Recep Çetin - İleri Kumanda Teknikleri Ve PLC

iLERi KUMANDA
TEKNiKLERi
VE
PLC
Anadolu Teknik, Teknik ve
Endstri Meslek Liselerinde
Yazan:
Recep ET\N
Karabk - 2000
Bu kitaptaki almalarn her hakk Recep ETN' e aittir.
Kitaptaki metin ve ekiller ksmen de olsa izinsiz yaynlanamaz.
Copyright Recep etin
demeli isteme adresi
Recep etin
Yeni mahalle Nur kent sitesi

A Blok Daire 5
Safranbolu I KARABK
TEL Ev o 370 7123789

Okul o 370 4151689
Cep o 542 6755062
Do(Ju Matbaaclk ve Tic. Ltd. ii. Tel: (0.312) 311 22 24

NSZ
Bilim ve sanayinin gelimesi ile birlikte insanlar deiik araylar iine

girmiler, bir sistemi daha az maliyetle ve daha az emek harcayarak daha
kolay bir ekilde nasl yapabiliriz dncesi ile aba sarf etmilerdir.
Gnmz teknolojisinde, zellikle gda,

otomotiv, tekstil, gibi yaygn alan-
larda i makinalarnn kumandas artk
dijital sistemle yani ileri teknoloji ile ya-
plmaktadr. Zira fabrika ve i yerlerinde makinalarn kontrol edilebilmesi iin
klasik kumanda devreleri yani kontaktr, zaman rlesi gibi elemanlar yerine
gnmzde dijital elektronik konusunda gelimelere bal olarak transistr,
tristr, entegre ve buna benzer elemanlar kullanlmaktadr. Bu nedenle
lkemizde modern tesislerde bu makinalar altracak yetimi elemanlara
ihtiya vardr. Bu dnceden yola karak Milli Eitim Bakanlnn mfredat
programna uygun bir kitap hazrlamay uygun grdm . inanyorum ki ierik
olarak uygulamaya ynelik bir ok konu, kitap kullanclarna yararl olacaktr.
Kitap iersinde bulunan devrelerin byk ounluu denenerek kitaba konul-
mutur. zellikle PLC devrelerinin tm denenmitir.
Kitabn kullanclara yararl olabilmesi iin ok deiik kaynaklardan yarar-

lanlm, sizlere en yeni, en detayl bilgiler verilmeye allmtr.
Bu kitapta, PLC anlatlrken sadece en yaygn olarak kullanlan bir marka

zerinde durulmutur. Her deiik firmann rettii PLC; programlama ve ba
lant/ar ynnden farkllk gstermesine ramen mantk olarak genelde
birbirine benzer durumdadr. Ancak u unutulmamaldr ki retici firma kim
olursa olsun PLC' fer de temel komutlar genelde ayndr.
Kitabn eksiksiz ve hatasz olarak kartlabilmesi iin byk aba sarfedil-

mitir. Bunaramen eksikler ve hatalar varsa retmen arkadalarmn uyar
lar ve yapc eletirileri ile kitabn bundan sonraki basklarnda dzeltilme yo-
luna gidilecektir.
Kitabn eitim camiasnda teknik bilgi an gidermesi dilei ile deerli

eitimci arkadalarma baarlar diliyorum. Arkadalarma her konuda yard
ma hazr olduumu belirtiyorum.
Recep ETN
Teknik retmen
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1- Dijital Elektronik ( Harun Bayram )
2- Dijital Elektronik ( Ylmaz amurcu )
3- Asalsan Seti ( Tmleik devreler )
4- Otomatik Kumanda iV ( Jca)
5- Elektronik ( Serdar Kk )
6- leri Kumanda Teknikleri ( Tahsin Yazr )
7- Dijital Elektronik ( Kemal Yarc )
8- Dijital Elektronik ve uygulamalar ( Recai Aslan )
9- Semens smatc kullanm klavuzu
10- Lojik Devre Deneyleri (Hseyin Gl)
11- Yazarn ders notlar

NDEKLER .....
BLM 1
SAYI SSTEMLER .................................................................................................... 1

1.1 Giri ..................................................................................................................1
1.2 Desi mal say sistemi .. ... .. .. ... .. ..... .. ... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ...... ...... .... 1
1.3 ikili say sistemi ............... . ........................................................................... 1
1.4 Oktal say sistemi ........................................................................................... 1
1.5 Heksadesimal say sistemi ............................................................................ 2
Say sistemlerinin birbirine dntrlmesi
2.1 Desimal saylarn binary saylara evrilmesi ................................................... 2
2.2 Binary saylarn desimal sisteme evrilmesi ................................................... 3
2.3 Okta! saylarn desi mal say sistemine evrilmesi ........................................... 4
2.4 Desimal saylarn oktal say sistemine evrilmesi ........................................... 5
2.5 Heksadesimal saylarn desimal say sistemine evrilmesi ............................. 6
2.6 Desimal saylarn heksadesimal say sistemine evrilmesi ............................. 6
2.7 Binary-oktal-heksadesimal evirmeleri ........................................................... 7
2. 7 .1 Binary-oktal evirmeleri ................................................................................... 7
2.7.2 Oktal-binary evirmeleri .................................................................................. 8
2.7.3 Binary-heksadesimal evirmeleri ..................................................................... 8
2.7.4 Oktal-heksadesimal evirmeleri ...................................................................... 8
2.7.5 Heksadesimal-oktal evirmeleri ...................................................................... 9
BLM il
BOOLEAN MATEMATGNN ESASLAR! ............................................................... 11

2.1 Giri .................................................................................................................. 11
2.2 Mantksal cebir ................................................................................................ 11
2.3 Mantksal cebir almalar .............................................................................. 11
2.4 Doruluk (alma) tablolar ............................................................................ 12
2.5 Boolean kurallar ve teoremleri ........................................................................ 12
2.6 Demorgan Kanunu .......................................................................................... 17
2.7 Mantk matematiinde ilem basitletirilmesi .................................................. 17
BLM ili
19
TEMEL ELEKTRONK LOJK KAPILAR ................................................................. .
3.1 Temel. elektronik lojik kaplar ......................................................................... 19
3. 1. 1 Ve kaps ......................................................................................................... 19
3.1.2 Veya kaps ..................................................................................................... 20
3.1.3 Deil kaps ..................................................................................................... 20
3.1.4 Ve-deil kaps ................................................................................................ 21
3.1.5 Veya-deil kaps ............................................................................................ 21
3.1.6 zel veya kaps ............................................................................................. 22
3.1. 7 zel veya-deil kaps ..................................................................................... 23
3.2 Lojik diagramlarn tasarm .... ."......................................................................... 24
3.3 eitli kap entegrelerinin gsterilii (TTL) ...................................................... 28
BLM iV
SAY iSAL DEVRE HARTALARI .............................................................................. 30

Karnaugh (karno) haritalarnn tantlmas
4.1 Giri .................................................... ............. .......................................... 30
4.2 Karnaugh haritalar yntemi ............ .. .. .. .. ...... ... .. .. .. .. ............ .. .. .. .. .. .. .. .. .... . 30
4.2.1 Deiken saysna gre karnaugh haritasnn hazrlan ............................. 30
4.2.2 Diagram zerinden sadeletirmenin yaplmas .............................................. 34
BLM V
DECODER VE ENCODER DEVRELER ................................................................... 36

5.1 Giri .. ... ... .. .. . .. .... .. .. .. .. .. .. . .. ...... .. ... .......... .. . 36
5.2 Kod zc devreler ............................... .................................................. ..... 36
5.2.1 ki deikenli kod zc .. . . ... ....... . 37
5.2.2 deikenli kod zc . .. ........... . . .. .. ...... .. . ... . .... .. .. .. ... .... .. .. .. .. .... . 37
5.3 Kodlayc devreler........... . .. .. . ....... ... . .......................... 38
5.4 7 Segmentli (elemanl) display (gsterge) uygulamalar .......................... 40
BLM VI
MULTVBRATRLER 45
6.1 Giri .. .. .. ... .. .. ...... .... ...... .. .. .... .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. ......... .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. . .. ... 45
6.2 Kararsz (serbest alan) multivibratrler ...................................................... 45
6.3 Tek kararl (monostable) multivibratrler ........................................................ 47
6.3.1 Tek kararl multivibratrlerin kap entegreleri ile yapm ................................. 48
6.3.2 Tek kararl multivibratrlerin 555 entegresi ile yapm ................................... 48
6.4 iki kararl (bistable) multivibratrler ................................................................ .49
FLP-FLOPLAR ....................................................................................................... 50
6.5 Flip-Floplar ..................................................................................................... 50
6.5.1 R - S tipi Flip-floplar ...................................................................................... 50
6.5.2 Tetiklemeli R - S tipi Flip-flop ......................................................................... 53
6.5.3 JK tipi Flip-floplar ............................................................................................ 54
6.5.4 D (data) tipi Flip-floplar ... .' ............................................................................... 56
6.5.5 T (toggle) tipi Flip-floplar ................................................................................ 57
6.5.6 Master-Slave Flip-floplar ................................................................................ 58
BLM Vll
SAYICILAR ............................................................................................................... 59
7.1 Sayclar .................... ....... ............ .................... ....... .... .... .. .. ... .. .. ... . 59
7.2 Asenkron sayclar .......................................................................................... 60
7.2.1 Asenkron yukar (ileri) sayclar ....................................................................... 60
7.2.2 Asenkron aa (geri) sayclar ....................................................................... 62
7.3 Senkron sayclar ............................................................................................ 64
7.3.1 Senkron yukar (ileri) sayclar ........................................................................ 64
7.3.2 Senkron aa (geri) sayclar ........................................................................ 65
BLM VIII
LOJK ENTEGRELERN (IC) ETLER VE TANITIMI ....................................... 69

8.1 eitleri
......................................................................................................... 69
8.2 Entegre devre parametreleri .......................................................................... 69
8.3 TTL entegreler ............................................................................................... 70
8.4 Tamamlayc MOS (CMOS lojik) .................................................................... 72
8.5 TTL ve CMOS kap entegrelerinin listesi ...................................................... 73
8.6 TTL nin CMOS u srmesi .............................................................................. 74
8.7 CMOS un TTL yi srmesi .............................................................................. 74
BLMIX
LOJK KAPILAR LE KUMANDA DEVRELERNN KULLANILMASI .................... 75

9.1 Klasik kumanda devrelerini lojik kumanda devrelerine dntrme teknii 75
9.2 Ve-deil kaplar ile mhrleme devresi .. ....... ....... ... .. .... ................... 79
9.3 Kumanda devresinin gvenli almas iin gerekli devreler. . ........... 80
9.3.1 Motor devir ynn deitirme devresi ........................................................ 84
9.4 Zaman gecikme devreleri ............................................................................... 86
9.4.1 R - C zaman gecikme devresi ...................................................................... 86
9.4.2 Tek dengeli multivibratr ile zaman gecikme devresi .................................... 87
9.4.3 Dier zaman gecikme devreleri . .. .............. ............. ...... ................................ 87
9.5 Yldz-gen motor kontrol devresi ................................................................ 89
9.5.1 Klasik yldz-gen devresinin izimi .............................................................. 89
9.5.2 Devrenin lojik formllerinin yazlmas ......... ... ....... ...... ....... ....... .. ... .. .. ... 89
9.5.3 Lojik formllerin lojik devreye dntrlmesi ...... ... ... ..... ....... ..... .. .. ... . . .. 90
9.6 fazl motorun TTL serisi entegrelerle lojik kumandas ..... ...... ....... 91
9.7 fazl motorlarn iki ynde TTL serisi entegrelerle altrlmas ....... 92
BLM X
PROGRAMLANABLR KUMANDA VE CIHAZIN TANITIMI ................................. 93

10.1 Giri.................................................................................................... 93
10.2 Programlanabilir kumanda chaznn (PLC) yaps ve fonksiyonu .. . . 93
10.3 Programlanabilir kumanda chaznn i yaps ........ .. .. ...................... 96
10.3.1 Hafzalar.... . .................................................. 96
10.3.2PLC nin i yapsndaki blmlerin aklanmas... .... 97
10.3.3 PLC zellikleri ............................................................................................... 97
10.4 Program ve komut kavramlar ............................................................. 99
10.5 Programlama dilleri ........................................................................................ 99
10.5.1 Bir komutun yapsnn incelenmesi ............................................................... 100
10.6 PLC ile rle sistemi arasndaki farklar ........................................... _................ 106
BLM XI
ELEMAN VE ELEMAN NUMARALAR! ................................................................... 107

11.1 Giri rlesi ...................................................................................................... 107
11.2 k rlesi ..................................................................................................... 108
11.3 Yardmc rle .................................................................................................. 109
11.4 Shift Register .................................................................................................. 11 O
11.5 zel yardmc rleler ...................................................................................... 111
11.6 Zaman rleleri ................................................................................................ 111
11.7 Sayclar ......................................................................................................... 114
BLM XII
12.1 Giri komutlarnn kullanlmas ile ilgili uygulamalar ....................................... 117
12.2 Kpr devresi ................................................................................................. 142
12.3 Karmak devrelerle ilgili uygulama rnekleri ................................................. 143
12.4 PC (Bilgisayar ) ile PLC arasnda iletiim kurmak .. .. .. .. .. ................... 153
12.5 Bir Programn bilgisayara yazlmas ... .. ....... ..... .. .... .. . ................. 155
12.6 Kaydedilmi projelerin PLC ye yklenmesi ve uygulanmas . .. ........ . 161
12.7 Projede deiiklikler yapmak ...................................................................... 164
12.8 Yazlm yaplm veya bilgisayara yklenmi olan projelere ilave yapmak .... 165
12.9 Bir projeye devre ilavesi yapmak .................................................................... 167
12.10 Yazlm yaplm veya bilgisayara yklenmi olan projelerde silerek deiik-
lik yapmak ( Kontak yada elemen silmek ) ..................................................... 168
12.11 Yazlm yaplm veya bilgisayara yklenmi olan projelerde silerek deiik-
lik yapmak ( devre silmek ) ............................................................................. 170
12.12 Devre bal oluturmak .............................................................................. 173
12.13 Ekrandaki grnt bykln ayarlamak ................................................... 174
12.14 Bir devreyi kopyalamak ................................................................................... 174
12.15 Bir devreyi baka bir devreye aktarmak .......................................................... 176
12.16 PC/PPI iletiim kablosu ile ilgili bilgileri girmek .............................................. 177
12.17 STL de yazlm yapmak .................................................................................. 179
12.18 PLC ye daha nce yklenmi olan bir program PC ye yklemek ................. 181
BLM 1
SAYI SSTEMLER ( Number Systems )
1.1 Giri:
Gnmz teknolojisinde ve gnlk hayatmzda kullanlan say sistemle-

ri, kullanm yerine ve kullanma amacna gre deiiklik gstermektedir. Bu b-
lmde bu say sistemlerinin birbirlerine dnmleri ve kullanma yerleri gste-
rilecektir.
Say sistemleri tabanlarna gre isim alrlar. Gnlk yaantmzda kullan-
dmz 10 tabanl say sistemi en fazla kullanlan say sistemi olup, desimal
say sistemi ( Decimal number system ) olarak adlandrlr.
Desimal say sisteminde tm ilemler O, 1, .............. 9 rakamlar ile yaplr.
Dijital elektronikte ise en ok kullanlan say sistemi " ikili "(binary), "sekiz-
li" (octal - oktal) ve "Onaltl" (hexadecimal - heksadesimal) say sistemleridir.
1.2. Desimal say sistemi (DECMAL NUMBER SYSTEM)
Desimal say sistemi O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, rakamlarndan oluan bir

sistemdir. Bu say sisteminin taban 1O' dur. ( Bundan sonraki ilemlerde
(x) iareti yerine (.) iareti kullanlacaktr.
rne~in : 256 saysn u ekilde yazmak mmkndr.

256 =2.1 o + 5.10 1 + 6.1 o0 = 200 + 50 + 6
1.3. kili say sistemi (BNARY NUMBER SYSTEM )
kili say sisteminin taban 2' dir. Bu sistemde sadece "1 "ve "O" rakamla-
r kullanlabilir. Kullanma alan zellikle dijital sistemlerde ok fazladr. Her sa-
y dijit olarak ifade edilip basamaklar 2' nin kuvveti eklinde yazlabilir.
1.4. Oktal say sistemi ( OCTAL NUMBER SYSTEM )
Oktal say sisteminin taban 8 olup, bu sistemde O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ra-

kamlar kullanlr. 8 ve 9 rakamlar kullanlmaz. zellikle PLC' de program ya-
zlmlarnda ok kullanlr.
1.5. Heksadesimal say sistemi (HEXADECMAL NUMBER SYSTEM )
Heksadesimal say sisteminin taban 16 olup, bu sistemde O...... 15 aras

saylar kullanlr
O..... 9 aras rakamlar ayn ekilde kullanlp 1O, 11, 12 .13, 14.
15 rakamlar harflerle ifade edilir.
10 ==> A
11 ==> B
12 ==> c
13 ==> o
14 ==> E
15 ==> F ile ifade edilir.
SAYI SSTEMLERNN BRBRNE DNTRLMES
2.1. Desimal saylarn binary saylara evrilmesi

Desimal saylar binary saylara evrilirken "2" ye blme metodu uygula-
nr. kan sonu tersinden yazlr.
rnek 1. 78 desimal saysn binary say sistemine evirelim.
Blnen Blm Kalan

78
2
= 39 o
~
2
~g 1
19
2
/9 1 ( 78 ) 10 = ( 1001110 ) 2
_JL_
2
/. 1
_4_
2
/, o
+/1 o Yazlm sras
+/o 1
1001110
rnek 2. 121 desimal saysn binary say sistemine evirelim.
Blnen Blm Kalan

-121_
= 60 1
2
_fil!_
2
/30 o
~
2
/15 o (121)10 = (1111001) 2
15
2
/ = 7 1
7
2
/ 3 1
3
2
/ 1 1 Yazlm sras
1
2
/ = o 1
1111001
2.2. Binary saylarn desimal say sistemine evrilmesi

Dijit ( 1 ve O ) olarak verilen her binary say "2" nin kuvveti ile arplarak
desimal say sistemine evirme ilemi gerekletirilir.
rnek 1 : ( 1011011 ) 2 = ( ? ) 10
( 1011011 ) 2 = 1.26 + 0.2 5 + 1.24 + 1.23 + 0.2 2 + 1.21 + 1.2
= 1.64 + 0.32 + 1.16 + 1.8 + o. 4 + 1.2 + 1.1
= 64 + o + 16 + 8 +o + 2 + 1 = ( 91 ) 10
rnek 2 : ( 1101 ) 2 = ( ? ) 10
2 1
( 1101 ) 2 = 1.23 + 1.2 +0.2 + 1.2 = 1.8 + 1.4+ 0.2+ 1.1 =
8 + 4 + o + 1 = ( 13 ) 10
3
rneklerde de grlecei zere binary saylarnn "2" nin kuwetleri olarak
yazlmasnda, sadaki ilk dijit saydan balanarak, sadan sola doru binary
saylar,
26 , 25 , 24 , 23 , 22 , 21 , 2 , .............. 2" ile arplr.
Deci mal Binary Deci mal Binary

o 0000 16 10000
1 0001 17 10001
2 0010 18 10010
3 0011 19 10011
4 0100 20 10100
5 0101 21 10101
6 0110 22 10110
7 0111 23 10111
8 1000 24 11000
9 1001 25 11001
10 1010 26 11010
11 1011 27 11011
12 1100 28 11100
13 1101 29 11101
14 1110 30 1111 o
15 1111
Tablo 1. O - 30 aras desimal saylarn binary karlklar
2.3 Oktal saylarn desimal say sistemine evrilmesi
rnek: 1 ( 67) a = (? ) 10 --.. ( 67) 8 = 6. 8 1 + 7.8 =
6.8 + 7.1 = 48 + 7 = ( 55) 10
rnek : 2 ( 251 ) e = ( ? ) 1o --.. ( 251 ) 8 =2.82 + 5.8 1 + 1.8

=2.64 + 5.8 + 1.1 = ( 169 ) 10
rnek : 3 (654321) e = ( ? ) 1o --.. ( 6.8 5 + 5.8 4 +4.8 3 + 3.8 2 + 2.8 1 + 1.8)
6.32768 + 5.4096 + 4.512 + 3.64 + 2.8 + 1.1 = 219345
4
Oktal say sistemi desimal say sistemine evrilirken yukardaki rnek-
lerde de grld gibi her basamak "8" in kuvveti olarak yazlr. Sadaki ilk
basamaktan balanarak ( yani sadan sola doru gidilerek ) her basamak,
85 , 84 ' 83 , 82 , 81, a0 , .... 8" ile arplr.
2.4 Desimal saylarn oktal say sistemine evrilmesi
Desimal saylar oktal saylara evrilirken "8" e blme metodu uygulanr.

kan sonu tersinden yazlr.
rnek 1 : ( 1215 ) 10 = (? )a
Blnen Blm Kalan
( 1215 ) 1o = ( 2277 ) 8
7
2 Yazlm sras
2 2 7 7
2
rnek 2 : ( 66 ) 10 = (? ) a
Blnen Blm Kalan
o Yazlm sras
1o2
1
5
2.5. Heksadesimal saylarn desimal say sistemine evrilmesi
Heksadesimal say sisteminde her basamak "16" nn kuvveti olarak yaz

4
lr. Sadaki ilk dijitten balanarak ve sola- doru gidilerek sras ile 16 5 , 16 ,
163 , 162 , 161 , 16 , ............. 16" ile arplr. arpm sonucu toplanarak
desimal say elde edilir.
Heksadesimal say sisteminde daha ncede akland gibi 0 ....... 9

aras saylar aynen kullanlr. 1O , 11 , 12 , 13 , 14 , 15 rakamlar,
aada gsterildii gibi birer harf ile ifade edilir.
10~ A
11 ~ B
12 ~ c
13 ~ D
14 ~ E
15 ~ F ile ifade edilir.
rnek 1 : ( 66 ) 16 = ( ? ) 10
( 66 ) 16 = 6.16 1 + 6. 16 = 6.16 + 6.1 = 96 + 6 = ( 102 ) 10
rnek 2 : ( 32BA ) 16 = ( ? ) 10
( 3.16 3 + 2.16 2 + B.16 1 + A.16 ) = ( 3.16 3 + 2.16 2 + 11.161 + 10.16 )
3.4096+2.256+11.16 +10.1 = 12288 + 512 + 176 + 10 = ( 12986 )10
rnek 3 : ( FOB ) 15 = ( ? ) 10
( F.16 +0.16 1+8.16) = ( 15.162 +13.16 1+8.16 J =15.256 +13.16 + 8.1=

2
3840 + 208+8=(4056)10
rnek 4 : ( CA7E) 16 = ( ? ) 10
C.16 + A.16 + 7.16 1 +E.16 = 12.16 3 +10.16 2 +7.16 1 +14.16=

3 2
12.4096 +10.256 +7.16 +14.1=49152 + 2560 + 112 + 14 = ( 51838) 10
2.6 Desimal saylarn heksadesimal say sistemine evrilmesi

Desimal saylar heksadesimal saylara evrilirken "16" ya blme metodu
uygulanr. kan sonu tersten yazlr.
6
Srnek 1 : ( 5320 ) 10 = ( ? ) 16
Blnen Blm Kalan
5320
16 = 332 8
332
16
/20 12
( 5320 ) 10 = ( 14C8 ) 16
20
16
/ 1 4 Yazlm sras
1
16
/ = o 1
14C8
rnek 2 : ( 1567 ) 10 = ( ? ) 16
Blnen Blm Kalan
1567 = 97 15
16
21_/6
16 - 1
(1567)10 = (61F)15
_6_/.
16
6
Yazlm
61F
sras
2.7 BNARY - OCTAL - HEXADECMAL EVRMELER

2.7.1 Binary- oktal evirmeleri
Binary say oktal'a evrilirken binary say sadan balanarak sola doru
3' er 3' er gruplandrlr. Her grubun oktal karl bulunur.
Eer en solda gruptaki dijit says 3 de~se gerektii kadar "O" ilave edilir.
Daha sonra 3' l guruplarn oktal karlklar bulunur.
rnek 1 : ( 10010011) 2 = (?) a rnek 2 : ( 1101100 ) 2 = (? ) e

010 010 Qll = (223) 8 QQ1 101 1QQ = ( 154 ) 8
2 2 3 1 5 4
(Tablo 2' den) (Tablo 2' den)
7
2.7.2 Oktal - binary evirmeleri
rnek 1 : ( 654 ) e = ( ? ) 2 rnek 2 : ( 317) a = ( ? ) 2
654 = ( llQ 1Q1 100 ) 317 = ( 011 001 111 )

6 5 4 3 1 7
2.7.3 Binary- heksadesimal evirmeleri
Binary say heksadesimale evrilirken binary say sadan balayarak so-

la doru 4' er 4' er gruplandrlr. Her grubun heksadesimal karl bulu-
nur. Eer en sol guruptaki dijit says 4' den az ise gerektii kadar "O" ilave
edilir.
Heksadesimal say binary sayya evrilirken her heksadesimal say 4
bitlik binary say ile ayr ayr ifade edilir.
rnek 1 : rnek 2
(11100110101) 2 = (?) 16 ( 11010110101 O) 2 = ( ? ) 16
( Q111 0011 Q1Q1 ) = ( 735 ) 16 ( llQ1 Q11.Q 101 O)= ( D6A) 15

7 3 5 13=0 6 10=A
2.7.4 Oktal - heksadesimal evirmeleri
Oktal say sistemi heksadesimal say sistemine evrilirken iki ayr ekil
de uygulama yaplr. Oktal say nce binary say sistemine, sonra binary'den
heksadesimale evrilir. Veya oktal say nce desimal say sistemine, sonra
desimal' den heksadesimal'e evrilir.
rnek 1 :
( 567 ) 8 = ( ? ) 16
( 567) 8 = ( 101 110 111) 2 _____. Q.QQ1 Q111 Q111

1 7 7
Yada : (Tablo 2' den)
( 567) 8 = 5. 8 2 + 6.8 1 + 7.8 =

375
23 7
5.64 + 6.8 + 7.1 = ( 375 ) 10
16 /
_n_ - 1 7
16 -
_1_/o 1
16
8
2.7.5 Hekadesimal - Oldal evirmeleri
Heksadesimal say sistemi oktal say sistemine evrilirken iki ayr ekil
de uygulama yaplr. Heksadesimal say nce binary say sistemine, sonra
binary'den oktal'a evrilir. Veya heksadesimal say nce desimal say
sistemine, sonra desimal'den oktal'a evrilir
rnek 1 : ( 5CA4 ) 15 = ( ? ) e
( 5CA4 ) 16 ( Q1Q1 llQQ 1Q1Q Q1QQ h _____. QQQ 1Q1 11.Q Q1Q 100 100
5 C= 12 A= 1o 4 O 5 6 2 4 4
(Tablo 2 den)
( 5CA4 ) 16 = ( 56244 ) e
Yada:
3 2 1 23716
( 5CA4) 16 = 5.16 + C.16 + A.16 + 4.16 8 = 2964 4
3 2
= 5.16 + 12.16 +10.16 +4.16
1 2964
8
~370 4
= 5.4096 + 12.256 + 10.16 + 4.1 370

8
~46 2
= 20480 + 3072 + 160 + 4 = ( 23716) 10

46
8
~5 6
5
8
/ o 5
rnek 2: (?FA) 15 = (? )e
( 7 FA ) 16 =(Qll1 1.111 1Q1Q ) 2 _____. Qll 111 111 Q1Q

7 F=15 A=10 3 7 7 2
(Tablo 2' den)
(?FA) 16 = ( 3772) e
Yada:
2042
(?FA) 15 = 7.16 2 + F.16 1 + A.16 8 255 2
2 1
= 7.16 +15.16 +10.16
255
8
~31 7
= 7.256 + 15.16 + 10.1

31
8
~3 7
= 1792 + 240 + 1o = ( 2042 ) 10

3
8
~o 3
9
<
<'
, Onlu ikili Onatil .. Sekii:li; , Jld
o 0000 o o 000
1 0001 1 1 001
2 0010 2 2 010
3 0011 3 3 011
4 0100 4 4 100
5 0101 5 5 101
6 0110 6 6 110
7 0111 7 7 111
B 1000 B 10 001 000
9 1001 9 11 001 001
10 1010 A 12 001 010
11 1011 B 13 001 011
12 1100 c 14 001 100
13 1101 D 15 001 101
14 1110 E 16 001 11 o
15 1111 F 17 001 111
Tablo 2 : 0-15 aras desimal ve O - 17 aras oktal

heksadesimal saylarn binary saylarn binary
karlklar karlklar
2.8 Say sistemleri ile ilgili altrma sorular

1 - Aadaki desimal saylar binary saylara eviriniz.
a) 56 b) 135 c) 582 d) 1679
2 - Aadaki binary saylar desimal saylara eviriniz.

a) 1101 b) 101011 c) 1100101 d) 10011101
3 - Aadaki desimal saylar oktal saylara eviriniz.

a) 62 b) 148 tj287 d) 2593
4 - Aadaki oktal saylar desimal saylara eviriniz.

a) 47 b) 161 c) 243 d) 2156
5 -Aadaki heksadesimal saylar desimal saylara eviriniz.

a) 79 b) 4AC c) D6FB d) 8E32
6 - Aadaki desimal saylar heksadesimal saylara eviriniz.

a) 34 b) 125 c) 789 d) 5312
7 - Aadaki oktal saylar heksadesimal saylara eviriniz.

a) 57 b) 252 c) 1215 d) 4326
10
BLM il
BOOLEAN MATEMATGNN ESASLAR! :
2.1 Giri
Boolean matematii ngiliz matematikisi George Boolean tarafndan ge-

litirilmitir.
Boolean matematiinin ilkeleri elektrik anahtarlama devre ilkeleri
ile benzerlik gstermektedir.
Lojik devreler ve bir ok lojik problemler Boolean matematii sayesinde
kolayca zlebilmektedir. .
2.2 Mantksal
cebir
Mantksal cebir temel olarak iki zt durumdaki ifadeye uygundur. Elekt-
rik ve elektronik devrelerde sadece ve daima iki ihtimal vardr. Bu iki ihtimal-
den birisi dierinin mutlaka tersidir.
rnein:
Bir lamba ya snktr ya da yanmaktadr.
Bir anahtar ya aktr ya da kapaldr.
Bir led diyod ya snktr ya da yanmaktadr.
Bir transistr ya iletimdedir ya da kesimdedir.
Lamba snk ~ Lojik : O Anahtar ak (OF) ~ Lojik : O

Lamba yank ~ Lojik : 1 Anahtar kapal (ON) ~ Lojik : 1
olarak ifade edilmektedir. Ksacas bir eleman alr durumda ise, lojik olarak
"1"; almaz durumda ise. lojik olarak "O" kabul edilebilir.
2.3 Mantksal cebir almalar
Mantksal cebirde temel uygulama vardr. Bunlar :

a) Ve ( AND) uygulamas,
b) Veya ( OR) uygulamas,
c) Deil ( NOT) uygulamasdr.
Bu temel uygulamadan yararlanlarak baka be uygulama daha ya-

plabilir.Bunlar:
a) Ve deil ~ ( NAND NOT-AND) uygulamas,
b) Veya deil ~ ( NOR NOT-OR) uygulamas,
c) Ve I Veya ~ (ANDI OR) uygulamas,
d) zel veya ~ ( EXOR - EXCLUSIVE) uygulamas,
e) zel veya deil~ ( EXNOR - EXCLUSIVE NOR) uygulamasdr.
11
2.4 Doruluk ( alma ) tablolar
Doruluk tablosu bir lojik kapnn ya da lojik devrenin giriten verilen lojik
bilgilere gre ne olacan gsterir.
knn
Doruluk tablosunda yatay veriler girilerin ve klarn durumunu, di-
key veriler ise deikenlerin durumunu ifade eder.
2.5 Boolen kurallar ve teoremleri
Boolean kurallarnn, "ve- veya" uygulamalarn elektrik devrelerinden ya-

rarlanarak aklamak mmkndr. Bu kurallar bir tablo halinde aada gs-
terebiliriz.
Aadaki tabloda ( . ) iareti VE lemini, ( + ) iareti ise VEYA ile
mini ifade etmektedir.
Kurallar
1. o.o= o
2. 1 .1 = 1
3. 1 .o = o _. 0.1 = o
4. 0+0= o
5. 1+1 = 1
6. 1+0= 1 _. 0+1=1
Tablo : 3 Boolean kurallar
1. Kural : O . O = O
A ve A ad verilen iki anahtar seri

balanp anahtarlar ak braklrsa,
E devreden akm gemeyeceinden
L lamba yanmaz. Bu durum :
A'. A' = A' olarak ifade edilebilir.
ekil: 2.1 A'. A'=O
2. Kural :1 . 1 = 1
A Seri bal iki anahtarn ( A ) her

ikisi de kapal ise devreden akm
E geeceinden lamba k verir.
Bu durum :
A . A = A olarak ifade edilebilir.
ekil :2.2 A. A= 1
12
3. Kural : 1 . O =O
Seri bal
A anahtarlarndan 1. si
A A kapal 2.si ak ise, devreden akm
gemeyeceinden lamba yanmaz.
E
Bu durum:
A . A' = A' olarak ifade edilebilir.
ekil: 2.3 A. A'=O
3. Kural :O . 1 = O
A
Seri bal A anahtarlarndan
1. si
ak 2.si kapal
ise, devreden akrr
gemeyeceinden lamba yanmaz.
Bu durum
A'. A = A' olarak ifade edilebilir
ekil: 2.4 A' .A=O
4. Kural : O + O =O
Paralel bal A anahtarlarndan

her
ikisi deak olduundan devreder
akm gemeyecei iin lamba yan
maz ( k vermez ) . Bu durum :
A' + A' = A' olarak ifade edilebilir.
ekil: 2.5 A' + A' =O
5. Kural : 1 + 1 = 1
Paralel bal A anahtarlarndan her

ikisi de kapal olduundan devre -
den akm geecei iin lamba ya-
nar (lamba k verir). Bu durum :
A + A = A olarak ifade edilebilir.
ekil: 2.6
13
6. Kural : 1 + O =1
A Paralel bal A anahtarlarndan
1.si
kapal 2.si ak olduundan, devre-
A den akm geecei iin lamba ya-
nar (lamba k verir). Bu durum
A + A' = A olarak ifade edilebilir.
ekil : 2. 7 A + A' = 1
6. Kural : O + 1 =
Paralel bal A anahtarlarndan 1.si
ak, 2.si kapal olduundan, devre-
A den akm geecei iin lamba ya-
nar (lamba k verir). Bu durum
A' + A = A olarak ifade edilebilir.
ekil : 2.8 A' + A = 1
Teorem Teorem
1. Ozdelik kanunu 6. ift tersleme kanunu
a) A. A = 'A a) A" =A
b) A + A = A 7. Yutma kanunu .
2. Tamamlayc kanunu a) A . (A+B) = A
a) A'. A = O b) A + A .B = A
b) A + A = 1 8. Birleme kanunu
3.Yer deitirme kanunu : a) A.B.C = (A.B).C = (A.C).B
a) A. B = B . A = (B+C).A
b) A + B = B + A b) A+B+C = (A+B)+C=(A+C)+B
4. Ve zdelikleri = (B+C)+A
a) A. 1 = A 9. Dalma kanunu
b) A. O = o a) A.((B+C) = A.B + A.C
c)A .A = A b) A+( B.C) = (A+B).(A+C)
d) A . A = o 10.
5. Veya zdelikleri a) A. (A' +B ) = A . B
a) A + o = o b) A+ (A'. B) = A+B
b) A + 1 = 1 11. De Morgan Kanunu
c)A + A = A a) (A.B)' = A' + B'
d) A + A' = 1 b) (A+B)' = A'.B'
Tablo 4 Boolean Teoremleri (kurallar)
14
Dalma kanunu :
L
L
ekil: 2.9.a ekil :2.9.b

A. (8+C) = (A.8+A.C) Aklamas
L
L
ekil :2.10.b
ekil :2.10.a
A + 8.C = (A + 8) . (A + C ) aklamas
Birleme kanunu :
a) A.B.C. = (A.B) . C = (A.C) . B = (B.C) . A
E E
L L
ekil : 2.11.a (A.8.C) ekil: 2.11.b (A.B) . C
15
E E
L L
ekil : 2.12.a (A.C) . B ekil: 2.12.b (B.C) . A
b) A + B + C = (A + B} + C = (A + C} + B = A + (B + C}
A A
E E E E
L L L L
ekil
: 2.13.a ekil:2.13.b ekil: 2.13.c ekil: 2.13.d
A+ 8+ C (A + B) + C (A + C) + B (B + C) +A
Yer deitirme kanunu :
~ E
A
ekil: 2.14.a ekil:

2.14.b
A.B=B.A A+B=B+A
16
Yutma kanunu:
ekil :2.15.a A . (A+B) = A ekil :2.15.b A + (A. B) = A
A. (A+B) = A. A + A .B olur A + (A+B) . ilemi A ortak paren-

A . A = A olduundan tezine alnrsa A. (1 +B) olur.
A + A . B yazlabilir. A ortak paren- (1 +B) = 1 olduundan
tezine alnrsa A. (1 +B) elde edilir. = A . 1 = A elde edilir.
2.6 Demorgan Kanunu : Dijital sistemde "ve" ilemi ile "veya" ilemi
arasndaki ilikiyi aklar.
a) (A.B)' = A' + B' ifadesi ile VEDEGL ilemi VEYA ilemine dnt
rlmtr.
b) (A+B)' = A'. B' ifadesi ile VEYADEGL ilemi VE ilemine dntrl
mtr.
Bu ifadeler aadaki tabloda daha geni olarak verilmitir.
VE ~ VEYADE L VEYA ~ VEDEGL

AND ~ NOR OR ----.. NAND
A'+B' A. B'
A'+B
A.B A+B A'. B''
Tablo : 5 Demorgan Kanunu rnekleri
2.7 Mantk matematiinde ilem basitletirilmesi
Baz mantksal ifadeler ok karmak olabilir. O ekliyle uygulanmas

hem maliyeti artrr, hem de yaplacak ilemleri daha karmak hale getirir.
Boolean kurallar ve Boolean teoremleri kullanlarak mantksal ifadeler
sadeleti ri lebi 1ir (basitletirilebi 1ir).
17
Baz mantksal ifadelerin basitletirilmesi aada aklanacaktr.
rnek 1 : A + (A.B) + (B.C) ileminin basitletirilmesi :

A + (A.B) = A. (1 +B) olduuna gre A.(1 +B) + (B.C) yazlabilir. (1 +B) =1
olduundan (kural 5) A.1 + B.C yazlabilir. A.1 = A olacan dan (kural 4)
sonu A + ( B.C ) olur.
rnek 2 : (A.C) + (A.D) + (B.C) + (8.D) ileminin basitletirilmesi:

A.C + A.D + B.C + B.D = A . (C+D) + B (C+D) = (C+D) ler ortak olduundan
(C+D) ortak parantezine alnrsa, sonu (C+D). (A+B) olur.
rnek 3 : A . (A' .8) +A.C +D) ileminin basitletirilmesi :

A.A'B + A.A.C + A.D A.A' = O (kural 2) ve A.A = A (kural 4) ise
O.B +A.C +A.D yazlabilir. 0.8 = O olduundan (kural 4) O + A.C+ A.D
yazlabilir. Sonu (A.C +A.D) olur.
rnek 4 : A +(A.B) + (A'.C) + (C'.D) ileminin basitletirilmesi :

A ortak parantezine alnrsa, ilem A. (1 +B) + (A' .C) + (C' .D) olur
(1+8) = 1 olduundan (kural 5) (A.1) + (A'.C) + (C'.D) yazlabilir.
A.1 = A olduundan A + (A'.C) + (C'.D) yazlr.
A + (A'.C) yerine A + C yazlrsa A + C + (C'. D) yazlabilir.
C + (C'. D) yerine de C + D yazlrsa, sonu A + C + D olur.
rnek 5 : A . (A'+B) ileminin basitletirilmesi :

A.(A' +B) = A . A' + (A . B) (kural 9) yazlabilir. A .A' = O (kural 2) olduundan
O + (A.B) = Sonu A . B olur.
rnek 6 : (A+B')' . (B+A.D') ileminin basitletirilmesi :

(A+B')' yerine A' .B" yazlabilir ve A' .B yazlabilir ( kural 6 ).
A'.B. (8 + A.D') = A'.B.B + A'.A.D'.B yazlr.
B.B = B olduuna gre ve A'.A O olduuna gre (kural 4 ),
A'.B.B = A'.B ve A'.A.D'.B = O.D'.B yazlabilir.
8.0 =O olduundan (kural 4) O.D'.B =O yazlr. O halde A'.B +O olur.
Sonu A'.B olur.
rnek 7 : (A.B.C)+(A'.B'.C')+(A.B.C')+(A'.B.C) ileminin basitletirilmesi:

A.B ortak parantezine alnrsa :A.B(C+C')+ (A'.B'.C') + (A'.B.C) yazlr. C+C'=
1 olduuna gre (kural 5) A.B(C+C') = A. B yazlr. A.B+(A' .B' .C') +(A' .B.C)
ilemi B ortak parantezine alnrsa: B(A+A'.C) + (A'.B'.C') yazlabilir. A + A'.C =
A + C olduundan (kural 1O) sonu B.(A+C) + (A' .B' .C') olur.
18
BLM 111
3.1 TEMEL ELEKTRONK LOJK KAPILAR
Lojik (Logic) anlam olarak "mantk" demektir. Bilgisayar ve PLC gibi sis-
temlerin i donanmndaki devrelerin ou ikilik (binary) sisteme gre al
maktadr. kilik sistem mant ile oluturulan devrelere Lojik devreler
denir.
Entegre devre olarak imal edilen lojik kaplar; transistr, diren, diod,
kondansatr ... vs. gibi elektronik devre elemanlar kullanlarak yaplrlar.
imdi sras
ile lojik kaplar inceleyelim.
NOT: Kaplar aklanrken kullanlacak elektriki edeer devrelerdeki
kapal anahtar lojik olarak "1" girii, ak anahtar lojik olarak "O" girii ifade et-
mek iin kullanlacaktr.
3.1.1 Ve kaps ( AND GATE)

A B Q
o o o
:~ O=A.B
R
o 1 o
D 1 o o
(a) (b) (c) (d) 1 1 1
ekil : 31 Ve kapsnn a) sembol b) lojik devrelerdeki sembol

c) elektriki edeer devresi d) doruluk (alma) tablosu
ekil 3.1 de gsterilen "ve" kapsnn en az iki girii vardr. (A ve B) gr

ler daha fazla sayda olabilir. Girilerin tm lojik olarak "1" olursa ancak Q
k "1" olabilir. Girilerden biri veya birka "O" ise k lojik olarak "O" olur.
"Ve" kapsnn alma zellii birbirine seri balanm anahtarl elektrik
devresi gibi dnlebilir. Anahtarlardan herhangi birisi (A ya da B) ak ise O
led diyodu k vermez. Dolaysyla k lojik olarak "O" dr. A ve B anahtarlar
kapatlrsa (ayn anda) O led diyodu k verir ve k lojik olarak "1" olur.
Ksaca aklamak gerekirse: "Ve"kapsnda, kn"1 "olabilmesi iin
girilerinin tmnn "1" olma zorunluluu vardr.
k fonksiyonunun yazlm aadaki gibi yaplr.
Q = A . B ( A ve B diye okunur)
19
3.1.2 Veya kaps ( OR GATE )
A B Q
r< o o o
I --Gl 9 ___LL; o 1 1
12 --t=._j' E
O=A+B 1 o 1
1 1 1
(a) (b) (c) (d)
ekil: 3.2 VEYA (OR GATE) kapsnn a) sembol b) lojik devrelerdeki sembol
Veya kapsnn alma zellii birbirine paralel balanm anahtarl e-

lektrik devresi gibi dnlebilir.
Veya kapsnn en az iki girii vardr. Giri says daha fazla olabilir ( 3,4,
5 ... gibi) . Elektriki edeer devresinden de anlalaca gibi paralel bal anah-
tarlardan her ikisi de ak iken led diyod k vermez, ve k lojik olarak
"O" dr. Anahtarlardan herhangi birisi kapatlrsa ( lojik olarak "1 "yaplrsa) led
diyod k verir, ve k lojik olarak "1" olur. Ksaca aklamak gerekirse:
"Veya" kapsnda kn lojik olarak "1" olabilmesi iin girilerden
herhangi birinin "1" olmas yeterlidir.
Q = A+B ( A veya B diye okunur )
/
3.1.3 Deil kaps ( NOT GATE )
(a) (b) (c)
ekil: 3.3 DEGIL (NOT GATE) kapsnn a) sembol b) lojik devrelerdeki sembol
Deil kapsnn k giriinin tersidir. ekil 3.3. c' deki elektriki edeer
devresinde A anahtar ak ise D led diyodu k verir. Dolaysyla k"1" dir.
A anahtar kapal ise akm, A anahtar zerinden geeceinden D led
diyodu k vermez, ve k "O" dr. Ksaca aklamak gerekirse: "Deil"
kapsnda giri "O" ise k "1 ", giri "1" ise k "O" dr. Bu kapya "ters-
leyen" kap da denir.
20
3.1.4 Ve- Deil kaps ( NAND GATE)
A ~________3 A B Q
B ---LJ ~ o o 1
o 1 1
:~ E D <} 1 o 1
Q = (A.B)' 1 1 o
(a) (b) (c) (d)
ekil: 3.4 VE DEGIL (NAND GATE) kapsnn a) sembol b) lojik devrelerdeki sembol
ekil 3.4 te gsterilen ve kapsnn en az iki girii vardr. (A ve B). Giriler

daha fazla sayda olabilir. Girilerin tm lojik olarak "1" olursa ancak Q k
"O" olabilir. Ya da Girilerin herhangi birisi veya tm lojik olarak "O" olur-
sa Q k "1" olur
"Ve- deil" kapsnn alma zellii birbirine seri balanm anahtar-
larn alcya paralel balanm elektrik devresi gibi dnlebilir. Anahtar-
lardan herhangi birisi (A yada 8) ; Ya da her ikisi de ak ise D led diyodu
k verir. Dolaysyla k lojik olarak "1" dir. A ve B anahtarlar kapatlrsa
(ayn anda) D led diyodu k vermez ve k lojik olarak "O" olur. Ksaca
aklamak gerekirse: "Ve- deil" kapsnda girilerden herhangi birisi veya
tm "O" ise k"1" dir. Girilerin tm "1" ise k "O"dr.
Q = (A . B)' ( A ve B deil diye okunur)
3.1.5 Veya- deil kaps ( NOR GATE )
A~
A B Q
B~~)' o o 1
o 1o
:~ Q = (A+B)'
1
1
o o
1 o
(a) (b) (c) (d)
ekil: 3.5 VEYA DEGIL (NOR GATE) kapsnn a) sembol b) lojik devrelerdeki
sembol c) elektriki edeer devresi d) doruluk (alma) tablosu
21
VEYA DEGL kaps VEYA ve DEGL kaplarnn birleimidir. Bu kapnn
en az iki girii vardr. Giri says daha fazla olabilir. (3 , 4 , 5 gibi)
"Veya-deil" kapsnn alma zellii paralel balanm anahtarlarn
alcya paralel balanm elektrik devresi gibi dnlebilir. A ve B anahtarlar
nn her ikisi de ak ise (Lojik olarak "O" ise) D Led diyodu k verir. Dolays
ile k lojik olarak "1" dir. Anahtarlardan herhangi birisi ya da her ikisi de
kapatlrsa (lojik olarak "1" yaplrsa) , D led diyodu k vermeyeceinden
k lojik olarak "O" olur.
Ksaca aklamak gerekirse: "Veya- deil" kapsnda girilerden
herhangi birisi ya da tm "1" ise k "O" dr. Girilerin tm "O" ise
k "1" dir.
Q = (A+B)' ( A veya B deil diye okunur)
3.1.6 zel veya kaps ( EXOR GATE )

"O" "O" A B Q
: =:)~ : ---Q__9 A
o o o
o 1 1
Q = AQ B ---L.J - T
.. _E_ _ _ _ _ __.
1 o 1
1 1 o
(a) (b) (c) (d)
ekil : 3.6 OZEL VEYA (EXOR GATE) kapsnn a) sembol b) lojik devrelerdeki
zel veya kaps sadece iki giri ve bir ka sahiptir.

alma zellii, u ekil de aklanabilir. A ve B anahtarlar "O" iken
led diod k vermez ve dolaysyla k "O" dr. A ya da B anahtarndan birisi
"1" yaplacak olursa led diyod k vereceinden k "1" olur. A ve B anahtar-
larnn her ikisi de "1" yaplacak olursa yine led diyod k vermeyeceinden
k "O" olur. Ksaca aklamak gerekirse : "zel veya" kapsnda her iki
girite "1" veya "O" ise k "O"dr. Girilerden herhangi birisi (A yada B)
"1" ise k "1" dir.
O = (A + B) yada O = A' . B + A . B' eklindedir.
kinci ifadeyi VE ,VEYA, DEGL kaplar ile gerekletirmek mmkndr.
A _ _ _A-C>o-=A....:..'~
(A'.B)
B -------
(A.B')
22
3.1. 7 zel veya-deil kaps ( EXNOR GATE )
:~~=(AB)' A B Q
o o 1
A~~ ::~
"1" o"
D ? o 1 o
"O"
1 o o
----:7'~(AB)'
B
1 1 1
(a) (b) (d)

(c)
ekil: 3.7 ZEL VEYA (EXOR GATE) kapsnn a) sembol b) lojik devrelerdeki
zel veya deil kaps sadece iki giri ve bir ka sahiptir.

alma zellii, u ekilde aklanabilir. A ve B anahtarlar "O" iken
led diyod k verir ve dolaysyla k "1" dir. Aya da B anahtarndan birisi "1"
yaplacak olursa led diyod k vermeyeceinden k "O" olur. A ve B anah-
tarlarnn her ikisi de "1" yaplacak olursa yine led diyod k vereceinden
k "1" olur. Ksaca aklamak gerekirse : "zel veya- deil" kapsnda
her iki girite "1" veya "O" ise k "1 "dir. Girilerden herhangi birisi (A
yada B) "1" ise k "O" dr.
Q = (A@ B)' ya da Q = (A + B'). (A' + 8) eklindedir.
kinci ifadeyi VE ,VEYA, DEGL kaplar ile gerekletirmek mmkndr
A + B'
A O=(AB)'
B A' + B
ekil 3.8 ZEL VEYA - DEGL kapsnn VE. VEYA, DEGL kaplaryla gerekletirilmesi
23
3.2 Lojik diagramlarn tasarm
Bu blmde lojik ifadelerin lojik kaplara uygulan incelenecektir.

1.nce verilen lojik ifadeye gre bu ifadeyi gerekletiren lojik kaplar o-
luturulmal,
2. Sonra kullanlan kap girilerine gre k lojik ifadesi bulunmal,
3. Son aamada Boolean teoremleri ve kurallar kullanlarak verilen ifade
sadeletirilmeli (basitletirilmeli) ve oluan en son ifadeye gre lojik devre
izilmelidir.
rnek: 1
Aada verilen lojik ifadeleri gerekletiren lojik diagram tasarmlarn
yapalm.
a) 0= A+(A.B')
A Yandaki devre tasarmnda,
A = 1, B = O ise kap klar
u ekildedir.
A.B'
N1
1 1
A
ekil 3.9
b) 0= (A+B').(A'.B') Yandaki devre tasarmnda,

A A= O, B= 1 ise kap klar u
ekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns Ns
=== ===
o o 1 o o o
ekil 3.10
c) 0= (A.B).(A+C)'.C'
A
Yandaki devre tasarmnda,
A.B A= 1, B= 1, C= O ise kap
B
klar u ekildedir.
A N1 N2 N3 N4
c 1 o 1 o
: o - - - - - - ' ekil 3.11
24
d) 0= (A'+B)+C'+(C.D')
A'+B
A=1, B=O, C=O, 0=1 ise
kap klar u ekildedir.
c Ns 0= (A'+B)+C'+(C.D')
N1 N2 N3 N4 Ns N6
=== ===
o o 1 o o
ekil 3.12
C.D'
e)O=[(A.B)'+(C+D')]+E
A
N1 (A.B)' A=O, 8=1, C=1, 0=1 E=O se
B kap klar u ekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns
--- --- --- --- ---
1 o 1 1
C+D'
0= [ (A.B) '+ (C+D') ] +E
E
ekil 3.13
f)O=[(A'+B) +(C.D)']'.C' Yandaki devre tasarmnda,

A= O, B= O, C= 1, 0=1
+(C.D)'J' ise kap klar u ekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns N6
=== === === === --- ---
c 1 1 o o o o
O=[(A'+B) +(C.D)'J' .C'
D (C.D)'
c ekil 3.14
g)Q=[(A'+B') (j) (C.D)']+B

A N,
A= O, B= 1, C= O, 0= 1 ise
kap klar u ekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns N6
=== === === --- === ===
1 o 1 1 o 1
D O=[(A'+B') (C.D)']+B
ekil 3.15
B
25
rnek 2 : Aada verilen lojik diagramlarn k lojik ifadelerini bulalm.
(a) (b}
A
A
) Q~?
~--
(d} (e)
A
E
'"'"-~[>:
ekil 3.16
Verilen lojik bir diagramn girileri biliniyorsa k lojik ifadesi aadaki ekilde bulunur
(a) (b) A (c)
A A ~- A+B
(AB)' ~
c
c.D
C'
4=-E_'___,
Q = (A.B).(C+D) Q = (A.B)'+C' Q = (A+B)+(C.D) + r
(d)
A (e)
A
~~,i
n~a
B
c c
D
E E'
E E~.D rl)---
~------~.
0= [ A' + (B.C)]' .D.E' ekil 3.17 0 = [ (A @ B) '+ ( C. D)] Q E '
26
rnek : 3 Aada verilen lojik ifadelerin karl olan diagramlarn
a) Sadeletirilmeden izimi
b) Sadeletirilerek izimi,
Q = (A'.B) + (A.B) + (A.B')/ Q = (A'.B) + (A.B) + A.B') fadesi

sadeletirilirse :
A A' / ( A'+A) ortak paranteze alnrsa :
A'.B 1 Q = (A' + A).B + A.B' olur
A' + A = 1 dir.(Teorem 5) buradan :
1.B + A.B' Olur.
B
A
A.B /
B
A
ff
Q = B + A .. B' = B + A olur.(Teorem 10)
O halde grlyor ki alt

kap ile yaplm olan dev-
re sadeletirme sonras sa-
A.B' dece bir kap ile gerekle-
tirilebilmektedir.
ekil3.18
Q = (A.B.C') + (A.B'.C) + (A.B.C) Q = (A.B.C') + (A.B'.C) + (A.B C) fade

si sadeletirilirse :
A
(A.C) Ortak paranteze alnrsa:
(A .B.C') Q = (A.B.C') + A.C(B'.B) olur.
(B'.B) = 1 dir. Teorem 5 buradan :
Q = (A.B.C') + (A.C).1 olur.
Q = (A.B.C') + (A.C) yazlabilir
A
A ortak paranteze alnrsa :
Q = A.(B.C' + C) yazlabilir.
(B.C') + C = (B + C) olduundan
(Teorem :10)
Q = A.(B +C) olur. O halde :
A Q = (A.B.C') + (A.B'.C) + (A.B.C) =
A.(B +C) dir.
B (A.B .C)
B
c
ekil 3.19
Yukardaki rneklerden de grld gibi karmak ve ok sayda kap

dan oluan lojik tasarmlar sadeletirme yntemleri ile hem daha basit hale
getirmek hem de tasarm maliyetini drmek mmkndr.
27
3.3. ETL KAPI ENTEGRELERNN GSTERL ( TTL )
7408PC. 74LSOBPC 7432PC. 74LS32PC 7042PC. 74LS04PC
Vr.r. Vr.r. Vcc
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1234567 2 3 4 5 6 7 2 34 5 6 7
GND GND GND
Vcc 7400PC, 74LSOOPC Vcc l402PC, 74LS02PC Vcc 7486PC, 74LS86PC

14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1234567 1234567 1234567

GND GND GND
Vcc 74266PC, 74LS266PC Vcc 7411PC. 74LS11PC Vcc 7421PC. 74LS21PC

14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1 ~ ., 1 ? .,
" " 7 " " 7 2 3 4 5 6 7
GND GND GND
Vcc 7410PC, 74LS10PC Vcc 7440PC, 74LS40PC Vcc 7427PC, 74LS27PC

14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1 2 3 4 5 6 7 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
GND GND GND
ekil: 3.20
Yukardaki kap entegrelerinde TTL serisi entegre rnekleri verilmitir. Entegre-
lerde Vcc 5 voltluk DC. kaynann+ ucunun balanaca, GND 5 voltluk DC.
kaynann - ucunun balanaca utur. NC ise bo utur.
28
3.4 Lojik diagramlarn tasarm ile ilgili altrma sorular
A) Aada verilen lojik ifadeleri gerekletiren tasarmlar yapnz.
1) Q = A' . (A +B) 6) O= [ (A+B)'. (C.D) ] + E'

2) Q = (A.B') + (A' +B') 7) Q = [ (A. B') + (C' +D)]. E
3) Q = (A.B.C)' . (A' .B. C') 8) Q = [ (A' +B'). (A. D)] '+ C
4) Q = (A+B) + (C+D') +E 9) Q = [ (A +C)Q(B. D)] + (A+D)
5) Q = (A.B) + C' + (C.D) 10) 0= [(A.B) Q (C(j D)'].A
B) Aada verilen lojik devre tasarmlarnn k ifadelerini bulunuz.
1) 2)
A A
B B 0=?
c
A A
c
3) 4)
A A
B
B
c c
D D
B B
E-{>:
5) 6)
A A
B B
c [,~
D
E
E
29
BLM : iV SAYISAL DEVRE HARTALAR!
Karnaugh ( Karno ) haritalarnn tantlmas
4.1 Giri : Daha nceki blmde de akland gibi Boolean teo-

remleri kullanlarak karmak devreleri sadeletirmek mmkndr. Ancak bu
metot ok karmak yntemlerin sadeletirme ilemlerinde pek uygun deildir.
Bu yntemin yerine Karnaugh haritalarnn kullanlmas daha uygundur.
Karnaugh haritalar ile devre tasarmn yapmak ok kolay ve salkl bir ilem
olmaktadr.
4.2 Karnaugh haritalar yntemi
Karnaugh haritalar ynteminde karelerden oluan bir diagram kullanlr.
Karnaugh haritasnn yntemi genelde arpmlarn toplam eklindeki man-
tksal ifadelerin basitletirilmesinde kullanlan bir yntemdir. Ancak gerekirse
toplamlarn arpm eklindeki lojik ifadeler de basitletirilebilir.
Karnaugh haritalar deiken saysna gre adlandrlr. rnein:
2 (A-B) deikenli, 3 (A-B-C) deikenli, 4(A-B-C-D) deikenli karnaugh
haritas gibi.
Karnaugh haritalar yntemi en fazla 6 deikenli eitlikleri sadele
tirme ilemleri iin uygundur. Daha fazlas iin tablo yntemi kullanlr.
4.2.1 Deiken saysna gre karnaugh haritasnn hazrlan
Karnaugh haritalarnda kare says 2n forml ile hesaplanabilir.
2 deikenli karnaugh haritas 22 = 4 kareye,

6 deikenli karnaugh haritas 26 = 64 kareye sahiptir.
Deiken saysna gre karnaugh haritalarn izmeye balayalm.
SIRANO~
ekil 4.2.a) Bir deikenli karnaugh haritas
A
AB
B A' A
B'
c A'B' A'B AB A.B'
A'.B' A.B'
C' A'.B'.C' A'.B.C' A.B.C' A.B'.C'
B A'.B A.B
c A'.B'.C A'.B.C A.B.C A.B'.C
ekil 42.b) ki deikenli ekil 4.2.c) deikenli karnaugh
karnaugh haritas (A,B) haritas (A,B,C)
30
AB
CD A'B' A'B A.B A.B'
c 'D' A'.B'.C'.D' A'.B.C'.D' A.B.C'.D' A.B'.C'.D'
c 'D A'.B'.C'.D A'.B.C'.D A.B.C'.D A.B'.C'.D
c .D A'.B'.C.D A'.B.C.D A.B.C.D A.B'.C.D
c .D' A'.B'.C.D' A'.B.C.D' A.B.C.D' A.B'.C.D'
ekil 4.2.d) Drt deikenli karnaugh haritas (A,B,C,D)
C' c
AB
~
\
1
DE '- - - - - - - - \
' A'B' A'B A.B--ft.H\~ A.B A'B A'B'
D'E' A'B'C'D'E' A'BC'D'E' ABC'D'E' AB'C'D'E' AB'CD'E' ABCD'E' A'BCD'E' A'B'CD'E'
D'E A'B'C'D'E' A'BC'D'E ABC'D'E AB'C'D'E AB'CD'E ABCD'E A'BCD'E A'B'CD'E
DE A'B'C'DE A'BC'DE ABC'DE AB'C'DE AB'CDE ABCDE A'BCDE A'B'CDE
AB'C'DE' ABCDE' A'BCDE' A'B'CDE'

DE' A'B'C'DE' A'BC'DE' ABC'DE' AB'CDE'
ekil 4.2.e) Be deikenli karnaugh haritas (A,B,C,D,E)
C' c
AB .A
------ ___,
DE r- --
AB' -v AB'
- ---------- ----
A'B' A'B AB AB A'B A'B'

(
A'B'C'D"E 'F A'BC'D'E 'F' ABC"D"E 'F AB'C"D'E F AB'CD'E F ABCD"E F ABCD'EF A"B'CD"E F
i D'E'
1 D'E A'B'C'D'E F' A'BC'D'E F' ABC'D'E F' AB"C'D'E F' AB'CD'E F' ABCD'E F' A'BCD'E F' A"B'CD"E F'
A'B'C'DE F' A'BC'DE F' ABC'DE F' AB'CDE F' ABCDE F' A'BCDE F' A'B'CDE F'
DE AB'C'DE F'
DE' A'B'C'DE 'F' A'BC'DE 'F' ABC'DE 'F' AB'C'DE 'F' AB'CDE 'F' ABCDE 'F' A'BCDE 'F' A"B'CDE 'F
(E' A'B'C'DE 'F A"BC'DE 'F ABC'DE 'F AB'C'DE 'F AB'CDE 'F ABCDE 'F A'BCDE F AB'CDE F
A'B'C'DE F A'BC'DE F ABC'DE F AB'C'DE F AB'CDE F ABCDE F A"BCDE F A"B"CDE F

iDE
F--{ D'E A'B'C'D'E F A'BC'D'E F ABC'D'E F AB'C'D'E F AB'CD'E F ABCD'E F A'BCD'E F A'B'CD'E F
1
l D'E' A'B'C'D'E 'F A'BC'D'E 'F
ekil 4.2.f)
ABC'D'E 'F
Alt deikenli
AB'C'D'E 'F
karnaugh
AB"CD'E 'F
haritas
ABCD'E 'F
(A,B,C,D,E,F)
A'BCD'E 'F A'B'CD'E 'F
31
ekil 4.2 de deiken saysna gre karnaugh haritalarnn hazrlan
grlmektedir. Daha nceki blmde deikenin adlar ve durumlar yazlmt.
Bundan sonraki blmlerde sra ve karelere deikenlerin adlar yazlmayp
bunun yerine deiken durumlarn gstermek iin yazm daha kolay olan "1"
ve "O" saylar kullanlacaktr.
Karnaugh haritalarnn hangi karesinde hangi deikenlerin arpmnn
yer aldnn anlalabilmesi iin, sadece ilgili karede akan stun ve sra
bandaki deikenleri belirlemek yeterlidir.
Bu ilemi aadaki ekille aklayalm.
A A' A A A
B O 1 B A' A B o 1
B' O O 2 B' A'B' AB' o 00 1 o
B 1 3 B A'B AB 1 o1 11
(a) (b) (c)

ekil 4.3 a b ve c de; A , A' , B , B' yerine A' = O A=1 B' =O B = 1 yazlmtr.
B A O BA 9
o o
1 ~:~::::
-:-::-:-:
1 ........ :-:..::::
A'B' A A'B
A
BA O B O
o '.J/:
:)<
"
A A' B'
ki deikenli karnaugh haritalarnda AB, A'B, AB', A'B' gibi iki deikenli
ifadeler bir kare ile; A, B, A', B' gibi tek deikenli ifadeler ise iki kare ile temsil
edilir. Yukarda bulunan ekilde (ekil 4.3) "O" nolu kare iin stun ve s
ra incelendiinde stunda A', srada B' olduu grlr. O halde "O" nolu kare-
de A'B' bulunmaktadr. "1" nolu kare incelendiinde ise stunda A' srada B
olduu grlr. O halde "1" n olu karede A'B bulunmaktadr. "2" nolu kare
incelendiinde stunda A ,srada B' olduu grlr. O halde "2" nolu karede
AB' bulunmaktadr. Yine "3" nolu kare incelendiinde stunda A, srada B
olduu grlr. O halde "3"nolu karede AB bulunmaktadr.
Karnaugh haritas ka deikenli olursa olsun yukarda aklanan yn-
tem tamam iin geerlidir.
32
A
B o 1 ~ 00 01 11 10
~
o
1
[ .1 1 1 1
iki deikenli karnaugh haritas (A,B) deikenli karnaugh haritas (A,B,C)
AB
cD 00 01 11 10
00
01
11
10
Drt deikenli karnaugh haritas (A,B,C,D)
C' c
DE 00 01 11 10 10 11 01 00
00
01
11
10
Be deikenli karnaugh haritas (A,B,C,D;E)
lem sras :
1) lk olarak hazrlanacak karnaugh haritasnn ka deikene sahip
olduunun tesbit edilmesi gerekir.
2) Eer bir doruluk tablosu verilmi ise "1" k veren deikenler ifa-
desi ile Q eitlii yazlr.
3) Deiken saysna uygun kareye sahip karnaugh haritas hazrlanr.
4) Eitlik karnaugh haritasna aktarlr. Eitlik karnaugh haritasna
aktarlrken stun ve sra balarndaki deikenlere dikkat edilerek aktar-
ma yaplr. Eitliin deikenlerini ieren kareye "1 "yazlarak (dier kare-
ler bo braklr) ya da "O" yazlr. Eitlik karnaugh haritasna aktarlm
olur.
33
4.2.2 Diagram zerinden sadeletirmenin yaplmas
Sadeletirme yaplrken karnaugh haritas hazrlandktan sonra verilen
tm ifadeler, daha nce anlatlan esaslara gre harita zerinde bulunduu
yere "1" olarak yazlp daha sonra "1" ler ayrlabildii en byk gruplara
ayrlarak sadeletirme ilemi gerekletirilir.
Bunu baz rneklerle aklayalm.
rnek 1: Q = A + A'B rnek 2 : A'B + AB + AB'

A A
B O o _ __ B A O
B ___
A
B --...-o-~~
o o CD o o
= 1-----lf----+
+
CDCD \1
\.j
A'B + A A' .B +A.B + A.B' = B + A
rnek: 3 A' + BC + ABC'

AB
c 00 01 11 10
--:f'"
0(1 ~
v
A'
rnek :4 ABC' + AB'C + ABC

AB AB AB
c 00 01 11 10 c 00 01 10 c 00 01 11 10
o
0 A.B.C' o
+
o 1
""
\J
./'\
: 1 ' 1\ __1) :
\. 1
\.
1
/ 1 (f
-
~1-,
--
A.B.C A.B'.C A.B +

l
A.C
Yukarda karnaugh haritas ile yaplan sadeletirme ilemi Boolean kurallarna
gre yaplacak olursa aadaki sonu ortaya kar
Q = A.B.C' + A.B'C + A.B.C ---+- Q = A.B.C' + A.C (B'.B)---+- (B'.B) = 1 dir.
Q = A.B.C' + A.C.1 ---+- Q = A.B.C' + A.C A ortak paranteze alnrsa
Q = A (B.C' + C) ---+- Q =A.(B + C) olur. Bu ifade AB +A.C olarak da yazla
bilir.
34
rnek : 5 A' + A.C + A.B.C'
11 1o
A' A.C A.B.C' A' + B + C'
rnek: 6 B + C.D + A' + A.B.C.D + A.D'

AB AB
CD 00 01 11 10 CD 00 01 11 10
D'
A.D'
01 1 1
:
11 1 1
10 A.D'
B ABCD
Q
'
A' B
=A' + B + C + D'
rnek: 7
01 11 1o
A B c Q
o o o 1 ---->A'B'C'
o o 1 o
o 1 o o
A'B'C' y y AB'C'
o 1 1 1 ---->A'BC A'BC ABC
1 o o 1 ---->AB'C'
1 o 1 o
Q = A'.B'.C' + A'.B.C + A.B'.C' + A.B.C
1 1 o o
1 1 1 1 ---->ABC
35
BLM V
DECODER, ENCODER DEVRELER
5.1 Giri
ncelikle DECODER (kod zc ), ve ENCODER (kodlayc) kelime-
lerinin anlamlar zerinde durulmaldr.
Bir klavye de ya da hesap makinesinde baslan say nce ikilik (binary)
sisteme evrilerek ierdeki dijital devrelerde ileme tabi tutulmas iin kodlama
ilemine en uygun rnektir.
Hesap makinesi ya da bilgisayar iinde ileme tabi tutulmu olan saynn
monitrde yada hesap makinesinin ekrannda okunabilmesi iin kod zc
ye ihtiya vardr.
Decoder ve encoder devreler geri beslemesiz yada hafzaszdr. ki veya
daha fazla deikenin (giri) saysnn varlna uygun olarak bir veya birden
fazla k verirler.
Boolean teoremleri ve karnaugh haritalar yntemi kullanlarak her tr
birleik devre tasarm kolaylkla yaplabilir.
5.2 Kod zc devreler (DECODER CIRCUITS)
kili
(binary) sistemde belirtilen bilgilerin on tabanl (desimal) ekle d-
ntrlmesini salayan devrelere "kod zc" (Decoder) devreler denir.
Uygulamada eitli kod zcler vardr. Baz kod zcler giriteki
deikenlerin durumuna gre k verirler. rnein iki giri deikeni iin 4
olaslk vardr. ( 11, 1O, 01, 00) bylece her olaslk iin bir k vardr.
Baz kod zclerde ounluk ya da aznlk durumunu gstermede kul-
lanlr.
Kod zclerin baka bir eidi de kod evirici devrelerdir. Kod evirici
devre bilinen bilgisayar kodlarn birbirine evirir.
rnein, sekizliden onaltlya evirme gibi. Ya da ikiliden onluya evirme
gibi.
Kod zclerin klar, genel olarak "O"durumunda aktif olur. Yani devre
"1" konumuna geince aktif olur. Kod zc sembollerinin klarnda gr-
len kk daireler, kn "O" konumunda aktif olduunu ifade eder. Semboller
de kk daire gsterilmemise bu kod zcnn knn "1" konumunda
aktif olduunu ifade eder.
36
5.2.1 iki deikenli kod zc
rnein : 00 verildiinde 0 1, 01 verildiinde 02, 1 O verildiinde 03,

11 verildiinde 0 4 knn "1" olmasn istediimiz bir devre tasarlayalm.
A B o, 02 3 Q4
o o 1 o o o
o 1 o 1 o o
1 o 1
o o 1 o
1 1 o o o 1
o,
A KOD
CZC 02
B 3
?
Q4
A B
ekil : 5.1
5.2.2 deikenli kod zc : k says bir adet olan kod zc
A
KOD
B CZC Q
?
c
A B C Q
o o o o
o o 1 1
o 1 o 1
o 1 1 o
1 o o 1
1 o 1 o A B C ekil : 5.2
1 1 o o
alma tablosuna dikkat edilecek olursa girile,rden
1 1 1 1
herhangi bir tanesinin "1" veya girilerin nn de "1"
1 1 1 1
olmas halinde Q k "1" vermektedir.
37
deikenli kod zc : Yetki girili; k says sekiz olan girili kod
zc
Enable -.Jc::::===-------------,
A c
B = 1 1
o o o 1 -.-.~-:,____,.--{/. 2
__,...
o o 1 s
3
o 1 o 3
o 1 1 7 4
1 o o 2
1 o 1 '}:--r--1, s
s .--'
1 1 o 4 \._,--f s
~'
1 1 1 s
"\:--r--1>=
...
7
A
s
B
c
ekil : 5.3
ekil 5.3 de deikenli kod zc devre rnei grlmektedir. Bura-

da enable (yetki) girii kullanlmtr. Enable girili ve girili sekiz kl
kod zc devre yaplabilir. Yetki girili devrelerde yetki giriine "1" yada "O"
verilmedii srece devre (k), fonksiyonlarn yerine getiremez. ekil 5.3 te-
ki devrede enable giriine "1" yada (enable)' giriine de"O" verildii srece dev-
renin almas salanabilir.
alma (Doruluk) tablosu incelenecek olursa girilerin herhangi bir
olaslnda klardan sadece bir tanesi dorudur ("1" dir) .
deikenli ( girili) kod zcler ; ift kod zcler, ounluk
kod zcleri ve aznlk kod zcleri olarak da yaplabilirler.
Bunlarn dndaikili sistemden desimale, ikili sistemden sekizli sisteme,

2421 ve 5421 kodundan desimale, fazlalk kodundan desimal sistemin, ikili sis
temden onaltl sisteme ve ikili sistemden 7 segmente kod zcc devreler
bulunmaktadr.
38
kilik sistemde verilen O - 9 aras sayy 7 led' li bir gstergede (display)
desimal (onluk) olarak gsteren bir kod zcnn tasarm.
a
A a GR. DEG. ABQ f! Q Q ~L g
b
'Bb
c o o ooo ! 1
1 1 1 1 1 o
B d
o oo o 1 1 o o o o
KOD
ZC e 2 o o o 1 1 o 1 1 o 1
c e c
3 o o1 1 1 1 1 1 o o 1
A 7448 g d 4 o oo o 1 1 o o 1 1
5 o o1 1 o 1 1 o 1 1
ekil :5.4 6 o 1 o o o 1 1 1 1 1
ekil 5.4 de 7448 kod zc entegresi 7 o 1 1 1 1 1 1 o o o o
ile yaplan prensip emas grlmektedir. a 1 ooo 1 1 1 1 1 1 1
a.b.c.d.e.f.g klarndan birinin "1" ol - 9 1 oo 1 1 1 o o 1 1
mas demek, display de o harfe ait led'
in yanmas demektir.
Burada ileride de aklanaca gibi ortak katotlu display kullanlmtr.
5.3 Kodlayc devreler ( ENCODER CIRCUITS )
Kodlaycdevreler onluk ya da bilinen klasik ekillerdeki bilgileri dijital

devrelerin ( rnein bilgisayarn.hesap makinesinin ) ilem yapabilecei ekle
dntrrler.
Kodlayc devrelerle ilgili birka rnek yapalm.
rnek :1 "O" dan "3"e kadar numarayla ifade edilen 4 butona baslarak numa-
ra karlklarn ikilik sisteme eviren kodlayc tasarlaynz.
+5V
+5V
Giri A B
o
B
B o o o
Kodlayc
1 o 1
? A
3 2 1 o
A
3 1 1
ekil: 5.5
39
rnek : 2 "O" dan "9" a kadar olan toplam 1O butona baslarak ikilik
sisteme eviren kodlayc tasarlaynz. ( Kodlamalar bilgisayar iletim sistem-
lerinde, PLC chazlarnda ,hesap makinelerinde nemlidir)
+5V
+5V
. , D
...-------...---/
D
Kodlayc
c c
?
B
B
A
A
9
ekil : 5.6
Giri A B c D
o o o o o
1 o o o 1
2 o o 1 o
3 o o 1 1
4 o 1 o o
5 o 1 o 1
6 o 1 1 o
7 o 1 1 1
8 1 o o o
9 1 o o 1
5.4. 7 Segmentli ((elemanl) display (gsterge) uygulamalar
Desimal saylarn gsterilmesinde daha ok 7 segmentli gstergeler kul-

lan lr. Gsterge paralar led diyodlardan olumutur. Ayrca bir de noktay
ifade eden led vardr. Her segmentin deiik zamanlarda altrlmas sonucu
"O" dan "9" a kadar desimal saylar yazlabilir.
Gstergeler, deiik entegrelerde kullanlabilmesi amacyla ortak anotlu
veya ortak katotlu olarak yaplrlar. rnein : 7446 ve 7447 entegresi knda
ortak anotlu, 4511 veya 7448 entegresi knda ortak katotlu gstergeler kul-
lanlr. Ortak anotlu gstergede SV.luk besleme kayna nn + ucu, ortak katot
lu gstergede ise SV. uk besleme kaynann - ucu tm segmentlere datlr.
40
7447 entegresinin klar "O" konumunda aktif olunca led diodlar k ve-
receinden devresine ortak anotlu display balanr. 7448 veya 4511 entegre-
sinde ise klar "1" konumunda aktif olunca led diyodlar k vereceinden
devresine ortak katotlu display balanr.
Aada hangi rakamlarda hangi ledlerin yanaca gsterilmitir.
l 1 ~
'9'
el
d
c l_I 3 1 _ 1--1
1
s b 18 g
ekil 5.7 7 Segmentli display ile oluturulan rakamlar
g f NC a b g f NC a b g f NC a b
e d NC c dp e d NC c dp e d NC c dp
Gsterge Ortak katot Ortak anot
(Display)
ekil 5.8 7 Segmentli display (ortak anot ve katot) yaps
Yukarda izilmi olan 7 segment display develerinde ortak anot display

devresinde ledlerin anotlar, ortak katot display devresinde de ledlerin katotla-
r ortak balanmtr. Ortak anot display de NC ularna 5 V. luk DC. kayna
nn + (art) ucu, ortak katot display de NC ularna 5 V. luk DC. kaynann -
(eksi) ucu balanmaldr.
41
(~)
+ Sv A B C D RBI B I RBO LT
e 9
7448
7446 - 7447
dp a b c d e g
LT A B C D RBI B / RBO
(a) (b)
ekil 5_9 (a) Ortak anotlu 7447 k "O" da aktif src entegresi balants
(b) Ortak katotlu 7448 ': "1" de aktif src entegresi balants
7448 Src entegresinde devreye diren balamaya gerek yoktur_ n-

k bu elemann iine bu direnler konmutur_ Daha nce de akland gibi
7447 entegresinde klar "O" olduunda, 7448 entegresinde ise klar "1"
olduunda ledler k verir.
Yukarda ekil 5.9 da grlen LT = Lamba test ucudur. Bu ula tm led
diodlarn salam olup olmad kontrol edilir. LT girii "O" konumunda iken
BCD girileri ne olursa olsun btn segmentler k verir. LT girii "1" olduun
da kod zc BCD girilerine gre normal ilevlerini yerine getirir. 81 = Ka-
rartma giriidir. BI girii "O" olduunda tm segmentler k vermez. BI girii
"1" olduunda kod zc normal ilevini yapar. RBI ve RBO = Tam say ve
ondalkl saydaki "O" rakamnn yazlmas istenmezse kullanlr_ rnein ilem
sonucu 00125,31400 says kmsa RBI , RBO "1" olduunda (kullanldn
da) ekranda 125,314 rakamlar grnr.
Kod zc Ortak anotlu Kod zc Ortak katotlu
.2b
V,\.
o o a o a
~b
A A w
B
o B
o o \.
c 1 7447 c 7448
D
o el
- d
D
o
o\
1
~','
d
ekil : 5.10. (a) Ortak anotlu 7447 k "O" da aktif src entegresi balants
(b) Ortak katotlu 7448 k "1" de aktif src entegresi balants
42
Ortak anotlu display
,--~~~~~~---;;:==::::::::==::====;--- ~~~~~~
NC a
8
390 RX7 $ ~=
16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc f g a b c d e
7447
B C LT BI RBI D A GN
2 3 4 5 6 7 B
390 RX4
ekil 5.11. 7447 Entegresi ile yaplan ortak anot display uygulama devresi
43
Ortak anotlu display
"J ~ Ir
g f NC a b
:.
e
ud NC c dp
il 1 .. 11
..__ ~
~ 390 R x7
~
~ 1 1
' ' 1 J.
16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc f g a b c d e
7447
B c LT BI RBI D A GN[
1 4 7 B
11 -.. 2 3 5 6
-.. il
- - ......__
1 l
1
D c )B A
7432
IT Tr rL
:c~r r
lb
-l-# -
~
..._ ..__
-
: 390 R
-,- l l 1 l l l l 1 1
' ' I l
ot 1 ~ 2 t 3 t 4 5 6 t 7
., B t 9 t
~
-
ekil 5.12. Decoder ve encoder devrelerin bir arada uygulanmas
44
BLM VI
MULTVBRATRLER (MULTIVIBRATORS)
6.1 Giri
Multivibratr ok titretirici anlamna gelmektedir. Dijital elektronik
devrelerinde kullanlan esas devrelerdir. Bunlar kare dalga retici, zaman-
layc, hafza eleman gibi amalar iin kullanlrlar. rnein bir bilgisayarn
iinde saniyede 800 milyon Hz. ( 800 megahertz) adet kare dalga reten bir
osilatr (Multivibtatr) vardr. Bilgisayarlarn hz retilen kare dalga says ile
orantldr.
Multivibratrler, bir hafza eleman olarak kullanlacaksa "flip-flop" ola-
rak isimlendirilir.
Multivibratrler genel olarak guruba ayrlrlar:
a) Serbest alan-kararsz multivibratrler (Astable multivibratrler)
b) Tek kararl multivibratrler ( Monosatble multivibratrler)
c) ki kararl multivibratrler ( Bistable myltivibratrler)
6.2 Kararsz (serbest alan), (astable) multivibratrler
Kararsz (Astable) multivibratrler, devreye alma gerilimi uyguland

andan itibaren dardan herhangi bir tetikleme sinyaline gerek kalmadan
devredeki zamanlama elemanlarna bal olarak belirli zaman aralklarnda
srekli durum deitiren devrelerdir.
+ v.-------------_, R, = R2 = 47 Q
Ac= Rc2= 1 KQ
C, =C 2 = 47 F
T, =T2 = BC 237
Q,
Q, ----- "1"
"O"
ekil : 6.1.1 T
Devrede kullanlan transistrler NPN tipi olup transstrlerden biri ile-

timde (iletken) olduu zaman dieri kesimde (yaltmda) olur.
letimde olan transistrn k lojik "O" olur. Kesimde olan transis-
trn k lojik "1" olur. Transistrlerin iletim ve yaltm sreleri devredeki
diren ve kondansatrlerin deerlerine baldr.
45
Devreye enerji verildiinde transistrler belirli zaman diliminde iletim ve
yaltm durumuna geerler. Bu durumda ktan kare dalga alnm olur.
Devreye DC. besleme verildiinde transistrlerden biri iletime geer dev-
re simetrik olduundan hangi transistrn iletime geecei devredeki eleman-
larn imalat parametrelerine baldr. rnein T 2 transistr ncelikle iletime
gemi olsun. Bu durumda C 1 kondansatr ok ksa srede arj olur. arjl
C 1 kondansatrnn - ykl ucu T1 transistrnn beyz ucuna bal ol-
duundan C 1 kondansatr T 1 transistrn kesime gtrr. T 2 transistr
iletimde iken 0 2 k besleme kaynandan eksilik (- ) alacandan lojik o-
larak "O", 01 kda lojik olarak "1" dir. Bu aamadan sonra C 1 kondansa-
tr R1 ve T 2 zerinden dearj olmaya ve C2 kondansatr de Rc2 ve T2 -
zerinden arj olmaya balar. C 1 kondansatr dearj olduunda eksi ucunun
T 1 transistrnn beyz ucuna olan etkinlii ortadan kalkar T1 in beyz ucu R,
zerinden artlk (+) lk alarak iletime geer. Bu srada C2 kondansatr de
arj olduundan T 2 transistrnnn beyz ucuna (-) lik vererek kesime g-
trr. Bu durumda 0 1 k besleme kaynandan (-) lik alacandan lojik
olarak "O", 0 2 k da lojik olarak "1" olur.
02 "1"
"O"
01 "1"
"O"
Bu aamadan sonra, C 2 kondansatr R2 ve T 1 zerinden dearj olma-

ya, C1 kondansatr de Rc1 ve T 1 zerinden arj olmaya balar. C 2 kondansa-
tr bir sre sonra dearj olduunda T 2' nin beyz ucuna vermi olduu (-) liin
etkinlii kaybolur. T2. R 2 zerinden (+) lk alarak iletime geer, Bu anda C, kon
dansatr de arj olduundan T,' in beyz ucuna(-) lik vererek T 1 transistrn
kesime gtrr. Bylece 01 k yeniden"1" 0 2 kda yeniden "O" olur. Bu
durum peryodik olarak besleme gerilimi kesilinceye kadar devam eder.
46
RT. fR2 R
r 7404
(a) NOT kapl MV (b) NAND kapl MV. (c) NOR kapl MV.
ekil : 6.1.3 Karasz multivibratrlerin kaplarla oluturulmas
Kararsz multivibratrler de NOT kapl ve NAND kapl devreler en ok

kullanlan devrelerdir. ekil 6.1.3 b de grlen devrenin almasn aklaya
lm. Devreye besleme gerilimi verildii anda 01 (E1) = "O" ve 02 (E2) = "1"
olsun. Bu anda C 1 ve C 2 zerindeki gerilimlerin iaretleri ekildeki gibidir. Bu
andan itibaren C2, R, zerinden arja ve C, de E, ve R2 zerinden dearja
balar. C 2 nin arj gerilimi E3 geriliminin pozitifliini azaltrken. C, in dearj
gerilimi de E4 n negatifliini azaltr. arj ve dearj ilemi bittiinde E3 = "O" ve
E4 = "1" olur. Bylece N ve N2 konum deitirerek O, (E1) = "1" ve 02 (E2)
= "O" olur. Bundan sonra C2, E3 ve R1 zerinden dearja ve C, de E, ve R2
zerinden arja balar. arj ve dearj ilemi sresince C 2 den dolay E3 n
negatiflii, C 1 den dolay da E4 n pozitiflii azalr. Sre sonunda E3 = "1"
(O="O") ve E4 ="O" (0 2= "1") olacandan N 1 ve N 2 konum deitirir. E, ="O"
(O="O") ve E2 = "1" (0 2= "1 ") olur. Olaylar anlatlan ekilde devam eder.
6.3 Tek kararl ( monostable) multivibratrler

Tek kararl multivibratrler girilerine tetikleme sinyali uygulandnda ko-
num deitirip bir sre bu konumda kalan, sre bitiminde yeniden ilk konum-
larna dnen devrelerdir.
ekil 6.2.1 deki devreye alma

r
+Ve
Ac:: I
R, :=:
c
Al
~ Rc2
gerilimi uygulandnda R, ze-
rinden T, iletime, R3 zerinden
T 2 kesime gider. Bu srada C
Q, 02 kondansatr T, ve Rc 2 zerin
den arj olur. Transistrler bu du-
T T2 rumlarn dardan herhangi bir
tetikleme gelmedii srece korur-
lar. Tetikleme giriinden T 2' yi
Clk.
'---+-........... iletime geirecek seviyede pozitif
(Tetikleme)
tetikleme sinyali uygulandnda
ekil : 6.2.1 T2 iletime geecektir
Ac = Rc2 = 1 K Q R1 = 4 7 K Q C = 100 F R2 = R3 = 1 O K Q T 1 = T 2 = BC 237
47
Bu anda C kondansatrnn ( +) ucu T 2 zerinden aseye balanaca
ndan R, ve T2 zerinden dearja balayacak ve bu srada T, de kesime
gidecektir. Bu durumda 0 1 lojik olarak "1 ", 0 2 lojik olarak "O" olacaktr. Tran-
sistrlerin bu durumu kondansatr dearj oluncaya kadar devam edecektir.
Kondansatr dearj olduunda T 1 beyzine uygulanan negatif sinyal ortadan
kalkacandan R 1 zerinden T 1 yeniden iletime, R3 zerinden T 2 de yeniden
kesime gidecektir . Bu durumda 0 1 lojik olarak "O" , 0 2 lojik olarak "1" olacak
tr. Yani klar alma gerilimi verildii andaki gibi olacaktr. Kondansatr ye
niden arja balayacaktr ve yeni bir tetikleme sinyali gelinceye kadar transis-
trler bu durumlarn devam ettireceklerdir.
6.3.1 Tek kararl Multivibratrlerin kap entegreleri ile yapm
O' O'
+V +V
T et.k c, To NK ~

10~F
~100K Q
leme-~
1
gr 100 pF
C2 )=r
"""'
c 4011 c 4001
ekil : 6.2 2 (a) Negatif Tetiklemeli NAND ekil : 6.2.2 (b) Pozitif tetiklemeli NOR
kapl multivibratr kapl multivibratr
ekil 6.2.2 a da ki devrede - (negatif) tetikleme sinyali verildiinde C,

kondansatr boken iletken gibi davranacandan - lik N 1 kapsnn giriine
geer dolaysyla N, k "1" olur. Yani O' "1" olur. Bu andan itibaren C 2 ok
ynnde arj olur. C2 nin arj srasnda 1OOK lk diren zerinde den
gerilimin + l N2 giriini "1" yapar. Dolaysyla N2 k "O" olur. Yani O "O"
olur. Bu srada C2 nin arj gerilimi arttka arj akm azalacandan N2 gi-
riindeki + ln etkisi azalacaktr. arj ilemi bittiinde C 2 kondansatr akm
ekmeyecein den N2 girii "O" olur. Dolaysyla k da "1" olur. N2 nin k
N' in giriini beslemektedir. Bu arada c, kondansatr de arj olduundan
yaltkan gibi davranr ve N, in girii 10 K.' lk diren zerinden+ lk yani "1" alr.
Bu nedenle N, k "O" olur. Devre bylece balang konumuna dner.
6.3.2 Tek kararl multivibratrlerin 555 entegresi ile yapm
+5 v.
4 8
R
,.__3_, 555
a, 6
2
f---+----<> Tetikleme girii
10oF.
c,
I'+c
T = 1, 1. R.C dir
ekil : 6.2.3 -=- -=-

48
6.4 ki kararl ( bistable) multivibratrler
ki kararl
multivibratrler; dardan tetikleme sinyali gelmedii srece
durumlarn koruyan ve dardan uygulanan bir tetikleme sinyali ile konum
deitiren devrelerdir.
Bu devrenin baka bir ismi de flip-flop tur. Flip-flop lar daha ok kayde-
dicilerde hafza eleman olarak, kilitleme devrelerinde, sayc devrelerinde, da-
ha birok hafza birimlerinde kullanlan nemli devrelerdir.
ekil : 6.3 de her iki transistr devresi birbirinin aynsdr. Devreye enerji
verildii anda T 1i iletimde, T 2 yi kesimde kabul edelim. B1 ya da B2 buton-
larndan tetikleme sinyali gelmedii srece transistrler bu durum da kalr
lar. Bu durumda 01 ="O", 02 ="1" dir.
+V
Q, T1,T2 = BC 237
T,
ekil : 6.3
Devrenin durumunu deitirmek iin B 1 butonuna baslarak T 1' in beyz-

ine negatif bir tetikleme sinyali uygulandnda T 1 transistr kesime, ve
R3 zerinden ald sinyal ile T2 transistr iletime geecektir. ( B 1 butonuna
ksa sreli basmak yeterlidir) Bu anda 0 1 = "1", 0 2 ="O" olacaktr.
ekle dikkat edilirse Q 1 k T 2 nin, 0 2 k da T,' in beyzini kontrol
etmektedir. Bu nedenle ikinci bir tetikleme sinyali gelene kadar transitrler bu
durumlarn koruyacaklardr. Bundan sonra B, butonuna yeniden baslmasnn
devrenin konum deitirmesi iin bir yarar olmaz. nk B 1butonu T, transis-
tr n kontrol etmektedir.
B2 butonuna basldnda bu kez T 2 transistrnn beyzine negatif tetikle-
me sinyali geleceinden T 2 transistr kesime, T1 transistr iletime geecek
ve yeniden 01 ="O", 0 2 ="1" olacaktr.
Transistrlerin anahtarlama zamanlarn azaltmak dolaysyla devrenin
alma frekansn artrmak iin R3 ve R4 direnlerine paralel 100 pF. lk kon-
dansatrler balanabilir.
Baz uygulamalarda iki kararl multivibratrler tek bir tetikleme giriine
sahiptir.
49
FLP-FLOPLAR
6.5 Flip-Floplar
ift kararl multivibratrlere ayn zamanda flip-flop denilmektedir. Bundan
sonraki anlatmlarda ve ekillerde pratik olmas asndan flip- flop lar FF ola-
rak ksaltlm ekliyle gsterilecektir.
Flip-floplarn birok eitleri vardr. Bunlarn en nemlileri :
1 - R - S ( Reset - Set ) tipi FF,
2 - Tetiklemeli ( Clocked) R - S tipi FF,
3 - J - K tipi FF,
4 - D ( Data) tipi FF,
5 - T (Toggle ) tipi FF,
6 - Ana uydu ( Master-Slave) FF olarak sralanabilir.
Bu FF' larn Q ve Q' gibi iki k bulunmaktadr. FF eidi ne olursa ol-

sun ana devre iki kararl multivibratr devresidir.
6.5.1 R - S ( Reset -Set) Tipi flip-floplar
ift kararl multivibratrlerde Q, k O, 0 2 k da Q' olarak dzen-

lenirse konu daha iyi anlalacaktr. Bu bakmdan bundan sonra 0 1= O ola-
rak 0 2 = O' olarak gsterilecektir.
Bu FF' un iki girii vardr. Girilerden birisi reset (sfrlama), dieri ise
set (kurma) olarak isimlendirilmitir.
N, Giriler klar
Q'
s R Q Q'
s Q 1 o 1 o Set
1 o
R-S FF
o o Hafza
Harama
R o' o 1 o 1 Resel
Q o
o o Hafza
1
Hatrlama
1 1 Yasak
a) NOR kapl R-S FF devresi.sembol ve alma tablosu
N,
Giriler klar
Q
S' Q S' R' Q Q'
R-S FF 1 o o 1
R' Q' 1 1 ~at ra..ria Hafza
Q'
o 1 1 o
N2 1 o
1 1 Hatrlama Hafza
b) NAND kapl R-S FF devresi.sembol ve alma tablosu
o o Yasak
ekil : 6.4.1 R-S FF devresi sembol ve alma tablosu
50
ekil 6.4.1 a da Nor kapl R-S FF devresinin alma (doruluk) tablo-
sunsun dan yararlanarak aklayalm. nce S nin "1" R nin "O" olduunu ka-
bul edelim. N 1 kapsnn girilerinden sadece birinin dahi "1" olmas bu kap
kn "O" yapacaktr. (Nor kapsnn alma tablosunu inceleyiniz.) N,' in
k N 2' nin giriini beslediinden her iki girii de "O" olan N2 kapsnn k
"1 "olacaktr. N2' nin k da N,' in giriini beslediinden N' in her iki girii
de "1" olmutur. kinci bir tetiklemeye kadar FF k Q = "1 ", Q' = "O" olarak
kalacaktr. Bu ileme ayn zamanda "setleme" denilmektedir.
S = "O , R = "O" yaplacak olursa N' in bir girii "O" olsa bile dier
girii Q kndan "1" aldndan nceki durumunu yani Q = "1", Q' = "O"
durumunu korumaya devam edecektir. Bu durum hafza veya hatrlama
olarak ya da nceki durum olarak izah edilebilir.
Bu kez R = "1" S ="O" yaplacak olursa "1" girii alan N2 kapsnn k

"1" den "O" gidecektir. N2' nin k N, in giriini beslediinden her iki girii
"O" olan N, kapsnn k da "O" dan "1" e gidecektir. Yani Q ="O", a =
"1" olacak ve yeni bir tetiklemeye kadar klar bu konum da kalacaktr. Bu
ileme ayn zamanda "resetleme" denilmektedir.
Eer R ="O", S ="O" yaplrsa

N2 nin girilerinden birisi "O" yaplsa dahi
dier girii Q' den "1" aldndan R-S FF nceki durumunu yani Q ="O'',
Q' = "1" durumunu koruyacaktr. Baka bir tetiklemeye kadar bu durumda
kalr. Yine bu durum hafza ya da "hatrlama" olarak izah edilebilir.
Nor kapl R-S FF larn her iki giriine ayn anda "1" uygulanamaz.
Byle bir uygulama gerekletirilirse FF' un her iki k da "O"a gideceinden
istenmeyen durum ortaya kar.
ekil 6.4.1 b deki NAND kapl R-S FF devresinde nce S' e = "1" ve R'e
= "O" verildiini kabul edelim. N2 kapsnn sadece bir giriinin bile "O" olmas
bu kapnn kn "1" yapacaktr. ( NAND kapsnn alma ( doruluk) tablo-
sunu inceleyiniz.) N2 k N 1 giriini beslediinden her iki girii de "1" olan
N, k "O" olacaktr. Yani Q = "O", Q' = "1" olacaktr. Bu durum ikinci bir
tetiklemeye kadar devam edecektir.
Eer S' = "1", R' = "1" yaplacak olursa N2 kapsnn bir girii "1" dier
girii "O" olur ama k bir nceki konuma gre deimez. Her iki girii "1"
olan N, kapsnn da k "O" olmaya devam eder. Dolaysyla bir nceki
konum korunmu olur. Yani Q = "O", Q' = "1" dir. Yine bu durum hafza veya
hatrlama olarak aklanabilir. kinci bir tetiklemeye kadar bu durum devam
edecektir.
Eer S' ="O", R' = "1" Yaplacak olursa girilerinden birisi "O" olan
N, kapsnn k "1" olur. N2 kapsnn da her iki girii de "1" olduundan
k "O" olur. Yani Q = "1", Q ="O" olur. Yeni bir tetiklemeye kadar bu durum
devam eder.
51
Eer bu aamadan sonra yine S' = "1", R' = "1" yaplacak olursa N2 ka-
psnn her iki girii "1" olmaya dolaysyla k da "O" olmaya devam eder. Bir
girii"1" dier girii "O" olan N1 kapsnn da k "1" olmaya devam eder.
Q = "1", Q' = "O" olarak durumunu korur. Bu durum hafza veya hatrlama
olarak aklanabilir.
NAND kapl R-S FF larda her iki girie ayn anda "O" uygulanamaz.
nk her iki kta bir olacandan istenmeyen durum ortaya kar.
Nand Kapl R-S FF devrelerinde R' ve S' girilerine deil kaplar ilave-
si yaplarak R ve S olarak uygulama yapmak mmkn olabilir.
R-S FF devrelerin de istenmeyen iki durum vardr. Bunlardan birincisi
NOR kapl R-S FF ta her iki girie "1" uygulanmas, NAND kapl R-S FF ta
her iki girie "O" uygulanmas, ikincisi de girilerinden her hangi bir parazit ya-
da istenmeyen etkilenmelerde k hemen deimektedir.
N,
=-----a
R --- ;v~-;:""L._,. 6
ekil : 6.4.2 Kap entegreleri ile dzenlenmi R-S FF' lar

G .. 1
r er k 1ar
s R Q Q'
1 o 1 o
Q' Q o o 1 o Hafza
Hatrlama
o 1 o 1
o o o 1
Hafza
Hatrlama
BC237
10K 10K 1 1 Yasak
ekil : 6.4.3 Transistrl RS FF devresi ve alma tablosu
52
6.5.2 Tetiklemeli R-S tipi Flip-Flop
RS FF' un giri devresine yeni bir kap sistemi eklenerek tetiklemeli RS

FF elde edilebilir. Bylece nc bir girie sahip olunmu olur. Bu girie te
tikleme girii (Clocked nput) ad verilir.
Bu FF' un almasnda girilerdeki deiim klara hemen aktarlmaz. Bir te-
tikleme (zamanlama) iaretinin durumuna baldr.
S (Set) ve R (Reset) girilerindeki iaretlerin FF' un k konumunu de-

itirebilmesi iin clk. (tetikleme) iaretinin mutlaka "1" olma zorunluluu var-
dr. Aksi taktirde (Clk. "O" ise) girilerin durumu ne olursa olsun, klar ko-
num deitiremez.
s Q Q Q
Ck Ck
R Q' Q'
a'
a) Sembol b) NAND girili RS FF (Tetiklemeli AS FF)
Giriler klar
Ck s R Q Q'
1 1 o 1 o
1 o o 1 o
o o 1 1 o
c) NAND kapl Tetiklemeli AS FF 1 o 1 o 1
o 1 o o 1
o o 1 o 1
Q' o 1 o o 1
1 1 o 1 o
Ck o o 1 1 o
1 o 1 o 1
o o o o 1
R---t......./
d) AND/NOR kapl Tetiklemeli AS FF e) alma (doruluk) tablosu
ekil : 6.5 Tetiklemeli RS FF
53
alma tablosundan da grlecei gibi ek. = "O"olduu durumlarda giri
ler deise bile klar deimemektedir. Bylece girilerin annda ka yan-
smas dolaysyla girite oluabilecek herhangi bir parazitin kta istenme-
yen bir durum oluturma sakncas ortadan kaldrlmtr.
Ancak S ve R girilerinden ayn anda "1" verildiinde ktaki Q ve Q'
in birbirlerinin tersi olamyaca sakncas devam etmektedir.
6.5.3 JK Tipi Flip-Floplar
JK tipi FF lar RS FF un gelitirilmi eklidir. Hem daha nce anlatlan ki

olumsuzluu ortadan kaldran. hem de girilere ayn deer verildiinde k
taki istenmeyen durumu yararl ve zellikli duruma eviren flip-floplar dr. J K
tipi FF tetiklemeli RS FF larn klarndan girilere ters besleme yaplarak
elde edilebilir.
J o J
,.~ o
Ck
Ck
K O'
O'
K
a) Sembol c) Lojik diagram
Giriler klar
J K Q O'
s o t-+------0 o 1 o 1 o Seti eme
Ck o o Hatrlama Hafza
R O' t-0--+----0 O'

o 1 o 1 Resetleme
K
nceki duru
1 1 mun tersi
b) SR FF a NAND kaplar ilavesi
ile Jk FF yapm d) Doruluk (alma) Tablosu
ekil : 6.6 JK Flip-flop
54
JK FF' ta girilerin etkili olabilmesi iin ek (tetikleme) giriinin "1"olma
zorunluluu vardr. ek "O" ise J ve K lojik olarak ne olursa olsun kta de-
iiklik yapamazlar. Daha nce anlatlan olumsuz iki durum bu RS FF' ta
ortadan kaldrlmtr. JK FF klar daima birbirinin tamamlaycs ek
lindedir. ekillere dikkat edilecek olursa RS FF' un klar NAND kaplarn
geri (ters) besleme yapmaktadr. Bu sebeple tetikleme iaretinin sresi devre-
nin yaylma gecikmesinden az olmaldr. Aksi takdirde kta istenmeyen
durumlar ortaya kabilir. Bunu nlemek iin FF' un Master-Slave FF yap
sn da yaplmas daha uygun olabilir.
J = "1" , K = "O" verilip ek dan "O" dan "1" giden pozitif kenar tetiklemeli
=
tetikleme verildiinde Q 1 olur.(setleme) Bu durumda J "O" yaplrsa nce- =
ki durum yani Q = "1" durumu korunur. K = "1" yaplp ta ek dan tetikleme ya-
plrsa Q k "O" olacaktr (resetleme). J ve K =
"1" yaplrsa her tetikleme-
de Q knn terslendii grlr. Yani "1" ise "O", "O" ise "1" olur. J ve K nn
"1" olduu durumdaki alma ekline "Toggle" tipi alma denir.
JK FF' larn en ok kullanm alan sayclardr. Saycnn yukar saymaya
balamadan nce sfrlanmas, aa sayma yapyorsa ncelikle balama sa-
ys girilmelidir.
Giriler klar
n yazma
Prese! (SD) SD CD Ck J K Q Q'
J Q
1 o x x x 1 o
Ck
o 1 x x x o 1
K Q' o
1 1 x x x 1 1
n sfrlama o o 1 o o Onceki durum
Clear (CD)
o o 1 1 o o 1
o o 1 o 1 1 o
o o 1 1 1 o 1
ekil : 6. 7 4027 entegreli JK Flip -Flop (On yazmal va n sfrlamal)
NOT :izilen alma tablolarnda tetikleme iaretinin durumu "1" ve "O" o-

larak gsterilmitir. "1" pozitif kenar tetiklemeyi, "O" ise negatif kenar tetiklemeyi
ifade eder. Anlatlan FF' larn tamam pozitif kenar tetiklemelidir.
'"1''
r------.
Pozitife giden Negatife giden
kenar kenar
ekil : 6.8 Kare dalga iaretinin pozitife ve negatife giden kenarlar
55
FF' larn normal giriler dndaki n yazma (SD) ve n sfrlama (CD) gi-
rileri sayesinde normal girilere herhangi bir ilem yaplmadan FF klar
istenilen konuma getirilebilir.
FF'un normal girilerden konum deitirmesini istiyorsak n yazma ve n-
sfrlama girilerini etkisiz hale getirmemiz gerekir. rnein 4027 entegresinde
sz konusu giriler "O" 7470 entegresinde "1" olmaldr.
6.5.4 D (Data) Tipi Flip-Floplar
Bu FF tipinde tetiklemeli RS FF girilerinin araya bir tersleyici konarak

birletirilmesisonucu tek girili bir hafza devresi elde edilmitir. Bu giri D
(data) olarak isimlendirilir.
Kullanlan tersleyici nedeni ile RS FF lardaki her iki giriinde "1" olmas
halinde ortaya kan istenmeyen durum D tipi FF' ta giderilmitir. S ve R
girilerine konan tersleyici nedeniyle S ve R girilerinin durumu birbirinin
tamamlaycs eklindedir. Tetikleme girii "1" ise D giriindeki bilgi aynen
kta elde edilir. (4013 ve 7474 entegresi D tipi FF' tur.)
D
D Q v-.----S Q
Ck O' R Q'
a) Sembol b) Tetiklemeli RS FF la
yaplan O tipi FF
c) NAND kapl RS FF la
yaplan O tipi FF
Q c Ck Q Q'
Ck_........__ o 1 o 1
o o Deiim olmaz
1 o Deiim olmaz
d) AND/NOR RS FF la
1 1 1 o
yaplan D tipi FF
e) Doruluk (alma) tablosu
ekil : 6.9 O (Data) tipi Flip-Flop
56
6.5.5 T {Toggle) tipi Flip-Floplar
11
0 1"
T Q T J Q J Q
Ck Ck
Ck T
O' K Q' K Q'
a) Sembol b) JK FF tan T tipi FF c) JK FF tan T tipi FF

yapm yapm
Q ,____....,
T
0'1--1--L--O O' -----0
d) JK FF tan T tipi FF e) Tetiklemeli RS FF tan f ) D tipi FF tan tan

yapm T tipi FF yapm T tipi FF yapm
nceki klar Giriler klar
1Q l Q' T Ck Q Q'
1 1 1 o 1 1 o 1 alma tablosundan da grld gibi T tipi
o 1 o 1 FF' un, T giriine "1 "uyguland srece verilen
1 1 1 o tetikleme iaretine bal olarak devrenin k
o 1 1 o bir nceki kn tersi eklindedir.
1 1 o 1
o 1 o 1 Ksaca ek "1" olduu srece her "O" dan "1"
1 1 1 o e giden T tetiklemesinde FF knn konum
o 1 1 o deitirdii
grlr.
1 1 o 1
g) Doruluk (alma) tablosu
ekil : 6.1 OT (Toggle) tipi FF
57
6.5.6 Master-Slave Flip-Floplar
Master FF Slave FF
ANA UYDU
J J Q O------< s Q
Ck Ck
Q'
K K
(Master) (Slave)
Ck U--+-----
ekil 6.11 Master-Slave FF ( JK FF tipi)
6.5.7 Aratrma sorular
1 - 555 Entegresi ile yaplan astable multivibratr devresini izip almasn

aklaynz.
2- Kap entegreleri ile yaplan tek kararl ve ikikararl multivibratr emalarn
aratrp almasn aklaynz.
3 - RS FF lu Master-Slave devrelerini ve doruluk tablolarn aratrp alma
sn aklaynz.
4 - Kenar tetikleme ne demektir? Ksaca aklaynz.
5 - RS, tetiklemeli RS, JK, D, T tipi FF !arn devreleri hangi entegrelerle
yaplabilir? CMOS ve TTL serisi entegreleri aratrnz.
58
BLM VII
SAYICILAR ( COUNTERS)
7.1 Sayclar ( Counters)
Sayclar, darbe sayma ilemi yapan devrelerdir. Dijital sistemlerde ve

gnlk yaantmzda en ok kullanlan devreler olarak gsterilebilir. rnein
skorbortlar da, dijital saatler de, kronometreler de, bilgisayarlarn i program-
larnn sralanmasnda vb. yerlerde.
Genel olarak sayclar, flip-floplarn ardarda uygun ekilde balanmalar
ile elde edilir.
Sayclarda sayma ilemleri ncelikle ikili sistemde yaplr. Sonra kod
zcler aracl ile displaye (gstergelere) aktarlr.
Saycnn bir girii vardr. Girie uygulanan her darbede sayc konum
deitirir. Herhangi bir anda saycnn durumuna bakarak girie ka darbe
uyguland anlalabilir.
Sayclar:
1 - Tetikleme iaretinin (saat darbelerinin) farkl zamanl (asenkron) ve
e zamanl (senkron) veriliine gre:
a) Asenkron sayclar,
b) Senkron sayclar olmak zere iki guruba ayrlrlar.
2 - Sayma ynne gre ise sayclar :
a) Yukar sayclar (Up counters),
b) Aa sayclar ( Down counters),
c) Yukar-aa sayclar (UP/Down counters) olmak zere guruba
ayrlrlar.
Sayc eer "O" dan balayp belirli bir sayya kadar sayma yapyorsa
yukar sayc, belirli bir saydan "O" a doru sayma yapyorsa aa sayc, her
iki tr saymay yapabiliyorsa yukar/aa sayc olarak isimlendirilir.
3 - Elde edilen saynn kodlanmasna gre de :
a) Onluk (decade) sayc,
b) BCD sayc
c) kilik sayc olarak snflandrlabilir.
Sayclar giriine uygulanan tetikleme iaretinin miktarna bal olarak
yapsnda bulunan flip-flop saysna gre sayma yaparlar. Bu durum 2n ola-
rak ifade edilebilir. rnein yapsnda 4 FF bulunan bir sayc 24 =16 dei
ik sayma yapabilir. (rnein O dan 15 e kadar). Saycnn tekrar yapmadan
alabildii maksimum durum saysna o saycnn MOD' u denir.
Sayclarda 2n formlnn geerli olabilmesi iin geri besleme yapl
mam olmas gerekir. Geri besleme olayndan yararlanlarak istenilen bir
sayya kadar sayma yapan sayc oluturulabilir. Sayclar arasnda en nemli
olan dokuz rakamna kadar sayan onluk sayclardr. Bu tr bir sayc onuncu
darbede ( O dan 9 a kadar saydnda) reset olur ve yeniden saymaya balar.
59
7.2 Asenkron sayclar
Asenkron sayclarda tetikleme (saat darbesi) ilk giri flip-flopuna verilir.
lk flip-flop un k ikinci flip-flopu, ikinci flip-flop un k nc flip-flop u
tetikler ve bu olay zincirleme devam eder. Bu zelliinden dolay seri sayc
olarakta isimlendirilebilirler. Asenkron sayclardaki flip-floplar toggle modunda
alrlar (zellikle JK flip-floptan elde edilen toggle). Yani her saat darbesi
ile durum deitirirler. rnein negatif kenar tetiklemeli bir asenkron saycda
ilk flip-flop saat darbesi "1" den "O" a giderken tetiklenir. Daha sonraki flip-flop-
lar ise bir nndeki flip-flop un k "1" den "O" a giderken durum deitirir.
Asenkron sayclarn ok hzl sayclarda kullanlmas sakncal olabilir. Sayc
yapsndaki flip-flop lar birbirlerini tetiklediklerinden kta flip-flop says x 10
nsn. kadar gecikme olabilir.
7.2.1 Asenkron yukar (ileri) sayclar (Up counters)

JK tipi bir flip-flop un J ve K ular birletirilip "1" verilirse toggle tipi bir
flip-flop elde edilebilir.
D c B A
Q Q Q Q
Ck
T D T c T B T A
...fL Q' a a Q'
a) 16 modluk asenkron yukar sayc tasarm
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Oc--__... L
00--------
A------------__.
b) 16 modluk asenkron yukar saycnn klarnn dalga ekilleri
ekil 7.1. ( 0-15 aras sayma yapan) 4 adet T flip-floplu asenkron yukar sayc
60
Asenkron yukar sayclar O dan belirli bir sayya kadar sayma yapan
sayclardr. Saycnn mod says 2n ile hesaplanabilir. n devrede kullanlan
FF saysdr. rnein 4 FF' lu bir sayc 24 = 16 modluk sayc (O -15 aras)
olarak ifade edilir.
ekil 7.1 deki FF' larn negatif kenar tetiklemeli olduu kabul edilirse (te-
tikleme iaretlerinin "1"den "O" a inilerinde) "O" nolu ek. nn "1" den "O"a
d srasnda D FF u tetiklenir ve Q k "1" olur. Dierlerinde herhangi
bir deiim olmaz. Zira bu FF larn girilerine "1" den "O" a giden saat darbesi
(tetikleme iareti) uygulanmamtr. D FF' u nun giriine uygulanan "1" nolu
ek iaretinin "1" den "O" a d srasnda D FF' u yeniden tetiklenerek Q
k "1"den "O" a gider. Bu anda C FF' u giriine "1" den sfra giden bir
tetikleme iareti gelmi olur. Zira D FF' unun k iareti, C FF'unun giri
iaretidir. Bylece C FF' unun Q k da "1" olur. B ve A FF' larnda herhangi
bir deiim olmaz.
2 nolu ck .. nn "1"den "O" a d srasnda D FF' unun k yine ko-
num deitirerek k "O" dan "1" e gider A ,B, C FF' larnda deiim olmaz.
3 nolu ek. nn "1 "den "O" a d srasnda D FF' u yine konum
deitirerek k "1" den "O" a gider. Bu da CFF u nun knn dei
mesine neden olur. nk giriine "1"den "O" a giden bir tetikleme gelmitir. C
FF' u nun Q k da "1" den "O" a gider C FF' u nun k sinyali B FF' u nun
giri sinyali olduundan, girii "1 "den "O"a giden sinyal alan B FF' u nun k
da durum deitirerek "O" dan "1"e gider.
3 nolu ek. ( 4. darbe) sonunda FF klar A= O, B=1, C= O, D= O
eklinde oluur. Bu aamadan sonra ayn ekilde devam edilecek olursa 15
nolu ek. sonunda tm FF' larn klar "O" olur yani sayma ilemi yeniden
balam olur. Eer FF klar kod zc entegreye ve beraberinde display-
e balanrsa, rnein 3 nolu ek. sonunda FF klar A=O, B=1, C= O,
D=O olduundan display de 001 O binary saysnn karl olan 2 rakam
grnecektir. Sralamann D C B A olduu unutulmamaldr.
Dalga ekillerine dikkat edilirse D FF' u her tetiklemede kn dei

tirirken A FF' u k 15 nolu ek. sonunda k iaretini deitirmektedir.
k iaretindeki bu zellikten yararlanlarak bu sayclar ayn zamanda fre-
kans blc olarak da kullanlabilir.
Yukardaki alma ekli anlatlrken tm FF' larn klarnn "O" olduu

kabul edilerek anlatma balanlmt. Ancak FF klar her zaman "O" olma-
yabilir. Bu nedenle sayma ilemine balanlmadan nce tm FF larn klar
nn "O" yaplmas gerekir. Byle bir sayc devresi Clear (silme) girileri olan
FF' larla gerekletirilebilir.
Bu tr sayc devrelerinin alma prensibi yukarda anlatlanla ayndr.
JK FFun ular birletirilerek "1" verilirse JK FF' un Toggle modunda almas
salanm olur. Devreye diren, kondansatr ve S anahtar ilavesi yaplarak
tm FF' larn klarnn balangta "O" yaplmas salanm olur.
61
Bu devrede Clear (CD) giriine uygulanacak olan "O" sinyali tm FF
klarn"O" yapar.
D c B A
"1" "1 il "1" "1"
J Q J Q J Q J Q
Ck
---.Ck D Ck C ....____,-.-,Ck B ~--Ck A
SL. Q' K Q' Q'
K K CD O' K CD
CD
~c ekil 7.2. 16 Modluk 4 adet JK FF' lu asenkron yukar sayc (Direkt silme hatl)
ekil
7 .2 deki sayc devresi "O" seviyeli silme darbeli devre olup di-
renle kondansatr yer deitirilirse "1" seviyeli silme darbeli sayc devresi
oluturulmu olur. Zira baz FF' larn silme girileri "O" seviyeli baz FF' larn
silme girileri "1" seviyelidir. FF klar ne olursa olsun S anahtarna basl
dnda klar "O" olur.
7.2.2. Asenkron aa (geri) sayclar (Down Counters)
D c B A
Q Q Q Q
Ck T D T c T B T A
JL Q' Q' Q'
a) 16 Modluk asenkron aa (geri) sayc tasarm

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Oo
Oc_f f f f
Os__j f
b) 16 Modluk asenkron aa sayc klarnn dalga ekilleri
ekil 7.3. 16 Modluk (4 adet) Toggle tipi flip-floplu asenkron aa sayc
62
Aa sayclar belirli bir saydan "O" a doru sayma yapan sayclardr.
Yukar sayc ile arasndaki fark, yukar sayclarda FF' un tetiklemesi bir
nceki FF' un Q kndan yaplrken, aa sayclarda FF' un tetiklemesi bir
nceki FF' un Q' kndan yaplr.
ekil 7.3 deki aa sayc devresinde toggle tipi FF' lar kullanlm olup
yine 16 modluk (15 - O aras sayma yapan) devre tasarlanmtr.
Asenkron aa(geri) sayc yapsnda 4 adet FF' kullanldna gre 2 =
4
16 deiik durum vardr (15 -O aras).

Sayc yapsndaki FF' lar negatif kenar tetiklemelidir. Balangta tm
FF' larn klarnn "O" olduu kabul edilirse "O" nolu ek. nn "1" den "O"a d-
srasnda D FF' nun k konum deitirir yani Q 0 = "1" olur. 0 0 ' ise
"1 "den "O" a gitmitir dolaysyla C FF'u iin tetikleme iareti olumutur. C
FF' nun k da konum deitirir Oc = "1" olmu, Oc' ise "1"den "O"a gitmitir.
Oc' B FF' unun tetiklemesi olduundan B FF' unun k da konum dei
tirerek Q 8 = "1" olurken, 0 8 ' de "1" den "O" a gider. 0 8 ' de A FF' unun te-
tiklemesi olduundan girii "1" den "O" a giden sinyal alan A FF' unun k
da konum deitirerek QA= "1" ve QA' ise "1"den "O" a gitmitir. Yukarda anla-
tlanlara dikkat edilecek olursa ilk tetikleme darbesi sonunda tm FF' larn Q
klar "1" olmutur. FF klar displaye bal olan kod zc enteg-
resinin giriine verilirse binary 1111 saysnn karl olan 15 says display
de grnecektir. "1" nolu ek. verildiinde "1"den "O"a d srasnda D FF' u
yeniden konum deitirerek Oo = "O" , Oo' = "1" olur. Bu anda dier FF. larda
bir deiiklik olmaz. Zira onlarn giri sinyalleri "1 "den "O"a gitmemitir.
Dolaysyla "1" nolu ek. sonunda klar 0A="1", 0 8 = "1", Oc= "1" ve
Oo = "O" olmutur. Bundan sonra FFklar yukarda anlatld gibi her ek.
sonunda konum deitirmeye devam eder. rnein 5 nolu ek. sonunda FF
klar A = 1, B = O, C = 1, D = O olacaktr. Bylece displayde 101 O binary
saysnn karl olan 1O rakam grnecektir. 15nolu ek. sonunda yeniden
tm FF klar "O" olmaktadr. CD li entegre kullanlarak herhangi bir
sayda sfrlama yada ilk anda tm FF. klarn "O" yapma olana da vardr.
D c B
"1" "1 il
"1" "1"
Ck
J o J o J o J o
o Ck D ,____...__ek c Ck B Ck A
O'
K CD O' K CD O' K CD O' K
ekil 7.4. 1O Modluk asenkron aa (geri) sayc ( 9 - O aras)
63
7.3. Senkron sayclar
Asenkron sayclarda ek. (tetikleme) girii sadece birinci FF'a
yaplmakta ve FF'lar birbirlerini tetiklemekte idi. FF'larn biribirlerini tetiklemesi
srasndaki zaman kayb (nsn. cinsinden) hzl sayclarn asenkron sayc
trnde yaplmas asndan sakncaldr. Bu nedenle ilk ek. (saat) darbesinin
tm FF' lara ayn anda uyguland sistem olan senkron sayclar yaplmtr.
Baka bir ifade ile senkron sayc tasarmnda ek. tetiklemesi her FF'un tetik-
leme giriine ayn anda uygulanr ve sayma konumuna gre her FF'un girii
ne hangi kap ilaveleri yaplaca tasarlanarak bulunur.
Sayc yapsndaki FF'lara ayn anda tetikleme verildii iin saycnn hz
artrlm olur.
7.3.1. Senkron yukar (ileri) sayclar
D c A
"1"
J Q J Q J Q J Q
Ck D Ck c Ck B Ck A
K CD Q' K Q' K Q' Q'
CD CD K CD
SL
Cko--+-~~~+-~---<....._~~--+~~--~~~-.-~~~
CD()--+-~~~--~~~~~--~~~~~~---~~~~~____.
a) 16 Modluk senkron yukar (ileri) sayc tasarm ( O - 15 aras)
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15
Oo
Oc
+ + L
Os
QA
b) 16 Modluk senkron aa sayc klarnn dalga ekilleri
ekil 7.5 16 Modluk senkron yukar (ileri) sayc ( 0-15 aras)
64
ekil
7.5 deki tasarmda ilk FF toggle FF olarak alacak ekilde d-
zenlenmitir. Bunun anlam her ek. darbesinde bu FF konum deitirir de-
mektir. Dier FF' lar ise JK girilerine gelen iaret "1" olduunda toggle
modunda alrlar. Eer JK girileri "O" ise ek. tetikleme iareti ne olursa olsun
klarnda deiim olmaz.
ekil
7.5 tasarmda ilk anda tm FF klarnn "O" olduunu kabule-
delim. lk ek. darbesinde D FF' u konum deitirerek k "1" olur. D FF'
u nun Q k C FF.u nun JK girilerini "1" yapar. Eer rnein bir FF. un
kn deitirme gecikmesi 8 nsn. ise uygulanan tetikleme iareti 8 nsn.
sonra kta deiim yapaca iin, ek. ucuna gelen iaretten 8 nsn. sonra ilk
tetikleme iareti ile C FF'u nun JK girileri "1" olmutur Dolaysyla ilk ek.
darbesinde C FF' unun ek. girii ile ayn anda JK girileri "1 "olamad iin ilk
ek. darbesinde sadece D FF' u konum deitirir, dierlerinde deiim olmaz.
2.ck. darbesinde D FF' u ile girilerinde "1" olan C FF' u nun klar ko-
num deitirir. D FF' u nun k "1" den "O" a giderken, C FF' u k "1"
olur. Bu anda B ve A FF' larnn JK girileri "O" olduu iin klar deimez.
3.ck. darbesinde D FF u yeniden konum deitirir ve k "1" olur Bu

anda C FF. u ayn konumda kalr yine B ve A FF. larn da bir deiim olmaz.
3.ck. darbesi sonunda C FF' u JK girileri ve D ve C FF' u klar 1 nolu kap
zerinden B FF' u nun JK girilerini "1" yapmtr. Bu da gelecek darbede C
ve B FF' larnn Toggle modunda almak iin hazr olduunu gsterir.
4. ek. darbesinde D, C ve B FF'lar konum deitirerek klar D= "O",

C= "O" , B= "1" olur. Bu ekilde devam edilecek olursa 16.ck. sonunda tm
FF klar "O" a gider ve sayma ilemi "O" dan "15" e yeniden balar.
7.3.2. Senkron aa (geri) sayclar
Senkron aa sayc yap olarak senkron yukar saycdan pek farkl de-
ildir.Senkron yukar saycda tm FF' lar balangta CD ile reset edilmek-
tedir. Senkron aa saycda ise SD ile set edilmektedir. Senkron yukar say
clarda kap girileri FF' larn Q klarndan alnrken, senkron aa sayc
larda kap girileri FF'larn Q' klarndan alnmaktadr. Asenkron Sayclarda
sayma iemi bir sra halinde yaplmaldr (1,2,3,4 ... 15, 14, 13 gibi). Senkron sa-
yclarda ise sayma ileminin belirli sra halinde olma zorunluluu yoktur. Ba
ka bir deyile, senkron saycy istediimiz saylar sayabilecek ekilde tasar-
lamak mmkndr.
65
D 8 A
"1"
J SD Q J SD Q J SD Q J SD Q
Ck D Ck C Ck B Ck A
K Q' ----++--- K K Q' K Q'
B'C'D'
Ck
a) 16 Modluk senkron aa (geri) sayc tasarm ( 15 - O aras)
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
lJ1_fiJl_
Oo
Oc_j f f f
Os_j f
QA
b} 16 Modluk senkron aa (geri) sayc dalga ekilleri
ekil 7.6. 16 Modluk senkron aa (geri) sayc ( 15 - O aras)
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc A Clr OA B Os Oc Oo
1234567 1234567 1234 5678
7490 TTL. Sayc ent. 74196-197 TTL. Sayc 74390 TTL. Sayc ent.
entegreleri
Asenkron BCD 4 bitlik sayc entegreleri
66
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
ClearOo D B Oe
Count/Load C!k 1
1234567 1234567 1234567
7493 TTL. Sayc ent.. 74177 TTL. Sayc ent.. 741196-197 TTL.
Savc enteoreleri
14 13 12 11 10 9 8 16 15 14 13 12 11 10 9 16 15 14 13 12 11 10 9
A CP R/CMAXI L C
MIN
Load
Clear D
Enabl B
DN/
UP Oc Oo
1234567 12345678 12345678
7492 TTL. Sayc ent. 74160-161-162-163 TTL. 74190-191 TTL. Sayc

Savc enteoreleri entegreleri
ekil 77 TTL serisi sayc entegreleri
7.4 Aratrma sorular

1- Sayclar hangi zelliklere gre snflandrlr? Aklaynz.
2- Asenkron sayc ile senkron sayc arasndaki en belirgin fark ksaca
aklaynz.
3- 1O modluk asenkron yukar saycsn JK FF larla tasarlaynz.
4- Asenkron yukar sayc ile aa sayc arasndaki fark nedir?
5- 16 modluk asenkron yukar/aa sayc tasarlaynz. Tasarmda zel veya
kaplarn kullannz.
6-5 modluk senkron yukar saycs tasarlaynz. (Jk FF. lar ile)
7-stenilen saydan balatlabilen ve sayma ilemi Mod dna kabilen
74163 entegresi ile yaplabilen kurulabilir bir sayc tasarmn aratrnz.
8-74C926 entegresi ile yaplabilen (O - 9999) sayc devresini aratrnz
67
+ 5 v. Ort ak ano t d"sp ay Ortak anot display
'~ ~ .----' .,._..... ~ ~ _______.,
-~
1
9 f Ne a b 9 f Ne a b
o
IJ
e Ne c dp e d Ne c dp
.
d
t
' t_ T
1
- ~
: ~ 390R
X7
390R
X7
~ - ::s: :;: ~
f1
~

16
Vec

15
f
14
1
g

13
a
1
12
b
1
11
c
l
10
d
il
9
e

16
Vee
1
15
f
il
14
g
il
13
a
12
b
1
11
c

10
d
9
e
7447 7447
8 c LT 81 R81 D A Gnd 8 c LT 81 R81 D A Gnd
1
T 11
2 3
!
4 5
,. 'I'
6
-
T
7
11
8

1
il
2
11 ,-.
3 4 5 6
il ..
7 8
il
- -
lf
-
'
l l l ;;-. il ~ il
16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc A CI r QA 8 Oe Oe Oo
74390
A CI r QA 8 Oe Oc Q GND
1 2 3 4 5 6 7 8
Gir 11 11 11
T T T
-
' -_-
1-
~ _.._:;
;:
A
ekil
1 Clock
7.8. 74390 entegresi ile (O - 99) sayc devresi
68
BLM VIII
LOJK ENTEGRELERN (IC) ETLER VE TANITIMI
8.1 eitleri
Konulara gre deiik isimler alan entegreler olduu gibi, lojik devrelerle
ilgili entegrelere de Lojik entegreler denir. IC lntegrated Circuit kelimelerinin
ba harfleri kullanlarak tretilmitir. Lojik entegreler eitli guruplar altnda top-
lanmlardr. Her gurubun bnyesinde temel saysal devreler (kap enteg-
releri,eviriciler, flip-floplar), eitli orta lekli devreler (sayclar.kaydediciler)
ve eitli byk lekli devreler (bellekler, aritmetik birimler)
bulunur. Lojik entegreler yapl elemanlarna gre snflandrlabilirler.
1- ROL Diren, diod, lojik (Resistr,Diode,logi)
2- RTL Diren, transistr, lojik (Resistr, transistr, logic)
3- DTL Diod, transistr, lojik (Diode, transistr, logic)
4- HTL Yksek eikli lojik (High, thresholdlogic)
5- TTL Transistr.transistr, lojik (Transistr, transisrr, logic)
6- ECL Emitr kuplajl lojik (Emitter, coupledlogic)
7- MOS Metal oksit, lojik (Metal, oxide semiconductor)
8- CMOS tamamlayc, metal oksit, lojik (Complementary,mos)
Yukarda snflandrlan entegre snflarndan; ROL, RTL, ve DTL tipi en-

tegreler gnmz teknolojisinde pek kullanlmamaktadr. Bugn en ok kulla-
nlan entegre eitleri TTL ve CMOS entegrelerdir.
8.2. Entegre devre parametreleri
1-Yaylm gecikmesi ve hz : Bir entegrenin ya da lojik devrenin

giriindeki deime ile buna bal olarak knda meydana gelecek deime
arasndaki zaman farkna yaylm gecikmesi denir. Bu gecikme nono saniye
cinsinden ifade edilir. Hz ise yaylm gecikmesi ile direkt balantl olup MHz
cinsinden ifade edilir. Yaylm gecikmesi ile hz ters orantldr.
2-G harcamas : Bir kap entegresinin harcad gtr. Miliwatt
(mW) cinsinden ifade edilir. Bir dijital elemann ya da devrenin hz ile harcad
g doru orantldr.
3-k (Fanout) : Bir lojik kapnn kna balanabilecek maksimum
yk ifade eder. rnein bir kapnn k kapasitesi 8 ise bu kapnn kna
8 adet ayn guruba ait kap girii balanabilir demektir.
4-Grlt bakl (Noise margin) : Devrenin almasna etki et-
meyecek ekilde izin verilen grlt gerilim limitidir. Milivolt (mV) olarak ifade
edilir.
69
8.3 TTL (Transistr - Transistr - Lojik) entegreler
Bu gn en ok kullanlan entegre eididir. DTL tipi entegrelerin gelimi

eklidir.
TTL entegreler 5 guruba ayrlr. Bunlar :
1- Standart TTL (Standart TTL)
2- Dk gl TTL (Low Power TTL)
3- Yksek hzl TTI (High - Speed TTL)
4- otki TTL (Schottky TTL)
5- Dk gl otki TTL (Low pover schottky TTL)
TTL entegreleri hangi gurupta imal edilirse edilsin tm 5 V. % 25 luk

bir besleme gerilimi ile alrlar. 0 ile 70 arasndaki scaklklarda kullan
labilirler. TTL entegreler 74 seri olarak ifade edilirler. Ancak 54 seri olarakda
ifade edilen TTL entegreler bulunmaktadr. Bu seri entegreler askeri sistem-
lerde kullanlp - 55 ile + 125 arasndaki scakllarda alrlar. alma
gerilimi ise 4,5 V. - 5,5 V. tur. Yaylm gecikmesi TTL entegrenin eidine g-
re 3 nsn. ile 33 nsn. arasnda deiebilir.
TTL entegrelerde 74 yada 54 rakamndan sonra gelen rakamlar o
entegrenin tipini belirler. rnein, 7400, iinde iki girili 4 adet VEDEGL kaps
bulunan entegre serisidir. 7432, iinde iki girili 4 adet VEYA kaps bulunan
entegre serisidir. Baz 74 yada 54 serisi entegrelerde 74 veya 54 rakamndan
sonra H, L, LS, S gibi harfler bulunmaktadr. Bu harfler :
H : Gerilimi normal, akm ve g deeri yksek
L : Gerilimi normal, akm ve g deeri dk
LS: Gerilimi normal, akm L den farkl hzl alan zel tip
S : zel tip, gerilimi normal, akm ve gc hepsinden yksek olan
entegre anlamna gelmektedir.
rnein:
74 veya 54 Standart TTL
74L veya 54 L Dk gl TTL
74H veya 54 H Yksek gl TTL
74S veya 54 S otki TTL
74 LS veya 54 LS Dk gl otki TTL
7490 Standart onluk sayc TTL

74 L 90 Dk gl onluk sayc TTL
74 LS 90 Dk gl sotki (schottky) onluk sayc TTL
Bunlarn dnda 74 C serisi entegrelerde bulunmakta olup CMOS tan

yaplmlardr ve ayak ular ile alma gerilimleri TTL serileri ile ayndr.
alma gerilimi ise 3 V. ile 15 V. arasndadr.
70
Not : TTL entegrelerde kap girii ucu bota ise yani besleme
kaynann + veya - ucuna balanmam ise bu kap girii lojik olarak
"1" konumundaym gibi davranr. Kap giriine besleme kaynann -
ucu balanrsa o u lojik olarak "O" olur. Entegrenin bu ekilde ya-
p imas montaj ve montaj maliyetinde byk kolaylklar salar.
Ancak unutulmamas gereken bir husus vardr. Bota kalan ular anten
gibi alarak evreden istenmeyen grlt toplayabilir. Bu gibi durumlarda
VE, VEDEGL kaplarnda bota kalan kap girii ucunu 1 kilo ohm luk diren
zerinden besleme kaynann + ucuna; VEYA, VEYADEGL kaplarnda
bota kalan kap girii ucunu 1 kilo ohm luk diren zerinden besleme kayna-
nn - ucuna balamakta yarar vardr.
Kap entegrelerinde genellikle 14 ya da 16 ayak bulunmaktadr. Bu
ayaklara 14 ayakl olanlarda 14 nolu ayaa 5V. luk besleme kaynann +
ucu, 7 nolu ayaa 5V. luk besleme kaynann - ucu balanr. 16 ayakl olan
entegrelerde ise 16 nolu ayaa 5 V. luk besleme kaynann + ucu, 8 nolu
ayaa 5V.luk besleme kaynann - ucu balanr. Dier ayaklara ise kap giri
ve k ular balanmaktadr.
TTL elemanlarnda kullanlan sinyallerin ykselme ve dme sreleri ok
hzl olmaldr. Bu sre 1 mikrosaniye den daha uzun olursa devre knda
osilasyon olabilir. Bu da sayc - osilatr - flip-flop gibi devrelerde sorun
yaratabilir. Kap entegresi klarnda kap k "1" olduunda besleme kay-
nann - ucu ile kap k arasndaki gerilim 3.6 V. civarndadr. Kap k
"O" olduunda ise en fazla 0,4 V civarndadr.
7408 PC 7408 PC
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
~--~
5V. VI 3.6V. VI
7408 PC 7432 PC
14 13 12 11 10 9 8
,--F===;----,
o.4 v v
3.6 V. VI
ekil 8.2. 74 serisi TTL entegrelerde kap giri ve k gerilim deerleri
71
8.4. Tamamlayc mos (CMOS Lojik)
CMOS kap entegrelerinde kullanlan MOSFET ler tamamlayc MOS

FET olarak adlandrlr. CMOS yapm iin MOS yapm teknii kullanlmtr.
Bu grubun en nemli zellikleri :
1- Besleme gerilimleri 3 V. ile 15 V. arasnda olabilir. Besleme gerilimi
ile entegrenin alma hz arasnda doru orant vardr. Genellikle 12 V. ile
besleme yaplr.
2- ok az g harcamas yapar. Bu harcama kap bana 0,01 mikro-
watt civarndadr.
3- Yksek frekanslarda almas iyi deildir. Bu nedenle 5 MHz den yu-
kar frekanslarda altrlmas uygun deildir.
4- Yaylm gecikmesi fazladr. Yksek besleme gerilimlerinde bile gecik-
me 50 nsn. civarndadr.
6- Grlt emniyet pay olduka yksektir.
Cmos entegreler 40 l serilerle ifade edilirler. rnein : 4011, 4073,

4000, 4016, 4081 ... vb. gibi.
Cmos entegrelerde TTL entegrelerde olduu gibi bota kalan
kap entegresi ayann lojik olarak kendiliinden "1 "olmas durumu
sz konusu deildir. Kap girii ular bota braklmamaldr.
Hem TTL hem de CMOS entegreleri ok kullanldndan bazen bu ki
cins entegrenin birbirlerini srmeleri gerekebilir. CMOS entegre ile TTL grubu
entegre srlecekse dk gl TTL grubunun seilmesi unutulmamaldr.
Aadaki CMOS entegrelerde besleme gerilimi 12 v. olarak dnlmtr.
14 13 12 11 10 9 8
v. VI Ov. VI
1234567
4073 4073
ekil 8.2. 40 serisi (CMOS) entegrelerde kap giri ve k gerilim deerleri
72
14 13 12 11 10 9 8
12v. v
v
1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
4073 ---~ 4071 ------~
ekil 8.2. 40 serisi (CMOS) entegrelerde kap giri ve k gerilim deerleri
8.5 TTL ve CMOS kap Entegrelerinin listesi
VE TTL CMOS
2 girili. ............. 7408 74 S 08 74 LS 08 ............ .. 4081 74 c 08
3girili. ............ 74811 74LS11 ............................ . 4073
4 girili ........................................................................ . 4072
VEYA
2 girili ............... 7432 74 S 32 74 LS 32 ............. . 4001 74 c 32
3 girili ......................................................................... . 4075
4 girili .......................................................................... . 4072
DEGL. .............. 7404 74 S 04 74 LS 04............. 4049 4069
VE-DEGL
2 girili. .............. 7400 74 s 00 74 LS 00 ............. 4011 74 c 00
3 girili............... 7410 74 s 10 74 LS 10 ............ 4023 74 c 10
4 girili. .............. 7420 74 s 20 74 LS 20 .............. 4012 74 c 20
8 girili............... 7430 74 s 30 74 LS 30 ............. 4068 74 c 30
NOR
2 girili ............... 7402 74 S 02 ............................... . 4001 74C02
3 girili............... 7427 74 LS 27 ............................. . 4000 4025
4 girili............... 7 425 .................................................. . 4002
5 girili. .............. 74 S 260
ZEL-VEYA ...... 7486 74 S 86 74 LS 86............. 4030 74 C 86

ZEL-VEYA-DEGL........................................................ 4077
TTL entegreler iin giri gerilimi "O" girii iin 0,8 v. tan kk , "1" girii iin
2 v. tan byk olmaldr.
TTL entegreler iin k gerilimi "O" k iin en fazla. 0,4 V. "1" k iin
en az 2,4 V. tur.
73
8.6 TTL nin CMOS u srmesi
CMOS k
"1" durumunda iken, TTL
kapsnn girii
de "1" olacandan bir
problem kmaz. CMOS "O" durumun-
da iken CMOS zerinden geriye doru
.- akan akm CMOS un k direncinin
byk olmas nedeniyle gerilim dm
yaratacaktr. Bu gerilim TTL nin giriin
ekil
x
8.3. CMOS un TTL yi srmesi
de byk gerilim oluturacak ve TTL
giriindeki bu gerilim nedeni ile "O" ko-
numunda olmas gerekirken "1" konu-
munda olacaktr.
8.7 CMOS un TTL yi srmesi
TTL k "O" durumunda CMOS u srer-

ken bir problem yoktur. TTL knn "1"
durumunda k gerilimi 3,6 V. civarnda
dr. Bu gerilim CMOS u "1" yapmak iin
yeterlidir. Ancak CMOS un giri gerilimi en
az "1" durumunda 3,5 V. olduundan dev-
renin grlt bakl O, 1 V .a decein
den, grlt bakln dzeltmek iin
ekil
x
84. TTL nin CMOS u srmesi maldr.
ekil 8.4 de grld gibi R direnci balan
8.8 Aratrma sorular
1 - TTL entegreler iin garanti edilen giri "O" ve "1", k "O" ve "1" konumlar
gerilim seviyeleri nelerdir?
2 - Pozitif ve negatif lojik nedir?
3 - Yaplarnda kullanlan elemanlara gre dijital entegreleri snflandrnz.
4 - Entegre devre parametreleri nelerdir? Aklaynz.
5 -TTL entegrelerin alt guruplarn snflandrp zelliklerini ksaca aklaynz
6 -TTL ve CMOS entegreler kullanlrken nelere dikkat edilmelidir?
7 - CMOS serisinin alma gerilimi, giri ve k lojik seviyeleri hakknda bil-
gi veriniz.
8 -TTL serisinin alma gerilimi, giri ve k lojik seviyeleri hakknda bilgi
veriniz.
74
BLM IX
LOJK KAPILAR LE KUMANDA DEVRELERNN KULLANILMASI
9.1 Klasik Kumanda devrelerini lojik kumanda devrelerine dntr -

me teknii
Kumanda devrelerinde kullanlan paralel balantlar lojik devrelerde ve-
ya kapsn, seri balantlar ise lojik devrelerde ve kapsn ifade eder. Ba
ka bir deyile, sz konusu kaplara edeerdir. Kumanda devrelerini lojik dev-
relere dntrrken ladder (merdiven) diagramnn kullanlmas lojik dev-
re kurulmasnda kolaylklar salar.
Lojik devrelerde kapal kontak gsterilirken "deil" kaps ile beraber
kullanlmaldr. Lojik devrelerde giriler 1 (input), klar Q (Quit) ile ifade
edilebilir.
a) Ve uygulamas
S~
l~
12~
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi (c) Lojik devre

ekil 9.1.1
S2
S ~ Q
S2 --
~
Ve
b ~&
83
(b) Ladder devresi (c) Lojik devre
(a) Kumanda devresi ekil 9.1.2
75
b) Veya uygulamas
s,

Veya
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi (c) Lojik devre

ekil 9.1.3
c) Ve - Veya nn bir arada uygulamas

Veya

(a) Kumanda devresi
ekil 9.1.4
Q
.,,2----1
'3 -1_.
& b
----1 ;:: ~

(a) Kumanda devresi
ekil 9.1.5
76
3
::~
hr
Q
S 83 & >
b
S2

(a) Kumanda devresi
ekil 9.1.6

(a) Kumanda devresi
ekil 9.1.7

Veya Veya

(a) Kumanda devresi
ekil 9.1.8
77
d ) Bir motorun srekli altrlmas
Bir motorun srekli altrlmasnn kumanda devresinden lojik devreye d-
ntrlmesini ele alalm.
R~
+5v
R
Q
r: ~--~
s [.. c s Q
m &
>
veya
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi (c) Lojik kumanda devresi
ekil 9.1.9 Kumanda devresinin lojik devreye dntrme teknii
Kumanda devresi ladder devresine dntrlrken paralel elemanla-

rn nce izilmesi, sonra seri elemanlarn izilmesi lojik devreye dntr
me srasnda byk kolaylklar salar. ekil 9.1.9 daki ladder (merdiven)
devresinde set (balatma - start) eleman ile Q rlesinin ak konta paralel
balanarak Lojik olarak veya kaps oluturulmu olur. Yani "veya" kapsnn
girileri Set ve Q nun ak konta olmaldr. "Veya" kapsnn giriini oluturan
elemanlar ile, R (durdurma - reset) seri bal durumda olduundan"veya"
kapsnn k ile R, ve kapsnn giriini oluturmaldr. Bu aklamaya gre
ekil c deki lojik devre oluturulabilir.
Lojik devreye 5 v. luk besleme gerilimi verildiinde, her iki girii de "O" o-
lan "veya" kapsnn k "O" dr. ve kapsnn ise R den gelen girii "1 '',"veya"
kapsnn kndan gelen girii ise "O" dr. Dolaysyla bir girii "1" dier girii
de "O" olan "ve" kapsnn k "O" olacandan Q rlesi almaz.
S butonuna basldnda girii "1 "olan "veya" kapsnn k da"1" olacak-
tr. R butonu kapal olduundan zaten ve kapsnn dier giriine "1" gelmek-
tedir. S butonuna basldnda iki girii de "1" olan "ve" kapsnn k "1"
olacandan Q rlesi alacak ve ak olan kontan kapatarak "veya" kap
s giriindeki kontan "1 "yapacaktr. S butonundan el ekildiinde "veya"
kapsnn bir girii "O" olacak ancak Q ak kontann baland giri "1"
olduundan iki girii de "1" olmaya devam eden "ve" kaps k "1" vermeye
dolaysyla Q rlesi S butonundan el ekilse bile almaya devam edecektir.
Bir baka deile mhrleme olay gereklemitir.
R butonuna basldnda "ve kapsnn bir girii "O" olacandan k da
"O" olur ve rlenin almas durur. Q rlesi mhrleme kontan aarak lo-
jik olarak "O" yapar (mhrleme kalkar) R butonundan el ekildiinde "ve" kap
snn girii "1" olur ancak ve kapsnn dier (Q) girii "O" a dndnden "ve"
kapsnn knn "1" olmas yani Q rlesinin almas mmkn deildir.
78
Bylece S butonu ile altrma, R butonu ile durdurma salanm olur.
Eer bir lojik devrede rlenin kapal konta kullanlacaksa deil ka-
ps kullanlmaldr.
9.2 Ve-deil kaplar ile mhrleme devresi

Bir lojik devrede "ve, veya, veya deil" gibi dier kaplarn yaptklar grev-
ler sadece "ve-deil" kaps ile de gerekletirilebilir. O halde dier kaplarn,
"ve-deil" kapsndan nasl oluur mantn kavramak gerekir.
a) Deil kapsnn ve-deil kaps kullanlarak oluturulmas

Deil kaps bir girili,"ve-deil"kaps iki girili olduundan "ve-deil" kap
snn giri ular ksa devre edilirse "deil" kaps oluturulmu olur. Bu du-
rum aadaki ekilde grlmektedir.
AB=A' ~ Ap=(A.A)'=A'
ekil 9.2.1
b) Ve kapsnn ve-deil kaps kullanlarak oluturulmas

De morgan teoremine gre ift tersleme yani deilin deili kendisine eit
tir. "Ve" kapsnn deilinin deili alnrsa ve kaps" ve deil" kaplar kullanla
rak oluturulabilir.
A~a A 0= (A.B)"
B~ B
& &
ekil 9.2.2
c) Veya kapsnn ve-deil kaps kullanlarak oluturulmas

A ve B girileri deillenmi "ve- deil" kaps "veya" kapsn oluturmak
tadr. Forml olarak aklamak gerekirse Q= (A + B) = (A' .B')'
A
Q =(A'.B')'
&
B
ekil 9.2.3
79
d) Veya-deil kapsnn ve-deil kaps kullanlarak oluturulmas
Ve-deil kaplar ile oluturulan "veya" kapsna deil kaps ilave edilirse
"veya deil" kaps oluturulmu olur.
A=@-Q
B -
A &
A'
&
B & B'
ekil 9.2.4
Bu almalardan yararlanarak ve-deil kaplar ile mhrleme devresi
yapmak mmkndr. Daha nce ekil 9.1.9.c de izilmi olan lojik devreyi ve-
"deil" kaplar ile oluturalm. Bir entegrenin yapsnda 4 kap olduuna gre
(2 girili ve-deil kaps iin) 2 adet 4011 entegresi ile baka kaplara ihtiya
duyulmakszn mhrleme devresi oluturulabilir.
+ 5 v. + 5 v.
1:1R
.--~~~~~~~--
&
s
rr
Q
& &
>
- &
&
ekil 9.2.5 Ve-deil kaplar ile mhrleme devresi
9.3 Kumanda devresinin gvenli almas iin gerekli devreler

a) Yasaklama devresi
1
s, [
11
&
c,
ekil 9.3.1
80
Baz
kumanda devrelerinde bir rlenin yada kontaktrn altnda di-
erinin almamas istenebilir. Bu gibi durumlarda yasaklama devresi olutu
rulmaldr. Yukardaki yasaklama devresinde C 2 kontaktr alt (S2 buto-
nuna basl kald) srece S, butonuna baslsa bile C, kontaktrnn alma
s mmkn deildir. nk C 2 kontaktr C 1 kontaktr bobinine seri bal olan
kapal kontan amtr. C2 kontaktr almyorsa S, butonuna basldnda
C 1 kontaktr altrlabilir.
b) Kilitleme devresi
I ----i
1
s, [ &
c, &
ekil 9.3.2
Baz kumanda devrelerinde birinci rle ya da kontaktr alrken ikinci

rle ya da kontaktrn almas, kinci rle ya da kontaktr alrken birinci
rle ya da kontaktrn almas sakncal veya tehlikeli olabilir. Bu gibi du-
rumlarda yukardaki kilitleme devresi uygulanmaldr. Yukardaki kilitleme
devresinde S, Butonuna basldnda C 1 kontaktr, S 2 butonuna basldnda
ise C2 kontaktr almaktadr. C, kontaktr alrken S2 butonuna bas
lrsa C2 kontaktr almaz. nk C 1 in kapal konta almasn engelle-
mektedir. Yine ayn ekilde C2 kontaktr alrken S, butonuna baslrsa
C, kontaktr almaz.
c) Balang reset devresi

s R
~
T
ekil 9.3.3
Baz kumanda devrelerinde enerji verildiinde, devrenin hemen alma
sistenmeyebilir ya da sakncal olabilir. Yani devreye enerji verdikten bir sre
sonra ancak altrlabilir. Bu gibi durumlarda balang reset devresi kullanl
maldr.
81
ekil 9.3.3 deki devrede kondansatr ularndaki Uc gerilimi kumanda
devresini altrmaktadr., S anahtar kapatld anda kondansatr ularnda
ki gerilim "O" dr. Bu srada kumanda devresinin altrma butonuna baslsa
almaz. arj
11
bile Bir sre sonra kondansatr olur ve ulanndaki gerilim "1
olur. Yani E = Uc olur. Bundan sonra kumanda devresi altrlabilir.
d) Grlt filtre devresi
R
o vw o
c Giri le k
o T o
Filtre etme metodu
Birbirine sarlm kordon
veya koaksiyel kablo
(b)
(a)
ekil 9.3.4 Grlt filtre devresi
Lojik kumanda devrelerinin herhangi bir sebeple dardan sinyal almala-

r yani devrelere sinyal karmas istenmeyen bir durum dur. nk yksek
frekansl grlt iaretleri devrenin normal almasn etkileyebilir. Grlty
kumanda elemanlar ile ( start - stop gibi) alma devresi arasndaki mesa-
fede birbirine sarlm kordon ya da koaksiyel kablo kullanlarak grlt sin-
yalleri nisbeten nlenmi olur. Ayrca yukardaki ekilde grld gibi R ve
C elemanlarndan oluan grlt filtre devresi de kullanlabilir.
ekil 9.3.5. Schmitt Trigger devresi ile yaplan grlt filtre devresi
82
e) Titreim nleme devresi
+V
R, 4011
1
+V
Ra-
o---+-.... QB
t- B
J_ (a) (b)
ekil 9.3.6 Titreim nleme devreleri
Titreim
f
k A~~~
. H
l A_j L
ekil 9.3.7 Schmitt Trigger Titreim nleme devresi
Giri sinyallerinin devrelere uygulan srasnda rle ve anahtar kontak-

lar gibi mekanik alp kapanan kumanda elemanlar kullanlyorsa temas nok-
talarn da meydana gelebilecek titreim ya da temasszlklar, lojik devrelerde
atal sonular ortaya karr. Bu sakncay gidermek iin ekil 9.3.6.a da ve
b deki titreim nleme devreleri kullanlr. a' daki devre "1" konumlu anahtar
iin, b' deki devre "2" konumlu anahtar iin tasarlanmtr. ekil 9.3.7 deki
devre ise Schmitt Trigger titreim nleme devresi olup titreim hatalarn
nleme grevini yerine getirir.
f ) Tampon (src) devreler
V Gir
t>Jv,,,,,
(a) (b)
ekil 9.3.8
83
V 24v
SN 7406
~) ~)
ekil 9.3.9 eitli tampon ( src) devreleri
Tampon devreler kumanda devrelerinde hibir kazan salamayan an-
cak ykler (i elemanlar) ile kumanda devresi arasnda empedans uygunluu
salayan devrelerdir.
ekil 9.3.8 de opampl tampon devre grlmektedir. b' de ise giri ve
k sinyalleri gsterilmitir. Dikkat edilirse giri ve k sinyalleri ayn fazda
olup, kazanc "1" olduu iin band genilii ok fazladr. Giri empedansnn
byk ve k empedansnn ok kk ( sfra yakn) olduu devrelerde ok
kullanlr.
Direkt olarak bir entegre ile lamba veya rle gibi elemanlar kumanda edi-
lecekse, ak kollektr tip tampon (src DEGL) entegreleri kullanlr. ekil c
ve d' de bu tr devreler grlmektedir.
9.3.1 Motor devir ynn deitirme devresi

Motor devir ynn deitirme kumanda devrelerinde motor bir yne a-
lrken ters yne altracak olan start butonuna baslsa bile altrlamama
ldr. Aksi takdirde faz ksa devre olur ve sigortalar atar. Ters yne alma
nn engellenebilmesi iin daha ncede akland gibi kilitleme devresi olutu
rulmaldr.
s,E....
c,
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi

ekil 9. 3.1 O Motorun devir ynnn deitirilmesi
84
l b 12 b
o, ~ & ~ &
02
02 O
(c) Lojik devre
ekil : 9.311 Motorun devir ynnn deitirilmesinin lojik devreye dntrlmesi
Not : Ladder devrelerinde ve lojik devrelerde bir elemann kontann

1 den ok sayda (yerde) kullanlabilme avantaj vardr. Oysa kumanda
devrelelerinde bir start butonunu yada bir stop butonunu bir yerde
kullanabilirsiniz. rnein : yukardaki lojik devrede ayn stop butonu iki ayr
yerde kullanlmtr. Bu durum devre izimlerinde byk kolaylklar salar.
Yukardaki lojik ve ladder devrelerde; start, stop gibi elemanlar ; lnput (1),
rle ve konta gibi elemanlar Ouit (0) olarak ifade edilmitir.
ekil 9.3.11 deki lojik devrede lojik devreye besleme gerilimi verildiin
de 11 ve 12 ak olduundan lojik olarak "O", yine O, ve 0 2 nin ak kontaklar
lojik olarak "O", 0 1 ve 0 2 nin kapal kontaklar ise lojik olarak "O" dir. "Deil"
kaps ile beraber kullanldnda "1" dir. Kapal kontan "deil" kaps ile bera-
ber kullanlaca unutulmamaldr. ,, o, ve 12 , 0 2 lojik olarak "O" olduundan
"veya" kaplarnn klar "O" dr. h (stop) ise kapal olduundan lojik olarak
"1"dir. h den gelen girileri "1", "veya" kapsndan gelen girileri "O", 0 1 ve0 2
kapal kontaklardan gelen girileri "1" (0 1 ve 0 2 kapal kontaklar "O" "deil"
kaps k "1" dir.) olan "ve" kaps k "O", dolaysyla O, ve 0 2 rleleri de
"O" olduundan almaz.
Rlelerden herhangi birini rnein 0 1 rlesini altrmak iin 11 start bu-
tununa basldnda veya kaps k "1" olur. Daha nce iki girii "1" olan ve
kapsnn girii de "1" olduundan k "1" olur ve 0 1 rlesi "1" olarak al
r. Veya kaps giriindeki kontan "1" yapar. Start butonundan el ekilse bi-
le Veya kaps giriindeki kontann "1 "olmas nedeni ile 0 1 almaya devam
eder. o, alrken 12 start butonuna baslrsa 02 devresindeki o,
in kapal kon
ta "1" ve deil kap k "O" olacandan girilerinden birisi "O" olan 0 2 dev-
resindeki ve kaps dier girileri ne olursa olsun k "1" olamayacandan
02 alamaz. Dolaysyla kumanda devresinde yaplan elektriksel kilitleme
salanm olur.
85
bstop butonuna basldnda ise daha nce de "1" olan 01 devresin-
deki ve kapsnn girilerinden birisi "O" olaca iin k da "O" olur ve 01 rle-
side "O" olur. Bylece 0 1 rlesinin almas durur ve tm kontaklarn "O" ya-
par. Stop butonun dan el ekildiinde b den gelen ve kaps girii "1" olur an-
cak 0 1 in veya kaps giriindeki konta "O" olduundan veya kapsnn k
da "O" olacak, ve kaps k da "O" olmaya devam edeceinden 0 1 in du-
rumunda herhangi bir deiiklik olmayacaktr.
Ayn alma ekli 0 2 iinde geerlidir.
9.4 Zaman gecikme devreleri
9.4.1 R - C Zaman gecikme devresi

u
................. ..
~~--
._____ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t Sn.
a)
b)
ekil: 9.4 R - C zaman gecikme devresi
Elektrik, elektronik, pnomatik ve lojik gibi kumanda devrelerinde zaman-

lama ilemlerine ihtiya vardr. Elektrik ve elektronik kumanda devrelerinde
kondansatre seri diren balayarak kondansatrn dolmas geciktirilir. Bu
gerilim baka devrede kullanlarak zaman gecikmesi salanm olur. Kondan-
satrn direkt olarak besleme kaynana balandnda hemen dolacan u-
nutmaynz. ekil 9.4 a da ki devrede S anahtar L konumunda iken kondan-
satr botur. S anahtar H konumuna getirildiinde kondansatr ksa devre
gibi davranr, maksimum akm eker ve dolmaya balar. Kondansatr dolduk-
a zerindeki gerilimin deeri artar ve buna bal olarak ektii akm azalr.
Kondansatr dolduunda ak devre gibi davranr ve akm ekmez. Akm sfr
lanana ya da baka bir deyile kondansatr dolana kadar zaman gemi ola-
candan zaman gecikmesi salanm olur.
Gecikmenin sresi T(Sn) = R (ohm) x C(F) dir.
rnein ekil 9.4 a' daki devrede R = 5K, C = 1000 mikF. = 0,001 F.
ise T = 5000. 0,001 = 5 saniyedir. Besleme geriliminin 1O v. olduu dn
lrse bu 5 saniyelik sre iersinde kondansatr ularndaki gerilim, O, 2, 4, 6,
8, 1Ov. gibi deerler alr. ektii akm ise nce 1O : 5000 = 0,002 A = 2 mA.
olur daha sonra bu akm srekli azalr ve 5. Sn. sonunda "O" olur.
86
9.4.2. Tek dengeli (monostable) multivibratr ile zaman gecikme
devresi
Multivibratrler konusunda tek dengeli multivibratrler blmnde bu ko-
nu anlatlmtr. Butona basldnda ya da Clk. olarak bir darbe iareti verildi-
inde Q, k T kadar "1" olur daha sonra "O" olur.
9.4.3 Dier zaman gecikme devreleri
Zaman gecikmesi salayan birok devre yapmak mmkndr. rnein

kap entegreleri ile, 555 entegresi ile, sayc (JK flip - floplu) kullanarak za-
manlayclar yaplabilir.
o
TR
TR
~"*A~-wv---- - - -.. TR' TR
A
---+----e TR'
B
(a) (b)
ekil 9.4.1 a) Ve kaps ile yaplan zaman gecikme devresi b) Devrenin sembol
Bu tr zaman gecikme devresinin zaman ayar en fazla 180 Sn. dir.
Tetikleme butonuna baslp bra

kldnda rle enerjilenir. Ayar-
8 7 6 5 lanan sre sonunda rlenin ener-
jisi kesilir. Tekrar tetikleme iin
555
butona baslp braklmas gerekir.
2 3 4
Bu tr bir zamanlayc ters zaman
rlesinin almasn ifade eder.
Tetikleme
ekil 9.4.2 555 Entegresi ile yaplan ters zamanlayc
87
33F.
s
("J:}---,,.---~
':_....
c,
0,15F. ~: 1K
1,2K
1F. - '- Rle

ekil 9.4.3. 555 Entegresi ile yaplan dz zamanlayc
C 1 ve pot. deerleri deitirilirse zamanlama sresi de deitirilebilir.

S anahtar alp kapatlarak zamanlayc altrlabilir.
.------+----...------------e+V
R -
f - - - -... k
Giri -------+----------'
Bu devrede T = 0,7.R.C dir. D =1 S 1588 olmaldr.

ekil 9.4.4 SN 74122 Entegresi ile yaplan zamanlayc
88
9.5 Yldz - gen motor kontrol devresi
9.5.1. Klasik yldz - gen devresinin izilmesi
s c
ekil 9.5.1 Yldz - gen motor otomatik kumanda devresi
b b
--r------~----------1( o,
01
--.--------
( T
1
O 03 T
--I--~-r0------( 02
ekil 9.5 2 Yldz - gen Ladder (merdiven) diagram
9.5.2. Devrenin lojik formllerinin yazlmas
Kumanda devrelerinin lojik formlleri yazlrken dikkat edilmesi gereken

husus her kn balangtan itibaren akm yolunun takip edilmesidir. Dolay
syla formller bu kurala gre yazlmaldr. Ancak kapal olan elemanlar yazlr
ken deil kullanlaca unutulmamaldr.
89
ekil 9.5.1 deki devrede C iin akm yolu takip edilecek olursa akmn
e, R, S, ve S ye paralel olan C elemanlarndan ve bobinden geerek devresi-
ni tamamlad grlr. O halde C kontaktrn altrabilme olasl :
C =e'. R' . (S+C) dir. T zaman rlesi C kontaktr ile paralel olduundan ay-
n forml T zaman rlesinin bobini iinde geerlidir. ( Forml yazlrken seri
bal elemanlarn . (ve kaps}, paralel bal elemanlarnda + ( veya kaps ) ile
gsterileceini unutmaynz.)
Ct. iin akm yolu takip edilecek olursa, akmn e, R, C nin ak konta,
C'l nin kapal konta, T nin kapal konta ve C;. n bobininden geerek dev-
resini tamamlad grlr. O halde C;. kontaktrn altrabilme olasl
Ct.= e'. R'. (S+C). C'>'.T' dir.
Ct iin akm yolu takip edilecek olursa, akmn e, R, C nin ak konta-
, Ct. n kapal konta, T nin ak konta ve C'> nin bobininden geerek dev
resini tamamlad grlr. O halde C'l kontaktrn altrabilme olasl
C'> =e'. R'. (S+C). C't. .T dir.
C kontaktrnn enerjisinin kesilmesi iin e ar akm rlesinin kapal
kontann almas ya da R stop butonuna baslmas gerekir. O halde C nin
durdurma olasl C = e.R olur.
C ;. iin durdurma olasl : C ;. =
e. R. C'>.T dir. (Yani sz konusu
kontaklardan herhangi birinin almasdr. )
C'> iin durdurma olasl : C'> =
e. R. CA. .T dir. ( Yani sz konusu
kontaklardan herhangi birinin almasdr. )
9.5.3 Lojik formllerin lojik devreye dntrlmesi

+ 5 v.
s
rn
&
TR'
R
1---~~ ~~~~----.---1~~ .-1~~~~~---+-1
c
& &
e
-> &
C'>
ekil 9.5.3. CMOS kap entegreleri ile yaplan lojik yldz-gen devresi
90
9.6 fazl bir motorun TTL serisi entegrelerle Lojik kumandas
o D (Durdurma)
.JL.o L,
2Termik) L2
L3
(Balatma)
7404
..................... .
& > lf-Jlf?J l_f]

7411 7432
S R
AS FF
O O'
(_
u v w
ekil 9.6 fazl motorlarn srekli altrlmasnn TTL entegrelerle lojik kontrol
TTL serisi entegrelerde entegreye 5 v.' luk besleme gerilimi verildikten
sonra bota kalan ucun "1" olarak gerekletiini daha nceki konularmzda
anlatldn bir kez daha hatrlaynz.
ekil 9.6 daki lojik devrede g devresinde bulunan triyaklar yaltml
triyaktr. Yapsnda bulunan Led diyodlara 3 - 30 v.luk bir DC. gerilim geldiin
. . . ).
de triyakn A1 ve A2 ular iletime geerek ebeke ile motor arasndaki iletimi
salar.
[HJ _ J :~':
Yaltml triyak endktif yklerde delinmeye ve
1K
bozulmaya kar korumak iin A 1 _ A 2 ularna
1K, 1,5 F 400 V. luk elemanlarn balanmas
qerekir.
ELR SEMENS Eingang Ausgang
V 23100 - S0032 - 8105 3-30 V. 240 V. - 5 A.
91
9. 7 fazl motorlarn iki ynde TTL entegrelerle altrlmas
o D L,
. L2
~e L,
Ga
la
r~
P1Tl~' Jrr ]f
s R s R
RS RS
Q FF Q' Q FF Q'
....................
. .
;...................................................:
~ -----. 7421 ~
:.-.................................................... ..
~ -----. 7432
Q} -----. 7404
1.~'
u v w
ekil 9. 7 fazl motorlarn iki ynde altrlmasnn TTL entegrelerle lojik kontrol
Fonksiyonlar leri. Geri

ileri. VEYA ileri FF Geri. Geri.VE FF k. Triyaklar Motor
VE k. k. k. Q VE k.
YA k. Q
Normal konum o o o o o o kesimde Duruyor
Is butonuna baslnca 1 o 1 o o o iletimde l. alyor

Is butonundan el ekilince o o 1 o o o iletimde l. alyor
Stop butonuna baslnca o 1 o o 1 o kesimde Duruyor
Stop butonundan el ekilince o o o o o o kesimde Duruyor
Gs butonuna baslnca o o o 1 o 1 iletimde Ge. alyor
Gs butonundan el ekilince o o o o o 1 iletimde Ge. alyor
Termik konta kapannca o 1 o o 1 o kesimde Duruyor
Termik konta daha sonra al. o o o o o o kesimde Duruyor
iki ynde alan bir motorun lojik alma tablosu
92
BLM X
PROGRAMLANABLR KUMANDA VE CiHAZIN TANITIMI
10.1. Giri
Gnmzdeki modern teknolojide retilen ihtiya rnleri artk ounluk
la entegre tesis adn verdiimiz iletmelerde el demeden retilmektedir. Bu
retim sistemlerini altran alet, cihaz, makine gibi elemanlarn kumandas i-
in PLC ( Programmable Logi Controller ) adn verdiimiz cihazlar
kullanlmaktadr. PLC' yi Trke olarak programlanabilir lojik kontrol (kuman-
da) cihaz olarak ifade etmek mmkndr.
Otomotiv endstrisinde seri retim blmlerindeki kontrol sistemlerindeki
her yeni model iin yeni bir kontrol sisteminin kurulmasnn gereklilii PLC ci-
haznn yapm fikrini ortaya karmtr. PLC cihaznn; kullanm, tamir, bakm
kolaylklar gibi zelliklerinin olmas kullanm alann artrmtr.
10.2 Programlanabilir kumanda chaznn (PLC) yaps ve fonksiyonu
Btn PLC cihazlar bir bilgisayardr. PLC bilgi ilem blmnde bir
mikroilemci nitesi bulunur. PLC' ler retimin yapld tozlu.kirli, elektriki g-
rlt gibi ar artlarda alacak ve bakm kolaylklarnn olmas gibi zellikleri
ile bilgisayarlardan farkldrlar. PLC' nin programlama dili klasik kumanda dev-
relerine uyum salayacak ekildedir. Tm PLC' lerde AND, OR, NOT, NOR,
NAND gibi Boolean ifadeleri kullanlr. PLC' de programlama yapabilmek iin
ncelikle klasik kumanda devrelerini bilmek gerekir. o0 - 60 C ortam slarn
da % O - % 95 aras nem oran bulunan ortamlarda alabilirler.
Byk sistemler iin PLC' lerin kullanm, 1O adet rle ve kontaktr den
daha az eleman gerektiren kontrol devrelerinde klasik kumanda devrelerinin
kullanm daha avantajldr.
Deiik firmalar tarafndan retilmi bir ok deiik zellikte PLC' ler bu-
lunmaktadr. rnein : Siemens, mran. Mtsubsh, Tochiba, ,Tele me-
canice gibi PLC rnleri. Bu kitapta bunlardan Siemens firmasnn PLC ci-
hazlar aklanacaktr.
Programlanabilir kumanda cihaz (PLC) giriten alnan bilgi ve komutlar
ile alr. PLC' sensrlerden ( ani temasl buton, seici anahtar, dijital
anahtar, snr anahtar, yaknlk anahtar, s- k- manyetik etkisiyle a-
lan anahtarlar, ) ald bilgiyi kullanc tarafndan verilen programa gre
ileyen ve k blmne aktaran mikro ilemcidir. k blmne ise i
yapan elemanlar balanr. (motor, selenoid valf, kavrama sistemi, pnmatik
silindiri altran elektro valfler, stc, sinyal lambas, rle, kontaktr). Kk
gl ykler PLC kna direkt olarak balanabilir. Ancak byk gl
yklerin rle ya da kontaktr zerinden srlmeleri gerekmektedir.
Giri elemanlar 1------. PLC elemanlar
Program
ekil 10.1. PLC cihaznn yaps
93
O halde PLC' de giri blmne, PLC' ye komut verecek sensrler,
k blmne de i yapacak elemanlar balanr. Sensrlerden gelecek ia
retlere gre giri rleleri ve yaplan programa uygun olarak k rleleri ile i
elamanlar (ykler) almaktadr.
220v.AC. MP~~--.-~~~~~~~~~~~~~~
R
klar
220 v. AC.
ekil 10.2. PLC cihaznda giri ve k elemanlarnn balants (Logo 230 RC)
PLC cihazlarnda k blmlerinde genellikle rleler bulunmaktadr ve

alt anda kontan kapatarak bir anahtar grevi grmektedir.
Programlanabilir kumanda cihaznn (PLC) fonksiyonu

Giri elemanlarndan (sensrlerden) alnan bilgiler giri modl vastas
ile bir hafza blmnde saklanr. Bu bilgiler kullanc tarafndan verilen prog-
rama gre bu blgelerden alnarak uygulama safhasna geer. Programda is-
tenen olaylar olutuunda k bilgileri bir hafza blmne yazlr. Bu bilgiler
k modl vastas ile i elemanlarna (yklere) aktarlr. Merkezi ilem bl-
m tm bu ilemleri organize eder.
Merkezi lem k elemanlar

1 Sensrler : - Giri
Modl
-- nitesi -- Modl -----.... (Ykler)
t
Program
ekil 10.3. PLC cihaznn blmleri
94
PLC' ye enerji verildii
anda ncelikle iletim sistemini altrarak nce
k hafzasn sfrlar. Sonra girie balanan sensrlerden alnan bilgiler oku-
narak giri hafzasna aktarlr ve PLC' ye yklenen program ilk komuttan itiba-
ren birer birer ilemeye balar. Sonular k hafza blmne aktarlr. k
hafzasndaki bilgiler ka balanan ykleri ( i elemanlarn) altracak e
kilde ka aktarlr ve tekrar giriler okunmaya balar. PLC' nin bu ilemi iin
bu ilemi iin geen zamana tarama zaman denir. yi bir PLC'de tarama za-
man mmkn olduu kadar ksa olmaldr. Aksi takdirde PLC girilere gre
daha yava alr ve istenmeyen sonular ortaya kar. Tipik bir tarama 3 ile
1O milisaniye arasnda srer. Tam sreyi belirleyen kullanlan komutlarn tipi
ve saysdr. Genellikle daha uzun program daha uzun tarama (dng) sresi
demektir. Dngler PLC alyorken geerlidir.
Programa
bala
klar
Sfrla
Girileri
Oku
Komutlar
1............. .
2 ............. .
3 ............. .
Giri p
Hafzas r
o
g
k
r
a
Hafzas m
Hafzay
ka aktar
ekil 10.4 PLC cihaznda bilgi aktarma safhalar
95
10.3 Programlanabilir kumanda cihaznn (PLC) i yaps
PLC, Mikro-ilemci ile merkezi kontrol yaplan elektronik devrelerden o-
lumutur. Fakat bununla birlikte PLC nin i yaps rle, zaman rlesi, sayc
i yaplar ile edeer yapdadr.
PLC' nin iindeki giri rleleri (I) giri terminaline bal harici anahtarlarla
(sensrlerle) srlr.
PLC' nin iindeki k rleleri ise (Q) i kontak ve ayrca harici kontaklar
ile donatlmtr. Ayrca; zaman rlesi (T), yardmc rle (M), sayc (C),deiik
eitte kontak ve fonksiyonla birlikte bir araya getirilmitir. PLC' de yazlm
yaplrken bu elemanlarn kontaklarnn saysnn saysal bir snr olma-
d unutulmamaldr. Yani istenilen sayda kullanlabilir.
10.3.1. Hafzalar
Yazlm programlarn depolanp, saklanmas amac ile kullanlan hafza
lar "program hafzas" olarak ifade edilir. Bu hafzalar RAM, ROM , EPROM,
EEPROM hafzas gibi hafzalardr.
a) RAM Hafza : RAM ( Random Access Memory ) olarak bilinen bu
elemanlar yazlabilen, okunabilen, rastgele eriimli ( istenilen hafza adresine
bilgi yazlp okunabilen ) hafza tipidir. RAM geliigzel geici olan bellek de-
mektir. Elektrik kesildiinde hafzadaki bilgiler silinir .. PLC.de RAM a en
belirgin rnek giri ve k modlleri ile ilgili bilgilerin sakland bilgilerdir.
b) ROM Hafza : ( Read Only Memory ) olarak bilinen bu hafzalar

sadece okunabilen hafzalardr. imalat firma tarafndan yklenen bilgilerin o-
kunabildii ve zerinde hibir deiiklik yaplamayan ( yazlamayan ) hafza ti-
pidir rnein PLC'de komut bilgileri ve sabitler ROM' !ara yklenir. ROM lar
kalc bellek olduundan elektrik enerjisi kesilse bile program silinmez.
c) EPROM Hafza : ( Erasble Programable ROM ) olarak bilinen bu

hafzalarsilinebilir.programlanabilir hafza trdr. EPROM kullanc tarafndan
programlanp, istenildiinde silinip yeniden istenilen ekilde programlanabilir.
EPROM bir kez programlandnda kalc bellek olur. EPROM lar genellikle 15
- 20 dakika ultraviole k altnda kalnca silinirler. PLC' !erde iletim sistemi
bu tip hafzalarda ya da ROM' !ardadr. Bu tip hafzalar grltye kar en
dayankl olanlardr.
d) EEPROM Hafza : ( Electrically Erasable PROM ) olarak bilinen bu

hafzalar elektriksel olarak silinip yazlabilen EPROM hafzalardr. Silme ilemi
ultraviole k yerine. elektrik akm ile yaplmaktadr. EEPROM hafzada
elektrik kesilse bile hafzadaki program kaybolmaz ve istenirse ayn program
zerinde deiiklikler yaplabilir. PLC' de programlama cihaz ile yaplan
program bu hafzada saklanr. Pil ile desteklenen RAM hafzada ayn grevi
grr.
96
10.3.2. PLC'nin i yapsndaki blmlerin aklanmas
a) Giri - k modlleri : Sensrlerin ve yklerin ( i elemanlarnn )
baland giri ve klardr. Giri modl sensrlerden ald bilgileri lemci
ksmnda ileme uygun hale getirir. Sensrlerden alnan DC 24 v. yada AC
220 v. analog ya da dijital bilgiler ilemci ksmnda (CPU) 5 v. ta evrilir. Giri
ler, CPU devrelerinden opto kuplrlerle yaltlr. Bunun yan sra Pli denilen
hafza RAM hafzaya aktarlr. k modl de programa gre ilenen ve
RAM blgesine aktarlan bilgileri kta kullanlabilecek ekilde ilem yapar.
Giri ve k modlleri geniletme ( Giri ve k saysnn artrlmas)
imkanna sahiptir.
b) Program hafzas
: Bilgisayarda ya da el tipi program cihaznda ya-
zlan programn yklendii
EEPROM ya da pil destekli RAM tipi hafzalardr.
Program programlama cihazndan (PC yada el tipi)seri bir ekil de PLC' ye
aktarlr.
c) lemci Blm : Program bilgilerini Pli den alr kullanr. Program

hafzasndaki program komutlarn tek tek inceleyerek programa gre i
ler. Ve k bilgilerini k modlne ykler. Tm ilemler bu blmde yaplr.
d) Veri hafzas : Programda kullanlan verilerin depoland hafza biri-

midir. Giri modlnden aktarlan bilgiler veri hafza blgesinde Pli denilen b-
lme kaydedilir. ktaki i elemanlarnn alabilmesi iin gerekli bilgilerin a-
lnd hafzada veri hafzas iindedir.
PLC' nin nemli birimleri timer (zamanlayc ), sayclar ( counter) gei-
ci hafza birimleri gibi grev yaparlar.
PLC' de yardmc rle olarak ifade edilen elemanlarda bir bitlik hafza bi-
rimleridir. Yardmc rleler ( merker ), programn almas srasnda bilgilerin
geici olarak depolanp istenildiinde yeniden kullanlabilen hafzalardr. Bilin-
dii gibi yardmc rleler sadece programn amaca uygun almas iin kulla-
nlan ve k modlnde bulunmayan rlelerdir.
10.3.3 PLC zellikleri :

PLC' lerde giri - k says, sayc says, zamanlayc says ve ei
di, yardmc rle says, alma hz, hafza kapasitesi , program hafzas,
program ileme ekli endstriyel teknolojide kontrol sistemlerinde PLC. seimi
iin ok nemlidir. Kumanda edilecek sistemin karmaklna ve byklne
gre PLC. seilmelidir. rnein, 4 motora 6 sensrle kumanda edilecekse 6
girili 4 kl dk kapasiteli bir PLC yeterlidir. ( LOGO 24 - LOGO 230 RC-
LOGO 230 RCL ... gibi.
97
Aada rnek olarak bir PLC nin zellikleri verilmitir. S7 200 CPU 222
Giri says : 8 ( 1 ) ......... ( O - 7 )
k says : 6 ( O ) ......... ( O - 5 )
Zamanlayc says : 256 ( T ) .......... ( O -255 )
Sayc says : 256 ( C ) .......... (O -255 ) (Aa - yukar )
Bit says : 2048
Sral kontrol rlesi : 256 (S)
Dahili rle says : 256 (M) .......... (0.0 dan 31. 7 ye kadar)
Dijital giri - k says :(1 O.O dan 7.7 ye kadar) (O O.O dan Q 5.7 ye kadar)
Aada rnek olarak bir PLC nin zellikleri verilmitir. S7 200 CPU 212
Giri says : 8 ( 1 ) ......... ( O - 7 )
k says : 6 (O) ......... (O - 5)
Zamanlayc says : 32 ( T ).......... ( 32 -63)
Sayc says 64 ( C ) ......... (O - 63) (Aa - yukar )
Bit says : 2048
Yardmc Rle sayc : 128 (M) ......... (O.O dan 15.7 ye kadar)
Dijital giri - k says : (1 O.O dan 7.7 ye kadar)(Q O.O dan Q 5.7 ye kadar)
Aada rnek olarak bir PLC nin zellikleri verilmitir. LOGO 230 RC
Giri says : 6 (1) ......... (11-ls)
k says : 4 ( O ) ......... ( 01 - Q4 ) ( Rleli )
Zamanlayc eidi : 3
Sayc eidi : 2 ( aa - yukar)
Gerek zaman saati : var
Aada rnek olarak bir PLC nin zellikleri verilmitir. LOGO 230 RCL
Giri says 12 ( 1) ......... (1 1- 112 ) ( Rleli )
k says 6 ( O )......... (0 1 - 0 6 ) ( Rleli )
Zamanlayc eidi : 3
Sayc eidi : 2 ( aa - yukar)
Gerek zaman saati : var
letme saatleri saycs : var
Eik anahtar : var
Bunlarn dndaS7 200 CPU 210, S7 200 CPU 211, S7 200 CPU 214,
S7 200 CPU 216, S7 200 CPU 221, S7 200 CPU 222, S7 200 CPU 224,
S5 CPU-941 95U, LOGO 24, LOGO 24 RL, LOGO 230 RL, LOGO 230
RLB11, LOGO 24 RLB11, ... gibi serilerde kullanlmaktadr.
98
10.4 Program ve komut kavramlar
Bilgisayarlarda olduu gibi PLC' lerinde kullanlabilmeleri iin ve i ele-
manlarnn amaca uygun olarak alabilmesi iin bir program yklenmesi
gerekmektedir. PLC' nin hangi giriindeki sensrden sinyal gelirse, ktaki
hangi i elemann altracan programcnn emirleri (komutlar) belirler.
Bu emirlerin her birine komut denir. Bir ok komutun bir araya gelerek
oluturduu yazlma da program denir.
tip komut vardr.
1 - Bit ilemli komutlar
2 - Byte ilemli komutlar
3 - Organizasyon komutlar
10.5. Programlama Dilleri
1.Ladder (Merdiven) programlar: Ladder program, konvansiyonel sis-

temin (rle-kontaktr ile yaplan uygulama) alt resimlerine benzemektedir.Te-
mel mantk elemanlar kontaklar, bobinler ve kutular eklindedir. Tam bir devre
oluturan birbirine bal elemanlara burada Devre denilmektedir
Fiziksel olarak S7 200 'e balanm bir giri ya da konvansiyonel sistem-
deki yardmc rle, zaman rlesi, kontaktr yardmc kontaklar, burada da kon-
tak olarak adlandrlan bir sembolle gsterilir. Normalde ak bir kontak
kapand zaman enerji ak salar (elbette ki buradaki enerji ak gerek
deildir). Bir kontak normalde kapal da olabilir. Bu durumda enerji ak kont-
tak (sensrn konta) ak olduu zaman olur. zellikle fiziksel olarak bal
kontan (sensrlerin) normalde ak yada kapal olmasnn program mant
iersinde yarataca sonuca dikkat edilmelidir. rnein normalde kapal bir
stop butonu alt resminde anlald ekilde kapal olarak kullanlrsa
program mantna aykr sonulara yol aabilir. ( Bu nedenle tm sen-
srlerin ak kontakl kullanlmas programlama mantna uygun olur.)
Program iersinde nihai veya sonu oluturan klar bobin denilen bir
sembolle gsterilir. Bu bobine enerji geliyorsa; k alr. (k kont. kapanr)
CPU daki karmak ilemler iin kutu eklinde semboller kullanlr. Kutu-
lar, programlamay kolaylatrr. rnein zaman rleleri, sayclar ve aritmetik
ilemler kutularla gsterilir.
2. Komut Listesi (STL) Programlar: Komut listesi programlar ismin-

den de anlalaca gibi, istenilen ilevleri yerine getiren bir dizi komut satrn
dan oluur. Ladder programlarndaki grafik gsterimler yerine, burada metin
format kullanlr.
S7 200 programnda ana program koulsuz bir END komutuyla (Komut
listesinde MEND) sonlandrlr.
99
10.5.1 Bir komutun yapsnn incelenmesi
Normalde Ak Kontak
n
~ r Operantlar : n (bit) , Q, M, SM, S, T, C, V
Aklama: n adresinin deeri "1"olduu zaman normalde ak kontak kapa-
nr.Normalde ak bir kontak kapandnda enerji ak olur. Seri baland
zaman, normalde ak kontak, takip eden Ladder elemanyla lojik olarak AND'
lenmi olur. Paralel balandnda ise OR mant kullanlm olur.
Normalde Kapal Kontak

n
--t'r Operantlar : n (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
Aklama : n adresinin deeri "O"olduunda normalde kapal kontak kapanr

G ak kontak kapandnda olur. Seri baland zaman, normalde kapa-
l kontak, takip eden ladder elemanyla lojik olarak AND' lenmi olur. Para-
lel balandnda ise OR mant kullanlm olur.
Ykle (STL)
Format: LD n
Operantlar : n , Q, M, SM, S, T, C, V (bit)
Aklama : Bu komut, n adresindeki bitin deerini lojik ynn en stne
kopyalar. Yndaki dier bit deerleri bir aaya kayar.
LD ---+ Hat ama ve hatta ak kontak balama ilemi
ILDl
~10.0
1 ---+ ( INPUT)
1
rnek LD 1 O.O ---+ (O.O dan 7.7 ye kadar)

(oktal say sistemi)
100
Ykle Deil (STL)
Format: LD n
Operantlar : n (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
Aklama : Bu komut, n adresindeki bitin deerinin deilini lojik ynn
en stne kopyalar. Yndaki dier bit deerleri bir aaya kayar.
LDN ~ Hat ama ve hatta kapal kontak balama ilemi
~!O.O
1-------/j ~
rnek LDN I O.O ~ (O.O dan 7.7 ye kadar)

( oktal say sistemi )
And (STL)
Format: A n
Aklama : Bu komut sregelen lojik sonucuyla n adresindeki bit dee
rn lojik olarak AND ler. Sonu, yeni sregelen lojik sonu olarak lojik ynn
en stne yazlr.
A ~ Ak kontaklar seri balama ilemi
~ ~ (AND)
10.0 10.1 ~
H
rnek LD 1 O.O ~ (o.o dan 7.7 ye kadar)
A 1 0.1 ( o kta 1 say sstem
. .)
And Deil (STL)

Format: AN n
Operantlar: n (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
Aklama : Bu komut sregelen lojik sonucuyla n adresindeki bit deeri
ni lojik olarak AND NOT lar. Sonu, yeni sregelen lojik sonu olarak lojik
ynn en stne yazlr.
101
AN --+- Kapal kontaklar seri balama ilemi
rnek : LDN 1 o.o

AN 10 _1---. (O.O dan 7.7 ye kadar)
AN --+- Ak kontak ile kapal konta seri balama ilemi
1 o.o 1 0.1
rnek LD 1 o.o
AN 0.1 --+-(O.O dan 7.7 ye kadar)
A --+- Kapal kontak ile ak konta seri balama ilemi
10.0 10.1 ~
1
L...<....~---J/I
rnek : LDN 1 o.o

A 10 _1 --+-(O.O dan 7.7 ye kadar)
102
Or (STL)
Format : O n
Operantlar : n (bit) 1, O, M, SM, S, T, C, V
Aklama : Bu komut lojik ynn en stteki bitini n adresindeki bitle
lojik olarak OR lar. Sonu lojik ynn en tepe deeri olur.
O ~ Ak kontaklar paralel balama ilemi
1 o.o
~-(OR)
1 0.1 rnek : LD 1 O.O~ (O.O dan 7.7 ye kadar)
o I 0.1 ( oktal say sistemi )
Or Deil (STL)
Format : ON n
Operantlar : n (bit) 1, O, M, SM, S, T, C, V
Aklama : Bu komut n adresindeki bitin deeriyle lojik ynn en st
deeri arasnda lojik OR NOT ilemi yapar. Sonu lojik ynn tepe deerine
yazlr.
ON ~ Ak kontak ile kapal konta paralel balama ilemi
1 o.o
L.-____J/J ~
0.1 rnek : LD 1 O.O~ (O.O dan 7.7 ye kadar)
ON 10 1 ( oktal say sistemi )
O ~ Kapal kontak ile ak konta paralel balama ilemi

1 o.o
L.-____Jk
1 0.1 rnek : LDN 1 O.O~ (O.O dan 7.7 ye kadar)
o 1 0 1 ( oktal say sistemi )
103
Set
S BiT
Sembol ----( s J
N
Operantlar : S_BIT (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V

N (bayt) IB, QB, MB, SMB, SB,
VB, AC, Sabit, * VD, *AC
Aklama : S_BIT adresinden balayan N adet biti set eder. (1 yapar)

Set edilebilecek nokta says 1- 255 arasndadr (CPU 21 O hari).
rnek
LD o.o
= Q2.0
s 02.1,1
R Q2.2,1
Re set
S BiT
Sembol -----1( R J
N
Operantlar : S_BIT (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
N (bayt) IB, QB, MB, SMB, SB,
VB, AC, Sabit, * VD *AC
Aklama : S_BIT adresinden balayarak N adet biti reset eder.

(O yapar) Reset edilebilecek nokta says 1- 255 arasndadr. (CPU 210 hari)
Eer S_BIT bir zaman rlesini (T) veye saycy (C) gsteriyorsa, hem T/C
k biti, hem de anlk sayma deeri reset edilir.
rnek
LD 10.0
= 02.0
s Q2.1,1
R 02.2,1
R 01.0,3
Son
Sembol
Operantlar : yok
Aklama : Koulsuz son, kullanc programn bitirmek iin kullanlr.
Her zaman iin ana programn son devresini oluturur. Bir programda mutlaka
koulsuz son bulunmaldr.
104
k
n
Sembol ------1( J
Aklama : Bobinin bal olduu hatta enerji geldii zaman k rlesi
eker ve n adresi 1 olur. DEGL (g akn ters evir) konta bir k bobi-
ninin nne yerletirilerek ters evrilmi bir k oluturulabilir.
G Akn Ters evir
Sembol : ---jNor~
Operantlar : Yok
Aklama : NOT (G akn ters evirme) kontana enerji ak
gelirse durur, gelmezse g ak yaratr. Lojik olarak DEGL ilemini yapar.
zel Kstlamalar : NOT konta g hattna balanamaz.
NOT konta, baka bir kola balant salamak iin bir kola paralel
balanamaz
Pozitif Ykselen Kenar
Sembol : ---j p ~
Operantlar : Yok
Aklama : O' dan 1 konumuna her geite, sadece bir tarama iin
g akna izin verir. Her CPU iin pozitif ve negatif ykselen kenar
kullanmnn bir snr vardr. Maksimum saylar aada gsterilmitir.
CPU 212 CPU 214-215-216-221-222 CPU 210
128 256 32
zel Kstlamalar : Pozitif ykselen kenar konta g hattna balana

maz. Pozitif ykselen kenar konta, konta baka bir kola balant salamak
iin bir kola paralel balanamaz.
Negatif Ykselen Kenar
Sembol : ---j N ~
Operantlar : Yok
Aklama : 1 den O konumuna her geite, sadece bir tarama iin
g akna izin verir. Her CPU iin pozitif ve negatif ykselen kenar
kullanmnn bir snr vardr. Maksimum saylar aada gsterilmitir.
CPU 212 CPU 214-215-216-221-222 CPU 210
128 256 32
105
zel Kstlamalar :Negatif ykselen kenar konta g hattna balana
maz. Negatif ykselen kenar konta, konta baka bir kola balant
salamak iin bir kola paralel balanamaz.
Bu komutlarn dnda :
k bobini balama Q ~ =
Zamanlayc T ~ TON ve TONA
Sayc (Counter) C ~ CU (yukar), CUD ( Yukar veya aa )
Yardmc rle (hafza) M ~ =
gibi komutlar bulunmakta olup ilerideki konularda bu komutlarla ilgili rneklere
geni yer verilecektir.
10.6. PLC ile rle sistemleri arasndaki farklar

Daha ncede akland gibi PLC elektronik rle, zaman rlesi, sayc,
ve i balantlar ile birlikte entegre bir sistemden meydana gelmitir.
Rle sisteminde, kumanda elemanlar paralel olarak ve ayn zamanda
bir alma ekli ortaya koyabilirler. PLC' de ise alma sras program sras
na gredir. (evrimli.dnml alma).
Rle sisteminde kullanlan kontak says snrldr. Oysa PLC' de kullan
lan elemanlarn kontak saylar istenilen (sonsuz) sayda olabilir.
Bir entegre sistemde sistemin alma ekli deitirilmek istendiinde
rleli sistemde eitli montaj deiiklikleri ve yeni masraflar gerekmektedir. Oy-
sa PLC'de byle yeni montaj deiikliklerine ve masraflara gerek yoktur. rne-
in otomotiv sektrnde sistemde her yl deiiklikler gerekebilir.
PLC ile devre tasarmlar rleli sistemlere gre daha kolay, abuk ve da-
ha az masrafl yaplabilmektedir. Bunun yan sra arza, bakm, devre takibi
daha kolay ve hzldr.
PLC' ler artk gnmzde PC (bilgisayarlar) !erle balantl (koordineli)
altrlarak ve kullanlarak teknolojik olarak olduka gelitirilmitir. rnein,
leride de anlatlaca gibi S7 200 serilerinin tm PC (bilgisayar) ile balantl
yani bilgisayar komutlu olarak almaktadr.
106
BLM XI
ELEMANLAR VE ELEMAN NUMARALAR!

11.1 Giri rlesi ( I )
PLC' lerde tasarlanan programn alabilmesi n PLC' nin grne
sensrler balanmas gerekir. Bu sensrler giri modlnde bulunan elekt-
ronik rlelere komut vererek programn almasn salarlar. Sensrlerin ve
giri rlelerinin programda ifade edilebilmesi iin belirli adreslere sahip olmas
gerekir. Bir kumanda sisteminde sensr ve ka balanacak i elemanlar
saysna uygun PLC' ler seilmelidir.
Aada 8 giri 6 kl rnek bir PLC' nin girii grlmektedir. (CPU 212)
Sensrler ~Giriler (INPUTS)
---"'--- 1M M
Sensrler:
L
Ani temasl buton
o.o klar (OUTPUTS)
Snr anahtar
Dijital anahtar 0.1
Seici anahtar
Yaknlk anahtar
Giri
Rleleri
0.2
0.3
dJ
Ik anahtar
0.4
Manyetik anahtar
0.5
s anahtar
Cisim alglayclar
olabilir. PLC M
24v .+ --+----L-...__ _ _ _ _ _.....___.
L
ekil 11.1 Bir PLC' de giri rleleri ( CPU 212)

Giri rleleri optik olarak yaltl
LJ~ ~
m elektronik rledir. Normalde
Sensr G .. ak ve normalde kapal saysz
'"' ~~ ~~" """' konta vardr.
Ancak bu kontaklar PLC iersin-
Gr
termnal
PLC Normalde kapal kontak deki dier giri rlelerin altr
mak iin kullanlamazlar.
NOT : PLC nin giri terminaline balanan sensrlerin tm ya ak

kontakl ya da kapal kontakl olmaldr. Aksi takdirde program yapm ya da
uygulama srasnda hatalar olabilir. Ak kontakl sensr kullanm daha uy-
gun olur.
Giri rleleri her marka PLC' de deiik ekilde ifade edilir. rnein S7
200 CPU 21 O, 211, 212, 214, 216, 221, 222, 224 gibi serilerde (lnput)ile
i~ade edilmektedir. Numaralandrma oktal say sistemine gre yaplmaktadr.
Ornein IO.O ......... I0.7. 11 .O ......... 11 .7, ... 17.0 ........ 17.7 gibi. (87200 CPU
212 - 214 - 215 - 216 iin)
107
MITSUBISHI MELSEC F1 veya TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC.
lerde giri rleleri X ile ifade edilmekte olup oktal say sistemi kullanlr.
rnein: XOOO ....... X007, X400 ........ X407, X500 ......... X507 gibi.
Telemecanique TS X 17 marka PLC. lerde I ile ifade edilir. rnein
I0.00 ...... 10.11 gibi
Birden fazla PLC' nin birbirine balanarak kullanlacak programn ya da
sistemin giri ve k saylarn artrmak mmkndr. rnein bir sistemde 13
girie ihtiya varsa 8 girili 2 adet PLC birbirine balanarak 16 giri elde
edilebilir. Sensrler analog olabildii gibi dijitalde olabilir.
Kontrol komutlar :
Kontrol komutlar PLC kullanc programnn en kk parasdr. Komut
bir ilem ve bir operant ksmndan oluur.
,.....[~"().". ------.:.-Operand (neye yaplacak?) Belirteci ve pa-
<. . . .:. . .> rametre den oluur
( ........~ .. -~ ........., lem (ne yaplacak?)
1
....................................
l jO : Bit adresi (O ile 7 arasnda)

)o Nokta
Bayt adresi
Operand belirteci (alan belirteci) (Giriler veya klar yardmc r-
le, zaman rlesi ,sayc ) (Burada giri olarak ifade edilmitir.)
11.2 k rlesi ( Q )
Sensrlerden ald komutlarla, yklenen programa uygun olarak alan
PLC k modlndeki rleleri amaca uygun olarak enerjileyerek i elemanla-
rnn (yklerin) almasn salar. k rlelerinin programda ifade edilebil-
mesi iin belirli adreslere sahip olmas gerekir. rnek: Q0.0 ......... 05.7 gibi.
Aada 8 giri 6 kl rnek bir PLC' nin k grlmektedir.
Giriler (INPUTS) klar (OUTPUTS)
k rlesi
o.o o.1 + 24 v
r
00.1 / t--------i,__
001,
Mhrleme
PLC
M
L
ekil 11.2 PLC' de k rleleri (CPU 212)
108
ekil11.2 de ro.o start butonuna basldnda Q0.1 k rlesi enerjile-
nerek alr ve harici k kontan kapatarak Q0.1 e bal olan yk a-
ltrr. Solenoid valf, sinyal lambas, rle. kontaktr gibi kk ykler PLC
kna direkt olarak balanabilir. Fakat byk gl valfler, motorlar, byk
gl dier ykler, kontaktr ya da rle zerinden srlmelidir.
k rlesi numaralar
k rlesi numaralar giri rlelerinde olduu gibi oktal say sistemine
gre ifade edilir. rnein QO.O ......... Q0.7
01 .0 ......... 01 .7
02.0 ......... 02.7
03.0 ......... 03.7
04.0 ......... 04.7
05.0 ......... 05.7 gibi
(Bu numaralar S7 200 CPU 212 ....... 216 iin geerlidir.)
Daha ncede akland gibi deiik marka PLC' ler iin k rleleri
deiik ekillerde ifade edilebilir.
MITSUBISHI MELSEC F1 veya TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de
k rleleri Y ile ifade edilmekte olup oktal say sistemi kullanlr.
rnein: MITSUBISHI deY030 ..... Y037, Y430 ...... Y437. Y530 ......... Y537
rnein: TOSHIBA da YO ....... Y7, gibi.
Telemecanique TS X 17 marka PLC' lerde Q ile ifade edilir. rnein
00.00 ...... 00.07 gibi
11.3 Yardmc rle ( M )

Yardmc rleler harici k konta olmayan yani yk balanamayan
ancak programn amaca uygun olarak alabilmesi iin zorunlu hallerde veya
programn daha kolay tasarlanabilmesi iin kullanlr. Ya da i elemanlar
alrken elektrik kesildikten sonra yeniden elektrik geldiinde sistemin batan
deil de kald yerden devam etmesinin istendii durumlarda kullanlr.
Yardmc rlelerin normalde ak ve kapal olmak zere birok konta
kullanlabilir. Yardmc rleler geici hafza birimleridir.
PLC programlarnda ( S7 200 CPU 212 .... 224 iin) yardmc rleler ok-
tal say sistemine gre ifade edilir.
rnein:
MO.O ........ M0.7
M1 .O ........ M1 .7
M2.0 ........ M2.7
M3.0 ........ M3.7
M4.0 ........ M4.7
MO.O ........ M15.7 ( CPU 212 in)

MO.O ........ M31.7 ( CPU 214 ....... 224 in)
109
S7 200 CPU 214 ....... 224 iin programlamada 256 adet yardmc rle
(MO.O .... M31.7), S7200 CPU212 iin 128 adet yardmc rle (MO.O .... M15.7)
kullanlabilir.
MITSUBISHI MELSEC F1 marka PLC' ler de yardmc rleler M ile

ifade edilmekte olup oktal say sistemi kullanlr.
rnein: M100 ....... M177, M200 ........ M277, M300 ......... M377 gibi.
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC' ler de yardmc rleler R ile ifade
edilmekte olup octal say sistemi kullanlr. rnein: R O............. R 177 gibi.
Telemecanique TS X 17 marka PLC' ler de yardmc rleler B ile ifade
edilmektedir rnein : B.000 ...... B.255 gibi.
!O.O M.O Bu devrede, bit hafzas normalde a-

k giri konta olarak kullanlm ve
1
(
bylece Q0.3 kna kumanda et-
meyi salamtr. Buna ramen ayn
M.O Q0.3 bit hafzas programn herhangi bir
yerinde tekrar kullanlabilir. (M.O)
1
11.4 Shift Register ( SHRB) ( Kaydrmal Kaydedici )

Yardmc rle ayn zamanda Shift Register olarak kullanlabilir. Shift Re-
gister iin yklenen bilgiler PLC' nin geici hafza blmne yklenir. Shift Re-
gister grubu iinde kullanlan yardmc rleler baka yerde baka ama iin
kullanlamaz.
Yklenen bilginin 16 bitlik olduu dnlrse en fazla 32767 deerinin
yklenebilecei unutulmamaldr.
o.o 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.10 0.11 0.12 0.13 0.14 0.15 0.16 0.17
Karakter
Tamas
ekil 11.3 Kaydrmal kaydedici (Shift Register)

10.0
11 o
Shift Register ile ilgili yardmc rleler MITSUBISHI MELSEC F1
marka PLC. ler de Mile ifade edilmekte olup oktal say sistemi kullanlr
rnein: M100 ....... M117, M300 ....... M317, gibi. (16 adet)
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de S ile ifade edilmekte olup

octal say sistemi kullanlr. S O............. S 377 gibi. (256 adet)
Telemecanique TS X 17 marka PLC. lerde yardmc rleler SR ile ifade

edilmekte olup oktal say sistemi kullanlr. rnein: SR.000 ...... SR.255 gibi.
11.5 zel yardmc rleler (SM)

PLC iersinde kalc olmayan ve kalc olan olmak zere iki ayr tipte yar-
dmc rle vardr. PLC' lerde zel yardmc rleler, enerji kesilmeden nce
alan programn, enerji kesilip geldikten sonra kald yerden devam etmesi
iin, yada zaman rlesi olarak veya sayc olarak kullanlabilir.
Flarler (rnein 1 sn. lik)---. (SM0.5), (60 sn.lik)---. (SM0.4) kalc tip
zel yardmc rlelerdir. Kalc tip olan bu zel yardmc rleler pille destek-
lenmektedir.
zel yardmc rleler
S7 200 CPU 212 serisinde SMO.O ......... SM45.7,
S7 200 CPU 214 serisinde SMO.O ......... SM85.7,
S7 200 CPU 215 .... 216serisinde SMO.O ......... SM199.7,
S7 200 CPU 221 .... 224serisinde SMO.O ......... SM179.7 olarak ifade edilir.
zel yardmc rleler TOSHBA EX 20 PLUS marka PLC' ler de

R 160 ....... R 177 ile, MITSUBISHI MELSEC F1 marka PLC' ler de ise M
70 ........ M 77 , M 470 ....... M 473 ve M 570 ......... M 573 ile ifade edilmektedir.
Telemecanique TS X 17 marka PLC' lerde yardmc rleler SY ile ifade edil-
mektedir rnein : SY.000 ...... SY.255 gibi.
11.6 Zaman rleleri

Zaman rleleri retilen PLC' lerin markalarna gre ve serilerine gre
deiik zellikler tamaktadr. S7 200 CPU 212 serisinde iki ayr trde zaman
rlesi bulunmaktadr. ( TON ve TONR) .
a ) ekmede gecikmeli zaman rlesi ( dz zaman rlesi ) ( TON )

T32 ile T63 ksaltmalarna sahip 32 zaman rlesi ierir.
1 0.3 T 37 57 200 CPU 212

iN TON Zaman taban TXX
1 ms. T32
10 ms. T33 ....... T36
150 PT 100ms. T37 ....... T63
~--~
(150x100 =15 sn.)
111
I~
4
3
PT=4 ise
2
100x4 ms.
0.4 sn. 1
100ms.
---1
T37
~
T37 k (biti) 1 .... H. .___________________
ekil 11.4 ekmede gecikmeli zaman rlesi (TON ) ( Dz zaman rlesi ) zaman diagram
Zaman rlesinin zaman belirlenirken yukarda tabloda bulunan deerler

gz nnde bulundurulmaldr. Yukardaki devrede T37 zaman rlesi
seilmi olup PT deeri 150 olarak verilmitir. Bu zaman rlesinin zaman :
1OOms.x 150 = 15000ms = 15 sn dir. Eer zaman rlesinin numaras T 34
yazlsa idi zaman deeri 10ms.x150 = 1500ms. = 1,5 sn. olacakt.
Bu tip zaman rlelerinde giri sensr kapal olduu srece zaman rlesi
zaman saymas yapabilir. Zaman saymas srasnda verilen zaman bitmeden
sensr alrsa zaman rlesi sayma grevini yapamaz, saylan zaman da
sfrlanr. Verilebilecek PT deerinin en fazla 16 bitin karl olan 32767
olabilecei unutulmamaldr. O halde maksimum zaman 1OOms. x 32767 =
3276700ms = 3276.7 sn. = 54.6 dk. dr.
b ) ekmede gecikmeli kalc tip zaman rlesi ( TONR )

Bu tip zaman rlesinin daha nce aklanan zaman rlesinden pek fark
yoktur. ekmede gecikmeli tip zaman rlesinin giriinin zamann saymas s
rasnda "O" yaplmas durumunda zaman deeri sfrlanr.
ekmede gecikmeli kalc tip zaman rlesinde ise zaman rlesi girii "O"
yaplsa bile zaman sfrlanmaz yani deerini korur, giri yeniden "1" yaplrsa
zaman sayma ilemi kald yerden devam eder.
Bu durumu bir rnekle aklayalm. Zaman rlesine 20 sn lik deer giril-
mi olsun. Giri "1" yapldnda zaman saymaya balar 12.sn de giri "O"
yaplsn, daha sonra giri yeniden "1" yapldnda zaman sayma ilemi
12.sn.den devam eder.
TO ile T31 ksaltmalarna sahip 32 zaman rlesi ierir.
S7 200 CPU 212

1 0.1 T3
Zaman taban TXX
1-IN TONR
1 ms. TO
10 ms. T1 ..... T4
500- PT 1OOms. T5 ..... T31
(500x10 =5 sn.)'---------'
112
I~ . . .__ ____.n. . .__
' Max.= 32767
4
PT= 4 ise
3
10x4 ms.
0.04 sn. 2
10ms.
T2 k ( biti ) 1P-----i
ekil 11.5 ekmede gecikmeli kalc zaman rlesi (TONR) ( Dz zaman rlesi ) zaman diagram
c ) Dmede gecikmeli zaman rleleri ( Ters zaman rleleri )

S7 200 CPU 212 serilerinin yapsnda bu tip bir zaman rlesi yoktur.
Ancak basit bir devre oluturarak ters zaman rlesi oluturmak mmkndr.
Aada ters zaman rlesi ile ilgili olarak bir devre oluturulmutur.
)'
1 0.2 T 37 MO.O
~Mo~j Yardmc rle bobininden

ve k bobininden son-
raki balantlar gsteril-
memitir. nk o ba-
MO.O 1 0.2 T 37
lantlar PLC kendi ier-
----v------ iN TON
sinde yapmaktadr
PT
/
350
(350x100 =35 sn.)
MO.O 00.4
)
Yukardaki
devrede I 0.2 kapatldnda ("1" yapldnda ) M.O yar-
dmc rlesi ve zaman rlesi alr. Ayn zamanda Q0.4 k rlesi de al
r. 35 sn. sonunda MO.O yardmc rlesi ve zaman rlesinin enerjisi kesilir.
Ayn zamanda Q0.4 k rlesinin de enerjisi kesilmi olur. Dolaysyla I 0.2
sensr kapatldnda Q0.4 k rlesi hemen alr ve 35 sn. sonra durur.
113
Zaman rlesi ile ilgili yardmc rleler MITSUBISHI MELSEC F1
marka PLC' ler de Tile ifade edilmekte olup oktal say sistemi kullanlr.
rnein : T050 ....... T057, T450 ....... T457, T550 ....... T557, T650 ...... .T657,
gibi. (32 adet)
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de T ile ifade edilmekte olup
octal say sistemi kullanlr. T 000 .......... T 067, T 070 .......... T 077 gibi. (256
adet)
Telemecanique TS X 17 marka PLC' lerde zamanlama ile ilgili yardmc
rleler T ile ifade edilmektedir.
rnein : TOO ...... T31 gibi. (32 adet)
11. 7 Sayclar
( counters) ( C )
Sayclar, giriine
verilen "1" ve "O" n belirli saysndan sonra kn "1"
yapan elemanlardr. Sayma ilemi yukar olabildii gibi aada olabilir. Sayc
lar batarya geri beslemeli olduu iin enerji kesilmesinde sayma deeri sakl
tutulur. Eer eski deer (enerjinin kesildii andaki deer)deitirilip yeni deer
girilecekse saycnn resetlenmesi gerekir.
Sayclar, S7 200 CPU 212 ........ 224 serilerinde C ile gsterilir.
rnein : S7 200 CPU 212 de CO .......... C63 ( 64 adet)
S7 200 CPU 214 de CO .......... C127 ( 128 adet)
S7 200 CPU 215 ..... 224 de CO .......... C255 ( 256 adet )
Sayclar, S7 200 CPU 212 ........ 224 serilerinde yukar sayc (Counter up
~ CTU ), Aa sayc (Counter down~ CTD), Yukar-aa sayc (Counter
up -down~ CTUD) olmak zere 3 ayr trde yaplmtr.
a) Yukar sayc (CTU)
C55
13.0 13.0
CTU
cu Up
13.1 13.1
Rese
R
5
3
. 2
3 PV
C55 o ~
Conl.
C55
k (bt) _ _ _ _ __
Sekil 11.6 Yukar savc ( CTU ) Ladder sekli ve calsma diaqram
13.0 sensrnn lojik olarak her "1" oluunda yukar sayc "O"dan
balayarak srekli ilerler PV ye hangi deer verilmi ise o deere geldiinde
kn "1" yapar. k konta baka bir devrede kullanlarak o devrenin
almas ya da durmas salanm olur. Herhangi bir anda resete (13.1)
baslrsa hem sayma ilemi hem de sayc k "O" (sfr) olur. PV deerinin
maksimum 32767 olabilecei unutulmamaldr.
114
b) Aa sayc ( CTD )
C40
11.0
CTD
CD
11. 1 11 _r-'-------i------........- 4
Load : 4 r---__,__-_,. 3
LD
2
C40
Cont. o
4 PV C40
k.(bit) .....__ _ _ _ _ _ _ ~
Sekil 11. 7 Asa savc ( CTD ) Ladder ekli ve calsma diaqram
Aa saycnn alma ekli yukar saycnn tamamen tersidir. Aa

saycya counter (sayma) ileminin yaptrlabilmesi iin LD giriine pals sinyali
( ok ksa sreli "1" sinyali) verilmelidir. LD (load) giriine "1" verildii an yani
11 .1 sensr kapatld an daha nce k "1" olan aa sayc k "O"
olur. CD giriinin her "1" yaplnda yani 11 .O sensrnn her kapatlnda
aa sayc PV ye verilen deerden balayarak geriye sfra doru saymaya
balar. Counter "O" a geldii an sayc kn "1" yapar. Sayma ileminin tek-
rar balatlabilmesi iin LD giriine yeniden pals sinyalinin verilmesi gerekmek-
tedir. LD girii "1" olduu srece yani 11.1 sensr kapal olduu srece aa
saycya sayma ilemi yaptrlamaz. PV deeri maksimum 32767 olabilir.
c) Yukar-aa sayc ( CTUD )

C20
14.0 14.0
CTUD
cu Up
14.1
14.1 Down
CD
14.2
14.2 Resel
R
4 4
3 PV 3 3
: 2
C20 o
Cont.
C20 _ _ _ _ _ __.
k (bt)
Sekil 11.8 Yukar-asa savc ( CTUD) Ladder sekli ve calsma diaqram
115
Bu sayc istenildiinde yukar, istenildiinde aa sayma yapabilmekte-
dir. CU girii "1" ve "O" yaplarak yukar sayma, CD girii "1" ve"O" yaplarak
ta aa sayma yaptrlabilir. Sayma ilemi ister aa isterse yukar olsun
Counter PV ye verilen deere geldiinde sayc k konum deitirir. Yani
"O"sa "1", "1" ise "O" olur. Sayma ilemi ister aa ister yukar olsun R giri-
ine "1" verildiinde yani 14.2 sensr kapatldnda sayc k ve counter
sfrlanr. PV deerinin en fazla 32767 olabilecei unutulmamaldr.
SayclarMITSUBISHI MELSEC F1 marka PLC. ler de C ile ifade

edilmekte olup oktal say sistemi kullanlr.
rnein : C060 ....... C067, C460 ....... C467, C560 ....... C567, C662 ....... C667,
gibi. (30 adet)
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de C ile ifade edilmekte olup
oktal say sistemi kullanlr. COO .......... C77, C040 .......... C077 gibi. (96 adet)
Telemecanique TS X 17 marka PLC. lerde sayclar C ile ifade
edilmektedir. rnein : COO ...... C15 gibi. (16 adet)
Hafza
CPU212 CPU214 CPU215 CPU216 CPU221 CPU222 CPU224
Tipi
Aralklar Aralklar Aralklar Aralklar Aralklar Aralklar Aralklar
1 O.O - 7.7 O.O- 7.7 O.O - 7.7 O.O - 7.7 O.O - 15.7 O.O- 15.7 O.O - 15.7
Q O.O - 7.7 O.O - 7.7 O.O- 7.7 O.O -7.7 O.O - 15.7 O.O- 15.7 O.O- 15.7
M O.O - 15.7 o.o - 31.7 O.O- 31.7 o.o - 31.7 O.O - 31.7 O.O - 31.7 O.O - 31.7
SM O.O - 45.7 o.o - 85.7 O.O - 199.7 O.O- 199.7 O.O- 179.7 O.O - 179.7 O.O - 179.7
T o - 63 O- 127 o- 255 O- 255 o- 255 o- 255 o - 255
c o - 63 o - 127 o- 255 O- 255 o- 255 O- 255 O- 255
s o.o- 7.7 O.O- 15.7 o.o - 31.7 o.o- 31.7 o.o- 31.7 O.O- 31.7 0.0-31.7
v 0.0-1023.7 0.0-4095.7 0.0-5119.7 0.0-5119.7 0.0-2047.7 0.0-2047.7 0.0-5119.7
L O.O - 63.7 O.O - 63.7 O.O - 63.7
87 200 CPU serisi PLC' ler de hafza tipi aralklar
116
BLM XII
12.1 Giri komutlarnn kullanlmas ile ilgili uygulamalar
PLC' lerde yazlm programn iki ekilde yapmak mmkndr. Bunlar
daha nce de akland gibi Statement List Editr (STL) (Komut Listesi) ve
Ladder (merdiven ) komutlardr.
PLC komut yazlmlarnda kumanda devresi devrelere ayrlarak numa-
ralandrlmtr. Zira klasik kumanda devrelerinde kumanda devresi bir btn o-
larak izilebilir. Ancak ayn yntem 87 200 CPU PLC' lerde uygulanamaz. Bu
PLC' lerde ekli devre devre izme zorunluluu vardr. rnein devre1,
devre2, devre3 ...... gibi.
Devreler programlarn yapsalln salarlar. Her ayr akm devresini ayr
bir devreye yerletirirseniz, uzun programlar izlemek kolay olur.
O.O
0.1
Giri rleleri
0.3
2M
0.4 k Rleleri
0.5
0.6
0.7
PLC
CPU 212 -1A A 01- OXBO M
-+--+------1 M
24v + -------t L
ekil 12.1 87 200 CPU 212 PLC balants
Kumanda devresi Ladder Devresi

10.0
QO.O
s,
--1----i( J
Bu kontak sensrn deil gr
(a) => rlesinin konta olduundan,
1.Sensr kapanrsa bu kontak
aktiftir. Yani kapaldr.1.Sensr
aksa pasiftir. Yani aktr.
C (QO.O) 10.1
Q0.1
~f--------1( J
Yk (Lamba) nL::').
Bu kontak sensrn deil giri
rlesinin konta olduundan,
2.Sensr kapanrsa, bu kontak
ekil 12.2 (c) pasiftir. Yani aktr. 2. Sensr
(b)
aksa aktiftir. Yani kapaldr.
Dolaysyla QO.O k rlesi, nnde ak kontak kullanlrsa IO.O sensr (1)
ak iken enerjisizdir (almaz). Yada Q0.1 rlesi , nnde kapal kontak
kullanlrsa I0.1 sensr (2) ak iken Q0.1 rlesi enerjilenir. (alr)
117
rnek 1. Bir butonla bir ykn altrlmas ( buton ak )
Kumanda devresi
s,
c
Yk (Lamba)
(a)
Ladder devresi (b)
Devre 1 ( Network 1 )
IO.O QO O
t--------i( ) ==:> Bu bobin/ (k) nnde yer alan sensr aktif ise
(kapal ise)eker
~ Giri O.O dan akm akarsa bu kontak aktiftir. ( kapaldr)

DKKAT: Bu kontak sensern konta deildir. IO.O sensrnn komut
verdii I0.0 giri rlesinin kontadr.
END) ==:> Bu elema~ pr~gram ak kontrol iin kullanlr ve program

sonunu gosterr.
(c) ekil 12.3
Komut listesi (STL) program
LD IO.O 10.0 girii "1" iken ( 10.0 sensr kapal iken )
= ao.o---- 00.0 n kn "1" yap (altr)
MEND ==:> Program sonu komutu END (STL de MEND) ayr bir devrede tek bana
yer almaldr.
o.o ......................
0.1 Giri rles
-{ ~ o }- L---l"!"""n---1
0.2 k rles
0.3
2M
0.4 PLC
0.5
0.6
0.7 CPU 212-1A A 01- OXBO
24v -
+
M
M
L
ekil 12.4 Bir butonla ykn altrlmasna ait PLC. balants
118
NOT: rnek1 deki ladder devresinde k bobin inden sonraki ba
lant gsterilmemitir. Gsterilmeyen blm PLC kendi iersinde ba
lamaktadr. Bundan sonraki ladder devrelerinde de bu blm gsterilme-
yecektir.
ekil 12.4 deki PLC' de !O.O sensr (burada buton olarak kullanlmtr)
kapatldnda IO.O giri rlesi enerjilenir ve IO.O kontan kapatr giri rlesi,
verilen komuta gre QO.O k rlesini altrarak harici ak kontann
kapanmasn salar ve harici kontan kapanmas ile QO.O' a balanan ykte
alm olur. ro.o sensr aldnda ise IO.O giri rlesinin enerjisi kesilir.
IO.O kontan aar, dolaysyla QO.O k rlesi de almaz ve harici konta-
n aarak ykn almasn durdurur.
rnek 2. Her iki sensrn kapal olmas halinde ykn altrlmas

Kumanda Devresi
H
(a)
Yk (Lamba)
Ladder devresi {b)
o.o o.1 ao.o
~ Bu bobin I ( k) nnde yer alan sensrler
H ~
1
10.1
( )
Giri Rlesinin konta

aktif ise (kapal ise) eker
~----)o~ !O.O Giri Rlesinin konta
END J~ Bu eleman program ak kontrol in kullanlr ve program

sonunu gsterir.
(c) ekil 12.5
LD IO.O IO.O girii "1" iken ( IO.O sensr kapal iken )
A I0.1 ve I0.1 girii "1" iken ( I0.1 sensr kapal iken)
= QO.O _ _,. ao.o n kn "1" yap (altr)
MEND ~ Program sonu komutu END (STL de MEND) ayr bir devrede tek bana yer
almaldr.
119
..................
. .
o.o
0.1 -{ 0:0 }-
0.2 Giri rleleri k rlesi
0.3
2M
0.4 PLC
0.5
0.6
0.7 CPU 212 -1A A 01- OXBO
M
24V - -+----+-------1.._.._
+--------1
M _____________________________ L
ekil 12.6 ki sensrle ykn altrlmasna ait PLC balants
ekil 12.6 daki PLC devresinde IO.O sensr kapatldn da IO.O giri
rlesini enerjiler ve ladder devresindeki IO.O kontan kapatr. Fakat QO.O k
rlesi alamaz. IO.O sensr kapal iken I0.1 sensr de kapatlrsa ladder
devresindeki I0.1 kontan kapatr, her iki kontakta kapal olduundan QO.O
k rlesi enerjilenir. QO.O k rlesi harici kontan kapatarak ykn (
elemannn) almasn salar. Sensrlerden birisi ya da her ikisi alacak
olursa QO.O k rlesinin enerjisi kesileceinden harici kontan aar ve y-
kn almas durur.
rnek 3. ki sensrden herhangi birisi kapatldnda ykn (i ele-
manlarnn) altrlmas
Kumanda Devresi
s,
Yk (Lamba)
(a)
Ladder devresi (b)
10.0 10.0 Giri Rlesinin 00.0
> konta c::::::::> Bu bobin/ (k) nnde yer alan sensrler
P
( )
den birisi yada her ikisi aktif ise ( kapal ise)
ceker
10.1 ~ 10 1 Giri Rlesinin konta
END Jc::::::::> Bu eleman program ak kontrol iin kullanlr ve program

sonunu gsterir.
(c) ekil 12.7
120
LD IO.O 10.0 girii "1" iken ( 10.0 sensr kapal iken)
o I0.1 veya I0.1 girii "1" iken ( I0.1 sensr kapal iken )
= Q0.0-- QO.O n kn "1" yap (altr)
MEND ~ Program sonu komutu END (STL de MEND) ayr bir devrede tek bana yer
almaldr.
...................
O.O
0.1 -{ olo }- :
0.2 Giri rleleri k rles
0.3
2M
0.4 PLC
0.5
0.6
0.7 CPU 212-1A A 01- OXBO M
24v --+---+-----1 M
+ ---+-----1 L
ekil 12.8 lki Sensrle ykn altrlmasna ait PLC balants
ekil 12.8 deki PLC devresinde IO.O sensr (butonu) kapatldnda IO.O
gr rlesi enerjilenir ve kontan kapatarak QO.O k rlesini enerjiler. QO.O
k rlesi harici kontan kapatarak ykn, (burada lamba olarak gste-
rilmitir) almas salanr. IO.O sensr aldnda ise IO.O giri rlesinin
konta alarak QO.O k rlesinin enerjisi kesilir ve harici kontan aarak
ykn almasn durdurur.
Ayn alma ekli I0.1 sensr iinde geerlidir. Yalnz I0.1 sensr I0.1
giri rlesini enerjilemektedir.
rnek 4. fazl bir motorun kesik altrlmasnn programlanmas

Kumanda Devresi Ladder Devresi
s Devre 1
e,
I~ i----1-~ 10.0 10.1 01.0
A.Ak.Rl.
(Termik)
(Start) c H ---1 ---[ J
(a) Devre 2
ENDJ (b)
121
NETWORK 1
LDN 10.0 10.0 girii "1" iken (Termik atmam iken)
A 10.1 - - - ve 10.1 girii "1" iken (Start butonuna basl iken )
= 00.0 QO.O n kn "1" yap (altr)
NETWORK2
MEND
L1---------
L2 ------1-------
L, ------~---.----

A.ak.rol.
(Termik ,._____:
0.2 Giri rleleri k rlesi

0.3
2M
0.4
f" .................. ~
0.5
PLC .........................
0.6
0.7
24v - M
L
CPU 212 -1A A 01- OXBO
L
ekil 12.9 fazl motorun kesik almasna ait PLC balants
Daha nce de akland gibi PLC' ye kumanda edecek olan sensrlerin

tmnn ya ak kontakl ya da kapal kontakl olmasnn gerek program tasa-
rm gerekse uygulama srasnda kolaylklar salayaca ve hatalar en aza in-
direcei unutulmamaldr. rnein ekil12.9 daki PLC uygulama devresinde
de ar akm rlesi konta da ak kontak kullanlmtr.
ekil12.9 daki PLC uygulama devresinde IO.O ar akm rlesinin
konta ak iken ladder devresindeki IO.O giri rlesinin konta kapaldr. I0.1
Start butonuna basldnda I0.1 giri rlesi enerjilenerek ladder devre -
sindeki I0.1 kontan kapatr, QO.O k rlesi enerjilenerek harici kontan
kapatr ve kontaktrn almasn salar. Kontaktr de ana kontaklarn ka-
patarak fazn motora gitmesini bylece motorun almasn salar. Moto-
run almas srasnda ar akm nedeni ile ar akm rlesinin konta ka-
panrsa IO.O giri rlesi ladder devresindeki IO.O kontan aarak QO.O k
rlesinin enerjisinin, dolaysyla harici kontan almasyla kontaktrn ener-
jisinin ve motora giden fazn da kesilmesini salam olur.
Motorun almas srasnda I0.1 Start butonu alacak olursa I0.1 giri
rlesi ladder devresindeki alma srasnda kapanm olan 10.1 kontan
aarak QO.O k rlesinin enerjisini kesmi olur. QO.O k rlesi harici kon-
tan aarak rlenin enerjisini dolaysyla motora giden faz kesmi yani
motoru durdurmu olur.
122
rnek 5. Ve -Veya ilemlerinin bir arada kullanlmas
Kumanda Devresi
H
Yk (Lamba)
(a)
Ladder devresi (b)
r
Devre 1
10 o 101 QO.O
1---r --------1(
, -j J
10.2
Devre 2
(c) ekil12.10
NETWORK 1
LD IO.O 10.0 girii "1" iken
A I0.1 ve 10.1 girii "1" iken
o I0.2 veya 10.2 girii ''1" iken
= Q0.0-- ao.o n kn "1" yap (altr)
NETWORK2
MEND
ekil 12.1 O daki ladder devresinde ve ileminde girilerin her ikisinin de

aktif yani "1" olma zorunluluu vardr. Dolaysyla ladder devresinde QO.O
k rlesinin alabilme artlarndan birisi IO.O ve I0.1 sensrlerinin
(butonlarnn) yani IO.O ve I0.1 giri rlelerinin kontaklarnn kapal olma
zorunluluudur.
Eer QO.O k
rlesi altrlmak isteniyorsa o.o ve I0.1 sensrlerine ayn
anda baslarak o.o ve I0.1 giri rlelerinin kontaklarnn kapanmas ve QO.O
k rlesinin almas salanm olur.
Veya ileminde ise girilerden herhangi birisi aktif yani"1" ise, k "1" o-
labilmektedir. Dolaysyla I0.2 sensr (butonu) kapatlrsa I0.2 giri rlesi kon-
tan kapatarak QO.O k rlesinin almasn ("1" olmasn) salar.
123
rnek 6. Ve - Veya ilemlerinin bir arada kullanlmas
Kumanda Devresi
c
Yk (Lamba)
(a)
(b) _ ____,__ __
Ladder devresi
Devre 1
o.o I0.2 00.0
1------1[ ]
10.1
Devre 2
END]
(c)
ekil 12.11
NETWORK 1
LD IO.O JO.O girii "1" iken
o I0.1 veya J0.1 girii ''1" iken
A I0.2 ve J0.2 girii "1" iken
= 00.0 00.0 n kn ''1" yap (altr)
NETWORK2
MEND
ekil 12.11 deki ladder devresinde 00.0 k rlesinin alabilmesi

iin IO.O veya I0.1 sensrlerinden herhangi birisinin ve ayn zamanda I0.2
sensrnn kapal olmas, dolaysyla bu sensrlerin kumanda ettii giri
rlelerinin de kontaklarnn kapal olmas gerekmektedir. rnein I0.1 sensr
kapatldnda I0.1 giri rlesinin ak olan konta kapanr. Ayn zamanda
I0.2 sensr kapatlacak olursa I0.2 giri rlesinin de ak olan konta
kapanr ve 00.0 k rlesi alr. ("1" olur). sensrlerden herhangi birisi
alacak olursa 00.0 k rlesinin almas durur. ( "O" olur). Burada sensr-
ler buton olarak deerlendirilmitir.
124
rnek 7. zel - Veya ileminin kumanda tasarm
Kumanda Devresi
c
r-i/t--r-~~~,~~~
c
S,
r-i S2 Yk (Lamba)
(a)
(b)
Ladder devresi
Devre 1
10.0 I0.1 00.0
~/P--..---L:J-LD-----( J
o.o 10.1
Devre 2
END) (C)
ekil 12.12
NETWORK 1
LD IO.O !O.O girii 1 iken (10.0 Sensr basl iken)
AN I0.1 ve I0.1 girii "1" iken (I0.1 Sensr basl deilken)
LDN IO.O !O.O girii "1" iken (10.0 Sensr basl deilken)
A I0.1 ve I0.1 girii "1" iken (10.1 Sensr basl iken)
OLD (Seri bal bloklar paralel balama komutu)
= QO.O - - - 00.0 n kn "1" yap (altr)
NETWORK2
MEND
ekil 12.12 deki alma program iin PLC balants yapmak gerekti-
inde IO.O giri rlesini altrmak iin IO.O sensrnn sadece ak konta-
n ve I0.1 giri rlesini altrmak iin I0.1 sensrnn sadece ak konta-
n kullanmak yeterlidir.
125
rnek 8. ALO Komutu uygulamas
Kumanda Devresi
81 83
82
p---q 8.
c
Yk (Lamba)
(a)
(b)
Ladder devresi
Devre 1
10.0 10.2 00.0
~
)
Devre 2
(c)
ekil 12.13
NETWORK 1
LD !O.O 10.0 girii "1" iken ( 10.0 sensr kapal iken )
o 10.1 veya 10.1 girii "1" iken ( 10.1 sensr kapal iken )
LD 10.2 ve I0.2 girii "1" iken ( 10.2 sensr kapal iken )
o 10.3 veya 10.3 girii "1" iken ( I0.3 sensr kapal iken )
ALO (Paralel bal bloklar seri balama komutu)
= QO.O - - - - QO.O n kn "1" yap (altr)
NETWORK 2
MEND
ekil 12.13 deki ladder devresinde !O.O sensr kapatldnda veya I0.1
sensr kapatldnda IO.O giri rlesi veya I0.1 giri rlesi enerjilenerek ak
olan kontan kapatr. Ancak k rlesi alamaz. Bunun yansra I0.2
sensr kapatldnda veya I0.3 sensr kapatldnda I0.2 giri rlesi veya
I0.3 giri rlesi kontan kapatr. QO.O k rlesi enerjilenir. Harici kontan
kapatarak ykn almasn salar. Sz konusu sensrlerden herhangi birisi
alacak olursa O sensre ait giri rlesinin dolaysyla QO.O k rlesinin
enerjisi kesilir, harici kontan aarak ykn almasn durdurur.
126
rnek 9. Kilitleme (mhrleme) - Bir motorun srekli altrlmasnn
programlanmas
L1----.------
L2 ---;-----.---
L3 ---if-----+---.---
L...L..__J ti
r""""?""L ......
.................... .
c
e, l................... 1
,,, .......................
(a)
(b)
Kumanda devresi Ladder devresi

Devre 1
10.0 10.1 I0.2 QO.O
~~j-----------( J
c
QO.O~, ,, ..... "' . ~ -"- ,
11"-
Devre 2
(c)
ENDJ (d)
ekil 12.13
NETWORK1
LD IO.O !O.O girii "1" iken, (Start butonu basl iken)
O QO.O QO.O k rlesi alrsa "1" yap (ve paralel bala)
AN I0.1 ve I0.1 girii "1" iken, (Stop butonu basl deilken)
AN I0.2 ve I0.2 girii "1" ak (Termik atmam iken)
= ao.o QO.O k rlesini "1" yap (altr).
NETWORK2
MEND
127
L1-~-----
L2--->--~--
L3----4---+--..---
Start But.._--~
..................
y
- { 0.0 }- I 1
Stop But. k rlesi
" 0.3 Giri rleleri
A ak rol.
(Termik) 2M
.,. ..................... .
0.4
0.5
PLC ~- .....................
0.6
0.7
-L-.J__---1 M
CPU 212-1A A 01- OXBO
24V..a.---L------1 L L
'--"'"-~~~~~~~~~---'
ekil 12.14 fazl motorun srekli almasna ait PLC balants
Daha nce de akland gibi klasik kumanda devreleri ladder devrele-

rine dntrlrken paralel bal elemanlarn ncelikle izilmesi ladder
devre tasarmnda kolaylklar salar. Bunun bir rnei ekil 12.13 de
grlmektedir.
ekil 12.14 deki PLC' de 10.0 sensr (burada buton olarak kullanlm
tr) kapatldnda 10.0 giri rlesi enerjilenir giri rlesi, verilen komuta gre
QO.O k rlesini altrarak harici ak kontan kapanmasn salar ve
harici kontan kapanmas ile QO.O a balanan ykte (lamba) alm olur.
10.0 sensrnden ( butonundan) el ekilse bile 10.0 giri rlesi mhrlemesini
yapt iin QO.O k rlesi dolaysyla ykte almaya devam eder.
10.1 sensrne (butonuna) basldnda ise 10.1 giri rlesi alarak
kapal kontan aar ve QO.O k rlesinin enerjisini keserek almasn
durdurur. QO.O k rlesi harici kontan aar buna bal olarak ta kontak-
trn enerjisi kesilir, kontaktr kontaklarn aarak motora giden faz
keserek ykn yani motorun almasn durdurur.
Eer motorun ar akm ekmesinden dolay termik atacak olursa yani
10.2 sensr kapanacak olursa 10.2 giri rlesi enerjilenerek kapal kontan
aar ve QO.O k rlesinin enerjisini keser. QO.O k rlesi harici kontan
aar buna bal olarakta kontaktrn enerjisi kesilir, kontaktr kontaklarn
aarak motora giden faz keser ve ykn yani motorun almasn dur-
durur.
128
rnek 1O. Bir motorun iki ayr yerden (uzaktan) kumandasnn prog-
ramlanmas
L1~---1~~~~~
L2~---~--~~~-
1 1 1
s,~c
cz::======t==========t===========I
c
91 f" .................. 1
:. .......................:
c
(b)
(a)

Devre 1
10.0 10.2 10.3 10.4 00.0
S2 o tr+---+-H-----{ J
c
000
Devre 2
ekil 12.15
END J (d)
NETWORK 1
LD IO.O !O.O girii "1" iken (Start butonu 1 basl iken)
o I0.1 veya 10.1 girii "1" iken (Start butonu 2 basl iken)
AN I0.2 ve I0.2 girii "1" iken (Stop butonu 1 basl deilken)
AN I0.3 ve 10.3 girii "1" iken (Stop butonu 2 basl deilken)
AN I0.4 ve I0.4 girii "1" iken (Termik atmam iken)
00.0 QO.O k rlesini "1" yap (altr)
NETWORK2
MEND
129
L1--------
L2--------.---
L,-------+--+---
................. 24 v
- { 00 } -
k rles
.l .. .I
........................
......... .....
PLC M
CPU 212 -1A A 01- OXBO
L
ekil 12.16 fazl motorun uzaktan kumandasna ait PLC balants
rnek 11. - Kilitleme devresinin uygulanmas ( iki yne alan bir

motorun kumandasnn programlanmas)
L1---------
L2--+----------
LJ--+---+-------
[Z]::::::t:::::::::::t::::::::::f CZJ::::::t:::::::::J:::::::::::f
s, c, C2 1
c, e
c,
(a) Klasik kumanda devresi (b) G devresi
130
Devre 1
!O.O I0.2 10.3 Q0.1 QO.O
aop-+H+--1+--( l
S2 s, s. C,
c,~t;ttt
Devre 2
o. 1 0.2 o.3 QO O 00.1
aop-1+--1+-1+--( J
(c)
(d)
Devre 3
END)
ekil 12.15
NETWORK 1
LD 10.0 10.0 girii ''1" iken (Start butonu 1 basl iken)
AN 10.2 ve I0.2 girii "1" iken (Stop butonu basl deilken)
AN I0.3 ve 10.3 girii "1" iken (Termik atmam iken)
AN Q0.1 ve Q0.1 girii "1" iken (Q0.1 rlesi almyorken)
QO.O QO.O k rlesini "1" yap (altr)
NETWORK2
LD I0.1 10.1 girii "1" iken (Start butonu 2 basl iken)
o Q0.1 Q0.1 k rlesi alrsa "1" yap (ve paralel bala)
AN I0.2 ve I0.2 girii "1" iken (Stop butonu basl deilken)
AN I0.3 ve 10.3 girii "1" iken (Termik atmam iken)
AN QO.O ve QO.O girii "1" iken (QO.O rlesi almyorken)
= Q0.1 Q0.1 k rlesini "1" yap (altr)
NETWORK3
MEND
Ladder devrelerinde bir sensrn, ya da giri ve k rlelerinin kontak-

larnn birden ok yerde kullanlabilecei unutulmamaldr.
rnein ekil 12.15 deki ladder devresinde I0.2, I0.3 iki ayr devrede
kullanlmtr.
131
24 v
k rleleri
2M
Giri rleleri
0.4
0.5
PLC
____
24v-
___,,
0.6
0.7
M
L
CPU 212-1A A 01- OXBO M
L

ekil 12.16 iki yne alan bir motorun kumandasna ait PLC. balants
rnek12. ki ayr yerden (uzaktan kumanda) ki yne alan bir

motorun kumandasnn programlanmas
Devre 1
s, Ss Ss S1 C2
+--k1-+1---t, ~ ~ o.o I0.4 10.5
ti+--t+-1+---(
10.6 00.1 00.0
J
Sop1 Stop2 A.ak.rl. c,
10.1
c,
00.0
Ss S1 C,
Devre 2
s.
ti/}-kt---t
Sopl A.ak.rl.
10.2 I0.4 I0.5 10.6 00.0 00.1
Stop2
ti+--t+-1+---( J
I0.3
00.1
(a)
Devre 3
END) (b)
ekil 12.17
132
NETWORK1
LD IO.O o.o girii "1" iken (Start butonu 1 basl iken)
o I0.1 veya 10.1 girii "1" iken (Start butonu 2 basl iken)
AN 00.1 ve Q0.1 girii "1" iken (Q0.1 rlesi almyorken)
QO.O 00.0 k rlesini "1" yap (altr)
NETWORK 2
LD I0.2 10.2 girii "1" iken (Start butonu 3 basl iken)
o I0.3 veya I0.3 girii "1" iken (Start butonu 4 basl iken)
o 00.1 Q0.1 k rlesi alrsa "1" yap (ve paralel bala)
AN I0.4 ve I0.4 girii "1" iken (Stop butonu 1 basl deilken)
AN QO.O ve QO.O girii "1" iken (QO.O rlesi almyorken)
Q0.1 Q0.1 k rlesini "1" yap (altr)
NETWORK 3
MEND
rnek 13. Set ve Reset kullanlarak bir motoru srekli altrmann

programlanmas
PLC teknolojisinde, mhrleme (kilitleme) genellikle baka bir ekilde -
zlr. Daha nceki srekli alma rneinde kn girie geri beslenmesi ye-
rine SET ve RESET fonksiyonlar uygulanr.
Devre 1
IO.O 00.0 SET ilemi nedeni ile
1~- ( s ) (S), IO.O daki bir darbe NETWORK 1
1 QO.O srekli olarak ak- LD IO.O
tive eder.( "1" yapar) S QO.O, 1
Devre 2
10.1 00.0 NETWORK2
L--___J( R J Tersine olarak da RESET LD I0.1
1 ilemi nedeniyle (R), I0.1 R QO.O, 1
Devre 3 deki bir darbe QO.O sfr
layacaktr. NETWORK 3
MEND
ekil 12.18
133
-{ s J~1 QO.O "1" e set eder.
1
--{ R J ~O QO.O "O" a reset eder.

1
Bunlar PLC' !erde klar veya bit hafzalarn (M gibi) seri balanm
kontaklarla amak ve kapamak iin ska kullanlrlar.
Bir "set" k veya hafza biti srekli set kalr. Ta ki; (R)komutu gelince-
ye kadar.
Eer hem set bobini hem de reset bobini ayn anda "1" ise sonra gelen i
lemin ncelii vardr.
S ve R nin altndaki rakam ka adet k bobininin set veya reset edi-
leceini ifade eder. rnein bu rakamlar 3 olsayd QO.O, Q0.1, Q0.2, k
rleleri ayn anda set veya reset edilecekti.
rnek 14. Yardmc rleler (bit hafzalar)
Devre 1
10.0 M.O Komut Listesi (STL) program

( J
NETWORK 1
LD IO.O
Devre 2
11 = MO.O
NETWORK2
M.O 00.0
LD M.O
1
( J = Q0.3
Devre 3
NETWORK 3
END] ekil 12.19 MEND
Bir k kullanmak yerine bit hafzas "M.O " IO.O mantksal ilemini
saklamak iin geici bir alan olarak kullanlmtr.
Bu devrede bit hafzas normalde ak giri konta olarak kullanlm ve
bylece Q0.3 kna kumanda etmeyi salamtr. Ayn bit hafzas programn
herhangi bir yerinde tekrar kullanlabilir.
Bit hafzalar geici sonular saklamak iin kullanlr. Hesap makine-
lerinin hafzas gibi.
PLC' !erde bit hafzalar k olarak kullanlr ve yardmc kontaktrlere
benzer ileve sahiptir. Bit hafzas programn herhangi bir yerinde istendii
kadar ak ve kapal kontak olarak kullanlabilir.
Eer besleme gerilimi kesilirse bit hafza deerleri kaybolur. Kalclk bu a-
mala oluturulmutur.
Bit hafzalar devrenin (geici) sonucu sonraki devrelerde de ilenecekse
kullanlr (elle toplama yaparken ara toplamlar kullanmak gibi) . Ayrca ayn
sonu pek ok devrede yer alacaksa, tekrarlamadan kanmak amacyla da
kullanlabilir.
134
Ykselen Kenar Saptama
r- Bir kontan (giri ya da k)aktan
--A.---o 10.0
24 V doru
O V yanl
__J kapalya veya yanltan doruya gei
anna ykselen veya pozitif kenar denir.
A-._ . 24 v doru ------ Benzer ekilde bir kontan kapaldan

~ 10.0 o v yanl L_ Aa veya dorudan. yanla gei ann-
da den veya negatf ( baz durumlarda
---1 p r
negatif ykselen) kenar denir.
Pozitif ykselen kenar ile, STL de EU (Edge Up) ile,
Negatif ykselen kenar -1 N r ile, STL de ED (Edge Down) ile gsterilir.
Ksaca aklamak gerekirse; pozitif ykselen kenar kullanldnda nndeki

sensr kapand anda kn "1" yapar. Negatif ykselen kenar kullanldn
da ise nndeki sensr kapand anda deil ald anda kn "1" yapar.
rnek 15. Bir motorun tek butonla altrlp durdurulmas
Komut Listesi (STL) Program

Devre 1
!O.O 00.4 M0.0 NETWORK 1
1---t P---r---i~ S 1
) LD IO.O
EU
LPS
AN Q0.04
S M.O, 1
LPP
A 00.4
Devre 2 R M0.4
MO.O 00.4
NETWORK 2
H J LD M.O
Q0.4
Devre 3
NETWORK3
MEND
----- EN D) ekil 12.20
Bit hafzas MO.O set etmek iin bir bobin yerletirilmelidir. Bobinin altn
daki rakam balang adresinden balayarak ka elemann set edileceini
gsterir. Burada MO.O dan balayarak sadece 1 bit. Reset ise, butonun
baslmas sonrasnda akm tayorsa alttaki dal sttekinin ters fonksiyonunu
iereceinden MO.O biti reset edilmelidir. Set ve reset ilemlerinin butona
basld anda deilde, butondan el ekildii anda gerekletirilmesi isteniyorsa
---1 p~ yerine ---1N ~kullanlmaldr.

135
~ p ~ Fonksiyonu devre 1 de IO.O butonuna her basldnda bir de-
falk sinyal ak salar. Devre 2' de bit hafzasnn set durumu ka atanyor.
Q0.4 her ~ P~ kenarnda konum deitirir.
Eer ~ P~ yerine ~ N~ kullanlsayd set ve reset ilemi butona

basl olduu anlarda deil, butondan el ekildii anlarda gerekleirdi.
Q0.4 bir nceki konumda olduundan dng tamamlanncaya kadar "1"
olarak gzkmez. nk klar dng sonunda PIQ ya yazlrlar.
rnek 16. Bir motorun altktan bir sre sonra durdurulmas
Aama 1
Devre 1 Komut Listesi

T37
(STL) Program)
10.0 00.0
~I 1
v1-------+( ,>":. ) Eer o.o varsa VE
T37 nin konta kapa -
NETWORK 1
LD IO.O
00.w l ise O ZAMAN oo.o
Aktive edilir ( = "1" ). O QO.O
AN T37
Devre 2 = ao.o
00.0 T37
NETWORK2
200
j iN
PT
~--~
TONI
(200x 100= 20 sn)

LD
TON
QO.O
T37, +200
Devre 3 NETWORK 3
MEND
Aama 2
Devre 1
!O.O T37 00.0
IO.O artk basl deildir. Kilitleme T37 sona
~o~~l------( ~;;;:) erinceye kadar devam eder.
Zaman rlesi sayarken T37 "O"dr ve normalde
kapal (NC) kontak akmn akmasna izin verir.
Devre 2
00.0 T37
'.J-1--~---2-00-J-4:
Zaman rlesinin al
TON 1 mas : Eer QO.O aktif
ise T37 almaya ba
lar.
Devre 3
--------1 EN D J ekil 12.21
136
rnek 16 daki devrede zaman, butona (sensre) basld anda bala
maktadr. Eer zamann butona basld anda deil de butondan el ekildii
anda balamas isteniyorsa aadaki devre oluturulmaldr.
rnek 17. Bir motorun altktan bir sre sonra durdurulmas

(zamann balamas strart butonundan el ekildikten sonra)
Aama 1
Devre 1 Komut listesi

(STL) program)
!O.O T37 00.0
.~---.1,-~---1----(:,~f~) Eer !O.O varsa VE NETWORK 1

T37 nin konta kapa - LD IO.O
00.w l ise O ZAMAN 00.0
Aktive edilir ( = "1" ). O QO.O
AN T37
Devre~ = QO.O
00.0 IO.O T37
NETWORK2
~ ----./----_,.---ij'"
T37 henz almaz
,__I TON 1 nk !O.O halen LD QO.O
aktr. AN IO.O
200 PT TON T37, +200
Devre 4(200x 100= 20 sn)
NETWORK 3
MEND
Aama 2
Devre 1
,
o._otr
./ . . r_~;I
1_--- (o~:o) !O.O artk basl deildir. Kilitleme (mhrleme)
61 T37 sona erinceye kadar devam eder.

, -----
Zaman rlesi sayarken T37 "O"dr ve normal

00.0 de kapal (NC) kontak akmn akmasna izin verir.

Devre 2
00.0 !O.O T37
lt--1-----tll------ iN TON
PT Eer QO.O aktif ise ve artk !O.O yoksa ,

200
~--~ T37 almaya balar.
Devre 3
END)
ekil 12.22
137
rnek 18. Bir motorun start butonuna basldktan bir sre sonra
altrlmasnn programlanmas
Devre 1
10.0 MO.O
--1-----<( s ) NETWORK 1
1
LD IO.O
S MO.O,
Devre 2
10.1
NETWORK 2
LD I0.1
R MO.O, 1
Devre 3
MO.O 00.0 T33
NETWORK 3
LD MO.O
H/------1 iN TON
AN QO.O
TON T33, +500
_
500 ......__
PT ____,
l..+(500x10= 5 sn.) NETWORK 4
LD T33
Devre 4 O QO.O
T33 MO.O 00.0 A MO.O
)
QO~
----------t( = QO.O
NETWORK 5
MEND
Devre 5
ekil 12.23
ekil 12.23 deki devrede 10.0 start butonuna basldnda MO.O yardmc
rlesi set edilir (alr). MO.O zaman rlesi devresindeki kontan kapatarak
zaman rlesinin almasn salar. Zaman rlesi 5 sn. sonra QO O k bobini
devresindeki kontan kapatarak QO.O' n "1" olmasn (almasn) salar.
QO.O, zaman rlesi devresindeki kontan aarak zaman rlesinin sayma ile
mini durdurur. QO.O' n bobin devresindeki T33 konta alr. Ancak QO.O
mhrleme zerinden almaya devam eder.
10.1 butonuna basldnda MO.O yardmc rlesi reset edilir (durur). Zaman
rlesi ve QO.O k bobini devrelerindeki kontan aarak sistemin durmasn
salar.
138
rnek 19. Bir motorun stop butonuna basldktan bir sre sonra
durdurulmasnn programlanmas
Devre 1
10.0 M.O
---1
- ( s1 J NETWORK 1
LD IO.O
S M.O, 1
Devre 2
10.1 NETWORK 2
LD I0.1
R M.O, 1
Devre 3
M.O T37 00.0
NETWORK 3
LD M.O
MOw+-----( ) O
AN
M0.1
T37
= QO.O
NETWORK 4
Devre 4 LD I0.1
10.1 T37 M0.1 O M.O
~'1
( J AN T37
MO = M0.1
NETWORK 5
Devre 5
LD M0.1
TON T37, +250
M0.1 T37
1 NETWORK 6
iN TON
1
MEND
250 - ....__
PT _ ___,
4 (250x100=25 sn.)
Devre 6
ENDJ
ekil 12.24
139
rnek 20. Bir motorun yldz - gen altrlmasnn programlanmas
Devre 1 Komut listesi (STL) program
10.0 10.1 10.2 00.0

NETWORK 1
aoWH'--1------( ) ---> c LD IO.O
O QO.O
AN I0.1
AN I0.2
Devre 2 = QO.O
QO.O T37 Q0.2 00.1
~H'--1------1( ) -~ C).
NETWORK 2
LD QO.O
AN T37
Devre 3 AN Q0.2
QO.O Q0.2 T37 Q0.1
~--1-B---+O~: TON 1
NETWORK 3
LD QO.O
AN Q0.2
Devre 4 4 (BOx100=B sn.) TON T37, + 80
T37 QO.O Q0.1 Q0.2 NETWORK 4

aotf H'--1------( )-~ c'i LD
o
T37
Q0.2
A QO.O
AN Q0.1
= Q0.2
Devre 5
NETWORK 5
MEND
ekil 12.25
ekil 12.25 deki devrede o.o start butonuna basldnda IO.O giri rlesi
enerjilenerek kontan kapatr ve QO.O k rlesini enerjiler. IO.O start
butonundan el ekilse bile QO.O mhrlemesi nedeni ile QO.O k rlesi al
maya devam eder. QO.O k rlesi tm ak kontaklarn kapatr. Q0.1 k
rlesi (yldz) ve TON zaman rlesi enerjilenir. Zaman rlesi 8 sn. sonunda
kapal kontan aarak Q0.1 k rlesini devreden karr ve ak kontan
kapatarak Q0.2 k rlesini (gen) enerjilendirir. Q0.2 k rlesi, mhrle-
mesini yapar ve zaman rlesini devreden kartr. Bylece 8 sn sonunda QO.O
ve Q0.2 k rleleri srekli alrlar. Motor gen olarak almaya devam e-
der. I0.1 stop butonuna basldnda, ya da I0.2 ar akm rlesi attnda; bu
sensrlere ait giri rleleri enerjilenerek kontaklarn aarlar. QO.O k rlesi-
nin enerjisi kesilir. QO.O k rlesi de alma srasnda kapanm olan kon-
taklarn aarak devredeki tm elemanlarn enerjisini keser.
NOT : Eer zaman rlesinin ak konta baka bir yerde kullanlacaksa
kapal konta ile kendi bobin devresi atrlmamaldr.
140
rnek 21. Yukar sayc
Devre 1
10.0 C40 Komut listesi (STL) program
1
1
cu CTU
10.1 NETWORK 1
1 R LD 10.0
1 LD I0.1
CTU 40, +5
5- PV
Devre 2 NETWORK 2
C40 Q0.0 LD C40
( ) = ao.o
Devre 3 NETWORK 3
MEND
ENDJ
ekil 12.26
ekil 12.26 daki yukar sayc

devresinde IO.O sensr 5 defa kapatld
nda C40 yukar saycs devre 2 deki kontan kapatarak QO.O k rlesinin
enerjilenmesini salar. I0.1 sensr kapatldnda ise sayc k sfrlanr.
Devre 2 deki kontan aarak QO.O k rlesinin enerjisini keser. Ayn za-
manda sayma ilemi de sfrlanr. (PV deeri maksimum 32767 olabilir.)
rnek 22. Yukar -aa sayc
Devre 1
!O.O C48 Komut listesi (STL) program
cu CTUD
I0.1 NETWORK 1
CD LD IO.O
LD 10.1
10.2
LD I0.2
R
CTUD 48, +7
7 PV
Devre 2
NETWORK 2
C48
LD C48
QO.O
= ao.o
[ )
NETWORK 3
Devre 3 MEND
ekil 12.27
141
ekil 12.27 deki devrede IO.O sensr 7 defa kapatldnda C48 yukar
aa saycs devre2 deki kontan kapatarak QO.O k rlesinin almasn
salar. rnein IO.O sensr kapatlmaya devam etsin (maksimum 32767 ol-
duunu unutmaynz.) 13 defa kapatldnda IO.O sensrnn kapatlma ilemi
sona ersin. Bu srada C48 yukar- aa saycsnn devre 2 deki k konta
srekli kapaldr. Daha sonra I0.1 sensr kapatlp almaya balanrsa say
c, 13-12-11-10-9-7 olarak geri saymaya balayacak 7 nolu geri saymasnda
kn sfrlayacak ve devre 2' deki kontan aarak QO.O k rlesinin
almasn durduracaktr. Bundan sonraki geri saymalarda (6-5-4 ... gibi) sayc
k "O" olarak kalacaktr. IO.O sensr ile yeniden yukar sayma ilemi
balatlrsa, 7 nolu saymaya geldiinde sayc k yeniden "1" olur.
Herhangi bir anda I0.2 sensrne baslacak olursa ve sayc k "1" ise
k sfrlanr. Ayn zamanda sayma ilemi de durur (sfrlanr). (PV deeri
maksimum 32767 olabilir.)
12.2 Kpr devresi
Kontaktrl uygulamadan PLC uygulamasna geiliyorsa byk olas

lkla ladder gsterim ekline evrilemeyecek baz svi (sensr) kombinasyon-
laryla karlalr. Bunlardan biri de kpr devresidir. Hem basit hem de kar-
mak kpr devreleri iin zm aklamas aada gsterilmitir.
1 ) Basit kpr devresi
1i
at
1
b
1 1 1a b c
i
Id
E F
ekil 12.28
Grlen kpr devresi iki devre halinde "ladder"a evrilmitir. ki farkl ola-
s akm yolu basite ayrlmtr. Karlatrma kolayl asndan ladder gsteri-
mi dikey olarak verilmitir.
142
2) Karmak kpr devresi
1 I I
~~bd e
I
a
c
b a
e d
ekil 12.29
~ F
ki farkl olas akm yolu tekrar dntrlm ve birletirilmitir. Bir yanda

a ve c, b' ye paraleldir, dier yanda b ve c, a' ya paraleldir. Karlatrma
kolayl asndan
ladder gsterimi dikey olarak verilmitir.
Yeni proje tasarmlarnda mmkn olduu kadar kpr devresi kul-
lanmaktan kanlmaldr. Balangtan itibaren "ladder" ca dnlmelidir.
12.3 Karmak devrelerle ilgili uygulama rnekleri

~evre 1
1 Komut listesi (STL) program
10 O I0.1 00.0 NETWORK 1
1jo~ () LO
LO
LO
AN
10.0
10.1
10.2
10.3
OLO
aor)
Devre 2
ALO
o.o o.4 00.1 00.0
NETWORK 2
LO 10.0
LPS
10.6 00.2
LO 10.4
o 00.1
QO~) ALO
=
LRO
00.1
LO 10.6
10.7 00.3 o 00.2
ALO
, _ _ I- - - - - - ( J 00.2
LPP
A 10.7
ekil 12.30
= 00.3
143
2) Komut listesi (STL) program
Devre 1
!O.O I0.1 Q0.1 Q0.2

NETWORK 1
QO.O
LD IO.O
) A I0.1
LD I0.2
A QO.O
OLD
LD Q0.1
A 00.2
LD Q0.3
A I0.3
OLD
ALO
Devre n o I0.4
END) ekil 12.31
OD.O
NETWORK n
3) MEND
Devre 1
!O.O I0.1 00.1 QO.O Komut listesi (STL) program
HH ) NETWORK 1
LD 10.0
Q0.2 10.2 I0.3 A 10.1
A Q0.1
LDN Q0.2
A I0.2
AN 10.3
Devre 2
OLD
10.0 I0.1 10.4 Q0.1 00.0
o~or---1 --( ) NETWORK 2

LD
A
LD
!O.O
I0.1
10.2
A Q0.1
OLD
AN 10.4
Devre 3 Q0.1
I0.2 10.3 Q0.2
NETWORK 3
) LD I0.2
LD I0.3
LD I0.4
AN QO.O
OLD
Devre 4 ALO
= Q0.2
END)
ekil 12.32 NETWORK 4
MEND
144
4)
Devre 1 Komut listesi (STL) program
10.0 10.1 10.4 ao.o
NETWORK 1
H --~~/1-----.~~~~--i ) LO 10.0
A 10.1
10.2 I0.3 I0.5
LO I0.2
A I0.3
H OLO
LO QO.O
A 10.6
QO.O 10.6
OLO
H LON
o
I0.4
I0.5
ALO
Devre 2 = QO.O
10.0 10.1 10.4 Q0.1
NETWORK 2
)
ao~ol
LO 10.0
LO 10.1
1 V LO
A
Q0.1
QO.O
OLO
10.5 AN 10.4
o 10.5
ALO
Devre 3
= Q0.1
NETWORK 3
ekil 12.33
MENO
5)
Devre 1
10.0 I0.1 I0.2 I0.3 I0.4 Q0.1
/H ) NETWORK 1
LO IO.O
t001 A
LO
LO
o
I0.1
10.2
10.3
Q0.1
10.6 ALO
LON 10.6
/ ON 10.5
OLO
10.5 ALO
AN I0.4
= Q0.1
NETWORK 2
Devre 2 MENO
ekil 12.34
145
6 ) Su fskyesi T37
TR1
T3a V1 _ V2 _ V3 elektrikli vanala-
TR2 r sra ile ve zaman rleleri
T39
kullanlarak altrlacaktr.
TR3 Bu durumu gsteren zaman
tablosu yanda, PLC kuman-
V1 da devresi aada veril-
V2 : ...:., :' mitir.
V3
Devre 1
NETWORK 1
10.0 LD IO.O
T37
iN TON o T39
T39
o MO.O
10 PT TON T37. +10
AN M0.1
MO.O M0.1 MO.O MO.O
/1 ( ) NETWORK 2
LD MO.O
Devre 2 QO.O
MO.O 00.0 NETWORK 3
) LD T37
o M0.1
Devre 3 LPS
T37 M0.1
AN M0.2
M0.2
= M0.1
M0.1
/1 ( ) LPP
TON T38, +15
T38
iN TON NETWORK 4
LD M0.1
15 PT
Q0.1
Devre 4
M0.1 00.1 NETWORK 5
LD T38
) o M0.2
Devre 5
LPS
AN MO.O
T38 M.O M0.2
= M0.2
M0.2
/1 ( ) LPP
TON T39, +20
T39
NETWORK 6
LD M0.2
Devre 6 20 Q0.2
M0.2 00.2
. [ ) NETWORK 7
MEND
ekil 12.35
146
"'";."
.'-':'".l
7 ) TEKNK kelimesinin kl reklam panosu kumandasnn programlan-
mas
..,,,.............. . ..'

.... ...... .......,...... ..... ... .-......
.: .: ........
-.Il .....
. .'!.. :: .
f f
... .... . "' ....... ' ..

......... . ......
~ l ....
~::: : ~
.. . ...........
f
.........
:. : ....
. ..... ......
G
h
1r= rs ..:.
G
ts ...:
:
G
.
rr;
G
. . . .
ts
G
oo.o 00.1 00.2 003 004 005
TR 4 ~l-----''------'-~---L---'-4-~~~~~~~~~~~~~
: r.,
TR1
r
TRe ~'-----'~---'-~---'-~-'-~-+-~_._~_.__~-+-~~~~~
Ts
TR 9 ~'-----'~---'-~---'-~-'-~....;.......~_._~--'-~4--~.!--~~~
E ,_. 1 ;1 1

K
ekil 12.36
TEKNK kelimesinin harfleri reklam panosunda birer sn. aralklarla sras

ile yanacak (bir nceki harf snmeyecek) tm harfler yandktan 1sn. sonra ta-
mam snecek, 1 sn. sonra ayn anda harflerin tamam yanacak, 1 sn. sonra
yine tamam snecek, 1 sn. sonra sistem yeniden almaya balayacaktr. Bu
durumu gsteren zaman tablosu ekil 12.36 da gsterilmitir.
147
Devre 1
10.0 10.1 M.O
tr+
( ] NETWORK 1
MO. LD !O.O
O M.O
AN 10.1
Devre 2 = MO.O
M.O T44 M0.1
( ] NETWORK 2
T43
LD M.O
O T43
AN T44
= M0.1
Devre 3
M0.1 M0.2 ao.o NETWORK 3
H/ ] LD M0.1
T43 T37 AN M0.2
iN TO O T43
= QO.O
10 PT TON T37, +10
Devre 4
M0.1 T37 M0.2 Q0.1
NETWORK 4
HH/ ] LD M0.1
T43 T38 A T37
iN TON AN M0.2
O T43
PT = Q0.1
Devre 5 TON T38, +10
NETWORK 5
M0.1 T38 M0.2 Q0.2
LD M0.1
HH/ ] A
AN
T38
M0.2
T43 T39
O T43
= Q0.2
TON T39, +10
NETWORK 6
Devre 6
LD M0.1
M0.1 T39 M0.2 00.3
A T39
HH/.........,..__- ] AN M0.2
T43 T40
O T43
l - - - - - - - J ' - - - - - 1 1 N TON
= Q0.3
TON T40, +10
PT
148
Devre 7
M0.1 T40 M0.2 00.4
H H/f--r-----1 ) NETWORK 7
LD M0.1
T43 T41
A T40
AN M0.2
10
O T43
Q0.4
Devre 8 TON T41, +10
M0.1 T41 00.5 NETWORK 8

LD M0.1
1 1
) A T41
T43
T42 O T43
= Q0.5
TON T42, +10
10
NETWORK 9
Devre 9
LDN T44
T44 M0.2 M0.2
LD M0.2
) O T42
T43
ALO
iN TO
= M0.2
TON T43, +10
10 PT
Devre 10
NETWORK 10
LD T43
T43WM0~.3
INT~ON O T44
AN M0.3
T44 10 PT TON T44, +10
NETWORK 11
Devre 11 LD T44
T44 M0.3
AN M0.3
L_____J/I T45 TON T45, +10
----y------~
10~ NETWORK 12
Devre 12 LD T45
T45 M0.3 M0.3
1----( ) NETWORK 13
Devre 13 MEND
ekil 12.37
149
8 ) Oyuncak atn altrlmasnn programlanmas
1 Adet jeton, kutuya atldktan 1O sn. sonra oyuncak

at hareket etmeye balayacak ve 40 sn. hareket
ettikten sonra duracaktr.
SA2~~~~~=c:-~~~~~
Motor _ _ _ _ j___ _Jl!!llJllllJ!m...
40 sn.
>il( 10 sn.> E
ekil 12.38
R YR YR
M
o /
SA YR2
~~
YR2
M
.................... ;
SA2 T
:.. ..................;
T, T2
-., ~
GK
M T2 e M
GA
H/
G devresi Kumanda devresi
ekil 12.39
150
Devre 1
MO.O QO.O M0.0
/1>-------<( ) NETWORK 1
LD MO.O
10.0 M0.1 M0.1
o 10.0
) LPS
10.1 T37
AN QO.O
= MO.O
t-----------tlN TON
LPP
10 PT LD M0.1
,_______.
Devre 2 o I0.1
ALO
T37 T38 = M0.1
TON T37, +100
NETWORK 2
LD T37
00.0 T38 I0.2 00.0 O QO.O
TON T38, +400
H/H J AN
AN
T38
I0.2
QO.O
Devre 3
NETWORK 3
END) ekil 12.40 MEND
SCR uygulamas (Step counter adm sayma rlesi)

Pek ok uygulamada komutlarn belli bir srada, birbirini takip eden adm
lar halinde uygulanmas gerekir (hemen hemen tm otomatik makineler byle-
dir). Program lojik olarak admlara blmenin kolay yollarndan biri de SCR
segmentleridir. Bu segmentler kullanlarak programn iersine birbirini takip
eden admlardan oluan tek bir ak, veya her birinin ayr bir adm olan bir dizi
ak yerletirilebilir. Tek bir akn birden ok aka dnmesiyle, birden ok
akn tek bir ak oluturacak ekilde birlemesi mmkndr.
LSCR (ykle) ve SCRE (son) arasndaki btn lojikler SCR blmn
dzenler ve S ynlarnn uygulamasndan dolay S ynlarnn deerine ba-
mldr. Fakat geriye kalan LSCR ile SCRE arasndaki lojikler S ynlarnn
deerine baml deildir. SCRT ise dier SCR blmne geie imkan tan
mak iin bir S biti belirler ve ayrca SCR blmnn bu blmne imkan
vermek iin yklenmi S bitini sfrlar.
SCR kullanmnn kstlamalar :
Ayn S biti bir kere kullanabilir. rnek olarak S0.1 biti ana programda
kullanlyorsa S0.1, alt ilemlerde kullanlamaz.
JMP ve LBL ilemleri SCR blmnde kullanlamaz. Srama ve etiket ko-
mutlar SCR blmnn civarna atlamak iin kullanlabilir.
SCR blmnde FOR, NEXT, END komutlar kullanlamaz.
151
9 ) SCR uygulama rnei (Trafik klar)
Devre 1
SMQ1 SQ1 NETWORK 1
--1--------1( ~ ) LD SM0.1
S S0.1, 1
Devre 2
S0.1
1 - - - - - - - - 1 SCR NETWORK 2
LSCR
Devre3
SMO.O Q0.4
NETWORK 3
s ) LD SMO.O
1
00.5
s Q0.4, 1
R Q0.5, 2
~ ) TON T37, +20
T37
iN TON NETWORK 4
20 PT
LD T37
.______,
SCRT
Devre 4
T37 S0.2
1------------l( SCRT) NETWORK 5
SCRE
Devre 5
1--------------1 SCRE) NETWORK 6

LSCR S0.2
Devre 6
S0.2
SCR NETWORK 7
LD SMO.O
Devre 7 s Q0.2, 1
SMO.O 00.2 TON T38, +250
s )
1
NETWORK 8
T38
LD T38
- - - - i N TON
SCRT S0.3
Devre 8
T38 S0.3 NETWORK 9
SCRE
Devre 9
1--------------1 SCRE)
ekil 12.41
152
12.4 PC (Bilgisayar) ile PLC arasnda iletiim kurmak
Gerek ladder, gerekse STL komutlar PC de yazlmakta ve yazlan prog-
ram bilgileri PLC' ye aktarldktan sonra PLC altrlabilmektedir. Bu nedenle
PC ile PLC arasnda bir iletiim salanmaldr. Buda PC/PPI kablosu ile
salanabilmektedir. PC' !erde 9 bin seri portu kullanmas gereklidir.
S7 - 200; verileri, 9600 bit/saniye' de gnderir ve alr. PC/PPI kablosu
zerinde iletiim hzn ayarlayan sviler bulunmaktadr. Bu svilerden ayar
yaplabilir. 9600 bit/saniyelik hz iin:
(1, 3, 4 aada,
Sviler yandaki konumda olmaldr.
2 yukarda)
Daha sonra PC/PP 1kablosunun PC ile PLC arasna balanmas gerekir. PC

balants COM1 ya da COM 2 de denenmelidir.
Eer giri elemanlar (sensrler) veya ykler yani ka balanan

elemanlar, deiik gerilim kaynaklarndan alacaksa aadaki PLC ba
lants yaplmaldr.
(CPU 222 18820 OXBO de giri iin, 24v.; k iin, 220 v. kullanl
maldr.)
6 rle k QO.O ile Q0.5

(24 v. DC.) / 24 ila 230 v. AC. 2 A.)
G kayna
(85 ila 230 v. AC.)
(/) (/) (/) il> (/) (/) (/) (/) (/) 0 0

k blm 1L O.O 0.1 0.2 2L 0.3 0.4 0.5 -b N L,
PLC
CPU 212-1BA 01- OXBO
Giri blm 1M O.O 0.1 0.2 0.3 2M 0.4 0.5 0.6 0.7 M L+
Sensrler G kayna
8 giri o.o ile 10.7 24 v. DC. 24 v. DC. / 180 mA.
Sensrler ve geni
letme modlleri iin
ekil 12.42 CPU 212 iin giri k balantlar
153
Eer giri elemanlar
(sensrler) veya ykler yani ka balanan ele-
manlar tek gerilim kaynandan alacaksa aadaki PLC balants yapl
maldr.
6 rle k QO.O ile Q0.5
G kayna
(85 ila 230 v. AC.)
(/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) 0 (/) (/) (/) (/)
k __
blm 1L O.O 0.1 0.2 2L 0.3 0.4 0.5 N L1
PLC
CPU 212 -1BA 01- OXBO
Giri blm 1M O.O 0.1 0.2 0.3 2M 0.4 0.5 0.6 0.7 M L+
(/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/)
Sensrler
8 giri o.o ile I0.7 24 v. DC.
ekil 12.43 CPU212 giri ve k balantlar G kayna

24 v. DC. I 180 mA.
Sensrler ve geni
letme modlleri iin
k klemensleri
t Anolog
potansiyemetre
Giri klemensleri Sensrler iin k Programlama arayzeyi {PPI)

24 v. DC./180 mA.
154
12.5 Bir programn
bilgisayarda (PC de) yazlmas
Bilgisayarnzda program yazabilmeniz iin ncelikle diskette ykl olan
7-Micro/Wn 16 altrma programn bilgisayara yklemek gerekir. Program
ykleme sonunda Balat mensne simatic olarak yklenecektir. Balat
mensnden STEP 7-Micro/Wn 16' y masa stne taynz . Ve mausu ift
tklayarak programn ekrana gelmesini salaynz ..
!!\,STEP 7-Micro/WIN 16 . I
.Eroje . rnm PU furulum '.t ardm
:teni... Ctrl+N
~ ...
1 c: \microwin\projects\deneme26. prj
Yazlma
~ c \microwin\projects\deneme25. prj
balayabilmek
] c: \microwin\projects\deneme20. PJ
iin Proje' den
.4 c. \microwin\projects\deneme18.prj Yeni' yi
tklaynz .
k
ekil 1
CPU Tipi . i El Ekrana yandak

liste gelecektir.
Yazlmn, seenekleri sadece belli bir CPU tarafndan desteklenenlere gore
Listeden kullana-
snlandrmasn istiyorsanz CPU tipini ya listeden sein ya da a okutun
canz CPU tipini
seip Tamam'
tklaynz. Burada
rnek olarak CPU
212 seilmitir .
ileti.m...
Tamam ptal
ekil 2
155
~- STEP 7-Micro/WIN 16 - isimsiz.prj
f:roje !lzer i:irnm PU . lest 8rak ]';urul\Jll P~ncere :'.ardrn
~. ladder Edtr
jKontaklar li!J 1Normalde Ak

f* -.. 1
Devre 1 Buraya bir satrlk balk yazabisiniz
~
--7 1
-j r-j
~ - / r- 1
_QJ -j I f- 1 Artk projeniz yazlmaya hazr hale
_;zj - / l r- gelmitir. Eer yazlmnz Ladder
~ -jNOTr 1 olarak yapacaksanz , yandaki g-
- P r- 1
~
rnt ekranda iken ileme balaya
-j N r-1 bilirsiniz. (STL olarak yapacaksanz
_;J Grnm mensnden Komut lis-
~. tesi (STL) yi seiniz) . rnein bir
start butonu izecekseniz, yandaki
~
Devre 3
tablodan ak kontak semboln ya
~ da yukarda F4 yazl olan konta
tklaynz . Semi olduunuz kontak
~ ekil 3
D iaretinin bulunduu yere
izilmi olacaktr .
Karlatrma Kontaklar
k Rleleri Buraya bir s atrlk balk _yazabilirsiniz
Zaman Ri:ileleri/S ayclar /H SC/S aat
lv1atem I Pi D Ya da 1 ro:: ::!: 1 semboln tklayarak
.:.r ttrrna / /. zaltrna
Ta / Doldur / Tablo karnza kan listeden Kontaklar'
K a,dr I Di:indr tklaynz .
Normalde Ak
1
Normalde Kapal
Annda Normalde Ak Ekrana gelen listeden istediiniz
Annda Normalde Kapal kontaift tklayarak seiniz .
Deil
Pozitif Ykselen Kenar iaretini bulunduu yere
Ne atif Ykselen Kenar
ekil 5
D istediiniz kontan
diini greceksiniz.
izil-
156
Devre 1 Devre 1
10.0
izilen kontan zerinde

kontak adresini verebilme
ekil 6 niz iin koyu bir blm o-
luacaktr. Bu blme is-
Sonra mausun imlecini iz-
tediiniz kontak adresini
mek istediiniz dier konta-
n bulunduu yere getirip
girebilirsiniz (Burada 10.0
tklaynz. Yukarda anlatlan
olarak yazlaca iin ye-
niden yazlmas gerek - yntemlerden herhangi birisi
miyor). ile kontak izimini ve adres-
leme ilemini yapnz .
Devre 1 ~~;\ Buraya bir satlk balk yazabilisiniz
_,o.o~ Kontan izilip adresleme

ileminden sonra yanda gr-
dnz grnt ortaya
kacaktr.
ekil 8
Devre 1 ~~:>\ Buraya bir satlk balk yazabilirsiniz ICk Rlesi!
f-----f ~ G Mausun imlecini iz-

mek istediniz yere
yeniden getirip tkla
ynz.
ekil 9
157
Devre 1 ~~:>\ Buraya bir satrlk balk yazabilirsiniz
10.0 r----11~1 ~ Ekrann sol tarafndaki tablodan

veya yukardaki F6 y tklayarak
ya da 1 r<: + 1 den
k bobinleri -
listesinden seim yaparak k
ekil 10 bobinini balaynz . Adresleme
ilemini daha nce anlatlan
yntemle yapnz .
Devre 1 ~~;~ Buraya bir satrlk balk ya
10.0 10.1 QO.O

....---- / --1---c ) Eer paralel kontak izmek
istiyorsanz mausun imlecini
paralel izmek istediiniz ye-
re getirerek istenilen konta
iziniz ve adresleme ilemini
yapnz .
Devre 2
Devre 1 ~~:>\ Bur a_ya bir satrlk balk _yazabilirsi

~ Paralel kontak izimi ve adresleme ilemi
bittikten sonra balanty salamak iin
10.0 10.1
paralel balanacak dier kontak zerine
mausun imlecini getirerek tklayp ekrann
solundaki tablodan yada yukardaki F7 yi
QOO tklayarak dikey izgiyi oluturunuz .
Ya da ekrann solundaki tablodan +
semboln tklaynz.
Eer projenizde yatay izgi izmek isti-
yorsanz yukardaki tablodan Fa i tklay
ekil 12 nz . Ya da ekrann solundaki tablodan
--+Semboln tklaynz .
Eer ayn projede baka bir devre izmek
istiyorsanz devre 2' ye geiniz. (r. sa
sol almada olduu gibi)
158
!'., Ladder Editr 1
1 (Btn Kategoriler F9J

Ta I Doldur ! Tablo
Kaydr/ Drdlir
Program ,l,k Kontrolu ~;:::;~ Buraya bir satrlk balk yazabilirsinz
Lojik Komutlar
Dntrme 10.1 QO.O
lnterrupt I letiim
1 ( )
iz iler
rammnmu11mliiE~::~-r===--.L, Projenin yazm iemi bittik-
oo.o ten sonra END komutu ile
sonlandrlmas gerekmekte-
-j NOT f-
'-----+--' dir. Bu sebeple r ! iareti-
-l p 1-
- N f- nin olduu yere tklayp btn
ekil 13 kategorileri seiniz. Ya da F9
!usuna basnz.
~, Ladder Editr 1
1(Btn Kategoriler F9) lnf l lson [nf j

Segment ....
-; ~- Set
T
Devre 1 Shift Register Bit
~
~
S ra
- 1-
~ - / 1-
10.0
TomSa.,B~me
~ - I 1-
Tam Say arpma
Tam Sa, karma ....
12.J -j / I 1- QO.O
Karnza gelen listeden
~
-j NOT f- Son' u tklaynz .
- p 1- mlecin yeni bir devrede ol-
Q~ masna dikkat ediniz .
n J - N 1- ekil 14
~... Ladder Editr 1

J (Btn Kategoriler F9) in~ l lson l r.~ 1
1-H- --:;,..
Dev1"e 1 E5!'>~ BLuaya bir satrlk balk yazabilir s iniz
---1 --7
-; --
~ -; / -- o.o ----r 1~. 1 -I----4to.o)
~ -; I --
QO_Or-J
~
-; / I --
1 - ; NOT 1--
o(H~
-; p --
-; N -- Bylece projenizin yazlm
.....
1011
ilemi tamamlanm sra
~
~J
Dev .. e 2
projenizi kaydetmeye gel-
mitir.
~I END)
ekil 15
159
.Eroje Qzen .rnm PU Iest 8ralar ~urulum P.ncere X:ardm
1'.eni... Ctrl+N
8... Ctrl+O
Kapa
!::!epsini Kaydet Ctrl+S

f!aka isimle Kaydet
Al
.nder
.ELC'der
Oku... Ctrl+U Tasarm yaplm projeyi
PL'ye Ykle ... Ctrl+D kaydedebilmeniz iin,
Proje' den Baka simle
ekil 16 Kaydet' i tklaynz.
Projeyi Baka simle Kaydet 1 613

_Kla$r: Tamam
c: \microwin \projecl$
ptal
..... ':5) c:\
_j microwin
~
Yardm
proiects
k dosya !r: Src:

1 LJ C: ELEKTRiK-1
ekil 17
Projenize vermek istediiniz ad Dosya ad bl-
mne yaznz . rnein srekli altrma ya da
Deneme 1 gibi. Daha sonra Tamam' tklaynz
Artk projeniz verdiqiniz adla kaydedilmitir .
160
12.6 Kaydedilmi
projelerin PLC' ye yklenmesi ve uygulanmas
Eer kaydettiiniz
projelerinizi PLC' de uygulamak istiyorsanz kaydedil-
mi olan projelerden istediinizi PLC' ye ykleyip altrabilmeniz iin aada
ki ilemleri yapmanz gerekmektedir.
~... STEP 7-Mico/WIN 16 - isimsiz.pj

Eroje Qzen .Qrnm PU Iest 8ralar .!'.urulum P~ncere :r'.ardm
1'.eni... Ctrl+N
8... Ctrl+O
!'.apa
!::! epsini Kaydet

_!!aka simle Kaydet
A]
nder
Daha nce bilgisayarnza yklemi ol-
ELC'den Oku .. . Ctrl+U duunuzprojelerden istediinizi PLC' ye
PL'ye Ykle .. . Ctrl+D yklemek iin Proje' den A'
tklaynz .
ekil 18
Ekranda
karnza
Proje A 1 ID El gelen
menden
j(Btn K ~osya ad: ~asr: istediiniz
Tamam
jdenemel .prj c:\microwin\project projenin
~- ... _j c:\
iptal zerine
mausun
~- deneme 10. prj
denemell .prj
_] microwin imlecini
Yardm getirerek
projects
j2j
~-
, = deneme12.prj
deneme13.prj
tek tklayp
Tamam'
denemel 4.pri
_!J- deneme15.pri
tklaynz
' -= deneme16. r ... ya da

1_:U-= istediiniz
i-1
O~-- .Listelenecek dosya tr: Src: projenin
zerine
_;J-= jProje (".prj) 3 j d C: ELEK.TRK.-1 iJ gelip ift
1 . tklaynz .
ekil 19
161
Projeyi PC' den komut vererek PLC' ye ykleyebilmeniz iin PLC
zerinde bulunan ve STOP, RUN, TERM yazan konumlu anahtarn
TERM konumunda olmas gerekir. Term konumunda ayn zamanda PLC'
yi, PC den komut vererek STOP, RUN konumuna da geirmeniz mmkndr.
u.1 awe umrm.;4 'P3'VD rn .; ;w !U!J MH\l! mum 1 .pr
.Eroie Qzen .G.i:irnm .CPU Iest 8ralar .l:;urulum P~ncere ::'.ardm
~ ~
~
----7 Devre 1
1- -j
~ -j / 1- 10.0
~ -j I 1-
:;I -j / I 1-
Daha nce kaydetmi olduunuz
~ -j
-j NOT 1-
QO.O Proje ekrana gelecektir. Mausun
p
o~I -j N 1- imlecini ~ iaretinin olduu
yere Eliil getirip tklaynz .
1-
~....
- '. 1 ekil 20
Ykleme ilemini yapabilmeniz
iin PLC ' nin STOP konumunda
olmas gerekir.
!'!', STEP 7-Micro/WIN 16 - c:\microwin\projects\denemel.prj

Eroie Qzen Qrnrn PU I.est 8ralar f,urulum P~ncere l'.ardm
l'.en ...
1 ::ra;l~wLI loe1l 'i~MI
Ctrl+N
~ . Ctrl+O
_d t- 1 111
_!<;apa
!:! epsini Ka}del Ctrl+S

alde .6.k
J2.aka simle Kaydet
,l>,) ~
Qi:inder ~ ~ Buraya bir satrlk balk yazablrsnz
ELC'den Oku ... Ctrl+U

PL'ye Ykle .. Ctrl+D
o1 QO.O
/ >---------<( )
~ayfa Dzeni...
Yazdrma Qngi:irnm
Yazd! ...
Ya~c .6.yarlar...
Ya da Proje den PLC' ye
1 c:\microwin\proiects\deneme1 .pri Ykle' yi tklaynz .
~ c : \micrm\1n\p roiect s\deneme30. pri
;2 c : \rnicrowin\proiects\deneme25. pri
~ c : \microwin\proiects\deneme26. pri
k
ekil 21
162
PLC'ye Ykle f3
Tamam
Ekrana gelen PLC' ye
Ykle blmnden
P .Eogram Kod Blogu iptal Tamam' tklaynz
P .Qata Blok (Hepsi blmnde okey
iaretinin olmasna dikkat
P .PU Konfigi.ir asyom ediniz).
ekil 22
Eer proje yazlmnda bir
PLC'.ve Ykle 13 hata yoksa ekrana ykle-
me baar ile sonuland
Vi
.) Yi.ikleme Baaryla Sonuland!
yazs gelecektir. Bundan
sonra Tamam ' tklayabilir
siniz. Projenizde yazlm
hatas varsa hangi devrede
c:::::::: : ::r.:~:~:~~::::: : : :: ::u hata olduunu size belirte-

cektir. r. Geersiz devre 2
ekil 23
Projenizin PLC' de
uygulanabilir hale
gelebilmesi iin PLC'
yi RUN konumuna
getirmeniz gerekmek
tedir. Bunun iin :
~- 1 semboln
ekil 24 ~ tklaynz .
o/WIN 16 - c:\microwin\projects\denemel . prj

J.rnm PIJ Iest 8ralar ~urulum P~ncere ::r'.arc
nc.w Qerle
Sij. ..
~ilgi ...
~onfigure et.. .
Ya da CPU mensnden
Run' u tklaynz .
Projeyi PU ile Karlatr...
QO.O
)
Iip...
ekil 25
163
Run f!i
Ekrana gelen CPU' yu RUN
konumuna getirmek istiyor-
musunuz blmnde Evet' i
tklaynz . PLC zerindeki
led ten PLC' nin STOP yada
1C::::::::::::::::~Y.~L::::::::::::::Jf t!ayr RUN konumunu grebilirsi-
niz. Sar led yanarken STOP
konumu, yeil led yanarken
RUN konumudur.
ekil 26
Eer almann bilgisayar ekranndan da izlenmesini istiyorsanz ekil 27 de

olduu gibi Test mensnden Ladder durumu ak ' tklaynz. alma sra
snda alan yani aktif elemanlarn siyah olarak grndn greceksiniz.
Eer daha nceki konularda

ro/\lllN 16 - c:\microwin\projects\deneme1 .prj
anlatld ekilde PLC iin
J.rnm PU Iest 8ralar ~urulum P.ncere !'.ardm giri ve k balantlarn
~ .J(. 1~1 C larama albr. .. t; t> j l~ yapmsanz !O.O butonuna

bastnzda QO.O k rle-
sinin altn, I0.1 butonu-
na bastnzda QO.O rlesi-
ekil 27 nin almasnn durduunu
PLC zerindeki ledlerden ve
ekrandan izleyebilirsiniz.
Eer Proje zerinde herhangi bir deiiklik yapmanz gerekiyorsa Test- Ladder
Durumu Ak iken projede herhangi bir deiiklik yapamazsnz. Proje zerinde
herhangi bir deiiklik iin Test- Ladder Durumu Ak komutunu bir kez daha
tklayp bu komutu pasif hale getirmeniz gerekir.
12.7 Projede deiiklikler yapmak

Daha nceden bilgisayarnza yklemi olduunuz bir projede deiiklik
yapmak istiyorsanz,
getirerek Delete tuu
D
imlecini deitirmek istediiniz elamann zerine
na basnz ve yeni eleman seerek tkladnzda
setiiniz elemann daha nceki elemann yerine geldiini greceksiniz. Deiik
lik yapldktan sonra projenizi Proje Mensnden Hepsini Kaydet komutunu
vermeyi unutmaynz.
Projenizde yaptnz deiiklikleri PLC STOP konumunda iken gerekle
tirmenizde yarar vardr. Eer PLC RUN konumunda iken alm ve deiiklikler
yapmsanz, PLC' yi STOP konumuna alp deitirilmi projeyi yeniden ykle-
meniz gerekir PLC RUN konumunda iken PLC ye yeni proje yklemesi yapa-
mazsnz.
164
n\projects\denerne 1. prj
PLC' yi STOP konumuna ge
tirebilmeniz iin
semboln tkla .ynz.
1N 16 - isimsiz. prj
nm .(;;PU Iest 8ralar .1$,urulum P~ncere J:'.ar
- F9) Si]... Ya da PLe yi STOP konumu-

na getirebilmeniz iin CPU'
~ilgi ... dan Stop' u tklaynz.
]$,onfigre et.. .
Hafza r- artu;:unu .Erogramla
.erek Z<rr..r, Saa! ..
Projeyi PU ile Karlatr. ..
~---Ti~P_------------' ekil 29
S~p D
CPUyu Stop konumuna getirmek istiyor musunuz? PLC' yi STOP konumuna
getirebilmeniz iin ekrana
gelen CPU yu Stop konumu-
na getirmek istiyor musunuz?
dan Evet' i tklaynz . PLC
STOP konumuna geecektir.
ekil 30
12.8 Yazlm yaplm veya bilgisayara yklenmi olan projelere

ilave yapmak (Kontak yada eleman ilavesi yapmak)
Daha nceden tasarmn yapm olduunuz projelerinizde sonradan ilaveler
ya da deiiklikler yapmak mmkndr. Gerekli deiiklikleri yaptktan sonra
Proje mensnden Hepsini Kaydet komutunu vermeyi unutmaynz. Gerekli
deiiklikleri PLC STOP konumunda iken yapnz ve deiiklikleri yaptktan son-
ra doruluunu kontrol iin PLC' ye ykleyerek deneyiniz.
165
Devre 1
Eer
Maus ile ilave

D
seri bir kol zerinde ilave
yapacaksanz imlecini
yapaca-
10.1 Q0.0 nz yerin sandaki eleman
10.0
zerine tklaynz . rnein yan
/ ) daki ekilde 10.0 ile 10.1 aras
na bir kontak ilavesi yaplacak
QO.O sa mausu 10.1 in stne geti-
rip tklaynz .
ekil 31
Dzen mensnden Araya

!;es Ctrl+X
Sok komutunu veriniz.
K.Qpyala Ctrl+C
Deyreyi Kes...
D evreyj Kopyala ...
QO.O
8raya Sok.. . Shft+lns
Shift+Del
)
ii..
ftul... Ctrl+F
Q.eitr . .. Ctrl+H
Erogram Ba l. .. ekil 32
Ekrana Araya Sokma See-

nekleri gelecektir. Neyi ilave
edecekseniz ona karar vere-
Araya Sokma Seenekleri ceksiniz. Biz burada seri bir
r ~atr kolda ilave yapacamza gre
r. isTJi'
... .......;:,
: ::-:-
Stun blmn sememiz
gerekir. Eer 10.0 ile Q O.O n
r Qevre
mhrleme konta arasna bir
ilave yapacaksak, o zaman da
satr blmn sememiz
gerekirdi ( Mausu QO .O n
ekil 33 konta zerine tkladktan
sonra ilave yapabileceinizi
unutmaynz) . Stun blm-
n onayladktan sonra Ta-
mam' tklaynz .
166
Devre 1 ~~:>~ Buraya bir satrlk balk yazabilirsiniz
10.0 10.1 QO.O

J --c ) ..:-~~~~~~~~~~~
Ekranda ilave yapmak istedii

QO.O niz yerin grnd ekilde a-
ldn greceksiniz Buraya
ekil 34 neyi ilave edecekseniz seimi

nizi yapnz .
Devre 1 ~~:~ Bur aya bir satrlk balk ye:
10.0 QO.O
I --c)
rnek olarak kapal bir kontak
QO.O ilavesi yaplmtr. Bundan
sonra bu kontaa istediiniz
ekil 35
adresleme ilemi yapabilirsiniz
( 10.2 gibi).
12.9 Bir projeye devre ilavesi yapmak

Daha nce yazlmn yaptnz ya da uyguladnz projelerinizde baz
durumlarda her hangi iki devre arasna baka bir devre ilave etmeniz gerekebi-
lir. Bu durumda aada aklanan yolu izlemelisiniz.
!;es Ctrl+X
K.Qpyala Ctrl+C
Dzen mensnden Araya
Deyreyi Kes ... Sok komutunu tklaynz.
D evreyj Kopyala ...
8raya Sok... Shift+lns

2il.. . Shift+Del
ftul... Ctrl+F
Qegitir. .. Ctrl+H
ekil 36
Erogram Bal...
nPVl'P 7
167
"''J '----c
~ ~ ~u
Araya Sok ) El
Araya Sokma Seenekleri
Tamam
l~atr
1 S1jtun
iptal
r. .:~~i.~
ekil 37
Devre 2
Ekrana gelen Araya Sok tablosundan Devre yazl olan yeri ve sonra Tamam '
tklaynz . Burada 1. devre ile 2. devre arasnabir devre ilavesi yaplaca dnle
devre yazl yere maus ile

rnen 5. devre ile 6. devre
D
rek lem yaplmtr . Hangi devreler arasnda ilave yapacaksanz . Alttaki devrenin
imlecini getirdikten sonra ileme balaynz .
arasnda ilave yapacaksanz imleci 6. devre
zerine getirerek ileme balaynz .
r/
Devre 1 ~~->
10.0 10.1 Q0.0 rneimzde 1. ile 2. devre arasna
ilave yaplacana gre ilem
Q0.0 1--< ) sonucunda ekranda yanda grlen du-
rum ortaya kacaktr. Bylece devre 2
ye istediiniz devre tasarmn yapabilir-
siniz. Daha nce Devre 2 'de olan END
komutu devre 3' e kaymtr .
Devre 3
ekil 38
tw)
12.10 Yazlm yaplm veya bilgisayara yklenmi olan projelerde

silerek deiiklik yapmak (Kontak yada eleman silmek)
Daha nceden tasarlam olduunuz projelerinizde sonradan deiiklikler
yapmak mmkndr. Gerekli deiiklikleri yaptktan sonra Proje mensnden
Hepsini Kaydet komutunu vermeyi unutmaynz . Gerekli deiiklikleri PLC
STOP konumunda iken yapnz ve deiiklikleri yaptktan sonra doruluunu
kontrol iin PLC' ye ykleyerek deneyiniz. Projede kontak ya da k eleman
deiiklii yapabilmek iin aada anlatlan yolu izlemeniz gerekir.
168
Devre 1 ~~~~ Buraya bir satrlk balk ya:
10.0 10.1 10.2

Herhangi bir devreden neyi silmek
I istiyorsanz mausu silmek istedii
QOO:r I
niz elemann zerine getirerek tk
laynz . Ekrana yandaki grnt
gelecektir. Burada 10.2 nin silinece-
i dnlmtr.
ekil 39
P 7-Micro/\rJIN 16 - isimsiz.prj 1
Q.zen rnm PU lest 8ralar !;urulum P~ncere :[ardm
eri Al Ctrl+Z
!;es Ctrl+X
K.Qpyala Ctrl+C
Deyreyi Kes ...

Devreyj Kopyala ...
~~:,~ Buraya bir satrlk balk y.
10.1 10.2 QO.O Daha sonra Dzen

8raya Sok ... Shift+lns
~il .. . Shift+Del
I --1--.-..... I ----~( ) mensnden Sil
komutunu tklaynz .
J;!.ul... Ctrl+F
Q.egitir... Ctrl+H
.E'.rogram Bal.. . ekil 40
Sil f3
Ekrana gelen Sil tablosundan
Silme Seenekleri - Stun' u sonraTamam'
r~atr
Tamam
tklaynz (Stunun dikey
r.isJt.Li~ blm.satrn yatay blm-
: ...:-:;....... ,
olduunu unutmaynz) .
r .Qevre
r .Qikey izgi
ekil 41
169
Devre 1 ~~~~ Bur aya bir sat
QOO:r
10.0 10.1
I
QO.O
l---+---t("""""::::::):--------..l
Tamam komutu verildikten
sonra ekranda 10.2 nin silin -
diini greceksiniz. Deiikli
i yaptktan sonra Proje den
Hepsini Kaydet komutunu
vermeyi unutmaynz .
ekil 42
12.11 Yazlm y~plm veya bilgisayara yklenmi olan projelerde

silerek deiiklik yapmak ( Devre silmek )
Daha nceden yazlmn yapm olduunuz projelerinizde sonradan dei
iklikler yapmak mmkndr. Gerekli deiiklikleri yaptktan sonra Proje
mensnden Hepsini Kaydet komutunu vermeyi unutmaynz. Gerekli
deiiklikleri PLC STOP konumunda iken yapnz ve deiiklikleri yaptktan
sonra doruluunu kontrol iin PLC' ye ykleyerek deneyiniz. Daha nce
tasarm yaplm bir projeden devre silmek iin aadaki ilemleri yapmanz
gerekir.
,, STEP 7-Micro/WIN 16 - isimsiz.pri

.Eroje Qi.izen .rnm b;PU Iest 8ralar ~urulum P;:nce
Projenin daha nce tasa -
rm yaplm ancak dei
~
', '- t
iklik yaplmas gerekiyor-
sa , daha dorusu devre
===== silinmesi gerekiyorsa,
m imleci sileceiniz devrenin
devre yazl yerine getirip
frBl tklaynz . Daha sonra
Deyreyi Kes... Dzen mensnden Sil
F Devreyi Kopyala ... komutunu tklaynz ..
Burada 2. devre rnek ola-
-M
rak silinecek devre seil-
-o 8aya
mitir .
...
/ ~il. . .
Sok... Shift+lns
Shift+Del
~lll... Ctrl+F
Qegitir ... Ctrl+H
~1
o~ .Erogr am Bal...
10.3 Q0.1
--c )
ekil 43
170
Devre 1
10.0
QOO
r / 10.1
~~~~ Buraya bir satrlk balk yazabilirsiniz
r----< )
Sil
Slme
QO O
Seeneklen
f3
r .atr
Tamam Ekrana Silme seenek-
leri gelecektir. Bu see-
r S~tun
neklerden nce Devre yi
r.i'e~.i~ sonra Tamam tklay
=.. - ~ :
r Qikey izgi nz .
10.2 10.3 Q0.1

~ I r----{ ) ekil 44
!19-.. Ladder Editr
1(8 tn Kategoriler - F9] Tamam komutunu verdikten

sonra 2. devrenin silindiini ve
1-t f- ~ QO.O
bir alttaki devrenin 2. devrenin
--if-1 ---j
----7
1--
yerine geldiini greceksiniz.
~ ---j 1--
/
Bylece istediiniz devreyi sil-
7 1 ---j I 1--
mi olursunuz. lem bittikten
sonra deiiklii kaydetmek
EJ / ---j / I 1--
---j NOT 1-- Devre 2 ~p-<>
istiyorsanz Proje' den Hepsini
*11 ---j p 1--
Kaydet komutunu veriniz.
o~I
~... ---j N 1-- END)
r', J ekil 45
Tasarmlarnzda zaman rlesi, sayc, hzl sayc, gibi elemanlar kullana-

caksanz. Ekrann sol tarafnda bulunan tablodan ~ semboln tklaynz.
1\ ')
'
171
~" Ladder Editi:iru
-n-1 ---;:,
--7 Devre 1
-M-j
TON
~
Ekrana yandaki tablo gelecektir. Bu
TONR
r;;j CTU
CTUD QO.O
tablodan istediiniz eleman seebi-
lirsiniz. Seimden nce Dimlecini
izmek istediiniz yere getirme-
yi unutmaynz .
~
HDEF
HSC
o~I
~-t
_;j
~
Devre 2
~~ ekil 46
Yada Tasarmlarnzda zaman rlesi, sayc, hzl sayc, gibi elemanlar

kullanacaksanz ~ semboln tklaynz. Ekrana gelen listeden Zaman
Sayclar/
rleleri I - HSC/Saat blmn tklaynz.
!l, Ladder Editr 1
Zaman Rleleri/Sayclar/HSC/Saat r ! 1f)!1

-. - - .. ..
1ekmede Gecikmeli Zaman Rlesi
-
Ekrana gelen liste-
den istediiniz ele-
~ ~ 1 Devre 1 Kalc ekmede Gecikmeli Zaman Rlesi
Yukar Sayc
man seiniz ve
tklaynz . imlecin
--1
~ --1 f-
1
Yukar/Aa Sayc izmek istediiniz
~
1 HSC [Hzl Sayc) Tarmlama yerde olmasna
--1 / f- 1 Devre 2
Hzl Sayc
dikkat ediniz.
j --1 I f- 1
ekil 47
IN TON Zaman rlesi seiminden sonra adresleme ilemini

yapnz ve VWO ya (PT) gerekli deeri veriniz. Max.
32767 deerinin verilebileceini unutmaynz .
\fv.10 PT
Tasarmlarnzda set, reset, gibi elemanlar kullanacaksanz. Ekrann sol

tarafnda bulunan tablodan j-() . semboln tklaynz.
172
!!',,. Ladder EditOri.i
1k Roleleri
Devre 1
Ekrana yandaki tablo gelecektir. Bu

tablodan istediiniz eleman seebi-
lirsiniz. Seimden nce
izmek istediiniz yere
D imlecini
getirme-
yi unutmaynz.
END) ekil 48
Yada n :! j den k Rlelerini tklaynz .
!".,. Ladder Editr Ekrana

1k Rleleri
gelen
1f2 :!: 1 k listeden
Kontaklar ... istediini
.. -
Kar la trma Kontaklar
Annda k
Set
zi seiniz.
imleci da-
Zaman Rleleri/Sayclar/HSC/Saat
Matem I PID Annda Set ha nce
Arttrma I Azaltma Reset izmek is-
Ta I Doldur/Tablo Annda Reset deiniz ye
Ka11dr I Dndr lemYok re getiriniz
ekil 49
12.12 Devre bal oluturmak

Tasarmlarnzda Devre yazl olan yeri ift tklayarak o blme herhangi
bir not yazabilirsiniz. Yazacanz not 127 karakteri gememelidir. rnein
pompa motoru, sa alma , sol alma , su motoru, matkap motoru gibi
Ladder Devre Balg/Nol Edlr
Devre 1 Maus u ift tkladnz

_!!alk: jt:Juraya z da yandaki grnt or-
Not: taya kacaktr . Buraya
bir satrlk balk yaza
Devre le ilgl notlar bilirsiniz yazl olan b
lme 127 karekteri ge-
memek zere istedii
niz notu girin sonra
!S;omut Listesi (Salt Oku) Tamam' tklayn
ILD
O IO.. o
QO O
AN I0.1
= QO O ekil 50
173
1rz ~ J j k
Devre 1 srekli alma
rneimizde Devre 1
QOO:r '
10.0 10.1
>-1 ---o(
QO.O
)
de srekli
yazlmtr.
alma
Bu not
notu
Tamam komutu verildik

ten sonra ekrandaki
ekil 51 gibi grnecektir.
12.13 Ekrandaki grnt bykln ayarlamak

Baz durumlarda uyguladnz projenin tamamnn yada byk bir blmnn
ekranda grnmesini isteyebilirsiniz. Bu durumu salamak iin aadaki ilemi ,
yapnz.
Ekrann sa tarafnda
bulunan 75% ..:J
iaretinin olduu yerdeki
75% deerini ,
50%, 100%, 125% gibi
deerlerle deitirebilirsiniz. Deer by-
dke ekrandaki projenin de grnts
byyecektir.
ekil 52
12.14 Bir devreyi kopyalamak

Tasarmn yaptnz
projelerinizde ayn devreyi baka bir devrede kullan-
manz, yani iki defa yazmanz gerekebilir. Bu gibi durumlarda aadaki ilem
leri yapmanz gerekmektedir .
STEP 7-Micro.r#IN 16 - c:\microwin\projects\dene

.Eroje .Q.Llzen .rnm _;;pu Iest t',ralar )";urulum P!
-~le
~
Herhangi bir devreyi ba
ka bir yere kopyalayabil-
~ mek iin kopyalamanz
De.:yreyi Kes ... gereken devrenin devre
1-it: Devreyj Kopyala .. yazl olan yerine tklay
-iI'- D~vreyi Yaptr ... nz. Daha sonra Dzen
-() t>,raya Sok ... Shift+lns mensnden Devreyi
../ ~il... Shift+Del Kopyala' y tklaynz .
ftul. .. Ctrl+F
Qeitir ... Ctrl+H
~! 1------<M0.1)
o~ .Erogram Bal ...
ekil 53
174
Devre 2
Oevey Kopyala 13 Ekrana gelen Devreyi
Kopyala blmn de
~alang Devresi: r Tamam hangi devreyi kopyalaya-
caksanz Balang dev-
QevreSays: ~ ptal resi ne o devrenin numa-
rasn veriniz. Burada
rnek olarak Devre 2
ekil 54 seilmitir . Daha sonra
Tamam' tklaynz.
Eer kopyalanacak devre says birden fazla ise (Ard arda} ka devreyi kopyalayacak
sanz . Devre says ' na o rakam yazabilirsiniz. rnein 2 . 3. Ve 4. devreler kopya-
lanmak isteniyorsa Devre says olan yere 3 yaznz .
.... STEP 7-Micro.......,IN 16 - c:\microwin\projects\de

Eroje Q.zen !a_rnUm J;;;PU lest 8ralar JS.urulum
~le
--
~
jK;; Tamam komutunu verdikten
Deyreyi Ke s ...
sonra Dzen mensnden
1-if: Devreyj Kopyala ...
Devreyi Yaptr' tklaynz .
--- D ~vey Yaptr ..
-o 8raya Sok ... Shift+lns
~il... Shift+Del
._,...
+ - _f!_ul.. . Ctrl+F
*l Q.eg tir ... Ctrl+H
ol Eogram Bal.. _
-==r--:=rllJt=-T-==r--::::;::::r-;/;-:=.... _ _ ___;MO. t)
~----~
', 1
ekil 55
Ekrana gelen Devreyi

yaptr blmne kopya
lamak istediiniz devrenin
Devreyi Yaptr 13 numarasn giriniz. Burada
Devre 2 rnek olarak Devre 8 seil
~alang Devresi: s-- Tamam mitir . (Yaptracanz
devrenin Bo olmasna dik-
ptal kat ediniz. Aksi takdirde
devreyi kopyalayamazsnz)
Tamam komutunu verdik-
ekil 56 ten sonra Devre2 nin Dev-
re 8 e kopyalandn gre-
ceksiniz.
175
12.15 Bir Devreyi baka bir Devreye aktarmak
Tasarmlarnzda
herhangi bir devreyi kesip baka bir devreye yaptr
manz gerekebilir. Bunun iin aada aklanan ilemleri yapmanz gerekir.
STEP 7-Micro/WIN 16 - c:\microwin\projects\de

.Eroie Qzen Qrnm PU Iest 8ralar t:;urulum
~le
===-
lia:
fKo Deyreyi Kes ... Bir devreyi kesip baka bir
r-tt Devreyj Kopyala .. . devreye tamak iin nce
--!at- D_!2vreyi Yaptr .. . kesmeniz gereken
devre iin devre yazl yere
....-o.., 8raya Sok...
._il...
Shift+lns
Shift+Del tklaynz . Daha sonra
+-
Dzen mensnden
ftul. .. C~+F
~ Devreyi Kes' i tklaynz.
.Q.el:jitir. . . Ctrl+H
*1 . 1 - - - - - - ( M 0.1) Burada Devre 3 rnek ola-
rak kesilecek devre seil
mitir.
ekil 57
Devre 2 ~~:,~
Deveyi Kes 13 Dzen den Devreyi Kes
komutunu verdikten sonra
~alang Devesi: p Ekrana Devreyi Kes bl-
Qevre Says: r ptal

m gelecektir. Balang
Devresi' nin karsna
hangi devreyi kesmek isti-
yorsanz o devrenin numa-
rasn yaznz. Kesmeniz
gereken devre saysn girin
ve Tamam' tklaynz.
H0.1 Tll 141 Q0.1 Burada kesilmesi gereken
H ~ ' 1-') ekil 58 devre 3. nolu devre olarak
seilmitir.
176
~" STEP 7 -Micro.l'WIN 16 c:\microwin\proj
Eroie .Qzen .(lrnm .CPU Iest 8ralar !
~le
15,es Ctrl+X
r;; K.Qpyala Ctrl+C
~
De~reyi Kes. . Daha sonra Dzen men
r-o:
-M-
Devreyi Kopyala...
D .vr eyYap tr ...
snden
Devreyi Yaptr' tklay-
-() 8raya Sok ... Shirt+lns nz .
.
+-
_,.
~1
.S.il.. .
~ul.. .
Qeitir ...
Shirt+Del
Ctrl+F
Ctrl+H
ekil 59
o,. Erogram Bal ...
n--..- A u .........
Devreyi Yaptr 13 Dzen den Devreyi yaptr ko-

mutunu verdikten sonra ekrana
.6_alang Devresi: rr- gelen Devreyi Yaptr' dan
tamak istediiniz devrenin
~ iptal
numarasn giriniz. Burada 7.
nolu devre rnek olarak seil-
r~~~~~~~~~~~~~~___. mitir .
Yaptracanz devrenin bo
ekil 60 olmasna dikkat ediniz. Aksi
takdirde devreyi yaptramaz
snz . Tamam' tkladktan son-
ra devrenn istediinz yere ta-
sndn areceksiniz.
12.16 PC/PPI iletiim kablosu ile ilgili bilgileri girmek

PC' de yazlmn yaptnz projelerinizin PLC' de uygulanabilir hale gelmesi
iin PC ile PLC arasnda balant yapmanz gerekir. CPU 200 serilerinin iletiim
hz 9600 bit I sn dir. Bunu salamak iin PC/PPI kablosu zerinde bulunan 4
adet sviten 1. 3. ve 4. sviler aada 2. svi yukarda olmaldr. PC balants
iin COM 1 yada COM 2 yi semeniz gerekir. COM balants ve iletiim hz iin
aada aklanan ilemi yapmanz gerekir.
win\projects\deneme 1.prj
PC/PPI iletiim kablosu ve leti
8ralar 15,urulum Pgncere
im hz ile ilgili bilgileri ren
J ~ lercihler. .. mek ya da deitirmek iin
Kurulum mensnden iletiim'
iletiim ...
i tklaynz .
ekil 61
177
letiim Ei
Ekrana gelen tablodan
u Anki letiim Ayarlar iletiim Hzn ve
Modl Parametre Seti PC/PPI
PC/PPI Cable (PPI) Kablosunu PC de
hangi porta balamanz
Yerel stasyon Adresi o gerektiini gsteren
letiim Hz 9.6 kbps bilgiler bulunmaktadr.
COM Potu 1 Burada iletiim hz
9600 bit/sn. COM 1
Uzak stasyon (CPU)Adesi 12 Portu bilgileri vardr. Bu
J:;uulumu Tesi Et
bilgileri deitirebilmek
iin PG/PC Arayzey'
i tklaynz.
Kapat
ekil 62
PG/PC Arayzeyini Ayarlama
Eri:imYolu l
13
..
--+
- 1 !J_ygulamarnn E ri;im N okta:s
Mo
15,ullanlan Modi...il Parametre Seti
PC/PPI Cable(PPl} Qzellkler .. Ekrana gelen
tablodan
r~
illltJ##Jiw:itjtmliJ zellikler' i
tklaynz.
(Assgnng Parame\ers to " PC/PPI Cable

for a PPI Network)
Moduller
Ku ...
Tamam lptol Yardm ekil 63
zellikler -PC.. PPI Cable(PPI) f3

PPI A J Yerel Balant]
istasyon Parametreleri Ekranda iletiim
:::'.erel stas9on Adresi hz
9600 bit/sn.dir
Zanan Am l s 3 (Bu deeri
A Parametreleri deitirmeyiniz)
COM port
r balants iin,
lletiim.!::!z : 9.6 kbps Yerel Balant
y tklaynz .
.E.n Yksek stas9on Adresi: ]63 3
ekil 64
178
O zelliklc - PCi'PPI Cable(PPI) 1 E3
PPI A?:i Yerel Ba~lant J Ekrana gelen
tablodan
.C,OM Portu: J, PC/PPI iletiim
r fft.9Ci~.;;:;.!$.U.ii.~.~ kablosunu
bilgisayarnzda
hangi porta ba
lamanz gereki
yorsa seiminizi
yapnz.
1 veya 2 gibi
j;;l.?SU!tng
Tamam ptol Yardm
DeDeri
ekil 65
12.17 STLde yazlm yapmak

Projelerinizi ladder olarak yapabildiiniz gibi STL olarak da tasarlayabilirsiniz.
Projenizi ladder olarak tasarladnzda PC' deki program ayn projeyi STL ola-
rak yazlmn kendiliinden yapar.Ya da Projenizi STL olarak tasarladnzda
PC' deki program projenizi ladder olarak yazlm kendiliinden yapar .
. , STEP 7-Micro.l'WIN 16 - c:\microwin\projects\de

f'.roie Qzen _rni.irn PU Iest 8ralar J:;urulurn
.t;ornut Listesi (STL)
!,adder Projenizin STL olarak tasarm
Qata Blok n yapabilmeniz iin Proje'den
~ernbol Tablosu Yeni komutunu verip yeni proe
Durum l.ablosu yazlm iin daha nce akla -
nan ilemleri, sonra Grnm
Adresle Srala
mensnden Komut Listesi
.., Sembolik 8dreslerne Ctrl+Y (STL)' yi seiniz ve tklaynz.
.., Ara u];uu
.., DJ,JrLrn ubuu
'.::'.aknlatr. ..
ekil 66
Grnm men-
Q snden Komut
il listesi' ni tkla
// PROGRAM BALIGI NOTLARI dktan sonra ek-
il rana yandaki
// Yardm ve o rnek pro gram iin Fl'e basnz
grnt gelecek-
il
tir.
NETW ORK 1 // Buraya Bu sayfaya yazl
il mn yapmak iste
// Devre ile diiniz projenizi
il .-=:::::::::::::::::=-~~~~~~~~~~~~~ STL olarak yap
nz.
ekil 67
179
rnek olarak
q_ bir motorun
il srekli al
trlmasnn
//PROGRAM BALIGI NOTLARI
yazlm yapl
il mtr. Bu yaz
//Yard m ve rnek program iin Fl'e basnz lm yaptktan
il sonra projeni
zi ladder ola-
NETWORK 1 //Buraya bir rak grebil
il mek iin
//Devre ile ilgili notlar aadaki ile
il mi yapmanz
LD I0.0 gerekir.
o QO. O
AN IO.l
QO.O
NETWORK 2 ekil 68
MEND
!1.,_ STEP 7-Micro/WIN 16 - c:\microwin\projects

.Er oje Qzen grnm J;:;PU Iest 8,ralar ]'.;urul..
Projenizi STL olarak yaz
~~~
fomut Listesi (STL} dktan sonra ekranda
ladder olarak grmek
istiyorsanz Grnm
~!lllll' ,_embol Tablosu mensnden Ladder' i
v Durum 1ablosu
tklaynz . Projeniz ekra-
na ladder olarak gelecek
11 PROGJ apraz fleferans tir.
il Kullanlan ~lemanlar Projenizi ladder olarak
l IYard: J tasarlamsanz ayn
ol Sembolik 8,dresleme Ctrl+Y projeyi STL olarak gre-
il bilmek iin Grnm
o1 /.r a ul;ugu mensnden Komut lis-
NETWORJ ol 1Jrum ubuu r :: tesi (STL)' yi tklaynz.
//
l/Devr r
//
ekil 69
180
12.18 PLC' ye daha nce yklenmi bir program PC' ye yklemek
Daha nceden tasarlanm ve PLC ye yklenmi olan bir projeyi PC ekrannda
grebilmek iin aadaki ilemleri yapnz .
-.. STEP 7-Mico/\llN 16

froje rnrn PU !;urulurn )'.ardm
'.!'.eni... Ctrl+N
8,... PLC' ye yklenmi olan bir
projeyi PC' ye ykleyebil-
1 c:\microwin\projects\deneme1 .prj mek iin nce Proje me-
.f c:\microwin\projects\deneme31.prj nsn den Yeni' yi
tklaynz .
.J c: \microwin\projects\deneme25.prj
1 c:\microwin\projects\deneme30.prj
k
ekil 70
CPU Tipi El
Yazlmn, seenekleri sadece belli bir CPU tarafndan desteklenenlere gre
snrlandrmasn ist~orsanz CPU tipini ya listeden sein ya da yazlma okutun... Daha sonra ekrana
gelen blmden CPU
tipini seiniz ve
,PU Tipini Oku Tamam tklaynz .
Burada
letiim... CPU 212 rnek olarak
seilmitir .
Tamam ptal
ekil 71
~.. STEP 7-M ico/\/I N 16 - isimsiz. pj PLC ekranna yazlma

hazr bir sayfa gelecek
tir. Buradan .o.
semboln Elii:J
tklaynz. -
.
~.. Ladde Edit (PLC den oku)
!Kontaklar EiJ 1Normalde Ak
ekil 72
181
PLC'den okuma 13
Ekrana PLC' den
okuma blm gele-
cektir. Tamam' tklay
nrz. Hepsi yazl yerde
P .Erogram Kod Blogu okey iaretinin olmas
P Qata Blok na dikkat ediniz.
P PU Konfigrasyonu
--------------------'ekil 73
PLC'den okuma
Ekrana gelen PLC'-
den Okuma bl -
PLC'denokuma, seilen proje bileenlerinin zerine yazlmasna neden olacandan
mnden Evet' i
kaydedilmeyen deiiklikler yok olacaktr. Devam etmek ist~or musunuz?
tklaynz
t vet j L:::: ~~:::::B.~~C:::::~::::il

J
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ___, ekil 74
PLC'den ok.uma Daha sonra ekrana

PLC den okuma baa
ryla sonuland yazs
gelecektir. Tamam r
tkladnzda PLC'
1r::::::::: : ::r~:0:~:0::: :: : : : ::::: deki projeyi PLC' den

PC' ye ykleme ilemi
ekil 75 tamamlanm olacak-
tr . Ekranda PLC' ye
daha nce yklenmi
olan projeyi grebilirsi-
niz.
Yukarda anlatlan PLC ve PC ile ilgili ilemleri yapabilmeniz iin PC ni-

zin Windows 95 ya da Windows 98 altnda almas gerekmektedir. Yazlm i
lemlerine balamadan nce PC/PPI iletiim kablosunu PC ile PLC arasna da-
ha nce akland ekilde balamay unutmaynz.
PC de daha detayl projeler hazrlamak istiyorsanz ok sayda deneme-
ler yaparak kendinizi bu konuda gelitirmenizde yarar vardr. Unutmaynz ki
tm tecrbeler denemelerle kazanlr.
182

Recep Çetin - İleri Kumanda Teknikleri Ve PLC

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Recep Çetin - İleri Kumanda Teknikleri Ve PLC

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

iLERi KUMANDA

Copyright Recep etin

demeli isteme adresi

Yeni mahalle Nur kent sitesi

TEL Ev o 370 7123789

Do(Ju Matbaaclk ve Tic. Ltd. ii. Tel: (0.312) 311 22 24

Bilim ve sanayinin gelimesi ile birlikte insanlar deiik araylar iine

Gnmz teknolojisinde, zellikle gda,

Kitabn kullanclara yararl olabilmesi iin ok deiik kaynaklardan yarar-

Bu kitapta, PLC anlatlrken sadece en yaygn olarak kullanlan bir marka

Kitabn eksiksiz ve hatasz olarak kartlabilmesi iin byk aba sarfedil-

Kitabn eitim camiasnda teknik bilgi an gidermesi dilei ile deerli

1- Dijital Elektronik ( Harun Bayram )

2- Dijital Elektronik ( Ylmaz amurcu )

3- Asalsan Seti ( Tmleik devreler )

4- Otomatik Kumanda iV ( Jca)

6- leri Kumanda Teknikleri ( Tahsin Yazr )

7- Dijital Elektronik ( Kemal Yarc )

8- Dijital Elektronik ve uygulamalar ( Recai Aslan )

9- Semens smatc kullanm klavuzu

10- Lojik Devre Deneyleri (Hseyin Gl)

11- Yazarn ders notlar

SAYI SSTEMLER .................................................................................................... 1

BOOLEAN MATEMATGNN ESASLAR! ............................................................... 11

SAY iSAL DEVRE HARTALARI .............................................................................. 30

DECODER VE ENCODER DEVRELER ................................................................... 36

LOJK ENTEGRELERN (IC) ETLER VE TANITIMI ....................................... 69

LOJK KAPILAR LE KUMANDA DEVRELERNN KULLANILMASI .................... 75

PROGRAMLANABLR KUMANDA VE CIHAZIN TANITIMI ................................. 93

ELEMAN VE ELEMAN NUMARALAR! ................................................................... 107

SAYI SSTEMLER ( Number Systems )

Gnmz teknolojisinde ve gnlk hayatmzda kullanlan say sistemle-

1.2. Desimal say sistemi (DECMAL NUMBER SYSTEM)

Desimal say sistemi O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, rakamlarndan oluan bir

rne~in : 256 saysn u ekilde yazmak mmkndr.

1.3. kili say sistemi (BNARY NUMBER SYSTEM )

1.4. Oktal say sistemi ( OCTAL NUMBER SYSTEM )

Oktal say sisteminin taban 8 olup, bu sistemde O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ra-

Heksadesimal say sisteminin taban 16 olup, bu sistemde O...... 15 aras

SAYI SSTEMLERNN BRBRNE DNTRLMES

2.1. Desimal saylarn binary saylara evrilmesi

Blnen Blm Kalan

+/1 o Yazlm sras

Blnen Blm Kalan

2.2. Binary saylarn desimal say sistemine evrilmesi

= 1.64 + 0.32 + 1.16 + 1.8 + o. 4 + 1.2 + 1.1

26 , 25 , 24 , 23 , 22 , 21 , 2 , .............. 2" ile arplr.

Deci mal Binary Deci mal Binary

Tablo 1. O - 30 aras desimal saylarn binary karlklar

2.3 Oktal saylarn desimal say sistemine evrilmesi

rnek: 1 ( 67) a = (? ) 10 --.. ( 67) 8 = 6. 8 1 + 7.8 =

6.8 + 7.1 = 48 + 7 = ( 55) 10

rnek : 2 ( 251 ) e = ( ? ) 1o --.. ( 251 ) 8 =2.82 + 5.8 1 + 1.8

6.32768 + 5.4096 + 4.512 + 3.64 + 2.8 + 1.1 = 219345

85 , 84 ' 83 , 82 , 81, a0 , .... 8" ile arplr.

2.4 Desimal saylarn oktal say sistemine evrilmesi

Desimal saylar oktal saylara evrilirken "8" e blme metodu uygulanr.

Blnen Blm Kalan

Heksadesimal say sisteminde her basamak "16" nn kuvveti olarak yaz

Heksadesimal say sisteminde daha ncede akland gibi 0 ....... 9

( 66 ) 16 = 6.16 1 + 6. 16 = 6.16 + 6.1 = 96 + 6 = ( 102 ) 10

( 3.16 3 + 2.16 2 + B.16 1 + A.16 ) = ( 3.16 3 + 2.16 2 + 11.161 + 10.16 )

3.4096+2.256+11.16 +10.1 = 12288 + 512 + 176 + 10 = ( 12986 )10

( F.16 +0.16 1+8.16) = ( 15.162 +13.16 1+8.16 J =15.256 +13.16 + 8.1=