You are on page 1of 78

PODER JUDICIAL

PROVINCIA DEL CHACO

LMALA DA NASOUAXASHITPI MAYI

HUETAIGUI NA LAPROVINCIA NEENA


CHACO

CODIGO DE FALTAS

DE LA PROVINCIA DEL CHACO

LEY 4209

QOM LAAQTAC
IDIOMA TOBA

DOQSHI LAAQTAC
IDIOMA CASTELLANO

1
INTRODUCCIN

Para solucionar un problema primero hay que entenderlo1.


La sociedad contempornea se caracteriza por ser compleja,
cambiante y desigual, especialmente en aquellos aspectos que constituyen los
entornos de relacin interpersonales y sociales en las que viven y crecen los
seres humanos2.
La interculturalidad supone la capacidad de dilogo y un
conocimiento entre las distintas culturas que conviven dentro de un Estado, y
este debe buscar las estrategias para disear las polticas al respecto, es un
derecho de todos los pueblos no solo del aborigen, es un derecho de toda la
sociedad3.

En este contexto es que reconocemos a las sociedades


compuestas por diferentes grupos culturales, que si bien comparten aspectos
de la cultura con la sociedad en general, tiene a su vez valores propios que la
caracterizan y diferencian. De ah, la necesidad y el compromiso de las
organizaciones institucionales, cualquiera sea su funcin de atender a la
diversidad de culturas y de manera casi especial un reconocimiento a los
grupos tnicos, originarios o tambin denominados autctonos.
Partimos de la conviccin, que atender a la diversidad cultural,
implica un estar y relacionarse con el otro, en el cual el dilogo se constituye
en una verdadera estrategia de intervencin. En consecuencia resulta
imprescindible destacar los derechos tnicos y lingsticos existentes para la
presentacin de la lengua materna, como as tambin garantizar la
comunicacin entre pueblos de un idioma distinto.
Con el presente trabajo pretendemos proyectar de alguna
manera, la propuesta iniciada en la Diplomatura en Resolucin de Conflictos,
donde se considera necesaria la figura del MEDIADOR, en todo
procedimiento de mediacin, como el responsable de conducir el proceso de
comunicacin, el cual no podra realizar eficientemente si desconoce la
lengua de los involucrados. En ese contexto la figura del INTERPRETE O
TRADUCTOR, no cumple un rol menor, ya que es importante considerar a
la lengua como medio de expresin y discusin.
Ante estas circunstancia nos hemos permitido abordar esta
propuesta de interpretacin y traduccin en lengua Toba del Cdigo de Faltas
de la Provincia del Chaco Ley 4.209, en los Artculos que hemos considerado
de mayor relevancia y utilizacin, todo esto como un aporte a los Operadores
de Justicia de Paz en cuyas jurisdicciones se presentan situaciones
problemticas: conflictos vecinales, faltas contravencionales, etc. y en
particular a los ciudadanos de origen Toba, brindndoles una herramienta para
el contacto comunicacional para garantizarles el legtimo derecho a la defensa
con uso de su lengua en la relacin a la normativa vigente.

2
COAUTORES:

LEONI, Walter Edgardo, Juez Suplente, Juzgado de Paz de Villa Ro


Bermejito, Docente, Diplomado en Resolucin de Conflictos y Expertacin
con Orientacin en Mediacin.
GUTIERREZ, Diego Oscar, Secretario de Juzgado de Paz, Miraflores,
Diplomado en Resolucin de Conflictos y Expertacin con Orientacin en
Mediacin.
LEIVA, Laudino Luciano, Docente Aborigen Toba del Centro Educativo
Rural El Colchn, Villa Ro Bermejito, Historiador, Intrprete y Traductor.

1
RAZNOVICH, Leonardo J. - Radiografa del proceso civil argentino, Buenos Aires, 1998
2
PEREZ GOMEZ, Angel - Los retos de la escuela en la sociedad de la informacin, Espaa, 2007
3
SNCHEZ, Orlando - Historiador y Docente Toba, Presidencia Roque Saenz Pea, Chaco, 2006

3
Lmala da nasouaxashitpi mayi huetaigui na laprovincia
neena Chaco
Nere I
Huetaa yi onolec
Imaat Qalapaxai

Enauac deera neraguec qataq qalapaxai

Artculo 1: Neena naaqtacpi da qaocoolec taaa deera


nasouaxashit mayi qaoot qalqo enauac deera taaa da
ooji neena nma mayi huetaa na laprovincia na Chaco,
enauac na aleu mayi huetalec neena nma qalqo ca axat-
tac qataq ca llicaxac huetaa qataq qaaateteguet mayi
huetalec ana nere mayi huetalec enauac da lataxacpi. Enauac
deera qaapouaa qalqo sa qaashin da sa aamaxai,
ncoitaxanaguec qalqo adasouaxashit qataq da
paxaguenataguec qalqo da ltaadaic lataxac, nachi enaat.

Cdigo de Faltas de la Provincia del Chaco


Libro I
Titulo I
Disposiciones Generales

mbito de validez

Artculo 1: Esta ley se aplicar a las faltas cometidas o cuyos


efectos se produzcan en el territorio de la Provincia del Chaco, en
los lugares sometidos a su jurisdiccin o competencia y cuyas
figuras estn expresamente tipificadas en este Cdigo. Queda
prohibida la creacin de faltas, procedimientos o sancin alguna por
analoga o extensin.

Noonataguec deeda nasouaxashit

Artculo 5: Queeca ootchiguii da qauem qalqo sa


nloshiguem, chigoqteuaa da nnogoxonaxac da achaxan qalqo
huetoot qalqo sa naxaaxana da qalapaxai qataq alaxasoxoc
maichi paaoot, oot da sa aamaxai, nachi qaicoi qataq

4
qaiaxanhuaa enauac neena lataxacpi mayi huetaigui neena
qaapetalec lataxaguesat.

Responsabilidad por culpa

Artculo 5: El que por imprudencia o negligencia, por impericia en


su arte o profesin o por inobservancia de los reglamentos o deberes
a su cargo, cometa una falta, ser sancionado conforme a las
disposiciones de esta ley.

alegueuo da huoo ca laaxa

Artculo 6: Queeca oot ltaua qalqo ishit da elen da huoo


ca anic laaqtac, qalqo qanmit-taique, ishit da qaicoi,
qalaxayi deera ncoitaguec paaoot so oot deera sa
aamaxai, qalaxayi qaimeten qalqo qaioot queeca laloqo
so tachiguia queeca lataxac qoollaxa alectauo i onolec.

Participacin

Artculo 6: El coautor, cmplice o instigador en la comisin de una


falta, ser sancionado con la pena establecida para el autor, sin
perjuicio de su determinacin con arreglo al grado de participacin
de cada uno.

Ncoitaguec

Artculo 7: Da huoo da qaasaxalec da ncoitaguec, ndotic da


qalapaxai qalaxayi nmanat.

Tentativa

Artculo 7: La tentativa no es punible, salvo disposicin en


contrario.

Da petalec na nsoxoppi

Artculo 8: Da huoo da oot i nsoqolec mayi ivi da


diecisis (16) viiyi da laagaxataxa qataq dieciocho (18) yi

5
viiyi ishit da qaicoi qalaxayi sa ishit da oqta ltaadaic
qataq qalota caua naxate mashi paatauo. Nachi qaiasaxalec
aso nere I.
Qataq ishit da qaiasaxalec so naaqtaguec seeso art. 9.

Responsabilidad de los menores

Artculo 8: Cuando la falta fuere cometida por menores de diecisis


(16) a dieciocho (18) aos se les aplicar hasta un tercio (1/3) de la
sancin prevista para la infraccin cometida.
Preferentemente ser de aplicacin el titulo II del libro I
correspondiente a penas sustitutivas.
Tambin podr aplicarse lo dispuesto en el artculo 9.

Da petaleguete naua ntaal.

Artculo 9: Da huoo i oot da sa aamaxai mayi oot na


nsoxoppi mayi dieciocho (18) yi viiyi da laoxoc, i aloic
loo (juez) lapaxai da ncoitaguec, qalaxayi sa lamaxaic caua
naxate, mayi qoadma so ltaa, laalec ltaa, ilotegue, qalqo l-
lla.
Neenapi da nasat na la comision da ilotegue deeda sa
aamaxai mayi oot na nsoxoppi mayi ilotegue, qalqo
maichi lasouaxashit, qalqo sa oot sa qaamaxalec.
Nachi qaiasaxalec aso nere mayi huoo da leenaxat
chigaqauga aso nere I.

Responsabilidad de los padres

Artculo 9: En caso de faltas cometidas por menores de dieciocho


aos, el Juez aplicar hasta un tercio de la sancin prevista para
ellas, a los padres, tutores, guardadores, curadores o responsables,
cuando estos permitan la comisin de las faltas de los menores a su
cargo, o sea consecuencia de culpa, omisin o incumplimiento de
sus deberes.
Preferentemente ser de aplicacin el titulo II del libro I,
correspondiente a Penas sustitutivas".

6
Shiaxaua mayi am ootec da qauem

Artculo 10: Da, queeca sa aamaxai da am qanmaxalec, da


iuen qalqo huoo ca naigui nqashin so l-lla shiaxaua da
doogoxona, da mayi ishit da qaicoitaxalec, qalaxayi sa ishit da
oqta ltaadaic, mayi huetalec ana nere qataq da neraguec mayi
ishit da qoanem, qaica ca l-lla lataxac mayi talec na
shiaxauapi mayi huoo da lcaalaxa qataq yooqta.

De las personas ideales

Artculo 10: Cuando la falta fuere cometida en nombre, al amparo o


en beneficio de una persona ideal, esta ser pasible de las penas
establecidas en este Cdigo que puedan serle aplicadas; sin
perjuicio de las responsabilidad de las personas de existencia visible
intervinientes.

Da lhualaxavic na ilotegue queeca qontaa

Artculo 11: Ishit da qaocoolec queeca nasouaxashit da


qoanem seeso mayi chigoqtot so oot da sa aamaxai,
neena onataxanaxaic mayi huetaa yi nma da damaxasoxon,
ishit da anic da huoo ca oot i onolec qalqo ilen ca
shiaxauapi, mayi ishit da oot ca sa aamaxai.

Responsabilidad funcional

Artculo 11: Sern pasibles de las penas establecidas en este


Cdigo para el autor principal, los funcionarios pblicos que
autorizaren, posibilitaren o toleraren la comisin de una falta.

Nchoxonnataguec chigoqoot i aloic loo

Artculo 12: i aloic loo ishit da ichoxoden i ncoiteguishic


da chigoqtot na odaat nasouaxashit:
a) Da iii mayi chigoqtot qataq huaaui da
lasouagaxashit.

7
b) Da iii da chochaq ilamqalec qataq oqta yooqtic
da lasouaxashit qataq deeda ishit da nman qalaxayi
seeso ootec achaxan deeda qauem lataxac taqain
deeda lchic i ncoitegueshic.
c) Da iii aqauga qalqo qoelen lapaxai da
laaqtaxanaxac qalqo huoo da lpaataxa da ichoxoden
so l-lla mayi chigoqoot da sa aamaxai.

Perdn Judicial

Artculo 12: El Juez podr perdonar al dictar sentencia en los


siguientes casos:
a) Cuando el autor es primario;
b) Cuando por circunstancias especiales resulte evidente la
levedad del hecho y lo excusable de los motivos
determinantes de la accin revelaren la falta de toda
peligrosidad en el imputado; y
c) Cuando el particular ofendido pusiere de manifiesto su
voluntad de perdonar al infractor.

Chigoqteuaa da oqta en qataq sa ishit da qaoot ca


adosouaxashit

Artculo 13: Na aloic loo sa ishit da ishit da qaiacojlec da:


a) Seeso huetaa mayi qalapaxai i lmala na aloic
mayi huetaa yi artculo 34 seeso Cdigo Penal, nachi
ishit da qaiacolec, nachi ena na lataxacpi mayi
qaialaxalec.
b) Da nasouaxashit oot i nogotolec mayi ivi yi
dieciseis (16) viiyi, nachi maichi ilaique queeca
lataxac ilotegue so aloic loo, qalaxayi da oltaxa
eguelaxalec deera laloqo nachi enauac deera
qaimeten, yiiyi huetaa sa aamaxai, huoo da
lachoxoyic qalqo dalola, huoo da layiloxo, nachi
qaiuen neena mayi ilotegue deera. Qalaxayi da
qaica ca qailalec nachi qoadema soua ltaal, qalaxayi
huoo queeca nqataxac. Ishet da alaxalec yi lma da
qaiaxaneuga, yiiyi laloqo ividaa yi ciento ochenta

8
(180) naxate, nachi qaimeten queeca lataxac da aq
etalec qalqo sa ishit. Taqaain ishit da qaiacolec so
nanet-talec so huetaa so artculo 9.

Artculo 13: Las faltas no sern punibles en los siguientes casos:


a) En los previstos por el artculo 34 del Cdigo Penal, en lo que
resulte aplicable a este ordenamiento legal;
b) Cuando la falta fuere cometida por un menor de diecisis (16)
aos, se lo pondr a disposicin del Organismo Judicial
competente si se estimare procedente dicha medida, en razn
de la ndole del hecho, estado de abandono moral o material,
peligrosidad revelada u otras circunstancias que aconsejen la
intervencin del rgano mencionado. En caso contrario se lo
entregar a sus padres con las debidas advertencias, pudiendo
imponerse la obligacin de presentarse al tribunal durante el
trmino de hasta ciento ochenta (180) das a fin de controlar su
conducta. Tambin podr aplicarse lo dispuesto en el artculo
9.

Lataxac da qaioot da nasouaxashit

Artculo 14: Da huoo queeca peenaxac da huoo yi


noonatac qalqo llicaxac, lchoxonnataguec chigoqtot da
ncoitaguec mayi ooji i aloic loo, da qaoot queeca
coitaxac nachi ishit da huoo queeca lataxac, nachi
qaiaxaneuga da oot queeca lataxac, da oot deera, nachi
so nasouaxashit sa ishit da qaipacalec.

Reparacin de la falta

Articulo 14: Cuando por un error de hecho o de derecho, excusable


a juicio del Juez, se cometa una falta que fuere reparable, se invitar
a repararla y, si lo hiciere, aquella se tendr por no cometida.

Nasouaxashit mayi ieguelaqtalec

Artculo 16: Da huoo ca ieguelaqtalec queeca oot sa


aamaxai nachi ishit da qanquigaxatshiguem da ncoitaguec,

9
qalqo qailaique ca lataxac chaayi oltaxa oot da sa
aamaxai.

Faltas reincidentes
Artculo 16: En caso de reincidencia se podr aumentar hasta un tercio (1/3) el mximo de

la pena prevista para la falta cometida, salvo disposicin en contrario.

Huetaa yi II

Ncoitaguec

Lataxaguesat da ncoitaguec

Artculo 17: Da ncoitaguecpi mayi huetalec ana nere qataq


aaxat:
Qaicoi qanqat ai alom, huoo i qaapogui qataq yi laloqo
qalqo oqta qaapogui, huoo i qanllai, sa ishit da huoo ca
qaashinem qataq huoo i sa qaashinhuaa ncoitaguec mayi
odaat qataq na laip mayi oqta onaxaicpi mayi huetalec
ana nere. Da huoo i qaapogui mayi huoo da laloqo
qalaxayi sa ishit da napacalec yiua ciento ochenta (180) naxate.

Ttulo II
Sanciones

Clases de sanciones

Artculo 17: Las sanciones que este Cdigo establece, son las
siguientes: arresto, multa, clausura temporal o definitiva, comiso,
inhabilitacin y prohibicin de concurrencia, penas sustitutivas y
otras especialmente previstas en este Cdigo. La clausura temporal
no podr exceder de ciento ochenta (180) das.

Da naaqtaguec mayi talec na ashaxaicpi


10
Artculo 19: Yiiyi qaipet-tega mayi huetaa yi VII
nasouagashit mayi datataaguet yiiyi naashaxac, iii aloic
loo ishit da oot yiiyi lataxac mayi lapaxai so shiaxauapi
mayi oqta loonataxanaxac da mayi qalqo paaauec qalaxayi
oqta ilaique queeca lataxaguesat deera naashaxac, ishit da
qaiaconhuaa queeca maichi lataxac, da ishit da qooqojlec
queeca aconhuaa nasouaxashit mayi qoanem so
dasouaqtaxan. So mayi qoanagui deera nasouagashit, qalaxayi
qanquigaxat-tayiguem deera nasouaxashit.
Da qaica ca anaigui queeca aloic loo.

Sanciones alternativas para el deporte

Artculo 19: En los casos del ttulo VII falta contra el ejercicio
regular del deporte, el Juez podr requerir las sanciones impuestas
por los organismos oficiales o privados que rijan y reglamenten el
deporte de que se tratare, pudiendo tomar segn su criterio, como
suficiente la sancin que le hubiera impuesto dichas instituciones al
infractor. La misma se considerar como antecedente, en ese caso.

Da nalaxasoguec da huoo i qaicoi

Artculo 22: Da huoo da coitaguec i onolec nachi huaa


ai ncoitaxanaxaqui mayi huetaa na huataxanaq qataq da l-lla
oqta huoo yi ldaqa taqain da sa ishit da lauodhua ca
shiauaxa mayi ltaadaic da lasouagaxashit.
Da sa ishit da qoanem da lachoxoyic qataq sa ishit da qaoot
ca loonatac da oqta ltaadaic qalqo iqallim qataq da oot ca
lhuenec na huataxanaqpi.

Cumplimiento de arresto

Artculo 22: El arresto se cumplir en dependencias de la polica


que ofrezcan condiciones adecuadas de habitabilidad previndose
que no tenga contacto alguno con delincuentes procesados por
delitos.

11
No se le har sufrir agravio de ninguna especie ni ser obligado a
trabajar en tareas humillantes o contrarias a su propia utilidad.

Lataxac da qaoot yi nasouaxashit

Artculo 26: Da huoo ai qanqat anom da sa ishit da qaishiiten yiiyi laloqo mayi

qataq qaisoxonaxataxalec, nachi qaicoitaxalec oqooyi, qataq yi lashichiaxac aso

mayi qanqateuaa mayi qalapaxai nconitaxanaxac, qaicolaxachigui aso mayi yiiyi

naaq, aqto ime queecaua naxate da ncoitaguec mayi qaaconhuaa qataq

qaiaxalec qaica ca ncoitaxanaxac ishit da napacalec yi qalapaxai mayi

qaaconhuaa..

Qataq da lataxaguesat, qataq sa ihit da qaacolec da


qaicoitaxalec, sa ishit da napacalec yiua treinta (30) naxate.
Aso qanqateuaa da qaishiiten da saxanaxa da qaiacolec da
ncoitaxanaxac, seeso qalapaxai ividaa da sa qaoot.

Conversin de la sancin

Artculo 26: Las multas que no fueren obladas en los trminos


previstos, sern transformadas automticamente en arresto; para
ello, se tendr en cuenta el monto de la multa aplicada en sentencia
definitiva y firme, dividiendo la misma por da para determinar los
das de arresto a cumplir.
En ningn caso el arresto podr exceder del mximo de arresto
establecido en la norma violada. Si la disposicin no prev arresto,
este no exceder de treinta (30) das.
Si la multa fuere oblada antes de que comience la ejecucin del
arresto, este quedar sin efecto.

Qaaamaxaji da ncoitaxanaxac:

Artculo 27: Deeda coitaguec ishit da qailaique queeca


lataxac qalaxayi chigoqtot queeca ltaadaic qalqo llalec

12
nasouaxashit mayi oot i shiaxaua, deeda mashi huoo ca
toxoshic lasouaxashit qataq queeca mayi chigoqtot queeca
mayi oot.
Da qaacolec da qanqateuaa ai alom, ishit da huaaui da
qaimeten da lmaayiaxac i shiaxaua qataq na maichi
llalaqpi, ishit taqain da huoo aca asaqtai alom da huoo
queeca asouaxat.
Enauac deeda, i aloic loo ishit da ilaa da chigoqtaague
qataq da napaxaguenaguec qataq yiiyi maichi huetaa lma
qalqo maichi lataxac.

Graduacin de las sanciones

Artculo 27: La sancin ser graduada segn la mayor o menor


peligrosidad demostrada por el autor, los antecedentes personales y
las circunstancias concretas del hecho.
En los casos de multa, se tendr en cuenta, adems, las condiciones
econmicas del autor y de su familia, pudiendo admitirse el pago
por cuota una sola vez por causa.
En todos los casos el Juez tendr en cuenta el principio de
reeducacin social y la idiosincrasia del pueblo.

Huetaa yi III
oltaxa oot da sa aamaxai

Laloqo

Artculo 30: Qaasaxauga da oltaxa eguelaxalec mayi


chigaqauga deera lataxac, neena shiaxauapi da mashi
ncoitiguishic da huoo yi oot queeca sa aamaxai qataq
huetaigui yiiyi saxanaxa chipec vii.
Da mayi i aloic loo maichi ooji da mayi chaayi
huetauga yi artculo 27.

13
Ttulo III
Reincidencia

Trmino

Artculo 30: Se considerarn reincidentes a los efectos de esta ley,


las personas que habiendo sido condenadas por una falta incurran en
otras dentro del trmino de un ao.
En estos casos el Juez tendr en cuenta lo previsto en el artculo 27.

Huetaa yi V
Da mashi ime paaoot so ncoitiguishic.

Imeuo deera coitaxac.

Artculo 33: Enauac na sa aamaxai huoo yi lma qataq


oot yiiyi llicaxac mayi yooqtic qataq ishit da chigoqtot
deera noonataguec qalqo ncoitaguec qataq naaqtaguec
qalqo neraguec, huetoot na ilotegue huataxanaq qataq aca sa
qaapeque ncoitaxanaxaque, nachi i aloic loo ilaique ca
lataxac chaayi maichi loonataxanaxac da mayi.

Artculo 33: Toda falta da lugar a una accin pblica que puede ser
iniciada de oficio o por denuncia verbal o escrita, ante la autoridad
policial inmediata o Juez competente.

Da mashi ime, paaoot na aloic loo

Artculo 34: deera llicaxac mayi paaoot na shiaxauapi


mayi ooji da coitaxac da imeuo:
a) Deera l-leuaxa so shiaxaua.
b) Deera nshitenaguec mayi qaiaxanhuaa; qataq
c) Da ividaa yi onolec (1) vii mayi chigoqteuaa so
qaioot.

Artculo 34: La accin emergente por la comisin de una falta se extinguir por:

14
a) La muerte del autor;
b) El pago del mximo de la multa; y
c) El transcurso de un (1) ao de ocurrido el hecho.

Qanlaxaji da nasouaxashit

Artculo 35: Da coitaxac da imeuo:


a) Da ileu so ncoitiguishic.
b) Da ividaa yi onolec (1) vii da neraguec deera
ncoitaguec, ca machaqca queeca lataxac mayi
qaioogoxona, qataq
c) Deera lchoxonnataguec na aloic loo.

Extincin de la sancin

Artculo 35: La sancin se extinguir por:


a) La muerte del sancionado;
b) El transcurso de un (1) ao de notificada la sentencia,
cualquiera haya sido la modalidad utilizada; y
c) El Perdn Judicial.

Nere II
Deera nasouaxashit da qaoot

Huetaa yi onolec
Da sa aualaxalec na lataxacpi

Da huoo i achitac na loogoxonaxat

Artculo 37: Ishit da qaicoi qalqo qanqateuaa ai alom


ividaa da dos (2) caagoxoiqa, qalqo qaipaxanhuo ividaa yiua
quince (15) naxate, da huoo i achitac ana ogoxonaqte,
elonec qalqo shit-teguet da coleetac na nqaaic, nma qataq
aleu mayi huoo na coleetegat qalqo ishit da lconnec na
shiaxauapi.
Da ncoitaguec ishit da qanquigaxajshiguem da huoo i
achitac ca loogoxonaxat qalqo huetaa yi nma qalqo huoo
da ltaxaaxac na shiaxauapi.

15
Portacin de armas

Artculo 37: Sern sancionados con multas equivalentes en efectivo


de hasta dos (2) remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil o
arresto de hasta quince (15) das, los que portaren armas de fuego,
blancas o contundentes en las calles, locales y parajes pblicos o
accesibles al pblico.
La sancin se duplicar cuando se portare o llevare en lugar donde
hubiere reunin de personas.

Artculo 38: Qaiaxana noogoxonaxat enauac deera


chigaqauga yiiyi qalapaxai qoollaxa enauac na
noogoxonaxat mayi huoo deera lquiic, enauac neena shit-
teguet, npelgaxanaxat, ogoxonaqte lateedai qalqo qapioole
qataq caaca lcata aca ala, laloqo qataq queeca lataxac da
qoainaxana, ishit da huoo ca lqueemaxa ca shiaxaua.

Artculo 38: Se considerar arma a los efectos del artculo


precedente todo instrumento punzante, cortante, de fuego o
contundente, cuyo destino principal es inferir lesiones y las armas
de aire comprimido cuando por la clase de proyectil, alcance y
forma de dispararlas, pueden causar daos personales.

Artculo 39: Da sa ishit da auachitac enauac na chaqaic


noogoxonaxat: (yiiyi naaqtaguec huetaa yi)
a) Da qaca aca lmalate da auachitac da ashinaxanhuaa
nachi qaca aca lmalate, da aviiguetac da huoo queeca
auain qalqo apedaxan, qataq sa iuen da oqta
auoogoxona.
b) Sa ishit da achitac queeca shiaxaua mayi qaica queeca
loonataxanaxac (hutaxanaxaleec), ndotic da huoo queeca
loonataxanaxac i onolec.
c) Da achitac queeca shiaxaua mayi huetaa, huoo yi
oqta lma, doonataxatac qalqo coleeteguelec na
paaauec (noonaxa) qataq oqta qaiaateeta da iden
deera onaxaic lataxac huetoot, saq it da sa ishit da

16
achaxan qataq sa qaiaxateuaa ai coitaxanaxaqui da
achitac seeso loogoxonaxat.
d) Enauac na achitac qataq qaiashiitem, mayi chigaqauaa
ai lai aso lmalate qataq, saq it da sa ishit da
qaiachaxan.

Artculo 39: Exceptuase de la prohibicin de portar armas en los


siguientes casos:
a) Cuando fueren conducidos con objeto lcito, como la
compraventa, tiro al blanco o caza, siempre y cuando no se
encuentren en aptitud de uso inmediato;
b) Cuando fuesen llevadas por aquellos a quienes sean
indispensables para ejercer su profesin u oficio, siempre que
por las circunstancias deba presumirse que fueren destinadas a
sus ocupaciones habituales;
c) Cuando fueren llevadas por persona que viva, se domicilie,
trabaje o transite en la zona rural y sea adecuada a la seguridad
personal, siempre que no la ostente y haya sido denunciada su
tenencia a la autoridad; y
d) Los que posean permiso otorgado por Autoridad Competente y siempre que no se ostente.

Sa ishit da aic aca ere qataq queeca qainataxanaique

Artculo 40: Ishit da qaicoi da, queeca huaigui da oot sa


ishit da oqta ltaadaic, deera ncoitaguec ishit da ivi yiua
treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa aca alom ividaa yiua
cinco (5) caagoxoiqa queeca sa ishit da alaxalec queeca
chigoqteuo naaqtaguec mayi chigaqauaa ai lapaxai da
mayi lataxacpi, lma yi aamaqchiguii, ncaalaxa qalqo
noxoc yiiyi qontaa.

Inobservancia de los mandatos legales

Artculo 40: Ser sancionado si el hecho no constituye una falta


ms grave, con arresto de hasta treinta (30) das o multa equivalente
en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones mensuales, mnima,
vital y mvil, el que no observare una disposicin legalmente
tomada por la autoridad por razn de justicia, seguridad, salud o
higiene pblica.
17
Artculo 40 bis: Ishit da qaicoi qalqo qanllai ividaa yiua
noventa (90) naxate qalqo qaoot aca qanqateuaa alom
ividaa yiua quince (15) caagoxoiqa, iii shiaxaua da huoo
i lalaatac shiguiac mayi sa ishit da oot ana lmalate, qataq
oot ana maichi lai nqashin i dalataxan qataq nmenaguec
so lapat mayi sa aamaxai.
Da huoo ca oot deeda qauem lataxac mayi huetalec
yiiyi artculo mayi qaacoolec qataq da huoo ca alectauo
shiaxaua, mayi aq naasa, iii aloic loo ishit da
nquigaxatic da ncoitaguec iii shiaxaua mayi oot deeda
qauem lataxac (shiaxaua).

Artculo 40 bis

Ser sancionado con arresto de hasta noventa das o multa


equivalente en efectivo de hasta quince remuneraciones mensuales
mnimas vital y mvil, el que procediere al faenamiento clandestino
con nimo de lucro, transporte de los productos crneos y/o
comercializacin de los mismos.
Cuando alguna de estas conductas previstas en el presente artculo
fueren cometidas con la participacin, cooperacin o asistencia de
menores, el Juez de Falta podr aumentar en un tercio (1/3) el
mximo de la sancin prevista en el presente artculo, al infractor
mayor de edad.
Sa ishit da aualaxalec da qoan naaqtac mayi etchiguii

Artculo 41: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


(diez) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yi onolec
(1) caagoxoic, queeca shiaxaua da qaiaxaneuga qalqo
nshitaique da qainaat, inat queeca huetalec deera
noonataxanaxac (huataxanaxaleec), da axat queeca leenaxat
qataq ca chigaqaague, loonataxanaxac, lma, qalqo ca lanataqa
qalqo anic ca laaqtaxanaxac qataq enauac na ilotegue
qalqo qaichimaxata da huoo i qaicoi, da sa ishit da jec da
qaigaxaneuga qalqo sa nashin da alegueuo da daaqtaxanem
so denataxatac, lamaxa da huoo ca nchoxonnataguec qalqo
anic ca laaqtac mayi saq en.
18
Qataq qaicoi ividaa yiua treinta (30) naxate, qalqo,
qanqateuaa ai alom, ividaa yiua cinco (5) caagoxoiqa, queeca
shiaxaua da anic queeca laaqtac mayi saq en, nachi qaica
queeca anaigui qataq qauem da loonataxanaxac so aloic
loopi.

Negacin de datos de identidad e informes


falsos legales

Artculo 41: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das o
multa equivalente en efectivo de hasta una (1) remuneracin
mensual, mnima, vital y mvil, el que llamado o requerido por una
autoridad competente en el ejercicio legtimo de sus funciones, para
que suministre datos relativos a su identidad personal, profesin,
domicilio o residencia, o para informaciones anlogas con respecto
a personas bajo su cargo o dependencias, o para oficiar de testigo en
el procedimiento, no concurriere a la citacin o se negare a
participar de la diligencia siempre y cuando no mediaren causas
justificadas que lo eximan, o suministrare informes falsos.
Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o multa
equivalente en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, si el requerido diere
informaciones o indicaciones mendaces haciendo ineficaz o
superflua la accin de la autoridad.

Sa ishit da auashin da adtaunaxanaxac

Artculo 42: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
cinco (5) caagoxoiqa i shiauaxa da huoo ca sa aamaxai
mayi huetaa yiiyi lma qalqo huoo deera lchic qalqo
oot-tac da qauem, saq an queeca ltaunaxanaxac mayi
qaiaxanhuaa qalqo anic qalqo alaxalec queeca mayi
oqta qoicchigui naxanaxac mayi chigoqtot queeca aloic
loo mayi huetalec deera noonataxanaxac, qataq ishit da oot
qataq qaica queeca it-tega mayi chigoqtot.

19
Deera ncoitaguec ishit da ividaa yiua sesenta (60) naxate
qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua diez (10) caagoxoiqa
seeso shiaxaua mayi anic queeca laaqtaxanaxac qalaxayi sa
ishit da oqta etchiguii, nachi oot qalqo qauem deera
loonataxanaxac so aloic loopi.

Negacin de auxilios

Artculo 42: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones
mensuales, mnima vital y mvil, el que en ocasin de un infortunio
pblico o de peligro comn, o en la flagrancia de un delito, se
niegue sin justo motivo a prestar auxilio o a dar los informes y/o
cumplir las indicaciones que le fueran requeridas o impartidas por
un Funcionario u Oficial Pblico en ejercicio legitimo de sus
funciones, pudiendo hacerlo sin riesgo apreciable.
Ser sancionado con arresto de hasta sesenta (60) das o multa
equivalente en efectivo de hasta diez (10) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, si el requerido diere
informaciones e indicaciones mendases, haciendo ineficaz o
superflua la accin de la autoridad.

Noonataxanaxac qauem da huoo da naxanaguec

Artculo 43: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


noventa (90) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
quince (15) caagoxoiqa, queeca oogoxona na ntaxaaxaquipi
qalqo laipi qataq ooji da datenataxan da detaunaxan,
qalqo jec na shiaxauapi qalqo deera ldaxac na
huataxanaqpi, qalqo etaxat loopi (bomberos), na datannaxataqpi
qalqo na laipi mayi ishit da nhuenecpi mayi ishit da auaa
da huoo queeca auen, qataq sa ishit da oqta itchiguii
queeca laaqtaxanaxac.

Empleo malicioso de llamadas

Artculo 43: Ser sancionado con arresto de hasta noventa (90) das
o multa equivalente en efectivo de hasta quince (15) remuneraciones

20
mensuales, mnima, vital y mvil, el que haga uso indebido de los
toques, seales u otros mecanismos reservados por la autoridad para
los llamados de alarma, vigilancia, prevencin y/o custodia que
deba ejercer y para el rgimen interno de sus cuarteles, comisaras y
dems locales de su dependencia, y el que valindose de llamados
telefnicos u otros medios provoque engaosamente los
preparativos de movilizacin o concurrencia de la polica, del
cuerpo de bomberos, de asistencia sanitaria o de cualquier otro
servicio de emergencia pblico, privado o anlogo sin motivo real.

Qanlaxaji, qanqochinaxat qalqo qanqat na nerec (cartel)

Artculo 44: Qaiooji da ncoitaguec ividaa yiua treinta (30)


naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua cinco (5)
caagoxoiqa queeca nqat, nqochinaxat ca lma, qalapaxaa
qalqo ca l-lla lataxac, nlaxaji qalqo oot da qaitaxaaxan, sa
iuen queeca lataxac na chapa, mayi desoxonataxan mayi
qaiooji qalqo maxasoxonaxac mayi qalapaxai.

Destruccin, cambio o deterioro de carteles

Artculo 44: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que arranque, cambie de lugar,
direccin o sentido, dae o haga ilegible en cualquier forma las
chapas, avisos o carteles que haya fijado o autorizado fijar el
Organismo Competente.

Da auasaxalec queeca qauem naaqtaguec seeso shiaxaua


mayi qochitegue yiiyi qontaa

Artculo 45: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


quince (15) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
dos (2) caagoxoiqa queeca shiaxaua da ipacoot qataq anem
deera laaqtac qauem seeso shiaxaua mayi doonataxatac
qataq chigoqteuo deera loonataxanaxac qataq ilotegue yiiyi
noicpi mayi leenaxat pueblo.

21
Contra la dignidad y decoro personal del Funcionario

Artculo 45: Ser sancionado con arresto de hasta quince (15) das
o multa equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que en forma personal y directa
ofendiere en su dignidad o decoro a un Funcionario Pblico, en
ocasin del ejercicio de sus funciones.

Da sa aualaxalec deera namaxasonaguec mayi taaa ana


notaxaquipi

Artculo 52: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


diez (10) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yi onolec
(1) caagoxoic, queeca shiaxaua da sa alaxalec yiiyi
lapaxai na ilotegue enauac ana notaxaquipi qataq ividauga
neena shiaxauapi mayi petai qataq ana notaxaquipi.

Desobediencia a las rdenes particulares de trnsito

Artculo 52: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das, o
multa .equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que desobedeciere las rdenes
de los agentes cuando dirijan el trnsito de peatones y vehculos.

Da sa ishit da oqta amat queeca auoot-tac adoonatac

Artculo 53: Ishit da qaicoi qataq qaipaxanhuo ividaa yiua


ocho (8) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yi onolec
(1) caagoxoic, queeca shiaxaua da, huoo ca chigoqtot
loonatac nachi sa ishit da huoo queeca lmala qalqo oqta
imat-ta queeca chigoqtot loonatac mayi anem so huoo naq
yi.

Incumplimiento de requisitos previos

Artculo 53: Ser sancionado con arresto de hasta ocho (8) das o
multa equivalente en efectivo de hasta una (1) remuneracion
mensual, mnima, vital y mvil, el que inicie una actividad

22
determinada sin cumplir previamente los requisitos exigidos por la
autoridad.

Da huoo i shiaxaua da ileu nachi qailadii qalqo


qanladishiguem

Artculo 54: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


diez (10) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua dos
(2) caagoxoiqa queeca shiaxaua da iladii qalqo
nladishiguem queeca shiaxaua mayi mashi qaica (ileu) qataq
qaica queeca lsoxonataxanaxac taauga neena shiaxauapi
mayi loonataxanaxac da mayi.

Inhumacin o exhumacin

Artculo 54: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das o
multa equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que inhumare o exhumare a un
cadaver con infraccin a las disposiciones legales.

Huetaa yi II
Da am qaiasaxalec da qauem qataq da aamaxataxac yi
qontaa

Qataq sa aamaxai

Artculo 56: Ishit da qaicoi ividaa yiua treinta (30) naxate


qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua seis (6) caagoxoiqa
queeca:

b) Da huoo i shiaxaua da iuaxan i l-lla qataq


alectauo da huoo i deloctegat qalqo ilen iua l-lla
dashinaxan, dasauaqtaxan qalqo ootec i l-lla qalqo
paaauec.
c) Da huoo i Shiaxaua da chochaq tauaa qataq oot
da sa aamaxai da huoo yi ntaxaaxac, naashaqa,
noonaxanqa qalqo ltaxaaqa na politicopi, huaa i
paaauec, paauo qalqo oqta huoo i lalamaxat.

23
i) Da huoo i shiaxaua da achipiaxachigui i
laashanta qalqo l-lla, lamaxa da nmatic na shiaxauapi yi
naaq qalqo yiiyi pe.
J) Da huoo i lalamaxat i pioq nachi detaxon qalqo
dalaco qalqo l-lla shiguiac da ishit da qanhuelai
deeda qalqo ltoxonaxac.
k) Da nmatic i shiaxaua nachi huoo i oot da
ltaadaic l-lamaxa nachi ishit da nhuelaic i lauodhua.

Ttulo II
Faltas contra la tranquilidad y el orden pblico

Perturbaciones y desrdenes

Articulo 56: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil:

b) El que acometiere fsicamente a otro, participare de una


ria o incite a reir, insulte o amenace o provoque en
cualquier forma a otra u otras personas.

c) El que con propsito de hostilidad o burla perturbe una


reunin, espectculo o fiesta, ceremonias religiosas o
polticas, o de cualquier otro carcter lcito, que se realice en
lugares pblicos o abierto al pblico o en locales privados.

i) El que en cualquier oportunidad y especialmente durante el


horario de reposo de las personas haga explotar elementos
pirotcnicos o afines, susceptibles de producir estruendo.
j) El dueo del can u otro animal, que con sus ladridos u
otros aullidos provoquen molestias especialmente en horario
de descanso.
en caso de reincidencia, el Juez podr ordenar el secuestro o
traslado del animal.
k) El que en horario de reposo de las personas produjere
ruidos con aparatos elctricos, electrnicos o afines, o en
cualquier forma moleste a los vecinos.

24
Qalota shiaxauapi mayi da alegat oot da sa
aamaxai.

Artculo 57: Qaicoi i shiaxau qalqo qaipaxanhuo ividaa


yiua ciento veinte (120) naxate qalqo qanqateua ai alom
ividaa yiua veinte (20) caagoxoiqa, da alegat qataq oot yi
qauem lataxac, maichi oot yi qauem, dashinaxan qalqo
dasauaqtaxan, qataq asaxauga i paatic shiaxauapi, qalqo
ooji yi sa aamaxai huauga yi paaauec.
Qaaateteguet neena shiaxauapi mayi ivi da tres shiaxau
qalqo qalota, da huoo i oqta ootchiguii, itauan qalqo
ilen seeso shiaxauapi qataq ividauga i chochaq alectauo.

Patotas

Articulo 57: Sern sancionados con arresto de hasta ciento veinte


(120) das o multa equivalente en efectivo de hasta veinte (20)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, los que habitual
o accidentalmente se agrupen para molestar, provocar, insultar,
hostigar o agredir en cualquier forma a terceras personas o
promuevan escndalos o tumultos en lugares pblicos o accesibles
al pblico. Se entiende la existencia de dichos grupos cuando estos
se integren por tres o mas individuos en calidad de autor, coautor,
partcipe o instigador.

Ntaxaaxac mayi sa ishit da qaisoxonataxalec

Artculo 58: Ishit da huoo ca qoanem lataxac qalqo


qanqateuaa ai alom ividaa yi onolec (1) caagoxoic, queeca
shiaxauapi mayi ooji ca laponaxac qalqo l-lla nataqa da
queeca lma paaauec, qalqo ooji da queguelo naua
nqaaico, nachi laponat enauac na shiaxauapi qataq sa iuen
queeca lataxac lamaxa da qaica queeca chigoqteuo
naaqtaguec mayi ishit da qaoot da mayi.

Reuniones no autorizadas

25
Artculo 58: Sern sancionados con multa equivalente en efectivo
de hasta una (1) remuneracion mensual, mnima, vital y mvil los
que realicen reuniones o asambleas fuera de recinto privado, o
promuevan manifestaciones por la va pblica de cualquier ndole
que sea, sin haberse cumplimentado los requisitos previos
prescriptos por la reglamentacin pertinente.

Huetaa yi IV
Da qaica ca noon onataxac

Da anem queeca qauem lataxac ca shiaxaua qataq


noonataxac

Artculo 60: Ishit da qaicoi qataq qaapouaa ividaa yiua


treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua (6)
caagoxoiqa, queeca shiaxaua da sa ishit da oqta an qataq
imalec da huo ca lcouaqtaxanaxac neena paaaguet da huoo
ca oqta lqochoxo neena shiaxauasat mayi mashi huoo
deera lquedoxo ivi 70 viiyi, huoo ana najubilacion,
npenshion, axai da loonataxanaxac, sa naamaq, lolaxaic,
hualaxai qataq noxotolec, nachi ishit da oot queeca lataxac
mayi nnoictai da huoo da laloqnaxanaxac qalqo l-lla
nhuenec mayi qailotegue, nedaxanqa, l-lla huetaa na mayipi,
naashaqa, da huoo ca nqueloctegat qataq na laipi mayi
laponqa na shiaxauapi, enauac neena nconnaqapi mayi ishit
da huoo na deuataxatac.
Nachi da mayi ishit da oqta qaalaxalec chaayi qalapaxai
qataq mashi qoerei, enauac na huetaa qataq queeca
ilotegue nachi iuen da oqta alaxalec da qaoot da mayi.
Sa iuen da sa ishit da qaalaxalec da mayi nachi qaiuen na
huataxanaqpi nachi ishit da aamaxaji deera mayi qaoot-
tac da aq etalec da mayi da sa qaalaxaguet na huataxanaq
qataq neena mayi ilotegue yi huaa seeso sa aamaxai, na
huataxanaqpi oot ca lerec nachi amaxa i aloic loo.

26
Da oltaxa eguelaxalec da qaoot da mayi nachi qaapogui
ai huaa so sa aamaxai.

Ttulo IV
Falta contra la moralidad y buenas costumbres

Prioridad de atencin

Artculo 60: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que no instituya con carcter
integral y obligatorio, un sistema de atencin al pblico que priorice
los derechos humanos de las personas de mas de setenta (70) aos,
jubilados, pensionados, retirados, discapacitados, enfermos,
embarazadas y nios, para los que se debern conformar colas o
filas especiales; toda vez que los mismos deban realizar cobros de
haberes, trmites en oficinas, lugares pblicos o privados, bocas de
expendio de toda naturaleza, entidades bancarias, comercios, salas
de espectculos pblicos, deportivos, de recreacin y en general,
todo espacio fsico donde concurran personas que se vean obligadas
a someterse a turnos de espera.
A los efectos de cumplimentar debidamente lo dispuesto en el
prrafo precedente, los responsables a cualquier ttulo de los locales,
debern tomar los recaudos necesarios para el cumplimiento de la
misma. En caso de no cumplimiento se podr requerir el auxilio de
la fuerza pblica para subsanar la omisin correspondiente.
Si pese a la intervencin policial se comprobara que los
responsables de dar cumplimiento no lo hicieran, la autoridad
policial labrar acta y remitir al Juzgado de Faltas o cualquier
particular podr efectuar exposicin ante el mismo Juzgado.
En la segunda reincidencia se proceder a la clausura temporal del
local.

Sa aamaxai nataxaguesat

Artculo 61: Qaicoi i shiaxau qalqo qaipaxanhuo ividaa


yiua ciento veinte (120) naxate qalqo qanqateuaa ai alom
ividaa yiua veinte 20 caagoxoiqa, na shiaxauapi da ootec da

27
sa aamaxai na maichi lauo qataq oqta yooqtelec da
nhuaxanaguec qalqo nlaxasonaguec, qataq saq et da paataigui
yi oqta lataxac. i shiaxaua mayi qaootec deeda qataq
saxana ivi yi (18) viiyi da laaxataxa. Nachi deeda
ncoitaguec nquiguec.

Malos tratos

Articulo 61: Sern sancionadas con arresto de hasta treinta (30)


das o multa equivalente en efectivo de hasta seis (6)
remuneraciones mensuales, mnimas, vitales y mviles, las personas
que ocasionen o sometan a familiares a malos tratos u
hostigamientos fsicos o psquicos, siempre que la conducta no
encuadre dentro de las normas del Cdigo Penal. Cuando la vctima
fuere menor de dieciocho (18) aos, la pena se duplicar.

Laagaxa

Artculo 65: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


treinta (30) naxate qalqo, qanqateuaa ai alom ividaa yiua
cinco (5) caagoxoiqa, queeca shiaxaua alo qalqo ale da
oot qalqo elen huaa queeca huetaa na shiaxauapi da
an qataq ooji queeca qauem qataq ayin qalqo huoo
queeca quetegueuaa da hueeguet, iii aloic loo iuen da
imeten ca tannaxanaxaic nachi queeca natannaguec ishit da
oot qataq da ishit da iuen.

Escndalo

Artculo 65: Ser sancionada con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, la persona de uno u otro sexo que
pblicamente o desde un lugar privado, pero con trascendencia al
pblico, se ofrezca y provoque escndalo con fines sexuales.
El Juez podr disponer el examen mdico de la misma y ordenar su
internacin en el establecimiento adecuado a los fines de su debido
tratamiento si el caso as lo requiere y por el trmino que el
facultativo interviniente considere necesario.

28
Da nquishiguetaxac qataq sa dalemaqtaxan qalqo ooji
yi qauem

Artculo 66: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ai alom


ividaa yiua cinco (5) caagoxoiqa caaca ooji da
nquishiguetaxac qataq aic qalqo huoo ca elen huaa
queeca huetaa sa alemaxat na shiaxauapi qalqo oot yi
qauem. Nachi noonai seeso an mayi huaa yi paauec lma
qalaxayi oqta qaimeteetac, imeteetac na lauodhuapi qalqo
huetoot deera nalolaxa mayi ishit da huec queeca shiaxaua.
Enauac deera oqta itchiguii da qaoot da qanmit da
nooita qalqo sa ishit qataq ishit da qaoot queeca
natannaguec.
Prostitucin molesta o escandalosa - Medidas profilcticas o curativas

Artculo 66: Sern sancionados con arresto de hasta treinta (30)


das o multa equivalente en efectivo de hasta cinco (5)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, quienes
ejerciendo la prostitucin se ofrecieren o incitaren pblicamente,
molestando a las personas o provocando escndalo. Queda
comprendido en este caso el ofrecimiento llevado a cabo desde el
interior de un inmueble pero a la vista del pblico o de los vecinos.
En todos los casos ser obligatorio el examen venreo o de
deteccin de todas las enfermedades de transmisin sexual y, en su
caso, el tratamiento curativo.

Da huetaa nasotaqa i shiaxaua mayi saxanaxa ivi yi


llaxa (nogotolec)

Artculo 68: Ishit da qaicoi ividaa yiua sesenta (60) naxate


qalqo qanqateuaa ai alom ivi yiua veinte (20) caagoxoiqa.

i lalamaxat, ilotegue, namaxashic qalqo doonataxategueuaa


yi lma qalqo huaa da nasotaxac sa iuen queeca yooqchigui
lataxac mayi paaoot, da nashiiteguet da paauo qalqo
huetaa na saxanaxa ivi da oqta e, chaayi qailaa deera
llaxa qataq yi laloqo yi pe, nachi era da qoanem.
29
a) Naaq: Ishit da huetaa na shiaxaua mayi naasa da ivi
da catorce (14) qataq diecisiete (17) viiyi chigoqtot yi la
hora 19:00 ividaa yi la hora 02:00, qalaxayi neena
paauo yiiyi huetaa sa ishit da qaimen na qanomgui
mayi lalegue na alcohol qataq na nashidec qalqo ca l-lla
mayi ishit da naaqchit qataq oot da sa naamaq i
shiaxaua.
b) Pe: Taauga na shiaxauapi mayi ivi yi dieciocho (18)
viiyi, yiiyi laloqo chigoqtot yi la hora 01:00 qataq
ividaa yi la hora 05:00, da noomaxa qataq yi la hora
02:00 ividaa yi la hora 06:00 taauga na lai naxatepi.
Neena lalamaxat na nasotaqa iuen da iaxanaique ana
lmalate i onolec, aqto ishit da paauo. Qaica ca
noxotolec ishit da huetaa qalqo paauo yiiyi la hora,
naaictaxa da nnaictegue ca shiaxaua mayi, mashi i
qalqo huoo aca nedegueshic.
Sa ishit da qaashin da oltaxa eguelaxalec da oltaxa
qaoot yiiyi naaq qataq yi huaa da qaoot da nasotaxac
yiiyi naaq qataq pe, ndotic da ishit da ividaa yi onolec (1)
la hora qalqo nmeetaat.
Yiiyi paauo ishit da oqta yooqta ca, nerec mayi axat
deera lalaxaic qalapaxai mayi chigaqauaa na laprovincia
neena Chaco.
Neena huataxanaq, ishit da iuatapegue qataq nmit da oqta
qaalaxalec so dalaxaic naaqtaguec mayi qalapaxai mayi
huoo seeso artculo. Da huoo qalqo sa qaipacalec da
qaoot seeso naaqtac nachi qaaconhuaa so artculo 134
inciso a) qataq 135.
Enauac deera, qaachaa qataq ishit da aaten i aloic loo,
so mayi ishit da ialapigui da qaiapogui queeca nasotaqa,
nachi qailaigue queeca lataxac, qalaxayi sa ishit da napacalec
yiua diez (10) naxate, nachi qanqatic na huetaigui, ishit da
qaiaxanoigui na onataxanaxaicpi mayi huetaa yiiyi huaa
seeso sa aamaxai qataq qaoot queeca naanec, mayi
nanet-talec da qaiapogui. Qaica queeca l-lla lataxac chaayi
huoo so, sa qaalaxalec qataq oqta en seeso qaicoi da
qoanem yiiyi laloqoote mayi chigaqauaa da qalapaxai
lataxaguesat mayi qailotalec.

30
Qataq sa ishit ndotic da qaacoolec so inciso b) chigoqteuaa
seeso artculo, taqain neena naasa da huoo queeca
nnaictegue queeca mayi ishit da ncopaxajlec, da huoo ca
qaoot qalqo ooji yi maichi lmayaxaua.
Permanencia de menores en establecimientos bailables

Artculo 68: Ser sancionado con arresto de hasta sesenta (60) das
o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el propietario, gerente, encargado
o responsable del local o establecimiento bailable cualquiera sea la
denominacin que tenga, que permitiese el ingreso y/o permanencia
de menores, en infraccin a las edades y horarios que a continuacin
se detallan:
a) MATIN: Podrn permanecer menores cuyas edades estn
comprendidas entre catorce (14) y diecisiete (17) aos
inclusive desde la hora 19:00 hasta las 02:00, en locales en
cuyo interior queda expresamente prohibida la venta y
consumo de cigarrillos, bebidas alcohlicas o cualquier otro
tipo de sustancia psicoactiva con capacidad de alterar el estado
de nimo.
b) NOCTURNO: Para personas mayores de dieciocho (18) aos
de edad en el horario comprendido entre la hora 01:00 y hasta
la hora 05:00, durante el perodo de invierno y entre la hora
02:00 y hasta la hora 06:00 en los perodos restantes.
Los responsables de los locales debern exigir la presentacin de
Documento de Identidad para el ingreso y permanencia en el lugar.
Ningn menor podr ingresar o permanecer en ese horario an
cuando sea acompaado o autorizado por personas mayores de
edad.
Asimismo prohbese en un mismo da y en un mismo local la
realizacin de bailes en horario matin y nocturno, salvo que los
mismos se desarrollen con un lapso intermedio de una hora entre la
culminacin de uno y el inicio de otro.
Dentro del local se deber exhibir en lugares visibles, carteles con la
inscripcin de la nueva normativa horaria,- Artculo 68 del Cdigo
de Faltas de la Provincia del Chaco-.
La Polica de la Provincia del Chaco deber controlar y verificar el
estricto cumplimiento de lo dispuesto en el presente artculo.
31
Constatada la infraccin se proceder en los trminos de los
artculos 134 inciso a) y 135, debiendo poner en conocimiento de la
situacin al Juez; ste podr disponer la inmediata clausura
preventiva del mismo, mientras se sustancie en proceso, la que no
podr exceder de diez (10) das, previa evacuacin del local con el
auxilio de la fuerza pblica y posterior colocacin de fajas de
clausura preventiva. Sin perjuicio de la prosecucin de la causa y
siempre asegurando al imputado las garantas constitucionales
previstas en la normativa vigente.
Exceptuase de lo preceptuado en el inciso b) de este artculo el caso
en que los menores se hallaren acompaados de su representante
legal, o en celebraciones, o acontecimientos de carcter familiar.
A partir de la segunda reincidencia se podr disponer la clausura
temporal del local.
Da huetaa na nsoqolec ai imetac na chochaq na (lataxa, nashirec qalqo laipi)

Artculo 69: Ishit da qaicoi ividaa yiua veinte (20) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua cuatro (4)
caagoxaqa qalqo qaiapogui ai menaxanaxaqui.
i lalamaxat, qalqo ilotegue namaxashic qalqo ca eetaam, da ashiiteuo qalqo huetaa na naasa mayi saxana ivi
yi dieciocho (18) viiyi, chigoqtot yi la hora 24 (pe laii).
Yiiyi paauo ishit da oqta yooqta ca nerec mayi huetalec da naaqtac Sa qanashinguet da huetaa ca saxanaxa i
mayi saxanaxa ivi ca dieciocho (18) viiyi, chigoqtot yi la hora 24 (pe laii)- so artculo 69 mayi axat-tac qataq nanet-
taa yi nasouaxashit, mayi huetaigui na laprovincia neena Chaco.
Neena huataxanaq mayi loonataxanqa na laprovincia neena Chaco, ilotegue qataq nmit, deera oqta qaalaxalec so
qoedei artculo.
Da mashi qaaaten deera nasouaxashit, nachi qaacoolec so nanet-taa so artculo 134 inciso a) qataq 135, nachi ishit
da qoanem da auat-ton so aloic loo, so mayi ishit da ialapigui da apogui aca menaxanaxaqui, ivit-taa da yooq
queeca lataxac, qalaxayi sa ishit da napacalec soua diez (10) naxate, nachi ishit da qaiaxana na onataxanaxaicpi da
detaunaxan qataq qaoot ca qaiconnaxasop mayi nanet-talec da qaiapogui.
Qaica ca l-lla lataxac qataq qoanem so ncoitiguishic da laloqoote mayi chigaqauaa na lapaxai qataq deera
lataxaguesat mayi qaacoolec.

Permanencia de menores en bar, confitera, pub o similar

Artculo 69: Ser sancionado con arresto de hasta veinte (20) das o
multa equivalente en efectivo de hasta cuatro (4) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil y/o clausura temporal o definitiva,
el propietario, gerente o encargado de bar, confitera, pub o
establecimientos similares, que permita el ingreso y/o permanencia
de menores de dieciocho (18) aos a partir de la hora 24.
Dentro del local se deber exhibir en lugares visibles, carteles con la
inscripcin "Prohibida la permanencia de menores de dieciocho (18)

32
aos a partir de la hora 24 - Artculo 69 del Cdigo de Faltas de la
Provincia del Chaco".
La Polica de la Provincia del Chaco controlar y verificar el
estricto cumplimiento de lo dispuesto en el presente artculo.
Constatada la infraccin se proceder en los trminos de los
artculos 134 inciso a) y 135, debiendo poner en conocimiento de la
situacin al Juez; ste podr disponer la inmediata clausura
preventiva del mismo, mientras se sustancie en proceso, la que no
podr exceder de diez (10) das, previa evacuacin del local con el
auxilio de la fuerza pblica y porsterior colocacin de fajas de
clausura preventiva. Sin perjuicio de la prosecucin de la causa y
siempre asegurando al imputado las garantas constitucionales
previstas en la normativa vigente.

Da paauo i nogotolec da tauaa ai naashaxaqui

Artculo 70: Ishit da qaicoi ividaa yiua sesenta (60) naxate


qalqo qanqateuaa ai alom ivi yiua veinte (20) caagoxoiqa,
iii lalamaxat, anic ai naashaxaqui qalqo aic da
huaaqtaa qalqo i ilotegue da anic ai naueque qalqo
nmenguet ai anom, da qaaaten da paauo qalqo huetaa
na saxanaxa ivi yi laaxataxac (nogotolec) mayi saxanaxa ivi
dieciocho (18) yi viiyi da laaxataxac.
Da oltaxa eguelaxalec da qailaa i nogotolec da huetaa ai
naashaxaqui, da sa qaalaxalec so huaauchiguii naaqtaguec,
i aloic loo iuen da oqta apogui ai naashaxaqui.

Acceso de menores a locales de juegos

Artculo 70: Ser sancionado con arresto de hasta sesenta (60) das
o multa equivalente en efectivo de hasta veinte (20) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil y clausura temporaria, el
propietario, concesionario o permisionario precario u operador de
salas de juego que otorguen premios en dinero o traducibles en
dinero, en los que se constate el ingreso o permanencia de menores
de dieciocho (18) aos.
Cuando se verifique la presencia de menores de dieciocho (18) aos
dentro de las salas de juego, en caso de reincidencia o

33
incumplimiento de lo previsto en el prrafo anterior, el Juez
dispondr la clausura de las mismas en forma definitiva.
Tendrn competencia el Juez de Faltas, los Jueces del menor de
edad y la familia y los Jueces de instruccin, para actuar de oficio o
a peticin de parte, realizar procedimientos y aplicar las sanciones
previstas en las leyes y reglamentaciones vigentes.
Las sanciones impuestas, debern comunicarse al organismo
pertinente a sus efectos.
Dentro de local, se deber exhibir en lugares visibles, carteles con la
inscripcin "Prohibida la entrada a menores de dieciocho (18) aos -
articulo 70 del Cdigo de Falta de la Provincia del Chaco-"

Ntaxac (taxaic)

Artculo 71: Ishit da qaicoi ividaa yiua treinta (30) naxate


qalqo huoo ai qanqateuaa ividaa yiua cinco (5) caagoxoiqa:
a) Da huoo i queuotapigui qalqo alectauaa yi nma nauat-taigui qataq

huetaa na shiaxauapi da taxaic qataq oot da sa aamaxai na

queuotapigui qalqo na alectauo qalqo ootec qalqo asaxalec da qauem

i soxodaic qalqo qaica ca huotaique.

b) i lalamaxat ilotegue, namagashic qalqo` i


qaamaxalec da iloogue ai menaxanaxaqui, i
chigoqoot da nmenaguec qalqo asaxauec qataq enauac
ca l-lla shiaxaua da anem queeca qauem lataxac
qalqo asaxalec, itauan da oot deera ltaxa ca
shiaxaua da ootec, auotaa da nomgui qalqo ca l-
lla, nachi ishit da oot deera lataxac da qauem qataq
naaqchit, nachi oji da sa naamaq.

Ebriedad

Artculo 71: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil:

34
a) El que transite o se presente en lugares accesibles al
pblico en tal estado de embriaguez, que produzca molestias
a los transentes o concurrentes, o que ofenda las buenas
costumbres o la decencia; y

b) El propietario, gerente, encargado, mozo o responsable del


local, promotor de ventas o publicista y toda otra persona que
maliciosamente ocasione o contribuya a ocasionar la
embriaguez de personas con bebidas o sustancias capaces de
producir ese estado y/o intoxicacin, provocando alteracin
psicofsica.

Nmenaguec na qanomgui mayi lalegue na alcohol, da


qaimenot i nogotolec

Artculo 72: Ishit da qaicoi ividaa yiua noventa (90) naxate


qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua quince (15)
caagoxoiqa:
a) iii imen qalqo anic deeda nmenaguec na lataxa
mayi taauga na saxanaxa ivi da llaxa (nsoopi) huaa yi
lalamaxat lma qalqo sa qaapeque yi lma, camachaqca
queeca nmomgui lalegue na alcohol qataq yi laloqo
da nmenaguec, sa iuen da naaq qalqo pe, qataq ai
imeetac na qanomgui menaxanaxaqui.
Deera ncoitaguec taqain taauga na shiaxaua mayi
nmomgui na lataxa, lamaxa da quetalec qataq qaauat-
ton da huoo deera ltaxa qalqo qaica ca naajnaqa,
nachi enaam da huoo queeca nnaitegue qataq
huetaa queeca nconnaqa da nnaictegueto caua ltaal,
ilotegue qalqo npataxanaxaua. Qaaateteguet deera
laloqo ivi yi 100 metros, chigoqtot i lasom mayi
huaa da qaimenot so naaqchit.
b) Sa ishit da qaicoi i nogotolec da nnaictegue i
ilotegue qalqo oqta ltaal.
c) iii saxanaxa ivi yiiyi laaxataxac da huetauga na
nconnaqa qataq oqta eesa da nomtac taxaic qataq
nnaictegue i ltaa mayi ilotegue, deeda ncoitaguec
taauga i nnaictegue mayi ltaa, da oqta eesa qataq
oqta qailotagui.
35
iii aloic loo ishit da lapaxai da qaiapogui ai mayi
imeetac na qanomgui ividaa yi ciento ochenta (180) naxate; da
oltaxa eguelaxalec deeda, nachi deeda oqta ime, nachi
imauec qaiapogui.

Venta de bebidas alcohlicas a menores

Artculo 72: Ser sancionado con arresto de hasta noventa (90) das
o multa equivalente en efectivo de hasta quince (15) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil:
a) El que expenda o permita el consumo de bebidas
alcohlicas a menores de dieciocho aos de edad en su local,
o en sus adyacencias, cualquiera sea el tipo o graduacin de
las bebidas, el horario y negocio o establecimiento de que se
trate o actividad del vendedor o responsable o de quien la
suministre.
La misma sancin se aplicara a quienes suministren bebidas
alcohlicas a los que manifiestamente se encontraren en
estado anormal por demencia o simple debilidad fsica,
aunque estas personas o el/los menor/es se encontrara/n en
compaa de su/s padre/s, tutor/es o guardador/es.
Entindase por adyacencias el permetro de 100 metros a
contar desde la puerta de ingreso del local inspeccionado.
b) En caso de que el menor de dieciocho (18) aos se
encontrare en un lugar pblico o accesible a pblico en
evidente estado de ebriedad acompaado de su representante
legal, la sancin prevista en este artculo podr ser tambin
aplicada a este ltimo, siempre que resulte culpable de dicha
circunstancia.
Accesoriamente, podr disponerse la clausura del local hasta ciento
ochenta (180) das; a partir de la segunda reincidencia, la clausura
podr ser definitiva.

Artculo 73: Ishit da qaicoi ividaa yiua diez (10) naxate


qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua dos (2) caagoxoiqa:
Niii lalamaxat ai menaxanaxaqui, chigaqauga yi inc. a)
chigaqauga so art. 72, da imen na qanomgui mayi lalegue na
alcohol qataq sa huoo ca lerec mayi yooqta, da aaxat:
36
Sa Qaashinen na nogotolec da qaimenot na qanomgui mayi
lalegue na alcohol. Artculo 72 Cdigo de Faltas de la Provincia
del Chaco .
Deeda ncoitaguec ishit da oqta nquiguec da oltaxa
eguelaxalec qataq da oltaxa eguelaxalec da qaoot deeda,
nachi sa iuen da qoenapega i lalamaxat, maichi lataxac nachi
qaiapogui.

Artculo 73: Ser sancionado con arresto de hasta diez das o multa
equivalente en efectivo de hasta dos remuneraciones mensuales,
mnima, vital y mvil, el responsable de los locales, a que se refiere
el inciso a) del articulo 72, que expendan o suministren bebidas
alcohlicas y que no exhiban un cartel en lugar visible con la
inscripcin: Prohibido el expendio o consumo de bebidas
alcohlicas a menores de dieciocho aos de edad. Artculo 72
Cdigo de Faltas de la Provincia del Chaco.
Esta sancin podr duplicarse en caso de reincidencia y a partir de
la tercera, proceder la clausura.
Da huoo i amaiquetapigui i onolec nachi taxaic

Artculo 74: Ishit da qaicoi ividaa yiua sesenta (60) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua diez (10)
caagoxoiqa, da huoo i amaiquetapigui i notaxaqui nachi alegueuo da taxaic. Da ncoitaguec ishit da oltaxa
nquiguishiguem ividaa yi noventa (90) naxate qalqo quince (15) caagoxoiqa da qanqateuaa ai alom. Da
amaiquetapigui ai notaxaqui mayi achitac na qalota shiaxauapi qalqo huoo na ltaadaic llaac qalqo da huoo ca
aqauga i lalamaxat.
Nachi qalapaxai da sa qaashinem da iloogue qalqo amaiquingui ai notaxaqui ivi quince (15) naxate qalqo seis
(6) caagoxoiqa. Da oltaxa eguelaxalec da sa qaashinem da damaicnaxan nachi nquic da lasouaxashit qataq da oltaxa
paatic nachi oqta imauec da sa ishit da huoo ca iloogue qalqo amaiquingui.

Conduccin en estado de ebriedad

Artculo 74: Ser sancionado con arresto de hasta sesenta (60) das
o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que se hallare conduciendo
vehculo en estado de ebriedad. la sancin podr elevarse en un
cincuenta por ciento (50%) si estuviere conduciendo vehculo de
transporte de pasajeros o carga o afectado a un servicio de
emergencia, sean pblicos o privados.
Accesoriamente, podr aplicarse la inhabilitacin para conducir,
retirndosele el carnet respectivo.

37
Shilaxanaxac

Artculo 77: Ishit da qaicoi qataq qaimaxauo ividaa yiua


cuarenta y cinco (45) naxate qalqo qanqateuaa ai alom
ividaa yiua ocho (8) caagoxoiqa.
a) Queeca iaxanaique queeca lashilaxanaxac qalaxayi
huaaui da layiloxo qalqo naan qataq na dashilaxan
qalaxayi nqaoxot-tai da dalola huoo ca lqueemaxa
qalqo sa naamaq deera lataxac na looc camachaqca
queeca naaqtaguec qalqo aconhuaa queeca ishit da
lligueuo, chaayi huoo queeca huotaique nachi achaxan
deera mayi huetoot lachoxoyic.
b) Queeca shiaxaua da doogoxona ca noxotolec mayi
ividaa yi dieciseis (16) viiyi da deaxan.
c) Naua ntaal iloteguet qalqo oxot-tac queeca noxotolec
mayi ivi dieciseis (16) viiyi, da ishit da dashilaxan.

Mendicidad

Artculo 77: Ser sancionado con arresto de hasta cuarenta y cinco


(45)das o multa equivalente en efectivo de hasta ocho (8)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil:
a) El que requiera limosna en forma amenazante o vejatoria y
los que mendiguen simulando enfermedad, mutilaciones o
deficiencias personales de cualquier orden, o adoptaren
medios fraudulentos con el propsito de provocar compasin;
b) El que se sirva de un menor de dieciseis (16) aos para
mendigar, participando en cualquier forma de las limosnas; y
c) Los padres, tutores o guardadores de un menor de diecisis
(16) aos que induzcan o exijan que este ejerza la mendicidad.

Huetaa yi V
Da sa aamaxai mayi taoot neena ilotegue na
odaat nataxac

Am huetoot qalaxayi sa ishit da adamalaxat na


shiguiacpi

38
Artculo 79: Ishit da qaicoi qataq qaimaxauo ividaa yiua
treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
cinco (5) caagoxoiqa queeca shiaxaua sa ishit da huoo ca
qoanem mayi chigoqteuaa mayi ilotegue, huetoot na
shiguiacpi mayi huoo da lchic qalqo ishit da huoo queeca
ootec qalqo nachinaam da huoo queeca huetoot
chigaqaigui ai ilotegue qalaxayi sa ishit da iloogue qataq
qaica ca ltelaxa.
Deera qoanem ishit da nquiguishiguem da queeca shiguiac
ishit qalqo iqueemaqchit queeca shiaxaua. Da nachi eetec
ishit da iaxanaique ca lmalate da mashi qaisoc qataq
naamaqta seeso shiguiac. Da oqta apacauec qalqo qailaa
da huoo deera lchic, ishit da qaaconhuaa da qanqatic qalqo
qaalauat so shiguiac.

Tenencia indebida de animales

Artculo 79: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que, sin estar autorizado por
autoridad competente, tenga animales peligrosos o que puedan
causar daos o estando autorizados no los custodie con la debida
cautela.
La pena se duplicar si el animal atacara o hiriera a alguna persona.
Asimismo deber requerirse los certificados de vacunacin y salud
del animal. En caso de extrema o notoria peligrosidad podr
disponerse el decomiso o sacrificio del animal.

Na ilotegue qataq ooji deera lataxaguesat neena


shiguiacpi

Artculo 80: Ishit da qanqateuaa ai alom ividaa yi onolec


(1) caagoxoic qalqo qaiaxaneuga ividaa yiua tres (3) naxate
i onolec shiguiac, i lalamaxat, ilotegue qalqo qaipatanoot,
neena shiguiacpi, sa iuen ca lataxac qalqo queeca
chigaqaague da qailalec huesoxoic qalqo ncoitiguishic,
qalaxayi ishit da huoo ooji da am iqueemaqchit, sa

39
dalemaqtaxan qalqo huoo deera lchic huaa neenaua
nqaaico qalqo lconnaqa ana notaxaquipi, lamaxa na
shiguiacpi mayi qaoodelec, nachi ishit iii lalamaxat da
huoo deera ltelaxa.
Neena shiguiacpi yiiyi huetaa qalqo qaalat huaa na
nqaaico qalqo noonaxa mayi laoqo ana notaxaqui mayi
huaotac qataq qaapotauaa, yiiyi lasouaxashit ishit da
ltaadaic. Da huoo queeca huaigui sa aamaxai mayi talec
neena shiaxauapi, iqueemaqchit qalqo ividaa yi nleuaxa,
deera ncoitaguec ividaa yi quince (15) naxate qalqo ividaa
yi noventa (90) naxate da qaapotauaa aca alom sa nmenguet
so lasouaxashit.
Da oltaxa eguelaxalec deera, so ooji deera sa
aamaxai, nachi ishit da qaapouaa ividaa da
nquiguishiguem ividaa yi ciento ochenta (180) naxate, sa ishit
da nmenguet aca lashiue deera lasouaxashit. Neena
huataxanaqpi, nachi oot da acona queeca shiguiac qataq
huoo aca lai mayi anic ai municipalpi lma mayi ishit da
huetaa qalqo oqta lai.
Da sa ishit da qaaaten queeca lalamaxat qalqo ilotegue
queeca shiguiacpi mayi qaapotauaa qalqo ca mayi sa ishit
da ooq chigoqtot yi tres naxate mayi qaimaxauo so lalopi,
i aloic loo nqatic, qataq ishit da huoo ca imenot qalaxayi
aca lashiue sa ishit da oqta qooqteuaa. Da ishit da qaimen,
ishit da qoanem aca Intitucionpi, nachi ishit da doogoxona.
Caaca qanqateuaa qataq aca lashiue seeso qaimen, ishit da
qancolaxachigui qataq oqta qaialapegue, chaayi huetaa yi
articulo 153.
Da qailaa seeso shiguiac de qaica ca lashichiaxac qalqo
huoo ca lamanaxanaxa da deshinaxana qalqo ndotic da ishit
da aamaxat, i aloic loo ishit da anem qaca aca lashiue
camachaqca ca shiaxaua qalaxayi huoo ca oqta
npogoxoinaxac so mayi, qalqo queeca shiaxaua mayi
ilotegue na shiguiacpi, Intitucionpi mayi etaat qalqo
qoegueuaa.

Omisin de custodia de animales

40
Artculo 80: Ser sancionado con multa equivalente en efectivo de
hasta una remuneracion mensual, mnima, vital y mvil, o arresto de
hasta tres das por cada animal, el propietario, tenedor, encargado o
cuidador, de animales de cualquier tipo o especie que fueran
encontrados sueltos o atados, pero que puedieren causar dao,
molestias o situacin de peligro en caminos o espacios destinados al
trnsito; exceptundose los animales que sean transportados en
tropa, bajo estricto cuidado de los responsables.
Si los animales se encontraren o fueren abandonados en rutas o
campos de aviacin debidamente cercados, la sancin podr
triplicarse. Si produjeren accidentes que ocasionaren a personas,
lesiones graves, gravsimas o muerte, la sancin ser de quince a
noventa das de arresto, no redimible por multa.
En caso de reincidencia, el infractor deber ser pasible de arresto
hasta el mximo de ciento ochenta das, no redimible por multa.
La autoridad policial proceder al secuestro del animal y lo
depositar en corralones municipales, lugares habilitados al efecto o
depositarios.
Si no se pudiere determinar el responsable o propietario de los
animales secuestrados, o el mismo no se presentare en un plazo
perentorio de tres das hbiles desde el momento del secuestro, el
Juez dispondr el decomiso, y la venta inmediata de los mismos a
un precio no menor al ochenta por ciento (80%) del vigente en
plaza. Si la venta no se concretare, sern entregados a instituciones
benficas para su consumo.
La multa y el remanente del producido de la venta, se distribuir en
las forma prevista por el artculo 153.
Si se tratare de animales que carezcan de valor econmico o de
interesado en su compra, o por su naturaleza resulten de inters para
la conservacin de la especie, el Juez podr disponer la entrega
gratuitamente a cualquier persona con cargo de responsabilizarse de
los mismos, o a una sociedad protectora de animales o institucin
anloga, o su sacrificio.

Da noodaguec na shiguiacpi

Artculo 82: Ishit da qaicoi qataq qaapouaa ividaa yiua


cuarenta y cinco (45) naxate qalqo qanqateuaa ai alom

41
ividaa yiua ocho (8) caagoxoiqa queeca shiaxaua da
oodauec mayi huoo da lchic na ahiguiacpi qataq sa
dalemaqtaxan qataq huetaa yi nconnaqa aqto qaica ca naxa.
Da oqta eesa deera chigoqoot na huataxanaq, ooji da
nllani so lalamaxat so shiguiacpi qataq apouaa so
shiguiacpi mayi qanllai.

Espantar animales

Artculo 82: Ser sancionado con arresto de hasta cuarenta y cinco


(45) das o multa equivalente en efectivo de hasta ocho (8)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil el que azuse,
espante o provoque molestias con animales que representen peligro
para la seguridad pblica.
Para asegurar el eficaz cumplimiento de esta disposicin, la
autoridad policial, proceder a la detencin del infractor y a encerrar
los animales secuestrados.

Da huoo ca auasaxauec

Artculo 84: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


sesenta (60) naxate, qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
diez (10) caagoxoiqa, queeca huoo ca asaxauec, achaa
qalqo ootec da qaica ca ldaxac huaa yi nqaaic mayi
nconnaqa qalqo nconnaqa qapioolec qalqo aqaa, sa ishit
da qaashin chigoqtot na shiaxauapi mayi ilotegue, lasoxoi
qadamta, lasoxoi odaat, nma leec qalqo sa ishit.

Artculo 84: Ser sancionado con arresto de hasta sesenta (60) das
o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que arrojare, depositare o
acumulare en la va pblica o sitio comn o ajeno, no habilitados al
efecto por la autoridad competente, residuos slidos y/o lquidos y/o
basura de cualquier origen, domiciliario o no.

Da huoo ca sachaa qataq huoo da lchic

42
Artculo 85: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua
treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
cinco (5) caagoxoiqa queeca shiaxaua da sa ntelaa, ishit da
anaa qalqo achangui ca llic ana notaxaqui mayi huetaa yi
nconnaqa qalqo yi lma ishit da paaauo qalaxayi sa ishit da
oqta qaoogoxona qalqo aqaa, ishit da denogoqtaxan, sa
dalemaqtaxan qalqo iqueemaqchi queeca l-lla.

Colocacin peligrosa de cosas

Artculo 85: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta cinco (5) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que, sin la debida cautela,
colocare o suspendiere cosas que cayendo en lugar de trnsito
pblico o en lugar privado pero de uso comn o ajeno, puedan
ofender, molestar o daar a terceros.

Da lchicaxac da huoo ca auamaiquingui

Artculo 89: Ishit da qaocoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
seis (6) caagoxoiqa ca shiaxaua da:
a) Huenojigui aca notaxaqui qalqo shiguiac da huetaa ca
lconnaqa sa shiaxauapi da aguec ana naloxo qalqo
deera lataxac ishit da huoo da lchicaxac qataq qaica ca
oqta eesa noon queeca nconnaqa qalqo huoo da
npiiaxac qalqo deera maicnaxanaxac mayi huetoot
queeca shiaxaua mayi sa aaten qalqo sa ishit da
huoo ca lmalate da damaicnaxan.
b) Da huoo i jec qalaxayi so semforo huetaa yi
touagaxadaic.
c) Queeca mayi saq jec nqain ana lolaxaic lai, nnotaxaqui
na huataxanaq, etaxat loopi qalqo lhuenec na
shiaxauapi qalqo na laipi paaauec chaayi
qoicchigui da nhuena, chaayi deera oot-tac oqta
huoo da naigui, saq et da ishit da huoo ca oot
chigoqteuaa so naanec mayi huoo queeca l-lamaxa,

43
huoo na leedaxa qalqo camachaqca queeca l-lla mayi
sa ishit da depeenaxan.
e) Queeca shiaxauapi mayi ooji qalqo alegueuo da
aloxoyaxac qalaxayi sa ishit da huoo queeca chigoqteuo
naaqtac, queeca oot da chochaq daaijtac aguec ana
naloxo, sa iuen aca netangui notaxaqui qataq huetangui na
nqaaic qalqo lai lconnaqa na shiaxauapi qalqo
enauac na iuen na mayipi.
f) Queeca huoo aca amaiquetapigui qalaxayi, sa ishit da
alaxalec deera oqta llicaxac chaayi qoit-tai qalqo
qaca aca leedaxaqui aso amaiquetapigui qalqo sa
aamaxadei seesoua axaneguet aso huenot-tangui.
g) Queeca axaneguet aso nnotaxaqui, qalaxayi sa qaashin
qataq oot da qauem mayi talec na shiaxauapi qalqo
nhuenecpi.
Maichi ca qaootec queeca qauem, ishit da qaacoolec da
ncoitaguec (180) naxate, qanqateuaa aso ncarnet meyi
huetoot.

Conduccin peligrosa

Artculo 89: Se sancionar con arresto de hasta treinta (30) das o


multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil:
a) Al que condujera vehculos o animales en lugares poblados con
exceso de velocidad o de un modo que importe peligro para la
seguridad pblica o confie, tolere o consienta su manejo a personas
inexpertas o no habilitadas;
b) Al que avanzare estando en rojo el samforo correspondiente;
c) Al que impida el avance de ambulancias, vehculos de la polica,
bomberos o cualquier servicio pblico o privado debidamente
identificado como de emergencia, en cumplimiento de las misiones
especficas, siempre que lo hagan mediante seales sonoras,
luminosas o cualquier otra que resulte inequvoca;
e) A los que organicen o participen en competencias no autorizada,
de destreza o velocidad, con la utilizacin de cualquier tipo de
vehculos en calles, rutas u otra va pblica o espacio de uso comn;

44
f) Al que circulare en sentido inverso a lo sealizado o sin luz o con
falta o deficiencia en el sistema de frenos; y
g) Al que estacione en lugares prohibidos y que cause graves
perjuicios a la seguridad de las personas o cosas.
Segn la gravedad de la falta, podr aplicarse como sancin
accesoria la inhabilitacin para conducir por un trmino de hasta
ciento ochenta (180) das, retirndosele el carnet respectivo.

Da qanlaxaji na huetalec da nqataxac (naanecpi)

Artculo 90:Ishit da qaicoi qataq qaapouaa ividaa yiua


treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
seis (6) caagoxoiqa queeca oot aca lshide, deshidaxan, huoo
na asaxangui na nqaaic, qalqo laponat na losoq lai qalqo
huoo ca auec lquet, lamde qalqo sa iuen queeca
doogoxona da ishit da naaqchit da llicaxac ana notaxaqui
qataq sa alaxalec da nqataxac mayi nhuenec qataq qaivit-tega
queeca lchicaxac mayi mashi qoit-tai.

Omisin de seales

Artculo 90: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que abriere pozos,
excavaciones, obstruyere con materiales o escombros o cruzare con
cuerdas, alambres o cualquier otro tipo de objeto o elemento, un
camino u otro pasaje de trnsito pblico y omitiere las precauciones
necesarias para evitar el peligro proveniente de los mismos.

Nlaxataguec na huetangui na nqaaic naanec

Artculo 91: Ishit da qaicoi qataq qaapouaa ividaa yiua


treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
seis (6) caagoxoiqa queeca naaqchit qalqo nlaxaji neena
naanec mayi huetangui neena nqaaic qalqo ishit da ntelaa
na shiaxauapi mayi coletegat queeca oot sa ishit da oqta
ltaadaic queeca huaigui.

45
Destruccin de seales

Artculo 91: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que removiere o inutilizare las
seales puestas como indicadoras de una ruta o de las precauciones
o recaudos para su uso o que sealen un peligro, siempre que el
hecho no constituya una infraccin mas grave.

Ttulo VI
Da sa ishit da qanlaxaji qataq qanqopaxajlec neena
chochaq nashiguem
Etaxat

Artculo 94: Ishit da qaicoi qataq qaapouaa ividaa yiua


treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
seis (6) caagoxoiqa queeca shiaxaua mayi ooji da alegat
deera lataxaguesat na chochaq nashiguem, doogoxona qalqo,
deera lyac neena etaxat qalqo naaqchit na llic toxoshic
qalqo maichi noonatac, lamaxa da qaica ca laaqtac na
ilotegue deera. Sa ishit da nachi huetaa lamaxa da huoo ca
naaqtaguec qataq ishit da naaqchit da lcaalaxa i shiaxaua,
ootec da naaqchit na lacomunida qalqo na laipi chochaq
nashiguem.
Nachi da eetec deera nachi i shiaxaua qaicoi qataq
qaapouaa ividaa yiua sesenta (60) naxate, qalqo qanqateuaa
ai alom ividaa yiua diez (10) caagoxoiqa.

Ttulo VI
De la preservacin y proteccin del medio ambiente

Aguas

Artculo 94: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das o
multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil el que variare el rgimen,
naturaleza, uso o calidad de las aguas o alterase cauces naturales o
artificiales, sin previa autorizacin del organismo pertinente. No

46
quedar exceptuado aun con autorizacin si con ello se perjudicase
la salud pblica, se causare dao a la comunidad o al sistema
ecolgico, en cuyo caso ser sancionado con arresto de hasta sesenta
(60) das o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil.

Artculo 95: Ishit da qaicoi qataq qaapouaa ividaa yiua


sesenta (60) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
diez (10) caagoxoiqa i:
a) Shiaxaua da naaqchit qalqo achangui queeca
machaqca lasoxoi qadamta, llii qalqo l-lla, nachi
nlaxaji qalqo naaqchit na chochaq nashiguem etaxat
qalqo na laatchi, ootec qataq naaqchit na lcaalaxa na
shiaxauapi, aviaq qataq na shiguiacpi.
b) Queeca egueuaa ana saxanna qalqo noogoxonaxat
mayi huetaigui, mayi ishit da huoo na qauem netaigui,
nachi ishit da naaqchit da asaxauec neena lmala, nachi
ishit da ootec da qauem na laat, lhuenec da lcaalaxa
na shiaxauasat.

Artculo 95: Ser sancionado con arresto de hasta sesenta (60) das
o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil:
a) El que vertiere o emitiere cualquier tipo de residuo slido, lquido
o gaseoso que pueda degradar o contaminar los recursos naturales,
en especial los hdricos, o al medio ambiente, causando dao o
poniendo en peligro la salud humana, la flora o la fauna;
b) El que quemare neumticos o elementos que contengan como
componentes el caucho u otras sustancias, que por el resultado de la
combustin emitieren gases, humos y partculas que degraden y
contaminen el aire, nocivo para la salud de la poblacin.

Aviaqsat

Artculo 97: Nachi huetaa qataq deera llicaxac mayi nanet-


tai mayi qalapaxai naaqtaguec qataq qoanem yi ncoitaxac
ividaa yiua sesenta (60) naxate qalqo qanqateuaa ai alom
ividaa yiua diez (10) caagoxoiqa i shiaxaua da huoo ca

47
anic qalqo ootec da nlaxaji qalqo ichic na aviaq mayi
chochaq nashiguem chaayi huoo deera maichi lma, ishit da
qaoot qalaxayi:
qaoogoxona qalaxayi qantelaa, da am huetoot, llicaxac
nmenaguec, noonataxanaxac, nqochoxo qataq da huoo ca
qaidoogue paaauec ana odat epaq, na qaachigotaigui
qalqo na sa amaqtaq qaachigoxotaigui ana epaq mayi
maichi huoo yi oqta lma. Sa ishit da qaiotauga da huoo ca
chigaqauaa ai mayi loonatac da mayi, da damaxasoxolec so
mayipi da qanlaxaji ca aviaq, queeca ncoitaguec sa ishit da
qaauotaa aca lashiue.
Da oltaxa da qaeguelaxalec da ncoitaguec nachi sa ishit da
qaiuen aca lashiue qataq da qontauga ca adma da am
qaicoi.

Flora

Artculo 97: Quedar sometido a la competencia del presente


Cdigo de Faltas y le ser aplicado arresto de hasta sesenta (60) das
o multa equivalente en efectivo, de hasta diez (10) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, toda persona que por accin u
omisin, destruyere o depredare la flora silvestre en su funcin
natural dentro del ecosistema, en lo concerniente a:
aprovechamiento racional, tenencia, trnsito, comercializacin,
industrializacin, importacin y exportacin de ejemplares,
productos y/o subproductos de las especies naturales autctonas. No
quedar exceptuado aun con autorizacin del organismo
competente, si con ello se produjera depredacin, en cuyo caso el
arresto no sera redimible con multa.
En caso de reincidencia el arresto no ser redimible por multa ni
suceptible de ejecucin condicional.

Qaavigaxat na aviaq qalqo noonaxa

Artculo 98: Ishit da qaicoi ividaa yiua treinta (30) naxate


qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua seis (6) caagoxoiqa,
Enauac na shiaxauapi da oot, qalqo maichi ootchiguii

48
ca avigaxat, noonai da qalapaxai da sa qaavigaxat mayi
qaootchiguii talec na aviaq, sa iuen queeca lataxac qataq ca
huoomshi qaavigaxat, lamaxa da qaica queeca naaqtaguec
mayi huaaui chigaqaigui aca noonataxanaxaqui qalqo
ilotegue da mayi.

Quema de vegetacin

Artculo 98: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das,
o multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, toda persona que produjere,
provocare o favoreciere un incendio, quedando prohibida en toda la
provincia la quema intencional de vegetacin, cualquiera sea su tipo
y motivo, sin la previa autorizacin del organismo competente.

Shiguiac mayi huetaigui na aviaq

Artculo 101: Ishit da qaoot queeca ncoitaguec ividaa yiua


noventa (90) naxate, qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
quince (15) caagoxoiqa, enauac na shiaxaua:
a) Nqaji, loxonec, imen qalqo decachauaa da amaq na
shiguiac chigaqaigui na aviaq, qataq na oqta
qalqaauaa qataq qanteltega mayi huoo yi qalapaxai
lataxacpi qalqo qanasachigui chigaqauga na nacional
qalqo provincial.
b) Noxonaguec qataq, qalqo yaacolec yi etaxat qalqo
alhua mayi oqta naaqchit na lma na shiguiacpi
qataq, qalqo enauac neena alhua, taqain na etaxat,
mayi lapaxai na ilotegue enauac na mayipi.
c) Loxonec na shiguiacpi mayi chigaqaigui na aviaq
qalqo etaxat lamaxa da qanqaji qalqo deeda
nmenaguec sa qaashin, qalqo da napacalec yi laloqo
mayi qalapaxai.
d) Queeca lalamaxat, ilotegue qalqo ilaique na ishidipi
mayi lma na aviaq, qataq da qaica ca namaxasonaguec
mayi chigaqauaa na institucionpi qalqo i gobierno.

49
Fauna silvestre

Artculo 101: Ser sancionada con arresto de hasta noventa (90)


das o multa equivalente en efectivo de hasta quince (15)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, toda persona
que:
a) Capturare, cazare, comercializare o transportare animales
de la fauna silvestre y que se hallen catalogados como
"Especialmente protegidos" por Leyes o Disposiciones
Nacionales o Provinciales;
b) Cazare y/o pescare en zonas declaradas como
"Especialmente protegidas", por Disposicin de los
Organismos Competentes de la Provincia;
c) Cazare, capturare y/o pescare con medios notoriamente
perjudiciales para la fauna y/o el medio ambiente,
establecido por la Autoridad de aplicacin de la Provincia;
d) Cazare animales de la fauna silvestre cuya captura o
comercializacin estn prohibidas, o en cantidad que
excedan a las autorizadas para su captura; y
e) Como propietario, encargado o capataz autorizare,
permitiere o consintiere la caza o captura de animales
silvestres, sin la autorizacin correspondiente del
Organismo Competente.

Artculo 102: Huoo da ncoitaguec ivida yiua cien naxate


(100) qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua treinta (30)
caagoxoiqa enauac na shiaxauapi da huoo ca achiguii,
nqaji, imen qalqo amaq na shiguiacpi chigaqaigui na aviaq,
da lataxac qataq da ishit da qauem queeca taaague nqaain
qataq , oqta huotaique da imeuo na mayipi, qalqo da lataxac
oqta yooqtic yiiyi Artculo 101 incisos a), c) qataq d) da huoo
queeca lqueemaxa. Da ncoitaguec, sa ishit da ishiten da
qaauotaa alom qataq queeca ncoitaguec mayi qalapaxai.
Ndotic da qaacona na loogoxonaxatpi mayi doogoxona qataq
na achiguii shiguiacpi.
Deera sa aamaxai oot ca shiaxaua, mayi alectauaa ca
laintitucion da chochaq oot da naashaxac da ipixac qalqo
qailaique na naq, huetaigui na pueblosat, qalqo paaauec

50
ishit da qaiapogui ividaa yiua dos (2) viiyi, da ishit da
oltaxa eguelaxalec da oot qataq alegueuo da huoo ca
qalapaxai, qataq ishit da desoxonataxalec da ishit da
qaiashiitem na mayipi. Da oot enauac deera lataxacpi.

Artculo 102: Ser sancionada con arresto de hasta cien (100) das o
multa equivalente en efectivo de hasta treinta (30) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, toda persona que cace, capture,
comercialice o transporte animales de la fauna silvestre, de manera
tal que, pueda producir con su accin un hecho calificado como
depredacin, o con las conductas descriptas en el artculo 101
incisos a), c) y d) se causare grave dao. el arresto no ser redimible
por multa ni susceptible de ejecucin condicional.
Se proceder al decomiso de los elementos utilizados y de los
animales secuestrados.
Si la infraccin fuere cometida por persona asociada a institucin
deportiva de caza o pesca, pblica o privada, accesoriamente podr
imponrsele inhabilitacin de hasta dos (2) aos para realizar esas
prcticas deportivas y participar en cualquier concurso, debiendo
comunicarse dicha inhabilitacin a las instituciones pertinentes.

Huetaa yi VII
Da sa aamaxai mayi talec na naashaxac

Da sa qaalaxalec na qalapaxai

Artculo 103: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


cuarenta y cinco (45) naxate qalqo qanqateuaa ai alom
ividaa yiua diez (10) caagoxoiqa, queeca shiaxaua mayi
ilotegue qataq lalamaxat na chigoqtegueuaa da naashaxac,
qalqo huoo ca ooji, nachi sa ishit da alaxalec da
qalapaxai mayi iloogue da oot-tac.

Incumplimiento de disposiciones

Artculo 103: Sern sancionados con arrestro de hasta cuarenta y


cinco (45) das o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, los empresarios y

51
directores de entidades deportivas que en la realizacin de sus
espectculos no cumplieren estrictamente con las disposiciones
reglamentarias vigentes.

Sa aamaxai oot na ashaxaicpi

Artculo 106: Ishit da qaimaxaxauo qataq qaicoi ividaa yiua


cuarenta qataq cinco naxate (45) qalqo qaoot da
nshiitanaguec, ividaa yiua diez (10) caagoxoiqa.
a) So ilotegue da paauo na mejnaxanaxaicpi qataq sa ishit
da anem na mejnaxanaxaic so papel lai mayi nachiso
so ishit da inoxonhuo nqaain qalqo oot da llic mayi
ishit da huoo ca paauo qalaxayi sa ishit da achaxan ca
papel lai mayi nachiso sa ishit da paauo, ndotic da
laaqtac so ilotegue so oot so qaimeten;
b) Queeca nlaxaji so aamaqchiguii lataxac mayi
qalapaxai da qaimen ana ishit da paauopi (entradas)
apaauo qalqo apaauec yiiyi lma so nmejnec
naashaqa qalqo sa ishit da aualaxalec so naanec mayi
huoo na qanmit;
c) So ilotegue da imen ana ishit da ipaxanhuo (entrada)
qataq sa ishit da oqta oot ca lma na mejnaxanaxaic,
qalqo odaat deera lmenaxanaxac mayi qoanem,
anem so oqta lalamaxat so naashaxac, qataq ca anic
ana ishit da apaauo (entrada) qalaxayi huotaique da
nhuaxana na imenoigui qalqo oot da sa aamaxai;
d) Queeca mejnaxanaxaic mayi sa ishit da huoo ca
qoanem mayi oqta aamaqchiguii huenoxonhuaa yi
naashaqa, qalqo queeca l-lla nma mayi qaiqataxanaic
lma na demejnaxanpi imeten so naashaxac qataq ca
oot qalqo ca sa aamaxai mayi mashi qalapaxai
lataxac so huotaique qaoot naashaxac;
e) So mayi sa iuen qataq oot ca llic da ishit da huetaa yi
sa lma qalqo inoxonhuaa yi aqaa mayi oqta
qoanem lalamaxat, anem so lapaxai so naashaxac
qalqo so shiaxauapi mayi ooji so nmejnec;
f) Queeca sa ishit da alaxalec naaqtac mayi qalapaxai,
lapaxai so shiaxauapi mayi lalamaxat yi naashaqa

52
nshitaique da sa aamaxai so onaxaic lataxac qataq so
ooji so iloogue shiaxauapi;
g) Da, so nshitaique da oot qalqo ilen qataq nhuonaxan
so shiaxauapi mayi nallit-teguelec so l-lla ashaxaicpi
achitac so mayi qalqo achaxaata aso nabandera qalqo
laueguec so nallitaxala mayi sa ishit da enaam so
lalamaxat, qalqo ishit da oxojlec yi qaaaijteguelec
qalqo an da qaoot;
h) Queeca chigoqchiguii da achaxan na cartelpi,
ntaxaaxaqui, naaqtaxanaxaqui (radio) qalqo, ca l-lla mayi
axat da naaqtac mayi ishit da ivit-taa da deno na
shiaxauapi;
i) Ca achitac na et-taigui, nachipiaxanata, na mayipi da,
ishit da edoigui qataq, qalqo qaasaxauec, nachi
qoanem i mayi da ltaadaic lasouaxashit;
j) Queeca oot ca sa aamaxai lchicaxac qalqo
nqapaxana;
k) Queeca oqta ooji chigoqtot, nchimaxaji da lataxac
qalqo odaat da lataxac qalqo qaiqalanaa so lmalate;
l) Ca icodic ca etaxatpi, papelpi et-taigui, noogoxonaxat
na laipi mayi ishit da iqueemaqchit na shiaxauapi
qalqo queeca laipi;
m) Queeca ooji ca laipi da ivi caua tres (3) shiauau
qalqo apacauec, chaayi alectaiqui so mayipi, da oqta
en deera ooji qalqo quetalec ooji da sa
aamaxaji qalqo elen na laipi;
n) Queeca ca machaqca queeca lataxac da alegoigui
queeca nhuaxatega;
) Queeca ashaxaic ilotegue detaqteguelec, daajtac
qalqo queeca lapaxai ca naashaxac, da huoo deera
laaqtac, qalqo lataxac loo, ooji da sa aamaxaji yi
lataxac na shiaxauapi;
o) Queeca daalaxan, huoo ca lalamaxat huetoot, naat-
tagui qalqo achitac ca elonec qalqo noogoxonaxat
mayi ishit da qaioogoxona da huoo ca huaxanaxac
qalqo ca l-lla lataxac mayi qauem, nachi enaam na
ilotegue, la comisionpi qalqo na lai shiaxauapi
namaxashicpi qataq laipi mayi alectaigui na lapaxai

53
so naashaxac qalqo chigaqauec, na imeetac qataq na
lai, demejnaxatac mayi ishit da ooji huetalec yi
naashaqa qalqo na lai paauo, neena noogoxonaxat
qaioogoxona da huoo ca qaioot naashaxac, sa iuen
da lconnaqa na shiaxauapi qalqo camachaqca l-lla
lma, da saxanaxa, mayi daaijlec qalqo da mashi ime
da naashaxac;
p) Queeca nmenaxaic da imen qalqo asaxauec na
qanomgui qalqo na llic mayi huetaigui ana llimiita
qalqo l-lla lai, da ishit da qaioogoxona da huoo ca
nhuaxana;
q) Queeca alectauo da tauaa yi naashaqa da achitac
na qanomgui lataxa;
r) Queeca nmenaxaic da anic qalqo qaica ca ldaxac
qalqo chigoqchiya, qanomgui lataxa paaaigui yi
laloqo (300) paaauec yi naashaqa mayi huaa na
qaimeten, na paaauec yi mayi. Qalqo lalamaxat yi
laloqo (4) horas mayi chigoqtot yi naashaxac qataq (2)
horas da mashi ime yi naashaxac;
s) Queeca damaxasoxon ooji qalqo sa qalaq da anem
ca oot lasouaxashit, nachi enaam ishit da
qaiasaxauga da qaooji.

Desrdenes deportivos

Artculo 106: Sern sancionado con arresto de hasta cuarenta y


cinco (45)das o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil:
a) El que controlare el ingreso del pblico y no entregare a
los concurrentes el taln que acredite su legtimo ingreso, o
permitiere el acceso sin exhibicin del elemento habilitante,
salvo autorizacin previa y escrita del organizador del
espectculo;
b) El que perturbare el orden de las filas formadas para la
adquisicin de entradas, ingreso o egreso del lugar donde se
desarrollare el espectculo deportivo o no respetare el
vallado perimetral para el control;

54
c) El encargado de ventas de entradas, que no ofreciere
manifiestamente la totalidad de las localidades disponibles,
o las vendiere en condiciones diferentes a las dadas a
conocer por el organizador del espectculo, y el que la
revendiere de un modo que de motivo a desorden,
aglomeraciones o incidentes;
d) El concurrente que sin estar autorizado
reglamentariamente, ingresare al campo de juego,
vestuarios o cualquier otro lugar, reservado a los
participantes del espectculo deportivo y el que afectare o
turbare el normal desarrollo de un espectculo deportivo;
e) El que, por cualquier medio pretenda acceder o acceda a
un sector diferente al que le corresponde, conforme a la
ndole de la entrada adquirida, o ingrese a un lugar distinta
al que fuera determinado para el, por la organizacin del
evento o la autoridad pblica competente;
f) El que no acatare la indicacin emanada de la autoridad
pblica competente, tendiente a mantener el orden y
organizacin del dispositivo de seguridad;
g) Los que, con el propsito de provocar a los simpatizantes
del equipo contrario, llevasen consigo o exhibieren
banderas o trofeos de clubes, que correspondan a otra divisa
que no sea la propia, o a quienes con igual fin las guardaren
en un estadio o permitan hacerlo;
h) El que mediante carteles, megfonos, altavoces, emisoras
o cualquier medio de difusin masiva incitare a la
violencia;
i) El que llevare consigo artificios pirotcnicos. si los
objetos fueran encendidos y/o arrojados, se aplicar al
infractor el mximo de la sancin establecida;
j) El que por cualquier medio creare el peligro de una
aglomeracin o avalancha;
k) El que intencionalmente modifique su apariencia o de
cualquier forma impida o dificulte su identificacin;
l) El que arrojare lquidos, papeles encendidos, objetos o
substancias que pudieren causar dao o molestias a
terceros;

55
m) El que formare parte de un grupo de tres (3), o mas
personas, por el solo hecho de formar parte del mismo,
cuando en forma ocasional o permanente provoquen
desrdenes, insulten o amenacen a terceros;
n) El que de cualquier modo participare en una ria;
) El deportista, dirigente, periodista, protagonista u
organizador de un evento deportivo, que con sus
expresiones, ademanes o procederes, ocasione alteraciones
del orden pblico o incitare a ello;
o) El que introdujere, tuviere en su poder, guardare o
portare armas blancas o elementos inequvocamente
destinados a ejercer violencia o agredir y, de igual manera
los dirigentes, miembros de comisiones directivas o
subcomisiones, los empleados y dems dependientes de
entidades deportivas o contratados por cualquier ttulo por
estas ltimas, los concesionarios y sus dependientes que
consintieren que se guarde en el estadio deportivo o en sus
dependencias, dichos elementos con motivo o en ocasin de
un espectculo deportivo, sea en el mbito de concurrencia
pblica en que se realizare o en sus inmediaciones, antes,
durante o despus de l;
p) El vendedor ambulante que expendiere o suministre
bebidas o alimentos en botellas u otros recipientes, que por
su caractersticas pudieran ser utilizados como elementos de
agresin;
q) El concurrente que ingresare al estadio con bebidas
alcohlicas;
r) Los vendedores ambulantes que suministraren en forma
estable o circunstancial, bebidas alcohlicas dentro de un
radio de trescientos (300) metros alrededor del estadio
deportivo donde se desarrollare el evento, en el interior del
mismo o en dependencias anexas, entre cuatro (4) horas
previas a la iniciacin y dos (2) horas despus de la
finalizacin; y
s) El que instigare, promoviere o facilitare la comisin de
una falta de las previstas en el presente captulo.

Qauem lataxaguesat da huoo da naashaxac

56
Artculo 108: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa chigoqtot da
sesenta (60) naxate qalqo qanqateuaa ai alom laloqo yiua
doce (12) caagoxoiqa, queeca shiaxaua da anem ca qauem
laaqtac qalqo oqta iuaxan so ilotegue so naashaxac, qataq
ca daaijtac qalqo queeca paaauec mayi huetaigui seeso
naashaxac.

Agresin deportiva

Artculo 108: Sern sancionados con arresto de hasta sesenta (60)


das o multa equivalente en efectivo de hasta doce (12)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, los que por va
de hecho que no constituya delito, agredieren un rbitro o juez
deportivo, un jugador o cualquier otro participante en ejercicio
deportivo.

Nasotaxanaxac chaqaic

Artculo 109: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa chigoqtot yiua


cuarenta y cinco (54) naxate qalqo qanqateuaa ai alom
laloqo yiua diez (10) caagoxoiqa, queeca oqta alamaxataa
da sa alaxalec deera qalapaxai lataxac yi naashaxac, qataq
oqta qauem deera laashaxac qataq nachi qaica queeca
anaigui so huetaigui so lataxac deera naashaxac qataq sa
iuen da oqta ltaadaic queeca oot.

Golpes peligros

Artculo 109: Sern sancionados con arresto de hasta cuarenta y


cinco (45) das o multa equivalente de hasta diez (10)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, los que
intencionalmente violaren las reglas del juego con golpes peligrosos
que colocaren en inferioridad de condiciones a algunos de los
contendientes, y que no importan una sancin mayor.

Qailaique ca qauem deera naashaxac

57
Artculo 110: Ishit da qaicoi qataq qaapouaa chigoqtot yiua
sesenta (60) naxate qalqo qanqateuaa ai alom laloqo yiua
quince (15) caagoxoiqa, queeca elen, ishit da qalota queeca
oot deera qalqo nasadaat da maichi ca lataxac queeca
huetaigui so shiaxauapi mayi oot da daaijtac qalqo l-lla.
Da ncoitaguec hualec qataq qaiasaxauga na aloxoyaxac loo,
ashaxaicpi qalqo na ilotegue da naashaxac da oot da
qauem.

Fraude deportivo

Artculo 110: Sern sancionados con arresto de hasta sesenta (60)


das o multa equivalente en efectivo de hasta quince (15)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, los que
propicien, concierten o toleren estipulaciones fraudulentas entre los
participantes de un match o justa.
La sancin se extender a los atletas, jugadores y rbitros que se
presten al fraude.

Huetaa yi VIII

Da nasouaxashit mayi talec na maichi adalamaxat

Artculo 111: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa chigoqtot yiua


cuarenta y cinco (45) naxate qalqo qanqateuaa ai alom
chigoqtot yiua diez (10) caagoxoiqa ca:
a) Queeca dasaxasoxon, aamen qalqo nlaxaji ca
neenaqtac, lquii na shiaxauapi qalqo oot ca sa
naamaq qataq ooji da qauem na nqaaic
nconnaqa, naiguishi lma qalqo llic na shiaxauapi,
huetaa na et-taigui, qalqo noogoxonaxat mayi
nhuenec qalqo mataqa, sa iuen da aqaa queeca
lalamaxat;
b) Queeca nshipaxanaqchit, amadec qalqo aan
qalqo oot ca nlaxataguec aca notaxaqui altemoi
mayi qaica ca ldaxac huetaa na nqaaic qalqo
lasom, nalloxoc, nguic, nachaxanatac qalqo nerec
mayi oot ai menaxanaxaqui qalqo neena laipi;

58
c) Na shiaxaua mayi huetaa na nma pueblo,
napiaxala neenaqtac mayi huoo da naigui qalqo
nguic lai mayi huetaigui na pueblosat qalqo na
paaauec da lapaxauo na lerec qalqo l-lla, qalqo
erei qataq deenaqtaxan, camachaqca ca oot
laaqtaguec qalqo naaqtaguec, qaica ca chigoqteuo
naaqtaguec chigoqteuaa na shiaxauapi mayi
ilotegue qalqo so lalamaxat mayi qoedelec so
qoit-tai;
d) Deera ncoitaguec ishit da nquiguishiguem da, yi
nlaxataguec, mayi qaoot sa aamaxai sa ishit da
oqta ltaadaic, qataq yi naaqtaguec oltaxa
iguelaxashiguem, deera lataxac oqta sa
aamaxai, oqta ilochigui qalqo sa ishit da huoo
yi nmetac mayi nqopaxateguet na etaxat mayi
qanteltega na ic qalqo naana nqajshiguem na
etaxat, noogoxonaxat electrico qalqo enauac
neena l-lla nhuenecpi.

Artculo 111: Ser sancionado con arresto de hasta cuarenta y cinco


(45) das o multa equivalente en efectivo de hasta diez (10)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil:
a) El que apedree, manche o deteriore esculturas, relieves o
pinturas o cause un agravio y/o perjuicio cualquiera a las
calles, parques, jardines o paseos, en el alumbrado, o en
objetos de ornatos de pblica utilidad o recreo, aun cuando
pertenecieran a particulares;
b) El que ensucie, raye o cause cualquier depredacin a un
automvil u otra clase de vehculos estacionado en la va
pblica o en puertas, ventanas, escaparates, toldos, tableros,
muestras o chapas de casas de comercio o particulares; y
c) El que en lugares pblicos, en los puentes, monumentos
o paredes de los edificios pblicos o de las casas
particulares fije carteles o estampas o escriba o dibuje
cualquier anuncio, leyendas o expresiones, sin licencia de la
autoridad o del dueo en su caso.
d) La sancin ser duplicada siempre que el deterioro, la avera o los daos no

constituyeren delito, y dichos actos repercutieren de manera perjudicial, directa o

59
indirectamente, en el sistema de defensas contra inundaciones en sus terraplenes o

taludes, bombas de desage, elementos elctricos o cualquier otro destino a tal fin.

Da auoot da sa ishit da acoitaxan

Artculo 115: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


sesenta(60) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
quince (15) caagoxoiqa i aconguet ai alom qalqo
qoanem qalqo camachaqca queeca lataxac, huoo na
logoxoshit chigaqaigui qalqo ncachaxat, sa ishit da qaaaten
queeca chigaqaague qataq sa ishit da axat, nachi enaam da
aaten, qalaxayi iuen da iguesop.

Omisin de denuncias

Artculo 115: Ser sancionado con arresto de hasta sesenta (60)


das o multa equivalente en efectivo de hasta quince (15)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, el que habiendo
recibido dinero o adquirido o de cualquier otro modo, obtenido
cosas provenientes de delito, sin conocer su procedencia y omite
despus de haberla conocido, dar inmediato aviso a la autoridad.

Da huoo i paauaa yi sa lma

Artculo 117: Ishit da qaicoi i shiaxaua ividaa yiua diez


(10) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua dos (2)
caagoxoiqa da paauaa yi aqaa nma, sa iuen da huetaa yi
pueblo qalqo noonaxa, qaapotauaa qalqo qampaxateuaa,
lamaxa da sa ishit da isoxon ca lalamaxat.

Intromisin indebida

Artculo 117: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das o
multa equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que entrare en un predio
urbano o rural, murado o cercado, sin permiso del dueo.

60
Artculo 118:Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua
treinta (30) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
seis (6) caagoxoiqa ca shiaxaua da sa qaaaten qalqo huoo
ca iga axasoxolec ca naiguishic lma qalqo nanaxanqa
qataq ishit da ileguemaxat asouaxat so llicaxac.

Artculo 118: Ser sancionado con arresto de hasta treinta (30) das
o multa equivalente en efectivo de hasta seis (6) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que por cualquier motivo o
pretexto atravesare plantos o sembrados que se daaren con el
trnsito.

Da paauo na shiguiacpi

Artculo 119: Ishit da qaicoi ividaa yiua quince (15) naxate


qalqo qantqateuaa ai alom ividaa yiua tres (3) caagoxoiqa,
i lalamaxat i shiguiac ltaadaic qalqo qapiolec, da qaalat
qalqo lasouagaxashit i iuat-tegue, da tauaa yi aqaa nma,
napotauaa qalqo npaqta, qataq oot da qauem.

Invasin de ganado

Artculo 119: Ser sancionado con arresto de hasta quince (15) das
o multa equivalente en efectivo de hasta tres (3) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el dueo del ganado mayor o
menor cuando, por su propio abandono o por culpa de los
encargados de su custodia, entrare en heredad ajena, alambrada o
cercada, y causare dao.

Nshiitenaguec na nhuenec qalaxayi sa aamaxai

Artculo 120: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


diez (10) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua dos
(2) caagoxoiqa, iii loo ai altemoi, mayi chochaq laale
qalqo oqta notaxaqui, da alatauec i huotaique huenoteuaa
qalqo sa ishit da oqta ividaa yi taaa so achitac, lamaxa

61
da qaica ca naaapec qataq eguena qalqo axaneguet na
aloic loo.

Abandono malicioso de servicios

Articulo 120: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das o
multa equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el conductor de vehculo de
alquiler o transporte, que abandone un pasajero, o se negare a
continuar un servicio, cuando no haya ocurrido un accidente o no
medie una causa de fuerza mayor que lo impida.

Sa ishit da ashiiten aca notaxaqui

Artculo 121: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


diez (10) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua dos
(2) caagoxoiqa i iuen i notaxaqui mayi qainoteuaa qalaxayi
sa ishiiten ai lashiue mayi qaiaxanhuaa, sa iuen queeca
llicaxac qataq queeca mayi oot-tac.

No pagar el transporte

Artculo 121: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das o
multa equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que utilice un medio de
locomocin de alquiler y no pague el importe correspondiente,
cualquiera fuere el recorrido y la justificacin que diere.
Sa ishit da ashiiten na qollic qataq anomgui

Artculo 122: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


diez (10) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua dos
(2) caagoxoiqa i huetaa aca nquiaxaqui, noochaxaqui qalqo
aca nachi enaam, nachi qoanem da lquiaxac, nachi sa ishit da
ishiiten.

62
No pagar la consumicin

Artculo 122: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das o
multa equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que en un comedor, pensin o
lugar similar se haga servir alimentos y no los abone.

Huetaa yi IX
Da sa aualaxalec da nchonnataxanaxac qataq ntaunaxaxac

Artculo 123: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


(10) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua dos (2)
caagoxoiqa i shiaxaua da huoo da laaqtac qalaxayi
datenataxan, nachi ishit da huoo ca huaigui sa aamaxai i
shiaxaua mayi enapega, lamaxa da sa aaten queeca
taaague qalqo sa auana yi huetaa.

Faltas contra la solidaridad y la piedad

Artculo 123: Ser sancionado con arresto de hasta diez (10) das o
multa equivalente en efectivo de hasta dos (2) remuneraciones
mensuales, mnima, vital y mvil, el que de indicaciones falsas que
puedan acarrear un peligro para una persona extraviada o que
desconozca el lugar.

Na sa ichoxoden na shiguiacpi

Artculo 124: Ishet da qanqateuaa ai alom ividaa yiua seis


(6) caagoxoiqa qataq qaicoi ividaa yiua treinta (30) naxate
queeca oot qauem anem enauac neena shiguiacpi, deera
qalqo sa iuen da ootec deera qauem qalqo nquiitaqchitic
nachi apacauec deera lasamaxa.

Crueldad con los animales

Artculo 124: Ser sancionado con multa equivalente en efectivo de


hasta seis (6) remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil o
arresto de hasta treinta (30) das, el que cometiere un acto de
63
crueldad contra un animal o sin necesidad lo maltratare o le
impeliere a fatigas manifiestamente excesivas.

Nalaataguec na shiguiacpi

Artculo 125: Ishit da qaicoi qataq qaiapouaa ividaa yiua


cuarenta (40) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa yiua
ocho (8) caagoxoiqa, i lalamaxat i shiguiac qataq huoo da
nqueejnaxac i shiguiac, lamaxa da huoo queeca lqueemaxa
qalqo l-lla lataxac qataq sa ishit da ilaique queeca lata mayi
nataden so shiguiac.
Da sa qaauat-ton queeca lalamaxat so shiguiac qalqo sa
nashin, seeso aloic loo, isoxon so iloteguec da nataden neena
shiguiac nachi da mashi imeten, nachi ishit da damaxasoxolec
da qaalauat seeso shiguiac.

Sacrificio de animales

Artculo 125: Ser sancionado con arresto de hasta cuarenta y cinco


(45) das o multa equivalente en efectivo de hasta ocho (8)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, el dueo de un
animal que se encontrare en un estado de sufrimiento innecesario,
en virtud de heridas u otras circunstancias, y que no tomare los
recaudos necesarios para su curacin.
En caso de no conocerse el dueo o este se negare, el Juez, previo
informe del mdico veterinario interviniente que as lo aconseje,
podr ordenar el sacrificio del animal.

Neena ishit da naaqchit na nsoxoppi

Artculo 128: Ishit da qaicoi qataq qaapouaa ividaa yiua


noventa (90) naxate qalqo qanqateuaa ai alom ividaa veinte
(20) caagoxoiqa queeca shiaxaua da huoo ca chigoqteuo
naaqtaguec qataq lmalate na imeetac qalqo nmenaguec na
nata, anem na shiaxaua mayi saxanaxa ivi yi dieciocho (18)
viiyi da anem na ishit da naaqchit da nomgui, ncoaxana
qataq huetaigui na qauem nachi enaam da huoo aca lmalate
queeca nata.

64
Substancias nocivas para menores

Artculo 128: Ser sancionado con arresto de hasta noventa (90)


das o multa equivalente en efectivo de hasta veinte (20)
remuneraciones mensuales, mnima, vital y mvil, el que siendo
autorizado para la venta o comercio medicinal, entregare a personas
menores de dieciocho (18) substancias venenosas, pegamentos o
adhesivos que contengan tolueno en su composicin o
estupefacientes, aunque sea con receta mdica.

Nere III
Da naxanaguec qataq ncoitanaxac da odaat

Da naxanaguec da am qainat

Artculo 131: iii doonataxatoxoigui na huataxanaq qataq


ilotegue deera aamaqchiguii, acongui qataq oqta ilotaigui
da huoo ca nasouagaxashit, nachi sa qaapeque da inat, qataq
aca lmalate (lere) qataq ca lma, seeso mayi huoo queeca
oot, nachi qaiaxaneuga aqto ishit da qainat ividaa yi
onolec naaq yi laloqo (24) yi la hora mayi chigoqtot so oot
nachi ishit da tauaa ai ncoitaxanaxaqui qataq isoxon so
aloic loo mayi huetalec deera noonataxanaxac.

Citacin de comparendo

Artculo 131: El funcionario policial encargado del orden que


tomare conocimiento de la comisin de una falta, previa
acreditacin de la identidad y domicilio del presunto infractor, lo
citar para que comparezca dentro de las veinticuatro (24) horas
posteriores al hecho ante la unidad policial respectiva y comunicar
de inmediato al Juez competente.

Artculo 132: Deera llicaxac da ishit da qoanem seeso


oot da mayi, da qaoot aca nedeguishi, nachi qaiaxaneuga
mayi taot (lalamaqte) qataq qaaamaxat aso oqta
huaauchiguii, nachi qaachaigui aso mayi maichi lai. Da sa

65
ishit da alaxalec qalqo sa nashin qalqo sa ishit da aaten
da oot qalqo huoo queeca l-lla nqopaxateguet, nachi maichi
paaoot seeso mayi oot-tac da mayi, chaayi ilotegue so
nasouaxashit.

Del procedimiento

Artculo 132: El emplazamiento se har entregndole al autor la


citacin correspondiente y reservndose el original a los efectos de
de su incorporacin al expediente. Si se negare a suscribirlo, no
supiera hacerlo o por cualquier otro motivo no fuera factible
obtenerla, bastar que as lo consigne el funcionario interviniente.

Da qaisoxonataxalec da ncoitaguec

Artculo 133: Na huataxanaq ishit da icoi, nllani qalaxayi


isoxon so shiaxaua da oqta nmaxalec so oot, qalaxayi
ndotic da qailolec so qoet-taa seeso nerec, nachi seeso
ncoitaguec oltaxa qaasaxauga seeso l-lla Artculo 131. So
aloic loo ishit da nachi netaa nqaain qalqo lapaxai da
oqta qanllai qalaxayi sa ishit da napacalec soua tres (3)
naxate, nachi qailooguet seeso naaq mayi chigoqtot qalqo
anem da nsoxoc qalaxayi qaiqajlec, nachi so mayi qaisouec
qalaxayi da qaiaxaneuga nachi ishit da oqta anac.

Detencin preventiva

Artculo 133: La polica podr proceder a la detencin preventiva


del sindicado como autor, nicamente en los casos previstos en el
artculo 134, si no se dieran esas circunstancias el procedimiento se
ajustar a lo previsto en el artculo 131. El Juez de Faltas podr
mantener o decretar la detencin preventiva por un trmino que no
exceda de tres (3) das desde que esta a su disposicin o determinar
su libertad anticipada, en cuyo caso se lo emplazar para que
comparezca ante el Tribunal.

Da chigoqteuaa da qaisoxonataxalec da ncoitaguec

66
Artculo 134: Deera qaisoxonataxalec queeca chigoqteuaa:
a) Da, so mayi oqta qaiauanalec da oot-tac da sa
aamaxai;
b) Da huoo queeca chigoqteuaa lataxacpi qataq qaipet-tega
da, so oot da sa aamaxai eeguen da datauguesop
na aloic loo qalqo qaica ca oqta lma queeca huetaa
qalqo paaauec na laprovincia, deera ncoitaguec ishit
da ltaadaic, qalaxayi chigoqtot so qalapaxai naaqtaguec.
Da qaoot, nachi yiiyi laloqo sa ishit da ividaa yiua
diez (10) naxate.
c) Da huoo ca loogoxonaxat qalqo qaipetaa da
alectauaa da huoo ca qauem qaoot-tac;
d) Da oqta eesa deera lataxac qalqo itchiguii deera
lataxaguesat so shiaxaua;
e) Da qaachaa qataq huetaa yi artculo 131, da
qanayictalec da mayi, qalqo l-lla aamaxai.

Causas de la detencin preventiva

Artculo 134: La detencin preventiva ser procedente:


a) Si fuere sorprendido en flagrancia;
b) En caso de que existan motivos fundados para suponer que el
presunto infractor intentara eludir la accin de la justicia o no
tuviere domicilio conocido dentro o fuera de la provincia, la
detencin preventiva se extender hasta el momento del dictado de
la sentencia, lo que deber hacerse en un plazo no mayor de diez
(10) das;
c) Si tiene objetos o presenta rastros que hagan presumir
vehementamente que acaba de participar en la comisin de una
falta;
d) En razn del estado o la condicin del presunto infractor; y
e) En los casos previstos en el artculo 131, si se continuare en la
comisin de la misma u otra falta.

Qanqateuaa

Artculo 137: Na huataxanaq ishet da acona enauac na


noogoxonaxatpi, nhuenecpi, laipi, huoo queeca naigui qalqo

67
anom, mayi chigoqteuaa da sa aamaxai qalqo ishit da iuen
da doogoxona, nachi ishit da en, nachi qaachaa da maichi
oot queeca lataxac so aloic loo.

Secuestros

Artculo 137: La polica proceder al secuestro de todo los


instrumentos, objetos, cosas, valores o dinero con que se haya
cometido la infraccin o que sirvieren para su comprobacin, y los
pondr a disposicin del Juez competente.

Da qanmit queeca nma

Artculo 138: Da oqta eesa da huoo ca sa aamaxai qataq


iuen da oqta qanmit queeca nma na huataxanaq ishit da
oot queeca lerec da damaxasoxolec, qalaxayi chigoqteuaa so
aloic loo mayi ilotalec so nasouaxashit, ndotic da qailotalec so
nerec mayi mashi qalapaxai. Deera naaqtaguec ishit da huoo
ca chigoqteuaa qataq onaxaic, enauac da mayi ishit da oqta
qaimichichigui, saq et da qaoogoxona aso lmalate qataq
qaimat-ta, da neraguec mayi huetaigui na laconstitucion neena
Chaco, seeso vii 1.957-1.994, qataq so qaapetalec mayi
chigaqauaa da ncoitaguec na shiaxauapi.
Enauac yiua naxate qataq yi lahora ishit da doonataxan na
aloic loo da huoo da damaxasoxolec da qanmit.

Allanamiento

Artculo 138: Si para la comprobacin de una falta fuere necesario


allanar un domicilio la polica podr hacerlo mediante orden escrita
del Juez de Faltas competente salvo las excepciones previstas en el
Cdigo de Procedimiento Penal. La orden deber ser motivada y
especial para cada caso debiendo observarse siempre en su
expedicin y cumplimiento, las prescripciones contenidas en la
Constitucin Provincial 1957-1994 y el Cdigo de Procedimiento
Penal. Todos los das y horas son hbiles para que los Jueces
requeridos expidan las rdenes de allanamiento.

68
Da ncoitaguec mayi qoanic

Artculo 139: Deera nnataxanaxac ishit da oqta yooqchigui


qataq da ncoitaguec mayi qoedei.
So aloic loo, ishit da anic deera nauat-tonaxanaxac mayi
taot so oot ca sa aamaxai qalqo enauac da
loonataxanaxac qataq so loogoxonaxat da iiguenec da
huoo, qaiaxaneuga da huoo ca nqopaxajlec, ishit da sa ishit
da anic da daaqtaxan, qaq so mayi sa ishit da chigoqteuaa da
maichi paaoot.

El juicio

Artculo 139: El juicio sera pblico y el procedimiento sumario.


el Juez dar a conocer al autor el o los hechos y los elementos de
prueba si los hubiere, invitndolo a que haga su defensa, pudiendo
este abstenerse de prestar declaracin sin que ello signifique
presuncin en su contra.

Na am nqopaxajlec

Artculo 140: So shiaxaua mayi oot da sa aamaxai nachi


ishit da nhuejlat qalqo iaxana i shiaxaua mayi
loonataxanaxac da mayi qalqo paaauec qataq maichi da
iaxaneuga. Deera paatic, queeca naxanaguec ishit da
qaauotaa qalqo talec so l-lla aloic loo (abogado) qalqo
ilaique queeca lataxac qataq oot so qaiaxategueuaa. Ishit
da auotaa laaqtac da nhuejla. So shiaxaua mayi oot da
axat queeca laaqtac mayi ishit da nhuejla qalaxayi sa ishit
da acolec qalqo ipacalec, nachi chochaq qaachalec aso mayi
huetalec da nasouaxashit.

La defensa

Artculo 140: El presunto infractor podr defenderse por s o por el


Defensor Oficial o particular que designe. En este ltimo caso la
designacin deber recaer en un Abogado o Procurador de la
Matrcula.

69
La defensa ser verbal. En los casos en que el imputado se abstenga
de ejercitar su derechos de defensa, se estar a las constancias de la
causa.

Da nnshiitenaguec qataq sa qaaloq

Artculo 145: Da qanqateuaa aca anom (alom) sa ishit da


huetoigui soua cinco (5) naxate da naxanaguec so oqta ime
ncoitaxanaguec qalqo yi laloqo aso anqonaxat-tauo
adshitenaxaqte, ishit da taaa da qaacoolec da oqta
ncoitaxanaguec, nachi qailooguet aso sa ivi lshitenaxanaqte.
Da qalapaxai deera neraguec so naaqtaguec, nachi ishit da
qoanem da aaten so oot deera sa aamaxai mayi
huetalec ana lataxac lmalate.

Conversin automtica

Artculo 145: La multa que no fuere oblada dentro de cinco (5) das
de notificada la sentencia definitiva o del vencimiento de la cuota,
ser convertida automticamente en arresto por el todo o por lo que
resta abonar segn el caso.
En el acto de notificacion del fallo se har saber al condenado esta
disposicin.

Da qanquigaxaji da adasouaxashit

Artculo 146: Deera laloqo da ncoitaguec qalqo qanllai


mayi imat qataq so lasouaxashit mayi, mashi ishiiten, nachi
ishit da qancolaxaji soua naxate mayi qoanema.

Cmputo

Artculo 146: El tiempo de arresto o detencin preventiva


cumplida, como as tambin lo que llevara pagado, se descontar de
la sancin impuesta.

70
YI HUETAA
Nere I
Huetaa yi onolec
Imaat Qalapaxai

INDICE
Libro I
Titulo I
Disposiciones Generales

Art. 1: Lma yiiyi huoo ca naigui Pag.


(mbito de validez)01
Art. 5: Noonataguec deeda nasouaxashit
(Responsabilidad por culpa)...01
Art. 6: alegueuo da huoo ca laaxa
(Participacin)02
Art. 7: ieguen
(Tentativa) .02
Art. 8: Da petalec na nsoxoppi
(Responsabilidad de los menores)....02
Art. 9: Da petaleguete naua ntaal
(Responsabilidad de los padres)...03
Art. 10: Shiaxaua mayi am ootec da qauem
(De las personas ideales)..04
Art. 11: Namaxasonaguec da onaxaic queeca icaxac
(Responsabilidad funcional).04
Art. 12: Nchoxonnataguec chigoqoot i aloic loo
(Perdn Judicial) 04
Art. 13: Chigoqteuaa da oqta en qataq sa ishit da qaoot ca
adosouaxashit
Causales de justificacin e inimputabilidad).05
Art. 14: Lataxac da qaoot da nasouaxashit
(Reparacin de la falta).06
Art. 16: Nasouaxashit mayi ieguelaqtalec
(Faltas reincidentes)..06

Huetaa yi II

Ncoitaguec
Ttulo II
Sanciones

71
Art. 17: Lataxaguesat da ncoitaguec
(Clases de sanciones)..07
Art. 19: Da naaqtaguec mayi talec na ashaxaicpi
(Sanciones alternativas para el deporte)....07
Art. 22: Da nalaxasoguec da huoo i qaicoi
(Cumplimiento de arresto)....................................................................08
Art. 26: Lataxac da qaoot yi nasouaxashit
(Conversin de la sancion)....................................................................09
Art. 27: Qaaamaxaji da ncoitaxanaxac:
(Graduacin de las sanciones)...............................................................09

Huetaa yi III
oltaxa oot da sa aamaxai

Ttulo III
Reincidencia

Art. 30: Laloqo


(Trmino)..............................................................................................10

Huetaa yi V
Da mashi ime paaoot so ncoitiguishic.

Ttulo V
De las acciones y sanciones

Art. 33: Da mashi ime paaoot so ncoitiguishic. Imeuo deera


coitaxac.
(La accin).............................................................................................11
Art. 34: Da mashi ime, paaoot na aloic loo
(Extincin de la accin).........................................................................11
Art. 35: Qanlaxaji da nasouaxashit
(Extincin de la sancin).......................................................................11

Nere II
Deera nasouaxashit da qaoot

Huetaa yi onolec
Da sa aualaxalec na lataxacpi

Libro II
Faltas en particular

72
Ttulo I
Faltas contra la autoridad

Art. 37, 38 y 39: Da huoo i achitac na loogoxonaxat


(Portacin de armas)........................................................................12y13
Art. 40: Sa ishit da aic aca ere qataq queeca qainataxanaique
(Inobservancia de los mandatos legales)...............................................14
Art. 41: Sa ishit da aualaxalec da qoan naaqtac mayi etchiguii
(Negacin de datos de identidad e informes falsos legales)..................15
Art. 42: Sa ishit da auashin da adtaunaxanaxac
(Negacin de auxilios)..........................................................................16
Art. 43: Noonataxanaxac qauem da huoo da naxanaguec
(Empleo malicioso de llamadas)...........................................................17
Art. 44: Qanlaxaji, qanqochinaxat qalqo qanqat na nerec (cartel)
(Destruccin, cambio o deterioro de carteles).......................................18
Art. 45: Da auasaxalec queeca qauem naqtaguec seeso shiaxaua
mayi qochitegue yiiyi qontaa
(Contra la dignidada y decoro personal del funcionario)......................18
Art. 52: Da sa aualaxalec deera namaxasonaguec mayi taaa ana
notaxaquipi
(Desobediencia a las ordenes particulares de transito)..........................19
Art. 53: Da sa ishit da oqta amat queeca auoot-tac adoonatac
(Incumplimiento de requisitos previos).................................................19
Art. 54: Da huoo i shiaxaua da ileu nachi qailadii qalqo
qanladishiguem
(Inhumacin o exhumacin)..................................................................19

Huetaa yi II
Da am qaiasaxalec da qauem qataq da aamaxataxac yi qontaa

Ttulo II
Faltas contra la tranquilidad y orden pblico

Art. 56: Qataq sa amaxai


(Perturbaciones y desordenes)...............................................................20
Art. 57: Qalota shiaxauapi mayi da alegat oot da sa aamaxai.
(Patotas).................................................................................................21
Art. 58: Ntaxaaxac mayi sa ishit da qaisoxonataxalec
(Reuniones no autorizadas)...................................................................22

Huetaa yi IV
Da qaica ca noon onataxac

Ttulo IV
73
Faltas contra la moralidad y buenas costumbres

Art. 60: Da anem queeca qauem lataxac ca shiaxaua qataqnoonataxac


(Prioridad de atencin)....................................................................................23
Art. 61: Saaamaxai nataxaguesat
(Malos tratos)........................................................................................24
Art. 65: Laagaxa
(Escndalo)......................................................................................................25
Art. 66: Da nquishiguetaxac qataq sa dalemaqtaxan qalqo ooji yi
qauem.
(Prostitucin molesta o escandalosa-medidas profilcticas o
curativas)...25
Art. 68: Da huetaa nasotaqa i shiaxaua mayi saxanaxa ivi yi llaxa
(nogotolec)
(Permanencia de menores en establecimientos bailables).26
Art. 69: Da huataa na nsoqolec ai imetac na chochaq na (lataxa,
nashirec qalqo laipi)
(Permanencia de menores en bar, confiteria, pub o similar).29
Art. 70: Da paauo i nogotolec da tauaa ai naashaxaqui
(Acceso de menores a locales de juegos)..............................................30
Art. 71: Ntaxac (taxaic)
(Ebriedad)..............................................................................................31
Arts. 72 y 73: Nmenaguec na qanomgui myi lalegue na alcohol, da
qaimenot u nogotolec
(Venta de bebidas alcohlicas a menores)................32
Art. 74: Da huoo i amaiquetapigui i onolec nachi taxaic
(Conduccin en estado de ebriedad).....................................................34
Art. 77: Shilaxanaxac
(Mendicidad).........................................................................................35

Huetaa yi V
Da sa aamaxai mayi taoot neena ilotegue na odaat nataxac

Ttulo V
Faltas contra la seguridad pblica

Art. 79: Am hutoot qalaxayi sa ishit da adamalaxat na shiguiacpi


(Tenencia indebida de animales)...........................................................36
Art. 80: Na ilotegue qataq ooji deera lataxaguesat neena
shiguiacpi
(Omisin de custodia de animales).......................................................37
Art. 82: Da noodaguec na shiguiacpi
(Espantar animales)...............................................................................39

74
Art. 84: Da huoo ca auasaxauec
(Arrojamiento de cosas)........................................................................40
Art. 85: Da huoo ca sachaa qataq huoo da lchic
(Colocacin peligrosa de cosas)............................................................40
Art. 89: Da lchicaxac da huoo ca auamaichigui
(Conduccin peligrosa).........................................................................41
Art. 90: Da qanlaxaji na huetalec da nqataxac (naanecpi)
(Omisin de seales).......................................................................................42
Art. 91: Nlaxataguec na huetangui na nqaaic naanec
(Destruccin de seales).......................................................................43

Huetaa yi VI
Da sa ishit da qanlaxaji qataq qanqopaxajlec neena chochaq
nashiguem

Ttulo VI
De la preservacin y proteccin del medio ambiente

Art. 94 y 95: Etaxat


(Aguas)............................................................................................43y44
Art. 97: Aviaqsat
(Flora)....................................................................................................45
Art. 98: Qaavigaxat na aviaq qalqo noonaxa
(Quema de vegetacin)..........................................................................46
Arts. 101 y 102: Shiguiac mayi huetaigui na aviaq
(Fauna silvestre)..............................................................................47y48

Huetaa yi VII
Da sa aamaxai mayi talec na naashaxac

Ttulo VII
Faltas contra el ejercicio regular del deporte

Art. 103: Da sa auoot yi qalapaxai naaqtaguec


(Incumplimiento de disposiciones).......................................................50
Art. 106: Sa aamaxai oot na ashaxaicpi
(Desrdenes deportivos)........................................................................50
Art. 108: Qauem lataxaguesat da huoo da naashaxac
(Agresin deportiva).............................................................................54
Art. 109: Nasotaxanaxac chaqaic
(Golpes peligrosos)...............................................................................55
Art. 110: Qailaique ca qauem deera naashaxac
(Fraude deportivo).................................................................................55

75
Huetaa yi VIII
Da nasouaxashit mayi talec neena maichi adalamaxat

Ttulo VIII
Faltas contra el patrimonio

Art. 111: Da nasouaxashit mayi talec neena maichi adalamaxat


(Faltas contra el patrimonio).................................................................56
Art. 115: Da auoot da sa ishit da acoitaxan
(Omisin de denuncias).........................................................................57
Arts. 117 y 118: Da huoo i paauaa yi sa lma
(Intromisin indebida)...........................................................................58
Art. 119: Da paauo na shiguiacpi
(Invasin de ganado).............................................................................59
Art. 120: Nshiitenaguec na nhuenec qalaxayi sa aamaxai
(Abandono malicioso de servicios).......................................................59
Art. 121: Sa ishit da ashiiten aca notaxaqui
(No pagar el transporte).........................................................................60
Art. 122: Sa ishit da ashiiten na qollic qataq anomgui
(No pagar la consumicin)....................................................................60

Huetaa yi IX
Da sa aualaxalec da nchonnataxanaxac qataq ntaunaxaxac

Ttulo IX
Faltas contra la solidaridad y la piedad

Art. 123: Da sa aualaxalec da nchonnataxanaxac qataq ntaunaxaxac


(Faltas contra la solidaridad y la piedad)...............................................60
Art. 124: Na sa ichoxoden na shiguiacpi
(Crueldad con animales)........................................................................61
Art. 125: Nalaataguec na shiguiacpi
(Sacrificio de animales).........................................................................61
Art. 128: Neena qanomgui qalaxayi am naaqchit
(Substancias nocivas para menores)......................................................62

Nere III
Da naxanaguec qataq ncoitanaxac da odaat

Libro III
Del Procedimiento

Arts. 131 y 132: Da naxanaguec da am qainat


76
(Citacin de comparendo).....................................................................63
Art. 133: Da qaisoxonataxalec da ncoitaguec
(Detencin preventiva)..........................................................................64
Art. 134: Da chigoqteuaa da qaisoxonataxalec da ncoitaguec
(Causas de la detencin preventiva)......................................................64
Art. 137: Qanqateuaa
(Secuestro).............................................................................................65
Art. 138: Da qanmit queeca nma
(Allanamiento)......................................................................................66
Art. 139: Da ncoitaguec mayi qoanic
(El juicio)...............................................................................................66
Art. 140: Na am nqopaxajlec
(La defensa)...........................................................................................67
Art. 145: Da nnshiitenaguec qataq sa qaaloq
(Conversin automtica).......................................................................67
Art. 146: Da qanquigaxaji da adasouaxashit
(Cmputo).............................................................................................68

77
78

You might also like