001 - Bildiriler-1 (ÇOGEYB)

OCUK VE GENLK EDEBYATI
YAZARLARI BRL
I. ULUSLARARASI
OCUK VE GENLK EDEBYATI
SEMPOZYUMU
BLDRLER
24-25 EKM 2014

MALTEPE-STANBUL
I. ULUSLARARASI OCUK VE GENLK EDEBYATI SEMPOZYUMU
BLM KURULU
Prof.Dr. Yakup elik (Yldz Teknik niversitesi)
Prof.Dr. Selahattin Dilidzgn (stanbul niversitesi)
Prof.Dr. Glin Yahya Kaar (Gazi niversitesi)
Prof.Dr. Sedat Sever (Ankara niversitesi)
Prof.Dr. Alev Snar (Uluda niversitesi)
Prof.Dr. Sami ener (Sakarya niversitesi)
Prof.Dr. Kemal Yce (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)
Do.Dr. Ali Fuat Arc (Dumlupnar niversitesi)
Do.Dr. Gyasettin Ayta (Gazi niversitesi)
Do.Dr. Halit Karatay (Abant zzet Baysal niversitesi)
Do.Dr. Abdullah ahin (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)
Do.Dr. Lokman Turan (Atatrk niversitesi)
Do.Dr. Suat Ungan (Karadeniz Teknik niversitesi)
DZENLEME KURULU
Bican Veysel Yldz
Prof.Dr. Mehmet Zeki Aydn
Yrd.Do.Dr. Tacettin imek
Yrd.Do.Dr. M. Abdullah Arslan
Yrd.Do.Dr. Yasin Mahmut Yakar
Yrd.Do.Dr. Serap Uzuner Yurt
2 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

NDEKLER
SEMPOZYUM PROGRAMI / 5
AI KONUMALARI / 7
BLDRLER
Trk Dili ve Edebiyat retmen Adaylarnn ocuk ve Genlik Edebiyat ile lgili Farkndalk
Dzeyleri /
Gen airlerin ocuklara iir Yazma Hakkndaki Grleri /
ze Gven Eitiminde ocuk Edebiyatndan Yararlanma-retmenler in Proje Uygulama
rnekleri /
ocuk ve Genlik Edebiyatnda Metin zmlemeleri /
Dalarcann ocuk iirlerinde ocuk znenin Konumu /
Ayhan Bozfratn Sokakta Tek Bana Adl Romannda Sokak ocuklarnn Dnyas /
Bestami Yazgann Eserlerinde Din Deerler /
Tuva ocuk Edebiyat-Dn ve Bugn /
in ve Moolistandaki Tuvalarn ocuk Edebiyatndaki Sorunlar /
Azerbaycan ocuk ve Genlik Edebiyatnda adalk /
zbekistanda ocuk ve Genlie Ynelik Sreli Yaynlar /
Sibirya Aydnl: Pora Hzlolu /
Trkiye ocuk Dergisinde Yer Alan Masallar zerine Bir nceleme (2011-2012) /
Deer Aktarmna Ynelik Oyunlar /
Okulda Deerler Eitimi Materyali Olarak Deer Sand Serisi Kitaplar /
ocuk Tiyatrosu /
ocuk Edebiyat Asndan Tiyatro-Tiyatroda Dil Kullanm /
Havaclk zlekli ki ocuk Oyunu: Tayyareci ve Kelebekler /
Popler Kltr erisinde ocuk Edebiyat rnlerinin Yeri /
ocuk Edebiyat rnlerinin Televizyona Uyarlanmas ve Bir rneklem Olarak TRT ocuk
Kanalnda mer Seyfettin Hikyeleri /
izgi Romanlarn Eitsellii zerine Bir Deerlendirme /
izgi Yaynlarda Sakl Olanlar (Snger Bob Kare ort rnei) /
DEERLENDRME /
KATILIMCILAR /
SEMPOZYUMDAN GRNTLER /
I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 3

1. OCUK VE GENLK EDEBYATI SEMPOZYUMU PROGRAMI
24 EKM 2014 CUMA
FAZIL HSN DALARCA OTURUMU
Bakan: Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN (Marmara niversitesi)
1. Yrd. Do. Dr. Elif Akta (Recep Tayyip Erdoan niversitesi), r. Gr. Miriam Zeliha
Stebler (Giresun niversitesi), Yrd. Do. Dr. Serap Uzuner Yurt (Erzincan niversitesi)
Trk Dili ve Edebiyat retmen Adaylarnn ocuk ve Genlik Edebiyat ile lgili Farkndalk
Dzeyleri
2. Do. Dr. Suat Ungan (KT), Do. Dr. Ali Fuat Arc (Yldz niversitesi)
Gen airlerin ocuklara iir Yazma Hakkndaki Grleri
3. Bican Veysel Yldz (Yazar)

ze Gven Eitiminde ocuk Edebiyatndan Yararlanma-retmenler in Proje Uygulama
rnekleri
4. Tabes Necefova (Azerbaycan, Yazar, retmen)

ocuk ve Genlik Edebiyatnda Metin zmlemeleri
KEMALETTN TUCU OTURUMU
Bakan: Do. Dr. Halit Karatay (Bolu zzet Baysal niversitesi)
1. Yrd. Do. Dr. Tacettin imek (Atatrk niversitesi)
Dalarcann ocuk iirlerinde ocuk znenin Konumu
2. Do. Dr. Halit Karatay (Bolu zzet Baysal niversitesi)

Karakter Ynnden Asm ve Nesli
3. Yrd. Do. Dr. Tahir Zorkul (Van Yznc Yl niversitesi)

Ayhan Bozfratn Sokakta Tek Bana Adl Romannda Sokak ocuklarnn Dnyas
4. Yrd. Do. Dr. M. Abdullah Arslan, Yrd. Do. Dr. Ouzhan Ylmaz (Erzincan niversitesi),
Bestami Yazgann Eserlerinde Din Deerler
RIFKI KAYMAZ OTURUMU
Bakan: Do. Dr. Tahir Kahhar (zbekistan)
1. Do. Dr. Zhanna Yusha (Rusya, Novabirsk Bilimler Akademisi Sibirya ubesi)
in ve Moolistandaki Tuvalarn ocuk Edebiyatndaki Sorunlar
2. Do. Dr. Ekaterina Chamzyryn (Rusya, Tuva Devlet niversitesi)

Tuva ocuk Edebiyat-Dn ve Bugn
3. Qeem Necefzade (air, Azerbaycan Yazarlar Birlii ocuk Edebiyat Bakan),

Azerbaycan ocuk ve Genlik Edebiyatnda adalk
4. Do. Dr. Tahir Kahhar (zbekistan, air, yazar)

zbekistanda ocuk ve Genlie Ynelik Sreli Yaynlar
5. Ycel Feyziolu (Almanya, Yazar)

Sibirya Aydnl: Pora Hzlolu

BARI MANO OTURUMU
Bakan: Prof. Dr. Selahattin Dilidzgn (stanbul niversitesi)

1. Ar. Gr. Mustafa Said Kymaz, (Adyaman niversitesi)
Trkiye ocuk Dergisinde Yer Alan Masallar zerine Bir nceleme (2011-2012)
2. Asalettin Soylu (Almanya, pedagog, sanat)

Kltrleraras Medya ve Dil retiminde Mzik ve Dilin nemi
3. Esra Metin (Trke retmeni)

Deer Aktarmna Ynelik Oyunlar
4. Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN (Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi), Nehir
AYDIN GKDUMAN (Yazar), Esma BUDAK (Yazar)
Okulda Deerler Eitimi Materyali Olarak Deer Sand Serisi Kitaplar
EFLATUN CEM GNEY OTURUMU
Bakan: Prof. Dr. Yakup elik (Yldz Teknik niversitesi)
1. Yrd. Do. Dr. A. Kerim Din (Atatrk niversitesi)

ocuk Tiyatrosu
2. Glay Sormage (Yazar)

ocuk Edebiyat Asndan Tiyatro-Tiyatroda Dil Kullanm
3. Yrd. Do. Dr. Yasin Mahmut Yakar (Erzincan niversitesi),

Havaclk zlekli ki ocuk Oyunu: Tayyareci ve Kelebekler
4. Ar. Gr. Ayegl ilingir (Erciyes niversitesi)

Popler Kltr erisinde ocuk Edebiyat rnlerinin Yeri
CAHT ZARFOLU OTURUMU
Bakan: Filiz elik Doru (air, retmen)
1. Ar. Gr. Zehra Uzuner (Erciyes niversitesi), Yrd. Do. Dr. Elif Akta (Recep Tayyip
Erdoan niversitesi), Yrd. Do. Dr. Serap Uzuner Yurt (Erzincan niversitesi)
ocuk Edebiyat rnlerinin Televizyona Uyarlanmas ve Bir rneklem Olarak TRT ocuk
Kanalnda mer Seyfettin Hikyeleri
2. Yrd. Do. Dr. Rait Ko (Van Yznc Yl niversitesi)

izgi Romanlarn Eitsellii zerine Bir Deerlendirme
3. Yrd. Do. Dr. Hlya Yolasmazolu (Giresun niversitesi)

izgi Yaynlarda Sakl Olanlar (Snger Bob Kare ort rnei)

ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii Ynetim Kurulu Bakan
BCAN VEYSEL YILDIZIN AI KONUMASI
Masalsz byyen ocuklarn sava byyor. Her tarafmz yangn yeri. Dnya ad
konmam bir nc dnya savan yayor. Ortalk bylesine yangn yerine dnmken, kan
ve barut kokusu her taraf sarmaya devam ederken oturup da ocuk ve genlik edebiyatn,
masallar, ninnileri konumak meselenin farknda olmayanlara ok anlaml gelmeyecektir. Oysa
biz biliyoruz ki ocuklar masallarla, ninnilerle, arklarla, iirlerle bytlseler daha mutlu ve
daha huzurlu bir dnya kurulacak.
smail Gaspralnn lmnn 100. Ylnda ok anlaml bir adm olacaktr.
Tuva Cumhuriyetinden Almanyadan, Rusyadan ayr corafyadan ayr bildiri
geldi. bildirinin ortak bir konusu vard; Tuvalarn ocuk edebiyat. Dnyada saysal
bakmdan en kk, alfabesi ve konuulan azlar/dilleri en fazla eitlilie sahip ve Sibirya
gibi her ynden en uzak corafyasnda olan Trk topluluu olan Tuvalarn ocuk edebiyatna
dair endieler Almanya-Tuva-Rusya-Trkiye hattnda bizi bir ortak paydada buluturuyorsa bu
bizim iin ok farkl, ok anlaml bir mesaj tayordur. Bu, bizim bu sempozyumu dzenlerken
nmze koyduumuz en uzun vadeli, en anlaml kazanm olan Trke konuulan corafyann
ortak ocuk edebiyatnn oluturulmasna ve ortak alfabe hedefine ulamaya katk salamak
amacna da bugn daha ilk sempozyumda bir adm attmz gsterir.
Biz ocuk edebiyat yazarlar olarak biliriz ki her destan bir kk de olsa bir gerekten
domutur ve her masal bir gn gerek olur. Dn al susam al masald. Bugn girdiimiz
kaplarn birou artk bu sz sylemeden alyor. Dn Seksen Gnde Devri Alem masald.
Bugn iyi planlanm bir turistik gezidir. Biz yola karken ocuk edebiyatlarna yakr
ekilde ocuklar kadar saf, ocuklar kadar temiz ve bir o kadar umut dolu balanglar
yapacaz. Kk balanglarmzn zamanla destanlamas da masallarmzn gereklemesi
de mmkn. Ben bu masaln ccesi ya da Kelolan, Abdulkerim Dinin ifadesiyle Don Kiotu
olarak bu salonda sunulan bildirilerde almaz denen snrlar aacak uan hallar da grdm,
kaldrlamaz denilen engelleri kaldracak devleri de grdm. Buradan aldmz sinerji ile yarn
daha etkin ve daha geni katlml ve daha byk katklar salayacak sempozyumlar ve daha
byk bulumalar iin kollar svayp yolumuza devam edeceiz. Bizm masallarn banda en
sk tekrarlanan tekerlememizde Az gittik uz gittik, dere tepe dz gittik, bir de arkamza baktk
ki bir arpa boyu yol gitmiiz denir. Fakat btn masallarda ileriye baklr, ileriye gidilir, ileriye
atlp da ta alr, ormanlardan geilir. Devler yayorsa masallar bitmemitir. ocuklar
devleri tansn diye, kt yrekli cadlarn tlsmna kaplmasn diye birileri masallarn iyi
yrekli adamlar, birileri masallarn melekleri, birileri masallarn ak sal aksakall irin gler
yzl sradan insanlar olmal.
Bizim masalmzn kahramanlar ne iyi ettiniz de iinizdeki ocuu akademik
almalara, niversitelerin, ehirlerin kemekeine ramen yaatarak ocuk ve genlik
edebiyat zerine konumaya-konuturmaya, dnmeye-dndrmeye, yazmaya-yazdrmaya,
devam ettiniz. Ne iyi ettiniz de armza kulak verip buraya geldiniz. Birlikte dalar aacaz
ve ocuklarmz iin daha gzel yarnlarda yeni masal lkelerinde buluacaz. Hepinizi bir yan
ocuk kalm yreklerinizden pyor, selam, sayg ve muhabbetlerimi sunuyorum.

Sempozyum paydamz Maltepe le Milli Eitim Mdrlnn yanmzda olmas
moral ve motivasyonumuzu artran en nemli unsurlardan biriydi. Maltepe le Milli Eitim
Mdr Sayn Faik Kaptana ve Maltepe le Milli Eitim Mdrl adna bu tela ve
heyecan bizimle paylaan ube mdrmz Sayn Vedat Terlemeze kranlarm sunuyorum.
Sempozyumun retmenlere duyurulmasna katklarndan dolay stanbul l Milli
Eitim Mdr Sayn Muammer Yldza, Ar-Ge biriminden sorumlu stanbul l Milli Eitim
ube Mdr sayn Murat Adal ve ekibine huzurlarnzda teekkr ediyorum.
Sempozyum srecindeki almalara katklarndan dolay bata Tacettin imek, Vural
Eyikan ve Mehmet Akpnar olmak zere derneimizin ynetim kurulu yelerinin tmne ok
ok teekkr ediyorum.
l. Avrasya ocuk iirleri lenine katlan deerli airlerimiz Nurullah Gen, Tacettin
imek, Ali Hakkoymaz, Glay Sormage, Mehmet Akpnar, Mustafa Alada, Vural Eyikan,
Ahmet Emin Fidan, Sevim Yakc, Filiz elik Doru, Ersoy spire; Tuva iirlerini
seslendirecek olan Ekaterina Chamzyryn ve Zhanna Yushaya, ayn etkinlikte masal anlatacak
olan Ycel Feyzioluna, sazlar ile iirlerimize renk katacak Yaar Ocaktrk ve Zehra elike
teekkr ediyorum.
l. Avrasya ocuk iirleri lenine payda olarak katk salayan AKSEV Vakf bakan
Bahattin Buday ve Osmangazi mam Hatip Ortaokulu Mdr Sayn Mustafa Memie, maddi
desteinden dolay sayn Nail Kotana kranlarm sunuyorum.
Sempozyuma ev sahiplii yapan Maltepe Belediyesine ve iir lenimizin ev sahibi
Medeniyet niversitesine teekkr ederiz.

TRK DL VE EDEBYATI RETMEN ADAYLARININ OCUK VE GENLK
EDEBYATI LE LGL FARKINDALIK DZEYLER
Yrd. Do. Dr. Elif AKTA

Recep Tayyip Erdoan niversitesi, Eitim Fakltesi, Trke Eitimi Blm
r. Gr. Miriam Zeliha STEBLER
Giresun niversitesi, Eitim Fakltesi, Trke Eitimi Blm
Yrd. Do. Dr. Serap UZUNER YURT
Erzincan niversitesi, Salk Hizmetleri MYO, ocuk Geliimi Program
ZET
Ana dili retiminde ocuk ve genlik edebiyat rnleri nemli bir yere sahiptir. Bu anlamda ana
dili retimini gerekletiren retmenler; ocuun dilsel, bilisel, duyusal ve sosyal geliimleri hakknda
bilgi sahibi olmann yannda ocuk ve genlik edebiyat hakknda da yeterli bilgiyle donatlmaldr.
rencilerin zellikle erken yalarda dzeyine uygun ve nitelikli edeb rnlerle karlamas, okuma
sevgisi ve alkanlnn gelitirilmesinde nemli bir faktrdr. Bu durumda retmenlerin ve retmen
adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat ile ilgili bilgi ve tutumlar nem kazanmaktadr. Bu aratrmann
amac, 2013-2014 akademik yl Recep Tayyip Erdoan niversitesi Eitim Fakltesi Pedagojik Formasyon
programna devam eden Trk Dili ve Edebiyat retmeni adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat ile ilgili
farkndalk dzeylerini tespit etmek ve birtakm neriler gelitirmektir. Bu dorultuda, 57 retmen
adayna drt sorudan oluan yar yaplandrlm grme formu uygulanmtr. Grme formundan
elde edilen veriler, betimsel analiz yntemi ile deerlendirilmitir. Aratrmaya katlan retmen
adaylar, ocuk ve genlik edebiyat rnlerinin, rencilerin dilsel ve bilisel geliimlerinde nemli bir
etkisi olduunu ifade etmilerdir. Ancak retmen adaylarnn nitelikli ocuk ve genlik edebiyat
rnlerinde bulunmas gereken zellikleri ve bu zelliklere sahip eserleri yeterince bilmedikleri bir
eksiklik olarak tespit edilmitir. Bu durumda zellikle ortaretim kurumlarna retmen yetitiren Trk
Dili ve Edebiyat Eitimi blmlerinde genlik ve ocuk edebiyat derslerinin zorunlu birer ders olarak
lisans programna dhil edilmesi gereklilii ortaya kmaktadr.
Anahtar Kelimeler: ocuk ve genlik edebiyat, Trk Dili ve Edebiyat retmeni adaylar,
farkndalk dzeyi.
GR
ocuk edebiyat, erken ocukluk dneminden balayp ergenlik dnemini de kapsayan
bir yaam evresinde, ocuklarn dil geliimi ve anlama dzeylerine uygun olarak duygu ve

dnce dnyalarn sanatsal nitelii olan dilsel ve grsel iletilerle zenginletiren, beeni
dzeylerini ykselten rnlerin genel ad olarak tanmlanmaktadr (Sever, 2003: 9). Ouzkana
gre ise ocuk edebiyat 2-14 yalar arasndaki kimselerin yazn ihtiyacn karlayan bir
kavramdr, ocukluk andaki kimselerin hayal, duygu ve dncelerine ynelik eserleri kapsar
(2006: 3). Dursunolu (2007: 32)na gre ise ocuk edebiyat, ocuun dil geliimine katkda
bulunan, onlarn edeb ihtiyalarn karlayan, ocuklara zg yaratlm bir edebiyattr. Buna
karn genlik edebiyat genlik anda okunan kitaplarn tm ya da genler iin yazlan
ayn zamanda yetikinler tarafndan okunan ve hatta genler tarafndan yazlan edebiyat
olarak tanmlanmaktadr (zyer, 2007: 486).
lgili alanyazndaki tanmlar incelendiinde ocuk edebiyat ile ilgili eserlerde ocua
grelik ocuk iin ve ocuk duyarll ilkelerine vurgu yapld dikkat ekmektedir.
ocuk edebiyat denildiinde ocuun hayal gcne seslenen, onun rahata ve zevk
anlayabilecei dili ve anlatm kendinde barndran, onun ilgi duyabilecei konular ileyen,
onu duygu ve dnce ynnden besleyen, olay rgsnn karmak olmad eserler akla
gelmektedir (Dursunolu, 2011: 32).
ocukluk ve genlik dnemi; bir byme, gelime ve olgunlama dnemidir. Bu ynyle
ocuk ve genler iin hazrlanan edebi eserlerin eitici ve retici deerleri bnyesinde tamas
olduka nemlidir.
ocuk ve genlik edebiyat kavramndan anlalmas gereken ey ise hem ocuk hem de
genler iin retilen edebiyat metinleri ile edebiyat rn olan szl, yazl eserler ve
grsellerdir. Bu iki kavram da kendi aralarnda ya ve geliim evrelerine gre okulncesi ocuk
edebiyat (06) ve ocuk edebiyat (712/13) ile ilk genlik edebiyat (12/13 17/18) ve genlik
edebiyat (1825/30) eklinde ikiye ayrlmaktadr (Gltekin, ifti, Yetim, 2012: 209). zyer
ise genlik edebiyatnn 13-18 ya aras bireyleri kapsayan bir edebiyat olduunu
vurgulamaktadr (2007: 486).
Genlik yann hangi ya snrlar iinde olduu, lkelere gre deiiklik gstermektedir.
UNESCO'nun genlik a iin koyduu snr, ortalama 15-24 yalar arasnda olmasna
ramen, bu snr 10-25 ya arasnda gsteren lkeler de vardr. Bu farklln en byk nedeni,
gencin iinde bulunduu lkenin corafi yaps, yetitii toplumun ve ailesinin sosyo-ekonomik
ve kltrel yaps, kz veya erkek oluu; akl ve mesleki durumunun eitliliidir zyer, 1987:
247). Genel olarak ele alndnda genlik edebiyat, genlik anda okunan eserlerin;
zellikle genliin zevk ald konular kapsayan eserlerin tm; salt genlik iin yazlan
edebiyat ve gen kuan beeniyle okuduu eitli metinleri ieren edebiyat tr eklinde
tanmlanmaktadr (zyer, 1994: 52).
Genlik edebiyat, dnyada ve Trkiyede son yllarda geliim gsteren alanlardan biridir.
ocukluktan yetikinlie geen bireyin duygu ve dnce dnyasnda birtakm farkllklar
meydana gelir. Genlik edebiyat, bu farkllklar gzeten ve gencin geliimine katk salayan
bir edebiyattr. Ayn zamanda bu edebiyattan gen insanlar eitmede ve genlik dneminde
yaanan sorunlar zmede faydalanlmas da mmkndr. Bunun yolu ise ocuk ve genlik
edebiyatn bilen ve bu kapsama giren edeb eserleri tanyan, ayrt eden ayrca okuma sevgisi ve
alkanl kazanm olan eitimcilerin yetimesine baldr. Okuma alkanlna sahip
olmayan bir retmenin, rencisine bu alkanl kazandrmas mmkn deildir. Dolaysyla
model konumunda olan retmen adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat rnlerinden haberdar
olmas son derece nemli bir yeterliliktir.
Eitimcilerin ve ebeveynlerin kitap seimi konusundaki duyarllklar ve gsterdikleri
zen yaratc, giriken ve duyarl nesillerin yetimesine olanak salayacaktr. ocuk ve gence
gre hazrlanm edeb deeri olan yaptlar, onlar hayata hazrlamada ve eitmede yadsnamaz
neme sahip materyallerdir. Okuma kaynaklarnn ok ynl olarak artt gnmzde nitelikli
eserler seebilmek bir ihtiya hlini almtr. Bu bakmdan genleri yetitiren retmenlerin
genlik edebiyatn benimsemeleri ve titizlikle takip etmeleri gerekmektedir. nk ocuk ve

genlik edebiyat rnleri dnen, eletiren, okuma sevgisi ve okuma kltr kazanm, dil
bilinci edinmi, sanat eitimi ile donanm bireyler yetitirmeyi hedefler.
2005 ylnda MEB tarafndan ilk ve ortaretim rencileri iin hazrlanan 100 Temel
Eser listesi kapsamndaki kitaplarn da artk ihtiyaca cevap vermediini ve bir an nce
gncellenmesi gerektiini sylemek mmkndr. Nitekim Mustafa Ruhi irin, bu liste
ierisinde yer alan yerli kitaplarn hibirinin okumay reten ve sevdiren nitelikte olmadn;
dnya edebiyatndan seilen kitaplarn ise asl metnin anlam ve ierik kurgusunu bozarak
hazrlandn dile getirmektedir. Bu nedenlerle irine gre 100 Temel Eser listesi
ocuk/genlik edebiyat birikimi dikkate alnarak hazrlanmamtr. Bu da eitimciler ve
ebeveynler iin olumsuz bir durumdur (2007: 98).
ARATIRMANIN AMACI
Bu aratrma, Trk Dili ve Edebiyat retmeni adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat ile
ilgili farkndalk dzeylerini betimlemeyi amalamaktadr. Aratrmada retmen adaylarnn
ocuk ve genlik edebiyat rnlerinde bulunmas gereken zellikleri bilip bilmediklerini,
ocuk/genlik edebiyat rnlerinin eitsel niteliklerine ynelik farkndalklarnn oluup
olumadn ve bu kapsama giren eserleri/edebiyatlar tanyp tanmadklarnn ortaya
konmas amalanmaktadr.
ARATIRMANIN YNTEM
Trk Dili ve Edebiyat retmen adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat hakkndaki
farkndalk dzeylerini belirlemeye ynelik bu aratrmada 2013-2014 akademik yl Recep
Tayyip Erdoan niversitesi Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Pedagojik Formasyon
program rencileri (n=57) aratrmann alma grubu olarak belirlenmitir. Veri toplama
arac olarak drt sorudan oluan grme formu kullanlmtr. Sorulara verilen yantlarn
zmlenmesiyle elde edilen nitel veriler, betimsel analiz yntemi ile zmlenmitir.
Grme formunun hazrlanmasnda ncelikle ilgili literatr taranm ve konuyla ilgili
uzman grleri alnmtr. Bylelikle son ekli verilen grme formunda aratrmann
amacna ynelik 4 soru yer almaktadr. Bu sorular unlardr: 1. ocuk ve genlik edebiyat
terimlerinden ne anlyorsunuz? Ksaca aklaynz. 2. Size ocuk ve genlik edebiyat yoktur.
diyen bir akademisyene cevabnz ne olurdu? 3. rencilerinize tavsiye edebileceiniz 3 adet
kitap ismi syler misiniz? 4. rencilerinize tavsiye edebileceiniz kitaplarda biimsel ve ierik
asndan hangi zellikler ararsnz?
Aratrmaclar tarafndan, alma grubunda yer alan retmen adaylaryla n grmeler
yaplm ve aratrmann amac anlatlmtr. Daha sonra, aratrmaclar tarafndan hazrlanan
veri formundaki sorular retmen adaylarna sorulmu ve onlarn grleri alnmtr. Yar
yaplandrlm grme formu ile elde edilen veriler, betimsel analiz yntemiyle
zmlenmitir. Deerlendirme birimi olarak cmle esas alnmtr. Betimsel analizde
veriler, daha nceden belirlenen temalara gre zetlenir ve yorumlanr. Ayrca grlen ya
da gzlenen bireylerin grlerini arpc bir biimde yanstmak amacyla dorudan alntlara
sk sk yer verilir. Bu analiz ynteminin kullanmyla ama, elde edilmi bulgular dzenlenmi
ve yorumlanm bir biimde okuyucuya sunmaktr. Bu balamda elde edilen veriler, nce
sistematik ve ak bir biimde betimlenir. Sonrasnda yaplan bu betimlemeler aklanr ve
yorumlanr, neden-sonu ilikileri irdelenir ve birtakm sonulara ulalr. (Yldrm ve
imek, 2008: 224).

BULGULAR VE YORUM
Aratrmada Trk Dili ve Edebiyat retmeni adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat
hakkndaki grlerini belirlemek amacyla ilk olarak Size gre ocuk ve genlik edebiyat
nedir? sorusu yneltilmitir.
retmen adaylarnn tanmlar incelendiinde aadaki kavramlara vurgu yapld
grlmektedir. Parantez iindeki saylar, ifadelerin tekrar etme skln gstermektedir.
rencilerin geliimsel zelliklerine (bilisel, fiziksel, duyusal, ya dnemi vb.) uygun
olma (15), bilisel ve sosyal geliimlerine katk salama (14), ahlak dersi/t verme (14),
onlar yetikinlie ve hayata hazrlama (14), eitme ve bilgilendirme (13), uygun bir dil
kullanma (13), okuma sevgisi ve alkanl kazandrma (10), ilgi ve ihtiyalarn dikkate alma
(9), mill ve evrensel deerleri iletme (8), hayal gcn zenginletirme (5), edeb zevk alama
(5), onlarn duygu ve dnce evrenine hitap etme (4), onlarn sorunlarn dile getirme (1).
Tanmlar incelendiinde retmen adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat rnlerinin
ncelikle eiticilik ve ahlak dersi verme gibi iki temel ileve sahip olmas gerektiini
vurguladklar grlmektedir. Literatrdeki tanmlar incelendiinde de zellikle ocuk
edebiyatnn eiticilik vasfnn n plana karld grlmektedir. Nitekim imeke gre ocuk
edebiyat, eitici ynyle n planda olan bir edebiyattr. Dorudan doruya ocuu eitmek ve
ona hayata dair birtakm tler vermek iin vcuda getirilmese de, ocukta olumlu etki ve
izlenimler brakmay hedefler. Duyu, sezi ve davran ynnden olumlu deimelere olanak
salar. Ayrca ocuun dil geliiminde, hayal gcnn ve yaratc dnme yeteneinin
gelimesinde nemli bir rol oynar (2004: 30).
Bunun yan sra retmen adaylarnn yantlarnda; ocuk edebiyat eserlerinin ocuk
duyarlyla rlm, ocuk dzeyine uygun bir dille kaleme alnm eserler olmas gerektii
vurgulanmaktadr. Duyarln doall, dilin gzellii, metnin salaml, konunun ocua
grelii, kurgunun ekicilii ve servenin akcl ocuk edebiyat rnlerinin en belirgin
zelliidir (imek 2004: 31; Ouzkan, 2010: 6-8).
retmen adaylarnn vurgulad zelliklerden biri de ocuk/genlik edebiyat eserleri
vastasyla rencilere okuma zevki ve alkanl kazandrmaktr. Severe gre de ocuk ve
genlik edebiyatnn temel ilevi, kk yalardan balayarak ocuk ve genlere okuma sevgisi
kazandrmak ve onlarda okuma kltrnn olumasn salamaktr. nsana, yaam, doay,
dier insanlar ve dolaysyla da kendini tantan ocuk ve genlik edebiyat, istendik zelliklere
sahip bireylerin yetimesinde de nemli bir rol oynamaktadr (2008: 63).
retmen adaylarnn grlerini yanstan baz rnekler aada verilmitir:
ocuk edebiyat: 15 ya alt ocuklar iin konu, karakter ve dil bakmndan seviyelerine
uygun bir ekilde oluturulan edebiyattr.
Genlik edebiyat: 18-25 ya aralna hitap eden, rencileri hayata hazrlayan daha
gereki bir edebiyattr. (1).
ocuk edebiyat: 6-12 ya aras rencilere hitap eden ve rencilerin zihinsel
geliimine etki eden bir edebiyat trdr.
Genlik edebiyat: 12-18 ya grubu kiileri etkileyen ve onlara toplumsal bilinci alayan
bir edebiyat trdr. (2).
ocuk edebiyat: Belli bir ya grubundaki kiileri kapsayan ve onlarn okuma
alkanl kazanmasn salayan edebiyattr.
Genlik edebiyat: Gen insanlara hitap eden ve onlarda okuma alkanl kazandran
edebiyattr. (3).
ocuk edebiyat: lkokul andaki rencilere hitap eden, onlarn kiisel geliimini
destekleyen, yaadklar toplumun rf ve adetlerini benimsemesini salayan edebiyattr.

Genlik edebiyat: Lise andaki bireylerin karakter geliimini destekleyen edebiyattr.
(4).
ocuk edebiyat: rencilere daha ok karakter kazandrma amacnda olan, olumlu
mesajlar veren, toplum yararna olan, ak, sade ve anlalr bir slpla rntlenmi
edebiyattr.
Genlik edebiyat: rencilerde var olan hazrbulunuluu etkilemek, deitirmek,
gelitirmek adna duygulara hitap eden eitici, retici ve elendirici edebiyattr. (5).
ocuk edebiyat: Aileden ald eitimden sonra sosyal bir evreyle etkileimi artan
ocuk iin, eitsel ve retimsel adan iyi davran kazanmas, davranlarn gelitirmesi iin
hazrlanm bir edebiyat koludur.
Genlik edebiyat: Geliim sreleri ve sosyal etkileim sreci hzlanm olan bireylerin
davranlarna ve hayal dnyalarna hitap eden edebiyat daldr. (25).
ocuk edebiyat: ocuklarn ya ve seviyelerine uygun, onlara derslerinde ve gnlk
hayatnda konuma, yazma ve anlama becerilerini gelitirecek dzeyde bilgi ve becerileri
kapsayan edebiyattr.
Genlik edebiyat: Gen gruba hitap eden ve onun da gnlk hayatna hitap eden
edebiyattr. (43).
ocuk edebiyat: ocuklarn psikolojik, akademik ve sosyal geliimine uygun, onlarn
pedagojik geliimine katk salayan edebiyattr.
Genlik edebiyat: Ya grubu olarak lise andaki rencilere hitap eden, onlarn
seviyelerine uygun eserlerdir. (33).
ocuk edebiyat denince aklma daha ok mer Seyfettin geliyor. Onun eserleri
ocukluk dneminde rencilerin hayal glerini olumlu ynde etkileyen ilk gzarmzdr.
Genlik edebiyat; fantastik, romantik, polisiye ve daha farkl trlerden genlerin seerek
okuduu edeb eserlere denir. (29).
ocuk edebiyat, 0-15 ya aras bireylerin duygularna ynelik eserlerdir.
Genlik edebiyat, 15-20 ya aras bireylerin duygularna ynelik eserlerdir. (45).
ocuk edebiyat; ocuklarn geliimine uygun, onlara birtakm nemli deerleri
kazandrmaya ynelik ve ocuklara okuma sevgisi kazandran eserlerden oluan edebiyattr.
Genlik edebiyat, gen bireylerin ilgi alanna ynelik ve onlara birtakm deerler
kazandran eserlerdir. (39).
ocuk edebiyat, ocuklarn yalarna gre oluturulan, onlarn hayat alglamalarn,
birtakm dersler karmalarn salayacak iirler, hikyeler, masallar, bilmeceler,
tekerlemelerdir.
Genlik edebiyat; genlere uygun, onlara yeni ufuklar aabilecek, onlarn ruhsal
durumlarn olumsuz ynde etkilemeyecek eserlerin btndr. (23).
rencilerin ocuk ve genlik edebiyatyla ilgili verdikleri tanmlar, genel olarak
literatrdeki tanmlara uymaktadr. Ancak tanmlarda, retmen adaylarnn zellikle ya grubu
ile ilgili yaptklar baz snrlamalardaki farkllk dikkat ekmektedir. ocuk edebiyatnn hitap
ettii kitle, okul ncesi ve ilkretime devam eden 2-14 ya arasndaki rencileri
kapsamaktadr (Ouzkan, 2010: 3,4). Nitekim Sever, ocuk edebiyatn Erken ocukluk
dneminden balayp ergenlik dnemini de kapsayan bir dnemde, ocuklarn dil geliimi,
anlama dzeylerine uygun olarak duygu ve dnce dnyalarn zenginletiren, edebi zevklerini
ykselten rnler eklinde tanmlamaktadr (2007: 9). imek ise ocuk edebiyatnn ncelikli
hedef kitlesinin 2-15 ya aralndaki ocuklar olduunu belirtmektedir (2011: 39).

Genlik dnemi ise ocuklukla erikinlik arasnda yer alan gelime, ruhsal olgunlama ve
yaama hazrlk dnemidir. Genlik ann hangi ya snrlar iinde olduu lkelere gre
farkllklar gstermektedir. Bunda lkelerin iklim artlarnn ergenliin balangcn etkilemesi
kadar lkelerin sosyo-ekonomik ve kltrel yapsnn da rol vardr. Trkiyede genlik ya
kalknma planlarnda 12-24 ya olarak kabul edilmektedir (Zengin, 2011: 982). Genlik
edebiyat ise, insan mrnn ilk genlik olarak nitelendirilen 13-18 ya arasna tekabl eden bir
dnem edebiyat olarak kabul edilmektedir. Bunun yan sra ocuk edebiyat kavram, genlik
edebiyatn da iine alan bir kavramdr.
Trk dili ve edebiyat retmen adaylarnn Size ocuk ve genlik edebiyat yoktur.
diyen bir akademisyene cevabnz ne olurdu? sorusuna verdikleri yantlar deerlendirildiinde
retmen adaylarnn %95inin ocuk ve genlik edebiyatnn varln kabul ettiklerini
grlmektedir.
retmen adaylarnn grlerinden baz rnekler aada verilmitir:
ocuklarn ve genlerin de kendi seviyelerine uygun edeb eserlerden faydalanmas
gerekmektedir. Her geliim dnemine ait bir edeb zevk vardr. (42).
Alanlarna gre farkl edebiyat trleri mevcuttur. Kiideki duyusal ve bilisel yeterlilik
zamanla mesafeler kateder. Her edeb tr, her ya grubuna uygun olmayabilir. (25).
Hayr vardr. Her insan ayn yata ve ayn dzeyde deildir. Edebiyat, her yaa ve her
seviyeye hitap etme gcne sahiptir. Bu yzden her yan edebiyat ayrdr. ocuk ve genlerin
eitiminde, onlara belirli deerlerin kazandrlmasnda edebiyatn yeri byktr. (44).
ocuk ve genlik edebiyatnn olmamas mmkn deildir. Zira her ya grubuna hitap
eden kitaplar, iirler ve eserler farkl zelliklere sahiptir. Bir ocuktan yetikinler gibi kitap
okumasn bekleyemeyeceimize gre ocuk ve genlik edebiyatnn varl zorunlu bir
ihtiyatr. (46).
ocuklarn ve genlerin hayata baklaryla yetikinlerinki farkldr. Elbette ki onlara
zel bir edebiyat anlay gelitirilmi ve eitli eserler ortaya konmutur. (48).
Her ya dneminin biyolojik, psikolojik ve fiziksel zellikleri birbirinden farkldr. Bu
yzden ocuk ve genlik edebiyat vardr ve mutlaka olmaldr. (50).
ocuk ve genlik edebiyat yoktur. Diyen biri ocuklarn ve genlerin beklentilerini
yok saymaktadr. Edebiyat sadece yetikinlere hitap eden snrl bir sanat deildir. (39).
Edebiyat her yata ve her dzeyde vardr. Eer ocuk ve genlik edebiyat olmasayd
btn bireyler ayn kitaplar okur, ayn eyi anlar, ayn eyden zevk alrlard. nsanlar, farkl
geliim dnemlerinde farkl eylere ilgi duyar ve bu ilgiye gre farkl eserler okunur. (7).
ocuk ve genlik edebiyat yoktur. Demek ocuk ve genler kitap okumasn demektir.
Bunun da kabul edilebilir bir yan olmadna gre ocuk ve genlik edebiyat vardr demektir.
(13).
Her ya grubunun algs, hazrbulunuluu, ilgisi ve beklentileri farkldr. Bir lise
rencisiyle ilkokul rencisi bir olamaz. Bu yzden ocuk ve genlik edebiyat diye bir ayrm
olmaldr. (37).
Edebiyat edep kknden gelmektedir. Edep ise ahlakl ve erdemli olmay kapsayan bir
zelliktir. Dolaysyla ocuklar ve genleri bu ynde eitmek iin kk yalarda edeb
eserlerden faydalanlmaldr. (31).
retmen adaylarnn %5i ise ocuk ve genlik edebiyatnn, edebiyattan ayr
dnlmesinin ok da doru bir yaklam olmad konusunda gr belirtmilerdir. retmen
adaylarnn bu konu hakkndaki grleri aada belirtilmitir:

Edeb nitelie sahip olan bir eserin ya ve snflara gre tasnif edilmesi doru
olmayabilir. Bu tasnif yal edebiyat ya da yetikin edebiyat gibi baka bir snflandrmay
da beraberinde getirir ki bu da ok doru bir yaklam olmaz. (28).
Edeb eserleri yaa gre ayrmann yanl olduunu dnyorum. ocuk edebiyatna
ait eserleri dier dnemlere mensup bireyler de okuyabilir. (34).
Bugne dein ocuk ve genlik edebiyatnn yeterince gelimedii ve bir btnlk
oluturmad doru olmakla beraber, ocuk ve genlik edebiyatnn tamamen yok saylmasnn
da yanl olduunu belirtmek isterim. ( 27).
Trk dili ve edebiyat retmen adaylar rencilerinize tavsiye edebileceiniz eser
isimleri nelerdir? sorusuna aada belirtilen yantlar vermilerdir:
ocuk edebiyat: mer Seyfettinin tm ykleri, La Fontaine masallar, Pinokyo,
Polyanna, Kibriti Kz, Andersen Masallar, ocuk Kalbi (Edmonde de Amicis), Dede Korkut
Hikyeleri, Kk Prens (Saint Exupery), Kelolan Masallar, alkuu, Acmak (R. Nuri
Gntekin), Nasrettin Hoca Fkralar, Sait Faik Abasyanktan Hikyeler, Beyaz Di (Jack
London), Oliwer Twist (Charles Dickens), merin ocukluu (Muallim Naci), Pal Soka
ocuklar (French Molnar), Sefiller (Victor Hugo), eker Portakal (Jose Mauro de
Vasconcelos), Memleket Hikyeleri, Gurbet Hikyeleri (Refik Halit Karay), Sergzet
(Samipaazade Sezai), Glten Dayolunun tm eserleri, ermin (Tevfik Fikret), Yer Altnda
Bir ehir (Kemlettin Tucu), Kuklac (Kemalettin Tucu), Bir Kk Osmanck Vard (Hasan
Nail Canat), Kk Kara Balk (Samed Behrengi), Robinson Cruose (Daniel Defo), Araba
Sevdas (Recaizde Mahmut Ekrem), Seksen Gnde Devr-i lem (Jules Verne).
Genlik edebiyat: Vatan yahut Silistre, Glnihal, ntibah (Namk Kemal), Mai ve Siyah
(Halit Ziya Uaklgil), l Ozanlar Dernei (Nancy H. Kleinbaum), Yaprak Dkm (R. Nuri
Gntekin), Uzun Hikye (Mustafa Kutlu), Trkln Esaslar (Ziya Gkalp), Safahat
(Mehmet Akif Ersoy), Su ve Ceza (Dostoyevski), Gn Olur Asra Bedel (Cengiz Aytmatov),
Genlerle Babaa (Ali Fuat Bagil), Fatih-Harbiye (Peyami Safa), Sahnenin Dndakiler,
Huzur (Ahmet Hamdi Tanpnar), Alacakaranlk (Stephenie Meyer), Bukre (Kahraman
Tazeolu), Ak (Elif afak), Uzun Beyaz Bulut Gelibolu (Buket Uzuner).
Yantlar incelendiinde retmen adaylarnn byk bir ounluunun zellikle mer
Seyfettin, Kemalettin Tucu ve Glten Dayolu eserlerine vurgu yapt dikkat ekmektedir.
Ayrca dnya edebiyatndaki klasiklemi eserlerin de retmen adaylar tarafndan rencilere
tavsiye edilebilecek kitaplar arasnda gsterildii grlmektedir. Bykkavas ve Erszl (2009:
9) nn yapm olduu aratrmann sonularna gre de renciler tarafndan en ok bilinen
ocuk edebiyat yazarlar mer Seyfettin ve Kemalettin Tucudur. Arslan ve Alamdar
(2007)n aratrma sonularnda da Glten Dayolu, Yalva Ural, mer Seyfettin, Kemalettin
Tucu, Eflatun Cem Gney, Muzaffer zg ve pek Ongun; retmen adaylarnn isimlerini en
ok zikrettii edebiyatlar olduu grlmektedir. Trkylmaz (2012)n almasnda da
retmen adaylar tarafndan mer Seyfettin, Kemalettin Tucu, La Fontaine, Glten Dayolu,
pek Ongun gibi isimlere dier yazarlara kyasla daha ok vurgu yapld tespit edilmitir.
Trk Dili ve Edebiyat retmeni adaylarna son olarak rencilerinize tavsiye
edeceiniz kitaplarda biim ve ierik asndan hangi zellikler bulunmaldr? sorusu
yneltilmitir.
retmen adaylarnn ocuk ve genlik edebiyat eserlerinde ierik ynnden bulunmas
gereken zelliklerle ilgili grleri, u balklar altnda snflandrlmtr. Parantez iindeki
rakamlar, grlerin tekrar etme skln belirtmektedir: dil kullanm ve ilenen konu asndan
rencinin geliimsel seviyesine uygun olma (16), renciyi iyiye, doruya, gzele ve ahlakl
olmaya yneltme (15), eitici ve retici olma (13), okuma zevki alama (11), uzun ve
karmak cmleler yerine ksa ve ak cmleler kullanma (7), standart Trke ile yazlma (7),
akc bir slpla yazlma (6), gncel konular seme (5), ulusal ve evrensel deerleri iletebilme
(4), toplumun deer yarglarna, rf ve detlerine, kltrne uygun olma (4), hayal dnyasn

zenginletirme (3), kiisel yaamna katk sunma (3), yaratc ve eletirel dnmelerine olanak
salama (1), Mill Eitim Bakanlnn genel amalarna uygun olma (1), yaama azmi ve
hayatla mcadele etme gc kazandrma (1), ilenen konu ve karakterler bakmndan iyi rnek
olma (1).
Bu konudaki renci grlerinden bazlar aada sunulmutur:
inde bulunduu toplumun deer yarglarn anlatmaldr. Okuyana iyiyi, doruyu ve
gzeli eitli yollarla anlatmaldr. (27)
Toplumsal sorunlarla alakal, estetik yn olan eserler tercih edilmelidir. (28)
Eitici ve retici olmal, geree uygun olmal. (37)
Yalarna ve seviyelerine uygun, ulusal ve evrensel deerleri ileten, hayal glerini
gelitiren eserler olmaldr. (35)
rencinin ruhsal geliimini olumlu ynde etkileyecek eserler olmal. (23)
rencilerin hayal dnyalarna hitap etmeli, ayn zamanda gerek hayatla ilgili
olmal. (13)
Dili akc ve anlalr olmaldr. (3)
ocuu ya da genci elendirirken eitmelidir. Kark cmle yaplar yerine basit cmle
yaplar tercih edilmelidir. (5).
Kitaplar, ocuklarn fiziksel, ruhsal ve sosyal geliimini olumlu ynde etkileyebilecek
trden olmaldr. (9)
rencilere tavsiye edilecek kitaplarn mill ve evrensel deerlerimizi barndran,
onlarn kiilik geliimini olumlu ynde etkileyecek ve eletirel dnme becerilerini gelitiren
nitelikte olmasna dikkat edilmelidir. (17)
zellikle mill kltrmz yanstan eserler tavsiye edilmelidir. (55)
Kitabn dilinin ak, anlalr ve akc olmas nemlidir. (26)
Kitaplar, rencilere mcadele etme ruhu alayan nitelikte olmaldr. (25)
rencilerin geliimine uygun, gerek yaamla ksmen de olsa ilikilendirilebilen,
evrensel deerleri kazandrmaya ynelik eserler bata olmak zere rencinin sorgulayp
dnebilmesini salayan eserler tavsiye ederdim. (39)
Biimsel adan ocuk ve genlik edebiyat eserlerinde bulunmas gereken zelliklere
ilikin retmen adaylarnn verdii yantlar, u balklar altnda snflandrlmtr: yaz
puntosunun ve sayfa tasarmnn rencinin geliimsel zelliine uygun olmas (21), kitap
kapann ilgi ekici olmas (18), kitapta ilgi ekici grsellerin bulunmas (5).
Bu konudaki renci grlerinden bazlar aada sunulmutur:
Yaz stili ve puntosu rencilerin gzn yormamaldr. Ayn zamanda kitap
kapandaki resim ilgi ekici olmaldr. (5).
Kitap, mmkn olduunca resimlerle desteklenmelidir. (10).
Sayfa tasarm, paragraflar ve satrlar aras boluk uygun bir seviyede olmaldr.
(12).
ocuk ve genlik edebiyat rnlerinde bulunmas gereken kitabn boyutu, kullanlan
kt cinsi, yaz puntosu, sayfa dzeni ve kitaptaki resimler gibi biimsel zellikler, retmenler
tarafndan bilinmesi gereken ltlerdir. Bu aratrma sonucunda retmen adaylarnn ocuk ve
genlik edebiyat kapsamnda yer alan eserlerin biimsel olarak hangi nitelikleri tamas
gerektii konusunda yeterli bir bilgiye sahip olmadklar grlmektedir. rnein, kitabn dil ve

anlatmna ilikin zellikler, ou retmen aday tarafndan biimsel bir zellik olarak
alglanmtr.
Maltepe (2009)nin on Trke retmeni ile yapt grmede nitelikli ocuk edebiyat
rnlerini seebilme konusunda kendini yeterli ve yetersiz gren retmenlerin hemen hemen
eit sayda olduu; kitap seimi konusunda kendini yeterli gren retmen adaylarnn ise
yeterliklerini, nitelikli ocuk kitaplarnn zelliklerine ilikin bilgileriyle yanstamadklar
sonucuna ulalmtr.
Samurun (2012) okulncesi retmen adaylarnn nitelikli ocuk edebiyat rnlerini
seebilme yeterliklerini lt almasnda benzer sonular ortaya kmtr. Aratrma
sonular, retmen adaylarnn yarsnn ocuk kitaplarnn i ve d yap zellikleri, ocuk
kitab ismi ve yazar konusunda yeterli bilgi dzeyine sahip olmadn gstermektedir.
Erdoan ve zdemirin (2012) okulncesi retmen adaylarnn ocuk kitaplarnda
bulunmas gereken zelliklerin neler olduuna ilikin grlerini tespit ettikleri almalarnda
retmen adaylarnn en fazla yk trnde olan eserleri ocuk kitaplar arasnda grmek
istedikleri, ancak bununla beraber bilimsel eserlere de yer verilmesi gerektiini dndkleri
saptanmtr. Ayrca ocuk kitaplarnn elendirici ynnn de, retici yn kadar nemli
olduu vurgulanmtr.
SONU VE NERLER
Trk Dili ve Edebiyat retmeni adaylarnn nitelikli ocuk ve genlik edebiyat rnleri
hakkndaki farkndalk dzeylerini belirlemek amacyla yaplan aratrmadan elde edilen
sonular, retmen adaylarnn; ocuk ve genlik edebiyat eserlerinin zelliklerine ilikin
bilgileri ile nitelikli ocuk kitaplarn seebilme yeterliklerinin istenen dzeyde olmadn
ortaya koymutur.
Aratrmaya katlan retmen adaylarnn, nitelikli ocuk/genlik kitaplarnn hangi
biimsel zelikleri tamas gerektiini yeterince bilmedikleri tespit edilmitir. Biimsel
zellikleri gz ard eden retmen adaylarnn kitaplarn daha kolay okunmasna ve
anlalmasna olanak tanyan ltleri n plana kardklar sonucuna ulalmtr. Nitelikli
ocuk ve genlik kitaplarnn ierik ve eitsel zelliklerinde retmen adaylarnn deer
aktarm, milllik, reticilik kavramlarn daha ok vurguladklar ve ocuk/genlik
kitaplarnn anadili bilinci ve duyarll salama ile estetik geliime katk getirme ilevlerine
gz ard ettikleri tespit edilmitir.
retmen adaylarnn ounluu ocuk ve genlik edebiyat rnlerinin ocuun/gencin
geliim zelliklerine ve ya seviyesine uygun olmas gerektiini ifade etmilerdir. Ayrca bu tr
eserlerin hem mill ve evrensel deerleri aktarmada hem de rencilerin hayal dnyasn ve
yaratc dnme becerilerini gelitirmede bir ara olarak kullanlabilecei dile getirilmilerdir.
Yine retmen adaylar tarafndan bu tr eserlerin sade, ak, anlalr bir dille yazlmasnn
yannda srkleyici bir kurguya sahip olmas gerektii de dile getirilmitir.
Bununla birlikte aratrmaya katlan retmen adaylarnn hibirinin ocuk ya da genlik
edebiyat dersi almad tespit edilmitir. lkemizde Eskiehir Osmangazi niversitesi Fen
Edebiyat Fakltesi Karlatrmal Edebiyat Blm bnyesinde yer alan ocuk ve Genlik
Edebiyat Yan Alan program dnda bu alana ynelik lisans ve lisansst programlar
bulunmamaktadr (Gltekin, ifti, Yetim; 2011: 208). Aratrma grubunda yer alan retmen
adaylarndan yalnzca bir tanesi lisans dneminde (Sakarya niversitesi Trk Dili ve Edebiyat
Lisans program) semeli olarak ocuk ve genlik edebiyat dersini aldn belirtmitir. Dier
retmen adaylar (n=56) lisans dneminde byle bir ders almadklarn ifade etmilerdir.
Ayrca retmen adaylar ocuk ve genlik edebiyat ile ilgili bilgileri Yeni Trk Edebiyat,
ada Trk Edebiyat, Dnya Edebiyat ve Bat Edebiyat derslerinde bir blm olarak
grdklerini ifade etmilerdir.

retmen adaylarnn sorulara verdikleri yantlar deerlendirildiinde, ocuk ve genlik
edebiyat kavramlarna yeterince aina olmadklar, bu konu hakknda kendilerini de yetersiz
hissettikleri tespit edilmitir. Dolaysyla Trk Dili ve Edebiyat retmeni yetitiren lisans
programlarnda ocuk/genlik edebiyat derslerinin yer almas bir zorunluluk olarak
grlmelidir.
KAYNAKA
Arslan, F. ve Alamdar, S. G. (2012). Trke ve Snf retmeni Adaylarnn ocuk Edebiyat
Dersine likin Grleri. III. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu. Ankara
niversitesi ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezi (OGEM). 05-07
Ekim 2011. Ankara: Ankara niversitesi Basmevi. s. 39-45.
Bykkavas, K. . ve Erszl Z. N. (2009) Snf retmenlerinin ocuk Edebiyatna likin
Grleri. Yznc Yl niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi. V1. I. s. 1-17.
Demirel, . vd. (2010). Edeb Metinlerle ocuk Edebiyat. Ankara: Pegem Akademi.
Dursunolu, H. (2011). ocuk Edebiyat. (Ed.: mer Ylar, Lokman Turan). Eitim Faklteleri
in ocuk Edebiyat iinde. 3. Bask. Ankara: Pegem Yaynclk. ss. 27-36.
Erdoan, S. Ve zdemir, z. (2012). Okulncesi retmen Adaylarnn ocuk Kitaplarnda
Olmasn stedikleri zelliklere likin Grleri. III. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat
Sempozyumu. Ankara niversitesi ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma
Merkezi (OGEM). 05-07 Ekim 2011. Ankara: Ankara niversitesi Basmevi. s. 625-634.
Gltekin A., ifti, Z. vd. (2011) Uzayl Ulya le Mardinden Dnyaya Hogr Kprs. Alman
Dili, Edebiyat ve Kltr zerine Aratrmalar. Prof. Dr. Hseyin Saliholu Armaan.
(Haz. Ali Osman ztrk, Zehra Glm, Nevide Akpnar Dellal). Ankara: Bar Kitap.
Gltekin, A., ifti, Z., Yetim, A. (2012). niversitede ocuk ve Genlik Edebiyatnn
Sorunlar. III. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu. Ankara niversitesi ocuk
ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezi (OGEM). 05-07 Ekim 2011. Ankara:
Ankara niversitesi Basmevi. s. 207-212.
Kan, M. O. (2012). Trke retmenlerinin ocuk Edebiyat ile lgili Grleri zerine Nitel Bir
Aratrma. III. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu. Ankara niversitesi
ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezi (OGEM). 05-07 Ekim 2011.
Ankara: Ankara niversitesi Basmevi. s. 109-118.
Maltepe, S. (2009) Trke retmeni Adaylarnn ocuk Edebiyat rnlerini Seebilme
Yeterlilikleri. Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi. 12, 21, s. 398-412.
Nas, R. (2002). rneklerle ocuk Edebiyat. Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar.
Ouzkan, F. (2006). ocuk Edebiyat. Ankara: An Yaynclk
zyer, N. (1987). Almanyada ve Trkiyede Genlik Edebiyat zerine. Hacettepe
niversitesi. Edebiyat Fakltesi Dergisi. Cilt: 5. Say: 2.
zyer, N. (1994). Edebiyat zerine. Ankara: Gndoan Yaynlar. 52
zyer, N. (2007). Trkiyede Genlik Edebiyat. II. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat
Sempozyumu. Ankara niversitesi. Eitim Bilimleri Fakltesi. 04-06 Ekim 2006. Ankara:
Ankara niversitesi Basmevi. S. 485-488.
Samur, . A. (2012). Okulncesi retmen Adaylarnn Nitelikli ocuk Edebiyat rnlerini
Seebilme Yetkinlikleri. III. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu. Ankara
Sever, S. (2007). ocuk ve Edebiyat. Ankara: Kk Yaynclk.
imek, T. (2004). ocuk Edebiyat. 2. Bask. Konya: Suna Yaynlar.
imek, T. (Ed.) (2011). Kuramdan Uygulamaya ocuk Edebiyat El Kitab. Ankara: Grafiker
Yaynlar.

irin, M. R. (2007). lk ve Ortaretim rencileri in 100 Temel Eser, Trke-Edebiyat
retimi, ocuk ve Genlik Edebiyat. II. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu.
Ankara niversitesi. Eitim Bilimleri Fakltesi. 04-06 Ekim 2006. Ankara: Ankara
niversitesi Basmevi. S. 95-98.
Trkylmaz, M. (2012). retmen Adaylarnn ocuk ve Genlik Edebiyat Alglar zerine
Nitel Bir Aratrma. III. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu. Ankara
Yaln, A. ve Ayta, G. (2005). ocuk Edebiyat. Ankara: Aka Yaynlar.
Yldrm, A. ve imek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. Ankara: Sekin
Yaynevi.
Zengin, A. Y. ve N. Zengin. (2009). Eitim Faklteleri in ocuk Edebiyat. stanbul: Truva
Yaynlar.

GEN ARLERN OCUKLARA R YAZMA HAKKINDAK GRLER
Do. Dr. Suat UNGAN

Karadeniz Teknik niversitesi Trke Eitimi Blm
Do. Dr. Ali Fuat ARICI
Yldz Teknik niversitesi Trke Eitimi Blm
ZET
Bu almada gen airlerin ocuk edebiyat ve ocuk iiri ile ilgili dncelerinin belirlenmesi
amalanmtr. Aratrmada nitel aratrma yntemlerinden rnek olay (zel durum) yntemi
uygulanmtr. Aratrmann verileri yar yaplandrlm mlakatlar aracl ile toplanm, veriler srekli
karlatrmal analiz metoduyla ayrtrlm, gen airlerin ocuk iirine bak alar belirlenmeye
allmtr. Aratrmaya katlan gen yazarlarn ounluunun ocuk iiri ve edebiyat hakknda fazla
bilgilerinin olmad, ocuklara iir yazmak gibi bir kayg tamadklar ortaya kmtr.
Anahtar Kelimeler: Gen airler, ocuk iiri, ocuk edebiyat
GR
Paleotik, yani Yontma Ta a, iki milyon yl srm, bu srete insanlar doadaki
yiyecek kaynaklarn toplamak ve ilemek iin gelimemi ta aletler kullanmlard. Neolitik -
Cilal Ta -anda ise insanlar, yiyecek toplama srecinden yiyecek retme srecini
balatmlar, nsanolunun doaya mdahale etme becerisini gelitirmesi aa yukar iki
milyon yln almtr. nsann alet yapabilme kabiliyetini sergilemesi onu dier on milyon canl
trnden farkl klmtr. nsan rk evrimsel baarsn byk lde alet yapmnda
ustalamaya ve alet yapm ve kullanmn yeni kuaklara aktarmaya borludur. Bu nedenle,
insann evrimsel tarihi teknoloji tarihine dayanmaktadr.(McClellan, Dorn, 2008: 9). Yaam
mcadelesinin zor olduu bir dnemde insann, ocuu ciddiye alp onun zihinsel geliimi iin
aba sarf etmesi hayal tesi bir durum oluturuyordu. Zor doa artlarnda her an lmesi
muhtemel ocuklara ailelerin umut balamas sz konusu olmamaktayd. Hatta ocuklarn lme
ihtimali yksek olduu iin yazlan vasiyetnamelerde onlara yer verilmemekteydi. ocuun her
daim yetikin gibi algland, kendisine ait bir dnyasnn olmad bir ortam, onu erken
yalarda hayatla mcadele etmeye zorluyordu.
Yerleik hayatn getirmi olduu baz zorunluluklar, ocuklarn i hayatna
katlmalarn ve sorumluluk almalarn gerekli klmtr. nsanlarn farkl toprakta yaamalar,
farkl kabile ve, topluluktan olmalar, farkl dini benimsemi olmalar ciddi bir rekabete
dnnce, savalarda galip gelme adna gen erkeklerin yetitirilmesi, onlarda biz fikrinin
oluturulmas gereini dourmu, bylece ocuun itibar yava yava toplum iinde olumaya
balamtr. Antik ada efendiler, byynce kenti yakacak diye kle ocuklarn ldrmek

istemekte, ama henz bebe olduklar iin ldrmekten vazgetikleri, alt, yedi yalarnda olsalar
hemen ldrecekleri ocuklar (Polat, 2002:3) toplum nnde deer kazanmaya balam,
bunlarn eitilerek derebeyin hizmetine verilmesi ve askeri adan kullanlmalar erkek
ocuklarnn deerinin anlalmasna vesile olmutur. Sava meydanlarnda boy gsterecek
kiilerin ocuk yatan itibaren eitilmeye balanmas topluma yeni bir dinamik getirmi,
valyelerin eitilmesi ve yetitirilmesi bir sisteme balanmtr.
valye olmak uzun sre hizmet etme sonucunda elde edilen bir payedir. Alt, yedi
yalarndaki bir ocuk ailesinden alnarak iyi bir sava olarak yetitirilmek zere bir lordun
yanna verilir, lord ise valyenin kendisini bir asker olarak yetitirmesi iin ona her trl
imkn salard. Bu artlar erkek ocuklarnn birey olma ve deer kazanma adna n plana
ktklarn gstermektedir. yi bir sava yetitirme fikri, erkek ocuklarnn fiziki geliimini
n plana karrken, zihinsel geliimleri iin herhangi bir abann sarf edilmedii grlmektedir.
Ispartallarda yeni doan ocuklardan yalnzca kuvvetli olanlar hayatta braklmakta,
zayf yapl olanlar ihtiyar heyetinin kararlar zerine ya ldrlmekte ya da Taygetos dalarnn
ormanlarna ve tenhalklarna braklarak lme terk edilmekteydi (Ayta, 2009:11 ). Platon,
Devlet adl eserinde, yeni doan ocuklarn anne babalarn bilmemesi gerektiini ileri srer. Bu
yzden ocuklar doumdan hemen sonra anneden alnp uzaklatrlr. Devlete ait bakm
evlerinde, yabanc anneler tarafndan baklp yerletirilir. Ayn dnemlerde domu ocuklar,
birbirlerine karde ve bac derler. Platon ite bu yolla herkesin kiisel alnyazsn, devletin
karlarna balamak, dier bir deyimle, insanlar arasnda tasada ve kvanta tam bir ortaklk
yaratmak istemitir (Ayta, 2009: 38).
Matbaann getirmi olduu ar bilgi yk ocuklar iin yeni bir dnyann iaretlerini
vermi, onunla birlikte gelien bilgi patlamas da ocuklara ayr bir alann olumasna zemin
hazrlamtr. Bilginin sekin kesimin elinden alnp halka kadar yaylmas, kendi iinde de dar
alanlara blnmesini gerekli klm, bu sre ocuk Edebiyat alannn olumasna olanak
salamtr.
Matbaa szel kltrn ve onun deerlerinin ikinci plana atlmasna neden olmu,
insanlarn, sesleri dinlemelerin yerini sessiz okumalar alrken birey iine kapanarak toplumdan
soyutlanmaya balam, okuduu ile dnce dnyasnda arasnda ben fikrini oluturarak
bireysellemesini gerekletirmitir. Bireyselliinin olumas ayn zamanda bireyin deerini
ortaya koymu, bireyin deeri ona atfedilen sorumluluu artrm, sorumluluklar gelecek adna
bireyde bir deer birikimini oluturmutur.
Eitim vastas ile zellikle ocuklara yklenilen anlam, bir milletin gelecei ile
hayallerini ocuklar zerinde gerekletirme ihtimallerini artrm bu da eskinin aksine onlarn
ocua vermedii- yklemedii- sorumluluu ve deeri artrmtr. ocua verilen deer, ona
yklenilen kymetle birlikte ar bir yk getirmi, bu yk aile ve toplum baznda deikenlik
gstermekle birlikte zelinde ok ar bir snav da barndrmaktadr. 16. ve 17. yzyllarda
Avrupada drt grup, ocuklarn okuryazar olmasn desteklemektedir: Tccarlar, ocuklarn
ticari belgeleri okuyabilmeleri iin; Lutherciler, ocuklarn hem ana dili ile yazlan ncili
okuyup anlamalar; hem de kiliseye kar yazlan protestolarn okuyabilmeleri iin, Katolikler,
Kitab- Mukaddese kar ocuklarn daha derin bir ballk tamalar iin, Puritenler ise,
toplumun ahlaki adan ilerlemesi iin ocuklarn kitap okumas, okuryazar olmasn
savunuyorlard (Postman, 1995: 54).
Sanayi inklabyla birlikte ocuk i gcne duyulan ihtiya, onlarn eitimini sekteye
uratmaya artrm, bu ihmal 1850 yllarna kadar devam etmitir.
1850-1950 yllar arasnda ocukluun neminin iyice kavranld bir dnemdir.
Amerikada endstrinin eitli kollarnda alan ocuklar bu i sahalarndan karlp okullara
ekilmesinde youn aba harcanr. Ayrca, ocuk, kendi eyasna, giyimine, edebiyatna ve
sosyal alanna sahip kmaya balar. Bunun sonucunda ise ocuk, yasalar karsnda
yetikinlerden ayrcalkl bir konuma gelir. Ayrca, modern ailelerin ortaya kmasyla ocuk,
ilgi oda haline gelir. Aileler, ocuklaryla empati kurar, efkat gsterilerinde bulunur ve

ocuun yetitirilip gelitirilmesinde en byk sorumluluun kendilerinde olduu fikrini kabul
eder(Postman, 1995: 88).
Morsenin telgraf bulmasyla iletilerin aralar vastasyla da inalara aktarlmas,
bilginin nitelii ve niceliini de deitirir olmutu. nk, Morse ile birlikte elektriin hzn
kefeden Amerikada 1850 ile 1950li yllarnda bulular (kamera, telefon, pikap, sinema, radyo
ve tv. gibi) birbirini izler. Elektrikli iletiimin geliimine paralel olarak resim, imge, dil ve
edebiyat alannda yenilikler birbirini takip eder. Elektrik ve grafik devrimleri televizyonun
buluuna neden olur. Bu bulu ocukluun tarihi gidiatn bir anda baka bir yne evirir. Bu
dnemden sonra, ocuklukla yetikinliin snrlarnn yeniden izildii olduka yeni ve farkl
bir sre balar. nk televizyonun bulunmas, yetikinin olduu kadar ocuun da tek bir
dmeye dokunmasyla sonsuz bilgiye ulat yeni bir an balangc olur (Can, 2014:17).
Teknolojik unsurlar ocua hitap etmenin imknlarn geniletmi olmasna ramen
ocuk edebiyatnn deerinde bir azalma olmamtr. nk grsel unsurlar edebiyata muhtatr.
Kurtun (2014) yapt aratrmada TRT ocuk kanallarnda Kelolan, Pepe gibi programlarn
ocuklarn cmleleri akc olarak sralayabilme, dzgn cmle kurabilme, rica cmlelerini
kullanabilme ve farkl kelimeleri cmle iinde kullanabilme becerilerini kazandrdn ortaya
koymutur. zellikle her baarl tv programnn baarsn kaliteli esere borlu olduunu
dnrsek, ocuklarn dilsel geliiminde, kelimeleri gzel kullanma becerilerini yakalamalar,
ancak iyi edebi eserlerin televizyon programlarna aktarlmasyla mmkn olacaktr.
Milletlerin kltrel miraslarn gen nesillere miras olarak deil de emanet olarak
brakma dncesi ayn zamanda o genliin en iyi ekilde yetitirilmesi gereini de
beraberinde getirmitir. nsanlar ocuklar kendi soylarndan olduu iin deil, kendi soylarn
srdrecei iin sevmeye ve onlar eitmeye baladlar.
ocuk edebiyatnn gelimesi ile birlikte ocuk iirleri de yeni bir alan oluturmu,
eskilerin kendilerini gelitirsin bizi anlasn gr yerine, artk ocuun ayana giden, ona
kendini anlatma gayretini tayan yazarlarn domasna vesile olmutu. Yeniala birlikte
airler, anlalmalar iin ocuklarn hamle yapmasn beklemeden kendileri onlarn seviyesine
inmeyi uygun bulmulard. Burada ocua verilen deerin ve ona olan bak asnn
deimesinin byk bir etkisi vardr.
1.1 iir ve ocuk
iir dili st bir dil olduu iin iir vastasyla ocuklarn kelime daarc anlatm zengin,
arm eitli, incelii olan szcklerle gelitirmek mmkn olmaktadr. Ana dilin gzelliini
yanstan iirler, ocukta ifade gcn artrmakla birlikte, dilin ses ve ahenk yapsn ocuun
belleine aktarmakta bylece ocukta ritim duygusu olumaktadr.
Trk tarihinde ocuklarn ocuk edebiyat ile karlamalar hikye tarz ile deil, iir ile
olmutur. ocuk iiriyle ilgili ilk almalar Tanzimat dneminde balamtr, diyebiliriz. Ancak
bu dnemden nce 18. Yzylda Nabinin Hayriyesi ve Snblzade Vehbinin Ltfiyesinin
ocuk iirinin kaynan oluturabileceini dnenler de vardr (Ungan ve Arc, 2011:265).
Osmanl iir geleneinin temsilcilerinin ocuklara iir yazarken bile divan iiri
anlayndan taviz vermedikleri grlmekte, iirlerde adal kelimeleri kullandklar, mecaz ve
benzetmesi bol olan kelimeleri setikleri grlmektedir. Divan airlerinin halk airlerinin
iirlerini benan hesap (parmak hesab) diye kmsedikleri, onlar Manav Seydiye
benzettikleri, hatta halk airlerinin bile divan airleri gibi yazmaya zendii bir ortamda, divan
airlerinin ocuklara, onlarn anlayaca slupta iir yazmalarn beklemek fazla iyimserlik olur.
Ayta (2001) Trk edebiyatnda ocuklara ynelik iirin iki ayr ynde gelitiini, birinci
gruptaki iirlerin genellikle ocuk duyarlln yanstan iirler olduunu, ikinci grupta yer alan
iirlerin ise ocuktan sz eden iirler olduunu, edebi geleneimize baktmzda ikinci gruptaki
airlerin fazla olduunu sylemektedir. ocuk iin yazma ile yazarken ocuktan bahsetme
arasnda slup ve yaklam asndan ok byk farklar bulunmaktadr.

ocuklara iir yazma geleneinin tam oturmad bir ortamda ocuklara dorudan iir
yazacak airlerin yetitirtilmesi olduka zor olmakta, yazd iirlerde ocuktan bahsetme
durumu ocuklar iin iir yazmaya bir gei dnemi oluturmaktadr. nk divan
edebiyatmzda ocuklar konu alan iirlere bile rastlamak ok zor olmaktayd. Okay (1991) eski
edebiyatmzda ocuklarn ilgisini ekecek konularn olmadn, hatta ocuklarla ilgili bir
konunun bile bulunmad kanaatindedir. Sorduu Divan edebiyatnda ve ann roman-
hikayesi demek olan mesnevilerde ocuk kelimesi ka defa geer acaba? sorusuna yle yant
verir: Bu kadarck bir aramann bile bize znt verecek neticeye ulaacana eminim. Fuzuli
Leyla v Mecnunda, eyh Galip Hsn Akta bu kahramanlarn ocuklarndan bahseder.
Ama ne ocukluk? Daha beikte ve okul anda ak, strap, irfan ykl mahlklar (Ungan ve
Arc, 2011:266).
ocuklara iir yazma geleneinin olmad bir toplumun bireyi olan gen airlerimizin
ocuklara iir yazma kayglarnn geliip gelimedii sorusu, bu almann amacn
oluturmaktadr.
1. Aratrmann Modeli
almada nitel aratrma yntemlerinden biri olan, rnek olay (zel durum) yntemi
benimsenmitir. rnek olay almas adndan da anlalaca gibi, zel bir durum zerine
younlar. Bu rnek olay bazen bir olay, bazen bir kii ve bazen de bir grup olabilir. Bu
yntemin en nemli avantaj aratrmacya ok zel bir konu ya da durum hakknda younlama
frsat vermesidir (epni, 2009: 66).
2. Verilerin Toplanmas ve Analizi
Aratrmann verileri yar yaplandrlm mlakatlar aracl ile toplanm, veriler srekli
karlatrmal analiz metoduyla analiz edilmitir. Genel bir anlatmla srekli karlatrmal
veri analizi, incelenen verilerin tmevarm kategori eklinde kodlanmas ve ayn zamanda
incelenmekte olan verilerle srekli olarak karlatrlmas ilemini kapsamaktadr (Ekiz, 2009:
91). Bu dorultuda veriler kodlanm, kategorilere ayrlm, sonrasnda analiz edilerek
raporlatrlmtr.
3. Evren ve rneklem
almann evrenini 2013-2014 eitim retim dneminde Karadeniz Teknik niversitesi
Fatih Eitim Fakltesinde formasyon eitimi alan 250 renci olutururken, rneklemini bu
renciler arasnda iir yazan 10u kadn 17 renci oluturmutur.
4. Bulgular
4.1. Katlmclara Ait Kiisel Bilgiler: Cinsiyet ve ocuk iiri Yazma Durumlar
Tablo 1. Katlmclara Ait Kiisel Bilgiler: Cinsiyet ve ocuk iiri Yazma Durumlar
ocuk iiri
Katlmc Cinsiyet Yazma ocuk iiri Yazma/ Yazmama Nedeni
Durumu
1 Erkek Evet evresindeki bir kiiye yardm
2 Kadn Evet evresindeki bir kiiye yardm
3 Erkek Hayr ocuk iirleriyle ilgili bilgiye sahip olmama
4 Erkek Hayr ocuk iirleri dndaki iir trlerinde yazma alkanlna sahip olma
5 Erkek Evet evresindeki bir kiiye yardm
7 Kadn Hayr ocuk iirleriyle ilgili bilgiye sahip olmama
8 Kadn Hayr ocuk iiri yazmann zor olduu dncesi
10 Kadn Hayr ocuklara kar ilgisiz olma
11 Erkek Evet ocuk ve iire ilgi duyma
12 Kadn Hayr ocuk iirleri dndaki iir trlerinde yazma alkanlna sahip olma

Tablo 1de katlmclarn cinsiyeti, ocuk iiri yazma durumlar ve ocuk iiri yazma
nedenlerine yer verilmitir. 17 katlmclarn 10u kadn, 7si erkektir. Katlmclardan yalnzca
4 daha nce ocuk iiri yazmtr. 13 katlmc ocuk iiri yazmadn belirtmitir.
ocuk iiri yazan katlmclar 1, , 5 ve 11dir. 1, 2 ve 5 yazma nedenini
evrelerindeki bir kiiye yardm, 11 ise ocuklara ve iire ilgi olarak belirtmitir.
1 ve 5 bu konudaki dncelerini yle ifade etmitir:
1: Yeenimin proje devi olduu iin ocuk iiri yazdm.
5: Yeenimin zel istei sebebiyle yazdm.
ocuk iiri yazamayan katlmclar, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15,
16 ve 17dir. Bu katlmclarn ocuk iiri yazmama sebepleri u ekilde sralanabilir:
1. ocuk iirleriyle ilgili bilgiye sahip olmama
2. ocuk iirleri dndaki iir trlerinde yazma alkanlna sahip olma
3. ocuk iiri yazmann zor olduu dncesi
4. ocuklara kar ilgisiz olma
ocuk iiri yazmayan katlmclardan 3, 4, 7 ve 10 u dncelere sahiptir:
3: leri yalarda iire ilgi duymaya baladm iin ocuk iirinden anlamam.
4: Daha ok duygusal konulara eilimim var.
7: ocukken ocuk iiri diye bir kltrle eitim grmedim. ocuklara nasl ve ne
lde iir yazlr bilmiyorum.
10: ocuklara kar fazla bir ilgim yoktur. Onlara iir yazmak iin onlar anlamak,
yaamak gerek. Ben ise ocuklara o kadar yakn deilim.
4.2. Katlmclarn ocuk iirini Tanmlarken ocuk iirine Ykledii zellikler
Tablo 2. Katlmclarn ocuk iirini Tanmlarken ocuk iirine Ykledii zellikler
Biimsel
Basit/ ocuk Hayal ocuk
Didaktik zelliklere
Katlmc Anlalr Duygularna Gcn Konusunu
Olma Sahip
Olma Hitap Etme Gelitirme Ele Alma
Olma
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

13
14
15
16
17
Katlmclardan ocuk iirini tanmlamalar istenmi, alnan cevaplar Tablo 2de
gsterilmitir. Bu konuyla ilgili yneltilen soruya 6 ve 11 cevap vermemitir. ocuk iirine
yklenen zellikler ve bu zellikleri ykleyen katlmclar u ekilde sralanabilir:
1. Basit/ Anlalr Olma: 1, 3, 10, 16 ve 17.

2. Didaktik Olma: 1, 2, 8, 9, 12, 13, 14 ve 15.
3. Biimsel zelliklere Sahip Olma: 3, 5, 7 ve 12.
4. ocuk Duygularna Hitap Etme: 4, 14 ve 16.
5. Hayal Gcn Gelitirme: 8, 9 ve 15.
6. ocuk Konusunu Ele Alma: 10.
3, 10, 14 ve 17nin konu ile ilgili grleri yledir:
3: Kafiyeli, ll yazlan ve anlamas kolay olan iirler.
10: ocuklarn anlatld ve ocuklarn anlayaca iirler.
14: ocuklarn duygularna hitap eden ve onlar doruya ynlendiren daha ok
eitici ve gelitirici yazlar.
17: Daha yzeysel ifadeler olmas gerekiyor; nk ocuklar somut eyleri
anlayabilir.
4.3. Katlmclarn iirlerinde ocukluk Dnemi Etkileri
Tablo 3. Katlmclarn iirlerinde ocukluk Dnemi Etkileri
iirlerinde ocukluk Nedenler

Katlmc
dnemi etkisi var m?
1 Var -
2 Var Yaantlar
3 Yok
4 Var Yaantlar
5 Yok
6 Var Yaantlar
7 Var Yaantlar
8 Var -
9 Var Yaantlar
10 Yok
11 Var Yaantlar
12 Var ocuk zellikleri
13 Var Yaantlar
14 Var -
15 Var Yaantlar
16 Var -
17 Var Yaantlar

Tablo 3te katlmclarn yazd iirlerde ocukluk dneminin etkileri ve nedenleri
gsterilmitir. 17 katlmcnn 14 iirlerinde ocukluk dnemi etkisinin olduunu ifade
etmitir. 3 katlmc ise iirlerinde ocukluk dnemi etkisinden sz edilemeyeceini belirtmitir.
iirlerinde ocukluk dnemi etkisinin olduunu belirten katlmclar, 1, 2, 4, 6,
7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16 ve 17dir. Bu katlmclardan 1, 8, 14 ve
16 ocukluk dnemi etkisinin nedeni ile ilgili gr bildirmemitir. Gr bildirenlerden
yalnzca 12 bu etkinin nedenini ocukluk zellikleri olarak belirtirken, dier katlmclardan
etki sebebi olarak yaantlar cevab alnmtr. 3, 5 ve 10 ise iirlerinde ocuk dnemi
etkisinin olmadn sylemitir.
7, 12 ve 15 konuyla ilgili u grleri bildirmitir:
7: ocukluk dneminde yaananlarn btn yaamda etkisi grlr. Haliyle iirlere
de yansr.
12: iirlerimde ocukluk dnemimin etkisi vardr. nk bana gre ocukluk
masumiyet kelimesiyle zdetir. nsanlarn temiz taraflarn bulmas ve bunu benimsemesiyle
sorunlar zlecektir.
15: Anlarm ve yaanmlklarmdan kalan krntlardan iirlerim etkilenmitir ve
bunlar iirlerin olumasnda etkili olmutur.
4.4. Katlmclarn ocuklar in iir Yazan airleri Tanma Durumlar

Tablo 4. Katlmclarn ocuklar in iir Yazan airleri Tanma Durumlar
ocuk iiri yazan
Katlmc Tand air isimleri
airleri tanyor mu?
1 Hayr
2 Evet Rfat Ilgaz, Muzaffer zg, Glten Dayolu
3 Hayr
4 Evet ?
5 Hayr
6 Evet Tevfik Fikret
7 Evet Arif Nihat Asya
8 Evet Nazm Hikmet
9 Evet Mehmet Emin Yurdakul
10 Hayr
11 Evet Sezai Karako, Mehmet Akif Ersoy, Atilla lhan
12 Evet ?
13 Evet brahim Alaattin Gvsa
14 Evet ?
15 Hayr
16 Hayr
17 Hayr
Tablo 4te katlmclarn ocuk iiri yazan airleri tanma durumlar gsterilmitir. 17
katlmcdan 10u ocuk iiri yazan airleri tandn sylemitir. Bunlardan yalnzca 7si air
ismi sayabilmitir. air ismi sayan katlmclar 2, 6, 7, 8, 9, 11 ve 13tr. airleri
tandn syleyen fakat air ismi sayamayan katlmclar 4, 12 ve 14tr. 1, 3, 5,
10, 15, 16 ve 17 ise ocuk iiri yazan air tanmamaktadr.
Katlmclarn tand airler yle sralanabilir: Rfat Ilgaz, Muzaffer zg, Glten
Dayolu, Tevfik Fikret, Arif Nihat Asya, Nazm Hikmet, Mehmet Emin Yurdakul, Sezai
Karako, Mehmet Akif Ersoy, Atilla lhan ve brahim Alaattin Gvsa.

4.5. Katlmclarn ocuk iiri Yazma Zorluunu Deerlendirme Durumlar
Katlmclara ocuk iiri yazmann kolay olup olmad sorulmutur. 17 katlmcnn 15i
ocuk iiri yazmann zor olduunu belirtmitir. ocuk iiri yazmann kolay olduunu ifade eden
katlmclar 1 ve 11dir. 14 ve 16 ise ocuklar iin iir yazmann zor olduunu ifade
etmi fakat bununla ilgili bir neden sylememitir. Katlmc grleri yle belirtilebilir:
ocuk iiri yazmak kolaydr nk
1: Dier iir trlerine gre basittir.
11: Kalbi kirlenmemi herkes iin iir yazmak kolaydr.
ocuk iiri yazmak kolaydr nk
1. ocua gre bir eyler yazmak, ocukla ilgili bilgi sahibi olmay ve ocuu iyi tanmay
gerektirir: 2, 7, 10.
2. ocuun anlayabilecei bir dili kullanmay gerektirir: 3, 5, 15, 17.
3. ocuklarn geliim zelliklerini iyi bilmeyi gerektir: 6, 12.
4. ocuk zerine eitim almay gerektirir: 7, 13.
5. ocuk zelliklerine sahip olmay ve onlar gibi dnebilmeyi gerektir: 4, 8, 9,
10.
Konu ile ilgili katlmc grleri u ekildedir:
6: En zoru bence ocuklara yazmaktr. En hassas, en kritik, en geni kapsaml
dnenler onlardr. Geliim asndan ocua verilecek olan her neyse tam ve dikkatli
verilmelidir. Ayrca onlarn psikolojisi ve geliimi de bilinmelidir.
7: Kolay deildir, ama zorluunun, ocuk dnyasn kefedememi airlerce ne
srldn dnyorum. yi bir eitim grmeden iir yazlmamaldr.
9: Yetikin olup da hayata atldktan sonra geri dnp o ocukluk penceresinden
bakabilmek herkesin yapabilecei bir ey deildir.
10: ocuklar karmak, hayalperest dncelere sahiptir. Onlara iir yazmak iin,
onlar ok iyi anlamak, analiz etmek gerekir. Bir o kadar da heyecan solu bir ruha sahip olmal
insan.
4.6. Katlmclarn ocuk iiri Yazarl Algs
Katlmclara: Size ocuk iiri yazar denilse, bu sizde gizli bir kmsenme duygusu
oluturur mu, neden? sorusu yneltilmi, 17 katlmcnn 2sinden: Kmseme duygusu
oluturur. cevab alnmtr. Kmseme duygusuna kaplacan syleyen katlmclar 1 ve
13tr. Bu durumu:
1, ocuk iirinin nemsenmemesine, ilgi grmemesine ve basit grlmesine
balamaktadr ve bu durumlarn airde olumsuz nyarglara sebep olacan dnmektedir.
1: Kmseme duygusu oluturur nk, dier iirlere gre basit ve kolay olduu iin
ok ilgi grmez ve nemsenmeyebilir. Bu da bende olumsuz bir nyarg oluturabilir, gelecekte
yazacam iirler iin. Ayrca ocuk iiri yazmak, anlam derinlii istemeyen ve ilk okunduunda
anlalabilecei ve fazla ssl olmayaca iin basit grlebilir. Yani ksacas, ocuk iirini
yazmak dardan bakldnda kolay gibi grld iin bana byle bir tabirin kullanlmasn
istemem.
13 ise, ocuk iirinin basit grld dncesindedir.
Dier 15 katlmc ise ocuk iiri yazar olduunu dnp kmseme duygusuna
kaplmamtr. Katlmclardan alnan cevaplara gre bu durumun nedenleri yle sralanabilir:
ocuk iiri yazarl:

1. Saygndr: 2, 6, 10, 11, 14.

2. Eitim gerektirir: 6, 7.
3. Zordur: 8, 9, 15, 17.
4. Gelecee yatrmdr: 6, 12, 16.
3, 4 ve 5 adl katlmclar ocuk iiri yazarl olmalar durumunda kmseme
duygusuna kaplmayacaklarn ifade etmiler fakat bununla ilgili gereke sunmamlardr.
Gereke sunan katlmclardan 6, 9, 11 ve 12nin grleri u ekildedir:
6: Aksine sayg duyarm, nk daha idealist bir olaydr ocuklara iir yazmak. Yalnz
normal iirler daha edeb gelir bana, sebebi ocuklara iir yamann eitim gerektirmesidir.
9: Hayr asla kmseme duygusu oluturmaz, nk yetikinlere ynelik iir
yazmaktan daha zor bir itir ocuk iirleri yazmak.
11: Kesinlikle oluturmaz, gurur duyarm. iirde ulalm en yksek dzeydir ocuk
iiri yazar olmak.
12: Hayr oluturmaz, nk ocuk iiri yazmak bir toplumun geleceini
oluturmaktr.
5. Sonu ve Deerlendirme
Bu almada aratrmaya katlan on yedi gen airin ocuk iirine genel olarak ilgilerinin
olmad grlmtr. Buna gereke olarak da ocuk iiri hakknda fazla bir bilgi birikimlerinin
olmadn dile getirmilerdir. Gen airler iir yazmalarnda ocukluun etkisinden
bahsederken ocuklara iiri yazmay hi dnmediklerini de dile getirmilerdir. Gen airlerin
bei ocuk iirlerini basit bulurken, sekizi didaktik, drd ise biimsel olmas gerektiini
dnmlerdir.
Aratrmaya katlan airler, ocuklar iin iir yazan airleri de tanmamaktadrlar. airler,
ocuk iiri yazmann zor olduunu, ocuun psikolojik ve geliim zelliklerinin bilinmesi
gerektiini dile getirmilerdir.
Bu almada genlerin ocukken yeteri kadar yazar ve airler ile karlamadklar, lisans
seviyesinde aldklar eitimde ocuk edebiyat dersinin olmad grlmtr.
Gnmzde edebiyat retmeni yetitirmenin ana kayna durumunda olan Edebiyat
Fakltelerinde ocuk ve gen edebiyat dersinin olmamasnn ok byk bir sorun olduu,
edebiyat retmeni adaylarnn ocuk edebiyat bilgisi eksikliklerinin yannda liselerde
okutulmakta olan yz temel eserden de habersiz olduklar bilinmektedir. Edebiyat fakltelerinde
mutlak ekilde gen edebiyat dersinin konulmas ve ocuk edebiyat dersinin ve neminin
edebiyat retmeni adaylarna tantlmas gerekmektedir.
Okuma alkanlnn temel eitim ve liselerde kazanldn gz nne aldmzda
zellikle ocuk edebiyat ile tanm, yz temel eseri okumu, ocuk dergilerinden haberdar
gen retmen adaylarnn yetitirilmesi elzem durumdadr.
KAYNAKA
Ayta, K:. (2009) Avrupa Eitim Tarihi Dou Bat Yay. Ankara
Ayta, G. (2011) Hece Dergisi, Trk iiri zel Says, stanbul
Can, D.T. (2014) ocuk Edebiyat Giri, Eitim Kitabevi Konya
epni, S. (2009). Aratrma ve Proje almalarna Giri. Trabzon.
Ekiz, D. (2009). Bilimsel Aratrma Yntemleri, Yaklam, Yntem ve Teknikler. Ankara: An
Yaynclk.
Okay, M. (2011) Kltr ve Edebiyatmzdan, Aka Yay. Ankara
Postman, N. (1995) ocukluun Yok Oluu, ev, Kemal nal, mge Yay. Ankara

McClelan, J.,Dorn, H. (2008) Dnya Tarihinde Bilim ve Teknoloji, (ev. Haydar Yaln) Arkada
Yay. Ankara
Kurt, E. (2014) TRT ocuk Kanallarnn 4-6 Ya Grubu rencilerinin Dil Geliimine Etkisi
Hakknda renci, retmen ve Veli Grleri, KTU Eitimi Bilimleri Enstits
Yaylanmam Yksek Lisans Tezi
Ungan S.,Arc, F. (2011) ocuk Edebiyat Trleri ve ocuk Edebiyatna Katklar, Ed. Tacettin
imek, Kuramdan Uygulamaya ocuk Edebiyat El Kitab, Grafiker Yay. Ankara

ZE GVEN ETMNDE OCUK EDEBYATINDAN YARARLANMA-
RETMENLER N PROJE UYGULAMA RNEKLER
Bican Veysel YILDIZ
ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii Ynetim Kurulu Bakan
ZET
ocuk ve genlik edebiyat alannda istenen seviyeye ulaamaymzn en nemli
sebeplerinden biri yllardan beridir ihmal edilmektedir. Gz ard edilen ocuk edebiyat
eserlerinin derslerde nasl kullanlacana dair eitim fakltelerinin Trke ve Sosyal Bilgiler
retmenlii blmlerinde ve dier baz blmlerde ocuk ve genlik edebiyatna ilikin baz
bilgiler niversite rencilerine verilmektedir. Oysa bu retmen aday genlere uygulama
rnekleri zerine bilgiler verilmesi gerekir.
Bildiride ze Gven Eitiminde ocuk Edebiyatndan Yararlanma-retmenler in Proje
Uygulama rnekleri zerinde durulacak ve farkl okullarda uygulam olduumuz
uygulamalardan rneklerle neler yaplabileceine ilikin nerilerimiz anlatlacaktr.
Anahtar Kelimeler: ze gven eitimi, proje, performans, ocuk edebiyat, verimli okuma,
anlatmadan uygulayarak retme.
GR
Okuma kltr oluturamam bir eitim sistemimizin olduu neredeyse toplumumuzun
her kesiminden herkesin zerinde birleebilecei ortak grdr.
ze Gven Eitiminde ocuk Edebiyatndan Yararlanma-retmenler in Proje

Uygulama rnekleri
Fanzin almasnda, Almanya radyo almasnda olumlu haberlerin ne karlmas.

ocuk ve genlerin memlekette olan gzelliklerden ve yaplan gzel eylerden haberdar
edilerek kendisinde memlekete dair gven ve ballk oluturmak.
Srekli olumsuzluklar duyduu haberler lke insannda hem psikolojik sorunlar tetiklemekte
hem insanlarn memleketlerine ballklarn azaltmaktadr.

Can Dndarn szn ettii Kendi gelecei-Trkiyenin gelecei hakknda neler
dnyorsun? genlik anketinin istatistiklerine ulamaya al.
ocuk ve Gente, Anlar FMde ve fanzinlerde yaynlanan haberlerden rnekler ver. En
azndan balk ve zet paragraflarn yaynla.
ze Gven Kavram
ze gvenin zgven oluturmadaki gereklilii
htiyalar hiyerarisinde ADYET ihtiyac
A. Okuma kltr oluturmaya ynelik almalar:
B. Yazma kltr oluturmaya ynelik almalar:
C. Szck hazinesini gelitirmeye ve Trkenin zenginliine dair farkndalk oluturmaya
ynelik almalar:
D. Tiyatro yeteneini kefetmeye ve eletirel dnme yeteneini gelitirmeye ynelik
almalar
E. Yerli dnce oluturmaya ynelik almalar:
F. Trk ve slm medeniyetine dair farkndalk oluturma amacna ynelik almalar.
Trk iiri tarih eridi-okul duvarlarna resimlerle yerli figrler-Grbz ocuklar asp
snepe resimlerini indirme gayretleri.
G. Yetikinlere ynelik almalar:
Dil bilgisi konularn retirken ocuk edebiyat metinlerinden rnekler vermek
Osman abim evde mi
Kazmana smarladm nar gele
kp u dalara yaslanmaldr
Daha orijinal ve bilinen ocuk edebiyat eserlerinden rnekler bulup buraya da ders notlar
modlne de yaz.
A. OKUMA KLTR OLUTURMAYA YNELK ALIMALAR:

1. Glmseyen ktphane
2. Engelsiz ktphane
3. Gezici ktphane
4. Kitap Sepeti
5. Sansr ekibi
6. mece ynteminin kitap tartma ve okuma gruplarna uyarlanmas
7. Dersten canl telefon-internet balants
8. Derse konuk alma
9. Okuduu kitaplar snfa gsterme: dorudan/dolayl
B. YAZMA KLTR OLUTURMAYA YNELK ALIMALAR:

1. D mekan dersleri
2. Daire dzeni dersler

3. Yaz atlyesi
4. Mektuplama
5. Fanzin
C. SZCK HAZNESN GELTRMEYE VE TRKENN ZENGNLNE

DAR FARKINDALIK OLUTURMAYA YNELK ALIMALAR:
1. Duvara szck kartlar
2. Byk szlk kullanma
3. Trke Havayollar kelime renme yntemi
4. Szlk snav
D. TYATRO YETENEN KEFETMEYE VE ELETREL DNME

YETENEN GELTRMEYE YNELK ALIMALAR
1. Deiim iin neri ve uyar ekibi
2. Yusuf Suresi
3. Esma? Tanryla tanmak
E. YERL DNCE OLUTURMAYA YNELK ALIMALAR:

1. Farkl dnen sanat ve yazarlar tanmalarna ynelik almalarla onlara ufuk amak.
2. Okul anasnf oyun alanlarnda yerli ocuk edebiyat karakterlerinin resim olarak
kullanlmas.
3. Trk iiri tarih eridi
4. Snav katlarnda ocuk edebiyat figrlerini kullanma
F. TRK VE SLM MEDENYETNE DAR FARKINDALIK OLUTURMA

AMACINA YNELK ALIMALAR.
1. Edebiyat takvimi
2. Akif, anakkale, Rauf Denkta, Fotoraflar sergisi
3. slm Bilim ve Teknoloji Tarihi Mzesi gezileri
4. anakkale mens ile yemek
anakkale ocuk kahramanlarnn tantlmas Amele posteri
anakkale kukla oyunu Mehter formatl anakkale arks
Sarkam yolda
5. Trke ve edebiyat alanndaki nemli isimlerin tantlmas:
Sezai Karako kitaplar sergisi
Su dergisi Trke zel says

G. YETKNLERE YNELK ALIMALAR:
Bu rneklerden bazlar okul ve retmen iin deil, dier eitimciler iindir. zellikle yetikin
eitiminin en nemli alanlarndan biri olan camiyi edebiyatlar ihmal ettiler. Oysa Mehmet
Akif ve Atatrkn kurtulu sava dnemi almalarna dikkatle baktmzda her ikisinin de
kendi ideallerine ulamak iin camiyi ok iyi kullandklarn grrz.
1. Trke Vaazlar stanbul/Almanya
2. a yetitirenlerle an yetitirdikleri buluuyor.
3. Her camiye bir szlk
4. retmenler odasna bavuru ve baucu kitapl
OCUK VE GENLK EDEBYATINDA METN ZMLEMELER
Tabes NECEFOVA
Yazar, retmen
Azerbaycan
Biz Azeriler dz 70 il Sovet imperiyas esaretinde yaamq. Edebiyyatmz da,

dncemiz de daim zindanlarda ezilib, lakin he vaxt Tranlq, Trklk, azadlq
dyularmz Rus imperiyasnn zlmne ba eymeyib.
70 il imperiya boyunduruu altnda yamaq, bhesiz ki, edebiyyatmza, itimai fikir
tariximize byk zrbeler vurub.
krler olsun ki, 20 yldan oxdur ki, bizim lkemiz mstqildir, ox krler olsun ki,
70 il hasreti ile yaadmz trk qardalarmzla bir yerdeyik.
ziz arkadalar, sovetler dneminde cocuqlarmz slamdan, Trklkden zorla
ayrlaraq Sovet cocuu kimi terbiye olunurdu. ndi bizim mstqil dvletimiz kimi, msteqil
edebiyyatmz da var. Azerbaycanda cocuq ve genclik edebiyyat msteqillik dvrnde xeyli
inkiaf ederek, dnya diina xaraq modernizm ve mostmodernizm yollarnda qelemini ox
ustalqla alyor.
ziz arkadalarm, cocuq dbiiyat n hssas bir sahdir, o zn xsusi qay tlb edir.
Briyytin glcyi uaq dbiyyatndan daha ox asldr. Bu gnn cocuqlar nec trbiy
alsalar, o cr d yollarna davam edcklr. Uaq dbiyyat mtxsisslrinin, yazlarnn,
yrtmnlrinin bu sahd msuliyyti daha ox bykdr. yrtmn kimi mn bunu daha cox

duyuram. Mn hr bu cocuu kitab kimi oxuyuram. Onlarn rklrindn ken dyulr hiss
edirm. mumi trk uaq dbiyyat bizim n yaral yerimizdir. Btn trk xalqlarnn
cocuqlar vahid bir anlamda, dncd bir birini anlayacaq bir kild ortam bir trkiy
trkcsind dbiyyat oxumaldrlar. Biz byklr cocuqlarmz glckd bir-biri il anlaya,
drketmy, vahid bir trk etnosu meyarnda birlmy armalyq v bunu gnmzn n
vacib mslsi kimi qbul etmliyik. Bu gnn trk cocuqlar sabahin prezidenti, naziri v
baqan olacaqlar. Onlar alim, air, doktor, yrtmn, sgr, general kimi rk xalqlarnn
hrtrfli inliafna kmk edcklr. V bu gn bu cocuqlarn glck hyat onlarn hans
kitablar oxumaqlarndn v hans mnvi dyrlr yiylnmlrindn asldr. Onlar ortaq dil
mxrcin, trk milltlrinin mnafeyin, milli mnvi xlaqi dyrlr, islama ballq ideyas
trafnda sx birlmli v dvltilik, vtnilik anlaylarn drk edrk dnya cocuqlarna
mhbbt v sevgi il baxmaq dyularn imlidilr. Azri cocuu bilmlidir ki, zbk, qazax,
trkmn, qrz, baqrd, trkiy, kosova, qaqauz, krm cocuqlar onun qan bir, dili bir qan
qardalardr. Eyni zamanda btn Trk cocuqlar bir birlrini yl bel anlamldrlar v
kardeim dey onun boynuna sarlmaldrlar.
Trk cocuq dbiyyatnda mtnin gzlliyi v orjinall mhm yer tutar. Mtn tutarl v
dyrli olarsa, cocuqlarmz dnyan daha aydn bir bsirt gzlri il duymu olacaqlar. Cocuq
dbiyyatmzda mtnin yetrliyi v dnyviliyi byk dbiyyatnn inkiafna da tsirsiz
qalmayacaq.
Uaq dbi mtnin sas ideyas cocuqlarn lindn silahlar almaqdr, onlarn lin z
sevimli oyuncaqlarn vermkdir. Bu gn raqda trk cocuqlar amansz silahlar oyuncaq
bilirlr v bu gzl dnyan anlamam, dadmam, of annem deyrk gzlrini qapayrlar.
Mtin tkc szlr demk deyil, dyrli, arkadalar. Bugn dkanlarmzda satlan uaq
oyuncaq silahlar da mtindir. O oyuncaqlar hmi cocuqlarmz baqa bir smt dartar. nsan
ldrmy, ev uurmaa, pncr si sndrmaa arar.
Daval kinolar, lm saan disklr cocuklar n yararl mtnlr deyil. yrtmn kimi
dey bilrm ki, bunlar cocuqlarmz yolundan sapdrr. Onlar qddar bir durumda trbiy edir.
Okul drsliklrimizd, xsusn 1, 2, 3, 4-c siniflrd Trk xalqlar cocuq
dbiyyatndan daha ox nmunlr: iirlr, hikaylr salnarsa, ox mmnunluq duyardm.
Azrbaycan okul drsliklrind bel nmunlr var, ancaq daha fazlasn v baqa trk
xalqlarnn cocuq okul drsliklrind bel iir v hikaylrin olmasn arzu edrdim. Mn
sinifdn knar okul drslrindn dyrli trk airimiz li Akban v baqa Trk yazarlarnn
iir v hikayelerinden nmunlr oxuyuram.
Cocuq dbiyyatn n dyrli mtinlrindn biri d cocuk cizgi filimlridir. Trk
televiziyonlarn yaymlad cocuq cizgi filmlri dnya cocuq cizgi filmlrin rnk ola bilr.
Bu cizgi filmlr ox maraq dourduuna gr Azrbaycanda cocuqlarn oxu Trky Trkcsi
il konumaqdadr. Nvlerim d Trkc konuurlar v bu, ox nmli bir i. Amma ayr bir aci
da iimizi gyntmkddir. Btn Trk xalqlarnn televiziyonlar orta Trkd cizgi filimlri
yayinlsalar, yayn evlrind cocuklar n iir ve hikaye kitablar bassalar btn Trk cocuklar
n nmli bir i yapm olacaqlar.
Bu gn ocuk iirleri forma etibar il ox yanlqlarla doludur.
Babalarn z cocuklarna yazd sla eir uaq eiri deyildir. oxlar el bilir ki, uaqlara
yazlan btn iirlr uaq eirlridir. Bunlar uaqlar haqqnda eirlrdir. Uaq eirinin ii
olmaldr. Orada uan xarekteri olmaldr. ox vaxt biz uaqlar gr bilmirik. Fiziki mnada
grrk; 3 ya tamam oldu, yaxud 7 ya var, okula gedir v s. Bu uan fiziki gstricisidir.
Uan daxili almi tamam baqadr. V biz n vaxt ua gr biliriks, uaq dbiyyat o
zaman yaranr.
Bzn cocuk dbiyyatmzda uaqdan geni bhs etsk d uan z olmur.

Ua grmk n grk uan z ola. Yni yani material. Amma biz ua uaq
olmaa qoymuruq. Vaxtndan vvl bydrk. Ua byklr kimi dandrmaa alrq.
Uaq iirind biz el bilirik ki, uaq ancaq qhrman olmaldr. Amma uaq hm d amaldr,
aya ilimlidir, 2 qiymt d ala bilr. Yemyini datmaldr. Sd ind aznn byr-ba
bulamaldr.Uaqdr ax... Belc biz uaq dbiyyat yarada bilrik. Fikir versniz grrsiniz
ki, Azrbaycan dbiyyatnda btn uaq obrazlar hams bir-birin oxayr. Sanki bu erlr
airlr taprq kimi verilib. Bu, sosialist realizmi metodundan glmdir, sobet imperiyasnda
qalma mirasdr.Vtnprvr, dykn, pafoslu uaq obrazlar yaratmaq yarmas bizi ox
yanlla aparr. Tbii uaq obrazlar yaratmalyq. Bizd hl d el bilirlr ki, qarqa, dovan,
ay, oyuncaqlara yazlan eirlr uaq dbiyyatdr.
Bir df balaca olum, 6 yanda olanda mn demidi ki, annem, mn trm dftri al.
Bu, mnim n uan z idi.gr o, riyaziyyat dftri desydi , uaq dili olmazd. Mndn
soruurdu ki, annem, nn snin nyindi? Deyirdim, anam. Deyirdi yalan deyirsn, byklrin
anas olmur. Uaq tfkkr vasitsil hammzn bildiyi hqiqti deyir; uaqlar hddi-blua
atanda valideyn himaysindn ayrlrlar. Dfn mrasimd soruurdu ki, adamlar kim dyb,
niy alayrlar? Dnizd imnd deyirdi, dniz azma girdi, su ayam dildi...
Mnc, bu fikirlr n gzl uaq mtnlri ola bilr.
Bu gn ham stnly kompyuter verir. Demirm, pisdir, ksin, ox yaxdr.Amma
fikir verin. ox qribdir ki, btn kompyuter maazalarnda kompyuterin stnly n qdr
ox oyun gtrmyi il llr.Uaqlar kompyuterl ancaq oyun oynayr. Oyunlar da hams
silahldr. Adamlar nec ourlayrlar, nec qarrlar. Basqnlar nec olur v s. Ax bunlar
uaqlarn glck hyatna mnfi tsir gstrck. Fsadlar trdck. Arzu edirm ki, el
kompyuter proqramlar olsun ki, ora myyn cizgi filimlri, uaq dbiyyatnn nmunlri
yklnsin. Myyn qurulu verilsin, yaxud oyun formasnda olsun. Uaqlar zndn asl
olmayaraq onu yrnsin. Biz bunu uaqlara hanssa formada tqdim etmliyik. Telekanallarda
uaq verililri ox azd, yetrinc deyil.
Cocuq dbiyyatnda dbi mtn birinci yerd dayanmaldr . nki cocuk iirind sas
mtndir. Azrbaycann ada v gnc airi Slim Basbullaolunun cocuklar haqqnda eirini
diqqtiniz atdrmaqla mmnunluq duyuram.
-Ata, onlar neylyirlr?
-Da yrlar.
-Neylycklr?
-Adamlara atacaqlar.
-Niy?..
Bu iir mtni uaq heyrtinin mhsuludur. Dnya cocuk dbiiyat n bdii dyrdir.
Uaq bilmir ki, byklr da ny gr yrlar, anlayanda ki, bir birin atacaqlar, yen sual
verir, niy?
Baqa bir Azrbaycan airindn bir yarpaq iir.
-Aac olmasa grn,
Qular hara ylar?
mi, ksm aac,
Ax qular yxlar...
Bu ocuk iir mtni d itimai, sosual mzmun dayr. Budur mtnin ada dyri.
Uaq el bilir ki, aac ksiln kimi, btn qular yxlacaqlar. Dnyan qorumaq, tbiti
qorumaq dncsi ada bdii dyr kimi hmi diqqt kir.
Cocuk dbiyyatnn balca vzifsi uaqlara vtni, tbiti v dnyan sevdirmkdir.
Amma el etmk lazmdr ki, sonra uaq tfkkrndn aldn mhsul zn verdiyin mhsula
oxamasn. Yni onunla eyni olmasn. Obrazl desk, budan dyirmana tknd ondan yen
buda deyil, un alnmaldr. Allah ua nec yaradbsa, o uan i dnyasn, dnyagrn,

daxili, mnvi, xlaqi keyfiyytlrini, htta qorxaqln, yalanln dbiyyata gtirmk
lazmdr. Yalan, pafoslu hqiqtlrdns uan tmiz, orijinal yalan, qorxaql daha tbiidir.
Dyrli arkadalarm, bizim dbiyyatmzda hl d ba qhrman dovandr, uaq v
buzdur, hl d heyvan obrazlardr. Ax biz n qdr dovanla, tlkyl oynamalyq? Uaq
nitqinin, tfkkrnn formalamas n bunlar da lazmdr. Ancaq unutmaq lazm deyil ki,
biz ox srtl inkiaf edn texniki trqqi srind yaayrq. nsan tfkkr masirlikl d
laqlndirilmlidir. Bizim uaq dbiyyatnn yaradclar is bu labirintdn he cr cxa
bilmirlr. Yeni tqdim ediln saysz-hesabsz uaq kitablarnda yen d hmin mvzulardr,
hmin qhrmanlardr.
Mn el glir ki, ua srbst buraxmaq lazmdr, amma eyni zamanda gizli surtd
izlmk vacibdir. Ua ciddi nzartd saxlayanda uaq uaqln itirir v vaxtndan vvl
byyr. Yaz yazmazdan vvl dnmmlidir ki, bax, bu sri bunu filan yerd ap
edcm, filan yerd tamaaya qoyacam, nticd sosrealizm nzartind olan bir yaz doulur
ki, bu da artq dbiyyat deyil. dbiyyat buxovlardan, zmzdn, iimizdn azad olmaldr.
Uaqlar xilas etmk lazmdr, onlarn iini, tfkkrn, dnyagrn xilas etmliyik. Uaq
shvil, qzarma il gzldir. amayan, blbl kimi ch-ch vuran uaq snidir, inandrc
deyil.
Dyrli arkadalarm, Mn ox midliym ki, son 20 ild Azrbaycan Cocuq dbiyyat
dnya cocuq dbiyyat il ayaqlar v onun trkib hisssin evrilmkddir. Azrbaycan
dbiyyatnda maraql iir v hikaylr yazan lyasTapdq, Zahid Xlil, Fikrt Sadq, Rafiq
Yusifolu, Almzr lizad, Qrib Mehdi, Bahadur Frman, nqilab saq, Mikayl Yanar,
Qm sabyli, Oqtay Rza, Glmail Murad, Sevinc Nuruqz, Glzar Nn, Aygn
Bnyadzad v baqalar Azrbaycan uaq dbiyyatn lyqtl tmsil edirlr.
Gnc airlrdn Aqin, Qismt, Aqin Evren, Elvin Bakirolu, Kramt Bykl, fa
Vliyeva, Nuran Nur, Gnel amilqz, ntiq Smndr, Elad amil, brahimxlil, Furqon
Sadq bu gn Azrbaycan dbiyyatnda modern eirinin nmayndlri kimi tannrlar.
Dyrli arkadalarm, bu gn istr Azrbaycan cocuk dbiyyat, istrs d gnclik
dbiyyat dnya dnda yetrinc tannr. Bu dbiyyatn sas sas ideyas tanklarn llsindn
cocuk yellnyi asmaqdr. Toplarn llsind qularn yuva qurmasna rait yaratmaq v
dnyann harasnda cocuk alayrsa, onun gz yalarn silmkdir. Bizim dbiyyatmz istyir
ki, gllr alsn, glllr almasn. Bizim iirimiz deyir ki, buludlar alasn, anneler alamasn.

DALARCANIN OCUK RLERNDE OCUK ZNENN KONUMU
Yrd.Do.Dr. Tacettin MEK

Atatrk niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm
ZET
Fazl Hsn Dalarca (1914-2008), biyolojik mr yannda iir mrnn uzunluuyla da
nemli bir airdir. Yz yirmi dolaynda iir kitabnn iinde ocuklara ynelik yirmi iir kitabyla
ardnda ok nemli bir birikim brakmtr. Genel iir poetikas ile ocuk iirleri poetikas ayn
izgide buluan Dalarca, ocuklar iin yazd iirlerde ocuklamaya almaz, ocuk dnyasyla
kendi dnyasn rttr. iirlerinde zne daima ocuktur. ocuk kendi yapp ettiklerinin, kendi
duyularnn ve dncelerinin szcln yapar. Dalarca ocuk znenin kimliiyle konuur.
Bildiride Dalarcann ocuk iirlerindeki ocuk znenin konumu ve grnleri zerinde
durulacaktr.
Anahtar Kelimeler: Dalarca, iir, ocuk iiri, ocuk zne
GR
1911de balayan ocuk iiri gelenei daha ok eitici ve t yaklamn sergilendii
bir izgi izler. air, genellikle bir eitimci ya da anne baba kimliiyle ocua yaklar. ocuun
diliyle konumay deneyen airlerin ocuklama konusunda kendilerini zorladklar grlr.
Dalarca ise 1967de balad ocuk iiri yazma serveniyle Trk ocuk iirinde zgn
bir tarzn temsilcisi olur.
Dalarcann kitap olarak yaymlanm ocuk iirleri kronolojik sra ile yledir: Ku
Ayak: Al Susam Al (1967), Ku Ayak: Boyal Ses (1967), Arka st (1974) Yeryz
ocuklar (1974), Balina ile Mandalina (1977), Yaramaz Szckler (1977), Yazlar Seven Ay
(1977), Gz Masal (1979), eker Yiyen Resimler (1980), Gnei Doduran (1981), lkokul
2deki/Kanatlarda (1981), Okulumuz 1deki (1993), Bitkiler Okulu (1995), Okulumuz 3teki
(1995), Dolar Biriktiren ocuk (1995), Oyun Okulu (1999), Cincik (2000) Cin ile Cincik
(2000).
Toplam iir kitaplarnn bete birini oluturan yirmiden fazla ocuk kitab, Dalarcann
ocuu ve iiri ne lde ciddiye aldnn gstergesidir. airin yalnzca bu ynyle rnek
alnmas bile, Trk ocuk iirinin geliimi asndan nemlidir.
iirlerinde ocuu zne olarak ele almas Dalarcann ayrc zelliidir.

1941de yaymlanan ikinci kitab ocuk ve Allahta iledii temalarla ocua olan
yaknln belgeleyen Dalarca, ocua zg duyu ve deyiin ilk iaretlerini verir. Kitabn Bu
Eller miydi? balkl blmnde yer alan ev, aile, okul, masal ve oyun eksenli iirlerle ocuun
dnyasna girer. Bu, hayat oyun tarafyla idrak eden ocuun dnyev ilerle kirlenmemi saf
ve temiz dnyasdr. Saf hliyle ocuk, mutlak temiz olan Allaha yakndr. O, bireyin
ocuklua zleminden yola karak insanln ocukluk dnemlerine uzanr. Zira bireyin olduu
gibi insanln da bir ocukluk cenneti vardr. Birok air gibi Dalarca da, dnyann
irkinliklerinden ocukluun cennetine kaarak kurtulmak ister. Umut edilenlerin
gereklememesi, ka arzusu dourur. air btn gzelliklerin yaanabilecei, btn arzularn
gerekleebilecei bir yer dnr. Byklerin dnyasndan kaar ve kendi ocukluk anlarna
snr.
Dalarca, ocuk ve Allahta ocuun dnyasn ok iyi tanmann gstergesi olarak hasta
bir ocuun dilinden syledii Anneciim, byyorum ben imdi, / Byyor gllerde kam. /
Fakat denekten atm nerde / Kardeim su versin ona, susam (Ar Hasta/vA, s.16)
dizeleriyle drt be yalarndaki ocuun animist tavrn sezdirir. Hastalk halini betimleyen de
denekten atna su verilmesini isteyen de ocuk znenin kendisidir.
ocuklara olan duygusal yaknln ifade ederken ocukluk benim kimliimdir. (Ertop,
1994: 2) diyen Dalarca, ocuk ve ocuk iiri yazma konularndaki dncelerini ise u
cmlelerle ortaya koyar: ocuk konusu, benim hep iimde scakln duyduum en byk
konudur... Kalemi elime aldm gnden beri, her zaman ocua dnk bir adamm. Karmda
her zaman bir ocuk var gibi... Kendimi her zaman biraz ocuk grmmdr. O ocuk
duyarl iinde kalmmdr... ocuk iiri yazarken glmsyorum ve daha baka bir sevin
duyuyorum. ocuk iiri olabilir mi? Olabilir. ocuk iiri udur: ocuk iirindeki yapy,
nesnellii, konular, onun asna gre, daha ince semek, ilk duyarlklar, ilk zgrlkler, ilk
ller iinde yazmak gereklidir. (Ertop, 1994: 23)
iir yoluyla ocuklara yaklarken ayn zamanda kendi ocukluunu da yaayan
Dalarca, kesinlikle t, retmen ya da anne baba tavr iinde deildir. Eitici
olmakla birlikte iirden ve iiriyetten dn vermez, didaktizmin tuzana dmez. Kendi
ocukluundan getirdii anlarn yardmyla ocuklar arasnda yer almaya ve onlardan biri
olmaya alr. En belirgin yn zenli bir biimde kulland duru Trkedir.
Dalarca, ocuk iirleriyle dier iirler arasndaki temel fark Birinde umut var,
gelecein umudu. tekinde umut azalm, eksilmitir. cmleleriyle vurgularken, ocuk iiri
yazmann, ocukluunu yaamak ve anlatmak biiminde alglanmas gerektiini sezdirir.
Dolaysyla Dalarcann ocuk iirleri genel poetikasnn iinde ve ocua gre tasarlanm
rnekleridir (irin, 2011: 227).
air, ocuk edebiyat gereinin Trkiyede yeterince anlalamadna da iaret eder:
Ben ocuklar kendi ocukluum sayarm ve onlar kendi ocukluumun iire ak, iire scak
yeriyle grrm. sterdim ki yalnz ocuklar iin iir yazaym. Ne yazk ki lkemizde ocuk
yazn denilince gerek yazn deil, ok baka eyler akla geliyor. Bu yzden bence lkemizde
gerek ocuk yazn gerektii lde derinlemi ve ocuklara varm deil. (Kabacal, 1995:
121)
lk ocuk iir kitab yaymlandnda Dalarca elli yandadr. airin ellili yalarda
ocuk duyarlna ynelmesi, okurla saf bir iletiim kurma kaygsndan domu olmaldr.
ocuklua zg renkli dnyay hi kaybetmeyen air, 1967de skpte yaynlanan Al
Susam Al kitabndan itibaren yeni bir vadide ve ocuk duyarlyla yazlm iyi rnekler
(Uyguner, 1977: 103) verecektir. Bu tarz, Trk edebiyatnda ocuka diye adlandrlabilecek
yeni bir dil ve bak asnn (Tema Larousse, 1994) da habercisi durumundadr. Hayata ve
evrene ocuk dikkatiyle bakn ifadesi olan bu kitaplar ev, aile, okul, tabiat, evren, oyun,
oyuncak, uyku, rya, say, renk, besin, aa, hayvan, masal, uak, gemi... gibi eitlilik gsteren
geler evresinde vcut bulur. iirlerin pek ounda zne ocuktur. Dalarca yetikin
kimliinden syrlp ocuk kimliine brnr ve ocuk znenin diliyle konuur.

Dalarcann ocuk iirlerinde ocuk znenin Konumu
Dalarcann ilk ocuk kitab Ku Ayak: Al Susam Al adn tar. Kitabn ilk basks
1967de skpte, ikinci basks 1974te stanbulda kar. kinci baskya, Boyal Ses adyla
kitap hacminde bir blm ilve edilir. Dalarca, kendi ifadesiyle Trk ocuk iirinde yeni bir
tat olarak okunan Ku Ayaktaki iirlerle ocuklara seslenir. Ksa dizelerle ve bilgilik
taslamadan sylenen iirler, ocuu arkada gibi grmenin ifadesidir.
Dalarca, Ku Ayakta ocuk iirinde bir ilki gerekletirir: Kitaptaki 161 iiri, Boyal Ses
ve Al Susam Al balklaryla iki blme ayrr. Kitabn 6 yandan kkler iin (s.15)
kayd ile sunulan Boyal Ses blmnde, aile bireyleri, ev, okul, arkada, retmen ve oyun
temalaryla rlm iirler yer alr. 0dan 10a kadar saylarn benzetmeler yoluyla tantld
blmde, ocuun say gstergelerine bak ve onlar alglay vardr. ocuk, rnein 2yi
Oturmu tilki, 4 Kuru mu kuru / Hahahay / 1in kamburu, 5i Saylarn iman (Ana
Okulunda Saylar) biiminde tanmlar.
ki Havuta, havu, zm, iek, portakal gibi besinler ve uyku konu edilmitir.
Kardaki Leylekte, evcil ya da evcil olmayan, byk ba ya da kk ba hayvanlara ocuun
gzyle baklr. Gemide ocuun oyuncaklarla; Cikte ise kularla olan ilikisi dile getirilir.
Ayn blmde Saatin kuu / Susamtr anne / Su verelim mi? // Saatin kuu / Ackmtr
anne / Yem verelim mi? (Saatin Kuu) dizeleriyle okul ncesi ocuunun animist tavrn
yakalayan air, Yzkoyun yatma diyor annem / Yatar mym hi, / ster miyim / Yzmn /
Koyun olduunu. (Yzkoyun) dizeleriyle de ayn dnem ocuunun somut dnme
biiminden yola kar. Konuan, alglayan, yorumlayan yine ocuktur.
Kitabn ikinci blm olan Al Susam Al ise, ilkokul andakiocuklar iin kaleme
alnm iirlerden oluur. Gkanne alt balkl blmde, gkyz, yldzlar, gece, karanlk
korkusu gibi temalar ilenir. Gzel Annenin ocuunda anne ile ocuk arasndaki saf, yalansz
iliki, anneden ocua yansyan olumlu deerler ve davranlar ocuun diliyle anlatlr. ki
Masal topran gelinlik kz; yeilin gece bekisi olarak tanmland iki iirden oluur.
Kardelikte sevgi, oyun, aa, meyve gibi tabi unsurlara ocuka yorumlar getirilir. Gezi adl
uzun iirde, tabiat drt mevsim boyu yorulmayan ocuun karpuz, kavun, erik, ilek, vine,
zm, incir, ayva, armut, elma gibi sebze ve meyvelere olan sevgisi seslendirilir. Kitabn
sonunda yer alan ocuk Kitap ise, insanlk tarihinin en dikkat ekici kitab olan ocuun,
tad gzelliklerle daima sevgiyi telkin ettiini sezdirir. ocuk adl kitap insanla daima
Seviniz! mesajn vermektedir.
Okul a ocuklarna ynelik iirlerde, ocukla evre, ocukla toplum arasnda iliki
kurulur: Krebe oynar bitkiler / Budayn erii / ilein kavunu / Pamuun portakal / Ve
hepsini birden / Beni aradn duyuyorum. (Ku Ayak, s.225) Sosyallemenin ifadesi
saylabilecek rnekler verilir: Gk ne gzel anne / Kendini yoksullara adar / Hakan yldz yok
/ oban yldz var. (Sevilmek).
Bu blmdeki btn iirlerde de zne ocuktur. D dnya ocuk dikkatiyle tasvir edilir.
Yeryz ocuklar, her biri bir kitap olarak dnlm be blmden oluur
(Baparmak, Gsterme Parma, Ortaparmak, Yzk Parma, Sereparmak). Dalarca, bu
kitab uluslararas bir ocuk kongresinde tasarladn; byk bir masann etrafnda oturan 150
ocuk edebiyat yazarn 5, 6 yalarndaki hlleriyle hayal ederek, daha sonra da bu ocuklar
kendi lkelerinin corafyas, tarihi ve dier zellikleri iinde dleyerek kaleme aldn syler.
Yeryz geniliinde bir mekna yaylm olan insan sevgisi ve ocuk duyarl ile 170
dolayndaki iir, Dalarcann evrensel ocukluunun tadn verir. (DKK, s.239)
air, yaymlanndan bir ay nce kendisiyle yaplan bir grmede kitab yle tantr:
Son almam sevinerek anlatyorum: Baparmak, Gsterme Parma, Orta Parmak,
Yzk Parma, Sere Parmak adlaryla be ocuk kitab yazdm. Srasyla her kitap 11-12,

10, 9, 8, 7-6 yalarnn duyarlklaryla rl. Yeryznn 175 lkesinin kendi corafya
zellikleriyle ocuk iirlerini yazmaya altm. Bulamadm lkeleri de bulduka yazacam,
yeni basklara ekleyeceim... (Kabacal, 1974: 3)
Kitabn Baparmak blmnde yer alan ilk iir lkokul kideki adn tar. iirde Ankara
ve Atatrk evresinde btn yeryzne ynelik ocuk dikkati ifade edilir. iirin baln
oluturan sz grubu 1981de yaymlanacak lkokul 2deki/Kanatlarda kitabna ad olacaktr.
Yeryz ocuklarndaki iirler, dnyann farkl corafyalarnda ve lkelerinde yaayan
ocuklar sevgi merkezli bir dnya etrafnda bir araya getirir. Baparmak, Gsterme Parma,
Ortaparmak, Yzk Parma ve Sere Parmak olmak zere drt blmden oluan Yeryz
ocuklarnda te / Benim ulusum / ocuklar (ocuk Ulusunun Yurtta) diyen air,
Akdeniz, Trkmenistan, ngiltere, Avusturya, skoya, Azerbaycan, Sen Irma, Tuna Nehri,
Malenezya, Norve, Tacikistan, Moolistan, Tac Mahal, Saray Bosna, ingeneler, Arnavutluk,
Hollanda, Ant Dalar, Dastan, Ermenistan, Jamaika, Asya, Hrvat, Panama, Takent, nka,
Libya, Kzlderili, Kazakistan, Napal, sve, Tayland, Irak, Mekke, Nil... gibi ok farkl
corafyalarda yaayan ocuklara ynelik/ait duygu, dnce, gzlem ve izlenimler dile getirilir.
Gney Afrikada, Kapta bir ocuk vard / Elmastan. / yle parlard ki l l / Gzlerini
yumard / O geerken teki ocuklar //... Gne bile / Bulutlarla rtnrd / zerini aarken
yavaa / Elmas ocuun. (Elmas ocuk)
Kitaptaki baz iirlerin adnda geen masal szc (Anneler Masal, Dastan Masal,
Karada Masal, Drt ocuk Masal, Dou Masal, Alaska Masal, Sevin Masal, Masal vb.)
ocua zg hayal dnyasnn ifade edilmesine imkn verir. Bir ocuk su oldu o gece / Bir
ocuk tilki / Bir ocuk kaplan / Afganistanda, Hayber geidinde. (Dou Masal)
Arkast-Usuz Bucaksz Yaama adl kitapta (1974), okula giden ocuun okulda, evde,
darda, gece-gndz... yaadklar konu edilir. D dnyaya merakla bakan ve evrenin
sonsuzluu karsnda heyecan duyan ocuun hayranlk, sevin, coku ve mutluluk gibi
duygular dile getirilir.
Dalarca, ocuk roman diye tanmlad ve baz eletirmenlerce en imgesel ocuk
yapt sayldn syledii Arkastnde, ocua ait imgelerle rlm dizelerin bizi soyut bir
ocuk evrenine gtrdn ve kitab oluturan zengin imgelerin okuyucunun ocukluunu da
ierdiini belirtir.(DKK, s.231)
Arkast bir dtr: ocuk uykusunda, doa kurallarnn deiiverdiini alglar.
Yerekimi yoktur artk. Boluun iinde su gibi akar gider, arkast. Evlerin, yollarn,
aalarn stnde ku gibi uar. Gkyzn terlik gibi ayana giyer. Baka gezegenleri
dolar. Eyann dzeni altst olmutur. Sular gkyzn ier; giysiler, evler, tatlar, corafya
deimitir. Sesler boyanr, renkler ter, gkler yeerir. Barn, kardeliin, mutluluun
yaand bir te dnya canlandrlr. (Ertop, 1994: 23)
Arkastde daha ok, doa ve evren karsnda ocuun soru dnyas ve nesnelerle
bilinci arasnda denge kurma abas ilenir. Sorma, renme aamasndadr. Evreni, gkyzn
tanmlarken kk bir filozof portresi izer. Ben derim ki / Gkyz / Iklarn sndrr /
Benzer eski bir gemiye. // Anneannem der ki / Ben aarm / Gzlerimi oralara geceleyin /
Benzerim daha eski bir gemiye. (Eski Gemiler), Oynasak / Biri yldz olsa / Biri ben olsam. //
Oynasak / Gelse gecenin biri / arsak gndzn birini / Biri ben olsam. // Oynasak / Alsam
yeni doan ocuun sesini / Gtrsem / Yldzn birine (Oyun)
Yaynlandktan hemen sonra birka yabanc dile evrilen Balina ile Mandalina ise
Dalarcann en ok sevdii ocuk kitabdr. Kck mandalina ile dev balinann evrensel
arkadalnda toplum mu istersiniz, kardelik mi istersiniz, bar m istersiniz, hepsi var. Bitki-
hayvan ilikisini ileyen ilk rnektir.(DKK, s.257)
Kitaptaki 53 iirde yalnz bir balina ile yalnz bir mandalinann tanmalar ve dostluklar
manzum hikye tekniiyle anlatlr. Denize den mandalinann balina ile ilgili ilk izlenimleri
birtakm karmlardan oluur:-Bana bakyor/ ki derin gz / ki derin gece. // Kocamanlna

gre / Gzleri ok kk / Demek ki a gzl deil.(Gzler), -yle uzun ki boyu / Bin
mandalina olsak / Sayamayz.(Boyu). Tanma sahnesi yine mandalinann azndan betimlenir:
...Seslendim: / -Adnz ne? / Ku musunuz / Yoksa ay m? (Yavaa), -Adm Balina benim /
Biraz ku biraz ay / Biraz yaama. / En ksas adm yalnzlk. // Bana Gkbalina derler sar
karde. (Karlk), Balina sordu: / -Peki senin adn ne? / iek misin / Sapsar bylesine /
Yoksa ay m? (Soru), -Benim adm Mandalinadr efendim / Scak lkelerde / Bir aa
yetiir / Sevinci yaamasndan gzel / Kokusu rengi sevincinden gzel / Biz mandalinalar /
ocuklaryz onun. (Karlk. Tanma gerekleir. Birbirinden ok uzak iki varlk arasnda
sevgi ba kurulur. yknn sonunda Mandalina akntya kaplp kyya vurur. Ayrln asn
yaayan Balina ise avclar tarafndan ldrlr. Geriye Balina ile Mandalinann karsz,
katksz sevgisi kalr. Kitap, Balinann ldrlmesi karsnda koparlan bir isyan l ile
biter. Vurdular Gkbalinay ite / Kan tat Akdenizin, kylarndan / imdi btn mavilii
sessiz, / Kpkrmz, korkun. // Saya dursun ey / Mandalinalar tek tek yldzlar / te / Vurdular
Gkbalinay/ Yldzlarca yerinden. (lm)
ada bir fabl saylabilecek Yazlar Seven Ay, airin tanmlamasyla manzum bir
ocuk romandr. Okuma yazma bilmeyen ocuklarn, okuma yazmaya kar duyduklar
zlemi anlatr. (DKK, s.265)
Kitapta, yazlar seven bir ay yavrusunun okuma renme arzusuyla atld macera
hikye edilir. Aycn harflere olan sevgisi Yanca kar / st dolan amlarn hepsi /
Benziyor Alara // Seviyorum daha ok / amlar / Kar yanca ben. (Karda amlar)
dizeleriyle ifade edilir. Okuma sevdals ay yavrusu dadan kente iner ve okullarn kara
tahtalarndaki yazlar okumaya giriir. Ancak bilmedii bir ey vardr: nsanolu. Suunu
yazlar sevmek diye zetleyen aynn kaderi acmaszca dvlmek ve bir sirk adrna
kapatlmaktr. Ayck buna bir anlam veremez. Neden aldlar / Kapadlar beni / Bu insan inine
/ Yazlar sevdim diye mi // Yazlar / Kokladm / Yzm gzm srdm / ptm / Diye mi
(Sorucuk) diye sorar. Ayy ldrlmekten bir ocuk kurtarr. yk, inin ve annenin kucandan
d dnyaya al temsil eder (Hzlan, 1996: 198) ve evrensel sevgi ile yeni eyler renme
tutkusunu da vurur. Btn ocuklar yeryznn / Ormanlarda / O aa gllerinde /
Gezerken / Kabuklardaki izgileri / Grr glmser biraz / Sevinir / Burdan gemi diye /
Yazlar seven ay (imdi).
Gz Masal-Sinema 1920, Fazl Hsnnn ocukluk yllarndaki ilk sinema anlarn
iirletirir. ocuk gzyle d dnyay anlatr; bir kltr ehri olan Konya ile ilgili izlenimlerini
ve sinema kavramnn ocuk dnyasnda uyandrd armlar dile getirir. lkokul 2. snfa
kadarki ocukluunun bir blm Konyada geen air, renkli ve elenceli ocukluk yllarna
ait anlar hle tamak ve hlde yaamak arzusundadr. Kitap, Dalarcann okul ncesi
dnemine ait bir tespitle balar: Kcktm / Konya byk m byk / Okul mokul yoktu daha
/ Benimdi sokaklar aalar kpekler // Mevlnaya komuydu evimiz / Mevlna byk m
byk... (ocuk Kenti). Sinema salonunun bykl ile ilgili izlenimler de ocuk dikkatiyle
tasvir edilir: Girer girmez / Sinema / i gibiydi / Kocaman bir karpuzun // Lmbalar / Krmz
krmz lmbalar / Karpuz ekirdekleri // yle kocamand ki / Minareler gelse girse /
Dolarlard tavana demeden.(Beenmek). Sinemac uzun boylu, gr sesli, yaramazlk
yapanlar azarlayan, iyi bir anlatc olarak hatrlanr (Sinemac). Bazen film kopar; bazen ocuk,
bir filmdeki olaya eklemlenir, film kahramanyla zdeleir. Zaman iinde ocukluk anlar birer
de dnr.
air, Gz Masaln kendi cmleleriyle yle tantr: Dalarcann Konyada geen
ocukluunun sinema olay. Yaanm bir yk. O yllarn dinlenme gn olan Cumalarda
annesiyle, kardeleriyle sinemaya nasl gittiklerini, faytonu eken atlarn yrme sevincini,
kadn-erkek ayr yerlerde oturduklarn sinemann bir kr gezintisi yaparcasna yemeklerle,
testilerle dolu yaamn, filmin okuma bilenlerin azl yznden sinemacnn gr sesiyle
anlatldn byk bir itenlikle dile getirir.(DKK, s.267)
Yaramaz Szckler adl kitapta, 7-8 ve 11-12 ya gruplarndaki ocuklarn szcklerle ve
retmenle ilikileri manzum hikye tarznda verilir. Metin dramatize edilmeye elverili bir

teknikle kaleme alnmtr. Canlandrmada rol alacak sesler, 1. Ses, 2. Ses, 1/A (7-8 yanda
ocuklarn ses topluluu), 5/A (11-12 yandaki ocuklarn ses topluluu) Anlatann Sesi ve
Yal retmenin Sesi olarak gruplandrlmtr. airin drt kez yeniden yazd kitap (DKK,
s.279), belli saydaki szcklerin yer deitirmesiyle yazlm iirlerden oluur. imdi / Birer
ocuktu / Szckler / Oynuyorlard birbirinden yaramaz (Yaramazln Balamas). Bitkiler
duruyor / Braktm yerde / Szckler durmuyor neden / Diye sylendi adamcaz / karken
dar... (De Bakalm). Sonunda szckler de eitilir ve retmenin yazdklarn
deitirmemeyi renirler. nk syleyeceklerini sylemilerdir (Defteri Kapatrken).
Dalarcann bir dier ocuk kitab eker Yiyen Resimlerdir. 1981 ylnda kan kitap 28
iirden oluur. Dalarca, kitapla ilgili olarak unlar kaydeder: Bu yaptta yal bir ninenin
ocuk sevgisi anlatlr. Almanyadaki torununa benzeyen bir kz ocuuna gsterdii ekerlerin
o srada ortada olan resimlerce yendiini sanarak avunmaktadr. Yal nine ocuk boyutuyla
karmzdadr. (DKK, s.283)
Kitapta torunlarndan uzakta ve yalnz olarak yaayan Dal Ninenin torun sevgisini
anlatlr. Be torunu vard / Hollandadaki kzndan / kisi Almanyadaki olundan //...
Grmemiti / Bir tek kez / Torunlar birer resimdi onun. // te konmular dizilmiler / Sereler
gibi / Yreinin telgraf tellerine (Torunlar)
Dal Nine, yurt dnda yaayan torunlarna ait resimlerin, nlerine koyduu ekerleri
yediine inanmaya balar. Geldi ninemiz / Masann nne / A dedi // eker dmt ya
geceleyin / ki eker kalm / (Ban saa sola sallarken / A A A dedi (Olay). Olay, ninenin
mutluluunu oaltr.
Gnei Doduran, ada uygarlk dzeyine ulama lksnn sembolik dille anlatld
bir kitaptr. Yurt Koaklamas alt balyla sunulan kitapta bir ocuun lkdei olan br
ocuklarla kente yaylmalarn, btn saatleri geri kalmlktan kurtarmalarn anlatr. Sonunda
lke, ada uygarlk dzeyine ulamtr.(DKK, s.285)
Gece ve karanlk szckleri geri kalmlkla ilgili armlar yklenir. Eskimi olan,
kendini gelitiremeyen ve aa uyum salayamayan unsurlar geri kalm saatlerle temsil
edilir. ada, mutlu, aydnlk bir gelecei kurmaya talip olan ocuklar ise lkedeki btn geri
kalm saatleri dzeltmekle/ayarlamakla grevlidirler. Saatleri ileri alma abas evden balar,
kente ve yurda doru geniler. Kendi kendine sordu / Saat ka? // Bakt / Baklar elik //
Bileindekine / Masadakine / Konuk odasnn duvarndakine // Geri kalm bunlar dedi / Avucu
parmaklar yanarken / leri ald hepsini abucak (Saatler). Gzbebekleri bym / Bakt tez
// Drtyolazndakine / Alandakine / Kuledekine / Kentin giri yerindekine / k yerindekine //
Geri kalm bunlar dedi (Saatlerde Soluklar). Ardndan ocuun srarla ve uzun uzun ald
slk, hem toplumu uyarma/uyandrma amacna yneliktir hem de ayn hedefe yryen
ocuklara ar niteliindedir. Karanlklar datr, aydnlanmay getirir. Bir bakt slk /
Parlar parlamaz // Kara karpuzunu / Koskoca kara karpuzunu / Gecenin // Blvermiti ikiye.
(Islk Eylemde). Islklar sesten birer krba gibi karanln stne aklar ve ocuklar ayn
lkde buluturur.
lkedeki btn saatlerin yeniden ayarlanmas, aa ayak uydurmay, kalknma/gelime
ve ilerlemeyi dndrr.
O gn / Yurt r maz / Ykanrken yzleri yce parltlarla / Uzun uykularndan
silkindi toplum / Bakt // Bileindekine / Masadakine / Konuk odasnn duvarndakine /
Drtyolazndakine / Alandakine / Kuledekine / Kentin giri yerindekine/ k yerindekine //
Geri kalm benimki dedi / Avucu parmaklar gerekle szlam / leri ald bir bir / Kendi saatini
abucak // Ne gzel / Katld ileri lkeler arasna / lkesi bir ocuun (ada Yurt)
nce lkokul 1deki (1993), lkokul 2deki/Kanatlarda (1981), lkokul 3teki (1995
adlaryla baslan kitaplar 1999da srasyla Okulumuz 1deki, Oklumuz 2deki/Kanatlarda,
Okulumuz 3teki adlaryla kar. Her kitapta da ortak olan okuma renme sevinci ile
Atatrk tanma ve sevme bilincidir. Okulumuz 1deki okula henz balayan ocuun ilk

izlenimlerini aa vurur. lk gnden balayarak ocuklar bir sevgi yuma oluturmutur.
Niyetleri grlt yapmak deildir. Grlt yapmayn / Diyor retmen // Bu ok ocua / Bu
oda yass / Bu ok ocua bu oda dar / Bu ok ocua / Bu oda kck // Biz yapmyoruz ki /
Oda yapyor grlty (Grlt Yapmak). ki blmden oluan lkokul 2deki/Kanatlardann
birinci blmnde ilkretim 2. snftaki bir ocuun duyarlyla Atatrk anlatlr. kinci
blmde ise ilkretim ikinci kademe rencisi, Atatrk sevgisini yaama biimine
dntrmtr (DKK, s.287). Eitim ve retimin ierii konusunda dolayl neriler de tayan
kitapta Gn gelince yavrum / Ne olacaksn? diyen annesine, Ey Trk Genci / Olacam
byr bymez (Konumamz) diye cevap veren bir ocuun Atatrk sevgisi ilenir. Ben /
2ye geince / 2ye geti Atatrk / yle sevindim ki (alkanlar). ocuk, Atatrk adn
okuyabildii ve yazabildii iin harfleri sever. Atatrkn, devlerine yardm ettiine,
oyunlarna katldna inanr. retmenin sorduu sorular bilenlere ve yaramazlk
yapmayanlara glmsediini grr. ocuk dikkatiyle Atatrkn yurt sevgisini yorumlar. Da
ban duman alm ha / Hayr / Kimmi dman? // Verir mi Atatrk / Da ban dumana
(Verir mi), Atatrkn snfta olup bitenleri duyabilecei hissettirilir. Biz eve gidince /
Birbiriyle konuurmu sralar // Kimin retmeni dinlemediini / Gizlice resim yaptn kimin /
Anlatrlarm birbirlerine // Ya duyarsa Atatrk? (Korku). Okulumuz 3teki, ana dilini
sevmekle balayan ve giderek yeryzne alan ocuk duyarln iler. ocuk, bilgi ve sevgi
ba glendike d dnyann kendisine yaklatn fark eder. Masmavi bir gnnde eski
Hollandann / -Kule yaklayor gel baba / Diyordu ocuk // Adam bakt / Sisler iindeki demir
yapya glmseyerek / Ama yeniden / -Kule yaklayor gel baba / Diyordu sevinli bir ses //
Bytelerle oynuyordu oul... (Hollanda Kulesi)
Bitkiler Okulu kitabndaki 47 iir, snf ortamnda meyve ve sebzelerin eitim ve renim
grmesi eklinde sembolik bir hikye evresinde kaleme alnmtr. Sz konusu okulda gne
retmendir. retmenin verdii ilk ders ise su, yeil ve koku hakkndadr. Su hayatn,
yeil topran, koku bitkinin yansmasdr. Aalar, ok uzun boylu olduklar ve bitkiler
okuluna smadklar iin ak retim okuluna giderler. nsanlar iin de vazgeilmez olan
buday, pirin, arpa, msr ve patates, bu okulun en saygn rencileridir. Yanlarndan geerken
bitkilerin hepsi balarn eerek onlara yol verir. Bu okulda bitkiler, iyilikseverlikleriyle anlr.
nsanlar iin var olmak onlarn vn kaynadr. Mesel buday, ekmee dnnce, plp
yksek yere konulmaktan onur duyar.
Kitapta yer alan iirlerde fasulye, patlcan, lahana, havu, kukonmaz, buday, soan,
spanak, kabak, gnebakan (ayiei), dere otu, maydanoz, prasa, aalar, portakal vb. bitkiler
ocuk dikkatiyle betimlenir, imge elbisesi giyer, insanlar ve mutluluk zerine kurulmu ortak
bir hayat yaar. Mesel lhana kocaman bir d saraydr. Bitkilerin en ok giyinenidir.
Soyunmaya kalksa kardklaryla bin prasa giyinir; enginar, gecelerin aydedesidir.
Kukonmaz, kendisine bu ad verenlere kzar, nk kular duyarsa, bu kez bilerek zerine
konmayacaklardr. Bitkiler Okulunda karde olduklar hlde birbirini kskananlar da vardr.
Portakalla limon / Birlikte anlsalar da / Kskanrlar birbirlerini // Ta yreklerinden duyulur
iki ses / Biri der / Biraz eki olsaydm / Dvnr br / Biraz tatl olsaydm diye. (Sar
Kardeler).
Kitapta ilenen ana temalar yaama, renme ve paylama sevincidir. Bitkiler bir yandan
da insan eitmek gibi bir grev stlenir. Kitap, ana duyguyu zetleyen u dizelerle biter:
Yerken eitirler bizi / Kelebek oluruz / Ku oluruz / Tavan oluruz / Balk oluruz / Fil oluruz //
Yerken eitirler bizi / nsan oluruz. (Okulu Bitirme Treninde).
Dolar Biriktiren ocuk, dviz karsnda Trk parasn sevme, savunma ve koruma
bilincinin vcut verdii bir kitaptr. Kitapta her biri btnn paras olarak deerlendirilebilecek
toplam 42 iir yer alr.
ocuk-para ilikisinin vurguland iirlerde, dvize ynelmekle kendi deerlerinden
uzaklamak arasndaki sk ilikiye dikkat ekilir. Bir bayram gn harlk olarak kendisine
dolar verilen ocuk, nce dolar szcnn armlarndan yola kar, para konusundaki
bilgisizliini kefeder ve parann niin bu kadar nemli olduunu kavramaya alr. Bize ait

olmayan bir parann nasl olup da iimizde bu kadar yer ettiine bir anlam veremez. Ad /
Dolar dedi daym / Neden dolar ad? // Bardak deil / ie deil / Kap deil / Kova deil //
Yoksa avucuma m dolar / Avucumu mu doldurur tutar tutmaz / ok para eder mi diye / Dolar
demiler adna / Dolarm ad / Belli etmedim ya / Korktum. (Alrken). Para ne / Paral ne /
Para eden ne / Parasz ne // Para paray eker diyorlar // Birini bile iyice bilmiyorum / Bilsem
bile hepsini / Bildiim ne? (Bilgisizlik). Ulalan nokta, ocua zg bir felsefedir. Sonuta
Trk Lirasnn toplumsal ve tarihsel kimliimizin bir paras olduu sonucuna varlr. Dviz
karsnda ulusal paray tercih eden ocuk, lkesine, toplumuna ve deerlerine balln da
rneini verir. Kendi param tutarken ellerimde / Yapra var aacmn // Kanad var kuumun
/ Sesi var horozumun // Kendi paramda el izi var / Sokaklardaki btn kalabaln / El izi var /
En uzak atalarmzn bile (Sevin I)
Oyun Okulu, Cincik, Cin ile Cincik adl kitaplar da Dalarcann son dnemde kaleme
ald dier kitaplardr. Bu kitaplarda, srasyla uyku ve rya, okuma yazma ve renme sevinci,
dildeki mecazlar kavrama abas; olay, nesne, kavram ve durumlara ocuk gzyle bakma
abas ne kar.
Oyun Okulu, hayat oyun tarafyla alglayan ocuun tavrn yanstr. Onun gznde bata
kendi bedeni olmak zere evi, okulu, kalemi, defteri, masas, iskemlesi, hatta annesi ve babas
bile kolayca bir oyun yeri ya da objesine dnebilir. Avuiimiz / Bir oyun yeridir ocuklar /
Orda birbiriyle buluur parmaklar hepimizin... (Glerken Byme), Koca evi / Oyuncak
saydlar / Olanla kz... (Evle Saklamba), Byk bir oyuncaktr evlerimiz / Sayszdr
oyunlar / Masa drt ayakl oyun / Perdeler uzamal oyun / Soba yanc oyun / Mutfak kfteli
kurabiyeli oyun / Bayram geldi mi / Btn kapal kutular ekerli oyun (Evlerimiz-1), En gzel
bebek / Sizden nce bym bebek / O / Gzel anneniz // Yemekle oynarken / Siz
oynayabilirsiniz / Yemek kokan etekleriyle (Anneler-1); O da bir oyuncaktr / Biraz te /
Biraz ekingen / Dururlar sanki // Giysileriyle oynarsnz / nce / Dizleriyle / oraplaryla /
Takkesiyle / Bastonuyla / emsiyesiyle / Oynarsnz // Altlar m size / Kulaklaryla oynarsnz
(Baba-2) -ocuklar sevinelim / Kocaman bir oyuncaktr okulumuz / Basamaklar sizin /
Pencereleri sizin / Kaplar sizin / Aalar sizin / Saksdaki iekleri sizin / Onlarla niye
oynamyorsunuz ocuklar? (Oyun n), Artk Bayram yerine dnmt / Okulun avlusu /
ocuklar dediler retmene / Okul oyuncaksa / Analar babalar oyuncaksa / Gzel eeimiz /
Niye oyuncak olmasn? (Kulakl Oyuncak)
ocua gre, tabi unsurlar yannda insanla ilikili nesneler de oyuna ihtiya duyarlar.
Bu, ocuun kendi dnyasyla d dnya arasnda benzerlik kurma araydr. Cansz varlklar
kiiletirilir. Animist tavr oyun/oynama/oyuncak evresinde yeniden kurgulanr. Nereye
bakarsanz / Greceiniz u ocuklarm / Karnzda ne varsa / Ya oynar ya gler // Aa
tarlalar rmak / Kmldar kendinden dar mavi yeil / Ynelir topraktan uzaa / de ya
oynar ya gler // Gndz m gece mi / Karnzda ne varsa / Canldr grmyor musunuz? / Ya
aktr ya kapaldr gzleri onun / Ya oynar yaramaz yaramaz ya gler // Kap biz girerken
seslenir hepimize / Gcr gcr gnaydns / Bekledii kim beklemedii kim / Ya oynar ya gler
(evremiz Oyun). Oyun Okulu, ocuk ve oyun ilikisinin vazgeilmezliini kefetme ve
anlatma konusunda ok baarl bir rnektir.
Cincik ve Cin ile Cincik adl kitaplarda ada Kelolan portreleriyle karlalr. Mizaha
yatkn bir kiilik, kvrak bir zek ve afacanlk kahramanlarn temel zelliidir. Dalarca, bu
kitaplar ocuk yaptlarna glmsemeler eklemek iin (YKII, s.1223) yazdn syler.
Amac, okuru glmsetmektir (DKK, s.415).
Cincikte yetikinleri her frsatta artmaktan haz duyan, olay ve durumlar herkesten
farkl alglayan ve yorumlayan, kavramlara zgn aklamalar getiren bilgi, hazrcevap bir
ocuk vardr: Anlatrken / Toplama ne / karma ne / Sordu retmen: -Syleyiniz / 9 mu
byk / 1 mi? // Dndler / Besbelli 9 byk / retmenin arad baka. // Sustular hepsi /
Oda dolusu sustular. // Bizimki atld hzr gibi: / -9 her sayda yok / 1 btn saylarda var /
Demek ki yok / 1den ok say / 1den byk say. (Saylar); Kente giderken / Bir ba grd
bizimki / itten kaps ak / stnde bir yaz kocaman: / -Kpeklerden saknnz. // Yrd

yrd yrd / Ta uzaklardan grnd kent / Yrd yrd yrd / Dev yaplar balad
artk / Yavaa mrldand kendi kendine / -Bada kpeklerden saknnz / Kentte kaplan gibi
evlerden. (Saknnz).
Cin ve Cincikte, benzer kiilik ve yetenek zellikleriyle iki arkada kar karya gelir.
Aralarndaki diyaloglar, d dnyaya ocuk baknn da izlerini tar. iirlerde kvrak ve pratik
bir zeknn yansmalar grlr. Cincikte balayan glmece slbu, burada da srdrlr: -
Zenginler / Giyinmiler doymular diye mi / Camilere gitmez Cin? / -Hayr Cincik neden
bambaka. / Tanrya kendilerini gstererek / Anmsatmamak ister onlar / Btn kutsal
kitaplarnda / Buyurduu eitlii (Anmsatmamak); -Yemekten baka neler yedin? / -Aure
kadayf baklava... / -Sonra? / -Sonra Atilladan dayak yedim Cincik / -Hangisinin tad uzun
srd? / -Dayan / -Nedeni? / -Yediimi unutamyorum da. (Yediklerimiz); -Tencere
yuvarlanm / Kapan bulmu diyorlar / Benzerini syle bunun. / -t itin kuyruuna
basmaz. / -Olmad Cin / -Oldu Cincik: lk it tencere / kinci it / Kapa. (Byk Sz).
Dalarcann ocuklara seslenen son kitab Su Ykamak bir tiyatro kurgusuyla balar ve su
zerine yazlm iirlerden oluur. Su, hayata ait duruluu, temizlii, safl temsil eder. Su gibi
olmak ocuklara hedef gsterilir. retmenin hrszl, yalancl ve korkakl mrekkeple
kirletilmi suya benzeterek bu suyun asla temizlenemeyeceini vurgulamas, su gibi temiz
kalmay ve erdemli insan olmay sezdirme amac gder.
SONU
zetle Dalarca, ocua zg duyarl yakalama ve ifade etme konusunda zgn bir
tavrn temsilcisidir. Her ya dzeyindeki ocua hitap edebilmesi yannda, imge retmedeki
ustal, eser ortaya koymadaki verimlilii ve ele ald temalarn eitliliiyle de nc bir
imzadr. Sz konusu temalar Allah, doa sevgisi, hayvan sevgisi, yurt sevgisi, aile bireylerine
ynelik sevgi; Atatrk, okul, toplumsal deerler, evren, oyun, yeryz kardelii, para, sinema,
Bamszlk Sava, lm dncesi gibi alt balklarda toplamak mmkndr (Polat, 2002:
383). Her kitap, bir tema btnl iinde kurgulanarak kaleme alnmtr ve her kitapta zne
ocuktur; kif, mucit, muzip, filozof, eletirici, alayc, bilgi, afacan vb. tavrlaryla daima
ocuk.
KAYNAKA
a. Dalarcann kitaplar
Arkast-Usuz Bucaksz Yaama, Cem Yaynevi, stanbul 1974.
Balina ile Mandalina, stanbul 1977.
Bitkiler Okulu, Tmzamanlar Yaynclk, stanbul 1995.
Cin ile Cincik, Doan Kitap, stanbul 2000.
Cincik, Doan Kitap, stanbul 2000.
ocuk ve Allah (vA), YKY, stanbul 2011.
Dolar Biriktiren ocuk, Tmzamanlar Yaynclk, stanbul 1995.
Drt Kanatl Ku (DKK), zgr Yayn Datm, 2.Basm, stanbul 1985.
Gz Masal-Sinema 1920, stanbul 1979.
Gnei Doduran, stanbul 1981.
Ku Ayak, Milliyet Yaynlar, stanbul 1971.
Okulumuz 1deki, Doan Kitap, stanbul 1999.
Okulumuz 2deki/Kanatlarda, Doan Kitap, stanbul 1999.

Okulumuz 3teki, Doan Kitap, stanbul 1999.
Oyun Okulu, Doan Kitap, stanbul 1999.
Su Ykamak, YKY, stanbul 2010.
Yaptlarmla Konumalar II (YKII), (Btn iirleri 3), YKY, stanbul 2012
Yaramaz Szckler, stanbul 1979.
Yazlar Seven Ay, stanbul 1977
Yeryz ocuklar: Baparmak, Gsterme Parma, Orta Parmak, Yzk Parma, Sere Parmak,
Cem Yaynevi, stanbul 1974.
b. Dier kaynaklar
Ertop, Konur (1994). Dalarcann ocuk iirleri, Milliyet Sanat, S.343, 1 Eyll.
Hzlan, Doan (1996). Yazlar Seven Ay, Kitaplar Kitab, stanbul: YKY.
Kabacal, Alpay (1974). Dalarca, Milliyet Sanat, S.74, 5 Nisan.
Kabacal, Alpay (1995). Kltrmzden nsan Adalar, stanbul: YKY.
Polat, Mge Sucu (2002), Fazl Hsn Dalarcann iirlerinde ocuk Temas, Ankara: Kltr
Bakanl Yaynlar.
imek, Tacettin (2005), ocuk iirinde nc Bir Duyarlk: Dalarca, Hece Dergisi ocuk Edebiyat
zel Says, Austos.
imek, Tacettin (1999). Fazl Hsn Dalarca-Hayat ve iiri, Baslmam Doktora Tezi, Atatrk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Erzurum.
irin, Mustafa Ruhi (2011). Dalarca iirinde ki ocuk Gvdesi, Fazl Hsn Dalarca, (ed. Konur
Ertop, zgen Klarslan), Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
Thma Larousse, Tematik Ansiklopedi, c.6, Milliyet Yaynlar, stanbul 1994.
Uyguner, Muzaffer (1977). ocuklar in iir, Trk Dili, S.311, Austos.

AYHAN BOZFIRATIN SOKAKTA TEK BAINA ADLI ROMANINDA SOKAK
OCUKLARININ DNYASI
Yrd. Do. Dr. Tahir ZORKUL

Van Yznc Yl niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
ZET
Asl ad Ayhan Kksal olan Ayhan Bozfrat, 1932 stanbul doumludur. stanbul Hukuk Fakltesini
bitirdikten sonra ayn fakltenin Ceza ve Ceza Usul Krssnde asistan olarak alr. Bir sre sonra da
Pariste bulunan einin yanna gider. Paris dn niversitedeki grevinden ayrlarak avukatlk yapmaya
balar. 1981de hayata veda eder.1
Trk ykclnn erken yalarda yitirdii Ayhan Bozfrat (1932-1981), toplumsal yapda pek
ok nemli krlmalarn ve hzl deiim srelerinin yaand 1970-1980 aras dnemde roman ve yk
trnde eitli eserler vermi bir yazardr. Daha ok ykc kimliiyle ne kan Bozfrat, biri
yaymlanmam (Kk Gezegende Tatil); drd yaymlanm [Drt Yol Azndaki Ev (1976) ve birbirinin
devam niteliindeki Osman (1972), Akraba Hasan (1972) ve Hayri Usta (1975)] olmak zere toplam be
roman kaleme almtr. Bunlardan Drt Yol Azndaki Ev dndakiler ocuklara ynelik romanlar
kategorisinde deerlendirilmektedir.
Bu bildiride incelemeye tabi tuttuumuz Sokakta Tek Bana adl ocuk roman, ilk olarak 1972de
Milliyet Yaynlar tarafndan Osman adyla baslmtr. Bu ilk baskda roman alt blmden (Birinci
Blm, kinci Blm, nc Blm, Drdnc Blm, Beinci Blm, Altnc Blm)
oluurken, editrln Semih Gmn stlendii ve Gn Kitapl, Kpr Kitaplar Dizisinden
kan 2008 tarihli baskda dokuz blmden (Annen Gelsin Greceim, Oldu Bu , Naslsa Okul
Bitiyor, Kimseden Korkum Yok Benim, Paray Aabeyim almtr!, Sokak ocuklaryla Uramaya
Demez, Bitince Grn Siz Baheyi, Sa Ol Yavrum, Arkadalarm in Alyorum) olumaktadr.
Yazarn dier romanlar gibi toplumsal gereki bir izgide kaleme alnm olan bu romanda,
babasnn lmnden sonra zengin evlerine gndelie giden annesine yardmc olmay, geim kayglarn
azaltmay kafasna koyan ilkokul beinci snf rencisi Osmann sokaktaki zor yaam servenine yer
verilir.
GR
Trkede yaygn olarak kullanlan sokak ocuklar terimi, ngilizcede street
children/street kids, Franszcada les enfants des rues, Almancada ise straBenkinder gibi
karlklarla karlanmaktadr.2
1 Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, YKY, stanbul 2001, Cilt: I, s. 232; Behet Necatigil,
Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yaynlar, 16. Basm, stanbul 1995, s. 84.
2 https://tr.wikipedia.org/wiki/sokak_ocuklar

Sokak ocuklar kavram, kentin sokaklarnda yaamak zorunda kalan ocuklar
tanmlamak iin kullanlan bir terimdir. Sz konusu ocuklar, aile bakmndan ve
korunmasndan mahrumdurlar. Ancak onlar tanmlamak iin kesin bir kategori
bulunmamaktadr. Zamanlarnn ounu sokaklarda, yetikinlerin gzetimi ve denetiminden
uzak bir biimde geirirler. Bu ocuklardan bir ksm dilencilikten iportacla kadar eitli
uralar kendilerine meslek edinen, gn sonunda evlerine giden ve aile btesine katkda
bulunan ocuklardr. Bir ksm ise, barnacaklar herhangi bir evleri bulunmayan ve bir aile
ortamna sahip olmayan, btnyle sokakta yaayan ocuklardr. Bu ocuklar her trl istismar,
ihmal ve smr tehlikesiyle kar karyadrlar.3
Sokak ocuu olgusunun altnda yatan nedenler toplumsal olarak azgelimilik,
ekonomik sorunlar, krsaldan kentlere g sonucu oluan gecekondulama, ailenin temel
grevleri olan barnma, eitim gibi temel ihtiyalar karlayamamas, ailenin ocuu almak
zere sokaa ynlendirmesidir. Hlbuki sokakta evdekine nazaran daha ar yaam artlar sz
konusudur. Gvensizlik, aresizlik duygusu, istismar, eitli ekillerde iddete maruz kalma,
uyuturucu ve mafya etelerinin tuzana dme, uucu madde bamls olma gibi sonular
vardr.4
Dnya Salk rgt (WHO)nn 1993teki raporunda ocuklarn sokaklara mahkm
edilme nedenleri;
- Ailenin paralanmas,
- Silahl atmalar,
- Fakirlik,
- Doal ve yapay felketler,
- Ktlk,
- Fiziksel ve cinsel istismar,
- G yoluyla yerinden etme,
- Kentleme ve ar kalabalk,
- Kltrel sebepler,
- Mirastan ya da evlatlktan karma5 eklinde sralanmaktadr.
Bu ksa giriin ardndan romann konusuna geebiliriz.
Romann Konusu
Ayhan Bozfrat Sokakta Tek Bana adl romannda dnyada ve Trkiyede nemli bir
sosyal yara haline dnen sokak ocuklarnn yaamn gndeme tar. Yazarn hukuku
olmas, onun zellikle sulu ocuklarla ilgili yakn gzlemler yapmasn salamtr. Sz
konusu roman, yazarn sokak ocuklarnn dnyasn ne denli yakndan tandn
gstermektedir. Romann ana kahraman, Osman adnda bir ilkokul beinci snf rencisidir.
Osman, balangta derslerinde olduka baarl, evresinde rnek gsterilen bir ocuktur.
Babas ldkten sonra zengin evlerine gndelie giden annesine yardmc olmak amacyla bo
vakitlerinde alp para kazanmaya karar verir. Bir gn sokakta amaszca gezinirken arkada
Mustafay srtnda kfesiyle grr. Mustafann babas hastadr ve bir sreden beri hastanede
yatmaktadr. Annesi ise ocuklar kk olduu iin dzenli olarak alamamaktadr. Mustafa
bu yzden almak zorunda kalmtr. Osman, babasnn ldn ve annesine yardmc olmak
istediini syleyince Mustafa, ona kendisi gibi kfecilik yapmasn nerir. Bu neri Osmann
yaamnda nemli bir dnm noktas olur. Bylece sokakla tanr. Bir gn okuldan kamakla
ne olacak sanki. Bundan sonra her gn devam ederim diye dnr. Osmann byk hayalleri
vardr. Byk paralar kazanacak; annesini ve kz kardeini rahata kavuturacaktr. Ancak, iler
hi de umduu gibi gitmez, sokakta alk olmad, farkl ve zor bir dnyayla karlar. Bu
dnya son derece acmasz bir dnyadr. Osman bir yandan para kazanaca iin kendisini mutlu
hissederken, te yandan da okuldan kamann korkusunu ve utancn tm benliiyle duyumsar.
3 https://tr.wikipedia.org/wiki/sokak_ocuklar.
4 www.guneydogum.org.tr/images/dock/sokak_ocuk.pdf., s.46
5 https://tr.wikipedia.org/wiki/sokak_ocuklar.

Osman gn getike okuldan uzaklar ve artk okula ekinerek gider. Hem annesine hem de
retmenine eitli yalanlar uydurmak zorunda kalr. Babasnn lmnden sonra Osmann
davranlarnda belirgin biimde bozulmalar gzlenir. rnek bir ocukken bu duruma nasl
dtne kendisi de anlam veremez. Babam, benim bugnk halimi grse, benden utanrd
diye dnr. Bu dnce ona ok byk ac verir. Bylece Osman adm adm bir kmaza
doru srklenir ve gerek kimliinden uzaklar. Bsbtn okuldan da kopar. Her gn
erkenden okula gider gibi antasn srtlar ve sokaklarda babo dolar. Annesi, Osmann son
zamanlardaki tavrlarndan phelenmektedir. Okula retmeniyle grmeye gittii bir gnde
btn gerekleri renir. O gnden sonra bizzat kendisi Osman okula brakp sonra gidecei
yere gider. Ancak Osman bir sre sonra yeniden okulu asmaya, vaktini sokak ocuklaryla
geirmeye balar. Sigara, hrszlk, yalan gibi pek ok kt alkanlklar edinir. Artk ondaki
utangalk ve mahcubiyet yerini arszla brakmtr. Annesi, olunun bu durumunu, kocasnn
lmnden sonraki ikinci felket olarak deerlendirir.
Bir bakma Osman, sokaa ynlendiren evresindeki insanlarn ona kar takndklar
yanl tutumlardr. Onu anlamaya abalamak yerine sorgulama ve sulama yoluna giderler
Osman, bu tutumlara kar bir reaksiyon gelitirir ve inadna yanllarna yenilerini ekler. Oysa
romanda irfanyla, tecrbesiyle ne kan emsi Day, bir psikolog edasyla Osmana yaklar.
Onu her koulda sevdiini hissettirir, hatalarn grmezden gelir, onu hi bir biimde
sorgulamaz. Onun eninde sonunda doru yolu bulacandan emindir. Bu iin ancak sevgiyle
zlebileceine de inanc tamdr. emsi Day bu davranlaryla onun gvenini kazanr.
Nihayet yle de olur. Osman, onun yardmlaryla sokaktan kurtulur, eski haline dner. Onun
ynlendirmeleriyle, vaktini sokaklarda geirmek yerine nce evinin kk bahesine ektii
bitkilerle uraarak, bahe yoluna girdikten sonra da kk bir marangoz atlyesinde alarak
deerlendirir. lk harlyla emsi Dayya, annesine ve kz kardeine hediyeler alarak onlarn
gnllerini yeniden fetheder. Okullarn almasna az bir zaman kalmtr. Osman, okullarn
alacak olmasndan ve yeniden okula devam edecek olmaktan dolay ok memnundur. Yeni
eitim ylnda kendisini herkese kantlayacaktr.
imdi de romandan hareketle baz sorulara trl cevaplar arayalm.
ocuklar Sokaa Ynlendiren Sebepler Nelerdir?
Yazar, her eyden nce sokak ocuklarndan hi birinin soka bilinli olarak tercih
etmediinin altn izer. Her birinin kendince farkl ve hakl bir gerekesi vardr. Bu sebeplerin
banda maddi imknszlklar gelmektedir. Mutlu bir aile ortam bulamamak soka tercih
etmedeki ikinci neden olarak karmza kar. Romandan rnek vermek gerekirse; Osman,
babasnn lmnden sonra annesine yardm etmek ve kz kardeini rahata kavuturmak iin;
Mustafa babas hastalanp yataa mahkm olduu ve bu yzden almak zorunda kald iin;
Nuri, annesinin lmnden sonra mutlu bir aile ortam bulamad ve vey annesinin iddetine
maruz kald iin; Metin annesi ve kardeleriyle birlikte sarho babasnn fiziksel istismarndan
kurtulmak iin; Hayri ise toplum tarafndan iledii bir sutan dolay dland ve i bulamad
iin zm sokakta bulmutur. Romann dier ocuk kahramanlar ise kimsesiz olduklar ve
barnacak bir evleri olmad iin sokaa mahkm olmulardr. Romann hayat tecrbesiyle,
irfanyla ne kan kahraman emsi Daynn da belirttii gibi Kt ocuk yoktur. Kt yola
itilmi, srklenmi ocuk vardr. (174).
Bozfrat, Osmanla birlikte, bizleri adm adm sz konusu sokak ocuklarnn yaamna
dhil eder. Onlarn dnyasn daha yakndan ve iten bir bakla kavramamz salar. Onlara
nyargyla yaklamann douraca olumsuzluklara dikkat ekmeye alr. Bu ocuklarn
sokakta domadklar, balangta onlarn da aileleri ve birer evlerinin olduu; ancak deiik
nedenlerle sokaa mahkm olduklar gerei zerinde bizleri dnmeye sevk eder ve bu
ekilde toplumsal bir bilin oluturmay hedefler.
Nihayetinde bu ocuklar barnacak yerleri olmad iin sokakta kaderlerine terk edilirler.
Yazar, bu noktada srarla ocuklar sokaa ynlendiren toplumsal artlarn
yetersizlikleri/olumsuzluklar zerinde durur. Belki, ailelerin geimlerini salayacaklar bir

gelirleri olsayd Osman ve Mustafa gibileri gnl rahatlyla okullarna devam edebilir; Zeynep
annesiyle daha fazla vakit geirebilir; Hayri, Nuri, Metin ve Ahmet gibileri sokan birer ba
belas haline gelmezlerdi.
Sokakta ocuklar Bekleyen Tehlikeler Nelerdir?
Sokak ocuklar ounlukla her trl korunmadan uzak, gvensiz meknlarda barnrlar.
Bu meknlarda ocuklar bekleyen pek ok tehlike mevcuttur. Her eyden nce bu ocuklar aile
bakmndan ve gzetiminden uzak olduklar iin savunmasz ocuklardr. Gvensizlik,
aresizlik duygusu, fiziksel ve cinsel istismar, eitli ekillerde iddete maruz kalma, uyuturucu
ve mafya etelerinin tuzana dme, uucu madde bamls olma gibi sonularla kar karya
kalrlar.
Romanda ikinci dereceden nemli bir karakter olan Hayri, etrafna toplad kendisinden
yaa kk ocuklar smrr, onlar eitli hrszlk ve kapka olaylarnda kullanr. Hayri,
iportaclk yapt dnemde yer kavgas yznden kendisiyle yat bir ocuu bakla yaralar
ve hapse girer. eriden kt zaman almak ister; ancak kimse kendisine i vermek istemez.
O da bu yzden byle bir yola bavurur. ocuklar, zaman zaman kendilerine iddet uygulad
halde, kendilerini koruyup kollad, karnlarn doyurduu iin Hayriyi sever ve onu sayarlar.
Onlar kendileri iin tek dost olarak Hayriyi grrler. Pazarda kfeleriyle evlere erzak tayarak
geimlerini salamalar da onun sayesindedir. Hlbuki Hayri, mafya eteleriyle anlap onlar
illegal ilerde kullanmtr. Erzak ad altnda kaak eya tadklarnn farkna ancak, polisin su
etesini ele geirip, Hayriyi aramaya balamasyla varrlar. Fakat oktan i iten gemitir.
Farkna varmadan byk bir sua ortak olmulardr.
Toplumun Sokak ocuklarna Bak Nasldr?
Romanda toplumun sokak ocuklarna bak iki kelime ile izah edilir: Serseri ve ba
belas. Ancak yazar, st kapal olarak bu yaklam eletirir ve sokak ocuu olmann belli
ocuklarn kaderi olmad, her ocuun byle bir kaderi yaayabilecei gereini dillendirir.
Bunu da Osmann yaamyla somut bir hale getirir. Balangta alkan, drst bir ocuk olan
Osman, babasnn lmnn ardndan kendisini, evin geimine katkda bulunmak iin almak
zorunda hisseder ve bylece sokakla tanr. Bunun sonucunda da yalan sylemek, hrszlk
yapmak, sigara imek gibi birtakm kt alkanlklar edinir.
Ayhan Bozfrat, hem bu kadar i ie olduumuz hem bir o kadar da habersiz yaadmz
bu ocuklarn i dnyasna Osman vastasyla bizleri de dhil eder. Osman onlar tandka, i
dnyalarna nfuz ettike onlarn, grndklerinin aksine tertemiz birer kalbe sahip olduklarn
ve kendi aralarnda byk bir dayanma iinde olduklarn fark eder. Sorun onlar anlamaya
abalamakta, onlarn dertleriyle dertlenmekte.
Sokakta Tek Bana adl romannn gngrm kahraman emsi Day, rnek bir
toplumun prototipi konumundadr. Osman, onun rnek tavrlar ve davranlar sayesinde
hatalarnn farkna varr ve bu hatalarndan syrlr. emsi Day asla ona nasihatte bulunmaz,
an kollamaz, hatalarn yzne vurmaz. Onu sorgulamaz. Onu anlamaya abalar. Onun
sigara itiini grr, ancak grmezden gelir. Sonunda onun gvenini kazanmay baarr. Onun
eninde sonunda doru yolu bulacandan da en ufak bir phesi yoktur. O, bu iin ancak
sevgiyle zlebileceine inanan irfan sahibi bir adamdr.
emsi Day, Osmann annesi Safiye Hanmla yapt bir sohbette, aksi davranlarn
douraca olumsuzluklar u szleriyle dile getirir: Ktlkle hibir ey dzelmez. yilikle
dzelmeyecek ey yoktur. Anlayl davranmalsn. Ancak, bu yolla onu nleyebilirsin.
evresinde kt davranlarla karlatka, o babozuk arkadalaryla daha ok ahbaplk
kuracak, onlara daha ok balanacaktr. (91).
emsi Daynn bu tutumuna karlk, orta yal iki adamn, sigara imekte olan ocuklar
azarlamalar ve onlara aalayc szler sylemeleri toplumun yanl tutumuna rnek tekil
etmesi bakmndan dikkat ekicidir. Yazar st rtl olarak bu davran biimini eletirir ve
yanllna dikkat eker. Bir musibet bin nasihatten evladr dsturunca ocuklarn yanl

yaparak doruyu bulacaklar zerinde durulur. emsi Day irfan sahibi bir tiptir. Bir eitimci,
bir psikolog edasyla bu iin stesinden gelir ve Osmann ilgisini baka alanlara (Osmann
teden beri bitkilere kar merak vardr ve emsi Day bu ilgisinin farkndadr. Ona bitkilerle
ilgili bir kitap sz de vardr) ekmek suretiyle, onu sokaklardan ekip alr. Osman, onun
nerisiyle evlerinin kk bahesine deiik bitkiler eker, onlar sular, bytr. Bylece btn
vaktini annesi ve kz kardeiyle birlikte bu bahede geirir. Kendi abasyla bir eyler retmenin
huzur ve mutluluunu yaar.
emsi Day, Osmann okuldan kaarak bir yl kaybetmesine hayflanmas zerine de ders
verici u ifadeleri sarf eder: Kaybettin saylmaz. nsan olaylardan ders almasn bilirse,
olaylar kt de olsa, onun iin zlmemeli. Aslnda sen bir ylda, okulda reneceklerinden ok
daha fazla ey rendin. Bandan geenlerden ders almasn bilirsen, o zaman kaybn yok,
kazancn var demektir. nemli olan ders almay bilmektir. (170).
Yazar, emsi Dayya bu szleri syletmekle eitimin okuldan ibaret olmad, sokaa
farkl bakt, insanlarn sokaklardan da pek ok ey renebilecekleri, sokan bazen okulda
verilecek eitimden daha fazlasn insana kazandrabilecei, yaayarak renmenin daha kalc
olduu gereini sezdirir.
Romanda kklkten itibaren iyi eitilmi ocuklarn, hayatlarnn kimi dnemlerinde
farkl maceralara srklenseler dahi, kt yola dseler dahi ellerinden tutulduu vakit bir
noktadan sonra kendi doal mecralarna dnebilecekleri zerinde durulur. Buna en gzel rnek
Osmandr. Balangta her trl davranyla rnek bir ocuk olan Osman, daha sonra yalan
sylemeye, hrszlk yapmaya, kt alkanlklar edinmeye balar. Ancak, emsi Daynn
elinden tutmasyla eski haline dner ve yeniden rnek bir ocuk olur.
emsi Day ile Osmann annesi Safiye Hanm arasnda geen aadaki diyalog bu
manada nemlidir.
Doru her eye ocukken allr. Ama yalnz ktle deil, iyilie de. Onun iin
ocuklar balangta ok iyi eitmek, onlara iyiyi, doruyu retmek gerekir. (161).
Ayn ekilde Osmann annesinin sokak ocuklarn serseri olarak nitelemesi zerine
emsi Daynn sarf ettii szler toplumun bu konudaki yanl tutumunu ak bir biimde ortaya
koyar. Senin serseri dediin o ocuklarn da elinden tutanlar olsa, bugn toplumun ba belas
diye nitelediimiz bu ocuklar topluma yararl birer insan olurlard. Aslnda o zavalllara
kzmamalyz. Onlara kzacamz yerde sevgi gstersek, ellerinden tutsak, her ey bambaka
olur. (161).
Bunun zerine Osmann annesinin u ac itiraflar kendi asndan iin yanlln gzler
nne serer. Ben Osmana gereken anlay gsteremedim. Dayakla, kt szle iler dzelir
sanyordum. (161).
SONU
Netice itibariyle sokak ocuklarnn dnyasna bir pencere aralayan yazar, hacimce az
olan bu romana byk bir ustalkla ok ey sdrmay baarmtr. Yazar, eserinde asla nasihat
yollu cmlelere yer vermez, dorudan ders vermek yerine, ocuklarn yaayarak, tecrbe ederek
hayat daha iyi anlayacaklarna ve anlamlandracaklarna inanr. Toplumun da onlara nasihat
etmek, onlarn foyalarn aa karmak ve hatalarn yzlerine vurmak yerine, onlar anlamaya
almann daha doru bir tutum olduunu vurgular. yle ki, Hayri eer hapisten ktktan sonra
toplum tarafndan kabul grseydi sokan ba belas haline gelmez; retmeni devamszlk
yznden belge istemeseydi, Osman, yalan sylemeyi, sahte evrak dzenlemeyi ve annesinin
yerine bu evrak imzalamay dnmezdi.
Gerekten de kitabn 1972de Milliyet Yaynlar arasnda kan basksnn arka kapanda
vurguland zere, Osman, (Sokakta Tek Bana) yalnz ocuklarn deil, retmenlerin,
eitmenlerin, eitim uzmanlarnn ve psikologlarn da yakndan ilgilenecekleri, zerinde uzun
uzun dnecekleri usta ii bir ocuk romandr.

BESTAM YAZGANIN ESERLERNDE DN DEERLER
Yrd. Do. Dr. Ouzhan YILMAZ

Erzincan niversitesi Eitim Fakltesi
Yrd. Do. Dr. Mahmut Abdullah ARSLAN

Erzincan niversitesi Eitim Fakltesi
ZET
Deer erozyonunun giderek artt bir dnemde kaybolan deerleri yeniden hatrlamak, gelien
dnyaya uyum salarken iinde bulunulan medeniyet ve kltr dairesine ait birtakm gzellikleri
muhafaza etmek iin deerlerin tekrar tekrar ilenmesi ve hatrlatlmas elzemdir. Bu amala almada
Bestami Yazgan'n eserlerindeki din deerler tespit edilmeye allmtr. almada Yazgan tarafndan
kurgulanan toplamda 20 kitap dokman analizi yntemiyle incelenmi ve Yazgan'n eserlerinde "gzel
ahlak tevik eden", "din bilgileri reten", "Tanr'ya minneti vurgulayan" ve "dayanmay ve
kabullenmeyi telkin eden" deerlere yer verdii grlmtr.
Anahtar kelimeler: Deer, deerler eitimi, ocuk kitaplar, Bestami Yazgan
1. GR
Din eitim, ocuun nemli ihtiyalarndan birisi olarak kabul edilmektedir. irin (2006,
84)e gre ocuun gelime ve byme anda maneviyatn nceleyen bir din eitim ilah
mimarisinin temel ihtiyacdr. radenin, ahlakn ve vicdann eitiminde din en nemli
dntrc ve belirleyicidir. ocuk dindarl, ocuk maneviyatnn esasdr. ocuk ruhunu
kanatlandran, onu metafizik alma ulatran ise din duyarllktr. nan kozas rlmemi bir
ocukluk, eksik bir ocukluktur. Bu ereveden bakldnda din duyarln, sadece lkemizde
deil, tm dnyada ocuk edebiyatna yansyan nemli bir durum olduunu sylemek
mmkndr. Evren (2005, 314) bu konuyla ilgili Gerek Trk ocuk edebiyatnda gerekse
dnya ocuk edebiyatnda din bir yaklamn var olduunu, din retilerin, ocuklara iir,
roman, hikye, masal ve dier metinlerle birlikte sunulduunu, din ve ilahilii reddeden edebi
metinlerin de bir ideoloji olarak verildiini syleyebiliriz. tespitini yapmaktadr.
Trk ocuk edebiyatnda 1980li yllardan itibaren din duyarln yansmasnn artt
gze arpar. Ancak bu artn nicelikle snrl kald, nitelik asndan nemli sorunlarn olduu
konusunda hemen hemen tm aratrmaclar hemfikirdir. Bu konuda Ata (2005, 290), dinin
srekli gemite yaanm olaylarn anlatm olarak belleklere sunulduunu; yine din bilgilerin
hayatn iinden bir yansma olarak verilmek yerine dorudan bilgilerin aktarm eklinde
verildiini; Peygamberimiz ve din bykleri anlatlrken kronolojik anlatmdan
vazgeilemediini, bu yzden tekrarlanan, kopyalanan klieler olutuunu; dinin hayat

ekillendiren, herhangi bir zamanda ortaya kp bizi scaklyla cokulandran bir ey olarak
deil, pencereden grp tarif ettiimiz, hayattan kopuk, bir bana, ayrk bir ey gibi
anlatldn, oysa dinin hayat olduunu belirtir.
Yaanan sorunlarn zm iin irin (2006, 115), ocuk ve gencin din ile ilikisinde,
dinin ocuun ve gencin psikolojik ve pedagojik almna uygun, dinin temel deerlerini
yanstan nitelikli, btnlkl ve estetik alma sahip ok ynl din yayn program, aile odakl,
ocuk ve gen merkezli bir muhteva ile hazrlanmaldr. der.
ocuklara ynelik yaynlarda M. Yaar Kandemir, Mustafa Yazgan, Cahit Zarifolu,
Fahreddin Bozda, A. Vahap Akba, Ahmet Efe, Niyazi Birinci, Emin Hseyin ztrk, Ali Nar,
Mevlana dris, Mustafa Ruhi irin, Hasan Nail Canat, Ahmet Tezcan, Nurefan alarolu,
Zarife Canan, Nurdan Damla ve Seluk Yldrm gibi pek ok yazar ocuklar iin kaleme
aldklar kitaplarda ocuk ve genlik merkezli muhtevay ne karmaya alrlarken dini
konular da eserlerinde ocuk duyarlyla ilemilerdir (Yakar 2012, 156-1579. Bu duyarlkla
incelenmesi gereken yazarlardan biri de Bestami Yazgandr (Kaygusuz, 1998: 51).
Yaz hayatna 1985te tant rahmetli A. Neet Dinerin tevikiyle balayan Yazgan,
ocuklara ynelik eserler kaleme almasn ise tevafuk veya Allahn ltf keremi
(bestamiyazgan.com) eklinde deerlendirir. Eserlerinde eitim, vatan, din, retmen,
dostluk, sevgi, konukseverlik, aile, bilim, tarih gibi temalar ele alan Yazgan, bu
temalar ocuklarn okumaktan zevk alaca kurgular ierisinde verir (Ylmaz 2013,
166). Bu almada yalnzca kurgular iindeki din unsurlarn ele alnna baklacaktr.
2. YNTEM
2.1. almann Amac
alma Bestami Yazgan'n eserlerindeki din deerleri tespit etmek ve bu rnekten
hareketle ocuklara ynelik yazlan edeb metinlerde pek ok din deerin yer alabileceini
ortaya koymak amacyla kaleme alnmtr.
2.2. almann Kapsam
almann kapsamn, Bestami Yazgan'n kurgulad Yeil Canlar, Emeklerimizin Dili,
Srma Sal Kelolan ve Gkyz Dostlar adl drt dizi kitap oluturmutur. Toplamda 20
kitaptan oluan dizinin tamam Diyanet Vakf Yaynlarndan kmtr.
2.3. Verilerin Toplanmas
Veriler toplanrken ilk aamada ilgili alanyazn taranm, ardndan Bestami Yazgan
tarafndan yazlan kitaplar piyasada basks olmad iin yazarn kendinden alnmtr. Eserler
tematik incelemeye tabi tutularak yazarlar tarafndan filenmitir.
2.4. Verilerin Analizi
Bestami Yazgan'n eserlerindeki din deerleri tespit etmek amacyla kaleme alnan
alma nitel bir aratrmadr. Bu almada veriler analiz edilirken, dokman analizi yntemi
kullanlmtr. Dokman analizi, aratrlmas hedeflenen olgu, olay veya olgular hakknda bilgi
ieren yazl materyallerin analizini kapsamaktadr (Yldrm ve imek 2011, 187).
Yazgan'n eserlerindeki din deerler analiz edilmeye allrken Yaman, Taflan ve
olak (2009, 111) tarafndan gelitirilen "Ders Kitaplarndaki Deerler Formu6ndan da byk
lde istifade edilmitir. Bunun dnda uzman grleri alnarak kurgu ekseninde din deerler
baz noktalarda yeniden tasnif edilmitir.
6 Yaman, Taflan ve olak tarafndan gelitirilen "Ders Kitaplar'ndaki Deerler Formu" ncesinde Spranger (1928)
tarafndan gelitirilen, Allport, Vernon ve Lindzey (1960) tarafndan kullanlan deerler snflamasnn revize
edilmi hlidir.

3. BULGULAR VE YORUMLAR
almann bu blmde Bestami Yazgan'n eserlerinde tespit edilen din deerlere yer
verilmitir. Bu din deerlere yer verilirken deerlerin kurgu iindeki ilevinden ve Yaman ve
arkadalarnn tasnifinden yola klarak Gzel ahlak tevik eden deerler, Din bilgileri
reten deerler, Tanr'ya minnetin bir sonucu olarak kurgularda yer alan deerler ve
Dayanmay ve kabullenmeyi telkin eden deerler eklinde bir balklandrmaya gidilmitir.
3.1. Gzel Ahlak Tevik Eden Deerler

Tablo 1: Gzel Ahlak Tevik Eden Deerler
Emanete sahip kma Alakgnlllk Sznde Durma
Dostluk yilik Vatan sevme
Duygudalk Misafire Hrmet Yardm
almaya konu olan eserlerde Yazgan, okuru ekillendirmek, elendirirken

bilgilendirmek iin kurgu iinde pek ok gzel davran rneine yer verir. Bunu yaparken de
genellikle din bir ksm motiflerden faydalanr. Onun Zafer Irma isimli eseri incelendiinde
emanete sahip kmann ne denli nemli bir haslet olduu grlr. Eserde ehit Irma
tarafndan kendisine emanet edilen Yaramaz Yamur Damlasna Zafer Irma sahip km,
ona misafir olarak hrmet ederek, rmak yatandaki talarn onu rahatsz etmemesi iin elinden
geleni yapmtr. Bununla da kalmayp endieleri olan Yaramaz teskin etmek iin Yaramaz
Yamur Damlasna gnl rahatlatc szler fsldamtr.
Emanete sahip kma gibi Yazgann eserlerinde okuyucuya kazandrlmaya allan
deerlerden biri de dostluk tur. Kutup Yldz isimli eserde Yldz Kz annesi ve babas bu
dnyaya veda ettikten sonra yldzlarla dost olmu, hatta onlar dnyaya davet etmitir.
Dostluun gerei Yldz Kzn davetine icabet eden yldzlar dnyaya gelerek Yldz Kzla
yldz kardei olup sevgi ve dostlukla ona balanmlardr. yle ki bu balln bir neticesi
olarak ok sevdikleri arkadalarn gkyzne uurup yanlarna almlardr.
Yukardaki davran rneklerinden sonra din bir deer temelinde ortaya kan ve gzel
ahlaka rnek olabilecek nemli hususlar arasnda, eserlerdeki duygudalk da saylabilir.
Genel olarak Yazgann eserlerine bakldnda, onun kahramanlar bu dnyada olup bitenlere
kaytsz deildir. Kendi dertleri olmasa da pek ok zaman bakalarnn dertleriyle dertlenen
tiplerdir. Bu durumu rneklendirmek icap ederse, Kelolan ile Uyku Kuu isimli eserdeki
Kelolann tavrndan bahsedilebilir. Eserde Kelolan isimli kahraman, tesadf eseri
Derdistanda ocuklarn alktan ldn; Fignistanda Mslman genlerin ellerinin,
kollarnn krlarak ikenceyle ldrldn; histanda kann gvdeyi gtrdn,
insanlktan nasibini almayan haydutlarn ykmadk, yakmadk bir ey brakmadklarn iitince,
iittii szlerin bir ok gibi yreine saplandn hisseder. Birdenbire yeni ald elbiselerini,
ayakkablarn ve yaklaan bayram unutur. Yerinden kalkp pencerenin nne giderek
Derdistandaki, Figanistandaki ve histandaki ocuklar dnp alamaya balar.
Tpk duygudalk gibi incelenen eserlerde ne kan gzel ahlak tevik edici davranlar
arasnda alakgnlllk bir baka deyile haddini bilme de vardr. Eserler gzden
geirildiinde Alayan Asma, Sabr Meyvesi, Gkkua gibi eserlerde benlik duygusu n
planda olan kahramanlar gze arpmakla birlikte bencillik eden kahramanlar genelde yerilir ve
srekli ben demenin doru olmad iletisi satr aralarnda verilir. Ayn durum Gkkua
Trks isimli eserde de vardr. Eserde benlik hastalna yakalanp az kavgas yapan renkler,
nihayetinde gnein kendilerinin efendilerini olduunu kabul ederler. Ama gne byk bir
erdemlilik gstererek renklere yanldklarn syler ve renklerin gerek efendilerinin kendisi

olmadn, bu konuda dnmeleri gerektiini, kendisinin sabah doup akam battn yani
szn z kendisinin de bir efendisi (Yaratan) olduunu ifade eder. Gne bu davranyla
renklerin efendisi olma kibrine kaplmayarak haddini bilir ve byk lekte kendisini de bir
Yaratann olduunu renklere sylemekte beis grmez.
Yukarda deinilenlerle ayn dzlemde okura verilmeye allan deerlerden biri de
iyilik yapma dncesidir. Yazgan'n eserlerinde daima iyiler kazanr. Tabii bunda eserlerin
masal eklinde kurgulanmasnn pay byktr. yiliin nemli lde tevik edilmeye
alld kurgularda kahramanlar da bu anlamda zerlerine den grevi yerine getirirler.
rnek olarak am Kozala isimli anlatda am kozala bir gece esen rzgr neticesinde
annesinden ayrlp kendini paldr kldr yerde bulunca toprak ana am Kozalana analk
etmekten bir lahza ekinmez. Ona kol kanat gerip ne isterse verir. Yiyecek, iecek, sevgi, efkat
gibi hibir eyi am kozalandan esirgemez. yle ki toprak anann iyilii sayesinde derin bir
travma yaayan am kozala canlanp kendine gelir.
Yazgann eserlerinde din deerlere bal olarak geleneksel formlara ait bir ksm
davranlar da okura verilmeye allr. Bunlardan biri de misafirperverliktir. Kelolann
Karpuzlar isimli eserde Kelolan dedesinin anlatt masallardaki Zmrd Anka kuunu
karsnda grnce, hem Zmrd Anka Kuunun yanna niin gelmi olduunu dinler hem de
Tanr misafiridir diyerek ona karpuz ikram eder.
Sznde durma davran da anlatlarda yazar tarafndan ne karlmaya allr.
Yazar kimi zaman ztlklar yaratarak okura doruyu sezdirmeye alr. Kelolan Evleniyor
isimli eserde de kurgu byle geliir. Kurguda Gll kzn babasn kzn Kelolana verdii iin
kimi insanlar eletirmi ve oban bu kararndan vazgeirmeye almlardr. Ancak bu
durumun aksini dnen insanlar da yok deildir. obann verdii szden dnmeye meylettiini
gren insanlar onun yolunu kesip ona Arkada, senin bu yaptn ok ayp! Dada sz ver,
dzde koyver! Byle insanlk olur mu hi? oban, oban! l sz verme, l, sznden dnme!
Biz sznde durmayan adama gvenip hayvanlarmz teslim etmeyiz! derler ve sznden
dnmeye meyleden oban verilen szn nemine binaen bu kararndan vazgetirirler.
Yazgann eserlerinde din deerlerle mill deerleri zaman zaman i ie verdii de
grlr. Vatan sevgisi imandandr. ifadesinin bir gerei olarak ehit Pnarndaki
kahramanlar srler hlinde gelip cennet vatan igal eden kara yzl, kara zl dmanlarn
karsna arslan gibi dikilirler ve kadnyla, erkeiyle, yalsyla krk gn krk gece dmanla
savarlar. Yine Zafer Irma isimli eserde dmanlar vatan topraklarna girdiinde lkeyi
savunmak iin sadece bir yiit deil, tam krk yiit toplanp can vermek ve er meydanlarnda
zaferler dermek iin ant ierler. Ardndan krk da ehit olup cennete uarlar. Tabii onlarn
hatrasna kimse saygszlk etmez ve kimse ehitleri unutmaz. ehitleri unutmayanlardan biri de
Zafer Irmadr. O yllar var ki ehitlerin hatrasna Yrekler kabark, gzlerde damla/
Mehteri saygyla dur da selamla/ Bir huu iinde dinle glbank/ Sesleniyor tarih, bu ses o
yank eklinde dalga dalga ykselen marlar sylemitir.
Bu balk altnda son olarak deinilebilecek deerlerden biri de Yazgann eserlerinde
imdiye kadar zikredilen deerler arasnda en fazla gze arpan yardm deeridir. Yazgann
kurgular gzden geirildiinde kahramanlarn farkl vesilelerle birbirlerine yardm ettikleri
grlr. Mesela Zafer Irma isimli eserde kahramanlardan Gne ve Hrriyet Denizi Yaramaz
Yamur Damlasn annesine kavuturmak iin ona yardmda bulunmaya alrken, Kelolan
Kz stiyor simli eserde Kelolan Gl Kzn babasn kurtlarn yemesine mani olarak onun
hayatn kurtarr. Yine bir baka eserde ise birlik ve beraberlik duygularn daha da pekitirmek
iin insanlar birbirine yardm eder. Sevgi Orman isimli esere bu manada bakldnda, eserde
herkesin birbirine yardm ettii, kimse birbirinin zor durumda kalmasn istemedii net biimde
gzler nne serilir. Bu durumu kurgu vastasyla detaylandrmak gerekirse, eserde Muhabbet
nar bir frtna kopsa, iddetli bir yamur yasa btn aalar dallarnn altna alr, onlar
soukta dondurmaz, scakta yandrmazm. Tabii Sevgi Orman'nda yalnzca Muhabbet nar
deil, dier aalarda yardmlama konusunda geri kalmazm. Dostluk Sd, zorda
kalanlarn yardmna koar; Vefa Meesi, her trl zorlua kar gs gerermi. Btn bu gzel

aalarn arasnda bir de Kardelik Pnar varm. Yazn souk, kn lk akarm. Gece gndz
btn aalarn ihtiyalarn karlarm. Bunlarn yan sra Sevgi Ormannda birisinin dal m
krld, baka birini bir kurt mu kemiriyor, hemen herkes seferber olurmu. Kardelik Pnarnn
suyuyla yara iyice temizlenir, Vefa Meesi ve dostluk Sdnn z sularndan merhem
yaplr, Muhabbet narnn yapraklaryla yara sarlrm.
Hangi durumlarda insanlarn yardmlaacan kurgu araclyla gsteren Yazgan, bunun
yannda yaplan yardmn nasl yaplaca ile ilgili de ayrntlar vermekten kanmaz.
Kelolann Karpuzlar isimli eser bu gzle incelendiinde eserde yardmn karlksz
yaplmas gerektii hususunda Kelolan Zmrd Anka Kuuna szler syler. Ksaca kurgu
aktarlacak olursa masalda Zmrd Anka Kuu yanndaki masal kitab karlnda
Kelolann karpuzlarn ister. Kelolan ise insanln lmediini Zmrd Ankaya
hatrlatarak, yapaca yardmdan tr bir karlk beklemez.
3.2. Din Bilgileri reten Deerler

Tablo 2: Din Bilgileri reten Deerler
Dua Zekt r
Yazgann kitaplarnda gzel ahlak tevik eden davranlarn yannda din deer
balamnda dnlebilecek bir ksm din bilgiler de vardr. Bunlardan ilki bu kategoride
okurun gzne en ok arpan "dua" deeridir. Bilindii gibi dua bir yakartr. nsann kendi
kendine yetmediini Allaha duyurmasdr. Kuran Kerimde Furkan Suresi 77. ayette De ki;
'Duanz (kulluk ve yalvarmanz) olmasa, Rabbim size ne kymet verirdi (Yazr, 367).' eklinde
buyrulmutur. Yine hayat kitab olan Kuran da bu manada pek ok dua ayeti vardr (Kuran-
Kerim, 3/17, 3/191, 7/180, 13/14, 27/62, 30/33, 32/16, 40/65, 51/18 vb.). Yazgan da duann
nemli bir deer olduunun farknda olacak ki eserlerinde muhtelif yerlerde kahramanlarna dua
ettirir.
Yazgann eserlerinde kahramanlar farkl sebeplerden tr zaman zaman Allaha snr.
Bunlardan ilki gzel bir ortam terk etmeme dncesinden kaynaklanr. am Kozala isimli
eserde kk bir kozalakken okulda sra olan am kozala bulunduu okulda zamanla baz
sralarn eskidikleri ve kullanlmaz hle geldiklerini grnce iinde bulunduu gzelliklerden ve
ocuklardan ayrlmak istemeyerek kozalak gnlerini Ne olur Ya Rabbim! Eskimeyeyim,
krlmayaym ve bu gzel ocuklardan ayrlmayaym! eklinde Allaha yalvarmakla geirir.
Gzel bir ortamdan ayrlmama dncesinin yan sra kahramanlar gemite yaanlan
kt gnlerin geri gelmemesi iinde Allaha yalvarrlar. Ulu narla Nazl Hilal isimli eserdeki
kahramanlarn kt gnlerin geri gelmemesi iin dua etmesi, bu duaya kurtlar ve kularn dile
gelip Amin! demesi bu kapsamda dnlebilir.
Yazgann eserlerinde bazen de kahramanlar, ocuk sahibi olmak iin dua ederler. Kutup
Yldz isimli masalda kahramanlardan birinin ocuu olmaynca dua kapsna varp Allaha el
amas, bir seher vakti Allahn huzurunda el balayp, boyun bkp alamas, Gzel Allahm
ne olur, bana da bir ocuk ver, beni de ele gne kat! Yavrumu bir greyim, muradma ereyim;
ondan sonra istersen canm al. diye inlemesi ocuk sahibi olmak iin dua etmenin bariz bir
rneidir.
Bu saylanlarn dnda kurgulara bakldnda baa gelen bir felaket ya da sknt da
bireylerin dua kaplarn aralamalarnda bir vesiledir. Nitekim bu durum Akbulut Karabulut
isimli eserde belirgin biimde ortaya kmaktadr. Eserde lkede yaanan ktlk ve kuraklk
nedeniyle zor gnler geiren lke halk, problemin kendilerinden kaynaklandn tez vakitte
anlayp kadn, erkek, gen, ihtiyar, oluk ocuk demeden hep beraber yamur duasna kmtr.

Yazgann eserlerinde tm bu belirtilenlerden ayr olarak bireyler her daim kendi
menfaatleri iin de dua etmez. rnek vermek gerekirse Kafesteki Ku isimli eserde kahramanlar
yazd ilalarla mikroplar artan bir doktor iin dua ederken, Kelolan ile Uyku Kuu isimli
eserde ise eserin bakahraman Kelolan, Derdistanda, Figanistanda ve Ahistanda zulme
maruz kalan ocuklar dnerek onlar iin Esirgeyen ve balayan Allahm! Oradaki
kardelerimi koru. Onlarn da gzel giyecekleri, mutlu bayramlar, anneleri ve babalar olsun!
Ya Rabbi, Senin her eye gcn yeter! biiminde dua etmektedir.
Dua dnda kurgularda gze arpan bir baka din bilgi de zekat ve rdr. Zekt
Trke Szlkte Zenginlerin sahip olduu mal ve parann krkta birinin datlmasn
ngren, slamn be artndan biri (TDK 2011, 2649) eklinde akla kavuturulurken r
ise ayn kaynakta "ondalk (TDK 2011, 1862)", bir dier kaynakta ise toprak rnlerinden
tahsil edilen zekt (Erkal 2007, 9) eklinde tanmlanmaktadr. Buradan anlalmaktadr ki
sosyal bir din olan slam, ekonomik durumu iyi olan insanlara birtakm mal sorumluluklar
ykleyerek toplum iinde bir denge salamaya almaktadr. Kuranda namazla birlikte zektn
en ok zikredilen ibadetlerden biri olmas da bu hkm desteklemektedir (Kuran- Kerim, 2/43,
2/83, 2/110, 2/177, 2/277, 4/77, 4/162, 5/12, 5/55, 9/5, 9/11 vb.). Yazgan da bu noktada Akbulut
Karabulut isimli eserinde zekt ve r ibadetine deinmi, zektn ve rn vermeyen
insanlara kahramanlar araclyla bir gnderme yapmtr. Bahsi geen eserde kahramanlar
bolluk ve bereket iinde yaarken, lkede yaanan ktlk ve kurakl kendilerinden kaynaklanan
bir eksiklik biiminde addetmi, problemin sebebini zekt ve r vermemek olarak tespit
etmilerdir. Bu dnceyi de Bu kadar maln zektn vermezsek olaca budur. , nce r,
sonra devir, Fakir fukaray unutan, yamuru da unutur. cmleleriyle aa vurmulardr.
3.3. Tanrya Minnetin Bir Sonucu Olarak Kurgularda Yer Alan Deerler
Tablo 3: Tanrya Minnetin Bir Sonucu Olarak Kurgularda Yer Alan Deerler
kr
Tanrya duyulan minnetin sonucu olarak incelenen masallarda nemli sklkta "kr"
deeri ile karlalmtr. Yazgann masal kahramanlarnn nemli bir ksm kretmeyi
alkanlk hline getirmi insanlardr. Bakara Suresinin 152. ayetinde Allah ...Bana kredin,
nankrlk etmeyin (Yazr, 24). eklinde buyurmutur. Buradan anlalaca zere nankrlk
etmemek, iinde bulunulan durumdan memnun olmak vlen bir davrantr.
Eserlere bakldnda, kahramanlar farkl sebeplerden tr Tanrya kran duyarlar. Bu
sebeplerden en ok dikkat ekeni anneye yakn olmaktan duyulan memnuniyettir. zelikle am
Kozala isimli eserde am Kozala annesi am aacyla birlikte olunca mutlu olur, dertlerini
sevinlerini onunla blr, annesiyle alar, annesiyle glr. Onunla birlikte olduu iin
Allaha kreder. Annesi yannda olmaynca dnyasnn karardn hisseder.
Kurgularda kr ekseninde dikkat eken bir baka durum ise gzel bir ortamda
bulunmaktan kaynaklanan memnuniyettir. am Kozala isimli esere bakldnda bu durum
daha da netleir. Eserde am kozala koca bir am olduktan sonra kesilerek santim santim
llp biilir ve bir gn cvl cvl sesler eliinde iki katl bir binaya gtrlr. Az sonra ayak
sesleri ve koumalar duyar. Prl prl ocuklar ieri girerek zerine oturur. Odalar enlenir,
snflar canlanr. ocuklar hep beraber A,B,C diyerek am kozalann o gne dek duymad
arklar syler. imdi bir sra olan kk am kozala da, yaad bu gzel hayattan tr
Allaha bir kez daha kreder.
Yine krle ilgili masallarda gze arpan bir baka durum da, gzel elbiselere ve
ayakkablara sahip olmaktr denilebilir. zellikle Kelolan ile Uyku Kuu isimli masala
bakldnda, masalda bir bayram ncesi yeni ayakkablarn ve elbiselerini alp odasna kan

Kelolann onlara bakp sevindii grlr. Yalnzca bununla da kalmayan Kelolan, annesi ve
babasnn kendisini sevdiini dnerek kreder.
Yazgann eserleri incelendiinde eserlerde kahramanlar, yalnzca gzel eyler iin
Yaratana kretmezler. Bazen de daha kt artlarda olabileceklerini dnerek, mevcut
durumdan memnun olurlar. rnek olarak Pencere Camlar isimli eserde krle ilgili kurgu
byle geliir. Eserde ocuk olmak iin i geiren ve zlen kk pencere camlar kendilerine
byk pencere camnn yapt nasihatten sonra nasl davranmalar gerektii hususunda doruyu
bularak, en azndan iinde ocuk bulunan bir evde pencere olduklarn, bunun yerine ierisinde
hi kimse bulunmayan ykk dkk bir evde de pencerede olabileceklerini dnerek hllerine
krederler.
3.4. Dayanmay ve Kabullenmeyi Telkin Eden Deerler

Tablo 4: Dayanmay ve Kabullenmeyi Telkin Eden Deerler
Sabr Kadere man
Kimi zaman hayatta insanlarn mdahil olamadklar birtakm eylemler cereyan edebilir.
nsanlar bu eylemler karsnda kendilerini ypratmak, isyan etmek yerine mevcut duruma
sabrederlerse ya da mevcut durumu kabullenirlerse ruh dnyalarnda daha az ypranmayla bir
sarsnty atlatabilirler. Yazgan da eserlerinde tam olarak bunu yapmaya alr. Onun
eserlerinde kahramanlarn ekseriyeti "sabr" ve "kadere iman" noktasnda salam karakterlerdir.
Trke Szlkte "Ac, yoksulluk, hakszlk vb. zc durumlar karsnda ses
karmadan onlarn gemesini bekleme erdemi, dayan; olacak veya gelecek bir eyi tela
gstermeden bekleme erdemi (TDK 2011, 1996)", biiminde tanmlanan sabr kavram eserlerde
ilk olarak Alayan Asmada okuyucunun karsna kar. Eserin kahramanlarndan Kavak Aac
anlam veremedii iler karsnda sabreder.
Yine Alayan Asma isimli eserde Kavak Aac sadece anlam veremedii ilere deil
cannn yanmasna da sabreder. Eserde kular tarafndan getirilip Kavak Aac'nn yanna
braklan asma gnden gne byyp Kavak Aac'na sarlmaya balaynca, Kavak Aac'nn
cann yakmaya balar. stelik, Kavak Aacnn btn iyi niyetli uyarlarna ramen de ona
sarlmaktan, onun cann yakmaktan vazgemez. Kavak Aac ise bu tavr karsnda yalnz
geen gnlerini dnerek Ne yapaym, baa gelen ekilir, kendi den alamaz. Dayanalm
bakalm, Allah ne gsterecek. diye kendi kendine telkinde bulunup duruma sabreder. Ayn
ekilde mlekinin amuru isimli eserde de can yand iin bir baka deyile ac ektii iin
sabreden bir kahraman vardr. Eserin kahramanlarndan Krmz Toprak, mlekinin elinde
mlek yaplrken her ne kadar anasndan doduuna piman olsa da Toprak Anann kendisine
hitaben syledii Yavrucuum, ban dara derse Allaha dayan ve sabret! Sakn unutma:
Sabreden dervi, muradna erermi. cmlelerini unutmaz ve sabreder.
Ac ekmenin haricinde kurgularda kahramanlar kendilerine yaplan beddualara da
sabrederler ve itidallerini kaybetmemeye alrlar. rnek vermek gerekirse Asma ile Kara
Karga isimli eserde, Kara Karga Kk Asmaya Ban yerden kalkmasn, sen cezalsn. diye
beddua edince Asmack kargaya kmak yerine Sabrla koruk helva olur. szne uygun
olarak sabreder ve sabrn sonucunda meyve vererek selamete kavuur. Asma ile Kara
Karga'daki gibi kendisine yaplan bir beddua olmasa da baka bir nedenden tr sabreden ve
selamete kavuanlar arasnda Sabr Meyvesi isimli masaln kahramanlarndan Kk Zeytincik
de vardr. Masalda, Kk Zeytincik henz birka gnlk otlarn boyca kendisini gemelerine
ierleyince, anne zeytin aac kk zeytine biraz daha dayanmas gerektiini, dayanrsa pek
ok gzellikler greceini ve nice sabr meyvesi dereceini ifade eder. Nitekim ksa bir sre
sonra zeytinciin dallarnda imdiye kadar pek grmedii deiiklikler olur. nce kk
iekler, sonra yeil, yuvarlak meyveler dallarn ssler.

ncelenen eserlerde kahramanlar bazen de alaylara maruz kalrlar ve bu alaylara kar
sabrederler. Akbulut Karabulut isimli eserde de durum byledir. Eserde Kara Bulut yamur
yadrma srasnda Ak Bulutun ineleyici ve kmseyici ifadelerine maruz kalsa da
sknetini korumasn bilir. Onun kendine ynelik Geldi kara bulutlar/ Boa gitti umutlar/
Geldi kara bulutlar/ Ka gitti umutlar eklindeki alayl sylemi zerine bile dinginliini
bozmayp Niye byle sylyorsun Ak Bulut karde, varlklar renklerine gre deil, yreklerine
gre deer kazanr. diye soukkanl sylenmi bir cmle serd eder. Yine Kara Bulut gibi
mlekinin amuru isimli eserdeki mlekinin amuru da Sokak amurunun btn
alaylarna karn Sabrn sonu selamettir. diye susar.
Yazgann eserlerinde bu saylanlardan biraz daha masum olarak kahramanlar bir ksm
yaramazlklara ve aksi davranlara da sabr gsterir. Bu noktada Zafer Irma isimli eser ilgi
ekicidir. Eserde Zafer Irmann stndeki Yaramaz Yamur Damlas aksiliklerine devam
ederek nce Zafer Irmandan uyumak iin ninni ister, ardndan da bu isteine ek olarak Zafer
Irmana bir de masal anlatmasn syler. Yaramazn bu artlar ne srerek uyumam diye
kestirip atmasna aran Zafer Irma bir Tvbe Estafurullah ektikten sonra sabretmeye
devam eder.
Hemen hemen sabrla ayn eksende dnlebilecek bir baka husus da eserlerde gze
arpan, kadere iman dncesidir. Bir Minarenin Gnlnden isimli eserdeki minarenin
yaadklar bu hususu zetler. Eserde yaplacak baraj glnn altnda kalacak olan minare nce
bu duruma zlr. Ancak sonrasnda imann artlarndan birinin de kaza ve kadere iman olduu
Yunus Kocann ster yaat, ister ldr,/ ster alat, ister gldr,/ Yunus Emre Sana kuldur/
Ltfun da ho, kahrn da ho biimindeki msralar araclyla hatrlar. Ardndan da mevcut
durumunu kabullenerek tevekkl elden brakmaz.
4. SONU VE NERLER
4. 1. Sonu
Kltrl ve karakteri dzgn bireyler yetitirebilmenin en nemli vastalarndan biri
genelde kitaplar zelde ocuk kitaplardr. ocua okuma sevgisi alama, elenceli bir dnya
sunma, ocuu bilgilendirme gibi pek ok ilevi olan ocuk kitaplarnn ocuun karakterini
ekillendirme gibi ok fazla dillendirilmeyen bir ilevi de vardr. Ancak bu ilev yerine
getirilirken edebiyatn temel erevesi dnda birtakm araylar iine girilmemeli,
sylenilecekler iaret parma havada bir retmen edasyla sylenilmemelidir. Her ne olursa
olsun kurgu iine sindirilen bilgiler metnin edeb dokusunu bozmadan okura sunulmaldr.
Bestami Yazgan'n eserlerindeki din deerleri incelemek maksadyla yaplan alma da
yukardaki hassasiyetler gz nnde bulundurularak yaplmtr. almann sonucunda Bestami
Yazgann edeb bir metnin ruhuna uygun olarak masallar kaleme ald, kurgular araclyla
okurlarna birtakm din deerler kazandrmaya alt tespit edilmitir. Daha zelde,
1. Yazar, eserlerinde emanete sahip kma, dostluk, alakgnlllk, misafire hrmet,
sznde durma gibi gzel ahlakn yansmas olan pek ok deere yer vermitir.
2. Dua, tvbe, zekt ve r gibi din bir ksm ritellerin yansmasn yazarn eserlerinde
grmek mmkndr.
3. Tanrya minnetin bir sonucu olarak kurgularda kr benzeri deerler bulunmaktadr.
4. Dayanmay ve kabullenmeyi ne karan, kahramanlar abuk pes etmekten ve
isyandan uzaklatran sabr ve kadere iman deerleri anlatlarda dikkat ekmektedir.
4.2. neriler
1. ocuk kitaplarnn okurlara deer alamada nemli bir vasta olduu gerei
unutulmamaldr.

2. ocuk kitaplarnda yer alan deerler ocuklarn duygu ve dnce dnyasna uygun
olmal, ocuklarn geliimlerine paralel olarak verilmelidir.
3. ocuklara deer aktarrken politize olmaktan kanlmal, ancak mill ve manevi
deerlere uygun dorular aktarlmaldr.
4. Din deerler ocuk kitaplarnda bir ideoloji eklinde deil
5. Deer aktarm esnasnda edeb metnin dokusu bozulmamal, deerler kurgu iinde
okura sunulmaldr.
6. Bestami Yazgann incelenen bu ve bu gibi eserleri ocuklara nerilerek okutulmal,
hatta okunmaldr.
KAYNAKA
Ata, B. (2005). Din Kavramlarn ocuk Diline Aktarlmas Sorunu, Trkiye III. Din Yaynlar
Kongresi. 289-303.
Erkal, M. (2007). Toprak Mahsullerinin Zekt: r. slam Hukuku Aratrmalar Dergisi. 9. 9-
36.
Evren, M. . (2005). ocuk Edebiyatnda Din Yaklam, Hece ocuk Edebiyat zel Says, 309-
319.
Hkelekli, H. (Edit.). (2002). Genlik, Din ve Deerler Psikolojisi. Ankara: Ankara Okulu
Yaynlar
Kaygusuz, S. (1998). Bestami Yazgann ocuk Edebiyatmzdaki Yeri. Yeni Kervan Dergisi. 50-
52.
irin, M. R. (2006). ocua Adanm Konumalar. stanbul: z Yaynclk.
Trk Dil Kurumu. (2011). Trke Szlk. Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
Yakar, Y. M. (2012). Din Duyarln ocuk Edebiyatna Yansmas: Hasan Demir rnei.
II. Beynelhalk Trk Halklar Uak Edebiyat Kongresi. 155-160.
Yaman, H., Taflan, S. ve olak, S. (2009). lkretim kinci Kademe Trke Ders
Kitaplarnda Yer Alan Deerler. Deerler Eitimi Dergisi. 7. 107-120.
Yazgan, B. (ty). Alayan Asma. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Akbulut Karabulut. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Asma ile Kara Karga. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Bir Minarenin Gnlnden. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). am Kozala. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). mlekinin amuru. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Gkkua Trks. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Kafesteki Ku. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Kelolan Evleniyor. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Kelolan ile Uyku Kuu. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Kelolan Kz stiyor. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Kelolann Karpuzlar. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Kutup Yldz. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Pencere Camlar. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Sabr Meyvesi. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Sevgi Orman. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). ehit Pnar. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Ulu narla Nazl Hilal. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazgan, B. (ty). Zafer Irma. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar.
Yazr, E.M.H. (2011). Kur'an- Kerim ve Trke Meali. Ankara: Sefa Yaynclk.

Yldrm, A. ve imek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. Ankara: Sekin
Yaynlar.
Ylmaz, N. (2013). ocuk Edebiyat Balamnda Bestami Yazgan zerine Bir nceleme.
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi. Kafkas niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

TUVA OCUK EDEBYATI DN VE BUGN
Do.Dr. Ekaterina CHAMZYRYN

Tuva Devlet Universitesi Tuvaca ve Edebiyat Blm
Rusya, Tuva, Kzl
ZET
Bildirimde Guney Sibiryada yasayan Tuva Turklerinde cocuk edebiyatinin 1930 yillardan beri
gelismesi (S. Sarig-ool, O. Sagan-ool, F. Seglenmey), ozellikleri ve simdiki zamanda cocuk yazarlarinin
eserlerinin konulari (A.Lamajaa, E. Tanova, Sh. Suvan, Ch. Irbijey, H. Oydan-ool), cocuk edebiyatin
sorunlarila tanistiracagim.
TUVA OCUK EDEBYATI DN VE BUGN

ocuk edebiyat, kelime sanatnn ve sanatsal dncenin asl blmdr. Bu trn
zellii, hayat, ocuk doasn ve davranlarn sanatsal bir bak asyla ifade etmesidir.
Tuva ocuk edebiyatnn geliimi, Tuva halknn nemli estetik kazanmlarndan birisidir
ve beraberinde manevi kltrn ve sanatsal dncenin geliimine katks olmutur. Ortaya
kndan bugne kadar, Tuva ocuk edebiyat ana vatann sanat geleneklerinden
beslenmektedir ve temel olarak cumhuriyet dnemi kltrel deiiminin, bugn ulusal
edebiyatn bamsz bir kolu olarak gelimeye devam eden Tuva ocuk edebiyatnn daha iyi
duruma gelmesinde byk byk ve olumlu bir katks olmutur.
Tuva ocuk edebiyatnn douu 20nci yzyln 30lu yllarna denk gelir. Ortaya k,
znel ve nesnel etkenlerle artlara bal olmutur. Nesnel artlar olarak yeni cumhuriyette bir
milli eitim tekilatnn kurulmas, okul saysnn oalmas, okur-yazarlk orannn artrlmas,
okullara ders kitaplarnn ve okuma iin gerekli ara gerelerinin salanmas, farkl yazarlar
tarafndan yazlm ocuklara ynelik baarl eserlerin yava yava artmas gsterilebilir. znel
artlar olarak ise, artk Tuval yazarlarn yeni bir nesil yetitirmede ocuk edebiyatnn deerini
daha fazla kavramas gsterilebilir. Ders kitaplar neretmek iin yeterince nitelikli ekipleri
olmad iin, lkenin merkez ehirlerinden uzmanlar davet edildi. Uzmanlarn katklaryla 1930
ylnda Yeni Tuva alfabesi ve ardndan Gen inaatlar, imiz eserleri yaymland. Bu
eserler ocuklar iin iir ve dz yaz rnekleri ieren ilk okuma kitaplar olma zellii de
tayordu. ocuklarn ya zelliklerine gre yazlmlard. Bu eserlere Rus yazarlarn Tuva
diline evrilmi yaptlar da dhil edilmitir.
Kitaplara dhil edilen eserlerden en kayda deer olan Beglets - Kaak idi. Burada pek
mehur olmayan bir yazar ocuklar Namak tiplemesiyle tantryordu. Ana tipleme hari,
olaylar ayrntl olarak verilmemitir. Dier karakterlerin isimleri verilmiyor ve betimlenerek

anlatlmyor. Ancak bu arada hikyenin btn unsurlar ortadadr. ykye konu olan ocuk
kahraman ortalara doru verilmekte ve karakterlerin ortaya karlmas diyaloglarla
salanmaktadr. yk ierik bakmndan ocuklar iin olduka retici ve gelitirici bir zellik
tamaktadr. Bu yzden Durgun adl eserin Tuva ocuk edebiyatnda ilk sanatsal yapt
olduunu syleyebiliriz.
Bylece, 30lu ve 40l yllarn kitaplarndan olan Gen inaatlar, imiz, nc
ve dierleri Tuvadaki ocuk edebiyatnn temellerini atmtr.
1944 ylnda Tuvann kendi isteiyle Sovyetler Birliine katlmas Tuva ocuk
edebiyatnn daha ileriye gtrlmesinde olumlu katklar salamtr. Bu yllarda Zvezdoka
adl haftalk ocuk gazetesi Tuva dilinde yaymlanmaya balamtr ve gen okurlar lkenin
sosyo-politik durumuyla tantrmtr. ocuk edebiyat yazarlarnn ortaya kt ve geliim
gsterme imkn bulduklar bu gazete, Tuva ocuk edebiyatnn sanat atlyesi olmutur. Bu
gazetenin sayfalarndan, L. adamba, B. Ondar, F. Seglemey, O. Suvakpit, E. Keil-ool, Ye.
Tanova vs. birok gnmz ocuk edebiyat yazarnn yolculuu balamtr.
Tuva halknn yaamnda meydana gelen sosyo-politik deiimler ve yeni bir gen
kuan ortaya k, 50li yllarn Tuva ocuk edebiyatndaki fikir-tematik balam ve trdeki
eitlenmeleri belirlemitir.
50li yllarnn ortalarndan itibaren, ocuk edebiyatnda yeni bir dnem balamtr. Tam
olarak bu yllarda, ekil ve ierik asndan kaliteli, yeni eserler kmaya balamtr. Bunlara
rnek olarak S. Sarg-ooldan Arkadalar, Ateten araba, Tuz llerinde, onalay, S.
Tambdan Kpteki mama, K. Arakadan Maral, F. Seglemeyden Nina Salak tatilde
vs. gsterilebilir. 40l yllara kyasla ocuk edebiyat yazarlarnn ve yaymlanan eserlerin
says artmtr. 40l yllarda topu topu 2 tane ocuk edebiyat dergisi varken, bu say 50li
yllarda 5 olmutur. Gen yazarlar bu tr yeni kahramanlarla zenginletirmiler ve trn
sahasn geniletmilerdir. zellikle Seglemeyin Nina Salak karakteri olduka baarl
olmutur. Bu karakterle birlikte yazar Tuva ocuk edebiyatna psikolojisini betimledii bir
Tuval ocuk kahraman tantmtr. Yazarlar ocuu evreleyen artlara ve ocuun i
dnyasna daha fazla younlamlardr.
1958 ylnda ocuk edebiyatnn geliiminde ok nemli katks olan Geyik yularndaki
at adl iir ve hikye derlemelerinden oluan ilk dergi kmtr. Bu andan itibaren Tuva ocuk
edebiyat asl edebiyattan ayrlm ve bamsz olarak gelimeye balamtr. Tuvada
ocuklarn i dnyasn ortaya karmay ama edinen, kendi halknn zelliklerini kendilerine
mal etmi yeni yazar tipi gelimeye balamtr.
60l yllarn ortalarndan itibaren, S. Srn-oolun ayg hnner aylagda yaz,
Kejiktig slds ansl yldz gibi hikyeleri gen okurlara atfedilmitir. Bu yklerle birlikte
bir sonraki aamaya geecei ilk aamasn Tuva ocuk edebiyat tamamlamtr.
Okul ncesi, orta retim ve lise andaki ocuklar iin yaa gre tr ayrmlar burada
meydana gelmektedir.
70li yllarn Tuva ocuk edebiyat sanatsal araylar iindedir ve ya gruplarna ayrlm
ocuklar iin birok yeni ey gelmitir. zellikle, B. Ondar, M. ley-ool, S. Taspay, M. Ergep
vs. yazarlar zellikle ocuk edebiyatna eilmilerdir. 1974 ylnda ocuklara gre 12 hikye ve
iir dergisi kmtr. Esas olarak bu dnemde ocuk edebiyat yeni bir sanatsal geliim
devresine girmitir.
Btn bu nizami devreler Tuva ocuk edebiyatn 30lu yllardan 70li yllara kadar olan
birikimle nitelikli yeni bir devreye, yani 80li ve 90l yllara hazrlamtr. Bu yllarda Tuva
ocuk edebiyat, bu sre iinde geliiminde duraksamalar yaasa da bir takm baarlar elde
etmitir.80li yllarda 28 derleme km ancak 90l yllarda sadece 18 tane kmtr. phesiz,
bu durum etkileri hayatmzn her alannda grlen peresytoyka ile ilgilidir. Her eyden nce bu
sreler yeni toplum sosyolojisinin olumasyla, alkanlk haline gelmi baz benzerliklerin
yklmasyla, tutucu grlerle ve fikirlerle vs. ilgiliydi. Ancak 90larn sonunda lkelerdeki

sosyo-ekonomik durumun iyilemesi edebiyata da yansd. Bu srede K. Arakadan Kara
Aak Kuzgunlar, . Kulaardan Dalarn ezgisi, Ye. Tanovadan ocukluk dnyas ve K.
amyanadan Gm akmakta vs. adl kitaplar yaymland.
Bu devrin eserlerinde yazarlar gen kuak iin ahlaki adan eitici ve retici olacak
konular tasvir etmilerdir. Ye. Tanovadan Ana yazgs, . Kuulardan oraan, .
rbijeyden Senin dostun kim?, . Suvanadan Masallardan doan ocuk, Hn-Herelden
gelen misafir, M. Duyungardan Yolda, E. Mijitten zci fular ve A. Lamajadan
Arzulanan grmeler bu dnemde km eserlerdendir.
Dahas eserlerde ya farkllamas sreci de burada balamaktadr. Genler iin K-E
Kudaj, E. Keil-ool, A. oyun, Biraz daha kkler iin S. Srn-ool, O. Suvakpit, E. Dongak,
H. Oydan-ool, M. Ergep, kk ocuklar iin ise E. Tanova, . Kuular, M. Duyungar, E. Mijit,
. Suvan vs. kitaplar yazmlardr.
Hikyelerde ise, ada dnyadan ayrlarak, konular Tuval ocuklar zerinden ele
alnmtr. Gnmzde Tuva edebiyatnn ocuk kahraman artk ahlaki ve entelektel olarak
olgunlamtr ve dnce yaps toplumdaki ktlklerden ayrdr. Bunu S. Srn-ooldan
Beyaz olak ve Arbay-oolda, M. Ergepadan Bir para ekmekteki Artnda, K.
amyandan Gm akmaktandaki Orlan-oolda, M. Kenin-Lopsandan Kaldaraktaki
etpeyde ve ineyde grebiliriz.
Retoriin ve akln deiiminde, vecizlik ve karakterlerin ruh hallerinin derinlemesine
incelenmesi ortaya kar. Sanatsal tasvirin amac olarak hayatn sadece u veya bu gerekleri
deil, hayatn kendi dinamii iindeki dorudan sreler de vardr. Yine de, Tuva ocuk
edebiyatnn parltl baarsnn yannda yetersiz kald yerler de vardr. Ar tasvirler ve bir
takm kurgusal baarszlklar O. Namkaldan Savan kalntlar, M. Ergepten Derin
kkler, K. Arakann ve K. amyann hikyeleri gibi yaptlarn sanatsal deerlerini glgede
brakmaktadr.
ocuklar iin eserler kaleme alan yazarlar aile, okul, ehir gibi konulara ve dier konulara
gerektiinden az yer vermektedirler. Sanat hakknda yazlm neredeyse hibir eser yoktur.
Buna istisna olarak sadece belgesel tarznda bir hikye olan E. Tanovadan Ana yazgs
vardr. Polisiye trnde ok az eser yazlmtr.
21. yzyln banda Tuva ocuk edebiyat hayatn derin anlamna ve olaylarn sanatsal ve
dnsel olarak genellenmesine yer vermitir. Son zamanlarda ocuk edebiyatna E. Mijit, N.
Kuular gibi Tuva halk sanatlarnn ynelmesi dikkate deerdir. Bu yazarlar tarafndan
Teikin serveni, Tana-Herel lkesinde gibi macera trnden hikyeler yazlmtr. Bu
eserlerde yazarlar insann i dnyasndaki glkleri, ruhsal zenginlii, dncelerdeki ve
hislerdeki derinlii ve kk kahramandaki i yzlemelerin enginliini gstermilerdir.
ada ocuk edebiyatnn geliimine basn yayn aralarnn olduka byk katks
olmutur. Yerel gazeteler ocuk kesi adl ocuklara ynelik zel ekler yaymlamakta ve
2001 ylndan bu yana Gaspaja gazetesine E. Dongakn ek olarak hazrlad Hek-davan
adl ocuk dergisi kmaktadr.
Editrl A. S. oyun tarafndan yaplan Zvezdoka adnda ocuk gazetesi vardr.
2011 ylndan beri, Zolotaya ptika eki kmakta, 2013 ylndan bu yana da Zolotaya
ptikaya ek olarak Veyerok kmaktadr. 2000 ylndan 2012 ylna kadar ocuklar iin 18
dergi kmtr.
Bu yzden bugn Tuva ocuk edebiyat ok kltrl Rus ocuk edebiyatna youn katk
yapan bamsz bir alan olarak gelimitir. Bu tr, cumhuriyetin kltr ve sanat varlnn temel
yaplarndan birini tekil etmektedir.
Bu nedenle, ada Tuva ocuk edebiyat halkn yaantsn, dnn ve bugnn,
yaratc gcn, ada ocuun yaantsn ve i dnyasn yeterince btnlkle ve farkl

alardan yanstmaktadr. Tuva ocuk edebiyat olgunlam ve nmzdeki on yllarn
geleneklerini imdiden gelitirmektedir.
Tuva ocuk edebiyatnn birok yapt btn Rus kamuoyunun serveti olmutur ve
Rusyann ok uluslu ocuk edebiyat kltrnn hazinesine dhil olmutur. Ayn ekilde,
Tuval ocuk yazarlar tarafndan yazlan birok eser Rusaya evrilip btn Rus ocuk okurlarn
serveti olmutur.
Tuva edebiyatnn btn Rus sanatsal kltrne yapt katk amzda gittike daha
deerli olmaktadr.
KAYNAKA
Barto A. L. Zapiski detskogo poeta. - M. : Sov.pisatel, 1978
Belinskiy V.G., Chernishevskiy N.G., Dobrolyubov N.A. O detskoy literature/ - M., 1954
Melnikov M.N. Russkiy folklore i detskiy folklor. Novosibirsk: Nauka. 1978
Hadahane M.A. Tuvinskaya proza. Kizil, 1968
Chamzirin E.T. Etno[oeticheskie osobennosti tuvinskoy detskoy prozi. Kizil, 2009.

N VE MOGOLSTANDAK TUVALARIN OCUK EDEBYATINDA SORUNLARI
Do.Dr. Zhanna YUSHA

Rusya Bilimler Akademisi (Sibirya ubesi)
Filoloji Enstits (Rusya, Novosibirsk)
ZET
Gunumuzde Tuvalarnin bir az etnik gruplari Cin ve Mongolistanda yasamislar. Bu ulkelerde
yaayan Tuvalarn ana dili Tuvacadr, bu dil Tuvacanin yabanc bir lehesidir. Tuvalar ok milliyetli
(uluslarars) bir lkede yaadklar iin ince, Kazaka ve Moolcay biliyorlar. Bu ynyle ok dillidirler.
Kk bir grup olan tuvalar iin bu durum cocuk edebiyatinda da ok nemli bir faktrdr. Bildirimde Cin
ve Mongolistan Tuvalarinin cocuk edebiyatinda sorunlarla tanistiracagim.
Anahtar szckler: Tuva, Tuvaca, ocuk edebiyat
in ve Mogolistandaki Tuvalarn ocuk Edebiyatnda Sorunlar

in Tuvalar, incan-Uygur otonom blgesinin Alday aymann Ak-Kaba, Hanas, Hom,
Kok-Dogai, Tamiki, Ala-Haak kyleri ile Haba, Burcin, Alday ehirlerinde yaayan az sayl bir
etnik gruptur. Tuvalarn yaad topraklar, gneyde Rusya, batda Kazakistan, douda
Moolistan snrna uzanmaktadr. Bu blgede yaayan Tuvalarn ana dili Tuvacadr, bu dil
Tuvacanin yabanc bir lehesidir.
Gnmzde in Tuvalarnn nfusu, yaklak 2500dr. Onlar kendilerini Kk-Monak,
Monak veya Alday Tvas olarak adlandrrlar. Ancak nfuslar az olduu iin pasaportlarnda
Mool olarak kaydedilmektedir. Bu nedenle dier halklar onlar Moollar veya Moncaklar
olarak tasavvur ederler.
Tuvalar ana dillerini ise Monakca veya Tuvaca biiminde adlandrmlardr. lk bakta
indeki Tuvalarn ana dili ok dar bir alanda, sadece aile iinde konuma dili olarak
kullanlmaktadr. Ama bize gre Tuva dili fikirlerin oluturmas, aktrlmasnda byk bir rol
oynar, ayn zamanda ekspressiv ve akkumulyativ fonksiyonlara sahip olmaktadr. nk
Tuvalar geleneklerinde ise ana dillerini kulanmaktadr ve folklor metinlerinde ayn ekilde ana
dillerini korumaktadrlar.
in'deki Tuvalarn yazl bir dilleri yoktur. Gen kuak Mool ya da Kazak okullarnda
eitimlerini srdrmektedir. Bu okullarda da renciler, devlet dili olan inceyi renmek
zorundadr. ocuklar okula gitmeden nce Tuvaca ve Kazaka olmak zere iki dil bilirler. Onun
iin Tuval retmenler ilkokullarda ders kitabndaki materialleri Moolcadan Tuva diline
tercme etmek zorunda kalmaktadr.

Tuvalar ok milliyetli (uluslarars) bir lkede yaadklar iin ince, Kazaka ve
Moolcay biliyorlar. Bu ynyle ok dillidirler. Kk bir grup olan Tuvalar iin bu durum
ok nemli bir faktrdr. Kazak Arap yazsn Kazak okullarndan mezun olan kiiler biliyorlar.
Tuvalarda konuma dilinin bir zellii de konutuu insann milliyetine (uyruuna) gre farkl
dillere kolayca gei yapyor olmalardr.
Gnmzde Tuvalarn hayatnda nemli bir yere sahip olan ise folklordur, kuaktan
kuaa, azdan aza yaylmaktadr. indeki Tuvalarn folkloru, gerekten halkn mill
gelenekleri olup, sadece szl gelenekte varln srdren kltrel antlardr. Yaayan trlerin
aktard folklorik bilgi ve beceriler, arkaik formlara aittir. ocuklar iin Tuvalarn folklorunda
eitli trler bulunmaktadr: burun hoocular efsaneler, tuuku hoocular tarihsel efsaneler,
tool masallar, destanlar, dvzktar bilmeceler, uleger ss ataszleri. Tool terimi ise in
Tuvalarnda destan ve masal anlamna gelir. Ancak masal ve destan, trlerine uygun olarak
hacimlerine gre, uzun ve kisa olarak adlandrlmtr. Kk trlerden kltrn
taycs olan dvzktar bilmece ve leger ss ataszleri vardr. Ataszleri metinlerinde,
ksa formda Tuva halknn ahlak deerlerine rastlanr: cesaret, konukseverlik, dostluk, ustalk,
alkanlk ve baka. Yalanclk, vngenlik, korkaklk, tembellik, boboazlk, cimrilik,
agzllk ayplanr.
Ancak, zengin folklor ve folklorun bir ok tr olduuna ramen, bu dorultuda Tuval
ocuklara ynelik tahsis edilebilirdi. Fakat, okul ncesi ocuklara, okul andaki ocuklara,
orta ve st retim andaki okul ocuklar iin bu gne kadar folklor metinlerinin kitap veya
derlemeleri hazrlanmamtr. Sylediimiz gibi, milli yaz dilinin olmamas ulusal okullarda ve
eitim programlarnda sorunlarn bir nedenidir. Tuva halk iinde edebiyat yazarlarnn
olmamas da bununla balantldr. Bu yzden Tuvalu ocuklar kendi dillerinde hikaye kitaplar,
ykler, edebiyat eserlerini okuma frsatndan mahrum edilmitir, kendi kltr hakknda bilgi,
etik ve ahlak, iyilik ve ktlk, geleneksel deerler hakknda fikirler sahibi olmalar, onlar iin
dnya hakknda bilginin ana kayna olabilirdi.
imdiki zamanda anadilinde yaynlanan kitaplarn olmad nedeniyle Tuval ocuklar
eitimini ine ve Moolca ocuk edebiyat kitaplarn okuyarak eitim almalar onlarn
hayatnda byk rol oynamaktadr.
Byle kitaplar, Tuval ocuklara milli deerlerini kazandrmamakta, ana dilinde konuma
becerisini gelitirmemekte, hatta tam tersine yabanc dil ve farkl zihniyet retmektedir.
Bu gnde in Tuvallarnn daha olumlu bir durumu ise ocuklar iin ark miras
brakmasdr. Mool okullarnda Tuval mzik retmenleri mzik derslerinde kendi amatr
bestecileri tarafndan yazlm arklar ocuklara retmektedir, diye aklayabiliriz. Ancak, bu
arklar yazl olarak yaynlanmad iin ocuk edebiyat sorununu zmyor, o arklar
ocuklarn sadece hafzasnda kalyor.
Bu sorunlar da Mongolistandaki yasayan Tivalilara ait, onlarnin da sayisi az, yaklak
10 000. Yaplan anket sonularna gre, ilkokula girecek ocuklarn ebeveynleri kendileri
Moollarn ocuk edebiyat yazarlarnn eserlerini okuyorlar ve okuduu eserlerin ieriini
ocuklarna tuva dilinde anlatyorlar. Bylece, ilkokul ncesi ocuklar Moollarn ocuk
edebiyat yazarlarnn eserleriyle kendi dilinde tanm oluyorlar.
Son yllarda in ve Mongolistandaki Tuvallar zerinde yaptmz seferler srasnda
birok folklor rnekleri toplayabildik. Somut olmayan kltrel mirasn aktarlmas sorununu ise,
onlarn nineleri, dedeleri, ablalar, abileri tarafndan gerekletirilen folklor kaytlarn zerinde
durup, onlar masallar, mitler derlemesi olarak yaynlayarak kendi ocuklarna kadar
lmszletirmek isterdik.
Ancak, indeki Tuvallarn kendi dillerinde konumasna dayal milli yaznn
gelimesiyle ilgili almalar, metin dzeni, kelimelerin grafik transferi, fonetik zellikler gibi
sorunlar imdiye kadar gelmektedir.

Yukarda bahsettiimiz tm sorunlar, indeki Tuvallarn dil ve manevi kltrn
korunmas konusu, gelecek nesiller iin gerekli nlemlerin benimsenmesini ve gelimesini
tevik etmektedir. O yzden edebiyat eitim gcn, kendi dilini ve kendi yayn rnlerini
gelecee brakmak amacyla almaldr.
Tm bu sorunlar sadece tuvaa zerinde alan dil bilimcilerinin, leksikologlarn,
diyalektologlarn, folkloristlerin, retmenlerin, ocuk yazarlarnn dikkatini ekmemeli, ayn
zamanda Tuva Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan da ele alnmaldr. Hepimiz gcmz ve
abalarmz birletirerek etkili sonular elde edebiliriz.
KAYNAKA
Song Zhengchun. The Tuvinians in China. - Beijing: Institute of nationality studies, 1987.
Mongush M.V. Tuvintsi Mongolii I Kitaya. Novosibirsk: Nauka, 2002.
Yusha Zh. Cin'deki Tuvalarinin Bugunku Dil Durumu // IV. Uluslararasi Turkiyat Aratrmalar
Sempozyumu Dilleri ve Kulturleri yok olma tehlikesine maruz Turk topluluklari. Son sesler
duyulmadan 23-26 Mayis 2012. Ankara, 2013 s. 599 602.

AZERBAYCAN OCUK VE GENLK EDEBYATINDA ADALIK
Geem NECEFZADE
air, Azerbaycan Yazarlar Birlii ocuk Edebiyat Bakan
Poeziya zamann bir an ayaq saxlad yerdir. Poeziya zaman biz hiss eltdirn Allah
mczsidir. Mnc, zaman n ox uaqlar hiss elyirlr.
Uaqlar dnyann ilk eiridir. Dnyann ilk eiri olduqlar n d dnyan yax
duyurlar. Msln, biz aacdan pncr dzltmk istyirik, onlarsa aacn budaqlarndan
yellnck asmaq fikrinddirlr.
Tssflr olsun ki, ox zaman biz uaq dnclrin, duyularna z byk
fikirlrimizi, nitqimizi, dilimizi prim elmiik. Uaqlar byk kimi dandrmq. Uaq
byk kimi dnnd lr. Bellikl, bu gnk uaq eirimizin flsfsi atmr.
Uaq eirind sas meyarlardan biri dil mslsidir. eirin dili yumaq v hlim
olmaldr. eir uan dilind yumaq v rahat nfs almaldr. Nizamidn bu gn qdr btn
dbi mqamlarda fikir aydnl, szn semantik mnasna, tfkkr evikliyin, dilin daxilin
nfuz etmk sas mqsd olub. Nizami he bir srini uaqlar n yazmayb. Sadc olaraq
Nizaminin dvrnd v sonralar da yazlan srlri uaqlarn ya mrhllrin gr mllimlr
qrupladrblar v bununla drsliklr, mktblr, qiratxanalar yaranb. Kim dey bilr ki, nvr
Mmmdxanlnn Buz heykl hekaysi ancaq uaqlar ndr v ya ksin. Kim dey bilr
ki, Od tutub qrmz atl yen yand fq eiri ancaq byklr nd v ya ksin. Kim
dey bilr ki, M.Clilin Saqqall uaq, Pot qutusu, Pirverdinin xoruzu, A.aiqin
Mkub yetimdi hekaylri ancaq byklr ndr v ya ksin. Demk uaq v byk
dbiyyat blm n ox pedoqoji termindir. V bu gn uaq dbiyyatnn sas
problemlrindn biri d byk v uaq dbiyyatna kskin frq qoymamzd.
Uaqlar ilk df mnsub olduqlar xalqn dilini onun dbiyyat vasitsil daha
mkmml yrnir. bhsiz ki, dilri xmayan krp rk yey bilmdiyi kimi, tfkkr
formalamayan uaq da dediyi szlrin mnasn yrn bilmyck. nki ona n vvl ilq,
aydn tlffz olunan szlr, bir nv tfkkr lazmdr. Tfkkr is dil yetidirir. Mhz M..
Sabir mllim olduu n Uaq v buz eirini ox aydn, sad v mnal, hm d ruz
vznind yazmdr. A.aiq, A.Shht, R.fndiyev, C.Sbraylbyli mktbdarlqla mul
olduqlarna gr onlarn uaq eirlrinin dili sad v aydndr. Bir szl, uaq dbiyyat il
mul olan airin pedoqoji thsili olmas vacibdir.
XIX srin sonlarnda, xsusn kini qzetinin nrindn sonra yeni ictimai fikrin,
habel uaqlarn bdii dnya grnn formalamas n yeni yollar ald. S..irvaninin
Rbil-tfal, Tasl-Ktb, ernyayevskinin Vlibyovla birlikd hazrladqlar Vtn
dili, R.B. fndiyevin Uaq baas, A. aiqin Glzar, Milli qarat kitab, Uaq
gzy, A.Shhtin Trk dbiyyatna ilk qdm, Aazadnin Mktb mcmusi,

F.Krlinin Balalara hdiyy drsliklri yarand v btn bu drsliklr Azrbaycan Pedoqoji
tarixinin sas olaraq, ictimai fikrimizin formalamasnda, dilimizin rb v fars trkiblrindn
tmizlnmsind mhm rol oynam oldu.
1906da mllimlrin qurultayndan sonra mktblrimiz n Dbistan, Rhbr v
Mktb jurnallar nr balad. N.Nrimanovun, S.M.Qnizadnin, S.S.Axundovun,
A.aiqin, A.Shhtin, M.Mahmudyovun yaxndan kmkliyi il bu jurnallar dilimizin,
mnviyyatmzn inkiaf yolunda ml oldu. bhsiz ki, bu jurnallarda uaqlarn drk ed
bilcyi v yrncyi ox maraql eirlr, hekaylr v nallar ap olunurdu. Uaq v buz,
Kei, Gl, gl, a yaz gnlri, Can glm, can, can, Dovan, Durna, Vtn v
baqa mhur eirlr bu dvrlr tsadf edir. A.aiqin, A.Shhtin, aiqin, Mahmudbyovun
uaq eir yaradclnda n balca uurlar onda idi ki, onlar xalqn irisind mhur olan v
n ox seviln mahn ritmlri zrind yazb yaradrdlar. Bununla da onlar z eirlrini xalqn
ruhuna yaxnladrr v bununla da xalq z iindn xan eyi asan zbrlyir v he zaman da
unutmurdu. A.Shht, A. aiq v Sabird bu keyfiyytlr fitri istedad olmaqla brabr hm d
bir pedoqoji ustalq idi.
Grkmli air ukovski qeyd edirdi ki, uaqlar ilk eir tssratlarn analarn onlara
beik nmlri v baqa bu cr nmlr oxuduu sdmr ya dvrnd alrlar.
Laylay dedim ucadan,

nm xd bacadan,
Tanr sni saxlasn,
ikdn, qzlcadan,
Balam layla, ay layla,
nm layla, a layla.
Bundak ritm xalqn znn tfkkrndn glir. Ona gr yrnilmsi su imk qdr
asand. sslrinin allerterasiyas eirin bdii gcn artrr, dil, nitq, tfkkr msllri
oxucu v dinlyici trfindn asan qavranlr.
Abbas Shht d Qular eirind sanamalar, yni tkrlmlr janrndan istifad
etmidir:
Qular, qular, a qular
V yaxud A.aiqin Dovan eiri:
Dovan, dovan, a dovan
Grsnz m, hr iki ey eyni mnbdndir, yni xalqn yaddandandr, sadc

oyadlb, dil gtirilib.
A.aiqin baqa bir eirin fikir verk:
Blbl oxur yuvada,
Gan glm, can, can.
Qanad alr havada
Can glm, can, can.
Bu eir hm sanamalara, hm d xalq havalarnn intonasiyasna yklndiyi n gzldir
v hmi yaardr.

Dovan, Kei v Cclrim eirlrind d saya szlrindn, tkrirlrdn, anofora
v epifolardan mhartl istifad olunur.
Cip-cip cclrim
Tk ipk cclrim.
Cclr hm arlr, hm d sananr.
Gl, gl a yaz gnlri
(Sanki uaq llrini yellyir)
ilin ziz gnlri,
dada rit qarlar,
(lini bu trf yir)
bada rit qarlar
(indi d bu trf yir)
Bu eirin daxilindki ritm xalq havasdr. Ona gr d klassiklrimiz xalq poezyasna v
tfkkrn fitri v all kild syknmidir.
Rid by fndiyevin Durna eirin fikir verin:
Ay havada uan durna,
Bizi qoyub qaan durna.
Get xo gldin, fa gldin,
Glcksn haan durna?
N qdr axc, slis v aydndr. Bu eir uaqlara ana dilini asanlqla yrdir. R.B
fndiyevin baqa bir eiri:
Yaz glnd yaar ya,
Otlar uzanar bir qar,
Qaranqu eylr sifari:
Mn siz qonaq glcm,
Olsun ki, sabah glcm.
Bu eir:
Piyallr irfddir,
Hr biri bir trfddir,
Grmmim bir hftdir,
Yar biz qonaq lck,
Olsun ki, sabah glck
eirinin melodiyas sasnda yaradlb, z d bilrkdn, air z el yazb. srini
ddiyyt, xalqn qan yaddana etibar elyib.
Bu misralar ona gr kirm ki, bu gnk uaq eirimiz xalqdan,xalqn melodiya v
intonasiyasndan uzaq db.
Yen d ukovski yazr: oxlu uursuzluqlardan v trddddn sonra mn bel
qnat gldim ki, btn yazlar n, istr zif olsun, istrs gcl yegan kompas xalqn
poeziyasdr.
S..irvani, F.Krli, A.Shht, C.Mmmdquluzad, M.Mahmudbyov, R.fndiyev,
Hseyn Cavid, S.M.Qnizad kimi sntkarlarmz mnvi dyrlr saslanan, xalqn poetik
yaddana syknn dilin, nitqin rahatlq vern milli drsliklrimizin sasn qoymular v
tssflr olsun ki, bu milli mnvi dyrlr bolevik snglrin taxld. Gzl airimiz
M.Mfiq ilk eirlr kitabnn adn mcburn Pambq qoydu. Rusiyann rzmi olan qrmz
traktora eirlr qouldu. Sni vtnprvrik uaqlarn dilin, nitqin zorla prim edildi. El
prim edildi ki, olu general Qznfr Musabyovun zn durub sn Vtn xainisn dedi.

Bu gn stmzdn Sovet dbiyyat terminini gtrmks, hl d onun qalqlar il
yaamaqdayq. Dnyada n pis ey qalqlarla yaamaqdr.
Ancaq mn uaq dbiyyatmzn bu gnn v glcyin byk midl baxram. nki
bizim syknmy, saslanmaa, yrnmy klassik uaq dbiyyatmz, n balcas uaq
folklorumuz var.
Bundan lav bizim grkmli sntkarlarmz S.Vurun, R.Rza, S.Rhimov,
M.brahimov, .fndiyev, M. Dilbazi, N.Rfibyli, M.Seyidzad, .Cmil, M.Rzaquluzad,
.Mmmdxanl, .hmdova, .Cfrzad, .Coqun, .Krim, M.Clal, T.Bayram, H.Ziya,
.Qasmov, E.Bax, .Mlikzad kimi grkmli sntkarlarmz el bir uaq dbi irsi qoyub
getmilr ki, onlarn srlrin knl sykmkl, folkloru bilmkl uaq dbiyyatmzn
taleyini myynldirmk olar. Bu dbi nsill yana B.Vahabzad, Elin, Anar,
H.Abbaszad, N.Xzri, Q.lkin, F.Sadq, A.Vfal, F.Qoca, .Tapdq, N.Hsnzad, .ylisli,
Qabil, V.Babanl, X.libyli, M.smayl, M.Aslan, Z.Xlil, .Smdli, .liolu, Qrib Mehdi,
Almzr Alizad kimi sntkarlarmz hyatlarnn mxlif mqamlarnda dyrli uaq srlri
yaratm v bu gn d bzilri mtmadi olaraq uaq dbiyyat il muldurlar.
Masir uaq dbiyyatn 3 dbi nv zr, uaq eiri, uaq nsri, uaq dbi tnqidi il
qrupladrmaq olar ki, burda da sas msl kmiyyt deyil, yni n qdr sr yazlmas deyil,
balca meyar, bdiilikdir.
Son 5 ild yaranan uaq srlrind blk d mharib raitind yaadmza gr
publisistika stnlk tkil edir. Kll miqdarda eirlr var ki, tpdn drnaa publisistikadr,
z d zif publisistika.
Orta ya nslin mnsub olan Q.sabyli, .Quluzad, R.Yusifolu, P.Qlbinur,
V.Bhmnli, M.Alim, .liolu, A.lizad, .Xlilli, .Mdtolu, .sgrolu,
M.Khnqala, A.irin, .Ol, A.Smd onlardan bir az gnc olan S.Hseynolu, S.Babullaolu,
S.Nuruqz, A.Bunyadzad, Nis Byim, . Salman, .Sahibli, D.Sevgin, E.Atal, F.Tahirli,
F.Balabyli, M.Mirhimolu, .Vfadar, Glzar brahimova, M.Qaayqz son dvr ap
olunmu uaq kitablar il v ya Gyrin, Savalan, Gn, Elli jurnallarnda, Cik-
cik, Elin gc, Tumurcuq v digr uaq mtbuat orqanlarnda, hminin Ulduz
jurnalnda, dalt, Yeni Azrbaycan v Kaspi qzetlrind ap olunan eirlri il dbi
ictimaiyytin nzr-diqqtini clb etmilr.
stedadl air v nair Qm sabyli son illr Ay klk, n sirsn? yeni eirlr
kitabn v nal povestini tkrar nr etdirib. Eyni zamanda mllif Ulduz jurnal v
uaq mtbuat orqanlarnda Elnur kil v onlarn bana glnlr naln v uaq hyatndan
bhs edn mxtlif spkili eirlri balaca oxucularn ixtiyarna verib. Sevindirici haldr ki,
Qm sabyli bir nair kimi irvannr nriyyatnda silsil uaq dbiyyat ap edrk,
balaca oxucular sevindirib. ik-ik uaq qzeti d onun rhrliyi altnda z shiflrind
krp fidanlara hr ay geni yer ayrr.
Tdqiqat alim, professor, gzl air, uaq dbiyyatnn yorulmaz tbliats Zahid
Xlil son illr hm televiziyada, hm pedoqoji faliyytind uaq dbiyyatnn n gzl
incilrini z xarb. 2002-c ild Dnyann balaca nallar kitab ap olunub. Eyni zamanda
Fzuli sgrli 2003-c ild Zahid Xlilin yaradcl il bal yazd Sntkarn uaq
dnyas kitabn ap etdirrk, sntsevrlrin ixtiyarna verib. Onu da deyim ki, Zahid Xlilin
yaxndan kmkliyi nticsind Elmin gc adl bir qzet xr ki, burada da orta mktb
mllim v agirdlrin metodiki kmk vasitsi kimi dnya dbiyyatndan semlr verilir.
Zahid mllim hal - hazrda Orxan v onun dostlar roman zrind ilyir.
Gyrin jurnalnn ba redaktoru, istedadl air v alim Rafiq Yusifolu son 5 ild ox
grgin v mhsuldar yaradclq yolu kemidir. Ali v orta ixtisas mktblri n uaq
dbiyyat drsliyi, uaqlar v byklr n bir ne eir v nsr kitablar nr etdirib. Sz
mni kitabnda sait v samitlr, nitq hisslrin, cml zvlrin, duru iarlrin,
Gnlrimiz, aylarmz kitabnda gnlr, aylara yazd eirlr ibtidai sinif agirdlrinin hm

Azrbaycan dilinin qramatikasnn, hm d lamtdar gn v aylarn yrnilmsi n dbi-
bdii vasitdir. Sual eirind olduu kimi:
Yorulmur hey soruur,

Deyingn bir qar tk.
Ona cavab vermy
Szlr tapasan grk.
Sual iarsinin formas, daxili lamt v keyfiyytlri, dbi-bdii lvhlrl uaa

atdrlr. Uan idrak v tfkkrn, mnimsm qabiliyytini surtlndirir. slind bu cr
lamtlrl tanma v qavrama uaq eirlrinin mayas R.Rzadan glir. Bu da tbii haldr.
R.Rzann anapipik eirin fikir verk:
anapipik, anapipik
Alabzk, qara kiprik
st-ba zolaq-zolaq
Balacaboy, nazik ayaq.
lli yan yenic tm istedadl air lmdar Quluzad hm uaqlar, hm d byklr

n maraql eirlr yazr. Son dvrd onun Gyrin, Gn jurnallarnda orjinal uaq
eirlri drc edilib. .Quluzad uaq xarakterini, onun daxili dnclrini drindn biln airdir.
Aadak eirind maraql bir mqam nzriniz atdrmaq istyirm.
Maazaya gldi Glr:

mi, mn rk ver,
Bir d dftr.
Buyur, qzm.
Bs saqqzm?
Saqqz n
Pul qalmad.
mi, deyn dz olmad
qoy rk d,
qoy dftr d burda qalsn.
ndi el hesabla ki,
Saqqz n xrda qalsn.
Evlrinin yanndak dkanlara gedn uaqlarn hmi gz xrclnn puldan geri

qaydan xrdadadr. Bu tbii, poetik mqam airin alc gzlri gyd tutub.
Xalq yazs Elin Azrbaycan uaq dbiyyat mqalsind yazr: Zaqreb Simpoziumunda
Rumun yazs Tiberd Utaq bir hadis dand. Mnim dostumun qz televiziya il gstriln
olimpiya oyunlarna baxrd. Gimnast Konsilyainin xndan sonra qz atasna dedi: Ata, bu
qz gzl qu ola bilrdi Elin el oradaca haql olaraq qeyd edir ki, mnc, bu gzl
misaldr. Bu kiik v iql bnztm bir daha sbut edir ki, xsusn uaq dbiyyatnn estetik
simasndan ox ey asldr.
Hmin uan tfkkr qanadlar daim yalar zrind qanad alr, nfs alr, dyiir,
kiilir, hm d byyr.
Sevimli airimiz Fikrt Sadn uaq yaradcl z tbiiliyi il seilir. Onun Sehirli
lifba kitab balaca oxucular n ox gzl yani vsaitdir. F.Sadn eirlrindki sonluqlar
uan bana gln hadisnin mumi nticsindn dour:

Bs bu ndir?
Bu qudur.
Niy bura qonmudur?
Dn yeyirdi.
Dn ndir?
Mn d gr bilmdim
qu hamsn dnldi.
Burada dbi fakt, dbi hadis var. Ala dadan, qara dadan gln sz yn yoxdur.
Bu gnk uaq eirimizd gz acdran yalandan uaq gldrmk, sevindirmk istyi kimi
ildayan ifadlr, tkrrpdici pafos, uaqlar byk kimi dandrmaq, yalan vtnprvrlik
duyular sni kild ba alb gedir. Uaqlarn dnyagrn, duyu v dnclrin sni
maska taxmaq, onlar daim odlu-alovlu, qalib gstrmk zndn adam dzltmk kimi
eylrdir. Uaq hmi be ala bilmir, iki alan bir uan kdri, qorxaq bir uan hycan
daha tbiidir, daha gur guruldayan, nr nrildyn eirlrin zmti msum uaqlarn zn
taxlm maskadr. slind bu maska mllifin zdr.
Tsadfi deyil ki, xalq airi R.Rza 1967-ci ild ap olunmu Mnim fikrimc kitabnda
haql olaraq yazr ki, hyat hadislrin n raitd, n zaman ortaya xmas haqqnda son
drc inandrc v gzl material verir. R.Rza haqldr. Hyatn zn eir gtirmk lazmdr.
Ona l vurdunsa, uulub-datdnsa, daha he n.
znmxsus dbi dsti-xtti olan Srvaz Hseynolu son illr uaq eirimizin maraql
nmunlrini yaratmdr. Onun uaq eirlri sad, oynaq, lakonik ycam v mnaldr. Srvaz
uaq almin enmyi, onunla qaynayb qarma, dndklrini v mahid eldiklrini
uaqlarn zvq, tfkkr boyuna ustalqla bimyi bacaran airlrimizdndir. O uaq
eirlrind rsm, grnty daha ox diqqt yetirir. Bu mnada onun uaq eirlri tablonu
xatrladr:
Tamaad, baxanlarn
gz doymayr
dcl dolu z alb,
z oynayr.
dalt sgrolunun son illr ap olunmu Byrtkn kolu, Eladn dclliyi,

Aytkin v Gn, Xzr, Zirvlr v baqa eirlri masir uan esetik zvqnn mhz
tbit parametlri il zv surtd balanmasn gstrir.
Byrtkn kolu eirind ftixar byrtkn yemk istyir. El birini yeyn kimi tikanlar
onu crmaqlayr. ftixar alasa da, qqrsa da, tikanlar onu buraxmr, nticd kynyi crlr:
Dartnd, kynyini,
Crd dz ortasndan.
Tk birc byrtknin,
Hayfn xd ondan.
Mnc, maraql lvhdir.

Sevinc Nuruqz son illrd xan 2 toplusu, rplng, sar qz, Dz v vz kitablar
il balaca oxucularn sevindirib. Xsusil qeyd etmk lazmdr ki, Sevinc son illrd dbiyyata
gln istedadl, maraql bir uaq yazardr.Bu il Dayandur Sevginin Mn bilmirm ayln
yolunu adl yeni eirlr kitab iq z grb. Topluya airin uaqlar n yazd eirlri d
daxil edilib. Bdii obrazla, yksk xlaqi keyfiyytlr, zngin dil malik olan aadak eir
ata-vlad mhbbtini smimi kild oxucuya atdrr.
Ay nurundan pay alb,
Ay kimi tmiz balam!

Salar xurmayd,
Gzlri dniz balam!
Etiraf etmliyik ki, uaq eiri yazmaq ox tindir. Belinski deyirdi ki, uaq airi olmaq
lazmd. Vaxt il uaq olmaq tindir deyn tnqidi Allo Marenko il mbahis edn
S.Mixaylov, M. Trilyayeva v L. Razqon birlikd mqal yazaraq deyirdilr ki, Allo Marenko
il razlamaq olmaz. Uaq olmaq, xobxt olmaq, n olmaq, irin olmaq demkdir.
Xalq yazs Elin Azrbaycan uaq dbiyyat mqalsind lyn arqumentlrin
qar z haql sualn qoyur: Mgr uaq tinliyi mfhumunun znd uaq xobxtliyi
yoxdurmu? Bli, uaq xobxt olmaqla, n olmaqla, irin olmaqla brabr, hm d tindir.
Yen d Elinin haql sz: Uaqlar n yazmaq da tindir v Elinin haql nticsi:
Lakin bdii tinlik olmayan yerd bdii qlb d yoxdur.
Son illrd yaranan uaq dbiyyatmza nzr salanda aydn bir hqiqti olduu kimi
drk edirm. Uaq dbiyyat yaranr. Amma XX srin vvllrind yaranan xalq tfkkrn
syknn dbiyyata hl ata bilmir. El bil ki, uaq eirimizin sas hisssi on illiklr rzind
hadislri eyni cr tqlid edir, obraza eyni lamt v xsusiyytlr verir. El bil 90-c illrin
uaqlar 70-80-ci illrin uaqlardr. Uan topu, ata-anas, bac-qarda, da-da, ot-ik, ay,
gn, it-piik v trafmz bryn ya v canllar uaqlara eyni slubda tsir edir v uaqlar
da onlara eyni prizmadan mnasibt gstrirlr, el bil he n dyimir. Grsn uaqlar
dnyaya onilliklr boyu eyni baxlarlam baxacaqlar? bhsiz, uaqlar elektron, internet
zamannda yaayrlar. El bil eirimizdki uaqlarn tfkkr hrkti hl sabitdir. Onlar hl
dnyaya xmaa qorxur. airlrimiz onlarn i dnyalarna, dnclrin ictimai sosial
mzmun vermlidir. Mn el glir ki, bu msl gecikir. Grkmli trk airi smayl
Uyarolunun ne illr bundan qabaq yazd uaq eirlrin diqqt yetirsk bu mzmunu aydn
grrik:
Qar qarda,
Atamn pulu yox
Mn palto ala
N olar, mni anla.
Artq bu eird sosial problem sciyy dayr. Uaq hiddtlnir. Mgr bizd hiddtlnn
kasb uaq yoxdurmu?
Yen hmin eirdn:
Mnim n do, gn,
Ky xarmr anam mni
Sn olmasan.
Uan ac taleyi artq byk poeziya nmunsidir. Bzn bizim uaq eirlrimizin
ksriyytind zif v baya tsvirlrl xobxt uaq obraz yaradlr. Yuxarda gstrdiyimiz
air is kasb bir uan timsalnda poeziya nmunsini ortaya qoyur. dbiyyatmz n biz
ikincisi lazmdr. Bzn bizd ktlvi kild qorxmaz, dykn, hr eydn ba xan
kollektiv uaq obrazlar bu gn d Qaraba almaa hazrdlar. Hllik bu fikir uan z yann
dncsi deyil. Bu yal bir airin zorla uan qlbin, dilin prim eldiyi v guya bununla
da cmiyytd vtnprvrlik iinin ox mtkkil getdiyini gstrmk faktdr.
Murad Khnqalann 10 avqust 2001-ci il tarixd Yeni Azrbaycan qzetinin dbiyyat
lavsind 3 uaq eiri drc olunub. Bu eirlrin gzlliyi v orjinall orasndadr ki, xalq
ruhunda yazlb. Murad burada qeyri-adi bir ey kf elmyib. Sadc olaraq folklordan
bhrlnib:

Yatanda trli olum,
Kitab dftrli olum,
Sabah-sabah durubdu,
Vrqlrin crbd.
Lay lay, Laay lay
Di yat dana
ndic sni qaldrb yer vuracam
Yoo, Yoo,
Snnn dylm, snnn dylm,
Piik gynn gedir, onnanam,
Ay piik, get balam yatsn.
Muraddan daha frqli slubu olan gnc air S.Babullaolunun 2002-ci ild Yeni
Azrbaycan qzetinin dbiyyat buraxlnda drc edilmi Olumla shbt eiri masir uaq
eirimizd tamamil ayr bir xtdir. Deyk ki, Murad birbaa xalqdan yrndi.
S.Babullaolunun eiri is xalqdan bhrlnmkl brabr, slis Azrbaycan dilind biziml
danan yeni Avropa dncsidir, Ya da min il bundan qabaqk z dncmiz, daha dqiq
desm Dd Qorqud zamann bdii iidir:
Sn kimsn?
Snin atan.
Bs Fridin atas kimdi?
Yoxdu.
Ndn?

Bu eir d H. Cavidin Mktbli qz eiri kimi qdimdir. Qdim olduu n masirdir.

Kemi olduu n glckdir.
Yen Slimin eirind:
Ata, Allah kimdi?
O sni, anan, baban,
nnni, hamn yaradb.
Sni d?

slind uan suallarnn hams n tutarl cavablardr. Atann savab is sual Uan
suallarnda masir sivilizasiya yerlib.
tn be ild uaq nsri v dramaturgiyas da xeyli inkiaf yolu keib. Hseyn
Abbaszadnin, smayl Vliyevin, li Smdlinin maraql kitablar, dvri mtbuatda is hekay
v nallar ap olunub.
Bu dvrd n mhsuldar nasirimiz li Smidli 70 ilin sevinci, inarl hrim
kitablarn ox nfis kild nr etdirib, krp fidanlarmzn ixtiyarna vermidir. Bundan
lav li Smdli dvr mtbuatda uaq hekaylri, nallar v publisistik yazlar il x
edib. Uaq dbiyyatmzn tbli olunmasnda lindn glni sirgmyib. Qurultayqaba
uaq kitabxanalarnda bir sra tdbirlr keirib v mn d xobxtm ki, hmin grlrin
iiraks olmuam.
stedadl yaz Aygn Hsnolunun tn 5 il rzind kr villas qzetind
Ksyn dilr, ki damla ya, ar nallar drc edilib. Oxu blbl v yaxud hr ksin
z nmsi sri gnc tamaalar teatrnda shny qoyulub. Bu dvr rzind Aygn xanm

Smni, Xall kpnk, Qara sandq dram srlrini yazb. Smni dramn
shnldirilmsi n Gnc Tamaalar teatrna tqdim edib. Aygn Hsnolunun nal v
hekaylrind, dramlarnda dbi-bdii sujetlr, orjinal uaq talelri diqqt kir.
Aygnn baqa bir yad Aygn Bnyadzad znmxsus nallar, trcmlri il
xeyli i grb. Tofiq Mahmud adna mkafata layiq grlb. Aygn kr villas qzeind,
Gn, Gyrin, Elli jurnallarnda dbi-bdii uaq srlri il fal x edrk, artq z
imzasn istedadl bir nasir kimi tsdiqlyib. Qar dnciklri nec yarand, Kklrin
mcaralar, Nec oldu ki, fsillr meydana gldi, dnyann sfil uaqlarna hsr olunmu
K fnri bu illr rzind balaca oxucularn ixtiyarna verilib.
stedadl yaz lal bil son ild Sonradan sonra, Teorem kitablarn ap
etdirmkl yana, Ulduz, Azrbaycan jurnallarnda, dbiyyat qzeti, dalt, Yeni
Azrbaycan qzetlrind maraql hekaylri il x etdi. Nasirin yaradclnda qadn v
uaq obraz yeni estetik dyrlrl z xd. Ala at hekaysind dii qananda hmi
blyinin ban diin kmy adt etmi krp bir gn ala atya oxayan ilan diin aparb
sxr v ilan onu alr. Bellikl, hyatla uan ilk tanl balayr. tki hekaysind itn
ndir? Atasnn i yerin gedn Murad lini atasnn iltdiyi kraskaya buladrr ki, qonusu
Krmi heyrtlndirsin. Lakin aily pul lazmdr. Muradn atas ba daz xozeyin boyun
bkrk vvlcdn pul vermsini xahi edir. Xozeyins kobuddur. El bu an Murad lind
atasnn linin sdiyini v s-s kiildiyini grr. O, drk etdi ki, ns itirdi. Ona gr d ev
atan kimi hirsl lin yaxd kraskan qoratmaa alr.
N.Kazmovun 4-c sinif n trtib etdiyi drslikd Nazir Ncminin Qadn llri eiri
badan-ayaa szcklrdn ibartdir. air qadn llrin mracitl deyir:
imk olursunuz uca dalardan,

O vaxtk dalar endirirsiniz.
Bu n demkdir?
He bir fikir bildirmyn bu misralardan agirdlr grsn n anlayrlar? Yen hmin
drslikd Eldar brahimin hid Nmlri eirind A deyir nec ss misras uyarnda
deyil. Ss a demz. Hmin eirdn baqa bir misal:
Cnazlr yol gedir,

Bir-birindn qdrtli,
Gcl iyinlr st.
Qdrt iyin amil edil bilmz. Bax, burda uaq ar, zvq korlanr, sonradan onun
eir zvqn formaladrmaq tin olur.
ndiki zamanda ox vacib dbi sahlrdn olan uaq dbiyyatna gstriln qay
yetirnc deyil. Kimdn uaq eirinin hvaln xbr aldm, kefi pozuldu. Qayszlqdan
gileylndi.
Bellikl, szmn sonunda masir uaq dbiyyatmzn sas problemlrini aadak
kimi qrupladra bilrm:
Bu gnk uaq eirimiz xalq ruhundan, xalqn intonasiyasndan uzaq db. Uaq
eirimiz folklora qaytmaldr. V tbii kild uaq dnclrin ictimai-sosial mzmun
verilmlidir;
n byk problemlrdn biri d uaq v byk dbiyyatnn arasnda kskin frq
qoyulmasdr. Bu frq pedoqoji trfi saxlanlmaqla aradan qaldrlmaldr;

Bugnk uaq eirimizin flsfsi atmr.
Bugnk uaq dbiyyatmzn dili brbad vziyytddir. dbiyyat hr eydn vvl
canl dildn ibartdir;
Bugnk uaq dbiyyatmz folklordan qidalanb dnyaya xmaldr. Masir dnyann
mzmununu ir kimi canna kib, canl danq dili il uaqlara atdrlmaldr;
n ciddi problemlrdn biri d uaqlar byk kimi dandrmaqdr. Uaq uaq kimi
dnmlidir;
Sni vtnprvrlikl frlm ktlvi uaq obrazlarna son qoymaq lazmdr. Uaq
dbiyyatmz z ilkinliyin, tbiiliyin qaytmaldr;
Uaq yazsna, dbiyyatna xsusi qay olmaldr;
Tarixi qhrmanlarmz, itirdiyimiz yer-yurd, torpaq, ay, da bir szl Drbnd,
Gy, Tbriz, Boral, Qaraba, Gy gl, Zngzur, Qrbi Azrbaycan haqqnda,
S.Vurun, R.Rza, . Krim, fndiyev v baqa sntkarlarmz haqqnda qsa, maraql
hekaylr yazlmaldr;
sas problemlrdn biri d oxucu problemidir. Bu gn uaq mtbuatnn orta
mktblrd oxucusu yoxdursa, demli, biz oxucu yetidirmirik, demli, glck dbiyyatmz
oxuyan olmayacaq. Bu msl il ciddi mul olmaq lazmdr;
Bizd uaq dbi tnqidi yoxdur. Alimlrimiz bu sahy xsusi diqqt yetirmlidirlr;
Uaq dbiyyatnn ap mslsi hammzn ryini gyndir. Hrmtli Anar mllim,
n yax ki, sizin grgin myinizin nticsind xalqmzn n byk arzusu hyata kedi. Cnab
Prezident lham liyev 2004-c ild Azrbaycan dilind latn qrafikas il ap nzrd tutalan
srlrin siyahsn tsdiq eldi v n yax ki, hmin siyahda uaq dbiyyatna geni yer
ayrlb. Bel ki, bu ildn balaca oxucularmz, el byklrimiz d A.Shhtin, A.aiqin,
Sabirin, S.S.Axundovun seilmi srlrini v Azrbaycan uaq antologiyasn 3 cildd oxuya
bilcklr.

XX Y.Y. ZBEK OCUK EDEBYATI VE YAYINCILII
Do.Dr. Tahir KAHHAR

zbekistan
zbek ocuk Edebiyat Trk Dnyas edebiyatlar arasnda en eskilerinden biridir. Bu

fikrimi iki delille isbata alacam. Birincisi u: her bir edebiyat folklorla bal olduu gibi,
zbek ocuk edebiyatnn temeli de zbek Halk edebiyatdr. bin yl ncelerinden azdan
aza geerek bugnlere ulam ataszleri, bulmacalar, masallar, efsaneler, mahnlar, iirler,
atlar, destanlarn ocuklar terbiyesinde, eitiminde byk bir pay vardr. 1990`l yllara kadar
zbekistan Fenler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstits tarafndan hazrlanm 100 ciltli folklor
rneklerin 39 cilt olarak zbek Halk cad dizisinde Takent`te baslmtr. Her biri 50-60
bin adette baslan bu kitaplar milyonlarca genler okudu, ayrmlar dnya dillerine evirldi,
onlara ait ilmi tetkikatlar yapld. kinci delil u: Semerkentì bakent yapan, milattan neki
626 y.da ldrlm hakan Alp Er Tuna hakkndaki mersiye iir olarak ayn o zamanda
yazlmtr. Yani o en eski Trk iiridir. Onun 1926 ve 1995. y.da kitab olarak baslmas bu
byk kahraman ocuklara, genlere tantlmasn salamtr. Son iki bin yllkta Trkistanà
baskn yapan Fars`lar, Yunan`lar, Arap`lar, Ruslara kar bamszlk mcadelesi veren Tomris,
rak, Mukanna, Dk an gibi halk kahramanlar hakkndaki tarihi ve edebi eserler de
ocuklara vatanseverlik, erkseverlik ruhunun alanmasn teminleyen nemli yaynlardr.
Avrupa ilmine, ayarna uygun ocuk edebiyat Trkistan`da XX y.y. balarnda
olumutur. Abdulla Evlaniyìn Ustad-i Evvel (1902), Birinci Muallim (1908), kinci
Muallim (1912), Trki Glistan (1913) gibi okul ve ahlak kitaplar, Hamza`nn Kraat
(1915) gibi eserleri ocuk edebiyat ynndaki ilk yaptlardr. Genellikle 1920.yllara kadar
ocuklar iin 50 den fazla alfabe ve ders kitaplarnn eski zbek yazsnda yaynland o
dnemden zbek ocuk edebiyatnn gelime yoluna girdiini gstermektedir.
XX y.y. zbek ocuk edebiyat bundan bin ylca nce yaratlan eski edebiyatmza,
ondaki edep, ahlak konulu eserlerine dayanarak gelimitir. Yesevi ve Hekim Ata`larn Hikmet
kitaplarn, Ygneki ve Has Hacibìn bilim ve devlet, millet konusundaki destanlarn, Rabguzi,
Nevai, Babur, Ebulazihan, Gulhani gibi byk kalemlerin eitici kitaplarn okuyan ocuklar
sayesinde bugnk zbek toplumu, bugnk zbek kltr ortaya kmtr. Onlarn
eserlerinin zaman zaman 10 binlerce, 100 binlerce adette basld ocuk edebiyatnn
geliimine ve toplumun da manevi ykseliine hizmet etmitir.

Ahmed YESEV. DVAN- HKMET. 1992 y.
200 000 adet. 208 sayfa.
Nasruddin RABUZ. KISAS- RABUZ. Cilt I ve cilt II. 1991 y.

200 000 adet. 1.c. 236 sayfa, 2.c. 272 sayfa.

ALP ER TUNA CENKNAMES ECERE- TRK
1995 y. 5 000 adet OLPAN 1992 y. 100 000 adet
ALR NEVA hakkndaki halk hikayeleri 1991 y. 50 000 adet OLPAN

H. ABU, TRKY KAVMLAR TARH 1995 Y. 30 000 adet OLPAN
Ferhat Musacan. Durdu, Bisklet ve Ben. 1962 y. 30 000 adet.
1930-1960.y. arasnda ocuk edebiyat iir, destan, masal, yk, roman, dram ve eviri
eserleri olarak gelimitir. XIX asrda yaayan Rus edebiyats V. Beliniskiyìn, nsan
kaderini terbiye halletecektir sz o dnemdeki kabiliyetli kalemler iin de icatta ana izgi
saylmtur. Yani btn eserlerdeki maksat, gaye devlete, halka, vatana hizmet yapacak gen
nesil terbeiyesi olmutur. Aybek, Osman Nasr, Hamit Alimcan, Mirkerim Asim, Zafer Diyar,
Sultan Cora, Kuddus Muhammadi, lyas Mslim, Kudrat Hikmet, Hekim Nezir, Yakubcan
krov, Polat Mmin gibi air ve yazarlar o yllardaki zbek ocuk edebiyatnn terakkisine
hizmet ettiler. Onlarn eserleri ortalama 15-20 binden, ayrm ok okulan kitaplar ise 45-60
binden baslmtr.

Kitapdaki 8 hikayenin her birine sayfalarda resimler verilmitir. Kavun pitii gnlerde
zbeklerde Kavun Sayl, yani Kavun Bayram gelenei var, ressam sayfa resminde bu konuyu
da iyi yanstmtr.
1970-1990.y.da ocuk kitaplarnn tiraji 75-100 binlere ykselmitir. Bu dnemde

Hudayverdi Tohtabayev, Nasr Fazlov, Snnetilla Anarbayev, Farhat Musacanov, Sefer
Bernayev, Murat Hdr gibi yazarlar romanlar, yklerile, aziz Abdurazzak, Miraziz Azam,
Tursunbay Adabayev, Enver Abitcan gibi airlar ise iiri eserlerile ocuk edebiyatnn
gelimesine etki yapmlardr. zellikle zbekistan Halk yazar Hudayverdi Tohtabayevìn
Sihirli Kalpakca, Sari Devin lm gibi dnyann 28 diline evirilen romanlarnn Avrupa,
Asaya memleketlerinde yaynlanmas zbek ocuk edebiyatnn cihana tannmasnda etkili
olmutur. Onun bu romanlarn Ahsen Batur Trkeye de evirip, 2003 y.da stanbul`da
yaynlatmtr. (1)

ZBEK OCUK EDEBYATININ NL ARLERNDEN TURSUNBAY ADABAYEVin
KTAPLARINDAN RNEKLER
Burada yaynlarla ilgili bir meseleye deinmek isterim. Bu eviri kitab iinde ayrm
blmlerdaki olaylara ait resimler de verilmitir. Resimler Glay Nilgin ahinin`dir. yi
resimler. Yazarn bu nl romanlar zbeke`de birok defa resimlerle yaynlanmtr. Bu gibi
eviri kitaplarn yaynlarnda orijinaldaki resimleri kullanmak tecrbesi de var. Mesele, Atsz`n
Bozkurtlarn lm romann eviririp, 2000 y.da yaynlattmda, eserin orijinalndak
resimlerden yararlanmtk. Yalnz ressamn ad orijinalda yazlmad dolaysyla zbeke`de
de ressam hakknda bilgi verilmemiti. te, kitab yaynlanrken, ressam ve editrlerin adlarnn
da yazlmas yararldr.

H. TOHTABAYEV. SARI DEVN LM. Roman. Selenge Yaynlar.

H. N. ATSIZ. KKBRLARNIMG LM. zbeke yay. 2001 y.
zbekistan`da ocuk edebiyatna ve yaynlarna ayrca bir deer verildii dolaysyla

1965. y.da Takent`te Cumhriyet ocuklar Ktphanesi almt ve o yllarca topluma
hizmet etti. 1998. y.da ktphane fonunda 300 bin namdaki kitab bulunmaktayd. Bu aydnlk
ocanda dzenlenen Mehr Yazarla Sohbat, Edebiyat Gn, Sesli Okumalar ,
Okurlar Toplants gibi etkinliklerin de ocuk kitaplarnn tantmnda, yaygnlanmasnda,
ocuklar eitiminde nemli bir rolu vardr.
zbekistan`da ocuklar iin okul ders kitaplarn ve edebi eserleri yaynlayan en byk
devlet yaynevi Oktuv, yani retmen neriyatdr. O 1936. y.da tekil etilmitir. 80.
yllarda bu yaynclk, bize gre, tarihi faaliyetinin en yksek noktasna ulamtr. rnei, o
1960-1977 y.da 5 bin 190 namdaki umumi tiraji 238 milyon 838 bin adette kitap yaynlamtr.
Yalnz 1978 y.da ise o 362 namdaki kitab 17 milyon adette basmtr. (2)
2004 y.da neriyat 100 namdaki 4 milyon 117 bin adet kitap yaynlamtr. Onlar
genellikle ders ve okul kitaplardr. (3)
1975.yllarnda zbekistan`da 10 bin ilk ve orta okul ve 4 milyon kadar renci
bulunduuna bakldnda, bu yaynlarn ocuk edebiyatnn gelimesindeki deeri
anlalacaktr.
nternet yazlarna gre, bugnlerde zbekistanda 13 milyon kadar renci vardr.
Bundan 30-40 yl nceki objektif olgular ve rakamlar kyas edilirse, gerekler ortaya kacaktr.
zbekistan`da Oktucdan sonra ocuklar iin kitab yaynlayan ikinci bir devlet
yaynevi Ya Gvardiya - Genler neriyatdr. O 1960. y.da tekil etilmitir. ynde
alan, yani genler, yeniyetme ocuklar ve kk ocuklar edebiyat blmlerinden
olumutur. zbek ve Rus dillerindeki edebi kitaplar, cihan ve eski sovyet cumhuriyetleri
edebiyatlarndan eviriler yaynlamtr. lk yllarda, mesele, 1960-1972. yllar arasndaki
faaliyeti devamnda 1 bin 460 namdaki 7900 basma tabak haciminde kitab neir etmitir. (4)
Bu devlet yaynevi sonraki zamanda Kemelek (yani Gk Kua) Yeni Asr Evlad
adyla almasna devam etmitir.
imdi bu yaynevinde baslan ayrm rneklere bakalm.
nl yazar Ferhat Musacan`n 1962 y.da 30 bin adette baslan Turd, velosiped va
men, yani Durdu, Bisiklet ve Ben hikayeler kitapnda 60. yllardaki zbek ocuklar hayat
yanstlmtr. yklerin her biri iin ayrca resimler yaplmtr. Ressam Kurban Nazarov,

zbekistan`da yaayan Krm Tatarlarndan. zellikle onun kavun bayramla ilgili resimleri
dikkat ekicidir.
nl yazar Mirkerim Asm`n Al-cabrnng Tul, yani El-cebirin Yaratlmas
hikayesi 1983 y.da 60 bin adette baslmtr. Eser dnyada matematik feni, zellikle cebir feninin
temelini koyan, cebiri yaratan byk ecdadmz Abu Abdullah Muhammad ibn Musa al-
Harezmi hakkndadr. Kitap alimin 1200 yllile ilgili neirdir. Ressami Abdulbaki ulamov.
Minyatr sanatmiz geleneine uygun tarzda yaplan resimler milli izgileri ve renkleri, tarihi
ruhu canlantr, metini zenginletirmesi bakmndan ilgi ekmektedir.
M.ASIM. EL CEBRN YARATILII. 1983 Y. 60 000 ADET

Mirkerim Asm`n 1987 y. Yulduza neriyatnda 60 bin adette baslan Al-cabrnng
Tul adl baka bir kitabnda onun Musa Harezmi konusundaki yks ve bni Sina
uzun hikayesi bulunmaktadr. Resimleri Rus ressam V. Parn yapm. Tarihi detaylar var. Ama
eser kahramanlarnn yz ve gz ifadelerinde, baklarnda, maalesef, Trklk ve Mslmanlk
izgileri ok az. Yani ressam eser ve kahramanlar ruhuna ulaamamtr. Baka millete mensup
ressamn resimlerinde bazen bu gibi yetersizlikler ak grnmektedir ve bu noksanlk o
dnemdeki ocuk edebiyat yaynlarna zg kusurlardan, meselelerden birisidir.
M.ASIM. EL CEBRN YARATILII. 1987 Y. 60 000 ADET

Ama zbeke kitaplara resim izen Kiriakidi, Reyh gibi ressamlarn eserleri ustaca
yapm bakmndan dikkat ekmektedir. rnei zbekistan halk airi Mirtemirìn Krgz
dilinden evirdii Manas destannn I. kitap 1964 y.da Takent Bedii edebiyat yaynevince
10 bin adette baslmtr. 420 sayfal bu ktap iin yaplan resimler dikket ekicidir. Ressam
Maksim Reyh kalemine mensup sayfalardaki resimler epik-tarihi detaylarla zenginletirilmitir,

kahramanlarn portrelerinde de milli ruh ve milli kiyafetler ak grlmektedir. te zbek
ocuk edebiyat yaynlarnda, nun gelimesinde karde Trk halklar edebiyatndan evirilen
eserler de ok nem tamaktadr.

nl ocuk airi ve yazar Enver Abitcan`n 1986 y.da Ya Gvardiya yay.da 15 bin
adet baslan Masharabaz Bala Maskarac ocuk adl iirler ve masallar kitab da o
dnemdeki deerli neirlerden biridir. Kitabn ressam Abdubak ulamov.
Kapak ve i sayfalardaki resimler iirler ve destanlarn tam terbiyevi manasn, ocuklara
zg espiriyi detaylarla yanstmtr. zbek minyatr gelenei ve ada resim sanat sintez
klnarak yaplm bu resimler eserin etkileyici tarafn daha da arttrmtr.

zbekistan`da ocuk edebiyatnn gelimesine nemli bir katkda bulunan nc br
devlet yaynevi Yulduzadr. O 1986.y.dan ir balamtr. 90.lardan sonra olpan adyla
i yrtmektedir. Mesele, neriyat 1990. ylnda 72 namdaki kitab yaynlamtr. Ana Okul
Ktphanesi dizisindaki ksa metinli eserler, renkli resimlerle, ortaca 150 binden 300 bine
kadar tirajda baslmtr. Tam adeti milyonlara ulam o kitaplar ocuk edebiyatnn
gelimesine katk salamakla birlikte, zbek ocuklarnn akll, dneli, kltrl, edepli cen
olarak olgunlamasnda da hizmet yapmtr. imdi 1990.ylnda yaynevinde baslan baz
kitaplara bakalm.
Baaga-Dombakaga, yani Ana Okulun Cici rencileri adl iirler ve ykler
kitab 150 bin adette baslmtr. 320 sayfa, fiyat 1 som 20 tiyin, yani yaklak 2 dolar (o
yllarda 1 dolar 63 tiyin idi).
Karde cumhuriyetler ocuk edebiyat eserleri dahil edilmi Konuan Gm kitab
200 bin adet baslmtr, 160 sayfa, fiyat 1 com 5 tiyin.
On tane zbek halk masalnden oluan Fil ve Horoz kitab ise 300 bin adette
yaynlanmtr. 80 sayfal bu resimli eserin 35 tiyin, ok ucuz, yani 50 sent fiyatla satya
karld da ibretlidir.
Karde Azerbaycan yazarlar ve airlerinin eserleri esasnda hazrlanan 192 saygfal
Hazar Ruzcar kitap 10 bin adette baslmtr.
Krgz ve Tacik halk masallarnn zbekeye evirisi natc Serce adyla
yaynlanmtr, 340 sayfadr, adeti 150 bin, fiyat 1 som 40 tiyin.
ocuklarda milli ruh ve terbiyenin ekillenmesinde Eski Trk edebiyat rnek eserlerinin
yaynlar da nemlidir. Yldzca yaynevi 1990 y.da ocuklar iin hazrlanan Kutadu Bilik
destann 75 bin adetle yaynlad. Hazrlayanlar Bakcan Tohlyev ve Sadulla Ahmad. Resimleri
nl zbek ressam amahmud Muhammadcanov yapmtr.

Yusuf Has HACB. KUTADU BLK. 1989 y. 75 000 adet. 190 sayfa.
Yusuf Has HACB. KUTADU BLK. 1972 y. 3 000 adet. 964 sayfa.
S. Alekseyevìn Suvorov Hakknda Hikayeler kitab 150 bin adatle baslmtr. Rusya
tarh, sava ve nl Rus kumandan konusundadr. 160 sayfa, fiyat 1 som 60 tiyin.
Bir dier Rus yazar S. Safonovùn uzay konusundak Farkn Bul resimli kitap 300
bin adette yaynlanmtr. Bu gibi olgular o yllarda da sovyet siyasetinin etkisi altnda
alldn gstermektedir.
Gazeteci, tarihi Prof.Dr. Hemdem Sadkov ve nl ressam Abdukahhar Muhkemovùn
Resimlerde Vatan Tarihi resimli kitab o dnemdeki en nemli, milli neirlerden biridir. 150
bin adet baslan bu kitab 160 sayfadr. Fiyat 1 som 40 tiyin. zbekistan`n en eski alardan
orta asrlara kadar uzanan tarihindaki en nemli olaylar, savalar, kahramanlarn hayat
konusundadr. Kitap son yllarda da bir ka defa, eitli yaynevleri tarafndan baslmtr.
Mesele, kitap 2007 y.da ART FLEX yayncl tarafndan 5 bin adet baslmtr.

TAHR KAHHAR. DALARIN . 1990 y. 75 000 adet
olpan yaynevi bugnlerde de faaliyetini devam ettirmektedir. Mesele, o 2004 y.da

212 namdaki 3 milyon 200 bin adette kitab yaynlamtr.
Sonu olarak unlar vurgulayabiliriz. te yukarda anlatldna bakarak, 1990`l yllara
kadar zbekistan`da ocuk edebiyat yaynlarna ayrca nem verilmitir. Oktuc2,
Kemelek, olpan yaynevlerinde iiri ve nesri eserler en azndan 10 bin, ortaca 60 ve 75
binden, ayrm eserler ise 100, 200, 300 binden baslmtr. Bu ocuk edebiyat yaynlarna
yksk deer verildiini anlatmaktadr.
1990-2014 arasndaki bamsz lke yaratmak yolundaki gei dneminde de ocuk
eitimine ayrca nem verilmektedir. Ama bu alanda da baz problemler var, elbette. Kat
yetersizlii, katn dtan getirlmesi, tirajin keskin azald ve s. Ama nemli olan tiraj

saysnda deil, sfattadr. Bin yllar nce de Biruni, Farabi, Yesevi`lerin kitaplar 100, 300
adetle hazrlanarak datlmtr. smailbek asprali`nin Tercman gazetesi de 300-500
adetle baslmtr ve btn Trk dnyasna datlmtr. 1920`lerde de Ftrat, olpan ve
Elbek`lerin eserleri 1000, 2000 adetle baslmtr. Ama onlarn kitaplar btn Trkistanllara
milli fikiri alamtr, bugnlerde de onlarn eserleri zbeklerè milli ruh kayna olarak hizmet
etmektedir. te ocuk edebiyat az sayda baslsa da, milli ruhda olmas gerekmektedir, yalnz o
halde ocuk eitimine katk salay bilir Bilakis, kitap toplum iin yararl deil, zararl olacaktr.
olpan yaynevi Trkistan`da yetien byk insanlar ocuklara tantlmas ynnde de
bir ka eserler yaynlamtr. H. Hamidovùn Als yakn yulduzlar, yani Uzak ve Yakn
Yldzlar adl kitabnda Mervazi, Farabi, Mahmud Kagarl, Biruni, Nevai gibi dahiler
hakkndaki hikayeler bulunmaktadr. 75 bin adette baslmtr.
Ecdatlar d adl kitap da 75 bin adette yaynlanmtr. O kitapta Nizami Gencevi,
Abdulkadr Bedil, Cami, Nevai, Devletah Semarkandi gibi byk ediplerin edep ve ahlakla
ilgili eserlerinden paralar yer almaktadr.
Yolda Suleyman`n Ben Alt Yandaym, Tursunbay Adabayevìn Devecik ve
Sihirli Kabak kitaplar ada ocuklar dnyas konusundadr. Tahir Kahhar`n Dalarn
kitap ise ocuklara Tanr Dalar, Trkistan ve Turan, Trklerìn o dalardan dnyaya
yaylmas, Trklerìn ilk atas Natul ad, Ouzhan, Manas ve b. kahramanlar anlatm
bakmndan dikkat ekmektedir. Resimleri nl zbek ressam Arif Minov yapmtr. iirler
ve destanlardan olumu bu kitabin her biri 75 bin adetle baslmtr.
Trkistan`n ve btn Trk dnyasnn mehur kahraman Tomrs konulu resimler:

KAYNAKA
Hudayberdi Tohtabayev. Sar Devin lm. Sar Devin Sonu. Trkiye Trkesi D. Ahsen Batur.
Minik Sere Yaynlar, stanbul-2003.
zbek Sovyet Ansiklopedisi, Takent 1979 y., cilt 13, s.627.
zbekistan Milli Ansiklopedisi, Takent 2005 y., cilt 10, s. 561-562.
zbek Sovyet Ansiklopedisi, Takent 1973 y., cilt 4, s.251.

SBRYA AYDINLII: PORA HIZILOLU
Ycel FEYZOLU
Eitimci, Yazar
Almanya
ZET
afak olmak zereydi. Gkyznde da kadar bir alev topu grnd. yle bir alev topu
ki; gne kadar parlak. Ortalk aydnla kesti. Alev topu yaklat, yaklat, yeryzne
aklmadan byk bir grltyle havada patlad. yle bir patlad ki; ses btn Sibiryada
duyuldu, yer gk sarsld, Sibirya ayaa kalkt.
nanlmaz bir aydnlk her yana yayld. O aydnlk ylece kald. Beyaz geceler...
Tarih 5 Mays 1862yi gsteriyordu.
te o sabah, Yenisey rmana sol taraftan dklen Abakan rmann kysndaki zm
kyne o byk k, getirip bir ocuk brakt. Adn Hakasa Hzlolu Pora koydular. Bu ocua
bir de Rusa ad verdiler. Nikolay Fdorovi Katanov. nk o hem Sagay Trklerindendi hem
de ailesi onun Rusyaya kaynamasn, Rusya da onun bir Rus olmasn istiyordu. Bu ocuk daha
31 yanda dnyann en gen ordinarys profesr olacakt...
Sibirya Aydnl: Pora Hzlolu

afak olmak zereydi. Gkyznde da kadar bir alev topu grnd. yle bir alev topu
ki; gne kadar parlak. Ortalk aydnla kesti. Aniden le olmutu sanki.
Yenisey, Abakan, Asks ile Tunguzka rmaklarnn sular ve btn gller alev alev
tututu, mavilikler kpkzl oldu...
Erken kalkp hayvanlar dar karan kyller ilk kez alev topunu grdler. akna
dndler, gzleri kamat.
Alev topu yaklat, yaklat, yeryzne aklmadan byk bir grltyle havada patlad.
yle bir patlad ki; ses btn Sibiryada duyuldu, yer gk sarsld, Sibirya ayaa kalkt.
nanlmaz bir aydnlk her yana yayld. O aydnlk ylece kald. Beyaz geceler... Tarih 5
Mays 1862yi gsteriyordu.
te o sabah, Yenisey rmana sol taraftan dklen Abakan rmann kysndaki zm
kyne o byk k, getirip bir ocuk brakt. Adn Hakasa Hzlolu Pora koydular. Bu
ocua bir de Rusa ad verdiler. Nikolay Fdorovi Katanov. nk o hem Sagay

Trklerindendi hem de ailesi onun Rusyaya kaynamasn, Rusya da onun bir Rus olmasn
istiyordu. Ailesi hem aman dinine mensuptu hem de Ortodoks Hristiyanla inanyordu.
Kendisine verilen bu adlarla iki halk ve iki inanc da temsil etmesi ondan bekleniyordu.
Kendisinin kaleme ald biyografisinde gemiini yle tantyor: Babam mensup
olduu boyun ky katiplii grevini yrtmtr. Dedelerimiz de 18.yyda Abakan bozkrlarnda
genie yaylm Ortodoks Hristiyanlarndand. Ama ayn zamanda Kamlk dinini de
brakmamlard. nsanlarn ve ev hayvanlarnn koruyucusu olarak kutsadklar da, su , ate
iyelerine tapmlar ve onlara kurban kesmilerdir. Babamn mensup olduu Sagay boyu Rus
Kazaklar tarafndan gnmzdeki Yenisey vilayetinin bulunduu Abakan bozkrlarndan
srlen Trk kkenli Kara Krgzlardan gelir... Anamn boyu olan Kalar ise Yenisey vilayetine
bal Krasnoyarsk ehrinin yanndaki Ka nehrinden gelmilerdir...
1869 ylnda Halk Eitim Bakanl Asks kynde tek snfl bir okul at. Hzlolu Pora
yedi yanda iken Rusa eitim almak zere bu okula balad. retmeni kendi amcas Efim
Smnovi Katanov idi. Bu baarl ve sevilen retmen halk arasnda ok etkili bir kiiydi.
Minusisk ilesinde dada yaayan Tatar boylar arasnda Ortodoksluun yaylmasna byk
katkda bulunmutu. Asksta eitli boylarn temsil edildii Dumann katibiydi. Pora da
amcasna Dumada yardm ediyor, Rus yaz sanatn reniyordu. Efim Smnovi Katanov,
Porann kl bir dnyas olduunu hemen fark etmi, onunla yakndan ilgileniyordu. Yaz
aylarnda Pora, zm ky ocuklaryla birlikte danalar, kuzular, taylar gdyor, onlarla
oynuyor, k aylarnda ise Askstaki okula devam ediyor, bol bol kzak kayyordu.
Pora, 12 yanda iken babasn kaybetti, retmen amcas onu daha ok sahiplendi. 1876
ylna kadar onu kendisi okuttu. Ayn yl liseye balamadan nce ailesi gibi dada ve evde
kurban kesme trenlerine katld, o da, insanlarn ve evcil hayvanlarn koruyucusu olduuna
inandklar da, su, ate ve gk iyelerine inanyordu. Ayn zamanda Ruslarn Tanrsnn gkte
olduuna inanyordu. Bylece iki inanc birbiriyle benzetiriyor, kaynatryor, ikisinin de
amac, hedefi ayn olduuna inanyordu. 1876 yaz tatilinden sonra Krasnoyarsktaki 8 yllk
liseye girdi; ciddi bir eitim grd. Latince, Yunanca, Franszca ve Almanca rendi. Ayn
zamanda ky ynetiminin yaz ilerine de o bakyor, Rusasn mkemmelletiriyordu. 1884
ylnda altn madalya alarak liseyi stn baaryla bitirdi.
Daha lise 4. snfta iken tarih ve corafya retmeni Zavadskoyun ynlendirmesiyle Pora
Katanov o k topuna bindi ve hzla Sagay Hakas Trklerinin yaad blgelere indi ve
onlarn folkloruyla ilgili metinleri derleyerek kayt altna ald. nl Trkolog Radloffun,
A.M.Kastren, ve N.A.Kostrovun eserleriyle 1881 ylnda tant, onlar okudu, onlardan
etkilendi ve derledii metinleri 1882 ylnda yaynlad.
1884 ylnda St. Petersburg niversitesi Dou Dilleri Fakltesine girdi. Orada da
Arapa, Trke, Tatarca, Farsa dersleri ald. Prof. Radloff, Prof. Berezin gibi hocalarn
rencisi olma ansna erdi. Bylece bir Sibirya bu batl aydnlkla buluuyordu.
Prof. Radloff mrn Trkolojiye adam Rusyal bir Alman bilginiydi. 1866 ylnda
yaymlad eserinin nsz iin yle yazyordu: "Yeryzndeki hibir dil ailesi Trke kadar
geni sahalara yaylm deildir. Afrika'nn kuzeydou blgesinden Trkiye'ye ve Rusya'nn
gneydousundan Sibirya'nn gneyine ve Gobi l'nn ilerine kadar Trke konuan
kavimler yaamaktadr...
te bu hocalarn rencisi oldu Hzlolu Pora. niversiteyi bitirince corafya kurumu ve
ilimler akademisi tarafndan Trk boylarnn dili, yaama tarz, rf ve adetlerini detayl bir
ekilde incelemek zere Dou ve Bat Sibiryaya Kuzey Moolistana, ungarya ve Dou
Trkistana gnderildi. 1892 ylna kadar drt yl buralarda titiz almalar yrterek folklor
aratrmalarn baaryla yerine getirdi.
Doumundaki o aydnlk btn Sibiryann stnde kalverdi. 1893 ylnda 31 yanda
iken- dnyann en gen ordinarys profesr oldu. Kazan niversitesi Trk-Tatar blmne
tayin edildi. O zamanlar Tuva dilinin Mool veya Samoyed dillerinden birine mensup olduu

tartmas vard. Ortaya koyduu belgelerle Tuvacann, Trkenin bir lehesi olduunu
kantlayarak o tartmay bitirdi ve Kazan niversitesinin Trkoloji blmn dnyann en
zengin belgeleriyle donatt. Kendisi hayattayken 382 almas yaymland.
Trkolojide alan insanlara yeni ufuklar aacak daha pek ok eseri ve derledii
malzemeler ise arivde yaymlanmay beklemektedir.
ksz Oul adl kitabmzdaki masallarn bir blmn onun lmnden 90 yl sonra
ilk kez ocuklar ve aileleri iin yeniden yazarak ocuk edebiyatmza kazandrm olmaktan
kvan duyuyor, Hzlolu Porann doumuyla balayan Sibirya aydnlnn devam etmesini
diliyor, o masallardan birini burada sunmak istiyorum.
kizler ile ki Kurbaa

Dereden sen gel, tepeden ben,
Dalar sen a, aylar ben,
Kardeini sen sev, bacm ben,
Derdini sen ek, nazn ben,
Kavaln sen al, sazm ben,
Kuzular sen besle, kazlar ben,
Ka sen dayan, yaza ben,
Geyie sen bin, ata ben,
Vara vara varalm,
Altay dalar grnsn,
Masal kaps alsn,
Hikye burada balasn...
Bir zamanlar bir Kaan varm; alkan, bilge ve zengin. Yurdu byk bir rmak
boyunca uzanr, rmak btn yurda bolluk ve bereket tarm. Tarlalar, balar, baheler sulanr,
hayvanlar o rmakta serinler, bin bir eit balk o suda yzer, bin bir eit ku o rman stnde
uarm...
Gnn birinde bu rmak aniden kurumu. Tek damla su akmaz olmu. Balklar rpnp
lm, kular verimli topraklara uup gm, hayvan srleri susuzluktan zayflamaya
balam. Btn insanlar akn ve a!
Kaan, kurultay rmak kysndaki saraya arm. Halk toplanp gelmi.
Kaan: Bu rmak neden kurudu? diye sormu. Bunun sebebini bulmalyz. Yoksa biz
de balklar gibi leceiz.
Konuma-tartma balam. Herkes bir fikir ileri sryor, yz yanda bilge bir ana ise
hep susuyormu. Herkes onun dncesini merak ediyormu. Zira onun grm geirmiliine
ve bilgisine herkes gveniyormu.
Sonunda kaan:
Neden susuyorsun ey ak sal ana? Senin bir dncen yok mu? diye sormak zorunda
kalm.
Yal ana gzne den sa peremini geri atp zgn bir ifadeyle:
Var, var ama sylemeye dilim varmyor, diye cevap vermi.
Btn halk dikkat kesilmi. Kaan merakla sormu: Nedir o?
Irman kaynanda iki kocaman kurbaa belirdi; biri altn sars, biri gm renginde.
Bunlar rman suyunu iiyor, bir damla su brakmyor.
Kaan heyecanla sormu: Neden dilin varmyor ey ana? ki yiit gnderip onlar oradan
kovamaz myz?

Hayr! demi yal ana. O kurbaalar sizin ikiz ocuklarnzn kann imek istiyorlar.
ocuklar verirseniz rmak akacak, vermezseniz btn yurdumuza lm ferman yaacak.
Kaan sarslm, kars lk kopararak:
Vermem ocuklarm! diyerek alamaya balam. Kaan karsn sakinletirmeye
alm. Dnmler.
Kaan, yal anaya tekrar sormu:
Baka hi umut yok mu ey ana?
Bilge ana gzlerini yerden kaldrmadan: zgnm, demi. Ne yazk ki are yok!
Kaan ilk kez aresiz ve iktidarsz kalm: ocuklarm benim gzbebeim.
Damarlarmda akan kan, canm, cierim... Sz boaznda dmlenmi. Ama btn halk
lecekse... btn hayvanlar... diye kekelemi, baka are yoksa ne yapalm, onlar aln
gtrn...
Kars itiraz etmi, halk alam, ama rman kurumasn, btn hayatn durmasn kim
kabul eder?
Kaan buyruu yinelemi: Gtrn benim ikizleri kurbaalara teslim edin, rman
nn asnlar!
ocuklar da bu uursuz haberi duyunca alamaya balamlar. Btn halk o acya
katlm. Kaanla kars ocuklar kucaklayp gzya dkmler...
ki tane gl kuvvetli bahadr, ocuklar ekerek ana ile babann yanndan alp
gtrmler.
Kupkuru rmak yatandan gitmiler gitmiler... ocuklarn gznde ya, bacaklarnda
takat kalmam. Moloz yarklarndan, sivri kayalarn arasndan gemi, rmak kaynana
yaklamlar.
Kurbaalar uzaktan grnm, biri altn renginde, biri gm... kisi de kocaman birer
dev. Vrraklamalarndan kulak tutulmu. Avurtlar itike sanki bir boa... ocuklar
karlarnda bulunca hop oraya zplamlar, hop buraya.
kizleri ter basm, bedenleri tir tir titremi, gzlerinde ya...
Altn renkli kurbaa:
Geldiniz demek! diye insan gibi dile gelmi. Yaklan yaklan! Yaklan da ne halt
ettiinize bakn!
kizler umutsuzca yaklamlar.
Gm renkli kurbaa arkada uzanan derin bir yark gstermi.
Bakn buraya, demi fkeyle, daha da yakna gelip bakn! ok iddetli bir deprem
oldu burada, topraklar yarld, rmak bu yara akyor. Su yataklar kurudu, biz akta kaldk,
kular uup gitti, balklar ld.
kizler korku iinde yarn kysnda durmular. al al su sesi...
Biri cesaretini toplayp sormu:
Peki ne olacak? Irmak hep bu yara m akacak?
Altn sars kurbaa cevap vermi:
Sus! Bekliyoruz ite! Irmaklar akt, atalarnz bakt. Gletler kurmadnz, felaketler gelir
diye aklnz altrmadnz! imdi cannzdan olacaksnz!
ocuklarn akl bandan gitmi.

Kurbaalar bir soluk ekerek biri ikizlerden birini, biri de tekini yutmu. Bahadrlar
koarak oradan uzaklam...
O anda inanlmaz bir ey olmu: Yarklar suyla dolmu, rmak yeniden yatanda akmaya
balam. Kurbaalar rmaa atlam, rmak ile birlikte akp kaanla ulam.
Ulamlar ki herkes ikizlerin yasn tutuyor. kisi de ikizleri Kaanlk saraynn nndeki
kyya canl olarak tkrm, suya atlayp gitmi... O srprizi sadece yz yandaki ana
biliyormu, hemen Kaanla karsna mjde gtrm...

TRKYE OCUK DERGSNDE YER ALAN MASALLAR ZERNE BR
NCELEME (2011-2012)7
Ar. Gr. Mustafa Said KIYMAZ

Adyaman niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm
ZET
Bu almada, 1981den gnmze kadar aralksz olarak yaymlanan ve bini akn
sayya ulaan Trkiye ocuk Dergisinin 2011 ve 2012 yllarnda yaymlanan yirmi drt
says incelenmitir. Kapsam dhiline giren saylarda yer alan masallarn tespit edildii bu
almada, belirlenen masallar ocuk edebiyatnda iddet, tutarllk ve seviye gibi
deikenler asndan incelenmitir. nceleme sonucunda kkl bir mazisi olan Trkiye
ocuk dergisinde yaymlanan masallarn ocuk edebiyat asndan birok kusur tad,
baz masallarn farkl adlarla tekrar yaymland tespit edilmitir.
1. GR
ocuk dergilerinde birok edebi tr birlikte yer almaktadr. Bata masal, hikye ve iir
olmak zere, deneme, rportaj, biyografi, gezi yazs, sohbet gibi trler dergi sayfalarnda yer
bulmaktadrlar. Bylesine geni bir yelpazede kendileri iin yazlm eserleri okuma frsat
bulan ocuk okurlar, ayn zamanda eitli bilgi yazlar, izgi romanlar ve bulmacalar da bir
arada bulma imknna sahiptirler.
ocuk okurlar asndan ocuk dergisi okumann bir dier avantajl yn, ocuklar iin
yazan birok ismin imzasna ocuk dergilerinde rastlanmasdr. Srekli olarak ocuklar iin
yazan kalemlerin bu alanda yetkinlik kazandklar ve ocuklar iin yazmaya sonradan balayan
yazarlara gre ocuk edebiyat ve ocuk gereklii noktasnda daha yetkin olduklar ortadadr.
Gemiten gnmze uzanan izgide ocuk dergileri, son dnemlerde ilgi ekmesine
ramen, hak ettii dzeyde aratrlmamtr. Eski Harfli ocuk Dergileri olarak adlandrlan ve
1869-1928 aralnda yaymlanan dergileri kastetmek iin kullanlan dnemde yaymlanan
dergiler tam olarak gnmz harflerine aktarlmamlardr. lk ocuk dergimiz Mmeyyiz dahi
aratrmalara sklkla konu olmasna ramen 49 saylk serisinin (bir zel say ilavesiyle toplam
50 say) tam bir aktarm mevcut deildir.
ocuklara Mahsus Gazete adl sreli ocuk yayn 626 say boyunca yaymlanm ve eski
harfli dergiler iinde en ok yaymlanan dergi unvann almtr. Bu derginin ieriinde ocuklar
iin yazmann ayr bir ihtisas alan olduu ve ocuklara hitap eden dilin yetikinler iin olandan
7 Bu alma, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstitsnde Prof. Dr. Muammer Nurlu danmanlnda hazrlanan
Sreli ocuk Yaynlarnda Edebi Trler ve Bu Trlerin Trke retimine Katklar (2011-2012) balkl doktora
tezinden retilmitir.

farkl olmas gerektii zellikle vurgulanmaktadr. Yine bu dergi okurlarna sade ve anlalr bir
Trke ile sesleneceini vaat etmekte ve yaayan Trkeyi kullanacan sylemektedir.
Cumhuriyet Dnemi ocuk dergilerinde ise devrin siyasal ve sosyal birok yansmas
ocuk dergilerinde yer almaktadr. Cumhuriyetin ilk yllarnda, devrin oluturmak istedii
millet modeline kaynaklk etme zere rnek ocuklarn yetitirilmesi amalanmaktadr. Osmanl
yneticilerini yeren iirlere bu dnem dergilerinde rastlamak mmkndr. 1960 Darbesinin
etkilerini de ocuk dergilerinde grmek mmkndr. Harbiyelileri ven iirler 1960tan sonra
yaymlanan dergilerde yer bulmutur. Benzer ekilde Kbrs Bar Harekt ile ykselen
milliyetilik duygular da ocuk dergilerinde karlk bulmutur. Sa kesimin gnmzde de
yaym devam eden ocuk dergilerinin temeli 1980 Darbesi ncesi ve sonrasndaki ortamlarda
atlmtr. Bu dergiler, Diyanet ocuk, Trkiye ocuk ve Can Karde olarak sralanabilir.
ocuk dergileri ieriklerinde birok ocuk masal hikyesi, eviri eser barndrmaktadr.
Szgelimi Yavrutrk dergisinde (1936-1942) Karl Ewald adl ocuk yazarnn gnmzde
olmayan bir evirisi seri halinde bu dergide mevcuttur. Benzer ekilde Kemalettin Tucu imzal
birok hikye ve seri halde yaymlanan romanlar bu dergide aratrmaclar beklemektedir.
Trkiye ocuk dergisinin bal bulunduu holdingin patronu ve derginin sahibi
konumundaki Enver renin, (ren, 1981: 3) derginin ilk saysnda yaymlanan bayazsnda
Bugn yazsyla, izgisiyle yerli ve bizden olan bir dergiyle karnza km bulunuyoruz.
Hikye ve kssalarmzda; doruluu, drstl; resimli romanlarmzda kahramanl mertlii,
Yunus Emremizde Allah akn, gnl sevgisini bulacak Mimar Sinanmzla Trkiyemizi
yeniden imara kalkacak, gemi ve geleceimizle dergimizde kucaklaacaksnz. szleri
derginin yayn izgisini ortaya koymutur.
Derginin, 2011-2012 yllar arasndan yaymlanan yirmi drt say incelendiinde edebi tr
olarak deerlendirilebilecek tm yazlarn toplamnn 121 sayfa olduu grlmektedir. Bu say
da derginin toplam sayfa saysna oranlandnda, derginin %7,45lik bir ksmnn edebi trlere
ayrld grlmektedir.
Dergi Toplam Sayfa Edebi Trlere Ayrlan Sayfa Oran

Trkiye ocuk 1624 121 % 7,45
Tablo 1: Trkiye ocuk Dergisinde 2011-2012 Yllarnda Edebi Trlerin Oran
Yukardaki edebi tr oranna bir kyas olmas asndan, dergide yaymlanan reklamlarn
toplam sayfa adedine bakldnda ise 241 sayfann reklama ayrld grlmektedir. Yani edebi
trlere ayrlan sayfann iki kat kadar fazla bir sayfa reklamlara ayrlm durumdadr.
Dergi Toplam Sayfa Reklamlara Ayrlan Sayfa Oran

Trkiye ocuk 1624 240 % 14,77
Tablo 2: Trkiye ocuk Dergisinde 2011-2012 Yllarnda Reklamlarn Oran
Masaln yeri, herkese kabul edilen haliyle ocuk edebiyat ierisinde en st srada yer
almaktadr. Bu kabulde, masaln mazisinin eskilii ve bnyesinde yaad topluma has
deerleri barndrmas mhim rol oynamaktadr.
Masaln salad faydalar arasnda dili kullanma yeteneini gelitirmek, hayal gcn
zenginletirmek, dinlemeyi retmek, byklere sevgiyi pekitirmek, merak duygusunu
renmeye ynlendirmek gibi ilevleri saymak mmkndr (imek, 2007: 75).

Masallarn lke ve hatta kta snrlarn aan, birok kltrleri yanstan ortak zellikleri
varsa da her toplum bu masallara kurgu ve anlatm bakmndan kendi ahlak ve din anlay ile
insan ilikilerindeki tutumuna, eitimine ve zevk seviyesine gre ulusal bir damga basm
durumdadr (Ouzkan, 2001: 18-19).
nsanln binlerce yllk tecrbe, arzu ve zlemlerini dile getiren masallarn en nemli
zellii, masaldaki kii ve olaylarn olaanst nitelikler tamasdr. Bu da hayal rn
olmasndan kaynaklanmtr. nsanlar yapmak isteyip de yapamadklarn hayallerinde
canlandrm, bunlar gerek d ve olaanst tiplere ykleyerek zaman iinde yourmutur
(Arc, 2012: 17).
Trkiye ocuk Dergisinde edebi trler iinde en dzenli yer bulan masallardr. Her
sayda mutlaka bir masal bulunmaktadr. Konuya uygun resimlerle desteklenen masallarn ou,
ok uzun olmayan ve dorudan ileti vermeye ynelik masallardr.
NU. MASAL ADI SAYI YAZARI

1 Ormann Mutsuz Kral 1008 T. Karabey
2 Aln Teri 1009 T. Karabey
3 Farenin Dostluu 1010 T. Karabey
4 Tilki le Tavan 1011 T. Karabey
5 akal le Papaan 1012 T. Karabey
6 Nasihat 1013 T. Karabey
7 Sultan Kim? 1014 mzasz
8 Nar erbeti 1015 mzasz
9 Nee Doktoru 1016 mzasz
10 Azimli Zrafa 1017 mzasz
11 Bal Ars le Kara Sinek 1018 mzasz
12 Ku ve Avc 1019 mzasz
13 Define 1020 mzasz
14 En Gzel iek 1021 mzasz
15 Kafesteki Kaplan 1022 mzasz
16 Kurdun Oyunu 1023 mzasz
17 Kk Ta ve Karnca 1024 mzasz
18 Blbl le Hkmdar 1025 mzasz
19 Korkak Fare 1026 mzasz
20 Pazarc le Tavan 1027 mzasz
21 Uyank Tavan ve Kaplumbaa 1028 mzasz
22 Hayal Kuu 1029 mzasz
23 Akll Papaan 1030 mzasz
24 Ahtapot ve Arkadalar 1031 mzasz
Tablo 3: Trkiye ocuk Dergisinde Yer Alan Masallar
ncelemeye alnan iki yllk dnemde Trkiye ocuk dergisinde yirmi drt masala
rastlanmtr. Bu masallar, srekli ayn sayfada ve dzenli olarak ierikte yer bulmulardr.
Masallar ayrntl olarak incelendiinde iki adet masaln ilerleyen saylarda farkl isimler altnda
tekrar yaymland grlmtr. 1010. saydaki Korkak Fare adl masal, 1026. sayda
Farenin Dostluu bal ile tekrar yaymlanmtr. Yine 1012. sayda akal ile Papaan
adl masal, 1030. sayda Akll Papaan adyla yeniden yaymlanmtr.
Masallarn konular: mutluluk, emein nemi, yaplan ktln cezasz kalmayaca,
byk sz dinlemenin nemi, nasihat dinlemenin nemi, dalkavukluun ktl, iyi niyetin
nemi, azmin nemi, topluma fayda, almann nemi, sevgi, yaradl zellikleri, anne efkati,
dostluk, vefa, kendiyle bark olma olarak sralanabilir.

2. OCUK EDEBYATI AISINDAN BAZI SORUNLAR
Baz masallarda ocuk edebiyat ve ocuk gereklii asndan birtakm sorunlar gze
arpmaktadr. zellikle ocuklar asndan kt rnek olabilecek davranlar ya da ders vermek
istenirken arya kalmas gibi durumlar sz konusudur. Tilki ile Tavan adl masal bu
kapsamda deerlendirilebilir. Tilki ile tavan arkada olurlar ama tilkinin akl tavana bir
ekilde zarar vermek iin alr. Srekli tavana hakaret eder, onu kk drr. Bu durum
karsnda sessiz kalan tavan, tilkiyi bir ekilde aldatarak onun kuyruunun derede buz
tutmasna sebep olur. Tilki yardm ister ama tavan oral olmaz ve tilkiyi lme terk eder. Bu
masalda, kt karakterde olan tilkinin hatasn anlamas sonucu tavan tarafndan kurtarlmas
beklenirken tavan kendisine hakaret eden tilkinin lmne sebebiyet vererek ona ders
vermektedir. Bu masaldaki iddet ve lme mahkm edilme sahnesi, ocuk edebiyat ierisinde
olumsuz olarak deerlendirilmektedir. Sever (2013: 81)in deerlendirmesine gre,
kahramanlarn amacna iddet uygulayarak ulamas, eserde aktarlan iletilerle iddetin
olumlanmas, iddetin sorun zmenin bir yolu olarak gsterilmesi, ocukta nemli duygusal
rselenmelere neden olabilir. Ktlerin cezasn bulmas klasik masallarda ska rastlanan bir
durumdur; fakat bu cezalarda bile bir mtekabiliyet esastr. Kimsenin cann almayann cezas
canyla verilmez. Bu masaldaki sahne, hem ocuk edebiyat ilkeleri asndan mahsurlu hem de
okuyan ocuklarda, bir ekilde kendilerini zen kiilere kar ar tepki oluturmalarn
zendirici bir ierik tamaktadr.
Benzer bir rnee de Bal Ars ile Kara Sinek adl masalda rastlanmaktadr. Bir eme
yalanda karlaan bal ars ile karasinek konumaya balarlar. Karasinek bal arsnn insanlar
iin zahmet ektiini kendisinin ise keyfine baktn syler. Ar, sinee sosyal dzenden,
faydadan bahseder. Konumalar, bir kyl kznn dkt su ile yarm kalr. Suyun kuvveti
ikisini de yalan dibine gnderir. Bal arsn fark eden kyl kz onu hemen kurtarrken,
sineinden varlndan bile haberdar olmaz. Bu masaln da ar bir ekilde sonuland
sylenebilir. Bal arsnn faydal bir hayvan olduu iin yaamaya devam etmesi, sinein ise bir
faydas grlmedii iin lme terk edilmesi, kk yataki okurlarda faydas grlmeyen
eylerin yok olmas gerektii gibi bir dnce oluturabilir. Sever (2013: 79)e gre ocuk
edebiyatnda yazarn yaratma zgrl, ocuun duygu ve dnce sal iinde aranmas
gereken bir zgrlktr. Arnn faydas iin dllendirilmesi, sinein ise bu dlden mahrum
kalmas gibi muhtemel bir sonu daha zendirici ve almann nemini ortaya koyan bir netice
olabilecei savunulabilir.
3. NTELK VE KONU OLARAK ZAYIF OLAN RNEKLER

Masallarn nemli bir blm, ksa, ayrntya yer vermeyen, dorudan sonuca giden,
bitii kestirilebilen zellikte masallardr. Ormann Mutsuz Kral adl masal bu trdedir. Her
istei yerine gelen ama mutlu olamayan aslann, mrleri ok ksa olan ama mutlu olmaktan
geri kalmayan austos bcei ve kelebekle karlamas ve onlar dinledikten sonra hayata gzel
bir ekilde bakp mutlu olmas anlatlmaktadr. Yine Aln Teri adl masal da ksa ve srprize
yer vermeyen yapdadr. Evlenmek isteyen gence, babas aln teri ile kazand bir altn
getirmesini art koar. Gen hemen annesinden bor alarak altn getirir. Babas altn kabul
etmez ve nehre atar. Birka defa tekrarlanan bu sahneden sonra gen kendi alr ve sonunda
bir altn kazanr. Altn babasna getirdiinde babas tekrar nehre atmak zereyken babasnn
bileine yapr. nk o altnda bir gnlk aln teri vardr.
Konunun gelitirilmesi asndan clz kalan ve okuyucuda merak duygusunu
kamlamayan, okuma hevesini kabartmayan baz masallar da bulunmaktadr. Anlan bu
kapsama giren bir masal da Sultan Kim? adn tamaktadr. Sarayndaki insanlarn ar
vglerinden bkan sultan, gcnn her eye yeteceini iddia eden saray grevlilerine bunun
aksini ispat etmek iin tahtn deniz kenarna getirtir ve dalgalara durmalar iin emir verir.

Doal olarak dalgalar emri yerine getirmez ve sultann ayaklarn su iinde brakrlar. Sultan da
maiyetine dnp onlara tek yaratcnn Allah olduunu hatrlatr.
4. TUTARLILIK AISINDAN SIKINTILI OLANLAR

Baz masallarda tutarllk asndan skntl durumlarla karlalmaktadr. Konunu takip
edilmesini kolaylatran ve yazar asndan okuyucuyu ciddiye alan bir aba iinde
olunduunun gstergesi olan tutarl bir metinde olay aknn sapmalara yer vermeden ilerlemesi
ve bir yerde deinilen herhangi bir unsurun ileride farkl bir ekilde ortaya kmamas metnin
tutarl olarak deerlendirilmesini salamaktadr. Dier masallara gre daha hacimli olan
Blbl ile Hkmdar masalnda bu durumu rnekleyen bir kullanm vardr. Sevgi konusunu
ileyen masalda, Hkmdarn bahesinde yaayan gzel tl bir blblden bahsedilir. Tm
halk sarayn bahesindeki bu blblden haberdarken Hkmdarn haberi yoktur. Hemen talimat
verir ve blbln getirilmesini emreder. Bunun zerine blbln yerini bilen bir kz aracl ile
orana gidilir ve blbl getirilir. Hkmdar blbl ok beenir. Blbl, bundan sonra sarayn
bahesinde yaamaya balar. Hkmdara hediye edilen kurmal bir blbl gerek blbl
gzden drr. Blbl bunun zerine ormana dner. Kurmal blbln bir sre sonra
bozulmas zerine Hkmdar gerek blbl hatrlar ve ona hakszlk yaptn anlar. Yataklara
der; hasta olur. Halk, hasta Hkmdarn yerine yeni bir hkmdar semek ister. Bunun
zerine blbl dayanamayp saraya dner, Hkmdar iyileir ve blbl hep seveceine sz
verir. Bu masalda tutarlla aykr unsur, bata sarayn bahesinde yaad belirtilen ve
Hkmdar hari herkesin bundan haberdar olduu sylenen blbln bir anda mekn
deitirerek ormanda olduu bilgisinin verilmesidir. Blbln ilk olarak nerede yaad hususu
belirsizdir. Bu ve bunun gibi unsurlar metinleri anlalmaz klmakta ve metinden gerek dilsel
anlamda gerekse deer eitimi asndan edinilmesi dnlen faydalarn etkisini azaltmaktadr.
5. NTELKL MASAL RNEKLER

Konu olarak fazla derinlik iermeyen ve zayf karaktere sahip olan masallarn yannda
nitelikli olarak deerlendirilebilecek masallar da vardr. Tasvirleri derinlikli, karakterleri
belirgin, mesajlar metin iine gizlenmi ve says az olan bu trdeki masallara rnek olarak
Hayal Kuu adl masal gsterilebilir. Gzellii dillere destan olan Prenses ahane, herkes
tarafndan ok sevilen biridir. Sarayda onu sevmeyen tek kii kraln danmannn kz
Harikadr. Bir gn Prenses ahane hastalanr. Yanna kimsenin girmesine izin verilmez. Harika
bu duruma iten ie sevinmekle birlikte Prensesin yanna gitmek iin doktorlar bir ekilde ikna
eder. Prenses ahanenin yanna girince onu mutsuz etmek iin elinden geleni yapar. Dar
kamad iin mutsuz olmas gerektiini syler. Prenses ahane ona znt bceinden ve
hayal kuundan bahseder. Hayal kuuna binip istedii yere gittiini syler. Bunu duyan Harika,
engellemek iin bu haberi hemen Krala yetitirir; fakat durum Harikann sand gibi deildir.
Prenses, Harikaya hayal kuunu, okuduu kitaplar vastasyla istedii yere hayal dnyasnda
gittiini anlatmak iin kullandn anlatr. yice bozulan ve kskanl artan Harika sinirle
odadan kar. Bu masalda en dikkat ekici zellik, verilmek istenen iletinin dorudan
verilmemesi, satr aralarna gizlenmesidir. Masal kahramanlarndan Harikann Kraln
danmannn kz olmas ve Prenses ahane ile bir rekabet halinde olmas gzde canlanacak
ekilde tasvir edilmitir. Masal iki kahraman zerinden ilerlemektedir. kisi de fiziksel olarak
gzel olmalar ile n plana kmaktadrlar. sim seimleri de bu zelliklerini yanstan ekildedir.
Masalda zerinde durulan ve insana ait iki zellik iki soyut varlk aracl ile anlatlmtr.
Kiinin moralini bozan ve onu mutsuzlua sevk eden davran ve dnceleri znt bcei ile
tasvir edilirken; insann hayal gcnn zenginlii ve bu gc sayesinde zihnini arndrp
skntlar bertaraf etme becerisi hayal kuu sembol ile ifade edilmitir.
Dergide yer alan dier masallara ilikin dikkat ekici unsurlar u ekildedir: Define
adn tayan metin manzum olarak yazlmtr. Yazar verilmeyen bu metin, aslen Mevlanann
Mesnevisinde geen bir hikyedir. Nee Doktoru adl masaln dua ksmna kk bir ekleme

yaplmtr. En Gzel iek adl masalda yazar tarafndan gnmzdeki deer kaybna bir
eletiri getirilmitir.
6. SONU
Sonu olarak, dergideki masallar blme ayrmak mmkndr. lki, yazl ve szl
kltrde sklkla yer bulan ve ounluk tarafndan bilinen metinler, ikincisi konusu ve ekli
itibaryla yeni olan ve nitelikli olan masallar, ncs ise ksa, ileti vermeye dnk ve nitelikli
olmayan masallar. Masallarn 6s T. Karabey imzas tarken geri kalan imzasz
yaymlanmtr. 2 masaln farkl isimle ksa sre sonra tekrar yaymlanmas dergi okurlarna
sayg noktasnda bir sknt ve zensizlie iaret etmektedir. Genel bir bak asyla denilebilir
ki Trkiye ocuk dergisinde 2011-2012 yllar arasnda yaymlanan masallar birka hari arzu
edilen seviyede deildir.
KAYNAKLAR
Arc, Ali Fuat (2012). Masaln Sesi. Ankara: Pegem Akademi Yaynlar.
Ouzkan, Ferhan (2001). ocuk Edebiyat. Ankara: An Yaynclk.
ren, Enver (1981). Balarken. Trkiye ocuk, Say: 1.
Sever, Sedat (2013). ocuk Edebiyat ve Okuma Kltr. Ankara: Tudem Yaynlar.
imek, Tacettin (2002). ocuk Edebiyat. Konya: Suna Yaynlar.

ETSEL OYUNUN DEERLERE LKN KAVRAM RENMNE
ETKS: DEERL KAVRAMLAR OYUNU RNE
Esra METN
Trke retmeni
Atatrk niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Yksek Lisans rencisi
ZET
Aratrmann amac; Deerli Kavramlar oyununun 5. Snf dzeyindeki rencilerin deerlere
ilikin kavramlar renmelerine etkisini belirlemektir.
Aratrma n test son test tek deney gruplu yntemlerden zayf deneysel desene gre
tasarlanmtr. Veriler n test ve son test sonularyla elde edilmitir. Elde edilen bu sonular SPSS
programnda analiz edilmitir. Wilcoxon testi uygulanm, n test son test arasndaki baar puanlar
karlatrlmtr. Elde edilen sonulara gre Son test aritmetik ortalamasnda n test aritmetik
ortalamasna gre p=0,00 < 0,05 istatistiksel olarak anlaml bir fark olduu tespit edilmitir. Bu sonulara
gre Deerli Kavramlar eitsel oyununun deer eitimine ynelik kavram retiminde etkili olduu
sylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Eitsel Oyun, Kavram retimi, Deerli Kavramlar, Deer Eitimi
GR
nsan davranlarnn temelinde yer alan deerler, toplumsal dzeni salamada nemli rol
oynar. Eitimle deerlenen insan toplum tarafndan deerli grlen davranlarla toplum iinde
daha deerlenir. Bunun tersi olarak nsanlar her trden deerlerinden uzaklatka, insanln
da kaybetmeye yz tutmaktadrlar. Yaanan bu olumsuz gidiat olumluya evirmek zere
neredeyse btn dnya bir araya girmitir. Bu aray sonucunda, eitim basamaklarnda
uygulanmak iin deerler eitimi diye ifade edilen yeni bir eitim modeli ngrlmtr
(Yaman, 2012: 15).
Uzun bir sre gerektiren deer eitimi, insan davranlarn ynlendirmede olduka
etkilidir. nk deerler insan davranlarn ynlendiren etkenlerdir. Toplumsal bir varlk olan
ve sevme sevilme ihtiyac ile dnyaya gelen insan iin elbette yaad toplumun kabulleri,
kendisinin de toplum tarafndan kabul grmesi asndan nemlidir. Bununla birlikte Bandura
ve Welten (1996) gibi toplumsal renme kuramclar, ahlaki davranlarn balangta model
alma ve taklit yoluyla renildiini belirtirler. (ed. Ulusoy, 2005: 85). Bu nedenle ocua
teorik bilgiler ve deer tanmlar yerine rnek olmann daha etkili olacan sylemek
mmkndr. ocuun davran olarak kendi yatlarn daha ok rnek alma eilimi ve snf

ortamna birok durumu tamann zorluu gz nnde bulundurularak, rencileri kahraman
ocuklar olan birok rnek durumla kar karya getirme yolu seilmitir. ocuk oyun
oynamak ister. Ya ders ya oyun seenekleriyle kar karya braklan ocuk doal olarak dersi
deil oyunu seecektir. (imek, 2004: 17) bu nedenle eitsel oyunlar retim yntemi olarak
uygulamak rencilerin ilgilerini ekme noktasnda nemli bir yere sahip olabilir.
Oyun ocuun bilisel, duyusal ve devinisel geliimine katkda bulunan en nemli
unsur olarak deerlendirilmekle birlikte kalc renmelerin de oyunla balayan ve iinde oyun
barndran her trl renme ortamnda verimliliin yksek olduu dile getirilmektedir (Akouz
ve Akouz, 2011: 17).
eitli ynlerine vurgu yaplarak tanmlamann mmkn olduu oyun genel anlamyla
Belli bir amaca ynelik olan veya olmayan, kurall ya da kuralsz gerekletirilen fakat her
durumda ocuun isteyerek ve holanarak yer ald, fiziksel, bilisel, dil, duygusal ve sosyal
geliiminin temeli olan, gerek hayatn bir paras ve ocuk iin en etkin renme
srecidir.(Dnmez, 1992 Akt. Poyraz, 2011: 3) belli bir amac olan eitsel oyunlar ise
retimde hemen her alanda ve hemen her konuda rahatlkla uygulanabilmektedir.
Eitsel oyunlarn kelime haznesini gelitirmede 6. Snf dzeyindeki etkilerinin
aratrld n test son test uygulamal almada deney grubu son test puanlarnda kontrol
grubu son test puanlarna nazaran anlaml bir fark olduu tespit edilmitir (Glsoy, 2013).
Trke dersi temel dil becerilerinin (konuma, okuma, dinleme, yazma) retiminde
eitsel oyunlarn baar ve renilenlerin kalclna etkisinin incelendii doktora tezi
almasnda uygulama ortaokul 2. Snf rencileriyle yaplm; alma sonucunda temel dil
becerilerinin kazandrlmas ve renilenlerin kalcl balamnda mevcut retim
programnn uyguland retim yntemine gre daha baarl olduu tespit edilmitir (Gedik,
2012).
Eitsel oyunun baarya etkisiyle birlikte derse kar tutumunun incelendii almalar da
yaplmtr. 7. Snf Sosyal Bilgiler dersi; Zaman inde Bilim nitesinin retiminde 7. Snf
dzeyinde uygulama yaplm kontrol grubu rencilerinin derse kar tutumunda herhangi bir
deiiklik tespit edilmezken deney grubundaki rencilerin derse kar tutumlarnda pozitif
ynde anlaml bir farkllk tespit edilmitir (Yeilkaya, 2013).
6.snf dzeyinde Hcre ve Organeller konusunun retiminde eitsel oyunun geleneksel
retim yntemine gre akademik baarya etkisinin aratrld etkisinin aratrld
almada deney grubunun akademik baarsnda kontrol grubunun akademik baarsna nazaran
anlaml bir fark olduu tespit edilmitir. (Gler, 2011)
Eitsel oyun tasarm ve eitli deikenlere etkisinin yannda eitsel oyunlarn farkl
zeminlerdeki etkisini ele alan almalar da mevcuttur.
Eitsel mobil oyunlarn ilkretim rencilerinin baar durumlarna etkisinin incelendii
yksek lisans tez almasnda eitsel mobil oyunlarn ngilizce eitiminde rencilerin baar
dzeyini artrd tespit edilmitir (Yldrm, 2012).
Bilgisayar destekli eitsel oyunlarla gerekletirilen matematik retiminin kavramsal
renmeye etkisinin aratrld yksek lisans almasnda geleneksel retime kyasla
bilgisayar destekli uygulamann etkililii tespit edilmitir (Frat, 2011).
Bu almalar nda Kavramlarn zelliklerine gre seilecek strateji teknik ve
materyallerin kullanlabilecei bir tasarm (Tay ve cal, 2008: 306 Akt. Tural 2011: 13) olan
kavram retiminde toplumlarn varlk ve birliini salayabilmek ve devamlln srdrmek
amacyla yelerinin ounluu tarafndan kabul grm davranlarn temsil ettii deerlere ait
kavramlarn retiminde eitsel oyunun etkisini tespit etmek amalanmtr. Bu amala
Deerli Kavramlar oyunu oluturulmutur.

Aratrmann Amac
Bu almada ama Deerli Kavramlar oyunun deerleri temsil eden kavram
retiminde 5. Snf rencilerindeki etki dzeyini belirlemektir. Bu probleme bal olarak
aadaki aratrma sorusuna cevap aranmtr.
1. almaya katlan 5. Snf rencilerinin n test ve son test puanlar arasnda anlaml bir
fark var mdr?
Aratrmann Snrllklar
Aratrmann rneklemi uygulamann yapld okulda 2014-2015 Eitim retim
dneminde renim grmekte olan 5.snf rencileriyle snrldr.
Yntemin etki dzeyi rencilerin anlamlandrma dzeyine gre farkllk gsterebilir.
Yntem
Aratrmada zayf deneysel desenlerden tek gruplu n test son test uygulama modeli
kullanlmtr. Bu desende deneysel ilemin etkisi tek bir grup zerinde yaplan almayla test
edilir. Deneklerin baml deikene ilikin lmleri uygulama ncesinde n test, sonrasnda
son test olarak ayn denekler ve ayn lme aralar kullanlarak elde edilir. (Bykztrk,
2013: 201)
alma Grubu
Bu aratrmann rneklemini 2014-2015 Eitim retim yl 1. Dnemde Erzurum ilinin
Yakutiye ilesine bal bir devlet okulunda renim gren 5. Snf rencilerinin 24
oluturmaktadr. (2 kiinin lm sonular n test veya son testte bulunmama gibi sebeplerden
dolay deerlendirmeye alnmamtr.)
Veri Toplama Aralar ve Veri Analizi
Aratrma verilerini 5. Snf rencilerine uygulanan n test ve son test sonular
oluturmaktadr. lme arac olarak her bir deeri temsil eden 4 deer olmak zere, 8 deeri
temsil eden toplam 32 rnek durum kullanlmtr. Oluturulan rnek durumlar 3 Trke eitimi
uzman tarafndan deerlendirilip dzeltilmitir. rencilerden bu rnek durumlarn verilen
deerleri temsil etme durumuna gre birbirleriyle eletirmeleri istenmitir. Doru eletirilen
her bir madde 1 puan temsil edecek ekilde toplam 32 puan zerinden deerlendirmeye tabii
tutulmulardr. Elde edilen baar puanlar SPSS programnda analiz edilmitir. alma grubu
30 kiiden az olduu iin Wilcoxon testi uygulanm, n test son test arasndaki baar puanlar
karlatrlmtr.
10 Ortaokul retmeninden Milli Eitim Deer Eitimi programnda yer alan deerlerden
5. Snf dzeyinde ncelikli olarak kazandrlmas gerektii dnlen 10 deeri yazmalar
istendi. En ok tekrar eden;
1. Sabr
2. Sevgi
3. Sorumluluk
4. Sayg
5. Paylam
6. Drstlk
7. Hogr
8. Temizlik
deerlerine almada yer verilmitir.

Uygulama Sreci
Oyunun Oynan ve Kurallar
2 desteden oluan oyun kartlar vardr. Destenin birinde her bir deerin yazl olduu iki
adet kart olmak zere toplam 16 deer kart vardr. Bu deerleri temsil eden 4er durum rnei
barndran 32 rnek durum kart ve 1 adet yldzl joker kart olmak zere toplam 33 adet kart
rnek durum destesinde bulunmaktadr.
Oyuncularn her birine ncelikle deer kartlar (kartrlm olan) desteden srayla 4er
adet datlr. Hemen ardndan rnek durum kartlarndan yine 4er adet desteden srayla
datlr. Kalan rnek durum kartlar ters ekilde ortaya braklr. Oyuncular her bir deer
kartna uygun rnek durumlar deer kartlaryla eletirmekle ykmldr. Oyuna ilk balayan
oyuncu ortadaki desteden 1 kart eker. Eer elindeki deer kartlarna uygunsa onlardan biriyle
eletirir deilse yeni ektii kart ya da elindeki deer kartlarn karlamayan herhangi bir
rnek durum kartn sandaki arkadana verir. 2. Oyuncu kendisine verilen kart okur eer
elindeki deer kartlaryla eleiyorsa alp eletirir ve elindeki deerlerle elemeyen herhangi
bir durum kartn sadaki arkadana iletir. Eer elemiyorsa ortadan bir kart eker. Ardndan
elindeki kartlardan gereksiz grd herhangi bir kart sandaki arkadana iletir 2 ya da drt
kiiyle oynanabilen bu oyun bir oyuncunun 4 deer kartn birer rnek durum kartyla
eletirmesiyle son bulur. Kartlar herkesin grebilecei bir ekilde alr. rnek durum sesli
olarak okunduktan sonra eletirilen deer yine sesli olarak okunur. Kartlarn tamamn doru
eletiren oyuncu 100 puan alr. Kartlardan herhangi birini yanl eletiren oyuncu (-25puan),
iki kart yanl eletiren oyuncu (-50 puan), 3 kart yanl eletiren oyuncu (-75 puan ), 4 kart
da yanl eletiren oyuncu (-100puan) alr. Deer kartlar datlrken ya da ortadan kart
ekerken eline joker kart gelen oyuncu elindeki deer kartlarndan herhangi birisiyle bu joker
kartn eletirip eletirdii deeri temsil eden bir rnek durumu oyun kartlarnda bulunmamak
artyla oyunu tamamlad takdirde kendisi ifade eder. Bu joker kartyla oyunu aan oyuncuya
(+25) puan verilir.
Uygulama
rnek durumlar oluturulmu; her rnek durumun tek bir kavram karlayacak ekilde
snrlandrlmas salanmaya allmtr. retmen ve akademisyen grleri dorultusunda
gerekli ekleme ve karmalar yaplmtr. rnek durum kartlar, joker kart ve deer kartlar
hazrlanmtr. Bir grup renciye uygulandktan sonra snf genelinde 6 grup oluturulmu ve
oyun kartlar datldktan sonra oyunda adm adm toplu ilerleme salanarak rencilere
kurallaryla birlikte anlatlmtr. rencilerin oyunu kendi gruplar iinde ilerletmeleri
istenmitir. Eletirmeyi bitirdiini syleyen renci olduu an dier gruplar iin de oyun
dondurulmutur. rencinin yapt eletirmeler nce rnek durum sesli okunmak kaydyla
temsil ettii deer nedenleriyle snfa kararlatrlmtr. Yanl eletirmeler, yanl eletirme
adediyle orantl olarak (-) deerle puanlandrlmtr. Tamam doru yaplan eletirmeler 100
puanla tamam doru ve joker kartyla bitirilen oyun ise 100+5 puanla deerlendirilmitir.
Deerlendirmesi yaplan grup iin oyun yeniden balarken dier gruplar oyuna kaldklar yerden
yaplan dzeltmeleri dikkate alarak devam etmitir. 3 farkl haftada 40 dklk 2 ders saati olmak
zere toplam 6 ders saati boyunca uygulamaya devam edilmitir.

DEERL KAVRAMLAR OYUNU RNEK DURUM KARTLARI
brahim, futbol manda mutlak

gole giden lyas a ceza sahas
iinde faul yapar. Ancak hakem
Marketten dondurma alan Aylin
lyasn kendini yere attn
satcnn kendisine fazla para
dnerek oyunu devam ettirir.
verdiini fark eder ve parann
brahim ise faul yaptn hakeme
fazlasn iade eder. Aylin in fazla
itiraf eder. Penalt cezas alrlar.
paray iade etmesi hangi
brahimin ceza alacak olmalarna
zelliinin yansmasdr?
ramen durumu olduu gibi
anlatmas hangi zelliini
yanstr?
Yunus kardei Emre ile oyun

oynarken topu yoldan gemekte
Murat kitaplarn alr almaz
olan bir amcann suratna
gzelce kaplar. Onlar zenle
istemeden atar. Adamn
kullanr ve ii bitince gzelce
burnundan kan aktn gren
dolabna yerletirir. Kitaplarn
Emre ne yapacan arr.
koyduu dolabn annesinden bile
Korkar. Yunus tedirgin bir
saknr. Muratn kitaplarn ok
ekilde mendil uzatp zr diler.
sevdii annesinden bile
Adam ocuklardaki tedirginlii
saknmasnn nedeni nedir?
grnce Olur byle eyler. Ama
biraz daha dikkatli olun. Der ve
yoluna devam eder. Adamn bu
davran onun hangi zelliini
yanstr?

Boahan okuldan eve
Aye teyze bankada sra dndnde kk kardeinin
beklemektedir. Veznedeki yeeni kendisine ait Trke kitabn
onu ararak ilemini hemen karaladn grr. Kitab hemen
yapmay teklif eder. Ancak Aye elinden alr ve onun izilmek iin
teyze bu teklifi kabul etmeyerek deil okumak iin olduunu syler.
sras gelinceye kadar bekler. Ardndan kardeine izmesi iin
Aye teyzenin byle bir teklifi bir para kt uzatr.
reddetmesinin nedeni nedir? Boahann bu davran ondaki
hangi zelliin yansmasdr?
Bir maazann alnda datlan

uan balonlardan alabilen Osman
sevinten uarken az ileride
Yataktan kalkar kalkmaz elini
balon alamad iin alayan kk
yzn ykayan Asena salarn
bir ocuk grr ve biraz zlse
gzelce tarar ve evden
de balonlardan birini ona verir.
ayakkablarn silmeden kmaz.
ocuktaki mutluluu grnce
Asenann bu davranlar neye
ncekinden daha mutlu olur.
nem verdiini gsterir?
Osmann kk ocuu susturmak
iin yapt hangi durumu
karlar?

Yavuz aniden hastalanr. Ateler Anneleri i dnnde Esra ve
iinde yanmasna ramen kendini Merveye badem ekeri alr.
birazck iyi hisseder hissetmez Merve btn ekerlerini ksa
devlerini yapar. Ertesi gn tam srede bitirir. Esra ise ok
olarak iyilemedii halde okula sevdii ekerleri yemeye
gider. Yavuzun hasta olmasna kyamaz. Merve badem ekerleri
ramen devlerini yapp tam bittii iin alamaya balar.
olarak iyilemedii halde okula Duruma dayanamayan Esra badem
gitmesi onda hangi zelliin var ekerlerinin bir ksmn kardeine
olduunu gsterir? verir. Esrann bu davran hangi
durumu temsil eder
Selinin annesi acilen hastaneye

gider. Giderken de kk kardeini
Kayra dardan eve gelir gelmez Seline emanet eder. ok gemeden
oraplarn karp dizleri Selinin teyzesi onlar yalnz
zerinde banyoya giderek elini, brakmamak iin yanlarna gelir. Bu
yzn ve ayaklarn ykar ieriye arada arkadalar da oyun oynamak
geip kyafetlerini deitirdikten iin Selini bekliyordur. Fakat
sonra oturma odasna geer.. Selin teyzesi izin vermesine
Kayrann bu davran neye nem ramen kardeine gzkulak olmak
verdiini gsterir? iin dar kmaz. Selinin
arkadalaryla oynamak yerine evde
kalp kardeine gz kulak olmas
onda hangi zelliin olduunu
gsterir?

Yldrm, Bayezitle dolarken ehir dna tatile giden
yolda bir czdan bulur. Bayezit komular, Cemileden kendileri
hemen iini aar ve ok miktarda yokken bahedeki aalar
para olduunu grerek sevinir. sulamasn rica ederler. Cemile
Yldrm ise paralar czdana komular yokken sabah kalkar
koyar ve sahibini bulmak iin kalkmaz komularnn aalarn
kimlik arar fakat bulamad iin sular. Cemilenin kendi ilerinden
muhtara gtrr. Yldrmn bu nce komusunun aalarn
davran hangi zelliinin sulamas onda hangi zelliin
yansmasdr? olduunu gsterir?
ebnem annesinde izin alarak

parkta oynamaya gider. Piknie
gitmekte olan arkadalar
ebnemi grnce onu da Yusuf ok sevdii menekesini
arrlar. ebnem koarak eve dzenli aralklarla sulayp zaman
gider ve annesinden izin alp gelince iek amasn
nerede olacaklarn syledikten beklemektedir. Yusufun bekleyii
sonra arkadalarnn yanna gider. onda hangi zelliin var olduunu
ebnemin annesine haber gsterir?
vermeden piknie gitmemesi onda
hangi zelliin olduunu gsterir?

Aylin ablasn dn iin gzel
bir kyafet bulamad iin
Nisa yannda mutlaka slak mendil
zgndr. Arkada Leyla bunu
bulundurur. zerine bir ey
duyunca hemen eve gider ve
damlayacak ya da srayacak olsa
geen yl kuzeninin dnnde
hemen siler ihtiyac olan herkese
giyindii elbisesini arkadana
de verir. Nisa nn yannda mendil
getirir. Elbiseyi ok beenen
tayp en kk lekeyi bile
Aylin mutlu olur ve arkadana
annda silmesi neye nem
teekkr eder. Leylann ok
verdiini gsterir?
sevdii elbisesini arkadana
dn vermesi hangi durumu
temsil eder?
Attila her akam babasnn

ocuklarnn btn
geliini pencere nnde heyecanla
yaramazlklarna ramen onlara
bekler. Babas ieri girer girmez
ar tepki gstermeyip
kucana atlar ve smsk
oyunlarnn bitmesini bekleyen
sarlarak onu pcklere boar.
annenin ocuklarna kar
Attilann babasna sarlp onu
sergiledii tutum nedir?
pmesi hangi duygusunu yanstr?

Alparslan babasnn verdii Hatice her sabah annesi
harlklar zenle harcar, artan yorulmasn diye kendi yatan ve
parasn kumbarasna atarak evdeki danklklar toplayp
bisiklet alacak kadar para daha sonra okula gider. Ona her
biriktirmeye alr. Alparslann iinde elinden gelen yardm
bisiklet alabilmek iin parasnn yapar. Haticenin annesinin
birikmesini beklemesi onda hangi yorulmasn istememe sebebi
zelliin olduunu gsterir? nedir?
Yaanan olumsuz bir durumdan

dolay arkada, Mehmeti
Sibel her sabah erkenden kalkp sorumlu tutmaktadr. Mehmet ise
mutlulukla hazrlanarak koa koa haksz olan bu sulama karsnda
erkenden okuluna gider. Sibelin kendisini savunmak iin
sevin iinde koa koa okula arkadann syleyeceklerinin
gitmesinin arkasnda yatan neden bitmesini beklemektedir.
nedir? Mehmetin konumak iin
arkadann szn bitirmesini
beklemesinin sebebi nedir?

devini zamannda iddetli bir depremin ardndan
tamamlayamayan Alime, zr evsiz kalan Metehan ve ailesi ne
dileyerek retmeninden ek sre yapacan arr. Durumdan
ister. Alimenin mazeretini haberdar olan uzak bir akrabalar
geerli bulan retmeni ona ek ise evinin bir odasn onlar iin
sre verir. retmenin Alime iin ayrabileceini syler. Uzak
ek sre tanmas onun hangi akrabann davran hangi durumu
zelliini yanstr? karlar?
Elif ok sevdii yazarn imza gnnde

en sevdii kitabn alarak onu yazara Cengizhann annesi ve babas
imzalatmak iin gtrr. Kitab farkl takmlar tutmaktadrlar.
imzalamak iin eline alan yazarn bir Buna ramen hibir zaman
anda morali bozulur. Elif ne olduunu birbirlerinin takmlar ve
sorunca yazar elindeki kitabn izinsiz grleriyle ilgili olumsuz
basldn bu yzden kitap iin ok konumazlar. Malar birlikte
emek harcamasna ramen kitabn
izler hibir tartma yaamazlar.
satndan kitab yasa d ekilde
Anne ve babasnn birbirlerinin
basp satanlarn fayda saladn
tercihlerine kar sergiledikleri
syler. Elif ok zlr ve bir daha
asla ok daha ucuz fiyata bile korsan bu tutumun kayna nedir?
kitap almaz. Elifin yasa d baslan
kitaplar almama sebebi nedir?

mer babaannesinin hediye ettii Fatma kardan karya geerken
vazoyu evde top oynarken krar. uzun srse de yoldaki aralarn
Krklar gren annesi kk gemesini bekler yolun gvenlii
kardeine kzarken mer, olduundan emin olmadan karya
durumu aklar ve annesinden gemez. Ara geiinin uzun
zr diler. merin suunu itiraf srmesine ramen Fatmann
etmesi ondaki hangi zelliin acele etmeyip beklemesi hangi
varln gsterir? tutumun sonucudur?
Bir grup ocuk kendi aralarnda

Namk aabeyi Kemalin yeni
oyun oynar ve ok yorulurlar.
ald gmleini okul pikniine
Dinlenmek iin kimileri bahe
giyinir. Ancak oyun esnasnda
duvarna kimileri imlere oturur
gmlein koltukalt sklr.
ancak srar etmelerine ramen
Kemal ok kzm olmasna
Tunahan hibir yere
ramen kardeinin zntsn
oturtamazlar. Ancak bir gazeteyi
grd iin zrn kabul eder.
bahe duvarna sardktan sonra
Kemalin kardeinin hatas
oturmasn salarlar. Tunahann
karsnda taknd bu tavr
tm srarlara ramen oturmad
hangi zelliini yanstr?
bahe duvarna gazete
sarldktan sonra oturmas neye
nem verdiini gsterir.

DEERL KAVRAMLAR OYUNU DEER KARTLARI
SAYGI SEVGGSEV
G
SORUMLULUK HOGR
SABIR PAYLAIM
TEMZLK DRSTLK
DEERL KAVRAMLAR OYUNU JOKER KARTI

Bulgular
Deerli Kavramlar oyunun deerleri temsil eden kavram retiminde 5. Snf
rencilerinin renmelerinde etkili olup olmadn belirlemek amacyla yaplan almada n
test ve son testle elde edilen veriler SPSS istatistik programnda analiz edilmitir. Deney grubu
n< 30 olduu iin verilerin analizinde Wilcoxon iaretli sralar testi kullanlmtr. T testinin
nonparametrik karl olan Wilcoxon iaretli sralar testi deneysel aratrmalarda n test ve son
test puanlar arasnda anlaml bir farkllama olup olmadn belirlemek amacyla
kullanlmaktadr (Seer, 2013).
Tablo 1: Wilcoxon iaretli sralar testinden elde edilen bulgular

N Sra ort. Sra top. z P
Negatif sra 0 ,00 ,00 -4,220 ,000
Pozitif sra 23 12,00 276,00
Eit 1
Tablo 1 incelendiinde rencilerin n test ve son test baar puanlar arasnda anlaml
farkllama olup olmadn belirlemek iin yaplan Wilcoxon iaretli sralar testi sonucunda
aradaki farkn anlaml olduu grlmtr z=4,220, p<,000). Fark puanlarnn sra ortalamalar
ve sra toplamlar dikkate alndnda belirlenen farklln pozitif sra lehine, baka bir ifadeyle
son test lehine olduu tespit edilmitir. Deerli Kavramlar oyunun deerleri temsil eden
kavram retiminde 5. Snf rencilerin renmelerinde etkili olduu sylenebilir.
Sonu ve neriler
Bilimsel ykleri temel alarak hazrlanan eitsel oyunlarn 7. Snf Fen ve Teknoloji
dersindeki Ik nitesinin retiminde akademik baarya etkisinin aratrld almada n
test son test uygulamasna yer verilmi alma sonucunda deney grubu akademik baarsnda
kontrol grubunun akademik baarsna nazaran anlaml bir fark olduu tespit edilmitir (Cokun,
H. 2012). Bu ve benzeri almalar nda kavram retiminde somutlamaya gitmenin
rencilerin renmeleri zerinde daha etkili olduu kansna varlarak ksa rnek durumlarn
yer verildii eitsel oyun tasarlanmtr. Deerlerle ilgili kavramlar iermesi nedeniyle
Deerli Kavramlar ismi verilen oyunun 5. Snf rencilerinin deerlerle ilgili kavramlarn
renimine etki dzeyi aratrlmtr. Yaplan alma sonucunda rencilerin n test ve son
test baar puanlar arasnda P<0.05 deerine gre ( ,000) dzeyinde anlaml bir fark tespit
edilmitir. Bu almann yaplacak almalara rnek tekil etmesi beklenmektedir. Bu alma
nda Deerli Kavramlar oyununun;
1. Davran kazandrmaya etkisi
2. Yaratc dnmeye etkisi aratrma konusu olarak ele alnabilir.
Farkl deerleri temsil eden rnek durum kartlar ve yeni rnek durumlar karlayan
deer kartlaryla farkl deer kavramlar retiminde kullanlmak zere oyun yeniden
uyarlanabilir.
Not: rnek durumlar rencilerin oluturmas salanarak kendi oyunlarn oluturmu
olmann zgveniyle yeni oyun tasarmlarna ynelmeleri salanabilir.
Herhangi bir konuyla ilgili yeni kavram retiminde kullanlmak zere uyarlanabilir.

Oyun zorlatrlmak istenirse farkl deerleri temsil eden rnek durum kartlar da bu
desteye eklenebilir. Eklenen durum kartlarnn tek bir deeri temsil etmesine effaflk salamak
amacyla zen gsterilmesi gerekmektedir.
KAYNAKA
Bykztrk, ., Kl akmak, E., Akgn, A. E., Karadeniz, ., Demirel, F. (2013). Bilimsel

aratrma yntemleri. (15. Bask), Ankara: Pegem Akademi.
Cokun, H. (2012). Bilimsel ykler ieren eitsel oyunlar ile fen retiminin rencilerin
akademik baarsna etkisi. Yksek Lisans Tezi. Erciyes niversitesi Eitim Bilimleri
Enstits, Kayseri.
Frat, S. (2011). Bilgisayar destekli eitsel oyunlarla gerekletirilen matematik retiminin
kavramsal renmeye etkisi. Yksek Lisans Tezi. Adyaman niversitesi Fen Bilimleri
Enstits. Adyaman.
Gedik, M. (2012). Ortaokul ikinci snf rencilerinin temel dil becerilerinin gelitirilmesinde
eitsel oyunlarn baar ve kalcla etkileri. Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Eitim
Bilimleri Enstits, Erzurum.
Gler, T. (2011). 6. Snf Fen ve Teknoloji dersindeki Hcre ve Organelleri Konusunun Eitsel
Oyun Yntemiyle retilmesinin rencilerin Akademik Baarsna Etkisi. Yksek Lisans
Tezi. Atatrk niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Erzurum.
Glsoy, T. (2013). 6. snf rencilerinin kelime hazinesinin gelitirilmesinde eitsel oyunlarn
etkisi. Yksek Lisans Tezi. Nide niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Nide.
Gngr A., Kksal A., Suba G., nver G., Ko G. (2005). Geliim ve renme. (4. Bask),
Ankara: An Yaynclk
Seer, . (2013). SPSS ve Lisrel ile pratik veri analizi, analiz ve raporlatrma. (1. Bask), Ankara:
An Yaynlar.
imek, T. (2004). lkretimde Drama Kuramsal Bilgiler ve Uygulama rnekleri. (1. Bask),
stanbul: Suna Yaynlar
Tural, A. (2011). Sosyal bilgilerde Yaplandrmac Yaklamla Kavram retimine
Ynelik model Gelitirme. Doktora Tezi. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Ankara.
Yaman, E. (2012). Deerler Eitimi.(2. Bask), Ankara: Aka Yaynlar.
Yeilkaya, . (2013). 7. Snf Sosyal Bilgiler Dersi Zaman inde Bilim nitesinin Eitsel Oyun
Yntemi le retimi, Yksek Lisans Tezi. nn niversitesi Eitim Bilimleri Enstits,
Malatya.
Yldrm, N. (2012). Yabanc Dil Eitiminde Eitsel Oyunlar Araclyla Mobil renme. Yksek
Lisans Tezi. Frat niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Elaz.

OKULDA DEERLER ETM MATERYAL OLARAK
DEER SANDII SERS KTAPLARI
Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN

Marmara niversitesi, Atatrk Eitim Fakltesi
Esma BUDAK
Yazar
Nehir AYDIN GKDUMAN
Yazar
ZET
Derslerin yannda Mill Eitim Bakanl 2010 ylndan itibaren ilk ve orta dereceli okullarda
deerler eitimi almalarnn yaplmasn istemektedir. Deer retiminde dikkat edilmesi gereken baz
ilkeler bulunmaktadr. Eitimciler iin deer eitimiyle ilgili kaynak ihtiyac vardr. Bu ihtiyaca cevap
vermek zere, Mehmet Zeki Aydnn danman ve editrlnde bir ekip almas olarak Deer Sand
Deerler Eitimi Materyalleri Seti halinde kitaplar hazrlanmtr.
Deer Sand, lkemizin birok blgesinde eitim veren retmen, yazar, psikolog, PDR uzman
vb. yazarlar tarafndan titizlikle hazrlanmaktadr. Aydnlk ve erdemli bir gelecek iin, edebi ve eitsel
etkinlikler olarak hazrlanm deerler eitimi materyallerinden oluur. lk ve ortaretim andaki
ocuklarn elenirken dnmesini, dnrken eitilmesini hedef alan bir kitap setidir. Bu sette ocuk
edebiyatmzn birok trnden rnler yer almaktadr. Eitimcilerimize kendi ilgi ve yeteneklerine
uygun etkinlik seme imkan salayan kitaplarda eitli balklar var. Bunlar; Drama, Yaayarak
renme, Kulp Etkinlikleri, yk, Kavram Aklamas, Beyin Frtnas, rnek Olay ncelemesi, Rportaj
Yapma, Gezi Gzlem, Materyal retme, Meslekler ve Deerler, Yaratc Yazma Etkinlikleri, Metafor,
stasyon, Jigsaw, Bilmece Bulmaca, Fkra, Film Tavsiye/Yorumlama, Eitsel Oyun, rnek Olay, ark, iir,
Poster/Afi, Proje Hazrlama, Resim Yorumlama, Karagz ve Hacivat, Geleneklerimizde Deerlerimiz,
Tekerleme, Mnilerde, Veli Mektubu, Aile Katlm olarak sralayabiliriz.
u anda baslm olan 10 kitap unlardr: Sorumluluk, Empati, Liderlik ve Cesaret, Nazik Olmak
(Nezaket), Aile Birlii, yimserlik, Misafirperverlik, efkat, Merhamet, Sevgi, Sayg.
GR
ocuklarmza deerlerimizin okullarda retilmesi salkl bir toplum oluturmak
asndan son derece nemlidir. Onlara Matematik ve Trke derslerini retmek ne kadar
nemliyse deerleri retmek de o kadar gereklidir. retimin sadece zihinsel renmelerle

snrl kalmayp, rencilerin duygu, tutum vb. davranlarnn hepsinin gelitirilmesi yani
eitimin btnselliini tamamlayan unsur deerler eitimidir. Yeni yetien bir insan iin hangi
davranlarn doru, hangi davranlarn yanl olduu bir insann hayatn hangi temel deerlere
ynlendirmesi gerektii okul ders programlarnda dorudan veya dolayl olarak yer almaktadr.
Bu erevede, deerlerin retimi dnyann her yerinde okul eitiminin amalar arasnda bir
ekilde bulunmaktadr. rnein, lkemizde 1739 sayl Mill Eitim Temel Kanunu'na gre
Trk mill eitiminin genel amalarnda deerler eitiminden bahsedilmektedir. Bilindii gibi,
eitim programlarnda yer alan genel amalar, tm okullarda gerekletirilmesi istenen devletin
uzak hedeflerine yani devletin eitim politikasna katkda bulunmak durumundadr. Genel
amalar, Trkiye'deki tm okullarda ve tm derslerde ulalmas istenen zellikleri ifade
etmektedir. Buna gre, deerlerin retimi tm derslerin veya tm okul alanlarnn ortak
hedefidir.
Deerleri retirken okullarmzda deiik uygulamalar yaplabilir. ncelikle, en etkili
eitim yntemi olduu iin "bizzat rnek olunmal", yani, ocuklarmza, rencilerimize
retmek istediimiz deerleri bizzat yaayarak gstermeliyiz. nk zellikle ocuklar
duyduklarndan deil grdklerinden daha ok etkilenirler. ocuk tarafndan sevilen kiinin
davrann taklit etmek onun iin zor olmaz. kinci olarak, aile bireylerinin ve tm okul
alanlarnn, deerlerin gelimesi ve kalc olmas iin, her zaman benzer tutum ve davranlar
"tutarl" bir biimde sergilemeleri gereklidir. Bunun iin rencilerin, bata eitimciler olmak
zere tm grevlilerin iyi, doru ve gzel insanlar olduklarna inanmalar ve gvenmeleri
salanmaldr. nc olarak, ocuk model grerek rendiinden, toplumda benzer olaylarn,
resimlerin, kiilerin ocua gsterilmesi, gzlemletilmesidir. Bu nedenle, ocuklarn doru, iyi,
gzel davranlar grmesi ve yaamas iin frsatlar oluturulmaldr. Btn bunlar yaplrken,
yani deer eitimi etkinliklerine, anne babalar ve okuldaki tm destek personeli (danma,
kantin, temizlik, yemekhane, gvenlik, servis ofr ve hostes) katlarak bir btnlk
salanmaya allmaldr. Son yllarda hzla yok olmaya doru giden deerlerimizi korumak,
ocuklarmza daha yaanlabilir bir dnya brakmak iin Mill Eitim Bakanl yeni
gelitirdii retim programlarna dorudan deerlerimizle ilgili konular yerletirmitir. Bu
erevede, okullarmzda uygulanan mevcut anaokulu programlarnda, Hayat Bilgisi, Dnme
Eitimi, Sosyal Bilgiler, Trke bata olmak zere tm derslerde deerlerin retimi yer
almaktadr.
Son yllarda lkemizde deerler eitimi nemsenmekte, deerlerin ocuklara nasl
aktarlaca konusunda almalar yaplmaktadr. Bu balamda, sevgi, sayg, drstlk,
paylama, ibirlii, hogr, nyargsz yaklama, iddetten kanma vb. konular kapsayan
eitim programlar gelitirilmeye balanmtr. Bu programlarla amalanan, ocuklar bu
kavramlarla erken yalarda tantrmak, kendi akran grubuyla birlikte eitli masal, hikye ve
grup etkinliklerinden de yararlanarak bu kavramlar konusunda dndrmektir. Doal olarak,
bu, daha ok bilisel srelere hitap eden bir yaklamdr. Fakat deerler yaantyla renilir. Bu
nedenle sadece bu tarz bir eitimle deerleri retmemiz mmkn deildir. Hayatn iinde
uygulamalara da ihtiya vardr. Sosyal ortam olan okullarda deerler, ocuklarn davran ve
tutumlarnn sonucunda evrelerinden grdkleri tepki ve yorumlarla geliirler. Snf iinde
oluan ortak bir sosyal doku, ocuklarn deerlerini gelitirmesinde zemin oluturur.
retmenler de rencilere sorumluluk vererek, olumlu ya da olumsuz pekitirelerle
rencilerin deer sisteminin geliimine yardmc olurlar.
Deer retiminin lkeleri

Deer retiminde dikkat edilmesi gereken baz ilkeler unlardr: (Aydn ve Akyol, 2014:
199-200)
1.Deerleri retirken okullarmzda deiik etkinlikler yaplabilir. ncelikle, en etkili
eitim yntemi olduu iin bizzat rnek olunmal, yani, ocuklarmza, rencilerimize
retmek istediimiz deerleri bizzat yaayarak gstermeliyiz. nk zellikle ocuklar

duyduklarndan deil grdklerinden daha ok etkilenirler. ocuk tarafndan sevilen kiinin
davrann taklit etmek onun iin zor olmaz.
2.Aile bireylerinin ve tm okul alanlarnn, deerlerin gelimesi ve kalc olmas iin,
her zaman benzer tutum ve davranlar tutarl bir biimde sergilemeleri gereklidir. Bunun
iin rencilerin, bata eitimciler olmak zere tm grevlilerin iyi, doru ve gzel insanlar
olduklarna inanmalar ve gvenmeleri salanmaldr.
3.ocuk model grerek rendiinden, toplumda benzer olaylarn, resimlerin, kiilerin
ocua gsterilmesi, gzlemletilmesidir. Bu nedenle, ocuklarn doru, iyi, gzel davranlar
grmesi ve yaamas iin frsatlar oluturulmaldr. Btn bunlar yaplrken, yani deer eitimi
etkinliklerine, anne babalar ve okuldaki tm destek personeli (danma, kantin, temizlik,
yemekhane, gvenlik, servis ofr ve hostes) katlarak bir btnlk salanmaya allmaldr.
4.Herhangi bir deeri retmeye balarken, nce o deer net bir ekilde tanmlanmaldr.
Sz konusu kavramla e ve zt anlaml kelimeler zerine konuarak kavram netletirilebilir.
rencilere iyi, kt, grev, sorumluluk, sorumsuzluk, erdem hakknda ak ve tam bilgiler
verip bunlarn fikirleri oluturulmaldr. Bununla beraber onlardaki deerlerin gereini
sahtesinden ayrt etme, gerek deere sevgi ve ballk duyma yetenekleri de gelitirilmelidir.
5.Deerler aklanrken, sz konusu deere sahip insanlarn davranlar somut bir ekilde
ortaya konmaldr. rnein, sevgiyi retmek istiyorsak, Seven bir insan neler yapar, neler
yapmaz? konusunun tek tek ortaya konulmas deerin anlalmasna ve zmsenmesine
yardmc olur.
6.Deerler retilirken, sz konusu deere sahip olursa ne kazanacamz ve sahip
olmazsak ne kaybedeceimiz rneklerle somut bir ekilde ortaya konmaldr. rnein, adaleti
retmek istiyorsak, Adil bir insan neler yapar, neler yapmaz? konusu aklanmaldr.
7.Deerlerle ilgili tavsiyelerde bulunurken emir veren bir dil kullanmak yerine, bu
konudaki rnek kii ve yklerden yararlanarak dolayl olarak vurgu yaplmaldr.
8.Deerlerimiz konusunda rencilerin tartmas salanabilir. Neden bu deer iyidir?,
Neden bu deeri nemsemeliyiz? vb. sorularla deerleri amak, rencilerin deerleri
benimsemelerini ve sahiplenmelerine yardmc olur.
9.rencilerden deerlerle ilgili rnekler bulmalarn istemek konuyu daha iyi vurgular.
10.Deerlerle ilgili etkinlikler hazrlanabilir. rencilerin deerlerle ilgili kompozisyon,
iir, yk yazmalar resim yapmalar, bulmaca hazrlamalar istenebilir.
11.rencilerin deerlerle ilgili yazl materyal taramas yaptrlabilir. Deerlerle ilgili
gazete dergi haberleri, iir, yk, resim, film, sunu bulmalar ve bunlarn snfa okunup
tartlmas salanabilir.
12.dl ve ceza verirken duygusal deil, adaletle hareket edilmelidir.
13.Olumlu sz ve davranlar takdir edilmelidir.
14.rencilerin basit disiplin sorunlar ve olumsuz davranlar hogryle karlanmal
ve grmemezlikten gelinmelidir.
15.Olumlu, kabul edici, renci merkezli bir snf iklimi oluturulmaldr.
16.rencilerin etkinliklere gnll katlm salanmal ve zevkle elenerek renme
ortam oluturulmaldr.
17.Ders d etkinliklere mmkn olduu kadar fazla rencinin katlm salanmaldr.
18.Deerler eitimi programnn strateji ve amalar tm okul personeli ile
paylalmaldr. Okul alanlarn retim konular zerinde birlikte almalar iin
ilgilendiren konularda, onlarn da grleri alnarak karar verilmelidir.

19.Okuldaki faaliyetlere veli destek ve katlmn salamaldr. nk okulun ailelerle
ibirlii yapmas ve ailelerin deerler eitiminde srece katlmas deer eitiminin nemli bir
boyutu oluturmaktadr. Bu erevede ailelere sorumluluklar verilerek, onlarn da programn
oluturulmasnda grev almas salanabilir. Bylece ev ortamnda iyi deerlerin geliimini
destekleyici faaliyetler gerekletirilebilir.
20.Her renciye ve her snfa, kk te olsa okul hayatna katk yapacak bir sorumluluk
verilmelidir.
21.retmenlerin zerinde akademik basky azaltarak, onlarn rencilerin sosyal ve
ahlaki geliimini ihmal etmeleri nlenmelidir.
22.Ailelere ve rencilere okulda tek baarnn akademik baar olmad bunun yannda
okulun sosyalleme ve deer retme grevleri zerinde de nemle durulmaldr.
23.retmenler grupla alma ve ibirliki renmeyi kullanarak rencilerin bir
birlerine yardm etme ve birlikte alabilme alkanlklarn gelitirmelidir. Bylece, renciler
topluluk iinde yaamay, birbirlerini dinlemeyi, dierlerinin grn almay, etkili iletiim
kurmay, anlamazlklar zmeyi ve yarmay deil bir amaca ulamak iin birlikte almay
renirler.
24.rencilerin sosyal sorumluluk projelerine katlmalar tevik edilmelidir.
25.Deer eitiminde empatinin retimi nemli olduu iin deerler eitiminin temeline
empati eitimi konulmaldr.
26.dealler gerek hayat unutturmamaldr.
27.Toplumsal duygularda dengeli olunmaldr.
28.renciler yksek ve ince duygulara ynlendirilmelidir.
Deer Sand Serisi Kitaplar

Derslerin yannda Mill Eitim Bakanl 2010 ylndan itibaren ilk ve orta dereceli
okullarda deerler eitimi almalarnn yaplmasn istemektedir. Bakanln deer eitimi
almalar istemesiyle okulda bata ynetici ve PDRciler olmak zere tm retmenler bir
araya getiler ve birok baarl almalar yaptlar. Ancak "Deer eitimiyle ilgili ne
yapabiliriz?" aray ve kaynak ihtiyac devam etti. Bu ihtiyaca cevap vermek zere, Mehmet
Zeki Aydnn danman ve editrlnde bir ekip almas olarak Deer Sand Deerler
Eitimi Materyalleri Seti halinde kitaplar hazrlanmtr.
Deer Sand, lkemizin birok blgesinde eitim veren retmen, yazar, psikolog, PDR
uzman vb. yazarlar tarafndan titizlikle hazrlanmaktadr. Aydnlk ve erdemli bir gelecek iin,
edebi ve eitsel etkinlikler olarak hazrlanm deerler eitimi materyallerinden oluur. lk ve
ortaretim andaki ocuklarn elenirken dnmesini, dnrken eitilmesini hedef alan
bir kitap setidir. Bu sette ocuk edebiyatmzn birok trnden rnler yer almaktadr.
u anda baslm olan 10 kitap unlardr:
* Sorumluluk
* Empati
* Liderlik ve Cesaret
* Nazik Olmak (Nezaket)
* Aile Birlii
* yimserlik
* Misafirperverlik
* efkat, Merhamet
* Sevgi
* Sayg

Eitimcilerimize kendi ilgi ve yeteneklerine uygun etkinlik seme imkan salayan
kitaplarda eitli balklar var. Bunlar; Drama, Yaayarak renme, Kulp Etkinlikleri, yk,
Kavram Aklamas, Beyin Frtnas, rnek Olay ncelemesi, Rportaj Yapma, Gezi Gzlem,
Materyal retme, Meslekler ve Deerler, Yaratc Yazma Etkinlikleri, Metafor, stasyon,
Jigsaw, Bilmece Bulmaca, Fkra, Film Tavsiye/Yorumlama, Eitsel Oyun, rnek Olay, ark,
iir, Poster/Afi, Proje Hazrlama, Resim Yorumlama, Karagz ve Hacivat, Geleneklerimizde
Deerlerimiz, Tekerleme, Mnilerde, Veli Mektubu, Aile Katlm olarak sralayabiliriz.
Edeb adan balklarmzn bir ksmn ele alacak olursak, deerlerin retiminde
kullanlan materyallerin nemini anlayabiliriz.
Kavram Aklamas: Bir deerin renilebilmesi iin ak bir ekilde net bir tanm
yaplmaldr. nk kavramlarla alglar, dnr ve sonulara varrz. Bir kavram yanl bir
ekilde renirsek kiisel ve toplumsal ilikilerimizde sorunlara bouluruz. Bu yzden
kitaplarda sz konusu deer, denemeler eklinde kavram aklamas olarak sunulmaktadr.
ocuklarmz bu deneme yazlarn okuyup akran ve eitmenleriyle tarttklarnda ilgili deer
ile ilgili kavramlar net bir ekilde anlam, kavram geliimleri salanm olacaktr.
yk: Kitaplarda bulunan ykler ile ocuklarn duygu, dnce ve hayal dnyalarnn,
konuma ve okuma becerilerinin, kavrama ve karlatrma becerilerinin gelimesi
amalanmtr. yklerle, ocuklarn renmeleri ve elenmelerine, etkilenmelerine, ilgi ekici
olaylarn farkna varmalar, yaantlarndaki sakl deerleri ortaya karmalar, evrelerine ilgi
duymalar salanr. ykler, insanlar ve birbirleri arasndaki ilikiler hakknda bilgi verir.
ykdeki karakterler, zerinde uzla salanm deerleri meydana karr, kiilerin birbirleri ile
olan ilikilerinden ortaya kan davranlardaki gelenein etkisini gsterirler.
rnek Olay ncelemesi: Bir olayn veya sorunun, yazl veya szl anlatldktan ya da
filmle gsterildikten sonra, konu hakknda rencilerin tartarak zm nerilerini ortaya
koymalar temeline dayanan bir retme yoludur. (Aydn, 2011: 85) Bu yntemle ocuklarmz
genel ahlak ilkeleri hakknda bilgi kazanrken, tutum ve farkndalk gelitirirler. ok ynl
bak as, empati, ortak anlay kurabilme, etkileim, olaylara tarih ya da gncel bak asyla
bakabilme, oklu kltr bilinci, problem zme; eletirel dnme ve yanstma, duruma dayal
karsama, karar verme, tartma ve savunma, sorgulama, iletiim kurma becerileri geliir.
Yaratc Yazma Etkinlikleri: Bir rencinin renebilecei en nemli becerilerden biri
olarak ifade edilen yaratc yazma, var olan bilgileri, kavramlar, olaylar, zihinlerdeki sesleri,
grntleri, hayalleri yeniden kurgulayarak ve birbiriyle ilikilendirerek ortaya yeni bir yaz
koyma etkinlii; kiinin bir konudaki duygu ve dncelerini hayal gcn kullanarak zgrce
kda aktarmasdr. Bunlarn yannda d dnyadan edinilen izlenimlerin farkl bir sunumla
ortaya konmasna dayanan yaratc yazma, normal deerleri zorlamakszn allmn dna
kmak, hayal gcnden yararlanarak herkesten farkl dnceler ortaya koymak, zgnl
yakalayabilmek, akc, holanarak ve zevk alarak yazmak, standartlarn dna kmak eklinde
tanmlanmaktadr. (Demir, 2012: 345)
Deer Sand Setinde yaratc yazma etkinlikleri ile ocuklar hayal glerini ve
birikimlerini kullanmay renip yenilikleri kefedebilmeleri amalanmtr. Bunun iin kimi
zaman bir resimden yk oluturarak, kimi zaman ideallerindeki kimlie ulatrabilecek CVyi
ekillendirerek, kimi zaman ise zl szleri tartarak deerleri kavramak mmkndr.
iir: iir deer eitiminde, sz konusu deerin manzum bir ekilde zetlenmesine katk
salar. Bunun yannda kitaplarda yer alan iirlerle ocuklarn hayal gc, dil, zihin, tasavvur ve
ifade glerinin gelitirilmesi hedeflenmektedir. Normal iirlerin yannda akrosti iirlerle
ocuklarn yaratclklar tevik edilmitir.
ark: Ninniler, trk, tekerleme, mani, bilmece, halk arklar ocuun dil bilincinin
olumasnda, kltr oluturmada da etkili rnlerdir. Bu rnler kelimelerin telaffuzunu ve
melodisini, sz sanatlarn, syleyi kalplarn retirken ayn zamanda toplumsal iletiimi de

salar. Bunun nemini fark ederek Deer Sand kitaplarnda, kltrmzde var olan ark,
trk ve ninnilerden rneklerle ocuklarmz deerleri renmeleri amalanmtr.
Atasz ve Deyimlerde Deerler: Kiilerin anlk duygu ve dncelerini, ilerinden
geldii gibi saf ve doal bir ekilde yansttklar en eski halk kltr mahsulleri, ataszleri ve
deyimlerdir. ou zaman bir iki kelimeyle, bazen bir cmleyle, bazen karlkl diyaloglarla,
bazen de kafiyeli syleyilerle kck bir sz beine koca bir anlam sdrlmtr. (Aksoy,
1981: 47) te edebiyatmzn bu esiz szleriyle ocuklarmzn hem dil geliimleri salanrken
hem de kltrlerindeki soyut olaylara somut bakabilme, farkl alardan bakp ifade edebilme
yetenei artacaktr. Deer Sandnda bunu kimi zaman bir bilmece, kimi zaman ise bir metin
eklinde grecek ve reneceklerdir.
Tekerleme ve Mnilerde Deerler: Tekerleme, mni, sayma, bilmece ocuun dilsel
zihin gcn artrr. Pratik bir dil kazandrr. ocuklar bu halk anlat trleriyle elenir,
dnmeye balar, dil ve dnce ilikisini sezinler, dilin gizemli dnyasn duyumsar.
Bilmeceler, saymalar, mniler, bir varln, olayn, kavramn adn vermeden kapal biimde,
armla birlikte, zelliklerini belirterek bulunmasn salarken, ocuun kelime daarcn
da zenginletirir. (Nas, 2002: 325) Deerlerimiz olan genel ahlak eitiminin vazgeilmezi
olarak grlen tekerleme ve mniler ile Deer Sand Eitim Materyalleri Seti
zenginletirilmitir.
Karagz ve Hacivat: Seyirlik halk oyunlarndan, bir glge oyunu olan trn balca
kahraman olan Karagz cahil halk tipini, Hacivat ise aydn ya da yar aydn tipi temsil eder. Bu
iki karakterin atmalar arasnda genel ahlak ilkelerini alglama imkan bulunur. ocuklarn
tiyatral olarak canlandrabilecei bu eserlerle elenerek renme gerekleir.
Nkte: Geleneklerimizde var olan aile oturmalarnda, sohbetlerde paylalan nkteler ve
ykler geliim ve bilinlenmenin balad yerlerdir. Bu noktada setimizde yer alan nktelerin
nemi kendiliinden ortaya kmaktadr. Snf ya da ev ortamnda paylalan bu nktelerle
ocuklarmzn geliimi salanmaktadr.
Mevlanadan: Deer Sand Setinin bu kesinde genellikle Mevlanann
Mesnevisinden alntlar bulunmaktadr. Mesnevideki hikyeler tarzda ifade edilmitir:
1.Gldrc ykler 2.Derin bir zlem nedeniyle zc, alatc ykler 3.Yerici, alaya alc,
ineleyici ykler. (Eyubolu, 1998: 104) Bu trn de birletii nokta eitici retici olmak
arzusudur. Mevlnaya gre eitim, insandaki iyi huylarn ve eilimlerin ortaya karlmasna,
kt huylarn ve eilimlerin dzeltilmesi ve iyilerle deitirilmesine yarar. (Yakt, 2000, 130)
Fkra: Bilgece bir dncenin sentezi ve derin bir bilginin eseri olan mizah ve fkralar,
insan ruhunun neeli ynn olduka iyi temsil eder. Dahas kin yerine sevgiyi, phe yerine
gveni, fke yerine selim akl, mitsizlik yerine neeyi ve midi ne karr. Hatta Trk
toplumunun kltrel kodlarnn, baskn karakterinin bunlar olduunu ima eder. (Tadelen, 2009:
4) Deerlerimizi fkralarla kefetmek, hem elenmek hem renmek demektir. Edebiyatmzn
zenginliklerinden biri olan fkralara deer eitiminde de nemli bir yer ayrlmtr.
rnek Kiilik: Tarih hikyeler, geni anlamda deer retimi, dar anlamda ise ahlak
eitimine yardmc olabilecek aralardr. (imek, 2003: 3) rnek kiilerle ilgili hikyeler ve
biyografilerle zenginlemi bu blm sayesinde ocuklar kiilik olarak kendilerine doru
rnekler seme imkan bulurken tarihteki ahlakl ve erdemli kiileri de tanyabileceklerdir.
Bilmece, Bulmaca: Anlama becerisindeki gelime, kelime hazinesini zenginletirerek
rencinin anlatma becerisini de olumlu ynde etkilemektedir. Dil becerilerinin bireye
kazandrlmas ve bireyin bu becerileri aktif olarak kullanabilmesi, edinilmi zengin kelime
hazinesine baldr. (zbay ve Melanlolu, 2008: 32) ocuklar, bilmece bulmaca kemizde
kelimeler ile yapaca etkinliklerle bu ynde geliim salayacaktr. Bilgisinin ve geliiminin
farkna varacak ve balant kurma becerisi de artacaktr.

Kitap Tavsiyeleri: nl ocuk edebiyatlarmzn eserleri ocuklarmza tavsiye
edilerek farkl kaynaklar bulma, aratrma ans tannmaktadr. Kitaplarn kendini gelitiren
erdemli bireyler olmak iin bizlere sunulmu birer kaynak olduklarna dikkat ekilir.
Deer Sand Deerler Eitimi Materyalleri Setinde lme Deerlendirme blm
ile ocuklarmz retilen deerimizin ne kadar ielletirildiini test etme imkan da
bulacaklardr. Ayrca Veli Mektubu ve Aile Katlm blmleri, aileleri verdiimiz eitimin
iine ekip rettiimiz bilgileri evlerinde de yaatma imknn salayacaktr.
ocuk edebiyatn ve eitsel etkinlikleri kullanmann deerlerimizi hayatmza aktarmada
ne kadar nemli olduunu bu setten aldmz geri bildirimlerle bir kere daha anlam ve lm
bulunmaktayz. Deer Sand Okulda Deerler Eitimi Materyallerini uygulayan
eitmenlerimizden ve velilerinden aldmz geri bildirimler; ocuklarn iinde bulunduklar
deerlerin nemini byk bir zevkle rendiklerini ve hayatlarna geirmede hevesli bir
yaklamda olduklarn gstermektedir.
SONU
nsann hayattaki temel amac yarna kalmaktr. nsann yarna kalmasn istedii ey
kendisi dhil, fark ettii her eydir. ncelikle kendisi, mmkn olduu kadar uzun sre hayatta
kalmak ister, bunun iin kaliteli hayat nemser. Bizzat kendisinin kalamayacan bilen insan,
genleri yarna kalsn, ocuklar, torunlar yaasn ister. Deer verdii eyleri, inanlar yarna
kalsn ister. Eserleri devam etsin ister. Bu varolu abas iinde kendisinden sonra gelenlere
deerlerini brakmak ister.
Deer aktarm konusunda gnmz anne baba ve eitimcilerinin gemitekilere gre
ileri daha zor grlmektedir. Eskiden toplumun da destekledii birok deer, ocuklara
yaantyla aktarlabilirken, artk sadece yaant yeterli olmamakta, bu konuyu bilinli olarak
ocuklara aktarmak iin aba sarf etmemiz gerekmektedir. nk ocuun zerindeki tek etken
artk sadece aile deildir, sadece okul ya da arkada evresi de deildir. ocuklarmz artk tm
dnyadaki deiimleri bizden daha nce fark edip, daha abuk etkilenmektedirler. Dolaysyla
bizim de dnyay, yeni eilimleri takip edip ocuumuzun bunlardan nasl etkilendiini
aratrmamz gerekmektedir. Unutmayalm, hepimizi tek tek yneten hayatn temel deerleridir.
Bu deerlerin ocuklarmzda geliimini tesadflere ya da sosyal evreye brakmayp, bizzat
etkin olmak gerekmektedir.
Toplumumuzdaki ahlaki yozlamann giderek artt hemen herkes tarafndan dile
getirilmektedir. Ancak, bunun nasl giderilecei konusunda ise fazla durulmamakta ya da genel
ifadelerin stne klmamaktadr. Elbette, ahlak eitimi sadece okulda baarlabilecek bir
eitim alan deildir. Bu sorunun zm, tm toplumun zenle zerinde durduu takdirde
uzun yllar srecek bir almay gerektirmektedir.
KAYNAKA
Aksoy, mer Asm (1981), Ataszleri ve Deyimler Szl, TDK Yay., Ankara.
Aydn, Mehmet Zeki (2011), Okulda Ahlak Eitimi ve Ahlak retiminde rnek Olay
ncelemesi Yntemi, Nobel Yayn Datm, Ankara.
Aydn, Mehmet Zeki ve Akyol, ebnem (2014), Okulda Deerler Eitimi Yntemler
Etkinlikler Kaynaklar, 4. Bask, Nobel Yayn Datm, Ankara.
Demir, Tazegl (2012), Trke Eitiminde Yaratc Yazma Becerisini Gelitirme ve Krek
yk, Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say 9
Eyubolu, smet Zeki (1998), Btn Ynleriyle Mevlna Celleddn Yaam, Felsefesi,
Dnceleri, iirleri, zgr Yaynlar, stanbul.
Nas, Recep (2002 ), rneklerle ocuk Edebiyat, Ezgi Kitapevi Yaynlar, Bursa.

zbay, Murat ve Melanlolu, Deniz (2008), Trke Eitiminde Kelime Hazinesinin nemi,
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi, Say: 1.
imek, Ahmet (2003), lkretim Sosyal Bilgiler Dersinde Tarihsel Hikyeye Ynelik retmen
Grleri, XII. Eitim Bilimleri Kongresi, (15-18 Ekim 2003), Antalya: Gazi niversitesi
Eitim Bilimleri Enstits.
Tadelen, V., (2009), Tefekkr Gelenei Asndan Nasreddin Hoca Fkralar, Temrin Dergisi
Nasreddin Hoca zel Says, stanbul.
Yakt, smail (2000), Bat Dncesi ve Mevlna, stanbul.

OCUK TYATROSU
Yrd. Do. Dr. Abdulkerim DN

Atatrk niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm
ZET
Salkl, kltrl, salam kiilikli, ada dnyaya uyumlu, hayal gc zengin ve yaratc nesiller
yetitirmek iin ocuk tiyatrolarna zel bir nem verilmelidir. Trk Milli Eitim sistemi son yllarda
farkna vard ancak tarif edemedii, mfredatn belirleyemedii iin bir eitim metodu olarak
"drama"y ve "ocuk tiyatrosu"nu hayata geirememitir. zel ihtisas gerektiren bu alan iin "mill"
diyebileceimiz bir mfredat programna ve ocuk tiyatrosu politikasna ihtiya vardr.
Biz bu bildirimizde, ocuk tiyatrosunun ehemmiyetine dikkat ekmek istiyoruz.
Anahtar Kelimeler: ocuk, tiyatro, ocuk tiyatrosu
OCUK TYATROSU
Salkl,
kltrl,
salam kiilikli,
ada dnyaya uyumlu,
hayl gc zengin ve
yaratc bir nesil,
gelecein insann yaratmak istiyorsak, ocuk tiyatrolarna gereken nemi vermeliyiz.
Devletin, bir ''Mill ocuk Tiyatrosu Politikas'' olmaldr.
lk ocuk oyunlarnn yazlmaya baland Merutiyet yllar ve uurlu olarak oyunlarn
sahneye konulmaya baland 1935 ylndan bu yana ne yazk ki Trk ocuk Tiyatrosu hem
kalite, hem ortaya kan eserler bakmndan arzu edilen dzeye ulamamtr. Kimi bilim adam
ve tiyatro uzmanlar, ocuk Tiyatromuzun iinde bulunduu durumu, ''felket'', ''ocuk
tiyatrosu cinayeti" olarak tarif etmekteler. ocuk tiyatrosunun dramaturjik ve pedagojik
mahiyetini, Trkiye'de ocuk Tiyatrosu'nun geirdii merhaleleri ayr bir balk altnda ele
almak gerekir. Biz burada, Trk ocuk Tiyatrosu'nun iinde bulunduu durumdan yola karak,

ocuk tiyatrosunun nasl olmas gerektiini tespit etmeye alacaz; daha sonra tekliflerimizi
sunacaz.
1. ocuk tiyatrosu bilimsel bir disiplin iinde ele alnmaldr. Dramatik, teknik ve estetik
mkemmellie, ocuun dnyas, ocuun duyu, dn ve alglay seviyesi iinde
ulalmaldr.
2. ocuk oyunlarn, okulda verilen derslere ilve olarak kabul etmek yanltr. ncelikle
elenceye dayanan ocuk oyunlarnda eitim, dengeli bir btnlk iinde verilmelidir.
3. ocuk oyununda yazarn,

a. Yneldii ya grubu,
b. Gayesi,
c. Vermek istedii mesaj,
d. Oyunun temas ak, yaln ve kesin olmaldr.
4. Oyunun yneldii ya grubunun kelime dnyas iyi bilinmeli. Uzun, adal ve aksiyona
dayanmayan konumalardan kanlmaldr. Duygu ve dnceler konumalarla deil,
hareketlerle ortaya konulmaldr. Dilin ifade imknlar ocuun kavrama snrlarn
amamaldr.
5. Oyunda dramatik btnlk bulunmal. Oyun kiileri karmak bir kiilik

sergilememelidir. Kar gler arasndaki farkllklar net olmaldr. Metin, dekor,
kostm, makyaj, efekt, mzik ve dansta tam bir uyum olmaldr. Gereksiz hi bir ey
oyuna katlmamaldr.
6. ocuk oyunlar seyircinin oyuna katlmasna imkn salamal, ancak sun'ilikten

kanlmaldr.
7. Her ne kadar tiyatro sanat kolektif yaratlan bir sanat ise de, ocuk tiyatrosu zel
durumu dolaysyla, tiyatro sanatlarnn, retmenlerin, sosyolog, psikolog ve
pedagoglarn ortaklaa almalarn gerektirmektedir.
8. Sahneye koyduu oyunda yneldii ya grubunu iyi tanyan ynetmenin mmknse

almalarn ocuklarla birlikte yrtmesi baary kolaylatrr. Ancak, ocuk
tiyatrosunda grev alan sanatlarn ocuk psikolojisi ve pedagojisini bilmesi zaruridir.
Trkiye'de Mill ocuk Tiyatrosunun kurulabilmesi iin bir devlet politikas olarak
yaplmas gereken almalar, eksikleriyle beraber dikkatlerinize sunmak istiyorum:
1. Mill Eitim Bakanl ve Kltr Bakanl bnyesinde ocuk Tiyatrosu birimleri
kurulmal, tekilatlanmaya gidilmelidir.
2. Mill Eitim Bakanl bnyesinde ocuk tiyatrolarn denetleyecek komisyonlar

oluturulmaldr. Bu komisyonlarda psikolog, pedagog ve tiyatro uzmanlar bulunmal,
bu uzmanlar ocuk tiyatrolarnn oynayaca oyun metnini inceledikten ve oyunlar
grdkten sonra okullarda sergilenip sergilenmeyeceine karar vermelidir.
3. ocuk tiyatrolarnn kr ve reklam arac olarak kullanlmasna engel olunmaldr.

4. Devlet Tiyatrolar ve ehir Tiyatrolar gibi denekli tiyatrolarda ocuk Tiyatrosu
birimleri oluturulmaldr.
5. "Devlet ocuk Tiyatrolar"nn kuruluu gerekletirilmelidir.
6. Mill Eitim ve Kltr Bakanlklar, mahall idarelerle ibirliine giderek yaz aylarnda
ak havada ocuk Tiyatrosu Festivalleri dzenlemelidir.
7. ocuk tiyatrosuyla ilgili toplantlar, ak oturumlar, sempozyumlar, enlikler ve

yarmalar tertip edilmelidir.
8. ocuk tiyatrolarnn kurulu gayeleri, iinde bulunduklar artlar, karlatklar

problemler ve zorluklar tespit edilmelidir.
9. ocuk tiyatrolarnda, ynetmeninden dekorcusuna, kostmc ve ksna, oyuncusuna

kadar, btn sanatlarn ocuk tiyatrosu konusunda eitilmeleri gereklidir.
10. ocuk tiyatrolarnda psikolog, pedagog ve retmen danmanlar grevlendirilmelidir.
11. Gerekirse yurt dndan uzmanlar getirtilerek seminerler ve kurslar verilmelidir.
12. ocuk tiyatrolar iin uygun meknlar hazrlanmaldr.
13. ocuk tiyatrosu bal bana bir disiplin olarak ele alnmal, hatta niversitelerin tiyatro
blmlerinde ve konservatuvarlarda " ocuk Tiyatrosu Blmleri" kurulmaldr.
14. ocuk tiyatrosu uzmanlk, titizlik isteyen bir alandr. Okul ncesi ve okul dnemi
tiyatro almalarnda uzmanlarn grevlendirilmesi salanmaldr.
15. Amatr ocuk Tiyatrosu topluluklar desteklenmelidir.
16. Konservatuarlardan ve niversitelerin tiyatro blmlerinden mezun olan genler,

Anadolu'da grev yapmaya tevik edilmeli; bu genler, Halk Eitim Merkezlerinde ve
okullarda ocuk oyunlar sahneye koymal; kurslar dzenlemelidir.
17. Mill Eitim Bakanl ve Kltr Bakanl ocuk tiyatrosunun yaygnlamas iin
ocuk oyunlarn mahallelere, kylere kadar gtrme imknn hazrlamaldr. ocuk
oyunu sahneye koyan zel ve amatr tiyatrolar -denetimden geirildikten sonra-
desteklemeli; okullarda temsil vermelerini salamaldr. Ancak, kalitesiz, hatta zararl
oyunlarla ocuklarn karsna kan tiyatrolara kesinlikle msaade edilmemelidir.
18. ocuk tiyatrolarnn yaygnlamas hemen mmkn olmayaca iin oyunlar videoya
alnmal ve datm Devlet tarafndan yaplmaldr. Bu durum, hem ocuk tiyatrolarna
maddi destek salayacak hem de okullarn tiyatro almalarna yardmc olacaktr.
19. ocuu tiyatro dnyasna katmak, elendirerek eitmek, kendini ve evresini

tanmasna yardmc olmak bakmndan anaokulundan balayarak tiyatro, eitim ve

retime dahil edilmelidir. Mfredat programlarnda yaplacak bir deiiklikle,
ilkokullarda tiyatro ders olarak verilmelidir.
20. lkokullarda, snfta oyun okuma eklinde tiyatro sevgisi alanmaldr. Bylece
ocuklar bir oyunu canlandrmann zevkini yaarken, yaratma faaliyetine de girmi
olacaktr.
21. ocuk oyunlarnn yazlmas, yazlm olanlarn baslmas, mill kltrmze uygun
yabanc oyunlarn evrilmesi imknlar aratrlarak ocuk oyunlar ktphanesinin
zenginletirilmesi gerekmektedir.
22. Madd ynden cazip olmad iin ne yazk ki tannm yazarlarmz ocuk oyunu
yazmaya itibar etmemektedir. Yazarlarmz ocuk tiyatrosu alanna ekmek, yeni
yazarlar yetimesini salamak ve dramatik ocuk edebiyatnn gelitirilmesi iin Devlet
tarafndan dzenli olarak yarmalar dzenlenmelidir. Bu yarmalarda byk dller
konulmaldr.
23. Bat'da olduu gibi, yazarlarmz Trk klasiklerinden, Trk masal ve efsanelerinden
istifade edebilirler. Konusu ve temas ocuk dnyasna uygun klsiklerimizden;
dramaturjik, estetik ve pedagojik adan salam, evrensel deerde eserler yaratlabilir
Yazarlarmz meczi anlatma salad imknlar bakmndan zengin peri masallarndan
da faydalanabilirler.
24. Kukla tiyatrosu, Glge Oyunu-Karagz sanatlar her trl imkn temin edilerek
desteklenmelidir. Ortaoyunu ve Meddah' ada bir form ve muhteva ile kltrmze
yeniden kazandrabiliriz. nanyoruz ki mill tiyatronun olduu gibi mill ocuk
tiyatrosunun kayna da geleneksel temaa sanatlarmzdr.
Yazarlarmz ocuk oyunu yazmaya davet ediyorum.

TYATRONUN DL GELMNE KATKISI
Glay SORMAGE
ZET
Bir toplumu millet yapan en gl ba dildir. Birlikte yaamak ve anlaabilmek yine dilden
gemektedir. Millet olmann n art birlikte yaama kltrne sahip olmak ve ayn dili konumaktr. Dil,
insan ve toplumu gemiten gelecee tayan bir kpr, kuaktan kuaa aktarlan nemli bir miras ve
varlk sebebimizdir. Ailede doal srete balayan dil eitimi, okul ile kastl kltrleme dediimiz bilinli
kullanmaya dnmektedir. te bu bilincin istenilen dzeye ulamasnda tiyatro nemli bir ara.
Bu balamda dili etkin kullanma, kurall kullanma. Ana dil ve yabanc dil renme de, dil
reniminde tiyatronun temel dil becerilerine katksna deineceiz.
Anahtar kelimeler: Ana dil eitimi, yabanc dil eitimi, tiyatro, temel dil becerileri
GR
ANA DL ETMNN HEDEF NEDR
Bilindii gibi anadil eitiminin hedefi her ocuun farkl seviyede bulunan dil becerisini
tevik etmek ve gelitirmektir. Dil becerisinin geliimi derken szl ve yazl dil kullanmnn
etkinlemesini, konuma ve anlama, dinleme becerilerinin etkinlemesini kast ediyoruz. Bunun
iin ocuklarn zgven duygusunun rselenmemesi gerekir. Yalarna uygun eitim ve dil
eitimi sayesinde hem dil eitimi hem de zgvenli ocuklarn yetimesi desteklenmi mmkn
olacaktr. Bir taraftan da ocuklarn yaratc dil kullanm ile sanat ve estetik l ve
alglamalarn gelitirmeye katk salamas ve bu ynde becerilerini tevik etmesi ve motive
etmesi anlamna gelmektedir dil becerisinin gelimesi ve dil eitimi. Tiyatro bu noktada dili
kullanma becerisini ok ynl olarak besleyecek nemli bir eitim metodudur. Tiyatro, dil
yeterliklerinin grlmesi, eksiklerin giderilmesi, dili kullanma becerisinin gelitirilmesine
olumlu katk salayan nemli bir sanat daldr. Ama dil renim ve retiminde kullanlan yeni
bir yntemdir. Tiyatro da estetik bitkinlii olan oyunlar da doalama dediimiz yaratc drama
temelli oyunlar da dil becerisinin geliimine ok ynl katk salamaktadr. Ayn zamanda
zgven geliimine katk salamaktadr. zgveni rselenmi ocuk yahut birey kendini ifade
etmede yetersiz kalacaktr. Dil becerisinin gelimesi ve etkin kullanlmas demek zgvenin de
yeterli olmas demektir.
TYATRONUN DL GELMNE KATKISI

Tiyatro almasna katlan rencilerin ana dille ilgili olumlu kazanmlar ylece
sralanabilir:
- Snfta tiyatro almasna katlmayan rencilere gre dili daha etkin
kullandklar
- retmen snfta rencilerinden konu anlatm istediinde tiyatro metinlerini
okuma ve ezberleme uygulamasna katlanlarn konuyu daha iyi anlattklarn
- Kendilerini ifade etmede dier rencilerden seildiklerini gzlemlemi ve
ifade etmilerdir.
Doalama, yaratc temelli drama almalar da dil geliimi ve beraberinde zgveni
desteklemekte hatta aa karmakta; ocuklarda hem bir i huzur hem de etkin konuma ve
iletiim gelitirmelerine katk saladn ifade etmilerdir. Drama etkinliklerinde az konuan,
dncelerini ifade etmekte zorlanan ocuklarn artk kendilerini rahat bir biimde ifade ettikleri
gzlemlenmektedir.
Bu ayn zamanda ocuklarn onlarn dilinden anlayan bir yetikinin rehberliine olumlu
cevap verdiklerini de bize gsteriyor. Bir de ocuun duygusal adan da motive olduunu
duygusal adan motive olan ocuun tiyatro araclyla dncelerini rahata ifade
edebildiinin canl rnei bu alma.
Tiyatronun nemli bir dil becerisi olan hitabet yeteneini de gelitirmeye katks olaca
unutulmamaldr. nk tiyatro, dil becerilerinin st dzeyde kullanld bir sanat daldr.
Tiyatroyla ilgilenen ocuklar hitabet yeteneinin farkna varyor ve etkin kullanabiliyor. Bu
sre yetikinlik zamanlarna da nemli bir yatrm olmu oluyor.
Tiyatronun zellikle, dinleme, okuma, konuma, yazma becerilerini gelitirdii artk
kabul edilmi bir gerektir.
Kendi hizmet alanmzda da tiyatro almasnn rencilerimiz zerinde olumlu etki
braktn etkilediini de rahatlkla syleyebiliriz. Hizmet alanmz yaygn eitim olmas
dolaysyla ocuktan gence ve hatta yetikine ynelik olduunu da ifade etmek isteriz.
Oyunlara katlan ocuklar, kendilerine tiyatronun ok nemli katk saladn hayatlarna
art deer kattn ksaca yle ifade etmilerdir:
-Okuduumu rahat anlyorum.
-Trkeyi sevmeme yardmc oldu.
-Dilime olan ilgimi artrd.
-Kitap okumay sevdirdi.
-Kelime daarcm zenginleti.
-Mecazn gzelliini kefettim.
-Sz sanatlarn kinayeyi, mizah konuma ve yazlarmda kullanyorum.
-Dilbilgisi kurallarnn nemini kavradm, rendim ve kullanyorum.
-Hitabet gcm artrd. Toplum nnde konuurken sklmyorum.
-Konumamn iinde ey, falan gibi kelimeleri mmkn olduunca kullanmyorum.
- Tiyatro metinlerinin ezberine altm iin yabanc dil eitimimde bana kelime
ezberlemek zor gelmiyor bunu da bilinli yapyorum.
-Tiyatro almalarm benim dil eitimini gnll sememe ve baarl olmama en byk
etken.
-Konumalarmda tiyatro almalarmdan dolay jest ve mimiklerimi doru
kullanyorum.

- Konuurken etkin konuuyorum ve insanlara kendimi dinletebiliyorum.
- Anlatmak istediimi rahat anlatyorum. Snf ii sunumlarmdan dolay okulda benim
sunumlarmn retmenler odasnda konuulduu ve admdan hep vgyle sz edildiini
retmenlerim bana iletiyor. Okul programlarnda sunucu ve konumac olarak zellikle tercih
ediliyorum.
Bu tespitler bize tiyatronun bir ocuun hayatnda neleri fark ettiinin ve hayatna neleri
kattna canl ve gzel bir rnektir.
Bu katklarnn yan sra oyun sresinde ve sonunda paylama, kaynama, iletiim de g
kazanma, dostluk gibi deerler de fark edilmitir. Bunun yan sra mensubiyet duygusunu da
ciddi anlamda beslemitir tiyatro oyunlarmz. Bu adan baktmzda tiyatronun ok ynl
etkisini ve faydasn anlamak g olmasa gerek.
En nemlisi ocuun kendini kefetmesinin de bir arac tiyatro. Elbette var olan
kefetmesini salyor.
Tiyatroyu bunun iin de nemsediimizi ve nemsenmesi gerektiini dnyoruz.
Bylelikle istenilen davranlar yahut becerileri sadece dil anlamnda deil deerler anlamnda
da rahatlkla ocuklarmzn, genlerimizin ve yetikinlerin iselletirilebilmesinin kolaylkla
baarlabileceini dnyoruz.
ETMMZDE TYATRO NEMSENYOR MU? ETMMZ

TYATRONUN DL GELMNE KATKISININ NE KADAR FARK EDEBLM?
Ana dili kullanma becerisinin ailede baladn, evreyle gelitiini ve okulla
sistemletiini daha nce de ifade etmitik. lk ve orta retimin hedefi dil becerisinin daha
sitemli hale gelmesine katk salamaktr. Eitim kurumlar bunu belli program ierisinde
gerekletirmektedir. Bu uygulama ve programa tiyatronun dahil edilmesi zaten u an mevcut
sistem de vardr. Mevcut sistemde tiyatro uygulamalarnn ne kadar verimli
gerekletirilebildii de ayrca incelenmelidir. Eitimcilerin bu konuya ne kadar hassasiyet
gsterdii de yine incelenmelidir. Verimin yksek dzeyde olmas iin bilincin yksek olmas
gerekir. Tiyatroya gnl vermi eitimcilerin saysnn artmas gerekir.
Tiyatro sadece sosyal etkinlik ve oyun olarak deerlendirilmemeli uygulanabildiince
ders ilenilerin de tiyatro formatnda (yaratc drama, estetik bitkinlii olan almalarla)
gerekletirilebilmelidir. Eitimcilerimizin de dili kullanmalarnn etkin olmas tiyatro aracl
ile mmkn olabilecektir. nk ocua dilin kurallarn sezdirecek olan eitim, eitimde de
barolde retmendir. Dilin gzelliklerinin fark ettirilmesi dil kurallarna uygun kullanma
ihtiyac hissetmelerini salamak yine eitimcilerin sorumluluu ierisindedir. Bunun en gzel
yntemlerinden birisi tiyatrodur.
yleyse tiyatroya evet diyoruz; nk ocuk tiyatro sayesinde:
- Dili (Trkeyi) kullanmay renirken dilin farkl ve zevkli uygulamalarla
gzelliini fark edebilir.
- Dilimizin zenginliini fark etmesine katk salam olur.
- Dil becerilerine etki eder
- Bireysel ve sosyal geliimi hzlandrr.
- Kelime daarcn zenginletirir
- letiim becerisini gelitirir
- Hitabet gcn artrr
- Kurall dil kullanmn retir
Dilin insanlar arasnda iletiimi saladn sylemitik. Btn renme alanlarnda
nemli rol oynayan bir ara olduunu da sylemitik. Tiyatronun yukarda saydmz
kazanmlar fark ettirdii, pekitirdii birlikte dnlmeli ve nemsenmelidir.

Bu sylediklerimize ilaveten dilin dier toplumlar ve dnya ile iletiim arac olduunu da
hatrdan uzak tutmamalyz. Bunun iin de yine tiyatronun gcnden faydalanlmaldr.
DL BECERLER VE TYATRO
Dil reniminde anlama ve anlatm becerileri st balyla; dinleme, okuma, konuma,
yazma becerileri tiyatro araclyla st dzeye ulaabilmektedir.
Dinleme Becerisi
Demirel (1999: 35)e gre dinleme konuan iki kiinin vermek istedii mesaj, przsz
olarak anlayabilme ve sz konusu uyarana kar tepkide bulunabilme etkinliidir.
Yine Demirel (1999: 33) itmek ve dinlemek birbirinden ok farkldr. itme isteimiz
dnda gerekleirken, dinleme belli bir ama dorultusunda yaplmaktadr.
Tiyatro izlenmesi/ dinlenmesi de bilinli bir dinlemedir belli bir ama dorultusundadr.
Tiyatro izlemek etkin dinlemeyi de desteklemektedir. yi dinleyici olmak hayatn olumlu
bakmann ve kendini gelitirmenin nemli bir parasdr.
Yeri gelmiken Kurann da etkin dinlemeyi nerdiini ve nemsediini de ifade etmek
isterim. Kyame Suresi 16. ; 17. Ve 18. Ayetlerinde Peygamber efendimize dinlemesi
nerilmekte. Cebrail (as) getirdii ayetleri onunla birlikte acele acele okumamas sadece ona
uymas tembih edilmektedir. Yani etkin dinlemenin nemine vurgu yaplmaktadr.
Konuma Becerisi
Konuma duygu, tasarm ve isteklerin szle bildirilmesidir. Konumann etkin olabilmesi
o yetinin iyi gelimi olmasyla yakndan ilgilidir. Bunun iin de tiyatro nemli bir aratr.
Tiyatroyu izleyen ocuk sahnedekilerin konumalarn zmseyerek konumasn buna gre
ekillendirebilir. Taklit ve ezber yoluyla zmser. Tiyatro da rol alarak da bu kazanm elde
edebilir.
Tiyatro metinlerinin ocuun yana ve kullanma becerisine uygun olmas, gnlk dile
uygun olmas baary artracaktr.
Okuma Becerisi
Sever (1995,s.18)e gre dil akln aynasdr.
Okuma becerisi dili iyi kullanmann ve dil reniminin temel unsurlarndan biridir.
Tiyatro metinlerinin okunmas okuma becerisini besleyecektir. Bu adan da tiyatro
nemsenmelidir.
Yazma Becerisi
Yazlan tiyatro metinleri kelime retiminden, cmle yapsna kadar ve hatta dilbilgisi ve
dile ait zel kullanmlarn da yer ald metinler olduu iin dil reniminde ve retiminde
bavurulmas gereken temel kaynaklar arasnda gsterilmektedir.
SONU
Dil eitiminde olduu kadar, dinleme, okuma gibi anlama ve konuma, yazma gibi
anlatma becerilerinin geliiminde tiyatronun nemli katklar vardr. Bu nedenle okul
ncesinden balayarak doalamaya dayal drama etkinlikleriyle 4.ve 5. snftan metin ve rol
ezberleyerek gerekletirilecek tiyatro etkinlikleriyle rencilerin dil becerileri gelitirilebilir;
dili kullanma konusunda z gvenleri pekitirilebilir.

HAVACILIK ZLEKL K OCUK OYUNU: TAYYAREC VE
KELEBEKLER
Yrd. Do. Dr. Yasin Mahmut YAKAR

Erzincan niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm
ZET
Havaclk sektr 20. yzylla beraber byk gelime gstermitir. nceleri asker alanda geni bir
kullanm alan bulan havaclk, daha sonra sivil havaclk anlamnda da byk bir gelime gstermitir.
Hem nemi artan hem de kullanm alan genileyen havaclk sektrnn, balangcndan itibaren
Trkiyede de byk bir ilgi grdn sylemek mmkndr. Bu erevede, edebiyatlarmzn geni
kitlelere havacln nemini anlatmak ve ocuklarda bu konuda farkndalk oluturmak amacyla birok
eser kaleme almlardr.
Bu almadaher ikisi de havaclk temal olan Kzm Karabekirin kaleme ald Tayyareci ve Faruk
Nafiz amlbelin yazd Kelebekler adl ocuk oyunlar incelenmeye allmtr. Eserler nce okunmu,
ardndan dokman analizi yntemiyle incelenerek benzer ve farkl ynleri ortaya konulmutur. Her iki
eserin de ocuklara havacl sevdirmek ve ocuklara havacln nemini kavratmak amacyla yazld,
eserlerde ocuun zne deil nesne konumunda olduu, ancak Kzm Karabekirin Tayyareci adl eserinin
hem teknik hem hacim hem de ierik asndan daha baarl ve detayl olduu sonucuna varlmtr.
Anahtar Szckler: Havaclk ve edebiyat, Kzm Karabekir, Faruk Nafiz amlbel, Tayyareci,
Kelebekler.
GR
Tiyatro ve ocuk Tiyatrosu
Tiyatro, oyun, oyuncu, sahne ve izleyici gibi temel gelerden oluan sanat; dramatik
metin, oyunculuk, sahneleme, sahne tasarm, sahne giysisi, sahne mzii, klama ve sahne
teknii gelerinin tmn birlikte ieren sanatsal etkinlik olarak (allar, 1995: 631)
tanmlanmaktadr. Tiyatro sanatnda oyuncular, sahne, metin gibi unsurlar bir btn
olutururlar.
Osmanl toplumunda glge oyunu, ortaoyunu vb. trlerle karlanan tiyatro, Tanzimat
Dnemindeki Batllama abalaryla hayatmza girmi, II. Merutiyetin ilanyla byk bir
gelime gstermitir. Cumhuriyetin ilanndan sonra ncelikle Muhsin Erturulun abalaryla
kurumsallaan Trk tiyatrosu, bugn gerek zel, gerek denekli tiyatrolarla varln
srdrmektedir.

Oyuncular ocuklardan oluan tiyatroya ocuk tiyatrosu denildii gibi ocuklar iin
yaplan tiyatroya da ayn ad verilir. (imek, 2002: 200) ocuklarn gelimesine byk katk
salayan ocuk tiyatrosu, ocuun yaratclk alannn genilemesinde de nemli bir etkendir.
nk ocuun yaratclk alan evresiyle snrldr. evresinin dar snrlarndan tiyatroda
kurtulan ocuk, burada deiik olaylar, kiiler ve yerlerle karlar, dleme yeteneini ve
alann geniletme olanana kavuur. (zertem, 1979:16) Ayrca ocuk tiyatrosu doru ile
yanl, iyi ile kty, gzel ile irkini belli olaylar dizisi iinde sunarak, ocuun gelecekte
oluacak dnya grne ve kiiliine nemli katklarda bulunur. (zertem, 1979:17)
ocuk tiyatrosuyla ilgili ilk almalar 19. yzylda Avrupa lkelerinde balamtr.
zellikle Fransa, Almanya, ngiltere ve eski Sovyetler Birliinde ocuk tiyatrosu byk
gelimeler kaydetmitir. lk srekli ocuk tiyatrosu, 1935 ylnda Fransada kurulmutur. XX.
yzylda ocuk tiyatrosu konusunda en verimli almalarn yapld lke Sovyetler Birlii
olmutur. Devrimden sonra eitici ve etkileyici niteliinden tr ocuk tiyatrosu almalarna
byk nem verilmitir. (zertem, 1979:29)
lkemizde ocuk tiyatrosu dncesi, ilk kez Merutiyet dneminde, ocuklarn tiyatro
ile uramalar, okullarda tiyatro almalar yaplmas biiminde ortaya atlmtr. (zertem,
s.35) Bu konuya dikkat eken en nemli isim ise smayl Hakk Baltacoludur. stanbul
Darulfnunu mezunu olan smayl Hakk, pedagoji, el ileri ve yaz retmenlii yapmtr.
Eitim ve eitim sistemimiz zerine almalar yapan Baltacolunun birok kitap ve makalesi
bulunmaktadr. smayl Hakk Baltacolu, ncelikle eitim sistemimizin mill olmas
gerektiini savunur. nk mill olmayan eitim sistemi, geri kalmamzn ve felaketlerimizin
tek sorumlusudur. (Akyz, 2006: 314) Baltacoluna gre eitim programlar dzenlenirken
ve deitirilirken uygulayclarn eitim almasna dikkat etmek gerekir.
smayl Hakk Baltacolunun eitim alannda getirdii en nemli yenilik dramay Trk
eitim sisteminin gndemine tamasdr. (imek, 2004:46) Baltacolu, 1918 ylnda Orta
retim Genel Mdrlne atanmasnn ardndan, okul temsillerini tevik etmitir. Dnemin
Mill Eitim Bakanlnn kard Mektep Temsillerinin Usl-i Tedrisi adl kitapkta
tiyatronun eitim, retimde ilevi zerinde durulmu, okullarda zellikle tarih oyunlarn
oynanmas istenmitir. Baltacolu, daha sonraki dnemde Kk ahit, Edirne Muhasaras,
Yavuz gibi piyesler de yazmtr. (imek, 2004:46-47)
Maarif Nezaretinin bu ynetmelii, ocuk oyunlarnn yazlmaya balamasna nclk
etmi ve daha ok bu dnemde vatan ve millet sevgisi, ahlak ve eitim konular zerinde ve
tarihi ierikli oyunlar yazlmtr. Yazlan bu oyunlar ocuklara Rehber, Talebe Defteri, Yeni
Nesil, Mecmua- Muallim, ocuk Bahesi gibi dergilerde, 1888-1921 yllar arasnda Kkler
in Temsil, Mekteb-i Temsil ve Mektep Tiyatrosu gibi genel balklar altnda
yaymlanmlardr. (Babacan, 2005: 288)
Cumhuriyetin ilanndan sonra otuzlu yllardan balayarak ocuk tiyatrosunun nemi ska
gndeme geldike bu trn ierik ve yntemi konusunda farkl grlerin artt grlr. ocuk
tiyatrosu alannda ilk kurumsal alma 1935 ylnda stanbul ehir Tiyatrosunun kapsamnda
ocuk tiyatrosu almalarnn balatlmasdr. Buradaki en byk sorun oynanacak eser bulmak
olmutur. Bu konuda birok lke ilk aamada zm olarak eviri eserlere bavururken,
Trkiyede ise tam tersi olmu, nce zgn oyunlar yazlmtr. Bunu temel nedeni ise ocuk
oyunlar araclyla Cumhuriyet ynetimine ve devrimlerine bal kuaklar yetitirmenin
amalanmasdr. Bu dnem ocuk oyunlarnda genellikle Cumhuriyet ncesi ve sonras
karlatrlmakta; eski rejim yerilip yeni ynetim vlmektedir. (Babacan, 2005:289-290)
TAYYAREC VE KELEBEKLER
Merutiyet dneminde ocuklara ynelik tiyatro eseri yazan isimlerin banda Kzm
Karabekir gelmektedir. Karabekir, Dou cephesi komutan olduu dnemde blgedeki yetim

ocuklar iin at okullarda oynanmak zere tiyatro oyunlar kaleme almtr. Bu erevede
yazd ve Tayyareci adl havaclk izlekli ocuk oyunun da bulunduu arkl bret adl eser,
59+IV sayfadan olumaktadr. H.1338/M.1922 ylnda Trabzonda ilk basks yaplan eserin
geniletilmi ikinci basks H.1340/M.1924te stanbulda yaplmtr. Eserde, farkl temalarda
dokuz oyun bulunmaktadr. Karabekir, Niin Yazdm! balkl n szde, eseri niin yazdn
u cmlelerle ifade etmektedir: stiklal muharebemiz esnasnda arktaki vazifesini bitiren
ordumun ksm- kllisi garp cephesine nakilden sonra istirahat zamanlarmdan daha ok tasarruf
edebildim ve mekteplerle daha ok megul olabildim. ocuklarmzn ruh, dima ve vcutlarn
bir arada terbiye etmek ihtiyacn yakndan grerek ilk genliimin iir ve musiki vadisinde
hayatma kazandrd basit malumatla birka oyun yazdm. Memleketin sevgili evlatlarna
hediye ettim. (Karabekir, 1924: 6)
Cumhuriyet Dneminin nl airlerinden olan Faruk Nafiz amlbel, konularn ak ve
yurt sevgisinden alan, sade ve ho bir dille yazlm iirleriyle bilinen nemli
edebiyatlarmzdandr. amlbel, her ne kadar Be Hececiler ile birlikte daha ok bir air
olarak anlsa da iki roman, denemeler ve pek ok tiyatro eseri de kaleme almtr. Mill Edebiyat
akmndan etkilenen amlbel, tiyatro oyunlarnda yeni kurulan Trk devletini ycelten,
milliyeti duygular harekete geiren bir syleme sahiptir. (Uyduran, 2012:15,16)
amlbelin 1933 ylnda baslan Bir Demette Be iek adl eserinin ilk basksnda
bulunmayan Kelebekler adl ocuk oyunu, daha sonra bu esere dahil edilmitir. Havaclk izlekli
bir ocuk oyunu olan Kelebekler, kiilerin kendini tantmasyla ekillenen elendirici bir
eserdir. (Uyduran, 2012:53)
Kzm Karabekirin yazd Tayyareci ile Faruk Nafiz amlbelin kaleme ald
Kelebekler adl oyunlar havaclk ve havacln lke ve millet iin nemini konu edinen
eserlerdir. Her iki eser de havaclk izlekli olmasna ramen aralarnda konuya bak as ve
konuyu ele al biimleri bakmndan benzerlikler ve farkllklar bulunmaktadr.
ki perdelik Tayyareci adl oyunda ahs kadrosu 15 kiiden, tek perdelik Kelebekler adl
oyunda ise 11 kiiden olumaktadr. Tayyareci adl oyunda iirler ve marlar bulunmakta ve bu
nedenle mzik ihtiyac ortaya karken, Kelebeklerde ise byle bir ihtiya yoktur.
Tayyareci adl oyunda bir hava tama irketi ve bu irketin ve havacln lke
ekonomisine yararlar anlatlrken Kelebeklerde ise byle bir duruma yer verilmez. Tayyareci,
hava tama irketi kurma karar alan ortaklarn okuduu u iirle balar:
irketin And:
Makine ile insan ok icatlar yapt
Umak iin havalara kanat bile takt
irketlerdir yerde gkte i gren
A kalyor tek bana ift sren
Arkadalar biz de irket kuralm
ktisdi hcuma kar duralm
Ve bir arkada elinde kararmz ahd olsun
Trk tayyare irketine bu ahdmz baht olsun (s. 34)
Kelebekler adl oyunda ise sahneye srayla giren kelebeklerin kendi gzelliklerini
anlattklar ve kendilerini dierlerinden daha gzel bulduklarn anlatan iirler dikkat eker:
nc Kelebek:
Ne sandnz, benim ya gzel olan, siz deil!
Telama gelince o da sebepsiz deil:
Bu akam daldan dala uuyordum bahede,

Gne henz batmt, douyordu Aydede.

Sular kararmamt, dalarn st mordu,
iekler her taraftan bana gel gel diyordu.
O srada iki kz kmt gezintiye,
Haykrdlar grnce beni Ne ho ey! diye.
O kadar holarna gitti ki benim rengim

Yakalasak dediler Duran kim? Dinleyen kim?
Oradan kamak iin doruldum hemen kra,

Komaya baladlar onlar da ardm sra.
G hal ile kzlarn elinden kurtuldum,

Burda szlemi gibi nihayet sizi buldum.
O kadar kurulacak sanki sizde ne var ki?

Sizden gzel olmasam beni kim kovalar ki? (s.344-345)
Her iki oyunda da havac kyafeti giymi ocuklar bulunur. Ancak Tayyarecide ocuk
says birden fazla ve ocuklar erkekken (s. 35), Kelebeklerde sadece bir ocuk vardr ve
cinsiyeti kzdr. (s.342)
Kelebekler adl oyunda ortaya kan orman perisi bu tartmaya son verip kelebeklerin
gzelliinin yalnz grsel bir gzellik olduunu, uan ise gzellikten daha ok vatana ve
millete yararllyla n plana ktn syleyip ilerinden en gzelinin uak ve onun pilotu
olduunu syler. Tayyarecide birinci perdede bir hava tama irketinin kuruluu, ve bu irketin
vatana ve ekonomiye olan faydalar, Van halknn irkete gnderdii tebrik telgraf anlatlrken,
ikinci perdede ise kurulan irketin almalarna yer verilmekte, irket bakan havaclara takip
edecekleri gzergh ve bu gzerghta bulunan ehirlerin Kurtulu Savandaki nemlerini
anlatmaktadr. Mesela Erzurum, Sarkam ve Kars anlatlrken, nc istasyonunuz
Erzurum! lk balan, ilk azim, ilk kongre, ilk misak oradadr. Trk zeks, Trk gc ilk
oradan grnd. Sarkam aarken ocuklar ordusuna selam! Son duranz! Karstr. Orada
patlayan toplar Trkn kurtulu bayramnn idi. ifadeleri kullanlr (s.42). Ardndan
havaclarn kendilerine verilen postalarla beraber uaklarn havalandrp, belirtilen gzergh
takip etmeleri canlandrlmaktadr. Bu arada mzka hem uaklarn seslerini taklit etmekte, hem
de szleri bata verilen iiri oyuncular eliinde seslendirmektedir.
SONU
Kzm Karabekirin Tayyareci ve Faruk Nafiz amlbelin Kelebekler adl ocuk
oyunlarnn ikisi de havacln nemini anlatmak amacyla yazlmtr. Bu noktada iki yazarn
da ocuu merkeze alan poetik bir yaklam yerine eitsel iletiyi merkeze alan didaktik bir
yaklam benimsedii dikkat ekmektedir.Tayyarecide ocuklar asker gibi yetitirmeye
ynelik bir tavr dikkat ekerken (ocuklarn hazr ol vaziyetinde beklemesi, marlar okumas
vb.), Kelebeklerde ise daha estetik bir yaklamn varl gze arpmaktadr. Tayyarecide
konunun daha detayl ele alnarak havacln ve kurulacak bir havaclk irketinin lkeye ve
lke ekonomisine salayaca faydalarnn anlatld, Kelebekler adl oyunda ise havacln
neminin daha dar kapsaml ve basite indirgenerek anlatld grlmektedir.
KAYNAKA
Akyz, Y. (2006). Trk Eitim Tarihi, (10. Bas), Pegem A Yaynclk, Ankara .
Babacan, M. (2005). ocuk Tiyatrosunun Eitime Katklar, Hece ocuk Edebiyat zel Says,
S.104-105, Hece Yaynlar, Ankara, s.288-294.
allar, A. (1995). Tiyatro Ansiklopedisi. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara.

amlbel, F. N. (2012). Yayla Kartal. YKY Yaynlar, stanbul.
Karabekir, K. (H. 1340/M. 1924). arkl bret. Bahriye Matbaas, stanbul.
zertem, T. (1979). Trkiyede ocuk Tiyatrosu, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara.
Uyduran, M. (2012). Faruk Nafiz amlbelin Tiyatro Eserleri. Gaziantep niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Gaziantep.
imek, T. (2002). ocuk Edebiyat. Rengarenk Yaynlar, Ankara.
imek, T. (2004). lkretimde Drama. Suna Yaynlar, stanbul.

POPLER KLTR VE OCUK EDEBYATI RNLER
Ar. Gr. Ayegl LNGR

Erciyes niversitesi letiim Fakltesi Radyo Televizyon ve Sinema ABD
ZET
ocuk edebiyat, ocuklarn hayal dnyalarn besler ve onlara yeni ufuklar aar. Ayrca ocuk
edebiyat, ocuklara toplumdaki geleneklerin aktarlmas iin nemli bir kaynaktr. ocuklar iin ilk eitim
ailede anadil kullanmyla balar ve bylece ocuk edebiyat rnleri sayesinde ana dillerini kullanmay
daha iyi renir. ocuk edebiyat, ocuklarn daha nitelikli yetitirilmesini ve hayal gcyle gelecekteki
problemleri zmelerine yardmc olur. ocuklarn hayal dnyalarn zenginletiren edebiyat rnleri,
gnmzde popler kltrn etkisi altndadr. Popler kltrn grsellii ve kolay elde edilmesi bu etkiyi
arttrr. Bu yzden filmler, televizyon dizileri ve internet oyunlar yazl ocuk edebiyat rnlerinden daha
popler olmutur. Bylece ocuk edebiyat rnleri popler kltrn bir tketim metas haline gelmitir.
Medya bu edebiyat rnleri sayesinde popler kltr oluturur. Oluturduu bu kltr ocuk edebiyat
rnlerini pazarlamada kullanmaktadr. Bu pazarlamann amac, bu rnlerden hem maddi kazancn elde
etmek hem de kltrel aktarm gerekletirmektir. Popler kltr, ocuk edebiyatn kitlelere tantmakta
nemli bir aratr ama ayn zamanda popler kltr bu rnleri pazarlanabilecek rnlere dntrr.
Anahtar Kelimeler: ocuk edebiyat, medya, popler kltr
1. GR
Kitle iletiim aralar gnmzde toplumun ekillenmesinde byk bir etkiye sahiptir.
Yeni gelien iletiim teknolojileri sayesinde toplum kavram genilemi, corafi snrlar
kaldrlm ve McLuhan8n mehur deyimiyle dnya bir kresel kye dnmtr. Bu yeni
yaplanmadan edebiyat rnleri de etkilenmitir. Medya, egemenliini hem toplum hem de
kltr zerinde artrmtr. Tm kltr rnleri gibi edebiyat rnlerinin de bu hegemonyann
etkisi altna girmitir.
Yeni iletiim teknolojilerinin zellikle ocuklar ve genler tarafndan etkin bir ekilde
kullanlmas ocuk ve gen edebiyatn etkilenmesine neden olmutur. zellikle ocuk edebiyat
rnlerinin popler kltr malzemesi yaplmas edebiyat rnlerinden yeni bir tketim eklini
meydana getirir. ocukluun toplumun bir kurgusu olduunu savunan Postman (Akt. Akal,
S..2009:1)a gre,ocuklar gremeyeceimiz bir zamana gnderdiimiz canl mesajlardr.
Biyolojik adan herhangi bir kltrn kendisini yeniden retme gereksinimini unutmas
tasavvur edilemez. Fakat bir kltrn toplumsal adan ocukluk fikrine sahip olmakszn var
olmas olduka muhtemeldir. Bebekliin tersine ocukluk biyolojik bir kategori deil, toplumsal
bir kurgudur.
8 Global Ky kavramyla tannan iletiim kuramcs.

ocukluun toplumsallama anlamnda nemli bir evre olmas, bu dnemin nemini
arttrr. ocukluk dnemi, kendine zg bir kltr oluturma evresidir. Bu evrenin
gelitirilmesinde en nemli kaynak, edebiyat rnleridir. ocuk edebiyatnn, eitici olmasnn
dndaki en nemli ilevlerinden biri de toplumun sahip olduu deerlerin ocua
kazandrlmasdr. Bu yzden kitaplarda seilen konular hem evrensel deerleri hem de o
toplumun ahlaki zelliklerini yanstmaldr. zellikle konularn seiminde yazar, onlarn ruhsal
geliimlerini gz nnde bulundurmaldr (Yaln ve Ayta, 2011: 46).
Bu almada popler kltrn ve tketim kltrnn ocuk edebiyat rnleri zerindeki
etkileri incelenmeye allmtr.
2. OCUK GELM VE OCUK EDEBYATI

ocuk edebiyat, ocuun dnyaya bakn ekillendirmede nne kan ilk kaynaktr.
ocuk edebiyatndan bahsetmeden nce ocuk kavramnn aklanmas gerekmektedir. ocuk,
ki yandan ergenlik ana kadar byme dnemi iinde bulunan insan yavrusu; henz
ergenlik dnemine erimemi kz ve erkek olarak tanmlanmaktadr (Yaln ve Ayta, 2011:
13). ocuk kavram, bymeyle birlikte zaman zaman anlam deitirebilir. Eriksonun psiko-
sosyal geliim kuramnda zellikle girikenlie kar sululuk evresi olarak adlandrd 3-6 ya
arasnda, ocuk, hayal kurma ve bu hayallerini oyunlarla da vurma eilimindedir. Bu dnemde
zellikle ocuk, edebiyat rnlerini henz okuyamam sadece duymu olsa bile bu rnler,
ocuklarn hayal dnyalarnn gelitirmede ve yeni imgeler oluturmada ok nemli bir yere
sahiptir. Ayrca bu dnemle ilgili Piagetnin biliel kuramndan bahsetmekte faydal olacaktr.
Piagetnin bilisel geliim kuramnda hayat anlamlandrma anlamnda en nemli dnem; somut
ilemler ncesi dnemdir. Bu dnemde ocuk bilisel olarak en hzl geliimini gsterir.
ocuklar, yaanan olaylar ve dnyay bakalarnn gznden grmeye balarlar. Bu dnem
genellikle toplum kurallarnn ve deerlerin renildii ergenlikten nceki dnemdir. Bu
dnemde ocuk edebiyat rnleri ocuklarn hayal dnyalarn kefetmelerini salar. Bu
kefetme nceleri zihinsel aktiviteler halinde kendini gsterir. Ergenlie geile birlikte bu
zihinsel aktiviteler yaznsal bir faaliyete dnebilir.
Bu dnemdeki gelimeler, ocuun gelecekteki yaantsn her ynden etkiler. irin (Akt.
ocuk, H.E., 2013:147)e gre,ocuk edebiyat, temel kayna ocuk ve ocukluk olan;
ocuun alg, ilgi, dikkat, duygu, dnce ve hayal dnyasna uygun ocuk bakn ve ocuk
gereini yanstan; lde, dilde dncede ve tiplerde ocua gre ierii yaln biimde ve
itenlikle gerekletiren; ocua okuma alkanl kazandrmasnn yannda edebiyat, sanat ve
estetik ynden gelimesine katk salayan, ocuu duyarl biimde yetikinlie hazrlayan bir
gei dnemi edebiyatdr.
ocukluk, yetikinlie geite bir hazrlk safhasdr. Edebiyat rnleri de ocuun bu
hazrlk safhasn daha verimli geirmesini salar. ocuun zellikle kendi yerel edebiyat
rnlerini zmsemesi toplumlamas ve anadili doru renmesi asndan ok nemlidir.
ocuk, yerel edebiyat rnlerini okuyarak aileden kendisine retilen anadilini gelitirme
imkn bulur. Toplum tarafndan benimsenen ahlaki normlar bu yolla pekitiren ocuk doru
yanl kavramlarn bu erevede renir. Yaln ve Ayta (2011: 46) ocuk edebiyatnda
olmas gereken zellikleri yle belirtir; ()seilen temalar, evrensel ahlaki dorular
kazandracak, ocuun kiiliini ve kimliini gelitirerek onun toplum iinde saygn ve baarl
bir yere sahip olmasn salayacak zellie sahip olmaldr. Yazar, bunun dnda ocuklar
kendi dnceleri ve bak alar dorultusunda ynlendirecek ve ocuklarn ruh dnyalarnda
olumsuz etki yapacak konularn seilmemesi konusunda zenli davranmaldr.
Bat dnyasnda ocuk edebiyat, ninniler ve masallarla ortaya km, uzun sre
geliimini bu ynde ilerletmitir. lk yllarda masal, hikye ve ninniler yazl edebiyattan ziyade
szl edebiyat olarak yaygnlk gstermitir. Halk ozanlar sayesinde bu szl edebiyat rnleri
toplumdan topluma aktarlm, 15. Yzylda ise Caxton ilk defa yetikinler iin cep hikyeleri
basmtr. 18. Yzylda Fransada Charles Pearault, szl bir gelenek olarak halk aznda

dolaan Kl Kedisi, Parmak ocuk, Mavi Sakal gibi eserleri toplamtr. Ayrca Grimm
Kardelerin Alman szl edebiyat rnlerini toplamas da bu dneme denk gelir. J.J
Rousseaunun eitimle ilgili grlerinden dolay ocuk edebiyatnda 19. Yzylda bir
duraklama yaanmtr. Bu dnemde didaktik gelerin ar bast ocuk kitaplar
yaynlanmtr. 20. Yzylda ise bu durum deimi hayvan hikyeleri ve fantastik hikyeler
nem kazanmaya balamtr. Bylece ocuk edebiyat rnleri yelpazesi genilemitir. 9
Neydim (Akt. ocuk, H.E. 2013: 144)e gre ocuk ve genlik edebiyat, 18. ve 19.
yzylda tarihsel, ekonomik ve sosyolojik koullarn etkisiyle bir gereksinme olarak ortaya
km ve gnmze dek gelierek yerlemitir. Bir gereksinim olarak ortaya kan ocuk
edebiyat zamanla bir tketim olgusu haline gelmitir. zellikle son dnemde sinemaya
uyarlanan edebiyat rnleri hem giede hem de tketim alanlarnda inanlmaz bir sermaye
olmutur. Yeni medya olarak adlandrdmz sayesinde ocuk edebiyat rnleri bilgisayar
oyunlarna dnmtr.
3. POPLER KLTR VE OCUK

nsan, birey olarak var olmann yannda toplumsal bir varlktr. Toplum ierisinde bir yer
edinme ihtiyac duyar. Maslowun ihtiyalar hiyerarisinde ait olma ve sevgi ihtiyalar
fizyolojik ihtiyalardan hemen sonra gelir. Birey iin toplumun bir paras olmak, o toplumun
geleneklerini, deerlerini kabul etmeyi gerektirir. Bu renme ve kabullenme sreci ocuklukla
balayan ve srekli devam eden bir sretir. ocuk edebiyat rnleri bu deerler renimini ve
toplumla btnlemeyi salar. Eskiden bu toplumsal deerleryerel masallar, hikyeler ya da
ninniler araclyla aktarlrken, gnmzde ulusal snrlarn kltrel anlamda kalkmasyla
birlikte edebiyat rnleri asndan evrensel bir aktarm sz konusudur. Kreselleme ile birlikte
popler kltr olgusu da ortaya kmtr.
Popler kavram dilsel olarak ge ortaa dneminde halktan birok kimsenin
benimsedii ve beendii anlamna gelmitir. Bu kavrama sadk kalarak popler kltr iin bir
tanm yapmamz gerekirse; popler kltr, halkn sevdii, beendii ve modern toplumda da
devam eden halkn kltrdr (Erdoan,.,Alemdar,K.2005:33). Halkn beenilerini tanmlayan
popler kltr, zamanla medyann gelimesiyle birlikte anlam deitirmeye balamtr.
Dnyada drdnc g olarak adlandrlsa da kitleleri peinde srklemede birinci kuvvet olan
medya, popler kltr de tketim anlamnda ynlendirir. Bu ynlendirmeyi Popler kltr
anlamak adl kitabnda Fiske (2012:35) farkl bir biimde iler ve u sav ortaya atar ;Popler
kltr tketim deildir, kltrdr- toplumsal bir sistem ierisinde anlamlar ve hazlar yaratan,
onlar dolama sokan etkin bir sretir: Kltr; endstriletirilmi de olsa, metalarn alnp
satlmas erevesinde yle adamakll betimlenemez. Fiske her ne kadar kltr meta
anlaynn tesinde bir sre olarak deerlendirse de kltrn metalamasna kar kmaz.
ocuk edebiyat rnleri gnmzde kltrel srete meta olma durumundadr. Eskiden
toplumsal normlarn retimi ve hayal gc geliimi iin nemli olan ocuk edebiyat rnleri
gnmzde medya araclyla meta ve kltr esi olarak sunulmaya balanmtr. ocuk
edebiyat rnleri, didaktik rnler olmaktan ziyade deeri sadece fiyatyla llen meta
konumuna gelmi ve tketim kltrnn en nemli eleri olmutur. Burada medyann hem
reklam sektrel hem de kltr emperyalizm yn bu durumun yaygnlamasn ve beraberinde
bu tketimin kresellemesini salamtr.
Yetikinler ocuklara gre bu etkilere daha kapaldr. Ama ebeveyn olan yetikinler
ocuklarnn bu rnler karsndaki zaaflarna yenik der. Mesela bir ocuk edebiyat rn
olan Harry Potter serisi hem kitab hem de filmi sayesinde reticilerine byk kazanlar salar.
Bunun yannda bu kitabn referansndaki tirt, ayakkab gibi giyim malzemeleri ve bardak,
anta, defter gibi dier yan rnler piyasada kltrel sermaye olarak sunulur. Bunun yannda
ocuklarn Harry Potter, Batman, Superman gibi eserlere ilgi duymalar bazen olumlu bir etkiye
9 www.turkceciler.com/cocuk_edebiyati.html.E.T. 26.07.2014

sahiptir. Bu sayede ocuk, bu eserleri okuyarak ya da izleyerek evrensel bir kltr sahibi olur.
Ama buradaki en nemli nokta ocuun kendi kltrnn kahramanlarn tanmadan baka bir
kltre ait deerleri benimsemesidir. Kendi kahramanlaryla karlat zaman kendi kltryle
ters der. Fikir yaplarn yeni oluturan ocuk, bilinaltnda iyinin ve ktnn, srekli sava
halinde bir dnya olduuna inanr. Sonuta ise fikir yaplar yeni olumaya balayan ocuklarn
dnyay byle tanmalar ileriki yaamlarn olumsuz etkiler.(Tolay, T.2013:161-162)
Bu modern kltr sanayisinin en nemli mterileri her zaman ocuklar olmutur.
ocuklarn zaaflarn ve hayal glerini ok iyi kullanan reticiler kltr emperyalizmini de bu
sayede yayar ve ulusallktan ziyade kreselleme olgusunu n plana karr. Modern kltr
sanayi, davransal bir zgrlk duygusunu ocuklara alayarak tketimde onlar pasif hale
getirir. Reklamclarn mesajlarn birounu ailelerden ziyade ocuklara yneltmesinin balca
nedeni de budur. Ailelerin satn alma kararlarnda byk bir etkinlie sahip olan ocuklar
tketim pazarnn en iyi mterileri konumundadr. Tketim pazar, bylece hem dolayl hem
de dorudan bir ekilde ocuklara, gelecein tketicilerine ynelmitir.(Aydoan, 2009: 56-57)
Popler kltr, insanlara nasl dneceklerini, nasl hareket edeceklerini, neyi satn
alacaklarn rzaya dayal bir zorbalkla dikte eder. Bunu yaparken de kitle iletiim aralarn
kullanr. Kitle iletiim aralarnn tr zaman zaman deise de bu kullanm deimez.
Batmaz(2006:102-103) McLuhann bu konudaki grlerini u ekilde aklar; McLuhana
gre, ada toplumlar ekonomik ve kltrel adan elektronik aralarn zellikle de
televizyonun etkisi altndadr. Etki gc aracn kendisi tarafndan belirlenir. Bildirilen ieriin
etkisini belirleyen aratr. Popler kltrn en nemli arac olan televizyonun az gelimi
lkelerde yararl bir ara olarak kabul ederken, gelimi lkelerde toplumu olumsuz etkilediini
savunur.
Erdoan ve Korkmaz (2005: 99)a gre: Popler kltr sadece belli mallar,
kullanlar, etkinlikleri popler yapmaz, bunlarla birlikte gelen, bunlarla i ie olan belli
dnya grleri ve dn biimlerini da poplerletirir. Popler kltr ve bu rnlerin
tketimini belirleyen halkn beenileridir. Medya bu beenileri ynlendirmekte ok baarldr.
Gndelik stres faktrlerinden syrlmak isteyen insanlar popler kltrn sunduklarna kar
genelde savunmaszdr. ocuklar ise bu durumdan daha kolay etkilenir. nk ocuklar d
mdahalelere yetikinlerden daha aktr. Bata ekonomik etkiler sz konusu iken ilerleyen
aamalarda kltr endstrisi devreye girer. Fiske (2012: 49) nin de belirttii gibi her trl
tketim faaliyeti aslnda kltrel bir retim faaliyetidir, nk tketim hemen hep anlam
retimidir
Fiskenin bahsettii anlam retimi eitimle salanabilir. Popler kltr eitimle
ilikilendirilerek ocuklar zerinde byk bir etkiye sahiptir. ocuklar kltrel bir tketime
sevk eden bu yeni endstri, onlar toplumsal deerleri renen yeni bir nesil olarak deil,
retilen metalar retecek bir tketici olarak grr.
4. TKETM KLTR ETKSNDEK OCUK EDEBYATI

Modern anlamda tketim, sanayi devrimiyle balam ve retimin bir sonucu olarak
ortaya kmtr. Tketim, sanayi devrimiyle birlikte seri retimin artmasnn doal bir
sonucudur. Gnmz tketim anlay ilk olarak Avrupada rekabete dayal deil gsterie
dayal ortaya kmtr. Tketim olgusu zamanla pazarlama yntemleriyle birleerek bir kltr
esine dnmtr. Tketim, batl olsun ya da olmasn milyonlarca insann gnlk
hayatlarn yaamada ve uygulamada kapitalizmi uygun hale getiren bir ideolojidir. Reklam,
tketim toplumunu hem deien mesajlara hem de var olan arzularn belli bir rne
ynlendirmede ve onlarn yaam biimlere sokulmasnda etkili bir silahtr. (Aydoan, drl.
Akal, 2009: 53). Oluturulan bu yeni tketim kltryle insanlara rnleri almak iin rzaya
dayal bir egemenlik alan yaratlr. nsanlar bu rnleri ihtiyalar iin deil gsteri ya da baz
gruplara katlabilmek iin satn almaya balarlar. Tketim, hedonist gsteri ierisinde bir

yaam tarz, prestijli markalar ya da hizmetleri kullanarak stn bir kltre ait olma anlamna
gelebilir.
Simgesel mallarn ve tketimin ar artmas ve piyasada hzl dolam aslnda mallarn
toplumsal stat iaretlerini tehdit eder. Piyasalarn ve kltrn kresellemesiyle birlikte stat
gsteren mallara istikrar kazandrmak zorlar. Bu durum kltr rnlerinde, tketim mallarnda
ve hayat tarzlar tercihlerinde kltrel elerin etkisini azaltabilir. (Featherstone, 2003:49).
Bu kltrel tehdit ulusal snrlarn yeni medya teknolojisi olarak adlandrdmz internet
sayesinde uluslararas kltrel bir zemine oturmutur. Tketimin bu kadar genileyerek
yaylmasna araclk eden en nemli ara, kitle iletiim aralar olarak adlandrdmz; radyo,
televizyon, yazl basn ve elektronik iletiim aralardr. Kitle iletiim aralar tketim iin
reklam acsndan en nemli aralardr. Bu tketim sadece rnlerin pazarlanmasnda iin deil
ayrca kltr elerinin, dnme biimlerini, yaam tarzlarnn da pazarlanmas iin kullanlr.
Buna da kitle tketim kltr denilebilir.
Kitle iletiim kltrnn en nemli mterileri gnmzde ocuklardr. Bu durumu, Filiz
Aydoan (drl. Akal, 2009:56) u ekilde ifade eder;() reklamclk amzda, mesajlarn
byk bir ksm ailelerine gre daha temiz bir sayfaya sahip olan ocuklara yneltmitir. Hatta
dorudan ocuklara ynelik olmayan reklamlar bile ocuklar adna ve ebeveynlerin
tutumlarna zerine yazlm, reklamlarda ocuklarn gereksinimlerinin sanayi tarafndan daha
iyi anlald belirtilmitir.
Tketim kltr, ocuklarn gndelik yaam alanlarn da kendi ierisinde eritir. Reklam
sektr ocuklar ana hedef kitle olarak grerek, reklam kampanyalarn bu dzlem zerinden
yapar. Bu yeni pazarlama stratejileri, ocuklara yazl edebiyat rnlerinden ziyade ocuk
edebiyat rnlerini grsel olarak sunar. Gnmzde ocuk edebiyat rnleri kitle iletiim
aralaryla ocuklara pazarlanmaktadr. Bu duruma en iyi rnekler; televizyonlarda gsterilen
Kelolan gibi halk edebiyat rnleri ve sinemalarda gsterilen Alice Harikalar Diyarnda,
Krmz Balkl Kz, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler gibi dnya ocuk klasikleri gibi
masallardr. Bu ocuk edebiyat rnleri bir pazarlama metasna dnerek popler kltrn
birer rn haline gelmitir. ocuklarn hayal dnyalarn gelitirmesi gereken bu rnler,
yaznsal halinden karlp grsellie dntrldnde tek tip hayallere sahip nesiller
yetimesi olaan hale gelir. Ayrca bu masallarn sadece grsellik olarak sunulmasnn yan sra
bu masallar referans alnarak retilen ve sata sunulan oyuncak, okul malzemeleri, kyafetler,
kupa vb. eyler yznden ocuk edebiyat rnleri popler kltrn basks altnda kalm
tketim rnlerine dnr. Yabanc yapm irketlerinin filmlere ald izgi filmler ve sinema
filmleri de ocuklarn anadillerini ve geleneklerini renmelerini olumsuz ynde etkiler.
Kitle iletiim aralarndan herkesin en ok yararland ara olan televizyon, insanlarn
ou iin rahatlama ya da elenmek iin kullanlsa da verdii mesajlarla gnmzde
yetikinlerden ok ocuklar etkiler. zellikle ocuklara ynelik programlarda iddet
ieriklerinin ok kullanlmas srekli eletirilmektedir. Bu eletirilere ramen maalesef aileler
bu durumu fazla nemsememektedir. ocuklarn yaznsal edebiyat rnlerinin yerine bu tr
programlar tercih etmesinin sonucunda dnyay sava yeri olarak gren, izledikleri grntleri
mutlak gereklikle alglayan yeni bir nesil ortaya kar. ocuklara televizyonla sunulan bu
masals dnya onlarn hayal glerini ya da kendilerinin oluturmas gereken imgelerini en aza
indirger. ocuk edebiyat rnlerinin bu sahte masals yapdan etkilenmelerini Ker-Diner ve
Ylmazkol (drl. Akal, 2009: 194) u ekilde tespit etmilerdir; ocuklar grsel arlkl bir
dnyaya doduklarndan, toplumsallama srelerinde okul, aile ve evreden ama en ok da
grselliin temel oluturduu televizyondan etkilenmektedir. Bylelikle ocuklar televizyonun
ieriinde sunulan duygu, davran, tutum, renme kalplar ile hayat anlamlandrmaya
alarak, televizyonun hayata at masals pencereden bakmaya almaktadr.
ocuk kavram, gnmzde bir tketici snf olarak grlmektedir. ocuklar dnyaya
masals pencereden bakmak yerine gnmzn ada anlatcs kabul edilen televizyonun
ekranndan bakmaktadr. ocuk btn renme edimlerini televizyon ve imdilerde internet

araclyla salamaktadr. zellikle yeni medya olarak adlandrlan internet, ocuklarn
kontrolsz bir ekilde kullanm yznden zararl bir ara haline gelmektedir. Aileler
ocuklarnn nelerle uratn kontrol etmemekte, kontrol tamamen internete ya da
televizyona devretmektedir.
ocukluk kavram gnmzde giderek deimekte, ocuk olmakla yetikin olmann
arasnda mesafe azalmaktadr. Postmann da belirttii gibi, zellikle elektronik medya
ocukluun yok oluunu getiriyor.10Gnmzn oyuncaklar bile elektronik olarak
kurgulanmaktadr. ocukluk dnemini yeterince yaamayan ocuklar, bu elektronik
oyuncaklarla yetikinlerin dnyasna vaktinden ok nce bir giri yapmaktadr. Bu durum
ocuklukta, ocuk edebiyat rnlerinin salad, hayal kurma, kendi imgelemlerini yaratma
gibi ilevlerden yoksun olarak byyen bir neslin olumasna neden olur.
Medyann, ocuklara ynelik ynlendirmeleri sonucunda, ocuklar tketimi bir rahatlama
arac olarak kullanmaktadr. Yksek ses, ar hareketlilik, youn eitsel program ve kltrel
geliim kurslar sonucunda rahatlamay internet ve bilgisayar teknolojisinde bulan ocuklarn
duygusal dnyalar, kiilikler ve gelecee ynelik geliimlerini olumsuz ynde etkilemektedir.
(nal ve Akal, 2009: 47)
SONU YERNE
Gnmzde ocuk edebiyat rnleri, yaznsal rnler olmaktan ziyade grsellii n
planda olan popler kltr malzemesine dnmtr. Bu durum ocuklarn yaratclktan uzak,
ana dili yetersiz kullanan ve toplumsal normlardan bihaber bireyler olarak yetimesine neden
olur. ocuk dnyay ilk kez masallarla anlamaya balar. Gnmzde bu masallar popler
kltrn tahakkm altndadr. Popler kltr, dnyay snrlarn olmad tek bir lke haline
getirmitir. Bu snrlar olmayan lke bir anlamda dnyann tm halklarn ortak bir paydada
buluturur. ocuk edebiyat rnleri evrensellik anlamnda bu gelimeden olumlu bir ekilde
etkilenir. Farkl milletlerin ocuk edebiyat rnleri evrenselleir. Bu durumda toplumsal
normlar yeterince renemeyen, toplumsal deerlere yabanc bireylerin yetimesine neden olur.
Popler kltr, ocuk edebiyat rnlerini evrenselletirerek, onlar tketim kltrnn birer
esi haline getirir. Bylece bu rnler, kitle iletiim araclyla bir pazarlama metasna dnr.
Kitle iletiim aralar gnmzde ocuk edebiyatn yaznsallktan grsellie ve internet
ortamnda ise birer oyun malzemesi yapar. Bu grsellik ocuklarn hayal dnyalarn tek tiplie
srkler ve onlarn toplumsal deerleri yanl ya da eksik renmelerine neden olur. nternet
aracl ile oynanan oyunlarda ise ocuk, masal kahramanlarn birer iddet olgusu olarak
alglar.
KAYNAKA
Akal, Selda; Toplumda ocukluun Yitii, ocuk ve Medya, Nobel Yaynclk, Ankara, 2009,
s.1-12,.
Aydoan, Filiz; Tketici Kitleler Olarak ocuklar ve ocuk Dergileri Uygulamas, ocuk ve
Medya, Nobel Yaynclk, Ankara, 2009, s.53-68.
Batmaz, Veysel; Medya Popler Kltr Gizler, Karakutu Yaynlar, stanbul, 2006.
ocuk, H. Erdem; ocuk Yaznnda Bilgilendirici Metin Olarak Ke Yazs, S.144-165,
Adyaman niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Trkenin Eitimi retimi zel
Says, Say:11, Ocak 2013.
Erdoan, rfan ve Alemdar, Korkmaz; Popler Kltr ve letiim, Erk Yaynlar, Ankara, 2005.
10 www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=4098. E.T.29.08.2014

Featherstone, Mike; Postmodernizm ve Tketim Kltr, ev. Mehmet Kk, Ayrnt Yaynlar,
stanbul, 2013.
Fiske, John; Popler Kltr Anlamak, ev. Prof. Dr. Sleyman rvan, Parmen Yaynclk,
stanbul, 2012
nal, Kemal; Trkiyede ocukluk: Nereye, S.13-53, ocuk ve Medya, Nobel Yaynclk,
Ankara, 2009.
Ker-Dincer, Mjde ve Ylmazkol, zgr; Televizyon: ocuklara Gerek Hayat iddetle
reten ada Masal Anlatcs, S.189-210, ocuk ve Medya, Nobel Yaynclk, Ankara,
2009.
Tolay, Tlay; Popler Kltr Ortamnn ocuk Edebiyat ve ocuk Oyunlar zerindeki Etkisine
Eletirel Bir Bak, S. 158-164, Uluslararas Kltr Aratrmalar Dergisi, Say: 2, Haziran
2013.
Yaln, Alemdar ve Ayta, Gyasettin; ocuk Edebiyat, Aka Yaynlar, Ankara, 2014.
www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=4098. E.T.29.08.2014
www.turkceciler.com/cocuk_edebiyati.html.E.T.26.07.2014

OCUK EDEBYATI RNLERNN TELEVZYONA UYARLANMASI VE BR
RNEKLEM: TRT OCUK KANALINDA MER SEYFETTN HKYELER
Ar. Gr. Zehra UZUNER

Erciyes niversitesi, letiim Fakltesi, Radyo, Televizyon ve Sinema Blm
Yrd. Do. Dr. Serap UZUNER YURT
Erzincan niversitesi, Salk Hizmetleri MYO, ocuk Geliimi Program
Yrd. Do. Dr. Elif AKTA
Recep Tayyip Erdoan niversitesi, Eitim Fakltesi, Trke Eitimi Blm
ZET
Son dnemde Trk televizyon kanallar, poplerlii ama edinen yeni bir yaklamla edeb nitelikli
rnleri grsel medya ortamna aktarmlardr. Edeb anlat ile televizyon anlatsnn kaynatrma
abasnn bir rn olarak edebiyat eserlerinden uyarlanan diziler, ekranlarda bolca yer almaya balad
dikkat ekmektedir. Tematik ocuk kanallar da bu yaynclk anlay ile edeb rnleri senaryolatrp
izgi film uyarlamas olarak ekranlara tamtr. 2008 ylnda kurulan TRT ocuk Kanalnda yaymlanan
Kelolan, Dede Korkut, Barbaros, Karagz ve Hacivat, Perili Kk, Kaa, Pembe ncili Kaftan, Yksek
keler gibi izgi filmler daha nce szl ve yazl ortamda varlk gsteren hikyelerdir. almann
rneklemini TRT ocuk kanalnda yaynlanan mer Seyfettin hikyeleri oluturmaktadr. Aratrmada,
televizyona uyarlanan bu hikyelerin ekranlarda ne gibi deiiklie urad, hangi unsurlarnn sabit
kald, hangi unsurlarnn deitii metin, kurgu, sosyal evre ve gnmz artlar da gz nnde
bulundurularak betimsel bir yntemle tespit edilmitir.
Anahtar Kelimeler: ocuk edebiyat, mer Seyfettin, hikye, televizyon.
GR
Gnmzde kitle iletiim aralar teknolojik gelimelere bal olarak srekli gelime
gstermektedir. Bu kitle iletiim aralar arasnda televizyon hem gze hem de kulaa hitap
etmesinden dolay nemli bir konuma sahiptir. Bu iki unsur izleyiciyi etkileme gcn artrr.
Bu etki, zellikle geliim andaki ocuklarda daha fazla kendini gsterir. (Krk, 2103, s.189).
George Gerbner ve arkadalar tarafndan gerekletirilen ekme teorisine 11 gre televizyonun
izleyicilere sunduu dnya gerekliin abartl bir biimde basmakalplatrlm, kurgulanarak
yeniden biimlendirilmi bir kopyasdr. Ayrca televizyon simgesel bir anlatmdr. Olaylar,
11Psikolojik, kltrel, ya da ideolojik bir mesaj izleyici bilincine yerletirme ve besleyip yetitirmek iin yaplan
giriim olarak tanmlanmaktadr"(Erdoan, 1998).

heyecan ve dikkat oluturacak ekilde yaplandrlmakta ve izleyicilere sunulmaktadr. Bo
zamanlarnn byk bir ksmn televizyon karsnda geiren ocuklar bu kurmaca ve gerein
tam olarak ayrmna varamamakta, televizyondaki dizilere, filmlere, reklmlara ve izgi dizilere
youn ilgi gstermektedirler (Tekinalp, 2003, s.304).
Bunun yan sra televizyon her yatan her kesime hitap etmekte, bilgilendirme, eitme ve
elendirme adna nemli bir rol stlenmektedir. ocuk programlar, izgi filmler, diziler, bir
yandan ocuklar elendirmeyi amalarlar; ama te yandan da ocuklar elendirirken bir dnya
gr sunar ve ikna edici yntemlere bavururlar (Akbulut ve Kartopu, 2005, s.257).
Televizyonun dramatik bir ara olmas ve televizyona egemen olan dramatik kurgulu dil,
ocuun, televizyonu grsel bir oyuncak gibi kullanmasna neden olur (irin, 2002, s.38).
Kurgusal bir dnya yaratan edebiyat ve televizyon yaptlar, okuyucu ve izleyiciyi bu
dnyann iine ekmeye alr. Edebiyat yaptlar, okuma ile zihinde imgesel bir canlandrma
olutururken, televizyon grsel ve iitsel alglara hitap eder. Bu adan televizyon ve edebiyat
ok farkl yaplar olmasna karn, kurgusal nitelikleri ve ierdikleri anlat teknikleri asndan
paralellikler sergilerler. Televizyon ve edebiyat ilikisinde televizyon daha ok senaryo
skntsn edebiyattan beslenerek gidermeye almtr.
Gnmzde de her yeni yayn dneminde nemli edeb eserler televizyona ve sinemaya
uyarlanarak dizi, film ve ocuklara ynelik izgi film olarak tekrar karmza kmaktadr.
Televizyonun ticari kayglar ve ideolojik ilevi, izleyicileriyle kurduu ilikinin de belirleyici
unsurlar olarak son dnemde Trk televizyon kanallarnda, bu uyarlamalar popler hale
gelmitir. Buna bal olarak ekranlar, edeb anlat ile televizyon anlatsn kaynatrma abasnn
bir rn olarak edebiyat eserlerinden uyarlanan projelerle dolmaya balamtr.
Televizyona aktarlan klasiklemi edeb rnler zgn senaryo sknts eken
yapmclar iin tercih edilen bir kaynaktr. Morana gre teorik olarak uyarlama ayr sreci
ierir. Edebiyat metnini okuma, yazl dili grsel dile evirme ve metni yorumlama. Bir metnin
anlam; yazarn zihninde, eserin metninde ve okurda aranabilir (Moran, 2006, s.144). Anlam;
okur, yazar ve metin arasndaki etkileimden doar ve herhangi bir uyarlamann aslna sadk
kalmas mmkn deildir. nk sinema ve televizyon yapmcs, kendi zgn okumasndan
yola karak uyarlamaya giriir. Daha sonra, yorumlama ve grsel dile evrilme aamalarndan
geen kaynak metin aslndan uzaklar (Kale, 2010, s.268).
Televizyonda yaynlanan izgi filmler elendirme zelliinin yan sra, eitici unsurlara
da sahip olmaldr. Bu yapmlar kahramanlarn kulland dil, kyafetleri, yaam tarzlar ve
toplumsal ilikileri ile ayn zamanda kltrel bir aratr. Toplumsal deerlerin bu yapmlar ile
yeniden retildiini sylemek mmkndr. mer Seyfettin hikyeleri de ocuklara olumlu
davran ve tutumalar kazandrmay amalar. mer Seyfettinin yz temel eser ierisinde yer
alan Perili Kk, Yksek keler ve Pembe ncili Kaftan eseri de elendirirken eitmeyi temel
ilke edinen TRT ocuk kanalnda bu dorultuda yaynlanmtr.
Star Gazetesinde yer alan bir haberde yaynclk anlayndan bahseden TRT ocuk
Kanal Genel Koordinatr Can Soysal, 3-14 ya grubuna ve ailelerine hitap ettiklerini,
ocuklarn kendini ifade edebilmesini, zgven kazanmasn, oynayarak, elenerek eitimini ve
ailelerin bu konuda bilinlenmesini hedeflediklerini belirtmitir. Bu anlayla mer Seyfettin
hikyeleri de izgi film olarak ekrana tanmtr.
almann Amac
Bu almann amac TRT ocuk kanalnda izgi film olarak yaynlanan mer Seyfettin
hikyelerinin ekranda ne gibi deiiklie urad, hangi unsurlarnn sabit kald, hangi
unsurlarnn deitiini metin, kurgu, sosyal evre ve gnmz artlar da gz nnde
bulundurularak tespit etmektir.

almann rneklemi
almamzn rneklemini TRT ocuk kanalna izgi film olarak uyarlanan mer
Seyfettinìn Pembe ncili Kaftan, Yksek keler ve Perili Kk adl eserleri oluturmaktadr.
almann Yntemi
almamzda da Pembe ncili Kaftan, Yksek keler ve Perili Kk adl eserler
betimsel analizi yntemi ile incelenerek bu eserlerin televizyon ekranlarna hangi ilke ve
anlayla uyarland gsterilmeye allmtr.
Bulgular
ocuk edebiyat rnleri, ocuun eitiminde nemli bir aratr. ocuun zihinsel,
duyusal ve dilsel geliimine nemli derecede katkda bulunur.
ocuk edebiyatnda nemli bir yer tutan mer Seyfettin hikyeleri bu dorultuda ekrana
tanmtr.
Senaryo aslna bal kalm olsa da bu uyarlamalarda, bir aratan baka bir araca
geerken yeni araca, ortama uyum salanmtr. Edeb eserde slup; konu, olaylar dizisi, tema
ya da karakterlerin sunulduu anlat biimidir. Yazar geni bir hayal gc slubu ile kendi
heyecan, duygu ve dncelerini dilin olanaklar dhilinde okuyucuyu bylemek iin kullanr.
Uyarlama yapmlarda ise eseri okuyarak filme ya da televizyona aktaran kii, zihninde
canlandrdklarn, sinema ve televizyonun teknik imknlar erevesinde aktarr. slup filmin
tam olarak duygusunu, byk lde zihnimizde canlandrr. Atmosfer, ruh hali ve slup
izleyicide duygusal bir yanta yol aar. Filmde atmosfer ve ruh hali; klandrma, mzik, efekt,
dekor, sahne dzeni veya renk gibi sinemasal elerden yararlanr (Cansz, 2001, s.52) .
Perili Kk ile lgili Bulgular

Cumhuriyet ncesi Trkiyenin son yllarnda yazlan Perili Kk adl hikyede Hac
Niyazi adnda bir kiinin evini 3 yllna pein kiraya vermesi, daha sonra geceleri kiraclarn
korkutup kamalarn salayarak ald peinatn stne yatmas anlatlmaktadr. Fakat eve son
giren Sermet Bey bu durumu fark etmi ve ev sahibini gece kendilerini beyaz arafla
korkutmaya alrken yakalamtr. Ev sahibinden evinde alt yl bedava kalmak iin senet
almtr. Bylece eserde yaplan ktln kr kalmayaca, evrilen dmenlerin eninde
sonunda ortaya kaca ve bunu yapan kiinin cezasn bulaca anlatlmaktadr.
Uyarlamada konuya tamamen sadk kalnmam, baz karakterler ve blmler karlm
ya da deiiklie uramtr. Sermet Beyin yetikin kzlar, iki kk kz ocuudur. ocuklar
ve baba arasndaki diyaloglar gnmz eitim anlayna uygun bir ekilde dzenlenmitir.
Yazl metinde Sermet Bey Avrupal gibi yaarken izgi filmde bu konuya hi deinilmemitir.
Evdeki hizmeti Artemisya adnda bir gayrimslim iken ekrana yresel azl bir hizmeti
olarak yansmtr. Fakat yazarn vermek istedii ileti vurgulanmtr.
Mekn krmz a boyal ve bakmsz vahi bir bahe olarak tasvir edilirken uyarlamada
evin rengi farkl ve bahesine de vurgu yaplmamtr.
Gnmz Trkesiyle ekrana tanan izgi filmde kostmler yazld dnemi birebir
yanstmamaktadr. Gnmz ocuunun dnyasna yakn seimler yaplmtr. Sadece o
dneme ait fes kullanlmtr.
Eserde Hac Niyazinin evini aylk kiraya verirken o dneme ait para miktar 180 lira,
alt senelik kira bin seksen lira olarak belirtilmitir. Uyarlamada ise para miktar gnmzde
deiiklie urad iin sadece aylk ve alt senelik olarak vurgulanmtr.

Pembe ncili Kaftan ile lgili Bulgular
Pembe ncili Kaftan hikyesinde ise, Muhsin elebi adl kiinin zelliklerinden yola
klarak olumlu davranlar vurgulanmtr. Bu kiinin Tebrize smail aha eli olarak
gnderilmesi kararlatrlr. Muhsin elebi koskaca Osmanl sadrazam ve ran ah karsnda
eilmemi, el etek pmeyerek kiilii oluturan deerlerden taviz vermemitir. Muhsin elebi
varlklaryla vnmemi, bbrlenmemi, zayflar, garipleri hep gzetmitir. Muhsin elebi
devleti iin btn varln ve hayatn hie saymtr. Muhsin elebi hibir zaman
ahsiyetinden taviz vermemitir. Muhsin elebi varlkl olmasna karn alak gnll elden
brakmam, zayflar gzetmitir. Muhsin elebi devleti iin btn fedakrlklar yapmtr.
Malndan, mlknden, ailesinden gemitir.
Eserde mer Seyfettin Muhsin elebinin bir zelliini Fukaraya, zayflara bakar,
sofrasnda hi misafir eksik olmazd. cmlesi ile vermitir. (Seyfeddin, 1974, s.84)
Uyarlamada ise bu zellik bir Muhsin elebi ve yoksul grnml bir adamn diyalou ile
sunulmutur:
Muhsin elebi: Giderken benim bostana urada senin ocuklara meyve topla.
(Adam el per.)
Muhsin elebi: Aman ne yapyorsun? Dorul bakalm! Koskoca adama iki bklm olmak
yakr m?
Adam: Allah sizden raz olsun beyim. Beni evinize, sofranza misafir etmekle kalmadnz,
ocuklarm da dndnz.
Muhsin elebi: Asl senden raz olsun ki halini bahane edip dilenmiyorsun. Hem
ocuklar sadece senin deil, ileride devletimizin teminatlar olacak.
TRT ocuk yapmcs, kendi zgn okumasndan yola karak uyarlamaya girimitir.
Daha sonra, yorumlama ve grsel dile evrilme aamalarndan geen metnin anlatm
sadeletirilmitir.
Eser: Cesur bir adam lzm paalar.. dedi, biz onun srmalarna, altnlarna, elmaslara
garkederek gnderdii elisine, padiahlarmzn elini ptrmedik. Ancak dizini pmesine
msaade ettik. phesiz o da mukbele etmee kalkacak.
Uyarlama: Cesur bir adam lzm paalar.. dedi, biz onun srmalarna, altnlarna,
elmaslara boarak gnderdii elisine, padiahlarmzn elini ptrmedik. Ancak dizini
pmesine msaade ettik. phesiz o da karlkta bulunmaya kalkacak.
Eser: Hi byklerle lfet etmez. kbal istemez.
Uyarlama: Hi byklerle ahbaplk etmez. Mevki istemez.
Eser: ahla ged nazarnda birdir.
Uyarlama: ahla dilenci nazarnda birdir.
Eserde smail ahn zalimlii, kurnazl ve Osmanl ile olan ilikisi detayl olarak
anlatlmtr. Uyarlamada ise bu detaylar grnt ile uzayaca iin verilmemitir. izgi
filmdeki kostm ve meknlarda esere sadk kalndn gstermektedir.
Yksek lekler ile lgili Bulgular
Yksek keler hikyesinde Hatice Hanm on yanda iken altm yanda biri ile
evlendirilmi ve gen yata dul kalmtr. Balca merak temizlik ve namusluluktur. Kkteki
hizmetileri srekli tra ettirir, temizler. Beyazlar giydirir. Gen yata ihtiyar biri ile
evlendirilmesinden dolay izdiva lafndan nefret eder. Yksek keli ayakkab giyme merak
vardr.

TRT ocuk Kanalnda yaynlanan izgi film uyarlamasnda hanmefendinin evlilii ve
izdivaca kar olmas ile ilgili bir detay verilmemitir. Bunun yerine yalnz olduu ve yalnzl
tercih ettii u diyalogla vurgulanmtr:
Hatice Hanm: yemek vakti gelmi Glter ne abuk?
Eleni: Ana kz yine sohbete daldnz.
Glter: ben de imdi anneciime yalnzlktan ikyeti olup olmadn soracaktm.
(Hatice Hanm gler)
Hatice Hanm: Ben mi yalnzm?
Eleni: Glter az biraz hakl. Byle btn gn evin iinde kimseyi grmeden deil mi?
Hatice Hanm: Aman Eleni! Mahallenin dedikoducu kadnlarn grp de ne yapacam?
Para istemenin dnda arayp sormayan akrabalarm grsem ne olur? Hepsi sahte.. hepsi
sahte!..
Ayrca eserde Hatice Hanm a Mehmet, ocan bandaki ksa iskemleye km, bir
dizine Eleni'yi, bir dizine Glter'i oturtmu, kaln kollarn ikisinin bellerine halattan bir kemer
gibi sarm olarak bulduu anlatlmtr. Byle bir olayn ocuklara grnt yoluyla anlatlmas
kanal tarafndan uygun grlmemitir. Bu sahne salonda Mehmet, Eleni ve Glterìn
kanepelerde yatar pozisyonda keyif yaparken yakalanmasyla verilmitir.
Eski model araba, al sprge gibi kk ayrntlar eserin yazld dneme ait kullanlan
ayrntlardr. Uyarlamadaki mekn ve kostmler gnmzden pek farkllk arz etmemektedir.
Eserin isminde geen ke szcnn gnmz karl izgi filmde belirtilmitir.
Yksek keli terlikleri bir mddet karp topuksuz ynden ev terlii giymelisiniz.
Eserde ilenen Arkadan yaplan sahtekrlklar gz grmedii srece hibir nemi
yoktur. eklindeki olumsuz ierikli iletinin ekrana da aynen yansmas dikkat ekicidir.
Sonular
mer Seyfettin hikyeleri daha ok 9-15 ya aras ocuklara hitap ederken, TRT ocuk
ekranlarnda yaynlanan uyarlamalarda gstergelerin verilmesi, yaln anlatm, ierikleri
ve alglanmas ynnden ya daha kk izleyiciye de hitap etmektedir.
Anlatm dili sadelemitir.
Eserlerde verilen betimleme yerine grnt ve ses efektleri kullanlmtr. Hatta baz
betimlemelere hi deinilmemitir.
Baz rakamsal ifadeler gnmzde anlalmayaca iin deitirilmitir.
Pembe incili kaftan ve perili kk eserlerinde mer Seyfettinin vurgulamak istedii
olumlu tutum ve davranlar TRT ocuk kanalnn yaynclk anlayna uygundur.
Yksek keler de verilmek istenen iletinin ahlak anlayna uygun olmad TRT`nin
kendi yayn politikasyla elitii sylenebilir.
Yksek keler adl eserde 13 yata birinin 60 yanda biri ile evlenmesi, ev sahibinin
hizmetileri uygunsuz bir durumda yakalamas, Perili Kk`te Sermet Beyin bir
Avrupal gibi elenceye dknlnn uyarlamada verilmesi sakncal grlmtr.
Baz karakterler karlm ya da ocua grelik ilkesi dorultusunda deitirilmitir.
neriler
ocuklar okumaya zendirmek amal gnmz yazarlarnn eserlerinden birka

televizyona uyarlanabilir.
Ekrana uyarlanm dier ocuk edebiyat rnlerine benzer bir inceleme yaplabilir.

KAYNAKA
Moran, B. (2006). Edebiyat Kuramlar ve Eletiri. stanbul: letiim

Kale, . (2010). Edebiyat Sinema likisi. Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi, 3,
266- 275.
Postman, N. (1995). ocukluun Yokoluu. Ankara: mge.
Seyfettin, . (1974). Seme Hikyeler. stanbul: Milli Eitim Basmevi.
Tekinalp, . (2003). Radyo ve Televizyon : Camera Obscuradan Synopticona. stanbul:
Der
Krk, A.M. (2013). Televizyonun Geliim a ocuklar zerindeki Olumsuz Etkileri
ve
Ebeveynlerin Kontrol Sorunu. 21.Yzylda Eitim ve Toplum,4,189-198.
irin, M.R. (2000).ocuk Edebiyat. stanbul: ocuk Vakf.
Akbulut, N. T., ve Kartopu, E. (2005). Yaltlm ocuk. 2. Uluslararas ocuk ve
letiim Kongresi. stanbul niversitesi letiim Fakltesi, stanbul.
Cansz, A. B. (2011). Edebiyat Eserlerinden Romann Sinema ve Televizyona
Uyarlanmas ve Deien Anlatm Dili. (Yaynlanm uzmanlk tezi). Radyo ve
Televizyon st Kurulu, Ankara.
http://www.irfanerdogan.com/makaleler1/gerbner.html
https://www.youtube.com/watch?v=cTrrmGyv99Q
https://www.youtube.com/watch?v=kXTJWUz-6lI
https://www.youtube.com/watch?v=oZP4gSlgSCg

ZG ROMANLARIN ETSELL ZERNE BR DEERLENDRME
Yrd.Do.Dr. Rait KO
YY, Eitim Fakltesi, Trke Eitimi Blm
ZET
ocuk edebiyat trleri arasnda yer alan trlerden birisi de izgi romanlardr. ocuk edebiyat
kavramna, masallarn ya da fabllarn ocuklara okutulmasnn uygun olup olmadna dair tartmalar
gibi izgi romanlarn ocuklar iin uygun olup olmadyla ilgili de tartmalar mevcuttur.
Ortaya k ilk insann maara duvarlarna yazd kabartmalara kadar gtrlse de bildiimiz
manada izgiyle yaznn bir arada yer ald elendirmek ve eitmek amac gden izgi romann ortaya
k 18. yzyla rastlamaktadr. Cartoon (izgi resim) szc ilk kez 18. yzylda Ressam William
Hogartn resimle yazy birletirdii ve resim serileri izdii almalar iin kullanlmtr. Sonradan izgi
romanlarn nemli bir esi olacak olan balonlar da ilk kez Hogart tarafndan kullanlmtr. Hogart,
birok kaynakta izgi romann ncs olarak kabul edilmitir.
izgi romann ilk rnei olarak genellikle Richard Fenton Outcalt'in "The Yellow Kid (Sar ocuk)"
(1896) gazete band gsterilir.
lk ortaya ktnda abartlm bir biimde karikatr izimleriyle hazrland ve glmece arlkl
olduu iin, izgi romanlar baz lkelerde glnlkler anlamna gelen Comics, funnies gibi isimlerle
anlmtr.
Trkiyede basl ilk izgi roman rnei 1852 ylnda Hosvep Vartanyan Paann yazp izdii
Ermenice harfli Trke eser olan Boboaz Bir Ademdir. Trkiyede Trke basl yaynlarda yaynlanan
ilk izgi roman rnei ise 24 Nisan 1869 tarihli stanbul adl gazetede yaynlanan izgi romandr.
Trkiyede izgi roman serveni 1930larda ABDli bir seri olan Flash Gordonun Baytekin olarak
Trkelemesiyle balar. 1950 ve 60larda tam bir izgi roman lgnl yaanr.
Bu almada, ocuk ve genlik edebiyat alannda zel bir yere sahip olduunu dndmz
izgi romanlar zerine yaplan tartmalardan yola karak izgi romanlarn eletirildii gibi bo vakit
elencesi mi yoksa ocuklar ve genleri elendiren, elendirirken de eiten, onlara okuma alkanl ve
okuma sevgisi kazandrmada nemli bir vasta olan eserler mi olduklar zerine bir deerlendirme
yaplacaktr.
Anahtar kelimeler: ocuk ve genlik edebiyat, izgi roman, eitsellik.

GR
izgi roman balangta sadece mizaha ynelik bir almayd. izgi roman daha ok
kendini ocuklarn dnyasnda bulur. Uzun sre kklere ynelik bir alt sanat olarak hor
grlen, bat lkelerinde kurallara balanan, sosyalist dnyada ise yasaklanan izgi roman,
1960L yllarda, bir pedagojik ara halini alr ve benimsenir. (Gleryz, 2003: 313).
izgi romanlar ocuk edebiyat trlerinden masala benzetilmektedir. izgi romanlardaki
kahramanlar da masal kahramanlar gibidir. Onlar da lmezler, yalanmazlar, evlenmezler,
zaman ve yer snrlamalarndan etkilenmezler, iyinin ve dorunun yannda yer alrlar. izgi
romanlarda da masallardakine benzer ekilde bitkiler, hayvanlar konuur. Olaanstlkler
yaanr. izgi romanlarn masallardan fark olaylar resim ve yaz btnlyle anlatmalardr.
Masallar gibi izgi romanlar da elendirirken dndren bir nitelik tarlar.
izgi romann masal tr ile benzeyen ynlerini Mustafa Ruhi irin (2007:139) yle
aklamtr: izgi romanlar romantik ocukluun resimli masallar myd? Yoksa, masallarn
yitirmekte olan ocukluu besleyen deve gc taz hz erbeti mi? izgi roman, biimi, yaps
ve ilevi asndan masala benzetenlerin says bir hayli fazla. izgi roman, masaln yerine
ikame edilmi resimli edebiyattr. Masaln kahramanlar gibi izgi roman kahramanlar da asla
yalanmaz ve lmezler. izgi roman tpk kitle roman gibi, efsanelerden, masallardan ve halk
hikyelerinden beslenir. Baka bir deyile izgi roman, modern ada masaln yerine ilk gz
koyan bir ifade biimidir.
izgi roman, ocuklarda hareket ve serven duygusuna cevap verir. Olaylarn hzl ak,
yknn ksa oluu ve metnin kolay okunmas, izgi romanlar ilgin klan zelliklerden
birkadr. Ayrca kolay elde edilebilmesi, dei toku yoluyla paylalmas ve arkada
evresinde ortak hobi oluturmasyla da izgi roman ocuklar iin ilgi ekicidir (imek
2005:168).
ZG ROMANIN TARHES
izgi romann balang noktas olarak kimi tarihiler, tarih ncesi maara izimlerini,
kimi tarihiler Msr hiyerogliflerini, kimi de Ortaan Bateux dokumalarn referans
gstermitir. nsanolunun evrimleme srecinde, szl iletiimin balanmasndan ve yazl
iletiimin gndeme gelmesine kadar uzanan dnemde, sz ile izginin ba baa gelitiini,
izgilerin ve simgelerin kullanm ile yaznn bulunduunu dnrsek maara resimleri ile
balayan izim macerasnn nereden geldii daha net grlmektedir (ktem 2010:3).
Cartoon (izgi resim) szc ilk kez 18. yzylda Ressam William Hogartn resimle
yazy birletirdii ve resim serileri izdii almalar iin kullanlmtr. Sonradan izgi
romanlarn nemli bir esi olacak olan balonlar da ilk kez Hogart tarafndan kullanlmtr.
Hogart, birok kaynakta izgi romann ncs olarak kabul edilmitir (Tuncer 1993; Akt.
Ertemsir 2011: 64).
Dnyada izgi Roman
izgi romann ilk rnei 1886 ylnda yaynlanan Sar ocuktur. Bu izgi roman zel
yapan ey, olaylarn tek bir karakter zerinden gelimesi ve resimlerin yannda yazlarn da
kullanlmasyd. Bu bandn ana karakteri olan Sar ocuk, konuma balonlarnn yan sra
tirtnn stne yazl replikleriyle yaz ve resmin btnlemesinde bir adm daha atmtr.
Benzer izgi bantlarn da nlenmesiyle gazeteler satlarn oaltmak iin izgi bantlara daha
da sk bavurmutur. lerleyen yllarda izgi romanlar dergi boyutunda yaymlanmaya balad.
Bu sebeple sadece izgi roman yaynlayan yaynevleri kuruldu.

1930lu yllarda izgi romanlar ok byk sat rakamlarna ular. En ok satan izgi
romanlardan biri de Supermandir. Bu izgi romanlar genler arasnda salgn gibi yaylm,
zamann kltrn ok ciddi bir ekilde etkilemitir.
II. Dnya Sava sonras sper kahraman izgi romanlar poplerliini yitirdi. Onun
yerine su, gerilim, polisiye, bilim kurgu konularn ileyen izgi romanlar popler oldu. Fakat
bu izgi romanlarda uzun sre dayanamayp halkn tepkisini ekti. izgi romanlardaki korkun
eleri ocuklarn ruhsal sal iin tehdit olarak gren bir kesim yznden Amerikada izgi
romanlara sansr uygulanmaya balam ve izgi romann altn a bylece sona ermiti.
60l yllarda Marvel adndaki bir irket izgi roman piyasasn yeniden canlandrd. II.
Dnya Savandan sonra poplerliini kaybeden sper kahraman izgi romanlar geri dnd.
Marvel irketinin sahibi Stan Lee sper kahramanlara insan zellikleri de ekledi. Bylece sper
kahramanlar halkn iine kart ve byk sularn yan sra sradan dertlerle savamaya da
baladlar. Artk onlar da k oluyor, i aryor, maddi sorunlar ekiyordu.
Modern zamanlarda izgi romanlar ocuklarn yan sra yetikinlerin de okuduu bir tr
haline geldi. 2000li yllarda Hollywood izgi romanlar sinemaya aktard. Bylece izgi
romanlar yeniden poplerleti. Bu poplerlik sayesinde izgi romanlar bilgisayar oyunlarna
dntrld.
izgi roman piyasasn uzun yllar elinde bulunduran Amerikada durum byleyken
Japonyada da izgi romanlar popler oldu. Manga ad verilen bu izgi roman format II.
Dnya Sava sonras Osamu Tezuka nderliinde gelimitir. Japon izgi romanlar daha geni
bir konu eitliliine sahiptir. Aksiyon, romantizm, i hayat, spor, tarih, bilim kurgu, komedi,
korku, gerilim gibi birok konu ilenebilir. Bu sebeple her yatan insana hitap eder. izim
olarak da mangalar izgi romandan farkldr. Karakterler byk gzlere ve uzun bacaklara
sahiptir. Bunun sebebi mangalarn yaratld ilk yllarda btn dnyada izgi karakterlerin
byle izilmesidir. Bu izim ekli mangalarda deitirilmemitir.
TRKYEDE ZG ROMAN
Trkiyede basl ilk izgi roman rnei 1852 ylnda Hosvep Vartanyan Paann yazp
izdii Ermenice harfli Trke eser olan Boboaz Bir Adem dir. Trkiyede Trke basl
yaynlarda yaynlanan ilk izgi roman rnei ise 24 Nisan 1869 tarihli stanbul adl gazetede
yaynlanan izgi romandr. (akmak 1996: 25).
Trk izgi roman tarihinde ilk yerli izgi roman izeri ise 1912 doumlu Orhan

Tolondur. Orhan Tolon iin ilk izgi romanc ve ilk izer tanmlarnn kullanlmasnda,
modern izgi roman gereklerini yerine getiren ilk izer olmas rol oynamaktadr. Tolon, kareler
altndaki alt yazy tam olarak kaldrmasa da balon kullanarak kareler aras devamll salayan
ilk Trk izer olmutur (Cantek 2002: 60)
Trk izgi roman tarihinde 1930lar nemli ocuk dergisi (ocuk Sesi, Afacan, Ate)
ile hatrlanmaktadr. 1939da, 1001 Roman isimli dergi, daha nceki ocuk dergilerinin skc
bulunan eitici-retici olma kayglarn tamadan, elenceye ynelik kurgusu ile fark
yaratm ve Trkiyede dnya ile hemen hemen ayn tarihlerde yalnzca izgi romandan oluan
dergiler dnlr hale gelmitir. Ancak ayn dnemde, Avrupada II. Dnya Sava balam
ve anlaml bir ironi ile izgi roman dman da olan faist devletlerin atmalar yznden bu
ivme sekteye uramtr. izgi romann ocuk dergilerinde kazand baar, kat sknts
nedeniyle zaten sayfa says drde indirilen gazetelere yansmamtr (Cantek 2002: 65).
lkemizde izgi roman yayn olarak ele alndzda ilk rnek Kara Maske dergisidir.
10 Nisan 1947 ylnda yayna balayan dergi tamamyla, Mandrake ve Tarzan gibi eviri
eserlerden olumaktadr (Cantek 2002: 96).
1950li yllar Trkiyede izgi romann 1960l yllardaki ykseliine zemin hazrlayan
yllardr. Amerika Birleik Devletleri ve Avrupadan alnan kopya izgi romanlarn yaynland
bu yllarda, gazetelerde de izgi romanlar yaynlanmaya balanmtr. lkemizde de dier
lkelerde olduu gibi izgi romanlar konusunda gazetelerde almalar yaplmtr. 1950lilerde
bu konudaki ilk atlm, renkli bir pazar eki yaynlayarak, Hrriyet Gazetesi yapmtr. talyada
yaynlanan ak hikyelerinin kopya rneklerinin yan sra, Fato ve Gngrmlerde haftalk
olarak ilk kez bu dnemde yaynlanmtr. nceleri 1001 Romanda Nat Pinkerton adyla
yaynlanm olan Alex Raymondun Dedektif Nicki de Hrriyet Gazetesinde yaynlanan bir
dier izgi roman olmutur ( ler 2006: 45).
1960 ylndan balayarak 1976 ylna kadar zellikle tarihi kahramanlar lkemizin izgi
romanlarnda kendilerine yer bulmutur. Gl ve yenilmez olan bu kahramanlar, okuyucunun
milli duygularna da seslendii iin Trk okuru tarafndan byk bir ilgiyle okunmutur.
Karaolan (1963), Timur (1964 ve 1968), Kahramanlar (1964), Akbulut Kaan (1964), Ogan
(1966), Kzltu (1967), Akbulut (1967), Alptekin (1968), Tarkan (1970), Tolga (1971),
Malkoolu (1974), Kara Murat (1974) bunlardandr (Tuncer 1993:25).
1970li bandan itibaren, Amerika Birleik Devletlerinde II. Dnya Savandan sonra
serven bantlar ile mizahi bantlar arasnda oluan ayrm lkemizde yaanmamtr. Serven
bantlar, izgi roman formunda gazetelerde ve dergilerde yaynlanrken, mizahi bantlar ise
sadece gazetelerde yer almtr. Serven bantlar, geree yakn izimler ve konu olarak tarihi
olaylar, kiileri ve kahramanlar ele almtr. Mizahi bantlar ise, Abdlcanbaz, Cici Can ve
Bizimkiler izgi romanlaryla balamtr. Grgr ve Salata gibi dergiler de karikatrize izgilerle
izgi roman olarak yaantsn srdrmtr (Cantek 2002:210).
Trkiyede izgi roman gnmzde, mizahi arlkl dergilerle, gazetelerle ve web
sayfalarnda izgi roman severlerin oluturduu buluma noktalarnda devam etmektedir. Ancak
bunlar Trkiyede Trk izgi romanclnn ilerlemesi iin yeterli seviyede deildir.
ZG ROMANIN ZELLKLER
Her trn zellii ve o tr belirleyen ynleri olduu gibi izgi romann da belli bal
zellikleri vardr. Ahmet Yaar Zengin ve Nesrin Zengin (2003:173-175) izgi romann
zelliklerini 6 balkta ele almtr.
Konu
Zengin bir konusu ve belli bir emas vardr. Konuda belli bir dzen vardr. Bu dzen
bozulur. Kahramanla kt kii arpr. Dzen geri gelir.

Tema
eitli temalar vardr. Toplumun tabu sayd temalar ilenmez. Bazen tarih, folklor,
kovboy kltrnden yararlanr. Hepsi de orijinal deildir. rnein: Sperman bir romandan
alnmtr.
Karakterler
yi olan hep iyi, baarl, fizik olarak gzel ve yakkldr. Kt olan da irkin her zaman
ktlk dnen kiidir. yi olana ktlk gelmez.
Kadnlar genelde ikinci planda yer alrlar. Feminist akm ortaya kana kadar da daha ok
konuya gzellik katmak iin girmilerdir.
1960'lara kadar kahramanlar daha ok hayali tiplerdir. 1960lardan sonra buna gereki
boyut verildi. Dolaysyla karakterler ruhsal derinlik kazanmaya baladlar. Hayvan karakterler
de vardr.
Dil zellikleri
ki trl yaz tarz vardr. Panolu yaz; konuyu toparlayp n bilgiyi vermekte zaman ve
mekn bildirmede kullanlr. Dier tr; balonlar iindeki yazlardr. Konuma veya dnce
balonlar, monolog veya diyalog olabilir. Ayrca bir de resmin iinde yer alan yazlar olabilir.
Bunlar genelde ses taklididir. Kullanlan dil ya gnlk hayattan ya da klsik edebiyattan alnr.
Uzun tasvir ve tahliller yer almaz. Bir de zel dil gelimitir.
Zaman
Zaman genellikle ak, snrszdr. Gemie de gelecee de dnebilir. Srekli imdiki
zaman yaanr (Tuncer 1994:262-265; Akt. Zengin&Zengin 2003).
Grafik zellikleri
Resmin altna resmi anlatan ayr yaz yazlmamaldr. Bir olay arka arkaya anlatan
resimler vardr. Perspektif resimler, k, uzak-yakn gsterim, derinlik belirtmede de sinema
tekniinden yararlanlr. Renk nemsizdir. Siyah-beyazla da etkili anlatm yaplabilir. Bazen
renk; nemli cismi belirtmede ve karelerde belirtilen olayn srekliliini salamada kullanlr.
Gazetelerdeki izgi yklerde kare forml vardr. Birinci kare; ncekileri zetler, uzaktan
gsterir. kinci karede; yakn ekim, imdiki olay gsterilir. nc kare; en yakn ekim
karesidir ve dm noktasna gelir (Tuncer 1994:262-265; Akt. Zengin&Zengin 2003).
ZG ROMANA KARI OLANLARIN DNCES

lk ortaya ktnda ocuk edebiyatna, masala kar olanlar veya ocuklara hayvan
hikyelerinin (fabl) okutulmasn uygun grmeyenler gibi genelde edebiyat alannda zelde de
ocuk ve genlik edebiyat ierisinde izgi romanlara kar kanlar kendilerine gre hakl
gerekelerle izgi romanlarn zararlarndan bahsetmilerdir. Enver Naci Gken rnekleriyle
ocuk Edebiyatmz kitabnda izgi romanlar kara edebiyat ifadesini kullanarak u ekilde
eletiriyor:
Resim roman, foto roman biimlerinde olan ve kara edebiyat dediimiz bu yaynlar,
ocua okuma alkanl ve edebi zevk kazandrmaktan da ok uzaktr. Az yaz, bol resim ya da
fotoraftan meydana gelen bu yaynlar ocuklar sinirli, maymun itahl, takip fikrinden yoksun,
kolaydan holanan kiiler durumuna getirmekle de zararl oluyorlar. (Gken, 1980: 110-111)
Gken bu eletirileri yaparken ilgili blmn son paragrafnda izgi romanlarn eitsel
amala kullanlmalarnn mmkn olduunu da u ekilde ifade ediyor:
phesiz, bol resimli, az yazl yaynlar eitsel amala ve lsn fazla karmadan
yapld takdirde elbette yararl olur, eitim ve retime malzeme tekil ederler. Nitekim 1933

ylnda kan Ana Yurt adl edebi dergideki ocuk sayfasnda tarihimizi, nl kiileri tantan
resim hikyecikler ocuk edebiyatmzda baarl bir balang olmutur.
Recep Nas da (2002:347-349) izgi romanlar eletirenlerin dncelerini toplu halde
yle sralyor:
1. Okuru, dnme tembeli yapyor.
2. iddet, vahet ykl.
3. ocuklar saldrgan yapyor, sua yneltiyor.
4. ocuk lm, ldrmeyi kanksyor, vurdumduymaz oluyor.
5. Beyin ykyor, ocuklar toplumsal gereklerden uzaklatryor.
6. ocuklar "resim aptal" yapyor.
7. ocuklarn heyecanm ktye kullanyor.
8. izgi roman okumaya alan ocuk, yk, roman gibi br edebiyat rnlerine
ynetemiyor.
9. ocuun dilini bozuyor.
10. Duygu ve dnce yozlamas yaratyor.
11. ocuklara estetik deer alamyor, basklar kt, kullanan kt niteliksiz.
12. Yazar kt, kark; cmleler bozuk.
13. Noktalama iaretleri yerli yerinde kullanamyor.
14. Gvenlik glerine kar saygszlk alyor.
15.yi, kimden yana iyi? Savunduu dzen nasl bir dzen kimden yana bir dzen? yi
olduu iin mi gl,-gl olduu iin mi iyi saylyor?
ZG ROMAN TRN DESTEKLEYENLERN DNCELER

izgi romanlar destekleyenlerin banda Abdlcanbaz karakterinin izeri Turhan
Seluk gelmektedir. Turhan Seluk 5-10.06.1979 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde yaynlanan
izgi Roman stne balkl yazsnda izgi roman zerine grlerini belirtirken, izgi
romanlarn iyisinin de ktsnn de, yararlsnn da zararlsnn da olacan belirterek izgi
romanlar sadece ocuklarn okumadn izgi romann devlet bakanlarnn, politikaclarn,
bilim adamlarnn retim yelerinin geni halk kitlelerin okuduu, tuttuu ada bir sanat
kolu olduunu ifade ediyor. Ve u soruyu soruyor: Yeryznde kitabn, izgi romann
olmad alarda ocuklarn tm uslu, eker gibi tatl melekler miydi? (Nas, 2002: 349-351)
Hasan Gleryz de Nilfer Tuncerden aktararak ocuklarn izgi roman sevme
nedenlerini yle sralamaktadr:
1. izgi romanlarn, ocuun hareket ve macera isteini doyurmas.

2. Olaylar hzla gelimekte olup, yklerin ksa olmas, ocuklarn abuk doyuma
ulamak istemesi.
3. Okunmalarnn kolay olmas, okuyamayan ocuklarn bile resimlerin akndan
yky anlayabilmesi.
4. Ucuz ve satn alnmalarnn kolay olmas.
5. Kitap alan ocuklarn birbiriyle dei toku yaparak daha ok kitaba ulaabilmesi.
6. izgi roman okumak herkesin yapt bir itir. ocuklar grup oyununa nem
verirler. ocuklarn birou izgi roman okurken bazlarnn okumamas garip
karlanarak ocuu okumaya zorlamas.

ZG ROMANIN ETSEL YN
lkemizde izgi romann eitimde kullanmna ok sk olmasa da zellikle ilkretim
seviyesinde rastlanmaktadr. ocuklara ciddi konular izgi romanla anlatmak daha etkin
sonular verebildii iin Kltr Bakanlnn ve Mill Eitim Bakanlnn Trk byklerinin
hayatlarn ve eserlerini izgi roman formatnda hazrlandn gryoruz.
Milli Eitim Bakanlnn (MEB) Mustafa Kemal Atatrk: Vatan ve Hrriyet, stiklal
Fedaisi Yzba Cemil gibi tarihi konulu kitaplardan oluan bir izgi roman serisi
bulunmaktadr. Kltr Bakanlnn Mustafa Kemal Atatrkn yaam yks ve stanbulun
fethi ile ilgili izgi romanlar gen kuaklarn eitimi iin zel olarak hazrlanm izgi
romanlara verilebilecek rneklerdendir. Bylelikle ocuklar skmadan, ansiklopedik bilgi
vermeden tarihe yn vermi Trk devlet, sanat ve bilim adamlarnn hayatlar, mcadeleleri,
zaferleri ocuklara daha kalc ve elenceli bir yolla anlatlm olmaktadr.
Yine tarihi bir izgi roman olan Gen Mustafa ise Mustafa Kemal Atatrkn hayatn
izgi roman eklinde anlatmasyla ilgi eken bir almadr.
Milli Eitim Bakanlnn zerinde durduu ve her snf seviyesini kapsayan 2013-2014
Eitim-retim Yl Deerler Eitimi projesi dhilinde Van Milli Eitim Mdrl mart
aynn deeri olan Sorumluluk deeri iin 7. ve 8. snflara Buzdan ehir adl izgi roman
datmtr. Sorumluluk deerini rencilere alamak iin Van Milli Eitim Mdrlnn
izgi roman trn semesi de izgi romanlarn eitime katk salamak amacyla kullanldnn
bir gstergesidir.
SONU
ocuk ve genlik edebiyatnn trlerinden olan izgi romanlar; kahramanlaryla,
resimleriyle, ksa ve z anlatmyla ocuklarn, genlerin ve yetikinlerin ilgisini ekmeyi
baarmtr. zellikle ocuklar bu tr kolaylkla anlamlardr. nk hem resim hem de
szckler ocuun anlama kapasitesini kolaylatrmtr. Kahramanlarla zdeleen ocuklar,
kahramanlar gibi herkesi dnen, iyilikten yana olan bireyler olmaya gayret etmilerdir.
izgi romanlarn ocuklara hibir ey vermedii iddias ciddi bir tartma konusudur.
Zaman ldrd, edebi nitelik tamad, estetik zevki krelttii, zensiz anlatmyla ocuun
dilini bozduu, ocuu sua ittii gibi eletiriler, izgi romanlar evresinde yaplan
tartmalarndandr. Fakat bu eletiriler niteliksiz hazrlanan her edebi tr iin geerli bir
durumdur. Btn bu olumsuzluklar izgi romanlar iin sylemenin insafszlk olaca
kanaatindeyiz.
Nilfer Tuncer;
1. Noktalama iaretlerini retmek,
2. yi okuyamayan rencilerin okuma hzlarn artrmak,
3. Okuyup da yazmaktan holanmayanlar, yazmaya kar isteklendirmek,
4. Roman kiileri araclyla toplumsal deerleri buldurmak,
5. ocuklara kendi izgi romanlarn hazrlatmak,
6. Bo konuma balonlarn doldurtmak,
7. Verilen resim dizilerine metin yazdrmak,

8. Verilen bir metne resim dizisi hazrlatmak iin izgi romanlardan yararlanlabileceini
belirtmektedir. (Aktaran: Nas, 2002: 354)
Bize gre de izgi romanlar, okunduunda veya izgi fil olarak seyredildiinde, edebiyata
uzak kalm insanlara, bu ifade ve sanat aracnn amacnn ne olduunu, ne iin var olduunu
alglatr. Bu adan bakldnda izgi romann grsel gc, insanlar edebiyatla buluturucu bir
grev stlenir.
Her yayndan ve trden renilebilecek eyler vardr. Bu yzden herhangi bir tr
tamamen zararl ya da tamamen faydal saymak yanltr. Byle kesin yarglara varmak yerine
her trden kitabn okunmas ve kitaplardan salanacak bilgileri kazanmak abasna girmek
gerekir. izgi romanlar zararl saymak yerine ocua daha iyisini daha niteliklisini sunmak
gerekir. Her trde olduu gibi izgi romanlar arsnda da olumsuz davranlarn yer ald
kitaplar olabilir. nemli olan bu olumsuzluklarn ocuu nasl etkileyebileceini dnp
bunlar ortadan kaldrmaktr. Bu elenceli izgilerin daha iyiye gtrlmesi, ocuun her alanda
bu trden bir eyler renmesi amalanmaldr.
KAYNAKLAR
CANTEK, Levent (2002). Trkiyede izgi Roman. stanbul: letiim Yaynlar.

AKMAK, Yener (1996). Aratrmac Gzyle. Darkwood Sakinleri. Say: 5. s.25.
ERTEMSR, Esin (2011). Yksek retimde Yneticilik Eitimi ve Yeni Bir retim Yntemi
Olarak nteraktif izgi Roman: Yntemin Yaratt Faydallk Algs zerine Bir Aratrma.
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Doktora Tezi. stanbul.
GKEN, Enver Naci (1980). rnekleriyle ocuk Edebiyatmz, stanbul: Remzi Kitabevi.
GLERYZ, Hasan (2003). Yaratc ocuk Edebiyat, Ankara: PegemA yaynclk.
NAS, Recep (2002). rneklerle ocuk Edebiyat. Bursa: Ezgi Kitapevi Yaynlar.
KTEM, Altay (2010). Mizah Dergileri ve Edebiyat. Varlk Dergisi. Mart. Say: 1230. s.3.
LER, Derya (2006). Popler Kltrel mgeler Asndan Tarkan izgi Roman
RN, Mustafa Ruhi (2007). ocuk Edebiyat Kltr. Ankara: Kk Yaynclk.
MEK, Tacettin (2005). ocuk Edebiyat. Konya: Suna Yaynlar.
TUNCER, Nilfer (1993). izgi Roman ve ocuk. stanbul: ocuk Vakf Yaynlar.
ZENGN, Ahmet Yaar ve ZENGN, Nesrin (2003). Eitim Faklteleri in ocuk Edebiyat.
stanbul: Efe Yaynlar.

ZG YAYINLARDA SAKLI OLANLAR
(Snger Bob Kare ort rnei)
Yrd.Do.Dr. Hlya YOLASIMAZOLU

Giresun niversitesi Eitim Fakltesi lkretim Blm
ZET
izgi Yaynlarda Sakl Olanlar adn tayan bu almada, gelecein teminat olan ocuklarn
geliimini olumsuz ynde etkileyebilecek zararl grsel unsurlar balamnda izgi yaynlar tartlmtr.
Dokman analizi yntemi benimsenen bu almann rneklemini Snger Bob Kare ort adl izgi
eserin 1 adet sinema filmi ile internette eriimde olan 425 adet dizi blm arasndan basit sekisiz
rnekleme yoluyla seilen 90 adet dizi blm oluturmutur.
rneklem olarak seilen ve 24 fps aka sahip olan her bir blm videosu, VLC medya oynatc
ortamnda ak 6 fpsye kadar drlerek sessiz olarak izlenmitir. zlenme esnasnda, zararl grsel
unsurlar, VLC medya oynatcnn sunduu capture zellii kullanlarak kaydedilmitir. Bu yolla, etik
deerler ile rtmeyen tm grsel unsurlar tespit edilmi ve kodlanmtr.
Yaplan inceleme sonucunda; alma evrenine dhil edilen izgi filmin blmleri ile sinema
filminin, sex yazs, plak dii/erkek, cinsel uzuv ve cinsel uzuv armlar, erotik armlar, ecinsel
armlar, cinsel kimlikten sapmalar, cinsel sapknlklar gibi balklar altnda toplanabilecek olan ve etik
deerler ile rtmeyen birok grsel unsur ierdii tespit edilmitir.
Anahtar Kavramlar: izgi yayn, Snger Bob Kare ort, zararl grsel unsurlar.
GR
Televizyon, gnmzde her yerde bulunan ve olduka yaygn olarak kullanlan bir aratr.
Grsel ve iitsel uyaranlar birlikte sunan televizyon, insan yaamnda nemli bir yer
tutmaktadr.12 Bunun belki de en nemli etkenlerinden biri televizyon izlemenin zel yetenek
gerektirmeyen bir eylem olmasdr. Bu nedenle her yatan ve her kesimden insann televizyon
izlemeye kayda deer bir zaman ayrd sylenebilir.13
Televizyon banda olduka fazla zaman geirmek, neredeyse bir alkanlk halini
almtr. Bu ynde Erdoan ve Baran tarafndan 2008 ylnda yaplan bir aratrma, alt ya
ocuklarnn gnde ortalama 2-4 saat aras televizyon izlediklerini ortaya koymaktadr. Yaln
ve arkadalar tarafndan 2002 ylnda yaplan aratrmann sonularna gre, okul ncesi ve
ilkretim a ocuklarnn % 62si gnde 2 saati, % 8,3 ise gnde 4 saati televizyon
12
Akal, 2007.
13
ztrk ve Karayaz, 2007.

izleyerek geirmektedir. Televizyonu bu kadar cazip klan nedir, diye sorulduunda, elendirici
ve bilgilendirici olmas, bu soruya verilen ncelikli cevaplar arasndadr.14
Yaplan aratrmalar, televizyonun ocuklar zerinde hem olumlu hem de olumsuz
etkileri olduunu ortaya koymutur. Televizyon, bilinli ve tadnda kullanldnda yararl bir
aratr. ocuklarn akademik baarlarn artrabilir, dil ve sosyal becerileri zerinde olumlu
etkileri sz konusu olabilir.15 Aksi durumda birok olumsuz etkiden bahsetmek gerekecektir.
Nitekim aratrma sonular, uzun sre televizyon izlemenin ocuklarn davran problemlerini
arttrdn, onlarda yksek dzeyde duygusal kararszlk, saldrganlk ve obezite; dk
dzeyde de uyum, deneyime aklk ve drstlk gibi sonular olduunu ortaya koymutur. Bu
problemlerle birlikte, Radyo Televizyon st Kurulu gre televizyon izleme alkanl,
ilkretim a ocuklarnn ders alma, dikkat toplama, kitap okuma ve dier davranlarn
olumsuz ynde etkilemektedir.16
Dnyay insann gzleri nene seren televizyonda yer alan her trl ieriin her kesime
ak oluu, ocuklar televizyon karsnda ne kadar zaman geiriyor, sorusu kadar ocuklar
televizyonda neleri izliyor, sorusunu da nemli klmaktadr. Pekiyi, her yatan insana hitap eden
kuaklarn yer ald televizyonda ocuklar daha ok hangi programlar izliyor? Bu konuda
yaplan aratrmalar, televizyon yaynlar iinde izgi filmlerin, ocuklar tarafndan en fazla
izlenen programlar arasnda olduunu ortaya koymutur.17 Demiriz ve lkay (1999) tarafndan
yaplan bir aratrmada, ebeveynlerin yzde 79,4 ocuklarnn izgi film programlarn
izlemeyi tercih ettiklerini belirtmilerdir.18 Yaplan aratrma sonularna gre ocuklar,
yaklak on yalarna kadar izgi filmlere kar byk bir ilgi gsterir. Daha sonra bu ilgide
nemli lde bir d grlr.19
ocuklar tarafndan bu derece ilgi gren izgi filmlerin ocuklar zerindeki etkileri
nelerdir? Bu soru birok aratrmaya konu olmutur. Bu ynde yaplan aratrmalarda, izgi
filmlerin arlkl olarak olumsuz etkileri zerinde durulmu, iddet ve saldrganl
ynlendirici boyutu ele alnm; ocuklarn davranlar ile iddet ierikli grntler arasnda
yksek dzeyde bir ilikinin sz konusu olduu ileri srlmtr. Nitekim izgi filmlerde
sorunlarn zm iin iddete bavurmak nerilmekte, iddet ieren sahneler gldrc
elerle desteklenerek iddet sevimli hale getirilmektedir. ocuklar elendirme adna
bombalama, ate etme, kesici aletleri kullanma gibi olaylara yer verilmektedir.20 Bylece
ocuklara hem sosyal hem de fiziksel saldrganl ve iddeti taklit edebilecekleri rnekler
sunulmaktadr.21 Yaplan aratrmalara gre; iddet eiliminin yan sra tketim toplumu bireyi
olma, okuma ve dnme becerisinde zayflk, akademik baarda d, kltrel yabanclama,
dilde yozlama ve masumiyetin yok oluu izgi filmlerin olumsuz etkileri olarak sralanabilir.22
Aratrmalar izgi filmlerin ounlukla olumsuz ynlerini vurgulasa da bilinli seilen
izgi filmlerin ocuk zerinde olumlu etkileri olacaktr, kukusuz. Giroux, Kitle medyas
tarafndan retilmi izgi filmler, masumiyet, mutluluk gibi duygulara atf yaparak ve
izleyicilerine sihirli bir dnya sunarak insanlarn gnln kazanr. Bylelikle izgi filmin
dnyasna dhil olan bireylerin ve zellikle de ocuklarn, oradaki deerleri benimsemesi
kolaylar grndedir.23 Dolaysyla izgi filmin sihirli dnyasna kaplan ocuk, aslnda hi
farknda olmadan o dnyann bir bireyi, filmde yaanan tm olumlu ve olumsuzluklarn bir
yanstcs konumunda olur. izgi film kahramanlarnn dnyasnn gerek mi hayal mi
olduunu tam kavrayamayan ocuk, etkisinde kald olaylardan dolay zamanla farkl
davranlar sergileyebilir. ou kez kendini izgi film kahramanyla zdeletirir ve bulunduu
14
Kalan, 2010.
15
Akpnar, 2004.
16
www.rtuk.org.tr.
17
Can, 1995.
18
akt. Serhatlolu, 2006.
19
Cesur & Paker, 2007.
20
Gler, 2013.
21
Can, 1995.
22
Kalkan, 2008.
23
Aktaran: Muratolu, 2009.

ortamdan kendisini izgilerin byl dnyasna tar. Bu esnada olumlu ve olumsuz olmak zere
birok davran rnekleriyle karlar. ocuun bunlardan hangisini benimseyecei byk
lde yaad ve karlat modellere baldr.24
ocuklar donmam beton gibidir, zerine ne dse iz brakr,25 sz bu noktada
olduka yerindedir. ocuun kurgusal dnyada tant kahramanlar ve onlarn davran
rnekleri, bu donmam betonda iz brakacak kadar gl bir etkiye sahiptir. Bu almada ise,
Snger Bob Kare ort adl izgi filminde yer alan ve hedef kitlesi zerinde byk etki
yaratabilecek olan zararl grsel unsurlar ortaya konmaya allacaktr.
Orijinal ad Sponge Bob SquarePants olan Snger Bob Kare ort adl izgi film,
Stephen Hillenburg tarafndan hazrlanmtr ve 1999da yayn hayatna balamtr. Macera ve
komedi ykl olan bu rn 9 sezonda, 23 tanesi zel blm olmak zere, 425 blme
ulamtr26. Gnmzde de yaynda olan ve Nickelodeon kanalnda gsterilen bu izgi filme,
internet ortamnda da erimek mmkndr.
2000-2011 yllar arasnda birok dle deer grlen Snger Bob Kare ort27 adl izgi
filmin konusu, su altnda yaayan Snger Bob ile arkadalar Patrick, Squitward, Bay Yenge,
Sandy'nin maceralardr. Maceralarn mekan, Byk Okyanusta bulunan Bikini Kasabasdr.
Bu kasaba iinde yer alan Yenge Restoran, Snger Bob'un ve dier kahramanlarn evleri,
Src Okulu, Bikini Orman, market Barg'n Mart, Uan Hollandal'nn gemisi, hapishane,
denizanas sahalar, Sandy'nin roketi, Yenge Kulesi, kasabann lunapark ve panayrn yan sra
Kaya Kasabas ve Kabuk ehir kahramanlarn maceralarna sahne olarak seilmitir.
Snger Bob Kare ort adl izgi filmin ahs kadrosu olduka genitir. Ana karakter
Snger Bob Kare orttur. Snger Bobun evde besledii salyangoz Gary, en iyi arkada deniz
yldz Patrick Yldz, holand bayan sincap Sandy, patronu bay Yenge, i arkada
Squidward, kurs retmeni bayan Puff ve onun ei bay Puff; bay Yenge'in kz Pearl Krabs,
cankurtaran Larry ve htiyar Jenkins izgi dizide ilenen maceralara renk katan dier ahslardr.
Yntem
Bu alma, nitel aratrma zelliindedir. Nitel aratrma; gzlem, grme ve dokman
analizi gibi nitel veri toplama yntemlerinin kullanld, alglarn ve olaylarn doal ortamda
gereki ve btncl biimde ortaya konmasna ynelik nitel bir srecin izlendii aratrma
olarak tanmlanmaktadr.28 En yaln ifade ile, nitel verilerin toplanmasn ve analizini gerektiren
yntemdir.29 Buradan hareketle izgi filmlerdeki zararl grsel unsurlarn varln tespit etmek
amacyla nitel veri toplama yntemi olan dokman analizi yntemi tercih edilmitir. Dokman
analizi, aratrlmas hedeflenen konu hakknda bilgi ieren yazl veya yazl olmayan
materyallerin toplanp ama dorultusunda incelenmesi anlamna gelmektedir.30
almann evrenini izgi yaynlar, rneklemini ise Snger Bob Kare ort adl eserin 1
adet sinema filmi ile Sngerbob.net internet adresinde eriimde olan ve 9 sezon yaynlanan
toplam 425 adet blm arasndan basit sekisiz rnekleme yoluyla seilen 90 adet izgi dizi
blm oluturmaktadr.
24
Seluk, 2010.
25
Haim Jinott.
26
Sngerbob.net
27
Snger Bob Kare ort adl izgi filmin (2000-2011) ald dllerden bazlar unlardr:
Golden Reel Award 2000: Televizyon Animasyonunda En yi Ses Dzenlemesi; Kids' Choice Awards 2003: Favori izgi
Film; Annie Awards 2005: Best Animated Television Production; Best Writing in an Animated Television Production;
Philippines Kids' Choice Awards 2008: Indonesia Kids Choice Awards 2009: Favori izgi Film; Teen Choice Awards 2009:
Choice TV Animated Show; Annie Awards 2010: En yi Ses retimi Hareket; Emmy Awards 2010: Outstanding Special
Class Animated Program; Annie Awards 2011: ocuklar in En yi Televizyon Program retimi; Annie Awards 2011:
Televizyon Mzik Prodksiyonu.
28
Yldrm ve imek, 2011.
29
Bykztrk ve dierleri, 2012.
30
epni, 2007.

Nitel aratrmalarda; gzlem, grme ve dokman analizi gibi farkl kaynaklardan elde
edilen byk miktardaki veriler nce incelenerek kodlanr; sonra kodlamalar dikkate alnarak,
sentezlenerek bulgulara ulalr.31 Gerekletirilen literatr taramasna ek olarak rneklem
olarak seilen ve 24 fps32 aka sahip olan her bir blm videosu, n alma olarak aratrmac
tarafndan izlenmitir. zleme, iki kiiden oluan grup tarafndan tekrarlanmtr. Bu ilemde,
her biri ortalama 10-12 dakikalk izleme sresine sahip olan videolarn aklar, VLC medya
oynatc ortamnda 6 fpsye kadar drlm ve videolar sessiz konuma getirilmitir. Her
blmn izlenmesi esnasnda, etik deerler ile rtmeyen tm grsel unsurlar, VLC medya
oynatcnn sunduu capture (ekran grnts alma) zellii kullanlarak grup tarafndan ayr
ayr kaydedilmitir. grup tarafndan alnan kaytlar, aratrmac tarafndan deerlendirilmi,
ortak olanlar tespit edilmi ve kodlanmtr.
Bulgular ve Yorum
nceleme evrenine dhil edilen 1 adet sinema filmi ile 90 adet izgi dizi blm, zararl
grsel unsurlar asndan incelendiinde; tamamnn (%100 orannda) bu ynde unsur/unsurlar
ierdii tespit edilmitir. Etik deerler ile rtmeyen bu grsel unsurlar, sex yazs, plak
dii/erkek, cinsel uzuv ve cinsel uzuv armlar, erotik armlar, ecinsel armlar,
cinsel kimlikten sapmalar, cinsel sapknlk armlar gibi balklar altnda toplanmtr.
Aada, bu bulgulara ilikin resimler dorudan aktarmlar ile sunulmutur:
1. Sex Yazsna likin Bulgular

Sex yazs, inceleme evrenine dhil edilen rnlerden yalnzca 1 tanesinde tespit
edilmitir. Aada sunulan bu yndeki grsel, ok net olmayan bir tarzda, masaya konulan
oyun aracnda bulunan yol ve duraklara gizlenerek gen zihinlere sunulmutur.
Resim 1: Sex Yazs, sezon 1, blm 1, 01.48.
2. plak Dii/Erkek Grntlerine likin Bulgular

plak dii/plak erkek grntlerine ilikin grsel unsurlar, inceleme evrenine dhil
edilen rnlerin hemen hemen tmnde tespit edilmitir. Bu ynde tespit edilen grsellerden
bazlar aada sunulmutur:
31
Bykztrk ve dierleri 2012.
32
fps (frame per second): 1 saniye bana den kare says.

Resim 2: plak Dii/Erkek Resim 3: plak Dii/Erkek Resim 4: plak Dii/Erkek
Grnts, Grnts, Grnts,
Sezon 6, 01.49. Sezon 6, blm 125b, 03.32. Sezon 4, blm 75b, 10.26.
3. amarl Grntlere likin Bulgular

amarl grntlere ilikin grsel unsurlar, inceleme evrenine dhil edilen rnlerin
tmnde tespit edilmitir. Her blmn daha ilk dakikalarnda Snger Bob, evinden i amar
ile kmakta; yar plak bedeninin alt ksm, izleyenlere gre sa taraftan uzanan bir kaptan eli
ile kapatlmaktadr.
Resim 5: amarl Grntler, sezon 6, blm 105b, 00.13
Yukarda sunulan grselin dnda hemen hemen her blmde ahs kadrosunda yer alan
bir veya birka varln soyunduklar; i amarlaryla dolatklar; kendi veya bakalarna ait
giysileri paralamalar sonucunda yar plak veya plak kaldklar tespit edilmitir. Aada bu
yndeki grsellerden bazlarna yer verilmitir:
Resim 6: amarl Resim 7: amarl Resim 8: amarl

Grntler, Grntler, Grntler,
Sezon 1, blm 4a, 06.30. Sezon 8, blm 157b, 07.50. Sezon 8, blm 157b, 07.36.
4. Cinsel Uzuv ve Cinsel Uzuv armlarna likin Bulgular

nceleme evrenine dhil edilen rnlerde cinsel uzuvlarn yer ald grselleri, ak bir
ekilde tespit etmek mmkn olmutur. Aada, bu yndeki grsellerden biri sunulmutur. Bu
grsele dikkatle bakldnda, soldan birinci bala erkeklik organ verildii grlecektir.
Resim 9: Cinsel Uzuv ve Cinsel Uzuv armlar,

Sezon 1, blm 12b, 10.57.
Yukardaki grselin dnda, baz blmlerde dii veya erkee has cinsel uzuvlar
artran grseller tespit edilmitir. Bu yndeki tespitlere ilikin grsellerden bazlarna
aada yer verilmitir:
Resim 10: Cinsel Uzuv ve Resim 11: Cinsel Uzuv ve Resim 12: Cinsel Uzuv ve
Cinsel Uzuv armlar Cinsel Uzuv armlar Cinsel Uzuv armlar
Sinema filmi, 05.16. Sezon 2, blm 38b, 04.28. Sezon 7, blm 140b, 00.27.
Sezon 2. Sezon 2, blm 6, 06.13. Sezon 9, blm: 1, 08.39.

Sezon 6, blm 113a, 03.49. Sezon 9, blm 189, 06.29. Sezon 8, blm 157b, 07.50.
5. Erotik armlara likin Bulgular

nceleme evrenine dhil edilen rnlerinden bazlarnda erotik armlara ilikin
grseller tespit edilmitir. Bu ynde en ok dikkati eken, yalama davrandr. Hemen hemen
her blmde, ahs kadrosuna dahil olan varlklardan biri veya birilerinin herhangi bir nesneyi,
normal d bir halde yaladna tank olunmutur. Aada, bu ynde tespit edilen grsellerden
bir tanesi sunulmutur:
Resim 19: Erotik armlar.
Bu davrann dnda da erotik armlar oluturan sahnelere tank olunmutur. Bu

ynde tespit edilen grsellerden bazlar aada yer almtr:
Resim 20: Erotik armlar Resim 21: Erotik armlar Resim 22: Erotik armlar.
Sinema filmi, 70.45. Sezon 2, blm 35a, 07.05.

Resim 23: Erotik armlar Resim 24: Erotik armlar Resim 25: Erotik armlar
Sezon 5, blm 100b, 06.33. Sezon 2, blm 25b, 04.43. Sezon 9, blm 183a, 08.13.
6. Ecinsel armlara likin Bulgular

nceleme evrenine dhil edilen rnlerinden bazlarnda ecinsel armlara ilikin
grseller tespit etmek mmkn olmutur. zellikle Snger Bob ile en yakn arkada Patrickin
bu yndeki tutum ve davranlar olduka dikkat ekicidir. izgi dizinin genelinde Snger Bob
ile en yakn arkada Patrickin zel bir yaknlama iinde olduklar gzden kamamtr.
Aada, bu ynde tespit edilen grsellerden birka sunulmutur:
Resim 26: Ecinsel Resim 27: Ecinsel Resim 28: Ecinsel

armlar armlar armlar
Sezon 3, blm 60b, 11.03. Sezon 4, blm 75b, 08.48. Sezon 5, blm 99a, 07.45.
7. Cinsel Kimlikten Sapmalara likin Bulgular

nceleme evrenine dhil edilen rnlerinden bazlarnda cinsel kimlikten sapmalara ilikin
grseller edilmitir. ok sk grlmese de ahs kadrosuna dahil olan varlklardan biri veya
birka, ki bu varlk dii ise erkek, erkek ise dii kimliine brnr, bu rnde. Arlkl olarak
erkek canlnn kadn kimliine brndne tank olunan grsellerden bazlar aada
sunulmutur:

Resim 29: Cinsel Kimlikten Resim 30: Cinsel Kimlikten Resim 31: Cinsel Kimlikten
Sapmalar Sapmalar Sapmalar
Sezon 7, blm 48, 09.22. Sezon 7, blm 48, 05.09. Sezon 9, blm 189, 21.55.
Sezon 7, blm 48, 10.15. Sinema filmi, 70.14. Sezon 3, blm 41a, 10.30.
Sezon 6, blm 105b, 04.20. Sezon 6, blm 105b, 00.57. Sezon 8, blm 157b, 03.40.
8. Cinsel Sapknlklara likin Bulgular

nceleme evrenine dhil edilen rnlerinden bazlarnda cinsel sapknlklara ilikin
grseller tespit edilmitir. Gldr unsuruyla ustaca zeri kapatlan cinsel sapknlklara ilikin
grsellerden bazlarna aada yer verilmitir:
Resim 38: Cinsel Sapknlklar Resim 39: Cinsel Sapknlklar Resim 40: Cinsel Sapknlklar
Sinema filmi part 2, 02.42. Sezon 6, blm 113a, 03.40. Sezon 7, blm 137a, 02.22.

Resim 41: Cinsel Sapknlklar Resim 42: Cinsel Sapknlklar Resim 43: Cinsel Sapknlklar
Sinema filmi, 05.14. Sezon 2, blm 25b, 10.36. Sezon 4, blm 66, 07.41.
SONU VE NERLER
Bu aratrmadan elde edilen sonulara gre; aratrmaya konu olan Snger Bob Kare ort
adl eser, sex yazs, plak dii/plak erkek, cinsel uzuv ve cinsel uzuv armlar, erotik
armlar, ecinsel armlar, cinsel kimlikten sapmalar, cinsel sapknlklar gibi balklar
altnda toplanan ve etik deerler ile rtmeyen birok grsel unsur iermektedir.
Snger Bob Kare ort adl eserde etik deerler ile rtmeyen, onlar erozyona uratan
birok grsel unsurlar, masumiyet maskesi altnda ocuk izleyicilere sunulmaktadr. Bylece
hedef kitle olan ocuklar, bu kurgusal dnyann olumsuz davran rnekleriyle karlamaktadr.
Gelime srecinde olan ocuklar, sevdii kiiyi veya etkilendii davran ekillerini taklit
ederek rendiine gre, sevdii izgi film kahramanlarn ayn ekilde taklit edeceklerdir. Bu
nedenle, ocuklarn kendilerini izgi film kahramanyla zdeletirmeleri, sz konusu
olumsuzluklar benimsemeleri ve bu ynde davran rneklerini sergilemeleri kanlmazdr.
Bilindii gibi; salkl, retken ve huzurlu bir toplumda yaamann anahtar, iyi nesiller
yetitirebilmektir. O halde; aileleri, eitimcileri ve ocuklar bu konuda bilinlendirmek
gerekmektir.
KAYNAKLAR
Akal, S. . (2007). Medya Ve ocuk. stanbul: Ebabil Yaynlar.
Akpnar, B. (2004). ocuklarn TV zleme Davranlarnn eitli Deikenlere Gre
ncelenmesi. ada Eitim, 306, 34-45.
Bykztrk, ., Kl akmak, E., Akgn, .E., Karadeniz . ve Demirel F ( 2012).
Bilimsel Aratrma Yntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
Can, A. (1995). Okul ncesi ocuklara Ynelik Televizyon Programlar inde izgi
Filmlerin ocuklarn Geliimine Ve letiimine Ynelik Etkileri. Yaymlanmam
doktora tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul.
Cesur, S. ve Paker, O. (2007). Televizyon ve ocuk: ocuklarn Tv Programlarna
likin Tercihleri Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Vol. 6/No.19/ s.107108.
epni, Salih (2007). Aratrma ve Proje almalarna Giri. Trabzon: Pegem A
Yaynclk.
Kalan, G. . (2010). Medya Okuryazarl ve Okul ncesi ocuk: Ebeveynlerin Medya
Okuryazarl Bilinci zerine Bir Aratrma. stanbul niversitesi letiim Fakltesi
Hakemli Dergisi, 1(39), 59-73.
Kalkan, S. (2008), Televizyon Yaynlarndaki Zararl erikten Kn Korunmas,
Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi,
Ankara.

ztrk, C. ve Karayaz, G. (2007). Okul ncesi Dnemdeki ocuklarn Televizyon
zleme Durumlar Ve Bunu Etkileyen Durumlarn ncelemesi. Milli Eitim Dergisi,
175,116-128.
Serhatlolu, B. (2006). Televizyon Programlarnn Okul ncesi Eitim Kurumuna
Devam Eden 5-6 Ya Grubu ocuklarnn Zihin Ve Dil Geliimini Etkileme
Biimlerine Ynelik retmen ve Veli Grlerinin Belirlenmesi. Yaymlanmam
yksek lisans tezi, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Elaz.
Yldrm, A. ve imek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri.
Ankara: Sekin Yaynlar.
www.rtuk.org.tr: lkretim andaki ocuklarn Televizyon zleme Alkanlklar
(2006). [Son eriim: 15.09.2014].
www.sungerbob.net [Son eriim: 15.09.2014].

DEERLENDRME
Yrd. Do.Dr. Tacettin MEK
ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii
Akademik Kurul Bakan
ncelikle uluslararas bir sempozyumu baaryla tamamlam olmaktan dolay mutlu
olduumuzu ifade etmek isterim. Sempozyumun hazrlk aamasndan gerekleme srecine
kadar neredeyse tek bana bir ekip gibi alan ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii
Bakan deerli eitimci yazar Bican Veysel Yldza teekkr borluyuz.
Uluslararas bir ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu dzenlemek bizim ortak
ryamzd. Yurt dndan Rusya, zbekistan, Azerbaycan, Almanya, Tuva Cumhuriyeti; yurt
iinden Adyaman, Ankara, Bolu, Erzincan, Erzurum, Giresun, stanbul, Kayseri, Trabzon,
Rize, Van gibi illerden ok sayda aratrmac, eitimci ve bilim insannn katld Uluslararas
I. ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu ile bu rya geree dnd. Nisan 2014te
Eskiehirde Anadolu niversitesinde gerekletirilen I. Uluslararas Avrasya Trk Dnyas
ocuk Edebiyat Yayncl Sempozyumundan sonra uluslararas nitelikte byle bir bilimsel
toplant Trkiyede bir ilk olacakt. lkleri hayata geirmek zordur. niversitelerin geni
btelerine ve insan kaynaklarna ramen dzenlerken tereddtler yaad bilimsel
toplantlardan birinin, bir dernein, ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birliinin
nclnde gereklemi olmas kayda deer bir baardr. Bu sempozyumda oturumlarn
Fazl Hsn Dalarca, Eflatun Cem Gney, Bar Mano, Kemalettin Tucu, Cahit Zarifolu,
Rfk Kaymaz biiminde adlandrlmas da kukusuz bir vefann gstergesiydi.
Sempozyumlar kendimize tuttuumuz aynalardr. Neyi ne lde yaptk, yapyoruz,
yapmalyz? Bu sorularn cevaplandrlmaya alld, durum tespitinin yapld, elde edilen
verilerin tartld bilimsel ortamlardr. Biz de yle yaptk. ocuk ve genlik edebiyatnn
sorunlarn ve zm yollarn bildirilerle, bildirilerin sunumundan sonra alan olumlu ve
yapc tartmalarla gndeme tadk. Maltepe le Mill Eitim Mdrlnn retmenleri
izinli sayarak sempozyuma ynlendirmesi de tebrik ve takdiri hak eden ince bir duyarllk
rneiydi. Maltepe Trkan Saylan Kltr Merkezinin kaplarn byle anlaml bir etkinlie
aan yetkililer de teekkr hak ettiler.
Sunulan yirmi drt bildiri iinde ocuk ve genlik edebiyatnn kuramsal erevesiyle
ilgili olanlar yannda dorudan edeb metinlerin incelenmesine ve zmlenmesine ynelik
olanlar da vard. Mustafa Ruhi irinin deyiiyle bu an masallar olan izgi filmler ve izgi
romanlar yannda sreli yaynlarda masallar, popler kltr, medya, oyun, tiyatro ve tiyatro
eserleri zerine yaplan deerlendirmeler konu yelpazesinin genilii hakknda ipucu veriyordu.
Her bildiri can alc bir noktaya parmak basyor, bir sorunu irdeliyordu. Zhanna Yusha ve
Ekaterina Chamzyrynin Rusyann Sibirya blgesindeki hem de Tuvadaki ocuk edebiyat
birikimini bize tamalar sempozyumun zenginliklerindendi. Bu iki bilim insannn Tuvadaki
ocuk edebiyat almalarna ilikin tespitleri aydnlatcyd. Sibiryada ilk masal derlemelerini
yapan folklor aratrmacs Pora Hzlolu zerine Ycel Feyziolunun verdii bilgiler ufuk
acyd.
Hlya Yolasmazolu Snger Bob izgi filmindeki gizli imgeler, gzden kaan rtk
anlaml iletiler, armlar ve gstergeler konulu sunumuyla sempozyumun dikkat ekici
bildirilerinden birine imza att.
Alt oturum boyunca sunulan bildirilerin hepsinden tek tek sz etmek vakit alabilir, ancak
yirmi drt bildirinin her birini bilimsel bir kazanm olarak anmak deerbilirlik olacak.
nmze baktmzda birinci sempozyumun kazandrd tecrbeyle yeni
sempozyumlar gerekletirmenin mmkn olduunu syleyebilirim. Bu duygularla daha geni
katlml yeni sempozyumlarda bulumak, ocuk ve genlik edebiyatnn sorunlarn tartmak
dileiyle tm katlmclara ve ilgi dzeyi yksek dinleyicilere teekkr ediyor, sevgi ve sayglar
sunuyorum.

I. ULUSLARARASI OCUK VE GENLK EDEBYATI SEMPOZYUMU SONU BLDRS
ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii tarafndan dzenlenen I. ULUSLARARASI

OCUK VE GENLK EDEBYATI SEMPOZYUMU, 24-25 Ekim 2014 tarihlerinde stanbulda
gerekletirilmitir.
Kltr ve Turizm Bakanl ve Maltepe le Milli Eitim Mdrl sempozyuma
maddi destekleriyle katk salamlardr. Ayrca stanbul l Milli Eitim Mdrl
retmenlere duyuru yaparak ve katlmc retmenlere izin ilemlerini kolaylatrarak
katkda bulunmutur.
l. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda; Trkiye, Almanya,
Azerbaycan, zbekistan, Rusya ve Tuva Cumhuriyetinden 15 deiik niversiteden 23
akademisyen, iki sivil toplum kuruluu temsilcisi, 8 yazar ve 3 retmen tarafndan bireysel
ve grup almalar olarak 24 bildirinin szl sunumu yaplmtr.
l. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda; 6 Dzenleme Kurulu
yesi, 13 Bilimsel Danma Kurulu yesi, 8 Yazarlar ve izerler Kurulu yesi; 32 Katlmc
grev stlenmitir. Sempozyumun yrtlmesi srecine, 2 Fotoraf Sanats ile ocuk ve
Genlik Edebiyat Yazarlar Birliinin yesi yazarlar ile Maltepe le Milli Eitim Mdrl
yneticileri etkin olarak katlmtr.
Maltepe Belediyesi Trkan Saylan Kltr Merkezinde dzenlenen sempozyuma
deiik branlardan ok sayda okulncesi, ilkokul, ortaokul ve lise retmeni, psikolojik
danmanlk ve rehberlik servisi yneticisi, yksekretim rencisi; yazar, izer, evirmen,
ocua ynelik sreli yaynlarn yneticileri ve yaynclar katlmtr.
ki gn sren sempozyumda ilk gn alt oturumda 24 bildiri sunulmu, bir fotoraf
sergisi dzenlenmitir. kinci gnde ise Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat
Sempozyumuyla e zamanl olarak her yl yaplmas kararlatrlan Avrasya ocuk iirleri
leni, Medeniyet niversitesi Maltepe Yerlekesi Konferans Salonunda dzenlenmitir.
Bu etkinlikte de alt lkeden 20 air, ocuklar iin yazlm iirlerini okumu, ocuk
arklarn seslendirmilerdir. Dinleyici olarak katlan ounluu ortaokul rencisi ocuklar
da arklara elik etmilerdir. l. Avrasya ocuk iirleri lenine Osmangazi HO Mdrl
ve AKSEV- payda olarak destek vermilerdir.
Sempozyumun al bildirileri, ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii Ynetim
Kurulu Bakan Bican Veysel Yldz ve Maltepe le Milli Eitim ube Mdr Vedat
Terlemez tarafndan sunulmutur.

Sempozyum alt oturum halinde dzenlenmi, oturumlara Trk ocuk Edebiyatnn
nemli isimlerine sayg ifadesi olarak FAZIL HSN DALARCA, KEMALETTN TUCU,
RIFKI KAYMAZ, BARI MANO, EFLATUN CEM GNEY, CAHT ZARFOLUnun isimleri
verilmitir.
Oturum bakanln Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDINn yapt, FAZIL HSN
DALARCA OTURUMUnda; Yrd. Do. Dr. Elif Akta, r. Gr. Miriam Zeliha Stebler, Yrd.
Do. Dr. Serap Uzuner Yurtun ortak almas olan Trk Dili ve Edebiyat retmen
Adaylarnn ocuk ve Genlik Edebiyat ile lgili Farkndalk Dzeyleri balkl bildiri,
Do.Dr. Suat Ungan ile Do.Dr. Ali Fuat Arc tarafndan Gen airlerin ocuklara iir
Yazma Hakkndaki Grleri balkl bildiri,
Bican Veysel Yldzn ze Gven Eitiminde ocuk Edebiyatndan Yararlanma-
retmenler in Proje Uygulama rnekleri balkl bildirisi,
Azerbaycandan Yazar, retmen Tabes Necefovann ocuk ve Genlik Edebiyatnda
Metin zmlemeleri balkl bildirileri sunulmutur.
Oturum bakanln Do.Dr. Halit Karatayn yapt KEMALETTN TUCU
OTURUMUnda;
Yrd. Do. Dr. Tacettin imek tarafndan Dalarcann ocuk iirlerinde ocuk znenin
Konumu,
Do.Dr. Halit Karatay, Karakter Ynnden Asm ve Nesli,
Yrd.Do.Dr. Tahir Zorkul Ayhan Bozfratn Sokakta Tek Bana Adl Romannda Sokak
ocuklarnn Dnyas,
Yrd.Do.Dr. M.Abdullah Arslan ile Yrd.Do.Dr. Ouzhan Ylmaz ise Bestami Yazgann
Eserlerinde Din Deerler balkl bildirilerini sunmulardr.
Oturum bakanln Do.Dr. Halit Karatay RIFKI KAYMAZ OTURUMUnda;

Rusya, Novabirsk Bilimler Akademisi Sibirya ubesinden Do.Dr. Zhanna Yushann in ve
Moolistandaki Tuvalarn ocuk Edebiyatndaki Sorunlar,
Tuva Cumhuriyeti Devlet niversitesinden Do.Dr. Ekaterina Chamzyrynn Tuva ocuk
Edebiyat-Dn ve Bugn,
Azerbaycan Yazarlar Birlii ocuk Edebiyat Bakan Qeem Necefzadenin Azerbaycan
ocuk ve Genlik Edebiyatnda adalk,
zbekistan Devlet Cihan Dilleri niversitesi Uluslararas Gazetecilik Fakltesi`nden Do.Dr.
Tahir Kahharn zbekistanda ocuk ve Genlie Ynelik Sreli Yaynlar,
Almanyadan Ycel Feyziolunun Sibirya Aydnl: Pora Hzlolu balkl bildirileri
sunulmutur.
Oturum bakanln Prof.Dr. Selahattin Dilidzgnn yapt BARI MANO

OTURUMUnda;
Ar. Gr. Mustafa Said Kymaz, Trkiye ocuk Dergisinde Yer Alan Masallar zerine Bir
nceleme
Asalettin Soylu, Kltrleraras Medya ve Dil retiminde Mzik ve Dilin nemi
Esra Metin, Deer Aktarmna Ynelik Oyunlar
Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN, Nehir AYDIN GKDUMAN ve Esma BUDAK Okulda Deerler
Eitimi Materyali Olarak Deer Sand Serisi Kitaplar balkl bildirilerini sunmulardr.
EFLATUN CEM GNEY OTURUMUnda;

Yrd.Do.Dr. A.Kerim Din, ocuk Tiyatrosu,
Glay Sormage, ocuk Edebiyat Asndan Tiyatro-Tiyatroda Dil Kullanm,
Yrd.Do.Dr. Yasin Mahmut Yakar, Havaclk zlekli ki ocuk Oyunu: Tayyareci ve
Kelebekler,
Ar.Gr.Ayegl ilingir, Popler Kltr erisinde ocuk Edebiyat rnlerinin Yeri
balkl bildirilerini sunmulardr.
Oturum bakanln Filiz ELK DORUnun yapt CAHT ZARFOLU OTURUMUnda ise;
Ar.Gr. Zehra Uzuner, Yrd.Do.Dr. Elif Akta ve Yrd.Do.Dr. Serap Uzuner Yurtun ocuk
Edebiyat rnlerinin Televizyona Uyarlanmas ve Bir rneklem Olarak TRT ocuk
Kanalnda mer Seyfettin Hikyeleri balkl bildirileri,
Yrd.Do.Dr. Rait Ko tarafndan sunulan izgi Romanlarn Eitsellii zerine Bir
Deerlendirme balkl bildiri ile,
Yrd.Do.Dr. Hlya Yolasmazolunun izgi Yaynlarda Sakl Olanlar (Snger Bob Kare ort
rnei)
balkl bildirisine yer verilmitir.
24-25 Ekim 2015 tarihinde stanbulda ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar
Birliince dzenlenen l. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu, ocuk ve
genlik edebiyat alannn en nemli unsurlar olan air ve yazarlar ile akademisyenler,
retmenler, sreli yaynlarn yneticileri ve yaynclar bir araya getirerek onlarn konular
farkl cephelerden bakarak irdelemesine zemin hazrlam olmas bakmndan nemli bir
almadr. zellikle ocuk edebiyatnn en nemli muhatab olan rencilerle ocuk
edebiyat rnleri hakknda okuma, inceleme vb. almalar yrten retmenlerin
katlmlar yaplan almann akademik alanda kalmayp son muhatap olan ocua mesajn
tanmasna zemin hazrlam olmas bakmndan farkl bir nem arz etmektedir.
Konuulanlarn, tartlanlarn, zerinde gr birliine varlanlarn sahaya tanmas
bilimsel almalarn etkin ve anlaml olmasnda iin nemli ksmdr. Bu anlamda l.
Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu, edebiyatmz adna ok nemli bir
adm olmutur.
l. ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumuna tm paydalarn gsterdii youn
ilgi, bu tr almalarn ihtiya olduunu, toplumda dnlenin aksine bilimsel
almalara, edebiyata ve zellikle ocuk ve genlik edebiyat alanna ilgi ve tevecchn var
olduunu gstermitir. Etkinliklere farkl lkelerden ve Trkiyenin deiik illerinden
katlmn olmas, ocuk ve genlik edebiyatnn nemli bir gelime iinde olduunu da
gstermitir. Gerekletirilen l. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu,
lkemizde ve bata Trk Cumhuriyetleri olmak zere Trke konuulan corafyalarda
ocuk ve genlik edebiyat kltrnn geliip yaygnlamasna nemli katklar salayacak
bilimsel ve sanatsal dntler sunmutur. Azerbaycan, zbekistan, Almanya ve Tuva
Cumhuriyetinden gelen katlmclarn sunduklar bildiriler ve vurguladklar sorunlar,
dillendirdikleri dilek ve temenniler gstermitir ki bu sempozyumun en byk katks,
Trke konuulan lkeler ile Trkiye arasnda ortak bir ocuk edebiyat oluturulmasnn
nemli bir admnn atlm olmasdr.
Sempozyumda; eletirel okuma yapabilen, dnen, sanat ve estetik zevki gelimi,
duyarl ve tutarl birey yetitirmenin temel arac olarak ocuk ve genlik edebiyat, kkl bir
kltrel birikimin farknda olan ve ada gelimeleri gz ard etmeyen bir yaklamla
inceleme konusu yaplmtr. Hem lkemizdeki hem dnyann farkl lkelerindeki kuramsal

almalar ile edebi rnler bakmndan ocuk ve genlik edebiyatnn bugnk
sorunlarnn tespit edilmesi ve tespit edilen sorunlara zm nerilerinin oluturulmas,
sempozyumda temel ama olarak belirlenmitir. zellikle okuma kltr edindirmenin,
bununla birlikte yazmaya tevik etmenin, yeni yetiecek yazarlarn yolunu amann ve
aydnlatmann da hedeflendii sempozyumun genel amalarna uygun olarak gereklemi
olduu kanaati, btn taraflarda olumutur.
l. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda stanbul l Milli Eitim
Mdrl ve Maltepe le Milli Eitim Mdrlnn destekleri ile, zellikle okuma
andaki ocuk ve genlerin duygu ve dnce eitiminde anne ve babalar kadar, hatta
onlardan da daha fazla etkin olan Trke, edebiyat ve Psikolojik Danman ve Rehber
retmenlerin youn katlm salanm ve bylece ocuk edebiyatnn sac ayan
oluturan taraflarca konular irdelenmitir.
Yaplan almalar gstermitir ki gelecek sempozyumlarda ocuk ve genlik edebiyat
alanndaki rnler ierisinde ok byk neme sahip olan izgi film, animasyon, izgi
roman, ocuk arklar, karikatr, drama gibi sanatsal alanlar akademisyenler,
aratrmaclar, sanatlar ve alan uzmanlar tarafndan daha ok inceleme konusu
yaplmaldr. Bildiri balklar belirlenirken bunlara dikkat edilmesi gerekmektedir.
23-24 Ekim 2015 tarihlerinde dzenlenecek olan ll. Uluslararas ocuk ve Genlik
Edebiyat Sempozyumunda okulncesi, ilkokul ve liselerde grev yapan daha geni bir
retmen kitlesine ulalmas hedeflenmelidir. Ayrca okulncesi, ilkokul, ortaretim ve
yksekretim rencilerinin katlmnn salanmas da yararl olacaktr.
Gelecek sempozyumda atlye almalar gerekletirmeye, yaynevlerinin, dergi ve
gazetelerin, ocuk ve genlik edebiyat sanatlarnn katlmyla okurlar iin imza ve sylei
etkinlikleri dzenlenmeye gayret edilecektir. Bu nedenle ll. Uluslararas ocuk ve Genlik
Edebiyat Sempozyumu, sempozyumun gerekletirildii alan masal anlatmlar, ocuk
arklar seslendirilmesi, canl drama gsterileri, kukla vb. etkinlere uygun olsun diye
skdar Belediyesi Balarba Kltr ve Kongre Merkezinde planlanmtr. renci ve
retmenlerin katlmlarnn salanmas iin stanbul l Milli Eitim Mdrl Ar-Ge
birimine ibirlii iin proje dosyas sunulmu ve n almalar gerekletirilmitir.
ocuk ve genlik edebiyatnn deiik alardan incelendii l. Uluslararas ocuk ve
Genlik Edebiyat Sempozyumunda ortaya kan grler u balklar altnda zetlenebilir:
1. Trkiyede dernek, kurum ve kurulularla niversitelerin ocuk ve genlik edebiyatnn
sorunlar zerine yapabilecekleri yeni bilimsel toplantlara ihtiya vardr.
2. zellikle medya/sosyal medya karsnda kitap eksenli bir dnya kurabilmek ve bu
dnyay koruyabilmek, gelitirebilmek, srdrlebilir bir okuma bilinci ve kltr
oluturabilmek iin geni katlml, her evreden paydalarla dzenlenecek bilgilendirme
toplantlar konunun gndemde tutulmasn salayacaktr.
3. ocuk ve genlik iin edebiyatn saha almalarna ynelmek, ev ve okul ortamlarnda
okuma etkinlikleri dzenlemek, etkin okuma yntemleriyle hedef kitlerinin ilgi ve hevesini
uyandrmak konuyla dorudan ya da dolayl olarak uraan
evrelerin/kurumlarn/kurulularn temel amalar arasnda yer almaldr.
4. Okuma yntemlerinin eitlendirilmesi, zellikle oyun ve drama gibi etkin yntemleri
kullanarak okuma etkinlikleri gerekletirmek ve rencilere elenceli okuma ortamlar
hazrlamak konusunda eitim yneticileri ve zellikle Trke retmenleri
ynlendirilmelidir.

5. niversitelerde lisansst almalar iin Eitim Bilimleri Enstits bnyesinde Trke
Eitimi Ana Bilim Dalna bal ocuk Edebiyat Eitimi Bilim Dal kurulmal, ocuk ve genlik
edebiyat alanndaki akademik almalar bu erevede yrtlmelidir.
6. niversitelerin bnyesinde ocuk ve Genlik Edebiyat Enstitleri kurulmal, akademik
almalar bu enstitnn nclnde gerekletirilmelidir.
7. Yazarlar okullarda projesi yaygnlatrlarak tm Trkiyede yazarlarn ocuk okurlarla
bulumas, sylei yapmas, kitap imzalamas salanmal, bylece rencilerin okumaya ve
yazmaya ilgisi pekitirilmelidir.
8. Trkiyede ocuk ve genlik edebiyat kltrnn gelimesi ve bata Trke konuulan
lkeler olmak zere dnyada bu alandaki gelimelerin takip edilmesi ve kltrler aras
iletiimin srdrebilmesi iin, Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunun
balangta planland gibi her yl dzenlenmesi gerekmektedir.
9. Bir nceki maddede dillendirdiimiz ll. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat
Sempozyumunun 23-24 Ekim 2015 tarihlerinde stanbul Balarba Kltr Merkezinde
yaplmas kararlatrlmtr.
10. Eitimsizliin en byk eitim yatrmlarndan daha ar maddi ve manevi maliyetler
getirdiinin bilincinde olarak bu alanda ulusal ve uluslararas yeni bilimsel toplantlar daha
geni kitlelere duyurularak dzenlenmeli ve bu toplantlar, zellikle eitim sisteminin en
nemli dilisi olan retmenlerce izlenmelidir.
11. Milli Eitim Bakanl, retmenlerin ocuk ve genlik edebiyat alanndaki yetkinliini
artrmak iin eitli bilimsel toplantlar dzenlemeli, bu tr organizasyonlara payda olarak
katlmal ve retmenlerin bu tr almalara katlmlarn tevik etmelidir.
12. Kltr ve Turizm Bakanl, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, Genlik ve Spor Bakanl
ve Diyanet leri Bakanl, TRT, medya kurulular, belediyeler gibi grev ve etki alan
ocuk ve genlerle ilgili olan kurum ve kurulularn da ocuk ve genlik edebiyat alan
hakknda bilgi edinme/bilgi edindirme almalarn nemsemesi bir zorunluluktur.

KATILIMCILAR
(Soyad alfabetik sra ile)
YRD. DO. DR. ELF AKTA

04/ 06/ 1982 ylnda Erzurumda dodu. lk ve orta
renimini Erzurumda tamamlad. Atatrk niversitesi
Trke retmenlii blmnden 2003 ylnda mezun oldu.
2003-2006 yllar arasnda Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Trke Eitimi Anabilim dalnda yksek lisans
renimini srdrd. 2006-2011 yllar arasnda Atatrk
niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Trke Eitimi Anabilim
dalnda doktora renimini tamamlad.
2003-2012 yllar arasnda Mill Eitim Bakanlna bal

ilkretim okullarnda Trke retmeni olarak grev yapt.
2012 ylnda halen almakta olduu Recep Tayyip Erdoan niversitesi Eitim Fakltesi
Trke Eitimi blmne yardmc doent olarak atand.
Hl ayn grevi srdrmektedir.
DO. DR. AL FUAT ARICI
Erzurumun Tortum ilesinde (1972). lk ve ortaokulu

burada bitirdikten sonra, Erzurum Lisesinden mezun oldu
(1990). Yksekrenimini Sleyman Demirel niversitesi
Burdur Eitim Fakltesinde tamamlad (1994). MEB bnyesinde
on yl retmen olarak alt.
Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trke
Eitimi Ana Bilim Dalnda yksek lisans (2001) ve doktora
(2005) yapt. Dumlupnar niversitesi Eitim Fakltesi Trke
Eitimi Blmne yardmc doent olarak atand (2006).
Trke Eitimi doenti oldu (2011). Hlen Yldz Teknik
niversitesi Eitim Fakltesi Trke retimi Blmnde
grevini srdrmektedir.
Okuma Eitimi, Masaln Sesi, Yazl Anlatm El Kitab, (Suat Ungan ile birlikte) ve
ocuk Edebiyatnda Trler (Suat Ungan ile birlikte) adl kitaplar yazd.
Yurtii ve yurtd dergilerde makaleleri yaymland.

YDR. DO. DR. M. ABDULLAH ARSLAN
01.05.1969 tarihinde Giresunun Erikliman kynde dodu.

lkokulu kynde, orta renimini Giresun .H.L.de tamamlad.
1988-1990 yllarnda Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinde
okudu.
1994te, Erzurum Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
Trk Dili ve Edebiyat Blmnden mezun oldu.
Ayn yl, mezun olduu niversitede Kazm Karabekir Eitim
Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat retmenlii Blmne
Aratrma Grevlisi olarak atand. 1996da, Bekir Fahri (DZ),
Hayat, Eserleri ve Edeb Kiilii adl almasyla Atatrk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yeni Trk Edebiyat bilim
dalnda yksek lisans bitirdi.
2002de, sanatta yeterlik aamasnda yabanc dil nedeniyle 1996 ylnda ad geen enstitde
ve ayn ana bilim dalnda balad doktora renimi yarm kald.
2012 ylnda, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Trk Dili ve Edebiyat Eitimi
alannda 2007de tekrar balad doktora renimini Prof. Dr. Leyla KARAHAN danmalnda
hazrlad Trkiye D Trk Edebiyatlar ve Dnya Edebiyatlarnn Cumhuriyetten Gnmze
Lise Ders Programlarnda ve Ders Kitaplarndaki Yeri adl teziyle tamamlad.
2007-2012 yllar arasnda Erzincan niversitesinde Trk Dili Okutman olarak alt.
2012 ylndan itibaren Erzincan niversitesi Eitim Fakltesi Trke retmenlii
Blmnde retim yesi olarak almaktadr.
Orta derece Arapa ve Franszca bilen Arslan, Firuze Elif ve Glneva Denizin babasdr.
PROF.DR. M. ZEK AYDIN
1959 yl, Konya umra doumludur. lkokulu umrada,

ortaokul ve liseyi zmir ve Manisada okudu. 1985'de Ankara
niversitesi lahiyat Fakltesinden mezun oldu. 1993'de
Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Din Eitimi
Anabilim Dalnda doktorasn tamamlad. Ankara'da
retmen ve Milli Eitim Bakanlnda eitim uzman olarak
grev yapt. 1994-2011 yllar arasnda Sivas Cumhuriyet
niversitesi lahiyat Fakltesi'nde alt.
1998'de doent ve 2004'de profesr oldu. Hlen Marmara
niversitesi lahiyat Fakltesi'nde retim yesidir.
Tunus'ta 10 ay, Belika'da 3 ay, Fransa ve Almanya' da birer
ay aratrmalarda bulundu.
Evli ve iki ocuk babasdr.

ESMA BUDAK
Aralk 1975te dnyaya geldi. lk, orta ve niversite renimini tamamladktan sonra
eitimin refah ve meden bir gelecek iin ne denli nemli olduunu fark etti. Bu alanda birikim
oluturmak zere, gnll olarak Gksu Kz Kuran Kursu yaz okullarnda almaya balad.
Yaklak 10 yl bu eitime gnl verirken ekibiyle gelitirdikleri renim sistemiyle okul
ncesinde de aktif olarak almaya balad. Bu iki eitimde oluturduklar sistem, Prof. Dr. Zeki
Aydn Bey tarafndan takdir grd ve kendisinin ekibine katld. Deer Sand Deerler Eitimi
Kitap Setinde yardmc editr ve yazar, Dini Deerler setinde de yazar olarak yer ald. Dini
eitimdeki birikimlerini Dr. Faruk Kangerin eitli lkelerde eitimde kullanlmas talebiyle
slam Dinimi Seviyorum 1 ismiyle kitaplatrd.
Halen Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnda AEP Formatrl ve aktif olarak genel
ahlak prensipleri ve din eitimi zerine almalar yapmakta, seminerler vermektedir.
DO. DR. EKATERNA CHAMZYRYN

13 Aralk 1949da Tandi blgesinin Vladimirovka adl
kynde dnyaya geldi. Kyzyldin Pedagoji Enstitsnden
mezun olduktan sonra bir sre Tuva Dili ve Edebiyat
retmeni olarak alt.
1993 ylndan beri Tuva Devlet niversitesinde retim
yesi olarak alyor. 2004 ylnda doent oldu.
Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyetinin en
mkemmel halk eitimcisi seildi. Ayn zamanda Tuva
Cumruyetinin anllk retmeni olan Ekaterina Chamzyryn,
ok sayda bilimsel ve eitim metodu almalarnn yazardr.
Tuva Cumhuriyetindeki okullarda ders kitab olarak okutulan
5. ve 6. snflar iin Ana Edebiyat ve 10. Snf Tuva
Edebiyat ders kitaplarnn yazarlarndandr.
AR GR. AYEGL LNGR

12/ 01/ 1982 ylnda svirede dodu. lk ve orta
renimini stanbulda tamamlad. Atatrk niversitesi
Radyo TV Yaymcl blmnden 2002, A.. letiim
Fakltesi Radyo, Televizyon ve Sinema blmnden 2004
ylnda mezun oldu. 2005-2009 yllar arasnda Atatrk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo Televizyon ve
Sinema Anabilim dalnda yksek lisans renimini
srdrd. 2009-2010 yllar arasnda stanbul niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Radyo Televizyon Orta Alan
retmenlii okudu.. 2014 ylnda Erciyes niversitesi
Sosyal Bilimleri Enstits letiim Anabilim dalnda doktora
renimi devam etmektedir.
2008-2013 Yllar arasnda snf ve zel eitim retmenlii yapt 05.02.2013 tarihinden
itibaren Erciyes niversitesi letiim Fakltesi Radyo, Televizyon ve Sinema blmnde
aratrma grevlisi olarak almaktadr.

YRD. DO: DR: ABDULKERM DN
1955 ylnda Sivasta dodu. 1982 ylnda Atatrk

niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat
Blmnden mezun oldu.
Be Hececilerde Manzum Tiyatro (1987) isimli
teziyle yksek lisansn, Namk Kemalin Tiyatrosu isimli
teziyle doktora almasn (1993) tamamlad.
Abdulkerim Din, 1993 ylndan beri Atatrk
niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesinde yardmc
doent olarak grev yapmaktadr.
Usta bir fotoraf sanats olan Abdulkerim Din,
Erzurum ve stanbulda birok fotoraf sergileri at.
YCEL FEYZOLU
1946'da Kars'ta dodu. Susuz lkretmen

Okulunda okudu. Almanyada Goethe Enstitsnde dil
eitimi grd. "Andersson Yazarlk Akademisi"ni bitirdi.
retmenlik yapt. 1985 ylndan beri serbest yazar.
Alman Yazarlar Birlii (VS) yesi.
Yazd kitaplarla yurtdndaki ocuklarmzn
Trke okumasn, kltrmzle ba kurmasn salad.
"Kelolan" masal dizisi eitli dillere evrildi.
Anadolu ve Mezopotamyadan masallarmz, Orta
Asyadan Avrupa ilerine kadar Trklerin yaad btn
lkelerden karde masallar derledi. ada psikolojinin
ihtiyalarn dikkate alarak onlar yeniden yazd. 32 ciltte yaymlad. Elginkan Vakf 2011 yl Trk
Kltrn Aratrma dl, Trksav 2011 yl Trk Dnyasna Hizmet dl ve Halk Kltr
Aratrmalar Kurumu 2012 yl dl, bu masal klliyatna verildi. 1979 ylndan beri almalar
birok kez dllendirildi. 2002 yl, "Sihirli Limon" adl masal kitabnn Almanya Eitim ve Bilim
Bakanlnn ocuklarn kafasnda fantastik dnya aan 20 kitap listesine seildi. Ayn yl
Anadil Neden Gereklidir? aratrmasyla Cumhuriyet Gazetesi birincilii ve 2003te TRT NT'in
at "AB/Trkiye ilikileri" konulu yarmada "Danman" adl yksne birincilik dl verildi.
Yaynlanm Eserleri: Trk Yurtlarndan ocuk ve Aile Edebiyat Klasikleri Serisi, Hdrellez
Geldi, ristu ile Ak Kaan, Dimitra ile Ptra, Pru Batur ile Aksla, Yank ile Dilek Boncuu,
Cad ile ilbik, Aldar Kse, Er Tapld, Al Kabam Al, Murkumomo ile omotay, Yart Kulak,
Sere Koyun Avlarken, Kelolan ile Kahkaha Hanm, Alp le Asamat Kprs, Dorubay ile
Eribay, ksz Oul, Bir-kar-boy iki-kar-sakal, Dilliddk ile Altnses, ah Abbas ile ah
Banu, irince een, Yarm Horoz Karde, Yaz ivilemek, Karde Masallar, englm Menglm
nglm, Aykulak, Sihirli Limon, Lokman Hekim ile ra, Kelolan ile Kartal Abi, Adapa,
Mirza Memed ile Ejderha, Herey Oyunla Balad, Selahaddin Eyyubi ile Akll Kz

NEHR AYDIN GKDUMAN
1969 ylnda anakkalede dodu. 1991de,19 Mays

niversitesi Hemirelik Yksekokuludan mezun oldu. Ksa
sren bir meslek hayatnn ardndan yaz almalarna balad.
Roman, yk ve ocuk edebiyat alannda kitaplar
yaymland. Vakit, Hece, Haksz, ktibas, Nida, Bizim Bahe gibi
gazete ve dergilerde deneme ve ykleri yer ald.
Evli ve ocuk annesi olan Nehir Aydn Gkduman,
son yllarda arlkl olarak ocuk edebiyatyla ilgileniyor
Yze yakn ocuk edebiyat alannda yaynlanm eseri
bulunmaktadr.
DO. DR. TAHR KAHHAR
1953 ylnda zbekistann Nemengen vilayetinde dodu.

1975te Takent Devlet niversitesi Gazetecilik Fakltesi`ni bitirdi.
zbekistan Devlet Radyosu`nda Nesir ve eviri Blm muharrir
mdr olarak alt. zbekistan Yazarlar Birlii organ ark Yldz
dergisinde Nesr Blmnde muharrirlik ve mdrlk yapt.
Gulam adndaki Devlet Yaynevinde Bayazar muavini ve
muharrir olarak alt. 1997-1999 y.da Bilge Yaynclk Bakan, 2002-
ark Yldz dergisinde Yaz leri Mdr vazifesinde bulundu.
2004te zbekistan Devlet Cihan Dilleri niversitesi Uluslararas
Gazetecilik Fakltesi`nde retim yesi oldu. 2007de doent oldu.
zbeke, Trke (Osmanlca), Farsa, Rusa ve Azerice, Uygurca,
Trkmence, Karakalpaka, Krmca, Kazanca Trk lehelerini biliyor. Bu
dillerden edebi, ilmi ve tarihi eserleri Ozbeke`ye evirmektedir.
Eserleri Rusa, Trke, Ukraynaca, Moldavaca, Azerice, ngilizceye evirilmitir.
Ald dller:
zbekistan Cumhuriyeti Cumhurbakanl zbekistana Hizmet Veren Kltr Adam
dl (1991), zbekistan Yazarlar Birlii Aratrma Merkezi`nce Uluslararas Ahmet Yesevi
dl (1991), Trk Dnyas edebiyatna ait almalar, TRKSAVn Trk Dnyasna Hizmet
dl, Trkiye (1998). Balkanlar Edebiyatna Hizmet dl, Makedonya (2013).
zbeke ve Rusa`da yaynlanan kitaplar:
Beyaz Kays Aac, Akan Irmak, Gk Kimindir, Kapy Vuruyorlar, Gnn Gz, Yldzlar
Benim Bahem, Dan Uuu, Hr Trkistan in, ki Ak Bir Olursa, Gze Grnmez Mahluk.
Trkiye`de yaynlanan hazrlad kitaplar:
Gnmz zbek airleri Antolojisi, Trkiye Dndaki Trk Edebiyatlar Antolojisi. zbek
Edebiyat 14-15-16. ciltler, Trkiye Dndaki Trk Edebiyatlar Antolojisi. Karakalpak Edebiyat
23. Cilt, Trk Dnyas Ortak Tarih Derslii (zbeke evirisi, 1000 sayfa, TKA)
Trke`den zbekeye evirileri:
Hrriyat - TRT nin Kurtulu dizisi tercmesi, Prof. smail Aka. Timur ve Devleti, Mehmed
Emin Yurdakul-Ey Trk Uyan, Nihal Atsz, Bozkurtlarn lm.
1990-2013 Kazakistan, Pakistan, KKTC, Trkiye ve Makedonyada dzenlenen birok
uluslararas sempozyum ve kongrelerde edebi, tarihi ve kltrel konularda bildiriler sunmutur.
zbek-Trk edebi ilikileri uzman Kahhar, zbekistan Gazeteciler Birlii, zbekistan
Yazarlar Birlii ve Avrasya Yazarlar Birlii yesidir.
Evli, ocuk babas.

AR.GR. MUSTAFA SAD KIYMAZ
Ankarada dodu. lk ve ortaretimi Vanda tamamlad. Lisans renimini ise 2005
ylnda girdii Ondokuz Mays niversitesi Amasya Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm'nde
2009 ylnda bitirdi. 2009 ylnda Adyaman niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi
Blm'ne aratrma grevlisi olarak girdi. Ayn yl yksek lisansa balad. Van Yznc Yl
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trke Eitimi Ana Bilim Dalndan 2011 ylnda mezun
oldu. 2011 ylnda Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Trke Eitimi Ana Bilim Dalnda
doktora eitimine balad. Doktora tez dnemindedir.
Trke Eitimi ve ocuk Edebiyat, zellikle ocuk Dergileri konularnda almalar
bulunmaktadr.
YRD. DO. DR. RAT KO

1971 ylnda Aksarayda dodu. 1992 ylnda Gazi
niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat
Eitimi Blmn bitirdi. 1998 ylnda yksek lisans, 2006
ylnda da doktorasn tamamlad.
Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Trke
Eitimi Blmnde retim yesi olarak grev
yapmaktadr. Trk dili, Trke retimi, ilkokuma yazma
retimi ve ocuk edebiyat alanlarnda almalar vardr.
ESRA METN
01.05.88 ' de Erzurum'un Narman ilesinde dnyaya
geldi. Narman'da Ak Smmani lkretim Okulu'nda
balad lkrenimini Erzurum Erturulgazi lkretim
Okulunda tamamlad. 2004 ylnda Erzurum Adnan
Menderes Lisesini bitirdi. 1 yl sonra balad Atatrk
niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi Trke Eitimi
Blmnden 2009 ylnda mezun oldu.
2011de Atatrk niversitesi Eitim Bilimleri
Enstitsnde Yksek lisansa balad.
2012 de Karsn Sarkam ilesine bal nkaya
kynde Trke retmeni olarak greve balad. u an
Erzurumun Yakutiye ilesinde iftlik ehit Blent Karata
Ortaokulunda Trke retmeni olarak grev yapmaktadr.

GEEM NECEFZADE
1 Nisan 1959 mili ilesi Aligulular kynde dodu. 1981

ylnda Gence Devlet niversitesi Dil ve Edebiyat Fakltesinden
mezun oldu. Uzun sre mili ve Bakde Dil ve Edebiyat retmeni
olarak alt. u anda Tefekkr niversitesinde retim yesi
olarak almaktadr.
Azerbaycan Yazarlar Birlii Ynetim Kurulu yesi ve ocuk
Edebiyat Blm Bakandr.
Bir sre Kltr gazetesinde sorumlu sektreter grevinde
bulundu. Ulusal Radyo ve Televizyon Kurulu Uzman Grup yesi
olan Necefzade, Azerbaycan dergisi iir blm mdrl
grevini de srdrmektedir.
2006 ylnda Tofig Mahmud, 2008 ylnda Uluslararas Resul
Rza dllerini ald. 2007 ylnda Hollandada yaplan 38. Uluslararas iir Festivaline katld.
iirleri ngilizce, zbeke, Krgzca, Franszca, Almanca, Arnavuta, Tamilce, Grcce,
Rusa, spanyolca, Farsa, Polonyaca vb. yirmiden fazla dile evirilmitir.
Yaynlanm kitaplar: Sevginin Sonunu Demeyin Bana, Yatm Deniz Resmi, Bir Gelin
Dalgayla Yan Yana, Glmseyen Aa, iirimin Baht, Sevmek stiyorum Tekrar, Sar Sim, Seni
Hatrladmda, Kendime Doru, mr Kitabma Deiiklik, Ve Saire, Hseynbala Mirelemovùn
Edebi Gerekleri, The Evening Stories (Akam Hikayeleri) ngilizce, Prevraenie (Dnm)
Rusa, Eenwording (Birleme) Hollanda dilinde, Sketches Of Prison (Hapisane Etdleri) ngilizce,
Kadn lm, Sava, Ayakkab, lm, ller Bizlere Glyor, Olum A Kapy, Kapda Bir
Rzgar lyor, Parmaklarn p (Farsa), iirin indeki Adam (Eserler, Makaleler).
ki olu ve bir kz var.
TABES NECEFOVA
15 Eyll 1967de Azerbaycann mili blgesindeki Ceferli

ehrinde dnyaya geldi. 1990da Pedagoji niversitesi lkretim
retmenlii Fakltesinden mezun oldu.
Uzun sre ortaokullarda retmenlik yapt.
Ortaokul rencilii yllarndan itibaren yazmaya
balamtr. ocuk iirleri ve masallar Azerbaycandaki deiik
sreli yaynlarda dzenli olarak yaynlanmaktadr.
ki olu ve bir kz var.

GLAY SORMAGE
20.10. 1965 Isparta doumlu. lkokulu Isparta Atatrk

lkokulunda bitirdi. Ortaokul ve liseyi Isparta mam Hatip
Lisesinde okudu. 1983 ylnda mezun oldu. 1986 da Kuran
reticilii grevine balad. Greve devam ederken AF
Sosyal Bilimler n lisans okudu. Yine AF'de letme Lisans
tamamlad. Hlen, AF. lahiyat n lisans 2. Snf rencisi.
Uzun yllardr, mahalli basnda yazlar kaleme alyor.
Konya Bykehir Belediyesi yaynlarnda, Diyanet ocuk
Dergisi'nde uzun zamandr ykleri, hikye ve iirleri
yaymlanmaktadr. Diyanet leri Bakanl Eitim
hizmetlerinde hazrlanan grsel materyallerin senaryo
almasnda bulundu. DB Yaz Kuran Kursu Etkinlik Kitab
alma ekibinde yer ald. Yurtii ve yurtdnda tiyatro almalar yapt; kaleme ald oyunlar
sahneye koydu. Be ocuk iiri Prof. Dr. enel nald tarafndan bestelendi. Prof. Dr. Mehmet
Zeki AYDINn editrlnde gerekleen MEB. Deerler Sand setindeki almalara katld.
Evli ve ocuk annesi.
YRD.DO.DR. TACETTN MEK
Gmhanenin Torul ilesine bal Altnpnar kynde

dodu. lkokulu Altnpnarda, ortaokulu Torulda okudu.
1981de Konya Ereli vriz retmen Lisesinden, 1986da A..
Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnden mezun
oldu. Siirt-Eruh Lisesinde edebiyat retmeni olarak drt yl
grev yapt. 1990da Kzm Karabekir Eitim Fakltesine
aratrma grevlisi olarak girdi. Feda Dedenin Mantkul-Esrar
zerine yapt tenkitli metin ve inceleme almasyla Eski Trk
Edebiyat Eitimi Bilim Dalnda yksek lisansn (1993), Fazl
Hsn Dalarcann Hayat ve iiri konulu almasyla Yeni Trk
Edebiyat Eitimi Bilim Dalnda doktorasn tamamlad (1999).
Ayn fakltenin Trke Eitimi Blmnde grev yapmaktadr.
Bilimsel dergilerde yaymlanm ok sayda makalesi
vardr. Akademik aratrmalar yannda iir, hikye, deneme, tiyatro gibi trlerle ilgilendi.
ocuklar iin iir, hikye, oyun ve masallar yazd. iir ve yazlar Kpr, Trk Edebiyat, Dou
Edebiyat, lkyaz, Mina, Yedi klim, Hece, Kariei, Palandken, Tara, Shan, Harit,
Beyazdou, Cmle, Herfene, Elif gibi dergilerde yaymland.
Trkem Eyvah! adl tiyatro eseriyle 2004te Trk Dil Kurumu Onur dlne lyk
grld. 2013te mraniye Belediyesi iir yarmasnda aruz dalnda birincilik kazand. 2014te
Trk Dnyas Mhendisler ve Mimarlar Birlii, Uluslararas Trk Kltr Tekilat, Avrasya
pekyolu niversiteler Birlii, Trk Dnyas Yazarlar ve Sanatlar Vakf, Trk Dnyas
Belediyeler Birlii ve Kafkasya niversiteler Birlii tarafndan ortaklaa dzenlenen uluslararas
ehir ve Edebiyat konulu iir yarmasnda birinci oldu.
Yaymlanm eserlerinden bazlar: ocuk Edebiyat, lkretimde Drama, Okul Tiyatrosu,
Eyllce, Okul ncesinde Drama ile Matematik retimi, Uygulamal Okuma Eitimi, Uygulamal
Yazma Eitimi, Uygulamal Dinleme Eitimi, Uygulamal Konuma Eitimi, Cumhuriyet Dnemi
Trk Edebiyat, Potin ve iir-Emin Hknin Hayat ve Eserleri

DO.DR SUAT UNGAN
1969 Ylnda Erzurumda dodu. lk ve orta
renimini Erzurumda tamamlad. 1990 ylnda girdii
Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakltesi
Trk Dili ve Edebiyat Eitimi Blmnden 1994 ylnda
mezun oldu. 1994 ylnda Trk Dili ve Edebiyat Eitimi
Blmnde aratrma grevlisi olarak greve balad.
2003 ylnda Ktahya DP Eitim Fakltesi Trke
Blmne yardmc doent olarak atand. 2010da
Trke Eitimi alannda doent oldu, 2011 ylndan beri
Karadeniz Teknik Eitim Fakltesi Trke Eitimi
Blmnde retim yesi olarak grevine devam
etmektedir.
Trke Eitimi alannda almalarnn yannda eitim ve kltrle ilgili yirmiden fazla
konferans bulanan yazar, bu alanla ilgili almalarna devam etmektedir.
AR. GR. ZEHRA UZUNER

23/ 08/ 1982 ylnda Erzurumda dodu. lk ve orta
renimini Erzurumda tamamlad. Atatrk niversitesi Radyo
TV Yaymcl blmnden 2007, Atatrk niversitesi letiim
Fakltesi Radyo, Televizyon ve Sinema blmnden 2010
ylnda mezun oldu. 2010-2013 yllar arasnda Atatrk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo Televizyon ve
Sinema Anabilim dalnda yksek lisans renimini srdrd.
2014- ylnda Erciyes niversitesi Sosyal Bilimleri Enstits
letiim Anabilim dalnda doktora renimi devam etmektedir.
2009 2013 yllar arasnda Erzincan niversitesi
Rektrlk Basn ve Halkla likiler blmnde memur olarak
grev yapt. 22.02.2013 tarihinden itibaren Erciyes niversitesi
letiim Fakltesi Radyo, Televizyon ve Sinema blmnde Aratrma Grevlisi olarak
almaktadr.
YRD.DO.DR. YASN MAHMUT YAKAR

23 Nisan 1981de Mersinde dodu. lk ve ortarenimini
Erzurumda tamamlad. 2004 ylnda A.. Kzm Karabekir Eitim
Fakltesi Trke Eitimi Blmnden mezun oldu. Ksa sre
Trke retmeni olarak grev yaptktan sonra 2005 ylnda
Erzincan Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blmnde aratrma
grevlisi oldu. 2004 ylnda Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Trke Eitimi Ana Bilim Dalnda balad yksek
lisansn 2007de, ayn niversitenin Eitim Bilimleri Enstitsnde
2007 ylnda balad doktorasn ise 2011 ylnda tamamlad.
2012 ylndan beri Erzincan niversitesi Eitim Fakltesi
Trke Eitimi Blmnde grev yapmaktadr.

BCAN VEYSEL YILDIZ
30 Ocak 1963te Karsn Kazman ilesinde dodu.

lkokulu ve liseyi Kazmanda bitirdi. A.. Kzm Karabekir
Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat retmenlii
Blmnde renim grd. Erzurum ve stanbulda edebiyat
ve Trke retmenlii yapt.
lkokul nc snftayken ilk iirini yazd. Dz yaz
almalarna ise lise yllarnda balad. Deiik dergi ve
gazetelerde yazar, yayn ynetmeni ve sanat danman
olarak grev ald. Mina, Aktif Test ve Aktif Eitim dergilerinin
kuruculuunu ve genel yayn ynetmenliini yapt.
ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birliinin kurucusu
ve bakandr.
Baz iirleri bestelendi.
Trkiye ve Almanyada eitli televizyon ve radyo programlarna; konferans, seminer ve
panele konumac olarak katld.
Anadoluda altma yakn okula kitaplk ve ktphane kurdu.
Yaymlanm kitaplar: Damlalar (iir), Kazmanl Cemal Hoca Hayat, Sanat ve iirleri,
Hikye-i Heft Peyker (Osmanlcadan Yeni Yazya Aktarma), Trke Anadolu Lisesi Hazrlk,
Trke 6 Anadolu Lisesi Temellendirme, Trke-7 Anadolu Lisesi nhazrlk, Snava Doru
Trke 8, Snava Doru Trke 7, Snava Doru Trke 6, retmen iirleri (Antoloji), Anne
iirleri Gldestesi Antoloji), Yamur Hatralar, Yaz Kurslarnda Bilgiyi Bilince Dntrme
Etkinlikleri Seti, retmen Bilgi Bankas, Okuma Gnl, Almanyadaki retmen ve
renciler in Trke
YRD.DO.DR. OUZHAN YILMAZ
1986 ylnda Erzincann ayrl ilesinde dodu. lk ve

orta renimimi ad geen ilede tamamlad. 2007 ylnda
Atatrk niversitesi Erzincan Eitim Fakltesi Trke Eitimi
Blmnden mezun oldu. Ayn yl Erzincan niversitesi
Sosyal Bilimler Enstitsnde yksek lisansa balad. 2009
ylnda yazma eitimi alanndaki yksek lisansm bitirdim.
2013 ylnda ise Atatrk niversitesi Eitim Bilimleri
Enstitsnde ocuk edebiyat alannda doktora tezimi
savundu. Hli hazrda yazma eitimi , ocuk edebiyat ve
Trk soylulara Trke retimi alanlarnda almalarna
devam etmekte.
Evli ve bir ocuk babas.

YRD.DO.DR. HLYA YOLASIMAZOLU
1965 ylnda Giresunda dodu. ki yanda iken ailesi ile

birlikte Almanyaya gitti. lk ve ortaokulu Bremende okudu.
Giresun Ticaret Lisesinin ardndan Ondokuz Mays niversitesi
Eitim Fakltesi Almanca retmenlii blmnden mezun oldu
(1986). Ksa bir sre Giresun Kz Meslek Lisesinde Almanca
retmenlii yapt.
1988-2006 yllar arasnda Karadeniz Teknik niversitesi
Giresun Eitim Fakltesinde retim grevlisi olarak alt. Alman
Dili ve Edebiyat dalnda Hacettepe niversitesinde yksek lisans
(1997), Anadolu niversitesinde de doktora yapt (2007). 2006
ylndan bu yana Giresun niversitesi Eitim Fakltesinde grev
yapmaktadr.
Akademik ilgi alanlar ocuk Edebiyat ve Karlatrmal
Edebiyat olan Yolasmazolu, evli ve iki ocuk annesidir.
DO.DR. ZHANNA YUSHA
10 Eyll 1972de Tuva Cumhuriyetinin bakenti Kzl

sehrinde dnyaya geldi. Akademisyen bir ailenin ocuu
olan yazar, Rusya Bilimler Akademisinin Sibirya ubesi
Filoloji Enstitsnn Sibirya Halklarnn Folklor
Blmnde aratrmac olarak grev yapyor.
Rusya, in ve Moolistan Tuvalar hakknda halkbilimi
ve antropoloji almalar yapmaktadr. Her yl Rusyada,
inde veya Moolistanda alan aratrmalarn srdryor.
imdiye kadar 50den fazla bilimsel almas yaynlanm
olan yazarn birka ciltten oluan Tuvaca-Trkiye Trkesi
szlk almas devam etmektedir.
Usta bir fotoraf sanats olan Yushann yaynlanm
fotoraf albmleri bulunmaktadr.
YRD.DO.DR. SERAP UZUNER YURT
15 Haziran 1981de Erzurumda dodu. lk ve orta

renimini Erzurumda tamamlad. A.. Snf retmenlii
blmnden 2002 ylnda mezun oldu. 2002-2007 yllarnda A..
Sosyal Bilimler Enstits Trke Eitimi Anabilim dalnda yksek
lisans renimini srdrd. 2013 ylnda A.. Eitim Bilimleri
Enstits Trke Eitimi Anabilim dalnda doktorasn tamamlad.
2002-2009 yllarnda snf retmeni olarak grev yapt.
2009da Erzincan niversitesi Salk Hizmetleri Meslek
Yksekokulu ocuk Geliimi Programna retim grevlisi, 2013
ylnda ise ad geen programa yardmc doent olarak atand. 12
Eyll 2014ten itibaren Erzincan niversitesi Salk Hizmetleri
Meslek Yksekokulu mdrl grevini yrten Yurt, evli ve bir ocuk annesidir.

YRD.DO.DR. TAHR ZORKUL
1971de Vanda dnyaya geldi. 1989da girdii

Yznc Yl niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve
Edebiyat Blmnden 1993 ylnda mezun oldu. Antalya
Ka Lisesinde balad ilk grevinin ardndan 1996da
Yznc Yl niversitesi Fen Edebiyat Fakltesine Aratrma
Grevlisi olarak girdi. 1998de yksek lisansn, 2006da da
doktora renimin tamamlad.
Yznc Yl niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili
ve Edebiyat Blmnde retim yesi olarak grev
yapmaktadr.

001 - Bildiriler-1 (ÇOGEYB)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

001 - Bildiriler-1 (ÇOGEYB)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OCUK VE GENLK EDEBYATI

24-25 EKM 2014

Prof.Dr. Yakup elik (Yldz Teknik niversitesi)

Prof.Dr. Selahattin Dilidzgn (stanbul niversitesi)

Prof.Dr. Glin Yahya Kaar (Gazi niversitesi)

Prof.Dr. Sedat Sever (Ankara niversitesi)

Prof.Dr. Alev Snar (Uluda niversitesi)

Prof.Dr. Sami ener (Sakarya niversitesi)

Prof.Dr. Kemal Yce (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)

Do.Dr. Ali Fuat Arc (Dumlupnar niversitesi)

Do.Dr. Gyasettin Ayta (Gazi niversitesi)

Do.Dr. Halit Karatay (Abant zzet Baysal niversitesi)

Do.Dr. Abdullah ahin (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)

Do.Dr. Lokman Turan (Atatrk niversitesi)

Do.Dr. Suat Ungan (Karadeniz Teknik niversitesi)

Bican Veysel Yldz

Prof.Dr. Mehmet Zeki Aydn

Yrd.Do.Dr. Tacettin imek

Yrd.Do.Dr. M. Abdullah Arslan

Yrd.Do.Dr. Yasin Mahmut Yakar

Yrd.Do.Dr. Serap Uzuner Yurt

2 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 3

3. Bican Veysel Yldz (Yazar)

4. Tabes Necefova (Azerbaycan, Yazar, retmen)

2. Do. Dr. Halit Karatay (Bolu zzet Baysal niversitesi)

3. Yrd. Do. Dr. Tahir Zorkul (Van Yznc Yl niversitesi)

2. Do. Dr. Ekaterina Chamzyryn (Rusya, Tuva Devlet niversitesi)

3. Qeem Necefzade (air, Azerbaycan Yazarlar Birlii ocuk Edebiyat Bakan),

4. Do. Dr. Tahir Kahhar (zbekistan, air, yazar)

5. Ycel Feyziolu (Almanya, Yazar)

4 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

Bakan: Prof. Dr. Selahattin Dilidzgn (stanbul niversitesi)

2. Asalettin Soylu (Almanya, pedagog, sanat)

3. Esra Metin (Trke retmeni)

Bakan: Prof. Dr. Yakup elik (Yldz Teknik niversitesi)

1. Yrd. Do. Dr. A. Kerim Din (Atatrk niversitesi)

2. Glay Sormage (Yazar)

3. Yrd. Do. Dr. Yasin Mahmut Yakar (Erzincan niversitesi),

4. Ar. Gr. Ayegl ilingir (Erciyes niversitesi)

Bakan: Filiz elik Doru (air, retmen)

2. Yrd. Do. Dr. Rait Ko (Van Yznc Yl niversitesi)

3. Yrd. Do. Dr. Hlya Yolasmazolu (Giresun niversitesi)

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 5

6 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 7

Yrd. Do. Dr. Elif AKTA

8 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 9

10 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 11

12 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 13

14 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 15

16 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 17

18 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

Do. Dr. Suat UNGAN

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 19

20 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu

I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 21

22 I.Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu