Sinan Meydan - Sarı Lacivert Kurtuluş - Kurtuluş Savaşı'nda Fenerbahçe Ve Atatürk PDF

Sinan Meydan _ Sar Lacivert Kurtulu
sar lacivert KURTULU

Kurtulu Savat'nda Fenerbahe ve Atatrk
Sinan Meydan
TRUVA YAYINLARI Yayn No: 123
Truva / Tarih: 23
Yayn Danman : Abdullah ahin
Genel Yayn Ynetmeni : Burak Fazl abuk
Yayn Editr : Mehmet Murat Dgen
Redaksiyon : Bulut Fikret lolu
Bilgisayar Uygulama : Truva Ajans
Kapak Tasarm : www.natagrup.com
Bask-Cilt : Kilim Matbaaclk Ltd. ti.
Litros Yolu Fatih Sanayi Sitesi No: 12/204 Topkap-istanbul (O 212) 612 95 59
1. Bask Haziran 2006
ISBN: 9944-975-23-0
Kitabn telif haklar, Truva Yaynlar'na aittir. Yaynevinden ve yazardan yazl izin
alnmadan ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez,
oaltlamaz ve yaynlanamaz.
Truva Yaynlar, 2006
Hocapaa Mah. Derviler Sok. No. 9 Kat: 4 3411 0 Sirkeci/STANBUL
Tel: (0212) 513 85 44
Fax: (0212) 513 85 45
www.truvayayinlari.com
e-mail: info@truvayayinlari.com
SINAN MEYDAN
(sinanmeydan75@ mynet.com)
Sinan Meydan: 1975 ylnda Artvin'de dodu. lk ve orta renimini Artvin avat'ta
tamamland. 1993 ylnda girdii stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm'nden
1997 ylnda mezun oldu. niversite yllarndan itibaren Atatrk ve yakn tarih zerinde
alt.
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalnda
mastr yapt.
"Bir mrn teki Hikayesi" adl ilk kitab 2002 ylnda yaynland. Bu kitabnda "Atatrk ve
Din" konusunu tm boyutlaryla inceledi. 2005 ylnda yaynlanan "Beyaz Kule" adl tarihi
romannda Atatrk'n genlik yllarm dnemin atmosferiyle birlikte ele ald.
2006 ylnda yaynlanan "Atatrk ve Kayp Kta Mu" adl aratrmas ise bir hayli ses getirdi.
u sralar "Atatrk'n Tarih ve Antropoloji almalar" konulu bir aratrma eser zerinde
alan yazar, ayrca bir zel retim kurumunda "yakn tarih" dersleri vermektedir.
Truva'da kan Kitaplar:
-Atatrk ve Kayp Kta Mu (1. Bask Eyll 2005; 2. Bask Ekim 2005; 3. Bask Kasm 2005;
4. Bask Mart 2006)
-Son Truvahlar (1. Bask, Mart 2006; 2. Bask, Mart 2006)
*... .BEN DE FENERBAHELYtM."
Mustafa Kemal Atatrk
10 Austos 1928
Gnlmn ampiyonu dem Akko'a en koyu sevgilerimle.
|y?>'-* -
'*- $:
Galatasarayl kuzenim Melisa Merve Meydan'a.
NDEKLER
NSZ/ 9
I. BLM
BR LDER, BR EHR VE BR KULP /11
II. BLM FUTBOL, RGT ve HTLAL / 31
III. BLM
MUSTAFA KEMAL ve SAVAAN FENERBAHE / 75
IV. BLM
SARI LACVERT KURTULU /123
SONU FENERBAHEL ATATRK / 201
ATATRK ve SPOR KRONOLOJS / 205 BBLYOGRAFYA / 209
NSZ
in'de M. 2697'de Huang Ti dneminde in askerleri savaa hazrlk amacyla "Tsu Chu"
adl bir oyun oynuyorlard. inliler, o gnlerde farknda olmadan futbolun temelini
atyorlard.
Yllar sonra 1863'te ylnda Londra Queen Caddesi'ndeki Free Ma-so'nun meyhanesinde bir
araya gelen 11 ingiliz, ngiltere Futbol Fede-rasyonu'nu kuruyordu.
Futbol, milyonlar peinden srklemeye balaynca siyasete alet olmaktan da
kurtulamayacakt: spanya diktatr Franco 'Yz bin kiilik bir uyku tulumu yapn' dediinde
Real Madrid iin Bamebeau Stad yaplrken, Arjantin'de Videla ve Portekiz'de Salazar da
ayn taktii uygulayacak ve tm dnyada '3 F'den sz edilmeye balanacakt:
Futbol, fiesta ve fado...
Trkiye'ye futbolu getirenler de ngilizlerdi.
19. yzyln ikinci yarsnda ttn ve pamuk ticaretiyle uraan ngilizler yaadklar liman
kentlerinde takmlar kurup futbol oynamaya baladlar. Bu "byl oyun" ksa srede
Trklerin de ilgisini ekecekti. Trkler de ngilizlerle birlikte top peinde komaya balaynca
saray "Ne oluyor orada!" diyerek olaya el koyacak ve Mslmanlarn futbol oynamalarn
yasaklayacakt.
Abdlhamid, her ey gibi futbolu da yasaklamt.
Trkiye'de futbolun kitlesel zelliini ilk fark eden ttihat ve Terakki Cemiyeti'ydi. zellikle
Talat Paa merutiyet yllarnn en gl takm Fenerbahe'yi kontrol etmek iin byk aba
harcayacak, ama baarl olamaynca Altmordu adl yeni bir takm kuracakt.
Birka yl ncesine kadar futbolun yasakland bir lkede gn gelecek futbol emperyalizme
kar bir silah olarak kullanlacakt.
Ve dnyada ilk kez bir futbol kulb emperyalizme kar bakaldracakt.
%t*$.
10 SNAN MEYDAN
Mustafa Kemal Atatrk 3 Kasm 1918 Cuma gn yakn arkada Sabri Bey'le birlikte
Fenerbahe Spor Kulb'n ziyaret etti. Bu ilgin ziyaretin anlam birka yl sonra ok daha
iyi anlalacakt.
O ziyaretten ksa sre sonra emperyalist gler Osmanl'y paylam planlarn uygulamaya
koyup Anadolu'yu igal edeceklerdi.
Anadolu ateler iinde yanmaktayd:
te o igal gnlerinde yine bir Mays gn Mustafa Kemal Kurtulu Sava'n balatmak iin
Samsun'a kt.
lke yoksul ve perian, halk bitkin ve aresizdi. Ordular datlm, silahlarna el konulmutu.
Mustafa Kemal yine de kararlyd, yine de inanlyd. Bu yokluk ve yoksulluk iinde 23 Nisan
1920'de Anadolu bozkrnda TBMM'yi aarak yeni bir devletin temellerini att.
galci gleri Anadolu'dan atmak iin olaanst bir mcadele iine giren Mustafa Kemal'in
en nemli yardmalanndan biri de Fenerbahe'ydi.
te bu kitap, Trk tarihinin ya hi bilinmeyen ya da unutulan bir sayfasna k tutmakta,
Kurtulu Sava, Fenerbahe ve Atatrk ilikisinin artc boyutlarn ortaya koymaktadr.
Bu kitapta, Anadolu'ya gizlice silah karan, yorulmadan cepheden cepheye koan, gizli
rgtlerde ve istihbarat tekilatlarnda ajanlk yapan, en nemlisi de stanbul'da igal
glerinin ve aznlklarn takmlarn darmadan eden ve halkn moralini ykselttii iin gal
Kuvvetleri Komutan General Harrington tarafndan kapatlan Fenerbahe'nin gizli tarihi
anlatlmaktadr
Bu kitapta, bir kulbn tarihi, bir liderin ve bir lkenin tarihiyle paralel olarak ilenmektedir.
Sar Lacivert Kurtulu, emperyalist kuatmayla evrilmi bir ulusu kurtarmaya alan bir
adam ve bir kulbn romandr.
Bu kitabn ortaya kmasmdaki katklarndan dolay Truva Yayn-lar'na ve zellikle genel
yayn ynetmeni Burak Fazl abuk'a ve yaynevi sahibi Sami elik'e teekkr bir bor
bilirim.
Sinan Meydan Baakehir-2006
I. BLM BR LDER, BR EHR ve BR KULP
stanbul 1899
Mustafa Kemal'in Selanik'ten bindii vapur Boaz'm sakin sularnda hafife sallanarak
stanbul Galata rhtmna doru yaklayordu.
Yeni Cami'nin nndeki fesli sarkl kalabalk rengarenk yamal bir araf gibi bir o yana bir
bu yana dalgalanyordu. Cuma Selaml'n-dan dnen Sultan kinci Abdlhamid'in ssl saray
faytonu biraz nce buradan gemi olmalyd. Limonata satclar ve erbetilerin sraland
rhtm nleri de bir hayli kalabalkt. Galata Kprs'ne doru koturan sbyan mektebi
talebelerinin rtkan kahkahalar vapurun gvertesine kadar ulayordu. Sirkeci ynnde
gen bir ift yryordu yan yana: Kzn banda renkli effaf bir rt, erkein banda ise yeni
kalptan km viner bir fes vard. Yokua doru st ste yl duran kafesli ahap
evlerden birinin ikinci katnn penceresinde, etli kollarn dirseklerine kadar syrm bir Rum
gzeli gslerini pervaza dayam soka seyrediyordu. Ayn evin asma dallaryla sarlm
yan cephesindeki dar sokak arasnda iki kadn balarn ne emi, hzl admlarla yryordu.
Sokan hemen banda 7-8 yalarnda, st ba toz iinde birka ocuk birdirbir oynuyordu.
Bu tarihi ehir yal impa-
12SNAN MEYDAN
ratorluun kalbi gibiydi. Osmanl padiahlar yzlerce yldr koskoca imparatorluu bu
ehirden ynetmilerdi.
Boaz'n mavilii, Halic'in gizemi, Topkap Saray'nn gelenek kokan mtevazi ihtiam, Kz
Kulesi'nin yalnzl, gkyzn yrtarcas-na her taraftan ykselen ince ve uzun minarelerin
grkemi gen Make-donyal'y akna evirmiti. Bu ehir hayal ettiinden de bykt.
stanbul'la ilgili pek ok ey okumu, pek ok ey duymutu, ama yine de kafasnda
yuvarlandka byyen kocaman bir soru yuma vard.
Mustafa Kemal, Galata rhtmnda vapurdan indi, elindeki siyah bavuluyla birlikte insan
kalabalna kart.
akn ve yalnzd.
Akam olmak zereydi.
Zamann nasl bu kadar abuk getiine bir trl anlam veremiyordu. Gen Makedonyal
gnein batnn bu kadar etkileyici olabileceini daha nce hayal bile etmemiti. Denizin
zerinde beliren parlak kzllk gecenin karanlyla birlemek zereydi.
stanbul'da gn batarken Mustafa Kemal sanki yeniden domu gibiydi. Gen Mustafa
geleceini bu ehirde hazrlayacakt. Yaamnn yeni bir aamasnn, yksek renim
dneminin eiindeydi. Yllardr bu gn dlemiti ve imdi o dn geree dnmesinin
mutluluunu yayordu.
Mustafa Kemal 13 Mart 1899'da Pangalt'daki Harp Okulu'na 1283 Apolet numarasyla
kaydoldu.
Harp Okulu'nun renci says 900 civarndayd.
Gen Mustafa alt ksma ayrlan birinci snfn birinci ksmnda okuyacakt.
Artk amacna ulamt; fakat karmakark duygular iindeydi. Ayrlk acs, sevin, hzn
ve zlem gibi duygular birbirine karmt. Bu karmak duygularn yaratt tedirginlii
abuk atlatan gen adam, iki ay iinde kendini tm arkadalarna tantp snfn avuu
olacakt.
Okula yazldktan be gn sonra k niformalarn giyinip, parlak klcn kuanarak ilk kez
stanbul sokaklarna kt. Kendini bir anda Beyolu'nun gz kamatran gzelliine kaptrd.
Genlik hayallerinin
13
SARI LACVERT KURTULU
buusuyla adeta sarho olmu gibiydi. Rengarenk k deryasnda ykanan Beyolu'nun
bys tm benliini sarmt.
stanbul, yzyln banda iki ayr ehir gibiydi. Halic'in kuzeyinde Pera, yani Beyolu
ykseliyordu. Buras daha ok gayrimslimlerin yaadklar blmd. Gneyde ise
Mslmanlarn ehri ykseliyordu. Limann stndeki Galata kprsnden gemek adeta bir
dnyadan baka bir dnyaya ya da bir adan baka bir aa gemek anlamna geliyordu.
Mustafa Kemal stanbul'u gezerken sra sra dizilmi minareleriyle, Sarayburnu zerinde
ykselen kasrlaryla gittike yalanan yorgun bir ehirle karlat. ehrin zellikle
Mslman nfusun youn olarak yaad bu blm geen yzyl, orta a yaar gibiydi.
Buralar tarih ve gelenek kokuyordu. Gen subay aday bir an Selanik'in Mslman
mahallelerini hatrlad, hznlendi. Burada insanlar yzyllar ncesini yayor, kapal
arlarda ileriyle megul oluyor, daha sonra da ehrin abidevi camilerinde manevi huzur
aryorlard.
Oysa ki stanbul'un bir de Beyolu taraf vard. Buras birok ynyle Selanik'in cokulu
atmosferim yanstyordu. Geceleri parlayan klaryla buras bir cazibe merkeziydi.
Tavernalarn sraland dar yokular tpk Selanik kordon boyuna benziyordu. Binalarn
grn talyan stilindeydi. Bu binalar aadan balar yukarlara kadar st ste ylm gibi
dururdu. Baz sokaklar eitli ieklerle bezenmi, ho kokulu bahelere alrd. Beyolu
ada grnml bir yerdi. Sokakta yakkl ve k beyler, Ermeni ya da Rum bir terziye
diktirdikleri alafranga takmlaryla arz- endam ederdi. Kadnlar da onlardan aa kalmaz,
renkli ipekten diktirdikleri ssl elbiseleriyle, gzel boyunlarm ssleyen parlak taklaryla ve
narin ellerinde adeta bir aksesuar gibi duran rengarenk emsiyeleriyle aheste aheste
yrrlerdi. Akamstleri yldzl lks otellerin kaplarnda madam ve msyler kol kola
yakndaki bir kafeye ya da tavernaya giderlerdi. Buralarda orkestralar ince ruhlara hitap eden
mzikler alard. Sokaklar ssl faytonlarla doluydu. Beyolu o dnemin elence merkeziydi;
tiyatrolar, mzikholler,, kabareler, poker oynanan ve iki yudumlanan Fransz tipi klpler
dolup taard. Oteller Bat'daki benzerlerim aratmaz, lks odalar, oyun
14 SNAN MEYDAN
salanlar ve Franszca konuan vestiyerleriyle zengin ve soylu mterilerini arlard.
Beyolu yabanclara ait gibiydi. mparatorluun ve stanbul'un en zenginleri de onlard.
Burada yabanclar asl unsur, Mslman Trkler ise aznlk durumuna gelmilerdi. Modern
Beyolu eski stanbul'u esir alm gibiydi, Gen Mustafa Kemal bu duruma iten ie byk
tepki duyacakt.
Fenerbahesi
stanbul'un akcierleri Boaz'm te tarafmdayd. Yeilin binbir tonuyla bezenerek denize
iyice sokulan Anadolu yakasndaki ky semtleri yeryz cenneti gibiydi. stanbul'un Anadolu
yakas; Allah'n, yeryzn yaratrken kesinlikle ayrcalkl davrand esiz blgelerden
biriydi.
1800'l yllarda Fenerbahesi
Daha 1800'lerin sonlarnda Boaz'm Anadolu yakas Kalam'yla, Caddebostan'yla
Suadiye'siyle, Moda'syla adeta bir rya beldesi gibiydi. Gz alabildiine bombo arsalarla
yemyeil ayrlara sahip bu yrede, adeta doa insanlar spor yapmaya aryordu
15 SARI LACVERT KURTULU
Boaz'm te yakasnn en gzel semtlerinden biri Fenerbahe'ydi.
zerinde Kafkas dalarnn altn sars, iri bal arlarnn oynat rengarenk iekler, kydaki
yosunlu talan dven denizin berrak sularna doru eilmi sanki sudaki yansmalarm
seyrediyor, iri gvdeli yal am aalar, yan balarnda yeni filizlenmeye balayan gencecik
fidanlarla konuuyor gibiydi. Onlarn bu tatl sohbetlerine uzaklardan esen lk bir rzgar elik
ediyordu ou kez. Fenerbahe'de denizle sahil, iki kara sevdalyd. Bu yle bir sevdayd ki
dnyann hibir yerinde deniz, sahilini Fenerbahe'deki kadar sarp sarmalamam, dnyann
hibir yerinde deniz manzarasn buradaki gibi hovardaca ve sereserpe grclerine sunmam
ve dnyann hibir yerinde hibir deniz kenti, gnln ald bireyleri ile bylesine hlyal,
bylesine sevdal olmamt. 1935'te Trkiye'ye gelen ngiliz Veliaht 8. Edward, Moda'dan
Fenerbahe'sine baktnda adeta bylenmi ve gen veliahdn dudaklarndan u szler
dklmt:
"Aman Tanrm, bu ne gzellik! Tam on Londra'ya bedel.
Antik a'da stanbul'u kuran Megerallar nce Kalkedonia (Kad-ky)'y kurmulard.
Tanra Hire'nin tapnan kurduu Kalkedonia'daki ky blgesi Heraion, binlerce yl sonra
Fenerbahe olarak adlandrlacakt. Marmara Denizi'ne zarif bir yelpaze gibi alan bu
yanmada tarih boyunca nce Antik Anadolu uygarlklarnn, sonra Pers, Makedonya, Roma
ve Bizans imparatorlarnn daha sonra da Osmanl padiahlarnn ilgisini ekecekti. Bizans
mparatoru Justinyanus, ei Te-odora iin burada ok grkemli bir saray yaptrm, Bizans
imparatorlar ve Osmanl padiahlar Anadolu ynndeki seferlerinde konaklama ve dinlenme
yeri olarak hep Fenerbahe'yi tercih etmilerdi.
Osmanl Padiah Kanuni Sultan Sleyman, 12 Mart 1562'de yaynlad bir fermanla
stanbul'un Anadolu yakasnn en gzel kysnda bir fener ina edilmesini istemiti.
Bu fenerin bir gn milyonlar peinden srkleyeceini bilse kim bilir neler dnrd?!.
Kanuni'nin ferman gerei, stanbul'un Anadolu yakasnn en gzel yerinde fener inaat
balamt. Aylar sonra beyaz badanal kule tamamlanm ve ucuna da parlak kl bir fener
yerletirilmiti. Artk ge-
16 SNAN MEYDAN
elerin yldzl karanlnda stanbul'un en gzel kylarndan birindeki bu fenerden denize
den k paracklar ay yla rekabet etmeye balamt.
Bu tatl rekabet, yerini zamanla mthi bir uyuma brakacakt.
Bae-i Fener
Yerli yazarlarn "Bae-i Fener", yabanc yazarlarn ise "Feneraki" dedikleri bu gzel kulenin
bulunduu esiz ky 16. yzylda "Fenerbahesi" olarak adlandrlacakt.
Aslnda Fenerbahesi'yle ilk ilgilenen Osmanl Padiah Fatih Sultan Mehmet'ti. stanbul
fatihi gen padiah, burada arz odas biiminde bir kk yaptrrken, Kanuni Sultan Sleyman
ise bir kasr ve onun eklentileri biiminde hamamlar ve kla odalar ina ettirmiti.
Fatih ve Kanuni'nin bu kk ve saraylarnn kaplar dzenli bahelere ve aalkl yollara
alrd. Saray erkan imparatorluun kasvetli ar havasndan kurtulmak, bir az olsun dinlenip
elenmek iin hep bu cennet kesini tercih ederdi. Terfi ettirilecek Anadolu vezirleri bu
kklerde arlanrken, ortadan kaldrlacak devlet adamlar da son dakikalarn yine bu
bahelerde geirirlerdi.
Fenerbahesi'nin an ve hreti Lale Devri'nde (1718-1730) Der-
:saadet'in* snrlarn ap Anadolu'nun uzak eyaletlerine kadar gitmiti. Yasaklaryla nl
Osmanl Padiah IV. Murat'n burada yaptrd grkemli saray ise Fenerbahesi'nin doal
gzelliini talandracakt.
Osmanl mparatorluu'nun i ve d sorunlarla boutuu 19. yzyl ikinci yarsnda
Fenerbahesi eski grkemini kaybetmeye balamt. Elindeki topraklan korumak zorunda
kalan Osmanl, youn sava hazrlklar iindeydi. Bu srete Fenerbahesi ordunun hazrlk
ve talim yeri olarak kullanlmaya balanmt. Hatta Padiah III. Osman dktrd toplar
denerken Fenerbahesi'ni hedef gstermi, Tophane'den atelenen toplardan kan glleler
Fenerbahesi'nin iek kokan yemyeil bahelerinde derin ukurlar amt.
Sultan II. Abdlhamid Fenerbahesi'ni halka amt. 19. yzyln sonlarna doru sarayllarn
yerini sradan halk kitleleri almt. Dorusunu sylemek gerekirse Fenerbahesi bu yeni
konuklarn daha ok . sevmiti. stanbullular gneli yaz gnlerinde sabahn erken saatlerinde
faytonlarla gelip buradaki bahelerde yiyip iip elenirler, gne batp kydaki fenerin ilk
klar denize dmeye balarken toplanp geri dnerlerdi. Sabrszlkla geceyi bekleyen
bahedeki fener, konuklarn arlad gnler adeta hi akam olmasn ister, akam olup
baheler boalmaya, insanlar birer ikier faytonlara binip uzaklamaya balaynca adeta
hznlenir, tepesindeki n snmesini isterdi.
O gnlerde halkn Fenerbahesi'ne gsterdii byk ilgi yneticileri harekete geirecek ve
Fenerbahesi trenle tanacakt. Tren seferleri Fenerbahesi'nin iine kadar geldiinden,
skdar'dan, Balarba-'ndan, Erenky'den insanlar akn akn bu yeil cennete
tanacaklard. Ellerinde byk ssl sepetlerle trenden inenler, akamdan zenle hazrlanm
dolma ve sarmalarla, trl ieceklerle dolu bohalarm bir tatl tela iinde yeil imenler
zerine serip, gnllerince yiyip ierler, trl oyunlar oynayp koar elenirlerdi. O gnlerde
Fenerbahesi'ne ska gelip giden bir de kibar takm tremiti. Bat'dan youn olarak
etkilenen bu "kibar takm", balarnda krmz ya da viner yeni kalplanm fesleri,
bacaklarnda setre pantolon, zerlerinde Frenk yaka ceketleri ve boyun balaryla ssl
faytonlarn zerinde iki dirhem
stanbul'a verilen adlardan biri.
18 SNAN MEYDAN
bir ekirdek arz- endam ederlerdi. ekek fayton, kupa, landon tek ve ift atl arabalaryla
gelir Fenerbahesi'nde araba turlar atarlard. Gne alalmaya balayp da ortalk slak ve
tatl bir pembelie dnmeye balaynca, yakkl delikanllar, kimi zaman yanlarndaki
nazl dilberlerle arabalarndan inip iek kokan imenler zerinde ho saatler geirirlerdi. Bu
yar sarho, mutluluk saatleri beyaz at zerinde beliren muhafz ve zaptiyelerin, "Paydos...
Evli evine kyl kyne!" nidalaryla son bulurdu.
stanbul'un incisi Fenerbahesi uzun sre sadece elence ve dinlence yeri olarak kullanld.
1850'lere kadar pek fazla insann yerlemedii bu sihirli blgedeki doal gzellikler yllarca
sessizlikle i ie yaad. Bu gzel sessizlii 1870'li yllardan itibaren birka Rum ve Ermen
ailesi ile stanbul'un zengin Levanten aileleri ve ngiliz, Fransz, kalyan Alman aristokratlar
bozacakt. Fenerbahe'de byk topraklar satn alan bu insanlar ahap ve kargir kkler
yaptracaklard.* Fakat yine d Fenerbahesi youn bir yerleime uramam, uzun yllar
boyunca bi yazlk yeri olarak insanlarn ilgisini ekmeye devam etmiti.
stanbul'un silueti Boaz'm durgun sularnda uzaklardan perd perde yansyp dalgalanrken,
Fenerbahe Burnu'nda yanp snerek de nizcilere yol gsteren bir fener Trk sporuna nderlik
edecei bir kl be sembol olmann da gururu iinde, Adalar'a, Marmara'ya, daha d tesi uzak
yllara doru ayn evkle k saaca gnlerin zlemi ile a kp durmaya balamt.
Ve de Kadky, en gzel semti Fenerbahesi'nin barndan kar? ca "futbol takmn" nce
yaknlara, sonra da yarnlara armaan edf cei gnleri bekliyordu
* O yllarda Fenerbahesi'nde ina edilen bu kk ve konaklarn en nll ri: Botter'm ve
kzlarnn, Mller'in, Cingric'nin, Decugis'nin kkleri. D Mfit Ekdal Fenerbahe'ye yerleen
ilk yabanclarn Belikal Sigriy Fransz Baron Oppenheim, svireli Semadeni ve Alman
Mller ailelerin olduunu sylyor. Bu drt levantenin lmnden sonra ise varisleri toj
raklar satmlar ve ou yar ahap villalar ina edilmi, satlan parseli zerinde nceleri,
klar Beyolu'nda oturan levantenler yazlar Fene bahesi'ne gelmiler.
ki Efsanenin lk Bulumas
Mustafa Kemal'in stanbul'a gelerek Pangalt'daki Harp Okulu'na kaydolduu 1899 ylnda
stanbul'un teki yakasnda Kadkyl Trk genleri bir futbol kulbnn temelini atyorlard.
Yal imparatorluun yorgun bakenti farknda olmakszn iki efsaneye ayn anda kucak
ayordu:
Mustafa Kemal ve Fenerbahe.*
Yllar sonra bir araya gelecek bu iki efsane bir ulusun kaderim deitirecekti.
Fenerbahe'nin Kkleri
1900'lerin balarnda Kadky'de James La Fontaine adnda "futbol hastas" bir ngiliz
yayordu. La Fontaine zamannn byk blmn Boaz'm teki tarafnn insan kkrtan
yeil ayrlarnda top koturarak geiriyordu. Gen ngiliz, ata sporu futbolu, ok sevdii bu
topraklarda yaayan insanlara da tantmak ve retmek istiyordu. La Fontaine yllar sonra
anlarnda o sancl gnleri yle hatrlayacakt:
Biz be ngiliz, Moda ayrnda bu ie baladk.. .Ancak iki takm kuracak kadar
oyuncumuz vard. Ayn insanlarla oynamaktan bkp usan-mtk. Lakin Trk genlerini bu
ie tevik etmekten de korkuyorduk.
La Fontaine'i korkutan Sultan Abdlhamid'in yasaklar ve korkun hafiye tekilatyd.
Sultann, en az kendisi kadar ceberrut hafiyeleri aldklar emir gerei insanlarn bir araya
gelmelerine, toplu halde deiik etkinliklerde bulunmalarna kar mcadele ediyorlard.
Abdlhamid korkuyordu, kendisinden nceki Osmanl sultanlarnn bana gelen kt
akbetten korunmak iin sarayn bulunduu Yldz srtlar bata olmak zere stanbul'da
kendisinden habersiz bir ku umasna bile izin vermiyordu. be kii bile asla bir araya
gelmemeliydi; nk ne gelirse rgtl hareketten gelirdi. Padiahn insanlarn
rgtlenmesin-
Fenerbahe'nin gerek kurulu tarihi 1899'dur. O yl Kadkyl genler "Black Stoking" yani
"Siyah orapllar" adl bir takm kurmulard. "Siyah orapllar" 1907'de kurulacak olan
Fenerbahe'nin ekirdeini oluturmutur.
20-SNAN MEYDAN
21-SARI LACVERT KURTULU
den bu kadar korkmasnn nedeni Jn Trkler ve ttihatlard. Bu r-baranlarm mimiklerini
tamamlyordu. Arada bir deniz tarafndan es-gtler padiahn ynetim anlayna, daha
dorusu monariye karen lk bir rzgar erkek seyircilerin balarndaki fesleri uuruyor, fesi
mcadele ediyorlar ve ncelikle anayasann ilann ve meclisin alma-uan seyirci de fesin
peinden sahaya dalyor, kimi zaman da uan fesim, sonra da padiahn tahttan indirilmesini
planlyorlard. Tm bun-sin peinden baka biri sahaya atlayp balyordu viner fesi
tek-larm farknda olan padiah ise daha ok ldrlmekten korkuyordumelemeye, bu srada
fesin sahibi de fesini alabilmek iin dalyordu sa-Bunun iin kurduu jurnal a ve hafiye
tekilatyla insanlarn bir arayahaya. Bir cmb ki sormayn gitsin! Man en heyecanl
annda itah-gelmesine izin vermiyordu. Byle bir ortamda bir takm oyunu olann
dizginleyemeyen bir Trk zerindeki setre pantolon, Frenk gmlek futbolla ilgilenmek byk
riskler tayordu. Futbol oynamak iin bive cekete aldr bile etmeksizin bir de stne stlk
ayakkablarn -araya gelen genler padiahn anlayna gre rgt kurmu oluyorlardkarp
dalyordu sahaya, topu eline alp balyordu gkyzne doru ki bu Bekiraa'nn souk lo ve
ikence kokan izbe zindanlarnda r-vurmaya...
mek anlamna geliyordu.* Abdlhamid'in yasaklar daha ok Trkleri Yllar sonra James La
Fontaine o unutulmaz ma anlarn yle an-kapsyordu. Bu durumun farknda olan La
Fontaine ve futbol meraklslatacakt:
arkadalar kendilerini byk bir merak ve itahla seyreden Trk gen- Mam olmadk bir
yerinde kafasnda fesiyle bir Trk seyirci sahaya lerini aralarna akmyorlard.
ngiliz ve Rum genlerinin takmlar kurup aralarnda malar yaptklar Kudili, Moda,
Papazn ayr, Baklatarlas ve Taksim Klas gibi yerlere zamanla Mslman ahali
birikmeye balamt. "Bu ne itir, ec nebi genler neden top peinde koturuyorlar*." diye
merak eden Mssays her geen gn artyordu: Kadky (1899), Moda (1896), Elpis, lman
Trkler her geen gn artan kalabalklar biiminde top koturarStroggles, Imogene (1900)
takmlar kendi aralarnda amatr bir lig bi-genlerin bulunduu yeil alanlar dolduruyorlard.
k oluturmulard.
Papazn ayr'nda ksa pantolonlu ve nden ipli, ksa kollu, ince gmlekli ngiliz genleri
ngiltere'den getirttikleri bir futbol topuyb Black Stokdng
ma ncesi son hazrlklarn yapyorlard. Snrlar kire tozuyla belir o gnlerde Papazn
ayrnda* top koturan ngiliz ve Rum gen-lenmi yeil alann her iki banda ikier adet
ireti kale direine donlerini kavakl yolun bititiindeki keden derin hayallere dalarak
seyre-sert utlar atyorlard. Sahann hemen dndaki kalabalk her an bira:den Fuat Hsn
Bey adl bir Trk genci vard. Fuat Hsn Bey, Abdl-daha artyor, "yaa", "daha sert vur",
"tepikle topu", "daha /u/car/hamid dnemi donanma amirallerinden Hseyin Hsn Paa'nn
Mek-"patlatsana" sesleri, alklar ve kahkahalar arasnda eriyip yok oluyorteb-i Bahriye'de
okuyan oluydu. O gn Fuat Hsn Bey'in, Papazn a-du. Ma baladnda ve tekmelerle
mein yuvarlak teye beriye savrulyr'nda gndz gzyle kurduu hayaller, yllar sonra
milyonlarca insa-duka, adeta sahann iine dercesine st ste ma seyreden Trkle111
peinden srkleyecek bir markann douunu mjdeliyordu. Fuat rin itah da gittike
artyordu. El kol hareketleri, boaz yrtlrcasmi^sn Bey, Abdlhamid'in basklarna
ramen bir Trk futbol takm
_________________________ burmak iin neler
yapabileceini dnyordu. Gz, Papazn ayn'n-
* Bekiraa: Beyazt'ta, Harbiye Nezareti'nin Sleymaniye tarafnda iki kati-----
____________________
bir binada faaliyet gsteren zindand. Resmi ad "stanbul Muhafzl Da* Papazn ayr:
Bugn Fenerbahe kr Saraolu Stad'nm bulundu-
iresi" idi. 1870-1922 yllar arasnda tutuk evi olarak kullanlmt. u yer.
dalar, yakalad topu tekmeleyip havaya dikmeye alrd... Bu yzden malarmz sk sk
kesintiye urard. Bu futbol heveslilerini durduracak bir polis kuvveti bulunmadndan ok
sknt ekerdik...
stanbul'un Anadolu yakasnda yabanclara ait futbol takmlarnn
HI
22 SNAN MEYDAN
da top koturan genlerde, kafas ise kuraca Trk takmmdayd. Kuraca takmn,
seyircilerin alklar arasnda sahaya kn hayal ediyor, rakip kaleye att gollerin
cokusunu yayordu imdiden.
Fuat Hsn Bey o gnlerde eline geirdii bir topla gizli gizli antrenman yapmaya balad.
Futbol oynamak iin gereken malzemeleri bulmas hi de kolay olmamt; nk o zamanlar
stanbul'da ne futbol topu, ne de futbol malzemesi satan bir yer vard. Ama Fuat Hsn Bey
ne yapp etti, ngiliz arkadalar sayesinde bir top bulup balad almaya. Kah bo bir arsa
bulup topun peinden kouyor, kah topu gkyzne dikiyor, kay ayanda sektiriyor, kah bir
duvarn karsna geip duvar ykmak istercesine durmadan ut atyordu. Bir sre sonra futbol
merakls ngilizlerle arkadalk kurup onlarla birlikte oynamann daha faydal olacana karar
verdi. Nasl olsa ngilizcesi mkemmeldi, ngiliz genlerle kolayca anlaabilirdi.
Gidip futbol merakls ngiliz genlerle konutu ve onlarn arasnda top oynamaya balad.
Futbol kltr ve futbol teknii artk iyice gelimiti. Koskoca Dersaadet'in en iyi topa vuran
Trk futbolcusu oydu.
Fuat Hsn Bey bir gn yine topunu alp, Papazn ayr yaknlarndaki ilk okulun arka
duvarnda ut almas yapmaya gitti.
Mein yuvarla ayanda birka kez sektirdikten sonra estetik hareketlerle duvara vurmaya
balad. Duvardan dnen topu ustaca kontrol edip, yine birka kere ayanda sektirdikten
sonra biraz ykseltip kafasna ald ve birka kez de kafasnda sektirdi ve sonra tekrar duvara
birka sert ut att. Bu srada ayrn kesindeki yoldan ift atl ssl bir zengin faytonu
geiyordu, arabac ayandaki topla duvar dven Fuat Hsn Bey'i grnce nce biraz
ard, sonra bir sre tuhaf bir yz ifadesiyle ksa pantolonlu bu genci seyredip, "La havle!"
ekip atlar krbalayp geip gitti. Bu srada birka sbyan mektebi rencisi utanga
kahkahalarla Fuat Hsn Bey'i seyrediyorlard, ilerinden biri iyece sokulup, "Ben de
oynayabilir miyim?" diye sormaktan kendini alamad. Alnndaki ter tomurcuklarn elinin
tersiyle silen Fuat Hsn Bey, hafife tebessm ederek ayandaki topu kk futbol
meraklsna doru yuvarlad. Kk afacan, biraz gerideki arkadalarnn sessiz baklar
altnda geri geri gidip hzla topa doru komaya balad. Kotu,
23.SARI LACVERT KURTULU
kotu ve tam topa sert bir vuru yapaca srada kendi ekseni etrafnda dnerek k st yere
yld. Krmz takkesi de yan bana dt. Top ona o topa bakarken arkadalar topu
yerinden kmldatamayan bir de stne stlk yere ylan afacana az dolusu kahkahalarla
glyorlard. Fuat Hsn Bey glmemek iin kendisini tutarak, alamakl haldeki kk
futbol meraklsna yaklap, minik kollarndan tutarak yerden kaldrd.
"Bir dahaki sefere topa nasl vurman gerektiini sana retirim, hadi imdi arkadalarnn
yanma." diyerek ocuu gnderdi. Bu srada bir sredir aktrmadan Fuat Hsn Bey'in top
cambazln seyreden Reat Danyal Bey kageldi. Fuat Hsn biraz geri ekilip duvara
doru sert bir ut daha atmak zereydi ki;
"Hayrola Fuat Bey, yoksa duvar ykmaya m alyorsun?" diye bir cmleyle irkildi.
Fuat Hsn Bey glerek; "Niyetim duvar ykmak deil, futbol talimi yaparak, futbol
renmek Danyal." diye karlk verdi ve ayandaki topu yavaa Danyal Bey'in ayaklarna
doru yuvarlad. Top ar ar irili ufakl talar zerinde ok hafif sekerek Danyal Bey'in
ayaklarnn dibinde durdu. Danyal Bey, usta bir ngiliz muhacimi gibi rahat, ayan topa
basp, topu kaldrd ve birka kez sektirip kafayla Fuat Hsn Bey'e doru gnderdi. Bu usta
hareketler karsnda bir hayli aran Fuat Bey'in azndan birdenbire u szler dkld:
"Neden bizim de bir futbol takmmz yok! Gel biz de bir futbol takm kuralm."
ki arkada, bir Trk futbol takm kurma dncesiyle Papazn ayr'nn nnden geen yola
doru yrmeye baladlar. Yanlarndan geen bir ekerciden iki eker alp tatl tatl futbol
konuarak bir faytona atlayp Kadky'e indiler.
Fuat Hsn Bey'in takm kurma dncesine Reat Danyal Bey ok scak bakyordu. Gnler
getike her iki futbol ann heyecan artyor, Trk seyircilerin nne kacaklar ilk man
zlemiyle yanp kavruluyorlard. Kim bilir belki de o mata bir ngiliz ya da Rum takmn
yenecekler ve birdenbire ahalinin sevgilisi olacaklar, omuzlarda tanacaklard, ama imdi
hayal kurma zaman deildi... Fuat Hsn
24 -SNAN MEYDAN
25SARI LACVERT KURTULU
Bey hayallerin geree dnmesinin ancak almakla mmkn olduunu ok iyi biliyordu.
Reat Danyal Bey'i yanma alp Kadky'den Mo-da'dan ve Fenerbahesi'nden tand gen
arkadalaryla bu konuyu konumaya karar verdi.
Yaklak iki hafta kadar sonra Hurit Aa'nm kahvehanesinde toplanan genler uzunca
konuup tarttktan sonra sabaha dou ilk Trk takmn kurdular. O gece o masada Fuat
Hsn Bey ve Reat Danyal beylerin dnda evki Bey, Fahri Bey, Nurettin Bey, Emcet Bey,
Hafz Mehmet ve Hafz Mustafa kardeler, Kemani Nuri Bey ve Tamburac Osman Pehlivan
vard. Kulbn kurucularnn adlar bir kada yazlp teker teker imzalandktan sonra Fuat
Hsn Bey, elindeki kam kalemi, nndeki mrekkep okkasna batrp, nnde duran
kadn en tepesine, masadaki arkadalarnn heyecan ve umut dolu baklar arasnda u ad
yazd:
"Black Stoking"*
Uyank Trk genleri, kurduklar takma ngilizce bir ad koyarak ve takmn kurucu kaptan
Fuat Hsn Bey de kendisine "Boby" takma adn vererek Sultan Abdlhamid'in ceberrut
hafiyelerinden kurtulmay amalarken, bir ayrnty gzden karmlard. Takmn ad ve baz
futbolcularn adlar kamufle edilmiti, ama renkleri her eyi ele verebilirdi. Krmz-Beyaz
renk ok abuk gze batabilir ve takmn sonunu hazrlayabilirdi.
lk Trk takm Black Stoking'in ilk klp lokali, Papazn ayr'nn yanndaki yolun zerinde
bulunan Hurit Aa'nm kahvehanesiydi. Kurulutan bir yl kadar sonra klp lokalinde demli
aylarn yudumlayan Black Stoking'li futbolcular ilk malarn kiminle yapacaklarm
konuuyorlard. Fuat Hsn Bey, "ngilizler ok profesyonel, onlarla oynarsak kesinlikle
kazanamayz, en iyisi daha zayf Rumlarla oynayalm." diyerek bir neride bulundu. Bu neri
kabul edildi ve Rum genlerinden kurulu bir takma ma teklifi yaplmas kararlatrld.
lk Trk takm Black Stoking ilk mana 28 Ekim 1901'de kt. Rakip, bu acemi
Osmanllardan ok daha deneyimli bir Rum takmy-
Black Stoking: Siyah orapllar.
di. O gn Mslman seyircilerin heyecan grlmeye deerdi. nsanlar sanki bir futbol
mama deil de bir dne gidiyormuasma gzel giyinmilerdi. Papazn ayn'nda adeta
bir bayram cokusu vard. Yllardr yabanclarn malarn seyretmilerdi ama bu sefer ilk kez
bir Trk takmnn man seyredeceklerdi. lerinden "Ya kazanamazlarsaT diye geirmekten
kendilerini alamasalar da samimi dualarla bu ihtimali azaltmaya alyorlard. Sahay
belirleyen izgiler en beyazndan kirele belirginletirildi, kale direkleri salamlatrld; direk
dipleri, slatlp inendi. Her zaman olduu gibi kale arkalarna ve yan cephelere 7-8
yalarnda futbol merakls top toplayan ocuklar yerletirildi.
nce Rum takm kt Papazn ayr'na, sonra da salar briyantinli, ortadan ikiye ayrlp
arkaya doru yatrlm, Black Stoking'in kaptan Fuat Hsn Bey koar adm, elindeki topu
gk yzne doru dikerek girdi sahaya, arkasndan da dier Trk futbolcular onu takip
ettiler. Mslman ahali "Yaa! Varo7/"lklar arasnda Trk futbolcularn lgnca
alklyordu.
Birka snma hareketinin ardndan ma Rum takmnn vuruuyla balad.
Birka Saat nce Boaz'n teki Taraf
Zaptiye Celal, eline daha yeni ulaan jurnali okuyordu. nndeki masann zerinde bir yn
jurnal daha vard. Konu, acil nlem alnmasn gerektirecek kadar nemliydi. Adeta anasndan
atk kal doan Zaptiye Celal'in "kk dalar ben yarattm" diyen bir yz ifadesi vard.
Kendi kendine, "Veletler, sanki yapacak baka ileri yok yine top peinde koturacaklarm,
stelik bir de Trk takm kurmularl" diye mrldanarak elinin altndaki zile dokunup
nbetiyi ard ve "Erler hazrlansnlar, hemen karya gidiyoruz?' dedi fke ykl bir sesle.
Trk genlerine futbolu yasaklayan Sultan kinci Abdlhamid, bu yasan uygulanmas iin
Zaptiye Celal'i grevlendirmiti. Celal ardna takt iki tfekli erle stanbul-Kadky arasnda
mekik dokuyordu. Galatasaray Lisesi bahesi olmak zere Mahmut Baba Trbesi'ni, Papazn
ayr'n ve Kudili ayr'n srekli dolap, futbol heveslisi genlere gz atrmyordu. Ama
Zaptiye Celal bu grevden hi de memnun de-
26 SNAN MEYDAN
ildi. Boaz'n iki yakasn birbirine balayan bir kprnn de olmamas zellikle rzgarl
havalarda Celal ve adamlarn canndan bezdiriyordu. Celal, Boaz'n hrnlaan sularnda bir
gn boulup lmekten korkuyordu. Kadkyl genler, Zaptiye Celal'in kt havalarda
karya gemekte zorlandn biliyorlar ve gnllerince top oynayabiliyor-lard. Nasl olsa
Celal gelinceye kadar ma biter, evli evine kyl kyne giderdi.
Zaptiye Celal emrindeki erlerle baskn hazrlklar yaparken, Black Stoking'in kurucusu Fuat
Hsn Bey'in babas Hseyin Hsn Paa'ya da haber uurulmutu:
"Aman Paa... Senin olan padiahmzn yasan dinlemeyip top oynamakta... Zaptiye Celal
baskna hazrlanmakta. Yeti, olunu hapisten kurtar."
Zavall Paa, byk bir telala faytonunu hazrlatp, olay yerine doru hareket ederken,
Zaptiye Celal de emrindeki erlerle birlikte yola kmt. kisi de ayn anda Papazn ayr'na
ulaacaklard.
Zaptiye Celal ve erleri, Papazn aym'mn yanndaki yolun bandan, biraz ilerideki alalp
ykselen feslerini grebiliyordu. Heyecan dalgas, adeta ayrn uzak kelerine kadar
yaylmt. Rumlar 4-0 nde olmasna karn, Trk seyirciler umutlarn koruyorlard,
takmlarndan en azndan bir gol bekliyorlard. Bu srada Fahri Bey'in kendi kalesi nnde
kaptrd topu kovalayan Rum futbolcular beinci gol buldular. Oyun yeniden balad. Orta
alanda Reat Danyal Bey topu Sleyman Bey'e doru yuvarlad, Sleyman Bey, nndeki
Rum oyuncudan syrldktan sonra sa aktan eriye doru girip, topu ayann ucuyla arka
direkte bekleyen Fuat Hsn Bey'e doru havalandrd, havada yavaa szlen topu Fuat
Hsn Bey kafayla direklerin arasna doru yuvarlad. Papazn ayn yklacak gibiydi. nde,
ahap sandalyeler zerinde oturan Osmanl aristokratlar bile tm ciddiyetlerini kaybedip
ayaa frlamlar Fuat Hsn Bey'in Rum kalesine gnderdii gl lgnca alklyorlard.
Fuat Hsn Bey ise arkadalarna sarlm ocuklar gibi zplayp, seviniyordu; ama bu tek
goln sevinci uzun srmeyecekti.
Bu srada Zaptiye Celal, gri atn drt nala Papazn ayr'na doru sryordu. Sng takp
Allah Allah nidalaryla at koturan iki er de he-
men arkasndayd. Nal sesleri biraz ilerideki cokulu kalabaln lgn tezahratlar arasnda
eriyordu, henz hi kimse yaklaan felaketten haberdar deildi.
evki Bey, sa akta top srmeye alrken karsnda Rum futbolcularn yerine gri atyla
Zaptiye Celal'i ve sngl erleri grnce nce ard, sonra topu Zaptiye Celal'e doru
utlayp arkasna bile bakmadan komaya balad, Fahri Bey ve Reat Danyal seyircilerin
arasna dald, seyirciler de il yavrusu gibi teye beriye dald. Emcet Bey denize doru,
Nuri Bey ise mezarlk ynne doru kamaya baladlar. Rum futbolcular ise sahann deiik
yerlerinde durmu olup bitenleri endieli gzlerle seyrediyorlard. Aslnda Trkleri aralanna
alp onlarla futbol oynadklar iin Rum genleri de suluydu ama Zaptiye Celal'in gc
onlara yetmedii iin o sadece Osmanl genlerini kovalyordu. Fuat Hsn Bey ise bacanda
ksa pantolon, ayanda futbol oynamaya uygun ngiliz pabular, srtnda ksa kollu ince
gmlekle Papazn ayn'nn kenarndaki toprak yola doru kouyordu, Zaptiye Celal ise Reat
Danyal Bey'in peinden gidiyordu. Fuat Hsn Bey, anayola ktnda ayrn yukansmdaki
ahap binalarn yanndaki kavak aalarnn arasnda bir fayton grd, can havliyle faytona
doru komaya balad, bir de ne grsn, babas Hseyin Hsn Paa da orada; faytondan
inmi endieli gzlerle ona doru bakyor! Fuat Hsn Bey'in aracak zaman yoktu,
korkusunu sarp sarmalayan tatl bir sevinle admlarn biraz daha sklatrarak babasna
doru komaya devam etti. "Kurtuldum!" diye geiriyordu iinden.
Fuat Hsn babasnn faytonuna atlayp uarcasna olay yerinden uzaklamt, ama kulbn
ikinci kurucusu konumundaki Reat Danyal Bey yakalanmt. Fuat Hsn Bey kurtulduuna
krediyordu a-rna, Zaptiye Celal, ufak bir soruturmayla onun da adm renmeyi
baaracakt.
Fuat Hsn Bey, Deniz Harp Okulu rencisi olduundan askeri mahkemede yarglanacakt.
Fuat Hsn Bey birka gn sonra hakimin karsna karld.
Kaim siyah kaslaryla gz kapaklarm rten yal sorgu hakimi Re-id Bey, bir eliyle dzgn
kesilmi beyaz sakaln svazlad ve sakin bir ses tonuyla:
,r^1
28 SNAN MEYDAN
"Padiahmza kar bir tertip iine girmisinl" diye sann azm yoklamay denedi. Hakimin
karsnda askerce duran Fuat Hsn Bey kendinden emin tavrlarla, "padiaha kar bir tertip
iinde olmadn" kantlamak iin balad dil dkmeye, ama nafile! Ne sylerse sylesin bir
trl hakimi inandramyordu!
"Futbol" diyor, "top" diyor, "takm" diyor, ama bouna! Yal sorgu hakimi hayatnda futbol
denilen eyi ne duymu ne iitmi, top deyince de Fatih'in "Balyemez topu" gibi bir ey
anlyor. O kaim kalarn gz kapaklarnn zerinde adeta tek tek atarak balyor Fuat Hsn
Bey'i azarlamaya:
"Demek elinizin altnda top bile var. Bre melunlar! Saray ykacaksnz ha?' diye tutturuyor,
barp aryor. Fuat Hsn Bey bakyor olacak gibi deil, i ciddiye biniyor:
"f/enc/imrdiyor, "Yksek msaadenizle su aletinin yce mahkemenin huzuruna getirilmesini
istirham ediyorum T diye istekte bulununca Reid Bey, o sakall yzn rten kocaman bir
aknlkla: "Olum sen ardm m? Hi koca top mahkeme salonuna getirilir mi?
Fesuphanallah!.." diye karlk veriyor ban sallayarak. Ama yine de sann bu teklifini
kabul ediyor. "Su aleti" mahkemeye getirilince anlyor hakim bey futbol topuyla Fatih'in
topunun farkn. Yalnz kafasna taklan bir soru daha var kurnaz hakimin. Jurnal zaptnda,
"Fuat Hsn Bey'in de Rumlarla ayn kyafet-i la-bisten giydii' yazdndan, sann da
Rumlarla tek tip kyafet giydiini dnyor:
"Kyafetin de Rum kyafetinin aynsym" diyor ok bilmi tavrlarla. Fuat Hsn Bey, buna
da zm buluyor. Reid Bey'den izin isteyip futbol kyafetini giyip geliyor mahkeme
huzuruna. Yal hakim, Fuat Hsn Bey'i bu garip kyafetle grnce kahkaha atmamak iin
kendini zor zaptediyor. aktrmadan alt dudan srarak kahkahasn yutup lece akn
akn bakyor Fuat Hsn Bey'e. Karar an gelip atyor. Yal sorgu hakimi, sann
szlerine ve zerindeki bu komik kyafetine bakarak, Fuat Hsn Bey'in bir komitac
olmadna hkmediyor.
"Komitaclk, ihtilalcilik ciddi itir. Bu gen gpegndz don gmlek gezdiine gre olsa olsa
kafadan sakattr." diye dnp takipsizlik
karar veriyor, ama Fuat Hsn Bey'in gzn korkutmay da ihmal etmiyor:
"Kazk kadar adamsn. Bir de paa ocuu olacaksn. Byle don paa gezmeye utanmyor
musunl Bir daha bu klkla karma karsan Bekiraa'y boylarsn haberin ola\"
lk Trk futbolcusu Fuat Hsn Bey Abdlhamid istibdadndan zor bela paay kurtarmt;
ama takmn ikinci kurucusu dilerinin iei burnunda memurlarndan Reat Danyal Bey
arkada kadar ansl deildi, Fuat Hsn, bir hafta kadar sonra arkada Read Danyal'm
Tahran Sefareti'ne gnderildiini renecekti.
Read Danyal, ran'a srgn edilmiti. Suu, futbol oynamakt.
Fuat Hsn Bey'in iindeki futbol atei ise henz snmemiti, byk umutlarla kurduu ilk
Trk takm Black Stoking ksa sre sonra dalmt, ama onun pes etmeye hi niyeti yoktu.
stibdadn penesinden kurtulur kurtulmaz soluu ngilizlerin kurduu "Kadky Spor
Kulb"nde ald ve "Boby" takma adyla ngilizlerin arasnda top koturmaya balad.
:3e*.
II. BLM FUTBOL, RGT ve HTLAL
1900'lerin Banda zmir
Osmanl'ya ilk futbol topunu getirenler ngiliz Levantenlerdi. zmir'in nl Levanten aileleri,
Giraudlar, Wihittaller, Charnaudlar Trkiye'de futbolun ilk tohumlarn atmlard. 1900
ylnda zmir'in yeil alanlarnda futbol oynamaya balayan ngilizler ok gemeden zmir'in
ilk futbol kulb olan "Futbol and Rugby Club" kuracaklard. stibdat ynetimi
Mslmanlarn kulp kurmalarn yasaklad iin zmir liginde sadece yabanc takmlar boy
gsterecekti. zmir'de Rum, Yunan, Ermeni, ngiliz takmlarnn says her geen gn
artyordu: Panianios, Pelops, Evangalis, Apollon, sko, Karavokiri, Midilli Karmas adl
takmlara Garibaldi adl bir de talyan takm katlmt.
Mslman Trklerin youn ilgi gsterdikleri malar kran krana geiyordu. yle ki,
Bapapaz Hrisostomos her maa gelerek, ateli tezahratlarna biraz olsun ara veren
seyircilerin sessiz baklar arasnda Rum takmlarn takdis ediyor, rahipleriyle beraber,
tribnn zel olarak hazrlanm bir blmnden ma boyunca ilahiler okuyordu. Bapapazn
azndan kan ruhani szler, Rum Evangelidis Okulu'nun
32 SNAN MEYDAN
bando takmnn ma boyunca durmadan ald ezgilerle birleip ok uzaklara, ta kordona
kadar gidiyordu.
Fransz Devrimi sadece ok uluslu imparatorluklar deil, sporu da etkileyecekti. Devrimin
yaratt zgrlk havasn soluyan Trkler Bat-'mn ykselen deeri futbolla ilgilenmeye
balamlard. zmirli Trklere futbolu tantan ve sevdiren zmir Sultanisi Spor retmeni
Ermeni Me-likyan Efendi'ydi. Melikyan Efendi'nin giriimleriyle kurulan zmir Sultanisi
Takm ilk man 22 Ekim 1910'da Pelops ile yapacakt.
Trklerin gerek anlamda futbolla ilgilenmelerini salayan ttihatlard. Eitimlerim genelde
yurt dnda tamamlayan ttihatlar, Paris, Londra gibi kltr beii Bat kentlerinden
etkilenmilerdi. Orada grp rendiklerini Abdlhamid basksndan kurtarmaya altklar
Osmanl'da uygulamak istiyorlard.
Avrupa'da, futbolun kitleleri peinden srkleyen bir oyun olduunu grmlerdi ve imdi
futbolun bu zelliinden kendi lkelerinde yararlanmak istiyorlard.
zmir'deki ilk Trk futbol kulb ttihat Terakki Cemiyeti'nin zmir il binasnda kuruldu. Ad,
"Karyaka Genlerbirlii"ydi. Krmz-yeil renkli takm daha sonra "Karyaka Spor
Kulb" adm alacak ve yllar sonra binlerce insan peinden srkleyecekti.
1912 Balkan Sava srasnda yabanclarn zmir'i terk etmesiyle meydan Trklere kalmt.
Rum takmlarnn yerini imdi Trk takmlar alyordu. Karyaka'dan sonra Hilal, onun
ardndan da Altay kulpleri yeil sahalarda renklerini sergilemeye balayacaklard.
Altay da Karyaka gibi ttihatlarn takmyd. Nitekim ttihatlarn Maarif Nazr Mustafa
Necati Bey kendi odasn Altay'a tahsis etmiti. Daha sonra ttihat Terakki zmir Katibi
Umumisi Mahmud Celal (Bayar) Altay'a bir kulp binas verecekti.
Altay, zmir liginde frtna gibi esmeye balamt. Daha kurulduu yl Karyaka, Midilli ve
Trablusgarp takmlar arasnda yaplan turnuvada ampiyon oldu. Altay'm bu zaferi zmir
sokaklarnda davullu zurnal elencelerle kutland. Altay ayn yl Ermeni takmlarndan
Armeni-on'u, Pakser'i, Rum karmas PaniainiosApollon takmlarn da yenince halkn
sevgilisi haline geldi. Altay'm talyan Levantenlerin takm Gari-
I
baldi'yi 10-0 yenmesi ise dilden dile dolaacak, Osmanl snrlarn ap ta uzaklara, talya'ya
kadar gidecekti. Hatta talyan konsolosu, "talyan milli kahraman Garibaldi'yi kk
drme" gerekesiyle kulb kapatacakt.
O ma unutulmaz klan sadece farkl skoru deildi, o gn Garibaldi'yi darmadan eden
Altay'm kadrosunda sonradan Trkiye'de ok farkl alanlarda tannacak olan iki nemli
futbolcu vard.
Bunlardan biri Evliyazade Nejat (Eczacba), dieri ise kaleci Adnan (Menderes)'d.
Gen Kurmay Mustafa Kemal
Kimi Trk genleri stanbul ve zmir'in yeil ayrlarnda top kotururken, kimileri de
Makedonya'nn sarp dalarnda elde mavzer vatan ve hrriyet arklar sylyorlard. Gen
Mustafa Kemal ise stanbul Harp Akademisi'nde askerlik mesleinin inceliklerini reniyor,
bilgi ve grgsn artrp, deien a anlamaya alyordu; okuduka reniyor,
rendike olgunlayordu. Vatan ve hrriyet iin savamaya kararlyd, ama nce yksek
renimi tamamlamalyd.
1904'n Aralk aynda Harp Akademisi'nden mezun oldu. OMu bitirdiinde 24 yandayd.
Kurmay stajm Makedonya'da yapmak istiyordu. imdi heyecanl bir bekleyi iindeydi.
Akademiden mezun olunca iki arkadayla birlikte Sirkeci'de bir ev kiralad. Staj yeri belli
oluncaya kadar arkadalaryla o eski evde kalacakt.
Buras limana inilen yokuun hemen birimindeki st ste yl duran ahap evlerden biriydi.
kinci kattaki daireye, bastka atrdayan eski ahap merdivenlerden klyordu. zerindeki
zarif oymalar anmaya yz tutmu tahta kapy gcrtyla aralayp ieriye girince, k-k bir
hol ve iki kk oda gze arpyordu. Odalar son derece bakmszd, duvarlarda yer yer
atlaklar ve dklm sva boluklar vard. Tabandaki tahta demeler iyice eskimi ve
kabarmt. Pencerelerinden birinin boydan boya atlam camndan ieriye hafif deniz esintisi
szyordu. ala yeili pervazlar yer yer rm ve dklmt. Deniz tarafndaki byk
odann ortasnda eski bir masa ve pencerenin
34 SNAN MEYDAN
evresi hayatn imkanlarndan faydalanmaktadrlar. Bamzda kapitlasyon demlen bir bela
vardr. Peki bununla neler olmutur? Avrupa zenginleti; Avrupa milletleri fabrikalarn
yaptlar, fakat kapitlasyonlarn getirdii iktisadi vaziyet bizim bunlar yapmamz men etti.
Avrupa devletlerinin hakim olduklar topraklardaki teki milletlerin fertleri de Avrupa
milletlerinin fertleri iin istihsal yapmaktadrlar. Bugnk mevcut topraklarmz iindeki teki
milletler Avrupa'nn kendi emellerini tatbik edecekleri siyaset ile kendi vaziyetlerini tayin
etmek siyasetini gdeceklerdir. Buna bal olarak da Osmanl aznlklar bamszlk iin var
gleriyle mcadele edecekler.
Konuma bittiinde oday kaplayan derin sessizlik, ince ahap du-
karsmdaki duvara yaslanm eski bir dolap vard. eride ise hep bir uultu: Sokak uultusu,
mart lklar, satc sesleri, vapur sirenleri ve bir de Babli yokuundan aaya doru
koan gazete datcs ocuklarn i karartan haberlerle ergenlemeye yz tutan sesleri bu
eski evi kuatyordu.
Gen Mustafa Kemal yokuun dibindeki o eski evde sabrszlkla ocukluk hayallerinin
geree dnecei gn bekliyordu, ama beklerken de bo durmuyor; okul yllarndaki gizli
almalarna burada da devam ediyordu. Mustafa Kemal, iki ev arkadan ve en yakn
arkada Ali Fuat' da yanma alp sabahlara kadar vatan ve hrriyet konulu sohbetler ediyordu.
Neredeyse her akam gne battktan sonra deniz tarafndaki odada bir gaz lambasnn lo
altnda o eski ahap masann yarlardan ieriye szan sokak uultusuyla bozuldu. Odann
iindeki gri etrafnda toplanp saatlerce konuuyorlard. Bask rejiminden kurtul- sigara
duman tavana doru ykseliyordu. Mustafa Kemal biraz sinirli-mak ve demokratik bir
ynetim kurmak iin neler yaplmas gerektii- ce pencereye doru yrd. nce eski sicim
perdeyi, sonra da peneni tartyorlard. Mustafa Kemal daha ok emperyalistlerin basksyla
rey ara[ad haffe Ahap duvarlardan ykselen birbirine karm in-keye skan
imparatorluun iinde bulunduu durumu analiz ediyor san sesleri usulca aralk pencereden
odaya girdi. Sokak bir hayli kala-ve k yollarn sralyordu. Mustafa Kemal yine bir gece,
akam tela balkt: Fesli sarkl erkekler Sirkeci ynnde ilerliyorlard Kar kald-ve ezan
sesleri arasnda arkadalarnn dikkatli gzlerine bakarak unla- rmda bir madam yryordu,
ba nde; zerinde kahverengi bir pele-r syledi:
rin vard, elindeki emsiyeyi rzgara kar korumaya alarak limana
"Siz yalnzca toprak kayplaryla megulsnz, ama bunun mhim doru iniyordu. Hava ok
souktu, lapa lapa kar yayordu. Mustafa sebeplerine de bakmak gerekir. Tarihimizdeki
vahim hatalar iyi tespit Kemal, cam kenarnda biriken kardan bir para alp avular arasnda
etmek ve ona gre vaziyet almak lzumu vardr. ktisadi vaziyetimizi sktrd, pencereyi
kapatp ortadaki sobann yanna geldi ve kar sula-askeri vaziyetimizden ve siyasi
vaziyetimizden ayr bir vaziyetmi gibi ryla slanan ellerini kurutmaya balad.
grmek vahim bir hatadr." Elindeki yanlanm sigaradan son bir nefes Sirl^H'rUH ^ û;
,a~ a- i - i i i i i,, ,. , , .} f
JirKec deki o eski evde dzenlenen toplantlara katlanlar arasnda
daha ald, gri duman arasnda azndan u szler dkld. Dr de sv vard M
F^yd Tedirgin ve sesszd Gzlerinde bir iz_
"Avrupa devletlerinin i vazyetimize mdahaleleri ile ve o vasta ilik, bir fke; yzndeyse
rtl bir samimiyetsizlik ifadesi vard Ali ile yrttkleri siyaset bizi imparatorluun kayb
tehlikesiyle kar kar- .-.uat bu durumdan rahatsz olacak ki, bir gn Mustafa Kemal'e g7ice
ya getirmektedir, iktisadi vaziyetimizin perianln grmemek kabh&hty sordu: Mustafa
Kemal> Fethfnin askerlikten karldn yata-midirT Biten sigarasn izmarit dolu kl
tablasna bastrd, azndan :ak yer ve paras olmadndan burada kaldn syledi burundan
darya yaylan duman dileriyle kesip Ali Fuat'n gzleri- Ali Fua[ endiderinde
haklyd!
nin iine bakarak unlar syledi: R- , r
_ orka halta sonra Mustafa Kemal, "yatacak yeri olmayan Fet-
Trklerin yaad Dou vilayetlerimizden Selanik ve Balkan cihetine nin" aslnda bir
jurnalci olduunu anlayacakt Staj yerini beklerken kadar halk iktisadi vaziyetin
bozukluunun azabn ekmektedir. An- *ndini hi de beklemedii bir yerde, Bekiraanm
souk izbe zindan-cak mtegallibe denilen zmre ile ok az saydaki zmre ile saray
kndan birinde bul kt o o
36 SNAN MEYDAN
Tutuklanma gerekesi olarak pek ok neden ileri srlyordu
Okulda gazete karmak ve zararl fikirleri yaymak, Ramazan'm 15'ind Mustafa Kemal,
merkezi Selanik'te bulunan 3. Ordu'ya atanmak Hrka-i erifi ziyaret eden Abdlhamid'in
arabasna bomba atmak, Sitistiyordu.
keci'deki evde gizli toplantlar yapmak, gizli bir rgt kurmak, Hat] Birka gn sonra
atamalar belli oldu. Mustafa Kemal ve yakn ar-Akademisi'nde renciyken menfaat
salamak amacyla arkadalar arakada Ali Fuat am'daki 5. Ordu'ya atandlar. Atamalara
sarayn el smda bir yardm sand kurarak ihtiyac olan rencilere faizle parkoyduu
belliydi, bu bir srgnd.
vermek gibi eylemlerle sulanyordu. Sarayda uzun sre Askeri Okulk Mustafa Kemal bu
karar rendiinde mavi gzlerinde imekler Nazr Zlfl smail Paa, Kabasakal Mehmet
Paa ve Mbayin Baksakt, iinden bir fke dalgas geldi geti. Sar salarn, uzun kemikli
tibi Tahsin Bey tarafndan sorguya ekildi, fakat sulamalar kantlayaparmaklaryla dzeltip,
fkesini yutmaya alarak, mavi gzlerini Ali cak hibir belge yoktu. yice abartlm
birtakm varsaymlar zeriFut'a evirip kendinden emin yle dedi: kurulmu bir sr soru...
"Pekala biz de bu le gider ve orada yeni bir devlet kurarz?'
Mustafa Kemal'in en yakn arkada Ali Fuat da benzer sularda yarglanp tutuklanmt.
Bir Giz^ rgt: ttihat ve Terakki
Mustafa Kemal, Bekiraa'da gn yz grmeyen souk ta hcre Mustafa Kemal ve Ali
Fuat daha dadi rencisiyken, lkenin kur-sinde gnleri ve geceleri tketiyordu. Yaylar
bozuk eski ranzadaki kulplusunun ancak bir ihtilalle mmkn olacam dnen Tbbiye,
Har-, lenmeye yz tutmu saman yatan zerinde boylu boyunca uzanmbiye ve Mlkiye
rencileri ihtilalci rgtler kurmaya balamlard, yatyordu, ne okuyacak bir kitab ne de
iecek bir sigaras vard. BazeOsmanl Devletinin ilk ihtilalci rgt Asker-i Tbbiye-
ahane ren-o eski yatandan kalkp kk hcresinde volta atyor, ellerini yalaitilerince
Fransz htilalinin yznc ylnda kurulmutu (1889). Son-m sar salar arasnda
dolatrrken ileride yapacaklarn dnyoiralar adndan ok sz ettirecek olan bu cemiyet
ttihat ve Terakki'ydi. du. Yorgunluu yznden anlalyordu, mavi gzleri adeta iki
deriCemiyetin ncelikli amac II. Abdlhamid'in istibdat rejimini ykmak ukura yuvarlanm
gibiydi. stelik bir de o ubat souunda birkave meclisi ap merutiyeti ilan ettirmekti,
gecedir bbreklerinde dayanlmaz aclar hissediyordu. Cemiyet, hcre tipi
rgtlenmeyle birka yl iinde byd. Saray
Mustafa Kemal, ancak haftalar sonra serbest brakld. Bekiral892 ylnda jurnalcileri
sayesinde cemiyetin varln ortaya kard, a'dan kurtulmu olmasna karn huzursuz ve
tedirgindi. Tutuklu jaray balangta birka cemiyet yesini tutuklad daha sonra da cemi-
rencilerin askerlikten karlacaklar veya imparatorluun uzak kseleydin kkn kazmaya
karar verdi. Cemiyet zerindeki artan basklar rine srgn edilecekleri syleniyordu.
Pe^ ok cemiyet yesinin yurt dna kamasna yol at.
O gnlerde Makedonya karmakarkt: Srp ve Bulgar etelei ttihatlarn pek ou
zgrlkler lkesi olarak grdkleri Fran-dalara karak Mslman kylerini basyorlard.
Arnavutluk'taki dusaya gittiler. Paris'te, merutiyetin askya alnmasndan sonra Abdl-rum
daha da ktyd. Ordu birlikleri i gvenlii salamakla, ekyan:id'e muhalefet etmek iin
yurt dna km olan kk bir Os-mn zararl faaliyetlerini nlemekle zorlanyordu. Bu
nedenle Muta?11311!1 grubu onlar karlad. Ksa bir sre sonra Paris grubundan Halil
Kemal ve idealist arkadalar stajlarn Makedonya'da yapmak istiyof arern ve stanbul'dan
kap gelenlerden Ahmet Rza birlikte hareket lard. stelik Makedonya ve Selanik hrriyet
mcadelesi veren Osman" erek "Meveret" adl Trke ve Franszca bir gazete karmaya
bala-l aydnlaryla doluydu, Mustafa Kemal ve arkadalar da bu mcadek ' ar' k
gemeden Ahmet Rza Abdlhamid'e kar gerekletirilen nin iinde yer almak istiyorlard.
areketin sembol isimlerinden biri haline gelecekti. Fakat Ahmet Rza
?'! bir pozitivistti; gerek materyalizme varan radikal grleri,
38SNAN MEYDAN
39^SARI LACVERT KURTULU
ttihat ve Terakki Cemiyeti yeleri
gerek uzlamaz sert karakteri abuk parlayan yldznn abuk snmesi ne neden olacakt.
Yurt dnda Ahmet Rza'mn liderliinde rgtlene bu muhalif Osmanl aydnlar kendilerini
Jn Trk olarak adlandryorlard. Onlar kendilerini klasik Osmanl tebaasndan ok farkl
gryor lard, Fransz htilali'nden etkilenmilerdi, zgrlk, eitlik ve adalet is tiyorlard,
imparatorluun ancak ada deerleri benimseyerek kurtu-lacana inanyorlard.
Jn Trkler, ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin yurt dndaki uzant siydi.
ttihat ve Terakki Cemiyeti 1894-1896 yllar arasnda gibi bymt. Cemiyet bir
bakma imparatorluun bunalmlarndan beste niyordu. Abdlhamid'in politikalarndan
memnuniyetsiz kitleler yat n arayan dereler gibi cemiyete akyordu. Dou Anadolu'da
balaya* Ermeni olaylarnn stanbul'a sramas, Gney Afrika altn madenleri deki
baarsz speklasyonlar ekonomik bir krize yol amt. Her ge en gn artan muhalifler
sessiz sedasz cemiyetin yolunu tutuyordu.
Bu katlmlarla yeterince glendiklerine inanan ttihatlar 1896'da bir hkmet darbesi
yapmaya karar verdiler. Fakat darbe hazrlm nceden haber alan saray elini abuk tutarak
darbecileri yakalayp uzak diyarlara srgn etti. Saray, ttihat avna kmt, tutuklamalar
ve srgnler birbirini izliyordu. 1896-1897 ylndaki tutuklamalar rgt bitirme noktasna
getirdi. ttihatlar her eye yeniden balamak zorundaydlar.
Abdlhamid istibdadna kar yurt dnda mcadele eden Jn Trklerin en etkili yesi
Tbbiye mezunu Doktor Nazm'd.
Abdlhamid istibdadna kar ieride mcadele eden ttihat ve Te-rakki'nin en etkili yesi ise
Selanik Posta daresi eski memurlarndan Talat Bey'di.
Doktor Nazm 1872 ylnda Selanik'te domu, 1887 ylnda Mek-teb-i Tbbiye'de okumaya
balamt. Abdlhamid'in ttihatlar zerinde basky artrd gnlerde daha 21 yanda
gizlice Paris'e gitmek zorunda kalmt.
Talat Bey ise Selanik srgnyd, nceleri isizdi, tek ii sabahlar karakola gidip "ispat
vcut" iin imza atmakt. Sonra Selanik posta idaresinde almaya balamt. O gnlerde
Selanik'teki mason locala-: rnm gizli rgtlenme yntemlerini renmi ve ayn yntemle
ttihat Terakki Cemiyeti'ni rgtlemiti. ttihat Terakki Cemiyeti'nin en kilit adamyd. Zeki,
kararl ve souk kanl bir liderdi ve tm ttihatlar gibi lmden korkmuyordu.
Abdlhamid istibdadm ykmak iin ierideki ve dardaki rgtlerin birlemesi gerekiyordu.
Geri Selanik merkezle, Paris arasnda nemli gr ayrlklar vard. Talat Bey, Enver Bey
ve birok ttihatya gre anlamazlklarn temel nedeni Paris'teki ttihatlarn Makedonya'y
bilmemeleriydi. Paris merkezi ise ilerin sistemsiz ve acele yrtldnden yakmyordu.
Gelinen noktada birlemekten baka are yoktu.
Alman karara gre Rumeli'deki durumu yerinde grmesi iin Paris ubesinin
grevlendirecei biri gizlice Selanik'e gelecekti. Ad sr gibi saklanan bu kiinin kim
olduunu aslnda tm ttihatlar biliyordu. Sz konusu kii, Abdlhamid'in hakknda idam
ferman kard Dr. Nazrm'd.
L
40 SNAN MEYDAN
O gece Talat Bey'in Selanik'in arka mahallelerinden birindeki iki katl ahap evinde Dr.
Nazm' getirme plannn tm ayrntlar konuuldu:
Plan, Dr. Nazm'a bir mektupla bildirildi Dr. Nazm Marsilya'dan bir gemiyle Yunanistan'n
Pire Liman'na inecek, orada nceden ayarlanan Rum komitaclarca karlanacak, herhangi bir
aksilik halinde Atina'da kalacak, aksilik kmazsa sahte bir kimlikle, klk deitirerek Se-
lanik'e sokulacakt.
Birka Gn Sonra
Henz ilk horoz tlerinin duyulmad, Selanik esnafnn uyanmad, alaca karanln daha
yeni yeni yrtlmaya balad sabah saatlerinde Vardar Caddesindeki kapal dkkanlann
nnden bir adam yryordu hzl admlarla. Tedirgin ve yorgun grnyordu, yz hatlarn
rten sakal, san salarn kapatan beyaz sar, srtndaki ilii ve yeil cbbesi, ayandaki
ar ve elindeki iri taneli kocaman tespihi ile sradan bir kylye ya da bir din adamna
benziyordu. Cebindeki kimlie gre ad Hoca Ahmet Efendi'ydi; ama gerekte bu gizemli
adam Dr. Na-zm'dan bakas deildi. Bu haliyle onu yakn arkada Mithat kr bile
tanyamamt. Dr. Nazm, kafasndaki sar, srtndaki cppeyi ve; yzndeki takma sakal
kardnda Mithat kr aknln gizleye-; memi, kahkaha atmamak iin kendini zor
tutmutu.
Mithat kr, arkadan derhal Frenk Mahallesi'nde bir talyan'dan kiralad eve gtrd.
Dr. Nazm birka saat sonra orada tti-1 hat Terakki'nin lideri Talat Beyle grecekti.
\
Bu iki istibdat savasnn yollar yllar sonra bir futbol takmnda, t Fenerbahe'de
kesiecekti. i
Dr. Nazm, Fenerbahe'ye bakan olurken, Talat Bey, siyasi gelece-^ i iin bir tehlike olarak
grd Fenerbahe'ye kar amansz bir mcadeleye girecekti.
Vatan ve Hrriyet Savas
Mustafa Kemal ve arkada Ali Fuat 10 ubat 1905 Cuma gn Galata rhtmndan kalkan bir
Neme (Avusturya) vapuruyla Beyrut'a hareket ettiler. Neme vapuru sallana sarsla ertesi
gn zmir'e ulat-
Ege semalarnda asl duran buz mavisi bulutlar arasndan kendini gsteren gne, o souk k
gnnde insann iini styordu. Gen subay adaylarnn birou zmir'i ilk kez gryorlard.
Vapur ilek zmir limannda demirledi. Etrafta kouturan liman iileri vard, srtlarndaki
kilolarca ykn altnda ezilerek ilerlemeye alyorlard.
Mustafa Kemal ve iki arkada bir araba kiralayarak Kordonbo-yu'nu dolatlar, araba
Kordonboyu'nda ilerlerken nal seslerinin rutin tkrtlar arasnda Mustafa Kemal engin mavi
gzlerini baka bir enginlie, denize evirdi. Sanki hayatnda hi deniz grmemi, taral bir
delikanl gibi bir sre engin mavilii seyretti gelecekten habersiz. Nereden bilebilirdi yllar
sonra o engin maviliin kzla boyanacan? Nereden bilebilirdi, o gn faytonla dolat
Kordonboyu'nda yllar sonra Yunan ordusunun katliamlar yapacan? Ve nereden bilebilirdi
yllar sonra igalci Yunan ordusunu denize dken kahraman ordularn muzaffer bakomutan
olarak bu ehre tekrar geleceini?
Mustafa Kemal ve kurmay arkadalar elenceli ve rahat bir yolculuktan sonra Beyrut'a
ulatlar. Birka gn sonra da grev yerlerine daldlar. Ali Fuat Beyrut Svari Alay'na,
Mfit 29. Svari Alay'na, Mustafa Kemal ise 30. Svari Alay'na atand.
Mustafa Kemal, kader arkada Ali Fuat'tan ayrlmann acsn imdiden duymaya balamt,
zntlyd.
Mustafa Kemal am'da beklediinden ok daha kt koullarla karlat. Ordunun durumu
periand, dzen ve disiplinden yoksun ordu iinde rvet alan subaylar bile vard. Otorite
boluu Drzilerin isyanna davetiye karyordu. Halk ise birka yzyl ncesini yayor
gibiydi. Bir zamanlar ilk uygarlk tohumlarnn yeerdii bu topraklarda zaman sanki tersine
akmt. Gericiliin kader zannedildii bu topraklarda Araplarn belirgin bir stnlkleri
vard. Arap milliyetilii alm ban yrmt. Mustafa Kemal'i en ok kzdran da buydu,
Trklerin horlanp dlanmalarna iten ie byk tepki duymaya balamt.
Bir gn am'daki garnizonda basit bir nedenle kavga eden bir 'rk dieri Arap kkenli iki eri
karsna alan nbeti subay, kimin faksz olduunu bile aratrmadan,"Sen kim oluyorsun da
kavm-i ne-
42SNAN MEYDAN
43*SARI LACVERT KURTULU
cib'ten birine hakaret ediyorsun!" diye Trk erini sulayp aalad. BM olaya tank olan
Mustafa Kemal nbeti subaya unutamayaca bir ders verdi. am'da bulunduu gnlerde
imparatorluk iindeki Arap egemenliine kar duyduu tepki Trklk duygularn
kamlyordu.
am'da bulunduu srede blgeyi yaanlmaz hale getiren Drzi isyanlarn bastran Mustafa
Kemal'in son gnlerde en ok dnd, siyasi eyleme geerek rgtl mcadele etmekti.
Bir gece, Mustafa Kemal am'da tand gen subaylarla bir araya geldi. O gece gen
hrriyet savalar lkeyi iine dt bunalmdan kurtaracak bir ihtilal gerekletirinceye
kadar mcadele edeceklerine yemin ettiler ve bu amala bir cemiyet kurdular. Mustafa Kemal
bu cemiyete, "Vatan ve Hrriyet" adn verdiinde saat sabahn n, lambann zayf titrek
nn aydnlatt odann atlam duvarnda asl duran maarif takvimi ise 1906 yln
gsteriyordu.
Mustafa Kemal'in "Vatan ve Hrriyet Cemiyeti" imparatorluun gzlerden rak dou
topraklarnda ksa srede byyecek ama "ayn a-ma iin mcadele eden iki cemiyetin
yarardan ok zarar getirecei" dnlerek imparatorluun batsnda ihtilal hazrlklar yapan
Talat Paa'mn ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katlacakt.
htilal ateinin kzgn alevi yal sultann Yldz srtlarndaki sarayn artk bsbtn tehdit
etmeye balamt.
Selanik'te ttihat ve Terakki Cemiyeti sultana kar gerekletirilecek devrimin son
hazrlklarn yaparken, stanbul'un kar yakasnn "hrriyeti genleri" baka bir devrimin
hazrlklarn yapyorlard.
Kadkyl genler Fenerbahe'yi kuruyorlard. j
1907 Bahar Aylan, Kadky
Ad Fenerbahe, Renkleri de Papatyann Renkleri Olsun!
stanbul'a bahar gelmiti, Boaz'm mavi sular kuzeyden esen sert Karadeniz rzgaryla
alalp ykseliyor ve denize sokulan ahap yallarn yosun tutmu temellerini yalyordu.
Taksim'deki Bemar Bahesi dolup tayor, burada hrriyeti bekleyen stanbullu genler,
Pera'mn zengin tccarlar, yabanc sefirler, Rum ve Ermeni gzellerin kaamak baklar
arasnda viski sodalarn yudumluyorlard. Ssl faytonlarn
biri geliyor, biri gidiyor, zellikle bol gneli Cuma gnlerinde adeta stanbul'un yars
elenceli Galata'ya akyordu.
stanbul'un dier yars ise Boaz'm teki tarafn tercih ediyordu...
Balk teknelerine benzer kk kayklar ve ok daha byk vapurlar, Eminn ve
Beikta'tan Kadky ve skdar'a insan tayordu. Daha ok stanbul'un kalbur st yerli
aileleriyle, biraz Anadolu havas almak isteyen memur ve eraf aileleri, Kalam, Moda ve
Fenerbahe-si'nin ku sesleriyle nlayan, iek kokan yemyeil krlarnda ve glgeli
bahelerinde bahar cokusunu yayordu.
1907 ylnn o bahar aylarnda stanbul'un Anadolu yakas adeta papatyalarn istilasna
uramt. Her taraf san-beyaz renklerle kaplanmt.
Abdlhamid'in 33 yllk saltanat yklmak zereydi, Makedonya'da ttihatlar yal sultam
tahtndan indirecek ihtilalin son hazrlklarn yapyorlard. Sultan Abdlhamid ise
ttihatlarla boumaktan, futbol topu peinde koturanlarla mcadele etmeye artk zaman
bulamyordu.
1907'nin o bahar aylarnda sarayn gz kula Makedonya'dayd. stanbul her gn bir suikast
veya cinayet haberiyle alkalanyordu. Padiahn ttihat av iin Makedonya'ya gnderdii
paalar ttihat kur-unlaryla can veriyorlard.
Bu nedenle stanbul'un teki yakasnda hrriyet rzgarlar erken esmeye balamt.
Kadky'n belals Jurnalci amil ve Zaptiye Celal de artk ortalarda gzkmyorlard.
Ve o gnlerde, yllardr, Papazn ayr'nda ve Bakla Tarlas'nda ngiliz, Rum ve Ermeni
futbol takmlarn imrenerek seyreden Osmanl genleri bir Trk futbol takm kurma zaman
geldiini dnyorlard.
Bu konuda ilk admlar atan Kadky Saint Joseph Koleji'nin gen Trke retmeni Enver
Bey oldu. Enver Bey, 38 yanda bir hafzd; fakat ayn zamanda, iyi renim grm, ak
fikirli ve ileri grl bir Osmanl genciydi. stelik bu mrekkep yalam dindar Osmanl
genci ayn zamanda ateli bir hrriyet savasyd. Yllardr, gizlice istibdada kar mcadele
ediyordu.
renciliinde vatan ve hrriyetin nemi kavrayan Enver Bey retmenliinin daha ilk
yllarnda rencilerini vatan ve hrriyet konularnda bilinlendirmek iin olaanst bir aba
harcyordu. Grev
44 SNAN MEYDAN
yapt okulda bu tr almalar yapmas imkansz olduundan ya kendi evinde ya da yakn
arkadalarn birinin evinde genlere hrriyet sevgisini alyordu, ama yine de tedirgindi, ya
biri kar onun gizli almalarn saraya jurnallerse vay haline! Saray peini brakmaz, eninde
sonunda paay ele verir ve Bekiraa'y boylard!
Hrriyet a gen retmenin bir baka ak da futboldu. Fakat Osmanl'da futbol denilince
yabanclar akla geliyordu. Tm vatansever Osmanl genleri gibi yabanclara iten ie bir
tepki duyan Enver Bey bir Trk futbol takm kurmaya karar vermiti. Bu sayede hem
yabanclara sahada kafa tutabilecek, hem de hrriyeti fikirlerini daha gvenle yayabilecekti.
Nasl olsa kimse bir futbol takmnn hrriyet mcadelesi verebileceini dnmezdi.
Enver Bey nce grev yapt Saint Joseph Koleji'nden eli aya dzgn, sportmen yapl
genlerinden on on be kadarn yanma alp Papazn ayr'na getirdi ve bir sre onlara top
oynayan ngiliz ve Rum genlerim seyrettirdi. Bu malar seyreden genler en ok da o srada
bu takmlarda top koturan Mehmet Aa'nn oullar, Hasan ve Hseyin'e imreniyorlard.
Onlar da tpk Hasan ve Hseyin gibi yeil ayrda top koturmak istiyorlard. Enver Bey,
malardan nce ve sonra bu on on be Trk gencine spor ve futbol hakknda bilgiler
veriyordu. Enver Bey'in bu futbol sohbetleri zamanla vatan ve hrriyet konulu sohbetlerin
glgesinde kalacakt.
Gen retmen, kuraca takmn alt yapsn hazrlamt. imdi sra takm kurmaya
gelmiti.
Enver Bey, bir gn Saint Joseph'ten arkadalar Nurizade Ziya Bey ve Ayetullah Bey'i de
yanma alp, Sami Paazade Sezai Bey'in yeeni Bahriyeli Necip Bey'in Moda'daki evine gitti.
O gece, Moda Bebyk Sokak'taki 3 numaral evin alt katndaki selamlk dairesinde
milyonlarn sevgilisi olacak bir takmn temelleri atlmak zereydi.
Odann ortasndaki uzun masann etrafnda toplanan genler, bir taraftan demli aylarn
yudumlarken, dier taraftan konuuyorlard. Necip Bey, demlii eline alp Enver Bey'in
boalan bardan doldururken, Ziya Bey'in azndan u szler dkld:
"Kuruyor muyuz arkadalar?"
Necip Bey'le Ayetullah Bey gz gze geldiler, balarn hafife ne doru eip Ziya Bey'i
onaylamlard ki Enver Bey:
"Kuruyoruz" diye karlk verdi. Bu srada Ayetullah Bey, elindeki ay bardan yavaa
masann zerine brakrken sze kart:
"Peki paray nasl bulacaz?"
Ziya Bey, hafife byk altndan tebessm ederek:
"Ben bulurum!" dedi kendinden emin bir ekilde..
Nurizade Ziya Bey dnemin zenginlerindendi, tm masraflar o karlayacakt, bu durumda
bakanlk da onun hakkyd. Paray veren dd alard ne de olsa!
Enver Bey'in heyecan bsbtn artmt. teden beri bir Trk futbol takm kurmay
dlyordu. Kurduu dn gerek olduunu grnce, dayanamad, gz pnarlar nemlendi ve
yanaklarndan byklarna doru iki damla billur gzya szld yavaa. Fark ettirmeden
gzyalarn silen Enver Bey:
"Peki ad ne olacak!" dedi duygularn rtp gizlemeye alarak.
erideki ksa sreli sessizlii dardan gelen uzak kpek havlamalar bozdu. En zoru da
buydu. yle bir ad bulunmalyd ki, hem kulb simgelesin, hem kulaa ho gelsin, hem de
ok beenilsin, dillere pelesenk olsun! Peki ama ne?
Enver Bey:
"Buldum" dedi, iri siyah gzlerinin ii parlyordu.
Herkes merakla Enver Bey'in dudaklar arasndan dklecek harfleri bekliyordu:
"Fenerbahe" dedi Enver Bey.
"Fenerbahe, Fenerbahe, Fenerbahe..." O masann etrafnda bulunan herkes bu ad
tekrarlad ilk kez duyuyormuasma. Yllardr aina olduklar bu ad onlara daha nce hi bu
kadar anlaml, hi bu kadar gzel gelmemiti. Enver Bey'in dudaklarndan dken bu
"Fenerbah-e" sznn baka bir bys vard sanki.
"ok iyi bir fikir!" dedi Ziya Bey,
46 ^SNAN MEYDAN
"Yaadmz yerin, mahallemizin ad bu!" dedi Ayetullah Bey heyecanla, hafif ne doru
eilerek.
Enver Bey, yzne yerleen sevinci gururla dengelemeye alarak:
"Hepimize hayrl olsun arkadalar!" dedi.
aylar tazelendi, Ayetullah Bey, artk boalan demlii yere indirdikten sonra, ceketinin
dmelerinden birini geveterek:
"Renkleri ne olacak?" diye sordu sabrszca.
Necip Bey, "Hmmmmm..." diye alt dudam srd hafife, sa eli akanda dnyordu.
Enver Bey, "Buldum!" dedi, tebessm ederek.
"Krmz Beyaz" olsun.
"Black Stoking gibi mi?" diye karlk verdi Necip Bey ve ekledi: "A-ma onun bana gelini
biliyoruz. Bu renkler ok gze battndan takm Abdlhamid'in gazabna uramt. Ayn
hatay tekrarlamamalyz."
Ayetullah Bey sze kart:
"Necip Bey hakl bence baka renkler bulmalyz; yle fazla gze batmayan; ama iinde bir
uyum ve anlam barndran renkler.
Bu srada Enver Bey'in aklna papatyalar geldi. O yl ne kadar da ok amlard. Geen gn
rencileriyle Papazn ayr'nda ma seyretmeye giderken fark etmiti, papatya istilasn,
hatta bu gzellie kaytsz kalamam, eilmi bir papatya kopartm ve cebine ilitirmiti.
"Papatyann renkleri olsun!" dedi Enver Bey.
Ayetullah Bey biraz aknca: "Papatyann renkleri mi?" dedi. "Yan, sar ve beyaz m?" diye
de ekledi.
"Evet!" neden olmasn dedi, Ziya Bey, "Neden olmasn? Hem asil, hem uyumlu, hem anlaml,
hem de gze batmaz...?"
O gece kulbn renkleri "sar beyaz" olarak kabul edildi; ama bu renkler daha sonra "sar
laciverte" evrilecek, Fenerbahe kurulutan itibaren kullanmaya balad o sar lacivert
ubuklu formalarla zde-leecekti.*
Fenerbahe'nin kurucular
Gece bir hayli ilerlemiti, ay gkyznde tembel tembel yuvarlanrken, bahedeki fener olup
bitenlerden habersiz mehtapl gecede denizi laciverte boyuyordu.
Enver Bey, Nurizade Ziya Bey, Ayetullah Bey ve Necip Bey 1907 ymm baharnda
Fenerbahe'yi kurmulard. Birka gn sonra onlara Hasan Sami ve Hintli Asaf da katlacak
ve Fenerbahe birdenbire by-meye balayacakt.
Fenerbahe Kulb'nn ilk bakam Ziya Bey ertesi gn kollar svad. Bir an nce kulbn
ihtiyalarn karlamalyd. nce kar yaka-ya geip, soluu tneldeki ngiliz Baker'm
dkkannda ald. O zaman-
Fenerbahe'nin renklerinin sar lacivert olmas hakknda farkl yorumlar vardr. Kimilerine
gre Fenerbahe sar lacivert renkleri, Fenerbahe burnunda-
ki fenerin sar ile denizin lacivertinden alrken, kimileri bu romantik yaklamna kar
kp, Fenerbahe'nin forma siparii verdii Baker'm elinde 0 srada sadece sar ve lacivert
kuma olduundan formalar bu kumatan diktiini, bu nedenle renklerin sar ve lacivert
olduunu belirtmektedirler.
48 SNAN MEYDAN
lar stanbul'da ne futbol ayakkabs ne de futbol topu vard. En zoru da bir takma yetecek
kadar forma bulmakt.
Anadolu yakasnn ilk Trk takm Fenerbahe, elde dikilen ireti formalarla sahaya kacak
deildi ya! Hibir ma karmayan Rum ve Ermeni kzlarna madara olurlard maazallah!
Bakan Ziya Bey buna izin veremezdi. Bastrd paray en kalitelisinden bir takm forma
sipari etti. Baker sevinle, "Yazlk m olsun, klk m? Uzun kollu mu olsun ksa kollu muT
diye zincirleme sorular sordu. Ziya Bey, eli enesinde, "Yazn nasl olsa idare ederiz, kn
meyelim" diye dnp, "Uzun kollu, kaim kumatan olsun" dedi kendinden emin. Baker,
ne olup bittiini pek anlamasa da siparileri ald memnuniyetle. "Emrin olur Ziya Bey. Birka
haftaya kalmaz formalarn hazr olur." dedi, ssl giysilerinin altndaki hafif kambur bedenini
dzeltmeye alarak. "Ama biraz kaparo isterim." diye de ekledi ald para kokusunu
gizlemeyerek. Ziya Bey, cepkeninde tad czdann karp, sayd kurular Baker'm eline,
"Tas tamam 50 kuru! Gerisini formalar teslim edince..." Baker'm, Anadolu'nun uzak
kylerinin patika yollan kadar kvrml izgilerle kapl yznde garip bir tebessm belirdi,
Ziya Bey, "En zorunu hallettik!" diye dnerek kt dkkandan ve Beyolu'nun Arnavut
kaldrmnda yryen fesli sarkl insanlar arasnda gzden kayboldu.
Ziya Bey le yemeini Sirkeci stasyon Lokantas'nda yedi. Kedeki masalardan birinde
tandk biri daha vard. Tek bana itahla yemeini yiyen bu yakkl stanbul'a futbolu
getiren James La Fonta-ine'di. Ziya Bey, La Fontaine'e Fenerbahe'den bahsetti, uzun uzun
konutular. La Fontaine ligin dzenleyicisi olarak Ziya Bey'e gereken tm destei vereceine
sz verdi.
Ziya Bey forma siparii vermiti vermesine de ok nemli bir ayrnty unutmutu.
Kulbn amblemi eksikti.
Kulbn amblemini, takma futbolcu olarak alman penalt kral Topuz Cemil izecekti.
Topuz Cemil derin dnmt. Amblemi nasl izdiini soranlara unlar anlatyordu:
"...Resme merakm, biraz da yeteneim olduu iin amblemi iz-
memi istediler. ok heyecanlandm. Gnlerce kafa yordum. Sonunda bir karar verdim. nce
bir yuvarlak izdim, iine bayramzn renklerinden krmzy, evresine de beyaz
yerletirdim. Ortasna da stilize edilmi bir kalp izip, asaleti temsil eden lacivert renge
boyadm. evresini de defne dal ile ssledim."
Kulbn ilk lokali Kemal Aki'ntn evinin bahesindeki bahvan kulbesiydi.*
Fenerbahe, ilk antrenmanna Enver Bey'in vuruuyla balad. Enver Bey nce ksa fakat
anlaml bir konuma yapt. Bir ayan topun zerine koymu rencilerine ders verircesine
rahat konuuyordu: Futbolun sosyal, ahlaki ve bedeni yararlarndan sz ettikten sonra
futbolun bir takm oyunu olduunu hatrlatarak, futbolun birlikte hareket etme ve
yardmlama ruhunu kazandrdn ifade etti.
O gnk antrenmana sadece 6 futbolcu katlmt: Ziya, Ayetullah, Necip, Hasan, Sami, Galip
ve Asaf...
Bu sembolik antrenman ok daha sk antrenmanlar takip edecek ve Fenerbahe eksiklerini
ksa srede tamamlayacakt.
Kadro da tamamlanmt. Fenerbahe'nin ilk kadrosunda u futbolcular vard:
Asaf, Ziya, Sami, Ayetullah, Mahzar, Necip, Fethi, Galip, Hasan, Hseyin ve Nevzat.
imdi herkes byk bir heyecanla ilk ma bekliyordu
lk ma da Enver Bey ayarlad.
lk ma bir Cuma gn Fener'in arkasndaki ayrda amatr bir Rum takmyla oynanacakt.
Ziya Bey'in sipari ettii forma ve tozluklar da bu maa yetimiti.
Bakan Nurizade Ziya Bey solbek, kuruculardan Bahriyeli Necip sabek, kuruculardan Hintli
Asaf kaleci, Haflar ise Kara Hasan, Kk
912'de Kadky Altyol'daki ilek Sokak ile Stl eme Caddesi'nin birletii kedeki
lokale geilecekti. Kulp bydke lokal dar gelmeye balamt. 20 Mart 1914'te Kudili
dere kenarndaki 2 katl eve geilecekti. Bu lokal 1932'deki yangna kadar kullanlacak ve
Atatrk Fenerbahe'yi 5 Mays 1918'de burada ziyaret edecekti.
50 SNAN MEYDAN
Hasan ve erkez Sabri beylerden oluuyordu. Teknik direktr ise Da-lakl Hseyin'di.
Kasm aynn son gnleriydi. Aalar yapraklarn dkyordu, Havalar bir hayli soumu
olduundan ma seyretmeye birka merakl dnda kimse gelmemiti. Oysaki Fenerbaheli
futbolcular neler hayal etmilerdi: Sahann etrafm hncahn dolduran cokulu kalabaln
lgnca tezahratlar arasnda sahaya kacaklar, en nde oturan Ermeni ve Rum gzellerinin
hayran baklar altnda rakiplerini gole boacaklard. Ama gelin grn ki kenarda topu topu
be kiiden baka kimse yoktu, onlar da iliklerine kadar ileyen soukla boumaktan frsat
bulup doru drst ma bile seyredemeyeceklerdi.
Fenerbahe'nin bir numaral kurucu yesi Enver Bey (oturan) ve aiksi
Rum futbolcular kendilerinden emin son hazrlklarn yapyorlar-] di. Fenerbaheliler ise ilk
man heyecann gizlemeye alarak ayrda
saa sola koarak snmaya alyorlard. Rum takm Yunan bayrann renklerinde mavi
beyaz bir formayla Fenerbahe ise papatyann renklerinde sar beyaz bir formayla kt
sahaya.
kinci yarnn ortalarna doru Fenerbaheli Ziya Bey, ayandaki topu biraz srdkten sonra
iki Rum futbolcunun arasndan Necip Bey'e doru gnderdi. Necip Bey ayann iiyle
yumuatt topu sa akta bekleyen erkez Sabri'ye doru att, erkez Sabri kvrak bir
almla Rum futbolcudan syrlp, Galip Bey'i grd, Galip Bey, ban biraz kaldrp kaleye
doru yle bir bakt ve dzgn bir vurula kalecinin sandan topu iki direk arasndan
geirdi. yle sert vurmutu kale direklerinin arasndan geen top ok uzaklara neredeyse
kydaki fenere kadar gitmiti. Man sonlarna dou Fenerbahe bir gol daha bulacak ve sar
beyazl ekip ilk man 2-0 kazanacakt.
Daha yeni kurulan bir takmn byle iyi futbol oynamasna en ok | da Rumlar armt.
Kasmn o souk gnnde Fenerbahe'nin kazand bu scak gali-| biyetin yanklar birka
gn sonra tm stanbul'a yaylacakt.
Nisan 1908, Selanik... ttihat Terakki Genel Merkezi
Akam saatlerinde Selanik'teki ttihat ve Terakki Genel Merkezi'ne bir ifre ulat. Edirne'deki
kolordudan gelen ifreyi Mithat kr okudu:
Arnavut emsi Paa, yannda ok sayda Arnavut silahor olduu halde Selanik'e gelmek
iin gn iinde stanbul'dan yola kacaktr. Bizzat sultanla grerek saraydan ok geni
yetkiler almtr. Ast astk, kestii kestik biridir. Selanik'e ttihat av iin gelmektedir.
Yakaladklar, idam istemi ile Divan- rfi'ye sevk edilecektir. Arnavut Paa, ayrca
Makedonya'daki Arnavutlardan da bir milis birlii oluturmay dnmektedir. Gerekli
tedbirlerin alnmas iin ibu ifreyle ' genel merkezi haberdar etmeyi uygun bulduk.
Edirne Kolordusundaki gen zabitan
ttihatlar o gece emsi Paa iin alnacak tedbirleri konumak 1 toplanmlard. Son birka
aydr genel merkezde neredeyse her ge-
K^-
52 SNAN MEYDAN
ce bir jurnalci ya da saray tarafndan grevlendirilen bir paa hakkmd; lm karar
veriliyordu. ttihatlar artk altklar bu duruma kendi aralarnda, "silah oyunu" adn
takmlard. Silah oyununu kazanma! iin yine kendi tabirleriyle "yarp kmak", "vurup
kurtulmak" gerekiyordu. Ve son birka aydr ittihatlar silah oyunlarn hep kazanm, lard.
zellikle 3. Ordu Mirlii'nde bulunan ittihat subaylar, stan bulla yaplan tm yazmalar
genel merkeze bildiriyordu. brahim Pa a'nn yaveri Yzba Kazm Nami, stanbul'dan gelen
ifrelerin bire kopyasn genel merkeze veriyordu.
Talat Bey glyordu:
"Bu deyyuslar, kaplarnn dibine kadar yaklatmz gremiyo lar. Vay yal kurt, demek
silhor Arnavut Paa'ya gveniyorsun h Bilmiyorsun ki, kular oktan haber uurdular
Selanik'e..."
Talat Bey (Paa)
Grnen o ki, paay kazanmak iin aba harcamak anlamszd. O halde geriye tek bir
seenek kalyordu:
"Vurup kurtulmak..."
Sabah ezam okunurken genel merkez kararn verdi:
"Arnavut emsi Paa'nm Rumeli'den geri dnmesi engellenecektir. Bu iin sorumluluunu
Niyazi Bey zerine almtr. Niyazi Bey'in nerisi zerine ii bitirmekle Temen Atf
grevlendirilecektir."
Horta Da'mn arkasndan yavaa scak yzn gsteren Makedonya gneinin mahmur
klar kk pencereden ortadaki masann kenarnda duran Kur'an ve tabanca zerine
derken, Talat Bey yle dedi:
'Arkadalar! Artk yzdk yzdk kuyruuna geldik. Bundan sonra dn mmkn deildir.
u ana kadar bitirdiimiz iler de pekala nemlidir. Ama bu seferki bakadr. tekilere
benzemez. Paa mutlaka ldrl-meli ve Temen Atf mutlaka sa salim kurtarlmaldr.
Arkadalar, bu lm kararlarn vermenin hi kolay olmadn biliyorsunuz. Biz de insanz.
lm karar verdiimiz insanlarn da sevdikleri, bekleyenleri var. Keke buna mecbur
kalmasaydk. Fakat ne yapalm ki bir ihtilal iindeyiz...
Bir Avrupal mtefekkirin dedii gibi ey kansz olmaz: Biftek, zifaf ve ihtilal... Girdin mi
kamazsn... Ya vurup kurtulacaksn, ya vurulup leceksin..."
Temen Atf Selanik'in Trk mahallesinde katl cumbal evlerden birinde oturuyordu.
Babas, o 10 yandayken Rum eteleri tarafndan ldrlmt. Asker olmasnda,
damarlarndaki kan kaynatan bu intikam atenin byk etkisi vard. Onu annesi askeri okula
yazdrmt. "Benim 8'un, asker olacak, kahraman olacak, vatan ve milleti iin gerekirse sa-
Vaacak." demiti. Temen Atf, annesinin bu szlerini hi unutmad.
Gzn budaktan esirgemezdi. Uzun, zayf bedenine ramen olaanst bir kuvvete sahipti.
Tek bana kiiyle ba ettiini grenler olm
Kahkaha bulutu tm oday dolat. ttihatlar, sanki hrriyet ila' Temen Atf akt. Sevdii
kz, postanenin karsndaki ara sokakta edilmiesine mutlu, az dolusu glyorlard. nce
emsi Paa'y b; uman cumbal evlerden birinde oturuyordu. Renkli gzlerine srme
kararndan vazgeirmenin mmkn olup olmadn tarttlar; fak;! eker, belden kemerli uzun
elbiseler giyerdi. Ba rtsnn kenarndan paann sicilinde dik bal, saraya bal ve
ihtirasl olduu yazyor* Sarktt bir tutam sar sa gzel yzne tatl bir anlam katard.
Temen
54 SNAN MEYDAN
Atf, sandnda saklad k niformalarn giyer, bayramlarda sevgi-" lisini ziyarete giderdi.
Ksmetse bir dahaki bahara evleneceklerdi.
Nazm Bey, geen gece Temen Atf a genel merkezin ald karar bildirmiti. Temen Atf
gururluydu; bylesine nemli bir grev iin dnlm olmas onurunu okamt.
O gece bir trl uyku tutmad. Rumeli ii oymal sandn at. Hani u kedeki cumbal
evde oturan sevgilisini grmeye gittiinde giyindii bayramlk niformalarm kard. ts
bile bozulmamt. Daha sonra yeni i giysilerini ald sandn dibinden, burnuna gtrd.
Selanik dalarnn yamalarnda aan keskin yaban iekleri gibi kokuyordu. niformasn,
yatann zerine yayd, t izlerine bastrd. Sonra, yeni boyanm, prl prl bayramlk
izmelerini kard; Kedeki bez parasn alp zerine biraz tkrp izmelerinin tozunu
ald. Yeterince parlamamt, bir kere daha srd. izmelerinin zerinde suratn grnceye
kadar bu ileme devam etti. Ve sonra duvarda asl duran klcna uzand. Sapndan kavrad.
Sol elinin parmak ularyla klcnn souk elik yzeyine dokundu. Sonra pt ve yemden
duvardaki yerine ast. Bir sre klcn seyretti. nce i giysilerini, sonra prl prl tl
niformalarn giyindi. Sonra usulca yeni palaskasn ve silah klfn kuand. Palaskann ve
klfn beline tam oturmas iin birka kere yoklad, bastrd. Sonra da gelinlik bir kz gibi
nazl, toplu tabancasn ald eline. Sol elinin iaret parman tabancann namlusunda gezdirdi.
Souk, beyaz, Alman eliini okad yavaa. "Batan kartc, sevgilinin przsz teni gibi'
diye de mrldand sessizce. Bu srada okulda at talimi derslerindeki hocasnn szleri
yankland kulaklarnda:
"Ku gibidir, kabzay sktn m, titrer, boulur; ok braktn r& uup gider... Hedefi
bulamazsn..."
Elindeki tabancay pencereye doru evirdi ve karanlk gkyzndeki yldzlara nianlad.
Tetii yoklad, hafife. yle bir topu dndrd' Bu srada ortaya salan tkrtlar i
gcklaycyd. Sonra teker teker kur| unlar sayd. Tm kvrmlarm ezberlercesine dokundu
souk elik pal alarna. Sonra kurunlan perek topa yerletirdi, evirdi, kapatt. Soru
dudaklar arasndan bir kelime dt yerdeki krmz kilimin zerine:
"Hey MbarekT
Yatann zerine oturdu. Gaz lambasnn fitilini biraz kaldrd ve adeta silahyla konumaya
balad.
Can dostum benim. Bazen, u fani dnyada en ok neyi sevdim diye dnyorum. Kimseye
syleme, ama en ok seni seviyorum. Sen ve ben, kim bilir daha nereye kadar! Amma nce
yarn ok nemli bir iimiz var. nce bu iten yzmn akyla kmalyz. Sonras kolay.
Yarn oturur konuuruz. Sen ve ben...
Yatann zerinden yavaa kalkt, silahnn klfn ad. Topun deerek iz brakt yeri
yalad ki kolay hareket etsin. Artk her ey hazrd. Sicim perdeleri kapad. niformalarn
itinayla kard. Katlad ve sandn zerine koydu. Gaz lambasn sndrd. Bir ocuk
masumi-yetiyle yatana girdi. Silahn, tavuk ty, bahar kokulu beyaz yastnn altna,
ban da stne koydu ve yorgun gz kapaklarn yeil gzlerinin stne rtt.
lk horoz tleriyle uyand. Yatandan frlad. yle bir gerindi. Perdeleri aralad. Gnein
ilk klar yzne dt. Sonra yastnn altndaki tabancasn ald, okad ve ortadaki kk
sehpann zerine brakt. Sonra da bir gzel ykand. Sandn zerinde duran k niformasn
giyindi. niforma ince uzun bedenine yapmt. Altna da prl prl izmelerini ekti. Sonra
da palaska ve omuzluu yerletirdi. Klf palaskaya takt. Tabancasn bir kere daha yoklad,
bir kere daha sevdi ve klfna koydu. Gzlerini tabancasndan ayramyordu. Birka kere
tabancasn klfndan karp tekrar elinde evirip evirip yerine koydu. Bu hareketi her
seferinde daha hzl yapmaya alyordu. Sonra eildi, komedinin ekmecesinde duran karton
kutulardan birinin kapan aralad ve bir avu yedek mermi ald. niformasn bozmamaya
dikkat ederek, mermileri yan ceplerine yerletirdi. st bana son kez eki dzen verdi. Ba
dik, evden kt.
Selanik'in yukar mahallesinden, cumbal evlerin sabah gneiyle parlayan n cephelerinin
kesme tal kaldrmlara den glgelerine basarak postaneye gitti. emsi Paa'nm mabeyin ile
haberlemek iin bili-êr saatte postaneye gittiini biliyordu. Temen Atf postaneye vard-
S'nda dier arkadalarnn da hazr bulunduunu grd.
Herkes aknd.
56 SNAN MEYDAN
Temen Atf m yle dne gider gibi sslenmesine bir anlam verememilerdi. lerinden
biri,
"Atf tertibat tamam; ama anlamadmz bir ey varl" dedi biraz tebessm ederek.
Temen Atf; "Nedir ol" diye sordu kaslarak,
"Byle dne gider gibi k giyinmeni anlayamadk."
Cevap ksayd:
"Dnn bundan alas m olur?"
"Yani diyorsun ki vurulursam ve lrsem cesedim yakkl olsun..." Gltler. Sonra ikierli
gruplar halinde ar ar yrmeye baladlar. Biraz yrmlerdi ki tekerlek tkrtlar
duyuldu. Bu srada krmz, ssl bir fayton, postanenin biraz ilerisinde durdu. Temen Atf
dier arkadalarna bayla bir iaret yapt. Arkadalar bir anda ara sokaklara dald.
Tertibat tamamd.
Paann, nce iri csseli iki muhafz faytondan inip, yle bir etraf kolaan ettiler. Sonra
ilerinden biri faytona yaklap paaya bir eyler syledi. Paa, zerinde apoletli, madalyal
niformasyla faytondan indi. Rahat tavrlar vard. Kendinden ok emin grnyordu sakin
grnmeye alarak postaneye girdi ve mabeyinle haberlemeye balad. Bu srada Temen
Atf, hzl admlarla postaneye doru yaklayordu. Yrrken, bir taraftan da toplu
tabancasyla konuuyordu. Bir eli tabancasnn kabzasmdayd. "Uslu dur bakalm. Daha vakit
gelmedi; ama hazr ol. Birazdan sana ok i decek. Beni utandrma." diye mrldand kendi
kendine. Temen Atf, rahat tavrlarla postanenin merdivenlerine trmanyordu; bir, iki, ,
drt.... Paa da bu srada korumalaryla postanenin kapsnda grnd. Atf, paay mermer
merdivenlerin tam ortasnda indirmeyi dnyordu. Taktik gerei, cebinden bir kat paras
kard. Kat parasn gstererek, birka adm daha att. Bu srada postanenin hemen
nndeki yoldan arka arkaya iki fayton geti. Nal sesleri ve tekerlek tkrtlar uzaklarken,
paa, orta merdivenlere ulamak zereydi. Bu srada Temen Atf usulca muhafzlara doru
eilerek elindeki kad uzatp, "Paaya acele haber var" dedi. Kat, zenle katlanm, zarf
ss verilmiti.
emsi Paa postanenin orta merdivenlerinden birinde durdu. Postanenin hemen kesindeki
dut aacndan dklen birka yaprak paann ayaklarnn hemen dibine dm, birka da
dier merdivenlere salmt. Muhafzlar kad paaya uzatrken, Temen Atf dayanamad:
"Paam, haber var!" dedi.
Paa, kad almak iin uzanrken, Temen Atf byk bir hzla hareket ederek sa eliyle
toplu tabancasnn kabzasndan kavrad. Paa, Temen Atf m byyen gz bebeklerine
kilitlenmiti ki, Temen Atf, "Ya vatan, ya lm!" diye bararak sa iaret parmayla tetie
dokundu. Muhafzlar, donup kalmlard. Tabancann namlusundan frlayan souk elik
paralan, havay yrtarak ve tiz bir ses kartarak, mthi bir patlama eliinde paann sa
gsnn zerinde minik delikler at. Yeil niforma yavaa kzla boyanrken, paa olduu
yere yld. Muhafzlar paann zerine kapandlar.
Yaradan szan kan merdiven zerindeki dut yapraklarn kzla boyarken, postanenin
karsndaki sokak birdenbire boald, tenhalat. Temen Atf dnd, tabancasn okad ve
beline yerletirdi. Bu srada sokak aralarndan frlayan dier fedailer muhafzlar artmak
iin yaylm ateine baladlar. Temen Atf, arkasna bile bakmadan kouyordu. Bu srada
paann muhafzlarndan biri tabancasnn tetiine dokundu. Kurun, havada kavisler izerek
Temen Atfn sa bacana doru yaklayordu.
Atfn sa baca birden arlat.
Kan, teninde tatl bir scaklk brakarak, yavaa izmesine doru kayyordu. Der gibi oldu,
dilerini skt, yz acyla kapland; fakat, umursamad. Yaral bacan srkleyerek keyi
dndnde derme atma bir ayakkab dkkanyla burun buruna geldi. Topallaya topalla-ya,
oraya doru uzun zayf bedenini srkledi. Bu karanlk kedeki derme atma dkkanda
saklanabileceini dnd.
eriden eki sesleri geliyordu. Aralk duran tahta kapdan ieri girdi. Toplu tabancas
elindeydi. Acy yutarak, kendi kendine glm-Sedi, tabancasyla konumaya devam etti:
"Baardk. Bitirdik. Can yoldam benim" diye mrldand. Toplu tabancasn, orta yal,
banda eski beyaz bir sark bulunan, bakmsz sakallar yzne dalm ayak-
58 SNAN MEYDAN
kabcya dorulttu. Ayakkabc, dizlerine rtt nl ve elindeki ekici sa tarafndaki
eski ayakkablarn arasna brakt ve ayaa kalkt. Temen Atf, yzndeki acy gizleme
ihtiyac hissetmeden, ayakkabcya can havliyle bard:
"Sus, ses karma, banrsan bittin. ekil oradan, yle kenara ge, alr gibi yap" dedi ve
kendisi tezgahn arkasna yatt. Ayakkabc aknd. Tek kelime bile konumadan temenin
sylediklerini yapyordu. Tam bu srada, dkkann nnden koarak paann muhafzlar
geti. Baryorlar, etrafa kurun sayorlard
Postanenin n hareketlenmeye balamt. emsi Paa, ar yaral, merdivenlerde uzanm
yatyordu. Srekli de kan kaybediyordu. Muhafzlardan biri de bandayd. Paa, muhafza,
"Pusulada ne yazyor!" diye sordu. Szckleri glkle seebiliyordu. Muhafz, zarf
eklindeki kad at ve okudu:
"Ya vatan, ya lm!"
Bu szler, paann duyduu son szlerdi.
Bir saat sonra Temen Atf, dier fedailerce cemiyet yelerinden Mahmut Bey'in postane
mmtkasmdaki evine gtrld. Gece ge saatlerde de yer deitirme yapld. Plan baaryla
uygulanmt. Bu cinayeti kimin iledii bilinmeyecekti.
emsi Paa'mn ldrld haberi ertesi gnk stanbul gazetelerinin manetinde yer ald.
Abdlhamid kt haberi duyduu srada g-i veremlerini yemliyordu. Elindeki yem kasesini
kanara brakt. Kafesle rin karsndaki sandalyeye oturdu, gzlerini sabit bir noktaya
odaklayarak dakikalarca lece kalakald.
Hrriyet atei Saray sarmaya balamt.
ttihat Terakki Genel Merkezi, Selanik...
Genel merkez o gece olaanst topland. Odada derin bir sessizlik, koyu bir hzn ve her an
patlamaya hazr fke bulutlar vard. Talat Bey. masann banda her zamanki yerinde
oturuyordu. Herkes pr dikkat Talat Bey'in azndan dklecek szleri bekliyordu. Talat Bey,
hafife
boazm skan kravatn gevetti, boucu scakta terlemeye balamt. Mendiliyle yzn ve
alnn sildi, su dolu bardaa uzand ve birka yudumla boazn slattktan sonra barda
masaya brakp yle konutu:
" Vakit geldi arkadalar. Beklediimiz an geldi de geiyor bile. Artk durulacak, veyahut
baka eylerle uralacak zaman deildir. Birka gn iinde harekete gemeye mecburuz.
Btn tertibat ona gre almak zorundayz. Hrriyeti biz ilan edeceiz" Masadakiler, hayret
dolu gzlerle bakrken. Talat Bey devam etti:
"Gerekirse, hrriyet blge blge ilan edilecek. Saraya bunu kabul ettirmek zorundayz. Saraya
bask yapacaz. Yal kurdu tehdit edeceiz. Ne yapp edip hrriyeti ilan edeceiz. Ama
uras muhakkak ki hrriyetin ilanndan sonra yeni hkmet tekili gndeme gelecektir.
Kurulacak hkmet, mutlaka bizim etkimiz altnda olmaldr." Ar vcudunu hafife yana
doru evirip Mithat kr Bey'e bakarak,
"Siz hemen gerekli temaslara balaynz. Bu gece Niyazi Bey'e haber uuracaz. Niyazi Bey
zaten hazrlkldr. Haberimizi beklemektedir... Allah muvaffak etsin kardelerim."
Uzun bekleyi nihayet sona ermiti. Ok yaydan, kurun namludan kmt. O geceki toplant
erken dald. Herkesin yznde, endieyle harmanlanm bir gurur vard. Vatan ve hrriyet
savann en nemli ve en zor aamas balamak zereydi. Bu uurda, ldrmek ya da lmek
var, ama asla dnmek yoktu.
Mithat kr o gece derhal Serez'e hareket etti. Hrriyet atei Se-rez'de yaklacakt. Serez'in
ileri gelenlerinden Dervi Bey'in yanna gitti. Durumu Dervi Bey'e anlatt. O gece Dervi
Bey'in evinde gizli bir toplant dzenlendi.
Mithat kr, iki gn daha Serez'de kald. Teftiteki Mutasarrf Reit Paa'mn dnmesini
bekledi. Paa ikinci gn dnd. Mithat kr, paay, ehrin ileri gelenlerinden tekilat yesi
Akil Bey'in konana davet etti. Mutasarrf bu teklifi geri eviremezdi; nk Mithat
krnn tekilatn nemli isimlerinden biri olduunu biliyordu. Daveti kabul etti. Mithat
kr, Reit Paa'ya genel merkezin ald karar bildirdi. Paa teftiteyken baz duyumlar
almt, ama imdi her eyi daha ^ anlad. Her ikisi de u ortak kararda birletiler:
60 SNAN MEYDAN
"Gerekirse merutiyeti, blge blge ilan edeceiz. Eer baaramazsak, ii Abdlhamid'i
drmeye kadar gtreceiz." Aslnda her ikisi de aknd. Glmemek iin kendilerini zor
tutuyorlard. Tm planlar aka gibiydi... Tecrbeli bir paa ve idealist gen bir adam
oturmular Abdlhamid'i drmekten bahsediyorlard. Anlalan kprlerin altndan ok
sular akm, imparatorlukta ok ey deimiti. htilal yaklayordu.
Saray, protesto telgraflaryla sarslrken, genel merkez, Resneli Niyazi'ye ve Enver Bey'e
haber uurdu. ifre, tek kelimelikti:
"Qkm\"
Ertesi gn... Resne...
Svari mlazm Agah, zerine yapan niformasnn eteklerini ekitirip, kendine eki
dzen verdikten sonra, topuklarn serte birbirine vurarak Niyazi Bey'i selamlad. Niyazi
Bey, tepeden trnaa kadar donanmt; belinde ifte toplu tabanca ve srtnda apraz asl
mavzer vard. Dudanda derin bir tebessm kr eliinde yryordu. Tpk Temen Atf
gibi, dne gidercesine k ve mutluydu. Agah'la sarma dola olup vedalat. Niyazi Bey,
gerisin geri dnd, arkasna bile bakmadan kapnn nnde bekleyen teri kurumam doru
atma atlad. Srtndaki mavzerini kard, atnn srtna apraz ast ve mahmuzlarn hafife
dokundurdu... Doru at, sanki zerindeki svarinin niyetini biliyormuasna, bir fiek gibi, bir
ok gibi yerinden frlad ve gzden kayboldu. Geride, biraz toz bulutu ve gittike uzaklaan nal
sesleri kald. Saat sabahn beini gsteriyor, Resne gnei btn hametiyle dalan tepeleri
aydnlatyordu.
Ve Resneli Niyazi Bey hrriyet ateim yakmak iin daa kyordu..
Birka Hafta Sonra....
3. Ordu Karargah, Selanik....
Mustafa Kemal nihayet baba ocanda, Selanik'teydi. stelik teden beri hep grev yapmak
istedii 3. Ordu'ya atanmt.
zerine oturan k niformasyla ieri girerken dnceliydi. Ar-
kada Ali Fuat' selamlayp, kedeki ahap sandalyelerden birine oturdu. apkasn, hemen
yandaki bo sandalyeye koydu. Temmuz scanda yap yap olmu ksa sar salarn
dzeltirken, Ali Fuat, emir erini arp, arkadana az ekerli bir kahve syledi. Emir eri,
yavaa kapy ekip odadan karken, Mustafa Kemal, biraz ne doru eildi ve arkada Ali
Fuat'a alak bir sesle, "Herhalde son gelimelerden haberin vardr?' diye sordu ve sandalyesini
biraz ileri doru ekip, Ali Fuat'n oturduu masaya iyice yaklaarak, ekledi:
"Son gnlerde genel merkez insiyatifi yitirmek zeredir. l merkezleri genel merkeze bile
sorma ihtiyac hissetmeden harekete gemektedirler. Kanmca, devrim bir an meselesidir." Ali
Fuat, "evet" anlamna gelen bir ba iareti yapt ve belki de artk yaklamakta olan hrriyetin
heyecanyla, aslnda Mustafa Kemal'in de ok iyi bildii gelimeleri sralamaya balad:
"Bir hafta nce Kolaas Resneli Niyazi, halktan kiiler ve biraz askerle birlikte saraya kar
isyan bayran amak iin Resne Dalarna kt. Manastr Merkezi kendisini gleriyle
destekliyor. Niyazi Beyden sonra, Ohri Milli Taburu Kumandan Kolaas Eyp Sabri,
Yzba Bekir Grabene ve daha baz gen subaylarn birlikleriyle daa ktklarn biliyorum.
Ha unutmadan, en sonunda Enver de, yanma ald baz subaylarla birlikte, snr boylarndaki
askerleri ayaklandrmak iin Selanik'ten ayrlm." Mustafa Kemal, dudandaki ac kahve
tadndan m, Enver adn duymu olmasndan m bilinmez, biraz yzn ekitip ba-m ok
hafif iki yana sallad. Ali Fuat ise, kahve fincann masaya brakp, konumaya devam etti:
"Saraya telgraflar yayor. Merutiyetin geri verilmesi kesin bir dil-k isteniyor. Artk hkmet
duruma hakim deil. Bu arada saray kaynamaya balam. Sadrazam, Avlonya'l Ferit Paa
grevinden alnm, padiahn Ferit Paa'ya gveni kalmad anlalyor. Geenlerde sadaret
bakamna, yedinci kez, Kk Sait Paa atanm. Serasker Rza Pa-a'nm yerine de, Harbiye
Nazr olarak mer Rt Paa getirilmi. Ka-mil Paa da sandalyesiz nazr olarak kabineye
girmi." Mustafa Kemal kahvesini bitirdi. Bo kahve fincann masann hemen kenarna
brakp u yerde yle bir dorularak unlar syledi:
62 SNAN MEYDAN
"le zannediyorum ki birka gn iinde hrriyet ilan edilece Fuat. Manastr ve evresi
olaanst kumandanlna atanan Mir Ta tar Osman Paann, Eyp Sabri ve Niyazi beyler
tarafndan daa kaldl nlm olmas ve Manastr Valisi Hfz Paann, Manastrdaki btn asi
kerlerin ve halkn devrimcilere katldna ilikin saraya ektii telgraA padiah yola
getirecektir. Abdlhamid tecrbelidir. Merutiyeti ilan eti mesi gerektiini anlayacaktr. ok
yaknda hrriyeti mjdeleyen ton seslerini duyarz kardeim..." dedi. Kahve iin teekkr
edip, odada ayrlrken, birden geri dnd, "Bu akam Beyaz Kule'de buluup, bira. konualm,
ne dersin?' diye sordu. Ali Fuat, "Hay hay, akam Beya. Kule'de buluuyoruz." diye karlk
verdi.
Mustafa Kemal, hrriyetin ilan edileceinden emindi; fakat yznj de dier ttihatlarn
cokusu yoktu. Sanki yllarca hrriyet mcadelesi veren, istibdada kafa tutan, srgn edilen,
karanlk zindanlarda tutukj lu kalan, Harp Okulu yllarndan itibaren pek ok gen subay
adayr vatan ve hrriyet mcadelesi fikrini alayan o deildi. Tm ittihat subaylar
merutiyetin ilan edilmesiyle imparatorluun pek ok soru-1 nun zleceini dnrken,
Mustafa Kemal bambaka eyler d| nyor, bambaka eyler sylyordu:
"Merutiyetin ilan ama olmamaldr. Merutiyet sadece bik balangtr!" diyordu. Yakn
zamanlara kadar Balkan dalarmc Rum ve Bulgar eteleriyle vuruurken, devrimin yaklat
o gnler-] de, Selanik'teki birliinde dzen ve disiplini salamak iin aba sari ediyordu.
Akam, ttihat ve Terakki Partisi'nin yeminli yelerinden Mustaf Kemal ve Ali Fuat, Beyaz
Kule'de bulutular. Gecenin ilerleyen saatle-] rinde onlara Salih de katld. O gece
arkadan, souk birayla tatla! nan tehlikeli szlerini, Beyaz Kule, kaln sicim perdeleri
arkasnda sak] layacak, darya hi ama hibir ey szdrmayacakt.
Masann zerinde, Abdlhamid'in yurda giriini yasaklad ya-l banc gazetelerden, Temps,
Matin ve Times'm son saylar vard. Mus| tafa Kemal, Times'a gz att. Orta sayfalardan
birinde Reval Grmelej ri hakknda bir yaz vard. Yazy bitirdi. Gazeteyi katlayp,
masann k-j eine brakt ve yle konutu:
yle ya da byle merutiyet ilan edilecektir. Yllardr bu uurda mcadele ettik. yle ya da
byle bu mcadelemizin sonucunu alacaz. Anayasa yrrle girecek, meclis alacak.
Arkadalar ite asl mcadele ondan sonra balayacaktr; ama gryorum ki, ttihat ve Terakki
Partisi o gnleri hi ama hi dnmyor. Varsa yoksa merutiyetin ilam! yi de merutiyetin
ilanndan sonra kurulacak olan yeni kabine nasl tekil edilecek? Reval'de Osmanl'y
paylaan Avrupa ile ilikiler nasl tanzim edilecek? ktisadi adan tamamen da baml
durumdayz. ttihatlar, lkeyi bu bamllktan, bu kapitlasyon belasndan nasl kurtaracak?
Genel merkez toplantlarnda grdm manzara, ttihatlarn merutiyet sonrasna ilikin
doru drst bir programlar olmad eklindedir. Beni korkutan, merutiyetin ilanndan
sonra ttihatlarn acemice davranmalar, lkeyi yeni bunalmlara srklemeleridir. stibdat
yklacak yklmasna, mstebit padiah Abdlhamid uzun saltanatnn sonuna gelmitir.
Yllarca bu uurda mcadele ettik; ama beni korkutan yeni bir tr istibdat dzeninin kurulma
ihtimalidir. Enver, Talat ve Cemal rgtn tm dizginlerini ele geirmeye almaktadrlar.
Kukusuz, de vatansever, de samimidir. Fakat, de aceleci ve tecrbesizdir.
de ar ihtirasldr. Merutiyetin ilanndan sonra, rgt bu lden birinin kontrol akma
girecek olursa, bu sefer ttihat Terakki istibdad balayabilir. " "Bizi bekleyen asl tehlike ise
bakadr: Ordu ve siyaset hi olmad kadar i ie girmitir. Makedonya'daki tm subaylar ve
askerler parti yesidirler. Allah korusun, ileride bir sava durumu olursa, askerler ve subaylar
arasndaki siyasi farkllklar bizim iin bir felakete neden olabilir. Erat, komutanlarnn
emirlerini bile dinlemeyecek hale gelebilir. Ordunun asli grevi, vatan mdafaasdr. Bunun
iin iyi eitilmesi ve her an savaa hazr bulunmas gerekir. Geen ocak aynda Selanik
civarnda Sedes iftlii etrafnda yaplan askeri manevralara katlmtm. Orada da grdm
ki, ordumuzun mhim noksanlar vardr. Bir an nce bunlarn tamamlanmas gerekir. Bu
yolda bilhassa biz gen subaylar zerimize denden daha fazlasn yapmaya mecburuz. Beni
dndren ite bu mevzulardr. Elimden geldiince ordunun dzen, disiplin ve iyi
eitilmesine alyorum. "Takmn Muharebe Talimi" adl General Litzmann'dan evirdiim
askerlikle ilgili bir kitap yaynladm. Erat, asl ura olan askerliin incelikleri konusunda da
aydnlatmalyz. Ben, yllarca gen subaylar hrriyet lks etrafnda
ts
64 SNAN MEYDAN
birletirmek iin mcadele ettim. Genel merkez toplantlarnda da pek ok kere bu konulara
deindim; ama siz de ahitsiniz ki, ya duymazlktan geldiler ya da beni susturmaya altlar.
Merutiyetin ilanndan sonra btn bu konular mnakaa etmeliyiz. Arkadalar, bu vesile ile
size bir dncemi de aklamak istiyorum: Eer, ttihat Terakki Partisi, orduyla siyasetin
birbirinden ayrlmasn-kabul etmezse, partiden ayrlmay dnyorum.
Salih, Ali Fuat'n gzlerinin iine bakt. kisi de aknd. Mustafa Kemal, imdi de ftursuzca
ttihat ve Terakki'den ayrlmaktan bahsediyordu. stelik ihtilalin ayak seslerinin duyulmaya
balad o gnlerde; hem de onlarn hi dnmedikleri, bir konu yznden. Oysa ki, hem
Ali Fuat, hem Salih, hem de pek ok ittihat subay o gnlerde hrriyetten baka bir ey
dnmyorlard. Onlar iin varsa yoksa merutiyetin ilan, istibdadn yklmasyd; ama
Mustafa Kemal sanki baka bir ada yayordu. O hep birka adm nde gidiyordu. Nitekim,
Mustafa Kemal ayrldktan sonra, Salih yle dedi:
"Mustafa Kemal, bir gn dnyay ayaklarnn akma alacakm gibi konuuyor."
Salih yanlmyordu: O gece arkadalarn artan gen subay M tafa Kemal bir gn dnyay
deil ama tm emperyalist Avrupa'y aya. larnn altna alacakt.
htilalden Bir Gece nce,
ttihat Terakki Genel Merkezi... Selanik...
Talat Bey, akaklarn ovdu. Ksk siyah gzleri her zamankinde daha parlakt. Yavaa ar
vcudunu kaldrd. Dimdik ayakta durdu Odann orta yerine doru yrd. Bir sigara yakt.
Derin bir nefes ald Sigara duman, i ie gemi halkalar eklinde geni alnna ve siya!
salarna doru ykselirken, Talat Bey tekrar masaya doru yaklap a nceki yerine oturdu.
Masadaki ttihatlar, byk bir merak ve heye canla Talat Bey'in azndan dklecek szleri
bekliyorlard: Talat Bey sigarasndan bir nefes daha aldktan sonra, sigarasn kl tablasnn
Vi narna ilitirip, her zamankinden daha yumuak bir sesle yle dedi:
" Vakit tamamdr. Tm hazrlklar bitmek zeredir. Daa kan kadalar ve tm merkezler
talimatmz beklemektedirler. Talimatm
ular ulamaz cemiyetimizin ubesinin bulunduu her yerde hrriyet ilan edilecektir." Biraz
bekledi. Sonra yle devam etti:
"Bu gece arkadalara durumu bildiriniz. Bundan sonrasn sultan Abdlhamid Han Hazretleri
dnsn!.."
O gece hrriyetin ilan iin yaplacak hazrlklar konuuldu. Tm ttihatlar afa
bekliyordu...
Ayn saatlerde ttihat Terakki'nin Oskp ubesi'nde de bir toplant dzenleniyordu. 22
Temmuz gecesi yaplan o toplantya, ayn gn Selanik'ten skp'e gelen Mustafa Kemal de
katlmt
htilalden Bir Gn Sonra, 24 Temmuz 1908 stanbul...
Gazete datcs ocuklar, Babali Yokuu'ndan koarak Sultanahmet Meydanna ktlar.
Avaz avaz baryorlard: "Yazyor! Hrriyetin ilann yazyor... Meclis-i Mebusan'm yeniden
alacan yazyor! Anayasann yrrle girdiini yazyor! Yazyor!..." Bir zamanlar
yenierilerin "istemezk" nidalarnn yankland At Meydan'nda, o gn len saatlerinde,
yal imparatorlukta artk bir dnemin sona erdiini mjdeleyen, on on bir yandaki
ocuklarn masum ve tiz sesleri yanklanyordu. Meydan dolduran kalabalk iinden pek ok
kii, gazete satn alabilmek iin gazete datcs ocuklara doru yneldi. Birka dakika
iinde, kdam ve Tanin tkendi.
Gazeteler, o gn ancak len saatlerine doru kabilmilerdi. Aslnda atlan manetler, gnn
cokusunu yanstmaktan uzakt. Osmanl matbuat, ihtilalin o ilk gnnde temkinli hareket
etmeyi tercih etmiti. Otuz yl boyunca istibdat sansryle sayfalar kararan gazetelerin, bir
gnde otuz yllk kara lekelerden kurtulmas olanakszd. O gn hepsinde ksa bir tebli vard
o kadar... Fakat bu ksa tebli bile her eyin ulalmas iin yeterliydi. Kimileri, merutiyetin
ilan edildiini mjde-leyin teblii geliigzel yrtarak gazeteyi bir kenara frlatyor; tekrar
tekrar tebliin yazl olduu gazete kuprn okuyor, tm bunlarn, ra^ sonra bitecek bir rya
olmamas iin dua ediyordu.
Babali Yokuu grlmeye deerdi. Eminn'ne inen Arnavut kal- dli h
l k bkan tenteli
ttr
bali Yokuu gry
yolun iki kenarna dizilmi ahap evler ve sokaa bakan tenteli
66 SNAN MEYDAN
dkkanlar, sanki birbiriyle konuuyor; pencere pervazlarnda, st ste yl duran ahap
duvarlarn arasnda, izbe odalarda ve tek pencereli at katlarnda otuz yldr saklanan hrriyet
lklar adeta bir anda tm Babali'ye yaylyordu. lk bayra, ttihat Terakki Cemiyeti'ni
destekleyen kdam ast. Sonra da dierleri... Her yer kan kvamnda ay yldzl bayraklarla
sslendi. Ve sonra, tm bayraklar deniz tarafndan esen tatl temmuz rzgarnn ipeksi
dokunularyla ahenkli ahenkli dalgalanmaya balad... Tanin, Milliyet ve tabi ki Hrriyet
gazeteleri de cokuya ilk ortak olanlardand. Tanin, birka saat iinde tkenmiti. kinci
basky yapyordu. Bu srada Babali yokuunun banda, ellerinde beyaz bir bez zerine Arap
Harfleriyle, "Yaasn Hrriyet!" yazl bir pankartla Hukuk, Tbbiye ve Mlkiye rencileri
grld. Elleri havada baryorlard. Ve hemen arkalarnda gen zabitan, en yeni
niformalaryla alml alml yryorlar, savaa girmeden zafer kazanm edasyla stanbul
sokaklarnda arz- endam ediyorlard. Akam saatlerine doru Zaman ve Gayret Yaynevleri
ile kdam Gazetesi nlerinde gruplar halinde toplananlar gsteri yapmaya baladlar. Zaptiye
Nazr bu gsteriyi nlemek istediyse de baanl olamad. Bunun zerine caddelerde atl polis
devriyeleri dolatrlmaya baland; fakat tm bu clz nlemler, stanbul'u saran hrriyet
cokusunu bastrmaya yetmedi.
stanbul kaynyordu. Hrriyet sarhou basn, belki de henz tara olarak Abdlhamid
korkusunu zerinden atamad iin olsa gerek, gnlerce, "Padiahm ok yaa!" lklar
atarken, her yanda bayraklar dalgalanyor, stanbul sokaklarnda davullu, zurnal, mzkal
gsteri alaylar dolayor, Babali'de, Sultanahmet'te, Beyazt'ta ve Kadky'de sokak
konumaclar boazlarn yrtarcasna sylevler veriyorlard.
Yllardr istibdada kar mcadele eden, okul yatakhanelerinde gizli gizli Fransz htilali'yle
ilgili kitaplar okuyan, Osmanl mparator-luu'nun iine dt tm skntlarn sorumlusu
olarak padiah gren Mlkiye, Hukuk ve Tbbiye rencileri, belki de yaadklar okun
etkisiyle, ilk gnlerde, "Yaasn hrriyet!" sloganlarn glgede brakan bir baka slogan daha
atyorlard. Yal sultan hi de heyecanlandrmayan bu slogan, "Padiahm ok yaa!"
sloganyd O gnlerde bir renci olan Falih Rfk (Atay) yllar sonra anlarnda yle
yazacakt:
Okulca sokaklara dklyoruz. lk iimiz, Beyolu'na, Tepeba'na kmak! Sanki, Dvel-i
Muazzama devletlerini yenmiiz, yere sermiiz gibi yabanc ve Hristiyan maazalar nnde
barmak, armak! Henz ne mar var, ne hrriyet trks. ki de bir biz ocuklar ve btn
halk gsmzn btn gc ile, 'Padiahm ok yaa' l kopartp, dkkanlara
rkntden kepenk indirtiyoruz.
Padiahn bir tebli ile merutiyetin ilan edildiini aklamasnn ardndan sokaklara dklen
rencilerin ve halkn, "Padiahm ok yaa" sloganlar, be yz yllk bir saltanatn kokusunu
tayan abidevi eserlerle ssl sokaklarda ve tpk otuz yllk sahibi gibi kendi glgesinden
bile korkan Yldz Saray'mn eski duvarlarnda yanklanrken, tecrbeli padiah tm bu
cokunun, tpk Avrupa'da olduu gibi monarik dzene, dolaysyla saltanat sistemine ve bu
sistemin bandaki adam olarak kendisine kar yaplan bir ihtilalin sonucunda ortaya ktn
grebiliyor ve sokaklarda, "Padiahm ok yaa!" sloganlar atanlarn, ksa bir sre sonra,
"Kahrolsun padiah!" sloganlar atacaklarn tahmin ediyordu.
Yldz Saray nnde sevin gsterilerinin yapld o gnlerde padiah, eyhlislam
Cemalettin Efendi'ye, sarayn penceresinden dardaki kalabal iaret ederek, "Sizin
karnza irad- nutuk edenler, biraderin paras ile sz syleyenlerdir. Tm bunlar hep tahrikat
(kkrtma) eseridir" diyerek kukularn dile getirmiti. eyhlislam, ban hafif nne doru
eerek ve ellerini yeil cppesinin nnde birletirerek, sakin bir sesle, "Padiahm, zannmca
bu gsteriler, ihsan buyurduunuz zgrln yaratt sevinten kaynaklanmaktadr."
diyerek Ab-dlhamid'i yattrmaya altysa da yal padiah, bu szlerle tatmin olmam ve
gnlerdir sarayn nnden dalmayan topluluun meruiyet konusunda kendisinden bir
gvence istediini zannederek; iin daha banda, kendince baz nlemler alma yoluna gitti.
Abdlhamid, Yldz Saray'mn yksek tavanl geni salonunda, el-rni yal gvdesinin
arkasnda birletirip, dk omuzlarn dik tutmaya alarak ve yerdeki hallarn karmak
desenlerine bakarak, bir Saga bir sola yrrken, otuz yldr en ufak bir fslty bile duyma
kaygmla iyice hassaslam olan kulaklarnda sarayn pencerelerini trmala-âr> "Yaasn
hrriyet, yaasn padiah!" sesleri yanklanyordu. Yl-
68 SNAN MEYDAN
dz'n n, kpkzl bir gkyz gibi inip kalkan yzlerce krmz fesle dolmutu. Delici
Temmuz gneinin parlak klar kalabaln bir kenarndaki askeri birliklerin, parlak elikten
upuzun, dizi dizi snglerine arpyor, padiah korumakla grevli hassa blklerinin srmal
niformalar, yapl Arnavut muhafzlarn beyaz giysileri ve Suriye'den getirilmi olan
zhaflarn bir ucu omuzlarna deen ala yeili poular parlyordu. Yal padiah ar ar
yrd geni pencerenin nne gelerek hrriyet sarholuuyla lklar atan hareketli
kalabal selamlad. Birka dakika pencerede kald. Krklklarla dolmu yzne
yerletirdii sahte bir glmseme arasndan, gelecei gren bir falc gibi kaygyla bakyor, bir
zamanlar ona farkl bir ihtiam katan iri ve kemerli burnuyla, boyal sakal, imdi bir orta
oyununda yzne yerleti-1 rilmi, takma bir maske gibi onu komik ve gsz gsteriyordu.
Sarayn klar sndnde, stanbul'un katran karas, ar gecesi Yldz Saray'nm tarih
kokan drt duvarm sarp sarmalarken, Yeni Camii nnde martlar, Belgrat Orman'nda
baykular rpertici arklar sylerken ve Galata rhtm, sarho dalgalarn iddetli ve bilinsiz
vurularyla anrken, yal padiah yatana girdi. Kambur srtn, dk; omuzlarn rten
beyaz gecelii topuklarna kadar uzanyordu. nce, yumuak yaz yorgann bana, yorgun
dizlerini karnna kadar ekip, \ ar gz kapaklarn, youn krklarla evrelenmi renkli
gzlerinin stne rtt. Fakat uzun saltanat boyunca pek ok eyden korktuu] gibi son
gnlerde uykudan da korkar olmutu. Uykuya daldnda alt', yz yllk Osmanl saltanatnn
btn arl omuzlarna ker, kulaklarnda isyankar yenieri lklar, acmaszca
ldrlen padiahlardan gen Osman'n ve III. Selim'in feryatlar yanklanr, sarayn karanlk
koridorlarnda, siyaseten katledilen sadrazamlarn morarm yzleri ve patlam gzleri
dolard O gece de benzer ryalar grd.
Yal padiah, korkun dlerinin ne anlama geldiim ksa bir sre sonra anlayacakt.
Hrriyetin Ardndan Mustafa Kemal ve Fenerbahe
Fenerbahe'nin kuruluundan yaklak bir yl sonra Sultan II. Ab-
dlhamid ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin basksyla II. Merutiyet'i ilan etmiti- stanbul
hrriyet cokusuyla sarho olmu gibiydi.
13 Nisan 1909'da stanbul'da 31 Mart syan patlak verdi. Rejim kartlar ve Abdlhamid'i
korumakla grevli avc taburlar "eriat isteriz!" diye ayaklandlar. Hrriyeti bomak isteyen
yal sarkl, ember sakall gerici evreler ve padiah yanllar stanbul'un altn stne
getiriyorlard. Ellerinde yeil bayraklarla stanbul'un meydanlarna akan softalar cahil halkn
da desteiyle iyice kabarp cokun bir deniz gibi dalgalanmaya balamlard.
Bu sefer softalar stanbul'da ttihat avna kmlard. Kesecek ba, dkecek kan aryor,
stanbul'un altm stne getiriyorlard. ttihatlarn pek ou saklanmt.
Dr. Nazm Bey, banda kocaman bir sark, srtnda yeil bir cb-beyle gidip ttihat ve
Terakki'nin lideri Talat Bey'i buldu. Talat Bey, bu cppeli, sarkl adam tanyamad.
"Kimsiniz?" diye sordu. Dr. Nazm byk alt glerek bandaki sar, srtndaki cppeyi
karnca Talat Bey rahatlad. "Allah mtakm versin Nazm. Bu ne klk!" diye glerek
Nazm' ieri buyur etti.
Dr. Nazm kapdan girerken konuuyordu:
"Gel birader, Sultanahmet'e gidelim. Softalar din adna yollara dklmler. Senin de dini
bilgin var. Bu yaptklarnn dini adan mahzurlu olduunu anlatrsn. Buraya gelirken, bir
grup isyancy durdurup, bir gzel vaaz verdim. Yola geldiler. Bunlarn ou cahil, ne dersen
inanyorlar..."
Bu dnce Talat Bey'in aklna yatt. Talat Bey, "O zaman ne duruyoruz, hemen gidelim."
deyip kapya doru hareketlenmiti ki Dr. Na-Zrf, "Dur" dedi. "Byle kravatl, Frenk
gmlek, setre pantolon ve ceketle gidersek bizi gavur diye lin ederler. Klk deitirip
gideceiz."
Birka dakika sonra Talat Bey'in evinden sarkl cppeli iki kii 'kt. aktrmadan etraf
kolaan ederek yryorlard; ama kk bir sorun vard. Talat Bey sabahtan beri hibir ey
yememiti ve imdi kurt ibi ackmt.
Glhane'nin nndeki yokua geldiklerinde Talat Bey'in hassas Urnu ikembe kokusu almaya
balad. Talat Bey, Dr. Nazm'm akn
70'SNAN MEYDAN
baklar arasnda evresine baknmaya balad. Kokunun geldii yeri aryordu. Koku bir
aevinden geliyordu. "Dur birader. Ben bir orba ieceim."
"Yahu delirdin mi? Biri tanr bizi orbacda. Gel u meydana kalm. imizi bitirip
kaybolalm."
Talat Bey, diretiyordu. stelik ok sakindi: "Acktm. leceksem bari a karnma
lmeyeyim." Dr. Nazm da dayanamad glmeye balad. ki molla ar ar ae-vine szld.
"Selamnaleykm!" diyerek dipteki masalardan birine oturdular. Dikkat ekmemeye
alyorlard
Talat Bey, dardan gelen bar, ar ve silah seslerinin arasnda tam tas ikembeyi
afiyetle midesine indirdi. O itahla ikembesini ierken, Dr. Nazm, endieyle Talat Bey'in
orbasn bitirmesini bekliyordu.
Yemekten sonra iki kafadar Sultanahmet Meydan'na karak yobaz fkeye kartlar. Talat
Bey, dini bilgilerini kullanarak isyancla yattrmaya alyordu.
Dr. Nazm Bey
Ertesi gn Rahmi Bey, stanbul'dan Selanik'e ifreli bir telgra ekti: "Adadayz. Cmlemiz
shhatteyiz." Komutanlar telgrafa bil anlam veremeyince telgraf Mustafa Kemal'e gsterdiler.
Mustafa Kemal telgraf okur okumaz bir sezgiyle mi bir ngryle mi bilin
mez, stanbul'da olaanst olaylar yaandn anlad. Sonra bir dedektif gibi olay
aydnlatmak iin almaya balad. Daha nce Rahmi Bey'den gelen tm telgraflar inceledi
ve stanbul'da byk bir ayaklanma ktna karar verdi. Durumu Mahmut evket Pa-a'ya
bildirdi.
15 Nisan'da Selanik'ten stanbul'a doru hareket eden ordunun kurmay bakan Mustafa
Kemal'di. Ordunun adn da o koymutu:
"Hareket Ordusu"
19 Nisan'da stanbul'a ulaan Hareket Ordusu ksa srede gerici ayaklanmay bastracakt.
Meclis-i Mebusan ayaklanmada rol olduu gerekesiyle Abdlhamid'i grevinden alacak ve
o ehre, bir zamanlar dalarnda hrriyet rzgarlarnn estii, kaldrmlarnda gen subaylarn
ayak seslerinin, sahilinde mart lklarnn yankland, Selanik'e srgn edecekti.*
Abdlhamid'in tahtan indirilmesiyle 30 yllk istibdat devri sona erecek ve her ey gibi futbol
da zgr kalacakt.
6 Eyll 1908
Anadolu Yakas, Kudili ayn
Fenerbahe ilk ciddi mana kyordu. Rakip Anadolu yakasnn gl takm Moda'yd.
Moda takmnn en iyi futbolcusu Fenerbahe'nin srarla transfer etmek istedii Fuat Bey'di.
Fenerbahe biraz da Fuat Bey'e inat bu ma kazanmak istiyordu. lk maa kyasla o gnk
ma izlemek iin ok daha fazla seyirci gelmiti. Seyirciler bu yeni Trk takmn.henz iyi
tanmadklarndan temkinliydiler; fazla barp armadan endieli gzlerle sahaya kan
Fenerbaheli futbolcular alklyorlard.
Man ilk dakikalarndan itibaren seyirciler bu takma gvenebile-Ceklerini anlamlard,
Man ilk yarsnda Moda'ya kk sktren bu '-rk takmn imdi daha cokulu alklyorlar,
tempolu tezahratlarla futbolculara moral veriyorlard.
Ma bittiinde Fenerbahe Fuat Bey'li Moda'y 2-0 yenmiti. Fe-
Abdlhamid Selanik'te Alatini Kk'nde gzaltnda tutulacakt.
72 SNAN MEYDAN
nerli futbolcular, seyircilerin "Yaa, varol!" sesleri arasnda gle oynaya semtlerine, tecrbeli
Fuat Bey ise hznle Galatasaray'a gidecekti.
Fenerbahe 10 Kasm 1908'de Krdere ayn'nda ngilizlerin nl Imogene takmn 3-0
yenince artk stanbul Ligi'ne girme zaman geldiine karar verdi.
Yabanclar malarn Pazar gn oynadklarndan onlarn ligine "Pazar Ligi" denirdi. Osmanl
takmlar ise kendi tatil gnleri olan Cumalar kaprlard. Bu nedenle stanbul Futbol
Ligi'nin resmi ad "Cuma Ligi'ydi.
Fenerbahe bu lige kabul edilen ikinci Trk takmyd.*
Fenerbahe Cuma Ligi'ne kabul edilmiti edilmesine ama yine de ilerin pek yolunda gittii
sylenemezdi. Fenerbahe'de i ekimeler yaanmaya balamt. Kulbn kasas
durumundaki Ziya Bey ile nemli kararlar alan Ayetullah Bey'in arasnda teden beri rtl
bir gerginlik vard. Takmn sadece para kayna deil, ayn zamanda sol kanat oyuncusu olan
Ziya Bey bu ekimede kulp iinde arad destei bulamaynca fkelenip sudan gerekeler
ileri srerek istifa etti.
Ziya Bey sadece Fenerbahe'den ayrlmakla kalmad, takmn baz nemli futbolcularn da
ayartarak ngiliz ve Rumlarla anlap yeni bi takm kurdu. "Union Clup" ad verilen bu takma
Fenerbahe'nin h lan Kara Fasan ve Kk Hasan' ve Fenerbahe'nin ilk teknik direkt-r
Dalakl Hseyin'i de transfer etti.
Allah'tan Ziya Bey kale direklerini de gtrmemiti!
O zamanlar futbol sahas olmadndan kale direkleri kulp taraf dan yaptrlr ve kulbn
ayaklarnca man oynanaca ayra gtr lrd. Ma bitince de kale direkleri sklp
kulbe getirilirdi. Direki kesinlikle ayrn ortasnda braklmazd; nk ayrn iki banda d
ran bu direkleri birileri yakacak odun diye alp evine gtrebilirdi.
Fenerbahe'nin para kayna durumundaki Ziya Bey'in kulpten ay rlmas Fenerbahe'yi
maddi sknt iine soktu. Bir eyler yapp, en az dan geici bir sre kulb ayakta tutacak
paray bulamak gerekiyordu.
Fenerbahe'nin paraszlktan kvranan yneticilerinin aklna "Tey-yare Piyangosu" gibi bir
"Fenerbahe Piyangosu" dzenlemek geldi. kramiyeler nemsizdi ama Anadolu yakasnda
oturan Mslman Trkler bunun Fenerbahe'ye yardm iin yapldn bildiinden piyangoya
byk ilgi gstermilerdi. Biletler birka gn iinde tkenmi ve o zamann parasyla tam 42
lira toplanmt. Bu parayla Fenerbahe'ye Alt-yol'da gzel bir lokal kiraland.
Cuma Ligi 1909-1910 sezonu balamt. Fenerbahe Cuma Ligindeki malarn oynuyordu;
ama Ziya Bey'in ayrlmasyla sarslan Fenerbahe ma kazanmakta zorlanyordu. Bu skntlar
iinde 17 Ocak 1909'da ilk Galatasaray mana kan Fenerbahe sahadan 3-0 malup
ayrlacakt.
Fenerbahe 5 takmn katld ligi 4 malubiyet 1 beraberlikle sonuncu olarak bitiriyordu.
Yedii 11 gole karlk sadece 4 gol atabilmiti. ki ma hkmen olmak zere tm malarn
kazanan Galatasaray ise 1909-1910 sezonunu ampiyon olarak bitirmiti.*
Fenerbahe'nin ilk kez katld Cuma Ligi'ni sonuncu olarak bitir-

Fenerbahe'nin ilk malarndan biri
Cuma Ligi'ne katlan ilk Trk takm Galatasaray'd. 1906-1907 ylnd katld 5 takml
Cuma Ligi'm Galatasaray 4. olarak bitirmiti.
Fenerbahe'nin 1909-1910 sezonunda Cuma Ligi'nde mcadele eden kadrosunda u
futbolcular ard: "Nuri Kamil, Tevfik, Hayr, Galip, Hasan Sami, Mazhar, Fethi, Nevzat,
Hasan, Dalakl Hseyin, Sabri, Yahya Berki, ^ zzi, Heanny Nasuhi, evkati."
s
74 SNAN MEYDAN
mesi takmn yeni bakan Ayetullah Bey'i ok zmt. Gelecek sezon daha baarl olmak
iin kollar svayan Ayetullah Bey birka transferle takm glendirdi. Yeni sezonda daha
iddial bir Fenerbahe yarattn dnyordu; ama evdeki hesap yine arya uymayacakt.
1910-1911 sezonu balamt
O sezon Fenerbahe Galatasaray'la oynad ilk ma 5-0, ikinci ma ise tam 7-0
kaybedecekti.
O gn stanbul'da mthi bir lodos frtnas vard.
Galatasarayl futbolcularn neredeyse yars Kadky'e geememiti. Kt havaya ramen
Fenerbaheli futbol severler kadnl erkekli, fesli sarkl Papazn ayr'm hnca hn
doldurmulard. Ateli tezahratlar bahedeki fenere kadar ulayordu.
ok daha tecrbeli ve teknik futbolculardan oluan Galatasaray maa 6 kiiyle balad, lk
yarda rzgar da onlarn yanndayd.
lk yary nde bitiren Galatasarayl futbolcular ok fazla yorulmulard, ikinci yarnn ok
ekimeli geecei belliydi. kinci yar balamak zereyken, toz duman iinde bir fayton
Papazn ayn'na do'u yaklayordu. Seyircilerin merakl baklar arasndan faytondan inen
Galatasarayl futbolculardan Kk Ali Bey'di. Galatasaray'n lgn futbolcusu Kk Ali
Bey, o kt havada tm tehlikeleri gze alarak Kadky'e gemeyi baarmt.
Galatasaray imdi 7 kiiydi. Bu srada Fenerbahe kalecisi Ali Sait ban diree vurup
oyundan kt, yerine daha ksa boylu zzi geti. Bu zorunlu deiiklik Fenerbahe'ye ok
pahalya ml olacakt.
Fenerbahe o ma tam 7-0 kaybedecek ve bu yenilgi yllar boyunca Galatasarayllarn
Fenerbahelileri kzdrmak iin kullanaca e11 nemli kozlardan biri haline gelecekti.
Fenerbahe bu yenilginin rvann tam 93 yl sonra 10 kiiyle Galatasaray' 6-0 yenerek
alacakt.
Fenerbahe ligdeki ikinci sezonunu yine sonuncu olarak bitirirke11 2 gol atp 22 gol yemiti.
Ama ok deil birka yl sonra yeterli tecrbeyi kazanan Fenerbah? mthi bir takm kuracak
ve Galatasaray'a tam 9 yl hi yenilmeyecekti
III. BLM MUSTAFA KEMAL ve SAVAAN FENERBAHE
Mustafa Kemal Trablusgarp Yollarnda
Galatasaray-Fenerbahe rekabetinin balad o gnlerde Mustafa Kemal'de stanbul'dayd.
Ordunun siyasete kartrlmasna duyduu tepkiden dolay ttihat ve Terakki Cemiyetinden
kopma noktasna gelmiti
Mustafa Kemal 31 Mart syan'n bastrdktan sonra 16 Mays 1909'da stanbul'dan Selanik'e
dnd. Cumal Ordugah manevralarna katld. Daha sonra 3. Ordu Piyade Subay Talimgah
Komutanlna kard. Sonra da geni yetkilerle Trablusgarp'a yolland. Oradan dndkten
sonra 13 Ocak 1910'da Selanik 2. Redif Tmen Kurmay Bakanlna getirildi. Ayn yl
Fransa'da dzenlenen Picardia manevralarnda Osmanl Devleti'ni temsil etti. Oradan
dndkten sonra ikinci ez Trablusgarp'a atand; fakat yoldan evrilip stanbul'a arld ve
Genelkurmay'da grevlendirildi.
Mustafa Kemal ttihat Terakki'den ayrlmak zereydi; ama politi-an da uzak durmuyordu.
Emrindeki subaylar toplayarak onlara teji konusunda konumalar yapyordu. ttihatlar
bunun altnda si-
B*
sn ,1
-:'
76 SNAN MEYDAN
yasi bir ama sezmi olacaklar ki onu stanbul'a jurnallediler. Harbiye Nazrl'na getirilen
Mahmut evket Paa'nn emriyle Mustafa Kemal yoldan evrilip stanbul'a atand.
Burada Genelkurmay'n gzetimi altnda bulundurulacakt.
32 Gn Sonra
Mustafa Kemal stanbul Genelkurmaynda grevliyken talyanlar Trablusgarp'a saldrd.
Smrge aray iindeki talyanlar savunmasz durumdaki bu scak topraklar ele geirmek
iin sabrszlanyordu. Msr'n ngilizlerde olmas Osmanl'nn Trablusgarp'la kara
balantsnn kopmasna neden olmutu, Abdlhamid dneminde donanma Hali'te rmeye
terk edildiinden, Osmanl deniz gcnden de yoksundu.
Geriye tek bir seenek kalyordu.
ttihat usul, gizli yollarla Trablusgarp'a gidip blge halkn rgtlemek.
Mustafa Kemal 8 Ekim 1911'de gnll olarak talyanlarla savamak iin Trablusgarp'a
hareket etti. Kimliini gizlemiti, "erif" takma adn kullanacakt. Szde sivil bir gazeteciydi.
Uydurma belgelerle seyahat edecekti. Yanma ttihat ve Terakki'nin gzde hatiplerinden air
mer Naci'yi de ald. Son dakikada tekilatn iki silahoru de onlara katld. Bunlardan biri bir
zamanlar Mustafa Kemal'i ldrmekle grevlendirilen Yakup Cemil'di. Mustafa Kemal bu yol
arkadandan hi de memnun deildi.
Yola kmadan nce stanbul'daki ilerini sonradan yaveri olacal Salih (Bozok)'a devretti.
Ona, annesine verilmek zere bir miktar par' brakt, ama imdilik gittii yeri Zbeyde
Hanm'a sylememesini istedi
Mustafa Kemal'in stanbul'dan Trablusgarp'a doru hareket ettig1 gnlerde ttihat ve
Terakki'nin ihtirasl yesi Enver de birtakm ate'' gen subaylarla birlikte talyanlara kar bir
savunma hatt olutunrtfK zere Trablusgarp'a dou hareket etmiti.
Mustafa Kemal Trablusgarp Bingazi'ye gidecekti, ama bunu i1'1 ngilizlerin elinde bulunan
Msr'dan gemesi gerekiyordu. Mustafa Ke' mal, ngilizleri atlatabilmek iin Arap klna
girip ilk frsatta Bat Sal1'
77-SARl LACVERT KURTULU
Mustafa Kemal Trablusgarp'ta (sada)
raya doru yola kt. skenderiye'de hukuk rencisi kmdaki iki arkada da ona katld.
Mustafa Kemal ngilizleri atlatp, binbir glkle Trablusgarp'a oe'uinde Enver'i Arap eyhi
klnda gsterili adrnda Araplarla grrken buldu. Arap eyhi kmdaki Enver
Araplara altnlar ve artanlar datarak onlar talyanlara kar savamaya aryordu. Mustafa
Kemal de Arap klna girerek ileri gelen Arap eyhleriyle Ut Ve ]-)az kabilelerin
desteini almay baard. Derne ve Tob-"a talyanlara kar bir savunma hatt kurdu. Gnlerce
scak kumla-
78 SNAN MEYDAN
rm zerinde gne altnda savunma planlar yapt, eittii yerlilerde: oluan kuvvetlerle
talyanlarla dvt.
Birka ay sonra iyice zayflamt, almack kemikleri km, g; ukurlar derinlemiti,
gnlerce tra olmaya frsat bulamadndan sa kallar da uzamt; tpk bir gerillaya
benziyordu.
1912 yl sonlarna kadar Derne ve Tobruk arasnda mekik dokudu. Bu srada Enver'i
yakndan tanma frsat da buldu. Enver'in zayi taraflarm grd. Enver cesur ama
mantkszd. Taktik ve stratejide: yoksundu, adeta dler aleminde geziyordu.
Mustafa Kemal'in Enver hakkndaki yorumlarn tarih dorulayacakt.
Mustafa Kemal, tam 321 gn Trablusgarp llerinde kald. talyanlara kar baarl gerilla
savalar verdi. Tm olanaksz koullara ramen talyanlar bunaltt. 13 Ekim 1912'de Ui
Antlamas'nm imzalanmasnn ardndan 24 Ekim 1912 Perembe gn Trablusgarp'tan
ayrld.
Mustafa Kemal Trablusgarp'tan dnerken, Rusya'nn kkrtmasyla harekete geen Balkan
devletleri Edirne'ye saldrmak zereydi.
Fenerbahe'nin lk ampiyonluu
Fenerbahe Cuma Ligi'ne gireli iki yl olmutu ama henz die dokunur bir baar elde
edememiti. stelik bu ligin Fenerbahe dndaki tek Trk takm Galatasaray'la yapt
mata toplam 15 gol yemi ama tek bir gol bile atamamt.
Sar lacivertli takm skntl gnler yayordu.
Ne yaplabilirdi? Kulbn iyi futbolcular transfer edecek kadar paras yoktu. Darboazdaki
Fenerbahe iin tek kar yol baka bir takmla g birlii yapmakt.
O gnlerde Anadolu yakasnda iyi futbolcular olan gl taknl vard. Bir k yolu arayan
Fenerbaheli yneticiler bu klplerden biriyle g birlii yapmaya karar verdiler. Bylece,
hem ngilizleri, hem aznlklar hem de u Mekteb-i Sultanin Galatasarayllar yenebilir, bit
anda halkn sevgilisi haline gelebilirlerdi.
n grmelerin ardndan Fenerbahe ve skdar Kulb yneticiler'
I
hrdar'daki bir gazinoda bir araya geldiler. Uzun tartmalar oldu. Her-:s birlemenin
yararna inanyordu. Pek ok konuda anlald; ama sz d-,p dolap kulbn adnn ne
olacana gelince ortalk birden kant. Ses-ykseldi, mimikler derinleti, yzler gerildi.
Sayca daha kalabalk olan kdarllar ille de kulbn adnn "skdar-Fenerbahe" olmasn
istiyor-d. Fenerbaheliler ise buna iddetle itiraz ediyorlard. Fenerbahelilerin karll
karsnda skdarllar baka bir fikir ileri srdler:
"Peki o zaman ne skdar olsun ne Fenerbahe. skdar ile Fe-rbahe arasnda bir sr
semt var. Onlardan birini seip o isim altm-toplanahm."
Bu szler Fenerbahe Bakan Ayetullah Bey'i ileden kard. s-idarllar, "Kulbn ad
Fenerbahe olmasn da ne olursa olsun isti-riar." diye dnd ve u teklifi sundu:
"Takmn ad Fenerbahe olarak kalsn, ama renkleri siz secini" Bu zler skdarllar
artmt. lerinden bir ka adeta Ayetullah Bey'i rkutmak istercesine yksek ses tonuyla
itiraz ediyorlard. Mzmzlan-alar artnca masann banda oturan Ayetullah Bey fesini
dzelterek vaa ayaa kalkt. skdarllara hkmeder bir tonda unlar syledi.
"Fransa Kral 14. Lui bir tarihte 'Ben devletim' demi. imdi de ben m laf edeceim; 'Ben
Fenerbahe'yim.' Bu tekliflerin hibirini gr-eye deer bulmuyorum. Birleme de
olmayacak. Toplant bitmitir."
Ayetullah Bey masadan kalkt, geri dnp kapya doru yrrken, er Fenerbaheliler de onu
takip etti. skdarllar ise st dkm di gibi arkadan sessizce bakyorlard.
1911 ylnda Fenerbahe'nin bakanlna takmn kaptan Kulak-Galip getirildi.
Saint Joseph kl Galip Bey ayn zamanda takmn antrenr ol-1 ve tand iyi
futbolcularla Fenerbahe'yi glendirmeye balad.
lk iki sezonda nne gelene yenilen Fenerbahe imdi eski hesap- kapatmaya kararlyd.
Fenerbahe'nin yeniden yaplanmaya alt nlerde Galatasaray ise stanbul'un sevgilisi
olmutu. Futbol meraklnn takma olan ilgisi o kadar artmt ki Galatasaray ynetimi
i bir takm kurmaya karar verdi.
stanbul Ligi'nde artk iki Galatasaray takm vard.
78 SNAN MEYDAN
rn zerinde gne altnda savunma planlar yapt, eittii yerlilerden oluan kuvvetlerle
talyanlarla dvt.
Birka ay sonra iyice zayflamt, almack kemikleri km, g? ukurlar derinlemiti,
gnlerce tra olmaya frsat bulamadndan sakallar da uzamt; tpk bir gerillaya
benziyordu.
1912 yl sonlarna kadar Deme ve Tobruk arasnda mekik dokudu. Bu srada Enver'i
yakndan tanma frsat da buldu. Enver'in zayf taraflarn grd. Enver cesur ama
mantkszd. Taktik ve stratejiden yoksundu, adeta dler aleminde geziyordu.
Mustafa Kemal'in Enver hakkndaki yorumlarn tarih dorulayacakt.
Mustafa Kemal, tam 321 gn Trablusgarp llerinde kald. talyanlara kar baarl gerilla
savalar verdi. Tm olanaksz koullara ramen talyanlar bunaltt. 13 Ekim 1912'de Ui
Antlamas'nn imzalanmasnn ardndan 24 Ekim 1912 Perembe gn Trablusgarp'tan
ayrld.
Mustafa Kemal Trablusgarp'tan dnerken, Rusya'nn kkrtmasyla harekete geen Balkan
devletleri Edirne'ye saldrmak zereydi.
Fenerbahe'nin lk ampiyonluu
Fenerbahe Cuma Ligi'ne gireli iki yl olmutu ama henz die dokunur bir baar elde
edememiti. stelik bu ligin Fenerbahe dnda ki tek Trk takm Galatasaray'la yapt
mata toplam 15 gol yemi| ama tek bir gol bile atamamt.
Sar lacivertli takm skntl gnler yayordu.
Ne yaplabilirdi? Kulbn iyi futbolcular transfer edecek kadai paras yoktu. Darboazdaki
Fenerbahe iin tek kar yol baka bir ta| kmla g birlii yapmakt.
O gnlerde Anadolu yakasnda iyi futbolcular olan gl takmla! vard. Bir k yolu
arayan Fenerbaheli yneticiler bu klplerden bij riyle g birlii yapmaya karar verdiler.
Bylece, hem ngilizleri, hen aznlklar hem de u Mekteb-i Sultanili Galatasarayllar
yenebilir, bilj anda halkn sevgilisi haline gelebilirlerdi.
n grmelerin ardndan Fenerbahe ve skdar Kulb yneticileri
Mhrdar'daki bir gazinoda bir araya geldiler. Uzun tartmalar oldu. Herkes birlemenin
yararna inanyordu. Pek ok konuda anlald; ama sz dnp dolap kulbn adnn ne
olacana gelince ortalk birden kart. Sesler ykseldi, mimikler derinleti, yzler gerildi.
Sayca daha kalabalk olan skdarllar ille de kulbn adnn "skdar-Fenerbahe"
olmasn istiyorlard. Fenerbaheliler ise buna iddetle itiraz ediyorlard. Fenerbahelilerin
kakarll karsnda skdarllar baka bir fikir ileri srdler:
"Peki o zaman ne skdar olsun ne Fenerbahe. skdar ile Fenerbahe arasnda bir sr
semt var. Onlardan birini seip o isim aknda toplanalm."
Bu szler Fenerbahe Bakan Ayetullah Bey'i ileden kard. skdarllar, "Kulbn ad
Fenerbahe olmasn da ne olursa olsun istiyorlar." diye dnd ve u teklifi sundu:
"Takmn ad Fenerbahe olarak kalsn, ama renkleri siz secini" Bu szler skdarllar
artmt. lerinden bir ka adeta Ayetullah Bey'i korkutmak istercesine yksek ses tonuyla
itiraz ediyorlard. Mzmzlanmalar artnca masann banda oturan Ayetullah Bey fesini
dzelterek yavaa ayaa kalkt. skdarllara hkmeder bir tonda unlar syledi.
"Fransa Kral 14. Lui bir tarihte 'Ben devletim' demi. imdi de ben ayn laf edeceim; 'Ben
Fenerbahe'yim.' Bu tekliflerin hibirini grmeye deer bulmuyorum. Birleme de
olmayacak. Toplant bitmitir."
Ayetullah Bey masadan kalkt, geri dnp kapya doru yrrken, dier Fenerbaheliler de
onu takip etti. skdarllar ise st dkm Kedi gibi arkadan sessizce bakyorlard.
1911 ylnda Fenerbahe'nin bakanlna takmn kaptan Kulak-sz Galip getirildi.
Saint Joseph kl Galip Bey ayn zamanda takmn antrenr ol-u ve tand iyi
futbolcularla Fenerbahe'yi glendirmeye balad.
Hk iki sezonda nne gelene yenilen Fenerbahe imdi eski hesap-
r kapatmaya kararlyd. Fenerbahe'nin yeniden yaplanmaya alt
gnlerde Galatasaray ise stanbul'un sevgilisi olmutu. Futbol merak-
ttnn takma olan ilgisi o kadar artmt ki Galatasaray ynetimi
1101 bir takm kurmaya karar verdi.
stanbul Ligi'nde artk iki Galatasaray takm vard.
80SNAN MEYDAN
Galatasaray B takm aibeli malar yznden adn Progres olara] deitirmek zorunda
kalacakt. Takmn ou ngilizlerden oluuyordu^
Galatasaray, malarda futbol oynamaktan ok boksla kark gre yapan Ayc Adnan Bey
yznden ligden ekildi. Malarda rakip fut-j bolcularm kollarn, bacaklarn kran Ayc
Hikmet yznden dier ta-j kmlar, "Trablusgarp Sava'nda bile bu kadar zayiat vermedik."
diyei rek Galatasaray'la ma yapmak istemeyince bu konuyu gurur meselesi yapan
Galatasaray o sezon ligden ekilmiti. j.
6 takmn mcadele ettii 1911-1912 ligine Fenerbahe frtna gib girdi. Malarn tek tek
kazanan Fenerbahe ampiyon olmak iin sor mata Stroglers'i yenmek zorundayd.
Ma ncesi Fenerbaheli savunma oyuncularndan Arif sakatland' Tm stanbul halk o
sezon yzp yzp kuyruuna gelen Fenerbahj-e'nin ampiyon olmasn istiyordu. yle ki
ligden ekilen Galatasara; bile bu dncedeydi; hatta birka oyuncusunu son ma iin Fene:
bahe'ye vermeyi teklif etti. Fenerbaheli yneticiler ise Galatasara teekkr edip bu teklifi
kibarca geri evirdiler.
Fenerbahe ampiyonluk mana eksik kadroyla kyordu.
Fenerbahe'nin mandan bir esntantene
Kadky Union Clup'ta yaplacak man hakemi M. Jim La Fon-teine'di.
Bir Fenerbahe mana ilk kez bu kadar fazla seyirci geliyordu. Her yer rengarenkti:
Viner fesler, lacivert ceketler, yeil fularlar, turkuvaz ba rtleri, mavi elbiseler ve
krmz bayraklar ma renklendiriyordu. Rum gzelleri yine en nde kendileri iin ayrlm
blmde ma seyredeceklerdi: Ma ncesi son hazrlklar yapan futbolcular iveli baklarla
szyorlard. Ara sra sahann iine ocuklar dalyor, futbolcularn arasna karp topu
kapmaya alyorlard.
Ma, hakem La Fonteine'in ddyle balad.
lk yar 0-0 bitti.
kinci yarnn sonlarna doru Fenerbahe ataklar sklamaya balad.
Gol pozisyonlarnda Trk seyircilerin lklar ykseliyor, "Bastr, daha hzl, kosana!"
seslerine Rum seyircilerin, "Vire, yasu, zito, ka-to..." sesleri karyordu.
Man bitmesine sadece 8 dakika vard. Seyircilerin gzlerindeki korku bsbtn aa
kmt. Umutlar tkenmek zereydi ki srt Stroglers kalesine dnk olan soli Sait merkez
muavin Sabri'den bir pas ald. Sol ayan omuzu yksekliinde kaldrp, hafife geriye doru
yatarak topu sol keden rakip kaleye soktu.
Vegooool...
1 dakika sonra hakemin son dd aldnda sevinten adeta sarhoa dnen seyirciler,
barp ararak sahann iine daldlar.
Gol atan Sait, kollarna gvenen seyircilerin omuzlarnda sahay |erk ediyordu.
1911-1912 sezonunda Fenerbahe stanbul Ligi'ni 21 puanla ampiyon olarak bitirmiti.
ampiyon kadroda u futbolcular vard:
Arslanyan Hasan Kamil, Asaf, Galip, Kemal, Hikmet, Arif, Sait Se-|ahattin, Sabri, Mio,
Sreyya, Tevfik.
Fenerbahe eytann bacan krmt. Futbolcular ve yneticiler k kendilerine ok daha fazla
gveniyorlard. Tm takm, hatta tm r tanbul yeni sezonu iple ekiyordu. Ne de olsa
Fenerbahe'nin Galata-
82-SNAN MEYDAN
Saray'la grlecek bir hesab vard; ama Fenerbahe bu hesab grme iin daha iki yl
beklemek zorunda kalacakt.
Balkan Savalar Balyor
Osmanl Trablusgarp Sava okunu atlatmadan Balkan bunalm) la kar karya kalmt.
Balkan lkeleri Osmanl bakentim tehdit ed yorlard.
Bulgarlar Edirne'ye kadar gelmilerdi. Gazeteler ehit ve yaral berleriyle doluydu. stanbul
acya bulanmt. ehit analarnn atl; istanbul'un yedi tepesinde yanklanyordu. ehit ve
yarallar akn ak stanbul'a tanyordu.
Balkanlar alyor, stanbul yas tutuyordu.
Bu acl gnlerde futbol malarna da ara verildi. 1912-1913 sezi nu stanbul Ligi tatil edildi.
Tm genler gibi Fenerbaheli futbolcular da vatan savunmas cepheye kotular.
Fenerbahe'nin kurucularndan Hasan Bey Balk Sava'na gnll yazld ve otomobilini
orduya teslim etti. Asker! hizmetini de ofr olarak yapt.
Mustafa Kemal, stanbul'a ulatnda I. Balkan Sava bitmek reydi. Rumeli'nin tamam
kaybedilmiti. Bulgarlar stanbul snrna dar gelmiler, Edirne ve Krklareli'yi ele
geirmilerdi.
Yunanllar ise Selanik'i igal etmilerdi.
Dzenli gruplar halinde sert admlarla Selanik'e giren Yunan o su, "Zitto, zito!" diye haykran
lgn bir kalabaln gl yamuru; karland. Pencerelerde, damlarda, mavi-beyaz Yunan
bayraklar d galanyordu.
Krmznn iindeki ay yldz ise bsbtn ortadan kalkmt.
Mustafa Kemal'in annesi Zbeyde Hanm ve kz kardei Makb Selanik'teki evlerini
brakmlar, dmandan kaan Mslmanlarla likte stanbul'un yolunu tutmulard.
Mustafa Kemal'in ii kan alyordu. Doduu ve ocukluunu irdii ehir Yunan
askerlerinin ayaklan altnda ineniyordu. ste! annesi ve kz kardeinden haber alamamt.
Binlerce Selanik Trk stanbul'da camilere ylm, perian, a ve sefil halde iliklerine
kadar ileyen k souuna direnmeye alyordu.
Mustafa Kemal gzlerinin nnde pek ok Trk'n can verdiini grd.
Sonunda annesini ve kz kardeini buldu. Zbeyde Hanm evinden ve yurdundan uzak
kalmann acsyla bitkin grnyordu. Oturduu yerde ban nne emi, sallanarak
dizlerini dvyordu. Makbule ise perian ve bitkin halde annesinin gzyalarn siliyordu.
Fikriye de oradayd. Zbeyde Hanm'm lm kocasnn yeeni Fikriye artk iyice bym,
nerdeyse bir gen kz olmutu.
Mustafa Kemal, onlara stanbul'da bir ev kiralad ve Genelkur-may'daki grevine dnd.
21 gn stanbul'da kald. Bu srede eitli grmeler yapt. Bir ara Harp Okulu'nun
karsndaki 211 numaral evde oturan Madam Corinne'i ziyaret etmeye balad. Madam
Corinne, Balkan Sava'nda ehit den Yzba mer Ltfi'nin dul eiydi. Mustafa Kemal bu
gzel, zeki ve kltrl bayanla duygusal boyutlara varan sk bir dostluk kurdu ve 1917 ylma
kadar Madam Corinne'le mektuplat.
Mustafa Kemal, 21 Mays 1913 aramba gn Bolayr'a hareket
etti.
Yeni grevi, Bolayr'da Gelibolu yarmadasnn nasl savunulacan aratrmakt.
I- Balkan Sava sonunda Bulgaristan dier Balkan devletlerinden ok daha fazla toprak
alnca, emperyalist paylamdaki bu adaletsizlik II. balkan Sava'nn patlak vermesine neden
oldu. Yunanistan, Srbistan, Karada ve Romanya aralarnda anlaarak Bulgaristan'a sava
ilan ettiler.
Bu srada Enver Talat ve Cemal Paalar ttihat ve Terakki iinde u' bir oligarik idare
oluturdular. 1913'teki sivil darbenin ardndan da ittihat ve Terakki diktatrl balad.
Bulgaristan dier Balkan lkeleriyle savarken Trk ordusu Batya doru kaydrld. Edirne
ve Krklareli kurtarld. Plan gerei Trk ,., Su hep birlikte Edirne'ye girecekti, ama ttihat
Terakki'nin ihtirasl berinden Enver bu zaferi kendisine ml etmek ve bu sayede yksel-mek
istiyordu.
w
s. ,>-, ~
84 SNAN MEYDAN
Birka gn sonra Edirne bayram yerine dnmt. Byk ar bay-J raklarla sslenmiti,
ehrin deiik yerlerinde davul zurnalar eliinde insanlar halay ekiyordu. Asl kalabalk ise
Edirne'nin giriine toplanm ellerindeki bayraklarla ehre girecek Trk ordusunu bekliyordu.
lene doru, beyaz bir at zerinde yakkl gen bir subay g-j rld uzakta. Arkasnda bir
mfreze vard.
O gnden sonra "Edirne kahraman" olarak nam salacak olan bil gen subay Enver'den
bakas deildi.
1913'te Trk ordusu Edirne'yi kurtarm, stanbul'un neesi yerini gelmiti. Kadnlar,
sinemalarn, erkekler ise futbol oynanan ayrlara yolunu tutmulard.
1913 sezonuna ampiyon olarak giren Fenerbahe hi yenemedi Galatasaray' bekliyordu.
Fenerbahe'nin lk Galatasaray Zaferi
yldr sabrszlkla Galatasaray' bekleyen Fenerbahe 1913 y| lnda Galatasaray mana
kt. Savan ypratc etkilerinden bir an nj ce kurtulmak isteyen stanbullular bu ma iple
ekmiti.
Otomobil Nurili, Nzhetli, Memili Fener forveti yine gol atamad| fakat bu sefer gol de
yemedi.
lk ma 0-0 bitti.
Bu skora en ok aran Galatasarayllar oldu; onlar daha nce ol| duu gibi yine ok kolay
kazanacaklarn dnyorlard; ama bu sefer karlarnda ok gl bir Fenerbahe
bulmulard.
Bu beraberlik aslnda Galatasaray'a bir uyaryd; Bu erken uyardan ders almayan
Galatasarayllar ligin ikinci yarsndaki mata ok daha fazla aracaklard.
1913 yl Aralk aynda Fenerbahe ve Galatasaray Kadky'de kar karya geliyorlard.
Daha bir hafta ncesinden stanbul ahalisi bu man havasna girmiti.
Kudili ayr sabahn erken saatlerinden itibaren dolmaya bala' mt. Cokulu kalabalk
sabrszlkla ma saatini bekliyordu. len1' doru ackanlar stattaki Lambon'un krk caml
seyyar bfesine ko11'
yordu. Burada kuyrua girmek istemeyenler ya da kalabalkta seslerini bfeciye
duyuramayanlar, Kudili'nin tahta kprsnden geip soluu hemen kprnn yanndaki
piyazcda alyorlard. Yemekten sonra da seslerinin almas iin manavlarn yanndaki
turucudan birer bardak biberli turu suyunu devirdikten sonra stadyumun yolunu
tutuyorlard. Ma balayncaya kadar sohbet ediyorlar, takm tertiplerinden, futbolculardan,
transfer dedikodularndan, teden, beriden konuuyorlard. Bir taraftan da gzucuyla
saatlerini kontrol ediyorlard.
Ma balamak zereydi.
nce koarak sar krmz formalaryla Galatasarayl futbolcular sahaya girdi, arkadan da
Fenerbaheliler grnd. Seyirciler tuttuklar takmn oyuncularn alklyorlard. Futbolcular
bir sre snma hareketleri yapt, Fenerli Hasan Kamil ve Sait Hikmet kale nnde ufak bir ut
almas yaparken Galatasarayl futbolcular da orta saha da pas almas yapyorlard.
Hakem futbolcular orta sahaya ard, kaptanlar tokalat ve para at yapld. Kaleler
seildi ve heyecan kasrgas arasnda ilk ddk duyuldu. Fenerbahe Galatasaray derbisi
balamt.
Top bir sre nereye gideceini bilmeksizin ortalarda dolat durdu. Her iki takm da sert
oynamasna karn Galatasarayllar daha souk kanl grnyorlar, daha isabetli pas
yapyorlard.
Bu srada Nuri orta sahada kapt topu alt pasn zerinden Hasan Kamil'e uzatt. Hasan
Kamil penalt noktas civarnda kontrol ettii to-pu dzgn bir vurula Galatasaray kalesine
gnderdi.
Goooool...
Fenerbahe 1, Galatasaray 0.
Bu gol, kuluk vaktinden beri tribnleri doldurmaya balayan Fe-êrli taraftarlar lgna
evirdi. Bara ara birka Fenerli futbol sever endini tutamayarak sahaya dalp
Fenerbaheli futbolculara sarld. Ga-at-asarayhlar yeniden oyuna balayancya kadar alk
devam etti.
Aradan drt dakika gemiti, Galatasarayl futbolcular yedikleri &le ok kzmlar, ii
daha sk tutmaya, daha organize hcumlar yapaya balamlard. Byk Oberle
Galatasaray'n beraberlik gln at-6 Uda bu sefer sar krmz renklerle sslenmi tribn
dalgalanmaya
86 SNAN MEYDAN
balad. Fenerbaheli seyircilerin yzleri dt, "ah, th" seslerini, yaknmalar, eletiriler
takip etti.
Karlkl ataklar gol getirmeyince ilk yar 1-1 berabere bitti.
Devre arasnda tribnler boald. Ackan midelere souktan bayatlam sandviler indirildi
afiyetle. stne de tepesi zpzpl gazozlardan iildi, lkr lkr...
kinci yar balamak zereydi. Futbolcular hakemin ddn bekliyorlard.
kinci yar Fenerbahelilerin vuruuyla balad. Bu srada sicim gibi bir yamur yeil sahay
slatyordu. Mein yuvarlak slak imler zerinde imdi daha hzl hareket ediyordu.
lk hcum Fenerbahe'den geldi. kinci de, nc de... Fenerin gen forvetleri Galatasaray'n
daha yal savunmasn sarsmaya balamlard.
Gelien bir Fenerbahe atanda orta muhacim Hasan Kamil 2. gol att, Galatasaray
armt, Fenerbaheli seyircilerin gol sevinci devam ederken sa ak Mio bir gol daha
att.
Galatasaray'n ayakta kalan tek futbolcusu Oberle topu Fenerbah-; e kalesine gnderince
Galatasarayl taraftarlar yeniden umutland. Man bitimine on be dakika kala skor 3-2
Fenerbahe lehineydi.
Son dakikalarda Fenerbahe bir gol daha atnca ma 4-2 bitti.
Bu ma sadece Fenerbahe'nin Galatasaray karsndaki ilk zaferi deil, ayn zamanda
Galatasaray'a kar tam 9 yl devam edecek Fenerbahe stnlnn de ilk iaretiydi.
stanbul'un en gzde renkleri artk sar lacivertti.
Saray ve Sultaniyi arkasna alan, alafranga st tabakann, orta sH nf hor gren Galatasarayl
genleri ilk kez dize getirilmiti, stelik haval genleri dize getiren Anadolu yakasnn yeni
kurulan mtev; bir Trk takmyd.
Fenerbahe, 6 takmn katld 1913-1914 liginde hi yenilmede! 18 puanla ampiyon oldu.
stanbullular teden beri ligdeki ngiliz ve Rum takmlarn yendii iin Galatasaray'a ilgi
duyuyordu; ama Fransz destekli, Saraya yakn Mekteb-i Sultanili bu zamane genlerine iten
ie gizli bir tepki de besliyorlard. Oysa ki Fenerbahe ok bakayd: Fenerbahe o zamanlar
stanbul'un taras olarak grlen, Anadolu kokan Kadky'n takmyd. Galatasaray gibi st
tabakalar deil, sradan halk temsil ediyordu. Bu nedenle ksa srede halkn sevgilisi
olacakt.
1914 ylnda Osmanl'da en nl takm Fenerbahe'ydi.
Taraftar kitlesi hzla artyordu. n, Avrupa yakasnda da duyulmutu. Hatta baz
Galatasarayllar artk Fenerbahe'yi tutmaya balamlard.
Bu srete Fenerbahe kurumlamasn da tamamlyordu. Ekonomik durumu dzelmiti.
Artk futbolcularn kulp bakanl yapmalar da gerekmiyordu. Fenerbahe'ye olan ilgi
arttka bu ilgiden yararlanmak isteyenlerin says da artyordu. Fenerbahe'nin kapsn alan
asil, varlkl ve siyaseten gl kiiler Fenerbahe'ye bakan olmak iin can atyorlard.
Osmanl'da merutiyet ilan edilmi, meclis alm; ama saltanatn gc henz tam olarak
krlmamt. Bu srete ehzade Osman Fuat Efendi, Fenerbahe'nin fahri bakan oldu.
Osman Fuat Efendi V. Murat'n torunu ve ehzade Selahattin Efendi'nin oluydu.
Halk takm Fenerbahe, sarayn ilgisini ekmeye balamt. Artk Fenerbahe malarn
sarayllar da seyrediyordu.
Sonradan Fenerbahe bakanlna getirilecek olan ehzade mer Faruk Efendi hibir ma
karmayan ok koyu bir Fenerbaheliydi.
Futbolun kitleleri peinden srkleyen bir spor olduunu fark e-den sadece sarayllar deildi;
iktidara sahip olan ttihatlar da bu durumun farkndayd.
ttihat ve Terakki Cemiyeti ve Fenerbahe Fenerbahe'ye Kar Altnordu
Halkn Fenerbahe hayranln ilk fark eden ttihat, ttihat ve
88 SNANMEYDAN
Terakki Cemiyetinin lideri Talat Paann en yakn adamlarndan Kara Kemal'di. Talat Paa,
en byk srlarn bile sadece bu Kara Kemal ile paylard. Kara Kemal dnemin iae
nazryd. Talat Paa saray yanls alayl askere kar bir denge unsuru oluturabilmek iin
Kara Kemal'i kullanyordu. Bu amala onun araclyla "esnaf birlii" gibi sivil rgtler
kuruyordu. Bu sivil rgtler ttihat ve Terakki'nin birer ubesi gibi alyordu.
Kara Kemal mthi bir rgtyd. Zeki, kurnaz ve ok cesur bir rgty... Ziya Gkalp onun
iin: "Yllardr ttihat ve Terakki'deyim bizi byk efendi mi ynetir, kk efendi mi?
anlayamadm." demiti.* Byk efendiden kastettii Talat Paa, kk efendiden kastettii
ise Kara Kemal'di.
Kara Kemal, nemli eyler syleyecei zamanlarda yapt gibi yine geni omuzlarn iyice
dikletirerek Talat Paa'ya Fenerbahe'den bahsetti.
"Ahali futbola byk ilgi duyuyor. zellikle Fenerbahe herkesin sevgilisi olmu durumda.
Biz de futbolla ilgilenelim. Bir kulp kuralm sen de bana ge. Ne dersin?" Talat Bey,
elindeki sigaradan bir nefes daha alarak, pencereye doru yrd. Srt odaya dnk, "Hazr
Fenerbahe varken, neden yeni bir takm kuralm? Onun bana gesek..." dedi.
Kara Kemal de Talat Paa'mn yanma geldi. O da Talat Paa gibi pencereden sokaa bakarak
yant verdi.
"Haklsn. En iyisi Fenerbahe bakan olmak; lakin bu i kolay deildir. Fenerbahe kolay
kolay ele geirebileceimiz bir camia deildir. ok bymtr. Banda, saraydan ok
nfuzlu kiiler vardr; kulbn fahri bakan ehzade Osman Efendi'dir."
Talat Paa, biten sigarasn masadaki kl tablasna bastrmak v pencereden ayrlp masaya
yaklat. Ahap sandalyeye otururken ; dedi. "Bu dnemde sarayla srtmeyi gze
alamayz. En iyisi yeni kulp kuralm, ya da mevcut kulplerden birini ele geirelim."
Talat Paa, ekonomik bakmdan glk eken bir kulp bulup
12 Kara Kemal, Atatrk'e kar dzenlenen zmir Suikast san olarak arat] m, fakat tam
yakalanaca srada intihar etmiti.
sna gemek istiyordu. Ksa bir aratrmann ardndan, birka yl nce Galatasaray B takm
olarak kurulan ngiliz arlkl Progres'in skntl gnler geirdiini rendi.
Dahiliye Nazr Talat Paann Progres'i himaye altna almak istemesine nce kimse bir anlam
veremedi, ama bir sre sonra her ey anlald.
Progres'in bana geen Talat Paa'mn ilk ii kulbn adn deitirmek oldu.
ttihatlarn ideolojisi Trklk olduundan, Ziya Gkalp takma "Altmordu" adn verdi.
Altmordu'nun renkleri krmz-lacivertti.
Altnordu ilk manda halkn sevgi gsterileriyle karland. Ne de olsa yeni bir Trk takm
kurulmutu. stanbul'un futbol merakllar bu yeni takm grmek iin maa akn etmilerdi.
Alklar arasnda Talat Paa da kulp bakan olarak saha kenarndaki yerini ald. Fesini
karp, hafife tebessm ederek seyircileri selamlad. Cokudan o kadar memnundu ki Kara
Kemal'e yle dedi:
"Bu futbol ok iyi bir eymi. Neden daha nce akl etmedik?"
Talat Paa, kendini futbolun bysne kaptrmt.
O gnlerde ttihatlarn teden beri rgtlenmeye altklar ehirlerden zmir'de Talat
Paa'mn emriyle bir takm daha kuruldu.
ttihat ve Terakki'nin zmir genel merkezini lokal olarak kullanan bu takmn ad
Karyaka'yd.
ttihatlarn futbol sevgisi giderek artyordu. Cemiyetin zmir l Bakan Mahmut Celal Bey
(Bayar) de Altay kulbn kurmutu.
Karyaka, Altay ve Altmordu ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin yeil sahalardaki
temsilcileriydi. Onlar iktidar temsil ediyorlard;
ttihatlar, iin futbol sadece bir oyun deildi. Onlar iin futbolun siyasal bir anlam vard.
ttihatlar, futbol sayesinde halka ulamak, halkla btnlemek ve bylece iktidarlann
salamlatrmak istiyorlard.
Talat Paa Altnordu'ya ok gveniyordu.
Ne gerekiyorsa yapt, kesenin azn at, ne kadar iyi futbolcu Varsa transfer etti ve
ampiyonluu beklemeye balad.
Fakat Fenerbahe Talat Paa'mn hevesini kursanda brakacakt.
90 SNAN MEYDAN
91 -SARI LACVERT KURTULU
1913-1914 sezonunu Fenerbahe ampiyon olarak bitirirken, ikti-j darn takm Altmordu
ancak ikinci olmutu..
Koskoca Sultan Abdlhamid'i dize getiren ttihat Talat Paa Fe-| nerbahe'yi dize
getirememiti. Kzgn ve fkeliydi.
Talat Paa sadece sahada deil, saha dnda da kaybetmeye bala-i mt. Siyasi arenada
ttihatlarla baa kamayan muhalifler Talat Pa-I a'ya saldrmak istediklerinde Altnordu'ya
saldryorlar ve Fenerbah-J e'yi tutuyorlard. Hatta ttihat ve Terakki iindeki Talat Paa
kartlar! bile gizlice Fenerbahe'yi destekliyorlard.
stelik, Altmordu kurulduktan sonra Fenerbahe'nin taraftar kit-j lei biraz daha artmt.
Talat Paa, genel merkezde ellerini arkasnda birletirmi volta at-j yor, Fenerbahe'yi nasl
durdurabileceini dnyordu.
Talat Paa'y bu futbol iine bulatran Kara Kemal de oradayd.
Birdenbire, "ampiyon kim?" diye sordu.
Talat Paa, ban kaldrp, akn akn Kara Kemal'e bakt. Bu soruya bir anlam
verememiti.
Kara Kemal kendi sorusuna yine kendisi yant verdi.
"Fenerbahe..."
Talat Paa dayanamad, "Yani, ne demek oluyor bu?" diye sordu ykseke bir tonda..
Kara Kemal, ok bilmi bir tavrla, "Demek ki en iyi oyuncular bu takmda."diye cevap verdi.
Talat Paa, Kara Kemal'in ne demek istediini anlamt. yle dedi: "O halde Fener'in en iyi
futbolcularn almalyz. yle mi?"
"Aynen yle!"
"Ya gelmezlerse!" diye sordu Talat Paa.
"Gelirler, gelirler. isteyene i, para isteyene para, ev isteyene! ev... Kesenin azn atk m
bu i tamamdr. Bu yokluk, yoksullukta] kimse bu tekliflere hayr diyemez."
Tam da bu srada Talat Paa'nn aklna bir fikir geldi. "Bu vaadim] gzel, ama bana kalrsa
yle bir vaatte bulunmalyz ki asla reddedeme'j sinler."
Bu sefer Kara Kemal merakla sordu: "Ne gibi?"
"Mesela Altmordulu futbolcularn askere alnmayacaklar gibi!"
Her ikisi de keyiflenmiler, hafife tebessm ediyorlard.
Eli aya tutan herkesin askere alnd o seferberlik gnlerinde bundan daha cazip bir teklif
olamazd.
Talat Paa ttihat kurnazlyla Fenerbahe'nin nemli futbolcularn Altnordu'ya ekmeyi
baarmt.*
Altmordu ile anlaan Fenerbaheli futbolcular geleneklere uygun olarak kulp binasna
gelerek kaptandan izin istediler.
Kaptan Kulaksz Galip Bey, karsnda su ilemi ocuklar gibi boynu bkk bir ekilde
sessizce bekleyen futbolcu arkadalarnn gzlerine bakmak istiyordu. Sabrla bekledi. nce
Bombac Bekir, sonra da dierleri yavaa balarn kaldrp Galip Bey'e baktlar.
Galip Bey, arkadalarnn gzlerinin iine bakyordu. Nice gol sevinlerini, nice zaferleri
birlikte yaamlard. Ne zor koullardan geip, ne gzel gnlere gelmilerdi; ama imdi
yollar ayrlmak zereydi.
Galip Bey'in szleri bir tokat gibi decekti odann ortasna:
"Ne siz ne de sizlerin paalar bu kulb ykamayacak. Sizler ve sizler gibilerin kuruluk
menfaate eilen karakterleri ile bu kulp yaayacaksa lsn daha iyi. Aabeylerimiz ve bizler
bu kulb sizin gibi alaklara payanda olsun diye kurmadk. Haydi imdi gidin ve
askerliklerinizi Altmordu'nun glgesinde, saray masalarnda yapn. Bu vatan bizimdir.
Altmordu sizin olsun."
Galip Bey'in bu szlerinden sonra futbolcular balar nlerinde oday terk ettiler.
Gerek Fenerbaheliler kendini belli etmeye balamt.
Dalmak zere olan Fenerbahe'nin imdadna bu sefer Elkatip Mustafa Bey ile Emen Bey
yetiecek, Saint Joseph'te futbol oynayan ne Kadar gen varsa hepsini alp Fenerbahe'ye
getireceklerdi. Bu yetenek-
Fenerbahe'den Altnordu'ya geen futbolcular unlard: Nzhet ni, Tevfik Balk, Fitil
Nuri, Refik Osman Top, Sadk, Cafer aatay, Haydar Malko, Cemil Kara, Bombac Bekir,
Otomobil Nuri.
92SNAN MEYDAN
li genlerden iki Fenerbahe takm daha kuracaklar ve bylece Fenerbahe'nin sadece o
gnn deil, geleceini de kurtaracaklard.
Bu yeni Fenerbahe eskisinden ok daha glyd. ok gemeden Zeki Rza, Alaattin gibi
Fenerbaheli yldzlar rakip takmlarn kabusu olacaklard.
Birinci Dnya Sava balamak zereydi. Talat Paa'mn Altmordu-su yeni sezona
ampiyonluk parolasyla hazrlanyordu. Seferberlik ilan edilmiti. Herkes askere alnrken
Altmordulu futbolcular yepyeni malaryla ve kramponlaryla antrenman yapyordu.
Fenerbahe, 2 Ekim 1914'ten 12 Kasm 1915 tarihine kadar oynal d 15 man hibirinde
yenilmeyecek, iki yl st ste ampiyonluk kazanan bu efsane takm ancak Birinci Dnya
Sava'na yenilecekti.
I. Dnya Sava Balyor
Galatasaray' yenerek stanbul Ligi'ndeki ikinci ampiyonluunu kazanan Fenerbahe
Kadky'n gururu haline gelmiti. Artk Kadky-ller sadece malara deil, antrenmanlara
da giderek Fenerbaheli futbolcular alklyorlard.
O gnlerde Moda'da oturan iki ttihat; Dr. Nazm ve Dr. Tevfik Rt de Fenerbahe'nin
baarlarndan etkilenmeye balamt.
Dr. Nazm, arkada Dr. Tevfik Rt ile Moda'da ayn evi paylayordu. ki arkada, eve
gelip giderken maa giden cokulu kalabalklara rastlyorlar, kahvelerde, vapurlarda ar
pazarda, hatta cemiyet toplantlarnda bile Fenerbahe'nin adn duyuyorlard. lke
meselelerinden arda kalan zamanlarnda onlar da artk Fenerbahe'den sz ediyorlard.
Anlalan Fenerbahe hastal onlara da bulamt
Dr. Nazm ttihat Terakki Merkezi Umumi yesi, Dr. Tevfik Rt (Ara) ise stanbul Salk
Tefti Heyeti bakanyd.
Dr. Nazm Talat Paa'ya, Dr. Tevfik Rt ise Mustafa Kemal'e ya' knd.
Mustafa Kemal, hrriyetin ilanndan sonra kendi iinde birka ftr' kaya blnen ttihat ve
Terakki'de subaylarn arlnn artmasnda11 rahatszd.
1909 Kongresi'nde ordunun siyasete karmamas gerektiini ileri srmt. Kongre Mustafa
Kemal'in bu nerisini dikkate almad gibi stelik cemiyet iinde her geen gn Enver gibi
subaylarn etkisinin artmasna da gz yummutu. Zamanla ttihat ve Terakki iinde Enver'e
yakn subaylarn Mustafa Kemal'e olan dmanl artacakt.
II. Balkan Sava'nda Edirne'nin geri alnmasndan sonra iyice yldz parlayan Enver
ykseldike ykselmi, Harbiye Nazrl'na kadar gelmiti. stne stlk bir de Osmanl
sultanlarndan biriyle evlenerek I saraya damat olmu ve. Boazii'ndeki bir sarayda krallar
gibi yaamaya [balamt. "Hrriyet kahraman", "Edirne kahraman" derken Enver |imdi
"Paa" olmu ve sratle diktatrle doru kayyordu.
erden ve dardan kuatlan yorgun imparatorluun tm dizgin-llerini eline geirmek zere
olan Enver, en byk rakip olarak Mustafa I Kemal'i gryordu.
nk Mustafa Kemal ynetim bozuklularna kar sesini ykseltiyor, mektuplarla, raporlarla,
szlerle asker ve sivil yneticileri uyaryor, iktidar sahiplerini dolaysyla Enver'i rahatsz
ediyordu.
Bu nedenle Enver ne yapp edip Mustafa Kemal'i merkezden uzak tutmalyd.
Mustafa Kemal 27 Ekim 1913'te Sofya Ateemiliterlii'ne atand. Bu bir srgnd.
Mustafa Kemal, Sofya'ya hareket etmeden nce Dr. Tevfik R-t'yle grerek stanbul'da
olup bitenleri mektupla kendisine haber irmesini istedi. Dr. Tevfik Rt'nn en iyi haber
kayna ise bacana-S1 Dr. Nazm'd. Dr. Nazm, Talat Paa'ya yakn olmakla birlikte Musta-'a
Kemal'e de kar deildi. O da orduyla siyasetin birbirinden ayrlma-s gerektiine inanyordu.
Mustafa Kemal 23 Kasm'da stanbul'dan trenle Sofya'ya doru hare-Ket etti, 25 Kasm'da
Sofya'ya ulat ve Splendide Palas Oteli'ne yerleti.
Birka gn sonra Mustafa Kemal Moda'daki arkada Dr. Tevfik K-t'ye 17 sayfalk bir
mektup gnderdi. Tevfik Rt zarf alelacele aP mektubu okudu.
Mustafa Kemal mektubunda, I. Dnya Sava'nn baladn belir-r. savan nedenlerini
sraladktan sonra gl Alman ordularna
94 SNAN MEYDAN
gvenilmemesi gerektiini, ilerleyen gnlerde bu gsterili ordunun ok zor durumlarda
kalabileceini ifade ediyordu. Tevfik Rt'den, Osmanlnn Almanya'nn yannda savaa
girmemesi iin elinden geleni yapmasn istiyordu:
Ne yap yap partinin genel merkezindeki dostlarnza, zellikle bacananz Dr. Nazm Bey'e
btn gayretinle anlatmaya al. Balayan bu dnya savama biz asla karmayalm. Senin de
bu fikirde olduuna phem yoktur. Eli Fethi (Okyar) Bey de bu fikirdedir. Bu dnya
savama memleketimizin karmamas iin elinden geleni yapmam isterim.
Mustafa Kemal'i derin derin dndren Dnya Sava 28 Haziran 1914'te Avusturya-
Macaristan Veliahd Franz Ferdinand'm Saraybos-na'da bir Srp milliyetisi tarafndan
ldrlmesiyle balamt.
Aslnda bu sadece bir kvlcmd.
1800'l yllarn sonunda Almanya ve talya'nn siyasi birliklerini tamamlamalar dengeleri
altst etmiti, dnyann yeniden paylam sz konusuydu. Avrupa'da her geen gn artan
fabrikalar besleyecek ham madde kalmamt. Pasta az; pay almak isteyen oktu.
Bu durum atmay kanlmaz klyordu
18. yzyldan beri byk bir hzla sanayileen Avrupa lkeleri 1900'lerin balarnda
"emperyalist kutuplamalar" oluturmaya balamlard. Almanya, talya ve Avusturya
Macaristan ttifak Devletleri g-rubunu, ngiltere, Fransa ve Rusya ise tilaf Devletleri grubunu
oluturmutu.
Dr. Tevfik Rt mektubu bitirmiti, dnceli bir yz ifadesiyle beyaz kad Dr. Nazm'a
uzatt. Dr. Nazm, mektubu bitirdiinde kapal kaplar ardnda birtakm oyunlar dndn
anlamt. O da mektubu Dahiliye Nazr Talat Paa'ya gsterdi.
Mustafa Kemal'in Sofya'dan gnderdii mektup ttihat ve Terakki Genel Merkezi'ne bomba
gibi dmt. Talat Paa, o gece bir toplant dzenledi. Toplantya Dr. Nazm da katld.
Sabaha kadar devam eden tartmalardan sonra Osmanl'nn savaa girmemesine karar verildi.
Dr. Nazm ve Dr. Tevfik Rt bu karar Moda'daki evlerinde konyak ierek kutladlar.
Ayn saatlerde Boaz'n teki tarafnda Yeniky'de Sait Halim Pa-a'nn yalsnda gizli bir
grme yaplyordu.
Said Halim Paa Meclisi Mebusan Reisi Halil Bey'le gryordu. Halil Bey Enver Paa'ya
yaknd. Halil Bey'e, "Almanya'nn yannda savaa girelim mi? Ne dersinizi" diye sordu.
Halil Bey tereddtsz yant verdi.
"ngilizler ve Franszlarla yaptmz grmeler sonusuz kald. En azndan muhtemel bir
Rus saldrs karsnda savunma amacyla Almanya'yla bir ittifak antlamas imzalanabilir.
Almanya'nn yannda savaa girmek bu memlekete byk hizmettir."
Sadrazam rahatlamt. Enver Paa savamak istiyordu.
Enver Paa, en ufak bir harekette maceraya atlmak iin yayndan frlamaya hazr bir ok gibi
bekliyordu; gergin ve kararlyd.
Almanlar, Osmanl'nn tm dizginlerini eline geiren bu yakkl ufak tefek Trk subaynn
psikolojik durumundan yararlanacaklar, bir oldu bittiyle sava yorgunu imparatorluu bir kere
daha korkun bir maceraya srkleyeceklerdi.
2 Austos 1914'te Said Halim Paa Yals'nda imzalanan gizli ittifak antlamasyla Osmanl
mparatorluu Almanya'nn yannda savaa girdi.
Koskoca Osmanl mparatorluu savaa girmiti; ama bu nemli karardan sadece 4 kiinin
haberi vard: Sadrazam Said Halim Paa, Harbiye Nazr Enver Paa, Dahiliye Nazr Talat
Paa ve Meclisi Mebusan Reisi Halil (Mentee) Bey...
Osmanl'nn savaa girdiinden Padiah V. Mehmet Reat'n bile haberi yoktu.
Ac ve gzya bulutlar bir kere daha stanbul ve Anadolu semalarda grnmek zereydi..
Osmanl'nn Almanya'nn yannda savaa girmesi Alman kart t-^natarn sinirlerini iyice
germiti. Dr. Nazm, Takla'da kan yananda len Alman iileri iin ttihat ve Terakki
Cemiyeti adna Alman i'ne taziye ziyaretine gitti. Alman Bykelisi biraz kstah-
Bize gelen bilgilere gre siz Alman dman, Fransz dostuymusu-
" diye knca, ttihat damar kabaran Dr. Nazm bykelinin
96 SNAN MEYDAN
gzlerinin iine bakarak, ok kararl bir biimde, "Ben ne Alman Fran sz dostu ne de Alman
Fransz dmanym, ben Trk'm, Trk dostuyum." diye yant verdi.
stanbul'da yine sava hazrlklar vard. Yine istasyonlarnda du man soluyan kara trenlerin
ardndan analar alyordu. Atl, yaya yz. lerce asker uzak cepheler tamyor, stanbul'un ara
sokaklarnda ac v< hzn kol geziyordu.
stanbul'un savaa hazrland 1914'n o Aralk aynda Mustafj Kemal Sofya'dan arkada
Salih'e (Bozok) yazd mektupta gelece, grmesine yle diyordu:
"Ben Almanlarn bu sava kazanacaklarna kesinlikle inanmyol rum!"
Tekilat- Mahsusa
Nuruosmaniye'deki ttihat ve Terakki Cemiyeti Genel Merkezi'nin kafesleri kapal
pencerelerinin ardnda o gece ok gizli bir toplant yal plyordu.
ttihatlar yeniden silaha sarlacaklard.
Bu seferki hedef tilaf devletleriydi. Dmanla sadece cephede de il cephe gerisinde de
mcadele edilmeliydi. ttihatlar bu amala bil gerilla rgt kurmay dnyorlard. Bu
gizli gerilla rgtnn ad Tekilat Mahsusa'yd.
Merutiyetten nce Abdlhamid'e kar mcadele eden ttihat Tel rakkili fedailer bu rgtn
ekirdeini oluturmulard.
Makedonya'da sarayn grevlendirdii paalar ldren ve meruti] yetin ilam ncesi daa
kan yine bu ttihat tetikilerdi.
"Tekilat- Mahsusa" Harbiye Nezareti'nde Enver Paa'ya bal ola! rak alacakt. Tekilatn
grevi, dman topraklarna yapaca gerilli saldrlar ve sabotaj eylemleriyle dman
artp yldrmak ve dma hakknda bilgi toplamakt.
Tekilatn gz kara tetikileri arasnda asker ve siviller, hattl mahkumlar bile vard.
Grevlerinde baarl olanlarn cezalar indirildi cek, hatta tamamen affedileceklerdi.
Tekilat yeleri sivil giyineceklerdi.
Tekilatn 5 kiilik ynetim kadrosu vard. Bu beli, zel olarak seilmiti. Bei de daha nce
hrriyetin ilannda aktif grev almlar, yurt iinde ve yurt dnda vatan ve hrriyet adna
kahramanca mcadele etmilerdi.
Tekilatn kahraman belisi u isimlerden oluuyordu:
Dr. Nazm, Dr. Bahaddin akir, Yzba Atf, Binba Sleyman Askeri ve Emniyeti
Umumiye Mdr Muavini Azmi!
Tekilatn bu korkusuz belisi 1914 ylnda artk son nefesini vermek zere olan bir
imparatorluu yaatmak iin sonunu asla tahmin edemeyecekleri bir maceraya atlmak
zereydiler.
Tekilat, dahili ve harici diye ikiye ayrlacak, ieride halk rgtleyerek, darda dmann en
salam kalelerine girerek olaanst bir mcadele verecekti. Tekilat- Mahsusaclar darda
istedikleri sonulan elde edemeseler de ierde olduka baarl olacaklard. yle ki gn
gelecek onlarn ieride verdikleri bu mcadele bir ulusun kurtulu mcadelesine dnecekti.
Tekilat- Mahsusa'nm bakanlna Binba Sleyman Askeri, bakan yardmclna ise
hrriyetten nce Manastr'da Mir emsi Pa-a'y vuran Yzba Atf getirildi.
Tekilat- Mahsusa yesi Dr. Nazm Moda'daki evden ayrlrken, Mustafa Kemal de
Sofya'daki ateemileterlik grevinden ayrlmak zereydi.
1914-1915 sezonunu bekleyen Fenerbaheli, Galatasarayl ve Be-iktal futbolcular ise
deiik cephelerde savamak zere stanbul'dan aynlmak zereydiler.
anakkale Destan Austos 1914, Adana...
Karpuz atlatan Austos scaklar tm iddetiyle devam ediyor, ^dara adeta yanp
kavruluyordu: ar pazara bile kamayan insanlar, ^ bir ardak altnda, ya bir aa dibinde
ya da bir kahvehanenin asmaca kaph ardakl bahesinde souk limonata veya ayranla
serinleme-ye alyorlard.
98-SNAN MEYDAN
len ezan okunduu srada birka asker ehrin en ilek yerle. rine kocaman katlar asmaya
balad. Bu srada meydandaki eski kahvehanenin nnde demli aylarm yudumlayarak
namaz vaktini bekleyen ak sakall, yeil sarkl masum yzl ihtiyarlarlar ne olup bittiini
anlamaya alyorlar, ksk gzlerle o yne doru bakyorlard.
Birka saat sonra bunun bir seferberlik ars olduu anlalacakt. Duvarlara yaptrlan
katlarda kocaman harflerle "Seferberlik var. Asker olanlar silah akma!" diye yazyordu. O
sava kokan katlardan birinin yaptrld meydandaki muhtarlk binasnn badanasz
duvarnn nnde toplanan kalabalk iinden biri, uBen cepheden geleli, daha 15 gn oldu. 5
de ocuum var." dedi gzleri nemlenerek.
O gn Mersinli Emin de oradayd. Daha 20'sine bile basmam, gencecik bir delikanlyd,
Mersin'deki szls Aliye'yle askerden sonra evlenecekti.
Sevinliydi, gerek bir savaa katlma dncesi bir an kann kay-natmt. Hemen koup
asker alma ubesine gitti ve gnll yazld. Heyecanla, gnderilecei cepheyi bekliyordu.
Mersinli Emin, 4 arkadayla birlikte anakkale'deki 48. Alay'a verildi.
Bir hafta sonra annesine sarlm, tren istasyonuna doru yryor-^ du. antasnda biraz eski
peynir, birka zeytin ve bir de bayat avda ekmeiyle iplik, ark inesi, ksele, rs, eki ve
kerpeten vard. N< de olsa Mehmetiin babasndan dedesinden rendii iki amans dman
vard: Alk ve ayakkabszlk...
stasyon, ana baba gnyd. Analarna sarlm alayanlar, yavuk-j lularmn ba rtsyle
gzyalarn silenler, minik yavrusunu pp koklayanlar istasyonu bir trajedi sahnesine
evirmilerdi.
Olacaklardan habersiz, vagonlar tka basa dolduran heyecanl genler bir sre sonra
istasyondan uzaklaan trenin pencerelerinden sarkm sevdiklerine el sallyorlard.
.
O gn o trenden nemli gzlerle annelerine el sallayanlarn pek ] u gibi Mersinli Emin de
bir daha annesini gremeyecekti.
18 Mart 1915, Cuma... anakkale Boaz
Hk ve rzgarsz bir gnd. Gnein ekingen dokunular anakkale Boaz'ndan sessiz
sakin akp giden denizin zerinde oynaan parlak effaf pulcuklar oluturuyordu. Bahar
cokusunu yaayan kr iekleriyle sslenmi tepelerin denize sokulan etekleri sakin gelgitlere
kucak ayor, yzeyde oynaan balklar tepedeki martlarn itahm kabartyordu.
ok deil, sadece bir gn sonra bu gzel manzara kana bulanacakt.
Mttefik gleri yapacaklar karmann tm hazrlklarn tamamlamlard. Donanma
verilecek saldr emrini bekliyordu.
Akdeniz Filosu Komutan Robeck sabaha kar saat drtte donanmaya "Hazr ol!" emri verdi.
ngiliz, Fransz, Avustralyal ve Yeni Zelandal Anzak askerleri sava durumuna geti.
Komutanlar aadaki kouturmay byk bir gururla gverteden seyrediyorlard.
"Demir al!" emriyle birlikte Bozcaada'da bekleyen mttefik gleri anakkale'ye dou
hareket etti.
Sabah pusu daha yeni yeni kalkarken mttefiklerin 10 sava gemisi iki sra halinde ak
mavilii yararak Boaz'a girdi.
Kyda dman bekleyen Trk tabyalar ingiliz zrhllarm grebi-'iyorlard. Tabya bandaki
Salih avu biraz daha bekleyip dman 2rhllar iyice yaklanca ate etmeyi dnyordu,
eli ateleme meka-nzrnasmn zerinde son hazrlklar yapyordu. Bu srada dier tabya-ar.
zrhllar mermi ve top yamuruna tutmaya baladlar. Zrhllar da az'm iki yanndaki Trk
tabyalarna bomba yadryorlard.
Kulaklar sar eden patlamalar arasnda Salih avu, gzne kes-S ngiliz zrhllarndan
birine nian alp, "Ya Allah!" diye bararak ate5 etti.
Baz zrhllardan dumanlar ykseliyordu. Bu srada Salih avu'un
^
^fti
Yz kan iinde kald. Tabyas da havaya utu. Acyla kendinden d
nce sa eliyle yzn silmek istedi; ama nafile Salih a- sa kolu kopmutu.
OCNSNAN MEYDAN
Yaral bedeni ruhunu daha fazla tayamad ve birden aalar ara. sna devrildi. Kapanmak
zere olan gzlerindeki son resim, ng zrhllarndan sahile akan dman askerlerin bulank
grntleriydi.
Saat 13:45'te Boaz'n tam ortasnda mthi bir patlama oldu Trk tabyas, Fransz zrhls
Bouvert'in cephaneliini vurmutu. Koyu bir duman engin mavilie doru yaylyordu. Bu
srada koca gemi yan yatm hzla sulara gmlyordu. Fransz askerleri, can havliyle kendi-
lerini gemiden Boaz'n serin sularna atyorlard. Geminin 800 mret-tabndan sadece 5
subay ve 56 er kurtarlabildi.
anakkale'de batan Fransz gemisi
Fransz gemisi Boaz'n dibini boylarken kydaki Trk tabyalarnn banda sevin lklar
atlyordu.
Bu srada ngiliz donanmasnn grkemli zrhls Inflexible Tn* mayn gemisi Nusret'in bir
gece nce dedii maynlardan birine at' parak yan yatt.
Gvenli bir geminin gvertesinden sava yneten Akdeniz efe" Kuvvetler Bakomutan lan
Hamilton akna dnmt. Elindeki df' bnle batan gemiye bakarken bu savan hi de
kolay kazanlamaz m anlamt.
O korkun an, sonradan yle anlatacakt:
Kanmz donmu, baklarmz donuklamt. Gzlerimizi Inflexible'a dikmi, geminin batp
batmadn anlamaya alyorduk. Maalesef batyordu. Sonunda btn mrettebat gvertede
topland ve gemilerini terk emri beklediler. Inflexible ilk kurban, ilk aknlmzda
Nusret'in maynlar o gn 2 geminin daha sonunu hazrlayacakt.
18 Mart'm akamnda gne batarken Boaz'n rengi kzla dnmt. ngiliz donanmas 3
byk gemisini Boaz'n derinliklerinde rmeye terk ederek ekilmeye balamt.
Trkler deniz savalarn kazanmlard, ama mttefiklerin yle kolay pes etmeye hi niyetleri
yoktu.
Boaz' denizden geemeyince, bu sefer karadan gemeyi deneyeceklerdi.
Deniz'de Nusret'in maynlarna arparak dalan dman karada ok daha byk bir tehlike
bekliyordu.
Mustafa Kemal ve cesur Mehmetikleri...
Mustafa Kemal anakkale'de
Enver Paa, Mustafa Kemal'i genel merkezden ve stanbul'daki siyas ortamdan uzak tutmak
istiyordu. Mustafa Kemal ise vatan topraklarnn tehlikeye dt o zor gnlerde
memleketinden uzakta politik bir grevde kalmak istemiyordu.
Sofya gazeteleri Osmanl cephelerinin yarlmak zere olduunu yazyordu.
Daha fazla bekleyemezdi, harbiye nezaretine bir mektup yazarak, ateemiliterlikten alnp
cephede bir greve atanmak istediini bildirdi.
Bir hafta kadar sonra harbiye nezaretinden resmi bir mektup ald. Alelacele zarf ap, ksa
mektubu okudu
Yeni kurulmakta olan 19. Tmen Komutanl'na atanmt. Derin ' lavi gzlerinin ii
parlyordu.
20 Ocak 1914 aramba gn stanbul'a geldi. Bu ehri daha n- bu kadar hznl
grmemiti.
102-SNAN MEYDAN
Atamasn yapann Enver Paa olduunu renince nce biraz a. srd, sonra teekkr etmek
ve bu tmen hakknda bilgi almak iin E ver Paa'y grmeye gitti.
Harbiye nezaretine girince kapda Enver Paa'yla karlat. Erv Paa, yorgun ve bitkin
grnyordu. ok zayflamt, yz solrruj yanaklar kmt. 90.000 askerin hayatna ml
olan Sarkam harekatnn ar bedeli omuzlarna km gibiydi. Fazla konumadlar.
Mustafa Kemal, "5u tmen nerdel" diye sordu. Enver Paa, "Nerde olduunu bilmiyorum.
Nezarete sor, onlar gerekli bilgileri verir" dedi ve bir an nce uzaklamak istercesine,
"zninle*" diyerek merdivenlere doru yrd.
Mustafa Kemal bir sre bu macerac adamn arkasndan bakt, sonra harbiye nezaretinin uzun
koridorunda ilerlemeye balad. O srda Liman Von Sanders Paa'yla karlat. Osmanl
kuvvetlerini komuta edecek bu uzun boylu Alman generali Mustafa Kemal'i nezaketle
karlad. Odasnda arlad.
Liman Paa, Bulgarlarn durumunu merak ediyordu. Sofya'dan dnen Mustafa Kemal'e
kibarca u soruyu sordu: "Bulgarlar hl harbe girmeyecekler mi?" "Benim dnceme gre
henz girmeyi dnmyorlar." "Niin?"
"Benim anladma gre Bulgarlar iki ihtimalden biri anlalmadan harbe girmeyeceklerdir.
Biri, Almanya'nn baarl olabileceine inandrc deliller getirmedike, ikincisi de harp kendi
topraklarna sramadka." Bu yant Alman marealini sinirlendirdi. Sa yumruunu skarak
elini havaya kaldrp Alman ukalalyla u soruyu sordu: "Bulgarlarn Alman baarsna
gvenleri yok mu?" Mustafa Kemal, mavi gzlerindeki kararll koruyarak, olac nceden
grebilmenin rahatlyla u yant verdi: "Hayr ekselans!"
Liman Paa, ne diyeceini bilemiyordu, fkeden yz kpk olmutu.
Yine de asker soukkanlln korumaya alarak, "Niin?" diye tordu.
Mustafa Kemal, bu soruya bir anlam veremedi. Marealin hl du-timu anlamamasna
armt. Hibir ey sylemeden sorulu gzlerle paaya bakt.
Liman Paa, aklama ihtiyac hissetti. Daha da fkelenmiti.
"Nasl olur? Alman baarsna kar gvensizlik? Nasl olur?"
Mustafa Kemal, daha fazla bir ey sylemek istemiyordu. Geitir-[iiek istercesine;
"yle efendim!" dedi.
Bu sar sal, mavi bakl gen subay Liman Paa'mn iine kurt lrmt. Paa, Mustafa
Kemal'in yzne dikkatle bakarak bkeme-dii bilei pen centilmen sporcular gibi,
"Sizin fikriniz nedir?" diye sordu yumuak bir tonda.
Mustafa Kemal biraz dnd. Trk vatann savunma sorumluluunu zerine alan Liman
Paa'mn inancna glge drmek istemiyordu; ama dncelerini de saklayamazd. Ksa bir
vicdan yoklamasndan sonra inandklarm syledi:
"Bulgarlarn savaa katlmama kararn doru buluyorum."
Mustafa Kemal'in bu yant paay ok kzdrd. Paa, fkeyle ayaa kalkarak,
"kabilirsiniz!" dedi.
Mustafa Kemal, sakin bir tavrla, "Msaadenizle ekselans..." diye-ek paay askerce
selamlayp odadan ayrld. Harbiye nezaretine 19. Rumen'in nerede olduunu sordu, ama hi
kimse bu tmenin yerini miyordu.
Mustafa Kemal o gn yaadklarn sonradan yle anlatacakt:
u hale bakn, ne garip durumdaym. Herkese 19. Tmen komutan olduumu sylyordum.
Halbuki byle bir tmenin varlndan bile kimsenin haberi yok. Adeta sahtekar
vaziyetindeydim. Nihayet anlald ki tmen Gelibolu'dadr.
Mustafa Kemal, 24 Ocak 1915 gn Gelibolu'ya gidip tmenini eslim ald. Ate yamuru
altnda siperden sipere komaya balad.
104-SNAN MEYDAN
Cephedeki Fenerliler
anakkale'de ate yamuru altnda siperden sipere koanlar ara! smda Fenerbaheli
futbolcular da vard.
Formalar ve kramponlar karlm, niformalar ve potinler giyil, misti. Sahalar boalm,
siperler dolmutu.
Seyirci tezahratlarnn yerini top ve tfek sesleri almt.
Futbol ksz kalmt...
Formalardaki yamalar gn getike daha da byyor, takmlar ou zaman farkl formalarla
sahaya kmak zorunda kalyordu. Sava uzadka yokluk ve yoksulluk da artyordu. lerleyen
dnemlerde rengarenk yamal formalar bulmak da mmkn olmayacak, takmlar artk dz
beyaz fanilalarla sahaya kacaklard. Forma skntsna zm bulunmutu bulunmasna; ama
bu sefer de top ve krampon sknts ba gstermiti.
Savan ikinci ylyd. ngiliz kramponlar piyasadan ekilmiti. Ne de olsa ngilizler
dmand. Yeni dost Alnanlard. Dolaysyla ngiliz kramponlarmn yerini imdi Alman
kramponlar almt; ama onlar da ate pahasyd. O yokluk, yoksulluk iinde bu pahal
kramponlara para bulmak mmkn deildi.
Malar mecburen yerli toplar ve kramponlarla oynanyordu.
Bu toplarn i lastikleri ok kt olduundan sk sk patlyor, malar yarda kalyordu.
Futbolcularn ou herhangi bir cephede savayordu; ama ilerinde iki cephede birden
savaanlar da vard.
Onlar asker futbolculard.
Cephelerde siperden sipere koan, aylarca top yz grmeyen asker futbolcular at srtnda ya
da trenle yaptklar uzun yolculuklardan sonra Cuma malarna karlard; ama postallar
iinde ien ve nasr tutan ayaklarn eskisi gibi ustaca kullanmakta zorlanrlard.
Fenerbahe kaptan Galip Krkkale'den, savunma oyuncusu Emir' zade Arif Kean'dan,
Ethem Bey Fikirtepe Uaksavar Batarya Kuman-danl'ndan izinli geldiklerinde
niformalarn karp formalarn giyi' yorlard.
Birinci Dnya Sava yllarnda Fenerbahe'de yneticilik yapan Said elebi, o zor gnlerin
Fenerbahe'sini yle anlatyordu:
...Futbolcularn biroklar anakkale'de ve urada burada dvrlerken, geride kalanlar
binbir emekle, arkadalarnn kurduklar bu kulb ayakta tutmak iin ok almlar ve
bunda da ok muvaffak olmulard....
Yaz gnlerinin akamlarna kulbn yannda Hamdi'nin gazinosunda akamlar saz balar,
mis gibi salkm aalar arasnda sralanan iskemlelerde ehli zevk keyfini yaparlarken, bizler
de yandaki ak pencerelerde locada gibi oturarak bu alemi seyreder, dinlerdik. Sk sk ma
dnlerinde bizim salonlardaki nee ve zevk komu gazinoya galip geldiinden, bu sefer
oradaki balar bizim salona evrilir. Hatta saz bile bir antrakt yapmak mecburiyetinde kalrd.
Bylece ili, dl bir vaziyete girdiimiz bu gazinonun sahipleri de sazendeleri de bizim
takmn msabakalaryla alakal olmulard.
O zaman her Cuma gn tekrarlanan malarn neticelerini, bata, iman, krmz yanakl, nar
krmz fesli gazino sahibi Hamd ve o yllarn mehur arkcs Hafz Yaar olmak zere
sazendeler ve garsonlara kadar herkes alaka ile bekler ve onlar da bizimle beraber ne-
elenirlerdi. Ve hele galip geldiimiz gnlerde mterilere mezeler bol bol datlr, saz
tellerde ku gibi sesler kararak akrar dururdu.
nmzdeki Kudili ayr, her akam dolar boalr ve piyasa akam gne batnca ve
mehtaplar da btn hzn arttrrd.
Tahta kprye bitiik kaykhanede btn genler, ftalara (kayklara) kurulur ve haydi krek
diyerek Kudili'nin o yllarda bu kadar dolma-yan deresinin azna kadar kolaylkla gider ve
oradan Moda ve Kalam arasnda hep sar-lacivert formal genler grlr ve hele krek
idmanlarnda ifa Tepesi'ne biriken kulp taraftarlarnn yksek sesinden tevik avazeleri
durmadan tekrarlanp geerdi. O senelerde bizim Belks adnda bir kotramz ekseriya bu
koyda demirli bulunur ve kulpte ge vakte kadar topluluklar olduktan sonra, bu kotrann
botuna biner ve gece serinliinde bu koya iner ve kotrann yataklarnda geceyi geirirdim.
Her gece kulp dolar boalr ve Kudili aym'nda dolaan ahalinin yorgunluk alma yeri,
bizim kulbn nn saran sk parmakln
n olurdu.
Kulpte yanan byk bir lks lambasnn gece karanl iin-
106SNAN MEYDAN
de biriken bu merakllar megul edecek canllklar yaratrd. Her Perembe akam devam
eden kulbn sahnesindeki temsillere bizzat 1b-nirrefik Ahmet Nuri eser hazrlar ve bu
heyetin canl idaresinin banda da Nasuhi Baydar ve arkadalar bulunurdu. Birbirinden gzel
bu temsiller devam ededursun o gnden bugne kadar, bu derece mkemmeline
rastlamadm bir jimnastiki olan lhami bata olmak zere imdi Tayyare Albay Asm ve
arkadalar, demirler zerinde idmanlarn yaparlar. Bazen ortada yaplan boks ve gre de
program zenginletiren numaralardan olurdu.
Hele cepheden izinli gelen Galip, Arif gibi oyuncular arada olursa, o hafta daha canl
topluluklar tertip edilirdi.
Gece ge vakit bu elenceler sona erer ermez, ayrda birdenbire bir karma balar ve
dondurmaclarn sesleri karanlk iinde birbirin giren halkn arasnda nlar dururdu.
Yamur balaynca, souklar iddetini arttrnca, toplant yeri aadaki salondan yukardaki
salona kar ve benim yatam da kotradan, bu mzenin yanndaki depoya tanrd.
Emektar bfeci Lambo, yrtk ve krmz surat ile, bize her akam pekmezli muhallebiler
hazrlar ve gece kulbn emektarlar, karpit lambalar ellerinde yamur amur dinlemez, her
gece bu odada toplanr. Malardan, takmlardan ve eski hatralardan bahsolunur, glme,
elencelerden sonra muhallebiler de yenilir ve semaverde demlenen aylar, reklerle iilip,
gece ge vakit dalnrd.
Fenerbahe, o ac dolu sava yllarnda istanbul'un tek nee kayna, tek yaam pnar, srekli
kanayan sava yaralarnn tek morfini, tek merhemiydi.
Fenerbahe malar, sava yorgunu stanbullularn moral kaynayd.
Fenerbahe, sadece bir futbol takm olmaktan te komple bir ku-; lp, hatta bir kltr
ocayd. O yllarda bile krek, gre ve boksla ilgilenen Fenerbaheliler vard. Kulp lokali
ayn zamanda bir tiyatro olarak kullanlyor, Fenerbahe kulbnde sk sk temsiller
veriliyordu. >
Bahedeki fenerin sadece yeil sahalar deil, bir toplumu ay- j dmlatmaya balamt.
Savan ve Talat Paa'nm tm ypratc etkilerine inat Fenerbahe 1914-1915 sezonuna da
frtna gibi balad
Geri Fenerbahe lig ncesi baz sorunlarla karlam; ama bu sorunlarn stesinden gelmeyi
baarmt.
O sezon Fenerbahe'nin ok gl bir takm kurduu sylentileri ortalarda dolamaya
balamt. Altmordu Bakan Talat Paa riske girmek istemiyordu. Bu nedenle Galatasaray'
da yanma alp, Fenerbahe'ye kar bir ittifak kurdu. Altmordu ve Galatasaray Fenerbahe'nin
lige girmesini engelleyeceklerdi.
Fenerbahe stanbul Ligi'ne kabul edilmemiti.
Fenerbahe de yeni bir lig kurmaya karar verdi. Lige kabul edilmeyen dier stanbul
takmlarn rgtleyip, stanbul ampiyonlar Li-gi'ni kurdu.
stanbul ampiyonlar Ligi'nde u takmlar mcadele edecekti: Fenerbahe, Darafaka, Trk
dman Oca, Hilal ve Darlmuallimin.
Fenerbahe bu ligde hi yenilmeden, 27 gol atp sadece 5 gol yiyerek ampiyon oldu.
stanbul Ligi'nde ise Galatasaray ampiyon olmutu.
Talat Paa'nm byk umutlarla kurduu Altmordu ise ancak 4. olabilmiti. Altmordu'nun
Fenerbahe'den transfer ettii futbolcular o sezon ruhlarn kaybetmi gibi oynamlard.
Osmanl Devleti'ni Birinci Dnya Sava'na sokan ttihatlardan Talat Paa aknd.
stanbul ikiye blnmt.
Anadolu yakasnn ampiyonu Fenerbahe, Avrupa yakasnn ampiyonu ise Galatasaray'd.
Peki ama stanbul'un ampiyonu kimdi?
Bunu anlamann bir tek yolu vard:
Bir final ma yapmak!
Sava yorgunu stanbul, Fenerbahe ve Galatasaray arasndaki fi-ttal man beklerken
cephelerden ehit futbolcularn cenazeleri geliyordu.
Fenerbahe kulbnn nnde alayan analar vard.
.l
108SNAN MEYDAN
ehit futbolcular
Hava stemen Sadk Bey ve Yzba Fethi Bey, Sina-Filistin cephesinde ehit dmlerdi.
anakkale'de savaan Temen Nurettin Bey, Arburnu savalar srasnda 12 Nisan 1915'te
ehit dmt. Henz 23 yandayd.
anakkale'de savaan Halim Bey Nisan 1915'te Altepe'de ar yaralanmt. Halim Bey,
Sahra Hastanesinde hayata gzlerini kapadn- i da 21 yandayd.
i
anakkale'de savaan Temen Haldun Bey, Arburnu savalar srasnda 22 Haziran 1915'te
ehit dmt. Ya 21'di. .
anakkale'de savaan Yedek Subay Kemal Bey, Seddlbahir'de e- ) hit dtnde daha 20
yandayd.
anakkale'de savaan Temen Sabri Bey, 26 Temmuz 1915'de ehit dtnde 20
yandayd.
Kafkas cephesinde savaan stemen Mnir Bey, savan sonlarna doru, 1 Aralk 1917'de
ehit dmt.
Sar lacivert renkler kan krmzsna bulanmt.
Birinci Dnya Sava'nda Galatasarayl ve Beiktal futbolcular da vatan uruna can
vermilerdi.
4 Nisan 1918 tarihli Donanma Dergisi'nde, Burhan Felek yle diyordu:
Sava yznden Fenerbahe'de 2, Galatasaray'da 2, Sleymaniye'de 3, Anadolu'da ise 1 eski
futbolcu kalmtr. Cepheden dneceklerden de bir ey beklenemez... Drt mevsim harp,
bizim futbol tarihimiz iin pek parlak sayfalar tekil etmeyecektir.
Birinci Dnya Sava devam ediyor; fakat Almanya ve Osmanl'nn durumu pek de i ac
grnmyordu. Sarkam bozgunundan sonra imdi de Sina-Filistin ve Kanal cephelerinden
kt haberler geliyordu. Araplar ngilizlerle bir olmu Osmanl'y arkadan vurmulard. Arap
lleri Mehmetie mezar olmutu. Cepheler askere doymuyordu. Liseliler bile askere
arlm, okullarn kapsna kilit vurulmutu.
lerin yolunda gittii bir tek cephe vard:
anakkale...
anakkale'yi denizden geemeyen mttefik gleri bu sefer karaya asker karmlard.
Dman askerleri dikenli telleri amaya alyorlard. anakkale srtlarna mevzilenmi olan
Trk askerleri ise dmana kurun yadryordu, vurulup denler yamalardan denize doru
yuvarlanrken, srtlara kmay baaranlar sng takp Trklere saldryorlard.
anakkale srtlarnda boaz boaza bir mcadele balamt.
Yz metrelik bir sahilde askerler acmaszca birbirlerini ldryorlard. Liman Paa'nn yanl
hesab yznden dmana hazrlksz yakalanan Karatepe'deki bir avu Trk askeri birazdan
leceini bile bile canla bala sahili savunmaya alyordu.
Bu srada biraz kuzeyde Anzaklar karmann en kilit noktalarndan Conkbayr'm ele
geirmek iin var gleriyle hcum ediyorlard.
110 SNAN MEYDAN
Kalabalk Anzak tmeni Conkbayr'na doru ilerlerken, karsndaki Trk blnn ihtiyat
takm da arparak geri ekiliyordu. Saat 8'i 10 geiyordu.
Geri ekilen Trk ihtiyat takm, 19. Tmen komutanyla karlat: Mavi gzleri akmak
akmak parlayan bu 34 yandaki komutan Yarbay Mustafa Kemal'di.
Kaan askerlerin karsna geip, "Niin kayorsunuz?" diye sordu.
Tepenin arkasn gstererek, "Efendim! Dman!" dediler. Mustafa Kemal, gzlerini hafife
ksarak o tepeye doru bakt. Gerekten de dmann bir avc hatt oraya doru yryordu.
Mustafa Kemal kuvvetlerini biraz dinlensinler diye geride brakmt. Onlar aracak zaman
yoktu. Dman ise hzla yaklayordu.
Mustafa Kemal biraz dndkten sonra, bir mantk yrtmeyle mi yoksa igdyle mi
bilinmez, kaan askerlere bakarak; "Dmandan kalmaz!" diye bard. "Efendim,
cephanemiz kalmad." dediler. "Cephaneniz yoksa sngnz var" dedi ve, "Sng tak, yere
yat!" emrini verdi.
Bu srada dman iyice yaklamt. Mustafa Kemal, askerleri yere yatrnca bunu gren
dman askerleri de yere yatt. Uzaktan top, tfek sesleri geliyordu.
Mustafa Kemal, "Ate!" diye bard. Ortalk birden toz duman iinde kald. Kurun vzltlar
kar tepede yanklanyordu. Her iki taraftan da vurulanlar oldu. Mehmetiin cephanesi
bitmek zereydi ki Mustafa Kemal geride brakt bln sratle yaklamakta olduunu
grd. Rahatlamt.
Birka dakika sonra dman neye uradn arm, arkasna bakmadan kayordu.
Yazar Alan Moorhead o an sonradan yle anlatacakt:
ttifak devletleri adna harekatn en kt rastlantlarndan biri bu deha sahibi kk rtbeli
Trk komutann tam o anda o noktada bu-
lunmasyd. nk aksi takdirde Anzaklar pekala o sabah Conkbay-r'n ele geirebilirler ve
savan kaderi orada o anda belli olurdu. Oysa Mustafa Kemal o gn tam bir lgnlkla
savat. Bir nsezi, talihinin dnmekte olduunu ona hissettirmi olmaldr. Ya burada lp
gidecek, ya da kendisini gsterecekti. Devaml olarak en n siperlerde arpmaktayd.
Toplar mevziye sokarken erlerine yardm ediyor, mermiler arasndan kalkp dman
kolluyor, askerlerini en ufak bir kurtulu midi olmayan hcumlara kaldryordu.
Mustafa Kemal anakkale'de
Tam 8,5 ay boyunca gs gse arpmalar devam etti. anakkale srtlarndan Boaz'a
oluk oluk kan akt. Tepeler cesetlerle kapland.
Mttefikler 1915 Austos'unda gizlice ekilip gittiklerinde anakkale'de yaklak 1 milyon
gen "koyun koyuna yatyordu."
Gen Yarbay Mustafa Kemal'in anakkale'de yldznn parlad o gnlerde stanbul'da
Fenerbahe Galatasaray'n karsna kyordu.
112-SNAN MEYDAN
11 ubat 1916, Cuma... ttihat Stadyumu
Fenerbahe'yle Galatasaray arasndaki byk finalin heyecan neredeyse anakkale zaferi
cokusunu bile glgede brakmt.
Tm stanbul bu ma bekliyordu.
stanbul basn bu mala ilgili yorumlara gnler ncesinden balamt.
Man oynanaca o ubat souunda tm stanbul ahalisi ttihat stadna akyordu. Sahann
etraf hnca hn dolmutu. Faytonlarn biri geliyor biri gidiyor, fesli, sarkl, gen, yal,
kadn, erkek ellerinde sar, lacivert ve sar krmz bayraklarla stanbul'un deiik yerlerinden
ttihat Stad'na geliyorlard.
Atlar zlen arabalar, ilerine hal, kilim serildikten sonra sahann etrafna yerletiriliyordu.
Sahann drt bir yan atl arabalarla evrilmiti. Bu arabalar o zamann localaryd. zellikle
souk ve yamurlu gnlerde zenginler bu ssl ve konforlu arabalardan malar
seyrediyorlard. Arabalarn sa, solu futbolseverlerin istilasna uruyor, oluk ocuk salkm
saak, alt alta st ste takmlarn alklyordu.
Ma balamak zereydi. Hakem oyuncular saydktan sonra seyircilerin heyecanl baklar
arasnda ddn azna gtrd.
Fenerbahe rahat bir oyunla ezeli rakibini 3-1 yenmeyi baard ve Al-
tmordu-Galatasaray ittifakna karn o sezon da ske ske ampiyon oldu.
***
1917 ylnda Rusya'da Bolevikler ar Romanoflar tahttan indirip iktidara geldikleri srada
stanbul'da Fenerbahe ve Galatasaray yeni bir derbiye hazrlanyorlard.
17 Aralk 1917'de ttihatspor Stad'nda* Fenerbahe ve Galatasarayl futbolcular sahay
epeevre kuatan seyircileri selamlyorlard.
Her iki takm da Alman marka ayakkablar ve formalarla sahaya kmlard. Siyasi ittifak
spora da yansmt.
Yneticiler de dneme uygundu. Futbolun gcnden siyasette ya-| rarlanmak istiyorlard.
Bugnk kr Saraolu Stad'nn olduu yer.
Fenerbahe'nin bakanlna bir zamanlar Moda'da oturan ttihat ve Terakki'nin lgn
entelektellerinden Dr. Nazm getirilmiti.
Dr. Nazm, ok zeki ve ateli bir ttihatyd. mrnn byk bir blmn yurt dnda
Fransa'da hrriyet mcadelesiyle geirmiti.
Talat Paa'nn yapamadn Dr. Nazm yapm Fenerbahe'ye bakan olmu ve ttihatlar
nihayet Fenerbahe'ye szmay baarmlard.
Fenerbahe o yllardan itibaren iktidarn aynas olacakt. ktidara gelenler bir ekilde
Fenerbahe'yle ilgileneceklerdi.
Trkiye'de iktidarn rengi hep sar lacivert olacak, iktidarlar geni halk kitlelerinin desteini
arkalarna almak iin hep Fenerbahe'nin etrafnda dolaacaklard.
Osmanl'da futbolun kitlesel zelliini ilk fark eden siyasal hareket olan ttihat ve Terakki,
halkn Fenerbahe sempatisinden yararlanmak istiyordu. Halk, bir oldu bittiyle Osmanl'y
Birinci Dnya Sava'na sokan ttihatlara tepki duymaya balamt. Byle bir ortamda
yeniden halk desteini kazanmann en kolay yolu Fenerbahe'yle zdelemekten geiyordu.
Aslnda Dr. Nazm Fenerbahe'ye bakan olarak ttihat Terakki iinde Talat Paa'ya kar da
bir zafer kazanmt.
Dr. Nazm, taraftarlar arasndan oturmu, sahaya kan takmn alklyordu.
Baz futbolcular ehit olan Fenerbahe 11 kiiyi zar zor bir araya getirmiti.
Bakan Dr. Nazm, Fenerbahe'nin Galatasaray'n karsna tam kadro kabilmesi iin
cephedeki futbolcularn komutanlaryla temasa geerek takm kaptan Galib'i Krkkale'den,
mdafi Emirzade Arifi Ke-an'dan, Ethem'i Uaksavar Batarya Komutanl'ndan izin alarak
stanbul'a getirmiti.
Fenerbaheli asker futbolcular, yorucu at ve tren yolculuundan sonra son anda maa
yetiebilmilerdi. Ayan tozuyla potinleri ve ni-'ormalar karp kramponlar ve formalar
giyip sahaya kmlard.
Fenerbahe'nin 11 futbolcuyla sahaya kabilecek olmasna en ok I sevinen takmn
antrenr Fuat Hsn Bey'di.
114.SNAN MEYDAN
Hani yllar nce "Black Stoking" adl ilk Trk takmn kuran, sonra bir ma srasnda Papazn
ayr'nda hafiyelere yakalanp soluu hakimin karsnda alan mehur Fuat Hsn Bey...
Dr. Nazm'm bakanln yapt o Fenerbahe'de yllar sonra Trkiye'de nemli yerlere
gelecek olan kiiler de futbol oynuyordu: Mnir Nurettin (Seluk), Burhan (Felek) gibi.
17 Aralk 1917'de oynanan ma Galatasaray 3-2 kazand.
Dr. Nazm, teselli amacyla futbolcularna sigara ikram etti.
Dr. Nazm Galatasaray'a yenilmiti; ama siyasette yenilmemek iin mcadele etmeye devam
edecekti.
Cemiyetler kuracak, gazete ve dergiler karak, toplumsal aydnlanmann peinde oradan
oraya koturup duracakt.
Cepheden Cepheye
Mustafa Kemal 10 Aralk 1915'te anakkale'den stanbul'a dnd. Yorgun ve bitkindi. Bir
sre, Beikta Akaretler'deki 76 numaral evde annesi Zbeyde Hanm, kz kardei Makbule,
manevi olu Abdrrahim (Tuncak) ve Fikriye'yle birlikte kalacakt.*
ok zayflam. Cephede bbreklerinden de rahatszlanmt. Akaretler'deki evin st katnda
arkaya bakan odada yatp dinlendi. Birka gn evden hi kmad. Zbeyde Hanm, olunun
fazla zayflam
* Beiktallar, Mustafa Kemal bir sre Beikta Akaretler'deki o evde oturduundan "Atatrk
Beiktalyd" diye iddia etmektedirler. Beiktallara u soruyu sormak gerekir: Atatrk
madem ki Beiktalyd, neden bir ke-recik olsun, hemen evinin yanndaki, yolunun
zerindeki Beikta Kul-b'n ziyaret etmedi de Boaz'm teki tarafndaki Fenerbahe
kulbn ziyaret edip eref defterini yazd? Sadece masum bir soru, hepsi bu!
Oysaki Atatrk'n Beikta'ta oturmasnn nedeni ok bakadr: O dnemde askeri ve siyasi
faaliyetler iindeki Mustafa Kemal saraya, harbiye nezaretine ve mebusan meclisine yakn
olmak istiyordu. Ayrca stanbul'un nabzn tutabilmesi bakmndan. Pera, Galata ve
Sultanahmet gibi merkezlere de kolayca ulaabilecei bir yerde oturmas gerekiyordu. Bu
nedenlerle en doru adres Beikta't.
olmasndan ok byk endie ve znt duyuyordu. Annesinin zldn gren Mustafa
Kemal, bir ara glkle yatandan kalkt ve annesinin yanma gelerek zoraki bir
glmsemeyle, "Bak ite iyiletim an-ne\" dedi. yiletiini syleyerek sevgili annesini
avutmak istiyordu;.a-jna hasta olduu her halinden belliydi.
Mustafa Kemal stanbul'da fazla kalmad.
Ald bir davet zerine bir sreliine Sofya'ya gitti. Sofya'dayken Edirne'ye atand. Oradan
da merkezi Diyarbakr'da olan 16. Kolordu Komutanl'na gnderildi ve burada byk
baarlar gstererek 1 Nisan 1916'da Mu ve Bitlis'i Ruslardan geri ald.
Mustafa Kemal artk generaldi..
Grev yeri deitiinde ksa bir sre stanbul'a geliyor, ailesini ve arkadalarn grp yeniden
cepheye gidiyordu
Mustafa Kemal cepheden cepheye kouyordu. Yeni grev yeri ok uzaklardayd. Bu sefer de
Hicaz Seferi Kuvvetler Komutanl'na atanmt; fakat bu topraklarn kaybedildiini
biliyordu. Onun hayal peinde koacak zaman yoktu. Bu grevi kabul etmedi. Bunun zerine
karargah Suriye'de olan 7. Ordu Komutanl'na getirildi (5 Temmuz 1917).
Buradan gnderdii mektup ve raporlarla Osmanl yneticilerini uyard. Batl
emperyalistlerin Anadolu'yu igal etmeye hazrlandklarn belirterek, yneticilerin ani bir
saldrya hazrlkl olmalarnn nemine iaret etti.
Emperyalist baskya boyun emesini isteyenlere, makam ve rtbesi ne olursa olsun rest
ekiyor, bamszlk uruna elindeki kstl imkanlarla mcadele etmeye alyordu.
Mustafa Kemal, 15 Aralk 1917 - 4 Ocak 1918 tarihleri arasnda Vah-êttin'le birlikte
Almanya gezisine kt. Bu gezi srasnda hem veliaht Vahittin! tand, hem de biraz kafasn
datp sakince dnme frsat buldu.
Mustafa Kemal Fenerbahe Kulb'nde
Mustafa Kemal, 1918 Mays'nm balarnda yine stanbul'dayd. O gnlerde kendisine ilgin
bir grev verildi. Mustafa Kemal, "Os- Gen Demekleri Bakanl"na getirildi.
i
116SNAN MEYDAN
O imdi adeta spordan sorumlu bir paayd.
"Gen Dernekleri", hrriyetin ilanndan sonra kurulan derneklet. dendi. Kurulu amac, fakir
ve kimsesiz ocuklarn salkl bireyler ot rak yetitirilmesiydi. Ayrca gen nesillere sporun
neminin kavrat, mas ve genlerin spor yapabilmeleri iin gereken olanaklarn salan mas
da dernein amalar arasndayd.
"Gen Dernekleri", Talat Paa'nm Altmordusu gibi tamamen "mili tarist", sadece ttihatlarn
szcs durumunda siyasal bir kurulu de ildi. Eer yle olsayd, ttihatlarla yolarn
ayran, Enver Paa'yl; kavgal Mustafa Kemal dernek bakanlna getirilmezdi.
Mustafa Kemal kk yalardan beri sporla ili dlyd. Binicilik gre, krek gibi sporlar
yannda o sralar kitleleri peinden srkleyen futbolla da ilgileniyordu.
ttihatlarn Mustafa Kemal'i byle bir greve getirmelerinin nedeni onu politik ortamdan
uzak tutmak istemeleriydi.
ttihatlar zor gnler yayorlard.
Birinci Dnya Sava kaybedilmi, ttihat paalar lkeyi terk etmek zereydi.
Artk ttihatlarn 1913'te kurduklar mutlak iktidar temelinden sarslyordu. Byle bir
ortamda bir de teden beri hep ekindikleri, "ttihat kart" Mustafa Kemal'le uramak
istemiyorlard. Bu nedenle onu ya uyduruk bir grevle stanbul'dan uzaklatryorlar f da
kendilerince "etkisiz" bir grev vererek onu oyalamaya aly01' lar di.
Mustafa Kemal'in "Gen Dernekleri Bakanl"na getirilmesi de byle bir mantn
rnyd.
Onlara gre anakkale kahraman, sporla ilgilenirken siyasetti uzak kalacakt!
Osmanl Gen Dernekleri Bakan Mustafa Kemal, dernein a'^ malaryla ilgili saraya
raporlar veriyordu.
Bu arada Veliaht Vahdettin'e elik ettii Almanya gezisinden nerken yeniden bbrek ars
ekmeye balamt. stanbul'a geldi arlar dayanlmaz bir hal ald. Doktora gitti.
Doktorlar, stanbul'da
i11

fisinin mmkn olmadn syleyerek Viyana Cottage Sanatoryu-|U'na gitmesini nerdiler.
Karlsbad'daki Cottage Sanatoryumu'na gitme izni 3 Mays 1918 uma gn onayland.
Mustafa Kemal o gn ok anlaml bir ziyaret iin Boaz'n teki ta-fndayd.
Mustafa Kemal Paa
2 Mays 1918, aramba... Kadky...
Mustafa Kemal o gece, 1914-1915 yllarnda Fenerbahe bakanl-'yapan* yakn arkada
Sabri (Toprak) Bey'in evinde misafirdi.
O gece Sabri Bey Mustafa Kemal'e Fenerbahe'nin kuruluundan,
Sabri Toprak, 1924-1934 yllar arasnda Fenerbahe bakanl yapacakt.
118-SNAN MEYDAN
ksa srede kazand baarlardan, cephede ehit olan Fenerbaheli futbolculardan bahsetti.
Mustafa Kemal, Sabri Bey'i dinlerken tatl tatl tebessm ediyordu.
Keyiflenmiti.
Birden yle dedi. "Sabri Bey siz benim Fenerbahe'yi tanmad, m m dnyorsunuz?'
Sabri Bey, ne yant vereceini bilemedi: "Paam, dndm ki, savalar, cepheler, hkmet
ileri arasnda futbolla..."
Sabri Bey'in yarm kalan szlerini Mustafa Kemal tamamlad.
"Futbolla ilgilenecek zamanm yok! yle mil"
Mustafa Kemal devam etti:
"Galiba benim "Gen Dernekleri Bakan" olduumu unuttun Sabri Bey! Sporla ilgilenmek
benim iimi"
"Fenerbahe'nin her tarafta konuulan baarlarn ok duydum. nmzdeki gnlerde kulb
ziyaret etmeyi dnyorum."
Ertesi gn Anafartlar Kahraman Mustafa Kemal'in Fenerbahe'yi ziyaret edecei
duyulmutu. Kadky'de byk bir heyecan yaanyordu.
Kudili dere kenarndaki beyaz badanal kulp lokali paann ziyaretine hazrlanyordu. Her
yer bir gzel temizlendi; masalar, sandalyeler yenilendi; camlar, ereveler silindi. Binann
bitiiindeki bayrak direine de yepyeni bir sar lacivert Fenerbahe bayra asld.
Tm Fenerbaheli sporcular ve yneticiler kulp nnde heyecanla Mustafa Kemal'i
bekliyorlard.
Kulp dolup tamt. Kalabalk srekli artyordu. nsanlar paa)'1 grebilmek iin
Kudili'ndeki iki katl o binaya akyordu.
3 Mays 1918 Cuma gnyd.
Mustafa Kemal ve koyu bir Fenerbaheli olan eski bakan Sabi' Bey evden ktlar. Gzel ve
gneli bir bahar gnyd. Sabri Bay, W tonu hazrlatmak istedi. Mustafa Kemal, "Hayr
Sabri! Yryerek g$z Um" dedi ve ban biraz yukar kaldrp derin bir nefes ald.
"Baksana hava ok gzel hem biraz spor yapm oluruz!"
Mustafa Kemal, Sabri Bey'le birlikte yol kenarndaki eski kaldr1111
dan Fenerbahe Spor Kulb'ne doru yryordu. Yol boyunca, simitiler, brekiler ve
ayakkab boyaclar sralanmlar, nafakalarn karmak iin baryorlard. Yoldan at
arabalar geiyor, nal sesleri at kinemelerine karyordu.
Mustafa Kemal, kulbn kapsnda grnnce bir alk koptu. Burasnn bir futbol kulb
olduu her halinden belliydi. Eller kollar sallanyor, insanlar artc bir lgnlkla Mustafa
Kemal'e tezahrat yapyordu. En n sradaki gen kzlar aralarnda fsldaarak kaamak
baklarla, niformas iinde adeta bir masal kahramanna benzeyen gen paay szyorlard.
Mustafa Kemal nde, Sabri Bey arkada kulp binasna girdiler.
Mustafa Kemal tek tek yneticiler ve sporcularla tokalat. Sonra kendisi iin zel olarak
hazrlatlan ikinci kattaki odaya kld.
Mustafa El Katip Bey, "Paam ho geldiniz. Bizi ve kulbmz ereflendirdiniz. Bir eyler
imek ister misiniz." diye paay karlad nezaketle.
Mustafa Kemal, "ay ltfenV dedi keyifle.
Mustafa El Katip, kulpteki fincanlar beenmedi, paaya bu eski fincanlarda ay ikram
etmek istemdi, derhal birini eve gnderip yeni fincanlar getirtti
Mustafa Kemal Paa keyifle ayn yudumluyordu.
Daha sonra Mustafa Kemal ve Sabri Bey Fenerbaheli yneticilerle bir odaya kapanp tam
saat konutular.
Darda bekleyenler, saat boyunca kapal kaplar ardnda, gizlice neler konuulduunu
tahmin edememilerdi.
O gn o grmede neler konuulduu iki yl sonra anlalacakt: yl sonra stanbul gal
Kuvvetleri Komutan General Harington "Fenerbahelileri Anadolu'daki milliyetilere silah
karmakla' sulayp kulb kapatacakt
Nihayet gizli grme sona ermiti.
Mustafa Kemal kulpten ayrlmadan nce maroken kapl kulp defterine u unutulmaz
satrlar yazd.
1
120-SNAN MEYDAN
Mustafa Kemal Paa'mn Fenerbahe eref defterine yazd satrlar

"Fenerbahe Kulbnn her tarafta mahzar- takdir olmu bulunan asar- mesaisini iitmi ve
bu kulb ziyaret ve ebedi hamiyeti tebrik etmeyi vazife etmitim. Bu vazifenin ifas ancak
bugn myesser olabilmitir. Takdirat ve tebriklerimi buraya kayd ile mbahiyim.
3 Mays 1334 (1918)"*
Mustafa Kemal Paa, leden sonra kulpten ayrld. Bir kaykl^
Atatrk'n Fenerbahe kulbn ziyaret edip eref defterine bu anlaml szleri yazm
olmasn iine sindiremeyenler zaman zaman gln iddi- . alarla ortaya kabilmektedirler.
rnein Atatrk'n Fenerbahe Kulb' n ziyaret etmediini, o tarihte yurt dnda olduunu
ileri srenler vardr. Oysaki bu doru deildir. nk Atatrk 3 Kasm 1918'de stanbul'dadr.
Mustafa Kemal'in Fenerbahe Kulb'n ziyaret ettii 3 Kasm 1918 Cuma gn tedavi iin
Karlsbad'daki Cottage Sanatoryumu'na gitme izni kmtr. Atatrk 25 Mays 1918
Cumartesi gn stanbul'dan hareket etmitir. Sadi Borak, Atatrk'n stanbul'daki
almalar, (1899-16 Mays 1919), 2. bs, stanbul, Kaynak Yaynlar, 1998, s. 125.
karya gemek istiyordu. Amac silah karlrken kullanlacak gzergahlar belirlemekti.
Mustafa El Katip Bey*in krek ektii futaya binerken, geri dnd ve Sabri Bey'e bakarak,
"Fenerbahe'ye ebedi muvaffakiyetler dilerim" dedi.
Bu sz, Ata'nm Fenerbahe'ye vasiyeti olarak kabul edilecek ve zi-varetin gerekletii 3
Mays, daha sonra kulbn kurulu tarihi olarak
benimsenecekti.
***
Mustafa Kemal 25 Mays 1918'de tedavi iin Karlsbad'a hareket etti. Oradan dnnde 7.
Ordu'ya atandn rendi. 2 Eyll 1918 Pazartesi gn 7. Ordu'nun merkezi Suriye'ye doru
yola kt.
Suriye'de ngilizleri pskrtt.
31 Ekim'de de Yldrm Ordular Komutanl'na atand.
Mondros Atekes Antlamas hkmleri gereince ordusu datlnca stanbul'a arld; ama
yol paras yoktu.
Atlarm satarak biletini ald ve 11 Kasm 1918'de Adana'dan stanbul'a hareket eden bir trene
bindi.
Sonun Balangc
1918 ylnn sonlar gelmiti.
Rusya, Bolevik Ihtilali'yle savatan ekilmi, talya taraf deitirmi ve Amerika Birleik
Devletleri Almanya'ya kar tilaf devletlerinin yannda savaa girmiti. Amerika, sava
sonras yeniden ekillenecek Avrupa'da kendine salam bir yer bulmak istiyordu.
Savan sonlarna doru Wilson ilkeleri yaynland. Amerikan Bakan W. Wilson, "Yenen
devletler yenilenlerden toprak ve sava tazminat almayacaklar, sorunlar bar yollarla
zlecek" diyordu. Aslnda ^Vilson'un amac kalc bir bartan ok sava sonrasnda
yeniden ekillenecek dnyada Amerika'y sz sahibi yapmakt.
Bulgaristan'n savatan ekilmesiyle Almanya ile balants kopan Osmanl zor gnler
yayordu; anakkale hari tm cephelerde hsrana uramt. ttihatlar kara kara
dnrken, "Yenenler yenilenlerden toprak almayacak' diyen Wilson lkelerine
sarlacaklard.
122-SNAN MEYDAN
ttihatlar bir kere daha tecrbesizliklerinin bedelini ar deye! eklerdi.
Osmanl Devleti, 30 Ekim 1918'de Limni Adas'nm Mondros Li-man'nda demirli
Agamemnon adl bir ngiliz zrhlsnda tarihinin eri ar antlamalarndan birini imzalayarak
savatan ekildi.
Osmanl adna bu anlamay imzalayan Bahriye Nazr Rauf Bey, stanbul'a dndnde
"kahramanlar gibi" karlanacakt.
ttihatlar, Trkiye'nin srklendii felaketi gremeyecek kadar kr olmulard.
Osmanl'nn savatan ekildii o yl Altnordu ampiyon oldu; ama Talat Paa takmnn
baarsna sevmemeye ekti.
O skntl gnlerin birinde Talat Paa, Osmanl'y bu savaa sokan dier ttihat arkadalar,
Enver ve Cemal paalarla birlikte bir Alman denizatlsma binerek yurt dna kat
Yurt dnda vatan hasretiyle yanp tutuan Talat Paa Fenerbahe'yi bile zleyecek,
"stanbul'u bir grsem topran peceim." diyecekti.
Talat Paa maalesef bir daha stanbul'u gremeyecek, Berlin'de bir Ermeni kurunuyla can
verecekti.
Talat Paa'nn Altmordusu ise yllar sonra 1941'de bir tzk deiiklii ile Fenerbahe'ye
katlma karar alacakt. Fenerbaheli futbolcularn gidileri gibi dnleri de hazin olmutu.
Kaderin garip bir cilvesi ite...
1918 ylnn sonlarnda stanbul'un yars anakkale kahraman Mustafa Kemal'i, dier yars
ise ampiyon Fenerbahe'yi konuuyordu.
Anadolu dndaki tm topraklarn kaybeden Osmanl Devleti ise 600 yllk oyunun sonuna
gelmiti.
Perde kapanmak zereydi.
IV.BLM SARI LACVERT KURTULU
13 Kasm 1918, aramba...
stanbul...
afak skmek zereydi. Kpekler ac ac uluyor, gece kular lk la ehrin zerinde
ylece savrulup duruyordu. lk alacalk, ehrin yedi tepesine birden dmt. Boaz'daki
yallar, Sultanahmet'teki dikili ta, Eminn'ndeki Yeni Cami, Aksaray'daki ahap evler,
Moda'daki zengin konaklar, Kadky'de Kudili ayr, Taksim'de Tepeba Bahesi, ksacas
stanbul'u stanbul yapan ne varsa o gecenin bitmesini hi istemiyordu. Byk felaket
yaklayordu...
tilaf devletlerinin 60 sava gemisi stanbul limanna girmek zereydi.
Padiah Vahdettin, lene doru Dolmabahe Saray'nn geni pencerelerini rten kaln
perdeleri hafife aralam, Boaz'a bakyordu. zerinde ngiliz ve Fransz bayraklarnn
dalgaland dman donanmasn grnce bir an afallad. Olduu yere ylmamak iin
kendini zor tuttu. Sonra her zaman yapt gibi ellerini arkasnda birletirip, gz kapaklar-
124 SNAN MEYDAN

m ksk gzlerinin stne rterek pencereden uzaklat. Ba nde, baklar yerdeki Acem
halsnn karmak desenleri zerindeydi.
Alnndaki ter tomurcuklarm fark ettiinde ilk aklna gelen cam ve tahtyd.
Biraz tede stanbul limannda farkl bir tela vard; ac ve kan kokan garip bir telat bu.
ngilizlerin nl sava gemisi Averoftan dalga dalga asker boalyordu. Limandan Taksim
Klas'na kadar uzayan asker seli sert admlarla dzenli guruplar halinde halkn rkek ve
kaamak baklar arasnda gstere gstere vatan topram iniyordu. Gemilerin birou
silah ve cephane yklyd. Mitralyzler, toplar, tfekler ve yzlerce mermi sand, limana
da gibi ylmt. Bir gemiden, elleri eldivenli ssl madam ve matmazeller indi; en akrak,
gle konua kendilerini bekleyen ift atl saray faytonlarna doru yryorlard. Sanki tatile
gelmilerdi!
Biraz yukarda Galata ve Beyolu'nda ise Ermeni ve Rumlar, "Zito, zito..." sesleri arasnda
ellerindeki bayraklar sallayarak mttefik askerlerini karlamak iin limana iniyorlard.
Mslman esnaf ise dkkanlarnn nnde ii kan alayarak sessizce olup bitenleri
seyrediyordu.
Ayn saatlerde Beyazt'taki harbiye nezaretinin tepesinde hl ay yldzl bir Trk bayra
dalgalanyordu.
Saat: 12.45
Haydarpaa Tren stasyonu
stanbul'un derin bir yasa brnd o saatlerde Haydarpaa s-tasyonu'nu, yaknlarm
bekleyen insanlarn buruk sevincini paylayordu. Tm gzler, bir ylan gibi uzayp giden
elik raylara odaklanmt. Analar oullarn, ocuklar babalarn, gen kzlar nianllarn,
kardeler aabeylerini bekliyordu heyecanla. Sevdiklerine kavuacak olmann verdii
mutluluk, igalin verdii zntyle birleince younlaan duygular gz ya olup akt
yanaklardan.
Duman soluyan kara tren istasyona yaklayor, pencerelerden sarkan yolcular istasyondaki
kalabaln iinde yaknlarn aryordu.
Tren boalmaya balad.
I
Trenden inen sivil, asker yolcular arasnda yakkl gen bir subay gze batyordu.
Bu yakkl subay Anafartalar Kahraman Mustafa Kemal'di. Saat tam 12:45'i gsteriyordu
Mustafa Kemal'i bir askeri mfreze karlad. Gen subay, yaveri Cevat Abbas'la birlikte ar
ar limana doru ilerlemeye balad. Orada kendisini bekleyen Dr. Rasim Ferit Beyle birlikte
rhtmdaki Kartal istimbotuna bindi.
Mustafa Kemal, istimbota binerken liman dolduran dev zrhllara ac ac bakt. Sonra Cevat
Abbas'm hafife nemlenen gzlerine evirdi mavi baklarn, "Cevat" dedi.
"Endielenme! Geldikleri gibi giderler."
Cevat Abbas aknd. inden umutsuzca, "Nasl olur?" dedi. "Nasl olur da Boaz' elik
mezarlna eviren bu dev zrhllar kendiliklerinden ekip giderler? Veya neden giderler?"
Cevat Abbas, umutsuz gzlerle Bo-az'n mavi sularna bakarken kendi kendine sessizce
dnyordu: Bu donanmann kendiliinden ekilip gitmesi mmkn olmadna gre, kim
gnderecek? Yeniden Trk, Alman ve Bulgar ittifak kurmak da mmkn olmadna gre bu
koca donanmay kim gnderecek? Yorgun, ylgn, yoksul Trk milleti mi gnderecek bunlar
bu lkeden? ngiliz'i, Fransz', talyan', Ermeni'yi ve Yunan tek bana bu millet mi
kovacak?
Cevat Abbas'm dudaklar arasnda acya bulanm bir tebessm kr belirmiti. Mustafa
Kemal'e inanmak istiyor; ama inanamyordu.
Mustafa Kemal ise kararl ve inanlyd. Cebinden kard tabakadan bir tutam ttn alp
ince bir sigara sararken belli ki yapacaklarn dnyordu.
Kartal istimbotu, dalgalarla dans ederek, dman gemilerinin arasndan geip Galata rhtmna
yanat. Mustafa Kemal nde, yaveri Cevat Abbas arkada istimbottan inip, devriye gezen
ngiliz askerlerinin tacizci baklar arasndan dorudan Pera Palas Oteli'ne gittiler.
Kara Kemal'in Evi
Dr. Fahri, afak skerken soluk solua Kara Kemal'in evine doru
126.SNAN MEYDAN
yryordu. Eve yaklanca, yle bir sa solu kolaan ederek, bahe kapsndan ieri girip
ahap merdivenlerden karak tahta kapy alp beklemeye balad. Bahedeki kpek zincirini
krmak istercesine havlyordu, Biraz sonra kap hafife araland. Yal kalfa ince sesiyle,
"Kimdir o?" diye fsldad.
Dr. Fahri, byk altndan gld. "Kara Kemal'in konuma tarz bu kadna da sinmi" diye
dnd.
"Ben Dr Fahri. Tekilattanm. Kk Efendi ile grmek isliyorum." Kap ardna kadar
araland. Kalfann kukucu baklar arasnda Dr. Fahri ieri girdi.
Kara Kemal henz yeni giyinmiti. Kahvesini imi, nargilesini fokurdatyordu. Biraz acelesi
var gibiydi.
Yal kalfa masadaki bo kahve fincann mutfaa gtrrken ne-zaketen, "Bir kahve almaz
mydnz?' diye sordu isteksizce.
Bu srada Kara Kemal, nargilesini brakp, "Hayrola Fahri nerden esti, byle kuluk
vakti?"diye sordu.
Fahri oturduu yerde biraz ne doru kayp, Kara Kemal'in gzlerinin iine bakarak;
"Efendim, memleketin hali malumunuz. Size ben anlatacak deilim. Her gn uuruma
yuvarlanyoruz. Bu vaziyet karsnda ne yapacaz. Onu sormaya geldim."
Kara Kemal Bey, ar ama evik vcudunu kaldrp Dr. Fahri'ye doru yrd ve hemen
yanma oturdu, hibir ey sylemeden yerdeki kilime bakarak pos byklarn yukardan
aaya doru yle bir tarad. fkelendiinde byle yapard.
Dilerini skarak yumruunu hmla yanndaki mindere indirdi,
"Ne mi yapacaz! Elbette miskin miskin duracak deiliz. Elbette bir eyler yapacaz. Gre
gre vatan inetecek deiliz ya!"
Yal kalfa, elinde kahve fincan, mutfan kapsnda bekliyordu. Kk Efendi'nin
sinirlenmesinden hep korkard.
Dr. Fahri niyetini aka belli etti:
"Peki efendim, ben ne yapacam? Artk beklemek istemiyorum-Yeni vazifem ne olacak? Bir
an nce bir eyler yapmak istiyorum."
Kara Kemal, sakinlemiti. Genelde byle olurdu; abuk fkelenir, arna bir o kadar da abuk
yatrd.
Yal kalfa ekingen admlarla Dr. Fahri'ye kahvesini uzatrken, Kara Kemal, pencere
kenarna doru yryordu. Pencereden, devriye gezen Fransz askerlerine bakarken
konuuyordu:
"Day Mesut'u tanr msn!"
"ahsen tanmam ama adn duydum."
"Peki ya Yenibaheli'yil"
Dr. Fahri, kahvesini yudumladktan sonra yant verdi:
"Onu hem bilir, hem de iyi tanrm efendim." Dr. Fahri keyiflenmeye balamt. Macera
kokusu alyordu.
"Yerlerini bilir misin?"
"imdiki yerlerini bilmem, ama eski yerlerini biliyorum."
Kara Kemal, ar ar ortaya doru yrrken yle dedi:
"Bak delikanl, Kadky Altyol aznda Fenerbahe Kulbnn yannda itfaiye karakolu
vardr. Onlar orada bulacaksn. Benim gnderdiimi syleyeceksin. Onlarla alacaksn.
Allah yardmcn olsun."
Dr. Fahri heyecanlanmt. Fincan masaya brakarak birden ayaa kalkt, sevinle Kk
Efendi'nin eline sarlp, pt ve sratle oradan ayrld.
Yal kalfa Dr. Fahri'yi uurlarken, olanlara bir anlam verememi olmann akmlyla
doktorun peinden bakyordu.
Dr. Fahri doruca Kadky'e gitti.
Altyol'a geldi, kapsnda sar lacivert bayran dalgaland Fenerbahe Kulb'nn yanndan
geerek itfaiye karakoluna girdi.
Dr. Fahri, Yenibaheli'yle gz gze geldiinde Kara Kemal evden kmak zereydi.
20 Kasm 1918 Pera Palas Oteli...
Mustafa Kemal, bir haftadr Pera Palas Oteli'ndeki 101 numaral dada kalyordu. Amac igal
kuvvetlerinin uzun vadeli planlarm anlamak, dman hakknda bilgi toplamakt.
g
-.
128-SNAN MEYDAN
ki gnde bir Akaretler'deki eve geliyor, annesini ve kardeini g. ryor, onlarn ihtiyalarm
karlyordu.
Yurdun neredeyse tamam igal edilmiti. Ordular datlm, s}. lahlar elinden alnm,
lkenin haberleme ve ulam aralarna, gemilerine ve tersanelerine el konulmutu. Sultan
Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit igale ses karmak yle dursun, mttefik glerine
sorun yaamayacaklarna ilikin gvence vermi ve gizli, ak antlamalarla vatan kaytsz
artsz ngilizlere teslim etmilerdi.
lkenin tm kurumlan ve stratejik noktalar mttefiklerin kontrolne braklmt.
Anafartalar Kahraman Mustafa Kemal'in yrei yanyordu. Pera Palas'taki odasndan denizi
seyrederken en ksa srede Anadolu'ya geme planlar yapyordu.
20 Kasm aramba gn Pera Palas'm lokantasnda tek bana akam yemeini yedikten
sonra kahvesini smarlamak zereydi ki ef garson yanma geldi. Saygyla eilerek:
Afedersiniz Paam! u masadaki ngiliz generalleri beni arp sizin kim olduunuzu
sordular. Ben de, 'anakkale kahraman Mustafa Kemal Paa' dedim. Bunun zerine ngiliz
generalleri sizi masalarna davet ettiler. 'Masamza buyursun kahvelerimizi birlikte ielim'
dediler. Garson szlerini bitirmiti. Mustafa Kemal istifini bozmadan garsona bakarak yle
dedi;
nce bana bir kahve getir. Sonra da git ngiliz generallerine unlar syle: 'Bizim
geleneklerimize gre daveti ev sahipleri yapar. Onlar imdi her ne kadar igal kuvvetleri
komutanlar olsalar da bu lkede yine de misafirdirler. Burada gerek ev sahibi benim.
Birlikte kahve imek istiyorlarsa geleneklerimize uysunlar, onlar gelsinler; ev sahibinin
masasnda, benim masamda, benim davetlim olarak isinler kahvelerini.
Bu szleri duyan garson belli etmese de armt. inden, "i durumda nasl olur da ngiliz
komutanlarna bunlar syleri" diye nerek masadan ayrld.
Birka dakika sonra garson, Mustafa Kemal'in kahvesini getirirkeij Mustafa Kemal o gnk
stanbul gazetelerinden birine gz atyordu.
Kendi kendine, "Basn da satn almlarl" diye mrldand. Garson kahveyi getirdikten sonra
ngiliz generallerin masasna gitti ve Mustafa Kemal'in sylediklerim kelimesi kelimesine
generallere
aktard.
Balarndan adeta kaynar sular dklen ingiliz generaller aknca bakrken Mustafa Kemal
kahvesini yudumluyordu.
gal yllannda Mustafa Kemal Paa
ili'dekiEv
Mustafa Kemal, Pera Palasta yeterince kalmt. Artk buradan ayrlmak istiyordu. Asker, sivil
dostlaryla baz gizli grmeler yapmay planlyordu. Bunun iin bir eve ihtiyac vard..
Akaretler'deki evde kalamazd; nk ailesini siyasi ilere bulatrmak istemiyordu.
130 SNAN MEYDAN
ili'de bir ev kiralad.
16 Aralk 1918 Pazartesi gn bu eve tand.
Mustafa Kemal, bu srada ingiliz basklar karsnda Trkiye'nin karlarn
savunamayacam dnd Tevfik Paa Kabinesi'nin gvenoyu almamas iin alyordu.
19 Kasm'da sivil giysilerini giyip Fndkl'daki Meclis-i Mebusan binasna gitti. Milletvekili
arkadalarnn yardmyla dier milletvekillerini bir araya getirip onlara Tevfik Paa
Kabinesi'ne gvenoyu vermemeleri gerektiini anlatt.
Milletvekilleri Mustafa Kemal'e sz vermelerine karn Tevfik Paa Kabinesi'ne gvenoyu
verdiler.
Mustafa Kemal pes etmeyecekti, bu sefer de Tevfik Paa Kabine-si'ni devirmek iin
giriimlerde bulunmaya balayacak; fakat bundan bir sonu alamayacakt.
Mustafa Kemal igal Istanbul'undaki almalarm srdryordu. Bu sefer de Sultan
Vahdettin'le grmek iin giriimlerde bulunmaya balad Birka kez Vahdettin'le grt.
Bu grmelerde lkenin iinde bulunduu kt durum ve hkmetin yetersizlikleri
konusunda padiah uyard.
Mustafa Kemal, gecesini gndzne katarak kurtulu areleri ararken, halktan kopuk,
Tanzimat kafal Osmanl aydnlar Amerikan ve ingiliz mandas peinde kouyorlard.
21 Aralk 1916'da Vahdettin Meclis-i Mebusan' datarak ulusal irdeye son verdi.
Mustafa Kemal, artk stanbul'da kalmann anlamsz olduunu dnyordu. Yaplacak bir tek
ey vard:
Anadolu'ya geerek ulusal direnii orada rgtlemek...
Mustafa Kemal, bu dncesini dostlaryla ve gvendii arkadalaryla paylat.
Fethi Bey, Ali Fuat Paa, Kazm Karabekir, Rauf Bey, Dahiliye Nazr Mehmet Ali Bey,
Damat Ferit, Harbiye Nazr akir Paa gibi saraya yakn veya uzak, asker ve sivillerle
grt.
Bu grmelerin birounu ili'deki evde yapt. O evin gecelen snmeyen klar devriye
gezen igal askerlerinin dikkatini ekmiti-
Mustafa Kemal, 30 Mart 1919'da ili'deki evde smet Paa (n-n)'y arlyordu.
smet Paa, o gne kadar Mustafa Kemal'in almalarndan habersizdi.
"Gene ne var!" dedi, glerek.
Soru sorarken yzne yaylan glck insana gven veriyordu.
ismet Paa o gnlerde stihzarat- Sulhiye Komisyonu'nda mtehassst.
"Ne haberi" dedi, Mustafa Kemal Paa.
"Tahmin edecein gibil"
Mustafa Kemal Paa smet Paa'ya yanndaki ekmeceyi gstererek.
"uradan bana bir Trkiye haritas bulup aar msn? zerine konuacam."
smet Paa, haritay bulup at. Her zaman cebinde tad pergeli de kard.
Mustafa Kemal hafife tebessm ederek;
"Henz pergellik bir ey yok. Mmknse biraz pergelsiz grelim" dedi.
"Ne yapacaksn!"
Mustafa Kemal gzlerini harita zerinde gezdirirken konuuyordu:
"Mesela, hibir sfat ve salahiyet sahibi olmakszn Anadolu'ya gemek ve orada milleti
uyandrmak, kurtulma arelerini aramak iin en uygun mntka ve beni o mntkaya gtrecek
en kolay yol hangisi olabilir?"
smet Paa, mitli bir tebessmle Mustafa Kemal'in yzne bakyordu:
"Karar verdin mil" diye sordu fsldarcasma.
Mustafa Kemal, baklarn nnde duran harita zerinde gezdirirken.
"imdilik bundan bahsetmeyelim. Bana, memleketi, milleti ve orduyu bilen, vaziyeti
yakndan gren, tehlikeden phesi olmayan bir arkada gibi cevap ver." dedi.
ismet Paa, masann kenarndaki sandalyeye iliti. Dnceli gz-
132-SNAN MEYDAN
lerle haritaya bakmaya balad. Bu srada Mustafa Kemal, bir eli cebin]
de, salonda geziyordu.
smet Paa birdenbire glerek yerinden kalkt ve Mustafa Kemal'in1
yanma geldi.
"Yollar ok! Mntkalar ok." dedi.
Bu srada hizmeti kz kapy alarak ieri girdi ve baz misafirlerin
geldiini haber verdi.
Henz haritay kapamaya bile zaman bulamamlard ki, misafirler
salona girdi. Bir sre farkl konularda konuuldu.
Misafirler ayrlnca smet Paa'yla Mustafa Kemal Paa yine yaln:
kaldlar.
smet Paa, pencereye yaklap sokaa bakarken yle dedi. >, "Ne yapacan bana ne
zaman syleyeceksin!" j
Eilmi, masadaki haritay inceleyen Mustafa Kemal, "Zamannda" dedi ve biraz bekledikten
sonra yle devam etti.
Bu dakikada siz de dnrsnz ki verilmi bir kararm varken onu hemen uygulamyorum.
Ben de hemen syleyeyim ki ar ve kesin bir kararn doruluuna inanmak durumu her
kesinden incelemek gerekir. Ar ve kesin bir karar uygulamaya balandktan sonra. 'Keke
u tarafn da bu tarafn da dnseydim. Belki bir kar yol bulurduk. Yeniden bunca kan
dkmeye, bunca can yakmaya ihtiya kalmazd' gibi tereddtlere yer kalmamaldr. Byle bir
tereddt, karar sahibinin vicdannda kanayan bir nokta olur ve onu yaptnn doruluundan
da pheye drr. Budan baka, beraber alacak olanlar, yaplanlardan baka bir ey
yaplmasnn mmkn olmadna inanmaldrlar. te benim mtareke srasnda stanbul'da 4-
5 ay kalm srf bundandr.
Bu geirdiim zamann bir ksmm da hazrlklara ayrdm. Tahmin edersiniz ki fikir
hazrlklar, seferberlikte asker toplamak iin davul zurna ile gerekletirilemez. Fikir
hazrlklarnda tevazu ile almak, kendini silmek, karsndakilere samimi olduunu
gstermek gereklidir. j
smet Paa akam st ili'deki evden ayrlrken, "Acaba baarabilir mi" diye dnyordu.
'
1 Mays 1919 stanbul
Mustafa Kemal frsat kolluyordu:
Bir ay nce Harbiye Nezareti'ndeki arkadalaryla grerek onlarn yardmyla Mirliva
Kazm Karabekir'in Erzurum'daki 15. Kolordu Komutanl'na atanmasn salamt.
Bu srada Karadeniz kaynamaya balamt. Trk ve Rum eteleri arasndaki atmalar
ngilizlerin dikkatini ekiyordu.
stanbul Hkmeti bir an nce Karadeniz'deki asayii salamak zorundayd. Aksi halde
ngilizler ok fena bozulabilirlerdi!
te bu ortamda Mustafa Kemal, harbiye nezaretindeki arkadalarnn nfuzlarn kullanarak
9. Ordu Mfettilii'ne tayin edildi.
Grevi, Karadeniz'deki karklklarn sorumlusu olarak grlen Trklerin elindeki silahlar
toplamak, datlmam Trk ordularn datmak; asayii salayp geri dnmekti.
Bylece ngilizler, sevgili padiahmza "Aferin, byle devam et!" diyeceklerdi!
Mustafa Kemal, Samsun'a gitmek iin son hazrlklar yapyordu.
Topkapl Cambaz Mehmet'in Evi
Topkap'nn dar arka sokaklarndan birinde koyu glgeler brakarak uzayp giden aalar
arasnda gizlenmi iki katl ahap bir ev vard. Drt bir yan yksek demir parmaklklarla
evriliydi. gal yllarnn hznl gecelerinde karanln ortasnda korkun bir hayalet gibi
dim dik dururdu, galcilere inat, mandaclara inat tterdi oca...
Kk bahesinin kenarnda iki kpek kulbesi vard. Ku uurt-mazlard alim Allah!
Buras Topkapl Cambaz Mehmet'in eviydi.
Topkapl, stanbul'un en nl kabadaylarndand.
Nam alm yrmt.
"ok zekidir. eytana pabucunu ters giydirir. Taz gibi koar. Silah ^ftada, bak sallamada
stne yoktur. Zalimlerin dman, mazlum-arm dostudur. Verdii sz tutar. lmden zerre
kadar korkusu yok-
134-SNAN MEYDAN
tur. stanbul'da 50 bin silahl adam vardr. Gizli ilerin adamdr. Padiahn amansz
dmandr."
En ok da bu sonuncuya kzard. "Vay deyyuslar beni yem edecekler" derdi.
O gn byk odadaki divana uzanyor, dakikalarca gzlerini tavana dikerek dnyordu.
Mustafa Kemal'in akmak akmak gzleri belirdi tavanda.
niformalar giyip cepheye kotuu gnleri, ate hattnda ngiliz'le boaz boaza geldii
anlar hatrlad.
Kendisine onba eridim takan Mustafa Kemal'in u szleri yankland kulaklarnda:
"Greyim seni Topkaphl"
Ve iki gn nceki buuk saatlik grmeden sonra da ayn eyj leri sylemiti:
''Greyim seni Cambaz Mehmet!"
Topkapl, dald tatl dlerden, alan telefonla uyand.
Taz evikliiyle doruldu divanda, etrafna baknd,
"Nurettin Bey telefona baknz" dedi askerce.
Odaya niformal bir zabit vekili szld. Topuklarn serte birletirip Topkapl'y
selamladktan sonra, almaya devam eden telefonun ahizesini kulana gtrd. Ksa bir
grmenin ardndan merakla kendisine bakan Topkapl'ya dnd.
"Efendim, Emin Ali Bey ve arkadalar geleceklermi."
Topkapl, aylmaya alrken, Nurettin Bey ahap merdivenleri atrdatarak aaya indi.
Tabancsn karp eline ald. Kapya kulan dayarken kesik kesik slk ald. Kapy ap
karanla bakarken iki oban kpei frlayp yanna geldiler. Balarn okad hafife ses
karmamalarn istercesine.
lerideki aalarn arasna doru bakarak beklemeye devam etti.
Yamur iseliyordu; aalarn yapraklar, evin nnden geen toprak yol, kpek kulbeleri,
bahedeki yal nar aac slanmaya bala' mt.
Birden bahe kaps araland gcrtyla.
Kpekler havlad birka kere.
Nurettin Bey, biraz geriye ekildi, eli tetikte, binaya doru szlen siyah glgeyi takip
ediyordu sessizce.
Glge yavaa evin kapsna doru kaymt ki, belindeki tabancayla irkildi.
"Parola" dedi Nurettin Bey serte.
"333"
Nurettin Bey, tabancasn ekti.
"Buyurun Yzba Emin Ali Bey!"
Emin Ali Bey'in arkasndan birka kii daha geldi.
Topkapl tek tek misafirlerinin ellerini skt, hatrlarn sordu.
Kurtuluun gizli rgtlerinden Mim Mim Grubu, Emin Ali Bey'in istei zerine o gn
Topkapl'nn evinde topland.
Emin Ali Bey arkadalarnn gzlerinin iine bakarak yle dedi:
"Arkadalar, dn harbiye nezareti zat ileri bakanlndan sadrazamlk makamna gnderilen
yazyla gelen cevab aldrdm. Mesele udur: Mustafa Kemal Paa Dokuzuncu Ordu
Mfettilii'ne tayin oldu ve bu tayin sadrazamlk makamnca da onayland."
Topkapl derin bir nefes ald ve
"Allah'm kr!" diyebildi.
Emin Ali Bey, Mustafa Kemal Paa'ya tayin emriyle birlikte ulatrlan ve Anadolu'da
yapaca ileri gsteren talimatnameyi de aldrmt. Okumaya balad.
Padiah, asi Trkleri sindirmek iin Mustafa Kemal Paa'y grevlendirmiti. Mim Mimciler
az dolusu kahkahalarla glyorlard.
Topkapl ise sinirden glyordu: "Vay deyyus. Demek Mustafa Kemal Paa isyanc Trkleri
susturmas iin grevlendirdin ha! Yazk sana! ngilizlerden korktun tabi. Trkleri susturunca
dmann ekilip gideceini zannediyorsun ha! Vah vah!"
Topkapl birdenbire derin dncelere dald:
"Arkadalar. tilaf devletleri bu tayini onaylamayacaklardr. Bunu nlemeye alacaklardr.
Ya da paaya bir suikast dzenleyeceklerdir."
Binba Kemal Bey Topkapl'nn szn kesti:
136SNAN MEYDAN
"Ben byle bir ihtimal dnmyorum." dedi. Topkaph iyice ciddileti:
"Olsun veya olmasn! Paann gvenliini salamak iin ne gerekiyorsa yapacaz. En deerli
adamlarmz satc, hamal, polis, jandarma klna girip dikkat ekmeden grevlerini yerine
getirecek. Polis elbiselerini emniyetteki arkadalar, jandarma elbiselerini de zabit arkadalar
salayacak."
Kemal Bey,
"Mustafa Kemal Paa Samsun'a hangi yolla gidecek ki" diye sordu.
Mehmet Ali Bey, elindeki raporlara gz gezdirdikten sonra yant verdi:
"Deniz yoluyla gidecek. Bandrma Vapuru'yla 15 Mays'ta Galata rhtmndan hareket
edecek."
Ertesi gn stanbul Emniyet Mdrl'nn ve Jandarma Komu-tanh'nn levazm depolar
soyuldu.
Maltepe Endaht Mektebi
Mustafa Kemal, Pera Palas Oteli'ndeyken Tekilat- Mahsusa yesi ttihatlarla gizli
grmeler yapmt. Kara Kemal, Mithat kr ve Yenibaheli'yle grmt.
Enver, Talat ve Cemal paalarn lkeyi terk etmelerinden sonra Tekilat- Mahsusa epeyce
ekil deitirmiti. Gizli rgt, Mustafa Kemal'in kontrolne girmek zereydi.
Kara Kemal, Mithat kr ve Yenibaheli artk misyonunu tamamlamak zere olan ttihat ve
Terakki'nin son kahramanlaryd.
Son grevi Mustafa Kemal'den alacaklard.
Onlarn tekilatlandraca manav, hamal, hrsz, yan kesicisi, iga' glerinin depolanndan
aldklar silahlan Anadolu'ya gndereceklerdi.
Mustafa Kemal Pera Palas'taki grmede Yenibaheli'ye;
"Siz Gebze yolunu tutmaya baknz!" demiti.
O Yenibaheli kr Bey imdi Maltepe Endaht Mektebi'nde rargahm kurmu emrindeki
asker, sivil tekilat yelerine emirler diriyordu:
"Gebze yolundan ku umayacak. Uan ku da bizden sorulacak, yle tertibat yapn. Eer ku
uarsa 'Vay sizin ttihatlnza! Vay sizin delikanllnza, vay sizin yrekliliinize' derim.
Buda size en byk cezadr zannmca."
Yenibaheli, Maltepe Endaht Mektebi'ndeki karargahnda oturmu emirler yadrrken bir
taraftan da Mustafa Kemal'in ne yapmak istediini anlamaya alyordu. Elindeki aky
evirip evirirken, sanki kafasndaki dnceler de dnp duruyordu:
"Bu Mustafa Kemal Paa, bu yolu neden tutunuz demitir acaba?" Ara sra elini enesine
gtryor, byklaryla oynuyor, sonra kafasndaki kark dnceleri yemden sraya dizmeye
alyordu:
"Acaba ne yapacak ki, bu yola ihtiya duyuyor? Yok yok, bunda bir i var; ama ben akl
edemiyorum? Ta kafam benim! Koskoca Mustafa Kemal Paa bu yolu tut dedi; ya
tutamazsak, bu mahcubiyetle sokaa kamayz alim Allah. Eer baaramazsak yuh olsun
bizim ttihatlmza!"
Kahvesini yudumlarken ieriye giren nbeti subay, "Efendim, size haber var!" diyerek
elindeki zarf Yenibaheli'ye doru uzatt. Fincan, yanndaki bo tabureye brakan
Yenibaheli, merakla zarf alp yle bir evirip evirdikten sonra alelacele yrtp okumaya
balad.
Beyaz kadn zerinde tek bir cmle vard: "Bu gece kimseye grnmeden Fansalarn eve
gel."*
Yenibaheli, nce ayaa kalkt, kendine eki dzen verdi, sonra ocuklar gibi sevinmeye
balad. Nasl sevinmesin ki, Mustafa Kemal Paa onunla grmek istiyordu. Birden saa
sola bakmaya balad. Mavzerini aryordu.
Mavzerini kapt gibi Maltepe Endaht Mektebi'nin bahesine kt.
avua: "Dik u yumurtalan uraya" dedi. avu yumurtalar dikti.
Yenibaheli uzak admdan mavzeri omzuna oturttu, bastrd. Mavzerin ucunu biraz yukar
kaldrarak arjr yerletirdi ve nian ald, tetie dokundu.
Mustafa Kemal stanbul'da bir sre de Fansalarn evinde kalmt.
138 SNAN MEYDAN

Yumurtalar parampara olup etrafa sald.
Yenibaheli ocuka bir gururla mavzerin namlusunu pt. Bu srada Dr. Fahri'de oradayd.
Birka dakika nce gelmi, aktrmadan Ye-nibaheli'yi seyrediyordu.
Dr. Fahri'yle Yenibaheli daha birka hafta nce tanmlard; a-ma ksa srede iyi arkada
olmulard.
Dr. Fahri, nfuzlu arkadalarnn yardmyla Gebze'ye tayin olmutu.
Yenibaheli'den aa kalr m hi? Posta avuuna: "Koy iki yumurta" dedi. Yumurtalar
koyuldu.
Dr. Fahri belindeki topluyu ekti, tetie bast, iki souk elik havay delerek yumurtalar tuzla
buz etti.
"Nasl Yenibaheli?.."
Yenibaheli ertesi gn erkenden Haydarpaa'ya indi.
len scanda Gar Lokantas'na girdi. Cam kenarndaki masalardan birine oturdu. Bir sre
darya bakt: Rumlar nasl da dik yryorlard. Yolun karsnda bir simiti duruyordu.
Lokantann nndeki kaldrmda be krmz fesli gen konuuyordu, hemen yanlarndan
yal bir kadn geti ar bedenini srklemeye alarak. ift atl bir faytonun kocaman
glgesi lokantann camndan yavaa kayarken garson, Yenibaheli'ye, "Efendim ne
alrdnz?" diye seslendi.
Masaya srahi koydurmad, bir eyler attrd; zaman gemek bilmiyordu. Akam Mustafa
Kemal'le grecekti.
Yrei kpr kprd.
"Mustafa Kemal Paa acaba neden haber uurmutu gelsin diye?"
Karya erken gemek istemiyordu. Ermeni ve Rumlarn bayrakl gsterilerini seyretmeye
tahamml edemezdi. Dayanamaz eker topluyu, birkan indirirdi maazallah. "En iyisi biraz
daha buralarda oyalanaym" dedi kendi kendine.
Biraz gezdi dolat, sonra dayanamad karya geti. Yksek kaldrmdan ar ar yukarya
trmand. "Bela kmasa bari!.." diye dua ediyordu. Birden kendini Beyolu'nda buldu.
Alafranga Beyolu'nda ireti
durduunu fark etmi olacak ki, ceketinin eteini ekitirdi, krmz fesini dzeltti.
Fansalarm evinin kapsn tklatrken sokaklar botu. Yalnzca kar pencerelerin birinden
Rumca arklar tayordu sokaa. Arada bir de kahkahalar boalyordu geceye. Hepsi de igal
kokuyordu.
Yenibaheli zor tuttu kendini. in ucunda Mustafa Kemal Paa olmasayd! ekecek topluyu,
basacak kona!
"Ya sabr" dedi kapnn nnde beklemeye devam ederken. Birka dakika sonra Yenibaheli
yaverlerin eliinde Mustafa Kemal'in bulunduu salona alnd.
Mustafa Kemal, kumalar yenilenmi bir sandalyede oturmu, elindeki sigaray iiyordu.
Kenarda duran gm tabakaya uzanp ald, kapan aralayp bir sigara da Yenibaheli'ye
uzatt. "Buyurmaz mydnz?" dedi. Gm tabakadan yansyan lamba gzlerinin
mavisini iyice
belirginletirmiti.
Tabakay yerine koyarken sordu:
"kr Bey, Gebze ve Kocaeli civarndaki vaziyetimiz nedir?" Alaca yant bilircesine
rahat, koltua yaslanp, yarlanm sigarasndan
derin bir nefes ald.
Yenibaheli, kenarna ilitii koltuun ucuna kadar gelerek konumaya balad:
"Bizimkiler oralar tutmular; ufak tefek yaramazlklar oluyorsa da kymeti yoktur." Mustafa
Kemal, bu "yaramazlklar" lafndan holanmamt. Apansz sze kart.
"Ne tr yaramazlklar?" diye sordu sigarasn kl tablasna bastrrken. Yenibaheli "Th!"
dedi iinden ve devam etti: "nemli bir ey yok paam. Rum eteler bir eyler yapmak
isteseler de yol elimizdedir. Ku usa haberimiz olacaktr. Arkadalarmza syledim.
Yanmzda, tanyp gvendiimiz Dr. Fahri de vardr. Tayinini Gebze'ye yaptrdk. Onun
grevi yolu denetlemektir. Silahlarmz da vardr. Hcum taburundan kalan silahlardr.
Gerekirse birka gn iinde yenilerim de temin edebiliriz."
140 SNAN MEYDAN
Mustafa Kemal, evik bir hareketle yerinden kalkp yaverini ard: "Haritay getir."
Yaver, beyaz boru biiminde sarlm haritay alp geldi ve masann zerine at.
Yenibaheli oturduu yerde heyecanla olacaklar bekliyordu Mustafa Kemal, mavi baklarn
ve ince uzun parmaklarn haritann zerinde gezdirmeye balad.
Gebze - Kocaeli tarafndan bir kavis izdi, yavaa Anadolu ilerine doru kayarken
konuuyordu:
"Baknz kr Bey! Bu yollar bizim iin nemlidir. Buradan yaplacak iler mcadeleyi
etkileyecektir. Bu yoldan kesinlikle istenilme-yenler geirilmeyecektir. 'Gemesin'
dediklerimiz geerse bozuuruz. Fakat kukumuz yoktur. Siz bu ileri iyi bilirsiniz."
Yenibaheli'nin yz, bembeyaz kesilmiti. Paann yannda durmu haritaya bakarken
heyecandan titremeye balamt. Bedenine engel olmaya alt ve yemin edercesine,
"Paam msterih olun. Namus sz: 'Gesin' dedikleriniz 'geecek' 'gemesin' dedikleriniz
gemeyecek." dedi.
Mustafa Kemal, Yenibaheli'yi dinlerken masann zerine eilmi haritaya bakyordu. Birden
doruldu ve insann iine ileyen mavi baklarm Yenibaheli'ye evirerek, elini omzuna att
ve byk altndan hafif tebessm ederek yle dedi.
Yenibaheli o sahneyi mr boyunca unutamayacakt:
"kr Bey, bilirsiniz ki bir deyim vardr: fas idam muciptir' derler. te bu yle bir
meseledir. Sadece yannzda bulunan Dr. Fahri bilecektir. Bu sizin en byk srrnz olacaktr.
Muvaffakiyetler dilerim."
Yenibaheli, adeta teki dnya gidip gelmiti. Elini bana doru gtrp askerce Mustafa
Kemal'i selamlad.
Bu grmeye ilikin son hatrlad, Mustafa Kemal'in dudamda-ki o anlaml tebessm
kryd.
O gece Mustafa Kemal'in Fansalarn evinde Yenibaheli'yle yapt bu grme birka ay
sonra Kurtulu Sava'nn kaderini deitirecekti.
Birka ay sonra smet Bey, Adnan Bey, Halide Edip Hanm ve daha birok vatansever
Yenibaheli'nin koruduu bu yoldan Anadolu'ya, Anakara'ya Mustafa Kemal Paa'nm yanma
gidecekler ve kurtuluun gnll askerleri olacaklard.
15 Mays 1919 Galata Rhtm
stanbul'un mavisine, bol pamuk beyaz katlm gibiydi. Bulutlar gnee yol verircesine saa
sola ekilmilerdi.
O gn Galata rhtmnda Fenerbahe-Galatasaray derbisini aratmayacak bir kalabalk vard.
Rhtm, ayakkab boyaclar, polisler, jandarmalar, hamallar, simitiler, erbetiler, limonata
satclar ve zerzevatlarla doluydu.
Bunlar Mim Mim Grubu'nun silahl adamlaryd.
Topkapl Cambaz Mehmet de bir keden, eli pardessnn altndaki tabancada, rhtm
gzetliyordu. Sra d bir durumda ortalk karacaa benziyordu.
Bandrma Vapuru'na bakarken yanma bir gen yaklat:
Fsldarcasma; "Topkapl" diye seslendi.
"Denizdeki adamlarmz, geminin etrafnda sandalla ve motorla gezmeye devam ediyorlar.
Geminin merdiven aznda mrettebat klnda silahl adammz var. 'pheli kimi
grrseniz kolundan tutup denize atn.' dedim."
Gen adam, fesini dzelterek oradan uzaklarken bu sefer de simiti klnda Emin Ali Bey
geldi.
"Bir simit almaz msnz" diye seslendi satc ivesiyle.
Topkapl byk alt glerek, "Ver bari" dedi.
Keyiflenmiti... Tertibat iliyordu.
Topkapl simitten kocaman bir srk alp, aznda eritirken Emin Ali Bey aktrmadan,
"Kaptan, bir hata yaptk sanrm." dedi. Topkapl azndaki lokmay adeta inemeden
mideye indirdi ve "Hata m?" diye sordu endi-
|
142^SNAN MEYDAN
"Geminin iinde nlem almay unuttuk. Ya dman ierdeyse?"
Topkapl elindeki simitten bir srk daha ald.
"O zaman biz de o dman ierde bitiririz." dedi.
Topkapl hnzrca glyordu.
Ona bouna Topkapl Cambaz Mehmet dememilerdi: yi yz bilen, iyi silah kullanan birka
adam Bandrma Vapuru'nun hangarnJ saklamt.
19 Mays 1919 Maltepe Endaht Mektebi
Mustafa Kemal Samsun'a ulamt.
Yenibaheli, "Bunu kutlamalym." deyip Maltepe'deki karargahn bahesine kt, bir iki el
havaya ate etti. Sonra fazla dikkat ekmemek iin ieri girdi.
"Nargilemi getir aslanm! Kutlama var." diye seslendi. Sonra birden surat dt, derin derin
dnmeye balad. "Brak" dedi, "Canm istemiyor, vazgetim."
Haberi getiren Day Maksut, imdi her eyi daha iyi anlamt.j Mustafa Kemal'in bir lm
kalm savama girmek zere olduunu bilij yordu."
Yenibaheli, Dr. Fahri'yi artt.
Birka saat sonra Dr. Fahri soluk solua kageldi.
Dr. Fahri geldiinde Yenibaheli emrindekilerin komutanlarn toplam, ip gibi dizmiti.
Garip bir tutkuyla sevdii mavzer de elindeydi.
Komutanlarn nnde bir batan bir baa yryor ve tek tek hepsinin gzlerinin iine bakarak
emir veriyordu:
"Mustafa Kemal Paa Samsun'a varmtr. Gitmeden nce bize ok nemli bir grev
vermitir: Gebze yolu tutulmaldr demitir. 'Ge' denilen gemelidir, 'geme' denilen
gememelidir demitir. Mustafa Kemal Paa'ya mahcup olmak var mdr?
Hep bir azdan, "Yoktur!" diye bir ses ykseldi tavana.
Yenibaheli daha kararl devem etti:
"Paa'nn istemedii biri geti mi bittiniz demektir. Neye gre bitti demektir. ttihatla gre
bittiniz demektir."
Komutanlar hrriyetin ilanndan beri byle ar szler duymamlard. Durumun ciddiyetini
hemen kavradlar.
Adamlar dattlar.
ttihat; Yenibaheli kr, Day Maksut, Doktor Fahri ba baa kaldlar; tpk eski
gnlerde olduu gibi:
Yenibaheli olup bitenleri daha yeni yeni anlamt. Pos byklary-la oynarken yle dedi:
"Yahu imdi anladm. Mustafa Kemal Paa daha Pera Palas'ta, 'Sen Gebze yolunu tut."
demiti de benim aklma bunlarn hibiri gelmemiti. Meer Anadolu'ya geip 'yarp kmay'
dnmektedir. imdi anladm ki hesaplamtr her ii. Lakin u benim ittihat aklmn hl
almad bir ey var: Tm bu palanlar hangi arada, ne zaman yapt, onu anlam deilim."
de kahkahalarla glyorlard.
Sonra baheye ktlar ve gecenin iine birka kurun sktlar; yumurtalar diktirip biraz silah
oyunu oynadlar.
21 Kasm 1919 Fenerbahe-Altnordu Ma
Fenerbahe o gn sahaya 10 kii kyordu.
Sakat ya da cezal futbolcusu yoktu; ama Fenerbahe yine de 10 kiiydi.
Arif yoktu;
Bir daha da hi olmayacakt.
Mlazmevvel Arif, ehit dmt.
Fenerbahe'nin ve stanbul karmasnn nl savunma oyuncusu Arif Bey istihkam subay
olarak Ulukla'dan Nide'ye dnerken Bor Ovas'nda kalbine isabet eden bir kurunla ehit
dt. (Haziran 1919)
Arif Bey, henz 28 yandayd.
Arif Bey yoktu...
144-SNAN MEYDAN
Fenerbaheli ehit futbolcu Arif

Bir sre sonra dierleri de olmayacakt:
anakkale gazisi Fenerbaheli futbolcular imdi de Kurtulu Sava-'na katlyorlard.
Hsn Bey, Msr'daki esir kampndan kurtulduktan sonra sLan-bul'a geldi. Birka gn sonra
da eski niformalarn giyerek Kurtulu Sava'na katlmak iin Gebze yolunu kullanarak
Anadolu'ya geti.
Hsn Bey'i dier Fenerbaheli futbolcular izledi:
Formalar karld, bir kere daha niformalar giyildi.
Hsn Bey, Demir Ethem Bey, Dr. Refik Bey, Baylar Nahit ve Kenan Or gizli yollarla
Anadolu'ya geip Kemal'in askerlerine katlacaklard.
Sar lacivert formalar bir kere daha ehit kanlaryla krmzya boyanacakt.
Havac Cevat Hsn 1922'de Cava Adas'nda, Havac stemen Zeki Bey 9 Eyll 1923'te
zmir'de ehit olacaklard.
Mustafa Kemal'in nderliinde nn'de Sakarya'da ve Dumlup-nar'da kahramanca savaan
Fenerbaheli futbolcularn rtbeleri ykseltilecekti:
Kaleci Kenan deniz temenlikten albayla, Sabek Ethem topu
k
stemenlikten albayla, Solhaf Kamil stemenlikten generallie ve Refik de yzbalktan
amirallie terfi edeceklerdi.
Kurtulu Sava'nda ate ve arapnel yamuru arasnda cepheden cepheye koan
Fenerbaheliler sava sonrasnda stiklal madalyasyla onurlandrlacaklard.
Formalarndaki Fenerbahe ambleminin yannda artk bir de stiklal Madalyas vard.
Fenerbaheli savunma oyuncularndan Nuri Bey, Kurtulu Sava-'nm tm cephelerinde
savam ve stn baarlarndan dolay stiklal Madalyas'yla dllendirilmiti.
O zor igal yllarnda baz Fenerbaheli futbolcular ise cephe gerisinde vatana hizmet
ediyorlard.
Bunlar, kurtuluun gizli rgtlerine ye olmulard:
Mim Mim Grubu ve Tekilat- Mahsusa'daki sar lacivertli futbolcular 3 Mays 1918'de
kulb ziyaret eden Mustafa Kemal'e verdikleri sz tutup, gizli yollarla Anadolu'ya silah
karyorlard.
Samsun'dan Erzurum'a
Mustafa Kemal, 19 Mays 1919'da Samsun'a kt srada zmir dman ayaklar altnda
ineniyordu.
Yunan ordular, 15 Mays 1919'da zmir'i igal etmiti. Mavi beyaz bayraklarla ssl elik
zrhllardan boalan Yunan askerleri zmir Kor-donboyu'ndan balayarak ehrin arka
sokaklarna kadar devam eden tarihin grd en byk katliamlardan birini
gerekletirmilerdi: Yunan askerleri kadn, erkek, yal, gen demeden binlerce masum
Trk' snglerle, kurunlarla delik deik etmilerdi.
O gn igalci Yunan askerlerinin karsna dikilen Hasan Tahsin'in skt ilk kurun bir ulusu
uyandrp harekete geirecekti.
Kuva-i Milliye hareketi balyordu.
Yurdun drt bir yannda direni cemiyetleri kuruluyor, halk kstl imkanlarla eref ve namus
mcadelesi veriyordu. Ulus, yurdun dalarnda ovalarna kurtulu ateleri yakyordu.
Bu dank oban atelerini bir araya getirecek olan Mustafa Ke-
146 -SNAN MEYDAN
1
mal, blgesel karakterli namus ve eref mcadelesini ulusal, karakterli bir bamszlk
mcadelesine dntrecekti.
Mustafa Kemal Samsun'da 6 gn Mntka Palas Oteli'nde kald. Burada daha fazla
kalmamalyd: Denizde ngiliz torpidolar, karada ngiliz yzbas Hurst ve ajanlar cirit
atyordu. Daha ierilere, daha gvenli yerlere, Anadolu'nun kalbine doru gitmeliydi
Oradan 80 km ierdeki Havza'ya geti.

Buna bahane olarak da Samsun'a geldiinde yeniden balayan bbrek arlarn gsterdi.
Gya Havza'da kaplcalara girecekti.
Mustafa Kemal, emrindeki subaylarla birlikte bozuk ve dnemeli bir yoldan kvrlarak
Anadolu yaylasna doru trmanyordu.
Mustafa Kemal, eski otomobiliyle am ve kknar aalarnn tozlu yola den dank
glgeleri arasnda sarslarak ilerliyordu. Motor uultusu ekirge ve ku sesleri arasnda
kaybolurken, Mustafa Kemal'in eski otomobili daha yeni olgunlamaya balayan msr ve
buday tarlalar arasndan geip ykseklere doru trmanyordu. Mustafa Kemal, Ford'un ilk
modellerinden olan st ak otomobilinden bakarken metrelerce aadaki ky evlerini
grebiliyordu.
Yolculuk srasnda araba birka kez bozuldu. En sonunda Mustafa Kemal arabadan indi ve
arkadalaryla beraber yaya olarak yrmeye balad. Da iei kokan hafif bir rzgar
esiyor, sk dall yksek aalar doal yelpazeler gibi serin havay etrafa savuruyordu.
Anadolu yaylasnn temiz havasn soluyup, bereketli topraa basarak ilerleyen Mustafa
Kemal birden subay arkadalannm akn baklan arasnda bir ark sylemeye balad.
Subay arkadalar da ona elik ediyorlard: Bu, dumanl dalardan, aalardan, kulardan
bahseden romantik bir sve sarkyd:
Da ban duman alm,
Gm dere durmaz akar,
Yryelim arkadalar,
Sesimizi, yer, gk, su dinlesin,
Sert admlarla her yer inlesin, inlesin
O gn o da yolunda Mustafa Kemal ve arkadalannm syledikleri bu ark zamanla
yaygnlaacak, dilden dile dolap kurtuluun trks] haline gelecekti.
Kurtulu Sava yllarnda Mustafa Kemal Paa
Mustafa Kemal 25 Mays 1919'da Havza'ya geldi.
Saraya ve harbiye nezaretine gnderdii telgraflarla, igallerin haksz olduundan, igallere
kar konulacandan, ngilizlerin buralar terk etmesi gerektiinden, halkn zellikle zmir'in
igaline duyduu tepkiden, burada asayisizlii yaratann Mslman halk sindirmeye alan
Pontus eteleri olduundan bahsediyordu.
stanbul'dayken anlat silah arkadalarna, Anadolu'da gvendii asker sivil yneticilere de
telgraflar ekti. zmir'in igalinin mitinglerle protesto edilmesini, igalcileri knayan
bildirilerin yaynlanmasn ve yararl cemiyetlerin saysnn arttrlmasn istedi.
26 Mays 1919 Pazartesi gn Havzallar toplad, ykseke bir yere kp, k niformalar
iinde halka yle dedi:
"Korkmayn, umutsuz olmayn, alacaz, direneceiz! Bizi canl canl mezara atmak
istiyorlar." Bulunduu yerde saa sola dnyor kalabaln tamamn kucaklamak istercesine
insanlarn gzlerinin iine bakarak konuuyordu.
148 SNAN MEYDAN
Etraf halkalarla evrilmi o gzlerde inanc ve kararll grmt
Havza'da 3 Haziran 1919 Sal gn Diyarbakr'dan getirilip Samsun zerinden stanbul'a
gtrlecek silahlara el koydu. O gece sabaha kadar silahlar evlere tatt:
Halka: "Bunlar saklayn! leride bunlara ihtiyacmz olacak!" dedi.
Mustafa Kemal'in Havza'daki almalar ngilizlerin dikkatini ekmiti. stanbul Hkmeti de
Mustafa Kemal'in almalarndan rahatsz olmaya balamt.
Mustafa Kemal baka eyler yapyordu.
8 Haziran 1919'da harbiye nezareti, Mustafa Kemal'i stanbul'a geri ard.
51 gn srecek olan resmi grevi srasnda sk sk tehditlerle, antajlarla karlaacak, stne
ekyalar saldrtacak, hakknda idam fetvalar karlacakt.
11 Haziran 1919'da Havza postanesine gitti. Padiaha ektii telgrafta geri dnmeyeceini,
gerekirse resmi grevini ve sfatlarn brakacan ve sine-i millete dneceini belirtti.
pler kopmak zereydi.
Saray, Anafartalar Kahraman'm etkisiz hale getirmeye kararlyd.
ngilizler yle istiyordu. Onlara gre ngilizleri fkelendirecek davranlara izin
verilmemeliydi!
23 Haziran 1919'da Dahiliye Nazr Ali Kemal sancaklara ve vilayetlere bir genelge gnderdi.
Genelgede yle yazyordu:
"Mustafa Kemal Paa, 9. Ordu Mfettilii'nden azledilmitir-Emirlerini dinlemeyiniz."
Mustafa Kemal, sarayn hamlelerine bir satran ustas gibi karla veriyordu.
Drt gn sonra Anadolu'daki asker, sivil btn yneticilere henz grevinin banda olduunu
bildiren bir genelge yaynlad, eer bir g grevden alnacak olursa Anadolu'dan
ayrlmayacan ve "sine-i miHet' te, bir ferdi mcahit olarak" mcadelesine devam edeceini
bildirdi.
27 Haziran'da Sivas'ta, szde Elaz Valisi Ali Galip komplosuy'a karlat.
149'SARI LACVERT KURTULU
Erzurum'a giderken 9 Temmuz 1919'da Erzincan'da saraydan ok artc bir telgraf ald.
Altndaki imza Sultan Vahdettin'e aitti:
"Devletin durumu zannedildii gibi endie verici deildir. Devletin istiklali (saltanatn
devam) gvence altna alndktan sonra merkezden tarann kurtarlmas mmkn olur... ki
ay hava deiimi isteyiniz ve dinleniniz. Devlet ve millet 15 yl sreyle ngiliz ynetimine
teslim edilecek bylece vatan kurtarlm olacak."
Vahdettin, saltanatn devamyla devletin istiklalini zdeletiriyor, teslimiyeti kurtulu
zannediyordu.
Mustafa Kemal, telgraf bitirdiinde dudanda alayc bir tebessm kr vard.
"Ulusun kaderinin kimlerin elinde kaldn" dnyor, iten ie bu yoksul ulusun
terkedilmiliine alyordu. Gzyalar, vatan akyla yanan yreine akyordu.
Mustafa Kemal, padiaha hi unutamayaca bir yant verecekti:
"Burada havalar gzel!"
Erzurum'a giderken o artk "Grld yerde tutuklanmas istenen bir asiydi."
Saray, Dou'daki 15. Kolordu Komutam Kazm Karabekir paa'ya da bir telgraf ekerek
Mustafa Kemal'i tutuklamasn istemiti.
Kazm Karabekir Paa, Mustafa Kemal'i, "Emrinizdeyim paam!" diyerek karlayacakt.
Erzurum'a geldikten sonra da Mustafa Kemal'in zerindeki bask-'ar devam etti.
Mustafa Kemal, basklara boyun emiyordu, bkp usanmadan saraya yant veriyordu.
Erzurum'dan saraya ektii bir telgrafta yle diyordu.
"Niin srar ediyordunuz? Beni grevimden alacaksnz da ngiliz-lerden iyilik mi
greceksiniz? Yakup evki ve Ali hsan paalar grev-aer aldnz da ne oldu? Emperyalizm
geriledi mi? zmir'de Nurettin Pa->ay grevden aldnz, teekkr m ettiler? zmir bundan
sonra igal bilmedi mi?.."
"Beni buradan almak suretiyle ikinci bir hyanete arac olmayn. 2^f de millete bir fert olarak
katln, siz de buraya gelin."
150 SNAN MEYDAN

Mustafa Kemal son szn sylyordu: "Gelemeyeceim! Hem zaten millet beni
brakmyor." Saray yine de pes etmiyor. Ne yapp edip Mustafa Kemal'i stanbul'a getirmeye
alyor, gln vaatlerle Anafartalar Kahraman'm kandrmaya alyordu.
Harbiye nezaretinden gelen bir telgrafta aynen unlar yazyordu: "ngilizler, ahsnza kar
onurunuzu krc bir ey yapmayacaklar; bunu temin ederiz."
Mustafa Kemal yle dnd: "Zavall stanbul, sorunu ahsi bir eref sorunu sanyor."
Harbiye nezaretine verdii yant, Vahdettin'in zerine karabasan gibi kecekti.
"Umumi erefsizliin enkaz altnda, unun bunun erefi de parampara olur."
Mustafa Kemal, kprleri tamamen atyordu:
Erzurum'da 7-8 Temmuz gecesi makine bana geti. Grevine son verilmiti.
"Siz beni grevden alamazsnz; ben istifa ediyorum." dedi.
Mustafa Kemal, tam 51 gn sonra 9. Ordu Mfettilii grevinden istifa etti, ok sevdii
niformalarn karp sivillerini giydi. (7-8 Temmuz 1919)
O srada mavi gzlerinden iki damla billur gzya szlyordu yanaklarna doru...
stanbul, Beylerbeyi Berber Yunus'un Evi
Deniz Yzbas smail Hakk Bey, arkasndaki mindere yasland-Yeni bir sigara yakmt.
Duman azndan burnundan salverirken y' le dedi:
"Silah ve cephanenin Anadolu'ya karlmas iin iki gzergahta11 yararlanabiliriz: Kara ve
Deniz..."
Emin Ali Bey sze kart:
"Buna nc bir gzergah daha eklenebilir." dedi ve yle devam ettL
"Karadeniz gzergah... Kartal ve Pendik'ten kk deniz aralaryla Mrsel'e, oradan da
Anadolu'ya..."
Topkapl da ayn eyi dnyordu. Elindeki fincan masaya braktktan sonra dncelerini
aklad:
"Emin Ali Bey'in teklif ettii kanaldan, hafif silahlar iin yararlanacaz" dedi ve Emin Ali
Bey'e dou bakarak, "Peki ar silahlar ne yapacaz Emin Ali Bey?" diye sordu.
Emin Ali Bey, yasland minderden kprdayp biraz ileri doru kayd, yeil gzlerini
Topkapl'nn iri siyah gzlerine nianlayarak yle dedi:
"Efendim! Dikkatinizi ekerim. tilaf devletleri arasnda baz nemli skntlar var. Paris
Konferans'nda zmir'in talya yerine Yunanistan'a verilmesi talya'y kzdrmtr. Nitekim,
stanbul'a gelen sava gemileri arasnda ok az sayda talyan gemisi vardr. Kukusuz
talyanlar Konya'y, Antalya'y igal etmilerdir; ama ngiltere, Fransa ve talya arasnda bir
uyumazlk olduuna phe yoktur. Bu uyumazlktan yararlanabiliriz. Biliyorsunuz
talyanlar sava deil, tccar bir toplumdur." Konuulanlar ba kede sessizce dinleyen
Berber Yunus: "O zaman biraz bekleyip grelim. Bakalm talyanlar ne yapacak? Topkapl,
pos byklarn tarayarak tekrar Emin Ali Bey'e dnd. Bu talya konusu ilgisini ekmiti.
"Sizi dinliyoruz Emin Ali Bey... Nasl olacak bu talya ii?" Emin Ali Bey, yemden
arkasndaki mindere yasland. Dncelerini olanca aklyla pencereleri sk sk kapatlm
odann ortasna bo-altverdi:
"kalyan vapur irketlerinin stanbul'da acenteleri vardr. Buralarda alan personelin ou da
Trk'tr. Bunlar elde ederek harekete geebiliriz."
smail Hakk Bey konuya yeni bir boyut kazandrd: "Hadi diyelim ki gemi bulduk. Bu gemi
ne iimize yarayacak. Daha nce yaplmas gereken iler var. nce depolardan silah ve
cephanenin alnmas gerekir. Sonra bunlar ambalajlanmaldr. Sonra da rhtmdaki
hamallarn elde edilmesi gerekecek. Bu konuda en kk bir
1
152.SNAN MEYDAN
ak hepimizi lme gtrr. imizde lmden korkan yok; ama hiz- j met aksar, Mustafa
Kemal Paa'ya mahcup oluruz.
Topkapl heyecanlanmt; fiek gibi yerinden frlad, odann orta-j smda dimdik ayakta
durdu ve bir elini belindeki tabancann zerinde' gezdirerek yle dedi:
"Depolardan alma iini bana brakn. Gz ap kapayana kadar bu ii hallederim Allah'ma!"
Ban biraz mahcupa ne dou eerek, "Ayptr sylemesi stanbul'un btn hrszlar ve
yankesicileri emrimdedir."
Mim Mim Grubu'nun btn yeleri kahkahalarla glyorlard, j Yalnz Emin Ali Bey
dnceliydi. "Hrsz ve yankesicilerle bu iin nasl j yaplacana pek akl erdirememi" gibi
bakyordu.
Topkapl, Emin Ali Bey'in iine biraz su serpmek istercesine, o-j nun gzlerinin iine
bakarak yle dedi:
"Emin Ali Bey, siz bu kopuk takmn bilmezsiniz. Tm elebalar emrimdedir. Cephaneyi
rhtma tama iine gelince... stanbul'un btn arabaclar ve hamallar emrimdedir." Sonra
dier arkadalarna ba-; karak konumasn srdrd:
"Arkadalar, ltfen kmsemeyin! Bunlar hrszdr, yankesicidij arabacdr, ama en az bizler
kadar vatanseverdir. Bundan hi kukum: olmasn."
Topkapl szlerini bitirirken Emin Ali Bey, elinin tersiyle nemle-j nen gzlerini siliyordu.
Ertesi gn Mim Mim Grubu Topkapl'nm gzlerinden rak evinde bir toplant daha
yapyordu.
O gece Mim Mim Grubu'na yeni katlmlar oldu
Yzba Hakk Bey, Mlazmevvel Abdlvahab Efendi, Yzba Bilal Bey, Yzba Zeki
Bey, Piyade Mlazmevvel Saffet Efendi, Mlazmevvel Burhan Efendi, Kayyum Ahmet
Efendi, Temen zzet ve Necini efendiler, Muharebe Yzba Cavit Efendi, Fuad Efendi....
Bunlar ynetim kurulu iinde alacaklar ve direni cemiyetlerim yneteceklerdi.

O gnk toplantya katlanlar arasnda Fenerbaheli baz futbolcular ve yneticiler de vard.
Onlarn grevi Altyol'daki kulp binasndan gizlice Anadolu'ya silah karmakt.
Kuva-i Fenerbahe
gal stanbul'unun kalburst ailelerine, Tanzimat kafal brokratlarna, alafranga
zevklerinden dn vermek istemeyen saray efendilerine, amerikan ve ngiliz mandaclarna,
tahtnn ve tacnn kaytsz artsz ngiliz yanlyla korunacana inanan sultanna inat bir
avu gz kara vatansever, Anadolu'da emperyalistlerle bouan Mustafa Kemal'e kaytsz
artsz destek vermek iin rgtlenmilerdi...
"Tekilat- Mahsusa", "Mim Mim Grubu" ve onun bir ubesi olarak alan "Karakol rgt"
lmle alay ederek, mavi gzl gen bir adamn arkasnda imkansz baarmak iin mcadele
ediyordu.
O mcadeleye katlan rgtlerden biri, dierlerinden ok farklyd; onun tetikileri, ellerinden
ok ayaklarm kullanyordu.
rgt aslnda dier rgtler gibi gizli de deildi; bu rgtn binlerce seveni vard.
Ad, Fenerbahe'ydi...
stanbul'un sevgilisi Fenerbahe Anadolu'ya silah karacakt.
stelik, bu grevi bizzat Mustafa Kemal'den almt.
Fenerbahe, dier rgtlerle koordineli bir ekilde alarak, Kurtulu Sava'mn en salam
ayaklarndan birini oluturacakt.
Mustafa Kemal'in Samsun'a kt gnlerde Fenerbahe'nin Altyol'daki iki katl kulp
binasnda zel bir toplant yaplyordu.
Fenerbahe'nin nde gelen yneticilerinden Ali Naci Karacan ve baz arkadalar bir yl kadar
nce Mustafa Kemal'in de oturduu o masann etrafnda oturmu igal boyunca nasl bir
politika izleyeceklerini
tartyorlard
Toplantnn sonunda alman kararlar Fenerbahe'nin yeil sahalarda yapaca malarn artk
"ulusal karlara" hizmet edeceini gsteriyordu.
Ali Naci Karacan o gn alman kararlar sonradan yle aklamt:
1. Fenerbahe'yi mtareke dneminin stanbul'a dkt igal kuv-
154^SNAN MEYDAN
vetlerine mensup takmlarla arptrarak, mmkn olduu kadar galibiyetlere sevk etmek.
2. ngilizler, Franszlar, talyanlar ve bilhassa Rumlar ve Ermeniler ve bunlarn
muhtelifleriyle yaplacak malar gazetelerde mmkn olduu kadar anlatarak, Fenerbahe'yi
milli bir mcadele bayra haline koymak ve halka sevdirmek.
3. Bir taraftan ve mtemadiyen malar ve dier taraflar, bu malarn gazetelerde
propagandasn yaparak, byk kitlelerin futbola kar alakasn hareketlendirmek ve
Fenerbahe malarna mmkn olduu kadar fazla seyirci gelmesine alarak hem haslat
temin etme, hem futbol merakn halk arasnda neretmek.
Bu son madde, igal yllarndaki skntlar atlatmaya ynelikti; nk o yokluk yoksulluk
yllarnda krampon ve forma bulmakta zorlanan, stelik birok futbolcusunu bir daha
dnmemek zere deiik , cephelerde savamaya gnderen kulbn eksiklerini tamamlamas
iin i paraya ihtiyac vard. Kurtulu Sava'na destek olmas da buna balyd; nk parasz,
zayf bir kulbn igal glerini yenmesi olanakszd.
Fenerbahe ayn anda iki maa birden kacakt:
Hem Dereaz'ndan Anadolu'ya gizlice silah ve cephane kararak Kurtulu Sava'na srekli
aktif destek salayacak, hem de stanbul'da igal gleriyle ve aznlk takmlaryla yapaca
karlamalar kazanarak halkn moralini ykseltip, ulusun krlan onurunu bir nebze de olsa
onaracakt.
Aslnda, "Vatan savunmas" Fenerbahe'nin kurulu felsefesiydi. 1900'lerin banda Osmanl
Devleti emperyalist bir kuatmayla evrilmiti. Ruhen ve bedenen salkl genlere ihtiya
vard. Fenerbahe'nin Enver ve Zeki Bey gibi vatansever kurucular bu durumun farkndayd.
Fenerbahe'yi kurarken hem Abdlhamid istibdadna kar mcadele etmeyi, hem de sporla
uraan salkl gen nesillerin yetimesini amalamlard.
1913 ylnda kdam Matbaas tarafndan baslan Fenerbahe tznn 2. maddesinde
kulbn kurulu amac yle ifade edilmiti:
Madde 2: Kulbn takip ettii ama ve gaye; memlekette bedeni ve fikri terbiyenin
yaylmasna almak ve vatan genlerini;
vatann korunmasna, zorluklara ve askeri seferberliklere altrmaktr.*
Balkan ve anakkale savalarnda cepheden cepheye koan Fenerbaheliler imdi de bir lm
kalm savanda mcadele edeceklerdi.
Belki de dnyada ilk kez bir futbol kulb bir ulusun bamszlk mcadelesinde bu kadar
byk bir etkiye sahip olacakt.
1920'nin Balan Cephanelikler Boaltlyor
Harbiye Nezareti Topu Dairesi Bakan Erzincanl Yarbay Salih Bey o gece Topkapl'nm
evindeydi:
Kendinden emin: "Cephanelik emrinizdedir" dedi.
Ayn gece Topkapl'nm adamlar cephanelii boaltt.
1500 tfek, 720 makineli tfek, bir batarya top, 2 bin sandk cephane, 10 bin takm asker
elbisesi, 100 bin takm nal ve mh, 15 bin matara, 500 ton kadar eitli malzeme Hasky'deki
bir depoya nakledildi.
Ertesi gn cephanelii bombo gren Salih Bey bile bu duruma armt. Topkapl'y
grnce yle dedi:
"Bir gecede bu kadar silah ve cephaneyi nasl boalttnz? Mustafa Kemal Paa bouna size
gvenmemi. Helal olsun sana Topkapl."
Fenerbahe Kulb Mze Kurulu Bakam Dr. R. Serta Kayseriliolu bundan bir sre nce
eski Trke harflerle yazlm Osmanlca "Fenerbahe Kulb'nn Suret-i Tekili ile
Maksad" (Fenerbahe Kulb'nn Kuruluu ve Amac) kurulu tzn Kadky'de
bulunan tozlu raflarda grdnde dizlerinin ba zlm ve yine kendisinin ifadesine gre
olduu yere ylmt. Dr. Kayseriliolu kitab satn aldktan sonra ilk i olarak tz
gnmz Trke'sine evirtrmiti. Kulbn tz 1913 senesinde kdam Matbaas
tarafndan baslmt. Fenerbahe Spor Kulb ile bilmen ilk tzk 1918 ylna aitti. Dr. R.
Serta Kayseriliolu 1913 ylna ait tz bularak Fenerbahe Mzesi'ne nemli bir eser
daha kazandrmtr. Tzk 35 maddeden olumaktadr.
156SNAN MEYDAN
M gn sonra
Sarahane Mdr Bakrkyl Binba Mehmet Halit, Maka Klasnn alt katndaki
hurdalklar boaltmakla grevlendirilmiti.
Binba, hurdalklar boaltma bahanesiyle st kattaki silahlar da araklayacakt.
Plan hazrd.
Binba, iki adamyla birlikte plan uygulamaya geirdi.
Tavan ustalkla delindi ve silahlarn depoland st kata kld.
Silah sandklar, hurdalarla ve samanlarla gizlenmeye allmt.
Binba, bir taraftan stn ban temizlerken, dier taraftan adamlarna bakarak byk alt
glyordu:
"Bakn naslda kuzu gibi yatyor mbarek mal!"
On on be dakika sonra klann nnden hurda ykl bir at araba hareket etti. Kapdaki
nbeti subay hurdalklarn altna gizlenmi silah sandklarndan habersizdi. Araba kladan
uzaklarken binba ve adamlar kahkahalarla glyorlard.
in zor blm tamamd.
Binba Mehmet Halit, silahlan Veliefendi'deki evine tad. Birka gn orada saklad sonra da
Anadolu'ya sevk edilmek zere kar yakaya nakletti.
Saray, Maka Klas'nn boaltldn fark ettiine oktan i iten gemiti. Bu ii Binba
Mehmet Halit'in yapt belliydi. Hakknda i-dam ferman karld, Veliefendi'deki evi didik
didik arand ama en u-fak bir ize bile rastlanamad.
Binba Mehmet Halit ise oktan ortadan kaybolmutu.
M hafta sonra
Mondros Atekes Antlamas'na gre Anadolu'daki telsiz ve telgraf hatlarna el konulmutu.
Mustafa Kemal'in gvenli bir haberleme ama ihtiyac vard. Bir eyler yaplmas
gerekiyordu; ama ne?
Bu haberleme sknts Topkaph'nm kulana da gelmiti. Topka-.pl, Mim Mim Grubu'nu
kendi evinde toplantya ard.
gece st ste uzun toplantlar yapld.
Sonunda bir are bulundu.
Ertesi gece Ahrkap'daki muharebe deposuyla Selimiye Kla-s'ndaki telsiz aralar, bu
aralar kullanan mrettebatla birlikte ortadan kaybolmutu.
stanbul Hkmeti durumu rendiinde Murat Reis, Nemli Zade motorunun kaptan
kknde, denize kar sigarasn harlandryordu.
Ertesi gece Topkapl Mim Mim Gurubu'nu toplam durum deerlendirmesi yapyordu.
Topkapl, gururla, "Telsizlerle birlikte mrettebat da aldk." deyince, Emin Ali Bey,
dayanamad glmeye balad:
"Hadi telsizleri aldnz, bari mrettebat almasaydmz? Hadi mrettebat aldnz, telsizleri
almasaydmz!"
Topkaph'nm evi bir kere daha Mim Mim Grubu'nun kahkahalaryla yanklanyordu.
Mustafa Kemal'in Anadolu'ya gemesinden sonra ard ardna gerekleen soygunlar padiah
ve hkmet kadar igal kuvvetlerini de tedirgin etmeye balamt.
Bu soygunlara artk bir son verilmeliydi.
gal Kuvvetleri Komutan General Harington'un kesin talimat vard: "Bu soygunlar
yapanlar mutlaka yakalanacakt."
ngiliz gizli servisleri gece gndz demeden soyguncular aryordu.
Bu, "vatansever soyguncular" arasnda Fenerbaheliler de vard. Fenerbaheli sporculardan
Yavuz smet (Ulu)* anlarnda o dnemleri yle anlatacakt:
Tbbiye'nin beinci snfna gelmitim. Fenerbaheli futbolcu, atlet, boksr 14 sporcu
Selimiye Klas'nn cephanelerine da-danmtk. Gece olduu zaman sessizce, banda nbet
bekle-
Yavuz smet (Ulu) 1919 yllarndan balayarak Fenerbahe'de boks yaptktan sonra kulpte
futbol da oynamt. 1962-1966 yllar arasnda da Fenerbahe'de kulp bakanl yapmt.
158^SNAN MEYDAN
yen cephaneliklere sokuluyor, esir Osmanl ordusunun mavzer- '
lerini teker teker alarak srtmzdaki uvallar ile brahim Aa ;
ayr'na tayorduk. ayr'da milislerimizle buluuyor, silah ;
uvallarn onlara teslim ediyorduk. Onlar da Atatrk ordularna ulatrmak zere Karadeniz
sahillerine gtryorlard. Cephaneliklerden silah almamz aylarca srd. Neredeyse
boaltmtk.
Baz Fenerbaheli sporcular ise milli mcadeleye silah retmek iin Ankara'ya kayordu.
alman silah, cephane ve her trl tehizat Fenerbahe araclyla nebolu veya Karadeniz
zerinden Anadolu'ya karlyordu.
Fenerbahe Anadolu'ya Silah Karyor
Fenerbaheli futbolcular, Kurbaaldere'deki antrenman sahasnda bir yandan antrenman
yaparlarken, te yandan gizlice kulp binasna silah saklyorlar ve gece karanlnda bunlar
Anadolu'ya gnderiyorlard
Fenerbahe Spor KLb
Kulp binasnn 8-10 metre tesinde, motorlarn yanatklar bir iskele vard.
Kulp binasnn kaykhanesi ise, silah ve cephane deposu olarak kullanlyordu.
Geceleri iskeleye gizlice yanaan motorlara bu depodan yklenen silah ve cephaneler,
Anadolu'ya karlyordu.
Byk bir dikkat iinde yaplmasna karn bu "gizli faaliyet" bir sre sonra gal Kuvvetleri
Komutanl tarafndan duyulacakt.
Ayn gn Yenibaheli kr, "gizli faaliyet"in dman tarafndan duyulduu haberim
Fenerbahe'ye ulatracak, arabuk nlem alnmasn isteyecekti.
O gn antrenman yapmaya gelen futbolcularn bir grevi de aktrmadan antrenman
sahasndan kaybolup, kaykhanedeki silah ve cephaneyi gizlice evlerine gtrmek ve orada
saklamakt.
Anadolu'ya silah karan Fenerbaheliler
Fenerbaheli ki Futbolcu ehit Oldu
stanbul'un zerine karabasan gibi ken igal gecelerinden biriy-
160-SNAN MEYDAN
di. Kz Kulesi yalnzlktan sklm yine aktrmadan Boaz'm teki tarafnda ay nda
parlayan ince uzun minareli camilerle konuuyordu.
Deniz sakin ve sessizdi.
Gece kular ve martlar bile susmutu.
Alacakaranln yava yava yrtlmaya balad o afak vakti, Kadky Altyol'daki
Fenerbahe kulp binasnda sabah ltlarnn belir-ginletirdii glgeler kouturuyordu.
Fenerbahe Kulb'nn dereye bakan arka tarafndaki balk teknesinde ise ingene
palamudu tela var gibiydi.
"Alar tamam m aalar!" diye seslendi kaptan! Yola kld klacakt..."Bismillah!" denildi,
denilecekti. Ama ykle ykle tekne dolmu-yordu; "Bu Fenerli balklar denizi mi kurutmaya
niyetlidir ne?"
Aslnda o sabah -daha nceki pek ok sabah gibi- tekneye yklenen a deil, silaht...
Olta yerine, uzun namlulu tfek vard...
Mermiler, yem niyetine kullanlacakt.
Mustafa Kemal Paa baln en byn avlayacakt denizi olmayan Anadolu bozkrnda!
Yunan', ngiliz'i, Fransz', talyan': Ne balk ama!
Tekne yklenip, Boaz'a acilindi m mrettebat "Rasgele Mustafa Kemal Paa!" derdi
glerek.
Tekne, top, tfek ve bombayla doluydu... imdilerde olsa, bunlar trola kyor dersin; fakat
onlar, Anadolu'ya silah ve cephane tayorlard.
Atatrk ve silah arkadalar cephane bekliyordu; kurun ata ata biterdi; ama bu kurunlar hi
bitmiyordu!
"mr biter, kurun bitmezdi": Saolsun Fenerbahe, cephaneyi eksik etmezdi...
afan ilk aydnlnda sessizce glgeleri dolaan, yalnzca Fenerbahe'nin balk
grnmdeki yurtseverleri deildi.
Her gn ayn saatlerde bala kan Fenerlilerden phelenen bir Rum, kayklara
yklenenlerin balk malzemesi olmadn anlam ve Fenerbahe'yi igal glerine ihbar
etmiti Dman, askerleri sinsice kulp binasna doru sokuluyordu.
gal gleri Fenerbahe'yi su stnde basmay planlyordu^, fakat sinsi sinsi sokulan
niformal kalabalk, kulp binasndakilerin dikkatinden kamad.
Gzcler, arkadalarm uyard.,
"abuk olun, abuk olun! Gelmek zereler."
Son bir gayretle, son parti silah sand da tekneye yklendi, Askerler kydaki hareketliliin
hzlandn grnce komaya baladlar. Ate ederek ilerliyorlard. Bu srada kulp binasnn
ikinci katndaki pencerelerden igal askerlerine ate edilmeye baland.
Fenerbahe ne pahasna olursa olsun o silahlar karacakt.
gal askerleri ikiye ayrld; bir grup, binay kurun yamuruna tutarken, dier bir grup
binann arkasndaki dereye doru komaya balad.
Tekne hareket etmek zereydi.
Kulpte ise Fenerbahe'nin ikinci takmnda futbol oynam Refik ve Mustafa beyler dman
oyalyordu.
Ancak, sayca ok stn olan ngiliz igalciler; ksa srede binaya girdiler ve tm kurunlarn
Refik ve Mustafa beylerin zerine boalt-verdiler.
Refik ve Mustafa beyler ehit olmulard...
Ama, o arada tekne yola karlm, silahlar kurtarlmt.
Dman, kulbn altn stne getirmi; ama hibir ipucu bulamamt.
Fenerbaheli iki futbolcu hayata gzlerini kapamadan, son cephane ve son kafile de
Anadolu'ya doru yola kmt.
Grev tamamlanmt.
Teknedekiler Boaz'm ortasnda "Yaasn vatan!.. Yaasn Fenerbahe!.." diye baryorlard.
gal kuvvetleri kulbn altn stne getirmiler; ama hibir kant bulamamlard. Dorusu
kanta da ihtiyalar yoktu. Onlar, ad stnde igalciydi. Bina tmyle tahrip edilmiti, sahas
ise topu birliklerinin hayvanlar iin ahr haline getirilmiti.
Uzunca bir sre sonra, kulbn yanndaki antrenman sahas yeni-
162-SNAN MEYDAN
den futbola ald zaman, bu kez de tetanos mikrobu tehisiyle kullanlamayacakt.
Sava acmaszd...
Fenerbaheli Kahramanlar
galci baskn Fenerbahe'ye pahalya ml olacakt: ki ehit ve kulbn kapatlmas dnda,
Bakan Sabri Bey de bir gurup Fenerbaheliyle birlikte Malta Adas'na srgn edilecekti.
Mustafa Kemal'in yakn arkadalarndan biri olan Sabri Bey (Toprak)'! en ok kahreden esir
olmak deil, ngiliz askerlerinin Moda'daki evini basp, onu ocuklarnn gzleri nnde yaka
paa darya srklemeleriydi.
O an mr boyunca hi unutamayacakt.
O Fenerbahe'nin kurtarcsyd: En zor gnlerde ortaya kar Fa nerbahe'yi adeta yeniden
kurard. 1
Fenerbahe 1915 ylnda sava koullarndan dolay malzeme sj kmts yayordu. Sabri Bey,
Baker'm dkkanna gidip, bir araba malz meyle geri dnd.
Fenerbahe'yi komple bir spor kulb haline getiren de oydu. De. nizcilik ubesi amaya
karar vermi, hatta bu i iin gereken tekneler bile kendisi bulmutu.
Sabri Bey eski bir ttihatyd. Bu nedenle ttihat ve Terakki Cemi! yeti'nin kapan srasnda
partinin eyalarn kulbe getirmiti. Bylecj baz nemli belgeleri kurtarmt
Sabri Bey, Kurtulu Sava'nda katlm, Posta Telgraf Genel Mj dr olarak almt.
Kurtulu Sava'nm gizli rgtlerinde aktif grev stlenen Fener-., baheliler de vard.
Bunlarn en nemlilerinden biri Fenerbahe'nin bir.; numaral kurucu yesi Enver Bey'di.
Enver Bey, teden beri vatan ve hrriyet mcadelesi iinde olmutu. Hatta Fenerbahe'yi de
bu amala kurmutu. Kulpteki genleri, daha rahat bilinlendirebileceini dnyordu.
Babas Hulusi Bey en byk olu Enver'i saraydan bir kzla evlen-
dirmek istiyordu. Enver Bey sonunda Zht Paa Ailesi'nden Nedime Hanmla evlendi.
Nedime Hanm Ntre Dame Sion'da okumu, aydn bir hanmefendiydi.
Enver Bey, Kurtulu Sava'nda Sirkeci Gmrk Ba Mdrl yapt.
Aslnda bu grev sadece bir kamuflajd: onun gerek grevi Anadolu'ya silah ve cephane
karmakt.
Gmrk sorumlusu olmas silah karma iinde ona byk bir kolaylk salyordu.
Gmrkten geirdii silahlar Fenerbahe araclyla Anadolu'ya sevk ediyordu.
ngiliz ajanlar uzun sre sonra onu da yakalamlard.
Gmrkte alrken bir gn bana silah dayand; fakat o buna aldr etmeden gizli grevine
devam etti.
Kurtulu Sava'nda gsterdii olaanst baarlardan dolay stiklal Madalyas ile
dllendirilen Enver Bey'e Mustafa Kemal, "Korkusuz Trk" unvan verecekti.
gal yularnda bir Fenerbahe ma
164-SNAN MEYDAN
Bir Trk Ajan Fenerbaheli ngiliz Kemal
Asl ad Ahmet Esat Tomruk'tu. 1887'de stanbul Altnmermer'de dodu.
Babas, Efkaf memurlarndan Mehmet Reit Bey, annesi ise Sdka Hanim'd.
Babasn kaybettiinde daha 5 yandayd. Aileye days yardm edecekti
Aile nce Beyolu'na sonradan da Emirgan'a tanacakt.
Esat Bey, denizcilie meraklyd. Emirgan'da sandalc Fotiki'den denizciliin inceliklerini
rendi.
Okula Galatasaray Sultanisi'nde balad. Yatak arkadalarn Ruen Eret (Onaydn) ona
"Kk" lakabm verdi.
Mirastan payna den birka altm alnca soluu insan kaakl yapan bir Musevi'nin
yannda ald. Onun araclyla gizlice ngiltere'ye gitti. Liverpol Liman'nda gemiden
indiinde ok mutluydu.
Henz 16 yandayd.
Bir yandan alp, okurken dier yandan nl boksr Dixie Kid'-den boks dersleri alyordu.
ok gemeden kolej ampiyonu olacakt.
O srada ngiltere'de tant iki yabancdan ajanlk teklifi ald; a-ma bu teklifi reddederek
Paris'e gitti.
Birinci Dnya Sava baladnda stanbul'a dnd.
nce Maltepe htiyat Zabit Mektebi'ne, oradan da 5. Ordu Karar-gah'na gnderildi.
Kaderini deitirecek frsat ise anakkale'de yakalad.
anakkale'de antrenman yaparken 19. Tmen Komutan Mustafa Kemal'le tant.
O artk vatan iin mcadele edecekti.
O imdi bir ajand.
anakkale'deki silah depolarnn anahtarlarn millicilere teslim etti.
O, istihbarat klasik ajanlardan deildi; basknlara katlyor, sabo-
165'SARI LACVERT KURTULU
tapar yapyor, elde silah lme meydan okuyup, maceradan maceraya anlyordu.
Bir keresinde Duyunu Umumiye kasasn bile boaltmt.
Kurtulu Sava'na Biga'da katld.
eteci gibi giyinmiti. Belinde iki toplu tabanca vard.
O artk bir Kuva-i Milliye'ciydi.
zmir'de ngiliz bahriyelisi klna girip beyanname datt. nemli yerlere bomba ve tahrip
kalb yerletirdi.
ngilizler, kellesine 500 altn dl koydu.
Milli harekete kar mcadele eden eteci Anzavur, bir gn onu beygire balayp,
srkleyerek ldreceini sylyordu.
Balkesir'e ikinci geliinde kimliindeki ad Wood'du:
ngiliz Yzbas Wood!
Anakara'da Kazm zalp ile bulutu. Kara Vasf da yanma alarak Mustafa Kemal'in Ankara
Gar Binas'ndaki karargahna geldi. Orada Emir Subay Mahmut Bey tarafndan karlanp
Mustafa Kemal'in huzuruna karld.
ngiliz Kemal odaya alndnda Mustafa Kemal, srt odaya dnk pencereden istasyona
doru bakyordu. Yavaa odaya doru dnp, karsnda dimdik ayakta duran ngiliz
Kemal'e bakt.
Koltua otururken, "Naslsn Kemal?" dedi
"zerinize afiyet, iyiyim paam."
Mustafa Kemal, gm tabakasna uzanp, bir sigara yakt, sonra tabakay ngiliz Kemal'e
uzatt. ngiliz Kemal rahatlamt.
Biraz eski gnlerden konutular. Sonra Mustafa Kemal onu stihbarat Genel Mdr
Hamdullah Suphi'ye gnderdi.
Hamdullah Suphi ona ok nemli bir grev verdi.
"Dman cephesine gideceksiniz. Dman nerelere kadar uzanacak? Ne zaman taarruz
edeceler, saylar ne kadardr, ellerinde ne kadar silah ve cephane vardr. Acilen bize bilgi
getireceksiniz."
150 lira yoluk ald. Klk deitirdi. Artk Trablusgarpl Mehmet aid Bey'di.
Bu ekilde talyanlarn arasna szmay baard.
166-SNAN MEYDAN
talyan Konsolosluu'nun kendisine verdii bir arabayla giderken Burdur yaknlarnda verilen
molada ofrn dalgnlndan yararlanp, cebindeki gizli evraklar ald ve Ankara'ya yollad.
Bu evraklardaki M:33 ve P.T.S ifreleri zlecek ve Kurtulu Sa-va'nn taarruz planlar bu
dorultuda yaplacakt.
Bu sefer ngiliz Kemal smet Paa'ya teslim edildi.
Tekrar zmir'e gnderildi ve Naci Bey'le zmit zerinden stanbul'a geti. Bu seferki ad
Henry Ville'di.
Amerikal gazeteci Henry Vill!
Esat Tomruk ya da nam deer Fenerbaheli ngiliz Kemal bokstaki ilk bilgileri Fenerbaheli
Fahri Ayad Bey'den almt.
gal yllarnda Fenerbaheli futbolcular stanbul'da ngiliz takmlarn yenerken, ngiliz
Kemal de ngiliz boksrleri nakavt ediyordu.
Kurtulu Sava'ndan sonra Mustafa Kemal, bu sportmen kahraman alnndan perek, stiklal
Madalyas ile dllendirdi.
Erzurum'dan Ankara'ya
Mustafa Kemal, Erzurum'dan Sivas'a geti. Orada ulusal boyutta bir kongre toplad.
4-11 Eyll 1919 tarihleri arasnda Mustafa Kemal'in bakanlnda toplanan Sivas Kongresi,
manda ve himayeyi kesin olarak reddetti.
Yeni parola, "Ya istiklal ya lmd."
Sivas'tan sonra yeniden Amasya'ya dnd. Ali Rza Paa Hkme-ti'nin temsilcisi Salih
Paayla grt. Bu grmeler sonunda stanbul Hkmeti Anadolu hareketini resmen
tanrken alman kararlardan sadece biri uygulanacak, stanbul'da Son Osmanl Mebusan
Meclisi toplanacakt.
Yaplan seimlerde Mustafa Kemal de Erzurum milletvekili seilecek; fakat stanbul'daki
meclis toplantlarna katlmayacakt.
Son Osmanl Mebusan Meclisi, Mustafa Kemal'in hazrlad Mi" sak- Milli'yi ilan edince
ngilizler ileden kacak ve irkin yzlerin1 herkese gstereceklerdi:
Meclisi silah zoruyla basp, datacak,
I
Baz milletvekillerini tutuklayp, Malta'ya srgn edecek,
ngiliz yanls Damat Ferit Hkmeti yeniden greve getirilecek,
Ve stanbul resmen igal edilecekti (16 Mart 1920).
Payitaht kan alyordu.
Mustafa Kemal'in kar hamleleri ngilizleri akna evirecekti.
Mustafa Kemal, Anadolu'dan stanbul'a vergi gnderilmesini yasaklayacak, Geyve-Ulukla
demiryolunu havaya uurtacak, Anadolu'daki baz igalci ngiliz subaylarn tutuklayacak ve
seimlerin yenilenmesi iin genelge yaynlayacakt.
23 Nisan 1920'de Ankara'da Trkiye Byk Millet Meclisi alacakt.
Bu bir devrimdi.
Egemenlik kaytsz artsz ulusa veriliyor ve bozkrn ortasnda yeni bir devlet kuruluyordu.
Bu srada Yunan ordusu Afyon-Uak zerinden Ankara'ya doru ilerliyordu.
eride ise stanbul Flkmeti ve ngilizlerin kkrtmalaryla yurdun drt bir yannda
ayaklanmalar kyordu.
168 SNAN MEYDAN
Padiah da bo durmuyor; Hilafet Ordusu ve Kuva-i nzibatiye adl kuvvelerle mlkileri yok
etmenin planlarn yapyordu.
1921 ylnn o zor gnlerinde stanbul'da halkn bozulan moralini yine Fenerbahe
dzeltecekti.
Mustafa Kemal'in, cephede igal glerini bozguna uratt gnlerde Fenerbahe de onlar
sahada bozguna uratyordu.
Anadolu'da Fenerli Bir ehzade: mer Faruk Efendi
tilaf Devletleri, Mondros Atekes Antlamasndan sonra tm gleriyle bereketli Anadolu
topraklarnn zerine ullanmlard.
Osmanl Devleti'ni idare eden padiah ve onun kontrol altndaki hkmet ulusun karlarn
korumakta aciz kalmt.
Saray, kurtuluu igal gleriyle birlikte hareket etmekte gryordu. Bu nedenle Padiah
Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit ngilizlerin bir dediini iki etmiyor, bu dorultuda
Anadolu'daki mlicilere ate pskryordu.
O gnlerde Osmanl Saray'ndaki gen bir ehzadenin ise ok baka dnceleri vard.
ehzade mer Faruk Efendi Anadolu'daki millicileri destekliyordu.
Yakkl ehzade, niformalarn karp eteci giysilerini giyerek Kuva-i Milliye'ye
katlmay dnmt.
1921 ylnda resmen Kurtulu Sava'na katlmak zere Anadolu'ya kat.
nce bir gemiyle nebolu'ya ulat.
Sarayl kadnlarn "Kasrga Day" adn verdikleri mer Faruk Efendi Ocak aynn dondurucu
ayaznda hayatn tehlikeye atarak, elinde bir tabanca kamarasnn dolabnda saklanarak
nebolu'ya ulamt.
Orada bir zengin konana yerleerek Anakara'dan gelecek haberi beklemeye balad.
ehzade mer Faruk Efendi umutluydu. stelik yannda Atatrk'n silah arkadalarndan
Refet Paa da vard.
Birka gn sonra gelen haber, gen ehzadenin btn umutlarn kracakt.
Mustafa Kemal, Kurtulu Sava'na cephe alan Osmanl siyasi otoritesinin bir temsilcisini
Ankara'ya kabul ederek Ankara'daki saltanat yanllarn glendirmek istemiyordu. nk o,
savatan sonra egemenlii ulusa vermeyi; Cumhuriyet'i ilan etmeyi dnyordu. Bu nedenle
saltanat temsil eden mer Faruk Efendi'nin teklifini tereddtsz reddetmiti.
Mustafa Kemal, bir yaknn nebolu'ya gndererek, gen ehzadeye u mesaj iletti:
mer Faruk Efendi, bu artlarda Ankara'ya gelmeniz igal kuvvetlerini kzdracak, stanbul'u
ve saray zor durumda brakacaktr. Bir an nce stanbul'a dnmenizi ve oradaki grevlerinize
devam etmenizi neririm.
Mustafa Kemal'den ald bu habere ok zlen ehzade bir ilkbahar gn saraya dnd.
ehzade mer Faruk Efendi'yi sevgili kars Sabiha Sultan karlad.
Sabiha Sultan, Vahdettin'in gzellii dillere destan kzyd
Mustafa Kemal, gzel sultann kocasn geri evirmiti. Sabiha Sultan, anlaml gzlerle
kocasna bakarken, "Bu bir intikam!" diye dnyordu.
Gya iki yl kadar nce Mustafa Kemal onunla evlenmek istemi de o kabul etmemi! Gya
"tannm ve haris bir komutanla aile hayat kuramayacan" dnd iin Mustafa
Kemal'in teklifini geri evirmi!
Mustafa Kemal de imdi mer Faruk Efendi'yi Ankara'ya kabul etmeyerek ondan intikam
alyormu!
Sabiha Sultan byle dnyordu; ama gerekler ok daha bakayd.
Oysa ki bu evlilii isteyen Mustafa Kemal deil, Sabiha Sultan'n babas Padiah Vahdettin'di.
Vahdettin, bu evlilik sayesinde hem Mustafa Kemal'i kontrol altna almay, hem de harbiye
nazr ve sadrazam olarak ondan yararlanmay dnyordu.
Mustafa Kemal bu teklifi reddedince Vahdettin de onu Anadolu'ya srmt.
170-SNAN MEYDAN
Vahdettin, kz Sabiha Sultan' da baka bir saraylyla; Abdlme-cit'in olu mer Faruk
Efendiyle evlendirmiti.
gal yllarnda Anadolu'ya gidemeyen ehzade mer Faruk Efendi stanbul'da kald ama bu
sefer de kendini futbola verdi.
ehzade mer Faruk Efendi Fenerbahe'ye bakan olacak ve kurtulua, cepheden deil ama
sahadan katk salamaya alacakt.
Aslnda Fenerbahe daha kuruluundan beri siyasilerin ilgisini ekmiti. Osmanl Saray da bu
ilgiden nasibini almt.
Baz Osmanl ehzadeleri futbolun byl gcn oktan kefetmilerdi.
Son derce kapal bir ortamda, "kafes hayat" yaayan Osmanl ehzadelerinin sosyal ilikileri
son derece zayft. Veliaht olmayan ehzadeler halk iine bile kmazd. Dolaysyla halk
onlar tanmazd.
Sarayn kapl kaplar ardnda birbiriyle sessiz bir rekabet iindeki bu ehzadelerden futbolu
ilk kefeden Osman Fuat Efendi'ydi. Kulbe gsterdii yakn ilgiden dolay Fenerbahe'ye
fahri bakan yapld. Aslnda bu biraz da ttihat ve Terakki liderlerinden Talat Paa'nn
Fenerbahe'ye kar sava am olmasndan kaynaklanyordu. Fenerbaheli yneticiler Talat
Paay Osman Fuat Efendi 'yi e durdurmay planlyorlard.
V. Murat'n torunu ve ehzade Selahattin Efendi'nin olu olan Osman Fuat Efendi 1911-1912
yllarnda Fenerbahe'ye fahri bakanlk yapmt.
Fenerbahe'nin en nl sarayl bakan ise ahzade mer Faruk Efendi'ydi. nce
Fenerbahe'ye ye olan ehzade, 1920'den 1924'e kadar Fenerbahe'ye bakanlk yapacakt.
mer Faruk Efendi, Fenerbahe'nin futbol dndaki amatr branlarna da nclk edecek,
tenis, boks, aletli jimnastik, eskirim, krek, izcilik gibi dallarn kurulmasn salayacakt.
Baz Osmanl ehzadeleri kabuklarn atlatmaya kararlydlar. Futbol kulplerini himaye
ediyorlar, malar dzenliyorlar, hediyeler datyorlard.
1920 ylnda dzenlen "ehzade Abdlhalim Kupas'n Fenerbahe kazand.
I
Osmanl ehzadelerinden Abdlhalim Efendi 1920 yl Ekim ayn Spor Bayram ilan etti.
Gen ehzade bu bayram bir futbol mayla renklendirmek istiyordu. Bu ma kazanacak
takm, ehzadenin adm tayan gm kupay alacakt.
Ma, Fenerbahe ile Franszlar arasnda oynanacakt.
Franszlar, iki yldr yenemedikleri Fenerbahe'yi o mata yenerek gm kupay kaldrmann
hesaplarn yapyorlard.
Ama evdeki hesap arya uymayacak ve Fenerbahe igalci Fran-szlar 4-1 yenerek alklar
arasnda gm kupay kaldracakt.
ehzade bakan ve Fenerbahe hatras
Fakat Fenerbahe, hibir Osmanl ehzadesini mer Faruk Efendi kadar mutlu etmeyecekti;
nk Fenerbahe'nin igal kuvvetlerini darmadan ettii, 1920-1923 yllar arasndaki fahri
bakan oydu.
Mustafa Kemal'le ehzade mer Faruk Efendi'nin Sabiha Sultan dnda bir ortak noktalar
daha vard: Fenerbahe...
Garip bir tesadf!..
172.SNAN MEYDAN
Gerek Avrupa Fatihi Fenerbahe
1918-1919 ve 1919-1920 ligleri Birinci Dnya Sava ve mtareke nedeniyle yaplamamt.
1920-1921 stanbul (Cuma) Ligi'ni Fenerbahe 22 puanla ampiyon olarak bitirdi.
1921-1922 ligini ise Galatasaray 28 puanla ampiyon olarak bitirirken, Fenerbahe 26 puanla
ikinci olabildi.*
1922-1923 liginde ise tam bir Fenerbahe frtnas esecekti.
Fenerbahe bu sezon hi yenilmeden ve hi gol yemeden 58 gol atarak 23 puanla ampiyon
oldu.
O sezon 3 yldr ampiyonlua hasret kalan Altmordu'yu yeniden toparlanm, byk
yldzlarla kadrosunu glendirmiti. ampiyonluk iin tek engel Fenerbahe'ydi.
Fakat, igal gleriyle yapt malar kazanan Fenerbahe ampiyonluun en gl aday
olduunu herkese gstermiti.
Altmordu'yla 0-0 berabere kalan, iki mata Sleymaniye'ye tam 15 gol, Vefa'ya ve Hilal'e tam
13 gol, Anadolu ve Darafaka'ya 5 gol ve Galatasaray'a 7 gol atan Fenerbahe hi gol
yemeden ampiyon oldu.
Fenerbahe'nin 58 gol atarak yenilgisiz ampiyon olan bu efsane kadrosunda u futbolcular
vard:
Kaleciler Sekip Kulakszolu, Fevzi.
Bekler Cafer, aatay, Hasan Kamil Sporel, Suat Kesin.
Haflar Fahir Yeniay, smet Ulu Kadri Gktulga, Ragp Maden, Adnan tken.
Forvetler Zeki Rza Sporel (Kpt), Alaaddin Baydar, Sabih Arca, Bedri Grsoy, mer Tanyeri
ve Galip Kulakszolu.
O sezon Fenerbahe'nin ve Trk futbolunun unutulmaz golcs Zeki Rza Sporel 26 golle
hem Fenerbahe'nin hem de ligin gol kral oldu.
stanbul (Cuma) Ligi dnda o yllarda bir de stanbul Trk dman Birlii Ligi kurulmutu.
Bu ligde 1919-1920, 1920-1921 sezonlarn Beikta ampiyon olarak bitirmiti.
173-SAR1 LACVERT KURTULU
Mustafa Kemal'in Anadolu'yu dman ayaklar altnda inenmekten kurtard o gnlerde
Fenerbahe'nin ampiyonluu'nun ayr bir anlam vard.
1923 ylnda Kurtulu cokusuna bir de Fenerbahe cokusu eklenmi, kurtulu san laciverte
boyanmt.
Fenerbahe sevgisi, stanbul'un snrlarn am, tm lkeye yaylmaya balamt. Bu
sevginin tek nedeni Fenerbahe'nin kazand ampiyonluklar deildi. Bu sevginin en nemli
nedeni o zor igal yllarnda Fenerbahe'nin ngiliz, Fransz, Rum ve Ermeni takmlarna kar
kazand olaanst baarlard.
gal stanbul'unda, horlanan, itilip, kaklan, z yurdunda esir durumuna den Mslman
Trklerin tek avuntusu Fenerbahe'ydi.
gal yularnda bir Fenerbahe man seyredenler
23 Kasm'da Fransz General Franche d'Esperey, Ermeni ve Rumlarn cokulu alklar
arasnda Sahte Fatih edasnda beyaz bir atn
174.SNAN MEYDAN
zerinde stanbul'a girmiti. Bu srada silahn ekip yol kenarndaki Mslmanlardan
birkan vurmutu.
General d' Espery'in en az kendisi kadar iren askerleri de ayn gn stanbul tramvaylarnda
gpegndz Trk kzlarna tecavz etmilerdi.
stanbul halk dehet ve korku iinde eve kapanm, kafesli pencerelerin ardnda bir umut
bekliyordu. Birileri bu aalk dmana haddini bildirmeliydi.
ttihatlar lkeyi oktan terk etmi, Padiah Vahdettin ve stanbul Hkmeti dmana
kaytsz artsz teslim olmu, Osmanl btn kurumlaryla iflas etmiti.
Fakat igal stanbul'unda henz dmana teslim olmayanlar da vard.
Baz gizli rgtlerin korkusuz elemanlar ve bir de Boaz'n teki tarafndaki Fenerbaheli
futbolcular dmana unutamayacaklar bir ders vermeye hazrlanyorlard.
Ve o Fenerbahe daha igalin ilk aynda dmann sinirlerini bozmaya balayacakt.
Fenerbahe Fransz karmasn 3-1 yenmiti.
Bu zafer krlmas g bir rekorun da ilk iaretiydi.
Fenerbahe, igalci takmlara kar 50 ma yapacak; bunlarn 41'i-ni kazanp, 4'nde berabere
kalrken sadece 5'ini kaybedecekti. Dman filelerine 193 gol atan Fenerbahe sadece 47 gol
yiyecekti.
Fenerbahe, ayrca Ermeni ve Rum takmlaryla yapt 16 man da tamamm kazanacakt.
Toplam 66 ma yapan Fenerbahe bunlarn 57'sini kazanm, sadece 5'ini kaybetmiti.
Bu byk baar, gerek bir Avrupa zaferiydi.
Baz Fenerbahelilerin gizlice Anadolu'ya silah kardklar, bazlarnn elde silah cepheden
cepheye kotuklar dikkate alnacak olursa Fenerbahe'nin igal takmlarna kar elde ettii
bu byk baarnn boyutu daha iyi anlalacaktr.
ehitler oalnca Fenerbahe ocuklayordu. Uzun, yorucu ve acmasz sava yllar lkeyi
olduu kadar futbol takmlarn da yprat-
yordu. Cepheye giden futbolcular bir bir ehit olunca, ligler ocuk yataki futbolcularla
oynanmaya balad. Fenerbahe kadrosunda 14-16 yalarnda ok sayda futbolcu vard.
Fenerbahe ii kan alayan stanbul halknn yzn gldryordu.
Fenerbahe'nin gsterdii bu baary Galatasaray, Beikta ve Alt-nordu gibi takmlar
gsteremeyince stanbul'un Mslman Trkleri sar lacivertli takmn peine taklyordu.
Fenerbahe'nin taraftar kitlesi her geen gn gibi byyordu.
Fenerbahe Kuva-i Milliye ruhunun sembol haline gelmiti.
Malarda sadece top oynanmyor, her seferinde vatann gerek sahipleriyle igalciler
kapyordu. Bu bir hesaplamayd.
Mustafa Kemal emperyalistlerle cephede hesaplarken, Fenerbahe emperyalistlerle sahada
hesaplayordu.
Fenerbahe'nin igal glerine kar kazand zaferlerin haberleri gazetelerde geni yer
tutuyordu.
Ve bir strateji dehas olan Mustafa Kemal, bu zafer haberlerinin y-er ald gazeteleri
havadan, karadan Trk cephelerine ulatryordu.
Cephedeki Mehmetik Fenerbahe'nin zaferleriyle moral buluyordu. Fenerin sahadaki
zaferleri cephedeki Mehmetiin zafere olan inancm artyordu.
Fenerbahe, igal kuvvetleriyle bir maa karken
176SNAN MEYDAN
O gnlerin Fenerbahesi'ni Ali Naci Karacan yle anlatmaktadr: Mtareke devrinde halkn
igal kuvvetlerine hnc o derece de idi ki Fenerbahe'nin hemen her Pazar giritii bu malar,
daha dorusu, 'Futbol oynuyorum' diye yapt o milli kavgalar, inanlmaz bir ilgi uyandrd.
Fenerbahe her oynaynda yzlerce lira getiren bir takm olmutu... Fenerbahe yle mthi
bir silindir haline geliyor ve ma yapa yapa yle idmanlyordu ki bu ecnebi takmlarndan bir
tanesi bile karsnda dayanamyor ve sahaya kmalar ile birlikte kalelerine zm salkmlar
gibi goller taklp asl kalyordu. Karmza kan igal kuvvetlerini yenince bu sefer onlarn
karmalarn yapmaya, kendilerinin karmalar halinde karmza kmaya sevk ettik ve bu sefer
de karmalar halinde yenmeye giritik. Ayr ayr o kadar kolaylkla yeniyorduk ki, malarn
biraz enteresan olabilmesi iin onlar birbirleri ile anlaarak kuvvetlendirmeye biz sevk
ediyorduk. Sevk ediyorduk... Ve yeniyorduk!
Mtarekenin o ekim gnlerinde, straptan bunalm halka bu galibiyetlerin ne byk teselli
tekil ettiini ancak o malarda bulunanlar hatrlayabilir.
Fenerbahe'nin sar-lacivert grnts iinde, Trk futbolu ilk defa olarak o zamanlar ki
esasl surette ecnebi takmlarn karsnda boy lmeye ve onlarla beraber Peral Rumlar ve
Ermeni takmlarn da yenerek milli bir mcadele bayra haline gelmeye ve sevilen bir takm
olmaya balad.
Bu sevgi o kadar artt ki, ecnebilerle Fener'e nazaran daha zayf takmlarmzn ma
yapmalarna bile tahamml olunmamaya ve tribnlerden 'Feneri'i isteriz.' diye bartlar da
duyulmaya baland. Her Pazar, Kadky tarafndan gelen on bir ocuk, arkalarnda sar-la-
civert formalar, leden sonra belli saatte alklar arasnda Taksim Stadyumu'na kyorlar ve
karlarna karsa kendilerinden iki misli uzun ve bazen misli kaln ngiliz Conilerini,
ngiliz kikiriklerini drt be golle haklayp, tekrar halkn alklar arasnda geldikleri yere,
kulplerine dnyorlard.
O tarihte bu ocuklarn bu hakl galibiyetlerinden sonra u veya bu pastahanede bir ay
imeleri, en byk mkafatlar idi.
galci ngilizlerin Anadolu'daki kabusu Mustafa Kemal, stanbul'daki kabusu ise
Fenerbahe'ydi.
Ve gal Kuvvetleri Komutan ngiliz Generali Harrington stanbul'daki kabustan kurtulma
planlan yapyordu.
galcilere stanbul'u dar eden, kazand malarla Trk halknn milli hislerini okayan, ulusa
yeniden z gven kazandran Fenerbahe'yi etkisiz hle getirmek gerekiyordu.
Tam da o gnlerde Fenerbahe'nin Anadolu'daki millici etelerle ibirlii yapt ve kulp
binasnn arkasndaki derden gizlice silah ve cephane kard ihbarlar alnmaktayd.
General Harrington bekledii frsat bulmutu.
gal kuvvetleri 1920'nin Haziran'mda Fenerbahe'nin Kudi-li'ndeki kulp binasn basp sk
bir arama yapt.
Aramadan sonra kulp boaltlp kapsna mhr vuruldu.
ngiliz kuvvetleri kulpten ayrlrken, yneticilerden mer Nazm Bey'in eline bir bildiri
tututurdular.
mer Nazm Bey, endieli gzlerle elindeki bildiriye bakyordu. General Harrington imzasn
tayan bildiride u kararlar vard:
1. Fenerbahe Spor Kulb, ttihat ve Terakki Frkas'nn bir ubesi olup, spor maskesi
altnda siyasi faaliyette bulunmaktadr.
2. Fenerbahe mttefik kuvvetlere kar dmanca duygular beslemekte ve bunu her frsatta
ifade edip, ahaliyi kkrtmaktadr.
3. Kulpte yuvalanan baz kimseler, Anadolu'daki asilere silah ve mhimmat sevk etmektedir.
4. Grlen lzum zerine Fenerbahe Spor Kulb sresiz olarak kapatlm ve azalar her
trl sosyal faaliyetten men edilmitir. Harrington, Fenerbahe'den ebediyen kurtulduunu
dnrken
hi de beklemedii bir tepkiyle karlaacakt.
stanbul'un igaline kar bile sessiz kalan Mslman ahali, Fenerbahe'nin kapatlmasna
kar olaanst bir tepki gsterecekti.
stanbul halk ellerinde sar lacivert bayraklarla meydanlar doldurmu, kulbn almas iin
gsteriler yapyordu.
178-SNAN MEYDAN
galcileri destekleyen gazeteler bile Fenerbahe'nin kapatlmasn eletirip, bunun Anadolu
hareketine g vereceini yazyordu.
lkenin igaline ses karmayan Osmanl yneticileri bile Fenerbahe'nin kapatlmasna kar
seslerini ykseltmilerdi. Kulp Bakan ehzade mer Faruk Efendi ve baz sarayllarn
araya girmesi gal Kuvvetleri Komutan ngiliz Harrington'u bile artmt
Harrington'u asl artan ise Topkapl Cambaz Mehmet olacakt.
General Harrington'un Otomobili Neden alnd?
Mim Mim Grubu, Fenerbahe'yi kapatan Harrington'a gzda vermek istiyordu. yle bir ey
yaplmalyd ki gal Kuvvetleri Komutan nce igal glerine sonra da tm dnyaya rezil
olsun!
Ama ne?
Topkapl'mn evindeki toplantda Mim Mim Grubu ngiliz gal Kuvvetleri Komutam
Harrington'un makam otomobilini karmaya karar verdi.
Yenibaheli kr, glmemek iin kendini zor tutarak Topkaph-ya, "Peki bu arabay ne
yapacaz?" diye sordu. Topkapl, byklaryla oynarken cevap verdi:
"Ne mi yapacaz? Tabi ki Mustafa Kemal Paa'ya hediye edeceiz."
Odada kahkahalar ykseldi.
stelik, Topkapl bu ii, 7-8 yalarndaki kk olu Ali'yle birlikte halledecekti. "Bu i
benim iin ocuk oyunca!" diyordu
Ertesi gn rgtn en kk yesi Ali ilk grevine gidiyordu. Akamn alacakaranlnda
babasyla, Kadkyl ofr Murat arasnda Te-peba'na doru yryordu. Bandaki kk
krmz fesle sanki bymte klm bir bitirime benziyordu.
Tepebama varmlard. Uzak kpek havlamalar dnda evrede en ufak bir ses yoktu.
Kk Ali'nin minik yrei, gs kafesini paralamak istercesine atyordu.
Topkapl olunun yanma meldi. Elini kk yavrusunun omzuna koyarak,
"Bak koca Ali" dedi.
"u kardaki binay gryor musun? u nnde otomobil duran bina?"
Kk Ali, binaya doru bakarken cevap verdi:
"Evet baba."
"imdi gidip otomobilin yannda ve binann nnde ka kii var reneceksin!"
Ali, cesurca, "Peki baba" dedi ve duvar dibine sinerek ngiliz gal Kuvvetleri
Komutanl'mn kapsna doru yaklamaya balad.
Binann kesine gelmiti, ama kalbi yerinden kacak kadar heyecanlyd. Bir ara olduu
yere ylacam dnd.
On dakika sonra babasnn yanna dnd.
O ayazda st ba srlsklamd.
Derin derin nefes alarak, " silahl nbeti var baba." dedi.
Topkapl gururluydu. Hafife nemlenen gzlerini gizlice silerek, "Aferin koca Ali" dedi.
Ali o kadar mutuydu ki? O da artk Kemal'in askerlerinden biriydi.
inden, "Hele bir yarn olsun" diyordu. Olanlar anlatp, mahalledeki arkadalarna caka
satacakt.
Topkapl, "Sen burada bekle olum" dedi.
Ali kk bedenini o eski binann duvarna yaptrp sessizce beklemeye balad.
Kadkyl ofr Murat ve Topkapl Cambaz Mehmet, sessizce igal kuvvetleri
Komutanl'na doru ilerliyorlard.
Bu srada ieride General Harrington, Yzba Bennet ve Pandik-yan Efendi ertesi gn
stanbul'da yapacaklar yldrm basknlar gryorlard.
Kk Ali heyecanla ilerideki binann giriine bakyordu.
Tekilatn iki gz kara silahoru karanln iinden szlp binann kapsna geldiler,
nbetiler hibir eyden habersiz konuuyorlard. Topkapl, "Soldaki benim!" dedi. ki
dakika sonra karanln ortasnda iki ngiliz askeri yatyordu.
ki arkada gz ap kapayncaya kadar binaya girmilerdi.
180SNAN MEYDAN
Topkapl, "Ge direksiyona dedi."
Kadkyl ofr Murat gal Kuvvetleri Komutan Harrington'un makam otomobilinin
direksiyonunda geti. Bir iki zorlamann ardndan otomobili altrd. "Hay mbarek"
diyerek gaza yklendi. Otomobil garaj kapsn parampara ederek dar kmt. Topkapl
ban uzatm, "Ko Ali" diye baryordu.
Babasnn sesini duyan Ali koup geldi.
Otomobil son srat Beyolu'nun arka sokaklarnda ilerliyordu.
Ertesi gn General Harrington otomobilinin alndm renince fkeden deliye dnd. gal
zaptiyesi stanbul'un altn stne getirdi.
Bir hafta sonra otomobilinin Anakara'da Mustafa Kemal Paa'ya hediye edildiini renince
yumruunu masaya vurarak yle diyecekti:
"u Trkler tam bir lgn!"
Fenerbahe zgr Kalyor
Harrington, tepkilere daha fazla dayanamad, 70 gn sonra Fenerbah-| e'nin yeniden almas
kakarn imzalarken iinden yle dnyordu:
"Bu ne tuhaf bir millet! lkelerini igal ettik bu kadar tepki gsterme-1 diler. Feneri kapattk
hepsi ayakland... Neredeyse silaha sarlacaklar."*
Fenerbahe'nin atlatt ikinci bir kapatma tehlikesi bu olaydan tam 41 yl sonra yaand. Bu
kez de bir Trk generali Fenerbahe'yi kapatmay deneyecekti. 27 Mays Darbesi'nin scak
gnleriydi. Fenerbahe Ankara'da Genlerbirlii ile bir lig ma oynarken baz tatsz olaylar
yaanr. 3-2 nde olan Fenerbahe'nin att bir gol hakem tarafndan iptal edilir. Fenerbaheli
futbolcular hakeme itiraz ederken sahaya giren sivil kyafetli bir yarbay Fenerbaheli
futbolcular ile tartr. Futbolculara tehditler savurur. Olaylar durunca ma devam eder. Ma
biter ama etkisi srer. Olaylar stanbul Skynetim Komutan Korgeneral Cemal Tural'm
kulana gider. Sonradan Genelkurmay Bakanl da yapacak olan Tural Paa,
Fenerbahe'den hesap sorma grevini Albay Emin Alptekin'e verir. Albay, Fenerbaheli
yneticileri arp, azarlar: "Siz 27 Mays'a karsnz. Fenerbahe'yi kapatacaz" der. Bu
szler zerine Fenerbahe'nin duayenlerinden Rt DalaroH1 dayanamaz cevap verir:
"Atatrk'n takm Fenerbahe'yi igal kuvvetleri
O yllarda Fenerbahe sadece Anadolu'daki millicilere yardm etmekle kalmam ezeli rakibi
Galatasaray'a da yardm etmiti.
Galatasaray'n baslp, aranaca sylentilerinin ortada dolat gnlerde Fenerbaheli
yneticiler Galatasaray'n nemli evraklarn saklayabilecekleri sylerler. Bunun zerine
Galatasarayl yneticiler de kulbn karar defterlerini ve nemli tarihsel dokmanlarn
Fenerbahe'ye teslim ederler.
Galatasaray'n Franszlarla yapt bir mata kavga kmt. Man yapld alanda bulunan
Fransz askerleri Galatasarayl futbolcular dvmeye balad. Galatasarayl hsan peki dayak
yerken etrafndaki Fransz askerlerinin bir bir dtn gryordu. Kafasn kaldrnca
kendisini kurtarann Fenerbaheli boksr Yavuz smet Ulu olduunu grd.
Ezeli rekabet, ebedi dostluk ite...
Mustafa Kemal Paa, mavzerle at talimi srasnda
komutan General Harrington bile kapatamad, siz mi kapatacaksnz?" Bu szleri duyan
Albay akna dner. Tm bu diyaloglar Cemal Tural Paa'ya iletir. Tural Paa, dnr
tanr ve kulb kapatmaktan vazgeer.
182.SNAN MEYDAN
Kemal'in Askerleri
Mustafa Kemal'in dzenli ordusu Anadolu yaylasn Yunan'a dar etmeye balamt. smet
Paa komutasndaki Trk kuvvetleri 1921 yh ] iinde Yunanllar iki kere nn mevkiinde
durdurmutu.
gal gleri arasndaki gr ayrlklar derinlemeye balamt, i talya Anadolu'dan
ekilme karar alm, Fransa kara kara dnmeye balamt.
Askeri zaferler diplomatik zaferleri beraberinde getiriyordu: TBMM, Sovyet Rusya'yla
Moskova Antlamas'n imzalayarak, siyasi yalnzlktan kurtulmu, stelik bir de Rusya'dan
silah ve cephane yardm almt.
Bu gelimeler ngilizleri tedirgin etmeye balamt.
ngilizler, her geen gn daha da glenen TBMM'yi diplomatik ; yollarla ikna etmeye karar
verdiler; fakat bu amala dzenledikleri Londra Konferansndan bir sonu alamadlar.
Ktahya-Eskiehir yenilgisi ngilizleri yeniden umutlandrmt ki, dzenli ordunun kazand
Sakarya Sava, Kemal'in askerlerinin yle kolay kolay teslim olmayacaklarn gsterdi.
Mustafa Kemal, 5 Austos 1921'de meclis kararyla yeniden ni- | formalarn giymi, 6 aydr
Ankara'da sava planlar yapyordu
Byk Taarruz iin artk geri saym balamt.
1922 Temmuz Ortalan, Ankara Mustafa Kemal'in Karargah
Mustafa Kemal, Byk Taarruz ncesinde sava planlarn dier i komutanlara anlatmak
zorundayd.
Ama nasl? gal glerim kukulandrmadan dier komutanlarla nasl bir araya gelecekti?
O gnlerde, telgraf emirleri, stanbul Hkmeti'ne ya da igal kuvvetlerine iletildii iin, bu
yol tehlikeliydi. Kuryeler de zaman zaman dman eline geebiliyordu. Bu nedenle ok gizli
emirlerin, dorudan muhataplarna tek elden verilmesi gerekiyordu.
Mustafa Kemal, komutanlar bir araya toplamaya kalksa dman
uyanp tedbir alacakt. Bu nedenle, sanki hibir ey olmuyormu gibi, bir havann estirilmesi
gerekiyordu.
Peki ama ne yaplabilirdi? Dman uyandrmadan Byk Taar-ruz'un ayrntlar nasl dier
komutanlarla paylalabilirdi.
plak, ssz Anadolu yaylasnda, donuk bir ay altnda adeta bylenmi, kas kat
kesilmi, bir Temmuz gecesiydi.
Mustafa Kemal Paa, Ankara'nn plak tepelerinden birinde boz renkli bir binann sade ve dar
bir odasnn penceresinden dnceli dnceli ufka doru bakyordu. Elindeki kehribar
tespih tanelerini parmaklar arasnda evirirken kafasnda yine ok ilgin dnceler vard.
Odann tam ortasnda st harita ile kaplanm kk bir masa vard. Perdesiz ak
pencereden szan ay na karm bir gaz lambas aydnl Mustafa Kemal'in yzn
aydnlatyordu. Sonra yavaa masaya dou yaklat ve elini masadaki harita zerinde
gezdirmeye balad. Biraz harita zerinde altktan sonra masann kenarndaki zile bast.
"ocuum! Bana derhal frka kumandann bulur musun!" dedi.
Birka dakika sonra frka kumandan ieri girdi. Topuklarn serte birletirip Mustafa
Kemal'i askerce selamladktan sonra, "Beni emretmisiniz paam" diyerek Mustafa Kemal'in
gzlerinin iine bakmaya balad.
Mustafa Kemal, dudanda ok kk bir tebessmle, "Futbolu sever misin" diye sordu.
Kumandan akn gzlerle, "Severim paam!" diye cevap verdi. Neler olup bittiini
anlayamamt.
Mustafa Kemal, "Akehir'de bir futbol ma ayarlayn. Komutanlarla seyredelim." deyince
kumandan daha da armt. Birdenbire, "Ne zaman" diye sordu.
Mustafa Kemal, biraz dnd, sonra yine hafife tebessm ederek, "Final ma 28
Temmuz'da oynansn!" dedi.
Birka gn sonra Anadolu Ajans, Mustafa Kemal'e bal ordu birliklerinin katlaca bir
futbol turnuvas dzenlendiini haber veriyordu. Final ma, 1. ve 2. Ordu takmlar arasnda
oynanacakt.
184.SNAN MEYDAN
28 Temmuz 1922 Akehir'de Bir Futbol Ma
Anadolu Ajans, bu turnuvaya zellikle nem veriyor. Mustafa Kemal'in emriyle bu mala
ilgili ok sk haberler yaynlyordu.
Fenerbahe'nin baarlarna alk olan Anadolu halk da yava yava iin heyecanna kendim
kaptrmt.
Giderek merak artyordu.
Ajans, daha sonra Atatrk'n ve tm kuvvet komutanlarnn bu final man izlemek iin
Akehir'e geleceini duyuruyordu...
O srada, zmir'i igal altnda tutan Yunanllar, Trk ordularnn Bakomutan Mustafa
Kemal'in bu futbol ilgisi karsnda alayl alayl glyorlar, "Kemal yenileceini anlad, imdi
de futbola merak sald" diye dalga geiyorlard.
gal ordusunun ngiliz generali Charles H. Sherril anlarnda bu mala ilgili unlar
syleyecekti:
Bu byk futbol mayla ilgili haberler, gazetelerde n planda yer alyordu. Bu durumdan,
Yunanllar da honut grnyordu. Zira, Trk
ordusunun, hi olmazsa, yakn bir gelecekte, herhangi bir harektta
bulunmas sz konusu olmayacakt. nk Trkler, imdilik yalnzca
futbolla ilgileniyordu.
Bir strateji dehas olan Mustafa Kemal'in taktii tutmutu...
Kendisinin ve btn komutanlarnn Akehir'de toplanmas, pheye yol amayacakt.
Ma vard ve Mustafa Kemal Trk komutanlaryla birlikte bu ma seyredecekti.
Hepsi bu!
Nihayet, final gn gelip att..
Akehirliler, man oynanaca sahay hncahn doldurmutu. Fesli, sarkl, yal, gen,
yzlerce Mslman hem Mustafa Kemal Pa-a'y grmek, hem de futbol cokusunu yaamak
iin toprak sahaya komulard.
Akehirliler 28 Temmuz 1922 tarihini unutmalar mmkn myd?.. Mustafa Kemal Paa,
st ak eski otomobiliyle ehre girrni>
I
Mustafa Kemal Paa ile komutanlar Akehir'deki maa giderken
sonra byk bir kalabaln bekledii Akehir meydannda otomobilinden inmi ve
kaymakamla doru yrmt. Nasl da yakklyd, naslda inanl ve gl grnyordu.
Mustafa Kemal, yannda Bat Cephesi Komutan smet Paa, Genelkurmay Bakam Fevzi
Paa, 1. Ordu Komutam Nurettin Paa ve 2. Ordu Komutan Yakup evki Paa ile birlikte,
ayn anda sahaya geldi. Cokun sevgi gsterileri iinde, kendilerine ayrlan zel tribne
yerletiler.
Mustafa Kemal ve komutanlar, ma seyrediyormu gibi grnyorlard. Birlikte oyunu
tartyorlarm gibiydiler. Halbuki o srada, Mustafa Kemal kuvvet komutanlarna, Byk
Taarruz'un 22 Austos'ta balayacan sylyordu.
Emir anlalmt...
stelik bu bilginin baka yere szmas, asla mmkn deildi; nk ok gizli tarihi, yalnzca
onlar biliyordu. Akehir'deki mata ahap tribnde verilen "Byk Taarruz" emrinden,
hkmetin bile haberi olmamt.
186
SNAN MEYDAN
Mustafa Kemal, Akehir'deki matan Nutuk'ta yle sz edecekti: O final manda verdiim
taarruz emrinin tarihini, Vekiller Heyetine de bildirmemitik. Artk, onlara resm olarak
duyurmann zaman gelmiti..
Plan baaryla gerekletirilmiti. Hi kimse, Trk ordusunun gizli hazrlklarndan haberdar
deildi. Bu srada Mustafa Kemal Paa, bir taraftan da igalcileri artp, yanl
ynlendirmeye alyordu. stanbul basn Trk ordularnn yenildiini ve bir sre sonra silah
brakacan yazmaya balamt. stanbul'da lm sessizlii hakimdi.
Oysaki lke, Akehir'deki o matan sadece bir ay sonra, kesin zafere kavuacakt,
Akehir'deki o ma, Mustafa Kemal'in hayatnda resm sfatla seyrettii ilk ve tek futbol
mayd ve o ma Trkiye'nin kaderini deitirecekti.
Futbol, lkenin kurtarlmasndaki misyonunu tamamlamt...*
30 ehit, saysz gazi vermiti...
Akehir'deki stratejik grevi ile de Kurtulu Sava'na imzasn atmt. stanbul'un igal
yllarnda; Fenerbahe'nin Fransz ve ngiliz-ler'le yapt malar; futbol mandan ok,
bamszlk sava gibiydi. Fenerin sahadaki zaferleri Mehmetiin cephedeki zaferlerini
mjdeliyordu.
Kurtulu Sava'nda 11 futbolcusunu kaybeden Fenerbahe; bu haliyle bile igal ordularnn
futbol takmlarna kan kusturuyordu.
nne kan igal takmn ezip geiyordu,
ngilizler ve Franszlar, "Belki bu sefer biz yeneriz!" diye durmadan Fenerbahe ile ma
alyor, fakat her seferinde hsrana uruyor-lard.
Trk futbolu, lke savunmas karsnda zerine den grevi, saysz ehitler vererek yerine
getirmitir... Mustafa Kemal, onca tela arasnda, futbol ehitleri iin yazlan "Kin" adl iiri
tmyle ezberlemi ve Ruen Eref naydn'n anlatmyla "Kendi kendine olduu anlarda,
bara bara okumutur..."
lk Hedefiniz Akdeniz'dir leri!
Oyunun sonu geliyordu.
Satran ustas ah demek zereydi.
Mustafa Kemal'in dman bereketli Anadolu topraklarndan atmasna sadece birka gn
vard.
26 Austos sabah atyla alaca karanln iinde Kocatepe'nin yumuak zirvesine doru ar
ar ilerliyordu
Sava buradan ynetecekti.
Baz erler ellerindeki ireti fenerlerle yolu aydnlatyor, baz erler de koum hayvanlarna ve
atlara k tutuyorlard.
Mustafa Kemal sessizdi.
Derin dncelere gmlmt besbelli! Durmadan ufka doru bakyordu. O sabah, mavi
gzlerinde baka bir lt vard.
Kocatepe srtlarnda hafif bir kzllk belirmiti, Tutsak Anadolu yaylas birazdan zgr
kalacan bilmeksizin yavaa a bouluyordu.
Bakomutan, elindeki drbnle Yunan karargahna bakt bir sre ve sonra ilk emrini verdi.
Sonra birden grleyen bir gk gibi topu baraj atei balad. Yunanllar uykularndan
uyandran bir ate....
Birou daha yeni yeni Afyon'daki bir balodan dnyorlard.
Yunan generali yangn yerine dnen karargahna bakarken fsldyordu: "Mustafa Kemal!
Fena kandrd bizi! Fena tuzaa drd."
Mustafa Kemal, yannda Fevzi ve smet paalarla, birka kilometre ilerdeki byk hcumu
izliyordu.
st ste yl duran sarp tepelerde boaz boaza bir kavga balamt.
Sabah 9:30'da ikisi dnda tm hedefler Trklerin eline geti. ylene doru da Afyon
Kocatepe tamamen Trklerin eline geti.
Mustafa Kemal, dman taraftan sktrmt. Dmann tek seenei vard; ardna bile
bakmadan kamak!..
Onlar da yle yapt; ardna bile bakmadan kamaya baladlar.
Mustafa Kemal, sava alanndayd.
188-SNAN MEYDAN
Askerlerinin karsna geti ve onlara yle dedi. "lk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri."
Trk ordusu dman zmir'e kadar kovalayacakt.
Ertesi gn Akam Gazetesi. 'Elhamdlillah zmir Kurtuldu." diye manet atmt.
9 Eyll'de zmir kurtarld. Yunanllar kaarken, Bat Anadolu'daki ekili tarlalar ve son olarak
da zmir'i atee vermilerdi.
Mustafa Kemal ordunun arkasndan zmir'e girdiinde yank ehir byk kurtarcsn
cokuyla barna basyordu.
Yunanllar yenilmi, Mudanya Atekes Antlamas imzalanmt.
Son iki yz yln en byk smrgecisi ngiltere tarihindeki en byk bozgunu yaamt.
ngilizler kendilerine bu bozgunu yaatan Mustafa Kemal'i yenme ansn kaybetmilerdi;
ama yine de ellerinde son bir ans vard:
Gitmeden nce Fenerbahe'yi yenerek aclarn biraz olsun hafifletmek istiyorlard.
Bir ntikam Ma ve Harrington Kupas
gal Kuvvetleri Komutan General Harrington, "stanbul'u yle bir az tadyla igal
ettirmeyen" Fenerbahe'den giderayak intikam almak istiyordu.
General Harrington, karargahnda yakn mesai arkadalarna verdii bir akam yemeinde bu
dncesinden bahsetti.
Koskoca general masann banda ayakta durmu, "Bu Fenerbahe'yi yenmeden gidersem
gzm arkada kalr." diyordu.
Dier komutanlar aknd. lerinden, "yi de nasl olacak bu i? Fenerbahe nne geleni
yeniyor. Hele vatann kurtuluuyla iyice moral bulan bu Fenerbahe'yi yenmek ne mmkn!"
diye dnyorlard.
Fakat Harrington her eyi dnmt. Bir teknik direktr titizliinde Fenerbahe'yle
yapmay planlad maa hazrlanyordu. yle dedi:
"Fenerbahe ile bir ma alacaz. Fenerbahe'ye aka ma teklifi yapmayacaz; gazetelere
ilanlar vereceiz. Ma yapacak takm arayacaz.
Sizce u stanbul'da kim bizimle ma yapmak ister. ltnordu mu, Galatasaray m, Beikta
m? Hibiri! Sadece Fenerbahe. Buna cesaret edebilir.
Ben ngiltere'den birka iyi oyuncu getireceim. Futbolu Trkler bulmad ya! Profesyonel
ngiliz futbolcularna kar ne yapabilirler ki?"
Generalin kararlln gren dier komutanlar da bu dnceyi olumlu karlad. Sonra
galibiyetin erefine hep birlikte kadeh kaldrld.
General Harrington hemen ertesi gn almaya balad. nce, askeri grevli olarak
ngiltere'den drt futbolcu getirdi. Hepsi de ngiltere Birinci Ligi'nde mcadele eden gl
Chelsea Kulb'nn profesyonel futbolcularyd.
is
1 If
Spor Alemi dergisinin kapa
Bir hafta sonra stanbul'un en ok satan spor dergisi Spor Alemi'nde ve baz Trk ve Rum
gazetelerinde yarm sayfalk ilgin bir ilan kt.
Handa, gal Kuvvetleri Komutan General Harrington, ngiliz kar-
190.SNAN MEYDAN
masnn kendine gvenen Trk kulplerinden biriyle ma yapmak istediini belirtiyordu.
Kazanan zel olarak hazrlatlacak 80 cm boyunda bir gm kupayla dllendirilecekti.
Haber ayn gn tm stanbul'un diline dt.
Kahvehanelerde, camilerde, Tepeba ve Taksim bahelerinde ve Boaz'n teki tarafnda
Moda'da, skdar'da herkes bu ilan konuuyordu.
Fenerbaheli yneticilerden biri elinde Spor Alemi Dergisi'yle koar adm Kudili'ndeki iki
katl kulp binasna doru yryordu. Bu srada bir taraftan da elindeki ilana baktndan az
kalsn dyordu. Heyecanla kapdan ieri girdiinde nefes nefese kalmt.
"Grdnz m?" dedi ve elindeki dergiyi uzatt. eride birka Fenerbaheli futbolcu vard.
Yarm saat sonra kulbn yanndaki sahada antrenmanlar vard, onu bekliyorlar.
"Nedir o?" dedi golc Zeki Rza ve dergiyi alp ilan okudu.
Kral glyordu!
"u ngilizler yenilen grei misali!" dedi.
Fenerbahe ynetimi bu ilann ne anlama geldiini biliyordu. Bu kapal davetin Fenerbahe'ye
olduu belliydi.
Anlalan ngilizler yine kanyordu!
Fenerbaheli yneticiler ayn gn ngilizlere yazl bir cevap verdiler:
istanbul ve Havalisi Mttefik Kuvvetleri Komutanl Cenab- Alisine,
Fenerbahe Spor Kulb btn kulplere vaki davetinize muttali olmutur. Kulbmz arzu
duyurulan futbol man, yine arzu buyrulan gn ve sahada yalnz kendi kadrosu ile oynamaya
hazr ve cevabnza muntazr olduunu cenab- alilerine bildirmekle kesbi eref eyler...
Fenerbahe igal kuvvetlerine bir kere daha meydan okuyordu. Kendi kadromla, stelik
nerede istersen orada, ne zaman istersen o zaman!...
Harrington mutluydu. Ona gre Fenerbahe tuzaa dmt.
Plann birinci aamas tamamd; man ad konmutu:
ngiliz karmas ve Fenerbahe...
stanbul bu haberle alkalanyordu. Kurtulu Sava, Anadolu'nun, zmir'in ve stanbul'un
kurtuluu ve Lozan Grmeleri unutulmu herkes bu maa kilitlenmiti. Kahvede, yolda,
bahede parkta, dnde, dernekte sabah akam bu ma konuuluyordu.
Rivatin bini bin parayd!
Yok efendim ngilizler hakemleri satn alacaklarm, yok efendim tm futbolcular
ngiltere'den getireceklermi, yok efendim daha penaltdan gol yememi iki metre boyunda bir
kaleci bulmular, yok efendim mdafileri kemik krarm, yok efendim golcleri bir keresinde
yle bir ut atm ki kale direkleri yklm! Daha neler neler...
Bu sylentiler stanbul halkn endielendirmeye balamt. "gal yllarnda ngiliz
takmlarna sahay dar eden Fenerbahe ya bu sefer yenilirse!" diye dnenlerin gzne uyku
girmiyordu.
Bu sylentileri duyan Galatasarayl yneticiler bile endielenmiler, ecnebiler kar mcadele
edecek Fenerbahe'ye bata Aslan Nihat olmak zere en iyi oyuncularn teklif ettiler. Fakat
Fenerbaheli yneticiler kararlyd: Bu maa sz verdikleri gibi kendi kadrosuyla kacak ve
onlara giderayak unutamayacaklar bir ders daha vereceklerdi.
Yenibaheli kr gazetede yle bir haber grd:
Fenerbahe, ngiliz Muhteliti msabakas 29 Haziran 1339 (1923) gn Taksim
Stadyumu'nda icra edilecektir.
Man tarihi ve yeri de belirlenmiti.
Byk matan iki gn nce 27 Haziran 1923'te Galatasary, ngilizlerin ikinci takmyla
Taksim Stad'nda kar karya geldiler. ngiliz birinci takmndan sadece iki oyuncunun
oynad bu mata Galatasaray buna ramen 3-1 yenildi.
Bu kt sonu byk ma heyecanla bekleyen stanbullular daha da endielendirdi.
"Ya Fenerbahe'de yenilirse!" diye dnmekten kendilerini alamyorlard.
Ma bekleyenler iin o iki gn tam bir kabustu...
192 SNAN MEYDAN
Drt Ay nce Ankara
Trk halk 1923 yl Ekim aynn 29. gn, kabna smayan coku gsterileriyle,
emperyalizme kar kazanlan olaanst bir zaferi kutluyor, inanlmaz gerekletiren adam
Mustafa Kemal'i avular ka-narcasna alklyordu.
Trk halk o gn egemenliini kendi avular arasna almann, ada bir ynetime
kavumann cokusunu yayordu.
O gn Cumhuriyet ilan edilmiti
Trk halk o mutlu gnnde uygar bir yaam dnemine ilk admn atyordu.
Bu unutulmaz gnnden tam 4 ay nce Trk halk, bu kez yine bir Haziran aynn 29'unda,
yine kabna smayan sevin ve coku gsterileriyle, yine kabna smayan bir gurur
yaamt.
Cumhuriyet'in ilanndan tam drt ay nce, 1923 yl Haziran aynn 29. gn, Fenerbahe
Futbol Takm, stanbul'daki ngiliz gal Kuvvetleri futbol takmyla ok nemli bir maa
kyordu.
29 Haziran 1923 Taksim Stad
ok scak bir gnd...
nsanlar ellerinde sar lacivert bayraklarla Tarlaba'ndan Beyo-lu'na doru yryordu. Yol
kenarna limonata satclar ve erbetiler sralanmt. Bu srada ift atl ssl Saray faytonu
da grnd. Fenerbahe Kulb Bakan mer Faruk Efendi arkada sessizce oturuyordu.
Belli ki o da endieliydi.
Taksim Stad'nm ileri gelenleri arlayan zel ahap tribn salkm saak insan doluydu. Her
yer sar lacivert ve ay yldz bayraklarla sslenmiti. Rumlarn ve Ermenilerin elinde ise tek
tk ngiliz bayraklar vard.
O ahap tribnde kimler yoktu ki. ehzade mer Faruk Efendi ve beraberindeki saray erkan,
General Harrington ve igal kuvvetlerinin btn generalleri, stanbul'daki yabanc
diplomatlar, stanbul matbuatnn btn tannm isimleri ve kaamak bakl gzeller...
Seyirciler
Sahann kenarnda baka bir tribn olmadndan baz nfuzlu seyirciler de sahann etrafn
eviren kahve sandalyelerinde ma seyredeceklerdi.
Ve sahann drt bir yan eviren merakl kalabalk, alt alta, st ste man balamasn
bekliyordu.
Byk ma alafranga saatle yleden sonra 3:00'da balayacakt.
Bu matan nce Galatasaray ve Fenerbahe'nin ikinci takmlar bir dostluk mana ktlar.
Bu ma Fenerbahe 3-1 kazand.
Taraftarlarn nerdeyse tamam Fenerbahe'yi tuttuundan herkes keyiflenmiti; ama kimse bu
man sonucuyla ilgilenmiyordu; herkesin gz kula biraz sonra balayacak byk
karlamayd.
Saat, 3:00' gsteriyordu.
Sahaya nce, "Gardlar Muhtelifi" adyla ngilizler kt!
Yepyeni, gcr gcr formalar giymilerdi. Kalp zerinde beyaz bir yuvarlak iine (G) harfi
yerletirilmiti. Aznlklar, "hurra" diye barp, apkalarn havaya atarak ngiliz takmn
alklyorlard.
ngilizler Trk seyirciler tarafndan pek de dosta karlanmad. "Yuh, yuh..." sesleri arasnda
ngiliz futbolcular rakiplerini beklemeye baladlar.
194-SNAN MEYDAN
ngiliz karmas igal yllarnda kurulan ron Duke, Esseks, Re-venge, Engiumeers, Comos
Goldstrem, ngiliz Yldrm gibi nl takmlarn en sekin oyuncularndan meydana
geliyordu. En nemlisi bu takmda nl ngiliz kulb Chelsa'nn en iyi drt oyuncusu vard.
ngilizler, sahada snmaya balamlard. Mslmanlar, fke dolu gzlerle ngiliz futbolcular
szyordu.
Bu srada btn gzler tribnn yanndaki ahap merdivene doru evrildi. Fenerbaheli
futbolcular merdivenlerin banda grlmlerdi. Hasan Kamil Bey, elindeki topu havaya
dikerek santraya doru komaya balad. Onu dier Fenerbaheliler izledi. Hepsi de
heyecanlyd. Tribnler yklacak gibiydi; Trkler lgnca Fenerbahe'yi alklyorlard.
Fenerbaheli futbolcular seyircileri selamladlar, sonra da iki, , be dzeninde oyun alanna
yayldlar.
Nefesler tutulmu, hakemin dd bekleniyordu.
lk akn ngilizlerden geldi; ama Fenerbaheliler bu ngiliz aknna abuk karlk verdi. Zeki
Rza Bey'in sert utu havada ani bir kavis izerek byk bir hzla ngilizlerin yan direkte
patlad!.
Sakatl gemeden oynayan mer Bey'in orta sahada kaptrd toplar Fenerbahe
seyircisinin yreini azna getiriyordu.
Bu srada ngilizlerin bir utu Fenerbahe direine arparak geri dnd. Bu pozisyonda Trk
seyirciler gzlerini kapatmlard.
Orta sahada topu kapan bir ngiliz futbolcu, gzel bir almla iki Fenerliden syrlp topu
Chelsea'li solie uzatt, o da sert bir utla topu Fenerbahe alarna takt. Kaleci Sekip olduu
yerde aklp kalmt. ngilizleri destekleyen taraftarlar apkalarn havalara frlatyordu. lk
gol ngilizlerden gelmiti.
ngiliz karmas 1, Fenerbahe 0
lk yar bu skorla bitti.
Devre arasnda sahada lm sessizlii vard. Trk seyirciler ask yzlerle ikinci yary
bekliyorlard. Ne de olsa kmam candan umut kesilmezdi'
Fenerbahe forveti (soldan) Sahih, Alaattin, Zeki, mer ve Bedri Beyler
General Harrington kupasn alan Fenerbahe takm
Devre arasnda, Nasuhi, Galip ve Tevfik beylerden kurulu 3 kiilik Fenerbahe idare heyetiyle
birlikte ilk Trk futbolcusu Fuat Hsn ve kuruculardan Sami beyler Taksim Stad'nm giri
kapsnn sa tarafndaki o lo ve harap savunma odasna girdiler. ngilizler ok sert
oynamlard. dare heyetindekiler, yara bere iindeki Fenerbaheli futbolculara sakin
olmalarn, daha fazla pas yaparak, kaleye daha fazla ut
196SNAN MEYDAN
atmalarn sylediler. Binlerce Mslman Trk'n kendilerinden bugn de byk bir zafer
beklediini, bu zaferin sadece iyi oynamakla deil, sabr ve serinkanllkla kazanlabileceini
ifade ettiler.
kinci yar balamak zereydi.
Fenerbahe idare heyeti, 11 sar lacivertli futbolcuyu teker teker alnlarndan perek gnderdi
sahaya.
11 sar lacivertli aslan yeni bir umutla Taksim Stad'ndaki yerini ald.
Hakem Kratky'in ddyle ikinci yar balad.
Fenerbaheli futbolcular sal sollu aknlarla ngiliz savunmasn sarsmaya balamt.
ki ngiliz savunmac tarafndan kontrol edilmeye allan Zeki Rza (Sporel) 2. yarnn 15.
dakikasnda ngiliz defansm yararak ceza izgisine geldi, sol ayayla mermi gibi bir ut
ekti. Top havada szlerek sa st keden ngiliz alarna takld.
imdi de fesler havalarda uuuyordu. Trk seyirciler, "Yaa! Varol! Aslanlar! Bir tane
daha!" diye barp, ellerindeki bayraklar dalgalandryorlard. Birka Trk futbol sever
heyecandan saha kenarndaki sandalyelerinden dmlerdi.
Fenerbahe dengeyi kurmutu.
Kaleci ekip'in gnderdii topu ceza izgisi zerinde yakalayan Cafer ban kaldrp sa
iteki smet'i grd, smet, nndeki ngiliz futbolcudan gzel bir almla syrlp topu
Bedri'ye doru yuvarlad. Bedri topu ayann ucuyla arka direkte bekleyen Alaaddin'e doru
ykseltti. Alaattin'in kafa utu seyircilerin heyecanl baklar arasnda kaleye doru
szlrken ngiliz kaleci mthi bir refleksle keye giden topu elmeyi baard.
Fenerbahe ngilizleri ezmeye balamt.
O dakikadan sonrasn Rt Dalarolu yle anlatmaktadr:
Dakikalar ilerledike halk ynlar saa sola dalgalanyor, tel rgler arkasndakiler ise
birbirlerini iniyorlard. Saha kenarndaki yzlerce koltuk ve sandalyelerdeki rengarenk
kyafetli igal ordular mensuplar ve eleri de artk yerlerinde oturamaz olmular, bata Malta
valisi
Lord Plummer olarak, onlar da mcadeleyi heyecan ve asabiyet iinde, ayakta izlemeye
balamlard.
te 74. dakikaya gelinmiti. Kaptan Zeki, santra haf Ismet'in uzatt topla mdafay yine
yard. Sa ve solundaki iki yapkan markajcsy-la beraber yine 18 zerine gelmiti ki, btn
gcyle yine bir sol ut savurdu. Blackpool'un o naml kalecisinin ok gibi planjounu beyhude
idi. nk Trk futbol tarihinin o. kymettar ve esiz santrforunun sol bacandan o iddetli
darbeyi yiyen mein yuvarlak, kaleciden ok daha abuk umu ve bu sefer sol st keden
alarla kucaklamt. Bu yle bir gold ki kurtanlamazd. Bu yle bir gold ki hibir benzeri
bu derece iten ve gnlden alklanmamt. Ve nihayet bu yle bir gold ki Trk'n zaferini
ve Fenerbahe'nin dman karsnda yenilmezliini ilan etmiti.
ngilizler, btn varlk ve aylar boyu btn emeklerini seferber ettikleri bu meydan okumada
da yenilmilerdi... abalar boa gitmi, prestij, Fenerbahe azmi karsnda yine
kurtarlmamt. Sar lacivertli yuvann muzaffer ocuklar Taksim ufuklarn saran iddetli
alk ve tezahrat arasnda haki niformal ve gs rengarenk erit ve madalyalarla kapl bir
generalden tarihi kupay aldlar. ngiliz Generali, o ok muhteem (Harington KupasO'n
muzaffer Fenerbahe'nin kymetli kaptan Zeki Rza (Sporel)'e verirken enesi ve elleri tir tir
titriyordu.*
Fenerbahe, ngiliz karmasn 2-1 yenmi, igal kuvvetlerine kar 41. zaferini kazanmt.
Hakemin son ddn aldnda Trk seyirciler krmz feslerini havaya frlatarak sahaya
daldlar. Birbirine sarlanlar, olduu yerde zplayanlar, halay ekenler... Taksim Stad ana
baba gnyd.
Seyirciler, "ampiyon" tezahratlar arasnda Fenerbaheli futbolcular omuzlarna aldlar.
General Harrington, gm kupay Fenerbahe kaptanna verirken, bir Tekilat- Mahsusa
yesi telgrafhaneye doru kouyordu.
14 yl Fenerbahe formasn giyip oynad 352 mata tam 470 gol atan Zeki Rza Sporel'in
Harrington Kupas'nda ngilizlere att o iki gol yllarca unutulmayacakt.
M
198SNAN MEYDAN
General Harrington ve smet Paa
Elinde ifreli bir telgraf vard.
Bir an nce Ankara'ya mjdeyi vermek istiyordu; nk, Mustafa Kemal Paa da heyecanla
man sonucunu bekliyordu.
Mustafa Kemal Paa ifreli telgraf alnnca glmsedi. yice keyiflenmiti. Elindeki telgraf
zel kalem mdrne uzatt.
"Bu telgraf derhal Lozan'a, smet Paa hazretlerine gnderin!" dedi.
Bir sigara yakt, sonra uzaklara doru dald! Kurtulu Sava srasnda sahada ve cephede
kahramanca arpan Fenerbahe'yi dnyordu. Renkli gzlerinin derinliklerinde
Fenerbahe Kulb'n ziyaret ettii o 3 Mays canlanmt.
svire, Lozan Ouchy atosu
smet Paa aylardr Lozan'da tilaf devletleriyle bu sefer masa banda mcadele ediyordu.
Mustafa Kemal Paa'nn kesin talimat vard: "Kapitlasyonlar ve Ermeni yurdu konusunda
asla taviz verilmeyecek" demiti Paa.
smet Paa savayordu! Pes etmeye niyeti yoktu: Musul diyordu, snrlar diyordu, aznlklar
diyordu, Boazlar diyordu, ekonomik bamszlk diyordu...
smet Paa savayordu! Bazen bunalyordu!. Bir keresinde Lozan'da kald otelin balkonuna
km ve kendini oradan bolua brakmay bile dnmt.
smet Paa kazanacakt. Onun imzalad Lozan Antlamas Kurtulu Sava'n talandracak,
Yeni Trk devleti dnyaca tannacakt.
te o zor gnlerin birinde Lozan'daki Trk heyetinin bakan smet Paa Ouchy atosu'nda
devam eden grmeleri beklemekteydi.
atoda kimler yoktu ki: Marki Gorani, Lord Curson, General Pelli gibi nl Batl
politikaclar bir gn nce yarm kalan grmelere devam etmek iin Trk heyetini
bekliyorlard.
Toplant nerdeyse balamak zereydi; ama smet Paa ortalarda grlmyordu. stelik smet
Paa dakikliiyle tannrd, asla randevularna ge kalmazd.
smet Paa, Ankara'dan bir haber bekliyordu!
Lobide oyalanyor, sk sk resepsiyona bir eyler soruyordu. Dier heyet yeleri de heyecanla
aralarnda bir eyler konuuyordu.
O srada otelde bulunan gazeteciler neler olup bittiini anlamaya alyordu; ama nafile, Trk
heyetinin bu garip hallerinden kimse bir sonu karamyordu.
Bu srada bir grevli smet Paa'nn yanma yaklaarak,
"Efendim, size Ankara'dan bir telgraf var!" diyerek elindeki kad uzatt. smet Paa, heyet
yelerinin merak ykl baklar arasnda elindeki telgraf okumaya balad.
Telgraf okumay bitirdiinde smet Paa'nn yzne yavaa tatl bir glmseme yayld.
Trk heyeti heyecanla paann azndan dklecek szleri beklemekteydi.
smet Paa birden "Yaar diye bard! Sonra da parlayan gzlerle Trk heyetine bakarak;
"Arkadalar, Fenerbahe kazanm. General Harrington Kupas'm alm! Artk gidebiliriz."
dedi.
Haberi duyan heyet yelerinden bazlar apkalarn karp sallarken, bazlar havaya frlatt.
Otel personeli ve gazeteciler, "Neler oluyor
200SNAN MEYDAN
bu Trklere?" diye akn akn dnrken, smet Paa bakanlndaki Trk heyeti
toplantya gidiyordu.
Trk heyeti toplantya bir hayli ge kalmt, buna karn heyet yeleri hi olmadklar kadar
da neeli ve mutluydular.
smet Paa, byk altndan glyordu. tilaf devletleri temsilcileri ise bu duruma fena halde
kzyordu.
Lozan'da smet Paa'nn belals olan ngiliz temsilcisi Lord Curson hemen yannda oturan
General Pelli'nin kulana eilip yle dedi:
"Bu Trkleri anlamak mmkn deil. Bunlarn hepsi birer lgn!"
Grmelerden sonra otele dnen smet Paa alelacele stanbul'a, Fenerbahe Kulb'ne bir
telgraf ekti.
kinci adam, telgrafnda yle diyordu:
"Heyetimiz adna meserretle gzlerinizden perim.
tm7a- smet"
Atatrk Fenerbahe Burnu'nda
SONU FENERBAHEL ATATRK
Mustafa Kemal'in Harp Okulu'na balamak iin stanbul'a geldii 1899 ylnda ilk Trk
futbolcusu Fuat Hsn Bey Kadky'de "Blacak Stoking" adl bir futbol kulb kurmutu.
Fuat Hsn Bey ve arkadalar futbolu yasaklayan Sultan Abdlhamid'e yakalanmamak iin,
kurduklar takma "Siyah orapllar" anlamna gelen "Blacak Stoking" adn vermilerdi.
1899 ylnda Atatrk Pangalt'ndaki Harp Okuluna kaydolurken, "Blacak Stoking" de
Papazam ayrnda ilk mana kyordu.
Atatrk'n stanbul'a geldii o yl Fuat Hsn Bey'in Kadky'de kurduu "Black Stoking"
Fenerbahe'nin alt yapsn oluturacakt. Geri "Blacak Stoking" fazla uzun mrl
olmayacakt. Bir baskn sonucunda futbolcular tutuklanacak ve takm dalacakt; ama Fuat
Hsn Bey ve arkadalarnn kolay kolay pes etmeye niyetleri yoktu. 1902 ylnda bir kere
daha rgtlenip bu sefer "Kadky Futbol Kulb" adl bir takm kuracaklar; fakat o da ksa
sre sonra dalacakt.
1899 ylnda Blcak Stoking'i, 1902'de de Kadky Futbol Kul-b'n kuran genlerin bir ka
1907 ylnda Fenerbahe'yi kuracaklard.
202SNAN MEYDAN
Kurulutan sonra hzla byyen Fenerbahe Spor Kulb, ksa zamanda stanbul'un sevgilisi
haline geldi.
Futbolun kitleleri peinden srkleyen bir oyun olduunu fark e-den ttihatlar
Fenerbahe'yle ilgilenmeye balamlard. Eer Fenerbahe'yi ele geirebilirlerse iktidar ele
geirmelerinin ve orada uzun sre kalmalarnn ok daha kolay olacan dnyorlard.
Fakat ttihatlardan nce Fenerbahe'yle ilgilenen bakalar vard.
teden beri ie kapal bir yaam sren Osman ehzadeleri halkla btnleebilmek iin o
gnlerde Fenerbahe'ye yaklamaya balamlard. nce ehzade Osman Fuat Efendi, sonra
da ehzade mer Faruk Efendi Fenerbahe bakanl yapacaklard.
Son dnem Osmanl tarihinin en nemli isimlerinden ttihat ve Terakki Cemiyeti lideri Talat
Paa ise Fenerbahe'yi ele geiremeyince yeni bir takm kurarak Fenerbahe'yi zayflatmaya
alacakt. Talat Paa, Fenerbahe'ye adeta sava amt.
Altmordu bu amala kurulmutu. ttihat ve Terakki'nin, yani iktidarn takmyd; fakat
Altmordu hibir zaman halkn takm olmay baaramayacakt.
O yllarda bir ara Atatrk de ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin yesiydi. Dolaysyla
ttihatlarn futbol merakndan haberdard. Fenerbahe'nin baarlarn ve halkn sevgilisi
olduunu da duymaya balamt. Fenerbahe'yi kuranlarn vatansever, hrriyeti genler
olduunu da biliyordu. Gen subay Mustafa Kemal gizliden gizliye Fenerbahe'yle
ilgilenmeye balamt. zellikle 1916'da "Gen Dernekleri Bakanl" yapt dnemde
Fenerbahe'yi daha fazla tanma frsat bulmutu. Dernein amac fakir ve kimsesiz ocuklar
bata olmak zere gen nesillere sporun nemini anlatmak ve genleri spor yapmaya
zendirmekti. O yllarda Osmanlda en hzl gelien sporlardan biri de futboldu. zmir'i ve
stanbul'da nce Rumlar ve ngilizler, sonra da Trkler futbol oynamaya balamlard. Her
geen gn malardaki seyirci says artyordu. Gen Demekleri Bakan Mustafa Kemal, Trk
genlerinin bu malarda sadece seyirci olmasn istemiyordu. Trk genlerinin ruhen ve
bedenen salkl bireyler olarak yetimesi iin s-por yapmalarn istiyordu.
Halkn sevgilisi Fenerbahe Trk genleri iin en gzel modeldi. Atatrk,Trk genlerinin
Fenerbahe'nin sportif baarlarndan etkilendiinin de farkndayd.
1910'lu yllarda Osmanl Devleti srekli savalara girmekteydi. 1911 Trablusgarp, 1912-1913
Balkan, 1914-1918 I.Dnya Savalarnda Fenerbaheli, Beiktal ve Galatasarayl futbolcular
da savamt.
Fenerbahe Atatrk'n nderliinde gerekletirilen Kurtulu Sa-va'nda iki cephede birden
savaacakt. Bir taraftan stanbul'da igal glerine kar sahada mcadele eden Fenerbahe,
dier taraftan Anadolu'ya gizlice silah karan ve cephede mcadele eden Fenerbahe...
Fenerbahe'nin igal stanbul'unda ngiliz, Fransz ve Rum takmlarna kar kazand
malar duyan Atatrk keyifleniyordu. Fenerbahe ulusun tek moral kaynayd ve o zor
gnlerde Trk ulusunun fazlaca morale ihtiyac vard.
Fenerin sahadaki baars, bir bakma Mehmetiin cephedeki baarsn mjdeliyordu.
O lm kalm gnlerinde Atatrk'n en nemli yardmclarndan biri de bu sar lacivertli
takmd.
teden beri Fenerbahe'yi seven Atatrk artk Fenerbahe'ye gnl vermiti.
Kurtulu Sava'nm nderinin, Kurtulu Savann en faal takmna gnl vermesinden daha
doal ne olabilirdi ki!
Atatrk Fenerbaheliydi. zellikle 1930'lu yllarda pek ok kez bunu bizzat kendisi ifade
edecekti.
Atatrk dneminde 20'li ve 30'lu yllarda Fenerbahe ok baarl sonular alyordu
Atatrk'n salnda en ok ampiyon olan takmlardan biri Fenerbahe'ydi. Fenerbahe
Atatrk'n salnda ezeli rakibi Galatasaray'a 5 yl hi yenmemiti. (1929-1933)
Fenerbahe Galatasaray' 1933'de 5-1, 1936'da ise 6-1 gibi farkl skorlarla yenmiti.
Fenerbahe stanbul Liginde 1932'den 1937'ye kadar st ste drt kez ampiyon
olmutu.Fenerbahe, 1936, 1937 sezonunda ise byk bir rekor krmt. Hi yenilmeden ve
hi berabere kalmadan 47 gol atp,sadece 1 gol yemiti.Atatrk, tuttuu takmn bu
baarlarndan iten ie gurur duyuyor, frsat bulduunda Fenerli olduunu aka ifade
ediyordu.
204-SNAN MEYDAN
Atatrk ncelikle gerek bir sporseverdi. O sadece Fenerbahe'yi deil tm kulplerin
gelimesini, glenmesini istiyordu. O Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu olarak tm
kulpleri seviyordu.
Karyaka ve Altay kulplerinin defterine duygularn yazmt, Beiktallar evinin
camndan seyretmi, onlarla bir kez konumutu, Galatasaray'n ma davetine teekkr
mektubu yazm, bir kez man izlemi Gne Kulbnn iki kez ayna gitmiti. Tm bunlar
onun Trk genliini Trk sporcularn ve spor kulplerimizi ayr ayr ok sevdiini
gstermektedir.. Zaten Trkiye Cumhuriyeti'ni genlere emanet ediinden de bu zel sevgi ve
gven anlalabilir.
Ancak ayn Atatrk'n Fenerbahe'ye olan sevgi ve muhabbetinde farkl bir boyut vardr.
Tm hayat boyunca "ak" olmaya zen gsteren Atatrk, tuttuu takm sylemekten de
kanmamtr. Atatrk, tavr, davran ve szleriyle hangi takm tuttuunu defalarca ifade
etmesine karn bu gn bu konuda bir kafa karkl vardr. Oysaki her ey ok aktr.
Atatrk Fenerbahe Kulb'n sadece ziyaret etmekle kalmam, hatra defterine duygularm
yazm, mana gitmi yaz balosuna katlm, yangndan sonra kulbe maddi yardmda
bulunmu, Yalova Ter-mal'deki gsteri mana Fenerbahe su topu takmn davet ettirmi,
Fenerbahe stadna bstnn konmasna izin vermi, Fenerbahe kulb mensuplarnn deniz
sporlar ile de ilgilenmesini istemi hatta bu konuda direktif vermitir. Her eyden nemlisi
tm bunlar hi hesaba katmamza gerek brakmayacak ekilde birka kez aka Fenerbaheli
olduunu ifade etmitir.
Bir keresinde dnemin nl gazetecilerinden ve Atatrk'n yakn dostlarndan Ruen Eref
Onaydn, Atatrk'n "Ben de Fenerbaheliyim, "dediini duymutu.
Atatrk 1928 yl 10 Austos akam herkesin iinde "BEN DE FENERBAHELYM.."
diyerek sar lacivert renklere gnl verdiini belli etmitir.
ATATRK ve SPOR KRONOLOJS
1915- Osmanl Gen Cemiyetleri Bamfettii oldu. Hazrlad raporda genlerin kylerde
de spor yapabilmesi iin spor tesislerinin yaplmasn nerdi.
1918- Fenerbahe Kulb'n 3 Mays gn ziyaret etti. Amac hem gnl verdii kulb
onurlandrmak, hem de Kurtulu Sava srasnda Anadolu'ya sevk edilecek silahlarn,
kulbn arkasndaki Kurbaldere vastasyla karln planlamakt. Silahlarn karl
yolunu izlemek iin, kulpten tekneyle ayrld. Bir yl sonra da Samsun'a gidip Kurtulu
Sava'n balatt.
1920- Muhafz gc, askeri bir spor kulb olarak kuruldu. ok ciddi
baarlara imza att. General smail Hakk Teke, kuruluundan itibaren 5 Eyll 1940 tarihine
kadar hi aralksz yirmi yl kulbn bakanln yapt. Sporcular arasnda birok generaller
hatta Genelkurmay bakanlar kt.
1921- Topraklarmzda faaliyet gsteren Gen Erkekler Hristiyan Birli-
i, spor karlamalar ve organizasyonlar dzenliyordu. Amac, Trkiye'nin Amerikan
mandasna girmesini salamakt. Atatrk bu oluuma kar Trkiye dman ttifaklar
Cemiyeti'nin glenmesi iin, mali katkda bulundu ve bu cemiyetin glenmesini salad.
1922- Bizi zafere gtrecek Byk Taarruz'un balayaca tarih ve saati
206 SNAN MEYDAN
komutanlarna bildirmek iin, Birnici ve ikinci Ordu arasndaki final ma iin Akehir'e gitti.
Hayatnda seyrettii ilk futbol ma Trkiye'nin tarihinin ve talihinin deitii stratejik bir
mat.
1923- Osmanl Gen Dernekleri Bamfettii iken nerdii ancak yaa-
ma geirilemeyen projelerini bu tarihte kard Ky Kanunu ile devreye soktu. Kylere tesis
yapmaya mali gc yetmese de grelerin yaplmasn zorunlu kld.
1924- Tam 14 yl boyunca ard ardna dzenli olarak devam edecek
olan ilk Spor Kongresi'ni toplad.
1924- Trkiye'ye uygulanan Olimpiyat ambargosunu kaldrtt. Trkiye
daha nce Olimpiyatlarda, sporcular yarmasna ramen devlet statsnde
deerlendirilmiyordu. Kiisel bavurular kabul ediliyordu. 1912 ve 1916 Olimpiyatlarna
byle katlmtk. 1920'de ise kiisel bavurulara sava sulusu olarak boykot yedik.
Atatrk'n srar zerine, grmelerde hem boykot kaldrld hem de Trkiye'nin ilk kez
devlet statsnde katlmas kabul edildi. Bylece 1924 Paris Olimpiyatlarna resmi statde ilk
kez katlm olduk.
1925- At ve At Yar slah Encmeni'ni kurdu. Ankara Hipodrumu'nu
ina ettirdi.
1925- Altay Kulbn ziyaret etti. Daha sonraki yllarda Altay'n ngi-
liz Donanmas'm 1-0 yendii mata byk sevin duymu, soyad kanunu ktktan sonra bu
ma birlikte izledii Fahrettin Paa'ya Altay soyadn vermiti.
1926- Atatrk'n istei ve mer Besim Koalay'm abalaryla ilk bayan
atletlerimiz faaliyetlere balad. Nermin Tahsin, Emine Abdullah, Mbeccel Hsamettin, Trk
kadnlarnn ilk sporcular olarak tarihe geti.
1927- Krekte erefnur, Vecihe, Leyla, Melahat, Nevlihal ve Kamran
hanmlar devreye girdi. Teniste ise Vecihe Ta, Mediha Bayar, Adriyel Satak ve Hidayet
Karacan gibi balanlar n plana kt. Dnya'da bayanlarn ilk kez 1928 ylnda Olimpiyata
katld gz nne alnrsa, Atatrk'n Trk kadnlarn spora ynlendirme asndan olduka
erken davrandn grlr.
1927- At yarlarnn en by Gazi Kousu'nu balatt.
1928- Trk futbolunda ilk kez Genler Ligi'ni kurdu. lm ile birlik-
te bu lig kaldrld. Leblebi Mehmet, Olimpiyatlarda futbol oynam ilk ve tek Trk futbolcu
olarak tarihe geti. 1930- Trkiye Binicilik Federasyonu'nu kurdurdu.
1930- Galatasaray Lisesi'ni ziyaretinde spor salonu olmadm grd.
Yaknda cami bulunduu iin mescidin yerine spor salonu yaplmasn istedi.
1931- New York'tan hareket ederek, Okyanusu geip stanbul'a inerek
dnya rekoru kran Amerikal havaclar Yalova'da kabul etti. Rekor denemesinin tm
masraflarn Trkiye karlad. Bylece Atatrk Trkiye tarihinin ilk sponsoru oldu.
1932- ocuk Esirgeme Kurumu yararna Ankara'da dzenlenen gre-
leri seyretti. Burada rastlad Kurtdereli Mehmet Pehlivan'm maddi skntlar iinde
olduunu renince dnemin ok byk paras olan bin liralk maddi destekte bulundu.
Bankas tarafndan denen bu para Atatrk'n emriyle kendi maandan kesildi.
1932. Fenerbahe Spor Kulp binas yannca kendi cebinden bata bulundu.
1932- Katld Uluslararas Nice Kupas'nda ikinci olan binici Saim
Polatkan'a, ankaya isimli at iki yllk iae bedeliyle armaan etti.
1933- ankaya adl atla Ankara'daki konkurhipik yarlarna gayrres-
mi olarak katld. Parkuru engel devirmeden tamamlad.
1935- Anadolu ve Rumeli Fenerleri tahlisiye istasyonlar arasnda, Ox-ford-Cambridge
arasndaki rekabete benzeyen krek yarlar vard. Kabotaj Bayramlar nedeniyle yaplan bu
yarlar dzenli olarak izlemeye balad.
1935- Trk Havaclk sporuna ok nemli bir katk salayacak Trk Kuu'nu kurdu.
1935- Beikta Kulb Bakam Ahmet Fetgeri'nin 19 Mays'n her yl Genlik ve Spor
Bayram olarak kutlanma nerisini kabul etti.
208 SNAN MEYDAN
1935- Trkiye dman ttifaklar Cemiyeti'nin ad Trk Spor Kurumu
oldu ve dorudan CHP'ye baland. .
1936- Berlin Olimpiyatlar'nda ilk altn madalya kazanan grei Yaar
Erkan'a ektii telgrafta, kran duygularm sundu..
1936- Fenerbahe Kulb'nn Kalam koyuna bakan ksmna spor tesisi dnda hibir tesis
yaplmamasn art kotu. F.Bahe ve G.Saray'n bugn o blgede sahip olduu tesisler,
Atatrk'n vasiyeti sonucudur.
1938- Binicilikteki Mussolini Kupas'n kazanan ekipteki drt sporcu, Atatrk'n svarileri
olarak tarihe geti.
1938- 19 Mays gsterilerinde ok sevdii gen sporcular son kez seyretti.
BBLYOGRAFYA
Kitaplar
Ahmet hsan, Matbuat Hatralarm, (1883-1923), stanbul, Ahmet hsan Matbaas, 1930-1931.
Aksin, Sina, Ana izgileriyle Trkiye'nin Yakn Tarihi, C.1,11, Cumhuriyet Gazetesi
Yaynlar, 1997.
Aksin, Sina, istanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele, stanbul, Cem Yaynlar, 1976.
Aktar, Ycel, //. Merutiyet Dnemi renci Olaylar (1908-1918), 2.bs. Ankara, Gndoan
Yaynlar, 1999.
Atatrk, Komutan, Devrimci ve Devlet Adam Ynleriyle, Anakara, Genelkurmay Askeri
Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, 1980
"Atatrk ve Fenerbahe", Fenerbahe Dergisi, Mart 2003.
Atay, Falih Rfk, ankaya, .C.l, Cumhuriyet Gazetesi Yaynlar, 1999.
Aydemir, evket Sreyya, Tek Adam, C.l, stanbul, Remzi Kitabe-vi, 1974.
Berkes, Niyazi, Trkiye'de adalama, stanbul, Dou-Bat Yaynlar, 1978.
Borak, Sadi, Atatrk'n stanbul'daki almalar (1899-16 Mays 1919), Anakara, Krmz
Beyaz Yaynlar, 2004.
Dalarolu, Rt, Fenerbahe Kulb Tarihi (1907-1987), Duran Ofset, 1987.
210SNAN MEYDAN
Doan, Yaln, Fenerbahe Cumhuriyeti, stanbul,Tekin Yaynevi, 1989
Duman, Selahattin, "Fenerbahe'nin Gizli Tarihi", Sabah, 22 Aus-tos-7 Eyll, 1996.
Duru, Kazm Nami, ttihat ve Terakki Hatralar, stanbul, 1957.
Haniolu, M.kr, Osmanl Ittihad ve Terakki Cemiyeti ve Jn Trklk (1889-1902),
stanbul, letiim Yaynlar, 1985.
Hiylmaz, Ergun, Gizli Tekilatlar, stanbul, Altn Kitaplar.
Hiylmaz, Ergun, mrm Seni Sevmekle Nihayet Bulacak Fenerbahe, 3.bs.stanbul, Bilge
Karnca Yaynlar, 2004.
Hiylmaz, Ergun, Sporda Batllama Hareketleri, stanbul, Pera Orient Yaynlar.
Hiylmaz, Ergun, Trkiye'de Futbol'un yks, Doyuran Matbaas.
lhan, Atilla, "Black Stoking'V Siyah orapllar", Cumhuriyet, 22 Ocak 1999.
gal ve Mtareke Senelerinde Bir stanbul Gencinin Yaptklar, stanbul, Kanaat Kitabevi,
1340 (1924).
ttihat ve Terakki'nin Kurucusu ve 1/1 No'lu yesi brahim Te-mo'nun ttihat ve Terakki
Hatralar, stanbul, Arba Yaynlar, 1987.
Kinross, Lord, Atatrk, Bir Milletin Yeniden Douu, ev. Nejdet Sander, stanbul, Altn
Kitaplar, 1994.
Kktrk, Yaln sten, Atatrk' Anlamak, stanbul .Toplumsal Dnm Yaynlar, 1999.
Palolu, Mustafa Kemal, Mdafaa-i Hukuk Saati.stanbul, Bilgi Yaynevi, 1998.
Resneli Niyazi Bey, Resneli Niyazi Bey'in Hatralar, stanbul, ada Yaynlan, 1975.
Sahk, Selahattin, Kurtulu Sava'nm Gizli rgt, MM. Grubu, stanbul, Kaynak Yaynlar,
1999.
San, Haluk, Belgeleriyle Trk Spor Tarihinde Atatrk, 1981.
San, Haluk-Dalarolu, Rt, Trk Futbol Tarihi, Trk Ticaret Bankas Yaynlar, 1960.
Soley, evket, Spor Yll, Hatralar ve Dnceler.
Sorgun, Taylan, Bekiraa Mahkumlar, Mtareke Dnemi, stanbul, Kum Saati Yaynlar,
2003.
Sorgun, Taylan, Devlet Kavgas, ttihat ve Terakki, 2.bs. stanbul, Kum Saati Yaynlar, 2003.
Uaklgil, Halit Ziya, Saray ve tesi, stanbul, zgr Yaynlar, 2003.
Onaydn, Ruen Eref, Galatasaray ve Futbol, Yemlik Basmevi
1957.
Yaln, Soner, Efendi, 7.bs. stanbul, Doan Kitap, 2004.
Yamak, Oygur, Fenerbahe, Sinerji Yaynlar, 2001.
Yldz, Doan, Trk Spor Tarihi, Eko Matbaas, 1979.
Zrcher, Erik Jan, Milli Mcadele'de ttihatlk, stanbul, Balam Yaymlar,1993.
Dergiler
Fenerbahe Dergisi Spor Alemi Dergisi, Yeni Mecmua
Elektronik kaynaklar
http: //www. Altyapi.org/fbahetarihi 1. htm http: //www. Turkfutbolu.net/yaymlar/sehit/sehit
2.html Kutlu Merih, "Kuva-i Milliye Gc Olarak Futbol", http: //www. verka. org/
http: //www.fenerbahcem.ch/tarihce.htm
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. 10. 11. 12. 13. 14.
TRUVA / BREYSEL GElM
OCUKLAR DERN DNR
Mehmet Murat Dgen DEME VAR MISINIZ?
Nancy Christie ev. Esra Makara
TRUVA / DNYA EDEBYATI / YK
AKI SEVEN BE KADIN (yk) hara Saikaku ev. Sevda Kubilay
TRUVA / DNYA EDEBYATI / ROMAN
DA VNC ALDATMACASI (Roman)
Thomas Swan ev. Serhan Nuriyev (3 bask)
KUTSAL KADIN (Roman)
Qaisra Shahraz ev. Deniz Arslan
L KAHRAMANI (Roman)
Donya Al-Nahi ev. Serhan Nuriyev
ATTLA- Tann'nn Klc (Roman)
Ross Laidlaw ev. Selim Yenieri (2 Bask)
ADOLPHE (Roman)
Benjamin Constant ev. Mehmet Murat Dgen-Ergn Bke
BEYAZ MOOLLAR (Roman)
William Dalrymple ev. Enver Gnsel
MATHILDA'DAN KALANLAR (Roman)
Marcia Willett ev. zlem Toprak
KRAL FDYES (Roman)
James Grippando ev. Enver Gnsel
AKBABA FONU (Roman)
Stepnen W. Frey ev. Deniz Arslan
GM ANLAR (Roman)
Luanne Rice ev. Safiye Gl Avc - Murat zpnar
BLDM BR SIR VAR (Roman)
Marcia Willett ev. Safiye Gl Avc
SAKLI MABET (Roman)
Stephen W. Frey ev. Banu Sadklar - Esra Makara
DANS ET BENMLE (Roman)
Luanne Rice ev. Asl Trk - Nilgn Eker
P CAMBAZI MPARATOR (Roman)
Su Tong ev. Derya ztrk
15. TAYFUN (Roman)
Qaisra Shahraz ev. Deniz Arslan
16. UYANMILAR TARKATI (Roman) Jacques Attali ev. lhan Gll
17. MLYON DOLARLIK GZEM (Roman) James Grippando ev. Filiz Gkta
18. TA YREK (Roman) Luanne Rice ev. Mesut ahin
19. AMERKA 2014 (Roman) Dawn Blair ev. rem zel
TRUVA/EKONOM
1. AIK TOPLUM - Kresel Kapitalizmde Reform
George Soros ev. Doan Seluk ztrk
TRUVA / INCELEME-ARATIRMA
1. MOR BAKILAR - Kadnn Srtndan Sopa Eksik Olmuyor Cahide Gnay (2
Bask)
2. ATATRKTEN NSANUA YOL GSTEREN SZLER Derleyen: Selman
Kln (2 Bask)
3. PRENSES DIANA CNAYET - Yzyln Yalan Noel Botham ev. Sevda
Kubilay - rem zel
4. MEDYA MPARATORLUU - htilaller, haleler ve 28 ubat'n Kutsal ttifak
Hamit Karal
5. YENA'DA DNCE GC VE HOLSTK SALIA AILAN
PENCERE
zer Uuran iller
6. PR RES HARTASININ FRES Metin Soylu (4 Bask)
7. ATATRK VE KAYIP KITA MU Sinan Meydan (4 Bask)
8. ATATRKTEN TRKYE'YE IIK TUTAN KONUMALAR Derleyen: Do.
Dr. Halil Bal (2 Bask)
9. PR RES'N HAZNELER Metin Soylu (2 Bask)
10. AFAKTA KIZIL GKYZ
James Gustave Speth ev. Semih Trkolu
11. SON TRUVAULAR Sinan Meydan (2 Bask)
TRUVA/KLTR
AHSENEMN MUTFAINDAN ZBEK YEMEKLER
ahsenem
TRUVA/METAFZK
DNYANIN SONU 2009 - Mesih ve Armagedon Kehanetleri Peter Lorie ev. Attila
Berkeolu (4 bask) NOSTRADAMUS 2003-2025 KEHANETLER - Gelecein Tarihi Peter
Lorie ev. Seda l
TRUVA/POPLER
SAMMIYSEN KONUALIM
Dilek Kavklar
LUCIFER'DEN KADINLARA EYTAN TAVSYELER
Deniz S. Vincente
MEFSTO'DAN ERKEKLERE EYTAN TAVSYELER
Deniz S. Vincente
EV ERKENDEN SANAL SOHBETLER
Haluk Kesim - Aydn Denizci
BAFOMETTEN HERKESE EYTAN TAVSYELER
Deniz S. Vincente
EV ERKENDEN AK MASALLARI
Haluk Kesim - Aydn Denizci
SIRADAN SYLEMLERE KARZMATK CEVAPLAR
Polat Labar
DRUDLER'DEN YRTTM POPLER BYLER
Deniz S. Vincente
AI - Felsefi Kak Komedi
Abdullah Koolu (Jker Abdul)
1. 2.
DYET M? NYETMt?
Memduh Bayraktarolu GZELLN SIRLARI
Sevgi Ank
TRUVA/SALIK
TRUVA/SANAT
1. IIA TUTUNMAK Bnyamin Aygn
2. ANAKKALE SAVAI KARKATRLER
Halil Ersin Avc
TRUVA/SYASET
1. EYTANA SON - Terrde Sava Nasl Kazanlr? Richard Perle-David Frum
ev. Gke Kamaz
2. HAYDUT MLLET - Dnyann Bilmedii Amerika Peter Scowen ev. Attila
Berkeolu
3. BYK ORTADOU PROJES VE TRKtYE Abdullah ahin
4. KISIRDNG-Trkiye'de niversite Ve Siyaset Prof. Dr. Ali Arslan
5. CASUSLUK - 20. Yzyln En Byk Casusluk Operasyonlar Ernest Volkman
ev. Sevda Kubilay-Melike Atik
6. MODERN SAVALARI KAZANMAK - Terrizm ve Amerikan mparatorluu
General Wesley K. Clark ev. Attila Berkeolu
7 SSTEM DE KT NSAN DA KT
Memduh Bayraktarolu
8. DARAACINDA BR BABAKAN - Menderes! Menderes! smet Bozda (3
Bask)
9. TARHN SEYRN DETREN GZ AJANLAR Ernest Volkman ev.
Enver Gnsel
10. BYK ORTADOU PROJES VE TRKtYE ZERNE STRATEJK
ANALZLER Prof. Dr. Mahir Kaynak (4 Bask)
11. AMERKAN STNL HAYAL - Yanl Kullanlan Amerikan Gcnn
Dzeltilmesi
George Soros ev. Doan Seluk ztrk
12. GZ DNYA MPARATORLUU - Dnyay Yneten Gizli Gler Jim
Marrs ev. Selim Yenieri (3 Bask)
13. TARH BOYU SAVA VE STRATEJ
E. Tugeneral Nejat Eslen (Geniletilmi 3. Bask)
14. BAARISIZ BAARI - Bir stanbul Maceras Ergun Gknel
15. TAPINAIN GZL KAPISI Halil Ersin Avc
16. MASKEL BALO - Trkiye, ABD ve Dierleri Prof. Dr. Mahir Kaynak (2
Bask)
17. POLTKADA DDET Taha Akyol
18. SIRLAR OPERASYONU - Terr m? Politika m? Jim Marrs ev. Pnar Bulut
19. - KRESEL HAMLELER ANAHTAR STRATEJLER
E. Tugeneral Nejat Eslen (Gzden Geirilmi 2. Bask)
20. BARIISTYORSAN SAVAA HAZIR OL - Savata ve Barta Stratejinin
Mant Edward N. Luttwak ev. Melike Atik
21. HAYALET SAVALARI Steve Coll ev. Enver Gnsel
22. STHBARAT RAPORLARINA GRE SRAL'N GAP SENARYOSU -
Tevrat'ta Yazlanlar Uygulamaya M Konuluyor? (3 Bask)
Hasan Takn
23. KARANLIIN SAVAILARI
Ernest Volkman ev. Asl Trk - Halime etin
24. BAIMIZA UVAL GERENLER Prof. Dr. Mahir Kaynak
25. U DERN DEVLET Hasan Takn (3 Bask)
26. BEYAZ CAMIN KARA KUTUSU Kadir elik (2 Bask)
27. KRESEL STHBARAT - Gnmzde Dnya Gizli Servisleri Paul Todd -
Jonathan Bloch ev. Enver Gnsel
28. 2000 YAINDA BR DNYA GZEL Ergun Gknel
29. KONUAN TRKYE Murat Erdin
30. TERRZM
Barry Davies, ev. Pnar Bulut
31. KISKA - Askeri Stratejiye Gre Kaostan k Hasan Takn
32. ORTAK PAZAR'DAN ABYE HAYATIM AVRUPA Erol Manisal (3 Bask)
33. YENDEN EKLLENEN DNYA
E. Tugeneral Nejat Eslen
34. PARA MPARATORLUU - Kontrol Kimin Elinde? Prof. Dr. Mahir Kaynak (2
Bask)
TRUVA/SOSYOLOJ
1. AVRUPA YOLUNDA BATILAMA YA DA BATILILAMA - istanbul'da
Sosyal
Deiimler Dr. lbeyi zer
2. MLENYUM TARKATLARI - Bat'da Yeni Dini Akmlar Prof. Dr. Ali Kse
3 OSMANLI'DAN CUMHURYETE YAAM VE MODA
Yrd. Do. Dr. llbeyi zer
TRUVA /TARH
1 SRGNDE LM - Enver, Talat ve Cemal Paalarn Bilinmeyen Ynlen
Emir Sekip Arslan Haz. mer Hakan zalp (4 Bask)
2. CEHENNEM DERMEN - Siyasi Hatralarm Rauf Orbay (2 Bask)
3. HEDEFTEK SULTAN II. ABDLHAMD - Bir Siyas Tarih Denemesi Dr
Vahid abuk (2 bask)
4. HAREM PENCERESNDEN II. ABDLHAMT smet Bozda
5. KRT SYANLARI smet Bozda
6. BLNMEYEN ATATRK - Celal Bayar Anlatyor smet Bozda (4 Bask)
7. KIZIL MEYDANDAN TAKSM'E - Siyasette, Kltrde ve Sanatta Trk-Sovyet
likileri
Raid Tacibayev
8. OSMANLI'NIN LK YAHUD SOSYALST - Avram Benaroya ve Faaliyetleri
Emre Polat
10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. .18. 19. 20. 21. 22. 23.
LATFE VE FKRYE - K AK ARASINDA ATATRK - Atatrk'n Bayaveri
Salih Bozok Anlatyor
smet Bozda (5 Bask)
ATATRKTEN H YAYINLANMAMI ANILAR
Prof. Dr. Yurdakul Yurdakul (4 Bask)
KUTSAL ERMEN PAPALII - Emiyazn Kilisesi'nde Stratejik Savalar
Prof. Dr. Ali Arslan
KAYIP TOPRAKLAR - Ortadou'da Trk Askeri
Burak Artuner
ATATRK'N SOFRASI
Derleyen: Ouz Akay (2 Bask)
AVRUPA'YLA AKIMIZ
Burak Artuner
GAZ - Fikriye'yle Neden Evlenmedi? Latife'yle Neden Evlendi?
Derleyen: Ouz Akay
OSMANLI'DAN CUMHURYETE RUM BASINI
SOYKIRIM MI? HODR MEYDAN! - Atatrk'ten Soykrm ddialarna Cevaplar
smet Bozda
ROSSLYN VE KUTSAL KASENN SIRLARI
Mark Oxbrow - lan Robertson ev. Enver Gnsel
ORTADOU'DA IRK VE KLELK
Prof. Dr. Bernard Lewis
AVRUPA'DAN TRKYE'YE KNC YAHUD G
HEDEF GELBOLU
Ouz Akay
MUSTAFA KEMAL'DEN ATATRK'E
Prof. Dr. Yurdakul Yurdakul
SARI LACVERT KURTULU
Sinan Meydan
1. 2.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
7.
8.
9. 10. 11.
TRUVA / TRK EDEBYATI / ANI
HATA YAZIP ZECEK BRKA SATIRIM KALDI (An) Tamer ahin
TRUVA / TRK EDEBYATI / YK
PER MASALINDA GZEL (yk) Aya At
UYUTURUCU TARKATI - PIT (yk) Selena zen - Uygar zen
TRUVA / TRK EDEBYATI / ROMAN
DERYALARI DZE GETRENLER (Roman)
Raif Karada
SAHTE MELEKLER - Hortumcuzadeler (Roman)
Memduh Bayraktarolu
ANTKACI ARAGO"NUN GNL (Roman)
Mehmet Murat ildan
KAFKAS RULET - Frat'n Ayak Sesleri (Roman)
Selman Kayaba (2 Bask)
PARSTN ALTINDAK GLLER (Roman)
Mehmet Murat ldan
AMERKA DERKEN (Roman)
Mustafa Karnas
AYTEN (Roman)
Burhan Cahit Morkaya
MSYONERLER SAVAI
Mustafa Karnas
TRKYE'lSnN GZYALARI (Roman)
Selman Kayaba
FKEYLE VALS Birinci Yarm (Roman)
etin Agae
HZ. SLEYMAN'IN ANAHTARI - Gerek sa Peygamber Kim? (Roman)
Mustafa Karnas
Arka kapak yasz:
sar lacivert
KURTULU
...Harrington, tepkilere daha fazla dayanamad, 70 gn sonra Fenerbahe'nin yeniden almas
kararn imzalarken iinden yle dnyordu:
"Bu ne tuhaf bir millet! lkelerini igal ettik bu kadar tepki gstermediler. Feneri kapattk
hepsi ayakland... Neredeyse silaha sarlacaklar."
Fenerbahe sadece bir futbol kulb deildir.
Fenerbahe gemite "vatan ve zgrlk mcadelesi" vermi bir ulusal tekilatn addr.
Fenerbahe, emperyalizme ka verilen ilk bamszlk savann aktif katlmcs, emperyalist
kuatmayla evrilen bir ulusun tek moral kayna, tek umut dr. Fenerbahe, Mustafa
Kemal'in nderliinde gerekleen Kurtulu Sava'nn sar-lacivert rengidir. Fenerbahe,
Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal'in gnl verdii takmdr.
Elinizdeki kitap, Fenerbahe'nin gizli tarihini Atatrk'n hayatyla paralel olarak
incelemektedir. Bu kitapta Fenerbahe ve Atatrk'le birlikte Kurtulu Sava, bu savan gizli
kahramanlarnn penceresinden anlatlmaktadr.
ISBN 11MM-175-23-0
9 789944 975230
-r-~ (<Ntruva>tarih RMonlne sat: HuobSta: www.truvabookstore.com
www.truvayayinlari.com
Sinan Meydan _ Sar Lacivert Kurtulu
Deryam 34

Sinan Meydan - Sarı Lacivert Kurtuluş - Kurtuluş Savaşı'nda Fenerbahçe Ve Atatürk PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sinan Meydan - Sarı Lacivert Kurtuluş - Kurtuluş Savaşı'nda Fenerbahçe Ve Atatürk PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sinan Meydan _ Sar Lacivert Kurtulu

sar lacivert KURTULU

Fenerbahe'nin ilk kez katld Cuma Ligi'ni sonuncu olarak bitir-

117 SARI LACVERT KURTULU

Mustafa Kemal Paa'mn Fenerbahe eref defterine yazd satrlar

124 SNAN MEYDAN

138 SNAN MEYDAN

Fenerbaheli ehit futbolcu Arif

Oradan 80 km ierdeki Havza'ya geti.

150 SNAN MEYDAN

Bunlar ynetim kurulu iinde alacaklar ve direni cemiyetlerim yneteceklerdi.

Sinan Meydan _ Sar Lacivert Kurtulu

You might also like