devlet-i cihan
Sultanlun nihayeti alemde an imi
Bu dehr-i dun dedikleri mekkare pr-fsun
Bir zulmi ok mrvveti yok bf-eman imi
Olmasa adlk n'ola ger gam zamandur
Gk geyse asuman n'ola matem zamandur
Bunun gibi ii kim grd kim iitti aceb
Ki oluna kya server-i mer-mereb239
ehzade Mustafa'n n evresinde bulunan alim ve airlerden biri
olan Fazli de velinimetinin felaketli lm karsnda arkadalarnn
ve kendisinin hislerine yle tercman olmakta idi:
Ya lahi ne turfa hal oldu

Ne kat mucib-i melal oldu
Bedr iken ol meh-i huceste-hsal
Ne zeval erdi kim hilal oldu
Eiinde saadet zre iken
O saadet bize hayal oldu
Barmz kana dnd hasretle
Grnz kim bize ne al oldu
Bu musibet geldi bamza
evk u adi bize vebal oldu
Ana ya Rab cinan durag olsun
Meskeni glistan u ba olsun240
Mustafa'nn ldrlmesi Avrupal yazarlarca da en ok ilenen
konular arasna girmitir. Traj edi ve operalara konu olmutur. P.
B onarelli ile T. Tasso'nun l Solimano adl traj edileri, G. Ambrogio
- M . A . Valentini'nin Solimano operas bunlardan bazlar d r.241

Kanuni'nin ldrlmeden nce olu ile grt ve ona ar szle r
syledii veya olunun ldrln adrn i blmelerind en bi
rinden izledii gibi tezler bu oyunlardaki kurgulardan kaynakl anma
olup tamamen hayal mahsuldr.
ehzade Mustafa'nn kabri zerine I I . Selim Han'n tahta
kndan sonra bir trb e yaptrld. Yine I I . Selim Han ehzade
Mustafa'nn annesi Mahidevran Hanm'a da yardmda ve baz tem
liklerde bulunmutur.
Kanuni Sultan Sleyman'n ordu ve halk tarafndan sevile n
Mustafay ldrtmesi hakknda Osmanl kaynaklarnn verdii
bilgiler, Sadrazam Rstem Paann oynad role ak veya kapal
iaret etmektedir. Ancak Rstem Paann Hurrem Sultan'dan doan
Mihrimah Sultan ile evli oluu olayn ierisine Hurrem ile birlikte
Mihrimah Sultan' da eker. Dolaysyla son yzylda yazlan tarih
kitaplarnda, evrilen filimlerde ve yazlan romanlarda konu hep
Rstem Paa, Hurrem Sultan ve Mihrimah Hatun ls arasnda
bir saray entrikas gibi gsterilmeye allmtr. 242
Ne gariptir ki tarihiler de bu dncenin dna taamam,
ehzade Mustafa'nn hazin sonu onlar da etkilemi olmal ki ayn
bak as ile olay yorumlamlardr.
Aslnda Osmanl saltanat geleneine gre bir annenin evladn
tutmasndan daha tabii bir hadise olamaz. ayet Hurrem Sultann
s z ile Kanuni evladn feda etti ise bunda Hurrem'den ziyade
Kanuni'yi sulu gstermek gerekir.
Ancak Rstem Paa, bir devlet idarecisi olarak byle bir tertibin
ierisine girmi ise kabul edilebilecek veya ho grlebilecek bir
hadise deildir. Bunun ne kadar doru olduu da tartmal olup 243
daha ok ecnebi yazarlarn kaytlarna dayandrlmaktadr. Ancak
unu da ak bir biimde ifade etmek gerekirse Rstem Paa hibir
ekilde olay zmlemek, baba ile oulun arasn bulmak gibi bir
faaliyetin de ierisinde olmamtr. Bu itibarla Osmanl tarihlerinin
olayn msebbibi olarak Rstem Paay iaret etmeleri yerindedir.
Bu arada ehzade Mustafa'nn etrafndaki devlet adamlarnn

tah riki ile bir takm hareketlere girimi olmas da gzard edilme
melid ir. ehzadenin etrafndaki adamlarn onu byle bir vaziyette
saltanat yolunu aacak giriimlere sevk etmeleri tabiidir. Gzden
de n Mustafa'nn da bir takm hareketlere giriebilecei mm
kn dr. Kanuni Sultan Sleyman'n uzun yllar ehzadesinin byle
bi r h areketin ierinde bulunacana ihtimal vermemesine ramen
M u stafa'nn zellikle Ayas Paa ile haberlemesi bu ihtimalin yksek
oluunu iaret etmektedir.
Nihayet Kanuni Sultan Sleyman'nn byk alim Ebussuud
E fen di'd en Mustafa'y lme gtrecek fetvay alm olmas, mu
hakkak ki kendisini de onu da ikna edecek bir belgeye ulam
olduunun kantdr.
Dolays ile olayn failleri olarak Rstem Paa, Hurrem Sultan,
Mihrimah Sultan ve Kanuni'nin olabilecek etkilerini belirtirken,
babasn inandracak derecede aleyhte faaliyetler ierisinde bulunan
ehzade Mustafa'nn da etkisini hesaba katmak icap eder.
Celalzade Mustafa elebi ise olayn sebebinin ne olduunu kim
senin anlayamadndan ve; "herkesin dedikodu ile birtakm doru
yanl beyanlarda bulunduundan bahsettikten sonra; "takdir-i lahi
byle imi, bize de takdire rza gstermek, padiahn ve devletin
devamna dua etmek der" der.
Budur ahvali dnya-y fenann

Esasnda beka yokdur cihann
den taksim insana hayat
Bile yanna komutur memat
Kemal-i devlet-i dnya kedermi
Gle-ter mr batan tiz gidermi
Hakikat bu cihan matem-seradr
Anunla yar olma bi-nevadr
Dayanma mre ah zre esas
Fena in rlmdr binas
Mezarn szyle budur figan

Geer gl mevsiminin tez zaman244
N A H C VA N S E F E R (1553-1555)
Bu hadiseden sonra ran ahnn elisine geri dnme ms aadesi
veren padiah, k Haleb'de geirmek kararn verdi. ehzade Selim
kuvvetlerinin Mara'ta ve Rumeli askerinin ise Tokat'ta klam al ar
emrolundu. Kanuni Sultan Sleyman da bizzat Haleb'e vard. Bur ada
iken ehzade Cihangir'in vefat vuku buldu.
ehzade Cihangir 1 5 3 1 ylnda domutu. Kanuni ve H urre m
Sultan'n son ocuklardr. Cihangir rahatszd. Evvelce om uz ke
miinden ameliyat geirmiti. Bu itibarla sancaa kmad ve h ep
babasnn yannda bulundu. Kanuni ve Hurrem Sultan gerek e fkat
nedeniyle gerekse yanlarndan hi ayrlmayan bu fevkala de zeki,
alim, iyi ve gzel ahlakl ehzadeye kar zel bir ilgi ve sevgileri
vard. Hurrem Sultan sancaa giden dier oullarn ziyaret ederken,
Kanuni ise gazalarda ou kez onu yanna alrd.
Babas ile Nahcivan Seferi'ne ktnda ok sevdii ve hayranlk
duyduu aabeyi Mustafa'nn lm gen ehzadeyi derinden sarst.
Bu srada yirmi iki yanda bulunan Cihangir'in hastal gittike
ziyadeleti. ok gemeden Ekim 1 5 53'te vefat eyledi.
Kanuni Sultan Sleyman namazn kldktan sonra ruhu iin
fakir fukaraya grlmemi sadakalar datt. Ardndan Bab- Saadet
aalarndan birisi ile naa stanbul'a gnderilerek aabeyi ehzade
Mehmed'in yanna defnedildi.245
K Haleb'de geiren Kanuni, bu esnada bu blgede bir takm
mali slahatta bulundu. Vergilerdeki suistimallerin giderilmesine
dair emirler verdi. Cihangir' in vefatndan mteessir olan padiah,
Mara'ta klakta bulunan ehzade Selim'i ard ve onun gelmesin
den sonra da Hama ve Ma'arrat'l-Numan taraflarnda bir mddet
avlanmakla teselli arad.
Kanuni 9 Mays 1 5 54'te Haleb'd en hareketle ve Urfa yolu ile
Diyarbekir'e geldi. Burada byk bir divan toplanmasn emretti.
Mutad hilafna, sade divan azalarna deil, ayn zamanda ocak
aal ar, yenieri kethdas, katipleri, yayabalar, b lkbalar,

o dab a lar, vekilharlar, solaklar, blk ihtiyar neferleri hep birlikte
binlerce adam toplanp srasyla huzura alndlar. Padiah, her zmre
kars nda el kavuturup durduka hitap ederek, hallerini hatrlarn
ve skntlarn sordu. Ardndan seferin sebeplerini sralad. ahn
slam m emleketlerine tecavznn, saltanat namusuna dokunarak
saysz meakkatlere katlandn ifade etti. imdiye dek yenieri
gazilerinin din - i mbin uruna ve byk atalarnn yolunda gay
retle hiz m etle bulunduklarn belirtip bundan sonra daha fazlasn
beklediini syledi. Hizmet ve bahadrlk edenlere fevkalade riayet
olunacan vadetti.
Szleri ordu mensuplarnn kalbine o kadar tesir etmi ve onlar
0 derece kazanmt ki kk-byk, gen, ihtiyar herkes gzleri
yaararak hep bir azdan:
"Hind'e ve Sind'e gitsen hatta Kafda'na sefer edecek olsan yz
dndrmeyiz. Padiah uruna ba vermeyi dnya ve ahirette devlet
biliriz. Her ne emredersen uygularz" dediler.246
20 Mays'ta D iyarb ekir'den Erzurum tarafna yola kld.
apakur'da Murad Suyu zerine kurulan kprden geildi. Ha
ziran balarnda Kargapazar mevkiinde askere cephane datld.
Daha sonraki konaklarda srasyla Veziriazam Ahmed Paa, kinci
Vezir Semiz Ali Paa ardndan, Rumeli, Karaman, Sivas, Dulkadr
ve dier beylerbeyileri ve ehzade Selim kuvvetleri padiahn hu
zurunda geit resmi yaptlar.
Yry kolu tespit edildikten sonra hududa doru ilerleyen
padiah, 5 Temmuz'da Kars Sahras'na geldii vakit, ah Tahmasb'a
bir name gnderdi. Bu mektup, vaktiyle Yavuz Sultan Selim' in, ah
smail'e gnderdii mektubu hatrlatmakta ve ah savaa davet
etmekte idi.
Kanuni mektubunda, Osmanl ulemasnn verdii fetvalar ileri
srerek Peygamber' in eriatna uymaya davet ediyor, bu teklifi ka
bul edilmedii takdirde Kur'an- Kerim ayetleriyle ssl bir ifade
ile ah savaa aryordu. Ayrca kendisini tahrik iin "Hardal
danesi kadar celadet v e hner ve zerre kadar erlik var ise" Os m anl
ordusunun karsna kmasn istiyordu. Hatta top ve tfenk seb ebi
ile Osmanl ordusunun karsna kmaktan korkarsa mzr ak ve
klla vurumaya hazr olduunu da belirtmiti.
Bundan sonra padiah, orduyu Revan, Karaba ve Nah civan
blgelerine doru sevk etti. Srasyla uregil, arabhane, Nil frak
kasabalar alnd. 1 8 Temmuz'da Revan'a varld. Burada ah n ,
olunun ve dier han ve sultanlarn mkellef saraylar ve B a-
Sultaniye denilen mutena bir mevki vard. 24 Temmuz'da Ar paay,
ertesi gn Aras kenarnda Karahisar kona geirildi.
Ordu Karaba blgesine geldii vakit halkn etrafa kap saklan
d ve kymetli eyalarn sakladklar grld. Nihayet padiah,
Temmuz sonlarnda Nahcivan'a vasl olmu ve burada da Safevilere
ve ran merasna ve idarecilerine ait saray, konak ve mallar ele ge
irilmiti. Bu suretle, Kanuni, Ahlat, Adilcevaz ve Erci b lgesinin
ah Tahmasb tarafndan yama ve tahribinin intikamn aldna
kani bulunuyordu.
Lur dalarna doru ekilmi bulunan ah Tahmasb, Osmanl
hkmdarnn karsna kma cesaretini bu defa da bulamad.
Hasmna vurduu darbeyi yeterli gren Osmanl hkmdar, orduya
geri dn emrini verdi. 247
6 Austos'ta padiah ve ordu Bayezid Kalesi civarna vard
zaman ah Tahmasb'n sadrazama hitaben bir mektubu geldi. Mek
tupta padiah arka on defa da gelse yine karsna klmayaca
beyan olunuyordu. Ancak ordunun ekilmesinden sonra Osmanl
arazisinde reayaya kar ayn ekilde mukabele edilecei bildirilmiti.
Bu arada madiye hakimi Sultan Hseyin Bey'in Tebriz, Meraga,
Sehend taraflarnda ranllara kar bir zafer kazand, B adad'a
tecavz etmek isteyen ran merasnn teebbslerini de nledii
haberi, onlardan ald sancak, tu ve nakkareler padiaha ulatrld.
Bir taraftan kk apta arpmalar olurken, dier yandan
iki taraf vezirleri arasnda mektuplar teati ediliyordu. Hasankale
civarnda oban Kprs mevkiinde Diyarbekir beylerbeyi ile Van
beylerb eyi padiahn elini ptler, gsterdikleri yararlktan dolay

hil'atlar ve terakkiler aldlar.
A M A S YA A N T LA M A S l
El ilerin gidip gelmesi ve yaplan grmeler iki taraf arasndaki
bu r yava yava eritmeye balamt. Osmanl vezirlerinden ah
zla
Tahmasb'a giden mektuplar dini bak aksettirmesi bakmndan da
p ek mhimdir. yle ki :
"man u slam davas idersiz. Mektuplarnzda ayat- Kur'an-
azi me yazp gnderirsiniz. man ehlinden olan padiahlarn mem -
le ke tlerinde camiler, mescitler olup Mslmanlar be vakit namaz
ce maat ve ezanla eda ederler. Cuma namazlar klnp, minberlerde
h utb eler okunup, Server-i Kainat'a salavat verilip, aline ve ashab-
gzinine tahiyyetler verirler. nsaf ile nazar edin. Sizin ilerinizde
asar- slam ve diyanet var mdr? Bir memleketdir ki er-i erif
icra olunmaya ona ne sylemek der. man ve slam ne olduunu
bilmezsiniz. Mcerred Mslmanz demekle adam mmin mi olur?
Din-i Muhammedi zuhur edeli dokuz yz altm birinci yldr,
sizin ihdas eylediiniz ayin ise dahi elli yl amad. Hi dn -
mez misiniz? Taptnz bu din imdiye kadar nerede idi? leriniz
P eygamber Efendimiz' in temiz eriatine aykrdr. Byle sonradan
karlm ve temelsiz bir dine bal olanlar kafir olmaz m? Cenab-
Rabb'l- aleminden sklmaz utanmaz msnz? Kyamet gnnde
ne cevap vereceksiniz?" 248
Nitekim Kanuni, Erzurum'da iken 26 Eyll 1 5 54'te bir ran elisi
ahkulu Aa her iki hkmdara layk tabirler ile yazlm bir mektup
ile ordugaha geldi. Huzura kabul edildiinde padiahn elini perek
ahn namesini takdim etti. Bar iinin gerekletirilmesi ve aradaki
dmanln ortadan kaldrlmasn hedef tutan bir mtarekeye
msaade edildi. Eli Name-i Hmayun ile dnd.
Padiah 30 Eyll'de Erzurum'u terk ile yirmi gn sonra Sivas'a,
oradan da on iki gnde Amasya'ya geldi. Burada Kapkulu efrad
ile eyalet askerlerini klaklarna ve memleketlerine gnderen pa
diah, zemaya binde ikier yz, timarllara da binde yzer ake
terakki ihsan ederek Rumeli B eylerbeyi S okollu Mehmed P a a' a

y
vezirlik tevcih etti . Padiah o k Amasya'da geirdi ve ilkb ahar a
kadar bir takm siyasi mzakereler ve idari meguliyetler dn d a,
avlanmakla vakit geirdi.
Kanuni'n i n stanb ul'a dnmeyip Amasya'da klama s bahar

da Osmanl ordusunun tekrar harekete geeceini ve Erdeb il ile
Tebriz'in tahribi yolundaki tehdidin ciddi olduunu gsteriyordu. Bu
durum Tahmasb' ciddi bir ekilde anlamak iin zemin aram aya itti.
Nitekim ah Tahmasb'n eik aas Ferruhzad B ey, 1 O Mays

1 5 5 5 'te b ara dair ye ni teklifler, kymetli hediyeler ve ah n b ir
mektubu ile Amasya'ya geldi.
ah, Kanuni'ye hitabnda ncelikle gnderdii nameyi, Sleyman

Nebi'den gelm icesine hrmetle kabul ettiini bildiriyor ve devaml
bir barn salanabilmesi iin grme kapsnn her zaman ak
tutulmas gerektiine vurgu yapyordu. Bu durumun halk arasnda
iyi mnaseb etler kurulmasn ve blge huzurunu temin ynnde
nemli olduunu belirten ah , Kabe'yi ve mukaddes yerleri ziya
ret iin gelecek i i haclara da izin verilmesini rica etmekte idi.
Ferruhzad B ey, b yk iltifatlar grd. D nnde kendisine, ah
Tahmasb'a hitab e n ve anlama artlarn belirleyen muhtasar bir
Name-i Hmayun verildi ( 1 Haziran 1 5 5 5 ) .
Bu, Osmanl ve ran devletleri arasnda bir bar anlamasna dair

teati edilen ilk mektup oldu. Kanuni Sultan Sleyman mektubunda
istenilenlerin kabul edildiini ifade ederek elinin verdii teminat
zere, aradaki dostluun devam iin u madde zerinde de
anlama olduunu ve yerine getirilmesi hususunu nemle belirti
yordu. Bu madde unlard:
ran'da ashab - kiramn ileri gelenleri ile byk halifeye ve

Hazret - i Aie validemize hakaret edilmesine ve bunun b i r ayin
haline getirilmesine msaade olunmayacak.
O taraftan herhangi bir fitne ve taarruz olunmadka Osmanl

hudut merasnn tecavz ve taarruzu men olunacaktr.
Kz lba haclar refah v e gvenlik ierisinde hac vazifelerini

eda edeb ileceklerdir. 249
ah smail'in Safeviyye Devleti'ni kurmasndan beri iki devlet
arasn da defalarca, dmanca tutumlara ara verilmi ise de yazl
hib ir mukavele yaplmamt. Kanuni Sultan Sleyman Amasya'da
akded ilen bu ilk ahidname ile Asya'daki topraklarn net bir biimde
beli rlemi ve pekitirmi bulunuyordu.
D E Ci i K VA KA LA R
Kanuni Sultan Sleyman henz Amasya'da iken Venedik, Fransz
ve Lehi stan elileri baar ile sona eren Nahcivan Seferi mnase
betiyle hkmetlerinin tebriklerini arz etmek zere gelmilerdi.
Padiah kendilerini kabul ettikten sonra, Haziran ay sonuna doru
Ama sya'dan hareket etti ve 3 1 Temmuz 1 555'te skdar'a vasl oldu.
Krm'da iki sene nce bir deiiklik olmutu. 1 532'den beri K
rm hanlnda bulunan Mengli Giray'n olu Sahih Giray, Kanuni
nezdinde byk tevecche mazhar idi. Ancak son senelerinde ken
disinin yakndan ve uzaktan rakiplerini ortadan kaldrmay adet
edinmiti.
Bu durum vezirlerin houna gitmiyordu. Son olarak stanbul'da
ikamet etmekte olan ve ok sevilen biraderinin olu Devlet Giray'
da Ej derhan hanlna tayin ile ele geirip ldrmeyi planlamt.
Bu hareketi ile padiahn gzndeki deerini de kaybetti. Kefe Beyi
Kasm Paa, ald tedbirle kendisini erkezistan Seferi dnnde
oullaryla beraber ldrtt. Yerine stanbul'da yetimi ve bir ara
Saadet Giray zamannda kalgay (Krm hanl veliahtlerine verilen
unvan) olmu olan Devlet Giray tayin edildi ( 1 5 5 1 ) .250
Eflak'ta 1 53 5 senesinde Osmanllarn yardmyla voyvoda olan
Petro'd an sonra 1 545'ten beri voyvoda bulunan I I I . Mircea, son
zamanlarda Ferdinand taraftar bir siyaset takip ediyordu. Bunun
zerine azledilerek yerine Radul'un olu Petreku gnderildi (ubat
1 5 54) .25 1
Bodan'da ise 1 552 ylnda ldrlen VII. Stefan'n yerine Os
manllarn muvafakati ile idareye il. Aleksandr gemiti. 1 555 y-
lnda Aleksadr'n Lehistan'a temayl ettii ayialar ortaya kt.

Voyvoda Aleksandr bu sebeple azledilerek stanbul'a arld. O da
hi korkmadan emre itaat ederek stanbul'a geldi. B ylece hakk n
daki pheleri dattndan vazifesine iade olundu. Bu zat Bo dan
voyvodalnda 1 5 6 1 tarihine kadar kalmtr.252
Bu srada Dzme Mustafa hadisesi ortaya kt (Austos 1 55 5).
D obruca b lgesinde mehul bir adam, eklen Maktul ehz ad e
Mustafa'ya ok b enzediini birok kimsenin s ylemesinden ce
saret alarak saltanat sevdasna dmt. Cesareti ve gzpeklii
ile Bulgaristan ve Trakya eyaletlerinden on drt bin sipahiyi etra
fna toplamay baarmt. Etrafndaki baz kimselere vezirlik ve
kazaskerlik vererek, byk bir maceraya teebbs etti. Hadiseden
nce babasnn ran Seferi dolays ile Rumeli muhafazasnda bu
lunan Edirne'deki ehzade B ayezid haberdar olmu ve tenkili iin
kuvvet gndermiti. Padiah da Amasya'dan gelirken yolda Rume
li'deki sancakbeyilerinden ve kadlardan buna dair arizalar alnca,
stanbul'a gelir gelmez nc Vezir Sokollu Mehmed Paa'y bu
ie memur etti. Dzme Mustafa ksa zamanda ember ierisine
alnd. Feci akbetten kurtulmak isteyen adamlar tarafndan So
kollu Mehmed Paa'ya teslim olundu. stanbul'a getirilerek idam
edildi. teki yardmclar ve ileri gelen adamlar da birer birer ele
geirilip ldrld. 253
Ayn yl meydana gelen vakalardan biri de yeni veziriazam Ah
med Paa'nn idam oldu (28 Eyll 1 5 5 5 ) . Ahmed Paa Arnavut
devirmelerinden olup saraydan yetimi, kapcbalk ile dar
km, Rumeli beylerbeyilii yaptktan sonra ikinci vezirlik ma
kamna gelmiti. Bu grevde iken Temevar' zaptederek Temevar
Fatihi olarak tannd. 1 5 5 3 'te ehzade Mustafa vakas dolays ile
Rstem Paa veziriazamlktan azledilince yerine geldi. 254
Ahmed Paa kendisine en byk rakip olarak Semiz Ali Paa'y
gryordu. Bu itibarla greve geldiinden itibaren Semiz Ali Paay
Padiahn tevecch ve iltifatndan drmek ve kendisinin de selefi
Rstem Paa'd an daha idareli ve hazineyi dolu tuttuu kanaatini
vermek iin trl abalara giriti. Semiz Ali Paann yerine tayin
ettirdii Dukakinzade Mehmed Paaya Msr saliyanesini mmkn

olduu kadar arttrmas talimatn vermiti. O da, selefinin mutad
vergiyi tahsil ile saliyane olarak gndermesine mukabil, daha ilk
sene Msr saliyanesini yz elli bin duka fazla gnderdi.
Ancak bu fazlalk padiahn dikkatinden kamamt. O srada
vezir olarak Divan- Hmayun'da bulunan Semiz Ali Paadan bu
nun sebebini sordu. Eski Msr valisinin, orada bulunduu srada
memleketi mevcut kanunlara gre idare ettii ve yeni tekalif (ver
giler) vazederek halka zulm ve taaddi ( adaletsizlik) yapmad
yolundaki ifadesi zerine, Kanuni meselenin esasn anlamak iin
tahkikat icrasn emretti.
Neticede Ahmed Paann, Ali Paay gzden drmek iin
yapm olduu baz hileler padiah tarafndan anlald. Kaynaklara
gre Kanuni kendisini vezarete getirdii srada azletmeyeceine dair
garanti vermiti. Bu itibarla azledilmeden idam olundu. 255
Tarihi Peevi yaratltan insafl, adil, doru szl, hak sahip
lerine saygl bir ahsiyet olan Ahmed Paa'nn makama geli ekli
dolays ile hasmlarnn oaldn ve bunun da sonunu hazrla
dn belirtir. Yine Peevi, son ran Seferi'ne daha byk ordular
la kld halde Ahmed Paa'nn beklenilen baary tam olarak
salayamad ve baz noksanlklar grld sebepten padiahn
itimadn kaybettiini belirtir. 256
Peevi'nin bu kaydndan aratrmaclar Rstem Paa'y tekrar
veziriazam yaptrmak arzusu ile hareket eden Hurrem Sultan ile kz
Mihrimah Sultan'n Kanuni zerindeki byk tesir ve nufzunu,
idamn perde arkas sebebi olarak gsterirler. Yine hibir salam
delil ve gerekeleri olmad halde, zellikle yabanc yazarlar ve on
lar mehaz olarak kullanan tarihiler, Hurrem Sultan ile Mihrimah
Sultan adna nice komplo senaryolar dzmlerdir. 257 Oysa Kanuni
Sultan Sleyman'n kadnlarn sz ile hareket ettiine dair gerek
bu, gerek baka hibir hadise ortaya konulamad gibi ahsiyeti de
bu tr dncelere imkan tanmamaktadr.
Ahmed Paa'nn Topkap mevkiinde cami, medrese, mektep gibi

binalardan mteekkil bir klliyesi bulunmaktadr.
H N D D E N Z ' N D E P O RT E K Z L L E RL E M CA D E L E
Hadm Sleyman Paa'nn dnnden sonra Porteki zli lerle
arpmalar devam etti. Nitekim onun Msr'a gitmesi zerin e Por
tekizliler, Kzldeniz'e girip Cidde Liman'n igal eylemek iste dilers e
de bir taraftan kale muhafznn mdafaas ve dier taraftan Mekke
emiri erif Ebu Numey'in Urban kuvvetiyle sratle yetimesi ze
rine muvaffak olamadlar. Ayrca Svey Tersanesi'ni igal ile Trk
donanmasn yakma teebbsleri de neticesiz kald. Ancak Tur-i
Sina kasabasnda byk tahribat yaptlar. Portekizliler bu hareketleri
esnasnda ehemmiyetini takdir ettikleri Aden'i ele geirmilerdi.
Osmanllarn Aden'i Portekizlilere brakmas mmkn deildi.
Bu itibarla tecrbeli denizci Piri Reis, Svey kaptanl grevine
getirildi. Piri Reis greve gelir gelmez ncelikle Svey donan
masn bir dzene koydu ve eksiklikleri giderdi. 29 Ekim 1 547
gn Svey'ten hareket eden Piri Reis, Moha Liman'nda Yemen
Beylerbeyi Ferhad Paa ile grerek bilgi alveriinde bulundu. 2
Ocak 1 548'de Sin'e doru ilerleyen Portekiz gemisini ele geirdi.
1 9 Ocak 1 549 gn Aden nlerine geldi.258
Aden nne varldnda rzgar ters, yani karadan estii iin,
Piri Reis gemilerinin yelkenlerini sardrp, krek ektirerek filoyu
Yemen Kaps (Bab - Yemen) denilen yere yanatrd. Hemen bir
durum deerlendirmesi yaparak karaya asker ve top karmaya
karar verdi. Kale Hakimi Mehmed bin Ali, Portekiz donanmas
nn yardma geleceine gvenerek, Piri Reis'in anlama tekliflerini
reddetti. Bunun zerine Piri Reis toplar Aden Kalesi'ne hakim,
yksek bir tepeye yerletirerek gn gece top atyla kaleyi
dvdrd. Drdnc gn Mehmed'in kuvvetleri, Trk topularnn
bulunduu yere daha yksek bir tepeden topu ateine baladlar.
4 ubat 1 549 gn yaplan kanl bir hcumla, Mehmed'in top
ularnn bulunduu tepe ele geirilerek buraya da Trk topu
birlikleri yerletirildi. B ombardman on sekiz gn daha srd.
So n un da kalede bir gedik ald grlerek, bu gedikten ieri giril

meye karar verildi. Ancak kaleden kamay baaran iki Trk esirin,
h cu m edilecek yerin nnde lamlar alp, toplar yerletirildi
in i b ildirmeleri zerine hcumdan vazgeilerek bombardmana
devam edildi.
iki gn sonra, Aden'in Trk egemenliinde bulunduu srada
am Kulesi muhafzln yapm olan birisi, karargaha gelerek
hcum a elverili yerler hakknda bilgi verdi. Sylediklerinin doru
ol du unun tespit edilmesi zerine 25 ubat 1 549 gnnn gecesi
kale nin Cebel-i Kufi ynnden bir baskn yaplarak, kalenin btn
kuleleri, kulelerdeki toplarla birlikte ele geirildi.
Ertesi gn (26 ubat 1 549) dmann yapt kar hcum baar
ile pskrtldkten s onra kalenin sur yaplmam cephesinden
de ieri girilerek btn gn sren iddetli savan ardndan kale
tm yle ele geirilerek btn burlarna Trk bayra ekildi. 259
Aden'in geri alnmas, askeri ynden olduu kadar siyasi ynden
de byk bir baaryd. Artk Kzldeniz gvenlik altna alnm,
Portekiz'e byk bir darbe vurulmu ve Yemen kylar onlara ne
redeyse kapatlm oluyordu.
Aden baars Msr Valisi Davut Paa tarafndan Kanuni'ye bil
dirildiinde savaa katlan asker, denizci ve komutanlarn aylklar
ykseltilmi, Piri Reis'e de yz bin akelik zeamet verilmitir.
Piri Reis 1 5 5 1 ylnda otuz kadar gemiden mrekkep Svey
donanmasyla Hind Denizi'ne karak Cidde'ye urad. Burada
gn kaldktan sonra Umman sahilini geip Arabistan Yarmadas'nn
gneydousundaki Maskat' zapt ve Portekizlilerin yetmi kadrga
syla muharebe ederek galebe ald. Hrmz Kalesi'ne kaan d
man orada muhasara ettiyse de kaleyi alamad. Frenklere yardm
ettiklerinden dolay ehri yamalatt. Oradan Basra'ya gelip Vali
Kubad Paa'dan yardm istedi. Fakat vali:
"Sen Mslmanlara zulmetmi ve mallarn yama eylemisin"
diyerek yardm etmedikten baka Piri Reis'i tutarak elindeki mal
larn almak istedi.
Piri Reis burada bulunduu srada Portekizlilerin Basra K rfezi'ni

kapamak istediklerini duyunca ieride mahsur kalmak iste meyerek
alelacele kendisine tabi olan kadrga ile denize ald. Gerek askeri
ve gerek dier gemileri Basra'dan kamamlard.
Bu suretle yola kan, Piri Reis bir gemisini de yolda zayi ettik
ten sonra 1 5 53'te Svey'e ve oradan da Msr'a geldi. Bu hareketi
stanbul'a yazld. Hrmz muhasarasn kaldrmas ve dier gemi
lerle askeri Basra'da brakarak gelmesi sebebiyle nce azle dildi ve
ardndan 1 554 ylnda sulu bulunarak Msr divannda ba kesildi
ve mallar msadere olundu. 260
Piri Reis'in Akdeniz'in haritalarn havi ve koy, krfez, boaz
ve limanlarn, deniz akntlarn bildiren Kitab- Bahriye adl eseri
Osmanl denizcilik tarihi iin ok deerlidir.
Piri Reis'ten sonra Svey kaptanl, Basra Beylerbeyi Kubad
Paann stanbul'a, yazmas zerine sabk Katif (Bahreyn) Sancak
beyi Murad Reis'e verildi. Murad Reis'e , Piri Reis'le birlikte hareket
etmeyerek, Basra Krfezi'ndeki donanma ile orada kalmas emro
lundu. Zira Portekiz donanmas Hind ve Aden Denizi'nde faaliyet
halinde bulunuyordu.
Murad Reis bir ara frsat bulup on be kadrga ve iki bara ile
Basra'd an ayrld. Hrmz Adas civarnda Portekiz donanmasna
rastlad. Yapt iddetli deniz harbinde muvaffak olamayarak tekrar
Basra Krfezi'ne dnd. Mehur kaptanlardan Sleyman ve Recep
reisler ehit olmulard. Murad Reis, Piri Reis gibi idam edilmedi ise
de azlolundu ( 1553). Bu suretle Svey donanmas Basra Krfezi'nde
mahsur kalm ve bir gemi de Portekizliler tarafndan zapt edilmiti.
Bundan sonra Basra'd aki donanmay Svey'e getirmek iin S
vey kaptanlna tersane kethdas Hzr Bey' in olu olan ve tersane
reislerinden bulunan Seydi Ali Reis tayin edildi ( 1 553). Haleb yoluyla
Basra'ya gelen Seydi Ali Reis, on be kadrgay Basra Krfezi'nden
dar karmak istedi. ran sahilini takip etti. Benderbuir yoluyla
Bahreyn Adas'na geldi. Umman sahiline ulatnda yirmi sekiz
mevcutlu bir Portekiz filosuyla karlat. Yaplan muharebede s-
rn anllar galip gelince geceden istifade eden Portekiz filosu Lima

Kr fezi'ne ekildi.
Yo lunu devam eden Trk donanmas Maskat Liman'na yak
lat srada bir kez daha Portekiz filosu tarafndan sktrld.
Po rtekizliler slerine yakn olmann avantajlarn kullanarak hem
eksikl erini gideriyor hem de daha byk glerle istedikleri nok
tada saldrya geebiliyorlard. Bu defa Portekiz filosunda otuz iki
ge mi bulunuyordu.
Ak deniz muharebesi yapamayacan anlayan Seydi Ali Reis,
sah ile muvazi olarak donanmasn sralayp harp etti. Muharebe
sab ah karanlndan akam karanlna kadar btn iddetiyle
devam etti. Gece her iki taraf da ziyade yorulup birbirlerinden
ayrlmlard. Trk donanmas ran ve sonra B elucistan sahiline
dt ve bir Mslman levent gemisinin klavuzluuyla Gvader
L iman'na geldiler.
Burann hkmdar Celaleddin bin D inar bunlara ikram ile
yiyecek ve ihtiyalar olan eyleri verdi. Burada mmkn olduu
kadar ken dilerine eki dzen verdikten sonra ayrldlar. B atya
A rabistan Yarmadas tarafna doru hareket ettiklerinde bu kez
de mthi bir frtna kt. Trk donanmas kuvvetli dalgalarla
Hindistan sahillerine doru atld. Deniz zerinde gnlerce sren
bin bir tehlikeden sonra Diyu, Gcerat, Surat taraflarna gelindi,
donanmada artk harp edecek kudret kalmamt.
Seydi Ali Reis, karaya kp harp gemileriyle tehizatndan kalm
olanlar ve birka topu Surat Liman'nda Gucerat sultannn valisi
bulunan Recep Han'a brakt. Arzu eden askerleri onun hizmetine
terk ederek kendisi elli kadar arkadayla stanbul'a gelmek zere
karadan yola kt. Sind, Hind, Zabulistan, Bedahan, Maveran
nehir, Harezm, Horasan, ran memleketlerinden geerek Anadolu
yoluyla senede stanbul'a geldi. Seydi Ali Reis bu seyahattan bahis
ile kaleme alm olduu Mirat'l-Memalik isimli eserini Kanuni
Sultan Sleyman'a takdim etti. 261
224 K a y I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n n f
Kanuni Sultan Sleyman, kendisini seksen ake yevmiye ile

Hnkar mteferrikalna tayin eyledi. Arkadalarna da bahiler
ve grevler verildi.
Seydi Ali Reis'ten sonra Svey kaptanlna getirilen Kurdo lu
Hzr Reis dneminde de Hind sularnda Portekizlilerle mcadeleye
devam olunacaktr.
S L E YMAN Y E K L L Y E S ' N N A I L I I
1 550 senesinde sadrazam, eyhlislam ve btn devlet erkan nn
huzurunda temel atma merasimi gereklemiti. naat alt sene
srd. 262
Bu dnemi, camiin mimar Koca Sinan Aa u ifadeleri ile an
latmaktadr:
Bir sabah, Cihann Hakan olan S elim olu Sultan Sleyman
Han, ben fakiri huzuruna ard. Bir cami yaptrmak istediini ve
beni bu ie memur ettiini syledi.
Bir vakt - i erif ve bir saat-i sa'd latifte (gzel ve uurlu bir
vakitte) ol camiye temel vuruldu ve kurbanlar kesilip fakirlere ve
sa!ihlere sonsuz ihsanlar verildi.
Sleymaniye'de kullandm drt byk mermer stunun her
biri bir diyardan gelmitir. Bunlardan Kzta dedikleri stun, Bizans
zamannda dikilmi, minare kadar uzun bir tat.
Padiah- alempenah'n emr u fermanyla, Byk Kalyon denen
stunlar, itina ile dikildi ve kat kat salamlatrlp oynamaz, ykl
maz hale getirildi. Bu i iin ok alld. Adam gvdesi kalnlnda
halatlar, kadrga direkleri kullanld. Binlerce acemi olan bu ilerde
hizmet etti. Uzun stunlar dier stunlarla ayn boyda olmak ze
re kesildi, stunlardan birisi, gemiyle ta Msr skenderiyesi'nden
getirildi. Dieri Baalbek'ten Akdeniz'e kadar srlp oradan deniz
yoluyla stanbul'a tand. Drdnc stun da Topkap Saray'ndan
skld.
Cami iin lazm olan btn ak mermerler, Marmara Adas'ndan

kesil ip getirildi. Yeil mermerler Arabistan'dan, somaki mermerler
baka diyarlardan getirildi.
Kap lar abanos aacndan yaplyor, en deerli sedefkarkar ta
rafndan ileniyordu.
Renkli ve nakl camlar, emsalsiz birer sanat eseri olarak yap
trld. Gnein ve mevsimlerin klaryla renk deitirir, camiin
iine her an baka bir manzara verirdi.
Oldu cami mecma-i ehl-i safa
Cennet-asa bir makam- dil-ga
Camlar n ehber-i Ruhu'l-Emin
Rstem'in hayran nakkaan- in
Nihayet camiin azametli kubbesini kapattm. Hattatlarn en
by olan Karahisar, kubbeye emsalsiz bir hatla bir ayet-i kerime
ya zd. Her kapya ayr kitab eler kondu. Bu kitabeler, en byk
sanatkarlara yazdrld ve oyduruldu.
Sleymaniye'yi ina ederken bir taraftan baka binalar da yapyor,
bilhassa Fenerbahe Saray'n bitirmeye alyordum . Bu sralarda
saadetl padiah, Edirne'de idi.
Hasetciler, padiaha mektup yazp cami ile uramadm, baka
iler yaptm bildirmiler. Hatta baz i bilmezler :
"Bu kadar byk kubbenin durmas muhaldir" diye dedikodular
eder, hergn kubbeninin keceini hayal ederlerdi. Cinnet getirip
byk kubbe tutturmak sevdasyla hayran olduumu iddia edenler
de vard. Bunlar:
"Binay kara amurdan karmaya kadir deildir. Ayb zahir ola,
kubbenin durmasnda phe vardr. Herif bu kubbeye hayrandr,
heman gnn geirir, tedarkten kalm, sevda galebesiyle cnun
vadisine varmtr" diyorlard.
Birgn mermercilerin alt sahadaydm. Camiin mihrab ve
minberinin ne ekilde oyulmas gerektii hususunda mermerci
ustalaryla mzakere ediyordum. Anszn saadetl padiah geldi-
ler. Kemal- i edeble selamlayp ellerimi kavuturarak huzurlarn da

durdum. Gazab ve celallerini belli ederek:
"Niin benim camimle mukayyed olmayup, mhim ol mayan
nesnelerle vakit geirirsin? B ana, bu bina ne zamanda tamam olur,
tez haber ver. Yoksa sen bilirsin?" buyurdular.
Cihan Hakan'ndan imdiye kadar iitmediim bu ar hitap
karsnda ardm, dilim tutuldu. Ancak u szleri syleyebil dim:
"Saadetl padiahm devletinde naallahu teala iki ayda tam am
olur ! "
k i ay, szne padiah kadar maiyeti de ard. Maiyetinden
biri beni himaye etmek iin:
"Mimar Aa" dedi, "Saadetl padiahmz ne buyururlar iitir
misin? Bu bina, ne zaman kaps kapanacak ekilde tamam olur?"
"ki ay tamam olunca, bu bina da tamam olur" diye cevap verdim
azmdan kan ilk szden dnmedim. Cihan hakan:
''Aalar, mimarba ne dedi ahit olun" buyurdu. Sonra bana
dnp : "ki ay olunca tamam olmazsa seninle syleirz! " dedi.
Saadetle Saray- Hmayun'a revan oldu.
Saray- Hmayun'a vardklarnda, Hazinedarbana ve sair ma
iyetlerine:
"Mimarba'nn cinnet geirdii aa kt. Hi iki ay da bir
nice yllk i mmkn mdr? Adam, bann korkusundan akln
aldrd. arp siz de sual ediniz, grn ne cevap verir. Eer sz
kartrrsa, bina ahvali mkl olur" buyurdular.
Saraya davet edildim. Derhal gittim. Hazinedarba:
"Ne zamanda tamam olmas mmkndr?" dedi.
Padiah Hazretlerine "ki ayda tamam olur" deyu cevap verdim.
"Hem biliyorsunuz sizleri ahit tuttular. naallahu teala iki ayda
tamam edip tarihe namm brakrm" dedim.
Cevabm Cihan Hakan'na arzedip dediler ki:
"Padiahm, adama gayret dmtr. naallah akl- evveldir,

bu ih timam ki bunda vardr, yaknda camii erifinizde namaz k
lnm ak nasip ola! "
Bunun zerine, btn ehirde n e kadar i e yarar sanatkar ve usta
varsa topladm. Hepsine i verdim. Yalnz gndzleri deil, geceleri
de altryor ve bo bir saat bile geirmiyordum. Bir hafta sonra
saadetl padiah, tekrar terif ettiler:
"Mimarba! " buyurdular, "Kavlinde her-karar msn ? "
"Allah'n inayetiyle, ol gnden iki ay olunca saadetl padiahmn
h iz metleriyle cami-i erifini tamamlayp kapsn kaparm:' dedim.
Padiahn devletinde cehd edip

Eyledim her keden nak u nigar
Hem seri v hem latiyf u bi-bedel
Az olur an bilr stad- kar
lahi binbir adn hrmetiyn
Habibin Mustafa'nn izzetiyn
Ziyad et Padiahn devletini
Aduya frsatn nusretini
Bana tevfikni hemrah yar et
Esasn bu binann stvar et
Nihayet iki ay tamam oldu. Allah'n inayeti ve padiahn himmet
leriyle bitmedik bir ke kalmad. Sleymaniye tamamland. Cmle
kapsn ve dier kaplarn kapadm. Cihan Hakan, maiyetleri ve
devlet ileri gelenleriyle terif buyurdular. Camiin anahtarlarn
mbarek ellerine teslim ettim.
Padiah hazretleri, maiyetindeki bir zata dnp :
"Camiin kapsn amaya en layk kimdir?" buyurdu.
"Padiahm, Mimar Aa bendeniz bir pir-i azizdir. Camii ama-
ya herkesten fazla o layktr" cevabn ald. Bunun zerine Cihan
padiah olan Sultan Sleyman Han bana dnp :
"Bu bina eylediin Allahu Tealann evini sdk u safa ve du a ile

yine senin aman evladr" dedi.
Dua ederek anahtarn can u gnlden bana verdi.
"Ya Fettah! " deyip kapy atm. Padiahn tarife gelm ez iltifat
ve ihsanlarna nail oldum:' 26 3
Asrlar sonrasnda, sanat tarihilerimizin " Trk sanat tarihi
aratrmalarnn babas" diye adlandrdklar Fransz Albert Gabriel,
Fatih Sultan Mehmed'le yapt hayali syleisinde Sleymaniye
Camii'nin karsnda onu yle seslendirecektir:
"Sleyman ! Torunumun olu! Sen ecdadn gibi yalnz fetihle
rin, zaferlerin an ve erefini kazanmakla kalmadn . Asrna ismini
verdin. Btn dnya senin hakl hretin nnde yerlere eildi. En
tannm hkmdarlar ittifakna can attlar. Herkese nasip olmayan
bir mazhariyetle u muhteem camii, u aheseri meydana getirip
Trklerin eski payitahtna bir tac olarak hediye ettin.
Bylelikle benim ancak tasarladm bir eyi sen tamamlayarak
byk bir bani namn aldn. Ben ki hayatmda kimsenin bahtna
imrenmemitim. Bugn bu ahane eserin karsnda sana imreni
yorum Sleyman ! " 264
Sleymaniye klliyesinin al merasimi vesilesiyle ah Tah
masb, Kanuni'yi tebrik iin stanbul'a fevkalade bir eli ile nadide
Kur'an- Kerim nshalarndan mrekkep hediyeler gndermiti. Bu
mnasebetle ahn olu Hdabende, veziriazama, ahn zevcesi de
Hurrem Sultan'a tebrik mektuplar gndermilerdi Fatih' in Sahn-
Seman medreselerine mukabil yaptrlan Sleymaniye medreseleri
ise, o devrin en yksek ilim messeseleri olmu ve buralara en muk
tedir mderrisler getirilmesine padiah bilhassa dikkat gstermiti.
H U RR E M S U LTA N
1 558 yl muhakkak ki Kanuni Sultan Sleyman'n en fazla z
lecei bir olaya ahitlik edecekti. Muhteem devrin muhteem ak
denilebilecek byk bir birliktelik sona erecekti. ok sevdii ei
Hurrem Sultan' topraa verecekti.
Ta rihin bir yzylna neredeyse "Sleyman a" dedirtecek

derece de adn veren Kanuni Sultan Sleyman'n biricik ei, fiziki
zell iklerinden ahlaki durumuna, giyim ve kuamndan yemesine
im esi ne kadar her hali ile ilgi oda idi. Tarihiler, edebiyatlar
hep si o nu yazd ve aratrd. Osmanllarn haram kelimesinden
gelme haremi hakknda bilgi edinemeyenler, tabi ki her zaman
old uu gibi fantezilerini ve hayal glerini altrdlar. Senaryolar
yazdlar. Bugn tarihin aydnlanm nice mevzunun dahi arpt
larak ortaya konduu ve gereklerden ne kadar uzak yazlp izil
dii gr ldnde, Osmanlnn en az bilinen harem ve haremde
yaayanlar hakknda nelerin yazlp izilebileceini tahmin etmek
zor olmamaldr.
Neticede zellikle yabanc seyyahlarn, romanclarn, film ve
tiyatro yazarlarnn katklar ve hayal dnyalar ile bambaka bir
Hurrem Sultan ortaya kt. 265 Kanuni dneminin tenkit edilebilecek
her hareketi ve yanl anlalmaya msait her konunun kahramanl
na Hurrem ve onun kz Mihrimah Sultan yerletirildi. Yerli tarih
yazarlar ve romanclar da maalesefhibir tenkide tabi tutmadan ve
sanki ispatlanm dorular, belgeli gerekler gibi bu hezeyanlar ve
iftiralar eserlerine aynen naklettiler. Bu fikirlerin etrafnda roman
ve hikayeler yazdlar. B ylece aslnn ortaya karlmas fevkalade
zor ve neredeyse imkansz bir Hurrem kiilii olutu. 266
Misal vermek gerekirse m e s e l a Kanuni'nin ilk hanm
Mahidevran' saraydan Hurrem Sultan'n karttrdn ifade eder
ler. Bunun sebebi olarak da Mahidevran' uydurma bir kurgu ile
Hurrem'e dayak attrrlar. 267 Halbuki Mahidevran Sultan'n Manisa'ya
gidii tamamen olu Mustafa'nn sancaa k ile alakaldr.268 Zira
ehzadelerin sancaa klarnda anneleri eskiden beri yanlarnda
gitmektedirler. Hurrem Sultan'n saraydan ayrlmamas ise olu
nun sancakta bulunmas dolays iledir. nk hangisinin yanna
gits e o veliaht olarak grlebilecek ve bu durum da atmalar
beraberinde getirecekti.
"iz sahibini haber verir" dsturu uyarnca, bilinen tarihi gerek

lerden hareketle deerlendirmek gerekirse Hurrem Sultan ki m di?
Nasl bir e, nasl bir sultan ve nasl bir ana idi?
Tarihiler, umumiyetle Hurrem Sultan'n Rus asll olduunu,
o devirde Polonya hakimiyetinde olan Ukrayna'da, 1 506 yl n da
doduunu ifade etmektedirler. Sann kzla alan rengi nden
dolay adnn Roza, Rossa veya Roxialene olduu belirtilm ektedir.
Harem-i Hmayun ad ile ilmi bir alma yapan Leslie Peirce'ye
gre Hurrem Sultan, b yk bir ihtimalle B at Ukrayna'd andr.
Polonya'd a anlatlanlara gre ad Aleksandra Lisowska olup Ru
tenyal bir rahibin kz iken Tatarlar tarafndan D inyester zerinde
Lvov yaknndaki Rogatin kentinden esir alnmtr. Avrup all ar
onu Rutenyal bakire anlamna gelen Lehe bir terimden dolay
Roxelana olarak kaydetmitir. 269
Dokuz yandayken Krm Trkleri tarafndan esir edilip Krm
Saray'nda birka yl tahsil ve terbiye grd. Daha sonra Krm Han
tarafndan, Saray- Hmaytln'a hediye edildi. Kanuni'nin annesi
Hafsa Hatun, Halas Hanerli Hatun ( Fatma Hanm Sultan) veya
Makbul brahim Paa tarafndan padiaha verildii konusunda
farkl rivayetler de bulunmaktadr. 270
Osmanl sarayna girdikten sonra da slam ve Trk terbiyesiyle
eitilerek yetitirilen bu sempatik ve gler yzl cariye neeli ta
vrlar, irinlii, kvrak zekas ve alkanl ile dikkat ekmitir.
Glen bir yze sahip olduu iin sarayda kendisine Hurrem ad
verilmitir. 2 7 1
Baz yazarlar onu normal gzellikte, beyaz tenli, orta boylu, kal
kk burunlu, zayf, manal baklar ve tebessm olan pek zarif ve
ekici olduunu ifade ederek eitli fiziki zelliklerini belirtmilerdir.
Aslnda btn bu yaktrmalar da kendisine ait olduu sylenen bir
portresinden veya ressamlarn resimlerinden kaynaklanmaktadr.
Oysa birbirlerine dahi neredeyse hi benzemeyen bu portrelerin
de hayal mahsul olduu pek aktr. Onlara bakarak bir Hurrem
emaili karmak da bir o kadar uydurma olacaktr.
O ysa uras muhakkak ki saraya alnan veya padiaha hediye

edil en bir cariyede belli bir endam ve gzelliin olaca aikardr.
Sar ay an'anesine gre gzel, iyi yetimi, zeki, kabiliyetli, iffetli,
gelec ekte padiah anas namzedi olacak ve sarayn en nfuzlu ah
siyeti olarak hizmet verecek birini semek valide sultanlarn iidir.
ite Hafsa Sultan da olu Kanuni'ye byle birini semitir ki o da
Hur rem'dir.
Hurrem Sultan'n Kanuni'nin haremine ne zaman katld kesin
olarak bilinmemektedir. Ancak saltanatnn hemen ilk yl ierisinde
olduu ok kuvvetli bir ihtimaldir. Bu srada sarayda en nfuzlu
kadn elbette ki Kanuni Sultan Sleyman'n annesi Mehd-i Ulya
Hafsa Sultand. kinci derecede nfuzlu kadn ise 1 5 1 5'te ehzade
Mustafay dnyaya getiren Kanuni'nin ilk ei Mahidevran Hatun idi.
Hurrem Sultan'n 9 2 7 ylnda ( 1 5 2 0 - 2 1 ) ehzade Mehmed'i
d nyaya getirmesi ile birlikte nfuzu, sarayda ve Kanuni katnda
ki deeri artt. Zira padiahn ilk hanm Mahidevran Hatun'dan
sonra haremine ald Hurrem ile ok uzun bir beraberlii oldu.
Glfem adl bir cariye dnda baka bir kadnla birlikte olduu da
bilinmez. Glfem Hatun'un da Hurrem'le arasnn ok iyi olduu
anlalmaktadr. 272
Hadiseler Haseki Hurrem Sultan'n, padiahn gzdesi, olaa
nst zeki, sevimli, gzel bir kadn ve ar derecede efkatli bir ana
olduunu ortaya koymaktadr. Dini yn ok gldr. Nitekim
batl yazarlardan Bernard Bromage onun kiilii hakknda yazarken
cihat duygusunun yksek olduuna iaret eder.
"Osmanl saltanatnn en muhteem devresine, Muhteem S
leyman ile birlikte hakim oldu. Kocasnn bir cihan fatihi olduunu
gren bu gzel kadn, hilalin salibe galebe alarak en uzak mrik
diyarlarna kadar uzanmasna alt:' Hristiyanln koruyucusu
olan ve Trk dmanl ile n salan Rodos valyelerine kar sefer
almasn tevik etti.273
Kanuni'den on bir ya kk olan Hurrem Sultan'n bu evlilikten
alt ocuu oldu. nc ocuu olan Abdullah ok kk yata
vefat etti. Dier ocuklara Selim, Mehmed, Cihangir, Baye zi d ve

Mihrimah adlar verildi.
Ailesine ok bal bir kadn olan Hurrem, Kanuni'yi ve o cukl a
rn hibir yerde yalnz brakmad. Oullarnn sancakbeylii yapt
Manisa, Konya, Ktahya ve Amasya'ya seyahat etti. Yak nlaryl a
birlikte oldu. Aile fertleri arasnda sk mnasebetler kurdu.274
Kanuni ve Hurrem Sultan, ehzadeleri arasnda Mehm ed'i ok
sevmekte idiler. O Kanuni'nin Hurrem Sultan'd an doan en byk
ehzadesi idi. Kanuni muhtemelen kendisinden sonra on u tahta
dndnden 1 54 1 ylnda sancak deiiklii yapt.
ehzade Mustafa'y Manisa'dan A m asya'ya tayin ederken
Mehmed'i Manisa'ya yollad. O zaman Manisa sanca daha ok
padiah namzedinin gnderildii veya merkeze en yakn sancak
olarak gsterilen bir yerdi. ehzadeler zellikle oray isterlerdi.
Bu tayinde ihtimaldir ki Hurrem Sultan da rol oynam olmaldr.
ehzade Mehmed de aabeyi Mustafa gibi deerli ve ok iyi
yetimiti. Ancak onun Manisa valilii ok uzun srmedi. Bir yl
bir mddet gemiti ki 1 543 ylnda ani olarak vefat etti. ok sevi
len tahtn gelecei olarak dnlen gen ehzadenin vefat aileyi
byk bir mateme garketmiti.
ehzadeler gzidesi Sultan Mehemmedm

diyerek vefatna tarih dren Kanuni Sultan Sleyman'n bu msra,
onun lmne duyduu derin znty de ortaya koymaktadr.
Adna bugnk ehzadeba'nda Mimar Sinan'a ok gzel bir
cami ina ettirdi.
Hurrem Sultan'n da zntl yllar bununla balad denilebilir.
Hayrsever bir hanm sultan olan Hurrem, halk tarafndan da
ok seviliyordu. Yaad yzylda byk sayg grdn, daha
sonraki asrlarda da hep hayrla yad edildiini, hakknda yazlan
yzlerce cmleden sadece u bir tanesi anlatmaya yetmektedir:
"O, namuslu kadnlarn efendisi; melek huylu, derecesi yksek,

vas fl ar temiz, zat kudsi, hayr ve hasenat sahibi esiz bir inci;
byk, anl, yksek mevkili bir hanmd:'
Hurrem Sultan, siyasi bakmdan hibir padiah hanmnn ge
leme dii seviyeye ulamasna ramen, zaman zaman byk aclar
ekti. Kk yata len evlatlarnn yan sra, Manisa Valisi ehzade
Meh med'in ve ardndan ehzade Cihangir'in vefatlar, onu byk
z ntlere sevk etti.
Evlat acsnn da etkisiyle eitli hastalklar geirdi. Byk zd
raplar ekti. Son kn, ok sevdii Hnkar, Kanuni ile Edirne'de
geirdi. Rahatszl artnca stanbul'a dnerek iinde bir de hasta
n en in bulunduu Eski Saray'a yerleti. Yakaland kulun hastal
ndan kurtulamayarak, 1 558 ylnda gen denecek bir yata (52)
hayata gzlerini yumdu. 275
Cenazesi vezirlerin omuzlarnda B ayezid Camii Meydan'na
getirildi. eyhlislam Ebussuud Efendi'nin imametinde klnan
cenaze namazndan sonra, yine eyhlislam'n eliyle defnedildi.
lm, btn stanbul halkn mteessir etti.
Cihan padiah Sultan Sleyman, dnyada pek az kimseye nasip
olan, uzun bir mr ve neredeyse hi bozulmadan sevgi dolu bir
hayat yaad, birbirlerine destek olduu, onun zamannda ve on
dan sonra hatrasna sahip kp baka bir kadn sevmedii sevgili
einin, naann da kendisine uzak kalmasn istemedi. Sleymaniye
Camii evresinde kendi trbesi iin ayrd yerin hemen yanna
onun iin de bir trbe yaptrd. Hurrem Sultan'n trbesinde, bek
iler ve hafz- kurralar grevlendirdi. Yzyllar boyu gnn yirmi
drt saati bu hayrsever sultann ruhuna Kur'an- Kerim okundu.
Babakanlk Arivi'ndeki belgelere gre, nbetlee grev yapan
hafz- kurra ve bekilerin says yz otuz sekiz kiiyi buluyordu.
Bunlara gnde yz elli ake gibi yksek bir cret verildii de
dnlrse Kanuni'nin Hurrem Sultan'a kar olan sevgisi daha
iyi anlalr.
Kanuni Sultan Sleyman ve Hurrem Sultan gerekten birbirle

rine byk bir akla balydlar. Fakat bu ak ve sevgi her ikisine
kendisine ait ileri yerine getirmeye mani olmad.
Padiah, onunla birlikteliinin devam ettii otuz sekiz y ln
yarsndan ounda at stnden pek inmemi, cihat hizme tin de n
geri durmamtr. Devlet ileri asla ihmal edilmemitir.
Hurrem Sultan ise stanbul'u ve daha nice beldeleri kadn eli
demiesine imar faaliyetleri ile bezemi ve gzelletirmitir. kisi
de hasretliklerini mektup ve iirlerle gidermeyi bilebilmilerdir.
Hurrem Sultan bir keresinde padiaha yollad mektupta efen-
disine u msralarla sesleniyordu:
Ey saba sultanmza zar u perian diyesin

Gl yznsz ii blbl ile efgan diyesin
Ti- derdinle yreimi delp dest-i gam
Ney gibi firkatte hasta v nalan diyesin
Buna karlk Kanuni de einin hissettii ayrlk zlemine iirle
karlk vererek hasretini bir nebze olsun dindirmek istiyordu.
Nameler gelse kaan Stanbul- abadan

Buy- zlfn seher-geh alram Badad'dan
Gl yznden dur olal bu gnl blbl gibi
Giceler ta subha dek hali degl feryaddan
Badad'd a iken yazm olduunu anladmz iirinde, sevdi
inden ok uzaklarda olsa bile sann kokusunu aldn belirtiyor.
Sabah rzgarnn bir vazifesi de sevgilinin sandan dalan gzel
kokular aa ulatrmasyd. nk o salarn ekli gibi kokusu
da ekicidir. Oradan dalan kokular klasik iirde srekli misk ve
anber ile zdelemitir.
Yine Hurrem Sultan'n uzun sreler ayr kald Sultan Sley
man'na mektuplarnda "Saadetimin yldz sultanm; benim sulta
nm; benim padiahm; kurbann olduum padiahm; iki gzmn
nuru; iki cihanda midim; canm p aresi, gzm nuru, gnlm
sruru sultanm; benim yz Yusuf um" gibi ibarelerine; padiah
da "B enim stanbul'um, benim B adad'm, benim B edahan'm,

b enim Horasan'm; gnlmdeki Msr'n sultan; benim parldayan
aym ; baharm, sevincim, gnlerimin anlam, glen glm; sevin
kayn am, can dostum" diyerek karlk veriyor sevgilerini her an
276
tazeliyorlard.
Lisan- ak bilir tercman bulunmad hi
Peki, btn bu gzellikleri glgeledii dnlen ehzade Mus
tafa olaynda Hurrem Sultan'n tutumu ne idi?
Aslnda Osmanl saltanat usul ve uygulan gz nne getirilir
se hangi kadn kendi olunu saltanatta grmek istemez. Dolaysyla
Hurrem Sultan'n kendi oullarndan birini saltanatta grmek iste
mesi en tabii bir durumdur. Hurrem'i kendi olunun tahta kmasn
istedii iin eletirenler acaba, Mahidevran Hatun'un olu Mustafay
tahtta grmek istemediini mi dnyorlard?
ehzade Mustafa'nn idam meselesinde ise Kanuni asla onun
szne itibar etmez onun szyle oluna kymazd. Orada birinci
derecede sulu aslnda ehzade Mustafa'y saltanata tahrik eden
yanndaki devlet adamlardr. Onlarn tahriklerine aldanan ve bir
takm hareketlere girien veya bu durumun uyu bulmasna se
bep olan ise bizzat ehzade Mustafadr. ehzade Mustafa taraftar
olmad kesin bir gerek olan Rstem Paa'nn bu giriimleri fr
sat bilerek ehzadeyi ortadan kaldrtmaya almas ise onu ikinci
planda olayn msebbibi konumuna getirmektedir.
Dier taraftan Hurrem Sultan'n Trk milletine brakt esiz
eserleri bilenler ve takdir edenler, onun milletine olan sevgi ve say
gsn da anlayacaklardr. Zira o bu faaliyetleri ile kendisine kadar
gelen hanm sultanlarn her birini glgede brakmtr.
Hurrem Sultan muhtemelen bu camilerde namaz klmad, med
reselerinde okumad, kervansaraylarnda yatmad, emelerinden su
imedi, darifasnda tedavi olmad. Hepsini devletine, milletine
ve evlatlarna miras brakt.
G E R D E B I RA KT I K LA R I
Osmanl ailesinde gzel bir gelenek vard. Kk yata le nl er
de dahil, hanedan mensuplarndan geride kalan eyalar titi zlikle
saklanrd. Yalnz hanmlarn ve kz ocuklarnn eyalar bu gele
nein dnda braklrd. te bu adet Hurrem Sultan'n vefat nda
deiiklie urad. Merhumenin zel eyalar sarayda ve trbes in de
muhafaza altna alnd. Aralarnda zarif ilemeli rtler, kabas tlar
ve mcevherlerin de bulunduu bu ahsi eyalar, halen Top kap
Saray Mzesi ile Trk slam Eserleri Mzesi'nde sergilenmekte dir.
Osmanl Hanm sultanlar iinde iyilik yapmakta en nde gelen
lerden biri olan Hurrem Sultan, ktaya yaylan geni topraklarn
drt bir yann bayndr etmek ve insanlara faydal olmak iin byk
aba harcamt. Solakzade ve brahim Peevi Efendi tarihler inde
Kanuni Sultan Sleyman'n eserlerine yer verildikten sonra Hurrem
Sultan'n hayrat sralanmaktadr. 277
Haseki Klliyesi:
Cami, medrese, sbyan mektebi, eme, imaret ve darifadan
meydana gelmektedir. Mimar Sinan'n hassa bamimar olduktan
s onra yapt ilk eserdir. XIX. yzyldan itibaren Haseki adyla
anlan Avratpazar semtinde kurulmutur. Peevi brahim Efendi,
klliyenin burada yaplmasnn Kanuni'nin eine gsterdii bir
incelik olduunu yazar.
Klliyenin ilk yaplan birimi cami olup medrese ve sbyan mek
tebi bir yl, imaret ve darifa ise on iki yl sonra ina edilmitir.
Bu durum klliyenin bir btn olarak planlanmadn, binalarn
deiik zamanlarda ayr ayr dnlerek tasarlandn gstermek
tedir. Klliyenin Sleymaniye Ktphanesi'nde bulunan vakfiyesi
hicri 958 ( 1 55 1 ) tarihlidir.
Haseki caddesinin bir tarafnda cami dier tarafnda ise medrese,
sbyan mektebi, imaret ve darifa ise dier yannda yer almaktadr.
Cami: 1 538 ylnda ina edilen cami kare mekanl ve tek kubbeli
olup klasik uslupta yaplmtr. Tek minarelidir. Daha sonra cemaate
kafi gelmemesi nedeniyle Sultan I . Ahmed zamannda iki stun ve
bi r kubbe daha ilave edilerek bytlmtr ( 1 6 1 2) . Bugn de cami

olarak hizmet vermektedir.
Medrese: Caminin karsnda bulunan medrese, 1 539 ylnda
in a edilmi klasik tipte bir yapdr. Sokak cephesinin merkezindeki
kap dan girilen revakl bir avlunun yann evreleyen kapal
m ekanlardan meydana gelmektedir. Dershanesi kapnn karsndaki
revakn ortasnda yer almaktadr. Dershanenin iki yanna erden
alt, avlunun iki yanna beerden on oda yerletirilmitir. Bunla
rn hepsi kubbelidir ve ilerinde birer ocak bulunur. Vakfiyesinde
bili min ve eitimin deerinden bahsedilerek bilim adamlarna ve
taleb elere vakfedildii kaydedilmitir. Mderrislere gnde elli ake,
on alt talebeye gnlk ikier ake, muide (asistan) ise be ake
verilmesi art koulmutur. Bugn odalar yatakhane, dershanesi
ise mescit olarak kullanlmaktadr.
Sbyan Mektebi: Medresenin dousunda yer almaktadr. Kare
planl olup yanyana iki birimden meydana gelmektedir. Birinci
ksm iki cephesi stunlu ak dershane, ikinci ksm ise kapal
dershanedir. Binann nndeki havuzlu alan muhtemelen oyun
bahesi olarak dzenlenmitir. Kitabe yeri bo duran mektebin
yapl tarihi bilinmemekle birlikte medresede kullanlan nilfer
iei motifli balklarn burada da kullanlmas iki yapnn birlikte
ele alndna iaret etmektedir.
Sbyan mektebi yalnz Mslman ocuklar iin vakfedilmi
olup dini eitim art koulmutur.
Kapal dershanenin hemen yannda kk ve olduka bakml
bir hazire vardr. Mezar talarndan ounun mtevellilere, klliyede
hizmet eden kiilere ve onlarn aile fertlerine ait olduu grlr.
maret: Haseki Caddesi zerinde klliyeye girii salayan nc
kap imarete aittir. Kitabesinde 1 5 50 ylnda yaptrld belirtilmek
tedir. maret kuzeyde , dou ve bat ynlerinde be kemerli bir
revakla evrilmi ve revaklar baklava balkl stunlara oturtulan
pandantifli kubbelerle rtlmtr. Avlunun kuzeyinde iki byk
v e drt kk kubbeli mutfak ile yanlarnda dikdrtgen plan l

odalar vardr.
Bugn imarethanede yemek piirilip yenmekte bir blm is e
ktphane olarak hizmet vermektedir.
Darif: Darifa, Osmanl mimari tarihinde bir benzeri daha
bulunmayan orij inal bir yapdr. Mimar Sinan'n, yapt eserler
iinde en mkemmel mekan dzenlemesini gerekletirdii Ha
seki Darifas'nn giri kapsndaki kitabeye gre, 1 5 50 ylnda
bitirilmitir.
Haseki Darifas, belki gnmze kadar yaplan hastanelerin
en havadar ve ferah olanlarnn banda gelmektedir. Giri kapsn
dan sonra sekizgen planl ak bir avlu ve bu avluya bakan yksek
kemerli muayene blmleri yer almaktadr. Polikliniklerden sonra
ise i ksmlardaki kubbeli doktor ve hasta odalar bulunmaktadr.
Mimar Sinan, ana blmden ayr olarak ila yapm iin de iki
ayr oda ina etmitir. Yedi doktor, iki eczac kalfas, yirmi dokuz
memur ve mstahdem hizmet veriyordu. Ayakta tedavinin yan
sra, yatarak tedavi hizmeti de veriliyordu.
Hurrem Sultan, vakfnamede darifada alacak doktorlar
iin yle artlar komu ki, hayran olmamak elde deildir. Mesela,
bahekim dahil, btn personelin gzel cmlelerle hitap etmelerini
ve hastalarn sorularna hoa gidecek ekilde cevap vermelerini
vakfiyeye yazdrmt.
Yine hastanede alanlara dolgun cret verilmesi, fakir has
talardan doktor muayenesi ve ila iin para alnmamas da onun
artlar arasnda bulunmakta idi.
20 Ocak 1 976 tarihinden bu yana Diyanet leri Bakanl s
tanbul Haseki Eitim Merkezi adyla faaliyet gsterilen klliye
binalarnda mft ve vaizlerin mesleki eitimleri yaplmakta, bunun
yannda kraat ilmi retilmektedir. Halen klliyenin medresesi
yatakhane, kapal dershanesi mescit, imareti yemekhane, sbyan
mektebi toplant salonu, darifas eitim ve idare binas olarak
kullanlmaktadr. 278
Dier Eserleri:
ehzade Cihangir Camii: Tophaneye hakim olan byk tepe
ze rindeki camidir.
Badad'd a: mam- Azam hazretlerinin kabri zerine salam bir
kale , bir cami, gzel bir imaret, yksek bir trbe ve akl hastanesi
bina edilmitir.
Yine Badad'da eyh Abdlkadir-i Geylani'nin mezar zerin
deki yksek kubbe yenilenmi, camii yeniden onarlm, imaret ve
daha baka hayratlar yenilenip yeteri kadar vakflar balanmtr.
Konya'da: Mevlana Celaleddin Hazretleri'nin trbesi yaknnda,
iki minareli yksek bir cami, gzel bir mescit, imaret ve derviler
iin odalar ve benzerleri yaplmt.
am'd a: Yksek bir cami, medrese, imaret ve daha baka hayr
eserleri vard.
Kefe'de ve znik'te: Birer byk kilise camiye evrilmiken aradan
geen uzun zaman boyunca harap olmu bulunuyorlard. Bunlar
yenilenmi ve gerei kadar vakflar balanmt.
Mbarek Mekke ve Medine'de yapm olduu ok sayda hayr
ve datt sadakalar, bu yerlerde oturanlarn hayatlarnn temeli
olmutur. Geri bu sadakalar nceleri de vard. imdi ise iki kat
na karlm olup byk bir titizlikle katipler tarafndan ilgililere
datlr ve herkes kendisine ayrlan pay eksiksiz alrd.
Bir bakas da akarsu sadakasdr. Bu su, Arafat kaynadr. Es
kiden bu suyu Zbeyde Hatun aktp kente getirmi, fakat zamanla
harap olmaya yz tuttuundan su sknts ekilmeye balanmt,
yle ki bir Arife gn bir parmakla kaldrabilecek bir krba su bir
altna satn alnmtr. Bu suya drt kat daha katp kentin suyu
nu bollatrmak suretiyle btn haclar su skntsndan kurtard.
Mekke'd e: Drt mezhep iin ayr ayr drt byk medrese bina
ettirdi ve her birine on beer renci ve birer mderris yardmcs
tayin etti. Bunlarn belli denekleri hibir aksakla uramadan
ellerine ulamaktayd.
Mminlerin anas Hazret-i Hatice'nin, Hazret-i Fatma ve teki

ocuklarnn dnyaya geldikleri ev, sonradan mescit haline get iril
miti. Zamanla harap olduundan onu tamir ettirip zerine yks ek
bir kubbe bina ettirdi. imdi de, her Cuma gn ikindi zam an n a
kadar ve sal geceleri sabaha kadar derviler ve fakirler orad a to p
lanp zikrederlerdi.
Yine Mekke ve Medine'de zengin birer imaret yaptrd. Mekke
ve Medine fukaralar her gn buralarda yedirilip iirilirlerdi.
Edirne ehrine de Kevser Suyu gibi sular getirip birok emeler
yaptrmtr ki bunlardan fukara halk yeniden can bulmaktan ve
lsz sevin duymaktan geri kalmazd.
Mustafapaa Kprs kasabasnda da bir cami, gzel bir imaret
ve byk bir han yaplmtr ki bunlar da yine Haseki Sultan'n
hayr ilerindendir.
stanbul Kariye semtinde yaptrd medrese, Ayasofya ve Sul
tanahmed camileri arasnda Hurrem Sultan Hamam 279 en gzel
eserlerindendir.
Nihayet Kuds- i erifteki muazzam imareti 2 8 0 ve o imaretin
vakfiyesinde geen muhteem talimatlar Hurrem Sultan'n dini,
insani ve vicdani ahsiyetine k tutmaktadr.
"Ve dahi yle art eylediler ki zikr olan et'mmeden hcerat-i
merkumede mcavir olan slehann her birine her nbetde bir kepe
a ve bir fodula ve Cuma gecesinde bir kta yahni bile verile. Mescid-i
erifin imamna ve evkaf katibine ve (btn imaret grevlilerine)
her nbetde bir kepe a ve iki fodula ve Cuma gecesinde bir kta
yahni verile. Dahi yle art eylediler ki zikr olan me'kelde (imaret)
fukara ve mesakin ve zu'af ve muhtacinden her nbetde drt yz
nefer kimesneye her birine bir fodula ve her ikisine bir tas iinde
bir kepe a ve Cuma gecesinde bir kta yahni bile verile. Dahi yle
art eylediler ki zikr olan huddamdan gayri bir ferde efaat ve iltimas
vastas ile ta'am ta'yin olunup bakrala harica alup gitmeyeler, yle
ki bir tarikle ta'am ta'yin etdirp harice alup giderse haram ola:' 28 1
Hurrem Sultan'n brakt eserlerden istifade edenler keke

ncelikle, onun vakfiyesini okuyup anlayabilecek seviyede olsalard.
Z B E K H A N LA R I L E M N A S E B E T L E R
ah Tahmasb'n fevkalade elisi stanbul'a geldii sralarda Bu
h ara ve Semerkand'n, umumiyetle Maverannehr'in hakimi olan
zbek Devleti hkmdar tarafndan da Kanuni'ye bir name gelmi
ti. teden beri Safevilerle mcadeleleri olan bu Trk- slam devleti
ile mnasebetler olduka seyrek, fakat gayet dosta ve kardee idi.
I rakeyn Seferi esnasnda hkmdar bulunan Ub eydullah
Han, Osmanl padiah ile mterek dman aleyhinde bir ittifak
manasna gelen bir ibirlii kurmu ve memleketini de Horasan'a
kadar genileterek Bistam ve Damgan ehirlerine sahip olmutu.
Nitekim zbek hanna gnderilen tarihsiz bir Name-i Hmayun'd a
Kanuni, Ubeydullah Han olu Abdlaziz Han zamanlarnda m
n asebetlerin ok dostane olduunu bildirmiti.
D ah a sonra hkmdar olan Ab dllatif Han ( 1 54 0- 1 5 5 2 ) ile
de ok samimi ve dostane mnasebatda bulunan padiahn ona
gnderdii 3 1 Mays 1 550 tarihli namesinden de bu mnasebetler
hakknda bilgi edinmek mmkndr.
Kanuni Sultan Sleyman, Tebriz Seferi esnasnda Haleb'de k
lad srada Abdllatif Han'n bir elisini kabul ettiini, bu elinin
Hicaz'a gidip geldiini bildiriyor ve iki tarafn ittifak ile ran'a kar
baar elde etmek gerektiini belirtiyordu. Ayrca Buhara emiri
Abdlaziz Han ile de dostluu devam ettirerek yz yenieri ile
bir topu birliini ona yardmc kuvvet olarak gndermiti.
Abdllatif Han'dan sonra yerine gelen ve Burak Han adyla da
anlan Eb'l- Hayr'n torunu Nevruz Bahadr Ahmed Han da Os
manllarla mnasebette bulunmaya devam etti. Kutluk Fuladi adnda
bir eli ile yollad namesinde selefi zamannda gnderilen asker,
topu ve toplarn geldiini beyan ederek memnuniyetini bildirdi.
Burak Han Nisan 1 556'd a ise elisi Nizameddin Ahmed avu
vastasyla Buhara'nn fethini padiaha bildirdi ve ran'a kar da
yardmn talep etti.
Kanuni bunlara karlk Mays 1 5 57'd e Edirne'den gnderdii

Name-i Hmayun'd a, ranllarla bir msalaha (antlama) yapld
n, fakat ranllar tarafndan Burak Han'n memleketine tecavz
olunmasna asla rzas bulunmadn, byle tecavz vuku bulduu
takdirde durumu kendisine haber vermesini istedi.
ki Snni devlet olan Osmanllarla zbekler daha sonralar da
ran aleyhine hareket etmek zere anlamlar ve Osmanll ar tara
fndan pek ok kez zbeklere harp malzemeleri gnderilmi tir.2s2
MACA R S TA N V E E RD E L H A D S E L E R (1556-1559)
Amasya'da Busbecq ve arkadalar tarafndan salanan antl am a
hudutlardaki arpmalara son verememiti. Avusturya tarafndan
Hrvatistan bakumandan Baron Ungnad, Osmanllar tarafndan
ise Toygun Paa ve Hadm Ali Paa gibi Budin beylerbeyileri ve
dier sancakbeyleri arasnda gerek mnferit arpmalar eklinde,
gerek karlkl aknlar olarak tecavzler faslasz devam ediyordu.
Nemelilerin Osmanl hudut kalelerine saldrmas zerine Budin
Beylerbeyi Hadm Ali Paa da Avusturyallarn byk bir ehemmi
yet verdii ve stratej ik bir mevki olarak ynak yaptklar Sigetvar
Kalesi'ni 1 556'da kuatt. evresinde byk bir yama hareketinde
bulunarak geri ekildi.
Buna karlk Avusturya kumandanlarndan Pallavicini baz
ufak palankalar ele geirdi. Dier yandan Bosna Sancakbeyi Mal
koolu Ali Bey de Kruppa ve dier civar kalelere kar harekete
geti. Unna ve Kulpa nehirleri arasndaki havali ile Kostanicza zapt
olundu. Buna benzer hadiseler devam ederken, 1 558'd e mhim bir
Trk aknc kuvveti Karniyola blgesinde Mtling zerine yrm
birok ganimetler alm, dier yandan da Tata Kalesi, Ustoni Belgrad
Sancakbeyi Hamza Bey tarafndan zaptedilmiti.
Bununla beraber bu hadiselere Kanuni'nin fazla bir ehemmiyet
atfettii sylenemez. Hammer, Avusturya arivinde bu senelere ait
olarak bulduu padiahn namesinde de, bu hudut hadiselerinin
bahis mevzuu edilmeyerek, bunlarda baka meselelere dair bilgi
bulunduunu bildirmektedir. te bu trl ihtilafl meseleleri hal-
letmek isteyen imparator, mtem adiyen eliler gnderm ek suretiyle

ayn za m anda, Erdel'in kendisine terki hususunda Kanuni nezdinde
g ayret sarf etm ekteydi.
B una mukabil p a d i ah da, Haziran 1 5 5 6 'da, B u sb ecq'in
A m asya'dan avdetinden sonra, yeni bir Nam e-i Hmayun ve bir
fevkalade eliyi Viyana'ya gndererek Sigetvar'n kendisine terkini
iste miti. Ayn suretle Avusturya elileri A. Verantius ve F. Zay da
b yle bir teklifi havi bir muhtra ile memleketlerine dnmlerdi.
Nisan 1 557 tarihli Name-i Hmayun da bu istei dile getiriyordu.
Dier yandan, Erdel diyet meclisi, bu blgedeki karklk ve
kararszla nihayet vermek maksadyle, bir mddet evvel Lehistan'a
ka m bulunan kralie ile olunu 1 556'd a Erdel'de iktidar ele almak
zere davet etmiti. Padiahn emri ile Eflak ve Badan beyleri daveti
kabul ve padiahn em rine itaat eden Kralie zabella ile olu Janos
Sigismund'u Lehistan'd an alarak Erdel B elgrad'na getirm ilerdi.
Onlar da blgeyi padiah adna idare etmeye devam etmilerdi
Bu srada zabella'nn elisi stanbul'a gelerek, padiahtan bir
taraftan Lippa ve Temevar'n kendilerine terkini isterken dier
taraftan Avusturya aleyhine yeni bir harbin almasn istediler.
Ancak istedikleri kalelerin Erdel'e iade edilemiyecei net bir biimde
kendilerine bildirildi.
te yandan arkadalarnn Viyana'ya gittii srada stanbul'da
bekleyen Busbecq, Viyana'dan ald yen i talimat gereince,
Avusturya'nn Sigetvar' terk edemeyeceini Divan- Hmayun'a
bildirdi. Akabinde Edirne'de yedi aylk yeni bir mtareke akdine
muvaffak oldu ( 1 5 5 8 ) . Ferdinand bu mtarekeye riayet olunmasn
Macaristan'd aki ilgili kumandalara bildirdi. 1 5 59'd a antlamann
mddeti nihayet bulunca grmeler yeniden balad.
Busbecq 8 Haziran 1 5 59'd a padiah tarafndan skdar'd a res
men huzura kabul olunmutu. Bu kabul esnasnda o, tahrir eklini
muayyen bir arta balamadan sadece barn tasdikini taleple iktifa
etti ve imparatorun imzasn tayacak bir anlamaya tam bir sadakat
gstereceini bildirdi. Erdel hududunda ihtilafl mevkiler hakknda,
imparatorun zabella ile anlaacan v e b u blge hakkn da daha

imdiden btn iddialardan vazgetiini ilave etti.
Kanuni ise Ferdinand'n Erdel zerindeki faaliyetleri ne den iyle
Sigetvar hakkndaki talebini yeniledi. Kabul grmemesi ze ri n e
Busbecq'in emberlita civarndaki eli hannda nezaret alt n da
bulundurulmasn emretti. Bu srada padiah nezdine Ven edik ,
Fransa ve spanya elileri geldii gibi, Kanuni de Rus hkm darn a

bir mektup gndererek, onu ilk defa olarak ar unvan ile anm ve
Osmanl Devleti ile Rusya arasnda dosta mnasebetleri hatrl at a
rak ticaretin gelitirilmesi tavsiyesinde bulunmutur.
E H ZA D E BAY E Z D H A D S E S
ehzade Mustafa ve Cihangir' in arka arkaya lmlerinden sonra
Kanuni Sultan Sleyman'n hayatta ana baba bir, iki olu kalmt.
Bunlardan 1 524 ylnda doan byk ehzade Selim Manisa, 1 526
ylnda doan kk ehzade Bayezid ise Konya sancakbeyliinde
bulunuyordu. ehzade Selim' in sakin ve mtevaz yapsna karlk
Bayezid'in cevval ve cesur olmas maiyeti ve devlet erkan tarafndan
daha fazla sevilip tutulmasna yol ayordu. Hurrem Sultan'n da
B ayezid'i tuttuuna dair ayialar olmasna karlk bunu destekle
yecek bir bilgi yoktur. Zira Hurrem Sultan'n hayat boyunca btn
ocuklarna bir ana efkati ile bal bulunduu seziliyor ve hepsine
kar muhabbetle yaklat grlyordu.
ehzade Bayezid, Dzme Mustafa hadisesinde gsterdii yararlk
nedeniyle Ktahya sancana gnderilmi ve bu durum kendisinde
babasnn veliaht olduu intibam uyandrmt. 2 83 Bu itibarla daha
rahat hareket etmeye ve kendisine saltanat yolunu aacak giriim
lerde bulunmaya balad.
Nitekim 1 558 ylnda, Mekke emiri tarafndan elilikle stanbul'a
gnderilen Kutbeddin Mekki'yi Ktahya'da kabul ettiinde kendi
sine, Haremeyn- i erifeyn'e gnderilmekte olan Surre-i Hmayun
vesilesyla, saltanat kendisine myesser olduu takdirde gerekle
tirmek istedii baz arzularndan bile bahsetmiti.
Gerekten ahsiyeti, kltr ve cevvaliyeti itibariyle onu saltanata

namzet grenler oktu. Bu arada evvelce Mustafa'nn yannda iken
s onra dan onun tarafna geen bir takm timarl sipahilerin ve Lala
Must afa Paa gibi baz devlet erkannn da kendisini ynlendirdii
ve t evik ettii de belirtilmektedir. Bunlar, sancann merkeze,
Seli m'in sancandan daha uzak bulunmas nedeniyle kendisini
h arekete gemeye tevikten geri durmuyorlard.
Belki de bu iki ehzadeyi hareketten alkoyan tek nokta Hurrem
S ult an'd. Onun vefat ile birlikte ( 1 5 58) btn anlamazlklar gn
yzne kmaya balad. Her iki ehzadenin taraftarlarnn tutumu
da aradaki soukluu arttrd. Buna ramen ehzade Selim' in daha
m uted il ve sakin durduu ve herhangi bir atmaya yol aacak gi
ri im lerden azami derecede ekindii de bir gerekti. O, kardeinin
at maya yol aacak giriimlerini ve bunun iin yapt hazrlklar
devaml olarak babasna rapor etmekle yetiniyordu.
Nihayet btn anlamazlklar endie ile takip eden ve Selim' in
devaml ikayetlerinin tesiri ile kayglar daha da artan Kanuni Sultan
Sleyman oullar arasnda her hangi bir atmay nlemek maksa
dyla sancaklarn deitirdi. Selim'i Manisa'd an Konya'ya, Bayezid'i
de Ktahya'dan Amasya'ya tayin etti. Ayrca her birine yzer bin
ake terakki verdi. Bu arada Selim'in ehzadesi Murad'a Akehir,
Bayezid'in byk olu Orhan'a da orum sancaklar tevcih edildi. 2 84
ehzade Selim' in derhal fermana itaat ederek Manisa'd an ayrlp
yeni sancana hareket etmesine karlk Bayezid, payitahttan uzak
bir yere gnderilmesini hakaret sayyor ve Amasya'ya gitmek iste
miyordu. Babasna bu durumu kabul ettirebilmek iin Ktahya'nn
imar hususunda pek ok para sarf ettiini, dolaysyla nakil iin
paraya ihtiyac olduunu bildirdi. Ancak onun Ktahya'dan ayrlma
mak iin ileri srd mazeretleri kabul etmeyen padiah, ehirden
hareket ettiini bildirir bildirmez kendisine para gnderilecei
cevabn vererek acele etmesini emretti.
Bayezid, bundan sonra da trl bahane ve mazeretler ileri srd
ise de, sonunda Ktahya'd an hareket etmek zorunda kald. ehza
de, ok yava yol alp konaklarda lzumundan fazla kalyordu. Bu
srada ehzadeye, yol boyunca birok kimseler d e iltihak ediyo r

ve kuvveti gittike oalyordu. Bu vaziyet karsnda zaten en die
duyan Kanuni, Bayezid'e szn geirebilecek ve onu yattrarak bir
an nce Amasya'ya gitmesini salayacak bir ahsiyeti onun yan n a
gndermek lzumunu duydu. Tarafsz hareket ettiini gster mek
iin, Selim nezdine de baka birini gndermeye karar verdi.
Bu suretle Drdnc Vezir Pertev Paa'y Bayezid'in, n c
Vezir Sokollu Mehmed Paa'y da Selim' in yanna gnderdi. Pertev
Paa Ankara yaknlarnda grt ehzadeyi, padiahn Selim
kadar kendisini de sevdiini, aradaki anlamazl kaldrmak iin
bu nakillerin yapldn izah ederek az ok teskin etmeye muvaffak
olmutu. Bununla beraber, Bayezid'in 2 1 Aralk 1 558'de Amasya'ya
ulamasndan sonra da iki karde arasndaki rekabet devam etti.
Bu rekabette zellikle ehzade Bayezid'in yannda bulunan Lala
Mustafa Paa'nn nemli rol oynad ve kendisinin aslnda Selim
taraftar olduu iin Bayezid'i asi gstermek zere tertipler evir
dii ve kendisini de tahrik ettii hususunda kaynaklarda rivayetler
mevcuttur. 285 Veziriazam Rstem Paa bu tertipleri anlam ise de,
evvelce ehzade Mustafa hadisesinde dahli olduu gerekesiyle
btn husumetin kendi zerine evrilmesi nedeniyle bu defa olay
lar sessizce izlemeye ve padiah ne derse onu uygulamaya karar
vermi bulunuyordu. 286
Neticede ehzade Bayezid'in yevml namiyle birok ekiyay
kapukulu, sekb an ve tfenkiyan yazdrmas b ylece yirmi bin
kiilik silahl bir kuvvete sahip olmas karsnda Selim de hareke
te gemi ve askeri hazrla koyulmutu. Fakat Bayezid'in kendi
bana hareket etmesine mukabil ehzade Selim, padiahn emir
ve msaadesine gre davranyor ve btn hazrlklarn padiahn
yardm ve direktifleri dahilinde gerekletiriyordu.
te yandan padiah, Selim'in tek bana Bayezid'e mukavemet
edemeyeceini biliyordu. Bu itibarla ona, Bayezid gibi sadece ift
bozan reayay deil, harp kabiliyeti daha fazla olan at kullanp te
hizatna da malik bulunan raiyetten yevml yazmasn bildirmi ve
gerekli masraflar karlamak zere de alt yz bin akelik bir terakki
ih sa n etmiti. Buna ramen S elim'in asker toplamakta gle

ura dn renince Konya'ya yakn beylerbeyilerine kuvvetleriyle
birlikte Selim' in hizmetine gitmek iin hazrlanmalarn emretmiti.
B yle ce Anadolu Beylerbeyi Cenabi Ahmed Paa, eyaleti askeriyle
Afyo nkarahisar'a, Dulkadr Beylerbeyi Ali Paa Kayseri'ye gelecek,
Karaman Beylerbeyi Ferhad Paa ile Adana Valisi Ramazanolu Piri
Pa a da Selim'in emrine gre hareket edeceklerdi. Bu yolda padi
ah n fermann alan daha baz idare adamlar da vard ki, Bayezid
b u s uretle Amasya'da adeta bir ember iine alnm bulunuyordu.
ehzade Bayezid bu kskatan kurtulmak iin ehirden kp
kuvvetlerini toplayarak Ankara istikametine hareket edince, Kanuni,
artk Bayezid zerine yrmenin gerektii kararna vard. Sokol
lu Mehmed Paa ile Rumeli beylerbeyini de Konya'ya gnderdi.
Padiah, Selim'e mdafaa muharebesini Konya'da kabul etmesini
emretmiti.
ehzade Bayezid'in sancan terk ederek harekete gemesi artk
ak bir biimde isyann ortaya koyuyordu. Kanuni Sultan Sley
man, Mustafa hadisesinden duyduu zntden dolay bu kez
karkln nn alabilmek iin uzun sre gayret gstermi fakat
baarl olamamt. Belki de bir baba olarak en zor kararlarndan
birini alarak bir kez daha olu hakknda eyhlislam Ebussuud
Efendi'ye mracaat etmek zorunda kald.
"Bir sultan - adilin oullarndan biri, itaattan ayrlp etrafna
asker toplayp, belde ve kaleleri almak zere asker sevkedip ktale
mbaeret eyleseler ve asla nasihat dinlemeseler cemiyetleri da -
tlncaya kadar katilleri er'an helal olur mu?" vaki suale eyhlis
lamdan gelen cevap u ekilde idi:
"El-cevab: Helaldir. Nass - Kur'an- Azim ile sabit olmutur.
Hkm - i er'idir ve icma- Sahabe-i Kiram dahi bunun zerinedir.
Ktale kadir olanlar ktal ile aciz olanlar Kelam- Hak ile ve hayr
dua ile def fitne v fesada sa'y etmek vacipdir:'287
Kanuni, bundan sonra hadiseleri daha yakndan takip etmek iste
yerek, Haziran 1 559'da otan skdar'a kurdurdu. ok gemeden
Konya'da ehzade Bayezid kuvvetleri ile ehzade Selim ve padi ah

kuvvetleri arasnda bir sava vuku buldu. iddetle geen sava B a
yezid kuvvetlerinin malubiyeti ve firar ile neticelendi. Bayezi d,
oullar ve kk bir kuvvetle Amasya'ya kamaya muvaffak ol du.
ehzade Bayezid hareketlerinden pimanlk duyarak padi ahtan
affn istirham etmek zere Amasya Mfts Muhyeddin Crc ani'yi
stanbul'a gnderdi. ehzade ayrca gnderdii namele rde "Her
ne yapt ise Lala Mustafa Paa'nn kkrtmas ile yaptm, ben i 0
azdrd" diyordu. Fakat bu namelerin lalann adamlar tarafn dan
ele geirildii ve Kanuni'nin eline gemedii sanlmaktadr.288 Pa
diahn ise sz fiiline uymad gerekesiyle bu asi olunu n katli
iin alm olduu fetvay tatbik etmek istedii, er- i erif mu cebin ce
de merhamete layk grmedii anlalyordu.
Bu itibarla ehzade Selim'e ve birliklerine Bayezid'i ele geirme
lerini emretti. Sokollu Mehmed Paa, Rumeli Beylerbeyi Mustafa
Paa ve ehzade Selim, Amasya zerine hareket ederken padiah da
onun kamas ihtimaline kar hudut boylarnda bulunan beylerbe
yilerine birbiri ardnca hkmler gnderdi. Kanuni hkmlerin de,
ehzade Bayezid'in ran'a kamasna mani olunmasn emrediyordu.
Bayezid affn beklerken vaziyetin gittike kendi aleyhine ge
litiini grnce, artk Amasya'da kalamayacan anlam oldu
undan drt ehzadesini yanna alarak ran'a doru hareket etti
(7 Temmuz 1 5 5 9 ) . Yannda tamamen kendine sadk mhim bir
kuvvet bulunuyordu. Kendisini takip edenler hududa yakn Sa'd
ukuru denilen mevkide ehzade Bayezid'in kuvvetlerine yeti
tiler. Aralarnda iddetli bir arpma vuku buldu. Fakat Bayezid
kendilerini bozguna uratarak hududu geti ve ran'a topraklarna
girmeye muvaffak oldu.
Revan hakimi Nizameddin ahkulu Han, ehzade Bayezid'i
ta'zim ile kabul etmi, durumu ah Tahmasb'a da bildirerek ondan
ald emir zerine ehzade ve maiyetindekileri Tebriz'e uurlam
t. Mlteciler orada ah tarafndan gsterili bir merasimle kabul
olundular.
Kanuni Sultan Sleyman, ah Tahmasb'a bu mnasebetle gn

d er d ii ilk mektubunda, olu Bayezid'in isyann ve Konya'daki
sava anlattktan sonra, aradaki do stlua binaen onun iade ve
tesl im edilmesini, aksi takdirde asi ehzadeyi yakalamaya memur
edile n Osmanl kuvvetlerinin ran topraklarna girmeye mecbur
kalacaklarn bildirdi. Padiahn endiesi Tahmasb'n Bayezid'e fiili
yardm da bulunmas idi. Bunun nne gemek zere her ihtimale
kar ordunun hudut b oylarnda klamasn emretmiti.
D E V L E T L S U LTAN I M B A B A !
Dier taraftan Selim de, ah Tahmasb'a ayn mealde yar rica, yar
teh dit ihtiva eden mektuplar gnderiyordu. Fakat ahn Kanuni'ye
ilk cevab Bayezid iin babasna efaatte bulunmak yolunda oldu.
Bundan sonra padiah ile ran ah arasnda bir sr muhabereler
cereyan etmi ve balangta bu efaat, Kanuni'nin hiddetini az ok
teskin ederek babalk hislerini harekete getirmiti.
te yandan ehzade Bayezid de ran'dan babasna mektuplar
gnderiyor ve affn rica ediyordu. ahi mahlas ile iirler yazan
B ayezid, bu mektuplarndan birinde babasna, son derece duygulu
bir ekilde syle seslenmiti:
Ey seraser aleme sultan Sleyman'm baba

Tende canm canmn iinde cananm baba
Bayezid'ine kyar msn benim canm baba
Bi-gnahm Hak bilr devletl sultanm baba
Enbiya- ser-defter ya'ni ki adem hakkyn
Hem dahi Musa ile sa v Meryem hakkyn
Kainatn serveri ol ruh-i azam hakkyn
El-gnahm Hak bilr devletl sultanm baba
Sanki Mecnun'um bana dalar ba oldu durak
Ayrlup bilcmle mal mlkten dtm rak
Dkerim gzyan va-hesreta dad el-firak
El-gnahm Hak bilr devletl sultanm baba
Kim sana arzeyleye halim eya ah- kerim

Anadan kardalarumdan ayrlup kaldm yetim
Yok benim bir zerre isyanm sana Hak'tr alim
Bir nice masumum olduun eht bilmez misin?
Anlarn kanna girmekten hazer klmaz msn?
Yoksa ben kulunla Hak dergahna varmaz msn?
Hak Taala kim cihann ah etmitir seni
ldrp ben kulunu gldrme ahm dmeni
Gzlerim nuru oullarmdan ayrma beni
Tutalm iki elim batan baa kanda ola
Bu meseldir sylenr kim kul gnah itse n'ola
Bayezid'in suunu bala kyma bu kula
T EY B E KI L CAN I M OG U L
Kanuni Sultan Sleyman'a da padiah olarak ayn minval zere
bir karlk vermek yakrd. O da manzum olarak oluna hisli ve
ok gzel u cevab yazd:
Ey demadem mazhar- tuyan u isyanm oul

Takmayan boynuna hergiz tavk- fermanm oul
Ben kyarmydm sana ey Bayezid Han'm oul
Bi-gnahm dime bari tevbe kl canm oul
Enbiya v evliya ervah- a'zam hakkyn
Nuh u brahim Musa bn- Meryem hakkyn
Hatem-i asar- nbvvet Fahr-i alem hakkyn
Adem adn itmiyen Mecnuna sahralar durak
Kurb-i taatten kaanlar daima der rak
Ta'n deildir der isen va-hasreta dad el-firak
Ne'et-i Hak'tr bvvet ram olan olur kerim

"La -tekul f" kavlini inkar iden kalur yetim
Taate isyana alimdir Hudavend-i azim
B i-g nahm dime bari tevbe kl canm oul
Rahm efkat zib-i iman olduun bilmez misin?
ya dem-i ma'sumu dkmekten hazer klmaz msn?
Abd-i azad ile Hak dergahna varmaz msn?
Hak reaya-yi mutie ra'i itmidr beni
sterim malub idem anama zi'b-i dmeni
Haelillah ldrrsem bi-gnah nagah seni
Tutalm iki elin batan baa kanda ola
nk istifar idersen biz de afv itsek n'ola
Bayezid'im suunu balarm gelsen yola
Aklamas:
"Ey zaman zaman isyan eden v e taknlk yapan oul. Hibir
zaman emrimin halkasn boynuna takmayan oul. Ben senin ca
nna kyar mydm ey Bayezid Han'm oul. Bari gnahszm deme,
tvbe et canm oul.
P eygamberler, evliya ve byk ruhlar hakk iin Nuh P eygamber,
Hazret -i brahim, Musa P eygamber ve Hazret -i Meryem' in olunun
hakk iin P eygamberlerin sonu Hazret- i Muhammed hakk iin
gnahszm deme, tvbe et canm oul.
Babalk Allah'n bir nizamdr. Babasna bal olan byk olur.
"La-tekul f" (sakn ana babaya f deme) ayetinin hkmn inkar
eden yetim kalr. Yce Allah yaplan isyan ve ibadetten haberdardr.
B ari gnahszm deme tvbe et canm oul.
Acmak ve merhamet etmenin imann ss olduunu bilmez
misin? Masumlarn kann dkmekten hi korkm az msn? Af
edilmi bir kul olarak Hak dergahna varmak istemez misin ? Bari
gnahszm deme, tvbe et canm oul.
Cenab- Hak itaat edenlere beni oban klmtr. Koyunlarm ile

dman kurdunu malup etmek isterim. Anszn gnahsz ol arak
seni ldrmemden Allah korusun. Bari gnahszm dem e tvbe
et canm oul.
ki elinle batanbaa kana girdiini kabul edelim. Eer sen tvbe
edersen bizde seni affedebiliriz. Bayezid'im sen doru yola gels en
ben suunu balarm . Fakat gnahszm deme tvbe et can m
oul''. 2s9
Dier taraftan Bayezid'in ran'da bulunmas ah Tahmasb'n ,
Osmanllardan menfaat elde etmek yolunda elini glen dirmi ve
iki hkmdar arasnda adeta bir pazarlk konusu olmutu. Fakat
Kazvin'de bulunan Bayezid'in maiyetinin sebep olduu baz hadiseler
ve ran'da idareyi ele geirmek konusunda ortaya kan sylentilerin
dourduu huzursuzluk ve kuku yznden, ah Tahmasb da ona
olan desteinden vazgeerek kendisini padiahn elilerine teslim
etmek temayln gsterdi.290
Neticede Tahmasb'n Bayezid'i byk bir mebla mukabilinde
Selim'in adamlarna teslim edilebilecei hakkndaki mektubuna
Kanuni msbet cevap vermiti. Bayezid ve oullarnn teslimi kar
lnda kendisinin dokuz yz bin ve Selim' in de ayrca yz bin
altn deyeceini, ehzadeler mu'temed adamlarla Erzurum'a kadar
getirilecek olursa, bu meblan orada deneceini bildirdi. Gerek
para meselesi hallolunduktan, gerekse ranllar ile dost kalnaca
hakknda bir ahidname verildikten sonra, Kazvin'e giden kalabalk
bir heyet ehzade ve oullarn Tahmasb'dan teslim alm ve katilleri
hakkndaki hkm hemen orada infaz etmitir (23 Temmuz 1 562) .29
ehzade B ayezid miza itibariyle b abasna benzemekteydi.
Okumay seven, cmert, faziletli, iyi ahlakl, air, zeki, mtevaz,
mert ve cesur bir kii olarak da nitelendirilmektedir. Bu itibarla
maiyeti tarafndan ok sevilirdi. ahi mahlasyla iirler yazard.
Ktahya'da iken etrafnda alimlerden ve airlerden oluan bir irfan
alemi oluturmutu. 1 443 beyitten oluan divannda Farsa iirler
de bulunmaktadr.292
Saltanat yolunda girimi olduu mcadele ve babasnn nasi

hatl e rine kulak vermemesi hrsl ynne iaret etmektedir. Ancak
girim i olduu saltanat mcadelesini kaybedip ran'a iltica ettikten
sonra yazm olduu u msralar, tevekkl ehli bir zat olduunu da
ortaya koym aktadr.
Nideyim zayi ' edip tul- emelle nefesi
Kalmad zerre kadar dilde bu dnya hevesi
Jztrab kogl ey murg- revan sabr eyle
Eskiyip ite harab oluyorur ten kafesi
D E N Z L E R D E H A R E KAT 0 550-1560)
Barbaros Hayreddin Paann 1 546'da vefatndan sonra da Ak
deniz'deki Osmanl hakimiyeti devam ediyordu. Barbaros'un yerine
geen Sokollu Mehmed Paann ksa sren kaptan - deryaln
takiben bu vazifeye Rstem Paa'nn kardei Sinan Paa gemiti.
Barbaros'un Cezayir beylerbeyliindeki halefi ise, evvela olu
H asan Paa, sonra da yine Barbaros'un yetitirmelerinden Salih
Reis olmutu.
Turgut Reis'e gelince, o da Mentee sancandan zuhur ederek,
daha Barbaros'un hayatnda ecaatiyle her tarafa nam salmt. Bir
ara esarete de dm ise de Barbaros'un tavassutu ve imparatorun
denizcilerini tehdidi ile kurtulmutu. Napoli Krfezi'ndeki Castella
mar Kalesi'ni zapt ile byk ganimetler ele geirmiti. Mteakiben
Kaptan- Derya Sinan Paa delaletiyle stanbul'a gelerek kendisine
Karlili sanca verilmi, maiyetindeki dier kapudanlara da padiah
tarafndan ulufeler ve fener asmak imtiyaz bahedilmiti.
Daha sonra Turgut'un Tunus'ta Mehdiya Kalesi'ni zapt ettii,
1550'de arlken'in ordusu tarafndan bu kalenin muhasarasnda
byk kahramanl grlmektedir. Bir defa da rastlad ve ken -
disine tazim iin yelkenlerini indirmeyen ve pike vermeyen bir
Venedik gemisini atelemi ve bar halinde bulunduundan bal
yosun Rstem Paa nezdinde ikayeti zerine padiah tarafndan
stanbul'a davet edilmiti.
Ancak Veziriazam Rstem Paa'nn kardeini tutarak daim a

muarz bulunduu Turgut Reis, aleyhinde bir tertipten phel enerek
stanbul'a gelmekten ekinmiti. Magrib taraflarnda takrib en iki
sene bamsz olarak hareket etti. Trablusgarb'n fethi kararlatr
lnca, padiah kendisine incinmi olmasna ramen, davet e mriyle
birlikte ona bir mushaf ile altn kabzal bir de kl gnderdi.
Bu davetten fevkalade memnun kalan Turgut Reis, Kaptan-
Derya Sinan Paa donanmas ile birleerek 1 5 5 1 'de Trablusgarb'n
fethini salad. Ancak Kanuni Sultan Sleyman'n Trablus hk
metinin kendisine verilecei hakkndaki kesin vaatine ramen,
Sinan Paann fethedilen bu memleketi bakasna vermesi, Tur
gut Reis'i darltt. Yanndaki dier kapudanlarla birlikte padiahn
hizmetinden ayrlarak yine Magrib taraflarna gitmek istedi ise
de kaptan - deryann ricas zerine bu tasavvurundan vazgeerek
stanbul'a dnd.
Bundan sonraki senelerde de Turgut Reis'in Akdeniz'de byk
baarlar ve zaferleri oldu. Napoli ve Sicilya sahillerinde gazada
bulundu ve Korsikada B astia Kalesi'ni muhasara etti, Arnavutluk
sahillerini denizden sktrarak te'dibe muvaffak oldu. Umulandan
daha byk muzafferiyetler ve ganimetlerle stanbul'a geldii va
kit, Osmanl Devleti'ne ve onun byk hkmdarna an ve eref
kazandran bu nl denizciye, p adiah Cezayir beylerbeyliini
kapudanlk ile birlikte ihsan etmek istedi.
Rstem Paann bu tevcihe, Turgut Reis'in, serbest hareket et
meyi devlet hizmetinde bulunmaa tercih edeceini ileri srerek
mani olmaya almasna ramen, Turgut Reis bizzat Kanuni'nin
huzuruna karak Trablus eyaletini rica etti. Kanuni'de ok sevdii
ve takdir ettii bu naml deniz yiidini krmad. O bundan sonra
lnceye kadar Trablusgarb' tasarruf edecektir.
Sinan Paann lmnden sonra kaptan- deryala Piyale Paa
geince ( 1 554), Turgut Reis onunla birlikte yine Akdeniz'd eki fa
aliyetine ve gazalarna devam etti. Bu defa, Fransa donanmasna
yardma gnderiliyordu. Zira Aramon'un teebbsleri neticesinde
padiah, kaptan- deryaya hitaben bir ferman karm ve Turgut
Reis ile ibirlii yapmasn, onun tecrbe ve vukufundan faydala

n arak Fransz donanmas ile bulumasn emretmiti. 293
Fransa kral, Kanuni'nin bu yardm ve kararndan o kadar mem
nun olmutu ki, gnderdii 3 Temmuz 1 55 5 tarihli teekkr mek
tubu nda padiaha:
"Pek yksek, pek muazzam, pek muhteem, na-malup hkm
dar! Mslmanlarn byk padiah! Bizim pek aziz ve muhterem
do stumuz! " diyerek balamaktayd.
Scak ve samimi teekkrlerini bildirmek mecburiyetinde bulun
duunu, Osmanl donanmasnn, Preveze'ye vasl olduunda, orada
b e Fransz galerisini bulacan ve Fransz amirali ile mterek
d mana (imparator) kar neler yaplacann kararlatrlacan
ve saireyi yazmakta idi.
Gerekten, Piyale Paa, donanma ile Sicilya'ya doru ilerlemi,
Akdeniz'd e baz kaleleri muhasara ve zapt etmi, bu srada altm
be gemi ile Nap oli nlerinde bulunan Andrea Doria, Osmanl
donanmasnn geldiini duyunca, oradan uzaklamt. Mamafih,
Barbaros devrinde olduu gibi, bu defa da Franszlar ile tam bir
ibirlii yaplamam, Fransa kral, Kanuni'ye bu mnasebetle yeni
bir mektup ( 1 555 tarihli) gndererek bu teebbste bir netice alna
mamasndan dolay kendilerinin sulu grlmemesini rica etmi
ve mazeretlerini bildirmitir.
Bu srada Cezayir Beylerbeyi Salih Paa'nn da o havalide baz
teebbs ve harekat vardr. Fransa kralna gnderilen mektuplarda
da bundan bahsedildii grlmektedir. Hadise, spanyollar ile ittifak
halindeki bir yerli kabile reisinin Pavus ( Pinon de Velez) Kalesi'ni
muhasaras ile balam ve Salih Paa derhal oraya koarak spanyol
lar tard ve malup etmiti. Fransz kralnn bu srada imparator ile
Vaucelles'de mtareke yapmas, Charriere'e gre mttefiki Kanuni'yi
memnun etmemiti. Padiah, temsilcisinin bulunmad bu anla
mann tek tarafl olarak yapldndan dolay sitemde bulunmutu.
I I . Henry bunun zerine derhal padiah nezdindeki elisi M. de
la Vigne vastasyla, mparatorun tahtan feragatini mmkn klmak
256 Kay IV Ufu h l a r n P a d i a h K a n u n i
ve kolaylatrmak istedii iin b u mtarekeyi kabul ettiini mazeret

olarak ileri srd. Zaten baka sebeplerle de bu mtareke ile me z
haldeydi. Hem bu vesile, hem de Salih Paa'nn o tarafa donanmann
sevkini istemesi sebebiyle, Piyale Paa kumandasndaki donan m ay
padiah, stste birka sene Magrib sahillerine gnderdi. Keyfiyeti
ayr bir name ile Fransa kralna da bildirdi.
Piyale Paa, 1 556- 1 5 58 seneleri arasndaki harekat netices in de,
Oran ve Bizerte mstahkem mevkilerini zapt ve Mayorka Adas'n
tahrip ederek, spanyol donanmasna rastlamadan stanbul'a dnd.
1 5 59'da ise Adriyatik seferini yapt.294
B Y K H A L I G C
Piyale Paa'nn st ste gsterdii baarlar ve her yl Akdeniz'deki
nemli slerine vurduu darbeler spanyollar endielendirmiti.
spanya Kral I I . Philip bir Hal seferi tertipleyebilmek iin youn
bir seferberlik ierisine girdi. Papal bu faaliyetin ierisine soktu.
Neticede spanya, Papalk, Malta valyeleri, Napoli, Cenova ve
Floransa devletleri arasnda Osmanllara kar bir ittifak olutur
maya muvaffak oldu.295
Mttefikler ncelikle Turgut Reis'in beylerb eyi bulunduu
Trablusgarp' fethetmeyi kararlatrmlard.
Piyale Paa ise baharla birlikte, isyan etmi ve Konya muharebesi
ile malup edilmi bulunan ehzade Bayezid'in kamasna mani
olmak zere Akdeniz ve Ege sahillerinde faaliyetlerde bulunuyordu.
Bayezid'in douya doru ekildiinin haber alnmas zerine Mora
sularna gelen Piyale Paa, Modan nlerinde rastlad kk bir
dman filosunu zapt etti. Muhtemelen Hal kuvvetlerine katl
mak zere hareket etmekte olan dmandan yaplan hazrlklar
rendi. Onlardan ald bilgilere gre zellikle Malta korsanlar
byk endie ierisine dmler ve Trklere bir darbe vurulmas
iin ciddi giriimlerde bulunmulard. Donanma sahibi btn H
ristiyan devletler bu arya olumlu cevap vererek byk bir Hal
armadas tekil etmek zere hazrlklara girimilerdi.
Bu arada Turgut Paa ile Arab erafnn arasnn ak olmas ne

deniyle Arablarn bir ksmyla irtibata gemilerdi. Bylece hedefleri
ilk p landa Trklerin Trablusgarp'taki hakimiyetlerine son vermekti.
Piyale Paa ald haberleri derhal stanbul'a rapor etti. Kendisine
d man donanmas o tarafa geldii takdirde saldrmas emredildi.
Bu arada on para kadrga daha hazrlanarak kendisine gnderilmi
bylece emrindeki kadrga says doksan sekize kmt.
Buradan Avlonya sahillerine gelen Piyale Paa, Cerbe ve Trablus
Adas'na sefer planlayan Hal donanmasnn hareketlerini kontrole
balad. Osmanl donanmasnn blgeye gelii Hallar endie
lendirmiti. Harekatlarn erteleyip geriye doru ekildiler. Bunun
zerine sefer mevsiminin geip k mevsiminin gelmesi zerine de
Osmanl donanmas stanbul'a dnd.
Oysa Hal donanmas dalmam ve her bir p aras kendi l
kelerine dnmemilerdi. Trablusgarp'a yakn slerinde bir miktar
klayp ubat aynda harekete karar vermilerdi.
Hallar iin Preveze'nin hatralar henz pek taze idi. Akdeniz
sularnda Trk donanmasna atmann kendileri iin yeni bir facia
olmasndan endie ile dikkatli hareket etmekteydiler. ayet Cerbe'de
Turgut Reis'i vurup imha edebilirlerse hem azl bir hasmdan kur
tulacaklar hem de akabinde Tunus ve Trablus'un yolunu kendilerine
am olacaklard. Arablarn desteklerini de temin edebilirlerse
Trklerin artk buray kendilerinden almalar imkansz hale ge
lirdi. Ayrca Trk donanmasnn her yl sahillerine dzenledikleri
basknlara da daha rahat karlk verebilirlerdi.
Hallar askeri strateji bakmndan doru dnmlerdi. Trablus
ve Tunus'un arasnda yer alan Cerbe'yi zapt etmeleri halinde her
iki lkeyi de daha rahat kontrol etmeleri mmknd. Bu itibarla
Cerbe'nin zaptndan sonra hedef Turgut Reis' in emrindeki Trab
lusgarp olacakt. Hallar planlarn byk bir gizlilik ierisinde
yrtyorlard.
ubat banda Sicilya'dan hareketlenen donanma, Trablusgarp'a
yakn Kk Sirte Krfezi'ndeki Cerbe Adas nne geldi. Cerbe'de
bin Trk askeri ile birka bin gnll Arab bulunuyordu. Turgut
Reis asl kuvvetlerle Trablus'tayd. Hallarn muhtemelen ke n di
zerine yryeceini tahmin eden Turgut yanlmt. Ha ll ar 7
Mart 1 560'ta byk kuvvetlerle adaya karma yaptlar. B e g n
kadar iddetle kar koyan mdafiler bu kadar stn kuvv etle r
karsnda daha fazla dayanamayacaklarn anlamlard. Be in ci
gnn sonunda bir gece vakti kaleyi terk ederek Turgut Reis'i n
katna varmaya muvaffak oldular.
B ylece 1 2 Mart'ta adaya hakim olan Hallar derhal Cerbe
Kalesi'ni ykarak yeni ve muazzam bir hisarn inasna giritiler.
Buras Kuzey Afrika'nn fethi iin en gl s ve hareket merkezleri
olacakt. Artk aceleleri yoktu. Trablusgarp zerine yrmeden
evvel Trklerin hareketlerini kontrol etmeye ve gelimelere gre
planlarn yapp iletmeye karar verdiler. lk raundu kazanmlard
ve kendilerini artk hakim konumda gryorlard. Hal donan
masnn Trablusgarp zerinde iken Trk basknna uramaktan
ekindikleri anlalyordu. 296
Hal donanmasnn Cerbe'deki faaliyetlerini ele geirdii bir
Fransz gemisinden renen Turgut Reis, yannda bulunan Ulu
Ali Reis'i durumu haber etmek zere derhal stanbul'a gnderdi.
Haber stanbul'd a byk bir zntye sebep oldu. Kanuni Sultan
Sleyman, Piyale Paaya bahar eriinceye kadar iki yz paralk
donanmay btn alet ve edevatyla hazrlamasn emretti.
Turgut Paa'ya gnderdii cevabi mektupta ise donanmann
hazrlandn ve baharda harekete geeceini, takviyenin yetime
sinden nce dmann saldrmas durumunda kendisine yardm
etmeleri iin blgedeki bellibal Arab eyhlerine emirler ilettiini
bildirdi.
Gerekten de Kanuni Sultan Sleyman derhal Kuzey Afrika'nn
ileri gelen eyh ve murabtlarna mektuplar ve hediyeler gnderdi.
Bu nemli grev iin o taraflarda domu olan Arablar ve dillerini
iyi bilen Said Reis'i seti. Said Reis, kendisine refakat iin verilen
aske rlerle birlikte Turgut Paann gndermi olduu gemiye binerek

Trablusgarb'a doru hareket etti.
Kanuni Sultan Sleyman, Arab meayih ve murabtlarna din
d manlar ile bir olmann ve b eraber hareket etmenin slam'a
yaplacak en byk ktlk olduunu vurgulamak suretiyle yle
sesle nmekteydi:
"Siz byk fetihler yapm kimselersiniz. Eskiden beri bilgin
lerin izin ve iyilerinizin dualar kabul olan insanlarsnz. Ktlerin
bozgunculuklarn dzelte gelmisiniz. Hem de slamlarn lkesinde
yeryznn blnmesinde bir p samana kanaat eden, kreden
ve raz olan Ebdderda'nn tad nitelii tayan, krlarda ve sk
aalklarda hasrlarda oturan gazilersiniz. O zamandan beri Pey
gamberlerin sylediklerine ve ilediklerine inanrsnz. O taraflarda
din ve dnyay korumakta yardmclarm ve dostlarm olanlardan
sordum. zellikle Cerbe ahalisi hibir zaman bizimle savamamt.
Hep sava diliyle gnl alc yazlar ve biatnameler varp gelmekte idi.
mdi, ey Allahu Teala'nn sekin kullar, o ulu kiiler sizin din
dmanlaryla birletiinizi bildirince askerimin size satamalar
varsa, ne olduunu bildirirseniz hakkndan gelmez miydim? Hele
ben ahirette Allahu Tealann huzurunda, bana soru sorulduu vakit
pek korkarm ve hem Allah'a yle derim ki:
Hil'atlar verdim, nasihatler kldm, ama onlar bunlara uyup bana
gvenmediler. Hem Cenab- Rabb'l-alemin Hazretleri'nin gayreti
ve dininin evketi nereye gitti? Hazret- i Peygamber'in eriatinin
hikmet dolu buyruunu brakp niin Allah'n dman olanlara
yardmc olursunuz? Size yakan yine budur ki Allah'n buyruu
ve S evgili Peygamber' in yce eriatlerinin hkmleriyle ve meayih
ulularnn szleriyle, g kuvvet sahibi, hametli slam padiahnn
yannda olmaktr:'
Said Reis Trablusgarp yaknlarndaki Tecure Kasabas'na var
dnda Hristiyan donanmas Re'sl-Melih'd eydi. O srada Turgut
Paa da C erbe Adas'nda bulunuyordu. Kendisine dman olan
yerli Arablar tarafndan takip edildiinden durumu olduka kr-
tikti. Kpry geerek bir a n nce Trablus'a ulamak iin ab a sarf

ediyordu. B lgenin ileri gelenlerine verilmek zere Said Rei s'i n
hediyeler ve mektuplarla geldiini renince Osmanl padiahn n
niyetini hemen anlad. Buna gre Arablarla iyi geinmeli ve onl arn
gnln almalyd.
Said Reis ve beraberindekiler getirdikleri haberlerle, Arab'n
ileri gelenlerini yzlerine glerek trl yollardan toplamaya a
ltlar. Onlar artp padiahn ihsan olarak hil'atler giydirdiler.
Armaanlarn verdiler. Bylece bozgunculuklar nlendi. Divan-
Hmayun'dan gnderilen hkmleri okuyan gngrm yallar ve
baz emirler alatlar.
"Geri Gazi Sultan Sleyman Hazretleri ne gzel buyurm ular.
Bizim dahi lmezi lmlye ve dnyay ahirete, yani ki dini dn
yaya deimemiz olmaz. Gelin hep birlikte bu kt iten geelim"
dediler. Herbiri " Tevbe ettim ve dndm" dediler. Cmlesi zr
istifara durdu.
O srada orada bulunan murabtlar ve meayihler de bu haller
iin pek inleyip alatlar :
"Madem ki yeryznn halifesi ve zamann padiah bu gsz,
kuvvetsiz duaclarndan anlam ak ayetler alarak, Peygamberin
eriatine dayanan hadislerini ne srerek dostluk istemiler, bundan
sonra padiahn bu kullar canla bala onun her buyruunu kabul
eyleriz. Ona dostuz ve onun havasnda kullaryz. Bu zamana gelin
ceye dein saadetl padiah hazretlerinin bu diyarn yoksullarnn
durumlarn sorup bildiklerini bilmezdik. imdi bu yce buyruk
larn kavramlarn ve durumlarn rendik. Bundan byle Turgut
Paa hazretlerinin dostlaryz ve buyruundan yz dndrmeyiz:'
Arab ileri gelenleri bu arada spanyollara da haber gndermekten
de geri durmadlar:
"Bundan sonra bizden yardm beklemeyin. slamlmza o i
ler uygun dmez. nceden birka tane kendini bilmez, cahil ve
nefislerine uyan yaramaz kimseleri yoldan karmlar onlara bu
sular iletmilerdi:'
H kmne ram olmazz biz deme sultan olunun

Kuluyuz kurbanyz alemde Osmanolu'nun
te yandan k hazrlklar ierisinde geiren Piyale Paa, 4
Nisan 1 560 gn Barbaros Hayreddin Paann Beikta'taki trbesi
nn de yaplan askeri ve dini merasimi mteakip yz yirmi paralk
donanmasyla denize ald.
C E R B E YO L U N D A
Koyunadalar'na vard zaman Turgut Paa'dan bir frkateyn ge
lip Hal donanmasnn Trablusgarb'a hcum etmek zere olduunu
bildirdi. Piyale Paa dman ahvalini tahkik ettirmek maksadyla
Ulu Ali Reis'i Venedik sularna gnderdi.
Ulu Ali Reis seyir esnasnda byk bir dman gemisine rastla -
mt. iddetle geen arpma sonunda kafir parasn zapt etmeye
muvaffak oldu. Elli dman askeri esir alnd. Gemide tanesi
tuntan olmak zere bir nevi ate yadran ve yldrmlar indiren
krk tane top bulundu.
Gemiyi yedeine alan Ulu Ali Reis, Piyale Paa'nn yanna geldi
inde sevinle karland. Bu fetih uurlu saylarak Cenab- Hakk'a
krler klnd. Zaptedilen gemi stanbul'a gnderildi.
Osmanl armadas buradan Koron Krfezi'ne geldi. Burada Mi
dilli Sancakbeyi Muslihiddin Mustafa Bey maiyetindeki gemilerle
gelerek donanmaya iltihak etti. Bu katlm srasnda iki taraftan
selam toplar atlm, renk renk sancaklar dikilmi, nevbet dvlp
g lbank ekilmiti. Trl trl sevinler ve adlklar gsterilmiti.
Modon Kalesi nne gelindiinde ise Rodos Sancakbeyi Kur
dolu Ahmed Bey gemileriyle orduya katld. Buluma srasnda
"Allahu ekber" ve "La ilahe illallah" avazeleri yldrm etkisindeki
top seslerini bastrm ve gazileri byk bir evke ve aka getirmiti.
Burada birka gn kalnarak gemilerin ufak tefek tamiratlar
yapld ve eksik levazmlar giderildi. Ardndan Kurdolu Ahmed
B ey'i Anaverin Liman'na gnderen Piyale Paa kendisi de byk
262 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n !
armadasyla 1 Mays 1 560'd a harekete geerek drt gn sonra Malta

Adas nlerine vard.
Derhal Kk Malta Adas'na kuvvetler karld. Bu kuvvetler
ksa srede pek ok ganimet ve esirle dndler. Bu esirlerde Hal
donanmasnn Cerbe Hisar'nda beklemekte olduunu bildirdiler.
Piyale Paa, Turgut Paaya haber gndererek Cerbe nne gelm e
sini bildirdi. Kendisi de artk hi beklemeksizin dman zeri n e
harekete geti.
ki gn iki gece deryada yol aldktan sonra Cerbe'ye yakn Kar
kanna kysna varlp demir atld. Ertesi gn iin sava aralar
hazrlanmaya balad.
Oysa Osmanl donanmasnn Malta ynne hareketlenmesini
mteakip adadan Cerbe'ye haber uurulmu ve Piyale Paann
zerlerine geldii bildirilmiti.
Bu h aber zerine Hal donanmas da derhal hazrlanarak
Cerbe'den yedi sekiz mil kadar denize doru alm ve gafil av
lanmaktan kurtulmutu.
H AYAT B U G N N D R!
Osmanl askerleri iin ise o gece bambaka bir nemi daha haizdi.
O gece Berat Gecesi idi. Gemilerde o geceyi sabaha dek ihya ettiler.
Tesbih, tehlil ve zikirlerle megul oldular.
Nihayet sabahla birlikte dnyann en byk iki deniz gc kar
karya gelmi bulunuyordu.
Osmanl donanmas drt yldr denizlerde dolaan tecrbeli
bir kaptan - deryann yan sra hepsi Barbaros kardelerin yannda
yetimi pek tecrbeli deniz kurtlarnn idaresinde bulunuyordu.
Aralarndaki birlik, beraberlik ve dayanma son haddindeydi.
Dolaysyla zerre kadar tereddt ierisinde olmayp dman tam
manasyla imha etmek azmi ve dncesinde idiler.
Piyale Paa O smanl donanmasn kara kuvvetlerine benzer
ekilde hilal eklinde dzene koymutu. Merkezde kendisi bu
lunuyordu. Sol kolda Midilli Sancakbeyi Kurdolu Muslihiddin
Mu stafa Bey komuta mevkiindeydi. Mustafa B ey otuz dokuz yl

n ce Kanuni'nin Rodos Seferi'nde donanma komutanl yapmt.
Sa kolda ise Kurdolu Mustafa Bey'in kardei Rodos Sancakbeyi
Ku rdolu Ahmed Bey vard. Preveze deniz savanda sol kanada
kum anda eden Seydi Ali Reis imdi ihtiyat filosunun banda bu
lunuyordu. Osmanl armadasnn dier filo kumandanlar Ulu Ali
Rei s, Gazanfer Reis, Deli Cafer Reis ve Ali Pertek Reis gibi naml
deniz kaptanlar idiler.
spanya Kral il. Philip'in Trklerin denizlerdeki stnlne
ke sin bir darbe indirmek niyetiyle yllar sren gayretlerle meydana
getirdii ve Papa ile beraber Cenova, Floransa, Malta, Sicilya ve
Napoli'nin de desteiyle meydana gelen iki yz paralk Hal ar
madas Gian Andrea Doria'nn idaresindeydi. Bu amiral Preveze'de
Barbaros'la arpm bulunan mehur Andrea Doria'nn kardei
oluydu. Yani onun yeeni idi. Bu srada doksan drt yanda olan
An drea Doria, Ceneviz'de yeeninin zafer haberini beklemektedir.
Ancak hezimet haberini almas ile birlikte artk lm deine
kapanacaktr.
Hal donanmasnn dier mehur kumandanlar Papalk donan -
mas kumandan Prens Plamino Orsini, Malta kuvvetleri kuman
dan Guillaume, Ceneviz Kaptan Cigala, Sicilya filosu kumandan
Donj uan de Cardona, Napoli donanmalar kumandan Don Branje
d Rekeens idiler. Gemilerde otuz bin asker vard. Hal armadas
ak deniz muharebe nizamn ald.
te yandan Piyale Paa, askerinin maneviyatn yksek tutmak
yolunda her areye bavurmaktayd. Onlar:
"Gn bu gndr. Hayat bugn iindir. Maksat Allahu Teala'nn
rzasn kazanmak ise ite frsat nmzde. Bu yolda ve bu uurda
padiahn himmeti bizimledir. Cenab - Hakk muinimiz olsu n ! "
diyerek gayrete getirmekteydi. 297
B Y K D E N Z ZA F E R
1 4 Mays 1 560 sabah Tunus kylar top atlar ile sarslmaya
balad. iddetli top atlarnn akabinde Osmanl donanmasnn
264 Kay i V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n [
manevralar ile araya alnacan v e klliyen yok edilece kler i ni

anlayan dman donanmasnda panik balad. Emir komu ta kay
bolmu her komutan bana buyruk hareketlere balamt. Bi r k sm
Cerbe Hisar'na snmak zere geri dnerken Gian Andrea D o ria
idaresindekiler ak denize doru ekilmeye baladlar.
Hal donanmasndaki vaziyeti gren P iyale Paa derh al do
nanmasn ikiye ayrd. Kurdolu Mustafa Bey ile Ali Pert ek B ey
idaresindekileri kaleye girmek isteyenlerin yollarn kesm eye ve
imha etmeye memur etti. Kendisi de bata olmak zere dier kap
tanlara dman gemilerine rampa ile ldrc darbeyi indir mek
emrini verdi.
Gerekten de bata Piyale Paa'nn gemisi olmak zere Osmanl
gemilerinin her biri kamakta olan dman gemilerini bir taraftan
top atlar ile batrmaya bir taraftan da rampa ile zapt etmeye ba
lamlard. Gemilerin rampalar ve Trklerin dman gemilerine
kmalar srasnda kyasya vurumalar vuku buldu. Netice itiba
riyle Osmanl donanmas Preveze'd en sonra ok byk bir zafere
daha imza att.
Osmanl donanmasnda leventlerin "Elhamdlillahi hamden
kesiran" (Allahu Teala'ya saysz hamd senalar olsun) avazeleri
ykselmekteydi. Trl trl sevin ve kvanlar arasnda gaziler
kr secdesine kapanyorlard.
Dmann kayb korkuntu. Papalk ve spanya amiral gemileri
batrlm Ceneviz, Sicilya ve Napoli amirallik gemileri ise Trkle
rin eline gemiti. Yirmisi kadrga, yirmi alts bara olmak zere
krk alt harp ve yirmi drt de nakliye gemileri b atrlmt. Gerisi
ou ar hasarl olduu halde talya ve spanya'ya kam birka
da Cerbe Kalesi'ne girmeye muvaffak olmutur.
Hallarn asker kayb ise yirmi bin kiinin zerindeydi.
Gemisi zapt olunan byk amiral Gian Andrea D oria yaral ve
perian bir halde alelade bir kaya atlayp hayatn kurtarabilmiti.
Sicilya kral naibi Medinaceli dukas da ayn ekilde h ayatn kur
tarmaya muvaffak olmutu.
D uka'nn olu Don Gaston bata olmak zere Sicilya filosu ku

m an dan Donjuan de Cardona, Napoli donanma kumandan Don
Branje d Rekeens ve Don Alvaro de Sandi gibi Hal armadasnn
en b yk kumandanlar ve daha pek ok ileri gelen asilzadeleri
esirler arasnda bulunuyordu.
Hallarn bu byk asker ve gemi kaybna karlk Osmanl
kayb hi nemsenmeyecek derecede dkt. Birka kk Trk
gemisi batm ehitlerin says ise bini bulmamtr. Bu durumda
bir a k deniz muharebesi bakmndan ele alndnda Osmanl
zafe rinin azametini gstermesi bakmndan mhimdir.
Piyale Paa Cerbe deniz savan btn safahat ile yazdrd.
D m ann donanmas nasl perian edildi, gemilerin ne kadarn
batrdlar ve ne kadarn zapt ettiler ayrntl olarak bildirdi. D
mann byk kaybna karlk padiahn dua ve himmeti ve Cenab-
Hakk'n nusreti ile kayplarnn pek az olduunu belirtti. imdi ise
Cerbe Hisar'nn zapt konusunda her ne gerekir ise yerine getiri
leceini ve fethedilmeyince dnmeyeceini ifade ederek duasn
talep etmekteydi. Sonra da makbul ve yarar kulu, halis yolda
Nasuh Aa'y ararak mektubu ona verdi ve padiaha gnderdi. 2 98
C E RB E H SA RI N N D E
te yandan Cerbe Adas'nda hezimetten sonra kaleye snan
H allarla b eraber dokuz bin kiilik bir mdafaa kuvveti birik
miti. spanya Kral II. Philip de kaledeki mdafilerin son ferdine
kadar maktul dmeden hisar teslim etmemeleri emrini vermiti.
Mdafilere spanyol general Don Alvaro de Sandi komuta etmek
teydi.
spanyollar geen sre ierisinde gerekten kaleyi muhkem bir
hale getirmilerdi. Savunma sistemleri asndan hisarlar iinde
zel bir yeri bulunan Rodos Kalesi'ni andrr hale gelmiti. Drt bir
yanna tabyalar yaptrmlard. Pek uzun ve yksek hurma aalar
kestirip sal sollu attrmlar sonra da aralarn toprakla doldur
mulard. Bylece eni ve boyu bir kat stne kat bir nice tabaka
duvarlar meydana getirmilerdi. Dman kran glleler vurduka
266 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n [
hamurkarn hamur yourmas gibi toprakla ta arasna girsi n ve

gmlp kalarak zarar vermesin diye dnmlerdi. Hatta ta
glleler bu toprak tabyaya girdike deil ykmak duvarlar dah a
da glendirecekti. Kap ve duvarlarn prangalar ve darbezenlerle
donatmlard. Ok, yay ve glleleri hesaba gelmezdi. Ya ve kurusu
bakmndan bir iki yl yetecek erzak depolamlard.
eitli Avrupa lkeleri ile spanya ehirlerinden en azl Trk ve
slam dmanlarn buraya ymlard. Bunlarn ii gc sava olup
evlenmemilerdi. B ozgunculuk kayna ve inat abidesi gibi idiler.
Sadece halarna sayg gsterirler ve tular ile zrhlar adna ant
ierlerdi. Acma ve esirgeme bilmezlerdi. Her biri on be Trk iin
yazlmt (en az on be Trk'e bedel olduklarn iddia ederlerdi) .
Kaleyi asl koruyacak olan bu birliklerdi. Ayrca donanma savan
dan kaarak kaleye snanlar da mdafaa hattnda bulunacaklard.
Bunlar iin gece gndz allarak tabyalar ve istihkamlar hazrla
tlmt. Donanma savandan kurtularak kaleye snan gemilerin
toplar ile alet ve edevat karlarak drt bir yana yerletirilmi ve
kale her bakmdan glendirilmiti. 299
Piyale Paa ise donanmadan askeri birliklerini karaya kartarak
muhasara vaziyetini almaya balamt. zellikle zaferin nc
gn donanmaya gelen Turgut Reis evre kalelerdeki piyade ve
svarilerine haberler gnderdi. Be on gn ierisinde Kafsa, Isfakz,
Sus, Trablus askerlerini Mehdiye, Manastr ve Hamamat blgesi
cemaatlerini, Tecure, Zannura ve Kirvan lkesi cilasunlarn (yi
itlerini) toplad.
Turgut Reis birliklerinin de hazr olmasyla hisar drt bir yandan
sarlmaya baland. Bir yanda emirler ve bal askerleri bir yanda
yenieriler taburu bir yanda azaplar ve reisler ve bir yanda Turgut
Reis'e bal birlikler kol kol olup dizildi. Sratle metrisler ve hen
dekler kazlmaya baland. 300
Osmanllarn metrislere girdii ve toplar kurmaya dald srada
kaledeki dman askerleri "Anszn saldrana kar durmak g olur"
dncesi ile kaleden huru hareketi ile iddetli bir saldr balattlar.
Hi b eklemedikleri bu ani saldr karsnda Osmanllar ksa

sreli bir bocalama devresi geirdiler. Metrise giren askerler ok zor
bir vaziyette kaldlar. Bu aknlk devresini mteakip gazaya sala
diye baran gaziler dman zerine yrdler. Yenieri aasnn
alay bayra dardaki btn yoldalaryla dman zerine yklendi.
Di er savac asker guruplar da derhal atlp yetiti.
Allah Allah seslerinin verdii zevkten kimsede can kaygusu ve
ko rkusu kalmamt. Herkes kendinden gemi vaziyetteydi. ki
taraf birbirlerine girdiler. Toprak gibi karldlar. ki saati akn bir
sre iddetle arptlar. Dman askerlerinin her biri batan aya -
a gk demirli olduundan kl ve ok ilemiyordu. Harbe, topuz
ve nacan kullanan Trkler ancak balarna indirdikleri iddetli
darbelerle ilerini bitirmeye baladlar. Sonunda bozguna urayan
dman birlikleri be alt yz kadar l brakarak sratle tabyalarna
doru ekildiler.
Buna ramen dmann morali bozulmamt. Komutanlar gece
askeri evke getirici nutuklar ektiler. Kraln huzurunda arlana
caklarn ve kendilerini nice ziyafetlerin ve balarn beklediini
spanyol halknn gznde bir kahraman olarak karlanacaklarn
bildirip yeniden cesaretlendirdiler.
Ertesi gn daha byk kuvvetlerle kaleden bir kez daha huru
hareketinde bulundular. Osmanllar artk hazrlkl idiler. nanlmaz
bir bouma balad. ki taraftan toplar ve tfekler atld. Kllar
att. Oklar iki yne yamur misali yad.
Bu kez Turgut Reis askerlerinin bahadrlar da savaa dahil oldu
lar. Dne dne vurutular. Trl kahramanlklar gsterdiler. D
man askerleri boru ve trampet sesleri Trkler ise mehter takmnn
hcum maryla ak ve evkle vuruurlard. Atlar seriip bahadrlar
barp birbirine dalar balar top gibi yerlerde yuvarlanrd. Trk
ler demirlere gark olmu dman askerlerini yine mzrak, gnder,
topuz ve nacaklaryla krdlar.
saati akn korkun boumann sonunda bir kez daha be
alt yz civarnda l brakan mdafiler tekrar tabyalarna girdiler.
Bir daha da kaleden dar kmadlar.
B Y K G AY R E T
Bylece hicri 9 6 8 yl Ramazan aynn nc gn ( 1 8 Mays
1 56 1 ) balayan arpmalar seksen gn boyunca kanl bir biim de
devam edecektir.
Kimi kez deniz tarafndan yaplan hcumlar kimi kez karadan
umumi yryler kimi kez tekil edilen byk kulelerle ve ki m i
kez de lam savalar ile tatbik edilecektir.
Kaledekiler gnler boyu pastiyan (kale) ve tabyalarndan topla
rn ve tfeklerini ateleyip hisar savalar ederek mdafaada bulun
dular. Osmanllar da onlar nereden toplarn atarlarsa oray youn
bir ekilde top bombardmanna tutarak dvdler. Bir nice toplarn
kuleleriyle beraber aa dktler. atmalar gnler boyu srd.
Ramazan ay sonuna kadar bir taraftan da hendekler kazld ve
metrisler durmadan ileri doru s rld . Ramazan B ayram'nn
birinci gn akam dmann su kuyularn battal etmek isteyen
yiit Osmanl dilaverleri ile muhafaza kuvvetleri arasnda sabaha
kadar vurumalar cereyan etti. Kale mdafilerinden bir blm
daha yel gibi Osmanl askerlerine saldrd. Her iki yandan askerler
birbirine girip dvtler. Canlar ve balar verilip nice kez alt st
birbirlerini srdler. Sonunda zafer kasrgas Osmanllar tarafn
dan esti. Dman birlikleri su kuyularnn bulunduu tabyay terk
ederek kat. Kuyular sratle dolduruldu.
Mdafilerin ii gn getike zorlayordu. Erzak ve susuzluk
dolaysyla frsat bulabilenler kaleden kamaya alyordu.
Dmann elinde esir bulunan yarar levent reislerinden aban
Reis kurtulup gelerek dmann deniz ynndeki gemileri peri
an edilip battal braklmadan kalenin alnmas mmkn deildir,
diyerek fikrini belirtti. Zira dman gemileri kuatmann dnda
kald iin mdafiler bu hattan zellikle scaklk ve hararetin en
iddetli anlarnda istifade ediyorlard.
Ancak limann sl ve evrelerine gerilip zincirlerle sarlan
serenler gazileri yanlarna yaklamaa brakmad. Gaziler bunlar
ayrmaya urarken gemilerden ve hisardan youn bir biimde top

ve tfek atlar yaplarak geri pskrtldler.
Bunun zerine yeni tedbirler alnd. Serenleri kesip yerinden
kal drmadan kadrgalara varmaya imkan yoktu. Bunu yapabilmek
i in dar alanda idaresi kolay olan frkata cinsi gemiler hazrland.
Bunlarn klarna kale der toplar yerletirildi. indeki askerin
korunmas iin siperlikler hazrland. Her bir geminin reisine nemli
grevler smarland. Keskin nianc tfekiler ve okular, Ramazan
Bayram'nn ikinci gn sabah namazn kldktan sonra, sandallar
ve frkatalarna binerek ve st ste glbanklar ekerek dman
gemilerinin zerine yrdler.
Hisarda bulunan mdafiler bu hali grnce derhal burlara ve
bedenlere kotular. O kadar top tfek ve darbezenler attlar ki gaziler
ve frkatalar sanki bir ate denizi ierisinde yzmeye baladlar.
Buna ramen en kk bir p erva gstermeden varp s erenlere
attlar. imdi iki taraftan yamur misali top tfek at yaplyordu.
Dman hisar bedenlerinden s avurduu top ve tfek atndan
gayri gemilerden de kum ve yel gibi saldr balattlar. Mcahid
gaziler bayram gnlerinde ve dnlerde dne dne oynayan ka
dnlar gibi ak iinde vurutular. Niceleri ehit derken niceleri de
gazilik hil'atin giydiler. Neticede bu yryten de bir netice elde
edilemeyip geri dnld. Hamza beyzade adnda gen ve cevval bir
reis de ehitler arasndayd. Gaziler tekrar metrislere girerek geceli
gndzl kazmaya ve sratle ilerlemeye baladlar.
Piyale Paa bu arada blge halkna yumuak ve mlayim davranr
her birisine aman katlar vererek gnllerini alr, ihsanlarda ve
ltuflarda bulunarak kendi taraflarna katard. Dier taraftan hisarn
uzun sreli kuatmaya ve iddetli atmalara ramen dmeyii
nedeniyle gam ve keder ierisinde kalmt. Kimi zaman gayret kimi
zaman sabr ile hareket eder ve "Takdir Hda'nndr" diyerek teselli
bulurdu. Elbette bu derdin devas gelecek ve ne kadar g olsa da
gayret ve sabrn sonunda kolaylk ortaya kacaktr. "Gl dikensiz
ve bal belasz olmaz" diyerek teselli bulmaya alrd.
Osmanl askerlerinin byk gayretleri neticesinde hendekler

kazlp metrisler ileri srld. Ta ki tabyalarn kysna varld. Ulu
Ali ve Ali Pertek Bey gibi naml reislerin metrisleri deniz kran na
ulat. Bylece dman gemilerini hisara ve hisarda olan mdafileri
de gemiye ulamaktan kestiler. Ardndan tabyalarn kenarnda bu
lunan su kuyularna baskn verdiler. Ulu Ali Reis komutasndaki
gaziler su kuyularndaki dmana ani bir saldr balatmt. Buras
son kuyular olduu iin ok iyi korunuyordu. Ancak yenieri ba
hadrlar nce tfenk saldrlar ile fndklar yadrdlar. Ardndan
oklar hedefi buldu ve kllar syrld. Mdafiler de yeni kuvvetlerle
takviyede bulundular. Gaziler ilk yaz lalesi gibi batan ayaa kzl
kanla al olup hayli hnerler gsterdiler. Dmann bir iki bl n
krdlar. Ancak iddetli mdafaa karsnda kuyular arzu edildii
gibi toprak dolduramadan ekilmek zorunda kaldlar.
Zor artlarda iddetle savamalarna ve dmana ar bir darbe
indirmelerine ramen iin yarda kalmas Osmanl dilaverlerini
zmt. Utan ierisinde birbirlerine bakp:
"i bu kaleyi bu kafirlerin elinde korsak bu brk artk giyme
yelim" dediler. Kursaklarna gnl huzuru ile ekmek ve su koyma
dlar. Gece ve gndz gayretle alp metrislerini hendek kysna
getirdiler. evval aynn son Cuma gecesi yats namazn klan gaziler
su kuyularn elde etmeye and imilerdi.3 0
''Allah'm slam askerine yardmc olup bizleri din dmanlar
arasnda ve mezhepsiz Arab'n ikiyzller takm iinde utandrma.
Fetihler ve zaferler ver" diyerek balarn ap inlediler. Yzlerini
topraa srp st ste glbanklar ekip tekbirler sylediler.
Ardndan yenierilerin ileri gelenleri ile Azeblerin bahadrla
rndan seme bir blk asker son byk kuyuya yeni bir hcum
daha balattlar. Hazr vaziyette bulunan ve savunmalarn devam
ettirebilmek iin bu kuyuya hayati ihtiyalar bulunan mdafiler
de amanszca karlk verdiler. Tfenkler ve kumbaralarla Osmanl
kuvvetlerine zarar verdiler. Bunun zerine elli kadar serdengeti
Osmanl yiidi yaln kl dman arasna dald. Bir saat kadar
iddetli vurumann neticesinde kuyuyu koruyanlar hakladlar.

On bir kadarn da esir alp kardlar.
imdi kuyular Osmanllarn eline gemi ve koruyucular de
imiti. "Susuz krlmaktansa klcmzla lelim" diyen spanyollar
st ste saldrlar dzenledilerse de daha fazla zayiat vermekten te
bir aresi olmad. Trkler kuyunun iine ve dna sahip olmulard.
Artk mdafilerin ii daha da zorlanm her gn kaanlarn adedi
artar olmutu. Firariler Osmanllara kaledekilerin hallerinin harap
olduunu susuzluk dolaysyla byk meakkat ektiklerini komu
tanlarn zoruyla savatklarn bildiriyorlard.
F ET H
Bu arada aya yakn devam eden iddetli kuatmann sona
yaklatn gren Piyale Paa'nn nihai bir hcumdan nce bir
gece yars ibadet ve taatten sonra Rabbine mnacat kaynakta u
ekilde ifadesini bulmaktadr:
Elin kaldurd yz dergaha tutd

Dil can rCyn Allah'a tutd
Didi iy halk- mahluk- alem
Ehadsin misli yok Allahu a'lem
Dilersen bir kul sultan idersin
Dilersen hak ile yeksan idersin
Eger zillet ve ger izzet ne kim var
Eger lutf ve ger kahr u kamu kar
Senndr virmek almak her bir ide
Senn emrndr alda viride
sensin alemn perverdigar
Getrp gideren leyi nehar
Kamu derdn devasn viren Hakk
Kamu dermansza derman iren Hakk
Habibn hurmeti kim ekrem itdn
Ana dmen olan ebkem itdn
Hem evvel eyledn an hem ahr

Gneden ruen itdn an zahir
An hem kabe-kavseyne irrdn
Ne kim isterdi heb an virrdn
Ana al virdin nusret hakkna
Nasir ol nusretn vir bu akna
Bir avuc mmetiyz kl inayet
Yzi a olavuz sa u selamet32
Dier taraftan artk tara ile bir ilgisi kalmayan mdafiler tabyalar
zerinden top ve tfekle savamaya balamlard. Bunun zerine
gaziler de var gcyle toprak srmeye koyuldular. Ksa srede
hendekleri neredeyse tabyalar hizasna kardlar. Ayrca aalar
dan yksek kuleler ina ettiler. Kulelerin ii ve d zeytin aalar
ile salamlatrlm ve balkla svanmt. Ardndan kulelerin
zerine toplar ve darbezenler yerletirildi. Kuleleri inceleyen ve
son hazrlklar gren yenieri aas bu srada alan ate srasnda
vurularak yaraland.
imdi kulelerden ve hendeklerden dman tabyalar zerine
youn bir biimde top tfek ok ve ta yadrlmaya baland. D
m ann tabyalar yerle bir olup niceleri yerlere dt. Bu hali gren
mdafilerin arasnda tam bir ylgnlk ve kargaa yaanmaya ba
land.
spanyann memleketler alacana inanp gvendii ve byk bir
donanma ile sefere kard naml serdar Donabor -ki sekiz bin
sekiz yz cenk adamyla savunma kasdyla kaleye girmiti- sonun
yaklamakta olduunu grmt. Nihai olarak harekete gemeye
karar verdi.
Kalan askerlerinden en naml bin kiiyi seip ayrd. 3 1 Tem muz
1 560 gecesi tan yeri aarrken kaleden karak metrisler zerine
saldrd. slam askeri de gafil bulunmayp her yandan kp akp
geldiler. Bir iki saat yaman bir atma meydana geldi. Gah Osman
llar ve gah spanyollar birbirini srdler. ki taraftan da ok adam
dt. spanyollar kaybedeceklerini anlaynca ekilmeye baladlar.
An cak yenierilerin hamleleri karsnda ikiye blndler. Bir ksm

kaleye girmeye alrken dier bir bl gemilerine can atmaya
altlar. Bu hengame srasnda da kayplar verdiler. Reisleri Do
n abor gemiye kaarak cann kurtarabilmiti.
Piyale Paa da bu zaferle birlikte artk durmayp umumi h
cumu balatm bulunuyordu. Bir taraftan gaziler hendeklerden
kaleyi bombardmana tutarken dier yandan kulelerle saldrlarn
balattlar. Osmanl firkate ve sandallar da spanyol gemilerinin
kamasna meydan vermemek zere harekata baladlar.
Gazilerin kaleye girmeye balamas ile birlikte mdafiler el-aman
el-aman diyerek teslim olmaya baladlar ise de Osmanl dilaverleri
artk kendilerini dinlemez olmulard. Tekbir ve tehlil avazeleri ile
her bir yerden kaleye dahil olup ounu ldrdler ve bir ksmn
da tutsak ettiler.
te yandan Osmanl gemileri de ekilmelerine frsat verme
den spanyol kadrgalarn evirmiler ve sratle ele geirmeye
balamlard. ldrlmekten korkan Donabor kendisini sulara
brakmt. Boularak lmek veya ele geerse tannmamak ve bu
suretle lmden kurtulmak istemiti. Ancak denizden karldnda
tutsaklktan kurtulan Osmanl askerleri kendisini tanyarak:
"te bozguncularn ba budur" deyince drt bir taraftan ken
disine kl trmek istediklerinde orada bulunan Piyale Paa
gemisi kaptanlarndan Dursun Reis mani olarak kendisini esir etti.
Bata Piyale Paa olmak zere cmle reisler, kaptanlar, leventler
ve askerler b ylesine ulu bir fethi kendilerine ihsan ve armaan
eyledii iin Cenab - Hakk'a sonsuz krler, hamdler ve senalar
eylediler.
Piyale Paa Cerbe Adas'n Trablusgarb Beylerbeyi Turgut Reis' in
idaresine brakt. Kalenin dizdarlna Turgut Reis' in istei zerine
muhasara esnasnda byk yararlklar gsteren emektar Hseyin
Reis getirildi. Cerbe'de dzenlemeleri yerine getiren Piyale Paa
Trablusgarb'a geti. Burada gn kald mddet iinde zellikle
Cerbe kuatmas srasnda kendilerine sknt vermi olan baz Arab

emirlerini cezalandrd.
Turgut Reis ve ehrin ileri gelenleri Piyale Paa ve adam larn a
gn boyunca ziyafetler verdiler.
Osmanl donanmas Trablusgarp'tan 1 7 Austos 1 560 g n
stanbul'a doru yola kt. Osmanl donanmasnn Cerbe nn de ki
muvaffakiyeti mj desini getirmi olan kadrga, spanyol ordu sun u n
byk b ayran arkasndan srkleyerek Akdeniz'in dalg al ar
arasnda dalgalandryordu.
Piyale Paann gelii gn (27 Eyll 1 560) Sultan Sleyman,
kaptan- deryann muzafferiyetini huzuruyla renklendirmek iin,
sarayn deniz kenarndaki kkne gitti. Amiral gemisinin arka
ksmnda Don Alvaro D Sandi, General Don S ancio D Levia,
Sicilya ve Napoli donanmalar komutan Don Branj e D Reekens
ve Donabor bulunuyorlard. Dmandan alnan kadrgalar, direksiz,
dmensiz yedekte ekiliyordu.3 03
Sultan Sleyman, ar ve vakur bir biimde bu manzaray te
maa etti. Donanma, sarayn nnde bir ift top ateiyle padiah
selamlad. Padiah, bu p arlak zaferin safahat hakknda kendisine
malumat veren Veziriazam Rstem Paay bir mddet dinledikten
sonra yle syledi:
"Bayram etmek deil, fakat Allah'a kretmek gerekir:'
Ardndan seferde kazanlm olan paralarn, hayr ilerine sarf
edilmesini emretti.
H ATA D A N S A K LA S I N DA M . . .
Zaferde yer alan tabip, air ve tarihi Nidai bu byk zafer ve
silesi ile Kanuni Sultan Sleyman Han' yle vmekte, balarnda
bulunmas iin dualarla yad etmektedir:
N'ola medhinde birka beyt ile yad eylesem an

Adalet birle ma'm Ctr eylemidr milk-i Osman
o zllu'llahdur slama viren bunca unvan
Cihan halkna hkm eyler kurlur gnde divan
M u h t e e m S l ey m a n
eca'atde mehabetde gren der Hamze-i sani

Zebun alm durur taht- yedinde cmle dman
Mrvvetde nazir olmaz ana oldur kerem-kan
Hemie yirden stn eylesn Hak Hazreti an
Ki zira ol durur bu il vilayet cisminn can
Beladan saklasun dayim Huda Sultan Sleyman'
Eger hake nazar eylerse drr-i ahvar eyler
Fakir ftadeye klsa inayet ehriyar eyler
Kamu erkan- devlet heb anunla iftihar eyler
Hma-y devleti dil murgn dayim ikar eyler
Nesim-i Ltfi esdkce hevay mkibar eyler
Ve illa hm kahrndan aduyi zar zar eyler
Kamu kffara ol bu gin cihan teng tar eyler
Gaza ayetlerin gn gibi her dem aikar eyler
Tarik-i din-i slama dil cann nisar eyler
Hevadan saklasun dayim Huda Sultan Sleyman'
Kaan kim saltanat tahtna gedi ok ata itdi
Seadet tacn geydi Hakk'a hamd sena itdi
Tutup kanun elde emr-i er'a iktida itdi
Derun- dilden ana heb cihan halk d a itdi
Kuanp seyf-i kudret kafire her dem gaza itdi
Nie dmenleri kati eyleyp milkin fena itdi
Huda Hzr ile lyas' ezelden reh-nma itdi
Anunn hak-i rahin can gzine tutiya itdi
Eban an ced Huda Hazretleri sahib-liva itdi
Kazadan saklasun dayim Huda Sultan Sleyman'
D ada yad ider herkes oknur hutbede nam
Olupdur emrine ferman bu halkun has v am
Bozulmaz ta kyamet er' ile muhkemdr ahkam
Begayet Snni-mezhebdr kavidr anun slam'
Deil hali geer ta'at ibadet birle eyyam
zi k ehlidr kadrin ne bilsn cahil am
zi ariflern can szi can u dil aram
Cihan halkna am olmdur anun ltfu inam

Olupdur ate-i k ire puhte kalmam ham
'Anadan saklasun dayim Huda Sultan Sleyman'
lahi devleti gnden gne dayim ziyad olsun
Gazadan olmasun hali ii gci cihad olsun
eca'atde sehavetde Ali gibi cevad olsun
Tekarrb hasl itsn dayima dervi-nihad olsun
ki alemde maksCtd ne ise ber-murad olsun
Eban an ced kamu gemilerinn rCth ad olsun
Hudaya grmesn gam tab'- mevzCtn gad olsun
Zemannda zulm kalmasun illa adl dad olsun
Hatadan saklasun dayim Huda Sultan Sleyman'304
R S T E M PA A' N I N L M
Kanuni'nin damad ve iki defada on be sene gibi uzun bir md
det veziriazam bulunan Rstem Paa, ehzade Bayezid'in teslimi
ile ilgili muhabereler srasnda ( 1 2 Temmuz 1 56 1 ) vefat etti.
O, ahsiyeti ve icraat ile Sultan Sleyman devri diye anlan bir
devir zerinde, msbet veya menfi olarak derin bir tesir brakm
iki veziriazamdan biridir. Hatta Kanuni'nin saltanatn, brahim ve
Rstem paalarn birbirini tamamlayan balca iki byk sadaret
devri olarak tanmlamak mmkndr.
Birincisi nasl imparatorluun byklk, zindelik ve ihtiam
devrini temsil etmise, ikincisi de devlet hazinesinin en zengin,
askeri kudretinin en parlak bulunduu zamann mmessilidir. Bu
devir icraatnda padiahn karar ve hareketleri zerinde en mes
sir ahsiyet, her trl hadisenin seyrinde rol ve damgas grlen
adam Rstem Paadr.
Buna ramen batl yazarlarn ve onlar hibir tenkide tabi tut
madan nakiller yapan Trk bilim adamlarnn ve tarihi romanlarn
etkisiyle Rstem Paa denildiinde insanlarn zihnine onunla ilgili
iki husus gelmektedir: Biri ehzade Mustafa'nn ldrlmesindeki
dahli ve bu konuda yazlan abartl hususlar, dieri de rvet ve

s uistimallerdir.
Rstem Paa, doum tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber
1 50 0'l yllarn banda Arnavutluk'un Saraybosna'ya bal Buto
mir veya Saraj evsko Polj e'nin yaknlarndaki bir kyde dnyaya
g elmitir. Hrvat veya Bonak aslldr. Slalesinin Opukovi veya
igali adyla mehur olduu belirtilmektedir. Aile kabristanndaki
kitabeye gre igali ismiyle kaytldr. Babasnn ad, Abdurrah
man, Abdrrahim, Abdlhamid ve Mustafa eklinde gemektedir.
Kendisinin haracn deyemeyen efendisi tarafndan, haracnn
yerine kle olarak padiaha verildi. lk eitimine Galata Saray'nda
balad. O, Galata'd a bulunduu esnada dikkatleri zerine ekerek
i olan olarak saraya alnd.
Sarayda da ksa bir mddet iinde gerek eitiminde gsterdii
gayret, gerek keskin zekas ve gerekse yetenekleri ile padiahn
dikkatini ekmiti. Hasoda'da eitimini tamamladktan sonra Rikab
Aal grevi ile Enderun'd an kt.
Moha Seferi'ne silahtar sfatyla katlan Rstem Aa, seferin
hemen akabinde ( 1 5 26) byk mirahurlua getirildi. Bu grevi
1 529 ylna kadar da devam etti.
Rstem Aa'nn padiahn gzne girmesi ve takdirlerini kazan
mas Sadrazam brahim Paa'y endielendirmiti. Anadolu'da Teke
sancana tayin ettirmek suretiyle onu stanbul'dan uzaklatrd.
Ancak ekemeyen ve yol kapamak isteyenlerin baht kararyor,
gayret ve sebat edenlerin yldz parlyordu.
1 536'da brahim Paa katledilirken Rstem Paa nce Karaman
ardndan Diyarbekir beylerbeylikleri vazifesine getiriliyordu.
1 5 3 8 ylnda B odan Seferi esnasnda yaplan yeni dzenle
me ile Anadolu beylerbeyliine getirilen Rstem Paa, l 5 3 9 'd a
Atmeydan'nda dzenlenen ehzade Bayezid'in snnet dnne
katldnda vezir rtbesi almt.
Bu srada Kanuni'nin biricik kz Mihrimah Sultan da evlilik
yana gelmiti. Padiah gelecei ak, iyi ahlakl ve kabiliyetli Rs-
tem Paay kzna namzet olarak dnd. Ancak kendisini eke

meyenler bu defa da Paann czzaml olduu ayiasn kard l ar.
Sylenti ve ayialarla i grmeyen Kanuni, durumunu incelemek
zere saray bahekimi Mehmed Halife'yi grevlendirdi. Meh me d
Halife, Paa ile yapt bir sohbetin sonunda konu ile ilgili hibir
ey konumadan ve muayeneye dahi gerek grmeden geri dn m
ve padiaha, paann czzaml olmadna dair kesin rap oru nu
sunmutu.
Tabip Mehmed Halife'yi bu kadar kesin tehise, paann yakasn
da grd bit vardrmt. Zira czzamllarda bit bulunmazd.3os
Bylece 4 Aralk 1 539'd a Rstem Paa ile Mihrimah Sultan'm
nikahlar kyld. Artk kendisine Damat Rstem Paa denilecektir.
Bu hadise zerine talihi yar olanlarn en zor durumlardan nasl
esenlie ktklarn anlatan u dizeler kaleme alnmtr:
Olacak bir kiinin baht kavi talii yar

Kehlesi dahi mahallinde ann ie yarar
Rstem Paa Veziriazam Ltfi Paann azli ve yerine Hadm
Sleyman Paa'nn tayini srasnda ikinci vezirlie getirildi. 1 541
ve 1 543 yllarnda padiahla birlikte Macaristan seferlerine katld.
Bu yllardan itibaren devlet bnyesindeki etkisi artt. Divanda Ha
dm Sleyman Paa ile Hsrev Paa kavga edip azledildikten sonra
1 544'te veziriazam tayin edildi.
Veziriazam olduu dnemler ierisinde olduka etkili olan
Rstem Paa, 1 545'te Habsburg mparatorluu ile bir buuk yllk
atekes imzalamtr. 1 547'de Avusturyann elinde bulunan Macar
topraklar iin yllk otuz bin altn vermesi karlnda antlama
yaparak bar tesis etmitir.
1 548 ylnda Kanuni Sultan Sleyman ile beraber kinci ran
Seferi'ne itirak etmi olan Rstem Paa, bu sefer esnasnda Avru
pallarn yaygn olarak kullandklar ateli silahlar denemek istedi.
ki yz kiilik zel bir ekiple bunu gerekletirmek isteyen Rstem
Paa Sipahilerin bu silahlar kullanmak istememeleri zerine bu
uygulamadan vazgemek zorunda kald.
1 553 ylnda isyan edecei ayias ile bodurulan ehzade Mus

tafa hadisesinde rol olduu s ylentileri neticesinde aleyhinde
ol u an olumsuz hava nedeniyle azledildi ve yerine Kara Ahmed
Pa a getirildi.
Yaklak iki yllk bir azil esnasnda skdar'd aki konanda
ikamet etti. Sadrazam Kara Ahmed Paa'nn 29 Eyll 1 55 5'te idam
edil mesi zerine Rstem Paa ikinci defa sadrazamlk makamna
g eldi.
Rstem Paann lmne kadar yaklak alt yl sren ikinci vezi
riazamlnda Kaptan- Derya Piyale Paa kumandasndaki Osmanl
donanmas, Mays 1 560'da Cerbe Deniz Sava'n kazand. ehzade
Bayezid ve Selim arasndaki mcadelede Rstem Paa, ehzade
Mustafa olaynda karlat durum nedeniyle daha dikkatli idi.
Hibir ekilde taraf tutmamaya ve olaylarn ierisine dmemeye
gayret gsterdi. ehzadeler arasndaki mcadelenin, Selim lehine
nihayetlendii gnlerde rahatszlanarak 12 Temmuz 1 5 6 1 ylnda
vefat etti. Cenazesi stanbul ehzade Camii haziresindeki trbeye
defnedilmitir.
"Ana olsun cinanda Adn me'va" (cennet bahelerinden Adn
Cenneti ona mekan olsun) msra vefatna tarih olarak dlmtr.
Rstem Paa Osmanl kaynaklarnda ok iyi bir devlet adam,
tedbirli, tutumlu, zengin, airlerden holanmayan, yararl dnceli
gibi vasflarla anlmaktadr.
Tarihi Peevi; akl, dnce ve hizmetleri, olgunluu, ince ter
biyesi, dindarl, zhd ve takvas nedeniyle padiah katnda byk
bir sevgi ve sayg kazanmt. Onun sadrazamlk dnemi alemin
mutlu gnleri olmutu. yle ki ortalkta gvenlik ve asayi ile herkes
iinde gcnde safa srmekten geri kalmad. U boylarnda tek bir
ky, hatta tek bir ev bile talan olunmad, demektedir.306
Buna karlk Rstem Paa yabanc tarihiler tarafndan id
detle tenkit edilir. Franszlar iin o korkun yaratk, Almanlar iin
ise gaddar ve menfurdur. Venedikliler de kendisinden son derece
ekinmekte, gaddar ve hain olarak vasflandrlmaktadr. Aslnda
b u ifadeler dikkatle deerlendirilirse Rstem Paann, devle tin e

kar balln ve Osmanl menfaatlerini gzetmekteki titizli i n ini
gstermektedir.
Rstem Paa iki veziriazaml dneminde slahatl ve dev
letin siyasi, mali ve uluslararas arenada olduka baarl ol duu
aikardr.
Uzun yllar stanbul'da grev yapan Avusturyal nl diplomat
Busbecq'in mahadesine gre, keskin ve uza grr zekasyla padi
ahn an ve hretini tesiste Rstem Paa'nn byk hizmeti vard.
Avusturya elisi, stanbul'da bu veziriazamn himmeti ve kabiliyeti
sayesinde i ve d hazinelerde byk mikyasta para birikti ini, hatta
Rstem Paa'nn aleyhdarlarndan dinlemiti. Onun devle te gelir
temin edebilecek btn kaynaklar harekete getirdii grlmtr.
Ayn zamanda stanbul'un iaesi ve dier mevzularda mura
bahaya meydan vermemek zere salam tedbirler aldna dair
vesikalar mevcuttur.
Kanuni devrinde Avrupa ile olan iktisadi mnasebetlerde zaman
zaman memleketin aleyhine tezahrler ve bata stanbul olmak
zere yer yer gda darl grlmekte idi. Bunun sebebi, Anadolu
ve Rumeli'd eki toprak mahsullerinin memleketin ihtiyac dnl
meden harice kmas veya karlmas oluyordu.
Karadeniz ve Akdeniz limanlarna gelen yabanc gemiler ok
defa rayiten yksek fiyatla hububat alyor, yerli ve yabanc tacirler
marifetiyle anbarlarda biriktirdikten sonra, kendi memleketlerine
naklediyorlard. Bazen memleket ihtiyacna kafi gelmiyen gda
maddelerinin veya baz mamul eyann geliigzel ihrac, bilhassa
sefer zamanlarnda bu trl ihtiya maddelerinin yokluu sebep
oluyordu. stanbul'd a ve dier yerlerde iktisadi buhran, hayat p a
hall ve ihtikar meydana getiriyordu.
Rstem Paa, padiaha sunduu bir ariza ile sadareti dneminde
btn memleketi ilgilendiren ve hatta baz vezirlerin bile menfaat ve
ilgi duyduklar bu mevzuda hakl bir hassasiyet gstermek suretiyle
Kanuni Sultan Sleyman'n dikkatini bu mesele zerine ekmeyi
bilmi ti. Hububat satnn hibir kayda tabi olmadan serbest tu

tul mas halinde beliren mahzur ve zararlara iaret etmek suretiyle
de ge rekli tedbirleri almay baarmt.
Ayvansarayi Hafz Hseyin Efendi Rstem Paa hakknda u
bilgile ri vermektedir: "Kendisi katiyen rvet, irtikap ve dier ka
bahatler ilememi, tedbir ve ileri grll ile btn hazineleri
tamamen doldurmutur''.307
Gerekten de Rstem Paa, ald mali nlemlerle devlet ha
zin esi ne olduka byk saylabilecek gelirler salamtr. Yabanc
seyyah larn ifadesine gre saraya ait olan iekleri satp hazineye
gelir olarak aktard da anlatlmaktadr. Kitab- Mstetab'da ha
zineyi azna kadar doldurduu, smayan paralarn Yedikule'ye
kon ulduu belirtilmektedir.
Son dnem baz tarihilerin rvetle sulamalar3 0 8 ise Rstem
Paann yeni bir makam vergisi olarak ihdas ettii caize ile ilgilidir.
Paa bunu ahsna deil devletine bir gelir olarak uygulamtr.3 09
D olays ile Rstem Paa dnemin artlarna gre hareket ederek
mali konularda slahat yapmtr. ayet rveti olsa, memurlar
devaml grev deiiklikleri ile bol bol para toplard. Halbuki onun
zamannda mansp sahipleri kolay kolay iten karlmazd.
Nakledildiine gre bir gn Erzurum beylerbeyi at paras ola
rak be bin altn armaan gnderir. Rstem Paa ise bu parann
binini alp iki binini geri evirir ve "o mansbn bundan fazlasna
gc yetmez" der. 3 1 0
Servetinin bykln rvete hamledenler ise onun, Kanuni
gibi bir cihan padiahnn ve Osmanl D evleti'nin en hamet ve
evketli dneminde on be yl sadrazamlk yaptn ve bir Osmanl
paasnn haslarn ve gelirlerini hi hesaba katmadklarn yahut
da cahilliklerini gsterdikleri anlalr.
Osmanl kaynaklarna gre Rstem Paa'nn serveti yaklak
olarak on iki milyon altn olarak gsterilmektedir. Rivayetlere gre
padiahlardan sonra lkenin en zenginleri arasnda yer almaktadr.
Vefat ettiinde Anadolu ve Rumeli eyaletlerinde sekiz yz on be
iftlik, drt yz yetmi alt su deirmeni, bin yedi yz kle, iki bin
dokuz yz sava at, bin yz alt deve, iki bin zrh, yz otu z ift
altn zengi, mcevherlerle ssl yedi yz altm kl, bin g m
mzrak, yedi yz seksen bin hasene altn, nakit olarak bin yk para
ve be bin ciltten fazla eitli kitap ve deerli eyalar brakmt.
O zenginliini heva ve hevesi uruna sarf etmedi. Yaptrd
yzlerce hayr eseri ve balad gelirlerle Trk tarihinde mstes
na bir yere sahip oldu. Kurduu vakflarla Osmanl corafyas n n
her tarafnda birok hayr eseri yaptrmtr. Bunlar, Hrvati stan ,
Macaristan, Balkanlar, Rumeli, stanbul, Anadolu, Msr, Me din e
ve Kuds'dr. Bunlardan en mhimleri unlardr:
stanbul'da bir cami, bir medrese ve ktphane, be han, iki
mescit, iki mektep;
Ankara'da bir hamam ve bir kervansaray;
Kastamonu Daday ve Dibek'te birer cami;
Erzincan'da bedesten, han ve hamam;
Erzurum'd a Ta Han ve Kervansaray, hamam ve bedesten;
Tekirda'd a bir cami, bir medrese ve ktphane, bir mektep,
bir kervansaray;
Sapanca'da bir cami, bir mektep, bir imaret ve bir zaviye;
Ktahya'da; hamam ve medrese;
Ermenek'te bir cami;
Medine'de bir medrese olmak zere toplam on iki cami ve mes
cit, yedi mektep, otuz iki hamam, yirmi iki eme, iki yz yetmi
o da, elli drt mahzen, be yz altm dkkan, yirmi sekiz
han ve kervansaray, be medrese onun vakflarnn bir ksmn
oluturmaktadr. 3 1 2
Onun Eminn'nde yaptrd cami ise inileriyle nldr.
Mimar Sinan'a kendi adna 1 550 tarihinde yaptrd medresede
kurduu ktphanenin vakfiyesine gre ( 1 56 1 Ocak) ktphanede
be ake yevmiye ile grevli bir hafz- ktb bulunmaktayd. K
tphane tamamen renci ve hocalarn faydalanmalar iin tesis
edilm iti. Gerektiinde ise renciler hocalarndan da dn kitap

alab ilmekteydiler. 3 1 3
D nemin tarihileri v e airlerinin kendisi hakknda olumsuz
bir tavr taknmalarnn altnda, ehzade Mustafa'nn lmnde rol
oynam as vardr.31 4 Gerekten de Rstem Paa o anki konumu itibar
il e bu hadisenin nn alabilecek tek kii idi. Bu itibarla dolayl
da ol sa hemen herkes tarafndan sulu grnm ve Mustafa'nn
lm ne "mekr-i Rstem" (Rstem'in hilesi) tarih dlmtr.
Rstem Paa, devrin ileri gelen Naki, Zeydiyye tarikatlarnn
nde gelen eyhleriyle de yakn ilgi ierisinde olmutur. Kadzade
Filibeli Mahmud elebi onun hocaln yapmtr. Devrin byk
velilerinden Burhaneddin bin Muhammed Eirdiri hazretlerine
ball vard.
Rstem Paann Mihrimah Sultandan Aye Hmaah ve Osman
adnda bir olu olmutur. Kz Aye Sultan Veziriazam Semiz Ah
med Paa'yla evlendirmitir. Osman Bey' in ve Aye Sultan'dan olan
iki torunun kabri skdar Mihrimah Sultan Camii haziresindedir.
MA LTA M U H A S A RA S I (1562)
Rodos Adas 1 522 ylnda Osmanllar tarafndan fethedilince,
buradan karlan Sen - J an valyeleri arlken tarafndan Mal
ta Adas'na yerletirilmiti. arlken ayrca kendilerine ait olan
Trablusgarb' muhafaza vazifesini de kendilerine tevdi etmiti.
valyeler zaman ierisinde Maltay mstahkem bir hale getirdiler.
Nitekim aynen Rodos'da olduu gibi frsat bulduka Trk ticaret
gemilerine saldrmaya, Trk korsanlar ile savamaya ve Trkler
aleyhine olan btn sava ve hareketlere girimeye baladlar. Ni
tekim Preveze ve Cerbe savalarnda btn gleri ile Hallarn
yardmna komulard. Ayrca Hristiyan korsan gemileri zorda
kaldka buraya snyorlard.
Aslnda Msr, Trablusgarp ve Cezayir yolunun emniyeti asn
dan Maltann Osmanl hakimiyetinde bulunmas zaruri idi. Zira
buraya giden ticaret gemileri iin yol zerindeki Maltada konu
lanm bulunan Sen-Jan valyeleri her zaman bir tehdit unsuru
284 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n f
idi. te 1 564 ylnda saray iin alnm ii eya dolu bir kalyon u n
yedi Malta kadrgas tarafndan zapt olunmas bu hakikati bir ke z
daha ortaya koymu bulunuyordu.
te yandan Turgut Reis de yllardan beri birbiri arkasn a g n
derdii arizalarla Divan- Hmayun'u Malta'nn fethine zorluyordu.
Trk deniz yollar zerinde olan bu dman yuvasnn tahri binin
art olduunu ileri sryordu.3 1 5
Nihayet Malta Adas Osmanl Devleti eline geecek olursa G
ney talya ve Sicilya Adas'na kar giriilecek askeri harekatlarda
s olarak kullanlabilecekti.
te 1 564 yl sonbaharnda toplanan divanda btn bu sebeplerle
Malta Seferi iin karar alnd.
Alnan karara gre sefere kacak donanmada yz otuz batarda
ve kadrga, on bir kalyon, karamrsel ve elli nakliye gemisinden
ibaret olacakt. Nakliye gemilerine erzaktan baka yz yetmi be
muhasara topu yirmi bin kantar barut, krk bin glle, on bin kazma
ve on bin de krek yklenecekti. Gemilerde on bin levendin yan
sra drt bin be yz yenieri ile bin be yz Rumeli sekiz bini
de Anadolu olmak zere on alt bin kara askeri olacakt.
Seferin serdarlna Kzl Ahmedl Kara Mustafa Paa tayin edil-
di. Donanma komutan ise Piyale Paa idi. Trablusgarp B eylerbeyi
Turgut Paa da donanma da grevlendirilmiti.
Kanuni Sultan Sleyman fermannda:
"Malta Adas'nn her bakmdan durumunu, kalesinin dvlecek
noktalarn ve metrisler kurulacak noktalarn herkesten daha iyi
Turgutca bilir. Sakn onun dncelerine kar kmayn ! " buyur
mutu.36
Donanma Malta'ya vard zaman Turgut Paa henz Trablus
donanmasn tamamlayamamt. Bu sebeple Malta'ya beraber gide
medi. Serdar Kara Mustafa Paa ve Kaptan- Derya, Turgut Paay
beklemek yerine:
"Malta'y kuatmak iin onu bekleyelim. Ama Turgut gelene ka

dar Sa int Elme (Sentelen) Kalesi'ni gayret edip ele geirelim. Sonra
b er aber Malta Kalesi zerine ykleniriz" dediler.3 1 7
Malta Adas'nn askeri durumu 1 5 5 l 'de yaplan muharebe zama
nn a nisbeten ok daha mstahkem bir halde bulunuyordu. Byk
bir lim an olan Marsa'dan kk liman olan Marsa Mse'yi ayran
dil ze rinde ok mstahkem olan Saint Elme Kalesi ina edilmiti.
Burann toplar her iki taraf da dvebilecek durumda bulunuyor
du. M arsa Liman'nn kar sahilinde bulunan Saint Angelo Hisar
gayet iyi tahkim edilmiti. Zikredilen bu burnun daha i tarafnda
San g le Adas mevcut olup zerinde Saint Michel Kalesi ina edilmi
kad rgalar dahi liman kuvvetli zencide kapatmlard.
Adada asker olarak be yz tarikat valyesi, bin spanya ve
Toskana askeri, bin kadrgalardan karlan asker dokuz yz kasa -
ba halk bulunuyordu. Ayrca Osmanl donanmasnn son derece
gl bir ekilde stanbul'dan hareketinden zamannda haberdar
olan Maltallar spanya ve Papalkdan yardm istemi ve bir ksm
askerle maddi yardmlar adaya ulamt.
Ancak Saint Elme Kalesi salamlk bakmndan hi de Malta'dan
aa deildi. Yedi gn sonra Turgut Paa geldii zaman giriilen
harekat planndan byk znt duydu.
"Saint Elme'nin alnmas bize ne yarar salayacaktr. On tane
Saint Elme daha bina etseniz Malta alnmadka adann zapt mm
kn deildir" diyerek yand yaknd.318
Fakat i bu kadar ilerledikten sonra muhasara terk edilmeyerek
umumi bir hcum yaplmasn tavsiye eylemi kendisi de Sentanj
Hisar hcumu idaresini ele almt.
te bu hcumun yapld srada 18 Haziran gn kaleden atlan
bir gllenin taa arpmasyla kopan bir para Turgut Paa'nn ba
na isabet ederek yaralanmasna yol at. Azndan, bunundan ve
kulaklarndan kan geldi. Drt gn boyunca kendini bilmeden yatt.
Belki de bu b yk gazi mcahid, fetih haberini bekliyordu .
Nitekim beinci gn Saint Elme Kalesi'nin fethini mjdelediklerin-
286 K ay T V : Ufu k l a r n P a d i a h K a n u n i
d e yzne tatl bir tebessm yayld. ehitlik erbetini ierek fani

dnyaya gzlerini kapad.
Cesedi derhal be para kadrgasyla Trablus'a gnderilip orada
yaptrd cami ve medresesinin yanndaki trbeye defne dil di. 3 9
Malta'da Turgut Paa'nn ehit dt yere hala Point D ragut/
Turgut Kulesi denilmektedir. Buraya Malta valyeleri sonr adan
bir abide dikmilerdir.
1 Temmuz sabah Saint Michel Kalesi'nin kuatlmasyla balayan
muharebeler pek iddetli ve kanl bir biimde devam etti.
Eyll ayna girildii srada defalarca giriilen umumi h cuml ar
dan bir netice elde edilememiti. Deniz mevsimi geiyor sonb ahar
frtnalar yaklayordu. spanyol donanmas devaml adaya yardm
maksadyla Trk donanmasn taciz ediyordu. D mana Papalk
ve spanyollarn gnderdii yardmlarn her an ulama ihtimaline
karlk aylk bir kuatma iin dnlen Osmanllarn erzak ve
mhimmat gittike azalyordu. Turgut Paann ehadeti ise askerin
maneviyat zerinde byk etki yapmt.
Btn bu sebepler yznden Mustafa Paa 8 Eyll'de muha
sarann kaldrlmasn emretti. Buna ramen gn daha adada
kalarak hibir malzeme brakmayp gemilere ykledi. Nihayet
ay yirmi gn sonra 1 1 Eyll gn Malta terkedildi.
Piyale Paa s eksen kadrga ile Akdeniz ve Adalar Denizi'nde
harekatna devam ederken Serdar Mustafa Paa bir ksm gemilerle
stanbul'a dnd.
Bu muvaffakiyetsizlik Kanuni'nin infialine neden olmutu.
Baarszln sebeplerini tahkik iin seferde vazife grm olan
askeri kumandanlar teker teker soruturmaya tabi tuttu. Seferin
baarszlnda donanmann bir kabahati grlmediinden Piyale
Paa padiahn hmndan kurtulurken Mustafa Paa vezirlikten
azledildi. 3 20
Aslnda Veziriazam Semiz Ali Paa, Mustafa Paa'nn ve ya
nndakilerin gidiinden neticeyi kestirmi ve kendilerini sefere
uurlad gn yanndakilere:
"Paalarmz Malta Kalesi'ni helvadan sanp yemek isterler. Tu

tumlarn ve davranlarn kalbim tutmad, hatrma ho gelmedi ve
syle medik sz kalmad. Anladm ki nasihatim kulaklarna girmedi.
Allah sonunu hayr eyleye ! Ola ki perianlklarn ben grmeyim,
yeti e ceimi Allah bilir. Hele gresiz bunlar iin sonunu nasl biti
re cekl erdir" diyerek sanki akbeti haber vermiti.32 1
Semiz Ali Paa dnd gibi bu sonucu grmeden vefat etti
ve yerine Sokollu Mehmed Paa veziriazamla getirildi.
KI RK E M E S U LA RI
Osmanl Devleti'nin byk mimar Kanuni Sultan Sleyman dev
rinin byk sanatkar Mimar Sinan krk eme sularnn stanbul'a
geti riliini u ekilde anlatmaktadr.
Cihann Sleyman' olan padiahmzla bir gn su bentlerinin
inasn dolarken ben hakire yle buyurdular:
Bu sularn gelmesi ne tarikle (yol) mmkn ola? Ben dahi:
"Padiahm'' dedim; "Bunda iki tarik vardr":
Biri oldur ki, bendelerinizin hadd hesab yok. Buyurun, her
biri hizmete can verir. Biri dahi budur ki cretle herkese i verilip
hazine sarf oluna.
Sultan Sleyman:
"Evvelki tedbirinin bize faydas yoktur" dedi. "Tedbir, son sy
lediindir. Kendi malmzla bu ii yapmak gerek. Ta ki, kimsenin
zerre miktar hatr incinmeye ! "
Zehi Sultan- Gazi ah- adil

Ki andan olmya azrde bir dil
P adiahmzn bu sevin veren emrinden ferhan ve adan oldum.
Sonradan Msr beylerbeyi ve vezir olan Ali Aa, su bentleri inas
iin masraf emini tayin edilip yanma verildi. Zamann en deerli
mimar ve mhendislerini topladm.
Bir vakt -i erifve saat-i latift e inaata baladm. Birka gn iinde
bu teebbs, btn stanbul halk tarafndan duyuldu.
ok gemeden b i r dedikodu balad. Bina emini Ali A a , bu

dedikodular saadetl padiaha bildirdi. Vezirlerin iinde bil e : "Bu
ie b u kadar mal ve hazine harcanr m ? " diyenler kmt.
O nlar istiyorlard ki, para h arcanmadan dalar delinip stanbul

ehri bol suya kavusun. Hatta aralarnda, hesaplarmn yan l oldu
unu, bu hesaplarla stanbul'a su getirilemeyeceini, i ddia ettiim
miktarda suyu toplamak muhal olduunu syleyen ilimsizler vard.
Padiah hazretleri, bu d e diko dularn tesirinde kalp bir gn

inaat mahallini saadetle terif buyurup dediler ki :
"Bu derelerin yukarlarn kestirip her dereden ne miktar su var

ise toplayp llelerle akmak tedarikinden emin misin? Bu derece
ne miktar su var, bilir misi n ? "
"Saadetl Padiah m ! Su b e lledir ve tahminim hataszdr:'

Bina emini Ali Aa atlp:
"Padiahm" dedi; "Mimar Aa bendeniz aceb fende mahirdir

ve stad - kamildir. Yer altnda gizli olan suyu, yer stnde akan
su gibi bilir:'
Aslnda daha saadetl padiahn geldiini haber alr almaz adanc

larm su dolu derelere gnderip lleleri hazrlatmtm . Onun iin
Padiah hazretleri:
"Hani arz olunan sular nerededir? G el gster! " buyurduklarn da

a alamadm. nlerine dtm. Heyecanmdan de kalka yol
gsterdim . Cenab - Hak'tan iimi kolaylatrmasn diledim:
Ya ilahi alim u danasn

Cmle azdaddan mberraszn
Beni vadi- i gamda zar etme

ah yannda zelil u har etme
Nihayet, otuz lle suyun akt dereye vardk. Lleler hazrlan
m t. Saadetli Hnkar, tertemiz suyu grl grl akar grnce
msterih olup:
"Mimar, gel beri s u heman bu mudur? Gayri yerlerde dahi var

md r ? " buyurdular.
"B eli (Evet) Padiahm" dedim. "ki derede dahi bunlarn emsali
sular akmaktadr. Arz olunan yz lledir amma, ziyadesi elli lle
dah i almak muhakkaktr. Bilhassa havalar snmaya balaynca,
sular asla bundan eksik olmaz! "
Padiahm revan ola her dem
Su gibi hak-i payine alem
Kelimatn misal-i eme-i can
Ver dil-i teneye safa her an
Umarm vere sana Hayy- Samed
Hzr- zinde gibi hayat- ebed
Taht- devletde kam-ran olasn
Baht u izzetle hem-inan olasn
Oradan saadetli padiahmla baka bir dereyi grmeye gittik.
O rada da llelerce sular akyordu. Sultan Sleyman Han, safa ile
tertemiz sudan iip baka bir dereye revan oldular. Orada da sular
yeryzne km alayp akar grdkte, mbarek kalarnn a
tkl son bulup yzlerinde inirah eserleri belirdi. Hemen srtma
bir hil'at giydirip bendelerine pek ok iltifat buyurdular.
Dereleri kazarken, top rak altndan yekpare mermerden oluk
lar kyordu. Bir mddet sonra o kadar mermer kt ki, saadetli
padiah grmek iin yeniden terif buyurdular. Bu eski eserleri
hrpalamadan toprak altndan kardm iin iltifat ettiler.
Yaptm bentlerden biri Uzunkemer demekle mehur olmutur.
Boyu yirmi arn ve uzunluu bin iki yz yirmi arnd. Gzelce
kemer denen dier bend de ok gsterili oldu. Dier bir kemer
kattr ve zerinden bir atl rahata geebilir. Bunun ykseklii altm
b e arndr ve temelinin derinlii on sekiz arndr. Bu kemere
Malova Kemeri denir. Mderris Kemerleri de birka kemerden
mteekkildir. Bunun havuzunda btn akarsularn sular birikiyor,
buradan stanbul'a datlyordu. Bu bendin ykseklii yeraltnda
temeli de hesap edilirse, Galata Kulesi kadardr.
Ondan sonra, kemerlerin getii yollar tamir ettim. B tn bu

iler 962 ( 1 555) tarihinin zilkadesi evvelinde balad ve 97 1 ( 1 5 64 )
tarihinde tamamland. Drt yz kere yz bin ve iki yz bin ve altm
bin altm aka sarf olundu. Bunlar yeni yaplan kem erle re
giden parayd. Bizans'tan kalan kemerlerin ihyas iin de doksan
yedi yk ve doksan bir bin yz krk drt aka harcand. B yle ce
nice zahmetlerden sonra, stanbul ehri, Krkeme Sular denen
bol suya kavutu.
Dediler Ey ah- alem Husrev-i encm-haem

Baht- izz-u devletin olsun ziyade dem-be-dem
Hamdlillah Padiahm geldi ol ab- revan
Oldu asude devam- devletinde ins u can322
Krkeme sular stanbul'da nce Saray- Hmayun'a ve hemen
arkasndan btn ehre verildi. 323
N C B L M
H S RE V- AFAK /
U F U KLARI N PA D A H I
Mal caha grra olma deme yokdur ben gibi
Sr yzn yere tevazu ehli ol <lamen gibi
Sakn aldanma eser bir gn muhalif rzgar

Kibr kini terk kl germe gs yelken gibi
ister isen kim perian olmayasn akibet

Dil uzatma kimsenin hakkna sen sGsen gibi
Ok gibi torulmaynca varmazsn menzile

Kimde yok per-i amel yolda kalr sekren gibi
Ey Muhibbi dar- dnya kimseye klmaz vefa

Gsterir kendyi evvel zlnet ile zen gibi
S G ETVA R S E F E R
1 562 Osmanl - Avusturya anlamasndan sonra da hudutlarda
ve Macaristan'da baz anlamazlklar zuhur etmi, Avusturya h
kmeti bu yzden evvelce taahht ettii vergiyi iki sene st ste
gndermemiti. Anlamann imzasndan iki sene sonra mparator
Ferdinand lnce ( 1 564) , Veziriazam Semiz Ali Paa, stanbul'd aki
Avusturya elisinden hem birikmi vergiyi, hem de anlamann geri
kalan alt senelik mddetinin yenilenmesini istemiti.
Yeni imparator il. Maksimilyan ise, parann denmesini an
lamazlklarn halline ertelemeyi uygun grmt. Kanuni, clus
tebrii iin Bali avu'u Viyana'ya gnderdii vakit, impa rato run
eski ahidnameyi yenilemek arzusunda olup olmadn da sordur
mutu. Bu esnada Erdel Kral Janos Sigismund, imparatorla arala
rnda ihtilaf konusu olan bir blgeye mdahale etmiti. Erdellilerin
kanaatna gre, Avusturya o zamana kadar buray fuzuli igal altnda
bulundurmutu.
Gerek bu hadise ve gerekse dier ihtilafl mevzular hakknda
izahat vermek zere padiah nezdine yeni bir Avusturya elisi gel
dii vakit, veziriazam, ona sulhun sekiz sene mddetle uzatlmasna
efendisinin msaade edeceini, ancak Osmanl Devleti'nin Tisza
Nehri'nin tesinde sahip olduu btn topraklar muhafaza arzu
sunda olduunu bildirdi. Bu mzakereler ve elinin yeni talimat
almak zere Viyana'ya dnmesi srasnda Semiz Ali Paa vefat etmi
ve yerine Sokollu Mehmed Paa veziriazam olmutu ( 1 565).
Sokollu'nun bu mevzudaki tutumu ve siyaseti, selefinden hayli
farkl idi. Mzakerelere devam iin tekrar gelen Avusturya elisi
Czernowcz'i ilk kabul esnasnda, mparatorun Tokaj ve Serenez'i
iade etmesi lazm gelecei gibi, Zatmar Anlamas padiahn
muvafakati alnmadan yapld iin, hkmlerinin yerine geti
rilmesinin asla mmkn olamayacan bildirmiti. B u yzden,
verginin denmesine ve isteklerin yerine getirilmesine kadar btn
H s re v - i Afa k / Ufu k l a r n P a d i a h 293
nzakereler kesilecek ve barn yenilenmesi ii ancak bundan sonra

b ah is konusu olabilecekti.
1 566 senesi balarnda da vaziyet gerginliini muhafaza ediyordu,
imp arator bir taraftan muharebeye hazrlanyor, dier yandan da
Kanuni nezdine yeni eliler gnderiyordu. Fakat yeni eli Hosszt
hoty, ihtilafl konulardan biri olan Kruppa Kalesi'nin iadesini talep
etti i halde, eski vergileri getirmemi ve baka bir ihtilaf mevzuu
olan Tokaj Kalesi hakknda da tatminkar izahat vermemiti.
Bu sebeple padiah, eliyi nezaret altna aldrd ve Avusturya'ya
kar yeni bir sefer ilan etti. Tarihiler seferin sebepleri arasnda,
bilh assa Sigetvar Kalesi'ndeki dman kuvvetlerinin hudutlarda
yama ve garetle her tarafa taarruz ederek reayay huzursuz brak
tkl arn da ilave etmektedirler.
Kanuni Sultan Sleyman ihtiyarl sebebiyle on seneden beri
sefe rlere km yordu. Oullar ehzade Mustafa ve Bayezid mese
leleri de kendisini ruhen muzdarip etmiti. imdi ise ihtiyarlna
ve hastalna ramen sefere kmaya karar vermiti. Hkmdarn
sefere bizzat itirakini baz tarihiler, imdiye kadar fetih teebbsleri
baarszla uram olan, Avusturyallarn ok mstahkem Siget
var ve Eri kalelerini alarak Macaristan'da mukavemet ve ynak
yuvas brakmamak arzusuna atf etmektedirler. Hatta Yankkale ve
Komaron kalelerini de zaptederek bu blgedeki ftuhat silsilesini
an ve erefle tamamlamak istedii d ncesindedirler.
Nihayet yeni veziriazam Sokollu Mehmed Paa da padiahn
seferde bulunmasn uygun grm ve baarszlkla neticelenen
Malta Seferi'nin fena tesirini rtmek istemiti. Bu mevzuda onu
kz Mihrimah Sultan'n da tevik ettii rivayet olunur. Tabiatiyle
hudut kumandanlarnn bu yoldaki arzalarnn ve taleplerinin de
tesiri olmutur.3 24
Kanuni, Sigetvar Seferi hareketinde olu ehzade Selim'e kendi
elyazsyla u vasiyetnameyi yazp gndermiti:
"Benim candan sevgili iki gzm nuru Selim Han'm!
Bu iki bazubendi v e bir Ceheri al sand vakf eylemiim dir. ki

cihan fahri Muhammed Mustafa'nn ruhu in, sana vasiyet e derim
ki bunlar satp Cidde-i Mamure'ye su getiresin. Oulluk e dip bu
vasiyeti yerine getiresin. Cmle oda olanlar ahittir. Sen b en im
yazm bilirsin. Bu esbap fahr-i alemindir, benim deildir. G reyim
nice yerine korsuz. Dnya kimseye payidar deildir. mid dir ki
bahasyla satasz. Hakk Teala bu seferi mbarek edip gnl h oluu
ile gelmek myesser ide, Habib-i ekremi hrmetine aleyhis selam:'32s
Sultan Sleyman stanbul'un muhafazasna evvelce Anadolu
beylerbeyi olan skender Paa'y grevlendirdi. Padiah yllar son ra
sefere kaca iin stanbul halk byk alaka gstermi, yollar
doldurmu padiahn selamlamaktayd. Padiah sanda ve solunda
bulunanlara tevazu zere ve yoksul zengin herkese selamlar verip
hesaba kitaba smayacak lde ihsanlar balamaktayd. Halk
da gzyalar ierisinde ellerini kaldrarak:
"Allahm slam padiahna yardm eyle. Mslmanlar destekle.
slam dinini kk grenleri rezil rsva eyle! Dine yardm edenlere
sen de imdad- ilahiyyen ile imdad ve yardm eyle" diyerek dua ve
niyazla uurlamaktayd. 326
Sanki her ey padiahn son seferini iaret ediyor gibi ve san
ki bir veda trenini andrr vaziyetteydi. Nitekim p adiah tam
Edirnekaps'ndan kaca srada yol kenarnda bir pir-i fani grd.
htiyar zat da ellerini ap dua ederek:
"Padiahm biz senden raz idik. Hakk Teala senden raz ola''
dedi. Padiah bu szden seferde lecei imasn sezmiti. 327
Bu arada byk alim eyhlislam Ebussuud Efendi, stanbul
Kads Mevlana Ahmed Efendi ile Kaimmakam skender Paa
Edirnekaps'na kadar padiaha elik ettiler.
Padiahn ok s evdii, byk deer verdii airi B aki de bir
daha gremeyeceini bilmeden bu son yolculuunda Edirnekap'da
padiahn u esiz nazmlarla uurluyordu:
Bahar- alem-i vuslatda ol Sultan- devran

Temaa itdn gndr bana nevruz- sultan
H s r e v - i Afa k / Ufu k l a r n P a d i a h 295
Bahar ald dem-i seyr u temaadur Hdavenda

Semend-i azmn itsn arsa-i alemde cevlan
Nihal-i serv-i ba-asa nesim-i feth u nusretden
Salnsun naz ile nizen hramani hramani
Cihanm har u haakn getrsn ab- emirin
Glistan eylesn ruy- zemini dmenn kan
Felekten seyr idp disn sana Behram- hasm-efgen
Hezar ahsente ey ruz- vegann merd-i meydan
Duamuz oldur ey Baki hatadan saklasun Bari

Hdavend-i cihan Sultan- adil eh Sleyman'328
S U LTAN S L EYMAN E M RE D YO R!
Sefer-i hmayun balamadan nce kinci Vezir Pertev Paa ser
darlkla Erdel tarafna gnderildi. Vazifesi Temevar taraflarndaki
Erdel kalelerinden Gle ( Gyula) Kalesi'nin zapt idi. Bu suretle
Osmanl ordusunun sa kanad emniyet iinde bulunacakt. Padi
ah ve Osmanl ordusu 1 Mays 1 566'da stanbul'dan hareket etti.
Tarihlerin yazdklarna gre Osmanl ordusunun en grkemli
ve hametli hareketi idi. Getii ehirlerde byk alaylar dzen
leniyordu. Tatarpazar Kasabas'na geldiklerinde ulaklar ehzade
Selim'den haber getirerek olu Manisa Valisi ehzade Murad'n bir
erkek evlad olduunu bildirip isim ricasnda bulunduunu arz
ettiler. Sultan Sleyman:
"Ecdad- kirammzda Murad olu Mehmed olagelmitir. Nam-
erifi Mehmed olsun" demitir ki sonradan III. Mehmed namyla
tahta kacaktr. 329
Yetmi iki yanda olan padiah yalln verdii halsizlik, yor
gunluk ve ayandaki nikris illeti sebebiyle yryemedii iin bazen
araba, b azen taht- revanla gidiyor, yerleim yerlerine girilecei
zaman ise ata biniyordu. Filibe ve Sofya yoluyla Belgrad'a ulald
gn hava da parlak ve gneliydi. Padiah altn ilemeli ve ziba
elbiseler giyip mcevherli sorgular taknarak azamet ve evket ile
bizzat alayda hazr bulundu. Reaya ve beraya devletine dualar edip

trl sevinler ve admanlklar ile nee ve sevin ierisinde oldular.
Macar topraklarnda ilerleyen Osmanl ordusunun hedefinde
Eri Hisar vard. Ancak Sigetvar Komutan Kont Nikola Zirinski'nin
gnderdii birliklerle Peuy muhafz ile olunu ehit etmeleri
nedeniyle sefer yn Sigetvar zerine evrildi.
Osmanllar Zemun'u getikten sonra ar yamurlar ve zorlu
artlar b ekliyordu. B eklenmedik yamurlar nehirleri s anki ku
durtmu, yollar batakla dnm, kprler gitmiti. Tuna Nehri
padiahn otandaki haly bile sular altnda brakm kop ard
kalaslar odunlar ve tekneleri srklemiti. Kanuni o gece s ek
yaknnda Drava zerinde yeni bir kprnn yaplmasn emretti.
Hamza Bey yannda yeterli sayda adamla derhal ileri gitmi
ancak kprnn ina edilecei alana geldiinde ne yapacan bi
lemez bir hale dmt. Zira Drava Nehri mendireklerini aarak
dev bir okyanus gibi tarlalara yaylm bulunuyordu.
Hamza Bey padiaha, korkun bir sele dnen Drava stne
kpr kurmann bulutlarn stne kurmaktan bir fark olmadn
belirterek imkanszla iaret etti. Padiah ayn haberciyi peete
biiminde siyah bir keten parasyla geri yollad. Fermanda u ifa
deler yazl idi.
"Sultan Sleyman yolladn haberci ile Drava stnde bir kpr
ina etmeni buyuruyor. Geldii zaman kpr tamamlanm olmazsa
seni bu keten paras ile boacaktr:'
Padiahn emri ve emrin verdii dehet imkanszn gerekle
mesini salad. Hamza B ey kollar svad ve takna ramen Drava
zerindeki kpry on alt gnde tamamlad. Demir zincirlerle
birbirbirine bal teknelerle yerine raptolunmu olan kpr bin
yz metre boyunda ve metre enindeydi.
Evvelce Budin Beylerbeyi Yahya Paazade Arslan Paa padiahn
sefere ktn haber aldnda izin almakszn Budin snr boyu
askerini toplayp stoni Belgrad yaknnda bulunan ve ekya yata
bulunan Palata Kalesi'ni kuatmt. Bunun zerine Neme Kral
H s re v - i Afa k I Ufu k l a r n P ad i a h 297
da s ratle asker toplamaya girimi ve derhal kuvvetlerini Arslan

Paa zerine sevk etmiti. Arslan Paa geri ekildii gibi Nemeliler
Vesp irim ve Tata kalelerini de zapt etmeye muvaffak oldular. Arslan
Paa sebep olduu bu baarszlklar nedeniyle padiahn emri zere
Ha rsany'e gelindiinde idam olundu. Yerine sadrazamn kardei
ol u olan Bosna Sancakbeyi Mustafa Paa tayin edildi.
AT E - KA H R I N LA YA RA B B !
Sigetvar Kalesi geni bir ovann ortasndaki dzlkte gururla
ykselmekteydi. Etrafndaki arazi sazlar ve allarla rtl olup
bataklk bir haldeydi. Kalenin kule ve duvarlar inaatnn, gnn
istihkamclnn tm gereklerine tamamyla uyduu grlyordu.
Bilhassa orta kulesi o kadar gl tahkim edilmiti ki grenlerde ilk
olarak buras asla drlemez intibam vermekteydi. ehrin d
da su dolu hendeklerle evrilmi olup zerine kprler atlmt.
Bylece mmkn olduunca Osmanl ordusunun oyalanmas d
nlmt. K mevsiminin gelmesi ile birlikte ordunun ekileceini
hesaplyorlard. ayet ekilmezlerse o zaman da Neme imparatoru
ordusu ile yetiir ve k artlarnn da yardmyla Osmanllar pe
rian edebilirlerdi.
Kale Kumandan Nikola Zrinski, kaleyi mkemmel bir biimde
tahkim etmenin tesinde kuvvetli bir mdafaa ordusu da hazrlam
bulunuyordu. Osmanl ordusu yaklarken, istihkamlarn ortasna
byk bir ha koydurmu, Osmanl padiahnn ihtiamna muka
bele manasnda, kale bedenleri zerine krmz uha tefri ettirmiti.
Hatta kendilerinden ekinmediini gstermek iin de Osmanllarn
kale nne geldikleri gn esir bir Trk aasnn ban kestirmek
suretiyle zalimliini gstermi bulunuyordu.
Kanuni Sultan Sleyman kale nne geldiinde Osmanl ordu
su da kaleyi evirmi bulunuyordu. nc Vezir Ferhad Paa ile
Anadolu Beylerbeyi Mahmud Paa kalenin gney ve bat yanlarn
Beinci Vezir Mustafa Paa ile kardei Rumeli B eylerbeyi emsi
Ahmed Paa kalenin kuzey ynne konulandlar. Ferhad Paa ile
Rumeli kolu arasnda Yenieri Aas Ali Aa yenieri yoldalar ile
bizzat alayda hazr bulundu. Reaya ve beraya devletine dualar edip

trl sevinler ve admanlklar ile nee ve sevin ierisinde oldular.
Macar topraklarnda ilerleyen Osmanl ordusunun hedefinde
Eri Hisar vard. Ancak Sigetvar Komutan Kont Nikola Zirinski'nin
gnderdii birliklerle Peuy muhafz ile olunu ehit etmeleri
nedeniyle sefer yn Sigetvar zerine evrildi.
Osmanllar Zemun'u getikten sonra ar yamurlar ve zorlu
artlar b ekliyordu . B eklenmedik yamurlar nehirleri sanki ku
durtmu, yollar batakla dnm, kprler gitmiti. Tuna Neh ri
padiahn otandaki haly bile sular altnda brakm kopard
kalaslar odunlar ve tekneleri srklemiti. Kanuni o gece sek
yaknnda Drava zerinde yeni bir kprnn yaplmasn emretti.
Hamza Bey yannda yeterli sayda adamla derhal ileri gitmi
ancak kprnn ina edilecei alana geldiinde ne yapacan bi
lemez bir hale dmt. Zira Drava Nehri mendireklerini aarak
dev bir okyanus gibi tarlalara yaylm bulunuyordu.
Hamza Bey padiaha, korkun bir sele dnen Drava stne
kpr kurmann bulutlarn stne kurmaktan bir fark olmadn
belirterek imkanszla iaret etti. Padiah ayn haberciyi peete
biiminde siyah bir keten parasyla geri yollad. Fermanda u ifa
deler yazl idi.
"Sultan Sleyman yolladn haberci ile Drava stnde bir kpr
ina etmeni buyuruyor. Geldii zaman kpr tamamlanm olmazsa
seni bu keten paras ile boacaktr:'
Padiahn emri ve emrin verdii dehet imkanszn gerekle
mesini salad. Hamza Bey kollar svad ve takna ramen Drava
zerindeki kpry on alt gnde tamamlad. Demir zincirlerle
birbirbirine bal teknelerle yerine raptolunmu olan kpr bin
yz metre boyunda ve metre enindeydi.
Evvelce Budin Beylerbeyi Yahya Paazade Arslan Paa padiahn
sefere ktn haber aldnda izin almakszn Budin snr boyu
askerini toplayp stoni Belgrad yaknnda bulunan ve ekya yata
bulunan Palata Kalesi'ni kuatmt. Bunun zerine Neme Kral
H s re v - i Afa h ! Ufu k l a r n P a d i a h 297
da sratle asker toplamaya girimi ve derhal kuvvetlerini Arslan

Pa a zerine sevk etmiti. Arslan Paa geri ekildii gibi Nemeliler
Vespirim ve Tata kalelerini de zapt etmeye muvaffak oldular. Arslan
Paa sebep olduu bu baarszlklar nedeniyle padiahn emri zere
Harsany'e gelindiinde idam olundu. Yerine sadrazamn kardei
olu olan B osna Sancakbeyi Mustafa Paa tayin edildi.
AT E - KA H Rl N LA YA RA B B !
Sigetvar Kalesi geni bir ovann ortasndaki dzlkte gururla
ykselmekteydi. Etrafndaki arazi sazlar ve allarla rtl olup
bataklk bir haldeydi. Kalenin kule ve duvarlar inaatnn, gnn
istihkamclnn tm gereklerine tamamyla uyduu grlyordu.
Bilhassa orta kulesi o kadar gl tahkim edilmiti ki grenlerde ilk
olarak buras asla drlemez intibam vermekteydi. ehrin d
da su dolu hendeklerle evrilmi olup zerine kprler atlmt.
Bylece mmkn olduunca Osmanl ordusunun oyalanmas d
nlmt. K mevsiminin gelmesi ile birlikte ordunun ekileceini
hesaplyorlard. ayet ekilmezlerse o zaman da Neme imparatoru
ordusu ile yetiir ve k artlarnn da yardmyla Osmanllar pe
rian edebilirlerdi.
Kale Kumandan Nikola Zrinski, kaleyi mkemmel bir biimde
tahkim etmenin tesinde kuvvetli bir mdafaa ordusu da hazrlam
bulunuyordu. Osmanl ordusu yaklarken, istihkamlarn ortasna
byk bir ha koydurmu, Osmanl padiahnn ihtiamna muka
bele manasnda, kale bedenleri zerine krmz uha tefri ettirmiti.
Hatta kendilerinden ekinmediini gstermek iin de Osmanllarn
kale nne geldikleri gn esir bir Trk aasnn ban kestirmek
suretiyle zalimliini gstermi bulunuyordu.
Kanuni Sultan Sleyman kale nne geldiinde Osmanl ordu
su da kaleyi evirmi bulunuyordu. nc Vezir Ferhad Paa ile
Anadolu Beylerbeyi Mahmud Paa kalenin gney ve bat yanlarn
B einci Vezir Mustafa Paa ile kardei Rumeli B eylerbeyi emsi
Ahmed Paa kalenin kuzey ynne konulandlar. Ferhad Paa ile
Rumeli kolu arasnda Yenieri Aas Ali Aa yenieri yoldalar ile
metrise girdi. Ferhad Paa kolunun bat yannda Ali Pertek kapudan
ve Pojega B eyi Nasuh Bey grevlendirilmilerdi.
Bylece padiahn da gelii ile birlikte teslim tekliflerinin re d
dedilmesi zerine kale drt koldan gece ve gndz dvl meye
baland. Altnc gn kalenin varou fetholunarak alt yz m dafi
kltan geirildi.
Ardndan i kale nnde iddetli arpmalar balad. kaleyi
evreleyen gln suyunu aktmak iin byk bir urala bendi
yardlar. Birka gn iinde gln suyu tamamiyle boand. Yine
de iinde insann boulmasna yetecek kadar su ve balk bulunu
yordu. Asker vakit kaybetmeden insanst bir gayretle bu batakl
doldurmaya balad. Birka gn iinde geni bir yol meydana geldi.
Toplarn kale bedenlerinin etrafna ylan toprak tabyalardan bir
i grememesi zerine palankalarn atee verilmesi kararlatrld.
Asker, kalenin drt bir tarafndaki ormanlardan odunlar keserek
doldurdular. Neft ya ile yalayp atee verdiklerinde aheste aheste
alevler asumana ykselmeye balad. Bir taraftan da kale nne
srlen yksek toprak yn zerine kurulan Osmanl toplar lm
samaya balamlard.
iddetli hcumlarn balad 6/7 Eyll Cuma gn akam a
drnda hasta h alinde bulunan padiah kale zaptnn uzamasndan
dolay can sklarak veziriazamna gnderdii son arzda:
"Zinhar metrislere ve yrye varmana rzam yoktur. Anda olan
serdarlarn ve asakir-i slam'n lazm ve mhim olan harb u darb
aletlerini tedarik edip hsn- i re'y ve tedbirde yek dil ve yek cihet
alasz" diyerek kendisini tehlikelere atmamas konusunda uyarrken:
''Ate-i kahrnla ya Rabb ! Oda (atelere) yansn bu hisar!" diyerek
zntsn ve bir an nce zaptn dilemiti.33 0
Gerekten de padiahn dua ve niyazda bulunduktan sonra ru
hunu teslim ettii gecenin sabahnda kale ateler ierisinde yanmaya
balamt.
Kale kumandan Zrinski artk sonunun geldiini anlamt.
Boynuna altn zincirini geirdi. stn arayacak olan ceplerinde
bir ey bulunmadn sylememesi iin yz altn koydu. B ana

kenarlar srmal ve kymeti byk bir elmasla ssl sorgulu bir
apka taknd. Toplad adamlarna ya kurtulu ya lm diyerek
as la teslim olmayacaklarn bildiren ksa bir hitabda bulundu. Kale
anahtarlarn da cebine yerletirirken hayatta olduu mddete
anahtarlar teslim alamayacaklar diyordu. Zrinski kendisine getirilen
d rt kltan bab asna ait olan altn ilemeli klc seti. Sol eline
de hafif yuvarlak bir kalkan ald. Ardndan "lelim ki anlaryla
erefleriyle ld desinler" diyerek adamlarna verdikleri yemini
so n kez hatrlatt.
kalenin her noktasndan ate ykselmekteydi. Byk kap
nn yannda demir paralar ile dolu bir havan topu vard. Bunun
nndeki engelleri kaldrtan Zrinski, nihai emrini verdi:
"iner kalkar kpr indirilsin ve havan topu atelensin''.
Kprnn indii esnada atelenen topun kard dumanlarn
gizledii Zrinski, sadk yardmclarndan Loran Yorani'le birlikte
kpry geerek Trkler zerine atld. Fakat daha hibir Trk'e
vuramadan gsne iki kurun isabetiyle yere dt. Hazr bekleyen
Trkler nce Tfek atlar ile mahvettikleri saldrganlarn akn
l zerlerinden gemeden alan boluktan yldrm gibi ieriye
daldlar. Bir aydan fazla sredir kendilerini uratran mdafileri,
gz dahi atrmadan ate gibi tesirli kllar ile bitiler. Bir anda
nice bin dman kara topraa drdler.
Henz lmemi bulunan Kont Zrinski'yi gtren yenieriler
Kayaner topunun azna balayarak ve yzn yere doru evirerek
ban kestiler. Bylece esir Trk aasnn ban kesmenin cezasn
detmek istemilerdi.
Bu suretle otuz drt gn muhasaradan sonra 7 Eyll 1 566 Cu
martesi gn Sigetvar fethedildi.
V E FAT I
Padiah sefere kt srada hasta ve zayf idi. Edirne'ye gelmeden
rahat bir arabaya nakledilmi olup, sefer yorgunluklarn azaltmak
nakil vastasnn sarslmamasn temin maksadyla, sadrazam bir
konak nden giderek gzergah tanzim ve tesviye ettirmekteydi.

Hastalnn nikris, dizanteri veya nzul olduu hakknda trl
rivayetler ve grler vardr.
Muhasarann son gnlerinde hastalnn artt ordu da ayi
olmutu. Vefat 6/7 Eyll gecesi, gece yarsndan sonra vuku bul mu
ve keyfiyet derhal veziriazama gizlice haber verilmiti.
Sokollu Mehmed Paa byk teessr ierisindeydi. Buna ramen,
saltanat ilerinin ve artk baarya ulamak zere olan muhasarann
yrmesini aksatmamak iin gerekli tedbirleri almakta gecikmedi.
Her hangi bir karkla yahut gayretsizlie meydan vermemek
maksadyla padiahn vefatndan haberdar bulunanlara bunun
katiyen kimseye duyurulmamasn, herkesin basiret zere ve sanki
Sultan Sleyman hayatta imi gibi hareket etmesini tenbih etti.
Padiahn mahremlerinden Silahdar Cafer Aa'ya gizlice tezkere
gnderip kapclar kethdasnn Ota- Hmayun'a davet edilmesini
ve ona:
"Padiahn shhati hamd olsun dzelmek zeredir, amma ka
lenin bu kadar zahmet ve zayiattan sonra feth olunmamasndan
dolay ok huzursuzdur, emr- i erifleri kalenin hemen bugn feth
olunmasdr" denilmesini emretti.
Gerekten b ylece hareket edilerek, vezirler dahil hi kimse
vefattan haberdar olmad ve kale de ayn gn feth olundu. Sadra
zam yine zaman zaman arza girmekte, padiahn hattna benzeyen
Silahdar Cafer Aa'nn yazd tezkerelere gre hareket etmekte idi.
Bu arada Sokollu Ktahya Valisi ehzade Selim'e babasnn ve
fatn bildiren bir mektup gnderdi. Mektubu Hasan isimli divan
avuuna teslim ederken ifahi olarak:
"Yolun stnde Sanl Sahras'nda ehzade Sultan Selim hazret
lerine mektubumuzu isal ile fetih haberini ilam eyleyesin. evketl
padiah hazretleri kaleyi tamam muhkem yapmaynca g etmez
diyesin. Afiyet ve selamet haberin veresin" demiti.
Hasan avu da hakikatte asl meselenin ne olduunu bilmiyor
ve Haleb beylerbeyiliine tayin olunan bir paaya mj deci olarak
yollandn ve geerken de mektubu ehzadeye vermeye memur

olduunu zannediyordu. Zira bu srada ehzade S elim, Sanl
Sah ras'nda yaylada bulunmakta idi.
Merhum hakann i organlar karld. Hekimba Kaysunizade
bunlar bir gm leene koydu. Sigetvar anda bugn Macarlarn
Trbek dedikleri yere gmld. Buraya sonradan Budin Beylerbeyi
Sokollu Mustafa Paa, mermerden muhteem bir trbe yaptrm ve
asrlar boyunca Sigetvar'da Sultan Sleyman trbesi olarak ziyaret
edilmitir. Bugn de ziyaretilere Macarlar, "Muhteem Sleyman'n
kalbi burada gmldr" diye gstermektedirler. Naa ise ykand,
ilaland, kefenlendi ve bir tabuta yerletirilerek, giderken gtrl
mek zere geici olarak ota iinde defnedildi.
Sokollu, padiahn vefatn belli ve mahdut bir zmreden ba
kasna haber vermeyerek fetih ve zafer mnasebeti ile drt bir yana
fetihnameler yazdrp gndermeye balad. Muzafferiyetten dolay
Ota- Hmayun'da ve ertesi gn kendi adrnda mevlitler okut
turdu. enlikler yaptrd. Kaleyi tamir ettirmeye ve gerekli yerlerine
toplar koydurmaya balad.
Sigetvar'n en byk kilisesini tamir ettirerek camiye evirttirdi
ve padiahn Cuma namazn burada klacan ilan ettirdi. Cuma
gn olduunda padiahn nikristen fazla muzdarip olduunu ve
namaza gelemeyeceini duyurdu. Herkes padiah namaza gelse
zafer mnasebetiyle in'am ve ihsanlarda bulunsa diye konumalar
ve fsldam alar b alaynca S okollu, sanki hibir eyden hab eri
yokmu gibi orduda dellallar gezdirip: "Beyler, aalar! yarn hazr
olasz, divan vardr" diye ilan ettirdi. Bu sz btn fsltlar bir
anda kesmi ve herkes padiahn hayatta bulunduuna inanmt.
Sokollu Mehmed Paa, divann akdinden bir gece evvel katibi
Feridun Bey (Mneat's-Selatin isimli eserin mellifi) ile btn
vezirlerin adrna haber gnderip yaplacak ilerde az birlii
edilmesini tavsiye etti. Korkulan husus, yenierilerin olaydan haber
dar olmas ile birlikte ayaklanp tedbirler alnmadan geri dnmek
istemeleri ve karklklara sebep olmalar bundan da dmann
istifadeye kalkacak olmas idi. Veziriazam, ayrca yenieri a as ile

de grp bir are bulmutu.
Ertesi gn on iki direkli adrda divan topland. Mzakerel er
yapld. Kanun gerei askere yemek kt. Yemekten sonra yeni eri
aas padiahn huzuruna girdi ve az sonra dar kt. Sokollu ile
anlatklar zere yenierilere hitaben:
"Yoldalar! evketli padiahmz buyurdular ki kullarm b er
hurdar olup yzleri ak olsun. Gazalar mbarek ola. Bir an evvel
kaleyi tekmil etsinler. Cmlenin terakkileri ve bahileri verilsin.
Makbulmdr. Hayr duam alsnlar" dedikten sonra derhal grev
yerine gitmek zere "At ekin" diye seslendi. Yenieriler, "Bahiler
nice olur" deyince Aa:
"Cmlesine ben kefilim. Hemen nce padiahmzn dilei yerine
gelsin ii bitirelim" diyerek atnn zerine atlayp askerleri grev
yerlerine gtrd. Sokollu bu arada yenierilerin byk ksmn
Rumeli Beylerbeyi emsi Ahmed Paa ile Bobofca Kalesi'nin fet
hine gnderdi ve mmkn olduu kadar karargah tenha tutmaya
alt. 33
Vezir Pertev Paa kumandas ile Erdel beyine yardm etmek
zere gnderilen kuvvetler Gle, Yanva, Lugos ve dier baz kaleleri
fethettiler. Beinci Vezir Mustafa Paa ile kardei emsi Ahmed
Paa'nn da Bobofca Kalesi'ni zapt ettikleri haberi byk sevince
sebep oldu. Sigetvar'n da zapt ile akn hareketlerine de izin veren
Sokollu Kanij e , B erzence ve Konar dolaylarn tahrip ve yama
ettirdi.
Veziriazam bylece, kaleyi onarmak, gerekli dzenlemeleri yap
mak ve evredeki fethedilmemi yerleri zapt etmek bahanesiyle
orduyu krk drt gn Sigetvar'da oyalamay baard. 2 1 Ekim gn
gelen bir ulak, Sokollu'ya, yeni padiah Sultan II. Selim'in, Belgrad'a
eritiini bildirdi.
Bu haber zerine Sokollu Mehmed Paa Sigetvar'n idaresine
Peuy alaybeyi olan skender Bey'i tayin etti.
Yol emrini vermeden nce Hasada subaylarndan Kanuni'ye ok

benzeyen Hasan Aa'ya Sokollu'nun emriyle makyaj yapld. Aynen
Sultan Sleyman'a benzetildi. Onun elbisesi giydirildi. Kavuu ve
sorgucu takld. Hareketlerinde ok iyi bildii merhum padiah
taklit etmesi sylendi. Ardndan gya hala hayatta bulunan Sultan
Sleyman namna, Ordu-y Hmayun'a Sigetvar'dan hareket emri
verdi.
Hasan Aa, Sultan Sleyman kimliinde, taht- revana oturdu.
evresinde vezirler yer ald. Bu tablo birka gnde bir uzaktan or
duya gsterildi. Sokollu gya bir ey arz etmek iin szde padiahn
yanna gidiyor, konuuyor, nnde eiliyordu.
Belgrad'a drt konak mesafelik bir yer kalnca Veziriazam Sokollu
Mehmed Paa emretti: Kanuni'nin tabutunun bulunduu arabann
evresine hafzlar dizildi. Kur'an- Kerim sesleri ykseldi. Herkes
vaziyeti anlamt. Cihann disiplinine hayran olduu ordu-y h
mayunda belki de yarm asr sonra ilk kez saflar bozuluyor, karyor
ve yry duruyordu. Askerler teessrlerinden klahlarn havaya
frlatyor ve:
"Bre h ay Sleyman Han ! " diyerek feryad u figanlar gklere
ykseliyordu. Elbiselerini paralyor, gzlerinden yalar dkyorlard.
Sanki dnyann sonu gelmi gibiydi.
Kumandanlarnn emirleri tesir etmedi. O tahta ktnda, yir
mi yanda olan askerler altm be yana varmt. Ordudakiler
neredeyse ondan baka hkmdar tanmamlard. Ondan nce
Yavuz Sultan Selim devrine yetimi kiiler, birka yetmilik ihti
yardan ibaretti. Yllardr savalarda hep beraber olmular, onunla
zlmler onunla sevinmilerdi. O kendileri iin tam bir baba idi.
Karanlk basmt. Sokollu at zerinde konumaya balad:
"Kardeler! Yoldalar! Nin yrmezsiniz? Bunca yllk slam
padiahdur. Kur'an- Azim ile tazim eyleyelim. Bu denl gazalar
edip Engrs vilayetin dar- slam eyledi. Cmlemizi nimet ihsa
nyla besledi. Karl bu mudur ki mbarek cesedini bamzda g
trmeyelim. Hafzlar durmayn Kur'an- Kerim okuyup yryelim !"
B u szler tesirini gstermiti. D onmu kitle birden canlan arak:
"Derdimize derman Kur'andr. Din imanmz Kur'an'dr. man la

Kur'an'la gidelim ! " diyerek yola revan oldular. O rdu, uyku suz b ir
gece geirdi. Mealeler ve mumlar sndrlmedi. Sabaha kar dze n
s aland. Byk sessizlik iinde s abah namaz klnd. 33 2
G N D O G D U I PA D A H UYA N M A Z M I ?
Sabah tekrar yola den ordu, imdi de onun sevgili airi Baki'nin
byk padiahn uyanmad sabah iin yazd u lmsz msra
larn okuyarak s essizce kanl gzyalar d kyorlard.
Gn dad ah - alem uyanmaz m habdan

Klmaz m cilve hayme-i gerdCm-cenabdan
Yollarda kald gzlermz gelmedi haber

Hak-i cenab- sdde-i devlet-meabdan
Reng-i izar gitdi yatur kend huk-leb

al gl gibi ki ayn dpdr glabdan
Gahi hicab- ebre girr husreva felek

Yad eyledke lutfun terler hicabdan
T- siriki yirlere girsn duam odur

Her kim gamundan alamaya eyh u abdan
Yansun yaklsun a te- i hecrnle afitab

Derdnle kara ullara girsn sehabdan
Yad eylesn hnerlerni kanlar alasun

Tiun boyunca karaya batsun krabdan
Derd gamunla ak-i girfban idp kalem

Pirahenini parelesn gussadan alem333
Aklamas:
Gne dodu; alemin padiah daha uykudan uyanmayacak m?

Gkyz gibi yce ve erefli adrndan yzn gstermeyecek mi?
Gzlerimiz yollarda kald; devletin snc olan p adiahn yce

eii katndan bir haber gelmedi.
Yz sararm ve dudaklar kurumu bir halde yatyor. Sanki

suyu alnm bir gl. . .
Yal olsun, gen olsun, her kim onun znts ile alamazsa,
du am odur ki; gzya ocuu yere girsin (onun gzya pnarlar
ko rusun) .
Ey padiah; felek zaman zaman bulutlarn perdesine brnr
ve lutfunu hatrna getirdike, utancndan terler.
Gne senin ayrlnn atei ile yansn yaklsn. Senin dert ve
ele minle, buluttan kapkara ullara girsin. Siyah ve eski psk elbise
giymek, matem alametidir. air, gnein padiahn matemini tutarak
kapkara bulutlarn arkasna girmesini istemektedir.
Klcn, savata gsterdiin baarlar ve hnerleri hatrlasn ve
boylu boyunca knn karasna batsn da bir daha kmasn.
Kalem, senin acnla ve zntnle yakasn yrtsn; sancan alemi
de, skntsndan gmleini paralasn.
E R K N Y ET N E . . .
25 Ekim gn Mitrovia'ya ve 26 Ekim'de Belgrad'a varld.
Geilen her kar toprak, byk hakannn hatralar ile doluydu.
Tam yedi Sefer- i Hmayun'unda bu topraklardan gemi, gidi ve
dnte her konakta on drt defa kalmt. Uzaktan muhteem
Belgrad Kalesi grnd. Tam krk be yl nce Sultan Sleyman,
ilk Sefer-i Hmayun'unda fethetmiti.
Sultan Sleyman'n Ota- Hmayun'u, adn tayan Hnkar
Tepesi'ne kurulmutu. Yeni padiahn taht buraya konuldu. Sultan
II. Selim oturdu. Sokollu yaklat. Kaynpederi Sultan Selim' in elini
pt, kaynpederinden yal idi. Taziyetlerini arz etti. Sonra tebrik
ve biat etti.
Cihan padiahnn cenaze namaz, lmnden tam elli gn
sonra, kendi yaptrd Belgrad Ulu Camii'nde klnd. Sultan Se
lim alyordu. Yeni padiahn ba hocas Hace-i Sultani Ataullah
Efendi'nin:
"Er kii niyetine ! " sadas, gzn alabildiine uzanan saflar bi r

defa daha teessr ve heyecanla titretti.
Belgrad minarelerinden verilen cenaze salat, yakn kasabalarda,
sonra gneye doru Ni'te, Sofya'da, Filibe'd e, Edirne'de tekrarland.
Oradan Asya ve Afrika'nn btn slam lkelerine yayld. Osm anl
Devleti topraklar dnda kalan slam lkelerinde de gazi hkm
darn gyabnda cenaze namaz klnd.
Haber kuzeye doru B elgrad'd an Budin'e , oradan Trkle r'i n
Bec dedikleri Viyana'ya eriti. Almanya mparatorluunun taht
ehrinden btn Avrupa'ya, Trkler'in diyar- kfr tabir ettikl eri
lkelere yayld.
Muhteem Sleyman ahirete g etmiti . . . Avrupa'da aknlk,
slam lkelerinden az olmad. Orada da Kanuni'den baka bir Os
manl padiah tasavvur edilmiyordu. Byk Trk ve ksaca Sultan
denince, Kanuni anlalyordu.
Kanuni Sultan Sleyman'n cenazesi, O rdu-y Hmayun'un
nnden yola karld. 28 Kasm 1 566 gn stanbul'a ulald.
Maheri bir kalabalk Sleymaniye Camii'ne ve evre semtlere
dolumutu. Bir kede caminin mimar byk Sinan teessrle el
kavuturmutu. nce eyhlislam Ebussuud Efendi, sonra Naki
bleraf Takentli Muhterem Efendi, imamlk ettiler. Kalabalk
nedeniyle bir defa daha cenaze namaz klnd.
Kanuni'nin ok sevdii ve byk deer verdii Ebussuud Efen
di, tabutu sa n kesinden omuzlad. Kazasker efendiler, dier
kelere getiler. Tekbir ve salat sesleri afak nlatyordu.
Caminin avlusunda bir keye gmld. zerine sanduka yapl
d. Sultan il. Selim Han, babasnn kabri zerine Sinan'a bir trbe
ina ettirdi.
Ba ucunda gnlerce Kur'an - Kerim tilavet edildi. Her hafz bir
saat okuyordu. Ruhu iin sadakalar datld. Cihan padiah da
bu dnyaya ancak yarm asr hkmedebilmiti. imdi artk sadece
rahmet bekliyordu.
Geride kalanlar ise devrin byk airi Baki Efendi'nin padiahn

lmne yazd u mersiyesini terennm ederek hatralarn yad
ediyorlard.
Tfun irdi dmene zahm- zebanlar
Bahs itmez ald kimse kesildi lisanlar
Grdi nihtl-i serv-i ser-efraz- nfzeni
Serkelik adn anmad bir dahi hanlar
Her kanda bassa pay- semendn nisar in
Hanlar yolunda cmle revan itdi canlar
Det-i fenada mrg-i heva durmayup konar
Tfun Huda yalnda sebfl itdi kanlar
emfr gibi ruy- zemine taraf taraf
Saldun demr kuaklu cihan pehlevanlar
Aldun hezar bt-gedeyi mesdd eyledn
Nakus yirlerinde okutdun ezanlar
Ahr alnd kus- rahfl itdn irtihal
Evvel konaun ald cinan bustanlar
Minnet Hudaya iki cihanda klup sa'fd
Nam- erifn eyledi hem gazi hem ehfd334
Aklamas:
Senin klcn dmana dil yaralar iirdi. Bu yzden, hi kimse
konuamaz oldu, dilleri kesildi.
Senin ge ba ekmi servi fidanna benzeyen mzran grn
ce, dman beyleri, serkeliin adn bir daha azlarna alamadlar.
Senin atnn aya her nereye bassa hkmdarlar, sa iin, hep
canlarn senin yolunda feda ettiler.
Yokluk lnde lm kular durmadan inip kalkyor; nk
senin klcn Allah yolunda kanlar sebil gibi aktt.
Dnyann drt bir yanna kl gibi demir kuakl cihan pehli
vanlar saldn.
Binlerce puthaneyi alp mescit eyledin ve an kulelerinde ezan lar

okuttun.
Sonunda, g davulu ald ve sen de g eyledin. lk ko nan
cennet baheleri oldu.
Allah'a krler olsun ki, seni iki cihanda da mutlu klp, mb arek
adn hem gazi, hem de ehit eyledi.
AH S YET
Kanuni, Osmanl padiahlarnn onuncusu ve slam halifelerinin
yetmi beincisidir. Yavuz Sultan Selim Han'n oludur. 27 Nisan
1 495'de Trabzon'da Aie Hafsa Sultan'dan dodu. Doduu zaman,
Sleyman ismi, Kur'an- Kerim alarak verildi. Neml Suresi otuzun
cu ayet-i kerimesinde geen Hazret-i Sleyman'n isminden alnd.
Annesi Aie Hafsa Hatun ve ninesi Glbahar Hatun'un terbi
yesinde byyen ehzade Sleyman, yedi yandan sonra ilim
renmeye balad. Kastamonu yaknlarndaki Daday Kasabas'ndan
Evhadolu Hayreddin ismiyle bilinen mbarek bir zat, ehzadeye
hoca tayin edildi. Hayreddin Efendi, Sehzade Sleyman'a akli ve
nakli ilimleri retti.
Her ehzade gibi, onun da bir sanat sahibi olmas arzu edildi.
Devrin tannm kuyumcularndan biri hoca tayin edildi ve ku
yumculuk sanatn rendi. Ya ilerledike deiik ilimlerde eitli
hocalardan ders ald.
Askerlik, idare ve komutanlk bilgilerini rendi. On be yana
kadar babasnn yannda kalan ehzade Sleyman, kanun gerei
sancak talep etmesi zerine, nce Karahisar- arki, oradan Bolu
sancana verildi. Fakat bu sancaklara amcas Ahmed'in itiraz
zerine Kefe sancakbeyliine gnderildi ( 1 509).
ehzade S leyman, annesi ile birlikte gittii Kefe'de lalas
nezaretinde devlet idaresinde tecrbe sahibi oldu. evresinde mey
dana getirilen ilmi havadan hibir zaman uzak kalmad. Alimlerin
ders ve sohbetlerine devaml katld. Onlarn nasihatlerini dinle-
yerek, ilim ve feyizlerinden istifade etti. zellikle fkh bilgilerinde

ok ykseldi.
Yavuz Sultan Selim'in 1 5 1 2'de tahta gemesi zerine stanbul'a
ar lan ehzade Sleyman, babasnn kardeleri ile mcadeleleri
srasnda stanbul'da babasna vekalet etti. Babas, kardelerine kar
stn gelip, Osmanl tahtna rakipsiz olarak getikten sonra, gen
ehzade, merkezi Manisa olan Saruhan sancakbeyliine gnderildi.
Bu rada da, lalas Kasm Paann nezaretinde, devlet idaresini iyice
re ndi.
Annesinin stanbul'daki mehur veli Smbl Efendi'd en bir tale
besi ni istemesi zerine, o da Manisaya Merkez Efendi'yi gnderdi.
ehzade Sleyman nce Manisada s onra da stanbul'da Merkez
Efendi'd en ok istifade etti. Sultan olduktan sonra, stanbul'da Top
kap dnda bir dergah yaptrp emrine verdi.
Yavuz Sultan Selim' in 1 5 1 4 ran ve 1 5 1 6 Msr seferleri srasnda
ehzade Sleyman Rumeli'nin muhafazas ile vazifelendirilerek
Edirne'de oturdu. Babas Msr Seferi'nden dnnce, tekrar Saruhan
sancana dnd. Selim Han, orlu yaknlarnda Srt Ky'nde
vefat edince Sadrazam Piri Mehmed Paann gnderdii silahdarlar
kethdas Sleyman Aa'nn Manisa'ya getirdii haber zerine
stanbul'a geldi. ehzade Sleyman, yirmi alt yanda bir delikanl
iken 30 Eyll 1 520'd e Osmanl tahtna geti.
Kanuni Sultan Sleyman yuvarlak ehreli, ela gzl, aras ak
kal, doan burunlu, uzun boylu, mevzun ve yakkl idi. Sz ve
hareketleri ll ve nazikti.
Alim, air ve hakimlerle bulunmaktan holanr, ho sohbet,
hulasa, maddi ve manevi btn iyi hasletleri ahsnda toplam bir
padiah olduunda btn tarihiler mttefiktir.
Sanatkard. zellikle ehzadeliinde rendii kuyumculukta
ok mahirdi.
yi kl kullanr ve avlanmaktan holanrd.
Arapa, Farsa, Srpa ile Tatar lehesini iyi bilmekteydi.
Dou slam kltrne vakf olduu gibi bat kltrn d e ok

iyi tanmaktayd.
Kadirinas ve iradesi kuvvetli olup istidat sahiplerini bulup hi-
maye ederdi.
Az konuur ve syledii sz kati olup asla dnmezdi.
Babas Selim Han kadar asabi deil ise de ok ciddi ve vakur idi.
Devrinde stanbul'da iki yz kadar air n kazanm ve bunlarn
bazlar dnemlerini aarak gnmze kadar ulamlardr. B u
kiiler arasnda Zati, Baki, Hayali, Hayreti ve Fuzuli gibi statlar
syleyebiliriz. Trk divan iiri bunlar sayesinde en yksek seviyeye
ulamtr.
Kanuni Sultan Sleyman siyasi hayatnda gsterdii baary
sanat hayatnda da gsterebilmi bir padiahtr. Onun ilim ve sanat
adamlarn korumas, sk sk meclislerinde bulunmas, iire olan
ilgisi ve air yaratll bir kii olmas en fazla iir yazan padiah
olmasn salamtr. Divan torunlarndan I I . Mahmud'un kz
Adile Sultan tarafndan bastrlmtr.
Dillerde mehur olmu ok gzel beyitleri vardr.
Kimi ar'ar dedi kadd-i dildara kimi elif

Cmlenin maksud bir amma rivayet muhtelif
Yarin muhteem endamn grnce bazlar ard aacna, ba
zlar da elif harfine benzetti. Ayn eyi sylemek istiyorlar tabii
amma, slup alimde baka cahilde baka olmaktadr. Yani herkes
merebince ifade ediyor. " slub-i beyan, ayniyle insan! "
Bi-vefa yarin Muhibbi cevrini ma'zur tut

Yarsz kalr cihanda aypsz yar isteyen
nsanlar eksikleri ile beraber sev. Zira kusursuz dost arayan
dostsuz ve arkadasz kalmaktadr.
Mlk dnya kimseye baki deil, akbet berbad olur

Ey Muhibbi, "yle farz et kim Sleyman olmuuz"
Kanuni Sultan Sleyman mrn saray elencesinden uzak,
ilim, gaza ve memleketlerini imar faaliyetleri ile geirdi. Krk alt
yllk uzun saltanat dneminde, saray dnyann e n gzel, e n alml

ve cazibeli kadnlar ile dolu iken, onun neredeyse bir tek Hurrem
Sultan'la olmas bu tezi ak bir biimde ortaya koymaktadr.
Kanuni Sultan Sleyman'n, Mahidevran, 335 Glfem336 ve Hrrem
Sultan isminde hanm bilinmektedir. Bu hanmlarndan Abdul
lah, Murad, Mahmud, Mustafa, Mehmed, Cihangir, Bayezid, Selim
isimlerinde sekiz olu ve Mihrimah Sultan isimli bir kz olmutur.
ehzade Abdullah, Murad ve Mahmud kk yalarda iken
vefat etmilerdir. ehzade Mehmed yirmi iki yanda iken vefat etti.
ehzade Cihangir ok sevdii aabeyi veliaht ehzade Mustafa'nn
ldrlmesi zerine, zntsnden ksa sre sonra yirmi iki yanda
iken ld. ehzade Mustafa, saltanat davasna kalkt gerekesi ile
idam edildi. ehzade Bayezid ise aka isyan ederek kardei Selim
ile yapt mcadele neticesinde malup olduktan sonra ran'a kat
ise de geri gnderildiinde yolda ldrld.
T RK AS R l
Sultan Sleyman'n hreti Avrupa'da, bizzat idare ettii o n
seferi ile olurken Osmanl lkesinde ise daha ziyade tertip ettirmi
olduu kanunlar ve adil idaresi dolaysyla oldu.
Bu bakmdan Avrupa'da "Byk Trk", "Muhteem Sleyman"
isimleri ile anlrken Trkler arasnda " Kanuni" lakab ile reva
buldu.
Yirmi alt yanda tahta geip krk alt sene s altanat srmesi,
devrinin umumiyetle zafer ve zenginliklerle dolu bulunmas, im
paratorluk camiasnn nizam ve adalet esaslar dahilinde idaresi,
onun halk zerinde ok byk bir sayg ve sevgi uyandrmasnn
balca amilleridir.
Uzun saltanat devresi boyunca Osmanl ordular Avrupa, Asya ve
Afrika ktalarnda birok muharebeler yapm, kazanlan zaferlerle
imparatorluk arazisi her kta zerinde byk genilemeler kay
detmi, bizzat birok seferin yksek kumandasn zerine almtr.
Devletin genileme ve ykselmesinde ahsen byk hissesi vardr.
Babas Selim Han'd an devrald 6.500.000 km2 Osmanl to pr a

n, yapt fetihlerle 1 4.800.000 km2'ye ulatrd. Batda Alm anya
ilerine kadar fetihler yaplrken, douda Hazar Denizi'ne ula ld .
Trkiye- O rta Asya birlemesi saland ve her alanda geli m ele r
kaydedildi. Btn Arabistan, Ortadou dahil, Hind Okyanus u'n da,
Umman Denizi, Basra Krfezi, Kzldeniz ve Kuzey Afrika'd an Atlas
Okyanusu'na ulald.
" Trk Asr" denilen on altnc asrda, Osmanl Devleti'nin h
kmdar Sleyman Han'n, dnyann btn krallar ve beyler ine
kar yksek otoritesi vard. Roma-Cermen mparatorluu, Po rtekiz,
spanya, Fransa, Milano, Napoli, Papalk, Ceneviz, Venedik, Maca
ristan, Avusturya, Lehistan, Rus Knezleri, Safevi, Grganiye, zbek
devlet, krallk, dukalk ve sultanl ile mnasebetlerde bulunuldu.
Dnyann her tarafndaki Mslmanlarla irtibat kurulup, dert
lerine derman olunarak, yardmlarna kouldu. spanya'daki En
dls Mslmanlar, Hristiyanlarn zulmnden kurtarlp, Kuzey
Afrika'ya ve Osmanl topraklarna tand.
Bu byk kumandanlk vasf yannda amme hukukuna ve mev
zuata riayette azami hassasiyet gsterdii ve bunu tesiste de mstesna
derecedeki adalet saygsnn rol oynad, yerli ve yabanc kaynaklar
ve mahitler tarafndan takdir ve hayranlkla belirtilmitir.
Sultan Sleyman'n daha saltanatnn ilk gnlerinden itibaren
halka zulmeden ve reaya evlatlarn esir olarak satan idare ve ordu
mensuplarn hibir zaaf ve msamaha gstermeden cezalandrmas
adaletinin ilk tezahr olmutu. Saltanat boyunca susuz bir kimse
azledilmedii gibi, ar bir thmet ile azledilen de kolay kolay tekrar
bir makama getirilmezdi.
Tarihi Peevi bu hususta birok misaller vermektedir. Sultan
Sleyman'n fevri bir tabiata sahip olmamas, kararlarn dnp
tanarak ve ekseriya vezirlerine de danarak vermesi, temkin ve
itidali elden brakmamas, ona muvaffakiyet yolunu aan ve b
ykle gtren hasletlerden saylmaktadr.
Devlet kudret ve nfuzunu her eyin stnde tuttuu, devletin

yksek menfaatlerine aykr sayd hareketlere tevessl eden kimse
leri, en sevdikleri bile olsa, feda etmekten ekinmedii bir vakadr.
Onun, umumiyetle iyi adam setii, veziriazamlarn, vezirlerini
ve dier nianc, defterdar, kazasker gibi yksek derecedeki vazife
sah iplerini dirayetli, liyakat ve tecrbe sahibi kimseler arasndan
int ihab (ayrp seme) eyledii de muhakkaktr.
O RD U . D MA N I N G Z N K R E D E R!
Ordu ve idare mensuplar zerindeki mnakaa gtrmez nfu
zu, telkin ettii sayg ve sevgi hisleri, vazife sahiplerinin durumlarn
daim a gz nnde bulundurarak bunlarn terakki ve terfileri ile
ilgilenmesi sayesinde gittike kuvvetlenmiti. Bu zihniyet ve duygu
o derecede kkl idi ki, bazen askerlerin ve halkn sevip sayd
ehzade Mustafa, ehzade Bayezid ile brahim ve Ahmed paalarn
idamlar gibi vakalar onun hakkndaki msbet kanaati zerre kadar
deitirememiti. Bu yzden lm haberi orduda yaylnca istisna
sz btn asker, memleketin her tarafnda da btn halk derin bir
teessre kapld.
Orduyu karada ve denizde o kadar gl bir hale getirmiti ki
ayn senede merkezden en uzak blgede dnyann en gl
devletleri ile arpacak durumdayd. 1 53 8 ylnda Kanuni Sultan
Sleyman Bo dan Seferi'ne karken B arbaros Hayreddin Paa
dnya Hristiyan glerinin bir araya getirdii en byk donanma
gcne Hadm Sleyman Paa da Hind sularnda Portekizlilerle
mcadeleye giriiyor ve ard ardna zafer haberleri stanbul sema
larnda nlyordu. Yine Alman -Avusturya ordular Budin nn
de Kanuni daha stanbul'dan Edirne'ye ulamadan sayca olduka
az Osmanl u kuvvetleri tarafndan perian ediliyordu. Cezayir
nlerinde ise Hasan Paa Avrupa mparatoru addedilen arlken'i
yle bir perian ediyordu ki neredeyse hkmdarlk yapmama ve
bir manastra ekilme kararn verdiriyordu. Nitekim daha sonra
arlken spanya'y olu Filip'e , Avusturya'y da kardei Ferdinand'a
vererek idareden ekilecektir.
Osmanl'nn bu muhteem padiahnn karsna h i bir g

kamazken son derece vurucu bir hale getirdii u kuvve tleri de
ksa bir srede dmanlarn perian edebiliyordu. Bu itib arl a on
be milyon kilometrekareye ulam lkesini dman tehlikesi n den
koruyabilmek iin Kanuni her yl silaha ve donanmaya ne mli bir
mebla ayrmak zorunda kalyor ve bu konuda hibir fed akarlktan
ekinmiyordu.
Kanuni'nin hazr bulunduu bir divanda memleket meseleleri
konuulurken, mevzu orduya ve askerlie intikal etmiti. Vezirler
den biri:
"evketl Hnkarm, aklma geleni aynen arz etmem e ms aade
var mdr? Padiahn "Syle" demesi zerine vezir:
"Gryorsunuz ki Ordu -y Hmayun azim bir yekuna bali oldu.
Bu azim ordu, hem memleket gelirini yer bitirir, hem de tenas le
mani olur ve hem de unutmamalyz ki ecdad izammz az, fakat
iyi yetimi ordular ile cihan fethetmilerdir. Azim miktar ile ordu
beslemek fakr zarurete ve kht nfusa bais olur" dedi. Padiah:
"Re'yiniz mahz hakikattir. Lakin zaman gemi, artlar dei
mitir. Ecdad izammz bir avu leker ile cenk ederken lkeleri
de avu ii kadard. mdi, Allaha kr dnyalar zerinde cenk
eder ve buralarda varlmz korumaya alrz. Hem siz dahi
unutmayasz ki gl bir ordu, a'dann gzn kr, kulan sar
eder. Cesaretin krar ve memleketlerimize hcum iin anda kuvvet
ve kudret brakmaz" demitir.
Askerinin Kanuni katnda ok byk bir yeri ve deeri vard.
Seferlerde hal ve hatrlarn sorar dertleriyle deyim yerindeyse tek
tek ilgilenirdi. Korfu Kalesi dmek zere iken bir top mermisinin
drt neferi ehit etmesi zerine, "Bir mcahid kulumu byle bin
kaleye deimem" diyerek kuatmay kaldrtmas dikkat ekicidir.
Bu itibarla asker kullar da padiah ok sever, ou kez "Seninle
Hind'e Sind'e ve Kafda'nn tesine gideriz" diyerek duygu ve d
ncelerini belirtirler uruna canlarn seve seve verirlerdi.
H s re v - i Afa k / Ufu k l a r n P a d i a l 315
A H R E T KA R I N DA I M !
Kanuni Sultan Sleyman, alimler ile Allah dostlarna ok hr
m et eder, her birine hallerine gre izzet ve ikramlarda bulunurdu.
Smb l Efendi ve talebesi Merkez Efendi'ye, Ubeydullah- Ahrar
h azre tlerinin halifelerinden Baba Haydar'a ve stanbul'daki dier
evliyaya ok hrmet gsterirdi. mrnn sonuna doru, Nured
din zade Muslihiddin Efendi'yi yanndan hi ayrmaz olmutu.
Alimlere danmadan hibir i yapmaz, Allah dostlarnn na
zarlar n zerinden eksik etmezdi. Alimler iin medreseler, evliya
iin tekkeler yaptrrd. zellikle byk alim Ebussuud Efendi'ye
gsterdii sayg ve hrmet her trl takdirin zerindedir. Devlet
m eselerinden genelde uzak durmaya alan Ebussuud Efendi'ye
sk sk bavurur dncelerini alr, istiarede bulunurdu. Uurlu
ve bereketli olaca dncesiyle Sleymaniye Camii'nin temel
atma treninde mihrabn temel tan ona koydurmutu. Ni'ten
yazp gnderdii u mektuptaki ifadeleri bu byk alime duyduu
hrmeti gsteren en nemli belgedir:
"Halde haldam; sinde sindam, ahiret karndam, Tarik-i
Hak'da yoldam Molla Ebussuud Efendi hazretlerine!
Sonsuz dualar ettikten sonra haliniz nicedir? Salnz ve shha
tiniz nasldr? Hazret-i Hak hazine-i hafiyesinden kemal-i kuvvet ve
nihayet-i selamet nasip eyleye. Keremli ve bereketli ltuflarnzdan
niyazmz odur ki mbarek vakitlerde bu acizlerini kalplerinden
karmayp unutmayalar. nallah dman hezimete urayp elem
ve kederli; asker-i slam ise Allahu Tealann rzasna uygun hareket
ederek mansur ve muzaffer olur.
Ed-Dua, smme'd- dua, bende-i Huda Sleyman- bi-riya:'337
KU L H A KK I N A R AY E T
Her Osmanl padiah gibi Kanuni Sultan Sleyman d a kul hak
kna ok riayet eder, ahirette kendinden hesap sorulmasndan ok
korkard. eitli hizmet birimlerinden meydana gelen Sleymaniye
Klliyesi tamamlannca, mimarndan iisine kadar orada alanlar
dan helallik almak istedi ve alanlarn hepsinin toplanmasn istedi.
Verilen gn ve saatte herkes geldi. nsanlarn hakk ge mem esi

iin onlar bekletmekten de holanmayan Sultan Sleyman Han
saatinde gelerek kendisi iin hazrlanan yere geti. Sultanlar sultan '
en tatl sesiyle, nce Allahu Tealaya hamdetti. Sonra Peygamb erler

sultanna salavat getirdi. O'nun gzel ve gzide ashabn hayrla an d.
Sonra da ecdadna ve btn din kardelerine, Fatihalar gn derip
duada bulundu ve:
"Ey din kardelerim! Can kardelerim! Gryoruz ki, bu cam i-i
erif tamamlanmtr. Ona emei geenlerin cmlesinden Cenab
Hakk raz olsun ! Ancak hemen unu sylemek istiyorum ki, al
p da hakkn alamam kim varsa gelip bizden istesin" dedi. t
kmyordu. Padiah szne devam edip:
"Olabilir ki, hakkn alamayan kimse burada deildir. Burada
olanlara ahdim olsun ki, gelmeyenlere syleyeler. Onlar da gelip
haklarn bizden alalar" dedi. Hi kimse kp benim u hakkm
var demedi. A nlalyordu ki inaat srasnda byk bir titizlik
gsterilmi hi kimsenin hakk kalmamt.
Vesikalarn tetkikinden anlaldna gre; inaatn en youn
zamanlarnda bile, altrlan at, merkep ve katrlarn ayra salnma
saatlerine bile bilhassa dikkat edilmi, hibir mahlukatn hakkna
tecavz edilmemesine gayret gsterilmiti.
MA R FAA L Y E T L E R
Pek ok hayrat ve iyilikleri olan Kanuni Sleyman Han, im ar
faaliyetleriyle de urat. Trk mimarisinin lmez eserleri olan;
camiler, medreseler ina ettirdi. Birok ata yadigarn da yeni batan
yaplr ekilde tamir ettirdi. En muhteem eser, phesiz Mimar
Sinan tarafndan yaplan Sleymaniye Klliyesi'd ir. Halk arasnda
yaygn olan u szler gerein tam ifadesidir :
"Sleymaniye'nin sahibi Sleyman, mimar Sinan, hamuru
imandr:'
Fatih Sultan Mehmed Han'n kurduu Sahn - Seman medre
selerinin ilmi btnln tamamlamak, Sleymaniye Camii ve
klliyesine nasip olmutur. stanbul'un yedi tepesinden birinin
st nde kurulan Sleymaniye Klliyesi, cami-i erif, tp fakltesi,

drt medrese, mlazmlar medresesi, darlhadis, hastane, imaret,
tabh ane, darlkurra ve trbelerden meydana gelmitir.
Kanuni, Sleymaniye Klliyesi'nden baka, babasnn namna
yap trd Sultan S elim Camii ve mtemilat; oullar ehzade
M eh med ve Cihangir namna yaptrd cami ve tesisler; kz Mih
rimah Sultan namna olan Edirnekap ve skdar camileri; zevcesi
Hu rrem Sultan namna ina ettirdii Haseki Sultan Camii, medrese
ve da rifas stanbul'un ehresini gzelletiren eserler olmutur.
istanbul'daki Krkeme denilen su yollar da, Kanuni'nin byk
ve faydal eserlerindendir. 1 555 ylnda balanp, 23 Haziran 1 563'te
tamamlanan su yollarna evvela drt yz ykten (bir yk yz bin
ake demektir) fazla (40.203.060 ake) , sonra byk sel sebebi ile
baz yerleri yklnca doksan sekiz yk (9. 800.000 ake) daha har
canm ve bylece su yollar toplam 50.054.207 akeye mal olmutu.
1 5 63 senesinde vuku b ulan ve padiahn skender elebi
Bahesi'nde (bugnk Yeilky ve Florya taraflarnda) bulunduu
bir srada hayatn da tehlikeye sokan byk selden sonra, Mimar
Sinan marifetiyle B ykekmece Kprs yaptrlmtr. Buna
Temmuz 1 565'te balanm ve Austos 1 567'd e tamamlanm olup
toplam 1 1 .450.000 ake sarf edilmiti.
Kanuni imparatorluun dier yerlerinde de bu trl tesisler
vcuda getirmiti. Badad'da iilerin uzun bir mddet evvel ykm
olduklar mam- Azam Ebu Hanife trbesini imar ettirdi. Yann
da bir cami ile bir imaret ina ettirdi. Yine Badad'daki Kadiriye
tarikatinin kurucusu eyh Abdlkadir Geylani trbesini ve camiini
tamir ile bunlara kafi derecede evkaf tahsis eylemitir.
Konya'da Mevlana Celaleddin Rumi Trbesi yannda iki mina
reli bir cami ile bir semahane, bir imaret ve derviler iin hcreler
yaptrmt. Seyyid Gazi kasabasnda S eyyid B attal Gazi trbesi
civarnda bir byk tekke, cami, medrese ve imaret tesis etmitir.
Bu devirde feth edilen btn kale, palanka ve kasabalardaki
birok kiliseler onarlarak camiye tahvil edilmi, bulunmayanlara
d a yeniden cami yaptrlmtr. Padiah, Kuds'te Kubbet's- Sahra

denilen mukaddes m akamn duvarlarnn iini ve dn nakl
inilerle sslettirmitir.
Kabe'yi eski halifeler gibi, tamir ve tezyine alan ilk Osm anl
p adiah Kanuni olmutur. Bu tezyinatn cevaz hakkn da Mft
Ebuss uud Efendi'd en fetva alm ve inaatn Mekke, fukah as ile
hanefi, af, maliki ve hanbeli mezhepleri imamlar hu zuru n da
yaplmasn emretmitir. Kabe rtleri iin vaktiyle Msr sultanlar
tarafndan ihdas edilen evkafa yenilerini ilave etmitir.
S L EYMAN Y E K L L Y E S
D nemin tarihisi C elalzade Mustafa elebi Kanuni Sultan
Sleyman'n en muhteem eseri olan Sleymaniye Klliyesi ile ilgili
olarak u kymetli bilgileri vermektedir:
Zamann Nuirevan', sava meydanlarnn kahraman, Trk'n
nl sultan olan Kanuni Sultan Sleyman', gemiteki dier padi
ahlarla bir tutmak doru deildir. Onun kullar arasnda ahlarn,
krallarn kskand birok beyler, s ultanlar, hanlar ve necailer
vardr. Zamannda yaplan fetihler ve ina edilen aheserler hibir
padiaha ksmet olmamtr.
D nyaya birok nl p adiahlarn geldii inkar edilemez.
Fakat bunlarn ou, m illetlerini ve halklarn ezip krmlardr.
Ehrimen'in de fetihleri pek oktur; fakat yapt zulmlerin de
haddi hesab yoktur. Tarih, hem ondan ve hem de fazilet sahibi
olanlardan bahsetmitir.
S ere ile ahin, yldz ile gne nasl ki birbirinden farkl ise,
Kanuni ile br padiahlar arasnda da byle byk farklar vardr.
nsann dnyadaki mevkiinin derecesi ne kadar yksek olursa
olsun, ahsyla bir varlk gsteremez. D nyada esasen hibir ey
sabit deildir. yi talihe hibir zaman gvenilmez. Blbl bahar
grnce evkle tmeye balar. Fakat ne bahar ilelebet devam edebilir
ve ne blblde o evk ve sefa srekli kalabilir. Bir hazan yeli esince,
o blbln dili balanr.
Akll olanlar iki gnlk dnyaya bel balamazlar; onun cilve

leri ne aldanmak byk bir gaflettir. Dnya hayali geici bir andr.
mr, bir muma benzer. O k, o mumda srekli kalmaz; er ge
s n er. Sevin bir glgeye benzer. Eni ve boyu srekli deiir. Gl,
g zellik, su, ate ve yele benzerler. Bunlara gnl vermeye gelmez.
Akll kimseler, bilgili adamlar unu iyi bilirler ki, mrn yz
ancak hayat aynasnda grlebilir. nsann salnda hayrl iler
yapmas, deerli eserler brakmas gerekir. nsann unutulmayacak
bir eyi varsa, o da brakt eserler ve yapt hayrl ilerdir. nsan
lr; ama geride brakt aheserler lmez.
te bunlar Sultan Sleyman'n bildii ve ona gre hayatn e
killendirdii eylerdi. Dnyada adn yaatacak hayrl eserler yap
trmay srekli dnyordu. Bu dncelerinin sonunda gayet
byk, yksek ve muhteem bir cami, bir imaret ve bir de medrese
yaptrmaya karar verdi. Mevkii iin yksek ve denize nazr ve ayn
zamanda havadar olmas dncesiyle Eski Saray yerini uygun bul
du. Bu hayrl kurumlarn, stanbul'un en gzel yerinde yaplmas
ve grn ile de gnlleri enlendirmesi dnlmt.
Bu ie girimeden nce, nl mhendis Mimar Sinan ile uzun
uzadya grt. Mimar Sinan, bu hayrl yaplarn planlarn hazr
ladktan sonra padiaha gsterdi. Planlar padiaha beendirdikten
sonra, nce camiin yaplaca yere gitti ve oralarn zeminini tesviye
ettikten sonra kazklar akp ipler gererek plana gre camiin temel
yerlerini tespit etti. Birok ameleler ve ustalar toplayarak temelleri
kazdrd. 9 5 6 senesi Cemaziyelevvel'inin 2 1 . gn, ( 1 7 Haziran
1549) padiah atna binerek btn devlet adamlar ve stanbul'un
alimlerini de yanna alarak oraya gitti. Birok sadakalar verip ba
lar yaptktan sonra sr ile kolar, kurbanlar kestirdi. O gn
yetimlerin ve fakirlerin yz gld. Bunlar ve orada hazr olan
herkes el ap hayrl dualarda bulundular.
Bu srada padiah ve stanbul'un nl mfts Ebussuud Efen
di, gidip camiin mihrap yerini Mimar Sinan'a sordular. Onun yer
gstermesiyle Ebussuud Efendi mbarek elleriyle oraya ta koy
du. Hafzlar Kur'an okumaya baladlar. Bu esnada birok askerler
geldi. Padiah sarayn nl mhendislerinden Hseyin eleh i'yi

grevlendirerek hunlarn bana koydu. naat ilerini ve yaplacak
masraflar da onun grne brakt. Gerek cami ve gerek br tesis
lerin belirlenen esaslar zerine yapmna hicri 9 56 ( 1 549) tarihinde
haland ve 963 yl evval aynn dokuzuncu cumartesi gn, cami
kubbesinin inas son buldu.
Camiin kap taraflar ile keleri mermerden yaplm ve gzel
naklarla sslenmitir. Mihrabn karsndaki kapnn zerinde, d
taraf cephesinde Arapa "Allah'tan baka ilah yoktur; Muhammed
aleyhisselam O'nun resuldr" yazlmtr.
Camiin harem kaps ok gsterili yaplmt. Bu haremin drt
kesinde, mermerden yaplm yksek stunlar ve hunlar zerine
yaplm yksek kemerler grlr. Bu kemerler zerinde de bir
ok kk kubbeler vardr. Camiin olduka yksek minareleri ve
muazzam kubbeleri akllar hayrete drr. Haremin kble tara
fnn sa ve solunda iki avlu vardr. Bu avlularda pek ar ve renkli
mermerler zerine yay biiminde yaplm kemerler ve birok da
kubbe gze arpar. Bu mimari tertibi sayesinde camiin itibar ok
byktr. Mihrabn karsndaki byk kapda muhteem ssle
meler vardr. Bunlarn bir benzeri baka hibir yerde grlmemi
ve duyulmamtr.
Kapnn stnde u ayet yazldr : "Selam vererek ieri giriniz
de emin ve msterih olunuz:'
Kaplarda kilit, halka vesair gibi madeni ksmlar altn ve g
mten ve ereveleri mermerden yapldr ki, bunda da birok
deerli naklar gze arpar. Harem iinde yksek adrvanl pek
gzel bir havuz vardr.
Havuzun suyu tatl ve gm gibi berraktr. Havuzun etrafnda
birok musluksuz borular vardr ki hunlardan her zaman sular akar.
Camiin kubbesi o kadar muazzamdr ki, huna dnyann ba
dense ok grlmez. Bu kubbe, sanki Kur'an'n azameti dnlm
de ona bir mahfaza olarak yaplm gibidir.
H s re v - i Afa k / Ufu k l a r n P a d i a h 32 1
Ezan okunmas iin yaplan drt minarede, Peygamber efendi

mizin drt sahabesi gzetildi. Bu minareler ikisi ikier ve ikisi de
er olmak zere toplam on erefelidir. Bunlar, Allah'n resulnn
cen netle mj delenmi on sahabesi dnlerek yaplmlardr.
Sultan Sleyman'n bu aheserine ikinci Kuds ve hatta cennet
den ilse yeri vardr. Byk kubbe zerinde de drt byk kemer
yap lm ki bunlar da gkkua kadar gzel grnmektedirler.
Sada ve solda, drt tane somaki mermer stun vardr ki bun
lar n dnyada eleri bulunmaz. Bu stunlarn ikisi stanbul'da idi.
Dier ikisi ise Msr'n skenderiye ehrinden gemiyle getirilmi ve
bu camiye ksmet olup burada kullanlmtr.
Camiin kbleye gre sa ve solunda iki kaps vardr. Mihrabn
aksi tarafnda, mermer stunlar zerinde kubbeli olmak zere ikinci
bir mescit daha vardr. Gerek byk harem ve gerek kk mescidin
her ikisi, d hareme yani avluya bakmaktadr. D avlunun merkezi
noktasnda bir eme yaplmtr. Bu eme drt cepheli olup her
bir cephesinde on sekiz musluk vardr.
Kubbenin yukarsndan aaya doru baz zincirler sarktl
mtr. Bunlarn ularna, trl trl renklerde sra ve billurdan
yaplm yuvarlak toplar aslmtr. Bunlar birok hner sahibi
ustann camiye brakt yadigar eserlerdir. Bu toplarn aralarnda
yldzlar andran birok kandil bulunmaktadr. Bu camii, masraf
vesaire ynyle Kanuni Sleyman tarafndan; plan, yap, nak
vesaire ynyle de Trk sanatkarlar tarafndan bir aheser olarak
yadigar braklmtr.
Camiin her bir tarafnda, hava ve k almas maksadyla birok
pencere ve kaplar alm ve bunlar gayet gzel ve eitli camlarla
sslenmitir.
Camlarn bir ksm srl olduu iin ayna vazifesi grmektedir.
Bunlara gne yansynca her biri gne ve yldz gibi grnr.
Camiin mihrab gayet parlak ve cam gibi saf ve dzgn mermer
lerden yaplmtr. Her taraf mahir ustalar tarafndan sslenen bu
mihrap, grlmeye layk bir tablo haline sokulmutur. Bunun iki
tarafnda buhurdanlklar v e rahleler zerine konulmu mus hafl ar

bulunmaktadr. Mihrabn yannda, hutbe okumak iin yap lan yk
sek bir minber vardr. Bu minber, saf renkte mermerden yap lm
ve yap tarznda byk bir mimari ustalk gsterilmitir.
Mihrap ile minberin karsnda mermer stunlar zerin de yapl
bir sofa vardr. Buras Kur'an, ezan ve Peygamber'in hadisl eri n i
okuyanlarla vaaz verenler iin yaplmtr. Bunun yanlar n da da
geni yerler bulunmaktadr ki, isteyen buralarda da namaz klabilir.
Alt katta ve birinci safn nnde, en mehur hattatlar tarafn dan
gayet sanatkarane bir ekilde yazlm, yaldzlarla sslenmi ve itinal
bir ekilde kaplanm mushaflar ve bu mushaflara ait deerli, ar
kumalardan yaplma klflar ve rahata okumak iin gzel kokulu
keresteden yaplm rahleler vardr. Bu saydklarmzn hepsin e de
fazlasyla emek verilmitir.
Mihrabn sa ve sol tarafnda en iyi ustalar tarafndan yaplm
yaldzl amdanlar ve birok czler ile bu katn baz yerlerinde
vaizler iin krsler vardr. Cuma ve bayramlarda padiahn bu
camide namaz klmasna mahsus olmak zere, mihrabn sol anda
mermer stunlar zerine ayr bir kat daha yaplmtr.
Camiin sa ve solunda drt yksek medrese gze arpar. Burada
Trk rencilere, haftada drt gn yksek seciyeli alimler tarafndan
ders verilmektedir. Bu medresede, hepsi de kubbeli olan birok
odalar bulunmaktadr.
Bu medreseler sayesinde ilmin ve alimlerin itibar ve hocalarn
erefi artt. limle kemale erme taraftarlar oald. lim sahiplerine
de yksek maalar baland. Mderrisler ve talebeler padiaha dua
etmeye baladlar.
Cami mihrabnn karsnda, sa tarafnda Hazret-i Peygambe
rin hadislerini retmek iin byk ve yksek bir bina yapld. Bu
binann birok o dalar vardr. Burada hadis ilimleri okutulmakta
ve ara sra halka o hadislerden tler verilmektedir.
Padiahn Kur'an'a ok hrmet ve muhabbeti olduundan oku
yucularn dzgn bir tarzda okuyabilmeleri iin tecvidden anlayan
retmenler tayin edilmitir. Bunlar, yetim Mslman ocuklarna

hem Kur'an okumay ve hem de tecvid retmeye baladlar.
Bu kadar hayrl messeseler yapldktan sonra bunlarn yan
b a nda bir de hamam yaplmalyd. Bilindii gibi Mslmanln
es as larndan biri temizliktir. Padiah bu hususa nem vererek, ca
m iin sol tarafndaki medreselerin bitiiinde gayet gzel bir hamam
yap trd.
Camiin birinci hareminin kaps karsnda, misafirlerin din
len meleri iin byk bir imaretle on sekiz adet misafirhane yapl
d. Bunlarn yazlk ve klk avlular ile nlerinde saf mermerden
yaplm havuzlar ve emeleri vardr.
Bu imaretin mutfandan sabah ve ikindi vakitleri, ini tabaklar
iinde mevsime gre tepsilerle eit eit yemekler, turular vesaire
verilm ektedir. Yanlarnda hayvanlar bulunan yolcularn hayvanlar
iin yer gsterilir ve sarayn ahrndan yem de verilir. Bundan baka,
m edreselere softa adyla kaydedilen talebelere de zel yemekler ve
rilmektedir. Dier fukara ve muhtalara da her gn dzenli ekilde
taslar dolusu yemekler datlr.
Padiah tarafndan bu imaret civarnda bir de hastane yaplmas
emrolundu. stanbul'da bulunan muhta ve hasta kimseler burada
bedava tedavi edilmekte ve gerektiinde yatrlarak mizalarna gre
onlara ilalar ve yemekler verilmektedir. Bu hastanenin de mutfa,
hamam ve yatma yerleri ayrca baheleri ve havuzlar vardr. Tedavi
saatleri her gn sabahtan leye kadar devam etmektedir.
Ticaret maksadyla stanbul'a gelen tccarlar iin de hanlar ya
pld. Buralarda konaklayacaklarn kiiliklerine gre birbirinden
farkl odalar, salonlar vesaire yapld. Bunlarn etrafnda dkkanlar
ve arlar ina edildi. Alveriler bu dkkan ve arlarda yapl
maa baland.
maret ileri son bulunca padiah, sarayn buyruk katibi Mustafa
elebi'yi burann mtevelliliine tayin etti. Bu zat, bir zamanlar
Medine'de de harem aalnda bulunmu; ilim sahibi, deerli ve
dindar bir adamdr. Bu yzden padiah, imaretin btn ilerini
onun idaresine brakt. Bu hayrl eserler ve zellikle d e pa di ah n

adna yaplan Sleymaniye Camii dolaysyla airler de man zum
tarihler yazdlar. 338
S U LTAN S L E Y M A N KA N U N N A M E L E R!
Avrupa'da ve d dnyada Byk Trk ve Muhteem Trk gibi
sfatlarla anlan Sultan Sleyman, slam ve Trk dnyasnda ise daha
sade, daha mtevaz ve fakat byk bir derinlii bulunan Kanu ni
unvan ile anld.
Onun Kanuni unvan ile anlmasnn iki mhim nedeni vardr.
Birincisi nceki Osmanl kanunnamelerini ve devri icab, lzum
lu hkmleri Kanunname-i Al-i Osman ad altnda, slam hukuku
esaslar dahilinde toplattrp, tanzim ettirmesinden ileri gelmektedir.
Kanunname-i Al-i Osman'n hazrlanmasnda Sultan Sleyman
Han'a, devrin byk alimlerinden olan Kemalpaazade ve Ebussuud
efendiler yardmc oldular. Kanunname; hukuki, idari, mali, askeri
ve dier lzumlu mevzular iine alan, balklar altnda, ceza, vergi
ve ahali ile askerlerin kanunlarn ihtiva ediyordu.
Asrlarca tatbik edilen Kanunname'de; timar ve zeamet sahipleri
ile ahalinin hukuki ve mali durumlar tespit edilerek, topraklar
uri, haraci ve miri olarak birbirinden ayrlm, hkmlerin tatbik
ekilleri aklanmtr.
Kanunname'de bildirilen hkmlerin tamam slam hukukundan
alnarak, Hanefi mezhebine gre tanzim edilmi, fethedilen lkeler
de, rfi hukuk denilen, nceki idareden kalan kanunlar ve halkn
teamlleri de, slam hukukuna uygunluu artyla Kanunname'de
yer almtr. 339
Devleti idare etme, hilafet messesesinin gerekleri ve sosyal
adalet hususlarndaki hkmler, bizzat Kanuni tarafndan titizlikle
tatbik edildi.
Sultan Sleyman Han; Atlas Okyanusu'ndan Umman Denizi'ne
ve Macaristan, Krm ve Kazandan Habeistan'a kadar geni yerleri,
H s re v - i Afa k I Ufu k l a r n P a d i a h 325
Allahu Tealann kelam Kur'an- Kerim'in emirleri ile adaletle idare

etmeye muvaffak oldu.
Kanunname'yi hazrlarken ve tatbik ederken, slam alimlerine
danmadan bir i ve bir kanun yapmad. Kanuni'nin, krk alt se
nelik hkmdarl zamannda hazrlanan kanunlar, ok gzel
tatb ik edilip, devletin tebaasna ve dier insanlara huzur ve saadet
kayna oldu.
kincisi ise saltanata getii andan son nefesini verinceye kadar
grd btn ileri Kanuna danmas ve kanunlar erevesinde
ilemesi ve ondan zerre kadar ayrlmamasdr.
KA R l N CA N I N H A K KI
Bir dnem Glhane bahesindeki meyve aalarn karncalar
sarm ne yaptlarsa mani olamamlard. Bunun zerine Sultan
Sleyman, eyhlislam Ebussuud Efendi'ye karncalarn ldrlme
lerinin caiz olup olmad konusunda yle bir sual sorup gnderdi.
Draht ger sarm olsa karnca

Zarar var m karncay krnca?
Eh Ebussuud Efendi'nin de Kanuni'den aa kalacan dn-
mek hayal olurdu.
Sualin cevab padiahn eline u ekilde ulat.
Yarn Hakk'n divanna varnca

Sleyman'dan alr hakkn karnca
KA N U N i Y KAN U N A KAY E T E D E R Z !
Budin Seferi'nden dnnde ordu, dar yollardan gemek zorun
da kalm bu srada baz kyllerin tarlas zarar grmt. Kyller
den biri durumu padiaha iletmek iin uramsa da grevlilerden
bir trl sultana yaklaamamt. Sonunda elinde bulunan denei,
uzaktan Kanuni'ye doru frlatmak zorunda kald.
Olay padiahn dikkatini ekmiti. O ahsn derhal yanna ge
tirilmesini istedi.
B u emir zerinde kyl tutularak padiahn huzuruna karld.

Kylnn de maksad zaten bu idi.
Sultan Sleyman kylye:
"Derdin nedir? Neden byle yaptn?" diye sorunca, kyl:
"Biz fakir kylleriz. Askerlerinizden bazlar, bizim yen i ekti
imiz tarlalardan getiler. Ya bu zarar dersiniz, ya da sizi ikayet
ederim" dedi.
Bu cevap Kanuni'yi ister istemez gldrmt. Kylye:
"Peki, bizi kime ikayet edeceksiniz? " diye sorunca kyl:
"Siz Kanuni deil misiniz? Sizi kanuna ikayet ederiz" deyin ce,
Sultan Sleyman ok memnun olmu ve hemen kyllerin zarar
larn hesaplattrp zarar demitir.
Kanuni Sultan Sleyman halkn durumunu her zaman takip eder,
skntlarnn derhal giderilmesini isterdi. u hadise onun reayaya
bak asn gstermesi bakmndan pek mhimdir.
Padiah birgn meclisinde yaknlarna yle sordu:
"Alemin velinimeti kimdir? " Orada bulunanlar:
"Elbette ki ufuklarn padiah ve lkenin sahibi Sultanmz
Hazretleri'd ir:' dediler.
Yaknlarndan ald bu cevap, padiahn houna gitmedi, bunu
kabul etmeyerek yle dedi:
"Hakikatte velinimet halktr ki, onlar ziraat ve iftilikle megul
olmak iin gayret ederlerken adeta huzur ve istirahat kendilerine
haram ederler. Kazandklar nimetlerle de bizi doyururlar:'
PA D A H I M I Z I UYAN I K B L RD K!
Bir gn yal bir kadn saraya gelerek mutlaka padiahla g
rmek istediini belirtmiti. Ne syledilerse dinletemediler ve
sonunda padiah haberdar ettiler.
Kanuni, "Getirin bakalm ne derdi varm dinleyelim'' buyurdu.
H s re v - i Afa h / Ufu k l a r n P a d i a h 327
Yal kadn huzura ktnda evinin soyulduunu, bundan pa

di ahn sorumlu olduunu ve zararlarnn tazmin edilmesini istedi.
Kanuni:
"Hrsz ne alm ana?" dedi. Yal kadn:
"Hibir ey brakmam ne var ne yoksa gtrm:'
Kanuni glmsedi ve:
"Btn evi gtrrken sen ne yapyordun. Bu kadar ar uyku
olur mu? Kabahatli sensin" deyince yal kadn:
"Biz padiahmz uyank bilirdik onun iin rahat uyurduk. Meer
sen de uyank deilmisin" cevabn verdi. Cevap Kanuni Sultan
Sleyman'n ok houna gitmiti.
Derhal ihtiyar kadnn btn ihtiyalarnn bizzat kendi malla
rndan grlmesini emretti.
S L EYM A N ! S E N K E N D N KU RTA RD I N . . .
Kanuni Sultan Sleyman'n naa Sleymaniye Camii'ne getiril
miti. Cenaze namaz klnacakt. O gn Sleymaniye Camii avlusu
ile birlikte cemaate dar gelmiti. Halkn bir ucu Mercan Yokuu'nda
bir ucu Vefa sokaklarndayd. Bir devre mhrn vuran koca pa
diah ebediyete uurlanyordu.
Namazn eyhlislam Ebussuud Efendi kldrd.
Namaz klnm, fatihalar okunmu, defin iin kabre yaklal
mt. Padiahn naa tam mezarna konacakt ki elindeki ekme
ceyi tabutun iine sktrmaya alan bir saray aas Ebussuud
Efendi'nin gznden kamad.
Ebussuud Efendi derhal seslendi:
"Dur bakaym aa! Nedir o? Ne yapyorsun orada? Aa:
"zerimde bir emanet var Hocam. Bunu yerine brakmam ge
rek!" Ebussuud Efendi: "Nedir o grelim bakalm" deyince Aa:
"Efendim! Bu rahmetli hnkarmzn vasiyetidir. Kabrinde ya
nna konulmasn istemiti:' Ebussuud Efendi:
"Olmaz! B yle bir ey caiz deil" diyerek mani olmaya alt .

Aa ise srarcyd:
"Efendim padiahmz mutlaka konulmasn bana smarlad.

Vasiyetini h e rhalde tutm am gerek" szyle durumunu arz etti.
Artk Ebussuud Efendi de m eraklanmt.
"Biliyorsunuz dinimizde b yle bir durum sz konusu o lamaz .

Bari iindekilerin ne olduunu gr p ona gre karar verelim" dedi.
Aa elindeki ekmeceyi eyhlislama uzatt. eyhlislam bir de

ne grsn. Yllardr verdii bunca fetvalar, bunca hkmler kendi
mhrleriyle ve imzalaryla deste deste paketlenmi ve ekmeceye
doldurulmutu.
Koca eyhlislamn rengi uup gitti. Yz kl kesildi. Benzin

de bir damla kan kalmad. Gzleri karard, gc derman kesildi.
Ykld yklacakt. Hemen oraca kt. ki eliyle ban kavrad
ve hkrklara b ouldu. Etrafndakilerin akn b aklar altnda
azndan fslt halinde u cmleler dkld:
''Ah Sleyman ! Sen kendini kurtardn. Bakalm Ebussuud nasl

hesap verecek ? "
MA N S I P LA R E H L N E V E R L R D
Sultan Sleyman Han, evresindeki sekin ilim s ahibi ulemaya
dan arak hazrlatt, kanun ve n izamlarda memuriyete t ayin ve
azlin esaslarn da tespit etmi, hakszlklara mani olarak, rastgele
tayin ve azlin nne gemitir. Kendisi de koyduu kanun ve nizama
tam bir riayet gstermitir. Bu sebeple, herkes azledildikten sonra
bir daha tayin edilmeme korkusuna dm, vazifelerini icrada daha
temkinli ve d ikkatli hale gelmilerdir. nk kanunlara uymayan
bir halinden dolay azledilen bir memur, bir daha tayin edilemez,
makam ve mansp yz gremezdi.
Bir kimseye imtiyaz hakk verilmeyen Osmanl'da, herkes kazan

cn bileinin hakkyla kazan rd. Mevki ve makam babadan oula
gemez; akll baba vezir, aklsz olu p olabilirdi.
Kle, gsterdii muvaffakiyet ve sadakat mesabesinde, sadra

zamla kadar ykselirdi. Asalet meselesi, yalnz Osmanl hanedan
iin mevzubahisti. Ancak Osmanl hanedannn her ehzadesi tam
bi r dikkatle, liyakatli ellerde yetitirilir, Devlet- i Aliyye'nin bana
ge meye layk hale getirilirdi.
Hibir ehzade, vaktini boa geirmez, her gn, sabahtan aka
ma kadar belirli bir programa gre belirli ileri yapmaya, mecbur
tutulurdu. Saray, yeni giren bir raktan padiaha kadar, herkes iin
bir mektep vazifesi grrd.
Herhangi bir memuriyete tayinde; zenginlik, fakirlik, dostluk,
ahbaplk gzetilmez, liyakat n plana alnrd.
Zamann Avusturya sefiri Busbecq'in dedii gibi:
" Herkes kendi mevki ve ikbalinin banisidir. Trkler, meziye
tin insanlarda irsiyet yoluyla intikal ettiine veya miras kaldna
inanmazlar. Namussuz, tembel ve atl olanlar, hibir zaman yk
selemezler, itibar gremezler, hor ve hakir olup, kenarda kalrlar".
Snr boylarnda birok baarlara imzasn atan byk aknc
komutan Bali Bey ( Koca Bali Paa) Hicri 926 (Miladi 1 5 1 9 - 1 520)
tarihinden itibaren Belgrad Muhafzlna getirilmiti. Ayn zaman
da Kanuni'nin halasnn olu olan Bali Bey bilhassa Macaristan,
Almanya ve Polonya seferlerinde gsterdii yararllklardan sonra
Kanuni Sultan Sleyman'a bir mektup yazarak kendisine tu veril
mesi talebinde bulundu. Osmanl sisteminde sancakbeyine yani
bugnk anlamda Tmgenerale bir tu verilirdi.
Batllarn atnn zengisini pmek iin yartklar Muhteem
Sleyman, B ali B ey'in bu talebine cevabi bir mektup gnderdi.
Amma ne mektup ! Mektubun sahibi sanki yedi iklime hkmeden
bir sper gcn hkmdar deildir de, talebesini hsn- i ahlakla
terbiye eden bir hoca gibidir.
Evet, makam talebinde bulunan komutanna ibretli ve bir o
kadar da dndrc u satrlarla hitap eder Muhteem Sleyman:
"Ya Gazi Bali Bey!
330 K ay I V: Ufu k l a r n P a d i a h K an u n i
ftiharu'l-havassi'l-mukarrebin mu'temed'l-mluki ve's-s alatin

katilu'l-kefereti ve'l- mrikin Lala-i zi-itibarum Gazi Bali Bey'e :
Tevki-i refi- i hmayunum (padiahn yce buyruu) vasl ol
cak, malum ola ki tarafmzdan irsal olman (gnderilen) mektup
vusul bulup kraet olundukta sonra mefhum malumumuz olmutur.
On sekiz pare kal'a feth itmisn. Otuz kzak Tersane-i Amire'me
gnderp, altm bin ba gndermisn. Berhudar ola iki cih an da
yzn ak, ekmem sana helal olsun. Bir tu reca eylemsn.
Ya Gazi Bali Beg! Daha bir tu zaman degldr. Geri sen bize
bu hizmeti eyilii eyledin. Biz dahi senin iyiliin mukabelesin de
size iyilik eyledik.
Biri budur ki, size Emir'l Mminin hitabetiyle hitap eyledk.
kincisi budur ki, sana hil'at- i fhire gnderdk.
ncsi Hazret-i Rasul Ekrem sallallahu teala aleyhi ve sellem
efendimizin tun virdk.
Seni bu nesne ile ta'zim tekrim eyledik ( ululadk) . Bunlarn
zerine asla bir ihsan olmaz.
mdi sen dahi bu iyiliklerin krn yerine getrmeye sa'y ey
leyesin (alasn) . Her i ve baary Allah'd an bilesin ve zinhar
(katiyyen) nefsine gurur getirmeyesin. Kendi klncm ile bu kadar
memleket feth eyledim, demeyesin.
Memleket Allahu Tealanndr. Saniyen Hazret-i Peygamberindir.
Salisen emr-i Hak ile halifenindir.
Beg olmak ise iki kefeli bir terazidir. Onun bir kefesi cennet bir
kefesi cehennemdir. unlardan olagr ki, gzleri uyur ise kalpleri
uyankdr. Cmlenin seremesi (ba) adldr. An idegr ki bir
gnn ibadete saylr. Hak subhanehu ve teala cmlemizi adil kul
larndan eyleye. S erasker ve beylik hesabyla hkmn yrd
yerlerde olan zulm ta'addiden (tecavzden) ruz maherde bize
itab olur ise senin damenine (yakana) yapam. Ola ki ol gnde
erm- sar (mahcub) olmayp yakan selamet ile alasn.
B i r ademi hizmete kullanmak murad edinirsen zinhar zahiri

h aline itimad eylemeyesin. ok kimseler var ki elinde frsat ol
mad vakit salah yzini gsterirler. Eline frsat girdii vakitde
Nemrud olurlar.
Velhasl ademleri tecrbe ile kanaat etmeyp behemehal aldan
mayasun. Gz kulak tutasun. ayet beyler ve vekiller ey adem olsa
reayanun hakk, hali iyi olur. Reaya beylerin era gibidir, her kim
hataya derse halkn hali yaman olur.
B az kimseler vardur ki, gndz saim (orulu) gice kaimdrler
(namaz klarlar) . Amma putperestlerdr. unlardr ki mala muhab
bet idenlerdr. Halk mal sevmekten zge azdrc nesne olamaz.
mdi sen dahi fani olan eye meyl muhabbet eylemeyesin.
Nimeti amme-i ibadullah zerine mebzul (bol) idesn. Kerem
elin aasn.
Hased zere olmaktan begayet (pek ok) ihtiraz idesn (sak
nasn ) .
Gelirimiz giderimize vefa itmez dey huzursuz olmayasun. h
tiya zaruret vaki olur ise buraya bildiresin. Mevcud bulunan
hazineden sana drt yz kese harlk vermeye aczim yoktur.
Fetholunan kal'alarn emval erzaklarn Beytlmal- i Mslimin
in alz kabz (istimlak) eylemeyesin. Zinhar rza-y hmayunum
yoktur. B eytlmal in bir mikdarn alp, ha.kisin asker-i slam'un
hakkdr ve askere riayet eyleyesin.
htiyarlarn baba bilesin. Daha aalarn karde bilesin. Daha
aalarn oul bilesin. Oullarna merhamet ve efkat idesin. Ka
rndalarna ikram eyleyesin. Babalarna ta'zim ve tekrim (hrmet)
eyleyesin.
Asker-i slam'a bir vech ile mzayaka (sknt) ekdirmeyesin. Ve
ol diyarlarda mtemekkin olan (oturan) ibadullah fukarasn gz
leyesin. Sadakaya muhta bulunanlarn B eytlmal- i Msliminden
kisvetlerin (elbise) ve zahirelerin gresn. Fukara Hakk Tealann
kuludur. B eytlmal - i Mslimin ibadullah h akkdur ve Sadat -
kiramdan (seyyidlerden) mtemekkin olm var i s e i s m resmi
ile asitaneme (payitahta) arz idp bildiresin. Miri tarafndan vazife

tayin olnup Evlad- Resule bir vech ile mzayaka ekdirm eyesin .
Reaya fukarasna katr ve srsat zahirelerinden baka yarm ake
teklif ve rencide olnduna kat'a rzam yoktur. Bizim reayamz n
rahat halini, kffarn reayas grp rek eylesinler (kskansnl ar ) .
Meyl muhabbetleri bizim canibimize olsun.
Kdvet l kuzat vel mekarim madinl fazl ve'l-kelam Mevlana
Mustafa Efendi'yi ordu kads nasbedib gnderdim. Vardukda
kemal-i mertebe er- i erife itaat ve inkyad idesn. "Nucumu'l
ulema- i mascumun" (Ulemann eti zeh irlidir) kavlince hatrn
krmaktan okca saknasn Zira ulema varisi'l-enbiyadr.
Ve baz kura vakf murad eylemisn. Vallahil azim feth olnan
kuralarun ( ky ve kasabalarn) cmlesin vakf balarsan makbu
lmdr. Vakf murad olman kuralarun mfredat defterleri gnder
ve senden sonra nesl-i Osmaniyye evladndan gelen padiahla ve
vzeray izam ve mirmiran ve mirliva ve kuzat ve bil cmle ehl-i
slam'dan her kim ki senn evladna riayet eylemeye, lanetullahi
aleyhim ecmain zere olsun. Ruz-i maherde davacs olup husumet
iderm.
mdi ya Gazi Bali B eg! Sen dahi etek der-miyan idb (ortaya
koyup) Din-i mbin uruna ve umur- saltanata bezl-i makdur sarf
edesin (elinden geldii kadar gayret edesin) . Yiidin bahadrlarn
koruyasn. Atun yriin besleyesin ve klcn muhafaza edesin
hfz idesn. Kerem kapsn ak tutasun.
"Ni'mel Mevla ve ni'men-nasir" (O, ne gzel Mevla ve ne gzel
yardmcdr) zikrini tekrardan hali olmayup zahir erenlern batn
erenlern himmetlerini yolda klup '"ud'u rabbekum tazarruan ve
hufya" (Rabbinize yalvararak dua edin) ayet-i kerimesini boynuna
hamail (muska) idp ve benm hayr duam alasn. Hak sbhanehu
ve teala uurun ak eyleye ve a'da-y din zerine daima asker-i
slam ile seni muzaffer eyleye. ki cihanda yzn ak ola.
yle bilp emr-i erifimle amil olasn. Sene 983 ( 1 532) :'340
O S MA N O G U L LA Rl N E O LACA K?
Dnyann zirve noktasndaki birisi iin muhakkak ki en byk
en die birgn bu nimetin ve bu devletin elden kmas korkusudur.
te Kanuni Sultan Sleyman'n da en fazla endielendii ve korktuu
husus bu yce slam devletinin zaafa uramasdr. Onun iin dev
letini bir nizam ve kanun sistemi zerine oturtmaya almaktadr.
Alimlerle bu hususta istiareler yapmaktadr. Onun yannda olan
kazasker, mft, eyhlislam gibi ilim adamlar yannda sohbetleri
ile merref olduu nasihatlerine kulak tuttuu tasavvuf bykleri
de vardr. Bunlardan bir tanesi de B eiktal Yahya Efendidir.
Beiktai ve Molla ehzade lakaplar ile de anlan Yahya Efendi,
aml mer Efendi'nin oludur. Aslen Amasyaldr. ehzade Sley
man gibi, o da Trabzon'da ve ehzade Sleyman ile birlikte ayn hafta
dnyaya gelmiti (900/ 1 495 ) . Ancak ehzade Sleyman'n annesi
Hafsa Sultan'n st kesildiinden, kk Sleyman' bir mddet
kk Yahya'nn annesi emzirmiti. Bylece, ileride biri cihan biri
gnl padiah olacak bu iki insan, stkardei oldular.
ehzade Sleyman, Trabzon'dan balayarak kademe kademe
devlet umuru iin hazrland gibi, stkardei Yahya Efendi de
ilimde yetiti. Daha kendini bildii yalardan balayarak, riyazet
ve mcahade ile nefsine muhalefet etti. Byk alim Zembilli Ali
Efendi'nin sohbetlerine devam etti. Zembilli'nin dnyasn dei
tirmesinden sonra mderris oldu.
D evlet hayatndaki mderrislik hizmeti dolunca da inzivaya
ekildi. Zamann tamamen ibadet ve iyi iler iin harcamaya ba
lad. Yahya Efendi, st kardei Sultan Sleyman'n hediyesi olan
ve bugn medfun olduu dergahnda talebelere ders okutmakta
ilim yolunda gnlerini geirmektedir. Duas makbul bir byk zat
olduu artk herkese malumdur.
Kanuni ise Topkap Saray'ndadr. Devlet, ktalara kol atmtr.
Devlet zirvededir. Cihan, Devlet-i Aliyye'nin nnde eilmekte
dir. Ancak Muhteem Sleyman'n kimsenin farknda olmad
skntlar vardr.
Melamet ekmezem hergiz ki hicran her-kemal eyler

Ki bir nesne kemal olsa felek an zeval eyler
dizesini hatrlarcasna belki de imparatorluunu kemal noktasnda
grd ve zevalin ilk iaretlerini veren bu skntlar, ona uykusuz
geceler geirtmektedir. Belki de ortalktan el ayak ekildikten sonra
o, Topkap'nn en gzel sofasndan Boaz'a skdar'a, amlca
Tepesi'ne, Beikta istikametine bakarak kimseye aamad endi
elerini yaamaktadadr.
te byle bir gnde padiah, biraderi Yahya Efendi'ye bir Hatt-
Hmayun gnderir. Padiah mektubunu saray erkanna gre alan
memur onu Beikta'a gelerek eyh hazretlerine dergah usulnce
takdim eder. Hatt- Hmayln'u aan gnller sultan, Kanuni'nin
u sualini grr:
''Aab ey! Sen ilahi srlara vakfsn. Kerem eyle de, bize
Osmanoullar'nn akbetinin ne olacan haber ver. Yoksa nesli
kesilip yok mu olacak; yok olacaksa bu hangi sebeptendir?"
Saraydan gelen memur da bir iki dergah hizmetisi de ileride
iki dizleri zerine edeble oturmu beklemektedirler. Efendi Haz
retleri, satrlara gz gezdirdikten sonra, hibir ey demeden, kam
kalemini mrekkebe batrarak, hattn altna bir yaz der ve tekrar
katlayarak selam ve hayr duas ile birlikte ayn ulakla iade eder.
Bu srada Kanuni, devlet ileri ile meguldr. Ama zihnini asl
megul eden husus st biraderinden ne cevap geleceidir. Nihayet
birka saat sonra cevap geldii haberi arz edilir.
Kanuni, merakla hatt aar; sualinin altnda iki kelimelik bir
cevap vardr:
N E M E G E RE K!
Kanuni Sultan Sleyman, h ayretler ierisindedir. Nasl olur
da stelik kendine karde olan bir byk zat, D evlet-i Aliyye-i
Osmaniye-i Muhammediye'nin istikbali ile alakal bir suale "bana
ne" manasna, "neme gerek" diyebiliyordu.
H s re v - i Afa h / Ufu k l a r n P a d i a h 335
Kanuni, kimseye bir ey belli etmedi. Hatt- Hmayun'u usulca

katlayp, bir mddet elinde tuttuktan sonra, iradesini beyan eyledi:
"Kayk hazrlansn. Biraderim hazretlerine gideceim:'
Saltanat kay ile Beikta'a gelen Cihan Hakan, ite bugnk
tal yokuu kp huzura geldiinde, gen bir mrid kadar heyecan
ldr. Byk hkmdar bahe kapsnda kucaklayarak karlayan
Yahya Efendi, ieri getiklerinde kardeine yer gsterdi.
Hal hatrdan sonra, Kanuni sordu:
"Aabey bu kadar nemli sualime neden cevap vermediniz?
Ne olur, gizlemeyip hakikati bildiriniz. Elbette bizim de ona gre
ala camz tedbirler olacaktr:'
Yahya Efendi'nin tebessm ederek verdii cevap padiah a-
rtmt:
"Biz, cevap verdik evketl sultanm" Kanuni ancak:
"Nasl?" diyebildi.
imdi Yahya Efendi, talebesine ders veren bir mderris gibiydi:
"Bir devlette zulm ve hakszlk yaylsa, bunu iitenler de "aman
neme gerek" dese ve mani olmasalar; bir koyunu kurt deil de oban
yese, bunu bilenler hakikati sylemeseler; fakirlerin, muhtalarn,
gariplerin feryad gklere kp, bunlar talardan bakas iitmese,
ite o zaman felakettir. Neslinin o zaman yok olmasndan korkulur.
Hazinelerin boalr. Askerin itaat etmez ve yolundan gitmez olur.
ayet bunlar zuhur ederse, ite o zaman yok olmak mukadderdir. . :'
Karalarn Hakan ve Denizlerin Sultan, Mslmanlarn Halifesi,
kelimeleri ezberlercesine dinliyordu. Cevap bittiinde, yere bakan
gzlerinden sakalna lk yalar szld.
"Yarabbi milletimizi byle olmaktan koru" diye can u gnlden
niyaz eyledi.
MUH BBi
B atnn Le Magnifique ( Muhteem) lakabn takt " Kanuni
Sultan Sleyman" iir alannda da ayn unvan hak etmektedir.
"Muhibbi" mahlasyla gnlleri fetheden Kanuni, devrin usta a-
irlerine ta kartacak derecede edebi b i r maharete sahip ti r. B u

szmze, artk darb- mesel halini alm;
Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi

msra ahitlik etmektedir. Vecizliini hala muhafaza ede n bu
satr, gnmzde de kulaklarda yanklanmakta, dillerde teren nm
edilmektedir.
Krk alt yl O s m anl D evleti'nin hkmdarln stlenen
Kanuni, babas Selim Han gibi sanata ve sanatya son derece
ehemmiyet vermi, devletin en ihtiaml zamannda gerek ilmi ve
gerekse de edebi almalar desteklemi, bu alanlarda hususi gayret
gsterenleri taltif etmi, mkafatlandrmtr. rnein, airler sultan
olarak bilinen Baki'nin gazellerini bir divan halinde toplanmasn
emrettii bilinmektedir. Nitekim byle bir teebbsle bu byk
airin iirleri gnmze kadar ulam, onun nefis eserlerinin bizler
tarafndan da okunabilmesi salanmtr.
Kanuni'nin tm iirlerini ieren divannn Klasik iirde en ha
cimlileri arasnda olmas edebi ahsiyetini ak bir ekilde ortaya
koymaktadr. Yer yer "Meftfni" ve "Acizi" mahlaslarn da kullanan
padiah, toplam 2799 gazelle yaklalmas dahi imkansz olan bir
rekora imza atmtr. Kendinden sonra en fazla iiri yazan airlerden
Zati'nin gazellerinin says 1 800'e ancak ulaabilmitir.34
Neredeyse mr seferlerde geen padiahn, onca devlet mega
lesi iinde iire nasl bu kadar vakit ayrabildii bugn bile edebiyat
eletirmenlerini hayrete drmektedir.
Kanuni Sultan Sleyman hemen hemen btn iirlerinde ak ve
tabiat konularn ilemitir. Sosyal ve siyasi konulardan tamamen
uzaktr. Yalnz bir iki iirinde kahramanlk duygular ile ran ze
rine askeri ile yrmeyi arzu ettiini dile getirmitir. Kendine olan
vgs bile byk bir tevazu halinde tezahr etmektedir.
Muhibbi'nin iirlerinde dini-tasavvufi unsurlara da olduka
rastlanmaktadr. Bir slam halifesi olarak dini unsurlar ok iyi bi
liyor, zaman zaman Allah'a olan kran duygularn dile getiriyor,
Hz. Peygamber'd en vg ile bahsedip efaat diliyordu.
iirleri olduka sadedir. O devrin klasik Osmanlcas iledir.

Te rkipler fazla deildir. Arapa ve Farsa kelimelerin en ok kul
lanlanlarn semitir. Her trl sanat endiesinden uzaktr. i
irle rinde ayn manaya gelen farkl kelimeleri ska kullanmtr.
Kulland kelimelerin okluu onun hem kltr hem de kelime
h azinesi bakmndan olduka zengin bir yaz diline sahip olduunu
gstermektedir.
Belli bal Osmanl airleri tezkirelerinde Muhibbi'nin edebi y
nne temas etmekteler. Sehi Bey, Ahdi, Beyani, Ak elebi, Riyazi,
Hasan elebi, Latifi ve Seyyid Rza tezkirelerinde Muhibbi'd en
vg ile bahsetmektedir. Divanlarnda hkmdar "cihan padiah':
"hsrev-i afak" (ufuklarn padiah) , "eh-i haverane" (dounun ve
batnn padiah) , "padiah- bahr u berr" (denizlerin ve karalarn
padiah) , "zllu'llah", "saye- i Hak", "ir-i Hda" (Allah'n aslan)
ve "mcahit fi sebilillah" (Allah yoluna cihat eden) gibi vasflarla
anmlardr.
Sultan Sleyman Han'n iirleri incelediinde ak temini ska
iledii grlr. O, "Bar yasl, gz yal" aklar zmresine ken
disini de katmtr:
Dilde ate gzde nem bamda zlfnden heva

N'ola halim bilmezem ak ile oldum mbtela
Ak ki, mauktan gelen dert ve elemle yaar. Nitekim klasik
iirde sevgiliden gelen her sknt ve keder, ak iin teselli kayna
dr. "Sevenin rahatl, rahatszlkdadr" kelam gereince ak
bununla avunur. "Cevr cefay" kendisi iin "hsn- i ihsan" bilir.
Kanuni de bunu:
Ben bela-ke olduumu dostlar itmen aceb

Kim ki akdr bela v derd munisdir ana
beytiyle pek gzel aklar. Ve ardndan sabah rzgarna seslenir ki:
"Ey rzgar! Gnlm yaral iken bana sevgilinin kokusunu getirdin,
beni mesrur eyledin" manasndaki aadaki beyti syler. nk
Divan iirinde saba rzgar sevgilinin kokusunu, aa ulatrmas
bakmndan ele alnr. ok latif bir rzgar olmakla beraber dou
cihetinden eser. Sahip olduu gzel kokunun asl menba sevgili ni n

sadr. nk o salar misk kokar:
lm iken taze can buldu Muhibbi haste-dil

Buy- zlfn getirdin mstedam ol ey saba
Kanuni ak, sevda ve ayrlktan bahsedenlerin m aksat ve he
definin ne olduunu herkesin anlayamayacan da vurgular. Zira
aktan, an hallerinden ve firkatten sz eden iir yakcd r. Bu
m ahiyetteki iirleri anlayabilmek iin de an haline vakf olm ak
gerekir. Nitekim o, aktan bihaber olann ate dolu iirini oku ma
m asn aksi halde yanabileceini syleyerek uyarmaktadr.
Olmayan ka haberdar okumasun i 'rmi

i 'r-i pr-suzum okurken korkaram kim yanalar
Kanuni Sultan Sleyman zaman zaman iirlerinde hayat tecr
belerini de paylar. Nitekim bir gazelinde "Verme dehre dil sakn
etmez vefa ol akbet" diyerek seslenirken baka bir beytinde de:
Ey Muhibbi ben-i ademde vefa kalmad hi

Sen de Mecnun-sfat tut yr dalar etein
diyerek vefa beklememei tler. Ayn konuda gzel bir Farsa
beyti de u ekildedir:
Zi yar em-i vefa beste budem aklem gft

Zihi tasavvur- batl zihi hayal-i muhal
S evgiliden vefa gzn b alamtm (vefasn beklemitim) .
Aklm b u olmayacak bir dnce, eriilmez gzel bir hayal dedi.
Ey Muhibbi ak oldur ki derd-i yar ho gre

Derdden kurtulmasn derdine kim derman arar
Muhibbi burada da sevgiliden gelen dert ve kederlerin ho grl
mesini tavsiye eder. Her kim ondan ikayet ederse dertten kurtulma
sn derken sanki Yunus Emre'nin u dizelerine atfta bulunmaktadr.
Hotur bana senden gelen

Ya hil 'at yahut kefen
Ya gonca gl yahut diken
Kahrn da ho ltfun da ho
Kanuni, zevcesi Hurrem Sultan'a duygularn dkt u satr

lar ile de ne kadar yaln, akc ve samimi bir ekilde kendini ifade
edebildiini gstermektedir.
Celis-i halvetim varm, habibim mah- tabanm

Enisim mahremim varm, gzeller ah sultanm
S A LTA N AT D E D KL E R
Osmanl Devleti gibi bir dnya gcnn banda krk alt sene
an ve erefle kalan byk padiahn u mehur gazeli ise, dnyada
deer verilecek olann neler olacan ok arpc bir biimde ortaya
koymaktadr. Zira dnya insanlarnn gznde genelde gnl verilen
eyler makam, rtbe, para, mal ve mlk gibi hususlardr. Kanuni ise
asl devlet ve saltanat baka deerlerde aramakta ve grmektedir:
Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi

Saltanat dedikleri ancak cihan gavgasdr
Olmaya baht seadet dnyada vahdet gibi
Ko bu ay u ireti nkim fenadr akbet
Ytr- baki ister isen olmaya taat gibi
Olsa kumlar saysnca mrne hadd aded
Gelmeye bu ie-i arh ire bir saat gibi
Ger huzur etmek dilersen ey Muhibbi fari ol
Olmaya vahdet cihanda kue-i uzlet gibi
Kanuni Sultan Sleyman'n ok sevdii airi Baki bu gzel gazeli
tahmis eylemitir. Tahmis bir gazelin her iki dizesinin bana ayn
lde dize ekleyerek oluturulan nazm biimidir. Baarl bir
tahmiste asl beyit ile eklenen dizeler anlam bakmndan kaynam
olmaldr. Baa eklenen er msra gazelin matla' ile ayn kafiyede
olur. Dier beyitlere eklenen er msra ise o beyitlerin ilk msralar
ile kafiyelidir. te tahmise en gzel rnek olabilecek Baki'nin bu
tahmisi ile aklamalar u ekildedir.
TA H M S - G A Z E L- S U LTAN S L EYMAN H A N
Came-i shhat Huda'dan halka bir hl'at gibi
Bir libas- fahir olmaz cisme ol kisvet gibi
Var iken baht u saadet kuvvet kudret gibi
Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Ehl-i vahdet ka'inatun akil danasdur
Merd-i farig alemn mmtaz mstesnasdur
Gr ne dir ol kim szi guya Mesih enfasdur
Saltanat dedikleri ancak cihan gavgasdur
Olmaya baht- saadet dnyada vahdet gibi
Ta'at-i Hak munis-i bezm-i bekadur akbet
Shhat-i can u beden senden cdadur akbet
Bad- sarsardur fena alem hebadur akbet
Ko bu ay u ireti nkim fenadur akbet
fr-i baki ister isen olmaya taat gibi
Alemi gzden gersen eylesen bin yl rasad
Devr iinde turmasan grsen hezaran nik bed
Her tarafdan aksa dnya mal gelse la-yu'ad
Olsa kumlar saysnca mrne hadd aded
Gelmeye bu ie-i arh ire bir saat gibi
Menzil-i asayi-i ukbaya istersen vsul
Hubb-i dnyadan feragat gibi olmaz togr yol
adman erbab- uzletdr heman Baki melul
Ger huzur itmek dilersen ey Muhibbi farig ol
Olmaya vahdet makam kue-i uzlet gibi
Aklamas:
Salk elbisesi, Allah tarafndan insanlara balanm ssl bir
kaftan gibidir. Baht (talih ) , saadet, kuvvet ve kudret gibi (elbiseler)
var iken, vcut iin o kisveden (salktan) daha deerli bir elbise
olamaz. nsanlar arasnda devletten daha saygn bir ey yoktur, ama;

cih anda bir nefeslik salk gibi de devlet (mutluluk, talih) bulunmaz.
Yalnzl ve Allah'a yaknl seen, dnyann en akll ve bilgili
kiisidir. Dnyann btn nimetlerinden elini eteini eken insan,
ale min en sekini ve stndr. B ak, sz sanki Hz. sa'nn nefesi
gibi canlar balayc olan ( Sultan Sleyman) ne diyor: "Saltanat
denilen ey, ancak, cihann kuru bir kavgasdr; Halbuki, dnyada
vahdet (yalnzlk ve Allah'a yakn olma duygusu) gibi bir talih ve
mutluluk yoktur:'
Ahiret meclisinde insann can yolda ancak Allah'a ibadet ve
kulluktur. Salk, can ve beden, sonunda senden uzaklap gide
cektir. Yokluk, iddetli bir frtna gibi esecek ve nihayet, alem bir
toz zerresi gibi hilie yuvarlanacaktr. Bu yiyip ime keyfini, bu
elenceyi brak; nk sonu yoktur bunun. Eer sona ermeyecek
dostluk aryorsan; ibadet ve kulluk gibisi yoktur.
Btn alemi arayp tarasan ve bin yl gzetlesen; dnya iinde
durmayp binlerce iyi ve kt ey grsen; her taraftan saysz dnya
mal sana akp gelse; mrn kum tanelerinin says kadar ok olsa
da, bu gkyz fanusu ierisinde sana bir saat gibi bile gelmez.
Ahiretin huzur dolu konana ulamak istersen; dnya sevgi
sinden vazgemek gibi doru yol bulamazsn. Yalnzlk kesini
seen, sevinli ve mutlu; geride kalanlar (ya da Baki) ise, dertli ve
kederli olacaktr. Eer huzur bulmak istersen, ey Muhibbi, dnya
dan elini eteini ek! Zira, yalnzlk kesi gibi bir rahat ve huzur
makam yoktur.
N E S E N B A KI N E B E N BA KI !
Kanuni Sultan Sleyman air Baki gibi bir kabiliyeti bulup karp
itibar eylemesini, padiahlnn ok haz duyduu birka olayndan
biri olarak grdn sylemitir.
Yazd her nazireden sonra da aire sk sk ltuf ve ihsanlarda
bulunuyordu.
Nitekim air Nev'i bu duruma iaretle bir iirinde yle demitir:
Baki'yi Sultan Sleyman etti Selman- zaman

Baki neeli, zarif, ho- sohbet, nkteci, akac, bir ahsiyete sa
hipti. Nerede olursa olsun doruyu sylemekten ekinmez biriydi.
Bu itibarla bazen krc olabiliyordu.
Nitekim bir defasnda Kanuni Sultan Sleyman da kendisine
krlm ve onu Bursa'ya srmt. Padiah bu kymetli aire haber
gnderirken maksadn da airce bildirmiti.
Baki bed
Bursa'ya red
Nefy-i ebed
Azm-i blend
Aklamas:
Huyu kt olan Baki'yi Bursa'ya srdm. Orada devaml kalsn.
Yksek kararm budur.
Fakat padiahn bu hkmdarca ifadeleri iirin sultanna arp
mt. Baki bu ar ifadelere kar derhal u drtlkle mukabelede
bulundu:
N'ola kim nefy-i ebed azm-i blend oldunsa ey Baki

Bilesin ki cihan mlk deil Sleyman'a baki
aha! Azminde isbat- tehevvr eyledin amma
Buna arh- felek derler, ne sen baki ne ben baki
Aklamas:
"air ncelikle kendine hitaben nasihat ve teselli makamnda
yle demektedir: zme kendini ey Baki ! Padiahn yksek karar
senin Asitane'd en, Cihan hakannn yanndan uzaklatrlman y
nnde olsa ne olur ki . . .
Zira akca b iliyorsun ki b u dnya Hazret - i Sleyman
Aleyhisselam'a bile kalmad. (Bu Sleyman'a m kalacak? Bu isim
benzerlii hatrlanmasa da muhatabn dorudan padiah olaca
aktr) .
Ey Padiahm ! Kararnzda -sklkla vaki olduu zere- celaliniz,
gazabnz pek sarih biimde grlyor amma!
Unutmayn ki bu dnya geicidir, bana kalmad gibi, size de

kalmaz:'
airler Sultan Baki'nin ferman tebell ettii anda irticalen
syledii bu drt msra birisi tarafndan not edilip padiaha takdim
edildiinde; ferman geri alnm ve Baki ok sevdii padiahndan
ve ilim evresinden ayr dmemitir.
KA N U N l ' N i N D N YAYA B A K I I
Her trl hamet ve azamete, g ve kudrete, an ve evkete sahip
padiahlarn muhakkak ki gurur ve kibre kaplmamalar zordur. Bu
bakmdan Kanuni Sultan Sleyman ne haldedir?
Ey Muhibbi sakn aldanma cihann alna

yle tut kendni kim ark ehlinn darabdur
Bu dnyann hilesine aldanmamak gerekir. nk o, savalar
iin bir meydandr.
Ey Muhibbi balamak dnyaya dil layk degl

nki senden olsardur akbet alem cda
Bu dnyann gnl balanacak yan yoktur; zira insan naslsa
bir gn onu brakacaktr.
Muhibbi virme dil dnya denidr

Meseldr kim gerekdr gayret erde
Bu Muhibbi virmedi dnyaya dil
Merddr her cnbii merdanedr
Dnya, ad stnde deni, yani alaktr; ona gnl verilmez. Er
kii dediin gayretli olur, namerde bel balamaz.
Ey Muhibbi hak ile yeksan olur ahr bu ten

Yire yz srp n'ola kendme hakipa disem
O, yere yz srp, kendisine ayak topra olmay uygun bulur;
zira bedenin bir gn yer ile yeksan olacan bilir.
Muhibbi kemterem ednadan edna

Yzini hake srmi bir kiyahum
O yce padiah, topraa yz srm, deersiz bir o t mis ali ken-

dini alaktan daha alak grr.
Cihan mlkine ah olmak gerekmez bana alemde

Muhibbi kapuna hizmet ider kemter abid olsun
Bu cihan mlkne padiah olmaktansa -zira bu mlk sahtedir,
seraptr- sevgilinin kapsnda hizmet eden itibarsz bir kul olmak
daha iyidir.
Muhibbi bu cihtnun yok sebat

Heman ancak gzn aup yumunca
Ey Muhibbi! Bu dnyann sebat yoktur, o, gz ap yumuncaya
kadar gzden kaybolur.
Nesle baklmaz Muhibbi fahr eyleme

Ftide itmez kiiye em eb
Sakn ey Muhibbi soyun ve neslin ile vnme! Zira gn gelince
ana babann hi faydas olmaz.
Muhibbi came-i atlas geyp anunla fahr itme

Libts-i muste'aridr bu can stinde tenden ge
Atlas elbise giyip de gururlananlar unutmasnlar ki bu beden,
can stnde ireti bir elbisedir.
Tac taht zur- bazuya Muhibbi bakma gel

Hi bilr misin ki imdi kandadur Behram- Gur
Tac, taht ve maddi g gelip geicidir. O gl avc Behram'n
imdi nerede olduunu hatrlamak yeter.
Dil virmegil Muhibbi cihan vefas yok

N'old gr Sikender Dara v kan Cem
u vefasz dnyaya gnl vermek bounadr. O mehur skender,
Dara ve Cem ne oldu, nerede?
Muhibbi eyleme dnyaya rabet

Ne ss eyledi maliyle Karun
Dnyann rabet edilecek yan yoktur. O mehur hazinelerin
sahibi Karun'u mal kurtarabildi mi?
Ey Muhibbi gaflet itme a gz uyhudan uyan

Durmadan dirmektedr murg- ecel n inemu
Gaflet, uyku halidir. Uykuda olan kii etrafnda cerayan eden
olaylar farkedemez ve bunlardan ibret alp, kendine yarar sonu
karamaz. Gz, uykudan uyanmal; zira ecel kuu durmadan et
raftaki danelerimizi toplayp durmaktadr.
lmn an Muhibbi gnde bin kez
Sakn bu pendmi tut olma gafil
nsan lm unutmamaldr. Muhibbi, bunu gnde bir kez ha-
trlamak ve lmden gafil olmamak ister.
Marur olup cihana olma Muhibbi gafil
Dnyada padiahlk bir lahza haba benzer
Dnyaya aldanp gururlanmak aklszlktr. Dnya ahl bir
anlk uykuya benzer.
Muhibbi basma dnya cifesine

Diler isen olasn pak-daman
Dnya, bir plktr. Eteini, paasn temiz tutmak isteyen
ona basmamaldr.
Muhibbi sakn aldanma ribat- khnedr alem

Bunu bil kim ger labud ana kim konup inmidr
Dnya, eski bir konak, halk da konup gen kervandr.
MaglCb- dehr itme Muhibbi zni gel

Layk mdur peeye Anka ikar ola
Dnya tebihlerinde Muhibbi, ona pek gzel yaktrmalarda
bulunur ve; "Dnyaya malup olma. Sen bir Anka'sn, Anka'nn
sivrisinee av olmas layk mdr? " der.
Sakn aldanma cihana zara yudar akbet

Gnlne koyup Muhibbi besleme gel ejderi
Dnya, bir ylandr, kendini gnlde besleyeni bir gn yutar.
Muhibbi her ne kim virdise dnya

Alur aldanma ahr ol hasise
Dnya, yle hasistir ki verdiklerini sonunda fazlasyla geri alr.342
G N A H O M U Z DA Y KT R!
Ktalara hkmeden Kanuni Sultan Sleyman iin dnya maln n
ve saltanatn hkm yoktur. O, Hazret-i Peygamber'in snn eti ne
sk skya bal, dnya akndan el ekmi bir itikad sahibidir. Onun
iirlerinde kadere inanan, her eyin Allah'tan olduunun idrakin de
olan manevi bir kimlik sahibi olduu grlr. iirlerinde her iki
alemde de huzur ve dorular iin kendisine sk sk tlerde bulun
may ihmal etmez. Kendisini can u gnlden Peygamber ailesinin
klesi bilir. O klelii yedi ktaya deimezse almaz.
u gzide beyitleri onun dini ynne k tutmaktadr.
Kanuni her zaman Peygamber efendimizden efaat bekler:
Maherde Muhibbi umaram ide efaat

Can u dil ile bendesiyem nki ben anun
Rabbine, "beni rahmetinden uzak eyleme" diye yalvarr:
RCz- maherde Muhibbi bendeni

rme an rahmetinden ya Rahim
Baa hayr ve er ne yazldysa gelecektir. Gelene raz olmaldr:
Ey Muhibbi kr kl labd gelr

Her ne kim baa yazld hayr er
Gnah, insann omuzlarnda yktr. Srat kprsnden geer-
ken ykten kurtulmu olmas gerekir; bunu salayan da tevbedir:
Ey Muhibbi tevbe kl ta kalmaya bar- gnah

Ta sebk-bar olmaynca anda geilmez Srat
Yarn maherde yznn ak olmasn isteyen, yz karasn dn-
yada gzyayla ykar:
Yz karasn Muhibbi gzyayla bunda yu

ster isen yarn ola rCz- maher yzin ak
Kanuni, eytann fitnesinden korunmak iin Allah'a yalvarr ve
her zaman gnahlarna tevbe eder:
Bu Muhibbi tevbe eyler tevbesin eyle kabul

Fitne-i eytandan sakla an Ytrabbena
En gzel tac, edeptir. Dnyada ondan baka gzel nesne bu
lunmaz:
Edeb n tac- devletdr Muhibbi gtrr baa

Bulnmaz nesne alemde ola hergiz edebden yeg
nsan ly amamal, snr amak mutlaka zarar getirir:
Ey Muhibbi key sakn hadden tecavz eyleme

n bilrsin bir dahi girmez ele mr-i gzet
Bu alemde hibir eyi umursamadan zevke ynelmek de, her ii
dert edip kederlenmek de olmaz; zira zengini fakiri, yals genci
lm tadacaktr:
Ne tdan ol ne had gam-gln Muhibbi alem iinde
Geda bay cevan pir iderler n kamu rihlet
Adalet, her iin temelidir. Ecel gelip bedeni toprak yapmadan,
bu mr adil geirmek gerekir:
Ho ger mri Muhibbi dad ile

tmedin btd- ecel cismin trab
nsan hayr ve er ne ekerse elbette onu biecektir. Arpa ekip
buday bekleme ve arpay grdnde bu buday deil deme:
Ne ekersen an biersin Muhibbi hayr er

Cev ekben kendm umup dime ekse cev degl
Muhibbi, saltanat iinde yaarken bile ahireti unutmaz. Orada
ne yapacan, nasl aklanacan dnr. Tevhidin tad, dnya
lezzetine benzemez. Sultan, bunu bilir ve gecelerini tevhid zikriyle
geirir:
Giceni tevhid ile gir Muhibbi subha dek

Hi dnya lezzetine benzemez bir lezzet a/343
LM V E S A N AT H A RE K E T L E R!
Kanuni Sultan Sleyman ilim ve kltr adamlarn himaye
eder ve bu eit hareketleri desteklerdi. Kendisi de bizzat airdi ve
Muhibbi mahlas ile divan tertip etmiti. Onun edebi eserlere verdii
yksek deere en ak misal, Kelile ve Dimne mtercimi Vasi Ali si
diye mehur olan Alaaddin Ali elebi ( Filibevi ) 'nin Hmayun
name ad ile yapt tercmeyi takdim ettii zaman, onun bu eseri
bir gecede okuyarak, mtercimini Bursa kadlna tayin etmesidir.
Kanuni, medrese tedrisatnda birok tadilat yaptrm ve yeni
ihtiyalara gre bu tedrisata yeni bir vehe verdirmiti. Osmanl
ordusunun merkezden uzaklarda savamas ve gittike bymesi,
hekim ve mhendis ihtiyacn artrdndan Sleymaniye Medre
selerinde tp ve riyaziye tahsiline ehemmiyet verilmi, ayrca bir tp
medresesi ile bir de darifa tesis olunmutu.
Kanuni devrinde trk edebiyatnn pek bariz bir gelimeye maz
har olduuna iaret edilmelidir. Bunda Trk edebiyatnn 1 5. asrdan
itibaren muayyen bir inkiaf seyrine girmi olmas yannda, air ve
nairlerin bizzat Kanuni'nin ahsnda kadirinas bir hami bulmu
olmalarnn da hissesi bulunmaktadr. Bu devir airleri gazel ve
kaside tarznda kendi sanat kudretlerini, en az seleflerinin fazlaca
takdir ettikleri ran airlerinin seviyesinde hissetmilerdir.
Bu devrin, mesnevi tarznda eserler veren dier airlerinden
en belli ballar, baz eserlerindeki mahalli unsur ve tasvirleriyle
de alakay eken hamse sahibi Talcal Yahya, edebiyatmza getir
dii yeni mevzulardaki mesnevileri yannda manzum ve mensur
ok saydaki eserleriyle hususi bir yer igal eden Lamii elebi ve
benzerleridir.
Yine bu devrin ediblerinden Sehi, Latifi, Ahdi ve bilhassa Ak
elebi ve bunlar takiben Knalzade Hasan elebi'nin telif ettik
leri uara tezkireleri ile Ali'nin Kunh 'l-Ahbar'nda Kanuni devri
airlerine tahsis ettii ksm gibi eserler bahis mevzuu olan velud
devirde yaayan airlerin miktar hakknda bir fikir verebilecei gibi,
Ak elebi'nin eserinde yer yer edebi muhit ve mnakaalara da
temas edilmitir. Nesir de, bu devrede, kudretli ahsiyetlerin elinde
san'at ve ilim dili olarak gelimitir.
Devrin pek eitli mevzulardaki mensur eserleri arasnda bilhassa

tarihler nazar- dikkati celbeder. Filhakika 1 6. asrda eserleri, devrin
tarihinin kaynaklar arasnda bulunan Kemalpaazade, Celalzade,
Hoca Sadeddin Efendi, Lutfi Paa, Selanikli Mustafa Efendi ve bil
hassa Ali gibi simalar yaamlardr.
Baz ilim dallarnn Kanuni dnemindeki durumu u ekilde idi.
T I P M E S S E S E L E R V E N L H E K M L E R
Tp renimi, ilk defa Kanuni Sultan Sleyman devrinde, Sley
maniye Tp Medresesi ile mstakil bir messeseye sahip olmutur
( 1 5 5 7 ) . D ersler medresede teorik olarak retilirken yanndaki
Darifada tatbikat yaptrlyordu. Anatomi ilminin de grld
tp medresesinde, dnyann en iyi cerrahlar yetiiyordu. Yine
Kanuni Sultan Sleyman'n 1 564-65 tarihinde Mekke'de yaptrd
drt medresede tefsir ve fkh derslerinden baka tp ilminin de
okutulmasn art komas Osmanl lkesinin her tarafnda ilme ve
salk hizmetlerine verilen ehemmiyetin canl bir misalidir.
Kanuni Sultan Sleyman'n hanm Hurrem Sultan'n 1 538- 1 550
tarihleri arasnda tesis ettirdii Haseki Bimarhanesi, salk hizmet
lerinin yrtlmesi yannda binlerce hekimin yetitirilmesinde ve
Trk tababetinin inkiafnda yardmc olmutur. Bu messese 1 884
ylna kadar tam kadrolu bir hastane vazifesi grmtr.
1 5 5 7 ylnda alan ve Sleyman Klliyesi iinde yeralan S
leymaniye Darifas'nn tabipleri, nazariyat ve tatbikatta dnya
ca mehur idiler. Hekimleri tam gn mesai yapar, halka cretsiz
bakarlard. Hatta fakir ve garip kimselerin ilalar da hastaneden
karlanrd.
Kanuni'nin annesi Hafsa Sultan adna 1 538'd e Manisa'da yap
trlan Darifa'nn idaresi ile grevlendirilen Merkez Efendi, tp
ilminde stadd. Bir taraftan hasta tedavisiyle urarken, dier
taraftan halk Darifa cihetine ekebilmek iin gnmzde bile
devam eden Mesir Macunu geleneini ihdas etmitir. Bu itibarla
ehir Darifa ynnde gelimitir. Manisa Darifas, 1 9 . asrn
sonuna kadar faaliyetine devam etmitir.
Bu devirde yetien hekimler arasnda; Atufi (v. 1 54 1 ) Hfz 'l

Ebdan, Ravz'l-nsan fi- Tedabiri Shhati 'l-Ebdan, Zuhru'l-Atan
isimli eserler brakmtr.
1 523'ten 1 544 ylna kadar sarayda hekimbalk yapan H ekim
Sinan ise (v. 1 544) sekin bir tp bilgini idi. Akhisarl lyas bin s a
(v. 1 5 5 9 ) , tptaki mahareti sebebi ile Tabip lyas diye mehurdu.
Tasavvuf ilminde de mtehasss olan bu alimin, tbba dair Mfredat
isimli bir kitab vardr.
Kaysunizade Bedreddin Mahmud bin Muhammed (v. 1 569) 1 6.
asrda yetien mehur tp bilginlerindendir. Tp tahsilini Msr'da
yaptktan sonra stanbul'a gelerek Kanuni'nin hekimbalna kadar
ykselen Kaysunizade'nin bu sahadaki eserleri Risale min lmi'l-Tb
ile Kitab el- Tb'dr.
Kanuni Sultan Sleyman'n saray hekimi olan Musa b. Hamun
ise (v. 1 5 1 2) , di tababetine dair Trke bir eser yazmtr. nl Os
manl-Arab hekimi Davud bin mer Antaki'nin (v. 1 599) Tezkiret'l
Elbab isimli kitab kaynak alnarak eczaclk, tbbi nebatlar ve far
makoloji zerine pek ok eser yazlmtr. Antaki'nin tp alannda
ikinci mehur eseri bugn Genel Patoloj i denilen bahislerle ilgili
olmak zere En-Nzhet 'l Mbhice fi Tehiz'l-Ezhan'd r. Mehur
tarihi dris-i Bitlisi'nin olu Eb'l- Fazl Mehmed Efendi (v. 1 574)
de tarih, tasavvuf ve tp konularnda yazd ve evirdii eserleri
ile ilme byk katkda bulunmutur.
MAT E MAT K L E R, M U VA K K T L E R
Osmanl medreselerinde nakli ilimlerin yan sra akli ilimlerden
mantk ve riyaziyatn (hesap, geometri) da ihmal edilmedii grl
mektedir. 1 4 . asrda yetien Kadzade Rlmi Musa Paa ile 1 5 . asrda
yetien Cemaleddin Ahmed el-Harezmi, Burhaneddin Haydar,
Fethullah irvani, Sinan Paa, Molla Ltfi ve Kvamddin Kasm
Efendi gibi mehur Osmanl matematikileri bunun en ak delilidir.
Kanuni dneminde ise Garseddin Ahmed bin brahim el- Halebi
(v. 1 56 3 ) m atematik ve tpta mahir bir alimdi. Ayrca geometri
H s rev - i Afa k / Ufu k l a r n P a d i a h 351
ve astronomide d e otoriteydi. Pek ok eseri arasnda matematie

dair Tezkiret'l-Kitab fi-lmi 'l-Hisab' ile tbba dair erh 'l-Mu'cez'i
mehurdur.
Krlangzade Hseyin b i n Halil nde gelen matematik
alimlerindendir. Onun 1 566'da yazd Rub'u Mceyyib isimli eseri
ykseklik lme usulnden bahseder.
Ayn zamanda mehur bir tarihi olan Matrak Nasuh'un ma
tematikle ilgili eserleri Cemal 'l-Kttab ve Kemal 'l-Hsbtb ile
Umdet 'l-Hisab'dr. Bu eserlerde, genel matematik kurallarnn yan
sra pek ok problemin zm de anlatlmaktadr. Ak elebi,
Matrak Nasuh'un matematik ilminde parmakla gsterilecek bir
seviyeye ulatn sylemektedir.
Kanuni dnemi matematikileri arasnda cebir alannda eser
vermi Yusufbin Kemal ile Hac Muhyiddin bin Mehmed bin Havi
Atmacay da zikretmek gerekmektedir.
Dier taraftan aslnda dini gayelerle kurulmalarna ramen
muvakkithaneler de kk birer matematik okulu saylabilirler.
Nitekim muvakkithanelerdeki basit aletlerle karmak hesap i
lemleri yaplabiliyordu. Mesela her muvakkithanede bulunan rub'u
mceyyebin, logaritmann bulunmasna kadarki dnemde slam
dnyasnda matematiki ve astronomlar tarafndan bir el hesap
laycs gibi kullanld anlalmaktadr. Bu basit aletlerle yaplan
eitli hesaplamalarn gnmzde son yllara kadar kullanlmakta
olan hesap cetveli kadar hzl ve hassas olduu tespit edilmitir.
Sultan Selim Camii muvakkiti Mustafa bin Aliy'l-Muvakkit
(v. 1 57 1 ) , Tuhfet 'z-Zaman ve Haridet 'l-Evan adl eserinde gk
krelerinin ve yldzlarn niteliklerinden bahsettikten sonra de
nizleri, dalar, yeryzndeki nehir ve su kaynaklarn, yedi iklimi
ve mehur ehirleri anlatmaktadr. Ayn alim, matematikle ilgili
baka bir eserinde, Risalet'l-Ceyb veya Tahlil 'l-Mikat adl rub'u
mceyyeb aletini ve ykselti lme usuln tariften sonra, eitli
nehirlerin geniliini ve kuyularn derinliini bildirmektedir.
A S T RO N O M A L M L E R
Tarihimizde Hey'et veya lm - i Hey'et ismi ile anlan astronomi
ilmi de, riyazi ilimlerden olmas dolaysyla matematik ve geometri
ile birlikte tedris olunuyordu. Osmanllarda astronomi eitimi,
esasl olarak Ali Kucu'nun bu devletin hizmetine girmesiyle birlikte
balamtr. Onun ve torunu Mirim elebi'nin gayretleri ve yazm
olduklar kymetli eserler sonucu, bu ilim dal, Osmanl Devl eti
tarihi boyunca devam etmitir.
XVI . asrda yetien mehur astronomlardan Hseyin bin Ali
el- Muvakkit (v. 1 545) Evzah'd-Delailfi'l-Hev'e, Hafizddin Acemi
(v. 1 550) Es-Seb'u 's-Seyyar, Mirim Ksesi (v. 1 550) Kitab fi lmi'l
Hey'e, Muslihiddin Lari (v. 1 5 7 1 ) erhu Risale fi 'l-Hey'e ve mehur
muvakkit Mustafa bin Ali'nin Teshil'l-Mikat fi lmi 'l-Evkat isi mli
eserleri, bu ilmin gelimesine yardmc olmutur.
Takiyyddin, 1 5 56 ylnda kaleme ald Alat- Rasadiyye,
Sidret 'l-Mnteha ve Mekanik Saat Konstrksyonuna Dair En
Parlak Yldzlar adl eserlerinde, mekanik saatlere ve saat yapmna
dair bilgiler vermekte ve dakika taksimatndan sz etmektedir. Bu
kymetli eserler, Osmanllarda 1 6. asrda saatin kullanlmadn
iddia edenlere en gzel cevab vermektedir. Nitekim Sheyl nver
bu hususta bilgiler verirken, Kanuni devrinde duvar saatlerinin
yaygn olduunu ve bunlarn yerli olarak imal edildiklerini akla
dktan sonra, stanbul'un devrin en mhim teknik sanatna sahip
olduunu vurgulamaktadr.
nl Trk denizcisi Seydi Ali Reis de, astronomi ile ilgili Mir'at-
Kainat isimli eserinde, usturlabn imali ve kullanlndan, gne
in irtifandan, yldzlarn uzaklndan, kblenin ve le vaktinin
tayininden ve nehirlerin geniliinin tespitinden bahsetmektedir.
C O G RA FYA V E D E N ZC L K
te yandan, byme ve ykselme devrinde uygulanan fetih
siyaseti sebebebiyle, ordu kuvvetlerine stratej ik harekat kolayl
salanmas gerekiyordu. Bu itibarla Kanuni dneminde de yol ha
ritalarna, topografya ve istatistik bilgilerine, mevki ve idari tak-
simata dair corafi eserlere ve denizcilik sahasndaki almalara

arlk verilmitir.
Dnemin dnya apnda denizcisi Piri Reis (v. 1 55 4 - 5 5 ) , ayn
zamanda byk bir Trk corafyacs ve kartografdr. Onun nasl
izildii hala zlemeyen dnya haritalar, gnmzde de ilim
aleminin gzlerini kamatrmaktadr. Bu haritalar, o devirde izilmi
olanlarla karlatrldnda Trk eserlerinin ileri bir kartografya
tekniine dayanan stn nitelikleri bariz bir ekilde grlmektedir.
Piri Reis'in Kitab- Bahriye'si de esiz bir deniz klavuzu ve orij inal
bir corafya eseridir.
Yine bu devirde yetien ve donanma komutanlna kadar ykse
len Seydi Ali Reis bir Trk denizcisi olarak kalmam, ayn zamanda
gezip grd yerlerin corafi zelliklerini ve bandan geenleri
de kaleme almtr. Bu arada Haleb'de kald srada, astronomi
ve matematik dersleri alarak yetimitir. Onun Mirat 'l-Memalik
isimli eseri, bir tarih ve corafya kitabdr. Svey kaptanlna
tayininden itibaren bandan geen maceray, acaip olaylar ve
ektii eziyetleri anlatmaktadr. Kitab'l-Muhitfi'l-lm el-Eak ve'l
Ebhur isimli eseri ise denizcilikle ilgilidir. inde yn bulma, gk
dairelerinin ve yldzlarn aralklarnn llmesi, zaman hesab,
pusula blntleri, mehur limanlarla adalarn kutup yldzna gre
ykseltileri, rzgarlar, ulam yollar ve tufan frtnalar ile bunlara
kar alnacak tedbirler anlatlmaktadr.
Mustafa bin Ali Muvakkit'in lam'l-Ibad fi A'lem 'l-Bilad adl
Kanuni'ye sunulan eserinde in ve Fas arasnda yz nemli ehrin
stanbul'a uzaklklar belirtilmektedir.
Matrak Nasuh'un Beyan- Menazil-i Sefer-i Irakeyn adl kitab
Irakeyn Sefer-i Hmayununu anlatmaktadr. Ancak bu eser, bir tarih
kitab olduu kadar, corafya ilmi asndan da fevkalade nemlidir.
stanbul'dan Badad ve Tebriz'e kadar ehirler arasndaki yollar
iaret eden bir kara haritas hviyetindedir. Matrak Nasuh'un
minyatrlerle ssl Tarih-i Feth-i Siklo ve Estergon ve stoni Belgrad
isimli eseri de, tarih ve corafya alannda mmtaz kaynaklardandr.
Mneccim Ahmed bin Ali, 1 562'd e K.nunfi'd-Dnya adl co

rafya eserini telif etmitir. Ali Macar Reis, Eyb bin Halil, Kutbeddin
Mekk i ve Mahmud Hatb'r-Rumi, Kanuni dneminde yetien dier
corafya alimlerimizdir.
D N L M L E R V E K TA B E T
D ier taraftan, Sleyman Han'a Kanuni lakabn verdire n, 0
zamana kadar Osmanl D evleti'nde yava yava gelien h ukuki,
idari, mali, askeri ve dier mevzuatn onun zamannda slah edilerek
mkemmel hale getirilmesi, devlet ve toplum hayatna tam yerlemi
olmasdr. Bunda, hi phesiz, padiah kadar, o dnemde yetimi
eyhlislamlar ile nianclar da byk pay sahibidirler.
1 6 . asrn mehur Osmanl alimlerinden Ebussuud Efendi, tefsir,
fkh ve dier dini ilimlerde otorite idi. Kanuni ve il. Selim Han'n
saltanatlar zamannda otuz sene eyhlislamlk yaparak, din ve
devlete stn hizmetlerde bulundu. Pek ok alimin yetimesine de
katks olan Ebussuud Efendi'nin rad'l-Akli 's-Selim isimli tefsiri
mehurdur.
Kanuni dneminde nianclk grevinde bulunan Amasyal
Mehmed Paa, Firuz Bey, Seydi B ey, Celalzade Mustafa B ey, Abdi
zade Mehmed elebi, Yeilce Mehmed elebi ve aban Bey, kitabet
ilmindeki vukufiyetleri ile dikkati ekmilerdir. Bunlardan Koca
Nianc unvanyla anlan Celalzade Mustafa elebi'nin kaleme ald
berat veya menurlarndaki ina, yazma sanat kudreti, zamanna
gre pek kuvvetlidir ve mneat, yazmalar senelerce nmune
olarak kullanlmtr.
TA R H YA ZA R LA R !
Kanuni dneminde en ok eser verilen ilim dallarnn banda
tarih gelmektedir. mparatorluun askeri muvaffakiyetleri, yeni
yeni memleketlerin fethi, gerek saray evresinde, gerek halk ara
snda tarih merakn kuvvetlendirmiti. Bu itibarla 1 6. asrda tarih
yazcl daha byk bir inkiaf gsterdi, fetihleri ve zaferleri kayda
H s re v - i Afii h / Ufu k l a r n P a d i a h 355
geirmekle, Trk'n an ve eref dolu hayat gelecek nesillere de

ulatrld.
Kanuni'nin sefer ve fetihlerini, mensur veya manzum olarak
anlatan yazarlarla, byk kk airlerin saylamayacak kadar ok
olduu grlmektedir. Tarih yazarlar arasnda en mehurlar ile
eserleri unlardr:
Matrak Nasuh'un Fetihname-i Kara Badan, Beyan- Menazil-i
Sefer-i Irakeyn'i; Agehi Mansur elebi'nin Tarih-i Gazat-i Zigetvar';
Muhyiddin bin Alaaddin Ali el-Cemali'nin Tarih-i Al-i Osman';
Sinan avu'un Gazavat- Hayreddin Paa's; Aya Mehmed
Paa'nn Tarih-i Al-i Seluk ve Al-i Osman'; Ltfi Paann Tevarih-i
Al-i Osman'; Rstem Paann Tarih-i Al-i Osman': Ferdi'nin
Sleymanname'si; Ahmed Takprlzade'nin akayk- Numa
niyye ile Hadayk 'l-Hakayk fi Tekmileti -akayk'; Celalzade Sa
lih elebi'nin Tarih-i Msr- Cedid'i; Celalzade Mustafa elebi'nin
Tabakat'l-Memalik ve Derecat'l-Mesalik adl eserleridir.
E D E B YAT I LA R
Kanuni dneminde Trk edebiyat da bariz bir gelimeye mazhar
olmutur. Bunda Trk edebiyatnn 1 6. asrn ikinci yarsndan itiba
ren balayan inkiaf seyrinin yan sra, air ve nairlerin Kanuni gibi
kadirinas bir hami bulmu olmalarnn rol de byktr. Nitekim
daha ilk eserlerini grr grmez ve kabiliyetini anlayarak Baki'yi
himaye etmi olmas, onun yksek bir edebi zevke ve kltre sahip
olduunu gstermektedir. Gerekten de, ok gemeden asrnn
Sultan' -uara's mertebesine kan Baki kadar, sz dizmede ve
semede usta air yoktur. Sanat yce, hissi ve duyuu derin olan
Baki'nin kendisinden sonra yolunu takip eden airler km ve bir
Baki Mektebi (ekol) kurulmutur.
Asrn, cilt cilt gazel yazan, salam ve ll dil ve sanatnn
yannda yetitiricilik taraf da mehur airi Zati'dir. D kkann iir
mahfili haline getiren Zati'nin en byk eseri divandr. Badad
havalisinde yetien Fuzuli Trk edebiyatn a divannn yan sra
Leyla ve Mecnun isimli mesnevisiyle lmez bir eser kazandrmtr.
Kara Fazl (v. 1 563) Nahlistan adl mensur hikayesinin yannda

Lehcet 'l-Esrar, Hma ve Hmayun ile Gl Blbl adl mesnevi
lerini yazmtr. Fakat yzyln hamse sahibi airi olarak Talcal
Yahya grlmektedir. Hamse sini Gencine- Raz, Kitab- Usul, ah
'
u Geda ve Glen-i Envar adl mesneviler meydana getirmektedir.

Yine Azer brahim elebi (v. 1 58 5 ) Nak- Hayal, Ravzat'l
Envar, Bursal Cenani Mahzen 'l-Esrar, Riyaz'l-Cinan ve Cila'l
Kalb adl mesnevisiyle, Larendeli Hamdi ise Kssa-i Leyla v
Mecnun adl mesnevisiyle tannrlar.
Asrn tezkirecilerinin banda divan sahibi olan Sehi (v. 1 54 8),
Het Behit adl tezkiresiyle birinci durumdadr. Srasyla Latifi
(v. 1 58 2 ) kendi adyla anlan Latifi Tezkiresi'ni, Ak elebi (v.
1 572) Meahir'-uara'sn, Knalzade Hasan elebi, Tezkiret'
uara'sn, Ahdi ise Glen-i uara 'y yazmtr.
Kanuni dnemine halk edebiyat tarafndan bakldnda, tek
ke airleri n plana kmaktadr. Bunlar arasnda eyh brahim
Gleni, Ahmed- i Sarban, mmi Sinan ve Muhyiddin ftade en
ok tannanlardr. 344
A L E M D E N S AN L I K B U D U R
Hay u huydan farig ol alemde insanlk budur
Pendini gu eylegil murun Sleymanlk budur
Her kime klsan nazar sen an senden yeg bilip
Grme kend kendzin zira ki eytanlk budur
Her ne kim sana sanrsn san an kardana
Fi'l-hakika szm gu et mslmanlk budur
Akil isen istediin iste ahir sendedir
Gayri yerden ister isen bil ki nadanlk budur
Nefse hazzn ey Muhibbi vermegil hayvan-sfat
Zabt- nefs et arif ol alemde insanlk budur
D P N OT LA R
D N YA G C
Sre-i Enfal 8/46; Sre-i brahim 1 4/ 12.
2 Matrak Nasuh, Sleymanname, Davut Erkan, (Yaymlanmam Yksek Lisans
Tezi), stanbul 2005, s. 5-6.
3 Celalzade Mustafa, Selimname, haz. A. Uur-M. uhadar, Ankara 1 990, 453;
Solakzade Mehmed Efendi, Tarih-i Solakzade, stanbul 1 298, 432; Tarih-i Al-i
Osman, haz. Mustafa Karazeybek, (Yksek Lisans Tezi), stanbul 1 994, s. 305.
4 Matrak Nasuh, Sleymanname, s. 1 1 .
5 Bu uygulamalar iin bkz. Celalzade Mustafa, Tabakat'l-Memalik ve Derecat'l
Mesalik, haz. Petra Kappert, Wiesbaden, 1 98 1 , v. 27a-28b; Kemal Paazade, Tevarih-i
Al-i Osman X Defter, haz. efaettin Severcan, Ankara 1 996, s. 37-40.
6 Kemal Paazade, Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 37.
7 Matrak Nasuh, Sleymanname, 1 9-27; Bostan, Sleymanname, TSMK, Revan, nr.
1 28, vr. 7a- 1 0a; Ltfi Paa, Tevarih-i Al-i Osman, haz. Kayhan Atik, Ankara 200 1 ,
244-245; Tabakat'l-Memalik, vr. 34-40a; Tarih- i Al-i Osman, s . 306-308.
8 Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 53.
9 Muhittin Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, stanbul 2008, s. 65.
1 0 Tabakat 'l-Memalik, vr. 30b.
11 Tevarih-i Al-i Osman X Defter, 74-77; Tarih-i Al-i Osman, s. 309.
1 2 Feridun Bey, Mecmua-i Mneat- Selatin, stanbul 1 274, c. !, s. 508; smail Hakk
Uzunarl, Osmanl Tarihi, Ankara 1 975, c. Il, s. 3 1 1 .
1 3 ok dayankl ve asla dmanlarn eline dmez manasna gelmektedir.
14 Tarih-i Al-i Osman, s. 3 1 0.
15 Belgrad'n fethi iin bkz. Tevarih-i Al-i Osman X Defter, 92- 1 09; Matrak Nasuh,
Sleymanname, s. 37-39; Peevi brahim Efendi, Peevi Tarihi, I, haz. B. Stk Baykal,
Ankara 1 98 1 , s. 54-55; Tabakat'l-Memalik, vr. 4 1 -43b; Ltfi Paa, s. 246-248.
1 6 Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 75-76; Uzunarl, Osmanl Tarihi, , s.
3 1 2.
1 7 Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 1 20.
18 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, haz. Mmin evik-Erol Kl, stanbul 1 984, c. 5,
s. 1292 - 1 293.
1 9 Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 1 27- 1 3 1 .
2 0 Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s . 1 3 8 - 1 40.
21 Tabakat'l-Memalik, 76a; Matrak Nasuh, Sleymanname, s . 54; Karaelebiz:lde

Abdlaziz, Sleymanname, Bulak 1 248, s. 56-57; Peevi Tarihi, I, s. 56-57; Tarih- i
Al-i Osman, s. 3 1 3.
22 Uzunarl, Osmanl Tarihi II, s. 309.
23 Hammer, 5, s. 1 297- 1 298.
24 Tabakat'l-Memalik, 94b-95a; Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 1 57- 1 58.
25 Feridun Bey, I, s. 533.
26 Peevi Tarihi, I, s. 58; Uzunarl, Osmanl Tarihi II, s. 3 1 4.
27 Tabakat'l-Memalik, 99b- 1 OOa; Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 1 76- 1 79; Tarih-i
Al-i Osman, s. 3 1 0-3 1 4.
28 Uzunarl, Osmanl Tarihi II, s. 3 1 5; Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 9 1 .
29 Tabakdt'l-Memalik, vr. l OOb- l O l a.
30 Hammer, 5, s. 1 303.
31 Rodos seferi iin bkz. Tabakat'l-Memalik, 85- l O l a; Tevarih- i Al-i Osman X Defter,
s. 1 48- 1 82; Matrak Nasuh, Sleymanname, s. 6 1 -77; Hadidi, Tevarih-i Al-i Osman
( 1 299- 1 523), haz. N. ztrk, stanbul 1 99 1 , s. 438-44 1 .
3 2 Ruzname I , s . 539.
33 Peevi Tarihi, I, s. 58-59.
34 Peevi Tarihi, I, s. 60-6 1 .
3 5 Ltfi Paa, s . 252.
36 Peevi Tarihi, I, s. 62; Tarih-i Al-i Osman, s. 3 1 5; Uzunarl, Osmanl Tarihi II, s.
3 1 8.
37 Tdrih-i Al-i Osman, s. 3 1 6.
38 Matrak Nasuh, Sleymanname, s. 79-8 1 ; Tdrih-i Al-i Osman, s. 306-308.
39 Peevi Tarihi, l, s. 22.
40 Ltfi Paa, s. 253; Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, c. 5, s. 1 3 16.
41 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, c. 5, s. 1 3 1 7- 1 3 1 8 .
4 2 Andre Clot, Suleiman the Magnificent, Paris 1 989, s. 1 28- 1 29.
43 Uzunarl, Osmanl Tarihi II, s. 503- 504; Suleiman the Magnificent, s. 1 3 1 .
4 4 M.Tayyib Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, stanbul 1 992, s . 32-35.
45 Tabakat'l-Mema/ik, 1 36b- 1 38a.
46 Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 248-254.
47 Moha'a gelinceye kadar yaplan fetihler hakknda bkz. Tevarih-i Al-i Osman X
Defter, s. 248-277; Tabakat'l-Memalik, 1 35a- 1 42b; Peevi Tarihi, I, s. 66-67;
Matrak Nasuh, Sleymanname, s. 93- 1 05.
48 Ordularn durumu hakknda bkz. Geza Perjes, Moha Meydan Muharebesi, haz.
erif Batav, Ankara 1 988, s. 1 - 1 1 .
49 Peevi Tarihi, I, s. 70- 7 1 .
5 0 Solakzade, s. 455; Tabakat'l-Mema/ik, 1 45a.
51 Peevi Tarihi, I, s. 71 -72.
Dipnotlar 359
52 Tevarih-i Al-i Osman X Defter, s. 277-3 1 1 ; Tabakat'l-Memalik, 1 46a- 1 48b; Peevi

Tarihi, I, s. 69-73; Matrak Nasuh, Sleymanname, s. 109- 1 1 7; Suleiman the
Magnificent, s. 56-6 1 .
5 3 Peevi Tarihi, I.
54 Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 1 02- 1 03.
55 Suleiman the Magnificent, s. 6 1 .
5 6 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s . 43-45.
57 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 346; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 45-46.
58 Tarih- i Al-i Osman, s. 322-323.
59 Ad geen isyanlarla ilgili olarak bkz. Peevi Tarihi, I, 90-95; Uzunarl, Osmanl
Tarihi, II, s. 345-347; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 45-47.
60 Nevizade Atayi, Zeyl- i akayk, stanbul 1 268, s. 88.
6 1 Peevi Tarihi, I, s. 95-96; Solakzade, s. 467-468; Mneccimba, Sahaif'l-Ahbar,
stanbul 1 285, III, s. 484-485; Ali Mustafa Efendi, Knh'l-Ahbar, Ktp., Ty, nr.
5959, vr. 238 -239a.
62 A. Adnan Advar, Osmanl Trklerinde lim, stanbul 1 982, s. 1 1 9 - 1 20; Gkbilgin,
Kanuni, s. 48-49.
63 A. Yaar Ocak, Osmanl Toplumunda Zndklar ve Mlhidler, stanbul 2003.
64 Kemal Paazade, Risale fi Efdaliyyet- i Muhammed Aleyhisselam ala-sairi'l-Enbiyai
ve'l-Mrselin Aleyhimsselam, Sleymaniye ktp., nr. 3 6 1 8 . Byle bir mesele Bursa
Ulu Cami'de yine ranl bir vaiz ile Sleyman elebi arasnda gemi olup ilgintir.
Daha sonra Sleyman elebi'nin mevlidini yazmasna da vesile olan bu tartmada
Sleyman elebi, sa Aleyhisselam'n ge ekilmesini u ifadelerle belirtmi ve
Hazret-i Muhammed'in stnlne iaret etmiti:
lmeyip sa ge bulduu yol
mmetinden olmak iin idi ol
65 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 50.
66 Tabakat'l-Memalik, vr. 1 83a-b.
67 Hammer, Osmanl Tarihi, c. 5, s. 1 343- 1 344.
68 Bu grmeler iin bkz. Suleiman the Magnificent, s. 62-63; Uzunarl, Osmanl
Tarihi, II, s. 483.
70 Tabakat 'l-Memalik, vr. 1 86a-b; Peevi Tarihi, I, s. 1 0 1 - 1 02.
7 1 Ltfi Paa, s. 267.
72 Matrak Nasuh, Sleymanname, s. 143- 145; Tabakat'l-Memalik, vr. 1 86b; Peevi
Tarihi, I, s. 1 02.
73 ayet bir an evvel kale nne gelinse veya byk toplar getirilse Viyana Kalesi'nin
decei akt. Zira dmesi pek yaknlamken souklarn ani olarak bastrmas
ve kayplarn artmas ekilmekte ba rol oynamt. Matrak Nasuh, Sleymanname,
s. 1 5 1 - 1 54; Peevi Tarihi, I, s. 103- 105.
74 Tabakat'l-Memalik, vr. 1 90b- 1 92a; Peevi Tarihi, I, s. 1 04- 105.
7 5 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s . 330-33 1 ; Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s.
1 1 2; Hammer, Osmanl Tarihi, c. 5, s. 1 357- 1 358.

76 Peevi Tarihi, l, s. 1 1 5- 1 1 7; Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 195- 1 99a.
77 Solakzade, Tarih, s. 477-478; Hammer, Osmanl Tarihi, c. 5, s. 1 365.
78 Katip elebi, Tuhfet'l-Kibt.r fi Esfiiri'l-Bihiir, haz. Orhan aik Gkyay, stanbul
1973, s. 37-38.
79 Muhammed Yakub Mughul, Kanuni Devri, Ankara, 1 987, s. 1 1 3 - 1 2 3 .
80 Uzunarl, Osmanl Tarihi, Il, s. 484.
81 Bostan, Sleymanniime, Ayasofya ktp., nr. 3 3 1 7, vr. 1 33 - 1 34; Suleiman the
Magnificent, s. 83.
82 Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 1 1 8; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman,
s. 62.
83 Gkbilgin, Kanuni, s. 63-64.
84 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 220-227a; Peevi Tarihi, l, s. 1 1 9 - 1 26; Hammer,
Osmanl Tarihi, V, s. 1 373- 1 384.
85 Peevi Tarihi, I, s. 1 26.
86 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 227a-236b; Solakzade, s. 480-482.
87 Seyyid Muradi, Gazavat- Hayreddin Paa (Kaptan Paann Seyir Defteri adyla sad.
Ahmet imirgil), s. 1 7 1 - 1 72.
88 Kaptan Paann Seyir Defteri, s. 1 76.
89 Kaptan Paann Seyir Defteri, s. 1 77- 1 79; Tuhfet'l-Kibar, s. 63.
90 Kaptan Paann Seyir Defteri, s. 1 79- 1 80; Tuhfet'l-Kibar, s. 63.
91 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 336; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 67-69;
Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 1 28- 1 3 1 ; Suleiman the Magnificent, s.
87-89.
92 Hammer, Osmanl Tarihi, V, s. 1 400- 1 40 1 ; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 348-
349; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 69-70.
93 Selman, Cami'l-Cevahir, haz. Nazm Ylmaz, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi),
stanbul 1 995, s. 27-28.
94 Matrak Nasuh, Beyiin- Meniizil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Sleyman Han, haz. H.
Gazi Yurdaydn, Ankara 1 976, s. 2 1 6.
95 Beyiin- Meniizil-i Sefer-i Irakeyn, s. 24 1 .
9 6 Kanuni'nin ziyaret ettii din bykleri iin bkz. Beyiin- Meniizil-i Sefer-i Irakeyn, s.
242-249.
97 Peevi Tarihi, I, s. 1 35 - 1 37.
98 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 353- 354.
1 00 Beyiin- Meniizil-i Sefer- i Irakeyn, s. 267-269.
101 Beyiin- Meniizil-i Sefer-i Irakeyn, s. 270-284; Peevi Tarihi, I, s. 1 38- 1 39; Hammer,
Osmanl Tarihi, 5, s. 1 5 1 2 ; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 352.
1 02 Kaptan Paa'nn Seyir Defteri, s. 195; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 372-373.
Dipnotlar 361
1 0 3 Hammer Tarihi, 5 , s . 1 428 - 1 43 1 ; b u konuda ayrca bkz. Kaptan Paa'nn Seyir

Defteri, s. 1 97- 1 98.
1 04 Anlamann maddeleri iin bkz. Gkbilgin, Kanuni, s. 80-8 1 ; Yaar Ycel, Muhteem
Trk Kanuni le 46 Yl, Ankara 1 987, s. 59-6 1 ; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 506;
Hammer, Osmanl Tarihi, 5, s. 1 4 1 5 ; Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 1 32-
133.
105 Tayyib Gkbilgin "brahim Paa, Pargal, Frenk, Makbul, Maktul': A, ( 1 949), s. 908.
1 06 Latifi, Enis'l-Fusaha ve Evsaf- brahim Paa, haz. Ahmed Sevgi, Konya 1 986, s.
5 - 1 0.
1 07 Bu evlilik hakknda eitli rivayetler olup brahim Paa'nn zevcesinin Kanuni'nin
kzkardei olmad da iddia edilmitir. Bkz. smail Hakk Uzunarl, "Kanuni
Sultan Sleyman'n Vezir-i Azam Makbul ve Maktul brahim Paa Padiah Damad
Deildi" Belleten, c 29, sy. 1 1 4 ( 1 965), s. 355-36 1 .
1 0 8 Peevi Tarihi, I, s . 59.
1 09 Halbuki heykeller meselesi brahim Paa'nn sanata bakn gsterirken, Molla
Kabz meselesi ise sann hatas kesin olarak ispat edilmedike dncesi nedeniy
le cezalandrlamayaca eklindeki yksek anlayn yanstmaktadr. Bu davran
aslnda son derece takdire ayan bir husustur. Bu konuda geni bilgi iin bkz. Esma
Tezcan, Pargal brahim Paa evresindeki Edebi Yaam (Yaymlanmam Yksek
Lisans Tezi), Ankara 2004, s. 43 -44; Feridun Emecen, "brahim Paa, Makbul': DA,
c. 2 1 , stanbul 2000, s. 334.
i l O Peevi Tarihi, I, s. 73.
1 1 1 Tezcan, Pargal brahim Paa, s. 2 1 -24.
1 1 2 Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 356-357.
1 1 3 Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 357-358.
1 14 Beyan- Menazil-i Sefer- i Irakeyn, s. 225-226.
1 1 5 Tezcan, Pargal brahim Paa, 53 v.d.
1 1 6 Latifi, Enis'l-Fusaha, s. 26.
1 1 7 Peevi Tarihi, I, s. 1 40.
1 1 8 Latifi, Enis'l-Fusaha, s. 24-26.
1 1 9 Ltfi Paa, Asafname, nr. Mbahat Ktkolu, Prof Dr. Bekir Ktkolu'na
Armaan iinde, stanbul 1 99 1 , s. 93-94.
1 20 Eserleri iin bkz. Emecen, brahim Paa, s. 335; Tayyib Gkbilgin, "Arz ve
Raporlarna Gre brahim Paann Irakeyn Seferindeki lk Tedbirleri ve Ftuhat"
Belleten c. 2 1 , sy. 8 1 -84, ( 1 957), s. 462. smail E. Ernsal, "The Development of
Ottoman Libraries from the Conquest of stanbul ( 1 453) to the Emergence of the
Independent Library'; Belleten, c. 60, sy. 227 (Nisan 1 996), s. 93 - 1 25.
M U H T E E M S L EYMAN
1 2 1 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 284a-b.
122 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 287a-b; Peevi Tarihi, s. 1 44.
123 Veziriazam Ayas Paann aslen Arnavut soyundan olmasna ramen b u sefere padi
ah ikna ettii ve ynlendirdii kaynaklarda yazldr. Bunun esas nedeninin
Mslman Arnavutlarn ektii skntlar ve yardm istekleri olduu aikardr. Bkz.
Peevi Tarihi, I, s. 1 44.
1 24 Ltfi Paa, s. 279; Celalzade, Tabakat 'l-Memalik, 289a; Peevi Tarihi, s. 1 45.
1 25 Solakzade, s. 494; Peevi Tarihi, s. 1 45 - 1 46.
1 26 Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 1 4 1 .
1 2 7 Peevi Tarihi, s . 148- 1 49; Solakzade, s . 494-495.
1 28 Kaptan Paann Seyir Defteri, s. 2 1 0-2 1 4; Tuhfet 'l-Kibar, s. 74.
1 29 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 289-290b; Peevi Tarihi, s. 1 49- 1 50; Solakzade, s.
495.
1 30 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 299b-303a; Peevi Tarihi, s. 1 5 1 .
1 3 1 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 306b-307a.
132 Solakzade, s. 496.
1 33 Solakzade, s. 497; Celalzade, Tabakat 'l-Memalik, 3 1 4-3 1 6b; Peevi Tarihi, s. 1 54-
155.
134 Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 150- 1 5 1 ; Uzun arl, Osmanl Tarihi, II , s.
343.
135 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 96.
1 36 Tabakat'l-Memalik, 295a; Peevi Tarihi, s. 155.
1 3 7 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II , s. 376-377.
138 Solakzade, s. 498; Tuhfet'l-Kibar, s. 80.
1 39 Kaptan Paann Seyir Defteri, s. 222-224.
1 40 Kaptan Paann Seyir Defteri, s. 225-226.
141 Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi, c. 3, stanbul 1 977, s. 480-48 1 .
1 42 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s . 378- 379.
143 Tuhfet'l-Kibar, s. 82.
1 44 Tuhfet'l-Kibar, s. 83.
1 45 Mustafa Cezar, Mufassal Osmanl Tarihi, stanbul 1 958, il, s. 999.
1 46 Erturul nalp, "Hadm Sleyman Paann 1 538 ylndaki Hindistan seferi':
OTAM, sy. 23, Ankara 2010, s. 206-207.
147 Bu seferin daha geni safahat iin bkz. Peevi Tarihi, I, s. 1 59- 1 63; Yakub Mughul,
Kanuni Devri, s. 1 37-20 1 ; nalp, Hadm Sleyman Paa, s. 2 1 1 -235; Mustafa Cezar,
s. 999 - 1 003. Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 393-394.
148 Solakzade, s. 500-50 1 .
149 Peevi Tarihi, I , s . 1 58- 1 59; Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, c . 5, s . 1 460- 1 46 1 .
1 5 0 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s . 1 04.
1 5 1 Hammer, bu srr ifa edenlerin daha sonra aslarak idam edildiklerini belirtir. Bkz.
Osmanl Devleti Tarihi, c. 5, s. 1 466.
1 52 Kanuni ile 46 Yl, s. 72-73; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 04- 1 05;
Uzunarl anlamann tarihini 1 538 olarak vermektedir. Osmanl Tarihi, II, s. 459.
Dipnotlar 363
1 53 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 49 1 .

1 54 Kralie zabe!, ocuu avua gsterdiinde ayrca yannda st vermek suretiyle
btn endielerini gidermitir. Bkz. Hammer, 5, s. 1 470.
1 55 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 49 1 .
1 56 Uzunarl hataen Sokollu Mehmed Paa olarak gstermitir. Bkz. Osmanl Tarihi,
II, s. 338.
1 57 Jorga, Yenilmez Trk, s. 1 23.
1 58 Bir pe zarar veren bin denek yerdi, manasnadr. Bkz. Hammer, 5, s. 1 474.
159 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 342a; Ltfi Paa, s. 293; Solakzade, s. 50 1 -502.
1 60 Ltfi Paa, s. 294; Solakzade, s. 502; Peevi Tarihi, s. 1 65.
161 Peevi Tarihi, I, s. 1 67 - 1 68.
162 Peevi Tarihi, s. 1 76- 1 78.
1 63 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 344b-345a; Peevi Tarihi, s. 1 66.
1 64 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 345b.
165 Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 493.
1 66 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 1 2- 1 1 3.
1 67 Hammer, 5, s. 1 482
168 Ltfi Paa, s. 295-296; Hammer, 5, s. 1 483.
169 Kaptan Paa'nn Seyir Defteri, s. 238-242.
1 70 Ylmaz ztuna, Kanuni Sultan Sleyman, stanbul 2006, s. 78-79.
1 7 1 Cezayir zaferi ile ilgili olarak bkz. Ltfi Paa, s. 295-296; Tuhfet 'l-Kibar, s. 85-86;
Kaptan Paa'nn Seyir Defteri, s. 237-244; Hammer, Osmanl Tarihi, 5, s. 1482 - 1 484;
Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 380.
1 72 Jorga, Kanuni ve Dnemi, s. 21 ! .
1 7 3 Ltfi Paa, s . 297; Hammer, Osmanl Tarihi, 5 , s . 1 488.
1 74 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 14.
175 Hammer, Osmanl Tarihi, 5, s. 1489.
176 Ltfi Paa, s. 297.
177 Peevi Tarihi, !, s. 1 69- 1 70; Ltfi Paa, s. 296.
178 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 346b; Peevi Tarihi, I, s. 1 70- 1 7 1 ; Ltfi Paa, s. 296-
297; Solakzade, s. 504.
1 79 Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 1 64.
1 80 Tuhfet 'l-Kibar, s. 86; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 507.
1 8 1 Hammer, Osmanl Tarihi, 5, s. 1 49 1 - 1 492.
1 82 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 354b-356a; Peevi Tarihi, s. 1 79; Ltfi Paa, s. 297;
Solakzade, s. 504.
183 Celalzade, Tabakat 'l-Memalik, 357-358b; Peevi Tarihi, I, s. 1 80- 1 8 1 ; Ltfi Paa, s.
297; Solakzade, s. 504.
1 84 Ltfi Paa, s. 298; Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 363-364a; Solakzade, s. 504-505;
Peevi Tarihi, I, s. 1 8 1 - 1 82.
185 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 364a.
364 K ay I V: Ufu k l a r n P ad i a h K a n u n i
1 86 Solakzade, s . 505; Peevi Tarihi, I, s . 185- 1 86; Ltfi Paa, s . 298.

187 Ltfi Paa, s. 298-299; Celalzade, Tabakat 'l-Memalik, 366- 37 lb; Solakzade, s. 5 05-
506; Peevi Tarihi, J, s. 1 85- 1 87.
188 Kapanahin, Kanunl'nin Bat Politikas, s. 1 72- 1 73.
189 Jorga, Kanuni ve Dnemi, s. 2 1 1 .
1 90 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s . 3 8 1 .
1 9 1 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s . 382; F. Kurdolu, Trklerin Deniz Muharebeleri,
stanbul 1 932, II ( 1 -4), s. 349-350.
192 Jorga, Kanuni ve Dnemi, s. 2 1 2 .
193 Tuhfet'l-Kibar, s. 9 8 ; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 382.
1 94 M. sen-A. F. Bilkan, Sultan airler, Ankara 1 997, s. 1 27.
195 Aye zakba, "Hurrem Sultan': TD, sy. 36 (Fikret Iltan Hatra Says) , stanbul
2000, s. 363.
1 96 Sadi Bayram, "Kanuni Sultan Sleyman'n Olu ehzade Mehmed'in, ehzade
Klliyesi Vakfiyesi ve Trk Sanatndaki Yeri': Milletleraras XII. Trk Tarih Kongresi,
Ankara 1 2 - 1 7 Eyll 1 994, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 2000, s. 1 0 1 7 - 1 039.
197 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 375-a-b.
198 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 494.
199 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 27- 1 30.
200 . Metin Kunt, Sancaktan Eyalete, stanbul 1 975, s. 1 34- 1 35.
201 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 24.
202 Ltfi Paa, s. 300.
203 Husrev Paa'nn bir mddet gemeden zntsnden yemekten imekten kesildii
ve on yedi gn sonra vefat ettii yazldr. Ltfi Paa, s. 300.
204 Kaptan Paa'nn Seyir Defteri, s. 93-94.
205 Kaptan Paa'nn Seyir Defteri, s. 3 1 ,58.
206 Kaptan Paa'nn Seyir Defteri, s. 1 40, 1 52, 220.
207 Kaptan Paa'nn Seyir Defteri, s. 1 O 1 .
208 Peevi Tarihi, c. l , s . 1 9 1 - 1 93; Solakzade, s . 507-508; Ravzat'l-Ebrar, s . 430; Ltfi
Paa, s. 30 1 .
209 Selman, Cami'l-Cevahir, s . 4 1 -43.
210 Peevi Tarihi, c. 1, s. 1 98; Nianc Mehmed Paa, Tarih-i Nianc (Matbaa-i Amire
1 290), s. 240-243.
2 1 1 Solakzede, s. 5 1 0 -5 1 1 .
2 1 2 Ltfi Paa, s . 305.
2 1 3 Peevi Tarihi, I, s. 199-200; Solakzade, s. 5 1 2.
2 1 4 Peevi Tarihi, I, s. 202-203; Ltfi Paa, s. 305-306; Solakzade, s. 5 1 3- 5 14; Tarih-i
Nianc, s. 244.
2 1 5 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 36- 1 37.
216 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, c. 6, s. 1654- 1 657.
Dipnotlar 365
2 1 7 Peevi Tarihi, I , s. 203-204; Jorga, Kanuni ve Dnemi, s. 1 53-55; Hammer, Osmanl

Devleti Tarihi, c. 6, s. 1 658- 1 659.
2 1 8 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 40; Jorga, Kanuni ve Dnemi, s. 1 60- 1 6 1 .
2 1 9 Jorga, Kanuni v e Dnemi, s. 1 60.
220 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 40.
221 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, c. 6, s. 1 674- 1 675.
222 Peevi Tarihi, I, s. 2 1 2.
223 Bu konuda geni bilgi iin bkz. Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 4 1 - 1 43.
224 Peevi Tarihi, I, s. 2 1 3-214.
225 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 436a-b; Peevi Tarihi, I , s. 2 1 5; Ltfi Paa, s. 310-31 l ;
Tarih-i Nianc, s. 245.
226 erafettin Turan, "Mustafa elebi", DA, c. 3 1 , stanbul 2006, s. 290.
227 Turan, Mustafa elebi, s. 290-29 1 .
228 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 437-438b.
229 Mneat Mecmuas (Veliyyddin Efendi Kitaplar, no: 2735)'ndan naklen
Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 402.
230 Selman, Cami'l-Cevahir, s. 44.
23 1 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 436b; Tarih-i Nianc, s. 245-246; Uzunarl,
Osmanl Tarihi, II, s. 402-403; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 44- 1 45.
232 Peevi Tarihi, I, s. 2 1 5 .
2 3 3 Mehmed avuolu, "ehzade Mustafa Mersiyeleri': TED, sy. 1 2, stanbul 1 982, s.
654-655.
234 Celalzade, Tabakat 'l-Memalik, 436b-437a.
235 "ehzade Mustafa Mersiyeler( s. 64 1 -686.
236 "ehzade Mustafa Mersiyeleri': s. 654-657.
23 7 Peevi Tarihi, I, s. 2 1 6.
238 "ehzade Mustafa Mersiyeleri': s. 658-66 1 .
239 "ehzade Mustafa Mersiyeleri': s . 666.
240 "ehzade Mustafa Mersiyeler( s. 669-672.
241 Turan, Mustafa elebi, s. 29 1 .
242 Fairfax Downey, Kanuni Sultan Sleyman, ev. E . Behi Koryrek, stanbul 1 975, s.
239-259; Renzo Sertoli Salis, Muhteem Sleyman, ev. erafettin Turan, Ankara
1 963, s. 2 1 1 -226; H. Dernschwam, stanbul ve Anadolu'ya Seyahat Gnl, trc.
Yaar nen, Ankara 1 992, s. 1 26, 1 86- 1 87; Yusuf Niyazi, Mazlum ehzadeler yahut
Hurrem Sultan: Tarihi Dram 4 Perde, (Dersaadet 1 325), s. 1 -72; Metin And,
Trkiye'de talyan Sahnesi: talyan Sahnesinde Trkiye, stanbul 1 989, s. 1 60- 1 66;
Busbecq, Trkiyeyi Byle Grdm, haz. Aysel Kurutluolu, stanbul, s. 69,79-80.
243 Nitekim dnemin Osmanl tarihilerinden Celalzade, "aslnda olay hakknda kim
senin vukufu ve bilgisi olmayp herkes muktezay tab' zere kl kal (dedikodu)
yapmaktadr" derken, Rstem Paann olayda dahlini gsteren ak bir durumun
olmadn belirtir. Bkz. Tabakat'l-Memalik, 437a-b.
244 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 437a.

245 Ltfi Paa, 3 1 1 ; Celalzade, Tabakat'l-Memalik, 439a-b.
246 Peevi Tarihi, ], s. 2 1 8- 2 1 9.
247 Seferin safahat iin bkz. Peevi Tarihi, s. 2 1 9-232 Solakzade, s. 525-532.
249 Anlamann safhalar hakknda bkz. Peevi Tarihi, !, s. 228-24 1 ; Solakzade, s. 5 3 1 .
250 Uzunarl, Osmanl Tarihi, i l , s. 424-425.
25 1 Uzunarl, Osmanl Tarihi, il, s. 429; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 52.
252 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 52; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 433.
253 Celalzade, Tabakat'l-Memalik, s. 498-499b; Peevi Tarihi'nde Bayezid yerine
ehzade Selim' in mdahalede bulunduu yazldr ki hataldr. Zira Selim, babas ile
Nahcvan seferine gitmi bulunuyordu. Peevi Tarihi, s. 242. Konu ile ilgili olarak
ayrca bkz. Jorga, Kanuni ve Dnemi, s. 247; Hammer, Osmanl Tarihi, 5, s. 1 692-
1 693; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 52- 153.
254 Feridun Emecen, "Kara Ahmed Paa", DA, c. 24, stanbul 200 1 , s. 357; Uzunarl,
Osmanl Tarihi, II, s. 5 5 1 .
255 Celalzade, Tabakat '/-Memalik, 500-50 1 a ; Hammer, Osmanl Tarihi, 5 , s. 1 694- 1 696;
Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 53- 1 54.
256 Peevi Tarihi, I, s. 243.
257 Salis, Muhteem Sleyman, s. 220, 224-225, 238-239; Downey, Kanuni Sultan
Sleyman, s. 257-259; M. aatay Uluay, Harem'den Mektuplar I, stanbul 1 956, s.
86-88.
258 Cengiz Orhonlu, "Hint Kaptanl ve Piri Reis': Belleten, c. XXXIV, sy. 1 34, Ankara
1 970, s. 234-236.
259 Cevat lkekul-Aye Hande Can, Piri Reis'in Yaam, Yaptlar ve Bahriyesinden
Semeler, stanbul 2007, s. 40-42.
260 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 397-398.
261 Piri Reis'in Yaam, s. 54-56; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 398-400.
262 Camiin yapm ve zellikleri iin bkz. Eyyfb!, Menakb- Sultan Sleyman (Risale-i
Padiah-name), haz. Mehmet Akku, Ankara 1 99 1 , s. 1 46- 1 52.
263 Sai Mustafa elebi, Tezkiret'l-Bnyan'dan naklen, M. lyas Suba, Tala Konuan
Deha, Ankara 1 996, s. 75-79.
264 Fransz mimar, restoratr ve sanat tarihisi Albert Gabriel l 926'da stanbul'a geldi ve
uzun yllar Trkiye'de kald. stanbul niversitesi'nde arkeoloji ve sanat tarihi ders
leri verdi. stanbul ve Anadolu'daki Osmanl eserlerini inceledi. Fransz Arkeoloji
Enstits'nn kurulmasna nclk etti ve bu kurumun yneticiliini yapt. Fatih'le
bu mlakat iin bkz. A. Gabriel, Fatih'le Mlakat, Mbeccel Bayramveli tercmesi,
Tercman Gazetesi, 29 Mays 1 955.
265 Bu tip eser ve makaleler iin bkz. Downey, Muhteem Sleyman, s. 95- 1 2 1 ; Viorica
Stircea, Kanuni Sultan Sleyman'n Gzdesi Hurrem Sultan, ev. Selim Mehmed,
stanbul 1 972; Salis, Muhteem Sleyman, s. 87- 1 12; A. Refik (Altnay), Kadnlar
Dipnotlar 367
Saltanat, stanbul 1 332, 45 v.d.; H. Y. ehsuvarolu, "Hurrem Sultan ve Sultan

Sleyman", Resimli Tarih Mecmuas, !, 5 (Mays 1 950), s. 1 76- 1 79; Talat Hasrcolu,
"Osmanl Saraynda Saltanat Sren Kadnlardan Hurrem Sultan'; Resimli Tarih
Mecmuas: Yeni seri, Vll, 1 -73 ( 1 956), s. 1 5 - 1 9; Turhan Tan, Hurrem Sultan, stanbul
1937; skender Pala, Babil'de lm stanbul'da Ak, stanbul 2003, s. 1 1 7- 1 24.
266 Hurrem Sultan'n hayratndan Haseki klliyesi hakknda detayl bir aratrma yap
m olan Hayri Takran, batl yazarlarn bu konuyu taraf tutarak ele aldklarn,
Trk yazarlarn da onlar aynen tekrarladklarn ve hatta bir ksmnn ktlemekte
batl meslektalarn geride braktklarn belirtir ve ar bir tenkide tabi tutar. Oysa
Hurrem Sultan'n bunlarn yazdklarnn aksine bambaka ve Osmanl sarayna
yakr bir kiilie sahip olduunu belirtir. Bkz. Haseki'nin Kitab: stanbul Haseki
Klliyesi Cami-Medrese-maret-Sbyan Mektebi-Darifa ve Yeni Haseki Hastanesi,
stanbul 1 972, s. 1 2 - 14.
267 Downey, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 1 6- 1 1 9; A. Refik, Kadnlar Saltanat, s. 50- 5 1 ;
Salis, Muhteem Sleyman, a . 90-9 1 . A . Clot v e L . Peirce ise b u anlatmn Venedik
elilerinin raporlarndan kaynaklandn ifade etmektedirler. Bkz. Suleiman the
Magnificent, 69; Harem-i Hmayun, Osmanl mparatorluu'nda Hkmranlk ve
Kadnlar, ev. Aye Berktay, stanbul 1 996, s. 78-79.
268 Peirce, Harem-i Hmayun, s. 8 1 .
269 Peirce, Harem-i Hmayun, s . 77.
270 zakba, Hurrem Sultan, s. 348-353.
27 1 Peirce, Harem-i Hmayun, s. 77-78; zakba, Hurrem Sultan, s. 354-355.
272 M. aatay Uluay, Padiahlarn Kadnlar ve Kzlar, Ankara 1 985, s. 37.
273 Takran, Haseki'nin Kitab, s. 26.
274 Peirce, Harem-i Hmayun, s. 80-8 1 .
275 Kutbeddin Mekki, Fevaid's-Seniyye fi'l-Rhleti'l-Medeniyye ve'r-Rumiyye, Beyazt
Devlet Ktp., Veliyyddin Efendi, no. 2440, vr. 1 30- 1 38a.
276 Erhan Afyoncu, Muhteem Sleyman, Kanuni Sultan Sleyman ve Hurrem Sultan,
stanbul 201 1 , s. 1 20, 1 66- 1 76.
277 Peevi Tarihi, I, s. 298-300; Solakzade Tarihi, s. 587.
278 Geni bilgi iin bkz. Takran, Haseki'nin Kitab, Muhtelif sahifeler.
279 Hurrem Sultan'n eserleri ile ilgili olarak ayrca bkz. Peirce, Harem-i Hmayun, s.
266-273, 289, 370; brahim Pazan, Padiah Anneleri, Eserleriyle Valide Sultanlar,
stanbul 2007, s. 66-70; Cahit Baltac, "Hurrem Sultan'; DA, c. 1 8 , stanbul 1 998, s.
499-500.
280 Bu imaretle ilgili bkz. Amy Singer, Osmanl 'da Hayrseverlik, Kuds'te Bir Haseki
Sultan mareti, ev. Dilek endi!, stanbul 2004, s. 1 - 16.
28 1 Osmanl 'da Hayrseverlik, 1 .
282 B u konuda bkz. . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, III/2, Ankara 1 977, s . 252-254.
283 Celalzade, Tabakat'l-Mema/ik, 498b-499a. Kaynaklarda ehzade Bayezid'in olay
hakknda ihtimam ve dikkati vlrken baz tarihciler onun bu hadisede kusuru
bulunduunu fakat Hurrem Sultan'n efaati ile Ktahya'ya sancakbeyi tayin edildi
ini hibir mehaza dayanmadan iddia ederler. Bkz. erafettin Turan, Kanuni'nin
Olu ehzade Bayezid Vakas, Ankara 1 96 1 , s. 49.
284 Turan, ehzade Bayezid Vakas, s. 49-50.
286 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 406-407.
287 Bu konuda bkz. Turan, ehzade Bayezid Vakas, s. 20 1 -203.
289 Aslnda u iirler ve ifadeler dahi Kanuni'nin babalk efkatini din, devlet ve milleti
nin bekas yolunda ektii zdrap ve elemi ve bu uurda tarihin onlara dettii
bedeli gstermesi bakmndan da ok nemlidir. Bkz. Ahmet imirgil, "Karde
katli'; Tarih ve Dnce Dergisi, sy. 2000-07, Temmuz 2000, s. 1 6-25.
290 ehzade'nin ran'daki hali ve iki tarafn karlkl mektuplamalar hakknda bkz.
Peevi Tarihi, I, s. 279-288.
291 ehzade Bayezid vakasnn safahat ile ilgili olarak bkz. Uzunarl, Osmanl Tarihi,
II, s. 405-408; Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 63- 1 73; Turan, ehzade
Bayezid Vakas, muftelif sahifeler; Hammer, Osmanl Tarihi, 6, s. 1 7 1 3 - 1 727.
292 Uzunarl, Osmanl Tarihi, Il, s. 405; erafettin Turan, "Bayezid ehzade': DA, c.
5, stanbul 1 992, s. 230-23 1 .
293 Tuhfet'l-Kibar, s . 1 03 - 1 05.
294 Tuhfet'l-Kibar, s. 1 06- 1 07
295 Erturul nalp, " 1 560 Cerbe Deniz Zaferi ve Cerbe Kalesi'nin Fethi'; OTAM, sy. 12,
s. 1 76- 1 77; Mehmed bin Mehmed, Nuhbet't-Tevarih, stanbul 1 276, s. 9 1 .
296 Abdlkadir zcan, "Cerbe': DA, c. 7 , stanbul 1 993, s . 392.
297 Nidai, Fetihname-i Kal'a-i Cirbe, Londra British Library, nr. 23984, vr. 30a.
298 Fetihname-i Kal'a-i Cirbe, vr. 33 -37a.
299 Zekeriyazade, Ferah Cerbe Sava, haz. Orhan aik Gkyay, stanbul 1 980, s. 56-57.
300 Ferah Cerbe Sava, s. 59-60.
301 Ferah Cerbe Sava, s. 76.
302 Fetihname-i Kal'a-i Cirbe, vr. 42-44a.
303 Ferah Cerbe Sava, s. 1 02- 1 1 2; Fetihname-i Kal'a-i Cirbe, vr. 49-52a; Uzunarl,
Osmanl Tarihi, II, s. 387-388.
304 Fetihname-i Kal'a-i Cirbe, vr. 8 - l Ob.
307 Ayvansarayi Hafz Hseyin Hadikat'l-Cevami, yay. hsan Erzi, stanbul 1 987, !, s.
1 55; Ayrca bkz. Peevi Tarihi, I, s. 17.
308 Onu rvetilikle sulayan Hammer dahi devletinin mali durumunu en st seviyeye
kardndan uzun uzun bahseder. Hammer Tarihi, c. 6, s. 1 728 - 1 729.
Dipnotlar 369
309 Osmanl Devleti'nde meru bir nevi gelir olan caize ve pike uygulamalar iin bkz.
Muzaffer Doan, "Osmanl mparatorluunda Makam Vergisi: Caize': TKD, sy. 7,
stanbul 2002, s. 35-7 4.
3 1 0 Peevi Tarihi, I, s. 1 8 .
3 1 1 Paann muhallefat iin bak. Peevi Tarihi, I , s. 1 8; Hammer, Osmanl Tarihi, 5, s .
1 729 - 1 730.
3 1 2 Afyoncu, Muhteem Sleyman, s. 1 1 7- 1 1 8.
3 1 3 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 550.
3 1 4 Bu konuda ba, paann gadrine uram bulunan Talcal Yahya ekmektedir.
zellikle Rstem Paann lmne yazd sevgi mersiyesi kendisinin paaya olan
snrsz dmanlnn bir gstergesidir ki ifadelerinin dikkatle yorumlanmas
gerektiinin de iaretidir. Bkz. Ahmed Atilla entrk, Osmanl iiri Antolojisi,
stanbul 1 999, s. 392-4 1 5.
3 1 5 Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, s. 1 86- 1 87; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s.
388-389.
316 Tuhfet'l-Kibar, s. 1 1 8.
3 1 8 Peevi Tarihi, I, s. 289; Tuhfet'l-Kibar, s. 1 1 8.
319 Tuhfet'l-Kibar, s. 1 1 6.
320 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 390.
321 Selaniki Mustafa Efendi, Tarih-i Selaniki, I, haz. Mehmet pirli, stanbul 1 989, s. 7.
322 Tala Konuan Deha, s. 7 1 -73.
323 Krkeme sularnn stanbul'a getirilme almalar hakknda geni bilgi iin bkz.
Eyylbi, Menakb- Sultan Sleyman, 1 56 v.d.
H S R E V- A FA K I U F U KLA R I N PA D A H I
324 Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, s. 1 87- 1 89.
325 Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 4 1 0
3 2 6 Solakzade, s. 57 1 .
327 Atayi, akayk zeyli, s . 97.
328 Tarih-i Selaniki, I, s. 16; Solakzade, s. 572.
329 Tarih-i Selaniki, I, s. 22; Solakzade, s. 572.
330 Tarih-i Selaniki, I, s. 30.
331 Sokollu Mehmed Paann ald tedbirler ile ilgili olarak bkz. Tarih-i Selaniki, I, s.
36-39.
332 Tarih-i Selaniki, I, s. 47-48; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, s. 4 1 7- 4 1 8 .
333 Muhammed Nur Doan, Baki, stanbul 1 998, s. 62-63.
334 Baki, s. 64-65.
335 Mahidevran, olu Mustafa'nn vefatndan sonra Bursaya yerlemi ve 1 58 1 ylnda
lmne kadar burada yaamtr. Sultan ll. Selim kendisine ok yardmda ve baz
temliklerde bulunmutur. Mahidevran Hatun, olunun na zerine Mustafa-i
Cedit trbesi ad verilen trbeyi yaptrd. Oturduu evini iki deirmen ve yz bin
dirhem gm akesini trbeye vakfetti. Olunun ruhu iin kurban kesilmesi, aure
piirilmesi ve Kur'an- Kerim tilavet olunmas ile ilgili olarak katip, nazr, trbedar
ve czhan tayin eyledi. Mahidevran Hatun'un kabri olu ehzade Mustafa'nn tr
besindedir.
336 Glfem Hatun kaynaklardan anlald zere hayr ve hasenat sahibi bir hanmdr.
stanbul ve Anadolu'nun eitli yerlerinde emeler yaptrm pek ok kye sular
getirtmitir. skdar'da ok gzel bir cami, mektep, imaret ve kervansaraydan ibaret
klliyesi vardr (bkz. Tahsin zcan, skdar'da bir sarayl: Glfem Hatun ve vakf
lar, skdar Sempozyumu IV, Bildiriler 2, stanbul 2007, 2 1 8-223; Tlay Sezgin,
skdar'daki hatun trbeleri, skdar Sempozyumu I, Bildiriler 2, stanbul 2003,
1 4 1 ) . 1 562 ylnda vefat ettiinde skdar'daki camiinin haziresine defnedilmitir.
Mezar tanda "Sahib'l hayrat ehide-i saide Glfem Hatun" yazldr. Kabir tan
daki "ehide" ifadesinden hareketle Ahmed Refik onun lm ile ilgili olarak bir
hikaye uydurmutur (bkz. Kadnlar Saltanat, !, 89-90). Ahmed Refik' in gerek lm
tarihlerine gerekse dier konulara dair yanllarna iaret eden aatay Uluay ise,
buna ramen ldrl hikayesine inanm grnmektedir (Padiahlarn Kadnlar
ve Kzlar, 37). Oysa bir hanmn, ehit denilmesi iin ok daha baka sebepler de
bulunabilir. Nitekim imanl olduu halde suda boulan, yanarak vefat eden, gk,
, toprak veya bina altnda kalan, veba gibi salgn veya aresiz hastalklardan vefat
eden veya akrep sokmasndan len, cuma gecesinde veya doumdan sonra vefat
eden kadn Mslmanlar da bu hkmdedir. Dolays ile hibir mehaz gsterilme
den uydurulan bir hikaye hakknda dikkatli olunmaldr.
337 Abdullah Aydemir, Ebussuud Efendi, Ankara 1 989, s. 1 3 - 1 4.
338 Celalzade Mustafa elebi, Tabakat'l-Memalik ve Derecat'l-Mesalik (Kanuni'nin
Tarihisinden Muhteem a adyla sadeletiren Ayhan Ylmaz) , stanbul 20 1 1 , s.
359-365.
339 Feridun Emecen, "Cihan Devleti'nde hukuki yap( Tarih ve Medeniyet, sy. 14,
stanbul 1 995, s. 42-45; Gkbilgin, Kanunf Sultan Sleyman, s. 1 99-202.
340 Kemal Krkolu, "Kanuni'nin Bali Bee gnderdii hatt- hmayun': DTCFD,
VIII/1 -2, s. 227-23 1 .
341 Kanuni Sultan Sleyman'n edebi yn iin bkz. Cokun Ak, Muhibbf Divan,
Ankara 1 987; Amil elebiolu, Kanunf Sultan Sleyman Devri Trk Edebiyat,
stanbul 1 994.
342 Mehmet Akkaya, "Dnya padiahnn dnyaya bak': Tarih ve Medeniyet, sy. 14,
stanbul 1 995, s. 49- 5 1 .
343 Akkaya, Dnya Padiah, s . 5 1 -52.
344 Ahmet imirgil, "Kanuni zamannda ilim ve fikir hareketleri': Tarih ve Medeniyet,
sy. 14, stanbul 1 995, s. 53-58.
B B L YO G RA F YA
A. Adnan Advar, Osmanl Trklerinde lim, stanbul 1 982.
A. Gabriel, "Fatih ile mlakat'; Mbeccel Bayramveli tercmesi, Tercman
Gazetesi, 29 Mays 1 95 5 .
A. Refik Altnay, Kadnlar Saltanat, stanbul 1 332.
A. Yaar Ocak, Osmanl Toplumunda Zndklar ve Mlhidler, stanbul 2003.
Abdullah Aydemir, Ebussuud Efendi, Ankara 1 989.
Abdlkadir zcan, "Cerbe'; DA , c. 7, stanbul 1 993.
Ahmed Atilla entrk, Osmanl iiri Antolojisi, stanbul 1 999.
Ahmet imirgil, "Kanuni zamannda ilim ve fikir hareketleri'; Tarih ve
Medeniyet, sy. 1 4, stanbul 1 995.
___ , "Karde katli", Tarih ve Dnce Dergisi, sy. 2000-07, Temmuz 2000.
Ali Mustafa Efendi, Knh'l-Ahbiir, Ktp. , Ty, nr. 5959.
Amil elebiolu, Kanuni Sultan Sleyman Devri Trk Edebiyat, stanbul
1 994.
Amy Singer, Osmanl 'da Hayrseverlik, Kuds'te Bir Haseki Sultan mareti,
ev. Dilek endi!, stanbul 2004.
Andre Clot, Suleiman the Magnificent, Paris 1 989. Aye zakba, "Hurrem
Sultan", TD, sy. 36, Fikret Iltan Hatra Says, stanbul 2000.
Ayvansarayi Hafz Hseyin, Hadikat 'l-Cevami, yay. hsan Erzi, stanbul
1 987.
Bostan, Sleymanname, TSMK, Revan, nr. 1 28 .
Busbecg, Trkiyeyi Byle Grdm, haz. Aysel Kurutluolu, stanbul.
Cahit Baltac, "Hurrem Sultan'; DA , c. 1 8, stanbul 1 998.
Celalzade Mustafa, Selimname, haz. A. Uur-M. uhadar, Ankara 1 990.
___ , Tabakat 'l-Memalik ve Derecat 'l-Mesalik, haz. Petra Kappert,
Wiesbaden, 1 98 1 .
Cengiz Orhonlu, "Hint Kaptanl ve Piri Reis", Belleten, c . XXXIV, sy.
1 34, Ankara 1 970.
Cevat lkekul-Aye Hande Can, Piri Reis'in Yaam, Yaptlar v e Bahriye

sinden Semeler, stanbul 2007.
Cokun Ak, Muhibbi Divan, Ankara 1 987.

Erhan Afyoncu, Muhteem Sleyman, Kanuni Sultan Sleyman ve Hurrem
Sultan, stanbul 2 0 1 1 .
Erturul nalp, " 1 560 Cerbe Deniz Zaferi ve Cerbe Kalesi'nin Fethi",
OTAM, sy. 1 2 .
___ , "Hadm Sleyman Paa'nn 1 5 3 8 ylndaki Hindistan seferi",

OTAM, sy 23, Ankara 20 1 0.
Esma Tezcan, Pargal brahim Paa evresindeki Edebi Yaam, (yaymlan

mam yksek lisans tezi), Ankara 2004.
Eyylbi, Menakb- Sultan Sleyman (Risale-i Padiah-name) , haz. Mehmet
Akku, Ankara 1 99 1 .
F. Kurdolu, Trklerin Deniz Muharebeleri, i l ( 1 -4), stanbul 1 932.
Fairfax Downey, Kanuni Sultan Sleyman, ev. E. Behi Koryrek, stan
bul 1 975.
Feridun Bey, Mecmua-i Mneat- Selatin, stanbul 1 274.
Feridun Emecen, "Cihan Devleti'nde hukuki yap", Tarih ve Medeniyet,
sy. 14, stanbul 1 995.
___ , "brahim Paa, Makbul", DA , c. 2 1 , stanbul 200 1 .
___ , "Kara Ahmed Paa'', DA , c . 24, stanbul 200 1 .
Geza Perjes, Moha Meydan Muharebesi, haz. erif Batav, Ankara 1 988.
H. Dernschwam, stanbul ve Anadolu 'ya Seyahat Gnl, trc. Yaar nen,
Ankara 1 992.
H. Y. ehsuvarolu, "Hurrem Sultan ve Sultan Sleyman'', Resimli Tarih
Mecm uas, 1, 5 Mays 1 950.
Hadidi, Tevarih - i A l-i Osman ( 1 299- 1 523), haz. N. ztrk, stanbul 1 99 1 .

Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, haz. Mmin evik-Erol Kl, stanbul
1 984.
Hayri Takran, Haseki'nin Kitab: stanbul Haseki Klliyesi Cami-Medrese
maret-Sbyan Mektebi-Darifa ve Yeni Haseki Hastanesi, stanbul
1 972.
B i b l iy o g rafy a 373
. Hakk Uzunarl, "Kanuni Sultan Sleyman'n Vezir-i Azam Makbul

ve Maktul brahim Paa Padiah Damad Deildi", Belleten, c. 29,
sy. 1 1 4 ( 1 96 5 ) .
___ , Osmanl Tarihi, Ankara 1 975, c. II.
___ , Osmanl Tarihi, III/2, Ankara 1 977.
. Metin Kunt, Sancaktan Eyalete, stanbul 1 975.

brahim Pazan, Padiah Anneleri, Eserleriyle Valide Sultanlar, stanbul 2007.
skender Pala, Babil'de lm stanbul'da Ak, stanbul 2003.
smail E. Ernsal, "The development of Ottoman libraries from the con
quest of Istanbul ( 1453) to the emergence of the independent library''.
Belleten, c. 60, sy. 227, Nisan 1 996.
Karaelebizade Abdlaziz, Sleymanname, Bulak 1 248.

Katip elebi, Tuhfet 'l-Kib.r fi Esfari'l-Bihar, haz. Orhan aik Gkyay,
stanbul 1 973.
Kemal Krkolu, "Kanuni'nin Bali Be'e gnderdii hatt- hmayun''.
DTCFD, VIII/ 1 -2.
Kemal Paazade, Tevarih- i A l-i Osman X Defter, haz. efaettin Severcan,

Ankara 1 996.
___ , Risale fi Efdaliyyet-i Muhammed Aleyhisselam, Sleymaniye ktp.,
nr. 3 6 1 8 .
Kutbeddin Mekki, Fevaid 's-Seniyye fi'l-Rhleti 'l-Medeniyye ve'r-Rumiyye,
Beyazt Devlet Ktp., Veliyyddin Efendi, no. 2440.
Latifi, Enis 'l-Fusaha ve Evsaf- brahim Paa, haz. Ahmed Sevgi, Konya
1 986.
Leslie P. Peirce, Hare m -i Hmayun, Osmanl mparatorluu'nda Hkm
ranlk ve Kadnlar ev. Aye Berktay, stanbul 1 996.
Ltfi Paa, Asafname, nr. Mbahat Ktkolu, Prof Dr. Bekir Ktkolu'na
Armaan iinde, stanbul 1 99 1 .
___ , Tevarih- i A l-i Osman, haz. Kayhan Atik, Ankara 200 1 .

M Tayyib Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleyman, stanbul 1 992.
M. aatay Uluay, Harem'den Mektuplar I, stanbul 1 956.
___ , Padiahlarn Kadnlar ve Kzlar, Ankara 1 98 5 .
M. sen-A. F. Bilkan, Sultan airler, Ankara 1 997.

Matrak Nasuh, Beyan- Menazil-i Sefer- i Irakeyn-i Sultan Sleyman Han,

haz. H. Gazi Yurdaydn, Ankara 1 976.
___ , Sleymanname, Davut Erkan, (yaymlanmam yksek lisans
tezi), stanbul 2005.
Mehmed bin Mehmed, Nuhbet 't- Tevarih, stanbul 1 276.
Mehmed avuolu, "ehzade Mustafa Mersiyeleri': TED, sy. 1 2, stanbul
1 982.
Mehmet Akkaya, "Dnya padiahnn dnyaya bak", Tarih ve Medeniyet,
sy. 14, stanbul 1 99 5 .
Metin And, Trkiye'de talyan Sahnesi: talyan Sahnesinde Trkiye, stan-
bul 1 989.
Muhammed Nur Doan, Baki, stanbul 1 998.
Muhammed Yakub Mughul, Kanuni Devri, Ankara, 1 987.
Muhittin Kapanahin, Kanuni'nin Bat Politikas, stanbul 2008.
Mustafa Cezar, Mufassal Osmanl Tarihi, stanbul 1 958, il, 999.
Muzaffer Doan, "Osmanl mparatorluunda Makam Vergisi: Caize",
TKD, sy. 7, stanbul 2002.
Mneccimba, Sahaif 'l-Ahbar, III. stanbul 1 285.
Nevizade Atayi, Zeyl- i akayk, stanbul 1 268.
Nidai, Fetihname-i Kal'a-i Cirbe, Londra British Library, nr. 23984.
Nianc Mehmed Paa, Tarih - i Nianc, Matbaa-i Amire 1 290.
Peevi brahim Efendi, Peevi Tarihi I, haz. B. Stk Baykal, Ankara 1 98 1 .
Renzo Sertoli Salis, Muhteem Sleyman, ev. erafettin Turan, Ankara
1 963.
Sadi Bayram, "Kanuni Sultan Sleymann Olu ehzade Mehmed'in, eh
zade Klliyesi Vakfiyesi ve Trk Sanatndaki Yeri': Milletleraras XII.
Trk Tarih Kongresi, Ankara 1 2 - 1 7 Eyll 1 994, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, Ankara 2000.
Sai Mustafa elebi, Tezkiret 'l-Bnyan'dan naklen, M. lyas Suba, Tala
Konuan Deha, Ankara 1 996.
Selaniki Mustafa Efendi, Tarih- i Selaniki, haz. Mehmet pirli, I , stanbul

1 989.
Selman, Cami 'l-Cevahir, haz. Nazm Ylmaz, (yaymlanmam yksek
lisans tezi), stanbul 1 995.
B i b l iy og r afy a 375
Seyyid Muradi, Gazavat- Hayreddin Paa, Kaptan Paann Seyir Defteri

adyla sad. Ahmet imirgil, stanbul 2006.
Solakzade Mehmed Efendi, Tarih-i Solakzade, stanbul 1298.
erafettin Turan, "Bayezid, ehzade'; DA, c. 5, stanbul 1 992.
___ , Kanuni'nin Olu ehzade Bayezid Vakas, Ankara 1 96 1 .
___ , "Mustafa elebi'; DA , c . 3 1 , stanbul 2006.
Tahsin zcan, "skdar'da bir sarayl: Glfem Hatun ve vakflar'; skdar
Sempozyumu IV, Bildiriler 2, stanbul 2007.
Talat Hasrcolu, "Osmanl Saraynda Saltanat Sren Kadnlardan Hurrem
Sultan", Resimli Tarih Mecmuas, Yeni seri, VII, 1 - 73 ( 1 956).
Tarih - i A l-i Osman, haz. Mustafa Karazeybek, (yksek lisans tezi) , stan
bul 1 994.
Tayyib Gkbilgin "brahim Paa, Pargal, Frenk, Makbul, Maktul'; A ,
( 1 949).
Turhan Tan, Hurrem Sultan, stanbul 1 937.
Tlay Sezgin, "skdar'daki hatun trbeleri", skdar Sempozyumu I,
Bildiriler 2, stanbul 2003.
___ , "Arz ve raporlarna gre brahim Paann Irakeyn seferindeki ilk
tedbirleri ve ftuhat", Belleten, c. 2 1 , sy. 8 1 - 84, ( 1 957).
Viorica Stircea, Kanuni Sultan Sleyman'n Gzdesi Hurrem Sultan, ev.
Selim Mehmed, stanbul 1 972.
Yaar Ycel, Muhteem Trk Kanuni le 46 Yl, Ankara 1 987.
Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi, c. 3, stanbul 1 977.
___ , Kanuni Sultan Sleyman, stanbul 2006.
Yusuf Niyazi, Mazlum ehzadeler yah ut Hurrem Sultan: Tarihi Dram 4
Perde, Dersaadet 1 325.
Zekeriyazade, Ferah Cerbe Sava, haz. Orhan aik Gkyay, stanbul 1 980.
N D E KS
A Ali 1 9 1 , 1 93 , 348, 349, 359, 3 7 1

Abdllatif Bey 74 Ali Dede 5 0
Abdllatif Han 24 1 Ali Han 1 93
Acem 1 7, 45, 59, 96, 1 03 , 1 1 2 , 1 68 Ali Kethda 1 25
adalet 20, 1 53 , 203, 3 1 1 , 3 1 2, 324 Ali Paa 1 97, 1 98, 2 1 3 , 2 1 8 , 2 1 9, 242,
Adana 5 5 , 56, 59, 247 247, 286, 287, 292
Aden 7 5 , 76, 145, 1 46, 1 47, 220, 22 1 , Ali Pertek Reis 263
222 Altenburg 82
Aden Liman 76, 146 Amasya 1 7, 42, 57, 1 86, 1 92, 1 99, 20 1 ,
Adilcevaz 1 92, 1 93 , 1 9 8 2 0 2 , 2 1 5 , 2 1 6 , 2 1 7 , 2 1 8 , 2 3 2 , 242,
243, 245, 246, 247, 248
Adilcevaz Kalesi 1 9 8
Adil Koca 5 1 Amerika 1 09
Adriyatik 1 23 , 1 27, 256 Amerik Balassa 1 6 2
Afrika 92, 1 05 , 1 42, 143, 258, 306, 3 1 1 , Amir bin Davud 1 4 5 , 1 46
312 Amy Singer 1 5 , 367, 3 7 1
Afyonkarahisar 96, 247 Anabol 8 7 , 8 8
Ae Kale 1 95 Anadolu Beylerbeyi Behram Paa 47,
52, 57, 5 8
Ahi elebi 48
ahidname 29, 1 07, 1 1 0, 1 22, 1 23 , 2 5 2 Anadolu Beylerbeyi Mahmud Paa 297
Ahlat Kalesi 1 9 8 Anaverin Liman 2 6 1
Ahmed Paa 2 4 , 2 5 , 2 6 , 3 1 , 3 2 , 3 3 , 3 4 , A ndrea D oria 84, 8 5 , 8 6 , 8 7 , 8 8 , 9 1 ,
3 5 , 3 8 , 3 9 , 40, 4 1 , 4 2 , 8 8 , 9 8 , 1 00 , 92, 1 03, 1 04, 1 07, 1 25, 1 26, 1 36, 1 37,
1 3 8, 1 4 1 , 1 42 , 1 80, 2 5 5 , 263, 264
1 2 5 , 1 67 , 1 70 , 1 74 , 1 7 5 , 1 9 3 , 1 9 5 ,
1 97, 1 98, 206, 2 1 3 , 2 1 8, 2 1 9, 220, Ankona 1 64
247, 279, 283, 297, 302, 366, 372 Antonio Betelho 76
Ake Koyunlu 58 Aral 1 7, 36, 37, 38, 40, 42, 4 5 , 75, 1 03,
akl hastanesi 239 1 5 9 , 1 68 , 257, 258, 2 5 9 , 260, 270,
274, 3 5 0
Akkerman 1 3 5
Akyk (Aktepe) 20 1 Aral Kulesi 36
Aksaray 57 Aral Yarmadas 75
Akehir 96, 1 9 1 , 245 Aramon 1 85 , 1 9 1 , 254
Aktepe 20 1 , 205 Aras 2 1 4
Alacahisar 24, 1 64 Arcel Adas 92
Aladdevle Bey 1 63 Arnavut 1 24, 1 26, 2 1 8, 362
Albert Gabriel 228, 366 Arnavutluk 1 24, 1 26, 254, 277
ndeks 377
Arpaay 2 1 4 Baron Ungnad 242

Arslan Bey 1 3 0, 1 64, 1 97 Basra 1 3 2, 22 1 , 222, 3 1 2
arzname 88 Bassano 1 4
Asitane 8 5 , 342 Bastia skelesi 1 27
Ataullah Efendi 305 Bastia Kalesi 254
Atlas Okyanusu 1 42, 3 1 2 Babakanlk Osmanl Arivi 1 5
atmacaclar 1 68 Bat Hindistan 76, 77, 1 4 3
Atmeydan 72, 73, 88, l l l , 1 1 2, 1 47, 277 Batllar 1 5
Augsburg 1 8 5 Bavyera 7 1
Auvergne 3 2 Bayezid Camii 1 8 3 , 2 3 3
A. Verantius 243 Bayndr olu Murad Bey 74
Avlonya 1 24, 1 2 5 , 1 26, 1 27, 1 28, 1 8 3 , Becaye 1 6 1
257
Bedahan 223, 2 3 5
Avusturya elileri 1 5 , 1 1 5, 2 4 3
Behram Beyolu Emir Mustafa 75
Ayasofya Camii 5 5
Behram avu 24
Aydn Reis 1 8 8
Behram Paa 47, 52, 57, 5 8 , 74, 1 0 1
Aye Hmaah 283
Belak 1 82
Azerbaycan 1 7 , 45, 94, 96, 99, 1 1 7
Belika 82
Belgrad'n fethi 6 3 , 3 5 7
B
Belka 1 82
Baalbek 224
Belzer 1 3 0
Baba Haydar 3 1 5
Benderbuir 222
Bab- Zveyle 3 8
Bender ehri 1 3 5
Badr 1 4 5
Berendi 5 6 , 5 9
Badad 6 8 , 9 4 , 9 7 , 9 8 , 9 9 , 1 00, 1 0 1 , 1 02,
1 03 , 1 06 , l l 4 , 1 1 6 , 1 1 7, 1 1 8 , 1 93 ,
Bernarda Navagero 1 4
1 94, 2 1 4, 234, 235, 239, 3 1 7, 353, 355 Beikta 1 87, 26 1 , 334, 3 3 5
Ba- Sultaniye 2 1 4 Bete Adas 7 7 , 7 8
Bahadr ah 76, 78, 79, 1 4 3 , 144, 1 4 6 beylerbeyi 6, 4 0 , 72, 1 1 4, 1 9 1 , 1 96, 2 1 4,
Bahreyn Adas 2 2 2 2 1 5 , 256, 28 1 , 287, 294
Bahr- Ahmer 75 Biga 20 1

bahiler 1 9, 1 94, 224 Bistam 24 1
Baki 1 2, 295, 3 1 0, 336, 339, 340, 34 1 , Bitlis 94, 95, 1 02
342, 343, 3 5 5 , 369, 374 Bizans 1 09, 224, 290
Balasa 1 5 7 Bobofca Kalesi 302
Balm Sultan 57 Bodan 1 7, 4 5 , 47, 1 30, 1 3 1 , 1 32, 1 3 3 ,
Bali Bey 25, 28, 3 3 , 47, 50, 70, 1 62, 165, 1 3 4 , 1 3 5 , 1 4 2 , 1 4 5 , 1 96 , 2 1 7, 2 1 8 ,
329, 3 3 0 243, 277, 3 1 3, 3 5 5
Ba!ibeyzade Mehmed Bey 92 Bohemya 2 4 , 7 1
Bali avu 292 Bologna 83
Barcelona 1 04 Bolvadin 20 1
Bon Liman 1 06 Cerbe 257, 258, 259, 262, 264, 265, 273,
Bosna 1 7, 28, 44, 4 5 , 47, 48, 49, 5 1 , 64, 274, 279, 283, 368, 37 1 , 372, 375
80, 8 1 , 1 1 0, 1 28, 1 29, 1 30, 148, 1 62, Cezayir 1 7 , 29, 4 5 , 8 5 , 86, 8 7 , 88, 89,
1 64, 1 70, 242, 297 90, 9 1 , 1 0 3 , 1 07, 1 53 , 1 58 , 1 59, 1 6 1 ,
Bonak 277 1 62 , 1 66 , 1 7 8 , 1 8 7 , 1 8 8 , 1 8 9 , 2 5 3 ,
Boyarlar 47 254, 255, 283, 3 1 3 , 363
Bozoklu 55, 58 Charles Quint 43, 44, 82

Bozok sanca 55 Cidde 1 45, 1 47, 220, 22 1 , 294
Bozyk 96 Cigala 263
Brdelen 25 Cincilfe 57
Brn 7 1 Cornelius Schepper 93, 1 1 5
Budak 3 8 Cosme de Medicis 1 32
Budapete 1 6 5 Clek Sahras 1 9 3
Budin Kalesi 1 1 2, 1 5 5 clus 5 , 1 8 , 28, 43, 292
Buhara 24 1 clusnameler 1 9
Bulak 40, 3 5 8 , 373 Cndi Sinan 1 72
Bulgaristan 48, 2 1 8 Czernowcz 292
Burhan Ali Sultan 1 9 1 akrclar 1 68
Bursa 26, 54, 80, 90, 9 1 , 1 47, 206, 342, aldran 22, 23
348, 359, 369
ampanir 79
Busbecq 1 3 , 1 4, 242, 243, 244, 2 8 0 ,
anakkale Boaz 1 4 7
329, 365
apakur 2 1 3
Butomir 277
anigirler 68, 69
atalca 68
C-
avu 20, 54, 98, 1 69
Canberdi Gazali 2 1 , 22, 23, 24, 30
avular 60
Canberdi Gazali syan 23
ekoslovakya 7 1
Canfeda Zaviyesi 1 1 0
erkezler 3 8
Canm 38
Castellamar Kalesi 253 erkez Osman Paa 1 93
casus 50 eme 8, 1 1 9, 236, 282, 287, 289, 3 2 1
Cebel-i Kufi 2 2 1 igali 277

Celaleddin 4 0 , 9 6 , 1 02, 2 3 9 , 3 1 7 itor Kalesi 79
Celaleddin bin Dinar 223 oban Kprs 2 1 4
Celalzade Mustafa Bey 3 9 orum 245
Cem 34, 36, 344 D
Cem hadisesi 34 Dalmaya 64, 1 09, 1 28, 1 4 8 , 1 50

Cem'in olu Murad 3 6 Damgan 24 1
Cenabi Ahmed Paa 2 4 7 Danimarka 1 64
Ceneviz 86, 87, 1 09, 1 3 8 , 263, 264, 3 1 2 darifa 236, 348
Cenova 1 80, 1 87, 256, 263 Davud Paa 1 44
ndeks 379
Defterdar skender elebi 74, 9 5 , 97, Edirne 24, 28, 42, 54, 1 28, 1 30, 1 32, 1 35,
99, 1 1 4, 1 1 6 1 42 , 1 4 3 , 1 44 , 1 62 , 1 65 , 1 66 , 1 67 ,
Delhi 1 4 3 1 8 2 , 1 9 1 , 1 9 7, 1 9 8 , 20 1 , 2 1 8 , 2 2 5 ,
Deli Cafer Reis 2 6 3 233, 240, 242, 243, 299, 306, 309, 3 1 3
Deli Pervane 58 Edirnekap 1 8 , 294, 3 1 7

Dergzin 1 0 2 Eflak 1 7, 45, 47, 50, 1 3 3 , 1 34, 243
derviler 36, 1 67, 239, 2 4 0 , 3 1 7 Ege 1 27, 1 32, 1 36, 1 87, 256
Develu 96 Eri 1 96 , 1 97, 293, 296
Devlet Giray 2 1 7 Eitor de Silveira 76
devirme 3 5 Elbistan 3 1 , 57
Dimetoka 1 2 8 , 200, 204 Elkas Mirza 1 90, 1 9 1 , 1 92, 1 93 , 1 94
Dinever 97 Elmada 96
Dinyester 1 3 5 , 230 Eminn 282
Diu 77, 78, 79, 1 44, 146, 1 4 7 Emir Duba Muzaffer Han 96
divan 1 8 , 28, 30, 36, 39, 42, 7 2 , 7 3 , 96, emir- i ahtr 1 6 8

1 00 , 1 1 8 , 1 5 9 , 1 68 , 1 8 6 , 206, 2 1 2 , Emir Mustafa 7 5 , 7 6 , 7 7 , 78, 7 9
300, 30 1 , 302, 3 1 0, 3 3 6 , 348, 3 5 6 emirname 1 06
Diyarbekir 1 7, 4 3 , 4 5 , 54, 5 5 , 56, 96, Emir Raid 1 3 2
1 02 , 1 1 6 , 1 93 , 1 94 , 1 9 5 , 204, 2 1 2 , Emir Raid'in olu 1 3 2
2 1 3 , 2 1 4, 277 Emir Selman 78
diyet meclisi 64, 243 Enderun 1 8 , 39, 69, 1 1 7, 277
Dobruca 1 96, 2 1 8 Enderun aalan 69
doanclar 1 68 Erasim Mager 1 29
Donabor 272, 273, 274 Erci 9 5 , 1 92, 1 9 3, 1 94, 1 98, 2 1 4
Don Alvaro de Sandi 265 Erci Kalesi 1 9 8
Donjuan de Cardona 263, 265 Erdebil 2 1 6
Dragley Kalesi 1 97 Erde! 1 7, 45, 47, 50, 5 5 , 64, 6 5 , 9 8 , 1 50,
Drava Nehri 49, 296 1 5 1 , 1 5 2 , 1 5 6 , 1 5 7 , 1 5 8 , 1 62 , 1 9 5 ,
Dukakinzade Mehmed Paa 2 1 9 1 96, 1 97, 243, 244, 292, 295, 302
Dulkadr 1 7 , 2 3 , 27, 3 1 , 45, 56, 57, 58, Erzincan 96, 1 93 , 1 94, 282
1 9 5 , 2 1 3 , 247 Erzurum 1 9 1 , 1 92, 1 94, 195, 1 98 , 1 99,
Dursun Reis 273 2 1 3, 2 1 5, 252, 28 1 , 282
Dnbll Hac Han 194 Eski Saray 2 3 3 , 3 1 9

Dzme Mustafa 2 1 8, 244 Eski Yakapan Mescidi 1 1 9
Estergon (Gran) Kalesi 93
E Evhadolu Hayreddin 308
Eba Eyyfb el-Ensar! 24 Evsaf- brahim Paa 1 1 8
Ebussuud Efendi 2 1 1 , 2 3 3 , 247, 294,
3 0 6 , 3 1 5 , 3 1 8 , 3 1 9 , 325, 327, 3 2 8 , F
354, 370, 3 7 1 Fas 1 88 , 1 89, 3 5 3
Ebdderda 259 Fatih Camii 1 9
Fatih Sultan Mehmed 24, 2 6 , 48, 6 8 , Gokala Kalesi 1 46

1 09, 1 25 , 1 32, 228, 3 1 6 Goletta 1 04, 1 05 , 1 06
Fazli 209 Gkyurt 1 0 1
Felemenk 1 64 Gradca 84
Fener 1 3 1 Gradeniko 1 26
Fenerbahe Saray 225 Gritti 65, 72, 8 1 , 93, 95, 9 8 , 1 22, 1 3 1
Ferdinand 1 3 , 24, 64, 65, 66, 69, 70, 7 1 , Gucerat 223
79, 80, 8 1 , 82, 83, 92, 93, 94, l l 4, l l 5, Guillaume 263
1 2 8 , 1 2 9 , 1 3 1 , 148, 1 5 0 , 1 5 1 , 1 5 2 ,
Gunringer 1 3 0
1 5 3 , 1 5 5 , 1 5 6 , 1 5 7, 1 5 8 , 1 62 , 1 6 3 ,
Gcerat 7 6 , 7 8 , 1 43 , 1 44, 1 46, 223
1 64 , 1 84 , 1 8 5 , 1 9 5 , 1 96 , 1 97 , 2 1 7 ,
Glabi Paa 1 0 1
243, 244, 292, 3 1 3
Gle (Gyula) 295
Ferecik 1 2 8
Glfem Hatun 23 1 , 370, 375
Ferhad 1 9 , 2 3 , 27, 3 1 , 3 5 , 42, 1 1 8, 1 32,
1 45 , 220, 247, 297, 298
Gney Basarabya 1 3 5
Ferhad Paa 19, 23, 27, 3 1 , 3 5 , 42, 220, Grcistan 1 7, 4 5 , 1 94, 1 9 5

247, 297, 298 Gvader Liman 223
Ferruhad Bey 74 Gzel Filip 82
Ferruhzad Bey 2 1 6 Gvalyor 1 4 3
Fetihname 3 5 5 , 368 Gyarmat 1 62
Frat Nehri 3 1
Figani 1 1 1 , 1 1 2 H
Filibe 24, 28, 48, 1 5 3 , 295, 306 Habsburg 64, 82, 1 5 3, 1 8 5 , 278
Floransa 1 3 2, 1 5 3 , 256, 263 Habsburglar 1 23 , 1 50, 1 52, 1 8 5
Fransuva 45, 1 62, 1 66, 1 77, 1 78, 1 85 Hac Bekta Veli 5 6
Fransuva d Burbon 1 78 Hac Mehmed Paa 1 52 , 1 54, 1 5 5
Hal 1 29, 1 30, 1 36, 1 3 7, 1 3 8, 1 39, 1 4 1 ,
1 42 , 1 6 1 , 1 6 5 , 2 5 6 , 2 5 7 , 2 5 8 , 2 6 1 ,
G
262, 263, 264, 265
Gabriel Martinengo 32
Hallar 1 04, 1 3 8, 1 4 1 , 257, 258
Galata 88, 1 1 0, 1 1 9, 277, 289
Hadm Ali Paa 1 97, 1 98, 242
Gand 82
Hadm Hasan Aa 1 59
Garcia da Noronha 1 47
Hadm Sleyman Paa 1 30, 1 44, 1 45,
Gazali 2 1 , 22, 2 3 , 24, 30, 3 7
1 47, 1 5 3 , 1 6 3 , 1 86 , 1 8 7 , 2 2 0 , 278,
Gazanfer Reis 263 3 1 3 , 362, 372
Gazi Han 1 2 5 Hadramut 76
Gazi Hasan 1 88 Hafsa Sultan 84, 23 1 , 308, 3 3 3 , 349
Gazze 2 1 , 23 Hain Ahmed Paa 40, 4 1
Gelibolu 20, 29, 1 03 , 1 25 , 1 3 1 Haleb 1 7, 22, 2 3 , 45, 54, 5 5 , 89, 90, 9 1 ,
Gelibolu sancakbeylii 20 9 5 , 99, 1 02, 1 0 3 , 1 1 7, 1 94, 20 1 , 2 1 2,
Gilan 43 222, 24 1 , 300, 3 5 3
Goa 77, 78, 1 44, 147 Hali 1 8, 1 1 9, 1 3 5, 1 78
ndeks 381
Halil 27, 96, 1 8 5 , 1 9 1 , 3 5 1 , 354 Hindistan 7 5 , 7 6 , 7 7 , 1 3 6 , 1 4 3 , 2 2 3 ,

Halil avu 27 362, 372
Halkulvad 1 04 Hind allar 73

hamamlar 27 Hoca Efendi 74
Hamza Bey 242, 296 Hoca Sefer 77
Hanerli Hatun 230 Hollanda 44, 82, 1 64
Harem 1 5 5 , 230, 320, 366, 367, 373 Horasan 1 1 6, 223, 2 3 5 , 24 1
Harezm 223 Hoy 1 02, 1 92
Harsany 297 Hurrem Paa 5 6
Hasan 86, 1 0 1 , 103, 1 04, 1 06 , 1 07, 1 42, Hurrem Sultan 1 4 , 34, 1 1 4 , 1 1 6 , 1 82 ,
1 58 , 1 59 , 1 60 , 1 6 1 , 1 80 , 1 8 7 , 1 8 8 , 202, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 2, 2 1 9 , 228, 229,
2 5 3 , 300, 303, 3 1 3 , 3 3 7 , 348, 3 5 6 230, 23 1 , 232, 233, 234, 235, 23

2 3 8 , 2 4 0 , 2 4 1 , 244, 2 4 5 , 3 1 1 , 3 1 7 ,
Hasan Aa 86, 1 5 8 , 1 59, 1 60, 3 0 3
339, 349, 364, 365, 366, 367, 368,
Hasankale 1 92 , 2 1 4
3 7 1 , 372, 3 7 5
Haseki Caddesi 237
hutbe 22, 1 32 , 1 46, 1 5 7, 1 76 , 322
Hasoda 277, 303
Hdabende 228
Hatice Sultan 1 1 1 , 1 1 9
Hmayun ah 1 4 3 , 1 44 , 1 46
Hatvan 1 84 , 1 86 , 1 96
Hrmz Adas 222
Hayali Bey 1 1 1
Hrmz Kalesi 22 1
Haydar Efendi 43
Hseyin Bey 2 1 4
Hayrbay 2 1 , 22, 34, 37, 38
Hseyin Paa 5 6
Hayreddin Efendi 1 56, 308 Hsrev Bey 26, 28, 50, 5 1 , 52, 64, 7 0 ,
Hayreddin skelesi 1 87 80, 8 1 , 1 28 , 1 29, 1 4 8
Hazar Denizi 3 1 2 Hsrev Paa 5 6 , 1 32, 1 52, 1 70, 1 74, 1 86,
Hemedan 97, 1 00, 1 94 1 87, 278
Herat 1 02
Hersek 48, 1 64 , 1 65 -i
Hersekzade Ahmed Paaolu Mustafa Irakeyn 1 5, 99, 1 03 , 1 06, 1 07, 1 1 6 , 1 23 ,
Bey 55 1 2 5 , 1 90 , 2 0 3 , 2 4 1 , 3 5 3 , 3 5 5 , 3 6 0 ,
Hezargrad 1 1 9 3 6 1 , 374, 3 7 5
Hrvatistan 50, 242, 282 Irakeyn Seferi 1 03 , 1 1 6 , 1 90, 203, 2 4 1

Hzr Bey 1 64, 222 Isfahan 1 02
Hzr Reis 1 89 , 224 brahim Bey 1 9 8
Hicaz 1 44, 24 1 icazetname 8 8
hil'at 88, 1 1 3 , 1 3 5 , 1 94, 1 99, 289, 330, lbasan Sancakbeyi Hsrev Bey 7 0
338 l Solimano 209
hil'atler 1 9 , 1 3 5 , 1 7 1 , 2 6 0 imaret 98, 1 83 , 236, 239, 240, 282, 3 1 7,
Hind 7 3 , 76, 7 7 , 1 3 1 , 1 42 , 1 4 3 , 1 44 , 3 1 9, 3 2 3 , 370
1 4 5 , 1 46 , 1 47 , 2 1 3 , 2 2 1 , 2 2 2 , 2 2 3 , nal 3 8
224, 3 1 2, 3 1 3 , 3 1 4 nebaht 84, 9 2
ngiliz 3 2 , 3 3 , 34 K
ngiltere 64, 1 08 , 1 77 Kabe 2 1 6, 3 1 8
sfahan 1 93 , 1 94 Kabrovana 1 2 9
shak Beyolu sa Bey 2 5 Kayaner 1 29 , 1 30 , 299
skender Bey 1 99 , 3 0 2 Kadzadeliler meselesi 62
sken deriye 40, 4 1 , 1 2 5 , 1 8 5 , 32 1 Kadzade Mehmed Bey 4 1
skenderolu 48 Kadri elebi 60
skender Paa 1 1 0, 1 94, 1 98 , 294 Kathane 42, 4 3 , 74
slamiyet 1 3 , 60, 1 1 O Kahire 38, 40, 4 1 , 43
smail 22, 2 3 , 3 7 , 42, 4 3 , 94, 1 90, 1 98 , Kahkaha (Alamut) Kalesi 1 94
2 1 3 , 2 1 7 , 3 57, 36 1 , 373
Kaimmakam skender Paa 294
smail Mirza 1 98
Kalenderolu 56, 57, 59
stanky 37, 1 36
Kamaran 76
stoni Belgrad 1 52 , 1 73 , 1 7 4, 1 77 , 296,
Kamillo Kolona 1 59
353
Kandehar 1 02
sve 1 08 , 1 64
Kandiye 3 5
svire 7 1
Kanije 3 0 2
talya 46, 1 03 , 1 24, 1 80 , 264, 284
Kansu Gavri 2 1
talyan 32, 1 04, 1 06, 1 60, 1 6 1 , 206, 365,
374
Kanunname-i Al-i Osman 324
yon Adalar 1 2 7 Kapkulu 2 3 , 3 5 , 5 2 , 5 7 , 96, 1 36 , 1 9 1 ,
215
zabella 1 50 , s , 1 52 , 1 5 7 , 1 95 , 1 96 ,
243, 244 Kaptan- Derya 8 8 , 1 30, 1 3 1 , 1 36, 1 45 ,
1 66 , 1 87 , 2 5 3 , 254, 279
znik 239
Kaptan- Derya Sinan Paa 253, 254
Kara Ahmed Paa 279, 366, 372
Janetino Doria 1 80 Karaba 3 1 , 2 1 4
Jan Hobordansky 66 Karaca Ahmed Paa 26
Jan Hunyad 1 1 2 Karadeniz 1 7 , 25, 45, 280
Janos Sigismund 243, 292 Kara Hersek 1 64, 1 6 5
Janos Zapolyai 5 5 , 64 Karahisar 9 6 , 1 99 , 2 1 4, 308
Jan Ungnad 1 29 , 1 30 Kara salu 56
Jean Frangipani 44 Karakule 1 97
Jean Morozof 28 Karaman 1 7, 23, 4 5 , 54, 5 5 , 56, 57, 96,
Jerome de Zara 92, 1 1 5 1 68 , 1 92 , 1 9 5 , 2 1 3 , 247, 277
Jerome Laki 65, 1 52 Kara Musa 40, 4 1

J orj Tayfel 1 30 Karaia 1 29
Jozef d Lamberg 79 Kare! V 82
Jul 1 29 Karintiya 1 30
Jurisics 92 Kar! V 82
Karniyola 242
ndeks 383
Kars Kalesi 1 93 Kitab- Mukaddes 62

Kasm Bey 38, 7 1 , 1 30, 1 70 Kitab- Mstetab 28 1
Kasm Paa 1 9, 3 1 , 32, 3 9 , 48, 72, 80, Koca Sinan 1 83 , 224
2 1 7, 309 Koi Bey 57
Kasr- irin 97 Koin 77
Kastilya 82 komplo 15, 2 1 9
Kaan 1 93 , 1 94 Konar 302
Katalonya 1 80 Kont Gradeniko 1 26
Katib Trankilus 1 6 3 Kont Lamberg 80
Katif ( Bahreyn) 222 Kont Nikola Zirinski 296
Katip Mehmed 5 5 Kont Nogarola 80
Kat Kalesi 1 4 6 Konya 90, 95, 96, 1 62, 1 86 , 1 9 1 , 1 94,
Katolik 1 7 1 1 95 , 2 0 5 , 2 3 2 , 2 3 9 , 244, 245, 247,
Kavala 30, 1 1 9, 1 28 248, 249, 256, 3 1 7, 3 6 1 , 373
Kayseri 56, 96, 1 9 1 , 247 Konya Erelisi 205

Kaysunizade 3 0 1 Korfu Adas 1 2 7
Kazan 324 Koron 8 4 , 8 5 , 8 6 , 87, 8 8 , 9 1 , 9 2 , 1 22,
Kazvin 2 3 , 1 02, 1 92, 252 1 24, 2 6 1
Kefe 1 09, 1 1 0, 1 3 2, 2 1 7, 239, 308 Korsika 2 5 4

Kemalpaazade 3 1 , 48, 60, 6 1 , 63, 74, Kostanicza 242
324, 3 5 7 , 3 5 9 , 373 Kozme de Medici 1 5 3
Kemanke Ahmed Paa 88 Kszeg (Gns) Kalesi 8 1
kemene 1 1 1 Kralie Mari 94
Kerbela 98 Kral Mathias Korvin 1 1 2
Kerkk 1 0 1 Kral Mathias Korvin'in ktphanesi
Kevser Suyu 240 1 12
Kbrs 29 Kruppa 242, 293

Kl Ali 1 88 Kubad Paa 22 1 , 222
Krm 28, 37, 47, 80, 1 33 , 1 3 5, 1 96, 2 1 7, Kuds 1 7, 2 1 , 23, 45, 240, 282, 3 1 8 , 3 2 1 ,
230, 324 367, 3 7 1
Krm han 1 3 3 kuka 1 3 1 , 1 34

Krm Saray 230 Kum 1 93 , 1 94
Kzlba 96, 1 1 7, 2 1 7 kuma 67, 1 1 3 , 1 8 2
Kzldeniz 1 7 , 45, 75, 76, 1 44, 220, 22 1 , Kumkap Camii 1 1 9
312 Kurdolu Ahmed Bey 26 1 , 263
Kzta 224 Kurdolu Hzr Reis 224
Kilar Adas 87 Kurdolu Muslihddin Reis 30
Kili Kalesi 1 3 5 Kutbeddin Mekki 244, 354
Kilis 1 28, 1 4 8 , 1 64 Kk Sirte Krfezi 2 5 7
Kirvan 266 Ktahya 3 1 , 96, 20 1 , 232, 244, 245, 2 5 2 ,
Kitab- Bahriye 222 282, 300, 368
ktphane 2 3 8 Malkara 1 87
Malkoolu Ali Bey 242
L Malkoolu Kasm Bey 7 1
Laki 65, 66, 69, 1 52 Malta 36, 1 58, 1 59, 256, 262, 263, 283,
Ladislas More 1 3 0 284, 285, 286, 287, 293
lam 3 2 , 268 Malvezzi 1 9 7

Lala Mustafa Paa 245, 246, 248 Manastr 1 28, 266
Lamberg 79, 80, 1 3 0 Mandasor Kalesi 1 43
Latif Han 1 46 Manisa 1 4 , 1 8 , 39, 1 1 0, 1 1 1 , 1 1 5, 1 77,
Latifi 1 1 l , 1 1 8, 337, 348, 356 1 8 3 , 1 8 6 , 20 1 , 202, 2 0 3 , 2 2 9 , 2 3 2 ,
Leh 1 50, 1 64 2 3 3 , 244, 245, 295, 3 0 9 , 349
Lehistan 47, 6 5 , 1 3 5 , 2 0 1 , 2 1 7 , 2 1 8 , mansp 20, 28 1 , 328

243, 3 1 2 Mara 3 1 , 56, 2 1 2
Leslie Peirce 1 5, 230 Marco Grimari 1 3 8
Leylan 1 0 1 Marco Memmo 29
Lippa 243 Maria 24, 93
Louis 66 Mario 1 4
Louise de Savois 44 Marki Mondeya 1 04
Lui 1 29, 1 3 0 Marmara Adas 225
Luigi Badoero 1 49 Marmaris 32, 37
Lui Pegri 1 29 Marsilya 1 78
Luristan 1 25 Martinuzzi 1 9 5 , 1 96, 1 97
Ltfi Paa 69, 1 24, 1 25 , 1 27, 1 47, 1 49, Masadlu 58
1 5 0, 1 5 1 , 1 5 3 , 2 7 8 , 355, 357, 3 5 8 , Maskat 22 1 , 223
359, 362, 363, 364, 365, 366
Mastaba 23
Lvov 230 matem 18, 305
Matrak Nasuh 73, 3 5 1 , 353, 355, 357,
M 3 5 8 , 359, 360, 374
Macar askerleri 5 1 Maverannehir 223
Macar beyleri 79 Mayorka Adas 107, 256
Macar kral 50, 55, 64, 1 5 1 Medine 1 7, 45, 75, 239, 240, 282, 323
Macar Sleyman Paa 1 6 2 Mehdiya Kalesi 253
Madrid muahedesi 4 6 Mehmed Aa 1 4, 5 8
Mager 1 29, 1 3 0
Mehmed Bey 4 1 , 4 2 , 47, 5 8 , 7 1 , 7 4 , 8 0 ,
Mahidevran Hatun 1 4 , 1 86, 2 0 2 , 23 1 , 8 1 , 85, 92, 97, 129, 1 30, 1 64, 1 72, 1 84
235, 369, 370
Mehmed Paa 2 5 , 3 0 , 3 2 , 3 5 , 3 9 , 7 3 ,
Mahmud avu 1 96 1 5 2 , 1 5 3 , 1 5 4, 1 5 5 , 1 74 , 1 96 , 1 97 ,
Mahmud Paa 57, 68, 297 1 99 , 2 1 6 , 2 1 8 , 2 1 9 , 246, 2 4 7 , 2 4 8 ,
Maksimilyen 43 2 5 3 , 2 8 7 , 2 9 2 , 2 9 3 , 300, 3 0 1 , 3 0 2 ,
Malatya 56, 1 99 303, 309, 354, 355, 363, 364, 369, 374
Maliat 1 62 mehter 1 69 , 1 9 3 , 267
ndeks 385
Mekke 1 7 , 37, 45, 75, 1 1 9, 220, 239, 240, muallimhane 1 9

244, 3 1 8 , 349 Mula 3 1
mektep 1 1 9, 220, 282, 329, 370 Muhammed Zaman Mirza 1 43 , 1 46
Memlk 2 1 , 3 8 , 40 Murad Reis 222
Mentee 253 Murad Bey 74, 1 64
Meraga 1 02 Muslihiddin 37, 5 5 , 26 1 , 262, 3 1 5 , 352
mescit 1 1 9 , 2 3 7 , 2 3 8 , 2 3 9 , 240, 2 8 2 , Muslihiddin Mustafa Bey 26 1 , 262
3 0 8 , 32 1
Mustafa Aa 43
Mehed 1 02 Musul 1 1 6
Mehedeyn 1 94
mderris 7 3 , 239, 3 3 3 , 3 3 5
Mevlana Celaleddin Rumi 96
mft 37, 48, 1 09, 2 3 8 , 3 3 3
Mevlay Hasan 1 0 3 , 1 04 , 1 06 , 1 07
msadere 1 22
meyve 7 3 , 325
mteferrika 69
Msrbay 38
mzakere 50, 90
Msr beylerbeyi 287
M ihalolu 2 5 , 48
N
Mihrimah Sultan 14, 148, 2 1 0, 2 1 l , 2 1 9,
Nahcivan 2 1 2, 2 1 4, 2 1 7
229, 277, 278, 283, 293, 3 1 1 , 3 1 7
Nakka Ali Bey 99, 1 1 7
Mihrimah Sultan Cam ii 283
Napoli 44, 82, 1 2 3 , 1 26, 1 3 0, 1 4 9 , 1 64,
Mimar Sinan 232, 236, 238, 282, 287,
1 7 8 , 2 5 3 , 254, 2 5 5 , 2 5 6 , 2 6 3 , 264,
3 1 6, 3 1 7 , 3 1 9
265, 274, 3 1 2
Mirza Saray 1 9
Neboysa Hisar 27
Misine 87
Neme 84, 1 82, 296, 297
Mitrovia 305
Nevruz Bahadr Ahmed Han 24 1
Mocenigo 72, 1 2 3
Nicolas de Saln 70
Modrus 64
Nibolu 47, 1 1 9
Moha 49, 50, 5 1 , 5 5 , 6 3 , 64, 69, 7 5 ,
83, 9 3 , 1 1 2, 1 5 5 , 1 70, 1 7 1 , 1 8 6, 277,
Nide 1 9 1
358, 372 Nikola Zrinski 297
Moha Sava 64, 9 3 , 1 5 5 Nis 1 79 , 1 87
Moldavya 48, 1 3 3 Ni 24, 48, 80, 1 5 3 , 306, 3 1 5
Molla Fenarizade Muhyiddin 74 nianc 69, 84, 269, 3 1 3
Molla Hayreddin 7 3 , 74 niancba 1 68
Molla Kabz 5 9 , 60, 6 1 , 62, 63, 1 1 2, 3 6 1 Nianc Celalzade Mustafa Bey 67
Molla Kadiri elebi 74 Nizameddin Ahmed avu 2 4 1
Mora 84, 9 1 , 92, 1 28, 1 3 6, 1 49, 1 50, 256 Nizameddin ahkulu Han 248
Morava 48, 84 Nova Hisar 1 4 8
Moravya 7 1 , 1 62 Nygrad 1 86
Moskova 1 42 Nuh 57, 25 1
Mtling 242 Nuno da Cnha 77, 78
muahedeler 1 07, 1 22 Nureddinzade Muslihiddin Efendi 3 1 5
Nuirevan 2 1 , 3 1 8 Petervaradin 48, 49, 1 97

Petro Rare 1 3 1 , 1 3 3
0- Piero Bragadino 46
Oberilik 1 29 Pietro Zen 1 49
Opukovi 277 Pirendiz 87
Orhan 245, 360, 368, 373, 3 7 5 Piri Bey 5 5 , 56, 59
Orta Afrika 1 42 Piri Mehmed Paa 2 5 , 30, 3 2 , 35, 39,
Oru 1 88 7 3 , 309
Ostia 1 78 Piri Reis 220, 2 2 1 , 222, 353, 366, 3 7 1 ,

372
Ostrova 1 2 8
Piyale Paa 2 5 4 , 255, 2 5 6 , 257, 2 5 8 ,
Otranto 1 25
26 1 , 262, 263, 264, 265, 266, 269,
sek 49, 50, 8 1 , 84, 1 29, 1 70, 296
27 1 , 273, 274, 279, 284, 286
zbek 24 1 , 3 1 2
Piyer Krosi 1 28
zbekler 242
Podgogonce 84
Podgrad 84
p
Polak Mustafa Paa 20, 3 1 , 34
Pakso Adas 1 38
Pol Bak.i 1 29, 1 30
Pallavicini 242 Polonya 1 3 1 , 230, 329
papa 1 0 8 Portekiz 3 2 , 76, 7 7 , 7 8 , 79, 1 44 , 1 46 ,
Papas Martinoi 1 5 5 1 47, 220, 22 1 , 222, 223, 3 1 2
Parga 1 1 0 Potoan Da 1 34
Pasin 1 93 Pozaga 84
Patras 84, 92 Pozsega 64, 1 86
Pattan 78 Prag 1 8 5
Paulin 1 66, 1 78 Prens Melfi 1 60
Pavia 44, 82 Prens Plamino Orsini 263
P. Bonarelli 209 Preveze 87, 88, 1 3 5, 1 36, 1 3 7, 1 38, 1 39,
Peevi brahim Efendi 83, 1 1 8 , 2 3 6 , 1 4 1 , 1 43 , 1 45 , 1 5 8 , 1 77 , 1 88 , 2 5 5 ,
3 5 7 , 374 257, 263, 264, 2 8 3
Peevi Tarihi 6 7 , 1 1 3 , 1 1 7 , 3 5 7 , 3 5 8 , Prizren 2 0

359, 360, 36 1 , 362, 363, 364, 365, Protestan 1 63
366, 367, 368, 369, 3 74 Protestanlk 4 7
Peuy 1 70, 1 86, 296, 302 Province 3 2
Peuy alaybeyi 302 Pulya 1 25
Pegri 1 29, 1 30
Pehlivan Zal Mahmud 206 R
Pellicier 1 66, 1 77 Radu 47
Perenyi Peter 8 1 Ragusa 28, 1 09, 1 23
Pertev Paa 246, 295, 302 Ragusa elileri 1 23
Pete 54, 5 5 , 64, 1 52, 1 64 , 1 65 Rahip Martinuzzi 1 9 5
ndeks 387
Rahmi elebi 208 Sardunya 44, 1 0 1

Ramazanolu Piri Bey 55, 56, 59 Sarucakam 1 02
Ramazanolu Uzun Sleyman Paa 1 0 1 Saruhan 1 9 , 9 5 , 1 32, 1 62 , 1 82 , 1 83 , 1 86,
Ratisbon 7 1 1 9 1 , 20 1 , 202, 309
Recep Han 223 Saruhan sancakbeylii 20 1

Reyo 103, 1 7 8 Sasani 2 1
Reislkttab Celalzade Mustafa 9 8 Sasani hkmdar 2 1
Revan 2 1 4 , 248, 3 5 7 , 3 7 1 Sava 2 5 , 2 8 , 47, 6 5 , 1 54 , 1 5 6, 1 70
Ridaniye 3 8 Sava Nehri 2 5 , 1 70
Rinon 8 1 Savua 1 79
Rodos 30, 3 1 , 32, 3 3 , 34, 3 5 , 36, 37, 3 8 , Segedin 5 5 , 1 8 6
39, 23 1 , 26 1 , 263, 265, 283, 3 5 8 Sehend 2 1 4
Rodos seferi 3 5 8 Seke! 1 96
Rogatin 230 Selanik 54, 1 1 9 , 1 28
Rogendorf 80 Selman Reis 75
Roma 8 3 , 1 78 , 3 1 2 Semendire 28, 42, 80, 8 1 , 8 5 , 92, 1 29,
1 30, 1 33 , 1 56, 1 64, 1 86
Rossi 72
Rum 1 7, 42, 45, 5 5 , 56, 8 6 Semerkand 1 1 6, 24 1
Rus 2 8 , 1 0 1 , 230, 244, 3 1 2 Semiz Ahmed Paa 283
Rus Hasan Paa 1 0 1 Semiz Ali Paa 2 1 3 , 2 1 8 , 2 1 9, 286, 287,

292
Rutenyal 230
Sen-Jan valyeleri 3 2 , 283
Serasker 96, 99, 1 1 4 , 1 1 7, 3 3 0
S-
Serdar Mustafa Paa 286
Saadet Giray 47, 2 1 7
Serez 128
Sadabad 97, 1 0 2
serraclar 168
Safevi 22, 2 3 , 92, 9 4 , 1 02, 1 98
Seydi 5 9 , 76, 1 3 8 , 1 8 8 , 222, 2 2 3 , 224,
Safeviler 9 5 , 1 03 , 1 90, 1 92, 1 98, 1 9 9
263, 354
Sahib Giray Han 1 3 3
Seydi Ali el- Rumi 76
Said Reis 258, 259, 260
Seydi Ali Reis 138, 1 88 , 222, 223, 224,
Saint Elme 285 263
Saint Mary 1 57 Seyfullah 48
Saint Nicolas 3 2 , 36, 38 Seyyid Azizullah irvani 1 94
Salankamin Kalesi 26 Seyyid Emir Sultan 90
salgn hastalk 26 Seyyid Gazi 1 9 1
Salih Paa 2 5 5 , 256 Sforza 1 98
Salih Reis 1 36 , 1 38 , 2 5 3 sbyan mektebi 1 8 3 , 236, 2 3 8
Sami 2 0 8 Skilya 4 8 2 , 8 7 , 1 0 1 , 25 2 5 5 , 2 5
Sam Mirza 1 0 1 , 1 02 263, 264, 265, 274, 284
Sarajevsko Polje 277 Sigetvar 50, 79, 80, 1 77, 242, 243, 244,
Sarayburnu 1 8 293, 296, 297, 299, 3 0 1 , 302, 303
Sigismund 65, 1 3 1 , 1 55 , 243, 292 Svey 75, 1 4 5 , 1 47, 220, 22 1 , 222, 224,
sikke 22, 1 3 2 353
Siklo 1 70, 1 86, 3 5 3 Szekszard 1 8 6

Silahdar Cafer Aa 3 0 0 ahi 2 4 9 , 2 5 2
Silezya 7 1 ahinciler 1 68
Simontornia 1 8 6 ah smail 22, 23, 37, 43, 94, 1 90, 2 1 3 ,
217
Sinan Bey 57
ah Nimetullah 1 94
Sinan avu 8 5 , 3 5 5
ah Sultan 1 5 3
Sinan elebi 1 32, 1 3 3
ah Veli 5 5
Sinan Paa 2 5 3 , 254, 3 5 0
algo Kalesi 1 97
Sinan Reis 1 04, 1 05, 1 3 7, 1 8 8
am Kulesi 2 2 1
Sind 2 1 3 , 2 2 3 , 3 1 4
arlken 24, 46, 64, 65, 66, 80, 82, 83, 9 1 ,
sipahi 6, 57, 9 5 , 9 6 , 1 68
9 2 , 9 3 , 94, 1 04, 1 06, 1 09 , 1 1 0, 1 22,
Sirem 2 5 , 49, 8 1 , 1 56, 1 70, 1 86 1 2 3 , 1 2 8 , 1 5 1 , 1 5 3 , 1 5 7 , 1 5 8 , 1 59 ,
Sis kasabas 59 1 60 , 1 6 1 , 1 62 , 1 64, 1 6 5 , 1 6 6 , 1 7 7 ,
Sivas 17, 2 3 , 3 1 , 35, 42, 5 6 , 9 6 , 1 9 1 , 1 79, 1 84, 1 85, 2 5 3 , 283, 3 1 3
1 95 , 2 1 3 , 2 1 5 ehsuvarolu Ali Bey 23, 27, 3 1 , 42
Slav 2 1 ehzade Abdullah 3 1 1
Slovakya 4 , 7 1 ehzadeba 1 83 , 232
Slovenya 7 1 ehzade Bayezid 14, 1 4 7, 1 9 l, 1 94, 1 95,
Sofya 24, 47, 48, 1 5 3, 1 58, 1 64, 295, 306 200, 20 1 , 2 1 8 , 244, 246, 247, 248,
2 4 9 , 2 5 2 , 2 5 6 , 276, 2 7 7 , 2 7 9 , 3 1 1 ,
Sokollu Mehmed Paa 1 96, 1 97 , 1 99 ,
3 1 3 , 367, 368, 375
2 1 6 , 2 1 8 , 246, 247, 2 4 8 , 2 5 3 , 2 8 7 ,
292, 293, 300, 30 1 , 302, 303, 363 , 369
ehzade Cihangir 147, 20 1 , 2 1 2, 2 3 3 ,
239, 3 1 1
Sokollu Mustafa Paa 3 0 1
ehzade Korkud 1 88
solaklar 6 9 , 1 69, 2 1 3
ehzade Mahmud 28
Solnuk Kalesi 1 96, 1 98
ehzade Mehmed 1 62, 1 77, 1 82, 1 86 ,
Stefan 1 5 5, 1 97, 2 1 7
202, 2 1 2, 23 1 , 232, 233, 3 1 1 , 364, 374
Sueava 1 34
ehzade Murad 28, 37, 295
Sultaniye 88, 96, 97, 1 02, 203, 2 1 4
ehzade Mustafa 9 5 , 1 3 2 , 1 8 6 , 1 92 ,
Sultanzade Hsrev Bey 26 2 0 0 , 20 1 , 2 0 2 , 2 0 3 , 2 0 4 , 2 0 5 , 2 0 7 ,
Surat Liman 223 2 0 9 , 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 8 , 2 3 1 , 2 3 2 , 2 3 5 ,
Sleyman Aa 309 244, 246, 276, 279, 283, 3 1 1 , 3 1 3,
Sleymaniye Camii 228, 233, 306, 3 1 5 , 365, 370, 374
3 1 6, 324, 327 emsi Aa 1 99, 200

Sleyman Paa 1 0 1 , 1 30, 1 44, 1 4 5 , 1 46, emsi Ahmed Paa 297, 302
1 47 , 1 5 3 , 1 5 6 , 1 62 , 1 63 , 1 8 6 , 1 8 7, ems-i Tebrizi 102
220, 278, 3 1 3, 362, 372 enb-i Gazan 1 92
Sln Koca 5 5 , 56 eref Bey 94
Snni 242, 275 eref Han 95
ndeks 389
erif Ebu Numey 2 2 0 terakki 245, 246, 3 1 3

eyh Abdlkadir Geylani 98 Tercan 1 93
eyh Amir bin Davud 145, 146 tersane 89, 1 03 , 1 2 5 , 1 8 7, 222
eyh Bedreddin 62 ticaret 20, 75, 86, 1 02, 1 09, 283
eyh Bedreddin vakas 62 timar 57, 98, 324
eyh Eb'l-Vefa 48 Tisza Nehri 1 9 5, 292
eyh Mehmed 57 Titel 1 97
ihr 76, 1 4 5 Tokaj 292, 293
ii 2 3 , 2 1 6 Tokat 4, 1 7, 42, 56, 1 99, 2 1 2
iilik 56 Tokay 65
ikayet 8 , 95, 1 9 1 , 326, 338 Tolna 49
irvan 1 90, 1 9 1 , 1 92 Tomanbay 2 1
valye 32, 36, 5 3 , 79 Tomaso Contarini 1 4 9
Tomaso Mocenigo 1 2 3
T Tomori 47, 50
tabi 36, 1 62 Tonuz Olan 56
tablzen 1 6 9 topu 53, 77, 78, 1 2 7 , 1 4 3 , 1 4 5 , 1 6 8 ,
Tahmasb 43, 94, 96, 97, 1 0 1 , 1 02, 1 90, 1 73 , 220, 2 4 1
1 9 1 , 1 92 , 1 9 3 , 1 9 4, 1 9 8 , 200, 2 1 3 , Tophane 1 3 1
2 1 4, 2 1 5 , 2 1 6, 228, 24 1 , 248, 249, 252 Topkap Saray 4 , 1 5 , 224, 236, 3 3 3
Tahtalu 37 Top kap Saray Arivi 1 5
Tarsus 56 Toskana 285
Takentli Muhterem Efendi 306 Toulon 1 79, 1 80
Talcal Yahya 206, 207, 208, 348, 356, Toygun Paa 242
369 Trablus 254, 257, 258, 260, 266, 284, 286
Tata 1 73 , 242, 297 Trablusgarb 254, 259, 26 1 , 273, 283
Tatar 73, 74, 1 5 8, 163, 309 Trabzon 1 00, 1 09, 1 99, 308, 3 3 3
Tatarlar 80, 230 Trakya 2 1 8
Tayyib Gkbilgin 1 1 0, 358, 3 6 1 , 373, Trankilos 1 5 1
375 Trayan Kaps 48
Tebriz 19, 9 6 , 9 7 , 9 9 , 1 00 , 1 0 1 , 1 02 , T. Tasso 209
1 0 3 , 1 06 , 1 1 6 , 1 1 7 , 1 92 , 2 1 4, 2 1 6 ,
Tufel 1 97, 1 98
24 1 , 248, 3 5 3
tu 6 8 , 1 1 3 , 1 1 4, 1 3 1 , 1 3 4 , 1 6 8 , 1 6 9 ,
Tecure 259, 266 2 1 4, 329, 3 3 0
tehditname 4 3 , 94, 1 50 Tuna Nehri 25, 2 6 , 5 1 , 296
Teis Nehri 1 97 Tunca 1 42, 1 67
Teke 3 3 , 1 3 1 , 1 36, 277 Tunus 1 7 , 29, 4 5 , 1 03 , 1 04, 1 0 5 , 1 06,
tekke 167, 3 1 7, 3 5 6 1 07, 1 23 , 1 88 , 1 89 , 2 5 3 , 257, 263
Tementus Burnu 1 5 8, 1 5 9, 1 6 1 Turahanl 25
Temevar 1 9 7, 2 1 8 , 243, 295 Turgut Paa 2 5 7 , 258, 2 5 9 , 260, 26 1 ,
tenkit 15, 1 6 , 229, 279 262, 284, 285, 286
Turgut Reis 1 3 7, 1 3 8 , 4 , 80 , 8 7 , Vesprem 86

88 , 2S3, 2S4, 2S6, 2S7, 2S8, 266, Vicent Capallo 38
267, 273, 274, 284
Vidin 96
trbe 9 , 97, 98, 2 0, 233, 239, 30 , 306
Vilye d Lil Adam 30, 32, 36
Trkmen ky 96
Viegrad 80, s2, 84
Viegrad Kalesi 84
U-
Viyana 64, 66, 70, 7 , 79, 82, 98, 30,
Ubeydullah Han olu Abdlaziz Han 3 , 63 , 96, 243, 292, 306, 3 S 9
24
Voka Nehri 2 9
Ukrayna 230
Von Roggendorf 7 0 , s3 , s s
ulak 8, 302
Voyvoda Petro 1 32
Ulama Han 94, 96, o
Vrana 64
Ula S6
ulema 8, 73, 48, 3 3 2
y
Ulu Camii 30S
Yama o s
Ulu Ali Reis 2S8, 26 , 263, 270
Yahi Bey 4 8
ullfeci 68
Yahudi 4 2
Umman 22 , 222, 3 2, 324
Yahya Bey 1 1 8, 2 0 7 , 208
Umman Denizi 3 2
Yahya Paaolu Arslan Bey 97
Ustacalu Han o2
Yahya Paaolu Bali Bey 28, 62
skdar 8, 3 , S7, 62 , 9 , 2o , 2os,
Yahya Paaolu Mehmed Bey 29
2 7 , 2 4 3 , 247, 2 7 9 , 2 8 3 , 3 7 , 3 3 4 ,
370, 37S Yalako 27
Yanbolu 3 S, 42
v Ya 1 3 3
Vaduz 7 Yaya Kalesi 64
Vag Nehri 62 Yazlowieki 2 0
valide s , s s , 367, 373 Yedikule 27, S4, 2 8
Valpo 29, 70 Yemen 7 , 4S, 7 6 , 47, 220, 22
Van Kalesi 1 0 , 1 02, 9 2 Yenice Bey S6
Varad so, s Yeniceky 1 1 9
Varadin 77 yenieri kethdas 2 3
Varo meydan 7S Yeniehir 96, 2o
Vasili 28 Yunanistan 1 0
Veli Halife S6 Yunus Bey 84, 94, 23, 26, s
Venedik elileri 73
Venedik senatosu 26 z
Verbozen 28 Zabulistan 223
Verbczi s , s7 Zacesne 84
Vertio Da 29 Zagreb 84
Vespirim 297 zaarclar 68
ndeks 391
Zannura 266
Zanta 29, 1 37
Z apolyai'ni n elisi 1 25
Z apolyai'ni n lm 1 5 1
Zati 1 1 l , 1 1 8, 3 1 0, 336, 3 5 5
Zatmar Anlamas 2 9 2
zeamet 57, 98, 1 70, 324
Z embilli Ali Efendi 3 7 , 3 3 3
Zemun 2 6 , 296
Zen 14, 7 2 , 1 49
Zengan 96, 1 02
Zeynel Paa 73, 74
Ziya Paa 1 6
Zlfikar Han 94
Znnun 55, 56
Mlk dnya kimseye baki deil, akbet berbad olur
Ey Muhibbi, yle farz et kim Sleyman olmuuz
O, dinin sultandr!
Din saray, sancaklarnn ve sngsnn direk olmasyla
salamlamtr.
O, savan sultandr!
Ne tarafa ynelse fetih ve zafer onunla birliktedir. Yabanc lkeler
sancann dinlenme alandr.
O, gzel ahlakn sultandr!
Cmertlik, cesaret, olgunluk gibi tm iyiliklerin kaynadr.
O, imarn sultandr!
Gcnn ve hakimiyetinin abidesi Sleymaniye; zarafetin ve
estetiin tasavvur harikasdr.
O, adaletin sultandr!
Devletinin bahan dnyay aydnlatmaya balamasyla birlikte, gl
bile dikenden cevr cefa grmemitir.
O, iirin sultandr!
Kendi ifadesiyle: "Her ne gazel ki syleye hep akanedir"
O, akn sultandr!
Kahramanlar kl akrtlarndan haz duyarlar. O, gerek akna
Sigetvar nlerinde top sesleri ve tevhid naralar arasnda kavutu.
Yetitirdii yzlerce tarihiyle birlikte yapt televizyon

programlaryla herkese tarihi sevdiren Prof. Dr. Ahmet imirgil,
KAYI IV: Ufuklarn Padiah: Kanuni kitabyla; yedi iklim
padiah Kanuni Sultan Sleyman' her ynyle anlatyor. . .

Ahmet Şimşirgil - Kayı IV PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmet Şimşirgil - Kayı IV PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KAYIN

UFUKLARIN PADAHI KANUNi

TMA YAYINLARI l 3277

1-9. basklar KTB Yaynlar

Kltr Bakanl Yaynclk

Kay I -Ertu;rul'un Oca (Tima Yaynlar)

CLUS VE CENAZE............ ........... ........ ............................ ... ..... 18

KANUNILGE GDEN YOL ....................................................... 19

CANBERI GAZAL SYANI ............... ........... .... ......................... 21 .

KANUN!'NN LK SEFER.. ........ ............ ....... .............. .............. 24

ANLAMALAR ........... ............ ....................... ... ......................... .. 28 .

RODOS'A DOGRU ... ............ ................. .... ...... ................ ........ 30

DDETL ARPIMALAR ... .. ........... ..... ........... . ... .. .... .......... 32

OSMANLILAR RODOS'TA ..... ..................... .......... .................... 35

BRAHM PAANIN VEZARET ............ .......... ............... .......... 37

KILINCIMIZ KUANILMITIR! ............................................... 43

MACARSTAN SEFER .. ......... .... ............ ....... .................. ...... . 46

MOHA SAVAI .. ..... ............ ......... ....... ............. .............. .. ....... 49

ANADOLU SYANLARI (1526 -1528) ..................................... 55

MOLLA KABIZ ...... ..... ........................................................... ... .... 59

MACARSTAN MESELELER ..................................................... 63

FATH'N DERECESNE EREMEYZ!! .................................. 66

VYANA NNDE....................................................... .............. 68 .

SNNET DGN (1530) ...................................................... 72

OSMANLI-AVUSTURYA ANLAMASI (1533) ........................ 91

ARKA SPAH EKELM!........................................................ 94

BARBAROS'UN DONANMAYLA LK SEFER ........................ 103

FRANSA LE ANLAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

KURB- SULTAN ATE- SZAN .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

BYLE BN KALEYE DEGMEM! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

BOGDAN SEFER (1538) .......................................................... 130

OSMANLI DONANMASI PRE VEZE'DE (1538) ..................... 135

DENZ KAYNAMAYA BALADI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

HND SEFER (1538) ................................................................ 143

DGN MERASMLER VE YENED K LE BARI . . . . . . ..

KELLEN DE KAYBEDERS N! ................................................... 162

BUD N NNDE BYK SAVA............................................ 164

MUHTEEM SLEYMAN! ......................................................... 165

B R D Z FET HLER... ............................................................... 169

ESTERGON'UN FETH (1543) ................................................. 171

STON BELGRAD'IN FETH .................................................... 173

BARBAROS'UN N S SEFER (1543) ........................................ 177

EHZADELER GZ DES . . . ...................................................... 181

E TL HAD SLER.................................................................... 184

MATE RE SO'L-BAHR................................................................. 187

TEBR Z SEFER (1548) ............................................................. 190

ERDEL HAD SELER (1549-1552) ......................................... 195

AH TAHMASB'IN FAAL YETLER (1552) ............................. 198

EHZADE MUSTAFA .................................................................. 201

A RLER N FERYADI ................................................................. 207

NAHC VAN SEFER (1553-1555) ............................................. 212

AMASYA ANTLAMASI.............................................................. 215

DEG K YAKALAR ..................................................................... 217

SLEYMAN YE KLL YES'N N AILII ............................... 224

HURREM SULTAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

GER DE BIRAKTIKLARI ............................................................ 236

ZBEK HANLARI LE MNASEBETLER ................................ 241

MACAR STAN VE ERDEL HAD SELER (1556-1559) ......... 242

EHZADE BAYEZ D HAD SES ................................................ 244

DEVLETL SULTANIM BABA! .................................................. 249

TEVBE KIL CANIM OGUL ........................................................ 250

DEN ZLERDE HAREKAT (1550-1560) .................................. 253

CERBE YOLUNDA....................................................................... 261