MEZUNYET TEZ NASIL YAZILIR?

Umberto Eco

1
Mezuniyet Tezi Nasl Yazlr? (Come Si Fa Una Tesi Di Laurea: Le materie umanistiche
Bompiani, Tascabili, 2004, Milano) kitabnn nsz dahil ilk elli alt sayfasnn szl
evirisi olup lisans rencilerim Melis Baykan ve Lara Lakay tarafndan kda
aktarldktan sonra Aratrma Grevlisi arkadam Miray akrolu tarafndan iki kez
dzeltilerek 2012-13 letiim Doktora rencilerinin COMM 501 dersindeki kullanmlar
iin hazrland

Serhan Ada
stanbul, Kasm 2012

2
GR

Bir zamanlar niversite bir sekinler niversitesiydi. niversiteye sadece yine niversite
mezunlarnn ocuklar giderdi. Baz ender istisnalar bir yana, burada eitim alanlar
btn vakitlerini bu ie ayrrlard. niversitede okumak, sakince yaplan bir i olarak
tasarlanmt. Biraz eitime, biraz salkl renci elenceleri yahut da temsili
rgtlerin etkinliklerine zaman ayrlrd.

Dersler prestijli konferanslardan oluurdu. Sonrasnda da ilgili renciler, profesrler ve

asistanlarla en fazla on veya on be kiinin katld daha yaygn seminerler
dzenlenirdi.

Bugn hl pek ok Amerikan niversitesinde dersler on ya da yirmi renciyi gemez.

(Bu renciler okkal bir cret der ve hocay istedikleri zaman kendileriyle tartmak
iin kullanrlar.) Oxford gibi niversitelerde, tutor denilen bir profesr vardr ve son
derece snrl sayda rencinin aratrma tezi ile ilgilenir. Hatta baz durumlarda bu
profesr yl boyunca sadece bir ya da iki renci ile ilgilenir ve almalarn gn be gn
takip eder.

talyada imdiki durum byle olsayd bu kitab -kitabn yapt tavsiyelerin bazlar
yukarda anlatlan ideal renciye yararl olsa bile- yazmaya gerek olmazd. Ancak
talyan niversitesi bugn bir kitle niversitesidir. Buraya her snftan, her eit orta
retim kurumundan renci gelir. Hatta bazen teknik okuldan kanlarn felsefe veya
klasik edebiyat blmlerine kayd grlr ki bu renciler hi Yunanca
renmemilerdir ve Latince dahi bilmemektedirler. Latincenin pek ok etkinlik tr
iin fazla ie yaramad doru olsa da felsefe veya edebiyatla ilgilenenler iin son derece
nemlidir.

Baz derslere kaytl saysz renci vardr. Profesr, derslere dzenli olarak katlan otuz
kadar renciyi iyi kt tanr; yardmclar ve ibirlii yaptklarnn (burslular,
egzersizlere katlanlar, szlemeliler) yardmyla ve belirli bir devamllkla da yz
kadarn altrmay baarr. Bunlarn arasnda durumu iyi olan ok sayda renci
vardr; eitimli ailelerde bymlerdir; canl bir kltrel evre ile temastadrlar; eitim
gezilerine kabilirler, sanat ve tiyatro festivallerine katlrlar, yabanc lkeleri ziyaret
ederler. Bir de dierleri vardr. Bu renciler gnlerini on bin nfuslu, iinde kitap
krtasiyelerin olduu bir kentin nfus idaresinde alarak geirmektedirler.
niversitede hayal krklna uram, siyasete atlm ya da baka bir formasyon
programn izlemekte olan ama eninde sonunda tez mecburiyetine boyun eecek
renciler de vardr. Ya da bir snav iin okunmas beklenen eitli metinlerin
maliyetlerini hesaplamay seen ve bu on iki bin liretlik bir imtihan diyerek iki semeli
ders arasndan ucuzunu seen renciler de vardr. Arada srada derse gelip ok
kalabalk olan snfta yer bulmakta zorlanan ve en sonunda hocayla konumak isteyip
otuz kiilik kuyrukta bekleyen ve otelde kalamadklar iin trene yetimek zorunda olan

3
renciler de vardr. Kendilerine, ktphanede bir kitabn nasl aranaca veya hangi
kitabn ktphanede aranaca hi sylenmemi renciler de vardr ki onlar kendi
kentlerinin ktphanesinde kitap bulabileceklerini ya da kitap dn almak iin
kullanacaklar kart nasl alacaklarn bilmemektedirler.

Bu kitabn tavsiye edecekleri sadece onlar iin geerli. Bu kitap onlara en azndan iki ey
neriyor. Zor bir durumda olmalarna ramen onurlu bir tez yazabilir ve bu frsat
kullanarak eitimin olumlu ve ilerletici yann tekrar kavrayabilirler. Bu da belli
nosyonlarn toparlanmasyla deil, bir deneyimin eletirel olarak gelitirilmesi,
sorunlarn belirlenmesi ve belli bir yntemle ele alnmas ve belirli iletiim yntemleri
ile bunlarn sergilenmesi yeteneini edinmekle olur.

2. Bunlar dedikten sonra, bu kitabn ne bir bilimsel aratrmann nasl yapldn

aklamak gibi bir istek iinde olduu ne de incelemenin deeri zerine kuramsal veya
bilimsel bir tartma oluturmad sylenmelidir. Bu kitap sadece, jrinin nne somut
bir nesne nasl getirilir sorusuyla; bir dizi deerlendirme ve belli sayda sayfadan oluan,
ilgili disiplinle ilikisi olan ve jri yelerini acl bir aknlk iinde brakmayacak bir
tezin nasl yazlaca zerinedir.

Bu kitabn bir tezin iine nelerin konacan syleyemeyecei aktr. Bu sizin iinizdir
ama kitap size unlar syleyebilir: (1) Mezuniyet tezinden ne anlalr; (2) Tez konusu
nasl seilir ve alma zamanlar nasl dzenlenir; (3) Bir bibliyografya aratrmas nasl
yrtlr; (4) Toplanan malzeme nasl dzene konur; (5) Gelitirilen konu fiziksel
olarak nasl yerletirilir. En nemli ve belirleyici ksmn, olduka kesin kurallar ieren bu
en az nemli ksm olmas da lmcldr.

3. Bu kitapta atfta bulunulan tez tr, insani bilimler fakltelerinde yazlanlardr. Benim
deneyimimin de edebiyat ve felsefe fakltelerine ait olduu dnlrse, rneklerin
nemli bir ksmnn bu fakltelerle ilgili olduu ancak bu kitapta tavsiye ettiim
kriterlerin siyasal bilimler ve hukuk tezleri iin de yararl olabilecei grlr. Tarihsel ya
da genel kuramla ilgili ancak deneye veya uygulamaya dayanmayan tezler sz konusu
olduunda buradaki model mimarlk, ekonomi, iletme ve baz fen alanlarnn faklteleri
iin de ilev grebilir. Ama yine de buna fazla gvenmeyin.

I. BR MEZUNYET TEZ NEDR VE NEYE YARAR

I.1 Neden Tez Yazlmaldr? Tez Nedir?

Bir mezuniyet tezi orta byklkte; yz ile drt yz sayfa arasnda tape edilmi bir
metindir. Bu tezde renci mezun olaca inceleme alanyla ilgili bir sorunu ele alr
renci tm snavlarn verdikten sonra tezini bir tez jrisi nnde sunar. Onlar da tez
danmannn zet raporunu ve kar okuyucularn (counter reader) grlerini
dinlerler. Onlar da duruma gre adaya baz kar klarda bulunabilirler ve buradan
jrideki dier yelerinin de iinde yer aldklar bir tartma doar. Yazl metnin

4
kalitesini (ya da eksikliklerini) anlatan iki raportrn syledikleri ve adayn yazl
grlerini savunmada gsterdii kapasiteye bal olarak jrinin yargs ortaya kar.
Snavlarda alnan notlarn ortalamasn ayrca hesaplayarak jri teze bir not verir ve
talyada bu en az altm alt ile en fazla yz on arasndadr ve vgyle baslmaya
deere kadar gider. Bu en azndan insani bilimler fakltelerinin tmnde uygulanan bir
kuraldr. Metnin d zellikleri bir kere betimlenince ve bunun iinde yer ald ritel
de anlatlnca aslnda tezin doas hakknda fazla bir ey sylenmi olmaz. zellikle
talyan niversitelerinin mezun olmak iin tezi neden bir koul olarak koyduu sorusu
hl cevaplanmay beklemektedir.

Yabanc niversitelerin ounda tezle mezun olma kriterinin bulunmadna dikkat

edilmelidir. Bazlarnda tezsiz ulalan eitli mezuniyet dzeyleri vardr; dierlerinde
ise aa yukar bizim mezuniyete (laurea) tekabl eden bir ilk seviye bulunur ama bir
dizi snavla geilen bu seviye, doktora derecesine hak salamaz. Bazen daha mtevaz,
n-tez denebilecek bir alma yaplabilir. Baz niversitelerde ise farkl zorluk
seviyelerinde almalarn istendii durumlar da vardr. Ancak genel olarak sahici ve
gerek bir tez, bir tr sper-tez olan doktoraya ayrlmtr. Buna da bilimsel aratrmac
olarak mkemmellemek ve alanlarnda uzmanlamak isteyenler katlrlar. Bu tr
doktorann eitli adlar olmakla birlikte kullanm nerdeyse evrensel hale gelmi bir
anglosakson ksaltmasyla PhD (Philosophy Doctor, doktora derecesi) sosyolojiden
Yunan diline kadar tm insani bilimleri kapsayan doktoralar iin kullanlr. nsani
bilimler dnda, rnein MD (Medicine Doctor) gibi ksaltmalar kullanlr.

Lisans, eitli biimleriyle bir meslee yneliktir; PhD ise akademik etkinlie yneliktir
ki bu da bir akademik alann neredeyse daima niversite kariyerine girildii anlamna
gelir.

Bu trden niversitelerde tez her zaman bir PhD (doktora) tezidir ve orijinal bir
aratrma almasdr. Aday kendini adad, zerinde alt disiplini bir adm ileri
gtrmeye yetkin olduunu gstermelidir. Gerekten de bizdeki gibi yirmi ikiden de
daha ileri bir yata, krk ya da elli yanda -her ne kadar ok daha gen Phd.ler varsa da-
yapabilir. Neden bu kadar uzun bir zaman? nk doktora iin tam da orijinal bir
aratrma sz konusudur ki bu da baka aratrmaclarn ayn konuda ne dediklerini
bilmeyi, ayn zamanda dierlerinin henz deinmedikleri bir eyi kefetmeyi
gerektirir. Keif sz konusu olduunda, zellikle insani bilimlerde, atomun blnmesi
trnden altstedici bir keif; zafiyet Kuram ya da kanseri iyiletiren bir ila gibi bir
ey akla gelmez; daha mtevaz keifler olabilir: klasik bir metni yeni bir okuma ve
anlama biimi, bir yazarn biyografisine k tutan bir el yazmasn bulup ortaya karma
gibi, farkl metinlerde dank bulunan fikirleri olgunlatrma ve sistemletirme, eski
incelemelerin yeniden organizasyonu ve yeniden okunmas gibi. Bunlar da bilimsel
sonu olarak kabul edilir. Her halkrda aratrmac, teorik olarak alt alanda yeni
bir ey syleyen bir alma ortaya koymaldr.

5
Bir derleme tezde renci, basite var olan literatr ak bir ekilde gzden geirdiini
(bkz. II.6.1), bak alarn bir araya getirdiini, bilgi asndan da panoramik bir zeky
ortaya koyduunu alanda uzmanlam birine olduu kadar, bu alanda derinlemesine
aratrmalar yrtmemi birine de ispat edebilmelidir.

te ilk uyar: ya bir derleme tezi ya da bir aratrma tezi yaplabilir; ya bir lisans tezi ya
da bir PhD tezi yaplabilir.

Bir aratrma tezi her zaman daha uzundur; yorucudur ve daha fazla enerji gerektirir;
bir derleme tezi de uzun ve yorucu olabilir (yllar ve yllar alan derleme almalar da
vardr) ama genel olarak derleme tezi daha az zamanda daha az riskle yaplr.

Bir derleme tezi yapann daha sonradan aratrma yoluna gitmeyeceini de sylemek
doru deildir. Derleme, kendi bana aratrmaya balamadan nce belgelere
dayanarak baz fikirleri kafasnda daha ak hale getirmek isteyen gen bir aratrmac
iin ciddi bir adm da oluturabilir.

Buna karlk, aratrma tezi olduu iddia edilen ama alelacele yaplm tezler de vardr.
Bu tezler okuyan rahatsz ettikleri gibi yapann da keyif duymayaca trden tezlerdir.

Ksaca, bir derleme teziyle bir aratrma tezi arasndaki tercih adayn olgunluuna ve
alma kapasitesine baldr. ounlukla ve maalesef bu tercih ekonomik faktrlere
de baldr; nk alan bir rencinin ou kez az bulunur ve pahal kitaplar almaya,
yabanc merkezlere ve ktphanelere ziyaretler gibi uzun aratrmalar yapmaya
ayracak daha az zaman, enerjisi ve ou kez daha az paras vardr.

Bu kitapta, ne yazk ki, ekonomik trden tavsiyelerde bulunmak mmkn olmayacaktr.

ok yakn zamana kadar aratrma btn dnyada, zengin rencilere tannm bir
ayrcalkt. Bugn de eitim burslarnn varl, seyahat burslar ve yabanc
niversitelerde belirli sreler geirmek iin salanan fonlarn sorunu herkes iin
zdn sylemek mmkn deildir.

I.2 Bu Kitapla Kim lgilenir?

Durum byle olduuna gre, sonu olarak elde etmek iin kaydolduklar unvan
alabilmek iin alelacele mezun olmak zorunda olan ve bunun iin bir tez yazmak
mecburiyetinde bulunan pek ok renci olduunu dnebiliriz. Hatta bu rencilerin
bir ksm krk yandadr. Bu durumda bu renciler bize, bir ayda nasl tez yazlacan
sorabilir. Herhangi bir not almay gze alrlar, tm istedikleri niversiteden
kurtulmaktr. Bu durumda, onlara bu kitabn onlar iin olmadn kesinlikle
syleyebiliriz. Can skc ekonomik sorunlarn zmek iin bir an evvel doktor olmak
zorunda olduklar bir hukuki dzeninin kurbanlar olduklar dnldnde, tez
yazmaya mecbur iseler, hemen u iki eyi yapabilirler: (1) Baka birine kendileri yerine
tez yazmas iin makl bir demede bulunabilirler; (2) Baka bir niversitede yaplm

6
bir tezi kopya edebilirler. (Baka bir dilde olsa bile halihazrda yaymlanm bir eseri
kopya etmek doru olmayabilir; zira birazck da olsa alandan haberdar olan bir hoca bu
almann varlndan haberdar olabilir ama Katanyada yazlm bir tezi Milanoda
kopya edip sonuta baarl olma ihtimali vardr. Bu durumda da tez danmannn,
Milanoda ders vermeye balamadan Katanyada ders verip vermedii konusunda bilgi
sahibi olmak gerekir. Yani bir tezi kopya etmek iin yine zekice bir aratrma almas
yapmak gereklidir.)

imdi vermi olduumuz iki tavsiyenin yasad olduu aktr. Bu durum; acil servise
yaral olarak gittiinde doktor seni grmek istemiyorsa, onun boazna bir bak sapla
demek gibidir. Her iki durumda da mitsiz eylemler sz konusudur. Bunlarn toplumsal
yapdaki ve varolan hukuksal dzendeki sorunlar zme iddiasnda bulunmadna
dikkat ekmek zere verilmi paradoksal tavsiyeler olduu unutulmamaldr.

Ksacas, bu kitabn gnn birka saatini incelemeye ayracak, kendisine bir tr

entelektel tatmin salayacak bir tez hazrlamak ve mezun olduktan sonra da kendi
iine yaramasn isteyenler (milyoner olmasalar veya btn dnyay dolatktan sonra
mezun olmak iin ellerinde on sene olmasa bile) iin olduunu sylemek gerekir.
Dolaysyla, elinizdeki kitap snrlar bir kez belirlendikten sonra, konularnda ciddi bir
alma yapmak isteyenlere yneliktir. nsan ciddi bir ekilde kk resim koleksiyonu
da yapabilir. nce nelerin toplanaca belirlenir, nasl kataloglanacann kriterleri
saptanr ve koleksiyonun tarihsel snrlar saptanr. 1960n tesine gememesi karar
verilirse, pekl 60tan bugne tm resimler bulunabilir. Bu derlemeyle Louvre Mzesi
arasnda daima bir fark olacaktr ama fazla ciddi olmayan bir mze yapmaktansa, 1960
70 arasnda futbolcu resimlerinden bir koleksiyon yapmak her zaman daha iyidir. Bu
kriter bir mezuniyet tezi iin de aynen geerlidir.

I.3 Bir Tez Mezuniyetten Sonra da Nasl e Yarar?

Mezuniyetten sonra da ie yarayacak bir tez yapmann iki yolu vardr. lki, tabii kiinin
buna imkn ve bu ynde bir arzusu varsa- tezi geniletip sonraki yllarda srecek bir
aratrmann paras haline getirmektir. kinci bir yol da, yerel bir turizm iletmecisinin
bile Luciada Mahsurdan Evlilik Szne konulu bir tez yapmasnn faydasn mesleinde
grebilecei yoldur. Byle bir tez yapmak u anlamlara gelir: (1) Belli bir konuyu
saptamak; (2) Bu konuyla ilgili belgeleri toplamak (3) Bu belgeleri sraya koymak; (4)
Toplanan belgeler nda konuyu yeniden gzden geirmek; (5) Konu zerindeki
nceki btn fikirlere organik bir biim vermek; (6) Okuyann syleneni anlayaca ve
konuyla kendisi de ilgilenmek isterse ayn belgelere ulaaca biimde tezi bitirmek.

Dolaysyla, tez yazmak, ilgili konu zerine dnceleri ve verileri dzenleyip bir sraya
koymak anlamna gelmektedir. Tez, metodik bir alma deneyimidir. lkesel olarak
bakalarna da yarayabilecek bir nesne yaratmak demektir. Bu nedenle, tezin
konusundan ziyade, onun getirdii alma deneyimi daha nemlidir Manzoninin

7
(yukarda anlan .N.) romann iki kez yazmas zerine iyi belge toplamay bilen biri,
turistik iletmesi iin kendine gereken verileri metodik biimde toplamay da bilecektir.
Nasl ki eitli konularda, on kadar kitab yaymlanm olan yazar, son dokuz kitabnda
esas olarak ilkindeki deneyiminden yararlanmsa, bir mezuniyet tezinin yeniden
gelitirilmesi sz konusu olduu takdirde bundan yararlanmay da bilecektir. Bu ilk
alma olmadan dierlerini yapmay da renemezdi. Ne olursa olsun dier tezler,
ilkinin yaplma biiminden etkilenirler. Zamanla insan, daha az telalanacak ve daha
fazla ey bilecektir. Bilinen eyler zerinde alma biimi, ilkinde bilinmeyen eylerin
aratrlma biimine hep bal kalacaktr.

En sonunda, bir tez yapmak demek, hafzay bir ie altrmak gibidir. Yallar, ancak
genliklerinde belleklerini altrdlarsa, iyi bir bellee sahip olabilirler. Buradaki
egzersizleri yaparken de birinci ligteki tm takmlarn tertibini, Carduccinin iirlerini ya
da Augustusdan Romulus Augustusa kadar Roma imparatorlarnn srasn ezberlemi
olmak nemli deildir. Tabii, bellek egzersizi yaparken ilgimizi eken ve iimize
yarayacak eyleri renmenin daha yararl olduu kesindir: yine de yararsz eyleri
renmek de iyi bir jimnastiktir. Bylece, hoa giden bir konuda tez yapmak her zaman
tercih edilir olsa da, alma yntemi ve ondan karlan deneyim bakmndan konu,
ikincil nemdedir.

Zira, iyi alld takdirde, gerekten aptalca olan bir konu yoktur; iyi allrsa
grnte uzak ya da periferik kalan bir konudan da yararl sonular karlabilir. Marx,
ekonomi politik zerine deil de Epikuros ve Demokritos gibi iki Yunan filozofu zerine
tez yapmt. Ki bu da, gz ard edilecek bir alma deildi. Belki de Marx, iyi bildiimiz
kuramsal enerjisiyle, tarih ve ekonominin sorunlarn dnmeyi, Yunan filozoflar
zerine dnmeyi rendii iin yapabilmi olabilir. Marx zerine son derece iddial bir
teze balayan ve daha sonra byk kapitalist irketlerin personel blmnde alan
onca renciye bakp yarar, gncellik ve tez konularnn getirdii ykmllkler zerine
dnmek ve bunlar gzden geirmek yararl olur.

I.4 Drt Aikr Kural

Adayn, hocann kendisine empoze ettii konu zerine tez yazd durumlar vardr. Bu
durumlardan kanmak gerekir.

Burada aktr ki, adayn hocadan tavsiye ald durumlara deinmiyorum. Burada
kastettiim, daha ziyade hatann hocada olduu durumlar (bkz. II.7de Danman
Tarafndan Smrlmekten Nasl Kanlr?); ya da ilgisiz, tezden abucak kurtulmak
iin herhangi bir eyi batan savma yapma eiliminde olan adayn hatasndan
kaynaklanan durumlardr.

Biz burada, belirli bir ilgiyle hareket eden bir aday ve onun isteklerini yorumlamaya
yatkn bir hocann varln ieren durumlarla ilgileneceiz.

8
Byle durumlarda konu seimiyle ilgili kurallar drt tanedir:

1. Konunun adayn ilgilerine cevap vermesi (verdii imtihanlarla ilgili olmas;

okumalaryla ilgili olmas; siyasal, kltrel ve dini dnyasyla ilgili olmas);
2. Bavuraca kaynaklarn ulalabilir olmas, yani adayn maddi olarak
ulaabilecei bir yerde bulunmas;
3. Bavurulacak kaynaklarn zerinde alabilir zellikte olmas, yani adayn
kltrel olarak eriebilecei trden olmas;
4. Aratrmann yntemsel erevesinin adayn deneyimi bakmndan ulalabilir
olmas.

Bu haliyle bu drt kural biraz sradan ve tez yapmak isteyen birinin ancak yapabilecei
bir tezi yapmas zorunluluu kuralyla zetlenebilir grnmektedir. Halbuki, tam da
byle kurallarla aka ortaya konulan bir durumda, karlalan ilk sorunun nasl
stesinden gelinecei bilinmedii iin dramatik bir ekilde baarsz olmu tezler de
olmutur.1

Bundan sonraki blmlerde, iyi bilinen ve bilinebilecek bir tez nasl yaplr zerine baz
tavsiyeler vermeye alacaz.

II. KONU SEM

II.1 Monografik Tez ya da Panoramik Tez?

renci, en bata, byk bir hevesle, konusuyla ilgili her eye deinen bir tez yazmak
ister. Eer edebiyatla ilgiliyse ilk eilimi Bugnn Edebiyat balkl bir tez yazmaktr.
Konuyu daraltmas gerekli olduunda, Sava Sonundan 60l Yllara talyan Edebiyat
balkl bir tez seebilir.

Bunlar son derece tehlikeli tezlerdir. Bu tezler ok daha olgun aratrmaclarn bile
yreklerine korku salacak konular zerinedir. Yirmili yalarda bir renci iin imknsz
bir meydan okumadr bu. Bu durumda renci ya varolan isimler ve grlerin s bir
derlemesini yapacak ya da eserine sonradan affedilmez atlamalar olarak sulanacak
ekilde yepyeni bir ekil verecektir.

Byk ada eletirmen Gianfranco Contini, 1957de 18. ve 19. yzyl talyan Edebiyat
balkl bir kitap yaymlamtr. Ama eer bu bir mezuniyet tezi olsayd, baslm hali bile
472 sayfa olan bu tez akard. Gerekten de, kimilerine gre ok nemli olan baz
isimleri anmad iin unutkanlkla, atlam olmakla ya da cahillikle sulanr; ya da
minr kabul edilen yazarlara tam bir blm ayrmken, majr denen yazarlara sayfa

1
Beinci bir kural daha ekleyebiliriz: hocann doru hoca olmas. Gerekten de sempati ya da tembellik gibi
nedenlerle gerekte B alanna giren bir tezi A alannn hocasyla yapmak isteyen adaylar da vardr. Hoca da
(sempati, kibir ya da dikkatsizlik nedeniyle) bunu kabul eder ve sonra da tezi izleyemeyecei ortaya kar.

9
altnda dipnotlarla deinmekle yetinmi olduu sylenirdi. Doal olarak, tarihe olan
hkimiyeti ve eletirel yetkinlii iyi bilinen bir aratrmac sz konusu olduundan,
byle bir darda brakma ve orantszln bilerek yapld ve boluun sayfalar tutan
bir zrvalamadan ok daha fazla ey ifade ettiini herkes anlad. Ama ayn akay yirmi
iki yanda bir renci yaparsa, sessizliin ardnda bir eytanlk olduu, boluklarn ve
baka bir yerde yazlm olan kritik sayfalarn yerini ald anlalyorsa, yazarn
yazmay bilip bilmedii sorgulanmaz m?

Bu tr bir tezde renci, genel olarak jri yelerini kendisini anlamam olmakla sular.
Jri yeleri de zaten onu anlayamazlard. Bylece, fazla panoramik bir tez her zaman bir
kibir gstergesidir. stnlk taslamak gibi bir entelektel kibir, bir tezde a priori
reddedilecek bir ey deildir. Dantenin kt bir air olduu da sylenebilir; ama bunu
Dantenin yz sayfalk metinlerinin sk bir analizini yaptktan sonra sylemek
gerekir. Panoramik bir tezde bu ispatlarn yaplmas mmkn deildir. te bu nedenle,
rencinin, Sava Sonundan 60l Yllara talyan Edebiyat yerine daha mtevaz bir
balk semesi yerinde olur.

Size ideal bir tez baln hemen syleyeyim: Fenoglionun Romanlar yerine Partizan
Johnnynin Farkl Yazmlar. Skc m? Olabilir, ama iddia olarak daha ilgin.

Her eyden te, iyi dnldnde, bir tr kurnazlk. Krk yllk bir dnemin edebiyat
zerine panoramik bir tezle renci, olas btn itirazlara maruz kalabilir. Raporu yazan
danman ya da herhangi bir jri yesi, rencinin anmad minr bir yazar tandn
gsterme isteine nasl kar koyabilir? Jridekiler iin, iindekiler sayfalarn evirirken
tane atlama bulmak, o tezi danklklar silsilesi olarak alglamak iin yeterli olacaktr.
Buna karn, renci son derece belli bir temada ciddi bir alma yapmsa, jri
yelerinin ounun bilmedii bir malzemeyi ele alm olmas muhtemeldir. Burada
kuruluk bir numara nermiyorum. Evet, bu belki bir numara; ama kuruluk deil
zira bu numarann maliyeti yorgunluktur. Byle bir durumda aday, kendisinden daha az
uzman bir heyetin karsnda uzman olarak ortaya kacaktr ve uzman olmak iin
ortaya koyduu ura veya kendine verdii zahmet, onun bu durumun avantajlarndan
yararlanmasn da salayacaktr.

Krk yllk dnemi kapsayan panoramik bir edebiyat teziyle, ksa bir metnin
varyasyonlarn ele alan kat monografik tezin oluturduu iki u arasnda pek ok ara
katman vardr. Bylelikle, 60l Yllarn Yeni Edebi Avant-Garde, ya da Pavese ve
Fenoglioda Langhe Blgesi mgesi, yahut Fantastik Yazar -Savinio, Buzzati ve
Landolfi- Arasndaki Benzerlikler ve Farkllklar trnden temalar belirlenebilir.

Fen fakltelerine bakacak olursak; bizimkine benzer konuda yazlm bir kitapkta, tm
konulara ve tm alanlara uygulanabilecek bir tavsiyede bulunuluyor:

rnein Jeoloji bir konu olarak ok genitir. Jeolojinin bir dal olarak
Volkanbilim de hl ok genitir. yi bir almada Meksika Volkanlar konusu
ilenebilir ama bu da yine yzeysel olacaktr. yle bir snrlandrma daha ok

10
 beeni toplayacak bir aratrmaya gtrebilir: Popocatepetlin Tarihi.
(Popocatepetl: Cortezin conquistadoreslerinden bir tanesinin muhtemelen
1519da kt ve sadece 1702de iddetli bir patlamas olan bir volkan.) Daha
snrl bir konu, daha az sayda yla yaylan Paricutinin Doumu ve Grnrdeki
lm (20 ubat 1943-4 Mart 1952) olabilir.

te ben, bu en son konuyu neririm. Adayn u kahrolasca volkan zerine

sylenebilecek her eyi sylemesi kaydyla.

Bir keresinde, bana ada Dncede Simge zerine tez yazmak isteyen bir renci
gelmiti. Bu imknsz bir tezdi. En azndan ben simgenin ne demek olduunu
bilmiyordum. Simge, gerekten de yazarna gre anlam deitiren bir deyimdir ve
dolaysyla iki farkl yazar iin birbirine tamamen zt iki ey anlamna gelebilir. Dnn
ki, formel mantklar ya da matematikiler iin simge, formlletirilmi verili bir
hesapta belirli bir ilevle, tanmlanm bir yer igal eden, anlam olmayan ifadeler (cebir
formllerindeki a ve b ya da x ve yler gibi) demektir. Dier yazarlar ise ryalardaki
grntler gibi bir aa, cinsel organ ya da byme arzusu gibi eylere gnderme yapan
ok sayda anlam bulabilirler bu kelimede. Bu durumda bu balkta bir tez nasl
yaplabilir? Gncel kltrde simgenin btn durumlarn analiz etmek, benzerlik ve
farkllklarnn bir listesini yapmak, farkllklarnn altnda her bir yazarda ya da
kuramda gze arpan temel bir birletirici kavram olup olmadna bakmak ve
farkllklarn sz konusu kurallar uyumaz hale getirip getirmediini anlamak
gerekecektir. Hibir ada felsefeci, dilbilimci ya da psikanalist bylesine bir eseri
bugne kadar tatmin edici ekilde yapamamtr. e yeni koyulan, alt-yedi yllk
renim dnemini henz geride brakm bir aratrmac nasl bu iin altndan nasl
kalkabilir? Bu durumda zekice tarafl bir sylem deneyebilir. Ama yeniden Gianfranco
Contininin talyan edebiyat tarihine dnm oluruz. Ya da dier yazarlarn dediklerini
bir kenara brakarak drt ba mamur bir simge kuram yaratmaya giriilebilir ama bu
tercihin ne kadar tartmaya ak olduuna II.2 blmnde deineceiz. Sz konusu
renciyle biraz tarttm. Tm dier durumlar bir kenara brakarak Freud ve Jungda
Simge zerine bir tez yaplarak bu iki yazarn dedikleri karlatrlabilirdi. Bu esnada
rencinin Almanca bilmedii ortaya kt. (Dil bilgisi sorununa II.5 blmnde
deineceiz.) Sonunda, Pierce, Frye ve Jungda Simge Kavram konusu zerinde anlama
saland. Tez; biri felsefeci, biri eletirmen biri de psikolog olan farkl yazarda, ayn
ad tayan kavramn farkllklarn inceleyecek ve bu yazarn ismi getii pek ok
metinde/sylemde, birinin onu sylerken kastettii anlamn dierine atfedilmesinin
nasl yanl anlalmalara yol at ortaya konacakt. Buna gre, varlacak hipotetik
sonula aday, bu ayn adl kavramlar arasnda -eer varsa- ne tr analojiler olduunu,
bildii baka yazarlara da gnderme yaparak ama konunun ak snrlar nedeniyle buna
mecbur da olmadan gsterebilecekti. Hi kimse ona yazar Kyi dikkate almadn
syleyemeyecekti nk tez, X; Y ve Znin zerindeydi. Yine hi kimse ona yazar Jye
sadece evirisinden alnt yaparak yer verdiini de syleyemeyecekti. Bu, nihayetinde,
bir yan atf olacakt ve tez, kapsaml bir ekilde ve orijinal olarak balkta belirtilen
yazar kapsama iddiasnda olacakt.
11
Bylece panoramik bir tezin mutlaka monografik olmak zorunda kalmadan, herkesin
kabul edebilecei bir orta lee nasl geldii anlalabilir.

Monografik deyiminin burada kullandmzdan daha geni bir kapsam olduu aktr.
Monografi; tek bir konunun ele alnmas anlamna gelir ve bu haliyle bir tarihine, bir
el kitabna, bir ansiklopediye benzemez. Bu nedenle Orta a Yazarlarnda Tersine
Dnya trnden bir konu da monografiktir. Byle bir tezde sadece belli bir konu
bakmndan (ve kssa ya da masal olarak rnek verilen havada yzen balklar, suda uan
kular vs. gibi bir konuda) onca yazar incelenir. Byle bir ii iyi yapabilmek iin
mkemmel bir monografi yazmak gerekir. Ama onu da iyi yapabilmek iin konuyla
ilgilenmi tm yazarlar, zellikle de daha az nemli olanlar, kimsenin
hatrlamadklarn gz nnde bulundurmak gerekir. Byle bir tez monografik-
panoramik olarak snflandrlabilir ve son derece zordur. Sonsuz sayda okuma
gerektirir. Eer bu tez yaplmak istenirse konuyu daha daraltmak yararl olacaktr:
Karolenj airlerinde Tersine Dnya Temas gibi. Alan snrlannca neyin dikkate
alnaca, neyin alnmayaca da bilinmi olur.

Panoramik bir tez yapmak, doal olarak daha heyecan vericidir; nk her eyden nce
ayn yazarla bir, iki belki daha fazla yl boyunca ilgilenmek skc gelecektir. Kat bir
ekilde monografik bir tez yazmann panoramay gzden kaybetmek demek olmad
unutulmamaldr. Fenoglionun anlatm zerine bir tez yazmak demek; talyan
realizminin arka plann dikkate almak, Pavese ve Vittoriniyi de okumak ve
Fenoglionun okuduu ve tercme ettii talyan yazarlar da yle bir gzden geirmek
demektir. Bir yazar ancak bir panorama iine yerletirildiinde anlalabilir ve
aklanabilir. Yine de panoramay bir arka plan olarak kullanmak bir ey, panoramik bir
ereve izmek baka bir eydir. Bir soylunun kr ve nehir arka plannda portresini
yapmak bir ey, tarlalar, vadiler ve nehirlerin resmini yapmak baka bir eydir.
Tekniin, fotoraf deyimiyle sylenecek olursak, odan deitirilmesi gerekir. Tek bir
yazardan yola karak panoramik tez yapmak mulk, eksik ve ikinci el bir i olabilir.

Sonu olarak, u temel ilke aklda bulundurulmaldr: Konu ne kadar daraltlrsa o kadar
iyi almak mmkn olur ve yolda o kadar emin yrnr. Monografik bir tez,
panoramik bir teze tercih edilir. Tezin bir hikyeye ya da bir ansiklopediye
benzemesindense, bir denemeye benzemesi tercih edilir.

II.2 Tarihsel Tez mi Kuramsal Tez mi?

Bu alternatif sadece belirli konular iin geerlidir. Gerekten matematik tarihi, Roma
filolojisi ya da Alman edebiyat tarihi gibi alanlarda yaplan tez, sadece tarihsel olabilir.
Nkleer reaktr fizii, karlatrmal anatomi ya da mimari kompozisyon gibi alanlarda
ise kuramsal ya da deneysel tezler yaplr. Fakat kuramsal felsefe, sosyoloji, kltrel

12
antropoloji, estetik, hukuk felsefesi, pedagoji ya da uluslararas hukuk gibi her iki trden
de tez yapmann mmkn olduu alanlar da vardr.

Kuramsal bir tez, zerinde daha nceden az ya da ok dnlm soyut bir sorunla
yzlemeyi ngrr: insan iradesinin doas, kahramanlk, toplumsal rol nosyonu,
tanrnn varl, genetik kod gibi. Byle sralandnda bu temalar, Gramscinin deyimiyle
evren zerine ksa notlar yaklam trnden eyleri akla getirdiinden insan hemen
glmsetir. Buna ramen, anl anl dnrler bu temalarla ilgilenmilerdir. Ancak,
ender haller dnda, birka on yl sren bir meditasyon almasnn sonucunda
bunlarla har neir olmulardr.

Bu temalar, bilimsel tecrbesi ister istemez snrl olan bir rencinin elinde iki zmle
sonulanabilir. Birincisi (yine de daha az trajik olan), daha nceki paragrafta panoramik
olarak tanmlanan tezi yapmaya gtrr. Tez olarak, rnein toplumsal rol kavram, bir
dizi yazar baznda ele alnr. Bu bakmdan da daha nceden verilen gzlemler geerlidir.
kinci zm, nk burada aday birka sayfada tanr ya da zgrln tanm sorununu
zebilmeyi ngrd iin daha kayg uyandrcdr. Tecrbem bana bu trden konular
seen rencilerin nedense daima (i organizasyonu zensiz ve bilimsel bir incelemeden
ok lirik bir iire benzeyen) son derece ksa tezler yaptklarn grterir. Bununla birlikte,
adaya syleminin fazla kiisel, jenerik, informel, tarihyazm bakmlarndan
dorulanamayacak olmas nedenleriyle kar kldnda ise, aday anlalmadn ve
tezinin birok alelade derlemeden daha zekice olduunu iddia edecektir. Bu doru da
olabilir ancak, bu cevap da tezin dnceleri kark, bilimsel tevazudan ve iletiim
yeteneinden yoksun bir aday tarafndan verildiini gsterir. Bilimsel tevazudan ne
anlalmas gerektii ise, (zayflar iin deil, tam tersine gururuna dknler iin bir
erdemdir) IV.2.4 ksmnda anlatlacaktr. Tabii adayn bir dahi olmas ihtimali de gz
ard edilemez. Yani sadece 22 yanda hereyi anlam bir adaydan sz ediyor da
olabiliriz ve benim bu varsaym herhangi bir ironi glgesi olmadan yaptm da
unutulmamaldr. Ama yeryznde bu kratta bir dahiye rastlandnda, bunun farkna
varmak insanln ok uzun zamann alr ve eserinin byklnn anlalmas iin
belirli sayda yl boyunca okunup sindirilmi olmas gerekir. Bir deil ok sayda tezi
inceleyen bir komisyonun, ilk bakta bu yapayalnz koucunun byklnn farkna
varabilecei nasl ileri srlebilir?

Biz yine de rencinin nemli bir sorunun farkna varm olduunu varsayalm: yoktan
bir ey domayacana gre rencinin dncelerini baka bir yazarn dnceleri
zerinden gelitirmi olmas gerekir. Bu da kuramsal tezi bir tarih yazm tezine
dntrr ve renci varlk sorununu, zgrlk nosyonunu ya da toplumsal eylem
kavramn deil ama Heideggerin lk Dneminde Varlk Sorunu, Kantta zgrlk
Nosyonu ya da Parsonsda Toplumsal Eylem Kavram gibi temalar gelitirir. zgn
fikirleri varsa, onlar ele ald yazarn dnceleriyle karlama annda da ortaya
kacaktr: Birinin zgrlk zerine dedikleri incelenirken zgrlk hakknda ok fazla
ey sylenebilir. Gerekten istenirse, kuramsal olmasn istedii tez, tarihyazm tezinin
son blm olabilir. Bunun sonucunda, herkes onun sylediini denetleyebilir nk

13
ortaya koyduu (nceki bir dnre gndermede bulunan) kavramlar ak biimde
denetlenebilir. Bolukta hareket etmek ve ab initio2 bir sylem kurmak zordur.
zellikle, varlk ya da zgrlk gibi ok belirsiz trden sorunlar iin bir dayanak noktas
bulmak gereklidir. Yazan bir dahi ise, zellikle dehalardan bir deha ise, baka bir
yazardan yola kmak onun iin kltc olamaz. nceki bir yazardan yola kmak; onu
fetiletirmek, ona hayran olmak, ona tapmak, onun btn syledikleri zerine yemin
etmek demek deildir. Hatta, hatalarn ve snrlarn gstermek iin de bir yazardan yola
klabilir ama ille bir dayanak noktasna sahip olunmaldr. Ortaadakiler antik
yazarlarn otoritesine abartl bir sayg duyduklarn sylerlerdi. Modernler ise onlarn
yannda cce olmalarna ramen, onlara dayandklarndan devlerin srtna km
cceler oluyorlard ve bylelikle kendilerinden ncekilerden daha uza gryorlard.

Tm bu gzlemler uygulamal ve deneysel disiplinler iin geerli deildir. Psikoloji

zerine bir tez veriliyorsa (tedbirsiz biri jenerik olarak bu kadar tehlikeli bir konuyu
almak istese bile) alternatif Jean Piagetde Alg Sorunu ile alg sorunu arasnda olamaz.
Tarih tezinin alternatifi daha ziyade deneysel tezdir: Bir Engelli ocuk Grubunda Renk
Algs gibi. Burada durum deiir; nk bir aratrma yntemi elde etmek zere, bir
sorun deneysel biimde ele alnr. Gerekli yardm alnarak makl laboratuvar
koullarnda allabilir ama baarl bir deneysel incelemeci nceden en azndan
panoramik bir alma (nceden yaplm benzer almalar gzden geirmek gibi)
yapmadan znelerinin reaksiyonlarn denetlemeye girimez. Aksi takdirde, emsiyeyi
kefederek daha nce geni biimde ispat edilmi bir eyi ispat edilebilir ya da
sonularnn baarszl ispat edilmi yntemleri (henz tatmin edici sonular
vermemi bir metodun yeniden denetlenmesi bir aratrma konusu olsa bile)
kullanabilir. Byle bir deneysel tez evde oturup yaplacak trden deildir ve yntemi de
icat edilemez. Burada da eer aday zeki bir cce ise, bir devin srtna binmesi daha
zekice olacaktr. Sonradan tek bana devam etmek iin kendisine daima zaman
kalacaktr.

II.3 Antik konular m, ada konular m?

Bu sorunla ba etmeye almak u eskilerin ve modernlerin kavgas Querelle des

anciens des modernesi canlandrmaya almaya benzer... Pek ok disiplin iin bu sorun
sz konusu bile deildir. (Latin edebiyat tarihi zerine bir tez, Horatius zerine
olabilecei gibi son yirmi yldaki Horatius incelemeleri zerine de olabilir.) Buna
karlk, ada talyan Edebiyat Tarihinden mezun olunacaksa tez konusu iin pek de
alternatif olmayaca sylenebilir.

Bununla birlikte, italyan edebiyat hocasnn nerisiyle 1500lerden bir Petrarcacnn

yazdklar ya da bir kemer zerine bir tez nerisine nazaran adayn Pavese, Bassani ya
da Sanguineti gibi konular tercih etmesi de seyrek rastlanan bir durum deildir. ou

2
Ta batan, sfrdan.

14
kez seim gerek, sahici bir adanmlktan gelir ve buna kar durmak zordur. Baka baz
durumlarda ise, ada bir yazarn daha kolay ve daha elenceli olduuna dair yanl bir
inantan da kaynaklanyor olabilir.

Bu noktada hemen ada bir yazarn her zaman daha zor olduunu syleyelim. Genel
olarak, daha kstl bir bibliyografyann var olduu, metinlerin hepsinin bulunabilir
olduu dorudur ve belge toplamann ilk aamas bir ktphanenin kapal
meknndansa, elde gzel bir romanla deniz kysnda da yaplabilir. Ama ya (sadece
baka eletirmenlerin dedikleri tekrarlanarak) dertsizce bir tez yaplr ve sz burada
biter (istenirse 1500lerden bir Petrarcacnn, yani bir Petrarca incelemecisinin zerine
daha da dertsiz bir tez de yaplabilir) ya da konu hakknda yeni bir ey sylenmek
isteniyorsa, klasik yazar hakknda en azndan zerinde tekrar ilenebilecek gvenilir
yorumlama ereveleri bulunurken daha modern yazar hakknda fikirlerin hl mulk
ve zerinde anlamaya varlmam biimde olduu grlr. Bu son durumda eletirel
kapasitemiz, perspektif yokluundan yolunu arr ve herey olduka zor bir hale gelir.

Klasik yazarn daha yorucu bir okumaya zorlayaca, daha dikkatli bir bibliyografya
aratrmasn gerekli klaca kukusuzdur (ama kaynaklar daha az danktr ve
neredeyse tamamlanm bibliyografya listeleri zaten vardr): Tezi, bir aratrmann nasl
yaplacan renme frsat olarak gryorsak eer, klasik yazar, daha fazla antrenman
yapma, gelime olana verecektir.

renci, sonradan ada eletiriye ynelecekse tez, gemiin edebiyatyla yzlemek,

kendi zevkini ve okuma kapasitesini denemek ve snamak iin son frsat olabilir. Bylece
belki de bu frsat kullanmak iyi de olabilir. Bir ksm da avangard olan pek ok ada
yazar, Montale ya da Pound deil, Dante yahut da Foscolo zerine tez vermilerdir. Bu
konuda kesin kurallar olmad aktr: yi ve baarl bir aratrmac, ada bir yazar
zerine tarihsel analiz veya slup analizini, antik bir yazar zerine alrken beklenecek
kavray ve kesinlikle yapmay becerebilir.

Ayrca sorun disiplinden disipline de deiir. Felsefede Descartes zerine deil, Husserl
zerine yazmak sorun karabilir ve kolaylk ile okunabilirlik ilikisi tersine dner:
Carnaptansa Pascal okumak daha kolaydr. Burada verebileceim tek tavsiye udur:
ada biri zerinde bir klasikmi gibi; klasik biri zerinde adam gibi aln. Daha
ok elenir ve daha ciddi bir i karrsnz.

II.4 Bir Tez Yapmak in Ne Kadar Zamana htiya Var?

Hemen syleyelim: yldan daha fazla, alt aydan da daha az deil. yldan daha fazla
deil, nk eer yllk almada konunun erevesi izilemediyse ve gerekli
belgelere ulalamadysa bu sadece u anlama gelebilir:

1) Gcmz aan, yanl bir tez seilmitir;

15
2) Hereyi sylemek isteyen memnuniyetsiz biriyizdir ve tezin zerinde yirmi yl
alabiliriz demektir oysa becerikli bir aratrmac mtevaz de olsa kendi snrlarn
koymay ve bu snrlar iinde kesin bir eyler retmeyi becerebilir;

3) Tez nevrozu balamtr: Tez bir braklr bir tekrar ele alnr. nsan kendini beceriksiz
hissetmeye balar; bir tr danklk durumuna girilir; pek ok ktlk iin tez bir
bahane olmaya balar ve mezuniyet hi bir zaman gelmez.

Alt aydan daha az deil, nk iyi bir dergi makalesinin edeerini yapmak da istense -
ki bu altm sayfay gemez- alma plannn gzden geirilmesi, bibliyografyann
aratrlmas, belgelerin sraya sokulmas, metnin yazlmas ile alt ay zaten bir rpda
geer. Tabii, deneyimli bir aratrmac bir makaleyi daha ksa bir srede de yazabilir
ama onun da heybesinde yllar sren okumalar, not kartlar, notlar vardr; oysa renci
bunlar hi yoktan oluturmak durumundadr.

Alt ay ya da yldan sz ederken burada allan ynteme gre deien bir ay ya da on

be gnlk hazrlk srecine deinmiyorum: Bu sreyle, ilk tez fikrinin ortaya kndan
yazl metnin son halinin teslimine kadar geen sre anlalmaldr. Bu durumda, tezi iin
fiilen sadece bir yl alan ama nereye varacan bilmeden daha nceki iki yl boyunca
gelitirdii dnceler ve yapt okumalardan yararlanan bir renci de olabilir.

Benim grme gre, ideal olan, tezi (ilgili danmanla birlikte) niversitenin ikinci
ylnn sonuna doru semektir. O srada, eitli alanlarla ainalk kurulmutur; hatta
belki konu, zorluu ve ayn disiplinlerde henz imtihan verilmemi olanlarn durumu da
biliniyor olabilir. Bu kadar hzl bir seim ne insan zora sokar ne de geriye dn
imknszdr. Fikrin hatal olduunu anlayp konuyu ya da danman, hatta disiplinin
kendisini deitirmek iin rencinin nnde bir tam yl vardr. Bu noktada bir Yunan
Edebiyat tezi zerine bir yl harcamak, sonunda da ada tarih zerine bir tez yapmay
tercih ettiinin ayrdna varmak kesinlikle zaman kayb saylmaz: Bu sre iinde, en
azndan bir n bibliyografyann nasl hazrlanaca, bir metnin nasl ekle sokulaca, bir
zetin nasl organize edilecei renilmi olur. Bir tez her eyden nce, I.3te de denildii
gibi, konusundan bamsz olarak dnceleri dzene sokmay renmeye yarar.

Dolaysyla tez, ikinci yln sonuna doru seilirse, rencinin nnde aratrmaya
ayraca yaz vardr ve aday bu srede, eer mmknse, inceleme gezileri yapabilir ve
imtihanlarnn programlarn da tezine uygun olarak seebilir. Kukusuz aday deneysel
psikoloji zerine bir tez yapyorsa ona bir Latin Edebiyat imtihann bu konuya uygun
hle getirmek tabii ki zordur ama felsefi ve sosyolojik tabiatta dier alanlarda, hocayla
anlalarak, verilen metinlerin ana ilgi konusu olan alana doru ynlendirilmesi
mmkn olabilir. Diyalektik eip bkmeler ya da gereksiz dolambal yollara
bavurmadan bu yaplabiliyorsa, zeki bir hoca, rencinin istekle, yn belli bir
imtihana hazrlanmasn rastlantsal, zorla yaplan, tutkusuzca hazrlanm bir imtihana
tercih eder. Bu da ortadan kaldrlmas imkansz bir kayal amaya yarar.

16
Tezi ikinci yln sonunda semek demek, drdnc yln Ekimine kadar iki yl sreye
sahip olarak, tezi ideal srede tamamlayacak kadar sreye sahip olmak demektir.

Tezi daha nce semeye hibir engel yoktur ama tabii erit dna kmay kabul etmek
anlamna gelir. Her halde tezi ge semek hibir zaman tercih edilmemelidir.

nk iyi bir tez, mmkn olduunca, danmanla adm adm tartlarak ilerlemelidir.
Bu, hocay mitletirmekten ziyade, tez yazmann, kitap yazmaya benzemesi, bir izleyici
kitlesi bulunduunu varsaymaya dayal bir iletiim egzersizi olmasndan kaynaklanr:
Danman rencinin almas sresince elinde olan tek izleyici numunesidir. Son anda
yaplan bir tez, danmann blmleri hzla gzden geirerek okumas anlamna
gelecektir. stelik, danman tezi son anda grdyse ve sonulardan memnun deilse
adaya jride kar kacak, bu da tatsz sonulara yol aacaktr. Bu sonular kendisinin
houna gitmeyen bir tezle komisyona hibir zaman gelmemesi gereken danman
asndan da tatszdr; onun iin de bir yenilgi demektir. Adayn almasn yrtmeyi
beceremediini dnyorsa, bunu daha nce ona sylemeli, baka bir tez yazmasn
tavsiye etmeli ya da biraz daha beklemesini nermelidir. Bunun zerine, aday bu
tavsiyelere ramen danmann haksz olduunu ve zamann aleyhine ilediini
dnerek belki frtnal bir tartmay yine de gze alacaktr; ama bunu artk bile bile
yapacaktr.

Tm bu gzlemlerden, alt ayda yazlan tezin (denildii gibi, daha nceki yllarda
gelitirilmi deneyimlerden yararlanmann sz konusu olduu durumlar dnda) ideal
bir durum tekil etmedii sonucu karlabilir. Buna ramen, rencinin hereyi alt ay
iinde zmleme zorunluluunda olduu vakalar da vardr. Bu durumda, o sre
boyunca onurlu ve ciddi bir ekilde yaplabilecek veya baa klabilecek trden bir konu
semek sz konusudur. Ben, btn bu sylemin ticari biimde, sanki alt aylk tez ve
alt yllk tez farkl fiyatlarla her mteriye satlyormu gibi anlalmasn istemem.
Ancak, alt ay iinde yazlm iyi bir tez de pekl sz konusu olabilir. Alt aylk bir tezin
gereklilikleri unlardr:

1) Konunun snrlar iyi izilmi olmaldr;

2) Konu mmknse Eski Yunana kadar gitmeyi gerektirecek bir bibliyografya

aratrmasna dayanmamal ya da zerine ok fazla yazlm marjinal bir konu olmaldr;

3) Her trden belge snrl bir alanda ve kolayca ulalabilir durumda olmaldr.

Birka rnek verelim. Konu olarak Alessandriadaki Santa Maria Castello Kilisesini
setiysem, kilisenin tarihi ve restorasyonuyla ilgili bana gereken her eyi Alessandria
halk ktphanesinde veya kent arivinde bulmay umabilirim. Burada bir varsaymda
bulunarak umabilirim diyorum ve onun koullarn dikkate alarak, kendimi alt aylk
bir tez konusu arayan rencinin yerine koyuyorum. Proje iin yola kmadan nce
varsaymmn geerli olup olmadn denetlemek zere bilgi edinmem gerekir. Fazladan
bir de Allessandria vilayetinde ikmet eden bir renci olmam gerekir; eer
Caltanissettada oturuyorsam byle bir tez hazrlamak benim iin son derece kt bir
17
fikir olmu demektir. Bunun dnda, bir de ama vardr. Eer baz belgeler bulunabilir
durumda ama hi yaymlanmam Ortaa el yazmalarysa, paleoloji hakknda da bir
eyler bilmem, yani el yazmalarn okuma ve deifre etme tekniine biraz olsun hakim
olmam gerekir. Bylece, bu kadar kolay olan bir konu zor hale gelmi olur. Oysa,
hereyin zaten yaymlanm olduunu hem de en azndan 1800lerden sonra
yaymlandn fark edersem daha emin bir yolda yryorum demektir.

Baka rnek. Raffaele La Capria sadece roman ve bir deneme kitab yazm ada bir
yazardr. Bunlarn tm de u anda ayn yaync, Bompiani tarafndan yaymlanm
durumdadr. Bal Raffaele La Capriann ada talyan Edebiyatndaki Yeri olan bir
tez dnelim. Her editr ve her yaync genellikle tm eletiri yazlarn ve yazarlar
hakknda kan yazlarn basn kuprlerini arivinde bulundurduu iin yaynevinin
Milanodaki merkezinde bir dizi bulumayla ilgimi eken metinlerin neredeyse tmne
ulamay umabilirim. Ayrca yazar hayattadr; ona yazabilir ya da gidip onunla
grebilirim. Baka bibliyografik bilgileri ondan alabilirim ve ilgimi eken metinlerin
fotokopilerini de neredeyse kesin olarak bu yolla edinebilirim. Doal olarak, belli bir
eletiri yazs beni La Capriann karlatrld veya karsna konulduu baka
yazarlara gtrecektir. Bu durumda alan biraz geniler ama makl bir biimde. Ayrca,
La Capriay setiime gre, ada talyan edebiyatna belli bir ilgim var demektir. Aksi
halde bu karar souk, ayn zamanda da dnmeden alnm demektir.

Alt aylk bir baka tez, Son Elli Yln Ortaokul Tarih Kitaplarnda kinci Dnya Savann
Yorumu olabilir. Dolamda olan tm tarih kitaplarnn tek tek bulunmas biraz karmak
olabilir ama eitim kitaplar yaymclarnn says o kadar da fazla deildir. Metinler bir
kez bulunduunda ya da fotokopileri ekildiindeyse bu konularn ele alnd sayfalarn
az yer tuttuu grlr ve bylece bir karlatrma yaplabilir; hem de az zamanda ve iyi
bir ekilde. Doal olarak, kitabn kinci Dnya Savandan sz etme biimi ancak, bu zel
ele aln kitabn sunduu genel tarihsel ereveyle karlatrarak yaplabilir.
Dolaysyla, derinlemesine bir alma gerekecektir. Bir parametre olarak, kinci Dnya
Sava zerine, gvenirlii kantlanm yarm dzine alma sindirilmeden yola
klamaz. Bu eletirel denetleme biimleri dta tutulduunda tezin alt ayda deil bir
haftada yaplabilecei ortaya kmaktadr. Ancak bu artk bir mezuniyet tezi deil, belki
yeterince bilgi veren parlak bir gazete yazs olabilir, adayn aratrma kapasitesini
sergilemesine yetecek bir alma olamaz.

Sonu olarak, alt aylk tezin gnde bir saat almayla yaplmas isteniyorsa, bu durumu
konumak gereksizdir. I.2 alt-blmnde verilen tavsiyelere bakmak yeterlidir. O zaman
herhangi bir tezi kopya edin ve konu kapansn.

18
 II.5 Yabanc Dil Bilmek Zorunlu mu?

Bu alt-blm, yabanc dilde ya da yabanc bir edebiyatla ilgili tez hazrlayanlar iin deil.
Onlara zerine tez hazrladklar dili bilmeleri tavsiye edilir. Hatta, bir Fransz yazar
zerine tez hazrlanyorsa, ayn tezin Franszca yazlmas da tercih edilir. Pek ok
yabanc niversitede byle yaplr ve doru olan budur.

imdi felsefe, sosyoloji, hukuk, siyaset bilimi, tarih, doa bilimlerinde tez yapan bir
rencinin durumunu ele alalm. Yabanc dilde yazlm bir kitab okuma zorunluluu
her zaman ortaya kacaktr. Tez talyan tarihi zerine de olsa, Dante ya da Rnesans
zerine de olsa, Dantecilerin ve Rnesans uzmanlarnn ngilizce ya da Almanca dilinde
yazdklar almalar dikkate alnmaldr.

Genel olarak, byle durumlarda bilinmeyen bir dilde okumaya balamak iin tez
frsatndan yararlanlr. Konunun verdii motivasyonla, biraz zahmeti gze alarak
renci bir eyleri anlamaya balar. Pek ok kez bir dil byle renilir; genellikle
sonradan konuulamaz ama okunabilir, bu da hi yoktan iyidir.

Belli bir konuda eer sadece Almanca bir kitap varsa ve eer Almanca bilinmiyorsa,
nemli saylan blmleri baka birine okutarak sorun zlebilir: O kitaba fazla
dayanmama nezaketini gstermek iyi olur, ama en azndan (kitap) yle bir gzden
geirildii iin meru bir ekilde bibliyografyaya dahil edilmesi mmkn olacaktr.

Tm bunlar ikincil sorunlardr; temel sorun udur: Bilmediim dillerin bilgisini

gerektirmeyen ya da renmek istemediim bir dilin bilgisini gerektirmeyen bir tez
semem gerekir. Kimi zaman bir tez, karlalacak riskler bilinmeden seilir. Baz
dikkate deer durumlar burada incelemeye alalm:

1) Eer bir yazar kendi dilinde okunamayacaksa o yabanc yazar hakknda bir tez
yazlamaz. Konu bir airse eer, bu durum ok aktr ama pek oklar Kant, Freud ya da
Adam Smith zerine bir tez yaplacaksa bu kaygnn gerekli olmad kansndadr. Oysa
o dili bilmek iki nedenle gereklidir: zellikle o yazarn tm eserleri her zaman tercme
edilmi deildir. yle bir durumda ikincil derecede nemli bir yazy bilmemek onun
dncesini veya entelektel oluumunu anlamay tehlikeye drebilir. Ayrca bir
yazar hakknda yaplm almalarn byk bir ksm, genel olarak kendi yazd
dildedir. Yazar evrildiyse bile, evirmenleri her zaman iyi olmayabilir ve eviriler onun
dncesini gerektii gibi yanstmayabilir. Oysa (biri zerine .N.) bir tez yapmak
demek, onun orijinal dncesini evirilerde ya da eitli yaygnlatrmalarda
arptld yerleri yeniden kefetmek demektir; tez yazmak demek kk okul
kitaplarnda yaygnlatrlan u trden formllerin tesine gemek demektir: Foscolo
romantiktir; Platon idealisttir, Aristoteles gerekidir ya da Pascal kalbe, Descartes
ise akla yakndr.

2) Bir konu hakkndaki en nemli eserler bilmediimiz bir dilde yazlmsa o tez
yaplamaz. ok iyi Almanca bilip Franszca bilmeyen bir renci, kendisi Almanca da
yazm olsa Nietzsche zerine bir tez yapamaz: Bunun nedeni de, on yldan beri
19
Nietzsche zerine en ilgin yeniden deerlendirmelerin nemli bir ksmnn Franszca
yazlm olmasdr. Ayn ey Freud iin de geerlidir. Amerikal revizyonistlerin ya da
Fransz yapsalclarn okumalar dikkate alnmadan Viyanal ustann yeniden okunmas
zordur.

3) Sadece bildiimiz dilde eserler okunarak bir konu veya bir yazar zerine tez
yazlamaz. Belirleyici eserin bilmediimiz yegne dilde yazlmadn kim syleyebilir?
Kukusuz bu trden deerlendirmeler adayda nevroza yol aabilir ve saduyuyla
hareket etmek gerekir. ngiliz bir yazar zerine Japonca bir ey yazlmsa bu
incelemenin varlnn bilindiini ama okunmadn belirtmek, bilimsel doruluk
kurallar bakmndan kabul edilebilir. Bu bilmeme ehliyeti genel olarak Bat-d
dillerle Slav dillerine aittir ve bylelikle Marx hakknda, Rusa eserler konusunda bilgisi
olmadn belirten son derece ciddi incelemeler olabilir. Ancak, bu gibi durumlarda,
ciddi bir aratrmac, bu eserlerle ilgili deerlendirme yazlar ya da zet paralar
bulunabildii iin sentez olarak ne dendiini bilebilir (ve bunu bildiini ispatlayabilir).
Genel olarak Sovyet, Bulgar, ekoslovak, srailli ve benzeri bilimsel dergilerde,
makalelerin ngilizce veya Franszca zetleri de metnin altnda yer alr. Bylelikle,
Fransz bir yazar zerinde allyorsa, Rusay bilmemek mazur grlebilir ama engeli
amak iin en azndan ngilizce okumak kanlmazdr.

Dolaysyla, bir tezin konusunu belirlemeden nce belirgin dil zorluklar olup olmadna
emin olmak iin var olan bibliyografyaya yle bir gz atmak yerinde olacaktr.

Baz durumlarn nceden farkna varlr. Almanca bilmeden Yunan dilbilimi zerine tez
yazmak imknszdr; zira, bu konuyla ilgili aratrmalarn pek ou Almancadr.

Her halkarda, tez tm bat dillerindeki terminolojinin yle bir tozunu almaya yarar;
zira, Rusa okunmuyor olsa bile -Kiril harflerini tanyabilmek ve alntlanan bir kitabn
sanattan m yoksa bilimden mi sz ettiini bilmek gerekir. Kiril alfabesinin okunuu bir
gecede renilebilir ve iskusstvonin sanat, naukann da bilim demek olduu birka
balk karlatrlarak anlalabilir. Bundan korkuya kaplmamak gerekir; tezin
yaadmz srece bize yararl olacak birka egzersiz yapmak iin yegne frsat olduu
anlalmaldr.

Tm bu gzlemler, eer yabanc bir bibliyografyayla uralacaksa bunu ciddiye alarak

ilgili lkede biraz zaman geirmenin en iyi yolu olduuna iaret etmektedir. Ama bunlar
pahal zmlerdir ve biz bu imknlara sahip olmayan rencilere de nerilerde
bulunmaya alyoruz. Sonuncu ve en fazla uzlatrc olan bir varsaym daha dikkate
alalm. Grsel algnn sanata uygulanmas sorunuyla ilgilenen bir renci olduunu
dnelim. Bu renci yabanc dilleri bilmemektedir ve renecek zaman da yoktur
(psikolojik blokajlar da olabilir: sveeyi bir haftada renen insanlar olduu gibi on yl
urap Franszcay makl bir ekilde konuamayan insanlar da vardr). Varsaylan bu
renci, ekonomik nedenlerle alt aylk bir tez vermek zorunda ve de konusuyla samimi
bir ekilde ilgileniyor olsun; alma hayatna atlmak iin niversiteyi bitirmek istesin

20
ama sonradan, setii konuyu yeniden ele alp onu daha rahat bir ortamda
derinlemesine aratrmak istiyor olsun. te burada onun da durumunu dnmeliyiz.

Byle bir renci, Baz ada Yazarlarda Grsel Algnn Figratif Sanatlarla likisinin
Sorunlar trnden bir konu seebilir. Hereyden nce, seilen konunun psikolojik
problematik erevesi izilmelidir. Bu konu zerine, Gregorynin Gz ve Beyininden
biim psikolojisi ve aktarmsal psikolojinin temel metinlerine kadar talyancaya
evrilmi bir dizi eser mevcuttur. Sonradan da Gestaltc yaklam iin Arnheim,
semiyolojik bilgiye dayal yaklam iin Gombrich ve ikonolojik bak as bakmndan
Panofski olmak zere yazara odaklanlabilir. Bu yazarda temel olarak, imgelerin
alglanmas bakmndan doallk ve kltrellik ilikisi zerine farkl bak as
tartlmaktadr. Bu yazar bir arkaplan panoramasna dayandrmak iin, rnein
Gillo Dorflesin kitaplar gibi kimi uyarlama eserler de mevcuttur. Bu perspektif bir
kez belirlendikten sonra, renci zel bir sanat eseri nda edinilmi problematik
verileri yeniden okumay da deneyebilir, hatta (rnein Longhinin Piero della Francesca
analizi gibi) klasiklemi bir yorumu yeniden nerebilir ve buna toplad daha ada
verileri dahil edebilir. Nihai rn hi zgn olmasa da panoramik tezle monografik tez
arasnda bir yerde olacak, ama talyanca evirilere dayanarak hazrlanmas mmkn
olacaktr. Bu durumda renci, tm Panofskiyi okumad iin sulanamaz, sadece
Almanca ve ngilizcedekileri de okumad iin de sulanamaz zira Panofski zerine bir
tez sz konusu olsa da Panofskiye gnderme ancak sadece belirli bir bakmdan, baz
sorunlarla ilgili olarak sz konusudur.

II.1 paragrafnda da belirtildii gibi, bu en fazla tavsiye edilen tez tr deildir; eksik ve
genel olma riski tar: Burada gerekten inand bir sorunla ilgili ilk verileri acil olarak
bir kenara ayrmakla megul bir rencinin yapaca alt aylk trden bir tezden sz
edildii unutulmamaldr. Bu bir tr telafi zm olmakla birlikte, en azndan haysiyetli
bir ekilde sonuca gidilebilir.

Her halkrda eer ilgili yabanc diller bilinmiyor ve onlar renmek iin tezin sunduu
deerli frsattan yararlanlamyorsa, daha makl olan zm, yabanc literatre yaplan
gndermelerin ortadan kaldrlabilecei ya da zaten evrilmi metinlere gidilerek
halledilebilecei zgn olarak talyan olan bir konuda tez hazrlamaktr. Bylelikle,
Garibaldinin Anlatya Dayal Eserlerinde Tarihi Roman Modelleri zerine tez yazmak
isteyen birisinin, tarihi romann kkenleri ve Walter Scott zerine temel fikirlere sahip
olmas ve (18. yzylda ayn konuyla ilgili talyadaki tartmalar da dahil) Scottun
talyancadaki hi olmazsa nemli eserlerini, zellikle 18. yzylda yaplan tercmelerini,
ktphanede arayp bularak okuyabilmesi gerekir. Guerrazzinin talyan
Risorgimento3 Kltrndeki Etkisi gibi bir tema daha da az sorun karrd. Doal
olarak, nceden kafada oluturulmu iyimserlie dayanmamak yerinde olur ve hangi
yabac yazarlarn bu konuya deindiini grmek zere bibliyografyalar iyice bir gzden
geirmeye deer.

3
Risorgimento: talyan Birlii.

21
 II.6 Bilimsel Tez mi Siyasal Tez mi?

1968 renci ayaklanmalarndan sonra kltrel ya da kitabi konulardan tezler

yerine dorudan siyasal ve toplumsal ilgilere bal tezler yaplabilmesi dncesi
yerleti. Eer durum byleyse, bu blmn bal biraz provokatif ve yanltc olabilir;
zira, siyasal bir tezin bilimsel olmadn dndrr ki bu yanltcdr. Gerekten,
niversitede ou kez bilimden, bilimsellikten, bilimsel aratrmadan, bir metnin
bilimsel deerinden sk sk sz edilir ve bu deyim elde olmayan baz yanl anlamalara,
mistifikasyona ya da kltrn gayri meru tahnit edildii kukularna yol aabilir.

II.6.1 Bilimsellik Nedir?

Bazlarna gre bilim, doal bilimlerle ya da niceliksel aratrmayla zdetir: Bir

aratrma eer formller ya da diyagramlara dayanmyorsa bilimsel deildir. Bu ynden
Aristoteleste Ahlk zerine bir aratrma bilimsel olmayaca gibi, Protestan Reformu
Srasndaki Snf Bilinci ve Kyl Ayaklanmalar zerine bir aratrma da bilimsel
deildir. niversitede bilimsel deyimi ile kastedilen eyin anlamnn bu olmad
aktr. Dolaysyla, bir almann nasl geni anlamda bilimsel olduunun ileri
srlebileceini tanmlamaya alalm.

Doa bilimlerinde modern an bandan beri kabul gren yntem pekl model
olabilir. Bir aratrma aadaki gerekliliklere cevap verdiinde bilimseldir:

1) Aratrma; bakalar tarafndan da tannabilecek ekilde tanmlanabilen ve

tannabilen bir nesne zerinedir. Burada nesne deyiminin mutlaka fiziki bir anlam
olmas gerekmez. Karekk de, onu hi kimse grmemi de olsa, bir nesnedir. Birileri,
adna snf denilen eylerin sadece bireyler ve istatistik ortalamalardan ibaret olduu
itirazn getirse de, toplumsal snf bir aratrma malzemesidir. O anlamda, 3725ten
byk tm tam saylar topluluunun bir fizik gereklii yoktur ama bir matematiki
bununla ilgilenebilir. Bu durumda, nesnenin tanmlanmas, bizim koyduumuz ya da
bakalarnn bizden nce koyduu baz kurallar temelinde szn edeceimiz koullarn
tanmlanmas anlamna gelir. Biz 325ten byk bir tam sayyla karlaldnda onun
tanmlanabilecei kurallarn temelini ortaya koyarsak, nesnemizin tannabilirlik
kurallarn da koymu oluruz. Doal olarak, zerinde ortak grn olmadna inanlan
santor4 gibi bir masal yaratndan sz etmemiz gerektiinde sorunlar ortaya kmaya
balar. Bu noktada seeneimiz vardr. Santordan klasik mitolojide sunulduu
biimiyle sz etmeyi seebiliriz ve bylelikle santorlara deinen (szel ya da grsel)
metinlerle uratmz iin nesnemiz herkes tarafndan anlalp kavranabilir. Bu
durumda klasik mitolojide bir varln santor olarak tannabilmesi iin sahip olmas
gereken zellikleri belirtmek gerekecektir.

4
Santor: nsanla at arasndaki masals yaratk (centaure).

22
kinci olarak, mmkn olan (gerek dnyadan farkl) bir dnyada yaayan bir yaratn
santor olabilmek iin sahip olmas gereken zellikler zerine hipotetik bir aratrma
yapmaya da karar verebiliriz. Bu durumda bu mmkn olan dnyann kendi kendini
srdrebilmesi iin gereken koullar incelememizin btnyle bu varsaym iinde
getiini nceden belirterek tanmlamamz gerekir. ktaki varsayma sk skya bal
kalrsak bilimsel bir aratrma nesnesi olabilecek bir nesneden sz etmeye
baladmz syleyebiliriz.

nc olarak, santorlarn gerekten varolduunu gsterecek yeterli kantmz olduuna

karar da verebiliriz ve bu durumda sz edilmeye deecek bir nesne oluturmak iin
kantlar (iskeletler, kemik kalntlar, volkan azlarndaki izler, Yunan fundalklarnda
enfraruj nlar altnda ekilen fotoraflar ya da benzer eyleri) gstermemiz
gerekecektir. Bylelikle, varsaymmz ister doru ister yanl olsun, dier insanlar da
zerinde konuulabilecek bir eyler sunduumuz gereini kabul ederler.

Doal olarak bu rnek paradoksaldr. Hi kimsenin, zellikle nc nokta

dnldnde, santorlar zerine bir tez yapmay isteyeceini sanmyorum. Bu rnei,
herkes tarafndan ve belirli koullarda tannabilecek bir aratrma nesnesinin nasl
oluturulabileceini gstermek amacyla verdim. Bu, santorlar hakknda yaplabilecei
gibi ahlki davran, arzular, deerler ya da tarihsel ilerleme dncesi gibi nosyonlar
zerine de yaplabilir.

2) Aratrma bu nesne zerine daha nceden sylenmemi eyler sylemeli ya da daha

nceden sylenmi eylere daha farkl bir bak as getirmelidir. Pythagoras
Teoremini geleneksel yntemlerle ispat etmeye yarayan matematiksel kesinlikteki bir
alma, bilgilerimize hibir ey eklemedii iin bilimsel bir alma olmayacaktr. Byle
bir alma; tahta, ivi, testere ve eki kullanarak bir kpek kulbesinin nasl
yaplacan reten bir el kitab gibi, en fazla iyi bir yaygnlatrma almas olacaktr.
Daha nce I.1de dediimiz gibi, bir derleme tez, ayn konuda daha nce ifade edilmi
grleri biraraya getirip organik bir ekilde birbirine baladndan bilimsel adan
yararl olabilir. Ayn ekilde, kpek kulbesinin nasl yaplacan anlatan bir el kitab,
bilimsel bir alma deildir ama, tm bilinen kulbe yapma yntemlerini karlatrp
tartan bir eser, mtevaz bir bilimsellik iddiasnda olabilir.

Sadece bir eyi hatrda tutmak gerekir: ele ald konu zerine henz ortada hibir ey
yoksa bir derleme eserin bilimsel bir yarar olabilir. Kpek kulbesi sistemleri zerine
halihazrda karlatrmal almalar varsa ondan bir tane daha yapmak, zaman kayb
(ya da intihal) olacaktr.

3) Aratrma dier insanlara yararl olmaldr. Basit paracklarn davranlar zerine

yeni bir keif yaplmasn salayan bir makale yararldr. Leopardinin daha nceden
yaymlanmam bir mektubunun nasl bulunduunu anlatp yannda onun metnini
tmyle veren bir makale yararldr. Bir alma (1. ve 2. maddelerde belirtilen
gereklilikler yerine getirildii mddete) topluluun zaten bildii eylere yeni bir ey

23
ekliyorsa ve ayn konuda gelecekte yaplacak almalar en azndan kuramsal olarak
bunlar hesaba katacaksa alma bilimsel demektir.

Doal olarak bilimsellik, ortaya koyduu bilimsel katknn vazgeilmezlik derecesiyle

eit olarak llr. yle katklar vardr ki, eer hesaba katlmazlarsa, o konu zerinde
alan aratrmaclar iyi bir eyler syleyemezler ama yle katklar vardr ki,
aratrmaclar bunlar hesaba katsalar iyi olur ama katmasalar da hi kimsenin bana
bir ey gelmez. Yakn zamanda Jaymes Joyceun can alc cinsel sorunlar zerine karsna
yazd mektuplar yaymland. Kukusuz, yarn br gn Molly Bloom karakterinin
Joyceun Ulyssesindeki almn alan birisine, Joyceun zel hayatnda karsna
Mollyninki gibi canl ve gelimi bir cinsellik atfettiini bilmesi yardmc olacaktr ve bu
durumda yararl bir bilimsel katk sz konusudur. te yandan, bu veriler olmadan Molly
karakterini odana alan hayranlk uyandrc Ulysses yorumlar da vardr; dolaysyla
vazgeilmez bir katk sz konusu deildir. Bunun yansra, Joyceun, A Portrait Of An
Artist As A Young Man romannn ilk versiyonu olan Stephen Herosu yaymlandnda,
bunun rlandal yazarn geliiminin anlalmasnda esasl bir yeri olduunu hemen fark
edildi. Bu vazgeilmez bilimsel bir katkyd.

Son derece titiz almalar olan Alman dilbilimcilerle ilgili ou kez lavabo notlar
denerek alaya alnan belgelerden biri, birisi tarafndan tekrar gn na karlabilir:
Bunlar yazarn belki de gn iinde yapaca harcamalar not ettii ufack deeri olan
metinlerdir. Bu durumda herkesin dnyadan izole olduunu varsayd bir sanatnn
insani ynne k tutan ya da belli bir dnemde son derece fakir bir hayat yaadn
ortaya koyan bu trden veriler yararldr ama bunlar bilinene yeni hibir ey eklemezler.
Sadece kk biyografik bilgilerdir. Bu gibi nemsiz eyleri dur durak bilmeden ortaya
kararak aratrmac hreti edinen insanlar olsa da bu bilgilerin hibir bilimsel deeri
yoktur. Benzeri aratrmalar yapanlarn cesaretini krmamak gerekir. Ancak, bu
durumda insan bilgisinin ilerlemesinden sz edilemez ve bilimsel adan olmasa da
pedagojik adan sz konusu yazarn hayatn anlatan eserlerini zetleyen bir
yaygnlatrma kitap yazmak bundan daha yararl bir i olabilir.

5)5 Aratrma sunduu/ortaya koyduu varsaymlar dorulamaya ya da yanllamaya

yarayacak geleri ve aratrmann kamusal alanda devam etmesi iin gereken geleri
salamaldr. Bu temel bir gerekliliktir. Ben Peloponezde santorlarn varln ispat
etmek istiyor olabilirim ama u drt eyi kesinlikle yapmam gerekir: (a) Kantlar (daha
nce dendii gibi en azndan bir Caudale kemii) ortaya koymak; (b) Bu eyi bulmak iin
nasl bir yol izlediimi gstermek; (c) Bundan baka kantlar bulmak iin nasl bir yol
izleneceini sylemek; (d) Eer bulunabilirse, ne trden bir kemiin (baka bir kantn),
benim varsaymm boa karacan syleyebilmek.

Bylelikle, yalnzca varsaymm iin gerekli kantlar ortaya koymu olmam, benden
baka insanlarn da onu dorulamak ya da sorgulamak zere aratrmaya devam
edecekleri bir ekilde bunu yapm olurum.

5
Kitapta (5) aslnda (4) olmal. (.N.)

24
Ayn ey, her tr konu iin geerlidir. Diyelim ki, genel olarak homojen olduu kabul
edilen 1969 ylndaki parlamento d bir harekette biri Leninist dieri Trokist iki
bileen olduunu ispat etmek zere bir tez yapyorum. Hakl olduumu ispat etmek
zere belgeler (brorler, toplant kaytlar, makaleler vb.) ortaya koymam gerekir; bu
malzemeyi bulmak iin nasl bir yol izlediimi ve bunu nerede bulduumu sylemem
gerekir ki bakalar da bu dorultuda aratrmaya devam edebilsinler. Ayrca,
ispatlamama yarayan malzemenin hangi ltlere gre bu topluluun yelerine ait
olduunu da sylemem gerekir. rnein, eer grup 1970 ylnda daldysa, o tarihe
kadar yeleri tarafndan retilmi kuramsal malzemeyi grubun ifadesi olarak kabul edip
etmediimi, o zaman da baz kiileri hangi ltlere gre grup yesi olarak kabul
ettiimi sylemem gerekecektir: yelik kart, toplantlara katlm, polis kaytlar yahut
da grubun eski yelerinin grubun dalmasndan sonra yazdklar metinlerde ortaya
koyduklar fikirleri ve belki alttan alta gelitirmeye baladklarnn iareti olduunu
sylemem gerekir. Ancak bu ekilde bakalarna yeni aratrmalar yapma frsatn
vermem ve benim bulduum verilerin, rnein polise gre grubun yesi olduu kabul
edilen ama dier yeler tarafndan kabul edilmeyen birinin grup yesi kabul
edilmeyeceini en azndan elindeki belgelerle ispat etmesine imkn vermem
gerekmektedir. Bylece, bir varsaym dorultusundaki kantlar ve onun dorulanp
yadsnmasna yarayacak yollar sunmu olurum. Birbirinden ok farkl konular bilhassa
bilimsellik gerekliliklerinin, hangi trde olursa olsun, bir aratrmaya nasl
uygulanabileceini ispat etmek iin setim.

Sylediklerim bilimsel tez ile siyasal tez suni kartl ile ilgilidir. Tm gerekli
bilimsellik kurallarna uyularak siyasal bir tez de yazlabilir. Odyovizel sistemler
kullanlarak bir ii topluluunun alternatif haber alma deneyimini anlatan bir tez de
yaplabilir: Deneyimimi herkese ak ve denetlenebilir bir ekilde belgeleyebildii ve
gerek ayn sonular elde etmek gerekse benim sonularmn rastlantsal olduunu ve
benim almamla ilgili olmayp dikkate almadm baka etkenlerden kaynaklandn
gstermek zere bir bakasnn yeniden yapmasna izin verdii srece bu alma
bilimsel olacaktr.

Bu bilimsel izlein iyi taraf, bakalarna hi zaman kaybettirmemesidir: Ayn zamanda,

bilimsel bir varsaymn izinden giderek ona kar klmas gerektiini fark etmek, daha
nceki bir nerinin drtsyle yararl bir ey yapmak demektir. Eer benim
hazrladm tez, birisinde iiler arasnda kar-enformasyon deneyimleri zerine
aratrma yapma hevesi yaratmaya yaradysa (benim batan hesaba kattklarm doru
olmasa bile), yararl bir ey elde etmiim demektir.

Bu anlamda bilimsel tezle siyasal tez arasnda kartlk olmad grlr. Bir yandan
bakalarnn bilgisinin gelimesine katkda bulunmas nedeniyle her bilimsel almann
daima olumlu bir siyasal deeri vardr (bilgi srecini engellemeye ynelik her trl
eylemin de negatif bir siyasal deeri vardr); ama dier yandan, baar ans olan her
siyasal giriimin bilimsel bir ciddiyet temeli olmas gerekir.

25
Grdnz gibi, logaritmalar ya da tpler kullanlmadan da bilimsel bir tez
yaplabilir.

II.6.2 Tarihsel-Kuramsal ya da Scak Tecrbe Konular?

Bu noktaya gelindiinde, balangtaki sorunumuzu baka biimde yeniden formle

etmek gerekecektir: Derin bilgiye dayanan bir tez mi yoksa pratik deneyimlere,
dorudan toplumsal grevlere dayanan bir tez mi daha yararl: Baka deyile, nl
yazarlar ya da eski metinler zerine bir aratrma m, yoksa ister kuramsal (rnein:
Neo-kapitalist deolojide Smr Kavram) ister pratik (rnein: Romann evresindeki
Barakalarn Koullar) dzlemde olsun, ada konulara dorudan mdahale eden bir
aratrma m?

Bu soru tek bana tembellik ifadesidir. Herkes kendi houna gideni yapar. Eer bir
renci drt yln Roma filolojisini okuyarak geirdiyse kimse ondan barakalarla
ilgilenmesini isteyemez; tpk Danilo Dolci ile drt yl geiren birinden Fransa Kraliyet
Ailesi zerine tez yazmasn isteyerek ondan bir tr akademik tevazu gstermesini
beklemenin sama olaca gibi.

Yine de bu sorunun niversite eitiminin ve zellikle tez deneyiminin ne ie

yarayacan kendi kendine soran, bunalmdaki bir renciden geldiini varsayalm. Bu
rencinin ileri dzeyde siyasal ve toplumsal bilgileri olduunu ve kitabi konulara
eilerek kendini adad konuya ihanet etmekten korktuunu dnelim.

Bu durumda, bu renci, iinden bir sonu sylemi karma imkn verecek siyasal ve
toplumsal bir deneyimin iine dalmsa, kendi deneyimini bilimsel olarak nasl ele
alabilecei sorununun zerine dnmesi yararl olur.

Ancak byle bir deneyim sz konusu deilse, bana yle geliyor ki, bu sorun soylu ama
yersiz bir kaygy ifade etmektedir. ster mesleki ister siyasal olsun bir tezin getirdii
aratrma deneyiminin, gelecek hayatmza yararl olduunu sylemitik. Bu, aratrma
deneyiminin seilen konusundan ziyade onun gerektirdii hazrlk, dzenli alma,
malzemeyi dzenlenme yetenei bakmndan byledir.

Paradoksal olarak, bu durumda diyebiliriz ki; siyasal ilgileri olan bir renci, 17.
yzylda yaam bir botanik yazarnda iaret sfatlarnn nemi zerine bir tez yazarsa
deneyimine ihanet etmi olmaz. Ne de Galileo ncesi bilimde impetus kuram, klid d
geometriler, kilise hukukunun ilk klar, Ortaada Arap tbb, kamu ihalelerine fesat
kartrlmas ile ilgili ceza kanunu maddeleri zerine yazsa da

Geen yzyln ii hareketlerinin tarihi zerine iyi bir tez yazdktan sonra, rnein,
sendikal alanda siyasal ilgiler gelitirilmeye devam edilebilir. Rnesans dneminin
popler el yazmas oaltmalarnn retim biimleri incelenerek de alt snflardaki
ada kar-istihbarat gerekliliklerinin anlalabilmesi mmkndr.

26
Polemik bir yaklamla, bugne kadar sadece siyasal ve toplumsal etkinlikte bulunmu
bir renciye dorudan deneyimlerini anlatmak yerine tam da byle bir tez yapmasn
neririm. Zira bu tez almas, (kendi siyasal almasnn nceden konulan kuramsal ya
da tarihsel varsaymlar zerine snrl ekilde dnmek yerine) onun belge aratrmas
sistemlerini renmesi iin son frsat olacaktr.

Doal olarak, bu sadece benim fikrim. Farkl bir dnceye sayg gstermek zere, ayn
konuyu kendisi siyasal bir etkinliin iinde olup siyasal deneyimlerini tezine yneltmek
isteyen birinin bak as ile de deerlendireceim.

Bu mmkndr ve ok iyi bir alma yaplabilir: Bu trden bir giriimin saygnln

savunmak zere byk bir aklk ve acmaszlkla bir sr ey sylemek gerekir.

Bu durumda rencinin el ilanlar, tartma kaytlar, faaliyet raporlar, daha nceki bir
almadan dn alnm da olsa istatistiklerden oluan yzlerce sayfay gzden
geirerek sonu metnini siyasal tez olarak sunmas gerekir. Bu durumda da tez
jrisinin tembellik, demagoji ya da yetersizlik sonucu almay iyi tarafndan almas
gerekir. Sadece niversite ltleri deil siyasal ltler bakmndan da bir arlatanlk
sz konusudur. Bir ciddi siyaset yapma, bir de sorumsuz siyaset yapma biimi vardr.
Toplumun durumu zerine yeterince bilgi sahibi olmadan bir kalknma plannn
kararlarn veren siyaseti eer katil deilse, basit bir arlatandr. Bu bilimsel
gerekliliklerden yoksun bylesine bir siyasal tez yazan kii ancak ait olduu siyasal
tarafa ok kt bir hizmette bulunabilir.

Bu gerekliliklerin neler olduunu ve ciddi bir siyasal mdahale iinde ne trden ilevleri
olduunu daha nce II.6.1de belirttik. Bir defasnda, televizyon izleyici kitlesi zerinde
belirli bir blgenin iileri arasnda bir anket yaptn ne srerek kitle iletiim
sorunlar zerine snava giren bir renci tandm. Gerekte, elinde kayt aletiyle iki tren
yolculuu boyunca, bir dzine banliy treni yolcusuna sorular yneltmiti. Bu grlerin
transkripsiyonundan kan eyin bir anket olmad akt. Bu, sadece her anketin doru
olmas iin gereken koullara uyulmamasndan deil ayn zamanda ortaya koyduu
sonularn hi aratrma yaplmadan da akla gelebilecek trden eyler olmasndan da
kaynaklanyordu. Bir rnek vermek gerekirse, yalnzca masada oturarak da on iki kii
iinden ounluun naklen ma yaynndan holand sonucuna varlabilir. Bu nedenle,
bu ahane sonuca varmak iin otuz sayfalk sahte bir anket sunmak arlatanlktr.
Nesnel veriler elde ettiini sanan, oysa kendi grlerini yaklak biimde dorulayan
bir renci iin de bu, bir tr kendi kendine ihanettir.

zellikle siyasal nitelikli tez iin iki nedenle yzeysellik riski vardr: a) Tarihsel ya da
filolojik bir tez iin aratrmacnn geri duramayaca, geleneksel aratrma yntemleri
vardr. Toplumsal olgular zerine almalar iinse yntem (bu nedenle ou kez rahata
yaplabilecek tarihsel bir teze gre, iyi bir siyasal tez yapmak ok daha zordur) icat
edilmelidir. b) Amerikanvari toplumsal aratrma metodolojisinin gerek olgularn
anlalmasna yaramayan ok byk aratrmalar ortaya koyarak kantitatif istatistik
yntemleri fetiletirmesinin sonucu, politize olmu pek ok gen, adna en fazla

27
sosyometri denebilecek bu sosyoloji karsnda bir tr meydan okuma ve gvensizlik
gelitirdiler. rencilerde, bu tip sosyolojinin, ideolojik klfn oluturan sistemin ileyii
ile dorudan ilgili olduu sulamasna kar kmak iin hi aratrma yapmama, bir dizi
el ilan ya da ar ya da sadece kuramsal dorulara dntrme eilimi ortaya
kmakta.

Peki bu riskten nasl kanlr? Bir ok biimde. Benzer konulardaki ciddi aratrmalar
gzden geirilerek, belli bir olgunlua erimi bir ekibin etkinlii, dorudan
izlenmediyse bile en azndan toplumsal bir aratrma almasn atlamayarak, kimi veri
toplama ve analiz etme yntemlerine hakim olarak ve tabii uzun ve maliyetli aratrma
almalarnn birka hafta iinde yapp bitirileceini varsaymadan Ancak, bu sorunlar
alanlara, konulara, rencinin hazrlk dzeyine gre deitiine -ve jenerik tavsiyeler
verilemeyeceine gre- bir tek rnekle yetineceim. Daha nce aratrma ncelii yok
gibi duran ama varl kukulu siyasal, ideolojik ve pratik ayaklanmalardansa yakc bir
aktalitesi olan, son derece yeni -pek ok gelenekselci profesrn esas olarak
gazetecilikle ilgili diye tanmlayabilecei bir konuyu seelim: bamsz radyo
istasyonlar olgusu.

II.6.3 Aktel bir Konuyu Bilimsel bir Konuya Nasl eviririz?

Bugn byk kentlerde bu istasyonlardan her gn onlarca doduunu, yz bin kadar

nfusu olan merkezlerde de bunlardan iki, ya da drt tanesinin olduunu ve her
yerde bu tr istasyonlarn ktn biliyoruz. Bu bamsz radyo istasyonlarnn ya
siyasal ya da ticari kaynakl olduklarn biliyoruz. Bunlarn yasal sorunlar olduunu,
ilgili mevzuatn belirsiz ve gelime halinde olduunu ve yazdm (tez yapmakta
olduum) u an ile bu kitabn kaca (ya da tezin savunulaca) an arasnda bu
durumun zaten deimi olacan da biliyoruz.

Dolaysyla, her eyden nce, aratrmamn corafi ve zamansal erevesini tanmlamam

gerekir. Bu sadece 1975ten 76ya zgr Radyolar olabilir; ama byle bir tezin eksiksiz
olmas gerekir. Sadece Milano radyolarn aratrmaya karar verebilirim ama
Milanodaki radyolarn tm olmaldr. Baka bir deyile, programlar, dinlenme
gstergeleri, programclarnn kltrel bileimi ya da radyonun yerleimi (evre,
mahalle, merkez) bakmndan en anlaml radyoyu atlarsam, aratrmam eksik kalacaktr.

Otuz radyoluk bir ulusal numune zerinde de almaya karar verebilirim: ancak
numuneyi seme llerimi saptamam ve ulusal gereklik be siyasal radyoya kar
ticari (ya da be sol tandanslya kar bir sa tandansl) radyo olduunu gsteriyorsa,
bunlarn iinden yirmi dokuz tanesi siyasal ve sol (ya da tersi) olan otuz radyoluk bir
numune sememem gerekir, nk o durumda bu olguya verdiim grnt, durumun
leinde deil kendi arzularm ve de korkularm leinde olacaktr.

Ayn zamanda da (mmkn olan bir dnyada santorlarn varlyla ilgili tezin
durumunda da olduu gibi) radyolarn bugnk haliyle ilgili bir aratrmadan vazgeip
28
onun yerine ideal bir zgr radyo nerisini gelitirebilirim. Ancak, projenin bir yandan
organik ve gereki olmas gerekir (henz varolmayan ve kk bir zel giriim
grubunun ulamas mmkn olmayan birtakm gerelerin varln nceden
varsayamam). Dier yandan da gerek olgunun tabi olduu eilimleri dikkate almadan
da ideal bir proje yapamam. Bu durumda da varolan radyolarla ilgili bir n aratrma
vazgeilmez olacaktr.

Sonra da zgr radyoyu tanmlayan parametreleri aka belirlemem yani

aratrmann nesnesini herkes tarafndan bilinebilir bir halde tanmlamam gerekecektir.

zgr radyo derken, sadece sol bir radyoyu mu kastediyorum? Ulusal lekte yar legal
durumdaki kk bir grubun yapt bir radyoyu mu kastediyorum? Ya da, olur a, son
derece iyi kurgulanm ve esas olarak ticari olan bir a da sz konusu olsa tekele bal
olmayan bir radyodan m bahsediyorum? Yoksa lkesellik parametresini dikkate alarak
San Marino veya Monte Carlodan yayn yapan bir radyoyu mu zgr radyo olarak kabul
edeceim? Hangisini seersem seeyim, ltlerimi aka koymam ve baz olgular
neden aratrma alannn dmda tuttuumu aklamam gerekecektir. Tabii ki, bu
kriterlerin akla yatkn olmalar ve kullandm deyimlerin ikircie yer brakmayacak
ekilde tanmlanmas gerekecektir: Ben sadece ar sol ya da sol uta bir konumu ifade
eden radyolarn zgr radyo olduuna karar verebilirim ama o durumda halk arasnda
ya da genel kullanmda zgr radyolar dendiinde baka radyolarn da kastedildiini
hesaba katmam ve okurlarm, ya onlardan da bahsettiime ya da onlarn yok olduuna
inandrmam, byle bir durumda incelemek istemediim radyolara uygulanm haliyle
zgr radyo sylemine kar ktm (ve bu dlamay kantlaryla ortaya
koyduumu) aka belirtmem ya da ilgilendiim radyolar iin daha jenerik bir deyim
semem gerekmektedir.

Bu noktaya geldiimde, bir zgr radyonun yapsn rgtsel, ekonomik, hukuksal

yanlaryla betimlemem gerekecektir. Bunlarn kimilerinde tam zamanl profesyoneller,
kimilerinde ise rotasyonla militanlar alyorsa, rgtsel bir tipoloji kurmam gerekli
olacaktr. Btn bu trlerin soyut bir bamsz radyo modeli tanmlamaya yarayacak
ortak zellikte olup olmadn grmek ya da zgr radyo deyiminin ayn biime sahip
olmayan ok farkl bir deneyimler dizisini ifade ettiini belirtmem gerekecektir. Bu
analizin bilimsel kesinliinin pratik etkileri bakmndan da ne kadar yararl olacan
hemen anlarsnz; zira, diyelim ben zgr bir radyo kurmak istersem onun ilemesi iin
gereken optimum koullar bilmek durumunda olurum.

Eriilebilir bir tipoloji oluturmak iin, rnein, incelediim eitli radyolarda rastlanan
muhtemel zellikleri dikkate alan bir tablo gelitirmeyi dnebilirim. Bu tabloda dikey
eksende belirli bir radyonun zellikleri, yatay eksende bu verili zelliin istatistik
frekans yer alabilir. te size sadece yn verme amal ve ok dar boyutlu, yedi hayali
radyoya uygulanm drt parametrelik bir rnek: profesyonel operatrlerin varl,
mzik ve sz oran, reklam oran ve ideolojik zellikler.

29
Bu tr bir tablo bana, rnein, Radyo Popun szden ok mzik yayn yapan ve reklam kabul
eden, ak ideolojik zellikler tayan, profesyonel olmayan bir grup tarafndan yrtldn
syleyebilecektir. Yine ayn tablo reklamn varl ya da mziin konuma karsnda arlna
rnek durumunda iki konumann mzik karsnda arlkta olduu bir radyo olduuna gre,
bunun ideolojik karakterle elimeyebileceini syleyecektir. te yandan, bu tablo szn
arlkta olduu, reklam almayan ve ideolojik karakteri de olmayan hibir radyo
bulunmadn gsterecektir. Bunun gibi bir tablo tamamen hipotetiktir ve az sayda
parametreyle az sayda radyoyu gz nnde bulundurmaktadr: bu nedenle de ie yarar
istatistik sonular karmaya izin vermemektedir ama bu yine de bir neridir. Peki, bu veriler
nasl elde edilir? kaynaktan sz edilebilir: resmi belgeler, ilgililerin sylemleri, dinleme
istatistikleri.

Radyo Radyo Radyo Radyo Radyo Radio Radyo

Beta Gamma Delta Aurora Centro Pop Canale
100
profesyonel _ + _ _ _ _ _
operatrler
mzik + + _ + + + +
arlkl
reklamn + + _ _ + + +
varl
ak + _ + + _ + _
ideolojik
ynelim

Resmi veriler. Bunlar en gvenli olanlardr ama bamsz radyolarla ilgili ok az resmi
veri vardr. Kural olarak, gvenlikle ilgilenen kamu mercilerinde bir kayt belgesinin
bulunmas gerekir. Sonra ilgili irketin kurulu belgesinin bir noterde yaplm olmas
gerekir ama buna baklabilecei kesin deildir. Daha kesin bir dzenleme yaplabilse,
baka veriler de bulunabilir ama u an iin bundan baka veri yoktur. Bu arada, resmi
veriler arasnda radyonun ad, yayn frekans ve yayn yapt saatlerin yer aldn
hatrlayn. Tm radyolar iin hi olmazsa bu geyi veren bir tezin bile yararl bir katk
oluturduu sylenebilir.

lgililerin aklamalar. Burada radyo sorumlularna sorular sorulur. Aka, bir onlarn
azndan kmas ve grmelerde elde edilecek/toplanacak ltlerin trde olmas
kouluyla, syledikleri nesnel veri oluturur. Bu durumda hepsinin nemli saydmz
konulara cevap verecekleri bir soru formu hazrlanr ve belli bir soruya cevap vermenin
reddedilmesi de kayt altna alnr. Bu, soru formunun evet ve hayrlardan oluan kuru
ve ok basit bir ey olmas anlamna gelmez. Her bir direktr programyla ilgili bir
aklama yaparsa, tm bu aklamalarn kayd yararl bir belge oluturur. Byle bir
durumda nesnel veri nosyonunun ne olduunu iyi anlayalm. Eer radyo yneticisi
bizim politika amalarmz yok ve hi kimse tarafndan finanse edilmiyoruz derse bu

30
onun doruyu syledii anlamna gelmez; lakin, bu vericinin kamuya kendini bu biimde
sunmas nesnel bir veridir. Bundan sonra en fazla yaplacak olan ey ilgili radyo
tarafndan yaynlanan ieriklerin kritik bir analize tabi tutularak yadsnmasdr. Bu da
bizi nc madde olan haber alma, bilgi edinme kaynana gtrr.

Dinleme protokolleri. Bu, tezde ciddi bir almayla gevek bir alma arasndaki
farklar gsterebileceiniz yerdir. Bir bamsz radyonun etkinliini bilmek demek, onu
rnein bir haftalna izlemek, saat be saat ne ve ne zaman yaynlandn, eitli
programlarn ne uzunlukta olduunu, ne tr mzik ve konumalar yaynlandn,
tartmalara kimlerin katldn, hangi konularda tartmalar yapldn ve buna benzer
eyleri gsteren bir tr radyo-haber tutmak anlamna gelir. Tezde elbette radyonun
hafta boyunca yaynlad hereyi veremeyeceksiniz, ama ilgili istasyonun sanatsal,
linguistik ve ideolojik profilinin ortaya kaca anlaml rnekleri (arklarla ilgili
yorumlar, bir tartma srasndaki rnekler, bir haberin verilme biimleri gibi)
aktarabileceksiniz.

Bolognadaki Archi tarafndan birka yl boyunca hazrlanm radyo ve televizyon

dinleme protokol modelleri vardr. Bunlarda dinleme yapan ilgililer haberlerin
uzunluklarnn kronometresini tutmu, baz deyimlerin kullanlma sklna ve buna
benzer eylere bakmlardr. Bu aratrma bir kez pek ok deiik radyo iin yapldktan
sonra karlatrmalara giriebilirsiniz. rnein, ayn ark veya ayn aktel haberin iki
ya da daha fazla deiik radyo tarafndan nasl sunulduuna bakabilirsiniz.

Ayn zamanda, tekel radyo programlarn bamsz radyodakilerle karlatrabilirsiniz:

mzik-konuma oran, haber-elence oranlar, program-reklam oranlar, klasik mzik-
hafif mzik oran, talyan mzik-yabanc mzik oran, geleneksel hafif mzik-gen hafif
mzik oran gibi. Kayt aleti ve elde kalemle sistematik bir dinleme ile ilgililerle
yaptnz grmelerde ortaya kamayacak pek ok sonu karlabilir.

yle bir durumda, farkl reklamverenlerin basit bir karlatrmas (restoranlar,

sinemalar, yaynevlerinin oranlar gibi) belirli bir radyonun benzer bir durumda
grlmeyecek finansman kaynaklar zerine de size bir eyler syleyebilir.

Burada yegne koul, le saatinde pop mzik ve pan-amerikan bir reklam

yaynladysa, bu Amerikan yanls bir radyo anlamna gelir trnden izlenimler ya da
tmevarmlarla ilerlememektir; zira ayn zamanda 13:00te, 14:00te, 15:00te Pazartesi,
Sal ve aramba neyin yaynlandnn bilinmesi de sz konusudur.

Eer ok sayda radyo varsa, iki yol izleyebilirsiniz: Ya hepsini birden dinler, her radyo
iin o kadar kayt aletiyle bir dinleme grubu oluturursunuz (ve bu ayn haftalar iinde
eitli radyolar karlatrlabilecei iin daha ciddi olan zmdr) ya da her hafta bir
tanesini dinlersiniz. Ancak bu son durumda sk almanz gerekir. Bu da dinleme
dnemini gayritrde hale getirmeden nce birini sonra dierini dinlemekle mmkn
olur ve bu dnemde bu sektrde deiiklikler ok hzl ve sk olduu iin bu dnemin alt
31
ay veya bir yllk bir dneme yaylmas mmkn deildir. Radyo Betann Ocak ayndaki
programlarn Radyo Aurorann Austos ayndakilerle karlatrmann anlam yoktur;
nk, kimbilir o arada Radyo Betann bana neler gelmitir.

Tm bu almann iyi yapld kabul edildiinde geriye ne kalr? Pek ok baka ey.
Bazlarn sayarsak unlardr:

- Dinleme gstergeleri oluturulmas; resmi veriler yoktur ve tek tek sorumlularn

aklamalar gvenilmezdir; tek seenek rastlantsal telefonla arama yntemidir (u
anda hangi radyoyu dinliyorsunuz?). RAI de bu yntemi izlemektedir ama bu maliyetli
olduu kadar spesifik bir organizasyon gerektirir. Arkadalarmzdan be tanesi onu
dinlediini sylyor diye ounluk Radyo Deltay dinliyor trnden kiisel
izlenimleri kaydetmektense bu aratrmadan vazgein. Dinleme gstergeleri bu kadar
gncel ve ada bir olgu zerine bile bilimsel olarak nasl alabileceini ama bunun
ne kadar zor olabileceini de gsterir: Roma tarihi zerine bir tez yazmak daha iyidir,
daha kolaydr.
- Basndaki polemikleri ve tek tek radyolar zerine yarglar kaydedin.
- lgili yasalar toplayn ve bunlarn organik bir yorumunu yaparak farkl yayn
kurulularnn bunlara nasl uyduklarn ya da uymaktan kandklarnda nasl
sorunlarn ortaya ktn aklayn.
- Farkl taraflarn bu konuyla ilgili konumlarn belgeleyin. Reklam maliyetlerinin
karlatrmal tablolarn yapmaya aln. eitli radyolarn sorumlular bunlar size
sylemeyecek veya yalan syleyeceklerdir ama Radyo Delta amlk Restorantn
reklamn veriyorsa buradan amlkn sahibininin onunla ilgilendii verisi kolayca
karlabilir.
- Bir rnek olay (76 Haziranndaki genel seimler rnek bir konu olabilir) aln ve bu
olayn bir, iki veya radyo tarafndan nasl ele alndn kaydedin.
- eitli radyolarn dil slubunu (RAI spikerlerinin taklidi, Amerikan disk jokeylerinin
taklidi, siyasal gruplarn terminolojilerinin kullanlmas, eitli diyalekt biimlerine
uyma gibi) analiz edin.
- Hukukularn, siyasal nderlerin vb. zgr radyolar zerindeki grlerini organik bir
ekilde toplayn. grten bir gazete yazs kar, yz grtense bir aratrma.
- Konu zerine baka lkelerdeki benzer deneyler hakkndaki kitaplar ve makalelerden
talyadaki en uzak tara gazeteleri veya kk dergilerde yaymlanan yazlara kadar bu
vaka zerine mmkn olan en eksiksiz ekilde konuyla ilgili tm bibliyografyay
toplayn. Tm bu eylerin hepsini yapmanz gerekmedii aktr. yi ve eksiksiz
yapldnda bunlardan bir teki bir tez iin argman oluturmaya yeterlidir.

Yaplabileceklerin tm bunlardan ibaret olaca da dnlmemelidir. Ben burada bu kadar az

bilimsel derinlii olan ve zerine eletirel literatr bulunmayan bir konuda bile dier
insanlar iin yararl, daha geni bir aratrmann iinde yer alabilecek, konuyu derinletirmek
isteyenler iin vazgeilmez olacak izlenimler, tek tek gzlemler ve rastlantsal karsamalar
nitelii tamayan bilimsel bir almann yaplabileceini gstermek iin birka rnek
sraladm.

32
Sonu olarak: Bilimsel tez mi, siyasal tez mi sorusu yanl bir sorudur. Platonun dealar
doktrini zerine bir tez yapmak ne kadar bilimselse 1974ten 1976ya Lotta Continua6
politikas zerine bir tez yazmak o kadar bilimseldir. Ciddi almak isteyen biriyseniz
seim yapmadan nce ikinci tezin hi kukusuz ilkinden daha zor olduunu ve daha fazla
bilimsel olgunluk gerektiini dnrsnz. Hi deilse dayanacanz ktphaneler
olmadn ve bu durumda siz kendiniz bir ktphane kurmak durumunda kalacanz
bilirsiniz.

Bylelikle, bakalarnn konuyla ilgisi bakmndan dpedz gazetecilikle ilgili olarak

tanmlayaca bir tezin bilimsel bir ekilde yaplmas mmkndr. Tpk balna
baklarak yarglanmaya kalklacak olsa bilimsel grnmek iin tm verilere sahip olan
bir tezin dpedz gazetecilik yntemiyle yaplabilecei gibi.

II.7 Danman Tarafndan Smrlmeyi nlemek

Kimi zaman renci kendi ilgilerine gre bir konu seer, kimi zaman tezi yapmak istedii
hocadan neri alr.

Hocalar neride bulunurken iki lte uyuyor olabilirler: ok iyi bildikleri ve renciyi
kolayca izleyebilecekleri bir konuyu ya da yeterince bilmedikleri ve zerine daha fazla
ey bilmek istedikleri bir konuyu tavsiye ederler.

lk seenee kyasla bu ikinci ltn daha drst ve cmert olduu aka bilinmelidir.
retim yesi aday iyi deerlendirebilmek ve almasnda ona yardmc olmak iin
yeni bir eylerle ilgileneceinden ikinci tezi izlerken kendi ufkunu gelitirmek
durumunda kalacan dnmektedir. Genel olarak, retim yesi adaya gvendii iin
bu ikinci yolu seer ve konunun kendisi iin de yeni olduunu ve onu derinletirmekle
ilgilendiini aka syler. Kitle niversitesinin gncel durumu, pekoklarn titiz
yaklamn yumuatmaya ve daha byk bir anlaylla doru itse dahi daha nceden
zerine ok ey sylenmi alanlarda tez vermeyi reddeden retim yeleri de vardr.

Buna ramen, geni soluklu bir aratrma iin ok fazla veriye ihtiyac olan ve mezun
adaylarn bir ekip almasnn yeleri olarak kullanmaya karar veren retim
yelerinin olduu zel durumlar da vardr. Bylelikle, bu retim yeleri bir dizi yl
boyunca tezleri bu zgl dorultuda ynlendirir. rnein, belli bir dnemde sanayinin
durumuyla ilgilenen bir ekonomist sorunun eksiksiz bir erevesini karma niyetiyle
tek tek sektrlerle ilgili tezler verecektir. Bu lt sadece meru deil, ayn zamanda
bilimsel olarak da yararldr: Tez almas kolektif kar dorultusunda daha geni
kapsaml bir aratrmaya katkda bulunur, aday konu hakknda geni bilgi sahibi bir
retim yesinin tavsiyelerinden yararlanabilir ve dorudan o konuyla veya yakn

6
Lotta Continua: Srekli Mcadele, talyada 1970lerde etkili olan sol hareket.

33
konularla ilgili dier rencilerin gelitirdii tezleri arkaplan ve karlatrma malzemesi
olarak kullanabilecei iin byle bir ey didaktik bakmdan da yararldr. Ayrca aday iyi
bir alma yaparsa kolektif bir eserin iinde de olsa sonularn en azndan ksmi bir
parasn yaymlamay umabilir.

Ancak, bunun baz mahsurlar da vardr:

1. retim yesi tamamen kendi konusuyla meguldr ve bu ynde ilgisi olmayan

adaya baskda bulunur. Bu durumda renci bakalarnn yorumlayaca bir
malzemeyi yorularak toplayan su taycsna dner ve tezi mtevaz olacandan
retim yesi nihai almasn yaparken onun toplad malzemenin baz
ksmlarn kullanr ama hibir dnceyi kendisine atfedemedii iin renciyi
hi anmadan geer.

2. retim yesi drst deildir. rencileri altrr, mezun eder ve onlarn

almasn kendininmi gibi ktye kullanr. Bu durumda, neredeyse iyi niyetle
drst olmama hali sz konusudur: retim yesi tezi tutkuyla izlemi, pek ok
dnce nermi ama bir zaman sonra kendi nerdii dncelerle rencinin
gelitirdikleri arasndaki fark ayrdedemez olmu olabilir. Tpk belirli bir
konuda yaplan tutkulu bir tartmadan sonra, yola ktmz dncelerle
bakalarnn etkisiyle edindiimiz dnceleri hatrlayamaz durumda oluumuz
gibi.

Bu mahsurlardan nasl kanrz? renci, bir retim yesine yaklarken

arkadalarnn onunla ilgili sylediklerini duymutur, nceki mezunlarla temas etmitir,
onun gvenilirlii hakknda fikir edinmitir, kitaplarndan okumu ve ibirlii yapt
insanlara sk sk gnderme yapp yapmadn grmtr. Bunun dnda hesaplanmas
mmkn olmayan beeni ve gven etkenleri de rol oynar.

Bununla birlikte, renci ters yndeki nrotik tutuma yakalanp birisi tezindekine yakn
konulardan her bahsettiinde intihale uradn da dnmemelidir. Diyelim ki
Darwinizim ve Lamarkizm arasnda bir tez yaptnzda, eletirel literatr takip ederek
daha nce kimlerin bu konudan bahsettiini ve tm incelemecilerle ne kadar fazla ortak
dncenizin olduunun farkna varmsnzdr. Bylece bir sre sonra retim yesi,
onun asistan veya bir arkadanz ayn konuyla ilgilenirse kendinizi kullanlm bir deha
gibi hissetmezsiniz.

Bilimsel alma hrszlndan kast, daha ziyade o belli deney yaplmasa

toplanamayacak olan deneysel verilerin kullanm, sizin almanzdan nce yazya hi
gememi el yazmalar transkripsiyonlarnn sahiplenilmesi, sizden nce hi kimsenin
toplamad istatistik verilerin kullanm, kaynan belirtilmemi olmas kaydyla (zira
tez bir kez kamuya mal olduktan sonra herkesin referans verme hakk vardr) daha
nceden tercme edilmemi ya da daha farkl ekilde tercme edilmi metinlerin sizin
tarafnzdan yaplm evirilerinin kullanm gibi durumlar anlalr.

34
Her halkarda bir tez konusunu kabul ederken, paranoid belirtiler gelitirmeden nce,
kolektif bir projeye dahil olup olmadnz gznnde bulundurun ve buna deip
demeyeceine kendiniz karar verin.

35