Shkaqet q solln krizn ekonomike t 2008-s

Tashm t gjith jan dakord se origjina e ksaj situate dhe shkaku kryesor i
saj sht kriza e t ashtuquajturave "subprime mortgage meltdown" ose
kredit t pasurive t patundshme n SHBA. Kjo kriz u shfaq q n vitin
2006 nprmjet fenomenit t "rnies spektakolare t kredive hipotekore me
risk n SHBA", fenomen pasojat e t cilit pas muajit shkurt 2007 filluan t
preknin gradualisht shum zona e banka t bots, pr tu transformuar n
fund t vitit 2007 dhe fillim t 2008 n nj kriz financiare botrore". Kto lloj
kredish, q n fund t vitit 2006 kapnin shifrn e 650 miliard dollarve ose
23% t totalit t kredive imobiliare n SHBA, fillimisht vun shum pikpyetje
mbi institucionet financiare ndrmjetse, mbi fondet e investimeve dhe
sistemin bankar amerikan, pr tu shndrruar m von n nj kriz t
prgjithshme besimi pr sistemin financiar n prgjithsi, n nj rnie t
tregjeve financiare dhe kriz likuiditeti bankare. Nga frika se kjo kriz mund
t ishte shum e rrezikshme dhe mund t prekte rnd ekonomin reale,
bankat qendrore t shum vendeve u detyruan q t injektonin sasi t
mdha likuiditeti n tregjet ndrbankare, si dhe t zbusnin politikat e tyre
monetare. Kshtu, p.sh., vetm gjat nj dite, m 7 gusht 2007, n
ndrhyrjen e par q u b pr kt qllim, Banka Qendrore Evropiane hodhi
n tregun evropian 95 miliard euro likuiditet, ndrsa Feed po n t njjtn
dit injektoi n tregun financiar amerikan 24 miliard USD, shifra kto shum
m t mdha se ato t prdorura pr t prballuar situatn e pas atentateve
t 11 shtatorit 2001 n SHBA. Si pasoj e ksaj krize shum banka psuan
humbje t konsiderueshme dhe zhvleftsime marramendse t aktiveve t
tyre. Vetm gjat 2 tremujorve t fundit t 2007, banka "Goldman Sachs"
n SHBA humbi 1.5 miliard USD, Merrill Lynch 8.4 miliard USD, Citigroup 6
miliard USD, UBS Zvicr 11 miliard franga zvicerane, Deutsche Bank 2.2
miliard euro etj., ndrkoh sipas vlersimit t "Royal Bank of Scotland",
humbjet e bankave n kt periudh jan rreth 500 miliard dollar.

Por n nj ekonomi botrore tashm maksimalisht t globalizuar dhe

financiarizuar, askush nga lidert botror, ekspertt e ekonomis dhe
financave apo qarqeve akademike nuk beson m se "kjo katastrof mund t
lokalizohet vetm n SHBA, apo vetm n nj grup bankash t mdha n
vende t ndryshme t bots...dhe t mos ket nj impakt direkt apo indirekt
n rritjen ekonomike dhe problemet sociale t planetit n
prgjithsi...aktualisht duket se e gjith bota sht e prekur nga kjo kriz".
Ish-presidenti i Feed, Alan Greenspan kishte disa muaj q vazhdimisht
insistonte n vlersimin e tij se "simptomat e recesionit jan prezente n
ekonomin amerikane" dhe nuk duhet pritur t ndodhi chock-u pr t
ndrhyr. Gjithashtu, edhe n takimin e Davosit u pranua hapur nga t gjith
se "askush nuk e mohon rndsin e ksaj krize, por shqetsimet dhe
prpjekjet jan q t evidentohen qart impaktet e saj negative". Sipas Indra
Nooyi, presidente e kompanis "PepsiCola", "kjo kriz sht testi i par i
prballjes s vrtet t bots me globalizimin". Pjesa drrmuese e
ekspertve gjykojn se koniunktura ekonomike aktuale tepr problematike
amerikane (rnie e ritmeve t rritjes, rnie e vlers s dollarit, thellimi i
deficitit buxhetor, rritja shum e madhe e borxhit t brendshm dhe t
jashtm, rritja e nivelit t papunsis, deficiti tregtar gjigant etj.) do ti
transmetoj efektet e saj negative n shum vende e ekonomi t tjera. Sipas
Stephen Roach, prfaqsues i Morgan Stanley n Azi, "kur ekonomia dhe
konsumatori Amerika kan probleme, kjo nnkupton pasoja pr gjith
ekonomin botrore". Duke vlersuar ekonomin amerikane, Presidenti i
Eurogroup J.C.Juncker nnvizon se "situata ekonomike n SHBA ka tendenc
t prkeqsohet..dhe n qoft se parashikimet pesimiste pr t ardhmen e
ekonomis amerikane materializohen, ather kjo me siguri q do t ket
konsekuenca negative pr rritjen ekonomike n gjith zonn euro". Vendimi i
fundit i Fedd pr t ulur normn baz t interesit pr dollarin me 0.75 pik
prqindje nga 4.25 n 3.5% duke dhn njkohsisht dhe shum sinjale se
n periudhn n vazhdim norma baz e interesit mund t shkoj deri n
2.75%, si dhe plani mbshtets prej 150 miliard dollarsh i lanuar s fundi
nga Presidenti Bush, kryesisht pr lehtsira fiskale, konsiderohen si prpjekje
fondamentale pr ta nxjerr ekonomin amerikane nga kriza aktuale.

Por, kriza po i jep efektet e saj edhe n tregjet e tjera ve atyre financiare.
M t prekurit pr momentin duken tregjet e lndve t para, t cilat psuan
menjher at q quhet "efekti infektues", sepse kriza e bursave dhe
tregjeve t kapitaleve shkaktoi menjher nj "thatsir likuiditetesh" duke i
detyruar shum nga aktort kryesor t ktyre tregjeve, sidomos t
ashtuquajturat "hedge funds" (fondet spekulative) q ti trajtojn tregjet e
energjis apo lndve t tjera t para si mundsi pr t kompensuar humbjet
e tyre n tregjet financiare. Nga mjaft ekspert t ktyre tregjeve, vlersohet
se edhe ngritja e mimit t nafts bruto n nivele rekord prej 100
dollar/baril sht m shum pasoj direkte dhe indirekte e ndikimit t krizs
financiare, si dhe e veprimit t fondeve spekulative. Ksaj tendence i shtohet
dhe rritja e mimeve t lndve t para agro-ushqimore si: gruri, mielli, orizi,
vajrat vegjetale, frutat dhe perimet etj., rritje q po influencojn dukshm
dhe n nivelet e inflacionit n shum vende t bots.