Fuat Aydın - Pavlus Hıristiyanlığına Giriş

FuatAYDIN
PAVLUS
HIRSTVANLIGINA
GR
Eskiyeni Yaynlar : 5
PA VLUS HIRSTYANLIGINA GR
Fuat AYDIN
Kapak resmi: Mesih, ortada bir ta htta oturmaktadr. Sanda Meryem Ana,
solunda Vaftizci Yahya bulunmaktadr. Kk tahtlarda otura n lar ise havari
ler olup; soldaki Aziz Petrus, sadaki ise Aziz Pavlus'dur.
Mizanpaj: CNAS
Kapak: CNAS
Bask, Cilt:
KALKAN MATBAACILIK
B yk Sa n. 1. Cad. 99/32 lskitler
Tel: 03 1 2 . 3 4 1 9 234-342 1656 A n ka ra
1.Bask: ubat 2011
ISBN: 978-605-5978-05-1
FCR YAYIN REKLAM BLG SAYAR SAN. VE TC. LTD. T.

Rzgarl Cad. Rzgarl l h a n No: 2 Kat: 5 Ul us/ANKARA
Tel: (O 3 1 2 ) 3 10 08 60- Fax: (O 3 1 2 ) 3 1 1 47 89
web: www.eskiye n i . o rg - e-mail: fcr@fcr.com.tr
PAVlUS
HIRSTVANLIGINA
GR
Fuat Aydn
Ankara 2011
Fuat aydn
iran 1965'de dodu. lk, orta ve lise eitimini sta nbul' da tamam
lad . 1987 ylnda Erzurum Atatrk niversitesi lahiyat Faklte
si'nden mezun oldu. Drt yl Ankara'da ve iki yl istanbu l'da ret
menlik yapt. 1993 ylnda Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi'ne
dinler tarihi aratrma grevlisi olarak girdi. 1994'de Marmara ni
versitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde, Ali b. Rabben et-Taberi ve er
Redd ale'n-nasr adl tezle yksek lisansn ve 2000 ylnda ayn
enstitde Pavlus ve Din Anlaynn Yansmalar adl almasyla
doktorasn tamamlad. 2006 ylnda doent oldu. Hala ayn niversi
tede retim yesi olarak grev yapmaktadr. Evli ve iki ocuk baba
sdr.
Bir ksm aada zikredilen sahasyla alakal ok sayda telif ve
tercme makale ve kitaplar vardr.
Telif kitaplar
Hint Dini Dncesinde nsann zgrlk Aray, Ata Yayn lar,
stanbul 2005.
Yahudilik, nsan Yaynlar, ikinci bsk. stanbul 2010.
Hristiyanlarn slam'ndan Mslmanlarn slam'na, Ata Yayn-
lar, stanbul 2005.
Dinleri Tarihle/riyle Okumak, Ensar Yaynlar, stanbul 2007.
Bat slam Algsnn Arkeolojisi, Eskiyeni Yaynlar, Ankara 2011.
eviri kitaplar
James L. Cox, Kutsal fade Etmek, i z Yaynlar, stanbul 2004
Joachim Wach, Dinler Tarihi, Ata Yayn lar, stanbul 2005.
Emile Durkheim, Dini Hayatn lkel Biimleri, Ata Yaynlar, stan
bul 2005.
Jacque Waardenburg, Mslmanlarn Dier Dinlere Bak, Ensar
Yaynlar, stanbul 2006.
Fung Yu-Lan, in Felsefesi Tarihi, Bilgi niversitesi Yaynlar, s
tanbul 2009.
M. Hriyanna, Hint Felsefesi Tarihi, Bilgi niversitesi Yaynlar, s
tanbul 2011.
NDEKLER
BRNC BASKI N NSZ ......................................... ............. . 11

NSZ ...................................................................................... 13
KISALTMALAR .
.................................... ............... ................... ... . 19
GR
KAYNAKLAR . .
......................................... ...... ............................. 25
M EKTUPLAR . . .
....................... ................ ..... ........ .......... ............ . 26
1. Kilise Kanonlarnda Mektuplarn Sras 29 ..............................
A. SAH H OLDUGU KABUL E DLEN MEKTU PLAR ................. 32

1. SELANKLLER'E /. MEKTUP . . 32
............ ... .........................
2. SELANKLLER'E fi. MEKTUP .................... ..................... 33

a. Sa hih Kabul Edenler .
.......... ............................ . ........... 34
b. Mektubu Sahih Kabul Etmeyenler 35 ............. ................
3-4. KORNTLLER'E /. ve fi. MEKTUP ............................... 36

5. GALA TYALILAR'A MEKTUP . .
....... .......... .......................... 39
Pavlus'a Aidiyeti ................................................... ........ . 41
6. ROMALILAR'A MEKTUP ............................................... 42
Pavlus'a Aidiyeti . . 44
..... ....................... .............................
7. FLPELLER'E MEKTUP.................................................. 47
8. FLMUN'A MEKTUP .................................................... 48
B. SAH H LKLER HUSUSUNDA TARTIMALARIN OLDUGU
MEKTU PLAR . . . . . 49
........... .. .... ........................ ........ ......... .........
BRNC BLM
PAVLUS' UN HAYATI VE MSYO N ERLK FAALYETLER
1. HAYATl . . .
. .............................. ... ............. ................................. 53
A. SM .
......... ............................................. .... ... . . . ................. . 54
B. PAVLUS' UN FZK YAPISI ................................. .......... ....... . 56
C. DOGU M YER VE TARH.. ................................................... 57
1.Tarsus ............................................................................... 60
2 . Kltrel Yaps ................................................................. 60
3 . Tarsus'un Dini Yaps ....................................................... 61
D. ALES 64
.................................................................................
1. Ailesinin Kkeni ............................................................... 64

il. EGTM ................................................................................. 65
A. TARSUS'TAK EGTMNN ARKAPLANl ............................... 69
. Eitiminin Yahudi Boyutu ............................................... 69
2. Kuds'teki/Antakya'daki Eitimi ................... .................. 70
3. Ferisi -Yahudi Boyutu ...................................................... 71
4. Eitiminin Helenistik Boyutu . . ......................................... 74
5. Helenistik Yahudilik......................................................... 77
111.HIRSTYAN O LMADAN NCEK DN HAYATI ...................... 79
A.YAHUDLK AN LAYII ........................................................... 79
B. HIRSTYANLARA VE HIRSTYAN LIGA BAKII ..................... 80
iV. HIRSTYAN OLUU .............................................................. 81
H I RSTYAN OLUU HAKKIN DAK TEORLER .......................... 88
V. H I RSTYAN OLDUKTAN SONRAK HAYATI ............................ 94
A. KUDS ZYARET N E KADAR ................................................ 94
B. BR NC MSYONERLK SEYAHAT ....................................... 96
1. Kuds Konsili ................................................................... 97
C. KNC MSYON ERLK SEYAHAT .... ..................................... 99
D. NC MSYON ERLK SEYAHAT .................................... 101
E. il. KUDS ZYARET VE TUTUKLANMASINDAN ROMA
YO LCU LUGUNA KADAR .......................................................... 102
F. ROMA'DAK HAYATI VE VEFATI .......................................... 104
G. PAVLUS' U N MEKTUPLAR! VE ELLERN LER ARASINDA
BENZERLKLER VE FARKLILIKLAR ............................................ 105
VI. PAVLUS'UN MSYONERLK FAALYETNDE TAKP ETIG USL 107
Vll. PAVLUS-SA LKS ........................................................... 108
A. PAVLUS' UN SA'YI TAN IDIGI GR ............ ................... 108
B. PAVLUS'UN SA'YI TAN IMADIGI. ........................................ 13
C. D NYEV SA' NIN PAVLUS' U ILGLENDRM EDG ............... llS
D. DGER YAKLAIMLAR 6
KNC BLM
PAVLUS' UN GRETSNN ANA ZGLER)
1. PAVLUS' U N EPSTEMOLOJ S . .
.......... .................... ................. 2
il. MAN ANLAYII ..................................................................... 28
A. MAN NEDR? ..................................................................... 3
B. MAN I N N ESNES . . . .
.... ........ .. ........................ ............... ..... . 39
111. NCL ANLAYIl . .
......... ..................................... .................. .. . 40
A. BENM NCLM . .
..... .............. ...................................... ...... . 43
B. TAN Rl'NIN NCLl/M ESH'N NCL .
.................... ......... ..... . 4S
C. PAVLUS'UN NCL' N N ERIG .......................................... 47
1. Vahyi ve Apokal iptik Yaps ............................................. so
2. Dinamik Yaps .
................. ............................................... s
3. Kerigmatik Karakteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s
4. Normatif Oluu ............................................................... s
5 . Vaad eren Yaps ve Evrensel Karakteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
iV. HAVARLK ANLAYII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
A. HAVARLK VE PAVLUS' UN HAVAR LG MESELES . . . . . . . . . . . . . 54
B. HAVARLGN ZELL KLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
C. HAVAR OLMAK N GEREKEN ARTLAR .
............ .............. 57
1. brani Ol mak, brahim'in Soyundan Olmak 57
.....................
2. sa Mesih'i Grmek/Dirilen Rabb'i Grmek ............... ... . 57

3. Rab Tarafndan Grevlendirilmek ............................ .. .... 58
4. Vizyonlar ve Rabb'den Vahiy Almak ............................... 60
5. Geimini Temin in nananlardan Yardm Kabul Etmesi 60
6. M isyon Faaliyetinin Baarl Olmas ....................... ........ . 60
7. Misyon Faaliyeti Srasnda ekilen Aclar .
.... ...... ............. 6
8. Havari Oluunun ncil'le Desteklenmesi .
........... ............. 6
D. M LLETLERN HAVARS OLMASl. ....................................... 162
E. PAVLUS'UN HAVARLK DDASINA DGERLERNN
BAKII ....................................................... ............................. 163
F. HAVARLK-KURTULU LKS ........................................... 170
V. TEOLOJ S (TAN RI ANLAYIl) ............................ .................... . 170
VI. PAVLUS'U N SA AN LAYII (KRSTOLOJ S .
........ .................... 182
A. Mesih .
............. ......................................... ....... ................. . . 184
Mesih ve Ruh ........ ............................................. ................. 188
B. Rab ..................................................................................... 190
Pavlus'un, Rab (Kyrios) Kavramn Kullanmasnn
Kkenine Dair Bir Ka Sz . ................................ .................. 194
C. Tanr Olu . .
......................... ........................ ....................... 197
D. Tanr'nn Hikmeti ............................................................... 202
E. Davud' un Soyundan Olmas ........................................... .. . . 203
F. Kad ndan Doma .................................................. ............ . . 204
G. nsan Benzeyiinde Domas .
............ ................................ 204
Vll. YASA ANLAYIl ..................................................... . .
.. ........... 205
A. YASA' NIN OLUMLU YN LER .
. .................. ................ .. ..... . . 210
1. Yasa Gnah Arttrr . . .
. . ......... ..................... ........... . . .. ... . . . 210
2. Sular Gnah Sayar ........................................................ 212
3. Kurtuluu Salayamaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .... 212
4. Yasa Hayat Vermez . .
....... ...................................... ........ . . 213
B. YASA' NIN VARLIGININ SEBEB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
1. Geici Bir Rol Vardr .
............................ ...... ................ . . . 214
2. Beden Yznden Yasa Gszdr ................................... 215
C. YASA' NIN LGASI MI, TAMAMLANMASI MI? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
D. YASA- KURTU LU LKS . . . . . .. . . . . 2 29
............................ ... .. . . . . ...
E. TAB HUKUK AN LAYIl . 232

................................... ...................
Vl l l . GNAH ANLAYIl .
........ ................................ . .. ............... .. . . 233
A. G NAH NEDR? . . . .
.......... .......... .... ........... ......... ......... ....... . 233
B. GNAHIN KAYNAGI . . .
................ .. ... .......... ........................ . 236
C. GNAH IN EVRENSELLG . .... .
.................. ............................ 240
D. YASA-G NAH LKS . . . . . . . . . . ... . . . .
. . . .... . . . .
.. ....... . . . . . . .... .. . . . . . . . 241
E. GNAHI N ETKLER . .......... .......... ....... . .. .
. .... ............ . . .... . . ... 241
1.lm ................................................................................ 241
2. Klelik . .. ..
....................... . . . . ..... . .... ... ... ..... . . . .. . . ................. 244
F. ADEM/HAVVA-GNAH LKS ..................... ............. ....... . 245
G. G NAHTAN KURTU LU ............................................ .. ....... 246
IX. VAFTZ ANLAYII . ...
.............................. ...... . . .... .................. . . 248
X. EVHARSTYA/EKMEK ARAP AYN .. . . 263 .................. . . . . ........... .
A. SIR DNLER VE EVHARSTYA ........................... : ................. 269

B. VAFTZ VE SON AKAM YEMEG ( EVHARSTYA) ............ ... . 272
XI. KLSE ANLAYIl . . . . ....................... ........... .......................... ... . 273
A. YEREL TOPLANTI YA DA H I RSTYAN MECLS
ANLAM I N DA KLSE ............................................................ ... . 279
B. EV AN LAM I N DA KLSE ...................................... ............ ... . . 281
C. TAN Rl'NIN HALKI ANLAM INDA KLSE.. ................ . . . . . , ........ 282
D. DNi BR TOPLULUK AN LAM INDA KLSE .................... . . ..... 284
E. MESH'N BEDEN OLARAK KLSE .............. .................. ...... 284
Xll. AH LAK ANLAYII ................................................................. 288
A. PAVLUS' UN AHLAK ANLAYIININ TEMEL ................. ......... 293
B. AH LAKI DAVRANITA L ............................................... 295
C. Y DAVRANILAR .. . 301
............................... ........... ............... . . .
D. AHLAKI OLMAYAN DAVRAN ILAR . . .

. . ...... ............ ...... ...... . . 303
E. SOSYAL AHLAK . .
......... ......................... .......... ...... . ............ .. 305
F. AH LAKI DAVRAN ILARIN ESKATO LOJYLE OLAN
BAGLANTISl . . . . . . . .. . . .. . .
... ... .. . .. . .
...... ... . ... ... ..... . . ..... . . . .......... . . . . . . . 309
G. PAVLUS AHLAKININ ARKAPLANl ........................................ 311
. Yahudi - Ferisi Arka plan . . . . . . 311................. .............. . . .... .... . ..
2. Helenistik Arkaplan ............................... .............. . . . . . . . . . . . . 312

3. Kil ise Gelenei . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
. ... ... . . ... . ... . . . . . . . . . .... . . . . 313 .
Xlll. TAR H ANLAYII . .

..... .... .. . . .. . .. . . . ... . .. . . . . .
.. .... ... .. . ... . . . .. . .. . . . . .... 313
XIV. ESKATOLOJ S . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
A. PAVLUS ESKATOLOJSNN MERKEZ KON U LARl . . . . . . 330 . .. .... . . .
. sa'nn Mesihlii . . .. .. . . . . . . . . ... . . . . . . . ... . . . . . . . .. . 330

.. . . ..... .. . . .. .. .. . .....
2 . Eskatolojik an Varl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

. .. . ..... . . .. .. . . . . .. .. . . .
3. Tanr'nn/Mesih'in Krall ............................................... 334
4. sa Mesih'in lmden Dirilii ve ki nci Kez Dn
(Parousia) . . . . . .
.... ......... ..... ................ ..... ..... .......................... 336
5. Tanr'n n/Mesih'in Yarg Krss .
...... ............................. 346
6. er Glerin Ortadan Kalkmas .
........................... ....... .... 347
7. Kutsal Ruh'un Eskatolojik Ltuflar ..... ....... .... . . . . ............. 348
8. Kozmosun Deitirilmesi .
............................... ................. 349
9. Adem-Mesih Kartl . . . .
........ ................................ .. ... .... 350
B. ESKATOLOJ -KRSTOLOJ LKS . . . . . 351
.. ......... .... ................ . ...
C. PAVLUS' UN KU LLANDIGI ESKATO LOJ K DL ..................... . 352

SONU .............. :..... . . . .... .. .......... ...... ... .......... .............. . . .... . . ... . . . 355
BBLYOGRAFYA ........................................................................ 365
N DEKS ...................................................................................... 383
B R NC BASKI N NSZ
Bugnk H ristiya n l k, her ne kad a r kendisini milattan nce

drtte d oan Hz. sa'ya izafe etse de, H ristiya n l k iin e n az sa
kadar nemli bir d ier ah siyet Pavlus'tur. Bildiimiz H ristiya n
inanlarnn temeli olaca k d nceler ve H ristiyan ayi n lerinin
zerine oturduu yoru mlar, Pavlus'un yoru m lardr. Bu yzden
Hz. sa'sz bir H ristiya nlkt a n sz edil emeyecei gibi Pavlus' u n sa
yoru m u olmakszn da H ristiya nlk denen bir dinden sz etmek
mmkn d ei ldir. Pavlus'un H ristiya n l ktaki bu nemine ramen,
genel olarak H ristiya n l kla ilglili almalard a old uu gibi, onun bir
paras olan Pavlus'la alakal Trkiye' deki akad e m i k a ratrmalarn
tarihi doksa nlarn tesine gitmedii gibi bu tarihten sonra
ya planlanlarn da sayca fazla bir yekn tuttuu sylenemez.
Doktora ve yksek lisans tezi olara k Pavlus' u konu edinen a l
malar Fuat Ayd n, Pavlus'un Din Anlaynn Yansmalar, sta nbul
2000; S leyman Turan, Pavlus Misyonerliin Kurucusu (doktora
tezi-2004); Bilal Doan, H ristiya n lkta Asli Gnah Doktrini, Pavlus
Pelagius rnei (doktora tezi-2008 ) : S leyman Turan, Pavlus'un
Misyon Anlay ( yksek lisans tezi-2004) Eduart aka, Pavlus'un
Mektuplar (y ksek lisans tezi-2009) ad l, a ratrmalard r. B u n larn
ya n sra konuyla a lakal i l k yay nlanan alma olara k inasi Gn-
12 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
dz'n Hristiyanln Mimar: Pavlus, Ankara Okulu, Ankara 2001

ve telif ve eviri metinlerden oluan Cengiz Batuk (ed.), Pavlus'u
Yeniden Dnmek, Ankara Okulu, Ankara 2006 adl kitaplar da
konuyla alakal zikredilmeye deer metinlerdir. Pavlus'un Hristi
yanlk tarihindeki nemi ve Batda Pavlus' la a laka l almalarn
binlerle ifade edilen says dikkate alndnda T rkiye'deki aka
demik Pavlus almalarnn daha balang safhasnda olduu
sylenebilir.
Araya giren baka iler sebebiyle ancak yaynlanma frsat bu
lan elinizdeki kitap, 2000 yl nda yaplan bir doktora tezinin gz
den geirilmi halidir. Balangta "Pavlus'un Kurtulu Anlay"
tez konusu olarak dnlm; ancak Pavlus'la alakal ilk aratr
ma olaca gz nnde bulundurulura k tek bir konu zerinde
youn lamak yerine, Pavlus'un din/Hris tiyanlk anlaynn er
evesini izmeye yaracak konular seilerek onlar hakknda bilgi
vermek tercih edilmitir. Anca k Seilen her konu, aslnda mstakil
bir doktora almasn hak edecek genilie ve derinlie sahip
olduunu u nutmamak geri kir.
eriine bakldnda da a nlalaca zere alma, Pavlus'un
Hristiyanlk anlayna bir giri nitelii tamaktadr. Bu yzden
yaynlanrken almaya Pavlus Hristiyanlna Giri ad tercih .
edilmitir.
Fuat AYDIN
Sakarya-2011
NSZ
Din, insanln varolusal gereidir. Onun mevcudiyeti, insan

ln yeryzndeki tarihi ile balar. Bu yzden de o insandan belli
bir zaman sonra ortaya kan sradan bir olgu deildir. Tarihsel
olara k kesintisiz varoluu, onu sradanlatrsa da, bu onu sradan
bir olgu haline getirmez. i nsanlar dini, sra d bir olgu olara k
yaadklar gibi, o n a yaklamlar da sra d olmutur. Bu sra
dlktan dolay da, i nsanlarn d i nle ilgili yaklamlarnda denge bir
trl salanamamtr. Bu ar tutumlara ramen, onu a nlamaya
ya da aklamaya ynelik ilgi, varln srekli olarak m uhafaza
etmitir. Bu ilginin muhtevas, a nlamaya alann yaad klt
rel ortam belirleyen h.a kim u nsurlarn -evrimci ve pozitivist ya da
materyalist okuma biimlerinin- birer yansmas olmutur. Zaten
dini anlamaya alan insanlarn, kendi alt ya plar, iinde yaad k
lar ortam ve inan yaplarndan soyutlanarak onu a n la maya a
lmalar, yani mutlak nesnellik de artk mmkn grlmedii gibi
istenilen bir yaklam tr olarak fazla bir kabul grmemektedir.
almay yapan kimseden beklenilen tek ey, bu a nlama abasn
da, yanl anlamaya kar teyakkuz halinde olmas; bir hakk ket-
14 PAVLUS H IRSTIYANLIGINA GR
metmekten kanmas ya da, o dine inanlarn onu nasl anladkla

rn doru olarak anlamaya al mas ve o ekilde a ktarmasdr.
Bu zellie sahip almalarn son dnemlerde gemie naza
ran hakim olmaya baladn sylemek mmkndr. Zira, nceki
alrmalar bir bakasn -tekinin dinini- anlama abas olmaktan
ziyade, onun kendi inan sistemi karsndaki geriliini ve garipli
ini ortaya koyma hedefine matuftu lar. Bu almalarn ele ald
konulara yaklamlar ve ele alnan konularn eitlilii konjonkt
re! bir zellik tayordu. Hristiyan dnya daki almalar, balan
gta kendi muhalifleri olan pagan gruplara, maniheistlere ve
gnostiklere ve Yahudilere ynelikti. Sonra, mslmanlara ve co
rafi keiflerin ve seyahatnamelerin getirdii bilgilerle uzak dou
ve yeni kta halklarnn dinlerine ynelik olmaya balad. 18-19
yzylla bu almalar metodik bir hal ald. Ancak, konjonktre!
olma zelliini, her zaman muhafaza etti.
Mslmanlarn tekine ynelik abalar da, Hristiyanlarn yak
lamlarndan farkl bir zellik tamaz. Onlarn maksatlar da,
genelde, slam'n dierleri karsndaki stnln ortaya. koy
maktr. Ancak bu trden yaklam larn sonucu olarak ortaya kan
almalar yalnzca slam dnyasna has deildir, Hristiyan ve
Yahudi dnyasnda da yaygn olan "reddiye gelenei", bu trn
en gzel rneidir. Ancak, mslmanlarn al malarnda, tekini
anlamaya ynelik abalar n, kendi tarihi gz nne alndnda,
bir disiplin haline u laamam olsa da mesela Hristiyanlara gre,
daha nce balam olduu sylenebilir. zellikle, BirCni'nin Hint
dinlerine ynelik al malar ve ehristanl'nin el-Milel ve'n-Nihal
adl almas, tekini anlamaya ya da anlatmaya ynelik alma
larn ilk objektif rnekleri olarak kabul edilebilir/edilir.
M slmanlarn tekini a nlamaya ynelik abalar konjonktre!
olarak eitlilik gsterse de -BirCni'nin Hint dinlerine ynelik a
lmas Tah kiku m lif-Hind gibi- slam dndaki dinlere ynelik
almalarn tamamna yaknn, ya Hristiyanla ya da Yahudilie
ynelik olanlar oluturmaktadr. Mslmanlara, dier dinleri
incelemlerini tevik eden kaynaklarn banda yer alan Kur'an'n -
NSZ 15
kssalar gz nne alndnda- te ikisinin bu iki din ile ilgili ol

duundan bu tr almalar tabi karlamak gerekmektedir. G
nmzde de, bu iki dinin incelenmesini gerekli klan yukardaki
temel tevik edici u nsurun yanna modern hayat n sonucu olan
baka unsurlar da eklemek mmkndr. Ancak, motive edici
unsurlara ramen, sz konusu iki d i n hakkndaki almalar bile,
istenilen sayya henz u laamamtr. Yaplan al_m alarn bir ikisi
dnda bu dinlerin ortaya klar, yayllar ve ekillenilerinin
tamamland dnemler ve bu ekillenmelerde etkin bir rol oyna
yan kii ya da kiiler hala alma konusu olarak ele alnmay bek
lemektedir.
Tercmeler dnda, Hz. M usa ve Hz. isa'nn hayat hakknda,
yaadklar dnemlerden kalan eserler ve onlar hakknda yaplan
ve farkl bak alarndan ele a lnan eserlerden yararlanarak ve
bu eserleri kaynak olmalar itibaryla tenkide tabii tutarak meyda
na getirilmi bir eserimiz -Kur'an'daki gndermeler ve ilgili konu
yu ele alan eskilerin eserleri hari- henz kaleme alnmamtr.
Bunun sebeplerinden birisi, Dinler Tarihi'nin l kemizde n ispeten
yen i olmas bir dieri de, bu tr almalarn yaplabilmesi iin
gereken a lt yapy salayacak mekanizmalarn yokluudur. Sahay
seen ve bu tr konular alan insanlarn tek daya naklar, kendi
gayretleridir. Gerekli grdkleri her trl noksan -modern ya
banc diller ve gerekli olan antik dil renimi ve ana d ilinde yazl
m kaynan yok denecek kadar az olmasndan dolay konuyla
ilgili- yabanc dildeki kaynaklar temi n etme gibi eyleri kendi
imka nlaryla gerekletirmek zorundadrlar. Bunda da, ya pacaklar
kendi imka n ve gleriyle snrl olduundan, gerekli grd her
kayna elde etmeyi bir kenara brakn, sradan kaynaklara bile
ulamak iin fazlaca gayret sarf etmek gerekmektedi r.
Yukarda zikredilen noksanlklara ve tad eksikliklere ra
men elinizdeki alma, Hristiyanlk tarihinde ok nemli bir yeri
olan; Yahudi dini dnyasnda ortaya ka n Hz. isa'nn mesajnn bir
Yahudi mezhebi olmaktan kurtularak, bir dnya dini haline gel
mesinde birincil bir rol oynayan; hatta, mevcut Hristiya nln
16 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
kurcusu olarak kabul edilen Pavlus'un din/H ristiyanlk.anlayn

ele almaktadr.
Bu alma, herhangi bir tezden hareket etmek ya da herhangi
bir tezi teyit ya da geersiz klma amacndan ok, Pavlus'un
din/Hristiyanlk anlayn ortaya koymay hedeflemektedir. Bunu
da, onun din/H ristiyanlk a nlaynn temelini oluturan bir takm
konular erevesinde yapmaya alacaktr. Pavlus'un din/Hristi
yanlk a nlay bal a ltna girebilecek btn konulara yer ver
mek, bu almann boyutu n u n mevcut halinin birka katna k
masna yol aabilir. Bu yzden de, almada seerek yer verdii
miz balklar, onun din/Hristiyanlk anlayna zemin tekil edecek
ve Hristiyanln belkemiin i oluturacak olan Tanr, Kristoloji,
gnah ve eskatoloji vb. gibi konulardan olumaktad r. Belki al
ma konularnn seiminde az da olsa bir isabetsizlik olabilir; ancak
byle d avranmaktan baka bir seenek de dorusu yoktur. nk,
Pavlus'la ilgili olarak burada ele alnan ve ele alnmayan konularn
her biri, farkl bak alarndan birka almaya konu olacak ge
nilie sahiptir. Pavlus hakknda bat da yaplan ve yz binlerle
ifade edilen almalarn okluu da bunun bir gstergesi olarak
kabul edilebilir.
alma, giri ve iki blmden olumaktadr. Girite, yukarda
ve ilgili yerde de ifade edildii gibi, Pavlus hakknda yaplacak
almalarn olmazsa olmaz kaynaklar olan ve onun olduu husu
sunda genel bir kabuln bulunduu mektuplar hakknda ayrntl
grlebilecek lde bilgi verildi.
Birinci blm, Pavlus'un hayatna ayrld . Burada, Pavlus'un
mektuplar ve hayatyla ilgili eserlerden hareketle bir Pavlus port
resi ortaya konulmaya alld. Bu portrede, Pavlus'un doduu,
yetitii yer ve daha sonraki hayatnn ve din anlaynn alt yap
sn oluturduu dnlen eyler hakknda bilgi verildi. Hristiyan
oluu ve lmne kadar ki hayat Elilerin leri esas alnarak ina
edilmeye alld.
kinci blmde, Pavlus'un Hristiyanlk a nlayn anlamay ko
laylatraca dnlen kon ular balklar haline verildi. Hristi-
NSZ 17
yanlk a nlayn temelini oluturan bilgileri edinme yollaryla ba

lanarak, iman Anlay, ncil Anlay, Havarilik Anlay, Tan r Anla
y ve din anlaynn zerine oturtulduu sa anlaynn ifadesi
olan Kristolojisine; Yasa Anlay, Gnah Anlay, Vaftiz Anlay,
Evharistiya, Ahlak ve Eskatolojik Anlayna yer verildi. almann
maksad, burada ele alnan konular, tm detaylaryla ortaya
koymak olmad gibi, genel olarak Pavlus'un bu a nlaylarna
kaynak bulmak yani, bu anlaylarnda beslendii kaynaklar orta
ya koyma gibi bir kayg ve hedef de yoktur. Rab, Vaftiz ve
Evharistiye anlaynn kkenine dair olan aklama abalar ise,
bir istisnadr. Yalnzca bir deneme zelliine sahiptir; her hangi bir
iddia nitelii tamaz.
Bu almada yaplmaya allan, Pavlus' u n kendi ifadelerin
den ve onun hakknda yaplan ve tamamna yakn H ristiyan -bir
iki Yahudi yazar istisna edilirse- olan yazarla rdan h a reketle, ana
balklar olarak verilen konulara ynelik yaklamn ortaya koy
maktr. Ancak, bununla kendi bak amzn konuya hi yansma
dn sylemek gibi bir iddiamz da yoktur. alann bir Msl
man olmas, zaten byle bir riski her zaman beraberinde tar.
Ancak, bu risk, kaynaklarn tamamna yaknn H ristiyanlar tara
fndan kaleme a lnm olan eserlerden seilmi olmasyla asgariye
indirilmi olduu sylenebilir.
Pavlus'un mektuplarnn Trke'de iki tercmesi vard r. Bun
lardan biri Kitab- Mukaddes irketinin, dieri ise Yeni Yaam
Yaynlar tarafndan yaynlanan metindir. Trke tercme olarak
her iki metin de kullanm ancak, Pavlus'un mektuplarnn adlar
ve yazlnda Yeni Yaam Yaynlarnnki esas alnm tr.
Bu iki tercmede Pavlus'un mektuplarn n ad lar, Kitab- Mu-
. kaddes irketinin tercmesinde, Korintoslulara, Efesoslulara,
Timoteosa ve Filimona eklinde yazlrken Yeni Yaam Yaynlarnn
tercmesinde bu isimler Korintlilere, Efeslilere, Timoteyusa ve
Filimuna eklinde yer a lr. Bir dier farkllk da, birinci tercmede
Luka'ya atfedilen ve havarilerin -gerekte yalnzca/arl kl olarak
Pavlus'un hayat ve yaptklar anlatlr- yaptklar faaliyetleri anla-
tan ksm Resullerin leri balyla tercme edilirken; ikinci ter

cmede bu balk Elilerin leri olarak veril olmasdr. Kitabn
ngilizce basksnda balk olarak yalnzca, Acts (ler/Faaliyetler)
olarak kullanlmasna ramen Trke tercmede bu ksma verilen
isim (Elilerin leri), orjinal baln tam tercmesinden deil
fakat, daha ok metin iinde kullanlan isimlerdenden -resul, eli
kaynaklanm grnr.
Bu iki tercmenin yan sra, en son ngi lizce terc melerden biri
olan ve okunan metnin dier ksmlarla ilikilendirilerek okunma
sn kolaylatran dip notlaryla ve kelime aklamalaryla old uka
kullanl bir hale getirilmi olan The New American Bible da kul
lanlmtr.
Eski ve Yeni Ahit kitaplarnn knyeleri verilirken yle bir yol
takip edimitir. Metin iin de ve parentezsiz kulla n ldklarnda
btn kitaplarn ak isimleri verilmi; parentez iinde ve dip not
larda ise, ksaltmalar blmnde gsterildii ekliyle isimlerde
ksaltmaya gidilmitir.
Son olarak, bu almann olumasn katklarndan dolay, bu
rada teekkr edilmesi gerekenlerin banda, almann kaynak
larnn byk bir ksmn, ngiltere'den fotokopi ekerek gnder
me zahmetine katlanan Muammer skenderolu ve alma konu
sunun seilmesinde, konunun uygun bir ekilde snrlarnn tespi
tinde ve almann ak iinde kstl ve deerli vakitleri arasnda
bana zaman ayrarak yapc ve yol gsterici tekliflerinden dolay
hocam, mer Faruk Harman Bey gelmektedir; kendilerine kalbi
teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim.
Ayrca, alma boyuncu sabrlarn zorlad m, benimle beraber
tezin bitmesini drt gzle bekleyen eim Sevim Aydn'a kzm Feyza
Betl'e ve Pavlus'un adr:n bile evde anlmasna tahamml kal
mayan olum mer Faruk'a sabrlarndan ve gsterdikleri ho g
rden dolay gnlden teekkr hak ettiklerini dnyorum
Fuat Aydn
stanbul-2000
l<ISALTMALAR
A-GENEL KISAL TMALAR
A.g.e. :Ad G een Eser

A.g.m. :Ad Geen Maka le
A.g.d. :Ad Geen Dergi
A.g.y. :Ad Geen Yer
A...F.Y :Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar
A.y. :Ayn Yer
AHF :Ankara nivesitesi Hukuk Fakltesi
Bkz. :Baknz
Kr. : Karlatrnz
M .. :Milattan nce
M.S. :Milattan Sonra
Sad. :Sadeletiren
Tr. :Tercme
Trs. :Translation
Ts. :Tarihsiz
Vd. :Ve devam
B-BBLYOGRAFK KISAL TMALAR
DAC :Dictionary of Apostolic Church

DB :Dictionary of the Bible
DBH :Dictionary of The Bible of Hastings
08R : The Dictionary of 8elief and Religions.

DCE :Dictionary of Christian Ethics
DCG :A Dictionary of Christ and The Gospels
DCR :A Dictionary of Comperative Religions
DPL :Dictionary of Paul And His Letters
EA :Encyclopedia of America
E8T :Encyclopedia of 8iblica/ Theo/ogy
Ed. :Edited
EJ :Encyclopedia of Judaica
H80 :Harper's 8ible Dictionary
18 :lnterpreter's 8ible
/08 :lnterpreter's Dictionary of 8ible
A :slam Ansiklopedisi
JA :Jewish Encyclopedia
J8L :Journal of 8iblical Literature
JTS : The Journal of Theological Studies
M.. :Marmara niversitesi
M ..S.B.E. :Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
N/08 :New lnternational Dictionary of 8ible
NJ8C : The New Jerome 8iblical Commentary
NTS :New Testament Studies
P.S.. :Parapsikoloji/psiik Snr-bilimler/oklt bilimler
ncelemeleri
SBL :Society of Biblical Literature
SM : Sacramentum Mundi
ST :Studia Theologica
TCTM : Twentieth Century Theology in Making
TNT :The Theology of New Testament
KISALTMALAR 21
C-KTAB-1 MUKA D DES'LE LGL KISAL TMALAR
ESK A HT
k. :k
Lev. : Levililer
Say. :Saylar
Tes. :Tesniye
Sam.I :Samuel 1
Sam.il :Samuel il
Hakim. :Hakimler
Kral. :Krallar
Tarih. I :Tarihler 1
Tarih. il :Tarihler il
Mez. : Mezmurlar
a. :aya
Yer. :Yeremya
Hezk. :Hezekiel
Hab. :Habakkuk
Zek. :Zekarya
YENA HIT
Matta :Matta'ya Gre ncil
Markos :Markos'a Gre ncil
Luka : Lu ka'ya Gre ncil
Yuhan na :Yuhanna'ya Gre ncil
Petrus 1 :Petrus'un Birinci Mektubu
El. i. : Elilerin leri
Roma. : Romallara Mektup
Kor. : Korintlilere Birinci Mektup
Kor. i l :Korintlilere kinci Mektup

Sel. il :Selaniklilere kinci Mektup
Sel. I :Selaniklilere Birinci Mektup
Galat. :Galatyallar'a Mektup
Efes. :Efeslilere Mektup
Fi/ip. : Filipelilere Mektup
Fil. :Filimun'a Mektup
Kol. : Koleselilere Mektup
Tim.I :Timoteyus'a Birinci Mektup
Tim . i l :Timoteyus'a kinci M ektup
GR
KAYNAKLAR
Pavlus'un hayat ve Hristiyanlk anlayn konu edinen bu a

lmann, ele alnan konuya uygun olarak kulland kaynaklar u
ekilde sra lamak mmkndr.
1. Pavlus hakkndaki en eski kaynaklar kendi mektuplardr.
Ancak mektuplarnda, hayatyla a lakal bilgiler ok azd r ve onlar
dan hayatnn genel bir erevesini karmak bile mmkn deil
dir. Bu yzden de, hayatn ele a lrken, bata Elilerin leri olmak
zere, hayatyla alakal her trden kaynak mmkn mertebe kul
!an lmaya allmtr.
2 . Yukardaki yaklamn aksine, Pavlus'un Hristiyanlk anlay
nn ana izgilerinin ele alnd blmde, yal nzca onun kendi
mektuplar, bunlardan da, genel olarak sahihlii kabul edilenler
kullanlmtr. Sahih olmad kabul edilen mektuplar ise ya hi
kullanlmam ya da -nadir de olsa kullanldklarnda ise- temel bir
kaynak olmaktan ziyade yal nzca karlatrma veya Pavlus sonras
gelimelere iaret etmek maksad yla kullanlmtr. Elilerin le
ri'nin byk bir ksm Pavlus'a ve onun almalarna ayrlm ol
masna ramen, Pavlus'un d nceleri hakkndaki bilgiler, eserin
mellifi kabul edilen Luka'nn kendi a nlay erevesinde bir yere

oturtulduundan, sz konusu kitap da bu blmde temel bir kay
nak olarak kullanlmamtr. Munck, Elilerin leri'nin Pavlus'a
dair bir almada kaynak olarak kullanlamayaca hususunda
daha da ileri giderek, sahihlii tartmal mektuplarn ondan daha
gvenilir olduunu syler. nk, bu mektuplar kaleme alanlar
Luka kadar rahat davranma hakkn kendilerinde grmemilerdir.
Oysa Luka, Pavlus ve onun d nceleri hususunda ok rahat ha
reket eder. Hatta gerektiinde Pavlus adna konumalar retmek
ten bile ekinmez 1 .
3. Pavlus hakknda yaplan ve modern diye nitelenebilecek a
lmalarda ise, yine Pavlus'un hayatyla ilgili olarak hemen her
trl alma kullanlrken, Hristiyanlk anlaynn ele a lnd
yerlerde, onun sahih olduu kabul edilen mektuplar zerine yap
lanlar ya da bu al malarn sahih mektuplara dayanan blmleri
esas olarak kullanlmtr.
Bu yzden kaynak olarak kullanlanlardan yalnzca, Pavlus'u
anlamaya ynelik almalarda temel kaynak olmas asndan
zerinde uzlamann bulunduu sahih kabul edilen mektuplar
hakknda ayrntl bilgi verilecektir. Zira, Yeni Ahit zerine bizde
yaplan almalar ya da bu konuyla alakal tercmeler, nciller
zerine younlamtr. Bu yzden de, esasen bizi ilgilendiren
Pavlus'un mektuplar olduu ve bunlarla ilgili bilgilere ok fazla
yer verilmemi olduundan Pavlus'un mektuplar hakknda, uzun
grlecek kadar bilgi verilme gerei duyulmutur.
M E KTUPLAR
H ristiyanla dair en eski kaynaklar olan Pavlus'un mektuplar

kelimenin allm anlamnda edebi almalar deildirler. Arala
rndaki mesafenin uzaklndan dolay, dier cemaatlere yazarn
maksad n aklamak zere kaleme alnm yazlardr. Bu mektup
lar belli bir zaman ve belli bir mekan dikkate alnarak belli bir halk
1 J. Munck, Paul and The Salvation of Mankind, SCM, London 1959, s. 78-79.
GR 27
iin yazlmlard r2 Mektuplarn isimleri, onlarn yazldklar yerle

rin adlarn tayor olmas da bun u n bir iareti olara k kabul edile
bilir3 .
Pavlus'un mektuplarda, ok erken bir dnemde, Hristiyanl
Dou Akdeniz havzasna yayan bir faaliyetin yanklar ve Hristiyan
doktrinin gelitii ereveyi izen -dnlm ve kendi iindeki
tutarlna dikkat edilmi a nlamnda olmakszn - bir dnce
sistemi vardr4 .
Pavlus'un mektuplar yanl a nlamalar gidermek, bir takm ki
ilere/gruplara bilgi vermek ya da uyarmak, kendisi ve onlar hak
knda ileri s r len sorular yan tlamak iin yazlm ve her biri,
zel bir takm artlardan dolay kaleme alnmlardr5 Eer o art
lar olmasayd, muhtemelen elimizde bulunan bu mektuplar da
olmazlard. Bu yzden de Pavlus, mektuplaryla kendisinden son
raki nesilleri hedeflememi, onlar yal nzca o an ortaya kan
problemleri zme kavuturmak iin yazm/yazd rmt. M ek
tuplarn, ilk Hristiyan cemaatlerinde (kiliselerde), dzenli olarak
okunduunu gsteren her hangi bir bilgi yoktur. Bu mektuplar,
yazlmalarna vesile olan olaylar tekrar ortaya ktka halk a ra
snda yksek sesle okunur; korunmasna zel bir itina gsteril
meksizin a rive konulurdu 6
Pavlus'un mektuplar 90-100 arasnda toplanmaya baland
nda ounun kaybolmu olduu, muhafaza edilenlerin -zellikle
de Korintoslu/ara M ektup un- ise, ok kt d u ru mda olduu ge
'
nellikle kabul edilir. Bu yzden de, Pavlus'u n din/Hristiyanlk

anlayn ve bu anlaynn yansmas olan d ncelerinin tam
2 Mourice Goguel, Jesus and Origins of Christianty, Volum 1 Prolegomania t o the

life of Jesus, translated by Olive Wyon with an lntroduction by C . Laslie Milton,
Harper Torcbooks/Cmoister Library, N ew York, s . 105
3 Wayne Meeks, The Writtings of St. Paul, W.W. Norton & Company, New York
London, trs. XV.
4 Goguel, a.g.e., s . 105.
5 Franois Amiot, The Key Concepts of St. Paul, Herder, Freiburg/Nelson,
Edinburg-London, 1962,., s. 35.
6 Goguel, a.g.e., s. 105.
ifadesini mektuplarnda bulduumuz ya da bulabileceimiz d

nlmemelidir. Mektu plarnda yer alanlar, onun hakkndaki her
ey demek olmad gibi, onun sahip olduu bilgilerin tamam
demek de deildir. nk mektuplarnda, kendisi hakkndaki her
eye ya da btn bildiklerine deil, muhatabn durumu iin gerek
li olan eylere yer vermitir7
Pavlus mektuplarn klasik Yunanca ile deil de, greko-romen
dnyasnda yaygn olarak kullanlan ve Hristiyanln buralardaki
halka u lamasnda nemli bir faktr olan ticaret ve i dnyasnn
dili olan koinle kaleme almtr8
O'na izafe edilen ve d ncelerinin esas olarak bulunduu
mektuplar olarak kabul gren drt mektup: Ga/atyal/ara Mektup,
Korintliler'e Mektup 1-11 ve Romallara Mektup'tur. Bunlarn sahih
lii F. C. Baur ve ondan neet eden Tbingen Okulu tarafndan
kabul edilmi ancak dier mektuplarnn sahihlii reddedilmitir.
Yine bu drt temel mektubun sahih olup olmadklar, Pavlusculu
un il. yzyln edebi bir rn olduunu ispatlamaya alan
Bruno ( 1809-1882), Hollandal radikaller Allard Piersan ve A.
Dloman ve onlarn takipileri tarafndan sorgulanmtr9 Tubin
gen Okulu'na gre, bu mektu plarn yazarlar Pavlus'un vefatndan
sonra hem Yahudi-Hristiyanlarla hem de Gnostik esaslarla at
maya giren illetler (gentil) H ristiyanlar'dr10
Tbingen Okulunun iddialarna aksine olarak, yakn zamanlar
da yaplan almalarda, Pavlus'a aidiyeti genel olarak kabul gren
mektuplar, Selaniklilere I. Mektup, Ga/atyallar'a Mektup, Filipeli
ler'e Mektup, Korintliler'e 1. -11. Mektup, Romallar'a Mektup ve
Filimuna Mektup' t an olumaktadr. Ko/oselilere Mektup ve Efesli
lere Mektup'un sahihlii tartmal olmakla birlikte, bugn kabul
gren dnce, bunlarn Pavlus'un talebeleri tarafndan yazlm
7 Goguel, a.g.e., s. 106.

8 Amiot, a.g.e., s. 36.
9 Albert Schweitzer, The Mysticism Of Paul The Apostle, trs. William
Montgomery, Henry Holt and Company, New York1931, s. 41
o Maclean, DB, s.685
GR 2 9
olduudur11 Ancak, Goguel, yukarda sahihlii kabul edilen mek

tuplar arasnda, Ko/eseli/er'e Mektup'u da sayar 1 2
Pavlos'un mektuplarna kar en radikal yaklam Hollanda
Okulu gstermi ve ona izafe edilen mektuplardan hi birini o
yazmamtr, iddiasn ileri srmtr. Bu iddiadaki dayanaklar,
mektuplarn hi birisinin bir okuyucu kitlesini hedeflememi ol
mas ve yazldklar tarihlerin birinci yzyl deil de,.Pavluscu H ris
tiyanlk'n yayld daha sonraki bir tarih olmasdr. M ektu plarn
reddine vesile tekil eden sebeplerden bir dieri de, tartlan
konularn -Yasa, ncil, aklanma, seilme gibi- birinci yzylda tart
lmayan konularn bu mektuplar iinde yer a lm olmasdr13
Pavl us'un mektuplar, onun H ristiyan oluundan yaklak
onbe yl sonra kaleme alnmlardr. Bu kadar uzun bir sre, H
ristiyan l _yayma faaliyeti iinde bulunmana ramen, bugn
elimizde bulunan mektuplar 50-56 yllar aras bir tarihte kaleme
ald sylenir14 Burada mektuplarn kaleme a lndklar zaman
diliminin bu ekilde tespitiyle yetinmek ve tek tek hangi tarihlerde
kaleme alndn, aada yeri geldike zikretmek, tekrara d
meme asndan daha uygun bir yaklam gibi grnmektir.
1 . Kilise Kanonlar nda M ektuplar n Sras
kinci yzylda, kendine zg bir liste oluturarak gerek Pav

luscu doktrini, yahudicilerin tahrifinden korumay hedefleyen
heretik (rafizi/sapkn) Marcion'un bir mektu plar koleksiyonu vard
1
1 Joseph A. Fitzmyer, Pau/ and His Theology, A Birief Sketch, s. 27; Fitzmyer,
"Pauline Theology", s. 138; Wayne A. Meeks, The Writtings of St. Poul, s. XI;
Stendahl, Paul Among Jews and Genti/es, Augsburg Fortress Publishers,
August 1, 1976 s. 127.
12
Goguel, a.g.e., s. 105. Burkitt de, bu mektubu sahih kabul edenler arasnda
yer alr. F. C. Burkitt, Church and Gnosis, A Study of Christian thought and
speculation in the Second Century, Chambridge University Press, London,
1932, s. 13.
13 Maclean, DB. S. 685.
14
Beker, Pau/ the Apostle, s. 33; David Michael Stanley, Christ's Resurrection in
Pauline Soteriology, Pontifico lnstutio Biblico, Romae 1961, s. 62.
ve ona kutsal metin stats vermiti 15 Bu yzden de, Pavlus'un

mektuplarnn bir koleksiyon halinde derlenmesinin mezkur yzy
ln ortalarnda gerekletii hususunda phe yoktur.
Marcion'u n kanonunda mektuplar u ekilde yer a lmaktayd :
Galatya/lara Mektup, Romallara Mektup, Korintlilere 1.-11. Mek
tup, Selaniklilere /. -//. Mektup, Efeslilere Mektup, Filumun'a Mek
tup ve Filipelilere Mektup. Bir takm deliller Koleseliler'in hemen

arkasndan Fi/ipe/ilerin geldii, Fi/umun'a ise sonda yer aldn
gsterir1 6 Marcion kendi teolojik konumunu desteklemeye en
yakn olmasndan dolay Galatyallara Mektup'u listesinde birinci
sraya yerletirir. Marcion'un ilk listeyi oluturduu ileri srlmek
le birlikte, daha nce kiliselerin ortak kabule sahip bir koleksiyon
lar olduu ve bunu birinci yzyln son on ylnda ilan ettiklerini
gsteren iaretlerin olduu da kabul edilir1 7
Marcion'u n listesinden daha ge bir tarihe sahip olan ve
Muratori 18 diye isimlendirilen listede (i.S.200) Pavlus'u n mektup
lar tamamen farkl bir ekilde d zenlenir: Korintliler'e /.-//. Mek
tup, Efesliler'e Mektup, Filipeliler'e Mektup, Koloseliler'e Mektup,
Galatyallara Mektup, Selanikliler'e /.-//. Mektup. Romallar'a
Mektup, bu listede Filimun'a Mektup Pastoral mektuplarla birlikte
yer alr. Tertullian'n dzenlemesi ise, Korintliler'e /.-//. Mektup'a
bata, Romallara Mektup'a. ise sonda yer vermekle Muratori ile
uyuur grn mektedir19 Muratori listesi, benzer bir sralamaya
sahip olan Tertullian'nn listesi, kendisinden nce yaygn bir kul-
15 Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 356.
16
Scott, Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 357;
Johan Chirstian Beker, Paul the Apostle, The Triumph of God in "Life and
Thought, Fertress Press, Philadelphia 1980, s. 30
17 Scott, Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 356
18 Muratori Kanunu, Yeni Ahit'in kanonik olduu kabul edilen kitaplarn yer ald
Latince bir listedir. Genel olarak il yzyla kadar ulat kabul edilirken, son
zamanlarda iV. yzyla kadar gittii kabul edilmitir. Stendhal, Pau/ Among
Jews ond Gentiles, s. 6.
19
Scott, Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 357.
G R 31
!anma sahip b i r sralamann varln gstermesinden dolay,

daha eski ve orijinal bir sralama olarak kabul edilebilir20
Pavlus'un mektuplarnn belli bir sraya gre dzen lendii ve
orijinal olan bir baka koleksiyon daha vardr. Bu koleksiyonda yer
alan listede, Efesliler'e Mektup, Korintliler'e /. -//. Mektup bir rulo
da, Ga/atyallar'a, Ko/eseliler'e. ve Filimun'a Mektup da dier bir
ruloda yer a lrlar. Bu liste M u ratori'nn iindeki sra lamann tersi
dir. Pastoral mektuplar da M u ratori'deki listeden farkl bir ekilde
sralanr; Timeteyus'u Birinci ve kinci Mektuptan nce Titus'a
Mektup yer a lr. Bylece bu mektup klliyatnda, -Kor. 1.-11. bir tek
mektup kabul edildiinde- Efesli/er'e Mektup birinci, Korintliler'e
1.-11. Mektup ikinci ve Romallar'a Mektup ncyken, ikinci ciltte
Roma//ar'a Mektup'a birinci mektup olarak yer verilir. Korint
liler'e /.-//. Mektup ve Selanik/iler'e /. . -//. Mektup iki farkl mektup
olduklar dnlerek byklklerinin dikkate alnmas da, farkl
sonular dourur: Korintlilere 1.-11. Mektup'un toplamndan daha
ksa olan Roma. , tek bana Korintlilere /. Mektup tan daha uzun'
dur ve listede iV. yzyldan beri Pavlus klliyatnn banda yer

alr21 Bu da, bazen sralamada, mektuplarnn uzunluunun ksal
nn da bir rol oynadnn gstergesi olarak kabul edilebilir.
Bir dier listede ise, birinci sray Efesliler'e Mektup a lr. Kolek
siyon btn kiliselerde kullanlmak iin derlen mi olduundan,
genele hitap etme zellii tayan bir mektupla balamas a nla
mnda, bu sra la ma uygund ur. nk, Pavlus'u n mektuplar ara
snda u muma h itap etme zelliine sahip olan tek mektu p Efes/i
ler'e Mektup'tur,. En erken yazmalarda 'Efes.fil ere' selam ifadesi
nin bulunma mas ve mektubun ierii, onun dier mektuplara
giri olarak seilmesini uygun hale getirmi grnmektedir22
Beker, Tertullian ve M u ratorai Kanonu'dan hareketle Korint
lilere Mektup'un Pavluscu Okul'un koleksiyonunda birinci, Roma
llara Mektup un ise son sray a ldn syler. Ayrca, Beker, mek-
'
20 Scott, a .g.m., 18, Xl, 357

21 Scott, a.g.m., 18, x, 357-358.
22 Scott, Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, s. 357.
32 PAVLUS HIRSTYANLIGINA G R
tu plarn - mesela, Selanik/iler'e il. Mektup'un balarnda yer alan

ve gnderildii yeri gsteren corafi yer adlarnn evrensellik
maksatlarna matuf ola ra k kaldrlm bir ekilde H ristiya n d nya
snda dolam olabilecekleri n i de ekler23
M ektuplar hakkndaki bu genel giriten sonra, nce bir takm

i ti razlara ramen sahih oldu klar hususunda u zlama olan mek
tuplar ele al naca k, daha sonra ise sahih oldu klar hususunda
tartmalarn bu lunduu mektu plara ksaca d einilecektir.
A. SAH H OLDU G U KAB U L EDLEN M EKTU PLAR
Bu balk alt nda genel olarak Pavlus'a aidiyeti hususunda tar

tma olmayan mektu plar zerinde d uru laca ktr. Bunlar a ada
incelenecek olan sekiz mektuptur: Selanikliler'e /.-//. Mektup (ikinci
mektup hakknda bazlarnca sahihlii hususunda itira zlar ileri s
r lm olsa d a 24, Pavlus'a aidiyeti konusu nda genel bir kabu l sz
konusudur), Korintliler'e /.-//. Mektup, Galatyallar'a Mektup, Ro
mallar'a Mektup, Filipeliler'e Mektup ve Fi/umun'a Mektup tu r25
1. SELANK LLER'E 1. MEK TUP
Pavlus'un en eski mektubudur2 6 Bu mektup Korint'ten gnde

ri lmitir ve m uhtemelen 50-51 (50'in sonu, 51'in ba) a ras bir
.dneme aittir; Kuds Cemaatiyle Pavlus'u n a ralarnda ciddi bir
ayrln ortaya kt bir zaman d iliminde kaleme aln mtr2 7 Bu
23 Beker, Paul the Apostle, s. 26.

24 Pavlus'un bu mektubunu pseudepigrafik kabul edenlerden biri de Pavlus'la
ilgili son almalardan birini yapan Christian Beker'dir. Paul the Apostle,
Fortress Press, Philadelphia 1984, s. 3.
25 E. P. Sanders, Pou/ ond Polestinion Judoism, A Comparison of Potterns of
Religion, SCM Press, Ltd, London 1977, s. 431; Beker, Paul the Apostle, s. 3.
26 Stanley, Christ's Resurrection in Pauline Soteriology, s. 64.
27 Schweitzer, a.g.e., s. 43, 47; Frederic W. Farrar, Life and Work of St. Paul,
Cassel& Company, London, Paris&Malbourn 1891, s. 325; Ziesler, Pauline
Christianity, Oxford University Press, Oxford 1990, s. 17; Meeks, The Writings
of St. Pau/ W.W. Norton& Company, New York&London trs, s. 3.
G R 3 3
ise, H ristiyan oluundan ya kla k o n yedi y llk ya d a daha sonraki

bir zamana karlk gel ir28 .
Sela n i k cemaati pagan kken l i H ristiyanla rd a n meydana geli

yor olmasna ramen, mektubun yazlmasna sebep olan lar, Ya
hudilerdir29 . Hem Se/enikliler'e /. Mektup hem d e Selanikliler'e il.
Mektup, gelecekte gerekleecek olaylar hakkndaki konu lar ele
alan mektuplard r30. M ektup, Ya h u d iler tarafndan balat lan bir
ta kip sebebiyle uzak ka lmak zorunda brakld yeni cemaate
iman larnda onlara d estek olmak; ta kibatlar karsnda sabit'l
kadem olmalarn salamak ve kendisinin sal k haberleri ni bil
d irmek maksad yla Pavlus tarafndan ka leme aln mtr31 .
2. SELANKLLER'E il. MEKTUP
Selanikliler'e /. Mektup yazldktan ksa bir sre sonra tashih

ed ilmeyi gerektiren yen i bir mesele ortaya kmt. Bu beklem e
leri gerektii retilen Rabbin Gn'n n geldiine dair sylentiydi
3 2 . M ektu bu n yazl tarihi onu sahih kabul eden ler iin, birincisi
nin yazl masndan birka ay sonrad r. Pavlus tarafndan dei l de
bir bakas taraf ndan yazldn kabul edenler iin ise, muhtemel
tarih 70, baz lar iin ise, 100 gibi ge bir tarihtir33 . Sta nley'e gre
ise, hem Selanik/iler'e /. Mektup hem de Se/anikliler'e il. Mektup
m uhtemelen Korint'ten yazlmlard r. Kaleme a l n d klar tarih,
Pavlus'un buraya ilk kez geliinden k sa bir sre sonra ve S l' i n
sonu ile 52'nin ba olarak gr nmekted ir34 .
28 Arthur Darby Nock, ST. PAUL, Oxford Press, London, New York, Toronto,
1963. s. 14,
29 Meeks, a.g.e., s. 3
30 Herman N . Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, SPCK, London 1977, s.
160.
31 Schweitzer, a.g.e., s. 43
32 John w. Barley, "The First and Second Epistle to the Thessalanions,
lntroduction", s. 251.
33 Meeks, a.g.e., s. 107.
34 Stanley, a.g.e., s. 65.
34 PAVLUS H IRSTYANLIGI NA G R
a. Sah ih Kabul Edenler
Selanikliler'e /. Mektup' u n Hristiyan cemaati ni ol uturan iki

gru ptan, milletler tarafna, Selanikliler'e 11. Mektup' u n ise, Yahudi
ler tarafna gnderi ldiini d nen Adolf Harnack, iki mektubu da
ota ntik kabul eder35 . Weiss, Selanikliler'e il. Mektup'un Pavlus
taraf ndan yazld n ve Beroea'd a n Selanik'e gnd eri ldiini kabul
eder. Weiss' in mektupla ilgili mezkur yaklamn F. J Badcoc da
paylar36
Bir d ier yaklam ise, Selanikliler'e il. Mektup'u n Pavlus' u n

sa hih b i r mektubu olduu a ncak, bu n u n Selanikliler'e / . Mektup,
Selanikliler'e l. Mektup'u n da Selanikliler'e il. Mektup old uu ek
linded ir. Kitab- M u kaddes almalarndaki byk isim ler - Ewald,
Baur, Bu nsen, Davidsen 37 -tarafndan da destek gren bu yakla
m, H ugo G ratius'a kadar geri gider. Johannes Weiss de bu mek
tubu n Pavlus'a ait old uu ve Timoteyus tarafndan Atina'dan
Selanik' i ziyaret iin geri dn nde gtrldn kabul eder38
M ektubun sa hih oluundaki esaslardan biri onun, birinci ve

ikinci yzylda kilise babalar tarafndan Pavlus'a izafeten kulla
nl m olmas, d ieri ise, kil ise tarafndan heretik kabul edil mekle
birli kte H ristiyan kutsal metin lerine dair ilk kanonunu oluturan
Marcion'un listesinde yer veri l mesidir39
Se/anikliler'e /. ve il. Mektup'un sahih liini kabul edenler, ikisi

arasndaki farkll klar aklamak zoru nda ka lmlard r. Bu mektup
taki farkllklar, Pavlus'un mektubun yazl masn, Friedrich Spitta'ya
gre Timotyus'a; F.C Burkitt'e gre, Silas'a havale etmesiyle40;
Simpson taraf ndan ise, mekt u plarn yazld klar d nemde, Sela nik
hakkndaki bilgi farkl lyla aklanr41
35 Barley, a.g.m., s. 250-51; Amiot. a.g.e., s. 36.

36 Barley, a.g.m.,250.
37 Farrar, a.g.e., s. 328.
38 Barley, a.g.m. s. 252.
39 Maclean, DB., s. 685.
40 Burkitt, Church and Gnosis, s. 14; Barley, a.g.m., s. 250.
41 J. w. Simpson, 'Letters to Thessalonians', DBPL, s. 937
GR 35
b. M ektubu Sahih Kabul Etmeyenler
M ektu b u n sa hih olmad n ka bul edenlerin delilleri temelde

iki esasa dayanr:
1 . Selanikli/er'e il. Mektup'taki eskatolojinin . Mektu p'ta ileri

srlenle uyumamas. Biri nci mektu pta, gelii ya kn olara k tasvir
edilen Rabb' n gnnn, Rabb'e inananlar tarafndan beklenil me
yen bir anda gerekleeceini dnen a kirtler, bu konuda mitli
ve h azrd rlar. kinci mektuba, Rabb 'in Gn'nn gelii iin, iman
dan dnn balamas ve yasa ta nmaz adamn ortaya k
(Selanikliler'e 11/2-4) art kou lur. Bu iki a rtla birlikte, Rabb'in
Gn, kesin ancak belirsiz bir gelecee ertelenir. Bu yaklam,
biri nci mektu pta bulunan, ol mas ya kn ve canl beklentiyle ta m
bir ztlk gsterir. Dolaysyla i l . mektu p, 1. ile ok yakn bir zaman
da ve ayn kii tarafndan deil, beklenen olayn gecikmesi zeri
ne, inananlara geci kmeyi mazur gsterecek sebepler bulmak
zorunda hisseden Pavlus'la aralarnda uzun zaman d i l i m i olan
fa rkl ahslar tarafndan yazlm tr42 Bu yzden d e mektu p ne
Pavlus' u n ne d e alma arkadalarndan biri n i n ota ntik bir yazs
deildir43
2. Enslin ve Trilling ise mektu bun sahih olmamas h ususundaki

delil leri ni eskatolojiden ziyade Se/anik/iler'e il. Mektup'u n tarz ve
ton olarak birinciden fa rkl olmasnd a n karrl a r44 Ee r Pavlus, bu
mektuplar gerekten ayn artlardaki ayn halka yazm sa, iki
mektu p arasndaki fa rkn imdi olduundan daha fazla olmas
gere kme kteydi 45 . Oysa, Selanikli/er'e. il. Mektup, Se/anik/iler'e /.
Mektup'a hem d nce hem de dil bakmndan, ikisi n i n de ayn
yazar ve hemen hemen ayn zamanda yazldn savu n may im
kansz k lacak kad ar ya kndr.
42 Scweitzer, The Mysticism of Paul The Apastle, s. 42

43 Scweitzer, a.g.e., s. 42.
44 Barley, "The First and Second Epistle to The Thessalanions, lntroduction, 250;
Trilling iin bkz. Simpson, "Sin", DPL, s. 937
45 Barley, a.g.m., s. 249-50.
36 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G R
ki nci M ektu bun birincisiyle uyumayan 2/1-12 ksmlarnn

hususi tarihi artlar -Neron'un lm ve beklenen d i rili ya da
66/70'deki Ya hudi isya n gibi- iin yazldn ortaya koyma teeb
bslerine ramen, bu aba lar yeteri kadar kabul grmemitir.
Rabb'n ani gelii ve ondan nce bir takm iaretlerin olmas ge
rektii eklindeki d nce, apokaliptik eserlerde yan yana yer alr.
Sonu olarak Selanikliler'e ll'nin teolojisinin mesela, Romallara ile
uyumad , bu yzden de Pavlus tarafndan yazlmad ka b u l
edilir. Y a da o yazm olsa bile, biri nciyle iki ncisi arasnda o k rad i
kal d eiikliklerin olaca uzun bir srenin gemi olmas fgere kir46 .
Selanikliler'e il. Mektup'u n Pavls'a aid iyeti meselesind eki bu

tr itirazlara ramen genel kabulun onun, Pavlu s' u n mektuplarn
dan biri olduu ynnde olmasndan dolay, bu almada mektu
bun sahihliini kabul eden yaklam tercih edilmi ve a lmada
bir veri olarak kullanlmtr.
3-4. KORN T LLER'E 1. ve il. MEK TUP
Korintliler'e /. ve il. Mektuplar'n Pavlus'a aid iyeti hibir zaman

tartma konusu olmamtr. M i ladi doksa nlarda Romal Clement
ve ikinci yzyln ilk on yllarnda lgnatius tarafndan bu iki mektu
bun Pavlus'a ait old u klar ortaya konulmutur47 . Marcion'u n ka
nonunda ye r alma m olmasna ramen, bu yokluk bile, onlarn
ota ntikliini tartmak iin bir dayanak noktas olara k ka bul edil
memi; en kat tenkitiler bile -bir ksm bilim adamlarnn Korint/i
ler'e 1. Mektup 1/2b, 14/34b-3S'i ilave olara k kabul etmesine
ramen- bu mektuplarn ikisini d e sahih kabul e m ilerd i r48
Efes'te ikameti srasnda yazlan ilk mektuptur. M e ktubun ya

zlmasna Kori nt'teki kilisede ortaya kan olaylar sebep olmu,
cevaplandrlmak zere kendisine bir takm sorular tevd i edilm i
tir. Bu olaylarn ortaya kmasna yol aanlar, Pavlus'un b u ray
ziyaretinden nce bu eh i rd e balat lan misyon faal iyeti nin bir
46 Meeks, The Writings of St. Paul., s. 107

47 S. J. Hafemann, 'Letters to the Carinthians', DPL., s. 115
48
Hafemann, "Letters to The Corinthians", DPL., s. 164
GR 3 7
sonucu olara k ortaya kan Ya hud i-Hristiyan gruptu r. "Petrus'u

takip edenler" ifadesi bu gru b u ima etmekted i r49
Mektupta muha l iflerinin kendisinin elilik otoritesine ve kilise

yi korkusundan dol ay ziya ret etmediine dair sulamalar cevap
landrr. Korin tliler'e 1.-11. Mektup, Galatyallar'a Mektup'la birlikte
55-60 a ras bir dnemde, Korintfiler'e /. Mektup ise, M e eks' e gre
55 ya da 56 ilk baharnda yazlmlardr. Amiot iki mektubun da 5 5
y a d a 56 yazldn syler. Sta nley, birinci mektu bun Filipefiler'e
Mektup'la birlikte Pavlus'un Efes'teki skntl a n olan 55-58 aras
dnemde, ikinci mektu bun Makedonya yol uyla Kori nt'e gide rken
57 sonuyl a 58 banda yazld n syler. Birinci mektu bun yazl
masndan bir mddet sonra - M unck'a gre bu a lt-ye d i ayd r- yen i
bir mekt u p gndermek zorunlu b i r hale geli r. ki n ci mektu bun
yazlmas n zoru nlu klanlar, mektuptaki ifadelerd e n " brani, sra il
l i ve b ra him'in soyundan olmakla" v nen Ya hudi-H ristiya n
lard r. Amiot'a gre ise, Korintliler'e /. Mektup ve Korintfiler'e il.
Mektup 55-56 arasnda ilk bahar srasnda yazlmtr. Korintfiler'e
il. Mektup ise btn olarak ya d a e n azndan 1-9 blm leri b i rinci
mektu pta n bir yl sonra M a kedonya' dan sonbaharda ya zlmtr50
Bug n elim izde bulunan ve Pavlu s tarafndan Korint ve Achaia

blgesindeki btn kilise lere51 fa rkl sebeplerle yazlm b u iki
m ektu p -Korintliler'e /. Mektup ve Korintliler'e il. Mektup-, e n az
iki ya d a daha fazla mektu ptan oluan malzemen i n editr ta rafn
dan bir a raya getirilmesinden meydana gelmitir52
49
Grant, Saint Paul, s. 160. Korintlilerin yazld ortam ve orda yaayan insanla
rn kltrel evreleri hakknda bkz. Beker, Paul the Apost/e, s. 164-65.
50 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 193; Munck, Pau/ and The Sa/vation of
Mankind, s.140. Meeks, The Writings of St. Paul, s. 49. Munck iin de buradaki
muhalifler Yahudiciler, yani milletlerden ihtida eden ve Yahudilik alametleri
olan snnet ve abat gibi uygulamalar daha iyi Hristiyan olmak iin yerine
getirmeyi isteyenler deil, Yahudi-Hristiyanlar olduunu syler. Pau/ and The
Salvation of Mankind, s.174; Schweitzer, Mysticism of Paul The Apostle, s. 44;
Hafemann, a .g.m., DPL, 177.
51 Munck, Pau/ and The Salvation of Mankind, s. 173.
52 Nock, ST. PAUL, s . 11-12; Hafemann, a.g.m., DPL, 164.
Korintli/er'e /. ve il. Mektup'un yazldklar eki lden fa rkl olara k

bize geldikleri ayrca farkl mektuplardan para lar ierd i kleri n i
d ndrtecek bir o k sebep vard r. Korintliler'e / . Mektup 5/9'de
Pavl us onlara daha nce iffetsizlikten kanmalarn isteyen bir
mektu p yazd n zi kreder. Korintliler'e il 2/4, 2/9 ve 7 /8- 16' de
gz yala ryla yazlm bir mektuba atfta bulunur. Bu mektu p sert
bir slupla yaz lm tr, nk Titus'dan gnderd ii mektup yzn
den Korintliler'in mteessir olduunu renir. i l . mektu pta sz
konusu edilen mektu p, Korintliler'e /'de yer alyor olamaz. nk
bu mektu ptaki malzeme, kendisi n i n gz yayla yazld izlenimini
uyandrma maktadr53 .
Mektu pta yer alan baka mektu plara ya plan atflar ve mektup
iindeki kopu kluklardan hareket eden Adolf H a usrath, bu mektu
bun drt fa rkl mektuptan meydana gelmesi anlamnda "drt
pa ra mektup" teorisini ileri srmt r54 . Bu yaklama gre
Pavlus, Korintliler'e says drtten az ol mayan mektup g ndermi
tir55 . Ancak bunla rda ikisi artk m sta kil olara k deil de, cemaat
halinde i badet maksad yla oa ltlma srasnda d ier iki mektuba
katl m lardr. Bu, niin iki mektup eklinde b ize geldiklerini z
meye ynel ik bir aklama tarzdr. Ancak drt mektubun m u hte
va larn kesin olarak tespit etmek m mk n deildir. Gz yayla
yazlan mektup ya da ondan bir para Korin tliler'e il. Mektup
10/1 -13, 14'de bulunabilir. "drt para mektup"tan meydana
ge len mektup, Korintliler'e yazlm olan nc bir mektuptan da
ksa pasajlar ierebilir56 .
M ektuplarn mstakil olarak kaleme alnm old u klar, iki me

tin a rasndaki konu bt nlnn yokl uu nda d a gr lebilir.
53 Schweitzer, The Mysticism of Poul The Apostle, s. 48.

54
Schweitzer, o.g.e., s. 48. Bu teori, Adolf Hausrath tarafndan 1870 ylnda ileri
srlmtr
55 Meeks, bunlarn be hatta alt tane olduunu sylemektedir. Meeks, The
Writings of St. Paul, s. 22, 48. Munck, Meek'ten farkl olarak bu farkl mektup
saylar hakkndaki , iki ve btn, tek bir mektup eklindeki yaklamlar zik
reder. Munck, Poul and The Salvation of Mdnkind, s. 169.
56
Scott, "Philipians" lntroduction, 18, XI, 8.
GR 39
Korintfiler'e 1.-11. Mektup'larda aka birbiriyle bala nts olmayan

pa ragraflar ya n yana yer a l rlar. Korintliler'e /. Mektup 'u n 9'u ncu
blm beklenmedik bir ekilde aniden kesi l i r. Korintliler'e /.
Mektup'un 9, 10 ve 1 1 . blmleri, birbiriyle ilgili olmaya n ayr
meti nden oluur. Korintliler'e fi. Mektup'taki iki blm, 8-9 siyak
ve sibakyla zt bir yerde d u ru rl a r. M ektup la rdaki bu tuta rszlklar
da anca k, yukarda ifade edildii ekliyle, Korinliler'e 1.-11. Mek
tup'da birden fazla mektubun -iki, , d rt gibi- yer a lm asyla
akla nr.
5. GALAT YALILAR'A MEK TUP
M ektu bun yazl tarihi hakkndaki yaklamlar birbirinden ol

duka fa rkl d r. Pavlus'un ilk mektubu old uu gibi son mektubu
olduunu ileri srenler de vard r. Romalfar'a Mektup' la olan
konu benze rl ikleri sebebiyle nispeten daha ge bir tarih d e i leri
srlm t r. Bu yaklamlar n h ibirisi ciddi olarak desteklene
medii iin son dnem yoru mcular genel olara k, 53 - 55 aras bir
ta rihte ve Efes'ten yazld n kab u l ederler57 Am iot, mektubun
Pavlus' u n m isyonerlik hayat n n ortalarnda ve elilik faaliyetin i n
bala masndan yaklak on drt y l sonra yani, 49'da yazldn
ka bul eder 58 . H a nsenn ise mektu bun yazl tari h i n i n, Korintifiler'e
il. Mektup 10-13 ile 1-9' n n yazlmas a rasndaki ksa faslaya denk
gelen bir zaman olabileceini, m u htemel ta rihin d e, P avl u s' u n
nc seya hatinde iki yl ay geirdii Efes' teki i ka metine denk
den 53 -55 59, ya da Galatyallar'a 2/1-lO'dekiyle Elilerin leri
15/1 - 20' d e a n latlan Kuds ziyaretiyle ayn olay kabul e d ildiinde
ise, 50-57 a ras olaca n syler60
Seker, Pavlu s' u n kendisinin gelemeyecei ifadesinden (Gaf.

4/20), o n u n Avru pa'da bir yerde, m u htemelen de bu mektubun
pei sra kaleme ald Romallara'y telif ettii Korint'te olduunu
57 Meeks, The Writings of St. Pau/, s . 10.

58 Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s . 35.
59 Stamm, a.g.e., s.441; Schweitzer, Mysticism of Poul The Apostle, s . 41,43-44;
El. i. 29/8-10.
60
G. W. Hansen, 'Letter to the Galatians', DPL, s. 328.
40 PAVLUS HIRSTYANLJGINA GR
bu yzden d e, mektubun Korint'te yazld n ka bul eder. Sta nley

ise, mektubun Korintliler'e il. Mektup 'un kaleme alnd ayn
yolculuk srasnda yazldn ve her iki mektu bun da Filipi'de ya
z lm olabileceini dnmenin uygun olacan syler. Galatyal
lar'a Mektup, o blgedeki. yahudiletirici krize ima etmeksizin
Pavlus' u n mektu pta Kuds iin yard m toplama organizasyonuna
gnderme yapmas onun Korintliler'e /. Mektup'dan sonra yazld
n gsterir61 .
Mektu bun gnderild ii yeri n tespiti ise ayr bir tartma konu
sudur62 . Patristik, ortaa ve reformasyon yoru mcularn takiben
J . B. Lighfoot ve H . D . Betz gibi bir ksm bilim adam, Kuzey Ana
dolu'daki ehir olan Ankara, Pessinus (Ball hisar) ve Taviu m'da
(Byk N efesky) ya da civarnda yaaya n kelt soyu ndan gelen
H ristiya nlara yazldn i leri srerken E. De W. Burton, F . F. Bruce
ve R. N. Longenecker, g ney Anadolu'da yaayan ve Firigya,
Pisidya ve Lyconian etnik kkeninden gelen milletlerden oluan
kiliselere Pavlu s tarafndan kuru lan, Pisidya Antakyas (Yalva),
lkoniyum (Konya), Lystra ve Derbe'deki H ristiya nlara yazldn
ileri srerler63 . Beker ise, mektubun Anadolu' n u n kuzeyi nde, Ro
ma eyaleti iinde yer almayan, Ankara ve Pessinus civa rndaki
kiliselere gnderi ldii n i syler. M ektubun banda yer alan
"Galatyallar'a (3/1)" ifadesi Roma eya letinde olan lar deil de,
blgen i n sakinlerini gsterir. Mektu bun mil letlere gnderilmi
olmas d a, Galata isminin Ya hudi nfusun youn olduu lconium,
Lystra ve De rbe'ye iaret etmez64 .
M e ktup Pavlus tarafndan Kuzey-Dou Firigya'y ziya retinde

temelini att, nc ziyaretinde de tekrar urad cemaate
(kiliseye) kar otoritesini savu nmak maksad yla yazlm tr. nk
Kud s'ten gelen zelotlar d ier mil letlerden i htida edenleri gerek
H ristiyan olmak iin, Yahudi Yasas' n ve snnetini yerine getir-
61
Beker, Paul the Apastle,s.42; Stanley, Christ's Resurrectian in Pauline
Saterialagy,s. 65-67.
62
Meeks, The Writings af St. Paul, s. 10.
63 Hansen, " Letter to Galatins", DPL, s.323
64
Beker, Pau/ the Apostle, s. 42.
GR 41
meleri hususunda ikna etmek zereyd iler. Halk Pavl us' u n kendi
lerinden bir eyler saklad hususunda ikna etmeye al yorlard .
Ayrca o n u n Kuds'tekiler gibi eli olduunu redded iyorla rd 65 .
Mektu b u n yazlmasna sebep olan kiiler hakknda d a farkl

ya klamlar olmutu r. Elilerin leri 15/1,5, 1/2 ve 5/3'd e n hare
ketle bunlarn Ya hudi-H ristiya n l a r olduu ileri s rlmtr. Son
dnem yorumcular ise, muhaliflerin s n neti "bedenden kurtul
mak" olarak a n layan gnosti kler olduunu d n rken baka lar
ise, o n lar H ristiya nl k' nceki Ya h u d i anlaylarna benzetmeye
alan hellenistik-Ya h u d i H ristiyanlar olduunu i le ri s re rler.
Sta n ley'e gre bunlar, Ya hudi-H ristiyanlard r66 . M u nck ise,
Ga latya'daki muha l ifle rin H ristiya nl k' d a ha iyi yaa m a n n ancak
sn net olmak, eriat' n emirlerini yerine getirmekle olacana
inanan H ristiya nl k' kabul eden putperestler olduunu o rtaya
koyar ve bunlar yahudiciler d iye isimlendiri r67 .
Pavlus'a Aidi yeti
Pavlus'un Galatyallar'a Mektup' u, orijinal halini muhafaza

eden mektuplarndan biridir. XIX. yzyla kad a r mektu bun
Pavlus'a ait olduu reddedilmemiti. F. Baur ve a rkadalar
Pavlus'a izafe edilen mektubun kilisedeki ya hud ici grupla,
libareller a rasndaki ekimenin bir rn olduu n u ortaya koy
dular68. Galatyallar'a Mektup'da ortaya konulan Pavlus ka rakteri,
en uzun ve sahih kabul edilen mektuplar olan Romallar'a Mek
tup ve Korintliler'e Mektup' da yer ala nla uyum halindedir69 .
65 Schweitzer, The Mysticism of Paul The Apostle, s. 44

66
Meeks, The Writings of St. Paul, s.12; Stanley, Christ's Resurrection in Paufine
Soterio/ogy,s. 61. Galatyallara nn yazlmasnda sebep olan grup iin bkz. P.
'
W. Barnett, "Opponents of Paul", DPL., s. 644-653.

67 Galat . 3/3. Beker, a.g.e., s. 42. Yahudiciler kavramnn Pavlus dneminde -
.
Josephus'da- ve daha sonraki -lgnatius'da- kullanmlar iin bkz. W. S.

Campell, "Judaizers", DPL, s. 513.
68 Raymod T. Stamm, "Epistle to Galathians", lntroduction, 18, X, 441-42.
69 Hansen, a.g.m. DPL, s. 328. Bu mektuplar arasndaki teolojik benzerlikler
nn de ayn tarihlerde yazldn gsterir. Hansen, a.y.
M ektup bu ismiyle ilk defa G nostik heretik Marcion' u n kano

nunda (.S. 144) zi kredilir. Marcion Pavl u s' u n mektuplarn liste
le rken ilk sray bu mektuba verir. Bir nesil sonraki Ortodoks
M u rafori Kanonu onu Pavl us' u n mektu plarnn altncs olarak
sralar. O zamandan beri Ga/atyallar'a Mektup, Pavlus ve onun
din a n laynn temel kaynaklarndan biri olarak kabul edilir. Ken
disinden ilk bahsedenin ikinci yzyln ortas kad a r ge bir dneme
ait bir kaynan ol mas, mektubun yzy llarca bilin med ii ve
okunmad anlamnda ka bul edilemez; zira, Efeslifer'e Mektup' u n
yazarlar ve Yuhanna n cili' nin mel lifinin bu mektu bu bild ikleri
kabul edilir. Polycarp70, Filipeliler'e Mektup' unda onu iktibas eder.
Vahiy ( Esinleme), Petrus'un /. Mektup'u, braniler'e Mektup,
Clement'in /. Mektup'u ve lgnatius da 71, mektu bu tand klarn
ortaya koym ulardr. Ayrca Petrus'un il. Mektup'u, Pastoral mek
tuplarn yaza rlar, Justin M a rtyr ve Athenagoras kad a r, Yakup 'un
Mektubu' nn yazar da Galatyallar'a Mektup'. u n Pavlus'a ait
olduu nu bi lmektedir7 2 .
6 . ROMALI LAR'A MEKTUP
Korint'te ve Galatya'daki uzun bir mcadelenin sonu nda yaz

lan Romalfar'a Mektup, Pavlus' u n en uzun mektubudur.
Korintlilfer'e il. Mektup'un yazld k takiben Korint'te yazld 73
Yazl tarihi, Ha nsen'e gre ellili yllarn ortalar (55-57)74, Scot'a
gre ise 53'tr ve 58'den 75 sonra kaleme al n mas kesinlikle
70
Early Christian Writings, Transleted by Maxell Staniforth, Penguin Books,
Baltimore 1968, s. 146.
71 Early Christian Writings, s. 69.
72 Raymond Stamm, "The Epistle to Galathians", lntoduction, 18, X, 442.
73 Schweitzer, The Mysticism of Paul The Apostle, s. 43-44; Hansen, a.g.m., DPL.,
s. 838; Meeks, o.g.e., s. 66; Munck, Paul and The Salvation of Mankind, s. 198.
74
Hansen, a.g.m., DPL., s . 838.
75
Sanday ve Headlam, mektubun 57-58 knda ya da 58'in ilk baharnd an yazl
dn kabul ederler. William Sanday and Arthur C. Headlam, A Critica/ and
Exgetica/ Commentary on The Epistle to The Romas, Charles Scribners Sons,
New York 1920, s. xv.
GR 4 3
mmkn deildir, Best ise, 55-59 aras bir dnemde yazldn

kabul eder76 .
Tanr'nn dnya iin plann ve bu plandaki Pavlus'un misyo
nunu ortaya koymak maksadyla kaleme alnm olan 77 Romal
lar'a Mektup'u n temel meselesi, Tanr' nn gizemli plannda Yahu
di ve dier milletlerin birlikte nasl yer a lacadr. Stendahl'a gre
mektubun asl konusu bu iki milletin ilikisidir; yoksa bakalarn n
syledii gibi, ne aklanma d ncesi n e de kader meselesidir. Asl
olan, kilise-sinagog, kilise-Yahudi milletinin birliktelii meselesi
dir78. Ridderbos'un ifadesiyle, mektubun konusu, ncil'in kurtulu
anlay ile, Yahudi-sinagogunun kurtulu a nlay arasndaki iliki
yi ortaya koymaktr79 .
Gnter Klein, Romalfar'a Mektup'un, Pavlus tarafndan Ro
ma'daki kiliseye Anadolu ve Kuds'te sarslan elilik delillerini
takdim etmek iin kaleme alndn syler. Beker, Klein'in bu
yaklamnn yan l, ancak elilik zerindeki vu rgusunun doru
olduunu syler80.
Pavlus'un mektuplar rahat, dnmeye uygun bir ortamda
kaleme alnmamlardr. Ancak, Romallar'a Mektup bu bakmdan
dier mektuplardan ayrlr. Dier mektuplar, Filumun gibi zel bir
mektup hari tutulursa, bir takm artlarn zorlamasyla kaleme
alnmlardr. Romallar'a Mektup'ta ise Pavlus, ahsen tanmad
bir H ristiyan cemaatna kendi dncelerini ve tebli etmek iin
arld kurtulu mesajnn geni bir a nlatmn ekici bir ekilde
sunmaya alr81 .
76 Scott, a . g . m . IX, 360; Ernest Best, The Letter of Paul to Romans, Cambridge
U niversity Press, New York 1967, s. 8.
77 Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles, s. 27.
78
Stendhal, a.g.e., s . 4
79 Herman Ridderbos, Paul:An Outline of His Thealogy, SPCK, London 1977, s .
160.
80
Beker, Paul the Apostle, s. 4.
81
Nock, a.g.e., s.13-14; Scott, a .g.m. IX.360; Beker, son zamanlara kadar Romal
lara Mektup'a byle bakldn ve hala da bu bak asna sahip olan bilim
adamlarnn olduunu syler. Baur mektubun, tarihsel bir aklamaya ihtiya
Pavlus'un bu mektubu hakkndaki yaklamlarn tamamna ya

kn yukarda ifade edilene benzer tarzdadr. Yani, mektup her
hangi bir gereklilik olmakszn Pavlus tarafndan ve kendisini Ro
ma Hristiyanlarna anlatmak iin kaleme alnmtr. Bu genel yak
lama aykr bir tarzda Munck, Pavlus'un bu mektubunun da
dierleri gibi konjonktre! olduunu iddia eder ve bu iddiasn da
tutarl bir eklide temellendirir. Ancak bu artlar Roma kilisesi
hakknda bilgisinden ve orada ortaya kan tartmalardan ziyade,
kk Asya'da ve Ahaya'daki mcadelelerinin arkasndan
Korint'te kald sre boyunca Yahudiciler, Yahudiler, milletler
Hristiyanlar ile olan tartmalarndan elde ettii sonular nda
kaleme alnmtr82 Meeks de, Munck'un mektupla ilgili bu yakla
mn benimser83 .
Sanders iin de, Romallar'o Mektup' u n hususi bir yazl sebe
bi vardr. Ancak bu sebep Roma kilisesi iindeki bir tartma deil
dir. Bu sebep, Pavlus'un yaknda Kuds'e ve sonra batya yapaca
yolculuk ve onun Yahudi-Hristiyan problemi hakkndaki korkusu
dur. Mektup daha nceki yazmalarnn konularn zetlemekle
birlikte, esasen Yahudi-milletler problemi ile ilgilidir ve bu yzden
de mektup, onun teolojisinin bir zeti deildir. Ayrca mektup,
Pavlus tarafndan kurulmayan bir kiliseye yazlm olma anlamn
da d ier mektuplarn tamad bir zellii de kendisinde tar 84
Pavlus'a Aidiyeti
Pavlus'un sahih olduu kabul edilen dokuz mektubunun p

hesiz en nemlisi Romallar'a Mektup, Korint/i/er'e /. -fi. Mektup ve
Galatyallar'a Mektup' udur; bu drdnn en nemlisi, ilerinde
d uyduu hususundaki dair vurgusu yeni bir yaklamn yolunu amasna ra

men, yeni ortodoksinin douunun mektubu yine "dogmatik bir genel bak"
zellii tad bak asn yeniden harekete geirdi, der. Beker, Paul the
Apostle, s.58.
82
Munck, a.g.e., s. 299.
83
Meeks, a.g.e., s. 67; Beker,a.g.e.,s. 42.
84 E. P. Sanders, Paul and Palestinian Judaism, A Comparion of Patterns of
Religion, SCMP Press, London 1977, s. 488; Stanley, Christ's Resurrection in
Pauline Soteriology, s. 61.
GR 45
en uzunu olmas deil de, ierik itibariyle en muhteval olmas

sebebiyle Romaflar'a Mektuptur ve dierleri arasnda, kesin bir
ncelie sahiptir85 .
Romallar'o Mektup'un, otantiklii hakkndaki d deliller de i
sel delilleri kadar etkileyicidir. Romallar -dier .bi r ka mektup
gibi- yaklak olarak ikinci yzyln sonuna kadar ismen zikredil
memekle birlikte Romal element ve Yeni Ahit kitaplarnn bir
ksmnn yazarlar, zellikle de Petrus'un il. Mektup' u n u n yazar
taraf ndan yanl olarak bilinir ve kullanlr. Hem lgnatius ve hem
de Polycarp dier mektuplar kadar Romallar'a Mektup'u da bilir
ler. Bug n elimizde bulunan ister Ortadoks isterse heretik olsun
btn kanonlar Romallar'a Mektup'a yer verirler86 .
M ektu bun edebi tarz ve onda kullanlan kelime hazi nesi
Korin tliler'e /.-//. Mektup ve Galatya/lar'a Mektup'un kelime ha
zinesi ile ayndr ve Pavlus'a aidiyeti tartlan mektuplardaki ede
bi tarz artrmaz87 .
Mektubun Pavlus'a aidiyeti hakknda ciddi saylabilecek her
hangi bir tartma olma masna ramen88, nadir de o lsa sahih ol
madna dair bir takm eletiriler de ileri srlmtr. Bunlardan
birincisi, 1/7, lS'te yer alan "Roma" kelimesinin bize kadar gelen
geni bir el yazmasnda ve baz gstergelere gre de antik zaman
larda tedavlde olan dier baz yazma nshalarda bu lunmamas
dr89 .
kinci bir eletiri konusu ise, mektubun sonun da yer alan ve
tek tek isimlerin zikredildii selamlama ksmdr. Pavl us' un, Ro
ma'yla bu kadar kiiyi tanyacak bir yaknl yoktur. stelik bura-
85 Scott, a .g.m. IX.355. Protestanlarda zellikle de Ltercilerdeki yeri hakknda

bkz. Stendhal, Pau/ Among Jews and Genti/es, s . 1-2.
8b Scott, a.g.m. IX.
87 Scott, a.g.m., IX, 395.
88 Hansen, o.g.e., DPL ., s . 838.
89 Scott, a.g.m. IX, 368. tiraz edilen bu blmler hakkndaki savunmalar iin bk
z. a .g.m .,a .y.
daki Hristiyan cemaatin kurulmasnda Pavlus'un hibir katksnn

olmad da genel olarak kabul edilir90
Roma/lar'a Mektup' u n materyalinin otantiklii ile ilgili ikinci
nemli soru, iyi durumdaki yazmalarda 14. blmn sonunda;
dierlerinde ise 15. blmn sonunda yer almasna ramen, bir
ka yazmada ise, hi grnmeyen "uzun kran duas"yla ilgilidir.
Otantiklikle ilgili bir nc mesele ise, 15 ve 16. blmlerinin
geri kalan ksmdr. Bunlarn otantikliinin sorgulanmasnn i ki
esas sebebi vardr: Bir takm eski yazmalarnn 14. blmle sona
ermesi ve bu yzden de 16. blm Pavlus'un almas olarak
takdim etmenin zor olmasdr91 .
Roma//ar'a Mektup' u n bir dier problemi de, 9-11 blmleri
dir. Bultmann, bu blmleri Pavlus'un speklatif hayalleri olarak
kabul ederken Francis Wright Beare, bu ksmlarn mektubun
orijinal bir paras olamayp, sonradan eklenmi olan tamamlayc
zellie sahip bir blm olarak kabul eder ve Pavlus'un bu ksm
larda olmadn syler. Charles Harold Dodd, bu bl mn msta
kil bir aratrma olduunu kabul eder. William Sandey ve Arthur
Cayley Headlam ise 9-ll'in ek olduu hususunda mttefiklerdir92 .
Romallar'a Mektup'a ynelik bu ksmi itiraz noktalar, onun
Pavlus'un mektuplar iindeki asli yerini deitirecek, tad
nemi alaa edecek derecede eyler olmad hususunda genel
. bir ka bu l vardr.
90 Munck, Paul and The Salvation of Mankind, s. 197-98. Bu son ksmn, Pavlus
tarafndan Efes'teki cemaate yazlan mstakil bir mektup olduu ancak sonra
dan Romallara Mektup'un istinsah srasnda onun sonuna eklendii husu
sunda bkz. Schweitzer, a.g.e., s. 50; Scott, a.g.m., IX, 367. Seker de, isim liste
sinin Roma'dan ok Efes iin daha uygun olduunu dnr. Seker, Paul the
Apostle, s. 60.
91 Scott, a.g.m., IX, 364.
92 Seker, Paul the Apostle, s. 63. Romalla'n bu blmleri hakknda bakalarnn
yaklamlar ile ilgili olarak bkz. a.g.y.'de konuyla ilgili dipnotta verilen bilgi.
GR 47
7. FLPELLER'E MEKTUP
Filipeli/er'e Mektup, Pavlus tarafndan Makedonya' daki Fil ipe

ehrinde bulunan ve onun tarafndan Avrupa'da kurulan ilk kilise
ye yaz lm bir mektubudur. Filipeliler'in eli olarak kendisine
gnderdikleri Epafroditus'la beraber gelen paraya teekkr iin
kaleme alnm93 old uu, genel olarak kabul edilir.
lk dnem kilise ba balar tarafndan Pavlus'a aidiyeti hususun
da bir tereddt olmayan mektubun, Pavlus'a ait olmadn ilk kez
Baur ileri srmtr. Ancak Baur'un ileri srd deliller, ikna
edici olmadndan kabul grmedii gibi, Yeni Ahit ala nlarnn
byk oun luu, mektubun Pavlus'a ait olduu hususunda hem
fikirdirler94 .
Pavlus bu mektubu Ga/atyallar'a Mektup ve Romallar'a Mek
tup'tan daha sonraki bir tarihte kaleme almtr. Kaleme alnd
yer, kesin olmad gibi yazlma tarihi de kesin deildir.
Schweitzer'e gre mektubun kaleme a lnd muhtemel yerler,
Pavlus'un yedi yl sren seyahatinin getii yerler olan: Efes,
Kayseriya ve Roma'dr. Bu yerlerden dolay da, yazl tarihi u
tarihten biri olabilir. Pavlus 54'ten 57'e kadar Efes'te alt. Eer
o zamanda yazdysa tarih muhtemelen 57'e yakn bir zaman ol
maldr. Eer Kayseriya'dan yazdysa mektubun muhtemel yazl
tarihi 59 olabilir. Yazld yer Roma mahpusluu dnemi oldu
unda ise, muhtemel tarih ortaya kar: 59, 61 ve 62 95 .
Mektubu Efes'de yazd da ileri srlmtr. Ancak bu imkan
szdr. Zira mektup, kendisiyle kalmas iin gnderilen Epafroditus
tarafndan Filipe'ye gtrlmtr ve Pavlus mektupta, iyimser bir
tablo izerek hapisten ktnda Filipe'ye geleceini haber verir96.
93 Scott, "Philipians", lntroduction, 18, XI, 9-12

94 G. F. Hawthorne, "Letter to Philippians", DPL, s .709.
95 Schweitzer, a.g.e., s. 47. Ayrca ayn yer ve tarihler iin bkz. Hawthorne,
a.g.m., OPL, s. 7 1 1.Roma'da yazldn tercihe ayan grenler iin bkz. Scott,
"Philipians" lntroduction, 18, XI, 8.
96 Schweitzer, a.g.e., s. 42
Filipeliler'e Mektup, muhtemelen iki farkl mektuptan olu

maktad. nk nc blmn balamasyla mektubun tonu
nun deitii her zaman dikkat ekmitir. Bu yzdende 3/2 ve
4/9'un, Makedonya'da i ken Pavlus'un Yahudi-Hristiyanlara kar
kendini savunmak zoru nda kald bir dneme ait olduu dn
lebilir. Zira bu kiliselerde, bir takm ekimeler meydana gelmiti.
Burada meydana gelen bir ekime sebebiyle Pavlus'un orada
bulunmas zorunlu hale gelir. Bu yzden de, nc seyahatinin
sonunda Korint'e gemiyle gelmek yerine Makedonya'y da iine
alan kara yolunu semek zoru nda kalmt97 .
Mektubun otantik olmadna dair zaman zaman pheler ileri
srlmesinin sebe bi, mektu pun balang cmlelerinde rahiplere
ve diyakozlara yaplan atflardr98 nk, Pavlus zamannda kilise
liderlerine "nde gelenler" ya da 'aranzda sizi idare edenler'
denirdi. Bir hiyerarinin ifadesi olan bu sfatlar daha sonra kilise
messesi oturunca ortaya kt, bu yzden de bu hususi isimler
daha sonraki bir zamana aittir99
8. FLMUN'A MEKTUP
Pavlus klliyatnda yer alan en ksa mektuptur. Sahihlii husu

sunda tartma olmayan mektu p 100, Pavlus tarafndan Roma'da
hapisteyken 59-62 aras bir zamanda Kolosse'de yaayan ve ad
Filimun olan bir Hristiyana yazlmtr 101 .
97 Schweitzer, a.g.e., s.49

98 Bu sfatlar Trke'ye 'gzetmenler' ve 'grevliler' olarak tercme edilmiler
dir. Gzetmenler, Yunanca olan ve literal olarak "idare eden kimse" ya da
"nezaret eden/denetleyen kimse" anlamna gelen episkopos kelimesinin kar
ldr. Ancak ikinci yzyldan itibaren resmi olarak yerel bir kiliseyi yneten
grevli rahibi gstermek iin kullanlmaya baland. Filipeliler 1/l'in New
American Bible'daki dipnotu, s. 1339.
99 Scott, "Philipians" lntroduction, 18, XI, 8
100
Maclean, 08, s. 686.
101
A. Patzia, "Letter to Philemon", DPL, s. 703. Pavlus'un Roma'daki hapislik
hayatnn 59-62 aras bir dnemde olduuna dair bkz. L. C. Alexander,
'Chronology of Paul', DPL, s. 122-123.
G R 49
Roma' da hapisteyken yazd iki mektuptan ikincisidir (birincisi

Filipe/iler'e Mektup'tur). Mektupta, nceden kle olan ve kendi
eliyle ihtida eden Onesimus'a efendisi olan Filimun'a geri dnme
sini; efendisine ise artk ona bir kle gibi davranmamasn tavsiye
eder102 Bu mektubunda da Pavlus, serbest braklma midini ve
Anadolu'daki Kiliseleri ziyaret edeceini ifade eder.
Mektubun Roma'dan deil de Asya'daki hapis hayatlarndan
birinde ya da Kayseriya'da hapisteyken yazld i leri srlm
olmasna ramen, Filipe/ilere'de olduu gibi bunun d a daha e rken
hapis hayatlarndan birinde yaz lm olmas mmkn deildir.
nk Pavlus "Sezar'n evinden olanlardan (Fi/ip. 6/22)" selamlar
gnderir. Bu da mektubun Roma'dan yazlm olmas ihtimalini
daha gl hale getirir. Efes'teki kitabelerden burada ve baka
yerlerde de bamsz ve imparator kle topluluklar (servi dokini
nostri Augusti) vard r, ancak "Sezar'n evi nden olanlar" kullanm
nn, en tabii yorumu hakikaten bu ifadenin mparator bakentinin
kleleri arasnda kurulan bir kiliseyi gsteriyor o lmasd r103
B. SAH HLKLER H US U S U N DA TARTIMALA R I N OLDU G U
M EKTU PLAR
Bunlar, Pavlus'tan farkl konular ele alma lar ya da ayn konu

lar ele a ldklarnda bile bu konu lar ondan farkl bir ekilde ile
yen almalardr. Bu mektuplarn ilerinde Pavlus' a ait paralar
olma ihtimali vardr. Ancak bunlar tespit etmek zor olduu gibi;
bu mektuplarda yer a lanlar, Pavlus'un dnceleri hususunda
sahih olara k kabul edilen mektuplarndaki bilgilere fazladan bir
ey ilave etmeyecekleri iin, sz konusu mektuplarda yer a lan
Pavlus'a ait paralar bulma abas, pek gerekli bir ey olarak da
grl mez. Pavlus'a atfedilmekle birlikte, onun olduu kabul edil
meyen mektu plar unlardr:
102
Mektubun yazld Filemon ve onun klesi olarak kendisinden sz edilen
Onesimus'a dair J. Knox'un farkl bir okumas iin bkz. Hawthorne, a.g.m.,
DPL, s. 704.
103 Schweitzer, a. g.e., s. 46.
Efesliler'e Mektup, Kolese/iler'e Mektup, Timoteyus (Timo

teos)'a Birinci Mektup, Timoteyus (Timoteos)'a kinci Mektup,
Titus'a Mektup.
Bu mektuplar arasnda yalnzca Efesliler'e Mektup ve

Ko/eseliler'e Mektup, sahih mektuplar ve kendi aralarndaki yakn
benzerlikten dolay sahih olup olmadklar tartlm, ancak sonu
olarak, iinde Pavlus'a ait metinler bulunuyor olsalar bile, onun
talebelerinden biri tarafndan kaleme alnd kabul edilmitir104 .
Geri kalan mektuplarn sahih olmadklar hususunda herhangi bir
tartma olmad gibi, Pavlus sonras Pavluscu bir ekol tarafndan
yazldklar hususunda ise tam bir uzlama vardr.
Sahih olmadklar hususunda tam bir uzlaman n bulu nduu
bu mektuplar "Pastoral mektuplar" olarak bilinirler ve gnosti
sizmle mcadele maksadyla ikinci yzyln banda kaleme aln
mlardr 105
4
10 Efeslilere Mektup ve Kolese/ilere Mektup hakkndaki tartmalar iin bkz.
Schweitzer, a.g.e. ,s. 45-46; The Epistle to the Romans, lntroduction, 18, IX
360; Francis Bare, "The Epi5tle to The Colo5sian5", lntroduction, 18, XI, 145; C.
E. Arnold, "Letter to The Ephe5ian5", DPL, 5. 240; P. T. O'Brein, "Letter to The
Colo55ian5", DPL, 5. 147-153; Ephe5ians lntroduction, /8, VI, 597-
609;Colo55ian5, lntroduction, 18, Vlll, 133-146;5. Madelein & Lane Miller,
"The Epi5tle of Paul the Apo5tle to The Ephesian5", Harper's 8ible Dictionary,
Harper & Row Publi5her5, NewYork, Evan5ton and London, 1961, 5. 166-167,
Madelein & Miller, ''The Epi5tle of Paul The Apo5tle to Colo55ian5", HD8, 109;
Stendhal, Paul Among Jews and Gentiles, 5. 44; Jo5eph Fitzmyer, Pau/ine
Theo/gy, A Sketch, Prentice H ail, New Jersey 1967, s. 3; Sander5, Paul and
Palestinien Judaism, 5. 432.
105 Schweitzer, a.g.e., s. 42; Amiot, a.g.e., 5. 36.
BRNC BLM
PAVLUS' U N HAYATI
VE M SYON E RLK FAALYETLER
Pavlus'un hayat hakknda Elilerin leri ve kendi mektupla
- -
rmd ayff a lanlardnd a hibir btlgLyqtur. .Luka'nn kaleme a ld
;; -cii -I i - .
ElJierin i i
: i r ri y adklar hakknda atf tr ndeki
bilgileri dikkate al mazsak, yalnzca Pavlus'u ve onun yaadklarn
anlatmaktadr. Pavlus'un -hayat ve faaliyetlerine dair- en eski
kayna kaleme alm olmasna ramen Luka'nn onu ahsen ta
nmad gibi, genel olarak Pavlus'un mektuplarndan haberdar
olmad da kabdiTi?:-Aralarndaki bir takm benzer.likier, ayn
- --------- ------A""' "- -
._ " --- " - ---- . --- ----
kon u l _:l -a. !:.'r::_ kayn l !..: Fakat, benzerliin olduu

_ _ _ _
konularda bile nemli atlamalar ve elikiler vardr. Ve bunlar,
yalnzca Pavlus'un kronoljisiyle deil, onun grevi ile ilgili de
nemli problemler dourmaktad r.
1 . HAYATI
Pavlus'dan bahseden en eski kaynaklar arasnda, Petrus'a at

fedilen i kinci mektuptaki, Pavlus'un dnceleri arasnda g
anlalan eyler olduunu ifade eden metin ler (Petrus il 3/15-16)
yer alr. Bunun d nda M unck, Yuhanna'nn Vahiy'indeki 11/3-
1 A. C. Purdy, "Paul The Apostle", IDP, VI, 681.

13'un 2 Petrus ve Pavlus'dan sz ettiini syler. Ancak burada

verilen bilgiler gerekten onlar hakknda olsa bile bu ifadelerden
ldrlmeleri dnda biyografik anlamda kaynak ilevi grecek
bir ey olmad gibi, statlarnn Sodom ve Msr' da haa gerildii
gibi bilgi yanllar da vardr.
Bu yzden de, Pavlus'un hayatna dair baka kaynak olmadn
dan, zellikle biyografisi ile ilgili olarak kendi mektuplarnn yan
sra Elilerin leri ve Pavlus'un apokrifleri olarak kabul edilen eser
ler (Acts of Paul and Thec/a gibi) kullanlacaktr. Bu kaynaklara ra
men, Pavlus'un hayatyla ilgili boluklarla karlaldnda, Beker'in,
hakknda bu kadar az ey bilinen, kendisi hakknda bu kadar az ey
syleyen bir kimsenin mektuplarndan hareketle onun hayatn
btnyle ortaya koyacak bir biyografinin kaleme alnmasnn ok
zor olduun 3 eklindeki szn, hatrlamamz gerekecektir.
A. SM
Mektuplarnda, kendisini Pau los d iye isimlendirir. Paulos, Ro

ma'da aile ismi olarak ku llanlan Paul(l)us'un Yu nanca eklidir.
2 "ki tanma g vereceim; uldan giysiler iinde bin iki yz altm gn peygam
berlik edecekler. Dnyann Rabbi nnde duran iki zeytin aac ve iki kandillik
bunlardr. Bir kimse onlara zarar vermek isterse azlarndan ateler fkracak ve
dman olan bu kimseleri yiyip bitirecek. Onlara zarar vermek isteyen herkesin
byle ldrlmesi gerekir. Peygamberlik edecekleri srece yamur yamasn di
ye g kapamaya yetkileri vardr. Sular kana dntrme ve yeryzn, ka kez
isterlerse, her trl bela ile vurma yetkisine sahiptirler. Tanklk grevleri sona
erince dipsiz derinliklerden kan canavar onlarla savaacak, onlar yenip ldre
cek. Cesetleri, simgesel olarak Sodom ve Msr diye adlandrlan byk kentin ana
yoluna serilecek. Onlarn Rabbi de orada armha gerilmiti. Her halktan, oymak
tan, dilden ve ulustan insanlar, buuk gn onlarn cesetlerine bakacak ve ce
setlerinin mezara konulmasna izin vermeyecekler. Yeryznde yaayanlar, onla
rn bu durumuna sevinip bayram edecek, birbirlerine armaanlar gnderecekler.
nk, bu iki peygamber, yeryznde yaayanlara ok eziyet ettiler. buuk
gn sonra iki peygamber, Tanr' dan gelen yaam soluunun bedenlerine girme
siyle ayaa kalktlar. Onlar grenler dehete kapld. ki peygamber gkten gelen
yksek bir sesin, "Buraya k n !" dediini iittiler ve dmanlarnn gz nnde,
bir bulut iinde ge ykseldiler. Tam o saatte iddetli bir deprem oldu ve kentin
onda biri ykld. Depremde yedi bin kii can verdi. Geriye kalanlar dehete kaplp
gkteki Tanr'y ycelttiler".
3 Beker, Paul the Apostle, s.3.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLK FAALYETLER 55
Ayn isme Petrus'un il. Mektup'unda (3/15) ve Elilerin leri' nde

13/9'dan itibaren de rastlanr. Elilerin leri'nin zikredilen bl
mnden nce Pavlus'dan, Yunanca Saoulos'tan t reyen, "(Tan
r'dan ya da Yahveh'den) istenen" anlamna gelen Saul ya da Sal
(7/58; 8/1,2; 9/1 vd.) diye sz edilir. Bu son isim, yalnzca Hristi
yan oluunun a nlatld blmlerde (9/4,17; 22/7, 13; 26/14) yer
alr4
Roma vatanda olarak Pavlus, u sm kullanr grnmekte
dir5 . Maclean, bunlardan ikisini, onun birinci ismini (praenomen)
ve ikinci ismini (namen) bilmiyoruz ancak, nc ismi(cogno
men)ni biliyoruz ki, o da Paul'du, 6 demesine ramen, Stendahl
Yunanca metinde yer alan ismi de zikreder: Saulos (Saul),
Paulos (Paul f, hem vizyonda Rab ve hem de Hananya tarafndan
kullanlan ve branice ismin tercmesi dnda olan, Saoul8
Pavlus olarak isimlendirilmeye Kbrs'n Romal prekonsl
Sergius Paulos'un Hristiyan oluunun anlatld yerde balanma
s 9, onun ihtidasna vesile olduu kiinin adn a ld a nlamna
gel memektedir. Muhtemelen Pavlus, bu ismini doumunda a l
mt 10 . Saul ise Yahudi evrelerde kullanlan signum/supernomen
4 Joseph A. Fitzmyer, Paul and His Theology, A Brief Sketch, Prentice Hali,
Englewood Cliffs, New Jersey, 1967, s. 2; Franois Amiot, The Key Consepts of
St Pau/, Herder, Freiburg, 1961. s. 16.
5 Antik Roma'da bireyin ismi vardr. Bunlardan birincisine, proenomen, ikincisi
ne nomen ve ncsne de, cognomen denir. Webster, N inth New Collegiate
Dictionary, "Cognomen", "Nomen" ve "Praenomen", s. 257, 801, 923.
6 A . J. MaclEAn. "The Apostle Paul", DBH, s. 687.
7 El. i. 13/9.
8 El. . 9/4, 17; 22/7, 13; 26/14; Pierson Parker, "Paul" Encyclopedia of
America, XXI, 412. Krister Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles, SCM Press
Ltd, London, 1977, s. 11. Pavlus'un isimle zikredilmesi hakknda ayrca bakz.
Richard Wallace & Wynne Williams, Tarsuslu Paulus'un Dnyas, ev. Z.
Zrhe lkgelen, Homer Kitabevi, stanbul 1999, s. 50.
9 "Ama Kutsal Ruh'la dolan Saul yani, Pavlus, gzlerini Elmas'a dikerek, "Ey
blis'in olu !" dedi" . El. i. 13/9-10.

10 Paul us, Latince'de "kk" anlamna gelmekte ise de bu Pavlus'un boyuyla ya
da tevazusuyla ilgili deildir Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 3. Parker,

Pavlus ismini onun boyunun kkl sebebiyle verilmi bir isim olduunu
syler. "Paul", EA, XXI, 412.
bir isimdi. Dnemin Yahudilerinin iki ismi vard, biri semitik (Saul)
dieri ise '(unan ya_da.Homa- kaynaklL(P-ayJ_ s). Bu tr isim
..
se_im -
- - ...__ __..._._..
!erinde genellikle _isimler arasndaki ses benzemeleri gz_nne

arnlrci .
luka tarafndan Pavlus iin i ki ismin kullanlmas iki ekilde
aklanr. Birincisi: Hristiyan oluuyla Sau l yeri ne Pavlus kullanl
makla birlikte, bu Saul'un bir daha kullanlmad anlamna gel
mez, Pavlus'un farkl isimler kullanmas da onun H ristiyan olma
syla ismini deitirdii yaklamlarnn doru olmadn gste
rir 11 . kincisi ise, Pavlus'un hayatna dair daha sonraki olaylarn
anlatmnda Saul'u yine kullanm olmasdr; ancak bu iki ismin
kullanm, Luka'nn kulland eserlerin farkllndan kaynaklanr
gr nmektedir12
Birinci yzyl Yahudi uygulamas olan Roma, Yunan ya da Ya
hudi kaynakl iki ismi yan yana kullanma, John-Mark, Jesus
Jestus'e benzer bir ekilde, Pavlus-Sau l gibi bir ku llanm Elilerin
leri'nde yer almamaktadr1 3
B. PAVLUS'UN FZK YAPIS1 14
Kaynaklarda ifade edildii zere, dikkat ekecek fiziki bir yap

ya sahip deildir. listra'da yaadklarndan dolay p,!2'"_.a.lk- .
Barnaba'y heybeti sebebiyle Zeus'a, Pavlus'u ise kk. boyu-ve
"
et <Tfr"Knmasndan ci(;"iaytH;s' e b nzetmilerdi15 . Pavlus,
---- - --- .,. . -- - -- --- .... - - "'' .. .
11 Stendahl, isim deiikliini, merkezin Kuds'ten Romaya kaymaya baladnn

bir gstergesi olarak aklar. El. . yazar, incilin yolunun Kuds'ten Roma'ya
doru olduunu gstermek iin isim deiiklii yapar. Stendahl, Paul Among
Jews and Gentiles, s. 11.
12 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 3; Parker, "Paul", EA, XXI, 412.
13 Maclean, "The Apostle Paul", DBH, s. 687.
14 Pavlus'un fiziki yaps hakknda otantik kabul edilen eserlerden hi birinde,
kendisiyle alakal gz rahatszlndan baka bir bilgi yoktur. Onun fiziki yaps
hakknda, ge bir dneme ait olmakla birlikte, Acts of Paul and Thecla kullan
lacaktr. Bunlarn ne kadar gerein ifadesi olduklar tartlabilir. Ancak, d
grnn oluturmak iin otantik bir kaynaa sahip olmaymz onun kul
lanmn -geici olarak da olsa- zorunlu klmaktadr.
15 Elilerin leri 14/11; Parker, "Paul", EA, XXI, 412.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYON ERLK FAALYETLER 57
salar dkk, tg_l,l n yolculuklarnda onu rahatlkla tayacak eri

-- ______ ,_ .,"""'--..- ,. . , - ._ --- - - --' ...- r ; -
bacaklar; alnnn ortasnda birleen kala r, geni ve olduka ka-

...., __ ,,__ .
- ... -
- - -- - ------
- -
visli bir burnu vard r. Kaln, sk, aarm ve dikkat ekici bir sakal;
parlak mavi gzleri; ak ve krmz bir tene sahip biridir16 .
- "- - -- - - - " '"
C. DOGUM YER VE TAR H
Pavlus'un hayat hakkndaki bilgileri bir ikisi dnda ancak ka

rinelerden hareketle tespit etmek mmknd r. Hayatna dair bu
temel bilgiler kendi mektuplar ve Luka'nn kaleme a ld Elilerin.
leri' nde yer alr1 7 . Pavlus'un hayat hakknda erken dnem kilise
babalar, yukardaki klliyattan elde edilemeyen a ncak ok fazla
da nemli olmayan bir iki geleneksel bilgiden baka bir ey nak
letmezler 18.
Onun hakknda genel olarak kabul gren bilgilerden biri, a.
a sylenmemi olmasna ramen doum yerine dair oland r.
-....... . ----- - -- - --" ' " " " - - . -- - - -----------
Mektubundaki ifadesine gre, doum yeri, Yunan topra olan 19

- - - - ------"
"
Kili_kya'nn baeh ri Tarsl15'tur20

Doum tarihine dair ise, net bir ifade, ne kendi mektuplarnda
ve ne de Elilerin lerin'de vardr. Ancak, bilinenlerden hareketle
16
Kor. il 10/10 ; "Acts of Paul ve Thec/a" The Apocrypal New Testament being
The Apocryphal Gospels, Acts Episles, and Apocalypses, With Other N a rratives
and Fragments Newly Transleted by Montague Rhodes J ames, Oxford At The
Clarendon Press, s. 273; Voltaire, Felsefe Szl, trc. Ltfi Ay, n klap ve Aka
Kitapevleri, stanbul 1977, s. 265.
17 Elilerin leri adyla Trkeletirilen blm, batda kaleme alnan eserlerde
yalnzca, Acts olarak zikredilir. Bu kullanm, bu blmn ncil yazar Luka' ile
ayn yazar olmamas hakkndaki ekinceden kaynaklanmaktadr. Bizde yaygn
olan kullanm, eski Kitab- Mukaddes tercmesinde Resullerin leri eklinde
iken en son ncil tercmelerinden biri olan ve Yeni Yaam Yaynlar arasnda
kan ncil, Mjde adl tercmede, ad geen blm Elilerin leri olarak
balklandrlmtr. Biz de almamzn bundan sonraki blmlerinde ad ge
en metni, Elilerin leri ya da ksaltlm olarak El. i. eklinde kull anacaz.
18
Parker, "Paul", XXI, EA, 412.
19
Charles Guignebert, el-Meshiyye, Neetuhu ve Tatavvuruhu, Arapaya trc.
Abdulhalim M uhammed, Daru'l-maarif, il. bask, Kahire,1988, s. 89.
20
El. i, 22/23; James Stalker, The Life OfSt. Paul, s. 20; Maclean, "The Apostle
Paul", DBH, s. 687; Amiot, The Key Concepts of St.Paul, s. 17; Fitzmyer, Paul
and His Thealogy, s. 9.
yaklak bir tarih tespit etmek mmkn grnmektedir. Tarih

tespitinde, esas alnacak gstergeler ise unlardr: Gen i ken,
Stephan'n ldrldnde Kuds'tedir21 Stephan'n ldr ld
tarih, MS 33'tr. Pavlus'un Stefan'n ldr lmesinde Kuds'te
bulunduunu anlatt yerde onu ifade etmek iin Elilerin le
ri'nin kulland terim olan neanias, yirmi ile otuz aras bir ya
ifade etmektedir. Ayrca o, bu tarihlerde Sanhedrin yesidir.
San hedrin yelii, otuz yan altnda olanlarn kabul edilmedii bir
statdr22 am grevi gibi, bu tr nemli bir grevin daha kk
birisine veril mesi dnlemez. Filumun'a Mektup'unda (Fil. 9)
ise, kendisinden, yaklak olarak altm yanda bir insan ifade
etmek iin kullanlan ve " olduka yal" ya da "ihtiyar bir adam"
anlamna gelen presbytes diye sz eder2 3 Filimun'a gnderdii
mektup, Roma'da hapisteyken yazd son mektuplarndan biridir.
Roma' da hapis kald tarih ise MS. 62'dir24
Jerome, Pavlus'un milattan sonraki ilk on ylda doduunu
syler25 Ancak daha modern yazarlardan bir ksm, yukarda veri
len bilgilerden hareketle, Pavlus'un dou m tarihinin, mllad ba
langc olarak kabul edilen isa'nn doum tarihinin genel olarak
kabul edilen tarihten bir, iki ya da drt yl nce olduunu var sa-
21
Grant, El. .'nin Pavlus'un Stefan'n ldrld zaman Kuds'de olmas"nn
m uhtemel olmadn, henz Kuds' ziyaret etmemi olmasndan hareketle
syler. Grant, Saint Paul, s. 14.
22 Esseniler'de yarg olmak iin, otuz yanda olmak gerekmektedir. Bkz. Jerome
M urphy-O'Conner, OP, Paul, A Critical Life, Clarendon Press, Oxford, 1996, s. 4.
23
Presbytes kelimesinin altm yan balar ya da ellili yan sonlar anlamnda,
Pavlus'un dneminde yaam olan Yunan geleneksel kullanmnn ifadesi olan
Philo, Solon, sahte Hypocrates'in metinleriyle, ayn dnemdeki Yahudi gele
neksel kullanmnn ifadesi olan Damscus Document ve Talmud metinleri iin
bkz. Murphy-O'Conner, Paul, s. 2-4.
24 Fitzmyer, a.g.e., s. 9; Stalker, The Life Of St. Paul, s.19-20; Parker, "Paul"., s.
412. Parker bu mektupta Pavlus'un kulland ifadenin presbytes yerine
presbeytes olabileceini ve bunun da eli/temsilci anlamna gelebileceini, do
laysyla da yala alakas olmayabileceini de ekler.A.g.m., s. 412. Pavlus'un
doum tarihini tespitte presbytes terimini kullanarak benzer bir sonuca ula
an son bir alma iin bkz. Murphy-O'Conner, a.g.e., s. 1-4.
25 F. F. Bruce, "Paul in Early Church Tradition", PDL., s. 681.
yarak, sa'nn dou m tarihi ile hemen hemen ayn zamanda 2 6

olduunu syleyenlerin yan sra, isa'nn doum tarihinin M . 5
ya da 6 olduunu kabul ederek Pavlus'un doum tarihinin isa'nn
kinden iki ya da yl nce yani, M . 8-7 ya da 9-8. yllar olduu
nu syleyenler de vardr27
Pavlus hakkndaki verilerden hareketle byle bir doum tarihi
tespit etmek mmkn olsa bile, bu tarihin Pavlus'un doumunun
tam tarihini bize verdiini dnemeyiz. Zira, Filumun'a Mektup
dndaki veriler, onlar doru olarak kabul edenler iin bir anlam
ifade eder. Oysa, Pavlus'un Kuds'e eitim iin gitmedii ve
Stefan'n ldr lmesinde ise, orada bu lunduunu kabul etmeyen
ler iin, yukarda kendisinden karmda bulunulan kavramlar an
lamsz hale geleceinden, belirlenen tarihte bir gereklik ifade et
meyecektir. Baka bir yol olmad zaman, kesinlii tartmal da
olsa, yaklak bir tarih tespit etmek, o tarihin tam olarak yanl ol-
26 Stalker, The Life Of St. Paul, .20; Parker, a.g.m., EA, s. 412 Grant, Saint Paul, s.
12; Murphy-O'Conner, a.g.e., s. 4; Mahmud Barelvi, /slam and World Religions,
lslamic Puplications Ltd. Lahor, Pakistan 1983, s.178. isa'nn doum tarihinin
m.. bir, iki ya da drt yl nce olmas ve milad balangc olarak kabulnn yan
l bir hesaplamadan kaynaklandnda dair bkz. Barelvi, a.g.e., s. 169.
27 Franois Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 17. Pavlus'un hayatndaki
olaylar ele alma anlamn ifade eden, "Chronology of Paul" adl almalar,
onun H ristiyan oluundan, ya da isa'nn ge ykseliinden balarlar. Bu yz
den de, Pavlus'un doum tarihi ile ilgili bir bilgi iermezler. Kronolojik yakla
mlar n bu zellii iin bkz. L. C. A. Alexander, "Chronology of Paul", DPL, s.
1 15-123; Frederic W. Farrar, Life and Work of St. Paul, Cassel & Company
Limited, London, Paris & Malbourn 1891, s. 753-55. sa' nn doum tarihi kesin
olmamakla birlikte, mesela Renan, bugn bilinenden birka yl daha nce ol
duunu syler. Renan, isa'nn Hayat, trc. Ziya shan, M EB. Yaynlar, Ankara
1945, s. 4; J.Lebreton, sa'nn doum tarihi olarak M. . 5-6 yln teklif eder. J.
Lebreton, "Je'sus-Christ Chronologie", Dictionie de la Bible, Supple'ment, Pa
ris, 1949, iV, 972-973; Goguel, sa'nn doum tarihini Herod'un lmnden az
nce 750 Roma ylnda M. . 4'den nce yani 5 ylnda olduunu syler.
Mourice Goguel, Jesus and the Origins Of Christionity, il, The Life of Jesus,
Harper Torch Books, Harper & Brothers, New York 1960, s. 232; J. J. Pe,
"Jesus: The Christ and Christology", Britannica, Micropadia, il, USA, 1990,
257. Ayn tarih iin bkz. Hanacr Hasan el-Hadari, TCrlh'u/-Fikr'l-Mesihi,
Daru's-sekafe Kahire, 1981, s. 168. sa'nn doum tarihini btn bunlar iere
cek bir ekilde M. 7-4'deki bir tarihe yerletiren bir tespit iin bkz. Madeine
& Miller, "Chronology", HDB, s . 100.
60 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
duu ortaya konuluncaya kadar gereklidir. Zira, hayatnn geri kalan

ksmnn, bu tarihle ilikili olarak ele almak bazen zorunlu olabilir.
1.Tarsus
Tarsus, ilk kez, 1 1 1 . Shalmaneser adna M. dokuzuncu yzyl

da.'da dikilen ve Siyah Dikilita (Black Obelisk) adl antta 28 Tarzi
olarak zikredilir. Drdnc yzylda Xenophon (Anapb. 1.2.23)
ondan "byk ve zengin bir ehir" diye sz eder. Drdnc ve
beinci yzyl madeni paralar, ehrin erken bir dnemde
hellenlemi olduunu ima eder. iV. Antichos Epiphanes ( 175-164
m..) tarafndan esasl bir ekilde hellenletirilmi 29 olan bu yer
de, ticaret ve sanayinin gelimesine yardm etmesi iin bir Yahudi
kolonisi kurulmutu. Pompey'in m.. 66'da Anadolu'nun yeniden
organizasyonu srasnda Tarsus, Kilikya eyaletinin bakenti oldu.
Daha sonra, Antony tarafndan ehre zgrlk, dokunulmazlk ve
vatandalk verildi ve Augustus, ehrin Roma'yla irtibatlarn ifade
eden bu haklarn teyit etti 30 . Tarsus, Anadolu ile am arasnda bir
gei noktas ve nemli ticaret yollarnn birletii yerdi; bu yz
den de, ksa bir sre iinde Yu nanistan, talya, Kapadokya, am,
Kbrs, Fenike ve Msr'dan insanlar bir arada bulundurabilecek
bir cazibe merkezi oldu 3 1
2. Kltrel Yaps
Helenizmin hakim olduu Tarsus,. iyi bilinen bir kltr, felsefe,

eitim merkezi ve niversite ehriy di32A-gt0s i-
28
Black Obelisk, Kral Shalmanasar ll'n (M. 858-824) Asurdaki antdr. Askeri
saldrlar ve dier zaferleri ve srail kral Yehu'nun vergi demlerini ierir.
1845'de Austen Henry tarafndan Musul'un gneyindeki Kalhu'da bulunmu
tur. Bu ta ant imdi British Museum'dadr. Britannica, Micropaedia, il, s.
257. Shalmanasar iin bkz. Madeliene & Miller, "Shalmaneser", HBD, s. 667-
668.
29 Purdy, a.g.m., /DP, iV, 684; Madeleine & Miller, "Tarsus", HBD,s. 727.
3 Fitzmyer, Pau/ and His Theo/ogy, s . 9; Madaleine & Miller, "Tarsus", HBD,s.
727.
31 Guignebert, e/-Mesihiyye, s. 88
32 Maclean, "The Paul Apostle", DBH, s. 687; Alexander, The Ethics ofSt. Pau/, s.
39; Guignebert, a.g.e., s. 88; Grant, Saint Paul, s . 13; Anthony C. Deane, St.
Paul and His Letters, s. 45-46.
versiteler yaygnd. Halk, ou felsefeci olan ehirdeki hocalarnn

syledi klerine byk deer atfediyordu 33 . Strabo, Tarsus'daki
!.1 Atina ve skenderiye'ninkilerden daha iyi olduunu ve
_r: lLe rlr.i f!_ K,.!)ikya'nn yerlilerinden olup yabanc olmaCfiln-
nakleder34 Bura dulunanfffiCi"ffar aralarnda Kiniklerin3 5ce
. - - . - - ___ ..,
-- . ' . ._,.,_ __
bulunmasna ramen ounluk - Stoa okuluna mensup olan filozof-

.
. .. . ... . " . --- --..---- --
6
lardan olumaktayd 3 . Stoaclar, halkn felsefelerini bilmelerini
------ - --- "'H ,. < "'" ,
istediklerinden bunu salayacak bir metot takip ed iyorlard. zel-

likle de edebi uslubu kullanarak, ahlaki prensiplerini halk arasnda
yayyorlard. Stoac filozof Athenadorus Cananites, M. lS'de
burada inzivaya ekilmi ve kendisine ehrin demokratik ve sivil
gidiini yeniden gzden geirme grevi verilmitir. Dier Stoik ve
Epikryen felsefeciler de buraya yerleerek burada kendi reti
lerini a nlatmaya srdrmlerdir. Mehur Romal felsefeciler
Cicero, J u lius Caesar, Augustus, Mark Antony ve Kleopatra Tar
sus'u ziyaret etmilerdir. Bu yzden lu ka, Pavlus'un "hi de
nemsiz olmayan ehrin vatanda" olarak vndn 37 nakle
der.
Guignebert, Pavlus'un Stoik felsefe ile dolu bu ortamda yaa
masnn kendisini gayri ihtiyari etkilediini, a ncak ok sonralar bu
etkinin ortaya ktn sylerken 3 8 Munck ise, Pavlus'un Stoac
felsefeye herhangi bir ainalk gstermediini ifade eder39 .
3. Tarsus' un Dini Yaps
Pavlus dneminde Tarsus'un dini hayatyla a lakal yeterli ol

mamakla birlikte, az da olsa bilgiye sahibiz. O dnemden kalan
33 Strabo, Corafya, Anadolu, Kitap Xll, Xlll, XIV, trc. Adnan Pekman, Arkeoloji v e
Sanat Yaynlar, trs., s. 239-240.
34 Strabo,a.g.e., s. 39-40; Alexander, The Ethics of St. Pau/, s. 47; Madelein &
Miller, "Tarsus", HBD, s. 728.
35 Purdy, "Paul The Apostle", /DP, iV, 684.
36 Strabo, a.g.e., s. 242,
37 El. . 21/39; Guignebert, el-Meshiyye, s. 88-89; Fitzmyer, Paul and His
Theology, s. 10.
38 Guignebert, a.g.e., s. 104; Madalein & Miller, "Tarsus", HBD, s . 728.
39 Munck, Paul and The Salvation of Monkind, s . 144
62 PAVLUS H IRSTYANLIGI NA GR
eserler, zel bir yere sahip iki ilahn var olduunu ortaya koymak
tadrlar. Bunlardan birincisi, Yunanlarn Zeus'una yakn olan "Baal
Tarz" ya da "Tarsus'u n Efendisi"dir. kincisi ise, Yunandaki
Herkl'e yakn olan "Sandan"dr. Bunlardan birincisi, topran
bereketli olmasn salayan eski bir ziraat tanrsdr. Tarsus'a gelip
de, gnden gne Zeus'a yakn bir konuma ykselmi ve "semann
tanrs" ve "tanrlarn tanrs" sfatlarn a lacak bir ekil kazanarak
kendisine inananlardan uzaklamtr. Oysa, Sandan, Baal Tarz' n
aksine, inananlar n neredeyse kendisine dokunabilecekleri kadar
yakn bir tanryd.
Sandan da, bir ziraat ilahyd ve bereketle ilgiliyd i . insanlar her
sene onun iin trenler dzenliyorlar ve onu temsil eden eyi
yakyorlar ve bu yakma treninden sonra, onun . ge ykselece
ine inanyorlard. Tarsus'taki bu len-dirile n tanr inancnn,
Frigya'daki Attis, Babil'deki Temmuz, amda'ki Adonis ve M
sr'daki Oziris arasndaki bir benzerlik olduu aktr. Sandan inan
cnn zerine bu dinlerden bir eyler ilave edildiini sylemek
mmkndr.
Ancak Sandan'n bu dinlerden kendisine has bir kurtul ua er
me yolu ve batini bilme yollarna dair bir eyler alp a lmad,
Sandan'n "kurtarc" saylp saylamad, bugn cevaplanmas
gereken sorulardr. Ancak bu sorulara, Sa ndan'n bir takm gizemli
uygulmalarla ilikili olduu ya da kendisinin "kurtarc" d iye isim
lendiri ldiini net olarak ortaya koyacak belgelere sahip deiliz.
Fakat, dier len-dirilen tanrlar arasnda olan ve yukarda ifade
edilen ortak zellikten (lme-yeniden dirilme) hareketle, dier
ziraat tanrlar gibi bir takm srr zelliklere sahip olduu, inanan
larn da onu efaati ve kurtarc olduunu kabul ettikleri byk
tanr ile insanlar arasnda arac olarak grd kleri sylenebilir. Bu
yaklam, Sandan'n da dier tanrlardan farkl olmad inancn
destekleyebilir40
40 Yldrm, a. g.e., s. 45; Guignebert, a.g.e., s. 101.

Tarsus'un, Pavlus'un yaad dnemdeki dini hayatyla a lakal

bir dier mesele, burada sr zelliini tayan baka ibadetlerin
olup olmaddr. gal ettii konum itibariyle Tarsus'un, insa nlarn
kendileriyle birlikte farkl inan ve dinlerini tadklar bir kavak
noktasnda bulunmas, bu sorunun olumlu cevaplanmasna yol
aar4 1 Fakat bu yaklam kesin bir dnce olarak ileri srmek
yerine biraz daha ihtiyatl davranmak daha uygun _olacaktr. Tar
sus'un Firigya llar'a yakn ve am'a bitiik olmas, Fenikelilerle
daimi yakn ilikisi ve M sr'la olan balantlar, Tarsuslular'n bu
blgelerde yaygn olan "sr dinleri" ve ' onlarn nemli mitolojik
konularna aina olduklar, kendileri iin nem tayan bir takm
temel semboller ortaya koyduklarn kabul kolaylatrr. Kadim
dnya da, dini aland a bu tr alverilerin olduunu ortaya koyar.
Bu kabul destekleyecek bir baka gzlem ise, sr dinlerinin ge
limesindeki temel u nsur olan senkretik eilimin yani, benzer
sfatlara sahip ve benzer grevleri yerine getirdii kabul edilen
tanrlar birletirmeye, onlar ikili hale getirmeye ynelik eilimin
Tarsus' da var olmasdr. Bu eilim, uzun bir zaman nce Tarsus' da
ortaya km ve belirgin bir hale gelmiti. Senkretik olgunun var
l bilgisi, Tarsus'un dini hayat hakknda bize kada r u laanlarn
en belirgini ve en glsdr42
u halde tarihsel olarak kesin olmasa bile Pavlus, ilk byme
an , tabilerinin, inala deil fai<a ge rekle"tii-iferisembolil<
-- -------- A '- " " ' > -.." "' ----- _,_, ....__
._ ,____
a.yl!JLr le kendi_ siyle birletiklerl_Jer:d!riler:ttarrnrtarac!_ya. da

efaatiyle gerekleen kurtulu dncesiyle dolu bir evrede
geirdi. Buradaki sembolik ayinler, inananlarn u lamak istedikleri
ey olan tanryla birlemelerinde, esas bir u nsur olarak kabul
edilirdi. Bir kimsenin bu sr dinlerinden birine girmesi, dini kav
ramlar, sembollerin anlamlarn renmeksizin mmkn deildi.
Tabilerin dier insanlardan sakladklar en nemli ey, dini inan
larnn temelleri ve bu dinin onlardan yapmalarn istedikleri ey-
41 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 102-3.

42 Helenistik dinlerin senkretik olduuna dair bkz. Luther H. Martin, "Why
Cecropian Minarva? Hellenistic Religious Syncretism as System", Numen,
lnternational Review For The History of Religions, XXX, fas. s. 131-145.
64 PAVLUS HIRSTYANLIGI NA G R
ler deil, yalnzca onlarn var olularn deitiren ve gelitiren,

"sr"d 43
D. ALES
1. Ailesinin Kkeni
Babasnn Tarsus'a nereden geldii bilinmemekle birlikte,

Jerome, Pavlus'un babasnn geldii yeri Galile'deki Giscala oldu
unu dnr44 Ramsey'e gre Selevkid krallarndan biri tarafn
dan buraya getirilmitir45 . Pavlus'un babas, nadiren rvetle de
kazanlyor olmasna ramen, genellikle devlete yaplan sekin bir
(askeri) hizmet karl olarak verilen46 Roma vatandal 47 stat
sne sahiptir48 .
43 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 103-104.

44 F. F. Bruce, "Paul in Acts and Letters'', DPL, s. 681.
45 Maclean, "The Apostle Paul", DBH, s. 687.
46 Erwin R. Goodenough with A. T Kraabel, "Paul and The Hellenization of
Christianity", s. 32; Parker, "Paul", s. 412; Anthony C. Dean, St. Paul and His
Letters, s. 59.
47 Roma'da vatandalk ekilde kazanlmaktadr:
!. Doumla: /us civile (Yurttalar hukuku) gre geerli bir evlilik yapan ana
babadan doan ocuklar Roma vatanda saylyorlard.
i l . Azat etme yoluyla: Azat edilen kleler vatandalk hakkn elde ediyorlard.
Ancak bu vatandalk yoluyla doutan kazanlan vatandaln sahip olduu
bir takm haklara sahip olamyorlard.
1 1 1 . Yurttalk hakk tannmasyla: Romallar tarafndan devlet olarak tannan
rgtl topluluk mensuplarna toplu ya da birey olarak vatandalk hakk tan
n yordu. Bu konu da ayrntl bilgiler iin bkz. zcan Karadeniz, Roma Hukuku,
A..H.F. Ankara, 1974, s. 140-151. Maccoby ve Voltaire Pavlus'un babasnn
Roma vatanda olduunu kabul etmezler. Roma vatandal doumdan ka
zanlan bir ey olmasna ramen, Pavlus'un Roma vatandal statsn, son
Kuds ziyaretinden az nce elde ettiini sylerler. Voltaire de, Pavlus'un ba
basnn Tarsus ncesi kald yerin Jerom tarafndan Giscala olduu eklindeki
teklifinden hareketle, bu kasabann Galile' de yer aldn bu yzden Pavlus'un
Roma vatanda olamayacan dnr. Maccoby, The Mythmaker, s. 161-
164; Voltaire, Felsefe Szl, drdnc bask, ev. Ltf Ay, nkialap ve Aka
Kitapevleri, stanbul ty. s. 264.
48 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 90; Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 17.
Goodenough, Luka tarafndan anlatlan Pavlus'un bu Roma vatandalnn
pheli olduunu dnr. Bunun doruluuna dair tek delilin, genellikle do
um sebebiyle elde edilen vatandaln bir ifadesi olan, Pavlus isminin oldu-
PAVLUS'U N HAYATI VE MSYON ERLK FAALYETLER 65
Bnyamin kabilesine (Fil. 3/5) mensup olan Pavlus'un ailesi,

muhtemelen zengin ve nemli bir aileydi 49 Babas Yahudi bir
tcca rd. ad r, hal ve ayakkablar iin Tarsus'da clicium olarak
bilinen kei klndan kumalar rmekle megul oluyordu 50 Pavlus
da hal dokumacln renmiti. Ancak, bu meslei renmesi,
ailesinin fakirliinden ziyade din adam eitimi grenlerin bir el
sanat renmeleriyle ilgil i gelenein bir gereiydi.
i l . EGTM
Pavlus, be-alt yandan itibaren, eitimin tamamnn kutsal

metin zerine oturtulduu Yahudi okuluna gnderildi 51 bra nice
Kitab- Mukaddes'e ve Yetmiler Terc mesine (Se ptuaginte) ai
na hale gelen Pavlus, mektu plarna da yansyan Eski Ahit'e dair iyi
bir bilgi birikimine sahip oldu 52 Aramca bildii hususunda kesin
unu syler. Goodenough with Kraabel, "Paul and Th e Hellenization of

Christianity", s. 32.
49 Maclean, "The Paul Apostle", DBH, s . 687. Anthony C. Deane, St. Paul and His
Letters, s . 42. Pavlus'un Bnyamin kabilesinden olduunu ileri srmekle ne
yapmak istedii ak deildir. Ancak bununla vnme sebebi, Kuds ve Mabe
din Bnyamin kabilesinin toprana bina edilmi olmas, kuzey krallnn
Yahuda' dan ayrlmasnda Bnyamin ve Yudah/Yahuda'nn, Davud'un krallna
bal kalmaya devam etmeleri olmas mmkndr. W. R. Stegner, "Paul the
Jew", DPL, s . 504. Pavlus'un kendisini Bnyamn kabilesine mensup biri olarak
takdim etmesini daha ok olumsuzlayan bir yaklam iin bkz. Maccoby, Myth
Maker s. 167.
50 Anthony C. Deane, St. Pau/ and His Letters, s. 45; Grant, Saint Paul, s. 13,
51 Bruce, Pavlus'un Tarsus'da hibir okulda eitim grmediini syler. Bruce,
"Paul in Acts and Letters", s. 681.
52 Amiot, a.g.e., s. 17; Grant, Saint Pau/, s. 6. Pavlus'un Yetmileri kulland
hakknda genel bir kabul vardr. Ancak tartma bitmi deildir. Pavlus, Yetmi
Jer'e ait gelenein bir varyantn m, targumik bir gelenei m i yoksa b rani
ce'den dorudan bir tercmeyi mi kullanmaktadr. Pavlus, hibir yerde aka
apokriflerden iktbasta bulunmaz, ancak dolayl imalar, zellikle de Sley
man'n Hikmet'ine ynelik olarak bulunabilir. Pavlus'un Eski Ahit ikitibaslar
onun bu konuda seici olduunu gsterir. ktibaslar zellikle, Kor. 1-11, Gaf.' da
ve Rom.'n yars kadar nemli bir yer tutar. Eski Ahit iktibaslarnn sekizde bi
rinden ou, Pentatk ve aya'dr. Yaratl ve Mezmurlar Pavlus'un gzdele
ridir. Anlatlarda Pavlus'un ilgisi Adem ve Patriyarklar zerinde younlar ve
daha az bir ilgi ise, srail'in l hayat dnemi, vaadedilen topraklarn fethi,
66 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GiR
kabul olmamasna ramen, Grant, d nd ve rya grd

dilin Aramca olmasnn muhtemel olduunu syler53
G rek edebiyat ya da kltr hakknda bir eyler biliyor g
rn mektedir. Bildii Yunanca, halk dili olan koindir54 Pavlus'un
Grek yazarlarndan iktibaslar (Kor. 1, 15/32), herhangi bir insann
bilecei trden eyler olduu; kulland kelime hazinesi d nda
Yunan felsefesinden, Yahudi helenizminden ya da dounun farkl
sr kltlerinden etkilendiini gsterecek herhangi bir eyin bu
lunmad iddialarna karlk, bunlarn Pavlus'un yaad yerlerin
hakim d nceleri olduunu ve bu yzden de onun etkilenmeme
sinin mmkn olmadn syleyenler de vardr. stelik, yaad
ortamdaki bu etkilerden uzak kalm olsa bile, genel Yahudi d
ncesi M sr, Babil, ran ve son olarak da Yunan' dan etkilenmiti.
zellikle Yahudi "Hikmet Kitab" 55 Yunan dncesinin izlerini
tar ve Pavlus da bu kitab biliyordu.
Yahudi Yasa'sna bakn yanstan ifadeleri, esas olarak Yahudi
dini retisi dorultusundayd (Roma. 7 /25), (Romo. 2/15 ) ve hi
hakimler v e monaryedir. Ak iktibaslarn yansra imalarda dikkate alnd

nda Pentatk'den ziyade Peygamberlerin rol, Pavlus'un Eski Ahit iktibasla
rnda kutsal metinlerin merkezi haline gelir. Eski Ahit'in e n dikkat ekici ikti
baslarna rnek olarak, Rom. 10/5-8'da Tesniye 30/12 vd'dan; Kor. i l 3/7-18'da
k 34/29 vd.'dan gibi. "Concerning Gaf. 4/1-11", JBL, s. 268. Brevard S.
Childs, Biblica/ Theology of the 0/d and New Testaments, Fortress Press,

Minneapolis, 1993, a.g.e., s. 238. Maccoby, Pavlus'un Ferisi bir akedemide a

lacak biri olmadn syler. Ona gre, Tarsus' da Aramca konuuluyordu ; Yu
nanca ise ticaret ve ynetim diliydi. Oysa branice ise, bilim adamlarnn diliy
di. Bu dil hem klasik ekliyle branice Kitab- Mukaddes'te hem de yeni for
m uyla Mina'da yer alr. Targumlardan ortaya kt gibi branice Kitab- Mu
kaddes bilgisi Pavlus'un zamannda nispeten daha az yaygnd. Onun branice
yi az bildiinin bir gstergesi olarak da iktibaslarnn branice nshadan deil
de, Yunanca versiyon olan Septante'den oluunu gsterir. Maccoby, The
Mythmaker... , s. 71.
53 Grant, Saint Paul, s . 6; Madelein & Miller, "Tarsus", HBD, s. 728.
54 Maccoby, The Mythmaker. .. , s. 70. Nock, Pavlus'un Yunanca'y ocukluunda
ve iyi bir ekilde rendiini syler. Arthur Darby Nock, St. Paul, Oxford
University Press, London, 1953, s. 27.
55 Bu kitap isa'nn geliinden yaklak yzyl nce, ismen bilinmeyen ancak is
kenderiye Yahudi cemaatinden olan biri tarafndan Yunanca olarak kaleme
alnmtr. Tad zellikler itibariyle Ben Sirak' andrr.
PAVLUS' UN HAYATI VE MSYON ERLK FAALYETLER 67
bir zaman Tanr'nn seilmi halkndan olduunu u nutmamt 56 .

Yetitii orta mn hakim duncesi olan stoac retinin mektupla
rnda yer a lmamasna ramen, onun gibi, greko-roman d nyasn
da dolaan bir kimsenin blgenin en etkili felsefesiyle aina ol
mamas dnlemez5 7
Dnen bir yapya sahipti. Doutan getirdii bu yeteneklerini
eitimle de gelitirmiti. Dier havariler ancak Filistin iinde tebli
yapabilecek bilgiye sahip, eitim grmemi Celile'li balklar58 ol
masna ramen Pavlus, dneminin tm eitim imkanlarndan yarar
lanmt 59 . Erken dnemde Kuds'e gelmi ve Gamelyel'in 60 gze
timi altnda eitimini tamamlamtr61 Guignebert Pavlus'un eiti
mini Kuds'te deil de Antakya'da tamamladn ileri srer. Onun
bu yaklamn, Luka'nn (El. i, 22/3) verdii bilgiyi yanllayamaz-
56 Prudy, a.g.m., IDP, iV, 688.

57 H. L. Goudge, The Theology of St. Paul, "A New Commantary On Holy
Scripture", London, s. 404. Munck ve Amiot Pavlus'un Stoik felsefeye aina
olmadn ileri srerler. Amiot'a gre, Pavlus'un eitiminde yaad ortamn
helenistik dnya ve Tarsus'da yaygn olarak bilinen Stoizmin onun zerinde bir
etkisinin olmamtr. Helenizmin etkisinin olmamasn, onun putperestlere
kar Hristiyan olmadan ve olduktan sonraki olumsuz tavrn gserirken, Stoa
clktan etkilenmemesini ise, Stoacln panteizm ve zayf bir lmszlk d
ncesine sahip olmasn gsterir. Helenizmin etkisi, ona gre yalnzca kullan
d kelime hazinesi ve edebi tarz vastasyla olduunu syler. Pavlus
zamannda revata olan kavramlar kullanr. Ancak onlara yeni anlamlar verir.
Yazlarnda bulunan iirsel imalar onun Yunan edebiyatna ana olduunu
destekleyecek derecede deildir . . Munck, Paul and The Salvation of Mankind,
s. 144; Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s.45. Bultmann, Helenistik klt
rn bir parasn oluturan Stoizm'i Pavlus'un dncesinin ekillenmesinde
etken olan kaynaklardan biri olarak takdim eder. Bunun iin bkz. Bultmann,
Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s. 135-145.
58 James Stalker, The Life Of St. Paul, s. 17; Guignebert, a.g.e., s. 72.
59 Stalker, a.g.e., s . s
6
Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 10. Gamalyel hakkndaki ksa bir biyografi
iin, Strack and Stemberger, lntroduction to The Talmud and Midrash, s. 73.
61
Grant, Gaf. 1/22'deki "Yahudiye'nin Mesih'e ait topluluklar beni ahsen
tanmyorlard" ifadesini esas alarak Pavlus'un bu yalarda Kuds'e gitmedii
ni ve muhtemelen genliini doum yeri olan Tarsus'da geirdiini syler.
Grant, Saint Paul, s. 13.
sa da, bunu destekleyecek deliller bulmak mmkndr62 Luka'nn

Pavlus'un genlik tasviri onun semitik eitimini ve dnce tarzn
aklamakla birlikte Pavlus, genliinin bu zelliine dair tek bir sz
bile etmez. Muhakeme ve Eski Ahit' kullanma tarz eitimli ada
Filistinli Yahudilerinkini artrsa da, rabbinik geleneklere dayan
mas, ispat edilmekten ziyade, ima edilir. Rabbinik eitim aldna
dair tek delil yukarda ifade edilen ve Elilerin leri'nde yer alan
Gamelyel'in talebesi o lmasdr63
Jeremias, Lu ka'nn Elilerin leri'inde anlatt am yolculuu
iin grevlendirilmesi ve Hristiyanlarn a leyhine Sanhedrin'in bir
yesi olarak kullanlmasndan haraketle, Pavlus'un yalnzca
rabbinik bir talebe deil ayn zamanda hukuki kararlar verebilece
i kabul edilmi bir hoca olduu sonucunu da karr. 40 ya,
rabbinik atanma (rabbinical ordination) iin gerekli olduundan
Pavlus'un orta yala.rda Hristiyan olduu nu ve evlilik rabbiler iin
gerekli olduundan evlendii, daha sonra boand ve yeniden
evlenmediini (Kor. 1 7/8, 9/5; Fi/ip. 4/2) dnr. Ancak bu kur
gudaki her nokta phelidir64 Pavlus'un evlenmesi meselesine
62 Gamelyel'in Pavlus'un hocas olduunu reddecek kesin bir bilgi olmamasna

ramen, bu iliki tartmaya aktr. Gamalyel'in, Pavlus'un hocas olmadna
dair deliller olarak unlar da zikredilebilir: Elilerin lerinde izilen Gamelyel
portresi -kendi inanlar dndaki insanlara, mesela, Hristiyan olduktan sonra
Pavlus'a kar hogrl yaklam gibi- kendisinin rencisi olan bir kimsenin
dier insanlara kar bu kadar kat ve acmasz oluuyla uygunluk gstermez.
Maccoby, Gamalyel'in ok iyi bir alt yapya sahip olan insanlar renci olarak
kabul ettiini syler. Bu d a Pavlus'un byle. bir eitimi nerede ve nasl ald
problemini ortaya karr. Maccoby'e gre, Pavlus'un Gamalyel'in talebesi ol
madn dndrecek olduka gl deliller vardr. Grant da, Pavlus'un
genliinde Kuds'te bulunmad iin, Gamelyel'in talebesi olmasnn mm
kn olmadn syler. Grant, Saint Paul, s . 155; Maccoby, The Mythmaker. , ..
s. 9; Suat Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 46.

63 Fitzmyer, Paul and His THeo/ogy, s. 10.
64 Fitzmyer, a.g.e., s. 10-11. Renan da, Pavlus'un Filipeli Lidya ile evlendiini
syler. Alexander, The Ethics ofSt. Paul, s. 289.
PAVLUS'U N HAYATI VE M SYO N ERLK FAALYETLER 69
ynelik bu kurgusal yaklamn a ksine onun evlenmediini syle

yenler de vardr65
A. TARSUS'TAK EGT M NN ARKAPLANI
Pavlus'u n daha sonraki baarlar onun farkl kltrel bir a lt

yapya sahip olduunu gsterir. Bunlar onun yetimesi srasnda
kazandklardr ve bunlar u balklar a ltnda sra lanabilir:
1. Eitiminin Yahudi Boyutu
Kat bir Yahudi tarzyla yetitirilmiti. ve bu zelliinden dolay

da vnrd (El. . 22/3). "braniden domu braniyim" ifade
sinden, braniceyi konuacak ekilde yetitirilmi olduun u a nla
mak mmkndr66 Kutsal metin lerin derin anlamlarna ynelik
aratrmann hakim olduu bu dnemdeki Yahudi eitiminin ta
mamn ald. Guignebert'in onun eitim yerinin Anta kya olduunu
kabul etmesiyle, hocalarnn arasnda Gamelyel'in olmas konu
sundaki bilginin kabul edilmesi, konuyla ilgili yukardaki ifadeler
den sonra, d aha zor olsa da, hem Elilerin leri'nden hem de
kendi mektuplarndan, iyi bir ferisi eitimi a ld ya da ferisi yo
rum tarzn ok iyi bildii ortaya kar67 .
65 Yasa rencileri ve hocalar iin, gen Yahudilerin yerine getirmeleri dini bir
zorunluluk olan evlenmeme eklindeki Yahudi geleneinden haraketle
Pavlus'un evlenmediini, Dean syler. Bkz. St. Pau/ and His Letters, s. 54.
66 Flip. 3/5. Bununla milletlerden atasnn olmad d a anlalabilir. Bkz. Stegner,
a.g.m., DPL, s. 504.
67 Guignebert, a.g.e., s. 107; Alexander, The Ethics of St. Paul, s.35. El.
l.' lerinde yer almasna ramen Pavlus'un mektuplarnda Gamelyel'in yer al
mamasn Munck, Pavlus'un tebli sahasnn milletler olduu ve Gamelyel'in
bilinmedii bir yerde de isminin bir referans olarak zikrinin de bir ey ifade
etmeyecei eklinde aklar Munck, Pau/ and Salvation of Mankind, s.80-81.
Bu yaklamdan on un, El. .'lerindeki bilginin doruluunu, her hangi bir
tenkide tabii tutmakszn kabul ettii anlam kar. Oysa genel olarak tenkidi
bir ekilde alma yapan melliflerin ou Gamelyel meselesini sorgulamlar
ve bir ksm, Pavlus'un tavryla onun, yine El. .lerinde anlatlan H ristiyanlara
kar tavrndan dolay verilen bilginin doruluunu kabul etmemilerdir.
2. Kuds'teki/Antakya' da ki Eitimi
Saul'un yaklak 13 yandayken eitimini tamamlamak iin

Kuds'e gnderildii, onun hakknda yazanlar tarafndan genellik
le kabul edilir68 Ancak Guignebert, Pavlus'un Yahudilie dair
eitimini Kuds'de deil de Antakya'da tamamladn ileri srer.
nk, Yahudi ulema yalnzca Kuds'te deil, skenderiye ve An
takya'da da vardr. Pavlus'un ortaya koyduu yaklam tarz,
onun, Kuds yerine, Antakya'da yetitiini gsterir. Zira, Yeni
Ahit'te profili izilen, kendi d i ninden olmayan insanlara kar ho
grl olma gibi zelliklere sahip olan Gamelyel'in rahle-i tedri
sinden gemi biri gibi davranmaz. Bu konuda kendisini yetitiren
hocasnn tavrn tamamen grmezden gelir. Bunu da, Yahudilie
has bilgiler konusunda yeterli bir eitim grm olmakla birlikte,
eitimini, Kuds'te deil de baka bir yerde tamamladn kabul
etmeyi kolaylatrc bir etken olarak kabul edebiliriz69 . Pavlus'un
biyografisi hakkndaki bilgiyi Luka'nn Elilerin leri'nden naklet
mi olmasna ramen, Guignebert'in yaklam yukarda zikredilen
sebepler gz nne alndnda kabule daha ayan grnmekte
dir70 .
Helenistik dnemin balarnda Yahudi aristokrat snfna men
sup genlere hikmet/felsefe retilirdi 7 1 . Helenistik dnemin
sonraki safhalarnda Yahud ili, Yunan eitim ve dili iinde kay
bolmaktan koru mak maksadyla, btn Yahudi halkna Yasa'y
retmeye ynelik bir eilim ortaya kt. Sonradan bu yaklam,
Ferisiliin esas hedefi haline geldi. Pavlus'un zamannda alt-yedi
yandaki ocuklara branice Kitab- Mukaddesi reten ilkokul
seviyesinde okullar (bet-sefer) a vard. Daha st okullarda ise
68
Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s. 18.
09 Guignebert, e/-Mesihiyye, s. 89.
70 Pavlus'un Gamalyel'in talebesi oluuna pheyle bakldna dair bkz. Leander,
Paul and His Letters, s.24. Pavlus'un Hristiyan olmadan nce Kuds'e gelme
dii hususunda Grant da ayn d nceyi paylar. Ona gre, Stefan'n ld
rlmesinde Pavlus'un seyirciler arasnda yer almas, bir kurgudur. Grant, Saint
Paul, s.110.
71 Sirak Kitab 51/23-28. Amiot, The Key Conce s of St. Pau/, s. 18.
PAVLU S' U N HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 71
Yasa'nn yorumlanmas v e metinler arasndaki ztlklarn gideril

mesi retiliyordu 7 2 .
Pavlus bu okullard a Midraik73 yorum geleneini ve onun tek
niklerini rendi (Roma. 9/6-29). Ayrca mektuplarnda Haggada
geleneini kullanr ki, Pavlus'un mektuplarnda bu gelenee yer
vermi olmas, olduka yksek kalitedeki yorumlar, bu yorum la
rn zellikle Yahudi u lema a rasnda yaygn olarak kullanlmas74 ve
Pavlus'un eitimli bir ahs olmas, Gamelyel olmasa da bir dier
Yahudi stadndan formel Yahudi eitimini alm olduunu gste
rir7 5 .
3. Feri -Yahudi Boyutu
Pavlus, Hristiyan olduktan sonra bile Musa Yasa'sna kar po

lemik ieren paragraflar (Fi/ip. 3/5; Gaf. 1/14; Kor. il 1 1/22) bile,
Ferisi gelenee mensup bir Yahudi olmaktan v n duyduunu
gizleyememektedir76 . Gl Yahudi arka plan, Eski Ahit kategori
leri ve sembolleriyle d nmesi ve onlarla kendini ifade etmesi
72 Rabbinik eitim sistemi ve bu sistemde okutulanlar hakknda bkz. H. L. Strack

& G. Stemberger, lntroduction to the Talmud and Midrash, s. 10-16.
73 Midraik yorumun zellii, benzer olan ikinci derecedeki metinleri temel
metinleri desteklemek ve aklamak maksadyla kullanmaktr. Bu tarz uygula
m a lar daha sk olarak sonraki metinlerde bulmak mmkndr. Yine ortak bir
M idraik uygulama, yorumun banda ve sonunda anahtar terimlere yer ver
mektir. Pavlus'un bu usul uygulamasnn rnekleri iin bkz. Stegnar, a.g.m., s.
505-6.
74 Childs, Biblical Theology of the Old and New Testaments, s. 237. Pavlus ve
Filistin yorum geleneini kullanm iin bk. Stegnar, a .g.m., s. 506.
75 Stegnar, a.g.m., s. 506.
76 Ferisi oluunun n e anlam ifade ettiininin ok kesin olmamas sebebiyele
meseleye ihtiyatl yaklamasna ramen Leander, Pavlus'un Ferisiliinin ve Ya
sa hususunda gayretli oluunun kesin olduunu syler. Leander, Paul and His
Letters, s. 24. Pavlus'un Ferisi olmadn kabul edenler de vardr. Bunun iin
bkz. Moccoby, The Mythmaker. . . , s. 70-71. Fe,isilik hakknda bkz. Ellis Rivkin,
"Pharisees", ER., XI., 269-272;G . H . Box, "Pharisees", ERE., IX, 831-36; Roger
Garaudy, Filistin Ardu'r-risaleti'l-ilhiyye (PALASTNE, Terre des message
divins), trc. thk. tak. Dr. Abdussabur ahin, Daru't-tras Kahire, s. 172; Yaar
Kutluay, slam ve Yahudi Mezhepleri, AF. Yaynlar Ankara 1965; s. Lewis A.
Muirhead, The Times Of Christ, T & T Clark, Edinburg 1888, s. 83-97.
gereini aklar77 Bu durum Pavlus'un Yahudi arkaplan ve Eski

Ahit kategorilerini teolojisinin kayna olarak kullanmasnda da
net bir ekilde grlr78
Yine bu arka plan, Selanikliler'e /. Mektup, Filipeliler'e Mektup
ve Filumun'a Mektup hari, aka doksan yerde Eski Ahit'i bolca
kullanm olmasnn hikmetini de aklar. Eski Ahit'i Qumran ve
intertestemante1 79 Yahudi literatrnn yazarlarnnkine benzer
tarzda kullanmakla birlikte, i ktibaslarn Yetmiler (Septuaginte)
tercmesinden yapar. ktibas ettii pasajlar kendi maksadna
uygun olarak kullanr ya da onlara yeni anlamlar ykler (Mesela,
Habbakuk 2/4' Roma. 1/17'de ya da Gaf. 3/ll'de; Tekvin 12/7'yi
Gal. 3/16'da; k 34/34'd Kor. il 3/17'de); metni allegorize
edebilir ( Tekvin 16-15; 17/16'yi Ga/. 4/21-25'da); onu asli bala
mndan koparr ( Tesniye 25/5'i Kor. 19/9). Pavlus'un Eski Ahit kul
lanm dneminin Yahudi yoru m tarzna uyar ve bu yzden de
onlarn nda deerlendirilmelidir. Yahudi arkaplan onu, Eski
Ahit'i hem tanrsal takdirde ve hem de sk sk Hristiyan ncili'ni
ilan (Roma. 1/2) ya da Mesih'e hazrla (Ga/. 3/24) ynelik Tanr
fiilinin tekliini vurgulamak iin i ktibas etmeye sevkeder. Yasa'nn
mesajn ve Ruh' u n mesajn birbirinin zdd olarak grse de (Kor. il
3/6; Roma. 2/29, 7 /6) Eski Ahit onun iin hala Tanr'nn kendisi
vastasyla konutuu bir arat (Kor. 1 9/10; Kor. il 6//16-17; kr.
Roma. 4/23, 15/4). Pavlus'un, -Tanr'ya dair retiler dar anla
mndaki- teolojisi ve -insan hakkndaki retisi a nlamndaki- a nt
ropolojisi Yahudi arkaplann ifadeleri olarak kabul edilebilir80
77 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 28.

78 A. Ziesler, Pauline Christianity, Oxford New York, Oxford University Press;
1990, s. 12.
79 branice Kitab- Mukaddes'in tamamlanmas ile ayn zamanda en eski incil
olan Markosu'un ncili'nin kaleme alnd tarih olarak da kabul edilen ve Titus
tarafndan Kuds'n yerle bir edildii tarih olan MS. 70 arasndaki dneme ve
rilen ad. Bu zaman dilimi, kendisinde apokrif, pesude-apokrif eserlerle,
Qumran literatrnn ve Pentatk'n alegorik yorumlarnn yapld dnem
dir. Goring, "ntertestamental Literature", OBR., s. 244.
8 Fitzmyer, Pauline Religion, s. 28. Harnack, Pavlus'un Eski Ahit'i Korintlilere
yazlan mektuplarnda Galatyallara Mektup un. da ve Romallara Mek-
' '
Luka, Pavlus'u Kuds'teki bir rabbi tarafndan yetitirilen biri

olara k tasvir etmesine ramen o, mektu plarnda rabbinik
arkaplanna dair hi bir ey sylemez. Kendisini daha sonra oluan
rabbinik literatrn kaynakland ferisi olarak takdim etse de;
Pavlus'un Yahudi arka plann ayd nlatmak maksadyla byk
ksm Rabbi Yudah Ha-Nasi tarafndan 111. yy.'n banda yazya
geirilen rabbinik literatre bavurmada d ikkatli olmak gerekir81
Rabbinik eitimiyle meseleleri nasl tertip ve onlar ifade ede
cei ve onlar nasl savunacan rendi 82 yi bir Eski Ahit eitimi
a lm, ada yorum metotlarn ren miti. Mesihi kra lla m i l
letlerin alnmasnn Kutsal metin tarafndan onaylandn mukni
bir tarzda ortaya koyabilecek kadar bu konulara vakft8 3 Keza,
ayn rabbinik eitimi a lmasnn bir gstergesi olarak, Kutsal metin
lerden rabbinik tarzda deliller ileri srer ve yorumlarnda, rabbiler
tarafndan gelitirilmi geleneklere dayanr (Kor. I 10/1-5) .
Rabbinik eitimin hedefi, mmkn olduu kadar varolan yo
rumlardan ounu ezberletmekti. Eitimde, renciye soru sora
rak, onu kendi kendine dnecek ekilde yetitirme hedefi yok
tu. Delilden hare ketle hakikati ara maya dair Yunan metodu, onlar
tarafndan bilinmiyordu. akirt stadna dncelerini sorar ve
btn farkl otoritelerin grlerini ezberlemeye alrd. Evvelki
stadlarn grlerini doru olarak ve kelimesi kelimesine, m m
knse bir gr ilk kez syleyen rabbinin adyla birlikte ezberler
dis4 .
tup'un'da kulland ve geri kalan klliyatnda kullanmad bunun da onun,

misyoner faaliyetinde temel bir unsur olmadn gsterdiini syler.
Harnack'n bu tezi, bazlar (Grafe, Dietzfelbinger, Klein) tarafndan destekle
nirken, geni bir bilim adam evresi, az kullanlmasn dikkate alnmakszn,
Eski Ahit'in Pavlus iin nemli olduu ve kullanmn arizi olmadna dair bir
uzlam iindedirler. Childs, Biblical Theology of the Old and New Testaments,
s. 237.
81 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 28. Rabbinik literetr hakknda bkz. Strack
& Stemberger, lntroduction ton the Talmud and Midrash, s. 119-393.
82 Stalker, The Life ofSt. Paul,, s. 15; Amiot, The Key Concepts ofSt.Paul, s. 41.
83 Parker, "Paul", EA, s. 413.
84 Bultmann, Primitive Christianity in its Cantemparary Settings, s. 64.
74 PAVLUS H IRSTYAN LIGINA GR
4. Eitiminin Helenistik Boyutu
Byk skenderin M. drdnc yzyldaki dou seferi sonras

oluan ve MS. birinci yzyla kadar devam eden devrin genel ad
olan helenizm, dou ve bat kltr ve dinlerinin birbirini etkileme
si sonucu ortaya kan dinde ve dncede senkretizmi ifade
eder85 Bu dnem, Filistin'in hem sradan insann hem de aristok
ratn etkiledi. Dinsellik, gl monoteistik balar olsa da polite
izme ve heykel kullanmna doru meyletmiti. Politeizmin klt
rel kurumlarla ok yakndan ilikili olduundan, bunlara katlm
dinin kabul anlamna geliyordu. Felsefi olarak Yahudi ve Yu!"lan
dnce tarz arasndaki fark, artk eskisi kadar keskin deildi.
Yahudiler Tanr'y ne yaptna gre, Yunanllar ise O'nun tabiat
ve ne olduuna dair d nce yrtyorlard. Tanrsal olanla insani
olann esas olarak ok da birbirlerinden ayr eyler olmadn
veya Tanr'y saf bir varlk ya da birini dierini hatrlatan ekil ola
rak gren bir gelenek bile olumutu. Bu yzden de yar-tanrlar,
tanrsal-insanlar ve lmnden sonra ya da nce tanrlatrlan
imparator gibi ahsiyetler de vard 86
Helenizm Pavlus'u ne kadar etkilemiti? Pavlus Yunanca konu
uyor ve onunla yazyordu. Eski Ahit iktibaslar 87 ve kelimelere
verdii anlamlar, dneminin ortak Yunanca'sna uygundur. Kul
land -tanr, akl, kurtarc, mantk, ruh, vicdan gibi- kelimeler ve
onlara verdii anlamlarda helenizmin etkisi altndadr88
Pavlus, helenizm'in nde gelen merkezi Tarsus'u n yerlisidir ve
Roma vatandad r. Bu yzden de ada pagan kltrne aina
olmamas m mkn deildir 89; ancak, bunlar nemli de olsa,
Pavlus bunlar asla zikretmez. stelik byle bir ortamda yetimek,
85 Ziesler, Pau/ine Religian, s. 10, 12. Helenizm ve onun Yahudiler stndeki

etkisi, onlarn helenlemeye kar koyular ve helenistik Yahudi literatr
hakknda bkz. H .A. F. "Hellenism", EJ, Vlll, 290-303 ve M. 5. H. "Hellenistic
Jewish Literature", EJ, Vlll, 303-304.
86 Ziesler, a.g.e., s. 13
87 Prudy, a .g.m., IDP, iV, 688.
88 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 106; Ziesler, Pauline Religion., s. 18
89 El. i. 9/11, 21;39/22; 16/37 vd.; 22/25-29; 23/27; Guignebert, a.g.e., s. 89.
bu ortamn k ltrel izlerini tamasna ramen, dnce yapsnn

btnyle ona uygun olarak ekillendii a nlamna gelmedii gibi,
onlardan tam olarak bamsz olduu a nlamna da gelmez ..
Onun yetitii ortamn Tarsus deil Kuds -Guignebert'e gre
Antakya'da- olmas muhtemeldir. Kendi gemiinden bahsettiin
de kendisinin Yahudi ve Filistinli olduu intibam uyandrr (Fi/ip.
3/4-6). Bunlar onun iki (Yunan/hellen ve Yahudi) dnyann insan
olarak yetitiini destekleyen eylerdir90 . Bunu, onun helenistik
dnyayla tanm, ona ilgi duyan ve onun kltrn bildiini
mektuplaryla ortaya koymu olmasndan dolay yakinen biliyo
ruz91 .
Helenistik kltrn bir takm izlerini mektuplarnda grmek
mmk ndr; a ncak bunlar nemsiz eylerdir. z deyi haline
gelmi olmakla birlikte air Menander'in iktibas edilmesi (Kor. I
15/33), "grlmeyen eylerin grlenlerden daha gerek oldu
u"na dair Platonik d nce (Kor il 4/18), Stoac felsefeden "vic
dan" kavramnn poplarize olmu halinin alnmas gibi ifadeler,
Pavlus'un helenistik kltrden a ldklardr. Ancak Ziesler'e gre,
bunlarn hi biri onun d ncesinin olumasnda yapc bir neme
sahip deildir92 . Munck, bu konuda Ziesler'e katlrken Guignebert,
aksini dnr93 .
Pavlus, tam a nlamyla Yahudi geleneklerine gre yetitirildiini
syler94 . Dnme tarznda Yahudiliin ar basmasna ramen,
Romal ismini kullanmas, Yunanca Eski Ahit'e m racaat etmesi ve
mektuplarn Grek tarznda kaleme al mas gibi faktrler onun bir
diyaspora Yahudisi olduunu ortaya koyar95 Pavlus'un Yunan
dilini kullanmas onun helenistik kltrden yeterince etkilenmi
90 Guignebert, a.g.e., s. 91.

91 Ziesler, a.g.e., s.13-14.
92 Ziesler, Pauline Re/igion, s. 14.
93 Bkz.G uignebert, el-Mesihiyye, s. 104; Madalein & Miller, "Tarsus", HBD, 728;
Munck, Paul and The Salvation af Mankind, s. 144
94 Fi/ip., 3/5.
95 Prudy, "Paul The Apostle", !DP, iV, 688.
76 PAVLUS HIRSTYANUGINA G R
olduunu, edebi Koin'le96 yazmamakla birlikte iyi bir Greke ei

timi aldnn iaretlerini mektuplarnda grmek mmk ndr.
Kendisini, dneminde Anadolu ve Suriye'de yaygn olarak ku llan
lan semitik bir dil olan Aramca konutuu anlamn da ifade ede
bilen brani (Fi/ip. 3/5) olarak isimlendirmesinden ve kulland
Yunancadan hareketle Aramca bildiini ortaya koyma teebbsle
rine ramen, bu yaklam fazla bir kabul grmemitir97
Profesyonel bir hatip (rhtor) olarak yetitirilmese bile kompo
zisyon ve ifade tarz Yunan hitabetinin etkisini ortaya koymakta
dr. Musavver bir muhatapla canl bir ekilde gelitirilen konuma
tarznda icra edilen ve Diatribe diye isimlendirilen kinik-stoik ka
rm tarznn izleri mektuplarnda bulunur. Cmlelerinin yaps
ou kez ksadr ve aralara sorular sokuturmutur; kar dnce
ler ve tekrarlar, sk sk dncenin geliimine sekte vurmutur. Bu
tarzn en belirgin rnekleri Roma. 2/1-20; 3/1-9; 9/19; Kor. I 9'da
bulunur.
"Rab", "Tanr'nn Olu (Son of God)", "beden (flesh) ve ru h
(spirit)", "sr" (mystery) helenistik arkaplana, "Adem" ve "insan",
"kurtarc mit", "varlk ncesi" ve "yaratltaki araclk" gibi terim
leri kullanm, geleneksel olarak helenistik gnostisizme atfedilebi
lir. Keza, "zgrlk (eleutheria)" (Gaf. 5/1, 13) ve "vicdan
(syneidesis)" (Kor. I 8-7, 10, 12; 10/25-29; Kor. il 5/11; Roma.
2/15) gibi helenistik kavramlarla; "yeterli, memnun (autarkeia)"
(Kor. il 9/8) ve "tabiat/doa (physis)" (Roma. 2-15) gibi Stoac
kavramlara yer verir. Fi/ip. 4/8'deki helenistik kelime hazinesi
zellikle dikkat ekicidir: "ho, cana yakn (prosphi/es)", "gvenilir
96 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s . 17;Guignebert, el-Mesihlyye, s. 90.

Kaine, Yunanca koine: Helllenistik ve Roma dnemlerinde dou Akdeniz lke
lerinde yaygn olarak kullanlan ve yazlan Yunanca.
97 Fitzmyer, Paul an His Theology, s. 29; "Pauline Theology", NJBC, s. 1385.
"brani" kullanmndan dolay, Aramca bildiini syleyenlere bir rnek olarak
bkz. Alexander, The Ethics of St. Paul, s. 30; Grant, Saint Paul, s. 6; Madelein
and Miller, 'Tarsus", HDB., s. 248; Anthony C. Deane, St. Paul and His Letters,
s. 45. Bunlarn Pavlus'un Aramca bildiini sylemelerini muhtemel bir dier
sebebi de, El. /. lerinde yer alan ve onu tutuklanmas srasnda kalabala
Arami dilinde konutuunu ifade eden metin de olabilir. El. . 22/1-3.
PAVLUS'UN HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 77
(euphemos)", "ah laki mkemmellik (arete)" ve "vlmeye deer

eyler (epainos) gibi". Pavlus'daki bu helenistik etki, onun teoloji
sinden ziyade a hlaki retisinde hissedilir98 .
isa' n n tasvirleri Galile'nin tarm hayatn yanstrken Pavlus,
zellikle helenistik ehir kltrnden alnan kavramlar ve Yunan
siyasi terminolojisini kul lanr (Fi/ip. 1/7, 3//20); Yunan oyunlarna
telmihte bulunur (Fi/ip. 2/16; Kor. / 9-24-27); Yunan ticari terimle
rini (Fil. 18) ya da huku ki terimlerini de kullanr (Ga/. 3/15, 4/1-2;
Roma. 7/1). Helenisti k kle ticaretine (Kor. 1 7/22; Roma. 7 /14) ya
da imparatorun ziyareti erefine ya plan tren lere (Sel. / 2/9)
atfla r yapar99
Pavlus'taki helenistik kltrn bu yansmalar, onun bir
diyaspora Yahudisi olmasndan kaynaklanmaktadr. nk, bu
terim ve dncelerin bir ounun birinci yzyl Yahudiliinde,
hatta en son H ristiyanlk ncesi yzyllarda helenistik etkiye ma
ruz kalan Filistin' de bile var olduklar ortaya konmutur100 .
S. Helenistik Yahudilik
Yahudilerde, m. 586'daki Babil srgnyle birlikte bir

diyaspora hayat balar ve bu gnmze kadar devam eder. Ku
ds d nda Yahudilerin bulunmas bazen sava yznden, bazen
de gnll olarak gerekleiyordu. Babil'e gtrlen Yahudi lerin
byk bir ksm geri dnme imkan olmasna ramen, orada mad
di durumlarnn daha iyi olmas sebebiyle geri dnmemilerdi.
skenderiye ve Roma'da da ayn ekilde Yahudi gru plar vard.
Bura la rda yaayan Yahudiler, idareden kendileri hakknda inan
larnn gereklerini yerine getirecek izinler a lmlard. Pagan halka
garip gelse de, yneticilerin destekleriyle geleneklerine bal ola
rak, yerli halktan ayr bir grup olarak varlklarn devam ettiriyor
lard 101 .
98 Bultman, "Paul", TCTM, s.190; Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 29.
99 Alexander, The Ethics of St. Pau/, s. 39; Fitzmyer, a.g.e., s. 29.
10 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 29; Fitzmyer, "Pauline Theology" NJBC, s.
1385.
10 1 Diyaspora Yahudiliinin durumu iin bkz. J. B . A History of lsrail, s. 375-379.
.
Bulunduklar bu ortamn bir sonucu olarak helenistik Yahudi

lik, Filistin Yahudiliinden baz konularda farkllk gsteriyordu.
Dil, kltr ve yaay bakmndan Yunanllardan farklar yoktu.
Ayrca ana vatanlarnda milletler (gentil) dedikleri kendilerinden
olmayan insanlar temiz grmediklerinden, mabetlerine yakla
.
trmazken, buralarda kaplarn onlara ayorlar ve onlara dinlerini
anlatyorlard. Diyaspora Yahudiliinin belki de, Filistin Yahudili
inden temel fark, "Yahudi milletinin mutlak hakimiyeti" dn
cesinin yerini, "hakikatin btn dnyaya yaylmas" idealine b
rakm olmasdr 102 Diyasporadaki Yahudi dini, yerli halkn pagan
inanlarnn karmak yapsna karlk daha sade ve onlarn bir
takm ihtiyalarn ka rlad iin sinagoglar etrafnda Yahudi
olmayanlardan bir hayli taraftar toplamt 103 Bunlarn bir ksm,
Yahudi geleneklerini -snnet de dahil- tam olarak kabul ederek
Yahudi olu rken, ounluu, snnet gibi gelenekleri kabul etme
diklerinden tam Yahudi kabul edilmezlerdi. Bu zellii tayan
kiilere, "Tanr'dan Korkanlar" denirdi 104 . Guigneber' e gre
Pavluscu Hristiyanlk' kabul eden Yunanllarn ou, bu gruba
mensu p kiilerden olumaktayd 105 .
Bu farkllklardan mutlak anlamda bir Filistin ve Diyaspora Ya
hudilii ayrmnn olduu anlamnn karlamayaca, zellikle,W.
D. Davies ve E. P. Sanders'in konuyla ilgili almalarnda ortaya
102 Guignebert, e/-Meslhiyye, s. 86; Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyan

lk, s. 42-43. Diyaspora'daki sinagoglardaki eitimin daha liberal olmas ve t
renlerle ilgili Yasa emirlerine vurgunun Filistin'e nazaran daha az olmas hak
knda bkz Anthony C. Deane, St. Paul and His Letters, Hodder and Stoughton
Ltd. Landon, s. 9.
104 Guigebert, el-Meslhiyye, s. 81. Hristiyanln yayl srasnda, elileri dinle
yen ve Hristiyanl kabul edenler ounlukla -zellikle de Antakya'da- bu
Tanr'dan korkanlar idi. Tanr' dan korkanlarla iligili olarak, A. T. Kraabel, "The
Disapearanca of The 'God-Fearers", Numen, lnternational Review Far The
History of Religions, XXVlll/2, E. J. Brill, Leiden, 1981, s. 103/126; Justin Tay
lar, "St. Paul and The Roman Empire", Aufstieg und Niedergang Der
Rmishen Welt, (ANRW), Walter De Gruyter, Berlin, Teil: Principat, Bant 26: 2
Teilbantd, New York, 1995, s. 1207-1211.
konmutur. Bu iki yazarn u latklar sonu, Disapora kadar Filistin

Yahudiliinin de d etkiye maruz kalm olduudur 106 Ancak,
Sanders'in ve Davies'in almalar, Filistin Yahudiliinin de
dardan gelen etkilere ak olduun u ortaya koyma a nlamnda
nemli bir fonksiyonu yerine getirmi olsa da, diyasporadaki mil
letlerle olan srekli birlikteliinin ana vatandaki dmanca tavra
karlk daha fazla etkilenme imkann salayaca aktr.
Helenistik dnem boyunca, Yunan dncesinin Filistin Yahudi
k ltrne szd hususundaki kanaat, zellikle son dnem al
malarn ortak gr haline gelmitir 107 . Bu yaklamla muhteme
len yaplmak istenen ey, Pavlus'un normal Filistin Yahudiliinden
farkl olan yaklamlarnn Yunan, pagan ve helenistik u nsurlardan
kaynakland eklindeki bir yorum tarznn yanlln ortaya
koymaktr. Ancak bize gre duru m, Sanders ve Davies'in dedii
gibi olsa da, bu yaklam Pavlus'un ortaya koyduu a nlay ya da
din tarznn geleneksel Yahudilikten farkl olma gereini dei
tirmedii gibi, yorum ve ifadeleri nin helenistik kaynakl olma de
ihtimalini ortadan kaldrmaz.
1 1 1 . H I RSTYAN OLMADAN NCEK DN HAYATI
A.YAHUDLK ANLAYII
Ferisi bir eitim alm olduu iin, Musa kanununa itaatle ger
ek dini zdeletirme hususunda olduka gayretliydi 108 Hristi
yan olmadan nce derin dini inanlara sahip bir kimse 109 olan
Pavlus, Hristiyan olduktan sonra, nceki dini inancna dair bir ok
eyi dzeltip ve ona yeni eyler eklemekle birlikte nceden sahip
106 E.P. Sanders, Pau/ And Palestinian Judism, SCM Perss Ldt, London, 1977; W.
D. Davis, Paul And Rabbinic Judaism, Some Rabbinic Elements in Pau/ine
Thealogy, S.P.C.K, London, 1970.
107
108 "Atalarmn geleneklerini savunmakta olaanst biimde gayretli ve Yahudi
likte, yatm olan soydalarmn bir oundan daha ilerideydim". Galatyal
lara Mektup 1/14. Ayrca bkz. Filipelilere Mektup 3/5, 6.
109
L.Goudge, The Theo/ogy of St. Paul, "Anew Commantary On Holy Seri ure, s.
405
olduu hi bir hakikati inkar etmedii gibi, yeni hakikat eskisiyle

atmadka onlar devam de ettirmitir110
B. HIRSTYANLARA VE H I RSTYANLIGA BAKII
Pavlus'un Hristiyanlk ncesi meselelere bak Ferisi merkez

lidir; bu merkezin etkisi Hristiyanlara kar olan kat tavrnda ok
net bir ekilde grnr 111 Bu yzden de Pavlus'un kiliseye (Hris
tiyan cemaate) kar olan takibat, lm acs eken kimsenin
mesih olamayaca, ancak onun bir sahtekar olabilecei eklinde
ki Ferisi kanaatten kaynaklanmaktayd (Ga/. 3/13). Bu tavrnn
muhtemel bir dier sebebi ise, Stefan ve Barnaba grubunun dav
ranlar ve szleridir (El. i. 6/13, 1 1/19-23). Bu grup, yalnzca
armha gerilen mesihin gerek Mesih olduunu kabul etmekle
yetinmemi, ayn zamanda Yasa'nn emirlerinde geveklik gste
rerek ve snneti dikkate almakszn ncil'i milletlere de tebli ede
rek Yasa'ya saldrmaya balamlard. Bununla ilikili teolojik bir
dier faktr de, Yahudilerin seilmi millet olmaktan kaynaklanan
hakimiyetlerini ortadan kaldran yaklam sebebiyle, tabiatlar
itibariyle gnahkar olan (Ga/.2/15) milletlerin, snnetsiz olarak
Tanr'nn milleti ierisine dahil edilmesini istemektir112
110 Goudge, a.g.e., s. 405; Rom. 3/31; 7/14. Pavlus'un bu yaklamnn zdd
olarak grlecek olan, Yahudi snnetine ve bazan Tevrat'a kar olan olumsuz
tavrnn sebebi iin bkz. bu almann "Yasa Anlay" adl blm.
111 Kar. 1 9/1.
112 Seker, Paul The Apostle, s. 182,185; Ziesler, Pauline Religion, s. 2, 26 .. Pavlus,
H ristiyanlar niin takip ettiini belirleyebileceimiz bir tavr sergilemez.
Onun yaklam Yahudiliinin bir gerei deildir. Zira dnemin Yahudilii, bir
kimsenin Mesih olabilecei eklindeki grleri de ierecek bir inan eitlili
ine hogryle bakyordu . Bu yzden Hristiyanlara kar kat tutumunu be
lirleyen isa'nn Mesih olmas deil, helenistik Yahudi Hristiyanlar arasnda
gelien ve Yahudilie bir tehdit olarak alglanan Yasa'ya baml olmamak,
olabilir. Leander, Pau/ and His Letters, s. 25. Beker ise meseleye, biraz daha
farkl bir perspektiften bakar. Pavlus'un Hristiyan cemaati takibata uratma
snn sebebi, lm acs eken kimsenin mesih olamyaca, ancak onun bir
sahtekar olabilecei eklindeki Ferisi kanaatten kaynaklanmaktadr. Gol.
3/13, Yahudilerde nemli bir yeri alan dnceyi ifade eder: "Aa zerine
aslan herkes lanetlidir". Seker, Paul the Apostle, s.182.
Pavlus bu ilk Hristiyan cemaatten holanmyord u. Onlarn pe

inden gidiyor ve onlar daha yakndan tanyordu. Eziyet ettii bu
insanlar inanlarndan dolay a ptallkla suluyor ve isteklerini
sama gryordu. Ancak bu yaknlamalar ve onlarn ne istedikle
rini yakndan renmesi, Pavlus'un Tarsus ya da Anta kya'daki
senkretik eilimlerini daha canl hale getirdi. Bu tr eilimleri,
isa'nn akirtlerinin arzularn tasdik eden eylerdi. Bu yzden de,
onun daha sonraki hayat tarz ve H ristiyan oluu bu ortamn bir
sonucu olarak ortaya kacaktr113
iV. HIRSTYAN OLUU 114

Pavlus'un Hristiyan oluunu ifade etmek iin "ihtida" terimi
kullanlmaz 115 Bir Yahudinin nceki inanlarn Hristiyan olmak
iin terk etmesi anla mndaki klasik ihtida modeli, Pavlus' u n H ris
tiyan olu ekline uygun deildir. Onun bandan geen, eski g-
113 G uignebert, e/-Meslhiyye, s. 111.

114 Pavlus'un H ristiyan oluu, geleneksel Hristiyan anlaynda ihtida olarak
kabul edilir. Sthendahl, bu anlay Pau/ among Jews and the Gentiles adl
eserinde sorgular. Ona gre bu anlay tarznn olumas, Augustine kada r ge-
, ri gider ve bu anlayn modern zamanlarda yaygnlk kazanmasnda ayrca
Luther'inde etkisi vardr. Pavlus'un am yolundaki tecrbesi, ne Bat teoloji
sinin doru olarak kabul ettii isel ihtida tecrbesidir ne de Yahudi salih
amel anlayndan bir dntr. Gerekte am yolu vizyonu, ihtidanin gele
neksel tarifine gre hibir zaman bir ihtida deildi. Pavlus ne din deitirdi ne
de bir sululuk ve mitsizlik tecrbesi yaad. Bu sebeplerden dolay
Sthendal, Pavlus'un am yolunda yaadna, milletlere eli olmaya ynelik
bir ar olarak anlamann, en iyi anlama tarz olacan teklif eder. Bu ar
sebebiyledir ki, Pavlus Mesih geldikten sonra Yasa'ya ne olacan ve Me
sih'in geliinin Yahudiler ve milletler arasndaki iliki iin ne anlam ifade etti
ini sorgulamaya balar. Bu sorularla, Yasa hakknda yeni bir bak asna
ular. Bu yzden am yolu tecrbesi, benzersiz apostolik arsnn bir para
sn oluturur, yoksa H ristiyani bir ihtida rnei anlamnda kabul edilemez.
Stendhal, Paul Among Jews and Gentiles, s. 7; J. M . Everts, "Conversion and
Cali of Paul", DPL, s. 157. Ayn konun daha ayrntl bir tartmas iin
a.g.m'nin tamamamna baklabilir. Bu mlahazalar da dikkate alnarak bu a
lmada, Pavlus'un yaad tecrbe ihtida olarak isimlendirilmeyip, onun ye
rine H ristiyan oluu/olmas tabiri kullanlmtr. bkz. Purdy, a.g.m., IDP, iV,
684-85.
s Seker, Pau/ the Apostle, s. 6.
82 PAVLUS HIRISTYANLIGINA GiR
revine dair yeni bir an lay douran bir olay 116 yaam olmasdr.
Bu, dier milletler iin bir engel olan Yasa hakknda ncekinden
farkl bir anlaytr. Grevi bu hususi kanaate, yani dier milletle
rin Yasa vastasyla olmakszn Tanr'nn milletinin bir paras ola
ca kanaatine dayanr. Bu ayn zamanda, Pavlus'a bildirilen gizli
vahiy bilgisidir117
Pavlus'un Hristiyan oluu iin ihtida tabirini kullanmak, onu
doru anlamada bir takm zorluklara yol aar. Mesela, bu kavra
mn kullanlmas, Pavlus'un Yahudilii brakarak H ristiyan olduu
anlamna gelir ki, byle bir ey sz konusu deildir. Zira, Pavlus'un
zamanndaki Hristiyanlar, kendi konumlarn i ki farkl din olarak
alglamyorlard. Bu yzden de Pavlus, kendisini Yahudilikten ay
rlm biri olarak deil, dier milletlere eli olarak grevlendirilen
bir Yahudi olarak gryordu 1 18 .
Pavlus Hristiyan oluunun nerede ve ne zaman ortaya kt
na dair de herhangi bir bilgi vermez. Yaam olduu zihinsel d
nm olaynn am yolunda gereklemesine ynelik tartmala
rn tamam ise, Luka'nn kaleme ald Elilerin leri'ne dayanr119
Pavlus'un yaad ve "vizyon" olarak kabul gren olay n meydana
geldii yer hakknda am yolu dnda -mesela, Kuds- yerler teklif
edilmise de, vizyonun am yolundu olduu eklindeki Elilerin
leri'nin takdimi, genel olarak kullanlan bir yaygnlk kazanmtr.
H ristiyan oluu am'daki H ristiyanlar tutuklayp Kuds'e ge
tirmek1 20 iin oraya giderken meydana gelir. Kendi mektuplarnda
Hristiyan oluuna dair olay ayrntlaryla anlatmam olmasna
ramen Luka, olay ayr yerde nakleder (El. i., 9/1-19, 22/5-
16, 26/11-20).
116 Bultmann, "Paul", TCTM, s, 187.

117 Roma.16/25, 26; Kor. 15/51 . Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles, s. 9.
Pavlus'un bilgi kaynaklan ve bu arada kendisine vahiy geldiini ima eden ifa
deleri hususunda bkz. bu almann "Pavlus'un Epistemolojisi" adl blm.
118 Stendahl,,a. g. e. , s. 1 2 .
1 19 El. i. 9/1-19, 22/4-16, 26/9-18.
120 Amoit, Yahudi ba kahininin dier Yahudi kolonileri zerinde hkm yetkisi
nin olduunu kabul eder. Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 2 1 .
"Ve yolda giderken, am'a yaklat zaman vaki oldu ki, gk

ten bir nur anszn evresinde parlad. Ve yere d p bir sesin
kendisine:
-Saul, Saul, niin bana eza ediyorsu n 121 ? dediini iitti. O da:
-Ya Rab, sen kimsin? dedi. Ve O da dedi:
-Ben eza ettiin sa'ym; fakat kalk ve ehre gir ve ne etmen
gerektii sana sylenecek. Onunla yolculuk eden adamlarn n utku
tutulup durdular; sesi iitiyorlar, fakat kimseyi grmyorlard. Ve
Saul yerden kalkt; gzlerini anca bir ey grmyordu . Onlar da
kendisini yederek am'a gtrd ler. Ve gn olup, ne yedi ne
de iti" 122 .
Pavlus'un azndan a nlatlan olayn Luka tarafndan nakledilen
dier iki rivayeti de detaylarndaki farkllklara ramen genel er
eve olarak yukardakiyle ayndr123 . Ancak ayn olayn, ayn kii
12 1 " Niin bana eziyet ediyorsun" sznun Aramca ifade edilmesinden d olay,
Yahudi literatrnde karl olabilecei d nlm, ancak Yunan literat
rnden baka yerde kayna olmayan bir atasz olduu ortaya konmutur.
M unck, Paul and Salvation of Mankind, s. 20. Yunanca kaynakl olduunu or
taya koyan bir alma iin bkz. a.e. 2 nolu dipnottaki Kmmel'e atfedilen
eser.
122 El. i. 9/3-9. Luka burada Pavlus'un vizyonunu kendisi dardan biri olarak
anlatr. 22/5-lG'da ise Pavlus'un azndan nakleder. kisi arasndaki farklar
ise, unlardr. "sa", yerine 22/5-16'da "Nasral sa'ym", 9/3-9'da "adamlarn
nutku tutulup durdular; sesi iitiyorlar, fakat bir ey grmyorlard" yerine,
"beni ml e beraber olanlar geri nuru grdler, fakat bana syleyenin szn
iitmediler" vardr. kisinden de farkl olarak yine Pavlus'un kendi azndan
26/13-19'da anlatlan olayda gkten gelen n u run kervanda bulunan btn
insanlar yere serdii ve isa'nn branice dilinde Pavlus'a seslendii (26/14)
yer alr. Her nakildeki farkllklar asl anlatlmak istenen olay znden de
itirecek bir nitelikte deildir. Ancak, Aramcay kullanan Hz. sa'nn branice
seslenmesi biraz mulak gibi grnmektedir. nk, branice Hz. sa dnemi
Yahudilerinin genel konuma d ili deildir. Yaygn konuma dili Aramca'dr. b
ranice sadece ulemann kutsal metin almalarnda kulland yaygnl ol
mayan bir dildi. Munck, El. l. 'inde yer alan bu Hristiyan olu rivayetinin,
Kuds'de yaygn olan versiyon olduunu ve Pavlus'un da kabul edebilecei
bir vizyon eklinden ok az eyi ierdiini syler. Johannes Munck, a.g.e., s.
17. Pavlus'un am vizyonu olay rivayetinin tamamen Yahudi modelinde ger
ekletiine dair bkz. Munck, Paul and Salvation of Mankind, s. 31-32.
123 Parker, "Paul", EA, s. 412.
tarafndan naklindeki bu tutarszlklar Luka'nn olaylar a nlatrken

uyumlu olmaya ok fazla dikkat etmediini de gsterir. Mesela,
sa, Pavlus'a branice hitap etmesine ramen Luka, Yunanca
"vendireye kar tepmekle kendine zarar veriyorsun 1 24 " deyimi
ni i ktibas eder1 25 .
Pavlus yaad bu olay, "... Tanr, milletlere mjdelemem iin
Olunu bana/bende gstermeye raz oldu (Gaf. 1/16)" eklinde
ifade eder. Pavlus kendisinin bu maksat iin seiliini, Eski Ahit
peygamberlerinin Tanr tarafndan peygamber olarak arllar
na benzer kelimelerle anlatr. Bu da kendisinin Tanr tarafndan,
Tanr ve Mesih'in mesajn dier milletlere gtrmek iin pey
gamberi modele uygun olarak seildiini hissettiinin bir ifadesi
dir1 26. Kendisinin milletlere eli olarak grevlendirilmesini, ana
rahminde seilmesi ve am vizyonuyla bunun gncellik kazanmas
eklinde aklamasna ramen, Elilerin /eri nin. mellifi, Yal-
'
124 El. i. 26/14.

125 Fitzmyer, Pau/ and His Theolagy, s. 12; E/. . am vizyonu rivayeti kaynak
olarak Pavlus'a kadar gider. Bu olayn gerekleme eklini ve dier milletlere
eli seildii rivayetini, Pavlus'un kendisi tesbit etmitir. Munck, Pau/ and
Solvation of Mankind, s. 29.
126 "Yahudi dinine bal olduum zaman ne tr bir yaam srdrdm duydu
nuz. Tanr'nn topluluuna alabildiine zulmediyor, onu krp geiriyordum.
Atalarmn geleneklerini savunmakta olaanst biimde gayretli ve Yahudi
likte, yatm olan soydalarmn bir oundan daha ilerdeydim.
Ama beni daha annemin rahmindeyken seip ltfuyla aran Tanr, milletle
re mjdelemem iin Olunu bana gstermeye raz oldu".
"Ana rahminde iken Rab beni ard" aya 49/1. " ... evet, o diyor: Yakup
sptlarn yeniden yerlerine dikmek ve srailin esirgenmi olanlarn geri ge
tirmek iin bana kul olman bir ey deildir; seni Milletlere de k vereceim
ki, yerin ucuna kadar benim kurtarm olasn" aya 49/6. Yeramya'nn pey
gamber olarak grevlendilmesi de ayn ekilde gerekleir: "Ana karnnda sa
na ekil vermeden nce seni tandm, ve sen domadan nce seni takdis et
tim; seni milletlere peygamber ettim". Yeremya 1/5. Christopher Rowland,
Christion Origins, SPCK, Landon, 1985, s. 229. Grant, Pavlus'un Yahudi Ya
sa'sndan byle radikal bir ekilde kopan birisinin hala kendisini ifade etmek
iin geleneksel Yahudi terimlerini kullanmasn, onun bir kmaz olarak grr.
PAVLUS' U N HAYATI VE MSYON ERL K FAALYETLER 85
va'daki (Psidya) Yahudilerin Pavlus'a ve Barnaba'ya kar kma

lar sonunda, milletlere dnd eklinde aklar1 2 7
Pavlus, Hristiyan oluunu, hayatnn dnm noktas olarak ka
bul eder. am o lay onun iin dirilen Rabb'le (Kyrios) karlamas
dr. Bu karllama elilik iddiasnn temelini oluturur. Eliliini
sorgulayanlara, "Eli deil miyim? Rabbimiz sa'y grmedim mi?
(Kor. I 9/1, 15/8) 1 28, diyerek iddiasnn haklln kantlamaya
alr.
Pavl us'un Ferisilikten Hristiyanla gemesi ve milletlere
(gentile) eli olmasyla sonulanan ve am vizyonu olara k isim
lendirilen olayn m.s. 36'da gerekletii ileri s rlr129 Amiot,
am vizyonunun gerekletii ann muhtemelen 32-33 olduunu
sylerken 1 30 Meyer, sa'nn lmn 27-28 yllar a rasna,
Pavlus'un Hristiyan oluunu ise 28-29 yllar arasnda bir yere
yerletirir1 3 1 Bir dier tarih tespit ise, Delphi'de bulunan bir yazt
tan hare ketle tespit edilen ve Elilerin. leri 18/12'de zikredilen L.
Junius' a yaplan gndermeden haraketle Hristiyan oluunun 31
olmas gerektiine dair oland r1 32 Leader, Hristiyan olu tarihinin
35 civar; Bihlmeyer-Tuchle ise 33 olarak naklederler1 33 Eliade ise
127 Gaf. 1/15; El. i. 13/46; Robert C. Tannehill, "Rejection by Jews and
Turning to Gentiles: The Pattern of St. Paul's Mission in Acts", SBL Seminal
Papers, 1986, s. 130.
128 Fitzmye, Paul and His Theology, s. 1 1 .
129 Aretas'n am'daki hakimiyetinin sresine dayanlarak Pavlu ;'un Hristiyan
olmasyla ilgili farkl tarihler ileri srlmtr: G. Ldeman, Hristiyan olmay

30-33, am'dan ka 33-36; R. Jewett Hristiyan oluu 34, ka ise 37 olarak
tesbit eder. Zieslar ise, Aretas'n 37-39 yllar arasnda am' da hakim olduu
bu yzden de, armh olay ister 30 isterse 33'te olsun, armhtan on yldan
daha az bir sre sonra Pavlus'un aktif bir Hristiyan olarak ortaya ktn ka
bul eder. Ziesler, Pauline Christianity, s. 1.
0
13 Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s. 2 1
131 Nakleden Mourice Goguel, Jesus and Origins of Christianity, Volum 1
Prolegomonia ta The Life ofJesus, Trs. by Oliver Wyon with an lntrduction by

C. Laslie Milton, Harper and Torcbook/C. Moister Library, New York, s.116, 3
nolu dipnot.
13 2 Brevard Childs, Biblical Theology of The Old and New Testament, Fortress
Press, M inneapolis 1993, 233.

133 Leander, Pau/ and His Letters, s.26; Bihlmeyer-Tuchle, 1.-IV. Hristiyanlk, s. 20.
Pavlus'un Hristiyan oluunun, armha gerilme hadisesinden iki

yl sonra olduunu syler. Tam tarihi bilinmemekle birlikte,
armha gerilme 30 ya da 33 olarak alndnda, Pavlus'un Hristi
yan oluu, 32 ya da en son 36 ylnda olmaldr, der 134
Hristiyan olmas am'a yakn bir yerde gerekleir. Olayn bu
rada gerekletii 'dnd' vb. ifadelerin ku llanmlarndan karlr.
Hristiyan oluunun ardndan "Arabistan'a 1 35" ekilir1 36 (Ga/.
134 Mircae Eliade, A History of Religious ldeos, From Goutama Buddha to the
Triumph of Chistianity, The University of Chicago Press, Chicago & London,
1982,11, 330-331.Compell, Pavlus'un Kor. l'i 56 ya da 57'nin ilkbaharnda
Efes'te yazdn, bunun da sa'nn lmnden yaklak yirmi be yl sonra ol
duunu, sa'nn 30 ya da 33'de ld gznne alndnda, Pavlus'un Hris
tiyan oluunun 33-35 yllarnda gerekletiini syler. R. J. Compell, The Life
of Christ, D. Appleton & Company, New York, 1921, s. 96.
135 "Arap lne ekildiine" dair bkz. Bihlmeyer-Tuchle, 1.-/V. Yzylda Hristi
yanlk,, s. 21. Munck Pavlus'un Arabistan' da olduunu sylemesinin, yalnzca
Kuds'te olmadn ortaya koymaya matuf olduunu syler. Munck, Paul
and The Salvation of Mankind, s. lOl'deki 1 nolu dipnot. Bu da, Pavlus'un H
ristiyan oluu sonrasnda illa da burada olmad anlamna gelir. Ancak bu tr
bir yaklam mektuplardaki bilgilerden yararlanmay farkl boyutlara tayor
gibi grnd iin pek kabul edilir bir okuma tarz deildir.
136 Pavlus Hristiyan olduktan sonra gittii yeri, yalnzca mektuplarndan birinde
ve bir yerde Arabistan olarak zikreder (Galat. 1/17). Ayn isme, E/. . mellifi
de bir yerde, Pavlus'un biyografisini anlatrken yer verir (El. . 2/11). Bura
nn neresi olduu hususunda net olarak bir bilgiyi mektuplarndan elde et
mek mmkn deildir. Ancak, am sonras yani Hristiyan oluunun arkasn
dan gittii ve yl kald yerin bilinmesi -fazla spekletif olarak grlse bile
daha sonraki dncelerinin anlalmasnda temel olmasa da, bu konuda
ikincil bir neme sahiptir.
Arabistan kelimesinin tam olarak hangi blgeyi ifade ettiini belirlemenin zor
olduunu Frederic W. Farrar, The Life and Work of St. Paul, s. 709'da syler.
O miladi birinci yzylda Arabia kelimesinin brani edebiyatndaki anlamn
kabul etme hususunda tereddt gsterir. Josephus, Arabia'nn N ebatiler ol
duunu syler. H itti, srgn sonras brani edebiyatnda, bu kelimenin genel
olarak "Nebatilere" iaret ettiini kabul eder ( Mak. 115/8; Mak. 5/39). Goring
de, Pavlus'un gittii yerin -kalma sresi hakknda ay gibi bir sre vermekle
birlikte- Nebatiler olduunu syler. Hitti'ye gre, Pavlus'un gittii yer, N ebati
lkesindeki llk arazilerdir. Ayrca El. . 2/ll'deki Araplar'n da N ebatiler
olmas kuvvetle muhtemeldir. nk, Pavlus zamannda, Nebati H kmranl
am ehri gibi kuzey lkelerinde bulunuyord u . Ayrca, Noldeke'ye gre bu
N ebatiler, ahs isimlerinin ortaya koyduu gibi halis Araplardr. Ancak rken
Arap olmalarna ramen, dil olarak Arapa'y deil de Aramca'y kullanrlard.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYO N ERLK FAALYETLER 87
1/17), burada yl kalr137 ve sonra am'a dner ( 1/17). yl

sonra am' dan kaar ve Kuds'e gider ( 1/18).
Pavlus, hayata bakn ve onun bir yansmas olan din/H risti
yanlk anlayn da beli rleyecek esas temalardan biri olan Tan
r'nm ltfunu, am olaynda hissetmeye balamtr. nk, ken
disinin hibir abasnn olmamasna ve hatta Hristiyanlara eziyet
ediyor olmasna ramen, Tanr'nn kendisini semesini anca k bu
ekilde aklayabilmektedir. Bu yzden de, misyonerlik faa liyetleri
srasnda, mecbur braklmad mddete, yaptklarn Tanr'nn
ltfuna havale eder 13 8
emseddin Gnaltay'a gre de, Pavlus'un gittii yer, Suriye snrlar ve zellik
l e de Harran'n olmas kuwetle muhtemeldir. Eer "Arabia"nn N ebati'ler ol
duu ortaya km ise, bundan sonra, N ebatilerin dinsel inanlar hakknda
bireyler sylemek her halde Pavlus'un sonraki yaklamlarnn anlalmas
bakmndan bir bak as salayabilir. Kitabelerinden anlaldna gre, Ne
batiler olduka yksek bir kltere sahip bir gruptu. Snnet adetini yerine ge
tirdikleri kesin deildir. Tanrlar arasnda H z. Peygamber dnemi Arabistan
sakinlerinin inan sistemlerinde nemli bir yer tutan tanrlar yer almaktadr.
Araplar arasndaki bu tanrlarn N ebatilerden Amr b. Luey tarafndan getiril
diine dair bakz. inasi Gndz, "Cahiliyye Dnemi Arap Politeizmine N e bati
ler'in Etkileri". Dinler Tarihi Aratrmalar, , Ankara, 1998, s.355-380). Bunlar
arasnda, en byk tanr Dara, enbyk kadn tanr Allat (Arapa el-Lat),
Manu (Aramca Menavata, Arapa Menat) ve H u bal (Arapa H bel) zikredi
lebilir. Nebatilerin dinsel inanlar arasnda Pavlus'un sonraki hayat ve inan
lar arasnda d ikkate deer bir yaknl bulunan, Nebatilerin hkmdarlarna
ldkten sonra tanr gibi tapnmalardr. E. Honigmann, "Nabatiler", A, IX, 1-
2; Philip K. H itti, slm Tarihi, trc. Salih Tu, Boazii Yaynlar, stanbul, 1989,
1, 71-72; Rosemary Goring, "Paul, St", Dictionary of Beliefs and Religions, s.
396; emseddin Gnaltay, slam ncesi Araplar ve Dinleri, sad. M. Mahfuz
Sylemez, Mustafa Hizmetli, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 1997, s . .89.
137 Grant, Saint Paul, s. 15. P. G. S., "Christology", DB, s. 145. Pavlus'un Hristi
yanlk soras hayatnn bu ilk yl, onun hayatnn kayp yllardr. Bu sre
zarfnda ne yapt hususunda ne kendisi ne kahraman olduu Elilerin leri
hibir bilgi vermez. Bu yzden de, bu dnem hakkndaki ifadeler tamamen
speklatiftir. Muhafazakar H ristiyanlar, bu dnemi atlarken, daha liberal
olanlar ve tenkidi tarzda meseleyi ele alanlar ise, Pavlus'un dncesinin te
mellerini bu dnemde attn; bu yllk inziva hayatnda Pavlus, yaad
tecrbeyi dnerek, onu temellendirdiini ileri srerler. Bu yaklam iin bkz
Alexander, The Ethics of St. Paul, s. 86; Dean, St. Paul and His Letters, s. 57.
138 Gaf. 1/15; Amiot, The Key Concepts ofSt. Pau/, 55
H I RSTYAN OLUU HAKKINDAK TEORLER
Pavlus'un Hristiyan oluu nu anlatrken ihtida dilini kullanma

d daha nce ifade edilmiti. Onun kulland daha ziyade, pey
gamber olarak grevlendirmeyi ifade eden bir d ildir. Yaad
dnm tecrbesini yorumlamas, bu tecrbenin fonksiyonu ve
Tanr'nn bu dnya iin hazrlad p lann bir paras olmas ze
rinde younlar. Yoksa yaadklarnn yeniden bir anlatm deil
dir139 . Roma. 7 /7-12 ve 8/2'de 140 tasvir edilen, Yasa'nn insan
zerindeki olumsuz etkisine dair kendi tecrbesinin otobiyografik
bir anlatm olsa bile, Pavlus'un Hristiyan oluu, burada tasvir
edilen beeri artlarn bir sonucu olarak deerlendirilmez. nk
Pavlus, Hristiyan olduktan sonra hayatnn Yahudi olduu zaman
larda gurur duyduunu ifade eder bir ekilde sz eder: "Yasa'ya
bal doruluk derseniz, kusursuzdum" (Fi/ip. 3/6).
Baur ve Straus, kurgusal da olsa geleneksel ihtida anlayn
esas alarak Pavlus'un yaad tecrbeyi insann ruhen ikiye b
lnmesi sonunda yaanan bir sre olarak aklamaya alrlar:
"Gayretli bir Yahudi olmasnn sonucu olarak Yasa'nn i kinci
derecede bir neme sahip olduunu kabul eden ve armha geri
len statlarnn Yahudilerin kral olduunu iddia etmeleriyle tehli
kenin farkna varan Pavlus, bu dnceye sahip olanlara kar
harekete geer. Atein ruhu, onu Hristiyanlara ynelik olan i
kencelere aktif bir ekilde katlmaya zorlar. Ancak, doasnda
bulunan daha asil duygular sebebiyle, ne Stephan' n ldrlme-
139 Beker, Paul the Apost/e, s. 10.

140 "O halde ne diyelim? Kutsal Yasa gnah m oldu? Kesinlikle hayr! Ama Yasa
olmasayd, gnahn ne olduunu bilmeyecektim. 'Agzl olma' demeseydi,
agzlln ne olduunu bilmeyecektim. Ama gnah, bu buyruun verdii
frsatla iimde her trl agzll retti. Kutsal Yasa olmadka gnah l
dr. Bir zamanlar, Yasa'nn bilincinde deilken diriydim ben. Ama buyruun
bilincine vardm zaman gnah dirildi, ben ise ldm. Buyruk da bana yaam
getireceine, lm getirdi. nk gnah, buyruun verdii frsatla beni aldat
t, buyruk araclyla beni ldrd. te byle, Yasa gerekten kutsaldr. Buy
ruk da kutsal, doru ve iyidir"
"nk, yaam veren Ruh'un yasas Mesih sa sayesinde, beni gnah ve lm
yasasndan zgr kld". Rom. 7 7/12; 8/2.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLiK FAALiYETLER 89
sinin etkisinden kurtulabilir ne de akirtlerinin sa' nn diriliine

dair kararl ahitliklerinin kalbinde uyandrd tereddtleri ta
mamen bastrabilir. Bir Ferisi olan Pavlus iin, sa'nn dirilii im
kansz deildir; ancak, bu olay gerekten o lmusa bile, o zaman
Mesih'in bu yz kzartc lm ya ortadan kaldrlmal ya da bu
yz kzartc durum hafifletilmelidir. Bu zihinsel bl nmlk du
rumunda, iinde bulunduu duruma ve uzun hayat boyunca sa
hip olduu kanaatlere kar ba kaldran iyi itkilerle yar uurlu bir
mcadeleyi devam ettirirken ruhu, atan glerle sarsld; bir
vizyonda, kendi kendini yerdii iinden dolay Mesih'in kendisini
azarlarken grd. Hristiyanlara ynelik bir eziyet a n ndayken
muhtemelen bir kla arpld" 141 arplma srasnda ve sonunda
yaad klar, zerinde hayatnn akn deitiren bir etki brakt;
bu etkinin sonucu, temel bir zihinsel dnmd.
Ayrca onlar, Pavlus'un sinir sisteminin fazla gl olmadn
bu yzden bu tr dikkate deer bir olay tabiatst bir sebebe
atfetmi olabileceini, sylerler142
William James ihtiday, su ve kt olduu duygusuyla mca
dele eden bir ahsn, dini gereklikleri daha kat bir ekilde yerine
getirmenin bir sonucu olarak doru ve zihinsel bl n meden kur
tulmu biri haline gelme sreci olarak tarif eder143 Bu bak a
sndan hara ketle, am yolu tecrbesiyle/vizyonuyla, Yasa'y yeri
ne getiremediinin ve bununda din anlay asndan douraca
sonularn tam olarak uurunda bir Ferisi Yahudi olan Pavlus, sa
Mesih'e imanla aklanabileceinin kendisine vahyedildiinde, de
rin bir isel deiim yaar. Yahudi eziyeti, sa M esih'e imanla
aklanma mesajn tebli eden bir Hristiyan haline gelir144 .
141
George P.Fisher, Essays on The Supernaturel Origin of Christianity, Scribner,
Armstrong & Co., New York 1877, s. 459-60. Baur ve Strauss'un bu yaklam
larnn eletirisi iin bkz.a.g.e., 460 vd.
142
Fisher, a.g.e., s. 460.
143
William James, The Varieties of Religions Experience, Penguin Books, New
York 1982, s. 189; Events, a.g.m., DPL. s.156.
144
Events, a.g.m., DPL, s. 156.
90 PAVLUS HIRSTIYANLIGINA G R
Yasa'nn ykledikleri ve bunlar yerine getirmeye ynelik so

nu vermeyecek abalar, ha zerinde masum sa'nn vahice
lmnn hatras ya da Mesih'in takibata urayan ballarnn
rnek davran gibi psikolojik faktrler, Pavlus'un Hristiyan olu
unu yeterince aklayamamasna ramen, bunlardan birincisi,
Pavlus'un Hristiyan oluuna dair yorumun temelini oluturur.
Nietzche'nin yaklam bu tr yorumlara yol amtr. Nietzche,
Pavlus'un Hristiyan oluunu, onun g hrsna atfeder. Pavlus bu
g hrsn, nihai olarak Yasa boyunduruunu atmayla ve daha
evvelce gizli olan dmanln gstererek tatmin eder145
Pavlus'un Hristiyan oluunu aklamada daha popler olan yakla
m ise, Pavlus'u Luther vastasyla okuma ve Luther'in monastik
mcadelesini Pavlus'un Yasa ile mcadelesiyle zdeletirme
temayldr. Ancak Pavlus'la Yasa arasnda problem olmasn
esas alarak onun Hristiyan oluunu aklama giriimlerinin,
Kmmel'in "Romans 7 and Conversion of Paul" adl makalesinden
sonra, savunulmasnn mmk n olmadn syleyen Beker'e
gre, psikolojik yorumlara temel tekil eden Roma. 7'yi Kmmel,
Pavlus'un otobiyografik ifadeleri olarak kabul etmez. nk, bu
ifadeleri Ga/. 1/14 ve Filip.3/6'de yer alan ve bir Yahudi iken Ya
sa'ya ynelik yaklamn ifade eden vglerle tezat tekil etmek
tedir. Esasen Roma. 7, Yasa altndaki bir hayatn, geriye dnk bir
a nalizi olmas daha makul olandr.
Guignebert de Pavlus'un aklamalarnda yer verdii eyler
hususunda onun samimi olduunu benimsemekle birlikte, yine de
bu deiimin birden bire meydana geldiini ka bul etmeyerek
Hristiyan oluunu aklamaya alr. Ona gre bu dnm bir
i gerilim hazrlamtr. Bu i gerilimi hazrlayan iki etken vard r.
Birincisi, Pavlus'un ahsi zellikleri. kincisi, Yahudi hocalarnn
Tanr'nn krallnn geliiyle ilgili arzular kurtarc dncesine
onu hazrlayan Tarsus ve Antakya sr cemaatlerinden ve kkl-
145 Freideric N ietzsche, Deccal, Hristiyanla Lanet, trc. Oru Aruaba, H il Yayn
lar, stanbul, 1987, s. 60-61. N ietzsche, Pavlus'u evangelistin (iyi haberci)
kart olarak dysangelist (kt haberci olarak) isimlendirir. A.g.y.
nde a ld pagan kaynakl etkileri ilk anda reddetmemesini

salayan eylerdir146
G uignebert'in Pavlus'un Hristiyan oluunu bir srecin sonunda
gereklemesi kabulne karn, Beker, bu dnmn aniliini
kabul eder ve bunu hem Pavlus'un kendisinin hem de Elilerin /e
ri'nin savunduunu syler 147 . Keza Beker'e gre Pavlus'un Hristi
yan oluunu aklamak iin gerekli olan ey, birincil olarak onun
ruhunun derinlikleri deil, hayatndaki tecrbenin fonksiyonu yani,
Pavlus'un mesih korkusundan (kristofoni) kard radikal sonu
lardr. nk Pavlus'un kiliseyi takibata uratmas psikolojik sebep
lerden deil, teolojik sebeplerden kaynaklanmaktayd 148
Kmmel ve Beker'in aksine Guignebert, Romallar'a Mektup
7/7'yi Pavlus'un kendi i a leminin bir ifadesi olarak kabul eder.
Pavlus, Yahudi Yasa'snn izdii erevede kendisini gnahkar
hisseder. stelik buna kar koyaca k gc de kendisinde bulamaz.
Oysa dman olduu Hristiya nlarn ise kendine nazara n mutlu
luu yayor olduklarn grr. Pavlus'un Hristiya n oluu, Hristi
yanlarn kurtuluun tamamlanma erefini sa'ya vermelerinde
hakl olduklarn kabul etmeye balad an gerekleir. M rikler
bunun bir ksmn gz ucuyla farkettiler ancak, eytanlar onu tam
anlamyla kabulden alkoydular. sa' nn bu vazifesi, kutsal metin
lerde Yahudilere de vadedilen eydi. Hristiyanlarla ilikilerinde sa
iin kullandklar kavramlarna, zellikle de helenist Hristiyan la
rnkine aina olunca, ocu kluunda yetitii (Tarsus) ve eitim
grd ortamn (Antakya'nn), yani tabilerinin kurtuluu iin
len-dirilen tanr inancnn yaygn olduu yerlerde uursuz olarak
ald etkilerin akmas sonucu nda Pavlus'daki deiim gerek
leti. Dolaysyla bu deiim, ani bir ey deil, uzun sreli bir i
mcadelenin sonucudur149
146 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 124-125, 136.

147 Beker, Pau/ the Apastle, s. 183.
148 Beker, a.g. e. , s. 183
149 Guignebert, el-Mesihiyye, s.123-126. Hristiyan oluunun birden bire deil, de
bir sre sonunda olutuuna dair dier bir yaklam daha yardr. Ancak bu
92 PAVLUS HIRISTYANLIGINA G R
Guignebert'in Romallar'a Mektup 7/7-12'yi Pavlus'un kendi

sini gnahkar kabul etmesi ve bundan duyduu skntnn bir ifa
desi olarak grmesine ramen, Stendahl da, Kmmel gibi, bu
metnin Pavlus'un kendi znel tecrbesinin ifadesi olmadn
(Pavlus'un Hristiyan olmadan nceki hayat hakknda syledii e
Yasa hususunda ok gayretli olduu, bu konuda yatlarn geride
braktna dair bilgileri delil olarak ileri srerek) kabul eder1 50
Pavlus'un Hristiyanlk ncesi tek gnah Tanr'nn cemaatini taki
bata uratmasdr. Bu da kendisini Yahudi inancna adaynn bir
sonucudur (Ga/. 1/13; Kor. 15/10; Fi/ip. 3/6) 1 5 1
Guignebert'in Pavlus'un H ristiyan oluunu aklamaya ynelik
bir dier yaklam ise yledir: Pavlus, kendisini sadk bir Hristi
yan ve isteyerek ona davet eden bir teblici yapan iki tr etkinin
altndayd. Birincisini olumlu, ikincisini ise olumsuz olarak
vasflamak mmkndr. Hazrlayc zellie sahip olan olumlu etki
de, iki trldr. Birinci etki, baz yn leriyle srgn Yah udisi olmas
itibaryla Tanr'nn krallnn gelii ile ilgili ve ocukluk hatralar
nn ayrlmaz bir paras olan, ancak balangta sahiplenmedii
kurtulu dncesi ve hahamlardan aa kalmayacak bir tarzda,
Yahudi Yasa'snn Ferisi anlay tarzndaki tecrbesinden olu
maktadr. Gemiten getirdii bu birikim onu, her taraftan kuat
m ve kar koyamayaca gnahlar karsnda mitsiz b rakmt.
kincisi, Rab sa vastasyla insann gnahtan bamsz oluu ve
sonra da kurtulua dayanan "hellenistik" Hristiyanl yakndan
tanmasdr. Bu sebeplerin st ste gelmesi, Pavlus'un deiimini
anlamay kolaylatrr. Deiimin gerek sebebi, gizli kalmaya
Guignebert'inkinden farkl bir yaklamdr. Buna gre, H ristiya nlk hakknda

onlar takibata uratrken onlar hakknda yar H ristiyan olacak kadar bilgisi
olduu ve bu haldeyken H ristiyan olmasyla sonulanmtr. Amiot, The Key
Concepts of St. Paul, s. 24.
so Stendahl, bu ifadelerin Yasa'nn iyiliini savunma balanmnda sylenmi ve
onu gnahn sorumlusu olmaktan kurtarmaya ynelik bir gayret olarak anlar.
Pavlus, burada insann yapt ve yapmay istedii ey arasndaki ayrm Ya
sa'y sormululuktan kurtarmak ve gnah sulamak iin yapar. Rom. 7/11-25;
Stendahl, Pau/ Among Jews and Gentiles, s. 93.
s Stendahl, a.g.e., s. 89.
PAVLUS' U N HAYATI VE M SYON ERLK FAALYETLER 93
devam etse de, bu tr sebeplerin varl yaanan olgunun bir

anlamda anlalr olmasn kolaylatrr. am yol u vizyonu,
Pavlus'un kiiliini deitirmedi; yalnzca eskiden sahip olduu bir
takm kadim prensiplerin yeni bir ynde uygulanmasna yol a
t 1 52 .
Pavlus'un Hristiyan oluunu aklamaya ve anlamaya ynelik
ve ounlukla psikolojik arlkl yorumlara . karlk olara k,
Stendahl, Pavlus'un Hristiyan oluu hakkndaki yaklamlarn
onun kendisi hakknda naklettikleri ile bir uygunluk gstermedii
ni ortaya koymaya alr. Yasa'nn tam olarak yerine getirileme
mesinden kaynakland sylenilen bir i skntnn onda bulun
madn syler. Zira Pavlus, kendisinin, Yasa hususunda sulana
mayacak bir gayret iinde olduu, hatta bu hususta yatlarn
geride braktn ifade eder 153 Bu yzden de psikolojik rahatsz
lklara yol aaca k bir sululuk duygusu ne kendi mektuplarnda ne
de Elilerin leri'inde yer alr. Onun hayatndaki tek gnah, kilise
ye kar taknm olduu evvelki tavrdr. Byle bir gnah kabul
etmek ise, ie bak cihetinde bir skntya yol amaz1 54 .
Kendisini, bir dini terkederek yeni bir dine girme a nlamnda
mhtedi olarak isimlendirmemesi, Hristiyan l, yeni bir din deil,
eskinin/Ya hudiliin tamamlanmas 155 olarak grmesinden kay
naklanan Pavlus'un, Hristiyan oluunu aklamaya ynelik olan
abalarn hangisi kabul edilirse edilsin ya da hibiri kabul edilme
sin, o, bir deiim yaamtr. Bu deiimi d tan bir takm sebep
ler altndan gerekletiini sylemek mmkn olmasna ramen,
bu sebeplerin mutlak a nlamda yeterli nedenler olmad da, ileri
srlen sebeplere karlk tam bir kabuln bulunmamas, ve he
men hemen hepsinin eletiriye maruz kalmalar ndan anlalabilir.
stelik onun yaadklarn aklamaya ynelik olan, tekliflerin
kendileri de, yaadklar dnemin hakim dncesini yansttkla-
152 Guignebert, el-Meslhiyye, s. 127.

153 Fi/ip. 3/13 vd.
154 Stendahl, a.g.e., s . 14.
155 Ziesler, Pauline Religion, s. 26.
94 PAVLUS HIRISTYANLIGINA GR
rndan, onlar da daha nesnel bir anlamay kolaylatrmak yerine

meseleyi daha da karmak hale getirmektedir.
V. HI RSTYAN OLDUKTAN SON RAK HAYATI
A. KUDS ZYARETNE KADAR
Luka, Saul'un Hristiyan oluunun hemen arkasndan am' da

Hristiyanl teblie baladn syler. Bu teblii zerine Yahudi
lerden bir ksm onu ldrmeyi planlarlar, bu yzden oradan ka
mak zorunda kalr. am'dan ayrlan Saul, sa'nn lmnden ksa
bir sre sonra Kuds'e geri dnm ve 156 oradaki cemaat (kilise)
liderleriyle iliki kurmay denemi olduunu Luka Elilerin le
ri'i nde (9/19, 30) anlatr.
Ancak Pavlus, kendi mektubunda Hristiyan oluu 157 sonrasn
Luka'dan farkl a nlatr. Hristiyan olduktan sonra Kuds yerine
Arabistan'a 158 giden Pavlus, daha sonra am'a dner. Burada, Kral
Aretas'n valisinin kendisini yakalamak iin tedbir alp, kaplara
ada mlar koyunca pencereden kfe iinde sarktlarak oradan
kamak zorunda braklr (Kor. il 11/32). Hristiyan olduktan yl
sonra Kuds'e gittiini anlatr (Gal. 1/17-19) 159 . inananlar, Ku
ds'e Kifas'la tanmak iin gelen Pavlus'dan nceki davra nla
rndan dolay korkuyorlard (El. i. 9/26). Barnaba onu gtrp
havarilerle tantrd 160 . Burada on be g n kald; Petrus ve Ya-
156
Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s . 19.
157 Ziesler, Pavlus Mesih'le karlamasn vizyon olarak isimlendirmez, bu yz
den de, muhtedi olarak isimlendirilemiyecei, onun yerine grevlendirildiini
sylemenin uygun olacan ifade eder. Pauline Religion, s . 2.
158 Arabistan'n neresi olduuna dair bkz. 1 15 nolu dip not.
159 Metinde kullanlan historesai Kephan'n anlam tartmaldr. ki ekilde
a nlamlandrlmtr: "Kifas'tan bilgi almak iin ya da Kifas' ziyaret etmek
iin".
60
1 Guignebert, el-Mes/hiyye, s. 131. Barnaba-Pavlus ilikisinin Kuds ncesi
tarihi hakknda (en azndan benim ulatm ve okuduum) kaynaklarda her
hangi bir bilgi yoktur. Ancak, bu konuda bir speklasyon yaplacaksa, Kbrs'l
olan Barnaba'nn Pavlus'la tanklnn, Pavlus'un Hristiyan oluundan n-
kup'tan baka kimseyi gremedi (Gaf. 1/18). Kuds'teki vaazla

rndan ve tartmalarndan rahatsz olan Yahudilerin onu ldrme
yi planlamalar zerine "kardeler", onu Kayseriye'ye indirip Tar
sus'a yolladlar (El. i., 9/28-30).
Stefan olayndan dolay skntya derek dalanlarn bir ksm
Yahudi lerin dnda kimseye tebli etmeyi d nmeyerek Fenike,
Kbrs ve Antakya'ya kadar gittiler. Kbrsl olan .akirtlerden bir
ksm ise, Antakya'da isa'y Yunanllara da mjdelediler. Burada
bir ok Yunanlnn iman ettii haberi Kuds'e gelince, Kuds ce
maati, Barnaba'y oraya gnderdi. Antakya'ya va ran Barnaba,
iman edenleri tevik ettikten sonra, Tarsus'a Saul'u aramaya gitti .
O n u bulunca, Antakya'ya getirdi 16 1 Tarsus'ta Pavlus'un ne kadar
kald Luka tarafndan ifade edilmiyorsa da bunun 40-44 aras bir
.
tarih olmas mmkndr 162 Bu tarihten farkl olarak, srenin ilk
misyoner faaliyeti de dahil iki yl olduu d a sylenir1 63 Burada bir
yl boyunca insanlara Hristiyanl rettiler (El. /. , 1 1/1927).
Claudius (ms. 4 1-54) zamannda meydana gelen bir ktlk
sebeyle akirtler arasnda toplanlan para, yardm maksad yla
Kuds'teki cemaate, Barnaba ve Sau l eliyle gnderildi (El. i. ,
1 1/27-30). Yardm para larn teslim eden Barnaba'yla Saul, yanla
rna Markos lakapl Yu hanna'y 164 da alarak Antakya'ya geri dn
dler (El. i., 12/25 ).
ceye belki de;Tarsus'daki gnlerine y a da Luka'nn Pavlus'un eitimini Ku

ds'de tamamlad kabul edilir ve Barnaba'nn da Kuds'te mal mlk olan
biri olduu (El. l.4/36) dnlrse; Kuds'deki eitim grd zamana
kadar geri gtrmek mmkn olur. Yoksa, Barnaba'nn Saul'u Kuds'te hava
rilerle tantrmas, baka bir ekilde aklanamaz. Barnaba hakknda bkz.
mer Faruk Harman, Baranba ncili, Kaynak ve Muhteva Asndan, Baslma
m Profesrlk almas, stanbul, 1997; G . M. Burge, "Barnabas", DPL, s.
66-67
16 1 Guignebert, el-Meslhiyye, s. 131.
162 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s.12; Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s.
34.
163 Stanley, Christ's Resurrection in Pauline Soteriology, s.69; El. . 11/26.
164 Markos, Barnaba'nn Kuds'te oturan kuzenidir. Koles. 4/10; Burge,
"Barnabas", DPL, s. 66.
B. BR NC MSYONERLK SEYAHATi 165
Uzun bir mddetten beri ayn ii ve dnceleri paylaan

Barnaba ve Saul, muhtemelen Kuds'teki Yakup ve Petrus'un
destekleriyle Yahudi sinagoglarnda vaazlar vermek zere 1 66, yan
larna Markos'u da alarak {El. i., 13/5) misyonerlik seyahatine
ktlar. Bu, Pavlus'un biri nci misyonerlik seyahati olarak isimlen
dirilir. Pavlus'un bu birinci misyonerlik gezisini gerekletirdii
tarihi, Ahaya'nn Romal prekonsili olan Galyo ile kar lamalarn
dan hareketle tespit etmek mmkndr. Pavlus' un Korint'te kar
sna karld Galyon'nun ibanda olduu dnem, pagan kay
naklarnda 5 1-52 olarak verilir. Pavlus'un bu gezisi yl srd
ne ve 53'de sona erdiine gre, birinci misyonerlik gezisinin ba
lang ve bitiinin 51-53 aras olduunu sylemek mmkndr 167
Saul ve Barnaba, Antakya'dan ayrlarak Silifke'ye geldiler. Ora
dan Kbrs'a yelken atlar. Salamis'e varnca Yahudi havra larnda
"Allah'n szn" ilan ettiler. Baf'a kadar btn aday dolatlar;
Pavlus'un burada yaptklaryla etkilenen Vali, grd klerinden
dolay iman etti (El. i. , 13/4-12).
Baf'tan Pamfilya Pergas'na geldiler. Burada, Yuhanna onlar
dan ayrlarak Kuds'e geri dnd (El. i. , 13/13). Onlar da
Perga'dan geerek Pisidya Antakyas'na (Yalva) geldiler. Pavlus
burada, srail kavmine mensup olanlarla birlikte tanrdan korkan
larn da bulu nduu havrada konutu. Konumasnn ardndan
165 Pavlus'un misyonerlik seyahatleri dncesi, El. i.' den kartlm tamamen
modern bir dncedir. El. .'deki anlatm mektuplarla karlatrldnda
nemli boluklar grlr. Bu da El. .'nin ilk kilisenin tam bir tarihini ve on
da Pavlus'un oynad rol vermeyi deil de, Hristiyan mesajn btn engel
lemelere ramen Kuds'ten Roma'ya nasl mzafferane bir ekilde yayldn
gstermeyi hedeflemi olmasndan kaynaklanmaktadr. Ziesler, a.g.e., s. 2 .
Buna ramen, Pavlus'un misyoner faaliyetleri y a d a Hristiyanlk sonras haya
t, hakknda bulunan boluklar baka bir kaynakla doldurmak mmkn ol
madndan Luka'ya atfedilen Elilerin leri en eletirel bak asna sahip
olan kiiler tarafndan bile, hayat hakknd a bilgi vermek maksadyla kullanl
maktadr.
166
167
L. C. A. Alexander, "Chronology of Paul", DPL, s. 121; Grant, a.g.e., s. 16.
ertesi Septgn de tekrar gelerek kendilerine konumasn istedi

ler. Yahudilerden ve dindar muhtedilerden (proselyt) bir ok kii
pelerinden gitti. Pavlus ve Barnaba onlar imanlarnda sabit ol
maya tevik ettiler. Bir sonraki Septgn, havraya geldiklerinde
Yah udilerin bu sefer kendilerine kar tavr a ld klarn grnce,
Pavlus ve Barnaba, bu davranlar yznden artk bundan sonra
Yahudilere deil, Yahudi olmayanlara milletlere (gentile) gidecek
lerini sylediler. Pavlus ve Barnaba, buradan ayrlarak Konya'ya
gittiler (El. i. , 13/14, 42-52).
Konya'da Yahudi havrasna giderek konuma ya ptlar. Yahudi
ler ve Yunanllardan byk bir ksm iman etti. Ancak baz Yahudi
ler, Yahudi olmayanlar Pavlus ve Barnaba'ya kar kkrttlar.
ehir ikiye blnd; bir ksm resullerin bir ksm ise Yahudilerin
tarafn tuttu. Hayatlarndan korktuklarndan, Roma'nn Galatya
eyaletine bal olan Likaonya' nn Listra ve Derbe (Kerti Hy k?,
Unu Hyk?, Airan Hy k? Dele? Gdelis) ehirlerine kaarak
orada ncili tebli ettiler.
' Listra halk, yaptklarndan dolay Barnaba'ya Zeus, Pavlus'a da
Hermes adn verdiler. Antakya'dan ve Konya'dan (lkoniyum)
gelen Yahudiler halk kandrd lar, onlar da Pavlus'u taladlar; ld
zannederek ehirden d ar attlar. Ancak Pavlus, ertesi sabah
tekrar ehre geldi. Bir gn sonra da Barnaba'yla birlikte Derbe'ye
gitmek iin buradan ayrldlar. Buradaki vaazlarndan sonra tekrar
Listra'ya ve Konya'ya ve oradan da Antakya'ya geri dndler (El.
i. 14/8-23 ). Kiliseyi idare edecek htiyarlar setikten sonra,
Pisidya'dan geerek Pamfilya'ya geldiler. Oradan Perga'ya (Mur
tuna), buradaki ilerini bitirdikten sonra da, Antalya'ya ve oradan
da gemiyle, merkezleri konumunda olan Antakya'ya getiler.
akirtlere seyahatleri srasnda ola nlar anlatara k, uzun bir md
det burada kaldlar (El. ii. 14/23, 28).
1 . Kuds Konsili
Kud s'ten gelen bir grup, snnet olmakszn kurtuluun mm

kn olmadn syleyerek bu a nlay Yahudi olmayanlara telkin
etmeye baladlar. Yahudi olmayanlarn snnet olmas meselesi,
98 PAVLUS HIRISTIYANLIGINA GRi
Pavlus ve Barnaba'yla Kuds'ten gelenler arasnda byk tart

malarn kmasna sebep oldu; sonunda ilk Kuds ziyaretinin arka
sndan on drt yllk bir aradan sonra Pavlus ve Barnaba'yla birlik
te Titus'un da yer a ld bir heyetin, Kuds'teki havarilerle mese
leyi konumalar iin gnderil melerine karar verildi. Heyet, Fenike
ve Samiriye'den geerek Kuds'e geldi (Gaf. 2/1; El. i. 15/1-
4) 6s.
Bunlar, Kuds'e vardklarnda, cemaat (kilise), havariler ve ih

tiyarlar tarafndan kabul edildiler. Olan biteni onlara anlattlar.
Ferisilerden Hristiyanl kabul eden bir grup, i htida edenleri n
snnet olmalarn ve Musa' nn Yasa'sn uygulamalar gerektiini
syledi. Bu isteklere muhalif olarak sz alan Petrus, babalarnn ve
kendilerinin kaldramad bir ykn onlara yklenemeyeceini,
isa'nn inayetiyle kendileri gibi onlarn da kurtulacan syledi.
Son olarak sz alan Yakup! Yahudi olmaya nlardan iman edenlerin,
"putlara kurban edilen eylerden, kandan ve boulmu olanlar
dan ve zinadan saknmalarndan" baka bir eyle soru mlu tutul
mamalar gerektiini syledi. Kanmalar gereken bu eylerin
yazlarak onlara bildirmesi kararlatrd. Kuds cemaat, Barsaba
denilen Yahuda'y ve Silas seerek Mektu bu Antakya cemaatna
okusunlar diye, Barnaba ve Pavlus'la beraber Antakya'ya gnder
diler (El. i. 154-30). Oraya varldnda cemaat bir araya toplan
larak mektup, onlara okundu. Heyetle beraber Kuds'ten gelenler
geri dndkten sonra Pavlus ve Barnaba burada bir m ddet daha
kaldlar.
Yukarda ksaca anlatlan ve sonradan Havariler Konsili olarak
isimlendirilen bu konsil, Hristiyanlk tarihinde, nemli doktriner
ya da idari problemlerin tartld toplantlarn ve bir gelenein
ilk rnei olmas asndan nemlidir. Ancak Hristiyan tarihindeki
bu nemine ramen, onun gerekletii tarih hakknda herkesin
zerinde uzlaaca kesin bir tarih yoktur. Konsilin toplanma za-
168 Stendahl, bu iki metinde anlatlan olayn ayn olay olduu, ancak El. ii.
gerek bir tasvir verirken, Pavlus kendisi ve misyonu iin daha kabul edilebilir
olan vermektedir. Sten dahi, Pau/ Among Jews and Gentiles, s. 67.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYON ERLiK FAALYETLER 99
man hakknda ileri srlen tarihler 49-52 arasnda deimekte

dirl69 .
M unck, bu Kuds Konsilinin arkasndan Pavlus ve Barnaba'nn
yer a lmad bir toplantnn daha yapldn, Pavlus ve
Barnaba'nn bulunmad bu toplant sonunda alnan kararlar,
Petrus Antakya' dayken Kuds' ten gnderilen eliler tarafndan
oraya getirildiini belirtir. Burada Pavlus'un Petrus'a kar kmas,
meselenin Pavlus lehine zmlenmesine sebep olmak yerine,
Kuds'teki konsilde salanan anlamann bozulmasna yol at 17 0.
Pavlus' la Kuds arasndaki bu muhalefet, bu konsilden, 58'deki
son Kds ziyaretine kadar gittike keskin bir hal a ld. Kuds ka
rarlar Pavlus'un arkasndan her yerde onu takip etti. Bunun byle
olduun u, Pavlus'un admlarnn her yerde Yahudiciler tarafndan
takip edilmesinden karmak mmk ndr1 7 1
C. K NC M SYONERLK SEYAHAT
Burada bir mddet kalmalarnn arkasndan Pavlus,

Barnaba'ya daha nce faa liyette bulunduklar yerleri yeniden
ziyaret etme teklifinde bulundu. Barnaba, yanlarna Markos deni
len Yuhanna'y a lmak istiyordu. Pavlus ise Pamfilya'da kendilerini
brakarak onlarla beraber gelmeyen Markos'u 17 2 gtrmeyi uygun
bulmad. Bu nedenle aralarnda ok iddetli bir anlamazlk mey
dana geldi 1 73 . Bunun zerine birbirlerinden ayrldlar. Barnaba,
yanna Markos'u alarak Kbrs'a giderken, Pavlus da Silas'la birlik
te ikinci misyonerlik seyahatine kt (El. i. 15/36-41). Anado-
169 Alexander, "Chronology of Paul", DPL, s. 122-123.

170 Munck, Paul and Salvation of Mankind, s. 74-75
17 1 Munck, a.g.e., s. 75, 100
172 Markos'un Perge'de onlardan ayrlma sebebi olarak, onun bu blgede bulu
nan Keltler'den korkmas zikredilir. Ferdinand Leguenne, Gala'tlar, trc. Suzan
Albek, TTKY., Ankara, 1979, s . 147.
173 Luka burada ayrlma sebebi olarak Markos'un Pamfilya'da onlar terkini
gsteriyor. Ancak, bu kadar keskin bir anlamazla sebep olarak Markos'un
onlardan ayrlmasnn gsterilmesi yeterli bir sebep olarak grnmemekte
dir. Ayrln altnda yatan sebep Yahudi-Yahudi olmayanlar (milletler) prob
lemi olmas daha muhtemeldir. Parker, a .g.m., s. 413.
100 PAVLUS HIRSTYANLIGI NA G R
lu'ya giden Pavlus, Kilikya yoluyla Derbe'ye, sonra da

Timoteyus'un kendilerine katld Listra'ya (Hatun saray) 1 74 gitti
ler. Daha nce organize ettikleri cemaatleri (kiliseleri) ziyaret
ederek Galata yoluyla Troas'a haraket ettiler1 75 Troas'ta yaad
bir vizyonda, bir adamn kendisine yalvararak "Makedonya'ya gel
bize yardm et" dediini grnce, Tanr'nn Mjdeyi Avrupa'da
duyu rmaya ard sonucuna varr (El. l. 16/8-10). Troas'tan
denize alarak Semadirek'e, ertesi gn de, Neo Polise getiler.
Oradan Makedonya'nn en nemli kenti olan Filipe'ye gittiler;
burada bir ka gn kaldlar. Sonra Amfipolis ve Apolonya'y gee
rek Selanik'e (El. i. 17 /1-2), oradan da Boreo Veriya'ya gittiler
(El. i. 17/10). Her ehirde birer cemaat (kilise) kuruyorlard.
Veriya'daki tehlikeli boyutlara u laan dmanlk sebebiyle Ati
na'ya gitmek iin, Silas ve Timoteyus'u brakarak ehri terketiler
(El. l. 17/13-15). Kendisine atfedilen ve Ares tepesinde mehur
konumasna 176 ramen Pavlus, Atina'da baarl olamad (El. i.
17/ 22 31 ) 177 Pavlus, hayal krkl iinde Timoteyus'u Selanik'e
-
174 Ferdinand Leguenne, Galatlar, s. 147.

175 El. /.'lerin yazar burada "biz" zamirini kullanyor. Bu ifade de, metinin bu
blmnn Galatya'da Pavlus ekibine katlan birinin hatratndan yararlana
rak kaleme alndn gsteriyor olsa gerektir.
176 "El. i. tarafndan Pavlus'un Atina'da yapt konuma olarak nakledilenin
doruluu hususunda son zamanlarda ok tartma yaplmtr. Bu tartma
larn u lat sonu, bu konumada Pavlus'un sylemedii hibir eyin bu
lunmaddr. Ancak, bu konumann doruluunu gstermez. nk, Pavlus
mektuplarnda Atina'daki bilginlere rettiinden daha fazlasn yazar ancak,
bunlar burada yapt konumasnda grnmezler". Ervin R. Goodenough
with A. T. Kraabel, "Paul and The Hellenization of Christianity", s. 24-25.
177 El. . 17/23'de Luka Pavlus'un Atinallar'a yle dediini nakleder: "Ben
evrede dolarken, tapndnz yerleri incelerken zerinde 'BLNMEYEN
TAN Rl'YA' diye yazlm bir sunaa bile rastladm. Sizin bilmeden tapndnz
bu Tanr'y ben size tantaym". Aziz Hieronymos ise Atina'da olduu nakledi
len olay, daha dorusu mabed zerindeki yaz hakknda farkl bir rivayet nak
leder. Pavlus'un mezbah zerinde "Asya'nn, Avrupa'nn, Afrika'nn Tanrlar
na, bilinmeyen ve yabanc Tanrlara" yazsn gren Pavlus bunu H ristiyan di
ninin yararna kullancan dnm, maksadna zarar verecek olanlar bir
kenara brakm, yalnz "bilinmeyen Tanrlara" ksmn alm, bunu da "bilin
meyen Tanr'ya" dntrmtr. Erasmus, Delilie Methiye, ev. Nusret H
zr, M .E.B. Yaynlar, stanbul, 1992, s . 143.
geri gnderdi; kendisi de Silas' la birlikte Korint'e gitti (El. i.

18/1). Cladius'un Yahudileri Roma'dan karmas zerine buraya
gelen Akvila ve kars Priskila ona katldlar. Meslekleri adrclk
olduundan onlarla birlikte alan (El. i. 18/4) Pavlus, Korint'te
bir cemaat kurmak iin bir buuk yl urat. (El. i. 18/11). Ce
maat her trden insandan oluuyordu. Galyo'nun (m.s. 51-52)
Korint'e prekonsl olduu zaman Pavlus'a muhalif olan Yahudiler,
onu mahkemeye verdiler. Galyo, huzuruna karlan Pavlus'u, bu
meselelerin Yah udilerin kendi yasalaryla ilgili olduun u syleye
rek onlar huzurundan kard. Burada bir mddet daha kaldktan
sonra, Priskila'y ve Akvila'y da yan na alarak Suriye'ye gitmek
iin yola kt. Kenhere'ye urayarak Efes'e gittiler. Pavl us,
Akvila'y ve Priskila'y burada brakarak kendisi yoluna devam etti.
Kayseriya'ya vard , sonra Kuds'e giderek, oradaki cemaati ziyaret
etti. Orada n da Antakya'ya geti. El. i. 18/22'deki ifadeyi bazla
r Sezariye'deki bir kilise ziyareti olarak kabul ederken M unck,
bunun ikinci misyonerlik faa liyetinin Kuds ziyaretiyle bittiinin
bir iareti olarak kabul eder 178
D. NC MSYONERLK SEYAHAT
Pavlus, Antakya'da ksa bir sre (El. i. 18/23) kaldktan son

ra, nc misyonerlik seyahatine kt. Galatya ve Firigya blge
lerini dolaara k Efes'e geldi. Bu onun Efes'e ikinci geliiydi. Bura
da yla yakn bir sre kald . Daha nce Vaftizci Yahya adna
vaftiz olanlar yeniden vaftiz etti (El. i. 19/1-7) 179 nc mis
yonerlik gezisi olarak adlandrlan bu seyahati, yl Efes'te ol
mak zere be yl s rmtr180
17 8 "Sezariye'ye vardktan sonra Kuds' e gidip ordaki inanllar topluluunu

ziyaret etti, oradan Antakya' ya geti. Bir sre kaldktan. sonra yola kt; sray
la Galatya ve Frikya blgelerini dolaarak tm rencileri ruha pekitird i".
179 El. lerinde Yahya iki kez zikredil ir. kisinde de, onun vaftizinin tevbeyle
alakal olduu ve ve ikincil bir role sah ip olduu (ilkinde Yahya'nn kendisi,
ikincisinde ise Pavlus tarafndan) vurgulanr. El. i., 13/24,194; Parker,
"Paul", EA, s. 414
180 Grant, Saint Paul, s. 16.
102 PAVLUS H RSTYANUGNA GR
E. il. KUDS ZYARET VE TUTUKLANMASINDAN ROMA YOL

CULUGUNA KADAR
Pavlus'un son Kuds ziyareti hakknda da, hayatndaki dier

olaylarda olduu gibi kesin tarih yerine birbirine yakn tarihler
ileri srlr. Pavlus'un kendi mektuplarndan hareketle yaplan
tarihlendirmeye gre bu ziyaret Kuds Konsili, Antakya'da
Petrus'la yaanan olay ve Efes ziyareti ile son Makedonya yolcu
luunun da yer ald 5l'de, Elilerin leri'ne gre ise bu ziyaret,
57-59 aras bir tarihte gereklemitir18 1
Pavlus Makedonya'daki ve Ahaya'daki kardelerin toplad
yardm parasn Kuds cemaatine gt rmek isteme ktedir. Ancak
bu ziyaretin kendisi asndan riskli olduu nu da bilmektedir.
Pavlus'un bu son Kuds ziyareti hakkndaki endiesi ok canl bir
ekilde Elilerin leri'nde tasvir edilir. Pavlus'un Kuds'te "ellerini
ayaklarn balayacaklar" (El. i. 20/31), "ve onu ldrecekler
dir" (El. i. 21/13) . Ayn kaygy kendi mektubu nda da grmek
mmkndr: "Kardeler, Rabbimiz sa Mesih ve Ruh'un sevgisi
adna size yalvaryorum, benim uruma Tanr'ya olan dualarnzla
urama katln. Yahudiye'de imanszlardan ku rtulmam iin dua
edin. yle ki, Tanr'nn isteiyle sevin iinde ya nnza gelip arka
dalnzla gnlm ferahlataym. Esenlik veren Tanr hepinizle
birlikte olsun. Amin" 182
' Pavlus'un Kuds'e giderken gze ald bu risk, yalnzca topla
nan yardm yerine ulutrma kaygsyla aklanamaz. Pavlus'un
son Kuds ziyareti srasnda yannda milletlerden oluan cemaat
(kilise) 183 temsilcilerinden teekkl eden byk bir kalabaln yer
almas (El. i. 20-2 1), onlarn, yardm tamann yan sra bir
grevlerinin de olduunu gsterir.
181
Pavlus'un kronolojisini tespit hususundaki bu tarihlendirmeler ve ayrca
yolculu klar srasnda urad yerler ve burada kald srler hakknda daha
ayrntl bilgiler iin bkz. A. Alexander, "Chronology of Paul", DPL, s. 115-123.
182
Roma. 15/31-33.
183
Munck, Paul and the Salvation of Mankind, s.303
PAVLUS'UN HAYATI VE MiSYONERLiK FAALiYETLERi 103
Toplanan ya rd mla birlikte, milletler kiliselerinin temsilcileriyle

Kud s'e gelmesi, Eski Ahit'te (Mika 4/1; aya 2/2; 60/5) yer alan
milletlerin zenginlikleri ile Kuds'e gelecekleri vaadinin gerekle
tiini gstermeye yneliktir. Pavlus'un adna izafeten Elilerin
leri nde yer alan ifadeler 184, Kuds ziyaretinin a macnn bu vaa
'
din gerekletiini ortaya kaymaa ynelik olduunu anlamay

kolaylatrr. Bu da Pavlus'un, Yahudi eskatolojisinin bir unsuru
olan Messiyanik Krallk'n kuru lduu zaman milletlerin Kuds'de
toplanaca dncesinden olduka etkilendiini gsterir. Yann
da toplanan yardm ve milletler kiliseleri nin temsilcileriyle Ku
ds'e giderek Pavlus'un yapmak istedii Yahudileri kskandrmak
ve btn srail'in kurtul uunu salamaktr185
G ra nt, Pavlus'un toplad yardmlar Kuds'e getirmesinin bu
radaki Yahudi-Hristiyanlar, Pavlus'un balatm olduu, milletle
re ynelik tebli faaliyetini tevik etmeye ynelik olduunu sy
ler. Pavlus'un bu hareketinin sonucu olarak da, Kuds cemaatinin
ba d uru munda olan isa'nn kardei Yakup, Romallar tarafndan
tutuklanmas annda Pavlus' u yalnz brakr. Grant, Pavlus'un tu
tuklanmas ve ortada n kaldr lmas Yahudi-Hristiyanlar arasnda
probleme sebep olan bir kimsenin ortadan kalkmas anla mna
geldiinden, Yakup 'un sulanmasnn uygun olmadn, bir d
nce olara k ileri srer 186
184
"imdi ise, Tanr'nn atalarmza olan vaadine umut baladm iin burada
bulunmakta ve yarglanmaktaym. Bu, on iki oymamzn gece gndz Tanr'ya
canla bala kulluk ederek erimeyi umduklar vaattir"El. . 26/9 vd. "Ben sra
il'in umudu uruna bu zincire vurulmu bulunuyorum ... " El. . 28/20.
185
Munck, a.g.e., s. 304, 306-307, 309. Maccoby, ise Pavlus'un kendisi iin tehlike
lerle dolu olan Kuds'e gitme hususundaki srarn, onun Kuds konsilinde ol
duu gibi bir taviz koparma arzusu olduunu syler. Eer hayatn tehlikede g
rrse, bu Kuds ziyaretinden az nce elde ettii Roma vatandalk statsn
kullanarak kendisini kurtaracakt. Bu yaklam, Pavlus'un Kuds'teki tehlikelerin
farknda olduundan, Roma vatandaln buraya gelmeden nce kazandn
bir n kabul olarak ileri srer. nk, Maccoby'e gre daha nceler Pavlus, ihti
ya duymu olmasna ramen (Kor. il 11/25), Roma vatandal ayrcaln kul
lanmamt. Maccoby, The Myth Maker, s. 160-161.
186
Pavlus, Kuds'te yaanan bir karmaann arkasndan lin edil

mekten, Romallar tarafndan tutu klanmayla kurtuldu. Yahudile
rin, yarglanmasnda bask yapmalarndan korktuundan Roma
vatanda olmas sebebiyle, Sezar'n n nde yarglanmay istedi .
stei kabul edilerek yarglanmak zere Roma'ya gnderildi.
F. ROMA'DAK HAYATI VE VEFATI
Pavlus, Roma'da iki yl kald. Balangta evi gzetimi a ltnda

tutulurken daha sonra hapishaneye konulmu grnmektedir.
Romallar'n onu mahkemeye karm olduklar kesin olmakla
birlikte, ma hkeme sresinin bir yl m i ki yl m olduu belli deil
dir187 . Sonunda Neron'un mahkemesi onu lme mahkum etti ve
idam edildi 188 Grant, Romal tarihi Tacitus tarafndan dorulan
d gibi, Byk Roma yangnnn gnah keisi olarak Hristiyan
cemaatine kar taknlan tavrn bir parasnn da Pavlus'a ynel
tilmi olduunu, bu yzden de ldrldn syler. Ancak, bu
rivayet doru olamayabilir nk, Pavlus'un lmnn bu olay
lardan daha sonraki bir zamanda gereklemi olmas da mm
kndr.
Bu tarihin, ne olduu hususunda az ok farkllklar vardr.
Pavlus'un lm, Harnack'a gre 64, Turner'e gre 64-65,
Ziesler'e gre 65 civarndadr189 . Ramsey, lighfoot ve Amiot'e
gre ise Pavlus'un lm tarihi 67'dir190 .
187 Rudolf Bultmann, "Paul", TCTM, 1, 177.

188 G rant, Saint Paul, s. 21, 187. Roma'daki kal sresinin iki yl oluuna dair bkz.
Stanley, Christ's Resurrection in Pauline Soterio/ogy, s. 70.
189 Maclean, "Paul The Apostle" DBH, s. 690; Ziesler, a.g.e., s. 2. Pavlus'un Ro
ma'da ehit edilmesi btn H ristiyan yazarlarca -kadim, hadis- kabul edilir.
Romal Clement (i.s 95), ikinci yzyln sonunda Tertullian, nc yzylda
Origen, Pavlus'un Neron'un dneminde ehit edildii konusunda hem fikir
dirler. Maclean, a.g.m., DBH, s. 691; Eusebius, Pavlus'un bir mahkum olarak
Roma'ya getirildiinden ve burada ehit edildiinden hapsetmekle birlikte,
lm tarihi hakknda bir ey sylemez. Ancak, bu olayn Neren zamannda
gerekletiini kabul ettii, ifadelerinden anlalmaktadr. Eusebius, The
History of Church, Penguin Books, England, 1988, s. 97-99.
190 Maclean, "Paul The Apostle" DBH, s. 690; Bihlmeyer-Tuchle, Hristiyanlk, s.
25; Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 34.
PAVLUS'U N HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 105
G. PAVLUS'UN M EKTUPLAR! VE ELLERN LER ARASINDA

BENZERLKLER VE FARKLILIKLAR
Mektuplarda anlatlanlarla Elilerin leri'nde anlatlanlar, Ana

dolu'nun ve Yunanistan'n Pavlus'un byk faaliyet alan olmas
hususunda uyuurlar. Ayrca, Pavlus'un mektuplarnda ad geen
ahslarn yalnzca drtte , Elilerin leri' nde de zikredilir191
Fakat, Romallar'a Mektup 15/19'daki l llyricum, Galatya//ar'a
Mektup 1/17'deki Arabistan ve Galatya//ar'a Mektup 2/1'deki
Titus, Elilerin leri'nde yer a lmaz. Pavlus'un Korintli/er'e il. Mek
.
tup 1 1/29 vd. anlatlan skntlar da Elilerin leri' nde dank

olarak ve onlardan da sopayla dvlme (16/22-23), talanma
(14/19) gibi birka tanesi yer alrken, bu dvlmenin Yahudiler
tarafndan yapldna yer verilmez. Bu ciddi bir noksanlk olma
makla birlikte, ikisinin mstakil kaynaklar olduu a nlamna gelir.
Ancak farkllklar yal nzca bunlardan ibaret de deildir; daha ciddi
olanlar da vardr.
Pavlus, niin yaptn a nlatarak Kuds'e ziyaretten bahse
der: Biri ncisi, Hristiyan oluundan yl sonraki gidii ( Gaf. 1/18-
21); i kincisi milletlerin Hristiyan oluunun kard problemlerin
tartld muhtemelen Kuds Konsili olarak bilinen ve 49-52'ye
kadar farkl tarihler verilen ziyaret (Gaf. 2/1-10) ve ncs,
tutuklanp Roma'ya gnderilmeden nce gerekleen, Kuds'teki
kutsallara yardm hedefleyen ziyaret (Roma. 15/25-32; Kor. I
16/4). Bunlara karlk Elilerin leri be Kuds ziyareti zikreder
(9/26-27;11/29-30;12/25; 15/129 ve 18/22). Bunlar mektuplar
dakiyle yalnzca say olarak deil, gerekletirili ma ksatlaryla da
farkllk arzetmektedir192 .
19 1 Prudy, "Paul the Apostle, IDP, iV, 686. Meeks'e gre, Pavlus'un Pastoral
mektuplarnn d nda, zikrettii kiilerin says, altm betir. El. i. bu sayya
13 kiiyi bir de ad bilinmeyen bir ev sahibini ekler. Wayne A. Meeks, "The
Social Contex of Pauline Theology", tnterpretation, s. 269.
192 Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 686. Elilerin leri'ne gre Pavlus, Hristi
yan olmasndan sonra Kuds'e be muhtemelen alt kez gitmitir:
1.am'dan katktan hemen sonra (22/179).
Bu farkllklar ortadan kaldrmak ve mektuplarda a nlatlan Ku

ds ziyaretleriyle, Elilerin leri ndeki ziyaretleri telif etme aba
'
lar vardr. Elilerin leri 15/1-29'daki anlatm Galatyallar'a Mek

tup 2/1-lO'daki ikinci ziyaretin farkl iki bak asndan anlatm
olarak grlr. Baka bir takm uzlatrma abalarnn olmasna
ramen, bunlar iinde en radikal olan udur:
Yeni Hristiyan olan Pavlus'un Kuds'e gelii ve Barna ba tara
fndan elilere takdim edilmesi olaynn ele alnmasndan dolay,
Galatyallar'a Mektup 1/18-21 ile Elilerin leri 9/26-27'deki ayn
ziyaret olduu gibi, aralarndaki farkllklara ramen Yahudilerle
milletler arasndaki meselelerle ilgili olmalar hasebiyle
Ga/atyallar'a Mektup 2/1-lO'da ve Elilerin leri 15/1-29'da
zikredilen Kuds ziyaretiyle ayndr.
Kuds cemaatine gtr lecek yardmla ilgili olduklarndan do
lay Korintliler'e /. Mektup 16/1-4 ve Romallar'a Mektup 15/25-
32 ile Elilerin ileri 1 1/29-30, 12/25 ayn ziyaretler olduu kabul
edilebilir. Ancak bu zdeletirme de nihai anlamda bir zm
sunmaktan uzaktr. Zira, Elilerin leri'ndeki ktlk ziyareti
Gaf. 1/18, 2/lO'da zikredilen zamanda yaplmamtr. Elilerin
/eri15/1-29'daki konsilin yapld ziyaret, ikinci ziyaretten nce
deil, ondan az sonra ve son ziyaretten bir az nce olmaldr 193 .
2.Claudios'un zamanndaki bir ktlkla ilgili olarak Barnaba ve Saul Antak

ya'dan yardm Yahudiye'deki kardeleri getirirler (11/29-30)
3.Barnaba ve Saul Kuds'e giderler (baz metinler, onlarn uzun bir ziyaretten
sonra Antakya'ya dnleri anlamn ifade eden "Kuds'ten" eklinde okunur)
(12/25).
4.Pavlus ve Barnaba'nn yer ald konsilin gerekletii Kuds ziyareti (15/1-2)
5.11. seyahatten sonra Pavlus gider ve Antakya'ya dnmeden nce Kiliseyi se
lamlar (18/22)
6.Pavlus'un tutukland 1 1 1 . seyahatin sonundaki ziyaret.
193 Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 687. Fitzmyer de Kuds ziyaretiyle ilgili
El. . ve Pavlus'un mektuplarndaki anlatmlar gruplandrarak aralarn telif
etmeye alr. Pavlus'un mektuplarna gre Hristiyan olduktan sonra Ku
ds' iki kere ziyaret eder. Bir kez Hristiyan olduktan 3 yl sonra (Galat. 1/18)
ve 14 yl sonra da bir kez daha ziyaret etmitir (Galat. 2/1). Roma. 15/25'te
ise Roma'ya ve spanya'ya gitmeden nce bir dier ziyaret daha planlar.
Elilerin leri' nin yazarnn bak asn gstermesi asndan,

Pavlus'un bir yer dnda 194 Yahudileri Hristiyanlara eziyet ettikle
rinden deil de, ncil' i kabul etmediklerinden dolay zntsn
ifade ederken Elilerin leri'nin Yahudileri Hristiyanlarn takibat
s olarak nakletmesi 195 nemlidir. Ayrca, Yahudi-Hristiyan larla,
milletler arasndaki ekimenin sona erdii tezinin bir yansmas
olarak yazar, son Kuds ziyaretinin nemi ve tehlikesinden bah
setmekle birlikte, ondan kutsallara yardm maksadyla deil de,
Yahudi-Hristiyan larla milletler arasnda devam eden ekimeleri
ortadan kaldrmak maksadyla mabede normal bir takdime gt
ryor eklinde sz eder196 .
VI. PAVLUS'UN M SYON ERLK FAALYET NDE TAKP ETIG

USL
Hristiyanl yaymak iin ehirden ehre giden Pavlus, yerleik

olan bir Yahudi cemaati bulup orada kalmas d nda, gittii yerde
kalmyordu. lk nce Yahudi sinagoglarnda konumaya balyor,
ancak kendi ncil'inden bahsedince Yahudilerden tepki gryor
du 19 7 . Taraftar bulunca onu ikna etmeye urayor, baz zel ev-
Pavlus'un Hristiyan olduktan sonraki Kuds ziyaretleriyle Luka tarafndan

bunlara dair verilen bilgileri telif etmek olduka gtr. En iyi zm Luka'nn
anlatt 1 . ziyareti Galatyallar 1/18'de anlatlanla ayn kabul etmek ve
Luka'nn i l ., 111. ve iV. blmleri de ayn olaya, Kuds Konsiline (Galatyallar
2/1-10) yaplan gndermeler olarak kabul etmek gerekir. Beincisi, bir prob
lem kartmazken VI. Roma'ya planlad ziyarettir. Fitzmyer, Paul and His
Theology, s . 11-12. Munck, El. i. ve Pavlus'un mektuplar arasnda Kuds
ziyaratleriyle ilgili bilgileri telif etmenin zor olduunu kabul etmekle birlikte,
Pavlus'un her ikisinin de ortak noktasnn Kuds cemaatiyle arasnn iyi oldu
u ve i lk akirtlerin ve Kuds'deki cemaatin onun milletlere ynelik tebli faa
liyetini onaylamalardr. Munck, Paul and The Salvation af Mankind, s. 286.
194 Sel. 1 2/15.
195 9/23-24;13/45, 50;14/2, 19; 17/5 vd., 13 ; 18/6 vs.
196 Prudy, "Paul the Apostle", /DP, iV, 687.
197 Stendahl, Pavlus'un bu tarzn bir anlamda planl olarak yaptn kabul eder.
Pavlus sinagoglara, incili dier milletlere gtrmeden nce, Yahudilerin "ha
yr" cevaplarn tam olarak almak iin gittiini syler. Bu yaklamn Rom. 9-
lerde onlarla buluup konuuyordu. Davetinde yeteri kadar baa

rl olduuna inannca, orada -Korint'te yapt gibi- birka ay daha
kalyordu. Ya da -Efes'te olduu gibi- oraya birka ay sonra tekrar
dnyordu. Buralarda kald mddete, kendisinin kurduu ya da
bakalar tarafndan kurulan Hristiyan cemaatlerin bulunduklar
hal zere kalmalar iin tevik edici trden ya da, onlarn kendisi
ne yazdklar problemlerini zecek tarzda mektuplar kaleme
alyor198 ve bu mektuplar alma arkadalar vastasyla gerekli
yerlere gnderiyordu.
Vl l . PAVLUS-SA LKS
Pavlus-isa ilikisinden maksat, aada anlatlanlardan da, an

lalaca zere, hem Pavlus'un isa'y tanyp tanmad yani,
dnyevi hayatnda onu grp grmedii ve retisi hakknda
herhangi bir bilgiye sahip olup olmad hem de onun retisini
deitirip deitirmediidir. Bu konu F.C Baur'den beri Pavlus
zerine yazan hemen hemen btn yazarlar, Pavlus'un din anla
ynda sa'nn merkezi bir yere sahip olmasndan dolay megul
etmi ve bu yzden bu konuya dair bir eyler sylemek gereini,
zorunlu olarak hissetmilerdir.
Pavlus-isa meselesi, Pavlus'un isa'y dnyevi hayat srasnda
tand; onun dnyevi hayatnda tanmad, tarihsel sa'nn
Pavl us iin herhangi bir nemi olmad ve bu i kisi dnda kalan
yaklamlar olmak zere ekilde ele alnacaktr.
A. PAVLUS'UN SA'YI TANIDIGI GR
Johonnes Weiss, Pavlus'un sa'y dnyevi hayatnda iken tan

dn kabul eder. Ona gre eer Pavlus, isa'y tanmasayd,
am'daki vizyonda grd nn o olduunu bilmesi m mkn
olmazd. Klausner de, bu konuda Weiss'le ayn dnr ve Pavlus,
11 blmlernin yorumundan kacan ifade eder. Stendahl, Pau/ Among

Jews and Gentiles, s. 29.
198 Guignebert, el-Mesfhiyye, s. 132.
PAVLUS' U N HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 109
sa'y d nyevi hayatnda birka kere grmemi olsayd, am viz

yonu gereklemezdi, der. Weiss, Pavlus'un Korintliler'e il. Mek
tup 5/16'daki "yle ki, biz bundan byle bedene gre kimseyi
tanmayz; ve M esih'i bedene gre tandksa da, artk imdi ylece
tanmyoruz" ifadesini, bir kimsenin bir bakasn gzleriyle grerek
. tanmas gibi, Pavlus'un da isa'y tand eklinde anlar. Kennedy,
Weiss'in bu yaklamn kabul etmekle birlikte, bu anlay yukarda
zikredilen metne dayandrmas hususunda eletirir. Moulton'a gre
de, Pavlus sa'nn armha gerildii hafta Kuds'te olmakla kalma
m, sa ile tanm ve armh hadisesine ahit olmutur. Bousset
de, Weiss gibi Korintliler'e il. Mektup 5/16'dan hareketle Pavlus'un
isa'y hayatnn son gnlerinde Kuds'te grd sonucunu kartr.
Hans Lietzman ve Bousset, Pavlus'un Gamelyel'in talebesi iken ara
sra karlatn varsayarlar. Pope, Luka'ya Gre ncil 19 1-lO'da
zikredilen zengin adam Zakay'n, Pavlus olduunu dnr, Scott
ise, Korintliler'e. il. Mektup 5/16'dan haraketle Pavlus'un isa'y ok
az da olsa, grd sonucunu kard gibi, Weiss ve Kenndy gibi,
hayattayken grmemi olsayd, am yolundaki vizyonun imkansz
olacan syler. Van Unnik' de Elilerin leri 22/3'un ve Korintliler'e
il. Mektup 5/16'y Pavlus'un isa'y grmesinin delili anlamnda des
teklediini dnr 199
Goudge de, Pavlus'un sa hakknda bilgi sahibi olduunu ileri
srerek iddiasn ylece temellendirir: Her eyden nce Pavlus,
Hristiyan olmadan nce isa'nn ve onun retisi hakknda olduk
a ok ey biliyordu. nk o bir ferisiydi ve ferisiler Rabb'n mis
yonuna byk bir nem atfediyorlard. Hristiyanlar takibata
balamadan nce, onlar hakknda bilgi sahibi olmu olmas da
ayrca muhtemeldir 200 (El. i. 22/3-5, 26/9-11). Dierleri gibi, o
da kilisenin bir yesi olmu (El. i. 9/18-19, 11/25-26, 13/1),
199 John W. Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: i l Korinthians V. 16 Once More",

NTS, 17, s. 293-94. Dean de, Pavlus'un am vizyonunda "sen kimsin?" soru
sunu onun isa'y dnyevi hayat srasnda grmediinin bir delili olarak kabul
eder. Anthony C. Dean, St. Pau/ and His Letters, s. 53
200 Guignebert, el-Meslhiyye, s. 110; Goguel, Jesus and Origins of Christianity, s.
116; Prudy, "Paul the Apostle"., IDP, iV, 685.
dierlerinin kilise inancn almalar gibi o da ylece a lm ve dier

lerinin yetitirildii gibi o da, Rabb'n hayat ve gretileri hakknda
yetitirilmiti (Luka 1/1-4). Baka trl olsayd onun elilii imka n
sz olurdu 201
Pavlus'un isa'y dnyevi hayatnda grdn ortaya koymaya
alan bu yaklamlarn savu nulmasn zorlatracak trden ol
duka fazla problem vardr. Bunlar aadaki ekilde ele almak
mmkndr.
Pavlus, sa'y yeryznde tebli grevini yerine getirdii zaman
kiisel olarak tandna dair her hangi bir delil ortaya koymad
gibi 202, Korintlilere il. Mektup 5/16 da Pavlus'la isa'nn karlat
eklinde yorumlanamaz 203 Zira atalarnn dini retisine sk skya
bal birinin, isa'y duyduunda onun retisini kabul edeceini
dnmek olduka zor grnmektedir204 Zaman zaman, isa'nn
bir szn iktibas eder ya da ima eder (Sel. I 4/2,15; 5/2,13, 15;
Kor. I 7/10-11; 9/14, 1 1/23-25, 13/2; "Sevgi Yasa'nn tamamlan
masdr", Roma. 12/14-17, 13/7, 14/13, 14, 16/19) 205 ; a ncak bu
201 Goudge, The Theology of St. Pau/, s. 411.

20 2 Guignebert, el-Mes/hiyye, s. 90; Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 18;
Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 138; Grant, Saint Paul, s. 15.
203 lmnden, gmlmesinin nc gnnde diriliinden, ilk kez Petrus'a ve
son olarak da kendisine grnmesinden bahsetmesinden dolay ayn zaman
da yaam olduklar sonucuna ulamak daha uygun bir sonu olarak grn
mektedir (Kor. 1 15/5) Morgon, The Theology and Refigion of Paul, s. 31.
Pavlus'un sa'y dnyevi olarak grmedii eklindeki yaklama karn, onun
sa'y grdn kabul eden bir ok kii de vardr. bunlar arasnda muhafaza
kar ngiliz bilim adam, Sir William Ramsey, Weiss, Yahudi bilim adam
Kalausner, ngiliz edebiyat eletirmeni Robert Graves tarafndan kabul edilir.
Powell Davies, The First Christian, s. 174.
204 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 18. Nock, Pavlus'un bu ifadesini
Pavlus'un sa'y tand ya da onun hakkndaki bilgilere artk deer vermedii
anlamnda anlamaz. O daha ziyade bu ifadelerden, btn H ristiyanlarn be
densel olarak ldkleri ve onlarn bedene gre (sa bile olsa) yaamadklarn
anlar. Mesih' deki hayat yeni bir var olutur. Bu yeni hayat, btn evvelki ha
yat ve tecrbelere, sa'nn tecrbesine zttr. Arthur Darby Nock, Early Gentile
Christianity and lts Helenistik Background, s. 80.
205 Fitzmyer, a.g.e., s.33; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 1386.
PAVLUS'U N HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 111
yerlerde Pavlus, sa'dan kaynaklanan bir gelenei aktarsa da,

bunlarn sa' dan geldiini ya bilmez ya da bilmemezlikten gelir206
lsa ve onun hakknda bildii eyler ok azdr: Kendi nazarnda
olmasa da bakalarnn nazarnda sekin bir yere sahip ve Kuds
cemaatinin ba olan Yakup 'un Mesih isa'nn kardei olduunu
(Kor./ 9/5; Ga/. 1/19;Ga/. 2/6,9), sa' n n misyonunun kendi halk
iin olduunu da bilir (Roma. 15/8). Bunlarn yan sra, isa'nn
bakireden doumu, Yahya tarafndan vaftiz edilmesi ve onun
grevi ile ilgili olarak yaptklarna dair asla bir ey zikretmez207 .
Ha208 ve diriliten sk sk sz etmesine ramen, isa'nn ahsyla
ilgili olarak yalnzca drt yerde ona atfta bulunu r: Mesih'in Yahu
di Yasa's denetimindeki Yahudi bir kadndan doduu (Ga/.
3/196; 4/4); Davud'un soyundan olduu (Roma. 1/3); lmnn
arifesinde kendisine i ha net edenin de ilerinde bulunduu akirt
leriyle yemek yedii ve onlara bu yemei kendisini hatrlamak
maksadyla devam ettirmelerini emretmesi (Ko r. /. 1 1/23-25) 209 .
Fakat, bunlar da, saf tarihi hakikatler olmaktan ziyade teolojik
maksatla zikredilen ve yine bu maksat iin kullanlan bilgilerdir210.
retisi hakknda bildikleri de snrldr: Boanma (Kor. I 7/10-
11), isa'nn incit teblicilerini desteklemesi (Kor. I 9/14), Rabb' i n
ikinci gelii (parousia) (Sel. I 4/15-17) gibi. Ayrca Markos n-
206 Ziesler, Pau/ine Religion, s. 21.

207 Leander, Paul and His Letters, s. 39.
208 Pavlus Mesih'in armha gerilmesinden aka bahsetmesine karn, detayl
bir tasvir vermez. Bu daha ziyade resmi bir bildiri niteliindedir. Kasemann,
Perspectives On Pavlus, s. 49.
209 Ziesler, Pauline Religion, s. 20; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 1386;
Grant, Saint Pau/, s. 58; Bultmann, TNT, 1, s. 188.
210 Bu bilgiler teolojik hakikatler olsa da, ayn zamanda tarihsel gereklii tart
lmayan birine ait olan bilgilerdir. sa'nn tarihselliinin tartld zamanlar
dan kalma olan almalarda Pavlus'un sa Mesih'in tarihselliini kabul ettii
nin zerinde durulur. Bkz. Morgon, The Theology and Re/igion of Paul, s. 31-
40. Ayrca sa zerine yaplan ve onun tarihselliini sorgulayan almalar ele
alarak onlar eletirilen mstakil bir alma olarak bkz. A. Schweitzer'in
Questian for History of Jesus.
cil'inde yer alan hem kadnn hem de kocann ayrlmamasna dair

sa'nn yasan da bilir (Kor. 1 7/10-11) 211
Pavlus'un sa'y tanyor olmasna ramen, onun hakkndaki bil
gisinin ktl ve retisi hakkndaki susku nluu hakknda ise un
lar ileri srlr:
Hayat hakknda yukarda zikredilen ksa bilgiler dnda bir ey
yazmamasnn sebeplerinden biri, o zaman nci/' lerin bildiimiz
anlamda yazlmam olmasdr212 .

Mesih hakkndaki geleneksel bilgiyi detayl olarak bilmiyor; bu
yzden de kaynandan emin olmad iin, kulland ifadeleri
ona atfetmemektedir. Ancak byle bir aklama tarz, Pavlus'un
Kuds ziyaretinde Petrus'tan sa hakknda hibir ey iitmedii
anlamna geldii gibi, bu, ayn zamanda ilk dnem H ristiyanlarnn
sa-geleneini kullanmadklar ve onun bakalarna aktarmakla
megul olmadklar anlamna da gelir. Bilgi elde etmedeki imka n
larn okluuna ramen Pavlus, sa hakknda ok az ey biliyorsa
bu, sa'nn Kuds cemaati iin ok nemli bir yer igal etmediini
de gsterir 21 3 ki, byle bir eyi dnmek bile, Kuds cemaati iin
mmkn deildir.
Pavlus'un sa'nn kardelerinden bahsetmesi ve Kuds kilisesi
zerinde durmas bu konuda tarihi gelenei kullandn gsterir.
sa hakknda bilgi sahibi olabilecei, elilerden 214 Petrus ve
Yuhanna'y ve isa'nn kardei Yakup'u tanr. Ancak, mektuplarn
kaleme ald polemik ortam, ilk Hristiyan liderlerden ve dier
Hristiyanlardan bir eyler rendiini kabul etmesine engel olur215 .
Bir dier yaklam ise, Pavlus'un sa'y sorgu layan, onu alaya
a la n, onu reddeden, onu mahkum ede.n ve armha gerilmesine
211 Leander, Paul and His Letters, s. 39 Ridderbos, Paul, An Outline of His
Theology, s. 65; Grant, Saint Paul, s. 58; Bultmann, TNT, 1, 188.
212
Grant, a.g.e., s. 58.
213
Ziesler, a.g.e.,s. 22.
214 Goguel, Jesus and Origins of Christianity s. 117.
215 John W. Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: i l Corinthians V. 16 nce More",
NTS, 17, s. 302; Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 685.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLK FAALYETLER 1 13
ahitlik eden ferisiler tarafnda yer aldn dnmesi, kendisini,

"sa'y armha geren yneticiler" iinde saymasdr. sa'nn tebli
inin yaylmasnda kendisini engel olarak grmesi ve bunun ver
dii sululuk d uygusunun da sa konusunda Pavlus'u suskunlua
ittii, eklindedir.
Pavlus'un mektuplarn belli artlar karsnda yazm olmas
da, M esih'in d nyevi hayat hakknda fazla bir bilgi vermesine
engeldir. Ayrca, mektuplarn yazld yerlerde bulunan kimsele
rin, onun hayat hakknda yeteri kadar bilgi sahibi olmalarn,
Pavlus'un sa'nn dnyevi hayat hakknda bildii eyleri ortaya
koymasna engel olduunu d nenler de vardr216
Pavlus'un sa'nn dnyevi hayatnda onu tandn d nme
memize ramen, sa hakkndaki sessizliinin en nemli sebeplerin
den birisinin ve belki de, bize gre en nemlisinin, sa'y yaarken
grmeyi, dier havarilerin bu konuda onun sahip olmad bir ayr
calk olarak kabul etmeleri, olduunu zikretmek gerekmektedir. Bu
sebepten dolay Pavlus, onun dnyevi hayatn grmezden gelir. Bu
da Pavlus'un kendi yaklamlarn geersiz sayacak bir takm verileri
nasl yok saydnn bir gstergesi olarak kabul edilebilir2 17
B. PAVLUS'UN SA'YI TANI MADIGI
Yukardaki yaklamn aksine Pavlus'un sa'y dnyevi hayatnda

grmediine dair yaklam, daha ok kii tarafndan savunulduu
gibi, onu grd n kabul eden yaklama nazara n daha kesin bir
kanaattir. G. G . Findlay, Pavlus'un sa'nn Kuds'e geldii zaman
orada bulunmadn ifade eder. Dibelius ve Kmmel, Pavlus'un
tarihsel sa ile bir kez bile karlamadn, buna iaret ettii d
nlen delilerin yeterli olmadn sylerler. H. J. Schoeps ve John
Knox da Pavlus'un isa'y asla grmedii hususunda ayn kanaatte
dirler. Bultmann da, Pavlus'un sa'nn ne talebesi ne de hayatnda
116 Leander, Pau/ and His Letters, s. 40; G rant, Saint Pau/, s. 58-59.
117 Powell Davies, The First Christian, s. 175; Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus:
i l Corinthians V. 16 nce More", NTS, 17, s.302.
1 14 PAVLUS H IRISTYANLIGINA GiR
onun bir dman olmadn syler2 1 8 Bultmann'a gre sa ve

Pavlus arasnda bir devamllk sz konusudur. Ancak, bu devamllk
tarihsel olarak birbirlerine bal olmalar anlamnda deil, aralarn
da teolojik benzerlikler olmas anlamndadr.
lk kilisenin tad ve aktard sa'nn kendisi ve retilerine
dair gelenekten Pavlus'un haber olmadn artracak eyleri,
onun mektuplarnda bulmak mmkndr. Mesela, ilk dnem
gelenein nakli olarak kabul edilen Matta nci/i'ndeki sa'nn b
yk rabbi muallim olduu hususundaki vurgu, Pavlus'ta yoktur.
Onun yerine, Mesih'in kurtarc l m, dirilii, ve imdi ki hakimi
yeti Pavlus'un sa'ya bak asnn iini doldurur.
Mesih'in armha gerilmesi hakknda, Pavlus'un bize aktardk
larndan fazlasn bilmedii anlalmaktadr. ncillerde yer alan
detaylarn hibirisinin Pavlus'un mektuplar nda yer almamas
bunu destekler mahiyettedi r. lm sahnesi ile ilgili bir ey bil
memektedir. Tek bildii, "onun lme teslim edildiidir". Bu yz
den de, Mesih'i ldrenier hakknda, onlarn kimler olduuna -
insan ya da gru p anlamnda- dair bilgisi yoktur. Mesih'in lmn
de, er prensler ve gler tarafndan dnyevi vastalarn kullanl
dn dnr. Bu yzden de, sa'nn lm sebebiyle kimseyi, ne
Yahudileri ne de Romallar' sulayan ifadeler Pavlus'un mektup
larnda yer almaz 2 19
Pavlus'un Mesih'i tanmadnn delili olarak yukarda, onu ta
ndn syleyenlerin dncelerini savunma hususu nda problem
douran olarak zikrettiimiz eyler de tersinden bir bakla onun
Mesih'i grmediinin birer delili olarak da kullanlabilir.
218 Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: il Corinthians V/16 nce More", NTS, 17,
s. 295; Bultmann, TNT, , 187.
219 Leander, Paul and His Letters, s. 38.Leander, Sel. 1 2/14-16'daki ifadeleri
sonradan katlma olup, mektubun aslnda olmadn kabul etmesi byle bir
sonuca gtrr.
PAVLUS'U N HAYATI VE M SYO N ERLK FAALYETLER 115
C. D NYEV SA'NIN PAVLUS'U LGLEND RMEDG
Pavlus-sa ilikisi ile ilgili bir dier yaklamda, Pavlus'un sa'y

grdn kabul etmemelerine ramen, Mesih'in kendisi ve
retisi hakkndaki suskun luunu, onun d nyevi sa'ya ilgi gster
medii eklindeki aklama tarzdr.
Pavlus istemi olsayd isa'nn d nyevi hayat hakknda bilgi
edinmesi mmk nd. nk, form tenkitileri genel olarak ilk
dnem kilisesinin Mesih-materyalini, ihtiya duyduklar konulara
uygun hale geti rerek kullandklar hususunda hem fikirdirler. Bu
yzden de bu bilgilerin Pavlus'da da yanksn bulmas beklenirdi;
ancak Pavlus'un mektuplarnda Mesih'e dair bilgi ok az olduu
gibi, onun Mesih'le ilgili bilgiyle ok da ilgi gsterdii de sylene
mez.
Pavlus'un dnyevi sa-geleneine ok az ilgi gstermesinin se
bebi, onun ilgisinin daha ok, sa'nn armha gerilmesi, dirilii,
yceltilmesi ve Kutsal ruh araclyla Rabb'in mevcut hakimiyeti
ve kurtarc eylemi zerinde younlamasndan kaynaklanmakta
dr220. Pavlus, yceltilmi sa'nn, dn, bugn ve gelecee ynelik
eskatolojik anlamnn ahididir. Bu yzden de, sa'nn dnyevi
hayat ve retisi hakkndaki nakiller, onun iin nemli deildir22 1 .
Pavlus'un tebliinin merkezi, sa Mesih'tir; a ncak bu Mesih, ar
mha gerilmi ve dirilmi ve kurtarc fonksiyonu i le tannan Me
sih'tir222 . Pavlus retisinde, daha ok isa'nn gemiteki szleri
yerine, Kutsal ruhun kilisede mevcut ynlendirmelerine dayanr.
Kilisenin yetkilisi, Galileli muallim deil, Ruh araclyla konuan
dirilen Rabb'dir. Onun iin nemli olan Tanr'nn imdi ne dedii
dir; bu yzden de isa'nn szleri olan iktibaslarn kimseye atfetme
gerei duymaz. ktibas ettii szlerini de, sa'nn szleri olarak
220 Prudy, "Paul the Apostle, JDP, iV, 693.

221 Childs, Biblica/ Theo/ogy of The Old and New Testament, s. 236; Leander,
a.g.e., s. 41.
222 Leander, Pau/ and His Letters, s. 34; Grant, Saint Pau/, s. 60; Eliade, A Histar
of Re/igious Jdeas, il, 330. Ridderbos, Pau/, s. 21. Pavlus ve sa'nn dncele
rinin bir karlatrlmas iin bkz. Morgan, The Theology of Religion of Paul, s.
253-70.
1 16 PAVLUS HRSTYANUGNA GR
deil, Rabb'in szleri olarak nakleder. Pavlus iin nemli olan

sa' nn Tanr adna yaptklar ya da syledikleri deil, dirili olay
vastasyla Tanr'nn yaptdr223
Pavlus'un isa'nn dnyevi hayatyla ilgilenmediinin bir baka
gstergesi de, hakknda bildiklerine kendi yorumlarn eklemesi ya
da isa'nn hayatnda ve retisinde nemli olan eyleri yeni bir
form altnda tekrar retmi olmasd.r. Mesela, Mesih'in Yasa
altnda doduunu ve onun Yasa altnda doumu yerine getirmek
zorunda olduunu ileri srer. Ancak onun Yasa altnda domu
olmas, insanlar Yasa'dan kurtarmak ve lm ise lmn haki
miyetine bir son vermek ve ayn zamanda Mesih'in kendi szleri
nin ve davranlarnn da hkmnn ortadan kalkmas iindir224
D. DGER YAKLAIMLAR
Pavlus-sa Mesih ilikisine olumsuz anlamda z m arayanlar

da vardr ve bunlardan biri de Wrede'dir. Ona gre, eli ve stad
arasndaki benzerliin sebebi, Pavlus'un sa Mesih'e dayanyor
olmas deil, ikisinde de ortak olan Yahudi mirasdr. Pavlus'un
Mesih'indeki ahlaki zelliklerin kayna sa deil, elinin kendi
kurtulu doktrininden kaynaklanmaktadr22 5
Pavlus'un sa'y grp grmedii tartmasn hepten ortadan
kaldracak en radikal yaklam, sa'nn tarihsellii tartmalarnda
H. Frank ortaya koymutur. Frank'a gre, sa'ya dair a nlatlanlar
Pavlus tarafndan douya zg sr dncelerinin kyl bir vaize,
isa'ya yklenerek yaratlmtr. Byle bir yaklam tabii ki,
Pavlus'un sa'y grp grmedii hakkndaki tartmalar bir a nda
geersiz hale getirir. Ancak bu ve benzeri sa'nn tarihselliini yok
sayan yaklamlar, sa konusunda artk kabul grmekten uzak, bir
speklasyondan ibaret yaklamlar olarak grlmektedir. Burada
223
Leander, Paul and His Letters, s. 42; Morgan, a.g.e.,s. 262. Grant, Pavlus'un
isa'nn hayatyla ilgili olaylara az ilgi gstermesine baka, ancak nemli gr
nen bir sebep olarak da, Pavlus'un tebli ettii eyin sa'nnkinden tamamen
farkl olmasn, zikreder. Grant, a.g.e., s . 194.
224
Morgan, a.g.e., s. 38, 261.
225
Morgan, a.g.e., s. 32.
yalnzca bir zamanlar konunun bu ekilde de ele alndna iaret

etmek maksadyla ifade edilmitir2 26
226 Hyde, Paganism ta Christianity .. , s. 115. isa'nn tarihsellii ve benzeri tart

.
malar iin, bkz. Schweitzer, The Quest far History of Jesus. isa'nn tarihselliinin
sorgulanmasnn bir sonucu olarak, onun tarihi bir ahsiyet olduunu ortaya
koymaya alan eserler kaleme alnmtr. Onun tarihen var olmayan biri oldu
unu, yaad kabul edilen dnemden kalma olan metinlerden h ibirinde ondan
sz edilmemesi, h a reket noktas olarak kullanlrken, tarihsel bir ahsiyet olduu
nu ispat etmeye alanlar da, ayn yolu izlemilerdir. Ancak, birincilerin,
kendilelerine delil olabilecek hereyi kullanmaktan ekinmeme metodunu, ikinci
ler de takip etmilerdir. Birinci yzyl ya da ikinci yzyl metinlerinde -zellikle
Hristiyan olmayan kaynaklarda- sa'ya atf olarak dndkleri hereyi delil
olarak kullanmaktan ekinmemilerdir. kinci tr almalara rnek olmas bak
mndan bkz. Xavier Jacob, sa Kimdir? ncil'e Gre, ikinci basm, stanbul, 1992, s.
13-17; Hanacr Hasan el-Hadarl, T6rlhu'l-fikr'l-Mesihi, Dar's-sekafe, Kahire,
1981, s. 146-153.
l<NC BLM
PAVLUS' U N GR ETS N N
A N A ZG LER
Pavlus gl ve sistematik bir zekaya sahiptir, ancak onun
retisi felsefi mlahazalarla dolu deildir. i nsanlara u latrmaya
alt ey bir doktrin deil, bir Mjde'dir/ncil'dir. Mektuplarnn
esas konusu, kendi tecrbeleri nden kardklarndan hareketle,
insan lar lmden ve yok olmaktan kurtarmak, ban ikinci Adem
denilen Mesih'in oluturduu yeni bir varln, yeni insanln
yeleri yapmakt. Bunlar onu dini iddialaryd 1 . Aada Pavlus'un
mezkur d ncesinin din/Hristiyanlk a nlayndaki farkl yans
malar balklar halinde ele alnacaktr.
1 . PAVLUS'U N EPSTEMOLOJS
Balkta kullandmz epistemoloji kavram, felsefenin bir a lt

daldr ve bilgi bilim ya da bilgi felsefesi gibi adlarla Trke'ye
evrilir. Bilginin imka n, bilginin kayna, ltleri, bilginin alan ve
snrlar, bilginin doruluu ve gereklii, anlamll gibi konular
ele alr2 Burada Pavlus'un epistemolojisinden kastedilen, yukar-
1 Goguel, Jesus and Origins Of Christianity, s.107

2 Ahmet Arslan, Felsefeye Giri, Vad i Yaynlar, Ankara, 1994, s. 17/23; Orhan
Hanerliolu, "Bilgi Kuram", Felsefe Szl, Remzi Kitapevi, stanbul, 1982, s.
32.
da sralanan konularn tamam olmaktan ziyade, yalnzca birini,

Pavlus'un dncelerinin olumas srasnda yararla nd bilgi
yollar, zellikle de bir din olarak Hristiyanlk ve onun mbellii
olan sa'nn dnceleri hususundaki kaynaklar kastedilmektedir.
Geri, epistemolojinin btn balklar Pavlus'a uygu lanabilir;
a ncak burada, yalnzca zikredilen konuyla snrl kalmann daha
uygun olaca dnlmektedir.
Pavlus'un bilginin tr ile ilgili yaklam, beeri bilgiyi aan bir
zellie sahiptir. Akl almaz olann inanlmas gerektiine olan
vurgusu, onun beeri bilgiye dair tutumunu da derin bir ekilde
etkilemitir. Mesih'in kurtarc gerekliinde ortaya kan bilginin
tr, herhangi bir rasyonel bilgi deildir. Bu bilgi tr, yalnzca
vahiyle gelen ve dardan yardm grmeksizin sadece zihnin faali
yetleriyle elde edilemeyen, zorunlu olarak ihtiya duyulan bir
bilgidir3
Pavlus, Galatyallar'a Mektup'da eliliinin, yalnzca kayna
itibaryla deil ayn zamanda, bu grevin kendisine tanrsal yolla
iletilmesinden dolay da, tanrsal olduunu; onikilerden hi bir ey
renmediini ok kesin bir ekilde vurgu lar. ncil'in teblii husu
sunda, Eski Ahit peygamberlerinin seilmesi tarznda bir grev
lendirme anlayna sahip grnr. Bununla bilgi kaynann biza
tihi Tanr olduuna ima ettii kabul edilebilir4 Ayrca elileri pey
gamber olarak grdnden dolay onlarn szlerini Tanr tarafn
dan ilham edilmi kabul eder. Kendisini de onlardan biri olarak
dnd nde, tebli ettii ncil'i insanlardan deil de Mesih'ten
vahiy yoluyla alm olduunu syler (Gaf. 1/11-12)
Anlattklarndan sanki onun, Hristiyan olduu anda Hristiyan
lk hakknda bilgilerle donatlm olduu sonucunu karmaktan
baka uygun yaklam yok gibi grnmektedir. Ancak, am'da
Hananya, Kuds'te ve Antakya' da Barnaba gibi en azndan ok net
olarak dnlecek bilgi kaynaklar vardr. Bakalarndan a ld
bilgilerin izlerini ona atfedilen mektuplarda da bulmak mmkn-

PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLER 123
dr: Son a ka m yemeine ve M esih'in lp dirilmesine dair bilgi

ler gibi 5
Pavlus'un sa'nn kardelerinden bahsetmesi ve Kuds kilisesi
zerinde durmas bu konuda tarihi gelenei kullandn gsterir.
Elilerden Petrus ve Yuhanna ile sa'nn kardei Yakup 'u tanmak
tadr. Bunlar da onun Mesih ve retisi hakkndaki kaynaklar olsa
gerektir6
am vizyonu, Pavlus'un Mesih ve Hristiyan hareket hakkndaki
tek kayna deildir. Pavlus bu hareketin kurucusu deildir; ona
sonradan katlmtr. Bu durumda nceki kilise geleneinden hi
olmazsa sa'ya dair baz dnceleri alm olmaldr 7 . Ancak ilk
anda byle bir yaklam, ncil'inin kayna hakknda Galatyallar'a
Mektup 1/11-15; 2-6'daki "Ben bu mjdeyi insandan almadm,
kimseden de renmedim. Bunu bana sa Mesih aklad" ifadesi
ne zt gibi grnebilir. Buradaki ifadelerin nasl bir ortamda yaz l
m olduunun gz nnde tutulmas ve ona gre deerlendiril
mesi gerekir8 nk mektuplarnn dier yerlerinde kerygma,
liturji, ilahiler, itiraf formlleri, teolojik terminoloji hususunda
nceki apostolik kilise geleneine dayand aka grlr. Mek
tuplarnda ilk kerygma9, evharistik formla 10, amin gibi dualar11,
Maran a th a 12, "Abba, Baba 13 ", kran dualar (doxoloji) 14, bulu
nur. tiraf formlleri de kilisenin kullanmn yanstr: "sa
5 Kor. 1 11/23, 15/3. Maclean, "The Apostle Paul., DBH, s

6 Goguel, Jesus ond Origins o/ Christionity, s. 117; Fitzmyer, a.g.e., s. 36.
7 Guignebert, el-Meslhiyye, s.131.
8 Bu ifadeler scak bir tartma ortamnda kaleme alnmtr. Pavlus, saldr altn
dadr; gerek bir eli olmamakla ve Musa Yasa'sna ve Yahudi pratiklerine kar
tutumu sebebiyle ncil'in sulandrlm bir versiyonunu teblile sulanmt.
Byle bir ortamda kaleme ald Galatyallar'a Mektub da, elilik grevinin ve
'
ncil'inin semavi kaynan vurgular.

9 Sel. 1 1/10; Gol. 1/3-4; Kor. 15/2-7; Ram. 1/3-4, 4/25, 8/34, 10/8-9.
1 Kor. 1 11/23-25.
11 Sel. 1 3/13; Gol. 6/18. Kr. Kor. 14/16; Kor. il 1/20.
12 Kor. 1 16/22.
13 Gol. 4/6; Rom. 8/15.
14 Gol. 1/5; Fi/ip. 4/20; Rom. 1 1/36, 16/27.
Rabb'dir" (Kor. / 12/3; Roma. 10/9), "sa Mesih" (Kor. I 3/11) ya

da "Mesih" (Roma. 9/5). "Rab", "Tanr Olu" gibi sfatlar, "eli"
kelimesi gibi teolojik kelimeler kadar, babtizo eiss ve "Tanr'nn
kilisesi gibi ifadeleri de ilk kiliseden a lr. Mektuplarnda kilise ter
minolojisinin kullanld ksmda yer alan nasihat yollu paralarn
bulunduu balam, Pavlus tarafndan genel kullanmndan a lna
rak ilmihal tr malzemelerle bir araya getirildiini akla getirmek
tedir (Sel. / 4/1-12; Kor. I 6/9-10; Gaf. 5/19-21) 15 Pavlus'un kul
land bu gelenekler muhtemelen, am ya da Antakya' da, ksmen
de Filistin'de kullanlan motifler ve deyimlere dayanlarak
helenistik Yahudi-H ristiyanlar16 tarafndan oluturulmulard r17
Pavlus, sa ve onun rettikleri hakknda da ilk H ristiyan ce
maate (kiliseye) dayanr. Korintliler'e il. Mektup 5/6'da tersine
ima eder gibi olsa da hayattayken sa'y tanmaz 18 Kuds ziyare
tinde Kifas'la 15 gn geirmesinden, onun hayatna dair bilgiler
ald sylenebilir19 . Ancak Pavlus ald bu bilgileri ahsi vizyonu
ve dncesine uygun olarak her zaman deitirir20
Evharistiya ve vaftiz uygulamalarn ilk dnem geleneinden
miras olarak almtr (Kor. I 1/13-17; Roma. 6/3 ve Kor I 10/16-21;
1 1/23-26). Korintliler'e /. Mektup 1 1/23-26'da Evharistiya'y tart
rken kulland 'aldm .ve verdim' eklindeki ifade tarz, bir gele
nein kendinden sonrakilere nakli anlamndadr. Bunlarn kayna
; Rab sa Mesih olmakla birlikte onlar beeri bir usulle a ldn
15 Fitzmyer, Pau/ and His Thealagy, s. 32

6
1 Yahudi Hristiyanlar, Jean Danielou tarafndan yle tarif edilir. liturjik, teolo
jik ve asketik yaplarn Hristiyanln ortaya kt Yahudi evreden alan bir
Hristiyanlk eklidir. armha gerilen isa'nn ilk takipileridir. "kutsallar" terimi
onlar iin kullanlr. Bu grubun zn, isa'nn talebeleri olan onikiler olutur
maktadr. Jean Danileleo, The Crucible of Christianity (ed. A. Toyenbee); s.
280'den naklen, Grant, Saint Paul, s161.
17 Leander, Paul and His Letters, s.27.Pavlus'un mektuplarnda farkl konularda
iktibaslar yapmas ve bunlarn rneklerine dair bkz. a.g.e., s.27.
18 Pavlus-isa ilikisi hakknda daha geni bilgi iin bkz. "Pavlus-isa likisi" adl
balk.
19 Witerinton, "Christoloy of Paul", DPL, s. 101-2; Ziesler, Pauline Religion, s. 19.
2 Fitzmyer,Pauline Theology., s. 33-34.
PAVLUS' U N GRETSN N ANA ZGLER 1 25
ima etmektedir21 zel bir vahiy aldn nadiren syleyen

Pavlus'un ele a ld, teslis inanc, mit ve sevgi (Kor. 1 13/13; Sefa.
I 1/3 ) gibi konular ilk dnem Hristiyan gelenekten nakiller ierir.
Ahlak! davran kalplar ile ilgili szleri daha ok dnemin Stoac,
helenistik- Yahudilik a hlak'i retileri tarzndadr22
Nasl yoru mlanrsa yorumlansn, Pavlus bazen syledi klerinin
kendi szleri deil, Mesih'in szleri olduunu ifade eder. Ancak,
.onun bu tarz ifadelerini illa da kendisine bu szleri, Mesih'in va
hiyle bildirdii eklinde anlamak yerine, ilk dnem geleneini
a ld kayna, sa M esih'e atfetmesi eklinde anlalabilir. Fakat
bazen, Mesih'in kendi araclyla konumasn kendi syledikleri
nin doruluuna delil olarak da zikreder23 Kendisinin syledikleri
sradan insanlarn sz olmayp Tanr szdr (Sel. I 2/13). Tan
r'nn Ruh'u tarafndan vahyedilen ve Mesih'in gerek dncesi
olan Kurtulu plan, kendisine insan mdahalesi olmakszn Tanr
tarafndan ifa edilmitir (Kor. il 1/6-16) 24
Pavlus'un bilgi kaynaklar hususundaki yaklamnn, kendisinin
ortaya koyduu anlay tarzndaki farkllklar merulatrma mak
sadna matuf olduunu dnmek de mmkndr. Ayr bir bilgi
lendirilmeye tabii tutu lduunu ima eden szlerine ramen, yuka
rda grld gibi, sa ve onun retileri a na izgileriyle ilk d
nem geleneini yanstr. Yer yer bu bilgilerin kendisine nakledildi
ini artracak tarzda anlalacak bir tavr sergilese de, muhte
melen otoritesinin sorguland yerlerde bunu zellikle yok saya
cak ifadeler kullanr. Bazen da bu tavr keskinletirerek, bilgilerini
hibir zaman grmedii -am vizyonu bir grme saylrsa- Me
sih'in kendisine bile atfetmekten ekinmez.
21 Witerinton, a.g.m., DPL, s. 240; Ziesler, a.g.e., s. 19

22 Ziesler, a.g.e., s. 20.
23 "Mesih'in benim araclmla konutuuna dair kant istiyorsanz. Mesih size
kar gsz deil, ama aranzda gldr" (Kor. 1 1 13/3). Morgon, The
Theology and Religion of Paul, s. 37.
24 Amiot, The Key Concepts of St.Paul, s. 218.
Buraya kadar Pavlus'un bilgi kaynaklar hakknda sylenenler,

yukarda ifade edildii gibi, bir din olarak Hristiyanlk ve onun
mbellii hakknda birincil olarak bilgi a ld kaynaklar ortaya
koyma abasdr. Pavlus'u Pavlus yapan ve asl nemli olan taraf
ise, alm olduu bu ilk dnem bilgilerini ifade ederken kulland
kalplardr. Burada, H ristiyanlk d kaynaklar devreye girmekte
dir. Bunlar hususunda ise, kesin bir uzlama sz konusu deildir.
Dinler Tarihi ekol, Pavlus'un kulland kavra mlarn her ne .
kadar iinde yetitii Yahudi evreden kaynaklanm ve dolaysyla
da, ilk Hristiyan cemaat tarafndan kullanlm olsa da, bu dn
celerin ekillenerek ifade edildii kalbn, miladi birinci asrda ve
Pavlus'un doduu yer olan Tarsus'da 25 yaygn olan sr dinleri
olduunu gsterme gayreti iinde olmulardr. Bousset'in Rab
(kyrios) kavramna yaklam byle abann bilinen rnekleri ara
snda yer alr. Bu yaklam, ayn zamanda, helenistik etki olarak da
bilinir. nk, helenizm olarak adlandrlan M. VI. ve. MS. 1 .
yzyl, din ve kltr karmnn ok youn olarak yaand;
senkretik dinlerin ortaya kt bir dnemdir. Bu dnemin klt
rel etkisinin Pavlus'un Hristiyanlk'la ilgili dncelerini ifade
etmede bir kalp grevini grd, Dinler Tarihi ekol kadar yo
un olmasa da, gnmzde de hala -Grant gibi- savunucular
bulmaktadr. Bultmann, ise Pavlus'un Hristiyanlk hakkndaki
bilgilerini ifade etmede kulland farkl bilgi kaynaklar olarak,
Yahudilik ve sr dinlerini (Gnostisizm ve M itraizm, Orfizm) zikre
der26 .
25 Tarsus ve burann dini yaps hakknda bkz. birinci blmdeki ilgili ksm.
26 Pavlus'un Gnostisizmden ald ve kulland kavramlar hakknda bkz. bu
alman ln "Pavlus'un Eskatolojik Anlay ve Kristolojisi" adl blmleri.
Greko-Romen dnyasndaki dinleri ve sr dinleri iin bkz. S. Angus, The
Refigious Quests of The Graeco-Roman Warld, John Murray-Albemarle Street,
London, 1928, s. 76; D. E.Aune, "Greco-Roman Relgions", DPL, s. 792; Walter
Woodburn Hyde, Paganism to Christianity in The Roman Empire, University of
Pennsylvania Press, Philadelphia, Oxford University Press, London, 1946, s.
40; A.Powell Davies, The First Christian, A Mentor Book, 1959, s. 122; S.
Angus, The Environment of Early Christianity, Charles Scrbner's Sons, New
York, 1914. Orfizim hakknda bkz. Brandon, "Orphism", DCR, s. 481-82;
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLER 127
Pavlus'un ortaya koyduu Hristiyanlk a nlaynn Filistin Hris

tiyan cemaatinin din a nlayndan farkl oluuna dair aklamalar,
onun yaad yerdeki Yahudiliin diyaspora Yahudilii olmas ve
diyaspora Yahudiliinin da helenistik u nsurlardan youn bir ekil
de etkilenmesi zerinde younlamt. Ancak bu yaklam
Davies27 ve Sanders'in almalaryla bir a nlamda geerliliini
kaybetti. Bu almann, fa rkl yerlerinde ifade edildii gibi,
helenistik u nsurlardan etkilenme hususunda Filistin Yah udilii ile
diyaspora Yahudilii arasnda hemen hemen hi fark yoktur. n
k Filistin Yahudilii de en az diyaspora Yahudilii kadar d etkiye
maruz kalmtr.
Pavlus'un din anlaynn kaynaklarn ilk dnem H ristiyan ge
lenei ve onun ortaya kt ortamn hakim dini d ncesi olan
Yahudilik ile aklamaya dair muhafazakar gayretlere ramen, bu
iki kaynak var olan aklama kta yetersiz kalmtr. Mesela, Pavlus
tarafndan Mesih'in bir sfat olarak kullanlan Rab kelimesi, Yahu
di bir kaynaa sahiptir; Eski Ahit'te Tanr'y ifade etmek iin kulla
nlmtr. lk dnem Hristiyanlar tarafndan kelime bilinmekte ve
kullanl maktad r ("Maron atha" eklindeki kullanm). Ancak, bu
bilinenlere ramen, kelimenin Yahudi kkenli olmas, ilk Hristi
yanlar tarafndan bilinmesi ve kullanlmas Tanr iin kullanlan bir
Rosemary Goring, "Orphic/Pythogoreon Movemant", OBR, s. 364. Mitraizm

hakknda bkz. Angus, The Environment .. s. 109; Rosemary Goring, "Mithra",
.
"Mithraism", OBR, s. 3,44; Joseph Campell, Bat Mitolojisi, trc. Kudret

Emirolu, mge Yaynlar, Ankara, 1992, s. 217-129. Gnostikler iin bkz. A.
Powell Davies, The First Christian, Amentor Book, Publ ished by New American
Library, 1959, s. 109; Bultmann, Primitive Christianity in its Comtemporary
Settings, s. 162. XVl l . yzyldan XX. yzyla kadarki, nde gelen Pavlus yorum
cular ve bunlarn eletirilerine ayrlan ciddi bir alma Schweitzer'in alma
sdr. Schweitzer, bu almasnda bu konuda eser kaleme alm ve iz brakm
insanlarn almalarn ele alara k onlar deerlendirir. Albert Schweitzer, Pau/
And His lnterpreters, A Critical History, trs. W. Montgomery, Adam and
Charles Black, london 1912.
27 Davies almasnda bu konudaki yaklamn hakllna ramen, bir baka
konuda ar bir tavr sergileyerek Pavlus'un din dncesinin tamamn Yahu
di kaynaklarda olduunu ortaya koymaya alr.
kelimenin bu balamdan alnarak Mesih iin kullanmn akla

mada yetersiz kalmtr28
Sonu olarak, Pavlus'un bilgi kaynaklarnn, am yolunda ya
ad tecrbe, ilk dnem kilise gelenei, sa'y grm olan
rencileri, helenistik dnemin bir zellii olan sr dinleri, bu sr
dinlerinin etkisinde kald sylenen diyaspora Yahudilii ve Filis
tin Yahudilii olduu sylenebilir. Bugn de, bir takm ar vurgu
lar tashih edilmekle birlikte, bu kaynaklar n Pavlus'un dini dn
cesini ifadede kulland kabul edilebilir.
il. MAN ANLAYII
Pavlus, iman ifade etmek iin isim hali pistis ile ayn kkten
olan ve inanmak anlamna gelen pisteuo kelimelerini kullanr.
Bunlar, "kan, iman, gven, sadakat veya ballk, inanmak" an
lamlarna gelirler. Dier Yeni Ahit metinleriyle karlatrldnda
bu kelimelerin mektuplarndaki ok kullanlm olmas, imann
Pavlus'taki neminin bir gstergesi olarak kabul edilebilir29
Pavlus'un kulland iman terimi, a ncak Eski Ahit ve Yahudi ar
ka plan dikkate alnd zaman daha anlalr bir hale gelir; nk
bir Yunanl iin "Mesih'e iman" anlalmaz bir eyd ir. Dahas, Pla
to'yu takip eden birisi iin ise, "iman/pistis," kanaatten stn
olmakla birlikte bilgiden aa bir durumu ifade eder ve yalnzca
gr nr dnyaya gnderme yapar30
28 Bu konunun ayrntl bir ekilde ele aln iin bkz. bu almann "Pavlus'un
Kristoloji Anlay" adl blm. Keza Pavlus'un mesih anlaynn Yahudi mesih
anlayyla benzerlii ve farkll hususunda bkz. ad geen blm.
29 William Henry Pain Hatch, The Pauline dea of Faith, in its Relation to Jewish
and He/lenistic Refigion, Harvard University Press, London, 1917, s. 32;
Madeleine and Miller, "Faith", s.184. Kelimenin isim hali olan pistis (iman)
142 (dier geri kalan btn Yeni Ahit metinlerinde 101 kez), fiil hali olan
pisteuo (inanmak) 54, sfat hali olan pistos (mmin, emin) 33 kez kullanlr. L.
Morris, "Faith", DPL, 285.
30
Beker, Paul the Apostle, s. 267.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZG LER 129
Btn Yeni Ahit'te olduu gibi, Pavlus'da da iman, Mesih'de

ifa edilen eskatolojik kurtarc gerekliin, beer ile ilikisini gs
termek iin kullanlan merkezi bir kavra mdr. yle ki, bazen i man
bizatihi kurtarc-tarihsel bir kavram haline gelir ( Ga/. 3/23 ) . Bu
maksada uygun olarak imar ve ncil birbirlerinin yerine kullanlr
(Roma. 10/8; Fi/ip. 1/27 ) 31
Pavlus'da iman, Mesih'e imar anlamn ifade eder (Roma.

3/22, 26) ve Yasa'da n kaynaklanan ilerin karsnda olmakla zel
bir anlam kazanr. man, doruluktan ve aklanmadan sz edilen
her yerde, insann yalnzca onu nla ya da onun varlyla Tanr
huzurunda doruluu kazanaca bir vasta, yol, kanal olma zelli
ine sahiptir 32 iman aklanma midinden ve eskatolojik zg rlk
ten ayrl maz: "Ama biz aklanmann verdii umudun gerekleme
sini Ru h'a dayanarak, imanla bekliyoruz" (Gal. 5/5); "Mesih bizi
zgrlk iin zgr kld" (Ga/. 5/1) 33 .
iman, yeni bir varlk tarzn temsi l eder. Bu varlk tarz, M e
sih'in geliiyle verilmitir. O, zamann doluluunun geliiyle (Ga/.
3/23 ) ve Tanr'nn inayetinin Mesih'in lm ve diriliinde ifade
edilmesiyle gelir. Bu, inanan herkes iin aklanma hususunda Ya
sa'nn sonunun Mesih olduunu ortaya koyar (Roma. 10/4). i ma
nn ortaya kyla, Yasa'ya gvenmenin yetersiz olduu a nlalr
(Fi/ip. 3/ 4-11). Bunlar imann ve Tanr'nn inayetinin aklanma ile
balantsn ortaya koyar34 .
imann temel kayna, ncil teblicilerinin tankldr. Elilerin
tebli ettikleri gerekte, Mesih'in ve nihai olarak da Tanr'nn
szdr35 . Bu yzden de elilerin teblii olmakszn iman gerek
lemez36 . Bu tecrbe, ncilin ya da Mesih ve onun kurtarc rol
31 Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theolagy, s. 237.

32 Ridderbos, o.g.e.,s. 171-2.
33 Beker, Paul The Apostle, s. 269-70.
34 Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 17 4.
35 "Demek ki iman, haberi iitmekle, iitmek de Mesih'le ilgili szn yaylmasyla
olur" Rom. 10/17; Amiot, a.g.e., s. 127.
36 Ram. 10/13-15, 17; Amiot, The Key Concepts of St. Pau/, s. 179; Ridderbos,
a.g.e., s. 234; Hatch, The Pauline dea of Faith, s. 33.
130 PAVLUS H I RISTYANLIGI NA GiR
hakkndaki szn iitmeyle balar. Bu iitmenin sonular "Me

sih'in Rab" olduuna zihnin raz olmasdr. Bu tecrbe Mesih'de
Tanr'ya btnyle teslimiyetle son bulur37 Geri kalan btn
ifadeler, yalnzca Mesih'in Rab'liinin doruluunu kantlama ve
gelitirme hizmeti grrler38
Pavlus'un iman anlay, dirilen Mesih tecrbesiyle yeniden
ekillenmi olsa da, Yahudi kaynakldr39 man anlay,
Mezmurlar, Hikmet literatr ve zellikle de Yeremya'da bulunan
tanr-insan ilikisinin bireysellemi halidir. Yahudi literatrnde
yer alan bu dnce, Pavlus'a ve onun Tanr'nn inayetine dair
radikal gr ortaya kncaya kadar gerekleememiti 40 .
man, Yahudiler iin ema'da 41 olduu gibi, temel bir dogma
dr. Yahudi imannn konusu, llere ha.vat veren ve var olmayan
eyleri varla arandr (Roma. 4/17). Bu iman itiraf, imdi ken
disini, mitzvah/Yasa'nn emirleri vastasyla "ahdi muhafaza" gibi
sadakat ve sabr olarak somutlatrr. Dahas iman, mkafatn ya
da "erdem"in ztt deildir. nk, imann srekli bir sabr sebe
biyle gelecek ada m kafatlandrlaca, Tanr'nn adil oluunun
doasnda vardr42
Ruh gelecekteki ycelii, imdiye eken bir g olduu gibi,
iman da, imdiki kurtulu gcdr ve kurtuluun gelecekte ger
eklemesini bekleme hususunda bizi sabrszlandrr43 man,
Mesih'le lp ve onunla dirilile balayan yeni hayata girmek iin,
arttr. Ancak bununla Mesih tarafndan vaadilmi olann, tam
37 Morgan, TheRe/igion and Thealagy of Paul, s.262.

38 Kasemann, Perspectives On Pavlus, s. 52-53
39 Leander, Pau/ and His Letters, s. 50.
40 Bultmann, Primitive Christianity in its Comtemporary Settings, s.188.
41 Yahudiler tarafndan ibadetlerinde gnde iki kez, sabah ve akam okunan,
"Dinle Ey srail, ... " diye balayan Tesniye 6/4-9, 11/13-21 ve Saylar 15/37
41blmlerini ieren dua. Duada tekrarlanan Eski Ahit paralar, Tanr'nn bir
oluunu ve Msr'dan kta gsterildii gbi Tanr'nn kurtarc faaliyetini vur
gulayan bir zelliine sahiptirler. Hinnels, DR, s. 295; Goring, DBR, s. 478;
Gndz, DS, s. 352.
42 Beker, Paul the Apastle, s. 268.
43 Beker, a.g.e., s. 148-149.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLERi 131
olara k kazanlm olduu anlamna gelmez. Bunun iin ayrca aba

gerekmektedir. Yani iman, vaad edilene ulamada gerekli ancak
yeterli art deildir (Fi/ip. 3/7-17).
manda olmak, eskatolojik varolu ve kurtulu ltfu olarak
"imdiden", yeni hayatta bir paya .sahip olmak a nlamna gelir.
Dier yandan iman, yeni hayatn geici varolu tarznda bir kim
senin "kendisini henz bulduu" ancak "henz" mkemmel ol
madn ima eder (Fi/ip. 3/12)44
A. MAN N EDR?
i ma n, Tanr tarafndan atlan ilk adma insann bireysel ceva b

dr; brahim'in yapt gibi (Gaf. 3/6, 7; Roma. 4/3-5), Tanr'nn
vaadlerine gvenmektir45 Bu yzden de, iman tanrsal bir hitabn
kabul anlamnda her eyden nce bireysel bir karardr 46 Birey
sel bir karar olmakla birlikte, yalnzca bir insan faa liyeti deildir;
Tanr'nn gcne dayan r, kayna tanrsald r; yuka rdan gelir.
nk Tanr, ezeli plannda iman kabul edecek ve onun sayesinde
kurtulacak olanlar nceden semitir. Ancak, yukarda ifade edil
dii gibi, imanda iitmenin nemli olmas, ayn zamanda iman
kabulde, iradenin de nemli bir faktr olduunu gsterir. mann
kaynann tanrsal olmas, onun ilk anda, tamamlanm deil,
geliip, glenmesini mmkn klacak bir ortamn olduu a nlam
na gelir47
Yahudilik'teki iman anlayndan, ilk dnem Hristiyan dn
cesine geen apokaliptik bir boyut vardr. man, ya ratc ve dn
yann sonunda kurtarc olan Tanr'ya inanmaktr. Yahudilikte
Tevrat ve iman birbirinden ayrlamayacak bir ekilde birbirlerine
baldrlar. nk Tanr, Tevrat'a sad k olan kimseleri aklar48
44 Ridderbos, Paul: Outline OfHis Theo/ogy, s. 249.

45 Green, The Meaning of Salvation, s. 166.
46 Kasemann, Perspectives on Paul, s. 83
47 Hatch, The Pauline dea of Faith, s. 33, 35,46, 48; C. K. Barett, Paul, An
/ntroduction to His Thought, Landon 1994, s. 102.
48 Beker, Pau/ the Apostle. s. 268.
132 PAVLUS HRSTYANLIGNA GR
Pavlus'a gre iman, yalnzca Tanr'nn ve Mesih'in szne akln

ulamas deil, insan btnyle Mesih'e itaatkar hale getirmek
iin, dnceyi mahkum eden btn bir yn deiimidir (Kor. il
10/5). Bu ekilde, inanan yalnzca dncesinin bamsz olduu
nu reddetmekle kalmaz, ayn zamanda, kendisinin merkezde yer
ald eklindeki dnceyi de kesin olarak reddeder49
Pavlus'un iman, ierii ile tarif ettiini de grmek mmkn
dr: Galatyallar'a Mektup 3/23'de "iman gelmeden nce" ve
3/25'de "ama iman gelmi olduundan" ifadelerinde iman yerine
Mesih kelimesini koyduumuzda Pavlus'un imannn nesnesinin
ne olduu net olarak ortaya kar. Byle olunca Mesih gelmeden
nce iman olamaz, zira Pavlus iin iman, sa'nn mesihlik iddiala
rn ve onun ncilini kabul etmektir50
Entelektel bir unsur iermekle birlikte Pavlus'un kulland
anlamda iman, ne dorudan akl yoluyla ne de duyularla biline
meyecek olan realiteler balamnda tecrbe edilebilir nisbl kesin
likten tamamen farkl bir eydir. man, ister mevcut gereklikler
isterse gelecek ltuflar olsu n, bize vaad edilen ancak en azndan
tam olarak henz gereklemeyen grlmez eylerin var oldukla
rna ve bir gn bu iyi eylere kesin olarak sahip olacamz husu
sunda bizi ikna eder51 Bu yzden iman bir kalp iidir52
man gayretle elde edilen bir ey deildir (Roma. 4/1-6); o, bir
ltuftur. Bu yzden de onu, Tanr istedii kiiye istedii kadar
verebilir53 Kurtuluu alan iman, basite, tanrsal ltfu yeni bir
kabuldr ve bu anlamda anlalmaldr. Tanr'nn kurtarc faaliye
tine dayanan yaratlmlmzn bilgisini ieren iman, esasen ina-
49 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 128-9.

5 Kasemann, Paul Among Jews and Gentiles, s.21; Ridderbos, Pau/: An Outline
of His Theology, s. 239.
51 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 126-7; Hatch, The Pauline dea of Faith,
s. 35.
52 "nsan yrekten iman etmekle aklanr... " Rom. 10/10.
53 Hatct, a.g.e., s. 33, 36; Amiot, a.g.e., s. 29; Fitzmyer, a.g.e., s. 85; Barett, Pau/,
An lntroduction to His thought, s. 102.
PAVLUS'UN GRETSN N ANA ZGLER 133
yete bir cevaptr54 ve inayet, Tanr'nn motive edilmemi iyiliidir.

Motive edilmemilik, Tanr'nn merhametli oluunun sebepsiz
olmas anlamnda deil, sebebin a lcnn fazilet ya da hak etmi
olmasnda deil de, sebebin bizatihi kendi iinde o lmas a nlamn
dadr. man insanlar n kendi gayretleriyle elde edebildikleri, hak
etmeleri sonunda ulatklar bir ey deil, kanlmaz ivalar orta
snda yaratc tarafndan Kelime'nin (logos) gc sayesinde mey
dana getirdii bir eydir55
M esih vastasyla insann Tanr'yla birlemesini salayan56
iman, en mkemmel ekilde M esih' le birlemedir. Bu birleme ile
inanan, M esih'te kendisi iin olan her eyi elde eder. Rabb'e kat
lanlar onunla tek bir ruh olurlar (Kor. I 4/17). Mesih'te armha
gerilen Pavlus iin, artk rk ve sosyal stat farkllklar ortadan
kalkmtr. Zira, ona, yaayann kendisi deil, Mesih olduunu
dndrttnektedir57 .
iman, grnmeyenin delilidir. Bizim duyu larmzn tesinde
olan tabiatst varlklarn var olularn gsterir58 . Bu ayn za
manda imann gzle gr nen eye dayanmayp, Mesih tarafndan
grevlendirilen kimsenin onun adna yaplan bildiriyi kabul etme
anlamna da gelir (Roma. 15/18; Kor. il 12/12; Sel. 1 1/5, 2/13) 59
man, insanlk tarihinde Mesih'in Rabbliinin farkl ol uunun
farknda olmaktr. Bu farkndalk, Pavlus'u n ifadesinin, "ve artk
ben yaam yoru m, fakat Mesih bende yayor; ve imdi bedende
yaadm hayat, beni seven ve benim uruma kendisini teslim
eden Tanr'nn Olu'na olan imanla yayorum (Gaf. 2/20)", teme
lini oluturur. Bu tecr benin temeli, Mesih'de Tanr'yla yeni bir
birlemedir. Byle bir iman, bt n kurtulu srecinde olduu gibi
Tanr'nn bir ltfudur. Bu Romal/ar'a Mekup'u n 4. blmndeki

55 Kasemann, Perpectives On Paul, s. 84.
56 Ga/. 5/6; Mandeleine & Miller, "Faith", HBD, s . 184.
57 Goguel, Jesus and Origins of Christianity, s.113.
58 Amiot, Key Concepts ofSt. Paul, s. 127.
59 Ridderbos, Pau/: An Outline of His Theo/ogy, s.241.
brahim'in imanna dair btn tartmann temelini oluturan

dncedir 60 . Bu yzden de, Pavlus'un Mesih-olayna insann
cevab olan imann rolne dair vurgusu, onun vaftiz hakkndaki
retisi tam olarak bilinmeden anlala maz6 1 . Galatya/lar'a Mek
tup 3/26, 27'de vaftiz, Kutsal Ruh'la yan yana zikredilir. Mesih'e
katlma imanla, vaftizle olur ve iman, Kutsal Ruh'u almayla zde
letirilir (Ga/. 3/1-3 ). man, vaftizin zahiri ve grnr iaretiyle ve
bu hayata giren Kutsal Ruh'un deruni ve ruhsal inayetiyle mhr
lenir. Bu, yeni bir hayatn balangcn gsterir62
Pavlus'un kabul ettii ve bakalarnn da kabul etmesini istedi
i ey, Mesih'in armha geriliine, diriliine ve bu olaylarn insan
lk iin olan sonularna imandr. Bu ekildeki bir iman anlay,
Pavlus'un inanlarnn, tebliinin ve retisinin en nemli ksmn
oluturur: "yle ki, sa Rabb'dir diye aznla ikrar edersen ve
Tanr'nn onu llerden kyam ettirdiine yreinle i man edersen
kurtulacaksn" 63 .
Yine Pavlus'a gre iman, i nsanlarn mesih-olaynn etkilerini
anladklar tecrbedir. man, "tebli edilen sz" olan ncil'e bir
cevap (Roma. 10/8) ve ku rtuluun kapsdr64 Keza iman, Tan
r'nn, karlksz olarak hak edip etmemesine bakmakszn insan
lara takdim edilen Mesih'teki sevgisine, btn insanln cevab
dr. Bu davra n Pavlus, imanla ayn anlamda kulland "itaat"
olarak isimlendirir 65. man, itaat, teslimiyet ve almadr. Btn
benlikle, Tanr' nn Mesih'te insanlara sunulan kurtarc inayeti
olan incilin ka buldr. Pavlus iman, insann grlmeyen geree
6
61
62
Fitzmyer, Paul and His Theo/ogy, s. 85.
Fitzmyer, a.g.e., s. 86.
Hatch, The Pauline idea of Faith, s. 43-44; Green, The Meaning of Salvation, s.
171.
63 Roma. 10/9, Grant, Saint Paul, s. 194.
64
65
Prudy, "Paul The Apostle", !DP, iV, 696; Barett, Paul, An lntroduction ta His
thought, s. 103.
Prudy, a.g.m., IDP, iV, 696.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGiLER 135
ynelik bir tutu mu olarak kabul etse de, doal nesnesine gre
gelien beeri bir vasf olarak grmez 66
imann, kurtulu hediyesini kabul etmek anlamna geldii yer
ler olduu gibi (Roma. 3/25); terminolojik olarak da iman, Tan
r'nn vaadettiini yerine getireceine gvenme a nlamn ifade
eder (Roma. 4/16-23) 67 Ancak bu, iman kelimesinin kurtul uu bir
ltuf olarak a lma anlamyla, Tanr'nn vaad ettiini yapaca ek
lindeki iman anlay birbirinin zdd deil, tersine ayn eyi ifade
ederler. Bu yzden Pavlus'un Romal/ar'a Mektup'unl-4. blm
lerindeki ifadeleri, imann kesin tanm iin deil, kurtuluun Ya
sa'yla elde edilmesinin gerekliliine kardr68
man vnmeyi d lar ancak o yalnzca ovun menin kart
(Bultmann'n yapt gibi) olarak tanmlanamaz. man gveni ie
rir, ancak kesin olarak gven de deildir. man, kurtuluun bir
ltuf olarak kabuln de ierir ancak, tam olarak o da deildir.
man, insann, Yasa'dan ayr olarak sa Mesih'de sunulan kurtulu
a ynelik btn cevabn temsil eder. Bu yzden de iman des
teklemeye ynelik argmanlar, aslnda Yasa'y geersiz klmaya
ynelik argmanlardr69
Pavlus, insanlarn Mesih'in bedenine katlmasn salayan ba
ka vasta lar olmasn reddetmemekle birlikte, Mesih'in bedeninin
bir paras olmak, yani H ristiyan cemaatine katlmann kesin ar
t; imandr; bundan dolay da, iman kesin tarihsel bir karardr70 .
man, Tanr'nn vaadlerini iitmekle (Roma. 10/8-9, 17) ortaya
kar. ncil'in ya da han kurtulu vastas olarak tasvir edilmesi
nin sebebi de budur (Roma. 1/10; Kor. 1 1/18). man olarak vasf
lanan ey, insann cevabn gerektiren, Tanr'nn insan iin yapt
eyin ilan edilmesidir. ncil'in mesaj n kabul etmek, iman olarak
66 Kor. i l 4/18, 5/7; Prudy, a.g.m., IDP, iV, 696; Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His
Theolagy, s. 234-35.
67 Morgan, TheReligion and Thea/ogy of Paul, s. 117.
68 Sanders, Paul and Pa/estinian Judaism, s. 490-91.
69 Sanders, Paul and Pa/estinian Judaism, s. 491.
70 Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s . 202-3.
isimlendirilir ve iman, ben'in yeni bir varolusal anlayn gerekti

rir. Bu yzden de, ondan, "han sz" (Sel. I 3/2; Kor. I 1/18);
"barma sz" (Kor il 5/19) ve "hakikat sz", "hayat sz" (Fi/ip.
2/16) olarak sz edilir7 1 .
nsan imanda, yaratlm oluunun ve sululuunun farkna va
rr. man bir itaat faa liyetidir; onda insan btn tekebbrn,
kendi imkanlarna dayanarak yaama arzularn, somut gereklik
lere olan ballklarn terk eder ve armha gerilmi olan Rabb'in
skandal olarak deerlendirilen hata armha gerilmesi gerekli
ine raz olur. Bylece de kendisinden zgr olan insan, d nya
dan da zgr olur72
mann iitmeyle olaca zerindeki vurgu, Pavlus'da merkezi
bir konuma sahiptir. manda iitmek baka bir eyin yerini a lama
yaca bir ncelie sahiptir. Fides carita deil, verbo formatadr.
Bu yzden iman, heryere ve herkese ak evrensel bir olgudur 7 3
Ancak iitmeyle meydana gelen imanla ilgili hibir fiil, Kutsal
Ruh'un 74 mdahalesi olmakszn gerekletirilemez (Kor. I 12/3).
Bu yzden, Hristiyan olmakla Kutsal Ru h'a sahip olmak, ayn a n
lamda kullanlr. Kutsal Ruh ise, ncili ve iman iitmekle elde edi
lir75 . Dolaysyla, iman, Kutsal Ruh'un bir kiiye geebilecei ve ona
sahip olabilecei tek kanaldr. Bu ilikiler, Kutsal Ruh-iman arasn
daki ba ortaya koymas asndan nemlidir76
Pavlus'da iman, itaattir. Selanikliler' 1. Mektup'u yazd nda
onlarn imana gelilerinden bahsederken onlarn itaatinden sz
eder (Sel. I 1/8). Romaltlar'a Mektup 1/8'de sizin "imannz" ya
zarken 16/19 ise "sizin itaatiniz" yazarak iman ile itaati aynileti
rir. nk iman edilecek olan haberdir ve haber, insanlara bir eli
71 Hatch, The Pauline dea af Faith, s. 34.

72 Green, The Meaning of Salvatian, s. 164; Bultmann, a.g.e., s. 202.
73 Kasemann, Perpectives On Pau/, s . 89
74 Ruh, yalnzca Tanr'ya atfedilmesinden deil, gnaha dmanlndan dolay
kutsal olarak vasflanr. Morgon, The Theology and Religion of Paul, s. 22.
75 Ridderbos, Pau/: An Outline of His Theology, s . 231; Sanders, Pau/ and
Palestinian Judaism, s. 483.
76 Hatch, The Pau/ine dea of Faith, s. 42.
PAVLUS' U N GRETSN N ANA ZGLER 137
tarafndan u latrlr77 Onun kabul, ona boyun emektir. Bu

yzden de iman=itaat olarak zikredilir. man itaat olarak anlad
zaman, ncili bir emir olarak kabul etmez 78 man ayn zamanda
Tanr'nn inayetine gvendir. Pavlus tarafndan dnlen iman,
bu gvenden ayrlmaz. Keza imandaki gveni, Yasa'ya olan Yahudi
gveninin kart olarak kullanr79
Pavlus'da iman ile mit arasnda da nemli bir iliki vardr80 .
man yal nzca bir mit deil, ayn zamanda bir mide de sahiptir.
midin hususi bir nesnesi olmakszn iman var olamaz 81 nk o,
gelecek olan iyi eyleri, ebedi hayat, semavi i htiam ve ona
ulamak iin gerekli olan inayetleri beklemektir82 Onda mit,
yalnzca bir inanma tavr deil, ayrca hususi bir ierie sahiptir.
"brahim, mitsiz bir d u rumdayken bir ok u lusun babas olaca
na mitle iman etti (Roma. 4/18 )". mit gibi hususi bir objeye
sahip olan iman, kurtarc imand r. nk, Mesih onun objesi ve
ieriidir. Tad nem ve deer bu zelliinden kaynaklanmak
tadr. Yoksa bizatihi kendinde byle bir zellie sahip deildir83
mit imann bir zelliidir ve Eski Ahit inanrnn tutum uyla ayn
eydir. man, mit ve gven, Eski Ahit'te ayn anlam ifade ederler
(hatah, h a wah, amn) ve bu anlam hem Pavlus hem de Yeni
Ahit'in dier yazarlar srdrmlerdir. man ayn zamanda, mev
cut gereklikle gelecek mit arasndaki gergin lii deva m ettirmek
ve bu gerginlii sonuna kadar yaamaktr84 .
77 Ridderbos, a.g.e., s. 237.

78 Leander, Paul and His Letters, s.51.
79 Morgon, The Theo/ogy and Religion of Paul, s. 116; Ridderbos, Paul: An
Outline Of His Theo/ogy, s. 246.
80 man mit balamnda, tahamml sabr, ve bekleme erevesi iinde kullan-
lr. Kr Rom. 5/3-5; zellikle, Sel . 1/3; Gol. 5/5.
81 Hatch, a,g,e,, s. 54; Beker, Paul the Apostle, s. 147
82 Amiot, The Key Concepts of St. Pau/, s. 132; Ridderbos, a.g.e., s. 248.
83 Beker, a.g.e., s.148.
84 Beker, Paul The Apostle., s. 147, 356. Pavlus mitle vaad arasnda ayrm
yapar. Vaadi Hristiyan midi ya da onun muhtevas olarak nadiren kullanr.
Vaatlere, Eski Ahit vaatleri olarak gnderme yapar. Pavlus'a gre bu vaatler
Mesih tarafndan dorulanmtr (Kor. il 1/19-20; Rom. 4/169. Milletler Me-
138 PAVLUS H I RISTYANLIGINA GR
man, ncil'in mesajn kabul etmektir. nk, incil yal nzca ita
at edilecek bir Yasa deil, ayn zamanda inanlacak bir mesajdr
da. ller arasndan diriltilen sa, Mesih olarak Tanr' nn sa yan
na ykseldi ve ksa bir sre sonra ihtiam iinde dnyay yargla
mak ve Tanr'nn Krallk'n kurmak iin geri dnecektir. Bu mesaj
kabul eden herkes, ku rtuluunu emniyet a ltna alr. Bundan dolay
da, inananlar, sa'nn akirtlerine verilen ilk isimler arasndadr85 .
Nesnesi ister Tanr, M esih ya da Mesih'in keffaret fonksiyonu
gren faaliyeti olsun iman, kiisel ve ahlaki bir ilikiye sahiptir.
man, g nahlarn affedileceine bu yzden de, sa Mesih'de ifa
edilen Tanr'nn kurtulu getirici inayetine gvendir86
Pavlus, iman ve sonula rn, itaat ve sonularyla kar karya
koyarak ikincinin birinciye gre daha aa bir mevkide bulundu
unu syler. Tanr birinciyi, ikincinin yerini alsn diye gndermi
tir87 .
man'n ayrt edici zellii, Yasa kart olmasd r88 . Mesih gel
dii iin artk Yasa ve imann aras almtr. H ristiyan kurtarcnn
lmne katlmayla Yasa'dan kurtulduundan artk ona bal
deildir. nk, Yasa'nn geerliliini kabul etmek imann yetersiz
liini ima eder89
sih'de vaadedilen Ruh'u aldlar (Ga/. 3/14. Kr.Ga/. 3/22). Vaad ve mit farkl
objelere gnderme yaparlar. Pavlus'da terminoloji vaadden (Rom. 4), mide
kayar (Rom.S). Vaadin objesi vaatlerin dorulanmas olan Mesih olayyken, H
ristiyan midinin objesi, Mesih'in lm ya da onun diriliinden ziyade Mesih
olaynn gelecek iin am olduu yce gerekliklere yneliktir. mit, vaatle
birlikte onun, 'bedenlerin kurtulmas (Rom. 8/23) ya da 'yceliin sonsuz ar
l' gibi hususi ieriini paylar. Seker, a.g.e., s.148.
8' Rom. 3/24, 4/11; Kor. 1/21, 14/22; Gaf. 3/22; Sela. 1/7, 2/10, 13; Hatch,
The Pauline dea of Faith, s. 36; Morgan, The Theo/ogy ond Religion of Pau/, s.
114.
88867 Morgan, a.g.e., s. 117.
Mandelein & Miller, "Faith", HDB, s. 184., s. 184.
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 696.
89 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 84.
PAVLUS' U N GRETSNN ANA ZGLER 139
B. MANIN N ESNES
mann nesneleri farkl metinlerde farkl ekillerde yer almak

tadr. Bunlar, Tanr, Tanr'nn inayeti, Tanr'nn sz ya da kurtar
c hakikat, Tanr'nn sa'y llerden kaldrmas, Mesih'in kan,
onun gnahlarmz iin lm, dirilii, mesihi makam, gcdr90 .
Ancak bunlar iinde, Pavlus iin "iman bildirisinin" ieriini
oluturan, kurtulu bakmndan by k bir neme sahip olan, diri
litir (Roma. 1/4; Kor. il 4/13, 14). lm ve dirili btn olarak
imann konusudur. Zira sa Mesih'e inanmak (Ga/. 2/16) "len ve
dirilen Mesih'e iman" (Sel. I 4/14) anlamna gelmektedir. Daha
genel bir ifade ile iman, Tan r'nn Mesih'deki kurtarc faaliyetidir
91 Bu ayn zama nda, aklanacak olan insanlarn tamas gereken
imann nesnesidir (Roma. 2/4, 179) 92 . Pavlus, "inananlar" ya da
"iman" mutlak olarak zikrettii yerlerde (Sel. I 1/7,8, 2/10; Fi/ip.
1/29; Gaf. 1/23; Kor. I 1/21, 14/22-24, 15/17; Kor. il 13/5; Roma.
1/8, 16) Mesih'le birlikte dirilen bir kimsenin kurtulu midini ima
eder. Bu yzden bu "inananlar'', Hristiyanlar, Yahudileri ve pa
gan lar ifade eder93 .
i man, Mesih'e iman tarznda, imann doasn tasvir eder .
man, aka ve zimnen her zaman sa Mesih'e man'dr (Sel. I 1/8
dnda). Ancak bu imann, sadece mesihl (kristomonistik) bir
merkeze sahip olduu anlamna gelmez. Mesih'e iman, Mesih'in
lmnde ve diriliinde Hristiyanlar gnaha klelikten kurtaran
ve onlar Tanr'nn aklanmasna ulatran Tanr'ya imann ksaltl
mdr94 : "yle ki, sa Rabb'dir, diye aznla ikrar edersen ve
Tanr'nn onu llerden kya m ettirdiine yreinle iman edersen,
kurtulacaksn (Roma. 10/9)". Bu Pavlus iin imann ifade ettii tek
ey olduu gibi, ayn zamanda imann nesnesinin ne olduunu
90 Morgon, The Religion and Theology of Paul, s.115.

91 San ders, Pau/ and Palestinan Judaism, s. 463.
92 Hatch, The Pauline idea of Faith, s. 34'deki dip not; Ridderbos, Pau/, An
Dut/ine of His Theology, s.55.
3 Sanders, a.g.e., s. 445.
94 Seker, Paul the Apostle, s. 269.
gstermesi asndan da nemlidir95 . Geri kalan btn ifadeler

yalnzca Mesih'in Rabb'liinin doru luunu kantlamak ve geli
tirme hizmeti grrler96
Pavlus'un iman-amel elikisi, Yahudilie ynelik radikal bir
polemik oluturur. Onun iin imann konusu, a hit Tanr's yani,
aklanma vaadine bal bir Tanr olmakla birlikte, imann nesnesi
radikal bir deimeye maruz kalr. nk, Mesih onun tek merkezi
ve ierii haline gelir (Gaf. 3/25). man nesnesiyle belirlenir; kendi
adna bir deer ifade etmez. man itaat, gven ve gvensizliin
zdd olarak ifade eden Pavlus iin imann subjektif u nsuru, onu
objektif unsuruna tabi klnmaz. nk iman, ncil'in mesajna
gnderme yapar; o, hem "iitme" hem "itaat" hem de gven ve
"iitilen" eydir (Roma. 1/5, 10/10; Gaf. 3/3) 97 .
1 1 1 . NCL AN LAYII
"Gzel/sevinli eyler" ya da "mjde"anlamlarna gelen ve n

cil (Gospel) olarak tercme edilen Yunanca evangelion 98 kelimesi,
Pavlus'un kullanmnda, Tanr'nn Mesih sa'daki kurtarc faaliye-
95 Morgan, The Religion and Theology of Paul, s. 262.

96 Kasemann, Perspectives On Pavlus, s. 52-53
97 Beker, Paul the Apost/e, s. 268-9.
98 Evangalion kelimesi, nceden klasik Yunan edebiyatnda kullanld ve
Homeros'da (Odysseia, Trke trc. Azra Erhat-A.Kadir, XIV. 150-155) 'iyi haber
lerin mjdesine verilen bir mkafat"a iaret ediyordu. Bunlara ramen Yu
nanda ve Yahudilerde kelimenin kullanm yaygn deildi. Helenistik Yunanda,
sekler anlamda iyi haber iin ve tanrlara sunulan bir kurban gsteren dini
armlaryla birlikte kullanld. Daha nemli bir kullanm ise, dnya iin ha
yrl olaylarn balamasndan dolay imparator Augustus'un doum gn kut
lamalarnda bulunur.
Greko-Romen kulfanmnn yan sra dini anlama daha yakn bir kullanm Yet
miler Tercmesinde vardr. Burada branice bearah kelimesinin karl ola
rak kullanlr. Yeni Ahit'teki kullanmdaki eskatolojik zellik, G reko-Romen klt
kullanmlarndan daha ok Eski Ahit'in kullanmna yakndr. Childs, Biblical
Theology of The Old ond New Testament, s. 235 Leander, Poul and His Letters,
s. 32.
PAVLUS'UN GRETS N N ANA ZGLER 141
tine gnderme yapar99 Evangelizomai " incili/mjdeyi ilan et

mek/haber vermek/bildirmek", proeuangelizomai "zamann ba
nda ncili ilan etmek/bildirmek" a nlamnda fiil olarak kullan
lr100 . Farkl izafetlerle kullanmnn yan sra izafetsiz olarak tek
bana yirminin zerinde kullanlmas, ncil'in Pavlus iin neminin
bir gstergesi olarak kabul edilebilir 101 .
Yeni Ahit iinde ncil kelimesini en fazla kullanann Pavlus ol
mas, bazlar iin Yeni Ahit sz daarcna Pavlus tarafndan
sokulduunu ileri srmelerine sebep olmutur102 . Evangelion, sa
Mesih'in mjdesi anlamnda, zellikle Hristiyani bir a n la mda
sahiptir ve kesinlikle ilk dnem H ristiyan toplumunda Pavlus
tarafndan gelitirilmitir103 .
Terimin helenistik kullanmnn, zellikle de helenistik ynetici
ya da imparatorunun ynetimiyle iliki lendirilen "kurtulu"un
ilan iin evange/ion isminin kullanld Roma imparatorlu k klt
nn, Pavlus'u etkiledii ileri srlmtr. Bu karm ak o lmad
gibi, konuyla ilgili deliller, terimin bra nice karl olara k Filistin
Cemaati tarafndan kullanlan beare (zafer/kurtulu mesaj) ke-
99 Yeni Ahit'in tamamnda yetmi alt kez kullanlan ncil kelimesin i n altm
tanesi Pavlus'un (bunlardan krk sekiz tanesi ona aidiyeti hususunda tartma
olmayanlarda) mektuplarndadr. Buradaki saysal ifadeler, A. B. Luther. Jr.'n
DPL'deki "Gospel" maddesindeki makelesindeki ifadeleridir. Sayarken nasl bir
l kullandn bilmiyorum. Ancak benim ABC DZN'nini esas alarak yapt
m saymada Yeni Ahit'in tamamnda yz yirmi bir, bunlardan altm yedi ta
nesi tartmasz olarak Pavlus'un olduu kabul edilen mektuplarnda yer al
maktadr. Luther iin bkz. a. g.e., s. 369. Dieri iin bkz. ABC DZN, "Mjde"
maddesi.
100 Yukardaki sraya gre, birincisi, hakknda tartma olmayan mektuplarda on
dokuz kez, tartma olanlarda yirmi bir kez, ikinci kullanm ise, yalnzca bir
kez kullanlr. Bunlarn yan sra, ncilci anlamnda Efesliler ve Timoteyus ll'da
birer kere olmak zere evanglistes kullanlr. A. B. Luther, "Gospel", DPL, s.
369.
101 Luther, a.g.m., DPL, s. 369.
102 U. Becker, "Gospel", NIDNTT, 2, llO'dan naklen, Luther, a.g.m., DPL, s. 369;
Leander, Paul and His Letters, s. 32. Evangelion kelimesi, Pavlus'da altm kez
yer alrken, drt ncilde yalnzca, o n kere yer alr. John Reumann, Variety and
Unity in New Testament, s. 78.
103 Fitzmyer, Pau/ ond His Theology, s. 38.
limesini Yunanca'ya evangelion olarak tercme eden Helenistik

Hristiyanlardan a lnm olduunu gsterir 104
Pavlus'un ncil anlaynn ekillenmesinde, miras ald Hristi
yan gelenek kadar, srail'in eskatolojik yenilenmesini arzulayan
(aya gibi) metinlerin etkisinin olduu da aktr 105 Keza, Pav
lus'un incil anlaynn oluumuyla ilgili olarak Angus, Pavlus'un
incilinin skenderiyeli Apollos ile tanmasndan sonra byk bir
deiiklik geirdiini syler. Kozmik Sofia/Hikmet dncesine
aina olan Apollos, yeni dini, Helenizm'e uydu rmaya hevesli biri
dir. Bu yaklam, Pavlus'un daha evrensel ve daha mistik bir yo
rumu ieren bir ncil anlayn gelitirmesinin kaynana iaret
edebilir106
Pavlus'un ncil a nlayyla kristolojisi yakndan ilikilidir;
kristolojisi ncilinin bir parasdr. Bu kristolojisi olmasyd, ncilini
hibir zaman ilan edemezdi 107 . ncil'i, Tanr'nn varlk-ncesi O
lu'nun, insan bedenine brnerek yeryzne inen, grevini ta
mamlayan ve tanrsal saygya ve gce sahip klnan, yaratltaki
aracsnn hikayesidir108
Pavlus'un ncilinin evrensel oluunu dnmesi, Tanr'nn b
tn yaratklar zerindeki kurtarc hakimiyetinin mjdelenmesi
olan elilik/havarilik grevinin evrensel oluuyla el ele gider.
104 Luther, "Gospel", DPL, s. 369.

105 a. 52/7'deki "Dalar zerinde mjdecinin ayaklar ne gzeldi r, o mjdeci ki,
selamet szn iittiriyor, iyilik mjdesini getiriyor, kurtulu ilan ediyor, ... "
olan ifade Rom. 10/15'te "sz yaymaya gnderilmezlerse, sz nasl yaya
caklar? Yazlm olduu gibi 'iyi haberler mjdeleyenlerin gelii ne gzeldir?".
eklinde iktibas edilir. Yetmiler Tercmesinde evangelizoma (mjdeyi ilan
etmek/bildirmek) kullanm iin bkz. a. 40/9, 52/47, 60/6, 61/1. Luther,
a.g.m., DPL, s. 369.
106 Angus,, The Environment of Early Christianit, s. 197.
108 Morgan, The Religion and Theo/ogy of Paul, s. 255. Pavlus'un Mesih'i bu
ekilde anlamasna ramen, isa'nn insanlara ulatrd nci l'inde bunlarn hi
biri yoktur. Varlk-ncesi, bedene brnme, arac dnceleri ona yabancdr.
Hibir yerde kendisini bir ibadet nesnesi olarak takdim etmez. Onun incilinde
kristoloji hayat bir neme sahip deildir. A.g.e., s. 256.
Onun havarilii ve ncili arasndaki balant, Pavlus'un karakteri

nin d a dnk ve teolojik dncesinin objektif ynn gste
rir 109 .
M esih'i, Yahudilik hakkndaki aratrmasna ynelik bir cevap
olduunu kabul eden Pavlus, kendisini yeni bir din kurucusu ola
rak grmedii gibi, bra ni kutsal metinlerinin Mesih'de kemale
erdiini de dnr. Yeni bir kutsal metin, ilk Hristiyanlar iin
olduu kadar, Pavlus iin de dnlemez. Bu yzden de, Yeni
Ahit'ten ziyade, kutsal metinlerin, armha gerilmi Mesih'in yap
tklarnn uygun bir yoru munu takdim eder. Yani, Pavlus' u n incili,
Tanr'nn kutsal metinlerde peygamberleri vastasyla nceden
vaad ettii olu ile ilgili olan ncil'dir (Roma. 1/2, 3) 110 . Bu yzden
de, Pavlus'un incili, srail vastasyla vaadin, milletlere uzanmas
anlamn ifade eder; milletler kilisesinin srail'in yerini a lmas a n
lamna gelmez. Pavlus'u n srail'e ynelik tek sulamas, onlarn
kutsal metin lerini yan l anladklardr (Kor. il 3/17); yoksa srail' in
kutsal metnini bt n olarak reddetmez. Kutsal metinler M esih
olayyla dorulanmtr; Eski bir Ahit olarak geersiz bir hale geti
rilmi deildir. Uygu n bir tarzda yalnzca M esih' de (Kor. il 3/16) ve
Mesih'le a nlalmakla birlikte, Yahudiler ve Hristiyanlar iin bir
tek kutsaL metin vardr. Bu yzden de, "Eski Ahit/covenant" (Kor.
il 3/14) Pavlus'da 'Eski Ahit/Testament' deildir. O yalnzca Yahu
diler tarafndan yanl, yani 'ldren' olarak anlam olduklar
(Kor. il 3/6) 111 kutsal metindir.
Pavlus, ncil'i birka tarzda kullanr. Bu kullanmlarndan her

biri, kullanld balama uygu n bir anlama sahiptir.
A. BENM NCLM
ok sk olmamakla birlikte, ncil'e "benim ncilim" diye gn

derme de bulunur 112 Bu ifadelerinden baka ncillerin de olduu
109 Beker, Pau/ the Apostle, s. 7.

110 Beker, a.g.e., s. 341.
111 Beker, a.g.e. , s. 344.
112
Rom. 2/12,16, 16/25; Galat. 1/6-7;Kor. 1 1 4/3; Sel.I 1/5.
anlalr 113 Ancak, var olan bu ncillerden birini deil, ierii biza
tihi kendisi tarafndan doldurulan ona has bir incili tebli ettiini,
"benim ncilim" ifadesiyle dile getirir114 Ayrca, kendisiyle birlikte
ncil'i yaymada gayret sarfedenleri de iin iine katarak, ayn ncil'i
tebli ettiklerini vurgulamak iin "bizim ncilimiz" eklinde de
kullanr 115
"Benim incilim" kullanm, tebli ettii incilin karakteristik ta
raflarnn olduu nu da zmnen akla getirir. Pavlus'un ncili'nin
kayna insanlar deil, tanrsal vahiydir 116 ncil'i, tanrsal olarak
desteklenmi ve Tanr' nn sz olarak kabu l eder117 Bu yzden
onun incilini sorgulama Pavlus'un otoritesini, yetkisini; yetkisini
sorgulama ise, ncil'ini sorgulama 11 anlamna gelir.
ncil'i tebli etme grevi bizzat Tanr tarafndan ona yklenil
mitir119 . Bu ncil, dier incil'lerin maruz kald bozulmalardan
korunmutur. Bu yzden de onlardan farkl bir incil'dir120 Pavlus,
ncil'inin otantiklii hususundan hibir tankla ihtiya duymama
s, gkten bir melek bile onun ncil'inden farkl bir incil tebli etse,
ona bile inanmamalarn isteyecek boyuttadr121 . ncil'in geerlili-
113 Kor. il 11/4.

114 Luther, "Gospel", DPL, s.369; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 1389.
Leander, bu kullanmn onun kendisine has bir eyi deil, onun tarafndan
tebli edilen biri incili ifade eder, der. Gol. 1/11, 2/2; Leander, Poul ond His
Letters, s. 33. Leander'in bu yaklam pek uygun bir yaklam olarak grn
memektedir. nk, zaman zaman elilerin tebli ettikleri incillerin ayn
nciller olduunu ifade etmesine ramen, kendi incilini yok sayan bir incilin
doruluunu kabul etmemesi, incilinin kendine has oluunu gstermektedir.
Pavlus'un incillerin tekliine dair vurgusu Leander tarafndan, teolojilerin
farklna ramen incillerin tek ve ayn olarak kabul eklinde anlalr.
Leander, o.g.e., s.33.
115 Sel. 1 1/5; Sel. i l 2/14. Pavlus'un nciline ortak ettikleri bazen de onun mek-
tuplarn birlikte yazdklar kimselerdir.
116 Gol. 1/11-12.
117 Sel. 1 2/13b
118 Leander, Poul ond His Letter, s.25
119 Kor. 1 9/17.
120 Gol. 1/6-7.
121 Gol. 1/8.
inin tek lt, bizatihi onun doasdr, dsal baka bir ey de

ildir122 .
Onun ncil'i hususundaki bu gveni, -bu ifadelerin, Yah udicile
rin retisinin yan lln ortaya koyma gayreti iinde olduklar bir
ortamda sylenmi olmalar yannda- kendisinin eli olara k seili
inin, Eski Ahit peygamberleri nin Tanr tarafndan seili tarznda
anlatmasndan da kaynaklanmaktadr1 23 .
Dier incilerden Pavlus'unkini ayran, Tanr'nn milletlerini de
iine a lacak olan Mesih'teki eskatolojik faaliyetinin onun incilinin
temelini oluturmasdr. Bu zellik tamamen am vizyonunun bir
sonucudur. Galatyallar'a Mektup'ta milletleri de eskatolojik kur
tulua dahil etmek iin Yasa'dan bamsz bir ncil'i tebli ettiini
savunurken de esas olarak, ncil'in kendisine u latrldna inan
d bu o laanst yolu vurgular. Ancak, ncil'inin kendisine verili
indeki olaanstl ima eden szlerine yan sra, gelenek vas
tasyla ilk dnem bilgilerinden yararlandn ima eden ifadeler de
kullanr1 24 . Pavlus, bu ilk dnem bilgilerini a lm ve kiisel tecr
besine dayanan retisine uygun ekilde kullanmtr1 25 .
B. TANRl'NIN N C L/MES H'N NCL
Pavlus'un ncil'i hem tanr merkezli (teosentrik) hem de mesih

merkezli (kristosentrik) bir boyuta sahiptir. Bu yzden de "Benim
ncil'im" kullanmnn yan sra, "Ta nr'nn ncil'i 1 26 ", "O'nun olu
nun n cil'i 1 27, M esih'in 1 28 /Rabb'n ncil'i ekli ndeki ayrm lara da
122
Luther, "Gospel", DPL, s. 370. Weiss, Earliest Christianity, s. 372.
123
"Ve Rabbin u sz geldi: Ana karnnda sana ekil vermeden nce seni tan
dm, ve sen domadan nce seni takdis ettim; seni milletlere peygamber et
tim" Yer. 1/4. "Ama beni daha annemin rahmindeyken seip ltfuyla aran
Tanr, milletlere mjdelemem iin Olunu bana gstermeye raz oldu . .. " Gaf.
.
1/15. Pavlus'un bu konudaki Eski Ahit kaynaklar iin bkz. ia. 49/1; 6/8; Yer.
1/7; Hez. 2/3. Munck, Pau/ and Salvation of Mankind, s. 29; Rowland,
Christian Origins, s. 229.
124
Kor. 1 1 1/23-26, 15/3-11.
125
Luther, "Gospel", DPL, s. 370.
126 Rom. 1/1, 15/16, Kor il 11/7;Sel. 1 2/12, 8, 9.
127
Rom 1/9.
.
gider129 "Ta nr'nn ncil'i" "Mesih'in ncil'i" ile zdetir130 .

Pavlus'un bu kullanmlarn iki ekilde yorumlamak da mmkn
dr:
Birincisi, zellikle benim ncil'im-Mesih'in ncil'i kullanmn,
birbirlerinden farkl ierik ve maksada ynelik nciller olarak an
lamak gerekir. nk, Pavlus'un sa'nn d nyevi hayatna, onun
retisine direkt gndermeler yapmakszn kendi retisini lm
den sonraki sa'nn yceltilmesi safhasyla ilikilendirmesi; sa'nn
Yasa'ya deil de onu uygu layanlara eletiri yneltmesine karn,
Pavlus'un Yasa'yla ilgili farkl ifadeleri olmasna ramen M esih'in
Yasa'nn sonu olduunu savunmas; bir baka ifadeyle Yasa'dan
bamsz bir ncil tebli etmesi, byle bir anlamay meru klacak
gstergeler olarak kabul edilebilir.
kincisi, yukardaki yaklamn aksine, Tanr'nn ncil'i, Mesih'in
ncil'i/Rabb'n ya da Olu'nun ncil'i gibi kullanmlar, ncil'in sahibi \
ya da konusu olma asndan ele almak da mmkndr. Bu ekil
de yaklaldnda, Tanr/Mesih hakknda ncil ve Tanr/Mesih' den
gelen ncil olarak anlalr. Birincisiyle kastedilen ncil'in ierii,
ikincisiyle kastedilen ise, ncil'in kayna ya da onu gvenilir klan
otoritedir131 . Byle bir oku ma, ancak, balamna uygun olarak
farkl kullanmlarn iki anlam da ifade ettikleri eklinde a nlald
nda anlaml hale gelir. nk kullanmlardan her biri farkl ba
lamlarda hem ncil'in kayna, hem ierii, bazen de her ikisini
1 28 Rom. 1/1, 9, 15/16; Kor. il, 2/12; 10/14;Ga/. 1/7; Sel. 1 3/7.
129 Tanr'nn ncil'i (Rom. 1/1, 15/16; Sel.I 2/9) kullanmnn arkasndan ona
denk olarak Mesih'in ncil'i (Rom. 1/9; Kor. il 10/14; 11/17) kavramnn kul
lanm yer alr. Kor. l l'de ise durum tersinedir. Be kez Mesih'in ncil'i (10/14)
kullanmna karlk bir kez Tanr'nn ncil'i (11/7) kullanm yer alr. Selanikli
ler'e 1, be Tanr'nn ncil'i kullanmna karlk bir Mesih'in ncil'i (3/29) kulla
nm yer alr. Bu kullanmlardan hareketle btn kullanmlar iin esas olabile
cek bir yorum tarz gelitirmek mmkn deildir. Luther, a.g.m., DPL, S. 370.
130
Rom. 1/1; Sel. 1 2/2, 8, 9; Kor. il 11/7; Rom. 15/16. Rom. 15/19; Kor. 1 9/12;
Kor. il 2/12, 4/4, 9/13, 10/14.
13 1 Luther, "Gospel", DPL, s. 370; Leander, Paul and His Letters, s.323; Fitzmyer,
"Pauline Theology, s. 1389. Rom. 1/l'de Tanr'nn ncil'inden maksat, ncil'in
kayna; Rom. 1/9'daki O'nun Olu'nun ncil' den maksat ise, Pavlus'un tebli
ettii ncil'in muhtevasdr.
PAVLUS' UN GRETSNN ANA ZGLER 147
birden ifade etmektedir. Bu eklide bakldnda, sa M esih'teki

Tanr, hem ncil'in kayna hem de onun muhtevas haline gelir132 .
c. PAVLUS' U N NCL'N N ERIGI
Pavlus, incilinin ieriinden "Tanr'nn ncil'i" (Sel. I 2/8; Kor. il

11/7), "Mesih'in ncil'i" (Sel. I 3/2; Kor. il 2/1-2; Roma. 15/9) ya da
basite "ncil" (Gaf. 1/11, 2/2;Kor. / 9/14), "Mesih" (Fi/ip. 1/18)
eklinde; keza, "Tann'nn sz" (Fi/ip. 1/14), "han sz" (Kor. I
5/18) ve "bartrma sz" (Kor. il 5/19) deyimleriyle sz eder1 33 .
Korinliler'e /. Mektup 15/12-15'de dirilii ve Korintliler'e il. Mek
tup 4/15'de ise, sa Mesih'in Rab oluunu tebli ettiini syler.
Ancak bu ifadeleri onun tebli ettii incilin ieriini tamamen
ifade etmekten uzaktr.
Pavlus'un ncil'i onun insanlara u latrmaya alt konular
dan oluur. Bunlar da, M esih'in ld, Tanr'nn onu dirilttii,
Mesih'in Rab olduu, Rabb'n dnecei, inan mayanlarn yok edi
lecei (Kor. il 4/3 vd), inananlarn -eer canl iseler deimi be
denleriyle, lyseler "ru hsa l bedenlerde" (Kor./ 15/44) dirilerek
kurtulacaklarn ele alan konulardr. Pavlus baka konular tebli
etse de, onun incilinin esas m uhtevas bunlar oluturur134 .
ncil'inin bildirdii eyler, bir kimsenin hayatn deitirmeksi
zin kabul edebilecei, Tanr ve Mesih hakkndaki bir iddialar b
tn deildir. ncili'nin merkezi konusu, onun kristolojisidir. Ancak
kristolojisi ayn zamanda ku rutulu retisi ile zdetir. Bunun
tersi de ayn ekilde geerlidir 1 35 .
ncil'inin mu htevasna dair Pavlus'un teolojisindeki vurgu, ba-
.. .
zen M es' h' e 136, b azen d e arm h a ger en M es' h 1 37 uzerne k ayar.
kisinin eitliini artrr bir eklide, ncil'in teblii ve Mesih'in
13 2 Luther, a.g.m., DPL, s.370; Witterinton, "Christhology of Paul", DPL, s. 101.

133 Sanders, Pau/ and Palestinian Judaism, s.444.
134 Sanders, a.g.e., s. 446.
136 Gaf. 1/16.
137 Kor. 1 1/23. .
148 PAVLUS HIRSTYANLIG INA GR
tebliini birbirinin yerine 13 8 ve ha'n mesaj ya da barma mesaj

da ncil'in yerine kullanlr1 39 .
Kabul etmeyecek olanlar iin anlalmas g olan bu ncil 140,
onun zamanna kadar gizli kal m, ancak imdi sa Mesih vastasy
la aa km olan 141, insa nlarn kendisiyle kurtulacaklar sz
dr142 ; o, Kutsal kitap tarafndan bildirilen 143 Mesih'te ve Mesih
vastasyla gerekleen srdr1 44. Hem Yahudilerin hem de Yahudi
olmayanlar kurtaracak olan Tanr'nn gcdr; kurtulu vastas
dr145 . Bu g, kyamet gn ndeki yarglamada esas olacaktr146 .
Pavlus'un ncil'i bir inayet incilidir. O, Tanr'nn bir ltfudur. Bu
yzden de, bazen incil ve inayet kelimeleri ayn balamda kullan
lr147 . nk, Pavlus'un ncil'i, kurtuluu Yasa'ya deil Tanr'nn
inayetine balar148 .
Genel olarak evangefion, M esih'in yaadklarna dair Pavlus'un
kiisel takdimini gsterir. Normal olarak kullanldnda ise onun
tarafndan tebli edileni, ilan edileni, haber verilen ve hakknda
konuulan, elilik mesajnn ieriini gsterir. Pavlus bu mesajn
kaynann Tanr olduunu d nr: "Tanr'nn ncil'i" (Sefa. f 2/2,
8-9; Kor. il 1 1/7; Roma. 1/1, 15/16). Ksaca, Pavlus'a gre, n
cil'inin ierii "Mesih'in ncil'i" (Sefa. f 3/2; Gaf. 1/7; Fi/ip. 1/27) ya
da "Olu'nun ncil'i" (Roma. 1/9); buradaki "nin" sa'ya dair/onun
hakkndaki mjde olarak anlalr (Kor. il 5/20; Roma. 15/18-19).
138 Kor. 1/17, 1/23, 15/1, 11, 15/12; Kor. il 4/3, 4/4.
139 Kor. 1/17-18; Kor. il 5/19.
14 Kor. il 4/2-3.
14 1 Rom. 16/25.
14 2 Kor. 1 15/1-3.
143 Gaf. 3/8; Ram. 1/1-4. Pavlus'un ncil'i brahim'e kadar geri gtrmeye al
mas ve Kitab- Mukaddes'ten referanslar gstermesi, ncil'in dnya apnda
yaylmasna dair Tanr'nn bir plannn olduunu gsterme gayretidir. Luther,
"Gospel", DPL, s. 371.
144 Rom. 16/25, 27.
14 5 Rom. 15/25, 27; Kor. 1 15/1-3
146 Rom. 2/12.
147 Kor. il 9/14; Gal. 2/5, 14.
148 Gal. 2/16.
Daha zel anlamda ise incil, sa'nn yceliinin mjdesi (Kor. il

4/4) yani, d_irilen Mesih hakkndaki mesajdr: "Biz kendimizi deil
Mesih isa'y Rab ilan ediyoruz (Kor. il 4/5 ) . Burada Pavlus sa' nn
dirilen statsne en mkemmel sfat vermektedi r. Bazen de inci
lin ierii basite "iman" (Gaf. 1/23), "Kelime" (Sefa. f 1/6), ya
da"Tanr'nn kelimesi" (Kor. il 2/17) eklinde ifade edilir149 .
ncil ( Euingelion), Mesih olaynn -Nasral sa' nn 150- gemite
olduu gibi gn mzde de insanlk tarihi ve varlk iinde hala
sahip olduu anlamn, Pavlus'un kiisel olarak zetleme zetle
mesidir. "Benim ncil'im" (Roma. 2/16), "tebli ettiim ncil" (Gaf.
2/2. kr. 1/8, 1 1 ) ya da "bizim ncil'imiz" (Sefa. 1 1/5; Kor. il 4/3. kr
Kor. f 15/1) kullanmlar bu balamda anlalmaldr151
Pavlus'un nci' linin temel motifi olan Mesih'in lm ve dirili

inin kurtarc nemi, ok renkli bir tayf gibidir; insann kaybolu
uyla, btn boyut ve d zeyiyle d nyayla ilgilidir. Tanrsal yarg
lamada insann sululuuna ve cezalandrlabileceine, i uyum
suzluuna ve gszlne, Tanr' dan yz eviren ve O' na yaban
claan ve onu ereveleyen dnyaya, Tanr'ya muhalif olan g
lerle tehdit ediliine gndermeler yapar. Keza, bu dnyann ac
eken btn varlklarn kurtuluundan, yeryzndeki ve gky
zndeki her eyin imdi ve byk gelecekte barmasndan sz
eder. Mesih'in doluluu bak asndan Pavlus'un ncil'i, kilisenin
bu dnya da ve tarihin devam ettirilmesi hususundaki grevini
gsterir. Baklarn, Rabbin gelii, l lerin diri lii ve her eyin
149 Fitzmyer, Paul and His Thealagy, s . 38-39; Childs, Bib/ica/ Thea/ogy of 1"he Old
and New Testament, s. 237.
150
Hz. sa ve Nasra ilikisine dair bkz. inasi Gndz, "Kuran'n nasara terimi
zerine Etimolojik ve Tarihsel Bir Yaklam", Mitolojii ve nan Arasnda, Ett
Yaynlar, Samsun, 1998, s, 81-99.
151 Patristik yazarlar (lrenaeus,Tertullian gibi), Eusebius'da Origen ve
Eusebius'un kendisi Pavlus'un bu tr ifadelerinde kastettii eyi -onun tebli
inin bir zeti olmas hasebiyle- bazen Luka incili olarak yorumlamalarna
ramen bu tr anlatlardan ncil anlatm gibi hususi bir ey anlalamaz.
Fitzmyer, Paul and His Theology, s . 39.
yenileniini bekleyerek gelecee yneltir. Her ey, Mesih'in l

mnn ve diriliinin ku rtarc altnda grlr152
Pavlus'un tebliinin tipik olan zellii, aklanma ve barma gibi
kavramlarda var olan eskatolojik mesaj yorumlamak ve tercme
etmek deildir. Tersine, bu kavramlar -bunlar yeni eyler deildir
ler- arkaplanlarn ve yeni ieriklerini i nsan ve btn dnyay
kapsayan tanrsal kurtu lu plannn gereklemesinden alr. Bu
yzden bu ynler gz nne alnmakszn, ncil'in rettii; kendi
sinin Tanryla, dnya ve onu kuatan tarihle ilgili olarak, onun
rettiklerinin yeni bir ekilde renilmesi mmkn deildir1 53 .
Bu zikredilenlerin yan sra, Pavlus'un ncil'inin farkl zellikleri
ylece sralanabilir:
1. Vahyi ve Apokaliptik Yaps.
Tanr'nn halkna ynelik kurtarc faaliyeti, sa Mesih vastasy

la yeni bir tarzda bilinir hale gelir (Roma. 1/17 ); ite ncil bu yeni
an, eschatonun bu gerekliini aa vuru r. ncil'in bu apokalip
tik yapsna, Pavlus'un onu alar boyunca Tanr'da gizlenen ve -
Tan r'nn kurtulu planna dair yeni bir vahiy olarak- imdi aa
kan mysterion, "sr" olara k anlay da eklenebilir. ncil'ini, Tanr
tarafndan insanln ku rtuluu iin tasarlanan, vahyedilen ve
Olu'nda gerekleen plannn bir paras olarak grr. Pavlus,
"incilini" armha gerilen Mesih'le" eitledii gibi "Tanr'nn sr
r"n da "armha gerilen sa Mesih"le eitler (Kor. 1 1/17, 23-24).
Pavlus sr olarak isimlendirdii ncili'nin ancak imanla anlalabile
ceini ima eder. Vahyedildiinde bile ilahi hikmetin belirsizlii tam
olarak ortadan kaldrlamaz. Sr (mysterion) gibi, Yahudi apokalip
tik kaynaklarndan alnm eskatolojik bir terimin, incile atfedil-
mesi, euangelionu n tad bir fark, onda ancak d nyann so

nunda tam olarak anlalacak baz eylerin olduunu ifade iindir
154
15 2 Ridderbos, Pau/:An Dut/ine ofHis Theology, s. 159.

153 Ridderbos, a.g.e., s.160.
154 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 40; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.
1389-90.
2. Dinamik Yaps.
Pavlus'un ncil'i, dinamiktir ve bu dinamikliini tarihe m daha

le eden Tanr kaynakl olmasna borludur. O, "Ta nr' nn gc",
btn insanlarn kurtuluu iin beer dnyasna alan kurtarc bir
gtr (Roma. 1/16). ncil, Tanr'nn lmden dirilttii, bizi Tan
r'nn azabndan/gazabndan kurtaracak olan sa'nn Rabbl n
takdim eder (Sefa. I 1/10). Bu yzden de, ncil, yal nzca sz olarak
deil g ve Kutsal Ruh'la gelir, "o, siz inananlar arasnda faa liyet
te olan Tanr'nn szd r"(Se/. 1 2/13 . Kr. Kor. / 15/2).
3. Kerigmatik Karakteri.
Pavlus'un ncil'i, Pavlus ncesi kerigmatik 155 gelenekle ilgilidir:

"ncellikle size ne aldysam onu verdim" (Kor. il 15/3-4). Pavlus
tebli ettii ncil'in (kurtulu retisinin) dier elilerin tebli et
tikleriyle ayn olduunu vurgular; "ite, gerek benim yaydm
gerek dier elilerin yayd ve sizin de iman ettiiniz bildiri bu
dur" (Kor. I 15/11).
4. Normatif Ol uu
ncil, Hristiyann davran, kilise grevleri ve insan retiminde

belirleyicidir. Ondan baka incil yoktur (Gaf. 1/7). nsanlar onu ho
karlamaya (Kor. / 11/4), ona itaat etmeye (Roma. 1/27) ve onu
dinlemeye {Roma. 10/16-17) arlr. O, bir hayat rehberidir: "An
cak yaaynz Mesih'in inciline layk olsun" (Fi/ip. 1/27). Pavlus,
Antakya'da Kifas' bile ncil'e uygun davranmad iin tenkit eder
(Gaf. 2/14). Normatif olmakla birlikte Pavlus'un incili zgrletirici
dir de. "ncil gerei" Mesih sa'da sahip olunan zgrlktr (Gaf.
2/4). Bu yzden o, normatif olmasna ramen ayn zamanda insan
larn icad olan kuralclktan (legalizm) da ku rtarcdr 156
155Yunanca "ilan etmek" anlamndaki bir kelimedir. Daha ok bir rahibin ya da

peygamberi bir ilann muhtevasn gnderme yapacak ekilde kullanlr. Yeni
Ahit'te havarilerin Mesih'in lmnn ve diriliinin kurtarc doasn tebli
etmelerine gnderme yapar. Goring, "Keryma" .a.g.e, s. 282.
156 Fitzmyer, Paul and His Theology, s . 40; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC,
s. 1390.
Norm olma asndan Pavlus, ncil'i Yasa'nn karsna konu

landrr. Bunlar birbirlerine mutlak anlamda zttrlar. Bir insan
hem birine hem de tekine gre yaayamaz; bunlardan birini
semek zorundadr157 .
5. Vaad eren Yaps ve Evrensel Karakteri
ncil, Eski Ahit'in Tanr's tarafndan yaplan vadi devam ettirir:

O, "Kutsal metinlerde daha nceden peygamberler vastasyla
vaad edilen"dir (Roma. 1/1. kr. a . 52/7) 158 ncil, sa Mesih'in
gnderildii iinden kt Yahudilere deil, tm insanl a gnde
rilmitir. Tanr'nn, nce Yahudiler olmak zere ve G rekler de
dahil btn iman sahiplerinin kurtuluunu hedefleyen Tanr'nn
gcdr (Roma. 1/16) 1 59 ncil'i bu ekilde a nlamlandrmas, sa
Mesih'in daraltc "dier uluslara gitmeyin. Samiriyelilere ait kent
lere uramayn (Matta 10/5)" emrinin aksine, onun mesajnn
evrenselletirmi ya da evrensel olduunu d nd nn temel
dayanaklarndan biridir.
iV. HAVAR LK AN LAYII
Yeni Ahit'te havari karl olarak apostolos (a11w<rrw?.w, ing.

Apostle) kullanlr. Kelimenin Yeni Ahit ncesi Yu nan d ilinde kul
lanm ok azdr. Klasik Yunanca'da denizcilie zg bi r kullanm
vardr. Heredot kelimeyi, "ulak, kurye, haber tayan" a nlamnda
iki, Yetmiler Tercmesi'nde (Septuaginte) ise ayn anlamda bir
kez kullanlr. Yetmilerdeki kullanmn aksine birinci yzyl Yahu
diliinde kelime ikili bir kullanma sahiptir. Birincisi, Yetmilerdeki
157 Gaf. 5/2 vd. Morgan, The Refgion and Theofogy ofPauf, s. 79.
158 Fitzmyer, Pauf and His Theofogy, s. 41.Fitzmyer, "Pauline Theology'', NJBC,
s.1390. Dier ifadeler iin bkz. Gaf. 3/14-19, 4/21-31; Rom. 4/13-21, 9/4-13.
Pavlus'un bu yaklam daha sonra Efes.1/13, 3/G'da daha gelimi bir ekilde
formle edilir.
159 Fitzmyer, Pauf and His Theofogy, s. 41.
PAVLUS'U N GRETSINN ANA ZGLER 153
sekler anlam, i ki ncisi ise sa' nn kendisi iin de kulland dini

anlamdr160 .
Eski Ahit'in Yetmiler Tercmesi'ndeki nadir kullanmnn aksi
ne, Pavlus klliyatnda otuz be, dier Yeni Ahit metinlerinde ise
seksen defa olmak zere toplam yz on be kez kullanlr. Kulla
nmdaki bu younluk Pavlus ve dier Yeni Ahit mellifleri iin
kavramn ifade ettii nemin bir gstergesidir161 .
Kavramn kaynana dair almalar, J . B. Ligtfoot'un bir de
nemesiyle balar. Ligtfoot'un Rabbinik Yahudi kaynann kulla
nmnn Yeni Ahit sonras bir dneme ait olmas, bu yzden de
aralarnda sonrakinin ncekine kaynak olmas anlamnda bir i liki
kurmann zorluunu ortaya koymu olmas, kavrama yeni kaynak
lar aranmasna yol amtr 162 W. Schmithals, havarilik kavram na
kaynak olarak Suriye gnostisizmini teklif etmitir. Ancak, bu teklif
ayn dnemdeki Suriye'nin dini ortamnn tam olarak bilinmemesi
yznden destek bulamamtr 163 J. Munck ve A. Ehrhardt,
Lightfoot'un ve Schmithals'un tekliflerini, Yeni Ahit havarilerinin
dierlerine nazaran daha aktif olmalar sebebiyle, kabul etmezler
ve bizatihi Hristiyan kaynakl olduunu savunurlar. Ancak dierle
ri gibi bu teklif de, havarilik srecine yeterli aklama getirmedii
iin fazla kabul grmemitir164 .
6
1 0 P.W. Barnett, "Apostle", DPL, s. 45. sa zamannda biri tarafndan gnderilme
anlamnda kullanlan saliah'n yaygn olarak kullanld ve sa'nn kavram al
d, "Tanr tarafndan gnderilen biri" anlamnda nce kendisine uygulad
sonra da setii kimseler iin kullandna dair, bkz. Barnett, a.g.m., DPL, s.
47.
6
1 1 Barnett, "Apostle", DPL, s. 45.
6
1 2 Hem sekler hem de dini anlamda kullanlan Saliah'in Yen i Ahit sonras bir
dneme ait olmas, kelimenin fiil eklinde apostel/iein ve ex-apostellein ola
rak -yaklak olarak yedi yz kez- kullanmna karlk apostolos'un bir kez kul
lanm ile ilgili olarak, bkz. Barnett, a.g.m., DPL, s . 45.
6
1 3 Barnett, a.g.m., DPL, s. 45-46. Schmithals, gnostisizmde gksel ve yersel iki
kurtarc inancnn olduu ve Pavlus'un bunlardan yersel havari anlayn al
dn dnr. Gnostik metinlerdeki yersel kurtarc kullanmlarnn daha
sonraki bir dneme ait olmasnn yan sra, apostle kelimesini yersel kurtarc
anlamnda kullanlmad bu kaynaa yneltilen eletirilerdir. A.g.m., a .y.
, 164 Barnett, a.g.m.", DPL, s. 46.
Kilise ile olduu kadar, Mesih' le ilgili hususi konumu yznden

havarilik, tabiat gerei, Mesih'in hayattayken grlmesiyle alakal
olduu nda, tekrarlanamaz ve bir bakasna miras veya herhangi
bir yolla nakledilemez. Havari kavram her eyden nce, tayin
edilme ve yetki verme dncesiyle belirlenir. Mesih'in havarile
rinin sz, kilisede mutlak bir otoriteye sahiptir ve kendilerine
itaat edilmesini gerektirir (Roma. 1/5; Kor. il 2/9; Fi/ip. 2/12).
Onlar, gelenein alcs ve onun tayclar (Kor. I 15/3-7; 1 1/23;
Sel. / 2/13 ); Hristiyan cemaatin (kilisenin) kuruculardr (Kor. I
3/10) 165 .
A. HAVARLK VE PAVLUS'U N HAVARLG M ESELES
Pavlus ncesi kilisede aposto/os (anwonwAwcS) yalnzca iki

anlamda kullanlmaktayd. Birincil anlam olan "eliler"le birlikte,
Mesih tarafndan gnderilen misyonerler a nlamnna
ku llanlyordu. Pavlus, aposto/os kelimesiyle kendisinin seilmi
eli olduu ve ncil'i milletlere tebli etmek iin gnderildii
anlamn da yukardakilere ekledi 166. Pavlus'un kelimeyi bu
anlamda kullanmasndan sonradr ki, zellikle dar a nlamda, Mesih
tarafndan seilen on ikileri ifade etmek iin kullanlmaya
baland 167
Havariliin 168 kendisiyle balamadn, ondan nce havarilerin
olduunu Pavlus mektuplarnda ifade eder1 69 . Orada, onikilerin
yan sra baka havarilerden de bahseder 170 Ancak onikilerle
165 Ridderbos, Pau/: An Outline of His Thealagy, s.449.

166 Pavlus tarafndan apostolos kelimesinin Tanr tarafndan seilen ve zel bir
anlamda arlan kimseye uygulanmas, ksmen Pavluscu olan ancak kilise
kaynandan farkl bir anlam ifade eden apostolik dncenin domasna yol
aar. Munck, Pau/ and The Salvation of Mankind, s. 212.
16 7 Munck, Paul and The Salvation of Mankind, s. 212.
168 Hz. isa'nn havarilik anlay iin bkz. Barnett, "Apostle", DPL, s. 47.
169 "Kendisinden nce havari olanlar"Ga/. 1/17. "ve Kifas'a, sonra On ikilere
grnd ... Ondan sonra Yakup'a, sonra btn resullere; ve hepsinden sonra,
vakitsiz domu ocuk gibi olan bana da grnd. nk ben resullerin en
kym". Kar. 1 15/5-9.
17 Kor. I 15/5-9. Yahudi kkenli olan ikisini Pavlus Rom. 16/7'de zikreder:
Andronicus ve Junias.
dierlerinin arasn ayrr 171 ki grubun arasn ayrmasn, birinciyi

isa' nn Galile dnemindeki talebelerine, i kincisini ise, hem bunla
ra hem de dirilen Rab tarafndan grevlendirilenlere kullanmas
eklinde aklanabilir172
Pavlus havari kelimesini Yahudilikteki kullanmna uygun ola
rak hem teknik, hem de dini anlamda kullanr. Korinthos'daki
inananlarn Kuds iin toplanacak olan yardma tevik maksadyla
gnderdii iki kii 173 ve Roma'dai hastal sebebiyle Filipe'ye
dnen Epaphroditus iin aposto/os/havari kavramn kullanr.
Buradaki kullanm tamamen teknik bir kullanmdr ve dini bir
arma sahip deildir. Bu iki kullanm, kilisenin elileri d nce
sinin Pavlus tarafndan kurulduunu gsterir174
Dini anlamda havariler, Rabb'i grenlerdir. Ancak bunlarn sa
ylar snrldr. Bu trden havariliin/havarilerin sonu/sonuncusu
Pavlus'tur175 . Onikiler, dini anlamdaki havariliin zirvesini tekil
ederler. Mesih'in dnyevi hayatnda ona elik etmiler ve dirilen
Mesih'in yeni cemaatinin temeli ilevini grmlerdir. Bu yzden
de havarilerin Pavlus'un nazarnda by k bir deeri vardr. Hristi
yan lar arasndaki hiyerarinin zirvesini oluturan havarileri, Tanr
da, grev dalmnda ilk olarak zikreder 176 Kendisinden nceki
havarilerden bahsetmesine ramen 177, Pavlus ok aznn adn,
onikilere e k olarak Yakup , Andronikus, Yunya, Barnaba ve -son
olarak da- kendisini zikreder 178 .
17 1 Munck, onikilerin ya Kuds'te oturan konsili oluturan ya da dnyann her

tarafnda gezen kimseler olarak anlalmas gerektiini syleyerek birinci an
lam destekleyen metinlerin olduunu El. i.' den haraketle ortaya koymaya
alr. Munck, Paul and The Salvation of Mankind, s. 212-13.
172
Barnett, "Apostle", DPL, s. 47.
173 Kor. il 8/16-24; Fi/ip. 2/25.
174 Barnett, "Apostle", DPL, s. 47
175 Ridderbos, a.g.e., s. 449; Madelein & Miller, "Apostle", HBD, s. 27.
176 Kor. 1 12/28.
177 Kor. l 12b
178
Kor. 1 15/7; Rom. 16/7; Kor. 1 15/9.
156 PAVLUS H IRISTIYANLIGI NA GiRi
Balangta havari kavram iine, kendisinin uygun bulduu ki

ileri -kendisiyle beraber alanlar- de rahatlkla havari olarak
dahil ederken 17 9 havariliinin sorgulanmasndan sonra, daha dik
katli davranmaya balar. Havarilii kendisine has klar; dierlerini
kardeler olarak zikreder1 80 Pavlus'un kendisini havari olarak
isimlendirmesindeki temel dayana, misyoner faaliyetlerinde
yaptklar deil, kendisini sa Mesih'le dorudan bir iliki iine
sokan am yolundaki vizyonudur. Bu olaydan dolay kendisini
havari olarak isimlendirir 18 1
Pavlus iin akirtlik ve havarilik birbirini takip eden bir sre
deildir. Balangta isa'nn akirtleri olup onun diriliinden sonra
havari olarak atananlarn durumu birbirin takip eden bir srecin
sonucudur. Bu anlamda Pavlus, sa'nn bir akirdi deildir. nk
onun havarilii, daha nceki bir akirtlik zerine bina edilmi de
ildir. sa akirtlerini yetitirmitir; ancak bu, renme, ezberleme
ve hocann retisini nakletme eklindeki rabbinik hoca-talebe
ilikisi eklinde deildir. Pavlus dndaki havariler iin Mesih'in
dirilmi halini grmelerini takip eden apostolik grevleri, nceki
hatralar tamamlayan bir zellie sahiptir. Ancak bu model,
Pavlus iin uygun olan bir model deildir. Zira onun Mesih hak
knda bilgilendirilmesi, dierlerinden tamamen farkldr182 .
B. HAVARLG N ZELLKLERi
Havari olmak iin gereken artlarn ne olduuna dair bilgileri

sistematik olarak Pavlus'un klliyatnda bulmak mmkn deildir.
Ancak mektu plarnn taranmasyla bu artlar ortaya konulabilir.
179 "Biz Mesih'in resulleri olarak ... "Sel. 1 2/6.

180 "Ne insanlardan, ne de insan vastasyla deil, ancak sa Mesih ve onu ller
den kyam ettiren Baba Allah vastas ile resul olan Pavlus, ve benim ile olan
btn kardeler, Galatya kiliselerine .. " Gaf,. 1/1. "Allah'n iradesiyle Mesih
.
isa'nn resul olmaa davet olunan Pavlus, ve Sostenis karde, ... ;, Kor. 1 1/1;
"Allah'n iradesiyle Mesih sa'nn resul. Pavlus, ve Timoteyus karde ... Kor. il
1/1. "sa Mesih'in kulu, resul olmaa davet olunup Allah'n ncil'ine tahsis
edilmi olan Pavlus ... ". Rom. 1/1.
181 Grant, Saint Poul, s. 116.
182 Beker, Paul th Apostle, s. 6.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 157
Bu artlarn ne olduunun bulunabilecei mektuplar ise, havarili

inin sorgulanmaya baland 55 sonras kaleme a lnan:
Galatyallar'a Mektup, Korintliler'e /.-//. Mektuplar ve -dierlerine
nazara n polemik unsuru daha az olan- Romallar'a Mektup'tu r.
Bunlarda, kendisine yneltilen eletirileri cevaplandrrken ayn
zamanda bu tr iddialar ileri srenlerin de gerek havari olmadk
larn -"sahte resul ler, hileli iiler183 "- ak ve ineleyici bir dille -
"sper havariler diyerek"- ortaya koymaya alr.
Ancak, havarilerin tamas gereken zelliklerin neler olduu
nu mektuplardan hareketle ortaya koymadan nce, havari olma
nn artlarn Pavlus'un kendisinin tespit etmediini, nceki hava
riler a rasnda yaygn kabul gren artlar, kendisinin de tadn
gstermeye alt sylenmelidir 184
C. HAVAR OLMAK N GEREKEN ARTLAR
1. brani Olmak, brahim'in Soyundan Olmak
brani olmak, isa'nn havarilerinin tamas gereken temel zel

liktir. Havarilii sorgu lanmaya balayan Pavl us, kendisinin de on
lar gibi, bra ni, srailli ve Bnyamin kabilesinden olduun u vne
rek syler185 .
2. sa M esih'i Grmek/Dirilen Rabb'i Grmek
Mektuplarndaki ifadelerinden, onikilerin, sa M esih'i dnya

dayken grmenin havari olmann gerekli artlarndan biri kabul
ettikleri a nlalmaktadr 186 . Bu artn kendisinde yokluunu ima
eden eletirilere Pavlus, dirilen Rabb'i grdn syleyerek
karlk verir. sa Mesih'i am vizyonu 187 olarak bilinen olayda
183 Kor. 11 1 1/13.

184 Korintliler'e il. Mektup, Pavlus'un bu zelliinin sorguland ya da sorgula
yanlarn olduunu gsterir.
185 Kor. il 1 1/22-25.
186 Kor. 9/1; Kor. il 15/5-9. Madelein & Miller, "Apostle", HBD, s. 27; Ridderbos,
Poul: An Outline of His Theology, s. 449; Mustafa Sinanolu, Kitob- Mukad
des ve Kur'an- Kerim'de Nbvvet, s.194.
187 am vizyonu,yalnzca E/. l. de yer alr. ddialar h ususunda kendisi iin
'
byk bir dayanak oluturacak bir zellie sahip olmasna ramen Pavlus,
grm olduunu ileri srmesi, muhtemelen nceki havariler

tarafndan pek kabul grmemitir. nk, Rab isa'y grmesi,
diriliin hemen sonunda dier havarilere grnd gibi olmam,
ok sonra ve farkl bir tarzda gereklemitir1 88 . am vizyonunun
kabul grmemesi, Pavlus'u sa Mesih'i grmeyle ilgili daha radika l
b i r zme gtrr: Havari olmak iin sa Mesih'i dnyevi olarak
grmek gerekli deildir189 11 Pavlus'un havarilik iddialarnn teme
lini bu yaklam oluturmaktadr. Korintlilere il. Mektup'u n tama
m , bu dncenin savunulmasn hasredilmi grnmektedir.
3. Rab Tarafndan Grevlendirilmek
Mesih'i gzle grmenin ya n sra havari olmak iin gerekli olan

eylerden biri de, zellikle sa Mesih tarafndan grevlendirilmi
olmaktr190 . Havarilik, Mesih'in diriliini grenlere kendisi tarafn-
mektuplarnda am vizyonu n u zikretmez. Goodenough'u gre, Pavlus,

Luka'nn anlatt ekildeki bir am vizyonun hikayesini bilmemektedir. Erwin
R. Goodenough, "Paul and The Hellenization of Christianity", s. 27 ve 2 nolu
dipnot.
18 Yahudi-Hristiyanlarn Pavlus'un bu iddiasina kar tavrlar ok kat ve.alayc
dr. Yahudi-Hristiyan olarak gsterilen Petrus, Pavlus'a yle der: "Mesele
hayal ile olacakt da, stad bizimle senelerce neden dolat? O'nun sana g
rndne nasl inanalm? Hem sen, O'nun dmanydn, O'nun aksine d
ndn halde, O sana nasl grnr? Pek sen O'nunla bir saatik gr
meyle her eyi rendiini, havari olduunu sylyorsun, o zaman O'nun ko
numalarn syle; stad'la birlikte bulunmu havarilerle mnakaa etme,
onlar sev! Eer sen, beni Tanr'ya ikayet edeceksen, o zaman sen bana, Me
sih'i retene, bu retisinden dolay kar gelmi oluyorsun. Eer hakikate
ynelmek istiyorsan, nce bizden sa'y ren ve bizim yardmcmz ol" Ekrem
Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Ota Yaynlar, stanbul,
1983, s.233.
189 Kor. i l 5/16. Goguel, Jesus and Origins of Christiainity, s. 118. Sinanolu,
Kitab- Mukaddes'e Kur'n- Kerim'de Nbvvet, s. 193. Kor. il 5/16'nn
Pavlus tarafndan kendisine kar stnlk iddia eden, sa'y gren ve ona do
kunanlara kar sylenmi olmas muhtemel olmakla birlikte, Nock byle bir
yaklam kabul etmek istemez. Arthur Darby N ock, Early Gentile Christianity
and lts Helenistik Background, s. 80.
190 Gaf. 1/1. sa dneminde havariliin bu ekilde anlalmas ve kullanlmasna
dair bkz. kelimenin etimolojisi ile ilgili ksm. Sinanolu, a.g.e., s . 194;
Pavlus'un mektuplarnda da muhaliflerinin havarilii bu ekilde anladklarn
grmekteyiz. Bu yzden Pavlus kendisinin de farkl bir tarzda olsa da Rabb'i
grdn ifade eder. Havarilik otoritesini insanlara deil, bizatihi sa Me-
dan verilen bir ayrca lktr (Roma. 1/5, 15/15) . Onlar, M esih'i n
yetki verdii kurtulu mjdecileridir (Roma. 10/15; Kor. I 1/23,
9/27). Bu yzden de Pavlus, havariliinin sorgulanmaya balan
masndan sonraki mektuplarna, kendisinin havari olarak seimin
de bizatihi Tanr'nn rol oynadn, bazen de Mesih tarafndan
grevlendirildiini ifade eden bir tarzla balar 191 . ncilin insanlara
ulatrlmas iin Tanr'nn ezeli planna uygun olarak ta ana rah
minden itibaren bu maksatla seilmitir 192 . Onikiler tarafndan
grevlendirilenleri eleti rmek maksadyla da, insanlar tarafndan
eli olarak grevlendirilmeyi hafif grerek kendisinin, sa M esih
ve onu lmden diriltmi olan Baba Tanr tarafndan grevlendi
rildiini bir stnlk vesilesi olarak takdim eder193 . Tanr'nn ira
desiyl e havari seilmitir, seilmesi tamamen Tanr' nn ltfu so
nucudur 194. Kendisinin bu koriuda hibir gayreti olmad gibi,
stelik, M esih'in ballarna kar dmanca bir tavr da almtr.
Yapt her eyi Tanr'ya ve Mesih'e atfettii gibi, havari olarak
seilmesini de yine onlara balar195 .
Havari olmak iin birisi tarafndan (Rab) grevlendirilmenin, de
vam niteliindeki, Rab sa Mesih'in grevlendirdii kiiler olan
onikilerin ncil'i tebli yetkisi verdiklerini gsteren mektuplarn
olmas gerekmektedir. Pavlus'un ncil'i tebli hususunda Kuds
cemaati tarafndan grevlendirdiini ifade eden bir mektuba sahip
olmad itirazna, Pavlus'un karl havari olmak iin tavsiye mek
tubunun gerekmedii, asl mektubun insan kalbine yazlm mek
tuplar olduu, eklindedir196 . Ancak, Pavlus'un bu konuyla ilgili
sih'in kendisine grnerek grevi vermesine dayandrr.Gol. 1/11-12;

Stendahl, Paul Amang Jews and Gentiles, s. 9; Ridderbos, Paul: An Outline af
His Thealagy, s. 449.
19 1 Kar. i l 1/1; Ram. 1/1; Gol. 1/1-2. Mesih tarafndan grevlendirildiine dair,
Gaf. 1/12; Guignebert, el-Mes/hiyye, s. 130; Kasemann, Perspectives On
Pav/us, s. 58.
192 Gaf. 1/15-16.
193 Gaf. 1/1-2.
194 Kar. i l 1/1, 4/1; Kasemann, Perspectives On Pavlus, s. 58.
195 Purdy, "Paul The Ap o stle , IDP, iV, 683.
"
196 Kar. 1 1 3/1, 3/2-3; Leander, Paul and His Letters, s .25.
160 PAVLUS H I RSTYANLIGI NA GR
szleri, grevlendirme iini hepten gereksiz bir ey olarak kabul

ettii anlamna gelmemektedir. Zira, yeri geldiinde, Kuds, cemaa
tinin milletlere tebli etmede, kendisini desteklediklerini sylemek
ten kanmaz (Gol. 2/6-10). Pavlus'un bu davran tarz, onun sz
ve davranlarnda bir sistemin olmasna dikkat etmedii gibi,
pragmatist davrannn bir gstergesi olarak da kabul edilebilir.
4. Vizyonlar ve Rabb'den Vahiy Al mak
Havarilerin ryet grmeleri ve Rabb'den vahiy almalar gerek

tiine dair szlere kar Pavlus, kim olduu nu sylemeksizin ancak
gizliden gizliye, kendisi olduunu ima eder tarzda, cennete gt
rlen bir adamdan bahseder. Orada, sradan insanlara sylenme
yecek szler duyduunu ifade eder197 Vahiy alma meselesinde
ise, bunlarn o kadar ok byk boyutlara ulatn ve kibirlenme
sin diye bedenine ok byk bir diken verildiini syler1 98 Tebli
hayat boyunca gerekleen her trl mucize, onun eliliinin
ayrc vasflardr. Btn bunlar, faaliyetlerinde Ruh'un mdaha
lesi nin ve ayn zamanda, ncil'inin doru luu hususunda ona veri
len destein de ilahi iaretleridir (Gol. 3/5; Kor. il 12/10, 12)
5. Geimini Temin in nananlardan Yardm Kabul Etmesi .
Havarilerin geimlerini temin ii inananlar tarafndan deruhte

edildii halde Pavlus'un bunu kabul etmemesi, havarilii hakknda
eletiri konusu olunca, o da byle bir eye Rabb'in kardeini ve
Kifas' rnek vererek, herkes gibi Barnaba ve kendi5inin de bu tr
eylerde hakknn olduunu ancak bunlar kullanmadn syler.
Sebep olarak da, ncil'i kendi isteiyle insanlara vaaz etmediini,
bunun iin kendi iradesi dnda grevlendirilmesini ileri srer 199 .
6. M isyon Faaliyetinin Baarl Olmas
Pavlus ncekilerin kendisine kar ynelttikleri havari olmad

eletirilerine kar, yapt faaliyetlerin baarl olmasn havarilii-
197
Gal. 12/2-4.
198
Ga/. 12/7-11.
199
Kor. I 8/19 vd.
nin bir delili olarak sunmasyla 200, havari olmann bir dier zelli
ini ortaya koymu olur. Ancak bunun ne kadar doru bir lt
olduu tartlr. Zira, sa Mesih'in kendisi tarafndan tayin edilen
ve Yahudi-Hristiyan lar olarak bilinenler davetlerinde baarl ola
madklar ve zamanla ortadan kalktklar bir gerektir.
7. Misyon Faaliyeti Srasnda ekilen Aclar
Pavlus taraf ndan kendisinin havari oluunun bir delili de, mis
yon faa liyetleri srasnda ektii aclar, katland skntlar20 1 ve
bedeninin de Mesih'in lmn zerinde tamasdr202
8. Havari Oluunun ncil'le Desteklenmesi
Havari olarak seiliinde kendisinin herhangi bir katksnn ol

mamasndan dolay yaad eylerin tamamen Tanr tarafndan
kaynaklandn ileri srer. Bu yzden insanlara ulatrma gayre
tinde olduu ncil'in doruluunun garantr, tamamen Tanr'nn
kendisidir. Pavlus'un havariliini sorgulamak ayn zamanda Tanr
sz olan nci l'ini sorgulamak anlamna gelir. Havari seiliinde,
Tanr' nn a ktif rol almasndan dolay, Pavlus kendisini ne Mesih'in
ne de kilisenin bir havarisi olarak kabul eder. Havarilii, yal nzca
Tanr'ya dayanr203 Tanr'nn, onun szleri vastasyla dinleyenleri
imana ard na inanr204 Pavlus iin esas olan, kendisinin ncil'e
meruluk kazandrmad tersine, ncil'in Pavlus'un havariliine
meruluk kazandrm olmasdr: Pavlus bir havaridir, nk, ncil
- d ur205 .
d ogru
20 Kor. 15/9-10; Kasemann, Perspecetives on Paul, s. 58.

201 Kor. i l 11/22-23.
202 Kor. il 4/10 "sa'nn yaam bedenimizde aka grsn diye isa'nn lmn
her zaman bedenimizde tayoruz"; Munck, Paul and The Salvation of
Mankind, s. 184.
203 Gol. 1/1, 12.
204 Kor. il 5/20.
205 Leander, Paul and His Letters, s.25.
D . M LLETLERN HAVARS OLMASI
En y ksek makama sahip havarilerle ayn zelliklere sahip ol

duu gibi 206, onlar nasl Yahudilere ncil'i yaymakla grevlendiril
d iyseler Pavlus da, domadan nce milletlere eli olara k seilmi
tir207 . Havari olarak grevlendirilmesi onun iin milletler havarisi
olmak anlamna gelmektedir. Havariliin geerliliinin delili olan
her zellii milletlere havari oluunun geerli kant olarak kulla
nr. Rab, onu milletlere havari olsun diye semi208 ; ncil'i, millet
lere mjdelemesi iin ona grnm, onu armtr209 . Her ne
kadar Kuds cemaatinin tebli iin izin vermesini havarilik iin
gerekli grmese de, Korint ve Galatya'da kendisine yneltilen
eletirilere kar, Kuds cemaatinin kendisini milletler havarisi
olarak kabul etmelerini, yani o nlarn bu konudaki desteklerini de
bir delil olarak kullanmtr2 10 .
Pavlus'un havariler ile ilgili yaklamnda gz nnde tutulmas
gereken ey, kendi havariliini hep onikiler ve Yakup 'unkiyle
kyaslamasdr. Hibir zaman onlarn d nda olanlar kendisiyle bir
tutmaz 211 Onikilerin havariliine denk bir havarilik otoritesi iddia
ede r. Ancak, havarilerin tamas gereken zelliklerin kendisinde
bul unduu hususunda srar etmesi, dierleri tarafndan bu iddia
nn pek ciddiye alnmadn gsterir212 .
206
Munck, Pau/ and The Safvatian of Mankind, s. 98.
207
Petrus'a atfedilen ve aada Pavlus'un havarliinin sorgulanmas konusunda
bahsedilecek olan bir mektupta, Pavlus'un nasl Petrus snnetlilere gnderil
diyse, kendisinin de snnetsizlere gnderildii iddiasnn tam tersi bir yakla
m yer alr. Petrus kendisinin milletlere gnderilidii halde Pavlus'un kendi
sinden nce onlara gittiini syler. The Letter of Peter to James, 17/3.
208
.
Gaf. 1/15-16.
209
Gaf. 1/15-16.
o Gaf. 2/6-10.
211
"zgr deil miyim? Eli deil miyim? Rabbimiz sa'y grmedim mi? Ve
Kifas'a sonra Onikilere grnd ... Ondan sonra Yakup 'a, sonra btn resul
ler: ve hepsinden sonra, vakitsiz domu ocuk gi olan bana grnd". Kor 1
1/5-9. "Rabbin kardeleri, ve Kifas gibi yanmzda iman eden bir kar gezdir
mee salahiyetimiz yok mudur?". Kor. 1 9/5.
Goguel, Jusus and Origins of Christianity., s. 1 17.
212
Munck'a gre, Pavlus'un milletlere havari olduuna dair i nanc

kesin olmakla birlikte, milletlere ynelik faaliyetini srail ile ilgili
misyonuna balamadan devam ettirmek istemez. Bu yzden de
Kuds'teki Yahudileri, almasnn esas nn srail'in ihtidasi ve
Kuds'n ihtiam olduu hususunda ikna etmeden, Roma'ya
gitmek istemez. Pavlus'un korkusu milletlere olan misyonun boa
gitmesi deil, srail'e olan arsnn tehlikede olmasdr. srail'e
kar bu yaklamndan dolay bt n tehlike sinyallerine ramen
Roma ncesi Kuds'e gitmeyi bir grev saya r213 .
Pavlus almalarnn ka bul edilmesini ister. Bu yzden de, Ku
ds' arkasna almadan milletler misyonu nu, daha ileri gtrmek
istemez. Kuds, kendi tebli sahasnn sadece Yahudiler olduunu
dn mesine ramen, Pavlus kendi tebli sahasnn milletler ka
dar Yahudilerin de olduunun Kuds cemaati tarafndan kabul
edilmesini ister. Az nce ifade edildii gibi bunun iinde her eyi
..
goze a 1 r2 14 .
E. PAVLUS'U N HAVARLK DDASINA DGERLER N N BAKII
Pavl us'un kendisi havarilii hususunda bir kukusu olmamas

na ramen, daha kendi zamannda zellikle de, Galatya'da ve
Korint'te sorgulandn bunlarn eletirilerine verdii cevaplardan
karmak mmk ndr215 . Pavlus'un havariliini sorgulayanlarn,
kendisine kar st nlk iddiasnda bulunmalarn reddettii a
kirtlerin olmas mmkndr. Ayrca Luka' nn Elilerin leri' nde
Pavlus'u srekli olarak Kuds'le bark gsterme gayreti iinde
olmas, Luka'nn almasn kaleme ald za man bile, Pavlus'un
bu iddias nn kesin bir ka bul grmekten ok uzak oluunun bir
iareti olarak kabul edilebilir. Ayrca, Petrus'un mektubunda
Pavlus'un retisinin anlalmasnn zor olduu ifadesi 2 16,
2 13 Munck, Paul and The Salvation of Mankind, s.109.

21 4 M unck, a.g.e., s.120.
21 5 Kor. il 2/14, 7 /4; John W. Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: il Corinthians V.
16 Once More", NTS, 17, s. 303.
2 16 "Pavlus, btn mektuplarnda bu konulard;;n byle sz eder. Mektuplarnda
g anlalan baz yerler vardr ki, bilgisiz ve kararsz kiiler, dier kuts<l yaz-
Pavlus'un kendisinin tebli ettii incilin Kuds cemaatinin tebli

ettii ncille ayn olduunu vurgulamas, a nlattklar ve havarilii
hususunda kukularn hayatnda i ken bile etkisini srdrd
soy r 211 .
.. 1 ene b
Pavlus'un havariliinin sorgulanmas, onun btn misyon g

revini tehlikeye sokmaktadr. nk, havarilik iddias, ona, ncil'in
Mesih tarafndan tayin edilmi yetkili bir yorumcusu olma hakkn
verir. Bu yzden de, havariliine yneltilen eletirilere kar tavr
ok serttir 218
Galatya'da da, Pavlus'un balangta Kuds tarafndan grev
lendirilen bir eli olduu, a ncak sonradan milletleri memnun et
mek iin onlara yk gibi grnen snneti ve Yasa'nn emirlerini
yerine getirmeyi tebli etmeyi bra karak Kuds'n mesajndaki en
kolay olan teblie kendini hasretmesi, Kuds'deki ana kilisenin
9
incilini arptmakla sulanmasna yol amtr 21 Bunlarn izlerini
220
Galatya/lar'a Mektub'ta grmek mmkndr 2 2 1
lar olduu gibi bunlar da arptarak kendi ykmlarn hazrlyorlar". Petrus il

3/16.
217 Leander E. Keck, Paul and His letters, s. 6; Munck, Paul and Salvation of
Mankind, s. 76-77.
2 18 Beker, Paul the Apostle, s. 5.
219 Munck, a.g.e., s. 100.
220 "Sizi Mesih'in ltfuyla aran brakp deiik bir ncil'e bylesine abuk
dnmenize ayorum. Aslnda baka bir ncil yoktur. Ancak aklnz kartran
ve Mesih'in ncil'ini arptmak isteyen kimseler vardr. Biz, ya da gkten bir
melek bile, size bildirdiimiz incil'e ters den bir incil bildirirse, lanet olsun
ona ! Daha nce sylediimizi, imdi yine sylyorum, bir kimse size, kabul
ettiinize ters den bir incil bildirirse, ona lanet olsu n ! imdi ben, insanlarn
onayn m, yoksa Tanr'nn onayn m aryorum? Ya da insanlar m honut
etmeye alyorum? Eer hala insanlar honut etmek isteseydim, Mesih'in
kulu olmazdm. Kardelerim, yaydm ncil'in insan uydurmas olmadn
bilmenizi istiyorum. Ben bu ncil'i insandan almadm, kimseden de renme
dim. Bunu bana sa Mesih aklad" Ga/. 1/6-13.
Yahudiciler, Pavlus'un milletlere eli olmasn reddetmekten ziyade, Kuds
tarafndan tebli etmekle grevlendirildii eyleri reddetmekle sulanr.
Munck, a.g.e., s. 280.
22 1 Pavlus'un Korint'teki muhaliflerinin kimler olduuna dair farkl gruplar ne
srl m tr . Bunlarn Kuds'ten eliler olduunu F. C. Baur ileri srmt.
'
il. Mek tup'taki saldr konusu daha farkldr. Bura
Korintliler e
da Pavlus'un havariliine saldrnn gerisinde Yasa ve ncil ilikisi
yer a lmaz; merkezi saldr noktas, onun 'kiisel olarak orada'
bulunmay, ruhsal byklnn ve etkisinin olmaydr. Bunla
rn yokluu onun bir havari olara k vasflanmasna engeldir. Pavlus
zayf ve etkisizdir 222 ; Pavlus, Mesih'in bu d nyann gleri ze
rindeki hakimiyetini somutlatrmaktan ziyade onlara maruz kal
mtr. G venilir bir havari olduunu iddia etmesine ramen, hi
bir ekilde Mesih'in bir aki rdi olara k isimlendirilmez. Pavlus'un
Mesih hakkndaki mesaj, isa'nn kendi muhteem hizmeti hak
3
kndaki bilgiyle desteklenmez 22 Ruh'a sahip deildir. nk,
karizmatik bir havariyi kara kterize eden iaretler, mucizeler ve
4
fevkalade iler yapmaz 22 Pavlus'un hibir karizmas ve onda
Mesih'in sznn ve kiisel var oluunun delili yoktur 225
Bu yaklamn daha rafine bir ekilde son zamanlardaki temsilcileri ise E.

Kasemann, J. Hering, C. K. Barett'tir. Bir dier teklif ise, bunlarn gnostik ie
rikli de olsa, helenistik Yahudi Hristiyanlar olmalardr. Bu yaklam e n geni
ekliyle W. Lterg tarafndan savunuldu. Teklifi kabul etmekle birlikte, onlarn
gnostik bir zellie sahip olduklarn Allo kabul etmez. Muhaliflerin gnostik
olduklarn vurgulayan R. Bultmann, W. Schmithals tarafndan takip edildi.
Bultmann'n yaklam daha sonra D. Georgi ve J. L. M arteyn tarafndan geli
tirildi. John W. Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: il Corinthians V. 16 Once
M ore", NTS, 17, s. 303. Pavlus'un muhalifleri konusuyla ilgili olarak daha ay
rntl bilgi iin bkz. P. W. Barnett, "Opponents of Paul", DPL, s. 644-653.
222 "Mektuplarmla sizi korkutur gibi grnmek istemiyorum. nk, bazlar
diyor ki, 'mektuplar ar etkilidir, ama kiisel varl etkisiz ve konuma yete
nei sfrdr. Bu adamlar unun bilsin ki, sizden u zakken mektuplarmzda ne
diyorsak, aranzdayken de yle davranyoruz". Kor. il 10/10.
223 "Bu nedenle biz artk kimseyi insan llerine gre tanmayz. Mesih'i buna
gre tandksa da, artk imdi yle tan myoruz". Kor. il 5/16.
224 "Eliliimin kantlar aranzda byk bir sabrla, belirtiler, harikalar ve mucize
ler ile gsterildi". Kor. i l 12/12.
225 "Bu, yan nza nc geliim olacak. Her sav, iki ya da tann tanklyla
dorulanmaldr. Daha nce, aranzda ikinci kez bulunduumda, gemite
gnah ilemi olanlarla onlarn dnda kalanlarn hepsine sylemitim, imdi
sizden uzaktayken yineliyoru m : tekrar gelirsem, hi kimseyi esirgemeyece
im ! Mesih'in benim araclmla konutuuna dair kant istiyorsunuz. Mesih
size kar gsz deil, ama aranzda gldr . " Kor. i l 13/1-3 Beker, Pau/
. .
the Apastle, s. 295.

166 PAVLUS H I RSTYANLlI NA GR
Kendi havariliine kar ileri srlen iddialar cevaplandrm

olmasna ve baarsnn havariliinin bir gstergesi olduu konu
sunda emin olmasna ramen, havariliinin ve bu konudaki baa
rsnn tasdiki iin Kuds cemaatinin kabulne muhta olduunun
farkndadr. Bunu bildii iin Kuds'te kendisini bekleyen her trl
tehlikeye karn 226 onlar tarafndan eli olarak kabul edildiini ya
da kabul edilmesini salamak iin en son Kuds'e gitmesi, elilik
iddiasnn onlar tarafndan da ok kolay bir ekilde kabul edilme
dii nin bir iaretidir 227 . stelik Kuds'te kendisi hakkndaki su-i
zanlardan kurtulmak iin kefaret trenine katlmas, onlarn g
zndeki pheli durumunun hibir zaman ortadan kalkmadn
gstermektedir.
Pavlus, Luka iin byk bir kahraman olmakla birlikte, hibir
zaman 228 onun tarafndan havari olarak isimlendirilmez. nk
ona gre havari olmak, Yahya'nn vaftizinden, semaya ykseldii
a na kadar isa'y tanmak demektir 229 . Bu yzden de, Luka asn
dan havariler onikilerdir ve Pavlus bunlardan biri deildir 230
Luka'nn havarilik anlay da Korintlilere i l . Mektub'un yazlmas
na sebep olan kimselerin Havarilik anlaylarn andrr. Bunlar
birka madde halinde ylece sra lanabilir:
1. Elilerin leri' nde havariler, a nlalmas g konumalar ya
pan gemi kahramanlar gibi edebi yetenee sahip insa nlardr.
Eski Ahit'in baarl yoru mculardr (El. i. 2/37). Bakalar tara-
226
Rom. 15/30-31.
227
Goguel, Jesus and Origins of Christianity, s. 119. El. . 21/20-28. Burada
zellikle Pavlus'un Yasa'ya kar tavrndaki farkllkdan dolay, Yasa'ya ball
kuvvetli olan kardelere kendisini isbat etmek iin tevbe alemeti olan eyler
yapmas istenir.
228
Barnaba ile birlikte zikredildii 14/4, 14 hari. Beker, Paul The Apostle, s . 5.
229 Ya huda'nn yerine seilecek olan havarinin tamas gereken zellikler ba
lamnda zikredilen szlerde, Luka havarilik anlaynn artn ortaya koyar:
"Buna gre, Yahya'nn vaftiz dneminden balayarak Rab sa'nn, aramzdan
yukar alnd gne dein bizimle birlikte geirdii btn sre boyunca yan
mzda bulunmu olan adamlardan birinin, isa'nn diriliine tanklk etmek
zere bize katlmas gerekir". El. . 1/21-22.
230 El. .,1/15-16; C. K. Barett, Pau/, An lntroduction to His thought, s . 125.
tndan dinlenilmesi gerekenlerdir (El. i. 13/42). H ibir kimse

havarilere benzeyemez. nk hi kimsenin gerekletiremeye
cei konumalar ya pmalarn salayan Ruh'a sahiptirler (kr. El.
i. 6/10).
2 . Havariler, mucize gsteren ve Mesih'i dnyevi hayatnda
grmenin iaretlerini zerlerinde tayan kimselerdir {El. i.
2/22; kr. Kor. il 1 2/12).
3 . Korint'teki havariler, vecdi insanlardr ve tanrsal ilhama sa

hip olduklarn iddia ederler. Onlarn havarilikleri, yal nzca mucize
lere deil, ayn zamanda, vecd ve vizyonlar (Kor. il 1 2/1, 5/12-13)
gibi etkileyici olaanst hallere de dayanr. Pavlus'u bedensel
olmakla (Kor. il 10/2), zayf ve desteksiz ya da btncllkten
yoksun (Kor. il 10/12, 1 1/7) olmakla sulamalarndan dolay, vecdi
konuma, Elilerin leri'nde havarilii karakterize eden bir zellik
olarak grnr.
4. Havariler ok byk bir etkileme gcne sahiptirler (El. .
19/19; kr. Kor. il 11-13).
23 1
5 . Havariler ac ekerler ve eziyete maruz kalrlar
Bu kriterlerinden dolay da, az nce ifade edildii gibi Luka, El

ilerin leri'nde Pavlus'u havari olarak isimlendirmekten kanr.
Pavlus'un Yasa'ya bakna kar kan Yahudi Hristiyanlardan -
en azndan- bir ksm Pavlus'u eli olarak kabulden ziyade ondan
hain 232, isa'nn retilerini yanllayan, Roma'nn desteini elde
etmek iin Yasa'nn yerine getirilmesini reddeden, g peinde
koan birisi olarak bahsederler. Onun Hristiyanl, Romaclk'tr.
Roma'y Hristiyanlatrmak yerine, Hristiyanl Roma
l'latrmtr 233 Yukarda da deinildii gibi, havariliinin sorgu-
23 1 Beker, Paul The Apostle, s. 298.

2 32 Benjamin W. Bacon, Jesus and Paul, The Macmillan Company, New York,
1921, s . 23; Stegnar, "Paul The Jew", DPL, s. 5 1 1 .
233 Hyam Maccoby, The Mythmaker, Paul A n d The nvention of Christianity, s .
181. Ayrca Sarkolu, a.g.e. s. 233. Ebionitler ve onlarn bize kadar gelen
dnceleri hakknda daha geni bilgi iin bkz. Maccoby, a.g.e., s . 172-183.
landn, Korintliler'e ve Galatyallar'a Mektup'larndaki tavrn

dan anlamak mmkn olduu gibi, Hristiyan kltrne ait baz
kitaplar da bu tartmalarn izlerini tar 234 Bu konuda bize kadar
gelen belgelerden mesela, Petrus'un Yakup'a mektubu olmasna
ya da yle bilinmesine ramen yan llkla Papa 1. Clement'e atfe
dilen mektup, Pavlus'un havariliini Petrus'u n azndan sorgular.
Mesih'i vizyon halinde grmenin havari olmak iin yeterli olmad
n, yeterli olsayd Mesih'in kendi ara larnda kal masna gerek
olmadn syler235 stelik vizyonu dindar olan ve olmayan her
kesin grdn, Eski Ahit'ten Abimelek'i, M sr Fravunu'nun ve
Nabukadnazer'n vizyonlarn hatrlatarak rneklend irir236 Havari
olmak iin onunla bir saat bile bir arada kalmann yeterli olduu
nu, bu kadar bile tanyorsa, sa'nn szlerini sylemesini ve reti
sini yorumlamasn ister. Kendilerine Tanr'nn Mesih'i ifa ettii
ni, bu yzden de kendilerine kar yapt saldrlar aslnda, Tan
r'ya yaptn ileri srer. Eer gerekten hakikat iin almak
istiyorsa, kendilerine renci olmasn ve Mesih'i renmesini
ister237 Petrus'un Pavlus'dan Mesih'i renmesini istemesine
ramen, Pavlus kendi bilgisinin doruluu hususunda, bir melein
bile kendi tebli ettiklerine aykr bir ey takdim etmesinin mm
kn olmad iddiasn ileri srecek kadar kendisine gvenir (Kor. I
4/4)238 .
Tam olarak havarilik meselesiyle alakal gorunmese de,
Pavlus'un Hristiyanl milletlere gtrmesinin H ristiyanl yok
olmaktan ku rtard yaklam onun milletlere havarilii ile ilikili
gr ldnden bu balamda ona da ksaca deinmek uygun g
r nmektedir.
234 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 145.

235 The Letter of Peter to Jomes, 19/2. Bu mektupta Petrus'un dman Simon
Magnus olarak zikredilir. Ancak, bu ahsn Pavlus olduunu aikar olduunu
Meeks ekler. Ayn mektuptan bahseden ancak, mektubu Papa element l'e at
feden Maccoby de burada ad geen ahsn Pavlus olduunu zikreder. Bkz.
yukarda o.g.e., a.y.
23 6 The Letter of Peter to James, 17/1-5.
237 A.g.y., 19/3-7.
Stendahl, Pau/ Among Jews and Gentiles, s. 68.
238
Stendahl, Pavlus olmasayd H ristiyanlk bugnk kadar yayl

maz ve bir Yahudi mezhebi olarak kalrd, yaklamnn tam gere
i yanstmadn ileri srer. Zira Pavl u s olmasayd da H ristiyanlk,
bunu baaracak birikime ve teblicilere sahipti . Stephan, dier
milletler arasnda baarl misyon faa liyeti yapan teblicilerden
biridir. Elilerin leri' nde kendisine atfedilen konuma, eer biraz
gereklik pay tayorsa onun teolojik dnme yeteneine sahip
olduunu gsterir. Cornelius, ihtida etmi bir paga ndr ve
Pavlus'un teoloj isi ile i lgisi yoktur. Antakya' da H ristiyanlk,
Pavlus'un arlmasndan nce gelimiti ve btnyle milletler
den oluuyordu. Buralarda tebli faa liyetinde bulunanlar vardr ve
Apollos bunlardan biridir. Pavlus'un hi katks olmadan H risti
yanl kabul etmi kiilerin youn bir ekilde bulunduu Roma
vardr. Pavlus skenderiye'den bahsetmez. nk o, kimsenin
gitmedii yerlere gitmeyi arzu etmektedir. Bu da skenderiye'nin
bakalar tarafndan tebli sahas olarak kullanldn gsterir.
Btn bunlardan daha da nemlisi, Yeni Ahit'te yer alan me
tinlerin tamamnn dier milletlerden oluan cemaatlere gnde
rilmi olmasdr. Bu, milletlerin Hristiyan oluunun Pavlus'un
misyonundan ve onun hususi a nlayndan bamsz olarak geliti
ini gsterir.
M i l letler Hristiyanln o kurmadysa, o zaman Pavlus' u esiz
yapan nedir? Petrus'un Pavl us'un biraz anlalmas g biri oldu
unu sylemesi bir anlamda buna bir iaret olara k kabul edilebi
lir2 39 .
Pavlus'un ayrcal , ilk dnem Hristiyanlarn kandklar ya
hafiften bir gz attklar ya da ruhsal anlay temelinde zmeye
altklar Yasa ve Yahudileri milletlerden ayrma meselesi ze
rinde dnmesi ve onu zme kavuturmasdr. Bu zellii ile
Pavlus, ilk nesil kil ise iindeki, tek teolog ve entelekteldir240 . Bu
zelliine ramen Pavlus yaarken yaygn bir hrete sahip deil
dir. lk nesil kili sede de nemli bir rol oynamaz. Gndeme zel-
239 Petrus il 3/15 vd.

240 Stendahl, Paul Among Jews ond Gentiles, s .
170 PAVLUS H IRISTYANLIGINA G R
likle Augustine'le gelir. Daha yaygn bir kabul ise Reformasyon'la

grr.
F. HAVARLK-KURTU LU LKS
Pavlus'un teolojisi, iki temel kanaate dayanr. Bunla rdan birin

cisi, sa Mesih'in Rab olmas, Tanr'nn onda inanan herkese kur
tulu temin etmesi ve isa' nn ksa sre sonra geri dnerek her
eye bir son vermesidir. kincisi ise, Pavlus'un milletlere havari
olarak seilmesidir. Bu iki kanaat el ele gider. Pavlus'un milletlere
havari olarak seilmesi, ister Yahudi ister milletlerden olsun ina
nan herkes iin kurtuluun olabilecei ve yaanan an sonunun
yakn oluuyla ilikilidir. Sonun yakn olmasndan dolay milletlere
havari olarak seilen Pavlus, Hristiyanl btn dnyaya mm
kn olan en ksa zamanda tebli etmesi gerekmektedir. nk,
son yakndr ve insanlarn kurtuluu Pavlus'un onlara teblii u la
trmas ile mmkndr. Bundan dolay kendisini srekl i olarak bir
bask altnda hisseder.
V. TEOLOJS (TANRI ANLAYII}
Pavlus'un teolojisinden maksat onun din anlay deildir.

Subjektif terimlerle aklanamayan d ini tecrbesinin bir yansmas
olan teolojisi, mektuplarnn yazlmasn gerekli klan artlara uy
gun olarak din anlayn ifade etme abasdr. Teoloj isi, bir eli
olarak faaliyetinden kaynaklanr ve dorudan bu faa liyet iin hiz
met grr241 . Munck'a gre, Pavlus'un teolojisi, Mesih'in hem
am yolundaki vizyonuna hem de ondan sonraki gr nmlerine,
24 1 Munck, Paul and Salvation of Mankind, s. 67. Pavlus'un teolojisinin ne oldu

una dair tanmlar ve bunlar zerinde yaplan tartmalar ve Pavlus'un teolo
jisini belirleme abas ve bu teolojinin ortaya konulmasnda yararlanlacak
kaynaklara dair bkz. James D. G. Dunn, "in Quest of Paul's Theology:
Retrospect and Prospect", SBL Seminal Papers, 1995, s. 704- 721. Paul W.
Meyer, "Pauline Theology: Some Thoughts For a Pause in Pursuit", SBL
Seminal Popers, 1995, s. 688-703; J. C. Beker, "The Method of Recasting
Pauline Theology: The Coherence-Contingency Schema as lnterprertive Mo
del", SBL Seminal Popers, 1986, 596-600; J. C. Beker, "Paul's Theology:
Conisistent or lnconsistent", NTS, vol. 34, 1988, s. 364-377.
Kutsal Ruh'un rehberliine ve onun aydnlatmasna 242, Bultmann

iin ise, Pavlus'un antropolojisine dayanr243 . Fitzmyer iin de,
Pavlus'un tanr hakkndaki retisi, Tanr'n n, Rabb' imiz sa Me
sih'in babas (Kor. il 1/3; Roma. 15/6) olmasndan dolay, isa
merkezli kurtulu retisinden bamsz, tam anlamyla bir teoloj i
" ' ld'r244 .
d eg
Teolojisi'nin ne olduuna dair yukardaki ksa giriten sonra,
Yeni Ahit'te yer a lan tanr kelimesinin yzde krk 245, Pavlus tara
fndan kullanlm olduu sylendiinde, bu ifadelerden onun
Tanr a nlayndan maksadnn ne olduunun net olarak ortaya
konmas mmkn m gibi anlalabilir. Ancak, tanr kelimesinin
bu kadar ok kullanlmasna ramen, ksa ve sentetik bir ekilde,
onun Tanr an layn kavramak zor olduu gibi, ifadelerinden yeni
bir Tanr anlay, ya da ondan ne kastettiini tam olarak ortaya
koyacak toplu metinler bulmak da mmkn deildir. Zira, mek
tuplarnn hibirisi -nispeten, Romallar'a Mektup hari- rahat bir
ortamda ve bir konu tespit edilerek kaleme alnmamtr. Farkl
yerlerde ifade edildii gibi, Pavlus mektuplarn, dnce retmek
yerine, ortaya kan problemlere zm bulmak maksadyla yaz
mtr246 . Bu yzden de, mektuplarnda cevaplandrmak zorunda
olduu problemleri ele a ldnda, gerektii zaman Tanr hakknda
konuuyor olmasna ramen, tanrnn doas zerine d nmek
iin fazla bir yer ve zaman ayrmaz 247 . Mektuplar, kiliselerin i hti
yalarn kar lamak maksad yla yazldndan, Tanr a nlay da,
242 Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s. 28.

243 Bultmann, Theo/ogy of New Testament, 1, 1.
244 Fitzmyer, Paul and His Thealogy, s. 4; Meyer, "Pauline Theology: Some
Thoughts For a Pause in Pursuit", Seminal Papers 1995, s. 692.
245 Pavlus'un olduu kabul edilen mektuplarda 425 kez, ona aidiyeti kabul edil
meyenlerde ise 75 kez geer. John Reumann, Variety and Unity in New
Testament, Oxford U niversity Press, 1991, s. 78.
246 Reumann, a.g.e., s . 78. Bultmann iin de Pavlus'un teolojisi speklatif olmak
tan uzaktr. Pavlus, Tanr ile bizatihi olduu ekliyle ilgilenmez, daha ziyade
insan iin, insann sorumluluu ve kurtuluu asndan neminden dolay
O'nunla ilgilenir. Bultmann, TNT., 1, s. 191.
247 Sanders, Pau/ and Palestinian Judaism, s . 509.
mektuplarna dald gibi 248 Tanr'ya dair syledikleri de, genel

likle O'nun kurtarc faaliyetinin getii balamlarnda yer alr249
Deissmann' n ifadesiyle 'Hristiyan o lma kla Pavlus, yeni bir
Tanr doktrini deil, Tanr'ya ait yeni bir konum bulur'. Tanrya
dair bu yeni konmu ifade iin Eski Ahit kavramlar, daha yce
olan bir Tanr gretisiyle uyumadklar iin, Pavlus tarafndan
kullanlmazlar250 Buna ramen, onun yeni tanr a nlaynda
enkarnasyon ve Ruhun ltfu d nda, nceki inancna eklenecek
fazla bir ey yoktur. Yeni va hiy hala eski va hiy tarznda ve hala
Tanr'nn kurtarclk hedefini gerekletirmek maksadyla gelmek
tedir. Ancak kurtarma amal vahyin hedef kitlesi, -Yahudilere
'
ilaveten mil letleri de iine a larak- imdi daha da genilemitir
(Roma. 16/25) 251
Pavlus yalnzca doutan bir Yahudi olmakla kalmam H risti
yan olduktan sonra da Yahudi olmay srdrmtr. Onun ayrld
Yahudilik deil, modas gemi olarak kabul ettii Yahudilik
ekliydi. Hristiyan olmasn Yahudiliin bir tamamlanmas olarak
grm ve gemiinin bir ksmn reddederken kendisini srail'in
bir paras olarak kabul etmekten asla vazgememitir. Bu da -
aka gndermede nadiren bulunsa da- Yahudilerin yalnzca tek
bir Tanr'ya inancn tartmasz kabulnde kendisini gsterir252
Pavlus Hristiyan olduktan sonra eski inanlarnn bir ksmn d
zeltmi, onlara yeni eyler e klemi olmakla birlikte, yenisiyle a-
24 8 O. Guthrie and R. P. Martin, "God", DPL, s. 354; Meyer, "Paline Theology..." ,
s. 692.
249 Fitzmyer, Paul and His Theo/ogy, s. 42.
250 Goudge, The Theology of St. Paul, "A New Commentary On Holy Scripture,, s.
412-13.
25 1 Goudge, a.g.e., s. 413.
25 2 Alexander, The Ethics of St. Pau/, s. 50; Ziesler, Pauline Thealogy, s . 8-9.
Yahudilerin Tanr anlaylar ve bu anlayn tarih iindeki alglan hakknda
bkz. E.G.H, "God", Jewish Encylopedia, New York and London, Furkand
Waganalls Company MDCCCCV, XI, 1-15; W. T. Davinson, "God", ERE, VI, s.
252-256.
tmadka ya da yeni eskinin reddini gerektirmedike onlar de

vam ettirmitir.
Eski Ahit Tanr'sn ortadan kaldrp O'nu n yerine yeni bir tanr
koymad gibi, Tanr hususundaki katks ise, kutsal metinlerin
Tanr'syla insan arasnda gerekleen yeni ilikiyi kabul etmesi
dir253 . Bu Tanr, insanln kurtuluu iin yeni bir plan yapan, bunu
vahyeden ve Olu'nda bu plan gerekletirendir ki, bu Tanr
Pavlus'un Ferisi iken de tapnd Eski Ahit'in Tan r'sdr (Roma.
9/4).
Dier btn Yeni Ahit yazarlar gibi, Tanr'nn varln tart-
. mayan 254 Pavlus iin de, Tanr bilgisi, beeri abann bir sonucu
deil, Tanr'nn insana olan ilgisinin bir sonucudu r. Tanr'y bilme,
O' nun insan bilmesinden kaynaklanr. Bu yzden de, Pavlus'da
vurgu, insann Tanr'y bilmesinden ziyade, Tanr'nn insan bilme
sine kayar (Gal.4/9; Kor. 8/2) 255 .
Pavlus Eski ve Yeni Ahit aras (intertestemantel) dnemde Ya
hudilerin Tevrat ve Hikmet'e verdikleri yaratmadaki araclk rol
n Mesih'e verse de, yaratln kaynann Tanr olduu kesindir
( Kor. / 8/6; Kor. il 4/4-6). Tanr, varlklarn kayna ve onlarn he
defidir; kurtuluun faili, yaratlta aracs olan Mesih de, Tanr'nn
kendi iradesini yerine getirdii vastasdr (Kor. i l 5/18). Tanr'ya
inanmak, tek bir Tanr'ya inanmaktr. Tek olmayan bir tanr hi bir
zaman Tanr olamaz (Kor. 8/5-6) . Bu tek Tanr, yaayan, ve ger
ekten bizimkinden daha yksek kendi hedefleri ve kendi tarzyla
aktif (Kor. 11 3/3), ancak bir lde a nlalmaya msait olan tek bir
Tanr'yd (Kor. I 2/9-10) 256 . insanlar a mellerine gre yarglamas
sebebiyle O, yalnzca Yahudilerin deil, btn insa nlarn Tan-
253 Childs, Biblical Theo/ogy of The Old and New Testament, s. 241; Prudy, "Paul
The Apostle", IDB, iV, s. 691.
254 Guthrie and Martin, "God", DPL, s.354. Kitab- Mukaddes'te yer alan metinle
rin hibirinde Tanr'nn varl tartmas yer almaz. A.J. Maclean, "God",
James Hastings, Dictionary of The Bible, Edinburg, T & T Clark, 1914, s. 299.
255 Ridderbos, Paul: An Outline ofHis Theology, s. 247.
256 E. G. H . , "God", JE., x, .
r'sdr (Roma. 2/9, 16, 3/28). Bu yzden de, snnetliye ve snnet

size eit olarak davranacaktr (Roma. 3/30).
Pavlus iin aksiyom niteliinde olan, Tanr'n varl ve teklii
hususu nun yansra, Tanr'nn sfatlarndan ya da vasflarndan
bahsettiinde onlar, her zaman Tanr'y "bizim iin, bizim yarar
mza/admza" eklinde takdim etmesidir. Bu yzden o, Tanr'y,
yaratc 2 57, yaayan ve gerek258, "karanlktan k parlasn" diyen
ve kalplerimizde parlayan 259, var olmayanlar varlk haline getiren
Tanr 260 olarak kabul eder. Ayrca Tanr'nn "ezeli gcnden ve
tanrlndan 26 1", O'nun gereinden 262"; "hikmet ve bilgisin
den 263" sz eder.
Yukardaki sfatlarnn yan sra, Tanr'nn gazabndan da mek
tuplarnda bahseder264 Bu sfat, Pavlus tarafndan Eski Ahit'ten
alnmtr {Mez. 78/3 1; a. 30/27-28). Tanr'nn kzgn olduunun
ifade edilmesi, O antropomorfik bir tarzda tasvir ediyor gibi gr
nebilir; ancak, "Tanr'nn gazab" O'nun kin gden, kskan ve
kaprisli olduu anlamna gelmez. Bu vasf, srail'in kendisiyle olan
ahit ilikisini ihlaline (Hezek. 5/13; Kron. 36/16) ya da kendi halk
zerindeki milletlerin basksna (a. 10/5-11; Yer. 50/ (Septuagin
te 28) 1 1-17), bir hakim olarak Tanr'nn reaksiyonunu ifade et
mede kullanlan Eski Ahit'in ifade tarzdr.
Pavlus'un Tanr'y takdim ederken kulland ve "Ta nr'nn ga
zabnn" kart bir vasf olarak grnen keli meler, Eski Ahit'in
bilinen kavramlar olan ada let ve merhamettir. Bunlarn daha
dikkat eken kullanm adaletle ilgili olan ve Tanr'nn adil olu-
257 Kor. 1 8/6.

2 58 Sela. 1/9.
259 Tek. 1/3; Kor. 1 1 4/6.
260 Rom. 4/19.
261 Rom. 1/20.
262 Rom. 1/25.
263 Rom. 11/33; 16/27.
264 Rom. 1/18. Kr. Sela. 1/10, 2/16, 5/9; Rom. 2/8, 3/5, 4/15, 5/9, 9/22; Koles.
3/6; Efes. 5/6.
u 265, "Ta n r'nn ada leti" (Roma. 1/17; 3/5; 2 1-22, 25; 10/3) ek
lindeki kullanmlard r. Pavlus'un kullanm tarz ayn ekilde Eski
Ah it'te bulun masa d a, Pavlus o radan a lm tr266 Pavlus' u n deyi
mine en ya kn olan, sidqot Yah veh "Rabb'in adil h k m leri" ( Tes.
33/2 1 ) ya da "Rabb' i n doru ileri" ifadelerid i r (Hakim. 5/1 1).
Ancak Pavlus' u n kulland deyimin tam dengi, onun H ristiya n l k
ncesi Filistin'e zg k u l l a n m n gsterir ekilde Qumran Litera
t r' nde (lQM 4/6, sedeq'EI) bulunur. Eski Ahit'in ilk kita p larnda
sedeq ya d a sedaqah, Ta nr' n n isya nkar halkyla d avalat, Tan
r' n n kendisiyle srail' e hkmettii ve adaleti ni gsterdii sfat n
ifade e d e r (a. 3/13; Yer. 12/1; Ho. 4/1-2; Mik. 6/2) . Bu sfat,
O'n u n a d li ya d a h u ku ki faa l iyetini tasvir eder. O, "adaletle" h k
meder (Mez. 96/13, 98/9) . Bu balamda "Rabb'n doru ileri",
O'n u n hukuki ileri olarak a n lalabilir (Mik. 6/5; Sam . 1 12/7).
Srgn sonras dnemde Ta nr'nn vasf olarak sedeq, a rt bir
anlam kaza nr: "Be n i m ada letim" ve "benim kurtu luu m"a pa ra
lellik a rzeder ( bkz. ia. 46/13 ) ve kurtarc inayet faa l iyetini y
nelttii halk n, kendisiyle kurtard bir sfat haline gel i r. Eski
Ahit' in "Tanr'nn adil lii" a n layndan dolay, Pavlus, Ta nr' n n -
kurtulu tarihinin bir paras olarak- Mesih i sa'ya imandan kay
nakla n a n inayetle aklanma ekli nde, insa n l k iin yeni bir kurtulu
modeli hazrladn ka bul eder2 67
Ta nr'nn sevgisi, O' n u n adill ii kadar sk gr n mese de Roma

/lar'a Mektup' u n doktriner ksm n n i kinci bl m ne hakim ve
Pavlus iin nemli olan bir kavramdr (Roma. 5/5 . kr. 5/8, 8/29-
31; Kor. il 13/11, 13; Sefa. il 3/5 ). Pavlus iin bu sfat, tan rsa l
kurtulu tarihi plannn temelidir2 68 Bu sevgi sfatnn bir tecell isi
olara k, Tanr i nsa nlar n iinde bulunduklar gnahn hakim iye
tinden insanlar kurtarmak iin, gnaha b u lama m Olu' nun
265
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 691; Davinson, "God", ERE, VI, 258.
266
267
Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 42-43
268
Fitzmyer, a.g.e., s. 44.
insa n l a r e l iyle lme teslim etmekten bile ekinmem itir2 69

Pavlus'da olduu gibi, daha sonraki H ristiya nlar iin de, H ristiyan
Tan r'snn Yahudi tanrsndan fark, i kincide bulu n mayan sevgi
nin, birincinin temel zelliklerinden birisi o l masdr. Ancak,
M oor' u n almas birinci yzyl Yahudiliinin bu konuda,
Pavlus'un ve daha sonraki H ristiya n larn sylediinden d a ha fazla
olarak sevgiye yer verdiini ortaya koymutur2 70
Ya hudilikte o ld uu gibi, Pavlus iin de Tanr Baba'dr. O, bu

kavra m Eski Ahit'ten a l r. Eski Ah it'ten Ta nr' n n, srail halknn
Baba's olmas d ncesini a l a n Pavlus, onu daha ileri gtrr271
Tan r, Mesih'in babasdr; o da O' n u n olu 272 zel bir a n lamda ise
Tan r, btn H ristiyanlarn babasdr; H ristiya nlar evlatlk edinme
su retiyle O' nun ou l lar olmulardr273 H ristiya n cemaati nin Ta n
r'yla ilikilerinin ya knln "Ba ba'mz" kavra m yla ifade eder; " ...
bizi sevmi olup l tfuyla bize sonsuz cesaret ve sala m b i r u mut
vermi olan B aba'mz Tanr . . ." (Sel. il 2/1) 274 Herkes yaratl iti
bariyle ondan olmakla birlikte ya l n zca R u h'tan yen i doa nlar,
imdi sahip olduklar zgrlk ve grkemli kade rlerinde O'nun
oc u klar (Roma. 8/16) ve ou llardr (Ga/. 4/6) 275 Tanr'y, i nsan-
269 "yleyse buna ne diyelim? Tanr bizden yana ise, kim bize kar olabilir? z
Olu'nu bile esirgemeyen, O'nu hepimiz uruna lme teslim eden Tanr,
O'nunla birlikte bize hereyi balamayacak m? "
"Ama bizi sevenin araclyla bunlarn hepsinde galiplerden stnz. ( ... ) ... ne
de yaratlm baka bir ey Rabbimiz Mesih sa' da olan Tanr'nn sevgisinden
bizi ayrmaya yetecektir". Rom. 8/31-39.
270 Bkz. Moore, Judaism, , 396 vd., 400.
27 1 Pavlus'un Tanr'y Baba olarak dnme alkanl onun Baba'nn "Oulunu
bende" (Gaf. 1/16) ifa etmesi olarak kabul ettii Hristiyan oluuna kadar ge
ri gider. Tanr'nn baba olarak vahyedilmesi Pavlus'un Eski Ahit'ten rendii
her eyi bastrmtr.Grn gre, Pavlus'un mektuplarnda Tanr, srekli
olarak "Rabbimiz sa Mesih'in Baba's" olarak grnr (Kor. il 1/3; 1 1/31;
Rom. 15/6). Stanley, Christ's Resurrection in Pauline Saterialagy, s. 256.
27 2 Kor. il 1/3; Ram. 1/4; Galat. 2/20.
273 Rom. 8/15 vd.; Galat. 13/26; Davinson, "God", ERE, VI, 257.
274 Baba olarak Tanr takdimi iin bkz. Stanley, Christ's Resurrection in Pauline
Saterialagy, s. 255-57.
275 Goudge, The Thea/ogy of St. Paul, a.g.e., s. 413.
!arn babas olarak ka bul etse de Pavl us, insanlar a rasndaki baba
lk i likisiyle, Ta n r-i nsan a rasndaki babalk i l ikisin i kartrmaz ve
srekli olarak a radaki fark ifade eden kavra mlar kullanr276 :
O, hem Ruh'u hem de Oul'u gnderen Baba'dr (Gaf. 4/4-6);

onlar onun vasta lardr, delegeleri d eil; Tanr' dan onlara ve rmek
iin hi bir ey a lnamaz (kr Kor. f 8/6' 1e Roma. 1 1/36). Mesih
Tanr'nndr (Kor. I 3/23); Baba onun tan r's (Kor. il 1/3) ve onun
badr (Kor. il 1/3 ) ve Tanr'n n her zaman kutsad (Roma. 9/5)
olmakla b i rl i kte o, sadece Tanr'yfa olan biridir.
Pavlus, kend i yapt ileri Tan r'ya atfettii gibi, bizim iin ya
plan her ey Ta n rya atfedilebilir. Baba, kendi maksadna uygun
vastal a r nceden bilir ve onlar seer (Roma. 8/29). Yarattklar
na hayat verd ii (Kor. 2/13) gibi O, vahyeder ( Gaf. 1/8) ve sonuna
kadar inananlar destekler (Kor. 1 1/8); onlar grevlendirir (Kor./
12/28), iyi iler yapld nda m kafat a rttrr (Kor. f 3/6- 7 )2 77
Tanr i rade sahibid i r. Pavlus'un Ta n r's bir maksad , i radesi,

hedefi olan Tanr'd r. Srekli o la rak Tan r' n n i ra desin e ve hedef
lerine ve son olarak Mesih'te gerekletirdii faa l iyetlerine vurgu
yapar. Dilediinin ka lbini katlatrr, dilediine merha met eder ve
bu merha metini her zaman ve mekanda gsterebilir. Bu O'nun
iradesi hususunda mutlak zgr olduunu ve i radesini istedii
ynde tecelli ettireceini gsterdii gibi, i radesini iyi, merhamet
ya da ga zap iin ku llanmas d a bunu deste kler278 . Pavlus' u n tan r
s, on sekizinci yzyl deistlerinin emekliye ayrl m tanrs deildir.
Hedeflerin i n peinde olan a ktif bir tanrdr2 79 .Ya h ud i l i kte o ld uu
gibi, Pavlus iin de, Ta n r, gerekleti rdii faa liyetleriyle tannan
diri bir Tanr'dr. Ta nr d iri, a ktif ve olayla rn dinamik kaynad r.
Tanr, i s ra i l l i ler'i M sr kleliinden ku rtaran, onlar Vaded i lmi
Topraklar' a gt re n ve onlar srgnden geri dndre n, Mesih'de
6
27 Maclean, "The Apostle Paul" ., DBH, s . 691.
277 Goudge, The Theo/ogy of St. Poul, s. 413.
8
27 Amiot, The Key Concepts of St. Pau/, s. 38; Leander, Paul au/ and His Letters, s.
66
279 Leander, Paul and His Letter, s. 66.
178 PAVLUS HIRSTYANUGINA GR
faaliyet gsteren, insan ve kozmik tarihin ni hai so nunda faa liyet

gsterecek olandr280
B aba'ya atfettiinin ounu Pavl us, Ou l'a ya da Ru h'a da at

feder. Onlarn faa liyet lerini, asla Tanr' n n faa l iyeti d ncesi nden
uzaklatrmaz. Ou l ve Ruh'un her vahyi ya da tecrbesi bizatihi
Baba'nn bir va hyi ve tecrbesidir 281 Bu ifadelerden hareketle,
Oul ve Ruh' u n bir parasn oluturduu teslis a n l ayn,
Pavlus'da gelimemi bir halde bulu nduu sylenebilir (Kor. I
12/4-11; Kor. // 13/14). Buna ramen, esasen daha sonraki gel i
mi a n lamnda bir teslis doktri nini Pavlus'da b u lu n d uunu syle
mek hakszlk olur. Buna ramen, a rayanlar iin Tanr, Ou l ve
Kutsal Ruh'un birlikteliini gste rd ii eklinde yoru mlanabilecek
metinler bulmak m mkndr282 "Tanr' n n ltfuyla ben, milletle
rin yararna Mesih i sa' n n hizmetkar oldum. Ta nr'nn m jdesini
bir kahin sfatyla yaymaktaym. yle ki milletler, Kutsal R uh'la
kutsal klnarak Tanr'y honut eden birer adak olsunlar" (Roma.
15/15-16); " ... Bazlarnz byleyd iniz; ama ykandnz, k utsal kln- .
d n z, Rab sa Mesih'in a d yla ve Ta nrmz'n R u h u a rac lyla ak
landnz" (Kor. I 6/1 1); "eitli ruhsal armaanlar vardr, ama Ruh
birdir. eitli grevler vard r, ama Rab bird i r. eitli etkinlikler
vardr, ama herkeste hepsini etkin klan ayn Tanr'dr (Roma.
12/46)"; "Bizi sizinle birlikte M esih'te pekitiren ve bizi
meshetmi olan Tanr'dr. O bizi m hrledi ve gvence o larak
yrekleri mize Kutsal R u h' u yerletird i (Kor. il 1/2 1-22)"; "Rab sa
Mesih'in l tfu, Tanr' n n sevgisi ve Kutsal Ruh'un beraberlii he
pinizle birlikte olsun (Kor. il 13/14)"; "O, l lere hayat veren ve
varlklar yaratandr, Mesih'i diri ltendir 283 . Mesih asla 'Ta nr' ola
ra k isimlendirilmez - 'O, her eyin zerinde hkm s ren, sonsuza
dek vlecek Tanr'dr' eklinde ifadenin yer ald Romallar'a
Mektup 9/5'da bile byledir. sa, 'Tanr'nn Olu', 'Rab' ve 'Me-
28 0 Prudy, "Paul The Apostle", JDP, iV, 691; Goudge, a.g. e., s. 406.
28 1 Goudge, a.g.e., s. 413.
282 Witherington, "Christology", s. 103-4.
283 Rom. 4/5, 17, 24.
sih', Ta nr' n n ycelii iin faa l iyet gsterdii ve O'nu n iin ld

ve zamann sonunda kendisine bal o la ca (Kor. t 15/28) Ba
ba'ya, tabi o lmay s rdrr284 Bu yzden yukarda ifade edildii
gibi, daha sonra geliti ri len teslis d oktrini tarznda gelimi bir
a n lay bulmak maksadyla Pavlus'u n oku nmas uygun deildir.
Ondaki teslis a n lay, Mesih'in ve Ruh'un Ta nr'nn a pokaliptik
semavi 'yard mc lar' olarak ilev grdkleri a pokaliptik-monari
dir (Kor. I 5/28 ) 285
Teslisi artran hatta belki de ima eden meti n lerin m ektu p

larnda yer a l masna ramen, Pavlus' u n ister konjonktre!, isterse
baka b i r sebepten kaynakla n m olsun daha sonraki H ristiya n l
n sahip o ld uu anlamda bir Teslis d oktri nine u lamas m m k n
gr nmemektedir. Bu zellikle Ta nr v e s a a rasn ayrmasnda ve
Ta n r' n n tekliini vurgu lamasnda a ka grl r 286 Fakat kendi
sinin byle bir d nceyi aka ortaya koymamas ya da koymak
tan ekinmesi, kendisinden sonraki talebeleri tarafndan byle bir
sonuca ulalmasna engel olmamtr287
Pavlus' u n yer verdii Ta nr' n n sfatlar a rasnda unlar da say

labi l i r: Ta nr sever (Roma. 5/8) 288, merhamet sahibidir ( Kor. il
284 "Bundan sonra Mesih, her ynetimi, her hkmranlk ve gc ortadan kald
rp egemenlii Baba Tanr'ya teslim ettii zaman son gelmi olacak. nk
Tanr btn dmanlarn O'nun ayaklaar altna serinceye dek O'nun ege
menlik srmesi gerekir. Ortadan kaldrlacak en son dman lmdr. "Tanr
her eyi Mesih'in ayaklar altna sererek O'na bal kl nd" sznn her eyi
Mesih'e bal klan Tanr'y iermedii aktr. Her ey Oul'a bal klnnca, o
zaman Oul da her eyi kendisine bal klan Tanr'ya bal olacaktr. yle ki,
Tanr her eyde her ey olsun". Kor. 1 15/28;. Beker, Pau/ the Apost/e, s. 200.
,
285 Beker, a. g.e. , s. 200.
286 Ancak Pavlus'un Tanr ile sa a rasn ayrmas, Tanr'n n tekliini vurgulamas
(Kor. 1 18/5-6), onu bazen Tanr ile ayn zden olduunu sylemesine engel
olmaz: "Mesih Tanr zne sahip olduu halde, Tanr'ya eitlii sarlacak bir
hak saymad. nsan biimine brnm olarak lme, armh zerinde lme
bile boyun eip kendini alaltt" Fi/ip. 2/6-8.
287 Teslis tr bir anlay, zellikle Pavlusyen denilen ve talabelerine atfedilen
mektuplarda net bir ekilde grmek mmkndr.

288 Havarilerin tanr anlaynda sevginin nemli bir yeri olduuna (Tanr, sevgi
dir) dair bakz. Davinson, "God", ERE, VI, 259.

1/3-4); fkelenmeyi gerektirecek bir ey olduu zaman fkeli

(Roma. 1/18 ) ve kskantr (Kor. / 10/22 ) . Yahudiler, d nya ve
insa n n, ahs ve belli bir hedefi olan Tanr'ya dayandna inanr
lar (Roma. 2/36; Kor. 1 8/6) 289 Rabb' n bizim gibi bir bedeni vardr
ve bizimki Kutsal R u h' u n mabedidir (Kor. 1 6/19).
Ancak bu rada z ikred ilenlerden daha nemli olanlar, O'nun a h

laki sfatlard r. Tanr braniler'e bir inayet ve dorul u k tanrs
olara k vahyedilmitir; bu yzden O' n u n sfatlar, korkutmaktan
ziyade cezbedicidirler290 Onlar Doruluk Yasa'sn, Tanr'nn s
tnde bir yerde dnmezler. Doru l u k Yasa'snn, Tanr n n rast
gele bir isteiyle yaratldna da inan mazlar. Daha ziyade, bizim
mutluluu m u z iin d izayn edil mi bu yzden de her zaman kutsal,
iyi ve kurta rc olan Tanr' n n tabiatnn bir ifadesi olarak grrler
(Roma. 7 /12). Bt n bunlarn yannda braniler iin Ta nr' n n ayrt
edici karakteri pratik faa l iyetlerinde kendini' ortaya koya rla r. M
kafat ve hkmlerinde ifadesini bulan kurtarcl yaayan bir
kurtarcl ktr. M kemmel ekli n i ve son ifadesini yaklaan gnn
de bulaca ktr (Roma. 1/16, 2/2-12). O'nun i nayet ve yaayan
merhameti imdi bile kurtarc faaliyetinde ifade edilmi ve tam
olara k da kutsal kra l l nda ifade edilecektir.
Yukarda da yer yer ifade edildii gibi, Pavlus' u n teolojisi temel

olara k Kitab- M u kaddes merkezlidir ve byle o lmay srdrr.
G nostikler taraf ndan iddia edilen yce Ta nr ile kurtarc ve yara
tlta n soru mlu kt, Demi u rge a rasndaki ayr m reddeder. n
sa n n dnden sonra evren eytan'n hakim iyeti a ltndadr
a ncak, kurtulu ikinci bir yaratla denktir ve d nya asil m kem
melliine kavuacaktr291
Kristoloj i asndan bakld nda, kristolojinin tek ekli olma

makla birlikte, Pavlus'u n kristolojisi, teolojisinin bir ekli oldu
289
Yahudilerin Tanr'y yaratc, evrenin ilk sebebi dnyann ve insanlarn yneti
cisi olarak kabul ettikleri hakknda bkz. E. G.H.,"God", JE, X
290 Goudge, The Theology of St. Paul, s. 407.
291
Eliade, A.History of Religious ldeas, il, 351
ka b u l edilebili r. Pavlus, kristolojisini teolojisi iinde e ritmez 292

Pavlus' u n kristolojisi i n h isa rc ya da inh isa rc o l maya yakn, yaln z
ca Mesih'i merkeze a l a n (kristomon istik) bir teoloj i ekli d eildir.
M esih merkezli bir bak as ndan Tan r'y ve evreni dnen
Pavlus, teolojisinde Baba'ya ve Ruh'a da nemli bir yer verir.
Oul'u gnderen Baba' d r; hata len Oul' d u r ve kend isiyle Me
sih'i n bedeninde inanan larn vaftiz edildi kleri Ruh'tur. Pavlus bu
n n ya l n z fon ksiyo n larn deil onlarn doalarn d a birbirin
den ayrr {Mesih insan doasna sa hi pken Baba ve R u h bee ri bir
tabiata sa hip deildirler). Sadece mesih merkezli { kristomon istik)
bir yaklam, Baba, Oul ve R u h' u n kesin rolle ri, fonksiyon l a r ve
karakterleri a rasndaki ayrm takdir etmede yeterli ol maz293
Ta nr'dan ve o n u n insanla olan ilikisinden bahsederken kul

land keli melerin zengin l ii, Pavlus' u n esas olarak Tan r' n n in
sanlarn k u rtuluu ile ilgilendii ve ncil'in b u kurt u lua ynelik
Tanr' n n gc olduunu gstermeye a lmasn o rtaya koyar.
"Doru l u k, sevgi, inayet ve babal k" Tan r'nn faa l iyet iinde olan
karakterini ifade etmek iin birbirlerinin yerine kullanlabilir294 .
Pavlus' u n tanr a nlay a nl a m nda e l e a l na n teolojisin i n, Eski

Ahit'i n tanr a n layna, evrenin yarat lndaki a rac l k roln,
Mesih'e verme, tam olarak Parousia'da gerekleecek bir ku rtar
ma plan uygu layan ve bunun iinde ol u n u bile ku rb a n etme kten
ekin meyen bir zelliklerin e klendii bir tanry kendisine konu
a ld sylenebili r. Eski Ahit tanr a nlayndan, ayrnt lard a gr
nen fa rkl l klar ise, bu son iki ze l l ii vurgulamaktan kaynaklan
maktadr.
292 Witherington, "Christology"., DPL, s. 104.

293 Witherington, a.g.m., DPL, s. 104.
294 Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 691; Bultmann, TNT, 1,191.
VI. PAVLUS'UN SA ANLAYII (KRSTOLOJ S)295
Pavlus'un din anlaynn temelini sa anlay, yani dirili son

ras Rab ilan edilen Rab sa Mesih oluturmaktadr. Dirilen Rab sa
Mesih'in kabul, kurtuluun 296 yani Pavlus'un Hristiyanlk anlay
nn biricik artdr. Bununla Hristiyan olunur, kurtulu gerekle
ir ya da Hristiyan olunmaz ve gemi klelik/mahkumiyet devam
eder297 Birey asndan olduu gibi, bir din olarak Hristiyanln
var olu temeli de bu anlayta yatar. Bu yzden de, Mesih'in
lmesi-dirilmesinin tarihsel gereklii gemite olduu kadar
295 Kristoloji, btn Yeni Ahit kitaplarnn ve bunlar hakkndaki kilise babalar ve
konsil kararlarnn oluturduu bak asyla Mesih-olaynn teolojik balam
da anlalmasdr. Klasik kristoloji hem varlk-ncesi hem de varlk-sonras
Mesih'i iermekle birlikte, merkez, kanonik kitaplarda ulalabilen isa'dr.
Leander, Paul and His Letters, s.99. Kristoloji ve anlamlar ve artrdklar
iin bkz. Madeleine & Miller, "Christology", HDB, s. 99;Hinnels, "Christology",
DR, s. 89-90;Goring, "Christology", DBR, s. 105; Brandan, "Christology'', DCR,
s.195. Sistematik bir kristoloji almasnn ele ald konular iin bkz.
Wolfhart Pannenberg, Jesus-God ond Man, trs. Lewis L. Wilkns and Duane A.
Prube, SCM Press Ltd. Landon, 1964; Oscor Cullmann, The Christology of The
New Testament, trs .. Shirley C. Guthrie and Charles A. M. Hali, SCM Press
Ldt., Great Britain.1963.
29 6 Pavlus'un din anlaynn kurtulu merkezli olduuna dair bkz. Ernest
Kasemann, Perspectives on Paul, s. 60-61; Fitzmyer, Pauline Theology, s. 138;
Brevard 5. Childs, Biblical Theology of The Old and New Testament,
Theological Refleciton on the Cristian Bible, Fortress Press, Minneapolis,
1993, s. 245. Kurtulu dncesi ve din ve felsefede yaygn bir anlay olmas
hakknda bkz. N inan Smart, "Sorteriology An Overview", ER, IX, 418; Smart,
"Salvation", DCR, s. 552-553; Goring, "Salvation", DBR, s. 455; Joachim Wach,
"Din ve Felsefede Kurtulu Dncesi", Dinler Tarihinde Kurtarc (Kurtarc
Dncesi), ev. Ali Cokun, M. . lahiyat Fakultesi Dergisi, 13-15, 1997, s.
249-261; Cokun, Osmanl "Dini Kurtulu Hareketleri" zerine Sosyolojik Bir
Aratrma, yaynlanmam doktora tezi, stanbul, :,996; S. G . F. Brandan (ed),
Savior God, Manchester U niversity Press, Landon, 1963; Max Weber, Sosyo
loji Yazlar, ev. Taha Parla, Hrriyet Yaynlar, stanbul, 1986, s. 232.;
Sociology of Religion,trs. Eprahim Fiscoff, Landon, 1965, s. 151-165, 184-
206'daki kurtulu yollar ve kurtulu tipleri adl blmler.
297 Rom. 10/8-14; Fi/ip. 2/6-11.
gelecekte de, hem kerygmann hem de kilise inancn ayakta tu

tan ya da onu kerten (Kor. I 1 5/14, 19) bir zellie sahiptir298 .
Dirilen sa M esih'in Pavlus iin nemi, sa Mesih'in l mden
dirilmesi sonrasnda kendisine grnmesi ve kendisini milletlere
havari olarak grevlendirmesinden kaynaklanm olabilir. Bu yz
den d e, Pavlus' u ilgilendiren lmden dirilmi, Rab ve Mesih ilan
edilmi olan sa'dr299 Bu yaklamn Pavlus'un dncesindeki
hakimiyetini grmek iin art bir gayret sarfetmeye gerek yoktur.
Dnyevi mesih hakkndaki bilgiler Pavlus'u ok ilgilendirmemek
tedir3 00 . nk, nemli olan dirili sonras, Mesih'in yaptklar ve
yapacaklardr. Dirili sonrasnn Pavlus'u ilgilendiinin en nemli
gstergelerinden biri, inananlardan yapmalarn istedii eyleri,
diri li sonras olan Rab sa Mesih'e atfetmesi ya da bu eylerin
ondan a ldn ifade etmesidir30 1 .
Burada, Pavlus iin hayati nem tayan ve merkezinde sa'nn
yer ald kristolojisi, sa iin kul la nd kavramlardan hareketle
ortaya konul maya allacaktr. nk, kelimenin a llm a nla
myla kristolojide ele alnan konular, btn Yeni Ahit metinlerini
iermektedir. Bu metinlerde sa iin Pavlus'un kullanmad "n
sanolu", "peygamber", "Sz (Logos)" gibi kavramlar da kullanl
maktad r. Mektuplarnda bulunmayan konular ve kavramlar
onda a rama eklindeki bir yaklam, Pavlus'a ynelik anlama gay
retini, boa giden bir aba iine sokmak anlamna gelir.
Pavlus'un sa hakknda ku llandklar, bata Mesih olmak zere,
Rab, Tanr'nn Olu ve Hikmet kavramlarnn yan sra, Tanr'nn
benzeyiinde domas, Davud'un soyu ndan olmas, kadndan
domas gibi nitelemelerdir. Bunlar, onun sa anlayn ortaya
koymada ele al nmas gerekenlerdir. Bu kavramlardan bir ksm
298 Ridderbos, Paul, An Outline of His Theology, s. 50; Beker, Paul the Apostle, s.
345.
299 Grant, St. Paul, s . 57.
300 Pavlus'un d nyevi sa ile ilgilenmedii konusuyla alakal olarak bkz. bu al
mann "Pavlus-isa likisi" adl blm.
301 Gaf. 1/11-12; Kor. 1 11/13-26; Sel. 1 2/13.
onun tanrsal bir ze sahip olduu nu artrr ya da o maksad

ifade etmek iin kullanlrlar: Rab ve Tanr'nn Olu gibi. Bir ksm
ise beeri zelliini n plana karr ya da bu zelliini vurgulamak
iin kullanlr: Davud'un soyundan olmas ve kadndan domas
gibi. Pavlus'un sa iin kulland bu kavramlar en ok kullanlan
dan daha az kullanlana doru olmak zere ele a lnacak ve onun
bunlarla neyi hedefledii ortaya konulmaya allacaktr.
A. Mesih
Hemen hemen btn d nya dinlerinde ortak bir tema olan

beklenen kiiye verilen ismin Yahudilik'te, Hristiyanlk'ta ve s
lam'daki karl olan Mesih302, Yetmiler Tercmes' i nde, Yahudi
lerin beklenilen kurtarclarna verilen maiah (yalanm) anlam
na gelen303 ve Yunanca'ya christos olarak geen kelimenin304 kar
ld r. Yahudiler'de zellikle srail'in kraln ifade etmek maksa
dyla kullanlan bu kavram, ayrca, Tanr'nn kendi halk iin hususi
bir greve setii kimseyi (k. 28/41; Kral. 1 19/16} ifade ettii
gibi, Davud soyundan olan ve "Davud Olu" diye isimlendirilen
kimse iin de kullanlr305
Pavlus'da Mesih, sa'nn i kinci bir ismi haline gel mitir. sa'y
ifade etmek iin "Mesih, sa Mesih, Mesih sa, Rab sa Mesih,
Rabbimiz sa Mesih" ekillerinde olmak zere Pavlus tarafndan
ok you n bir ekilde kullanlr306 Kelimenin bu kadar youn kul-
302 Dinlerdeki Mesih dncesi hakknda bkz. Wilson O. Wallis, Messiahs, Their
Role in Civilization, American Council on Public Affairs, Washington, 1943;
Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi nanc, Samsun 1997.
30 3 Yahudi literatrnde bu kelime, ok sk bir ekilde Yahudi krallarna, nadiren
ba rahip iin ve bir kez de pagan kral Kirus iin kullanlr. Fitzmyer, Paul and
His Theology, A Brief Skecth, s. 50-51.
305 Oscar Cullmann, The Christology of The New Testament, s. 1 13-114,117;
Madeleine & Miller, "Messiah", HDB, s. 439; Goring, "Messiah", DBR, s. 337.
306 Pavlus, kendisine ait olduu hususunda tartma olmayan mektuplarnda "sa
Mesih=46", Mesih sa=44", Rabbimiz sa Mesih/Rab sa Mesih=l6" ve msta
kil olarak "Mesih=204" kez olmak zere toplam 320 kez kullanlr. Pavlus'daki
bu kullanmn younluuna ramen, ayn kelime drt incilde toplam 57 ve El
ilerin leri'nde ise 27 kez kullanlr. Mjde ncil'in ABC Dizini, "Mesih" mad-
PAVLUS' U N GRETS N N ANA ZGLER 185
lanlmas, onun iin tad nemin bir gstergesi olara k kabul

edilebilir. Pavlus Mesih'le, sa'nn hata zirvesini bulan yeryzn
deki roln gsterdii (Kor. I 1/23) gibi, bazen de, onunla isa'nn
lm, dirili sonras ve hatta varlk-ncesi rollerine gnderme
ya par (Kor. / 10/4)307
isa' nn mesihlii Pavlus'un teolojisinden bamsz dogmatik bir
unsur deildir. Kelimenin armlar, Yahudi gemiinden izler
tasa da, Pavlus'un kulland anlamdaki mevcut ieriin i Yahudi
mesih anlayndan deil, sa M esih'in gerek ahsiyeti ve yaptk
larndan dolay Hristiyan cemaatiyle kazanr308 Yahudilere has
olan mesih anlayn Pavlus, milletleri n tamamnn kapsayacak
ekilde geniletir3 09
insanlar gnahn hakimiyetinden kurtaran Pavlus'un mesihi,
hem insan 310 hem de insanst olan ama Tanr olmayan a ncak,
Tanr Olu olan bir ahstr. Daha sonra geliecek olan M esih'in
ahsnda i ki tabiatn birlemesi dncesi Pavlus'da yoktu r. Onun
yerine, ilahkeri insan olma d ncesi vardr (Fi/ip. 2/5-11; Kor. il
4/4; Kol. 1/15 vd.}. Pavlus, Mesih'i varlk-ncesi ve onu Tanr'yla
eit kabul etmesine ramen, varlk-ncesi halinde Mesih, tanrsal
lk zelliinin btn avantajlarn almamt 311 Tanr'yla eit olan
Mesih, insan eklini alnca btn tanrsal sfatlarn bir kenara
brakmt. Bu, onun Rabblik zelliine sahip olduu halde, sahip
olduu glerin hi birisini beer suretindeyken ektiklerinden
desi. Bu kelime sa iin Pavlucu okulun olduu kabul edilen mektuplarda 81,
Pastoral mektuplarda ise, 32 kez kullanlr. Yeni Ahitte yer alan ve sa'nn
kendisine Mesih olarak ifade ettii ve h avarilerin onu bu sfata sahip olarak
grmeleriyle ilgili olarak bkz. Sinanolu, Kitab- Mukaddes ve Kur'an- Ke
rim'de Nbvvet, Baslmam Doktora Tezi, stanbul, 1994, s. 155-159.
307 Witherington, "Christology", s . 104.
308
Childs, Biblica/ Theology of The Old and New Testament", s. 245.
309
Kng, Judaism, s. 362.
310 Davud'un soyundan gelmesi, Yahudilerden olmas (Gaf. 4/4; Rom. 1/3),
' kusursuz kutsal olmas (Kor. 11 4/21; Rom. 5/17-19) gibi..
311 Witerington, a .g .m ., DPL, s. 107.
186 PAVLUS H IRISTIYANLIGINA GRi
kurtulmak iin kullanmayarak insanlk iin katland zverinin de

bir gstergesi olarak da kabul edilir3 12
Pavlus iin Mesih, nce tanrsal bir z olan, sonra insan olan
ve ldkten sonra dirilen ve Rab olan bir zellie sahiptir3 13 Bu
yzden tanrsal olarak yalanm ve krall srail'e geri getirecek
ekilde glendirilmi, srail'in kralln geri getirmede Tanr'nn
vastas olan bir insan anlaynn Pavlus iin ok fazla bir anlam
yoktur. Aksine o, tanrsal bir varlktr314 Pavlus iin sa Mesih,
Yahudilerin beklenen mesihi olmad gibi, Mesih'in kendisi de,
hibir zaman "beklenen Mesih" olduunu iddia etmemitir3 1 5
Yahudiler iin, mesihin nemi, onun geliinde, Yahudilerin si
yasi hakimiyetlerini onlara yeniden kazandrarak, krallk dnemle
rindeki ihtiama dndrmesinde yatar. Pavlus iin ise, Mesih'inin
fonksiyonu ve tad anlam/nem, onun kurtulu tarihindeki
rolnde belirginleir. Bu yzden de, ancak kurtulu tarihindeki
yeriyle mesihin Pavlus iin bir anlam ifade ettiini sylemek fazla
bir abartma saylmaz.
Adem'le dnyaya ve insan hayatna giren g nahn hakimiye
tinden insanlarn kurtulmas, ancak bu g naha denk bir kefaretle
olur. Tanr Olu'nu, bu kefareti demek iin insan benzeyiinde
yeryzne gnderir3 16 nsanlar, gnahn hakim olduu bu d
nemden ve onun sebep olduu Tanr'ya yabanclamadan kur
tarmak iin, Tanr Olu Yasa altnda doar ve hatta hata lmeye
bile raz olur3 1 7 . len sa Mesih, ller arasndan dirilir ve Tanr
taraf ndan kendisine Rab sfat verilir3 18 Mesih'in ha zerindeki
lm, yeryznde Tanr kart glerin hakimiyetinin sona erii
ni balatr. Vaftiz ve Evharistiya ile Hristiyanlar, sa Mesih'in ya-
331142
313
Fi/ip. 2/8.
Goguel, Jesus and Origins of Christianity, s.109.
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, s. 693.
3 15 Guignebert, el-Meslhiyye, s.50.
3 16
31 1
318
Rom. 6/10; Kor. 1 6/20, 7/23, 15/3; Gal. 1/4; Fi/ip. 2/7
Gal. 4/4; Fi/ip. 2/7.
Rom. 14/9; Fi/ip. 2/10-1 .
PAVLUS'U N RETSN N ANA ZGLER 187
adklarna katlrlar. Onunla beraber, lr ve dirilirler319 . Bununla

gnahn hakimiyetinin geerli olduu ve Adem'de olmak, beden
de olmak eklinde ifade edilen durumdan, gnahn hakimiyetini
yitirdii ve Mesih'de olmak, Ruh'ta olmak eklinde ifade edilen
Tanr'yla bark olan, g nahn ve er glerin hakimiyetin ortadan
kaldrld yeni bir varlk trne geilir320 . Bu gei ise, ancak Me
sih'in yaptklar ve onun yaptklarna katlmayla mmkn olur321
Btn bu yaananlar, Pavlus iin kutsal metinlerde nceden vaad
edilmitir, ve her ey bu vaade uygun olarak gereklemekte
dir322 . Bu plan, Tanr'nn yzyllarca gizli tuttuu, sa'da gerekle
en ve Pavlus tarafndan anlalmasna izin verilen bir plandr323
Mesih'in kurtulu tarihi balamndaki tamamlayc bir fonksi
yonu da, gnahn hakimiyetinden yeni bir dneme geilmeye
balanl m olmakla birlikte, ondan tam ku rtuluun yine, dnyann
sonuna doru sa Mesih'in ikinci geliiyle, yeryzndeki hakimiye
tin onun ayaklarnn altna. serilmesiyle gerekleecek olmasdr.
Mesih'in bu ikinci geliiyle, eskatolojik son balam olacak, ller
dirilecek ve M esih yarg krssnde insanlar yarglayacaktr324
Bu yaptklarndan ve gelecekte yapacak olduklarndan hare
ketle Pavl us'un mesihi, srail iin olduu gibi, politik kra ll kura
cak, sava, dini retici ve kanun koyucu deil, fakat gnahkar
lara nihai ku rtuluu getirecek olan Tanr'nn kra llnn kapsn
aacak kurtarcdr. Sonu olarak, Pavlus'da sa, hayatyla, l
myle ve tekrar dirilmesiyle eskatolojik anlamda Tanr'nn kurtu-
3 19 Rom. 6/4; Gol. 3/27; Kor. 1 10/16-17.

320 Rom. 6/4; Kor. il 5/17; Gol. 6/15.
321 Pavlus'un sa Mesih anlay hakkndaki bu ifadelerin kaynaklar, onun "Vaftiz
Anlay", "Evaharistiya Anlay", "Gnah Anlay" ve "Yasa Anlay"nn ele
alnd blmlerde verileceinden, tekrara dmemek kaygsyla burada
kaynaklar verilmemitir.
322 Rom. 1/2; Kor. 1 15/3.
323 Rom. 16/25; Kor. 1 2/7.
324 Pavlus'un Mesih'in eskatolojik fonksiyonu ile ilgili olarak bkz bu almann
Pavlus'un "Eskatolojik Anlay" adl blm.
lu mjdesini insanlara ulatran tanrsal ze sahip bir Me

sih'ti r325 .
Mesih ve Ruh
Pavlus, sk sk Mesih'le Ruh'u zdeletirir; bir ok noktada ise

Ruh ile Mesih ayn gr nrler. nananlara Ruh, ancak M esih diril
dii ve semaya ykseldii zaman gelir. Mesih "hayat-veren
ruhtur" (Kor. / 15/45). Mesih, Ruh sayesinde Tanr'nn Olu ol
mutur (Roma. 1/3-4). Pavluscu dncede sk sk isa'nn fonksi
yonlaryla Ruh'unkiler zdeletirilir. Mesih'te olmak, Ruh'ta ol
may ifade etmenin bir baka yoludur326. Mesih'le Ruh'u zdele
tirme, Eski Ahit'te Ruh'un ayrc zelliklerinin M esih'e atfyla
daha ileri bir seviyeye ular327 . Pavlus'un Ruh'un zelliklerini
Mesih'e atfetmesi, diriliinden sonra Ruh'un zelliklerin onun
ald anlamna gel mektedir328 .
Ruh ve Mesih birbirlerini tamamlayan i ki kavram olmakla bir
likte bu, ikisinin ayn olduklar anlamna gelmemektedir. Aynili kle
ri faaliyetlerindedir, varlklarnda deil. "Rabb'in Ruh'u", "Me
sih' in Ruh'u 329 " ve "Tanr'nn Ruh'u" kullanmlar bunlarn ikisinin
ayn ey olmad ortaya koyarlar. Buradan Ruh'un M esih'in vas
tas/aracs olduunu ve onun adna faaliyette bulu nduu sonu
cunu karabiliriz. Bu fon ksiyondaki aynilik, kesinlikle Mesih'in
tanrln ima eder, nk Eski Ahit bak asndan yal nzca Tanr
hayat-veren-Ruh olabilir ya da gnderebilir330 . Varlklar gz n
ne a lndnda Ruh ve Mesih eit olamazlar ve hatta fonksiyonlar
325 Sinanolu, Kitab- Mukaddes'de ve Kuran- Kerim'de Nbvvet, s.159-160.

32 6 Mesih'te gelecek hayat midi (Kar. 1 15/19), Ruh'un gc ebedi hayat vere
cektir {Ga/. 6/8); inanlar Kutsal Ruh'ta sevince sahiptirler (Rom. 14/17),
Rabb'de de (Fi/ip. 4/4). Ayrca Mesih'te doruluk, Ruh'ta doruluk iin, (Rom.
9/1; Kor. 12/3-6); Mesih'te ve Ruh'ta kutsanma iin bkz. Kor. 1 1/2; Rom.
15/16). Fonksiyonlarndan dolay Ruh ve Mesih'in zdeletirilmesi hakknda
bkz. Morgon, The Theology and Religion of Pau/, s. 24-25, 26.
327 Mezmurlar'da Ruh, hayat verir; Kor. 1 15/45'de Mesih de hayat verendir.
3 28 Witerington, "Christology", DPL, s. 108.
329 Rom. 8/9.
330 Witherington, "Christology", DPL, s. 108.
PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLERi 189
bile ayrlabilir: len ve yeniden dirilen Mesih'tir Ruh deil; dne

cek ve yarglayacak olan Mesih'tir, Ruh deil; beden haline gelen
M esih'tir Ruh deil 331 Dirilen Mesih, enkarnasyon srasnda brak
t tanrsal konumunu yeniden kazanr (Fi/ip. 3/20/21). Bu andan
itibaren Ruh'tur ve Ruh' u insanlara tamak iin beeriliini Ruh
kuatr. Onun bedeni insanlarn sulu doasnn snrlamalarndan
ve onun zayflklarndan kurtulmu, ruhsal bir bedendir. Bu yz
den de tanrsal ruhtur (Kor. il 3/17)332 Ancak bunun tersi yani
Ruh, Rab deildir. Rab, Ruh vastasyla vard r ve hakimiyetini
onunla zellikle de "dinsel tecrbe" denilen alanda devam ettirir.
Rab, i na nlar arasnda Ruh' da/vastasyla faa liyet gsterir333 .
Sonu olarak, zellikle i nsanlara gelme tarznda ve onlarla ilgi
lenmesinde Mesih, Ruh'tur. Nasral tarihi ahs olan sa olarak
deil, Mesih'in ve Tanr'nn Ruhu'nun eit olduu (Roma. 8/9)
tarzda gelir. Dier taraftan, R uh M esih'le tanmlanr. Ruh, yalnzca
Tanr'nn deil Mesih'indir de; kelimenin iini doldura n ey, Me
sih-muhtevasdr. Bu ikisinin zdeletirildii anlamna gelmez.
nk ikisi de tam olarak ayn trden deildir. Ruh, esasen tanr
sal faaliyetin bir ismidir; Mesih ise -imdi yceltilmi ve gksel
olmakla birlikte- tarihsel bir ahsn ismidir334
M esih'le Ruh eer karmayacaklarsa, inanann bak asndan
pratikte tam olara k ayrlamazlar da. nk Ruh, Mesih'e onun
dnyevi iini ve mevcut otoritesini verir. Bu yzden de Pavlus,
ayrm yapmakszn birinden dierine geer. "Biz Mesih'te ve
Ruh'tayz (Roma. 8/1.)", "Mesih bizdedir ve Ruh bizdedir (Roma.
8/9 vd.)", sevin Ruh'ta ve Rabb'dedir (Roma. 14/17), esenlik
Ruh'ta ve Rabb'dedir (Roma. 14/17). Pavlus iin Ruh-tecrbesinin
Mesih-tecrbesi olmas hayati bir neme sahiptir ve somut tarihi
bir ahsta gereklemitir (Roma. 8/14 vd; Kor / 12/3; Kor. il 3/8)
335 Ruh' u n gnderilmesi, Mesih'in Baba'ya geri dnmesine bal-
33 1 Witherington, a.g.m., s. 108.

332 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 255.
333 Leander, Paul and His Letters, s. 4 7.
335 Ziesler, a.g.e., s . 48.
dr (Roma. 16/7). Rab ruhtur ve Rabb'in olduu yerde zgrlk

vardr. (Kor. il 3/17-18). Ruh bedenin stesinden gelir, bu yzden
de o, zgrlktr336
B. Rab
Rab, Yunanca kyrios kelimesinin karl olarak kullanlr. Te

rim, Yunan dnyasnda tanrlar ve yneticileri ifade etme husu
sunda yaygn bir kullanma sahiptir337 . Yetmiler Tercmesi'nde
Yahve'nin yerine kullanlan Adonai kelimesinin karl olarak
evrilmitir.
Rab, Pavlus tarafndan sa iin, Mesih kadar olmasa da, Oul
ve Tanr' nn Olu'ndan daha ok kullanlan sfattr338 sa'nn Rab
olarak isimlendirilmesi, bizatihi Pavlus'un kendisinden kaynak
lanmamaktadr. Pavlus, dier iki kavram -Mesih (bunu da ilk H
ristiyan cemaatten almtr339 ) Tanr'nn Olu- kullanrken oluduu
gibi, bu sfat kullanrken de, sfatn bir sayg ifadesi olarak impa
ratorlara ve yalanc tanrlara verildiinin farkndadr. Sfatn kulla
nmndaki bu karkl ortadan kaldrr ve kendisi iin Rabb'in kim
olduu nu ortaya koyarak onu pagan tanrlar anlamnda kullan
mayp, sa Mesih iin kullanyor olduunu ifade eder 340 Ancak,
336 Ridderbos, Paul: An Outline ofHis Theology, s. 216.

337 Brandon, "Kyrios", CDR, s. 403; Cullmann, The Christology of The New
Testament, s. 196-198.
33 8 Rab sfat, sa ile birlikte Rab sa eklinde 63 kez, Mesih'le birlikte ve mstakil
olarak gndermelerde ise 244 kez kullanlr. Luka El. i. bir kez kullanr. O da
Pavlus'dan yaplan bir nakilde yer alr. Rab sfatnn Pavlus'daki kullanmlar
iin bkz. Mjde ncil'inin ABC Dizini, "Rab" maddesi .
339 W. Douglas Mackenzie, "Jesus Christ", ERE, V l l, 529; Sinanolu, Kitab- Mu
kaddes ve Kur'an- Kerim'de Nbvvet, s. 175.
340 Anadolu, Suriye ve Msr kkenli dini metinlerde lsis, Osiris ve Serapis gibi
tanr ve tanralar, kyrios ya da kyrio isimlendirilirler. Pavlus bunu bilir g
rnmektedir. "Yerde ya da gkte ilan diye adlandrlanlar varsa da -nitekim
bir 'ilahlar' ve 'rabler' vardr- bizim iin tek bir Tanr baba vardr. O her eyin
kaynadr ve biz O'nun iin yaarz. Tek Rab var, O da sa Mesih'tir. Her ey
O'nun araclyla yaratld, biz de O'nun araclyla yaarz (Kor. 1 8/5-6).
Fitzmyer, Paul and His Theo/ogy, s. 52.
Kendi dndaki kullanmlarn karkln kendi kullanmnda ortadan kaldrr.
Bu sfat Baba iin (Kor. 1 3/5) kullanr.
bazen kendisi de sfatn kullanmnda karkla yol aacak bir

yaklam sergiler. Rab sfatn, Baba iin kulland gibi 341 sa Me
sih iin de kullanr. Rabb'in korkusundan 342, Rabb'in inayetin
den343 , Rabb'in gn ve Rabb'n Parausia'sndan 344, Rabb'e iman
dan 345, Rabb'in ihtiamndan 346 bahseder.
Pavlus kyriosu birka ekilde kullanr. Bunlarn banda Eski
Ahit'ten yapt iinde Yahve'nin de bulunduu a lntlar gelir. Bu
a l ntlarda Yahve'nin zirkedildii yerlere kyriosu koyarak bunlarla
lsa'y kasteder347 . Bu a lntlara "yerde ve gkte" ibaresi e klenerek
Mesih'in Rabbliinin kapsam geniletilir ve Yahve'ye has olan
ynetici fonksiyonu Mesih'e verilir348 . Ancak bt n bunlara ra
men her ikisi Tanr ve sa, birinin a lt-tabi, dierinin st olmay
srdrmesi sebebi ile eitlenmezler. Mesih kendini yceltmez,
Tanr tarafndan yceltilir349 . Mesih, Tanr' nn gc nn taycs
ve ilahi saygnn a lcs olur. Tanr'dan ayr ve O'na tabidir350 .
Pavlus, onlar birbirinden ayrmaya zen gsterir: Tanr, "Rabb'i
grr gzetir, Rab, O'na aittir35 1 ", lnceye kadar ilahi emre itaat
eder352 . Pavlus'a gre bir tek tanr vardr; O Baba'dr, herey
O'ndandr ve biz O'na aidizdir. Bir tek Rab vardr. Herey onun
vastasyla olmutur. Bu yzden, Rab, asla Tanr'ya eit deildir,
ancak O'nun ruhunu temsil eder353 .
341 Kor. 3/5, 4/10, 9/29, 10/3,11/3, 129; Kor. il 6/18.

342 Kor. i l 5/11.
343 Gaf. 6/18; Rom. 16/20.
344 Sel. 5/23; Sel. il 2/1-2.
345 Rom. 10/9.
346 Kor. 1 2/8; Kor. il 3/18.
347 Bu ekilde davrand metinler unlardr: Rom. 4/8 {Mez. 32/1-2, 9/28-29
(aya 28/22), 10/16 ( a. 53/1), 11/34 (a. 40/13), 15/11 (Mez. 117/1); Kor. 1
3/20 (Mez. 94/11); Kor. 11 6/17, 18 ( a. 52/11; Sam. 7/14).
348 Fi/ip. 2/6-11; ia. 45/23-25. Ziesler, Pauline Religion, s. 45-46.
349 Fi/ip. 2/11.
351 Kor. 1 3/23.
352 Fi/ip. 2/8; Kor. 115/28.
353 Kor. 3/17; Guignebert, e/-Mes/hiyye, s. 136.
192 PAVLUS HIRSTYANLIGI NA GR
lk mektubundan itibaren bu sfat Mesih iin zellikle de,

mektuplarnn giri ve selamlarn yer ald ksmlarda kullanr.
stelik bu sfat kimin iin kullandn aklama gerei duymaks
zn yapar354 . Pavlus, sa'nn hem llerin hem dirilerin Rabb'i ol
sun diye diriltildiini syler355 . Mesih'in armha gerilmeyi de iine
alacak ekilde Tanr'nn her emrine boyun eiinin bir mkafat
olarak Tanr, her adn en stnde olan ad, Rab adn ona vermi
tir356. Tanr'nn her eyin stndeki ad kendisine, lmden diril
dikten sonra balam olmas, onun bu zelliine dirili sonras
kazanm olduu gibi bir anlamaya yol aacak gibi grnyorsa
da, Pavlus byle d nmez; yukarda da ifade edildii gibi, kul
zn alm, insan biiminde domu ve armh zerinde lm
olmasna ramen Mesih, Tanr z ne sahiptir, Tanr'ya eittir357,
Tanr'nn s0retidir358 .
Tanr kendisine Rab adn, yerdekiler ve gktekiler onun haki
miyetini kabul etsin, sa onlara hakim olsun diye vermitir. Ancak
Tanr tarafndan kendisine Rab ismi verilmi olsa da, bu mutlak bir
Rablik deildir. Onun Rablii, snrl bir zaman dilimi iin geerlidir.
Mesih, her eyi Baba'ya teslim ettiinde onun hakimiyetinin sonu
da gelmi olacaktr359. Pavlus'un sa Mesih'in tanrsal bir varlk
olduunu antracak sfat ve zelliklerden sonra, onun Tanr'dan
ayr ve O'na tabi bir varlk olduunu sylemesi, Yahudi monote
izmi iinde kalarak, bu ifadelerden hareketle Mesih'in ikinci bir
354 Hurtado, "Lord", DPL., s. 562.

355 Rom. 14/9.
356 Fi/ip. 2/5-11. Witherington, "Christology", DPL, s. 104.
357 Fi/ip. 2/6-11.
358 Kor. il 5/6.
359 Bundan sonra Mesih, her ynetimi, her hkmranl ve gc ortadan kald
rp egemenlii Baba Tanr'ya teslim ettii zaman son gelmi olacak. nk
Tanr btn dmanlarn O'nun ayaklar altna serinceye dek O'nun egemen
lii srmesi gerekir. Ortadan kaldrlacak son dman lmdr. "Tanr her e
yi Mesih'in ayaklar altna sererek O'na baml kld". Bu "her eyi O'na ba
ml kld" sznn, her eyi Mesih'e baml k lan Tanr'y iermedii aktr.
Her eyi Oul'a baml klan Tanr'y iermedii aktr. Her ey Oul'a bam
l klnnca, o zaman Oul da her eyi kendisine baml klan Tanr'ya baml
olacaktr. yle ki, Tanr her eyde olsun". Kor. 1 24-28.
tanr gibi a lglanmasna engel olmaya matuf bir aba ya da orta

mn uygun olmamasndan dolay, Mesih'i teslisin -bug nk an
lamda teslis Pavlus'da yoktur- ikinci u nsuru olarak Mesih'in kabu
l iin bir alt yap almas olarak baklr.
Pavlus iin isa' nn Rab oluunu kabul, H ristiyan olmann ve
kurtuluun birincil artdr. "sa' nn Rab olduunu aznla syler
ve Tan r'nn O' nu lmden dirilttiini sylersen, kurtulaca ksn.
nsan yrekten iman etmekle aklanr, imann azyla aklamakla
da kurtulur360". Kurtulmak iin iman arttr ve bu imann nesnesi
de, sa'nn Rabbliinin kabul ve bunun dil ile ilandr. Ayrca,
Pavlus, Kutsal Ruh'un etkisi altnda olmann yani H ristiyan o lma
nn gstergelerinden biri olarak da, isa' nn Rab olduun u kiinin
syleyebilmesi olarak kabul eder361 .
Rab, Pavlus'a gre, Tanr'ya en yakn ilah diye vasflanabilecek
kadar yakn bir varlk a nlamna gelmekteydi. Pavlus bu kullanmn
douraca problemlerin fazla farknda deil grnr362 Bu yz
den de Rab sfatnn kullanmnda ok dikkatli davranmaz. Kendisi,
hem Tanr (Kor. il 5/18; Gaf, 1/16) hem de Mesih (Roma. 1/5; Kor.
il 5/20, 10/8; 8/13; Fi/ip, 3/12) taraf ndan eli olarak grevlendiri
lir, Pavlus, hem Tanr'nn (Kor, il 6/14; Sel, I 3/2) hem de Mesih'in
(Kor, 1 3/5; Kor. il 1 1/23 ) kuludur. Hem Tanr'dan (Gaf. 1/16) hem
de M esih'ten (Gaf. 1/12) vahiy a lr. Bu kullanmlardan bazen kimi
kastettii net olarak anlalmaz363
Rab sfatn hem Tanr hem de sa iin kullanmas, kendisinden
sonra gelen ve onunun yolunu takip edenler taraf ndan sa'nn
Tanr olduunu sylemelerine yol amtr (Kol. 1/17; 2/9) .
Titus'da da, ak bir ekilde sa iin Tanr sfat kullanr. Ancak
yukarda da ifade edildii gibi, sonrakilerin aksine Pavlus, Tanr ile
360 Rom.10/ 9
361 Rom. 10/9; Kor. 12/3. Sinanolu, Kitab- Mukaddes ve Kuran- Kerim'de
Nbvvet, s. 175.
36 3 Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 693.
sa'y birbirinden ayrr. Tek Tanr vardr ve Mesih Tanr'ya tabidir

(Roma. 11/36; Kor. 1 3/23; 11/3; Fi/ip. 2/11; Sel. 1/9) 364
Pavlus'un, Rab (Kyrios) Kavramn Kullanmasnn Kkenine

Dair Bir Ka Sz
Burada zerinde durulacak konu, kyrios/Rab kavramnn

Pavlus tarafndan kullanmnn kayna meselesidir. Rab kul lan
mnn kayna, ilk Hristiyan lar, Yahudilik/Yahudiler ve helenizm
balamnda ksaca ele alnacaktr.
Pavlus, Aramca, "Rabbimiz gel" (Maranatha365 ) dua cmlesi
ni, mektuplarnda anlamn vermeden kullanr. Onun bu kullanm,
kelimenin kkenin Aramca konuan Filistin liler ya da iki dili (Yu
nanca-Aramca) birden konuan Antakyal Yahudi H ristiyan lara
kadar giden bir tarihi gemie sahip olduunun ve mektuplarn
kaleme almadan nce Mesih'in Rab/kyrios olarak adlandrldn
ve byle kabul edildiinin bir gstergesi olarak kabul edilebilir.
Eer Filistin Yahudileri sa'y sradan bir Filistinli l olarak kabul
etmi olsalard byle bir dnce ortaya kmazd. Bu arnn
Aramca' da muhafaza edilmesi ve Yunanca'ya terc me edilmesi ilk
dnem kilisede kyrios olarak ona verilen stn yeri gsterir366
H ristiyanln doduu zaman Yahudiler Tanr' nn ismi olan
Yahve kelimesini telaffuz etmekten kanyorlard. Yahve'nin te
laffuzu bilinmediinden ya da yanl kullanmndan kanmak
maksadyla, onun yerini tutacak isimler kullanlmaktadr. Bunlar
arasnda, Elohim ve A doni yer a lmaktadr. Bunlardan Adonai,
Yahve' nn getii yerlerde onun yerine kullanlmaya baland.
Bylece hem Tevrat derslerinde hem de Targumlar'da bu ekilde
364 Prudy, a.g.m., IDP, iV, s. 693.

36 5 Erken Hristiyan l itrjide kullanlan Aramca bir ifade. Ey Ra b gel!, eklinde
anlaldnda ilk zamanlar Mesih'in dn iin kullanlan bir dua anlamn
dadr. Aramca kelimeler farkl olarak ayrldklarnda "Maran atha=Rabbimiz
gel", o zaman bir iman ikrar haline gelir. Sazan birinci tr yorum, bu ifadenin
Yunanca eiti olan ve Yuhanna'nn Vahyi 22/20'de yer alan "gel ya Rab sa"
ile desteklenir. The New American Bible, Kor. 1 16/21-24'un dip notu, s. 1302.
3 66 Witherington, "Christology", DPL, s. 101
bir gelenek olumaya balad gibi, Qumran metinlerinde gz

lemlend ii gibi, Aramca'da onun dengi olan miiryii da benzer
ekilde kullanlmaya baland. Bunlarn yansra birinci yzyl Ya
hudi evrelerde, kyrios' u n muadili olan kelimeler, Kitab- M ukad
des'in Tanr'sn gstermek iin kullanlyor olduu ya da daha
ihtiyatl bir ifadeyle branice, Yunanca ve Aramca konuan Yahudi
lerin Ta nr'y gstermek iin 'Ra b' kelimesini kullanmaya baladk
lar sylenebilir. Cu lmann ise, bu kullanmlardan haraketle
kyrios' u n sahip, efendi anlamndan Rab (Tanr) a nlamna doru
bir geliim sreci gsterdii sonucuna u lar367
Yunanca konuan Yahudi evrede Yahve yerine bu kelimeden
baka bir ku llanm olmadna hem Philo hem de Josephus tank
l k etmektedir. Philo da, Yahve'nin yerine kyrios kullanr368 Ayrca
Yeni Ahit yazarlar da, Eski Ahit iktibaslarnda Yahve'nn getii
yerleri, kyrios olarak tercme ederler. zet olarak sylendiinde,
Yahudiler Yahve yerine Adoniii, Aramca konuan Yahudiler ise
miireh kullanrken, Yunanca konuan Yahudiler de, bu kelimelerin
Yunanca dengi olan, kyrios'u kullanmaktadrlar369 .
Pavlus'un Rab kullanmnn kaynaklar arasnda bulu nduu d
nlen helenizmden maksat, bu dnemin hakim bir zellii olan
sr dinleridir. Sr dinlerinden bahsedilirken, Yakn doudan gelen
ve G reko-Romen dnyasnda yeni bir form kazanm olan kltler
kastedilmektedir. Sr dinleri "kurtuluu" salayan bir zellie sa
hiptirler. Bu yzden de onlarn tanrlar, "kurtarclar
(awrpta/soteria)" diye isimlendirilir (soter, Serapis; soteira, sis
gibi). Bu isimlendirmelerin yan sra sr tanrlarn ifade etmek
maksad yla, kyrios ve kyria da kullanlmaktayd 3 70 . helenistik d-
367 George Foot Moore, Judism, , s. 424, 429; Hurtadon, "Lord", DPL., s. 561;
Fitzmyer; Paul and His Theology, s. 52; Fitzmyer, 'Pauline Theology', s . 1394.
Culmann, History of Salvation, s. 201; Brandon, "Kyrios", DCR, s. 403;
Bultmann, Primitve Christianity in its Contemporoy Settings, s. 176.
6
3 8 Moore, Judaism, , 424; Hurtadon, "Lord", DPL., s. 561
369 Hurtado, "Lord", DPL., s . 563.
370 Brandon, "Kyrios", CDR, s. 403; Cullmann, The Christolagy of The New
Testament, s. 196-198.
nemde sr d inleri olarak bilinenler arasnda Orfik ve Pythagoren

kardelikler, Byk Anne ve Attis kltleri, M sr Rab Serapis'i ve
Kralie sis'i, Suriye Baalleri ve Adanis, ra n M itra's, Yunan
Eleusinian ve gnostik kardelikler vs. yer alr371
Bu sr dinlerinin temel hedefi kurtuluu salamaktr. Kurtulu,
h ayatn tehlikelerinden, hasta lktan ve kt talihten korunma ve
bunlardan da te, ruhun kurtuluunu ve lmszl ierir372 .
Sr dinleri olara k isimlendirilen bu kltlerde, M itraizm dnda
merkezi figr len ve dirilen gen tanrdr. Bu kltlerin ilahlar
esasen bitkisel ilahlardr. K lt vastasyla burada gerekletirilen
birlemeler, bu ilahlarn kaderlerine ortak olmayla zdeletirilir.
Bylece inisiye edilen yeni ye, lmsz hayat iin sr dininin
ilahnn lmesine ve yeniden domasna katlr. nisiye edilen,
yeniden doa r, tanrlatrlr ve aydnlatlr. Ruhunda lmszlk
ilacna sahip olur. Her zaman olmasa bile baz durumlarda,
inisiasyonlarda ilahla bir olan yeni reel bir ahsiyet i na edilir373 .
Pavlus'un Rab kullanmnn kaynaklar olabilecekler hakkndaki
bu ksa bilgiden sonra, kesin bir kan olmamakla birlikte yukarda
ki bilgilerden hareketle unlar sylenebilir. lk H ristiyanlar, sa
Mesih hakknda Rab sfatn kullanyorlard. Bunu "Rabbimiz gel"
kullanmnda grmek mmkndr. Bu kullanmn, ldne ve
dirildiine inandklar sa iin, sradan bir stat bir efendi anla
mndan fazla bir a nlam ifade ettii de sylenebilir. Rab sfatnn
ncillerde kullanm da bu balamda dnlebilir. Burada, kelime
hem sa iin hem de Yahve iin kullanlmaktadr. Ancak, balamlar
ikisinin birbirine kartrlmadn ortaya koymaktadr.
Rab sfatnn -en azndan bir Yahudi olan Pavlus iin- Yahudi
kaynakl bir gemie sahip olduunu da yukarda anlatlanlardan
karmak mmkndr. Kelimenin Yahudi kullanmnda, Tanr'y
ifade etmek maksadyla Adoni'in yerine kullanld ve Yetmiler
371 Angus, The Environment of Early Christianity, s. 77.

372 Bultmann, Primitve Christianity in its Contemporoy Settings, s. 158.
373 Bultmann, a.g.e., s. 157-59.
Tercmesi'nde de, kyrios'a bunu karlnda yer verildii mey

dandadr.
yleyse, Pavlus'un kulland bu sfatn kken itibariyle bu iki
gemie ait olduunu sylemek mmkndr. Ancak, her iki kulla
nmda da, Tanr'nn yerine kullanlan Rab sfatn bir insan iin ve
bunlarn birbirlerinin yerine kullanldn gsterecek bir ey yok
tur. Bu yzden de, geriye len dirilen, ac eken ve bu ektiklerine
katlan tabisini kurtaran sr dinlerinin kurtarc rabbleri kalmakta
dr. Pavlus'un sa Mesih a nlayn, insanlar iin ektiklerini, kurta
rcl zerindeki vurgusunu dikkate aldmzda kelimeyi Yahudi
ve Hristiyan kullanmndan a lm olsa bile, ona sr d i n lerinin
rabblik anlamn ykledii ve sa Mesih iin kulland sylenebilir.
Pavlus'un bu kullanmnn Yahudilik deil de, helenistik anlamnn
yaygn olara k bilindii blgelerde kendi din a nlayn takd i m et
mede byk bir kolaylk salamas da Pavlus'un bu anlay tarz
iin itici bir g olarak dnlebilir3 74
C. Tanr Olu
Pavlus tarafndan kullanlan ve sa Mesih'in tanrsalln a

rtran bir dier kavram da Tanr Olu' dur. Rabb'le karlatrld
nda Pavlus tarafndan kullanm daha az olsa da (Roma. 1/3 vd.,
9; 8/3; Gaf. 4/4 Kor. I 1/9) yine de mektuplarnda yer verilen bir
sfattr375 Pavl us'un kulland ve sa'ya verebilecei en nem li,
en yce isimdir3 76 Ancak bu kullanm, Mesih ve Rab kullanmnda
olduu gibi, ilk kez kendisinin ortaya koyduu bir ey deildir.
374 Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 694, 96;M.A. Seifrir, "in Christ", DPL, s.
433.
375 Pavlus, "Tanr'nn Olu" ismini, mesih ve Rab ile karlatrldnda ok az ve
"Tanr'nn Olu" Kor. 1 1/3; "kendi olu" Kor. 1 2/20; Gal. 4/5-7 tarznda kulla
nr. Bir yerde de, Tanr'yla ayn zden olduunu ima eden bir tarzda kullanr.
Fi/ip. 2/6-8. Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 114.
3 76 Prudy, a .g.m., IDP, iV, s. 694; W. Douglas Mackenzie, "Jesus Christ", ERE, Vll,
s. 530.
Eski Ahit geleneinde israil 377, srail mil letinin temsilcisi olarak
kral 3 78, melekler 379 ve daha sonraki zamanlara doru insanlar380,
Tanr' nn oullar 381 olarak isimlendirilmekteydi. Bu tr isimlen
dirmeler onlarn Tanr'yla soy ilikileri olduu a nlamna gelme
mekteydi. Zira srail'in byle bir dnceyi kabul etmesi mmkn
deildir. Tanr'nn olu olmak, bir taraftan O'na itaatkar olmak
dier taraftan, tanrsal olarak grevlendirilmek ve sz konusu
grevi baka insanlara aktarmak anlamna gelmekteydi 382
Eski Ahit'te bazen, bt n Yahudiler ya da btn insanlar Tan
r'nn ocuklar olarak gr ldnden Tanr Baba olarak tanmla
nr. Genelde byle olmakla birlikte, zaman zaman bu sfat Tanr
tarafndan belli bir maksat iin seilen kimseleri ifade edecek
ekilde daraltlmaktayd . Mezmurlar'da Tanr'nn Baba, halknn
da O'nun oullar olduu ifade edilir (Mez. 2/7). Bu ifadeye uygun
olarak beklenen mesih Sleyman'n Mezmurlar'nda 383 , -kelime
mecazi olarak kullanlara k-, Tanr'nn Olu olarak selam lanr (5/.
Mez. 1 7) 384 Yine Davud' u n soyu ndan gelecek olan kral da Tan
r'nn Olu olarak isimlendirilir (Sam 11 7/14; Mez. 2/7, 89/26-27).
37 Hoea 1 1/1. Ayrca bkz. k. 4/22; a. 43/6 vd. Eski Ahit'te bu sfat bazen
srail ve bazen da teokratik ya da messiyanik kral iin kullanlrdr. Bu tarzda
kullanldnda Tanr'yla metafizik bir ilikiden ziyade sadece saygn bir ko
numu, bir taraftan sevgi ve tevecch d ier yandan ise, itimat ve itaat ilikisini
artrr. Daha sonraki Yahudi l iteratrnde kelime, ou kez mesihin bir s
fat olarak kullanlr (Enok 105/2; Ezra 7/28, 13/7). Morgon, The The Theology
and Religion of Paul, s. 56.
333388779018 Sam. i l 7/14; Mez. 2/7.

Tek. 6/2; Tes. 3 2/88.
Hik. 2/10-20, 5/1-5.
Ziesler, Pauline Religion, s. 41.
338832 Ziesler, a.g.e., s. 41; Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 693; Grant, Saint Paul,
s. 54.
Eski Ahit'te yer alan ve Sleyman'n Mezmurlar olarak da tasvir edilen iki
kitaptan fark olan eser, sekizinci yzyl Yahudi iirlerinden oluan bir koleksi
yonudur. Yunanca ve Sryanice versiyonlar vardr. M etin Pompey'i n Kuds'
ele geirmesine (m. 63) ve lmne (m. 48) dair gndermeleri ierir.
38 4 Grant, a,g,e., s. 54.
Helenistik dnya da bu sfat, krallar, felsefeciler, kahramanlar,

mucize yapanlar gibi gl ve karizmatik; kendilerinde allmn
dnda ve tabiatst gler bulunduunu ortaya koyan insanlara
veril mekteydi . Augustus'tan itibaren nce dou imparatorluun
da daha sonra Roma'da Roma imparatorlar tanr olarak kabul
edilmeye balandlar. Roma'da tanrlarla insanlar arasndaki ay
rm Yahudilikteki kadar byk deildi. Yar-tanr, yar-insan d
nceleri onlar iin mmknd.
Pavlus Tanr'nn Olu sfatn sa iin birka balamda kullanr.
Bunlardan birinde Pavlus, Tanr' nn Olu sfatn paganizmden ok
Yahudilikteki anlay yanstr ekilde, Mesih'in zel tanrsal hedef
leri/maksatlar gerekletirmek maksadyla seildiini ifade etmek
iin kullanr385 lmyle bizi Tanr'yla bartrr386, kendisi aracl
yla Tanr'nn btn vaatleri gerekleir387
385 Buradaki yaklam Pavlus'un Tanr'ya Olu'nu hibir zaman eitlemedii ve

onlar her zaman ayr telakki ettii ve muhtemelen ilk dnem anlayn yans
tan bir yaklamdr. Ancak burada Yahudi geleneine uygun okunmaya al
lan metinler, daha sonraki dnemlerde tamamen -paganist anlamda- anla
lmaya baland ve Hristiyan tarihindeki tartmalarn her zaman merkezin
de yer ald. Yukardaki metinlerden isa'nn tanrsall ve varlk ncesi zellik
lerinin ortaya konulmas tarzndaki bir okuma iin bkz. Amiot, a.g.e., s. 91-92.
Amiot bu yaklamn temel dayanaklarndan birisi olan Rom. 9/S'teki "Byk
atalar onlarn atalardr. Mesih de bedence onlardandr. O, hereyin zerinde
hkm sren sonsuza dek vlecek Tanr' dr" ifadelerini, Mesih'in Tanr olu
u iddiasn zora sokacak diye Tanr'ya atfedilmesini kabul etmez. Amiot, The
Key Concepts af St. Paul, s. 92, 10 nolu dipnot. Pavlus'un buradaki kulland
sfatn Tanr'ya m yoksa Mesih'e atfedilecei hususunda, Hristiyan tarihinde
farkl yorumlar yaplmtr. Bunlardan, Origen, iskenderiyeli Cyrill, Diodorus,
Photius Tanr'nn sfat olarak kabul ederken, Sociunus Mesih'e iaret ettiini
kabul eder. Erasmus ise, bazen birine bazen de dierine gnderme yapyor
olarak yorumlar. Tarihi sre iindeki bu yaklamlar nakleden, Sanday ve
Headman, gramer, balam ve Pavlus'un dnceleri esas alnarak, bu yakla
mlardan birincisinin tercih edilmesinin daha uygun olduunu syler.
William Sanday & Arthur Headlam, Critica/ and Exegetica/ Cammentar on The
Epistle ta The Romans, s . 234, 283. isa'nn tanrsalln ima edecek metinler
Pavlus'un mektuplarnda ok a z iken, Pastoral olarak bilenen ve Pavlus'a at
fedilen mektuplarda bu konu olduka youn bir ekilde ilenir. rnek olarak
bkz. Titus 2/13.
Yahudi gemii, Tanr' nn Olu kullanmnda bizatihi tanrsal

oulluu sa'ya atfetmesine izin vermez. Yahudilikte olduu gibi,
birine Tanr' nn Olu demekle, onun zel bir konuma, statye
sahip ve tanr tarafndan tercih edilen biri oluunu kasteder. Buna
uygun olarak, Pavlus'un sa'ya Tanr'nn Olu eklindeki gnder
mesi, onun Tanr'yla ilikisi asndan esiz bir konuma, statye ve
yak n l a sahip olduunu ortaya koyar3 88
Pavlus'un erken dnem mektuplar, tanrsal oul luu
eskatolojik kurtulu dncesiyle ilikili olarak betimlerler. kinci
geliinde sa, Tanr'nn oludur (Sel. / 1/10). Tanr'nn H ristiyan la
ra olan ars, Olu'yla birliktelie yneliktir. Bu birliktelik Rab sa
Mesih'in gnnde gereklik kazanacaktr (Kor. I 1/8-9). Beeriyet
tarihi, kemaline Oul olarak dirilen Mesih Krall Tanr'ya teslim
ettii (Kor. / 15/24) ve evrenin kendisine teslim olduu Oul, Tanr
her eyde olsun diye, kendisini Tanr'ya teslim edecektir (Kor. /
15/28)3 89
Bu eskatolojik balamda, sa'nn Tanr'nn Olu olarak isimlen
dirilmesi, Davud soyundan gelecek olan kraln Eski Ahit'e yer a ld
balama benzer yerlerde bulunur (Sam. il 7/12-14'un bir yan
smas olan Roma. 1/3-4). Yahudi messiyanik krallk beklentilerine
uygun olarak isa'y Tanr'nn Olu olarak vasflar. Ancak, Pavlus'un
Tanr Olu anlaynn tad dirilmesi, Tanr'nn olu olmas,
tanrsal gc ve otoriteyi uygulayan biri eklindeki zellikleri Ya
hudi mesiyanik anlaynda yoktur.
Pavlus, Galatyallar'a Mektup uyla kendisinin yaad tabia
'
tst tecrbe vastasyla Hristiyanlarn Ta nr'nn Olu olarak diri

len Mesih'le olan yakn ilikilerinin altn izmeye balar. Kendi
Hristiyan oluuna Baba'nn 'Olu'nu onda ifa etmesi' eklinde
386
"Zira eer dman iken, Olu'nun lm vastasyla Allah ile bartksa, ba
rm olarak onun hayat ile daha ziyade kurtulacaz" Rom. 5/10. Ayrca bkz.
Kor. 1 1/13 vd.
387
"nk Tanr'nn ne kadar vaatleri varsa ondadr" Kor. 1 1/20.
388 Hurtado, "Son of God", DPL, s. 903.
389 Stanley, Christ's Resurrection in Pauline Sateria/ogy, s . 266 ..
PAVLUS' U N CRETSNN ANA ZGLER 201
gnderme yapar ( Gaf. 1/169). Kendi hayatnn Oul olarak Me

sih'le ilikisi ile belirlendiini dnr ( Gaf. 2/20). Mesih Tanr'nn
olu olarak insanlar iin lerek onlara olan sevgisini ortaya koy
mutur. Ayrca, Pavlus iin, Baba' nn kendi Olu'n u gndermesiy
le gerekletirilen kurtulu, inananlarn oul olmas gibi bir mak
sada sahiptir ( Gaf. 4/4-6)390 .
Farkl metinler, oul olu annn farkl zamanlarda olacan
ifade ettikleri gibi, bazlar da onun doumundan nce var oldu
unu gsterir. Fi/ipeliler'e Mektup 2/6-1 1 bunlardan biri ve en
nemlisidir: "Mesih, Tanr z.ne sahip olduu halde, Tanr'ya
eitlii smsk sarlacak bir hak saymad. Ama yceliinden soyu
narak kul zn a ld ve insan benzeyiinde dodu ... "
Baz lar, buradaki ifadelerin Mesih'in tanrsal bir varlk oluunu

deil, onu Adem'le karlatrdn sylemelerine ramen, ou
kimse, Filipeliler'e Mektup 2/6-7'nin Mesih'in varlk ncesi oluu
na dair inanc yansttn kabul eder. Bu da, oulluk vasfn ya da .
ismini dirilile kazanm olsa bile, bu z doutan getirdiini
ortaya koyar, derler391
Pavlus ncil'ini, Olu'yla ilgili olarak Tanr'nn ncil'i (Roma. 1/1-
3) ya da basite "Oul' un ncil'i" (Roma. 1/9) eklinde isimlendiri r.
Bizim admza len Tanr, Oul olan Mesih'tir; biz Tanr'yla O'nun
Oul'unun lmyle bartk; Tanr enkarne olan olunun kutsal
beeriyeti sayesinde gnah mahkum etti. Mesih'in lmnn
Pavlus iin temel nemi, onun Tanr'nn Olu olarak lmesinde
yatar. Mesih'in Tanr'nn Olu olarak dirilii Hristiyan kaderinin
modelini belirler392 .
390 Gol. 4/4 vd. Morgan, Tanr'nn Olu oluunu hem varlk ncesi durumunda
hem de bir kul formuna sahip olduu zamanda devam ettirdiini (Rom.5/10,
8/32 ve Rom. 8/3) kabul eder. Ada ionist bir kristolojisinin hibir izinin
Pavlus'da yok olduunu syler. Keza Morgon, Mesih'in Tanr'nn Olu oluu
nu Ruh'a balanamayacan, nk Pavlus'da byle bir yaklamn olmadn
ifade eder. Morgon, The The Theology and Re/igion of Paul, s . 57, 58.
391 Hurta do, "Son of God", DPL, s. 745.
392 Rom. 5/8-10, 8/3, 32, 29.
202 PAVLUS HI RSTYANLIGINA G R
Pavlus, M esih ve Tanr'y ak bir ekilde zdeletirmekten

kanr. Daha sonrakilerin onun yaptn dndkleri ekilde
hibir zaman, ontolojik olarak ikisinin ayn ey olduklarn ilan
etmez. Ancak Pavlus, Mesih'in doasnn tanrsal olduun u, ayr
bir ilah deil fakat Tanr'nn tanrsalln paylatn syler (Fi/ip.
2/6). Selanikli/er'e /. Mektup 3/ll'de ise Tanr'ya ve sa'ya ayn ve
tek kelime ile gnderme yapar; bir ilahn tasvirinin iki yolu olsa
da 393 .
Tanr ile Tanr Olu'nun bir ve ayn olma anlamna gelen ifade
lerin yansra, onlarn arasn ayra n yeteri kadar metin de vardr.
kisinin stats n eitler grnen Filipelilere Mektup 2/10-ll'in
son ifadesi Mesih'in statsnn Tanr'nn yceltmesine matuf
olduunu ortaya koyan bir szle biter. kisinin arasn ayran en
net ifadelerden biri Korint/i/er'e 1. Mektup 7/5-6'dr. "Yerde ya da
gkte ilah diye adlandrlanlar varsa da -nitekim birok 'ilahlar' ve
'rabbler' vardr- bizim iin tek bir Tanr Baba vardr. O her eyin
kaynadr ve biz O' nun iin yaarz. Tek bir Rab vardr, O da sa
Mesih'tir. Her ey O'nun araclyla yaratld, biz de O'nun aracl
gy 1 a yaarz11 394 .
"
D. Tanr'nn Hikmeti 395

1/24, 30 ve 8/6 yer alan Pavlus'un hik
Korintliler'e /. Mektup
metle ilgili dnceleri, onun kozmik Mesih-Rabb kavramnda
almn bulur. Pavlus kendisinden nceki hellenistik Yahudiliin
hikmet396 anlayn kabul edip kendi hedefleri iin kullanrken bu
393 "Babamz Tanr'nn kendisi ve Rabbimiz sa size kavumamz iin yolumuzu

as n ! " Sel. 1 3/11.
3:4 Grant, Saint Paul, s . 55.
395 Helenistik Yahudilik'te, Tanr'nn dnyay yaratrken kulland arac rol
Sofia/Hikmet tarafndan yerine getirilir. Hikmet, Tanr'nn iradesi ve onun sz
nn yerine kullanlabilir olarak anlalmas sebebiyle, Tanr'nn evreni Hikmet
vastasyla yaratt kolayca kartlabilir. Pavlus'dan iki asr nce Sleyman'n
Hikmeti, Sofia'y Tanr'nn nlanm olarak ver. Leander, Paul and His Letters, s.
45.
396 Pavlus'un Yahudilerin yaratlta h ikmete verdikleri araclk roln, sa'ya
vermesi dnda, Pavlus hikmete dair olumlu bir ekilde bakmaz. Hatta, Tanr'nn
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGiLER 203
kullanmn artrdklar olduka nemlidir397 Pavlus helenisti k

Yahudilik'te olduu gibi, Tanr' nn yaratmadaki aracs olarak ka
bul edilen Tanr'nn H ikmeti'ni Mesih'in kendisi olarak isimlendi
rir. Onun roln Mesih'e verir: "her ey onun araclyla yaratld,
biz de onun araclyla yaarz (Kor. 1 8/6)"3 98 Pavlus'un bu yakla
m daha sonraki Logos retisinin 399 temeli olarak kabul edilse
de, kendisi varlk-ncesi Hikmet'in isa'nn misyonuyla ilikisini
ak bir ekilde ortaya koymaz. Pavlus iin sa, hakim bir adam ya
da hikmet reten biri deil, bizatihi hikmet'in kendisidir400
E. Davud'un Soyundan Olmas
Mesih Davud'un soyundandr (Roma. 1/3-4). Bu onun hem in

sani ynn hem de Mesih sfatn hak etmesine sebep olan soy
aacn gsterir. Mesih Yahudilerin ou iin, tanrsal bir ok ltuf
ve yetki verilmi olsa da onun insan ynn gsteren bir terim
dir. Mesih terimi onun dier sfatlarndan daha ok kullanlr. Bu
da kurtuluun inananlara yalnzca onlar gibi olan ve lp dirilen
bir insan vastasyla geleceini akla getirir401 .
Pavlus Mesih'i tam bir insan olarak anlar; ancak onun insanl
n nasl tarif ettiini ayrntlaryla ortaya koymaz. Mektu plarda

byle bir bilginin olmama sebebi Mesih ve onun greviyle ilgili
samal insan bilgeliine tercih ettiini bile sylemekten ekinmez. Kor. 1 1/25.
insan bilgeliine kar da olduka gvensizdir. Kor. 1 2/4, 5, 13, 3/19.
397 Prudy, "Paul the Apostle", /DP, iV, 695.
398 Leander, Poul and His Letters, s. 45
399 Philo, Tanr ve O'na yabanc olan dnya arasndaki boluu kapatmak iin,
kozmogonik ve soteriyolojik bir rol oynayan Logos kavramn ortaya atar. Logos
Tanr'nn yaratmadaki aracs ve dnyay bozulmaktan birlikte koruduklar gtr.
Tanr ve Logos dnya ile ile ilgilidir. Birincisi yaratc olarak, ikincisi ise, arac
sebebi olarak. Ayrca Logos, vahiydeki ve kurtulutaki tanrsal vastadr. Pavlus,
hibir yerde Mesih'i Logos olarak isimlendirmez. Ancak Morgan'a gre o,
Yuhanna'nn Logos bildirisine bir adm olarak kabul eder. Pavlus'un Mesih'i
helenistik temelde kullann ifade eden yaklamlar iin bkz. Morgan, The
Relgion ond Theology of Paul, s. 62-63. Mesih'in Tanr'nn dol uluunu ve kurtaran
bilgiyi nakletmede arac olmas hakknda bkz. Morgan, The Relgion and Theo/ogy
of Paul, s. 64.
400 Leander, a.g.e., s. 45.
401 Witherington,"Christlology", DPL s. 109.

gerekler hakknda Pavlus'la mektuplarnn alclar arasnda bir

n bilginin var olmasdr402
F. Kadndan Doma
Pavlus, sa'nn bir kadndan doduunu syler ( Gaf. 4/4). Onun

bu d nyaya gelii normal yolda n bir anne vastasyla olmutur.
isa' nn doumunun zikredildii mektuplarda onun dou munun
olaanstlne dair bir ey sylemez. Bu yaklamn yokluu
nu, bakireden doumu zikretmemesinde de grmek mmk ndr:
"sa, Yasa altndaki bir anneden Yasa altnda olarak domutur
(Gaf. 4/4) 403 . "
G. nsan Benzeyiinde Domas
Filipeliler'e Mek tup'ta Mesih'in insan benzeyiinde d oduun

dan sz edilir (Fi/ip. 2/7). Mesih insan eklini alara k gnah mah
kum etmitir (Roma. 8/3). Bu yzden de her hangi bir doketizm
sz konusu deildir. O, gerek et ve gerek kandr. Ancak M esih,
bedenin gnahkarlna katlmamtr (Roma. 8/3 ). Pavlus'un
mektuplar Mesih'in dnyevi hayatna dair bilgilere imalar d nda
ok yer vermezler. Son Akam Yemei'nin zikredildii yerde on
da, ekmei kran, arab dken ve bu tr dnyevi ltuflarndan
dolay semavi Baba'ya kreden bir insan olarak sz edilir. Burada
isa' nn yemei yediinden bahsedilmemekle birlikte, bu kesinlikle
ima edilir (Kor. 1 1 1/23/26).
Pavlus, Mesih'in insan oluundan yani onun enkarnasyonun
dan bahseder. Ancak enkarnasyon tabirini kullanmaz. M esih'in
insan oluundan bahsederken, iki farkl ifade kullanr. Bunlardan
birinde, Mesih'in insan olduunu ve Tanr' nn gnderdiini 404;
402 Witherington, a.g.m., DPL, s. 109.

40 3 Witherington, a .g.m., DPL, s. 109.
404 "Ama zaman dolunca, Tanr, Yasa altnda olanlar zgrle kavuturmak iin
kadndan doan, Yasa altnda doan z Olu'nu gnderdi" Gaf. 4/4; ayrca
bkz. Rom. 8/3.
dierinde ise sa'nn kendi iradesi ile varlk-ncesinden zaman

mekan boyutuna gelerek sa olduunu syler405 .
Vll . YASA ANLAYII
Yasa'y, Mesih, Ruh ve yeni hayat a nlayndan kaynaklanan

bak asna gre deerlendiren 406 Pavlus'un Yasa anlay, hem
onun iin hem d e okuyucular iin dncelerinin en zor olan
ksmn oluturur407 .
Yasa kelimesi Pavlus'un mektuplarnda toplam yz on sekiz
defa geer ve bunlarn yz tanesi Romallar'a Mektup ve
Galatya/lar'a Mektup'ta 408 on drt tanesi de Korintlilere /. -//.
Mektup'da yer alr. Yasa tartmasn, Romallar'a Mektup,
Galatya/lar'a Mektup ve Korintfiler'e /.-//. Mektup'ta; bunlar ara
snda da esas olarak Romallar'a Mektup'un 8/3-4; 13/8-10 ve
Korintliler'e /. Mektup' un 7/19, 9/21; Gaf. 5/14, 6/2 blmlerinde
yapar409 .
Yasa kelimesini, Yahudi kutsal metinlerine gnderme yapmak
iin kullandnda, bazen Pentatk (Gaf. 3/10; Kor. 1 9/9)410, bazen
405 "Mesih Tanr zne sahip olduu halde, Tanr'ya eitlii smsk sarlacak bir
hak saymad. Ama yceliinden soyunarak kul zn ald ve insan benzeyi
inde dodu. nsan biimine brnm olarak lme, armh zerinde lme
bile boyun eip kendini alaltt" Fi/ip. 2/7-8. Ayrca bkz. Kor. il 8/9; Rom. 1/3.
406 Leander, Poul and His Letters, s. 126.
407 Childs, Biblical Theology of the Old and New Testamens, s. 246; Ziesler,
Pauline Relgion, s. 11; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.1403 ..
408 G. G . Findley, "Law" (New Testament'te)", s. 536.
409 Hastings, "Law", DAC, i l, 687; Pavlus'un bu metinlerde zellikle de Romallara
Mektup'ta ve Galatyallar'a Mektup'fa Yasa'ya bak farkllk arzeder. nk
Galatyallara Mektup, Yasa'nn yerine getirilmesinin daha bir Hristiyan
olunmasnn bir koulu olarak gren Yahudicilere yazlmasna karn, Romal
lar'a Mektup, Sinagogdan ayrlarak H ristiyan olan tanrdan korkanlar ve Ya
hudilere ynelik kaleme alnmtr. Bir tartma ortam zellii tamaz. Beker,
Paul the Apostle, s. 53. Yasa'nn ilga edildiinin sylenmesi ise, Pavlus'un ta
lebelerinin kaleme ald mektuplardan yalnzca,, Efes. 2/15'de yer alr.
Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s . 1403.
410
Rom. 3/21 (Yasa ve Peygamberler gibii). Gaf. 4/21; Kor. 1 14/34.
da Mezmurfar (Roma. 3/19) da dahil btn Eski Ahit (Kor. f
4
14/21) 11 iin kullanr. Ancak bir kural olarak nomosu yalnzca,
M usa'ya ait olduu kabul edilen Tekvin' den Tesniye'ye kadar olan
kitaplar iin kullanr4 12 .
Pavlus iin tek bir yasa vard r. Putperestlerin kalplerinde olan
la Yahudilerin yazl Yasa's, her ikisi de Tanr' nn iradesinin yans
malardr. Bu yzden de, Yasa terimini, hep tekil olarak kullanr.
Mektuplarnda, Yasa'yla genellikle Kutsal metinlerde vahyedilen
Tanr'nn iradesini 41 3 kasteden Pavlus, onu bir ka anlamda kulla
nr:
Genel kanun/yasa anlamnda "ru h'un bu tr meyvelerine kar
bir yasa yoktur (Gaf. 5/23); "Yasa'nn olmad yerde su da yok
tur (Roma. 4/15)"; "Yasa'nn olmad yerde gnah saylmaz (Ro
ma. 5/13)"4 14 bazen nomosu mecazi a nlamda bir prensibe (Ro
ma. 3/27; 7/21, 23), gnaha (Roma. 7/23, 25) ya da gnah ve
lme (Roma. 8/2); insan doas anlamna (Roma. 2/14); imana
(Roma. 8/27), Mesih'e (Gaf. 6/2), ruha (Roma. 8/2) gnderme
yapacak ekilde kullanr41 5 . Birka yerde de Yasa'y, vicdann yeri
ne getirdii sorumluluk (Roma. 2/14-16), sivil yasa (Roma. 7/2-3 )
ve hatta Mesih'in arzusu anlamnda bile ku llanr (Gaf. 6/2)416
Geri kalan yerlerde, yaklak doksan yedi kez nomosu Mu
sa'nn Yasa'sna gnderme yapmak iin kullanmasna 4 1 7 ramen
yalnzca bir yerde "M usa' nn Yasa"sndan bahseder (Kor. I 14/34;
Roma. 3/3 1)418 Pavlus Musa'nn Yasa'snn dndaki yasalardan
411 Kor. 1 14/21; Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 696; Grant, Saint Paul, s. 49.
41 2 Ram. 5/12, 14. "Vaadden 430 yl sonra verilen Yasa"gibi. Hastings, "Law",
DAC, 111, s. 687. W. O. Davies, "Law in New Testament", IDB, 1 1 1, 99; Fitzmyer,
"Pauline Theology", NJBC, s. 1403.
413 Prudy, "Paul The Apostle", /DP, iV, 696.
4 14 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 76; Fitzmyer, a.g.m., NJBC, s. 1403.
4 15 Fitzmyer, a.g.e., s. 76; Prudy, a .g.m., /DP, iV, 696.
4 16 Prudy, "Paul The Apostle", /OP, iV, 696.
41 7 Fitzmyer, a.g.e., s . 75-76; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 1403;
Ridderbos, Paul:An Outline of His Theology, s. 106.
418 Davies, "Law in The New Testament", IDB, 1 1 1, 98; Fitzmyer, a.g.e., s. 76.
PAVLUS'UN GRETS N I N ANA ZGLER 207
da bahseder. Bunlar, Tanr'nn Yasa's4 19, gnah yasas 420 ve Me

sih Yasa's42 1 kullanmlardr.
Yasa'ya bak onun tarih anlayyla da i lgilidir. nk e
ayrd insanlk tarihinin bir safhasn, Yasa'nn bulunduu ksm
oluturur422 . Pavlus, lm, inayet, g nah gibi konularda olduu
gibi Yasa'y de kiiselletirerek kullan r. Bu da onlara, i nsani dav
ranlar atfetmesinden kaynaklanr423
Yasa, tanrsal emrin, srailliler' e vahyi olarak tarif edilebilir.
inde ahitler, vaadler ve mabetle ile ibadetler de yer alr. Dier
milletlerin paylaamad zel bir kutsall vardr. Putperestlerde
isel ve belirsiz bir kanaat olan Tanr'nn Yasa's, Yahudiler iin
objektif ve yanllanamaz bir ekilde yazl olarak formle edilmi
tir (Roma. 2/17-20; kr. Kor. fi 3/7). Bu Yasa, yerine getirmeseler
de (Roma. 2/21) Yahudilere putperestlere kar ahlaki bir avantaj
salar (Gaf. 2/15)424 .
Pavlus'un Yasa'ya kar tutumunu esas olarak Yasa ve Hristi
yan olan dier milletler meselesi belirler; ve onu hep bu zaviye
den deerlendirir425 Tanr'nn vahyi olduu iin onu kimsenin
reddedemeyeceini dnr426
419 Rom. 7/21-23, 25, 8/7, 9/19-23; Kor. 1 9/21.

420 Rom. 7/21-23, 25.
421 Gaf. 6/2; Rom. 9/19-23.
422 Fitzmyer, Pauf and His Theofogy, s. 76.
423 Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 1404.
424 Hastings, "Law", DAC, il, 687. Yasa, insan ile Tanr arasndaki ilikiyi ve insann
Tanr'ya badetini ya d a tanrsal emirleri yerine getirmeyiine dair dzenle
meleri ierir. Yasa'nn btnn yerine getirdiinde hayat bulur. Kazanaca
bu hayat bir inayet deil, yaptnn karlnda alaca bir bortur. Onu b
tn olarak yerine getiremediinde ise lanetlenecek ve lmn hakimiyeti al
tna girecektir. Gaf. 3/12; Rom. 4/4; Gaf. 3/10; Rom. 6/23, 7/10; Kor. 1 15/16.
425 Stendahl, Pauf Among Jews and Gentifes, s. 81. Kitab Mukaddes Szl,
"Law", s. 500. Morgan da, Yahudi-hristiyan zelotlarn, kurtulacak cemaatin
temel olarak Yahudi olamalar gerektii bu yzden de asgari emirleri mesela,
snneti yerine getirmeleri tavr, Pavlus'un Yasa'ya kar tavrn belirleyen un
surlarn banda yer alr. Morgan, The Refgion and Theofogy of Pauf, s. 79.
426 "Law", 08, s. 500.
Onun Yasa'ya yaklam iki adan birinci yzyl Yahudilii'ne

benzer: Yasa'nn znn, komu sevgisi olduuna iaret etmesi ve
bunun ifadesi olarak On Emir'in (dekolog) sosyal emirlerini gs
termesi (Roma. 13/8- 10; Gaf. 5/14); dier emirleri de bir kimsenin
komusuyla ilgili olarak kabul etmesidir427
M esih'ten nce i nsanln d uru mu yalnzca gnaha ve lme
mahkumiyet deil, ayn zamanda bu dnyann ru hlarna ve Ya
sa'ya klelikti (Gaf. 3/23 - 24). nsan l mahkumiyet altna alan
M usa'nn bu Yasa'sn, meleklerin ilan ettiini d nr. Bu zelli
inden dolay onlar Eski Ahit'in atalarna yaplan vaade gre, Ya
sa'nn daha aa bir konumda olmasn sem bolize eder (Gaf.
1/18). Bu tr varlklar her zaman kt, bazen iyi en azndan ntr
olabilirler (Kor. f l l/lO;Gaf. 4014)428
Beeri hayat n bir safhasnn aktr olarak Yasa'nn (Nomos)
kayna ilahidir. O, kutsal, tanrsal ve manev'idir429 Yani bu dn
yaya deil Tan rsal alana zg olarak tasvir edilir. Tanr' dan gelmi
olmas ve insan Tanr'yla birlikte yaamaya ynlendirmeyi hedef
lemesinden dolay "Tanr'nn Yasa'sdr (Roma. 7/22, 25,8/7)".
Pavlus, Yasa'y yerine getirmedeki baarszla ramen, Mesih'in
aksine Yasa'y hibir zaman sulamaz. Onun doru olmas d nda
ona gnderme yapmaz. O, Tanr'nn kutsal metinlerdeki tanrsal
iradesinin vahyidir430 Ayn ekilde, beer hayatnn bir aktr
olarak Yasa, "iyi/doru/gerek" (Roma. 7 /12,17) ve ruhsal (Ro-
42 7 Kari Rahner, SM., 111, 281.Ridderos, Pavlus'un Yasa anlayn sa'nn eirat
anlayyla benzerlikler gsterdiini syler. Bu benzerlikleri, Yasa'y sevgiye
indirgemesiyle (Rom. 13/8; Gol. 5/14 ve kr. Kor. 1 13) ortaya koyar.
Pavlus'un sevgiyi imandan ve mitten daha byk olarak isimlendirmesini de
sa ile olan benzerliine ekler. Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology,
s.136.
42 8 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 75.
429 Rom. 7/12, 14, 16, 22; Hristiyan olmadan nce Pavlus iin Yasa, btn srail
liler iin olduu gibi Tanr'nn stn inayetidir, vahyinin ve iradesinin zirvesi
dir; dinin merkezi ve adaletin kaynadr. Amiot, The Key Concepts of St. Paul,
s. 79.
430 Morgan, The Relgion and Theology of Paul, s.81.
ma. 7/149) yani, Tanrsal sifere ait olara k tasvir edilir43 1 . Onun
emirleri dorudur. Bizatihi kendisi doruyu hedefler. Ancak onun
istekleri yalnzca Mesih' de tamamlanr (Roma.8/4).
Yasa insanlara hayat versin diye indirilmitir; ancak hayat yeri
ne lm getirmitir432 H ibir insann tam anlamyla Yasa'y yerine
getirmesi mmk n olmadndan i nsanlara hayat verme fonksi
yonunu icra edememitir. Onun hayat verme hususundaki yete
neksizlii ayn zamanda Tanr'nn her eyi nceden grmesinin de
bir sonucudur. Zira Yasa'nn temel maksad, Tanr'nn inayetinin
daha gl olarak ilev grebilmesi iin insanlarn ahlaki ve ma
nevi izdraplarn arttrmakt. Yasa'nn verili sebeplerinden biri
buydu. Bu olumsuz fonksiyonu ayn zamanda onun olumlu roln
de oluturuyordu 433 . Pavlus mektu pla rnn hi birisinde Yasa'y
Tanr'dan bamsz ve onun belirledii hedefin d nda hareket
eden bir g olarak tasvir etmez. Yasa'ya atfedilen btn faa liyet
ler -kleletirme, ldrme gibi- Tanr'nn kurtarc maksadna
matuftur. Bu faaliyetler, bizatihi Tanr tarafndan gerekletirilir.
Bu gstergeler sebebiyledir ki, Mesih dndaki insanlar iin onun
ierdii korkun tehlike bilinir hale gelir434
Pavlus, iinde yaad skntnn sorumlusu olarak Yasa'y su
lamaz. Bu skntdan gnaha baml-dnyevi insan doasn so
rumlu tutar. Pavlus'un iinde yer alan ve Tanr'nn Yasa'sna kar
koyan, lm Yasa'sdr435 Bu Yasa, byk ksm itibaryle cismani
bedenin hakimiyetine bal olan kullansz ve yk olan riteller ve
seremoniler sisteminden ibarettir (Gaf. 5/8). Kutsal gnler, temiz
ve temiz olmayan yiyecekler ve snnet gibi dzenlemeleri cismani
bedene ynelik dzenlemelerdir ve ahlaken nemsiz eylerdir
(Gaf. 6/15)436
44443333421 Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 1404.

Rom. 7/10, Gaf. /12.
Hastings, "Law", DAC, i l, 688.
Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s.151.
443365 Rom. 7/12-23, 8/2.
Morgan, a.g.e., s. 82.
Nomos'u n oynad karmak rol insan hayatnda bir yabanc

lama balatr. Yahudilerin kendilerine hayat verecek olan Yasa'ya
sahip olduklar halde "hepsinin gnah ilemesi" bu yzden de
Tanr'nn yceliinden mahrum kalarak Yasa'ya sahip olmayarak
dier milletlerle ayn konuma dmelerini Pavlus, Yasa'nn insan
hayatnda yol at yabanclama (anomali) olarak ifade eder. Bu
sonucu itibariyle, insana hayat verecek olan Yasa' nn, bunu yapa
bilecek kapasitede olmad ortaya kar. Pavlus Yasa'nn bu
olumsuz ynne "Yasa'nn yapamad (Roma. 8/3)" eklinde
gnderme yapar. Yasa'nn yalnzca "yap", "yapma" gibi
emrilerinden ve bizatihi hayat verici gce sahip olmadndan
dolay hayat vermeye yetenekli deildir437 . Yasa'nn bu olumsuz
ynne ramen olumlu taraflar da vardr.
A. YASA'NIN OLUMLU YN LE R
Burada Yasa' nn olumlu ynleri olarak zikredilecek olanlardan

bir ksm, ilk bakta balkla pek uyumlu gibi grnmemektedir;
gnah arttrmak, suu gnah sayma, kurtulua vesile olamama
gibi. Ancak bunlar, tersten bir bakla olumlu bir fonksiyona sa
hiptirler. Eer zikredilen bu fonksiyonlar yerine getirmemi ol
sayd, o zaman Pavlus'un anlad anlamdaki bir ku rtulu plannn
ilemesi mmk n olmazd. Bu yzden de bu olaylar tersinden
Pavlus iin nemli olduundan Yasa'nn olumlu ynleri bal
altnda ilenmitir.
1. Yasa Gnah Arttrr
Yasa, hem nemsiz eyleri yasaklayarak hem de "yasaklanan

meyve lere" dair arzu uyand rarak ya da bunlarla Pavlus'un zihnini
megul edecek ekilde insan yetitirerek gnaha bir vesile rol
oynar. Pavlus bu rol, "Ben, eer Yasa a gzl olma demeseydi
"a gzl olmak nedir?"i bilmeyecektim" (Roma. 7/5, 7, 8, 11)438
437 Fitzmyer, Paul and His Thealagy, s. 76.

438 Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 696; Morgan, The Religion and Theology
of Paul, s. 101.
eklinde ifade eder439 . Pavlus iin, Yasa, gnah tahrik eden ve

onun ortaya kmasna sebep olan bir gtr. O, gnaha engel
olan deil, onu uyandrandr; onu azaltmaz aksine a rttrr (Roma.
5/20; 7/14)440
Ayrca gnah bir kez insann kontroln ele geirdikten sonra,
Yasa artk onu bu kontrolden kurtaramaz. nk Yasa, beden
karsnda zayftr (Roma. 8/3). stelik onun varl, insann duru
munu daha iyi hale getirmek yerine, gittike daha kt hale geti
rir. Bu yzden de, Pavlus, gnah tasvir etmek iin kulland her
vasf, ayn zamanda Yasa iin de kullanr. Gnah, insanlar iin
lm anlamna gelir, Yasa da (Kor. il 3/6). Zira lm, Yasa ile dn
yaya gelmitir (Roma. 7/10, 213); Gnah insa n kle haline getir
mitir; Yasa da 441 Gnah ileme arzusunun g nah arttrmaya
sebep olmas Yasa'nn yalnzca sonucu deil ayn zamanda onun
dnyaya geli maksaddr da. Yasa yalnzca gnah duygusunu
aa karmaz ayn zamanda onu retir ve bylece de onu art
ri"442 . Bunlara ramen, yani Yasa-gnah arasndaki bu kadar ok
ilikinin olmasna ramen, Pavlus gnah-Yasa zdeliini reddeder
"gnah Yasa ile ayn mdr? tabii ki hayr" (Roma. 7/7). Ancak Ya
sa'y tenkidinde aka sa' nn daha nce yaptndan daha da ileri
439 Weiss, Earliest Christianity, il, 547; Amiot, The Key Concepst of St. Pau/, s. 70;
Stendahl, Yasa'ya yklenilen bu gnah arttrma sulamasnn, hem Yahudilik
te hem de Hristiyanlktaki ortak bir retiden kaynaklandn ifade eder. Bu
retiye gre, Musa Sina dandan elinde levhalarla dndnde halknn al
tndan yaplm bir buzaya ta n grnce kzm ve elindeki levhalar yere
atarak onlar paralamtr. Sonra yeniden dan tepesine Yasa'nn ikinci bir
versiyonun a lmaya gider. Yorumculara gre ite bu ikinci kta alnan Yasa,
gnakarlarn emirleri inemesine ve halkn itaatsizliine dikkat ekendir. Bu
yzden o, gerek Yasa deildir. Stehdahl, Pavlus'un "Yasa'nn sular ortaya
karmak iin eklendi"ini sylediinde kastettiinin bu anlaya konu olan
Yasa olduunu syler. Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles, s. 20. Gna
hn Yasa'yla ortaya ktna dair yine bkz. Ridderbos, Pau/ : An Dut/ine of His
Theo/ogy, s. 144.
440 Ziesler, Pauline Christianitiy, s. 112-113; Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His
Theology, s.144, s.
441 Ridderb s, Paul: An Dut/ine of His Theology, s . 147.
442 Rom. 5/12-21;7/5-7 vd.; Ridderbos, a.g.e., s. 150.
gider443 . Pavlus'un Yasa'ya kar bu ekildeki olu msuz tavrnn

sebeplerinden biri ve belki de en nemlisi, Tanr'nn Olu'na kar
onun gzlerini kr etmesi ve onun kilisesini takibata uratmaya
sevk etmesi (Ga/. 1/13-14, 13/13; Fi/ip. 3/5-6) ve Mesih'i ondan
4
gizleyen bir perde olmu olmasyd (Kor. // 3/14/15)44 .
2. Sular Gnah Sayar
Yasa ahlaki anlamda bilgi verici bir rol oynar; "insana gerek
gnah bilgisini verir (Roma. 3/20)". Pavlus, Musa'dan nceki d
nemde ktln bulunduunu kabul eder; ancak bu dnemde
Yasa bulunmad ndan bunlarn Tanr'ya kar bir isyan olduu da
bilinmiyor, dolaysyla da gnah saylmyorlard (Roma. 5/13).
"Yasa'nn olmad yerde, emirleri ineme de yoktur (Roma.
4/15)"; "Yasa'nn yokluunda gnah ldr (Roma. 7/8 -9)445 ".
Yasa, Tanr tarafndan insann emirleri yerine getirmediinin bilgi
sinin akli olarak farknda olmas iin verilmitir. Bundan a nlalan,
Yasa'nn verilme sebebi gnah bilgisiyle birlikte, gnah ortaya
karmak ve onlarn emirler olarak inenmesine sebep olmak
tr446 . Bu fonksiyonuyla Yasa'nn yerine getirdii ey, i nsanlarn
gnahn farkna varmalarn salamak ve brahim'e yaplan vaadin
tamamlanmas olan Mesih'in kurtarc mesajna hazr hale getir
mektir447.
3. Kurtuluu Salayamaz
Yasa, kurtulu tarihinin bir paras ve kozmik bir g o lmas

sebebiyle gnah ve lm gibi bir gtr. Dindar yoldan karr.
Yasa, insann kendisini ahlakszlk ve gnahkarlktan korumaya
44 34 Grant, Saint Pau/, s. 47. Pavlus'un Yasa anlay ile stad sa'nn anlay
hakknda baknz. Morgan, The Re/igion and Theology af Pau/, s.96-97.
Dawies, "Law", /DB, i l i, 99.
445 Weiss, Earliest Christianity, il, 547; Morgan, a.g.e., s.244.
446 "Yasa, sular ortaya karmak iin antlamaya eklendi" Rom. 7 /21 ; "Ama
gnah, gnah olarak tannsn diye, iyi olann araclyla bana lm getiriyor
d u . yle ki, buyruk araclyla gnahn ne denli gnah olduu anlalsn"
Rom. 7/13. Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 150; Sanders, Paul
and Palestinian Judaism, s. 483.
447 Ziesler, Pauline Christianity, s. 109.
urat bir a lan yaratr. Pavlus bu tutumu gnah olarak grr.

nk bu dindarlk iddialar ve amelleri Tanr'y bize tabi klmaya
gtrr. ncil bunun gnah ve erait tarafndan oynanan hakiki rol
olduunu ortaya koyar448 .
Yasa, otoritesi altndaki insanlar lanetler. Pavlus, Tesniye.
27/26'den hareketle bunu "Yasa ilerinden olanlarn hepsi lanet
altndadr; nk: "Yasa kitabnda yazlm olan btn eyleri
yapmak iin onlard a durmayan her adam lanetlidir" diye yazlm
tr" eklinde ifade eder. nsanlarn Yasa'y yerine getirememe
sebebini Pavlus, Yasa'nn manevi yapsna zt olan insann dnyevi
yaps olarak zikreder. Dnyevi doas yznden gnahn klelii
ne satlm olmas yznden Tanr'nn manevi olan Yasa'sna bo
yun emez449
Yasa, nsan lar Mesih'e gtren bir gzetmen rol oynar (Ga/.
3/24; 4/1-2), onlar uurlandrr; ahlaki yeteneklerini disipline
eder; vadedilmi zamana kadar onlar kontrol a ltnda tutar (Ga/.
4/1-5); gnah arttrarak insanlar kendilerine teklif edilen areyi
kabule hazrlar (Roma. 7 /24); her trl kurtulu yolunu kapatarak
gnahkarn, Mesih'e iman vastasyla aklanmay artsz kabul
etmesini salar (Fi/ip. 3/9)450 . Pavlus bu maksada hizmetinden
dolay onu kutsal, d oru ve iyi diye vasflar (Roma. 7/7 vd.).
4. Yasa Hayat Vermez
Bu Yasa hayat vermek iin verilmemitir, zira "o zaman aklan

ma, gerekten Yasa'yla olurdu" (Ga/. 3/21). Ancak Pavlus'un yak
lamna gre, Yasa bu maksat iin gelmemitir. O zaman Yasa ne
iin gelmitir? Kutsal metinler her eyi gnah altna koydular ki,
vaad Mesih'e imana dayansn ve sa Mesih'e inananlara veril
sin451 . Yasa'nn her eyi gnah saymas, sa Mesih'e inananlarn
448 Kasemann, Perpectives On Paul, s . 72.

449 Hastings, "Law", DAC, il, 688-89; Davies, "Law in The New Testament", /DB.,
1 1 1, 100.
45 Findlay, "Law"., DBH, s. 536; Morgan, The Religion ond Theo/ogy of Pou/, s.
83-84, 244.
451 Kasemann, Pou/ Among Jews and Gentiles, s. 2 1 .
214 . PAVLUS HIRSTYANLIGINA G R
vaadi miras almalar iindir. Eer hayat verci bir zellii olmu
olsayd, a klanma Yasa'yla olurdu 452 .
B. YASA'NIN VARLIGININ SEBEB
Pavlus Yasa'nn varolu sebebini iki balk altnda Galatyallar

ve Romallarda ele alr ve aklar.
1. Geici Bir Rol Vardr
Musa Yasa'snn kurtu lu tarihinde geici bir rol vardr453 :

"Fakat iman gelmeden evvel, kefolunacak iman iin kapatlm
olarak, Yasa altnda muhafaza olunuyorduk. yle ki, imanla salih
saylalm diye, Yasa Mesih iin mrebbimiz oldu (Gaf. 3/23-24)".
Pavlus burada nomos/Yasa'y, helenistik dnya da okul ocuklar
n koruyan, onlara snflarda rehberlik eden, almalarn gzeten
kle/pedagog olarak tasvir eder454 . Bylece Yasa, insanlar M esih
gelinceye kadar disipline eder. Ridderbos, Pedegogun gzetimin
de olmann eitim almak anlamnda okulda olmak anlamna gel
mediini, daha ziyade zgr olmamak, bir kimsenin kendisini kul
konu munda bulmas, yabanc bir gcn a ltnda hissetmesi anla
m na geldiini ifade eder455 Beker ise Yasa'nn gnah uuru nu, af
\
ihtiyacn keskinletiren ve Mesih'e gtren hoca a nlamnda bir
452 Sanders, Pauf and Pafestinian Judaism, s. 483, Beker, Pauf the Apostfe, s . 54.
453 Gaf. 3/19-20; Davies, "Law in New Testament" JDB, 111, 100; Ziesler, Pauline
Christianity, s. 108.
454 Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.1404. Bultmann, Gaf. 3/24'deki "Yasa,
Mesih gelinceye kadar, eiticimiz oldu" metnin, bir kiinin Yasa tarafndan
sbjektif mitsizlik durumuna gtrld ve bylece de Tanr'nn affedici
inayeti arzusuyla dolduu eklinde anlalamayaca, onun yerine insann Ya
sa altndaki objektif mitsizlik durumuna iaret ettiini kabul eder. Bundan
dolay, insanlar iin engelleyici bir unsur grevi grr. Rom. 9/33; Kor. 1 1/23.
Stendahl, The King James Version'un Gaf.3/4'deki paidaggosu eitici anla
mndaki tercmesinin yanl olduu, ancak bu yanln teolojik anlamda, g
nahn su olduunu ortaya koyma ve Mesih'in geliiyle balayacak olan yeni
hayatta inayeti ve aff aramaya gtrme ilevi grd iin bu tercmenin
kullanldn ifade eder. Stendahl, Pauf Among Jews and Gentiles, s.18.
paidaggosun antik Yunanda ve Roma'daki anlam ve kullanmlar iin bkz .
. Stendahl, a.g.e., s. 2 1
m Ridderbos, Pauf : A n Outline of His Theology, s.148.
fonksiyonunun olmadn syler. "Mesih gelinceye kadar" ifadesi,

onun geicilii anlamndadr456
Yasa, brahim'e yaplan vaadden 430 (Gaf. 3/17) yl sonra gel
mitir ve onun geerlilii Mesih'in zaman gelinceye kadardr (Gaf.
3/15-22). Bu yzden o, mu hafz/koruyucu olarak hizmet gr r.
Kurtulu iin kesin bir temel olan M esih ve ona iman geldiine
gre, Yasa bir muhafz/koruyucu olarak grevini yerine getirmi
olur457 Yasa'nn kurtulu tarihindeki konumu geici de olsa, "Tan
r tarafndan teyid edilmi olan ahdi hk msz brakmaz (Gaf.
3/18)", brahim'e yaplan vaadi ortadan kaldrmaz458 .
Pavlus'un Yasa'nn geicilii sonucuna u lamasndaki hareket
noktas, Tanr'nn bu messiyanik zamannda, brahim'e yaplan
vaadlerin tamamlanmasna katlan (Gaf. 3/29) milletlere (gentile)
niin Yasa'nn empoze edilemeyeceidir459
2. Beden Yznden Yasa Gszdr
Gafatyaffar'a Mektup'undaki aklamasn yetersiz bulan

Pavlus, Romaffar'a Mektup 7/1, 8/4' telif ederken nceki zahiri
aklamay reddederek daha temel olan felsefi bir aklama geti
rir. Glk, Yasa'ya deil, Tanr'ya yabanclam ve O'na dman
bedenin bu d nyevi konumundaki insandadr. nsan (Antropo) ya
da ego zayftr ve kendisinde meskun olan Hamartian n/gnahn .
hakimiyeti a ltndadr. "Ben cismaniyim (sakrkinos), gnah altnda
satlmm (Roma. 7/14)". Adem'in emirleri inemesiyle insann
varlk dnyasna giren kt g Hamartia, esas olarak cismani
olmas sebebiyle insan (Antropos) kle haline getirmitir460 . insan
egosu, ruhen Tanr'nn Yasa'sna hizmet etmekle beraber, beden
le Gnah Yasa'sna hizmet eder (Roma. 7/17,25). Yani insan zih
nen Tanr'nn Yasa'snn ne iin var olduunu kabul eder; ancak,
onun beden olarak gsz beeri konumu Pavlus'un sembolik
456 Beker, Pau/ the Apostle, s.55.

457 Stendahl, Paul Amang Jews and Gentiles, s. 86; Beker, Pau/ the Apostle, s. 54.
458 Fitzmyer, Pau/ and His Theo/ogy, s.78.
459 Stendahl, Paul among The Jews and Gentiles., s. 86.
46 Fitzmyer, a.g.e., s. 78; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.1404-5.
olara k, "G n a h Yasa's (nomos)" d iye isimlendird ii gnaha kle

d i r461 . Pavl us, Yasa, bedenle ilgili olduu ii n gszd r {Kor. il 3/6
vd), der. H atta Yasa'y ve bedeni birbirlerinin yerine k a rlkl o la
ra k kullanr. Bu ka rlkl kullanm, bedenin bu d nyaya ait ve ge
ici o l d uundan Yasa'n n da geici olduunu ifade etmek iin
k u l l a n l r462 . Yasa, gnah ortad a n kaldrp bedeni ele gei re rek,
gnahn lml bedene a rt k hakim ola maz hale ge lmesini sala
mada yetersizdir463 . Bundan da nemlisi, Pavlus, Yasa' n n, evrenin
m a nevi gleriyle ilikili olduunu ka b u l eder. O n u n b u manevi
glerden maksad n n464 ne olduunu tam olarak ortaya koymak
m m kn deildir465 . Ancak buradan a n latmaya al t ey, bu
glerin etkisiyle Yasa' n n kt emel lere h izmet etmeye ve fonk
siyonunun eytan n fon ksiyonuna denk olmaya bal a m o l mas
dr (Roma. 2/12, 3/19, 7/7-8; Kor. il 3/6 vd .) 466 .
C. YASA'NIN LGASI MI, TAMAMLAN MASI MI?
Pavlus'un, Musa Yasa'syla ilgili bir d ier ve tartmal ifadesi

ise "ne var ki, her iman edenin aklanmas iin M esih, Yasa' n n
sonu d u r ( telos nomou) (Roma. 10/4)" 467, szd r. Bu ifad e Tevrat
461 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 78. Pavlus'un kulland klelik kavramla
rnn kullanmnn Roma'daki klelik hukukunun zelliklerini m i yoksa Yunan
klelik hukukunun zelliklerini yanstt tartmas iin bkz. F. Lyall, Roman
Law n The Writings of Paul-The Slave and the Freedman", N ew Testamen
Studies, Chambridge, 1970, XVll, s. 73-799.
462 Bo Reicko, "The Law and This World According to Paul, Some thoughts
concerning Ga/.4/1-11", JBL, s. 268; Weiss, Earliest Christianity, il, s. 548.
463 Rom. 6/12.
464 Pavlus'un Yasa'y evrenin manevi gleriyle ilikili olarak grmesinden mak
sadn Galatyalllar 4/1-l'i ele alarak ortaya koymaya ynelik bir aba iin bkz.
Bo Reicke, "The Law and This World According to Paul, Some thoughts
concerning Ga/.4/1-11 ", JBL, s. 259-276.
465 Pavlus'un mektuplarnda geen bu glerden anladklar hakknda ayrntl
bilgi iin bkz. D.G. Reid, "Principalities and Powers" , DPL, s. 740-751.
46 Dawies, a .g.m., /08, 111, 99; Weiss, Earliest Christianity, il, 548. Weiss'e gre,
Pavlus'un; Yahudiler Yasa'nn paganlar ise szde tanrlarn esareti altnda ol
duklarndan ikisinin ayn konumda yani, dnyann glerine klelik etmeleri
anlamnda kabul eder.
467 Lteryan rahip "imdiyse, nceden tutsa olduumuz Yasa karsnda lerek
o Yasa' dan zgr klndk. yle ki, yazl Yasa'ya bal olan eski yaamda deil
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 2 17
dneminin sonunu ima eder gr nmekted i r. Ancak te/os, hem

"son, yok o l ma" hem d e "hedef, maksat" anlam larna gelebilir.
Birinci a n lamda Mesih, bt n insanln Tanr'nn gznde Yasa'y
yerine getirme vastasyla doru l ua u lama gayreti nin yok edil
mesi a n la m nda Yasa' n n sonu d u r. Bu a n lam, Ga/atayallar'a Mek
tup'un Yasa' n n geici olduuna dair olan yaklamna uygundur.
Romallar'a Mektup 9/3 1-33'deki, " yleyse ne d iye l i m ? Ak

lanma peinde o lmayan milletler, imandan gelen aklanmaya ka
vutular. Aklan may salayacak b i r yasa n n ard ndan giden srail
ise, o yasay yeri ne getiremedi", balam a rkadan koma ya da
yar mecazyla ilgil i old uu ndan te/osu n son anlam tercih edile
bilir. Byle bir takip belli bir hed efi ima ed er; b u yzden d e Roma
llar'a Mektup 10/4'deki te/os iin "hedef/ma ksad" anlam tercih
edilebi lir. sra i l'in u lamaya alt hedef, imdi M esih'e iman
vastasyla baa rld (Roma. 9/30- 3 1 ) . Ayn ekilde Romallar'a
Mektup 8/2 - 3'te te/os kelimesinin "ortadan kald rma" a n la m nda
terc mesini gerektirmez. nk Romallar'a Mektup 8/4, Yasa'nn
. tam o lara k istedii eyi n, bedene gre d eil de, .Ruh'a gre yr
yen bizlerde tamamlandn aka ifade eder. Bir d ier ifadeyle
Tanr, Yasa'nn gerektirdii eyi i nayet ve M esih'e iman vastasyla
insanla rda meydana getirdi468 .
Mesih'in Yasa's, ciddi olara k arat rldnda o n u n Sevgi Ya

sa's olduu gr l r. Akas Pavlus, On Emir'in 5, 6, 7, 8 emirle
rini "komu n u kendin gi bi sev" eklinde zetler ve Mesih'in Ya
sa'sn, "bu nedenle sevgi, Yasa'nn yerine getiri l mesidir" d iyerek
Musa Yasa' snn yerine Sevgi Yasa'sn koyar (Roma. 13/5-10). Bu
ayn zama nda, Mesih tarafndan Musa Yasa'snn yerine konan
"Ruh'u n Yasa'sdr (Roma. 8/2)". Pavlus bu terimi, R u h'un faa liye-
de Ruh'un salad yeni yaamda kulluk edeli m "Rom. 7/6'dan haraketle Ya

sa'nn mutlak anlamda devre d kaldn gstermeye alr.Anders Nygren,
Commentary on Romans, s. 275 vd'den naklen Ridderbos, Pau/: An Out/ine of
His Theo/ogy, s. 279.
468 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 80; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC,
s . 1405.
tini nomos terimiyle tanmlamak iin ikisini bir araya geti re rek
R u h' u n Yasa's eklinde, kullanr469
Anca k, Yasa bir kurtulu vastas o larak a nlald mddete

Mesih, o n u n sona e riini gste rir470 . nk a rtk amellerle ya da
M usa'nun Yasa'sna itaatle kurtulu m m k n dei ldir. Yasa iyi,
a d i l ve hatta onun bir ksm emirleri H ristiya nlar iin a h l a k! reh
ber olma deerine sahiptir (Kor. I 10). Fakat o, insa nlara iyi ve
kt hakknda bilgi verebilmekte ise de, kt den kanmak ve
iyil i k yapmak ve bylece Ta nr' n n rzasna nail olmak iin gereken
gc salaya mam tr. Yasa m u hteem o l makla birlikte, Ta nr'nn
m kemmel i radesi n i n vahyi olan Mesih ta rafndan ka ldrlmtr
(Kor. il 3/4-18) 471 H ristiya n olmakla insann Tanr n nd e ki ko
numu deitii nden, evve lce Yasa altnda olan kimse a rtk M e
sih'de inayetin ve bu i nayetin akla mas a ltndadr. Tanr'yla birlik
te olmann bir vastas, kurtu lmann bir yolu ya da kend i gayretle
riyle ku rtuluun bir vastas olarak gr len Yasa' n n ortad a n kald
rlm as, Ya hudilerle mil letler a rasndaki e ngeli ortadan ka l d rr.
Kurtu luun vastas, dirilen Mesih'e iman ise, o zaman, d ini h ibir
ay rm yaplmakszn bu kurtulu bt n gru plara amil o la bi li r472
Yasa d nyayla old uu kad a r, bedenle de alakaldr. Kurt u lu,

M esih'in lm vastasyla gerekleiyorsa, bu ayn zamanda
d nya dan, bedenden ve Yasa'dan d a kurtulu anlamna gelir473
Keza, kurtulu yalnzca sa Mesih ve ona olan iman vastasyla
geliyorsa, o zaman sn netle ve Yasa'nn em irlerin i n g zeti l mesi
ile gel miyor demektir474 . Pavl us, M esih'e imann ya l n zca gerekli
deil ayn zamanda ku rtulu iin yeterli olduunu kabul ettiin
den, Yasa kadar kutsal bir eyi n fazladan herhangi bir ey emre
demeyeceini dnr475 Ayrca, am vizyon u Pavlus' da eski
469 Fitzmyer, a.g.e., s. 98-99.

470 Rahner, "Law", SM, 111, 282; Prudy, "Paul The Apostel", IDP, iV, 701.
471 Witherington, "Christology", s. 102-3.
472 Witherington, a.g.m., s. 103.
473 Gaf. 4/4; Weiss, Earfiest Christianity, il, s. 548.
474 Gaf. 16. Rom. 11/6. Hastings, a. g.m., DAC, il, 688.
475 Ziesler, Pauf and His Theofogy, s . 90.
eylerin ortadan ka lkt, yeni eylerin varl k kazand

eskatolojinin ia reti olmutu. am vizyonu ile balayan yeni a,
Pavlus'a Mesih merkezli yeni bir Yasa ve yeni bir ahlak a nlay
getirmit i476
Guignebert de, Pavlus'un s nnetin Yu nan l lar' n houna git

meyen bir ey olduunu, Ya hudi Yasa' snn o n larn h ayat anlay
larna ve d nce tarzlarna uymadn d ndnden, sa'nn,
Yasa'y, d eitirmek iin geldiini kabul etmede fazla te redd t
etmed iini syler. Ancak G u ignebert, bu yaklamn onikiler tara
fndan kabul edildiini ve bunun ayn zamanda sevi liin Yahudi
likten ayrlmas ve mustakil bir d i n haline gelmesi anlamna geldi
ini de ifade eder477.
Bultmann da, Yasa'nn Pavlus'da ki iki tr deerlendiril mesin

den sz eder: Bir ta rafta n ondan ebedi ve Tan r' n n s regiden
iradesi, d ier ya ndan ise, Mesih'le ortadan ka l ka n bir ey. zelli k
le bu ikinci anlay, "M usa' n n Yasa's" ve Tanr'ya kadar gitme
yen, ancak meleki glere atfedilen "ariz7" yasayla (Gaf. 3/19 vd)
ilgilid i r478
Ya hudi eskatolojik a n layna gre d nyan n kt l eytan

lardan kaynaklanmaktadr ve melek! varlklar Ta nr'nn izin ver
mesiyle kendil erini Ta nr'yl a i nsan lar a rasna konulandrmlar
dr. Bu yzden d e, en basit anlamnda kurtulu, M esih! kra l l n bu
duruma bir son vermesidir. Pavlus'a gre, Yasa melek! varl klar
tarafndan verilm itir ve onunla insanlar kendilerine tabi kl maya
476 Witherington, "Christology", s. 103.

478 Bultmann, Theology, 1, s. 268. Bultmann, meleki gler kullanmnn mitolojik
bir k.ullanm olduunu ve Pavlus'un bunu Gnostisizm'den aldn syler.
Bultmann, Primitive Christianity in its Comtemporary Settings, s. 190.
Tesniye' nin Yunanca verisiyonuna dayanan bir Yahudi geleneine gre me
leksi gler, Sina' da Yasa'nn verilmesinde aracydlar. Bu dnce esasen Ya
sa'y daha fazla yceltmek maksadna ynelik olmasna ramen, Pavlus bunu
Yasa'nn daha az yce oluuna ve onun aalna iaret etmek maksadyla
kullanr. Musa gibi insan olan bir ikinci aracnn kullanlmasnn da, Yahudi
kodunu zayflatan bir baka unsur olduunu ileri srer. Grant, Saint Paul, s.
49.
a ltklar ii n Mesih'in lmyle bunlarn gleri sarsl m tr ve

Yasa'nn ze ri nde artk fazla bir gce sahip d eildir. Yah u d i d
ncesinde, m essiya n i k hakimiyetin balamasyla Yasa sona e re r
ken, Pavlus iin, Mesih'in l myle geersiz klnr. Scheweitzer'e
gre Pavlus iin Yasa, melek! varlklarn hakim old uu tabii d nya
ya a ittir. Bu yzden sa M esih'te olanlar hususunda Yasa geersiz
d i r. Yahudilerin a n lay tarzna gre, eskatoloj i ve Yasa bir a rada
b u l u nmas mmkn ol mayan i ki olgu d u r. nk messiya nik an
semavi ze llii, mutlak bir Evharistiya'daa ynel i k isel bir saik
olmasndan dolay, tabii d nya iin temellendirilmi olan Yasa'yla
uyumaz. Ya hudi eskatoloji a nl ayndaki bu Yasa-eskatoloj i
uyumazl sonraki dnem a pokaliptik Ya hudilik ta raf nd a n de
facto bir d u ru m olarak ka bul edilmitir479
Daha sonraki Ya hudi a pokaliptik eserlerinde, Yasa' n n gelecek

olan kra l lkta varln n sona e recei iddia edilmemekle birli kte,
onlar da, yukarda ifade edilen Yasa-eskatolji uyumazl ndan
etkilenmilerd i r. H ibir zaman gelecek messiya n i k kra l l kta Ya
sa' n n hakimiyetini d evam etti recei ve o n u n m kemmel bir e-.
kilde Yasa'nn yeri ne getirildii bir zaman olaca ileri srlme mi
t i r. Aksine o an, btn d nyevi snrlard a n kurtulmu bir o rtam
daki yeni bir hayat olarak takd i m edilir. Scheweitzer, iV. Ezra ve i l .
Baruh'daki mesihl krallarn, Yasa' n n yeri ne getirild ii b i r kra l l k
olara k beti m lenmed ii ni r n e k olarak verir. Yasa kra l l a varma
hususunda yard m eder, _a ncak bu d u ru m a u l aldnda ise, insan
yen i artlarn gerei olara k tabii bir itkiyle Tan r' n n i radesine
uyg u n b i r ekilde hare ket eder. Pavlus'da bu davra n lsnn
yeri ni, onunla zt olan, d irili ru h u n u n i l ha m ettii mesiya n i k va rlk
tarznn tabiatst karakteriyle uyuan bir ahlak a n lay alr480
Sanders, Schweitzer'in Pavlus' u n Yasa' n n geerlilii a nlayn

tart rken ileri srd Yah u d i eskato loj i k a n lay-Yasa uyumaz
ln d esteklemek maksad yla bavu rduu iV. Ezra ve i l . Baru h'un
447890 Schweitzer, Mysticism of Pou/ the Apostle, s. 192; Sanders Poul and
,
Palestinian Judaism, s. 477.

Schweitzer, a.g.e., s . 192.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 2 2 1
bu konuda destekleyici kaynaklar olmad gibi, Pavlus dnemi

soferlmi n (katiplerin) de onun tasvir ettii gibi d nmediklerini
syler. Schweitzer, Pavlus'u Yahudi apokaliptik dncesine uy
gun olarak aklamaya alr. Ancak, Sanders'e gre, _Schweitzer,
nce hibir dayana olmakszn yukarda ifade edilen eyleri
apokaliptizm inin bir gstergesi olarak kabul eder, sonra da
Pavlus'un da bu dnceyi paylatn gstermeye alr. Oysa,
Pavlus, Yasa'nn hayat vermediini, bu yzden de, onun aklanma
y salamad (Ga/. 3/2 1); aklanmann kutsal metinlere imanla
elde edileceini (Ga/.3/1 1 ; Roma. 4/2, 10/5, 11) dolaysyla kesin
likle Yasa'yla elde edilmeyeceini ve Yasa'nn g nah, gnah ola
rak bilinmesi ve bylece de i man gelinceye kadar btn dnyann
mahkumiyet altnda olmas fonksiyonunu icra ettiini sylemekle
birlikte, Pavlus'un Yahudi dncesine uygu n olarak Yasa'nn
ilgasn dnd anlamna gelmedii gibi, sa'nn Mesih olmas
da, Yasa'nn ilgasnn gerekliliinin sebebi deildir481
Pavlus'un herkesin arld halde kalmasna dair Schweitzer'in
yaklamnn uygun olmadn syleyen Sanders, milletleri Ya
sa' nn emirlerini yerine getirmekten alkoymasn, arldklar
konumu srdrmeleri anlamnda deil de, Yasa'y yerine getirme
nin Mesih'in bedeninin yeleri olanlar birbirinden ayrd (Gaf.
2/1 1-14) iin Yasa'y uygulamamalarn istedii a nlamnda oldu
unu syler.
Pavlus' un Yasa'ya bakna Yahudilerin dnyann sonuna doru
milletlerin Sion dana gelecekleri beklentilerinin radikalletiril
mesi olarak baklamaz. Bu beklenti, Yahudi Yasa'sna itaat ve Tek
Tanr'ya ibadetle ilgilidir. Kurtulua ulamann evrenselletirilmesi
deildir ve kesinlikle Yasa'nn ilgas anlamna gelmemektedir482
481 Sanders, Pau/ and Palestinian Judaism, s.480.

482 Sanders, a.g.e., s.497. Sanders'in Pavlus'un kurtuluu evrenselletirilmesi gibi
bir yaklam sonucunun Yasa'nn ilgas olmadni syleyerek sanki Pavlus'un
kurtuluu evrenselletirmeyi dnmemektedir gibi bir sonu karr ki, mek
tuplarda aka bunun reddi yer alr. En ak rneklerinden birisi Rom.
1/16'dr: nk ben Mjde'den utanmyorum. Mjde, nce Yahudilerin, son-
Pavlus' u n mektuplarndaki konuyla ilgili ifadelerine d ikkat e

ken Beke r, temel tezi olan "tutarl merkez" ve o n u n a rtlara gre
yoru m l a nmas yaklamndan hare ketle meseleyi akla maya a l
r. G a l atya'dakiler iyi bir H ristiya n olmann ancak Yasa'y yerine
getirmekle mmkn olacan dnd klerinden, onlar bu yakla
m d a n vazgeirmeye ynelik olarak Yasa'ya kar kat bir tutum
izler. Yasa'yla iman birbiri n i n a lternatifi olarak takdim eder. Yasa,
b t n olarak yerine getiri l mesi gerektiinden, yoksa lanetin gere
kecei ve bunun ayn zamanda da Ta nr'nn i nayeti nden ma hrum
kalmak anlamna gelecei ni ifade edere k bir anlamda Yasaa'y
yerine getirmenin aklanmak, vaade mazhar olmak ba kmndan bir
fonksiyona sahip olmad n ortaya koymaya a lr. Oysa, Romaf
far'a Mektup'ta durum bundan tamamen fa rkl dr. Burada Yasa
savunulur. Pavl us Yasa'dan "kutsal, adil/doru, iyi ve manevi"
diye szeder (Roma. 7/12, 14). Hatta, Yasa'y yeri ne getird i klerin
den bile szeder (Roma. 3/3 1, 8/4). Galatya'd a ki ort a m ise
Pavl us'u, Yasa'ya tarihte olu msuz bir fon ksiyon ykleyecek dere
cede rad ikal bir herme ntie gtrr. H atta bu yaklamndan
dolay, gnostistikleri n ve ahlaki ku ra llara nem vermeyenlerin
elinde keye skt rlmas sebebiyle, Pavlus' u n kendi d ncesini
de tehlikeye sokar (Gaf. 5/13 - 24). Pavlus, burada imann sonucu
olan kutsamayla, Yasa ve o n u n emirleri ni yerine getirmenin sonu
cu olan laneti birbiri nin ztt eyler olarak karlatrr. Yasa M e
sih'i l anetler ve M esih, iman ve kutsa ma milletleri de kapsasn
d iye, Yasa'y ilga eder. man ve Yasa a rasndaki ztlk, Habakkuk
2/4 (Gaf. 3/11 ) Levililer 18/5 (Gaf. 3/12) i l e karlatrlara k d a ha
d a beli rgin leti rili r. man, amele muhal iftir. nk Tanr iman,
kurtulu tari h i n i n temeli o larak koymutur (Gaf. 3/11, 12) 483
b ra him'in tek evlad /soyu olarak Mesih, Yasa'nn geiciliine

ve istenil meyen haki miyetine son verd i . M esih'e olan kurta rc
iman, bir gerek haline gelerek Yasa' n n mahkum ediinin ste
sinden gel d i . Burada Yasa' n n kurtulu tarihindeki yeri ne dair
r a da Yahudi olmayanlarn olmak zere, i m a n eden herkesin kurtuluu iin

Tanr'nn gcdr... ".
483 Beker, Pau/ the Apost/e, s.53,54.
Tanr'nn olu msuz niyeti aktr: O, Mesih'te gerekleecek olan

yeni zg rlk iin zoru n l u bir sahifedir (Ga/. 3/29). Bu yzden de
44
Yasa'ya geri dn, M esih'ten kopma anlamna gelir (Gaf. 5/4) 8 .
Galatya daki ya hudici lerin tavrlar sebebiyle Pavlus'un, man
ncil'inin zaferinin milletler iin de geerli olabil mesine ynelik
abas, Yasa'nn bt nyle yoksaylmasn gerektirm itir. Pavl us'la
onlarn ya klam a rasndaki ztl k, ok belirgindir. Tercih zg rlk
klelik, Tevrat-Mesih a rasndad r (Ga/. 2/4, 3/2-5, 4/9, 22-26, 5/1-
48s
4) .
Pavlus' u n Yasa'n n ilgasn ortaya koymaya al t yerlerde

bunu nii n yaptna dair Schweitzer bir ta km soru la r ortaya atar.
Schweitzer sorduu bu soru la r, Pavlus' u n yaad klarnn onda bu
tr bir sonuca ulamaya gtrecek bir zellie sahip olmad ,
yani onun am yolunda yaad klarnn Yasa ile dorudan bir ba
lants olmad ekl inde cevapland rr. Pavlus Mesih'in kurban
olarak lmne dair Antakya gelenei ni yal n zca ka bul etmez,
onu radika l bir ekilde d eitirir. Ancak Mesih'i n lmn ve
diriliini Yasa' n n radikal bir sonu olarak yoru mlar. Ya hud ilerin
i sa'nn messiya n i k kon u muyla ilgili hk m lerini tersi ne dndrr.
Onun lm Ta nr' n n la neti deil, Ta nr' n n yargsnn ve kaybe
dilmi bir dnyaya ynelik sevgisi nin ku rtarcl , Mesih'in l
mnde merkezi bir yere sah i ptir. Bu d ncenin ar m lar ve
sonular arasndaki tutarl l k, Pavlus' u n ncil yoru m u n u n sabit
merkezini ve derinliini o luturmaktad r. Onun rad ika llii, ncil' in
radika l yo ru mu eklindeki bir tersine dndrmedir. Pavl us, Me
sih'in a rmha gerilmesini i l k dnem H ristiya n lardan farkl olarak
Ya hudi dokusu iin ykc bir sonuca sahip olduunu grd . Bu
radikallik Ya hudi Pavlus'daki ve H ristiyan Pavlus'daki srekli u n
suru oluturmakta d r. Deien Ya hudilik ve ncil arasndaki ztlk
deil, fakat onun evrimiyd i : Bir zamanlar ykc olan imdi kurtar -
484 Seker, Paul The Apostle, s. 57.

485 Seker, o.g.e., s. 57.
cdr ( krz. Gaf. 1/23). Mesih gerekte, Yasa' n n son u d u r (Ro

ma. 10/4)486 .
Ancak Pavlus, Yahud ilikteki 'bir aaca aslan he rkese l anet o l

sun' ifadesini nasl tersine, 'Mesih bizim iin lanet olarak bizi Ya
sa' n n l a netinden ku rtard ;' ekline (Ga/. 3/13) dntrd? Me
sih'in lm niin yal nzca Yasa' n n lanetini tersine dnd rmedi
de, ayn zamanda "Yasa' n n sonunu" da gsterd i ? Schweitzer,
Mesih vizyonu n u n bizatihi Yasa' n n i lgasyla bir i l ikisi n i n o l mad
n d ier H ristiya nlarn sa'n n l m nden ve d i ri l iinden ayn
sonucu karmadklarn 487 dnr. Ancak Beker, Schweitzer'in
bu son ifadesinin ya n ltc olabi leceini, nk, Pavlus' u n Mesih'in
lmn Tevrat' n gee rlilii meselesiyle i l iki lendire n ilk H risti
yan olmadn syler. D ier H ristiyanlar da, Pavlus' u n ke ndisine
has olduu d nlen Mesih'in lmnn, Yasa' n n geerliliiyle
ilikilendiri lmesi ve nci l'in milletlere almas gibi iki konuda da
ondan daha nce bu fi kirleri ileri srm lerdi488 .
Filistin-Ya hudi - H ristiyanl, Yasa' n n haki miyeti ni kabullen

meyi srdrdle r. Helenistik-Ya h u d i - H rstiya n l da, i sa' n n l
m ve Yasa a rasndaki uygu nsuzluu ar eki lde vu rgu lamazlar.
Ke ndi lerini, Yasa'y ortad a n ka ld rmakszn bamszlayor olarak
dndler ve bu yzden d e Yasa' n n asgari artlarn milletler
ta rafndan ka buln gerekli grd ler. Bunlara kar l k Pavlus,
meseleyi her i ki d u ru md a da radikalleti rd i. H ristiyanlarn Mesih
olarak kabul ettikleri sa'y Tevrat l anetliyorsa o zaman sa, yaln z
ca sahte Mesih deil ayn zamanda d eccaldir de. Sahte bir mesih
Ya h u d i l i k iinde can skc olmakla birlikte, ho grlebilir bir ey
dir. Ancak Tevrat'a saldran bir d ecca lin, yok edilmesi gere kir.
Tevrat ve a rmha geri lmi bir mesih kan l maz olarak birbirleriy
le atr. Bu noktada hibir uzlama sz konusu d eil dir. nk,
eer 'aaca aslan' gerekten mesih ise, aaca asl mayla Tevrat' n
s o n u gelmi olur. Bizatihi Tanr Tevrat' n ye ri ni a l r v e onu ilga
486 Schweitzer, Paul and His interpreters, s. 105; Beker, a.g.e., s. 184-85.
48 7 Schweitzer, The Mysticism ofPaul The Apostle., s. 105
488 Beker, Paul The Apostle, s.185.
eder. Bu d u rumda M esih'in d i ri l ii, yal nzca sa' n n mesihlik iddia

snn teyidi d eil, fakat ayn zamanda Tanr' n n sa' n n lmn
teyididir de. nk olay, Ta n r' nn hedefi iinde yer a lr. Dier
milletleri ayran ve Yahudi lere ayrca lklar salayan Halakaik an
lamda duvar olan Tevrat' n hakim iyeti, bir kenara braklm olabi
lir. Tanr' nn doru luu/adillii Yasa d nda tecelli etmitir (Roma.
3/21) ve "Mesih 'Yasa'nn sonu'd u r'' (Roma. 10/4) (Gaf. 2/20)
sz, bunu zl bir ekilde ifade eder: "Ta nr iin yaayaym d iye,
Ya.sa aracl yla Yasa karsnda ldm"; "Yasa a racl yla l d m"
yani, onun hakkmdaki hkm aracl yla; "Yasa karsnda l
dm" ya ni, M esih benim iin ld ve ben Mesih' le ldm, yle ki,
Yasa'n n hkm ve o n u n hakimiyeti a rtk bana uygu lanmasn.
Mesih hem Yasa'n n iddialarn yerine getirdi ve hem de Yasa'y
lavetti ta ki, Tanr iin, Tan r'yla Yasa bamsz mahrem bir il iki
nin hakimiyetinde yaaya bi leyi m . Pavlus u sonuca u lar: "Me
sih'le birlikte armha geri ldim" (Gaf. 2/20a). Bu ifade hem M e
sih'in kurban olara k lm n (kendisini benim iin veren Tanr
olu) hem d e Yasa' n n lmn artrr489
Cu llmann iin ise Yasa va rl n devam ettirmektedir. H z . sa bi

le Da Vaaznda yeni bir Yasa getird iini deil, eski Yasa' n n gele
cek olan Tanr' n n Kra l l nda nasl ta mamlanm olduunu
gsterir. Kurtulu tarihinin ilerleyen ve ge lien bir zellie sahip
olmasndan dolay, her zaman yeni bir takm d u ru mlar ortaya
kar. Eski Yasa' n n yeniden uygu lanmasnn ve kurtulu tarihinin
yeni "e mirler" taraf ndan belirlenmesi nin a nlam budur.
Pavlusculu k'ta, Tanr' n n i radesinin formu lasyon u olarak Yasa ilga
edilmez. Ancak o, ima nla elde edilen ve ya l nzca komularmz
sevmeye zorlayan ru h vastasyla ilk kez radikal olara k ye rin e geti
ri lmitir.
Pavlus' u n Yasa'ya kar olan zor a n lalan tutumu, onun btn

olarak kurtulu a nlay ile belirlenir. Tanr' n n deimez plan ile
kurtulu tarihinin arta bal zellikleri n i n yan yana konu l mas,
onun Yasa'ya yaklamnda a ka gr l r. Yasa, emir olarak ge-
489 Beker, a.g.e., s. 185-187.

226 PAVLUS H IRISTYANLlINA GR
erlilii n i d evam etti rmektedir (Roma. 7 /12, "kutsal, iyi, a d i l").

Ancak insan saygl, iman bir tavrla Yasa'ya teslim olmadndan,
kend i gcyle onun emirlerini yerine geti rme yeteneini ka bulde
baarsz olmasndan ve bunu ya ratcy ve yarat birbirine ben
zete rek asli beeri g nah eklinde ilemesinden, Mesih'in n ihai
k u rt a rc d ra mas ortaya kar. M esih' i n yaad d rama, bu gnah
telafi eder veya g nahn kefareti olur. M esih' d e yaa nan bu o laya
i m a n la, Ruh alnr ve R u h, inananlarn Yasa'y yeri ne getirmele rini
m mkn klar (Roma. 3/2 1 vd .). Bu yzden emir olarak Yasa var
o l m aya devam etmekle birlikte, tanrsal kurtu lu plan Eski
Ahit'inkinden Yeni Ahit' i nkine doru ge litiinden her ey onun
emirlerinin yeri ni a l d nda ise Yasa ilga edilir. M esela, snnet,
Eski Ahitin bir a l a meti olarak geerlilie sahip ve imann varlna
(Roma. 4) ia ret etmesine rame n, Yeni Ahit'te imann varlnn
ala meti vaftizle ve rilen Ruh olu nca, sn netin a la met oluu i lga
edilmitir. Ta nr' n n i ra desi nin form lasyonu olarak Yasa d eva m
eder; a ncak artk o, Tanr' n n i radesini gerekletirmenin b i r a rac
dei ldir490
M e ktuplarn polemik orta mnda yazm olmasndan kaynak

l a n a n Yasa'ya ynelik olumlu tavrn n sebebi ise, Yasa'y yok say
d nda Yahudi lerin Pavlus'a kaplarn tamamen kapamalar tehli
kesinin olmasdr491 Ancak onun b u farkl yakla m lar mektup la
r n d a birbiriyle eliik gibi gr nen ifadelerin yer a l masna yol
at gibi, Yasa'ya ka r tavrn n net olara k ortaya konulmasn da
gletirmitir. Fakat, Yasa'ya kar tavrn aklad mekt u plar
n n da polemik492 mektuplar olmas, ifadelerindeki tutarszlklar
bir n ebze d e o lsa a n lalr kl maktadr493
49 Cullmann, Salvatian in Histary, s. 332-334.

491 Dawies, "Law", IDB, 111, 100.
492 Yasa'nn en fazla ele alnd Romallara Mektup'unun gnderildii Roma'daki
kilise, onun tarafndan kurulmayan bir kilisedir. Mektup ortaya kan belli bir
problem sebebiyle kaleme alnm olmayan yegane mektuptur. Ancak bura
daki kilise mensuplar ounluk itibaryla Yahudiler olduu iin, Pavlus tan
mad bu kiliseye kendisini anlatrken Yasa'dan olduka ok bahsetmek zo
runda kalmtr.
493 Dawies, "Ethics in The New Testament", IDB, 111, s. 100.
Pavlus' u n mil letlerin ihtidasna ynel i k almasndaki hedefi,

bu muhted ileri Yasa'nn ykmllklerinden kurtarmakt. Onun
meseleye bu ekilde ya klamas, Tanr' nn tari hteki plann yoru m
layan bir inan ve tecrbe form lasyonuna ihtiya dou rdu. Niin
muhtedilerin Yasa'dan bamsz olduklarn ve onlara prosefitler
gibi davran lmamasn bu form lasyonla aklamak zorundayd .
Bunu da Yasa'nn Ta n r' n n nezd indeki yeriyle yapabilen Pavlus,
bu z m ra bbinik bir tarzda yerine getirdi 494
Pavlus ve Yasa ilikisi ne dair yaplan en son al malard a n b i ri

J. D. G. Dunn'n Jesus, Paul and the Law adl kitabdr. D u n n, bu
almasnda Pavlus-Yasa meselesine az da olsa bir aklama ge
tirmektedir. Dunn, "er'! emirler" i indeki en nemli eyi n Yahudi
kkenli H ristiyanlarn d ier mil letlerden olan H ristiya nlarla ayn
masada yemek yeme leriyle ilgili olduunu i leri sre r. Pavlus, bu
konuda Ya hudi-H ristiya nlarn yiyecekle ilgili tutu mlarna ka r
kar. nk bu kurallar, d i ni olmaktan ziyad e rki zellikle re sa
hipti. Bunun temel gstergelerinden biri de kad i m d nya n n pa
gan yazarlar ta rafndan, snnet, temizlik kurallar, yiyecekle ilgili
kurallar ve Sa bbat uygu lamasnn Ya hud ilerin ayrc zelli kleri
olarak gr l mesidir. Bu yzden de, Pavlus rki zellik tayan emir
lere, snnete (Kor. 1 9/19-23), yiyece kle ilgili yasaklara (Kor. 1 8/1-
13, 10/1-11 ) kar kar495 nk bu konularla ilgili emirler, mil
letlerle Ya hudi - H ristiya nlarn a rasn ayrmakta d r496
Dunn'a gre Pavlus, Yasa'y hem kabul etme kte hem de . red
detmektedir. Ya hudi rk l n destekleyen ve Ya hud ilerin d ier
mil letlerden ayr ka lmalarn salayan ve bu ayrl gle ndiren
494 Arthur Darby Nock, Early Gentile Christianity and lts Helenistik Background,
s. 77.
495 Pavlus, Yasa'nn rki ayrmlar artran uygulamalara kar olduu eklin
deki bir ayrm, bir ok bakmdan mantki bir aklama tarz gibi grnmekle
birlikte, mektuplarn konjonktre! olmas yznden, bazan de bunlara kabul
ettiini, reddetmedii anlamna gelecek ifadeler de kullanr. Mesela, Gaf.
5/11 ve 6/12 kendisinin snneti tebli ettii ncil'den kaldrd sulamasna
karlk etrafnda toplanan milletleri memnun etmeye alr. Munck, a.g.e.,
s. 91.
496 Rowland, Christian Origins, s. 222
Yasa k u ra llarna hayr d erken, Ta nr'nn i radesin i ifade eden emir

leri kabul etmektedir497 Zira bu tr ayrmlar d ier m i lletlerin
kurt u luuna engel teki l etme ktedi r. Bu tr emi rlerin onlara e m
poze edilmesi, imanla aklanmann yerine, Yasa ile akla n m ay do
ura candan ve rki ayrm d estekleyen Yasa e mi rleri, Pavlus'un
genel tavrna ters olduu ndan hem Pavlus' u n e n acmasz ten ki
d i n e maruz kal m lar hem d e onlara kar olan tavr, tm Yasa'ya
kar gsterilen bir tavr olara k a lglanmaya da yol amtr498
Bu yaklam Pavlus' u n tavr n bir lde de olsa a n lama m z

kolaylatrmaktad r. sa ile yeni bir devir balam tr ve bu yeni
dnem bt n insanlara ak olan bir d avet iermekted i r; Ta nr'nn
Mesih'teki yen i faa liyeti, ahdin snrlarn mil letleri iine alacak
eilde geniletmi ve i nayet, ritel ve rkn yeri ni a l m t r. Pavlus
bu yzden, Yasa' n n daha rk ve daha inhisarc ksmlarna kar
km tr499
B u yaklama be nze r bir ya klam da Prudy gste rir. Ona gre,

Pavlus Ta nr'yla il ikileri d zeltme anlamnda a l ndnda Yasa' n n
geersiz olduu n u i l e r i srerken, ahlaki bir n o r m o l a r a k varln n
hala geerli olduunu k a b u l ettiini syler 500
B u raya kadar sylenenler iki balk a ltnda topla nabilir: Ya

sa' n n M esih'in geliiyle i lga edilmesi ve o n u n hala h risiyanlar n
hayatlarndaki Ahlaki norm olarak varln d evam ettiriyor olma
sna ramen, rki ze l l ikleri n plana karan emirleri n i n Pavlus
tarafndan geersiz sayl m olmasdr.
497 Ayn yaklam biraz tersinden Findlay de yapar. Ancak o, snnetin dini anla
mn yitirmekle birlikte, milli bir adet olarak varln devam ettirdiini, ancak
a hit iareti olmaktan karak onun yerini vaftizin aldn syler. DBH, "Law".,
s. 536.
498 Findlay, a.g.m., DBH (Dictionary of The Bible of Hastings), s. 536; Ridderbos,
Paul: An Outline of His Theology, s. 284.
499 Stegnar, "Paul The Jew", DP, s. 510-511.
500
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 701; Hastings, "Law"., DCR., i l, 690.
Yu karda zikredilenl erd e n fa rkl a ncak yine Pavlus' u n mektup

larndan 501 hare ketle i le ri srlen onun Yasa'ya bakyla alakal
bir dier yaklam ise, Yasa' n n i lga edilmed ii a ksine tamamlan
d, eklindedir502 . Rowland, ou yoru mcunun bu yaklam
ka bul ettii ni ve bu ya klam n da Pavlus'un mektu plarndan elde
edilen d elillere uygun olduunu syler503 . Sevgi, Pavlus iin Ya-
. sa'nn tamamlanmasdr ve bu da imandan kaynakla nmaktadr504 .
kinci yzy l kilise mensuplar, Pavlus' u n i ki Yasa' n n a rasn

ayrdn iddia ederler: Bunlardan birincisi merasime ynelik
istekleri ieren ancak tam olarak yerine getirilemeyen ; ikincisi ise,
yerine getirilmesi mmkn olan ahlaki emirleri ieren Yasa'dr.
Pavlus' u n M esih'in Yasa's d iye yazmas, i skenderiyel i Klement'e
gre, sa M esih'in Yasa'n n sonu olmas a nlamndan ziyade, Ya
sa'nn Mesih'te kemale erdii anlamn kast ettiin e iaret
eder505 .
imd iye kad a r Pavlus ve onun Yasa'ya bakna dair sylenen

bunca sz, bu konu hakknda sylenen lerin ya l n zca bir ksm
olmasna ramen, bunlar bile meselenin kolaylkla zme kavu
tu rulmaktan her ne kadar uzak olduu n u gsterir sanyoruz 506. Bu
yzde n Pavlus'un Yasa ile ilgili ya klamlarn a n lamaya almakla
birlikte, bunlarn Yah u d ilerle ekime orta m nd a syle nmi szler
olduu gereinin d e gzden ra k tutulmamas gerekir507 .
D. YASA-KURTULU i LKS
Ya hudi tarznda, Yasa'nn ku rtulu vastas oluunun Pavlus ta

rafndan reddedil mesi, ne teolojik bir dogmadr; ne de kiisel bir
501 "yleyse biz iman aracyla Yasa'y geersiz mi sayyoruz? Hayr tersine,
Yasa'y doruluyoruz" Rom. 3/31.
502 "yleyse biz iman araclyla, Kutsal Yasa'y geersiz mi klyoruz? Hayr, tam
tersine, Yasa'y doruluyoruz''. Rom. 3/31.
503 Christopher Rowland, Christion Origins, SPCK, London, 1983, s. 220.
504 Hatch, The Pouline idea of Faith, s. 32.
505 Davies, "Law in The New Testament", IDB, 111, 100; Grant, Saint Paul, s . 103.
506 Stegnar,"Paul The Jew", DPL, s. 511.
507 Weiss, Earliest Christianity, il, s. 553.
230 PAVLUS H IRSTIYANLIGINA G R
tecrbeye d aya nr. Kurtu l u, Yasa' n n emirlerine d eil, Tanr'nn

vahyettii ve M esih'in lmnde ve diri l iinde verdii eye yani,
Mesih'in l m ve d irilii n i n bizati hi ku rtarc rolne imana d aya
sos
nr
Pavlus iin M esih'in l m, byk bir tersine dn ifade

eder. nk, Tevrat' n Mesih hakkndaki yargs, Mesih'de Tan
r' n n Tevrat hakkndaki yargs haline gelir. Bu tersi ne dn ok
radikal bir olgu d u r. nk Pavlus, Mesih'in lmn, Ya hudi ceha
letine ya da bi reysel bir sua balamaz; onu bir insan hatas ola
ra k deil, Ta nr' n n kurtulu plannn bir paras olarak kabul
eder509
Hem Ya hudilik hem de Pavlus, Yasa'y mstaki l teolojik

bir btn olarak grrrler. Yasa, Mesih'e imanla yaran bir kur
tulu yoludur510 . Bu yzden Pavlus, Yasa' n n Yahudilikteki sosyal
fonksiyonuna d einmezken, Yasa' n n kurtulu fon ksiyonu idd iasi
onun iin problem d ou ru r511 nk, o n u n iin M esih'e imanla
k u rtu luun kaza n l mas bir a ksiyomdur. Bu hem Yahudi hem d ier
milletlere ayn eki lde uygu lanabilir512 . H ristiyanlar Yasa d nda
bir kurtulu yol u bulduklarndan, a rtk o, kurtuluun bir art de
ildir. Bu yzden de Yasa, kurtulu yol u nda bir engeldir513 .
Pavlus'un Yasa'ya ve o n u n emirleri ni yerine geti rmeye kar

tavr, kurtuluun yal nzca Mesih'le o lacandan, ku rtulu ii n ba
ka bir yol takip etmenin yanll kanaatinden kayna kla nmakta-
d r514 .
508 Ridderbos, Paul : An Out/ine of His Theology, s.138.

509 Beker, Paul the Apostle, s. 186. Pavlus'nu bu yaklamlarna yakn bir ekilde
anlama gayretinin Marcion'un yaklamlar olduuna dair bkz. ayn yer.
510 Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 696.
51
51 2
513
Rahner, "Law", SM, 1 1 1, 281.
Rahner, a.g.m., SM, 1 1 1, 281.
Weiss, Earliest Christianity, il, s. 553.
514 Sanders, Paul and Palestinian Judaism, s. 550; Rowland, Christian Origins, s
220.
PAVLUS'UN MRETISIN N ANA iZGLER 2 3 1
Kurtulu, Tanr'nn adaletin i ya ni, ata lara yaplan vaadi n ger

eklemesini ierir. Ya hudilik'te bu, Yasa'n n yerine getiril mesiyle
tamamlanrken Pavlus kutsal meti nleri n yard m na d a ba vurarak
imanla adaletin ba n o rtaya koyarak, vaadin ve onun gerekle
mesinin imanla aklanmaya bal olduunu gsterir. Aklanmann
imanla (burada kastedilen, sa M esih'e imandr) ba ortaya ko
nulduktan son ra Yasa' nn ve imann birbirlerini d layan a lternatif
iki kurtulu yolu olduu da kesi nlik kaza nr. Pavlus'a gre, Yasa'y
tam olara k yerine geti rmek mmkn olmad ndan hi . kimse
onun vastasyla aklan may elde edemez (Gaf. 3/10, 5/3, kr.
6/13)515 .
Saysal ve yo u n l u k olarak gnah a rttran Yasa, isanlar onun

olmad anda yaad ndan daha bedbaht bir d u ruma drd.
Tanr'nn gaza b 516 end iesini, laneti ve lm 517 dourdu 518 .
lm Adem'in gnahnn son ucu olarak insanlk zerinde hakimi
yet ku rdu (Roma. 5/14; Kor. 1 15/21 vd .). Ancak gnahn varlna
rame n insa n l a r onun varl n daha az h issetti ler519 i nsanl
kurtarmaya ka rar veren Tanr on lardan birini seti. Setii halkn
babas ol arak b rahi m'e, tek a rt iman olan vaadi=kurtulu
vaadini verd i. Arkasnda ona denk ya da onun yerini alma ze llii
olmayan, sa M esih'e iman yoluyla aklanma5 20 d nda btn yol
lar geersiz klacak kadar gnah ve onun gcn a rttran Yasa'y
verdi . Yasa' n n, M esih gelinceye kadar, Tanr halkn gzetme
(pedegog) grevi vardr. O, ahlaki koruyucu muzdu. Bu yzden
onun kurtulutaki pay, bundan fazla deildir521
Yasa' n n yerine getiril mesi, a rtk kurtulua gtren bir yol de

ildir. nk kurtu l u, bir l tuf olara k evvelce garanti edilmiti; o,
51 5 Rahner, a.g.e., SM, 1 1 1 , 281. Pavlus'un bu yaklamnn Filistin teolojik yakla-

mnn bir yanks olduuna dair bkz. Alexander, The Ethics af St. Pau/, s. 37.
5 16 Rom. 4/15; Gaf. 3/10.
517 Rom. 7/10, 24; Kor. il 3/6-9; Kor. 1 15/56.
5 18 Hastings, "Law", DAC., il, s. 689.
519
520
52 1
Hastings, a.g.m., DAC., il,
Gol. 3/6-25; Rom. 4/13 vd.
Go/. 4/1-2.
ltfu n bir sonucudur. Kurtuluun bir yolu olmas asn d a n Yasa

iptal e d i l m i tir. Ancak o iyi ve Tanr' n n kutsal i radesi n i n bir ifade
si old uu mddete bedene gre deil de R u h'a gre hare ket
etmekle tamamlanr. Bu da sevgin i n e mirleri n i n Yasa' n n btn
e m i rlerini ierdii anlamna gelir. Pavlus' u n sevgi tarafndan
ierildiini d nd emirler tabii ki, Yasa' n n a hlaki emirleridir
(komu sevgisi gibi; Gaf. 5/14; Roma. 13/8-10) 522 .
Yasa'nn aklamas, amellerin kar l olmasna ramen, ima nla

a k lanma, Tanr' n n karl ksz olarak ve rdii bir ltuftur. nsandan
yaplmas istenen eyler onun ken d i gcyle gerekleecek eyler
olduunda, kurtu luu ken d i fiileri sonucu kaza nm olarak kabul
edilir. Oysa Pavlus' u n imanla a klanma d a kulun hibir dahli yok
tur. Bu s reci balatan da, onu tamam layan da bizatihi Tan
r'd r523 .
E. TAB HUKUK ANLAYII
Pavlus' u n, "Zira Yasa's o l mayan m i l letler, Yasa' n n ileri n i tabii

bir su rette yaptklar zaman, onlarn Yasa's o lmayarak kendi ken
d i lerine Yasa'dr" ve "ta biat bile size retmiyor m u ki, erkein
uzun sal olmas kendisi iin h rmetsizlik, fakat kad n n uzun sal
ol mas kend isinin izzetidir (Kor. 1 1 1/14-15)"; "Yasa'y bil meyen
milletler kendilikleri nden bu Yasa' n n gerekleri n i yapt ka, Ya
sa'd a n h a bersiz olsa lar bile, kendi yasa larn koym u olurlar. By
leli kle, Yasa'nn gslerinde yaz l olduunu gsterirler (Ro
ma. 2/14)" ifadelerinden, o n u n tabii hukuk d ncesi ne sa hip
olduunu ka bul etmenin kesi n l i k ifade etmekten te olduunu
syleyen Fitzmayer' i n a ksine Weiss, Pavlus' u n Musa'nn yazl
Yasa'y ile Stoiklerin yazl olmayan akl yasas nomos agrophos
a rasnda bir sentez yaptn dnr524 .
55522234 Bultmann, Primitive Christianity in its Cantemparary Settings, s. 205.

Peter Blaser, "Law", s. 490.
Weiss, Earliest Christianity, i l, 550; Fitzmyer, Paul and His Thealagy, s . 102-3.
Vlll. GNAH ANLAYII
A. GNAH N EDR?
Yeni Ahit'te gnah iin kullanlan otuzdan fazla kavra m n en az

yirmi drdn, Pavlus, kullanr525 G n a h la ilgili olara k bu kadar
ok kelime kullanmasna ramen, gnahkar olmann sonucu olan
sululuk terminolojisini kullanmaz. Sfat o la ra k "sululuk
(enochost) yal n zca Korintliler'e /. Mektup 1 1/27'de ( "Bu nedenle
kim uygunsuz ekilde ekmei yer ya da Rab' i n kasesinden ierse,
Rabb'in bedenine ve ka nna kar su ilemi olur"), yer a l r. Bu da
Pavlus'un gnah sul u l u k d ouran, tvbe ve afla ortadan kald r
lacak bir ey o la ra k anlamad d ncesine gt rmt r526 Ge
nel yaklam bu ekilde o lsa da, bazen konunun bala mndan,
gnahkar insann ayn za manda sulu olduu a n lalabilir527
Gnah anlamnda kulland kelimelerden "parabasis" ile, tan

rsal Yasa'nn isteyerek ihlal edil mesini (Roma. 2/23, 25, 27),
Adem'in Ta n r' n n ak emrine isteyerek itaat etmed ii zaman
yapt eyi (Roma. 5 ), Anomia ile d e, Yasa'sz o lmay ifade
eder528 .
Pavlus, kend i tecr besinden 529 hare ketle gnahn evrensellii

ni vurgulamasna ve bazen Adem'in ya pt eye gnah olara k
525 sim olarak "gnah" iin hamartia (elli sekiz kez), "ihlal etmek" anlamnda
para oma (dokuz kez), "gnah ilemek" hamartana (yedi kez), "gnahkar"
iin hamartolos (drt kez), "kt" iin kakos (on be kez) ve "doru olma
mak" iin adikia (yedi kez) kullanlr. Morris,a.g.m., DPL, s . 877; Green, The
Meaning ofSalvation, s. 155.
526 San ders, Pau/ andn Pa/estinian Judaism, s. 503
527 L. Morris, "Sin, Guilt", DPL, s. 877.
528 Green, The Meaning of Sa/vation, s. 155.
529 Rom. 7/7-25; Prudy, a .g.m., IDP, iV, 695. Stendahl, Pavlus'un tek gnahnn
Tanr'nn kiliseni takibata uratmas olduunu syler. Zira o, kendisinin Yasa
hususunda emsallerinden daha ilerde olduunu Yasa'ya ball sadedinde
syler. Bu yzden de, Romallara 7 blmdeki ifadeleri kendisinin konumunu
anlatan bir ie bak olarak anlamaz. Stendahl, Paul Among Jews and
Gentiles, s.; Ridderbos da bu metinleri biyografik bir anlatm olarak kabul
etmez. Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theo/ogy, s. 129.
gnd e rm e ya pmasna ramen, onun soyut bir ta rifi ni yapmaz 530

G n a h , b i reysel ya d a kiisel deil ortak ve bireyst bir ba k
as ndan e l e a ld gibi 531, gnah hem insanlarla hem de Tan
r'y l a ilgili olara k kullanr. i nsanlara ka r ilenen su Ta n r'yla olan
doru i likinin kopmasna vesile o lsa da, Pavlus iin te mel nemi
haiz olan Tanr'ya olan i l ikile rd e ilenen ve gnah zel lii tayan
sula rd r532
Soyut bir gnah tarifi n i yapmamasna ramen, Pavl us'un g

nahtan ne a n ladn tespit etmek m m kndr.
Ta nr'nn ka n u n l a rn inemek, Ta n r' n n sta ndartlarna u la

ama mak, Ta nr' n n sevgi kuralna kar isya n, Pavlus'un gnahtan
a n l ad eylerin banda gelir. Bu zel likler ise hem Ya h u d iler
hem de milletlerde hkm srmekted i r (Roma. 1 - 3). Bu yzden
d e b tn d nya Tan r' n n huzurunda sulud u r. (Roma. 3/19) 533
G nah, Ta n r'y vmekten uzaklamaktr (Roma. 3/23). nsann

Ta n r'dan uzaklamas, O'ndan bamszlamas, ke ndi gcyle ve
kend i h i kmeti seviyesinde h ayat n gerektird ii eyi yapabileceine
gven mesid ir (istina) 534 Bu, tam bir gnahtr535 . Pavlus' u n bu
yakla m, Eski Ahit' i n kulland "Tanr'ya ka r isyan" a n lamnn
bir d eva m olarak gr lebilir536 Bu balamda gnah, Tanr'nn
530 J.G. Simpson, "Sin", James Hastings, A Dictionary of Christ and The Gospels,
i l, Edinburg, T and T Clark, 1907, 623; Morris,a.g.m., DPL, s. 877.
53 1 Ridderbos, Paul:An Out/ine af His Theology, s. 125-6.
53 2 M o rris, "Sin, Guilt", DPL, s. 877. Eski Ahit'te gnahn tanrya kar isyan olma
s ya da Eski Ahit'te gnahn anlamnn yan sra gnahn yalnzca emirleri i
neme olmad hakknda bkz. Bultmann, Primitive Christianity in its
Contemporary Settings, s.51.
533 G reen, The Meaning of Salvation, s. 155.
535 B u ltmann, Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s . 192.
536 S. V. McCasland, "Sin, sinners", IDP., iV., 361; Alexander, Ethics of St. Paul, s.
35; Ali Erba, Hristiyan Ayinleri (Sakramentleri), N u n Yaynclk, stanbul'
1988, s. 127. Miladi birinci yzyl Yahudiliine gre gnah, Yasa'nn emirlerini
inemek ya d a onun emirlerinden ya da yasaklarndan birini ihmal etmektir.
Daha geni bilgi iin bkz. Moore, Judaism, il, 319. Pavlus'un gnah dnce
sinin Yahudilikten aldna dair bkz. Powell Davies, The First Christian, s. 141.
Yasa'sn inemekten daha ok, Tanr'ya kar olma ya da O'na

bir isyandr537 . Tanr'ya itaat etmemek ve hakiki insanlktan ayrl
mak, ayn zamanda, Yasa'nn emirlerini inemek anlamna da
gelir. Zira Yasa, insann Tanr'yla olan ilikisi ve hakiki insanlk iin
Tanr tarafndan norm olarak tayin edilmitir. Bu yzden de g
nah, ayn zamanda Yasa'nn emirlerini yerine getirmemektir. Bir
baka ifadeyle gnah, Tanr tarafndan insanlar iin belirlenmi
olan Yasa'nn inenmesidir (Kor. / 15/56) 538 .
Yahudilikte gnah, haddi amak, ihlal ve itaatsizlik anlamna
gelir. Pavlus da gnahn haddi amak, ihlal etmek ve itaatsizlik
olduunu kabul eder. Bu yzden de, gnah, kurtulua ermek iin
kendisinden azade olunmas gereken bir g olarak grr. Gnah
hem bizim tercih ederek ve isteyerek yaptmz bir ey hem de,
basit istekle hakimiyetinden kurtulamayacamz bir gtr539 .
Bundan dolay da, gnahn Rab'liinden Mesih'in Rab'liine ge
ilmelidir540 . Gnah, kozmik deil ahlaki bir niteliktir. Yani, Tanr
karsnda yer alan i nsann ve dnyann kendi iradesi d nda ma
ruz kald mstakil bir prensip deildir541 . Bir insan vastasyla
dnyaya girmitir542 .
iradi ynyle gnah, Tanr'dan daha kk eylere dnme ve
yce olmayana yceymi gibi davranmadr543 . nsandaki gnah,
537 Prudy, a.g.m., /DP, iV, 692; Whiteley, a.g.e., s. 209. Yahudilikte gnah Tan
r'ya isyan, ba kaldrmadr. Yahudilikteki bu gnah anlay ve ona bu ekilde
bakan Rabbinik metinler iin bkz. Arthur Hertzbeg (ed), Judaism, George
Braziller, N ew York, 1962, s. 195.
538 Ridderbos, Pau/:An Outline afHis Theo/ogy, s. 106, 7.
539 Ziesler, Poul and His Theo/ogy, s. 75. Yahudilere gre de, gnah
dokungalarn btn dnyaya yayan ve hissedilecek bir tarzda insann kalbi
ni etkileyen kar konulmaz bir gtr. Bultmann, a.g.e.,, s. 70.
540 Sanders, Pau/ and Pa/estinian Judaism, s. 547.
541 Ridderbos, Pau/:An Outline of His Theology, s.101.
542 Gnah Adem ve insanlarn gnahla ilikilerine dair bu almann gnahn
kaynana dair bala baklabilir.
543 Ziesler, Pauline Religion, s. 75; Rom. 1/18-32.
236 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GiR
bir ya banclamad r; bu yzden d e, varl gerek o l ma k la birlikte

istisnai bir eydi r544
Pavlus, zaman zaman gnaha, balanmas . (Roma. 3/25 ) ge

reken bir bor olara k gndermede bulunmas n n yan sra, gnah
ifa d e etmek iin kulland kavra mlar, onun gnah ahsiyeti olan
d sa l bir va rlk, eytani bir g olara k grd n d e akla getirir:
"G n a h d nyaya geldi (Roma. 5/12)" gibi. Ayrca, gnah, beeri
varlklarn tama mna szan ve onun bt n doal ve bedensel ei
limleriyle tevik edilen bir g olarak ele a l r. Bu yzd e n d e, i nsan
larn bireysel yan l fii l leri, "ih lal" (Gaf. 3/19; Roma. 2/23, 4/15),
"su" tur (Gaf. 6/1; Roma. 5/15-18, 20) ve "g nah"tr ( Roma.
7/1 1).
Pavlus, hem lm hem d e gnah, insa n l n tarih a l a n ndaki

a ktrleri olara k kiiletirir. Hamartia, beeri varla szan a ktif
kt gtr. i nsann "iinde yaa r" (Roma. 7/17, 23), onu a ldatr
ve onu ldrr (Roma. 7/11) 545
nsanlarn tanr ile olan i likileri hususunda gnahtan ne a nla
d zerinde d u rd u ktan sonra imdi kurtu lu tarihi yaklam
balamnda Pavlus' u n gnahtan ne a n la dna ksaca iaret edile
bilir: Bu balamda gnah, insann kendisini Ta nr' n n ye rine koy
mas, imann kart bir tavr a l mas ve kurtu lu planna ka r ba
kaldrmasdr546
B. G NAHIN KAYNAGI
G na h n kayna Pavl us' u n d ncesinin merkezi nde d e

il,onda ikincil bir yer tutar 547 Bu yzden d e, gnahn kaynana
dair soruyu nad iren sorar. Sorduunda ise verilen cevap, ak
544 Morgan, The Religion ond Theology of Pou/, s. 153.

545 Prudy, Poul ond His Theology, IDP, iV, 692; Fitzmyer, "Pauline Theology",
NJBC, s. 1403; Sanders, Poul ond Pa/estinian Judaism, s. 547. Qumran yazma
larnda gnah, elinden kurtulunmas gereken bir g deildir. Seilmi olanlar
bile onunla birlikte varlklarn devam ettirirler. Onlara gre kurtulu ahit
iinde kalmay srdrmektir, bedenin gcnden kurtulmak deil. A.g.y.
546 Cullmann, Salvation in History, s. 265.
547 Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 695; Leander, Paul and His Letters, s. 125.
PAVLUS'UN GRETSNN ANA iZGLER 237
olmaktan uzaktr. Romallar'a Mektup 5/12- 21'de gna h n d n

yaya bir insan vastasyla ve lmn de gnah vastasyla geldiini
syler ki bu ima edilen kii Adem'dir548 Ancak son dnem Pavlus
yorumcular, Pavlus'un "Adem'in dnde hepimiz gn a h ile
dik" d ncesinden ok, dnden beri herkesin gnah iled i
iyle ilgilend ii hususunda hem fikirdirler549 Onun yaad d
nemde, ktlk prensibinin maddede yer almasna dair d o ktrine
ynelik bir eilim olsa da, bu Pavl us'da bulunmaz. Aksine, onun
iin hibir ey bizatihi kt deildir (Roma. 14/5)550.
Pavlus iin beden, Ta n r'dan u za klama ve ona kar olmak an

lam nda gnah gsterir. Ya lnzca bedene gre yaam a k d eil
(Roma. 8/5) ayn zamanda onda olmakta gnahtr (Roma. 7/5,
8/8, 9)551 Bu yzden, gnahla beden arasnda dorudan bir ba
vardr. Bundan dolay da Pavlus, gnaha kle olmamak iin g
nahkar bedenin ortadan kalkmas gerektiini ifade eder. nk
beden, insa n n gnaha kulluk etmeyi brakmasna engeldir (Roma.
6/6, 12). Ridderbos, bu metinlerden bedenle gnah a rasnda
dorudan bir iliki olduunu o rtaya koymaya alr a ncak, bun
lardan ortaya kan, sebep- sonu anlamnd a ki bir bad a n ziyade,
kendi bana ntr olan bedenin, gnahn hakimiyeti altnda, onun
bir vastas olara k hizmet gryor olduudur. Pavlus' u n kendi
isteklerini ya p mad n, kendisine gnahn hakim olduunu ifade
etmesi ve kurtu lmak iin yard m bekliyor old uunu o rtaya koyan
szleri nden de byle bir sonu, yani bedenin gnaha sebep oldu
u sonucu kartlamaz552 . nk, var olan hibir ey bizati h i kt
deildir (Roma. 14/5); ancak, gnahla bedenin bir a rada bu kadar
548 Prudy, a.g.m., IDP, iV, 692. Weiss, bu ilk gnahn cinsel bir gnah olduunu
syler.Weiss, Earliest Christianity., il, 580.
549 F.R. Tennat, "Original Sin", ERE, IX, 559-560; Leander, Paul and His letters, s.
125.
550 Morgon, The Theology and Religion of Pau/, s. 20.
551 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s. 103.
552 Beden-gnah ilikisini kabul' edenler iin bkz. Alexander, The Ethics of St.
Paul, s. 81; Ridderbos, Paul:An Outline of His Theology, s. 124-125; Morgon,
The Theo/ogy and Religion of Paul, s. 17, 20; Ksemann, Perspectives On
Paul, s. 25
ok z ikred i lmesi, gnah olara k yansyan eyle rin, bedenden kay

naklan yor gibi gr n mesine yol amtr.
G n a h ka rln her tr, zel l ikle d e cinsi olanlar553 Tan r'dan

uzaklama ve tanr o lmaya nlara dnten kaynaklanr. Pavlus,
gnahn kendisini oa ltma eilimini Ta nr' nn gaza bnn b i r ifade- .
si olara k grr. k ve bozu lmann hzlanmas Tan r'da n d ier
varlklara dnn iaretleridir554
Pavlus H ristiyanlk ncesi Yahudi literatrn 555 a ksine olarak,

yal n zca lmn d eil ayn zamanda gnahn da d nyaya geliini
Adem'e atfeder556 Adem'in asli kusursuzluunu deil, gnahkar
ln vurgular. imdiye kad a r ki insanl Adem'de ka bul eder557
" l m bir insan a raclyla geldiine gre, lmden d i rili de bir
insan a raclyla gelir. H erkes nasl Adem'de lyorsa, he rkes
Mesih'te yaa ma kavuacak (Kor. I 15/21/22)". Pavlus, yal nzca
btn insanlar etkileyen toplam gnah halini d eil, ahsi gnah
lar tarafndan ortaya konu lmu olan gnahn bu lamasn da,
Adem'e atfeder (Roma. 5/12- 14) 558 Ancak, Adem'i konu ald
Romallara Mektup' u n 5. bl m ndeki a rat rmasnda, gnahn
a sli yaratln bir pa ras olmad sonucuna u lar559 .
553 Pavlus'un cinsel hayat, bu konudaki varsaylan problemleri ve ilgili dier

meseleler hakkdaki yaklam ii bkz. Grant, Saint Paul, s. 23-25.
554 Ziesler, Paul and His Theology, s. 75-6.
555 Apoca/ypse of Baruch, Life of Adem and Eva, Apocalypse of Moses, Ezra JV'da
ilk gnahn sebebi olarak Havva zikredilir. Blinzler, a.g.m., EBT., 1 1 1, 621-22.
M oore, Judaism, 1, 474-475.
556 "Gnah bir insan yoluyla, lm de gnah yoluyla d nyaya girdi". Rom. 5/12.
557 Ziesler, Pauline Religion, s . 56.
558 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 73; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.
1402. Pavlus'un gnahn ve lmn Adem'in d olduuna dair teorisine
benzerlikler Eski Ahit'te vardr. Ancak Yahudilik, hibir zaman insann btn
olarak iyi iler yapma hususunda yeteneksiz olduu farzetmez. Bultmann,
Primitive Christianity in its Comtemporary Settings, s. 183. .
559 Morris, "Sin, Guilt", DPL, s. 878; Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 692.
Pavlus'da sonraki Hristiyan anla anlamnda bir asli gnah doktrinin bulun
madna, ancak, onun konu ile ilgili ifadelerinin belirsizliinden dolay, asli
gnah doktirinini ele alan yaklamlara destein Pavlus'un metinlerinde bu
lunabileceine dair, bkz. F. R. Tennat, "Original Sin", ERE, IX, 559-560.
Blinzer, gnah-lm arasndaki iliki hakknda Pavlus'un, l

mn irsi olarak a lnm bir ceza olduuna dair doktrinini net ola
rak ortaya koymadn kabul eder560 . Ona, gre, burada detayl
olarak aklanmamakla birlikte Pavlus, btn insanlarn Adem'in
cezasn paylatklarn; ceza, sululuu gerekli kldndan aka
Adem'in suuna da ortak olduklarn zihnen kabul eder. Kor. J
15/22 vd . ile Roma. 5/12 ve devamn gnahn sonucu olan l
mn, irsi olarak geldii anlamndaki, Katolik reti nda yorum
lar561 . Bir takm Katolik yorumcular ise, Pavlus'un Romallar'a
Mektup'ta ocuklarn gnahkarlndan ziyade mevcut gnah
durumunda bireysel sorumluluk zerinde durmaktadr562 . Roma.
14/12'deki "imdi yleyse, her birimiz kendisi hakknda Tanr'ya
hesap verecektir", bu kiisel sorumluluk balamnda anlalabilir.
Moris ise, Pavlus'un g nah, Adem tarafndan dnyaya geti
rilmi, hepsi gnah iledikleri iin, gnah btn insan rk tarafn
dan ilenmi olarak grdn belirtir563 . Herkes kendi gnahn
iledi, ancak bir ekilde Adem'i gnahna katld lar564 . Gnah,
Tanr'nn yarat, insann doasnn bir paras olarak grmedii
gibi, kusurlu bir yaratl iin de O' nu sorumlu tutmaz. Bu yaklam
tarz, Adem'in gnahnn ciddiyetini arttrr565 . nk gnah,
Adem dnyann tozlarndan yaratldnda deil, o Tanr'ya itaat
sizlik ettii zaman bu dnyaya girmitir566 .
56 Kor. 1 15/21 vd. Blinzler, a.g.m., EBT., 111, 622.Grant d a, Pavlus'un Adem'in
gnah ile dier insanlarn gnahkarl hakknda illi bir ban olduunu iddia
etmek istese bile, bu ilikinin doasn belirsiz brakmaktadr. Grant, Saint
Paul, s.30. Ayrca ayn konu hakknda bkz. lsmai'I Ragi Al-Faruqi, Christian
Ethics, A Historical and Systematic Ana/ysis of lts Dominant ldeas, McGill
University Press, Montreal 1967, Netherlands, s. 204.
561 Blinzler, a.g.m., EBT., 1 11, 623-24.
562 Blinzler, a.g.m., EBT., 111, 624.
563 Rom. 3/23; M orris, a.g.m., DPL, s. 878; Prudy, "Paul The Apostle", /DP, iV,
692.
564 " ... bir kimsenin sz dinlemezlii ile bir ok kii ld" Rom. 5/15.
565 Morris, "Sin, Guilt", DPL, s. 878.
566 Goudge, The Theolagy of St. Paul, "A New Commantary On Holy Scripture, s.
406.
240 PAVLUS HIRSTYANLIG I NA G R
C. G NAHIN EVRENSELLG
Pavlus, Romallar'a Mektup'una milletlerle balar567 ; Yahudi

ler de d a h i l btn insa n l n gnahka r olduunu bir varsaym
olarak o rtaya koyar. M esih'ten nceki dnemde insanlarn hepsi
gnahkardlar. Doru olara k yaa ma gayretlerine ramen yaratc
taraf ndan kendileri iin takd i r edilen ycelik hedefine asla u la
amadlar. "Biz daha nce, ister Yah u d i i ster G rek olsun, herkesi
gnahn buyruu altnda olmakla suladk (Roma. 3/9)"; " .. zira
heps i gnah ilediler ve Tanr' n n izzetinden mahrum ka ldlar
(Roma. 3/23)" . Pavlus gna h n btn d nya zerindeki h a ki miyeti
ha kkndaki retisinde Eski Ah it'e daya n r ( Tekvin 6/5; Kral. I
8/46; a. 64/5; Eyyub 4/17, 15/14, 25/4; Vaiz 7/20; Sleyman'n
Meselleri 20/9, 130/3, 143/2; Sir. 8/5 "Tvbe eden bir gnahkar
utan masn, hatrla hepimiz suluyuz"). Gnah ei l i m i d outandr
(Mez. 51/5). nsan gnah geicidir ( Yer. 9/13-14). Bu tr gnah
adalarn { Tekvin 1 1/1-9; Sam. il 24/1-17; Say. 16/22 ) ve ha lef
leri n i n (Mez. 79/8; k. 20/5; 34/7) arasnda bir daya n ma olutu
5
rur 68 . Burada kastedilen asli gnah d eil, tecrbe, gzlem ve
tari hi tanklkla desteklenen genel bir ka n n n ifadesi olan gnah
tr569 . Pavlus iin nemli olan, ilk gnahn nasllndan daha ok
567 Rom. 1/18-32.

569 Joseph, "Original Sin", EBT, 1 1 1, 620; Fitzmyer, a.g.e., s. 71; Fitzmyer, "Pauline
Theology", NJBC, s. 1402. Faruqi, Pavlus'un mektuplarnda dorudan 'asli g
n ah" olarak anlalacak bir atfn bulunmadn syler. Faruqi, a.g.e., s . 206.
Voltaire gre, "ne Be Siferde ne Peygamberlerde ne sahte, ne doru bilinen
incillerde ne de lk Kilise Babalar denilen yazarlarn hi birinde bu ilk gnah
uydurmasna dokunan bir tek szck bile yoktur". Voltarire, Felsefe Szl,
s. 267. Alexander de, Pavlus'un zihninde her hangi bir ktln kkenine
dair bir teori gelitirmediine inanr. Alexander, The Ethics of St. Paul, s. 76.
Cullman asli gnah hususunda biraz daha farkl bir yaklam vardr. Varla
ilk vahiy, imana yol amay hedefler. Ancak insan kendini yaratcnn yerine
koyarak iman tavrn kabul etmedi. ibadet ve onu yceltme (Rom. 1/21) vas
tasyla Tanr'nn vahyine cevap verme yerine bir tr bilgi nesnesi olarak yara
tcnn kendi kendisini ifasyla ilgilenebileceini dnd. Cullmann bunu asli
gnah olarak kabul eder. Bu asli gnah, Tanr'nn gazab ve Mesih'teki inayeti
anlamndaki kurtulu tarihini daha ileri geliimini belirler. Yahudilerin gnah
kar olmas d a ayn anlamdadr. Onlar d a vahiyde gereken iman tavrn kabul
gna hn nasl yay ld ve gnahn evrensel o lduu ve btn in

san larn onun hakimiyeti a ltnda olma bakmndan eitlii d i r 570
Ona gre, bt n insanlk gnaha bulamtr. nsa n l a r n a ra sra iyi
iler ya pmalar bu d u ru m u deitirmez. yiliklerin var olmas, g
nahn hakim iyetinin yokluu a n lamna gelmez. Gnah, kk bir
problem d eil d i r. nk, btn insan rkn kapsamtr ve bu
gnahlar, son ucu felaketler olan etki lere sa hiptirler571
D. YASA-GNAH LKS
Bu konuyla ilgili olarak ayn bal tayan ilgili blmde yete

rince durulduundan burada ayn eyler tekra rlan mayacak, yal
nzca Yasa'nn gnah d uygusunu uya n d rd , Tan r' n n insan
aklamak iin gnderdii ha lde bu fonksiyonunu gnahn hakimi
yeti altnda ka ldndan yerine getiremed ii hat rlatlmakla yeti ni
lece ktir.
E. GNAHIN ETKLER
1.lm
Pavlus, lmle gnah a rasnda balant kurar. l m n "g na h

vastasyla geldiini", "herkes g n a h ilediinden, l m herkese
etmediler, bunun yerine yaratcy ve yaratlan teoride deil ama pratikte ka

rtrdlar. Bunu da, er'i emirleri kendi gleriyle yapabileceklerine inanarak
yaptlar. Bu yzden de Tanr'n gazab, btn azllara kar "vahyedildi" ( Rom.
1/18). Cullmann, Salvation in Histary, s. 226.
570 Rom. 5/18-21; Leander, Pau/ and His letters, s. 125. sa'nn kurban ol arak
lmnn bir suun cezasnn o suun cinsinden olmasndan haraketle ilk
gnahn, babalarn ldren ocuklarn gnah yani kati olduunu Freud sy
ler. Bu konu ve ayrca ilk gnahn bir dier kayna hakknda da bkz. Freud,
Totem ve Tabu, s. 222.
571 Morris, "Sin, Guilt", DPL, s. 878; Pavlus'un gl"laha kar bu yaklam tama
men Eski Ahit kaynakl olarak kabul edilebilir. Eski Ahit metinlerinde -
Pavlus'un iktibas ettileri de dahil- gnaha bulamam hibir insann olmad
, doru adam bulmann mmkn olmadn ifade eden ok sayda metin
vardr. Bunlara rnek olmak zere bkz. Kral. 18/46; Tarihler il 6/36; Mez.
14/3-2; a. 9/17; Eyyub 4/17-19; Vaiz 7/20. McCasland, a.g.m., /DP, iV, 361.
Birinci yzyl Yahudilikte gnahsz hibir kimsenin olmada dair rnekler iin
bkz. George Foot Moore, Judaism, in The First Centuries of The Christian Era
The Age of The Tannaim, Harvard University Press, 1950, 1, s. 467-68.
geldi 572 " d iye ifad e eder. Adem sonras ilenen gnahlar o n u nki
ne d e n k olma makla birlikte, Adem btn insa n l n sembol ol
masndan dolay lm bt n insan rkna hakim ol mutur 573
Basit bir ifadeyle lm, gnahn karldr (Roma. 6/23) . Biyogra
fik ifadeler olarak kabul edildiinde Romallar'a Mektup 7/9-
lO'da, gnah, Yasa vastasyla Pavlus'u ldrm tr.
Gnahn sonucu n u n l m olduuna dair Pavlus' u n bu yakla

m nda, onun Yahudi eitim i n i n etkisini grmek m m kndr.
nk, cen neten konulan Adem ve H avva'ya, Tanr hayat aacn
kastederek "ondan yemeyi n, ve ona doku nmayn ki, lmeyesi
niz574" der. Pavlus, bu yasa inemenin d ou raca sonu olan
lmn, Adem'le d nyaya geldiini ka b u l eder. Ta nr'd a n ayrlan,
O' n u n iin yaamayan, kendisi ve gnah iin yaayan l m e ma
ruz kalr (Roma. 6/10) .
G nah, yal n zca insa n n kend i bana kalmasna yol a a n aykr

davranlardan kaynaklanmakla kal maz, insa n n Tanr n ndeki
haki ki insa nln bozar ve o n u gna htan baka bir ey yapamaya
c a k hale getirir {Roma. 8/7). i nsa n n bu durum ka rsnda ektii
a c, var olan d u ru m u ortadan kaldrmad gibi, daha ok lme
yol aar. Gerekten de gnah, l m n sebebidir: "G n a h d nyaya
bir adam ve lm de gnah vastasyla geld ii gibi, bylece lm
d e btn insanlara yayld. nk, btn insanlar gnah iledi"
(Roma. 5/12).Gnah, l mde haki miyet srer {Roma. 5/21) ve
'g n a h bedeni' (Roma. 6/6) 'l m l b u beden' ile eitti r ( Roma.
7/24). H ristiyanlk ncesi hayat, gere kten 'g n a h n gc a ltn-
57 2 Rom. 5/12. Morgan, gnahn karlnn lm olduu dncesinin kayna

nn Yahudi kaynakl deil, helenistik kaynakl olduunu syler. Morgan, The
Religion ond Theology of Paul, s. 92.
573 Rom. 5/14. Morris, "Sin, G uilt", DPL, s. 878; Prudy, "Paul The Apostle", IDP,
iV, 692; Leander, Paul ond His Letters, s. 125.
574 Tekvin 2/17. Ancak, Bultmann, birinci yzyl Yahudiliinin Adem'n yaptnn
sonucunun lm olmas hususunda ayn eyi dnmez ve yle der: "Eski
Ahit'te gnahkar vaktinden nceki bir lmle cezalandrlr. Ancak Eski
Ahit'te lmden sonra ceza dncesi yoktur. Adem'in emri ihlalinin cezas,
lm deildir. Fakat cennetten karlma ve g bir hayat lanetidir".
Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s. 47
dadr' (Roma. 3/9) . Augustin'e gre, bir kimsenin gnah ileme

mesi ihtimali yoktur, nk, herkes gnahn klesi d u ru mundadr
(Roma. 6/20) 575
Gnah ve l m, bu d nya da Yasa' nn ve bedenin fon ksiyonu

nu belirleyen eski an yce gleridir. On lar, mttefiklerdir ve
kiiletiri l m i gler ya da uknumlar olarak gr n rler. Her ikisi de
eski an hakimleridir (Roma. 5/12-2 1) 576
Pavlus' un, gnahn evrensellii d ncesi nden hare ketle l

mn de evrensel old uu d ncesine vard ka b u l edilir. Onun
iin lmn evrensel oluu yukarda, gnahn insanlara hakim
olmasnn sebebi o la rak yer yer ifade edilen u iki ekilde akla
nr: i nsan lar, ya Ad em'in soyu ndan olmalarnn bir son ucu o lara k
onun gnahna katlmlar y a da bizatihi herkesin kendisi g nah
ileyerek, Adem'in maruz kald sonuca yani lme mahkum
olmulard r577
lmden Kurtulu
Gnahn hakim iyeti ile lmn hakimiyeti birbirleriyle ya kn

dan i l ikilidir. Bu yzden de, len herkes gnahtan kurtulur (Ro
ma. 6/7). Mesih' i n lmne kat l , onun lmden kurtu luuna
katl tr. nk, gnahtan kurtulma sebebiyle artk lm onun
zerinde haki miyetini srdremeyecektir578
Mesih'i n lm ve diri l iiyle gnahn stesinden ge lind iyse o

za man nasl oluyor da lm hala hakim o luyor? Mesih'in d i ril ii,
Mesih' in lm ze rind eki hakimiyetini ilan ediyorsa, o zaman
lm, yce bir g ve 'son dman' olarak 'Mesih'de olanlar da
bile' nasl hala hakim d u rumdadr?
Pavlus' u n "eski benliimiz onunla arm ha gerildi (Roma. 6/6)"

gibi antropolojik i fadeleriyle; "a ncak biz Mesih'le birlikte ldy-
575 Beker, Paul the Apastle, s. 214-215; Ridderbos, Paul:An Outline af His
Thealogy, s. 113.
576 Beker, Paul The Aopstle, s . 214.
578 Rom. 6/9; Leander, Paul and His Letters, s . 125.
244 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GRi
sek, biz inanyoruz ki onunla birlikte yaayacaz (Roma. 6/2)" gibi

kristoloji k ifadeleri a rasndaki kesin bir uyumazlk va rdr. Mesih
hem gnah hem d e lm yendii halde lmn yenilgisinin
gelecekte olduu beyan edil mesine ramen, Pavlus hala gnahn
ve l m n ortadan kalkm olduunu nasl syler?
Beker, Pavlus'u n l m-g nah i l i kisi ve bunlarn M esih'in l

m ve diriliiyle ortadan kalkmalar gerektii ya klam yla, reel
hayatta hala lmn varln devam ettirmesi ni o ntoloj i k ve a nt
ropolojik a la n lar (sife rler), a rasndaki bir uyumazlk olara k anla
maya al r. Gnah a ntropolojik bir gerekl ik, l m ise kozmolo
jik bir gere kl i ktir. Kozmik dzen Pavlus'a gre gnahkard r ve
insanln gnah karl (Roma. 8/20) sebebiyle lme tabidi r.
yleyse g nahn gc a ntropolojiktir; a ncak, kozm i k bir sonucu
vard r (Roma. 5/12- 21; 8/18- 27) bu yzden de gna h n sonucu
olan lm, gelecekte son bulaca a n a kadar varl n d evam etti
recektir579.
2. Klelik
Gnahn bir d ier sonucu ise, kleliktir. Pavlus, Roma'daki

inananlara, H ristiya n ncesi dnem lerinde "g nahn k leleri 580"
oldu klarn hatrlatr. Ken d isinin d e, "bedensel olarak gnaha kle
gibi satld n", "aklla Tanr' n n yasasna, doa l benlikle g nah
yasasna kulluk/ klel i k" ettiin i syler581.
Pavlus'a gre g na h kar yaptklaryla kendisini Ta nr'ya yaban

clatrr ve yaratl maksad n n zddna davra n maya balar. Tanr
da, bu h a l leri sebebiyle o nlar terk eder. Ta nr' n n onlar terk et
mesiyle, Tan r'yla aralarnda O'na u lamalarn engelleyen bir
boluk ortaya km olur582 . Tanr'ya u lamak zor bir hal a l nca,
a raya Mesih ncesi dnemin gleri olan "an yneticileri, y
netimler, gler, eytan, d nya n n temel i l keleri, gnah ve onun
579 Beker, Paul the Apostle, s. 221-22.

580
Rom. 6/17, 20.
581 Rom. 7/14, 23.
5 82 Rom.1/21-25.
sonucu olan lm 583 " girer ve insa n ke ndi kl leri haline getirir
ler.
F. ADEM/HAVVA-GNAH LKS
Pavlus' u n gnah -lm i l ikisini a nlatrken gnderme yapt

Tekvin 2 .-3. blm, insann iinde bulunduu gnahka r d u rumun
nasl baladn sebep-sonu i likisini ele a l a n (etiological ) bir
anlatm d r. M etindeki sembolizme ramen, Adem ve H avva'y
dnyaya g nah geti renler o la ra k tasvir eder. Anlatm, gnahn
Tanr'dan kaynaklanmad, insanla balad ve insan var oldu
unda n beri onunla gnahn da var olduunu retir584 . Bu gnah
sebebiyle insan, Ta n r'yla olan ya kn ilikisini kaybetti ve lme ve
btn beeri aclara maruz kald. Gnah, kad n n dou m u vasta
syla nesilden nesile a ktarlacak ve i nsan, Tanr gibi olmaktan ey
tan tarafndan her zaman a l konacaktr585 Yarat l taki bu a n lat
ma ramen, Eski Ahit'in proto- kanonik kita plarnda bu yaklam
hemen hemen hibi r yank bulmaz. Adem'e yaplan gndermeler,
genel olarak olum ludur.
Kanonik olarak kabul edil meyen d u ru m la rda durum d eime

ye balar. branice Sirak "Adem'in yceliinden" bahsederken 586;
Adem hakkndaki bu iyimser a nlaynn a ksine, 25/24'd e "gnah
bir kadnla balad ve onun yznden hepimiz lyoruz" d iye
devam eder. Bylece gnahn kayna Havva'ya kad a ' gtrlr
ve insa n larn lm leriyle gnah a rasnda bir sebep-sonu i l ikisi
ku ru lur. l m, H avva' n n yaptklarndan dolay onun btn soyu
nu etkiler587
Daha sonraki H ristiyan l k ncesi -Ya hudi l iterat r nde, Ta n

"
r'nn suretinde yaratlmas sebebiyle Adem'i yceltme ei limi
vard r. Ancak Adem yceltilirken gnah, lm ve ktlk H av-
583 Kor. 2/6-9; Kor. 1 15/24; Rom. 8/38; Gol. 4/3.

584 Fitzmyer, Pau/ and His Theo/ogy, s. 72; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.
1402.
585 Fitzmyer, a.g.e., s. 72.
586 Sirak 44/1.9
587 Fitzmyer, a.g.e., s. 72; Fitzmyer, a.g.m., NJBC, s. 1402.
va'ya bal a nr. "O n u n (Adem) iin bir e yaratt m ki, o n u n yzn
den l m Adem'e geldi 588 ". "Adem Havva'ya ded i, 'btn rkm
589 ".
za hakim olan byk azab (lm) bize getirecek ne yaptn
Bu ge dnem literatrnden ya l n zca Adem ve Havva'nn Hayat
( Life of Adam and Eva) 44/2'de "btn soyu muzun gnah ve
e mi rleri inemesi", Adem ve Havva'ya birli kte atfed ilir590 .
Adem hakkndaki H ristiya n l k ncesi bu ge dnem-Ya h u d i ge

le neinden ayr lan Pavlus, yaln zca lm deil gnah da Adem'e
atfeden daha evvelki Tekvin 2 - 3 geleneine geri dner. G nah,
lm bir kiiye atfeder: " l m bir insan a raclyla gel d iine
gre ( .. ) Herkes Adem'de nasl lyorsa, herkes M esih'te yaama
kavuacak591". Romallar'a Mektup'ta 5/12'de daha ileri giderek
yal nzca lm d eil, bizatihi gnahn d a insan hayatna girmesine
yol aan g nah-lm i likisini, Adem'e atfeder: "G n a h bir insan
yoluyla, lm de gnah yoluyla d nyaya gird i . Bylece btn
insanlara yayld. nk hepsi gnah iledi" 592 G n a h n d nyaya
ve insan hayatna girmesi nin Adem vastasyla oluu n u kabul et
mesine ramen, bunun naslln ak bir ekilde o rtaya koyma
m t r. Bunun nasll, ke ndi ifadelerinden h areketle -yu ka rda
gnahla ilgili konularn ele a l n d yerlerde ifade edild ii iin,
tekra ra dmemek iin o n lar burada bir kez daha yi nele meye
gerek yoktur.
G . G NAHTAN KURTULU
Pavlus gnah, hem i radi olara k sei len bir davra n ve hem de
hakimiyetinden kurtu lmann baar lamad bir g olara k, d al ist
bir tarzda a n l a r593 . Onun gnaha dair bu yaklam, a n n en
ktmser (pesimist) yakla mlarndan birini temsil eder. Bu ya kla
ma bir ilave olara k, adalarnn a ksine Pavlus, insanla rn, g -
588 En ok il 30/17.
589 Apokrif Mos. 14; Ezra 3/7.
59 Fitzmyer, a.g. e. , s. 73.
59 1 Kar. 1 15/21-22.
593 Ziesler, Pauline Religion, s.75.
nahn bu haki miyetinden tvbe ve sonucunda af edilmekle kurtu

lamayacaklarn ka bul eder. Oysa, Ya hudiler, eer gerekten iste
nirse tvbe edip af d ilemek ve sonra Tevrat' n emirlerini yerine
getirmekle doru bir hayata u lalabi l i r594 olduunu ka bul ederler.
Yahudili kte temel bir uygu lama olan tvbenin Pavl us'da yokl uu
ise, onun d ncesinin zoru n l u bir sonucudur. nk, insanlar
isteseler de iste meseler de, bir kez gnahn gcn n kontrol
altna girmilerd i r ve ondan kurtu lmalar mmk n deildir. Tvbe
ve balama yeterli deildir. Ahlaki hayat kadar kurtuluun da
olmazsa olmaz (sin qua none) olan Ruh'a sa hip old u ktan sonra,
yerini daha basit ve etkil i o l a n bir z m yolunun a l mas anlam n
da olan tvbe, gnahtan ku rt_u lma yolu o la ra k kullanlmaz595 .
Gnahtan kurtu lmak iin, tvbe ve balama yeterli deildir.
Pavlus, ktlk ei li mine kar bir silah olmasna ramen Yasa'nn
da gnahtan kurtu luu gerekletireceini kab u l etmez. Zira, ken
di tecr besinden bunun olmayacan bilir596
Mesih' in l m, gnaha, klelerinin serbest ka lmasna raz

olmas iin veri lmi bir kar l k olara k gr n r. Gnah, kle kld
insanln kendisine itaat etmesi hususunda resmi bir ha kka sa
hiptir. Bu hak, kendisinin muadili olan bir kar l k denme ksizin
ortadan kalkmayacaktr. M esih, hayat n insa n l n hayatnn den
gi olarak sunma anlamnda l mtr. Onun baka larnn yeri ne
lmyle ya da onun vastasyla l meyle, inananlar aklanr ve
gna hta n zgr kal rlar. Zira g nah a rtk onlarn zerinde hakim
olmad iin onlar da gnaha itaat etmek zorunda deildirler.
Sonu, gnahn gc nden bir kurtulu deil, onun hukuki hakkn
dan kurt u lutur597
594 Yahudilikte Yasa, eytani itki ve gce kar koruyucu ve kurtarc bir kaynaktr.
Tanr'dan ve Tanr'nn Ruh'unun insana yardmndan bahsedilmekle birlikte,
Yasa'nn yolundan daha doru ve daha mkemmel olan bir yol yoktur.
Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 133.
5 95 Sanders, Paul and Palestinian Judaism, s. 501.
596 Fi/ip. 3/6; Gaf. 1/13. Powell Davies, The First Christian, s. 142.
597 Rom. 6/1-14; Morgan, The Religion and Theology of Pau/, s . 101.
Mesih o lay, gnahn gcn sona e rd i rmitir. Pavlus'da bu

konuda herha ngi bir belirsizlik yoktur; a ksine bu onun iin kesin
bir kand r: "Eski insan Mesih' le birlikte a rmha geril d i" ve "g
n a h bedeni ortadan ka ld rld "; "len kimse gnahtan zgr kln
d "; "siz Yasa' nn deil de i n ayetin haki miyeti altnda olduu n uz
d a n, a rtk gnah sizin zerinizde hakim olamayacak" 598
IX. VAFTZ ANLAYII
Trke'd e vaftiz olara k kullanlan ve Yunanca "batrmak, dal

d rma k" anlamn ifa d e eden baptein fi ilinden treye n baptism
kel imesi, ne genel batrmak, d a l d rmak anlamnda baptismos, ne
d e bir d i ne gi ri riteli a n l a mnda d a ha hususi bir a nlamda olan,
baptisma olarak Yetmiler Tercmesi' nde (Sepuaginte) grnmez.
Szl k a n la m olarak, ba nyo yapma manasnda baptisein iki kez
(Kral. il 5/14 ve Yudit 12/7), mecazi a n lamda bir kez (a. 2 1/4) ve
bir kez de ritel banyo anlamnda (Sir. 3 1/30} kullanlr. Bu tr
ba nyolar ifade etmek iin kullanla n daha e rken ve daha kullanl
bir ke lime ise, Yeni Ahit kullanmnn ifade ettii gibi (El. i.
2 2/16; Kor. I 6/1 1 ), arnd rma nesnesine a ktif katlma anlamn
vurgu layan lanesfay (Lev. 14/8, 15/5) kel i mesidir. Yeni Ahit'le
birlikte baptiseyn, d i ni arnma a n lamnda kullanlmaya bala nr.
Baptismos ve baptismada n birincisi hususi a n l a m da iermekle
birlikte, daha ziyade genel anlamda (Markos 7/4); ikincisi ise, yeni
bir dine girite arndrc gi ri rit e l i (Markos 1/4; Luka 7/29; El.
l. 1/22, 10/37, 13/24, 18/25, 19/31; Kor. I 1/14, 17) a n lamnda
kulla n l r599 Ayn kelime, daha sonra ise bir H ristiyan sakra menti
ni ifa d e eden bir alem isim halini a l m t r.
598 Beker, Pau/ the Apostle, s.215.

599 H . G . Wood, "Baptism ( N ew Testament)", ERE, il, 375; A. Scott, "Ba ism",
DAC, I, 82; W. F. Flemington, "Baptism", IDB, 1, 348; Ali Erba, Hristiyan Ayin
leri (Sakramentleri), s. 69-70.
Hristiya nlk ncesi zaman larda da vaftiz 600 bir arnd rma riteli
olarak nemli bir yere sahipti r. l ke l d iye ka bul edilen dinlerde
.
tabu o larak isimlend irilen ve kendilerine doku nmann te hlikeli
olduu _eylerden kaynaklanan kirlilikleri tem i zledii d nlrd .
Ya hud ili kte banyolar, l beden, a y ba hali ndeki kadn, domu
zun bedeni gibi kirli olarak ka bul edilen eylere doku n u lduunda
meydana gelen kirlenmeden temizlenmede etkin bir fo nksiyon
icra ederdi. Ancak ne Eski Ahit'te ne de Ya hudi yazlarnda ykan
ma nn a h la ki lekeleri uzaklatran aklayc bir zelliinin old uuna
dair bir delil yoktur. Ancak, onu bir ritel olarak kabul etmeyen
byk peyga mberl erde vaftiz bir temizleme sembol olarak g
r nr (a. 1/16; Hezek. 36/25; Zek. 13/1; Mez. 5 1/7).
Bilinen ekliyle vaftize a h la ki bir nem atfeden ilk kii Vaftizci

Yahya'dr. Onun vaftizi Ya hudi prose/it vaftizinden a l n m tr ve
gna hlardan tvbeye ynelik olan bir tvbe vaftizid ir. Sakrament
olmaktan ziyade bir semboldr601 . H ristiyan vaftizi, Yahya'nn
vaftizi modeline uygun olarak ya plm ve aslen ayn a n lamda
dr602 . Bu vaftiz, tvbenin ve affn bir sembo l d r 603 . Vaftizci
Yahya, proselite uygu lanan vaftizi, bt n Yahudile re temil etmi
tir. Yahya bu yakla m nda, Yahudile r srail'in kurtuluu iin fizik-
600
Vaftizi andran riteller Yunan dnyasnda da olduka yaygndr. Vaftize
benzeyen ritellerin bulunduu kltler arasnda unlar sralanabilir: Eleusis ri
teli, Sabazios misteri, Attis klt, lsis misteri, Mitra ve Dionysis kltleri vs. S .
J. Huga Rahner, Greek Myhts And Chrisian Mystery, London, Burns&Oates,
19633, s. 70; A. A. Nock, "Hellenist Mysteries and Christian Sacraments",
M NEMOSVNE BIBLIOTHEC Series iV, vol . V, 1952, s .178-184; Kari Ludwing
Schmidt, "The Eucharist", 1 The Eucharist in The New Testament and The

Primitive Church, TCTM, 1, s. 294; Louis Berkhof, Systematic Theology, Cox &
Wyman Ldt, London, 1976, s.622.
601 Angus, The Religious Quests .. ., s. 149; Madaleine-Miller, "BaPTism", HBD, s.
60.
602
Hristiyan vaftizinin Yahya'nn vaftiziyle ve zellikle de eskatolojik armla
rnn ok yakn bir benzerlie sahip olmas hususunda bkz. Eduard Schweizer,
"Dying and Rising with Christ", NTS, vol. XIV, s. 4. Ayrca bu konuyla ilgili ola
rak Al bert, Schweitzer, The Mystcism of Pau/ The Apostle, s. 101-140.
603
Morgan, The Religion and Theology of Paul, s.208-9. Sr dinlerinde de vaftiz
gnahlarn cezasnn aff ve yeniden doum anlamn ifade eder. Angus, The
Refigions Quests .. ., s. 167.
sel olara k sra i l' l i olmann yetmeyeceine inand klarndan, pislik

lerin ykanmayla gideri lmesi yoluyla yeniden domas ge rektiine
inanr gr nmektedir. Akan suda gerekleti rilen bu vaftiz
eskatolojj k bir orta mda ya plr; ayrca, o n u n vaftizi, proselit vafti

zl'04 gibi, kendi bana ya p l ma z605 Yahya'n vaftizini bu ekilde
uygula mas, onu Qu mran vaftizinin gerisinde yer alan d nceyle
m u k ayese etmeye gt rmtr. Her ikisinin vaftizi de, h azrlk
n itelii tar. By k temizlik, gelecekte gere kleecektir. Her iki
vaftiz d e, gelecekte yerle rin i n bir baka eyin a lacan kabul
eder250
Yahya' n n vaftizi, yal n zca gelecee ia ret eder ve yaln zca da

h a sonra vuku bulacak olan kurtulu tarihinin gelecek ynyle
i l ikilid ir; yani eskatolojik bir zvel l i k tar607 Bu yzd e n de, onun
vaftiz anl -Pavlus' u n a nlaynda olduu gibi- her h a ngi b i r "im
diden"i ortaya karmaz608 Gnahlarn aff na dair vaftiz, "i mdi
den" ha zerinde Mesih'in kendisi tarafndan tamamlanan H ris
tiyan vaftizi gibi hususi bir olaya daya n maz. Keza, H ristiya nlarn
yaad "imdiden-henz deil 609 "den kaynaklanan geri l i m ben -
604 Proselit vaftizi, yeni muhtedilerin Yahudilie kabul edildii bir seremonidir.
Eski Ahit'te zikredilmemesine ramen, Mina'dan haraketle proselit vaftizinin
birinci yzylda var olan bir uygulama olduunu sylemek mmkndr. H.H.
Rowley, proselit vaftizinin bir arndrma riteli olmayp, temel sakramental
zelliinin yansra, kiinin kendisini Tanr'ya adad bir fiildir, der.
Flemington, "Baptizm", IDB, 1, 349.Proselit ve Yahudilik'teki anlam iin bkz.
Madeliene & Miller. "Proselyte", HBD, s. 586-87.
605 Proselit ve Yahya'nn tvbe vaftizi ve Hristiyan vaftiziyle aralarndaki farklar
iin bkz. Louis Berkhouf, Systematic Theology, s. 622-623.
606 Wood, "Baptism ( N ew Testament)", ERE, il, 375; Green, The Meaning af
Salvation, s. 92-93; Flemington, "Baptism", IDB, I, 349.
607 Fleminton, "Babtism", IDP, 1, 349.
608 Pavlus'un vaftiz anlay hakknda bu cmlede kullanlan ve daha sonra/lan
da dier dncelerini ele alrken kullanlacak olan "imdiden", "henz deil"
kullanmlar, Mesih'in armha gerilmesi, lm ve dirilmesi ile balayan an
cak ikinci geliiyle (parausia) tam kemale erecek olan kurtulu anlayn ifade
etmek iin kullanlmaktadr. insanlarn vaftiz olmalaryla kurtulu olay 'im
diden' balam ancak tam olarak kurtuluun gereklemesi 'henz deil'dir.
609 Bu kavramlar, Mesih'in lmesi ve dirilmesiyle yeni an, yeni hayatn, yeni
bir var olu tarznn balad ancak, tam kemaline henz ermedii, sonun
zeri bir olay yaamad iin, gerilim tr bir ey Yahya'da yok

turGo.
Vaftiz, Pavlus'a gre onun asli grevi deildir. M isyonu nda
ikincil bir yere sahiptir. nk, Mesih onu vaftiz etmek iin deil
deil, ncil'i insanlara bildirmek iin gndermitir. Vaftize ikincil
bir yer verme sebeplerinden bir dieri ise, onda sembolik olarak
yeniden yaanan olaylarn gerekliinin imanla bilinir olmasdr.
Bu yzden de iman, her ey_r_nce fil!li.:c.EavJruin_'lQftiz se
remonisi, inana!:!!!! im.rJ:. _s_onu..Jr: r: g_masn. mmkn klan
__
bir mekanizmadir.:...n olmakszn vftJLk.l:l.!!._szd r. Mesih'in

kurtarc lmne iman, vaftizin merkezinde yer alr ve vaftiz
btnyle bu olaya dayanr6 1 1
Mesih'in kendisini vaftiz iin deil, ncil'i insanlara bildirmek
iin gndermi olduunu sylemesine ramen, mektu plarnn
Hristiyan okuyucularnn hepsinin vaftiz olduklarn varsaymas
sebebiyle vaftizin onun misyonun bir paras olduunu sylemek
mmkndr. Zira Pavlus, vaftizi, tekrar tekrar argmanlarn da
yandrd bir temel yapar ki, bu da vaftizin tebliine arad kar
ln temel bir u nsuru olduunu gsterir612 Pavlus'da vaftiz, tek
bana bir a nlam ifade etmez. Bunu, bana bir nitelendirme taks
getirilmeksizin zikretmemesinden kartmak mmkndr. Pavlus
iin anlaml olan vaftiz, Mesih'e izafeten kullanlan vaftizdir: Me
sih'te vaftiz ya da daha ze l olarak da onun lmne vaftiz gibi
(Ga/. 3/27; Roma. 6/3 ).
Vaftizi ilk Hristiyanlar icat etmedikleri ve sa'nn kendi misyo

nundan da kaynaklanmad az nce ifade edilmiti. Ancak insan
lar Mesih'e ve Hristiyan cemaata (kiliseye) katlmasn salayan
bu giri riteli a nlamnda, ilk Hristiyanlarn ihtida edenleri vaftiz
henz gelmediini ifade ederler. Daha ok Pavlus'un eskatolojik anlayandan

kaynaklanmakla birlikte dncesinin dier yansmalarnda da etkin bir rol
oynayan bu kullanmlar, zikredilen balamda anlalmaldr.
611 Grant, Saint Paul, s. 122. Kor. I 1/14-17.
612 Leander, Paul and His Letters, s. 56; Ridderbos, Pau/: An Outline Of His
Theology, s. 397.
ettikleri bilinmektedir. Onikiler vaftizi, dini arnma olarak grdk

leri gibi, irk d iyarndaki kiliseler de onun yerine getirilmesini,
H ristiyanln kabul olarak alglamlardr. Pavlus'un vaftizle ilgili
olarak kulland ifadeler6 13, muhtemelen ilk vaftizle ilgili inanla
rn bir yansmas olabilir. Ancak "Mesih'te" (Gaf. 3/26-27) vaftiz- .
den dolay, Hristiyanlarn iman vastasyla "Tanr'nn oullar"
olud u klarn reten ve bugnk anlamn ona kazand ran
Pavlus'tur614
l k Hristiyanlar, Kutsal Ruh'un ltfunun vaftize bal olduunu
ve vaftiz olan herkesin Ruh'u alacana inanrlard 615 Pavlus da
vaftizi bu ortak kabule uygun olarak takdim etmitir. Ritel, Yah
ya'n nkiyle ayn ritel, ancak yorumu farkl d r. Buradaki vurglJ,
Yahya'daki gibi, gnahlar iin tvbe yerine Me
katlmaya kayar. Bu yorum Filistin Yahudi Hristiyanlnda geli
mioTrria sma-ra.gmen, Pavlus teblii ile tanmayan Roma'daki
H ristiyanlara yazarken, "Mesih sa'ya vaftiz edilenlerimizin hepsi
nin O'nun lmne vaftiz edildiini bilmez misiniz?" derken,
helenistik Yahudi ve milletlerden olan Hristiyanlarn da "Mesih'te
vaftiz" dncesini bildiklerini var sayar6 16
Vaftizle Hristiyan, gerekte lm, gmlme ve diri liinde Me
sih'le birleir, onunla aynlleir6 17 lk dnem kilise, sa'nn kendi
lmne "vaftiz6 1 8 " (Markosl0/38; Luka 1 2/50) olarak gnderme
yapt bir derlemeyi muhafaza etmitir. Ancak Pavlus'un M esih
613 "nk biz, gerek Yahudi gerek Yunanl, gerek kul, gerek hr, hepimiz bir
beden olmak zere, bir Ruh'da vaftiz olunduk ve hepimize bir Ruh'tan iirildi
( Kor. 1 12/3)".
614 Ykanan Hristiyanlar, kutsandlar ve aklandlar". Kor. 1 6/11. Fitzmyer,
" Pauline Theology", NJBC, s. 1408; Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 87.
615 Peygamberlerde Yahve'nin Ruh'unun vecd halindeki insanlara onlar boyun
edirmek ve onlar kendisi iin birer vasta yapmak iin indii inanc vardr.
Daha fazlas iin bkz. Morgon, The Theology and Religion of Pau/, s. 2122.
616 Morgan, a.g.e., s. 210.; Leander, Paul aul and His Letters, s. 57; Ridderbos,
Paul: An Outline Of His Theo/ogy, s. 397.
617 H innels, "Baptism", DR, s. 62; Wood, "Baptism (New Testament)", ERE., il,
38687; Erba, Hristiyan Ayinleri (Sakramentleri), s. 103.
618 " sa onlara 'Benim ieceim kaseden siz de ieceksiniz, benim vaftiz olacam
gibi siz de vaftiz olacaksnz' dedi".
olaynn etkisine dair gr, vaftizi H ristiyanlar Mesih'in kurta

rc faaliyetinin temel safhalaryla zdeletirir: " ...ve hepsi uruna
biri ld yleyse, hepsi ldler (Kor. il 5/14)". Pavlus' u n vaftizi
lm, gm l me ve Mesih'in d iriliiyle karlatrl mas, suya dal
drma r itelini ima ettii eklinde dnlr. lmde Mesih'le
zdeletiri len H ristiyan, Yasa ve gnah iin lr (Ga/. 2/19; Ro
ma. 6/6, 10, 7/4). Vaftizde eski insan, M esih' in kurtarc l myle
birleerek armha geril i r. Bu, gnaha kle o l mu olan bedenin
yok olmas iindir (Roma. 6/6). Bylelikle a rmha gerilen,
sakramentel lmle gnahn hakimiyetinden ve insanlar n sulu
doasndan zgr ka l m olur619 .
Morga n'a gre, vaftizdeki sa kra me ntel620 d nceler, Pav

lus'un zamannda yaygn olma kla birlikte, bu yaygn olutan onun
da bu d nceleri paylat anlam kmaz. Pavlus'da ba nyo su
yu nun tabiatst bir deerle vasflandn gremeyiz. Var olan
yalnzca, m htedinin suya dal mas ve yeniden kmasyla lme ve
dirilme a rasndaki yzeysel benze rli ktir. Vaftizle ilgili kesin tanm
larn olmamasndan dolay vaftiz, lmnde ve d i ri liinde Me
sih' le birlemenin canl bir sembolnden baka bir ey d eildir.
E.!._k ili olacak sebeplere deind ii za man Pavlus, ritele deil, Ta n
r(nn gcne ya da man iine veya mistik birlerne_iine__ba vu
r . Oysa, M orga n'n Pavlus'daki sakra menta l d ncenin yok
luu nu ima eden bu yaklam larna karn, mesela, Ga latya' da
Evharistiya'ya katlanlarn uygunsuz katlmlar yz nden hasta lk
ve l m leri n olduunu ifade etmesi, sakramental ya klam a
rtrr (Kor. I 1 1/27-30). Keza yine Roma. 6/1 l l'de vaftizin bu
-
619 Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.1408; Amiot, The Key Concepts of
St.Paul, s . 241; Ridderbos, Pau/: An Dut/ine of His Theology, s. 397.
620 Sakramentalizm, ibadet ve ayinlerde ya da sr dinlerindeki trenlerde, yapl
mas gereken davranlarn bizatihi bir etkiye sahip olmas ve bylece fiilin
sembolize ettii eyi gerek kldn kabul eden anlay tarzn ifade eder.
Schweitzer, Paul and His lnterpreters, s. 212.
62 1 Morgan, The Refigion and Theology of Paul, s. 2 1 1 .
zellie sahip old uunu vurgu lar: Vaftize kat lan kii, M esih'in
l m n n bir paras haline gelir622
Vaftizin sakramental bir zell ie sahip olduunun bir d ier

gstergesi d e, Pavlus'un bu konuda selefleri olan i l k dnem H ris
tiya n larn bunu sadece sembolik olarak yerine geti rmedikleri gibi,
o n u n asl anlamnn sembolize ettii eyde sakl olduu n u dc
nme lerid ir. nk genelde bt n kad i m milletler iin rit ller,
bir eyler ya pacak fiili bir gce sahiptirler. Bu yzden de, i l k H ris
tiya n larn vaftizi, sakramental bir fi il olarak grd kleri kesindir623
Dirilite Mesih'le zdeletirilen ki mse, yeni bir hayat ve d i ri

len Mesih'in ve onun Ruhu'nun gere k gc n paylar: "Fa kat
Rabb'e yapan onunla bir ru h olur (Kor. / 6/17)". Vaftiz ya l nzca
ferdi bir ey deildir; onunla zel bir H ristiya n birl ii olutuu iin
ayn zamanda birletirici zellii olan bir eydir d e624 Bu yzden
insanlar, kurtuluu bir cemaate (Heilsgemenindi) ve "Mesih'in
bedeni ne" katlmakla kurtulua u larlar. Bu ayn zamanda
Pavlus' u n niin vaftizi srail'in Kzl Deniz tecrbesiyle ka rlat rd
n da aklar (Kor. I 10/-2) : Vaftiz sularnda Ta nr' n n yeni srail'i
ekillenir625
Vaftiz olan H ristiyanlar, "kutsal ru h u n mabedi (Kor. I 6/1 1)"

haline geli rler ve Ruh'un a ktarlmas (Ga/. 4/6; Roma. 8/9, 14-17)
sebebiyle Tan r' nn son radan edinilmi ocuu, evlatl o l u rlar:
" nk Ta nr'nn Ru hu'yla sevkedi lenlerin hepsi Ta n r'nn oulla
rd r (Roma. 8/14)". Bu ekilde alnan Ruh, oul olmann temel
622
Leander, Paul and His Letter, s. 58; Rahner, a.g. e., s. 74. Dier mektuplarnda
sakramental zelliin yokluuna ramen Kor. l'de bunun bulunduuna dair
bkz. G.H.Clayton, "Eucharist", DAC, il, s. 374. Pavlus'daki sakramental anla
ylarn olduu ef<lindeki yaklamlar ve bunlara ynelik eletiriler iin bkz.
Schweitzer, Paul and His lnterpreters, s.195-200.
623
Leander, Paul and His Letter, s . 56. Ayinsel ykanma ya da vaftiz sr dinlerinde
yer alan sakramentlerden biridir. Su, mistik bir aklanma vastas olarak kabul
edildii gibi yeniden dou dncesi ile balantl oldunun gsteren iaretler
de vardr. Morgan, The Theology of Religion of Paul, s. 140.
624
"nk biz gerek Yahudi, gerek Yunanl, gerek kul, gerek hr, hepimiz bir
beden olmak zre bir Ruhta vaftiz olunduk" Kor. 1 12/13.
62 5 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 87.
PAVLUS'UN GRETSN I N ANA ZGLER 255
prensibi ve H ristiya n hayat ve amelinin dinamik kayna haline

gelir.
Vaftizle ilgili bilinen form l Pavl us bir kez ve d olayl bir ekil
de ku llanr626 . N a kled ilen b u ekl iyle, Pavlus' u n ekmek-arapta
olduu gibi, vaftize de, deruni bir anlam kaza ndrdn gsterir.
Gaf. 3/27'de "vaftizde Mesih'le birleenlerinizin hepsi M esih'i
giyindi" d er. Bundan kasted ilen m u htemelen, vaftiz olan
Hristiya nn Mesih'le btn lemi olmasdr. Bu yorum, Pavlus' u n
sylemedii bir eyi ona isnat etmek d eildir. Zi ra, Hristiya n,
vaftiz rmana/kvetine girmekle sembolik olarak ller d iya rna
girer, d efa dalmakla da gn sonra kabrinden kalkan Mesih
gibi kar ve onun tebcil edildii gibi, bir gn yceltileceine ina
nr627 .
Vaftiz alan, suya batr l d nda Mesih'in lmne ve gm l

mesine katl m olur. Vaftizden k ise Mesih'in d i rilii ile
irtibatland rlr. kisi bir ve ayn eyd irler ve birbiri nden ayrlmaz- 1.
lar. Mesih gnah iin ve gnah adna ld ve mezarda bedenin
gnahn sonucu olan zayfl klarn bra kt. imdi o, Tanr' n nd r,
lmszdr ve zaman ve mekann btn snrlamalarndan ba
mszdr (Kor. I 15/45). Vaftiz edilen kiinin evvelki ta biat, Me
sih'le birlikte armha geri l i r. Ayn ekilde vaftiz edilen M esih'le
dirilir ve onun gibi, yalnzca Tanr iin yaar628 . stelik, Mesi h'te
vaftiz, yeni Ade m'e katlmadr. M esih'e bu katlma uurlu bir ayni
leme ya da Mesi h'te kaybolma deildir. M esi h'te vaftiz olma,
Mesih'in haki miyeti altnda olan yeni bir g a lanna gei anla
mna gel mektedir629 .
626 Fitzmyer, a.g.e., s. 88. "Kimse benim ismime vaftiz olundunuz demesin,
diye .. " Kor. 1 1/14. " . .fakat Rab sa Mesih isminde ve Tanr'mzn Ruhu'nda
salih klndnz" Kor. 6/11.
627 Guignebert, el-Meslhiyye, s. 140. Pavlus'un vaftiz anlaynn zelliini vurgu
layan almalar ve bunlarn gerei ifade etmekten uzak olduklarn gster
meye alanlar iin bkz. Rahner, Greek Myhts And Chrisian Mystery, s. 9-10.
628 Amiot, The Key Concepts Of St. Pauf, s. 138.
629 Leander, Pauf and His Letter, s . 58.
i m a n ve vaftizle H ristiyan, M esih' le ok yakn bir 'bir'l ie girer.

Bu, yal nzca bir d eiim meselesi d ei l fakat o ayn zamanda,
gnah tarafndan asla durduru la mayacak bir hayata katlm ve
M esih'le gerekletirilen misti k bir birlemed ir630 . bra him'in
vaadedilen soyu Mesih'tir. Mesi h'te o l makla iman vastasyla
H ristiya n la r Ta nr'nn ou llar olurlar. Zira vaftiz olmakla herkes
M esih'i giyi nir. Bunun sonucu olarak da aralarndaki btn ayrm
lar kalka r. Pavlus' u n byle d nmesinin sebebi, vaftizin vaftiz
edileni, Mesih'e kattna inan masdr. Bunu ayn zamanda d i rilen
M esih'in muhteem hayatna katlma olarak da gr l r631
/ i sa' nn mesih oluunu ka bul etme ve Mesih'e kendini adama

ve Mesih adna vaftiz gibi zellikleriyle 63 2 H ristiyan vaftizi, d ier
vaftizlerden zellikle d e, Yahya' n n ki nden ayrl r633 . n a n a n kilise-
' nin bir yesi ya pan, R u h'a sahip olmasdr ve R u h vaftizle verilir.
Vaftiz i htida ile yakndan ilgilidir. M htedi ak bir i m a n itiraf
yapar ve kilise yeliini a l r634 Ancak, M esih'in ka buln iermesi
ve M esih'e hasredil mesi vaftizin ayrc ze l l iklerini t ketmez .
/ Pavlus iin vaftizin temel ilevi daha vard r: Kiliseye giri, a rtc
ve yeniden doma riteli olmas 635
630 Amiot a.g.e, s. 142.

63 1 Leander, Pau/ aul and His Letters, s.58; Rahner, Greek Myhts And Chrisian
Mystery, s.74.
63 2 Eduard 5chweizer, "Dying and Rising With Christ", NTS, s.6-7.
633 Yahya'nn vaftizi lme ve dirilme olarak dnlmez. Ancak bir takm farkllk
larla birlikte, Orta Dou toplumlarnda yaygn olan sembolik, ritel yaygn bir
ykanmadr. Peyagamber Elia'nn uzun bir sre nce dzenledii suyla y
kanma ve temizlenme olan, "sembolik" tvbe ve gnahlarn aff anlam ta
yan bir uygulamayd. Yahya'nn vaftiz uygulamas, Qumran cemaati tarafn
dan uygulanan arndrc ritel banyoyla ortak taraflar olmakla birlikte,
Qumran cemaati banyolar kendi kendilerine alrlarken, Yahya'nnki bakas
tarafndan yaplmasyla onlardan ayrlr. Grant, Saint Paul, s. 121, Martin
Schian, "Baptism i n Canon Law", TCTM, vol. 1, s . 300.
634 Morgan, The Religion and Theology of Paul, s. 206; Ridderbos, Pau/: An
Outline ofHis Theology, s. 399.
635 Morgan, a.g.e., s . 205 .
Vaftizin a r n d rma ilevi vard r636; arnd rd ey ise vaftiz

ola nlarn gnah lard r 637. Ancak, inananlar n vaftizle akland klar
gnahlar, H ristiya n olmadan nce ilemi olduklar gnah lard r.

Vaftiz sonras gnahlar iin h ibir etkisi yoktur 638 Bu zel l iine
ramen vaftizin ayrc temel vasf, ne gnahtan temizleme ve ne
de Ruh' u n verilmesid ir; daha ziyade M esih tarafnda n temsil edi
len hayat tarzna ve onun bedenine giri olarak bir ilev grmesi
dir. "Mesi h'in lmne vaftiz ol ma", "lmne vaftiz edil me" gi bi
ifadeler, vaftizin b i r kimseyi M esih'e ve onun temsil ettii hayata
bal ad genel dncesi nin ayrc bir zell ii olarak gr lebili r;
zellikle de Galatyallar'a Mektup 3/27'de kastedilen bud u r.
Vaftizle gerekletirilen, Mesih' in bedenine kat l arak onun ya

adklar n yaamaktr. Vaftizle lmek, M esih' l e l mektir ve vaftiz
le dirilmek Mesih'le d i ril mektir. Mesih' i n lm insa n l n i l k g
nah n ortadan ka ldrd gibi, vaftizle onun bedenine kat la rak
yaadklarn yaayanlar da artk g nahn hakimiyetinde olmaya
ca klard r (Roma. 6/3-4)639 Vaftizle, onlar eskiyi ka rtp yen iyi
giymiledir. nk M esih'le arm ha gerilmeyle (Roma. 6/6) eski
insan bir kenara braklm tr. Bu yzden vaftiz, bu esiz olaya
kat l ifade eder. Vaftiz inana n , M esih'in lm ve d iriliiyle
ilikilend irir. M esih'e vaftiz olmak ve vaftizle onun bedenine ka
tlmak, Ru h'a vaftiz o lmaktr. Ve bu ya ln zca gnah i in l meyi
deil, ayn zamanda yaa mak ve Ruh'un yen i d u ru muna hizmet
etmek anlamna da gel i r (Roma. 6/12, 7/4) 640 Keza vaftizle,
636 "Bazlarnz byleydiniz; ama ykandnz, takdis olundunuz. Rab sa Mesih'in

isminde ve Tanr'mzn Ruhu'nda salih klndnz". Kor. 1 6/11. Rahner, a.g.e.,
s. 70.
637 Wodd, "Baptism (New Testamen)", ERE, il, 387; Erba, Hristiyan Ayinleri
(Sakramentleri), s . 102.
638 Morgan, a.g.e., s. 152-123.
639 Ridderbos, Pau/: An Dut/ine Of His Theo/ogy, s. 400-401. Grant'a gre,
Pavlus'un Rom. 6/3-4'de "unuttunuz mu?" eklinde sormas onun bu anlay
daha nceki Hristiyanlardan ald anlamna gelir. Grant, Saint Paul, s. 121.
640 Ridderbos, Pau/: An Outline of His Theology., s. 403-404; Bultmann, Primitive
Christianity in its Contemporary Settings, s. 203 .
i sa' n n faa l iyeti n i d evam ettirsin d iye geride bra kt Kutsal R u h,

insan zerindeki etkisini gerekletirme frsat bulur641
Yukarda ksaca dei ndiimiz ve Pavlus'da ye r a l a n "imdiden",

"henz deil" ayr mndan birincisi, zellikle Vaftiz ve Son Akam
Yemei' nde aka gr l r. "imd iden"in iaret ettikleri dorudan
Vaft ize bal dr. Vaftiz'in "imdiden''i, ayn zamanda i le riye, gele
cekte gerekleecek olana ve ha zeri ndeki kesin o laya dair
gem i e ynel i k bir iaret tar. Bu, her ikisinin eskatolojide birbi
rine yakndan bal old uu bir tarzda ya plr. Vaftizde, i n a nanlar
imdide, -gemite tamamlanm ve gelecekte beklenen- kurtulu
tarihinin bt nne katl rlar. Ayn ey, Rabb'in a kam yemeinin
d u ru m u iin d e doru d u r. Bu yzden Pavlus iin sakram entler
yal n zca ku rtulu tari h i iinde bir anlama sah i ptir. Sakramentlerin
herbirinde, inananlar "imdiden" hem geriye hem d e i leriye do
ru bakarlar ve bu ekilde .i mdiki an, bir ara olarak a n lalr. Kurtu
luu n gemi ve gelecei, ku rtulu tarihindeki mevcut ara d u ru m
boyu nca vaftizde bir araya gelir642 Vaftiz v e h a o laylar bir arada
vukuu bu lmamlard r; ancak i kisi d e, kurtulu o layna katl a n
l a m n ifade ederler.
Pavlus'da sakra mentlerin nemi, gelecek sona ynelik o l mala

rndan baka, ken d ilerinde gemi olaylarn imdi o l masndan
kaynaklanr. Sakramentlerin m it lerle deil de, i l k ve son kez ger
ekleen olaylarla balantl olmasnn ke ndisinin, d ier vaftiz
benze ri sr d i nlerinden ayr l d bir zg n l k olarak kab u l edilir643
Vaftizin ke ndi kurtulu tarihi vardr ve u safhalar izler: Eski

Ahit'in bir iareti o larak snnet, gelecek bir ahit d ncesine uy
gun olara k gnahlarn aff na ynelik olan Vaftizci Yahya'nn suyla
vaftizi, bir ok kimse iin genel bir vaftiz ze l l ii tayan sa' nn
ha ve suyla gnahlarn affed i lmesi; Ruh'un verilmesi iin suyla
vaftizle insan, i l k haline geri dndr l r. G na hlarn aff ve
Ruh'un veri l mesi, M esih'in lm ve diri l ii ile gerekleir. Vafti-
64 1 Grant, St. Paul, s. 121.

642 Cullmann, Sa/vation in History, s. 260.
643 Cullmann, a.g.e., s. 259.
PAVLUS' U N GRETS N N ANA ZGLER 259
zin kurtulu tarihine ynelik bu u nsurla rn, Pavlus teolojik olarak

dnr. Vaftize ramen s nneti srdren Ya hud i lerin hatas,
kurtulu tarihinden vazgemi olmalard r. Sn netin vaftizde ta
mamlandn ve bu yzden d e M esih'i n lmnde vaftizle birli kte
snneti srd rmenin i m kansz olduunu grmezler. S n neti sr
drmekle, kurtulu tari h i ne gre dnmedikleri ortaya kar.
Pavlus'un sn netle m cadelesi nihai a n lamda, kurtulu ta rihini
kabul, vaftizin snneti izledii n i ve Yeni Ahit'in sa'nn l m ndeki
yeni mhrnn, eski mh rl Eski Ah it' i izlediini kabul etme
mcadelesidir. Yahudiler kurtu lu tarihine gre dnmezler ve
vaftizin "i mdiden"ini ciddiye almazlar. Onlar, Eski Ahit'e teslimi
yetlerini, M esih' in ha zerinde gerekleen kesin olayla yen i bir
temele konu lma m gibi Eski Ahit'in mhr n ye ninin ya nna
koymak isterler644 .
Eski Ahit' in bir devam old uu dn ldnde ancak vaftizin

Yeni Ahit'in bir m h r olmas anlaml hale gel i r. Romallar'a Mek
tup 2/25 vd, 4 ve Ga/atya//ar'a Mektup 3-4'de Pavlus' u n arg
mann gerisi nde Eski Ahit'in yeni ile karlamas ye r alr. Fakat bu,
kurtulu tarihi perspektifinde eskinin, yeni ta n rsal olayla ortadan
kald rlmas ve ancak Yeni Ahit'in eskiyle bir d evamllk iinde
grlmesi tarznda olur. Bu y zden eski mhrn nemi ye ninin
altnda azalmaz, fakat Eski Ahit'te ona atfedilen nemi ar
tar64S .
H ristiya n l kabul edenlere uygu lanan, bir giri riteli zellii

tayan ve daha rita list bir ada n bakldnda yaayanlarn kur
tulmasnn kan lmaz bir art olan vaftiz, lm olanlar iin de
gereklidir. M esih ta rafndan cehennemlerde doru larn vaftiz
edilmesi fikri veya bu fi krin yaylndan daha sonraki bir aamada,
onun ardndan yer alt d nyasna inen havariler ta rafndan vaftiz
edi lmesi d ncesi, ite buradan ortaya kmtr646. "Dirili yoksa,
66445
646
Cullmann, a.g.e., s. 261;Erba, Hristiyan Sakramentleri, s. 125.
Erba, Hristiyan Ayinleri (Sakramentleri), s . 104.
Marcel Simon, "Yeni Ahit'in Kurtulu Dncesine Bak" trc. Ali Erba,
(Franszca metin Brandon tarafndan yaynlanan The Savior God iinde s.144-
159), yaynlanmam eviri, s. 10.
260 PAVLUS H I RSTYANLIGI NA G R
l ler ii n vaftiz olanlar ne yapaca klar? ller hi diri l m ezse,

insa n l a r neden l ler iin vaftiz oluyorlar?" 647
Pavlus iin vaftizin bir sonucu da, insanlar a rasndaki fa rkllk

larn ortadan kalkmasdr. nsanlar arasndaki fark n ortadan
kal k m asnn ifadesi, insanlarn vaftizle tek bir beden haline gel mi
o l m a lard r: "i ster Yahudi ister G re k, iste r k le, ister zgr o lalm,
hepimiz bir beden olmak zere ayn R u h'ta vaftiz olduk ve hepi
mizin ayn ruhtan imesi sal a nd" 648 "Vaftizde M esih'le bi rleen
lerinizin hepsi Mesih'i giyi ndi. Artk ne Yahudi ne G re k, ne kle ne
zgr, ne erkek ne d ii ayrm vard r. Hepiniz Mesih'te birsiniz. Ve
eer Mesih'e aitseniz. O zaman bra him'in soyu ndansnz, vaade
gre d e miraslarsnz" 649 .
Pavlus' u n vaftiz a nl aynn Ya hudi proselit vaftizi, Ya hya' nn

tvbe vaftizi ve Qu mran Essenilerin'in vaftiz a nlayndan radikal
anlamda kopuu ve ona fa rkl anlamlar yklemesi, onun vaftiz
a nlayna zikredilenler dnda kaynaklar aramaya sebep o lmu
tur.
Alman "Dinler Tarihi" okulu, i l k H ristiyan sakra mentlerini zel

l i kle de vaftizi, Mesih'in lm ve d iriliine katlmann helenistik
sr d i n lerindeki len ve dirilen tanr a nlayndan a l nd n, A. J.
M. Wedderburn ise, helenist sr d i nlerinin Pavl us'un vaftiz anlay
na etki etmediklerini gstermeye almlardr650 Bu iki zt
kutbun orta yolu ise R a h ne r'dir. Genel olarak vaftizin d ier sr
d i n l erinden kayna klanmadn esas itibaryla H ristiyan meneli
olduunu kabul etmesine ramen o da, H ristiyan l n bo bir
ortamda ortaya kp gelimediini, be lli bir k ltr n hakim oldu
u o rtamda geliip serpildiini kab u l eder. Rahner' e gre Pavlus,
sr d i n lerinin, vaftizin ekillenmesindeki etkisini redd etmekle be
ra ber, yukardaki ya klamna uygun olara k vaftizi n tad a nlam
647
Kor. 1 15/29.
648
Kor. 1 12/13. Vaftizle, sosyal ve etnik ayrla ramen btn ayrlklar tek bir
organizmada btnleir. Ayn metnin dip notu.
649 Gaf. 3/27-29.
650 Aune, "Greco-Roman Relgions", DPL s. 793.
insanlara nakletmek iin yaygn kltrn bir ta km ka lplarn kul

lanr. Ancak bu n lar ze l likle bu larak ku llanmadn, bunlara,
Pavlus'un sahip olduunu syler. Sr d i n lerinden a l nan ifade un
surlar, szler, imajlar ve jestlerden o l umaktad r651 .
i leri sr len bu teklifleri de d ikkate alarak, vaftiz ve onun sr
dinleri ile i l ikisi hakknda unlar sylemek uygu n gibi grn mek
tedir.
Pavlus' u n yeni bir hayata balamann kaps olarak grd bu

ayin, kken itibariyle yu karda da ifade edildii gibi, hi yokken
ortaya km , o n u n tarafndan icat edilmi bir ey o l mad na,
ksmen dei nilmiti. Vaftiz, eklen Yahya'nn uygu l ad vaftizd ir.
Yahya'nn uygu lamasnn daha ncesi ise, Yahudiler tarafndan
mil letlerden Ya h u d i olanlara uyguladklar proselit vaftizi olarak
biline ndir. Hem Yahudi lerin hem de Yahya' n n vaftizinin arnd rc
bir zellii nin olduu bir ekilde kabul edi lebilir. Ancak, Pavlus'un
ifade ettii a n lamda, bu insa n larn vaftizde, bel l i bir ahsla, onun
l m n takliden -Pavlus'da bu bazen taklid in tesinde bir ger
eklie sahiptir- lmesi ve onun d iril iiyle d iri l mesi ve bununla
eski hayatndan tamamen farkl bir hayata/yaam tarzna gemesi
ekli ndeki bir a nlay tarz, ne Yahudi prose/it vaftizinde ne de
Yahya' n n gnahlara tvbe vaftizinde yoktur. sa' n n vaftiz etti
inden ise bir yerde ba hsed ilir ve burada da vaftiz, Pavlus a nla
mnda bir eyler ima etmez 652 . Bu yzden d e Pavlus'un zerinde
durduu vaftiz, b u kaynaklard a n gelmi o lsa bile, onun bu uygu
lamaya ykledii a n lam n, baka bir kaynaktan geldiini sylemek
mmknd r: bu kaynak ise ok byk bir ihtimalle sr din leri
dir653 . Bu ya klam, vaftizle ilgili nce ki lerin yakla m n n bir de -
m Rah ner, Greek Myhts and Christian Mystery, s. 14.

652 Yuhanna 3/22. Ayrca bkz. Ali Erba, Hristiyan Ayinleri (Sakramentleri), s . 79-
82.
653 Ayrca burada ayrntsna girmek istemediimiz sr dinleri -Orfizm, Mitraizm,
Gnostisizm- ve bunlarda vaftizi, lme-dirilme ve tanryla birleerek kurtulma
anlaylar ve uygulamalar iin bkz. Walter Woodburn, Paganism to
Christianity in The Roman Empire, University of Pennsylvania Press,
Philadelphia-Oxford University Press, London, 1986; Powell Davies, The First
Christian, A Mentor Book, Published by New American Library, 1959;
262 PAVLUS H IRSTIYANLIGI NA G Ri
vam, Pavlus' u n vaftiz a n laynn tek kayna n n sr d in le ri 654 ek

li ndeki bir aklama gayreti olmaktan ziyade, Ya h u d i prose/it vafti
zini, Ya hya' n n vaftizi ile o n u n sa'yla balantsn ka bul etmekle
birlikte, Pavlus'un bu uygu l a maya y kledii anlam a nl a maya
ynelik bir ifadedir. Daha nce de sylenildii gibi, Pavlus'un
hele nistik sr d i nlerinin bilind ii, bilinmekle d e ka lmayp uygu lan
d Tarsus gibi bir yerde yaa m olmas, Guignebert' i n teklifi
kabul edildiinde, Antakya'da eitimini a lm o l mas ve am viz
yonu sonras, -muhtemelen yaad n dnd eylere belli bir
aklama getirmeye a lmak iin - Arabistan'da yl nerede o l
d uu bilin meye n bir yere inzivaya ekil mesi bu akla may mazur
gsterecek iaretler o lsa gerektir655 .
Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary Settings, The Camelot

Press Ltd., Southamton, 1956; Joachim Wach, "Din ve Felesfede Kurtulu D
ncesi, Dinler Tarihinde Kurtarc ( Kurtarc Dncesi)", trc. Ali Cokun, M.
. lahiyat Fakltesi Dergisi, Say. Xlll-XV, s. 249-261.
654 Sr dinlerinde uygulanan vaftizinin H ristiyan vaftizine kaynak olamayaca
hususundaki itirazn bir dayana olarak, birincisinde ahlaki bir endienin ol
mamas zikredilmi ve bu itirazn aksine onlarda da bu zelliin varln kabul
edenlerin olduu sylenmiti. Burada, birincilerin ikinciye kaynak olamayaca
na dair ileri sregelen dier farkllklar da zikretmek gerekmektedir. Louis
Berkhof'a gre bu farkllklar unlardr: Sr dinlerinin giri ritelleri bir tanry
kabul etmekle birilikte, belli bir Tanr adna vaftiz yoktur. Sr dinlerinde, vaftiz
tr banyolarda, tanrsal ruhun bir etkisi olduuna dair bir delil yoktur.
Pavlus tarafndan ortaya konulan lm-dirili ilikisi sr dinlerindeki tam ola
rak uymaz. Son bir itiraz noktas da, bu sr dinleri vaftiz uygulamalar arasnda
Hristiya vaftizine benzenyen Mitraizm'deki Taurobolium uygulamasdr. Bu
uygulam Yeni Ahit uygulamasna yabancdr. stelik, sr dinleri Roma dnya
snda, Pavlus'dan nce henz ortaya kmam. Lois Berkhof'un bu tr itiraz
larna burada cevap vermek gibi bir niyetimiz yoktur. Ancak, mesela,
Mitarizm'in Avrupa ilerine kadar yayld ve Pavlus ncesine kadar uzanan
bir tarihe sahip olduunu sylemek yerterlidir. Louis Berkhof, Systematic
Theology, s. 622. Sr dinleri hakkndaki bilgiler iin bkz. bu almann farkl
yerlerinde verilen ve Sr dinlerini ele alan almalar. Mitraizm'le ilgili msta
kil ve yetkin bir alma olarak, bkz. Franz Cuman, The Mystries of Mithra, trs.
by Thomas J. McCormack, Dover Publications ine. New York, 1956.
655 Tarsus' u n dini yaps ve Arabistan hakknda bilgi iin, bu almann Tarsus' un
dini yapsyla ilgili blm ve Arabistan'n neresi olduuna dair ayrntl bilginin
verildii dip nota baknz.
X. EVHARSTYA/EKM EK ARAP AYN 656
Rabb'in "Son Aka m Yemei"n i n m esseselemi hali olan

Evharistiya'nn Matta'n n Aramca versiyon u dnda657, Yeni
Ahit'teki en eski a n latm Pavlus' u n mektuplarndan Korintli/er'e /.
Mektup ll/23-25'te bulunu r. Bu metin, kaynak itibariyle Luka'ya
Gre lncil'in (22/15 -20) a nlatm yla ayn ve Markos'a Gre inci/
(14/22 - 25) ve Matta'ya Gre ncil' i n (26/26 -2 9 ) a n latmlarndan
bir ekilde fa rkl o lsa da, Evharistiyaya dair Antakya ki lisesinden
alnm olan geleneksel bilginin, m sta kil bir ekilde nakledi l mi
halid ir658 . Pavlus, onu yaayan bir gelenek tarznda nakleder;
ancak nakil tarz, gren bir kimsenin yapt nakil gibi deildir.
Mesela, vaftizle ilgili meti n lerinde, kaynann Mesih olduunu
"size i lettii mi ben Ra bb'd e n rendim" eklindeki szleriyle ifa
de eder. Ancak, bu ifadelerinden Pavlus'un sa Mesih'den d oru
dan ald eklinde a n lamak yerine, dolayl bir ekilde ona u laan
bir kayna kta n ald eklind e anlamak daha uygun grnmekte
dir659 . Zira, Pavl us' u n, Mesih'i d nyevi hayatnda grmed ii husu
sunda neredeyse tam bir uzlama vard r660
Pavl us, sa M esih'i n aki rtlerine emrinin bir sonucu olduunu

kabul ettii661 ekmek-arap ayi n i ni, m stakil bir o lay o la ra k ele
almaz; d ier problemleri tart rken ona d a gndermede bulunur
656 Bu konu iin bkz. Ziesler, Pauline Religian, s. 14-15.

657 Amiot, The Key Concepts of St.Pau/, s. 193; Leander, Pau/ aut and His Letters,
s.62.
658 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 93-94; Evharistye anlatmnda Pavlus ve
Luka'nn arkaik bir ifadeyi muhafaza ettiklerine dair bkz. Amiot, a.g.e., s. 196.
ncillerdeki ve Pavlus'un anlatm arasndaki aynilikler ve farkllklar iin bkz.
Morgan, The Religion and Theofogy of Pau/, s. 218-219.
659 Amiot, The Key Concepts of St. Pau/, s. 194.
660
sa Mesih-Pavlus ilikisi hakknda daha ayrntl bilgiler iin bkz. bu almann
ilgili yeri.
661
"Ele verildii gece Rab sa eline ekmek ald, kredip ekmei bld ve yle
dedi: "Bu sizin urunuza feda edilen benim bedenimdir. Beni anmak iin by
le yapn". Ayn ekilde yemekten sonra kaseyi alp yle dedi: "Bu kase benim
kanmla gerekleen yeni antlamadr. Bunu her itiinizde beni anmak iin
byle yapn. Bu ekmei her yediniinizde ve bu kaseden her itiinizde,
Rabb' n geliine dek Rabb'in lmden ilan etmi olursunuz". Kor. 1 11/23-26.
264 PAVLUS H I RSTYANLIGINA G R
(Kor. I 1 1 ) Bu gndermeler de, konuya ynelik karklklar olduu

zaman yaplr662 . Onikiler, akirt lerden birinin evi nde toplandkla
r n d a, e kmei cemaat halind e yerlerd i. i sa' n n yap m old uu bu
uyg u la m a, onlar iin birliin sembol o lm utu . "Ekmek krma" ile
Mesih'in lm a rasnda herhangi bir ba kurd u klarna dair bir
delil ol mad gibi, onu d i ni bir sembol olarak grd kleri d e syle
nemez663 . Bu yaklamn, Pavlus' u n Evha ristiya a n laynda da, var
o l may srd rd e sylenebilir. Yani, onun iin de Evharistiya'da
ki ekmek- arap ya l n zca bir sembol dei ldir. O nlar, katlmc iin,
M esih'in bedeni ve ka ndr664 .
Pavlus iin "Akam Yemei" (Kor. / 1 1/20) her eyde n nce

Tanr' n n yeni halknn, "manevi yiyecek" yed ii ve "manevi ie
cek" t kettii (Kor. / 10/3-4) bir ye mektir ve sakramentel bir zel
l ie sahiptir665 . "Mesih'in bedeni" kullanmn, Mesih'in evha ristik
be deni anlamn ifa de etmek iin ku llanr: "Krd n z ekmee
gelince, Mesih'in bedenine bir kat l ma d eil mid i r?"(Kor. I 1 0/16).
Pavl us onu, yal nzca inanlarn M esih'e katlmas d eil, d ier H ris
tiya n larn da birbi rleri ne katlmalar (Kor. I 1 1/25. Kr. Yer. 3 1/31;
k. 24/8) o lara k kabul eder. H ristiya n cemaatinin birl ii, "tek bir
bedene vaftiz olma" ve tek bir e kmekten yemenin sonucu d u r 666.
Bu yeni halkn birlemesi (kom nyon), yaln zca kendileri n i n Mesih
ve d ierleriyle birleimini d eil ayn za manda mesi h-olay n ve
o n u n eskatolojik karakterini de gsterir667 .
Evha ristiya Pavlus ta raf ndan H ristiya n birlii n i n kayna o la

ra k ka b u l edilir. Bu unlara dayand rlr:
1. Bu ritelle Mesih'in halkyla olan beraberlii somut h a le ge

lir. Pavlus' u n retisinde M esih' i n evharistik yiyecekle zdelii-
662 Fitzmyer, Pau/ and His Thealagy, s. 94; Amiot, a.g.e., s. 202.
663 G u ignebert, el-Meslhiyye, s. 139.
664 Clayton, "Eucharist", DAC, il, 375.
665 Kar. 1 1/29; Amiot, a.g.e., s. 202.
666 Leander, Paul ani and His Letters, s. 64; Clayton, "Eucharisth", DAC, i l , 375.
Putperest kurbanlarnda bu zelliin bulunmas sebebiyle, aralarnda benzer
l iin olduuna dair bkz. Clayton, a.g.m., a .y.
667 Fitzmyer, Pau/ and His Theo/ogy, s. 94.
nin gereklii tart lmaz (Kor. I 1 1/27-3 2). Bu ayn iyetin nasl ger
ekletiini aklamasa da bu byledir. Bu varl sayesinde
evharistik M es ih, Pavlus'a gre, inananlar n birliini dou ru r668 .
2. M esih'in kurban o la ra k lmnn b i r hatras ve onun bir

ilan o larak Evharistiya, ye niden bir buluma noktasd r. " nk
bu ekmei yed iiniz ve bu kaseyi itiiniz zaman, kendisi geli nce
ye kadar Rabb'in lmn ilan edersiniz" (Kor. 1 1 1/26) 669 . "Bunu
benim zikrim iin (beni anmak iin) ya pn (Kor. / 1 1/24)".
Bununla Pavlus, ekmek-a rapda i sa'nn insanl kurtarmak

iin ektii zdrap a rasnda bir balant kura ra k onu kefaret, Tan
r'ya yaklama, tanrsal birlie katlma maksad yla kend ini feda
etmenin bir sembol olarak grd . Bylece onu, sradan bir hat
ray yadetmekten kararak, bir sr haline dntrd 670 B u rite
lin srek l i tekrarlanmasyla ona katlanlar M esih'in l m n n
kurtarc etkisine katldlar. Evharistik kasede y e r alan ara p, "Yeni
Ahit"i n kandr. Buradaki ima, M u sa tarafndan kurban l k hayvan
larn kan yla Eski Ahiti n belirlen mesi nedir: "Ve M usa ka n a l d , ve
kavmin zerine serpip d ed i : te, bt n bu szler hakknda
Rabb' n sizi nle ettii ahdin ka n (k. 24/8)" 671 .
Amiot, bir kurbanla birlemenin en azndan moral olarak kur

bann kendisine sunulduu Ta nr ile birlemek a n l a m na geldiini
ifade eder. Paganlar put kltlerini takd i m ettikleri kt ru hlarla
kom nyona gire rken 672, ku rba nlar yiyen Yah u d iler, a ltarla 673
sembolize edilen Ta n r'yla birleirler674
668 Fitzmyer, a.g.e., s. 94. Fitzmyer'in bu yaklamn desteklemek yerine susmay

salayacak d aha ok mlahazann olduunu syler. Morgan, The Religion and
Theology of Paul, s.225.
669 Morgan, ncillerde yer almayan bu ifadenin Pavlus tarafndan eklendiini
ifade eder. Bu ayn zamandan Pavlus'un bu meseleyi nasl dndnn de
bir gstergesidir. Morgan, The Religion and Theo/ogy of Paul, s. 224.
670 Guignebert, e/-Meslhiyye, s. 139.
67 1 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 94-95.
67 2 Pavlus'un Evharistiya'da kurban dilini kullanr. Ancak, burada kullanlan
kurban dili, semitik hayattan daha fazla olarak, Yunan dini ve ilkel kabile din
leri ile ilikilidir. "Eucharist (to end of Middle Ages), ERE, V, 547.
B u ifa d e leriyle, paga n ve Ya hud ilerin kurbanlarn Ta n r'yla bir

bi rleme yolu olara k ka bul eden Amiot, her ha lukarda takdim
edilenin kurban o lduu ve bu kurba n n ye nildiini syledikten
son ra , Evha ristiya d u rumunda da kana, M esih'i n kanna katlmn
Yahudi ma betle rinde takd im edilen kurbanlar n yen mesi kadar
gere k olduunu syler. "Tanr'ya krettii m iz k ra n kasesiyle
M esih'in ka nna payda o l muyor m uyuz? Bl p para ladmz
ekmekle M esih'in bedenine payda olm uyor m uyuz (Kor. /
10/16)? Evharistiya'da ayrca beden ve ka n n ayr olarak zikredil
mesiyle gsterilen ku rba n n boazlanm hal iyle hazr o l mas gibi
k u rbana ait bir kara ktere de sahiptir. Evharistiya' da Mesih' i n ger
ek bir va r oluu sz konusudur; ku rban haki kate n gerekleir,
sembolik o la rak deil 675 . Rabb'in bedeninde ve ka n nda birleme
iin komnyon (XoLvovLa/khoynonia) kelimesinin kullanm,
gerek var oluu ve ondan kaynaklanan yakn birlii d este kler676
Evharistiya'daki birleme mekanda deil, zamanda gerekle

en bir birlemed i r, "bu ekmei her yediimizde ve kaseden her
itiimizde, Rabb'in geliine dek Ra bb'in lmn ilan etmi
o l u rsunuz" (Kor. /. 1 1/26) 677 Evha ristiya'da gerekleen birleme
ile imanla balayan ve vaftizde gerekleen katlm a rasnda bir
fark va r m dr?
Evra h isti k var olu d a ha iten bir birleme meydana getirir.

H ristiya n larn "bir e kmei" a l malar i le, Rab o n lar hem b i reysel
hem de toplu olarak kendisine dntrr/kend isiyle birletirir
(Kor. /. 10/1) . Vaftizin etkisi daha youn ve daha uzun o lmasna
ramen, Evharistiya'daki M esih'in k u rbansal varl geicidir;
673 eitli dinlerde zerine kutsal objeler konan ta, aa ya da metalden yapl
m olan masa benzeri nesenler, H ristiyanlkta "Evharistik Masa" iin bu te
rim kallanlr. inas Gndz, Din ve nan Szl, Vadi Yaynlar, Ankara,
1998, s . 27. Ayrca "altar" ve onun Yahudi dini tarihindeki yeri iin bkz.
Madaleine & Miller, "Altar", HBD,s. 13-14.
674 Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, 197.
675 Amiot, a.g.e., s . 197.
676 Amiot, a.g. e. , s. 198.
677 Amiot, a.g.e., s. 200.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZG LER 267
ancak hayat verme eklindeki etkisi d eva m eder. Mesih' in "hayat

veren R u h" olan bedeni, Kutsal Ruh'la kuatlr. Onun kutsa l
bedeni, H ristiya n larn Kutsal Ruh vastasyla kendisiyle tam olarak
asimile olduu a rac haline gelir. Evharistiya'da mmini bedenin
bir paras ya parak inananlar M esih'le birletirmedeki Mesih ve
Kutsal Ruh'un ortak a lmasn (Gaf. 3/26-28) grmek
mmkn d r678
Mesih'in bedeninden ve ka nndan bahseden yerler, bununla

l sa' nn kendisinden sz etmezler. Bu ku llanm daha ziyade kurban
terminolojisi iinde bir anlam kaza n r. Bu yzden d e, Son Akam
Yemeinde kasenin "benim kanmda Yeni Ah it" olarak tanm lan
mas, kurban dncesi gz nne a l n ma kszn tad derin an
lamd a n mahru m kal r. Bu a n lam, M esih'in kan n n, Tanr ile halk
arasndaki barm a n n kendisiyle gerekletirildii bir vasta oldu
u ve gnahlarn balanmasn ve yeni il iki iin onun akmasnn
zoru n lu olmasdr679 . Mesih'in kurban olarak sunulmasyla Tan r
ile insan a rasnda gerekletirilen barmay bu yemek temsil
eder. Son Akam Yemei, H ristiya n cemaatinin birliinin bir gs
tergesidir. Onlar bu yemee katlmakla, onun ta nrsal-beeri tabi
atndan bir pay alr ve Mesih'in bedeni haline gelirle r. Bu ayn
zama nda H ristiya n birliini d e oluturu r680 . Mesih'in bedenine ve
ka nna katlma, onun halknn M esih' i n lmne katlmasndan
baka bir anlam ifade etmez.
Pavlus' un, Mesih' in l mesi ve d i ri lmesi ile balayan a ncak

onun ikinci geli iyle tamamla nacak olan kurtulu a n laynn ya n
smas olan "imdiden" "henz deil" a rasndaki gerilim onun
btn d nce tarznda ya nsr. "Henz deil" noktas ya ln zca
Evharstiya'da ortadan ka lka r681 Evharistiya'da geriye ve ileriye
olmak zere iki yn ifade edilir. Ayn zamanda ile riye bakarak,
inanan "henz deil" i u n utmaz. "Bu ekmei her yed iinizde ve bu
678 Amiot, a.g.e., s. 202.

679 Ridderbos, Pau/: An Dut/ine of His Theo/ogy, s . 190.
680 Ridderbos, Pau/: An Dut/ine of His Theology, s. 424.
681 Cullmann, Sa/vation in History, s.258.
kased en her itiinizd e, Rabb'in geliine dek Rabb'in l m n ilan

etmi olursunuz" ( Kor. 1 1 1/26).
Pavlus, inanann e kmee ve kaseye katlmnn armha gerilen

ve d i rilen Ra bb'in bedenine ve ka nna katlmadr, d iyere k Ra bb'in
Son Akam yemeinin "imdiden" oluunu vurgu lar. Bu
sa k ra ment boyunca "i mdid en", gemiin takd i m i ve gelecein
beklenmesinden dolay zel bir tarzda gerekleir. Pavlus, "Henz
d eil"i ise ac bir ekilde hisseder ( Kor. 1 1/30) 682
Hahn, vaftizin ve Evha ristiya'nn teblii ile Hristiya n n Me

sih'in ada haline geld iini syler. Ya ni, H ristiya n iman vasta
syla inanan, G olgota'da yaanana geri dner ve d i ri l iin gcne
katlan biri haline gelir. Sta n ley, H a h n'n bu yakla m n n zafiyeti
n i n bu dnce n i n Pavlus'da olmamas, olduunu syler683 Ancak
bir d ncenin Pavlus'da o l u p olmad dz metin okumalaryla
kara r veri lecek bir ey deildir. Onu syled i kleri n den byle bir
eyin var old uu ka rtlabilir. Yoksa kendisinden nceki H risti
ya nlarn u lamad b i r takm sonul a ra nasl u l atn net o la rak
ortaya koymak m m k n olmaz.
Pavlus' u n Evharistiya ilgili ifade leri nin Ya hudi kaynakl bir zel
l i k tayp tamad sorusu n a, Paska lya ile baz benzerlikler tasa
da, ilikinin va rlna d a i r meti nlerd e n hare ketle kesin bir ceva p
ve rilmez. Ya hudi lerde yemekten nce Ta n r adna kretm e ol
m a kla birlikte, H ristiya n Evha ristiyasnn nceki benzerleri olabi
lecek ve ekmek ve arabn ilahla bir olmay m m k n klacana
inanlan ritel bir yemek yoktur. Kan ime gibi bir uygu lama ise
Ya hudilere tamamen yabancdr 684 Byle olmakla birlikte Pavlus,
hem Vaftiz hem de Evharistiya iin Eski Ah it'ten rnekler bulma
gayreti gstermekten geri d u rmaz. "Kard eler, atalarmzn hepsi
nin bulutun a ltnda koru nduunu ve hepsi nin denizden getiini .
682 Cullmann, a.g. e., s. 260.

68 3 Stanley, Christ's Resurrectian in Pau/ine Soteriology, s. 7-8.
684
Grant, Saint Paul, s. 126. Evharistiya'nn Yahudi kkenin Passaver deil de,
Kiddush olduu ve Kiddush ile arasndaki benzerlikler ve farkllklar iin bkz.
G. B. H ., "Jewish Antecedents of The Eucharist", JTS, vol. 1 1 1 , 1902, s. 356-369.
bilmenizi istiyorum. Musa'ya balanmak zere hepsi bu l utta ve

denizde vaftiz edildi. Hepsi ayn ruhsal kaya dan i tiler ve o kaya
Mesih'ti. . ." (Kor. I 10-5).
Pavlus' u n Evha ristiya ilgi l i dncesindeki bu Mu sevi hatralar

birincil bir nem tar. Ancak Mesihi yemein liturjik selefi
aya'da daha nceden ifade edilmi olan eyd i r. Bu ynyle
Evharistiya, "bu ekmek, sra i l'in Mesihi'dir" szlerinin elik ettii
Qumran'daki yemekleri a n d r r. Mesih'i n geliini beklemede bu
yemee katlanlardan her biri, ahsi bir temsi lci olarak hare ket
eder. Bu ru hla Pavlus tarafndan konulan ritielin kutla malar,
sa' nn d nyaya ilk geliini ortadan ka ldra n gemiteki Son Akam
Yemei'ni hatrlamakla ka lmazlar ayn zamanda, onun ikinci ge
liini de sabrszlkla beklerler685
Evharistiya, H ristiyanlar n hayatnda, Ta n r'yla ve Mesih'le

ilikinin srd r lmesi anlamnda nemli bir rol oynar ve bu yz
den de herhangi bir doktrinden daha nemlidir. Pavlus, onun
detaylar zerinde d u rmakta old uka dikkatlidir. Bu yzden de, bu
seremonin uygun bir ekilde yerine geti ril mesi hususu nda mektup
yazd cemaatleri uyarr686
Pavlus tarafndan tasvi r edildii ekliyle Evha ristiya'da nce,

ekmek so nra yemek ve arkas ndan da kra n gel i rd i . Ancak
Pavlus' u n lmnden sonra belli olmayan bir zamanda, ekmek ve
kra n n a ras ayrld ve kran ayr, yeniden dzenlenmi bir
ritel halini ald 687
A. SIR DNLER VE EVHARSTYA

sa ncesi ku rtarc tanr -M itra, Su riye Baali, Kibele vs.- inan
lar nda, tan ryla ku rtulma anlamnda birleme, ayi nsel bir takm
uygu lamalarn ya nsra tanrnn parasn temsil eden bir paray
685 Grant, Saint Pau/, s. 125.

686 Grant, s. 126.
687 Pavlus'daki bu ekmek arap sras ve onun Yahudi benzeri yemeklerdeki ve
daha sonraki Hristiyan tarihindeki uygulamalar iin bkz G . B. H., "Jewish
Antecedents of The Eucharist", JTS, vol. 1 1 1, 1902, s. 356-369; Grant, Saint
Paul, s. 126.
toplu olarak h ususi yemeklerd e yen mesiyle d e gerekletii kabul

edil iyord u . Bu d i ni yemekler, inananlar a rasndaki ka rde oluu
sembolize ediyor eklinde yoru mlanyord u . Cumon, bu yemee
kat l a n insanlarn, yed ikleri hayvan n etini i l a h n eti olarak kabul
ettiklerini ve sonu olarak, tanryla b i rleecekleri n i ve z ve sfat
olarak o n u n ayni lemeyi bekled ikleri ni nakleder688
J ustin, M itra sr d ininin, o zaman bilinen b i r ta km d ua larla bir

l i kte mmine bir para ekmek ve bir kase arap su n u l masn ge
rek l i klan bir ksm riteli ierdiini na kleder; a n ca k b u n l arn neler
olduunu aklamaz. M itra'n n kine benzer ekilde Kibele ina ncn
da da tabilerin katld klar kutsal yemekler vard r. Bu yemeklerde
Kibele ile zdeletirilen bir mzik a leti olan Santu r'a ve Attis ile
zdeleti rilen mzik a letlerine ekmek ve arap konu l u r ve bu
ekmekten yer ara ptan ii lirdi. Bunlar, kurtarc tanrnn yen i l me
sini ve onun znn iilmesini sembolize etmekteyd i 689
Bultmann, Mesih'in bedeninin bir paras olmak eklindeki

Pavlus'un dncesinin G nostizm'den, onun lmne kat l mann
ise, s r d i nlerinden 690 a lnma d nceler olduunu syl e r. Ancak,
ada kurtu lu retilerinden alm o lsa da, bunlarn Pavlus'un
gerek d ncesine gre yoru mlan mas gerektiini syler. Bu
yaklamlarda insann bysel bir deiimi yoktur, daha ziyade
eskinin yerini alan yeni bir ben a nlay vard r691 .
Pavlus'tan Aziz Augustin'e kadar btn kilise mensu plar H ris

tiya n ekmek arap ayini ile bu i l k dnem kurtarc tanryla ilgili d i ni
yemekler arasndaki benzerl iklerin farkndayd l a r ve buna gerekli
ihtimam gsterd i klerine dair yeteri kad a r delil vardr. Ancak ben
zerliin fa rknda olma larna ramen onu fa rkl ekilde yoru m lar-
688 Guignebert, el-Meshiyye, s. 99.

689 Gugnebert, a.g.e., s. 99.
69 0 Genel olarak sr dinleri ve bunlardaki uygulamalar hakknda bkz. M i rcae
Eliade, "lkel Toplumlarda Gizli Kadn ve Erkek Topluluklar", P.S., cilt I, say 2,
1988, s. 133-151; Lena Weishau, "Kadim Mister Dinleri", a.g.d., cilt , say 2,
s . 152-160; Lena Weishau, "Misterler, Ezoterizm ve nisiasyon", a.g.d., 1, 2, s.
161- 166.
691 Bultmann, TNT, 1, 310-11 .
PAVLUS'U N GRETS N N ANA ZGLER 271
lar: Bu benzerlikler, eytan'n M esih'e benzemek isteinden ve

kilisenin ritel lerini ve ayi n lerini, m riklerin kendi sr dinlerinde
yerine getirme isteklerinden kaynaklan maktadr692
Yukardaki ifadelerden de a n lalaca gibi, ilk dnem sr dinle

ri ve onlarla Pavlus' u n takdim ettii ve bugn H ristiya nlarn
sakramentlerinden biri olarak bilinen Evharistiya arasndaki bu tr
benzerliklerin olmasndan dolay, benzerliklere ynelik aklama
lar getiri lmek zoru nda ka lnmtr. Bu aklama tarzlar, Pavl us' u n
sakramentler olarak isimlendirilenleri, yukarda zikredilen sr d i n
lerinden aynen ald, bunlara y e n i anlamlar kazan d rd y a da bu
Sr Dinleri'nin Pavlus daha dorusu, H ristiyanlk sonras old uu 693,
bu yzden de etki lenmenin tersinden olduu veya eklen a ra la
rnda benzerlik o lsa da, vurgu larnn farkl yn le rd e ol masyla
birbirinden ayrld eklindedir.
Hristiya n l kla, yukarda zi kredilen i l k dnem Sr Dinleri a rasn

daki benzerlik yal n zca belli bir takm ritellerle snrl da dei ldir.
Benzerliin boyutu daha da genitir694 . Bazlar n n savu nma
babnda syledikleri gi bi, Evharistiya' n n ya da mesela, vaftizin sr
dinlerindeki uygula malardan fark, a h laki boyuta d a ha fazla nem
vermesi d eildir. nk sr dinleri d e tabilerinden, H ristiya n inan
cnn istedii ahlaki e rdemleri onlarn gerekli grd boyutta
olmasa da, yerine getirmelerini isterler695 Bu yzden, vaftizi ele
692 Grant, Saint. Paul, s. 126.

693 Ancak bu yaklam tarz gnmzde savunulmas mmkn deildir. Tercih
edilen, Hristiyanln arac bir kurtarcyla insan olunun ebedi kurtuluunu
temine ehemmiyet veren evredeki dinlerden etkilenmitir. Bu inanc muha
faza eden ve onu belli merasimlerle ve bu anlamda yorumlayan dinler ondan
nce de vardlar ve Pavlus'un yaad Yunan dnyasnda bunlar olduka yay
gnd.
694 Daha fazlas iin Guignebert'in el-Meslhiyye, s . 100; Evharistiya ve Trakya
dionisos ritlleri arasndaki benzerlikler iin bkz. Morgan, The Religion and
Theology of Paul, s. 214.
695 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 101; Amiot, sr dinlerinin Pavlus zerinde etkisi
nin olmadn syler. O da, bu ritellerin ahlak meselesini bir kenara
brakmalarya Pavlus'un bak asndan farkl olduunu ileri srer. Bu
inasiasyonlarn, mekanik olarak etkisini icra edecei retilir. nisiye edilenin
kendi adna mutlu bir hayat iin birlemeyi istedii ifade eder. Kurtulu mese-
a ldmz blmn sonunda sylediimiz eyi, ayn ekil d e vaftizin

yerine Evha ri stiyay koya rak sylemek m mkndr. Bu ayi n de,
ncilleri n a n latt a n lamda kken olarak sa'ya ve ondan nce de
Ya h u d i kutsal yemeklerine696 kadar gitse d e, Pavl us' u n bu yemee
kaza nd rd - M esih' in etini yiyere k ve ka n n ierek o n u n la bir
ol ma- a n lam, bu yeme klerin hibirisinde yoktur. Byle bir a nlam
ie riyor olsalar bile en azdan bize kad a r gelmemitir.
B. VAFTZ VE SON AKAM YEMEG (EVHARSTYA)
Hem vaftiz hem de Evharistiya; birincisi, onun l m n e katl

ma, ikisi ncisi ise, Mesih'in etine ve ka nna katlma a n l a m n d a697
M esih'in lmyle i l ikilidir. Keza Mesih'in bedeni olarak kilisenin
birlii de, i kisine baldr. Vaftiz, giri ve bedene katlma olarak;
Evha ristiya ise, bedeninin birl ii olarak bir ekmein yen i lmesiyle
tekrar tekrar a l n r ve ye niden ifade edili r. Hem vaftiz hem de
Evha ristiya, kurtu luun vasta lar olarak ayr fonksiyonlara sahip
tirler. Vaftiz, "g n a h iin lmden" "Ta nr iin yaamaya" (Roma.
6/1 1 ) ve eski insa ndan yeni insana geii temsil eder. Bu yzde
d e, kurtuluun bi rletirici vastas d r; ilk ve son kez ya p l m tr ve
bir daha tekrarlana maz. Evha ristiya, Mesih'in l m n n ku rtarc
neminin srekli bir eki lde ilan edil mesidir. H e m "i m d id en"i
hem de "henz deil"i temsi l eder. Ekmek ve ara p la, Yeni Ahit'in
lesi olmadn v e tanrlarn hibirinin gnahkarlarn balanmas i i n lme

diini syler. Bu pagan sr dinlerinde, Pavlus'un btn Hristiyanlar iin arzu
lad tabiatst menfaatle ortak olan hibir yn yoktur. Amiot. The Key
Concepts of St.Pou/, s. 46. Amiot'un buradaki yaklam onun genel tavrnn
bir yansmasdr. O, Pavlus'un yetitii ortamdan yalnzca Yahudi eitiminin
onu dnce tarzn belirlediini ortaya koymaya alr.
696 Pavlus'un Evharistiya anlaynn Yahudi kutsal yemeklerinin mesela,
Passover'le benzer zellikler tad, dolaysyla Yahudi bir kaynaktan geldii
yaklam iin kz A . D . Nock, "Hellenistic Mysteries and Christian
Sacraments", Mnemosyne Bibliotheca Classica Batava Serias, iV, vol V, 1952,
s. 178-210. Aynca, Mesih'in kann iilmesi ve etinin yenilmesi kullanmnn
dnda, Evharistiya'nn Yahudi Passover'le balants iin bkz. W. O. Davies,
Poul ond Robbinic Judoism, s. 242-251.
697 Grant, Saint Pau/, s. 124. Ortak bir amalar olmakla birlikte, Evharistiya,
vaftiz olmakszn hem kadn hem de erkek tarafndan uygulanabilir. Uygula
malarnn yanyana olmas gerekmez. Grant, o. g.e.J, s. 124.
kurbansal yemeinin tamamlan mas olara k imd iden kutla nd

gibi, hem Mesih'in lmnn hatrlanmasnda hem d e onun bek
lenmesi iin de kutlanr. Bu yzden vaftiz, Evharistiya iin uygun
olan yolu aar. Her ikisi de, ayn lm ve onun kurta rc nem i ne
katlm mmkn klar. Bu yzden ikisi d e ayn i m a n gerektirir698
XI. KLSE ANLAYII

ncil lerde nad i r olarak yer a lmasna ramen (Matta. 16/18,
18/17), Pavlus klliyatnda kelime sk sk kullanlr. El. l.'inde ilk
drt blmde bulunmaz. Ancak Pavlus' u n hi kayesinin a n latmn
dan nce "kilise/inananlar topluu" anlam nda yalnzca (5/11) bir
kez ku llanlr. Pavlus' u n hayat n anlatmaya balad ktan sonra ise
21 kez kullanlr. Pavlus' u n kendisine izafeti sah i h olan mektu pla
rnda 44 (Pavlus'a izafeti tartmal olanla rda 15, Pastoral mektup
larda ise, 3) kez kullanlr. Buradan i l k H ristiyanlarn bir
ekklesia/ki/ise olara k M esih'teki birlemelerinin fa rkna varma la
rnn bir mddet son ra gerekletii anlam kartlabi li r.
Pavlus' u n am vizyonunu konu edinen rivayetlerde, ne Mesih 'in
Bedeni ve ne d e kilisenin yer a lmamas, Pavl us' u n o zaman H risti
yan topl umunu bu ifadelerle dnmedii eklinde yoru mlanabi
lir. nk bu iki kavra m , mektu plarnda H ristiyan cemaatini ifade
etmek iin kullanr699 . Pavl us' u n bu kelimeyi kullan mas, Yeni
Ahit' in d ier meti nlerinin kullanmlarndan nce old uu iin
Pavlus'u n kullanmnn a n la lmas onlarn kullanmnn a n lalma
s iin de nemlidir700
Pavlus' u n kulland ekklesia (EKKAr]OLa) kelimesinin anlamn

tesbit ederken dikkatl i olmak gerekmektir. Pavlus' u n Yuna nca
ekk/esia (EKKAr]OLa) keli mesiyle yeni toplum a n lamn vurgulamak
iki bakmdan uygun d eildir: Birincisi, Pavlus H ristiyanlar iin
691 Ridderbos, Pau/: An Outline of His Theology, s. 425.

69 9 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 95; Prudy, "Paul The Apostle", /DP, iV,
699.
oo
P.T. O'Brien, "Church", DPL, s.124.
274 PAVLUS HIRISTYANLIGINA GiR
"kutsallar 701 (yirmiden ok)"; ortak inanca gnderme yapldnda

"kardeler (yaklak yz kez) ve Tanr'nn gerek srail'i ni olutu
ran yeni topluluuna iaret etmek iin "btn inananl ar (Roma.
4/1 1 )"; "vaadin ocuklar (Ga/. 3/29, 6/16: Fi/ip. 3/3)" ve "hakiki
snnet'' gibi farkl ifadeler kullanr. kincisi, Yunanca ekklesia ke
limesinin arkaplannda Aramca ve branice vardr, bu yzden de
hem linguistik hem de kk olarak kelimenin arkaplan ok net
deildir702
Yukarda inanlar topluluunu ifade etmek iin ekklesia d nda
kullanlan d ier kavram lardan bahsedildi. Bunlarn yan sra kulla- .
nlan ve kilise/inananlar topluluu/toplantsnn kastedildii iki
kavram daha vard r. Birincisi, mecazi olarak Tanr'nn halkna
iaret etmek iin kullanlan mabettir. Pavlus bu kelimeyi, Kutsal
Ruh'un takdis edici faaliyeti sayesinde Tanr'nn i ka met ettii yeri
oluturan kurtulmu toplum anlamnda ve Korint'teki topluluk
arasnda ayrl k tehlikesi ba gsterdiinde yazd mektubunda
kullanr703
Kiliseye gnderme yapyor olarak a nlalabilecek bir dier kav
ram da beden benzetmesidir. "ster Yahudi ister grek, ister kle
isterse zgr olalm, hepimiz bir beden olmak zere ayn Ruh'ta
vaftiz olduk ve ayn Ruh'tan imemiz saland704". Ancak Pavlus,
bu benzetmeyi karl kl davranlarnda herhangi bir l tanma
yan i na nlarn birbirlerine iyi davranmalar gerektiini gstermek
iin kullanr. Ona gre, beden birdir, a ncak, her azann bir grevi
vardr. Kilise atomik fertlerden deil, birinin acsyla dierinin de
etkilendii (Kor. 1 10/17), herkesin bir fonksiyonun bulunduu bir
701 Weiss, b u kullamn Yahudilikten alndn sarail'in ideal haklarnn

mirasclarnn olduu anlamnda kullandklarn syler. Weiss, Ear/iest
Christianity, il, 626.
702 Prudy, a.g.m., IDP, iV, 699.
703 Kor. 3/16-7; Kor. i l 6/16-8. inanlarn Tanr'nn iinde ikamet ettii bir yapy
oluturduklar ve ayrln bu yapy kirletmek anlamna geleceini ifade eder.
inanlarn yaayan Tanr'nn mabedi olduunu tekrarlayarak Eski Ahit'teki
Tanr'nn halkyla birlikte olduu dncesini daha da ileri giderek, O'nun ha
kikaten aralarnda mevcut olduunu syler. O'Brien, "Church", DPL, s. 127.
704 Kor. 1 12/13.
PAVLUS' U N GRETSNN ANA ZGLERi 275
organizma d r705 . Bu yzden de, insanlar n birbirlerinden ayr ya-

. am a lar mmkn deildir706 . Burada kullanlan beden benzetme
sini, bir cemaat a n lamnda deil, bu balamda d eerlendirmek
gerekir. Zaten Rom. 12/4-5 d e ayn benzetmeyi inanla rn birbirle
riyle i likileri anlamnda kullanm tr707
Bu gn kilise olarak tercme edilen kelimeyi Pavl us' u n ser-

. beste kullanyor olmas, bu kelimenin kendisi iin zel bir a n lam
olmad n, ancak mektup yazd hedef kitlenin kavra m bild ikleri
!inde tarife ihtiya gstermedii anlamnda da kabul edilebilir.
Kelimeyi hem tekil hem de oul olara k kullanmas, onun tek bir
kiliseden bir ok kiliseye oradan da evrensel kilise anlayna gitti
i deil de tersi nin d oru olduu ka bul edilir. Pavlus kiliseyi, yen i
ve kk bir va rlk o larak deil, Korint'te v a r o l a n v e gerek srail
olarak Qahal-Yahveh karl "Tanr' n n kilisesi" yani, belli bir
ikametga h bulunan (Kor. 1/2) bir cemaat o la ra k dnr.
Pavlus, ta kibata urattklarn da 'Tanr' n n kilisesi" ve "kilise"

olarak zikreder (Kor. 15/9; Gaf. 1/13; Fi/ip. 3/6). Burada kastedilen
kilise, eskatolojik bir toplumdur. Ancak, burada eskatoloj i k bek
lentide bir messese olarak kilisen in yeri old uu anlamnda de
il 708 de, eskatolojik bir toplum olara k kilisenin, Ta nr'nn K ra l l
'nn ya kn geliini bekleyen bir hare ketin ka lbi olmas eklinde
anlalmas gerekir709 .
Mektu plarndaki kullan mlardan hareketle "ki lise" kelimesiyle

kastettii anlamlarda kesin bir ge liimin old uu gr lebilir. Sela
nikli/ere /. Mektup'ta Pavlus'un, ekk/esia kullanm hem yerel kilise
(1/1 . kr. Sefa. il 1/1) hem de "Ta n r'nn kilisesi" (Sefa. I 2/14)
anlamna gelir. kinci anlamda kelime, ortak iman ve ibadetlerin-
705 Morgan, The Religion and Theo/ogy of Paul, s.202.

706 Kor. 1 12/27; O'Brien, a.g.m., DPL, s. 127.
707 "Bir bedende ayr ayr grevleri olan ok sayda yemiz olduu gibi ok sayda
olan bizler de Mesih'te bir bedeniz ve birbirimizin yeleriyiz" O'Brein, a.g.m.,
DPL, s. 127.
708 Ekklesia/kil i sen i n organize yerel bir kilise anlamnda olduuna dair bkz.
Weiss, The Earliest Christianity, il, 620; Leander, Paul and His Letters, s. 60.
709 Prdudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 699.
276 PAVLUS H RiSTYANLIGNA GR
den gelien Selanikliler birliini/bera berliini gste rirken, biri nci

sinde ise Pavlus tarafndan primitif Ya hudi cemaatleri iin tercih
edilen bir s fat olarak kulla n l r710
Yetmiler Tercmesi' nde ekklesia, zellikle gebe l haya

tnda sra i l meclisine verilen bir ad olan qahal teri minin karl
olarak yer a l r: "Rabb'in cemaati/ekklesia (Tes. 23/2), "Ta nr kav
m i n i n toplantsnda/ekklesia (Hakim. 20/2) kullanmlar gibi. Ke
l i m e ayn za manda liturj i k toplant halindeki sra i l l iler'e ia ret
etmek iin de kullanl rd (Kral. 1 8/55; Tarih. 29/10)711 .
Eski Ahit kitaplarndaki ku l la n m la rna rame n Pavl us' u n keli

meyi kullanrken ve rd ii anlamn tam eiti Qumran literat rn'de
(lQM 4/10) bulunur. Qu mran cemaatinde, "Tanr'nn cemaati"
eskatalojik savata tanacak bayra klardan birinin zerine yazl
m tr. Tabire Fil istin Yahudi a rka plannn verilmesi, H ristiyan
7 10 Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s.204; Fitzmyer, Pau/ and His Theology,
s. 96.
7 11 Amiot, a.g.e., s. 204. Ekkesia "toplant" kelimesi ek-kal 'celbetmek, bara
rak armak', bir orduyu toplanmaya armak iin kullanlan bir fiilden t
remitir. Fiil, Euripides ve Herodotus'dan (m.. V. yy) beri bilinir ve Grek ehir
devletlerinin vatandalarnn halka ak toplantsn gsterir. Eski ve Yeni
Ahit'in tercme edildii zamandan nceki yzyllarda, siyasi bir fenonmen
olarak karakterize edilirdi. Eski Ahit'in Yunanca tercmesi olan Yetmilerde
ise, branice qahaln karl olarak tercme edilir. Kelime, dini olduu kadar
dini olmayan anlamlarda, bir ordunun sava iin toplanmas (Sam. 1 17/47;
Kor. il 28/14), serke ya da tehlikeli bir kalabaln toplanmas anlamnda
kullanllr. zel anlamda ise, srail oullarnn Tanr'y dinlemek iin ylda
kez Sina ve daha sonra Sion danda toplanmalarna iaret eder. Bazan da
kabileleri n reislerinin toplanmas anlamnda kullanlr. Josephus da, farkl yer
lerde siyasi, dini ve kendiliinden toplantlar iin ayn kelimeyi kullanr. Philo
da kelimeyi klasik Yunancaki anlamnda kullanr. Bylece Yeni Ahit'ten nce
ve onun dneminde ekklesia kelimesi, hem Yunan hem de Yahudi dnyasn
da, halkn toplanmas ya da bir araya gelmesi analmn ifade ediyordu. Bir
"organizasyon"u ya da bir "toplum"u gstermiyordu. Esas olarak dini bir an
lam olmamasna ve sekler bir karakterde olmasna ramen, Yetmiler Ter
cmesinde Tanr'nn szn dinlemek iin bir araya geldiklerinde oluan top
luluu iin de kullanlr. Yahudi kutsal metinlerinde Yahudi cemaatini ifada
etmek iin kullanlan kelimeler ve kullanm sklklar iin bkz; Beker, Pau/ the
Apostle, s. 315; Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s. 328. Fitzmyer,
Pau/ and His Theology, s. 96; O'Brien, "Church", DPL, s. 124.
PAVLUS' UN GRETSN N ANA ZGLER 277
tarihinde teekk l eden i l k birlikler ve zellikle de Ya hudi kkleri

vastasyla "eski cemaate" balanan sra i l'in i l k ya hudici cemaati
iin uygu n d u r712 Ancak, Klaus Berger de, kelimenin H ristiyanl
anlamnn helen istik ve helenistik Ya hudi kullanmndan a lndn
(El. i. 19/39) ve ibadet iin topla nan cemaati ve sonu olarak
yalnzca bu maksatla toplanm olan gruplarn srekliliine iaret
ettiini gstermiti r713
Pavlus'un ekklesia kelimesini ikili anlamda kullanm, byk

4
mektu plarnda (Roma. Kor. /-il Ga/. ) 71 yer a l r. Yahudiye' daki i l k
kiliseler iin kulland "Ta nr' nn kil iseleri" tabirini Korint kilisesi
iin de kullanr " . . yani, Korintos'da olan Tanr' n n kilisesi (Kor. I
1/2)". Pavlus' u n Filistin'deki ana kiliseler iin kulland tabiri
Korintos cemaati iin d e kullan mas, onun ekklesia a n laynn
genilediini ve H ristiyan cemaatni yerel engel leri aan bir ey
olara k dnmeye baladn gsterir. Bu kullanm, Pavlus' u n
evrensel kilise a n laynn tohumunu o luturur715 Pavl us iin,
"kilise" Mesih'in kurtulutaki rolne dair d ncesi ndeki gelime
yi temsil eder. Kilise, "tek bir Ruh' d a tek bir beden ol ut u rmak
iin (Kor. 1 12/13)" vaftiz olunan insanlardan oluan M esih'i n so
mut ifadesidir. Yerel engelleri aan tek bir bedendeki inananlarn
712 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 96.

713 Beker, Pau/ the Apostle, s. 317. Ayn maksat iin b iraya gelen insanlar anla
mnda kullanld hakknda bkz. Grant, Saint Pau/, s. 143 . Hobbes'da da kili
se, bir ev anlamnda alnmad zaman, Grek toplumunda ifade ettii eyle
ayn anlama gelir yani, magistrann onlarla konumasn dinlemek iin top
lanm cemaat ve yurttalar topluluu; Roma toplumanda ise, buna concio
denilirdi: konuan kii ise, eccfeiastes ve consionator olarak anlrd. Thomas
Hobbes, Leviothan, ev. Semih Um, Yap Kredi Yaynlar, i l . bask, stanbul,
1995, s. 324.
714 Galatyal'lara Mektup'ta, Yahuda, Mekadonya ve Kenrae yerel kiliseleri
anlamnda, Gaf. 1/2, 22; Kor. il 8/1; Rom. 16/1. Yahuda'daki ilk kiliseleri ifade
eden "Tanr'nn kiliseleri" anlamnda ise, Kor. 1 11/16.
715 Barett, Paul An lntroduction ta His thought, s. 122; Fitzmyer, a.g.e., s. 96;
Amiot, The Key Concepts af St. Pau/, s. 204; Ridderbos, Pau/: An Outline of His .
Theology, s. 329. Bir btn olarak kilise anlamnda kullanmn Efesli/ere dn
da Pavlus'un mektuplarnda nadir oluu, Morgan', Efeslilere'nin otantik ol
madnn bir delili olarak kullanlr. Morgan, The Religion and Theology of
Paul, s. 199
birl ii a nl a m n d a kilise, Pavlus' u n H ristiya n teolojisine ya pt en

byk katkdr. Pavl us'a gre, inananlardan oluan bu birlik, Me
sih sa'da insanlarn kurtuluunu hedefleyen plandan dom utur.
Pavlus iin nihai a n lamda "Ta nr' n n kilisesi", hem Yah u d i leri hem
de Yunanl lar aan ancak, inandklarnda onlar bi rletiren bir
nited i r "Yahudile r'in ve G rekler'in ya da Tanr topluluunun
tkezleyip dmesine neden ol mayn (Kor. 1 10/32)" 716
Tarihsel Pavl us iin kilise, her eyde n nce Tanr' n n hakimiye

tinin gelecekteki geliini be kleyen, geici eskatolojik bir cemaattir.
'Mesih'in bedeni (=kilise)', dirilen Mesih'in bedeni ile ayn deil
d ir. Ve kilisenin organik gelii mi, Mesih'in kinci geliinin (Parousia)
yerini almaz. Kilise Ta nr' n n kra l l ile de ayniletirilemez. Kilise,
Pavlus'un d ncesinde merkezi bir yere sahip o l makla birlikte,
o n u n i lgisi, kiliseyi tanm layan iki merkez: eskatoloj i ve kristoloji
tarafndan belirlenir. Bunlar, Pavlus' u n kilise a n lay n n ku rucu
u nsurlardr. Onlarn karlkl ilikilerinin doas, kilise n i n kara kte
rini ve fonksiyonunu tayin eder717
Ekklesia eskotoloj i k nemi olan bir ze llie sahip o lmasna

ramen, gelecekte gerekleek bir cemaat anlam nd aki eskatolo
jik bir kullanm, Pavlus'da yoktu r. nk Pavlus, ekklesiay gelecek
bir gereklikten ziyade mevcut bir gereklik olarak grr. Semavi
kilise n i n a pokaliptik tasvi riyle ya d a gerek kilisenin gelecekte bir
a raya geliiyle ilgi lenmez. Bu yzden d e, Yahudi helen istik H risti
ya n l k'ta yaygn olarak bulunan 'Se nin kilisen d nyann sonu nda
bir a raya ge lebilir/gelecektir" gibi eskatolojik mit ifadeleri Pavlus
iin d n lemez718
Kiliseye katlma art, Mesih'de tamamlanr ve kiisel gayretle

bu kat l m gere kletirilemez. i nananlarn katld kilise, kutsa ll
n Mesih'de kaza n r (Kor. 1 6/1 1). Bu yzden H ristiya nlar, imdi
'kutsal', 'arl m ' ve 'seil miler'dir.
7 16 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 97.

71 7 Beker, Poul the Apostle, s. 303.
71 8 Beker, o.g.e., s. 316-17.
Aralar n d aki rki ve cinsi farkl lklarn kalkmas a n lamnda M e

sih'te inananlarn eitl iini vurgu lanmasna ramen, bu eitlik
. cemaat toplant larnda pek ya nksn bulmaz. Kad n l a r n toplant
larda soru sormamalar gibi eyler var ol maya d evam eder719
Mektu plarnn h ibirinde kilise grevlilerinden bahsetmez.

Pavlus dnemi kilisede ( H ristiyan cemaatinde) 'sa b it grevle r' ya
da papazla ata nma ritelleri yoktu. Kul la n la n otoriten i n meru
latrc u nsu ru, 'ruhsa l l tuflar' olara k ka bul edilen Evha ristiya'
daki l tufla rd . Cemaatlerin ( ki l iselerin) liderle ri, mu htemelen ev
sahipleri, idari memurlar ve hususi kehanet ve yorum l tuflarna
sahip olara k kabul edilen halktan insanlardan oluuyordu ('pey
gamberler' ve 'retmenler' kr. Kor. I 12/28). Bu grevleri yerine
getiren lere ynel i k verilen ve kilisedeki h iyerariyi ifade eden
isimleri n ilk ve son d efa zi kred ilii Filipelilere'de yere a l r.
Filipe/ilere'in daha selamlama ksmnda, gzetmenle rden (bishop)
ve a mmaslard a n (deacon) bahseder. Pavlus' u n sahih mektup
larndan Filipefiler dnda bu grevlili lerden ba hsed ilmemesine
ramen, pastoral mektu plarda bu hiyerari nin heryerde kurum
sal latn gsteren ifadeler yer a l r720
Pavlus ekk/esia kelimesini fa rkl birka anlamda kullan l r. Bu

anla mlar kullanld klar bal a m lardan hare ketle u balklar altn
da incelenebilir.
A. YEREL TOPLANTI YA DA HIRISTIYAN M ECLSi ANLAM INDA

KiLiSE
Kronolojik olarak i l k kez kilise, Selanik/ifer'e 1. Mektup l/l'de

"Selanikliler kilisesi (ekklesia)/Selanik inananlar toplu l uu" ekl in
de kullanlr. Ayn tabir ehirdeki Yunan ve Yahudi toplu luklar
iinde kullanlr. Ancak H ristiyan toplu luu, Baba Ta nr'ya d iyerek
Yuna n l larnkinden ve Rab sa M esih'e ait d iyerek de Ya hudilile
rinkinden ayrlr. Buradaki kullanmn bir araya gelme a n la m nda
m Kor. 1 12/25; Kor. 1 8-10; Beker, Paul the Apost/e, s. 323.

no Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 213. Kilise grevlileri ve kilisedeki
nem sras hakknda bkz. Barett, Paul, An lntroduction to His Thought, s.
123; Ridderbcis, Pau/: An Dut/ine of His Theology, s. 450 vs.
olduu, m e ktu b u n sonunda, onun erkek ve kz kardelere o kun

masn istemesi nden anlalr. Keza, kelimenin tekil kilise ve oul
kiliseler kullanmlarnda ayn a n lam, ya n i her biri nin kend ine zg
bir o rganizasyonu olan 721 yerel toplantlar ya da yerel H ristiyan
cemaati ifade eder. Bu kulla nmlardan H ristiyanlarn gnlk ve
dzenli olarak bir a raya ge len bir gru p zelliine sa hip bir topluluk
old uu kartlabilir722 Weiss, hem te kil hem de oul kilise kul la
n m l arnn tek bir toplu luu gnderme yaptn 723 a nca k btn
H ristiya nlar 724 ifade eden ekilde d e kelimenin kullan l d n
syler725
Birisine ya ni Ta nr'ya ya d a M esih'e izafeten kullanlan kilise

ise, bu cemaat meydana getirene ya ni Tanr'ya ait olmay 726 ya da
kendisi vastasyla cemaatin meydana geld ii kimseye ya ni Me
sih'e ait olma 727 anlamn ifa d e eder728
72 1 "Tanr'nn kiliseleri" Sel. il 1/4, Yahudiye'deki "Tanr'nn kiliseleri" 2/14; Gaf.

1/2; Kor. 7/17; 11/16; 14/33, 34; Kor. il 8/19, 23, 24, 11/8, 28; 12/13; Rom.
16/4, 16; Asya'daki kiliseler Kor. I 16/19; Galatya daki kiliseler Gaf. 1/2; Kor. 1
16/1, Makedonya daki kiliseler Kor. il 8/1; Yahudiyedeki kiliseler Gaf. 1/22;
Amiot, a.g.e., s. 204; Ridderbos, a.g.e., s. 328; Grant, Saint Pauf, s. 143;
Brandan, "Church", DCR, s. 196; H innels, "Church (Christian)", DR, s . 91;
Barett, Pauf, A fntroduction to His Thought, s . 121.
7 2 2 O'Brien, "Church", DPL, s. 124.
7 2 3 Kilisenin oul ve tekil kullanmlar iin bkz. 871 notu dip not.
724 Kor. 1 12/28; Fi/ip. 3/6.
725 Weiss, Earliest Christianity, il, 615.
Kor. 14/34'de yer alan "Mukaddeslerin btn kiliselerinde olduu gibi kiliseler
de kadnlar skut etsinler; nk onlara sylemek iin izin yoktur; ancak Ya
sa'nn da dedii gibi tibi olsunlar. Eer bir ey renmek isterlerse, evde ken
di kocalarna sorsunlar". Bu kullanm, "topluluk" anlamn artran bir zel
lie sahip olmasna ramen bazen yanl anlalm ve bugn bilindii anla
mnda kilise olarak tercme edilmi ya da Hobbes da olduu gibi bu ekilde
anlalmtr. Ancak ncil'in Trke'ye en son tercmelerinden biri olan ve
Yeni Yaam Yaynlar arasnda kanda bu metin "topluluklar" olarak yer alr.
Hobbes, Leviathan. s.324.
6
72 Kor. 1 1/1; Kor. il 1/1 "Tanr'nn Korint'teki kilisesi" gibi.
7 2 7 Rom.16/16.
72 8 O'Brien, "Church", DPL, s . 125.

Ekklesiay hibir zaman bir polemik terimi olara k kullanmayan

Pavlus, hemen hemen bt n d u ru m la rd a kiliseyi toplantlar
yeknne (Roma. 16/4, 16; Gaf. 1/2, 22; Kor. 1 4/17, 7/17, 1 1/16,
16/1) ve yerel toplant lara (Roma. 16/1; Kor. / 1 1/18, 2 2, 14/4, 5,
12, 23, 28) gnderme ya pt n ve i badet iin topla n m somut
yerel cemaatler a n la m na geldiini vurgu lar729 Pavlus H ristiya n
lardan oluan ve d ini bir topluluk anlamnda olmak zere onlar
. za man zaman u sfatla rla anar: Onlar kutsaldrlar, seil m ilerd i r
(Roma. 8/33); b i r btn olara k kilise, sevgili v e seil m itir (Roma.
1/17; Sel. I 1/4; Sel. il 2/13); onlar ayn za manda kurtu lua ar
lanlard r (Roma. 1/6, 7, 8/21; Kor. I 1/2, 21). Kilisenin sfat olarak
ku llanlan bu kavramlar birbirini tamam layan eyle rdir.
B. EV ANLAM I NDA KLSE
Bu kullanm, toplanlan yer anlamn ifade eder. Bunlar kilise

evlerdir. Filumun'un evi (Fil. 2), Korint'te Gaius' u n evi (Roma.
16/23) gibi. Bu ifadelerd e n ayn zamanda b u ralard a bulunan H
ristiya nlarn kk gru plar olutu rduunu karmak da m mkn
dr730 . Yukardaki kullanmn aksine Pavlus, kil iseyi asla Sinagog ya
da bir bina olarak isimlendirmez731 .
Pavlus'un mektuplar olduklar hususunda tartma o l a n mek

tuplarda, onun kullanmnda farkl ya da onun hi kullanmad
tarzda, kiliseden semavi ve eskatolojik bir va rlk olarak ba hsed i li r.
Mesi h'in bedenin kilisenin ba old uu ifade edilir (Ko/. 1/18) .
Yoru mcular, bu ku llanmn btn inananlarn ait old uu evrensel
bir kilise anlamnda old uu n u sylerler. Ancak bu kilise kullanm
n, evrensel olarak anlamak, iki sebeple mmkn gr n myor.
Birincisi, kilise bir a raya gel mek, toplanmak a nlamna gelir. Onun
d nya leinde kilise anlamnda dnmek zord ur; bu yzden
72 9 Beker, Paul the Apastle, s. 315.

730 O'Brien, "Churcuh", DPL, s. 125.
731 Beker, Paul the Apostle, s.315.
282 PAVLUS HIRSTYANLIGI NA GR
d e, Ko/eseliler'e Mektuptaki kullanm d nyevi d eil semavi bir

kilise a nlayd r732
C. TANRl'NIN HALKI ANLAMI N DA KLSE
Kilise, srail'in devamdr. Bir taraftan sra i l'den dom utur; di

er ya ndan ise Tanr'n n tarihsel halk olan srail'in yerini a lr.
Pavlus kiliseyle Tanr tarafndan kendi halkna ya plan vaadin,

H ristiya n larda gerekletiini ortaya koymaya alr. Zi ra Yahudi
ler, Mesih'i redd ederek bu vaadin kend ilerinde gereklemesine
engel olmulardr. Pavl us, yen i bir Ta nr halk tanmn Yeni Ahit
balamnda yapar. Bu yeni tanm sra i l'in sei lmesini ve ha l kyla
ilgili Tanr' nn maksad n n ierii n i n gerek d oasn takdim eder.
Ta nr halk a n laynn yeni tan m, tarihsel sra i l ile ban kopar
maz. srail, ina nszlna ramen, Ta nr' nn seil mi halk o la rak
O'nun vaadinin gere klemesi nde nemli bir u nsur olarak varl
n koru maya d eva m eder.
Bu yeni tanmda esas olan, milli ya da trensel gereklil ikler

deildir. Gerekli zelli kler, M esih'de o lmak, ona inanmak ve
Ruh'un ltuflarnda pay sa hibi o l ma ktr 733 Bunlar bra h i m'n
soyu ndan olmann tanmland yerlerd e ifadesini b u l u r: Yasa'ya
bal olanlar deil, brahim'in soyu ndan olan lar, brahim'in iman
na sahip olanlar (Roma. 4/1 6); M esih'e ait olmak bra hi m' i n so
yundan olmak a n lamna gel i r ve vaade varis olacaklar da o nlardr
(Gaf. 3/29). Yahudi olmann bir gstergesi olarak kabul edilen d
sn net nemli d ei ldir. Asl olan ka lbin sn netid i r (Roma. 2/28,
29) 734 .
732 O'Brien, a .g.m., DPL, s. 125.

733 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s.333.
734 Ridderbos, a.g.e., s. 334. Pavlus'un burada kulland kalbin snneti ifadesi,
Tesniye 10/16, 30/6'da yer alan bir kullanmdr ve gelecekte bir kurtulu ltfu
olarak verilecek olan bir ey anlamndadr. Pavlus, buradan, snnetin ayrc
dsal bir zellik olmad aslalolann Tanr'nn emirlerini yerine getirmek ol
duu sonucuna ular. Snnet, Pavlus'da manevi bir anlam kazanr.
Ridderbos, a.g.e., s . 335. Pavlus iin dsal bir neme sahip hale gelen sn
net, diyaspora Yahudilii iin, abat'la birlikte kendilerini komularndan ay-
PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLERi 283
srailli kavra m n yeniden tanmlama ne Pavlus'a ne Yeni

Ahit'in d ier yazarlarna has bir olgu d eildir. Bu dnemde yaygn
olarak bulunan Yahudi hare ketl e rinde de byle ei lim vard .
Pavlus'la bu Ya hudi hare ketleri a rasndaki temel fark, Pavlus,
Ya hudi ol maktan bahsederken rk ve ka n ba n darda braka n,
dsal a la metleri sembolletiren ve Ya hudi o lmay kalben Ya hudi
olmakla, Ruh'da olmakla, M esih'e ve o n u n inayetinin ltuflarna
imanla tanmlarken bakalar bu yeni srail tanmn, Yasa ve milli
yeti Ya hudilik alannda d nrler. Pavlus' u n ye ni tanmndan
dol ay, brahim' e kan bayla bal olma anlamnda onun soyu n
dan gelme, Tanr halk olmadaki beli rleyici zelliini yitirir735 .
Pavlus'da Yeni Ahit' in temeli, cemaatin Evharistya'da katld ,

Mesi h'in ha zerinde dk len ka ndr. Yeni Ahit, m re kkeple
deil, yaaya n Tanr' n n Ru h'uyla tata n levhala ra deil, kalpteki
beden levhalarna yaz l mtr. Pavl us, Yeni Ahit' le ilgili btn
vaadleri ( Yer. 3 1/33; Hezek. 1 1/19, 36/26) yanstr gr nmekte
dir. Yeni Ahit' i n H ristiyan cemaati nde gerekletiini d nd
nden Eski Ah it'teki Ta nr' n n halkyla ilgili btn zel l i klerinin
kiliseye getiini dnr736 Pavlus iin H ristiya n cemaati, Ta n
r'nn gerek hal k, Mesih' d e ortaya kan kurtulu sebebiyle,
Tanr' n n vaad inlni kendisine uygu lanabi lecek olan eskatoloj i k
l srai l'dir.
Pavlus' u n ekklesia kulla n m nda, kavra m n srail ile i l ikisi ok

net deildir. Ancak kesin o lara k ekk/esia, Ta nr' n n 'eskatolojik'
ha lkdr. nk o, 'kutsa llar (haioi)', 'seilm ileri (ekklesia)' ve
Tanr'nn 'ar l m larn (kletoi)' eskatolojik birlikte toplar.
Ekklesia, ibadet iin bir a raya toplananlar ve evve lce 'ycelii
Tanr'ya' imanla vermede kutladklar Tanr'nn gelen yce liinine
ahitlik edenler olmalar h asebiyle Ta nr' n n eskatolojik halkn
temsi l ederler. Bu a n lamda, ekk/esian n kurtulu tarihsel yn,
ran temel gstergelerden biridir. Bultmann, Primitive Christianity in its

Cantemporary Settings, s. 94.
735 Ridderbos, a.g.e., s. 335
7 36 Tanr halknn zellikleriyle ilgili olarak bkz. Ridderbos, Pau/: An Outline of His
Theo/ogy, s. 337.
Tan r' n n halk sra i l'e vaadinin tasd ikinin yaaya n ahidi o l mas
itiba riyle Pavlus'da olduka belirgindir737 .
D. D Ni B R TOPLULUK ANLAM I NDA K LSE
Kilisenin yukardaki anlamlarnn yan sra bir d ier a n l a m da,

d i ni b i r topluluk anlamnda kullanl masdr. Bu zellikle Kor. I
14/34 vd . aktr. Pavlus burada kelimeyi, bir yerde ya plan d insel
a nlaml bir toplant y kastetmektedir. Zira, burada kad n larn
susmalarn ve renmek istedi kleri bir ey varsa onu evde koca
larna sorma larn istemektedi r738
E. MESH' N BEDEN OLARAK KLSE
Mesih'in bedeni a nl a m n d a ki ekk/esia kelimesi, Antakya kil ise

sinden alnmtr ve bu yzde n de Pavlus' u n mektu plarnda bu
a nlamdaki ku llanm nadiren gr lr. M esela, Romallar'a Mek
tup'ta ekk/esia terimi, Pavlus'a aid iyeti tartmal olan 16. blm
d nda olmad gi bi, Mesih'in bedeni motifi yaln zca Romallar'n
parentez cmle ze l l ii tayan bl m lerinde (12/24) yer a l r.
Pavlus hi bir zaman, kilise M esih'in bedenidir demez, onun yeri
ne, "Mesih'in bedeni aracl yla", "Mesih'in bedeninde ... " ve
"Mesih'in bedenisiniz" gibi ifadeler739 kullanr.
Ekklesia kelimesini Yah u d i - hele n isti k bir zellik tayan Antak

ya kil isesinden a l m o l masna ramen beden mecazn H ristiyan
diline sokan Pavlus'tur 740 Beden mecaz n , yal nzca Korin tliler'e /.
Mektup 1 2 ve Romallar'a Mektup 12'de ve teoloj i k bir balamda
kulla n l r. Pavlus, bedene M esih'in bedeni olarak gnderme ya -
737 Beker, Paul the Apost/e, s. 317.

738 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s. 329. Yazar buradan sanki bu
"ev-kilise" kart kullanmndan d i ni maksatl evden ayr bir yap anlamak ister
grnr. Ancak ad geen dnem iin byle bir eyin sz konusu olmas
mmkn grnmemektedir. A.g.e., a.y.
739 Rom. 7/4, 10/16; Kor. 12/27; Beker, Paul The Apost/e, s. 307, 315.
740 Bultmann'a gre, Pavlus'un Hristiyan cemaati ifade etmek iin "Mesih'in
Bedeni" kullanmn Gnostik kaynakldr. Mesih'in Bedeni'ne fertler vaftiz ve
Son Akam Yemei sakramentleriyle katlrlar. Bultmann, Primitive
Christianity in its Comtemporary Settings, s. 178.
parken ekklesiay m n hasran Tanr'n n ekklesias olarak kullanr

(Kor. I 10/32, 19, 23-24). Bunu ise, H ristiyan bir toplu luu siyasi
helenistik Romal toplu l u klardan ayrmak iin yapar. Bu ayr mdan
u sonu kartlabilir: Beden mecaz, mesih merkezli (christocentric)
iken, ekklesia kavram, tanr merkezlidir ( theocentricf41
Bu beden mecaz m u htemelen G nostik mitolojiden d ei l d e

Stoik felsefeden a l n m tr. Fitzmyer'e gre i s e "Mesih' in bedeni"
kavra m , devlet hakkndaki blgesel helenistik d ncelerden
alnm tr. Bu d nce ok eski dnemlerde Aristo'd a b u l u n ma k
tayd ve sonra Stoac felsefenin bir paras haline gel m itir. Bu
akla mayla, kavra m n nereden geldii z lm o lmakla birlikte,
kelimenin kkeni hususundaki belirsizlii ve Pavlus' u n onu teolo
jik ve pragmatik sebeplerle ku lland gerein i deitirmez742
Genel olara k konuulduunda, Mesih'in bedeni anlamnda kul

lanlan kilise i le, M esih' le i nananlar a rasndaki hususi ve ya kn
iliki kastedi l i r743 B u ilikinin neliine dair iki yaklam vard r:
Bun lardan biri mecazi birliktel i k, dieri ise, gerek ve ahsi bi rlik
telik. Bi rinci yaklam hem Katolik hem de Protestan yoru m larnda
ka bul gren d a ha geleneksel bir a nlay tarzd r. "Mesih'in bede
ni" kil ise ile M esih a rasndaki hayati ban sembolik bir ifa d esidir.
"Beden", tarihsel, gerek Mesih'in kutsa n m bedeni d eildir.
Birliktelik a n la m nda, M esi h'tir. Protesta nlar iin Mesih'in bedeni
olarak kilise, yceltilen Mesih'le birleme teme linde kilisenin
ru hsal va rol u tarzd r. Bu balamda, Mesi h' i n bedeninden g
rnmeyen kilise (invisible church) o larak sz edilir.
Roma Katolik yoru m gelenei nde ise, Mesih'in bedeni olara k

kilise, ilk planda ruhsal olarak deil, fakat, Mesih' i n tan rsal-beeri
doasyla kilisenin birlemesi nin bir sonucu olarak grl r. Ancak
buradaki tasvir de, yine mecazi bir zellii kendinde tar. Son
dnemlerde ya plan -hem Katolik hem d e Protestan cenahtan-

742 Fitzmyer, "Pauline Theology", N JBC, s. 1409; Beker, a .. g.e., s. 307.
743 Mesih'le beden olma iin bkz. Prudy, "Paul The Apostle", IDB, iV, 699;
Alexander, The Ethics of St.Pau/, s. 344.
almalar, mecazi a n laylarn Pavl us'da olmad n ortaya koy

mulard r. H a re ket noktalar fa rkl olmakl a birlikte, yol atklar
sonu itibaryla i kisi de birdi rler: Mesih'in bedenin mecazi o la rak
a nlal m a d a n, gerek olarak anlal maya gei 744
Mesih'in bedeni eklindeki kilise kullanm n, Yunanlarn ku l la

n m n artrmaktad r. Onlar da, bedenin azalar n n herbiri
orga n i k bir il iki iindedirler. Pavlus' u n bala ng noktas buras
d r. Buradan ileriye doru bir gelime n i n o l mas ise tabiidir. Kili
senin birl iini Evh a ristiya'dan kara n Pavlus, Mesih' i n bedeni
olarak ekmekten pay a larak onun bir paras haline ge lmi olduk
larn kabul eder. Bu o lay sonunda ortaya kan beden gere k ve
kiisel bir bedend ir; bu beden, kel imenin szl k anlamnda, H ris
tiyan dnyasndaki birliin kayna ve merkezi noktasn meyd a na
geti rir745 Kilisenin Mesih'in bedeni olarak tasviri, karsnda kilise
iindeki ayr l a bir a lternatif olarak d eil, H ristiyan cemaati an
l a m ndaki kilisen in M esi h'te ve Mesih'le birliini gsterir.
Bu kavram ne reel ne d e ruhsal anlamda Mesih'in kilisede bu

lund uu anlamna d eil, d a ha ziyade, kurtarc tarih a n l a m nda,
kilisenin M esih'te, herkesin birde olduu a n l a mna gelir. Kilisenin
tarihsel ve yceltilen Mesih bedeniyle ayniletirildii ak d eildir.
Beden o la rak kilise, Evharistiya'da Mesih'in kurban o lara k sunulan
bede nine katlmasna d ayanr. Tari hsel ve yceltilen Mesih'in
bedeniyle bi rleme bu bedeni olutu rmaz746
Pavlus' a aidiyeti tartmal olan mektu plard a ekk/esia, "Mesih

srrnn" hayati bir paras olarak nemli bir rol oynar. Ya hud iler
ve Yuna n l l a r a rasndaki e ngeller ka lkm ve bt n i nsa nlar Tan
r'yla Mesih i sa' n n "bedeni olan kilise" de (Kol. 1/7) bartrlm
lard r. Pavlus' u n talebelerine gre, kozm i k Mesih imdi onun
bed eni olan kilisenin badr. Bu mektuplarda ki ise o kad a r nem
li bir hal alr ki, sra lamada Mesih'in bile nne geer: "Kilisede ve
744 Bu yaklamlar ve onalarn tartlmas ile ilgili olarak bkz. Ridderbos, Pau/: An
Outline Of His Theo/ogy, s. 365.
745 Ridderbos, a.g.e., s. 367
746 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theo/ogy, s. 376.
PAVLUS'U N GRETSN I N ANA ZGiLERi 287
Mesih sa'da btn nesi llere kadar ebetler ebedi nce izzet olsun
(Efes. 3/2 1)" 747
Mesih' in bedeni ve Ta nr' n n halk olarak kil ise, Kutsal Ruh'un

yeryzndeki faa liyetlerini yeri ne getirdii yerdir748 Her eyden
nce Kutsal Ruh, kilisede i bandadr. Bu yzden de kilise iin de
imdiden ve henz deil a rasndaki geri l i m i n olaa n st bir nemi
vardr. Pavlus kilisenin, M esih' in bedeni yani, onun d irilmi bedeni
olduu nu sylediinde, syleyebildii en yce eyi sylemi olu
yordu. Mesih'in "kilisenin ba" olduu ifadesi bile burada da
gergi nlii n d evam ettiine ia ret eder. Gerekte ise, kilisi nin be
deni ve kiliseni ba eklindeki iki mecazi kullanm, asla yan yana
yer almazlar.
Hem kiliseyi hem d e Mesih'i ayniletirerek ikisini ya n yana

koymann ve her ikisini birbirinin muha lifi olarak kar karya
koyma n n imka nszl, bir ta raftan kilisenin sonun en mkemmel
beklentisi old uunu, d ier yandan ise, onun hala gnahka r men
suplard a n o lutuu n u gsteri r. Bu yzden de aka Pavlus'un
ahlak n n temelini o luturan, (Mesih'in bandan geenleri
takllden ya da gerekten yaayarak, inananlarn vaftizle nasl bir
konumda olduklarn) haber verme ve (bu du ruma uygun hareket
etmeleri gerektiini ifade eden) emirlerde yer alan birbirinin zdd
olan ifadeler kil ise-mesih ayrlmazlyla i l ikilidir. "Siz R u h' u a l d
nz" ve "Ruh'a gre yryn" (Gaf. 5/16). Pavlus'da geri lim ol
ma ksz n emir olan, haber vermenin yannda yer verildiini gr
mek imkanszdr. Bunun en iyi rnei n i haber vermeyi ie re n Ro
mal/ar'a Mektup 61/1 1 ve emiri ieren Roma/lar'a Mektup 6/12-
19'da grmek m mkndr. Eer geri lim Pavlus' u n kilise kavra m
iin temel bir n e m e sahi pse, bu kilisenin h e r za m a n mevcut o l a n
(imdiden v e henz deil a rasndaki) arann kurtulu tarihsel

748 Tanr halk ve Mesih'in bedeni olarak kilisenin tanmlanmasnn birbiriyle olan
ilikileri hakknda bkz. Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 39- 95.
nemi ile tanmlanan kurtu lu tari hsel bir varla sa hip olduu
1 1. 749
a n a m n a ge r .
Xll. AHLAK AN LAYII
Patristik yazarlar, ortaa skolasti kleri ve reformasyon dnemi

teologlar Pavlus' u n a h la k retileri n i, moral teolojiye dair a l
m a larnda ele a l mlard r. Reform sonras Pavlus' u n ahlak a n lay
zerine yaplan a lmalarda, iman ve Yasa'dan kurtulmaya yne
lik Reformasyon tartmalar hakimdir750 Bu yzden bir ksm
yazarlar Pavlus'u bu etkiden a ri bir eki lde kamuya ve ahlak a nla
yn temellend irmeye a lmalardr. M esela A. Schweitzer,
Pavlus'un ahlak a n lay zerinde ki, reformasyonun etkisi olan
aklanma doktri n i nden kurtararak onun eskatolojik ynn vu rgu
lamaya alr. Onun ahlaknn geici bir ka raktere sahip olduunu
ifa d e eder ve a h lakn, H ristiya n n "Mesi h'in l mesi ve d irilmesine
kat l mas" eklindeki bir mistik a n l ayta te mellendiini ortaya
koymaya alr. Ancak buna ramen Schweitzer bu doktrini, tam
olara k Pavlus' u n mistik doktri n i deil, etik doktri ni olarak isimlen
d i ri l i r751
Bultmann ise, Pavlusu a h lakn, imanla aklanma kavra mndan

a l n d n gstermeye alr. Bu iki aba ile ilgili olarak Sande rs,
Schweitzer'in Mesih'le bir olma hususundaki vurgusunun,
Pavl us'un imanla ayn zamanda Ruh'un da a lnd e klindeki ifa
delerini grmezden gelindiini; B u ltmann' n ise, Pavlus' u n R u h'a
gre yr menin aklanma olmay p, R u h'ta yaam olmasnn (Ga/.
5/16-25; Roma. 8/1-17) noksanl d nda doru olduunu sy
ler1s 2 .
Schweitzer'i n aralarn ayrmaya a lt ve reformasyon etkisi

olan, imanla ku rtu lu ve ahlak a rasndaki il ikiyi yeniden kura n
749
75
751
Cullmann, Salvation in History, s. 257.
Fitzmyer, Paul and His Theo/ogy, s . 99.
Fitzmyer, a.g.e., s . 99, 69.
75 2 Sanders, Paul and Palestinian Judaism, s. 439-40.
Bultmann benzer bir ayrm, Pavlusu haber verme, "sen aklan

m bir H ristiya nsn (indicative)" ile Pavlusu emir "o zaman bir
Hristiyan gibi sev (imperative)" arasnda bir ayrm ya par753
Bultmann'n o rtaya koyduu bu yaklam, Pavlus'un a h laknda

ya da daha genel bir ifadeyle d nyaya baknda nemli bir yere
sa hiptir. Bunlardan birincisi olan h aber verme (indicative), Me
sih'le lme ve d i ri l menin, onunla birlemenin sonucu olarak orta
ya kan yeni d u rumla ilgilidir. O sadece haber vermekle yetin mez,
. hunu n u n iin gerekleri olan eyleri de ya pmalarn ister. Haber ver
ve emri birbirinden ayr d n mek, Pavluscu anlamda vaad i n ve
kurtuluun gereklememesi d emektir (Roma. 5/13-14)"
Pavlus' u n d ier btn yakla mlar gibi ahlak retisi de, mek
tuplarnda sistematik bir tarzda takd i m edilmez. Ahlak a n lay ve
ahlak kurallarna bak hep konjonktre! olarak ortaya kon u lmu
tur. Ahlakla ilgili yaklamlarnn, artlarn ya da soru/nlarn gn
cellik kaza ndrm olduu eyler olduu ra hatlkla sylenebilir754 .
Yakla mlarnn konjonktre! olmas bazlarn, onun sistematik b i r
ahlak a n lay ortaya koymay dn med iini sylemeye kadar
gtrm , h atta b u tarz ya klam onun ahlak a n lay ile ilgili tar
tma lard a genel bir kabul bile grmtr. Hans von Soden gibi
onun bu zelliini, Pavlus' u n 'kutsal bykl ' olara k ka bul bile
eden ler bile va rdr.
Pavlus' u n a h la k a n laynn hedefi, Hristiya n bir topl u m ina

etmeye yneliktir755 . Bu yzden de, H ristiyan ol maya n larn dav
ranlarnn ekillenmesiyle i lgilenmez 756 Pavl us'a gre H ristiya n
lk saf ahlak olmad gibi, bizatihi ahlak da saf ahlak deild i r;
775543 Leander, Pau/ aul and His Letters, s. 81; Fitzmyer, Paul and His Theology, s.
99; Ridderbos, Paul: Dut/ine Of His Theology, s. 253.
Pavlus'un btn yaklamlarnn konjonktre! olduunu en gzel bir ekilde
ifade eden cmle, M . A. Alexander' i n Pavlus iin kulland cmledir:"Pavlus
'ibn'l-vakt'tir", Alexander, The Ethics of St. Paul, s. 6; Ridderbos, Paul: An
Outline of His Theology, s. 276.
Leander E. Keck, Paul and His Letters, Fortress Press, Philadelphia,
Pensylvania, 1979, s. 94; Ridderbos, Pau/: An Out/ine of His Theo/ogy, s. 276.
ahlak, o n u n btn d ncesi nin temeli ve ayrlmaz bir paras 757

old uu n d a n, Pavlus'da d i n ve ahlakn birbirinden ayr olmalar
asla d n lemez. Ahlak her zaman d i ne bal dr (Roma. 1/2 1-
25). Ahlak a n layn imanla aklanma d ncesinden kartmad
gibi, onun ahlak anlay, Yen i Ahit'le d e balant l deildir. Ahlak
a n l ay, hepsinden daha ok, Ruh'u a l maya i l ikilidir758 .
H ristiyanlarn hayat ift yn l bir zellik gsterir. Bir taraftan,

M esih'le birlemi o l malar sebebiyle onlar yeni d nyaya a itti rler,
mevcut dnemden ku rtu lmular ve Mesih kra llna girmilerdir
(Kor. i l 5/17; Gal. 1/ 4). D ier ya ndan, hala bedendedirler ve bu
yzden de mevcut d nyaya a itti rler (Ga/. 2/20). Bu ikili hali yaa
m a k, Pavlus' u n a h laki davra n tarznn esasn ol utu rur759 . Bu
yzden de, Cullmann'a gre, Pavl us' u n bt n a h lak, bir gerilim
a hlaki olarak a nlalabilir.
Pavlus'un ahlaka dair ister bi reysel isterse cemaatin bu d nya

ile ilikisiyle alakal ahlak soru larna dair birbi riyle eliik ifadeleri
olsun, bunlar "i mdiden" ile "henz deil" a ras ndaki gerilimden
hare ket edilirse aklanabilir. Bu, Pavlus' u n mektuplarndaki ilgili
yerlere baklarak doru labilir. Bu yaklam e n gzel ifadesini
Korintlilere /. Mektup 7/29-3 1'de bulur: "Kardeler, unu demek
istiyo rum, zaman d a ra l m tr. Bundan bylece, kars olanlar kar
lar yokmu gibi, yas tutanlar, yas tutmuyormu gibi, sevinenler
sevi n miyormu gibi, mal olanlar mallar yokmu gibi, d nya dan
yararla n a n lar alabildiine yararlanmyormu gibi olsunlar. nk
d nyann imdiki hali geicid ir" . Burada Pavlus' u n insanlardan
istedii ey, o nlardan ol mayan a yayormu gibi d avranmala
rdr760. C u l l ma n n'a gre a hlaki emir, her zaman bir haber verme
d e n kaynaklanr. Bunun sebebi ise, temel ilginin kurtulu tari hine
ynelik o l masd r. Emir, ke ndi ke ndini gelitirme, kurtulu tari hini
ken d i kendine ama a h lakd r. Bu ze l l iiyle de o, ne statik,
757 D. E. H. Whiteley, The Theology of St. Paul, Oxford Basil Blackwell, 1972, s.
205, 209.
758 San ders, Paul and Palestinian Judaism, s. 513.
nomistik ne d e a h la ki kurallara ka r bir zel l ie sahiptir. B u yz

den de kurtulu tarihinin btn zell ikleri, Pavlus' u n ahlak a nlay
nda ortaya ka rt labil i r761
Kurtulu tarih i n i n srekli gelimesi ve deii kliklere maruz

ka lmas sebebiyle dinamik bir yaps olduu ndan, dinamik bir
ahlak a n layna sahip olmak zoru n dadr. Pavlus' u n ahla k, kurtu
lu tarihi a n laynda temellenmi olduu iin, onda, zamann
sonu a n laynn nemli bir yeri va rd r. Uyu lmas gere ken kura l lar,
speklatif bir dnceden kaynaklanmak yerine, somut d u rumla
rn bir gerei olarak istenir. Bu da "u d u ru mdaysan z" "yleyse
yle davra n n" eklindeki bir tarzdr. Ve bu tr ya klam
Pavlus'un ahlak a n laynn en nemli taraf n o luturu r 762 .
"i mdiden" ve "henz deil" a rasndaki geri lime uyg u n olarak

bedenin a lt edil mesi, ancak henz ortadan kald rlamamas yakla
m, b i r btn olarak bu d nya n n yaps iin de geerlidir. Dn
ya nn bu ze l l iinin Pavlus'un ahlak a n lay asndan nemli
sonular vard r. H ristiya nlara d en grev, Ta nr' n n K ra l l ' n n
geliini bekl eyerek tanrsal olarak dzenlenen bu yap iinde onun
ortadan ka lkmakta old uu n u bilerek yaamaktr. Pavlu s ahlaknn
diya lektik yaps bu yaklamda ortaya kar. Ta nr' n n i rad esiyle
varln d eva m ettiren bu yapy ka bul etmeli, onda faa liyet gs
termeyi srd rmeli ve onu daha iyi hale getirmeye a lmal an
cak, onun iinde kaybolunmamal ve hibir zaman o, nihai hed ef
olarak gr lmeme l idir.
Yaa nan bu o lgu n u n Ta nr ta rafndan d evamnn isten iyor ol

mas, ahl aki normlarn bu d evam eden ya pdan a l n mas gerektii
eklindeki ya n l bir sonuca gt rmemelidir. "Henz deil" bilgisi
ve beeri gnahn Ta nr' n n kurtarma plannda bir yeri olmas,
ahlaki tavizler iin bir bahane olamaz. Btn davra n lar, M e
sih'de geliiyle balayan, "imdiden" m lhem olmaldr. Bu "im
diden" bi lgisiyle birlikte "henz deil" bilgisi, ya lnzca ta rihteki
kurtulu plann gereklet i rmed e birlikte faa liyet gsterme husu -
761 Cullmann, a.g.e., s . 229.

sunda, H ristiya n l a rn vicdanlarn ca n l tutma a n l a m nda a h laki

bir etkiye sahiptir. Bu ayn zamanda ahlaki kararlar kara kterize
eden eyd ir.

O n u n a hl ak, bir "ara dnem" ahlakdr ve bu yzden d e kar
la l a n herbir d u ru m iin normlarn formle edilmesi gerekmek
tedir. Pavlus'un "zamann ksal"ndan kard "evli olan larn
evliymi gibi yaa mama lar; szlananlarn szlanmyormu gibi,
sevi nenlerin sevin miyormu gibi davra nma lar, al veri ya panla
rn iyi eyler satn a l m yormu gibi yapma lar" eklindeki sonu,
kurtulu tarihinin "i mdiden" ve "henz d eil" taraf ndan karak
terize edilen btn ahlak a nl aynn yol gsterici izgisini o l utu
ru r. Burada vurgu "deil" zerinedir. Zira zaten olgu olara k hala
b u n la r yaanmaktadr.
G ra nt'a gre, Pavl us' u n a h la k a n laynda orijinal olan hibir

ey yoktur. Onun a h laki ideal olarak ortaya koyduu eyler, her
yerde bulunabilir. Bu yzdende de, H ristiyan a h lak sistemi deni
lebi lecek karakteristik bir ey yoktur763 Pavlus' u n ahlak a n layn
d ierlerinden ayran tek ey, ahlaki em irlerin Yasa ya da baka
bi rey ile i rtibatlandr l mas yerine, ya l n zca Mesih'le ilikilendi
rilmesidir. Btn H ristiyanlarn yapmaya al t ey, Mesih'e
uygun bir hayat yaamaktr. Pavlus'un vurgusu da budur: "Ben
Mesih'i rnek ald m gibi, siz d e beni rnek a l n" (Kor. 1 1 1/1).
Pavl u s' u n ahlak a nlayndaki orijinalitenin azlna ramen

onda yeni olan bir baka u nsur da, istenilen davra n lar yerine
getirmede itici unsur olarak ka bul edilen prensiptir: Bu motive
edici u nsur, sa Mesih vastasyla, Ta nr'nn devri mci aksiyonun
dan trer. Bu, esas itibariyle yen i bir anlaydr. yi davra nn bu
olayd a n kaynaklan mas gerekmektedir764 .
76 3 Grant, Saint Pau/, s. 194. Grant'a gre Hristyan ahlak, daha ziyade Yahudi
ahlaki kurallarnn yeniden bir retiminden baka bir ey deildir.
76 4 Grant, a.g.e., s. 97.
A. PAVLUS'UN AHLAK ANLAYII N I N TEMEL
Hristiya n larn davra n tarznn esasn o luturan sevgi nin, d e

tayl, somut aklamas o la rak gr l mesi gereken 765 Pavlus' u n
ahlak an laynn temeli ni, Ta nr'nn Mesihi o l a n sa Mesih'in l
m ve d irilmesinde ortaya koyduu kurta rc faa l iyeti ol uturur.
Ahlaki davra n , Ta nr'nn Mesih'inin kurban olarak lmyle
olma larna imkan verdii eye uygun olacak olan davrantr. Bu
ahlaki i lgi, yukarda da ifade edild ii gibi Bultmann tarafndan
"haber verme" ve "emir" o larak isimlendirilir766 Yani, Mesih'te
Ta nr'nn sizi dntrd yeni va rln gerektird ii karakterde
olun ve onun gerektirdii davra n yapn. Bu yzd e n d e emir,
manevi olarak o lgu n lamamlar iin i kincil bir uygulama zellii
tamaz. Pavlus'un ilk mektu plarnda ah lak, kutsa l l n mevcut
duru m u n u yarg gnne kadar koru mak iin bir vastad r767 'Ha
ber vermeden' emir' e gei, Romallar'a Mektup'ta ak hale
'
gelmeye balar768 Bu d a M esih'le bir olmann, b u bir olmaya

uygun davra n may gerektirdii eklindeki bir a nlaya geiin ifa
desi o la ra k gr lebilir769
Pavlus iin haber verme-emir (indikatif-emperatif) emas,

apokaliptik kozmik bir yaptrma sahiptir. Emir, b i ri ncil olarak 'ben
nas l kurtulacam?' sorusunu deil, daha ziyade 'bu d nya n n
Tanr kart gleri Mesi h'te b u d nya a d n a b e n i m kurtarc fii
limde nasl kar karya gelecekler? sorusunu ceva plar.

766 S. C. Mott, "Ethics", DPL, s. 269. Bu "emir" tarznn Helenistik Yahudilik'te
bulunmayp, brani hukuk dkmanlarnda bulunmas, Pavlus ve l Deniz
yazmalarn kaleme alan dier yazarlarn da bu kullanm Mishna Demai,
Derek Ereetz Rabba ve Zuta gibi Rabbinik hukuk materyallerinden aldklarn
gstermektedir. Dawies, "Ethics i n The New Testemant", IDP, il, 175.
Whiteley, The Theology of St. Paul, s. 208.
767 Sel. 1 5/23.
768 Rom. 6/2-11; Cullmann, Salvation in History, s. 329.1
769 Rom. 6/12-23;Cullmann'a gre Pavlus'da yer alan, hangi konumda bulundu
unu haber vererek ondan bu konuma uygun davranmasn isteme eklindeki
Pavlus'un ahlak anlaynn temelinin Eski Ahit'te d e bulunduunu syler ve
bu ahlak anlayn da kurtulu ohlk diye isimlendirir. A.g.e., s. 330.
Pavlus a h la k n -Korintli/ere Mektup/ar'daki R u h - bed en ayr m

sebebiyle- M esih'in lm v e d i ri lii zerine temel lendiri r.
Korintlilere /. Mektup 15'de old uu gibi ya l n zca d irili deli line
dayan r. Mesih'in dirilii gelecek bir bedensel d i rilii vaadeder. Bu
yzd e n d e onun ahlak a nlay beden ahlk olarak da nemli
d i r770 .
O n u n ahlak, stadn nki 771 gibi eski-yeni ikileminin i kinci yar

sna zg bir ahlaktr. nsa nlar iin, sa Mesih'in lmesi ve diri lme
siyle yeni bir dnem, beden ve hayat balamtr772 Bu d nem,
Ta nr'nn gc n n ve hakimiyet inin etkin olduu bir dnemd ir. Bu
yen i dnemi, vaftiz temsi l eder. sa Mesih'le lp onunla ye niden
d i ri l meye inanan, eski olan h ereyi brakm, Mesih'le bir olarak
ben liin haki miyetini yitirdii yeni bir bedene 773 , Ruh'un, Tan
r' n n gc nn ve i nayeti n i n hakim old uu yeni bir hayata do
m utu r. Bu yzden -teoride de olsa 774 - eskiden ke ndisinin klesi
olu nan eyler, bu zelliklerini yitirmilerdir775 Ancak bu, her eyin
m ba h o lduu a n lamna da gelmeme kted i r. B u hayat, bir klelik
ten, bir d ier klelie, Yasa' n n klelii nden doru luun kleliine
geitir. Ancak bu zamann klelii, zora ki bir ey d eil, gn l l bir
kabulden kaynaklanan kleliktir776
770 Beker, Paul The Apostle, s. 175, 278.

771 W. D. Davies, "Ethics in The New Testament", IDB, il, 168.
772 Dawies, a.g.m., IDB, i l, s. 173.
773 " . . . Mesih isa'ya ait olanlar, doal benliin tutku ve arzularyla birlikte armha
getirilmilerdir" Gol. 5/22-25.
774 Teoride byledir. Zira birazdan grlecei zere, ahlaki yarglar konusunda
pek yeni bir ey yoktur. Pavlus'un ahlaki tavsiyelerinde daha ziyade, Eski Ahit
ahlak kurallar hakimdir.
775 Leander, Pau/ and His Letters, s.89. Bu yeni dnemdeki en byk yenilik
Pavlus tarafndan Yasa'ya kar taknlan tavrdr. Bu konuyla ilgili yerde de
ifade edildii gibi Yasa'nn Yahudi rknn bir gstergesi olan kurallara kar
yok sayc, hatta daha kesin bir ifade ile Mesih'in Yasa'nn sonu olduu ek
linde bir tavr Pavlos tarafndan savunulmutur. Bkz.bu almann "Pavlus'un
Yasa Anlay" adl blm.
77 6 Rom. 6/15-20; Leander, Pou/ and His Letters, s.89. Pavlus'un Mesih'in Ya
sa'nn sonu olduunu, ilan etmesinin doal bir sonucu olarak yeni Hristiyan
olanlar, haram-helal snrlarnn kalktn dnp ona gre haraket etmeye
Ta n r'd a n bamsz bir ahlak a nlay Pavlus iin d n le

777
mez . Tan r, kulun kendi maksadna uygun isteklerine gre ha
reket eder (Fi/ip. 2/12/13). Mesela d oru l u k, insann Tan r iin
yaad hayatn son ucu deil, kurt u luta verilen bir l tuftur. i n
san n a h la ki baarsna deil, Ta nr' n n i nayetine dayanr778 . n
kQ, a h laki h ayat Tan r' n n istedii anlamda baarmak, bireyin
kendi gc n n tesinde bir eyd ir779
Pavlus' u n a h la k anlayn belirleyen temel u nsurlardan birisi

de, sonun ya kn olmasdr780 . Pavlus' u n, sa M esih' in dnnn
ya knl, -mektuplarnn bir ksmnda konuyla ilgil i baz d eiik
yaklamlar olsa da- onun her meseleye ele a l nda hakim bir rol
oynar. Sonun yakn l meselesi zel likle sosyal ahlk, evli l i k gibi
konu larda kend ini gsteri r781 .
B. AHLAKI DAVRANITA L
Ah lak, yazl hukuk d nda insanlarn birbirlerine ka r davra

nlarn belirleyen kurallar btndr. Bu kurallar mutlak olarak iyi
ya da insanlar n yaam tarzndan kaynak lanm ka bul edilirler.
nsan larn nasl d avra nmalar gerektiini belirler: yi nedir, kt
nedi r/doru nedir, yanl nedir'in lsn koya rlar. Davra nlar,
bu kura llara gre vgye ya da yergiye hedef olurlar; doru ya da
yan l olarak ka bul edili rler. Doru ve ya nln ltlerinin neler
old uu n u n tespiti ve ya ptrm gleri onlarn kaynaklarnn, uygu
layclar tarafndan orta k olara k ka bulne baldr782 . Bu btn
ahlak ya da yaptrm gere ktiren eylerde, yasa lar vb. inde byle
balamalar ve dier havarilerin Pavlus'un helal-haram, iyi-kt snrlarnn

olmad eletirisine bir karlk olmak zere, her eyin serbest olmadn
vurgulayan bu ifadeleri kaleme almak zorunda kalmtr.
777 Whiteley, The Theology of St. Paul, s. 209.
778 Fitzmayer, Paul and His Theology, s. 99.
779 Alexander, The Ethcis of St. Paul, s. 134.
780 Alexander, a.g.e., s. 169.
781 Morgan, The Religion and Theology of Paul, s. 185, 193.
78 2 Ahlak'la ilgili olarak bkz. Ahmet Cevizci, "Ahlak", Felsefe Szl, Ekin Yayn
lar, Ankara 1996, s. 14-23; Bedia Akarsu, Ahlak retileri, s. 8-10, Remzi
Kitabevi, stanbul, 1982; brahim Agah ubuku, Ahlak Tarihinde Grler, s.
V, AFY., Ankara 1994.
olduu gibi Pavlus iin d e byledir. O da, insa n lardan yapmalarn

istedii eyle ri, belli bir kabul, ortak kabul zerine oturt maya
a lr.
Pavlus, Mesih'in lp-dirilmesiyle yeni bir dnemi n/toplumun

olumaya baladn i leri sre r. Bu yeni dnem, H ri stiya nlarn
davra nlarn d ikkate almak zoru nda o l d u klar bir model i levi
grecektir783 . Sistematik olarak ele ald bir ahlak a n l ay geli
tirmese de Pavlus, bu ye n i dnemin d ayanaca ahlaki davran
normlarnn dayanaklarnn neler old uunu yer yer z ikreder784
B u n l a r aadaki gibi tespit etmek mmkndr.
lahf d in lerde, a h la kf davran larda neyin iyi neyin kt oldu

unun kayna d i nin sahibi olan Tanr'dr. Bundan d olay, iyi-kt
Tanr tarafndan belirlenmi ve vahyedilm itir; onlar, i m a n vasta
syla Ta nr'yla kuru lan i l ikinin ieriine d ayanlarak s bjektif ola
ra k temellendirilen bir ey d ei ldir785 "Kardelik sevgisi hakknda
kimsenin size bir ey yazmasna gerek yoktu r. nk Tanr size
birbirinizi sevmeyi retti" ifadesi neyin d oru olduuna dair
gerekli vastalar dorudan Ta nr' n n salad anla m na gelir786 .
Tanr'nn nazarnda iyi ve ktnn neler olduunu bilmenin

yolu d a O' nunla dorudan balants olan kiilerin nasl d avra n d k
larna bakmaktr. Byle bakld nda Rab sa' n n szleri -Pavlus' u n
mektuplarnda o k az sayd a yer verilmi o lsa d a 787 - v e d avra n
lar bir norm zellii tad gibi 788 sa da ideal bir insann somut
783 Fitzmayer, Pau/ and His Theology, s. 99.

784 Prudy, "Paul The Apastle", IDP, iV, 701.
785 Mott, "Ethics", DPL, s. 27; Alexander, The Ethics of Paul, s . 32.
786 Tanr'nn ya d a Mesih'in Yasa'y, Tanr'nn ya da Mesih'in iradesi ahlaki bir
norm olarak dnlr. Rom. 7/22, 12/8;Kor. I 9/21; Ga/. 6/2; Sel.I 4/9;
Whiteley, a.g.e., s. 211.
787 Weiss, Earliest Christianity, il, 554; Morgan, The Religion and Theology af
Paul. s. 180. Bu konun geni bir tartmas ve sa'nn Yeni Ahit ve de
Pavlus'un mektuplarnda ne kadar zikredildii hakknda bkz. 5. Kim, "Sayings
of Jesus", DPL, s. 481.
788 Sanders, Pau/ and Palestinian Judaism, s. 513. Whiteley, speklatif olduu
kaydn koyarak, Pavlus'un, Mesih'in yalnzca szle deil, rnekle, yalnz
enkarne hayatyla deil, bedeni olan kilisede devam eden hayatnn rnei ile
rnei olarak takd i m edilir789 . Bu yzden Pavlus, kendisinin Me

sih'e uyduu gibi, onlarn da kendisine uymalarn ballarndan
ister790 .
Ruh, benliin isteklerine zt eyler isted iinden onun d avra n

kura l lar, benliin hakim olduu dneminkinden farkl olacaktr.
isa' nn lm ve diri li i ile balayan yeni dnemde, R u h hakim bir
rol oynad n dan, R u h'a sahip olmak onun isteklerine gre yaa
mak a n lamna gelmemektedir791 . Ruh a h laki hayat n geri sindeki
gtr. lml bedende, Ruh'un d nya d a ki hakim iyet i n i ifa
etmeleri iin on lara a h laki grevlerini gsterir792 .
Yenilenen insan akl da, kriterleri deitii iin, iyinin belirlen

mesi nde nemli bir role sahip 793 o la rak ka bul edil ir.
Monote ist ahlaki m i rasa sahip bir Yahudi olarak Pavlus, insan
la Ta nr arasnda doru ilikiler meyd a na getirme yeten ei nin
olmas bak mndan Yasa'y reddetmekle birlikte Yasa'n n kendisi
iin ahlaki anlamda geerli bir davra n reh beri oluu n u asla red
detmez 794 . Yasa' n n ilgas anlamna gelebilecek ifadeleri n e -bazen
gerekten de onu kastetmi olmasna - ramen, ahlak ii n Yasa
hala lt olmay srd rmekted i r. Bu deva mll, a h laki neme
sahip olan emirlerin onda doku z u n u n, Eski Ahit ve Apokrif metin
lerin ahlaki standartlarna olduka ya kn olmasnda grmek m m-
de rettiini kabul ettiini syler. Whiteley, The Theology of St. Paul, s. 213;
Mesih'in rnek alnmas Hristiyan hayatnn temeli olduundan dolay,
Pavlus Mesih'in rnek alnmasn sylemeyi ihmal etmez, Kor. 1 1 1/1.
789 Alexander, The Ethics of St. Paul, s . 104-106.
79 Kor. il 4/15-16, 11/1. Prudy,a.g.m, IDP, iV, 701; Weiss, a.g.e., il, 554.
79 1 Gaf. 5/13-17;Rom. 8/5-11. Weiss, a.g.e., il, 556; Whiteley, The Theology of St.
Paul, s. 213; Fitzmayer, Paul and His Theology, s . 99; Seker, Paul The Apostle,
The Triumph of God in Life and Thought, s. 289; Ridderbos, Pau/: An Outline
of His Theo/ogy, s. 282; Powell Davies, The First Christian, s. 145; Rowland,
Christian Origins, s. 221.
792 Beker, o.g.e., s . 289; Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary
Settings, s. 204-5.
793 Rom. 12/2; Fi/ip. 1/9-10; Sel . 1 5/21.
794 Weiss, Eorliest Christianity, il, 550-51-52; Prudy, "Poul The Apostle", IDP, iV,
701; Sanders, Paul and Polestinian Judaism, s. 513.
kndr795 Yasa' n n e mi rleri iinde On Emir'in zel bir yeri vard r

v e Pavlus, b u n lar zellikle iktibas eder796
Bir toplum ta rafndan ka bul gre n ve uygu lanan ge lenek, a h

laki davra n n iyi ya da kt o l mas konusunda bir l d r. n
k, Pavlus, inananlara nasl davra n malar gerektiini yazarken,
o lardan halkn gznde iyi olan yapmaya dikkat etmelerini zel
likle ister797 .
Pavlus, d ier milletlerin a h la ki uygu lamalarna kar o l d u ka

eletireldir. Ancak, onlarn Yasa'ya sahip olmad klar halde Ya
sa' nn emirlerine uygu n d avranaca klarn ka bul etmesi 798, dou
tan getirilen eyleri ifade etm e k iin kullanlan Stoik "tabii/doal"
kavra mn a l mas 799" ahlaki kurallarn evre nsel old uu n u kabul
ettiini dndrtr800 Byle bir yaklam doru olduu nda, ah
laki kurallarn esas kayna klar ndan biri de, bizatihi insan tabiatnn
kendisi olmakta d r. Bu konuda ze l l i kle, paga nlarn cinsel davra
nlarn -homoseksel ve lezbiyen i l ikilerini- e letirirken, kullan
d "tabii/doal" kelimesini 801 , Stoaclar' n kulland a n lamda
"doa yasas" 802 anlamnda kullan mas, bu yargy destekle mek-
795 Grant, Saint Pau/, s. 97.

796 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s . 285. Yeni Ahit'te bir davran
kural olarak Eski Yasa devam etmektedir. Yeni bir Yasa getirmez. Ancak o,
btn kurtulu tarihinin tamamlanmas nda eskiyi uygular. Zeytin Da
konumasnda bile Hz. sa yeni bir Yasa getirmez. Fakat, her durumda eski
Yasa'nn, gelmesi ok yakn olan Tanr'nn Krall nda radikal olarak nasl
tamamlanm olduunu gsterir. Cullmann, Salvation in History, s. 331
797 Rom. 12/17-18. Kr. Kar. il 8/21; Alexander, The Ethcis of St. Pau/, s . 276-277.
798 "Kutsal Yasa'dan yoksun uluslar, Yasa'nn gereklerini kendiliklerinden yaptk
a, Yasa'dan habersiz olsalar bile kendi yasalarn koymu olurlar. Bylelikle,
Kutsal Yasa'nn gerektirdiklerinin yreklerinde yazl olduunu gsterirler.
Vicdanlar buna tanklk eder ... " Rom. 2/14-15.
799 Rom. 2/15-16.
80 Findlay, "Law", DBH, s. 536; Rom. 3/9-19.
80 1 " ... nk onlarn kadnlar tabii kullan tabiata muhalif olana evirdiler; ve
ayn suretle erekekler de kadnn tabii kullann brakarak ehvetlerinde bir
birlerine kzt lar".
802 Dawies, a.g.m., /DP, il, s. 175; Bu tr kullanmlarna ramen Morgan,
Pavlus'un ahlak anlayn Stoik tabii yasa anlay zerine oturturtamadn
syler. Morgan, The Religion and Theo/ogy of Paul, s.179. Stoik tabii yasa
PAVLUS'UN RETSNN ANA ZGLERi 299
ted ir. Tan r tarafndan vahyedilen Yasa i l e tabiatta va r olan dzen

arasnda bir be nzerlii n old uunu dnen Helenistik Yahudiliin,
Pavlus' u n bu yaklamnda etkisi olduunu sylemek de mm
kndr803 .
nsan tabiatnn, bizatih i iyi- ktnn tespitinde bir l olarak

kabul edilmesini andr r tarzd a a h laki davra nlard a l o larak
Pavl us ta rafndan kullanlan bir d ier unsur da, vicdandr804 . Bunu
805
ifade etmek iin Pavlus syneidesis kavramn kullanr. Eski Ahit
ve Qu mran literatrnde ka rl olmaya n ancak Ya hudi gelene
ine Yetmiler Tercmesi (Septuaginte) ile giren bu kavra m n 806,
gemi ve gelece kteki d avra n larn iyi-kt olarak adlandrlma
snda bir kriter olarak kullan labi lecei ni kabul eder. M i lletler
bunu vicdanlar sayesi nde M usa' nn Yasa'snn bir takm em irleri n i
yerine geti rirler807 d iyerek ifade eder. Bu Yasa olmakszn, vicda
nn d oruyu yan ltan ayra bilecek lt o l d uunu kabuln bir
ifadesidir808 . Pavl us'daki vicdan a n laynn Stoac felsefeden
hakknda bkz. Bultmann, Primitive Christianity in its Cantemporary Settings,

s. 137.
803 Weiss, Earliest Christianity, il, 550; Mott, "Ethics", DPL, s. 272. Pavlus'un hem
yukardaki Rom. 2/15-16 ve tabiatn kadnlarn salarn uzatmalarnn onlar
iin bir izzet olduunu, ifade etmesi de Yasa-tabi dzen zdeliinin kabulu
olarak grlebilir. Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 102-3.
804 Rom. il 15; Alexander, The Ethics ofSt. Paul, s. 66.
805 Pavlus tarafndan popler kullanmdan alnan bu kelime syneidesis, basite
"vicdan azab" anlamna gelir. Bu da bir ey yaptmzda eer bir vicdan aza
b duyuyorsak, bu o davrann yanl olduunu ifade eder. Daha sonra c
yzyldan itibaren H ristiyanlar, onu, Aristo'nun pratik hikmet dedii
phronesisi olarak anlamaya baladlar. Bu, bir ii yapmadan nce onun yanl
ya da doru olup olmadn bilme anlamna geliyordu . Pavlus'un kulland
nda kastettii anlam da budur. Whiteley, The Theology of St. Paul, s. 2 10.
806 Fitzmayer, a.g.e., s. 101-102. Eyyub 27/6.
807 Rom. 2/14/15; Kor. 1 10/23-29.
808 Pavlus'un vicdann ahlaki bir l olarak kullanld yerlerde gnderme
yaplanlar yalnzca paganlardr. Yahudiler iin bu l, yazl Yasa, inanlar iin
ise, onda sakin olan Ruh'tur. Rom. 2/12-17 vd. Ridderbos, Pau/: An Outline of
His Theology, s . 288.
a l n masna dair yaklam, tartmal olmasna ramen, helenistik

felsefeden a l nd ihtimali old u ka gl dr809 .
Ahlak! d avranlarn bir d ier ls d e, sevgidi r(agape). H ris

tiyan d avran iin sevgi, bir norm nitelii tar810 . Pavlus'a gre
sevgi kaynakl davra n lar, ayn zamanda Yasa' n n d estekled ii
d avran kura l lardr811 . Sevginin bir davra n normu olmas
Weiss'e gre kesinlikle Pavlu s' u n kendisinin ortaya koyd uu bir
ey deil, Ya hudi bir temelden kaynakla n ma ktad r81 2 .
H ristiyann d avrannn a h lak! bir zellik kaza n m ol mas iin

Pavl us, kendisinin d e rnek a l n masn ister813 . Yukarda Mesih'in
bir lt oluu zikredili rken dei n i ld ii gibi, Mesih'i takip ettii iin
kendi yaptklar n n d a ahlak! bir davra n lt zellii tar. Ken
disinin bu zellie sahip olduunun bir d ier gstergesi d e, yapt
hereyi kendisi d eil Ta n r' n n l tfu sonunda gereklemi o l ma
sdr814 .
Bir davra n n doru ya d a yanl olara k ka bul edilmesinde yu

karda zikred ilen krite rlerin yan sra, dorudan d avra n n a hlak!
o l u p olmamasn belirle meleyen anca k, o ana yaplp
ya plmamasn etkileyen eyler d e vard r. Bunlardan en nem lisi
de, szn davranznn ka r nzdaki arkadanz nasl
et kileyeced ir. B u yzden Pavlus ke ndisinin zgr olduunu ilan
etmekle beraber, her istedii d avra n ya pamadn syler815 .
Zira baz durumlarda bir d avra n n bizati hi iyi ya da kt ol

masndan daha nemlisi, o d avra n la inanan bir kard ee za rar
809
Fitzmyer, Pauf and His Theafogy, s. 101-102. Alexander, bu kavramn Stoa
kaynakl olduunu syler. Alexander, The Ethics of St. Pauf, s.70.
810
Rom. 13/8-10, 14/15; Kor. 1 13/16, 14; Gaf. 5/6.
811
Gaf. 5/22-25; Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 701.
812
Weiss, Earfiest Christianity, il, 552. Komu sevgisinin Yahudi kaynakl . oluduu
ve Hileli tarafndan bunun btn Yasa olduu yaklam iin bkz. a.g.y;
Moore, Judaism, il, 85-87.
8 13 Fi/ip. 3/17.
814
Kor. 15/10; Amiot, The Key Concepts of St. Pauf, s. 32.
8 15 Pavlus iin kt/pis olan hibir ey yoktur. nk herey Rabb'indir. Onun
doluluunu barndrr. Rom. 14/14; Kor. 1 10/23-26, 3/22, 23.
vererek onu n yo ldan kmasna sebep olmamasd r. Bunun bir

yansmas olarak da Pavlus, isel olara k ka bul etmedii eyleri
inciline taraftar toplamak ya da ta rafta rla r n n ahlakn bozmamak
iin beni msiyorm u gibi davranmaktan ekinmez 816 . Pavl us' u n bu
bak as ve davran tarz, kendi an lay e revesinde insanlar
kurta rmak maksa d yla ya plan a ncak tam bir pragmatizm rnei
olarak kabul edilebili r.
Bu kriterler erevesinde a h la ki davranlar bu kriterlere uy

gun olanlar ahlaki ve ol maya nlar da ahlaki olmaya nlar eklinde
ikiye ayrmak m m kndr.
C. AHLAKI DAVRANILAR
Schweitzer, Pavlus' un, iyi iler ya pmaya i rsi olarak yeteneksiz

olan insa n n nasl bu yetenei kaza nd sorusuna, bu kapasiteye,
akla nma sayesinde u lat n syleyerek cevapladn ifade eder.
Bu kapasite, ya l n zca sa Mesih vastasyla ve imanla aklanma
doktrinine gre elde edilmiti r 817
Aklanma ile elde edilen iyi davran kapasitesiyle gere kletiri

len iyi d avra n larn neler olduuna gemeden nce, bu davra n
larn kendi lerinden kaynakland eyler olara k ka bul edilen lere
iaret etmek gerekmekted ir.
Pavlus iin iyi davra nlarn kayna klarndan ilki, vaftiz ile ald
mz R u h'tur. Ahlaki yaam, Ruh'un isteklerine uygun olan ya
a mdr818 . Zira R u h, benliin ztt olan davranlar a rzular819 .
816
"Ben zgrm, kimsenin klesi deilim. Ama daha ok kii kazanaym diye
herkesin klesi oldum. Yahudileri kazanmak iin Yahudilere Yahudi gibi dav
randm. Kendim Yasa denetimi altnda olmadm halde, Yasa altnda olanlar
kazanmak iin onlara Yasa altndaymm gibi davrandm. Tanr'nn Yasa'sna
sahip olmayan deil de Mesih'in Yasa's altnda olan biri olarak, Yasa'ya sahip
olmayanlar kazanmak iin Yasa'ya sahip deilmiim gibi davrandm. Gsz
leri kazanmak iin gszlerle gsz oldum. Ne yapp yapp bazlarn kur
tarmak iin herkesle her ey oldum. Bunlarn hepsini, Mjde' de paym olsun
diye, Mjde'nin uruna yapyorum" Kor. 1 19-23.
81 7 Schweitzer, The Mysticism ofPaul the Apostle, s. 295.
818
Ga/. 5/13-17, 22-25. Pavlus'un sevgi zerindeki bu vurgusu sebebiyle, Hristi
yanln sevgi ile zde olduu, onun doduu zamandaki Yahudiliin ise, ku-
kincisi ise sevgid i r. Yeni dnemin bt n davra n larnn temeli

sevgi zerine oturtulur. Sevgi, Yasa'nn tamamlanmasdr. O, Ya
sa' n n yeri n i a l maz, daha ziyade, onun ahlaki isteklerini yerine
getirme ve a n lamada yeni bir g ilevi grr820 Bu y zden bu
dnemin a h laki davra n lar, sevgiden kaynaklanmal, Ruh'a uy
gun o l ma l d r. nk iyi davran , Ruh- dolu - hayatn norma l bir
ifadesidir821.
Pavlus asndan a h laki anlamda iyi olan davra nlarn neler

old uunu, hem dorudan ya plmasn istedi klerinden, hem de
ya plmasn iste medii davra n larn ztt nn, ya plmasn istedii
davra n lar olduu var saymndan hareketle tespit edilebilir.
Tesbit edilebilecek bu d avra nlar toplumsal ve bi reysel yn ar
basa nlar olara k iki gruba ayrmak da m mkndr.
nsanlar arasndaki i likilerde samimi olma k, birbirlerine kar

efkat gste rmek, m isafirperver olmak, ihtiya iinde olanlara
yardm etmek, kt d avrana kar iyilikle karlk vermek, zul
m edenler hakknda iyi lik d ilemek, m tevaz olmak, toplu mda hor
grlenleri koruyup gzetmek gibi d avra n lar, Pavlus' u n mektup
larnda kabul gren fertler a ra s/toplumsal zel lii olan davra n
lard r.
Sevmek, skntlara kar sabretmek, iyiyi ktden ayrma k, iyi

olana sk skya sarlmak, bal lk, bakalarnn ekti klerini h isse-
ru ve souk bir emirler btn olduu, sevgiye yer vermedii genel olarak
kabul edilen bir yaklam tarzyd. Bu yaklamn sonucu olarak da Pavlus'un
sevgi zerindeki vurgusu, eskiden yok olan, onunla nem kazanan bir ey ola
rak kabul edilirdi. Oysa birinci yzyl Yahudilii hakknda yaplan almalar,
Pavlus'un sevgiye dair yaklamnn yalnzca onunla gndeme gelmedii, o
dnemde sevgi ve zellikle de komu sevgisine (" ... ve Komunu kendin gibi
seveceksin" Levliler 19/18) dair vurgularn hayli fazla olduu ortaya koyduu
gibi Pavlus'un sevgi-Yasa ilikisine dair yaklamlarnn temellerinden birinin
birinci yzyl Yahudilii olduunu da gstermitir. Bu bak as iin bkz.
Moore, Judaism, i l, 85-87.
8 19 Gaf. 5/13-17.
820 Mott, "Ethics", DPL, s. 271; Yasa'nn tamamlanmasna dair bkz. Amiot, The
Key Concepts of St. Paul, s. 81.
82 1 Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 701.
derek aclarn paylamak, kzmamak, baka larna ka r dma nlk

beslememek, onlar hakknda hayr d i lemek, zgece davranmak822,
yu muak h uylu o lmak, kend i ne hakim olmak, Rabb'e kullukta
daim olmak ve d uaya ken d i ni vermek gibi davra n lar, ferde yne
lik v len a h laki tavrlard r823
Pavlus tarafndan istenen bu davra n larn karsnda istenme

yen davra nlar ya ni, a h laki o l mayan d avra n lar ye r a lmaktad r.
O. AHLAKI OLMAYAN DAVRANILAR
yi dava n lar Ruhtan ve sevgiden kaynakland gibi, kt dav

ranlar da doal benlikten kaynaklan rlar. Bu yzden de Ruh'un
hakim old uu yeni hayata aykr olan davra n lard r ve onlardan
kanmak gerekmekted i r824 Ka n lmas gereken davra n larn
nel e r old uu, you n bir eki lde Korint/ilere Mektup, Galatyallara
Mektup ve Romallara Mektup' da yer a l r. Bunlar n bir ksm kad n
erkek arasndaki cinsel ilikiyle alakal olanlardr: Zina 825 , cinsel
sap klklar - IOtilik ve lezbiyenlik- ve e cinsel l i k826 gibi.
822
" ... nk eer yiyecek sebebi i l e kardein mahzun olursa, artk sevgiye gre
yrmyorsun. Onun uruna M esih'in ld kimseyi yiyecein ile helak et
me". Rom. 14/15 . .
823 Pavlus tarafndan ahlaki olarak kabul edilen ve vlen davranlar/tavrlar
Sel. 1 5/14, 15-16, 21; Gal. 5/19-21,22-25; Ram. 12/9-18 gibi metinlerinden
alnmtr.
824 Kor. i l 7/1, Gal. 5/13-17,19-21.
825 Pavlos'un ahlak retisinin Yahudi kaynakl olduunun delillerinden biri de,
Kor. 1 5/9-127'deki zina suu ileyen inananlarn ceza olarak cemaatten ko
vulmasdr. Pavlus'un kendi ifadesiyle "kt adam kendi aranzdan karn".
Eski Ahit'te bu ceza, Levililer 20/5-6'da " ... ve Molek'in ardnca zina etmek
zre kendi ardnca zina edenlerin hepsini, kavimlerinin arasndan atacam.
Ve cincilerin ve bakclarn ardnca zina etmek zre, onlara dnen cana kar
dneceim, ve onu kavminin arasndan atacam" eklinde yer alr. Bu metin
dnda Eski Ahit'teki zina ilgili dier hkmlerin tamamna yakn, bu tr fiil
leri ileyenlerin talanarak ldrlmesini ve ktln srail arasndan kald
rlmasn emreder. Levililer 20/10-21; Tesniye 22/22-27. Yahudi kayna kul
lanmakla birlikte Pavlus zina ilgili en hafif cezay semi grnmekte
dir.Pavlus'un zinaya kar taknd tavrn ald Yasa eitimi arkaplanndan
kaynaklanmasnn yan sra, vaftizle inanann ld ve yeniden dirildii, sa
Mesih'in ektiklerini yaayarak onunla bir olmas ve Ruh'u alm olduunu
kabul etmesi yatar. Vaftiz sonras, artk kendisi yaamyor, sa onda yaamak-
B u tr davra n larn yasaklanma sebebi, b u n larn dorudan

olarak bedenle a l aka l olmalard r. Zira inanlarn bedenleri kendi
leri n e ait deildir. Onlar sa Mesih'in ke ndisinde yaad eyler
d i r. B u yzden de, bedenin d a h i l o lduu bu tr d avra n lar, yalnz
fe rd i n kendi bedenine kar ilenmi bir su d eil, ayn zamanda
sa Mesih'e kar ilenmi birer su olduklarndan, irkin g rlm
ve yasaklanm davra nlardr82 7
Ahlaki ol mayan d ier davra n lar ise, putperestlik, tamahkar

l k, kfrbazlk, ayyalk, gasp olmak; fucur, iki yzl lk, bbr
len me, bilgil i k taslamak; byc lk, ekimek, kskanl k, fke,
benci l tutku lar, ayr lklk, lgn elenceler vb.leridir8 28
Pavlus'un ahlaki ve a h l a ki ol mayan bu davra n lar eskatolojiy

le i likilendirmesi, b u n larn Pavlu s ncesi H ristiyan ilmihal eiti
minin u nsurlar olduu ve bunlar ke ndisinden ncekilerd e n m i ras
a ldn ve kullandn gsterir8 29
Bireysel ahlakn yan sra Pavlu s'ta sosya l ahlak denilebi lecek
bir a h lak an laynn da var olduunu sylemek m mkndr.
tadr Beden inanann olmaktan km Mesih'in yaad beden haline gelmi

tir; kutsiyet kazanmtr. Zina, kutsal olann kirletilmesi anlamna geldiinden
kimsenin zina tr bir davranla kendisinin olmayan bir bedeni kullanma ve
kirletme hakk yoktur. Ayrca, beden Ruh'un da mabedidir. Btn gnahlar
bedenin dnda gerekleiyor olmasna ramen zina bizatihi bedende vukuu
bulan ve iki kiinin bir beden olduu bir fiildir. Bu yzden de Pavlus buna zel
bir itina gsterir. Zinaya beden ilikisi balamnda bakan metinler iin bkz.
Kor. 1 6/12-20, 12/27.Go/. 2/19-20. Whiteley, The Theology of St. Po u l, s . 213.-
15; Morgan, The Religion and Theology of Pou/, s.189.
826 Sel.1 4/3-5; Kor. 5/9-12, 6/9-11; Rom. 1/26-27.
827 A miot, The Key Concepts of St. Poul, s. 225; Morgan, o.g.e., s. 189.
828 Kor. J 5/9-12, 6/9-11; Gol. 5/19-21; Rom. 12/9-18.
82 9 Fitzmyer, bu ahlaki-gayr-i ahlaki davranlarn Hellenistik, Stoik felsefi yazlar
la ve Filistindeki Yahudi metinleriyle (Essenilerinkiyle) karlatrlmasnn yan
l olacan ifade eder. Fitzmayer, Pau/ and His Theology, s . 100-101.
Pavlus'a aidiyeti tartmal olanlarla Pastoral mektuplarda da davran
Jisteleleri yer alr. Bunlar Greko-Roman dnyasndaki aile yelerinin, kar
koca, ocuk, kle ve efendilerin grev listesidir. Bu listeler, Pavlus'un bu tale
beleri zamanlarnn ahlaki problemlerini aldklarn ancak onlar genelletir
meksizin naklettiklerini gsterirler. Fitzmayer, o.g.e. , s. 101.
PAVLUS'UN GRETSN I N ANA ZGLER 305
E. SOSYAL AHLAK
Bu balk altnda a h laken v len davra n lar iinde yer alan

ancak, toplumsal yn ar basanlar -yukarda ksa da o lsa bahse
dildii iin - ele a l n mayacak, daha ok Pavlus'un sosyal stat lere
bak ele a l n acaktr830 .
i nsa n la r ihtida ederek M esih'e katld klarnda, yen i b i r yaratk
haline gelirler. Bu yzden de a rtk insanlar eski d nyevi ltlerle
deerlendirilemezler831 . Vaftizle Mesih'i giyinmeleri sebebiyle ne
Yah udi, ne Yunan l , ne zgr ne kle, ne kad n ne de erkek ayrm
vardr. nk, herkes M esih'te birdir832 .
Pavlus' u n bu eitli ki ya klam, herbir ferdin kurtu lu ihtiyac

iinde olmas ve e it olarak Ta n r'ya u laabi lmesi anlamnda yani,
tama men d ini a n lamdadr. Pavlus bu ya klamyla bir ksm insan
larn Ta nr huzurunda ayrca lkl konumda olmalarn o rtadan
ka ldrm; gnahkarlk, kurtulua m uhta olma ve kurtuluu elde
etmede btn insanlar -Ya h udi, Yunan, pagan- ayn ko numda
eitlemitir833 .
Yoksa onun bu ifadelerinden sosya l stat leri kaldrd ya da

kal d rlmasn isted ii anlamn karma k mmkn deildir; zaten
Pavlus' u n bunu ima eder trden bir ifadesi d e yoktu r. ncilinde de
var olan dzeni gle d eitirmek iin sosyal bir p rogram sun
maz834 . Kad n n e rkekler karsndaki d u ru m uyla a lakal ifadeler
de, bunun byle olmadn ortaya koymakta d r835 . O, yeryz n -
830 P avlus' u n v e isa'nn a h l a k anlaylarnn sosyal oluu v e ikisinin ahlak anlay

lar arasndaki benzerlikler iin bkz. Morgan, The Refigion and Theofogy af
Pauf, s . 194-95.
83 1 Kor. il 5/17; Gaf. 6/15.
832 Gaf. 3/27-28.
833 Alexander, The Ethcis of St. Pauf, s. 113-347; Weiss, Earliest Christianity, il,
585; Ernest Troeltsch, The Sociaf Teaching of Christianity, s. 61'den nakleden,
Weiss, a.g.e., il, 586; Ridderbos, Pauf: An Outfine of His Theology, s . 317
834 Ridderbos, a.g.e., s. 316-317.
835 Kor. 11/2-16; 14/35-37. Bu metinlerdeki kadnlara ynelik yaklamlara kar
farkl zm yollar ileri srlmtr. Anderson Scott'a gre, Kor. 14/34-35
metinleri sonradan asl metne katlmtr. Dolaysyla sahtedir. Ghoshide, bu-
deki dzenin Tanr tarafndan konulduunu bu yzden de onun

deva m n salayacak trden davra n larn srdrlmesini, herkes
ne h a ld eyken arld ysa o halde ka lmasn ister836 Kle, kle
olarak kalmaldr. Kle ya da zgr olmak Tanr huzurunda bir
avantaj deildir837 . Hangi konumda olunursa olu nsun asl olan,
Ta n r' n n i radesine uygun olarak yaamaktr838 Pavlus, sosyal
eitsizlie kar devrimci d eil, geleneksel, hatta mu h afazakar bir
tavr sergiler. Bunlar h u susundaki geleneksel yaklamdan tek
fa rk, geleneksel olarak var olan yk m l l kleri a h laki a la n a
(sifere) ykseltmeye a lm olmasdr839. Sosyo-ekonomik zgr
l k nemli deildir; nemli olan, Mesihte'ki i zgrl ktr84c .
radaki ifadelerin bir aymclk deil, kadnlarn da kehanette bulunmalar an

lamna geldii iin bir ltuf olarak kabul eder. Heiring d e Ghoshide yakn bir
tarzda, bu metinlerin,rtl olduu zaman kadnn kehanette bulunabilecei
anlamna geldiini kabul ederek bir ayrmn olmadn syler. Ancak
Whiteley, Mesih'te olmayla aradaki btn farkllklar kalkm olsa da,
evlililkteki ikincil durumuna ek olarak kadnn cinsiyeti sebebiyle Pavlus'un
onlar daha aa bir statde bulunduklarna inandn syler. Whiteley, The
Theo/ogy of St. Poul, s. 224-225.
83 6 "Herkes ne durumda arldysa, o durumda kalsn. Kleyken mi arldn,
zlme. Ama zgr olabilirsen, frsat karma ! Rabb'in arsn old zaman
kle olan kimse, imdi Rabb'in azatlsdr. zgrken arlm olan d a Me
sih'in klesidir. Bir bedel karl satn alndnz. nsanlara kle olmayn. Kar
deler, herkes ne durumda arldysa, Tanr nnde o duru mda kalsn". Kor. 1
7/21-24.
83 7 Kor. 1 7/21-24. Pavlus'un kle ve zgr a nlay ve bu anlaynn Roma Huku
kundaki kle ve zgr insan anlayyla ayn olduuna dair bkz. G . M. Toylar,
"Roman Law in The Wrintings of Paul The Slave and The Freedman", NTS,
1970-71, cilt xv, s. 73-79.
83 8 Mott, a .g.m., DPL, s. 273-74. Pavlus'un Mesih-Tanr ve Kilise-Rab ilikisinden
hareketle Kor. 1 11/216'daki kadn erkek hakknda yapt benzetmelere dair
Whiteley, Pavlus'un bu konulardaki yaklamnn ebedi zellikte eyler olmak
yerine yaad dnemin toplumsal artlarnn bir sonucu olduunu ve eer
Pavlus farkl bir medeniyette yaam olsayd farkl benzetmeler kullanrd,
der. The Theo/ogy of St. Poul, s. 223.
839 Weiss, Eorliest Christianity., 11, 587, 89; McArthur, "Ethichal Teaching of St.
Paul", s. 246; Leander, Pau/ and His Letter, s. 95-96, 98, Beker, Paul the
Apostle, s. 324. Pavlus adn kullanarak mektup kaleme alanlar, mevcudu ko
ruma hususunda Pavlus'tan daha da muhafazakardrlar. Kadnn ev hizmetle
rini yapmas, kilise hizmetlerine katlmamas Tim 1 2/11-12; kadnn kocasna,
Pavlus' u n mevcudu m u hafaza etmek a n la m ndaki yaklam,

onun d evlete kar tavrnda da gr l r. Ona gre, bt n ynetim
. lere boyu n emek gerekir, nk bt n ynetimler Ta n
r'dandr841.
Cemaat iindeki ka rdelere ynelik srekli olarak i nana nlar

tevik etmesi, baz lar tarafndan sosyal daya n may esas alan bir
ahlaki kayg olarak gr lmek iste nm itir. Bu kayg cemaat ii da
yanmay esas a la n cemaat etii mi, yoksa bir sosyal etik midir?
Pavlus' u n ihtiya iinde olanlarn ihtiyalarn karlamaya y

nelik tavsiyelerinin tamam cemaat ii yard m lamalar destekle-
, meye ynel iktir. Ahlaki davra n larn bir ksmnda, "sa m i m i o l
mak", "efkat gstermek", "misafi rperver olmak", "ihtiya iinde
ola nlara ya rdm etmek", "kt davrana ka r iyi l i kle karlk
vermek", "z ul medenler hakknda iyilik d ilemek" gibi kura l la r,
cemaat d insan lar da iine a lacak trden evrensel davra n
kura l lar gibi grnyorsa da, balam lar gz nne a l n d nda
byle bir sonu karmak kadar, tersi bir sonu karmak da
mmkndr.
Ancak, yine de bu tavrla rn bir ksm n evrensel, bir ks m n ise

cemaat ii dayanma rnekleri olarak grmenin gerekli old uu
nun ia retlerini ka rtlabilir. Evre nsel zellie sahip olanlar iin
mesela, "sevgi" 842, "d manlara kar iyilik d ilemek" 843, "m isafir-
kocann karsna tabi olmas Efes. 5/22; Koles.3/18; Titus 2/3-5; klenin efen
disine itaat etmesi Efes. 6/5-8; Koles. 3/22, 4/1; Tim . I 6/1-2.
840 Leander, Paul and His Letters, s. 95; Rowland, Christian Orgins, s. 214; Beker,
Paul the Apostle, s. 323. Pavlus'un bu i zgrlk anlaynn Stoiklerdeki i
zgrlk anlay arasndaki benzerlikle ve farklar iin bkz. leander, Paul and
His Letters, s. 96.
841 Rom. 13/1-7. Morgan, bu yaklamn sebeplerinden birinin imparatorluun
kendisine iyi davranmas ile ilgili kiisel tecrbesi olabilir. Morgan, The
Religian and Theology of Paul, s. 186. Pavlus'un ynetimlerler ilgili bu yakla
mnn farkl yorumlar iin bkz. Whiteley, The Theology of St. Paul, s. 228-
29.
842 "Rab, birbirinize ve btn insanlara olan sevginizi, bizim size olan sevgimiz
lsnde oaltp, arttrsn" Sel. 1 3/12.
843 "Size zulmedenler iin iyilik dileyin, lanet etmeyin". Rom. 12/14.
perverlik" 844 " Kutsallara ya rd m ed i n", "ka rdeleriniz iinde i hti

ya ii nde o l a nlarn i htiyalarn giderin", "birbirinize kar hog
r l o l u n" gi bi ahlak! emirler ise, cemaat ii olan, a ncak cemaat.
d sosyal ahlak denebilecek b i r zel lie de sahip emirler o larak
d a kabul edilebilir.
Pavlus, ekonomik meseleleri sorgulamaz ya d a refa h n fakir ve

zengin arasnda eit olarak yen iden dat lmas anlamnda mevcut
ekonomik meselelere dair d eitirmeye ynel i k bir teklifi de yok
tur. Mesih'deki eitlik a nlayn, ekonomik eitlie gt rmez. Bir
d ier ifadeyle, Pavlus, sosyo-ekonomik ayr mlarla uramaz;
daha ok ke ndisini bi reysel davra n lara hasreder845
Pavlus Mesih'deki zgrl, eitl ii vu rgu lamasna ramen,

bunlarn yaand topl u m hayatna ynelik tavr n n m uh afazakar
bir nitelik tamasn Elaine Pagels, ifte standart olara k vasflar ve
yle der: "Pavlu s, klelerin ve kadnlarn kurtuluunu iddia eder
ken onlarn mevcut madGnlu klarnn ifadesi olan sosyal yaplara
meydan okumakta tavsar" . "Ya hudiler ve mil letler d u ru m u nda
'ye n i insanlk' Pavlus iin yen i, mevcut bir sosyal gereklik olutu
rur. Ancak Pavlus, kleler ve kadnlar ayrmn ve madu n l uunu
d zenleyen m essese lere meydan okumay d nmez. Pagels'in
ifade ettii gibi, bunu ifte standart olarak da grmek m m kn
d r: Tevrat' n koer kurallarn devam ettirmek, "Mesih'in kendisi
iin ld zg rl reddetmektir"; a ncak sosya l, siyasi ve evli
likle ilgili kurallar ve gelenekleri d evam ettirmek kab u l e d ilebilir
ve h atta tavsiye edilmeye d evam edilir. 'Yeni insanlk' Yahudi ve
mi lletler a rasndaki btn i likileri deitirmekle birlikte Pavlus,
inananlarn sosya l, cinsi ve siyasi i l ikilerin btn ya psna bu de
iikliin ya nsmasna izin vermez" 846
Sosya l a h l a k erevesi iinde yer alacak bir d ier unsur da,

Pavl u s' u n baka larna zarar verecek olan bir takm d avra n lardan
ka nmas ve inananlard a n da bu tr d avra n lardan kanmalarn
844 Rom. 12/13-14.

m Seker, Poul the Apostle, s. 323.
846
Seker, o.g.e., s. 324.
istemesidir. Kendisine her eyi ya pmasna izin veri lmi olmasna

ramen her eyin cemaat iin fayda l olmadn zikretmesi bunun
bir ifadesi olduunu ya da H ristiyanlarn d avra n lar iin bir
prensip olarak vaz edildii ni sylemek daha doru o la ca ktr847
Pavlus' u n btn d ini a n lay, Hz. sa' nn yeniden dn ze

rine bina edilmitir. Bu yzden o n u n ahlak a nlaynn
eskatolojiyle sk bir il ikisi vard r. Bu yzden d e bir sonraki balk
altnda eskatoloji-ahlak il ikisi ni ele almak yerinde olaca ktr.
F. AHLAKI DAVRANILARIN ESKATOLOJYLE OLAN BAGLANTI-

Si
Pavlu s iin H ristiya n larn yaadklar an, iki devrenin aras olan
bir gei dnemid i r. Mesih'in l m, dirilmesi ve Ta nr taraf ndan
yceltilmesi, Tan r'ya dman olan gler zerindeki hakim iyetini
balatm a ncak, Mesih ncesine ait olan her eyi n ortadan kal
mas, Mesihin ikinci geliinde gerekleecektir848 . Onun dn y
le Ta nr' n n i radesine muhalif olan btn gler ve en son olarak
.
da lm ortadan kalkacaktr849 . Son balam a ncak, henz ta
ma mlanmam tr. Ta nr'nn i radesine muhalif olan gler tam
olarak ortadan kalkmad gibi, gnah d a varln srd rmekted i r.
Mesih'le yeni bir dnemi yaayan H ri stiya n la r, eski dnem tam
olara k ortadan kal kmad iin gei dneminin skntsn yaa
maktadrlar850 .
Pavlus'u n a h lak da bu skntl durumun etkisini zerinde tar.

Gnah, va rl n deva m etti rd ii iin ve gnah ileyenlerin de ge
lecek olan Ta nr' n n kra l l nda paylar bulunmayacandan
Pavlus, inananlar uyarrken gnah ileyenlerin Ta nr' n n kra lln
847 "Bize herey serbest, a m a h e r ey yararl deildir. Her ey serbest, a m a her

ey yapc deildir. Herkes kendi yararn deil, bakalarnn yararn gzetsin"
Kor. 1 10/23. Ayrca bkz. Kor. 1 6/12. Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles,
s. 61.
848
Fi/ip. 2/9/11.
849 Kar. 15/24-26.
850
Mott, "Ethics", DPL, s. 272.
miras alamayacaklarn, zellikle vurgu lar851 Gelecek ada pay

sahibi olmak iin, bedene deil, Ruh'a uygu n bir hayat yaa mala
rn onlardan ister852 H ristiya nlar, herkesin yaptklarna gre
yargla naca o gnde Ta nr' n n ya da Rabb'in arzularn yerine
getirerek e rdemli fiillerle doru luunu ortaya koym alar gerekir.
Bu ara dnemde, vaftizle gna hlarn aff da m m k n d ei ldir.
nk vaftizin bu fon ksiyo n u, vaftiz ncesi olanlara h asred ilmi
ss
tir 3 .
Pavlus'un evli l i k ve bekarlkla ilgili yaklamlar bile byk

oranda eskatoloji ile bal a ntldr854 . "Kardeler, unu d e mek isti
yorum, zaman daralm tr. Bundan byle, kars olanlar karlar
yokmu gibi, yas tuta nlar yas tutmuyormu gibi, sevi nenler se
vinmiyormu gibi, m a l olanlar mallar yokmu gi bi, d nya dan
_
yararla nanlar alabildiine yararlanmyormu gibi olsunlar. nk
d nya nn imdiki hali geicidir855".
Pavlus' un dsal bir takm olumsuz uygu lamalara reform tr

yaklamlarda bulunmamas, o n u n bu yaklam olan eskatolojik
a n lay ile ilikili 856 olarak kabul edilebilir. Onu bu yaklam,
"mu hafazakar" bir tarz dourmutur. Bunun sonucu olarak da
herkesin bulunduu hal zere ka lmasn ve sosyal rol l erini d ei
tirmemeleri ni ister857 Pavlus'un retisinde imdiki h e r ey gele
cek ta raf ndan glgelendii iin imdiki kurumlar, nemlerini
kaybederler858 .
85 1 Gaf. 5/19; Kor. 1 6/9.

85 2 Gaf. 5/13-17.
853 Bultmann, "Eschatology in The New Testament", NTS, s. 15; Weiss, Earfiest
Christianity, il, 559-562
854 Weiss, Earliest Christianity, il, 563,581; Whiteley, The Theofogy of St. Paui, s.
215-216.
855 Kor. 1 7/29-31.
856 McArthur, "Ethichal Teaching of St. Paul", s. 246-47; Alexander, The Ethcis of
St. Pauf, s. 1 12.
857 Kor. 1 7/17-24; Leander, Pauf and His Letter, s. 95.
858 Morgan, The Religion and Theofogy of Pauf, s.192.
PAVLUS'U N GRETS N N ANA ZGLER 311
Buradan haraketle, Pavlus'un ahlak a n laynn temelinin, yeni

dnemin hakimi ve her trl balaycln normu h a line gelen
kristolojinin ve gerek anlamda kurtu luun gerekleecei Me
sih' i n i kinci geliinin, parousia zerine kurulduunu sylemek
uygun gibi grnmektedi r859 .
Yukarda G ra nt' n Pavlus'un ahlak a n laynn orijinal olmak

yerine bir takm vurgularda deiiklikler yaptn, syledii zi kre
dilm it i . Bu da Pavlu s' u n ahlak a nlaynn a rkaplan meselesini
gndeme getirmekted i r. Bu yzden t ketici bir tarzda o lmasa da,
Pavlus'a a it olanlar n ve o lmaya n larn ya da orijinalitesi nin gr l
mesi asndan onun ahlak a n laynn a rkaplannn ksaca da o lsa
ele a l n mas gerekmekted i r.
G. PAVLUS AHLAKIN I N ARKAPLANI
Pavlus' u n a hlaki retisi, hususi ve somut tavsiye lerinde, onun

Ferisi- Ya hudi ve helen istik ve kilise geleneini ya nstr860 . Bu yz
den d e, Pavlus' u n a h lak! retisini olut u ra n u nsuru birbirin
den ayrmak m mkndr:
1. Yahudi- Ferisi Arkaplan
Pavlus Ya hudidir ve ken d i ifadesine gre d e, Yasa'ya Ferisi 861

bir perspe ktiften bakar. Pavlus' u n bu yn , teolojiyi, ahlak7/d i n7
davra n ayniletirmesinde, Yasa'ya kar olan saygsnda ve a h la
ki retisinin ayrnt lar nda - mesela, ci nsi ahlaka ka r tutum u n
da 862 ya d a H ristiyanlar a rasndaki davalara baknda 863 - yans
masn bulur. Pavlus' u n devra ld a hlaki monoteizm, dinde kay
na ol mayan bir davra n ve davra na ya ns mayan b i r d i ni d
nceyi imka nsz klar864 . Kadnlar n, ocukla rn, klelerin ve a ile-
859
Leander, Paul and His Letters, s. 89, 95. E. C. Devick, "Eschatology", DAC, s.
362.
860
Bunlar iin bkz. Ziesler, Pau/ine Religion, s.116-26.
861 i/ip.
F 3/5.
862
Bu konuda daha ayrntl bir anlatm iin bkz. yukarda ahlaki olamayan
davranlar ksm.
863
Kor. 1 5-6.
864
nin d ier yelerinin grevleri nden bahsederken fa rk nda o l maya

ra k, Ya h u d i l i kten kayna klanan geleneksel retiyi ifade eder.
Roma. 1 3/9'd a zina, ci nayet, hrszlk ve kskan may yasak olara k
kabul ettii nden, on emiri esas a l r. Ahlaki v e trensel olanlarla
Yasa a rasnda bir ay rm ya pmasna ramen, a h laki retisinin
ounu Eski Ahit' ten alr865 .
2. Helenistik Arkaplan
Tarsus'daki Stoac lar, fe lsefelerini Sokrates gibi gezerek top

l u m iinde icra etmeye al yorlard . Pavl us' u n bt n retisinde
old uu gibi, helenisti k zellikleri iselletirecei dzenli bir eitimi
grmemi olsa d a Tarsus gibi b i r yerde yaa m olmas, o orta mda
bulu nmann sonucu olan bir takm etkileri kanlma z klmakta
d r866 . Kulland kavramlarn bir ksm ancak, helenisti k arka plan
kabul edildii zaman aklamak m mkndr. Geri Filistin Ya h u d i
lii ve Hellen isitik Ya hudilik hakkndaki son a lmalar, helenistik
u nsurlarn Filistin'e kadar szdn ve mesela, bir F i listin
H e len istik Yahu d i l i k ay r m n n ok net olarak savu n u la mayacan
o rtaya konulmu olsa d a , Stoaclk asl olarak bat kkenli oldu
undan bu tr etkileri, helenik u nsurlar olarak dile geti rmeyi yan
l olara k kabul etmemek gerekir.
Pavlus' u n ahlak retisindeki hele nistik unsurlar olara k -

yukarda da ifade edildii gibi - "tabii vahiy" ve d oal yasa" 867 ile
"vicdan" 868 a h laki bir norm olarak telakki edii, kabul edilebilir.
G ra nt, helen istik unsurlar, a h l a k a n layna fa rknda olmakszn
katm o l masna ramen, bu etki nin baskn o l mad ve Pavlus'un
865 Whiteley, The Theology ofSt. Pau/, s. Grant, Saint Paul, s.97.
866 Whiteley, a.g.e., s. 211. Angus, Plotinizm'in Hristiyan teolojisinde ve felsefe
sinde etkili olduu gibi Stoizm de ahlak retilerinde etkili olmutur der. S.
Angus, The Religious Quests of The Graeco-Roman World, John Murray
Albemarle Street, London, 1928, s. 69. Pavlus'un Stoac kavramlar kullanma
syla ilgili olarak bkz. W. D. Davies, Paul and Rabbinic Judaism, s. 180-181.
867 Rom. 1-2 .
868 Rom. 2/15, 9/1, 13/5 vs.
Qumran cemaatinin yapt gi bi, Ya hudi ahlak kod u n u esas ald

n syler869
3. Kilise Gelenei
Bu nc baln a ltnda, sa hakknda a n latlan lar, i l k dnem

kilise hayat ve Pavlus'un kendisine zg H ristiya n l k tecr besine
yer veri lebi l i r.
Artan bir eklilde bilim adam lar a rasnda i l k H ristiya n cemaa

tinin yerlemi a h laki bir gelenei olduu ve Pavlus' u n mektu pla
rna da bu nlarn yansd , savu n u lmaya balanm tr870 . Weiss,
Pavlus' u n ahlaki kaynaklarndan biri olarak bunu zikrede r anca k,
bun u n Pavl us' a . yapt etkiyi, bu tr bi lgi leri ieren kaynaklar
elimizde olmadndan bilemiyoruz, diye d e ekler871
i sa'nn ahlak a n lay, akn ya da eskatolojik bir ahlaktr. An
cak bu, gelecek yarglama beklentisi nin, davra nlar iin bir kaide
olmas anlamna gelmez. Onun ahlak anlaynda, Eski Ahit' i n
"bu nu yap, kurtu lacaksn" gibi eyler olmad gibi, a h laknda
asketizme de yer yoktur. Ah lak, akn bir ahlak a n laydr. i sa'nn
ahlak a n lay hakknda byle kaba bir ereve izmek mmk n
olmasna ramen, onun adna nakledilen v e a h laki emirler olarak
ka bul edilecek eyler h u susunda kesin bir ey sylemek m mkn
gr nme mekted i r. Zira, onun diye nakled ilen szlerin ne kadar
nn ona ait olduu h ususunda . tatmin edici bir sonuca olumak da
ayn lde m m k n deildir872
X l l l . TARH ANLAYII
Yunanlar iin tarih evrimsel bir zel lie sahiptir. Sonsuz bir
yeniden balamalar vard r. Ya hudiler iin ise, tarih lineer, doru -

870 McArtur, "Ethical Teaching of St. Paul", s. 245-46.
871
Weiss, Earliest Christianity, il, 558.
872
Grant, Saint Paul, s . 194.
3 14 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
sal bir zell ie sahiptir. Onlar iin merkezi nokta, ile ridedir. Bu an,
Mesih' i n gelecei ve tarihi yeniden balataca a n d r873
Hem Elohistik hem de Tesniyeci redaksiyon iin tarih, gemie

bakmak ve ge lecei uyarmak anlamn ifade eder. Ta rih, Ta nr'nn
srail'i kendi halk olarak seiini gsterir. O, tanrsal i nayet, mille
tin g n a h i le mesi, tan rsa l yarg, insann tvbe etmesi ve tanrsal
aff o rtaya koyar. srail, tari h i felaketle bittii kadar, kurtulu mi
diyle yeniden balar.
D i n adamlar a n latmnda da tarih, gemite Ta nr' n n hakimi

yeti ve gelecek iin vaadine iaret eder. Gemi tedricen alan
vahiy safhalarna ayrlr. Adem, Nuh ve brahim'in o luturd uu
safhay, Musa'ya olan vahiy izler. Bu tarihin maksad, srgnden
halkn geri dn ve halkn Yasa' n n emirleri ni yerine getiren
a bi d bir cemaat haline getirilmesidir. Bu anlamda tarih, Ta nr'nn
planna gre iler. Ta nr, halkna gelecek refah iin rehberl i k ede
cek ve serkeliklerine karn plann gerekletirecektir. Halknn
m a ru z ka ld bir takm afetlere ra men, Tan r' n n vaadi d evam
etm ektedir. Gereklememe sebebi, halkn gnah874 olan vaad
e d i l e n gelecek mutlu gnle r, tabiatst renklerle boyan m o lsa
bile bu d nya da gerekleecektir875
Pavlus' u n tarih a nlay, s ra i l tarihi zeri ndeki d n mesinden

d eil, insan a nlayndan kayna klanr. Tari hi, Adem'le balayan
Yasa vastasyla Mesi h'e d oru dorusal tarzda i l erleyen bir sre
olarak takdim eder876 Tarih, sre giden evrimsel bir sre deil,
Ade m ve Mesih'in ait olduklar i ki alann z tlamasd r. Teolojisi bu
ztlamay youn bir ekilde, l m-hayat, gnah-kurtulu, Yasa
ncil arasndaki mcadele olara k gzler nne serer. Bu birbirini
873 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s . 278.

874 Rudolf Bultmann, "History and Eschatology in The New Testament", NTS, V/I
1954-55, s. 6.
875 Bultmann, "History and Eschatology in The New Testament"., NTS, V/I 1954-
55, s . 6.
87 6 Bultmann, a.g.m., 5 . 12.
takip e d e n apokaliptik iki dnemin gnm ze tanmasdr877 : o,

bir kurtulu tari hidir
Ta rih Pavlus'la birlikte btncl bir gemi anlam kazanr.

Balangta Adem yer alr. Onunla gnah ve lm b u d nyaya
girmitir878 Ta rihsel sre, b rahim'e doru ilerler. b rahim, vaad
ltfu n u a l m tr879 . Kesin tari hsel bir adm, M usa ve emirleri i
netmek iin gelen Yasa ile atlr880 Bu s reteki hed ef, g nahtan,
Yasa'da n kurtuluun kendisiyle yaanaca, eskatolojik l tuflarn
ve Ruh'un dklecei M esih'tir881 .
Pavlus' u n tarih a n lay, tari hin belirlenmi tanrsal bir plana

gre gerekletiini ka b u l ettii lde 882 , Eski Ahit geleneinin
bir deva m nitel iindedir. Ancak b u tarih an lay, apoka liptik
eskatolojiyle belirlenmi ve Pavlu s ta rafndan da old u ka deiik
l ie uratlmtr883 . Pavlus'da gemi tarih, nemli bir yere sahip
tir. Ta nr' n n tarihteki kurtulu planna dair derin bilgi, Pavlus'ta
gemii, imdi haline getirir. Pavlus' u n snnet ve vaftiz d nce
sinin yaygn olarak b u u n mad balamda bi le, srail tarihine
gnderme ya pmasnn maksad, kurtulu tarihinin ka ldrldn
gstermek deildir. Aksine, yeni o laylarla balaya n gem iteki
sreklilii ayd n latmay ister. Bu yolla da Pavlu s, imdiyi gemiin
tamamlanmas olara k anlamaya alr884
Pavlus'un kurtulu teolojisinde gemi hibir zaman basit bir

gemi d eildir. Gemi, b u gnn nda kurtulu tarihi olarak
grlr. Bu gn, hibir zaman gemiin olumlu 'ta kd imi' olmaks
zn kurtulu tarihi olarak ka b u l ed i lemez. Gemii n olumlu ta kdimi
877 Kasemann, Perspectives O n Pauf, s. 67, 96.

87 8 Ram. 5/12 vd.
879 Gaf. 3/6 vd.
880 Ram. 5/20; Gaf. 3/19.
881 Gaf. 4/6. Bultmann, a.g.m., s. 12.
882 Kasemann, a.g.e., s. 96; Morgon, The Theafagy and Refigian af Pauf, s. 13
883 Bultmann,"History and Eschatolagy in The New Testament", NTS, s. 11;
Apakalptik iki a anlay zerine tarih anlayn bina etmitir. Margan, The
Religian and Theafagy af Paul, s. 241.
884 Cullmann, Safvatian in Histary, s. 262-63.
ise, Ta nr' n n kurtulu plannn tarihsel gelii m i n i n

vahyed ilmesid i r. Bu t r l takdimden ma ksat, "he n z deil"in tam
olarak gemite olduunu gstermek deildir. G em iin bu ekil
deki takd i m i, Tanr' n n plann gsterdii mddete, gemite
va ro l a n "evvelceyi" gstermektir. imdinin "evvelcesi", gemii n
"evvelcesi" ile i likisiyle birlikte ka b u l edili r. Bu yzden de gemi
in "evvelcesi" geride braklan kurtulu tari hi ndeki her eyle bir
l i kte kesi n bir gerek olmaya d evam eder. "Eski ortad a n kalkm
ve yeni gelmi" olmakla birlikte, tanrsal bir plan gemii, imdiyi
ve gelecei birbirine balamas sebebiyle gemi gerek, bitmez
ve vazgeilmez olmay srd r r885
G emi tarih, a rtk srail'in d eil, btn insanln tarihid ir. s

rai l merkez olmakla birlikte, onun yeri ni Ta nr' n n planna uygun
olarak d ier milletler a l m tr. srail tarihi, btn olara k insanln
gnah tarihidir. Bu gnah onlar, M esih'e ve H ristiyan la inan
mamalarna yol amtr. srail'in itaasizlik gnah, onlarn d oru
lua ya n l yerde bulma almalarndaki gayretleri nin sonucu
ss
d u r 6.
H e r Yahudi gibi Pavlus da, tarihin iki aa ayr ldn kabul

eder887 Tan r'ya a ka isyan edildii gnahn yaygnlat imdiki
kt a ve tanrsal hakim iyetin yeniden ku rulduu, evre nsel
kabul grd, ya n l lklarn d orultulduu ve bask altndaki lerin
zgr klndklar gelecek a. Bu tarih a nlay, Yahudi lerde uzun
bir s re d i r, srg n dneminden beri vard r ve siyasi, a hlaki ve d i ni

88 6 Rom. 9/3 1.
887 "Ge Ya hudilik'te bu iki a anlaynn bir sonucu olarak, Davud'un Krall'n
yenileyecek Mesih'in ynettii halka ynelik, muhteem gelecek midi anla
mnda bir mit olan bu dnyadaki refah midi, varln devam ettirdi. Bunun
yansra artk b u dnya da ve Tanr'nn sebep olduu tarihsel bir kriz ile deil
de, kozmik bir Met sebebiyle gerekletirilecek ve maksad, llerin dirilmesi,
Son Yarg'nn olduu, mutlu bir gelecee ynelik baka bir mit ortaya kt.
Davudi Mesih'in yerini, Tanr'dan ayr bir kurtarc olarak "nsan Olu" figr
alr. te bu ikinci mit, ge Yahudiliin iki aa ayrlmasyla ilikilidir. Bu teo
rinin olutuu dnem, byk dnya hanedanlarnn deitii bir dnemdir".
Bultmann,,"History and Eschatology in The N ew Testament", NTS, s. 6.
teri m le rle mi lli bir yenilenmeyi bekliyord u . Bu yen ilenmeyi de

yalnzca Ta n r gerekleti rebilird i 888
Eskato/ojjk d iye isim lendirilen bu bekleyi yeri ni ondan daha

rad ikal olan ve o ana kada r saklanm olan Ta nr'nn "gizl i plann"
aa karmay ima eden, Apokaliptik olana brakmtr889 srail
tarih a n l ay n n hed efi, vaaddir. Ancak bu vaadin gere klemesi
setii halknn itaatine baldr. Apoka l iptik a n layta, tari hin
sonu, Ta nr tarafndan belirlenmitir, bu yzden d e zoru n l u olarak
gelecekti r. Biri ncisinde, tarihsel s re, hedefe doru rehberlik
eden tanrsal ada let bi lgisiyle bilini rken, i ki ncisinde tarihsel s re,
Ta nr' nn gizli plannn bi lgisiyle bilinir hale gelir. Birincisinde fert
lerin soru m l u luu, halkn soru mlul uu ile bir kab ul edilirken i kin
cisinde, fert ya l n zca kendinden soru mludurlar. nk, son, refa h
v e yargy getirecektir; bu yzden d e, bi reysel gelecek, o n u n kend i
yap p etmelerine gre kararlatr lacakt r890 .
Apoka liptik evre lerde tarih, bir ok ekilde beeri zg rln

alan o l ma ktan kar ve su gt rmez bir ekilde ktlk ve l
mn sahas haline gelir. B u ruh haliyle Pavl us, "bu d nya n n tanr
s" olarak eytan' dan (Kor. il 4/4) ya da "bu a n nd erleri (Kor. 1
2/8), "gkyznd eki, yeryzndeki ve yer a ltndaki glerden
(Fi/ip. 2/10)" sz eder.
Bultmann' n va rolusal bak asndan birey olara k insa n n

soru m u l u luunu me rkeze otu rta n bu yaklamna ramen, tama
men kaderci bir bak asyla Pavlus'un tarihe bakn okumak da
mmknd r. Tari h' i n gerek a ktrleri birey deil, Ta nr ve Me-
888 Bkz. Yer. 30-33; a., 40-55. Bultmann, a .g.m., NTS, s. 6.

889 Yalnzca bu an bir yenilenmesini deil, yeni bir gk, yeni bir yeryz, ulusal
olmaktan ziyade kozmik boyutta eski d nyann ortadan kalkt, adaletin, ba
rn ve dorunun var olduu tanrsal bir krallk, Apokaliptik bekleyite yer
alr. Zeisler, Pauline Religion, s. 9-10. Her iki yaklamda gelecee yneliktir.
Eskatoloj ik bak, tarihin anlamnn Tanr'nn halknn tarihinde aldn ka
bul ederken, apokaliptik anlay iin tarihin bir hedefinden bahsetmek mm
kn deildir. Ancak tarihin bir paras olmayan bir sondan bahsedilebilir. Ta
rih, eski an sona ermesiyle biter. Refah, yeni an bir zelliidir.
890 Bultmann, "History and Eschatology in The New Testament", NTS, s. 7.
sih'd i r. nsanlar mlekinin elindeki a m u r gibidi rler. Olan her

ey Tanrsal ngrye ve belirlemeye gre olmaktad r. B u plana
gre i nsanlar gnah iler ve gnah bata klna batar; onlar kendi
leri n i n k u rtulu iin hibir yeteneklerin i n olmadn anlad klarn
da k u rt u l u gerekleecektir. nsann kurtuluu bandan beri
Ta nr' n n iidir. Ta nr yapt her eyi Mesih a raclyla yapar.
Bt n beerste eylerin gerisinde Ruh'un aracl yatar. nsan la
rn k u rtuluu elde ettikleri iman bile, Ta nr' n n iidir (Kor. 1 2/4;
Roma. 12/3). Kurtulu sreci, insan iradesinin ortak bir abas
o l m a kszn takd i m edilir. Tanr' n n hakimiyeti ve onun yega ne
sebep oluu, Pavl u s' u n yalnzca tarih a n lay n n d ei l btn teo
lojisinin ke tan olutu rur891
nsanlk tarihi, ta nrsal bir plann gereklemesidir ve bir gn

bu plan gerekleecekti r {a. 55/8-11)892 . B u plann gere kleme
sinde Pavlus kendisinin nemli bir yeri olduu n u d n r. Kendi
sini ezelden beri gizli ka l m olan, Ta nr ta raf ndan tasa rlanan ve
Mesih sa'da gerekleen kurtulu pla n n , Yahudiler kad a r mi llet
lerin de paylamas iin o n lara a klayan biri olarak grmektedir.
Pavlus'un tari hi, tanrsal kurtulu plannn temelini oluturan

ve ifadesini hata bu lan, Tanr' n n sevgi sfatn n te melini olutur
duu 893 tanrsal kurtulu planna gre a n lamas 894, Ta nr' n n
89 1 Morgan, The Religion and Theolagy of Paul, s . 246.

89 2 Goudge, The Theology of St. Paul, "A New Commantary on Haly Scripture", s.
406.
893 Fitzmyer, Paul and His Theolagy, s. 44; Reicke, "The Law and This World ... ", s.
275.
894 Aada sralanan ifadelere ramen yorumcularn tamam, Pavlus'un tanrsal
kurtulu tarihinin terimleriyle konutuundan emin deildir. S. Schulz
"helenist Luka'nn kurtulu tarihi anlaynn ortaya koyucusu olduunu kabul
eder. Bu tr bir yaklam Luka ncesi Yeni Ahit yazarlarnda benzer dnce
lerin olmadn ima eder. Buna ramen bu yaklama cevaben E. Kmmel,
yalnzca Pavlusyen kurtulu tarihi dncesini yeniden ileri srmekle yetin
mez; onun teoloj isinin bir yn olarak bunu kabul eden yormcularn adlarn
da sralar (Bultman, Dibelius, Feine, Holtzman ve d ierleri). Bu kabule ra
men kurtulu tarihi anlay, tek anlaml deildir. Hem Pavlus'un hem de
Luka'nn kendilerine zg kurtulu tarihi anlaylar vardr. Fitzmyer, a.g.e., s.
44.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLERi 3 19
"a mac"na (Roma.8/28, 9/11), "iradesi"ne (Gaf. 1/4; Kor. 1 1/1;

Kor. il 1/1, 8/5; Roma. 1/10, 5/32), "ta kdiri" ne (Roma. 8/28-30)
ayrca "za mann doluluu"na (Gaf. 4/4), Ta nr'nn "tayin edilmi
zama n na" (Kor. 7/29-32), "Adem' den M usa' ya" kadar olan d
neme (Roma. 5/14), "alarn son u n u n" karlamasna (Kor. 1
10/11), "Rabb' n "g n"nn ya klamcsna (Roma. 13/11-14) ve
"imdi kurtu lu gndr" (Kor. 16/2) eklindeki gndermelerinde
grlebilir. Bu plana uygun olarak, Ta nr seer ve insanlar kurtu
lua veya izzete arr (Sel . 1 5/9; Roma. 1/16, 1 1/11) 895
Pavlus' da tarih eskatolojide tketilir. Onunla eskatoloj i, tari h i n

hedefi olara k anlamn kaybede r. Bu bak asndan gemiin
tarihi, inayet a ltndaki hayat iin gnahtan, l mden, Yasa a ltn
daki hayattan kurtulan insa n n tarih tipi olur 896 . Kesin tarih, dn
ya n n, srail halknn ve d ier halklarn tarihi d eil, ancak bizatihi
kendisini tecrbe eden herkesin tarihidir. Bu tarihte, Mesih'le
karlama kesin bir o layd r. nk, bu o layla eskatolojik olara k da
var olmaya balamas sebebiyle birey tarihsel olarak va r olmaya
balar897
Pavlus, tari h i bir takm ahslar n a ktr olarak faa l iyet gster
dikleri bir dnem olara k ka b u l eder. Bu a ktrler arasnda, zaman
zaman Ego "ben"(Roma. 7 /9) d iye d e isimlendirilen Antropos
"insan" (Roma. 7/1), Hamartia "gnah", Thanatos "lm" (Roma.
5/12) ve Nomos "Yasa" (Roma. 7 /1) ve Grace "inayet" ye r alr.
i nayet d nda ka lanlar aktrler olarak a hslatrlrlar (Roma.
5/2 1). Bu roller Pavlus' u n onlar a hslar o la rak dnmesinden,
onlara "gi rd i", "yerleti" , "hakim oldu" "yeniden h ayata kavu
tu/ca nland" gibi beeri fiiller atfetmesinden kaynaklanr898
Pavlus iin tarihin nemli a n M esih' in ortaya kdr. Bu or

taya k i nsanlk tarihini i kiye bler: Mesih'in kna kadar olan

896 Bultmann, "History and Eschatology in The New Testament", NTS, s. 13.
Rom. 4/14.
897 Bultmann, a .g.m., NTS, s. 13.
898 Fitzmyer, a.g.e., s. 76.
dnem ve o n u n i ki nci geliine (parousia) kadar ki dnem. M e

sih'in ortaya kyla, tarihin sonu yaklam tr. Anca k parousia'ya
kad a r d evam edecektir. Mesih'in gelii, tari hin sonu d u r. nk
M esih, Yasa' n n sonudur ve bu, o n u n gelii n i n tarihin sonu olma
syla ayn eyd ir899 . Bu peyga m berler ta rafndan ilan edilen, bek
lenen sondur900 Bu son ayn zamanda tari h i n kemale ermesidir.
Ancak, bu kemal, Mesih'in gel ii nin ya n s ra bir d ier o layn ger
eklemesine, srail'in ona tam olarak katlmasna bal d r (Roma.
1 1/26)901 .
M esih ile tarihin sonu arasnda a ra bir dnem vardr. Bu "ara

dnem", gelenin M esih ol mas sebebiyle bir mutl u l u k dnemidir;
a ncak ayn zamanda sabr, katlan ma, ac ekme ve bekleme za
mandr da. "Ara dne m", saf olarak bi reyselci bir tarzda d eil,
fakat, tarihsel materya l istik geri lim olarak karekterize edilir. Bu
"a ra dnem", henz ku rt u l mam olan alemin messiya n i k an
ni metlerine katlmas n ve bedenin nihai kurtuluunu bekler (Ro
ma. 8/23); yle ki, beden daha nce H ristiyanlarn Ru h'da evvel
ce alm olduklarna uygun bir hal alabilsin 902
xv. ESKATOLOJ S
Eskatoloji, Yunanca "son eyler" anlamna gelen eskhatoda n

(ra taxara) gelir903 Sirak 7 /36'dan "btn yaptklarnda sonunu
hatrla" ifadesinden a l n d ta hmin edil mekted i r. Eskatoloj i n i n ne
zaman Yunanca'dan a l nd ve ilk kez ne zaman kullanld belir
lenemese d e, d nyan n sonuna dair eylerin bilgisi a nl a m nda
899 Sultmann, "History and Eschatology in N ew Testament", NTS, s.13 .
900
Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s. 278-79.
901
Seker, Pau/ the Apostle, s. 346.
90 2 Seker, a. g. e., s. 346.
903 J.A. McCulloch, "Eschatology", ERE, V, 373; H. Z. H., "Eschatology", EJ, V, 860;
Goring, "Eschatology", OBR., s. 163; Hinnels, "Eschatology ( Siblical)", DR,
s.117; Srandon, "Eschatology" DCR, s. 262.
PAVLUS' UN GRETSN N ANA ZGLER 321
olan kelime904, on dokuzuncu yzy lda sistemati k teolojinin bir

ksmna isim olarak kullan lmaya baland. Bu balk a ltnda, dn
yann gelecei, lm, d i rili, yarg, ezeli hayat, cennet- cehennem
ya da orta k veya milli eskatolojik konular, H ristiyan Kilisenin veya
Ya hudi halknn gelecei (ya ni, Mesih'in gelii, byk sknt,
l mden d i ri l i, yarg, Mesih' i n ki nci Gel ii, geici M esiya nik kra l
lk, Ta nr'nn Kra ll'nn gelii, evrenin yeniden yaratl) gibi ko
nular yer alr905 .
Bazen eskatoloji apokaliptikle ka rtrlr ve birbirlerinin ye rine

ku llanlr. Apoka liptik, "amak, ifa etmek, gizli bir eyi gster
mek" anlamna gelen Yunanca apokalipsist'ten (artoKaALtjn)
alnm tr. Yahud ileri n m .. 200 ile m.s. 200 a ras dneme zg
d nya grn ve bunlarn yazya geirmi hali olan edebi bir
tr ifade eden modern bir kullanmdr 906 Birbirine muhalif iki
kozmik gce -Ta nr ve eyta n-; birincinin eyta n n hakimiyetinde
old uu iki aa - imdi ve gelecek- ve Ta nr'nn hakimyeti a ltnda
olan gelecek, mkemmel ve ebed i aa dair dalistik, koz mik ve
eskatolojik inan olarak tanmlanabilen apokaliptizm907, Tanr' nn
904 Cullmann, varolu felsefesi balamnda Yeni Ahit'i anlamlandrmaya alan

Bultmann ve talabelerinin kavram, 'her zaman karar annda olma' eklinde
anlamnn geniletilmesinin uygun olmadn syler. Eskatoloji, zamann so
nu ile ilgilidir, karar an ile ilgili deildir. Her son an bir karar andr, ancak her
karar an bir son an deildir. Bu yzden de eskato/oji ve eskatolojik kavramla
r mevcut an deil, gelecekte ve bir kez olacak olan son an iin kullanlmas
gerektiini ekler. Keza ona gre, son an ifadesi kurtulu tarihi balamnda bir
anlama sahiptir. Varolusal felsefe balamnda anlalamaz. Cullmann,
Salvation in History, s.78.
905 Madleine & Miller, "Eschatology", HBD, s. 171; L. J. Kreitzer, "Eschatology",
OPL, s. 253; Brandon, "Eschatology", DCR, s. 262; Peter Toon, "Eschatology",
NIDB, s. 322.
906 Rist, a pokaliptisizmin esas olarak Zerdti kaynaa sahip olduunu ve srgn
ve srgn sonras dnemde Yahudiler tarafndan alnarak Hristiyanlara nak
ledildiini syler. M . Rist, "Apocalypicism", IDB, 1, 157.
907 Rist, "Apocalypticism", IDB, 1, 157; Morgon, The Theology and Re/igion of
Paul, s. 8-15; Yahudi apokaliptik literatrnn ortaya k, ortaya koyduu
rnler ve bu rnlerin tad ayrc vasflar hakknda ayrntl bir alma
iin bkz. O. S. Russel, The Method and Message of Jewish Apocaly ic, 200 BC
AD 1 00, The Westminister Press, Philadelphia, SCM Press Ldt, 1964 ve Rist,
"Apocaly icism", IDB, 1, 157-161.
322 PAVLUS H IRISTYANLIGINA GR
halkn kurtarmak iin, mevcut kozmik dzeni yok etmesi onu

yeniden yaratmas ya da restore edere k eski kusursuz haline ge
tirmesi, seil m i halknn dmanlarn cezalandrmak maksadyla
insa n l k tarih i n e kesin mda helesi zerine odaklanr. Tan r' n n,
d nyann sonuyla alakal bu ezeli kurtulu plan, seil m i kii lere
rya lar ve vizyonlar yol uyla bildirilir908
Yuhanna'nn Apokalpsi/Vahyi (Esini) ve oban Hermes

(Shepherd of Hermes), e n erken H ristiya n apokaliptik alma lar
d r. H ristiya n l kta da bu tr almalar n olmas, kavra m, erken
dnem Ya hudilik ve ilk dnem H ristiyanlarn eskato lojik beklenti
lerinin karekteristi k trn ifade etmek iin kullanlmasn yaygn
hale getirmitir909 .
Apokaliptizmin, eskatolojiyle aralarnda benzerl ikler ol

duu gibi fa rklklar da vard r910 Benzerlikleri, ikisinin de d nyann
sonunda gere kleecek olan eylerle ilgilenmi olmalard r. Farkl
lklar, karlkl olarak eit anlamda kullanlamayacak kadar belir-
908 Aune, "Apocalypticism", DPL, 25-34; Brandan, "Apocaliptic Literatr", DCR,

s. 90; Mehmet Paac, "Hadis'te Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyat",
islamiyat, Ankara, 1998, s. 35; J. A. McCulloch, "Eschatology", ERE, v, 379.
9 09 Aune, a.g.m., DPL, 25
9 1 Cullmann, apokaliptii, eskatolojiden ayrmak iin, balang noktasnn,
apokaliptik olarak tertip olunan ge dnem Yahudi kitaplarinin ieriinin
alnmasnn adet olduunu syler. Bu kitaplarla ilgili btn konular, zaman ve
aratrma konusu olarak ele alnd zaman, apokaliptik olarak isimlendirilir.
Bu anlamda kelime, ge dnem Yahudilik'ine ait bir edebiyat trnn sfat
anlamnda kullanlr. Kelime, kurtulula, gerek herhangi bir ilgisi olmayan,
yalnzca beeri merak tatmin hizmeti grecek olan gelecein saf, speklatif
bir tasviri zelliini tar ve bu tr eserleri apokaliptik olarak isimlendirmek
adettir. Ancak bu aalayc vasf, kelimenin etimolojisiyle desteklenemez.
Eskatolojiden farkl olarak apokaliptik, objeyle deil, bilgi vastalaryla ilgilidir;
dorudan Tanr' dan kaynaklanan bir vahiy. Eskatolojinin konusu tabii ki, yal
nzca tanrsal vahiy yoluyla kabul edilir. Bu yzden eer, etimolojik anlamda
'vahiy' olarak tertiplenmi son hakkndaki bilgiye apokaliptik eklinde gn
derme yaplrsa, bu yalnzca derecede bir farkllk anlamna gelir. Apokaliptik,
peygamberlere emanet edilen allm vahiylerin tesinde yer alan nihai,
tanrsal srlar hakkndadr. Bu srlar, bizim ahit olduumuz olaylarla doru
dan bir balants olmayan olaylarla ilgilidir. Ve bu olaylar, mnhasran deil
se bile, birincil olarak kozmik olaylardr. Apokaliptiin dier ayrc zellikleri
iin bkz. Cullmann, Salvation in History, s.80.
gindir911 . Ancak aada a n latlacak olanlardan a n lalaca zere

bunlar zellikle Pavlus'ta birbirinden ayr olarak kullanmak uygun
deildir. Birbirleriyle i ie gird iklerinden dolay m stakil birer
eskatolojiden ya da apoka/iptizmden bahsetmek yerine Pavlus'un
bu konuya dair d ncesini ifade etmek iin apokaliptik
eskatoloji 91 2 terkibini kullanmak da uygu n gr n mektedir913 .
Pavlus'un eskatolojisinin apokaliptik eskatoloji olduunun bir

gstergesi de, Mesih'in lm hakkndaki yoru m u nda gr l r.
Mesih' in lm, a pokaliptik glerin yenilmesi ni gsterir ve bu
yzden de ya ln zca a h laki bir olay d eil, ayn zamanda apokaliptik
bir olayd r da. O, eski an sonuna iaret eder. Mesih'in lm
Pavl us'a gre, eski an gleri zerindeki hakimiyetinin bir ifa
desidir. Bu gler o ntolojik glerdi r ve beeri konumu, Ta nr' n n
yaratlm d z e n i balam iinde determ ine ederler. Bu gleri
Pavlus, "idareciler", "ra bbler" "ta htlar" ve "ka ranlk d nya n n
idarecileri" eklinde a ntropoloj i k olarak yorumlar. nsa n n iinde
yer ald bu yaratlm dzen, lm, gnah, Yasa ve bedenin ala-
911 Birincisi mutlak a n lamda dnyann sonuyla alakal eyleri konu aldndan
hemen hemen insanlk tarihinin her annda, onlar ilgilendirmitir. kincisi ise,
Tanr tarafndan evrenin yaratlndan itibaren var olan ve tarih iinde am
lanan plana uygun olarak plann tamamlanmas anlamnda bir dnyann
sonunuyla ve bu sonun alametleriyle ilgilenir.
Bu temel farkn yansra, peygamberi eskatoloji ile apokaliptik eskatoloji
arasnda bir ayrm yaplr. Peygamberi eskatoloji, tarihsel sre vastasyla
Tanr'nn bozulmam eski asli temiz ana geri dndreceini kabul anlamnda
iyimser bir bak asna sahiptir. Apokaliptik eskatoloji, gelecei bu gndeki
bir krlma olarak grdkleri iin ktmserdirler. Aune, a.g.m., DPL, 25-34;
Brandan, "Eschatology, DCR, s. 90; Paac, a.g.m., s. 35.
912 Apokaliptik eskatoloji kullanm hakknda geni bir alma iin bkz. John J.
Collrns, "Apocalyptic Eschatology as the Transcendence of Death",
Visionaries and Their Apocalyses, Fortress Press Philadelphia, SPCK, Landon,
1983, s . 61-84.
913 Pavlus'un eskatolojisinin apokaliptik olduuna dair bkz. Richard N .
Longenecker, "Paul's Early Eschatology", NTS, vol. Xlll, 1985, s . 93.
ndr. Mesih'in l m, bir anlamda bu gru b u n yen i l mesi d e me ktir

( bkz. Kor. / 1 5/24-26) 914.
Pavlus burada ya l n zca Ya hudi a pokaliptik d ncesi nin

iddetini a rttrmaz, onu d eitirir d e; yle ki, Mesih'in l m,
hem lmden sonraki hayat hem d e Ya hudi apokaliptizminin
partikla rist gr n d eitirir. Dahas, Mesih'in lm onun
d i ri lii i l e de ilikilidir. nk diri l i apokaliptik-koz m i k bir o layd r.
Ta n r' n n kozmik haki miyeti ni balatr. Diri li, Mesih'in l m n
a pokaliptik yrngeye eker. Pavlus, Mesih'in lmnn v e d i ri l i
inin kurtarc etkilerini a pokaliptik tarzda arda arda gelen bir ey
olarak deil, d iya lektik olarak yoru mlar915 .
Pavlus'un eskatoloj i k ya klam evve l kilerinin d eitiril mii, ay

n zamanda da d eva m n itelii ni tar916 Apokaliptik tr esas
a la n almalar, Yah u d i d nyasna has o l mamakla birlikte917,
Pavlus'un ncelleri, Yah u d i klt r corafyasna zg o l a n la rd r.
B u n la r da, zelli kle, birinci yzyl Yahudi - H ristiyan d nyasnn
a pokaliptik eserleri olan, Enok /, Ezra iV, Baruh il gibi, Pavlus'la
nemli paralel l ikler gstere nlerd i r918
Pavlus'u a n la maya ynelik a lma larda apoka/iptizm, a n a htar

kavra m zellii kazanmaya balam tr. M esela, E rnest Kasem na n,
" Pavlus da dahil Yeni Ahit' i anlamann anahtar kavra m,
apokaliptizmdir" 919, der. Seker, a pokaliptik d nya grn
914 Beker, Paul the Apastle, s. 18 9-190. Pavlus'un bu eylerin neler olduuna dair
bkz. G.H. Macgregor, "Principalities and Powers: The Cosmic Bakcground of
Paul's Thought", NTS, 1, s. 17-28.
915 Beker, a.g.e., s.189.
916 Pavlus'u n eskatoloji anlaynn, Yahudi eskatalojik form olduuna dair bkz.
Devick, "Eschatolgy", DAC, il, 362.
9 17 Yahudi apokaliptisizminin zellikleri ve nasl bir ortamda geliip ortaya kt
ile ilgili olarak bkz. Morgon, The Thealogy and Religion of Pau/, s. 6-7, 9-11.
Bu konuda daha ayrntl bir alma olarak bkz. O.S. Russel, The Method and
Message ofJewish Apoca/y ic, 200 BC-AD 100, adl kitabn ilgili yerleri.
918 Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 254.
919 Kesamann iin, "apokaliptik, btn Hristiyan teolojisinin anahtardr",
Kaseman, !'Beginings", s. 102'den nakleden, Kreitzer, a.g.m., DPL, s. 254;
Morgon, Pavlus'un bak asnn temelde Yahudi apokaliptik olduunu ve
Pavlus'un uyumlu merkezi (coherent center) olarak tasvir eder.

Ona gre, a pokalipt ik, yal n zca bir bala ng noktas deil, ayn
za manda, Mesih-olaynn yorum erevesi n i d e olutu rur920 By
lece Kasemann'da "imanla aklanma", Schwitzer'de "Mesih m isti
sizmi" olan Pavlus'un d ncesinin merkezi, Beker'le "a poka lipt
izme" dner921
baka kaynaklardan ald kavramlar apokaliptik temel esaslara kattn sy

ler. Morgon, The Theo/ogy and Religion af Paul, s. 6. Pavlus'un apokaliptik
kullanmlar onun bu tarz dncenin gstergesi olan kalplarda grlebilir:
"lk nce", "o zaman", "bu yzden" (Rom. 1 15/23, 24; Sel. il 2/3). Ridderbos,
Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 5 10. Beker, Pavlus'u aklamak iin eskile
rin yaklamlarndan da yararlanmakla birlikte -zellikle Kasemann'n apoka
Jiptikle ilgili yaklamn- onlar biraz daha ileri gtrr. Beker'e gre de,
Pavlus'un mesajnn temeli apokaliptisizmdir. Ancak, apokaliptisizm, onun tu
tarl merkez/coherent center dedii eyi oluturur. Bu merkez her zaman ay
n kalmakla birlikte farkl zamanlarda farkl ihtiyalara uygun olarak belli bir
takm kavramlarla yorumlanr. Deimeyen merkezi olgu, tarihi n apokaliptik
anlamda kemale ermesi olarak Mesih-olay, "sembolik yap ya da derin yap";
onun yorumlanmasndaki ikincil nemdeki sembolik dili ise "yzeysel yap"
diye isimlendirir. Pavlus'un merkezi olguyu yorumlamak iin kulland sem
boller Beker'e gre, "doruluk, aklanma, barma, zgrlk, evlat edinme,
Mesih'te olmak, Mesih'le olmak, ihtiam vb. Beker, apokaliptik merekez olan
Mesih-olayn, askeri ynetim karargahna benzetir. Buradan sava blgeleri
nin kendi bulunduklar yere uygun olarak ihtiya duyduklar eyler buradan
gnderilir. Mesela, Roma ve Galatya iin doruluk sembol uygun iken, h i k
metin kullanlmasnn gerektii Korint iin uygun bir sembol d eildir. J .
Chritian Beker, Pau/ the Apostle, The Triumph of God i n Life and Thought,
Fortress Press, Philadelphia, 1984, s. 11-18. Beker'in bu yaklamna ynelti
len eletiriler ve onlara verdii cevaplar iin bkz. a.g.e., "Preface to the First
Paperback Edition", Xll-XXI; Beker'in Pavlus'un Mesih-olayn artlara bal
yorumu olan contigence anlay, mektuplarn yazld ortamlarn tam olarak
bilinemedii iin Pavlus'un yorumlanmasnda tam bir zm olamiyacana
dair bkz. Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 255.
920
Beker, a.g. e. , s. 19.
92 1 ncekilerden ald apokaliptk dnceyi, Pavlus'un artk ilev gremeyecek
kadar deitirdiini dnen Bulttman, apokaliptizmi, mitten arndrarak onu
varolusal benlik anlayna (existential self-understanding) indirgedi,
Conzelmann, onu Pavlus'un inancn yorumlamada ikincil bir unsur olarak ka
bul etti; Dodd ise, Pavlus'un dnce geliiminin psikolojik bir paras grd.
Kasemann, apokaliptiin Yeni Ahit teolojisi iin nemini vurgulamasna ra
men, "eskatolojik rezervasyon" kullanmndan onun, H elenistik Hristiyan
hamasetine kar bir ey gibi d ndn artrr. Beker, a.g.e., s .18. Ke
za Beker'a gre apokaliptik, Pavlus iin periferik bir zellik tamaz, ilk Hristi-
Pavlus' u n ncili, apokaliptiin temel u nsurlar iinde form le

e d i l mitir. Apokal i ptik d nce, Pavlus'da derin bir deiiklie
maruz kalm o l makla birlikte, b.u Pavl us'daki apoka l i ptik bekle nti
leri n i n you n luu n u etki lemez. Pavlu s' u n apokaliptik yaklam ,
hem onda ya plan deiikl i k hem de, Mesih olayyla belirlenir.
Apoka l i ptik a n layn Pavlus' da urad d eii kli kler unlard r: 'Bu
a' eklindeki geleneksel apokaliptik termi noloj iyi 'gelecek
a' n kiyle birlikte kullanmaz. G eleneksel anlamdaki iki aa uy
gun olan apoka l i ptik d nce ve onlarn kat geici dal izmi,
Pavlus'da nemli bir ye r tutmaz. (Kor. / 10/11; Gaf. 4/4) . Za mann
sonundaki er glerin a rt hakkndaki gelenekse l a pokaliptik
d nceyi nemli lde d eitirir. 'Ta nr' n n K ra l l' ya da
'Rabb'in gn' deyi mleri n i nadire n geleneksel balamda kulla
n r922 .
Apoka liptik ba kla Pavlus'u yoru mlamak onda eskatoloj i k

perspektifin o l ma d n syleyenlere kar tak nlm bir tavr de
ild ir. Pavlus'da eskatoloj iyle apokaliptik yaklam rtm ?lsa
da, apokaliptikten bamsz eskatoloj i k o lgu da Pavlus'da vard r.
ki boyutlu bir eskatoloj i ayrmna gider: imdiki-gelecek, ikin
akn eskatoloji. Bazen bu kategori letirme, d ikey-ufki ya d a d n
yevi-uzaysal eklinde de ya plr923 .
Pavlus'un dalizmi, bu d nya ya da gelecek d nyay hor gr

me a nlam ndaki gnost i k dalizm deildir. Dalizmi, ya l n zca eski
d z e n i o l u msuzlayan d eil, fakat, yoldan kan ve kten kur
t u l m ay (Roma. 8/20) arzulamas sebebiyle skntda olan varln
deime m id ini de balatan, Mesih o layyla belirle nir. Ta nr' n n
ycelii, dm bu d nyaya zorla girecek ol masna ramen, o n u
ortadan ka l d rm ayacak, yal nzca onun mevcut lml ya psn
yan dnrlerin ou g i b i o n u n dncesinin merkezini oluturur. Bakalar

(William Marxsen, Conzelmann) bunu reddetseler de, ilk mektubu Selanik/iler
1 ve son mektubu Filipelilere'de bu, aktr. Beker, Paul the Apast/e, s. 144.
922
Beker, Pau/ the Apostle, s. 144.
9 23 Kreitzer, "Eschatology"., DPL, s. 254.
d u rd u racakt r. nk, Ta nr' n ycelii, kozmosu deitirmeyi

hed efl e r, onun ontoloj i k hiliini desteklemeyi deil 924
Pavlus'un mektu plar n n tam gzden geirilmesi, onun

eskatoloji retisinde, hem zaman hem de mekan d ilini kulland
n gsterecektir9 25 . Pavlus'un d nyevi tarihi i ki zaman d i limine
{"imdiden" ve "hen z-d eil") ayrmas, Ya hudi kltrnnn
onun zerind eki b i r etkisidir ve bu ayrm eskatolojisinde nemli
bir rol oynar. "imdiden" ve "henz deil" a rasndaki gerilim,
Pavlus' u n eskatolojisinde gze arpar ve kurtulu tarihinde
Pavlus'la Mesih a rasndaki en nemli ba olutu rur926 Pavlus
Ya hudi a pokaliptik d nya grn alm ancak, Ya h u d i a pokalip
tik d nya gr, Mesih'in d irilii nin ona kat lmas ile nemli bir
deiiklie ura m tr.
Bultmann, Pavlus' u n eskatolojisinde gelecekle i lgil i boyutu n,

temel nemde olduunu ka b u l eder. Pavlus eskatolojiyi a ntropo
loj i k temelde yoru mlar. Ya ni, eskatoloj ik imdi ve gelecek, beeri
va rln h ususi bir ekilde a n lalmasnn ifadesidir. B u ltmann'a
gre Pavlu s, d i riliin, yarg n n, ihtia mn vs.nin a pokaliptik resm ini
reddetmez; ancak gerek kurtu l u, doru l u k, zg rlk ve K utsal
Ru h'ta mutluluktur. B u yzden d e kurtul u, b i reyseldir.
Bultmann'a gre eskatoloji k grler, Pavl us' u n tebliinin zn
oluturmaz. B u z, a ntropolojik grler oluturur.

9 25 Kreitzer, a.g.m., DPL, s. 255.
926 Bunun bir rnei, bir taraftan eytan ve onun btn gc, Mesih'in gcne
tabi klnd ifade edili rken (Rom. 16/20), dier yandan, eytann gcnn ve
etkisini inanlar zerinde devam etmesinin ve (Kor. 1 7/5, Kor. i l 2/11, 11/14;
Sel. t 3/5) tam hakimiyetinin Mesih'in ikinci geliinde ortadan kalkacan sy
lemesidir. Bu tr eylerin hala var oluu, kurtuluun tam anlamyla gerek
lememesiyle aklanr. Ridderbos, Paul: An Outline of His Tleology, s. 269.
Cullmann'a gre, "evvelce" ve "henz" arasndaki gerilim, onun Kutsal Ruh,
Kilise, sakramentler ve ahlakn belirler. Bu gerilim hibir ekilde yalnzca bi
reyin varl ile ilgili deildir. Btn varln temeli ve nceden var saylan
olan aratnn kurtulu tarihi oluuyla ilgilidir. Cullmann, Salvation in History, s.
255.
Pavlus' u n eskatolojisi tanr merkezli (teosentrik) bir ze l l i k ta

r. B u eskatoloji, Tanr' n n Mesih'de gerekleen ve gereklee
cek o l a n k u rtarc faaliyetiyle belirlenir. Pavl us' u n Eski Ahit ve
Ya hudi eskatolojisinin malzemelerinin kavramsal ya rdmyla Me
sih' i n geliinin nemini ifade etmesi, o n u n eskatol oj i k a n laynn
b u n l a rd a n aln m kavra mlarla o lutu rulduu eklinde a klana
maz. Pavlus'un eskatolojisinin Ya hudi eskatolojisinden ayrlan
ta raf, geleneksel btn kavra m ve d ncelerden kan m akla
ada Ya hudi eskatol ojisinin beklentilerinden ayrlmas ve bt
nyle mstakil bir ze l l i k tamasdr. Bu, onun eskatolojisinin
herhangi geleneksel bir ema tarafndan deil, ancak Ta nr' nn
M esih' deki gerek faa l iyetiyle belirlendiin i gsterir927
Yaln zca gnahn suundan aklanmak deil, gnahn gc nden

k u rtulma, yenilenme, kutsa llk ve iman, Pavlus iin Mesih'in geli
iyle ortaya kan ye n i dnemin balad n n iareti olan
eskatolojik gereklerd ir. Kutsal Ruh' u n faa l iyeti de tamamen bu
balamda gere kleir. Mesih'in ruhu anlamnda Ruh da, bu yeni
dnemin ru hudur. Onun yeniled ii, ye niden yaratt ve deitir
d ii eyler, eskatoloj i k "yenilik" iinde yer a l d klarndan ye n i ve
fa rkldr928
Yahudi eskatolojisinde old uu gibi (Sina danda Ta nr' n n Hz.

M usa'ya gr nmesi srasnda d uyu l a n gr lt gibi, k 19/16),
Pavlus' u n eskatolojik a nlaynda, eskatoloj i k tasvirlerinde d e,
"son davul" (Kor. I 15/32),"Ta nr' n n davu lu" (Sel. / 4/16) eklinde
k u l l a n l a n tram petin nemli bir yeri va rd r. Pavlus, iin son tram
pet, d irilii ilan eder929
M esih'le birlikte gelecei sylenen, melekler, azizler, d avul,

l lerin d i ri l m esi, yaaya nlarn deitirilmesi gibi eyler, ikinci
gelite yer alacak olan eylerdir. Ayrca bulutlar da bu a n l atmn
geleneksel bir parasn olutururlar. Pavl us, Selanik/ilere /. Mek
tup 4/17'de bulutlar, Mesih'le birlemenin ve onu nla karlama-
9 27 Ridderbos, Paul, An Outline af His Theology, s. 50, 52.

nn bala masn n bir ia reti olarak kullanr. Bu balamda, l lerin

dirilii anlamna da gelmektedir. Mesih'in ortaya k, davulla
haber verildiinde, ilk nce l lerin d iril ii, gerekleecektir. Bun
dan sonra da yaaya nlarn ve l lerin M esih' le birlemeleri ger
ekleecektir930 .
M esih'le tek b i r ah s olup, gnah iin onunla birlikte len ve

diri l iiyle vaade katlan i nsan, kurtul ua katlmakla biri l i kte d ei
imi, Rab dnnceye kad ar gereklemez. Bu ha liyle gnahn
gcnden ve suun kirliliind en kurtulan insann davra n lar yeni
durumla belirlenir. Mesih btn i nsanlar kurtarmak ii n ld
nden herkesin g nahn hakimiyetinde olmas gereki r. "Be
den'de olmak", "Ruh'da o l mak"d a n fa rkl bir eydir. Bu tarz bir
dn tarznn, "katlmc eskatoloj i" olarak isimlendiri l mesi
makul gr n me ktedir.
Pavlus, H ristiyan olmadan nce a pokaliptik d ncelere sahip

bi r diyaspora ferisisi olmasndan dolay, H ristiya n Pavlus, d ne
minin apokaliptik ideolojisine ok ey borludur. Pavlus iin
apokaliptizm, Ta n r'n n gemiteki faa liyetlerini bastracak ve
deimi bir alem ortaya karacak olan gelecekte, Ta nr'nn ye ni
faa liyeti hakkndaki peygamberi vaad leri ca n l tutar. Ta nr'nn
kra l l nn a pokaliptik gr nm, Pavl us'un kristolojisinin bir par
asdr. n k, Mesih'in gelii, Ta nr'nn tari hte aka gr len
va rlnn bir gstergesidir. Bu yzden Pavlus'un kristolojisi, Me
sih'in ki nici Gelii (parousia) olmakszn yaaya maz; bu ayrl maz
lk yznden Pavlu s, eskatolojiyi kristoloji iinde dalmasn nle
yemez 931 .
Pavlus' u n eskatoloj ik anlay, onun kristoloj isiyle yakndan il

gilidir. Kristolojisi iki odakldr. Bu iki odakllk arasnda bir gerilim
vard r. Mesih gel mi anca k, onun kra l l henz gelmemitir.
Pavlus, hem Mesih'in Ta nr'nn vaadlerinin ruhsal gerekleimi
930 Pavlus'un bu a pakoli ik-eskatolojik anlatmn kaynaklarn bulma abasna ve

bunlarn neler olabileceine dair bkz. Ridderbos, Paul:An Dut/ine of His

Theology, s . 535-36.
hem d e Tan r' n n kra l lnn ayincilik (sakramentalizm) ve din

adamcl (klerikalizmi) eklindeki kilise kuru muyla zde olmas
e klindeki gereklemi eskatolojiyi kabul etmez. Keza Pavlus,
H ristiya n larn armha geri len ve dirilen Mesih itiraf ve ona kat
l m n n, nihai olarak ortadan kalkacak olan ve btn yle
k u rt u l u n mam ann ortasnda ya plmas gerekeni ilan eden yeni
bir peygamber ya da yeni bir ka n u n ya pc olarak sa hakknda bir
iddiaya dn t yerde, gelecee ynelik eskatolojiyi d e kabul
etmez932 .
Mesih'in ahsnda ve faa liyetinde meydana gelen ve Sanders

gibi baz bilim adamlar tarafndan yukarda ifade edildii gibi,
"gerekleen eskatoloj i" olara k isim lendirilen kurtulu olay nn
balam olmas olgusunu, helenistik d nyaya tarken Yahudi
eskatolojik d ncesine ait olan kavra m larla bunu ya pmann g
ln fark edince, eskatoloj inin kurtarc n n yeryznde grn
meye balad hususunda h e mfi kir old uklar gnostik terim leri
kullanmak zoru nda ka lmtr. nk, Ya hudi eskatolj i k dncesi,
kurtuluu gelecekte gere kleecek bir olay olarak ka bul etmekte
ona uygu n teri mler ku llanma ktadr. Pavlus, Yah u d i eskatolojisinin
bir paras olan, ancak Mesih'in yeryzne i niiyle balayan, ger
ekleen kurtuluu imdiki b i r ey olarak olarak kabul edip ve
buna uygun olan G nostik kavra mlar kullanmakla birlikte, hala
parousia hakkndaki a pkolaptik resmi, llerin d i riliini ve yarg
lamalarn bir araya toplaya ra k birlikte zi kreder. Bununla ifade
etmeye alt, ku rtuluun tam olara k gelece kte gerekleecek
olmasdr933
A. PAVLUS ESKATOLOJSNN MERKEZ KONULAR!
1. sa'nn M esihlii
sa, Pavl u s iin Eski Ahit'in vadedilen Mesihi'dir934 . yle ki, onu
sa isminden daha ok kullanr935 . Mesihi, sa Mesih'in ahsn
932 Seker, a.g.e., s. 346. .

933 Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s. 199, 200.
934 Yahudi apokaliptik kitaplarda Mesih'e dair referanslar bir ksmnda yokken
Daniel ve Assumption of Moses gibi dierlerinde ise ok azdr. Yalnzca Enok
ifade etmenin d nda, mutlak a n lamda mesih olarak kulla nmaya n

Pavl us, d ier mesih7 sfat ve tasvirleri de sa iin kullanr: Tanr'nn
Ol u 936, Davud Olu 937, Rab938
Nasral sa' n n Mesih olara k ilan, Pavlus'u n eskatol ojisinin

temelini o luturur939 Onun Mesihliinin gara ntisi ise, lmden
dirilmesidir. Zira d irilmeyle eskatolojik a balam ol maktadr940
lm ve dirilii i l e ye ni bir dnemin balad M esih, sra i l'in
Mesih'idir (Roma. 1/2-4,9/5 ). Bu mesihde Ta n r, kendi halkn bir
araya getirecek ve onlar kurtaracaktr (Kor. i l 6/16 vd ). Pavlus' u n
ku llanm larnda M esih, i sa'n n bir i s m i haline gelmi olmakla bir
likte, bu onun tarihsel olarak srai l'e zg anlamn kaybettii n i
ifade etmemektedir941 Pavlus'u n eskotoljisinde sa'ya M esih
Kitabnda ve Sleyman'n Mesellerinde Mesih nde gelen bir ahsiyettir. Me

sih sahneye kt an o artk ehli Davud'dan bir prens ve peygamberi beklen
tinin ideal teokratik bir kral deildir. Mesih, dier varlklardan nce yaratl
m ve Tanr tarafndan uursuz saate kadar gizlenilen semavi bir varlk haline
gelir. Ona has klnan rol de, onun insanst yapsna uygun bir roldr. Bulut
larla birlikte indiinde Tanr'nn bir temsilcisi ve vastas olarak haraket ede
cektir. Yarg krssne oturacak ve krallar ve milletleri yarglayacak; onun
elinde doru olan kurtulacak, gnahkar ve er gler yoklua mahkum ola
caklar. Morgan, The Theology and Religion of Paul, s. 9-10.
935 Pavlus'a aidiyeti tartmasz kabul edilen mektuplarnda Mesih'i yz iki kez
kullanrken, sa ismini yalnzca yz otuz kez kullanr. Mjde-ncil'in ABC D
ZN, Mesih ve sa maddeleri.
936 Rom. 14, 9, 5/10, 8/3, 29,32; Kor. 1 1/9, 15/28; Kor. i l 11/19; Gaf. 1/16, 2/20.
937 Rom. 1/3.
938 Kor. 1 8/6; Fi/ip. 2/11 .
939 Pavlus'da mesih dncesinin o n u n esktalojisinin esasn tekil etmesmine
ramen, Yahudilikte eskatolojiye dair olan apokaliptik almalarda, mesih ya
hi grnmez, grndnde ise, ikincil bir rol oynar. Rahip ekolunun teokra
tik idealleri ve katiplerin (soferim) legalizmi messiyanik kralla gerekten
mantiki bir yer brakmaz. Bultmann, Primitive Christianity in its
Contemporary Settings, s. 82.
94 1 Pavlus'un Hristiyan olmasndan nce, Ferisi Saul'un Mesih'in Romallar
yenerek israil'i zgrlne kavuturacana inandna dair, bkz. John W.
Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: il Corinthians V. 16 nce More", NTS, 17,
301.
olarak veri len byk roln a ksine942, sa, kendisinin Mesih oldu
unu sylemedii gibi, ken d i si nd e n ayr ola rak b i r mesih i n gele
ceini d e i l a n eder943
2. Eskatolojik an Varl
Pavlus Yahudi a poka l i isizminin en bel i rgin zellii olan iki a

d n cesini d evam ettirir: i m d i ki a ve gelecek a944 Bu tr
bir ayrm kabu l ettiinin ifadesi o la rak, "bu a" ta biri ni kullanr.
B u n u n karlnda ise, "gelecek a" ye r a l r945 . Bunlar, ya l n zca
m a nevi deil, kurtu lua zg -tarihi ve eskatoloj i k a nlamda da
bi rbirlerinin ka rt olan alard r. Bu a, kt ve bu d nya n n
sakin leri ise, gnahkar v e a h l a kszlard r. E s k i eyler gnah v e a c
iindeki kurtar lmam d nyay temsil ederler; y e n i eyler kurtu lu
u ve Mesih'in d i ri l ii ile ortaya kan yeniden yaratl temsil
ederler946 .
942 Yahudi apokaliptik literatrnde mesih, esasl bir yere sahip deildir. Bazan
metinlerde yer alr, bazan da almaz. Ancak oun lukla Yahudi apakaliptik me
tinlerinde mesihe yer verilmez. Apocalyse of Abraham'da mesih snrl bir ro
le sahip grnr, ancak Rist, bu metnin de muhtemelen daha sonra bu met
ne eklendiini syler. Rist, "Apocalyticism", /08., 1, 159.
943 Ridderbos, Paut, An Outtine of His Theotogy, s. 50-51; Bultmann, Primitive
Christianity in its Con temporory Settings, s. 90. Pavlus'un Mesih anlay hak
knda daha geni bilgi iin bkz. bu almann Pavlus'un Kristolojisi adl bl
m.
944 Pavlus'un bu iki a ayrm Yahudi apokaliptik kaynakl bir yaklamdr.
Leander, Paut aut and His Letters, s . 77; Morgon, The Theotagy and Religion
of Paut, s. 8; Bultmann, a. g. m . , s. 83; Rist, "Apocaly icism", 108, 1, 157. Btn
apakaliptik dnce bu ikili ema iinde iler. Mevcut ve gelecek, gerek ve
ideal dalistik bir ekilde birbirine kar karya getirilir. Morgon, o.g.e., s. 8.
"En yce olan, tek bir a deil, fakat iki a kld" (Ezra iV 7/50). Keza apoka
liptik yazarlar, eski a-yeni a arasndaki dnm noktasnn yakn olduu
kanaatindedirler. Bultmann, a.g. e. , s. 83.
945 Bu kullanma imalar olmakla birlikte bu ekliyle sahih kabul edilen mektup
larda kullanlmaz. Bu ekildeki kullanm, Efes. l/2l'de grlr. Leander, Paul
aut and His Letters, s. 77.
946 Gaf. 1/4 ; Filip.2/15. Pavlus'un Yahudilie ynelttii eletiriler de bu iki a
anlaynn bir yansmasdr. Yasa'nn kurtulu iin yetersizlii, ncil'in yeterli
lii, Yahudilikte inayet anlaynn yokluu, imandan ziyade amale gven, bi
rincisinde bedenin ve karln ikincisinde inayet ve Ruh'un hakimiyeti gibi.
Pavlus'un burada yapt, hakim bir tak m yaklamlar soyutlamak ve bunlara
Pavlus'un gelecee ynelik eskatolojik midi, imdinin snrn

aacak gr n mektedir. Eski yok oldu, yeni geldi947, an sonu gel-
. . .
d 948, b u d u. nyann e ki' sona eryor949; pav1 us b u n 1a r, es k' agn
w
bittii/bitiyor olduu, yeni an baladn ifade etmek iin ku lla

nr950. Bu eskatolojik a "yeni bir evren -d nya" anlamn ifade
eder. Ancak Pavlus, bunu nasl olacana dair bir aklamada bu
lunmaz951 . Eskatolojik an balam olmas, ayn zamanda, Tan
r'nn olunu gndermesinin ya kn olduu anlamna gelmekted i r952 .
Gelecek, imdinin uzatlmas deil, imdinin alternatifidir.

imdi tam olarak gere klememi olana katlarak yaa mak, bek
lemeye katlmla yaa maktr. Gelecek an vakti olduu n u sy
lemek, imdinin sn rlarn amak d emektir. M esih'in l m n e
katlma, gelecein ulalabilirliini; kurtu luu bekleme, i n a n a n n
katlaca eyi n gelecekte o laca n vu rgu lar. Mesih'in lmne
katlm, "imdiden''i, bekleme ise "henz deili", vurgu l a r953 .
Pavlus' u n iki a d ncesini ka bul ettiini, fa rkl bala m la rda

kulla n lan, Adem-Mesih 954, eski benlik -ye ni benlik955 , dsal ben
lik- isel benlik 956, fiziki a hs- ruhi a hs957 gibi i kilemelerd e de
grmek mmkndr:.
mantikl sonularna gtrmektir. Bu yak am tarz Pavlus'un Yahudilik hak

knda verdii bilgilerin bir ounun doru olmaktan uzak olmasna yol am
tr. Morgan, The Religion and Theology of Paul, s.85; Ridderbors, Paul, An
Outline of His Theology, s.45.
947 Kor. il 5/17.
948 Kor. 1 10/11.
949 Kor. 1 7/31.
951 Leander, Pau/ and His Letters, s.77.
952 Kreitzer, a.g.m., DPL, s. 257.
953 Leander, Paul and His Letters, s . 81. Grant, Pavlus'un "imdiden/already" ve
"henz deil" eklinde anlayn isa'dan, lmnn hemen arkasndan a
kirtlerinin acl dncelerinden aldn syler. Grant, Saint Paul, s. 132.
954 Rom. 5/14-15. Adem-Mesih kartlnn tamamen Yahudi arkaplana uygun
olduu hakknda bkz. N. T. Wright, "Adam in Pauline Christology", SBL
Seminal Papers, 1983, s. 371
955 Rom. 6/6.
956 Rom. 7/22; Kor. il 4/16.
Eskatolojik an balad n ifade eden szlerine ramen,

onun iin eskatolojinin ni hai gelii hala gelecektedir. Bu d nyann
dzeninin d eimesi, inanann nihai kurtul uu ve son yarg gibi
olayla r, h a l a beklenmektedir. Bu a, "i md iyle" (sa Mesih'in
lm ve d irilii) ve "ge lecekle" (zamann sonunda bekenen
sa' n n kinci Gel iiyle (Parausia) belirlenir958 .
3. Tanr'nn/Mesih'in Krall
Pavlus, Yah u d i apokaliptizminin genel bir zel lii olan ve mer

kezi n i Ta nr'nn kra l l n getirecek olan Mesih'in d i ri l iinin tekil
ettii, Ta nr' n n/Mesih'in 959 kra l l d ncesi ni ka bul eder; a ncak
bunu mektu plarnda aka kullanmaz. Pavlus, aka ifade etme
se d e960, sa Mesih'in hayat n n ve grevi nin bir ekilde Ta nr'nn
kra l ln balattn 961, ancak kema l i n i n gelece kte olduuna dair,
genel bir kabul vard r962
957 Kor. il 2/14-16.

959 Pavlus'da Tanr'nn Krall ve Mesih'in Krall birbirinden net olarak ayr
kullanlmadndan, bu blmde yukarda grld gibi iki terimin ayrlmaz
ln ifade etmek iin Tanr'nn/Mesih'in Krall eklindeki bir kullanm tercih
edilmitir.
961 Tanr'nn Krall, eytan ve dier btn er gleri ve son olarak da lmn
ortadan kaldrlaca bir dnem kastedilmektir. Tanr'nn Mrall, lmn ve
eytan'n gcn krmak iin Mesih ahsnda dnyaya gelmitir. Mesih'in bu
glerin yok ediliini tamamlayaca ikinci geliinde kemale erecektir. Tan
r'nn Krall'nn mevcut hakimiyeti sebebiyle, inananlar onun mutluluk sa
hasna girebilirler. Ancak, daha byk lutflar Mesih'in tekrar geliinde ola
can da beklerler. Bu ksa aklamadan sonra, "Tanr'nn Krall'n ylece
tarif edebiliriz: Tanr'nn Krall, kendisinin zerlerinde hakim olduu bir halk
yaratarak ve kendi hakimiyetinin tecrbe edildii bir alan ya da alanlar mey
dana getirerek d manlarn yenmek iin Mesih'de tezahr eden Tanr'nn
mutlak ynetimidir''. George Eldon Ladd and Peter Toon, "Kingdom of God",
NIDB, s. 568-569. Tanr'nn Krall iin ayrca bkz Goring, "The Kingdom of
God", DBR, s. 285; Madelein & Miller, "Kingdom of God", HDB, s. 367-368.
962 Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 257; Kritzer, " Kingdom of God/Christ", 524;
Ridderbos'a gre ok fazla kullanmamakla birlikte bu yaklam Pavlus'un teb
liinin dinamik temelini oluturmaktadr. Ridderbos, Poul, An Dut/ine of His
Theology, s . 48.
Pavlus, Ta nr'nn/Mesih'in kra llndan gelecekte beklenen bir

ey o larak bahsetmesine ramen, H ristiya n larn hayatnda mev
cut olan krallk gereini de ima ed e r. Balatlan ve H ristiyan
hayatnda va r olan Tanr' n n Kra l l , Ruh'ta hayat ya da M esih'in
bedeni iinde hayat o la rak betimlenebilir963 Bu imalara ramen,
gnah ileyen lerin Tanr' n n/Mesih'in kra llndan paylarnn ol
mayaca/miras ala mayaca klar 964 gibi ifadeler, gerek a n l a m yla
kral l n, eskatolojik nihai ge reklemeyle vukuu bulaca eklinde
dnd n ortaya koya rlar965
Ta nr'nn K ra l l -Mesi h'in Kra ll meselesinde, S chweitzer gibi

Korint/iler 1. Mektup 15/20- 28'den hareket edenler, ka n l maz
olarak i ki dirili doktrini d ncesine u larlar. Birincisi, azizlerin
geici messiyanik krallkta katld klar dirili; ikincisi ise, gelecek
a gelmeden nce, yarg lanmak iin olacak olan genel dirili. Bu,
Mesih' in kra llnn onun ikinci ge lii ( Parousia) ile balad , Ta n
r'n n kra l l n n geliinde sona erecei ve Mesih'in hakimiyetinin
bu iki olayla ilgili iki d iri li arasnda old uu a n lamna ge lmemekte
dir.
A ncak, Pavlus i ki kra l l k arasn ayrmad gibi, iki d i rili doktri

nini retmedii iin d e, bu ya klam kolayca ka bul edilir bir yak
lam olara k gr lmem itir. ou bilim adam, Ta nr' n n kra l lnn
kemalinin gelecekte olduunu sylemesine ramen, bunun zo
ru nlu olara k krallk a nl aynd a bir dikotomiyi (Ta nr' n n Kra l l
Mesih' i n Kra l l ayr mn) gerekti rmeyeceine ia ret etmilerdir.
Bunlar, Mesih'in kra l l k zerindeki hakimiyetinin genel olara k ha
zerindeyken balad n ka b u l ederler. Ancak bu yaklam ka bul
etmek, Pavlus'un eskatolojisi ile ilgili bir ko n u h ususunda onu
uyu m l u h a le getirme anlamnda bir gayret olarak gr lmemekte
dir. nk onun eskatoloj isiyle i lgi li bu tr gerilimler zaten va rdr.
Tanr' n n K ra l l ' ndan Mesih'in Kra l l eklindeki bir ta n m la maya
gei, aralarndaki yakn il ikinin bir sonucudur. Klappert, Ta n-
963 Rom. 1417; Kor. 1 4/20. Kreitzer, "Kingdom of God/Crist", DPL, s. 525.
964 Kor. 6/9-10, 15/50; Gaf. 5/21.
r' n n Kra l l' n n M esih'in Kra l l 'yla eitlenmesinin, gizli bir

kristolojiden ak bir kristolojiye geiin sonucu olarak gr lebili
necei n i syler966 .
4. sa Mesih'in lmden Dirilii ve kinci Kez Dn

(Parousia)
Parousia kelimesi, "geli"; "u lama" ve "var ol ma" anlamn

ifad e eder. Genel olarak teri m, tekn i k ya da h ususi bir a n lamda
o l m a kszn bt nyle ntr bir a n lamda kullanlr. Helenistik d nya
da, tanrlarn ortaya karak gr nmeleri kadar byk adamlarn,
kra l larn, genera l le rin ziya retleri n i ifade etmek iin d e kullanlr
d 967 . Parousia teri mi, Pavl us'da, zellikle de Sel. /- //'d e, bu teknik
a nl a ma sahipti r. Burada ve Kor. I 15/23'de "geri dn " a n la m n
ifade etmez v e Pavlus'da parousia Mesih'in birinci gelii i i n kul
la n lmaz968 . Rabb'in Parousia's, Mesih'in ihtia m n n nihai ve
kesin ifas olarak onun beklenen tezahr n gsterir969.
Mesih'in i htiam ii ndeki (Sel. I 1/7) ikinci geliini ifade etmek

iin Parousia' n n ya n s ra "gr n mek (revelation/a poka lypsis)"
kelimesi de ayn ma ksat iin kullanlr970 . Bu kullanm, Mesih'in
baka bir eyi deil d e, u a n b u l u n d uu gizlilikte n ortaya kn
gste rir. Yine, onun i kinci geliine "g n" ifadesiyle gnderme
ya pl r. Bu kelime bazen mutlak anlamda kullanlr (Sel. I 5/4).
Roma. 2/S'de ise "gn" ve "gr n me" birlikte kullanl r:
966 Kreitzer, "Kingdom of God/Christ", DPL, s. 525-26.

967 Ali Erba, "Pavlus'a Gre 'Dirili' ve 'Ruhun lmszl' Meselesi", (yayn
lanmam makale), s. 5 .
968
Parousia'y, Yeni Ahit onu bazan sekler anlamda, bazande en yksek dere
cede varln gsterecek olan ihtiam iinde Mesih'in geliini ifade etmek
iin kullanr (Sel. 1 2/19; 3/13; 4/15; Sel. il 2/1. Mesih'in bu ikinci geliini ifade
etmek iin, epifany (Sel. 2/8), apokalip (Sel. il 1/7; Kor. 1 1/7) ve Yahve'nin
Gn karl olarak (Amos 5/18) Rabb'in gn Sel. 1 5/2; Sel. il 1/10, 2/2;
Kor. 1 1/8, 3/13, Kor. il 1/14), Rabb'in geliinden (Sel. 1 2/19, 3/13, 4/15, 5/23;
Filip.4/5). Keza Pavlus bu olay ifade etmek iin, bazan Tanr'nn hakim olaca
nda (Rom. 2/16, 3/6), bazan da, Mesih'in hakim olacanda bahseder (Kor. il
5/10) Amiot, a.g.e., s. 259; Leander, Paul and His Letters, s. 47.
969
Ridderbos, Pau/: An Outline of His Theology, s. 529.
970 Peter Toon, "Eschology", NIDB, s. 322.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLERi 337
" ... Tanr' n n a d i l yargsnn aklanaca gazap g n ... " . Rabb'in

gn de, bu a n l a m ifade etmek iin kullanlr (Sel. I 5/2; Sel. il
2/2; Kor. I 5/5). Pavlus'un Mesih'in ikinci gelii iin kulla nd
"gn" kavra m , E sk i Ahit'ten aln m tr. Burada Ya hve'nin gcnn
gelecekte ortaya kmas anlamn ifade eder. Rabb' n gn kulla
nmlarnd a n bir ksm n "Tanr'nn gn" eklinde a n lamak da
mmknd r. Ancak Pavlus' u n fazladan yapt ey "Rabb' i n
(Yahve' nin) gnn", Rabb'in gnne (Mesih'in gnne) dn
tr:esidir971 .
Yah u d i likte Rabb' in gn, hem kurtuluu hem de yargy ifade

eder (Amos 5/18 vd). Ta nr'nn bir gn yarglayaca bir aksiyom
dur. Pavlus, (Roma. 3/5 vd.) Tan r' n n adil davranmayaca d
ncesini reddederken, Ta nr'nn her eyden sonra d nyay yarg
layaca gereine bavu rur. Tanr herkesi, yaptklar ilere gre
ya rg layacaktr (Roma. 2/6). Bu genel beklenti, M esih'in ikinci
geliine bal d r.
Yarglamayla i lgili o la rak bazen Ta nr' n n yarg krssnden

(Roma. 14/10), bazen de, M esih'in yarg krsnden (Kor. il 5/10)
sz edilir. Pavlus, Mesih'in yargs hakknda, imd iden gerekleen
bir ey olara k bahseder. Ancak buna ramen, yarg hakkndaki
bi ldirgesinin esas merkezi, Mesih'in geliine yneli ktir972 . T m bu
kelimelerle ifade edil meye a llan ey, Mesih' i n geliiyle birlikte
ortaya kaca k olan byk gelecektir.
Parousia, yeni an ta mamla n masna el i k edecektir. O, M e

sih'te lenler iin bedenin dirilii ve canl olanlarn bedeninin
deiimi anlamna gelir. l m, zafe rle ortad a n ka ldr lacakt r (Kor.
/ 15/54). Kurtu lanlar deimi karakterlerinin ifadesi olarak Me
sih'inkine benzer bir bedenle Rab'l eri gibi, d i rilen bedenler Me
sih' i n bedeni gibi o lacaklardr. Bu d nya da iki ortak daya nma,
iki beden vard r: Adem ve M esih. Adem'le i likil i olanlar Adem'in
benzerliini, Mesih'le ilikili olanlar da, Mesih'i n benzerlii n i tar
lar. Adem'deki eski d ayanma, fiziki bedeni karakterize eder ve
971 Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 259; Ridderbos, a.g.e., s. 231, 522

972 Kreitzer, a .g.m., DPL, s. 259; Ridderbos, a.g.e., s. 553, 530.
onun gibi l mle sonulanr (Roma. 15/22, 28). Ayn ekilde, Me

sih'le olan ye n i dayanma da, m anevi hayata iaret eder ve onun
gibi h ayatta ortaya kar973
Mesih'in dirilii, Tan r' n n ycelii n i n d eitirmeyi hedefledii

dm b u dnya n n d eiim srecinin bala masn gste rir. Bu
yzd e n de, Pavlus iin hayati b i r neme sahiptir. Bu, ayn zaman
d a yalnzca tarihin son u n u d eil, tarihte sonun gr n mesine d e
.
aret e d er 974.
Pavlus' un mektu pla rnda M esih'in i kinci gelii doktrini ya da

tasviri ve bu gelite gerekleecek olaylar hakknda tam bir bilgiye
rastla nmaz. Tanr' n n plannda gizli olan bu olaylar hakknda sis
tematik bir yoru m verm e k yerine, sadece mektuplarn yazlmasn
gerektiren artlara uygun olarak d etayl bilgiler verir.
M esih'in gelii ve bu gelite ona elik edeceklerin neler oldu

u, Pavlus' u n tebliin i n en me rkezi ve en gl itkisidir. H atta o,
ihtiday ve H ristiyan hayat n , "Ta nr' n n ller a rasndan kaldr
d , i na nanlar gelecek olan a za ptan koruyacak olan olu isa'nn
semadan dnn bekleme o larak tarif edebilir975 .
isa'nn d irilii, yen i an geldiin i ortaya koyan eskatoloj i k bir

olaydr. isa'nn a rmhta lm, onun susuzl uu n u n ortaya ko
nulmas ve Ta nr' n n sa elinde bulunan976, kutsallar a d na
m d a heleyi salaya n gce u lamasyla ya kndan bal dr. Dirili,
Ta nr'nn eskatolojik fiilid ir. sa'nn d irilii fa r kl bir boyutta o l ma
sna ramen bedensel bir eydi r977 Mesih'in d i rilii, Pavlus iin
hayati bir neme sahiptir. O' n u n btn retisi isa'nn lmesi ve
dirilmesi zerine kurulmutu r978 Bu yzden, dirildiini ka bul et-
973 Green, The Meaning of Salvatian, s. 188-189.

976 Rom. 8/34.
977 Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 257
978 lm ve dirili birbirinden ayrlamaz. Amiot, a.g.e.,s. 106. Kendisinden nceki
havarilerle bu konuda Pavlus'un anlatna dair bkz. Ridderbos, a.g.e., s. 48;
Eliade, A History of Religiaus ldeas, il, 330.
memek onun btn emeklerinin boa gitmesi a n lamna gelmek

tedir979 . Mesih'in diri l ii d ier inanan larn d i ri l iinin gara ntisidir980 .
Onu d i rilten Rabb, insa n la r da diri ltecektir981 . Eskatolojik an ilk
meyvesi olarak Mesih dirilmitir. Arkasndan, Mesih'in geliinde
hazr olanla r, sonra da geri kalanlar d irilecektir982 .
Dirili sonras giyilecek olan beden, gksel bir beden o lacak

tr983 . Zira Pavlus'a gre insanlar ryen beden l e gmlecek,
rmez bedenlerle kalkacaklard r984 . Dirilen bedenle r, yaaya n
larla birlikte semadan inecek olan M esih'i ka rlayacak ve oradan
alnp gt r lecekler ve sonsuza kad a r, Rabb'le birlikte olacaklar
dr985 . Pavlus, Parousia' n n yakn old uunu ve kendi eli lii n i d e
o n u n geliine hazrl k olarak ka bul eder. Bu sebeple Pavlus' u n
baars, s o n yarg g n n d e eskatolojik m kafat (Sel. I 2/20; Fi/ip.
2/16, 4/1) ve mu hterrel bir baarszlk, onun ezel7 hayattan ko
vulma sebebi (Kor. 1 9/27; Sel. 1 2/19) o lacaktr986 .
Yen i an balamasndan haber veriyor olmasna ramen

Pavlus' u n kulla nd sembolik a n latmlardan -h asad n toplanmas
ile ilgili rnekte old uu gi bi987- inananlar n beden lerinin d i ril iinin
hala gelece kte o laca a nlalmaktadr.
979 "Mesih dirilmemise, bildirimiz de imanmz de botur. Bizim Tanr'yla ilgili

tanklmz da yalan olmu olur. Ama ller gerekten dirilmez/erse, Tanr
Mesih'i de diriltmemitir.nk ller dirilmez/erse Mesih de diri/memi
tir.Mesih dirilmemise, imanmz botur. Siz hala gnah iindesiniz". Kor. 1
15/14-17.
98 Kar. 1 15/15-16.
981 Kor. 1 6/14.
982 Kor. 1 15/23; Sel. 1 4/; 16.
983 Pavlus, geleneksel Yahudi yaklam olan, insanlarn gmldkleri bedenleriy
le doacaklar dncesini yeni eskatalojik aa uygun bir olan "gksel be
denler-dnyasal bedenler" kullanm, gnostisizmin bedensiz varlklar inancn
artrmaktadr. Weiss, a.g.e., il, 533.
984 Kor. 15/51-52, 54; Fi/ip. 3/20,21; Ali Erba, "Pavlus'a Gre 'Dirili" ve 'Ruhun
lmszl' Meselesi", (yaynlanmam. makale), s. 8.
985 Sel. 1 14/17.
98 7 Kor. 15/20, 23.
Pavlus ve onunla birl i kte olanlarn Mesih'in geliinde, yaaya

cak o lularn ifade eden metinlerle, leceklerini ima eden metin
lerin b u l u nmas, sa Mesih'i n i kinci geliinin (Parouisa) za manna
dair nemli b i r problem tekil eder. Mesih'in dnnn yakn
oluu, gecenin b itiine ve saba hn ge l i ine, h rsz gibi be klenmedik
bir anda geleceini, ke ndilerinin Ra bb'n geliine kadar yayor
olacaklar eklindeki ifade lerde yer a l r988 Pavlus'a aidiyeti tart
lan a ma ou kii tarafndan sahihlii ka bul edi len Selanikler //'d e
d u ru m deimeye balamaktadr989 Parousiann gere klemesi ni,
messianik dmanlar ncelerler (Sel. / 2/39). Mesihi'in ikinci geli
inin zaman iin l m de n, kendi lmnden hatta Sel. ll'de "Ta n
r ta nmaz adam"n kmas, imandan dnn balamas gibi
artlar ileri srl meye bala ri r990 Deccal n a pokaliptik zaman
henz ge lmem itir. G izeml i biri tarafndan engel olunmaktad r.
Deccal'in za mannn geliini engelleyen, m u htemelen, elilik faali
yetle riyle Pavlus'un ke ndisidir991
9 88 "Bunu, yaadmz zamann bilincinde olarak yapn. Artk sizin iin uykudan
uyanma saati gelmitir. nk imdi kurtuluumuz, ilk iman ettiimiz zaman
dan daha yakndr. Gece ilerlemi, gndz yaklamtr... ", Sel. 1 14/14-15.
"Ondan sonra biz yaamakta olanlar, Rabb'in geliine kadar diri kalacak olan
l ar", Sel. 1 4/15. "te size bir sr aklyorum. Hepimiz lmeyeceiz", Kor. 1
15/51-54. "nk imdi kurtuluumuz, ilk iman ettiimiz zamandan daha ya
kndr. Gece ilerlemi, gndz yaklamtr. . . " Rom. 13/11. Burada yer alan ve
Pavlus'un Rabb'in ikinci geliinin yaknln ifade eden kendi metinlerine
ramen Amiot, Pavlus'un Parousia'dan normal olarak yarg gnnden bah
sederken atfta bulunduunu syeyerek, Parousi'nn yaknlna dair bir ey
sylemediini iddia eder. Bu iddiann sa Mesih'in dnnn beklenilenin
aksine olduka geikmi olmas olgusunan harakete Pavlus'un sansn revize
etme gayreti olarak grmek mmkn olsa gerektir. Bunun iin bkz. Amiot,
The Key Concepts of St. Paul, s. 245. Ridderbos ise, Pavlus'un Parousia hak
kndaki szlerinden onun bu olayn olaca zamann ok uzakta olmadn
d n dn syler. Ridderbos, Pau/: An Out/ine of His Theology, s . 489.
989 Kor. 1 15/32; Fi/ip.2/21-24.
990 Sel.ti 2/3-12.
991 Beker, Paul the Apost/e, s.161. Pavlus'un ikinci geliten nce olmas gereken
leri sayarken kulland dil, Yahudi apokaliptizminin dilidir. Pavlus yeni bir dil
ortaya koymak yerine, var olan alarak kendi a nlatmak istedikleri iin kullan
maktadr. E.C. Devick, "Eschatology", DAC, i l, 362.
Mesih'in i kinci geliinde kendisinin h ayatta olacan dnr

ken, a rtk i kinci gelite kendisinin bulun mayacan ima eden bir
d i l kullanr. Korint/iler /-//'de "iinde yaad klar ad rn yklaca
ndan ve bedenden ayr olmak992 " eklinde l md en, Filipelile
re de ise, "bu d nya dan ayrlmak ve Mesih'le bir o l mak993 " ek
'
linde -Pavlu s en eski mektubu olan Sel. / 5/lO'da- kendi l mn

den ima yollu da bahseder.
Btn teblii nin z, Mesih'in gelii, lm ve d i rilii ile bala

tlan kurtu luun eskatoloj i k zamannn aklanmas ve bild iril mesi
ol masna ramen, Pavlus' u n Parousia zamannn ya knlna dair
karmlar, her hangi zel bir b i lgiden kaynaklanmamaktadr.
nk o bu konudaki cehaletini ka bul etme ktedir (Sel. / 5/1, 2).
Yaknl ile i lgi li yakla m lar daha ziyade, Mesih'in birinci geliiyle
evvelce bal a m olan kurtu luun eskatoloj i k annn baskn ne
minden kayna klanmakta d r994
Beker da, Pavlus'un Selanikliler'e /. Mektup 4/15 ve Korintli

ler'e /. Mektup 15/50-52'deki ifadelerinden onun Parousia'da
yayor olacan beklemesine; Filipe/iler'e Mektup. 1/20 ve m u h
temelen Korintliler'e il. Mektup 5/1-ll'de (kr. Kor. i l 1/9) ise
Parousia'nn ortaya kndan nce lmn dnmeye balad
n anca k buna ramen son mektu plarndan b irinde "artk sizin
iin uykud a n uyanma saati gelmitir, nk imdi kurtu luu m uz,
i l k iman ettiimiz zamandan daha yaknd r" yazmasn, Parousia'
nn gecikmesinin fa rknda olmasna ramen, beklenilenin ya kn
oluunda srar edi olarak anlar995
992 Kor. il 5/1, 8.

993 Fi/ip. 1/23.
994 Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 493-44.
995 Beker, Paul the Apostle, s. 178. Grant ise, Pavlus'un Mesih'in ikinci geliinin o
ve dierlerinin bekledii gibi artk yaknda gerekleecek bir ey olmadn
dnmeye baladn kabul etmekle birlikte, gemite de asla daha nce
ifade ettii gibi ikinci geliin mutlak olarak yakn bir gelecekte olacan kabul
etmediinin muhtemel olduunu, Sel. 1 'de yer alan ve ksa bir sr sonra olu
unu onun mutlak anlamda gereklemesi anlamndan kullandn syler.
Bu metinlerin kendi lerinde tad klar ayn konu hakkndaki

birbirine aykr iki yakla ma, John H u rd, Pavlus'un bu teolojik
ya klamyla onun kronolojisi a ras nda b i r i l iki kurarak Walter
Sch mithals gibi kta Avru pas bilim ada mlar ise, mektuplarn po
l e m i k orta mnda yazlmasyla akla may teklif ederler. Yeni
hermentik a nlaydan hareket eden ikinci ya klama gre, H ris
tiya n ede biyat, kerygmann ye n i artlara srekli olarak terc mesi
eklinde anla lmaldr. Robert Funk, Korintliler'e il. Mektup'u,
Kori nt'teki hususi tartma d i li nde ncil'in bir takd i m i olarak baka r.
Ja mes M. Robinson i se, bu fa rkl l a pokali pti kten gnostik
formlasyonlara, eskatoloj i k olmayan bir apoka l i ptik ekle doru
bir geile aklamaya alr. Bu bak asna gre, d i l de bir d ei
im olmasna ramen, a nlamda bir d eva m l l k vard r996 .
Keza Beker'a gre, Parousia hakknd aki bil imsel tartma,

m nhasran kronoloj i k hesa plama zerinde ya ni, Mesih olay n ve
son zama n ayran kronoloj i k bilgi zerine odaklarken Pavlus iin
mesele, kronoloj i k hesaplama deil, teoloj i k zoru n l u l u ktur. Kro
noloji k yak nl k, teoloj i k zoru n l u l uun tabii sonucu olarak nemli
d i r997 .
Deiimi kronoloj i ile aklamaya a lanlardan Robinson'a g

re, Selanikliler'e /. Mektup 4'deki ba melein ars ve tram pet
sesi, a pokaliptik bir zel l ie sahiptir. Benzer apoka l i ptik zel l i klere
Korintliler'e /. Mektup lS'de rastlanr. Bultmann'a gre i se,
Korintliler'e il. Mektup 5/1-S'de Pavlus, ya l n zca ifade form unda
deil, ayn zamanda d ncede d e, helen istik gnostisizme yakla
r. Parousia hakkndaki deiimin Korintliler'e /. Mektup 15'ten
Korintliler'e il. Mektup S'e doru olduunu ka bul eden Moul ise,
Korintliler'e il. Mektup 5 ve Filipipeliler'e l'i, apokaliptik speklas
yondan b i reysellie doru bir i lgi kaymas olarak grr. Romal
/ar'a 8 i se, a pokali isizmin dar sembolizmini krar ve gelecei,
996 William Baird, "Pauline Eschatology in Hermeneutical Perspective", New

Testment Studies, 1970-71, 17, s . 314-15.
PAVLUS'U N GRETSINN ANA ZGLER 343
kozmi k boyutlarla tasvir eder998 . Pavlus'un d ncesind eki bu

deiimi aklamak iin "ge liim teorisi"ni ileri srenler metinler
den kendilerine bir lde de olsa, deliller bulma larna ramen,
yine de ted ricen geliim teorisi problemsiz deildir. Geleneksel
kronolojiden epey yararla n a n bu yaklam, Se/anik/iler'e /.-//. Mek
tup'u baa, Filipe/iler'e Mektup'u ise sona yerletirir. John Knox ve
Jack Suggs, Selaniklelifer'e /. Mektup' u 40'1ar n balaryla tarihlen
d irmeyi teklif ederler. Ancak bu kabul edild iinde, eskatolojik
yakla mnda Korintli/er'e /. Mektup i le a rasndaki yirmi ylda ger
ekleen nemsiz deimeyle, Korintliler'e /. Mektup ile il. Mek
tup a rasnd aki ksa za manda gere kleen byk d eiikl ii akla
mak kolay olmama ktadr. Filipelilere Mektup'u ise Korintliler'e
Mektup /'d en nce Efes'teki hapislik gnlerinde yazldn kabul
etmek, Parousia'nn gecikmesine d uyarl, helen istik bireysellie
uygu n o lara k gelecei tasvir eden bir mektubu, sonun ya kn oldu
unu vurgulaya n, eskato n u Yahudi apoka liptiktizmine gre yo
rum layan bir mektuptan nceki bir tarihe yerletirmek a nlamna
gel i r999 .
Bunlarn ya n s ra gelii m teorisi, zel bir takm meti n leri n hu

susi yorumuyla d a temellendiril meye a llmtr. Ancak hem
meti nlerin kronolojisi esas al nara k bulun maya a llan deliller
hem de hususi yoru mlar problemsiz teebbsler olma ktan uzak
ooo
tr .
Farkl eskatoloj i lere yne l i k bir d ier aklama ise, Pavlus' u n

mektuplarnn farkl polemik orta m n n r n olmalardr.
Walther Schmithals'a gre, Korint'teki eskatolojik tartmann
taraflarnn septikler ya da he lenistik lmszle inananlar deil,
998 Baird, "Pauline Eschatology in Hermeneutical Perspective", NTS, s. 316.

Pavlus'un Mesih'in ikinci geliini tasvir ederken kulland kaynaklar Eski
Ahit'in apokaliptik zellikleri ile tannan metileridir. Pavlus'un bu sahneleri
tasvirde kulland metinler olarak unlar srlanabilir. Mezmurlar 16, 72,
aya'nn ikinci blm, Daniel 7/13-14; 12/1-4; Mak. il 12/43-46. Ayrca Ya
hudi apokaliptik eserlerinden ve Qumran metinlerini de andran anlatlar
vardr. Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s . 260.
999 Baird, a.g.m., NTS, s. 316.
1000
Baird, a.g.m., NTS, s. 317.
gnostik Korintli ler'dir. E rhardt Gttege mans ve Bultmann da

Korint'teki m u h a l iflerin gnostik olduklarn ka bul ederler1001 . Bun
lar iin, son beklentisindeki farkll klar, bu m u hataplarn fa rkll
ndan kaynaklanmaktad r.
D ieter Georgi yukard a kilerin a ksi ne, (iki fa rkl mektubun par
alar olan) Korintliler'e il. Mektup 2/14, 7/13'n Korintliler'e /.
Mektup'da hitap edilenlerd e n tamamen farkl muhaliflere ynel
tild iini ka bul eder. Ona gre, Korintlilere il. Mektup'u n 5. blm
g nostiklere ynelti lmi bir aklama tarz d eil, Kori nt'teki
gnostiklere sempati d uya n Ya hudi-H ristiya nlardr. Ja mes M.
Robinson, bunlarn Petrus'u n taraftarlar olduunu syler.
Filipeliler'e Mektup'u n fa rkl paradan (4/10-23; 1/1+3/1+4/4-
7; 3/2+4/3+4/8-9) o lutuu n u ka bul eden Hel mut Koester d e
eskatolojik zellikteki 3/10-ll'i erken d n e m H ristiya n G nostikler
olara k isimlendirilenlere y nelik olduunu kab u l eder. Schmithals,
d rt farkl mektuptan o l utuunu kab u l ettii Selanikliler /. -il.
Mektup/ar' n Efes'ten Kori nt'teki Yahud i-H ristiya n la r'a kar ya
z ldn sylerler1002 .
Eskatolojinin zaman ile alakal d eimeyi, mektuplarn kaleme

a l n masna vesile olan m u hataplarn fa rkl l yla aklamaya al
anlardan ayr olara k, bir ksm bilim adam ise, Korintliler'e /.
Mektup 15. blm i le, Korintliler'e il. Mektup 5/1-10 arasndaki
eskatoloji k farkl l , birincisinin kollektif eskatoloji, ikincisinin ise,
bireysel eskatoloj i ile ilgili olduunu syleyerek aklamaya a lr
lar1003 .
D ierleri ise, bu d eii klii Pavl us' u n i l k mektuplaryla aynile

tirmeye almlard r. Mesela, C. L. Mea rns, Se/anikliler'e /. Mek
tup'd a eskatolojiyi radikal dnen Pavl us, buradaki inananlarn
l myle bu yakla m n yeniden kavra m latrmak zoru nda kal
m t r. nananlarn lmnn bu a nlayta soru n old uu kesin
olmakla birlikte, b u n u n Pavlus'un kon uyla ilgili retisinden kay-
1001
Baird, " Pauline Eschatology in Hermeneutical Perspective", NTS, XVll, 318.
1002
Baird, a.g.m., NTS, XVll, 319-320.
1003
Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 261.
nakland kesin deildir. nk Pavlus, bu mektubu yazmadan

nce yaklak yirmi yl misyoner o la ra k a l m t r. B u a rada ina
nanlar topluluundan lenlerl e karlamamas ve daha o zaman
lar eskatoloj i k retisinin deimemesi ok makul grnm
oo
yor 4 .
Pavl u s' u n Rabb' i n geliinin yakn l ile ilgili beklentisi e n az n

dan ksmen Filistin Ya hudilii ile uyuur. Ancak Pavlus'u n beklen
tisi dorudan Ya hudili kten ziyade Hristiyan gelene kten kaynakla
nr. Bylece, Pavlus ve Ya hudilik a rasnda bir benzerlik vard r.
Ancak bu benzerlik detayla rda ol mak yeri ne genel bir benzerliktir.
Mesih'in ikici kez gelii nin zaman belli deildir. Ancak o n u n

geliinden nceki olaylarn sras bildirilir. M esih' i n eskatolojik
anlamda byk neme sahip olan i ki nci geliinde, ya lnz d eildir.
Bera be rinde ona elik eden va rlklar va rd r. Btn eskatolojik
a n latm lard a olduu gibi, Mesih'e ikinci geliinde d e kendisine
melekler elik edeceklrdir (Sel. il l/7). Pavlus bazen, onunla
birlikte "btn azizlerin"in olacandan d a (Sel. I 3/13) sz eder.
B ndan onlarn arasnda meleklerin o lduu da anlalr1005 .
Pavlus'un d ncesi ift odakld r. Mesih olayyla tarih ift

odakl bir e l i ps haline gel i r: Mesih olay ve Parousia ya da Ta n
r' n n ni hai hakimiyeti . ki odak a rasndaki d inamik geri lim,
Pavlu s' u n d ncesindeki iki oda ka rakterize eder 1006 . H risti
ya nlar, bedenlerinde kurta rlmam varlkla, daya n ma halinde,
varolusal olarak tamamlanmam mevcut varl klarnn gerilimini
yaarlar. Va rl zehi rleyen lmn gc zerinde Ta nr' n n zafe-
1004 Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 261. Pavlus'un Parousi'ya dair grlerinin

deimesine dair aklamalar iin bkz. Kreitzer, a.g.m., DPL, s. 260-61,
William Baird, a.g.m., N TS, XVll, 314-327. Bu deimenin inanlarn lmleri
nin sonucu ortaya kmas hakknda bkz. Ali Erba, "Pavlus'a Gre 'Dirili' ve
'Ruhun lmszl" Meselesi", (yaynlanmam makale), s. 3.
1005 Ridderbos, Pau/: An Outline of His Theology, s. 509, 534.
1006 Beker, Pau/ the Apostle, s. 160.
rinden baka bir ey olmaya n d i riliin ta mamlanmasn bekler

leroo1 .
5. Tanr'nn/Mesih'in Yarg Krss
Pavl u s' u n mektu plarnda Rab sa Mesih'in gel iiyle, ni hai yar
g n n ye rine getirilmesi arasnda yakn bir i lgi vard r. Rab sa Me
sih'in gelii ve "Ta nr' n n n nd e" yarg ifadesi ayn cm lelerde
ya n yana kullan lr 1008 Ta nr'nn son yargs vard r1009, o insanlarn
gizli olan eylerini, sa Mesih vastasyla yarglayacakt r1010
Bu ya rglamalardan ayr olarak Pavlus, yarg tahtndan da bah

seder. Bu motifi n nemli taraf, hem Tanr' nn (Roma. 14/10) hem
d e Mesih'in yarg taht ndan (Kor. il 5/10) bahsetmesi d i r 1011 . M e
sih' i n yarglamas hakknda, imdiden gerekleen bir o lay olarak
bahsetse d e, yarg lama hakknd aki bildirgesi nin esas merkezi,
Mesih'in geliine y neli ktir. nananlar ve ina n mayanlar ayn ekil
d e yarg lanmaya gel meyecekler. nanlar, daha ziyade Mesih tara
f ndan gvenlik altna a l n m bir ekilde yarg lan maya gelecek
lerdir (Sel. / 1/10) .
1007 Seker, a.g.e. ., s. 179

1008 Sel. 1 3/13.
1009 Kor. 1 3/12-15,
1010 Rom. 2/16.
1011 "yleyse sen, kardeini neden yarglyorsun ? Ya sen, kardeini neden hor
gryorsun? Tanr'nn yarg krss nne hepimiz kacaz" Rom. 14/10.
"Bedende yaarken gerek iyi gerek kt, yaptklarmzn karln almak iin
herbirimizin Mesih'in yarg krss nnde grnmesi gerekir" Kor. il 5/10.
Pavlus'un bu yaklamnn bir ksm nclleri, Yahudi pseudepigrafik metin
lerden mesela, Enok 1 37-71'de Tanr'yla onu messiyanik vastas arasnda
vardr. Orada da, Tanr yerine bazen messiyanik ahs kullanlr. Pavlus, yuka
rdaki metinlerden Kor. 1 S0/11-13'de cemaat yelerinin birbirlerini yargla
maktan kanmalarn, nk, asl yarglaycnn Tanr, olduu vurgusunun
yan sra, kutsallarn ve hatta meleklerin eskatolojik yargy uygulayacaklar
na ima etmesi (Kor. 1 6/2-3), Tanr'nn/Mesih'in yarg krssnn zamanla
Mesih'in aracs olarak Kiliseyi iine alacak kadar geniletilmesine sebep ol
mutur. Krietzer, "Eschatology", DPL, s. 261. Morgan, yarg, Pavlus iin g
nahkarla doru olann ayrlmas olduunndan ve bu daha nceden gerek
.
letii iin, Yahudi apokaliptiinde olduu gibi gelecekteki ilevi bakmndan
fazla bir nemi olmadn ifade eder. Morgan, The Re/igion ond Theology of
Paul, s. 240.
PAVLUS'U N G RETSNN ANA ZGLER 347
6. er Glerin Ortadan Kalkmas
Pavlus mektu plarnda Ta nr'ya d man ve kutsallar iin kt

lk dnen bir varlk olarak eytan' d a n sk sk sz eder1012 . Onu,
ivac/ho-peyrazon (o ITELpaov) olarak n itelendirir1013 . Pav
lus'un er glere ba k onun Ya hudi apokaltizminde var olan
eskatoloji k dalizmi 1014 mu hafaza ettii n i n bir delili olarak kabul
edil ir. "Bu an tan rs", gibi kullanmlar, Yah u d i a pokaliptik kulla
nmdr1015. eytann ya n sra melek! va rlklara da bazen olumlu
bazen d e olumsuz sfatlarla vasfla nrlar. Bu melek! varl klar, "bu
an ynetici leri 1016 ", "yneti mler ve gler 1017", "d nya n n
temel ilkeleri v e gleri olarak gndermeler ya plr 1018 . eytan ve
melek! glerin nihai ya rglar ve yenilgileri Pavlus'un mekt u pla
rnda, zellikle d e Roma. 16/20'de resmedilir. eyta nn hakimiye
tinin, bu gemi ve gelecek boyutlar ada let lsnn dayan a
olan Mesih'in ha ile dengelenir1019 .
Bu er glerin arasna, Se/anikliler'e il. Mektup 2/12'de Me

sih' i n dnmesinden nce kmas beklenen Yasa ta nmaz adam
d a katmak gerekir. n k, o da Mesih'in ikinci gel iiyle ortada n
kalkacak olan mutlak b i r ktlk rneidir. Mucizelerle, gc n
1012
Sel. 1 2/18; Kor. 1 5/5, 7/2; Kor. il 2/11, 11/14, 12/7; Rom. 16/20.
1013
Sel. 1 3/5.
1014
Pavlus'un dalizmi, metafizik dalizm olmaktan ziyade, tarihsel bir dalizm
dir. Seker, Paul the Apostle, s. 191-192. Bultmann, Babil vastsayla ve ran
mitolojisin etkisi altnda, Yahudi dnya grnn pesimistik bir dalizm iz
gisine doru deitirildiini syler. Bu dnya, Tanr'n hakimiyetinin muhali
fine olarak, eytan'n bakanlnda kt ruhlarn yurduydu. Bultmann,
Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s. 82.
1015
Keitzer, "Eschatology'', DPL, s. 262.
1016
Kor. 1 2/6/9 .
1017
Kor. 15/24; Rom. 8/38.
1018
Ga/. 4/3. Tartlmayan bu mektuplarnda da yukarda yer alan isimlerin yan
sra daha ziyade gnostik kullanmlar artran, "mevcut bu karanlk dnya
nn yneticileri ve yksek yerlerdeki gnahkar manevi ordu" eklinde gn
dermelere de yer verilir. Efes/ilere 6/13.
1019
Pavlus'un meleksi kullanmlaryla ilgili dili, hem manevi gleri (Rom. 8/38-
39), hem de siyasi gleri (Rom. 13/17; Kor. 1 2/6-8) artrmaktadr.
Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 262.
348 PAVLUS H IRSTYANLIG I NA GR
ortaya koyarak ke ndisinde tanrl k bu l u nduunu iddia edecek

kad a r eytani bir varlktr. Ortaya kmas, eskatoloj i k sonun yak
lat n n ve Mesih'in i kinci geliinin ya kn olduu n u n ifadesi
d i r1020 .
Pavlus'da yer alan bu eytani gler, Tanr ve d nya ya da Tan

r ve gler a rasndaki bir da lizme ka dar gt r lmez. Bu n larn
hepsi yaratl mlard r ve yaratma da Tanr'ya zg d r {Roma.
8/39 ) . Bu glerin d nya zerinde hakiki b i r kontro l leri o l mama
sna ramen yine de, o n larn haki miyeti Pavlus'un ba k asn
belirler102 1 .
Bu er gler, hakimiyetleri ni Mesih'in ortaya km asyla kay

betmeye balam olsalar da, mutlak anlamda yenilgileri, Mesih'in
ikinci geliiyle gere kleecektir.
7. Kutsal Ruh'un Eskatolojik Ltuflar
Pavlus' u n eskatolojisinin en artc zellii, d i rilen Rab sa i l e,

Kutsal Ru h arasndaki i l ikidir. Kutsal Ruh, bazen Mesih'in Ruh'u
ve Tanr Olu'nun Ruh'u, d ier pasajlard a ise, Tanr' n n Ruh'u
olara k betimlenir1022 .
Yahudi eskatolojisi, geleneksel olarak gelecek olan an dou

unu Tanr' n n Ruh'unun ihsan edil mesiyle ilikilendirir. Pavlu s bu
d nceyi, inanann hayatnda Ta nr'nn Ruh'unun mevcud o l ma
syla d estek bulan, d i rilen Rab sa Mesih hakkndaki d oktriniyle
teyit eder.
1020 Pavlus'un anlalr bir tarzda ifade etmediinden burada ad geenin kim
olduu tartlara konu olmutur. Burada kastedilen, eytan'n sembol m,
yoksa onu bir arac m? Yoksa tarihsel bir ahsiyet mi? Ezekiel'in Tyre kral
hakkndaki pasaj andrmakla birlikte Pavlus'un bu kullanmdan neyi kastet
tii tam olarak belli deildir. Yuhanna'nn Vahyi'ndeki Anti-Krist (Mesih kar
t-Deccal-) ayn pasaj zerindeki vurgunun bir daha fazlas olarak anlalabi
lir. Krietzer, a.g.m., s. 262.
1021 Ridderbos, Pau/:An Outline of His Theology, s . 92
1022 Bu kullanmlar iin bkz. Rom. 8/9; Fi/ip. 1/19; Gaf. 4/6;Kor. 1 3/16; Fi/ip. 3/3;
Sel.1 4/8.
Ruh, imann ilk meyvesidir 1023 . Hatta Kutsal Ruh'un kendisi,

Eski Ahit kehanetine gre, eskatolojinin nde gelen bir
ltfu d u r1024 . M ektuplarnda Pavlu s, Ruh'un ve rilmesi/Ruh'u alma
ltfu, Tanr' n n gara ntiled ii bir ey o la rak vasfla nd rr1025 . Burada
garanti edilen ey, Kutsal Ruh'a sahip ol maya daya nan, nihai kur
tu lutur1026 . b rahim vastasyla vaadedilen kurtulu, o n u n soyun
dan olmakl a kaza n laca Pavlus'un retisinin bel kemiini olu
turu r1027 . nk, Ta nr' n n halk olmak, bra him' i n soyu ndan ol
makla m m k n d r. Tanr halkndan ol may, kan ba ge rektirme
yen bir temelde tarif eden Pavlu s, Ta nr'nn evlatlar olmakla elde
edilir. Tanr halk olma anlamndaki, Ta nr' n n evlatlar olmann
temeli, Ruh'a sahip olmaktr. H ristiyanlarn vaftizle o n a sahip
olduklar ise, mektu plarnn her yerinde a ka ifade edilir1028 .
8. Kozmosun Deitirilmesi
Apoka liptik eskatolojinin deimez zel li klerinden biri d e, ge

lecek an ortaya knn etkileri son ucu olarak yaratlm d ze
nin deimesidir. Ya hudi ve daha sonraki a pokaliptik zellik ta
yan H ristiyanl eserlerde ( mesela, Yu hanna'nn Esini/Va hyi) ortaya
konduu gi bi net bir deiimden sz etmez. Pavlus' u n mektupla
rnda bu boyut, yaratl ve kurtulu a rasndaki ilikiyi ortaya ko
ya n bir bala mda yanksn bulur. Pavlus'un mektuplarnda koz
mik kurtu lu, isel anlamda, insa n n kurtul uuyla bala ntld r.
Hem yaratlan dzenin hem d e insa n n kaderi, Mesih'in ller
a ras ndan d i ril mesiyle belirlenir. Bu kaderin gereklemesi, onun
Rab oluunun bir sonucudur.
Pavlus Roma/lar'a Mektup 8/19-23'te yaratlm olanlarn da

ya n l yola sevk edilme kten ac ektiini ve bundan kurtulmak
istediini, bu istein ancak Ta nr'nn evlatlar olarak ka b u l edil -
1023
Rom. 8/23.
1024
Ridderbos, Pou/: An Dut/ine of His Theology, s. 87.
1025
Kor. il 1/22.
1026
Krietzer, "Eschatology", s. 263.
1027
Kor. 6/9-10, 15/50; Gol. 5/21.
1028
Krietzer, a.g.m., DPL, s. 264.
350 PAVLUS H IRSTYAN LIGINA G R
mekten geeceini sylerken bu a rzuyu ayn zamanda insa n n d a

tadn o n a ekler. Bu yzden d e, Tanr' n n ou llar, ya l n zca
insa n larn kendi kurtu l ular iin ar l m deillerdir. O n larn
kurt u l uu, yalnzca kendilerinin d eil, ayn zamanda ii nde yaa
d k l a r kozmosun ku rtuluu anlamna da gel mektedir1029
Filipeliler'e Mektup'ta ise mesele, d i ri l iin gcyle, inanann fi

ziksel bedeninin parlak beden lere dnmesi ekl inde ele a l n r.
B u metinlerinde Pavlu s, a ntropoloj i k tasvi rin sn rlarn aar ve
ona kozm ik bir ia reti dahil eder. Dirili, her eyi kendisine tabi
klan bir g o lara k kabul edili r. Sonu olara k, insanln d eii mi
ve kozmosun ba emesi, birbirleriyle ilikili d nce lerd i r1030 .
sa' n n Mesih olmas sebebiyle o n u n dirilii, nceki lle ri n d i rilii
eklinde mstakil bir olgu d eil, ayn za manda kendisinde vaad
edilen kurtulu za manndaki eski adan yen i aa bir geitir.
9. Adem-Mesih Kartl
Pavlus Mesih'i Adem'in karsnda kon umlandrr. Adem'e "ilk

insan" ded ii gibi, M esih'e de "son insan" der (Kor. / 15/45 vd.).
Pavl us'un "son insan" kulla n m onun teblii nin eskatoloj i k ka ra k
teri n i n tipik bir zelliidir. Yeni insanln balatcs olarak betim
l e n e n M esih, bu zellii d iriliinin sonrasnda elde eder: " l m,
bir i nsan araclyla geld ii ne gre, lmden diri li de bir insan
aracl yla gelir. Herkes nasl Adem'de lyorsa, he rkes Mesih'de
yaama kavuacak" . "Niteki m yle yazlmtr; 'ilk insan Adem,
yaayan bir can oldu'. Son Adem ise yaam vere n bir can ol
1
du" 031 .
Mesih'in ve Adem'in kar karya getirilmesi Adem'in d evri n i n

M esih'in l m v e d irilii ile s o n a e rd ii v e ye ni bir d n e m i n ba
lam olmas a n l a m ndadr. Bu iki a hsn iki d nya n n, iki va rlk
tarz n n, eskinin ve yeninin temsilcileri olmalar ayn zamanda,
1029
William Sanday and Arthur C. Headlam, A Critical and Exegetica/
Commentary on The Epistle to Romans, Charles Scribners Sons, New York,
1920, s.212.
103 Krietzer, "Eschatology", DPL, s. 264.
1031
Rom. 15/21, 22; Kor. 1 15/45.
onla ra mensu p olanlarn o n larn temsil etti kleri eye aidiyetlerini

ka nlmz olarak belirler. B u tarz, "Adem' d e", "Mesih'de" olmak
eklindeki formllerle ifa d e edili r. Birinci - i kinci Adem ebedi,
dalistik prensipleri ya da birbirlerine m u halif varolu tarzlar n
.
deil, kurtulu ta rihinde iki farkl d u ru m u ifade ederler. Kurtu lu
ekonomisind e, Adem birinci, sa i kinci ya da sonuncu d u r. Bu yz
den de, sa ncesi insanlar, biri ncisinin benzerinde olduu gibi,
sa'ya inananlar da i kincisinin benzerinde o lacakl a rd r. Biri ncisinin
topra ktan, dnyevi, lml o lmas, g nahn haki miyetinde bu
lunmasnn bir sonucu olara k ona tabi olanlar n ayn zellikleri
tamalar gibi, i kincisinin semavi, lmsz, gnaha hakim ol mas
gibi zelliklerine ona uyanlar da sahiptir1032 .
Adem-Mesih ayrm n n bir benzeri d e, Musa-sa ayr mnda g

r lr. Pavlus; Musa'y sa i l e sei lmi kurtarc olarak karlatr
maz. M u sa, kurtarc d eil, herkesi mahkum eden Yasa'nn temsil
cisidir 1033 . Bu yzden de M esih, yeni Musa olarak deil, ikinci
Adem olarak isi m lendirilir1034 .
B. ESKATOLOJ-KRSTOLOJ LKS
Pavl us' u n eskatolojisini Yahudi eskatolojisinden ayran temel

fa rkllk, onun eskatolojisinin kristolojik bir zellik tamasd r. Bu,
onun a n laynn bu d nya n n sonunun yakn olduu uuruyla
deil; M esih'de daha nce ortaya kan ve i l eride gere klemesi
beklenen kurtu luun tek bir kurtulu o l mas dncesiyle belir
lendii anlam na gelir. nananlar imdi bile, hem h ayatta, hem
lmde, hem bu ve hem de gelecek d nya da Rabbleri olan Me
s i h'e a ittirler 1035 .
1032 Ridderbos, Poul:An Outline of His Theology, s.60-61;543-44.

1033 Pavlus'un olmad hususunda genel kabul olan braniler'de, Musa-sa kar
latrmas yaplr. Buradaki karlatrmann konusu, Musa'nn Tanr tarafn
dan yaplan, sadk bekisi iken, Mesih, evin zerinde hakim olan sadk hiz
metkardr. Musa, daha sonra sylenecek szlere tanklk etmek iin vardr.
braniler 3/2-6.
1034 Sanders, Poul ond Polestinion Judoism, s. 512.
1035 Ridderbos, Poul:An Outline of His Theology, s.3 13.
Pavlus' u n eskatolojisi, Mesi h-eskatolojisidir; tarihe ya klam

ise, Mesih'e imandr. Bu yzden kristolojisine bu ekildeki bir
ba k, bir ekilde Pavlu s' u n eskatolojisi ile kristolojisi arasndaki
iliki n i n ayr l mazln gsterir1036 . Bu ayrlmazlk, kristolojisi n i n
eskatolojisinden kaynaklan mas yerine, eskatolojisinin fon ksiyo
nel bir kristolojiye daya nmasnda, zellikle d e, Ta nr' n n n i hai
yargsnn yerine geti ricisi o larak, Mesih'in rolnde ra hatlkla g
rlebilir1037 . Mesih'in bu zelliini ifade etmek iin Pavlus,
Si noptik nciller' d e yaygn bir kullanma sahip olan, nsan Olu,
sfat n ku llanmad gibi, ona denk olan d nce ve i maj lar da
kullanmaz. Mektuplarnda Eski Ahit' i n Rabb' i n Gn'ne dair
teofonik gelenekler, yeni anlamlar kaza nr ve bu anlamla r Rab sa
M esih'e hamled i l i r. Burada, Rab kavram, messiya n i k a nlamda
Tan r'dan sa Mesih'e kaya r.
Pavlus' u n eskatolojisinin merkezi zellii olan Mesih'in l ler

den diril mesi, tamamen teoloj i k bir beyand r. Bunun byle oldu
u, Mesih'in diri l iinde Tanr' n n aktif old uu n u n syle nmesiyle
delillendirilebilir. M e ktuplard a birok yerde, sa' n n diriliinin
sorumlusu olarak Tanr'd a n 1038 sz edildii gibi 1039, her ey M e
sih'in haki miyeti altna ve rild ikten sonra, her eyi Baba'ya tabi
klaca n ifade etmesi d e b u n u n bir ifadesi olarak kabul edilebilir.
C. PAVLUS'UN KU LLANDIGI ESKATOLOJ K DL
Pavlus' u n eskatoloj i k retisi ndeki ze l li kle Parousia ve ona

bal olara k lm ve lleri n d i ri lii a nlaylarndaki deiikli klerin
ya n sra eskatol oj i k d ilinde d e d eii kler yaan r. Eskatoloj i k
d i lindeki bu d eimeler, ksmen yazld yeri n artlarnn
d eimesi sebebiyled i r. E skatoloj i k mesaj n a ktarmak ve onu
a n la lr klma k iin mevcut dili ku llanr.
1036
Mesih'in gelii ve zaman dolunca Tanr'nn Olu'nu gndermesi gibi ifadeler
eskatoloji-kristoloji ayrlmazlnn birer rneidirler. Ridderbos, a.g.e., s . 49.
1037
Richard N. Longenecker, "Paul's Early Eschatology", NTS, vol. Xlll, 1985, s.
89-90.
1038
Sel. 1 1/9-lO;Kor. 6/14, 15/15; Kor. 1 1 4/14; Gaf. 1/1; Rom. 4/24, 10/9.
1039
Krietzer, "Eschatology", DPL, s. 265.
Rabb' n m uzaffer dn, yaln zca Korintlilere /. Mektup ve Se

laniklilere /. Mektup'ta rcapoota (parousia) o la rak tasvir edili rken,
Korintlilere il. Mektup 4/14 ve Filipe/ilere Mektup 3/20' de farkl
dille tasvir edilir. Selaniklilere /. Mektup ve Korintlilere /. Mektup
lm iin edebi bir ifade olan, KOLaw (koymao) kullanlrken,
Filipelilere Mektup 1/23'de onun yerin i avAuw (anluo) alr.
8avto ( thantod)kelimesi Selaniklilere /. Mektup'ta hi yer
a l mazken, Korintlilere /. Mektup'de ok sk olara k kullanlr.
M esih'in d i ri lii iin kullanlan AvLOTE:L (anistemi) gelecekte
gerekleecek olan d irili iin hibir yerde kullanlmaz. isa'nn
diri l iine gndermede kullanlan egeyro fEyE:Lpo) Korintlilere /.
Mektup lS'te on be kez kullanlrken, Se/aniklilere /. Mektup'ta
ya l nzca bir kez kullan lr. Bunlard a n Pavlu s' u n eskatolojik dilinin
sta nd a rt olmad , dolaysyla da ka rma k olduu sonucuna
ulalabilir1040 ya da bu fa rkl kavramlar ve fa rkl a n latm
tarzlarnn kullan lmas bir a n lamda, gelecein gizli olmasndan
dolay kesin o la ra k tanmlanmalarnn imka nsz olmasndan
kaynaklanyor o la rak d a anlalabilir.
Eskatolojisinde a poka liptikten, kozmik u nsurlara va rncaya

kadar uzanan kavra mlar kullanan Pavl us' u n eskatolojik dilinin
kaynaklarnn bir ksm Ya hudi a pokaliptik metinler, bir ksm ise,
helenistik merkezl i, d ierleri ise Ya hudi - H ristiya n a pokaliptik
geleneinden kaynaklanr. Bunlar, elimizedeki mevcut metin
lerden karma k mmkndr 1041 .
1040
Baird, "Pauline Eschatology in Hermeneutical Perspective", NTS, 324.
1041
Yahudi apokaliptiinde benzeri bulunanlar, Rabbin gelii, Mika 1/3; ba
melek, iV Ezra 4/36; Trompet, iV Ezra 6/23; bulutlar, i l Enok 3/1; Sel . 1 5/5,
Rom. 13/13'daki k oullar, Qumran lQM'y hatrlatr; Rabbin gn sem
bol, Amos 5/18 ve Zek. 14/l'de ve Mesih'in tahtnn nnde grnme Enok
62/3-5'de grnr. Baird, a.g.m., NTS, 324. Helenistik kullanmlar Kor. il 5.
blmde yer alr. Ruh'un bedenden ayrlnn sembolik ifadesi olan, plak
lk, Nag Hammadi metinlerinde vardr. plaktan korkmak, bir Yahudi kulla
nm olmakla birlikte plak bedensiz ruh, Plato ve Philo'da vardr. Pavlus'un
erken Hristiyan apokaliptiinden alnm kullanmlar iin, Sel. 1 5/l'deki "ge
ce beklenmeden gelen hrsz" (Matta 24/43, Vahiy, 3/3) kullanm rnek ola
rak verilebilir. Kor. il 5, Davies tarafndan Yahudi kavramlaryla temellendi
rilmeye allm, J .N . Sevenster tarafndan ise farkl anlaml helenistik ter-
Pavlus, sona dair, ak ve basit bir a pokalipt i k resme sahip

deildir. D i l i d kaynaklardan alnmtr ve tutarl dei ldir.
lmden sonraki hayata dair fa rkli bir helenistik doktirini yoktu r.
Bu tr kavramlar artranlar ise, fa rkl ve Yah u d i a pokaliptik
unsurl a rl a lekelenmitir.
minoloji kullanld gsterilmi, Bulttman d a pasajn hellenistik kullanm

betimlemitir. Baird, a.g.m., NTS, 324. Bkz.Oavies, Paul and Rabbinic
Judaism, s. 308 v d ; Bultmann, TNT, 1, 201 vd.
SONU
H ri stiyan tari h i iindeki yerine ramen, Elilerin leri ve kendi
mektuplar dnda, hakknda tari h i d iyebileceimiz miladi birinci
yzyla ait hibir kayna kta bi lgi bulunmaz. Pavlus'un hayatna dair
sylenen ve bu iki kaynak d nda ye r alanlar ise; speklatif ve
efsanevi bir zellik tarlar. H ayat hakknda bilgi ve ren iki kayna k
tan biri olan Elilerin leri' nde nakledilenler ise, mektuplardan
sonra e n eski kaynak olma itibariyle bir ayrca l a sahiptir. Yoksa
mutlak anlamda gvenilir bir kaynak old uu anlamn a gelmezs.
n k metnin yazar o la ra k kab u l edilen Lu ka, Pavlus'la ilgili ola
ra k yazarken ok ra hat davra nr. Hatta bazen onun Pavl u s hakkn
da yazd kla ryla Pavlus'un mektu plarnda yer a lanlar a rasnda
cidd i tutarszlklar ok ak bir ekilde gr n r.
Ya hudi bir a nne- babadan doan Pavlus, yetime dneminin

tamamna ya kn bir ksmn, Ya hudi d i n inin merkezi konumunda
olan Kuds dnda geirmitir. Yasa'ya bal kat bir Yahudi olarak
yetimi olsa bile, (Yahudi ol maya n ) milletlere (gentil) kar daha
ak ve Ya hudi lii onlar a rasnda yaymaya hevesli biridir. Bu zel
liiyle Kuds Yahudi toplumundan fa rkllk gsteren bir d iyaspora
Ya hudisid i r. Bir d iyaspora Yahudisi olmann izleri n i zellikle H ris
tiya n olduktan sonra, kurtuluun milletleri kapsayacak kada r ge
niletilmesi tavrnda gr l mesi gibi, srekli o larak zerinde tar.
Ayrca Pavlus, genel ze l lii dou-bat kltr ve din lerinin kar-
!amas ve k a rmas olan he lenist i k b i r dnemin i n sa n d r. Bu

dnemin onun hayata baknda ve yaad olaylar okumasnda
bir etken olduu da - ar olmamak kayd yla - genel olarak kabul
e d i l i r.
sa'nn kendisine gr n me siyle Pavlus, bir dnm yaar. sa

taraf nd a n, mil letlere eli olara k grevlendirildiine kesin olarak
i n a nr. Bu dnm, yeni bir d i n le deil eski d i nin, yaad klar
bala m nda yeniden yoru m l a n masyla sonulan r. Bunu, dnm
sonu nda ulat noktay hep eskiden hare ketle akla mayla a
lmasndan, Ya hudi ve ferisi o l makla v nmesinden, fa rkl kulla
n m lar olsa da, Yasa'ya kar tavr ndan karmak mmkndr.
Hayata bak ve d i n a n lay, gem i birikimlerinin yard myla,

kendisine grnen, bylece bir a n lamda iinde bulunduu sknt
lardan onu kurtaran sa' n n yaadklar zerindeki yoru mundan
kaynaklanma ktadr. Din a n lay n n merkezinde, sa' nn yaad kla
r ve kendisine grnerek o n u milletlere eli olara k grevlendir
m esiyle sonulanan kendi yaa d klar yer almaktadr.
H ristiyanlk hakkndaki bi lgileri nin, d nyevi ol mayan vasta

lardan kayna klandn iddia eder. Kayna klarndan dolay bu bi lgi
ler, ta n rsal bir zellik tar; b u yzden de, bu bilgilerle u latn
d nd sonularn sorgu l a nmasn hibir zaman ka bulle nmez
ve ka r eletirile ri, beeri kayna ktan geldiin i d nd iin d e
kmser. Oysa, y llarca taki bata uratt insanlar hakknda hi
bir bi lgiye sa hip olmamas m m k n dei ldir. stelik, yaad
tecr benin a rkasndan H ristiya nlardan, ke ndisinin ismen na klet
tii Hana nya i l e tanr ve Kud s'te Yakup ve Petru s'la on be gn
bir a rada kalr. Barnaba ile birlikteli kleri ise, daha uzun bir dnemi
kapsar. Bu birlikteliklerden, sa ve retisi hakknda bi lgi edin mesi
m m knd r. Zaten, durumun byle old uu baz eyleri kendisin
den nceki H ristiya n lardan aldn ifade eden, "a ldm verdim"
eklinde bir d i l i kullanmasndan d a kolayl kla a n lalabilir.
Yaad tecrbe ile ilgili yoru mlarnda, ke ndi katklar da ol

makla birlikte, bu yoru mlarl a ilgili olarak Yahudi ve helenistik
kaynaklar bulmak d a mmknd r. Bu kaynaklarn, onun yaadk-
SONU 359
larn ifade etmesinde en azndan kavra m d zeyinde etki li olduk

lar genel olarak kabul gr r. Pavlus' u n yaad -yetitii orta mn
ve edi ndii bi lgi birikimin, sa' n n kendisine gr nmesinden itiba
ren yaad klarn yoru mlamasn salayaca k salkl bir dnme
orta mnn olmasn gerektirmekted i r. Bu ortam , onun hayatnn
'kayp yllar' o la ra k isimlendi rilebilecek olan y l n geirdii
Arabista n'da bulmu olmas m mkndr. Bu ylda yaadklar
n , sahip old uu birikimle akla maya ve a n lamlandrmaya a lt
n dnmek uygun gr n mektedir. Ancak, yaad klarna dair
bu tutarl temellendirme a basnn, konjonktre! olan mektupla
rnn tutarszlklar ve elikiler tamalarndan dolay tam olara k
on lara ya nsmad d nlebilir.
H ristiya nlk hakkndaki bi lgi kaynaklarnn ta nrsa l l na dair

yaklamnn bir d ier sonucu da, kend isinin sa Mesih taraf ndan
milletlere havari olara k gnderild ii inancnda grlebilir. i sa' nn
ilk tabileri olan Ya hudi - H ristiyanlar tarafndan kabul edilmese ve
eletirilse d e, Pavlus bu konudaki iddiasn srd rmek iin her
trl savun maya bavurmaya hazrd r. Hatta, sa'y d nyevi haya
tnda ta nmann havari l i k iin gerekli o lduu ve Pavlus'u n ise, onu
d nyadayken hi grmed ii e letirilerine kar, havariliini sa
vu nmak iin sa'y d nyevi o larak ta nmann nemli olmadn
syler. Ancak havarilii hususundaki kendi vurgusu ve havari ola
ra k atanma tarznn d ierlerinden fa rkl olduuna d a ir srarlarna
ramen, Pavlus'un bu iddias Kuds'teki merkez H ristiya n cemaat
taraf ndan h ibir zaman kabul edilmi gr nmekted ir. Bu kabul
edil memilik, Pavlus'un, dolat her yerde takip edilmesi ve
kendisinin de mektu plarnda srekl i olarak Kuds cemaatine y
nelik atflarnda ve onlar nezdinde meru l u k araylarnda grle
bilir.
i sa' n n kendi yaad klar ve Pavlus'a gr nmesi, onun ncil an
laynn zn oluturur. sa'y ve onun ya adklar n n Pavl us'un
kend i yaadklar ve gemi birikimi szgeci nden geerek mesaja
dnm hali olan ncil, yazl b i r metin deil, Ta nr' nn sa vas
tasyl a gerekletird ii/ge rekleti recei kurtuluun mesaj
d r/mjdesidir. H ristiyanlk hakkndaki bi lgi kaynann tanrsal
oluunu vurgulad gibi, ncil'inin d e kayna itibariyle tanrsal

olduunu syler. Kendisinin tebli ettii ncil, gerek ncil'd ir. Bu
yzd e n, hibir kimse onun aksini iddia edemez ve onu yok saya
maz. H atta melekler bile, o n u n ncili'nin aksine bir incil getirme
hakkna sahip deild irler. ncil'i kurtulu mesaj n tar ve kurtulu
tari h i n i n gizli plan, onunla aikar hale gelir.
Ta nr'nn sa vastasyla gerekletird ii/gerekletirecei kur

tuluun mesaj olan ncil'i kabul imandr. Bu mesaj, sa' n n l p
d irilerek kazand Rab sfat n n kabu l n d e iermektedir. Bu
yzden de iman, Rab sa Mesih'in ldnn ve ller arasndan
d i ri ldiinin ka bul edilmesidir. Bu kabul, H ristiya n oluun ve H ris
tiya n ln bir d i n olarak mevcud iyeti nin temel artdr. man, te b
lile yani mesaj iitmeyle elde edilir. Bu yzden de, iman ve hava
ri l i k birbirinden ayrlmaz bir zellik a rzeder.
sa'nn kendisine gr nmesinden sonra bir dnm geirmi

olmas na ramen, Pavlus' u n nceki tanr a nlaynda her hangi bir
d eiiklik olmamtr. O, yine tek, her eyi n yaratcs, insanlar
yarglayan ve onlara kar sevgisi d ier tavrlarna baskn olan Tek
Tan r'd r. Deiiklik, Yahudi leri n tanrs olan ve yalnzca o n lar
ku rtarmay hedefleyen bir tanr a nlayndan tm insanlar kur
ta rmay hedefleyen, bunun iin denmesi gereken kefaret olarak
kendini olunu feda etmekten ekinmeye n bir tanr a nl ayna
gei ve tanr'nn yarglama fon ksiyonuna Mesih'in ortak olmas
d r. Ancak, kendi iinde skntlar dou racak ifadeler olsa da,
Pavlus m e ktuplarnda ta nr' n n tekliini mu hafaza etme hususun
da byk bir gayret gsterir.
Pavlus' u n btn tecr besi nin ve onun ifadesi olan d i n a nlay

nn te melinde Ra b sa M esih otu rmaktadr. sa' n n lmesi ve
dirilmesinin ka bul imann ierii ni oluturduu gi bi, imann nes
nesini de Rab sa Mesih o luturmaktadr. Pavlus iin sa, Mesih'tir.
sa, Rab ismi gibi Mesih ismini de d irili sonras kaza n m tr. An
cak, mesi h Yahudile rin bekled ii gibi, onlara siyasi zgrl kleri n i
geri vererek eski d nyevi ihtia m larn kaza ndracak siyasal grevi
olan bir mesih deildir. Bu mesih, insan gr nnde olmakla
SONU 3 6 1
birlikte, yalnzca insan deil, Tanr'yfa ayn zden olup; bu zelli

inden, insanlarn kurtuluunu gerekletirmeyi isteyen Tan r' n n
planna uygun olara k syrlara k ha zerinde armha gerilmeye
raz olan biridir. Tan r'n n bu isteklerine gn l l o la rak boyun
emesinden dolay, Ta n r onu her eyin stnde olan bir sfatla,
Rab sfat i le m kafatlandrm tr. Bununla, yeryzndeki her ey
zerinde hakim olmas salanmt r. Rab kavra m , kken ve kulla
n m itibariyle kendisinden nceki Yahudiler ve H ristiyanlar tara
fndan bilinmekte ve kullanlmaktadr. Ancak, Pavl u s' u n kavra m
s a i in kullan ekli o n lardan farkldr v e sr d inlerinin ac eken,
len ve d i rilen kurtarc zelliine sahip tanrlarn artrmakta
d r. Rab kavram ve Ya hudiler taraf ndan kullanlan ve Ta nr'yla
ya kn i likiyi ya da onun tarafndan belli bir grev iin seilmeyi
ifade eden Tan r Olu kavram hususunda - bu kavra m la rla ifade
edilen kiinin Ta n r olmad na dair- Pavlus' u n ok dikkatli dav
ranma mas yznden kendisinden sonra gelenler bu kavra m larn
kullanld kimseyi Ta n r'yla eitlemiler ve sa M esih' i ontolojik
olara k Tan r'yla ayn statye yerletirmiler; bylece d e sa'y
daha sonra gelien teslisi n bir unsuruna dn trm lerdir.
Pavlus'da teslisi artracak kullanmlar olmasna ramen, bu
unsurun birbirinden ayr olduunu ortaya koymaya ynelik bir
gayret iinde d e olmutur. Ancak, bu hususta ok dakik olmamas,
kendisinde teslis d ncesi n i a raya n la ra gere ken ma lze meyi ve
recek bir ortam hazrl a mtr.
Pavlus' u n sa a n lay, gnah ve Yasa'ya bakyla yakndan i li

kilidir. G nah, Adem'in Tan r'nn szn d i n lememesiyle yery
zne girmitir. Ancak, ister bu gnah n i rsi bir ekilde sonraki
nesle gemesiyle -as17 gnah aritran bu ya klam Pavlus'da
yoktur, anca k, her konu da o lduu gibi, bu ekilde yoru mlanmaya
msait meti nler bulma k da mmkndr- isterse, ahsi gnah la ry
la bu gnaha ortak olmalar n n bir sonucu olsun, btn insanlar
g nahkard r. Bu g nah d uygusunu uya ndran ise, Musa'ya verilen
Yasa'd r. Yasa, gnah d uygusunu uyand rdndan insanlar gna
hn, onun sonucu olan lmn ve yeryznde hakim olan d ier
gleri n klesi haline getirmi ve insa n larn bu klelikten kurtul -
362 PAVLUS HI RSTYANLIGINA GR
masn salayamam tr. Zaten Yasa, bu grevi yeri ne geti rme

kapasitesine sahip de d eildir. nk o, kurtarmak iin d eil,
gnah d uygu sunu uyandrarak insanlarn gnah iine batmalar ve
gnah'n hakimiyetinden kurtu lmak iin Mesih'in lm ve d i rili
iyle gerekleen kurtulu yolundan baka bir yol u n olmad n
kabule hazr hale gelmeler iin ve ril mitir. Tan r, olu olan sa'y
Yasa'n n yerine getiremed ii yeryzndeki gnah ve onun sonucu
olan lmn hakimiyetinden insanl kurtarma grevin i yerine
getirmek iin gndermiti r. Pavlus, yer yer Yasa' n n kutsa lln, iyi
oluunu ve tanrsal kaynakl oluunu ka bul etse de o, kurtu luun
gereklemesiyle sonulanan yolu hazrlama a nlamnda grevi ni
tamamlamtr. Yasa' n n iki konuda sona erdiini d nr. Onun
iin, kurtulua gtren bir yol olarak Yasa, sa' n n a lternatifi de
ildir. Bu anlamda sa, Yasa' n n sonu d u r yani, Yasa sa' n n hazrla
ycs olma grevini ye rine getirmi ve ilga edil mitir. Mil letlerle
Ya hudiler arasndaki ayrm devam ettiren emirler hususunda da
Yasa geerlilii ni yitirmitir. Bu ayrmlar ko nu alan eri e mirler
d e Pavlus'a gre ilga edilmitir. Snnetle, yeme- ime ile ilgili
e mirler artk geerli d eild i r. Kurtulu yolu olma bakmndan ve
m i l letle rle Yahudi ler arasndaki ayrl a sebep olan ks mlarnn
ilga edildiini sylemesine ramen, H ristiya nlarn davra nlarnda
uyulmas gereken bir l olma a n lamnda Yasa, hala geerliliini
srd rmektedir. Ayrca Yasa'ya ka r tavrlar sebe biyle, onu ge
ersiz sayyor olduu sulamalarna karlk, Pavlus zaman zaman
da, Yasa' nn emirlerinin ye rine sevgiyi koyarak, onu geersiz say
m a k yerine onu yeri ne getird iini de syler.
Pavlus' u n Ya hudi Yasa's hakkndaki yaklamlar h u susunda

ya p l m aya allan bu tasnifle, onun konuyla ilgili tavr net olarak
ortaya konulmu olmama ktadr. Mektu plarn yazlmasnn sa
vunmaya yne l i k olmasndan dolay, konunun, Pavlus' u n a n lal
mas en zor ta raflarndan biri n i oluturd uuna dair Pavlus'u a ra
tranlar arasnda genel bir uzlama vard r.
H ristiya n lar sa Mesih'in yaad klarnda ona kat la rak, onun

gibi gnah karsnda lerek, gnahn haki miyetini ortadan ka ld
rr ve bylece kurtuluu gere kleti rmi olurlar. sa Mesih'in ya-
SONU 363
adklarna katlma ise, a ncak vaftizle gerekleir. H ristiya n vaftiz

suyuna d a lmakla, sa'nn lmesi ve l ler d iya rna in mesi, sudan
kmakla da, onun ller a rasndan kalkmas ve her eye hakim
olmasn gerekletirmi olur. Vaftizle insanlar H ristiyan olur ve
yeni bir dnemin a la met- i farikas olan Ruh'u a lrlar. Vaftizde
gerekletirilen fi ler, bizatihi bir etkiye sahiptir ve onu a la n ze
rinde bir dnm gerekletirirler. Vaftiz olan k imse, l mesi ve
dirilmesiyle gnah ve er gleri alt eden M esih'e vaftizle katld
ndan, gnahn ve yeryzndeki d ier glerin hakimiyetind en
kurtu lur. Ancak, bu nihai bir k u rtulu dei l di r. n k, gnah ve
onun sonucu olan lm hala varln devam ettirmektedir. Bun
lardan mutlak kurtulu, sa M esih'in ikinci geliinde gereklee
cektir.
Bala ngta sa'nn hatrasn ca n l tutmak maksadyla kutla nan

Evha ristiya, Pavlus'da yeni bir yorum ve ye ni bir anlam kazanr.
nananlar, sa' nn eti olan ekmei yed ikleri ve onun ka n n olan
arab itiklerind e, onuna kat lrlar. Evharistiya ile inananlar yal
nzca sa Mesih'le d eil b i rb i rlerine de katlrlar. O, sa Mesih'in
gnahn ka r l nda kefaret olarak lnn semboldr. Bu
yzden de, ona kat lanlar sa Mesih'in lmnn kurtarc etkisine
katl m olurlar. Evharistiya da sakra mental bir zel lie sah iptir.
Uygu lanmas srasndaki ya n l davra nlar kt sonulara yol
aar.
Hem vaftiz hem de Evha ristiya, kendilerine eklen benzeyen

ve Ya hudi kaynakl olan ncl lere sah iptir. Ancak, nceki uygula
mala r, tam olarak Pavl us' u n ykledii a n lamlara sahip deildirler.
Pavlus' u n a n la m land rd ekliyle bu ayi n lerde gerekletirilen
fi iller, bizatihi bir etkiye sahiptir ve o n.lan ya panda bir deiiklie
sebep olma bakmndan sr d inlerinin uygu lamalarn andrmakta
d rlar. Pavlus ve sr dinleri a rasnda benzerliin olduu eklindeki
ya klam, sr ayi nlerinde kurtu luun gerekletii ve Pavl us'un
yaad yerlerde bu tr sr din lerinin yaygn olarak bulunduu
bilindiinde daha da gl b i r hal almaktadr.
Pavlus' u n Yasa' n n geersizliin art ra n - bazen gerekten

da o a n l a m a gelen- ifadeleri onun d avra nlarnda bir l gzet
medii sulamasna maru z ka lmasna yol amtr. Sulama kar
snda Pavlus, Yasa'y geersiz saymakla birlikte, d avra n lard a bir
lszln olduu anlamna gelmediini ortaya koymaya a l
r. Mesih'in gelii, lmesi ve d i ri lmesi ve kendisine katlara k onun
yaa d klarn yaayan insa n la r, yeni bir va rl k haline gel m ilerd i r.
Bu yzden eskinin ltleri, ortada n ka l m olup onun yeri n i yeni
ltler almlard r. Bunlar, Rab sa Mesih, onu gren ve kendisi
ne l alan Pavlu s, yen i dnemin hakim u nsuru olan R u h, vicda n
v e rf gibi, yeni dnemin ahlaki kstaslard r. Ancak yeni ltlere
ramen, Pavlu s Eski Ahit'i ve zelli kle de On E m i r' i n bir kriter
olara k varl n d evam ettird iini szleriyle ortaya koyar.
Rab sa Mesih'in geliiyle yen i bir d evir ve inananlarn kurtulu

u balam o l makla birlikte, kurtu lu tam anlamyla sa Mesih'in
i kinci gelii nde (parousia) gerekleecektir. Bu bir anlamda d n
ya n n ve ayn zamanda d a tarihin sonu olaca ktr. Pavlus, bu i ki nci
geliin ok yakn bir zamanda gerekleecei ni dnmekted ir. Bu
yzden de, ina nlar sonun ya kn oluuna uygun olarak davra n ma
ya tevik eder. Sonun ya kn oluuna dair Pavlus'un ka naati, o n u n
d nce tarznn tamamnda ya nksn bulur. nananlar g n a h
ilemekten alkoymaya al r, n k gelmesi ya kn olan Tanr' n n
Kra l l 'nda gnahkarlarn v e a hlakszlarn paylar olmayacaktr.
Son geldii nde sa her eye hakim olacak; tm gler gerek

a nlamda hakimiyetlerini yitirecek ve son olarak d a, lm ortadan
kal kacaktr. l ler r meyen gksel beden lerle d iri lece k, d iri
olanlarn bedenleri ise gksel bedenlere dnt rlecektir. sa
Mesih, hereyi hakimiyeti altna a l d ktan sonra, ya ni Mesihi Kra l l
' n yani, Ta nr' n n/Ta nr Kral l' n tam olarak hakim kld ktan
sonra, onu Ta n r'ya teslim edecek ve kendi Rabb'l da bylece
sona erecektir. Bu, Mesih' in i l k geliiyle balaya n ve ikinci geliiyle
her yerde Ta n r'n n Krall' n n tam olara k hakim o lmasyla ta
mamlanan tarihin sonud u r.
BBLYOGRAFYA
A Dictionary of Christ and Gospels, ed. James Hastings, Edinburg
1908, 1-11.
ADAM, Baki, "Yahudiliin Hristiyanla va islam'a Bak" Dinler
Tarihi Aratrmalar I, Ankara 1998, s. 152.
--------------, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, Pnar Yaynlar, s
tanbul 1998.
ALEXANDER, B. D. The Ethics of ST. Paul, James Maclehose and
Sons, Glasgow 1912 .
ALEXANDER, L. C. A., "Chronology of Paul", DPL, s. 115-123.
ALEXAN DER, M . A., The Ethics of St. Paul, Macmillan and Co. Ltd.
Landon 1910.
AL-FARUQI, lsmai'I Ragi, Christian Ethics, A Historical and
Systematic Analysis of lts Dominant ldeas, Montreal, McGill
Un iversity Press, Netherlands 1967.
AMIOT, Franois, The Key Concepts of St. Paul, Herder,
Freiburg/Nelson, Edinburg-London 1962.
ANGUS, S., The Environment of Early Christianity, Charles
Scribner's Sons, New York 1914.
--------------, The Religious Quests of The Graeco-Roman World,
Johl) Murray-Albemarle Street, Landon 1928.
ARNOLD, C.E., "Letter to the Ephesians", DPL, s. 238-249.
ARSLAN, Ah met, Felsefeye Giri, Vadi Yaynlar, Ankara 1994, s.
17/23.
ARSLAN, Hsamettin, Epistemik Cemaat, Bir Bilim Sosyolojisi De

nemesi Paradigma Yaynlar, stanbul 1992.
ARTZ, Frederick B., Orta alarn Tini, trc. Aziz Yardml, dea, s
tanbul 1996.
AU FSTIEG und Niedergang Der Rmishen Welt, (ANRW), Walter
De Gruyter, Berlin, Tei l : Principat, Bant 26: 2 Teilbantd, New York
1995.
AUNE, D.E., "Greco- Roman Relgions", DPL, s.792.
BACON, Benjamin W., Jesus and Paul, The Macmillan Company,
New York 1921.
BAIRD, William "Pauline Eschatology in Hermeneutical
Perspective", NTS, 1970-7 1.
BARCLAY, J. M. G ., "Jesus and Paul", 492-503.
BARELVI, Mahmud, /slam and World Religions, lslamic
Puplications Ltd . Lahor, Pakistan 1983.
BARLEY, John W., The Firs and Second Epistle ta the
Thessalanions, "l ntroduction".
BARN ETT, P.W., "Apostle", DPL., s. 45-51.
BARRETT, C. K., Paul An lntroduction ta His Thought, Geoffery
Chapman, London 1994.
BEARE, Francis W., The Epistle to the Colossians, lntroduction,
tB., x .
BEKER, J . Christian, "Paul's Theology: Conisistent or
l nconsistent", NTS., vol. 34, 1988, s. 364-377.
--------------, Paul The Apostle, Fortress Press, Philadelphia 1984.
--------------,"The Method of Recasting Pauline Theology: The
Coherence-Contingency Schema as l nterpertive Model", SBL Seminal
Papers, 1986, 596-600.
--------------, The Triumph of God, The Essence of Paul's Thought,
tr. Loren T. Stuckruck, Fortress Press, Minneapolis 1990.
BERKHOF, Louis, Systematic Theology, Cox & Wyman Ldt, London
1976.
BLAKE, Everett C., & Anna G. Edmonds, Biblical Sites in Turkey,
SEV Matbaaclk ve Yaynclk A.., Ninth Edition, stanbul 1998.
BBLYOGRAFYA 369
BLASER, Peter, "Law",

BOX, G. H., "Pharisees", ERE., IX, 831 -36.
--------------, "The Jewish Antecedents of The Eucharist", JTS., v. 1 1 1,
1902.
--------------, "The Jewish Antecedents of The Eucharist", The
Journal Of Theologica/ Studies, Vol. 1 1 1, 1902.
BRANDON, S. G. F. (ed), A Dictionary of Comperative Religions,
Weidenfeld & Nicolson, London, 1970.
--------------, 11 Apocaliptic Literatr" , DCR ., s. 90.
--------------, "Apocal iptic Literatr", DCR., s. 90.
--------------, "Eschatology", DCR., s. 262.
--------------, "Kyrios", DCR, s. 403.
-------- ------, "Orphis m", DCR., s. 481-482.
--------------, Savior God, Manchester University Press, London
1963
BRAUCH, Manfred T., "Perspectives on 'God's righteousness' in
recent German discuss", Sanders, Paul and Palestinian Judaism iin
de, s. 523-42.
BRING, Ragner, "The message to the Gentiles, A Study to the
Theology of Paul the Apostle", ST, v. 19, AAR. Hus C, Den mark 1965.
BRUCE, F. F., "Pa ul in Acts and Letters", DPL, s. 679-692.
BULTMANN, Rudolf, Theology of New Testament, I, ET by K.
Grobel, New York and London1988.
--------------, "History and Eschatology in The New Testament",
NTS., V/I, 1954-55,
--------------, Primitive Christianity in lts Contemporary Settings, ET
by R. H. Fuller, London and New York 1956.
BURGE, G. M., "Barnabas", DPL, s. 66- 67
BURKITI, F. C., Church and Gnosis, A Study of Christian thought
and Speculation in the Second Century, Cambridge University Press,
London 1963.
CAMPELL, Joseph, Bat Mitolojisi, trc. Kudret Emirolu, mge Ya
ynlar, Ankara 1992.
370 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G i R
CAMPELL, W. S., "Judaizers", DPL., s. 512-516.

CAVENDISH, Richard, "Kadim Mister Dinleri", P. 5., 1, 2, s. 152-
160.
CEVZC, Ahmet Felsefe Szl, Ekin Yaynlar, Ankara 1996.
CHILDS, Brevard S., Biblical Theo/ogy of the Old and New
Testaments, Fortress Press, Minneapolis 1993.
CLAYTON, G.H., "Eucharist", DAC, il, 373-377.
COLLNS, John J ., "Apocalyptic Eschatology as the Transcendence
of Death", Visionaries and their Apocalyses, Fortress Press
Phila delphia; SPCK, London 1983, s. 6 1-84.
COMPELL, R. J., The Life of Christ, D. Appleton & Company, New
York 1921.
CRAIG, Clarence Ttcker, The Begining Of Christianity, Abindgdon
Cokesbury Press, New York, Nashville, ts.
CULLMANN, Oscar, Salvation in History, SCM Press Ltd. London
1967.
DAVIES, Powell, The First Christian, Amentor Book, Published by
New American Library 1959.
DAVIES, W. O., "Ethics in The New Testament", IDP, i l .
DAVINSON, W . T., "God", ERE, VI, 252-256.
DAVIS, W. O., Pau/ And Rabbinic Judaism, Some Rabbinic
Elements in Pauline Theology, SPCK, London 1970.
DEANE, Anthony C. St. Pau/ and His Letters, Hodder and
Stoughton Ltd. London trs.
Dictionary of Apostolic Church, ed. James Hastings, Edinburg
19 18, 1-11.
Dictionary of Bibilica/ Theology, ed. Xavier Le'on Dufor, London
'
1970.
Dictionary of The Bible, ed. James Hastings, Edinburg 1963.
DOUGLAS J. O., (Revising editor) & Merrill C. Tenney (general
editor), The lnternational Dictionary of The Bible, Zondervan
Publishing House, Michigan 1963.
DUNN, James O. G ., "in Quest of Paul's Theology: Retrospect and
Prospect", SBL Seminal Papers, 1995, s. 704-721.
BBLYOGRAFYA 371
el-HADAR1, Hanacr Hasan, Trihu'l-fikr'l-Mesihl, Da ru's-sekate,

Kahi re 1981.
ELIADE, Mircae, "lkel Toplumlarda Gizli Kadn ve Erkek Topl uluk-
lar", P.S. , 1, 2, 1988, s. 133-151
--------------, Ebedi Dn Mitosu, mge Kitapevi, Ankara 1994.
--------------, mgeler ve Simgeler, gece Yaynlar, Ankara 1992.
--------------, A History of Religious ldeas, From Goutama Buddha
to the Triumph of Chistianity, The University of Chicago Press,
Chicago & London 1982, 1-111.
Early Christian Writings, Transleted by Maxell Staniforth, Penguin
Books, Baltimore 1968,
ERASMUS, Delilie Methiye, ev. Nusret Hzr, M. E.B. Yayn lar,
stanbul 1992.
ERBA, Ali, "Pavlus'a Gre 'Dirili' ve 'Ruhun l mszl ' Mese
lesi", Sakarya niversitesi lahiyat Fakletesi, 2001/2, s.7-22.
--------------, Hristiyan Ayinleri (Sakramenteri), Nn Yaynclk, s
tanbul 1998.
EUSEBIUS, The History of Church, Penguin Books, England 1988.
EVERETI, Charles Carroll, The Gospel Of Paul, Houghton, M ifflin
and Company, Boston and New York 1893.
EVERTS, J. M., "Conversion and Call of Paul", DPL, s. 156-163.
EWERT, Daid, A Genaral /ntroduction to The Bible, Michi&an
1990.
F. H. A., "Hellenism", El, Vlll, s. 290-303.
FARRAR, Frederic W., Life and Work of St. Paul, Cassel &
Company Limited, London, Paris & Malbourn 1891.
FINDLEY, G. G., "Law", DAC, 1 1 , 532-537.
FISHER, George P., Essays on The Supernaturel Origin of
Christiainity, Scribner, Armstrong & Co., New York 1877.
FITZMYER, Joseph A., Paul and His Theology, A Brief Sketch,
Prentice Hall, Englewood Cliffs, New Jersey 1967.
FLEMINGTON, W. F., "Babtism", IDB., I, 348.
FRASER, John W., "Paul's Knowledge of Jesus: i l Corinthians V. 16

nce More", NTS., XVl l, 293-213.
FRESMONTANT, Claude, Man Of Wisdom Saint Paul an d His The
Mystery of Christ, New York, Arper and Brothers; London, Longmens.
FRUED, 5., Totem ve Tabu, trc. Niyazi Berkes, Remzi Yaynlar, s
tanbul 1971.
GARAUDY, Roger, Filistin Ardu'r-risalet'l-ilhiyye (PALASTNE,
Terre des message divins), trc. thk. tak. Dr. Abdussabur ahin, Daru't
tras Kahire.
GOGU EL, Mourice, Jesus and Origins of Christianty, Volume /
Prolegomania to the life of Jesus, translated by Olive Wyon with an
l ntroduction by C. Laslie Milton, Harper Torcbooks/Cmoister Library,
New York 1960.
GOODENOUGH, Erwin R., with A. T. Kraabel, "Paul and The
Hellenization of Christianity", A Posthumous Paper, Studies in the
History of Religions, ed. Bentley Layton, E. J. Brill 1968, s. 23.
GORING, Rosemary, The Wordsworth The Dictionary of Belief
and Religions (OBR), W&R Chambers Ltd .Edingburg 1992.
-------------, "Escha tology" , DBR., s. 163.
-------------, "Salva tion", DBR, s. 455
-------------, "The Kingdom of God", DBR, s. 28.
-------------, "Mithra" , "Mithrais m" , DBR, s. 344.
--- ---------, "Orphic/Pythogorean Movemant", DBR, s. 364.
----------- -, "Paul, St", DBR, s. 396.
GOUDGE, L., The Theology of St. Paul, "Anew Commantary On
Holy Scripture, London.
GRANT, Michael, Saint Paul, Weidenfeld and Nicholsan, New
York, 1976.
GUIGNEBERT, Charles, el-Meshiyye, Neetuhu ve Tatavvuruhu,
Arapaya trc. Abdu l halim Muhammed, Daru'l - maarif, i l . bask, Kahi
re1988.
GUTHRIE D., and Martin, R.P., "God", DPL, 354-368.
BBLYOGRAFYA 373
GNALTAV, emseddin, slam ncesi Araplar ve Dinleri, sad. M.

Mahfuz Sylemez, Mustafa H izmetli, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara
1997.
GN DZ, inasi, "Cahiliyye Dnemi Arap Politeizmine Nebati
lerin Etkileri". Dinler Tarihi Aratrmalar, , Ankara 1998.
--------------, Din ve inan Szl, Vadi Yaynlar, Ankara 1998.
--------------, "Kuran'n nasara terimi zerine Etimolojik ve Tarihsel
Bir Yaklam", Mitolojii ve nan Arasnda, Ett Yaynlar, Samsun
1998.
H. E. G., "God", Jewish Encylopedia, New York and Landon,
Furkand Waganal l s Company, MDCCCCV, XI, 1- 15.
H ., H .Z., "Eschatology", El., V, 860.
H., M. S., "Hellenistic Jewish Literature", El., Vlll, s. 303-304.
--------------, "Hellenistic Jewish Literature", El., Vl l l .
HAFEMANN, S. J., 'Letters t o the Corinthians', DPL., s. 164- 179.
HANERLOGLU, Orhan, "Bilgi Kuram", Felsefe Szl, Remzi
Kitapevi, stanbul 1982.
HANSEN, G .W., 'Letter to the Galatians', DPL., s. 323-334.
HARMAN, mer Faruk, Barnaba ncili, Kaynak ve Muhteva A
sndan, Baslmam Profesrlk al mas, stanbul .
HATCH, William Henry Pain, The Pauline dea of Faith, in its
Relation to lewish and Hellenistic Religion, Harvard University Press,
London 1917
H ERZBEG, Arthur (ed), ludaism, George Braziller, New York 1962.
HNNELS, John R., The Penguin Dictionary of Religions, From
Abraham to Zoraaster, Penguin Books, New York 1987.
--------------, "Eschato logy (Biblical)" , DR, s. 117
H ini, Philip K., slam Tarihi, trc. Salih Tu, Boazii Yaynlar, s
tanbul 1989, 1-11.
HOBBES, Thomas, Leviathan, ev. Semih Lim, Yap Kredi Yayn lar,
i l . bask, stanbul 1995.
HOMEROS, Odysseia, Trke tere. Azra Erhat-A.Kadir, Can Yayn
lar, stanbul 1996.
HONIGMANN, "Nabatiler", A, IX.

H U RTADON, L. W., "Lord", DPL., s. 561
HYDE, Walter Woodburn, Paganism to Christianity in The Roman
Empire, U niversity of Pen nsylva nia Press, Philadelphia, Oxford
U n iversity Press, Landon 1946, s. 40.
lnterpreter's Dictionary of the Bible, ed. New York, Nashville, 1-11,
1962.
NC/, ncil'in ada Tercmesi, Yeni Yaam Yaynlar, stanbul
1994.
JACKSON, J. Foakes, and Kirsopp Lake, The Beginings of
Christianity, Macmillan and Co. Landon, 1920, Part 1 F. Hawthorne,
"Letter to Philippians", DPL, s.709.
JACOB, Xavier, sa Kimdir ? nci/'e Gre, stanbul 1992.
Jewish Encyclopedia, New York 1902.
JOHN W. Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: il Corinthians V. 16
nce More", New Testament Studies, 17.
JOSEPH, "Original Sin", EBT., 111
KARADENZ, zcan, Roma Hukuku, A. .H.F. Ankara 1974.
KASEMANN, Ernest, Perspectives on Paul, SCM Press Ltd. Landon
197 1.
Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve "ncil"), Kitab
M u kaddes irketi, sta nbul 1993.
KRAABEL, T., "The Disappearanca of The 'God - Fearers", Numen,
lnternational Review For The History of Religions, XXVlll/2, E .J.Brill,
Leiden, 1981, s. 103/126.
--------------, "The Disappearanca of The 'God-Fearers", Numen,
lnternational Review Far The History of Religions, XXVlll/2, E.J.Brill,
Leiden, 1981, s. 103/126.
KREITZER, L. J., "Eschatology", DPL, s. 253-269.
--------------, "Kingdom of God/Christ", DPL., s. 524-526.
KUTLUAY, Yaar, slam ve Yahudi Mezhepleri, A. ..F. Y, Ankara
1965 .
KNG, Ha ns, Judaism, trs. John Bowden SCM Press Ltd ., Landon
199 1.
BBLiYOGRAFYA 375
LADD, George Elden, and Peter Toon, "Kingdom of God", N/08, s.

568-569.
LEANDER, Paul and His Letters, Fortress Press, Philadelphia,
Pensnylvania, Fourth Printing, 1982.
LEBRETON, J ., "Jesus-Christ Ch ronologie", Oictionrie de la 8ible,
Supple'ment, Paris 1949, iV, 972-973.
LONGEN ECKER, Rchard N ., "The Nature of Paul's Early
Eschatology", NTS, vol. 3 1, 1985, s. 85-95.
LUKA, Elilerin leri, lncil, Yeni Yaam Yaynlar, sta nbul, 1998;
Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve "ncil"), Kitab Mu
kaddes irketi, stanbul, 1993.
LUTHER, A. B. "Gospel", DPL, s. 369-372.
LYALL, F., "Roman Law n The Writings of Paul -The Slave and the
Freedman", New Testamen Studies, Chambridge, 1970, XVll, 73-79.
MACCOBY, Hyam, The Mythmaker, Paul And The invention of
Christianity, Perennial Library, New York 1987
MACCULLOCH, J. A., "Eschatology", ERE., V, 373.
MACGREGOR, G. H ., "Principalities and Powers: The Cosmic
Bakcground of Paul's Thought", NTS, I, s. 17-28.
MACLEAN, A. J. "The Apostle Pa ul", D8H, ed. James Hastings,
--------------, "God", 08, s. 299.
MADLEINE, S., & J .Lane Miller, Harper's 8ible Oictionary, Harper
& Row, Publishers, New York, 1961.
--------------, "Altar", H80, s. 13-14 .
--------------, "Apostle", HBO, s. 27.
--------------, "Eschatology", H80, s. 171-172.
--------------, "Kingdom of God", H08, s. 367-368.
--------------, "Shalmane ser", H80, s. 667-668.
--------------, "Tarsus", H80, s. 727-72 8 .
MARTIN, Luther H ., "Why Cecropian Minarva? Hellenistic
Religious Syncretism as System", Numen, lnternational Review Far
The History of Religions, XXX, fas. s. 13 1-145.
MATHEWS, Shailer, "Messiah", DAC, il, 607-613.
MCARTUR, Harvey K., "Ethical Teaching of St. Paul".

MCCASLAND, S.V., "Sin, sinners", IDP, iV.
MCGRATH, E. Alister, "Justification", DPL., s. 5 15-523.
MCKENZIE, John L., Dictionary of the Bible, McMillan Publishes,
Landon, 1965.
MEEKS, Wayne A., "The Social Contex of Pauline Theology",
l nterpretation, s. 269.
--------------, The Writtings of St. Pau/, W.W. Norton & Company,
N ew York -Landon, trs.
METZGER, "Punctuation of Roma. 9/5" Christ and the Spirit in the
new Testament, ed. B. Lindars and S.S Smalley, Cambridge, university
press.
MEYER, Pa ul W., "Paline Theology: Some Thoughts Far a Pause in
Pursuit", SBL Seminal Papers, 1995, s. 688-703.
MOORE, Clifford Herschel, Ancient Beliefs in The immortality of
The Soul, 1931.
MOORE, George Foot, JUDAISM, in The First Centuries of The Age
of The Tannaim, Harward University Press, Cambridge 1950.
MORGON, William, The Theo/ogy and Religion of Pau/, T&T Clark,
Edinburg 1917.
M ORRIS, L., "Sin, Guilt", DPL, s. 877-881.
M OTT, S.C., "Ethics", DPL, 269-275.
M U IRHEAD, Lewis A., The Times Of Christ, T & T Clark, Edinburg
1888.
M UNCK, Johannes, Pau/ and The Sa/vation of Mankind, SCM
Press Ldt, Landon 1959.
M URPHY, Jerome, -O'Conner, OP, Pau/ A Critica/ Life, Clarendon
Press, Oxford 1996.
New American Bible with Revised New Testament, The New
Catholic Translation, Catholic Bible Press, Narshville 1979.
NIETZSCHE, Freideric, Deccal, Hristiyan/a Lanet, trc. Oru
Aruaba, Hil Yayn lar, sta nbul, 1987.
BBLYOGRAFYA 377
. NOCK, Arthur Darby, "Hellenistic Mysteries and Christian

Sacraments", Mne mosyne, Biblioteca Classical Batava Series, Vol. V.,
1952.
------,
-------- ST. PA UL, Oxford Press, London, New York, Toronto,
1963.
--------------, Early Gentile Christianity and lts Hellenistik
Backgroun, trs.
Numen, /nternational Review For The History of Religions,
XXVl l l/2, E. J . Brill, Leiden 1981.
O' BRIEN, P.T., "Mysticism", DPL., s. 623 -625.
-------------, "Churc h", DPL., s. 644- 652.
PAACI, Mehmet, "Hadis'te Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyat",
islmiyt, Ankara, 1998.
PANNENBERG, Wolfhart, Jesus-God And Man, tr. Lewis L. Wilkins
and Dua ne A. Priebe, SCM Press Ltd., London 1976.
PARKER, Pierson, "Paul", Encyclopedia of America, XXI.
PATZIA, A. "Letter to Philemon", DPL, s.703-707.
Paul and His Letters, editors: Gerald F. Hawthrone, Ralph P. Mar
tin, Daniel G. Reid, l ntervarsity Press, Downers Grove. l l liniois USA,
Leicester, England 1993 .
PAVLUS, Filimuna Mektup, ncil, Yeni Yaam Yayn lar, stanbul,
1998; Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve "ncil"), Kitab
Mukaddes irketi, stanbul 1993.
--------------, Filipeliler Mektup, ncil, Yeni Yaam Yaynlar, stan
bul, 1998; Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve "ncil"),
Kitab Mukaddes irketi, stanbul 1993.
--------------, Galatyaflara Mektup, ncil, Yeni Yaam Yaynlar, s
tanbul 1998
--------------, Korintlilere Birinci Mektup, ncil, Yeni Yaam Yaynlar,
stanbul, 1998; Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve
"ncil"), Kitab M ukaddes irketi, stanbul 1993.
--------------, Korintlilere kinci Mektup, ncil, Yeni Yaam Yaynlar,
stanbul, 1998; Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve
"ncil"), Kitab Mukaddes irketi, stanbul, 1993 .
--------------, Selaniklilere Birinci Mektup, ncil, Yeni Yaam Yaynla

r, stanbul, 1998; Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve
"ncil"), Kitab Mukaddes irketi, stanbul 1993.
--------------, Selaniklilere kinci Mektup, ncil, Yen i Yaam Yaynlar,
stanbul 1998;
Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve "ncil"), Kitab
Mukaddes irketi, sta nbul 1993.
--------------, Romallar Mektup, inci/, Yeni Yaam Yay nlar, stan
bul, 1998; Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve "ncil"),
Kitab Mukaddes irketi, stanbul 1993.
PE, J ., "Jesus: The Christ and Chrishtology", Britannica,
Micropadia, il, USA 1990, 257.
Petrus'un Birinci Mektubu, ncil, Yeni Yaam Yaynlar, stanbul,
1998; Kitab- Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit ("Tevrat" ve "ncil"), Kitab
Mukaddes i rketi, stanbul 1993.
PORTER, S. E., 'Peace, Reconcial ition", DPL., 695 -699.
PURDY, "Paul The Apostle", IDB, V,
RAHNER, S. J.Hugo "Law", SM., 111,
--------------, Greek Myhts And Chrisian Mystery, London, Burns &
Oates, 1963.
REICKO, Bo, "The Law and This World Accordi ng to Paul, Some
thoughts concerni ng Ga/.4/1- 1 1", JBL, s. 268.
RENAN, Ernest, sa'nn Hayat, trc. Ziya shan, MEB. Yaynlar, An
kara 1945.
REUMANN, John, Variety and Unity in The New Testament,
Oxford University Press, 1991.
RIDDERBOS, Herman, Paul: An Outline af His Theology, SPCK,
London 1977.
RIST, M., "Apocalypicism", /DB, 1.
RIVKN, Ellis, "Pharisees", ER., XI., 269 - 272.
ROWLAND, Christopher, Christian Origins, An Account of the
Setting and Chracter of the most lmportant Messianic Sect of
Judaism, SPCK, 1983.
RU PPREECHT, G. H ., "Slave, Slaves", DPL, s. 881-883.
BiBLiYOGRAFYA 379
RUSSEL, D. S., The Method and Message of Jewish Apocaly ic, 200
BC-AD 100, The Westminister Press1 1 SCM Press Ldt, Philadelphia
1964.
SAN DAY, Willam, and Arthur Headlam, Critical and Exegetical
Commentary of The Epistle to Romans, Charles Scribeners Sons, New
York 1920.
SANDERS, E. P., Paul, Oxford Un iversity Press, New York 1991 .
--- -- -- - , Paul and Paestinian Judaism, A Comparasion of
--- - --
Pattern of Religion, SCM Press Ldt, Landon 1977.

SARIKIOGLU, Ekrem, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi,
tken Yaynlar, stanbul 1983 .
SCHREINER, T.R., "Law of Christ", DPL., s. 542- 544.
SCHWEITZER, Albert, The Mystisim Of Paul the Apostle, tr. W.
Montgomery, Henry Holt and Company, N ew York, 1931.
--------------, Paul and His /nerpreters, trs. W. Montgomery, Adam
and Charl es Black, Landon 1912.
SCHWEITZER, Eduard, "Dying and Rising with Christ", NTS, vol .
xv, Na. , 1967, s. 1-14.
scon, A., "Baptism", DAC, , 82.
SCOIT, Ernest F., "The Epistle ta the Romans, lntroduction", 18,
x.
SEIFRR, M.A., "in Christ", DPL., s. 433 -436.

SMON, Marcel, "Yeni Ahit'in Kurtulu Dncesine Bak" trc. Ali
Erba, (Franszca metin Brandon tarafndan yaynlanan The Savior
God iinde s. 144- 159) yayn lanmam eviri . .
SMPSON, J . G ., "Sin", James Hastings, DCG.
SIMPSON, J. W., 'Letters to Thessalonia ns', DPL., s. 932-939.
SNANOGLU, Mustafa, Kitab- Mukaddes ve Kur'an- Kerim'de
Nbvvet, Baslmam Doktora Tezi, stanbul 1994.
SMART, Ninan, "Salvation", DCR, s. 552-553;
--------------, "Sorteriology An Overview", ER, IX.
STALKER, James, The Life Of St. Paul, T & T Clark, Edin burg 1921.
STAMM, Raymod T., "The Epistle to Galathians, l ntroduction", 18,

x.
STANLEY, David Michael, Christ's Resurrection in Pauline

Soteriology, E. Pontifico l nstituto Biblico, Roma, 1961.
STEGNER, W. R., "Paul the Jew", DPL., s. 505 - 511.
STENDAHL, Krister, Paul Among Jews and Genti/es, SCM Press
Ltd, Landon 1977.
STRABO, Corafya, Anadolu, Kitap Xll, X l l l, XIV, trc. Adnan
Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, trs.
STRACK, H. L., & G. Stemberger, lntroduction to the Talmud and
Midrash, T & T Clark, Scotland, 1991.
SULLVAN, Katheryn, "Foreword", Franois Amiot, The Key Conse
s of St Paul, Herder, Freiburg, 1961.
TANNEHILL, Robert C., "Rejection by Jews and Turning to
Gentiles: The Patern of St. Paul's Mission in Acts", SBL Semina/
Papers, 1986, s. 130.
TANYU, Hikmet, 'Ahd-i Cedid', A, I, 503-504.
TAYLOR, Justin, "St. Paul and The Roman Empire", Aufstieg und
N iedergang Der Rmishen Welt, (ANRW), Walter De Gruyter, Berlin,
Teil : Principat, Bant 26: 2 Teilbantd, New York 1995.
The Apocrypa/ New Testament being The Apocrypha/ Gospels,
Acts Episles, and Apocalypses, With Other Narratives and Fragments
Newly Transleted by Montague Rhodes James, Oxford At The
Claren don Press.
The Chambridge Ancient History, IX, ed. S. A. Cook, Litt. D, F.E.
Adcock, M.A., M.P. Charlesworth, M.A., Chambridge At The
U niversity Press, 1971.
The Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hastings, T & T
Cla rk, 1-Xll, New York 1980.
The Encyclopedia of Re/igion, ed. Mircae Eliade, 1-XVI, New York
1987.
The Encylopedia of Judaica, 1-XVI, Jarusalem 1972-78.
The /nterpreter's Bible, ed. Nalan B. Harman, New York 1-X, 1952.
BBLYOGRAFYA 381
The New American Bible, with Revised New Testa ment, The New
Catholic Translation, Catholic Bible Press, 1987.
"The Letter of Peter ta James", ed. Wayne Meeks, The Writtings
of St. Paul, 178-183.
The New Jerome Biblical Commentary of New Testament, ed.
Roymond E. Brown-Joseph A. Fitzmyer-Roland E. Murphy, London
1991.
TH IELMAN, F., "Law", DPL., s. 529-542.
TOON, Peter, "Eschatology", N/DB, s. 321-323 .
TOYLAR, G. M., "Roman Law in The Writings of Paul -The Slave
and The Freedman", NTS, 1970-71, XVl l, 73 -79 .
TUCHLE, Bihlmeyer-H., l-IV. yzylda Hristiyanlk,, trc. Antun
Gral, stanbul 1972.
Twentieth Century Theology in The Making, 1, Themes of Biblical
Theology, ed. J aroslov Pelikan, Collins, Fontana Books, London; and
Harper & Row, New York, Second lmpression, 1970.
ZM, Ha mza, "Tevrat ve Ta lmud'a gre Yahudi Olmayanlarn
Stats", Baslmam Yksek Lisans Tezi, M. .S.B. E., stanbul 1994
VOLTAIRE, Felsefe Szl, trc. Ltfi Ay, nklap ve Aka Kitabevleri
Kol . ti., stanbul 1977.
WALLACE, Richard & Williams,Wynne, Tarsuslu Pau/us'un
Dnyas, ev. Z. Zrhe lkgelen, homer kitabevi, stanbul 1999.
WEBSTER'S Ninght New Colleiate Dictionary, "Gentil"
Massachusetts 1988
WEISHAU, Lena, "Misterler, Ezoterizm ve nisiasyon", a.g.e., 1, 2,
s. 161- 166.
WEISS, Johannes, Earliest Christianity, A History of the Period AD.
37 -50 i l, Completed after the Author's death by Rudolf Kro, trc ed.
by Frederick G. Grant, HarperTorchbooks, Harper Brothers
Publishers, New York 1959.
WHITELEY, D.E.H., The Theology of St. Paul, Oxford Basil
Blackwell, 1972.
WITHERNTON, B., "Christology", DPL, s. 100- 115.
WOOD, H.G., "Babtism (New Testa ment)", ERE., il, 375.
WRIGHT, D. F., "Sexualit and Sexual Ethics", DPL, s. 871- 875.

WRGHT, T., "Adam in Pauline Ch ristology", SBL Seminer, 1983.
YILDIRIM, Suat, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, DB. Yayn -
lar, Ankara 1988.
ZI ESLER, A., Pauline Christianity, Oxford New York, Oxford
U niversity Press; 1990
NDEKS
A c
Adonis, 62 corafi keif, 14

Ahlak a n lay, 289, 290
Ahlaki davranlar, 300, 307
a h la ki hayat, 297

Akla nma, 2 17, 301 armh, 85, 109, 179, 192, 205
Anadolu, 40, 43, 49, 60, 61, 76,
105, 190, 380
o
Anta kya kilisesi, 263, 284
Apokaliptik, 3 17, 3 2 1, 322, 323, Din a n lay, 358
324, 326, 349 Dirili, 183, 259, 324, 336, 338,
Arabistan, 86, 94, 105, 262, 359 339, 345, 350, 3 7 1
Aramca, 65, 66, 76, 83, 86, 194, Diyaspora, 77, 7 8
195, 263, 274 Diyaspora Yahudi lii, 7 7 , 7 8
Asli Gnah, 1 1 d o a l yasa, 3 12
Atina, 34, 61, 100 da lizm, 326, 347
Aziz Augustin, 270
E
B
Ekmek krma, 264
Baal Tarz, 62 ekmek arap ayini, 270
Baba, 123, 156, 159, 176, 177, epistemoloji, 1 2 1
178, 179, 181, 189, 190, 191, Eskatolojik a, 3 3 3 , 334, 3 3 9
192, 198, 200, 202, 204, 279, Eskatoloj i k d i l , 3 5 2
352 Eskatolojik mesaj, 352
Babil, 6 2 , 6 6 , 7 7 , 347 evlilik, 64, 68, 295, 3 10
Babil srgn, 77
B a rnaba, 56, 80, 85, 94, 95, 96,
F
97, 98, 99, 106, 122, 155, 160,
166, 358, 373 F. C. B a u r, 28, 164
Biru ni, 14 F. C. Bu rkitt, 29
Bultmann, 46, 67, 73, 82, 104, Felsefe, 57, 64, 1 2 1, 240, 295,
1 1 1 , 112, 113, 1 14, 126, 127, 370, 373, 381
130, 135, 136, 165, 171, 181, Ferisi, 6, 9, 66, 71, 79, 80, 89, 92,
195, 196, 2 14, 2 19, 232, 234, 173, 3 1 1 , 3 3 1
235, 238, 242, 257, 262, 270, Ferisilik, 7 1
283, 284, 288, 289, 293, 297, Filistin Ya hudilii, 78, 79, 127,
299, 3 10, 3 14, 3 15, 3 16, 3 17, 128, 3 12, 345
3 19, 320, 3 2 1, 327, 330, 331,
332, 342, 344, 347, 354
ihtida, 37, 40, 49, 81, 82, 88, 98,

G
169, 2 5 1, 256, 305
Gali le, 64, 77, 155 iki ilah, 62
G a melyel, 67, 68, 69, 70, 71, 109 ikinci Adem, 121, 3 5 1
Gel ecek a, 310, 333 ikinci geli, 1 0 1 , 1 1 1, 187, 250,
geliim teorisi, 343 267, 269, 309, 3 1 1, 320, 327,
G e ntile, 110, 158, 227, 377 328, 334, 335, 336, 337, 338,
G nostisizm, 126, 219, 261 340, 341, 343, 345, 347, 348,
gksel beden, 339, 364 363, 364
greko-romen, 28 ilmihal eitimi, 304
g n a h n ha kimiyeti, 175, 185, m a n a n lay, 130
186, 187, 215, 237, 241, 253, ima n-amel, 140
2 5 7, 329, 351, 362 i m a n n konusu, 139, 140
g n a h-ku rtulu, 3 14 i m a n n nesnesi, 139, 140, 193,
gna h-lm, 239, 245, 246 360
ncil, 7, 17, 21, 29, 43, 57, 80,
107, 109, 1 1 2, 117, 1 2 1, 122,
H
123, 129, 134, 135, 138, 140,
Ha, 111 141, 142, 143, 144, 145, 146,
Hava ri, 7, 154, 156, 158, 159, 147, 148, 149, 150, 1 5 1, 152,
161, 162, 168 156, 159, 160, 161, 162, 164,
Havarilik, 17, 158, 166 165, 181, 184, 190, 201, 2 1 3,
H e l e nistik, 6, 9, 63, 67, 70, 74, 223, 224, 227, 2 5 1, 263, 280,
75, 77, 79, 110, 140, 142, 158, 3 3 1, 3 3 2, 342, 359, 360, 374,
199, 202, 224, 227, 293, 299, 375, 377, 378
3 12, 325, 336, 353 sa, 7, 9, 10, 11, 15, 17, 58, 59,
H e l e n izm, 74, 142 66, 77, 80, 81, 83, 84, 85, 86,
H e rmes, 56, 97, 322 88, 89, 90, 91, 9 2, 94, 95, 98,
H ristiya nlatrmak, 167 102, 103, 108, 109, 110, 1 1 1,
H ristiya nlk a n l ay, 12, 16, 25, 112, 113, 114, 1 15, 116, 117,
26, 27, 87, 1 2 1, 127, 182 122, 123, 124, 125, 128, 132,
H i k m et, 65, 66, 130, 142, 173, 134, 135, 138, 139, 140, 141,
183, 202, 203, 380 142, 146, 147, 148, 149, 150,
Hint d i n l e r, 14 1 5 1, 152, 153, 154, 155, 156,
157, 158, 159, 161, 162, 164,
165, 166, 167, 170, 171, 175,
176, 178, 179, 182, 183, 184,
rki ve cinsi fa rkl lklar, 279 185, 186, 187, 188, 189, 190,
191, 192, 193, 194, 196, 197,
199, 200, 202, 203, 204, 205,
208, 2 1 1, 2 1 2, 2 13, 218, 219,
bran ice, 55, 65, 70, 72, 83, 84, 220, 2 2 1, 223, 2 24, 225, 228,
140, 141, 195, 245, 274, 276 229, 2 3 1, 241, 2 5 1, 252, 255,
i zgrlk, 306, 307 256, 257, 258, 261, 263, 265,

iNDEKS 387
267, 269, 272, 278, 279, 286, 200, 2 0 1, 2 10, 2 12, 213, 214,
292, 293, 294, 295, 296, 297, 2 15, 218, 219, 222, 225, 229,
298, 301, 303, 304, 305, 309, 230, 2 3 1, 236, 240, 247, 250,
3 13, 3 18, 330, 3 3 1, 333, 334, 258, 259, 267, 270, 282, 283,
336, 338, 340, 346, 348, 350, 287, 288, 290, 291, 292, 293,
3 5 1, 352, 353, 358, 359, 360, 298, 305, 3 14, 3 15, 3 18, 321,
361, 362, 363, 364, 374, 378 322, 327, 330, 3 3 2, 349, 350,
sis, 195 3 5 1, 360, 362, 363, 364
iyi-kt, 295, 296, 299 Kyrios, 8, 85, 190, 194, 195, 369
J M
Jerome, 20, 58, 64, 376, 381 M a rcion, 29, 30, 34, 36, 42, 230
melek, 144, 164, 353
Mesih, 2, 7, 8, 10, 67, 72, 80, 81,
I<
84, 88, 89, 90, 94, 102, 109,
Kerigmatik, 7, 1 5 1 110, 1 1 1, 1 12, 1 13, 1 14, 1 15,
kssalar, 1 5 1 16, 1 2 1, 122, 123, 124, 125,
Kibele, 269, 270 1 2 7, 128, 129, 130, 132, 133,
Kifas, 94, 124, 151, 154, 160, i62 134, 135, 137, 138, 139, 140,
Kilikya, 57, 60, 61, 100 141, 142, 143, 145, 146, 147,
Kilise, 5, 9, 29, 154, 240, 274, 148, 149, 150, 1 5 1 , 152, 154,
277, 278, 279, 282, 306, 3 13, 155, 156, 157, 158, 159, 161,
327 164, 165, 167, 168, 170, 173,
Koin, 76 175, 176, 177, 178, 179, 181,
Konya, 40, 97 182, 183, 184, 185, 186, 187,
koer, 308 188, 189, 190, 191, 192, 193,
kozmik, 178, 202, 2 12, 235, 244, 194, 196, 197, 199, 200, 201,
286, 293, 3 16, 3 17, 3 2 1, 322, 202, 203, 204, 205, 206, 207,
324, 343, 349, 350, 353 208, 209, 2 12, 2 13, 2 14, 2 15,
kle, 49, 77, 2 1 1, 214, 2 15, 237, 2 16, 2 17, 2 18, 2 19, 220, 2 2 1,
244, 247, 253, 260, 274, 304, 222, 223, 224, 226, 228, 229,
305, 306 230, 2 3 1, 235, 238, 240, 243,
Kristoloji, 16, 128, 180, 182 244, 246, 247, 248, 250, 2 5 1,
Kuds cemaati, 95, 102, 103, 252, 253, 254, 255, 256, 257,
106, 107, 1 1 1, 1 12, 159, 162, 258, 259, 260, 263, 264, 265,
163, 164, 166, 359 266, 267, 268, 269, 270, 271,
Kuds Konsili, 6, 97, 99, 102, 105, 272, 273, 275, 277, 278, 279,
107 280, 281, 282, 283, 284, 285,
Kurtarc, 182, 262 286, 287, 288, 289, 290, 291,
kurtulu, 43, 63, 92, 1 16, 130, 292, 293, 294, 295, 296, 297,
1 3 1, 133, 135, 138, 139, 141, 300, 301, 303, 304, 305, 306,
142, 148, 150, 1 5 1, 159, 170, 308, 309, 3 1 1, 3 14, 3 15, 3 16,
171, 175, 180, 182, 186, 187, 3 18, 3 19, 320, 3 2 1, 323, 324,
325, 326, 327, 328, 329, 330, 58, 59, 61, 63, 64, 65, 66, 67,
331, 332, 333, 334, 335, 336, 68, 69, 70, 7 1, 72, 73, 74, 75,
337, 338, 339, 340, 341, 342, 76, 77, 79, 80, 81, 82, 83, 84,
343, 345, 346, 347, 348, 349, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92,
350, 351, 352, 353, 359, 360, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100,
362, 363, 364 101, 102, 103, 104, 105, 106,
M i d ra i k yorum, 71 107, 108, 109, 110, 111, 112,
mucize, 160, 167, 199 113, 114, 115, 1 16, 121, 122,
M u ratori, 30, 31, 42 123, 124, 125, 126, 127, 128,
M usa, 15, 71, 79, 98, 123, 206, 129, 130, 132, 133, 134, 135,
208, 211, 212, 214, 216, 217, 136, 137, 138, 139, 140, 141,
2 18, 219, 232, 265, 269, 299, 142, 143, 144, 145, 146, 147,
3 14, 315, 319, 328, 351, 361 148, 149, 150, 151, 152, 153,
154, 155, 156, 157, 158, 159,
N
160, 161, 162, 163, 164, 165,
166, 167, 168, 169, 170, 171,
83, 149, 189, 331
N asral, 172, 173, 174, 175, 176, 177,
90
N ietzche, 178, 179, 180, 181, 182, 183,
Nomos, 208, 210, 319 184, 185, 186, 187, 188, 189,
190, 191, 192, 193, 194, 195,
196, 197, 199, 200, 201, 202,
o
203, 204, 205, 206, 207, 208,
on e m ir, 312 209, 210, 211, 2 12, 213, 214,
Oziris, 62 215, 216, 217, 2 18, 219, 220,
221, 222, 223, 224, 225, 226,
227, 228, 229, 230, 231, 232,
233, 234, 235, 236, 237, 238,
lmden sonraki hayat, 354 239, 240, 241, 242, 243, 244,
lm-hayat, 314 245, 246, 248, 250, 251, 252,
lmszlk, 67, 196 253, 254, 255, 256, 257, 258,
l m n h a ki miyeti, 116, 207, 259, 260, 261, 262, 263, 264,
243, 362 265, 267, 268, 269, 270, 271,
zgr o l m a k, 306 272, 273, 274, 275, 276, 277,
278, 279, 281, 282, 283, 284,
285, 286, 287, 288, 289, 290,
p 291, 292, 293, 294, 295, 296,
Pagan, 77 297, 298, 299, 300, 301, 302,
Pastoral mektu plar, 30, 3 1, 42, 303, 304, 305, 306, 307, 308,
50, 105, 185, 273, 304 309, 310, 311, 3 12, 3 13, 314,
Pavlus, 2, 4, 5, 8, 11, 12, 16, 17,
3 15, 316, 3 17, 318, 3 19, 323,
18, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 324, 325, 326, 327, 328, 329,
32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 330, 331, 332, 333, 334, 335,
40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 336, 337, 338, 339, 340, 341,
48, 49, 50, 53, 54, 55, 56, 57, 342, 343, 344, 345, 346, 347,
NDEKS 389
348, 349, 350, 351, 352, 353, Septuaginte, 72, 152, 174, 299
354, 357, 358, 359, 360, 361, Sevgi, 110, 2 17, 229, 302
362, 363, 364, 3 7 1 Sr d i n leri, 195, 196, 249, 261,
Pavlusculuk, 2 2 5 262
Petrus, 2, 2 1, 3 7 , 4 2 , 4 5 , 5 3 , 55, Sokrates, 3 1 2
94, 96, 98, 99, 102, 1 10, 112, S o n Akam Yemei, 204, 258,
123, 158, 162, 163, 164, 168, 263, 267, 269, 284
169, 344, 358, 3 7 8 Sosyal a h l a k, 308
Proselit vaftizi, 250 sosyal stat, 133, 305
Stoac felsefe, 61, 75, 285, 299
Stoaclar, 61, 298, 3 1 2
Q Stoik felsefe, 6 1 , 67, 285
Qumran, 72, 175, 195, 236, 250, Snnet, 87, 282
256, 260, 269, 276, 299, 3 13,
343, 353

am, 58, 60, 63, 68, 81, 82, 83,
R
84, 85, 86, 87, 89, 93, 94, 105,
Rab sfat, 186, 190, 191, 193, 108, 109, 122, 123, 125, 128,
196, 197, 360, 3 6 1 145, 156, 157, 170, 2 18, 223,
R a b b i n gn, 353 262, 273
Rabbinik eitim, 68, 71, 73 am vizyonu, 83, 84, 85, 109,
reddiye gelenei, 14 123, 125, 145, 157, 2 18, 262,
Roma H ristiya nlar, 44 273
Roma vatanda, 55, 64, 74, 104 am yolu, 81, 82, 89, 93, 109,
128, 156, 170, 2 2 3
eh rista nl, 14
s
er gleri, 187, 326, 334, 347,
sahih mektuplar, 26, 50, 279 363
Sakrament, 249 eytan, 180, 2 7 1, 3 1 7, 334, 347,
Sandan, 62 348
Sanders, 32, 44, 50, 78, 79, 1 2 7, kran kasesi, 266
135, 136, 139, 147, 1 7 1, 2 12,

2 14, 220, 2 2 1, 230, 233, 235, T
236, 247, 288, 290, 296, 297,
330, 3 5 1, 369 ta bii vahiy, 3 1 2
Sanhedrin, 58, 68 Tanr bilgisi, 1 7 3
Schweitzer, 28, 32, 33, 37, 38, 39, Tanr halk, 2 3 1, 282, 283, 287,
41, 42, 46, 47, 48, 49, 50, 1 1 1, 349
1 17, 127, 220, 2 2 1, 223, 224, Tanr Olu, 8, 124, 185, 186, 197,
249, 253, 254, 288, 301, 3 3 5 200, 202, 348, 361
seilmi ha lk, 6 7 , 282, 3 2 2 Tarsus, 6, 57, 60, 61, 62, 63, 64,
Sela n i k cemaati, 33 65, 66, 67, 74, 75, 76, 8 1, 90,
Sen kretik, 63 91, 95, 126, 262, 3 12, 375
Tebli, 160 Yahudi eskatolojisi, 103, 328,

Teslis, 179 330, 348, 3 5 1
toplumsal yn, 305 Y a h u d i helenizmi, 66
Tubingen Okulu, 28 Ya hudi Yasas, 40
Ya hud iciler, 37, 41, 44, 99, 164
Ya hudi-helenistik, 284
u
Ya h u d i- H ristiya nlar, 28, 37, 41,
uzak dou, 14 48, 103, 107, 124, 158, 161,
227, 344, 359
Yahya, 101, 1 1 1 , 166, 249, 250,
v
252, 256, 260, 2 6 1
Vaftizci Yahya, 2, 101, 249, 258 Yarg krss, 3 3 1
Vah iy, 7, 42, 53, 160, 353 Yar-tanr, 199
Yasa-ncil, 3 14
Yeni dnem, 302
w
yeni dnya, 290
Weiss, 34, 108, 1 10, 145, 2 1 1, Yeni insan, 308, 350
2 12, 2 16, 2 18, 229, 230, 232, yeni insanl k, 308
237, 274, 275, 280, 296, 297, Yetmiler Tercmesi, 65, 140,
299, 300, 305, 306, 3 10, 3 13, 142, 152, 153, 190, 197, 248,
339 276, 299
William James, 89 Yudah Ha-Nasi, 73

Yunan dnce tarz, 74
Yunan felsefesi, 66
y
Ya hudi arkaplan, 72 z
Y a h u d i d i ni, 357
Zeus, 56, 62, 97

Fuat Aydın - Pavlus Hıristiyanlığına Giriş

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fuat Aydın - Pavlus Hıristiyanlığına Giriş

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FuatAYDIN

1.Bask: ubat 2011

FCR YAYIN REKLAM BLG SAYAR SAN. VE TC. LTD. T.

BRNC BASKI N NSZ ......................................... ............. . 11

A. SAH H OLDUGU KABUL E DLEN MEKTU PLAR ................. 32

2. SELANKLLER'E fi. MEKTUP .................... ..................... 33

3-4. KORNTLLER'E /. ve fi. MEKTUP ............................... 36

1. Ailesinin Kkeni ............................................................... 64

2. sa Mesih'i Grmek/Dirilen Rabb'i Grmek ............... ... . 57

E. TAB HUKUK AN LAYIl . 232

A. SIR DNLER VE EVHARSTYA ........................... : ................. 269

D. AHLAKI OLMAYAN DAVRAN ILAR . . .

2. Helenistik Arkaplan ............................... .............. . . . . . . . . . . . . 312

Xlll. TAR H ANLAYII . .

. sa'nn Mesihlii . . .. .. . . . . . . . . ... . . . . . . . ... . . . . . . . .. . 330

2 . Eskatolojik an Varl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

C. PAVLUS' UN KU LLANDIGI ESKATO LOJ K DL ..................... . 352

Bugnk H ristiya n l k, her ne kad a r kendisini milattan nce

dz'n Hristiyanln Mimar: Pavlus, Ankara Okulu, Ankara 2001

Din, insanln varolusal gereidir. Onun mevcudiyeti, insan

metmekten kanmas ya da, o dine inanlarn onu nasl anladkla

kssalar gz nne alndnda- te ikisinin bu iki din ile ilgili ol

kurcusu olarak kabul edilen Pavlus'un din/H ristiyanlk.anlayn

yanlk a nlayn temelini oluturan bilgileri edinme yollaryla ba

tan ksm Resullerin leri balyla tercme edilirken; ikinci ter

A-GENEL KISAL TMALAR

A.g.e. :Ad G een Eser

B-BBLYOGRAFK KISAL TMALAR

DAC :Dictionary of Apostolic Church

08R : The Dictionary of 8elief and Religions.

C-KTAB-1 MUKA D DES'LE LGL KISAL TMALAR

Kor. i l :Korintlilere kinci Mektup

Pavlus'un hayat ve Hristiyanlk anlayn konu edinen bu a

mellifi kabul edilen Luka'nn kendi a nlay erevesinde bir yere

H ristiyanla dair en eski kaynaklar olan Pavlus'un mektuplar

iin yazlmlard r2 Mektuplarn isimleri, onlarn yazldklar yerle

nellikle kabul edilir. Bu yzden de, Pavlus'u n din/Hristiyanlk

2 Mourice Goguel, Jesus and Origins of Christianty, Volum 1 Prolegomania t o the

ifadesini mektuplarnda bulduumuz ya da bulabileceimiz d

7 Goguel, a.g.e., s. 106.

olduudur11 Ancak, Goguel, yukarda sahihlii kabul edilen mek

kinci yzylda, kendine zg bir liste oluturarak gerek Pav

ve ona kutsal metin stats vermiti 15 Bu yzden de, Pavlus'un

!anma sahip b i r sralamann varln gstermesinden dolay,

dur ve listede iV. yzyldan beri Pavlus klliyatnn banda yer

20 Scott, a .g.m., 18, Xl, 357

tu plarn - mesela, Selanik/iler'e il. Mektup'un balarnda yer alan

M ektuplar hakkndaki bu genel giriten sonra, nce bir takm

A. SAH H OLDU G U KAB U L EDLEN M EKTU PLAR

Bu balk alt nda genel olarak Pavlus'a aidiyeti hususunda tar

1. SELANK LLER'E 1. MEK TUP

Pavlus'un en eski mektubudur2 6 Bu mektup Korint'ten gnde

23 Beker, Paul the Apostle, s. 26.

ise, H ristiyan oluundan ya kla k o n yedi y llk ya d a daha sonraki

Sela n i k cemaati pagan kken l i H ristiyanla rd a n meydana geli

2. SELANKLLER'E il. MEKTUP

Selanikliler'e /. Mektup yazldktan ksa bir sre sonra tashih

a. Sah ih Kabul Edenler

Selanikliler'e /. Mektup' u n Hristiyan cemaati ni ol uturan iki

Bir d ier yaklam ise, Selanikliler'e il. Mektup'u n Pavlus' u n

M ektubun sa hih oluundaki esaslardan biri onun, birinci ve

Se/anikliler'e /. ve il. Mektup'un sahih liini kabul edenler, ikisi

35 Barley, a.g.m., s. 250-51; Amiot. a.g.e., s. 36.

b. M ektubu Sahih Kabul Etmeyenler