Demir Altona

Konu: Ulusuluk, Murray Bookchin ve Abdullah calan zerine Veya Kediler Kendi Kuyruunu
Neden Yakalayamaz? Ulusular Ulusun Ne Olduunu Neden Anlayamaz?

Ulusuluk, Murray Bookchin ve Abdullah calan zerine Veya Kediler Kendi

Kuyruunu Neden Yakalayamaz? Ulusular Ulusun Ne Olduunu Neden Anlayamaz?

(Evelki gn, Sendika Orgta Joris Leveringin Murray

Bookchin ve Krt direnii
adl bir yazs yaynland. (Bu yazy da ekte
koyuyoruz.) Adndaki linkten de ulalabilir
Yazar, Demokratik zerklik ve/veya Konfederalizm,
Rojavadaki kantonlar ve Rojava deneyimi ve bunlara
ilikin calann grleri ile Murray Bookchinin
grleri arasndaki ilikileri ele alyor.
Yazy okuyunca bundan on yl nce, yine Bookchinin
grleri, calan konusundaki yazdklarmz
aklmza geldi. Pazar gnleri aktel politika dnda
yazmak adeta bir gelenek haline geldiinden,
gelenee uyarak, biraz da teorik ve temel konulara girelim dedik. Bu nedenle, bu yazy bugn aynen yaynlyoruz.
Biz aadaki yazy yazdmzda, ocuk yata olanlar bugn yirmili yalarndalar. Bu nedenle bu unutulmu
yazy bir kez daha yaynlyoruz. Krt Hareketini tanmak ve anlamak bakmndan; onun potansiyelleri ve
snrlarn deerliendirmek bakmndan yararl olacan sanyoruz. Yaznn yazld zamanlarda ortada ne
Rojava deneyimi vard, ne kimse Krt hareketinin yannda grnmek istiyordu. Yaz bu nedenle hem bir belge,
hem de kantlanm bir ngr zellii tamaktadr. Gnlk politikann labirentlerinden kp, o labirentlere
yukardan kubak bakmak ve k yollarn bulmak isteyenler iinok yararl yaklamlar sunduunu
dnyoruz.
Bu vesileyle unu da not edelim. Biz bu yazy ayn zamanda Din ve ulus konusunda yeni ulatmz grleri
popler bir biim altnda ama derli toplu sunma amacyla da yazmtk. Tabii o zamanlar yeni ulatmz bu
grleri ifade edecek kavramlar bugnk kadar net ekillenmemiti. O zamanlar, zel ve Politik ayrmnn
kendisine, dolaysyla dinin zele ilikin olarak tanmlanmasna da milliyetilik diyorduk. Bugn ona modern
toplumun dini, Humanizm, Aydnlanma dini, Aydnlanmann Kozmopolitizmi demeyi daha uygun
gryoruz.
Bu ayrm bir eitlik aracyd ve devrimciydi. Nceki toplumlarn dinsel farkllklarn anlamszlatryor ve bir
dnya cumhuriyetinin temelini oluturuyordu. Allahn Putlara kar yaptn yapmann bir benzeriydi. (Bu
konuda Aydnlanma ve slamn Sentezi Olarak Marksizm yazmza da baklabilir.)
Ama bu ayrm zerinde ykselen politik olann ulusal olanla akmasna ise, ulusuluk diyoruz ve ulusuluu
aydnlanmaya kar bir kar devrim olarak tanmlyoruz.
Bu kar devrimi, yani ulusuluu da kendi iinde, nispeten daha demokratik, territoryal, dil, din, rk kr
ulusuluk ile; dile dine dayanan gerici ulusuluk olarak iki aamal bir kar devrim biiminde tanmlyoruz.
Yazda bunun gibi daha sonra baka ve daha net kavramlarla karladmz birok yn bulunmaktadr. Ancak
bunlar bir anlamda terimler sorunudur. Yaznn temel mesajn deitirmemektedir.

1
 Bu vesileyle yazda geerayak belirttiimiz bir konuyu da
belirtelim. Esherin resimleri, mantki yanllarn gz yanlglar
biiminde imgelerle ifadesi olarak alnabilir.
Din ve ulus konusunun ele aln da byledir. Dinin tanmnn
kendisinin bir din olduu durumda, bu tanmn kendisinin din
olduunu anlamak ok zordur. Keza, ulusuluun tanmnn
ulusuluk olduu durumda ulusuluu anlamak zordur. Daire
kendi zerine kapanr. Ama bunun ardnda, bir gz yanlmas
veya metodolojik mantksal bir yanlg vardr. te tam bu
nedenle, Esherin resimleri Din ve Ulus konularn anlamak iin
idealdirler. Muhtemelen de bu durumun bir sanat seziiyle
ifadesidirler. Bu nedenle yazda Esherin resimlerini kullandk.
Dinin tanmnn modern toplumun dini; ulusun ve ulusuluun tanmnn bir ulusuluk olduu ynnde
yaptmz keif, bir bakma Marksn igc ve emek kategorilerini ayrmasna benzer. Emek ve igc
kategorileri ayrlmad srece, ekonomi politik bir totoloji olmaktan teye gidemez.
Bu ayrm yapmadan, nasl art deerin kaynan ve kapitalist ekonomiyi anlamak mmkn deilse; benzenr
ekilde, bugnk yaygn ve egemen ulusuluk tanmnn bizzat kendisinin ulusuluk olduunu, din tanmnn
kendisinin din olduunu anlamadan ne tarihi ne de amz anlamak mmkn deildir.
Dolaysyla devrimci bir program ve strateji de oluturulamaz.
16 Austos 2015 Pazar
Frankenstein ve Vampir gibi korku imgelerine
daha derinden bakldnda, onlarn, tpk eski
alarn Greklerinin doay kavray gibi, tarihsel
ve toplumsal gerein, ocuksu bir kavrann
yanstt sylenebilir.
Sonradan yanl olarak romandaki yaratcsnn
adyla (Doktor Frankenstein) anlan ve aslnda
ad bile bulunmayan Frankenstein, Proletaryay
anlatan ocuksu bir metafor olarak grlebilir.
Tpk proletaryann eski toplumunu tm
paralarndan, mlkszleenlerinden olumas
gibi, eitli ceset paralarndan olumu, yumuak
yrekli, mfik bir yaratktr ve Proletarya gibi dlanr. Ve tpk proletarya gibi kendisini yaratm ve
dlam burjuvaziye ve burjuva topluma kar harekete geer, onu yok etmeye alr.
Buna karlk, Vampir ya da Drakula imgesinin, burjuvaziyi, ama burjuvaziden de ok gerici burjuvazinin
milliyetiliini sembolize ettii drlebilir.
Milletler de tpk o vampirler gibi aslnda tarihsizdirler. Ve yine tpk milliyetilerin tasavvurundaki
milletler gibi, ok uzun bir zamandan beri karanlk bir yerde uyumaktadrlar ve milliyetiler tarafndan
uyandrlmay beklemektedirler. Milletler de tpk vampirler gibi, bir kere kurbanlarn srdlar, kann itiler
mi, onlar da kendileri gibi bir vampir yaparlar. Bir ulus baka insanlar dlayp, onlarn kann akttnda,
onlar bask altna aldnda, o dlad veya kann aktt da bir vampir (Ulus) olur. Bundan sonra o da
kendi kurbanlarn arayacaktr. Ta ki yeryzn Vampirler (Uluslar) kaplayana kadar.

2
 Yeryzn vampirlerin kaplad bir dnyada,
vampirlerin vampirliin ne olduunu anlama
anslar yoktur. Onlar vampirlik dnda baka bir
var oluu tasavvur bile edemezler.
Bu nedenle, tpk kedilerin kendi kuyruklarn
yakalayamamalar gibi, ulusular da ulusun ve
ulusuluun ne olduunu anlayamazlar.
Bu mekanizmann nasl ilediini anlayabilmek
iin, vampirliin ya da ulusuluun ne olduu
sorusundan yola kalm.
*
Ulusuluk, gerek ulusularca, gerek
enternasyonalistlerce bir ulusun karlarn ne almak, her eyi ona tabi klmak olarak tanmlanmaktadr.
(Ulusular ve enternasyonalistlerin ayn tanmda anlamas ve ne alnacak eyin ne olduunda ayrlmalar,
onlarn ulusun ne olduu konusunda ayn ortak varsaymlar paylatklarn gsterir ve bu ortakln derin
anlamdr aslnda bu yaznn konusu, ama bu yaznn gidii iinde grleceinden, imdilik bunu sorun
etmiyoruz.)
Ama biraz dikkatli dnnce bu tanmn hibir eyi aklamad ve aslnda bir totoloji olduu grlr.
Ama bu grlmesi zor bir totolojidir. Onun iin u soruyu soralm:
Peki, o kar ne alnan ey, yani ulus nedir?
Ulusu da, yine ayn ekilde, ulusular da enternasyonalistler de hep tarih, dil, etni, kltr, kader, yaant
ortakl veya bunlarn bir ksmnn eitli kombinasyonlar olarak tanmlamaktadrlar.
Ama ulusu bu trden ortaklklar olarak tanmlamak tam da ulusularn ulus tanmlar deil midir?
Yani her hangi bir ulusu yaratanlar o ulusu byle tanmlarla tanmlayarak yaratrlar.
Btn bu farkl tanmlar, farkl uluslarn veya ulusuluklarn ne olduu hakknda bize belki bir fikir verirler
ama ulusun ne olduu hakknda bir fikir vermezler.
Yani kimi ulus belli bir toprak parasnda yaayan insanlarla; kimi ulus bir tarih ortaklyla; kimi ulus
ama ortaklyla vs. tanmlanabilir. Ama bu tanmlar, normatif tanmlardr bizlere ulus denen eyin ne
olduunu deil; farkl uluslarn veya ulusuluklarn ulustan ne anladn ve onu nasl tanmladn
gsterirler.
O halde, rnein, Stalinin mehur tanm veya Otto Bauerinki kabul edildiinde, yaplan ey, normatif
veya hukuki tanmlara, sosyolojik bir tanm payesi vermekten baka bir ey deildir.
Bu tanmlar ulusularn tanmlar olduundan, bu tanmlar kabul edildiinde, ulusun ne olduu hakknda
yle demi oluruz: ulus, ulusularn ulus dediidir.
Ulusuluk ne? Ulusun karn ne almak.
Ulus ne? Ulusunun ulus dedii.
Grld gibi, imdiye kadarki ulus ve ulusuluk kavramlaryla hibir eyi anlamak mmkn deildir.
Karmza kan bir totolojidir. Ve iin ilginci yz elli yldr, modern toplum, ulus ve ulusuluk zerine
btn literatr bu totolojiden ibarettir.

3
Burada tpk kk ocuklarn sonsuz tekerlemelerinin bir benzeri karsndayz:
Damdan dt kurbaa
Onu gren yolcular aldlar
Mezarn kazdlar
Ve Mezarna yle yazdlar:
Damdan dt kurbaa
(...)
Ne yazk ki bu tekerleme ocuklar iin deildir ve
aslnda yz elli yldr btn toplum bilimlerin ve
sosyal hareketlerin iinden kamad, insanla
korkun aclar getirmi ve getirmekte olan bir sonsuz
tekerlemedir bu.
Ama bu uluslar ve ulusuluk ilikisini; bu sonsuz kmaz anlamay salayacak en gzel metaforlar
Esherin resimleri sunar. Kim bilir belki Esherin resimleri, ulus ve ulusuluk yanlsamasnn bir sanat
seziiyle, imgeler araclyla aklan olarak da grlebilir.
*
1980li yllara gelinceye kadar btn ulusuluk ve ulus zerine literatr aslnda modern toplumun bu sonsuz
tekerlemesinin bir tekrarndan baka bir ey deildir. ster Stalinin, ster Bauerin, ister Lwynin ulus ve
ulusuluk tanmlarn ele aln, bunlarn hepsinin yukarda aklanan sonsuz tekerlemenin dna
kamadklar; tpk kedilerin kendi kuyruunu yakalayamamas gibi, bir trl kendi kuyruklarn
yakalayamadklar grlr. Ulus byle ulusularn tanmyla tanmlanp da ulusuluun ne olduun
sorulduunda, yine balang noktasna gelinmektedir.
Marks, Engels ve Leninden yirminci yzyln son eyreine kadar, ulusal sorun zerine yazan herkes son
durumada hep bu fasit dairenin iinde kalmtr.
Sorun enternasyonalistler asndan da farkszdr. Onlar da ulusuluun ulusal kar ne almak olduunu,
kendilerinin ulusun deil snfn karn ne
aldklarn sylerken, ulusularla ayn ulusuluk
ve ulus kavramn paylarlar. Dolaysyla ulusun
ne olduuna ilikin kavraylar, znde
ulusularn ulus kavraylardr.
Enternasyonalistlerle ulusularn ayrl; ulusun
veya ulusuluun ne olduunda deildir.
Peki bu kmazn dna nasl klabilir?
Ulus ulusularn ulus dedii ey olarak
tanmlandna gre, bu fasit dairenin dna
kabilmek iin; ulustan deil; ulusuluktan yola
kmak gerekmektedir.
Ulusuluun ne olduunu anlarsak ulusun ne
olduunu anlayabiliriz. Ulusu, ise ulusun ne
olduunu anlayarak ulusuluun ne olduunu
4
anlayabiliriz der. Ulus ise, bizzat kendisinin ulus dediidir. Ulusu, ulusun tpk snf gibi, ulusunun
dnda ve ondan bamsz olarak var olduunu syler. Ulusuya gre, uluslar olduu iin ulusular vardr.
Halbuki, gerekte, ulusular olduu iin uluslar vardr. Btn incelik buradadr. O halde ulusun ne olduunu
anlamak iin ulusuluun ne olduunu anlamak gerekmektedir.
Ulusun karn ne almann ulusuluk olduunu sylemenin totoloji olduu ortadadr. nk Ulusu
tanmlayan ulusudur. Ulusuluu ulusa gre tanmlamaya kalkmak ulusuluu ulusulukla tanmlamaktr.
Ulusuluk ulusa gre deil, nk ulusu yaratan odur, ancak kendi dndaki bir duruma gre tanmlanabilir.
Bunun iin btn ulusuluklarn ortak varsaymn ortaya karmak gerekir.
Ulusularn temel ortak var saym nedir?
Herkesin bir ulusu olduu ve her ulusun bir devlet kurma hakk olduu.
Kimin ulus olduu veya ulus kimlere denecei ayr bir sorundur ve imdilik bizim zmlememiz
bakmndan bin nemi yoktur. Ama btn ulusular, eer ulus iseniz, her ulus gibi bir devletiniz, bir lkeniz
olmasna hakknz olduunu dnrler.
Yani bir devlet ve lke ile bir ulus arasnda bir akma olmas gerektii, btn ulusularn ortak var
saymdr. Byle bir durum yoksa bu giderilmesi gereken bir arzadr.
O halde, sorununu yle de koyabiliriz. Kendinizi ulusu kabul edip etmemeniz bir yana, eer devlet ve lke
ile ulus arasnda bir akma olmas gerektii anlayna sahipseniz bir ulususunuz demektir. Ulusular
ulusu nasl tanmlarsa tanmlasnlar; kimin ulus olup olmad hakknda aralarnda ne gibi ayrlklar olursa
olsun, onlarn hepsinde ortak olan, devlet ve lke ile ulus arasnda bir akma olmas gerektii prensibidir.
Ama bu tanm da yeterince net deildir ve yanl anlamalara uygundur. rnein, devlet hakknda bu gn var
olan devletlerin bir benzerini dndrr bu. Ama devlet, pekala, rnein liberterlerin dedii gibi, bir
federasyon veya konfederasyon veya tamamen devletsiz bir lke veya toplum da olabilir.
Politik olann biiminin ne olaca farkl ideolojik akmlar arasnda deiebilir. Yani brokratik bir devlet
mi? Demokratik bir devlet mi? Merkezi mi? Merkezi olmayan federatif veya konfederatif bir devlet mi?
Veya devlet gibi bir rgtlenmeye tekabl etmeyen bir devlet mi?
O halde, devletin biimi sorununu bir kenara atp onu soyutlamak, analizimizi saf olarak iin zne doru
gtrebilmek iin, lke ve devlet yerine politik demek daha doru olacaktr. nk gnmzde lke ve
devlet politik kavram iinde ifade edilmektedir.
O halde, devlet yerine daha geni bir anlam olan politik kavramn kullanrsak; her ulusa bir devlet veya her
ulusun kendi kaderini tayn hakk gibi btn ulusularn kabul ettii formlasyonlar yerine, ayn anlama
gelen ama daha kapsayc ve ze inen, yle bir tanma ularz:
Bunu Ernest Gellner yle ifade eder:
Ulusuluk, temelde siyasi birim ile ulusal birimin akmalarn ngren siyasal bir ilkedir.
Ulusun nasl tanmlanaca, farkl uluslar ve ulusuluklarda deiebilir. Ama hepsinde deimeyen ey,
nasl tanmlanrsa tanmlansn, o ulus denen eyin, politik olanla, daha somut olarak devlet ve lke ile
(siyasal birim ile) akmas gerektii anlaydr.
Dnyann btn ulusularnda ortak olan budur. Bu tanm erevesinde, ulusun nasl tanmlanaca veya
politik olann nasl bir devlete veya devletsizlie tekabl edecei; bu hakkn kullanlp kullanlmayaca,
genel ve soyut olarak ulusuluun dorudan bir sorunu ve belirleyicisi deildir. Bunlar somut ulusularn
sorunlar olabilir ama ulusuluun zne ilikin sorunlar deildirler.
5
Grld gibi, imdi ilk tanmmzdan ok baka artk totolojik saylmayabilecek bir tanma ulam
bulunuyoruz. En azndan ulusuluu, siyasal birim ile ulusal birimin akmas gerektiine dair bir ilkeyi
kabul etmeyenlere gre kyaslyoruz. rnein, eskiden imparatorluklar byle bir ilkeye dayanmyorlard.
Onlarda siyasal birim baka bir eye dayanyordu. rnein onlarda, siyasal birimin asil bir soydan
gelenlere gre belirlenecei gibi bir anlay bulunuyordu.
Ayrca bu tanm ok kartrlan baz eyleri ayrmamz da mmkn klmaktadr. rnein ulus szcnn
ou kez bir kavim anlamnda kullanlmasnn yol at karklklardan kurtulmay salar. Bunu biraz
aalm.
Byle bir tanm bizi tarihteki dier uluslardan ayrr.
Var sayalm ki, eskiden de insanlar kendilerini Arap, Grc, Ermeni, Trk vs. olarak tanmlyorlard. Ama
onlar hibir zaman, rnein Arapln politik olanla akmas gibi bir anlaya sahip deildiler. Politik olan
hibir zaman bu belirlemiyordu. nsanlarda Araplarn bir ulus olduu ve bu ulusun bir devleti, politik bir
birlii ve biimi olmas gerektii ynnde bir tasavvur yoktu. Olmad iin de bu, o insanlarn hibir
davrann belirlemiyordu.
Yani tarihte ulusular olmad iin uluslar da yoktu. Bu gn ulusular onlarn bu gnk uluslarn tarihteki
nclleri olduunu iddia etmektedirler ama o yaanm tarihte byle bir ey sz konusu deildi.
Eskiden insanlar kendilerine Arap veya Trk veya Ermeni derken baka bir eyi kast ediyorlar ve bundan
baka bir ey anlyorlard bu gn baka bir eyi kastediyorlar ve baka bir ey anlyorlar.
Bunun nasl bir ey olduun anlamak iin syle bir rnek verelim.
Diyelim ki belli bir airetten, belli bir ehirden veya belli bir dinden, belli bir ya grubundan, belli bir
ailedensiniz.
Bu gn bunlardan olduunuzu belirttiinizde, ben stanbulluyum dediinizde, ben Kureyan airetindenim
dediinizde, ben bilmem ne giller slalesindenim dediinizde veya ben u dindenim dediinizde, bunu
sylerken, siz ve sizi dinleyenlerin hepsi ulusu olduklarndan, bunu sylemenizin bir politik anlam
olduunu dnmezler. Yani bir stanbul devleti; bir Kureyan devleti veya politik birimi; bir bilmem ne
giller politik birimi kurmay hedeflediiniz veya hedeflemeye hakknz olduu anlamna gelmez byle bir
ifade. Bunlarn politik bir anlam olmad ynnde bir konsenss vardr. Dolaysyla bunlar politik bir
mcadelenin konusunu oluturmazlar.
Halbuki eskiden byle deildi. Bir Atinal veya Ispartal iin, bir ehrin ad, bugn bir ulusu iin ulusun ad
gibi bir anlama sahipti. Ancak bir kentten olan, hatta o kenti kuran soylardan olan bir yurtta olabilirdi. Yani
gerekli deiiklikler yapldnda, politik olan ile kentsel olann akmas gibi bir anlay vard bir
zamanlar, tpk bu gnk ulusal olan ile politik olann akmas anlaynda olduu gibi. Hasl durum bu
gnknn tam tersineydi. Siz bu gn bir stanbulluyum, bir Kureyanlym dediinizde kimse sizi
blclkle sulamay aklndan geirmez. Kentin ya da soyun politik olanla akmas gerektii ynnde
bir anlay yoktur bu gn. Halbuki bir zamanlar tam tersineydi. O zamanlar da Krt veya Trk olduunuzu
sylediinizde, imdi bir stanbullu veya Kureyanl olduunuzu sylemenizden daha farkl bir ey sylemi
olmazdnz.
Hasl, biz bu gn ben Mslmanm, stanbulluyum, bilmem ne airetindenim dediimizde nasl bunlar
bizler iin hibir politik anlama sahip deilse, bir zamanlar Trk, Arap, Ermeni vs. olmak da benzer ekilde
hibir politik anlama sahip deildi ve bu gn ayn ehirden, slaleden, airetten veya inantan olmaktan
daha farkl bir anlama gelmezdi. Bu nedenle hibir davrann zn belirlemiyordu.

6
Atina kentindeki Atinal ile Bu gnk Atinadaki Atinal kendine Atinalym derken ne kadar birbirine
benziyorsa bu gnk Krt, Trk, Arap, Yunan veya Ermeni ile tarihte kendine Trk, Krt, Arap, Yunan,
Ermeni vs. demi olan da o kadar benzemektedir. Yani hibir benzerlik ve ortaklk yoktur. (Bu ortaklk
sonradan gerici ulusular tarafndan uydurulmutur ve ayr bir hikayedir.)
Bu ulatmz yeni ulusuluk tanm, rnein bizim bu fark
anlamamz salyor ncelikle. zellikle 80li yllardan sonra
ortaya kan ve gerekten ulus ve ulusuluun kavranmasnda
r aan kitaplarn baard ve zerinde durduu budur ve
bunlar bu tanmdan yola kmaktadrlar. Bu balamda Gellner,
Hobsbawm, Andersonu zellikle belirtelim.
*
Ama bu tanm zerine de biraz dnlnce, bu tanmn da bir
takm gizli varsaymlara dayand grlr. Bu gizli varsaymlar
akla kavuturmadan ulusuluun ne olduunu
anlayamayacamz ortaya kar.
Nedir bu gizli varsaymlar?
imdi bunu grmek iin zmlememizi daha derine gtrelim.
Nasl nce maddenin atomlardan; sonra o atomlarn proton, ntron ve elektronlardan; sonra proton ve
ntronlarn da kuarklardan olutuu grldyse, imdi ulusuluun bu ulatmz noktada nelerden
olutuunu grmeye alalm. Bunun iin elimizde fizikteki gibi labaratuarlar veya metamatik modeller
yoktur. Soyutlama ile gitmek gerekir sosyal bilimlerde.
Sadece politik olann neye gre belirlendiini incelediimizde, yani bir soya, bir ulusa, bir dine gre vs.
belirlenebilir dediimizde, belli bir akla ulam oluruz ama hala gizli bir varsaymmz daha vardr.
Politik olan diye ayr bir eyin varl.
Politik olandan, politik birimden sz ettiimize gre, politik olmayan diye bir ey olsa gerektir.
Politik olandan sz edebilmek iin ve politik olan ve olmayan diye bir ayrma dayanan daha derinde daha
baka bir gizli varsaym olmas gerekmektedir. Byle bir varsaym olmadan politik olandan sz edilemez ve
dolaysyla politik olann ulusal olanla veya her hangi bir eyle akmas gibi bir tanma ulalamaz. Tpk
fizikilerin, byle bir fenomen veya parack olmas iin onun da unlardan olumas, yle paracklar
olmas gerekir demesi gibidir bu yaptmz.
Evet byle gizli bir varsaym vardr. Gerekten de modern toplum ncesinde politik olan ve olmayan diye
bir ayrm yoktu. Eski toplumlar sadece politik olan farkl tanmlamyorlard; yani rnein bir kente gre
tanmlamyordu; onlarda politik olan ve olmayan ayrm diye bir ayrm da yoktu. Her ey politikti. Veya
politik olan her eydi
Yani biz, ulusuluk ulusal birimle politik birimin akmasna dayanan siyasal ilkedir dediimizde de hala
tarihe ulusularn asndan bakyoruz ve onda da politik olan ve politik olmayan ayrmn diye bir ayrmn
var olduunu dnyoruz; onun bu gnk modern toplumdan tek farknn politik olan baka bir ilkeye
gre tanmlamakta toplandn sylyoruz demektir.
Yani hala ulusularn kabul edebilecei bir alandayz demektir. Zaten bu tanm ortaya atan Gellner de bir
ulusudur. Burada demokratik ulusuluun kabul edebilecei, aydnlanmaya uygun bir tanm alanndayz
demektir hala.
7
Ancak modern toplumun eski toplumla ayrm; politik olan farkl bir ilkeye gre tanmlamasnda deildir;
politik ve politik olmayan, yani zel ayrmndadr. Eski toplumlar politik olan baka bir ilkeye gre,
rnein dine veya soya gre tanmlyorlard demek, ortaada ocuklarn byk bir insann kk bir
biimi olduunu dnmeleri; hatta erkein sperminin kk bir insan olduunu sanmalarndan farkszdr.
Kapitalizm ncesi; ulusuluk ncesi tarihte politik olann baka bir eye gre tanmlandn sylemek,
onlara bu gnk toplumun; ulusuluun gznden bakmaktr. Onlarn esas fark, politik ve politik olmayan
(zel) ayrmnn onlarda olmamasndadr.
O halde ulusuluun daha derinine , zne inen bir tanma ulayoruz:
Ulusuluk, politik ve zel ayrmna dayanan bir toplumsal rgtlenmeyi savunmaktr. nk bu ayrm
olmadan, politik olann neye gre tanmlanaca gibi bir sorun ortaya kamaz.
Yani zel kavray ile politik kavray birbirinden ayr dnlemez. zel diye bir ayrm veya kavram
olmasayd politik olmazd. zel, bir eyleri politik alann dna atmann aracdr.
Ama dikkat edelim, ki buras en kritik noktadr, bu atmann kendisi politik, hukuki veya ideolojik bir
eylemdir, ayrmdr.
te yandan bu politik ve ideolojik ayrmann kendisi sosyolojik olarak bunlarn ayrlamayacan gsterir.
Yani zel, politik diyerek hukuki, ideolojik veya politik olarak ayrlanlar, aslnda sosyolojik olarak
birbirinden ayrlamad iin bu ayrm yapmaktadr modern toplumun rgtlenmesi. zel diye ayrmann
kendisi politiktir. Eer sosyolojik olarak byle bir ayrm olsayd, zel ve politii ayrmak diye politik veya
ideolojik bir sorun olmazd. Tpk katlarla svlarn ayrlmas diye ideolojik, politik veya hukuki bir sorun
olmad gibi.
Bu ayrmn sosyolojik deil, ideolojik, politik bir ayrm olduunu kavramak metodolojik bakmdan hayati
nemdedir. nk bu politik ayrm sosyolojik bir ayrm gibi aldnz andan itibaren, siz de bu hukuk ve
ideoloji erevesinde dnmeye balam olursunuz. Yani bir burjuva olarak; bir milliyeti olarak
dnmeye balam; burjuva uygarlnn kategorileriyle dnp davranm olursunuz. O andan itibaren
de bilim deil; ideolojidir artk sizin yaptnz.
Son yz elli yln btn sosyal biliminin yapt tam da budur. Burjuva uygarlnn ve ideolojisinin gc
buradan gelmektedir; onun en keskin muhalifleri bile onun yayclar ve kullanclar olmaktan
kurtulamamaktadr. Esherin resminin iirdekiler onun dna kamamaktadrlar.
Hemen sezilecei gibi burada da, daha st ve daha derin bir dzeyde, metodolojik dzeyde, kedilerin
kuyruunu yakalayamamasnn bir benzeriyle kar karya olduumuz grlr.
Modern toplum zel ve politii ayrr, ama bu ayrmn kendisi ideolojktir ve modern toplumun dayand
hukuki bir ilkedir. Siz bu ayrm bilinli veya bilinsiz bir sekilde sosyolojik bir analiz, sosyolojik bir
ayrmm gibi ele aldnz andan itibaren, farkna varmadan modern toplumun ideolojisiyle, yani
burjuvazinin ideolojisiyle dnmeye balam olursunuz. Onun dna kmanz mmkn olmaz.
te Markstan bu gne kadar ii hareketini ve sosyalist hareketi kakrdatan son derece tehlikeli yanl
anlama budur. Bunun sonucu olarak rnein dinler zel olarak tanmlanmaktadr ve yle ele alnmaktadr.
Ama dini zel olarak ele almann kendisi, zel diye bir eyin varlna dayanan burjuva ideolojisinin bir
kabuldr. Bu noktada marksizm ve sosyalizm de kuyruunu yakalayamayan kedi durumuna der.
Grld gibi ulusuluun ilk batakinden ok farkl bir tanmna ulatk. Yola ilk ktmzda;
ulusuluk ulusal olan ne karmaktr demitik. Sonra ulusal olanla politik olann akmas ilkesini

8
savunmaktr demitik. imdi politik olana ve olmayan diye bir ayrm yapmann kendisidir tanmna
vardk.
Gerekten bu tanm bize btn modern toplum ve modern olmayan toplum arasndaki temel fark
vermektedir. Dolaysyla imdi artk ulusuluu kendi dndaki bir eyle tanmlam olmaktayz.
Ve bu tanm sadece mantki olarak ulalm bir tanm deildir, tarihi olarak da ulusuluk tam byle ortaya
kmtr. Gerekten de ulusuluk ilk ktnda tam da bu ayrmdan yola kmtr. Bu da zaten bizim
mantki analizimizin arplmalardan soyutlanm tarihsel sreci ifade ettiini gsterir.
Yani bizim analitik olarak ulatmz z, ayn zamanda tarihsel olarak ulusun ortaya knda da grlr.
Ulusun ve ulusuluun ne olduu, onun en saf ve mkemmel biiminde grlp anlalabilir. Bu zel ve
politik ayrmnn kendisidir.
Gerekten de, modern aydnlanma dnrlerini ve Amerikan, ngiliz ve Fransz devrimlerini gz nne
getirdiimizde, btn bu devrimlerde, ulus kavramnn bu balamda tanmland; insan ve yurttan zde
kullanld, bu gnk dile, dine gre tanmlanrm uluslarla bu ulusuluun ok farkl olduu, ulusuluun
bu otantik ve en gelimi biiminin znn tam da bu ayrm olduu grlr.
nsan haklar evrensel beyannamesinde btn insanlar dili, dini, soyu vs. eittir denir. Bu bunlarn politik bir
anlam yoktur demektir. Ve bu beyannamelerde insan ve yurtta eit idi farkl bir ey kastedilmiyordu. Yani
kkeninde ulusuluk, insanlar arasnda dilin, dinin politik bir anlam olmamas, bunlarn zel denilen politik
olmayan bir alana itilmesidir. Eitlik, aslnda bunlarn politik anlam yoktur, bunlar zele aittir demenin
dier ifadesidir. Uluslar ilk nce bu ayrm temelinde ortaya kmlardr ve bu gn anladmz anlamda
uluslarla bir ilikisi yoktu bu anlayn. O zamanlar politik olan, yurttalkla, insan haklaryla
tanmlanyordu, ulusun bir dile, dine, etniye, ortak tarihe, keder birliine vs. gre tanmlanmas ok sonra
ortaya kmtr ve aslnda gerici bir ulusuluk anlayn ifade eder. Bu gn, genel kullanmda ulusuluk
denen ey ite bu ulusuluun gerici biimidir. Aslnda ulusulua kar ktn syleyenler; ulus devletin
almas gerektiiniden sz edenler hep, bu gerici biimine kar kmaktadrlar ulusuluun. nk
bunlarn hi biri, bu ayrmn kendisini tartma konusu bile yapmamaktadrlar. Politik olan diye bir eyin
ayrlmasna deil; politik olann ulusal olana gre tanmlanmasna deil; politik olann yani ulusun dile, dine
gre tanmlanmasna kardrlar. Onu insan veya yurttalk haklaryla tanmlamak ulusuluun almas
deil, tam da kendisi ve zdr.
Politik olan da balangta hi de bu gnk anlamda bir dile dine dayanan ulus ile deil, tm insanlar ile
tanmlanyordu. Amerikan veya Fransz devrimlerinde Yurtta ve nsan zde kavramlard. nsan haklar
beyannameleri ayn zamanda anayasalar ve yurttalk beyannameleriydi. Bu bile bize modern toplumun var
olu biimi olan ulusuluun znn bizzat bu ayrm olduunu gsterir.
Hemen grlr ki, en saf, en gelimi ve en otantik devrimci biimiyle ulusuluk tm insanlarn kardelii
fikriyle elimez. Bu elimezlik sadece mantki ve analitik bir elimezlik de deldir. Tarihsel olarak da
byledir. Burjuva devrimcileri ve aydnlanma filozoflarnn eitli biimlerde ifade ettii, Vatanm
yeryz, milletim nsanlk ideali, bu devrimci ve demokratik ulusuluun programn ve anlayn temsil
eder. Tam da bu nedenledir ki, bizzat burjuva devrimcileri tarafndan ifade edilmilerdir. Osmanlnn
burjuva devrimci fikirleri savunan tek airi Tevfik Fikret Vatanm ruyi zemin, milletim beeriyet
dediinde tam da bu ulusu ilkeyi ifade etmi olur.
Ama bu ulusuluk ile bu gnk ulusuluk birbirine galaksiler kadar uzaktr. Bu gnk ulusuluk aslnda bu
devrimci ulusuluun en temel ilkesinin inkarna ve snrlandrlmasna dayanr. Bu inkar ve snrlama, bir
lke topraklar, bir din, bir soy, bir dil, bir kader ortakl ile belirlenir. Balangta tm insanlar iin geerli
olduu dnlen eitlik ve insan haklar artk sadece o ulustan olanlar iin geerli olur. Bu gn ulusuluk
9
denen ey, ite bu gerici ulusuluktur. Bu gnk yaygn kullanmyla ulusuluk, aslnda ulusularn gerici
ulusular tanmlamakta kulland bir kavramdr.
Ama bu kullanmn kendisinin bizzat ulusuluk olduunu; ulusuluun znn politik ve zel ayrm
olduunu kavradmzda, Bu ayrm sorgulamayan, evrensel tarih ve toplum st bir ayrm olarak gren,
sosyolojik bir ayrm olarak gren her kavrayn aslnda ulusulukla malul olduu ortaya kar. Burada
hemen, marksizm ve anarizm gibi eitliki ve burjuvaziye kar kan retilerin aslnda bu gerek
ulusuluktan tesine gidemedii ve onu hi sorgulamad da ortaya kar.
Bylece ulusuluun neden anlalamad, ulusun neden aklanamad, buradaki sonsuz tekerleme, bu
sefer gerek ulusuluk tanmnda da ortaya kar.
Onlar, zel politik ayrmnn hukuki ve ideolojik bir ayrm olduunu grmedikleri, bunu sorgulamadklar,
bir sosyolojik ayrm gibi ele aldklar iin ulusudurlar; ulusu olduklar iin bunu sorgulamadklarndan
ulusu olduklarn anlayamazlar; Ulusu olduklarn; yani bu ayrma dayandklarn anlayamadklar iin; bu
ayrm sorgulayamazlar. Ve bu byle gider. Damdan dt kurbaa...
Bunun fasit dairenin dna ancak, tm insanlk tarihinin sosyolojik bir ele alnyla klabilir. Ancak o
zaman, dinlerin birer inan olmad; ulusuluun, yani bizzat bu ayrmn kendisinin de modern toplumun
dini olduu ortaya kar. O zaman bu dine kar alternatif bir dinin; baka bir uygarln dayanmas gereken
ilke, bizzat bu ayrmn kendisini sorgulamann kendisi olarak aka ortaya kar.
O halde, burjuva uygarlna kar bir program gelitirmek; sadece politik olann ulusal olana gre
tanmlanmasn sorgulamaktan deil; bizzat bu ayrmn kendisini sorgulamaktan geer.
Ne var ki, bu gn tarih yle gerici bir noktaya kaymtr ki, ii hareketinin yeniden canlanabilmek iin,
tamamlanmam projeyi tamamlamay bir grev olarak nne koymas; politik olann gerici ulusuluklarca
tanmlanan biimlerine kar bir sava balatmas gerekmektedir. Bu gnk koullar, ilerleyebilmek iin
gerilemeyi ve hz almay; brakalm bu ayrm sorgulamay; brakalm politik olann ulusal olanla akmas
ilkesine son vermeyi; ulusal olann dile, dine, etniye, soya, corafyaya vs. dayanan biimlerine kar geni
bir cephe oluturmay; devrimci ulusuluun ilkesini savunanlarla; gerici ulusuluun ilkesini savunanlarn
cephelerini ayrmay gerektirmektedir. Ancak bu yoldan tekrar tarih tm bu ayrmn kendisini sorgulayacak
dev admlar atmak iin hz alabilir. nsanlk srayabilmek iin, burjuva devrimlerinin ideallerine
gerilemek, oradan ald hzla ileri frlamak zorundadr.
*
ilerin marnn son sz olan Enternasyonalle kurtulur insanlk szleri bile burjuva devrimlerinin
Vatanm yer yz milletim insanlk anlayndan daha geri bir ulusuluk anlayn yanstr.
Enternasyonal, bir ok ulusun var olduu bir dnyay var sayar, bu uluslar arasndaki kardelii. Ama bu
uluslar neye gre ekillenecektir? En demokratiklerinde bile belli bir toprak parasna, ya da Almanlarda
olduu gibi, Almanla, yani kltrel veya biyolojik bir ortakla. Yani gerici bir ulusulua gre olumu
uluslarn varln veri kabul edip onlar arasnda bir kardelie ulamay amalamaktadr ilerin mar.
ilerin mar, uluslarn dile veya dine gre tanmlanmln sorgulamaz.

10
 Halbuki, vatanm yeryz, milletim insanlk
szleri, insanlk temelinde bir tek ulusu var sayar
ve bu anlamda, enternasyonaldan ok daha
devrimcidir; yurtta ve insann zdelii fikrine
dayanr; gerci ulusuluu; uluslarn dile, dine gre
tanmlanmasn sorgular. Marsseyyesin yurtta
Fransz deildir, potansiyel olarak tm insanlar
kapsar. Ama Enternasyonali syleyen ii, dile,
dine, etniye gre tanmlanm bir ulustandr; ulus
derken de bunu anlar ve ulusun byle
tanmlanmasnda bir sorun grmez. Bu nedenle
gerici bir ulusuluu iinde barndrr; onun ters
yz olmu biimidir. Btn herkesi artan,
komnistlerin birinci snf gerici ulusular olarak ortaya kmasnn ardndaki sr budur.
Enternasyonalizm, politik ve politik olmayan ayrmn sorgulamad iin sadece milliyeti deil; tm
uluslarn gerici milliyetilik temelinde olutuu bir ada uluslarn byle tanmlanmasn ve
oluturulmasn, bu biimini sorgulamad iin potansiyel olarak gerici bir milliyetilik anlayn barndrr
iinde. Uluslarn neye gre tanmland konusunu sorun etmez ve etmeyerek gerici milleyetilie kurulmu
uluslara meruiyet kazandrdr. Bu nedenle, aydnlanmann, zeli politikten ayrmaya dayanan; vatanm
yeryz milletim insanlk diyen saf milliyetiliine gre ayn zamanda bir gerilemeyi ifade eder.
Ama tarihsel olarak bakldnda, bu ayn zamanda ii hareketinin henz ocukluk ann; burjuvazinrin
dini iinde ona bir heretik muhalefet olmaktan teye gidememesinin; baka bir uygarlk projesi gelitirecek
bir olgunlua ulaamamasnn ifadesi olarak da grlebilir. Tpk burjuvazinin ilk muhalefetini dini biimler
altnda ifade etmesi gibi.
Bu anlamda, devrimci dnemin ulusuluuna dnn belli bir gereklilii anlamnda Aydnlanma
tamamlanmam bir projedir. i hareketi ona dnerek onun grevlerini tamamlayarak onu aabilir. Bu
tamamlanmam projeyi bir yan rn olarak tamamlamak gerekmektedir.
*
Ulusuluk znde zel ve politik ayrm ise, ulusuluun aklamas zel ve politik ayrmnn niin ve nasl
gerekli ve mmkn olduu noktasndan yaplabilir.
Marsksizm bu ayrmlarn, yani bu bilincin, maddi retim ilikilerindeki deimelere bal olarak ortaya
kt hipotezine dayanr. Bu ise imdiye kadar ulus ve ulusuluk adna yaplm tanmlarn yanlln da
gsterir.
imdiye kadarki Pazar; hayali cemaatler gibi aklamalar, bize hep ulusun ve ulusuluun farkl
biimlerini anlatr ama onun kendisini sorgulamaz, yani bu ayrmn kendisini sorgulamaz ve aklamaz.
Bir ulus ve ulusuluk teorisi, ulusuluk bu ayrmn kendisi olduuna gre, zel ve politik ayrmnn niin ve
nasl mmkn ve gerekli olduunu aklayan bir teori olabilir. Hangi tarihsel ve toplumsal koullar; retim
ilikilerindeki hangi deimeler bu ayrm mmkn ve gerekli klmtr?
Sorun byle koyulduunda, bir ulus ve ulusuluk teorisinin dayanmas gereken btn kavramsal aralarn
Marksn temel eserinde, Das Kapitalde hazr olarak kullanlmay bekledii grlr.
Birka fra darbesiyle yle zetlenebilir.

11
Bizzat Marksn belirttii gibi, Kapitalizm ncesinde smrnn kayna ekonomi d zordur. Esas olarak
vergiler ve yamadr. (Tefeci bezirgan sermayenin karnn kayna ise, deer transferidir. Sonunda toplum
zenginlemez; bir taraf fakirlerken deeri zenginleir.) Kapitalizmde ise, smr retimin kendisinde
gerekleir. Kapitalizmin ilemesi iin, soyut olarak, hibir ekonomi d zor gerekli deildir. Nasl Leninin
Devlet ve htilal adl kitabnda, proletarya diktatrl anlatlrkan parti diye bir tek kavram gemez ve
byle bir kavrama ihtiya duyulmaz ise; Marksn kapitalist smnrnn zn iledii Kapitalde devlet
yoktur ve kapitalist smry analiz arac olarak devlet diye bir kavrama ihtiya duyulmaz. O snf
ilikilerini aklamann bir aracdr ama soyut ve saf haliyle kapitalist smrnn gereklemesi iin yle
bir kavrama gerek yoktur. gc, sermaye, cret, art deer, deer, emek gibi kategoriler yetmitir bu
retim biiminin zn ve smrnn ileyiini ortaya karak iin. Halbuki kapitalizm ncesinde
smry aklamak iin devlet ve ekonomi d zor, olmazsa olmaz bir kavramdr.
Kapitalizmde smr iin devlete, yani politik olana dair bir zorunluluk bulunmamas; ideolojik ve politik
olarak politiin rnein ekonomiden ayr olarak tasavvurunu mmkn klar. Yani kendisi bir ideoloji olan
bu ayrmn kkleri bizzat smrde bir politie (devlete) ihtiya duyulmamasyla balantldr. Yani
kapitalist smrnn zndedir modern toplumun dininin; politik ve politik olmayan ayrmnn ortaya
knn aklamas; ekonomi d zora dayanmayan smrdedir.
Kapitalizmde art deer retimi iin ekonomi d zora bir gerek olmamas bize bize bu ayrmn mmkn
olmasnn koulunu gsterir ama niye zel diye; politika d diye bir kategorinin yaratldn aklamaz
henz. Bunun anahtar da yine Marksn eserindeki gc kavramndadr. Modern topluimun anantar ,
Marksn bu kapitalist toplumu aklamak iin gelitirdii anahtar ve en byk kefi olan anahtar
kavramdadr.
gcnn kullanm deeri somut iinin fiziksel ve manevi zelliklerinden bamszdr. Yani art deeri
yaratan metan kullanm deeri bakmndanr; art deerin olumas; kapitalist smrnn gereklemesi
iin, kapitalizm ncesi toplumun rgtlenmesinin temelini oluturan din ve soy (ki soy da bir dindir,
komnn dinidir) hibir neme sahip deildir. Yani Allaha inana veya inanmayan, bir siyah; beyaz veya
homoseksuel veya kadn veya erkek iiler, ayn ii yaptklar takdirde ayn miktarda art deer retirler.
zel diye niye bir kategori gerekmitir? Kapitalizm ncesinde tm toplumsal rgtlenmenin zn
belirleyen soy ve dinlerin modern art deer retiminde, i gcnn kullanm deeri bakmndan bir fark
olmamas nedeniyle bunlarn iktidardan uzaklatrlmasnn ve ilevsizletirilmesinin bir aracdr bu ayrm
ve zel kavram (bugn kltr kavram da bu ilevi grmektedir).
Byece kapitalizm ncesinde toplumsal rgtlenmenin zn ve temelini oluturan soy ve din toplumun ve
insann yaamasyla ilgili tm ilevini yitirir. Bunlarn zel denerek, politik alann dna atlmas olana
ortaya kar. Kapitalizm kendisi soya ve inanlara dayanan bir dnya iinde doduundan, o toplum byle
rgtlendiinden, kapitalist ekonominin ileyii iin ekonomiye uygun olarak, onlarn toplumsal
rgtlenmedeki anlamlarnn iptal edilmesi gerekmektedir. Yani modern toplumun dinininin kendinden
ncekiler zerindeki diktatrlnn ifadesidir bu ayrmn kendisi. zel ve politik ayrmnn kendisi bir
diktatrlktr. Bu nedenledir ki btn demokrasiler ayn zamanda diktatrlktr. gcnn kullanm
deeri ile onun fiziki ve manevi nitelikleri arasnda bir iliki bulunmamas bunu mmlkn ve gerekli
klmtr.
*
Bylece ulusuluun, yani politik ve politik olmayan ayrmnn, niin modern toplumun st yaps olduunu
da grm bulunuyoruz: smrnn ekonomi d zor olmadan gerekleebilmesi ve art deeri yaratan i
gcnn fiziki veya nanevi zelliklerinin onun kullanm deerinde bir farklla yol amamas.
12
Bu saf, ideal, zdeki biimiyle ulusuluk saf ve ideal bir kapitalizm iin ideal koullar yaratr. Ulusuluk
kendini soyun veya inancn tm toplumsal rgtlenmeyi yaratt bir dnyaya gre tanmlamtr ve oyle
ortaya kmtr. Bu nedenle, ulusuluun bu gn anladmz anlamda uluslarla ilgisi yoktur. Onun zellii,
inan veya soyun hukuken politik alann dna atlmasndadr. Burjuvazinin devrimci dnemi veya
aydnlanma dediimiz budur.
Ama bu bir kez ortaya knca, burjuvazi egemen bir snf olduu iin, derhal gericilemi ve ulusu,
kapitalizm ncesine kar, o zamanlar zde olan insan ve yurtta haklaryla deil, dille, dinle, soyla
tanmlamaya balamtr. Ulusuluun bu gerici biimi, ulusuluun kendisinin bu olduu yaygn
yanlgsnn ortaya kmasna sebep olmutur. Ama ulusuluun kendisinin bu gerici ulusuluk olduunu
sanmak, tam da ulusuluun kategorileriyle dnmek, yani ulusu olmak anlamna gelir. Bu nedenledir ki
ulusular ulusun ne olduunu anlayamazlar.
Hemen anlalaca gibi, biz burada ulusu derken ulusularn dedii anlamda deil, Marksist anlamda,
Tarihsel anlamda bir ulusulukktan sz ediloruz. Yani vatanm veryz, milletim insanlk demenin tam da
ulusculuk olduunu syleyen bir ulusuluktan, onun znden sz ediyoruz. Bylece politik birim ile ulusal
birimin akmas veya ulusun karn ne almak gibi tanmlarn aslnda ulusuluun ulusuluk tanmlar
olduunu da daha ak gryor ve kedilerin kuyruklarn niye yakalayamadklar daha ak olarak anlyoruz.
Bylece, ok kltrl, ok renkli toplum veya ulus devletin mrn doldurduu gibi son zamanlarda
moda olmu szlerin hibir bilimsel deeri olmad, bunlarn bizzat ulusularn kavramlar olduu; ulusun
belli bir etni veya dile gre tanmlanmasnn yerine, rnein belli bir toprak parasnda yaayan insanlara
gre ulusun tanmlanmasnn, ulusulara ulusal devletin yok olmas olarak grnd de aka ortaya
kmaktadr.
Ve bu bize unu da gsterir: aslnda bu gn ulusulua kar olduunu syleyenlerin hepsi ulusudurlar.
Onlar sadece, ulusuluun gerici biimlerine kardrlar. Bu gerici biimler i gcnn bugnk hareketlilik
koullarnda sermayenin isteklerine ve ihtiyalarna uygun dmemektedir. Yani yine bizzat bu gnk
sylemlerin temeli de yine bizzat retim ilikilerindeki deimelerdedir.
Ne var ki, sermaye dnyann yoksul lkelerini smrebilmek onlar zerindeki egemenliini srdrebilmek
iin, kendi ulusuluunda dil, din, etniyi btnyle politik alann dna atar, otantik ulusulua bir lde
yaklarken, geri lkelerde, uluslar etniye gre, dine gre tanmlamaktadr. Bunun ad da Nation bildung
olmaktadr.
Yani biimsel olarak rnein Irak veya Afganistan diye bir lke ortada kalmaktadr ama artk aslnda bu
lke, dine veya etniye gre tanmlanm birok ulustan olumaktadr. Yeni yaratlan, her trl din, dil
etninin hibir politik anlamnn olmad; dinsiz, dilsiz, etnisiz, bir zamanlarn devrimci ulusuluunun
Afganistan veya Irak ulusu deil; demokratik bir cumhuriyet deil; her biri dile, dine etniye gre
tanmlanm, devetiklerin daha dorusu politik birimlerin (ki bunlarn bamszln ilan etmemesi
btnyle g dengeleri ile ilgili bir sorundur) birliidir. Yani politik olan etniye ya da dine gre
tanmlanmakta, ilikiler bunlar zerinden yrtlmektedir. Her lke aslnda kk bir dnyadr, meclisler
birlemi milletler gibidir. Nasl dnyada ancak uluslar araclyla temsil mmknse, lkelerde de dinler,
etniler araclyla mmkn olabilmektedir. Bunun tm insanlar eit gren ve dili, dini, etniyi politik alann
dna atan demokratik ve devrimci ulusulukla hibir ilgisi yoktur. rnein, bir Krt, Krt oluu
dolyaysyla Irakn ynetiminde paya sahiptir. Ama Krtl veya Arapl reddedip, bunlarn bir politik
anlamnn olmasna kar kanlarn, insan veya orta doulu veya rakl olarak temsil edilme olana yoktur.
Bir ii, bir Krt, bir Arap, bir Snni olarak bunlara kar kabilir. Demokratik bir cumhuriyette aslnda bir
hak olmas gereken imdi mcadele edilip ulalmas gerekendir.

13
 ABD uluslarn ve devletlerin dillere ve dinlere
gre tanmland bir dnyada, uluslarn buna gre
tanmlanmasna kar kmamaktadr. Kendi
devrimci douunun ilkelerine, kendi dayand
ilkelere bal olsa byle yapmas gerekir. Kendi
ulus ilkelerini oralarda da geerli klmas gerekir.
Gneye kar savarken byle yapyordu.
Hayr, bugn bunu yapmamaktadr, bunun yerine,
o, dile, dine, etniye gre olumu uluslarn ezdii
halklar yine dile, dine etniye gre tanmlanm
uluslar olarak ekillendirmekte, desteini bu gerici
ulusulua vermekte ve bunlar araclyla
gericiliini ilericilik gibi gsterip, o ezilen halklar
yedeine alabilmekte ve ilerde birbirine kar
kullanabilme ve onlarn birlemesinin btn
yollarn kapamann yolunu amaktadr. Bu ona
ayn zamanda bu gnk gerici rejimlere kar bu rejimlerin ezdii btn dil, din ve etnilerden insanlar
seferber edebilme ve yedeine alma olana vermektedir. Bu belki o dil ve dinden insanlar iin basknn bir
biiminden kurtulu anlamana gelmekte, ama gerici ulusuluu glendirmekte ve halklarn birlemesini
engelleyip onlar birbirine kar kullanmann yolunu amaktadr.
te bu nedenle, ulus ve ulusuluk konusu, gncel politikayla, dnyann izleyecei seyirle ok yakndan
ilgilidir. Orta dounun kaderini hangi ulus ve ulusuluk anlaynn blge halklarnca benimsenecei ya da
onlara dayatlan gerici ulusulua kar durup duramayacaklar belirleyecektir. ABD ve Blge rejimlerinin
gerici, ulusu dille, dinle, etniyle tanmlayan ulusuluu mu; aydnlanmann vatanm yeryz milletim
insanlk diyen; insan ve yurtta haklarn zde gren; ulusun tanmndan tm dilsel, dinsel, etnik, kltrel,
tarihsel gndermeleri atan devrimci ulusuluu mu?
i hareketi ve Sosyalizm, uluscularn ulusuluk olmadn syledikleri, Vatanm yeryz, milletim
insanlk diyen aydnlanmann ulusuluunu desteklemeli ve onunla politik ittifak yapmal; Ama bunun
ulusuluun almas olduunu syleyenlere kar da; bunun tam da ulusuluk olduunu syleyerek
ideolojik mcadele etmelidir.
*
Ortadounun ve hatta dnyann kaderi ile hangi ulusuluun stn gelecei arasndaki badan sz ettik. Bu
ba, teorik ve ideolojik dzeyde bizzat Murray Bookchin ve Abdullah calann tezlerinde ortaya
kmaktadr.
lk bakta son derece soyut tartmalar gibi grnen, Anaristler ve Marksistler arasndaki tartmalarn,
nasl somut ve pratik politikann konusu olduklar bu balamda aka grlebilir.
Bu ba Orta Doudaki, bir kitle temeli olan en demokratik hareketin nderinin Murray Bookchin ile ilikisi
ve ondan esinlenmesiyle daha somut olarak da ortaya kmaktadr. Bu nedenle nce Murray Bookchinden
balayalm.
Bilindii gibi Bookchinin kitaplar ve konfederalizm konusunda yazdklar calann Demokratik
Konfederalizm projesine ilham vermekte veya en azndan isim babal yapmaktadr. Bunlar Grme
Notlarnda ok ak olarak grlebilir.

14
rnein 16 Mart 2005 tarihli Grme Notlarnda grmeye elinde Bookchinin kitabyla geldii
belirtiliyor:
(Elinde M. Bookchinin Ekolojik Topluma Doru kitabyla gelerek)
Bu elde tanan kitabn ayn zamanda tavsiye olduu herkes tarafndan bilinmektedir.
Ayrca grmelerde Boockine ilikin oarak u szler geiyor:
Marxn deer teorileri bir fecaat. Bu deer teorisi hakknda benim kukularm var. Yeni sol buna yeni
yaklayor. oklukun yazarlar, Wallerstein, Bookchin bunlar yazyorlar. Ama sistematize etmede biz daha
ileriyiz, daha pratiiz. Deer teorisinin kapitalizme kar bir kar koyuu yok....
Biraz aada yine u szler:
zgrln Ekolojisini yine okuyorum. oklukun yazarlar, yine Wallerstein , Bookchin, analiz
okulundan Braudel, bunlarn dncelerini nemsiyorum.
Bookchinin grleri ve bu balamda da Liberter teori, Ortadoudaki belli bir rgtsel gc ve kitle
desteini hala temsil eden en nemli demokratik hareketin nderinin grlerini dolaysyla ortadounun
geleceini bir ekilde etkilemektedir. Sadece bu aktel ve politik neminden dolay bile ele alnp
tartlmas gerekir.
Ancak sadece bu grlerin etkisi deil; fikirlein kendisi de ilgiyi hak etmektedir.
Bookchin ekolojik paradigmann neminin ilk kavrayanlardandr. Bu balamda son yllarda ekolojik
paradigmaya ilginin artmasyla birlikte okunan bir yazardr. Son yllarda birka kitab Trkede
yaynlanm bulunmaktadr. Ayrca bir ok makaleleri de yaynlanmtr ve yaynlanmaktadr.
Kendisinin Marksist bir gemii bulunmaktadr. Ve Marksist gelenek iinde de, bir zamanlar onun en
otantik savunucularyla (Trokist akmla) iliki iinde olduu iin, en aznda olgular hakknda ve bilgi
dzeyende Stalinist veya merkezci birok Marksistten bile daha salam olgusal bilgilere sahiptir. Bu da
konunun ayrnt ve olgu dzeyinde bir tartmaya kaymasn engellemek iin iyi bir olanak sunmaktadr.
*
Stalinist bir brokratik diktatrln ve onun
ideolojisinin Marksizm olarak bilinmesi nedeniyle,
Marksizm yanl olarak devletilik olarak
anlalmaktadr. Marksistler ve Anaristler
arasndaki daha nceki tartmalar hakknda
yzeysel bilgiler de byle bir kany glendirmi
bulunmaktadr.
Ne var ki, bu batan aa yanl bir grtr,
Marksistlerle anaristler arasndaki fark
marksistlerin devleti veya hiyerarik sistemlerden
yana, anaritlerin devlete ve hiyerarik sistemlere
kar olmalarnda deildir. Bu stalinizmin yaratt
bir yanlgdr. Otantik biimiyle marksizm,
anarizmden daha az devlet ve hiyerari dman
deildir.

15
Aksine, Marksistler, Anaristlerin artk devlet olmadn syledikleri eyin tam da devlet olduunu
sylerler. rnein Paris Komnnda bir tek marksist yoktu. O tamamen Anaristlerin artk devlet
olmadn syledikleri modele gre olumutu. te Marksizm, bizzat anaristlerin oluturduu bu aracn
devlet, proletarya diktatrl olduunu syler. Bu nedenle Engels, Proletarya Diktatrl ne midir?
Paris Komnn bakn o Proletarya diktatrldr der. Ve Paris Komnndde bir tek Marksist yoktu.
Yani gerekte devlete kar olan ve onun yok oluunun tarihsel ve toplumsal koullar iin mcadele eden
marksistlerdir. Bu iliki tpk, milliyetilik karsnda, devrimci demokrasi ve marksizmin ilikisi gibidir.
Onlar milliyetiliin dile, dine, etniye dayanan gerici biimini milliyetilik olarak tanmlamakta, bunun
almasn milliyetiliin almas olarak grmektedirler. Ayn ekilde anaristler de, devletin geici ve
brokratik biimlerini devlet olarak tanmlamakta, bunun almasn devletin ortadan kalkmas olarak
tanmlamaktadrlar.
Marksizm ise, milliyetiliin almas denenin tam da milliyetiliin z; devletin ve hiyerarinin almas
denenin tam da devletin z olduunu syler ve gerekten onlarn almasnn koullarn oluturmaya
alr.
Devrimci dnemin milliyetilii ile anarizm arasndaki bu yaknlk rastlantsal deildir. Anaristlerin
aslnda nasl da znde devrimci demokratik milliyetiler olduunu Murray Bookchin rneinde imdi
grelim.
(Ama burada unu not edelim. Yiidi ldr hakkn yeme derler. Ulus konusunda Marksizm de Anarizm de
ayn kavrayszla sahip olmutur. Marksistler ulus konusuna, nce btnyle ii hareketinin stratejisinin
bir unsuru olarak baktklarndan; sonradan ise bizzat kendileri bilinsizce de olsa gerici ulusuluun
merulatrcs durumuna dtklerinden; burjuva devrimlerinin humanist ideallerine balln srdren
anaristler, devlet karsndaki tavrlaryla birlikte, milliyetilie kar daha bakl ve daha turarl bir
konumdaym gibi grndler.
Ne var ki bugrn aldatcdr.
Anariszmin milliyetilik anlay, devrimci burjivazinin milliyetilik anlayndan baka bir ey deildir;
elbette bu milliyetili, Marksistlerin, gerici milliyetilie kadar evrim geiren ve uluslar artk dil; din, etni
vs. ile tanmlayan milliyetiliine gre ok ileri bir noktadr. Ama bu ileri nokta, aslnda Marksizmin iinde
potansiyel olarak bulunan ama gelitirilememi milliyetilik aklamas ve alternatif programa gre burjuva
dnyasnn ufku iindedir ve en demokratik biimiyle de olsa milliyetiliktir. Bu Bookchin rneinde de
somut olarak grlr.)
*
Bookchin de btn Anaristler (buna rahatlkla imdiye kadarki btn Marksistler de eklenebilir) gibi,
milliyetilii, onun gerici biimleriyle zdeletirmekte; onun devrimci biiminin milliyetilik olmadn
sylemektedir.
Son derece ak olarak unu diyor yazsnn son cmlesinde:
Milliyetilik Aydnlanmann ve toplumsal ve kltrel tinselliklerinde ak bir ekilde evrenselci olan
onsekizinci yzyln byk devrimlerinin yrngesi dnda var oldu. Kltrel eitlilik ve onun daha
hmanist zelliklerini asla grmezlikten gelmeyen, kendi toplumsal aktivitelerinin entellektel temellerini
hazrlayan Aydnlanmaclar gibi zamann devrimcileri, kendilerini hereyden nce hibir entellektel,
politik ve corafi snr tanmayan laik bir insan topluluunun yurttalar olarak grdler.

16
Grld gibi, aydnlanmann vatanm yeryz milletim insanlk idealinin, milliyetilik olmadn
sylemekte, sonraki dile, dine dayanan milliyetilii milliyetilik olarak tanmlamakta ve aydnlanmann bu
ideallerine sahip kmaktadr. Yani bizzat kendi ifadesiyle tam anlamyla demokratik ve devrimci bir
milliyetidir.
Bu ayn blmdeki u satrlarda ok daha iyi grlebilir: (Bunlar ayrca yukarda sylediklerimizn olgusal
olarak doruluunun bir Anarist tarafndan onaylanmas olarak da okunabilir.)
Karakteristik olarak, bir Ulus ve onun daha nceki yneticileri arasndaki balarn radikal bir deiimini
ortaya seren tarihsel dkmanlar yalnzca bir ksm insana deil bir btn olarak insanla ynelik olarak
yazlmlard. Thomas Jeffersonun Bamszlk Bildirgesi insann fikirlerine gerek bir saygnn
[Amerikallarn] ngiliz monarisi ile olan balarn koparmaya zorlayan eylerin ne olduunu bildirmesini
gerektirir diyen dikkat ekici lde radikal szlerle alr. Bu iddiay, Fransz devrimi dkmanlarnda
olduu gibi, bunu zorunlu olarak takip eden tm insanlarn eit yaratld ve Hkmetin tm glerini
ynetilenlerin kabul eden insanlar arasnda kurulduu inancna dayandryordu.
4 Temmuz 1776 tarihli Amerikan Bildirgesi, Fransz devrimcilerine benzer bildirgeler iin teorik bir model
oluturacakt. Milliyeti ifadelerin ok uzanda, hararetli bir ekilde kozmopolitan ve hedefi tm dnyaya
ynelikti. Thomas Painenin nl vecizesi, Benim lkem tm dnyadr., yalnz Amerikann devrimci
liderlerine zg deildi. George Washington insanln byk bir cumhuriyetinin bir yurtta olduunu
bildirmekte hi tereddt etmemiti ve Benjamin Rush devrimin cumhuriyetin kanunlarna uymay
saladn syledi. Hararetli bir Aydnlanma ruhuyla ifade edilen bir ifadesinde, John Adams syle demiti:
smrgelerdeki savalara ramen, Bilim ve edebiyat hibir ulusa ait deildir. Milliyetilik ve dar
grllkten zgrlemeleri byk bir vg kazanan Franszlara zgrlk, Eitlik, Kardelik deyiminin
Benjamin Franklin tarafndan sylendii belgelenmitir. zgrlk nerede tehlike altndaysa diye
bildiriyordu 1783 te oras benim lkemdir.
Fransz Aydnlanmasnn dnrleri ve propagandaclar ruhen daha farkl deillerdi ve bu ruhu tamamen
1789 devrimine tadlar. Montesquieu, Norman Hampson tarafndan Fransz Aydnlanmasnn ilk byk
yapt olarak syledii Pers Mektuplar (1721) nda defterine yle not almaktayd. Eylemde
bulunduumda ben bir yurttam; fakat yazdm zaman ben bir insanm ve Avrupann tm halklar ile
Madagaskarda yaayan birinin olabilecei kadar tarafsz olarak ilgilenmekteyim. Bu evrenselcilik
karakteristik olarak gerekte, Rousseau haricinde, tm Ansiklopedistlerde mevcuttu. Rousseaunun svire
kkenliliini mistikletirmesi, demokratik fakat sklkla gerek yaamnda asla iinde olmad hayali bir
krsalln iddetli bir duygusalln tayordu. Franszcann eitimli Avrupalnn dili olmas tesadfi
deildir: Aydnlanma entellektellerinin evrensel bak, gerekte, zamanla romantikler, mistikler ve
sonunda rk ve etnik stnlk iddiasndaki bir ulusculuk kimlii tarafndan trplenecek olan laik bir
cumhuriyetin ilkelerini [letters] yarattlar.
Milliyetilerin milliyetiliin ne oldunu anlamamalarnn tipik bir rnei karsndayz. Ayn ekilde bu
nedenle de yine milletlere ve milliyetilie kari, burjuva uygarlnn ufku dnda bir program
gelitirememekte; Yeni bir enternasyonalizmden baka bir ey nerememektedir.
Bu yeni enternasyonalizm ise, aydnlanmann idealinin bu gnk dnyaya uyarlanm biiminden bayka
bir ey deildir. Aydnlanma dneminin korkun dil farklaryla dolu dnyasnda, halkn gc elinde
tutmasnn arac olarak, onun aydnlanmasnn arac olanak grlen okuma yazma ve standart bir dile sahip
olma vurgusu, bu gnn elektronik anda, i gc glerinin tm dnyaya yayld ada, yerini ok
kltrlle terk etmitir. Yani tpk aydnlanmadaki gibi dilin, dinin, etninin, politik olmayan olarak
tanmlanmas sz konusudur; ok kltrllk bir baknam laisizm gibi bunlarn zel ve kiisel olarak

17
tanmlanmasndan baka bir ey deildir. Kltr de politik olmayann dier addr. ok kltrll
savunmak; tpk laisizmi savunmak gibidir. Dilin ktrel gelerin, etninin politik olmayan olarak
tanmlanmasdr. Politik olann ayrln, yani milliyetilii var sayar: ok kltrllk milliyetiliktir.
Yine milliyetilie alternatif olarak yeni bir enternasyonalizm nam altnda nerilen u satrlar en saf bir
milliyetilikten baka bir ey deildir:
Kltrel zgrlk ve eitlilik, vurgulamama izin verin, milliyetilik ile kartrlmamaldr. Farkl
halklarn kendi kltrel kapasitelerini tamamen gelitirmek iin zgr olmalarnn gerekmesi yalnzca bir
hak deil desideratumdur. Eer farkl kltrlerin muhteem bir mozayii, modern kapitalizmin yaratt,
byk lde kltrszletirilmi ve homojenletirilmi bir dnyann yerini almazsa, dnya phesiz
kasvetli bir yer olacaktr. Fakat ayn ekilde ele alrsak, eer kltrel farkllklar dar grl hale getirilir ve
grnrdeki kltrel farkllklar, cinsiyetin, rkn ve fiziksel stnln biyolojik dncelerinde
temellendirilirlerse, dnya tamamen blnecek ve insanlar kronik bir ekilde birbirleriyle kartlk halinde
bulunacaktr. Tarihsel olarak, ehirlerin kabilelerden daha geni insani ilikiler beslemesine benzer ekilde,
ulusal snrlar iinde yaayan insanlarn aikar olarak yabanclara kar daha ak olmalar nedeniyle
akrabalk toplumlarndaki dar akrabalk temelinden daha geni bir toplumsal alan retmelerinden
kaynaklanan bir anlay vardr. Fakat ne kabilesel ilikiler ne de ulusal snrlar, zengin fakat harmonize
olmu kltrel farklllarla tam bir btnleme duygusu yaratacak bir insanlk potansiyeli
gerekletiremezler.
Aslnda aydnlanmaya sahip ktn bu balamda da tekrarlamakta ve burjuva uygarlnn tesinde bir
program olmadn itiraf etmektedir:
Daha aka konuacak olursak, milliyetilikler Aydnlanmann uzun zaman nce stesinden gelmeye
alt gerici ataclklardr. Bunlar, bask altndaki insanlarn silkinerek kurtulmaya altklar
impartorluklarn en kt zelliklerini tarlar.
*
Bu alntlar, anaristlerin niin milleyetiliin ne olduunu anlayamadklarn ve anlayamayacaklarn
yeterince kantlar; nk kendileri milliyetidirler; milliyetilik olmadn syledikleri ey milliyetiliktir;
tpk artk devlet olmadn syledikleri eyin devlet, hem de proletarya diktatrl olmas gibi.
Anarizm, son durumada, eski toplumun kapitalizme tepkisidir, kk retmenin tepkisidir, bu nedenle,
kapitalizmin pisliine tepkili bir duyarl temsil eder. Ama ayn zamanda onun ufkunu aamamay; ama
yeteneinde olmay da.
Devlet ve ulus karsndaki anarist reti, ki son durumada, devrimci demokratik ideallerin ifadesidir,
bunlar aamayarak burjuva uygarln ama yeteneinde olmadn gstermektedir. Kapitalist uygarl
ama yeteneinde bir uygarl hala modern ii snf programlatrabilir. Somut tarihte Marksist retinin
yaad geri gidi ve ulusuluk tarafndan teslim alnma eklinde yaad geri gidi; somut tarihteki
arplmalarndan soyutlanm biimiyle Marksizmin ve dolaysyla i Snfnn buna yeteneksiz
olduunun kant olarak gsterilemez. Aksine, yine kendini eletirerek ve aarak burjuva uygarln amaya
ve kar bir program gelitirmeye yetenekli biricik snf olduunu kantlamaktadr ii snf marksizmin
ahsnda. Ancak marksizm ulusuluun yzndeki peeyi atp, bu vampirin yreine tahta kamasn sokup
onu yok edebilir. Milliyetilik vampirler gibi ancak karanlklarda yaayabilir. Marksist teorik aydnlk
gcn arttrdnda, milliyetiliin gn grm vampirler gibi yanp kl olduu grlecektir.

18
i snfnn onlarca yl srm olan yenilgisi ve dankl kimseyi yanltmamaldr. Dnya tarihine on ve
yz yllarn perspektifinden bakldnda, ii snfnn bu gerileyiinin, Marksn dedii, kendi hatalar
karsnda bir gerilemeden baka bir ey olmad da grlr.
Anarizm veya kk burjuva sosyalizmleri ki bunlarn pek ala merkezcilik denen biimleri de
bulunmaktadr, antik alarn gebe veya orta barbarlarna benzerler; yktklar veya ykmak istedikleri
medeniyeti kapsayacak bir retim ve kltr temelleri yoktur; ona sadece bir canllk verirler. Orijinal ve
baka uygarlklar ise, tarm kafetmi, kentten kan, bir uygarl rgtlemeyi salayabilecek manevi ve
maddi aralara sahip yukar barbarlar kurabilir. i snf Marksizm araclyla milliyetiliin, yani burjuva
uygarlnn yzndeki peeyi atarak, modern an orijinal uygarlk kurabilme yeteneinde kentlileri
olduunu kantlamaktadr.
*
Peki Bookchinin sylediklerinin calanda bir yank bulmasnn
somut anlam nedir?
lk bakka calann Bookchin demesi, Marksizmden bir gerileme
gibi grlmektedir. Bir ok Stalinist ve Merkezci de bunu byle
alglamaktadr. Ama yukardaki aklamalar nda bakldnda
yle olmad grlr.
calann Marksizm diye bildii millyetilik ve devletilik
tarafndan kirletilmi, Marksizmle ilgisi olmayan bir Marksizm,
daha dorusu bir Stalinizmdir.
calann Bookchine sahip kmasndan demokrasi vurgusuna
kadar btn son yllardaki teorik ve politik evrimi; aslnda gerici
milliyetilie gre kendini tanmlam bir ulusal hareketin; vampir
sryla (Trk milliyetiliinin rnei ve basksyla) ortaya km
bir hareketin; kkenindeki altm sekizin demokratik ve devrimci
geleneklerine; Krdisten yoksullarnn toplumsal eilimlerine
dayanarak, kendini bir vampir olmaktan kurtarma abasdr. Btn bunlar kendini ama denemelerinden ve
abalarndan baka bir ey deildir.
Marksizm diye bildiinin kat ettii yolu tersine kat etmeye almaktadr calan. Marksizm aydnlanmann
devrimci ulusuluundan gerici ulusulua, demokratik cumhuriyetten gerici ulusuluu olumlayan
uluslarn kadereni tayn hakkna doru evrim geirirken; devlet dmanlndan devletilie doru evrim
geirirken; calan, o gerici ulusulua gre olumu bir ulusal hareketin nderi olarak, gerici ulusuluun
snrlarn zorlayp; devrimci ve demokratik ulusulua; demokratik cumhuriyete doru; merkezi
devletilikten konfederalizme doru evrim geirmekte, ama bir trl, tam anlamyla bu snrlar da
aamamaktadr.

19
 Bu nedenle, calann Marksizmden uzaklamas, deer teorilerinde
yanllar bulmas; Kurttan kutan zr dilemisi, devletsizlii;
konfederalizmi savunmas vs. burjuva uygarlnn ideallerine el
yordamyla bir dn olarak grlmelidir. Bu dn kaynan, orta
dounun ezilenleri korumaya ynelik peygamber geleneklerinde;
68lerin devrimci demokratik zlemlerinin geleneklerinde; toplumun
mesanelerinde yaam, komnn kadnlarca binlerce yl korunmu ve
aktarlm geleneklerinde; krdistann ezilen emeki kadn ve
aznlklarnn demokratik zlem ve eilimlerinde bulmaktadr.
Eer bu evrim, dnyada ii hareketinin ykseldii, demokratik
cumhuriyeti veya daha tesini programlatrd koullarda onun etkisi
altnda gerekleseydi, ok daha hzl ve byk admlar atarak bir yol
alabilirdi.
Ne yazk ki, sosyalistlerin bile, en alasndan gerici milliyetilere
dndkleri bir dnyada ve Trkiyede gereklemektedir bu evrim. Sosyalistlerin maddi ve manevi bir
desteiyle deil; onlarn engellemesiyle ve onlara ramen.
Ama bu evrim ayn zamanda bir eyi daha da gsterir. calann burjuva ufkunu aamayan dnr ve
yazarlara ilgi duymas onun dayand hareketin ve toplumsal tabakalarn snrllnn da bir yansmasdr.
calan byk lde kyllere dayanan; iilere dayansa bile byk lde ruha ve kltrce kylle
hatta airet ilikilerine gre ekellinmi bir hareketin eilimlerinin nderidir. Bu hareketin btn gc ve
gszl calanda da yansmaktadr.
Bunlar, Kk burjuvazinin ve kylln, burjuvazinin ufkunu aamayacann, onlarn tpk antik an
gcebe fatihlerinin medeniyet karsndaki konumlar gibi, ayr bir uygarlk yaratma yeteneinde
olmadnn ama ona bir atlm ve canlanma verebileceinin de bir ifadesidir.
Ama yine de bir zamanlar Trokinin dedei gibi, kylln devrimci potansiyellerini kmsememek
gerekmektedir. Gnmz dnyasnda kendi gcyle ve tm engellemelere ralen byle bir evrim
geirebilen, byle yoklamalar yapan kyllk, iilerin tekrar toparlanp baka bir uygarlk projesiyle tekrar
ortaya ktklar; ve bunun yan rn olarak aydnlanmann tamamlanmam projesini de tamamlayacaklar
bir hareket oluturduklar koullarda btn tahminleri aan bir devrimci potansiyel gsterebilir.
15 Nisan 2005 Cuma

20