Professional Documents
Culture Documents
bgst Yaynlar
bgst Yaynlar-3
Dnce Dizisi-
insan Doas: ktidara Kar Adalet
Noam Chomsky ile Michel Foucault Tartyor
0212 656 49 97
ISBN: 978-975-6165-02-7
Boazii Gsteri Sanatlar Topluluu
Tomtom Mah. Kaymakam Reat Bey Sok. 9/3
Beyolu/stanbul
0212 25 1 19 21
www.bgst.org
bgstyayinlari@bgst.org
NSAN DOGASI:
KTDARA KARI ADALET
Noam Chomsky ile Michel Foucault Tartyor
1971
bgst Yaynlar
Noam Chomsky: amzn en nemli muhalif entelektellerinden birisi
olan Noam Chomsky, 928'de Amerika'da dodu. Dilbilim, matematik ve
felsefe eitimi grd. 1955'te Pennsylvania niversitesi'nden doktorasn
ald ve Massachusetts Teknoloji Enstits'nde (MiT) ders vermeye balad.
Halen MIT Dilbilim ve Felsefe blmnde Emerits enstit profesrdr.
955'te hazrlad doktora tezinin bulgularndan hareketle 95i de yaym
lad Syntactic Structures'n [Szdizimsel Yaplar]. dilbilim alannda bir
devrim yaratt kabul edilmektedir.
Ama her ikisi de ilerini gayet yeni fikirler gelitirerek yapyor, siyasi
kayglarn da felsefi kayglar kadar nemseyerek mmkn olduunca
derinleri kazyorlar: Bana yle geliyor ki, felsefe ve siyaset hakknda
ho bir tartma beklememiz iin yeterli nedenler bunlar.
Dilleri incelemek gibi bir derdi olan biri, gayet belirli bir ampirik
sorunla kar karya gelir. Bir organizmayla, olgun, daha dorusu
yetikin bir konumacyla kar karya gelir; zellikle kafasndakileri
sylemesini, insanlarn ona sylediklerini anlamasn, bunu da son
derece yaratc demekte saknca grmediim bir biimde yapmasn
salayan inanlmaz yetenekleri bir ekilde edinmi bir konumacdr
bu. . . Yaratc sfatn kullanyorum, nk bir insann bakalaryla
srdrd normal etkileim iinde syledii eylerin byk oun
luu yenidir, duyduunuz eylerin ou yenidir, sizin deneyimle
diiniz hibir eye yakndan benzemez; uras ak ki, rastlantsal
bir yenilie sahip bir davran deildir bu. Bir anlamda nitelenmesi
ok g saylabilecek, iinde bulunulan durumlara uygun den
bir davrantr. Ve peka.Ja da yaratclk denebilecek eyin birok
zelliine sahiptir.
stelik, daha da dikkate deer bir eyi, yani dillerin ounda, aslnda
ciddi bir biimde incelenmi olan btn dillerde, insanlarn maruz
kaldklar ok farkl trden deneyimlerin rn olan sistemler
zerinde dikkate deer kstlamalar olduunu fark ederiz.
Bir dili bilen bir kii, sz konusu bilgiyi, renim deneyimine, ona
maruz kaldnn ne tr bir dil olduunu syleyen gayet ak ve
ayrntl bir ematizmle yaklat iin edinmitir. Yani, daha gevek
sylersek; ocuk ie bilgiyle balamak zorundadr, iittiinin ngilizce
mi, Felemenke mi, Franszca m yoksa baka bir ey mi olduu
bilgisiyle deil elbette, ama iittiinin ok az sayda eitlemeye
izin veren son derece dar ve ak seik bir insan dili olduu bilgi
siyle. Ve ancak ie son derece dzenli ve son derece kstlayc bir
ematizmle balad iindir ki, dank ve yetersiz verilerden gayet
dzenli bilgiye uzanan o dev sramay yapabilmektedir. unu da
eklemeliyim ki, ocuun dil renimine getirdii ve benim doutan
gelen dil ya da igdsel bilgi adn verdiim bu bilgi sisteminin
zelliklerini gzler nne serme yolunda belli bir mesafe, bence
epey uzun bir mesafe katedebiliriz; ocuun bu bilgiyi edindii
zaman zihinsel olarak temsil edilen sistemi tarif etme konusunda
da uzun bir yol katedebiliriz.
o 1 naan Dogaa: ktidara Kar Adalet
ng. indicator.
12 1 in&an Doga&: iktidara Kar6 Adalet
olmayan esrarengiz bir nitelik, mistik bir eydi. Oysa bir sonraki
kuakta, uzaktan etki bilime dahil edilmiti, saduyuya aykr bir
kavram deildi artk.
FOUCAULT: Evet.
yleyse denebilir ki, ben tarihe asl derdi 17. yzyl dncesinin
ne olduunu aratrp bulmak ve bu dnceye dair net bir izah
sunmak olan bir antika dkn olarak deil -bu yaklam km
semiyorum, sadece bu benim yaklamm deil- daha ok, szgelimi
bir sanat sevdalsnn bak asndan bakyorum; 7. yzyla, onda
belli bir deeri olan ve deerinin bir ksmn da o sevdalnn ona
bakarken benimsedii perspektif sayesinde edinen eyler bulmak
iin bakmak istiyorum.
ng. under6tanding.
ng. po6tulate.
birbirine arpan, dnen, devinen vs. eylerle aklanabileceine
ikna edebilmiti kendini; bunda hakl olup olmadnn u an iin
nemi yok.
ng. notion.
yirmi tbbi eseri (hangileri olduu nemli deil), sonra da 1820 ila
1830 yllarnda yazlm baka yirmi eseri okuyun. Greceksiniz ki, o
krk elli yl iinde her ey gayet rastlantsal bir biimde deimitir;
hakknda konuulan eyler, onlar hakknda konuma biimi dei
mitir, sadece nerilen tedaviler deil kukusuz, sadece hastalklar
ve snflandrlma biimleri de deil, fakat genel bak asnn ken
"
disi deimitir. Bunun sorumlusu kimdi? Mellif( kimdi? Bicha
demek ya da biraz daha alp ilk anatomi klinikileri demek yapay
kaacaktr. Tbbi anlayn pratii ve kurallar bakmndan geirdii
kolektif ve karmak bir dnmdr sz konusu olan. Ki bu dnm
hi de olumsuz bir fenomen deildir: Bir olumsuzluun bastrlmas,
bir engelin silinip atlmas, nyarglarn ortadan kaldrlmas, eski
mitlerin terk edilmesi, akld inanlarn geriletilmesi ve en nihayet
deneyim ve akla zgrce ulalmas mahiyetindedir. Kendine zg
...
tercihleri ve dlamalar olan yepyeni bir parmakln uygulamaya
konmasn; kendine zg kurallar, kararlar ve snrlar, kendi i
mant, parametreleri ve kmaz sokaklar olan (ki btn bunlar
balang noktasnn deitirilmesine yol amlardr) yeni bir oyunu
temsil eder. Kavrayn kendisi ite bu ileyi iinde var olur. Demek
ki bilgi tarihi incelendiinde, iki genel analiz dorultusu olduu
grlr: Birine gre, kavrayn balangta "hakikati" kefeden bir
"mucit" safhas olmakszn, kendi oluturucu kurallar iinde kendisini
nasl, hangi koullarda ve hangi sebeplerle deitirdiini gstermek
gerekir. brne gre ise, bir anlayn kurallarnn ileyiinin bir
bireyde nasl yeni ve daha nce ilan edilmemi bilgiler rettiini
gstermek gerekir. Bu noktada benim amacm, onunkiler yannda
ng. author.
ng. grille. Foucault'ya gre her a, bilimsel sylemi mmkn klan bir bilgi
"parmakl" ile karakterize olur. Foucault bunu "epistem" (bilgi) olarak adlandrr.
Epistem, bir an neleri dnp neleri dnemeyeceini belirler. - y.h.n.
24 1 man Doa6: ktidara Kar-da_ _lt_e __
_
ELDERS: Neden?
farkl bir hale getirir. Burada bir byme ilkesinden ok bir ayrlma,
farkllama ilkesi sz konusudur. Hatta birka bilgi tipini ayn anda
mmkn klmann birok farkl yolu olduunu syleyeceim ben.
Bu yzden, belli bir adan bakldnda, belli bir dnemde olas
sistemler karsnda her zaman bir veri fazlas vardr ve bu fazla da
sz konusu sistemlerin kendi snrlar, hatta kendi kusurluluklar
iinde tecrbe edilmesine neden olur; bu da u anlama gelir ki, bu
sistemlerin yaratcln kavramakta glk ekeriz. Baka bir adan,
tarihi asndan bakldnda ise, az miktarda veriye dayanarak
oluturulmu sistemlerde bir oalma, bir fazlalk mevcuttur; bilim
tarihindeki hareketi belirleyen eyin yeni olgularn kefedilmesi
olduu yolundaki yaygn fikir de buradan kaynaklanr.
Eer mesele bu kural larn insan zihni tarafndan etki l i bir biimde
ileti lmesi i se, eyvallah; yok, tarihi ile d i l b i l imcinin d e bunun
hakknda kendi lerince dnp dnemeyecekleri meselesi ise,
yine eyval lah; bu kura llarn bu b i reyler tarafndan sylenen ya
da dnlen eyleri kavramamza izin verdikleri syleniyorsa da
sorun yok. Ama bu dzenlil iklerin, varolu koullar o l arak, insan
zihnine ya da insan doasna bal olduu sylendiinde bunu kabul
etmem zor: Bana yle geliyor ki bu noktaya ulamadan nce -her
halkarda sadece kavraytan bahsediyorum- i ktisat, teknoloj i,
siyaset, sosyoloji gibi dier insani pratikler alannda bunun yerine,
o pratiklere oluum koul lar, model, yer, grnm vs. koullar
o l arak h izmet edebi lecek b i r ey koymak gerekir. Ben b i l i m i
mmkn klan dzenl i l i k v e kstlama sisteminin insan zihninden
baka bir yerde, hatta onun dnda, toplumsal biimlerde, retim
i l ikilerinde, snf mcadelelerinde vs. bulunup bulunamayacan
bilmek istiyorum.
Mesela, deli liin Bat'da be lli bir tarihte bir b i l i msel aratrma nes
nesi ve bir bi lgi nesnesi haline gelmesi, bana b e l l i bir ekonom i k ve
toplumsal durumla balantl ym gibi geliyor.
ELDERS: Pekala.
Eer bunu Bichat'nn kiilii ile aklamaya alrsanz, bence hibir ilgi
ekicilii olmaz. Ama tersine, 18. yzyl sonlarnda toplumda hastalk
ve lmn yerinin ne olduunu ve sanayi toplumunun genileyip
geliebilmek iin btn nfusu drt katna karmakta nasl bir kar
olduunu (ki bu sayede toplumda kapsaml tbbi taramalar yaplm,
byk hastaneler almtr vs.) belirlemeye alrsanz; o dnemde
tbbi bilginin nasl kurumsallatn, dier bilgi trleriyle ilikile
rinin nasl dzenlendiini bulmaya alrsanz, o zaman hastalk,
hastaneye kaldrlan hasta, ceset ve patolojik anatomi arasndaki
ilikinin nasl mmkn hale geldiini anlayabilirsiniz.
dnyorum: birincisi, zihnin bnyevi bir zelliine; ikincisi ise
mevcut baz toplumsal ve dnsel koullara. Bana kalrsa mesele
bunlarn hangisini incelememiz gerektii meselesi deil; bu etkenlerin
neler olduunu rendiimizde ve bu sayede nasl birbirleriyle belli
bir biimde etkileime girdiklerini aklayabildiimizde bilimsel kefi
ve keza her trl kefi anlayabiliriz, demek daha doru olur.
CHOMSKY: Evet.
SORU: ey.. .
ng. inherent.
BGST 1 Dnce Dizii 1 37
izin var diyen bir fizikiyi bir kenara brakacamz gibi. Nasl bunu
unutup bir yana brakyorsak, davranl tanmlayan ok tuhaf
kstlamalar da bir yana brakmamz gerekir -kald ki , daha nce
de dediim gibi, davran bilimi teriminin kendisi de tam manasyla
bu kstlamalar ima eder.
CHOMSKY: Sanrm onun tasvir ettii eyin nedeni ayn deil. Yine,
ar basitletireceim. Dnsel olarak ulaabileceimiz daha fazla
olas bilim var. Bu dnsel kurgular deien bir olgu dnyas iinde
snadmzda, birikime dayal bir byme kmaz karmza. Onun
o 1 Dosm:
iman i!idara
Kar Adalet
imdi her trl zorlama ya da bask , bel li bir varolu alan zerindeki
her trl otokratik denetim, mesela sermayenin zel mlkiyeti ya
da insan hayatnn belli vehelerinin devlet denetiminde olmas ,
ancak ve ancak hayatta kalma i htiyacyla ya da gelecekteki kor
kun bir teh l i ke ya da o tr bir ey karsnda kendimizi savunma
ihtiyacyla hakl karlabilir, o da karlabil irse. Bnyevi olarak
hakl karlamaz. Alt edi lmesi ve ortadan kaldrlmas gerekir.
42 1 Doa&: ktidara Kar Adalet
iman
Bizimki gibi bir toplumda gerek siyasi grev hem tarafsz hem
de bamsz gibi grnen kurumlarn ileyilerini eletirmekmi
gibi geliyor bana; bu kurumlar, her zaman gi zliden gizliye bunlar
zerinden uygulanm olan siyasi iddetin maskesini drecek
ekilde, bunlara kar kavga veri lebilsin diye eletirmek ve bunlara
saldrmaktr siyasi grev.
Yine de, o biraz daha soyut ve felsefi grevi; bir yandan zgrlk ve
insanlk onurunu btn kapsamyla ele alan bir insan doas kavram
i l e yaratclk ve dier temel i nsani ze llikler arasnda balantlar
kurma; dier yandan da, bunu , szn ettiim ze l l i klerin gerek
letirilebi lecei ve anlaml bir insan hayatnn srdrlebilecei
bir toplumsal yap anlayyla i l iki l endirmeye alma grevini
btnyle bir kenara atmak d a byk bir ayp olur.
CHOMSKY: Evet.
Feci basitletirerek bir rnek vereyim. Bel l i bir dnemin, 19. yzyl
sonlar ile 20. yzyl balarnn sosyal izmi, kapitalist toplumlarda
insann gelime ve kendini gerekletirme potansiyelini hayata
geirememi olduunu; kapitalist sistemde insan doasnn fi i len
yabanclam olduunu kabul ediyordu. Ve son kertede zgrlemi
bir insan doasn dlyordu.
ettii eye dorudan meydan okuma anlamna geldii iin, her trl
parlamento-d muhalefetten daha dar kapsamldr.
Gel gelelim, mevcut hukuk ok nemli bir lde belli insan deer
lerini, doru drst insan deerlerini temsil eder; ayrca mevcut
hukuk, doru yorumlandnda, devletin size yapmamanz buyurduu
eylerin ounu yapmanza izin verir. Bence bundan yararlanmak
nem l i . . .
FOUCAULT: Evet.
CHOMSKY: Diyorum ki . . .
CHOMSKY: Evet.
imdi bunun sama sapan bir ey olduu aikar, makul adli sreci
bu ekilde arptma abalar hibir surette d i kkate a l nmamaldr.
Kald ki mevcut hukuk sistemi bile bunun neden sama o lduunu
aklamaktadr bence. Ama aklamasayd, o zaman o hukuk siste
mine kar kmamz gerekirdi.
BGST [ Dnce Dizii [ 53
Burada bizim iin nemli bir soru var. Btn toplumsal mcadele
lerde bir "adalet" meselesi olduu dorudur. Daha net sylersek,
snf adaletine, bunun adaletsizliine kar verilen kavga, her zaman
toplumsal mcadelenin bir parasdr: Yarglara itibar etmemek,
yarg heyetlerini deitirmek, mahkumlara af karmak, hapis
haneleri boaltmak, hafi ften iddet ierir hale gel i r gelmez btn
toplumsal dnmlerin bir paras olagelmitir. u anda Fransa' da
adaletin ve pol isin i levi, "goist" adn verdiimiz kimselerden
gelen b i rok saldrya hedef olmaktad r. Ama bir mcadelede
adalet sz konusu olursa, bir iktidar arac olarak olur; en ni hayet
gnn birinde, iinde yaadmz toplumda veya bir bakasnda,
insanlarn liyakatlerine gre dllendiri lecekleri ya da hatalarna
gre cezalandr lacaklar umuduyla deil. Toplumsal mcadeleyi
"adalet"in terimleriyle dnmektense, adaleti toplumsal mca
delenin terimleriyle vurgulamak gerekir.
iyi bir adalet sistemi hayal edebi lecek ve onu yaratma ynnde
harekete geebilecek konumdayz ve bu konumda duyar l l k ve
sorumluluk sahibi insanlar olarak davranmamz gerekir. Bu daha
iyi sistemin de bel l i kusurlar olacaktr elbette. Ama daha iyi sis
temi mevcut sistemle kar latrr ve kafamz karp da daha iyi
sistemimizin ideal sistem olduunu dnmezsek, sanrm yle
bir ey i leri srebiliriz:
phesiz, yasal sistemin daha iyi adaleti deil de belli bir otokra tik
sistem iinde yasalar halinde dzenlenmi bask tekniklerini temsil
ettii a lanlarda ise, akl banda bir insann bunlara uymayp, u
ya da bu nedenle fi i liyatta bunu yapamayacak o lsa da hi deilse
i l kesel olarak bunlara kar kmas gerekir.
ELDERS: Evet.
FOUCAULT: N e kadar? nk . . .
ELDERS: Evet.
ELDERS: Evet.
SORU: Baka bir terim kullansanz daha iyi olmaz m? Bu durumda bir
soru daha sormak isterim: Sizce devrimi hangi gruplar yapacak?
Bu b i raz fazla soyut ve fazla genel oldu, ayrca bunun her durumda
geerli bir kural olduunu da iddia etmek istemem; ama birok durum
da etkili sonular douracak b i r i l ke olduunu dnyorum.
kinci meselenin iki vehesi var: B iri MIT'nin bana nas l tahamml
ettii sorusu, dieri de benim MIT'ye nasl tahamml ettiim sorusu.
[Glmeler. )
imdi btn bunlar yan yana var oluyor. O kadar basit deil , btnyle
kt ya da btnyle iyi falan deil. te bunlarn yan yana bulun
duu o zel denge sayesindedir ki sava silahlar reten bir kurum
savaa kar sivil itaatsizlik eylemlerinde bulunan bir kiiye tahamml
edebiliyor, hatta bu kiiyi birok ekilde tevik edebiliyor.
gerektiini ileri srenler var; ama ben bunun mantn hibir zaman
anlayamammdr. Bu argmann mantna gre, Kari Marx'n,
dnyadaki en habis emperyalizmin dpedz simgesi olan, bir impa
ratorluun smrgelere tecavz ederek toplad btn hazinelerin
topland yer olan British Museum'da almamas gerekirdi.
DZN
!. Dnya Sava 58
8. yzyl rasyonalizmi 5
ademi merkezileme 68
anarko-sendikalizm 4 , 42
Augustinusu akm 9
davranlk 38, 39
Descartes, Rene 6, 7, 8, 9, 25
entelijansiya 64
Fransa 53
Haklar Bildirgesi 67
halk demokrasileri 47
Hindiin toplumu 48
igdsel bilgi 9, o
kartezyenl er 3, 4, 7, 9
Leibniz, Gottfried Wilhelm 9
Leninist 57
liberter sosyalizm 4
Liebknecht, Kari 59
Marksist 22, 6
Marksizm 63
Marx, Kari 68
McNamara, Robert 66
Nietzsche, Friedrich 57
Pascal, Blaise 19
profesyoneller 64
proletarya diktatrl 56
Russell, Bertrand 59
Sovyetler Birlii 47
Spinoza, Benedict de 54
Zedung, Mao 47
zihin/beden sorunu 1 3