Professional Documents
Culture Documents
AHMET SIMSIRG I L
AHMET SMRGL
1959'da Boyabat'ta dodu. lk, orta ve lise tahsilini ayn yerde tamamlad.
1978'de girdii Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm' nden
1982'de mezun oldu. 1983'te ayn blmdeki Yenia Anabilim Dal' nda
Aratrma Grevlisi olarak vazifeye balad. 1985'te Yksek Lisans eitimini
tamamlad. 1989'da Marmara niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Tarih
Blm' ne naklen gei yapt. l 990'da "Osmanl Tara Tekilat'nda Tokat
(1455- 1574)" isimli almasyla Tarih Doktoru unvann ald. 1997'de
"Uyvar'n Osmanllar Tarafndan Fethi ve daresi" isimli takdim teziyle
Doent oldu. 2003'te Profesr kadrosuna atanan imirgil'in Osmanl
ehir tarihi, siyasi hayat ve tekilat ile ilgili eserleri ve eitli dergilerde
yaynlanm ok sayda ilmi makalesi bulunmaktadr. Halen ayn niver
sitede retim yesi olarak grevine devam etmektedir. Yenia Tarihi
Anabilim Dal bakandr. Ayrca Marmara niversitesi Osmanl Tarihi
Aratrmalar ve Uygulama Merkezi Mdrl' n de yrtmektedir.
Yaymlanm eserleri:
TAKDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
N SZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
BRNC BLM
il. MURAD HAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
FTNE BAI BZANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
DZMECE MUSTAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
MTTEFK ARAYILARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
BRE TRK TURHAN! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
MUSTAFA ELEBi'NN SONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
STANBUL NLERNDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
YEN BR FTNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
ANADOLU HAREKATI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
ZMROGLU CNEYD BEY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
YRG PAANIN FAALYETLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
GERMYAN BEY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
BR ZAMANLAR BATAKLIKTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
SELANK'N FETH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
CENK MEYDANr'NIN METAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
O, KUDRETSZ BR KULUNUZDUR! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
ENGRS SEFER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
SIRBSTAN'IN LHAKI VE BELGRAD KUATMASI . . . . . . . . . . . . 53
]AN HUNYAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
BA KAARSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
FIRSAT BU FIRSAT! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
OSMANLILARIN ZOR GNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
EDRNE-SEGEDN SULHU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
KARAMAN ZERNE FETVALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
NEYLEYM YALAN DNYAYI! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
OSMANOGLU AKLINI KAIRMITIR! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
VARNA SAVAI' NA DOGRU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
KFFARA KILI VURAYIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
EY PADAHLAR PADAHI! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 77
.
SAVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
BR TANE AK SAKALLI OLSAYDI.. . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
VARNA SAVAI FETHNAMES ................................................ 85
BU KEZ MANSAYA 90
KLK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
BUUKTEPE YAKASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
MORA SEFER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
ARNAVUTLUK SEFER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
KNC KOSOVA SAVAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
BU DNYADA MAKSD OLAN . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
VEFATI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . 106
11. MURAD HAN1IN AHSYET... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
EY BRCK CGER-PAREM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
HAKKINDA NE DEDLER? ....................................................... 119
KNC BLM
FATH SULTAN MEHMED HAN ...................................... 123
LK GNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
'
BZMLE SALTANAT LAFIN EDERM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
ANLAMAYI BZANS BOZDU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
EDRNE1YE GELNCE GRRZ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
BU PADAH NCEKLERE BENZEMYOR .......................... 130
BZANS1IN BOGAZI OSMANLI'NIN ELNDE.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
SAVAA HAZIR OLUN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
GZLERME UYKU GRMEZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
NYETM VE HMMETM STANBUL ZERNEDR . . . . . . . . . . . 138
BZANS1IN HAZIRLIKLAR! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
.
neticesinde bir asra varmadan gerek bir dnya gcne doru giden
muazzam baarlarnn devamn bulacaksnz.
Sultan elebi Mehmed'in fetret devrinden kard ve hayatiyet
kazandrd devlete, olu il. Murad Han zindeliini ve itibarn
yeniden verecektir. Bu arada Avrupa, Osmanl'y Rumeli'den skp
atmak zere son bir hamle ile tekrar Hal seferlerini balatacak ise
de il. Murad Han, 1 444'te Varna'da ve 1 448'de Kosova'da karsna
kan ordular darmadan edecektir.
il. Mehmed'le birlikte ise gaza ak artk bir cihan hkmdar
l fikrine, slam'n sanca altnda birlemi bir dnya sevdasna
ynelecektir. Nitekim 1 45 3 'te stanbul'un fethi, onlar bu arzula
rna gtrecek kapy am oluyordu. imdi Fatih, bir zamanlar
Roma imparatorluunun hakim olduu btn topraklarn varisi
olduunu aka ilan ediyordu. Bu itibarla o, Byk Trk sultan
ve Osmanl padiah yannda III. Roma mparatorluu hakan diye
de selamlanyordu.
Dier taraftan Fatih'i, stanbul'u fethetmekle birlikte akna ka
vumu mauk gibi artk payitahtta gnn gn edecek, zevk
safa srecek diye bekleyenler ksa srede yanldklarn grecekti.
Zira onun asl aknn i'la-y kelimetullah yani Cenab- Hakk'n
ismi erifini cihana yaymak olduu gerei bir kez daha zihinlere
kaznacakt.
Nitekim onun otuz yl bulan saltanat dneminde, fetih dalgas
Srbistan, Arnavutluk, Mora, Bosna, Hersek, Eflak, Bodan, Krm,
Dalmaya ve Hrvatistan lkelerini sard ve yuttu. Batllarn bel
balad Akkoyunlu Uzun Hasan'n kudretli devleti, bir penede
inkraza verildi. Trabzon Rum imparatorluu, sfendiyar ve Karaman
beyliklerine son verilerek Anadolu birlii byk lde kuruldu.
ann en byk deniz gcne sahip devletlerinden Venedik'in
unvan, yerle bir edildi. Artk Venedik ehrinin kulelerinden Osman
l aknclarnn yakt ateler korkuyla kark bir gptayla izlenir
olmutu. Ve Fatih 1 48 l 'd e, ahfadna her bakmdan muazzam bir
devlet brakarak hayata gzlerini kapad.
14 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
MUS TA FA E L E B ' N N S O NU
Sratle Biga nne gelen Mustafa elebi nehrin tamasndan
dolay kar yakaya geecek yolu bulamamt. Biga kads bir hayli
altn mukabilinde kendisine geidin yerini gstererek yardmc oldu.
Bu sayede sahile inerek orada bulunan gemilere atlayp Gelibolu
tarafna hareket etti. Giderken takip edilmemesi iin sahilde kalan
dier gemileri kullanlmaz hale getirmiti. Gelibolu'ya vardnda
ise gemilerin geri dnmelerine meydan vermemek iin hepsini
karaya ektirdi. Sahillere muhafzlar tayin ettikten sonra Gelibolu
Kalesi'ne vard.
te yandan Murad Han ise Mustafa elebi'nin iini sca sca
na bitirmek arzusundayd: Gemilerin tahrip edildiini grnce
evvelce anlam olduu Foa Ceneviz Beyi Adorno'ya haber gn
dererek harp gemileri ile gelmesini istedi. Bu arada paraya tamah
ederek Mustafa'nn kana zemin hazrlayan Biga kadsn geidin
bana astrd. 12
Adorno derhal yedi harp gemisi ile Lapseki'ye geldi. Murad Han
be yz kadar adam ile kadrgalarn en byne bindi. Frenkle-
II. Murad Han 29
Y E N B R F T N E
elebi Mehmed'in oullarndan Mustafa, babasnn vefatnda
on iki yanda Hamidili sancakbeyi bulunuyordu. Aabeyinin c-
II. Murad Han 33
A NA D O LU H A RE KAT I
il. Murad Han kardei Mustafa elebi'yi kkrtarak destekle
yen ve stanbul kuatmasnn kaldrlmasna sebep olan Candar ve
Karamanolu beyliklerini cezalandrmak istiyordu. Candarolu
sfendiyar Bey, Mustafa elebi'yi desteklemekle kalmam, Murad
Han'n znik seferi srasnda Osmanllara ait Tarakl Borlu denilen
Safranbolu Kalesi'ni de muhasara etmiti. Ancak sfendiyar Bey' in
olu Kasm Bey babasyla problemi dolaysyla Murad Han'n ya
nna snmt.
Sultan il. Murad, Kasm Bey'in yanna Osmanl kuvvetlerini
de katarak Candar iline gnderdi. Bolu ile Gerede arasnda vuku
bulan sava Osmanllar kazand. Sava srasnda sfendiyar Bey'in
yannda bulunan Kasm Bey'e bal askerler Osmanllar safna ge
milerdi. sfendiyar Bey yaral olduu halde sava meydanndan
sratle ekilerek Sinop Kalesi'ne kapand.
Kendisini takip eden Osmanl birlikleri Kastamonu ile Bakr
Kresi'ni zapt ettiler. sfendiyar B ey kk olu Murad Bey ba
kanlnda bir heyet gndererek affedilmesini istedi. Mektubunda:
"Oul Murad Han! Atan deden bana ihsanlar edegelmitir. Sen
had mrvvet sahibi Murad Han ve murad-bahsn. Gel imdi
bana da kerem eyle ltfet! Kstahlma bakma! Hem torunumu
dahi sana nikahlayayrn'' demiti.
Ayrca devlet adamlarnn her birine de mektuplar yazarak ve
hediyeler gndererek tavassutta bulunmalarn rica etmiti. Devlet
adamlar sfendiyar Bey' in pimanln dile getirerek Murad Han'
sulh yapmaya ikna ettiler. 20
Yaplan anlamaya gre Candarolu beyliinin Tosya, Kalecik
ve ankr kaleleri Kasm Bey' in idaresine braklacakt. Osmanllar
zaptetmi olduklar Kastamonu ve Bakr Kresi'ni boaltacaklard.
sfendiyar Bey ise Bakr Kresi haslatnn mhim bir ksmn Os
manllara verecekti. Ayrca lzumu halinde Osmanllara yardmc
kuvvet gnderecekti ( 1 423 ) .
36 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
***
Z M RO G LU C N E YD B EY
Osmanl kaynaklarnda zmirolu ve bazen de Kara Cneyd
diye anlmaktadr. Fetret Dnemi'nde Osmanl ehzadeleri ara
sndaki mcadelede etkin roller ald. nce sa elebi'ye yardm
etti. Sonra Sleyman elebi safna geti ve onun tarafndan Ohri
sancakbeyliine getirildi.
ehzadeler savann kzt bir srada tekrar Aydn iline dne
rek eski beyliinin bir ksmna sahip oldu. Ancak Mehmed elebi
idareyi eline geirdikten sonra Cneyd' in zerine yryerek kalele
rini elinden ald. Teslim olan Cneyd'i ise Nibolu sancakbeyliine
getirdi.
Buna ramen Cneyd'in bey olmak, beylik srmek hrs bitip
tkenmek bitmiyor, bu uurda ortaya kan her frsat deerlen
dirmeye alyordu.
38 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
YR G PA A' N I N FAA L Y E T L E R
Ankara muharebesinden sonra Amasya, Tokat ve Sivas blge
sinde faaliyet gsteren mtegallibe beylerin ou elebi Mehmed
tarafndan ortadan kaldrlmlard. Bir ksm ise korkudan sinmi
bulunuyordu. Ancak Murad Han'n saltanata knda ba gste
ren ve uzun sren dahili anari srasnda bunlar boy gstermeye
balamlard.
II. Murad Han 41
G E RM YAN B EY
Padiah Edirne'de gnlk iler ve dini konularla megul iken
Germiyan lkesinden eli gelerek il. Yakub Bey' in padiah ziyaret
etmek isteini bildirdi. Bundan fevkalade memnun olan il. Murad
Han kendisine gerekli msaadeyi verdii gibi Bursa muhafzna
da Yakub B ey' in Gelibolu'dan geiini salayacak hazrlklar gr
drmesini ve ehrin ileri gelenleri ile kendisini istikbal etmelerini
bildiren bir ferman gnderdi.
Bu talimatlar gereince il. Yakub Bey kendisine layk trenlerle
karlanp Bursaya getirildi ( 1 427) . ncelikle Osman ve Orhan
beylerin trbelerini ziyaret edip hayr dualarda bulundu. Gzel sesli
hafzlara Kur'an- Kerimler tilavet ettirdi. Gerek hafzlara gerekse
yoksullara bol bol sadakalar datarak sevabn merhum padiah
larn ruhlarna hediye eyledi.
I I . M u ra d H a n 43
S E LAN K' i N F ET H
1 394'te Yldrm Bayezid tarafndan zapt edilen Selanik, Ankara
muharebesinden sonra imparatorla uyumak isteyen Emir Sleyman
tarafndan Bizansllara terk edilmiti.
46 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
O, KUDR E T S Z B R KU LU N U ZDUR !
B u muvaffakiyet haberi zerine Saruca Paay Edirne'nin mu
hafazasnda brakan il. Murad Han Anadolu'ya geip Karamano
lu zerine yrd. Akehir, Konya, B eyehir ve Seydiehir'i alp
Bozkr'a geldi.
Karaman hkmdar brahim Bey Taili'ne snd ise de Osmanl
kuvvetleri kendisini orada da takip ettiler. Padiah bu arada yannda
bulunan Karaman ailesinden sa Bey'i de hkmdar ilan etmiti.
brahim B ey p adiahn kesin kararlln grnce byk
alimlerden Mevlana Hamzay zr ve af dilemek zere gnderdi.
Padiah Karaman lkesindeki alimlerin gzbebei olan Mevlana
Hamzay iltifat ve ikramlarla karlad.
Mevlana Hamza, padiaha hayr duadan sonra onun adaletini ve
efkatini vp Karamanolu'nun tvbe ve af dileklerini sralayarak
yle dedi:
"Karamanolu hanedannzn yetitirmelerindendir. Ne denli
ykselmi olsa yine de kudretsiz bir kulunuzdur. Akrabanz ol
makla cihan hkmdarlarna stnlk kazanmtr. Evet, bir su
ilemitir. Ancak onun affedilmesi sizin gzel ahlaknza ve temiz
yaratlnza uygun decektir.
Kul gnah eylemese affa mukarin olmaz!
II. Murad Han 51
E N G R S S E F E R
il. Murad Han Karaman seferinden dnnde, skb San
cakbeyi shak Bey'in gnderdii raporlar inceledi. shak Bey ra-
52 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
JAN HUNYAD
Belgrad muhasaras kaldrlmasna ramen Macarlarla arp
malar devam ediyordu.
Mezid Bey kumandasndaki bir aknc kuvveti 1 8 Mart 1 442'd e
Transilvanya'ya girdi. Sent mre mevkiinde Piskopos George Lepes'in
kuvvetlerini kalr perian etti.
Bu srada Osmanl kaynaklarnda Yanko diye isimlendirilen Jan
Hunyad arkada Simon d Gemeni ile birlikte kalenin imdadna
kotu. Muhasaray kaldran Mezid B ey Hunyad' karlad.
Mezid B ey'in cesaretiyle maruf gzide sipahileri kalabalk d
mana yle bir daldlar ki Simon d Gemeni bin kii ile maktul
dt.
Tam galibiyet Trklerde kalmak zere iken Hermantad muha
fzlar kaleden karak muharebeye itirak ettiler. nden ve arkadan
hcuma urayan Trkler ok zor durumda kalmlard.
Bu srada yiite arpmakta olan Mezid Bey bir kurun isa
betiyle ehit dt. Mezid B ey' in ehadeti ile basz kalan sipahiler
dalp ka yolunu tuttular. 43
Bu durum aknclarn mahvolmasna sebep oldu.
Meydanda zafer sofras kurduran Jan Hunyad bir taraftan yemek
yerken dier taraftan yakalanarak getirilen Trk esirlerini vahiyane
bir tarzda katlettirerek seyrediyordu.
Mezid B ey'in olunun da ehit dt bu msademede Trk
lerin kayb on binin zerindeydi.
56 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
BA KAAR SA . . .
Bu olay il. Murad Han'a ulatnda kendisini derin bir keder
kaplad. Mezid Bey'in ehadeti byk zntye sebep oldu.
Beylerini toplayan padiah onlara:
"Bu bozgunun karl nedir? Nasl telafi edilir? Haddini bilmez
kafirden cmz ne gibi tedbirlerle alnr?" diyerek sordu.
Rumeli B eylerbeyi ehabeddin Paa,45 (dier adyla Kula ahin
Paa. Hadm lakab ile de anlr) izin verilirse Eflak diyarna ken -
disinin giderek slam askerinin cn alacan bildirdi.
Padiah, ehabeddin ahinin bu konudaki istekli ve gayretli
tutumunu grnce Rumeli'den baka Anadolu'dan da alt sancak
sipahiyi emrine verdi ve Mezid B ey'in intikamnn alnmas iin
grevlendirdi. Ordu ayn senenin Eyll'nde Eflak lkesine sevk
edildi.
ehabeddin ahin Paa, Rumeli topraklarnda ilerledike dman
olmamasndan dolay ganimet toplama sevdasna koyulup oyun
ve elence ile vaktini geirir olmutu. Yanndaki beyler kendisine
II. Murad Han 57
nas ihat ederek "Yabanc bir lkenin ortasnda iret meclisi kurmak
yaramaz, dman kuvvetlerinin topland haberleri gelmektedir,
uyank olmal" eklinde syledilerse de bir netice alamadlar.
Kendini beenmilik ve marurluk ile:
"Dmann askerleri sarm grmekle korku ve heyecanndan
nice gnlk yerlere kaar. Keskin klcm kapkara bir buluttur ki,
yamur yerine kan saar. Beni Mezid ile mi lyorsunuz! Benim
glgemde iken uursuz kafirden ne korkuyorsunuz! " diyordu. Os
manl beyleri bu szlerle vakit geirirken Macar general Jan Hunyad
yirmi be bin kii ile yaklayordu. Emrindekilerle birlikte ya lmeyi
ya galebe etmeyi ahdetmiti. Eflak'n Yukar Jalomica blgesi ola
rak adlandrlan ksmnda Vaza mntkasnda iken akam vakti
dmann ok yaknda ve p ek kalabalk olduu haberleri geldi.
Karsnda byle byk bir kuvvet b eklemeyen paann morali
bozulmutu. D erhal bulunduu yerden geri ekilmeye balad.
Bunun zerine beyler:
"Kafir nnden kamak yiit adamn yapaca i deildir. Biri
zlp kaarsa ordu halk dmann azgn atlar altnda ezilir. Hem
ne oldu ki, daha kimin burnu kanad ki, kama sevdasna dtn''
diyerek feryat ettiler.
F I RSAT B U F I RSAT !
Papa IV. Ojen, derhal bir ittifak kurulmas iin harekete geti.
Macarlardan baka Leh, Ulah (Eflak) ve Srplar, Alman impara
torluundaki milletler, Fransa ve Belika gnllleri bu ittifaka
hararetle katldlar.
22 Temmuz 1 443'te Macaristan'n merkezi Budin'd en hareket
eden bu Hal ordusuna her ehirde gnll iltihaklar oluyordu.
Semendire yaknnda Tuna Nehri'nden geerek Srbistan'a dahil
olduunda Bulgar, Bonak ve Arnavut gnlller de grup grup
gelerek iltihak ettiler.
Sultan Murad'a dost grnmesine ramen mparator Yuannis
de hem papaya hem de Macar kralna eliler gndererek yanlarnda
olduu mesajn verdi ve onlar bu kutlu sefere tevik etti.
Nihayet ballk yeminleri ederek tahtn korumu olan Kara
manoullar da ittifaka dahil olduklarn bildirdiler. Elisini Macar
kralna gnderen Karaman Bey'i namesinde:
II. Murad Han 59
O S MAN L I LARI N ZO R G N L E R
1 442 Ekim aynda Osmanl topraklarna giren Hallarla ilk
muharebe 3 Kasm'd a Ni civarnda Morova Nehri kysnda oldu.
Rumeli Beylerbeyi Kasm Paa kumandasndaki Osmanl kuvvetleri
kol halinde savaa itirak etti ise de yenilerek ekildi. Drt bin
esir ve iki bin maktul verilmiti.
Murad Han Edirne'ye geldiinde Jan Hunyad, Macar Kral Vla
dislav ve Srp despotu idaresindeki kuvvetli bir ordunun Tuna'y
aarak Osmanl topraklarn istilaya baladklarn haber ald (Ekim
1 443 ) .
Bu arada onu can evinden vuran bir haber d e Amasya'dan geldi.
Karaman seferini baar ile gerekletiren olu ehzade Alaaddin,
ceddi Sleyman Paa ile ayn akbeti paylam ve bir av partisi
srasnda atndan derek feci bir ekilde vefat etmiti.49
Bu zntlerle Edirne'd en hareketle S ofya'ya gelen Hnkar,
Morova muharebesinin kaybedildiini renince de Balkanlarn
gneyine ekildi.
Hal kuvvetleri ise sratle Bulgaristan blgesine dahil olarak
Sofya'y aldlar. Hallarla beraber olan Bulgarlar onlara hem svari
kuvveti hem de yiyecek tedariki iin yardm ediyorlard.
II. Murad Han 61
E D RN E - S E G E D N S U L H U
Srp Despotu George Brankovi vastasyla Macaristan kralna
m ra caat edip sulh istedi. Vladislav bu mracaat kabul ederek
Edirne'ye bir heyet gnderdi.
Macar kral ile Srp despotunun elileri Edirne'ye geldikten iki
gn sonra kabul olundular (22 Mays 1 444) . Ertesi gn padiah,
elilerin getirdikleri teklifleri vezirleri ile tetkik etti. gn son
ra prensip olarak tekliflerinin kabul edilebilir olduu kendilerine
bildi rildi.
Yeniden yaplan grmeler srasnda zellikle Gercinlik ( Go
lum ba) Kalesi zerinde etin mnazaralar oldu. Osmanllarn
bu kaleyi brakmak istememeleri dolaysyla grmeler tkanma
noktasna geldi.
Nihayet Murad Han bu noktada da geri adm atarak elilerin
nnde muahedeyi yeminle tasdik etti ( 1 2 Haziran 1 444) .52
Antlama artlar il. Murad'n krala gnderdii ayn tarihli
mektupta da ana hatlaryla bildirilmitir. Anlamaya gre despot
Brankovi'in memleketi geri verilecek ve oullar serbest brakla
cakt. Ancak o da eskisi gibi tabilik vazifelerini yerine getirecekti.
Eflak, Osmanllara vergi vermeye devam etmekle beraber Ma
carlarn nfuzu altna braklmaktayd. Gvercinlik ve Semendire
kaleleri boaltlarak Srplara geri verilecekti.
Muharebede esir den ve Despot Brankovi'in muhafazasnda
bulunan andarlzade Mahmud elebi yetmi bin duka fidye-i ne
cat mukabilinde tahliye edilecekti. On yl mddetle geerli olacak
anlama sresince, gerek Trkler ve gerek Macarlar birbirlerinin
topraklarna tecavz etmeyerek dosta yaayacaklard.
il. Murad Han namesinde bu sulh ve dostluk muahedesini eli
Stoyka nnde yeminle tasdik ettii gibi, kraln da ahsi yeminini
almak zere elisi Sleyman Bey'i gnderdiini de bildiriyordu.
64 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
KA RAMAN Z E R N E F ETVA LA R
Macarlarla sulh akdine muvaffak olarak rahatlayan Osmanl pa
diahna Araplarn en byk ve salahiyetli drt mezhep imamndan
istedii fetvalar da gelmi bulunuyordu.
Karamanolu brahim Bey hakknda verilen fetvalarn en ar
afi mezhebi imamlarndan mehur fakih, muhaddis ve tarihi bni
Hacer-i Askalani tarafndan verilmitir. bn-i Hacer pek ok deliller
getirmek suretiyle Karamanolu'na kar harp etmeye muktedir
olanlarn hi durmayp onunla arpmalarnn vacip olduunu ve
brahim Bey'in katlinin gerektiini bildirmiti.
Maliki Mezhebi alimlerinden kad'l-kudat eyhlislam Bed
reddin Tunusi ile Hanbeli mezhebi alimlerinden kad'l-kudat ve
eyhlislam Bedreddin Badadi de brahim Bey'in katledilmesinin
gerektiini ifade etmilerdi.
II. Murad Han 65
N EY L E Y M YA LAN D N YAY I !
Sultan il. Murad Han Karamanolu'na ilini tekrar verdikten
sonra askeriyle Bursa ehrine geldi. Burada birka gn kalarak
dinlendikten sonra Mihali Ovas'na kondu.
Burada iken beylerini ve Yenieri Aas Hzr Aa'y huzuruna
artt. Kendilerine:
"Bakn beyler! Paalar! Bu ana gelinceye dek padiahnz ben
idim. Bu gnden sonra padiahnz olumdur. Zira ben cmle ta
ve tahtm ve unvanm bu andan itibaren oluma verdim. Artk
padiah olumdur bilesiniz:'57
Padiahn bu dncede srarl ve yerine gen ehzadesini ge
tirip oturtacanda kararl olduunu gren devlet bykleri onun
niyetini deitirmek kudretinde olmadklarndan, buyruuna ba
emekten baka are bulamadlar.
il. Murad Han neden o tarihe kadar grlmeyen bir biimde
uygulama neticesinde byle bir karar almt. Onu taht brakmaya
iten sebepler nelerdi?
Gelien son olaylarn seyri dikkatli bir ekilde deerlendiril
diinde Murad Han' olu Mehmed elebi lehine tahttan feragate
sevk etmeye iten buhranl devre, ok sevdii olu ehzade Alaaddin
Ali'nin vefat olmutur.
Zira Alaaddin'in lm Murad Han' byk bir mateme gark
etmiti. Onu ok severdi. On sekiz yanda her bakmdan yetimi
mkemmel bir cengaverdi. Karaman seferinde gsterdii srat ve
intikal, birliklerini seri bir biimde sevk ve idare etmesi kendisini
ok memnun etmiti.
Olunun vefatndan yl sonra yazd vasiyetnamesinde:
"lnce Bursa'da merhum olum Ali yanndaki kabrin katnda
koyalar"5 8 eklinde yazmas, iinde bulunduu halet-i ruhiyeyi
aklkla ortaya koyar.
II. Mu rad Han 67
O S MA N O G LU A KL I N I KA I RM I T I R!
Sultan il. Mehmed, babas tarafndan tahta karln bata
Msr Memlkl Sultan akmak'a dier byk slam hkmdar
larna ve hususiyle Timuroullar'na elileriyle nameler gndererek
bildirdi. 64
Sultan Murad gibi tecrbeli bir sultann hkmdarlktan ekile
rek devletin bana on iki yanda bir ocuun getirilmesiyle dnya
devletlerinin ilgi ve alakalar tekrar Osmanl devleti zerine evrildi.
imdi zellikle Avrupal devletler bu durumdan nasl istifade
edeceklerini tartmaya balamlard. Karamanolu brahim Bey,
son yapt yemin ve memleketinin durumu sebebiyle bilfiil harekete
geememekle beraber mttefiklerine vaziyetin msait olduunu
haber vererek teebbse gemeleri konusunda tevik etmeye balad.
O, Macar kralna gnderdii namede: "Osmanolu (il. Murad)
akln karm, dnme gcn kaybetmitir. Dima bozulmu
bir halde, da bayr dolamakta, gnlerini kadnlarla ve evresini
saran nedimlerle geirmektedir. Yerine ise yeni yetimekte olan bir
ocuu oturtup lkenin ynetimini ve halkn ilerini ona brakm
durumdadr. Yaplacak bir savata tecrbesiz ve bilgisiz olan bu
ehzadeyi tepelemek ok kolay olacaktr.
70 Kay I I : C i h a n D e v l e t i
ticesi idi. Ancak taht sevdas ile dmann ykc maksatlarna alet
olmas sebebiyle, kendisine neredeyse hi taraftar bulamad. Ayrca
o srada Osmanllar Balkanlarda bir lm-kalm mcadelesinin
iine girmi bulunuyorlard. Byle bir zamanda i savaa sebebiyet
veren herkesten nefret ediyorlard.
VA RN A SAVA l ' N A D O G RU
Hal ordusunun 1 8-22 Eyllde Tuna'y at haberlerinin gel
mesi zerine, Edirne'de zaten yaanmakta olan kararszlk ve tela
yerini tam bir panik havasna terk etti.
Paalar arasnda ciddi fikir ayrlklar ba gsterdi. Gen padiaha
yakn olan devlet adamlar onun saltanata tam olarak hakim ola
bilmesinin yolunu aabilmek iin dman zerine bizzat yrmesi
gerektiini dnyorlar ve bu tezi savunuyorlard.
Balarnda Halil Paann bulunduu dier grup ise bunu doru
bulmadlar ve mani oldular. Bilhassa dman donanmasnn Ka
radeniz kylarnda karma yapmas ihtimali ne srlyordu. Bu
zor ve tehlikeli vaziyet karsnda padiahn payitahtta kalmas ve
babasnn arlmas kararlatrld.
Halil Paa, Sultan Mehmed'e gelerek:
"Dmana kar koymak ve mukavemet etmek imkan yoktur.
Meer bu i baban sultan yerine gelmekle ola! Beylerin dahi ittifak
bunun zerinedir. Hal aresi olarak bunu grrler. Dmana kar
onu davet edesiz:'
Sultan Mehmed bu szleri beenmemiti. Paaya hitaben:
"Evvel'l fikr ahir'l amel irad ile hareket etmek ho deil
miydi? Bu hal rey ve tedbirde kusur demektir:'69
ocuk yataki hkiimdar btn bunlarn taht kendisine terk
etmeden nce dnlmesi gerektiini, nce dnmeli, sonra
ilemeli kaidesine uymanz gerekirdi, ifadesiyle belirterek, saltanat
ve hkmet deiikliinin oyun ve elence olmadn vurguluyor,
bylece tecrbeli devlet adam andarl'ya byk bir ders veriyor-
II. Mu rad Han 73
K F FA RA KI L I VU RAY I M
Bu arada Sultan Mehmed ise Halil Paa'y huzuruna artarak:
"Babamdan rica edesin ki o oturup Edirne'yi stanbul keferesin
den korusun. Bense Engrs (Macar) zerine varp gaza edeyim:'
andarl Halil ise Mehmed'den ziyade babasna padiah mua
melesi yapyordu. Sultan Mehmed'e:
"ehzadem ! Padiah hazretine ben bu sz sylemeye kadir
deilim. Elhamdlillah padiahmz geldi. imden ger tedbir ann
dr. O nice derse yle olur. Hem bu dman ar dmandr. Ve
ehzadem sen dahi bir taze glsn. Heman sana layk olan budur
ki, padiahn ferman zere hareket edip sznden tara (dar)
kmayasn'' diyerek cevap verdi.
On iki yandaki gen padiah muhtemelen Zaanos ve brahim
paalar sefere kmas iin tevik ediyorlard. Bu itibarla Halil Paa'y
ikna edemeyen II. Mehmed, babasn karlamak zere huzuruna
kp elini ptnde bizzat sefere gitme isteini tekrarlad. yle ki:
II. Murad Han 75
EY PA D A H LA R PA D A H I !
Ardndan cmle beylerini, paalarn, yenieri,sipahi ve azaplarn
ileri gelenlerini adrnda toplad. Cmlesinin hatrn sorup hayr
dualar eyledikten sonra:
"Sizler her gazada benim yoldalarmsnz. Heman greyim sizi
din-i slam akna u karmzda duran kffara akane nice kl
vurursunuz. Zahir bilirsiniz kim, gazann fazileti ne mertebedir
ve hedann mertebesi ne kadar ycedir. mdi kullarm madem
domaktan kalmadk, elbette lmekten dahi kalmazz. yle olunca
size ve bize vacip olan budur ki, imdi frsat elimize girmi iken
dilirane sava idp gazalar edelim. ldrenlerimiz gazi ve lenle
rimiz ehit olup dnya ve ahiret muradatna vasl olalm" diyerek
hitabede bulundu. Yenieri, sipahi ve azap kullar da:
"Padiahm sen heman gnln ho tutasn kim, biz kullarn
senin uruna ve din -i mbin akna gresin kim, kffar ile ne sava
idp ve ol din dmanlarna nice kl urup ve nicemiz bu uurda
kurban olalm. Heman dnya durduka siz sa olun'' dediler.
il. Murad Han o gece yats namazndan sonra uzun sre nafile
namazlar dahi eda ettikten sonra el kaldrp dedi:
Ey padiahlar padiah
midim sana tutmuum lahi
Ki ey dertlilerin derman Allah
Medetsiz kalmn ferman Allah
78 Kay I I : C i h a n D e v l e t i
SAVA
Muharebe ok iddetli balad. nce beli bklm yaylar tara
fndan elilikle gnderilen oklar, lm haberlerini kar tarafa du
yurd u. Tirke denilen yuvadan kan ok kular hep birden uup ve
gidip geldikten sonra yaylar bir kede kald. Ardndan cier sken
kl ve dilleri paralayan hanerlere el atld. Hallarn Vlad Drakul
ve Kara Mihal komutasndaki sol kol birlikleri Osmanl sa koluna
iddetle yklendiler. Anadolu Beylerbeyi Karaca Paa yannda bni
Fenari, ve Evrenosolu sa Bey olduu halde mukavemete alt. Bu
arada nice tenler basz ve nice balarda tasz kald. Nice pehlivan
yapl bahadrlar ehadet erbetin imeye koyuldu. Karaca Bey'in
yiite arpmasna ramen kalabalk dman karsnda ksa bir
sre sonra ylgnlk ve bozgunluk ba gsterdi.
Osmanl sol kolundaki ehabeddin Paa komutasndaki Rumeli
birlikleri-ki Firuz Beyolu, Hzr Bey, Malkoolu ve Davud beyler
de bu kolda idiler- zellikle Macar kuvvetleri ile bir lm kalm
vuruuna girimilerdi. Sanki kyamet gnnden bir numune idi.
Kardinal Jlyen Sezarini'nin gayrete getirdii Hallara kar eha
beddin Paa da gayret kuan beline balayp iddetle vurumaya
giriti. Batan ayaa demirlere brnm Macarlara kar gazilerin
kllar i gremez hale gelmiti. Vurduklar zamanda tesir etmezdi.
Bunun zerine herkes eline balta ve topuz ve klnk alp akane
ve dilirane vurmaya baladlar. Sava yle bir hale girdi ki oul
atay ve ata olu tehis edemez oldu. Dmann birin yerini bein
almas karsnda fazla tutunamayan Firuz Beyolu, Hzr Bey ve
Malkoolu birliklerinde zlmeler ba gsterdi. ehabeddin Paa
bu hali grnce can bana srad. Bir nara savurarak:
"Bre herifler nereye kaarsnz? Tutalm kafirden ba kurtardnz
ya padiahn elinden nereye gideceksiniz? Haydin gaziler greyim
80 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
ze min pamuk misali atld. Uzun bir cenkten sonra Rumeli birlik
lerin de de bir kez daha zlme ba gsterdi. Hallara mthi bir
sevin gelmiti. Jan Hunyad bir taraftan: "Greyim sizi! Hazreti sa
akna nice arprsnz" diyerek Hallar gayrete getirirdi.
te yandan sava dikkatle takip eden Sultan il. Murad nce sa
kolun bozulduunu ve yiite arpan Karaca Bey'in ehadetini
grd. Sa koldaki birliklerde de bozulma emareleri ba gsterince
hemen atndan aa inip yzn secdeye koydu ve sonra el ap
Padiahlar Padiah kuvvet ve kudret sahibi La-yezal Allah'a niyaz
ederek yle yalvard:
Sndm sana kim ganisin gani
Bu dmana zebun eyleme beni
Kerimsin ltf ile keremin ile
Rahimsin rahmetin bize bala
midim tutmuum sana ilahi
Ki sensin cmle halkn Padiah
Eer senden ere zerre inayet
Ede mecmu'u bu kffar itaat
lahi derdime derman klver
Muhammed (Aleyhisselam) kavmine yardm ediver
Aslsn ara slam'n klc
sensin kuluna yardm klc78
Bu arada Osmanl sol kolunun da bozulmakta olduunu gren
Kral Vladislav daha fazla bekleyemedi ve btn kuvvetiyle Murad
Han'n bulunduu Osmanl merkez koluna hcum etti. Burada
ki askerin azlndan istifade ile ksa srede datacaklarn mit
ediyordu. Bu defa Murad Han'n banda bulunduu yenieriler ve
azaplar Allah Allah nidasyla dmanla birbirine girdiler. Meydanda
kelleler akl ta gibi yuvarland. Kral Vladislav ve yanndakiler
yle bir sratle saldrmlard ki yenierilerin alacak bir sratle
alp kapandn fark edemediler bile. yle ki Kral, il. Murad
Han yanndaki birka yz kii ile grm ve sevinle barmt:
"Hay Trkn beyine! yi frsat buldum. Varaym tutaym. Ka
ma Murad kama'' diyerek barp yrmt. Halbuki bu srada
82 K ay II: C i h a n D e v l e t i
B R TAN E A K S A KA L L I O L SAY D I . . .
S ultan Murad'n muharebe meydann terk etmemesi bu byk
baarnn elde edilmesinde en byk amil olmutur. Sava sabah
tan akama kadar dokuz-on saat devam etmiti. O gece dinlenen
padi ah sabah yine erkenden kalkarak namazn eda ettikten sonra
el kaldrp Hazret-i Rabb'l-alemine dua, kr ve hamd edip elini
y zn e srd. Sonra cenk meydann gezmek diledi. Hemen atn
hazr edip getirdiler.
Meydanda grd ki kan gvdeyi gtrm. O kadar dman
askeri krlmt ki haddi hesabn ancak Allah bilir. Bu arada pa
diahn dikkatini bir husus ekmiti. Yannda bulunan mutemet
adamlarndan Azab Bey'e :
"Hayret edilecek bir durum. Btn bu delikanl ordusunun
arasnda bir tane ihtiyar yok'' dedi. Azab B ey de:
"Hnkarm ! lerinde bir tane ak s akall olsayd bu kadar
mecnunane bir teebbste bulunmazlard. Genlik gururu ile din
liklerini berbat ettiler" cevabn verdi.
Sonra kraln adrna giren padiah tahtn kllad ve oturdu.
Cenab- Allah'n inayet ve hidayetine hamd ve kr eyledi. 80
Varna muharebesinde Osmanllardan Anadolu Beylerbeyi Da
mat Karaca Paa ehit olmutur. Dman ordusundan ise Kral
Vladislav ve muahedenin bozulmasnda birinci derecede amil olan
Kardinal Jlyen Sezarini maktul dmlerdir. Dmann ileri gelen
kumandanlarndan bazlar esir dtler; kaanlar ise Tuna boyuna
kadar takip olunup bir ksm katl olunmutur. Osmanllarn telefat
on bin kadar olup dmannki ise altm bin civarndayd.
Kraln hazineleri ile her biri kymetli eyalarla dolu iki yz elli
araba Trklerin eline geti. Kffarn umnu, Bedric, Varna ve sair
kasaba ve kylerden topladklar esirler kurtarld. Kimi olunu,
kimi kzn ve kimisi de hatununu bulup sevin iinde kaldlar.
Murad Han esirlikten kurtulanlara o kadar bata bulundu ki her
biri fakir iken zengin oldular.
84 K ay II: C i h a n D e v l e t i
VA RNA SAVA I F E T H N A M E S
Nimetleri, ihsanlar btn mahlukat kuatm olan Allahu Teala
hazretleri, Mslmanlar idare etme, onlar rahat ve huzura kavu
turma gcn ve meselelerini halletme, mklatn defetme vazife
sini bizim hkmdarlmza balaynca, rabbani inayeti, sbhani
himayesiyle devletimizi sarslmaz, saltanatmzn temellerini kkl
ve muhkem, memleketimizin nizamn ahenkli eyledi. Bizlerin bu
hizmet ile izzet ve rif'at sahibi olmamz diledi. Her lahza ve an
mzda bizlere envai yardmlarn gnderdi. Bizleri bilgili, grgl,
merhametli ve keremli kld. Ankebut suresi 69. ayet-i kerimesin
deki ilahi fermann gnlmze yerletirdi ve Al-i mran suresi
169. ayet-i kerimesindeki; "Allahu Tealann yolunda ldrlenleri
ller sanmaynz. Onlar, o ehitler diridirler. Rablerinin katnda
rzklandrlrlar. Fadl ve keremi ile Rablerinden gelen nimetler ile
huzur ve ferahlk iindedirler" mjdelerine mazhar eyledi.
Bizler de O'nun bu sonsuz, ebedi ihsanlarnn krn yerine
getirebilmek iin btn gnlerimizi, senelerimizi slam dinine
hizmete, Allahu Tealann bize vedias olan insanlar ruh, dnce,
beden ve dnyalk bakmndan saadet ve selamete kavuturmaya
adadk. nsanln dnyevi ve uhrevi huzur ve saadeti, yalnz slam
dinine uymakla tahakkuk edebileceinden, biz de btn mrmz
her eyimizi Muhammed Aleyhisselam'n dininin sancan ykselt
meye, O'nun dinini btn insanla ulatrmaya, O'nun (sallallahu
aleyhi ve sellem) snnet-i seniyyesini yayp canlandrmaya gayret
ettik. Dnyada yegane gayemiz ve maksadmz, halisane olarak bu -
dur. Bu halis niyet ile beldeler zaptettik. Allahu Tealann kullarnn
dertlerine are, yaralarna merhem ulatrdk. Allah yolunda cihad
iin gerekli olan her trl alet, edevat ve silahn en iyisini hazrlayp
"yer yznde fitne ve fes at karanlar" ile harp edebilmemiz iin
lazm gelen her eyi teminde dakika gecikmedik. Bir anmz bo
yere harcamadk. daremiz ve mesuliyetimiz altnda bulunan her
nevi millet ve insana adalet ile ve insaf ile muamelede asla kusur
86 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
nce namaz klp O'na sndk, kanl gzyalar ile O'na yalvarp,
O'ndan niyaz eyledik. O'na sndmz arz eyledik.
Sonra kp askerimize hitap eyledik. Onlara tevik ve teci edici
eyler syleyip artk silaha sarlmann zaman geldiini bildirdik.
Merkez, sa ve sol cenahlar arslanlar gibi ileri atlp hcuma getiler.
nclerimiz daha nce davranp harbe balad. ki ordu tam ma -
nasyla birbirine girdi. man kuvveti ile yryen cengaverlerimiz, o
alak kafirleri krp geiriyordu. Kffarn karsna yaln dalar gibi
dikildiler. Sabah namazndan ikindi namaz vaktine kadar bylece
devam etti. Her iki tarafhamle zerine hamle yaptlar. Mslmanlar
unu iyi anladlar ki: "slam dini ycedir, galip gelir, hibir ey onu
malup edemez" Tecrbeli, gn grm, kahraman mcahitlerim
olanca kuvvet ve gayretleri ile vuruuyor, muharebe ediyordu.
Dman srleri ok kalabalkt. Fakat Allahu Tealann melaikesi
yeryzne inmi bize nusret ve fetih mjdesi veriyorlard. Byk bir
hcumun sonucu dman geri dnp kamaya balad. Kahraman
mcahitlerimizden birisi krallarn bir kl darbesi ile yere geirdi.
slam askerleri bunu duyunca cua gelip son bir hamle daha yapp
kafir srlerini nlerine kattlar. Arslanlar gibi hcum edip yr
dler. Tekbir sedalar, kelime-i tevhit nidalar yeri g tutmutu.
Hal ordusu kltan geirilmi bu son hamle ile yerle bir edilmiti.
ok az kap cann kurtarabilmiti. Kap kurtulabilenlerin bir
ksmn ise esir aldk. Allahu Tealadan mit ediyorum ki, o Hal
keferesinin gururu bylece krlm, erefi yerle bir olmutur. Bun
dan byle artk slam diyarna satap harp yapmazlar.
Onlarn mal, mlk, ehir ve kyleri ehl-i yali hasl her eyi
bizim mbarek idaremiz altna girmi oldu. Allahu Teala kadir-i
mutlaktr. Bu zafer O'nun yardm ve dilemesi ile myesser oldu.
Netice olarak, btn aleme, btn Mslmanlara farz- ayn olan
udur ki, bu byk fethi bildiren fetihnameyi minberlerde btn
Mslmanlara ilan edip bildireler. Allahu Tealann bu muazzam
nimetini dnp kymetini iyi anlayp gleri, imkanlar nisbetinde
Allahu Tealaya kredeler. Hayr ve hasenat ileyip sadakalar vereler,
Allahu Tealaya be vakit namazda ve sair mnasip vakitlerde dua
90 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
B U KE Z MAN SA'YA
Varna savandan sonra il. Murad Han bir mddet Edirne'de
istirahat etti.
Baz tarihiler onun Edirne'de kaln saltanat olundan devral
mak ve sonra Manisa'ya ekilmesini ise ikinci kez brakmak olarak
deerlendirmilerdir. Aslnda Murad Han'n Varna savana gelii,
arpmas ve sonraki faaliyetleri hep bir komutan tavr ierisindedir.
Zaferden sonra elde edilen cevahir, altn ve gm eya ne bu
lunduysa defter edilip Sultan Mehmed namna zapt olunmutu.
Savata ehit denlerin yerine yaplan tayin ve terfiler Murad
Han tarafndan yapld ise de hep Sultan Mehmed adna idi. Keza
Memlk Sultan Melik Zahir akmak, Karamanolu brahim Bey,
Timurilerden ahruh Mirza ve Karakoyunlu hkmdar Cihan
ah'a gnderilen fetihnameler hep il. Mehmed adna yazlmtr.
Bu durum il. Murad Han'n sadece ordu komutan sfat ile se
fere itirak ettiini gstermektedir. Btn bu duruma ramen baz
Osmanl devlet adamlar gibi birtakm devletler dahi il. Murad'
padiah gibi grmeye devam etmilerdir. Dolaysyla devrin art
lar ierisinde pek hususi olan vaziyet bugnk tarihiler kadar
muasr mahitleri, devletleri ve tarihileri de tereddt ierisinde
brakmtr.
Nitekim Msr vakayinamelerinde elinin ve mektubun il. Mu
rad tarafndan gnderildii yazlmtr. Ayrca Edirne'de herkes ve
bilhassa Veziriazam Halil Paa, Murad Han'a hakiki padiah gibi
muamele ediyorlard. Keza henz on iki yandaki Mehmed'in de
ok sayg duyduu ve sevdii babasnn bulunduu bir mahalde
nasl padiahlk sreceini dnmek gerekir. Bu itibarla baz devlet
II. Murad Han 91
K L K
Ancak Sultan Mehmed'in bu defaki hkmdarl da fazla uzun
srmedi. Zira Murad Han'n Manisa'ya ekilmesinden sonra Sultan
Mehmed'in etrafndaki yakn adamlar ile Halil Paa ve evresindeki
grup arasndaki i ekime had safhaya vard.
I I . Murad Han 1 44 3 knda Macarlara, 1 444 yaznda
Karamanolu'na kar sefere karken, p ayitahtn muhafazasn
Halil Paa'ya brakmt. Sonra saltanat kk yataki oluna dev-
92 Kay II: C i h a n D e v l e t i
rettiinde ise Halil Paay bir nevi ona vasi klmt. Ancak saltanat
deiiklii ile birlikte paay imdi skntl gnler bekliyordu.
Sultan Mehmed'in yaknlar ve lalalar kk padiahn etrafn
evreleyerek kudretli veziriazama kar hakiki bir iktidar mcade
lesine giritiler. il. Mehmed onlarn nfuzu altnda bulunuyordu.
Halil Paaya kar Sultan Mehmed'in otoritesini tesis etmek ve
onu gerek manada iktidar mevkiine tamakisteyenlerin banda
padiahn daha sonra kaynpederi de olacak olan lalas Zaanos
Paa bulunuyordu.
Arnavut ili sancakbeyliinden gelen Zaanos, sarayda hazinedar
balk grevinden sonra Mehmed'in lalal ile Manisaya gitmiti.
il. Mehmed'in ilk clusu ile birlikte vezirlie getirilmitir. Gen
sultann otoritesini kurmak ve mstakbel azametinin temellerini
atmak konusunda onun kadar gayret gsteren bir kimse yoktu.
ocuk padiah Varna savana gtrebilmek iin ok urat ise
de muvaffak olamad. imdi Murad Han'n Manisaya ekilmesi
ile tekrar Mehmed'in otoritesini temin edecek giriimlere zemin
aramaya balamt.
Zaanos grubunun en nde gelen ismi Halil Paann en byk
rakibi kinci Vezir Rumeli Beylerbeyi Hadm ehabeddin Paadr.
O, 1 432'd e Arnavut ili sancakbeyi olmu 1439 yl balarnda ise
Rumeli beylerbeyliine getirilmitir. 144 l 'de Novoberday ve George
Brankovi'e ait Srp kalelerini zaptederek hret kazanmt. 1442'de
Mezid Bey'in intikamn almak zere kt seferde Jan Hunyad
karsnda muharebe alann terk edince nfuzunu kaybetmi ve
Edirne'ye dner dnmez azledilmiti.
1443'te halefi Kasm Paann Hal kuvvetleri karsnda urad
baarszlklar sebebiyle tekrar eski mevkiine getirildi. Harp fenninde
mahir bir komutand. il. Mehmed'in ilk clusunda divanda ikinci
vezir olarak bulunuyordu. Saltanat mddeisi Orhan elebi'yi etkisiz
klmakta ve Varna savann kazanlmasnda byk rol oynamt.
Devlet iinde Halil Paadan sonra en kudretli ahsiyet o idi. Rumeli
kuvvetlerinin banda bulunuyor ve u beylerini etrafnda tutuyordu.
II. Mu rad Han 93
B U U KT E P E YA KA S I
te bu ikilik dolaysyladr ki ok gemeden devlet merkezi
ka rklklar ierisine girdi. nce 1 446 yl Mart'nda Edirne'de
byk bir yangn kt. Bedesten, Tahtakale etraf ve birok dk
kan yand. Akabinde ehirde yenieri isyan patlak verdi. Ortal
velveleye vermekten baka hem vezir hem de Rumeli beylerbeylii
vazifesinde bulunan Hadm ehabeddin Paann konan basarak
yamaladlar. 86
ehabeddin Paann 1442'd e yoldalarn Transilvanya seferinde
kasten krdrm olmakla sulayarak ldrmek istiyorlard. Paa
ancak, Sultan Mehmed'in sarayna snarak lmden kurtulabildi.
Bu olaylar zerine Veziriazam Halil Paa, Yenieri Aas Kurtcu
Doan, Anadolu B eylerbeyi O zgur olu sa B ey ve Saruca Paa
gizlice grerek Sultan Murad' yeniden hkmdarla karmaya
karar verdiler. Bu maksatla Saruca Paa'y Manisaya gnderdiler.
Saruca Paa, Sultan Murad' tahta kmamas halinde, muhte
melen devletin byk bir gaile ierisine deceini ve ortaya kan
fitnenin ancak kendisinin tekrar iktidara gelmesi ile mmkn ola -
bileceini ifade ederek ikna etmeye muvaffak oldu.87
te yandan Sultan Mehmed yenierilerin her birinin yevmiyesini
yarm ake artrmakla isyan bastrm gibi grnyordu. Ancak
Murad'n Manisadan hareket ettii gnlerde isyann ikinci safha
s balam bulunuyordu. Edirne'nin dnda bir tepede toplanan
yenierilerden bazs isyan hareketini daha da ileriye gtrm
bulunuyorlard.
Bunlar Sultan Mehmed'in tahttan ekilip babasnn gelmesini
aksi halde stanbul'daki mddeiye katlacaklar tehdidinde bulun
mulard. Bu durum sadece Sultan Mehmed'i deil, andarl'y da
zor durumda brakmt. Gen padiah dier kap kullar ve halkn
da desteini salayarak isyana kalkanlarn ldrlmelerini emretti.
96 Kay I I : C i h a n D e v l e t i
M O RA S E F E R
il. Murad Han idareyi yeniden ele alnca gzlerini Mora ve Arna
vutluk zerine evirdi. Mora'da Bizans imparatoru VIII. Yuannis'in
kardei Kostantin ( 1 448'de Bizans tahtna kacaktr) hkm sr-
II. Murad Han 97
ARNAVU T LU K S E F E R
il. Murad Han Edirne'ye dner dnmez Arnavutluk meselesi
ile ilgilenmeye balad. Zira Jan Hunyad'la yaplan Morova mu
harebesinde biraderzadesi Hamza B ey'le birlikte ordudan kaa
rak bozguna sebep olan skender Bey, Arnavutluk'taki Akahisar
(Kroya) Kalesi'ni ele geirerek uzunca bir sredir isyan bayran
dalgalandrmaktayd. Ancak ok gemeden skender Bey'le aras
alan Hamza Bey dnerek tekrar Osmanllarn hizmetine girmiti.
il. Murad Han Mora seferinden dnnde Hamza Bey'in de
teviki zerine Arnavutluk seferine kt. Henz on yedi yana bas
m olan olu ehzade Mehmed'i de sefere getirtmi bulunuyordu.
Murad Han, Kocack Hisar'n fethettikten sonra Kroya (Akahisar)
1 00 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
nne gelerek kuatma altna ald. Buras srtn daa vermi, son
derece muhkem bir hisard.
Osmanllar kale nnde toplar dktrmek suretiyle surlar bom
bardman etmeye baladlar. skender B ey ise ehri terk ederek
dardan basknlar vermek ve Trkleri iki ate arasnda brakmak
iin bir daa ekilmiti.
Murad Han mdafilerin iddetle direnmesi karsnda muhasa
rann uzun sreceini anlamt. Bunun zerine ehrin su yollarn
keserek teslime zorlamak istedi.92 Kalenin dmesi an meselesi iken
Vidin beyinden ve Srp despotundan haberciler gelmeye balad. Jan
Hunyad toplad yeni ve byk bir orduyla tekrar hareketlenmiti.
Bu haberler zerine sratle kuatmay kaldran Murad Han
Sofya'ya gelerek dmann hareketlerini takibe balad.
Evvelce Kral Vladislav'n Varna savanda lm zerine Macar
krallna eski Macar kral ve Alman imparatoru Albert'in henz
ocuk yataki olu VI. Ladislas getirilmi ve Jan Hunyad da ken
disine naip tayin edilmiti. Hunyad bundan sonra lkeyi diledii
gibi ynetmeye balamt.
Gelecekte Macar kral olmak isteyen Hunyad'n en byk emeli
Varna hezimetinin acsn karmak ve zedelenen gururunu kur
tarmakt. Bunun da tesinde Trkleri Balkanlardan karp atan
kumandan olarak anlmak istiyordu.
Bunun iin papann da tasvibi ve tevikiyle yeni bir Hal seferi
tertiplemek iin youn faaliyetlere girimiti. Osmanllarn ilerle
melerine son vermek ve Balkanlardan atmak zere giriecei sefere
katlmalarn salamak zere btn Avrupa lkelerine mracaat etti.
Eflak voyvodas Vlad D rakul, Murad Han'n Varna zaferi ve
sonrasnda gcnn daha da arttn grerek Osmanllara yaknlk
gstermeye balamt. Bu itibarla Hunyad'n anlama ve tekrar bir
Hal seferi tertipleme teebbsne kar kt. Bunun zerine Eflak'
igal eden Hunyad, yakalad Vlad Drakul'u ldrerek yerine III.
Dan' voyvodala tayin etti.93 Yeni voyvoda da sekiz bin Ulah ile
Hunyad'a itirak etti.94
II. Murad Han 101
K N C KO S OVA S AVA I
B ylece Hunyad ksa srede Macaristan'd an karabilecei en
gl orduyu hazrlad. Macar, Alman, Leh, ek, Slav ve talyan -
lardan meydana gelen Hal ordusu doksan bin kii civarndayd.
Ayrca bu kuvvetler derme atma hazrlanm olmayp muntazam
ve muharip valyelerden oluuyordu. Hunyad, Varna savana
katlmad iin Srp kralna kzgnd. Bu defaki savaa da itirak
etmeyeceklerini renince son derece hiddetlendi. Dolaysyla ilk
planda Srbistan' igal ederek95 Osmanl lkesine yrd.
Sultan Murad Han ise Hunyad'n Tunay gemek zere oldu
unu haber alnca sratle Arnavutluktan karak Sofya'ya gelmiti.
Burada ordusunu bir yoklamaya tabi tutarak sava hazrlklarn
tamamlad. Osmanl ordusunun mevcudu kaynaklarda seksen ila
yz bin arasnda belirtilmektedir. ki ordunun mevcudu hemen
hemen birbirine denk durumdayd.
Osmanl ordusuna yaptklar anlama gereince Karamanllar da
yardmc birlikler gndermilerdi. II. Murad Han alay merasiminde
Karaman kuvvetlerinin disiplinsiz, ba bozuk, giyim ve kuanlan
dank hallerini grdnde yannda bulunan komutanlarna
tebessm ederek:
''Askerimizin tek maskaras yok idi. Hele keremlerinden Kara-
manolu bu hizmeti de eda eylemi" demiti.96
B U D NYA DA MA KS D O LA N . . .
Gazi Hnkar Kosova'dan devlet ve saadetle dnnce, Edirne
tahtnda karar etti. Bir gn veziri andarl'ya:
II. Murad Han 1 05
V E FAT I
ehzade Mehmed Edirne'de yaplan bu gsterili dnn ardn
dan babasnn elini perek Manisa'ya doru yola kt. Baba-oulun
son grmeleri bu oldu. il. Murad Han'n son iki yl daha ok imar
faaliyetleri, devlet ileri ve alimlerle sohbetlerle geti.
Bir gn shak ve Saruca paalarla birlikte Edirne evresinde
gezmeye kmt.
Ada kprsne geldiinde bir derviin beklediini grd. Yakn
varnca dervi:
II. Murad Han 1 07
1 1 . MU RA D H AN ' I N A H S Y E T
Osmanl padiahlarnn altncs olan Sultan il. Murad Han, 1 404
senesinde Amasya'da dodu. Babas Sultan elebi Mehmed, annesi
ise Dulkadrl Sli Bey'in kz Emine Hatun'dur. Ailesinin yannda
ilk terbiye ve eitimini tamamladktan sonra devrin alimlerinden
dersler ald. ocukluu Amasya, Bursa ve Edirne'de geti. 1 4 1 5
ylnda idari ve askeri bilgileri renip tecrbe kazanmas ve devlet
ynetimine hazrlanmas gayesiyle lalas Yrg Paann yannda
Amasya sancakbeyliine gnderildi.
Osmanllarn dou snr idari bakmdan son derece hassas bir
blgeydi. Burada Trkmen ve Mool topluluklar yaamakta olup
bamsz hareket etme arzular yksekti. Onlar disiplin altna al
mak gt.
Bir yl kadar bu ilerle uraan gen ehzade, 1 4 1 7'de lalas Bi
erolu Hamza Bey'le beraber Cenevizlilerden Kafir Samsunu ald.
Ayn yl Brklce Mustafa ve Torlak Kemal isyanlarnn patlak ver
mesi zerine Ege Blgesi'ne gnderildi. Veziriazam Bayezid Paa ile
beraber, tehlikeli bir vaziyet alm olan isyanlarn bastrlmasnda
byk rol oynad.
I I . M u ra d H a n 1 09
EY B R C K C G E R- PA R E M
I I . Murad Han'n e n mhim bir hizmeti d e gelecein Fatih'ini
yetitirmi ve Trk tarihine sunmu olmasdr. Pek az hkmdarn
gsterebilecei olgunluk ve ferasetle, saltanatn terk ederek onu
tahta dahi karm ve devlet idaresinde iyice pimesini salamtr.
Onun ok kk yata kendisine uzun yllarn verdii tecrbelerini
aktarmas ise bir kitaba konu olmutur. 1 14 yle ki:
Sultan Murad Han bir gn saltanat merkezi Edirne'de tahtnda
oturuyordu. ocuk yataki gen ehzadesi (henz sancaa kma-
mt) sarayn avlusunda gezip oynarken anszn babasnn yanna
koarak geldi ve:
"Ey benim mutlu sultanm ve saygdeer babam ! Mbarek ve
muhterem huzurunuzu karmayacam, kalplerinizi rahatsz et-
116 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
H A KKI N DA N E D E D L E R?
Gerek ada olan gerekse modern tarihiler Murad Han'n
dehasnda, byklnde, iyilik ve ihsanlarnn bolluunda, imar,
medeniyet ve kltr hamlelerine verdii nem hususunda birle
mektedirler.
Mehur Bizans tarihisi D ukas, I I . Murad Han hakknda u
mtalaada bulunmaktadr:
"Allah bilir ki Murad halka kar daima tevecchkar ve fukaraya
kar cmert idi. Bu ltuflarn yalnz kendi rkndan ve dininden
olanlara deil Hristiyanlara da ibzal ederdi. Hristiyanlarla yapt
yeminli muahedelerin hkmlerine riayet ederdi. Ancak Hristi
yanlardan bazlarnn yeminlerinden dndkleri grlm ise de,
bu muameleleri sebebiyle Cenab- Hakk'n gazabna uramlar ve
Murad'n intikamndan kurtulamamlardr.
1 20 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
B Z M L E SALTANAT LA F I N E D E RM . . .
il. Mehmed'in, gelen elilerle bu ekilde ltufkar ve msama
hal bir tarzda anlamalar yenilemesi, batllar bir kez daha onun
hakknda yanl dncelere sevk etti. Zira daha on iki yanda iken
babas tarafndan tahta karldnda Osmanl'nn zerine bir Hal
seferi tertip etmek isteyen batllar, ehzade Mehmed'i yalan yanl
beyanlarla klterek, bir ittifak meydana getirmeye almlard.
Osmanl devlet adamlarnn ise Varna'ya gelen mttefik dman
kuvvetlerini karlamak zere tecrbeli il. Murad Han' armalar
savatan sonra ise gelien olaylar neticesinde Mehmed'in tahttan
indirilmesi, hakknda kesin bir kanaatin olumasn nlemiti.
Hatta hakknda Avrupa'da olumsuz kanaatler yaylm, kabiliyetsiz
ve kudretsiz bir delikanl olarak kabul edilmiti. Bu itibarla Sultan
11. Murad'n vefat edip onun tekrar tahta kmas hemen her ta-
1 26 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
AN LA MAY I B ZAN S B O Z D U
Nitekim Bizans elileri, Osmanllar Karaman seferi iin Ak ehir
civarnda bulunurlarken ordugaha geldiler.
ncelikle Veziriazam andarl Halil Paa'y ziyaret eden eliler :
"ehzade Orhan da Sultan Mehmed gibi Osmanl hanedann
dandr. Kendisini her gn yzlerce insan ziyaret etmektedir. B unlar
onu padiah olarak grmek istemekte ve bu ie girimeye te vik
etmektedirler. Sevenlerine ihsanda bulunmak ve gnllerini eld e
etmek isteyen Orhan B ey ise maddi b akmdan yeterince g l
olmadndan devaml olarak imparatora mracaat etmektedir.
mparatorumuz ise onun bu isteini karlayabilecek durumda
deildir. Bu itibarla Orhan iin kararlatrlm bulunan yz
bin akeyi iki katna karmanz gerekecektir. Yoksa impar ator
kendisini serbest brakmak zorunda kalacaktr. mparatorumuz
Osmanoullarn beslemek zorunda deildir:' 127
andarl Halil Paa Bizansllarn maksadn anlamt. Ancak bu
istein Bizans'la aralarnn alp stanbul'un fethine kadar gidecek
olaylar manzumesinin balangc olacan sezinlemiti. Oysa ken
disi de Bizans'la atmaya sebep olacak bir problem kmasn iste
miyordu. Nitekim stanbul kuatmas boyunca hep anlama taraftar
olacak ve muhasarann kaldrlmas ynnde gr belirtecektir.
imdi Bizansllarn bu giriiminden son derece huzursuz olmutu.
htimaldir ki Bizansllar gen padiah yanl deerlendirmiler ve
yaplan anlamay bozma cretini gstermilerdi. andarl akn
lnn da tesinde byk bir kzgnlkla:
"Ey aklsz ve akn Bizansllar! Tasavvurlarnzdaki eytan
lklar ben oktan bilirdim. Bu bildiklerinizi unutun. Merhum il.
Murad, halim tabiatl, herkese kar ciddi ve sadk bir dosttu. Bu
gnk padiahmz ise zannettiiniz gibi sizlere kar o kadar iyi
fikir beslememektedir. Kendisinin cesaretini, sertliini ve iddetini
bildiimden, ayet stanbul onun eline gemekten kurtulursa bunu
Cenab- Hakk'n size byk bir ltfu bileceim.
Fatih S u l tan Mehmed Han 1 29
E D RN E 'YE G E L N C E G R R Z !
Sultan il. Mehmed, imparator ve senatonun isteklerini ve vezi
riazamla grmelerini rendikten sonra hiddetlendi. Buna ra
men grmede duygularn belli etmemeye zen gsterdi. Elileri
gleryzle kabul etti, skunet ierisinde dinledi. Sonra kendilerine:
''Az zaman sonra Edirne'ye dneceim. Orada grtkten sonra
arzularnz yerine getireceim" 129 diyerek ksa fakat manidar bir
cevap verdi.
andarl'nn aksine padiahtan yumuak bir cevap alan eliler
biraz aknlk ve biraz da mit ierisinde geriye dndler. Muh
temelen gen padiahn szlerinin ne anlama geldiini anlayama
mlard.
te, Bizans'n yeni senaryolar ierisine girmesi ve yaplan an
lamay inemesi il. Mehmed Han' Karamanolu'nu takipten
vazgeirdi. Gelen elilik heyetini ve kendi vezirlerinin bar istek
lerini krmad.
Sultan Mehmed Bizans elilerini gnderdikten ve Karamano
lu ile sulh yaptktan birka gn sonra Edirne'ye doru yola kt.
Gelibolu'ya doru gidecek iken yolda Frenk gemilerinin anakkale
1 30 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
B U PAD A H N C E K L E RE B E N Z E M YO R
Padiahn b u hazrlklarn haber alan imparator ile devlet ileri
gelenleri ilk kez bir felaketin yaklamakta olduunu hissetmilerdi.
Derhal yeni bir elilik heyetini Edirne'ye gnderdiler. Ancak bu
defa elilerin aldklar talimat evvelkilere benzemiyordu. Orhan'n
tahsisatndan hi bahsetmeyecekleri gibi kalenin yaplmamasn
temin edebilmek ve padiahla yeniden uyumak zere her feda
karl yapacaklard.
Eliler Edirne'd e huzura alndklarnda:
"Ceddin Murad Bey Edirne'yi alal yz seneden fazla bir zaman
oluyor. O zamandan bugne kadar gelen padiahlarn hepsi bizimle
F a t i h S u l tan Mehmed Han 131
SAVAA H AZ I R O L U N
Osmanl tarihlerinde, hisarn tamamland gnlerde Austos
ay ierisinde dinlenmek iin gezintiye km birka Osmanl askeri
ile Bizansl obanlar arasnda kan kavgadan bahsedilir. Arada
yaralanan ve lenler olmu, imparator da bunun zerine stanbul
kaplarn kapattrd gibi ehirdeki Trkleri tevkif ettirmitir. Bir
1 34 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
G Z L E R M E UYKU G RM E Z
G en Osmanl padiah il. Mehmed, B oazkesen hisarn ta
mamlayp Edirne'ye dndkten sonra btn hcreleri ile tek bir
hedefe kilitlenmiti. Gece-gndz, yatarken ve uyankken, ister
saraynda bulunsun ister harite gezsin ve ne ile megul olursa
olsun zihni hep stanbul'un fethi ile meguld. ok defalar akam
olunca ata binerek tek bana tebdil-i kyafetle bazen yanna bir iki
kii alarak bazen yaya yryerek Edirne'yi dolayor neler yaplmas
gerektiini tasarlyor veya yanndakilerle mzakere ediyordu. Hibir
eyin eksik olmasn istemiyordu.
Bir akam gece yarsndan sonra saray bekilerinden birkan
gndererek andarl Halil Paay sarayna davet etti. Bekiler paa
nn konana giderek padiahn iradesini harem aalarna bildirdiler.
Bunlar da uykuda olan paay durumdan haberdar ettiler.
Halil Paa baylacak derecede korktu. Zira o, daha nce padi
ah aleyhine tertiplerde bulunmu olduundan, ldrleceinden
endie ediyordu. Hanm ile vedalap ocuklarn ptkten sonra
evden darya kt. Beraberinde altnlar ile dolu bir altn tepsi vard.
Halil Paa padiahn odasna girdii zaman II. Mehmed'i otur
mu ve elbisesini giyinmi bir vaziyette grd. nnde stanbul
eh rinin ve surlarnn durumunu gsteren haritalar ile kuatma
plan ve proj eleri duruyordu. Hemen etek perek altn tepsiyi nne
koydu.
Padiah altnlar grnce:
"Lala bunlar nedir?" diye sordu. O da cevaben:
"Hnkarm! Devletin byklerini, padiah fevkalade bir saatte
huzuruna davet ettii vakit, elleri bo girmek adet deildir. Ayrca
huzurunuza kmak iin getirdiim bu altnlar benim deildir. Size
ait olan altnlar yine size takdim ediyorum:'
1 36 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
Padiah sklmt:
"Lala! Benim senin altnlarna ihtiyacm yoktur. Hatta sana bun
lardan fazla altn ihsan edeceim. Senden yalnz bir ey istiyorum.
Bana stanbul'u ver. stanbul'dan baka bir ey beni teskin etmez.
Grmez misin gzlerime uyku girmiyor!"
Halil Paa padiahn bu talebine kar:
"Hnkarm! Bizans imparatorluunun, byk bir ksmna seni
sahip etmi olan Cenab- Hak, stanbul'u da ihsan edecektir. Ben
eminim ki ehir senin elinden kurtulamayacaktr. Allah'n inayeti
ile ben ve btn kullarn, bu byk ite muvaffak olmak urunda
birbirimiz ile yararak mallarmz ve canlarmz feda edeceiz ve
kanlarmz dkeceiz. Bu hususta msterih olun" cevabn verdi. 137
Belki de padiah teden beri Veziriazam Halil Paann Rumlar
himaye etmekte olduunu duyuyor ve endieleniyordu. imdi bu
konuma ile rahatlam bulunuyordu.
Gen padiah o gecelerde sabahlara kadar stanbul'un fethi ii
ile megul oluyordu. Eline ehrin haritas ile mrekkep alarak, eh
rin etrafndaki mevkilerin eklini resmediyor sonra harp fennine
aina olanlara toplarn ve muhasara aletlerinin nerelere konmas
lazm geldiini tespit ettiriyordu. Yine lam alacak yerleri plan
zerinde belirliyor, hendeklerin balarn ve merdivenlerin surlarn
hangi taraflarna konmas lazm geldiini ilgililere gsteriyordu.
Gece gndz bu plan ve projeler ile urayordu.
Sultan Mehmed'in Edirne'ye dnmesi ile birlikte bizzat ilgilendii
ilerden biri de ann grmedii byklkte toplar dktrmesi
olmutur. Bu i iin Osmanl top dkm ustalarndan mhendis
Muslihiddin ve Saruca Sekban ile Rumeli Hisar'nn inas srasnda
stanbul'dan kaarak Osmanllara iltica etmi bulunan Macar Urban'
grevlendirmi bulunuyordu.
Mhendis Saruca Sekban ok byk bir top dkmeye muvaffak
oldu. Macar Urban da byk apta bir top yaplabileceini fakat
gllenin yaplmasna karmayacan bildirdi. Bunun zerine padi
ah mermi meselesini bizzat zerine ald. Bunlarla atlacak glleler
Fatih Sul tan Mehmed Han 1 37
N Y E T M V E H M M ET M S TAN B U L Z E R J\J E D R
. \
Sultan il. Mehmed Edirne'd e Istanbul kuatmas hazrlklar
ile megul iken devlet erkan ile ulema ve komutanlarin fikirlerini
renmek iin de onlar bir toplantya ard. Ancak toplantnn
mahiyetini kimse bilmiyordu. nk toplantya gelenler arlan
m, yedirilip iirildikten sonra dualar edilmi ve bundan sonra da
...
MU HASARA BA L IYO R. . .
Trkler genel olarak her hayrl ie Cuma gn balarlard. te
stanb ul'un fethi maksadyla Cuma gn Edirne'den hareket et
mil er ve imdi 6 Nisan Cuma gn de kuatmay balatmak zere
sratle hazrlklara girimilerdi. Padiah kap halkna silahlarn
datlm asn Cebeciba'ya emretmi ve dier askerlere de ertesi
gn muharebe hazrl yapmalarn tembih etmiti.
Sultan il. Mehmed bu tertibatlar alrken imparatora ehri teslim
etmesi ve kan dklmemesi teklifinde bulundu. steyenler malla
ryla birlikte diledikleri yere gidebileceklerdi. mparator ise ehri
mdafaa edeceine yemin etmi olduunu ancak anlama gerei
vergi verebileceini beyan ederek teslim teklifini reddetti.
Bunun zerine 6 Nisan Cuma gn sabah namazn hocalar,
paalar ve eyhlerle birlikte klan gen padiah hareket emrini ver
di. ilk gnk mcadele daha ok surlarn mazgallarna ok at
eklinde geti.
Ertesi gn toplarn atelenmesiyle birlikte gayrete gelen ordu
daki sivil halk ve gnll gruplar surlara doru saldrya geince,
Rumlar hi beklenmedik bir ekilde huru hareketinde bulundular.
Siperlerde bulunan dzenli ordu birlikleri yetiinceye kadar dank
gnll alaylarndan pek ok kii ehit dt. Yenierilerin yetiti
ini gren Rumlar, kaleye girerek kapy kapadlar. Bu olay ehirde
byk bir sava kazanlm gibi sevince sebep oldu. Ancak Rumlar
bir daha kaleden dar asla k yapamadlar.
lk gnlerde Osmanl askerleri daha ok siper kazma ve maz
gallar ok atna tutmakla megul olurken kk apl toplarla da
kale bedenlerini dvdler. Ayn zamanda hummal bir faaliyetle
muhasarann altnc gnnde ( 1 1 Nisan aramba) byk ahi
toplar Topkap ( S en Romen) yaknnda siperlere yerletirildi ve
ata hazr vaziyete getirildi.
Ayn gn Macar imparatorunun gnderdii eliler Osmanl
ordugahna geldiler. Eliler, il. Mehmed'in clus senesinde Hunyad
ile imzalanm olan S emendire mtarekesinin artk geersiz oldu-
1 46 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
G E M L E R KA RAYA Y E L KE N AT I
2 1 Nisan Cumartesi gn surlara byk bir bombardman ba
latld. Top atlar Galata tepelerinden, Hali'teki Bizans gemileri
zerine de tevcih edildi. Ancak bu atlarn isabet kaydetmediini
gren Padiah, dik mermi yollu yeni bir top dktrd ki, bu top
dnyada ilk havan topu unvann ald.
Bizans kuvvetleri surlara yaplan bu hcumla megul edilirken,
gen Osmanl Padiah yeni ve akl almaz bir askeri plann dah a
yrrle koydu. Dolmabahe-Maka Deresi ile Harbiye-Dolap
dere-Kasmpaa arasnda tesviye edilen yoldan, bir gecede altm
yedi gemi kzaklar zerinde karadan yrtlerek Hali'e indirildi.
Bu muazzam projenin nasl yapld ve yetmie yakn geminin iki
kilometrelik yolu ap bir gece ierisinde nasl Hali'e geirildii bu
gn dahi anlalabilmi deildir. 148
Solakzade tarihinde bu husus u ifadelerle anlatlmaktadr: G
zel tedbirli padiah, gnlleri aydnlk olan vezirlerini cem eyledi
ve "Deniz tarafndan da surlar dvmeye are bulmak gerektir.
stanbul ile Galata arasnda olan liman zerinde zincir ekilmi
olup, gemileri geirmek mmkn deildir ve imkan ddr. Buna
ilacnz var m?" dedi.
Padiahn bu izahat ve sorusu zerine, devlet erkan her ne kadar
dikkat edip, tefekkr deryasna daldlarsa da liman tarafna gemi
geirmek tedarikinde aciz kaldlar. Nihayet ihtiam sahibi padiah
Fatih S u l tan Mehmed Han 1 49
D D ET L ARP I MALA R
6 Mays Pazar gn gne battktan birka saat sonra Topkap
surlarna otuz bin kiiyle hcuma geildi. Yaklak saat sren
iddetli arpmalardan netice alnamad. Sonraki gnlerde bombar
dman btn iddetiyle devam ederken, Bizansllar surlarn yklan
yerlerini toprak, yn dolu uvallar, flar, kazklar ve arasna amur
doldurulmu aa kafesler ile kapatmaya gayret ettiler.
1 2 Mays Cumartesi gn Osmanllar, gece yars Edirnekap ile
Tekfur saray arasndaki surlara elli bin kiilik byk bir kuvvetle
hcuma getiler. iddetle cereyan eden savalardan da bir netice
elde edilemedi.
Trkler 16 Mays aramba gn Edirnekap ile Hali arasn
daki sur altlarna lamlar (yer alt tnelleri) kazmaya baladlar.
Ancak Trklerin lam ama teebbslerini fark eden Bizansllar
ertesi gn mukabil hareketle lamlar kertip faaliyetlerine mani
oldular. Lam ama teebbsleri ve yer alt arpmalar daha son
raki gnlerde de devam etti.
1 8 Mays Cuma gn sabah yeni bir Trk kefi karsnda tek
rar dehete kapldlar. Trkler o gece Topkap civarndaki surlara
yakn bir yerde, ncekilerine hi benzemeyen yeni bir ahap kule
kurmulard. Surlar yksekliindeki kulenin iskeleti, atee daya-
Fatih Sul tan Mehmed Han 151
AN VE E RE F S Z L E R B E KL YO R
Sultan Mehmed, ordu ve donanmann byk kk btn ko
mutanlarn toplayarak onlara, alnan kararlar tebli ettikten sonra
yle konutu:
"Paalarm, beylerim, aalarm, bugnk savata silah arka
dalarm !
Sizi, cesaretinizi bir kat daha artrmak iin buraya toplam adm .
Bunu daima, hatta lzumundan fazla gsterdiniz. Fakat benim esas
gayem, zaferle neticelenecek hcum vesilesiyle ebedi an ve erefin
sizleri beklediini hatrlatmaktr.
Bugn size, son derece kalabalk, byk bir ehri hediye edi
yorum. Bu eski Romallarn payitaht olup gzellik, zenginlik ve
erefin doruuna vasl olmu ve adeta dnyann merkezi olmu
bir ehirdir. Bunu size bahediyorum.
imdi parlak bir muharebe iin birbirinizi tevik ediniz. Hatr
laynz ki parlak bir muharebe iin ana art vardr. yi niyet, kt
hareketten ekinme ve amirlere itaat. Skunet ve disiplin iinde,
verilen emirlerin tamamen yerine getirilmesi sonucunda baar
lamayacak bir i yoktur. imdi yce bir azmin verdii cokunluk
ile muharebeye kounuz ve malik olduunuz liyakati gsteriniz.
Bana gelince; sizin banzda arpacama yemin ederim. Her
kesin ne suretle hareket ettiini bizzat takip edeceim.
imdi herkes kendi mevkiine dnsn, adrna gitsin. Yiyip ii
niz ve birka saat istirahat ediniz. Maiyetinizdekiler de ayn ekilde
hareket etsinler. Her tarafta mutlak bir skunet hakim olmasn
emrediniz. Sonra fecir ile beraber kalkar kalkmaz taburlarnz
tam bir intizam dahilinde tertip ediniz. Hibir ey ile ne de hibir
kimsenin tesiriyle arballnz bozmaynz, sakin olunuz. Fakat
sava borusunun aldn duyunca ve sancaklarn dalgalandn
grnce, silah elde derhal ileri atlnz ! " 154
Fatih Sultan Mehmed Han 155
SON HCUM
Tahminen gece yarsndan iki saat sonra boru, tabl ve nakkareler
h arp havas almaya baladlar. Trk ar topusunun yapt kesif
bir atn ardndan hcum kollar, "Allah Allah" sadalar ile d
man siperleri zerine atld. Hendekleri kolayca getikten sonra
bir anda yzlerce merdiven surlara dayand. Mthi bir azim ve
cesaretle yaplan bu teebbse, mdafiler, merdivenleri ykmak,
yere denleri ta, ok vesair vastalarla ldrmek; "grejuva atei" ve
kzgn ya dkmek, mancnk ve dier ta atma makineleriyle ar
talar atmak suretiyle mukabele ettiler. Trk hcum kollar birka
kez surlara kar k hareketini yenilediler. Birok defa Trk erleri
surlara trmanmay baardlarsa da kafi derecede kuvvetle destek
lenemediinden baarl olamadlar.
158 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
S TAN B U L' U N F ET H N G RE N S K DA R
stanbul'un fethini gn gnne izleyenler vard. Bunlar tarih
lerine gn be gn neler olup bittiini eserlerine yazdlar ve asrlar
sonrasna braktlar.
Fethi yine gn be gn takip etmi birinin duygular ise asrlar
sonrasnda yazld. Yahya Kemal, feth-i mbini derin bir akla i
tiyakla izleyen skdar semtinin szcs oldu. O, tam manasyla
Trk olan skdar' bir semt olmaktan karm tarihi derinlii
olan canl bir kiilie brndrmtr.
skdar ulu ryay grenler ehridir. Bu bakmdan vatann
dier ehirleri ona gpta etmektedirler. Zira bu mbarek fethe bir
Mslman olarak tek o ahitlik etmitir. Bu itibarla o mr asrlara
ulam bilge bir ihtiyardr.
ahi toplarn Topkap'dan grleyii; boazdan karaya vuran ge
milerin Tophane srtlarndan Kasmpaa'ya doru szlerek ak,
fetih gecesinin muazzam k donanmas ve nihayet sabahn byk
cihad ardndan gazilerin stanbul'a doru yz bin melek gibi ua-
1 64 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
N SAN H A KLA RI
Fatih'in stanbul'u fethi ile birlikte Ortodoks din adamlarnn
ve stanbul halknn Bizans'ta Katolik apkas grmektense Trk
sarn tercih ederiz sznn srr da ortaya kyor ve Avrupa
milletleri insan haklarnn ne demek olduunu anlyordu.
Fatih ncelikle ehrin tamamen alndn ve hakimiyetin salan
dn grnce, yamay durdurmu ve ehirden kaanlarn tekrar
dnmeleri iin gerekli tedbirleri almtr. Ayasofya'da toplanan
halka; serbeste ve hibir ekilde korkuya mahal kalmadan evlerine
Fatih Sul tan Mehmed Han 1 65
M H MAN DAR- I RE S U LU L LA H
Fatih Sultan Mehmed stanbul'un fethiyle birlikte imdi de
sahabe-i kiramn byklerinden Ebu Eyylb el- Ensari Hazretleri'nin
kabrinin yerini buldurmak ve oray bir cami, trbe ve medrese
yaptrarak enlendirmek istemektedir. Bunun iin Akemseddin
hazretlerine mracaat etti. Ancak ncelikle asrlar ncesine bir
gz atalm.
Miladi 622 Temmuz'unun 1 6. gn Peygamber Efendimiz Kusva
ismindeki devesine binmi, en nde bir sarn bir mzraa tak
lvermesiyle yaplan bir bayrak, kllarn yaln ekmi Ensar'dan
iki dizi muhafz ortasnda, cokun bir karlayc kalabalna sal
sollu selam vere vere Medine'ye giriyor.
Btn Ensar, O'nu kendi evine misafir etmek iin yarmaktadr.
Medine'nin ileri gelenleri devenin yularna yapp : "Ya Resulallah
bize buyurun!" diyerek yakarmakta o erefe nail olmak arzusundadr.
Peygamber Efendimiz ise, "Devemin yularn braknz kimin
evinin nnde kerse orada misafir olurum'' buyurdular. Bylece
kimsenin kalbinin krlmayaca, herkesin kabul edecei en uygun
yolu semi bulunuyorlard.
Herkesin merakla takip etmeye balad Kusva, nihayet bugn
k Mescid-i erifinin kapsnn bulunduu yere kt. Kusva'nn
zerinden saadetle inen Resulullah Efendimiz:
Fatih Sul tan Mehmed Han 1 69
Arzusu zerine bir askeri birlik tarafndan surlara yak.n bir yere
gtrlerek orada defnedildi. Durumu renen Bizans imparatoru
kuatma kalktktan sonra onu kabrinden karp vahi hayvanlara
yedireceini bildirdi. Gnderilen cevapta byle bir ey yapld tak
dirde slam lkesinde yaayan Hristiyanlarn ve kiliselerin ortadan
kaldrlaca bildirilmiti. Bu sebeple kabre dokunmayacaklarna
dair teminat verdiler.
Bu mbarek kabir, asrlarca Hristiyanlar iin de zor gnle rde
snma dergah oldu. Burada Mslmanlardan aziz bir zat yatar.
Huzurunda yaplan dualar kabul edilir, derlerdi. Ktlk ve kuraklk
zamanlarnda buraya gelip dualar ettikleri seyyahlarca ifade olun
maktadr. Ancak 1 204 ylnda vuku bulan Hal seferi srasnda
Latinler stanbul'u mahvettikleri gibi bu havalideki mabetleri de
yerle bir ettiler. Artk Ebu Eyylb Hazretleri'nin kabir yeri de be
lirsiz olmutu.
Bu suretle Peygamber sancaktar yalnz mezara gmlmedi,
mezar da kitabesiyle beraber yerin derinliine gmld. Bunun
byle olduunda Trk kaynaklar gibi btn Arap kaynaklar da
mttefiktir. 172 Ebu Eyylb el-Ensari Hazretleri stanbul surlarnn
dnda bir yerde yatyordu. Fakat nerede?
te aradan sekiz asr getikten sonra 1 45 3 baharnda o kutlu
mjdeye kavuan stanbul'u Trklere vatan yapan byk Trk hakan
Fatih Sultan Mehmed de imdi bu soruya cevap aryordu.
Bir kez daha byk veli Akemseddin'in kapsn ald ve bu
mbarek sahabinin kabrinin bulunmasn arzu ettiini kendisine
iletti. Akemseddin Hazretleri:
"Sultanm kuatma srasnda ben her gece u semte bir nur in
diini grmekteydim. Muhtemelen Resul Ekrem'in mihmandar
Halid bin Zeyd'in kabri o caniptedir" buyurdu.
Fatih bu habere olduka sevinmi ve heyecanlanmt. Derhal
yakn maiyetini de yanna alarak Akemseddin Hazretleri ile bu
gnk Eyp Sultan mahalline geldiler.
eyh hazretleri bir mddet tevecch ve murakabeden sonra:
F a t i h S u l tan Mehmed Han 171
S TA N B U L E N L E N YO R
Fethi takip eden ilk Cuma namazndan sonra Fatih Sultan Meh
med, Okmeydan'nda fetih ve zafer alay yaptrd.
enlik ve ziyafet gn gece srd. Nice oyun ve elenceler
tertip olundu.
ehitler iin hatimler indirildi. Dualar edildi.
Gazilere ise zafer hediyesi olarak mal, mlk, araziler datt.
Orada bulunan Akemseddin, toplanan gazilere yksek bir sesle:
"Ey gaziler! Cmlenizin malumudur ki Sevgili Peygamberimiz
stanbul'un fethinde bulunanlar iin ne gzel askerdir, buyurmutur.
Bizler bu erefli iltifata nail olduk. Hepinize mbarek olsun.
Cmleniz mafursunuz.
Amma size layk olan budur ki gaza maln israf etmeyiniz.
Hayr ve hasenata sarf ediniz.
Padiahnza her halkarda itaat ve muhabbet eyleyiniz.
Btn bu ilerde de sizden sonra geleceklere rnek olunuz.
yi insanlara gzel iler yarar" dedikten sonra dualar etti.
Akemseddin bu ksa fakat etkili konumasyla gazileri ehrin
imarna ve hayr messeseleri kurmaya tevik etmi oluyordu. 174
Onun bu tespit ve teviki son derece isabetliydi.
Fatih Sultan Mehmed Han 1 73
N V E RS T E L E R E H R
Fatih Sultan Mehmed'in akli ve nakli ilimlere duyduu byk
ilgi dolaysyla alimleri tevik ettii, onlara ok deer verdii kay
naklarda teferruatl bir biimde anlatlmtr.
Osmanllarda ilk tezkere yazar olan Sehi Bey onun bu zelliini
yle anlatmaktadr;
"Her eit latifeye hayil ve her nev hnere mayil. Hususan ehl-i
ilim taifesine bir mertebede rabet ve bir vehile iltifat ederdi ki
bir padiah dahi etmemitir. Bu sebeple her eit ilme talip ve ragp
olup okumaya canlar verirdi.
lme ve ilmi almalara akt. stanbul'u fethettii zaman eh
rin en byk mabedi Ayasofya'da 1 Haziran 1 453'te kld Cuma
namazndan sonra bilim adam ve mderrislere: 'Yarn Ayasofya'da
derse balanacaktr' buyurmutur.
Fatih'in bu arzusu derhal yerine getirildi. Ertesi gn Ayasof
ya evresinde bulunan odalar dershane haline getirildi ve eitim
balad.
Hocas Molla Hsrev'i bu yksek okulun ilk mderrisi tayin etti.
ehrin ilk kads olan Molla Hzr Bey elebi'de Ayasofya Medre
sesinde ders veren ilk mderrisler arasnda yer ald.
Bu itibarla stanbul niversitesi'nin temeli fetihle birlikte atlm
oluyordu.
Ksa bir sre sonra Zeyrek Medresesi dzenlenerek burada da
eitim balad.
176 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
S I RP M E S E L E S
1454- 1 456 seneleri arasnda esas faaliyetini Tuna'ya kadar hakim
olmak ve Srp meselesini halletmek noktasnda toplayan Fatih'in
Balkan siyaseti yznden Macarlarla arpmas kanlmazd. Zira
Srplar 1 45 1 senesinde Osmanllara ait Alacahisar ve havalisini
zaptetmi fakat stanbul'un fethi haberi zerine iade etmilerdi.
Onlarn bu hareketlerine stanbul'un fethi arefesinde sessiz kalan
Fatih, 1 454'te Srp Despotu George Brankovi'e bir eli gndererek
len despot Lazar'n eski memleketi olan Morova Vadisi'nin irsen
kendisine ait olduunu bildirdi.
Srp despotu 1 454 yaznda Macar Kral Jan Hunyad'dan yardm
istemek zere Tuna'y getii bir srada Fatih de Morova Vadisi'ne
sefere km bulunuyordu. Ostrovi, Omol ve Sivricehisar' fetheden
Osmanl kuvvetleri blgeden ekilir ekilmez bu kez Srp-Macar
birlikleri harekete getiler.
178 Kay I I : C i h a n D e v l e t i
Fatih, otuz bin kiilik bir kuvvetle Firuz Bey'i, Vidin-Ni blge sini
korumak zere grevlendirmiti. Ancak Hunyad'n kumandasn daki
Macarlar ile Brankovi'in emrindeki Srplar Firuz Bey'i Kruevac'da
malup ve esir ettiler. Vidin ve Ni arasndaki Osmanl topraklar
mttefikler tarafndan igal olundu.
Bu olay zerine Fatih 1 455 baharnda ikinci Srp seferine kt.
skb'n batsnda bulunan ve gm madenleri ile mehur olan
Kratova (Karadonlu) Da ald srada hudut komutanlarndan
Evrenosolu sa Bey de orduya katld. Fatih, Evrenosolu jle isti
areden sonra gm madenleriyle mehur Novoberdo Kalesi'ni
kuatarak ksa bir srede ald. Ardndan yine madenleriyle mehur
Trepea ve evresini zaptetti. Bu srada Karaca Paa da kuvvetleriyle
Srbistan'n altn stne getirmiti. Brankovi sulh istemek zorunda
kald. Yaplan anlama ile Macarlarla ittifak etmekten vazgeen Srp
despot, ylda otuz bin duka demeyi ve seferlere eskiden olduu
gibi belli miktarda asker gndermeyi kabul ediyordu. 177
Padiah d nte Kos ova'ya varp c e d d i G azi Murad
Hdavendigar'n mehedini ziyaret ederek dualar etti. Burada iken
Karaca Paa aknclarla gelerek kendisi ile bulutu ve yaplanlar
rapor etti. Askerin sancaklarna gitmesine msaade eden padiah,
birka gn Selanik'te dinlendikten sonra stanbul'a dnd.
Fatih son anlamaya ramen, Srbistan' Osmanl tabiyeti altnda
tutmann Belgrad'n Macarlardan alnmasna bal olduunu d
nyordu. Bu itibarla ertesi sene, 13 Haziran 1456'd a Belgrad' zaptet
mek zere harekete geti. Maiyetinde sipahi, azap ve yenierilerden
mteekkil yz bin kiilik bir kuvvet ve yz top bulunuyordu.
Ayrca iki yz ektirmeden mrekkep ince bir Osmanl donanmas
da refakat edip Tuna'dan yukarya km idi.
Padiah kara ordusunun banda Morova'y getikten sonra
Srp kralndan haber almak zere Aksakal shak' Semendire, Ha
san Bey'i ise Macarlar hakknda malumat toplamak zere Belgrad
tarafna gndermiti. amlolu Mehmed Bey ile tinolu Ali Bey
ise Rudnik'te kalmak emrini aldlar. Bu ikisi dman kuvvetlerini
arkadan vuracaklard.
Fatih Sul tan Mehmed Han 179
B E LG RA D M U H A S A RA S I
Belgrad Kalesi bir yarmada vaziyetinde Tuna ve Sava nehir
ler inin birletikleri mahalde nehirlerin girdabndaki yksek ve
sarp bir yerde kurulmu bulunuyordu. Kale bur ve bedenleri iyice
tahkim edilmi olduu gibi kara taraf ii su dolu geni hendekler
ile evrilmi bulunuyordu.
Denizden ve karadan kuatlm bulunan Belgrad'a sadece Sava
yolu ak bulunuyordu. Fatih evvelce stanbul kuatmasnda ol
duu gibi burada da gemilerin bir blmn karadan yrterek
Sava Nehri'ne soktu. Lazm gelen btn tedbirler alndktan sonra
Belgrad bombardman edilmeye baland.
Kaledekilerin mitsizlie dt sralarda Tuna'nn te yakasn -
da Macar ordusunun toplanmaya balad haberi alnd. Hunyad'n
idaresi altnda toplanan bu kuvvetlerin says altm bini am olup
Petervaradin'i geerek ilerlemeye balamlard.
Bunun zerine padiah alnacak tedbirleri grmek zere bir
meclis toplad. Rumeli Beylerbeyi Day Karaca Bey Macaristan tara
fna geerek kaleyi kurtarmak iin gelecek olan Macar kuvvetlerini
karlamay teklif etti. Karaca B ey: "Padiahm ayet siz gemez
iseniz ben kuluna destur ver. Tuna suyunu te geeyim. Hisarn
karsna oturaym" dedi.
Bu gerekten son derece parlak bir fikirdi, bu suretle Trk kuv
vetleri Macarlarla Belgrad arasna girmi bulunacaklard. Neticede
yardma gelen Macar birlikleri ile mdafilerin birlemesine imkan
verilmemi olacakt.
1 80 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
A RNAVUT LU K M E S E L E S
il. Murad Han dneminde Osmanl s arayndan kaarak
Arnavutluk'ta mcadele bayra aan skender B ey, B alkanlar
zerinde istila emelleri tayan Napoli Kral V. Alfons tarafndan
da destekleniyordu. Arnavutluun Napoli hakimiyetine girmesini
istemeyen Venedikliler balangta bu birliktelie kar kmlar
ise de stanbul'un Trklerin eline gemesinden sonra takip ettikleri
siyaseti terk etmeye ve skender B ey'i desteklemeye karar verdiler.
Macarlarn da skender Bey'e tam destek vermesi zerine Arnavut
luk nerede ise Avrupa'nn Trklere evrilmi namlusu haline geldi.
1 452 ylndan itibaren blgede Trklere kar saldrlar artt.
Bunun zerine arka arkaya Arnavutluk'a gnderilen iki Trk birlii
Fatih Sul tan Mehmed Han 1 85
S N N ET D G N
B elgrad kuatmasnn ardndan Fatih, bir mddet Edirn e'de
dinlenmi ve Arnavutluk'taki hadiseleri takip etmiti. Jan Hunyad'n
lm ve skender'in lkesini terk ederek kamas padiah mem
nun klmt. imdi sra hem babalk grevini hem de Peygamber
Efendimiz'in snnetini yerine getirmek zere oullar Bayezid Han
ile Mustafa elebi'yi snnet ettirmeye gelmiti. Edirne'de Meri ve
Tunca nehirleri arasndaki Ada'da (muhtemelen bugnk saray ii
enliklerinin yapld mahal) 1457 senesinde tertiplenen merasim
kaynaklarda yle anlatlr:
"O vakit Sultan Bayezid, Amasya'da idi. Onu getirtti. Mustafa
elebi dahi o vakit Manisa'da idi. Onu dahi getirtti. Bunlar Edirne'ye
gtrdler.
Etrafa arlklarla davetiler gnderildi. Btn sancak beyleri
ve her ehrin ulular ve ileri gelenleri geldiler. Edirne'nin evresine
konup doldular. Nice gnlk yollar dnclerle dolmutu.
zin oldu. Dne baland. Padiahn otalar ve adrlarn
Ada'ya kurdular. Padiah dahi devletle Ada'ya geip oturdu. Haber
oldu. Her tarafn halk tayfa tayfa, vakit vakit geldiler.
nce ulema davet olundu. Padiah dahi gelip devletle geti,
devlet tahtna oturdu. Sa tarafna fazl kiilerden Mevlana Fah
reddin oturdu. Solunda Mevlana Tlsi oturdu. Karsnda Mevlana
krullah oturdu. Onun yanna Hzr Bey elebi oturdu.
Emr olundu. Hafzlar Kur'an- Kerim okudular. Ulema bu oku
nan ayetlerin tefsirini yaptlar. lmi sohbetler olundu.
Ondan sonra izin verildi. Edipler, gzel methiyeler ve gazeller
okudular. Padiaha layk konumalar yapld.
Ondan sonra izin oldu. Her ilim ehlinin nne sini koydular. He
saba smaz yiyecekler sunuldu. evirme kuzular, kzarm tavuklar,
kazlar, ekerden tatllar, irin zerdeler, gllalar, muhallebiler, tavuk
Fatih Sul tan Mehmed Han 1 87
MO RA M E S E L E S
Srbistan meselesi hallolduu srada Balkanlarn dier ksmlarn
da Fatih'in mdahalesini gerektirecek scak gelimeler yaanyordu.
Mora'da son Bizans mparatoru Kostantin Dragazes'in karde
lerinden Mistra ( Isparta)'d a hkm sren D espot Dimitrios ile
Patras'da hkm sren despot Thomas arasnda ihtilafba gstermi
ve lke karmt. Venediklilerin buray kendi nfuz sahas sayarak
mdahale etmeye hazrlanmas zerine Fatih de stanbul'a sahip
olmas dolaysyla mparator Kostantin'e ait yerlere varis olduunu
belirterek Mora'da hak iddia etti. Zira Fatih Mora'nn karada ve
denizde corafi mevkiinin ehemmiyetini, tabii limanlara malik
olduunu ve ileride talya'ya dzenlenecek bir seferde burann ne
kadar byk bir deer ifade edeceini biliyordu.
Bu itibarla kuvvetli bir ordunun banda harekete geerek
Mora'da yer alan Tarsos, Rupeli, Patras, Agion, ve Korint'i zaptetti.
Despotlar geri kalan ehirlere hakim olmak artyla anlama istedi
ler. Karlnda Fatine her yl er bin altn vereceklerdi. Mora'nn
1 94 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
KA RA D E N Z S A H L L E R
Bizans'n fethinden sonra hkm srmeye devam eden impara
torluk slalesinin iki ubesinden batdaki, Mora'nn fethiyle ortadan
kalkmt. imdi tek Trabzon ubesi kalm bulunuyordu. Akkoyunlu
hkmdar Uzun Hasan, bir taraftan Osmanllara dmanln her
frsatta dile getirirken dier taraftan Trabzon Rum imparatorunun
kz ile evlenerek buray himayesine aldn ilan etmiti.
Karadeniz'in dou sahilindeki Trabzon'un, Rum imparatorunun
elinde bulunmasnn yan sra batya doru geldike, Sinop ve evresi
sfendiyaroullar'nn ve daha batdaki Amasra da Cenevizlilerin
hakimiyeti altnda bulunuyordu. Dolaysyla Karadeniz'in bu sahil
blgesinde ticari bakmdan birok byk ve nemli ehirler sralan
m olup her birisi bir baka devletin hkm altnda bulunuyordu.
Gelimi limanlarnn yan sra Trabzon doudan ve ran'dan gelen
byk kervan yolunun zerinde idi.
skender Bey'le anlaan ve Mora meselesini halleden Fatih'in
yeni hedefi imdi bu blge idi. Ayrca kendisine meydan okuyan
Uzun Hasan'a da bir gzda vermek gerekiyordu.
1 96 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
S N O P ' U N F ET H
Fatih Sultan Mehmed Bursa'da iken sfendiyarolu smail Bey'e
haber gndererek Trabzon seferi iin hazrlklar yaptn belirterek
gerek Bakr Kresi varidatn gerekse olu kumandasnda yardmc
birlikler gndermesini bildirmiti. Ayrca, Sinop Liman'na gnde
recei gemilerinin tamir ve sair ihtiyalarnn da karlanmasn
istemiti.
Fatih Amasra zerine giderken seferin kendi zerine gelebile
ceini dnen smail Bey Sinop'a kapanmt. Sinop Kalesi'nde
drt yz top ve on iki bin muhafz kuvveti bulunuyordu. Ayrca
byk sava gemilerinin de bulunduu kuvvetli bir donanmaya
sahip idiler. Bu sayede rahatlkla Osmanllara kar mukavemet
edebileceini dnyordu. Ancak sefer Amasra zerine olunca
rahatlamt. imdi ise Fatih' in yumuak ve iten yazlm mektubu
ile daha da ferahlam bulunuyordu. Byk bir arzu ile padiahn
isteklerini yerine getirebilmek iin faaliyetlere giriti. Zira padiahla
iyi geinmek onun iin en emniyetli yoldu.
Aslnda smail B ey Osmanllara kar ok da iyi hisler besle
miyordu. Mevkiini ve beyliini koruyabilmek iin Osmanllarn
1 98 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
T RA B ZO N ' U N F ET H
Fatih' in hedefi imdi Trabzon olarak grnyordu. Zira Bizans'la
ilgili hemen her teekkl ortadan kaldrmay dnen padiahn,
Fatih Sul tan Mehmed Han 201
Uzun Hasan'n elilik heyetinden bir kii ile kendi elilerini bir
name ile Akkoyunlu lkesine gnderen Fatih, annesi ile dier elilik
heyetini seferden sonra iade edeceini ifade etmiti.
Anlald zere Fatih, Uzun Hasan'a gvenmiyordu. Ancak ok
hrm et gsterdii Uzun Hasan'n annesini de zmek istemiyordu.
Bu sebeple Sara Hatun'a:
'l\.na! Muhterem olunuz gelemeyerek sevab- gazadan mahrum
kal dlar. Hi olmazsa sizin ve ileri gelen zevatn gazada bizimle
beraber bulunmas yerinde olacaktr" diyerek gnllerini ald.
Bylece Erzincan civarnda istikamet deitiren ordu imdi yol
suz bir blgeden, sarp kayalklardan ve yksek dalardan gemek
mecburiyetinde idi. Zigana dalar Fatih'i ve ordusunu olduka
yordu.
Kaynaklarda bu seferde ekilen skntlar pek az yerde grlr.
Nitekim Kemalpaazade yle tasvir etmektedir:
"Mehur blgenin yolu gayet etin ve zordu. El ayas miktar ayak
basacak dz yer yoktu. Ya dar vadi ya almaz dalard. Karadeniz
kenarndaki dalar sedd-i skender gibi salam ve metindi. Fatih
ve askerleri sanki yerin dibine gemi vadilere cokun akan bir sel
gibi girip gittiler. Eriilmez dalara bulut gibi ap ktlar:'
Hele Trabzon yaknnda bulunan ok kayalkl ve yksek bir da
gemek ok g olmutu. Burada at deil insan bile zor yryordu.
B u sebeple padiah uzun mddet atndan inip yaya yrmek mec
buriyetinde kalmt. Padiahn ehresinde hasl olan ter katreleri
mbarek burunlar ucundan sakal- eriflerinden nisan yamuru
gibi zemine dklrd. 194
Padiahn bu halini gren Sara Hatun frsat karmak isteme
miti:
"Oul! Senin gibi, nice beyleri kapsnda rgat diye kullanan bir
padiahn ku ty yataklarda yatmas lazm gelirken bir Trabzon
Kalesi iin bunca sknt ve meakkat ekmesine deer mi? B urasn
da gelinime balasan olmaz m?" diye seslendi. Fatih ise:
204 K ay II: C i h a n D e v l e t i
E F LA K M E S E L E S VE KAZ I KL I VOYVODA
Osmanllar tarafndan Kazkl Voyvoda, kendi milleti olan Ulah
lar tarafnda Tepe (cellat) , Macarlar tarafndan ise Drakul (eytan)
diye adlandrlan Eflak Beyi III. Vlad, Fatih Trabzon seferinde iken
Tuna'y geerek Bulgaristan topraklarn yama ve tahrip etmiti.
Ayr ca Macarlar ile de irtibat kurmaya balamt. Padiah seferden
dn dnde ise elilerini gndererek zaferini tebrik etmi, bal
lklarn arz etmiti.
Vlad'n faaliyetlerinden haberdar olan Fatih ise onu, hissettir
meden ele geirmek istiyordu. Zaferi tebrike gelen Eflak elilerine
ken di elisini de katarak gnderdi ve Vlad' eski tabiiyet artlarn
yerine getirmeye davet etti. Buna gre Vlad'n gndermemi olduu
vergiyi bizzat stanbul'a getirmesi isteniyordu.
Vlad Tepe 1 442'd e rehine olarak Osmanl saraylarna brakl
dnda on iki, kardei Radul ise alt yandayd. ki karde nce
Ktahya'da Erigz Kalesi'nde, sonra Tokat'ta daha sonra Edirne
saraynda ikamet etmilerdir.
Rehineler sekin bir topluluk iinde yetiir ve eitim grrlerdi.
Vlad Tepe ve kardei Radul, II. Murad Han'n saraynda ehzade
Mehmed ile birlikte Molla Grani'den ders almlard. Rehinelerin
eitimi daha ok slam akaidini, nazari ve uygulamal matematii
ve mantk bilgilerini ihtiva ediyordu.
Osmanl saray hayat, ve sarayda grdkleri ileride Eflak ve
Badan tahtna geecek veya devlet kademelerinde nemli grevler
stlenecek bu gen ocuklarn kiiliklerini ekillendirirdi. Bu suretle
rehinler Osmanl st tabakasnn davran kurallarn renirlerdi.
Ayrca onlarn Osmanl devletine sayg ve ballk duymalar, g
revde iken iyi ilikiler ierisinde olmalar arzu olunurdu.
Vlad Tepe 1 448 ylna kardei Radul ise 1 462 ylna kadar Os
manl topraklarnda kalmlardr.
206 Kay II: C i h a n D e v l e t i
Fatih Sultan Mehmed kendisi ile iyi ilikiler ierisin deki Vlad'
1 456'da Eflak prensliine tayin etmiti. ok zeki, ayn zam an da ok
cesur olan Vlad Osmanllardan ald komutanlk ve idare kabili
yetleri ile de ksa srede kendisini kabul ettirmiti. Bodanllar
yenmi Macarlar da birka defa bozguna uratmt.
Osmanl devletine sadk grnyor ve her yl haracn bizzat
getiriyordu. Padiah da kendisini layk olduu zere kabul edip hil'at
ve brkle altn skfl serpu giydirip memleketine iade ediyordu.
Ancak Fatih'in Mora ve Karadeniz sahilleri ile ura t sra
larda Vlad da eski balln zmeye balamt. Artk vergileri ni
getirmek yle dursun gndermiyordu bile. Kendi tebaas da bata
olmak zere zalimlii had safhaya varmt. Batl kaynaklar onun
ikencelerinden uzun uzun sz etmekte ve gittike, azgn bir cana
vara dntn vurgulamaktadrlar. ldrmek istedii kiileri
kaza vurdurduu iin Kazkl Voyvoda diye anlmaya balanmt.
En sevdii temaa kazk ikencesi idi. Bilhassa kazklara vurulmu
ve ikencelerle can vermekte olan Trklerin tekil etmi olduklar
kaln bir dairenin ortasnda saraynn halk ile birlikte yemek ye
mekten byk bir haz duyard.
Eline Trk esirleri geince, ayaklarndaki derinin yzlmesini,
meydana kan krmz etlerin tuz ile ovuturulmasn sonra da elem
ve azabn artmas iin keilere yalattrlmasn emrederdi. Bir gn
memleketin btn dilencilerini byk bir ziyafete ararak, iyice
doyurduktan sonra sofra masasn atelettirip hepsini yakmt. Bir
defa da birtakm zavall kadnlarn memelerini kestirerek onlarn
yerine ocuklarnn balarn yaptrtmt. Baz ocuklar ise va
lidelerinin atete kzartlm etlerini yemeye mecbur etmiti.
nsanlar sebze gibi doramak ve mlek iinde piirip kaynat
mak iin hususi usuller uygulamtr. Bir gn eek zerinde tesadf
ettii bir papaz eekle beraber kazklatmtr. Hamile olduunu
syleyen bir sevgilisinin karnn yarmt. En byk zevki birok
kiiyi birden ikenceye koymakt. Lisan renmek iin Eflak'a gnde
rilmi olan drt yz Macar ve Erdelli delikanllarnn hepsini birden
Fatih Sul tan Mehmed Han 207
Vlad ise kuvvetlerini iki ksma ayrp bir ksmn Trk ordusuna
yardma gelmesi muhtemel Bodanllara saldrmaya memur etmiti.
On bin kiilik dier grubu ise, kendi kumandasna alarak Padiahn
geebilecei ormanlk bir alana gizlenmiti.
Kazkl Voyvodann Badan zerine gnderdii kuvvetler Evre
nos Bey' in saysz ganimetlerle akndan dnmekte olduunu haber
almlard. Bu sebeple geitleri tutarak Trk aknclarnn kritik bir
mevkide yollarn kestiler. Halbuki Mahmud Paa komutasndaki
Rumeli birlikleri onlara yakn bir yerde idiler. Eflakllar bunlar
grm ise de aknclarn kk bir kolu zannederek nemseme
milerdi.
Eflak birlikleri gibi aknclar zerine akarak onlar Mahmud
Paa kuvvetlerine doru srdler. Mahmud Paa ise olaylardan
haberdar olarak askerlerine sava tertibatn aldrmt. Bu tertibe
gre sa kanatta Turhanolu mer, Evrenoszade Ahmed, Mihalolu
Ali ve Malkoolu Bali beyler, sol kanatta da Arnavut Beyi Nasuh,
Yanya Beyi Umur ve Mihalolu skender bulunuyordu.
Aknclar mahvetmek isteyen Eflakllar ormanlk alandan bir
anda dzenli birliklerin ktn grnce akna dtler. in
mahiyetini o zaman anlayarak derhal kamaya yz tuttular. Fakat
buna imkan kalmamt. Zira etraflar oktan sarlm bulunuyordu.
Yedi bin kii olduklar tahmin edilen Eflakllardan yedi yz dahi
kurtulamamt.
Osmanl birlikleri bu vakadan sonra bir ay daha Voyvoday
aramlar ise de bulamamlard. Bodan'a gnderdii birliklerin
mahvedildiini duyan Vlad ise delice bir teebbse geecekti. Mak
sad bir frsatn bulup kuvvetli bir hamle ile padiahn karargahna
kadar girmek ve onu ldrmekti.
Trke bilmesinden de istifade eden Vlad, kyafet deitirerek
bizzat padiahn askeri arasna girerek keifte bulunmay baarmt.
Nihayet bir gece yars Vlad Drakul'un svarileri fenerler fanuslar
tedarik etmi olduklar halde Osmanl ordusunun zerine dt
ler. Lakin yanlarak Mahmud Paa ile shak Paann adrlarna
Fatih Sul tan Mehmed Han 209
A DALAR M E S E L E S V E M D L L
Sultan'l-berreyn ve hakan'l-bahreyn Anadolu ve Rumeli'nin
sultan, Akdeniz ve Karadeniz'in hakan, Fatih Sultan Mehmed'in
210 Kay I l : C i h a n D e v l e t i
B O S NA' N I N F ET H
Eflak beyinin muhalefeti srasnda Bosna Kral Stefan Tomasevi
de ayn surette harekete balam ve her sene gndermekte olduu
elli bin duka olan vergisini kesmiti.
Aslnda B osna kralnn tabiiyetini bozmas Srp Kral Lazar'n
14 58 ylnda lm ile balamt. len despota damat olmas do-
21 4 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
B Y K SAVA BA L IYO R
Venedik Cumhuriyeti Osmanl fetihlerinin kendi aleyhlerine
geli me gstermesine ramen Avrupa'daki rakipleri sebebiyle has
rn ane bir vaziyet almaya ekiniyordu. Nihayet Trklerin adalardaki
rnuvaffakiyeti, Mora'daki Venedik kolonilerini zapta balamalar
ve nihayet B osna'nn fethi, Cumhuriyeti Osmanllara kar ittifak
araylarna sevk etti.
nce Arnavutluk ile 1 463'te tecavzi bir ittifak aktolundu. An
lamaya gre Venedik Cumhuriyeti hem para ve hem de askerle
skender'e yardm edecekti. Her yl Nisan ayndan Haziran'a kadar
Arnavutluk'a akn yapmalar mutat olan Trklere kar Venedik,
silahl kadrga ve gemilerini halk korumak iin Arnavutluk sahil
lerine gndereceklerdi. ayet Cumhuriyet Trklerle bar yapacak
olursa bu bara skender B ey'i de dahil ettirecekti.
Ayn senenin Eyll aynda Macarlarla da yine byle bir anlama
yaptlar. Her iki muahede de gizli tutulmu, yalnz Papa haberdar
edilmiti. Papann tesiriyle Burgonya da ittifaka dahil edildi.
Gerekten de Osmanllarn Eflak ve Midilli seferleri artk de
nizlerde dnyann en gl devleti kabul edilen Venediklilere kar
kendilerini koruyabilecek hatta boy lecek bir hale geldiklerini
gstermiti. Bosna seferi ile de karadan, Venedikliler ile Macarlara
daha ziyade yaklamlard.
Nitekim Bosna seferinden sonra iki devlet arasnda hudut a
tmalar balam bunun neticesi olarak da aknc komutanlar
Evrenosolu sa B ey'le Turhanolu mer B ey nebaht (Lepanto)
havalisindeki Venedik arazisini zaptederek Modon ve Koron ms
temlekelerine basknlar yapmlard. Bu durum zahirde gergin olan
iplerin kopmasna yol at.
te Fatih' in Bosna seferinden dnmesi ile birlikte aralarndaki
ittifak gereince Venedikliler Mora'da, Macarlar da Bosna'da taar
ruza geerek byk harbi balattlar. Daha sonra bu mttefiklere
batda Kastilya, Aragon, Napoli ve Polonya douda ise Karaman ve
Akkoyunlular da itirak edecekler, Almanlar tarafndan da destek-
218 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
KO MUTAN LARI D E L RD !
te yandan Fatih Sultan Mehmed Mora'd aki askeri baarlar
haber alnca hi vakit kaybetmeden Macarlarla savamak zere
yola kmt. Ancak Sofya'ya vardnda Midilli'd en imdat
lklar geldi. Huzuruna kan haberciler Mora'dan kaan Venedik
gemilerinin aday kuatma altna aldklarn ve kaleyi kendilerine
dar ettiklerini bildirip acele yardm beklediklerini kaydettiler. Bu
durum karsnda padiah, Mahmud Paa'y Midilli zerine sevk
etmi kendisi Sofya'da beklemeye mecbur kalmt.
Mahmud Paa ald buyruk zerine askerlerini donanmaya
doldurup sratle Midilli zerine akt. Tenedos Adas aklarnda
karlat drt Venedik gemisinden ikisini yakalad. Dierleri
hzla Midilli nne giderek, Osmanl donanmasnn Veziriazam
Mahmud Paa komutasnda gelmekte olduunu haber verdiler.
Dnyann en gl donanmasna ve kaptanlarna sahip olduklar ile
nen Venedikliler, Mahmud Paa gelmeden sekiz saat nce ada
nnden Arboz'a doru ekildiler. B ylece Osmanl donanmas
Hristiyanlarn takmadalardaki baarlarn ksa bir sre iinde
sona erdirmiti.
Oysa 27 Kasm 1 463'te kardinal Bessarion'un elinden takdis
edilmi altn srmal bayra alan Venedik donanma komutan Or
sato, deryay Trklere dar edecei vaatiyle ie koyulmutu. Midilli
adasndaki baarszln verdii utan ierisinde, ok gemeden
delirdi ve ksa bir sre sonra da Venedik'te mitsizlik iinde ld.215
Mahmud Paa ise kalenin surlarn tamir ettirip idari dzenleme
leri grdkten sonra tekrar padiahn yanna dnmek zere ayrld.
Fatih Sul tan Mehmed Han 22 1
B UYU RD U M K !
Son Bosna seferinde Macarlar, Yaya dnda elde ettikleri dier
btn kalelerden atlmlard. zvornik nnde uradklar bozgun
ise uzun mddet byk apl bir hareketten onlar men edecekti .
Fatih' in Bosna kraln ortadan kaldrp blgeyi dorudan doruya
devletine balam olmann nemi son seferle ortaya km bulu
nuyordu. Zira hayatta bulunan Bosna beyleri muhtemelen Macar
tahrikleri ile her zaman isyan ierisinde olabileceklerdi. Nitekim
Hersek beyi, Macar kral ile ittifak etmi ve Yaya'nn dmesinde
rol oynamt.
Oysa Fatih, Bosnay ald zaman Bogomil mezhebindeki Bosna
Hristiyanlar hakknda ok msamaha gstermiti. Bogomillerin
Hazret- i sa'y Allann kulu ve peygamberi tanyan inanlarnn
Mslmanlarla ayn oluu; Trklerin, Katoliklerin aksine din ve
vicdan hrriyetine hrmet etmeleri ve nihayet adil idareleri Bosna
halkn hayran brakmt.
Birka asrdr Katolik kilisesinin ve bu mezhepteki krallarn ve
Macarlarn zulm ve basklarna maruz kalan Bosnallar, Trklerdeki
her gzelliin dinlerinden geldiini abuk kavradlar. Bu itibarladr
ki bir millet hep birden denecek ekilde slam dinini kabul etti.
Fatih Sultan Mehmed Bosnallarn byle topyekn bir biimde
slamiyet'i kabullerinden fevkalade memnun kalmt. leri gelen
lerine bir dileklerinin olup olmadn sorduunda onlar da devlet
hizmetinde istihdamlarnn mmkn klnmasn arzu ettiklerini
bildirmilerdi. Bosnallar bu tarihten itibaren ordu, saray ve devlet
hizmetinde namuslu ve sadakatli olarak grevlerini yapmlardr.
Fatih'in Bosna rahiplerine verdii ahitname Osmanllarn din
adamlarna yaklamn ve inan zgrlne verdii deeri gs
terdii kadar B osnallarn veya Balkanlardaki milletlerin hibir
zorlama olmadan slamlamasna da k tutmaktadr. Ahitnamenin
sureti u ekildedir:
"Yardm Allah'tandr.
Ben ki, Sultan Murad Han olu Sultan Mehmed Han'm.
Fatih Sul tan Mehmed Han 225
O S MAN L I - KA RA MA N M N A S E B ET L E R
Karamanolu brahim Bey il. Mehmed'in tahta kt srada
son defa 1 45 1 'de Osmanllara kar ansn denemi fakat padiahn
vezirlerinin efaati ile beyliini kurtarabilmiti.
Buna ramen brahim B ey'in Osmanllara kar kini ve d
manl snmedi. Fakat stanbul'u fethederken slam dnyasnda
muazzam bir konuma ykselen ve byk bir gce erien Fatih'e
kar da harekete gemeye cesaret edemedi.
Sadece frsatn bulduka gerek douda gerek batda Osmanlla
rn dmanlar ile ittifak araylarnn iinde bulunmaya devam etti.
Nitekim Fatih'in, sfendiyar topraklarn aldktan sonra Trabzon'a
gitmek zere Sivas taraflarna hareket ettii sralarda brahim Bey,
226 K ay II: C i h a n D e v l e t i
"Hey Kl Arslan korkma sana ziyann ermez. Hem sana yle bir
timar vereyim ki braktndan daha makbul ola:' dedi. Gmlcine'yi
kyleriyle birlikte dirlik olarak kendisine verdi. Hatununa oluna
iyi hilatler giydirdi. Hazinesinden dahi hibir nesne almayp hepsini
yine ona brakt.
Buna ramen Kl Arslan bir mddet sonra hanmn ocuunu
brakp nce Msr'a ardndan Akkoyunlulara iltica edecektir.222
V E N E D K' L E S AVA LA R
Mora'da bozguna urayan, Midilli seferinden ise bir netice ala
mayan Venedik 1 467'de sulh yapmak zere Osmanl hkmetine
mracaat etti. mroz ve Limni adalarnn kendilerine braklmasn
buna mukabil vergi alnmasn teklif ediyorlard.
Fatih ise: "Benimle sulh yapmak isterseniz gidiniz daha iyi d
nnz" szleriyle cevap vererek gelen heyeti geri evirdi.
Bu ret cevab zerine Venedikliler Nikolas Kanale komutasnda
krk gemi ve iki bin kiilik bir kuvvetle Kuzey Mora'da tekrar gzk
tler. Patras' kuatma altna aldran Kanale kendisi Arboz'a gitti.
Buradan da ald kuvvetlerle Limni ve mroz'u igal etti. Ardndan
Enez'e saldrd. Merdivenler kurup kaleye karak ehri zaptetmeye
muvaffak oldu. Adalarn zapt ve Enez'in igali Venedik'te gnlerce
anlar alnarak ve enlik ateleri yaklarak kutland.
230 K ay II: C i h a n D e v l e t i
U Z U N HASAN
Bayndr boyundandr. Akkoyunlu hkmdar Kara Ylk Os
man Bey'in torunu ve Celaleddin Ali Bey'in oludur. 1 423 ylnda
Diyarbakr'd a dodu. Sk bir tahsil ve terbiyeden sonra henz on
drt yanda iken Birecik' in idaresine getirildi.
Bu srada aabeyi Cihangir, Akkoyunlu emiri olan amcas Hamza
Bey'e kar mcadeleye girimiti. Uzun Hasan da aabeyini destek
leyince Hamza Bey yeenleri ile baa kamad. Kzn Cihangir'e
ve rmek suretiyle bar salad.
Hamza B ey'in vefatndan sonra Akkoyunlu tahtna aabeyi
Cihangir geti. Cihangir Han ilk gnlerden itibaren kendisini tan -
mayan amcalar Mahmud, eyh Hasan, Kasm Bey ve amca oullar
ile mthi bir mcadeleye atld. Uzun Hasan B ey'in de gelerek
hizmetine katlmasyla bu mcadeleden galip kt. Bu yardmna
karlk kardeine Ergani'yi kta olarak verdi.
1 450 ylnda Karakoyunlular ile mcadeleye girien Cihangir
iki yl sren savalar sonunda mcadeleyi kaybederek Karakoyunlu
hkmdar Cihan ah'n tabiiyeti altna girdi.
Akkoyunlularn, Karakoyunlularn hkmranlna girdii bu
bar Uzun Hasan Bey tanmad ve aabeyi Cihangir'e kar cephe
ald. Aabeyinin emikezek hakimi eyh Hasan' la mcadelesin -
den istifade ederek sratle Amid (Diyarbakr) nne geldi ve ehre
hakim oldu. Kardei ile baa kamayacan anlayan Cihangir Mirza
amansz dmanlar Karakoyunlular ile ittifak ederek yardm istedi.
Cihan ah 1 457 ylnda Piri, Savalan, Rstem, ah Hac, Gaverudi
ve Ali eker B ey kumandalarndaki byk bir kuvveti Cihangir
Mirzann yardmna gndermitir.
Uzun Hasan Bey bu mttefik kuvvetlerini Diyarbakr yaknnda
byk bir hezimete uratt. Sava sonunda Akkoyunlu ve Kara
koyunlu beylerinden bir ksm maktul ve bir ksm esir derken
Cihangir Mirza cann glkle kurtarabilmiti. Bu sava sonunda
Akkoyunlu Trkmenleri Uzun Hasan etrafnda toplanmaya ba
ladlar. Cihangir Mirzada oullarndan Ali Han Mirzay Hasan
234 K ay II: C i h a n D e v l e t i
TO KAT B A S KI N I V E KI RE L M U H A RE B E S
Nitekim Uzun Hasan artk ynn Osmanl lkesine evirmi
bulunuyordu. Bir taraftan Avrupa'daki mttefikleri ile irtibata ge
erken dier taraftan Karaman meselesi ile ilgilenmeye balad. Bu
sebeple kendi yannda bulunan Karamanoullarndan Pir Ahmed
Bey'le Kasm Bey'i elli bin kiilik bir kuvvetle blgeye sevk etti.
1 472'de otuz bin kiilik bir kuvveti Bektaolu mer Bey ko
mutasnda Karaman lkesine gnderdi. Amcazadesi Yusufca Mirza
da bu kuvvetlerle beraberdi. Akkoyunlular, Amasya Sancakbeyi
ehzade Bayezid ile Tokat'ta oturan Rum Beylerbeyi Hamza Bey'e
236 K ay II: C i h a n D e v l e t i
S E N V LAY E T Y I KMAY I PA D A H L I K M I
ZAN N E TT N ?
Fatih ise seferlerinde uygulad gizlilik prensibini ilk kez i
niyor ve Uzun Hasan'a mektup gndererek hazr olmasn, baharda
zerine yryeceini bildiriyordu.
Fatih mektubuna: "Kuvvet ve kudret ancak Cenab- Hakk'a mah
sustur" dedikten sonra yle devam etmiti.
"Bundan nce annenin ricas ile pene-i gazabmdan kurtul
mutun. Biz de seni slah olmu ve semt-i salaha ynelmi kabul
ederek affetmitik. Halbuki senin gibi bir zalimin benim zamanmda
saltanat davasnda bulunmas haramdr. Senin kendin gibi birkana
iddet yoluyla galip gelmene, kendi topraklarnda gsterdiin gurur
ve azametine hatta btn kudret ve evketine bizim msaade ve
msamahamz sebep oldu. Buna ramen gururlanarak ve kendinden
geerek padiahanem hukukunu unutarak adaletli idarem altnda
rahat yaayan Tokat'a ve sonra da Karaman lkelerine askerlerini
gndererek ahaliye zulmettiin birtakm iddetlere bavurduun
ve rezaletlere sebep olduun malumumuzdur.
Onun iin cezan vermek zere bu yln baharnda harekete karar
verdik. Seni affetmek katiyen dnlmemektedir. Beyhude zahmet
ekme. Bundan sonra elimiz ok ve grme dilimiz kltr. Sen
vilayet ykmay padiahlk m zannettin? ekinmeden, korkmadan
topraklarmza tecavz ettiin iin klcmz senin gsnde kana
bulanmaldr. Mert isen meydana gel. Namert gibi delikten delie
girme. Hazrlklarn yap, haber verilmedi deme. Zira ki vcud-
habisin arza-i telefdr ve bu babda zr ve bahane bertaraftr:'227
Halbuki bu tarihlerde Fatih, Macarlar ve Venedikliler ile de
sava halinde bulunuyordu. Ayrca Venedikliler Akkoyunlularla
mttefik idiler. Fatih'in bu kararyla imdi mttefikler arasnda
240 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
PUSU
Frat Nehri'nin geniledii bu yerlerde baz kumsal kylar da
vard. Osmanl ordugah bunlardan birisinin kenarnda kuruldu.
Zira kar sahilde konaklam olan Uzun Hasan kuvvetlerinin bu
kumsal yerlerin birinden beriye geecei tahmin olunuyordu. Ancak
bir mddet sonra Uzun Hasan birlikleri blgeden ekildiler.
Bu durum zerine Fatih, nceden ileri sevk etmi olduu aknc
birliklerinden baka Veziriazam Mahmud Paa ile Rumeli Beylerbeyi
Has Murad Paa komutasnda elli bin kiilik bir emniyet grubunu
daha ileri srmt. Has Murad Paann cesaret ve atlganln
bilen Fatih, Mahmud Paaya; ncsn gz altnda tutmak, ayet
Murad Paa genliine gvenerek tehlikeli hareketlere giriecek
242 K ay II: C i h a n D e v l e t i
OTLU KB E L SAVA I
Hasan Padiah, artc sava planlarndan birini daha gerek
letirmi bulunuyordu. Osmanllar pek ani bir vaziyette ve dar bir
vadide yakalamt. Buras yle bir yerdi ki bozulann mahvolmas
mukadderdi. Frat havzasn oruh suyu membalarndan ayran ve
Otlukbeli diye hret bulan mevkide iki byk Trk ve Mslman
devleti amansz bir harbin eiinde idiler.
244 K ay II: C i h a n D e v l e t i
OTLU KB E L SAVA I
Hasan Padiah, artc sava planlarndan birini daha gerek
letirmi bulunuyordu. Osmanllar pek ani bir vaziyette ve dar bir
vadide yakalamt. Buras yle bir yerdi ki bozulann mahvolmas
mukadderdi. Frat havzasn oruh suyu membalarndan ayran ve
Otlukbeli diye hret bulan mevkide iki byk Trk ve Mslman
devleti amansz bir harbin eiinde idiler.
246 K ay II: C i h a n D ev l e t i
L KE S N N E D E N ALMAD I N ?
Zaferin ertesi gn muharebe alannda divan kurularak dman
takip konusu grld. Devlet adamlarnn ou, kazanlan bu
parlak meydan muharebesinden sonra en azndan Tebriz'e kadar
gidilerek baarnn neticelerinin alnmas grndeydi. Bir daha
Osmanl lkesine saldrmaya cesaret bulamamalar iin, Akkoyunlu
ehirlerinin yama ve tahrip edilmesini istemilerdi. Fakat padiah
bu fikre katlmad. Uzun Hasan' takip maksadyla lke ve ehirlerin
tahrip olunmasn muvafk grmedi.
Kemalpaazade, Fatih'in Akkoyunlu lkesine girilmesini uygun
bulmamasn, andarl Halil Paa olu brahim Paa ile bir mlaka
tndan karmaktadr. Savan kazanld gn ehzade Bayezid'in
hizmetinde bulunan brahim Paa bir i hususunda padiah ziyaret
ettii vakit onu ok mesut ve memnun grmt. Padiahn ken
disine iltifatndan cesaretlenen Paa, Fatih'e:
"Elhamdlillah cihann sultan (Fatih) galip ve mansur, hasm ise
malup ve makhur oldu. Dmann gzleri nemli, dostlarn canlar
ad oldu. Himmetinle cihangirlik klcn sahibkranlk arnda astn.
Akkoyunlu Trkmen askerini kahredip Uzun Hasan gibi bir kah
raman bastn. Kolunu kanadn krp ikbalini sndrdn'' diyerek
birtakm methedici szler syledikten sonra; hal byle iken Uzun
Hasan' niin diyarndan srp kararak ran' Osmanl lkesine
katmadn sormutu.
Padiah ise glmseyerek u cevab vermiti:
"Uzun Hasan denilen caninin cann yakmak, saltanat gayretinin
gerei idi. Yerine geldi. Hanedann ykmak mrvvet deil. Olu
serkein ban kesip ol atele cierin gyndrmek yeter. Parlak k
lcmzn aktt kanla ocan syndrmek hacet deil. Kendisine
yaplanlar ok bile oldu. Mslman sultanlarn hanedanlarn yk
mak iyi adet deildir. Bana kalsa saltanatm iin bu kadar fazlasna
bile gitmezdim. Ancak o buna sebep oldu. Maksadmz kendisini
tedip etmekti. Bu ise fazlasyla olmutur. ntikam alacam diye onun
arkasndan gitmek, birok yerleri harap etmek, mahvetmek demek
Fatih Sul tan Mehmed Han 25 1
KA RAMAN B EY L G N N S O N U 0 474)
Uzun Hasan meselesini bertaraf eden Fatih Sultan Mehmed
rah atlamt. Ortada kendisini ciddi surette tehdit edecek bir g
kalmamt.
imdi hem Karadeniz'e ait planlarn tahakkuk ettirmek hem de
Venedik'in deniz gcne son vermek zere daha gl bir donanma
iin faaliyetlere giriti.
Ancak Fatih ncelikle Uzun Hasan seferinde iken Venediklilerle
ibirlii eden Karamanolu Kasm B ey beyliinin baz kalelerini
(Ermenek, Silifke, Sn, Korku, D eveli hisar vb) tekrar ele geirip
Karamanoullar meselesine son vermek istiyordu.
Otlukbeli seferinde Uzun Hasan'n yannda olan Karamanolu
Pir Ahmed Bey savatan sonra el'e gelmiti. Burada iken kardei
Kasm Bey'le grerek mterek harekete karar verdiler. Larende'ye
hcum ederek birok mal ve eyay zorla ele geirdiler. Ermenek
civarna ekilen Pir Ahmed Bey Yellitepe'yi kendisine merkez ola
rak semiti.
Oysa Veziriazam Gedik Ahmed Paa maiyetinde kapkullar
ve Anadolu timarl sipahi kuvvetleri olduu halde blgeye gelmi
bulunuyordu. Karaman Valisi ehzade Mustafa ile birlikte hareket
eden Ahmed Paa, Pir Ahmed'e haber gndererek anlamak iste
diini bildirdi.
Bu tekliften fevkalade memnun kalan Pir Ahmed B ey gelen
eliye Yellitepe'de ziyafet verdii ve elencelere dald bir srada
Osmanl kuvvetlerinin saldrsna maruz kald. Gedik Ahmed Paa
bylece gafil avlad Karaman birliklerini datt ise de Pir Ahmed'i
ele geiremedi.
254 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
E H ZA D E M U S TA FA
ehzade Mustafa uzun sredir bbreklerinden rahatszd. Ak
koyunlu seferindeki sratli ve yorucu harekattan dolay hastal
tekr ar nksetmiti.
Otlukbeli zaferinden sonra Kayseri, Aksaray, Nide ve Bor stn
den Konyaya geldi. Burada tedavisine devam olundu. Develi Hisar
beyinin kaleyi sadece kendisine teslim edeceini haber aldnda
hi dnmeden harekete geti. Atmaca Bey'den kaleyi teslim ald.
Fakat bu srada hastal tekrar arlamt. Hekimler lman
Nide ikliminin kendisine iyi geleceini sylediler. Burada bir hafta
kald ise de deiiklik olmad. Bu srada Fatih, zel hekimi Yakub
Paay olunu tedavi ettirmesi iin Konyaya gndermiti.
Nide'den Bor pazarna gelen ehzade burada scak bir banyo
yapt. Banyodan sonra kendisini her zamankinden daha kt his
setti. Atei kt ve gece yars vefat etti ( 1 9 Austos 1 474) .
Danmanlar vefatn kimseye bildirmediler. Eyalette bir kar
kln kmasn istemiyorlard. Zaten bu srada Gedik Ahmed
Paa Karamanda harekat halindeydi.
Mustafa, Fatih Sultan Mehmed'in hanm Glah Hatun'dan
muhtemelen 1449 ylnda domutu. nce Manisa sonra Karaman
valiliklerinde bulundu. Tokat' yakp ykarak ekildikten sonra Ka
raman lkesine giren Akkoyunlu birliklerini Beyehir Gl civarn
daki Kreli meydan muharebesinde mthi bir bozguna uratarak
komutanlk vasflarn gstermiti.
Otlukbeli muharebesinde ise Osmanl ordusunun sol koluna
komuta etmi ve savan seyrinde byk rol oynamt. Emrindeki
kuvvetlerle ok seri hareket ederek Uzun Hasan ordusunun sa ko
lunu bozmular ve bu kola komuta eden Zeynel Mirzay ldrerek
savan gidiatn bir anda deitirmilerdi.
ehzade Mustafa, Karaman blgesinde de byk bir dirayet ve
ustaca siyasetle hizmet grmt. Beylerinin marur tavr ve Os
manllara olan bitmez tkenmez kinleri sebebiyle halkta da oluan
Osmanl dmanln gidermi kendisini ve temsil ettii devletini
256 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
MAH MU D PA A
ehzade Mustafann vefatndan birka gn sonra sabk Vezi
riazam Mahmud Paa nce Yedikule'd e hapsedildi ardndan 7
Austos 1 4 7 4 tarihinde de idam olundu.
Genellikle babasnn Rum, annesinin ise Srpl olduu kabul
edilmektedir.237 Serha gazileri tarafndan Novoberdo-Yenida'dan
Semendire'ye giderken esir edilip Edirne'ye getirilmiti. meradan
Mehmed Aa isminde biri tarafndan satn alnarak yetitirilmiti.
Anlay ve kavraynn stnl sebebiyle il. Murad Han'a tak
dim edildiinden sarayda eitimine devam etmiti. Sonra da il.
Mehmed'in hizmetine verildi.23 8
stanbul'un fethinde Anadolu beylerbeyi olarak bulunmutu.
Karaca Paann B elgrad muhasarasnda ehit olmas zerine Ru
meli beylerbeyi olan Mahmud Paa 1455'te shak Paann yerine
sadrazamla getirildi.
Bundan sonra Fatih'in Rumeli ve Anadolu'daki seferlerine ka
tlan Mahmud Paa baarlarda byk pay sahibi oldu. On be
yl sadrazamlk grevinde bulunan Mahmud Paa zaman zaman
donanmaya da komutanlk yapmtr.
Mahmud Paa fazilet sahibi, tedbirli, adil ve iyi bir devlet adam
ve muvaffakiyetli bir vezir idi. Tefsir ve fkh alannda alimdi. Halka
kar mfikti. lim, fazilet ve sanat sahiplerini himaye etmi ve adna
Fatih S u l tan Mehmed Han 257
KI RI M M E S E L E S
1 473'te douda Uzun Hasan kuvvetlerini perian etmekle Fatih
Sultan Mehmed, aleyhindeki mthi ittifak emberinin halkalar
n teker teker kryordu. Srada Karadeniz'in kuzey kylar vard.
Fatih' in Karadeniz'i Trk Gl klma proj esi balyordu.
260 Kay II: C i h a n D e v l e t i
B O G DAN S E F E R
Bodanllar 1455'te Osmanl hakimiyetini tanmak ve ylda on iki
bin altn vermek suretiyle anlama yapmlard. B odan voyvodas
266 K ay II: C i h a n D e v l e t i
tehizat noksand. Buna ramen otuz bin kiiye yakn bir kuvvetle
Tuna'y aarak Bodan topraklarna girdi. Ancak k mevsiminde
yapl an bu yolculuk Osmanl askerini daha da yormutu. ki taraf
dalarla evrili dar bir vadide Stefan'n kuvvetleriyle karlatlar. Bu
dar geitte hareket kabiliyetini yitiren Trk ordusu ar bir bozguna
ura d. Askerin byk blm bataklklarda boulurken Sleyman
Pa a h ayatn glkle kurtarabildi. 245 Stefan zafer sonras Tuna
kenarndaki bir ksm kaleleri de igal etti.
Papa, kazand zafer dolaysyla Bodan prensine sa'nn peh
livan unvann verdi. Stefan'n gurur ve azameti daha da artm
bulunuyordu. Ancak Osmanllarn bu iin peini brakmayacan
bildiinden desteklenmelerini istedi. Ancak hibir yerden yardm
alamad. Sadece Lehistan kral Kazimir, Osmanllarla arasn bula
rak Bodan prensini rahatlatmak iin Fatih'e yeni bir elilik heyeti
gnderdi.
Halbuki Hadm Sleyman Paann m alubiyetinden byk
znt duyan Fatih, 1 476 ilkbaharnda sefere km bulunuyordu.
Varna civarna geldiinde Leh elileri ile karlat. Fatih, heyete
anlamann ancak vergilerin derhal denmesi, Cenevizli esirlerin
serbest braklmas ve Kilya Kalesi'nin teslimi ile mmkn olabi
leceini bildirdi.
Bodan beyinin bu teklife yanamamas zerine ordu sratle
ilerledi ve Tuna'y geti. Bodan beyinin kard Eflak voyvodas
da gelerek orduya itirak etmiti.
Krk gn kadar Bodan topraklarnda yrnmesine ramen
voyvoda bir trl ortaya kmad. Osmanllarn yolu zerindeki
eyay, zahireyi ve hayvanlar yanlarna aldktan sonra her taraf
tahrip ederek ekiliyorlard. Bundan dolay ortala ktlk kt.
Fakat Fatih her ihtimale kar, Tuna yoluyla gemilerle orduya erzak
getirttirmiti. Bu itibarla fazla bir sknt grlmedi
Bodan topraklarn boydan boya geen Sultan Mehmed, Seret
Nehri kenarnda yer alan bakent Sueava'y kuatt. Ancak bu srada
Stefan'n sarp bir dan ierisinde gizlendii ve muazzam mdafaa
268 K ay II: C i h a n D e v l e t i
T E KRA R V E N E D K
Fatih Sultan Mehmed, bir taraftan Karaman, Krm ve Kefe
ileri ile ilgilenip dier taraftan donanmasn glendirmekte iken
Ve nediklileri ise bar grmeleri ile oyalama yolunu tutmutu.
Nitekim 1 474'te Venedik'e bir mektup gnderilerek bar yapl
mak zere murahhas istenmiti. Venedik senatosu gn mza
kereden sonra teklifi kabul etmi ve Jerom Zorci adndaki elisini
stanbul'a gndermiti. Fakat eli 1 475 Mart'na kadar Korfu ada
snda padiahtan gelecek izin yazsn beklemekle gnlerini geirdi.
stanbul'a geldiinde ise Gedik Ahmed Paa ile mzakereler
de bulundu. Anlamann yaplabilmesi iin Arnavutluk prensi
skender'in lmyle sahip olduklar Kroya'nn Osmanllara iade
si ile senelik yz elli bin duka vergi verilmesi istendi. Eli bunlar
kabule yetkisi olmadn syleyince grmeler kesildi. Bu arada
eliye hazrlanmakta olan muazzam Trk donanmas gsterildi.
Buna ramen iki devlet arasnda bir sene mddetle mtareke
addedildi. Her iki devlet de bu mddet iinde szlerinde durdular.
Fatih ise bu mddet zarfnda mkemmel hale gelen donanmasyla
Krm seferini yapmt.
Anlama mddeti dolmutu. Fatih artk yllardan beri uzayp gi
den Venedik iine bir son vermenin zamannn geldiine inanyordu.
1 476'da byk sava bir kez daha balad. Venedik donanmas bir
kere daha Anadolu sahillerini vururken Osmanllar da iki koldan
harekete gemiti.
272 K ay II: C i h a n D e v l e t i
KO D RA' N I N F E T H
Buras Rumeli vilayetinin bat yresinde bir ulu da zerine
kurulmutu. Bir tarafndan Drina Nehri akmaktayd. teki ya
nna ise Le, Dregos (Drivasto) ve Glba (Sabiacco) adnda
salam hisar yaplmt. Her biri esiz gzellie ve manzaraya sahip
kalelerden Le Kalesi Boyana Suyu'nun Drina Nehri'ne akt yerde
bina olunmutu. Dregos yine yksek bir dan tepesine kurulmu,
Glba ise orada bulunan bir gln hemen azna ina olunmutu.
Bu kalelerden her de mstahkem ve zapt edilmesi zor hisarlard.
nce Rumeli Beylerbeyi Davud Paa Drina Nehri zerine kur
durduu kprden getikten sonra kodra civarn vurup eh
rin nne gelerek kuatma komutasn zerine ald (22 Haziran).
ki aydr kaleyi abluka altnda tutan aknc beylerini bir kez daha
Venedik'i vurmaya sevk etti. Ardndan Anadolu Beylerbeyi Sley
man Paa gelerek kodra kuatmasna katld. Nihayet 2 Temmuz'da
padiah da kale nne gelerek atmaya katld. Arazi o kadar sarp
ve bozuk idi ki toplar kale nne karlamamt. Bunun zerine
toplarn kodra civarnda dklmesine karar verilmi ve malzeme
de getirilmiti.
Osmanl topuluunun mthi geliimi de gzler nne seri
liyordu.
Toplarn says artm aplar bymt. Ayrca yeni bir mermi
de kullanlyordu. Bu, zeytinyana batrlm yn, balmumu, kkrt
ve daha sair baz maddelerden mrekkep bir mermi idi. nce, tiz
bir ses karan ve arkasnda iz brakarak ilerleyen bu mermi havay
sratle yaryor ve dokunduu yeri yakyordu.254
276 K ay II: C i h a n D e v l e t i
H AN ET N B E D E L
Esasen bu tarihlerde ehsuvar Bey de Fatih'i gcendirmi bulu
nuyordu. O, sefer zamanlarnda Osmanllara yardm etmeyi taahht
ettii halde Karaman seferine gidildii srada bu taahhdn yerine
Fat ih Sul tan Mehmed Han 281
RO D O S S E F E R
stanbul'un fethinden sonra dier adalar vergi vermeyi kabul
. ettikleri halde Rodos reddetmiti. Bu itibarla 1 455 ve 1 467'd e adaya
iki kez karma yaplm fakat netice alnamamt. Osmanl-Ve
nedik sulbnden sonra Fatih Sultan Mehmed bir kez daha Rodos
adasyla ilgilenmeye balad. stanbul'un fethinin akabinde olduu
gibi yine her sene vergi vermeleri artyla sulh teklifinde bulundu.
Rodoslular ise kendilerinin dorudan papala bal olduklarn
belirterek Hristiyan bir lkeye dahi vergi veremeyeceklerini ancak
her sene hediyeler gnderebileceklerini ifade ettiler.
Bunun zerine, Fatih bir taraftan donanmasn glendirirken
dier taraftan Rodos hakknda bilgi toplamaya balad. Rodos'u iyi
bilen mhtedi padiaha Rodos istihkamlarnn birer plan ile ku
atmann nasl yaplmas lazm geldiini anlatan bir rapor sundular.
Padiah biri Rodoslu biri Arbozlu ve biri de Alman olan bu
ahsn harita ve planlarn tetkik edip slah ettikten sonra, seferin
serdarlna getirdii vezir Mesih Paa'ya verdi. Ardndan kendisini
hafif bir donanma ile keif yapmak zere Rodos'a gnderdi.
1 479 Ekim'inde yola kan Mesih Paa Rodos'ta karaya asker
kard. Fakat valyelerin gnderdii svariler karsnda tutuna
mayp tekrar gemilere binerek Marmaris Liman'nda demirledi ve
k burada donanmann gelmesini bekleyerek geirdi.
Rodos adas Sen Jan valyeleri tarafndan idare olunmaktayd.
Bunlar Hal seferleri esnasnda Kuds' Mslmanlarn elinden
almak iin gelen valyelerden olup Kuds'ten karldktan son
ra nce Akka'ya orann da Mslmanlarn eline gemesi zerine
1292'd e Kbrs'a gelmilerdi. Kbrs kral bunlardan ekinerek adada
yerlemelerine msaade etmeyince Rodos'a geldiler. Bizans mpa-
284 K ay II: C i h a n D e v l e t i
tlmas zerine Mesih Paa bir kez daha Rodos zerine hareket etti.
Mays ay sonlarna doru Rodos Liman'ndaki gzc ok sayda
geminin yaklamakta olduunu anlarla bildirdi. stad- azam ve
btn Rodoslu valyeler korku ve dehet iinde muazzam Osmanl
armadasn seyrediyor ve feryatlar ediyordu.
Asrlarca Hristiyanln karakolu olmu adaya, doudan ve
batdan hibir yardmc gzkmyordu. Halbuki Rodos, birka yl
ncesine kadar devletler arasnda nemli bir mevki igal ediyordu.
Uzun Hasan dahi onlarla mektuplayordu.
Bu sebeple Pierre d'Aubusson zellikle kaledekilerin dini duy
gularna hitap ederek bugnn fedakarlk gn olduunu, btn
gleriyle ve kanlarnn son damlasna kadar mcadele etmeleri
gerektiini vurgulad.
Osmanl donanmas 23 Mays'ta St. Ethiene Da civarna val
yelerin mdahale etmesine ramen karma yapmaya muvaffak oldu.
Trkler, nce yksek bir kayann zerine, denizin yz adm
iine ina edilmi Sen Nikolas burcunu dvmeye baladlar. Alt gn
iinde en az alt yz glle atlmt. Kale temellerinden sarslyordu.
Neticede burcun karaya bakan ksm byk lde tahrip edildi ise
de valyeler yklan yel erin arkasnda yeni bir hendek kazmaya ve
aatan bir tabya yapmaya muvaffak oldular. te Trklerin yklan
gediklerden yrye getikleri srada bu tabya byk bir rol oynad
ve yedi yz civarnda ehit veren Trkler ekilmek zorunda kaldlar.
Mesih Paa ikinci hcumu 19 Haziran gecesi liman dalga krann
dan Sen Nikolas Kulesi'ne gemilerle kurduu kprden gerekle
tirdi. Fakat toplarla kuatma makinelerinin arln kaldramayan
kprnn kmesi felakete sebep oldu. Kprnn stndeki herkes
dalgalarn arasnda kayboldu. Bu hcumda len ve suda boulan
Trklerin miktar iki bin be yz kii idi.
Bunun zerine Mesih Paa deniz tarafndan hcumu terk ederek
kaleyi kara tarafndan bombardmana balad. imdi toplar kalenin
en zayf noktas olarak grlen Yahudi mahallesi tarafndaki surlar
dvyorlard. Bombardman otuz be gn srd.
286 K ay II: C i h a n D e v l e t i
I KT I OT RA N TO 'YA P R V E LV E L E
Balkanlarn kark corafyasn btnletiren douda ve bat
da en byk hasmlarn dize getiren byk Trk padiah imdi
muhtemelen uzun bir sredir tasarlamakta olduu talya proj esini
gerekletirmek zere harekete geiyordu.
Fatih uzun bir sredir talya'da olup bitenlerden casuslar vasta
syla haberler alyordu. talya devletlerinin menfaatleri dolaysyla
birbirleri ile devam eden kavgalarnn kendilerini ne kadar gsz
kldnn farkndayd. Bundan baka zellikle Bosna ve Mora'daki
komutanlar Fatih'in dikkatini bu blgeye doru ekiyorlard.
Nitekim Bosna Beylerbeyi Mihalolu skender Bey gnderdii
bir mektupta:
288 K ay II: C i h a n D ev l e t i
FAT H ' i N S O N S E F E R
148 1 ylna gelindiinde Fatih'i ilgilendiren ve zlmesi d
nlen nemli mesele vard. Bunlarn en mhimi Msr mes elesi
idi. Fatih Sultan Mehmed'in Memlk sultan ile hac yolu zerin deki
su kuyularnn tamiri meselesinden doan anlamazl Dulkadrl
lkesindeki nfuz mcadelesi ile dorua kmt. Fakat Avrupa ve
Akdeniz tarafndaki hareketlilikten dolay padiahn Memlklerle
ilgilenmeye vakti olmamt.
1479 ylnda Memlk Sultan Kaytbay'n destekledii ah Budak
ile Osmanllarn destekledii Aladdevle Bozkurt B ey arasnda
iddetlenen mcadele iki devleti bir kez daha kar karya getirdi.
Zira Osmanl askerinin desteiyle hareket eden Aladdevle malup
olduu gibi maiyetindekilerden byk bir ksm da esir dmt.
Memlk sultannn, Sis naibi tarafndan Kahire'ye gnderilen Os
manl askerlerinin balaryla evgan (atl top oyunu) oyunu tertip
ettirmesi, Fatih'in asla kabullenebilecei bir durum deildi. Artk
Memlklerle sava kanlmazd.
kinci olarak Rodos ve mlhakat olan adalarn muhasaras,
Fatih'i son gnlerinde en ok zen olaylardan biri olmutu. 23 Mays
1 480 gn Gelibolu'dan hareket eden Vezir Mesih Paa komutasn
daki ordu, asl karmay 28 Temmuz 1480'de ( Otranto karmasyla
ayn gnde) yapt. Fakat muhasara, Mesih Paann basiretsizlii
(kroniklere gre cimrilii) yznden baarl olamamt.
nc olarak Fatih'in 1 480 ylnn bahar aynda Gedik Ah
med Paa komutasnda gnderdii ordu 28 Temmuz 1 480 gn
Otranto'ya karma yapm ve on drt gnlk mukavemetin ardn
dan ehri 1 1 Austos'ta teslim almt. imdi muhtemelen Fatih'in
talya fethi plan uygulamaya girecekti.
F a t i h S u l tan Mehmed Han 29 1
FAT H Z E H RL E N D M ?
Aslnda Fatih Sultan Mehmed'in vefat nedeni kaynaklarda ol
duka aktr. O, 1 464 ylndan beri yakalanm olduu nikris has
talndan muzdaripti. Son seferlerinde strab daha da artm ve
baz seferlere katlamamt. Arboz seferinde ise yorgunluun ve
rahatszlnn had safhaya kt bir deminde; i bilir bir vezirim
yok ki ilerimi gre, diyerek halini ortaya koymutu.
Padiah rahatszd, hasta idi. Son yldr gerekletirilen se
ferlere katlamamt. Nihayet son seferine de hasta olduu halde
km ve ok gemeden de arlar daha da iddetlenerek tedaviye
cevap veremez hale gelmi ve Hakk'n rahmetine kavumutu.
Hemen hemen devrinin btn kaynaklar, dier Osmanl kro
nikleri ve ciddi batl kaynaklar bu fikirde ittifak halindedirler.
Nitekim mehur tarihi Kemalpaazade: ''Amma dest-i takdir
pene-i tedbirin bozmu ve ayak zahmetiyle huzurun uurmutu;
ol sebepten uzak yere azn idemezdi. Nikris zahmeti ki atalarndan
intikal (genetik) bir hastalkt. Son demlerinde kendisini ciddi olarak
rahatsz klmaya balamt"273 demektedir.
Fatih Sul tan Mehmed Han 293
FAT H ' N AH S Y E T
Yedinci Osmanl padiah olan Fatih Sultan Mehmed'in babas
Sultan II. Murad Han, annesi Hma Hatun'dur. 30 Mart 1 432 gn
Edirne'de dodu.
Kk yata tahsiline ve yetimesine ok ehemmiyet verilen
ehzade Mehmed devrin en mmtaz alimlerinden ilim rendi.
Okumaya balayaca gn andarl Halil Paa kendisine srmal bir
cz kesesi gnderdi. lk hocas Molla Yegan'd. Daha sonra mehur
din ve fen alimi zahiri ve hatmi ilimlerde mtehasss Akemseddin
Hazretleri'nin terbiyesine verildi.
On bir yana geldiinde idari ynden tecrbe kazanmas iin
Manisa sancakbeyliine tayin edildi. Tahsiline ok nem verildiin
den Molla Ayas, Molla Grani gibi devrin mehur alimleri yannda
bulunuyor ve kendisine hususi dersler veriyorlard.
Matematik, hendese (geometri ) , hadis, tefsir, fkh, kelam ve
tarih ilimlerinde fevkalade yetiti.
ehzade Mehmed, Manisa sancakbeyliine getirildii sene aabe
yi Amasya Valisi ehzade Alaaddin' in vefat zerine yegane veliaht
Fat ih Sul tan Mehmed Han 297
L M Y N
Fatih Sultan Mehmed, askeri ve siyasi dehasnn yannda ilmi
ynden de Osmanl padiahlar arasnda mmtaz bir mevkie sa
hiptir. Yorgios Amirutzes'ten Yunanca, Giovanni Mario Angiolello
302 Kay II: C i h a n D e v l e t i
"Ho sen ol peygamberlerin her birinin bir bir adn syle ben de
akeleri vereyim" dedi. Dervi bunca peygamberin adn nereden
bilecekti. Ancak on-on be tanesinin ismini syleyebildi. Daha fazla
sylemeye kadir olamaynca Fatih dahi ake vermekten kurtuldu. 284
Fatih seferler ve harpler hari Edirne ve stanbul'da bulunduu
zamanlarda ilmi kyafetiyle dolamaktan haz duyard. Sar sivrice
ulu ve pamuklu bir takkeye sarlm geni ve kvrmlar ok ince bir
tlbenttir. Fatih'in ilmi kyafeti o kadar mehurdur ki onu seferle
rinde ve harplerinde gsteren resimleri de bu klkla yaplmaktadr.
Halbuki o gerek stanbul muhasarasnda gerekse dier harplerde
gen ve grbz yapsna uygun zrhl askerlik elbisesini giyiyor ve
ba tolgal olarak geziyordu.
Fatih'in ilme ve ilim adamlarna verdii deeri ve onlar tevik
edici ynn iaret etmesi bakmndan Hocazade ile mnasebeti
ok nemlidir.
EY KU Z EY D E N E S E N R ZGAR!
Fatih Sultan Mehmed'in alim ve ulemaya saygs pek fazla idi.
Devrindeki alim ve velilerin feyiz ve himmetlerine kavuabilmek
iin can atard. Bunlardan biri de Horasanl byk alim ve veli
Nureddin Ab durrahman Cami ( Molla C ami) idi. Onun Hacca
gittiini iittiinde kendisine tabi olan beldelerde en gzel ekilde
308 K ay II: C i h a n D e v l e t i
H AY I RLA YA D E D L E N DAYA K!
Peygamber Efendimiz'in Ne gzel sultan tanmlamasna nail olan
Fatih Sultan Mehmed'in slamiyet'e ball pek yksekti. Cihad
yolundaki gayretinin yan sra dinin emir ve yasaklarnn uygulan
na da byk titizlik gsterirdi. Vezir ve beyleri er'i kurallara son
derece bal olup onun dairesi dnda hibir ie ruhsat verilmezdi.
Fatih Sul tan Mehmed Han 31 1
yor. Eer bunlar doru ise, emr-i bil marlf ve nehy-i anil mnker
eylemek zerime vacip olduundan, ileri gelen bir adamm bu i
iin vazifelendirdim. O inceleyip takip edecek. yle emr eyledim ki:
Her kim namaz terk ederse, dvlmek ve mali cezaya arptrla
rak tazir eylemek meru olduundan, slam dininin emri gerei artk
Rum diyarnda namazn geirenler tespit edilip, tamam haklarndan
gelinsin. Halka namaz klmalar tembih edilip, klmayanlar hakarete
uratlp tehir edilsin. Hi kimse ne olursa olsun bu icraata mani
olmaya! Rum sanca beyleri ve kadlar ve subalar ve bunlarn
emrindeki dier memurlar gnderdiim vazifeliyle bu hususta el
birlik edip yardmc olalar. Bylece slamiyet'in yce ahkam, emri
ve yasaklarn yerine getirmekte geveklik ve tembellie asla meydan
verilmeye. yle ki, mescitler dolacak, medreseler mamur edilecek
ve din-i slam kuvvetlendirilmi olacaktr. Bylece Mslmanlar
refah, huzur ve saadet iinde olup, padiahn devletinin devamna
ve kudretinin artmasna duac olacaklardr. Bunu byle bilesiniz.
Alamet-i erifime ( turama) itimat klasnz:'
A R FAT H
Fatih Sultan Mehmed, devrinin ayn zamanda kuvvetli bir ai
ridir. iirde mahlas Avni idi. Ancak bir padiah, byle bir mahlas
kullanabilirdi. Zira yardm eden, arka kan, imdada yetien gibi
ihtiva ettii manalar dnlrse bu mahlasn gereini yerine ge
tirmek olduka zor olsa gerektir.
Aruzu, usta airlerden farksz bir hakimiyetle kullanm, iirle
rinde ince hissiyat ve dncelerini dile getirmitir. Sehi Bey, Fatih
iin: "Pek ok iirleri vardr. Szleri merdane, iirleri akane, nazm
benzersizdir" demektedir. iirlerindeki ifadeleri ak ve slubu
akcdr. Aruzu ustaca kullanan Fatih'in iirlerinin ekserisi gazel
tarzndadr.291
Fatih'in iirleri bir divan tekil edecek sayya varyordu. iirle
rinde salam bir slam itikad sezilmektedir. Kur'an, hadis, fkh
gibi ilimlerdeki vukufunu iirlerine yanstmtr. iirlerinde zaman
zaman tasavvufun esaslar grlr. Zikrettii beeri gzeller, bazen
Cemal-i Mutlak'a uzanan bir izgide grnt verirler.
Nihad Sami Banarl Bey divan iirini anlatrken: "Bunun iin
yaratln izninden baka stn bir kltre sahip olmak gerekir.
Trk, Arap, Acem edebiyatlarn, slam ilimlerini, slam tefekkrn,
tasavvufu, ark-slam mitolojisini bilmek; Aruz ve kafiye ilimlerini
renerek fesahat ve belagatn inceliklerine vakf olmak lazmdr.
Bunlardan baka astronomiden tp bilgisine, matematikten kimyaya
kadar fen bilgilerini, iiri onlarla besleyecek ve iirde onlarn akisle
rini fark edecek kadar kavram olmak lzumu vardr" demektedir.
318 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
***
MAR FAA L Y ET L E R
stanbul'un imarna ok nem veren padiah, saray, camiler,
medreseler ile hamamlardan baka ehrin eitli yerlerinde drt
bin dkkan yaptrarak, vakfetti. Byk camilerin yanndaki med
reselerin haricinde yirmi drt medrese, on iki han, krk eme ve
Halkal su tesisat ile iki gemi tersanesi ve kla, yaplan binalar
arasndadr. stanbul imar olunurken, dier taraftan Bursa, Edirne
gibi ehirlerde imar faaliyetleri byk bir hzla devam etti. Bu de
virde Bursa'da otuz yedi, Edirne'de yirmi sekiz ve dier ehirlerde
altm cami yapld.
Edirne'de Tunca Nehri kenarnda 1 45 1 senesinde byk bir saray
ina edildi. Bu sarayn daha gelimi bir modeli Topkap Saray'dr.
Edirne'd eki saray 1 8 7 6 Osmanl-Rus harbinde cephane infilakyla
harap olmutur.
322 K ay II: C i h a n D e v l e t i
N E D E D LE R ?
Byk devlet ve ilim adam olan Fatih, en byk dmanl arnn
gzlerini kamatran padiahtr. Eserlerinde ondan takdirle bahset
milerdir. Fetih srasnda stanbul'da bulunan talyan Zorzo Dolfin
onun iin yle demektedir:
"Sultan Mehmed ok az glerdi. Zekas, daimi bir alma
halindeydi. ok cmertti. Her ite fevkalade atlgan, hatta cretkard.
Setii hedeflere erimek iin ok srar ederdi. Soua, scaa, ala,
susuzlua tahammllyd. Kesin konuur, kimseden ekinmezdi.
Zevk ve sefadan uzakt. Trke, Yunanca ve Srpay ok iyi konu
urdu. Her gn bir mddet okurdu. Roma tarihi, baka devletler
tarihi, Laerce, Tite-Live, Herodot, Quinte-Curce, Papalarn, Alman
imparatorlar ile Fransa ve Lombardiya krallarnn vakalar okuduu
tarihler arasnda idi. Avrupa'd aki btn devletleri tanrd. zel
likle talyann corafyasn en ince noktasna kadar bilirdi ve bir
Avrupa haritasn yanndan ayrmazd. Askeri ve corafi ilimlerle
isteyerek megul olur, aratrmalar, incelemeler yapard. Tabiiyeti
altnda bulunan lkelerin adet ve artlarn devletin ve blgenin
menfaatlerine kullanmakta maharetliydi:'305
Dier bir talyan tarihi Langusta, stanbul'un fethinden sonra
yle yazmtr:
"Sultan Mehmed, ince yzl, ortadan fazla uzun boylu, silahlar
kuanm, asil tavrl, ok az glen, devaml renmek ihtiras ile
yanan, cmert ve iyi kalpli, gayelerine ulamakta inat bir hkm
dard. En ok harp sanatna meraklyd. Her eyi renmek isteyen
zeki bir aratrmacyd. Sefahat dknl olmayp, kt adetleri
yoktu. Harem dairesinde ok az vakit geirirdi. Nefsine hakim ve
uyankt. Her arta tahamml gsterebilirdi ve bir cihan devleti
peinde idi:'
Hemen her frsatta Fatih'i karalamak iin sebepler arayan me
hur Alman msterik Franz Babinger, u szleri sylemekten de
kendini alamaz:
Fatih Sul tan Mehmed Han 325
i l . M U RA D H A N
rine mteallik ise dman defetmeye hemen gelmeleri farz- ayndr. Ve eer bu
canibe mteallik ise ulu'l-emre itaat lzumu aydnlk kalplerinin malumudur zama
nn gerektirdii oldur ki ge kalnmaya . . . ifadeleri zerine derhfl harekete getii
belirtilir. Bkz. Solakzade, c. I, s. 236.
72 Gazavat- Sultan Murad, s. 48.
73 nalck, Tetkikler, s. 73.
74 Gazavat- Sultan Murad, s. 49-50.
75 Hammer, c. 2, s. 492. 58.
76 Gazavat- Sultan Murad, s. 57-58.
77 Gazavat- Sultan Murad, s. 60.
78 Gazavat- Sultan Murad, s. 65.
79 Varna savann tafsilat iin bkz. Gazavat- Sultan Murad, s. 58-70; Neri, c. 2, s.
6 5 1 -657; Ak.paazade, s. 132- 1 33; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 2 1 6-222; Hammer,
c. 2, s. 493-495; Jorga, c. 1 , s. 384-385.
80 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 222; Solakzade, c. I, s. 240.
81 Gazavat- Sultan Murad, s. 70.
82 Neri, c. 2, s. 655; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 223.
83 Bu konuda bkz. nalck, Tetkikler, s. 76-79.
84 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 229; Hammer, c. 2, s. 495; Oru Be Tarihi, s. 97;
Greke Anonim Osmanl Tarihi, s. 74; Neri (c. 2, s. 655) ve Ak.paazade ise ( s. 133)
II. Murad Han'n Varna'dan dnte vezirlerinin arzusu zerine tekrar tahta kt
n ve olu Mehmed'i Manisa'ya gnderdiini yazarlar.
85 Bu iki grubun mcadelesi iin bkz. nalck, Tetkikler, s. 83-90; Uzunarl, Osmanl
Tarihi, c. I, s. 439-440.
86 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 229.
87 Oru Be Tarihi, s. 98; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 230; Greke Anonim Osmanl
Tarihi, s. 7 4.
88 Buuktepe vakas ve sonrasnda gelien olaylarla ilgili bkz. Abdlkadir zcan,
"Buuktepe vakas'; DA, c. 6, s. 343-344; nalck, Tetkikler, s. 95-97.
89 Hammer, c. 2, s. 497; Oru Be Tarihi, s. 98.
90 nalck, Tetkikler, s. 1 03- 1 04.
91 Bu seferle ilgili olarak bkz. Dukas, s. 1 3 5 - 1 36; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 230-
234; Jorga, s. 389.
92 Hadid!, Tevarih-i Al-i Osman ( 1 299- 1 523), haz. N. ztrk, stanbul, 1 99 1 , s. 213-
2 1 4; Ak.paazade, s. 1 32; Neri, c. 2, s. 655; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 223.
93 Hammer, c. 2, s. 505.
94 Hal seferi hazrlklar iin bkz. ]orga, s. 39 1 ; Hammer, c. 2, s. 505; F. Babinger, Fatih
Sultan Mehmed ve Zaman, ev. D. Krpe, stanbul, 2003, s. 63-64; Uzunarl,
Osmanl Tarihi, c. I, s. 446.
95 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 64.
96 Ak.paazade, s. 135; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 239; Solakzade, c. I, s. 247.
Dipnotlar 335
97 Neri, c. 2, s. 663.
98 Savan genel tafsilat hakknda bkz. Neri, c. 2, s. 665-675; Hoca Sadeddin Efendi,
c. 2, s. 24 1 -244; Akpaazade, s. 1 3 5 - 1 37; Hammer, c. 2, s. 505-508; Babinger, Fatih
Sultan Mehmed ve Zaman, 65-66.
99 Geni bilgi iin bkz. Akpaazade, s. 1 3 7 - 1 38; Neri, c. 2, s. 675-676; Hoca Sadeddin
Efendi, c. 2, s. 244-248.
1 00 Akpaazade, s. 1 38.
101 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 253.
1 02 Neri, c. 2, s. 68 1 ; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 252-254; Akpaazade, s. 1 39- 1 40.
103 nalck, Tetkikler, s. 204-209.
1 04 Oru Be Tarihi, s. 1 06; Neri, c. 2, s. 685; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman,
70-7 1 . Hoca Sadeddin Efendi ise Murad Han'n vefatn 3 Muharrem Cuma (5 ubat
1 45 1 ) gn olarak vermektedir, s. 255.
105 Solakzade, c. I, s. 253.
1 06 Neri, c. 2, s. 683; Solakzade, c. I, s. 1 89. Kk ehzade Ahmed'in ise eceli ile ld-
veya nizam- alem iin ldrld yolunda eitli rivayetler vardr.
1 07 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, s. 45 1 .
108 Hoca Sadeddin Efendi, c . 2 , s . 250.
1 09 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 249-25 1 .
1 1 0 Akpaazade, s . 1 96- 1 97.
1 1 1 lyasolu Mercimek Ahmed, Kabusname, A. zkrml, c. 1 , s. 39-40.
1 1 2 Latifi, Tezkire, haz. M. sen, Ankara, 1 990, s. 68-69.
1 1 3 skender Pala, iirin Sultanlar, Mays 2005, s. 43.
1 1 4 II. Murad zamannda Osmanl sarayna girmi olan Venedik elisi Andrea Coscolo
padiah ile ehzade Mehmed (Fatih) arasnda geen bu uzun konumay kaleme
almt. talyanca olarak yazlan eser, elinin torunu balyos Marina de Cavali tara
fndan 1 559 (h. 967) tarihinde saray tercmanlarndan Murad Bey'e tercme ettiri
lerek devrin Osmanl padiah Kanuni Sultan Sleyman'a takdim edilmitir.
Nasihat- Sultan Murad isimli eserde II. Murad Han hayatn eitli alarnda
insanlarn nasl davranmalar gerektiini anlatr ve devlet idaresiyle ilgili nasihatler
verir. Eser Abdullah Uman tarafndan Tercman 1001 Temel Eser serisi ierisinde
Fatih Sultan Mehmede Nasihatler adyla sadeletirilmitir.
1 1 5 Fatih Sultan Mehmede Nasihatler, sad. A. Uman, s. 105- 106,l 10, 1 20, 1 24- 125,1 32.
1 1 6 D ukas, s. 139.
1 1 7 Halkondil'den naklen Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 7 1 .
1 1 8 Hammer, c . 2, s . 5 1 6.
1 1 9 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 7 1 .
1 20 Solakzade, c . I , s . 255.
121 Neri, c. 2, s. 677.
122 krullah, Behcet't Tevarih, ev. N. Atsz, stanbul, 1 947, s. 62-63.
336 K ay II: C i h a n D e v l e t i
FAT H S U LTA N M E H M E D H A N
1 23 Dukas, s . 138
1 24 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. l , s. 454-455; Dukas, s. 1 4 1 - 142.
125 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 75-76.
126 Tursun Bey, s. 38-39; Hoca Sadeddin, II, s. 268-269.
1 27 Dukas, s. 143.
128 Dukas, s. 143- 1 44.
1 29 Dukas, s. 1 44.
130 Dukas, s. 1 44- 145.
1 3 1 Dukas, s. 145- 146.
132 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 82-83.
133 Tursun Bey, s. 44-45; Tayyarzade Ata, Tarih-i Ata, stanbul 1 293, I, 37.
1 34 Rumelihisar Camii, Fatih Sultan Mehmed Vakf adna kaytl iken 1 954 ylnda
hisarn tamiri vesile edilerek Maliye hazinesi tarafndan istimlak edilmitir. Halen
minaresi yarm vaziyette ayaktadr. Mescid ksm ise ne yazk ki bu byk Trk
hakannn kemiklerini szlatacak ekilde Rumelihisar etkinliklerinde sahne olarak
kullanlmaktadr. Buras aslna uygun olarak, tekrar vakfa devredilecei gn bekle
mektedir.
1 3 5 1 453 ylnda stanbul'un muhasara ve zapt (Zorzo Dolfn'in Venedik Kronii'nden
tercme edenler Samim Sinanolu-Suat Sinanolu), Fatih ve stanbul, c. l, sy. 1, s.
23-24.
136 Dukas, s. 143,145.
137 Dukas, s. 1 53- 1 54; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 85.
138 Dukas, s. 1 52; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 85; Ayrca stanbul'un
fethi dneminde Osmanl topuluunun geldii nokta iin bkz. Mcteba lgrel,
"stanbul'un Fethinde Osmanl Topuluu'; Tarih ve Medeniyet, Mays 1 994, y. 3, s.
20-23.
139 Dukas, s. 1 5 1 .
140 Celalzade Mustafa, Selim-name, haz. A . Uur-M. uhadar, Ankara, 1 990, s.338-34 1 .
1 4 1 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi 2 , s. 54 1 - 542.
1 42 Bizans'n hazrlklar iin bkz. Dukas, s. 1 54- 1 57; N. Barbara, Kostantiniye
Muhasaras Ruznamesi 1 453, ter. . T. Diler, stanbul 1 953, s.22 vd.; Babinger, Fatih
Sultan Mehmed ve Zaman, s. 87; Jorga, c. 2, s. 30-32; Feridun Dirimtekin,
stanbul'un Fethi, stanbul 1 949, s. 63-70; Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. 1 , s. 469-
472.
1 43 Dirimtekin, stanbul'un Fethi, s. 1 3 5 - 1 38.
144 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 90-9 1 .
1 45 Jorga, c . 2 , s . 34-35; Dirimtekin, stanbul'un Fethi, s . 138- 1 45.
1 46 bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VIII. Defter, haz. . Turan, Ankara 1 99 1 , s. 57-58.
Kemalpaazade bu olayn Fatih'in gemileri karadan yrtmesinin ardndan vuku
bulduunu ifade eder.
Dipnotlar 337
284 Gnl Tekin, Fatih Devri Trk Edebiyat, stanbul Armaan 1 , stanbul 1 995, s . 163.
285 Hoca Sadeddin, c. 5, s. 1 1 O- 1 2 1 .
286 Muhammed Said Cemaleddin, "Farsa Kaynaklarda stanbul'un Fethi'', 2.
Uluslararas stanbul'un Fethi Konferans 30- 3 1 Mays- 1 Haziran 1 997, stanbul
1 997, s. 1 47.
287 Ali Asgar Hikmet, Cami Hayat ve Eserleri, stanbul 1 9 9 1 , s. 79-8 1 .
288 stanbul Risaleleri l , s . 388.
289 bn Kemal, VIII. Defter. s.l 7; X. Defter, s. XLIV.
290 Fatih kanunnamesi ve karde katli meselesi iin bkz. Abdlkadir zcan, "Fatih'in
Tekilat Kanunnamesi ve Nizam- Alem in Karde Katli Meselesi", Tarih Dergisi,
say: 33, stanbul, 1 982, s. 7-28; Ahmet imirgil, "Karde Katli'', Tarih ve Dnce,
Temmuz 2000, say: 2000-07, s. 1 6-25; Ekrem Bura Ekinci, "Def-i Mefsid in'',
Tarih ve Dnce, Temmuz 2000, say: 2000-07, s. 32-38.
291 Fatih ve dneminin edebi hayat iin bkz. Gnl Tekin, Fatih Devri Trk edebiyat,
s. 1 6 1 -22 1 .
292 Mustafa sen bey; Fatih'in iirlerine yklenmek istenen manalar grnce, cehaletin
bu kadar da ancak tahsille mmkn olur demekten kendini alamaz. Bkz. "Osmanl
Hanedan'nn airlii ve Fatih'', Tarih ve Medeniyet, Temmuz 1 997, say: 40, s. 8- 10.
293 Pala, air Fatih, s. 29 1 .
294 nsel, Fatih'in iirleri, s . 38; Pala, air Fatih, s . 296
295 stanbul Risaleleri 2, s. 422.
296 nsel, Fatih'in iirleri, s. 36.
297 nsel, Fatih'in iirleri, s. 48-49.
298 nsel, Fatih'in iirleri, s. 80.
299 nsel, Fatih'in iirleri, s. 77.
300 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 79 - 1 80.
30 1 stanbul Risaleleri 2, s. 167.
302 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 80- 1 8 1 .
303 Akpaazade, s . 1 94.
304 Bu eserler iin bkz. C. Baltac, Fatih devri ilim hayat ve Sahn- Seman medreseleri,
stanbul Armaan 1 , s. 238-245.
305 Zorzo Dolfn'in Venedik Kronii, s. 24-26
306 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 3 5 1 -352.
307 Jorga, c. 2, s. 1 75 - 1 77.
308 Asl ad Abdlmelik (740-828) olan Basral Arap ozan ve lgatisi.
309 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 82- 1 84.
3 1 0 Neri, c. 2, s.
B B L YO G RA F YA
A. Adnan Advar, Osmanl Trklerinde lim, stanbul 1 982.
A. Galanti, Trkler ve Yahudiler, stanbul 1 928.
Abdlkadir zcan, "Buuktepe vakas'; DA , c. 6, s. 343- 344.
Abdlkadir zcan, "Fatih'in Tekilat Kanunnamesi ve Nizam- Alem in
Karde Katli Meselesi", Tarih Dergisi, sy. 3 3 , stanbul 1 982, s. 7 - 5 1 .
A . Sheyl nver, stanbul Risaleleri 1 -2, stanbul 1 99 5 .
A. Decei, "Fenerliler", A , stanbul 1 964.
A. Djevad, Yabanc lara Gre Eski Trkler, stanbul 1 974.
Ahmed Bahaddin (Cizyedarzade) , Cizyedarzade Tarihi, Sleymaniye
Ktbhanesi, Nr. 2403.
Ahmed b. Hanbel, Msned IV.
Ahmet imirgil, "Karde Katli", Tarih ve Dnce, Temmuz 2000, sy.
2000-07, s. 1 6-25
Ahmet imirgil, " 1 453 stanbul muhasaras kronolojisi", stanbul Armaan
Fetih ve Fatih 1, stanbul 1 995, s. 47-58.
Ali Asgar Hikmet, Cami Hayat v e Eserleri, stanbul 1 99 1 .
Ali hsan Yurd, Fatih'in Hocas Akemseddin Hayat ve Eserleri, stanbul
1 972.
Anonim Tevarih- i Al-i Osman, haz. N. Azamat, stanbul 1 992.
Alaaddin Ali Tusi 307 79, 80, 83, 9 1 , 93, 94, 95, 98, 1 0 2 , 1 0 3 ,
Alaaddin (Sultan il. Murad'n olu) 5 9 , 1 5 8, 1 7 4, > 1 86, 1 96, 1 98 , 200, 201, 209,
Ebussuud Efendi 3 1 6
Edirne 18 , 1 9 , 20, 22, 23, 24, 25, 29, 30, 42, F
43, 45, 46, 48, 50, 52, 53, 60, 62, 63, 64, fakih 64, 65, 302
65, 67, 72, 74, 75, 76, 77, 84, 87, 90, 9 1 , Fatih 1 72, 1 7 3 , 1 74, 1 75, 1 76, 179, 1 80,
92, 95, 96, 99, 1 04, 105, 106, 108, 109, 1 8 1 , 1 83, 1 84, 1 8 5 , 1 86, 1 88, 1 89, 1 9 1 ,
1 1 0, 1 1 2, 1 1 5, 1 24, 1 29, 1 30, 1 3 1 , 1 34, 1 92, 1 93, 1 94, 1 95, 1 96, 1 97, 198, 1 99,
1 3 5 , 136, 1 37, 1 38, 142, 145, 1 60, 1 86, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207,
1 90, 1 92, 204, 205, 2 1 1 , 2 1 2, 240, 256, 209, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 2, 2 1 4, 2 1 6, 2 1 7, 2 1 8,
269, 270, 296, 300, 303, 305, 306, 3 1 1 , 32 1 220, 222, 224, 225, 226, 227, 228, 229,
Edirnekap 1 4 3 , 144, 1 47, 1 50, 1 5 3 230, 23 1 , 232, 234, 237, 238, 239, 240,
Eflak 13, 29, 47, 52, 53, 56, 57, 58, 59, 63, 24 1 , 243, 245, 246, 247; Camii 1 76,
-
71, 75, 76, 78, 80, 82, 94, 1 00, 1 0 1 , 1 04, 1 77, 1 78; - Kanunnamesi 3 1 5
1 24, 1 25, 205, 206, 207, 208, 209, 2 1 3 , Fatma Hatun (Sultan II. Murad'n kz) 109
2 1 4, 2 1 7, 266, 267, 269; - Meselesi 205 Fazlullah (Acem lkesinden bir bilgin) 1 1 2
Eflani Kalesi 1 97 Feke Kalesi 279
Ege 2 1 0; Blgesi 108; Denizi 22, 1 3 1 ,
- - Fener mahallesi 17 4
210, 213 Ferdinand (Napoli Kral, V. Alfons'un olu)
Eine Krfezi 97 1 85, 232, 273, 288
Eridir37; -liler 1 74 ferman 42, 1 30, 1 67, 259, 264
350 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
Fetihname 84, 89, 90; Varna Sava 85 Germe 97, 98, 2 1 8, 2 1 9, 220
Fetret Dnemi 37, 3 1 4 Germiyan 33, 34, 42, 44
fkh 256, 296, 3 1 7 Gevherhan Sultan (Fatih Sultan Mehmed'in
Frat 20 1 , 242, 243, 245; - Nehri 24 1 ; - kz, Uurlu Mehmed Bey'in ei) 30 1
Vadisi 24 1 Giovanni Adorno (Ceneviz Beyi) 25
Filelfo 1 26 Giovanni Dorio 277, 278
Filibe 60, 6 1 , 1 1 4, 200, 207 Giovanni Mario Angiolello 30 1
filo 1 4 1 , 142 Girit 1 4 1 , 1 44
filori 279 Golumba Kalesi, bkz. Gvercinlik (Go
Firuz Aa 1 33; -'nn Rumeli Hisar Kuman- lumba Kalesi)
danlna Tayini 1 33 Gde Ahmed Bey (Uurlu Mehmed Bey'in
Firuz Bey 58, 178 olu, Fatih Sultan Mehmed'in torunu,
Firuze 297 Akkoyunlu Hkmdar) 301
Floransa 1 3 9 Gke (Takpr'nn bir nahiyesi) 200
Foa 2 4 , 25, 2 8 , 1 74, 2 3 0 ; -llar 2 5 , 3 0 Glba (Sabiacco) Hisar 275, 276
Franesko Kontarini 272 Greguar (Srp Despotu Brankovi'in olu)
Fransa 58, 70, 1 26, 1 4 1 , 20 1 , 324 189
Franszlar 1 0 1 , 1 8 5
grejuva atei 32, 1 5 1
Fransisken tarikat 1 8 1
Grigorios (Patrik) 1 3 9
Franz Babinger (Alman Tarihi) 294, 324
Gercinlik (Golumba) Kalesi 63
Frenk 25, 28, 65, 97, 1 3 1 , 2 1 8; Askerleri
Glbahar Hatun (Fatih Sultan Mehmed'in
-
Frigya 129
Gmlolu 26
Futalar (Bohalar) 187
Gmlcine 42, 229
Gvercin 50
G
Gzelce Hisar 22, 73
Galata 1 40, 1 48, 149, 1 66, 1 74, 264; - H
ristiyanlar 16 7
H
ganimet 50, 56, 88, 264, 269
Hac Giray ( Krm Han) 260; -'n vefat
Gaverudi (Karakoyunlu Hkmdar Cihan
ah'n kumandanlarndan) 233 261
Gavur shak 245, 246 Hac vaz Paa 2 1 , 27, 28, 37
Gazi Kara Abdurrahman 74 Hal 13, 58, 59, 60, 72, 73, 75, 76, 78, 82, 89,
Gebze 29 1 , 293 l Oo, 1 0 1 , 102, 103, 126, 148, 277, 283, 334
Gedik Ahmed Paa 202, 228, 229, 253, 254, Hadm ehabeddin Paa, bkz. ehabeddin
255, 262, 263, 264, 2 7 1 , 272, 273, 274, Paa
288, 290, 340 hadis 296, 3 1 1 , 3 1 7, 3 1 8
Gelibolu 19, 22, 23, 24, 25, 28, 29, 30, 34, Haleb 279
42, 43, 7 1 , 73, 74, 1 24, 129, 2 1 0, 287, 290, Hali 3 1 , 140, 143, 144, 146, 1 47, 148, 149,
; - Boaz 73, 1 3 1 , 1 42; -!ular 1 74 1 50, 1 53, 164; -teki zincir 1 40
Gennadios, Bk. Georgios Skolarius. Halid Bin Zeyd, bkz. Ebu Eyyub El-Ensari
George Brankovi (Srp Despotu) 59, 63, Halil Bey (Akkoyunlu komutanlarndan)
92, 177 248
George Lepes (Piskopos) 55 Halil Bey (Sultan I. Murad'n kardei) 3 1 4
Georgios Amirutzes ( mp arator David Halkondil (mverrih) 9 8 , 1 20
Komnenos'un ba mabeyncisi) 204 hamam 45, 200, 259, 323
Georgios Skolarius 1 6 5 ; -'un Gennadi Hamidili 32, 47, 5 1 , 236
os unvann alarak stanbul O rtodoks Hammer 56, 76, 1 20, 3 3 1 , 332, 333, 334,
Kilisesi'nin bana gemesi 165 335, 336, 337, 339, 341, 344
Gerger Kalesi 234 Hamza Bey (Anadolu Beylerbeyi) 39, 40, 41
ndeks 35 1
Mengli Giray (Krm Han Hac Giray'n Mora 1 3 , 46, 96, 97, 98, 99, 1 24, 1 4 1 , 149,
olu) 26 1 , 262, 263, 264, 265 1 74, 192, 193, 1 94, 195, 199, 206, 2 1 7,
Menkup 260, 263, 264 2 1 8 , 220, 2 2 1 , 229, 230, 232, 243, , 272,
Mennan Kalesi 254 277, 287; Kuzey - 229
Mentee 9 1 Morova 60, 99, 1 77, 1 78
Mercimek Ahmed 1 1 3, 1 1 4, 335 Moskova 260
Meri 1 86 muhaddis 64
Mesih Paa 283, 285, 286, 287, 290 muhallebiler 1 86
Mesnevi 1 1 1 , 1 1 5 Muhammediyye ( Yazcolu Mehmed'in
Mevlana Hamza 50, 5 1 eseri) 1 1 3
Mevlana Veli 127 Murad Bey (Suba) 2 1 1
Mevlevihane 1 1 1 , 1 53; - Kaps 141 Murad- Hdavendigar 102; -'n trbesi 43
Mezid Bey 55, 56, 92 Murad 11. 1 06, 1 08, 1 09, 1 1 0, 1 1 1 , 1 1 2, 1 1 3,
Msr; 69, 84, 90, 229, 278, 279, 280, 28 1 , 1 1 5 , 1 1 9, 120, 1 24, 125, 128, 1 84, 1 99,
290, 292 - skenderiyesi 275 205, 2 1 8, 256, 296, 297, 305, 330
Michael Angelovi ( Mahmud Paa'nn Murad Ill. 3 1 4
kardei) 1 89 Murad I V 3 1 4
Midilli 46, 1 24, 125, 174, 209, 2 1 0, 21 1 , 2 1 2, Muradiye (Sultan I l . Murad'n trbesinin
bulunduu Bursa'da bir mahalle) 1 09,
2 1 3, 2 1 7, 220, 2 2 1 , 229, 339
111
Midye 71, 142
Murad Paa 232, 240, 24 1 , 242, 243, 245,
Mihail Angelos (Mahmud Paa'nn baba
253, 258
s) 190
Musa elebi 26, 54
Mihalolu Ali Bey 1 93, 2 1 4, 223, 242, 245,
Muslihiddin Efendi (Hocazade) 305
248, 272, 274
Muslihiddin (Osmanl top dkm ustas)
Mihalolu Hzr Bey 1 02
45, 1 36, 305
Mihalolu skender Bey 2 1 6, 222, 274, 287
Mustafa Bey (Aydnolu Il. Umur Bey'in
Mihalolu Mehmed Bey 26, 3 1 , 34
olu) 38
Minetto (Venedik Balyozu) 1 56
Mustafa Bey (Ozgurolu sa Bey'in olu)
Minnetolu Mehmed Bey 1 9 1 , 2 1 6, 221
182
Misivri 1 42 Mustafa elebi, bkz. Mustafa elebi
Mistra (Isparta) 1 93, 195 Mustafa elebi (Fatih Sultan Mehmed'in
Moenigo 273 olu) 1 86, 247
Modon 2 1 7 Mustafa elebi (Yldrm Bayezid'in olu);
Mool 1 08 - syan (Dzmece syan) 30, 46
Molla Abdlkerim 1 76 Mslman 18, 59, 140, 1 63, 166, 1 74, 190,
Molla Ali Tusi 1 76 2 1 6, 22 1 , 245, 250, 25 1 , 260, 278, 284,
Molla Arif elebi 1 1 3 296, 298, 3 1 1 , 3 14, 3 1 5, 326
Molla Bahaeddin 3 1 1 Mzakolu Yakub Bey 58
Molla Cami, bkz. Nureddin Abdurrahman
Cami (Mola Cami) N
Molla Grani 1 1 3, 142, 1 5 1 , 1 77, 205, 296, nakkare 98, 1 57, 1 59
302, 303 Name 44, 58, 69, 84, 9 1 , 203, 232, 280, , 308,
Molla Hzr Bey 175 3 1 7; Sultan 11. Murad'n -si 63
Molla Hsrev (Kazasker) 69, 142, 175, 177, Napoli 1 84, 1 85, 2 1 0, 2 1 7 , 232, 266, 273,
302, 303, 304, 307 288, 289
Molla Seyyid Ali 306 Nasuh Bey (Arnavut Beyi) 208
Molla Yegan (Fatih Sultan Mehmed'in ilk National Gallery 30 1
hocas) 1 1 3, 296, 302 Neccaroullar 1 69
Molla Zeyrek Mehmed 1 76 Neri (Atina Dukas) 97, 98
356 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
Roma 13, 1 3 9 , 1 40 , 1 66, 232, 289, 290, Sava Nehri 54, 1 79, 2 2 3
294, 324 Savc Bey (Sultan L Murad'n olu) 3 1 4
Romanya 1 02 Sazldere 22, 2 3 , 30
Rudnik 1 7 8 , 1 79 , 1 9 1 Segedin 6 3 , 64, 67, 70, 1 92 , 333
Rum 1 3 , 76, 93, 1 2 1 , 1 24, 1 47, 165, 1 95, 2 0 1 , Sehi Bey 1 7 5 , 3 1 7
2 0 2 , 204, 2 2 7 , 2 2 8 , 2 3 4 , 2 3 5 , 244, 2 5 6 , Sehl (Amr'n Olu) 1 6 9
257, 264, 298, 299, 307, 308, 3 1 1 , 312, 3 1 7 Sekelet B an Thomas 7 8
Rumeli 1 3 , 20, 2 1 , 2 2 , 2 3 , 2 5 , 27, 2 8 , 3 0 , Selanik 20, 45, 4 6 , 4 7 , 7 1 , 1 1 2, 1 25 , 1 78 , 1 9 0
36, 3 8 , 42, 48, 49, 5 2 , 54, 56, 5 9 , 60, 6 1 , Selimiye Camii 1 1 1
62, 6 5 , 67, 7 1 , 73, 74, 76, 77, 79, 8 1 , 8 2 , Semadirek 2 1 1
92, 9 3 , 94, 9 5 , 96, 9 8 , 1 0 2 , 1 09, 1 27, 1 30 , Semendire 52, 5 3 , 5 8 , 63, 93, 145, 1 78 , 1 90,
1 36 , 1 39 , 1 4 3 , 1 53 , 1 79, 1 80 , 1 84 , 1 86 , 1 9 1 , 1 92 , 1 93 , 2 1 4 , 256, 269, 270, 274
1 90 , 1 9 1 , 208, 209, 2 1 0 , 2 3 2 , 240, 2 4 1 , Semerkand 303
2 4 2 , 2 4 3 , 244, 2 5 6 , 2 5 8 , 2 6 2 , 266, 2 6 8 , Sen George sanca 78
274, 2 7 5 , 3 1 6 Sen Jan valyeleri 283
Rumeli Hisar (Boaz Kesen) 73, 1 30, 1 36, Sen Mari Kilisesi 149
2 74; Yunanllar'n -'na yollar kesen adn Sen Mark 2 1 8 , 277
vermesi 1 33 Sen Martin Yortusu 78
Rumiye-i Sura (Amasya, Tokat, Sivas) 4 1 Sen Nikolas Kulesi 2 8 5
Rumlar 9 8 , 1 4 5 , 147, 1 5 1 , 2 1 0 , 264 Sen Romen Kaps (Topkap) 3 2 , 1 4 5
Rupeli 1 9 3 Sent mre Mevkii 5 5
Rus 1 65 , 260, 3 2 1 Seret Nehri 2 6 7
Rstem (Karakoyunlu Hkmdar Cihan Serez 20, 98, 1 89 , 1 9 3 , 204, 2 1 1
ah'n kumandanlarndan) 233 Server Aa 65
Sevgendname 65
S- Seydiehir 5 0
S a d e d d i n - i Deyri ( Hanefi Mezhebi Seyitgazi 5 9
alimlerinden) 65 Seyyid 4, 43, 306, 308
Sadi Paa 1 53 Srbistan 13, 47, 52, 5 3 , 58, 60, 70, 1 0 1 , 1 78,
Safranbolu Kalesi, bkz. Tarakl Borlu (Saf- 1 8 5 , 1 8 9, 1 90 , 1 9 1 , 192, 193, 1 94, 2 1 0
ranbolu Kalesi) Srp 47, 5 2 , 5 3 , 56, 59, 60, 63, 64, 7 5 , 93,
Sahn- Seman Medresesi 307 94, 1 00 , 1 0 1 , 1 24, 1 2 5 , 1 77, 1 79, 1 85 , 1 89,
Saln Medresesi 1 76 1 90, 193, 2 1 3 , 288, 326; - kaleleri 92, 192;
Sakz 46, 1 24 , 1 25 , 1 4 1 , 1 44, 1 5 5, 2 1 0 , 2 1 2 -!ar 58, 63, 1 78, 1 9 2
Samatya 1 44 Sicilyallar 1 0 2
Samsun; Kafir - 1 08 ; -!ular 1 74 Sigismund 7 5
Santa Maria Kilisesi 262 silahtar 2 4 0
Sara Hatun (Akkoyunlu Hkmdar Uzun Silifke 226, 2 2 9 , 2 5 3 , 2 5 4
Hasan'n annesi) 202, 203, 204 Silivri Kalesi 1 4 2
Sarayburnu 1 4 8 Silivri Kap 1 5 3
Saray- Cedid, bkz. Topkap Saray (Saray- Simon D Gemeni 5 5
Cedid) Sinan Bey (Elvanolu) 2 1 8 , 2 1 9
Sarayii (Bursa'da bir semt) 1 1 1 Sinan Bey( Sultan I L Murad'n damad) 109
Sart 4 0 Sinan Paa ( Rumeli B eylerbeyi, Vidin
Saruca Paa 50, 74, 9 3 , 95, 1 02, 1 0 7 Hakimi) 48, 49
Saruca Sekban (Osmanl top dkm ustas) sinod meclisleri 1 6 5
1 36 , 1 37 Sinop; 3 5 , 1 74 , 1 9 5, 1 97, 1 98 , 200, 202 -'un
Saruhan (Manisa) 37 fethi 1 97
Savalan (Karakoyunlu Hkmdar Cihan sipahi; -!er 3 5 7
ah'n kumandanlarndan) 233 Sirkeci 2 , 1 4 0
358 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
Sis Kalesi 2 79 ehit 23, 49, 55, 77, 80, 83, 87, 90, 93, 1 02,
Sitti Mkerreme (Dulkadrolu Sleyman 1 6 1 , 1 7 1 , 18 253, 332
Bey'in kz) 105 ehirky 60
Sivas 40, 4 1 , 1 99, 202, 225, 236, 240, 3 1 7 ehsuvar Bey (Dulkadirli Sleyman Bey'in
Sivricehisar 1 77, 1 79, 1 9 1 olu) 279, 280, 28 1 , 282
Sklavonya 232 ehzade Hatun (Sultan II. Murad'n kz)
Slav 1 0 1 , 263, 325 1 09
Sofya 60, 94, 100, 1 0 1 , 1 92, 220, 22 1 , 222, ehzade Orhan, bkz. Orhan elebi (Emir
259 Sleyman'n olu)
Sokol Kalesi 2 1 5 emseddin Molla Fenari 243
Solakzade Mehmed Hemdemi Efendi 1 20 eyh Eb'l-Vefa 3 1 0
Stefan Kosarovi (Hersek Kral) 2 1 6 eyh Hasan (Akkoyunlu Hkmdar Uzun
Stefan Lazarovi 54 Hasan'n amcas, emikezek Hakimi)
Stefan (Srp Despotu Brankovi'in olu) 233
189 eyhi 1 1 3
Stefan Thomas (Katolik Bosna Kral) 1 89, eyhler 1 06, 142, 1 53, 1 54
1 92, 213, 2 1 4, 2 1 5 umnu 76, 83
St. Ethiene Da 285 krullah 1 2 1 , 1 86, 335
Stoyka (Macar elisi) 63
Sueava 267 T
Sultanahmed Camii 1 1 1
tabhane 1 76
Sultaniye Medresesi (Bursa'da) 305, 307
tabi 98, 1 57, 1 59
Suriye 260, 29 1
Taceddin olu Mahmud Bey (znik Bey-
Sheyl (Amr'n olu) 1 69
lerbeyi) 34
Sleyman Bey (Fatih Sultan Mehmed'in ka-
Tacizade Cafer elebi 1 59
ynpederi, Dulkadr Beyi) 1 05, 1 24, 279
ta 66, 67, 99, 106, 1 65, 22 1
Sleyman elebi 37
Taddeo 2 1 8
Sleymaniye Camii 1 1 1
Taht 67
Sleyman Paa (Anadolu Beylerbeyi) 275,
Tahtakale 95, 1 1 0
276
Tahtal 192
afi 64
Tarakl Borlu (Safranbolu Kalesi) 25
ah Budak (Dulkadirli Sleyman Bey'in
olu) 279, 282, 290 Tarsos 193
ah Hac (Karakoyunlu Hkmdar Cihan Taeli 1 27
ah'n kumandanlarndan) 233 Taili 50, 65
:ihi toplar 143, 145, 1 46 Takpr 200
ah Melik (Gelibolu Hisar Kumandan) Taoz 1 74, 2 1 0, 2 1 1
20, 23 Tatar 260, 262, 263, 264, 265
ahruh Mirza (Timurilerden) 90 Teb 97, 98
am 279, 28 1 , 308 Tebriz 249, 250
amiler (Memlkler) 282 tefsir 296
amlolu Mehmed Bey 178 Tekeolu Osman Bey 36
ap 25; - madenleri 29; Foa'daki - ma Tekfur ayr (Hnkar ayr) 29 1 , 293
denleri 24 Tekfur Saray 1 74
aranpol iperi 1 56 Teodoros (Mora Despotu) 97
arapdar lyas Bey (Hamidili Sancakbe Tepe (cellat), bkz. Vlad IIl. (Eflak Beyi)
yi) 47 Tercan 24 1 , 245
ebinkarahisar 24 1 , 25 1 , 258 tersane 1 74, 321
ehabeddin Paa (Kula ahin Paa, hadm) Teselya 1 9, 1 94, 209
92, 94, 95, 96 Tetimme (hazrlk) Medresesi
ndeks 359
fikrine ynelecektir.
l I
ISBN 978-605-08-1294-7
; 0.2 .
GZ
- _ ,:
: 9 l llfl!lll!l 1 WlrnJ1 t 1 7,50
timas.com.tr