You are on page 1of 5

24/02/2017 Imprima

OsujeitoepistmicodePiaget
Paraexplicarcomotodospodemaprendereodesenvolvimentoda
inteligncia,JeanPiagetreuniusaberesdaBiologia,daPsicologiaeda
Filosofianoconceitodosujeitoepistmico

Elisngela Fernandes

|<<Pginade>>|

Mesmosemserpedagogo,ocientistasuoJeanPiaget(1896
1980)foiumdospensadoresmaisinfluentesdaEducao.Sua
atualidadeerepercussonasaladeauladevemse,
principalmente,aoincessantetrabalhoemcompreendercomose
desenvolveaintelignciahumana.Entreestudosepesquisas,
querenderammaisde20milpginas,umconceitoperpassatoda
asuaobra:aideiadosujeitoepistmico.SegundoPiaget,esse
"sujeito"expressaaspectospresentesemtodasaspessoas.Suas
caractersticasconferematodosnsapossibilidadedeconstruir
conhecimento,desdeoaprendizadodasprimeirasletrasna
alfabetizaoataestruturaodasmaissofisticadasteorias
cientficas.
PENSADORPLURALPiaget(emfotono
seuescritrio,noanode1976)incluiu
saberesdevriasreasemsuaobraQuecaractersticastoespeciaissoessas?"Basicamente,a
capacidadementaldeconstruirrelaes",explicaZlia
RamozziChiarottino,professoradoInstitutodePsicologiada
UniversidadedeSoPaulo(USP).Essahabilidadepermiteodesenvolvimentodeumagamade
operaesessenciaisparaaaquisiodosaber:observar,classificar,organizar,explicar,provar,
abstrair,reconstruir,fazerconexes,antecipareconcluiraesque,defato,todostemoso
potencialderealizar.Umesquim,porexemplo,capazdediferenciarapaisagemfriaese
localizarnogeloassimcomoumndiobrasileirosabecaminharpelaFlorestaAmaznicasemse
perder.Emambososcasos,omododeclassificar(nocaso,mapear)ereconheceroespao
geogrficoomesmo.Oquemudaacoisaclassificada,quevariadeacordocomomeio.

Oconceitodesujeitoepistmico(leiaumresumonoquadroabaixo)comeouatomarforma
quandoPiagetiniciouseusestudossobreoprocessodeconstruodeconhecimentosde
MatemticaeFsicanacrianapequena."Eleconsideradooinauguradordaepistemologia
gentica,teoriaqueinvestigaagnesedoconhecimento,temaqueestavaausentedaspesquisas
atofimdosculo19",dizLinodeMacedo,tambmdoInstitutodePsicologiadaUSP.At
ento,asformulaessobreodesenvolvimentodaintelignciaeramumaexclusividadedos
filsofos.Asideiasdeumdeles,oalemoImmanuelKant(17241804),tiveramgrandeimpacto
naobradePiaget.Kantfoiumdosprimeirosasugerirqueoconhecimentovemdainteraodo
sujeitocomomeioumaalternativaaoinatismo,queconsideravaosabercomoalgocongnito,e
aoempirismo,queencaravaosabercomoumelementoexternoquespodiaseradquiridopela
http://acervo.novaescola.org.br/imprimaessapagina.shtml?http://acervo.novaescola.org.br/formacao/formacaocontinuada/sujeitoepistemicopiaget6119 1/5
24/02/2017 Imprima

experincia(leiamaisnoquadro).

AoretrabalharasproposiesdeKant,Piagetconcordoucomaideiadainteraosujeito/meio
masfoialm,afirmandoqueodesenvolvimentodasestruturasmentaisseinicianonascimento,
quandooindivduocomeaoprocessodetrocacomouniversoaoseuredor.Eletambm
destacouanecessidadedeumaposturaativaparaaprender.Imagine,porexemplo,umapessoa
quemoreavidainteiranumamontanha.Elapodenuncasaberqueexistemterrasbaixas,plancies
evalesderio.Poroutrolado,sedecidirfazerumaviagemmorroabaixo,vaiconhecerapaisagem
deseuentornoe,pormeiodasrelaes(comparaoeclassificao,porexemplo),vaientender
queamontanhaumelementonaturaldiferentedosdemais."Paraqueoprocessodeestruturao
cognitivaocorra,fundamentalaaodosujeitosobreomeioemquevive.Semisso,noh
conhecimento",completaZlia(leiamaisnoquadrodapginaseguinte).

Acadanovainformao,umaconstante
reelaborao
AFilosofianofoianicadisciplinacomaqualPiaget
dialogou.DaBiologia,opesquisadorconsiderouasideias
evolutivasdonaturalistafrancsJeanBaptistedeLamarck
(17441829).DaPsicologia,continuouosestudospioneirosde
seumestre,osuodouardClaparde(18731940),sobreo
pensamentoinfantil.Armadocomoconhecimentodessastrs
reas(ededcadasdeobservaoeentrevistascomcrianas),o
pensadorsuoterminouporsecontraporavriospontosda
filosofiadeKant,argumentandoqueasestruturascognitivasno
APOIOPSICOLGICOEmfotodoanode nascemcomoindivduo.exceodahabilidadedeconstruir
1925,Piaget(primeirodir.)aparecejunto
aomestreClaparde(terceirodir.)
relaes(paraPiaget,essaanicacaractersticaprformada
noserhumano),asdemaissoconstrudasereelaboradasao
longodotempo.Cadanovainformaoatualizanosoquese
aprendemastambmasformaspormeiodasquaisseaprende.

Umexemploajudaailustraressaideia.ParaaCincia,anoodoespao(e)comoresultadodo
produtodavelocidade(v)pelotempo(t)umaverdadeuniversal,expressapelafrmulae=vX
t.Mesmoquemignoraessaequaosabequepercorrerumadistnciamaiornummesmo
intervalodetempocasodecidacorrer,emvezdeandar,certo?Issoumaformade
conhecimento,aindaquenoformalizada.Jindivduosqueconhecemafrmulapodemprevera
velocidadenecessriaparacobrirdeterminadadistncianotempoestipulado,ouimaginarseuma
equaosemelhantepodeexplicaroutrosprocessosefenmenosdanatureza.

Oconhecimentoavana,masnumprocessonocumulativo
Paraoindivduoqueaprende,esseavanodeumnveldemenorconhecimentoparaoutromaior
incluioquestionamentoconstantedoquejsesabe,revendocertezaseadmitindoavalidadede
determinadasafirmaesapenasemalgunscasos.Estudantesdassriesiniciais,porexemplo,
geralmentesupemque,aomultiplicarumnmeroporoutro,oresultadoserinvariavelmente
maior.Entretanto,quandosedeparamcomosnmerosracionais(fraesedecimaismenoresque
1),percebemquenemsemprearegraverdadeira."Oconhecimentonocumulativo.Ao

http://acervo.novaescola.org.br/imprimaessapagina.shtml?http://acervo.novaescola.org.br/formacao/formacaocontinuada/sujeitoepistemicopiaget6119 2/5
24/02/2017 Imprima

mesmotempoquealgunssaberessoadquiridos,outrospodemsermodificadosousuperados",
afirmaAdrianOscarDongoMontoya,professordaUniversidadeEstadualPaulista"Jliode
MesquistaFilho"(Unesp),campusdeMarlia.

NoterrenodaEducao,aconcepodesujeitoepistmicocontinuavlida.Contribuiu,alis,
paratransformardefinitivamenteasideiassobreopapeldoalunoemsaladeaula.Seo
conhecimentonascedainteraocomomeio,nomaispossvelpensarnumacrianaques
escuta,passivamente,aexposiodoscontedos.Estudosrecentesvmconfirmandoosefeitos
domeioambientesobreofuncionamentodocrebro,assimcomoovalordeumcomportamento
ativocomomotordaevoluo."Todoestudanteprecisaenfrentarproblemasparaavanar.No
adiantaoprofessordizercomoseresolve.Fazpartedoaprendizadotentarsoluese
experimentarhiptesesparasuperardesafios",explicaLinodeMacedo.

Justamentenesseponto,apareceoutraressalvateoriapiagetiana.Segundoalgunscrticos,ele
teriadadopoucaatenosinteraessociais(comoasqueocorremcomcolegaseprofessores),
comoseparaadquirirconhecimentobastasseoindivduointeragirindividualmentecomomeio.
"NoissooquePiagetdefende.umequvocodizerqueelefechouosolhosparaastrocas
sociais",acreditaMacedo."Acobranadeumcolegaporargumentosouopedidoparaque
expliquemelhoroquepensasobredeterminadotemafazcomqueoindivduosedesenvolva.O
sujeitoepistmicoumsujeitosocial,quecompartilhaedebatehipteses",conclui.

NaEducao,aimportnciadetestarhiptesesesolues
OutraconcepodiretamentederivadadaobradeJeanPiagetanoodeque,setodostmas
mesmaspossibilidadesdeconstruirconhecimento,entotodospodemaprender.Aessaaltura,
umaquestopareceinevitvel:oqueexplicaasdiferenasdeconhecimentoporvezesto
acentuadasentreosindivduos?Porquealgumaspessoaschegamidadeadultacomumamplo
domniodoscontedoscientficoseoutrasno?

Paraograndepensadorsuo,salvonoscasosdeindivduoscomalgumdanocerebral,a
capacidadedeaprenderestdiretamenterelacionadasoportunidadesdetroca.Aexplicaopara
osdistintosnveisdeaprendizagempassapora:hojesabese,porexemplo,quecrianasque
possuemcontatocomlivrosemcasachegamescolacommaisfacilidadeparasealfabetizardo
queasquevivememfamliasquenotmohbitodaleitura."Taisdefasagens,porm,so
transitrias.Setiveremmaisoportunidades,essascrianaspodemperfeitamentesuperaras
diferenas",completaZlia.

Trechodelivro
"Ascoordenaesdetodosossistemasdeaotraduzem,assim,oquehdecomumemtodos
ossujeitosesereferem,portanto,aumsujeitouniversal,ouseja,sujeitoepistmicoenoao
sujeitoindividual."
JeanPiageteBethEvert,nolivropistmologieMathmatiqueetPsychologie.

Comentrio
Parachegaraoconceitodosujeitoepistmico,Piagetinvestigoucaractersticascomunsatodasas

http://acervo.novaescola.org.br/imprimaessapagina.shtml?http://acervo.novaescola.org.br/formacao/formacaocontinuada/sujeitoepistemicopiaget6119 3/5
24/02/2017 Imprima

pessoasnoprocessododesenvolvimentodainteligncia.Deacordocomele,"oquehdecomum
emtodosossujeitos"amaneiracomoelasestruturameorganizamascoisasqueconhecem:a
capacidadederelacionar,classificar,abstrair,separareagrupar,entreoutras,queoautorchama
de"coordenaesdesistemasdeao".Osujeitoindividual,poroutrolado,nico:viveempoca
eculturaespecficas,queinfluenciamsuascrenaseopinies.

Questodeconcurso
PrefeituraMunicipalCampinaGrande,PB,2002
ProcessoseletivoparaprofessordeEducaoBsicaI

Nombitoeducacional,amudanadofocodasdiscussesdosmtodosdeensinoparaoprocesso
deaprendizagemdacriana,entendendoacomosujeitocognoscente,foipromovidapelo
pensamento:
a)Inatista
b)Marxista
c)Crticosocial
d)Construtivista
e)Estruturalista

Comentrio
AalternativacorretaaD.Achavepararesponderquestoentenderquesujeitoepistmico,sujeito
cognoscenteousujeitodoconhecimentososinnimoseestoassociadosaopensamentoconstrutivista
deJeanPiaget.Aotrataraproduodoconhecimentocomoresultadodainteraoentreoindivduoeo
meio,Piagetconcebeacrianacomoumsujeitoativo,criticandoaescolatradicionalbaseadanas
perspectivasinatistasouempiristas,emqueosmtodosdeensinosoopontocentral.Emrelaos
outrastrsconcepes,amarxistadefendeumsistemadeensinocapazdetransformarasociedade,
enquantoaestruturalistaeacrticosocialaproximamsepormostrarcomoaEducaoatuapara
reproduzir(e,muitasvezes,aumentar)asdesigualdadesdasociedade.

Resumodoconceito
Sujeitoepistmico
Elaborador:JeanPiaget(18961980)

Tambmchamadodesujeitocognoscenteoudoconhecimento,oconceitodizrespeitos
estruturasmentaiscomunsatodosossereshumanos,queconferemapossibilidadede
aprenderfazendorelaesentrediferentesinformaes(classificao,comparao,
deduoetc.).Taisestruturassedesenvolvemdoincioaofimdavidapormeiodaao
dosindivduossobreomeio,numprocessodeinteraocomoobjetodeconhecimentoe
comasoutraspessoas,oquepossibilitaaconstruodenveisdesabercadavezmais
complexos.

http://acervo.novaescola.org.br/imprimaessapagina.shtml?http://acervo.novaescola.org.br/formacao/formacaocontinuada/sujeitoepistemicopiaget6119 4/5
24/02/2017 Imprima

Quersabermais?
CONTATOS
AdrianOscarDongoMontoya
ClenioLago
LinodeMacedo
ZliaRamozziChiarottino

BIBLIOGRAFIA
AEpistemologiaGentica,JeanPiaget,136pgs.,Ed.MartinsFontes,tel.(11)32938150,30,10reais
pistmologieMathmatiqueetPsychologie,BethEverteJeanPiaget,Ed.Puf,nopublicadonoBrasil,
esgotadonaFrana
PsicologiaeEpistemologiaGenticadeJeanPiaget,ZliaRamozziChiarottino,104pgs.,Ed.
PedaggicaeUniversitria,tel.(11)31686077,44reais
TeoriadaAprendizagemnaObradeJeanPiaget,AdrianOscarDongoMontoya,222pgs.,Ed.Unesp,
tel.(11)32427171,29reais

Odesenvolvimentodainteligncia
Acadanovainformao,umaconstantereelaborao
NaEducao,aimportnciadetestarhiptesesesolues
Questodeconcurso

|<<Pginade>>|
PublicadoemNOVAESCOLAEdio238,Dezembro2010.Ttulooriginal:Odesenvolvimento
dainteligncia

http://acervo.novaescola.org.br/imprimaessapagina.shtml?http://acervo.novaescola.org.br/formacao/formacaocontinuada/sujeitoepistemicopiaget6119 5/5

You might also like