Isang Sariling

Wikang Filipino
Mga Babasahn sa Kasaysayan ng Filipino
Isang Sariling Wikang Filipino
Mga Babasahn sa Kasaysayan ng Filipino

KRISCELL LRGO LABR

Editor

Pambansang Komisyon
Komisyon sa Wikang Filipino
para sa Kultura at mga Sining

Aklat ng Bayan
Metro Manila
2016
Isang Sariling Wikang Filipino
Mga Babasahn sa Kasaysayan ng Filipino

Karapatang-sipi 2016 ng introduksiyon ni Kriscell Lrgo Labr, ng mga artikulo nina Dr. Virgilio S.
Almario at Dr. Purificacion G. Delima, ng mga salin nina Minda Blanca Limbo at Kriscell Lrgo Labr.

RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN. Walang bahagi ng librong ito ang maaaring sipiin
o gamitin nang walang nakasulat na pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala.

Ang disenyo ng aklat at pabalat ay likha ni Kriscell Lrgo Labr.

Ang larawan sa pabalat ay isang sinaunang gintong hikaw mula sa Silangang Bisaya at itinampok sa eksibit
na Philippine Gold: Treasures of Forgotten Kingdoms. Kinuha ang larawan sa http://media.philstar.com/
images/the-philippine-star/lifestyle/arts-and-culture/20150831/Philippine-Gold-Eastern-Visayas.jpg.

Ang Pambansang Aklatan ng Filipinas CIP Data

Rekomendadong lahok:

Isang sariling wikang Filipino : mga babasahin

sa kasaysayan ng Filipino / Kriscell Largo
Labor, editor. Maynila : Komisyon sa Wikang
Filipino ; Pambansang Komisyon para sa Kultura
at mga Sining, [2016], c2016.
pages ; cm

ISBN 978-971-0197-91-0

1. Filipino language History. 2. Filipino language

-- Terms and phrases. 2. Filipino language Grammar.
I. Labor, Kriscell Largo.

499.21109 PL6051 2016 P620160278

Inilathala ng

KOMISYON SA WIKANG FILIPINO

2F Gusaling Watson, 1610 Kalye JP Laurel, San Miguel, 1005 Maynila
Tel. 02-733-7260 02-736-2525
komisyonsawikangfilipino@gmail.com www.kwf.gov.ph

sa tulong ng grant mula sa

PAMBANSANG KOMISYON PARA SA KULTURA AT MGA SINING

633 Kalye Heneral Luna, Intramuros, 1002 Maynila
Tel. 527-2192 to 97 Fax: 527-2191 to 94
info@ncca.gov.ph www.ncca.gov.ph

The National Commission for Culture and the Arts (NCCA) is the overall coordination and policymaking
government body that systematizes and streamlines national efforts in promoting culture and the arts. The
NCCA promotes cultural and artistic development: conserves and promotes the nations historical and cultural
heritages; ensures the widest dissemination of artistic and cultural products among the greatest number across the
country; preserves and integrates traditional culture and its various expressions as dynamic part of the national
cultural mainstream; and ensures that standards of excellence are pursued in programs and activities. The NCCA
administers the National Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA).
 v

Isang Introduksiyon

PAGPAPLANONG WIKA SA
PANAHON NG SIGWA

SAKLAW NG KATIPUNANG ito ang ilang pilng artikulong pangwika ng hulng

tatlong dekada at may layuning magtanghal ng sitwasyong pangwika ng Filipinas sa
nabanggit na mga panahon. Pinil ang mga artikulo batay sa ambag nit sa diskurso ng
pambansang wika, bukod pa sa mula ito sa mga nangungunang tagapagslong at kritiko
ng wika. Hinati sa tatlong bahagi ang mga artikulo at isinunod sa tema: (1) teorya; (2)
institusyon; at (3) kalikasn ng wika. Sa teorya, matutunghayan ang mga makrong pagtingin
sa pambansang wika gmit ang konseptong panlingguwistika gaya ng modernisasyon.
Hbang ang institusyon ay nagpokus sa gampanin ng dting Surian ng Wikang Pambansa
(na ngayon ay Komisyon sa Wikang Filipino) blang natatanging ahensiyang pangwika ng
bansa sa pagpapaunlad ng pambansang wika alinsunod sa diwa ng tadhanang pangwika ng
Konstitusyon. Ang kalikasn ng wika ay mga artikulong matalik na nagsuri sa katangian
hindi lmang ng wikang pambansa, kundi maging ang paghahambing nit sa mga
katutubong wika ng bansa, tungo sa isang lunggating armonisasyon ng mga katutubong
wika at ng wikang pambansa ng Filipinas.

Pangunahing diwa ng mga artikulo ang pagpaplanong wikaisang bagong

konseptong sabay na yumabong sa disiplina ng sosyolingguwistika noong 1960s. Si Einar
Haugen ang isa sa mga unang tumalakay sa konsepto at proseso ng pagpaplanong wika
at pinakahulugan niya itong: Language change by conscious deliberation. Sa isang band,
nangangahulugan ito ng isang pagpupunyagi ng mga gumagmit ng wika na patnubayan
ang pag-unlad ng wika tngo sa isang pagbabagong angkop sa tradisyon at sa kasalukuyan
at pleksiblet tumutugon din sa mga inaasahang pagbabago sa hinaharap. Ang bagay ding
ito ay nangangahulugang may tagapagslong at tagapagpatupad ng pagbabago. May
tradisyon at may pagbabago. May pagpapasiya at may pagtitimbang. May nananaig at may
nawawaglit. Kung kay itinatanong sa pagpaplanong wika kung sino ang tagapagbago, ano
ang binabago, bakit at kailan binabago, at paano binabago ang wika.

May mga iskolar na duda sa isinuslong ng pagpaplanong wika. Batayang tanong

pa rin kung napaplano nga ba ng tao ang wika. Sa kaso ng makapangyarihang mga wika sa
Europagaya ng French at Germanang matagal na tradisyon at kasaysayan na diumano
vi

ang nagtakda ng estandardisasyon at modernisasyon ng mga ito. Sang-ayon pa dito,

hindi naman talaga kailangan ang tao upang pumagitna at magtakda sa mga nagaganap
na pagbabago. Isang simplipikasyon ang gayong pagtanaw at nagsasantabi sa dinamika
ng indibidwal na gumagmit ng wika at ng institusyon at lipunang nagpapakahulugan
sa wikang iyon. Ang pagsasantabing ito ang nais na punan ng disiplina ng pagpaplanong
wika. Bukod pa sa katotohanang ang panahon ng 1960s ay panahon ng deskolonisasyon
at pagslang ng mga bagong estado, ng Cold War, at ng pag-usbong ng tataguriang Third
World o ang mga maliliit na bansang hindi tahasang umalyado sa ideolohiyang isinuslong
ng First World (Estados Unidos at Kanlurang Europa) at ng Second World (Soviet Union
at China). Ang pangyayaring ito ay magbubunsod ng pagsasarili at pagbuo ng konstitusyon
at identidad ng mga bansang itokasma ang pagdeklara ng kanilng wikang pambansa
at wikang opisyal. Sa gayon, naging patnubay ng mga estado ang pagpaplanong wika para
sa kaganapan ng kani-kanilng wikang pambansa at wikang opisyal. Ang diwang ito ang
iimpluwensiya din sa sitwasyong pangwika sa papadevelop na bansang gaya ng Filipinas.

Sa Filipinas, panahon din ito ng mga sigwa para sa wikang pambansa. Sa proseso
ng pagbuo ng tadhanang pangwika ng 1935 Konstitusyon ay nagsagawa ng mga pagdinig
sa publiko at mga pag-aaral ang lupong pangwika ng 1934 Kumbensiyong Konstitusyonal.
Iminungkahi ng lupon na pagtibayin ng Kumbensiyon ang probisyong pangwika na
magdedeklarang ang wikang pambansa ay ibabatay sa isang katutubong wika. Binuo naman
ang isang National Language Institute (NLI) noong 13 Disyembre 1936 sa pamamagitan
ng Batas Komonwelt Blg. 184. Nagsumite ito pagkaraan ng rekomendasyong ibatay ang
wikang pambansa sa wikang Tagalog. Pinagtibay ni dting Pangulong Manuel Quezon
ang nabanggit na rekomendasyon sa pamamagitan ng Atas Tagapagpaganap Blg. 134
noong 30 Disyembre 1937. Naging masigla ang pagslong ng isang Wikang Pambansa
batay sa Tagalog noong 1940s hanggang 1950snailathala ang ortograpiya, gramatika, at
diksiyonaryo para sa wikang ito. Sa bis ng atas pangkagawaran noong 13 Agosto 1959 ni
Kalihim Jose E. Romero ay tinawag na Pilipino ang wikang pambansa.

Gayunman, nayanig ang wikang Pilipino nang ihain ni Kongresista Inocencio

Ferrer ng Negros ang isang kaso laban sa pinalalaganap na wika ng NLI at ib pang ahensiya
ng pamahalaan noong 8 Pebrero 1963 sa Court of First Instance ng Maynila. Ipinawalang-
bis ng Court of First Instance, Korte sa Apelasyon, at Korte Suprema ang kaso subalit
naging pagkakatan ito upang umani ng batikos ang wikang Pilipino sa mga di-Tagalog
dahil hindi ito ganap na kumakatawan sa kanil.

Nagkaroon ng ibt ibng panukala para lumikha ng isang wika na higit na

kumakatawan sa diwang pambansamula sa mga panukalang agad na maipatutupad
hanggang sa pinakaradikal na hakbang. Panahon din ito ng pag-usbong ng mga organisasyong
pangwika gaya ng Modernizing the Language Approach Movement (MOLAM) noong
1968 at Linguistics Society of the Philippines (LSP) noong 1969. Sa pangalan pa lmang
ng mga organisasyon na ito ay mahihinuha nang isinuslong nil ang isang lingguwistikot
obhetibong pagdulog sa usaping pangwika sa bansa kompara sa di-siyentipiko't batay-
sa-pakiwaring pagdulog ng Surian. Ang lahat ng ito ay naglundo sa isang alanganing
 vii

probisyong pangwika pagdatng ng 1973 Konstitusyon, na unti-unting nagsasantabi sa

wikang Pilipino upang bigyang-daan ang isang Filipino:

2. The National Assembly shall take steps towards the development and formal
adoption of a common national language to be known as Filipino.
3. Until otherwise provided by law, English and Pilipino shall be the official languages.

Pagkaraan pa, sa probisyong pangwika ng 1987 Konstitusyon, ganap nang binura

ang Pilipino at iniluklok ang isang wikang Filipino na payayamanin at pauunlarin batay
sa mga katutubong wika sa Filipinas.

Pagpaplanong Wika at Modernisasyon

Sa lumaking tungkuling pangwika at sa lubhang politikal na kalikasn ng usapin, bumaling
ang mga eksperto sa bansa sa lingguwistika at pagpaplanong wika upang obhetibong
lutasin ang mga dambuhalang sigalot. Naging sigaw ng mga iskolar ang modernisasyon
at pagpaplanong wika. Hinggil sa unaang modernisasyonipinanukala ni Jose Villa
Panganiban ang isang pagsasaanyong makabago hbang isang universal approach ang
nais ni Dr. Ernesto Constantino. Si Panganiban, na patnugot ng Diksyunaryo-Tesauro Ingles-
Pilipino (1972), ay naghambing ng mga ortograpiya mula noong panahon ng pananakop ng
mga Espaol hanggang sa 1970s. Dagdag pa, ginawan niya ng pagyuyugto ang wika batay
sa ortograpiya nitmakaluma hanggang makabago.

Si Constantino, isa sa mga tagapagtatag ng LSP, ay nagpanukala naman ng isang

modernisasyon ng wika batay sa language universals approach. Ang panimulang pormal
na pag-aaral sa language universals ay ginanap sa Conference on Language Universals
sa Gould House, Dobbs Ferry, New York noong 13-15 Abril 1961, at nag-ugat sa mas
maagang kolaborasyon ng kanilng Social Science Research Council Committee noong
1958-1959. Pinangunahan nina Joseph H. Greenberg, James J. Jenkins, at Charles E.
Osgood ang pagsulat ng isang memorandum na pumapaksa ng unibersalidad sa wika at
magsisilbing batayang teoretiko para sa imbestigasyon ng bagong larang na ito at para sa
pagpaplano na rin sa kumperensiya. Ang ulat naman ng kumperensiya ay isinaaklat blang
Universals of Language (1961) sa patnugot ni Greenberg. Ayon kay Greenberg, ang language
universals ay buod ng mga karakteristik o tendensiyang pinagsasaluhan ng lahat ng tao. Sa
madalng sabi, ang language universals ay ang pagtuklas sa mga katangiang pare-parehong
matatagpuan sa mga wika. Kaugnay din ito ng paniwalang nagmula sa iisang matanda't
sinaunang wika ang lahat ng umiiral na mga sa mundo ngayon.

Kikilalanin ni Constantino si Dr. Cecilio Lopez blang unang tagapagslong ng

language universals sa Filipinas. Ang language universals na isinuslong sa Filipinas ay
isang paraang maly sa pagiging multilingguwal ng bansa, na:

[N]aglalayong dumebelop ng isang wikang pambansa para sa Pilipinas

batay hindi sa isang wika kundi sa maraming wika. Layunin ng paraang ito na
viii

debelopin ang wikang pambansang ito sa pamamagitan ng paggamit unang-

una sa mga pangkalahatan o unibersal na mga sangkap at anyo ng mga wika at
dayalek ng Pilipinas. Ang posibilidad ng pagdebelop ng isang wika sa paraang
ito ay isa sa mga pangunahing layunin at resulta ng mga reserts namin sa UP
tungkol sa pang-ilalim (deep) at pang-ibabaw (surface) na pagkakapareho at
pagkakaiba ng mga wika at dayalek sa Pilipinas. (Amin ang diin.)

Tatlong dekada pagkaraan, isa pa ring suliranin ang modernisasyon ng wika.

Idadagdag pa dito ni Pambansang Alagad ng Sining at KWF Tagapangulo Virgilio S.
Almario ang tungkulin ng nasyonalisasyon ng wikang Filipino na pagpapayaman ng
wikang ito sa pamamagitan ng mga katutubong wika ng Filipinas at sa pagpapatanggap sa
wikang pambansa sa mga pook na di-Tagalog. Ang hulng aspektoang pagpapatanggap
ay isang aspektong madalas na nawawaglit ng agham ng lingguwistika at siya namang isang
mahalagang tuon ng pagpaplanong wika. Nakapaloob dito ang ideang nagiging lehitimong
wikang pambansa at wikang opisyal ang isang wika kapag kinikilla nga itong gayon ng
taumbayan. At tatlong dekada pagkaraang ideklara ang wikang Filipino blang wikang
pambansa at wikang opisyal ng Filipinas, nananatling suliranin ang pagtanggap sa wikang
ito.

Hinggil naman sa pagpaplanong wika, na tatalakayin sa ikalawang bahagi ng aklat,

sinuri ang gampanin ng dting Surian ng Wikang Pambansa (na magiging Komisyon
sa Wikang Filipino sa tang 1991) blang tagabuo at tagapagpatupad ng mga planong
pangwika sa bansa. Mahihiwatigan sa mga artikulo nina Atty. Ponciano BP Pineda, Dr.
Bonifacio Sibayan, at Dr. Andrew Gonzalez ang suliraning institusyonal ng SWP blang
tagapagpatupad ng mga programang pangwika sa Filipinas. Nagkakasundo ang lahat na
kailangang pangunahan ng SWP ang pagpapatupad at pagsubaybay sa kultibasyon ng
isang wikang panlahat at ang pagsulat ng mga aklat sa bawat larang ng karunungan sa
lahat ng antas ng edukasyon. Gayunman, nagkakaisa din ang lahat na hindi ito ganap na
nagagampanan ng SWP hindi lmang dahil sa suliranin sa pondo at moralidad (hindi
binibigyan ang Surian ng Wikang Pambansa (SWP) ng ganap na suportang moral at
pagganyak na kailangan nit. Sa maraming pagkakatan, ang natatanggap nit ay insulto
at kabiguan sanhi ng makasariling motibo, kamangmangan, at balighong hlaghan at
prehuwisyo) kundi maging ang pagdududa sa estadong legal nit dahil sa nagbago ding
probisyong pangwika ng Konstitusyon pagdatng ng 1987.

Sa bandng dulo ng ikalawang yugto, muling ididiin ni Almario ang tungkulin ng

Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) sa gitna ng suliraning moral at legal ng ahensiya dulot
ng mga kapabayaan ng mga pinun nit sa hulng dalawang dekada. Hinimay ang mga
programa at proyekto ng KWF mula 2013 hanggang 2015 na mahigpit na pinapatnubayan
ng isang malinaw na bisyon, misyon, at plano para sa wika. Sa pamamagitan ng artikulong
ito ay matutunghayan ang halaga ng pagpaplanong wika. Dumaratng ang panahong
yayanigin at paguguhuin ang mga naitatag na kaayusan ng isang wika. At ang pagyanig at
pagguhong ito ay lumalampas sa hanggahan ng wikakung hindi matutugunan, magiging
banta ito sa lehitimidad ng Estadong kinakatawan ng wikang ito at magiging panganib sa
soberaniyang pambansa.
 ix

Kalikasn ng mga Wika sa Filipinas

Kung ang usapin ng pagpapatupad ng mga planong pangwika ay tla naburo dahil sa
kalikasn nitng lubhang politikal (gaya ng inilarawang gampanin ng SWP), masigla
namang naislong ang diskurso sa pagbuo at pagpapatanggap ng isang wikang pambansa
batay sa mga pinaghalong wika sa Filipinas dahil sa mga saliksik panlingguwistika na
naghambing sa mga katutubong wika at sa noon ay wikang Pilipino. Ilan sa mga saliksik na
ito ang nakasma sa aklat na ito gaya ng mga artikulo nina Dr. Cecilio Lopez, Dr. Alfonso
O. Santiago, Fermina G. Gatal, Vito C. Santos, at Dr. Purificacion G. Delima.

Sa kaniyang paghahambing ng mga pangunahing katutubong wika sa bansa, nakta

ni Lopez na magkakapareho ang mga ito (alalahanin ang isinuslong ng language universals
approach na tinalakay sa unahan):

May mga salitng ang mga tunog at kahulugan ay magkatulad na magkatulad,

mayroon namang nagkakaib nang bahagya ang mga tunog ngunit ang
kahulugan ay magkatulad rin o naiib kay nang bahagya, at mayroong
nagkakaib ang mga tunog at kahulugan. At kung hindi rin lmang namagitan
ang ibng impluwensiya, gaya ng mga salitng hiram, tabu, o analohiya kay,
ang mga salitng pinaghahambing ay itinuturing na kognet at ang pinagmulang
anyong proto ng mga itoy maaaring balangkasin. (Amin ang pagsasaayos ng
ortograpiya upang madalng mabsa sa siping ito.)

Gayong lagom din ang mga inihain nina Santiago, Gatal, at Santos sa kani-kanilng
artikulo. Dahil may impit ang karamihan sa mga katutubong wika ng Filipinas, iminungkahi
ni Santiago na maituro ang katangiang ito sa wikang pambansa at maiugnay sa mga
katutubong wika upang mabisng matutuhan ang wikang pambansa blang pangalawang
wika. Para din kina Santiago at Gatal, mahalagang maging sensitibo ang guro sa katutubong
wika ng pook (Lalong magiging mabis ang pagtuturo ng Plipino kung isaalang-alang ng
guro ng unang wika o wikang kinagisnan ng mga mag-aaral, kung ang kaniyang gagawing
pagtuturo ay batay sa kinalabasan ng pahambing na pagsusuri sa dalawang wikawika ng
pook at ng Pilipino).

Ipinaaalala naman ni Santos ang pagtingin sa mga panlapi upang higit na

maunawaan ang isang wikasa kaso ng kaniyang artikulo ay ang panlapi ng wikang
Tagalog ([P]inagsikapan naming maipakilla na sa Tagalog ay mayroon tyong mga patay
at buhy na gitlaping hindi pa nangakilla, na kung muling bubuhayin at gagamtin, ay
malaki ang maitutulong sa pagpapayaman ng ating wika). Isang magandang paalala ito sa
pagpupunyagi para sa isang komprehensibong saliksik at paghahambing sa mga panlaping
ginagmit sa ibt ibng katutubong wika sa Filipinas tngo sa pagbubuo ng isang funsiyonal
na Gramatikang Filipino.

Tatlong dekada pagkaraan, katulad na paliwanag din ang ilalatag ni Delima sa

pag-aaral ng paggmit ng Filipino sa sampung lungsod na highly-urbanized at tinaguriang
linguistically diversed dahil may mataas na pagkakaib-ib ang kultura. Naktang ang
x

Filipino blang Ikalawang Wika at lingua franca, ay pinayayaman na ng ib pang katutubong

wika sa bansa. Ang Filipino ay nagtataglay na ng mga katangian ng mga wikang di-Tagalog.
Umalpas na ang Filipino sa sumpa ng purismo. Salamin din ang pag-aaral sa nagbagong
aktitud at pananaw pangwika ng KWF na buks at yumayakap sa mga ambag ng ibt ibng
wikang katutubo sa bansa.

Ilang Tal sa Editing

Sa pangkalahatan, isinunod ang mga artikulo sa ipinatutupad na Ortograpiyang Pambansa
(2013) ng KWF, maliban sa mga artikulo nina Ernesto Constantino at Cecilio Lopez.

Sa Ang Paghahambing nang manga wikaq sa Pilipinas, hindi binago ang pagbaybay
ni Lopez, na tinawag niyang transkripsiyong ponemika upang mapanatli ang diwa ng
eksperimentong ortograpiko na isinagawa ng isa sa mga tagapagtatag ng lingguwistika
sa bansa. Ang transkripsiyong ponetiko ay isang biswal na representasyon ng tunog ng
pagsasalit. Karaniwang uri ng transkripsiyong ponetiko ay gumagmit ng alpabetong
ponetiko gaya sa International Phonetic Alphabet (IPA). Sinasabing ang transkripsiyong
ponetiko ay tumutugon sa pagkakaib-ib ng mga ortograpiya sa mundo at isang paraan ng
estandardisadong pagdulog sa pagrerekord ng bigkas ng mga salit sa buong mundo.

Gayunman, may problema din sa ipinapangakong estandardisasyon ng IPA.

Pangunahing halimbawa ang representasyon ng impit na tunog o glottal stop. Sa kaso ni
Lopez, ginamtan niya ito ng letrang q at itinuturing na konsonante o katinig (alalahaning
ang letrang q ay wala pa sa ipinatutupad na abakada noong panahon ni Lopez kay
maaaring hindi niya ito itinuring na sagwil o makalilito sa alpabeto). Hindi susundan ng
mga lingguwistikong gaya nina Santiago at Gatal ang letrang q at sa halip ay gummit sil
ng apostrope () blang simbolo ng impit. Sa kabilng band, ib-ib ang representasyong
ponetiko ng impit sa mga wika sa mundo. Karaniwan ang apostrope at ang karakter na ng
IPA. Minsan ito ay baligtad na apostrope (), doble apostrope (), letrang k, letrang aleph ()
ng Hebrew, at letrang palochka () sa mga wikang Caucasian.

Mababsa sa pasubali ni Lopez ang gabay sa pagbsa ng kaniyang ipinatupad na

ortograpiya. Narito naman ang bersiyon ng isinaayos na ortograpiya ng kaniyang pasubali:

Sa pag-aaral na itoy gummit ako ng pagbabago sa pagsulat na naiib sa

pinagkaugalian; ang mga itoy maaaring maging paksain ng isang pagpapalitang-
kuro. Mga halimbawa. Ang manga at nang ay isinulat ko nang buo; ang y
(pinaikling ay) at t (pinaikling at) ay isinulat kong kakabit ng sinusundang salita,
gaya baga ng nang (pinaikling na). Ang q (glottal stop) ay siy kong ipinalit sa
tuldik na paiwa sapagkat ang glottal stop ay isang K at hindi isang uri ng diin.
Ginamit ko ang q sa hulihn lmang ng salit at hindi sa unahn o kalagitnaan
nit maliban kung kapalit ng pinagkaugaliang gitling, halimbawa sa pagsulat
nang salitng may unlaping nagtatapos sa g at sinusundan ng salitng-ugat
na sa pagsulat ay nagsasapol sa B. Sa inuulit o magkatambal na salit ay hindi ko
 xi

ginmit ang q. Ngunit sa mga salitng pinaghahambing dito, sa ponolohiya

ginmit ko ang q sa unahn, kalagitnaan, at hulihn sapagkat sa mga salitng
itoy pinaghahambing ang bawat tunog sa tunog sa ibt ibng wika, at ang q ay
dapat isaalang-alang na gaya din ng ibng K. Hindi ako gummit ng tuldik (na
maaaring pagmulan ng mga kamalian sa paglilimbag). Ginmit ko ang tutuldok
(:) sa mga pantig na may liks na haba ang bigkas gayundin sa mga unlaping
may ganito ring angking bigkas upang mailagan ang hidwang pakahulugan
bagamat itoy hindi ko sinunod sa inuulit na pantig sa pangkasalukuyan at
panghinaharap na panahon ng mga pandiwa. (Amin ang pagsasaayos ng
ortograpiya.)

Hindi ganap na sinunod ni Constantino ang transkripsiyong ponetiko ni Lopez,

kahit pa kapuwa mga pangunahing tagapagslong ng lingguwistika ang dalawa. Tanging
nasunod ang pagkakabit ng y (pinaikling ay) at pagkakabit ng t (pinaikling at) sa sinusundang
salit, halimbawa hanggat, kayat.

Hindi naman binago ang mga isinagawang reispeling ni Constantino sa kaniyang

mga artikulo, halimbawa madiskas, mag-adap, present, ipropos, prestijus, palisi, at
ib pa. Ang reispeling ng mga salitng Ingles tungo sa palabaybayang Filipino ay naging
tugon ni Constantino sa purismo ng wikang Pilipino na pilit diumanong tinatakdaan ng
katumbas sa Tagalog ang mga salitng banyaga.

Pinanatli ang tawag na Pilipino para sa wika sa mga artikulong nabiblang sa

isang panahong Pilipino pa ang itinatadhanang wikang pambansa ng Konstitusyon
(1960s hanggang 1985). Makikta namang Filipino na ito sa artikulong isinulat sa
panahon ng 1987 hanggang sa kasalukuyan upang itugma ito sa tadhanang pangwika ng
1987 Konstitusyon na kumikilla sa isang Filipino blang wikang pambansa.

KRISCELL LRGO LABR

NILALAMAN
I

Jose Villa Panganiban

Ang Modernisasyon ng Isang Wika 1

Ernesto Constantino
Ang Hinaharap ng Wikang Pilipino 10

Ernesto Constantino
Ang Pilipino bilang Wikang Panturo 12

Ernesto Constantino
Ang Universal Approach at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas 14

Virgilio S. Almario, National Artist
Nasyonalisasyon at Modernisasyon ng Filipino 27

II

Ponciano B.P. Pineda

Pagdevelop ng Wika at Edukasyong Pangwika 39

Ponciano B.P. Pineda
Pagpaplano ng Wika ukol sa Pambansang Pagslong 46

Bonifacio P. Sibayan
Pagpaplanong Wika at Pagdevelop ng Pilipino 64

Andrew B. Gonzalez
Ang Surian ng Wikang Pambansa sa Pagpapaunlad ng 69
Wikang Pambansa

Virgilio S. Almario, National Artist
Mga Misyon para sa Komisyon sa Wikang Filipino 76

III

Cecilio Lopez
Ang Paghahambing nang manga wikaq sa Pilipinas 82

Alfonso O. Santiago
Ang Tunog Glottal sa Pilipino (At sa Ibng Pangunahing 91
Wika sa Filipinas)

Alfonso O. Santiago
Ang Paghahambing sa Dalawang Wika 96

Fermina G. Gatal
Isang Pahambing na Pagsusuri sa mga Ponemang Segmental 102
ng Pilipino at Ibanag

Vito C. Santos
Pagpapakilla sa Ilang Gitlaping Patay sa Tagalog 111

Purificacion G. Delima
Ang Gramatikang Filipino 119
1
Dapat isipin ngayon ang kultibasyon
(cultivation) ng Filipino blang kambal
at magkaagapay na gampanin ng
nasyonalisasyon at ng modernisasyon/
intelektuwalisasyon
 Jose Villa Panganiban

ANG MODERNISASYON NG ISANG WIKA

DAHIL SA NOONG tang 1967 ang mga bansang Asiano ay nagkatipon sa Kuala
Lumpur upang ipagdiwang ang Tan ng Wikang Pambansang Melayu, at sa pagtitipong
ito, ang pinag-usapan ay ang suliranin ng modernisasyon ng mga wikang pambansa sa
Silangang Asia, ang pag-aaral-suring ito ay ginanap upang maiambag sa kalipunan ng mga
kuro-kuro hinggil sa paksa. Iyan ang unang layunin ng papel na ito.

Ang ikalawang layunin ay ang hanapin ang kahulugan ng modernisasyon ng

isang wika at sa papaanong paraan mabisng mailalapat ito sa sariling suliranin sa wikang
Pilipino. Kay nais alamin dito kung ano ang mga bagay na moderno na magagmit sa
modernisasyon sa tunay at tapat na kahulugan at paglalapat ng salit at gawa sa kapakanan
ng wikang Pilipino.

Ano ang Modernisasyon?

Ayon sa Merriam-Webster, ang salitng Ingles na modern ay: of a language belonging to the
present or most recent period of its development as contrasted with earlier period.

Samakatwid, ang wikang moderno ay nsa kalagayang kasalukuyan ng nasabing

wika na naiib sa kalagayan ng nakaraan.

Ang salitng Ingles na modernization kung hinggil sa wika, ay pinakahuluganang:

act or process of conforming to modern modes of thinking or acting.

At ang itinalagang kahulugan ng Ingles na modernize ay: to cause to conform to

recent or present usage or taste; as, to modernizing a text, ie., to substitute modern forms for them.

Ang modernisasyon ng isang wika, samakatwid, ay pagpaalinsunod ng pagsulat sa

makabagong baybay at pahayag ng anyong makaluma, laon, lips, o laos.
2 Ang Modernisasyon ng Isang Wika

Kailangang Kaalaman
Kung ang modernisasyon ay ilalapat sa sarili, itoy pagpapakamakabago. Kung ilalapat
naman sa mga bagay, gaya sa kasangkapan o wika, itoy pagsasaanyong makabagohindi
pagbabago. Ang ibig sabihiy mayroon tyong alam sa anyong luma o makaluma at may
alam din tyong anyong bago o makabago. Itong hul ay siyng ipapalit sa una. Ngunit
alaming anyo ang palitan, hindi wika.

Ano-ano ang mga anyong pangwika na dapat isaalang-alang sa modernisasyon?

Kung pasalit, (1) tunog ng bigkas, (2) hagkis ng pantig, (3) pagbubuo ng mga salit, (4)
pagsasma-sma ng mga salit sa isang pangkat o parirala ayon sa dalng kahulugan, (5)
pagbabalarila sa impluho ng panahon, (6) wikaan o idiyoma, (7) paggmit ng tayutay o
pigura. Kung pasulat, (1) palabaybayang tumutugon sa tunog ng pasalit, (2) kayarian ng
pangungusap na higit na makabalarila kaysa pasalit, (3) anyo ng manuskrito na nakikibagay
sa pandaigdig.

Bago tyong maglapat ng modernisasyon ng wika, kailangang linawin natin sa isip

at unawa kung anong anyo ang luma (o laon, lips, laos), at kung ano ang tiyak na moderno
o makabago sa mga anyong pangwika. Dapat tyong mag-ukol ng pansin, samakatwid, sa
matanda, sinauna, o makalumang Tagalog, sa makabagong Tagalog, at sa makabagong
Wikang Pilipino. Mayroon kayng makalumang Wikang Pilipino? Ang modernisasyon ay
magiging paglalapat ng Makabagong Wikang Pilipino sa Makalumang Wikang Tagalog.

Kay, ilang tanong ang ninanais atuhing masagot sa pagsusuring ito:

1. Ano ang anyong makaluma ng Tagalog?

2. Ano ang anyong makabago ng Tagalog?
3. Ano anyong makabago ng Wikang Pilipino?
4. Ang modernisasyon ba ay nakapagpapabago sa buong wika o sa isang
bahagi lmang ng wika?
5. Ano ang kaugnayan ng buong aghamwika o lingguwistika sa modernisasyon?
6. Ano ang kaugnayan ng panghihiram ng salit sa banyaga sa modernisasyon
ng wika?

Makalumang Wikang Tagalog

Si Pedro Suarez Ossorio, taga-Ermita, Maynila, ay sumulat ng isang tulang nalathala noong
1617:

Salamat nang walang hoyang

Sa iyo Dios con maalam
Nitong iyong awang mahal
sa aming catagalogan.
 Panganiban 3

Ycao paraluman naming

ang sucat nga naming sondin
hanggang di cami domating
sa lalawigang mahimbing

Ang susunod na nabalitang tula ay ang petsang 1708, isinulat ni Felipe Miguel
Bulakan:

Ybong camunti sa pugad

sa inang inaalagad
ay dili macalipad
hanggan sa di magcapacpac.

Loob ninyong masilacbo

parang ningas alipato
sa alapaap ang tongo
ay bago hamac na abo

Sa mga dkong 1750, ang paring Agustinong Francisco Bencuchillo (17101776)

ay naglathala ng aklat na Arte poetico tagalo. Dalawa ang pinil naming maikling tula:

a. Yaong loclocang Masaya

walang catapusat hanga
sa langit natatalaga
dimasapit nang sala

b. Pagsisisi ang yacapin

ca awaang gaoa,i, gaouin
luha sa lupa,i, ytanim
nang sa langit mo anihin.

Mula sa Urbana at Feliza, edisyon ng 1854, ni P. Modesto de Castro, isang halimbawa

ay ang sumusunod:

At sa quinacamtang cong towa ang nacacaparis co,i, isang magsasacang cumita

ng alio, uupo sa isang pilapil, na nood ng caniyang halaman, at sa caniyang
palayan na parang inaalon sa hirap nang hangin at sa bungang hinog anaqui
butil na guintong nagbitin sa uhay, ay cumita ng saya.

Noon namang 1860, sa Vocabulario de la lengua tagala nina Noceda at Sanlucar, isang
bugtong ang aming napansin sa ilalim ng kahulugan ng bitoin (ngayoy bituin):

Nang matacpa,i, naquita

nang mabucsa,i, wala na.

Sa Claus (1871, tomo iv), aklat ng mga sermon sa Tagalog ni P. Benito Rivas OP, ay
may mga ganitong pahayag:
4 Ang Modernisasyon ng Isang Wika

[U]ngmacyat sa pulpitot, sungmermon nang ocol sa naguing buhay nang

gayong patay. Manga capatir con cristiano, aniya, ang ibang manga tauo,i,
nabubuhay dito sa mundo na parang cabayo, na samantalang nabubuhay
pinaquiquinabangan sila, at cun mamatay ay wala nang cabolohan.

Sa liham ni Rizal sa mga dalaga ng Malolos noong 1889 ay ginmit na niya ang K
at W at maraming ibang pagsasaayos sa dting panulatang Tagalog. Samakatwid, si Rizal
at mga kasma ay nagdala sa Tagalog ng maaari nating masabing modernisasyon noong
kanilng panahon. Ang ilang halimbawa ay:

diyan na dting dian

akin na dting aquin
ngayoy iba na dting ngayo,i, iba
ilaw na dting ilao

Subalit may mga baybay siyng inib naman ngayon sa ating panahon (1968):

ala-ala na ngayoy alaala

kalulua, kapua, luag, kuintas, tua na ngayoy kaluluwa, kapuwa, luwag,
kuwintas, tuwa
g na datiy nang at ngayoy ng
nagdidiosdiosan na ngayoy nagdidiyos-diyosan

Ang Diccionario hispano-tagalog (1889) ni Serrano Laktaw, kapanahon ni Rizal, ay

mayroon na ring K at W, at G, ngunit monja at fraile ang napansin namin, hindi gaya
ngayong mongha at prayle kung sultin; sak, nang pa rin ang gmit sa halip na ng sa
kasalukuyan, gaya rin ng manga tawo, sa halip ng mga tao ng ating panahon.

Sa manuskrito ng sarsuwelang Lukso ng Dugo (1904) ni Severino Reyes, ang

napansing ibng baybay kaysa kasalukuyan ay:

zarzuela
buan ng Julio-
comusta ka

Sa aklat ng Balarilang Tagalog (1911) ni Mamerto Paglinawan, ang katuturang

ibinigay sa paglalakip (na sintaksis daw, ani Paglinawan) ay: bahagi ng balarila na
nagtuturo ng halaga at tungkulin ng mga pangungusap.

Ang pananagalog ni Paglinawan ay katularing malapit ng kasalukuyan, ngunit

marami siyng salitng naging ib na ang baybay sa kasalukuyan, gaya ng :

dalawangpu, labinglima, pangdiwa, pangturing

tinging, pangtinig, pangukol, komisionad
Nobiembre, Disiembre, siudad, kuaderno, kueba, Huebes, atbp.
 Panganiban 5

Sa Diccionario tagalog-hispano (1914) ni Serrano Laktaw, ang bitoin ng Noceda-

Sanlucar ay naging bitowin, na sa kasalukuyan ay bituin. Sa pag-uulit ni Serrano Laktaw
ang anyo (1914) ay katulad ng sa ngayon 1968:

Nang matakpay nakita,

Nang mabuksay wala na.

Subalit may mga baybay na hindi pa rin kaayon ng kasalukuyan gaya ng makikta sa
sumusunod na halimbawa:

lamang loob sa tian ng hayop

ang tawo kung magwiwika

Ang panahong nasasaklaw ng impluho ng diksiyonaryo ni Serrano Laktaw

ay umaabot hanggang sa panahon ng pagsapit ng kilusan sa pagtatatag, pagbubuo, at
pagpapalaganap ng wikang pambansang Pilipino (sirka 1938). Maaari nating sabihing
ang buong panahon ng nakaraan ng wikang Tagalog, na siyng makalumang Tagalog, ay
nagtatapos sa mga dkong 1940, na tan ng unang pagtuturo ng Wikang Pambansa na
batay saTagalog sa mga paaralan.

Pansinng ang wikang Tagalog ay unang naktang may tula sa sulat-Romano noong
1697 sa sinulat ni Suarez Ossorio, ngunit ang pamamaraan ng pagsulat at ang pananagalog
ay di-halata sa anumang pagbabago kay Felipe de Jesus noong 1708, kahit halos isang
dantaon ang pagitan.

Ang halimbawa ng sirka 1750 ay may gmit na catapusa,t, gaoa,i, at salupa,i.

Nakikta pa rin ito sa mga halimbawa ng 1860. Ang panimulang y (ytanim) ng panahon
ni Bencuchillo ay nanatli hanggang sa panahon nina Rizal at Serrano Laktaw (sirka
1880) na ang y ay ginawang i sa tanim. Samakatwid, noon pa may nangyayari na ang
modernisasyon, at ang modernisasyon ay kaunlaran, hindi paurong.

Ang mga unang tan ng pananakop ng mga Americano ay nagpasok ng maraming

pagbabago sa baybay, sa kabalarilaan, sa pil ng salit, sa ikli ng pagpapahayag, sa pagtulad
sa estilong Americano sa Ingles, atbp. Ang mga itoy nangyari sa impluho ng pag-aaral
na ginawa at pagkakaisang tinupad ng mga manunulat na kasapi ng Aklatang Bayan,
Akademyang Tagalog, at Ilaw at Panitik. Maraming dula (sarsuwela at drama), maraming
nobela, di-mablang na mga tula ang kinatha, napalathala at isinaaklat nang panahong ito,
hanggang sa pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig.

Makabagong Pananagalog
Ang tunay na maikli, ngunit malinaw na katuturan ng pagkamakabago o modernismo ay
kung ano ang naabot na katangian ng kasalukuyan, at ang kasalukuyang ito ay laging bunga
6 Ang Modernisasyon ng Isang Wika

ng nakaraan. Ang anumang panukalang repormang hindi kaugnay at karugtong ng dinanas

na nakaraan o hindi kauri sa dugtungan ng nakaraan at ng ngayon ay madalng maparam.

Ang makabagong anyo ng wikang Tagalog sa sapit ng hinog na panahon ng pag-

unlad, na sinusundan ng ating kasalukuyang panahon, ay siyng anyong makabago ng wikang
Tagalog. Ang kalagayang yaon ay inabutan ng pambansang palatuntunan sa pagbubuo at
pagpapalaganap ng Wikang Pambansa ng Republika. Ang makabagong pananagalog na
nagsimula noong sirka 1940 ay siy pa ring makabagong pananagalog ngayon, sapagkat
ang karamihan sa mga manunulat sa Tagalog ay bihasa at sanay sa kalagayan ng wikang
Tagalog na wala sa tiyak at tahasang impluho ng balarilang itinuro sa mga paaralan. Iilan sa
mga manunulat na may gulang na sa kasalukuyan ang nagpakaabalang mag-aral ng balarila.
Marami ang nanatli sa dting alam sa wika sa pagpapatuloy nil sa panunulat, na may
kaunting pagbabagong pang-ibabaw lmang.

Dapat isaloob ng mag-aaral ng wika na ang kaalaman ng kung anumang

makabagong pananagalog ay hindi nangangahulugang nagpapawi at lumilimot sa dting
pananagalog. Manapay isiping mabuti ang malman ang bagong pananagalog upang
makilla at maunawaan ang dati at matandang paraan ng pagpapahayag. Itong hul ay
bahagi ng kasaysayan ng kultura ng bansa. Tandaang ang pagtanggi sa katotohanan ng
kahapon ay pagwawalang-kasaysayan ng ngayon.

Makabagong Pilipino
Kung tunay na ang kasalukuyan ay siyng modernisadong anyo ng isang bagay, lalo na ng
isang wika, ang larawan ng makabagong Pilipino ay hindi mapapagkamalan.

Bagamat nang unang itinuro ang Wikang Pambansang Pilipino noong 1940 ay
hindi pa ito tinawag na Pilipino, kung hindi batay lmang sa Tagalog, ang makabagong
Pilipino ngayong 1968 ay masasabing bunga ng disiplina at kabihasnang inalagaan ng mga
pamamaraan ng pagtuturo ng Wikang Pambansang batay sa Tagalog sa mga paaralan ng
bansa. Ang disiplina ay humantong muna sa pamamagitan ng maraming pagsasanay sa
pagpapahayag at pagsulat sa buong bansa, na saklaw ang lahat ng mga mag-aaral. Tagalog
man o di-Tagalog. Sabihan pa, sa mga unang salpok ng pagtuturo, ang mga mag-aaral at
guro ay nagdanas ng maraming balakid. Ngunit sa pamamagitan ng tiyaga at aral, ang mga
balakid ay unti-unting nahawi, kung hindi man lahat.

Ano ang kaibhan ng makabagong Tagalog at ng makabagong Pilipino? Ang

nasasapit na matayog na pamantayang kasalukuyan ng mga manunulat sa Tagalog na hindi
nag-aaral ni nagsasanay sa impluho ng balarilang 1940 ngunit nagpatuloy sa pag-akda na
ang ginmit ay sentido komun sa pagpapasiy kung ano ang mabuti at naaayon sa mabuting
pananagalogiyan ang makabagong Tagalog. Ang makabagong Pilipino, kung batay man
sa Tagalog, ay disiplinado sa anyo, sapagkat pinag-aralan at pinagsanayan ng angaw-angaw
na kabataang dumadami taon-taon mula pa noong 1940.
 Panganiban 7

Ang mga nagsisipag-aral na ito ay nagdaos ng mga timpalak bigkasan at timpalak

panitikan kung ilang beses sa isang tang pampaaralan. Ang mga ito ay nagsisipagsanay
sa pagpapahayag araw-araw sa kanilng mga klase, pasalit o pasulat, sa patnubay ng guro.
Marami sa mga ito ang magaling na sa ngayot maayos nang bumigkas, bihasa nang magbuo
ng mga pangungusap na pasalit, marunong na at nagkakasining na sa pagkatha ng mga
sanaysay, kuwento, lathalain, at tula. Ang mga ito ay siyng nagdadala ng makabagong
Pilipino, sapagkat ang mga ugaliin nil sa pagpapahayag na lumalaganap sa bansa ay siyng
magiging pamantayang pambansa.

Tan-tan, ang mga guro ng Wikang Pilipino ay nagdaraos ng mga seminar

panlokal, pandibisyon, at pangnasyon, sa mga palitang-kuro at napapagkasunduan sa mga
pagtitipong ito ay bago at bagong pamamaraan ng pagtuturo ang nagiging bungamga
pamamaraang may tatak ng impluho ng mga simulain ng ibt ibng sangay at pananaw ng
aghamwikang nililinang sa Europa at America. Lumalabas na ang nagtitining na pahayag
ng pag-unlad ay ang simplipikasyon at pagkamabis sa pananalit.

Sa pamamagitan ng mga libo-libong klase sa Pilipino sa mga paaralan ng bansa,

sa libo-libo ring mga guro, sa daan-daan libong mag-aaral na tumatanggap ng halos
unipormeng pagtuturo sa buong bansa, ang pamantayan at uri ng makabagong Pilipino
ay iisa sa lahat, ang paghakbang na paunlad ng lahat ay sabay-sabay. Ang mga mag-aaral,
anumang rehiyon ang kabilangan, ay may iisa at parehong pagkakatang magpakabuti,
magpakagaling, magpakadalubhasa, at magpakatayog sa iisang pamantayan ng sining at
agham ng wika.

Kung may mga repormista mang lumitaw, ang kanilng panukalang reporma
ay maaring makaimpluho o di-makaimpluho ayon sa lohika ng kaurian ng reporma na
kaagos ng pag-unlad ng wika sa simplipikasyon at pagkamabis, sa linaw, bigat, at ganda ng
pagpapahayag. Ang kauri at kayari ay madalng tangayin ng agos. Ang hindi kauri ni kayari
ay parang mga batong nililigiran ng agos na patuloy din, kung nabalam man nang kaunti sa
pag-agos.

Bagamat may nibel na mataas at mabab sa lahat ng wika, ang ipinalalagay na

marapat ituro sa mga paaralan ay ang mataas, matayog, maayos, mahusay, at binuli. Ang
uring ito ng wikang Pilipino ay maaaring ilarawan sa mga sumusunod na pagtitiyak:

1. Ang pinakamakatwiran, organisado, at sistematiko sa mga alituntunin at

tuntuning hindi naman nakapipigil sa maluwag at magaang pag-unlad ng
wika sa buong bansa.
2. Ang anyo ng wikang Pilipino na konsistente (o maugnayin) sa katupangkat
ng mga tong sadyang nag-aaral at nagpakadalubhasa sa nasabing wika sa
mga paaralan o sa sariling pagsasanay at pananaliksik.
3. Ang anyo ng wikang Pilipino na malinaw at mabisng tumutugon sa ugaling
pambansa at pandaigdig sa pagpapahayag.
4. Ang anyo ng wikang Pilipino na konsistente (o maugnayin) sa katutubong
katangian ng kasarinlan ng wika.
8 Ang Modernisasyon ng Isang Wika

5. Ang anyo ng wikang Pilipino na sasakyang-pahayag ng mga dinadakila at

kinikillang akdang pampanitikan ng mga pangunahing manunulat ng
bansa at ng mga makikinis na akdang pang-agham ng mga pangunahing
dalub-agham ng bansa.
6. Ang anyo ng wikang Pilipino na maaaring maipling at maihanay na kapuri-
puri, hakot-dangal, at hakot-paghanga sa mga kinikillang pangunahing
wika ng daigdig.
7. Ang anyo ng wikang Pilipino na bunga ng masinop, masusi, maingat,
mapagyayaman, at maagham na pangangalaga at paglilinang ng mga guro,
ng mga pantaswika, at ng mga makatat manunulat ng bansa.
8. Ang anyo ng wikang Pilipino na nagpapanatli sa katangiang pagka-Pilipino,
maging sa panghihiram ng mga salit at parirala, pati sa mga paglikha ng
mga kinakailangang talakay.

Impluho ng Aghamwika
Napasok ang aghamwikang gling sa America dito sa atin upang matuklasan ang mabisng
pagtuturo ng Ingles blang pangalawang wika ng mga Pilipino. Ang mga aklat sa
aghamwika ay pawang ukol, hinggil, at tumutumbok sa pagtututro ng Ingles. Dahil dito,
inisip ng mga nagmamalasakit sa Pilipino na gamtin din ang mga simulain at tuntunin ng
pagtuturo ng pangalawang wika sa pagtuturo ng Pilipino sa mga di- Tagalog.

Malinaw na napapansin na sa mga pagtuturo ng Ingles blang pangalawang wika

ay kakaunti pa hanggang ngayon ang tunay na nakakaunawang lubos sa mga pasikot-sikot
ng bagong pamamaraang ito. At hindi pa rin maaaring masabing may nakasulat na nang
buong kasiyahan sa bis ng pagkaturo ng ilang gurong ito.

At wala pa ring nakapagbibigay-ulat na malinaw hinggil sa pagtuturo ng Pilipino

sa mga di-Tagalog sa pamamagitan ng pamamaraan ng pangalawang wika, na siyng unang
iniisip kapag sinasabing ilalapat ang simulain ng aghamwika sa pagtuturo ng Pilipino.

Ang nagiging mabisng impluho ng aghamwika sa pagtuturo ng Pilipino, hindi sa

pag-unlad ng wikang Pilipino, ay ang pagbabaling ng paningin ng mga guro at dalubwika
sa maagham na pagtuturo at sa lalong tapat at mahusay na paglalarawan sa kalagayan
ng wikang Pilipino, ayon sa katutubong katangian ng sariling konsistensiya at ayon sa
impluhong semantika mula sa labas. Ang bunga nity hindi mapapansin nang biglaan,
sapagkat ang alinmang wikay hindi biglaan, o agad-agaran kung umunlad, lumawak, at
malinang. Karaniwang nahahalata ang impluho ng kabihasnan ng isang salinlahi kapag
itoy malpit nang magwakas at hinuhugpungan na ng mga makabagong pananaw ng
sumusunod na salinlahi na karaniwang sanib-sanib at sagu-sagunson.

Anuman ang sabihin, ang kasalukuyang kalagayan ng isang wika ay duluhan ng

sariling kalagayan na nagsimula ng pagkabuhay na mahabang panahon. Sa ibng salit,
ang lahat ng wika ay may pinagmulan, may pinanggalngan. Ang katangian ng pinagmulan
 Panganiban 9

at pinanggalngan ay mananatling katutubo at tampok na katangian sa kasalukuyang

kalagayan, kahit ilang libong tan at patong-patong nang salinlahi ang nagban sa pamulaan.
Samakatwid, kung Kawi noong araw, na naghiwalay sa Indones at Malay, at itong hul ay
nangalat sa Filipinas, na Tagalog ang kapatid ng mga binisaya, binikol, inilokano, atbp, ang
Pilipinong batay sa Tagalog ngayon ay dili ang hindi magtataglay ng katangian ng Kawi,
Malay, Tagalog, atbp, na katutubo sa sariling kasaysayan ng pagkalinang blang wika.

Ano Ngayon ang Modernisasyon?

Ang lahat ng kasalukuyang kalagayan ng wika ay modernisasyon ng nakaraan. Ang Pilipino
ng 1968 ay modernisasyon ng Pilipino ng 1967 kung isang taunan ang pagsusuri. Ang
Pilipino ng salinlahi ngayon (ng mga hindi pa umabot sa 25 tang gulang) ay modernisasyon
ng wikang Pilipinong alam ng mga tong mahigit kaysa 25 tang gulang, at mga tong
lampas sa 50 tang gulang.

Ang ibig sabihin nity nangyayari ang modernisasyon ng alinmang wika, gustuhin
man o hindi at hindi ginagawa, bagamat ang gawaing pagmomodernisa ay maaaring
makatulong na makapagpabilis sa panahon ng pagsapit ng modernisasyon. Maaaring
gumanap ang isang presentadong modernisador, ngunit ang katutubong hakbang ding
bagay sa katangian ng bansa ang masusunod, sa anumang pangyayari.

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Jose Villa Panganiban sa Ang Supling, blg 1, 1970.
 Ernesto Constantino

ANG HINAHARAP NG WIKANG PILIPINO

ANG WIKANG PAMBANSA ng Pilipinas, na tinatawag din ngayong Pilipino, ay

nagmula sa wikang Tagalog. Sa tiyakang pagsasabi, nalinang ito mula sa isang diyalekto
ng Tagalog, ang diyalektong Tagalog-Maynila. Mula sa Maynila, lumaganap ito gaya ng
patuloy nitong paglaganap sa pulo ng Luzon at sa iba pang mga pulo sa Pilipinas. Ito ang
wikang nangibabaw hindi lamang sa Maynila at mga karatig-pook kundi maging sa mga
siyudad na gaya ng Davao, Cotabato, at General Santos. Sa mga pook na hindi ito ang
nangingibabaw o katutubong wika, ginagamit ito bilang lingua franca, sa mga siyudad na
gaya ng Baguio, Naga, at Iloilo. Ang Pilipino sa ngayon, sa pagiging wikang pang-ugnay na
ginagamit sa ibat ibang rehiyon (interregional language), ang pinakamabisang nag-uugnay
sa mga pulo at sa ibat ibang pangkat ng wika sa Pilipinas.

Sa kasalukuyan, mahigit na 60 porsiyento ng mamamayan ang nagsasalita ng

Pilipino. Halos dalawang ikatlong bahagi nito ay hindi katutubong nagsasalita ng Pilipino
o ng Tagalog. Maaaring tayahin na sa loob ng sampung taon, mahigit na 80 porsiyento ng
mamamayan ang makapagsasalita ng Pilipino bilang una o pangalawang wika. Gayunman,
ang kakayahan ng marami o ng lahat ng Pilipino sa pagsasalita ng Pilipino ay hindi magiging
dahilan ng pagkamatay o pagkawala ng alinman sa iba pang mga wika sa Pilipinas. Ang
karamihan sa mga nagsasalita ng Pilipino ay patuloy na magsasalita ng kanilang katutubong
wika.

Tulad ng alinmang buhay na wika, ang Pilipino ay patuloy sa pagbabago lalo na

ang bokabularyo nito dahil sa impluwensiya ng Kastila at Ingles at ng iba pang mga wika
sa Pilipinas. Ang mga pagbabagong ito ang lumilikha ng mga pagkakaiba ng Pilipino at
Tagalog at ng mga pagkakatulad ng Pilipino at ng mga wikang di-Tagalog. Kaya, habang
patuloy na lumalaganap ang Pilipino, patuloy itong manghihiram ng mga salita sa mga
wikang di-Tagalog at ito ang magiging sanhi ng pagkakaiba ng Tagalog sa Pilipino.

Ang tagumpay ng Pilipino bilang opisyal na wikang pambansa ng Pilipinas ay

nakasalalay sa dalawang mahalagang bagay. Ang una ay may kinalaman sa pagtanggap
ng mamamayan sa Pilipino bilang wikang pambansa nila; ang ibig sabihin, ang pag-aalis
sa paniniwalang ito ay nananatili pang isang wika ng rehiyon o ito ang wikang Tagalog.
Sumasaklaw naman ang ikalawa sa pagpapatatag ng wikang Pilipino sa pamamagitan ng
pagkakaroon ng istandardisasyon.
 Constantino 11

Upang magtagumpay ang wikang Pilipino bilang wikang pambansa, iminumungkahi

naming isagawa ng pamahalaan ang mga sumusunod:

(1) Lahat ng pasiya o rekomendasyon tungkol sa gamit at anyo ng wikang

Pilipino at dapat ibatay sa isang masusing pagsisiyasat kung paano talagang
sinasalita ang Pilipino ng mga katutubong nagsasalita nito.
(2) Kailangang maihanda sa lalong madaling panahon ang isang siyentipiko
at makabagong balarila at diksiyunaryo ng Pilipino na batay sa sa gamit ng
wikang ito sa ibat ibang pook na ito ang wikang nangingibabaw.
(3) Kailangang isagawa agad ang isang palatuntunan sa pagpaplano at
istandardisasyon ng wika na gagamitan ng pinakabagong siyentipikong
kaalaman, paraan, at pamamaraan.
(4) Ang Surian ng Wikang Pambansa ay kailangang magsagawa ng mga
pananaliksik, at maghanda at maglathala ng mga siyentipikong pag-aaral
tungkol sa pinagmulan, pagkaunlad, pagkakaugnay at kayarian ng Pilipino
at ng iba pang mga wika sa Pilipinas. Kailangang isagawa rin ng Surian ang
(a) paghahanda ng isang balarila at isang diksiyunaryo ng Pilipinas at ang (b)
pagbabalangkas ng isang palatuntunan sa pagpaplano at istandardisasyon ng
wika.
(5) Ang teksto ng alinmang kasulatan ng pamahalaan na dapat maging batayan,
lalo na ang bagong Saligang-Batas, ay kailangang nakasulat sa Pilipino.
(6) Kailangang Pilipino lamang ang gawing tanging wika opisyal ng Pilipinas.

TALA: Lumabas ang artikulong ito kasma ng artikulong Ang Pilipino bilang Wikang Panturo ni Dr.
Ernesto Constantino sa Linggwistikang Pilipino, blg 3, 1971.
 Ernesto Constantino

ANG PILIPINO BILANG WIKANG PANTURO

ANG UNANG PORMAL na pagsubok sa paggamit ng Pilipino sa pagtuturo ng mga

kurso (maliban sa mga kursong Pilipino) sa Unibersidad ng Pilipinas ay ginawa noong
1968-69 nang sinimulang gamitin ang wikang ito bilang wikang panturo ng ilang propesor
sa Kolehiyo ng Sining at Agham ng Unibersidad. Ang interes na nilikha at pagtangkilik
na tinanggap ng eksperimentong ito sa mga propesor at mag-aaral ay nagbunga ng
pagpapatibay noong 1969 sa patakaran na lantarang nagpapahintulot na gamitin ang
Pilipino bilang wikang panturo sa Unibersidad.

Sa kasalukuyan ang Pilipinoy ginagamit bilang wikang panturo sa lahat ng

departamento ng Kolehiyo ng Sining at Agham ng Unibersidad ng Pilipinas (gayundin
sa karamihan kundi man sa lahat ng ibang sangay na akademiko ng Unibersidad). Sa
Departamento ng Pisika na lamang ay apatnapu sa pitumpung seksiyong binuksan nitong
semestreng ito ang itinuturoy hindi Pilipino, pinahihintulutan at ginaganyak ang mga
mag-aaral na gamitin ang Pilipino sa anumang oras at sa anumang bagay, halimbawa at sa
pagsagot sa klase at sa pagsulat ng kanilang pagsusulit, sulating-pananaliksik (term paper),
at tesis.

Simula sa pasukang ito, ang lahat ng mag-aaral na nasa unang taon sa Unibersidad
ng Pilipinas ay kinakailangan nang kumuha ng tatlong saligang kurso sa Pilipino. Ang mga
kursong ito ay naglalayong paunlarin ang paggamit ng Pilipino bilang wikang panturo sa
Unibersidad alinsunod sa bagong Programa sa Pangkalahatang Edukasyon ng Unibersidad
na ang unang layunin ay: Ang pagbubuo, paglilinang, at papapaunlad sa mga mag-aaral ng
kakayahan sa pagsulat, pagsasalita, at pag-iisip sa Pilipino nang mabisa.

Batay sa malinaw na pagpapakita sa Unibersidad ng Pilipinas sa di-mapigilang

pananagumpay ng Pilipino bilang wikang panturo at batay din sa matatag na paniniwalang
ang Pilipino ay kasiya-siya at kanais-nais na gamitin bilang pangunahing wikang panturo
sa ating mga paaralan (bagamat ang ilan sa ating mga guro ay maaaring kapos pa rin dito o
kulang ng lakas ng loob upang umpisahang gamitin sa kanilang pagtuturo), iminumungkahi
namin ang madalian at walang pag-aatubiling pagpapatibay ng isang bagong pambansa o
konstitusyonal na patakaran sa edukasyon na may mga probisyong nagsasaad na:
 Constantino 13

(1) Ang Pilipino ang gagawing pangunahing wikang panturo sa anumang

kurso o asignatura sa lahat ng paaralan sa Pilipinas pati na sa mga kolehiyo
at unibersidad;
(2) Ang pangunahing layunin ng pangkalahatang edukasyon sa Pilipinas ay ang
pagbubuo, paglilinang at pagpapaunlad sa mga mag-aaral ng kakayahan sa
pagsulat, pagsasalita, at pag-iisip sa Pilipino nang mabisa; at, alinsunod sa
mga probisyong (1) at (2);
(3) Lahat ng mga paaralan sa Pilipinas ay dapat na magpakuha sa lahat ng mga
mag-aaral ng mga kurso sa Pilipino na magpapaunlad at magpapayaman sa
kanilang kakayahan at kaalaman sa wikang ito.

Upang mapadali at mapabilis ang pagpapatupad sa mga layunin ng tatlong

probisyong ito, iminumungkahi pa rin namin na gumawa ang pamahalaan o anumang
pribadong organisasyon o indibidwal ng mga nararapat na hakbang tungo sa madaliang
paggawa o pagsasalin sa Pilipino at pamumudmod ng mga batayan at sangguniang aklat at
iba pang kagamitang pang-edukasyon, pati na ang gramatika at diksyunaryo ng Pilipino,
na angkop at sapat sa ating nagbabagong oryentasyon at pangangailangan sa edukasyon at
kultura.

TALA: Lumabas ang artikulong ito kasma ng artikulong Ang Hinaharap ng Wikang Pilipino ni Dr. Ernesto
Constantino sa Linggwistikang Pilipino, blg 3, 1971.
 Ernesto Constantino

ANG UNIVERSAL APPROACH AT ANG WIKANG

PAMBANSA NG PILIPINAS

TINUTUKOY NG TERMINONG universal approach o paraang unibersal ang paraang

iprinopos ng mga lingguwist ng Unibersidad ng Pilipinas (UP) sa 1971 Kombensiyon
Konstitusyonal (Konkon) para sa pagdebelop ng isang wikang pambansa para sa Pilipinas.
Ang paraang ito ay inihaharap dito sa komperensiyang ito para madiskas at mapag-
aralan ng mga taong paris ninyo na interesadong makakita o makaalam sa kahalagahan o
kontribusyon nito sa solusyon sa problema ng Pilipinas tungkol sa wikang pambansa.

Paris ng alam na ng marami sa atin, ang movement o kilusan para sa pambansang

wika sa Pilipinas ay nagkaroon na naman ng isang napakapraktikal na problema. Malinaw
na ipinapakita ito ng probisyon tungkol sa wikang pambansa sa bagong Konstitusyon ng
Republika ng Pilipinas na inaprubahan ng Konkon noong 30 Nobyembre 1972. Ganito
ang sinasabi ng probisyong ito:

The National Assembly shall take steps towards the development and formal
adoption of a common national language to be known as Filipino (Art. XV, Sek.
3, Par. (2) )

[Ang Nasyonal Asembli ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagdebelop at

pormal na pag-adap ng panlahat na wikang pambansa na kikilalaning Filipino.
(Art. XV, Sek. 3., Par. (2) ) ]

Base sa probisyong ito, masasabing hindi na Pilipino ang wikang pambansa ng Pilipinas
pagkatapos ng ratipikasyon ng bagong Konstitusyonmagiging Filipino na ang wikang
pambansa ng Pilipinas.

Kung paano at kailan dedebelopin ang bagong wikang pambansang ito ay

pagkakasunduan pa sa darating na Nasyonal Asembli. Maaari natin ipalagay na gagawa
ang Nasyonal Asembli ng batas na titiyak sa paraang gagamitin at mga hakbang na gagawin
tungo sa pagdebelop at pormal na pag-adap sa bagong wikang pambansa.

Ang paraang unibersal, bilang proposal ng mga lingguwist ng UP, ay nagbibigay

ng paraan na sa aming palagay ay magagamit para matagumpay at mabilis na madebelop
 Constantino 15

ang bagong wikang pambansa. Gaya ng aming prediksiyon, ang paraang ito ay masiglang
tinatanggap ng marami at mahigpit namang tinututulan ng iba. Katunayan, itoy naging
kontrobersiyal, kung minsay proberbiyal, lalo na sa mga hindi nakakaalam kung ano ito.

Layunin ng papel na ito na ipaliwanag ang ilang misteryo ng paraang ito. Pagkaraan
ng mahigit na isang taon mula nang iharap ito sa Konkon, ipinasiya namin na ipaliwanag dito
sa komperensiyang ito na isang malaking obligasyon para sa amin na iharap ang paraang ito
sa publiko, lalo na sa komperensiyang ito ng mga eksperto sa wika mula sa ibat ibang bansa
sa Asia, mga lingguwist, mga titser sa wika, at iba pang iskolar sa wika, dahil sa pangyayaring
ang paraang ito ang inindors o sadyang pinili ng Komite ng Wikang Pambansa ng Konkon
na gagamitin sa pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng Pilipinas.

Ang paggamit ng paraang unibersal sa pagdebelop sa wikang pambansa ng Pilipinas

ay pormal na iprinopos ni Dr. Cecilio Lopez, Emeritus na Propesor ng Lingguwistiks at
Oriental Studies sa UP, sa pinakahuling public hearing ng nasabing komite sa Manila
Hotel na ginanap noong 22 Disyembre 1971. Sa hiring na iyon, sinabi ni Dr. Lopez na
ang paggamit ng language universals approach ay maaaring siyang solusyon sa problema ng
Pilipinas sa wikang pambansa na nagbibigay hanggang ngayon ng malaking gulo sa buong
bansa. Sinabi rin niya na ang paraang ito ay isang mabuting alternatibo sa paraang batay sa
isang wika lang o kayay batay sa Tagalog lang. Agad tinanggap ng karamihan o halos lahat
ng mga miyembro ng komiteng present sa hiring ang proposal ni Dr. Lopez, at tinawag
itong universal approach imbis na language universals approach. Naging popular, sa
mabuti o masama, ang paraang ito sa maikli nitong pangalan.

May dalawang dahilan kung bakit ipinasiya ng mga lingguwist ng UP na ipropos

ang paggamit ng paraang unibersal sa pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng
Pilipinas. Ang unang dahilan ay may kinalaman sa nakikitang patuloy na problema ng
wikang Pilipino na tanggapin o kilalanin ng mga Pilipino, lalo na ng mga di-Tagalog,
bilang wikang pambansa nila. Naniniwala kami na itoy hindi magiging problema ng
wikang pambansang madedebelop sa pamamagitan ng paraang unibersal, at itoy magiging
malinaw sa bandang huli ng papel na ito. Ang ikalawang dahilan ay bunga ng matatag
at di-matinag na determinasyon ng karamihan sa mga miyembro ng Komite sa Wikang
Pambansa ng Konkon at ng buong Konkon mismo (na magiging miyembro ng interim na
Nasyonal Asembli) na pigilin ang paggamit sa wikang Pilipino bilang wikang pambansa ng
Pilipinas at palitan ito ng isang wikang batay sa ilan o nasunod ang gusto ng mga delegado
sa Konkon, ang paggamit sa paraang unibersal ay sisiguro sa mabilis na pagdebelop ng
wikang pambansa ng Pilipinas ay hindi para pigilin ang paggamit sa Pilipino bilang
wikang pambansa ng Pilipinas kundi para masiguro na kung sakaling hindi tatanggapin
ang Pilipino, maaaring dumebelop sa loob ng pinakamaikling panahon ng isang wikang
angkop na maging wikang pambansaisang wikang aktuwal at natural na gagamitin at
hindi isang wikang mananatiling simboliko lamang at laging naghihingalo dahil hindi
natural na ginagamit.
16 Ang "Universal Approach" at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas

Ang Pilipino sa U.P.

Siguroy dapat kong gamitin ang pagkakataong ito para linawin na ang mga lingguwist ng
UP ay hindi kailanman kontra o galit sa wikang Pilipino bilang isa sa mga ginagamit na
wika sa Pilipinas o bilang wikang pambansa. Ang totoo, ginagawa namin sa UP ang lahat
ng aming magagawa nang mas masigasig kaysa alinmang institusyon sa buong bansa para
paunlarin ang pag-aaral, paggamit, at pagtanggap sa Pilipino hindi bilang wikang pambansa
lang kundi bilang pangunahing medium din sa pagtuturo sa lahat ng eskuwelahan, sa lahat
ng grado at sa lahat ng kurso dito sa Pilipinas. Sa kasalukuyan, nagbibigay ang UP ng
Bachelor of Arts degree at Master of Arts degree sa Pilipino; hindi matatagalan, magbibigay
na rin ang UP ng Doctor of Philosophy degree sa Pilipino. Maraming mahahalagang
reserts (research) tungkol sa Pilipino ang nagawa na at ginagawa sa UP. Kahit ang gramar
ng kasalukuyang wikang pambansa ay sinusulat ngayon sa UP ng mga reserts asistant
na sinusuwelduhan ng Surian ng Wikang Pambansa sa ilalim ng superbisyon ng isang
miyembro ng faculty ng UP. Isang monolingguwal at isang bilingguwal na diksyunaryo
ang ginagawa sa UP. Mayroon ding inihahandang manwal at babasahin sa Pilipino sa UP.
Ang totoo, ang posisyon ng Pilipino sa UP sa ngayon ay kapantay na ng Ingles bilang isang
disiplina o larangan ng pag-aaral at bilang medium sa pagtuturo. Nasisiguro naming hindi
pa nangyayari ito sa mga ibang eskuwelahan.

Oposisyon sa Pilipino
Sa isang multilingguwal at naging kolonyang bansa na paris ng Pilipinas na dayuhang
wika ang dominanteng wika kahit na mayroon ditong ilang estabilisadong katutubong wika
na bawat isay may maraming ispiker kayat posibleng kandidato sa posisyon ng wikang
pambansa, maaaring mangyari na ang paggamit o pagpili sa alinman sa mga katutubong
wika bilang wikang pambansa o batayan nito ay lumikha ng malakas na oposisyon sa mga
ispiker o suporter ng ibang wika, pati na ng dayuhang wika. Nangyari ito sa Pilipinas. Ang
pagpili sa Tagalog bilang batayan ng wikang pambansa ay lumikha ng malakas at patuloy
na oposisyon mula sa mga di-Tagalog at sa mga pro-Ingles. Madalas naipapahiwatig ang
oposisyong ito sa mga sulat sa mga editor ng mga peryodikal at sa mga paulit-ulit na
habla at salita laban sa Pilipino. Ang pagtawag ng Konkon noong 1971 ang nagbigay ng
pinakahihintay na pagkakataon sa mga di-Tagalog at sa mga pro-Ingles na baguhin o
patayin ang wikang pambansang batay sa isang wika.

Sa mga una pa lamang sesyon ng Konkon malinaw nang lumabas ang malakas na
pagkontra o pagtanggi ng karamihan sa mga delegado sa Konkon (na mga di-Tagalog) sa
patuloy na paggamit sa Pilipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Ang palagay namin
sa UP ay milagro na lamang ang makapipigil sa pagkontrang iyon.1 Kayat sa amin sa UP,

1
Isang milagrong sinubok naming gawin ay ang pagpapatanggap sa bago o ibng depinisyon ng (at
pagtingin o atityud sa) wikang Pilipino. Kung tinanggap ng Konkon at ng Surian ng Wikang Pambansa
ang aming depinisyon ng Pilipinoang depinisyon ng Pilipino ng UP (Constantino 19701971)wala na
sanang malakas na dahilan para baguhin ang wikang Pambansa ng Pilipinas.
 Constantino 17

ang problema ay hindi na kung paano mapapanatili ang wikang Pilipino bilang wikang
pambansa kundi ito: Paano magpapatuloy na may wikang pambansa ang Pilipinas na mula sa
sariling wika o mga wika nito? Sa madaling sabi, nang ipropos namin ang paraang unibersal,
ang nangunguna naming layunin ay siguruhin na ang Pilipinas ay patuloy na magkakaroon
ng wikang pambansa na tubo o tunay na sa bansang ito, kahit na ang wikang itoy hindi
ang wikang Pilipino. Ang totoo, natatakot kami na kung hindi epektibong masagot ang
opinyong ipinipilit ng isang patnugot at ng presidente ng isang samahan sa lingguwistiks
at ng mga kakampi nila na hindi maaaring bumuo ng isang wikang pambansang batay sa
higit sa isang wika at dito sa Pilipinas ang wikang Tagalog lang ang puwedeng batayan
ng wikang pambansa, ang wikang Ingles ang tuluyang magsilbing wikang pambansa ng
Pilipinas. Ganitong opinyon ang gusto ng mga pro-Pilipino (at ganoon din ng ilang pro-
Ingles na tumutulong sa kanila) na paniwalaan ng mga delegado sa Konkon para huwag na
nilang baguhin ang status quo.

Pero gusto ng Komite sa Wikang Pambansa ng Konkon na dumebelop ng isang

bagong wikang pambansa na tatawaging Filipino batay sa mga umiiral na katutubong
wika at dayalek ng Pilipinas na hindi ipinupuwera ang asimilasyon ng mga salita mula
sa mga banyagang wika. Ang layuning ito ng komite ay ipinasok bilang Seksiyon 2 ng
draft resolution na inaprubahan ng komite. Inihayag din ng komite sa mga komentaryo sa
seksiyong ito ang akademikong opinyon ng mga lingguwist ng UP na puwedeng bumuo
ng isang wikang pambansang batay sa higit sa isang wika at tiniyak dito ang paggamit
sa universal approach o paraang unibersal ng mga lingguwist na ito sa pagdebelop sa
bagong wikang pambansa ng Pilipinas. Dito tuluyang lumalim ang pagkasangkot ng mga
lingguwist ng UP sa peligroso at delikadong trabaho tungkol sa pagdebelop ng wikang
pambansa para sa Pilipinas.

Paraan ng Pagdebelop sa Wikang Pambansa

Ang paraang unibersal ayon sa pormulasyon nito sa UP ay naglalayong dumebelop ng
isang wikang pambansa para sa Pilipinas batay hindi sa isang wika kundi sa maraming
wika. Layunin ng paraang ito na debelopin ang wikang pambansang ito sa pamamagitan
ng paggamit unang-una sa mga pangkalahatan o unibersal na mga sangkap at anyo ng mga
wika at dayalek ng Pilipinas. Ang posibilidad ng pagdebelop ng isang wika sa paraang ito
ay isa sa mga pangunahing layunin at resulta ng mga reserts namin sa UP tungkol sa pang-
ilalim (deep) at pang-ibabaw (surface) na pagkakapareho at pagkakaiba ng mga wika at
dayalek sa Pilipinas. Ipinapakita ng mga resulta ng mga reserts na ito sa nakakakumbinsing
paraan na maaaring dumebelop ng isang wika sa pagsasama-sama sa base o buod nito ng
mga magkakapareho o unibersal na sangkap at anyo ng mga wika at dayalek ng Pilipinas
(Tingnan ang Constantino, 1970).

Ilan sa mga nagpalakas ng loob naming mga lingguwist sa UP para ipropos ang
paraang unibersal ay ang mga bagong debelopment sa lingguwistiks, sa edukasyon, at sa
mas media na lalong nagpapalaki sa posibilidad ng paggamit hindi ng isang wika lang
kundi ng isang grupo ng mga wika bilang batayan ng isang wikang pambansa kung
18 Ang "Universal Approach" at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas

matutugunan nito ang paghahangad ng mga mamamayan para sa pambansang identidad

o integrasyon. Nagpalakas din ng loob namin ang obserbasyon ng isang iskolar na may
malawak na kaalaman tungkol sa mga wikang pambansa na kung punto ng lingguwistiks
ang kokonsiderahin, ang paglikha ng isang wikang pambansa na batay sa isang wika o sa
ilang wika o ang pagtanggap ng isang bagong wikang pambansa ay magpapatuloy nang
walang limit hanggat epektibo ang mga pang-ikonomikong posibilidad at ang mga pulitikal
o nasyonalistikong paghahangad dito (Deutsch, 1962: 605). Sumasang-ayon din kami sa
sinabi ng iskolar na ito na mapapalitan anumang oras ng mga mamamayan ang kanilang
wikang pambansa para bagayan o sundin ang kanilang nasyonalistikong hangaring mapaiba
o magkaisa (p. 604).

Alam na alam ng mga tagapagplano ng wika na may dalawang paraang puwedeng

gamitin sa pagdebelop ng isang wikang pambansa. Ang unang paraan ay ang paggamit ng
isang wika, at ang ikalawang paraan ay ang pagsasama-sama ng mga sangkap at anyo mula
sa dalawa o higit pang wika. Ang unang paraan ang ginamit sa pagdebelop sa Pilipino;
nabuo ang wika pero lumilitaw ngayon na hindi ito tinatanggap ng maraming Pilipino
bilang wikang pambansa nila. Ang totoo, hindi humihinto ang malakas na oposisyon sa
Pilipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Dahil dito, naisip namin sa UP na dapat
nang gamitin ang ikalawang paraan sapagkat naniniwala kami na ang wikang madedebelop
sa paraang ito ay tatanggapin at gagamitin ng mga Pilipino bilang wikang pambansa ng
Pilipinas. Kayat iprinopos namin sa Konkon nang malaunan ang aming paraang unibersal
para sa pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng Pilipinas. Ikinatutuwa at ikinararangal
namin ang pagtanggap agad ng Konkon sa aming proposal na ito kahit magbibigay ito
ng mabigat na responsibilidad at malaking trabaho sa amin. Isa sa aming responsibilidad
na nais kong gawin ngayon ay ang pagpapaliwanag sa mga interesadong paris ninyo ng
kung ano ang universal approach o paraang unibersal at kung paano ito magagamit sa
pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng Pilipinas na paris ng hinihingi ng bagong
Konstitusyon.

Prinsipyo at Metod ng Paraang Unibersal

Tatlong magkakaugnay na prinsipyo ang sinusunod ng paraang unibersal.

1. Ang unang prinsipyo ay nagsasabi na ang wikang pambansa ng Pilipinas ay

dapat ibatay hindi sa isang wika lang kundi sa maraming wika ng Pilipinas;
pero hindi nito ipinupuwera na isa sa mga wikang ito ang gawing nukleus
o simula ng wikang pambansa. Sa madaling sabi, sa pagdebelop sa wikang
pambansa ng Pilipinas batay sa prinsipyong ito, maaaring mag-umpisa sa
ilang wika nang sabay-sabay at maaari ring mag-umpisa sa isang wika lang.

2. Ang ikalawang prinsipyo ay nagsasabi na sa pagpili ng mga sangkap o anyo

ng isasama sa wikang pambansa (halimbawa, mga tunog, salita, panlapi,
konstruksiyon, atbp), dapat bigyan ng preperensiya ang mga sangkap o
anyong ginagamit ng mas maraming wika. Halimbawa, kung ang x at y ay
 Constantino 19

dalawang salitang ginagamit sa mga wika ng Pilipinas na may parehong

kahulugan (pero magkaiba sa anyo) at ang x ay ginagamit sa 50ng wika
samantalang ang y ay ginagamit sa 30, dapat bigyan ng preperensiya ang x
sa pagbuo sa bokabularyo ng wikang pambansa.

3. Ang ikatlong prinsipyo ay nagsasabi na ang wikang pambansa ay papayagang

gumamit, lalo na sa umpisa, ng mga grupo ng salitang magkakapareho ang
kahulugan (mga sinonim) at hanggat maaari, hindi sosobra sa apat ang
miyembro ng bawat grupo.

Sa paraang unibersal, dalawang metod ang maaaring gamitin sa pagbuo ng wikang

pambansa: Metod A at B. Nag-uumpisa ang Metod A sa ilang wika nang sabay-sabay sa
pagbuo ng wikang pambansa; ang Metod B ay nag-uumpisa sa isang wika lang. Ganito ang
paraang sinusunod ng dalawang metod na ito sa pagbuo ng wikang pambansa:

1. Bilang unang hakbang, mag-aadap ng unibersal na alpabet para sa wikang

pambansa na paris ng bagong alpabet na inadap ng Surian ng Wikang
Pambansa. Sa ngayon, gagamitin ang alpabet na ito pati na ang mga
tuntunin sa pagbabaybay o ispeling para madaling mabasa at matanggap ng
mga Pilipino ang baybay o ispeling ng mga salita sa wikang pambansa.

2. Ang ikalawang hakbang ay ang pagsulat ng isang unibersal na gramar ng

mga wika ng Pilipinas. Para maisulat ang gramar na ito, kailangang malaman
o mailista nang maayos ang pang-ilalim at pang-ibabaw na gramar ng mga
wika at dayalek ng Pilipinas. Hindi na ito mahirap gawin ngayon. Sa ngayon,
nakolekta na namin sa wika at dayalek ng Pilipinas. Kung mabibigyan kami
ng kailangang pondo, tauhan, at kagamitan, ang unibersal na gramar na ito
ay matatapos sa loob ng dalawang taon.

3. Ang ikatlong hakbang ay gagawin pagkatapos maisulat ang unibersal na

gramar. Kung gagamitin ang Metod A, gagawa ng unibersal na diksyunaryo
o tesaurus ng mga wika at dayalek ng Pilipinas. Ang diksyunaryong itoy
bubuuin sa umpisa ng lahat ng mga salitang nakolekta sa mga wika at dayalek
ng Pilipinas; pagsasama-samahin ang mga sinonim sa isang entri sa ayos na
ipapaliwanag sa sumusunod na hakbang. Kayat sa umpisa, halos lahat ng
mga salita sa unibersal na diksyunaryo ay may sinonim at karamihan sa mga
grupo ng sinonim ay may sobra sa limang miyembro. Ang pagbabawas ng
miyembro sa bawat grupo ng mga sinonim ay ipapaliwanag sa sumusunod
na hakbang. Sa ngayon, nakakolekta na kami sa UP ng hindi kukulangin sa
5,000ng salita na binubuo ng mga istem (stem), salitang-ugat (root-word)
at partikel (particle) mula sa hindi kukulangin sa 300ng wika at dayalek
ng Pilipinas. Ang mga salitang ito ay ipapasok sa unibersal na diksyunaryo
habang ipinagpapatuloy ang pagkolekta ng mga karagdagang datos sa ibat
ibang wika at dayalek ng Pilipinas. Kung mabibigyan ng kailangang pondo,
20 Ang "Universal Approach" at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas

tauhan, at kagamitan, gaya ng gramar ay matatapos ang diksyunaryong ito

sa loob ng dalawang taon.

Kung gagamitin ang Metod B, ang mga salita sa wikang pinili bilang simula o
nukleus ng wikang pambansa ang bubuo sa inisyal na diksyunaryo ng wikang
pambansa. Para maging unibersal na diksyunaryo ang diksyunaryong ito,
payayamanin o daragdagan ito sa susunod na limang taon ng mga salitang
mula sa ibang wika at dayalek, katutubo at banyaga, na laging gagamitin ang
mga tuntunin sa sumusunod na hakbang.

4. Ang ikaapat na hakbang. Pagkatapos magawa ang unibersal na diksyunaryo,

o kahit na habang ginagawa pa ito, susundin ang mga sumusunod na tuntunin
para sa istandardisasyon ng diskyunaryo: (a) Aalisin sa diksyunaryo ang lahat
ng mga sinonim na ginagamit sa kulang o 1/3 ng mga wika at dayalek
na kasama sa pagbuo ng isang diksyunaryo, puwera ang mga sinonim na
ginagamit sa isang malaking wikang rehiyonal, paris ng Tagalog, Cebuano,
Ilokano, o Tausug. Puwede ring sundin ang tuntuning ito para sa isang grupo
ng sinonim na may dalawang miyembro lang; (b) Hanggat maaari, hindi
dapat sumobra sa apat ang miyembro ng isang grupo ng sinonim; (c) Hindi
dapat magkaroon ng mga sinonim ang mga salitang madalas na gamitin,
paris ng mga artikulo at iba pang pananda ng gramatikal na relasyon.

Sa isang grupo ng mga sinonim sa unibersal na diksyunaryo, bibigyan ng preperensiya

ang miyembro na ginagamit sa mas maraming wika o sa simulang wika. Ang salita lang na
bibigyan ng preperensiya ang bibigyan ng depinisyon at bawat isa sa mga sinonim nito ay
kikilalanin lang na sinonim ng salitang ito.

Bibigkasin ang mga salita sa unibersal na diksyunaryo sa paraang binibigkas ang mga
ito sa mga wikang pinagmulan. Sa isang grupo ng mga sinonim na nagkakaiba nang kaunti
sa ispeling (kahit na pareho sa bigkas), isa sa mga ispeling ang bibigyan ng preperensiya at
ang ibang ispeling ay kokonsiderahing baryant ng ispeling na ito. Ang ispeling na bibigyan
ng preperensiya ay iyong ispeling na ginagamit sa mas maraming wika o kayay iyong
ispeling na sumusunod sa mga tuntunin sa ispeling na kasama ng unibersal na alpabet.

Ang gramar at diksyunaryo ay dapat rebisahin o rebaysin pagkatapos ng hindi

sosobra sa sampung taon para isunod sa mga debelopment sa wika at para pagyamanin o
lalong paghusayin.

Maaari ring gumamit ng ikatlong metod sa pagbuo ng wikang pambansa na

lumalagay sa pagitan ng Metod A at B; tatawagin natin itong Metod C. Sa Metod C,
maaaring gumamit ng dalawa hanggang walong wika bilang base ng wikang pambansa.
Ang mga salita sa mga ibang wika ay idaragdag sa diksyunaryo nito sa loob ng limang taon.
 Constantino 21

Karakteristik ng Bagong Wikang Pambansa

Narito ang ilang sa mga karakteristik ng wikang mabubuo sa pamamagitan ng alinman sa
tatlong metod ng paraang unibersal:

1. Una, ang wikang mabubuo sa paraang unibersal ay tiyak na isang wika ng

Pilipinas. Kaparehong-kapareho nito ang mga wika ng Pilipinas sa tunog,
bokabularyo, at gramar. Ang pang-ilalim na balangkas nitoy kapareho ng
pang-ilalim na balangkas ng mga wika at dayalek ng Pilipinas. Maiiba lang
ito sa mga ibang wika ng Pilipinas sa pang-ibabaw na balangkas.

2. Ikalawa, ang wikang mabubuo ay hindi magkakaroon ng anumang sangkap

o anyo na wala sa mga wika ng Pilipinas. Pero may mga (pang-ibabaw na)
sangkap at anyo ng isang partikular na wika na posibleng wala sa wikang ito.

3. Ikatlo, paris ng alinmang wika, ang wikang bubuuin sa paraang unibersal ay

magkakaroon ng sariling buhay sa oras na itoy gamitin. Hindi ito magiging
isang artipisyal o patay na wika.

4. Ikaapat, kung susundin ang Metod A o Metod C, maaaring sa simulay

walang katutubong ispiker ang wikang mabubuo, at dahil dito masasabing
artipisyal na wika ito. Pero kung susundin ang Metod B, ang wikang
mabubuo ay isang natural na wika na aktuwal na sinasalita na ngayon ng
maraming Pilipino, lalo na kung ang basehang wika ay ang tinatawag naming
Pilipino ng UP. Ito ang Pilipinong ginagamit hindi lang sa katagalugan at
kamaynilaan kundi pati sa mga rehiyon na ang katutubo o dominanteng
wika ay hindi Tagalog.

5. At ikalima, mapapansin sa nakaraang diskasyon na walang salita o anumang

sangkap na iimbentuhin para isama sa bubuuing wikang pambansa. Ang
pag-iimbento ng mga salita at iba pang sangkap ng wika ay hindi kailangan
sa paraang unibersal. Hindi rin kailangang gamitin o buhayin pa rito ang
mga patay nang salita at iyong mga salitang ginagamit noong unang panahon
na hindi na ginagamit o naiintindihan ngayon. Lahat ng mga tunog, salita,
konstruksiyon, at iba pang bagay sa wikang pambansa na dedebelopin sa
paraang unibersal ay buhay at natural sapagkat kasalukuyang ginagamit ang
mga ito sa mga wika at dayalek ng Pilipinas na sinasalita ngayon ng mga
Pilipino.

Pagdebelop sa Wikang Pambansa sa U.P.

Makikita sa katatapos na diskasyon na ang aktuwal na pagdebelop ng isang wikang
pambansa sa pamamagitan ng alinman sa tatlong metod ng paraang unibersal ay hindi
22 Ang "Universal Approach" at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas

mahirap o imposible. Sa katunayan, kung mayroon lang mga kailangang pondo, tauhan, at
kagamitan, madedebelop ang wikang ito sa loob ng dalawang taon. Ang madedebelop na
wika ay masasalita, maisusulat, at mababasa ng kahit anong wika. Maituturo ito at mapag-
aaralan paris ng anumang wika at nang mas madali kaysa Ingles, Kastila, o anumang
banyagang wika. Sa madaling sabi, paris ng alinmang buhay na wika, magagamit ito sa
pagkokomunika mula sa henerasyong ito hanggang sa mga darating pang henerasyon. At
ipinipredik namin na ang wikang ito ay mas tatanggapin ng mga Pilipino bilang wikang
pambansa nila sapagkat hindi lang ito nagmumula sa kanilang ibat ibang wika at dayalek
kundi itoy konkreto at buhay na simbolo rin ng kanilang pagkakapare-pareho at pagkakaisa
at ng kanilang matagal nang pinakahahanap na pambansang identidad o nasyonal aydentiti.

May mga magtatanong siguro kung alin sa tatlong metod ng paraang unibersal na
katatapos na diskasin ang pinipili o pinapaboran ng UP. Pinipili namin sa Departamento
ng Pilipino at Literatura ng Pilipinas [ngayoy Departamento ng Filipino at mga Wika ng
Pilipinas] ng UP ang Metod B. Ngayon pay inuumpisahan na namin ang pagdebelop sa
UP ng wikang pambansa simula sa isang wika. Ang simulang wika ay hindi ang wikang
Tagalog kundi ang tinatawag naming Pilipino ng UP. Iba ang Pilipino ng UP sa Pilipinong
pinalalaganap at gustong palaganapin ng Surian ng Wikang Pambansa at itinuturo sa mga
public school sa Pilipinas. Ang Pilipino ng UP ay ang uri ng Pilipino na ginagamit sa
buong bansa, hindi lamang ng mga Tagalog o sa mga lugar na Tagalog ang katutubo o
dominanteng wika kundi pati ng mga di-Tagalog o sa mga lugar na mga ibang wika ang
katutubo o dominante.2

Para makita ang aktuwal na anyo at gamit at halimbawa ng Pilipino ng UP, inisip
at hinarap namin agad ang magsalin sa wikang ito ng mga obrang nakasulat sa ibang wika,
lalo na ng mga obra sa ibat ibang literatura ng Pilipinas. Nakita namin na ang katipunan ng
mga obra sa ibat ibang wika ng Pilipinas na naisalin at maisasalin sa wikang pambansang
aming dinedebelop ay maaari at dapat na maging simula ng pambansang literatura ng
Pilipinas. Ang aktuwal na pagbuo ng pambansang literatura ng Pilipinas sa ganitong paraan
ay aming ihaharap sa ibang papel. Masasabi lang namin dito na naniniwala kami (at ganoon
din ang ibang nakarinig sa proposal naming ito) na ang pagdebelop ng wikang pambansa
at ng pambansang literatura ng Pilipinas ay mas mabuti at mas madaling magawa kung
mapagsasabay batay sa mga prinsipyo ng paraang unibersal. Masasabi rin namin dito nang
walang pag-aalinlangan na ang wikang pambansang madedebelop sa paraang unibersal ay
siyang pinakamabisa at pinakaangkop na wika ng pambansang literatura ng Pilipinas, hindi
ang wikang Ingles o Tagalog at hindi rin ang puro o puristang Pilipino.3

2
Ang Pilipino ng UP ay tinatawag nang Filipino (o Filipino ng UP para huwag mapagkamalang
kapareho nit ang Filipino ni Lacuesta). Tingnan Constantino at Sikat (1974). Ang apat na kurso sa
Pilipino sa Programa sa Masaklaw na Edukasyon (General Education Program) ng UP ay ginawa
nang Filipino. Ang pangalan ng Departamento ng Pilipino at Literatura ng Pilipinas ay pinalitan ng
Departamento ng Filipino at mga wika ng Pilipinas noong 28 Pebrero 1974.
3
Tingnan Constantino at Sikat (1974) at ang ib pang artikulo sa unang labas ng jornal na LITERATURA
ng Filipinas; Jornal para sa mga Literatura ng Filipinas (Enero 1974).
 Constantino 23

Argumento para sa Pilipino

Ngayon, tingnan natin ang mga panagunahing argumentong ginagamit bilang suporta sa
palagay na ang wikang Pilipino ang nasa pinakamabuting posisyon para maging wikang
pambansa ng Pilipinas. Ang mga argumentong ito ay ang sumusunod: (a) Pilipino ang
wika ng Manila, ang pinakaimportanteng siyudad sa buong Pilipinas, kayat mas prestijus
(prestigious) ito kaysa mga ibang wika ng Pilipinas; (b) Pilipino ang dominanteng wika sa
mas media; (c) Mas marami ang ispiker ng Pilipino kaysa alinman sa mga ibang wika ng
Pilipinas; (d) Batay ang Pilipino sa pinakadebelop na wika ng Pilipinas at hindi magtatagal
at aktuwal nang sasalitain ito ng lahat ng mga Pilipino.

Nakikita namin ngayon na ang mga argumentong ito na matagal nang inuulit-
ulit ng mga pro-Pilipino ay hindi naging sapat para magtagumpay ang Pilipino bilang
wikang pambansa ng Pilipinas. Sa kabilang dako, ang mga argumentong ito mismo at
ang puristang palisi (policy) na sinusunod sa pagdebelop, pagpapaunlad, at pagtuturo sa
Pilipino ang mga aktuwal na dahilan ng pagkabigo ng Pilipino bilang wikang pambansa
ng Pilipinas. Pero itoy hindi na saklaw ng papel na ito. Masasabi lang dito na marami sa
mga sumusuporta sa Pilipino ang nagtaka nang atakihin nang matindi at pagkatapos ay
tuluyang itakwil ng Konkon ang Pilipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Hindi nila
nakita na ang pagkalat ng Pilipino sa buong bansa at ang pagtuturo ng puristang anyo nito
sa lahat ng eskuwelahan ay ilan sa mga nagpalakas sa etnikong kamalayan ng mga grupo
sa Pilipinas at ang kamalayang ito sa parte ng mga di-Tagalog na grupo ay tumanggi sa
Pilipino (na ipinalagay nilang Tagalog) bilang wikang pambansa ng Pilipinas.

Kritisisim sa Paraang Unibersal

Balikan natin ang paraang unibersal. Mula nang banggitin ito sa Konkon, tumanggap ito
ng maraming kritisisim o puna, kahit noong hindi pa natitiyak ng mga kritik kung ano ito.
Dalawa ang pinakamadalas na kritisisim. Una, may mga kritik na nagsasabi na imposible
raw, hindi matino, o kayay kaululang lingguwistik (Nakpil, 1972) ang bumuo ng isang
wikang batay sa higit sa isang wika o batay sa maraming wika. Ito ang sinabi ng isang kritik
ng paraang unibersal (Roces, 1972):

But to expect that 87 separate branches make a language tree is absurd because
there have to be roots and a trunk where diverse branches can be grafted.

[Ngunit isang kalokohan na asahang 87ng magkakahiwalay na sanga ang

bubuo sa isang language tree sapagkat kailangang magkaroon ito ng mga ugat
at katawan na pagpapatubuan ng magkakaibang sanga.]

Ikalawa, kahit na raw makabuo ng wika sa paraang unibersal, imposibleng mapakalat

ito sapagkat itoy isang artipisyal na wika at dahil dito hindi ito pag-aaralan o matututuhan
ng mga Pilipino. Ito naman ang sinabi ng isa pang kritik (Nakpil, 1972):
24 Ang "Universal Approach" at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas

One of the most irrefutable principles of linguistics is that a language that is

nobodys mother tongue will be extremely difficult to teach or learn and almost
impossible to implant. One can propagate, or enrich with loan words, an existing
language, but one cannot invent one out of thin blue air, or even out of 8
mutually unintelligible rival languages, without courting muteness. An artificial
language with no naive speakersas Esperanto, Orbis, Frate, Universalia, Paria
all in their own good time have shownjust wont take. To impose one on
Filipinos now is to court muteness, total illiteracy and ineradicable ignorance.

[Isa sa mga di-makokontrang prinsipyo ng lingguwistiks ay ito: Ang wika na

hindi inang wika ng sinuman ay totoong napakahirap ituro at pag-aralan at
halos imposibleng itanim sa isip. Puwedeng palaganapin, o payamanin sa mga
hiram na salita, ang isang umiiral na wika ngunit hindi puwedeng umimbento
ng isang wika mula sa manipis na hanging asul (thin blue air) o kahit sa
walong di-nagkakaintindihang magkakaribal na wika nang hindi tutungo sa
pagkapipi. Ang isang wikang artipisyal na walang katutubong ispikergaya
ng ipinakita ng Esperanto, Orbis, Frate, Universalia, Paria sa kani-kanilang
panahonay talagang di pupuwede. Ang ipilit ang isang wikang ganito sa
mga Pilipino ngayon ay patungo sa pagkapipi, total na iliterasi, at di maaalis na
ignoransiya.]

Naipaliwanag na namin na hindi imposibleng bumuo ng isang wika batay sa ilang

wika. Ginagawa ito ngayon sa Norway (Haugen, 1968). Nagawa na ito sa Southern Rhodesia
at sa Macedonia (Lunt, 1959). Hindi ko maintindihan kung bakit hindi ito pupuwede sa
Pilipinas lalo na kung iisipin na ang mga wika at dayalek sa bansang ito ay magkakapareho
sa isat isa sa tunog, bokabularyo, at gramar.

Nasabi rin na maaaring ang wikang madedebelop batay sa paraang unibersal ay

artipisyalnangangahulugang hindi ito inang wika ng sinuman sa umpisa, pero maaari ring
ang wikang mabubuo sa pamamagitan ng paraang unibersal ay naturalnangangahulugang
may mga nagsasalita nito sa simula pa. Itoy depende sa metod na gagamitin sa pagbuo sa
wika. Ngayon, tungkol naman sa pagiging artipisyal ng isang wika, gusto kong basahin sa
inyo ang sumusunod na obserbasyon (Pei, 1968: ix):

The charge of artificiality often leveled at constructed [or artificial] languages

is no charge at all. A horse is natural, an automobile is artificial. For purposes
of present-day travel under present-day conditions, no one seriously questions
the superiority of an artificial automobile.

[Ang bintang na pagiging artipisyal na karaniwang iniuukol sa binalangkas

[o artipisyal] na mga wikaay di tunay na bintang. Ang kabayo ay natural,
ang automobil ay artipisyal. Sa mga pagbibiyahe ngayon sa kasalukuyang
kondisyon, walang sinumang seryosong kukuwestiyon sa superyoridad ng
isang artipisyal na automobil.]
 Constantino 25

Tagumpay ng Wikang Pambansa

Sa pinal na analisis, ang tagumpay ng isang wika na maging wikang pambansa ng isang
bansa ay depende hindi sa pagiging artipisyal o natural nito kundi sa pagtanggap o atityud
(attitude) ng mga taong pinag-uukulan nito o dapat na gumamit nito. Kami sa UP ay
matatag na naniniwala na ang wikang madedebelop sa pamamagitan ng paraang unibersal
ay mas madaling tanggapin at gamitin kaysa sa wikang Pilipino, lalo na iyong Pilipinong
itinuturo ngayon sa mga public school, bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Ang paniwala
naming ito ay batay sa mga sumusunod na dahilan:

(1) Ang wikang mabubuo sa pamamagitan ng paraang unibersal ay hindi batay

sa Tagalog lang o sa isang wikang inaari o inaangkin ng isang malaking
etnikong grupo;
(2) Ang wikang ito ay base sa marami kundi man sa lahat ng mga wika at
dayalek ng Pilipinas;
(3) Hindi papaboran ng wikang ito ang alinman sa mga etnikong grupo ng
Filipinas;
(4) Ang pagbuo at pagpapayaman sa wikang ito ay magiging responsibilidad ng
lahat ng mga etnikong grupo sa Pilipinas, hindi ng isang grupo lang.

Sa kabuuan, nakikita namin na ang paggamit ng paraang unibersal sa pagdebelop sa

pambansang wika ng Pilipinas ay magbubunga ng malaking epekto o pagbabago sa atityud
ng mga Pilipino, hindi lang sa kanilang wikang pambansa kundi pati na sa kanilang kultura
at literatura at sa kanilang bayan at kapwa Pilipino. Sa paggamit nila ng wikang pambansang
dinebelop sa paraang unibersal, na binubuo ng mga sangkap at anyong nagmumula sa ibat
ibang wika at dayalek ng Pilipinas, malalapit sila sa ibat ibang kultura, literatura, tao, at
rehiyon ng Pilipinas. Lalaki ang kaalaman at interes nila sa mga ito at ang atityud nila sa
mga ito ay magiging masigla at positibo, imbis na laging malamig o paiwas at negatibo. Sa
paggamit nila ng wikang pambansang dinebelop sa paraang unibersal, makikita nila na ang
wikang itoy mula at para sa lahat ng Pilipino, at itoy nagbigay ng pabor sa lahat ng Pilipino,
hindi sa mga miyembro ng isang etnikong grupo lang. Makikita rin nila na ang wikang itoy
mas madaling matutuhan at mas epektibong magagamit ng mga Pilipino kaysa wikang
Ingles, at ang wikang ito ang tunay na tatak at daluyan ng pambansang kultura at identidad
ng mga Pilipino. Kayat naniniwala kami na hindi na kailangang maghintay pa ang mga
Pilipino ng 100 o 50 o kahit 25ng taon para makita nila na ang kanilang wikang pambansa
ay isang wika ng kanilang pagkakaisa at pagkakaiba, ang wika ng kanilang identidad, at ang
wikang magpapalaya sa kanila sa mga banyaga at alyenadong isipan at oryentasyon.

Bibliyograpi
Constantino, Ernesto. The deep structures of the Philippine languages. The Archive,
tomo 1, blg 2, mp. 65-79, 1970.
__________________. Ang hinaharap ng Pilipino. General Education Journal, tomo
26 Ang "Universal Approach" at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas

19-20, mp. 1-3, 1970-1971.

__________________ at Rogelio Sikat. Ang pagbuo ng pambansang literatura ng
Filipinas. Literatura ng Filipinas, tomo 1, blg 1, mp. 1-25, 1974.
Deutsch, Karl W. The trend of European nationalism the language aspect. Nsa
Fishman 1968, mp. 598-606.
Fishman, Joshua A., ed. Readings in the sociology of language. The Hague: Mouton, 1968.
Haugen, Einar. Language planning in Norway. Nsa Fishman 1968, mp. 673-687.
LITERATURA ng Filipinas; Jornal para sa mga Literatura ng Filipinas. Bolyum
I, Numero 1, Enero 1974. Publikasyon ng Samahan para sa mga Literatura ng
Pilipinas (SALIPI), Unibersidad ng Pilipinas, Diliman, Lungsod Quezon.
Lunt, Horace G. The creation of standard Macedonian: Some facts and attitude.
Anthropological Linguistics, tomo 1, blg 5, mp. 19-26, 1959.
Nakpil, Carmen Guerrero. Happy but mute. The Manila Chronicle, 7 Abril 1972, p.4.
Pei, Mario, Foreword. Nasa Esperanto: A complete grammar, ni Ivy Kellerman Reed, pp.
vii-x. Metuchen, N.J.: The Scarecrow Press, 1968.
Roces, Alfredo. Light and shadow: Legislated languages. The Manila Times, 18 Abril
1972, p.5.

TALA: Lumabas ang artikulong ito ni Dr. Ernesto Constantino sa aklat na Filipino o Pilipino? Mga Babasahin
sa Pambansang Wika at Literatura (1974) at may talng ganito:

Batay sa papel na binsa sa Ingles noong 22 Disyembre 1972 sa unang Conference

on Language Policy and Language Development of Asian Countries na ginanap sa
Maynila, 1822 Disyembre 1972. Ang unang bersiyon na ito ay lumabas sa Sicat, Rogelio
at Pamela D. Cruz, ed., Mga bagong pananaw sa wika, literatura at kultura (=Jornal ng
Masaklaw na Edukasyon nos. 23-24 [General Education Journal nos. 23-24]), Maynila:
Kolehiyo ng Sining at Agham, UP Diliman, 1972-73. Gusto kong magpasalamat kay
Mis Pamela D. Cruz at kina Rogelio R. Sicat at Mr. Jesus F. Ramos sa pagtulong nil sa
pag-edit sa papel na ito. Kablang sa mga lingguwist ng UP na nagpropos sa universal
approach sina Propesor Consuelo J. Paz, Mis Emelita L. Cruz at ang sumulat ng papel na
ito. Ang pagsama ni Dr. Cecilio Lopez sa grupong ito ay nagbigay ng ibayong lakas sa
universal approach.
 Virgilio S. Almario

NASYONALISASYON AT MODERNISASYON
NG FILIPINO

MAGANDANG BALIKN blang panimula ang isang pahayag noon ni Saussure

hinggil sa tungkuling patuloy na baguhin ang wika. Hindi tyo dapat mapiit, sabi niya,
sa kung ano ang wika ngayon. Walang wikang perpekto; kailangang isunod ang wika
sa nagbabagong pangangailangan ng mga gumagmit nit; kailangang baguhin ang wika
upang maging higit na episyente at kapaki-pakinabang sa mga gumagmit nit. Ang
mga katotohanang ito ang pangunahing motibasyon para sa tinatawag na pagpaplanong
wikana walang iba kundi ang metodiko at sistematikong gawain upang mapangasiwaan
at mapaunlad ang isang wika, lalo na ang paglikha, pagpapalaganap, at pagpapayaman sa
isang napagkaisahang panrehiyon, pambansa, o pandaigdigang wika.

Kaugnay nit, may pananaw na nasyonalisasyon at modernisasyon ang kambal

ngunit nagtutunggaling oryentasyon ng pagpaplanong wika sa mga bansang umahon
mula sa matagal na panahon ng kolonyalismo at nagpasiyang magkaroon ng sarili at
katutubong wikang pambansa nitng nakaraang siglo. Napakatotoo nit sa Filipinas mula
nang itadhana ng 1935 Konstitusyon ang isang wikang pambansa batay sa isang wikang
katutubo. Pinatutunayan naman ng mga pangyayari sa loob ng nakaraang 80 tan na
lubhang mabigat na tungkulin ang nasyonalisasyon at modernisasyon blang tambalan at
magkaagapay na direksiyon sa pagsuslong ng wikang pambansa. Bukod pa, ang kawalan
ng sapat na tangkilik ng pamahalaanna malinaw na makikta sa kawalan ng pondo
para sa kailangang gawin ng pambansang ahensiyang pangwika at sa nawawalang target
pangwika sa kabuuang pambansang planong pampolitika at pangkabuhayanay malimit
na magdulot ng problema kung alin sa kambal na direksiyon ang dapat unahin at asikasuhin.

Sa kabilng dako, maaari ding sabihin ngayon na hindi napag-ukulan ng mga

namahala sa pagslong ng Wikang Pambansa ang pagbalangkas ng isang pangmatagalang
plano para matupad ang tadhana ng 1935 Konstitusyon. May mga tungkuling inilista ang
Batas Komonwelt Blg. 184 para sa National Language Institute, ang naging Surian ng
Wikang Pambansa (Institute of National Language), ngunit hindi ito naisalin tngo sa isang
kongkretong programa para palaganapin ang Tagalog at maging wikang opisyal at wika ng
edukasyon. Ito rin ang maaaring gamting pangunahing kahinaan ng nakaraang mahigit 20
tan ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) pagkaraang itatag sa bis ng Batas Republika
28 Nasyonalisasyon at Modernisasyon ng Filipino

Blg. 7104. Hindi nakawala ang KWF sa nakagawiang trabaho ng Surian. Kapag nilimi ang
mga pahayag ng ating mga tagapangasiwa ng Wikang Pambansa sa nakaraang panahon,
wari ngang hindi nil matalakay nang sabyan ang nasyonalisasyon at modernisasyon. O
kay, malimit na ipanukala nilng kailangang itutok muna ang pansin sa isamalimit ding
sa nasyonalisasyonupang balingan ang ikalawa pagkatapos. Hindi naharap nang epektibo
ang problema sa nakalipas na panahon sapagkat hindi napatnubayan ng isang malinaw na
planong wika ang naging pagkilos ng mga alagad at kapisanang pangwika.

Ipinahiwatig mismo ng 1987 Konstitusyon ang naturang tambalang tungkulin para

sa pagsuslong ng wikang Filipino. Alinsunod sa Seksiyon 6, Artikulo XIV:

The national language of the Philippines is Filipino. As it evolves, it shall be

further developed and enriched on the basis of existing Philippine and other
languages.

Titigan ang ikalawang pangungusap at malilinawan ang iniaatas na paraan ng pagdevelop

at pagpapayaman sa Filipino: (B)atay sa mga umiiral na (mga wika ng) Filipinas at ibng
mga wika. Ang nasyonalisasyon ay magaganap sa pamamagitan ng pagpapayaman sa
Filipino sa pamamagitan ng mga wika ng Filipinas. Ang modernisasyon ay mapapabilis
sa pamamagitan ng ibt ibng pandaigdigang wikang sinasangguni at hinihiraman ng
edukasyong Filipino. Tinutukoy mismo, sa gayon, ng ikaanim na seksiyon ng Artikulo
XIV ang kaliwat kanang pagpangitain sa dalawang pangunahing tungkulin tngo sa
pagpapaunlad sa Filipino blang wikang pambansa. Ang pagpapangalang Filipino sa
Wikang Pambansa ay nakabatay sa isang bisyon ng nasyonalisasyon at modernisasyon nit.

Ano ba ang mga problema at hindi nagaganap ang naturang mga gampanin?

Sinasabing ang pagpaplanong wika sa katotohanan ay isang pagsisiyasat sa problema

ng isang wika. Ngunit tulad ng naipaliwanag ko na, ipinahiwatig na ng Artikulo XIV ng
1987 Konstitusyon ang problema ng Filipino. Ang tambalang gampaning nasyonalisasyon
at modernisasyon ang siy mismong mga problemang dapat harapin sa pagpapalaganap
at pagpapayaman ng Filipino blang wikang pambansa. Subalit hindi sapat ang pagtukoy
sa problema sa pagpaplanong wika. Ang higit na mabigat na gawain ay ang paghahanay
ng mga tiyak at malawakang aktibidad at proyekto upang malutas o maigpawan ang
anumang tinukoy na problema. Iyon ang higit na kahulugan ng pagpaplanong wika. Ngunit
malungkot na hindi nakapag-organisa ang KWF sa nakaraang panahon ng isang pulong o
kumbensiyon upang sangguniin man lmang ang mga alagad ng wika hinggil sa bagay na
ito.

Maaaring may lumabas nang mga pagsusuri hinggil sa isa o sa dalawang gampanin.
Maaaring may nakapagdulot na ng mga mungkahi upang dibdibang harapin ang mga
problema sa nasyonalisasyon at modernisasyon ng Wikang Pambansa. Subalit hindi iyon
natipon ng KWF, nabigyan ng kaukulang analisis, at naisalin sa mga kongkretong hakbang
at proyekto sa loob ng isang takdang panahon at sa kabil ng maaaring limitadong pondo
at tauhan.
 Almario 29

Unahin nating balikn ang mga hadlang tngo sa planong nasyonalisasyon.

Sa praktika, nangangahulugan ang nasyonalisasyon ng pagsusuri sa mga problema ng
pagpapatanggap sa Wikang Pambansa sa mga pook na di-Tagalog at pagdudulot ng
kaukulang gawain upang maigpawan ang mga natukoy na problema. May mga historikong
impormasyon hinggil dito. Noon pang 1934 Kumbensiyong Konstitusyonal ay halatang-
halata na ang tinatawag na rehiyonalismo blang pangunahing balakid upang mabigkis
ang kapuluan ng isang wikang pambansa. Sa kabil ng mga iniharap na bentaha ng Tagalog
ay iginiit ng ilang delegadong di-Tagalog ang katangian ng kani-kanilng sariling wika.
Anupat pagdatng ng botohan, dinaig ng rehiyonalismo ang resolusyon na noon pay
itadhana ang Tagalog blang batayan ng wikang pambansa. Nagpatuloy ang bagay na ito sa
anyo ng mga batikos na inilalathala sa peryodikot magasin hanggang matapos ipahayag ni
Pangulong Quezon ang paghirang sa Tagalog blang batayan. Noong 1965, naging isang
tahasang habla ito ng isang kongresista na naniniwalang nanatling Tagalog ang sinimulang
tawaging Pilipino noong 1951 at kay labag sa tadhana ng 1935 Konstitusyon. Naging
umpisa ito ng tinaguriang language war at humantong sa panukalang pagbuo ng Filipino
blang wikang pambansa alinsunod sa naging tadhana ng 1973 Konstitusyon.

Sinasabi lagi ng mga tagapagtaguyod ng Wikang Pambansa na mga politiko lmang

ang gumagmit ng isyung kontra-Wikang Pambansa para umakit ng boto sa kanilng
rehiyon. Sinasabi rin nilng itinataguyod ang isyung kontra-Wikang Pambansa ng mga
edukadong nagnanais na Ingles ang manatling wika ng edukasyon. Iilan lmang diumano
ang tunay na kaaway ng Wikang Pambansa. Subalit naubos ang panahon at talino ng mga
tagapagtaguyod, pati na ang mga pinun ng Surian, para patunayan ang birtud ng Pilipino
at pagkatapos ng 1973, ng Filipino. Nakatanghal ito sa manaka-nakang nalalathalang
debate ng mga salungat at ng mga tagapagtaguyod noon at hanggang ngayon. Mahahalata
namang hindi umuusad ang balagtasang pangwika dahil inuulit lmang ng magkabilng
panig ang kanilng mga argumento.

Kung magulo ang isyu ng nasyonalisasyon, gayundin ang modernisasyon. Sa bagay

na ito ay mga tagapagtaguyod lmang ng Wikang Pambansa ang kasangkot sa pagtatlo.
Ang paksa: Paano ba pauunlarin ang Pilipino/Filipino? Kompara sa nasyonalisasyon,
may higit na malusog na aspekto ang tunggalian para sa modernisasyon. Noong 1987,
naglundo ang tunggalian sa isang modernisadong alpabetong pambansa na may 28 titik
at ganap na nagwawaksi sa abakadang Tagalog/Pilipino. Subalit maraming tinik ang
landas sa implementasyon ng bagong alpabeto. Mga tinik na iniuumang mismo ng mga
nagsasalungatang pangkatin ng tagapagtaguyod. Ang politika, sa gayon, sa loob ng hanay
ng mga tagapagtaguyod ang bumibimbin sa kailangan at tulong-tulong na pagsuslong
sa Wikang Pambansa. Maaari ngang pag-aawayan pa nil kung alin ang higit na angkop
gamtin sa modernisasyon,intelektuwalisasyon, o elaborasyon bagaman magkakatulad
namang banyagang aklat sa sosyolingguwistika ang kanilng binsa.

Bunga ng malaking kontrobersiya hinggil sa purismo noong dekada 60 ay nawalan

naman ng awtoridad ang opisyal na ahensiyang pangwika [ang Surian at hanggang ang
KWF] kay halos hindi madisiplina ang mga teksbuk sa wika na may kani-kaniyang
pinalalaganap na paraan ng paggmit sa bagong ortograpiya. Ni hindi pinaiiral ng KWF
30 Nasyonalisasyon at Modernisasyon ng Filipino

ang legal na kapangyarihan nitng mamahala sa anumang gawain kaugnay ng Filipino

at ibng wikang katutubo upang sawatain, halimbawa, ang naganap na paglikha ng kani-
kaniyang ortograpiya ng mga sariling wika na ginamit sa K3 at sa tulong ng mga
banyagang tagapayo. Gayunman, maaaring sabihin ngayon na nag-uugat ang kawalan ng
awtoridad ng KWF sa kawalan nit ng maihahandog na pangkalahatang plano tungo sa
mabilisang kultibasyon ng Filipino.

Dapat isipin ngayon ang kultibasyon (cultivation) ng Filipino blang kambal at

magkaagapay na gampanin ng nasyonalisasyon at ng modernisasyon/intelektuwalisasyon.
Nakaukol ang isang panig o direksiyon para sa pagpapalaganap ng Filipino blang wikang
pambansa at sa mataimtim na paglalahok ng anumang natatanging sangkap mula sa mga
katutubong wika upang higit na maitatag ang pagiging pambansa nit. Sa kabilng dako,
idinidiin ng ikalawa ang halaga ng pagpapaunlad sa Filipino blang wika ng karunungan
at makabagong kaunlaran. Kailangang magkasabay na islong ang dalawang lunggating
kaganapan ng Filipino. Na ang ibig sabihin sa pagpaplanong wika ay kailangang magkaagapay
at magkasanib na asikasuhin ang taunan at pangmatagalang mga target sa magkabilng
panig tungo sa isang pangkalahatang pagpangitain sa isang malusog at episyenteng wikang
pambansa sa loob ng isang takdang panahon, halimbaway lima o sampung tan.

Nais ko ngayong magpanukala ng ilang hakbang upang maisakatuparan ang

dalawang naturang gampanin.

Isang Mapa ng mga Wika ng Bansa

Saliksik pangwika ang isang pangunahing kasangkapan sa pagpaplanong wika. Kailangang
itanim ang kultura ng saliksik lalo na sa hanay ng mga guro sa Filipino. At isang pangunahing
layunin ng saliksik ang pagbuo ng isang bagong mapa ng mga wika ng Filipinas. Bakit?
Dahil luma na at hindi mapagtitiwalaan ang kasalukuyang mapa na ginagmit sa mga
kagawaran ng lingguwistika. Dahil nagbago na ang heograpiya at populasyon ng mga wika
ng Filipinas dahil sa migrasyon, edukasyon, at makabagong pamumuhay. At dahil kailangan
ang isang malinaw na larawan ng blang at distribusyon ng mga wikang katutubo upang
maialinsunod ang mga ipaplanong proyekto at kaukulang materyales.

Bahagi ng mapa ang nangyari nang paglaganap ng Filipino sa ibt ibng pook
at rehiyon. Tiyak na may ibt ibng uri ito, may ibt ibng antas ng pagtanggap, kay
makapagmumungkahi ng kailangang interbensiyon, sa pamamagitan man ng karaniwang
midyumang paaralan at ang ugnayang madla (mass media)bukod sa maaaring tukuyin
kung alin sa paaralan, brodkast, o espesyal na seminar ang higit na epektibo at matipid na
pamamaraan upang mabago ang isang sitwasyong pangwika sa isang pook, probinsiya, o
rehiyon. Maaari ding makatulong ang mapa sa pagtukoy sa mga partikular at sensitibong
problema na nangangailangan ng mga tiyak na hakbangin sa panig ng mga tagaplanong
wika.
 Almario 31

Isang malaking gmit ng mapa ang nauugnay sa pangangalaga ng mga katutubong

wika ng Filipinas. May nagkakaisang problema ang mga ito ngunit may tanging problema
ang ilan, lalo na ang mga maliit ang katutubong populasyon, na hindi makikta sa malalaking
wikang rehiyonal. Sa kabil nit, kailangan ang pantay na pagtingin sa lahat ng katutubong
wika blang mga pambansang pamanang yaman. Ang mga impormasyon mula sa mapa ay
kailangang masuri, masundan ng mga panukalang proyekto, at kung kailangan ay itawag
ng pakikiisa mula sa ibng organisasyong pribado at pampamahalaan. [Ang pakikiisa ng
ibng sektor ay kailangang mag-umpisa sa pagpaplano pa lmang ng mapa ng mga wika
ng Filipinas.] Kailangang unang-unang isangkot sa gampaning ito ang pamahalaang lokal.
Sa panig ng KWF, dapat idagdag na tungkulin ito ng mga itinatatag na Sentro ng Wika at
Kultura (SWK).

Ang programang MTB-MLE ngayon ng DepEd ay maaaring makinabang sa mapa.

Matutukoy nit ang aktuwal na sariling wika (mother tongue o MT) na kailangang pairalin
at gamtin sa isang probinsiya o rehiyon. Ang demograpikong impormasyon ng mapa ay
higit na mapagtitiwalaan kaysa rekomendasyon at presyur pampolitika na napapansin nang
umiimpluwensiya sa seleksiyon ng unang 20 MT. Sa kabilng dako, ang produksiyon ng
mga materyales panturo sa mga naturan at sa mga mapipil pang MT ay makabuluhang
pag-anihan ng mga katangian at birtud ng mga sariling wika upang maisanib tngo sa
nasyonalisasyon ng Filipino.

Pambansang Gramatika at Diksiyonaryo

Makabuluhang gawain sa nasyonalisasyon ang saliksik upang makabuo ng isang pambansang
gramatika at pambansang diksiyonaryo sa Filipino. Ang mga ito ang pangunahing kabiguan
ng Surian at ng KWF. Hindi ito nakalikha ng isang gramatika na malinaw na nagsasanib
sa mga katangian ng mga wikang di-Tagalog. Hindi naman ito nakatipon ng isang kahit
mapagtitiwalaan at monolingguwal na diksiyonaryong Filipino, pagkaraan ng saliksik ng
Surian na Diksyunaryo-Tesauro Pilipino-Ingles (1972) at ipinangalan sa dting direktor
nitng Jose Villa Panganiban.

Ang saliksik tngo sa mga nabanggit na kailangang produktong pangwika ay

maaaring simulan sa pamamagitan ng pagtipon sa mga naisagawa nang saliksik kaugnay
nit. Samantala, kailangan ang isang mekanismong mistulang bantay-wika para sa mga
pagmamapa ng aktuwal na paggmit sa Filipino sa ibt ibng pook, lalo na sa mga lungsod
at pook tagpuan ng mga migranteng Filipino.

Isang aspekto ng bantay-wika ang pagsisiyasat sa nagaganap na pagsasanib ng

Filipino at ng ibng katutubong wika, lalo na sa oral at pang-araw-araw na pag-uusap. Sa
katunayan, kailangang matukoy agad ang mga naturang pagsasanib sa leksikon, estruktura
ng pangungusap, at entonasyon upang mabigyan din ng karampatang motibasyon blang
isang senyas ng nasyonalisasyon sa Filipino. Babaligtarin ng saliksik na ito ang nagaganap
ngayong pagtatawa [at pagmaliit] sa mga naiibng bigkas at salit na pumapasok
sa pangungusap ng mga di-Tagalog. Ang ganitong uri ng lehitimasyon ay tiyakang
32 Nasyonalisasyon at Modernisasyon ng Filipino

makagaganyak sa mga di-Tagalog upang higit na gamtin ang Filipino sa kanilng pabigkas
o pasulat mang komunikasyon.

Pasisiglahin din nit ang pagpasok ng mga salit mula sa mga katutubong wika
at magpapayaman sa bokabularyong Filipino. Totoo namang bukod sa singkahulugan
ay may mga salit ukol sa mga danas at dalumat ang mga katutubong wika na wala sa
kasalukuyang talasalitaan ng Filipino. Ib ang bwot ng Kalinga sa karaniwang dag
at kahit na sa ilag ng mga Ilonggo. Kamakailan, lumilitaw na may espesyal na gmit
pangmilitar ang mga Magindanaw sa pintakas at naiib sa alam ng mga Kristiyanong
Tagalog. Ang jambngan sa Tausug at vakul sa Ivatan ay simpleng patunay na may mga
tunog sa naturang mga wika na wala sa Tagalog, Bisaya, Ilokano, at ibng malaking wika
ng Filipinas. Ang pangt sa Legazpi ay ib sa pangt sa Metro Manila. At bakit hindi
naidadagdag ang panlaping gi o gin at on ng Bisaya at Bikol samantalang naririnig
na itong malimit sa Cubao at Navotas?

Ang pagbalangkas at pagbuo sa isang pambansang gramatika at pambansang

diksiyonaryo ay mga tiyak na produkto ng nasyonalisasyon at modernisasyon ng Filipino.

Isa rin itong patuloy na trabaho. Ang ibig sabihin, kailangang isipin na magbabago
ang kompleksidad ng wikang Filipino hbang patuloy itong lumaganap at higit na tumitiim
sa mga pook na di-Tagalog. Ang gramatika o diksiyonaryong mabubuo ngayon ay tiyakang
mangangailangan ng rebisyon pagkatapos ng lima o sampung tan. Kaugnay nit, dapat
ding pagbutihin ang pagbuo ng mga gramatika at bokabularyo sa ibt ibng wikang
katutubo. Bahagi ito ng higit na sistematikong pangangalaga sa mga wikang katutubo, ng
pagsuslong sa mga ito blang wika ng panitikan, at ng higit na malinaw na paggmit sa
mga ito blang bukal ng pagpapalusog sa Wikang Pambansa. Malaki ang papel ng SWK
ng KWF hinggil sa pagsasagawa ng ganitong mithiin bukod sa maaari itong gumanyak sa
mga lokalisadong inisyatiba.

Mga Pangunahing Alagad ng Wika

Wala ito sa mapang pangwika, subalit napakahalagang maituon ang limitadong lakas ng
pagpaplanong wika sa mga pangunahing tagapagpalaganap ng Filipino ngayon. Upang
maorganisa sil blang nagkakaisang tinig at disiplinadong mga disipulo ng anumang
kailangang tuntunin at pagbabago. Dalawa ang pinakaepektibong tagapagpalaganap ng
Filipino ngayon: ang mga guro at ang naglilingkod sa ugnayang madla. Ang mga guro
sa batayang edukasyon ang tagahubog ng uri ng wikang isasaloob at gagamtin ng mga
kabataan. Ang mga peryodista at brodkaster ang tagapagbalita ng pagbabago bukod sa sil
rin ang tagapagpalaganap ng estandardisadong anyo ng pabigkas at pasulat na Filipino.

Kailangan ang mahigpit na pagkakaisa ng KWF at ng DepEd hinggil sa reedukasyon

ng mga gurong kasalukuyang nagtuturo at sa rebisyon ng mga materyales panturo.
Sa nakaraang panahon ng Surian at ng KWF, hindi naging obligado ang mga guro sa
pagbsa at pagsunod sa mga manwal pangwika. Gayundin ang nangyari sa mga manunulat
 Almario 33

at editor ng teksbuk. Nagresulta ito ng ilang problema tngo sa estandardisasyon. (1)

Sinasalungat mismo ng mga manunulat ng teksbuk ang simulain ng estandardisasyon. (2)
Kani-kaniyang estilo ng pagsusulat ang ipinasusunod. (3) May ilang mahalagang sangkap
sa wastong pagtuturo ng wika, gaya ng tuldik, ang kinaligtaan, samantalang inihilig ang
mga guro sa mga leksiyong panlingguwistika na hindi kailangan sa batayang edukasyong
pangwika. Sa gayon, kailangang palaganapin ang mga pundamental na simulain tngo sa
estandardisasyon sa hanay ng kaguruan. Bukod pa rito, kailangan ang pagpaplano ng higit
na epektibong paraan ng pagtuturo ng Filipino, lalo na sa mga pook na di-Tagalog.

Apektado din ng nabanggit na aktitud sa wika ang mga naglilingkod sa ugnayang

madla. Walang manwal sa estilo ang mga peryodiko at gayundin ang mga estasyon ng radyo
at telebisyon. Ni hindi sumasangguni sa isang mahusay na diksiyonaryo ang mga peryodista
at brodkaster. Samakatwid, kailangang makampanya ng KWF ang sektor na ito upang
maging mabisng katulong sa pagpapalaganap ng isang pangkalahatang ortograpiya at ib
pang manwal hinggil sa maayos na paggmit ng Filipino.

Maisasabay na sa ganitong kampanya tngo sa estandardisasyon ang pagbhay

sa diwa ng Atas Tagapagpaganap Blg. 335 sa hanay ng mga empleado at opisyal ng
gobyerno. Makabuluhan din ang pagbubuks ng diyalogo sa hanay ng mga malikhaing
manunulat upang akitin silng tumulong sa estandardisasyong pangwika. Higit na
magaang ang pagtataas ng kampanyang pangwika kapag may matibay na pagkakaisa ang
ibt ibng sektor ng lipunan sa ilalim ng pamumun ng KWF. Walang modernong wika
ng karunungan na hindi muna isinaayos ang ortograpiya. Na nangangahulugan ding isang
makabuluhang kampanya ang estandardisasyon tngo sa higit na mabilis na kultibasyon
(intelektuwalisasyon o modernisasyon) ng Filipino.

Higit na Episyenteng Ortograpiya

Ang isinagawang reporma sa abakadang Pilipino, na naging 28-titik na alpabetong Filipino
nitng 1987, ay isang makabuluhang instrumento sa nasyonalisasyon at modernisasyon
ng Wikang Pambansa. Pundamental na kasangkapan sa tinatalakay na mga pambansang
gampanin ang isang higit na episyenteng ortograpiya. Ang F, J, V, at Z ay kumakatawan
sa mga tunog na matatagpuan sa maraming wika ng Filipinas ngunit wala sa Tagalog at
ibng malakit Kristiyanisadong wika. Samantala, ang naturang apat at ang C, , Q, at X
ay dagdag na mga titik upang higit na mabilis maipasok sa pagsulat sa Filipino ang mga
salitng hiram sa banyagang wika. Kung bag sa ekonomiya, ang mga dagdag na titik ay
pagluluwag sa importasyong pangwika, lalo na sa larangan ng agham at teknolohiya at siy
namang mithi ng modernisasyon.

Ang bagong lathalang Ortograpiyang Pambansa (2013) at Manwal sa Masinop na

Pagsulat (2014) ng KWF ay mga dagdag na instrumento upang higit na maitanghal ang
bis ng alpabetong Filipino. Nakasaad mismo sa naturang proyekto ang di-tapos na misyon
sa pagbibigay ng kaukulang patnubay sa isang aktibo at nagbabagong wika. Pansamantala
34 Nasyonalisasyon at Modernisasyon ng Filipino

ang bawat tuntunin ngunit nangangailangan ng higit na pagbubuks ng isip ng guro at

alagad ng wika upang unawain ang mga pagbabago.

Halimbawa, ang pagluluwag sa importasyong pangwika ay maaaring isagawa sa

pamamagitan ng tahasang paggmit sa orihinal na anyo ng isang hiram na salit hanggat
hindi ito nasasalungat at nalalapastangan ang dati. O kay hanggang dumatng ang panahon
na ireispel ito alinsunod sa palabaybayang Filipino o matumbasan ng isang likhang salit. Sa
Ortograpiyang Pambansa ay nakapaliwanag na isang taktika ito upang higit na mapabilis
ang modernisasyon at hindi maging sagwil ang maramihang paghiram para sa pagtuturo
ng makabagong agham at teknolohiya at produksiyon ng mga aklat at ibng materyales
ukol dito. Subalit nangangahulugan din ito ng alterasyon sa dting paraan ng panghihiram.
At pangunahing mahihirapang tumanggap ng pagbabago ang mga Tagalsta na nahirati
na sa reispeling na paabakada ng mga pangngalang pantangi. Kung tumututol sil sa anyo
ng Filipinas at sa paggmit ng Filipino upang ipantukoy din sa mga tao at kultura,
tiyak na ikamamangha nil ang Espaol, Americano, at Jesucristo. Matagal bago nil
maisasaloob ang lohika at pangmalawakang episyensiya ng ganitong pagbabago.

Kailangan ang masipag na pagsubaybay sa Filipino upang maging estandardisado

ito at maging modelo ng mga wikang katutubo. Subalit hindi dapat tumigil sa mga alagad
ng wika sa mga eksperimento upang higit na maging episyente ang ortograpiya nit. Sa
tingin nga ni Johannes Aavik, pasimuno ng mga reporma sa wika ng Estonia, maaaring
maghal ng mga bagong tunog upang lumikha ng mga bagong salit. Hindi ito gawain
ng mga makata lmang. Salit ang sentro ng wika at hindi kailangang hiram lagi ang
pampayaman sa bokabularyo ng Filipino. Maaaring mag-eksperimento sa mga bagong
konstruksiyong sintaktiko, paunlarin ang lawas ng mga panlapi, atsapagkat karaniwang
pinupuna na mahab ang salit at pangungusap sa Filipinosikilin ang mabulaklak na
pangungusap, iwasan ang mapagparaming panlapi, tipirin ang gmit ng ng kung hindi
naman masisira ang kahulugan ng prase o pangungusap, atbp, upang higit na umangkop ang
Wikang Pambansa sa modernisadong (siyentipiko at teknikl) uri ng pahayag. Sa yugtong
ito ng kultibasyon, higit na kailangan ang isang payak, malinaw, at eksaktong pahayag kaysa
komplikado, elegante, at mahirap maintindihang pangungusap.

Mga Uri ng Modernisasyon

Dapat ding malinaw sa pagpaplanong wika ang nagaganap at ang dapat pang maganap
na kultibasyon ng Filipino. Araw-araw ay may nagaganap na pagbabago sa wika, lalo na
sa daigdig ng kulturang popular. Mabilis na pumapasok at tumitiim sa dila ng madla ang
mga imbento at hiram na salit na ibinobrodkast ng radyo at telebisyon at inilalathala ng
mga tabloyd. [Huwag kalimutan ang lakas ng internet sa makabagong kabataan.] Nagiging
modelo ang bigkas at bokabularyo ng mga sikt na artista, anawnser, at politiko, at malimit
ngayong pagmulan ng mga di-kailangang varayti at siyokoy.

Ang pagsubaybay at disiplina sa wika ng kulturang popular ang isang mahigpit na

hmon sa pagpapalaganap ng isang estandardisadong modernong wika.
 Almario 35

Samantala, dapat pasiglahin ang modernisadong Filipino para sa mga diskursong

akademiko. Noon pa inirereklamo, halimbawa, kung bakit hindi ginagmit ang Filipino
sa hukuman. Hindi ito maaaring biglang mangyari ngayon. Kahit noong panahon ng
Americano at sa kabil ng mabilisang paglalatag ng isang sistema ng pambansang edukasyon
sa Ingles ay hindi agad naganap ang pagpapalit ng wika ng hukuman mulang Espaol. Sa
halip, nagtakda ng palugit na ilang dekada bago sapilitang ipinagmit ang mga kodigo ng
batas na nakasulat sa Ingles. Nangangailangan ng ganitong matagalang plano ang pagsasa-
Filipino sa mga wika ng dominyo ng kapangyarihan at larang akademiko.

Hindi ito naisaad sa alinmang batas na nagtataguyod sa paggmit ng Filipino. Ni

walang takdang panahon ang pagpapahayag sa Wikang Pambansa ni Pangulong Quezon
kung kailan inaasahang katuparan ng pangarap na opisyal na wika ng pamahalaan at wika
ng edukasyon ang Tagalog. Sa 1987 Konstitusyon, hindi tinakdaan ang Kongreso kung
hanggang kailan maghihintay bago ipahayag ang Filipino blang nag-iisang opisyal na
wika ng komunikasyon at instruksiyon. [O bak wala ito sa isip ng sinuman sa ating mga
mambabatas?] Kung gayon, kasma sa adyendang pampolitika ng pagpaplanong wika ang
mga hakbang upang gisngin ang mga lider politiko hinggil sa tungkuling ito.

Salamin lmang ang ating ordinaryong mga mambabatas ng malaganap na

pagbalewala ng buong dominyo ng kapangyarihan sa kabuluhan ng Wikang Pambansa.
Mabab ang tingin nil sa Filipino; sa tingin nil hindi kailangan ang wikang Filipino sa
bhay ng mga Filipino. At narito ang isang problema na dapat harapin sa pagpaplanong
wika: Kailangang patunayan ng Filipino na makabuluhang kasangkapan ito sa pambansang
kaunlaran. Pangunahing susi dito ang mabilisan at malawakang pagdevelop sa Filipino
blang Wika ng Karunungan, lalo na blang wika sa ibt ibng diskursong akademiko.
Hindi dapat mapiit ang Filipino sa bartolinang pinagsadlakan ng patakarang bilingguwal
sa edukasyon. Ang ibig sabihin, hindi ito dapat manatling wika lmang ng panitikan,
humanidades, at agham panlipunan. Kailangang makalabas ito ng bartolina upang maging
wika din ng agham, matematika, at makabagong teknolohiya.

Filipino: Wika ng Karunungan
Paano isasagawa ang modernisasyong akademiko? Nangangailangan ito unang-una ng
pagbabago ng pananaw sa pagtuturo ng Filipino sa antas tersiyarya. Ang ibig sabihin,
kailangan ang paradigm shift sa hanay mismo ng mga alagad ng wika sa mga kolehiyo
at unibersidad. Ang mga programa sa mga kagawaran ng Filipino ay pawang biktima ng
patakarang bilingguwal sa edukasyon at kay limitado sa paghahandog ng kaalaman at
kasanayn sa wika, panitikan, at agham panlipunan. Kailangan, sa gayon, ang ribyu ng mga
direksiyon ng programa at nilalamang kurikular upang makapagbuks ng malaking espasyo
sa pagtuturo ng ibng disiplina gmit ang Filipino. At nangangahulugan ito ng re-bisyon
ng layunin ng edukasyon sa Filipino, ng dagdag na kasanayn at kaalaman para sa mga
propesor sa Filipino, at ng rebalidasyon ng Filipino sa buong gawaing akademiko.
36 Nasyonalisasyon at Modernisasyon ng Filipino

Kaugnay nit ang mahigpit na pakikipagtulungan sa CHED (at maging sa TESDA)

upang maipanukala ang mga kaukulang pagbabago sa pagtanaw sa Filipino blang Wika
ng Karunungan. Hindi maaaring ipag-utos agad ang paglilipat ng wikang panturo mulang
Ingles tngong Filipino. Kailangan ang sistematikong preparasyon. Pangunahing dapat
ihanda ang (1) reoryentasyon ng mga propesor sa ibt ibng disiplina upang magsanay sa
paggmit ng Filipino, at (2) produksiyon ng mga aklat at materyales panturo sa ibt ibng
larang akademiko at nakasulat sa Filipino.

Kaugnay ng naturang pangunahing gampanin, kailangan ang kaukulang kampanya

katulong ang ugnayang madla upang ibuks ang kalooban ng mga pinun ng mga
kolehiyot unibersidad at akitin ang pakikiisa ng mga propesor. Kailangan ang isang hukbo
ng tagasalin para sa produksiyon ng mga teksbuk at sangguniang aklat. [Narito ang isang
malaking rationale para magtatag ng isang Pambansang Sentro o Kawanihan sa Pagsasalin.]
Kailangan siyempre ng mga kaukulang insentibogrant, iskolarsip, premyong salapi,
gawad parangal, atbppara sa mga indibidwal at institusyong magpakta ng inisyatiba
at magandang proyekto para sa modernisasyong akademiko ng Filipino. Kailangan ang
malaking pondo para sa lahat ng ito at kailangan ang mga malikhaing estratehiya upang
makalikom ng salaping sasapat sa mga nabanggit na gawain.

Sa kabil ng inaasahang mga balakid, napakahalaga ang pagpaplanong wika

upang maihanay ang mga takdang gawain sa bawat takdang panahon at mapasimulan
ang sma-smang pag-iisip at pagkilos ng mga alagad ng wika tngo sa pangkalahatan at
pangmatagalang misyon ng Filipinonasyonalisasyon at modernisasyon. Kailangan ang
patnubay sa pagkilos ng bawat isa. Hindi tulad ngayong natatapos ang mga kumbensiyon
at kumperensiya sa mga himutok dahil sa pagwawalang-bahala ng mga mariwasa at
makapangyarihan. Ang totoo, at maaaring mangyari, kapag may malinaw na plano para
sa nasyonalisasyon at modernisasyon ng Filipino ay bak makumbinsi din ang mga
dominyo ng kapangyarihan upang tanggapin ang kabuluhan ng Wikang Pambansa para sa
pagkakaisa at kaunlaran ng Filipinas. Sapagkat sa totoo lang, ang pagpaplanong wika ay isa
lmang pagsisikap na makaimpluwensiya nang higit na mabilis, nang higit na organisado
at sistematiko, sa pinakamalaking blang ng tao sa lahat ng sektor ng lipunan.

At dapat ding ipahayag: hindi ang nasyonalisasyon at modernisasyon ng wikang

pambansa ang pangwakas na lunggati ng pagpaplanong wika para sa wikang Filipino.
Hindi rin ang pagsuslong ng Filipino blang Wikang Pambansa. Deklarado nang Wikang
Pambansa ang Filipino sa 1987 Konstitusyon. Ang higit na makabuluhang mithi ay ang
higit na malinaw na pagkilla at pagpapatupad sa isa pang tadhana ng Seksiyon 7, Artikulo
XIV ng Konstitusyon na:

For purposes of communication and instruction, the official languages of the

Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English.

Ang sabi ng Konstitusyon, isa sa dalawang wikang opisyal ang Filipino. Kasma ng
Filipino ang Ingles blang wikang opisyal, at may pasubali pa, na mangyayari lmang ito
hanggang sa panahong ipasiya ng Kongreso na alisin ang Ingles. Ngunit ano ang umiiral?
 Almario 37

Sa katotohanan, ang umiiral ay ang kabaligtaran ng nakasaad sa Konstitusyon.

Bakit?

Sapagkat sa katotohanan, Ingles ang naghaharing wikang opisyal sa pamahalaan

at itinuturing na ikalawang wika at pansalin lmang ang Filipino. Nsa Ingles ang lahat ng
opisyal na dokumento sa dominyo ng kapangyarihan, sa pangunguna ng lahat ng sangay ng
gobyerno, at nagkakaroon lmang ng opisyal na bersiyon sa Filipino kapag isinalin mulang
Ingles.

Ano ang halaga ng Wikang Pambansa na hindi naman Wikang Opisyal? Ang
praktikang pangwika sa dominyo ng kapangyarihan ay tahasang sumusuway sa atas
ng Konstitusyon. Ito ang malaking hadlang sa pagpapatupad ng EO No. 335. Kung
susundin ang 1987 Konstitusyon, kailangang bilingguwal kahit paano ang bawat opisyal
na dokumento: nsa Filipino at nsa Ingles, magkapantay na mga orihinal, at kapuwa
mapagbabatayan ng legal na interpretasyon at desisyon. Ngunit uulitin ko, malinaw na
sinusuway ng dominyo ng kapangyarihan ang tadhana ng Konstitusyon. At bunga ito
ng mapangmaliit nilng impresyon sa Wikang Pambansa. Ang tinalakay na panukalang
planong wika, sa gayon, ay may lunggating nasyonalisasyon at modernisasyon ng Filipino
upang iglang ito ng dominyo ng kapangyarihan blang wika ng karunungan at kaunlaran
at, sa wakas, upang gamtin itong Wikang Opisyal sa gobyerno, sa hukuman, sa batasan,
sa negosyot pagbabangko, sa mga eksameng propesyonal, at sa mataas na edukasyon. Bak
nga ipasiya pa nilng mariwasat makapangyarihan, sa ngalan ng pagtitipid, na iwaksi na
ang Ingles blang wikang opisyal at isa-Ingles lmang ang opisyal na dokumento sa Filipino
kung kailangan ang salin para sa mga dayuhan.

TALA: Ang Modernisasyon at Nasyonalisasyon ni KWF Tagapangulong Virgilio S. Almario ay inilathala

ng KWF blang bilingguwal (Ingles at Filipino) na polyetong babasahn na Pagpaplanong Wika at Filipino
noong 2015.
2
Ang isinasailalim sa pagpaplano'y isang
buhy na wikang nangangailangan ng
ibayong pagpapainam...upang higit
na maging mabisng instrumento ng
pagbabago
 Ponciano B.P. Pineda

PAGDEVELOP NG WIKA AT EDUKASYONG PANGWIKA

Usapin Blg. 1 Ang gmit sa Tagalog blang wikang pambansa, laban sa

panukalang magdevelop ng isang pinaghalong wikang pambansa mula
sa mga pangunahing bernakular (ipinagpapalagay na Tagalog, Sebwano,
Ilokano, Waray, Bikol, at ib pang pangunahing wika)

Sa legal na paliwanag, Tagalog ang batayan ng wikang pambansang nadevelop alinsunod

sa probisyon ng Batas Komonwelt Blg. 184, na nagpapatupad ng mandatong pangwika
ng 1934 Konstitusyon. Sa atas administratibo noong 1959, ang wikang pambansa na
batay-sa-Tagalog ay naging Pilipino. Ang katawagang ito ay ipinantutukoy sa alinman
sa mga ekspresyong Wikang Pambansa, o Wikang Pambansa ng Filipinas, o Wikang
Pambansang Pilipino, o Pilipino, mga nomenklaturang ginagmit ng ibt ibng
institusyon bago ang 1959. Isa sa mga layunin ng atas ay iwasto ang paratang na ang wikang
pambansa ay walang ib kundi purong Tagalog. Sa katunayan, hanggang sa puntong ito,
ang isang grupo sa pangunguna ni Demetrio Quirino Jr ay nagpipilit na ang Pilipino ay
100% Tagalog pa rin, na walang ibng layunin kundi ang manligw.

Ang bagong Konstitusyon (1973), sa kabilng band, ay naglalayong magdevelop

ng isang wikang pambansa na kikilalning Filipino. Ipinahahayag din ng naturang
Konstitusyon na ang Pilipino (ang wikang pambansang batay-sa-Tagalog), kasma ang
Ingles, ang magiging wikang opisyalhanggat walang itinatadhanang ib ang batas.

Ang mga tagaslong ng Filipino ay lumikha ng isang wikang ideal na bubuuin o

lilikhain sa pamamagitan ng isang konglomerasyon ng lahat ng umiiral na mga katutubo
at banyagang wika sa bansang ito. Minsan ang katawagang gmit sa paglarawan ng
pinaghalong wikang pambansa ay amalgama o amalgamasyon ng lahat ng mga wika.

Sa proseso ng paglikha at/o amalgamasyon ng lahat ng mga wika sa pagbuo ng

Filipino, nais ng mga proponent ang isang patas na kontribusyon sa paraan ng persentahe
(mula sa bawat wika batay sa populasyon) ng mga elementong lingguwistiko sa nibel ng
ponolohiya, gramatika (morpolohiya, morpoponemiko, at sintaksis), at leksikon.

Kung kay, lumilitaw ang sumusunod na tanong: Gaano, at kailan, hahanguin ang
mga bahagi ng pananalit ng isang wika? Dapat bang isma ang lahat ng pekulyaridad ng
mga tunog, diin, at intonasyon ng bawat wika? O kailangang isakripisyo ang ib para sa
40 Pagdevelop ng Wika at Edukasyong Pangwika

preperensiya? Alin sa mga nagsasalungatang sistema ng paglalapihalimbawa Tagalog,

Sebwano, Ilokano, Pampangoang dapat na gamtin? Paano at gaano katagal na maisusulat
ang panitikan ng naturang wikang sintetiko at maging bahagi ito ng bhay at kultura ng
isang di-umiiral na komunidad ng mga tagapagsalit (ang komunidad ng pinaghalong
wikang pambansa)?

Ang gayong uri ng wika ay walang ugat; walang masasabing tagapagsalit. Walang
retorika ni idiyoma; walang panitikan. Ang Filipino, na umusbong sa gayong sistema ng
inhenyeriyang pangwika ay walang kultura. Nakatakda itong mabigo gaya ng Esperanto,
Volapuk, at ib pang wikang artipisyal.

Sa kabilng band, nagdevelop nang malayo at malawak ang Pilipino mula sa

nanayunin at masunuring Tagalog sa pagsisimula ng proyekto para sa pagdevelop ng wikang
pambansa, tngo sa isang masigla at kosmopolitang wika sa kasalukuyan. Ang Pilipino ang
naging midyum ng Pop-Tech na lumalaganap nang walang tulong sa sistema ng edukasyon
lalo sa tinatawag na paaralang teknikl na yamot sa paggmit ng Pilipino sa matematika,
agham, at teknolohiya. Nagsimula ang intelektuwalisasyon ng Pilipino sa mga paaralan sa
pagpapatupad ng edukasyong bilingguwal, kahit pa sa matamlay na pagpapatupad nit. Ang
pagpipilit na ang Pilipino ay 100% Tagalog ay pagbubunyag ng malinaw na kamangmangan
sa kalikasn ng isang buhy na wika.

Ang posisyon ng mga kampeon ng multilingguwal-na-Filipino ay hindi sinususugan

ng kasaysayang pangwika. Ni hindi ito mapananatli ng lohika at praktika. Walang mahusay
na iskolar o edukador na magsasagawa ng gayong kalokohang ipinangangalandakang
mainam at dakila ng mga anti-Pilipino.

Ang paghahalo o amalgamasyon, kung mayroon nga nit, ay makiktang resulta

ng pagpapayaman at pagpaparami ng bokabularyo, at sa gramatika sa ilang pilng kaso. Ito
ang naganap, at patuloy na nagaganap, dahil dinamiko ito, sa Ingles, Niponggo, Russian, at
ib pang mauunlad na wika.

Mayroong isang mahalagang pagdevelop na nais naming itawag sa inyong pansin.

Ito ang paghain sa Batasang Pambansa ng Parliamentary Bill No. 7199 na inakda ni
MP Pacificador at sampu pang MPs. Ang panukalang ito ay pagpapaliwanag ng idea ni
Demetrio Quirino Jr. Ang interesante sa panukalang-batas ay ang probisyong nagsasaad
na: The Commission shall take steps to develop a common national language to be known
as Filipino with Pilipino as the nucleus (Sek. 7). Ang katwiran sa pagkambiyo ng mga
nagpanukala kasma sina Quirino Jr at Co. ay nasasaad sa talng paliwanag ng panukalang-
batas, na: To hasten the development of the national language, Pilipino has to be the nucleus
because it is now widely spoken and it is estimated that at least one-half of our population
can articulate in Pilipino. (Amin ang diin.) [Tala: Ang estadistika, hindi kinakailangang
mula sa SWP, ay nagpapakta na mahigit 77% ng mga Pilipino ang nakauunawa at
nakapagsasalit ng Pilipino.]
 Pineda 41

Hanggang doon lmang ang kainaman ng panukalang-batas. Ang ibng probisyon

ay sumisikil sa pagdedevelop, pag-iintelektuwalisa, at pagpapalaganap ng Filipino with
Pilipino as nucleus. Sa katunayan, layon ng Parliamentary Bill No. 7199 na isabatas ang
Ingles blang perpetual national and international language of the country, at blang sole
medium of instruction in the whole educational system more particularly in the tertiary
level. (Sek. 7-8)

Mainam na pagpunyagian ang wikang Pilipino blang nukleo. Ito ang aming
matagal nang sinasabi. Praktikal ito, isang realistikong pagdulog sa Filipino (i.e. kung ang
prinsipyo ng kultibasyon ng SWP ang susundin). Ang handog na ito ang susubok sa
sinseridad ng mga nagpanukala. Nais ba talaga nating magkaroon ng isang katutubong
wikang pambansa? Kung gayon, magkaroon tyo ng mabuting pagtitimbang ng politika,
siyensiya, at praktikalidad. Kailangan tyong humango ng inspirasyon mula sa mga tagumpay
sa kasaysayan sa wika sa halip na mula sa gilalas ng malinaw na kabiguan sa eksperimento
sa unibersal na wikang sintetiko, wala tyong mararating sa mga mitolohiya at kakatwang
paniniwala. Magiging mabunga kung isasaalang-alang nating ang wika ay isang dinamikot
buhy na organismo na may sariling pamamaraan.

Usapin Blg. 2 Ang pagsaalang-alang sa paggmit ng Tagalog blang

midyum ng instruksiyon hbang hinihintay ang pagdevelop ng isang
pinaghalong wikang pambansa.

Ipinapakahulugan namin ang rekonsiderasyon blang posibleng pagbubura ng Pilipino

hindi Tagalogblang midyum ng instruksiyon sang-ayon sa atas ng D.O. No. 25, s. 1974
na tumutupad sa diwa ng NBE Resolution No. 73-7.

Napakarami nang oras at lakas ang ibinuhos sa programang bilingguwal. Nagdevelop

na ng mga materyales panturo, sany at/o muling-sinanay na ang mga guro. Pinahusay din
ang mga BSSED at ang BSE kurikulum at programa sa elementarya at sekundaryang
paaralan upang tugunan ang mga pangangailangan ng programang bilingguwal na may
layon na magdevelop ng isang bilingguwal na bansang kompetente sa Ingles at Pilipino.

Ang kailangan sa puntong ito ay hindi ang pagbasura sa Pilipino blang midyum
ng instruksiyon, sa halip ay ang ganap, wasto, at hustong pagpapatupad ng patakaran sa
edukasyong bilingguwal, na halos nanatling isang patakaran sa papel lmang pagkaraan
ng 11 tang pagpapatupad nit.

Di-makatwirang isantabi ang programa sa paggmit ng Pilipino blang midyum

ng instruksiyon sa ilang pilng asignatura, hbang kasalukuyan ang Filipino ay binubuo o
nililikha sang-ayon sa isang teoryang walang-saysay.

Ipinaliwanag na namin sa Usapin Blg. 1 ang suliraning kinakaharap ng alkimiya ng

paglikha ng Filipino. Dahil, kahit sabihing alang-alang sa katwirang ang Filipino ay nilikha
sa pamamagitan ng isang lubos na sopistikadong teknolohiyang lingguwistiko, ang wikang
iyon ay hindi magkakaroon ng mga tagapagsalit simulat simula. Natitiyak namin na kahit
42 Pagdevelop ng Wika at Edukasyong Pangwika

ang mga inhenyero ng Filipino, pagkaraan ang maraming tan ng pagsusumikap, ay hindi
gagamtin ang wikang kanilng pinagsma-sma. Tulad ng naipaliwanag na sa naunang
bahagi, kailangang balangkasin ang bagong gramatika, kailangang idisenyo ang masinsing
diksiyonaryo, kailangang idevelop ang kakatwang idiyoma at retorika.

Kailangang mag-ingat tyo sa mga mungkahi nilng tumutuligsa sa papausbong na

wikang Pilipino. Sinasabing ang Pilipino ay walang kakayahang maglingkod sa matataas
na akademikong asignatura at/o disiplina. Sinasabing ang mga detraktor mismo ang hindi
nakapagdevelop ng kanilng kompetensi sa wika, sa halip na ang Pilipino na, sa kabilng
band, ay nagpamalas ng pagkamalikhain, kapangyarihan, at silbi nit. Ang pagbigyan ang
mga demand ng mga kaaway ng Pilipino ay pagpapatihulog sa patibong ng paggupo sa
isang wikang pambansa.

May isa pang mahalagang puntong isasaalang-alang. Ang isang wikang pambansa
na idedevelop blang nasyonal o supra-etnikong wika, tawagin man itong Filipino o anuman
sa isang lehislatibong atas, ay kailangang magagmit sa antas pambansa, isang mapauunlad
na wika, at mapayayaman sa linguistic progression. Ang wikang karapat-dapat sa posisyong
ito ay ang yumayabong na Pilipino.

Panghul, ang kompetensi sa Ingles ng mga mag-aaral ay hindi mapabubuti sa

pamamagitan lmang ng pagtatanggal ng Pilipino. Ang pagpupunyaging pahusayin ang
Ingles ng ating kabataan ay kinakailangang maly sa kasalukuyang realidad. Mayroon
tyong tinatawag na kalayaan, kasarinlan!

Usapin Blg. 3 Ang muling pagsaalang-alang sa paggmit ng Tagalog

blang midyum ng instruksiyon kaugnay ng paghina ng kakayahan ng
mga mag-aaral na makipagtalastasan sa Ingles.

Ipinapalagay nitng ang mga mag-aaral ay napakahusay sa wikang Ingles bago ang
pagpapatupad ng patakaran sa edukasyong bilingguwal. Walang sapat na saliksik na
sumusuporta dito.

Alam ng lahat ng nsa edukasyong hindi pa ganap na naipatutupad ang programang

bilingguwal. Paano ito sisisihin sa ipinagpapalagay na paghina ng kakayahan ng mga mag-
aaral na makipagtalastasan sa Ingles?

Marahil mahalagang suriin ang apat na baryabol sa pagkatuto sa wika, viz,

metodolohiya, distansiyang sosyal, salik pangguro, at aktitud. Isa-isahin natin ang mga ito.

Una, paano itinuturo ang Ingles sa mga paaralan? Anong metodolohiya ang gmit
sa pagtuturo ng Ingles? Marahil dapat na muling suriin at rebisahin ang metodolohiya
upang umangkop sa pangangailangan ng mga kasalukuyang mag-aaral na Filipino. Kung
depektibo ang metodolohiya, hindi maaaring asahang matututo ang mga mag-aaral sa
banyagang wika.
 Pineda 43

Ikalawa, banyagang wika ang Ingles. Ngunit inaaral ito blang unang wika, ibig
sabihin, inaaral ito sa Filipinas na may ibng kaligirang sosyo-kultural kompara sa lugar na
katutubong sinasalit ang Ingles. Ang pakikihalubilo o pakikipag-usap sa mga gumagmit
ng target na lengguwahe blang unang wika ay isa ring salik sa pagtatamo ng kompetensing
komunikatibo sa wikang inaaral, i.e., Ingles para sa mga Filipino. Nahahadlangan ang
kahusayang komunikatibo sa Ingles ng nakararaming Filipino dahil hindi pinahihintulutan
ng sitwasyon.

Ikatlo, mismong ang mga guro ay nangangailangan ng pagpapahusay ng kanilng

kompetensi sa Ingles. Upang makapagturo ng anumang wika, kinakailangang mahusay ang
mga guro sa wikang iyon. Sa kasawiampalad, isang katotohanang ang ilan, kung di man
ang karamihan, sa mga guro sa Ingles sa bansa ay hindi mahusay na nakapagsasalit sa
Ingles; kay hindi sil makapaglaan ng isang modelo ng kompetensing kailangan ng mga
estudyante upang mahusay na matuto sa Ingles.

Pinakahul, mahalaga ang aktitud sa pagkatutong pangwika. Kinakailangang

ganyakin ang mga estudyante na matuto ng Ingles na, sa kasawiampalad, walang gmit sa
labas ng klase.

Sa kabilng band, madalng matutuhan ang Pilipino hindi lmang sa mga paaralan
kundi maging sa labas nit. Wika ito ng midyang pangmadla at ng entertainment. Wika
itong ginagmit sa mahigit 5,000,000 magasing komiks na kinokonsumo linggo-linggo
ng taumbayan. Pilipino din ang wika ng pelikula na pinanonood ng mga tao sa buong
Filipinas.

Gayundin, madalng iangkop ang Pilipino dahil nagtataglay ng maraming

pagkakatulad sa ib pang wika sa Filipinas sa antas ng ponolohiya, gramatika, at leksikon.
Natural na napagtitibay ang Pilipino sa labas ng paaralan.

Kung humina sa Ingles ang mga estudyante, gaya ng sinasabi, hindi dahil mahusay
na ngayon sa Pilipino ang mga kabataan. At kung magkagayon nga, tanging ang mga utak-
kolonyal na edukador ang desmayado sa sitwasyong ito.

Bakit ipinipilit ng ilang tao na manatli ang Ingles blang tanging midyum ng
instruksiyon, gaya noong panahong kolonyal? Dahil ba napagtanto nilng nakapagpapalaya
ang wika, at kasangkapan din sa pang-aalipin? Ano na nga ba ang nalikha ng ating
edukasyong maka-Ingles? Murang paggawa para sa eksport? Propesyonal o empleadong
teknisyan para sa mga kompanyang banyaga at multinasyonal?

Kapuwa sinira ng Ikalawaang Digmaan ang Taiwan at Korea. Ngunit tingnan

ang kanilng pagbangon, hindi dahil sa Ingles, kundi sa di-paghaharit halos di-pag-iral
ng Ingles sa mga bansang ito. Napag-iwanan na nil ang mga Filipino sa pagdevelop
ng ekonomiya. Malinaw na pinabubulaanan nit ang paniwalang taglay ng Filipino ang
bentahang kompetetibo sa mga Korean at Chinese dahil sa kakayahan ng Filipino sa Ingles.
44 Pagdevelop ng Wika at Edukasyong Pangwika

Usapin Blg. 4 Mga dulog sa intelektuwalisasyon ng Tagalog, i.e. ang

gmit nit sa malalawak na kaalaman upang ang tong nagsasalit
lmang sa Tagalog ay hindi mahihirapan sa pagbsa ng mga aklat sa
anumang sabjek na interes niya.

Mayroong isang batayang kahingian sa intelektuwalisasyon ng anumang wika, at iyon

ang paggmit ng wika sa akademya at sa mga araling iskolarli. Upang maintelektuwalisa,
kailangang magmit ang Pilipino blang midyum sa pagtuturo at pagkatuto hindi lmang sa
antas elementarya at sekundarya, kundi maging sa tersiyarya din, sa ibt ibng disiplina lalo
sa matematika, siyensiya at teknolohiya, sa humanidades, at sa mga sining. Sa kasawiampalad,
ipinapanukala ng ilang sektor na tanging ang Ingles ang gamtin sa antas tersiyarya, kay
hinahadlangan ang pagkakatan ng Pilipino upang itaguyod ang sarili nit. Isang opisyal
na utos ang Atas Pangkagawaran Blg. 25, s. 1974 na pumigil sa intelektuwalisasyon ng
Pilipino sa buong panahon na ipinatutupad ito. Ipinag-utos na ang matematika at siyensiya
ay maging ekslusibong larang ng Ingles.

Ipinapataw ng ilang edukador na maintelektuwalisa muna ang Pilipino bago ito

gamtin blang midyum sa pagtuturo, nang hindi natatantong ang anumang buhy na wika
ay maiintelektuwalisa lmang sa pamamagitan ng isang malawakang paggmit nit sa lahat
ng posibleng dominyo. Ang subok-sa-panahong prinsipyo sa lingguwistika na pagdevelop
ng wika sa paggmit nit ay nananatling totoo.

Nangangailangan ang intelektuwalisasyon ng Pilipino ng paggmit ng wikang ito sa

orihinal na saliksik at pag-aaral, sa lahat ng antas ng akademya, sa pagsasalin, at sa orihinal
na malikhaing gawain. Nananawagan ito ng malawakang produksiyon ng mga aklat,
magasin, pamplet, brosyur, at ib pang babasahn sa wika. Kapag nalikha na ang demand
para dito, matutulungan ng pribadong sektor ang pamahalaan sa pagpoprodyus ng mga
kinakailangang aklat. Masusuportahan ng gobyerno ang intelektuwalisasyon ng Pilipino sa
pag-aatas ng paggmit ng Pilipino sa lahat ng antas. Hindi lmang iyon. Dapat maglaan ito
ng pondo para sa mga proyektong idinisenyo para maintelektuwalisa ang Pilipino. Maaari
nating banggitin ang semi-ensiklopedikong Pupils Handbook sa Pilipino na inihahanda
at pinopondohan ng MECS, at ang Junior Encyclopedia of Science sa Pilipino na dinevelop
at inilathala ng NSTA. Idagdag pa dito ang mga materyales sa teknolohiyang popular sa
Pilipino na ipinamamahagi sa madla ng Technology Resource Center ng University of Life.

Usapin Blg. 5 Ib pa

Suporta ng gobyerno sa mga hakbang para sa pagdevelop ng wikang pambansa. Sa ibng

bansang ASEAN na tulad sa atin ang suliraning pangwika, gaya ng Malaysia at Indonesia,
nagbibigay ng ganap na suporta ang gobyerno sa ahensiyang may atas na magdevelop at
magpalaganap ng wikang pambansa. Sa mga nabanggit na bansa, ang ahensiyang pangwika
ay lumilikha ng mga patakaran na ipinatutupad ng gobyerno sa pamamagitan ng mga batas.

Sa ating kaso, hindi binibigyan ang Surian ng Wikang Pambansa (SWP) ng

 Pineda 45

ganap na suportang moral at pagganyak na kailangan nit. Sa maraming pagkakatan, ang

natatanggap nit ay insulto at kabiguan sanhi ng makasariling motibo, kamangmangan,
at balighong hlaghan at prehuwisyo. Nakalulungkot sabihing mismong ang MECS
ay walang ganap na suporta. May dalawang pagkakatan: may kalabuan ang ibt ibng
kautusang sinasabing suporta sa patakarang bilingguwal sa edukasyon at sa gayong kalikasn
ay nagpapahintulot ito ng tahasang paglabag; nsa Ingles lmang ang letterhead ng MECS,
isang paglabag sa Pampanguluhang Memorandum Sirkular Blg. 172, na pinagtibay noong
27 Marso 1968.

Kakulangan sa pondo. Paulit-ulit na hadlang sa SWP ang kakulangan sa pondo. Kay

ang mga natapos nang proyekto ay hindi nagiging available sa mga target audience dahil
napupunta sa sahod ng mga empleado ang malaking bahagdan ng badyet ng opisina.

Mahalaga ang mga diksiyonaryo at ib pang katulad na kasangkapang pangwika.

Ngunit hindi makabili ang SWP ng kinakailangang teknolohiya, tulad ng computer, upang
tumulong sa paggawa ng diksiyonaryo at katulad na gawain.

Re-ebalwasyon ng sistema ng edukasyon. Nalikha sa higit tatlong daang tan ng pagkaalipin

sa mga mananakop ang suliraning pangwika sa Filipinas. Binigyan tyo ng America ng
mis-edukasyon gaya sa wika ng historyador na Renato Constantino, na kontrolin ang
ating bansa at gawin tyong tagakonsumo at tagagmit ng kanilng mga produkto hbang-
bhay. Hindi uusbong ang lahat ng usaping ito ukol sa ating wika kundi dahil sa ating
kolonyal na pag-iisip na ipinataw sa atin ng ating edukasyon. Panahon na upang muli nating
suriin ang sistema ng edukasyon sa Filipinas. Ilapat natin ito sa idyosingkrasiya, karakter,
pangangailangan, ideal, at lunggati ng ating malalaya at nakapagsasariling mamamayan.

Salin ni Kriscell Largo Labor

TALA: Ang Pagdevelop ng Wika at Edukasyong Pangwika ay salin sa Filipino ng artikulong Ingles na
SWP Direktor Ponciano BP Pinedas Analysis of Certain Issues on Language Development and Language
Education Raised By Then MECS Minister Jaime C. Laya na may petsang 13 Nobyembre 1985. Lumabas
ang artikulo blang Apendiks C sa Limampung taon ng Surian ng Wikang Pambansa: Hulng Isat Kalahating
Dekada (1970 1987) at inilathala ng SWP.
 Ponciano B. P. Pineda

PAGPAPLANO NG WIKA UKOL SA PAMBANSANG

PAGSLONG

ANG TERMINOLOHIYANG pagpaplanong wika (PW) ay unang ginmit ni Haugen

noong 1959. Bago ito, noong 1953, ang pagsisikap ni Assen na makalikha ng bagong
wikang Norwegian ay tinagurian ng ekspresyong metaporikal na pag-aalsang pangwika
(linguistic revolt). At lalo pang una kaysa rito ang mga katawagan sa Czech na ginmit ng
Prague School noong mga 30.

Ang terminolohiyang ito ay nagsimulang maging popular sa mga deskriptibista sa

Filipinas nit lmang hulng yugto ng dekada ng mga 70. Gayunman, ang katotohanang
itoy hindi nangangahulugang walang pagpaplano ng wika sa Filipinas kailanman.

Ang Batas ng Wikang Pambansa

Kung susuriin natin ang Batas Komonwelt Blg. 184, ang batas na lumikha sa Surian ng
Wikang Pambansa (SWP) at nagtakda ng mga tungkulin at kapanagutan nit, mapagsisino
ang hugis ng planong naaangkop sa patakarang pangwikaang pagpil ng isang umiiral na
katutubong wika na mapagbabatayan ng lilinanging wikang pambansa (WP). Itoy nilinaw
noong Mayo 1937 ni Mahistrado Norberto Romualdez, ang ama ng Batas ng WP. Ang
sabi niya:

The three factors in the formation of the Greek national language are present
in our actual case: firstly, the necessity of a national language; secondly, official
support; and thirdly, the possibility of finding a native dialect which is sufficiently
developed and which will satisfy the exigencies of a national language.

The execution of the plan is placed mainly in the hands of the Institute created
by law as the technical body.

The work of the institute comprises three steps: preparation, development, and
supervision as outlined in the National Language Act No. 184. (Note: Emphasis
mine)
 Pineda 47

Para sa layunin ng pagtalakay na ito ang tatlong terminolohiyang italiko ay

tinutumbasan namin ng Paghahanda, Paglilinang/Pagpapaunlad, Pamamanihala, ayon
sa pagkakasunod-sunod. Ang tipolohiya ng pagpapasiyang ito sa suliraning pangwika
na inilahad ni Romualdez, na tinatagurian naming Modelo ng SWP, ay may ganitong
representasyong grapiko:

Pigura 1. Tipolohiya ng Pagpapasiyang Pangwika ng SWP

Ang tipolohiya ni Haugen, 1966, ay ganito:

Initiation Implementation

Linguistic form 1. Selection of norm 2. Codification of norm

4. Acceptance by intended
Linguistic function 3. Elaboration of function population

Pigura 2. Tipolohiya ng Pagpapasiyang Pangwika ni Haugen (1966)

Ang mga aytem 1 at 2, sa tipolohiya ni Haugen ay napapaloob sa Paghahanda

ng SWP; ang 3 ay sa Paglilinang/Pagpapaunlad; at ang 4, ay isa sa mga komponent ng
Pamamanihala.

Lalong malapit sa eskema ni Jernudd ang modelo ng SWP. Ganito ang

representasyong grapiko ng tipolohiya ng pagpapasiyang pangwika ni Jernudd (1971):

Pigura 3. Tipolohiya ng Pagpapasiyang Pangwika ni Jernudd (1971)

48 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

Tungkol sa kinalabasan ng mga unang hakbang sa implementasyon ng plano, narito

ang pahayag noong 30 Disyembre 1939 ng kauna-unahang Direktor ng SWP, si Jaime C.
de Veyra:

Tagalog has been elected (it has been taken) as the language-type, the
language-nucleus, the language-axis, the language-soul.

Proceed to put on particles and words, go on adding and mounting up more

terms, and although the purpose has been originally to cast various materials
over the forge in order there from to fashion a new product, of distinct purity
and splendor, the basal element, the sediment, the seed, the leaven what you
will becomes manifest at the surface, it develops, it permeates everything. And
the outcome? The Tagalog language embellished with all the jewelry of her
sister-languagesthe princess invested and adorned by her own handmaidens.

This is a case of the conqueror herself conquered.

Ang pangalawa (Paglilinang/ Paghahanda) at pangatlo (Pamamanihala) sa tungko

ng tipolohiya ng SWP ay magkaalinsabay sa pagpapairal kung mamalasin sa obhetibong
pananaw ng isang sayantist ng wika. Sa patnubay ng ganitong plano ng WP ay umigpaw
nang napakatayog hanggang sa itoy inambilang Pilipino (PIL).

Ang tagumpay ng PIL ay nakasalalay sa sistematikong implementasyon sa sistema

ng edukasyon, at sa pangangasiwang pambayan sa loob ng humigit-kumulang sa apatnaput
limang (45) tan, i.e., mula nang ideklarang Tagalog ang batayan ng WP noong 31
Disyembre 1937.

Bagong Pananaw
Ang kalagayang itoy naligalig nang maratipikahan ang Saligang Batas (SB) ng 1972. At sa
layunin ng bahaging ito ng pagtalakay, sisipiin ko ang mga pertinenteng probisyon ng SB:

Sek. 3 (2) Ang Pambansang Asamblea ay dapat gumawa ng hakbang tngo sa

pagpapaunlad at pormal na adopsiyon ng panlahat na wikang pambansa na
makikilalang Filipino.

Sek. 3 (3) Hanggat walang ibng itinatadhana ang batas, English at Pilipino ang
dapat na mga wikang opisyal. (NB: Amin ang empasis.)

Sa dahilan na ang PW na bahagi ng sosyolingguwistika ay kaugnay ng mga

realidad na panlipunan, hindi kalabisang humanap ng kalutasan, sa layuning pamalagian
o pansamantala man, sa awtoridad legal. Sa isang bahagi ng Opinyon 73-7 ng kalihim
(Minister ngayon) ng Katarungan, sinabi niyang walang isinasaad ang SB na kagyat
itinatakwil ang PIL na wikang pambansa, bagaman itinatakda sa sub-talataan (2) ang
paglilinang ng isang wikang pambansa na tatawaging Filipino (FIL). Malinaw at walang
 Pineda 49

alinlangang opisyal na wika ang PIL. Bukod dito, ang SB mismo ay sinulat at ipinahayag sa
PIL at Ingles.

Sa pagkillang konstitusyonal na opisyal ang PIL, itoy tumibay nang higit pa

sa kalagayan nit bago sinulat ang tadhanang pangwika sa bagong SB. Ang patakarang
pambansa ay malinaw: Magsagawa ng mga hakbangin para sa pagbuo ng FIL hbang
patuloy na gagamtin ang PIL hindi lmang ng pamahalaan kundi ng bansa. Walang
anuman sa batas na nagbabawal sa alinmang sektor ng lipunang pribado sa paggmit ng
opisyal na PIL.

Makatwiran ngayong itanong: Ano bang talaga ang suliraning dapat isaalang-alang
sa pagpaplano ng wika sa yugtong ito ng ating kasaysayan?

Batayan ng Bagong Oryentasyon

Sa aming pag-aaral, ang suliranin ay kung anong uri ng wikang PILhindi FILang
dapat gamtin sa paaralan, sa pamahalaan, sa lipunan, sa midya, atbp. Sinikap naming
tugunin ang katanungan sa liwanag ng aming simulain na ang FIL ay transpormasyon
ng PIL, viz: P F. Hindi dapat magkaroon ng salungatan o ng dikotomiya: Wikang
Pambansa (WP) vs. Wikang Opisyal (WO). Sa tingin ay agad nang nakalalamng ang hul
sapagkat ito ngayon ang behikulong nag-uugnay sa pamahalaan sa isang dko at sa mga
mamamayan sa kabilng dko naman.

Ang henesis ng planong ito ay nag-uugat sa pananalig na hanapin ang isang

puntong maaaring mapagkasunduan. Itoy ang uri ng PIL na dapat isailalim ng paglilinang/
kultibasyon para sa ibubungang FIL, ang wikang konseptuwal ng SB. Dahil ditoy
nagsagawa kami ng isang pambansang pananaliksik noong tang-aralan 19781979.

Ang punong problema ay ito: Anong modelo ng Wikang Pilipino (PILM) ang
kanais-nais sa lahat ng modelo sa persepsiyon ng mga respondent mula sa ibt ibng
larangan ng bhay sa Filipinas nang tang-aralan 19781979? Ang mga sub-problema ay
gaya ng sumusunod:

1. Anong mga PILM na ginagmit sa pakikipagtalastasan ng mga mamamayan

sa kasalukuyan ang maaaring matiyak?
2. Anong PILM ang kanais-nais sa lahat ng modelo para sa pakikipagtalastasang
pasalit at pasulat, sa mga kalagayang pormal at impormal?
3. Anong PILM ang kanais-nais sa lahat ng modelo na gamtin sa pagtuturo
ng ibt ibng paksang-aralin?
4. Anong mga hakbang ang kanais-nais sa lahat ng hakbang sa pagpapayaman
at modernisasyon ng PILM?
5. Ano ang pagkakatulad at/o pagkakaib ng persepsiyon ng mga tinanong
tungkol sa mga PILM?
50 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

(Sa ilalim nity ang ib pang mga kaugnay na katanungan sa ibt ibng pangkat ng mga
tong tinanong, at gayundin ang mga baryabol).

Deskriptibong metod ang pamamaraan na ginmit sa pananaliksik. Sa tiyakan, ang

survey metod.

Balangkas ng sampling at deskripsiyon ng mga sabjek. Ang mga sabjek ng pag-

aaral ay kinuha sa ibt ibng pangkat sektoral upang mahugot ang mga representatibong
idea at damdamin tungkol sa WP. Ginmit ang porposib sampol ng magkatulad na
alokasyon mula sa bawat grupong etniko. Animnapung porsiyento (60%) ng mga sabjek
ang gling sa mga pangkat etniko na nagsasalit ng walong wikang mayorya, at apatnapung
porsiyento (40%) ang mula sa mga grupong etniko na nagsasalit ng mga wikang minorya.
Walong daan (800) ang grand total ng mga sabjek.

Lugar. Ang mga tinanong sa pag-aaral ay pinag-ayaw-ayaw hindi lmang alinsunod

sa gulang, sex, edukasyon, naabot sa pag-aaral, hanapbhay, at pangkat etniko kundi sa
termino rin ng lokasyong heograpiko.

(Hindi na namin iisa-isahin ang nilalaman ng Questionnaire-Checklist, at gayundin

ang mga hakbang na sinunod bago isinaanyong pangwakas. Hindi na rin isinma rito
ang hakbang sa pangangalap ng datos. Wala ring banggit tungkol sa oryentasyon ng mga
mananaliksik).

Kung ano ang ginawa sa datos. Para sa balidong interpretasyon ng datos, ginmit
ang sumusunod na mga istatistikal teknik at metod: 1) frequency and percentage distribution,
2) ranking, 3) Friedmans analysis of variance, at 4) Chi-square test.

Modelo ng Pilipino para sa Filipino1

PILM1:

Isang elektronik gadyet na inimbento ng isang Filipino na magsasaayos sa

pagtulog ng mga tong hindi mapagkatulog ang malapit nang ipakilla sa
publiko.

Ang elektronik gadyet na nginalanang Dormitron 922 ay may patente ng

pamahalaan.

Ipinakikta sa mga pagsusuring klinikal ng Dormitron 922 na ang mga

karamdamang insomniya, isterya, hindi mapalagay dahil sa labis na pag-iisip,

1
Ang mga paglalarawang ito ng ibt ibng modelo ng Pilipino, na umiiral nang isagawa ang pananaliksik,
ay batay sa isang maikling balita sa Ingles. Sarili ng sumulat ang naritong mga bersiyon na isinalig naman
sa katularing mga uri ng pagpapahayag na makikita sa literatura ng mga isyung pangwika.
 Pineda 51

altapresyon, pabago-bagong tibok ng puso, at hika ay mabisng tinatalaban ng

elektronik terapi.

PILM2:

Isang elektronik gadyet na inimbento ng isang Filipino na magsasaayos sa

pagtulog ng mga tong di mapagkatulog ang ipakikilla sa madla.

Ang kagamitang-dagisik na kilal sa ngalang Dormitron 922 ay ikinuha ng

karapatang-tuklas sa pamahalaan.

Ipinakikta ng mga panggamutang siyasat sa Dormitron 922 na ang mga kaso

ng di-pagkatulog, pagkabaliw, humaling ng kaayusang dagandam, mataas na
diin ng dugo, di-matatag na puso, at hika ay tumutugong mabuti sa dagisik-
ning panggagamot.

PILM3:

Isang gadyet na elektronik ng inimbento ng isang Filipino na magnonormalays

sa patern ng pagtulog ng mga tang nagsasaper sa mga dis-order ng pagtulog
ang di magtatagal at iyiintrudyus sa pablik.

Ang gadyet na elektronik na kinikillang Dormitron 922 ay pinatent na ng

gobernment.

Ang gadyet na elektronik na kinikillang Dormitron 922 ay nagpapakta na

ang mga kaso ng insomniya, isterya, obsesyonal na neurosis, haypertensiyon,
instability na kardyak, at astma ay nagrerespond na mabuti sa terapi na
elektronik.

PILM4:

Metung na electronic gadyet nga ininvento ti usa a Filipino nga magapanormal

sang kinandaan nga panagturog ng mga tawo na nagsa-suffer sa aga makaugip
ang saan a agbayag ket mo-introducir sa public.

Ang electronic gadyet na ginatawag na Dormitron 922 ay napatented na ng

government.

Ang clinical findings ng Dormitron 922 ay manpapanengneng ya amay

ang mga balatiang insomnia, hysteria, neurosis ya obsessional, alta presion,
instability sa kasing-kasing, ug hika ay rumirespond na nalaing sa therapy na
electronica.

PILM5:

Isang Filipino-invented electronic gadget na magno-normalize sa sleeping

pattern ng mga tong suffering from sleep disorders ang malapit nang
i-introduce sa public.
52 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

Ang electronic gadget known as Dormitron 922 ay patented na ng government.

Ipinakikta ng clinical findings ng Dormitron 922 na ang cases of insomnia,

hysteria, obsessional neurosis, hypertension, cardiac instability, and asthma ay
nagrerespond well sa electronic therapy.

Narito ang rasyonal ng bawat isa sa limang PILM:

PILM1Ang ubod ng bokabularyo ng modelong ito ay Pilipino. Ginagmit

sa sukdulang mapaggagamtan ang mga katutubong leksikon nang di nakasasagabal sa
daloy ng komunikasyong pasalit at pasulat. Humihiram sa mga sarili at dayuhang batis.
Sa pangkalahatan, ang mga inangking talasalitaan ay isinusulat alinsunod sa sistema
ng ortograpiyang Pilipino. Pinananatli ang orihinal na ispeling lakip ang progresibong
paghihigpit.

PILM2Sinisikap ng modelong ito na dalisayin ang wika. Hanggat maaariy

itinatakwil nit ang lahat ng mga dayuhang elemento sa bokabularyo. Ang mga salitng-
ugat, pantig at/o mga tinilad na morp ay pinagkokombina upang magpahayag ng idea.
Binubhay na mag-uli at pinagpapanibagong-lakas ang mga salitng sinauna at lips na.
Ang pagpapaunlad at/o pagpapayaman ay nangangahulugan na ang wikay kailangang
hubaran ng mga impluhong dayuhan.

PILM3Ang nangingibabaw na bokabularyo ng modelong ito ay Ingles. Ang

batayang simulain ay nanghahawakan sa gmit ng mga salit at pariralang Ingles na
naiintindihan na ng mga nagsasalit ng Ingles, at hindi nararapat palitn ng kahit na mga
katutubong leksikon. Sa pangkalahatan, mga pananda lmang sa Pilipino ang pinananatli.
Ang mga elementong lingguwistiko sa Ingles ay isinusulat nang sang-ayon sa tradisyonal
na ortograpiya ng Pilipino.

PILM4Ang rasyonal ng modelo ay ganito: Ang mga salit, kataga, at anumang

morp ng Ingles at Castilla pati na mga sangkap ng alinman at lahat ng katutubong wika
ay kailangang gamtin nang malaya depende sa kagustuhan o preperensiya ng gumagmit.
Ang pagpapasok ng mga salit at parirala ay walang patumangga, at hindi sistematiko. Ang
modelong itoy may pretensiyon na ang wikang pambansa ay amalgama ng mga katutubong
wika sa lahat ng kaantasan ng pagsusuring lingguwistiko, i.e., sa palatunugan, palabuuan,
palaugnayan, at talasalitaan. Hinihingi sa modelo ang kaalaman ng lahat ng ib pang wika.

PILM5Nalalapit ang modelong ito sa inaambilan ng ilang pulutong ng

Enggalog, na ang ibig sabihin ay higit na marami ang mga elementong lingguwistiko sa
Ingles kaysa Tagalog. Kaunting-kaunti lmang ang mga panandang Pilipino na ginagmit
sa modelong ito. Ang ponolohiya at sintaks ng mga elemento ng Ingles ay pinananatli sa
mga anyong pasalit at pasulat. Malinaw na Ingles ang batayang wika ng modelong ito.

Ang limang PILM sa unahn ay napagsino ng mga respondent sa pag-aaral.

 Pineda 53

Ang Kinalabasan
Ipinamamalas ng pag-aaral ang mga sumusunod:

1. PILM1 ang modelong kanais-nais sa lahat para sa pakikipagtalastasan

ayon sa 398 respondent ng pangkat ng wikang mayorya, na binubuo ng
82.92 porsiyento. Ang trend ng opinyon ay mahalaga (significant) tulad ng
ipinakta ng computed chi-square value na 862.379. Bukod dito, ang computed
chi-square value na 208.00 ay nagpamalas ng mahalagang proporsiyon
ng mga respondent sa pangkat ng wikang mayorya ang tumanggap nang
buong-buo sa PILM1. Sa panig ng mga pangkat ng wikang minorya, ang
pinakamalaking pangkat ng mga respondent na bumiblang ng 335 o 73.44
porsiyento ay humilig sa gmit ng PILM1.

2. Sa pangkalahatan, ang mga respondent mula sa mga grupo ng mga wikang

mayorya at minorya ay pabor na gamtin ang PILM1 sa pormal na talastasang
pasalit tulad ng ipinakikta ng 458 respondent o 95.42 porsiyento; 343 o
71.46 porsiyento ang pabor sa PILM na gamtin sa impormal na talastasang
pasalit. Mayroon ding 430 respondent o 89.68 porsiyento ng grupo ang
pabor sa paggmit ng PILM1 para sa pormal na talastasang pasulat; at 321
o 66.88 porsiyento para sa impormal na talastasang pasulat.

3. Ipinakta ng kinalabasan na ang PILM1 ay pinil ng malaking grupo na

kanais-nais sa lahat ng PILM para sa pagtuturo ng araling panlipunan, agham
panlipunan, edukasyong pangkatauhan, edukasyong panghanapbuhay,
edukasyong pangkalusugan, at edukasyon sa pagpapalakas ng katawan.
Kapansin-pansin ang pagbab ng blang ng mga respondent sa mga
asignaturang liks na agham at sa matematika. Malaking grupo ng mga
respondent ang pumil sa PILM5 na kanais-nais sa lahat ng modelo para
sa pagtuturo ng matematika. Itoy ipinakta ng 238 respondent o 49.58
porsiyento ng grupo. Ang computed chi-square value na 98.00 porsiyento
ay nagpakta na ang mahalagang kinahahapayan ng opinyon ay nabuo
para sa gmit ng PILM1 sa ibt ibng asignatura o mga kurso, matangi
sa matematika. Sa panig ng mga grupo ng wikang minorya, PILM1 ang
modelong kanais-nais sa lahat ng mga modelo.

4. Ang kanais-nais sa lahat ng mga hakbang sa pagpapayaman at modernisasyon

ng Pilipino ay ang Metod 3, na panghihiram sa mga nakaiimpluhong wikang
dayuhan. May malaking grupo ring pumabor sa Metod 1 sa pagpapayaman
at modernisasyon ng Pilipino.

(Hindi na inilakip dito ang resulta ng paghahambing ng persepsiyon ng mga respondent

ayon sa ibt ibng baryabol).
54 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

Kongklusyon
Sa liwanag ng mga natuklasan, narito ang aming pangwakas na kuro:

1. May ibt ibng PILM sa pagpapaunlad ng WP.

2. Para sa mga respondent, PILM1 ang kanais-nais sa lahat ng modelo.

Ginagmit ng modelong ito blang ubod ng talasalitaan ang bokabularyong
Pilipino.

3. PILM1 ang kanais-nais sa lahat ng modelo para sa lahat ng anyo ng

komunikasyon.

4. Ang modernisasyon ng Pilipino ay higit na maisasagawa sa pamamagitan ng

magkasanib na Metod 3, o panghihiram sa mga nakaiimpluhong wikang
dayuhan, at Metod 1, o mahigpit na pamimil ng mga elementong leksiko
sa katutubo o lokal na mga wika.

a. Di gaanong naiib ang persepsiyon ng mga babae tungkol sa

PILM na kanais-nais sa lahat para sa ibt ibng sitwasyon
ng talastasan, at para sa pagtuturo ng ibt ibng asignatura o
kurso.

b. Ang pagpil ng PILM na kanais-nais sa lahat ng modelo para

sa talastasang pasalit at pasulat at para sa pagtuturo ng ibt
ibng asignatura o kurso ay di tunay na naiimpluwensiyahan
ng mga kalipikasyong pang-edukasyon.

k. Wala ring napansin na baryasyon ng mga tugon sa bahagi ng

mga grupong agrikultural at di-agrikultural.

d. Ang kalipikasyong pang-edukasyon ay di mahalagang

baryabol ng respondent na maaaring naging dahilan ng
mahalagang baryasyon sa persepsiyon ng mga tugon.

Samakatwid, sa liwanag ng mga natuklasan sa pag-aaral, ipinasiya namin ang ganito:

1. Ang kultibasyon ng wikang panlahat para sa mga mamamayan ay kailangang

magsimula sa nukleong PILM1 na ang ubod na talasalitaan at kayarian ay
Pilipino.

2. Ang PILM1 ay dapat gamtin sa pagtuturo ng mga asignaturang araling

panlipunan, edukasyong panggawain, atbp, samantalang ang PILM5 ay
dapat gamtin sa pagtuturo ng liks na agham at sa matematika.
 Pineda 55

3. Ang pagpapayaman at modernisasyon ng Pilipino ay kailangang sa

pamamagtan ng magkasanib na Metod 3 at Metod 1.

4. Ang mga materyales pangkurikulum ay kailangang sultin at ilathala sa

wika ng PILM1 na ginagmit sa ibt ibng sitwasyong pangkomunikasyon,
at sa pagtuturo ng ibt ibng asignatura o kurso.

5. Ang PILM5 ay dapat gamtin sa paghahanda ng mga materyales

pangkurikulum para sa pagtuturo ng matematika at mga liks na agham.

Ang Makro Plan

Batay sa kalalahad na ebidensiyang empiriko, nilikha namin ang ganitong tipolohiya ng
pagpapasiya tungkol sa kultibasyon ng wikang panlahat.

Makikta sa Kolum A ang mga larangang sumasailalim ng pagpaplano (Kolum

B). Ito ang mga aktibidad ng ahensiya, institusyon, o grupong tagapagplano sa kaantasang
makro. Ang kabuuan ng kultibasyon ay nahahati sa dalawang kategorya. Una, sa korpus ng
wika at pangalawa, sa larangan ng gmit ng wika. Sa ibabaw ng dalawang kategorisasyon
ay iniluluklok namin ang retorika (hindi nakalakip sa eskema). Itoy isang aspekto ng
kultibasyon na nag-uugnay sa dalawa: wika per se, at sitwasyon ng gmit. Ang totoo, sa
proseso ng paggmit ng wika, itoy nagkakaroon ng pagpapanibagong-ayos o adyastment
na kailangang subaybayan ng ahensiya o pangkat na tagapagplano. At itoy naisasagawa sa
anyong pidbak na kasangkapan ng ebalwasyon.

Sa panahong ito sa bhay ng wika blang kasangkapang panlipunan nagkaroon

ng kabuluhan ang pananaw na mahubuging katatagan (flexible stability). Kung pag-
aaralang mataman, ito ang isang sukatan ng pagiging katanggap-tanggap at awtentiko ng
pagsasakatuparan ng plano.

Sa paninging makro, ang kultibasyon ay sabay-sabay sa lahat ng kaaantahan. Itoy

dapat sapagkat ang wikang ito na pinaiinam pa (upang maging higit na komprehensibo,
episyente, produktibo, at matipuno) ay magiging tunay na kasangkapan ng pambansang
pagslong. Sa ibng pananalit, ang wikang tinutukoy ay batis. At hindi maaaring maging
batis ang wikang konseptuwal lmang. Sa pormulasyong ito, ang isinasailalim sa pagpaplanoy
isang buhy na wikang nangangailangan ng ibayong pagpapainam gaya ng nasabi na, upang
higit na maging mabisng instrumento ng pagbabago. Mahalagang bigyang-diin dito na
kailangang pagpunan ang mga kakulangan ng wika, at gayundin ang mga kakulangan ng
tagagmit ng wika.
56 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

Pigura 4. Tipolohiya ng Kultibasyon ng Wikang Panlahat

Paglikha ng Terminolohiya: Ang Landas

Tingnan natin ang mga hakbangin sa paglikha ng terminolohiya. Narito ang isang
pansamantalang pormulasyon.

Leksikon

1. larangan ng pangangailangansaan kailangan ang dagdag na salit;

anong salit ang kailangan.
1.1 tekniklpinakakrusyal sa elaborasyon; itoy kaugnay ng
mga gawaing pangkaunlaran
1.2 karaniwankinakailangan sa pagpapalawak ng wika sa ib
pang larangan
1.2.1 katutuboang nagpapahayag ng unikong katangian
ng kalinangang etniko
1.2.2 dayuhankung may kakulangang mapagpupunan

2. mga aspektong kaugnay

2.1 balarila
2.1.1 kayariang morpolohika
2.1.1.1 batayang salit
2.1.1.2 anyuing hango
2.2 palatunugan
2.3 palabigkasan
 Pineda 57

3. ortograpiyasa paglikha ng mga terminolohiyay mahalagang

magkaroon ng pagpapasiya ang tagapagplano. Maaaring magkaroon
siy ng mapamimilian sa ayos ng kahalagahan.

Halimbawa:

1. transliterasyon
1.1 tradisyong Castilla
1.2 tradisyong Ingles

2. traduksiyon
2.1 ng salit
2.2 ng kahulugan

3. ganap na pagtutumbas
3.1 ng salit
3.2 ng diwa

Maaari ring mabago ang pagkakasunod-sunod ng kahalagahan depende sa larangan at/o

paksang pinag-uukulan. At sapagkat sa pagsisimula ng paglikha, natitiyak na ang larangang
nangangailangan ng partikular na bokabularyo, hindi suliranin ang paglalapat ng likhang-
anyuin.

Kaugnay nit, ang SWP ay may patnubay na pamantayan sa pagbuo ng mga

katawagan sa edukasyong bilingguwal, sa mga katawagang panghanapbuhay, at ib pang
mga lathala.

Pagpapatupad at Pagpapahalaga
Ang mekanismo ng implementasyon ay built-in. Itoy ang sistema ng edukasyong
pambansa. At sapagkat ang wikang pinabubulas ng estado ay gmit sa mga gawaing
pagpapaunlad sa ibt ibng larangan, ang mga tanggapan ng pamahalaan na rin ang mga
implementor sa subaybay ng awtoridad ng wika: ang SWP.

Sa kasalukuyan, mula noong Agosto 1979, ang SWP ay may dalawang pangkat
ng mga kasangguni. Itoy ang Sanggunian ng Wika sa Pambansang Pagpapaunlad
(SANGGUNIN sa maikling tawag), na binubuo ng mga pinuno ng Lupon sa Pilipino ng
mga Ministri at mga tanggapang konstitusyonal, na may pagkilla ng kinauukulang Minister,
Tagapangulo/Tagapangasiwa, atbp. At ang Lupon sa Estandardisasyon ng Pilipino sa Mass
Media, na binubuo ng mga editor (sa panig ng print midya) at mga manedyer (sa panig
naman ng electroniks midya) o ng kanilng kinatawan. Sa pamamagtan ng mga impormal
na organisasyong ito na binuo ng SWP ay napag-uusapan ang mga pangangailangang
pangwika na ginagmit sa mga aktibidad ng pambansang development ng bawat ministri
at kawanihan, tanggapan, o ahensiyang nsa ilalim ng mga ito. Sily tinutulungan ng SWP
58 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

sa kanilng Pilipino language needs. Mababanggit din na sa loob ng humigit-kumulang sa

limang tan na ngayon, itinatag namin ang mga Lupong Ad Hoc ng Wikang Pambansa sa
ibt ibng tanggapan. Itoy binubuo ng mga pilng tauhan ng karampatang tanggapan at ng
SWP. Sa pana-panahon ay nagdaraos ang mga Sangguniang naturan ng pangkalahatang
pulong. May ilang proyekto na ng pagtutulungan ang midya at SWP.

Ang landas ng likhang terminolohiya o anumang proposal at nailagdang pasiya ng

SWP ay mailalarawan sa ganitong pansamantalang balangkas.

Pigura 5. Representasyong Grapiko ng Implementasyon

ng Terminolohiyang Ipinapanukala ng SWP

Pagsubaybay
Ang pidbak ay ginagawa sa patuluyang pakikipagtalastasan sa mga superbisor ng
wika, sa panig ng paaralan; at sa mga kinauukulang pinun ng pamahalaan, sa bahagi ng
lingkurang bayan; at sa mga superbisor ng pagbobrodkast, sa bahagi ng elektroniks midya;
at sa editor, sa panig ng print midya. Katulad ng nabanggit na sa unang dako ng panukalang
ito, ang pidbak ay isang landas tngo sa pagtatya o ebalwasyon ng mga mungkahi o
panukalang anyuin at ib pang hakbanging lingguwistiko ng SWP. Ang sistemay makikta
sa sumusunod na ilustrasyon.
 Pineda 59

Pigura 6. Sistema ng Pidbak

Ang SWP ay may paraang ginagmit sa pagtya ng init at/o lamig ng pagtanggap
sa iminumungkahi nitng mga terminolohiya sa mga boletin at publikasyong inilalabas sa
pana-panahon. Noong 1980 ay may isinagawa ang SWP na isang pambansang pag-aaral sa
degree of survival ng mga katawagang inihanda nit.

Rekapitulasyon
Katulad ng nasabi na, ang elaborasyon ng talasalitaan ang nararapat harapin una sa lahat
sa pagpaplano ng korpus, gaya ng ginagawa ng SWP. Ang mapilng paglalakip at/o pag-
aangkin ng gamitn at krusyal na talasalitaan mula sa mga katutubo at dayuhang batis
ay kinakailangang mabigyan ng sistematikong inspirasyon. Kailangang isaayos ang ilang
feature ng balarila para sa layunin ng episyensi, presisyon, at pagkapraktikal sa diwa ng
akomodasyon. Tungkol sa ortograpiya, ang anino sa reporma sa ispeling, at sa abakada
na rin, na ibinunsod ng SWP noong 1971 ay sinisikap na mapawi sa pamamagitan ng
Repormang Ortograpiko (1984) na isinasagawa ng SWP.

Ang malikhaing pagsulat at ang pagsasalin ay mga aktibidad na maiuugnay rin sa

korpus ng wika. Ang dalawang larangang ito, sa isang paraan, ay may epekto ng paglikha
ng naiib o nababagong lengguwahe sa loob ng lengguwaheng isinasailalim ng kultibasyon.

Ang isa pang kritikal na hakbang sa kultibasyon ay ang palawak nang palawak na
alokasyon ng gmit ng wika, na nakahahambing ng edukasyong bilingguwal ng pamahalaan,
at gayundin sa mga pagpupunyaging developmental ng estado. Maglilimang tan na
ngayon, ang dting Pangulo ay bumigkas ng pahayag na nakahapay sa gmit ng WP sa mga
gawaing pambatasan. Sabi niya: Kung may mga kagawad na hindi nakauunawa sa Wikang
Pilipino, panahon na upang sil ay mag-aralAng Pilipino, sang-ayon sa batas, ay isa sa
mga opisyal na wika ng ating bansa.
60 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

Pangwakas na Kuro
Ang PIL ay kailangang igitna sa maraming aktibidad sa larangan ng pangangasiwang
pambayan, pagbabatas, katarungan, politika, lipunan, midyang pangmadla, sa agham, at sa
maraming disiplina ng karunungang pantao.

Ang kagyat na mahalaga sa bahaging ito ng ating pakikipaglaban para sa karangalang

pangwika ay ang pagtiyak at pagkakaisa sa PILM na kanais-nais sa lahat ng modelo ng
PIL na malilinang nang buong tagumpay. Mula roon ay makapagbubunsod na ng mga
patakarang mulat at progresibo, mga programang maisasakatuparan, at mga proyektong
mahigpit na inihanda para sa pagkakamit ng mga kaiga-igayang layunin.

Ang paraan ng SWP sa kultibasyon ng wikatulad ng ipinamalas sa tentatibong

banghay na itoay may malaking kabuluhan sa pagpapabulas ng dalawang wika: una, sa
PIL na wika ng estado; at pangalawa, sa FIL, na wikang panlahat na pangarap ng bagong
SB.

Ang PIL at FIL, pagsapit ng panahon, sa puwersa ng pangangailangan, ng katwiran,

ng pagkakaisa, at ng kapakanang pampolitika, ay madadalisay at magtitining sa isang
pangalan: sa Filipino, gaya ng itinatakda ng batas.

Mga Sanggunian
A. MGA AKLAT

Das Gupta, Jyotirindra. Language Conflict and National Development. Berkeley,

Los Angeles: University of California Press, 1970.
Fishman, Joshua A. Language and Nationalism. Bowley, Massachesetts: Newbury
House Publishers Inc, 1975.
___________. Advances in Language Planning. The Hague: Mouton and
Company, 1974.
___________. The Sociology of Language. Bowley, Massachusetts: Newbury
House Publishers, Inc, 1972.
LUPON SA AGHAM. Maugnaying Talasalitaang Pang-agham Ingles-Pilipino.
Maynila: Pambansang Patnugutan sa Paunlarang-Agham (NSDB), 1969.
Neustupny, J.V. Post-Structural Approaches to Language. Tokyo: University of
Tokyo Press, 1978.
Omar, Asmah Haji. Essays on Malaysian Linguistics. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka, 1975.
Pineda, Ponciano B.P. Bato sa Katedral. San Juan, Rizal: Limbagang Pilipino,
1971.
Rubin, Joan and Bjorn H. Jernudd. Can Language be Planned? Honolulu: The
University Press of Hawaii, 1971.
 Pineda 61

Rubin, Joan and Roger Shuy, mga ed. Language Planning: Current Issues and
Research. Washington D.C.: Georgetown University Press, 1973.
The National Board of Education. General Policies on Education 1973 and 1974.
Manila: National Board of Education, mp. 2-5; 67-69; 88-99, 1975.

B. MGA PERYODIKAL

Dahong Pang-Alaala. Maynila:Surian ng Wikang Pambansa, 13-19 Agosto 1976.

Dahong Pang-Alaala. Maynila:Surian ng Wikang Pambansa, 13-19 Agosto
1978.

C. MGA PERYODIKAL, TALUMPATI, REPORT, PAMPLET,

POSITION PAPER

Constantino, Ernesto. Ang Kodipikasyon ng Pambansang Linguwa Prangka.

A report on a research project (NSDB-UP 7709 So), 1978.
De Veyra, Jaime C. 1939. The Anniversary of the Language. Manila: The
Tribune, 30 Disyembre 1939.
Otanes, Fe T., Alfonso O. Santiago, at Gloria V. Baylon. Translation Preferences
of Educators. Philippine Journal of Education, VII:5-5, Mayo 1974.
Pineda, Ponciano B.P. 1978. Ang Wika ng mga Aklat-Pampaaralan. Position
paper na binsa sa Diyalogo Tungkol sa Wika ng mga Aklat Pampaaralan
na inisponsoran ng MLQU School of Graduate Studies at ng INL, 11
Nobyembre 1978.
________. Agham at Teknolohiya: Maaari sa Pilipino. In INL Lecture series,
1:1, Agosto 1977a.
________. Treatment of the Tagalog Language. Discussion paper, ipinresenta
sa Linguistic Institute, University of Hawaii, Honolulu, Hawaii, 1977b.
________.Lexical ElaborationHarnessing the Resources of Ethnic Languages
in the Cultivation of the National Language (Pilipino). Discussion paper na
ipinresenta sa seminar-workshop sa pagpaplanong wika. East-West Center,
Honolulu, Hawaii, 1977c.
Romualdez, Norberto. The National Language Problem sa Dahong Pang-alaala
sa Linggo ng Wika, Surian ng Wikang Pambansa. Maynila: Kawanihan ng
Palimbagang Bayan, 13-19 Agosto 1958.
Rosario, Gonzalo del. A Modernization-Standardization Plan for the
Austronesian-Derived National Languages in Southeast Asia sa Asian
Studies, tomo VI, blg 1-18, Abril 1968.
Surian ng Wikang Pambansa. The Manila Dialect Survey Special Monograph
Isyu Blg. 1 (Mimeoscript), 1978.
________. Patakarang Pangwika sa Edukasyon at Kultura. (Mga talumpati
ni Ferdinand E. Marcos, Pangulo ng Filipinas). Maynila: Palimbagan ng
Pamahalaan, 1978a.
62 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagslong

D. TESIS

Pineda, Ponciano B.P. Evolving a Pilipino Language Model: Nucleus for

the Cultivation of a Common Language for the People. Di-nalathalang
Disertasyong Doktoral, University of Sto. Tomas, 1979.
Santiago, Alfonso O. The Elaboration of a Technical Lexicon of Pilipino. Di-
nalathalang Disertasyong Doktoral, Ateneo-Philippine Normal College
Consortium, 1979.

E. MGA ORDER, DIKRI, AKTA, BATAS, MENSAHE

Constitution of the Philippines. Manila: Bureau of Printing, 1934.

Constitution of the Republic of the Philippines. Manila: Bureau of Printing, 1972.
Department of Education and Culture. Rules in Orthography of Pilipino. D.O.
No. 194, s. 1976 ( Juan L. Manuel, Secretary of Education and Culture, may
petsang 30 Hulyo 1976).
_______. Supplemental Implementing Guidelines for the Policy of Bilingual
Instruction at Tertiary Institutions. D.O. No. 50, s. 1975 ( Juan L. Manuel,
Secretary of Education and Culture, may petsang 14 Nobyembre 1975).
_______. Implementing Guidelines for the Policy on Bilingual Education.
D.O. No. 25, s. 1974 ( Juan L. Manuel, Secretary of Education and Culture,
may petsang 19 Hunyo 1974).
_______. Using Pilipino in Reference to the National Language. D.O. No. 7,
s. 1959 ( Jose E. Romero, Secretary of Education and Culture, may petsang
13 Agosto 1959).
Department of Public Instruction. Authorizing the Teaching of the National
Language beginning 19 June 1940, in the Fourth Year of All Public and
Private Schools and Private Teacher Training Institutions. D.O. No. 1, s.
1940 ( Jorge Bacobo, Secretary of Public Instruction, may petsang 12 Abril
1940).
Executive Order No. 134. Proclaiming the National Language of the Philippines
based on the Tagalog Language. (Manuel L. Quezon, President of the
Philippines, may petsang 30 Disyembre 1937).
_______ 263. Authorizing the printing of the dictionary and grammar in the
national language, and fixing the day from which said language shall be
used and taught in the public and private schools of the Philippines, may
petsang 1 Abril 1940.
Justice Department Order No. 73, s. 1973. Pilipino may continue to be a subject
or major field of study or medium of instruction in the schools. (Vicente
Abad Santos, Secretary of Justice, may petsang 17 Mayo 1973).
Ministry of Education and Culture. Pilipino as Curricular requirement in the
tertiary level. MEC Order No. 22, may petsang 21 Hulyo 1978).
_______. Accelerating the attainment of the goals of bilingual education. MEC
Memorandum No. 203, s. 1978 ( Juan L. Manuel, Ministry of Education
and Culture, may petsang 24 Hulyo 1978).
 Pineda 63

Philippine Commonwealth Act No. 184. An Act to establish a National Language

Institute and define its powers and duties. (Unang Pambansang Asamblea,
Espesyal na Sesyon, Special Session, 30 Nobyembre 1936).
_______ 333. An act to amend Commonwealth Act Numbered one hundred
and eighty-four, entitled an Act to Establish a National Language Institute
and define its powers and duties. (Unang Pambansang AsambleaIkatlong
Sesyon, may petsang 18 Hunyo 1938).
_______ 570. An act making the Filipino National Language as official language
from the fourth of July, nineteen hundred and forty-six. (Pambansang
Asamblea may petsang 7 Hunyo 1940).
Presidential Decree No. 1. Reorganizing the Executive branch of the national
government (Ferdinand E. Marcos, Pangulo ng Republika ng Pilipinas,
may petsang 24 Setyembre 1972).
Supreme Court of the Philippines. L-32167 Incocencio V. Ferrer vs. Court of
Appeals, et. al. (Celso L. Magsino, Clerk of Court), 1970.
Quezon, Manuel L. Creation of an Institute of National Language. Mensahe
ng Pangulo ng Pilipinas sa Unang Pambansang Asamblea, 27 Oktubre 1936.

TALA: Ang Pagpaplano ng Wika ukol sa Pambansang Pagsulong ni Ponciano BP Pineda ay lumabas
blang Apendiks F sa Limampung taon ng Surian ng Wikang Pambansa: Hulng Isat Kalahating Dekada
(1970-1987) at inilathala ng SWP. May ganitong tal ang naturang artikulo:

Nalathala sa Santiago, Batnag, at Villafuerte, mga editor, Linggwistika at Panitikan,

Maynila: Rex Printing Co., 1985. Tinatalakay nit ang buod ng plano sa pagpapayabong
ng Filipino na iniharap kay Dr. Onofre D. Corpuz na nooy Minister ng Edukasyon at
Kultura.

Ang unang bersiyon ng artikulong itoy isang panayam na binigkas noong 5 Hunyo
1980 sa Ikalawang Kongreso ng Lingguwistiks sa Filipinas (26 Hunyo 1980) na may
paksang-diwang Language Planning, na itinataguyod ng Kagawaran ng Lingguwistiks
at mga Wika sa Asia, Kolehiyo ng Agham at Sining, Pamantasan ng Filipinas, Diliman,
Lungsod Quezon. Ginanap sa Bulwagang Pulungan ng Faculty Center.
 Bonifacio P. Sibayan

PAGPAPLANONG WIKA AT PAGDEVELOP NG PILIPINO

NOONG HILINGIN NI Dr. Fe A. Yap na magsalit ako sa harap ninyo, sabi niya, maaari
daw akong magsalit tungkol sa alinmang paksang nais kong talakayin. Pero iminungkahi
ko noon (sa pag-uusap namin sa telepono) na magsasalit ako tungkol sa mga mungkahing
proyekto para sa pagpapaunlad ng wikang pambansa na siyng pamagat na nakasaad sa
iskedyul. Sapagkat mas inisip ko ang tungkol sa paksa at pagkatapos makta ang mga
paksa ng mga tagapagsalit, waring nagbago ang isip ko at sa halip ay pinil kong magsalit
tungkol sa Pagpaplanong Wika at Pag-unlad ng Wikang Pambansa (pansinin na sinadya
kong gamtin ang wikang pambansa sapagkat ang Pilipino at Filipino ay waring
nagdudulot ng dalahing emosyonal sa panig ng mga responsable at iginagalang na pangkat
ng mga Filipino). Samakatwid, pinil kong magsalit tungkol sa Pagpaplanong Wika (PW)
ngayon sapagkat ito ang larang ko, marami na akong naisulat tungkol dito at dahil dito kay
ako naimbitahang magtngo sa Honolulu sa Agosto sa kagandahang-loob ng East West
Center upang magbigay ng serye ng panayam. Higit pa rito, sa palagay ko, ang larang ng
pag-aaral na tinatawag na PW ay mahalaga sa Surian ng Wikang Pambansa, isang larang
na hinihimok kong paglaanan ninyo ng interes.

Ang Pagpaplanong Wika (PW) blang gawain ay hindi na bago ngunit ang
katawagang Pagpaplanong Wika ay bago pa lmang. Sa katunayan sa mga tomong Current
Trends in Linguistics, inedit ni Thomas Sebeok, tinukoy itong inhenyeriya sa wika. Ang
katawagang Pagpaplanong Wika ay utang sa kilalng iskolar, si Einar Haugen (Tingnan
ang Haugen, Einar, 1966 Linguistics and Language Planning sa Bright, William, ed.
Sociolinguistics, The Hague: Mouton, mp.50-71, 1966).

Makapaglilista tyo ng maraming halimbawa dito ng PW ngunit sa halip na gawin
natin ang gayon, sisikapin nating sundin ang balangkas na iminungkahi ni Haugen sa
kaniyang 1966 na papel na binanggit sa itaas. Gagmit tyo ng mga halimbawang mula sa
Filipinas at mula sa ibng bansa kung kailangan. Sa paraang ito umaasa akong mabibigyang-
diin ko kung paano natin matutugunan ang ilan sa lalong mahahalagang suliranin ng wika
at kung ano ang dapat gawin sa mga iyon.

Kung ilalapat sa isang sitwasyon sa Filipinas, ang sumusunod ay isang elaborasyon
ng modelong Haugen:
 Sibayan 65

1. Pagtukoy sa suliraning may kaugnayan sa wika

a. ekstensibong saliksik ng mga katibayan
b. saklaw ng suliranin
c. paggmit ng mga pag-aaral, survey, atbp.
d. pagbuo ng ipotesis
2. Pagsasaalang-alang ng mga alternatibong plano ng aksiyonpinatibay o
kininis na ipotesis
a. konsultatibo
b. paggmit ng karanasan ng ibng mga bansa (nangangailangan ng
kaalaman sa mga pag-aaralmaaaring hawig ito sa 1c sa itaas)
3. Pagpapasiya
a. ng mga pribadong tao o grupo
b. ng mga opisyal o tanggapan ng pamahalaan
4. Pagpapatupad ng mga pasiya sa tiyak na paraan
a. matagalanmadalian
b. ninopara kaninosino ang target na populasyon
c. kinabiblangan ng badyet, talatakdaan, atbp
d. ebalwasyonpana-panahon o kasalukuyang isinasagawa at pinal
(na awtput, atbp)

Halimbawang ilapat natin ang mga hakbang na nsa itaas sa mga aktuwal na
problema sa wika sa Filipinas na nangangailangan ng PW.

Bakit di natin gawing halimbawa ang problema sa paggmit ng Pilipino blang

midyum ng pagtuturo sa lahat ng paaralan sa Filipinas sa lahat ng araln maliban sa agham
at matematika? Una, isipin nating lumitaw ang suliraning ito mula sa mga dati nang pasiya
tungkol sa lalong komplikadong suliranin. Alalahanin nating ang pasiyang gamtin ang
Pilipino blang wika ng pagtuturo ay ginawa noong 1974 ngunit ang pag-aalinlangan
sa paggmit nit ay nag-ugat noong 1967 nang may isang mungkahi sa NBE na dapat
unti-unting gamtin muna nang bai-baitang hanggang baitang apat ang Pilipino blang
midyum ng pagtuturo. Hindi na kailangan sa ating paksa ngayon na isa-isahin ang lahat ng
masalimuot na proseso at hakbang kung paano nauwi sa gayong pasiya. Mahalaga lmang
na alalahanin natin na ang PCSPE ay may rekomendasyon ngunit inirekomenda nit na
ang dapat magpasiya ay ang nsa matataas na katungkulan. Subalit ang mahalaga ay ang
katotohanang kinilla ng PCSPE na ang bilingguwalismo (bilingguwalismo sa Ingles at
Pilipino) ay bahagi na ng pamumuhay ng mga Filipino. Ang pasiyang gamtin nang lubos
ang Pilipino mula sekundarya hanggang Baitang 1 (nang lumaoy sinusugan mula lalong
mataas na edukasyon hanggang Baitang 1) ay ginawa noong 1974 at inaasahang pagsapit
ng 1982, ang mga nagtapos sa kolehiyo ay dapat na makapas sa mga pagsusulit sa Ingles
at Pilipino.

Gusto kong pansinin ninyo ang katotohanang sinabi ko na mula sa antas tersiyarya
hanggang Baitang 1, at hindi ang kabaligtaran nitBaitang 1 hanggang lalong mataas
na edukasyon. Isa ako sa mga unang sumuporta dito sa Filipinas na sabay na gamtin
ang Pilipino blang wika ng pagtuturo sa kolehiyo at mataas na paaralan at dapat na
66 Pagpaplanong Wika at Pagdevelop ng Pilipino

bigyang-diin doon upang (1) maging prestihiyosong wika ang Pilipino, (2) ang iskolarsip
sa ibt ibng disiplina ay isusulat at tatalakayin sa wikang itosinuportahan ko ito sa
pamamagitan ng pagiging tagapayo sa unang tesis sa Philippine Normal College (PNC)
na isinulat sa Pilipino, at (3) ang mga kinakailangang aklat, lalo na yaong mga tungkol sa
ibt ibng disiplina ay dapat isulat sa Pilipino, kung di man ang orihinal, kahit sa salin man
lmang. Ipagmamayabang ko ngayon na bago ang 1974 patakarang bilingguwal, sinimulan
na namin sa PNC ang isang maliit na programa sa pagsasalin ng mga aklat sa agham at
matematika na sinulat sa Ingles ng UP Science Education Center. Isinalin sa Pilipino ang
mga ito ng isang pangkat sa LSC (direktor ako noon ng aming LSC, iyon ay bago ako
naging Pangulo). Natapos namin ang Baitang 3 ngunit kinailangan naming ihinto iyon
dahil sa patakaran.

Pahapyaw nating ibuod kung ano ang nangyari. At dito, maaaring mabakas natin
ang mga proseso ng PW mula 1935.

Magsasariling bansa na tyo noon at sa pagsasarili, kailangan natin ang wikang

sariling atin. Kayng mga pamilyar sa mga makabayang pagkilos, alam ninyo na ang wika
ay isang sangkap ng nasyonalismo. (Para sa mga interesado, tingnan halimbawa ang Hans
Kohn, The Idea of Nationalism, Toronto: Collier-Mcmillan, 1967). Ang Filipino, na taglay
din ang katangiang ito ng sangkatauhan, ay hindi eksepsiyon. Hindi ko na uulitin dito
kung ano ang nangyari pagkatapos noon. Isa sa mga solusyon sa suliranin sa pagbuo ng
isang wikang pambansa ay ang pagtatay ng isang suriang pangwikana nang lumaon
ay naging SWP. Kay ang SWP ay isang solusyon sa isang problema. Kung ito man ang
angkop na solusyon o hindi ay hindi natin huhusgahan dito ngayon. Nais kong bigyang-
pansin dito na ang isang solusyon ay may nakakaharap na mga problemao nakatutulong
ito upang makilla ang mga sub-problema. Ito ang nangyayari sa SWP.

Sa simula, ang pangunahing layunin ay ang makabuo ng isang wikang pambansa

higit blang simbolo kaysa gmit utilitaryo sa umpisa. Halimbawa, hindi intensiyon ng mga
orihinal na tagapagplano na ang wikang pambansa ay gagamtin blang wika ng pagtuturo.
Ang nosyong midyum ng pagtuturo ay totoo sa wikang bernakular. Sa katunayan, noon
pang 1957 ay ginagmit na natin ang bernakular blang wika ng pagtuturo. Ang ideang
gamtin ang Pilipino blang midyum ng pagtuturo sa lahat ng paaralan ay nagsimula lmang
noong mga 60s. At naging opisyal ito noong 1974. Mas mabilis ito kaysa inaasahan. Sa
katunayan, may sospetsa akong marami sa mga nsa SWP ang hindi inaasahan ang gayong
kabilis na pangyayari. Marami ang hindi umaasa na gayon kabilis. Katibayan: Hindi tyo
handa sa maraming aspekto para sa ganap na pagpapatupad. Inaasahan kong marami ang
magtatanong tungkol dito at tinitiyak kong sasagutin ko ang tanong ninyo.

Ngunit balikan natin ang ating orihinal na planong pag-aralan ang PW at gamtin
ang balangkas ni Haugen upang himayin ang problema.

1. Magsimula tyo sa problema. Ang mga suliraning dulot ng paggmit

ng Pilipino blang midyum ng pagtuturo sa lahat ng sabjek maliban sa
matematika at agham.
 Sibayan 67

Alamin natin ang mga sub-problema.

a. Kakulangan ng materyales panturo at sanggunian. Walang

tiyak na materyales sa Pilipino.
b. Sa maraming lugar na di-Tagalog, maraming guro ang hindi handang
magturo sa Pilipino.
c. May mga umiiral na pagtutol sa ilang lugar.

Huminto tyo doon.

2. Mga mungkahing alternatibong plano ng aksiyonilang ipotesis.

May kagyat na pangangailangan para sa mga teksto at sanggunian (hindi

mga teksbuk na tulad ng inihahanda ng Mga Sentro sa Pagpapaunlad ng
Kurikulum)mga aklat sa lahat ng larang. Maaaring ihanda ang mga ito
ng mga iskolar sa larangisang teksto halimbawa sa heograpiya o blang
isang sangguniang aklat. May pangangailangan para sa ensiklopedyamga
pangkalahatan at tanging larangmga halaman, hayop, atbp.

a. Ipotesis: Ang mga teksto at sangguniang ito ay mahusay na

maihahanda sa SWPmay panahon kay, (Maaaring sabihin
ninyong wala kayng pondo, ngunit hindi kay ang mag-iimprenta
ng mga iyon; may ibng mag-iimprenta noon).
b. Pasiya: Dapat pangunahan ng SWP ang paghahanda ng mga aklat
na ito.

3. Pagpapatupad
a. Planong aksiyon

Sa pangunguna ng SWPsa pakikipagtulungan sa BEE, BSE, BHE, mga kolehiyo

at mga unibersidadang mga aklat ay dapat sultin sa bawat larang ng karununganmga
salin munasa lahat ng antas.

Ang mga kailangan nilng (mga guro at superbisor) teksto at sanggunian ay maaaring
ihanda ng SWP sa pakikipagtulungan sa mga kolehiyo at unibersidad at maaaring maging
ng mga imprenta.

Ngayong nakapagpasiya na tyo at may pahapyaw na plano para sa pagpapatupad,

makahaharap natin ang tunay na problema. Paano natin ipatutupad ito? Hindi nalulutas
ng isang pasiya ang isang problema. Lumilikha lmang ito ng dagdag na problemamga
problema ng pag-aksiyonng tunay na gawain. Iyan ang problema sa pagpaplanong
wika. Parang walang katapusan ang mga problemang dapat lutasin. Ngunit iyan din ang
kagandahan. Dahil may gagawin tyo. Kung ang mga problema ay lahat nalulutas, problema
naman natin ay wala na tyong gagawin.
68 Pagpaplanong Wika at Pagdevelop ng Pilipino

Para sa natitir pang oras, iminumungkahi kong talakayin natin ang ilang problema.
Pagkatapos ay talakayin ang proseso ng PW gaya nang ginawa natin sa halimbawang
ibinigay ko.

Narito ang ilan:

1. Ang edukasyon ng mga guro upang maging mahusay sa pagtuturo kapuwa

sa Ingles at Pilipino (tulad ng nalalapit na pag-aaral sa bilingguwal na
edukasyon na isasagawa ng PNC para sa INNOTECH).
2. Ang sikolohikong pagtutol sa P blang wika ng pagtuturo sa ilang lugar.

Ngayon, kay mismo ang magbigay ng ib pa. Mula sa mga ito, pipil tyo ng isa na
hihimayin natin gmit ang modelo ni Haugen.

Pagtatakda ng mga Gampanin

Isa sa pinakamahahalagang natuklasan ng sosyolohiya ay iyong malay tyo sapagkat
umaasa tyo sa ib para sa ibng mga bagay.

Ano ang itinuturing ninyong gampanin sa PW, ibig sabihin, ano ang dapat ninyong
gawin? Maaaring nabago na ang patutunguhan sa ngayon. Nabago nga ba? Maaaring
kailangan ang pagtunton mula sa orihinal tngo sa kasalukuyang mithiin.

Salin ni Minda Blanca Limbo

TALA: Ang Pagpaplanong Wika at Pagdevelop ng Pilipino ay salin sa Filipino ng artikulong Ingles na
Language Planning and the Development of Pilipino ni Bonifacio P. Sibayan na nalathala sa kaniyang
aklat na The Intellectualization of Filipino and other essays on education and sociolinguistics (1999).
 Andrew B. Gonzalez, FSC

ANG SURIAN NG WIKANG PAMBANSA SA

PAGPAPAUNLAD NG WIKANG PAMBANSA

PARA SA ISANG hindi miyembro ng tanggapan, ang magsalit sa harap ng pilng grupo
ng mga espesyalista sa wika ngayong umaga tungkol sa SWP, na dito ay tutukuyin blang
Surian, tungkol sa pag-unlad ng wikang pambansa sa Filipinas ay waring isang pag-uulit
lmang.

Higit sa lahat, hindi bat ang pangunahing dahilan ng pag-iral ng Surian ay upang
gumanap ito blang isang ahensiya para sa pagpapaunlad ng wikang pambansa? Kung
gayon, bakit kailangang pag-usapan ang tungkulin nit na malinaw naman at simple.

Gayunman, hindi ako tiyak kung gayon talaga kasimple at kalinaw iyon, sapagkat
may mga pangyayari nitng nakaraan na bumabatikos sa estadong legl ng Surian at kung
gayoy sa layunin ng patuloy nitng pag-iral.

Pangkalahatang Pananaw Pangkasaysayan

Alam nating inatasan ng 1935 Konstitusyon ng Filipinas ang Komonwelt na magsagawa
ng mga hakbang tngo sa pagbuo ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa mga umiiral
na wika. Ang Surian ay itinatag noong 1936 sa pamamagitan ng isang Batas Komonwelt.
Alinsunod sa mga rekomendasyon nit, iniutos ni Pangulong Quezon na ang Tagalog
ang maging batayan ng wikang pambansa. Mula 1940 hanggang 1959, tinawag natin ang
wikang ito na Wikang Pambansa o simpleng Wika. Noong 1959, sa pamamagitan ng
isang kautusan mula sa Kalihim ng Edukasyon, sinimulan nating tawagin itong Pilipino.
Pagkaraan ng 37 tan, noong 1973, inatasan ng bagong Konstitusyon ng Filipinas ang
Pambansang Asamblea na magsagawa ng mga hakbang tngo sa pagpapaunlad ng isang
wikang pambansang tatawaging Filipino, na sa konsepto at sa intensiyon ng mga
mambabatas, ay naiib sa Pilipino na alam natin.

Nagkaroon ng mga pagdududa hinggil sa kasalukuyang estadong legl ng Surian,

dahil sa bagong tadhanang ito ng konstitusyon; ang estadong legl nit blang kapulungang
interim ay kinumpirma ng Kalihim ng Katarungan, Vicente Abad Santos, hbang hinihintay
pa ang pagtatay ng Pambansang Asamblea ng isang akademya ng wika.
70 Ang Surian ng Wikang Pambansa sa Pagpapaunlad ng Wikang Pambansa

Kung gayon, kung tungkol sa inyong gawain blang Surian, ang tanging kongklusyong
mabubuo ko ay ito, na blang isang kapulungang interim, kailangang suriin ninyong
muli ang mga gawain ninyo mula 1936 hanggang 1973, at batay sa 1973 Konstitusyon,
maghanda para sa pagsasagawa ng mga kailangang hakbang tngo sa pagbuo ng isang
wikang pambansang tatawaging Filipino.

Sa pagkaintindi ko, bagamat kay ay isang kapulungang interim sa legl na

pananaw, malinaw ang inyong gawain: gumawa ng mga hakbang tngo sa pagbuo ng
Filipino hanggang sa ang akademya ng wika, ang legl na kapalit ng Surian, ay itadhana ng
Pambansang Asamblea, na sa ngayon ay hindi pa pinupulong ni Pangulong Marcos.

Bagamat ako mismo ay may mga negatibong pananaw sa probisyong legl na ito ng
konstitusyon, realista ako. Wala akong maktang dahilan upang salungatin ang itinadhana
ng batas. Waring ang 37 tan ng pagtatrabaho na nagbigay-daan sa pagkapil sa Tagalog,
ang estandardisasyon nit sa pamamagitan ng gramatika ni Lopez at ng balarila ni Santos
at ng maraming talaan ng bokabularyo na ginawa ng inyong mga tauhan (lalo na ang
diksiyonaryo at tesawro ni Panganiban), ang diseminasyon nit sa pamamagitan ng sistema
ng edukasyon at sa pamamagitan ng midyang pangmadla, at ang panimulang eleborasyon
nit blang wika ng diskursong iskolarli sa mga unibersidad na gaya ng Unibersidad ng
Pilipinas, ng Ateneo de Manila University, at ng Araneta University, ay bigo kung ang
pag-uusapan ay ang pagpapaunlad ng wikang pambansa. Pansinin ninyo, hindi pa
nawawala ang Pilipinong batay sa Tagalog. Napalitan lmang ang kalagayan nit mula sa
pagpapaunlad ng wikang pambansa tngo sa pagiging wikang opisyal (isa sa tatlo, ang
dalawa pa ay ang Ingles at ang Espaol). Bukod dito, ang isang buhy na wikang sinasalit
ng isang komunidad ay may sariling bhay, anuman ang kalagayang legl o tawag dito.
Hindi talaga maaaring isabatas ang pagbabawal sa wika nang hindi pinupuksa ang buong
lingguwistikong komunidad na nagsasalit nit. Kay, nagpapatuloy ang Pilipino na batay
sa Tagalog; tanging ang kalagayang legl lmang nit blang wikang pambansa ang hindi.

Ngunit ito ang problema: Kailangang simulan muli ng Surian, na ngayoy isang
kapulungang interim bago pa ang pagtatatag ng isang mas permanenteng akademya ng
wika, ang gawaing pagpapaunlad ng isang wikang pambansa.

Di tulad ng ibng mga bansang kinaharap ang problema sa wikang pambansa

sa pamamagitan ng pagpil ng isang umiiral na baryedad ng sinasalitng wika mula sa
ilang baryedad ng wikang sinasalit ng isang pangkat ng nabubhay na komunidad na
nagtatangkang bumuo ng isang nasyon, ang inyong gawain ay bumuo ng isang wika mula
sa mga umiiral na wika ng Filipinas, na sa pagkaalam ko, kahit na may mga suliranin sa
paglago at pag-unlad, ay nagkakaisa upang bumuo ng isang bansa, maliban sa mga ating
mga kapatid na minoryang Muslim.
 Gonzalez 71

Isang Pahambing na Pagtingin sa mga Akademya

ng Wika sa Ibng mga Bansa
Salig sa kasaysayan, posible na magkaroon ng wikang pambansa nang walang ahensiyang
namamahala o nangunguna sa pagpapaunlad ng gayong wika. Ipinalalagay kong ang mga
pinakahalimbawa ay ang Great Britain at ang Estados Unidos na hindi kailanman nagkaroon
ng akademya. Gayundin ang Germany. Samantala, mayroon tyong bansang tulad ng
France na may napakamakapangyarihan, mapanghimok, at maimpluwensiyang Acadmie
Francaise. Mayroon ding Spanish Academia na mula pa noong ika-17 siglo ngunit hindi
kasinlakas sa French Acadmie. May malapit sa atin, gaya ng ating mga kapitbahay sa Asia:
Nariyan ang Dewan Bahasa dan Pustaka ng Malaysia, ang Lembaga Bahasa ng Indonesia.
Kapuwa makapangyarihang ahensiya ang mga ito, nagsasapamantayan at nagkokodipika
ng Malay; may gawaing pagsasalin at diseminasyon; gumagawa ng elaborasyon ng wika
sa pamamagitan ng mga terminolohiya o yaong tinatawag nilng istilahs; nangangalaga
sa pagiging dalisay ng gmit. Samantala, may kaparehong akademya sa Thailand, na ang
impluwensiya ay waring kakaunti lmang. Ang Singapore ay walang tunay na akademya.
Mayroon tyong Surian ng Wikang Pambansa, gumagawa ng mga gampanin ng isang
akademya. May isang departamento ng wika sa Ministri ng Edukasyon ng Peoples
Republic of China na siyng nangangasiwa sa diseminasyon at elaborasyon ng p tng
hu (o ng Unibersal na Wika o ng Istandard na Wikang Peking), na lalong kilal blang
Mandarin sa mga hindi Marxist.

Ang nakatatawag-pansin tungkol sa mga akademyang ito ay ganito: na sa pagtupad

sa kanilng mga gampanin tngo sa pagpapaunlad ng wika (hindi na pagpil o pagbuo
kundi estandardisasyon, diseminasyon, at elaborasyon), ang ilan ay tuwirang nsa ilalim
ng pamahalaang sentral blang mga hiwalay na ahensiya o kayy bahagi ng Ministri ng
Edukasyon. Ang Surian sa Filipinas ay lagi nang nsa ilalim ng Kagawaran ng Edukasyon,
hindi ito naging awtonomo. Samantala, ang French Acadmie at ang Spanish Academia ay
malay at hindi napailalim sa Ministri ng Edukasyon. Ang ating mga kapitbahay sa Asia ay
tulad natin: ang kanilng mga akademya ay bahagi ng Ministri ng Edukasyon.

Sa kayarian, ang gayong estruktura ay may mga bentaha at desbentaha. Ang

bentahang nakikta ko sa pagiging awtonomo ay hindi sil nakatali sa mga problemang
burukratiko ng Ministri ng Edukasyon; maaaring tingnan sa pambansang perspektiba at
tingnan ang pagsisikap sa estandardisasyon, diseminasyon, at elaborasyon, sa holistikong
pananaw at hindi lmang sa punto ng sistema ng edukasyon, na maaaring makalikha ng
makitid na pagtingin sa mga gawain at mga paraang kailangang gawin upang maisagawa
ito. Ang naiisip ko ay ang pagkawaglit sa sistematikong paggmit ng midya sa diseminasyon
ng Pilipino sa nakalpas dahil lmang sa ang Surian ay walang pakialam sa midyang
pangmadla. Sa kasalukuyan, nakikinita ko ang natatanging oportunidad para sa Kagawaran
ng Impormasyon, ng National Media Production Center, at ng Surian na magtulungan,
bukod pa siyempre, sa kasalulukuyang kooperasyon ng Kagawaran ng Edukasyon at Kultura
at ng Surian. Sa kabilng band, nakikinita ko rin ang bentaha ng pagkakaroon ng mga
network ng komunikasyon gaya ng iniharap ng Ministri ng Edukasyon para sa mabilis
72 Ang Surian ng Wikang Pambansa sa Pagpapaunlad ng Wikang Pambansa

at madalng paggmit at mahusay na sistema ng paghahatid ng impormasyon. Ito ang

nangyari sa Pilipino noong nakalpas.

Ang Papel ng Akademya sa Filipinas

Maraming beses ko nang binanggit na ang pagpapaunlad ng wika, kung susundin si
Haugen, ay kinabibilngan ng apat na aktibidad na maaaring isagawa nang sabay-sabay
maliban sa una. Ang iniisip ko ay ang hindi pagsasma sa code, na siyng dapat unang
gawin ng akademya, ang pagpilng ito na niratipikahan ng mga miyembro ng lipunan sa
pamamagitan ng referendum; ang estandardisasyon at elaborasyon ay maaaring sabay.

Ang mga gawaing may kaugnayan sa Filipino ay dapat isagawa ng Surian mula sa
umpisa sa atas ng 1973 Konstitusyon.

Ang inyong problema ay seleksiyon. Karamihan sa mga akademya ng wika ay

nadalian sa pagpil ng isang wika: pinil nil ang wika ng komunidad o lungsod na siyng
sentro ng kultura/pamumuhay/ekonomiya ng bansa. Ito ang nangyari sa East-Midland
Dialect of London, na naging batayan ng Queens English. Ang wikang sinasalit sa paligid
ng Ile de France, na ngayoy tinatawag nating Paris, ang namayani sa ib pang mga patois,
kahit na ang wikang pampanitikan ay Midi (Southern France), dahil sa impluwensiya ng
kabesera. Gayundin ang Madrileos Castillan na namayani sa Andalucian at Catalan.
Nakawiwiling isipin na ang malawakang paggmit blang wika ng kalakalan at hindi ng
elaborasyong kultural ang pangunahing dahilan ng mga Indonesian noon pang 1927 kung
bakit mas pinil nil ang Bazaar Malay (ngayon ay Bahasa Indonesia) kaysa Javanese, ang
wika ng pinakamalaking pangkat ng pulo sa arkipelago, kahit na sa katunayan ang Javanese
ay may mayamang panitikan at ginmit na sa kulturang higit na superyor sa isang creole
na nagsimula blang isang pidgin, ang wika sa palengke sa buong Malay Peninsula at ng
mga kalapit na pulo, at orihinal na wika ng minorya ng Pulong Riau. Dito, nanaig ang
praktikal at malawakang gmit sa konsiderasyong pangkultura at pampanitikan sapagkat
ang Jakartans at Northern Javanese ay nagsasalit ng katutubong wikang ib sa Malay, na
sa katunayan ay hindi Javanese kundi isang baryedad ng Sundanese. Ang Kuala Lumpur ay
orihinal na nagsasalit ng diyalektong Selangor ng Malay, kay kahit ang Selangorians ay
kailangang matuto ng Bahasa Malay.

Binanggit ko ang lahat ng pangyayaring ito sapagkat ang mga ganitong konsiderasyon
ang naging daan ng unang grupo ng Surian, nooy tinatawag na Surian ng Wikang
Pambansa, sa ilalim ng pamumuno ni Don Jaime de Veyra, isang Waray, at ng kalihim
nitng si Cecilio Lopez, isang Tagalog, upang piliin ang Tagalog simula pa noong 1937,
na bagaman hindi Tagalog ang katutubong wika ng nakararaming minorya (pinagsmang
Bisayang Sebwano at Hiligaynon ang nakararaming minorya), ang Tagalog ang wika ng
sentro ng bansa noon at ngayon, Maynila, at sentro ng ekonomiya. Higit sa lahat, ito ang
wikang may pinakamalawak na pag-aaral ng mga gramaryang Castilla, at nang lumaoy
mga Filipino at Americano; mayroon itong malawak at maraming diksiyonaryo, maraming
sining, at kahit na walang monopolyo sa panitikan ay may nakasulat at pasalitng panitikan
na tanyag at nababsa ng marami. Bukod dito, sa wikang ito nagsusulat ang mga ilustrado
 Gonzalez 73

ng kanilng mga klasikong akda tungkol sa kalayaan at Kilusang Rebolusyonaryo kung

hindi sil nagsusulat sa Espaol.

Gayunman, waring hindi pa rin natatanggap ng mga di-Tagalog, na kinakatawan ng

mga delegado sa Kumbensiyong Konstitusyonal ng 1971, ang pinil ng Surian at ni Quezon
kahit na 34 na tan na ang pagsisikap.

Ang nakatatawag-pansin sa kasong ito ng Filipinas, gayunman, ay ang pangyayaring

ang mga delegado ng kumbensiyong konstitusyonal, tulad ng mga tunay na politiko, ay
nakipagkasundo, na salig sa emosyon at kung gayoy katanggap-tanggap sa politikal na
usapin ngunit hindi sa usaping lingguwistiko: pumil sil ng isang hindi pa wika, isang
wikang bubuuin pa, isang pangalang may diwa ngunit walang tinutukoy, Filipino, na
bubuuin ng mga elementong mula sa lahat ng wika sa Filipinas. Hindi ganap na malinaw
kung ang gusto ng mga delegado ay ponolohiya, leksikong batay sa isang wika. Ayon sa mga
talakayan, ang nais nil ay pinaghalong sintaksis na rin, na para sa akin, ay hindi katanggap-
tanggap sa sosyolingguwistika. Maaaring magkaroon ng lingguwistikong paghahalo ng
sintaksis, ngunit duda ako kung may gagmit sa natapos na produkto. Ito ang ibig kong
sabihin sa pagsasabing hindi katanggap-tanggap ang gayon sa sosyolingguwistika.

Gayunman, ang kinakaharap ninyo ay hindi ang gawaing seleksiyon na sa aspektong

lingguwistiko ay medyo madal ngunit maaaring napakahirap sa aspektong politikal, kundi
ang gawaing pagbuo, na bagaman maaaring mangyari sa aspektong lingguwistiko, at
imposible sa aspektong sosyolingguwistiko (sa aking palagay) ngunit maaaring katanggap-
tanggap sa intensiyong pang-emosyon at pampolitika.

Ang inyong pangunahing gawain para sa susunod na mga tan, na nakikinita ko, ay
hindi ang ipatupad ang patakarang Bilingguwal na Edukasyon (hayaang ang Kagawaran
ng Edukasyon at Kultura sa pamamagitan ng mga panrehiyong direktor, superintendent,
at superbisor ng Ingles at Pilipino ang gumawa noon) kundi ang magsagawa ng mga
kinakailangang saliksik panlingguwistika upang mabuo ang Filipino, na kung batay sa
umiiral na mga wika sa Filipinas (na umaabot sa hindi kukulangin sa 70-100 at hindi hihigit
sa 300, sang-ayon sa ilang pagtatya) ay dapat na sistematikong mailarawan sa kanilng
ponolohiya, leksikon, at sintaksis at maaaring sistematikong maikompara gmit ang
pamantayang ginagmit sa lingguwistika: ang komparatibong paraan ng rekonstruksiyong
historiko, internal na rekonstruksiyon, leksiko-istatistiks, at komparatibong sintaksis gmit
ang isang modelo ng proseso (naglalatag ng mga patakaran ng pormasyon at transpormasyon
ng mga pangungusap). Mangyari pa, karamihan ng gawaing ito ay makikta sa ibt ibng
disertasyong teoretiko at deskriptibo (masteral at doktorado) dito at sa ibng bansa, sa
Filipinas sa mga sentrong tulad ng Philippine Normal College, Ateneo de Manila University,
Unibersidad ng Pilipinas, Unibersidad ng San Carlos, Central Philippine University,
Divine Word University, at Saint Louis University, gayundin sa mga sentro ng saliksik sa
mga wikang Austronesian gaya ng makikta sa University of Hawaii, Cornell University, at
maaaring sa Chicago University.
74 Ang Surian ng Wikang Pambansa sa Pagpapaunlad ng Wikang Pambansa

Nangangailangan ng mahab-habng panahon at magiging mahirap na matutuhang

mabuti ang materyales na ito. Pagkatapos, ang pagsisikap na makabuo ng karaniwang
wikang pambansa mula sa mga elementong ito ay mahirap din bagaman maaari ding
mangyari.

Mula sa pananaw panlingguwistika, ang pagbubuo ng mga tuntunin, bokabularyo,

at deskripsiyon ay maaaring mangyari.

Ang pinag-aalinlanganan ko ay ang posibilidad na magkaroon ng gayong konstrak

na tatanggapin ng mga kasapi ng lipunan. Ang mga lingguwista ay hindi magkakasundo-
sundo kung anong mga katangian ang dapat at hindi dapat isma, batay sa madalas na
pagtatalo namin sa mga pulong ng Linguistic Society of the Philippines. Sa wika, walang
katapusan ang mga pagpipilian, mga pagpipiliang dulot ng indibidwal na panlasa. At
ang wika ay napakalapt sa tao (napakahalaga sa kaniya tulad ng kaniyang karangalan at
pagpapahalaga at pagkakilla sa sarili) kay duda akong makakukuha kay ng maraming
sasang-ayon sa magiging batayang katangian nit.

Ang pinakamasam pa nit, kahit na sang-ayunan pa, lubha ko ring pinag-

aalinlanganan kung ang mga kasapi ng komunidad ay may tiyagang matuto ng bagong
wikang ito upang magmit ito, at sa hul ay mapayabong.

Matagal nang may tagasuporta ang Esperantomga apatnapung tan na. May
mga samahn, organisasyon, nasyonal at internasyonal; dinalaw ko ang punng-himpilan
sa Vienna. Mayroon pa ngang mga taunang pulong at pagtatangkang turuan ang mga
bat ng sinasabing unibersal na wikang ito. Ngunit hanggang sa ngayon, mayroon lmang
mga 100,000 panatikong tagasuporta pagkaraan ng apatnapung tanat ang itinatanong
ko, ilan sa 100,000 na ito ang tunay na natuto ng Esperanto. Sapagkat akoy suskritor at
miyembro ng Esperanto Society, tiyak na nakalista ako blang isa sa 100,000 ngunit ni hindi
ako makapagsalit ng isang pangungusap sa Esperanto. Natatakot akong kung mabuo ang
Filipino, ay bak danasin nit ang nangyari sa Esperanto.

May mga pag-aaral na may wikang hindi gaanong alam, na natutuhan ng mga
tong nagsasalit ng kanilng unang wika, at naging wikang pambansa nil; ang klasikong
halimbawa ng isang matagumpay na pagkilos para sa diseminasyon ay yaong pinangunahan
ni Yehosue Ben-Yehuda para sa Biblical Hebrew, na naging batayan ng Makabagong
Hebrew. Gayunman, ang Biblical Hebrew ang wika ng pagsamba ng mga nagtatag nit at
mga unang miyembro ng Estadong Jewish; may tradisyon ng pag-aaral sa dting isang buhy
na wika; ang mga miyembro ng Estadong Jewish ay mula sa ibt ibng bansa na may kani-
kaniyang katutubong wika at may pangangailangan para sa iisang kodigo upang manatling
buhy, sapagkat ang estadong Jewish ay nanganganib sa lahat ng dako. Kinailangan nil ang
Hebrew upang likhain ang kanilng identidad na kailangan nil upang mabhay. Hindi
ko tiyak kung ang mga ganitong kalagayang panlipunan ay mauulit sa Filipinas, kay nag-
aalinlangan ako sa kainamang sosyolingguwistiko ng Filipino.
 Gonzalez 75

Bahagi ng inyong problema blang akademya ay ang patunayan kung mali o tama
ako ngunit alinman doon, kailangang suriin ang dimensiyong sosyolingguwistiko ng inyong
gawaing bumuo ng isang wika at pumil ng mga elemento at katangian ng mga wika sa
Filipinas.

Ang pagbuo ng Filipino ay nangangailangan ng estandardisadong mga gramatika

(na may ibt ibng uri, karamihan reperensiya at pedagohiya, para gamtin sa ibt ibng
antas ng sistema ng edukasyon at ng ibt ibng uri ng guro at estudyante, kablang ang
mga tigulang, maaaring kahit mga gramatika na magagmit ng midyang pangmadla), mga
diksiyonaryo, mga tanging leksikon para sa intelektuwalisasyon. Pagkatapos ay diseminasyon:
Ang inyong gawain ay ikalat, hindi ang Pilipinong batay sa Tagalog, kundi ang Filipino
kapag nabuo na ito. Hinggil dito, kapag dumatng na ang gayong sitwasyon sa hinaharap,
ipinapayo ko sa inyo na huwag na ninyong uulitin ang mga pagkakamali noong nakaraan
na pagwawalang-bahala sa midyang pangmadla. Anumang uri ng pagpapalaganap ng wika
ay maisasagawa nang mahusay, para sa akin, sa pamamagitan ng midyang pangmadla at ng
sistema ng edukasyon, na isinasapriyoridad ang una kaysa hul.

Pagbubuod at mga Kongklusyon

Samakatwid, para sa susunod na mga tan, ang inyong bagong papel na gagampanan blang
mga unang kawani ng akademya na itatatag ng Pambansang Asamblea ay ang pagsasagawa
ng saliksikpagsasaliksik ng mga karaniwang elemento at katangian ng mga wika sa
Filipinas na may pananaw para sa preskripsiyon at kodipikasyon sa pamamagitan ng
paghahanda ng ibt ibng gramatika na kakailanganin para sa diseminasyon at elaborasyon.

Gayunman, bago ang kodipikasyon, dapat ay maging lehitimo at higit sa lahat,

maging katanggap-tanggap para sa inyong anak, ang produkto ng inyong saliksik. At
dito, dapat ninyong tingnan ang mga baryabol at dinamikang panlipunan, ang buong
saklaw ng etnikong identidad, motibasyong panlipunansikolohiyang panlipunanang
pinagsmang sosyolohiya at lingguwistika na tinatawag nating sosyolingguwistikaupang
matiyak na ang inyong produkto, itong Filipino, ay tatanggapin at hindi tatanggihan.

Ngunit upang maisagawa ang malahiganteng gawaing ito ng pananaliksik, dapat

ninyong patunayan ang inyong kredibilidad blang isang pangkat ng mga intelektuwal sa
pamamagitan ng inyong kakayahan at dedikasyon at sa pamamagitan ng kalidad ng inyong
mga produkto, ng inyong saliksik.

Kung gayon, sa inyo nakasalalay ang responsabilidad ng pagpapalay sa ating mga

mamamayan at pagtulong na matupad ang kanilng hangaring magkaroon ng wikang tunay
na magpapahayag ng kaluluwang Filipino.

Salin ni Minda Blanca Limbo

TALA: Salin sa Filipino ng artikulong The Surian ng Wikang Pambansa in National Language Development
ni Dr. Andrew Gonzalez na nalathala sa Institute of National Language, tomo 1, blg 1, 1977.
 Virgilio S. Almario

MGA MISYON PARA SA KOMISYON

SA WIKANG FILIPINO

NAPAKAHALAGA NG PAGPAPLANONG WIKA ngunit waring nawala ito sa isip

ng nagdaang mga tagapamahala ng Surian ng Wikang Pambansa at hanggang Komisyon
sa Wikang Filipino (KWF). Mahirap tuloy mabalikan ngayon kung ano ba ang direksiyong
ninais abutin para sa Wikang Pambansa sa loob ng nakaraang mahigit 65 tan. Nang mabuo
ang kasalukuyang Kalupunan ng mga Komisyoner ng KWF nitng Marso 2013, naging
unang hakbang namin ang pagtawag ng isang seminar upang konsultahin at ganyakin ang
ilang pinilng alagad ng wika sa pagbuo ng isang Medyo Matagalang Plano (Medium Term
Plan) para sa wikang Filipino. Sagot ang plano sa mga lumitaw na analisis hinggil sa naging
mabagal na pagsuslong sa Filipino at sa mga posibleng gawin ng KWF upang mabisng
matupad ang atas ng 1987 Konstitusyon at ng Batas Republika Blg. 7104.

Sa patnubay ng bisyon naWikang Filipino: Wika ng Dangal at Kaunlaran

inihanda ng Kalupunan ang buong komisyon para sa tatlong tang masugid na pagkilos
upang pasiglahin ang pagtataguyod sa Wikang Pambansa at ibng wikang katutubo at
makapagdulot ng pambansang patnubay sa wastong paggmit, pagtuturo, at pagpapahalaga
sa Filipino.

Sa ilalim ng programang Slong: Dangal ng Filipino, unang naganap ang

reorganisasyon ng KWF. Binago ang komposisyon at tungkulin ng mga sangay upang
umangkop sa mga bagong adhika sa Medyo Matagalang Plano. Nagkaroon ng bagong
Sangay ng Edukasyon at Networking (SEN) at Sangay ng mga Literatura at Araling
Kultural (SLAK) samantalang binigyan ng mga tiyak na gawain at proyekto ang Sangay
ng Salita at Gramatika (SSG) at Sangay ng Salin (SS). Sinundan ito ng mga regular na
pag-aaral at palihan upang mapataas ang antas ng kaalaman at kasanayn ng mga kawani.
Nirebisa din ang organisasyon at programa ng mga sangay ng KWF sa mga rehiyon at
lalawigan sa ilalim ng bagong pangalang Sentro ng Wika at Kultura (SWK). Bago matapos
ang 2013, naaprobahan din ang bagong logo ng KWF upang maging sagisag ng nagbagong
misyon ng komisyon para sa sarili at para sa Filipino.

Mula naman sa isang serye ng mga forum at konsultasyon ay nabuo ang Ortograpiyang
Pambansa, na hindi nagluwat ay nadugtungan ng Manwal sa Masinop na Pagsulat. Natapos
 Almario 77

din ang pagrebisa sa Patnubay sa Korespondensiya Opisyal na siyang pangunahing instrumento

para sa pagpapatupad ng Atas Tagapagpaganap Blg. 335 ni Pangulong Corazon C.
Aquino. Samantala, sinimulan ang publikasyon ng jornal na Pandiwa at lathalaang Aklat
ng Bayan, na may kaukulang tulong mula sa National Commission for Culture and the
Arts (NCCA), upang pasiglahin ang saliksik, pagsasalin, at paglalathala ng mga aklat na
makapagpapalaganap ng bagong kaalaman at magtatanghal sa kapasidad ng Filipino blang
wikang modernisado at intelektuwalisado.

Pambansang Kaisahan
Ang mga aklat at manwal ang naging kasangkapan sa kampanyang Filipino: Wika ng
Pagkakaisa para sa tang 2014. Adhika ng KWF na maging sagisag ang wikang Filipino
ng diwang maugnayin (inclusive) hinggil sa pangangalaga ng mga wika at kulturang
katutubo samantalang pinauunlad ang Wikang Pambansa blang modelo ng pagpapaunlad
at pagkakaisa. Sa loob ng kampanyang ito isinagawa ang malawakang seminar hinggil sa
Ortograpiyang Pambansa at Manwal sa Masinop na Pagsulat para sa mga guro at hinggil sa
Patnubay sa Korespondensiya Opisyal para sa mga pinun at empleado ng mga ahensiya ng
pamahalaan. Naging pangunahing layunin sa mga seminar at workshop ang estandardisasyon
o pagkakaisa sa anyo ng Filipino sa pagsulat. Ang layuning ito ay naging armonisasyon
nang tumulong ang KWF sa pagsasaayos ng mga ortograpiya ng 19 sariling wika (mother
tongues) sa programang MTB-MLE ng DepEd.

Inilunsad din ng KWF ang proyektong Atlas Filipinas na may dalawang sanga.
Ang unang sanga ay nauukol sa pagbuo ng isang bagong mapa ng bansa na nagtataglay
ng kaukulang pagbabago sa ispeling ng mga pook na katutubo ang pangalan alinsunod sa
palabaybayang Filipino. Ikalawang sanga ang pagmamapa sa mga wika ng Filipinas, na
isang saliksik hinggil sa tunay na blang ng mga katutubong wika at sa sitwasyon ng mga
komunidad na nagsasalit ng mga ito. Mahigpit na katulong ng KWF sa proyektong ito
ang DILG at ang NCIP.

Kaugnay ng pangangalaga sa mga wikang katutubo ang idinaos na malaking Summit

sa Wika ng Kapayapaan na dinaluhan ng mga lider ng umaabot sa 100 wikang lumad at
pinagmulan ng kasalukuyang saliksik hinggil sa mga nanganganib na wika, simula sa wikang
Agta. Itinataguyod din ng KWF ang mga taunang proyektong Ambagan at Sawikaan,
bukod sa nagbibigay ng pondo para sa pagsasalin at paglilimbag ng mga bokabularyong
sinulat sa panahon ng Espaol upang maging saligan sa mga manigong pagsuslong ng
mga wika ng Filipinas.

Itinuturing na makabuluhang aspekto ng wika ang paggmit nit sa panitikan. Sa

ngayon, binabalikat ng KWF ang pangangalaga sa mga wika at panitikang katutubo sa
pamamagitan ng sumusunod: (1) kumperensiya ukol sa mga wika at panitikang rehiyonal,
(2) antolohiya ng mga akdang pampanitikan sa katutubong wika na may katapat na salin
sa Filipino, at (3) Timpalak Uswag Darepdep, isang kontest sa pagsulat ng tula at kuwento
para sa mga kabataan at gmit ang kanilng katutubong wika. Sa kabilng band, may
78 Mga Misyon para sa Komisyon sa Wikang Filipino

kilos din ang KWF upang palusugin pa ang imahen ng pambansang panitikan. Isa rito ang
Timpalak Salin (Na) na kontest sa pagsasalin at paglilimbag ng mga makasaysayang akda
at dokumento.

Pambansang Kaunlaran
Nagpapatuloy ang kampanyang binuksan noong 2013 at 2014. Ngunit itinuon ng KWF
ang kampanya sa Filipino: Wika ng Kaunlaran nitng 2015. Kaugnay ng bagong diin,
binago ang islogang Slong: Dangal ng Filipino tngo sa Uswag: Dangal ng Filipino.
Nangangahulugan ito ng pagpangitain sa isang pinalawak na saklaw ng paggmit sa
wikang Filipino at ang pananalig na ang pag-unlad ng wikang Filipino ay kaagapay kung
hindi man salamin ng pag-unlad ng Filipinas sa ekonomiya at ibng larangan. Binigyan
ng bagong tuon ngayon ang saliksik pangkultura at pagsasalin, lalo na kaugnay ng higit
na matalik na pakikiisa sa K12 at sa implementasyon ng CHED Memo Blg. 20, s. 2013
hinggil sa paglikha ng walong bagong core courses sa kolehiyo.

Dalawang proyekto kaugnay ng saliksik pangkultura ang nasimulan nitng 2015.

Una, ang Gawad Julian Cruz Balmaseda na nagpaparangal sa pinakamahusay na tesis at
disertasyon ng nakaraang tan at may tuon sa mga pag-aaral na nsa ibng disiplina. Ikalawa,
ang Lekturang Norberto Romualdez na may layuning makaipon ng mga bagong pagtingin
at saliksik sa ib-ibng larang sa pamamagitan ng mga lektura ng mga pangunahing
intelektuwal.

Kaugnay nit ang bagong tuon ng pagsasalin. Idinagdag sa pagsasaling pampanitikan

ang pagsasalin ng mga bantog na akdang banyaga, lalo na upang magmit sa pagtuturo ng
panitikang pandaigdig. Nangampanya din sa mga embahada hinggil sa isang Programa ng
Paltang Salin sa layuning maipakilla ang panitikan ng Filipinas sa ibng bansa samantalang
ipinakikilla sa mga mambabasng Filipino ang mga huwarang akdang banyaga. Pinatindi
naman ang gawain ng Sangay ng Salin tngo sa pagsasaling teknikl. Bukod sa mga batas
at regulasyong kailangang isa-Filipino, naghahanda ang sangay ng isang serye ng palihan
para sa pagsasaling teknikal at tngo sa propesyonalisasyon ng hanay ng mga tagasalin.

Katulong ang WIKA, Inc., nagsagawa ang KWF ng isang konsultasyon hinggil sa
kurikulum sa Filipino ng K12. Ang resulta ng pagsusuri at mga rekomendasyon ay ipinadal
sa DepEd para sa kaukulang pagsasaalang-alang. Sinundan pa ito ng seminar-workshop
hinggil sa reoryentasyong pampanitikan na isinagawa sa Luzon, Visayas, at Mindanao
upang makabuo ng isang listahan ng mga akdang mairerekomendang gamtin para sa mga
teksbuk sa panitikan ng mga paaralang elementarya at sekundarya. Isang workshop na rin
ang naidaos sa Bacolod para sa mga guro at artist ng rehiyon upang matulungan silng
sumulat at gumuhit ng mga kuwentong pambat.

Kaugnay ng pagtuturo sa batayang edukasyon, inaasahang matapos ang isang

bagong Gramatikang Pambansa bago matapos ang 2015. Ipapanukala ng naturang aklat
ang bagong pagtingin sa wikang Filipino blang bahagi ng mga wikang katutubo. Ilulunsad
 Almario 79

din ang proyektong Pagtuturo ng Filipino blang Ikalawang Wika upang higit na maging
epektibo ang pagtuturo ng Filipino sa mga pook na di-Tagalog.

Pinakamabigat na misyon ngayon ang Pambansang Programa sa Intelektuwalisasyon

ng Filipino (PPIF) na ipinanukala ng KWF para sa pakikipagtulungan ng CHED.
Nagsimula ito sa inisyatiba ng KWF kasma ang NCCA, na tumulong sa retooling ng mga
guro sa Filipino na apektado ng CHED Memo Blg. 20, s. 2013. Sa naturang inisyatiba,
pumil ng apat sa panukalang bagong core courses ang KWF, ipinagpagawa ng silabus at
sangguniang aklat bawat isa, at upang mabigyan ng bagong kaalaman at kasanayn ang
mga guro sa Filipino. Sa isang pulong sa pamunuan ng CHED, nagpahayag ng suporta ang
CHED para sa isang organisadong pagpapasigla ng paggmit ng Filipino sa mga disiplina
at kurso sa antas tersiyarya. Nagresulta ito sa panukalang PPIF na binubuo ng mga kurso,
palihan, at seminar upang maituro ang paggmit ng Filipino lalo na sa pagtuturo ng agham
at matematika, mga insentibo sa mga guro na gaya ng grant para sa gradwadong pag-aaral,
at pagbuo at paglalathala ng mga kailangang materyales panturo.

Wika ng Karunungan
Ang lahat ng mga nabanggit na gawain at proyekto ng KWF ay hindi lmang para sa
pambansang kaisahan at kaunlaran. Higit pa. Sapagkat ang tugatog ng pagpapalaganap
at pag-aangat sa Dangal ng Filipino ay ang pagkilla at pagglang dito blang Wika ng
Karunungan. Na maaari itong gamtin sa anumang uri ng edukasyon ng sinumang Filipino;
na maaari itong kasangkapan ng bayan sa anumang uri ng diskurso at anumang uri ng
usapin sa lahat ng dako ng bansa. Kailangang patunayan para sa lahat na: Hindi Ingles
lang ang wika ng karunungan bukod pa sa pagtatanghal na Hindi wika lang ng mangmang
ang Filipino.

Hindi naman bago, bagaman sistematiko, ang pamamaraang kinasangkapan

ng KWF upang tupdin ang mga itinakdang misyon sa Medyo Matagalang Plano nit.
Nangunguna siyempre ang mga serye ng forum, konsultasyon, at seminar na naging daan
upang sa isang band ay makakuha ng mga opinyon at mungkahi mula sa mga guro at
alagad ng wika, at upang sa kabilng band ay mapalaganap ang mga binagong tuntunin
at patakarang pangwika. Kasma ng ganitong mga pagtitipon ang taunang Kongreso sa
Wika upang matalakay at mapag-usapan ng lahat ang mga pangunahing isyu, problema,
at tungkulin para sa wikang Filipino. Ipinaplano ding mabuti kahit ang mga dting
pagdiriwang, gaya ng Araw ni Balagtas at Buwan ng Wika, upang magtanghal ng ibng
karanasang edukasyonal at makaahon sa nakababagot nat nakamihasnan.

Naging malaking tulong ang reorganisasyon ng hanay ng KWF upang maging

epektibong makinaryang pangwika. Halimbawa, ang pagbuo sa SEN upang aktibong harapin
ang networking. Agresibo ang SEN sa paghahanap ng panahon upang makapagsalit ang
KWF sa radyo at telebisyon, bukod pa sa regular at buwanang Kapihan sa Wika upang
kausapin ang mga miyembro ng mass media at makatulong ang mga ito sa pagbabalita ng
mga aktibidad ng KWF.
80 Mga Misyon para sa Komisyon sa Wikang Filipino

Bahagi ng promosyong pangwika ang mga gawad at parangal. Sa ngayon, hinigpitan

ng KWF ang pagbibigay ng dting parangal, gaya ng Dangal ng Wika at Dangal ni Balagtas,
upang higit na maging prestihiyoso. Idinagdag naman ang gawad na gaya ng pambansang
Gawad Ulirang Guro sa Filipino upang kilalnin ang pagpapakasakit ng mga guro sa
Filipino. Nagiging paraan naman ang pagpil ng mga Kampeon ng Wika sa pana-panahon
at sa ibt ibng larang at rehiyon upang lumaki ang hanay ng mga tagapagtaguyod ng
Filipino. Napakalaki ng posibilidad ng bagong deklarang Buwan ng Pambansang Panitikan
tngo sa higit na pag-akit ng madla sa halaga ng wika at panitikan ng Filipinas. Ang
totoo, nakasalalay ang tagumpay ng mga misyon ng KWF sa wastong pagpapakilos ng mga
kaalyadong tao, organisasyon, at institusyon.

Sa loob ng nakaraang dalawang tan, sinikap itaguyod ng KWF ang isang organisado
at planadong pagkilos, at dahil organisado at planado ang pagkilos ay natupad nit ang mga
misyong hindi isinagawa ng mga nakaraang administrasyon. Ngunit napakaikli ng tatlong
tan para matupad ang lahat. Kung sakali, nagsisimula pa lmang ngayon ang KWF at
kailangan pa marahil ang isang bagong set ng pamunuan na magpapatuloy sa sinimulan
ngayon upang maging kaganapan ang atas ng 1987 Konstitusyon. Gayunman, humaharap
ang KWF sa 2016, sa ika-25 anibersaryo nit, nang may matatag na paninindigan para sa
Filipino blang wika ng pinagsanib na pambansang Kaisahan, Kaunlaran, at Karunungan.
Maipagmamalaki na ngayon ng sinumang na Filipino ako, Filipino ang wika ko, Filipinas
ang bansa ko.

TALA: Ang artikulong ito ay unang iniulat sa Pambansang Kongreso ng Pagpaplanong Wika ng KWF na
ginanap sa Lingayen, Pangasinan noong 5 Agosto 2015. Nalathala din sa journal na Pandiwa: Lathalaan
para sa Wika at Kultura, tan 3, blg 1, 2016.
3
Lahat ng sangkap ng gramatika ay
maaaring magbago sa paglipas ng
panahon, subalit may mga pagbabago
na higit na mabilis at kagyat nakikta sa
ilang sangkap kaysa ib
 Cecilio Lopez

ANG PAGHAHAMBING NANG MANGA WIKAQ

SA PILIPINAS

Mga Daglat at Pasubaliq

Akl Aklan Mal Malay Skt Sanskrit
Apa Apayaw Mar Maranaw Tag Tagalog
Bgb Bagobo Mgd Magindanaw Tao Taosug
Bkl Bikol Nbl Nabaloy B bokal
Btk Bontok Pmp Pampangan K konsonante
Cuy Cuyunon Png Pangasinan
Hil Hiligaynon P-Neg Pinatubo-Negrito
Ibg Ibanag PMP Proto-Malayopolinesiyo
Ilk Iloko Sbl Sambales
Ilt Ilonggot Seb Sebu
Ivt Ivatan S-L Samar-Leyte

ANG MANGA SALITAQ sa Talaq nang manga salitaq ay naisusulat sa maluwag na

transkripsiyong ponemika. Sa Btk Cuy Ivt Mar Nbl Png Sbl, ang e ay dapat basahing
pepet. Ang malaking L sa Akl baLay ay dorso-lateral na prikatiba. Ang sa Ivt ipen
ay palatal-nasal. Ang ch sa Nbl chanum ay walantinig na aprikata, at ang malaking I sa
P-Neg lanIm ay mataas nang kauntiq ang bigkas kaysa pepet.

Kapag ang hanay nang manga wikaq ay nagsasapol sa Tag at ang manga salitaq
sa ibang wikaq ay singkahulugan nito, ang kahulugan ay sa huling salitaq nang huling
wikaq sumusunod. Kapag walaq nakamang Tag sa hanay nang wikaq at ang mga salitay
magkakasingkahulugan, ang kahulugan ay sa salitaq nang huling wikaq sumusunod. Ang
manga kahulugan ay Tag.

Sa pagqaaral na itoy gumamit ako nang pagbabago sa pagsulat na na:iiba sa

pinagka:ugalian; ang manga itoy maaaring maging paksain nang isang pagpapa:litangkuroq.
Manga halimbawaq. Ang manga at nang ay isinulat ko nang buoq; ang y (pinaikling ay)
at t (pinaikling at) ay isinulat kong kakabit nang sinusundang salitaq, gaya baga nang
 Lopez 83

nang (pinaikling na). Ang q (glottal stop) ay siy kong ipinalit sa tuldik na paiwaq
sapagkat ang glottal stop ay isang K at hindiq isang uriq nang diin. Ginamit ko ang q
sa hulihan lamang nang salitaq at hindiq sa unahan o kala:gitnaan nito ma:liban kung
kapalit nang pinagka:ugaliang gitling, halimbawaq sa pagsulat nang salitang may unlaping
nagtatapos sa g at sinusundan nang salitangqugat na sa pagsulat ay nagsasapol sa B. Sa
inuulit o magkatambal na salitaq ay hindiq ko ginamit ang q. Ngunit sa manga salitang
pinaghahambing dito, sa ponolohiya (1-15b*), ginamit ko ang q sa unahan, kala:gitnaan,
at hulihan sapagkat sa manga salitang itoy pinaghahambing ang bawat tunog sa tunog
sa ibat ibang wikaq, at ang q ay dapat isaalangalang na gaya din nang ibang K. Hindiq
ako gumamit nang tuldik (na maaaring pagmulan nang manga kama:lian sa paglilimbag).
Ginamit ko ang tutuldok (:) sa manga pantig na may likas na habaq ang bigkas gayon din sa
manga unlaping may ganito ring angking bigkas upang mailagan ang hidwang pakahulugan,
halimbawaq, nasusulat : na:susulat, bagamat itoy hindiq ko sinunod sa inuulit na pantig sa
pangkasalukuyan at panghinaharap na panahon nang manga pandiwaq.

Pambungad
Walang nakatitiyak nang bilang nang manga wikaq sa Pilipinas; tinatayang may manga
pitumpuq hanggang walumpuq, humigit kumulang. Ang paghahambing na itoy kina:
bibilangan nang manga wikaq buhat sa kahilagaan sa katimugan nang bansaq.

Ang paghahambing nang manga wikaq ay maaaring itakdaq lamang sa ponolohiya,

sa pala:buuan o sa pala:ugnayan kaysaq (at kung iibigin ay maaaring idagdag pa ang
leksikograpiya). Totoo ngaq na ang paghahambing na magkakasama ang ponolohiya,
pala:buuan at pala:ugnayan ay siyng ganap na uriq nang paghahambing, ngunit itoy sa ilang
pamilya lamang nang manga wikaq na isa:sagawaq.1 Sa tatlong sangay, ang ponolohiya ang
unang na:pagquukulan nang pagqaaral dahil sa kaginhawaan at kada:lian nang pagqiipon
nang manga salitaq.2 Ang maikling pagqaaral na itoy pasimulaq lamang at ma:ituturing
na isang paghahambing na pahapyaw. (Ang sa pala:buuan at pala:ugnayan ay maaaring
isagawaq sa manga darating na panahon.)3

Piniliq ko ang manga labinlimang salitaq lamang upang maging saligan sa

ma:paghahanguan nang paghahambing nang manga tunog at kahulugan. May manga
salitang ang manga tunog at kahulugan ay magkatulad na magkatulad, mayroon namang
nagkaka:iba nang bahagyaq ang manga tunog ngunit ang kahulugan ay magkatulad rin o
na:iiba kayaq nang bahagyaq, at mayroong nagkaka:iba ang manga tunog at kahulugan.
At kung hindiq rin lamang namagitan ang ibang impluwensiya, gaya nang manga salitang
hiram, tabu o analohiya kayaq, ang manga salitang pinaghahambing ay itinuturing na
kognet at ang pinagmulang anyrong proto nang manga itoy maaaring balangkasin.
84 Ang Paghahambing nang manga Wikaq sa Pilipinas

Talaq nang manga salitaq

1 Tag Mgd bago, Seb Hil Akl S-L bagqo, Bkl baqgo, Png balo, Pmp
bayu, Ibg bagu, sbl bayo, Btk falo, Ivt bayu, vago, Cuy bagoq, Nbl
bado (bago); Ilk bago (bagundating), baro (bago; binataq); Apa bago
(binataq), baro (diq pa natatagalan), bagbago (bago); Ilt bago (sariwaq);
Tao bago (bago; katakataka; kakaiba), baqgu (bago; bataq; sariwaq; diq pa
natatagalan); Mar bago (bago; hilaw; dilutoq).

2 Tag bahay, Seb Hil Ilk S-L Cuy balay, Pmp Sbl bale, Akl baLay, Ibg
balay, bale, Mgd walay, baay, Ivt bahay, vahay, Tao baay (bahay); Bkl
baloy (bahay), balayan (kubo, habong); Png baley (baryo); Btk baqey
(bahay), fali (busloq); Nbl baley, faley (bahay; baryo); P-Neg bali
(balangkas nang bahay); Mar walay (bahay), mbalay (gumawaq).

3 Tag bigas, Seb Hil S-L Akl Tao bugas, Ilk Bkl bagas, Png belas, Pmp
abyas, Ibg baggaq, Sbl buyah, Apa baggat, Btk fakas, Cuy begas,
Nbl bekas, P-Neg buya (bigas); Mar begas (sinaing).

4 Tag bili, Ibg balli, Tao bii (bili); Png bili, Sbl mabli, (mahal); Pmp
abli (kabayaran sa kalakal na pinamili).

5 Tag Seb Hil Bkl buhok, Ilk buqok, S-L bohok, Png bwek, Pmp
bwak, Ibg vuq, Mgd buhuk, buk, Ivt book, buk, Btk book, Apa
abok,4 Tao buhuk, Mar bok (buhok).

6 Tag Seb Hil Ilk Bkl S-L Png Pmp Ibg Sbl Ivt Nbl Apa Tao Mar mata
(mata).

7 Tag ngipin, qipin, Seb Hil Bkl S-L Akl ngipon, Ilk ngipen, Png Sbl
Mar ngipen, Pmp ipan, Ibg ngipan, Ivt ipen, Cuy ipen, Tao ipun
(ngipin).

8 Tag qagos, S-L Png Pmp Mgd Mar agos, Ilk agos, ayos, Sbl agoh, Nbl
ayus (agos); Ilt ayut (agos; sapaq); Ivt ayus (lunas nang ilog); Tao haus
(malakas na agos sa lagusang Sibutu kung humihihip ang unos na hilagang-
silangan).

9 (Matandang) Tag qalog, Pmp alog (bumatis); Ilk Png alog (libis; maliit
na kanal na may tubig); Apa manalog (lumangoy); Mgd alug (libis); Mar
alug (libis); arur (balsa).

10 Tag qatip, Seb Hil Bkl S-L Mgd Tao atup, Ibg atoq, Png Sbl Cuy
 Lopez 85

Mar atep, Pmp Apa atap, Btk P-Neg atip (bubong laloq na kung pawid
o kugon); Nbl atip (sahaq); Ilt atap (bubong na pawid o kugon); atep
(anoq pa mang uriq nang bubong).

11 Tag qugat, Seb Hil Bkl S-L Tao Mar ugat, Ilk urat, Png Nbl ulat,
Pmp Sbl Ivt uyat, Ibg ugaq, Apa uhat, Mgd ugad (ugat); Ilt ulat
(ugat), olat (litid; lastiko).

12 Tag Seb Hil Bkl S-L Akl Sbl tubos, Ilk subbot, Png sebet, Pmp atbus,
Ibg tabbuq, tavvuq, Ivt tuvvutan, Bgb tubbos (tubos).

13a Ilk Apa adda, Png wala, Ibg uwad, Bkl igwa, Ivt ara, Btk wadaq,
waday, waay, Ilt wadey, Mar aden (mayroon).

13b Ilk awan, Apa awan, attan Ilt awan, wan (walaq).

13c Tag Seb Hil walaq, Bkl waraq, S-L waraq, waray, Pmp alaq, Ivt
araya, Nbl gwara, Mgd ada, Tao waay, Mar da (walaq).

14a Ilk Png Pmp Ibg Ivt Btk danum, Sbl lanum, Nbl chanum, P-Neg
lanIm, Apa danon, Ilt denom (tubig).

15a Bkl banggi, Pmp bengi (gabi).

15b Tag Apa Mgd gabi, Seb Akl gabiqi, Hil S-L gabqi, Ilk rabii, Png
labi, Ibg gabi, gavi, Sbl yabi, Btk lafi, Cuy gabiq (gabi); Nbl kalbian,
kaabiqi (kagabi); Mar gawii (araw), magabi (hapon).

Pagsusuriq
Ang mata ay kilala sa lahat nang wikaq. (6).

Ang B ay nagkaka:ibaiba: Tag Nbl i, Seb Hil Bkl S-L Akl Mgd Tao u (o), Ibg o, Png
Sbl Cuy Mar e, Pmp Apa a, Ilt a, e (10).

Kung ang ibang wikaq ay may p, itoy nagiging q sa Ibg (10). Ang ganitong
pagpapalit nang K na walantinig sa hulihan nang salitaq ay kakanyahan nang Ibg (4, 6, 11,
12).

Ang K ay nagkaka:ibaiba sa Tag Seb Hil Ilk Bkl S-L Akl Cuy Tao Mar g, Png
l, Pmp Sbl P-Neg y, Btk Nbl k. Ang K ay g rin sa Ibg Apa ngunit dahil sa bisaq nang
dyeminesiyon, itoy isinusulat nang maka:lawa, na ang ibig ay binibigkas nang mahabaq
(3).5 Ang dyeminesiyon ay umiiral sa kahilagaan nang Luson, kabilang na ang Ilk (12, 13a)
86 Ang Paghahambing nang manga Wikaq sa Pilipinas

at sa Bgb (12).6 Kung ang ibang wikaq ay may magkasunod na bB-, samakatuwid KB-, sa
Pmp ang bB- ay nagkaka:palit at magiging Bb-; itoy kakanyahan nang Pmp (4, 12). Ang
s sa ibang wikay nagiging h sa Sbl sapagkat sa wikaing itoy (Iba) walang tunog na s: kung
bagamat may s ang ilang salitaq sa Sbl, itoy maaaring hiram, malamang sa kalapitwikaq
(12). Ang Btk ay may f (1, 3) na kung minsan ay bariyante nang b, gayon din sa Nbl (2).
Ang k sa Btk Nbl ay ang walantinig na katumbas nang g sa ibang wikaq (3).

Ang ng- sa ibang wikaq ay katumbas sa Ivt nang , isang tunog na sa wikang ito
lamang ginagamit (sa manga wikang ditoy pinaghahambing) (7). Ang manga bariyanteng
nagsasapol sa ng at q ay na:ririnig sa manga wikaing Tag (3).

Ang a sa Sbl sa halip na nang hinihintay na e at ang nagka:palit na KB na naging

BK- ay maaaring hiram sa kalapit na Pmp (4). Ang magkasunod na -B11B1- sa ibang
wikaq, alalaong bagay dalawang magkamukhang B na may l sa pagitan at nasa kala:gitnaan
nang salitaq, ay nagiging isang B na lamang na mahabaq ang bigkas (ditoy isinusulat na
dalawang B na magkasunod) sa Tao matapos makaltas ang l; itoy kakanyahan nang Tao (2,
4, 13c).7

Kung may h sa pagitan nang dalawang magkamukhang B, itoy maaaring maging

q, gaya sa Ilk, o kayay mawalaq, gaya sa Ivt Btk, at ang dalawang B ay nagiging isang B
lamang, gaya sa Ibg Mgd Ivt Mar (5). Ang walantinig na f sa Btk (1, 2 ,3, 15b) ay may
katumbas na maytinig na v sa Ivt (1, 2, 12), na ginagamit din sa Ibg (5, 12, 15b). Matapos
mawalaq ang h sa Png Pmp at ang hinihintay na pagbabago nang B sa Png e, Pmp a, sa
mabilis na pagbigkas ang dadalawahimpantig ay nagiging salitang iisahimpantig lamang,
halimbawaq, Png -ue- Pmp -ua- nagiging -wa- (5). Sa Apa (5) ang KB- ay nagkaka:palit
na BK-, gaya sa Pmp. Ang pagpapalitang itoy nangyayari hindiq lamang sa magkatabing
tunog na K at B kundiq sa dalawang K rin kahit na nasa unahat hulihan nang isang salitaq.
Halimbawaq, ang t- ... -s sa Tag at sa iba pang wikaq, sa Ilk Png ay nagiging s- ... t (12).
Bukod pa sa pagpapalitang ito, nang dalawang K sa unahat hulihan nang salitaq at ang KB
na nagiging BK-, gaya ng Pmp Apa itong huli, ay may pangyayari ding ang dalawang K
ay nagkaka:palitan sa kala:gitnaan nang salitaq, gaya nang adlaw sa Seb Hil S-L Akl Mgd
Tao na may -dl-, na aldaw sa Ilk Bkl Apa na may -ld-, at sa Pmp aldo (ang diptonggong
-aw- ay naging isang B lamang na -o.) At may pagpapalitan pa rin namang dalawang K
na pinamamagitanan nang isang B, gaya nang gatus sandaan sa Seb Hil Bkl S-L Tao,
gatus sandaang libo sa Pmp, na may -tus, ngunit gasut sa Ilk, na may -sut. Ang gang-
ganitong uriq nang pagpapalitan nang manga tunog ay laganap sa halos lahat nang wikaq
sa kapuluan.

Ang manga bariyante sa ponolohiyat pala:buuan na may magkakawangis na

kahulugan ay ma:kikita sa manga halimbawang 1, 8, 9, 11, 15b. Ang magkasunod na -gq- sa
Seb Hil S-L Akl ay -gg- naman sa Bkl Tao (1). Ang kontrasteng itoy kitangkita sa manga
wikang Bisayaq sa isang dako at sa Bkl sa kabilaq. Ang manga bariyanteng g, l, r, y, h ay
masasaliksik pa nang ma:sinsinan at maaaring maging saksi sa teoriyang ang manga itoy
naggaling sa mahigit na isang tunog na *R sa wikang proto.8 Ang Bkl banggi at Pmp bengi
 Lopez 87

(15a) ay manga repleks nang doblet sa wikang proto, na diliq ibat *beNih, na kadoblet nang
*Rabih na sa Tag ay gabi, atbp. (15a, b).

Sa mga doblet, ang isay umiiral sa isang pangkat nang manga wikang magkakanugnog
at ang iba naman ay sa ibang pangkat, gaya halimbawaq nang manga doblet sa 13a, c, 14a,
b at 15a, b. Isa pang halimbawaq nang doblet na nagpapatibay sa pagkaka:pangkatpangkat
ay ang Ilk dara, Png dala, Pmp P-Neg daya, Ibg daga, Ivt rayag, Nbl chala, PMP
*(dD)aRah (dugoq) sa dakong kala:gitnaan at kahilagaan nang kapuluan at ang Tag Seb Hil
Bkl S-L Akl Cuy dugoq, Mgd Tao duguq, Mar rogo (dugoq), PMP *duRuh (lusaw) sa
dakong katimugan naman.

Ang ilang magkakawangis na ponolohiko ay kabaligtaran ang kahulugan kung

minsan (13a, c), at itoy maaaring naging dahilan sa pagsilang nang manga bagong salitaq
upang matugunan ang kabaligtarang kahulugan na na:lipat sa na:kakawangis (13b).

Ang belar na g- (isinatitik na gw-) ay kakanyahan nang Nbl (13c), labiobelar na

na:ririnig din sa Chamorro sa Guam, halimbawaq, gwaha mayroon.

Sapagkat ang manga halimbawang inilahad sa itaas ay diq mapasusubalian na

magkakawangis sa ponolohiyat kahulugan, ang manga anyong proto nang manga itoy
maaaring balangkasin. Dapat tandaan na ang binalangkas na anyong proto sa pamamagitan
nang paghahambing nang magkakawangis na salitaq sa manga anak na wikaq, ay bilang
isang saligan lamang. Ang binalangkas na anyong proto (na pinagkaugalian nang ititik nang
may isang tila bituin o asterisk sa dakong itaas sa unahan nito) ay di mabibigkas sapagkat itoy
walang realidad na obhetibo. Ang manga anyong PMP nang manga halimbawaq sa talaq
ay ang manga sumusunod: 1*b/ah/aRuh9 (bago); 2 *balay (bahay); 3 *belih (bili); 4 *beNih
(gabi); 5 *beRas (bigas); 6 *buhok (buhik); 7 *(dD)anum (tubig); 8 *haluR (katubigan);
9 *haRus (agos); 10 *hatep (bubong); 11 *(h)ipen (ngipin); 12 *huRat (ugat); 13 *matah
(mata); 14 *Rabih (gabi); 15 *tebus (tubos); 16 *(t)ubiR (kanal na may tubig); 17 *waDah
(mayroon; hindiq).

Sa mga salitang repleks nang anyong proto ay ma:idaragdag ang ilang naturalisado
na buhat sa Skt na ginamit na nang ating manga ninunoq noon pa mang panahong
preistoriko, at sapagkat ang manga salitang itoy bahagi na nang tala:tinigan noon pa man
kayat binalangkas din ang anyong proto nang manga ito. Ilang halimbawaq: Tag baroq,
Ibg bagi, Skt bhagi-, Ngadyu-Dayak sa Borneo bagi, PMP *bagih (bahagi); Tag Seb
Apa basa, Sbl baha, Skt bhasa (wikaq), Mal bahasa (wikaq), PMP *bacah (basa); Hil
gadyaq, Matandang Tag gadya (elepante), Bkl gadya (aso), Skt gaja (elepante), PMP
*gazah (elepante).

Buhat pa man noong ikapitong siglo ang manga mangangalakal na Insik ay

naghatid na sa ating manga baybayin nang na:pakaraming salitaq nila, lalunlaloq na nang
manga na:uukol sa pagkakamagqanakan at paglulutoq. Ang kabihasnang Islam, noong
manga ikalabinlimang siglo, ay naghatid naman dito, direkto man o hindiq, nang manga
salitang gaya nang manga sumusunod: Tag Seb alam alam, Ilk alam (ugaliq), Bkl
88 Ang Paghahambing nang manga Wikaq sa Pilipinas

alam (kahinhinan), aram (alam), Pmp alam (kagandahanloob), Akl maqalam, Cuy
maqelam (marunong), Arabe alamin (ang uniberso), Tag Seb Hil Bkl S-L Png Pmp Akl
Sbl Cuy Apa Ilt salamat (salamat), Tao salaamat (kapayapaan; kaligtasan); ginagamit
ding katagang pagbatiq. (Hindiq na ako babanggit nang manga salitang hiram sa Kastilat
Inggles na na:pakaramit karapatdapat na pagqukulan nang masusing pagsasaliksik.)

Higit na lalong na:rarapat na banggitin ay ang manga hiram sa manga

kanugnugbansaq. Sa manga itoy magbibigay ako nang dalawang halimbawaq lamang:
Tag dalamhatiq at tanghaliq. Ang PMP *Dalem (loob; lalim) ay Tag lalim (lalim),
Png Nbl altey, Pmp ate, Ibg attay, Mgd atay, hatay, Sbl Apa agtay, Btk atey, Ilt
agse, Tao atay, hatey, haqti (atay), Mar atay (atay; pusoq), Mal hati (atay). Sa
pinaghambinghambing na manga salitaq, ang Mal lamang ang may repleks na dalam at
hati.

Ang Tag dalamhatiq ay binubuoq nang dalawang kostituyenteng *dalam at *hatiq

na walang kahulugan ang isat isat at hindiq ginagamit sa Tag nang nangagqiisa kundi
isang salitang aapatimpantig. Ang Pagkaka:bago nang kahulugan ay ma:ipaliliwanag
nang matandang paniniwalaq na ang katapangan ay nasasa atay at walaq sa puso, diq
gaya nang pangkaraniwang paniniwalaq. Samakatuwid, kung may anumang bagay ang
nasasaloob nang atay, ang lamanloob na ito ay nababagabag at iniiralan nang matinding
kalungkutan. Ang q ay isang pagbabago sa Tag, bunga marahil nang analohiya. (tingnan
ang tanghaliq sa dakong ibabaq.) Ang katumbas nang Tag dalamhatiq sa Mal ay dukatjita,
sa Bahasa Indonesia ay duka, ngunit ginagamit sa Mal ang dalamhati sa pariralang
membatja dalamhati (bumasang pansarili). Sa Mal pa man, ang manga repleks na dalam
at hati na may kahulugan ang bawat isa, ay nagbabago nang kahulugan kung ginagamit na
magkatambal, dalamhati (pansarili), kahalintulad nang dalamhatiq sa Tag na ma:ituturing
na pansarili rin.

Ang tungkol naman sa Tag tanghaliq: Seb S-L Akl tungaq, Cuy tengaq
(sentro), Ibg tangnga, Mgd tungaq (tanghaliq), Mal tengah (gitnaq), PMP *teNah
(gitnaq). Sa PMP ay may dalawang anyoq, doblet, ang may kahulugang araw (24 na oras
at ang nasa kalawakang nagbibigay nang liwanag at pinaiinugan nang manga planeta),
at ang manga itoy *waRi at *ha(n)Daw. Ang unay may repleks sa Tao na ginagamit sa
magkatambal na haarii raaya (haarii 24 na oras) (piyesta; kapistahang araw), Mal hari
(24 na oras), at ang pangalawa naman ay may repleks sa Tag qaraw, Seb Hil S-L Akl
Mgd adlaw, Bkl aldaw (24 na oras at ang nasa kalawakan) Ilk aldaw (24 na oras) (ang
nasa kalawakan ay init sa Ilk). Sa Mal ang nasa kalawakan ay matahari (lit. mata nang
araw na 24 na oras), Batak mata-ni-ari, Bali mati-n-ai, Dayak mata-n-andau). Ang
pinanghiraman, samakatuwid, nang Tag tanghaliq ay ang Mal tengah hari (lit. gitnaq
nang araw), alalaong bagay tanhaliq. Ang PMP *teNah gitnaq ay walang repleks sa
makabagong Tag bagamat ginamit nina Noceda at Sanlucar (d. 340) ang tinga (medio tahel
de oro, que es el peso de cinco reales de plata), na maaaring tanggapin na repleks nang *teNah at
alinsunod sa pagbabago nang manga tunog, ang *e ay naging Tag i at ang *-h ay nakaltas.
Gayon pa man, sa pakahulugan nina Noceda at Sanlucar ay mahirap tanggapin na ang tang-
nang tanghaliq sa Tag ay tinga, unay walang matibay na pagbabatayan sa pagbabago nang
 Lopez 89

manga tunog, ikalaway may kalayuan ang kahulugan. Walaq ngang na:lalabing paliwanag
kundiq ang tanggapin na ang tang- ay buhat sa tengah; sa isang pansamantalang paliwanag,
ang masasabi ko lamang ay ang Mal e ay naging a sa Tag at na:pasama na ang Mal a
sa pagkakaltas nang h. (Ako ay hindiq gaanong nasisiyahan sa paliwanag na ito, ngunit
tanggapin na muna natin hanggang walang lalong matibay na saligan.)

Karaniwan nang kapag ang Mal ay may r ang Tag naman ay may l, halimbawaq, Mal
arak, Tag galak, Mal djari (daliriq), Tag daliq (sukat na sinlapad nang daliriq) atbp.,
kayaq ngat ang Mal hari ay naging haliq sa Tag. (Ang q ay gaya nang q sa dalamhatiq).
Ang *tang- at *haliq, gaya nang *dalam at *hatiq, ay hindiq ginagamit na nangagqiisa sa
Tag, at ang pariralang tengah hari sa Mal na apat na pantig ay naging tatatluhimpantig na
tanghaliq sa Tag.

Ang manga wikaq sa Pilipinas ay humiram din sa isat isa. (Tingnan ang manga
binaggit na maaaring hiram nang Sbl, 4, 12.) Itoy isang malawak na paksaq, gaya rin
nang manga hiram sa Kastilat Inggles. Kayat isa lamang gamiting halimbawaq ang aking
babanggitin, ang Tag ka:lulwang bengeq. Ang bengeq na sa magkatambal na ito lamang
ginagamit sa Tah ay hiram sa Pmp bengi (15a); ang mataas na i sa Pmp bengi ay na:babaq
sa kala:gitnaang a sa Tag, isang karaniwang pangyayari sa huling pantig nang salitaq o
kayay dahil sa asimilasiyon sa e nang unang pantig, at ang q ay idinagdag sa Tag, gaya nang
dalamhatiq at tanghaliq.

Manga Talaq
1
Gaya nang manga sumusunod: Brugmann, K. and Delbrueck, B., Grundiss
der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen
(Balangkas nang pinaghambing na balarilaq nang manga wikang Indo-
Germaniko). Strassburg. 1886-1902. Second edition, 1897-1911; Diex,
F., Grammatik der romanischen Sprachen (Balarilaq nang manga wikang
Romanse). Bonn, 1836-44 Fifth edition, 1882; Pedersen, H., Vergleichende
Grammatik der keltischen Sprachen (Pinaghambing na balarilaq nang
manga wikang Seltiko). Goettingen, 1909-13; Brockelmann, C., Semitische
Sprachwissenschaft (Lingguwistikang Semitika). Leipzig, 1906, atbp., at si
Blake sa manga wikaq sa Pilipinas.

2
Nangunguna na rito si Dempwolff sa manga wikang Malayopolinesiyo, si
Bandstetter sa Indonesia at si Conant (1908, 1910, 1912, 1916) sa manga
wikaq sa Pilipinas.

3
Wala pang ma:ituturing na gaanong malawaklawak na pagkakahambing
sa pala:buuan nang manga wikaq sa Pilipinas, ngunit sa pala:ugnayan ay
may nagawaq na si Blake at si Constantino, itong huliy sa makabagong
pamamaraan.
90 Ang Paghahambing nang manga Wikaq sa Pilipinas

4
Sa Talaq ... ang q sa unahan nang salitaq ay sa Tag ko lamang ginamit: hindiq
ko pa tiyak ang sa ibang wikaq.

5
Ang mahabang K na bunga nang dyeminesiyon ay binibigkas nang halos
dalawang habaq nang nagqiisang K. Ang dyeminesiyon at hindiq dapat
ipagka:maliq sa isinusulat na dalawang K rin na mahabaq rin ang bigkas, na
ito ay bunga naman nang asimilasiyon. Halimbawaq, sa Ilk ang pangmarami
nang balasang dalaga ay dapat sanang balbalasang kung susundin ang
pala:buuan nang wikang ito. Ngunit dahil sa bisaq nang asimilasiyon, ang l
nang lb- ay nagiging b rin, kayat ang balbalasang ay naging babbalasang.

6
Ma:idaragdag pa sa Bgb ang gobba gibaq, tuggas tigas (Conant 1910, dd.
75, 76).

7
Tingnan din ang Mgd (2). Sa Seb. bagamat isinusulat na walaq, na may -l-, ang
karaniwang bigkas ay waaq na may mahabang aa (13c).

8
Tingnan ang Isidore Dyen, Dempolff s *R, Language 29 (1953) : 359-66.

9
Ang nakukulong nang dalawang hilis na guhit at gitlapiq at ang nang dalawang
panaklong naman ay pansamantala, alalalong bagay diq pa tiyak na balangkas.

Mga Sanggunian
Blake, Frank R. Contributions to a comparative Philippine grammar. Part I: General
features, phonology, pronouns, JAOS, tomo 27, mp. 317-396, 1906 : Part II:
Numerals, JAOS tomo 28, mp 199-253, 1907.
Brandstetter, Renward. Die Lauterscheinungen in den indonesischen Sprachen. (Ang manga
anyoq nang manga tunog sa manga wikang Indonesiyo.) Luzern, 1915.
Conant, Carlos Everett. F and V in Philippine languages. Bureau of Science Ethnology
Publications, tomo 5 blg 2, mp. 135-141, 1908.
--------------------. The RGH law in Philippine languages. JAOS, tomo 31, mp.
70-85, 1910.
--------------------. The pepet law in Philippine languages.Anthropos, tomo 7, mp.
920-947, 1912.
--------------------. The RGH law in Philippine languages. JAOS, tomo 36, mp.
181-196, 1910.
Dempwolff, Otto. Vergleichende Lautlehre des austronosischen Wortschatzer. (Ang
paghahambing nang ponolohiya nang manga salitang Austronesiyo.) 3 tomo. (Beihefte
zur Zeitschrift fuer Eingeborenen Sprachen). Hamburg, 1934, 1937, 1938.
Lopez, Cecilio. Origins of Philippine languages. Philippine Studies (Beyer Memorial
Issue on the Prehistory of the Philippines) tomo 15, mp. 130-166, 1967.
--------------------. A comparative Philippine word-list. Ms.

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Dr. Cecilio Lopez sa Linggwistikang Pilipino, blg. 3, 1971.
 Alfonso O. Santiago

ANG TUNOG GLOTTAL SA PILIPINO

(AT SA IBNG PANGUNAHING WIKA SA FILIPINAS)

ANG WIKANG PILIPINO ay may 21 ponema (may kahulugang tunog): 16 sa mga ito
ang ponemang katinig at 5 naman ang ponemang patinig. Ang mga ponemang katinig
ay ang mga sumusunod: /p, t, k, , b, d, g, m, n, s, h, l, r, w, y /. Ang mga ponemang
patinig naman ay ang mga ito: /i, u, e ,o, a /. (Tandaan: ang pinag-uusapan dito ay hindi
palabaybayan o ang mga letrang ginagmit sa pagbabaybay). Ang simbolong nsa loob ng
dalawang guhit na pahilis ay kumakatawan sa ponema. Ang sistematiko ang palabaybayan
ng wikang Pilipino kayt ang mga simbolo o letra ay nagkakaroon ng halos isa-sa-isang
pagtutumbasan. Hindi ito katulad ng napakagulong palabaybayan ng Ingles. Mapapansin
na sa mga simbolong ginagmit sa transkripsyon ay dalawa lmang sa mga ito ang naiib sa
mga letrang ginagmit sa ating palabaybayanang mga simbolong / / at / /.

Ang nabanggit na 21 ponema ay iniayos sa tsart sa ibab ayon sa punto at paraan ng

artikulasyon:

Talahanayan 1. Ponemang Katinig

Talahanayan 2. Ponemang Patinig

92 Ang Tunog Glottal sa Pilipino at sa Ibng Pangunahing Wika sa Filipinas

Dalawa ang ponemang Glottal: / / at / h /

Dalawa ang ponemang katinig na tinatawag na glottal ayon sa punto ng artikulasyon
(tingnan ang tsart sa itaas)ang / / at / h /. Ang / / ay tawagin nating glottal na
pasara at ang / h / naman ay glottal na pahinga. Glottal na pasara sapagkat ang glottis ay
bumubukas sa pagbigkas nit upang daanan ng hangin kay lumilikha ng pahingang tunog.
Tatangkaing talakayin dito ang ponemang glottal na pasara/ /papaanong nagkakatulad
at nagkakaib ang pagbigkas ng ponemang ito sa 8 pangunahing wika sa Filipinas: Tagalog
(o Pilipino), Sebwano, Ilokano, Hiligaynon, Bikol, Waray, Pampango, at Pangasinan.

Ang / / sa Salit
Sa ating kasalukuyang palabaybayan, ang / / ay inirerepresenta sa dalawang paraan:

1. Nakasma ito sa palatuldikan at inirerepresenta ng tuldik na paiwa ( ` ) kung

nsa hulihn ng salit. Ang mga salitng may ganitong tunog sa hulihn
ay ang tinatawag nating mga salitng malumi o maragsa. Halimbawa:
malumibag, pus, sagan, talumpat; maragsabag, kaliw, saliw,
dukh. (Pansinin na ang tandang pakupya ( ^ ) ay pinagsmang tandang
pahilis ( ) at paiwa ( ` ) kay ang kumakatawan sa ponemang / / ay ang
tandang paiwa pa rin.)

2. Inirerepresenta ito ng gitling ( - ) kapag itoy nsa loob ng isang salit sa

pagitan ng katinig-patinig. Halimbawa: may-ari, mag-alis, pang-ulo, atbp.
Pansinin na kapag inaalis ang gitling na kumakatawan sa ponemang / /
ay mag-iib ang kahulugan ng mga salit: mayari, magalis, pangulo. Ang
ponemang / / ay hindi natatagpuan sa wikang Ingles. Kay ngat ang
dinig ng isang karaaniwang Americano sa mga salitng bat, tab, pas ay
batak, tabak, pasok, sapagkat ang dinig niya sa / / ay / k /. (Tingnan ang
tsart ng mga ponema at mapapatunayang malaki ang pagkakahawig ng
dalawang ponemang ito sa paraan ng artikulasyon. Kung sabagay may mga
pagkakatang mga Filipino man ay napapagpalit ang dalawang ponemang
ito. Kay nga bat iniiwasan sana ng manunulat na ito ang paggmit ng
salitng titik, lalo na sa pasalitmalaking titik, maliit na titik!)

Nabanggit sa unahan nit ang mga ponemang / / ay matatagpuan sa gitna

at sa hulihn ng salit, bagamat sa ganitong posisyon ay maituturing na prediktabol o
mahuhulaan sapagkat sa pagbigkas natin ng alinmang ponemang patinig sa Tagalog ay
kasma na ang gayong tunog. Subalit sa transkripsiyon ay makakabuting irepresenta ang
ponemang ito kahit saang posisyon sapagkat ang transkripsiyon ay hindi para sa mga liks
na Tagalog kundi para sa mga tong nag-aaral pa lmang ng wikang ito. Magkakaroon ng
suliranin sa pagbigkas ang isang mag-aaral kung sa kaniyang unang wika ay binibigkas ang
mga ponemang patinig nang hindi pinangungunahan ng / /. Ang mga sumusunod na
pares ng mga salit ay nagpapatunay na ang / / ay sadyang ponemika:
 Santiago 93

Baybay Transkripsiyon
hanay /ha : nay/
anay /a : nay/
tiyo /tiyoh/
iyo /iyoh/
laway /la :way/
away /a: way/

(Pansinin na ginmit dito ang kolon o tutuldok upang magrepresenta o kumatawan sa haba.
Kung minsan ang ginagmit ng ib ay tuldok. Tungkol sa haba, naniniwala ang manunulat
na ito na sa isang salit sa Pilipino, ang pagpapalakas ng bigkas o pagtataas ng tono ay
sumusunod lmang sa pagpapahaba ng bigkas sa patinig ng isang pantig.)

Sapagkat prediktabol o mahuhulaan ang ponemang / / sa unahan ng salit, hindi

na ito nagkakaroon ng anumang representasyon sa palabaybayan sa gayong posisyon.
Prediktabol rin ito sa gitna ng salit sa pagitan ng magkatulad o di-magkatulad na patinig.
Halimbawa: paalam /paa:lam/, maliit /maliit/, tao /ta:oh/, noo /nooh/, bait /bait/.

Lumilitaw, samakatwid, na ang ponemang / / ay matatagpuan at ponemika sa

lahat ng posisyon sa isang salit sa Pilipino: unahan, gitna, hulihn tulad ng ponemang
/ h /. Dahil dito, masasabi na rin natin na, sa katotohanan, lahat ng salit sa Pilipino ay
nagsisimula at nagtatapos sa ponemang katinig. (Tandaang muli na ang pinag-uusapan
dito ay mga ponema at hindi mga letra o ortograpiya). Ang salitng aso, halimbawa,
bagamat nagsisimula at nagtatapos sa patinig kapag isinusulat ayon sa ating palabaybayan,
ay nagkakaroon ng ganitong transkripsiyon: /a:soh/nagsisimula sa ponemang katinig / /
at nagtatapos sa ponemang katinig / h /.

Ang / / sa Pangungusap
Tinatalakay sa itaas ang kalagayan ng ponemang / / sa ibt ibng posisyon sa isang salit.
Talakayin naman natin ang nagiging kalagayan nit kung itoy nsa hulihn ng isang salit
at kung ang nasabing salit ay nsa loob ng pangungusap. Halimbawa:

Hindi p matab si Nanay.

/hindi: pu mataba: si na:nay/

Pansinin ang pagkawala ng ponemang / / sa mga salitng /hindi/, /po/, at /mataba/

at ang pagkakapalit sa lugar nit sa haba (/ : /). Sa ganitong pagkakatan mapapansin ang
kahinaan ng ating kasalukuyang paraan ng pagtutuldik. Papaano babashin ng isang di-
Tagalog ang halimbawang pangungusap na ito? (Hindi p matab si Nanay.)
94 Ang Tunog Glottal sa Pilipino at sa Ibng Pangunahing Wika sa Filipinas

Ang / / sa Ibng Prinsipal na Wika

Sa mga wika na gawing Bisaya, tulad ng Sebwano, Hiligaynon, at Waray (maipapangkat na
rin dito ang Bikol), ang ponemang / / ay hindi nawawala o inilalaglag kahit ang salitng
nagtataglay nit ay maging bahagi ng pangungusap. Pansinin ang sumusunod na mga
halimbawa:

Sebwano
Ikaw ba ang niadT sa am? (Ikaw ba ang nagpunta sa amin?)
/ikaw ba ang niadtu sa a:mu/

Hiligaynon
Puti ang dak nga id. (Puti ang malaki kong aso.)
/puti ang daku ku nga idu/

Bikol
Ang ak nag- ul. (Ang bat ay umuwi.)
/ang a:ki naguli/

Waray
Dam an dug nga tinur. (Marami ang dugong tumulo.)
/da:mu an dugu nga tinu:ru/

Samantala, mapapansin naman sa mga wika sa gawing Hilagang Luzon, tulad ng

Pangasinan at Ilokano, na ang ponemang / / ay hindi natatagpuan sa hulihn ng mga
salit. Halimbawa:
Tagalog Ilokano Pangasinan
balit /bali:ta/ /bali:tah/ /bali:tah/
kampan /kampa:nah/ /kampa:nah/ /kampa:nah/
pus /pu:sa/ /pu:sah/ /pu:sah/

Kung hindi natatagpuan ang ponemang / / sa hulihn ng mga salitng Ilokano at

Pangasinan, halos mahuhulaan na ng guro na isa ito sa magiging suliranin niya sa kaniyang
pagtuturo ng Pilipino.

Samantala, sa Pampango naman ay nagkakaroon ito ng kapalit na tunog na kahawig

ng ponemang / y /. Halimbawa:

Sinali yang lagari king tindahan. (Binili niya ang lagari sa tindahan.)
/si:nali yang laga:ri king tinda:han/

Ang isa pang kapansin-pansin sa mga Pampango ay ang pagpapalit ng / / sa /

h / sa mga salitng Tagalog, tulad ng hangin, tahi na binibigkas nil ng /a:ngin/, /tai/.
Kung susuriing mabuti ang kanilng ginagawang pagpapalit ng tunog sa ponemang /h /,
mapapansing hindi ito liks na ponemang / / kundi isang uri ng tunog na waring nsa
pagitan ng / / at / h /.
 Santiago 95

Paglalagom

Mahalaga para sa isang guro na mauunawaan ang kakanyahan ng ponemang / / hindi lmang
sa Pilipino kundi gayundin sa wika ng pook ng kaniyang pinagtuturuan. Makatutulong sa
kaniya ang ganitong kaalaman sa pagtuturo ng Pilipino blang pangalawang wika.

Sa isang batng di-Tagalog na nag-aaral ng Pilipino, matitiyak halos ng guro na ang

batng itoy magkakamali sa wastong paggmit ng ponemang / / dahil sa impluwensiya ng
ganito ring tunog sa kaniya nang wika. Kay kung ang suliranin ng bat, halimbawa, ay ang
paglalatag ng / / at pagpapalit pagkatapos ng haba/ : /sa lugar nit (magiging suliranin
ito ng mga batng ang unang wika ay Sebwano, Hiligaynon, Waray, Bikol, Pampango) o
kay ang pagkakabit naman ng ganitong tunog.

Sa hulihn ng mga salit (magiging suliranin naman ito ng mga batng Pangasinan
at Ilokano), hinihingi lmang ng pangangailangan ng mga bat na maghanda ang guro
ng mga angkop na pagsasanay na makatutulong sa madalng pagkatuto nil sa wastong
paggmit ng ponemang ito.

Paliwanag: Sinikap ng manunulat na ito na maging payak ang kaniyang pagtalakay

sa paksa. Iniuukol ang artikulong ito sa mga gurong nagsisimula pa lmang magkahilig sa
aghamwika. Dahil sa layuning ito ay makapagpapaumanhin marahil ang mga gurong may
malawak-lawak nang kaalaman sa larangang ito.

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Alfonso Santiago sa Ang Supling, blg.1, 1970.
 Alfonso O. Santiago

ANG PAGHAHAMBING SA DALAWANG WIKA

ANG ARTIKULONG ITO ay sadyang inihanda para sa mga nagtuturo ng Pilipino sa mga
di-Tagalog. Sinikap ng sumulat na maging payak na payak ang paglalahad upang madalng
maunawaan kahit ng mga gurong hindi pa nakakukuha ng kurso sa Lingguwistika. Ditoy
tinatalakay kung ano ang kahulugan ng pahambing na pagsusuri sa dalawang wika at kung
paano makakatulong ito sa isang guro ng Pilipino upang maging mabis ang kaniyang
pagtuturo. Inilalahad dito ang payak na paraan ng paghahambing sa dalawang wika.

Pagtuturo ng mga Pilipino sa mga Di-Tagalog

Isang guro ang magtuturo ng Pilipino sa mga batng di-Tagalog. Ang gurong ito ay
maaaring isang taal na Tagalog. Ang kaniyang pagsasalit ay isang mabuting huwaran.
Maaari rin namang ang gurong ito ay hindi taal na Tagalog. Tagaroon siy sa pook na iyon
kay alam na alam niya ang wika ng pook. Maayos na rin naman ang kaniyang pagsasalit ng
Pilipino. Ano pa kay ang dahilan upang siyy hindi magtagumpay sa kaniyang pagtuturo
ng Pilipino?

Isa sa mga pangunahing prinsipyo sa mga makabagong pamamaraan sa pagtuturo

ng pangalawang wika ay ito: Kailangang ang pagtuturo ng guro ay masalig sa isinagawang
pahambing na pagsusuri sa unang wika ng mga batng kaniyang tinuturuan at ng Pilipinong
kaniyang itinuturo blang pangalawang wika.

Alinmang dalawang wika, gaya ng pagkakaalam natin, ay maraming mga

pagkakatuladsa mga ponema, sa mga salit at pagbubuo ng mga ito, sa pag-uugnay- ugnay
ng mga salit, atbp. Ngunit tiyak na may pagkakaib ang dalawang wikang ito. Maaaring
may ponema sa Pilipino na wala sa unang wika ng mga mag-aaral o ang kabaligtaran nit.

Halimbawa: Sa Pilipino ay may ponemang patinig na / e / at / o / na wala sa

Ilokano. Bagamat sa ortograpiya o sistema ng pagsulat ng mga Ilokano ay gumagmit ng
mga titik na e at o, ang mga ito ay hindi nagrerepresenta ng ponemang / e / at / o /
kundi ng / i / at / u /. Pansinin ang mga sumusunod na halimbawa:
 Santiago 97

Pilipino Ilokano Baybay

/ o/
/lo : ko/ /lu : ku/ loko
/bo : mba/ /bu : mba/ bomba
/e/
/tse : ke/ /tsi : ki/ tseke
/be : rde/ /bi : rdi/ berde

Hindi na kailangan pang matutuhan ng guro ng Pilipino ang wika ng pook na

kaniyang pinagtuturuan. Ib ang pag-aaral kaysa pagsusuri. Ang kailangan niya ay
pagsusuri sa wika ng pook at hindi pag-aaral makapagsalit nit, bagamat lalong mabuti
kung matututo siyng magsalit nit.

Ngunit masusuri ba ng isang guro ng Pilipino ang wika ng pook kahit hindi siy
marunong magsalit ng wikang ito? Maaari. At ito ang ating tatalakayin ngayon sa isang
payak na pamamaraanang pagsusuri nang pahambing sa dalawang wika: wika ng pook
at ng Pilipino.

Sa payak na katuturan, ang paghahambing sa dalawang wika ay tumutukoy sa pag-

alam sa pagkakatulad at pagkakaib ng dalawang wika. Ang pagsusuring tulad nit ay
tumutukoy lmang sa wikang binibigkas at hindi sa ortograpiya nit.

Kung pag-aagapayanin natin ang dalawang wikang sinusuri at subuking pagtapat-

tapatin ang mga ponema ng mga ito, mapapansing bagamat maraming ponemang
nagkakatulad sa dalawang wika, mayroon din namang nagkakaib. Halimbawa:

Wika ng pook Pilipino

1 1
2 2
3 3
4
5

Kung ang mga ponema, halimbawa, ng Pilipino ay 1, 2, 3, at 5 at ang wika naman

ng pook ay 1, 2, 3, at 4, madal nating maibibigay ang mga sumusunod na palagay:

1. Na ang mga mag-aaral ay hindi magkakaroon ng suliranin sa mga ponemang

1, 2, at 3;
2. Na sily magkaroon ng suliranin sa pag-aaral ng ponemang 5 sapagkat itoy
walang katulad sa mga ponema ng kanilng wika;
3. Na malamang na magkaroon din sil ng suliranin sa ponemang 4 sapagkat
itoy nsa dila na nil, samakatwid ay dala-dala nil sa pag-aaral ng Pilipino.

Ang halimbawa sa itaas ay payak na payak bagaman sa katotohanan, ang pagsusuri

sa wika, lalo na ang mga isinasagawa ng mga linguist o dalubwika, ay higit na masalimuot.
98 Ang Paghahambing sa Dalawang Wika

Ngunit dapat linawin dito na ang isang guro ng Pilipino ay hindi na kailangang maging
isang paham sa wika upang makapagsagawa ng pahambing na pagsusuri upang lalong
maging mabis ang kaniyang pagtuturo ng Pilipino blang pangalawang wika.

Ang pahambing sa pagsusuri sa dalawang wika, wika ng pook at ng Pilipino, ay

maaaring isagawa ng isang guro pagdatng niya sa pook na kaniyang pagtuturuan o bago
magsimula ang aralang tan. Higit na mabuti kung makapagsasaliksik siy sa mga naisagawa
nang pagsusuri (kung mayroon) ng mga dalubwika tungkol sa wika ng pook. Sa gayon ay
mahuhulaan na niya kaagad kung saan-saang bahagi ng Pilipino mahihirapan ang mga
bat sa pag-aaral nit, na dapat niyang bigyang-diin sa kaniyang gagawing pagtuturo.

Maaari rin namang magsagawa ng pagsusuri ang isang guro hbang siyy nagtuturo.
Kung sa kaniyang pagtuturo ay makapansin siy ng mga karaniwang mali ng mga bat, ang
una niyang dapat alamin ay kung bakit nagkakamali nang gayon ang mga bat. Alamin
niya kung ang mga pagkakamaling yaon ay dahil sa impluwensiya ng unang wika ng mga
bat. Pag-aralan niya kung bakit nagkakagayon. At pagkatapos niyang matiyak ang dahilan,
maipaplano niya ang kaniyang gagawing pagtuturo sa sumusunod na mga araw upang
bigyang-diin sa pagtuturo ang mga bahaging nagdudulot ng suliranin sa mga bat.

Upang hindi maging masalimuot ang pag-aaral, maaaring hatiin ang wikang sinusuri
sa tatlong lawak: palatunugan (ponolohiya), palabuuan (morpolohiya), at palaugnayan
(sintaksis). Maaari ring gawing hati ang mga sumusunod: palatunugan, talasalitaan,
palaugnayan. Ngunit ang dapat linawin dito ay ang katotohanang kahit magkahiwalay na
tinatalakay ang bawat lawak, sa aktuwal na pagsasalit, ang mga ito ay sma-sma at sabay-
sabay na ginagmit ng isang nagsasalit. Isa pa, may ib pang kakanyahan o katangian ang
wika na kailangang maunawaan ng guro tulad ng po, ho, opo, ay tatak ng kultura ng mga
tong nagsasalit ng Tagalog. Karamihan ng mga wika sa kapuluan ay hindi gumagmit ng
ganitong mga salit ng paggalang.

Sa artikulong ito ay binibigyang-diin lmang ang tatlong lawak: palatanungan,

palabuuan, at palaugnayan.

Palatunugan. Ponolohiya ang tawag sa pag-aaral ng mga katangian o kakanyahan ng mga

tunog, may kahulugan o wala, sa isang wika. Sa pag-aaral ng palatunugan ng Pilipino at
Pangasinan, halimbawa, ay matutuklasang:

1. May mga ponema sa Pangasinan na wala sa Pilipino;

2. May mga ponema sa Pilipino na wala sa Pangasinan; at
3. Higit na marami ang mga ponema sa Pilipino kaysa Pangasinan.

Ang halimbawa ng blang 1 ay ang ponemang / a / sa Pangasinan na wala sa Tagalog.

Mapatutunayang ang tunog na ito ay isang ponema sa Pangasinan sa pamamagitan,
halimbawa, ng mga sumusunod na set o pares ng mga salit:

/saksak/ (stab)
 Santiago 99

/suksuk/ (insert)
/siksik/ (loaded to capacity)
/saksak/ (scales)

Ang maibibigay na halimbawa rito ay ang ponemang /o / at / e / sa Filipinas na
wala sa Pangasinan. Halimbaawa:

Tagalog Pangasinan

/lo : bo/ /lu : bu/ (balloon)

/go : ma/ /gu : ma/ (rubber)
/be : rde/ /bi : rdi/ (green)
/se : ksi/ /si : ksi/ (sexy)

Sapagkat may mga ponema sa Pilipino na wala sa Pangasinan at may mga

ponema din naman sa Pangasinan na wala sa Pilipino, halos nakatitiyak ang guro na dito
magkakaroon ng suliranin ang mga batng Pangasinan sa pag-aaral ng Pilipino. Ang mga
ponema sa Pangasinan na wala sa Pilipino ay tiyak na dala-dala ng mga bat sa pag-aaral
ng Pilipino. Gayundin, mahihirapan sil sa pagbigkas ng mga ponema sa Pilipino na wala
sa Pangasinan. Kalimitan, ang isang ponema sa Pilipino na wala sa Pangasinan ay papalitan
ng mga bat ng ibng kahawig na ponema sa kanilng wika. Halimbawa, ang salitng tla
ay karaniwang magiging tla; ang babaeng Mra ay magiging babaing mra, atbp. Sa
kabilng dko naman, kung hindi magkakaroon ng pagbabawas, halimbawa: ang bat
(child) ay magiging bat (bathrobe), ang bag (lung) ay magiging bga (live ember), atbp.

Palabunuan. Morpolohiya ang tawag sa pag-aaral sa kayarian o sistema ng paglalapi sa

mga salit. Bawat wika ay may sariling paraan ng paglalapi o pagkakabit-kabit ng mga
morpema.

Halimbawa: Maaaring ang dalawang wikang sinusuri nang pahambing ay kapuwa

gumagmit ng unlapi, gitlapi, at hulapi o kay kapuwa nag-uulit ngunit may pagkakaib sa
paraan ng pagkakabit-kabit ng mga morpema.

Tingnan ang sumusunod na paghahambing sa paraan ng pagbabanghay sa Pilipino

at Ilokano. Gamtin natin ang mga pandiwang ginagmit nang magkakahulugan sa
dalawang wikang ito upang madalng makta ang pagkakatulad at pagkakaib:

Pilipino Ilokano

Pangkasaukuyan:
naglalaba aglablaba
naglalampaso aglamlampaso
nagluluto aglutluto
100 Ang Paghahambing sa Dalawang Wika

Pangnakaraan:
naglaba naglaba
naglampaso naglampaso
nagluto nagluto

Panghinaharap:
maglalaba aglaba
maglalampaso aglampaso
magluluto agluto

Sa banghay pangnakaraan ay walang magiging suliranin. Ngunit sa pangkasalukuyan

ay agad mapapansin ang magkaibng paraan ng pag-uulit sa bahagi ng salitng-ugat. Sa
Pilipino, ang inuulit lmang sa mga salitng laba, lampaso, at luto ay ang unang katinig-
patinig, samantalang sa Ilokano ay ang unang katinig-patinig-katinig. Sa panghinaharap
naman ay mapapansing hindi nag-uulit ng anumang bahagi ng salitng-ugat. Dahil ditoy
mahuhulaan natin kung saan-saan magkakamali ang mga bat sa pagbabanghay sa mga
salitng ganito sa Pilipino:

Pangkasalukuyan: Maaaring maging mali:

Naglalaba si Rosa. Naglablaba si Rosa.

Naglalampaso si Ana. Naglamlampaso si Ana.
Nagluluto ang Nanay. Naglutluto ang Nanay.

Panghinaharap: Maaaring maging mali:

Maglalaba si Rosa. Maglaba si Rosa

Maglalampaso si Ana. Maglampaso si Ana.
Magluluto ang Nanay. Magluto ang Nanay.

Totoong di-iilang guro ang kahit hindi pa nakakukuha ng kurso sa lingguwistika o

sa pagtuturo ng Pilipino blang pangalawang wika ay nagsasagawa na ng ganitong simpleng
mga pagsusuri. Ngunit itoy simula lmang at lalong magiging mabuti kung magpapatuloy
ang mga gurong ito sa lalo pang malawak ngunit makaagham na pamamaraan sa
paghahambing ng una at pangalawang wika ng mga mag-aaral na kanilng tinuturuan.

Palaugnayan. Sintaksis ang tawag sa pag-aaral sa balangkas o pagkakaugnay-ugnay ng

lipon ng mga salit. Gamtin nating halimbawa rito ang wikang sa Sebwano. Subuking
bigyan ng diksiyonaryong Sebwano-Pilipino ang isang batng mag-aaral na hindi pa
gaanong nakapagsasalit sa Pilipino. Kung walang diksiyonaryo ay igawa siy ng talaan
ng mga salitng gagamtin niya sa ipakikitang larawanhalimbawa ay larawan ng isang
batng naglalaro. Pagkatapos ay pagbigayin ng pangungusap tungkol sa larawan. Halos
nakatitiyak ang guro na ang balangkas ng pangungusap na ibibigay ng bat ay Sebwano!
 Santiago 101

Mapatutunayan lmang dito ang nagiging impluwensiya ng unang wika sa pag-aaral ng

pangalawang wika.

Kung ang ibibigay na pangungusap ng bat ay Naglalaro ang bat, walang

makiktang suliranin dito. Ngunit kapag ang ibinibigay na pangungusap ay Ang bat
naglalaro, malinaw na makikta ng guro ang suliranin ng bataang paggmit ng panandang
ay na wala sa Sebwano kapag nauuna ang simuno.

Ang isa pang maibibigay na halimbawa sa mga suliranin ng mga batng Sebwano sa
pag-aaral ng Pilipino ay ang wastong paggmit ng -um dahil marahil sa mga sumusunod:
(1) walang panlaping ganito sa kanilng wika, (2) walang malinaw na alituntunin sa Pilipino
tungkol sa wastong gmit ng panlaping ito, kay ang bat ay medyo nalilito. Kung minsan
ang mga pandiwang dapat gamtan ng -um ay ginagamtan ng mag- o ang kabaligtaran
nit. Halimbawa:

Magkain na tayo.
Si G. Santos ang tumuturo sa amin.

Paglalagom
Ang Pilipino ay pangalawang wika ng mga di-Tagalog. Ngunit ang Pilipino blang
pangalawang wika, ay hindi kasinghirap iturong tulad ng Ingles sapagkat itoy malaki ang
pagkakahawig sa ibt ibng wika sa Kapuluansa palatunugan, talasalitaan, atbp.

Lalong magiging mabis ang pagtuturo ng Plipino kung isaalang-alang ng guro

ang unang wika o wikang kinagisnan ng mga mag-aaral, kung ang kaniyang gagawing
pagtuturo ay batay sa kinalabasan ng pahambing na pagsusuri sa dalawang wikawika ng
pook at ng Pilipino.

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Alfonso Santiago sa Ang Supling, blg. 1, 1970.
 Fermina G. Gatal

ISANG PAHAMBING NA PAGSUSURI SA MGA

PONEMANG SEGMENTAL NG PILIPINO AT IBANAG

KAALINSABAY NG MGA PAGBABAGO sa kapaligiran ang tandisang pagsasakatuparan

ng pagkakaroon ng isang wikang pambansa, ang Pilipino, at ang paggmit nit blang
wikang panturo sa mababang paaralan. Nagsimula ang paglinang sa isang wikang pambansa
noong tang 1935 blang pag-alinsunod sa itinagubilin sa Saligang-batas na naglalayong
mapadal ang pakikipaghatirang-diwa sa pamamagitan ng kaisahan sa wika. Batay ditoy
inirekomenda ng Surian ng Wikang Pambansa noong 1937 at napagtibay naman ang
Tagalog ang maging batayan ng wika ng ating bansa (alinsunod sa Atas Tagapagpaganap
Blg. 137). Nabigyan ng ibayong diin ang paglinang sa wikang pambansa nang ipatupad ang
kautusang pangdiwa noong 1940.

Ang wikang Pilipino ay Tagalog na pinayaman ng mga subok at kinikillang

hiram na salit mula sa ibt ibng wikain sa buong kapuluan, mula sa Castilla, Ingles,
Chino, Griego, Latin, at ib pang mga likha at binagong salit na nagkaroon ng ibt ibng
kaantasan ng tagumpay ayon sa naging gmit ng mga tao. Bagamat maraming naging
sagwil, tulad ng kakulangan ng mga aklat at patnubay at pagwawalang-bahala ng maraming
guro at mamayan, ang wikang Pilipino ay patuloy pa ring humanap ng puwang upang itoy
mapalapit sa pusot damdamin ng bawat mag-aaral.

Noong 1957, blang pagpapatupad sa Batas Republika 1124 at sa Binagong

Palatuntunan ng Edukasyon, ay itinagubilin ang paggmit ng Pilipino blang isang
asignatura mula sa Baitang 1 pataas. Naging puspusan, mula noon, ang ginagawang mga
hakbang tngo sa ikauunlad ng wika. Pinagtagisang-diwa at pinag-ubusan ng matalinong
pagpapasiya ng Lupon ng Pambansang Edukasyon noong 1963 na gamtin ang Pilipino
blang wikang panturo sa Baitang 1 sa mga purok na di-Tagalog at sa Baitang 2 sa mga
purok na Tagalog simula sa tang pampaaralan 19701971 at patuloy itong gagamtin
hanggang sa Baitang 4 sa tang 19731974.

Ang pasiyang ito ng Lupon ay pinag-ukulan ng sukdulang diin at tangkilik ng

itinalagang pangkat pangkurikulum. Naglunsad ito ng apat na tang masinsinang
pagsasanay ng mga guro sa Pilipino at paghahanda ng mga kagamitan pangkurikulum sa
bawat baitang.
 Gatal 103

Kaugnay ng kasalukuyang kalakaran sa pagpapatupad ng paggmit ng Pilipino

blang wikang panturo, makabuluhang bigyan ng kaukulang pansin ang pagkakahawig at
pagkakaib ng mga wikain at ng wikang pambansa tngo sa kaisahan ng wika. Ang payak na
payak na pag-aaral na ito, ang pahambing na pagsusuri sa Pilipino at Ibanag , ay maaaring
makapagpasigla sa mga palaaral upang gumawa ng ib pang mga pag-aaral at pananaliksik
sa ibt ibng diyalekto tngo sa pagpapayaman at pagpapaunlad ng pambansang wika at
upang itoy mabisng maituro sa mga di-Tagalog.

Sa pag-aaral na ito ay tinangkang paghambingin ng mananaliksik ang mga

ponemang segmental ng Pilipino at Ibanag sa layuning matagpuan ang pagkakatulad-
tulad at pagkakaib-ib ng mga ito. Ang naging resulta ng pag-aaral ang siyang naging
batayan ng mananaliksik sa pagmumungkahi ng mga kaukulang lunas sa mga suliraning
kinakaharap ng mga mag-aaral sa Lallo, Cagayan, sa kanilng pag-aaral sa Pilipino.

Makatutulong din ang pag-aaral na ito sa mga guro ng wika upang maunawaan
ang katangian ng Pilipino blang pangalawang wika. Makabuluhan din ito upang maging
sanggunian sa paghahanda ng mga kagamitang pampagtuturo na napapanahon at angkop
sa purok ng Lallo.

Ang mga suliraning tinalakay ay ang sumusunod:

1. Alin-alin sa mga ponemang segmental ng Pilipino at Ibanag ang

magkakatulad?
2. Alin-alin sa mga ponemang segmental ng Pilipino at Ibanag ang magkakaib?
3. Ano-ano ang magiging kamalian ng isang mag-aaral na Ibanag sa kaniyang
pag-aaral ng Pilipino?
4. Anong pamaraan ang mabuting gamtin sa pagtuturo ng Pilipino sa mga
mag-aaral na Ibanag?

Ang naging pagpapalagay sa likod ng ganitong uri ng paghahambing ay ito: Kapag

ang mga ponema sa katutubong wika ng mga mag-aaral at ang mga kayarian at pamamahagi
ay katulad ng Pilipino, itoy hindi magiging suliranin sa pagtuturo ng wika. Sa kabilng
dako, ang mga ponema na kaib sa Pilipino ay magdudulot ng suliranin.

Pagbibigay-kahululugan sa mga Datos

Ang Ibanag ay may 25 ponemang segmental. Ang mga ito ay binubuo ng 20
ponemang katinig at 5 ponemang patinig. Ang mga ito ay ang mga susmusunod:

Mga ponemang katining: / p, b, t, k, g, , c, f, v, h, s, z, l, m, n, ng, w, r, y/

Mga ponemang patinig: /i, e, a, o, u/
104 Isang Pahambing na Pagsusuri sa mga Ponemang Segmental ng Pilipino at Ibanag

Matutunghayan sa tsart sa ibab ang nasabing mga ponemang katinig:

Talahanayan 1. Mga Ponemang Katinig ng Ibanag

Mga Ponemang Katinig

/ p / - Walang boses na bilabyal istap. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal at midyal
ng salit. Hindi ito makikta sa posisyong pinal. Halimbawa: /plu.ma/ (pluma); /apan/
(kunin)

/ t / - Walang boses na dental istap. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal at midyal ng
salit. Halimbawa: / tuggi/ (tugi); /bituin/ (bituin)

/ k / - Walang boses na belar istap. Ito ay nsa posisyong inisyal, midyal at pinal ng salit.
Halimbawa: /kami/ (kami); /dakal/ (malaki); /vuki/ (bundok)

/ / - Walang boses na glottal istap. Ito ay maaaring nsa unahn, midyal, at hulihn ng
patinig. Halimbawa: /aya/ (pag-ibig); /keannungan/ (maging bagay)

/ b / - May boses na bilabyal. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal at midyal ng salit.
Halimbawa: /bituin/ (bituin); /be. bay/ (dagat)

/ d / -May boses na dental istap. Ito ay maaaring nsa posisiyong inisyal ng salit. Halimbawa:
/dagun/ (tan)

/ g / - May boses na belar istap. Ito ay maaaring nsa posisiyong inisyal at midyal ng salit.
Halimbawa: /gafu/ (simula); /la.gum/ (loob)
 Gatal 105

/ c / - Walang boses na albyopalatal na aprikante. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal at

midyal ng salit. Halimbawa: /ch. Nda/ (tinda); /rigacha/ (tawad)

/ f / - Walang boses na labyo-dental na prikatiba. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal at

midyal ng salit. Halimbawa: /futu/ (puso); /afi/ (ilaw)

/ h / - Walang boses na glotal na prikatiba. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal at midyal.
Halimbawa: (Mga salitng hiram sa Castilla) /him.no/ (himno); /ahe.nte/ (ahente)

/ v / - May boses na labyo-dental na prikatiba. Ito ay maaaring nsa posisyong midyal ng

salit. Halimbawa: /ka.vu/ (kapos)

/ s / - Walang boses na abyolar na prikatiba. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal at

midyal lmang. Halimbawa: /sitta/ (kita)

/ z / - May boses na abloyar na prikatiba. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal lmang.
Halimbawa: /zitta/ (dirt)

/ l / - May boses na abyolar na lateral. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal, at
pinal ng salit. Halimbawa: /lwa/ (luha); /ali/ (lipat); /dappal/ (tapal)

/ m / - May boses na bilabyal na nasal. Ito ay maaaring nsa posisiyong inisyal, midyal, at
pinal na salit. Halimbawa: /meddu/ (mahal); /nga.min/ (lahat); /ngem/ (ngunit)

/ n / - May boses na albyolar na nasal. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal, at
pinal ng salit. Halimbawa: /nira/ (kanila); /ya.na/ (ina) /davvun/ (lupa)

/ r / - May boses na albyolar tril. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal, at pinal ng
salit. Halimbawa: /rigacha/ (tawad); /ira/ (sila); /lugar/ (lugar)

/ w / - May boses na malapantig na bilabyal. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal,
at pinal ng salit. Halimbawa: /mawa.wan/ (mawala); /aggaw/ (araw)

/ y / - May boses na abyo-palatal na malapatinig. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal,

midyal, at pinal. Halimbawa: /ya.ma/ (tatay); /yo.ye/ (ito); /ka.kay/ (ingkong)

/ / - May boses na belar nasal. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal, at pinal ng
salit. Halimbawa: /yem/ (ngunit); /ina.ngol/ (hininga); /annun/ (tungkulin)

Mga Heminato sa Ibanag
Heminato ang tawag sa mga kambal-katinig na binibigkas nang waring isang ponema. Ang
ganitong tunog ay maituturing na prominente sa Ibanag, tunog na matatagpuan lmang sa
posisyong midyal ng salit. Pansinin ang sumusunod na mga pares minimal:
106 Isang Pahambing na Pagsusuri sa mga Ponemang Segmental ng Pilipino at Ibanag

/p/ /apa/ kunin

/pp/ /appan/ pain
/t/ /lutu/ lingos
/tt/ /luttu/ tugi
/k/ /ba.ka/ baka
/kk/ /bakka/ labangan ng baboy
/b/ /babay/ babae
/bb/ /babbay/ mga babae
/d/ /adan/ Adan
/dd/ /addan/ hagdan
/g/ /aga/ hanguin (alisin sa pagkakasalang sa apoy)
/g/ /aga/ butil
/f/ /afu/ apo
/ff/ /affu/ panalunan
/v/ /ka.vu/ kapos
/vv/ /avvu/ abo
/s/ /asin/ asin
/ss/ /assi/ tutong
/z/ /ziga/ hirap (wala sa posisyong midyal)
/zz/ /kazzing/ kambing
/l/ /ali/ lumipat (ng lugar)
/ll/ /alli/ mabantot
/m/ /a.mu/ amo
/mm/ /ammu/ alam
/n/ /anung/ Anung (palayaw)
/nn/ /annung/ tungkulin
/r/ /gari/ stayp o raya
/rr/ /garri/ guhit (ng matalim na bagay)

Mga Ponemang Patinig

May limang ponemang patinig ang Ibanag. Tingnan ang tsart sa ibab:

Talahanayan 2 Mga Ponemang Patinig ng Ibanag

 Gatal 107

/ i / - May boses, mataas, harap, at di-bilog. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal,
at pinal. Kapag ito ay nsa posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog na glotal istap.
Halimbawa: /ina.ngo/ (hininga); /kazzing/ (kambing); /wagi/ (kapatid)

/o / - May boses, gitna, harap, at di-bilog. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal,
at pinal ng salit. Kapag ito ay nsa posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog ng
glottal istap. Halimbawa: /egga/ (mayroon); /ngem/ (ngunit); /kulle / (sigaw)

/a / - May boses, mabab, buks na sentral at di-bilog. Ito ay maaaring nsa posisyong
inisyal, midyal, at pinal ng salit. Kapg ito ay nsa posisyong inisyal, pinangungunahan ito
ng tunog na glottal istap. Halimbawa: /ata.wa/ (asawa); /lagum/ (loob); /ira/ (sila);

/ e / - May boses, gitna, harap, at di-bilog. Ito ay nsa posisyong inisyal, midyal, at pinal
ng salit. Kapag ito ay nsa posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog glottal istap.
Halimbawa: /olu/ (una); /uvovuk/ (salit); /uto/ (utak);

/u/ - May boses, mataas, likod, at bilog. Ito ay maaaring nsa posisyong inisyal, midyal, at
pinal ng salit. Kapag ito ay nsa posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog na glotal
istap. Halimbawa: /uru/ (gamot); /tulu/ (sulo); /arayyu/ (malayo).

Mga pantig
1. Ang mga pantig sa Ibanag ay binubuo ng mga sumusunod:

Katinig-Patinig (KP) -/mu/ (ikaw)

KPK- /fun/ (puno)
KKP-/sastri/ (sastre)
KKPK- /allampran/ (ilawan)

2. Walang dalawang patinig na magkasunod sa isang salitng-ugat.

3. Matatagpuan ang mga katinig sa mga sumusunod na posisyon:

Inisyal - lahat ng mga katinig

Midyal - lahat ng mga katinig
Pinal - lahat ng mga katinig maliban sa /p, t, g, f, h, v, z/

4. Ang mga diptonggong /ay/ at /aw/ ay matatagpuan sa Ibanag sa posisyong

pinal ng salit. Halimbawa:

/babay/ (babae)
/aggaw/ (araw)
108 Isang Pahambing na Pagsusuri sa mga Ponemang Segmental ng Pilipino at Ibanag

5. Matatagpuan ang sumusunod na mga klaster sa posisyong inisyal ng mga

salit: /tr, fr. br, gr, pl, pr, kl, bl, gl/. Ang mga salitng may ganitong klaster
ay mga salitng hiram. Halimbawa:

/trak/ (trak)
/fri.tu/ (prito)
/gru.po/ (grupo)
/bra.so/ (braso)
/plu.ma/ (pluma)
/pre.no/ (preno)
/kle.riko/ (kleriko)
/blusa/ (blusa)
/gloryo.so/ (gloryoso)

Pagkakatulad at pagkakaib
Pilipino Ibanag

/p / nsa lahat ng posisyon ng salit wala sa posisyong pinal ng salit

/pp/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/b / nsa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at midyal
/bb / wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/k/ nsa lahat ng posisyon nsa lahat ng posisyon
/kk/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/g/ nsa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at midyal
/t/ nsa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at midyal
/tt/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/d/ nsa lahat ng posisyon nsa lahat ng posisyon
/dd/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/ch/ tinutumbasan ito ng ts kayt nsa posisyong inisyal at midyal
maituturing na klaster
/ f/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at midyal ng
salit
/ff/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/h/ nsa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at midyal
/v/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at midyal
/vv/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/s/ nsa lahat ng posisyon bihirang makta sa posisyong pinal
/ss/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/z/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at midyal
/zz/ wala sa lahat ng posisyon bihirang makta sa posisyong pinal
/l/ nsa lahat ng posisyon nsa lahat ng posisyon
/ll/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/m/ nsa lahat ng posisyon nsa lahat ng posisyon
 Gatal 109

/mm/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang

/n/ nsa lahat ng posisyon nsa lahat ng posisyon
/nn/ wala sa lahat ng posisyon nsa posisyong midyal lmang
/r/ nsa lahat ng posisyon; ngunit nsa lahat ng posisyon; ngunit
bihira sa inisyal at pinal bihira sa inisyal at pinal
/w/ nsa lahat ng posisyon nsa lahat ng posisyon; bihira sa inisyal
/y/ nsa lahat ng posisyon nsa posisyong inisyal at pinal
// nsa lahat ng posisyon nsa lahat ng posisyon

Magiging Kahirapan ng mga Ibanag sa Pag-aaral ng Pilipino

Iilan sa mga magiging kahirapan sa pagbigkas ng mga Ibanag sa pag-aaral ng Pilipino ay
ang mga sumusunod:

1. /p/ - wala ng ponemang ito sa posisyong pinal ng salit sa Ibanag kayt

mahihirapan ang mag-aaral sa pagbigkas ng mga salit sa Pilipinong tulad
ng atip, usap, lasap, inip, atbp.

2. Magkakaroon ng impluwensiya ang mga kambal-katinig o heminatong /pp,

bb, kk, tt,dd, ss, ll, mm, rr/ sa pagbigkas ng mga ponemang /p, b, k, t, d, s, l,
m, r/ sa posisyong midyal sapagkat karaniwan sa Ibanag ang kambal-katinig
sa ganitong posisyon.

3. Ang karaniwang gmit ng mga ponemang /f, v, z/ sa Ibanag ay

magkakaimpluwensiya sa pagbigkas ng mga ponemang /p, b, s/.

4. Sapagkat walang magkasunod na ponemang patinig sa Ibanag. Itoy

magdudulot ng bahagyang suliranin sa pagbigkas ng mga salitng tulad ng
aasahan, nagsiawit, Poon, babae, daan-daan, atbp.

5. Ang sistema ng pagbaybay sa Ibanag ay makalilito sa pagbsa sa Pilipino.

Ang ortograpiyang Ibanag ay may mga bakas pa ng sinaunang pamamaraang
lubhang nakalilito sa mga mag-aaral. Halimbawa:

a. Ang panghulng tunog ay bibigkasin ng /k/

dorob /do. rok/ (batas)

b. Ang panghulng tunog /k/ ay bibigkasin ng / /

turak /tu. ra/ (letter)

k. Ang panghulng tunog / g / ay bibigkasin ng /k /

paddag /paddak/ (hangin)

d. Ang panghulng tunog / d / ay bibigkasin ng /t /

lagud /lagut/ (upang)
110 Isang Pahambing na Pagsusuri sa mga Ponemang Segmental ng Pilipino at Ibanag

Ilang Rekomendasyon ayon sa Kinalabasan ng Pag-aaral

1. Sapagkat lahat ng palatandaan ay patngo sa paggmit ng Pilipino blang
wikang panturo sa mga paaralan, nangangailangan ng puspusang pagtuklas
ng mga kaalaman at pamamaraan tngo sa higit na mabisng paglinang at
pagpapalaganap ng wikang ito;

2. Ang pahambing na pagsusuri ay isa sa mabubuting paraan upang maging

higit na sistematiko ang pagtuturo ng Pilipino sa mga di-Tagalog. Sa
pamamagitan ng paghahambing sa Pilipino at sa unang wika ng mag-aaral
ay matitiyak ng guro ang magiging suliranin ng mga mag-aaral upang siy
niyang mabigyan ng diin sa kaniyang pagtuturo.

3. Rebisahin ang mga kurso sa mga dalubhasaan at pamantasan upang magkaroon

ng puwang ang pagpasok ng lingguwistika;

4. Ipagpatuloy ang nasimulang palatuntunan para sa mga iskolar dito at sa

ibng bansa tungkol sa wika;

5. Maglathala ng mga pinakahulng kaalaman tungkol sa pagtuturo ng Pilipino

sa liwanag ng mga bagong prinsipyong bunga ng ibt ibng disiplina sa
lingguwistika;

6. Akitin ang mga guro sa malimit na pagdalo sa mga seminar, kumperensiya, at

mga gawaing-kapulungan ukol sa lingguwistika.

Kongklusyon
Ngayon, higit kailanman, natatadhana ang maselan at napakahalagang bahagi o punto ng
kasaysayang pang-edukasyon sa ating bayan sa paggmit ng Pilipino blang wikang panturo.
Nagbabadya ito ng isang bagong pananaw, isang matibay na paninindigan at marubdob na
paghahangad sa makabagong pagtuturo ng wika.

Naniniwala ang mananaliksik na ito na ang isinagawang pahambing na pagsusuring

ito, bagamat pahapyaw lmang, ay magiging panimula ng ib pang pagsusuri na higit
na masusi at maalam upang mapataas ang uri ng pagtuturo at maging daan tngo sa
matagumpay na kaisahan ng wikang pambansa sa isang tahimik at maunlad na bansa at ng
kaniyang mga mamamayang balanse ang pagkatao, matalino, makabuluhan, marangal.

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Fermina G Gatal sa Ang Supling, blg. 1, 1970.
 Vito C. Santos

PAGPAPAKILLA SA ILANG GITLAPING

PATAY SA TAGALOG

ITOY ISANG PANIMULANG pag-aaral tungkol sa ipinalalagay naming bagong

tuklas na mga gitlaping Tagalog. Bagong tuklas, ang sabi namin, sapagkat kung hindi kami
nagkakamali, wala pang sinumang kumikilla, ni nag-ukol ng pag-aaral sa mga tipik na
papaksain namin sa papel na ito. Maging sa opisyal na Balarila ng Wikang Pambansa ay
hindi nangabanggit ang mga ito. Dalawa lmang ang gitlaping pinag-ukulan ng pag-aaral
ng Balarila, ang -um- at -in-, na kapuwa isinisingit sa pagitan ng una at ikalawang titik
ng salitng nagsisimula sa katinig, gaya sa mga salitng lumakad, sumama, kumain, tinap,
sinaing, at marami pang ibng kauri ng mga ito. Nabanggit din ang gitlaping -al- sa
hanay ng mga panlaping malabuhy, ngunit maliban sa pagkakabigay ng dalawa o tatlong
halimbawang salitng kinapapalooban nit, ay wala namang ginawang anumang pagsusuri.

Ang gitlaping -al- ay naging paksa na rin sa isang pag-aaral ng nasirang Julian C.
Balmaseda, isang dalubwika at naging patnugot ng Surian ng Wikang Pambansa, ngunit
dahil sa pagkakahawig-hawig ng itinalng mga kahulugan, yaoy lalong naging malabo at
masalimuot, sa halip na maunawaan. Gayunman, ang pag-aaral na iyon ay naging kapaki-
pakinabang, hindi lmang dahil sa nagbuks ng landas sa pagtuklas ng ib pang mga
panlaping patay sa tagalog, kundi lubos pa ring nagpasinungaling sa naging paniwala ni
Louis B. Wolfenson, na sa Tagalog ay may mga gitlaping la, li at lo, nang talakayin
niya ito sa isang pag-aaral na nalathala sa Journal of American Oriental Society noong 1906,
sa ilalim ng pamagat na The Infixes LA, LI, LO in Tagalog.

Madalng mauunawaan ang kahalagahan ng pagsusuri at muling pagbhay, hanggat

maaari, sa mga patay na panlaping Tagalog, kung isasaalang-alang na sa Tagalog, ang mga
panlapiy siyng pangunahing batis ng pagpapayaman. Walang pandiwang salitng-ugat sa
Tagalog, maliban sa ilang halimbawang ginagmit sa anyong pautos sa gmit na kolokyal,
ngunit dahil sa mga panlapi, ang lahat ng salit ay, maging hiram o likha, ay maaaring
magawang pandiwa. Ito, marahil, ang ikinahihigit ng Tagalog sa ibng mga wika, kasma
na ang Ingles at Castilla. Sa pamamagitan ng mga panlapi ay maaari tyong makabuo ng
ibt ibng anyo ng mga salit, batay o hango sa isang salitng-ugat, maging itoy hiram
o likha. Kunin nating halimbawa ang salitng araw. Mula sa salitng ito, ay subukin
ninyong magtal ng mga salitng maaaring bumuo sa pamamagitan ng mga panlapi at
kayy magugulat sa dami ng inyong maitatal.
112 Pagpapakilla sa Ilang Gitlaping Patay saTagalog

Gitlapi rin ang a sa Tagalog

Sa pagkaunlapi (prefix), ang kahulugan ng a- ay kilal na. Sa mga salitng ani, anila, anang,
aniya, anito, aniyon, at ib pa, halimbawa, ang kahulugan ng unlaping a- ay sabi o wika,
ngunit blang gitlapi, ang kahulugan nit ay hindi pa nakikilla, kay ito ang sisikapin
naming ipakilla sa pag-aaral na ito. Ngunit bago kami magpatuloy sa gagawin naming
pagsusuri, marahil ay hindi masamng malaman muna natin kung ano itong tinatawag
na mga panlapi. Ganito ang sinasabi ng Balarila: Tinatawag na panlapi ang isa o ilang
pantig na ikinakama sa salit upang itoy mabigyan ng ib-ibng hinggil at tungkulin sa
pananalita. Hinggil sa kalagayan, ang mga panlapiy tinatawag na unlapi kung nsa unahn
ng salit, gitlapi kung nsa gitna o nsa loob, hulapi kung nsa hulihn, kabilaan kung nsa
unat hulihn, at laguhan kung bukod sa nsa magkabilng panig ng salit, ay mayroon pa
ring nsa loob. At sapagkat ang a, na pag-aaralan natin ngayon, ay nsa loob ng salit, itoy
ituturing natin na isang gitlapi.

Ang isang panlapi, upang matawag na ganito, ay kailangang magkaroon ng sariling

tiyak na kahulugang dapat makilla agad sa kinalalangkapang salit, batay sa kahulugan ng
salitng-ugat. Ngayon, itanong natin ito: Ang a ba, halimbawa, sa mga salitng lubalob,
ligalig, tigatig, sibasib, subasob, at sugasog, ay may ibinibigay na kahulugan, hinggil o
tungkulin sa mga salitng kinapapalooban? Kung mayroon, ano-ano ang mga salitng-
ugat?

Gawin natin ang pagsusuri. Batay sa mga halimbawang salitng nsa itaas nit,
at sa pagpapalagay, sa simula, na gitlapi nga ang a, ang lumilitaw na mga salitng-ugat,
ayon sa pagkakasunud-sunod, ay lublob, liglig, tigtig, sibsib, subsob, at sugsog, mga salitng
pawang kilal at ginagmit sa buong kalalawiganang Tagalog. Samakatwid, kung galing sa
lublob ang LUBALOB, sa liglig ang LIGALIG, sa subsob ang SUBASOB, at sa sugsog
ang SUGASOG, ang panimulang pagsusuri ay maaari nating gawin sa pamamagitan ng
paghahanay sa mga halimbawa, na gaya ng makikta sa sumusunod:

LUBLOB (gling sa lublob, ang paglulubog at madalng pag-aalis ng isang bagay sa

tubig o putik): Labis na paglulunoy sa tubig o putik; paglulublob nang matagal at paulit-
ulit; pagkagumon nang lubusan sa bisyo o anumang masamng hilig.

LIGLIG (gling sa liglig, ang pag-alog sa sisidlan upang masiksik na mabuti ang laman;
pagkaalog ng laman o lulan ng sasakyan): Gulo, kaguluhan o pagkakagulo; anumang
nagdudulot ng bagabag, o ang bagabag na nga.

TIGTIG (gling sa tigtig, ang pagkasiksik ng laman dahil sa pagkaalog ng sisidlan upang
masiksik ang laman): Hindi pagkapatahimik; ligalig na kalagayan ng loob o damdamin.

SIBSIB (gling sa sibsib: dahan-dahang paglubog, halimbaway ng araw; mahinay

na pagsipsip ng sabaw ng pagkain, gaya ng ginagawa ng baboy na walang gana sa
pagkain): Daluhong ng mabangis na hayop; pasinghal na paglusob.

SUBSOB (gling sa sugsog: pagtalunton sa landas o daan): Masigasig na pagtalunton

sa landas o dinaanan ng isang hinahanap; masusing paghahanap sa lahat ng dako sa
isang bagay na nawawala.
 Santos 113

Mapapansin agad sa mga halimbawa, ang pagkapasingit ng a sa pagitan ng

dalawang pantig na magkatulad, na bagaman hindi siyng laging nangyayari, gaya ng
makikta sa ilang halimbawang nsa dakong hulihn nit, ay pinatutunayan namang siyng
nakararami. Ngunit ang makikta, na waring hindi nababago, ay ang pagkapatambal ng
a sa bigkas ng hulng katinig ng unang pantig ng salitng-ugat. Wala kaming maktang
halimbawa ng mga salitng-ugat na buks ang unang pantig na kinagigitlapian ng a.

Batay sa mga kahulugang nakta na natin sa mga halimbawang nsa itaas nit,
maaaring hatiin sa dalawang uri ng kahulugan ang ibinibigay ng a sa pagkapagitlapi sa
mga salitng-ugat. Una: sa lubalob, sibasib, subasob, at sugasog, ay madalng makiktang
ang a ay nagbibigay ng pasidhi o palawak na kahulugan ng salitng-ugat. Ikalawa: sa
ligalig at sa tigatig, ang ibinibigay namang kahulugan ay resulta o bunga o ang nangyayari
matapos maganap ang ipinahihiwatig na kahulugan ng salitng-ugat.

YUGYOG ( < yugyog) SULSOL ( < sulsol)

DULDOL ( < duldol) SAGSAG ( < sagsag)
SULSOD ( < sudsod) LIBLIB ( < liblib)
LAGMAK ( < lagmak) UGOG ( < ugog)
IGIG ( < ig-ig) BUTBOT ( < butbot)
DALHAK ( < dalhak) TIBTIB ( < tibtib)
PUGPOG ( < pugpog) LUGLOG ( < luglog)
GUTGOT ( < gutgot) BULBOD ( < bulbod)
KUBKOB ( < kubkob) SAGSAG ( < sagsag)
PALTAK ( < paltak) SIGSIG ( < sigsig)
UPOP ( < up-op) HUDHOD ( < hudhod)
UKOK ( < uk-ok)

Sa kahulugan naman na resulta o bunga, ay maaaring iblang na mga halimbawa

ang mga sumusunod:

BUGBOG ( < bugbog) BULBOG ( < bulbog)

BAGBAG ( < bagbag) DAGSA ( < dagsa)

Makikta sa mga halimbawa, na maliban sa lagmak na naging LAGAMAK, sa

dalhak na naging DALAHAK, sa paltak na naging PALATAK, sa unang hanay; at sa lagpak
na naging LAGAPAK, sa dagsa na naging DAGASA, sa bulbog na naging BULABOG, sa
ikalawa, ang lahat ng salitng-ugat ay binubuo ng inuulit na pantig, na kundi man kabilaan,
ay tambal-hul. Anupat sa kalahatan, ang kinapapalooban ng gitlaping -a-, kung itoy
matatawag na ngang gitlapi, ay mga salitng binubuo ng pantig na inuulit at bihirang-
bihira ang mga salitng tumataliwas.

Ayon sa tungkulin at kapakanan, gaya ng makikta sa mga halimbawa, ang a ay

isang gitlaping makangalan, at ang lahat ng salitng kinalalangkapan nit ay maaaring
tumanggap ng ibng mga panlapi sa ibt ibng anyo at kahulugan. Masasabi, halimbawa, ang:
lumubalob, maglubalob, ilubalob, paglulubalob; ligaligin, maligalig, kaligaligan, pagkaligalig;
isubasib, masubasob, sumubasob, pagsubasob; tigatigin, matigatig, pagkatigatig; bagabagin,
mabagabag, pagkabagabag; bulabugin, mabulabog, pagkabulabog; at ib pa.
114 Pagpapakilla sa Ilang Gitlaping Patay saTagalog

Gitlapi rin ang ang

Sa isang pag-aaral ni Balmaseda tungkol sa mga panlapi ay sinabi niyang ang nga ay
isang patay na gitlapi sa Tagalog, gaya halimbawa sa mga salitng mangatuw (gling
sa matuw), mangawal (gling sa mawal), mangabas (gling sa mabas), mangagdal
(gling sa magdal), at mangagbas (gling sa magbas). Kung susuriin, aniya, ang nga
ay nagbibigay ng kahulugang pangmarami sa mga pandiwang binabanghay sa ma at
sa mag. Alinsunod pa rin sa kaniya, ang nga ay isinisingit sa pagitan ng unlapi at ng
salitng-ugat. Kung itoy totoo, bakit hindi ganito ang nangyayari sa kaniyang dalawang
hulng halimbawa (mangagdal at mangagbas), na kung talagang susundin ang kaniyang
sinabi, ay dapat sanang maging magNGAdal at magNGAbas. Subalit wala tyong mga
salitng MAGNGADALA at MAGNGABASA, kay hindi kami makapaniwalang nga
ang tunay na gitlapi sa mga halimbawang salitng nabanggit sa itaas nit.

Dahil sa aming pag-aalinlangan sa ginawang pagsusuri ni Balmaseda, gumawa

kami ng sariling pag-aaral sa bagay na ito. Ngunit bago kami gumawa ng pagsusuri, ay
nagtipon muna kami ng ilan pang mga salitng maaaring magmit na halimbawa sa aming
pag-aaral, gaya ng mga sumusunod: MANGAALS (gling sa maals), MANGASAW
(gling sa masaw), MANGAMATY (gling sa mamaty), MANGABIG (gling sa
mabig), MANGASIR (gling sa masir), MANGAGSULT (gling sa magsult),
MANGAGSBI (gling sa magsbi), MANGAG-RAL (gling sa mag-ral),
MANGAGTIND (gling sa magtind), MANGAGLAKD (gling sa maglakd), at
MANGAGSALIT (gling sa magsalit).

Kung hindi nga nga ang gitlapi sa mga salitng nabanggit, ang bagay na ito ay
dapat maging maliwanag sa pamamagitan ng mga patunay, na mangyaring hindi dapat din
namang ipakilla nang maliwanag kung bakit hindi, at kung ano naman ang ipinalalagay na
siyng tumpak na panlapi. At ganito nga ang aming gagawin ngayon dito.

Ngunit bago kami magpatuloy, sapagkat gitlapi ang aming susuriin, ibig muna
naming sariwain sa inyong pang-unawa, na ang panlahat na tuntunin sa paggigitlapi,
bagaman mayroon ding tumataliwas, ay dapat mapasingit ang gitlapi sa pagitan ng una
at ikalawang titik ng salitng nilalapian, maging itoy ugat o maylapi nang salit. Batay sa
ganitong tuntunin, ang nga, upang itoy maging gitlapi, ay dapat mapasingit sa pagitan ng
una at ikalawang titik, subalit hindi nga ganito ang nagyayari, sapagkat sa mga halimbawang
salit, sa banghay sa ma, itoy sa pagitan ng unlapi at ng salitng batayan napapasingit, at
sa banghay sa mag, sa pagitan ng ikalawa at ikatlong titik ng unlapi, alalaong bagay sa
pagitan ng ma at ng g. Sa biglang malas, sa una ay maaaring ipalagay na tumpak, ngunit
dito sa hul, kailanman ay hindi maaaring mangyari, sapagkat kung ito ang masusunod, ang
MAGSALIT ay magiging magNGAsalit at hindi MANGAGSALIT.

Sa bis ng ganitong paliwanag, hindi maaaring maging gitlapi ang nga, sapagkat
itoy tuwirang lumalabag sa pangkalahatang tuntunin sa paggigitlapi. Ngunit kung hindi
nga nga, ay ano ang gitlapi sa mga nabanggit na salit? Ito ang katanungang dapat sagutin.
 Santos 115

Blang pag-alinsunod sa pangkalahatang tuntunin ng paggigitlapi, alalaong bagay sa

pagitan ng unat ikalawang titik ng salitng nilalapian napapasingit ang gitlapi, mapapansin
sa mga halimbawa, na ang tipik na ang ang maaaring ihiwalay at ang maiiwang mga sality
mga pandiwang nsa anyong pang-isahan, samantalang ang mga salitng kinapapalooban
ng tipik na ito, ay mga salitng nsa anyo namang pangmaramihan. Batay sa ganitong
pagkakilla, ang ibinibigay na kahulugan ng ang sa kinagigitlapiang salit ay maliwanag.
Wala itong ibng kahulugang ibinibigay sa kinapapaloobang salit, maliban sa pagkakaroon
ng diwang pangmarami ng mga pandiwang banghayin sa ma at sa mag, sa anyong
pawatas, sa pautos, at sa paturol na panghinaharap, na nagiging na at nag sa anyong
paturol sa pangnagdaan at pangkasalukuyan.

Pinatutunayan ng pagsusuring ito, na ang ang ay isang gitlaping buhy sa Tagalog,

ngunit nananatling hindi nakikilla dahil sa maling palagay ng unang gumawa ng pagsusuri.
Pinatutunayan pa rin, na hindi nga, kundi ang ang gitlaping ginagmit sa pagbibigay
ng anyong pangmarami sa mga pandiwang banghayin sa ma at sa mag, at sa ib pang
anyong batay sa, o kasing-uri, ng mga ito.

Ang Kahulugan ng Tipik na ag

Hindi namin aangkinin ang pagpapakilla sa tipik na ag blang gitlapi, sapagkat itoy
naipakilla na ng nasirang Julian C. Balmaseda sa pag-aaral ng kaniyang ginawa tungkol
sa gitlaping al. Ang wika niya: Sa ibang araw, kung pinapalad pa, ay sak na kami
magpapatuloy ng pagsasalit hinggil naman sa interfihong AG, bagamat ngayon pay
maipagpapauna na natin sa madla upang mapag-ukulan na nil ng pagsusuri kung bakit ang
mga kilalng ugat na SINSIN, SADSAD, BAGBAG, LASLAS, TAKTAK, TUKTOK,
SUDSOD, TINGTING, SANSAN at LAGLAG, sa tulong ng paningit na AG ay
nakapagpasok sa wikang Tagalog ng mga salitng SAGINSIN, SAGADSAD, BAGABAG,
LAGASLAS, TAGAKTAK, TAGUKTOK, SAGUDSOD, TAGINTING, SAGANSAN
at LAGALAGSa biglang pagsusuri ang tipik na AG ay nakapagdudulot ng lalong tindi
(enfasis) o katuluyan (continuidad) sa dting kahulugan ng ugat na pinagsasangkapan.

Kung natuloy o hindi ang pag-aaral ng nasirang Balmaseda sa gitlaping ito, ay

hindi namin nalalaman, at sapagkat wala naman kaming nababsa tungkol dito, ipinalagay
naming hindi na niya ito nagawa bago siy sumakabilang-bhay, kay naman, blang isang
pangangahas ay kami na ngayon ang magpapatuloy ng pagsusuri sa di niya natapos gawin.

Ang ag ay hindi naiib sa mga gitlaping um at in, kung ang pag-uusapay ang
kinasisingitan nit sa salitng-ugat; anupat ang ag ay sa pagitan din ng una at ikalawang
titik ng kinalalapiang salit napapasingit, katulad sa mga salitng kagaskas, dagundong,
hagulhol, lagaslas, pagakpak, sagitsit, lagutok, lagublob, laganap, lagaylay, tagunton,
wagayway, saginsin, hagunhon, at ib pa.

Sa ganitong mga halimbawa, ang pagkilla sa pinanggalingang mga salitng-ugat,

ay madal nang magagawa. Alisin natin ang ag at ang maiiwang mga salit ay kaskas,
116 Pagpapakilla sa Ilang Gitlaping Patay saTagalog

dundong, hulhol, laslas, pakpak, sitsit, lutok, lublob, lanap, laylay, tunton, wayway, sinsin,
at hunhon. Mapapansin, na, ang mga salitng-ugat na ito ay pawang mga pangngalan, na
gaya rin ng mga salitng kinagigitlapian ng ag. Dahil dito, ang ag, samakatwid, ay isang
gitlaping makangalan.

Kung susuriin, madalng makikilla, na, ang unang walong halimbawang salitng
nsa itaas nit (kagaskas, dagundong, hagulhol, lagaslas, pagakpak, sagitsit, lagutok at
lagublob), ay mga pangngalan ng ibt ibng uri ng tunog o ingay, na humigit-kumulang ay
bunga o likha ng ipinahihiwatig na kahulugan ng mga salitng-ugat; samantala, ang hulng
anim na salit naman (laganap, lagaylay, tagunton, wagayway, saginsin at hagunhon), ay mga
salitng kababakasan ng pagpapalawak o pagbibigay-tindi ng kahulugang ipinahihiwatig ng
salitng-ugat. Batay dito, ang ag, sa pagkagitlapi, ay may dalawang kahulugang ibinibigay
sa pagkapalapi sa salitng-ugat. Una, ang salitng-ugat ay nagiging pangalan ng tunog o
ingay; at ikalawa, ang kahulugan ng salitng-ugat ay nagkakaroon ng higit na lawak o tindi.

Maaaring may ib pang mga kahulugang ibinibigay ang gitlaping agsa kinalalapiang
salit, ngunit sa isang pag-aaral na panimula lmang na katulad nit, may palagay kaming
ang dalawang nabanggit na mga kahulugan, ay maaari nang makatulong sa sinumang ibig
gumawa ng sarilit lalong malawak na pananaliksik at pagsusuri. Mahalagang malaman, na
ang gitlaping ito ay laging nsa pagitan ng dalawang unang titik sa unang pantig ng salitng
dadalawahing pantig, maging kabilaan man o buks.

Ang kabuluhan at kahalagahan ng ag blang gitlapi, ay pinatutunayan ng

napakaraming salitng kinalalapian nit. Narito pa ang ilang halimbawang aming naitala:
bagakbk (gling sa bakbak), bagusbs (gling sa busbos), kagangkng (gling sa kangkang),
kagisks (gling sa kiskis), kagulkl (gling sa kulkol), dagasds (gling sa dasdas), lagusls
(gling sa luslos), hagutht (gling sa huthot), kagungkng (gling sa kungkong), kagusks
(gling sa kuskos), lagaklk (gling sa laklak), pagulpl (gling sa pulpol), sagalsl (gling sa
salsal), taguktk (gling sa tuktok), bagayby (gling sa baybay), dagildl (gling sa dildil),
dagubdb (gling sa dubdob), hagudhd (gling sa hudhod), sagadsd (gling sa sadsad),
tagayty (gling sa taytay), at ib pa.

Ang ay ay Tipik Ding May Kahulugan sa Loob ng Salit

Blang tipik na may kahulugan sa loob ng isang salit, ang gitlaping ay hindi pa rin
nakikilla sa Tagalog. Itoy hindi rin nabanggit sa Balarila ng Wikang Pambansa at maging
sa mga pag-aaral ng nasirang dalubwikang Julian C. Balmaseda. Hindi rin ito kasma sa
talaan ng mga panlaping inihanda ni Dr. Cecilio Lopez, naging kalihim-tagapagpaganap
ng Surian ng Wikang Pambansa at dting pun ng Kagawaran ng mga Wikang Silanganin
sa Pamantasan ng Pilipinas.

Ang gitlaping ay ay una naming napansin sa mga salitng kayangkng, payagpg,

tayantng, at tayangkd, nang sa paghahanda ng isang diksiyonaryong Tagalog-Ingles ay
nagkaroon kami ng hinalang ang mga salitng itoy gling sa mga ugat na kangkang, pagpag,
 Santos 117

tantang, at tangkad, sa ganyan ding pagkakasunud-sunod. Sinubok naming ihiwalay ang ay

sa limang pinaghihinalaang salit at kamiy nagulat sa aming naktang naiwang mga salit,
na pawang nagpatunay sa aming hinala. Anupat dahil sa ganitong pangyayari, nagsikap
kaming maghanap pa ng mga salitng kinapapalooban ng ay na sa palagay namin ay kauri
ng limang naunang mga halimbawa. Ang sumusunod ay ilan lmang sa marami naming
naital: dayukdk (gling sa dukdok), kayagkg (gling sa kagkag), dayandng (gling
sa dandang), kayungkng (gling sa kungkong), gayaygy (gling sa gaygay), mayukmk
(gling sa mukmok), payikpk (gling sa pikpik), tayakd (gling sa takad), kayudkd (gling
sa kudkod), bayambng (gling sa salitng bambang), kayangkng (gling sa kangkang), at
marami pang ib.

Makikta sa mga halimbawa, na ang pangkalahatang diwang ibinibigay ng ay sa

pagkagitlapi nit sa mga salitng-ugat, ay ang pagkakaroon ng pasidhing bis o ng tinding
higit sa ipinakikilla ng kahulugan ng ugat, maging sa pagkapang-uri o sa pagkapangngalan.
Mapupuna rin, na, ang gitlaping ito ay hindi tumataliwas sa pangkalahatang tuntunin ng
paggigitlapi, alalaon bagay nasisingit sa pagitan ng una at ikalawang titik ng salitng-ugat,
maging kabilaan man o buks ang pantig.

Maaaring itong ay, blang gitlapi, ay may ib pang mga kahulugan kung susuriing
mabuti ang mga salitng kinapapalooban nit, subalit para sa pagpapakilla lmang na
katulad ng layon ng pag-aaral na ito, ang pangkalahatang diwang ipinakikilla ng tipik
na ito, sa palagay namin, ay maaari na ring makatulong sa lalong masinsinat malawak na
pagsusuri.

Gitlapi rin ang il

Sa salitng TILAPON namin unang napansin ang tipik na il blang gitlapi. Agad
mapapansin ng sinuman, na, kapag inihiwalay sa tilapon ang il, ang maiiwang mga titik
kung pag-uugnayin, ay magiging tapon, isang salitng ang kahulugan ay kilalng-kilal sa
buong kalalawiganang Tagalog. Ngunit sa layunin ng pagpapakilla sa il, blang isang
tipik na may kahulugan sa pagkapalapi sa ibng salit, ang pagbibigay ng isa lmang na
halimbawang salit, ay hindi sapat. Kay, bukod sa tilapon, kamiy nagsaliksik pa ng ilang
salitng maaaring magmit sa ganitong pagsusuri. Narito ang ilan pang halimbawa: hilantd
(gling sa hantad), hilagps (gling sa hagpos), tilamsk (gling sa tamsik), tilabsw (gling
sa tibsaw), tilabsk (gling sa tabsik), tilabso (gling sa tabso), hilakbt (gling sa hakbot),
hiliwd (gling sa hiwid), tilabsk (gling sa tabsak), tilags (gling sa tagos), tilark (gling
sa tarok), tilask (gling sa tasok), tilok (gling sa taok), at ib pa.

Sa biglang malas, lalo sa pangkasalukuyang gmit, ang kahulugan ng mga salitng

halimbawa ay halos siy na ring kahulugan ng salitng-ugat, bagaman kung susuriing
mabuti, ay mayroon ding makiktang bahagyang pagkakaib. Kagaya rin ng ay, ang
pangkalahatang diwang ibinibigay ng il ay pagpapasidhi o pagbibigay ng higit na tindi ng
ipinakikillang kahulugan ng ugat, bagaman, sa kasalukuyang gmit ngayon ay hindi na ito
halos napapansin.
118 Pagpapakilla sa Ilang Gitlaping Patay saTagalog

Pangwakas na Kuro-kuro
Sa buong pag-aaral na ito, pinagsikapan naming maipakilla na sa Tagalog ay mayroon
tyong mga patay at buhy na gitlaping hindi pa nangakilla, na kung muling bubuhayin
at gagamtin, ay malaki ang maitutulong sa pagpapayaman ng ating wika. Lima sa mga ito,
ang aming pinagsikapang suriin at ipakilla sa pag-aaral na ito.

Bukod sa kahirapan ng pagpapakilla sa mga gitlaping pinapaksa ng pag-aaral na

ito, ang pagsusuri sa mga tungkulin at kahulugang ibinibigay ng mga ito sa pagkapagitlapi
sa mga salitng-ugat, ay naging isang malaking suliranin. Upang itoy magawa, ang ginmit
naming paraan ay ang paghahawig ng kahulugan ng salitng-ugat at ng kahulugan ng
salitng nabuo sa pamamagitan ng gitlaping pinag-aaralan, na mangyari pang di kung ano
ang naging pagkakaib, ay siy na ring ipinalalagay naming kahulugan at tungkulin ng
gitlapi.

Tungkol sa pagbhay at paggmit na muli sa a, blang gitlapi, at sa ib pang sinurit

pinag-aralan sa papel na ito, mahalagang malman ang pag-aaral na ginawa ni E. Arsenio
Manuel ng Pamantasan ng Pilipinas hinggil sa unlaping hing-, sa tatlong anyo nito:hing-,
hin-, at him-. Nagbigay siy ng mga halimbawa kung paano magagmit ang mga unlaping
ito sa pagbubuo ng mga bagong salitng hango sa mga kilalng salitng-ugat sa Tagalog,
gaya ng himbabahay (gling sa bahay), na tinapatan niya ng kahulugang mansion sa Ingles;
hinlulook (gling sa salitng look), na ang ibig sabihin ay gulf; hindaragat (gling sa dagat),
na ocean naman ang kahulugan; at hintatao (galing sa tao), blang katumbas ng giant.

Madalng mapupuna sa pag-aaral na ito ni Manuel, na ang kahulugang ibinibigay

ng unlaping hing-, sa tatlong anyo nit, ay diwa ng kalakhang kagyat na makikilla batay sa
kahulugan ng salitng-ugat at ng nabuong salit.

Ang pag-aaral na ito, sa kabuuan, ay nagpapatibay sa pangkalahatang tuntunin na, sa

Tagalog, ang mga gitlapi ay laging sa pagitan ng una at ikalawang titik ng salitng batayan
isinisingit, maliban sa a, na karaniwan nang isinisingit sa pagitan ng dalawang pantig na
malimit ay magkatulad, kabilaan man o tambal-hul. Ditoy pinagsikapan ding maipakilla
ang gitlaping ang, na dahil sa isang pagkakamali ng unang pagsusuri, ay naging nga.

Maliban sa mga gitlaping um at in, at sa ang, na karaniwang ginagmit sa

pagbibigay ng anyong pangmarami sa mga pandiwang banghayin sa ma at mag, ang
marami sa mga gitlaping Tagalog ay makangalan.

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Vito C. Santos sa Linggwistikang Pilipino, blg. 3, 1971.
 Purificacion G. Delima

ANG GRAMATIKANG FILIPINO

Nakapailalim ang wika sa mithiin ng pagbuo ng isang bansa. Tinuturing ang wika blang
simbolo ng pagkakakilanlan. Wika rin ang mabisng salik ng pagbubuklod, lalo ng mga
bansang dumaan sa mga puwersang kolonyal at ng mga lipunang multilingguwal, katulad
sa karanasan ng mga bansa sa Silangang Africa, Timog at Timog-silangang Asia, kablang
na ang Filipinas (Millar, 2005). Sa parehong nabanggit na sitwasyon, mayroong agarang
pangangailangan na makatong interbensiyon sa pagpaplanong wika (PW). Tunguhin
ng PW ang isang sadya at sistematikong pagtukoy sa patakaran sa wika at sa planong
implementasyon nit na may pagtanaw panghinaharap (Rubin at Jernudd, 1971 sa Baldauf
sa Hinkel, 2005).

Patakaran sa Wika
Sa kaso ng Filipinas, ang PW ay nag-umpisa pa sa probisyon ng 1935 Konstitusyon nang
matukoy ang pagbuo ng isang wikang pambansa batay sa isa sa umiiral na mga katutubong
wika. Bunsod nit pinirmahan ni Pangulong Manuel L. Quezon noong 1937 ang Atas
Tagapagpaganap Blg. 134 na nagproklama ng Tagalog blang batayang wika ng wikang
pambansa. Pinangalanang Pilipino ang unang wikang pambansa noong 1959, subalit
sa 1973 Konstitusyon idineklarang Filipino ang wikang pambansa at hbang ito ay
pinayayaman at pinalalaganap, ang Pilipino ay mananatli blang wikang opisyal ng
bansa. Bunsod din ng 1973 Konstitusyon nabuo ang unang determinadong patakaran sa
wikaang Patakaran sa Edukasyong Bilingguwal (BEP)sa pamamagitan ng National
Board of Education (NBE) Resolution No. 73-7, s. 1973, ng Department of Education
and Culture (DEC) Order No. 25, s. 1974, at ng Department of Education, Culture,
and Sports (DECS) Order No. 52, s. 1987mulang 19732008. Sa BEP, tinukoy ang
wikang kolonyal na Ingles blang wikang panturo sa mga disiplinang agham at matematika;
samantalang ang wikang pambansang Pilipino naman ang tinukoy para sa mga disiplinang
sosyohumanidades. Lingid sa lahat, ang BEP ay may mithiin na sa kalaunan ang Pilipino
ang mamamayaning wikang panturo sa lahat ng disiplina sa lahat ng antas sa sistemang
edukasyon ng Filipinasisang makabayang mithiin na nauwi lmang sa lmot dahil sa
pagpapalit ng pamunuan sa pamahalaan.
120 Ang Gramatikang Filipino

Sa Artikulo XVI, Seksiyon 6 ng 1987 Konstitusyon natukoy na ang wikang

pambansa ay Filipino at ito ay pagyayamanin ng ib pang mga wika sa buong Filipinas. Sa
panahon ding ito nabuo ang DepEd Order No. 74, s 2009, isang bagong patakaran sa wika
na pumalit sa BEPang Mother Tongue-based Multilingual Education (o MTB-MLE).
Sa patakarang ito kinikilla ang kahalagahan ng ibng mga wika sa Filipinas na mga unang
wika (W1) rin sa mga komunidad labas sa Panrehiyong Punong Lungsod (NCR).

Mababanggit na sa parehong BEP at MTB-MLE, ang wikang pambansa ay

tampok na wika ng literasi at pagtuturo, hbang nakapaloob rin ang wikang kolonyal na
Ingles blang wikang panturo sa maraming tan ng pag-aaral ng batng Filipino, at batay
na rin sa Saligang Batas ng bansa blang isang opisyal na wika mula pang pamahalaang
Komonwelt hanggang ngayonisang patuloy na mapanuyang biro sa tahanan at sa buong
bhay ng mamamayang Filipino hbang ang batas ay hindi naaamyendahan.

Plano ng Pagpapatupad
Tatlo ang hakbang tngo sa implementasyon ng nabuong patakaran sa wika(1) ang
planong pangkorpus; (2) ang planong wika-sa-edukasyon; at (3) ang planong kultibasyon
(Rubin at Jernudd, Ibid).

Sa planong pangkorpus, kailangang tumukoy sa tatlong gampanin(a) pagbuo

ng ortograpiya (graphization); (b) pagbuo ng gramatika (grammatication); at (c) pagbuo
ng diksiyonaryo (lexication). Sa planong wika-sa-edukasyon, kailangang tukuyin ang
aplikasyon ng patakaran sa wika sa kurikulum, sa metodolohiya, sa kagamitang panturo, at
sa pagtatya ng mga kasanayn at kaalaman. Sa planong kultibasyon, kinakailangan ang (a)
pagtaguyod at pagpapaunlad ng wika sa opisyal, institusyonal, at indibidwal na antas; at (b)
intelektuwalisasyon ng wika sa mga agham, industriya, propesyon, at panitikan.

Sa tatlong kahingiang proseso ng PW na nabanggit sa itaas iikot ang susunod na

talakay sa konteksto ng Filipino blang wikang pambansa bunsod pa rin ng sumusunod na
atas ng Artikulo XIV, Seksiyon 6 ng 1987 Konstitusyon ng Filipinas:

The national language of the Philippines is Filipino. As it evolves, it shall be

further developed and enriched on the basis of existing Philippine and other
languages.

Estado ng Wikang Pambansa

Ang Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ang natatanging ahensiya ng wika ng
pamahalaan. Ito ang may mandatong palaganapin, paunlarin, at pagyamanin ang wikang
pambansang Filipino ayon na rin sa atas ng Konstitusyon. Tatlong tan pa lmang sa
posisyon mulang 2013, ang bagong pamunuan ng KWF sa pamumuno ng Pambansang
 Delima 121

Alagad ng Sining Virgilio S. Almario ay agarang naglunsad ng mga aktibidad upang

makamit ang tinukoy nitng bisyon para sa ahensiya na Filipino: Wika ng Dangal at
Kaunlaran. Sa pamamagitan ng Kapasiyahan Blg. 13-39, s. 2013 ng Kalupunan ng mga
Komisyoner, binigyan ng sumusunod na batayang deskripsiyon ang Filipino blang wikang
pambansa:

Ang Filipino ay ang katutubong wika na ginagmit sa buong Filipinas blang

wika ng komunikasyon, sa pabigkas at sa pasulat na paraan, ng mga pangkating
katutubo sa buong kapuluan. Sapagkat isang wikang buhy, mabilis itong
pinauunlad ng araw- araw at ibt ibng uri ng paggmit sa ibt ibng pook at
sitwasyon at nililinang sa ibt ibng antas ng saliksik at talakayang akademiko
ngunit sa paraang maugnayin at mapagtampok sa mga lahok na nagtataglay ng
mga malikhaing katangian at kailangang karunungan mula sa mga katutubong
wika ng bansa.

Ang natukoy na deskripsiyon ng Filipino ay batay na rin sa mayamang sitwasyong
panlingguwistika ng Filipinas. Nit lmang tang 2015 ang KWF ay may nabalidang 130
katutubong wika, na may kani-kaniyang diyalekto, sa buong kapuluan. Tingnan ang Mapa
ng mga Wika sa Filipinas (Pigura 1) na binuo ng KWF:

Pigura 1. Mapa ng mga Wika ng Filipinas

122 Ang Gramatikang Filipino

Ang mga wikang ito ay unang wika (W1) ng mga kulturang nsa rehiyon, na
gumagmit din ng Filipino blang pangalawang wika (Fil W2) at lingua franca (LF)
sa kanilng pakikipag-ugnayan sa kapuwa Filipino. Sa prosesong ito ng tagpuang wika
(language contact) napayayaman ang Filipino sa ibt ibng lugar ng kapuluan.

Ang Filipino ay nsa lahat ng lugar ng Filipinas, ayon sa survey na ginawa ng KWF
noong tang 2014, at ito ay malayang umiiral kasma ang mga wikang rehiyonal. Tingnan
ang lawak ng Filipino sa buong kapuluan sa Mapa ng Filipino (Pigura 2):

Pigura 2. Lawak ng Filipino

 Delima 123

Sa programang MTB-MLE na kasalukuyang pinatutupad ng DepEd sa buong

kapuluan, ang Filipino ang pinipilng asignaturang mother tongue (MT) sa mga konteksto
na malawak ang pagkakaib-ib ng mga wikang umiiral (Linguistically diversed context).
Ito ay ayon sa datos ng saliksik ng Assessment Curriculum and Technology Research
Centre (ACTRC) at ng Unibersidad ng Pilipinas na nagpakta ng resulta ng pangalawang
bahagi ng kanilng ginagawang pagtatya ng pagpapatupad ng programang MTB-MLE
sa Filipinas (Pigura 3).

Pigura 3. Estado ng Filipino sa MTB

Sa midya, ang tunay na anyo ng pinayamang Filipino ay nakikta sa mga gumagmit

nit na mga di-katutubong Tagalog. Sa isang DZMM Teleradyo headline, sinipi ang ganito
(Pigura 4):

Bautista sa dugyot na tanggapan ng COMELEC: No excuse

(Twitter, 22 Hulyo 2015)

[N.B. Lumabas din ang salitng dugyot (Ilk) sa pag-aaral na Emerging Filipino
Academic Variety as Interlanguage among Native and Non-Native Speakers
(Delima, 1993); eh butbut na nga, butbut pa ang jacket. Butbut na nga, dugyot
pa. (Tag respondent)]

Pigura 4. Filipino sa Midya

Sa nasipng headline, ginmit ang dugyot na isang salitng Ilokano, bagaman

may pag-aalangang malayang ilahok sa gmit Filipino kung kay sinipi. Ganito na ang
naktang anyo ng Academic Filipino Variety sa Lungsod Baguio noon pang tang 1993
(Delima, 1993). Nailalahok ang katangian ng mga rehiyonal na wika sa paggmit ng
mga di-katutubong Tagalog sa Filipino blang lingua franca. Taliwas sa sinasabi ng mga
lingguwistang pangkasaysayan, natural na proseso ito sa konteksto ng tagpuang wika. Wika
nga ng mga eksperto sa mga teorya ng tagpuang wika:

[C]ontact is the sole source of language variation and changewhere contact

is very intense, typologically significant contact-induced changes may occur:
borrowed basic vocabulary, borrowed phonology and phonetics in native
124 Ang Gramatikang Filipino

vocabulary, borrowed syntactic features that do alter the receiving languages

syntactic typology, and even borrowed inflectional categories and patterns.
(Thomason, sa Hickey 2010, 31 at 41)

Tunghayan pa sa ibab ang mga testimonya ng isang midya sa rehiyon sa kaniyang

pagkilla sa popularidad ng gmit ng Filipino sa diaspora. Sa kaniyang headline din makikta
ang malayang paglalahok ng katutubong mga salit sa kaniyang pagsulat mula sa sinipi
niyang mga pangungusap ng mga Filipinong nsa ibng bansa: Iniinom ko ang isbo (ihi)
ko; makapal kasi ang pitak (putik)

Testimonya ni Jimmy Laking sa kaniyang kolum sa Strike Home (Baguio Midland

Courier, 19 Hulyo 2015): Iniinom ko ang isbo ko; makapal kasi ang pitak

Iniinom ko po ang isbo ko. (Pedrito Dv. Ilk, survivor ng 16 Hulyo 1990 lindol
sa Baguio)

Makapal kasi ang ptak. (Benguet miner na dinala sa Leyte para tumulong
mag-rescue sa landslide tragedy ng Pebrero 2006)

Tagalog third most spoken in some parts of Canada after English and
French thanks to a large Filipino migrant community that includes at least
2,000 expatriates from Baguio and Benguet alone.

Decades back it was mostly English for the media establishments in Baguio.
Today, Tagalog has taken over for most TV and radio outfits.

Pigura 5. Filipino sa Diaspora

Ang mga ganitong proseso ng paglalahok ng mga salit ng katutubong wika at ib

pang inobasyon sa estruktura ng mga diyalektong Filipino ang itinatal ngayon ng KWF
hbang binubuo nit ang gramatikang pambansa para sa kontemporaneong Filipino at
blang pagbibigay patunay sa hinihingi ng Konstitusyon na pinayamang wikang pambansa.

Taliwas pa rin sa mga hindi makatanggap na ang Filipino ay umuswag na sa estado

nit mulang Tagalog-based patngong isang wikang may buks na norm ay ang paglalahok
muli ng Diksiyonaryong Oxford ng 31 salitng Filipino sa listahan nit ng mga hiram
na salit, kasma na rito ang ilang mga salitng kolokyal katulad ng pulutan, KKB, at
kikay, bukod pa sa ib (Pigura 6):

31 Filipino words make it to Oxfords new words list

Bago (2015): mabuhay, kuya, barong, barong tagalog, barot saya, halo-halo,
pan de sal, sinigang, baon, pulutan, bahala na, suki, and utang na loob, KKB
(kaniya-kaniyang bayad), despedidas, estafa, barkada, balikbayan, kikay, buko
 Delima 125

Luma: carnap, carnapper, comfort room, mani-pedi, presidentiable, batchmate,

high blood, gimmick, salvage, advance, dirty kitchen, barangay (1840) (Manila
Bulletin, 26 Hunyo 2015)
Pigura 6. Filipino sa 2015 Diksiyonaryong Oxford

Ang Gramatikang Filipino: Mga Katangian

Pagkolekta ng korpus. Ang ipakiktang mga katangian ng Gramatikang Filipino sa
susunod na talakay ay mula sa datos ng saliksik ng KWF noong 2014. Nangolekta ng
korpus ng gmit ng Filipino sa sampung lungsod na highly-urbanized, mga lungsod na
tinagurian ng ACTRC na linguistically diversed dahil may mataas na pagkakaib-ib
ang kultura ng mga naninirahan sa lungsod: Baguio, Angeles (Pampanga), Bacolod, Cebu,
Catbalogan, Zamboanga, Cagayan de Oro, Davao, General Santos, at Butuan.

Ang korpus ay pasalit mula sa malayang pag-iistorya, at pasulat mula sa

komposisyon na tinalakay sa paksang ibinigay ng mga mananaliksik na taga-KWF. May
mga babasahn din sa Filipino na nakuha sa ilang mga lungsod. Ang korpus ay mula sa 100
na impormante50 babae, 50 lalaki; may edad pagitan ng 40 tang gulang pataas; may W1
ng lokal na komunidad at W2 ang Filipino.

Ponema: Patinig. Ang tunog o ponema ang sangkap ng wika na pinakamadalng

maimpluwensiyahan at nababago sa penomenong tagpuang wika, kung ihahambing sa
morpema at sintaksis. Ang pagbabago ay maaaring maging permanente o pansamantala
batay sa paraan ng paglipat at/o pagkatuto ng katangian, sa intensidad ng kontak ng
dalawang wikang nagtagpo (W1 at W2), at sa pag-uugali ng nagsasalit o nag-aaral ng
W2 (Thomason, Ibid., 26).

Sa kaso ng Filipino W2 ng mga kultura sa rehiyon, ang asento at/o tunog ng W1 ay

natural lmang na lumilipat sa paggmit ng W2, higit pa kung ang W1 ay may kakulangan
sa tunog na mayroon sa W2. Halimbawa, ang tunog /o, u/ at /e, i/ ng Filipino ay napagpapalit
sa mga lungsod ng saliksik, nang walang intensiyong baguhin ang kahulugan:

(1) pero /pru/~/piru/; ito /itu/~/ it/

Higit na lumilitaw ang ganitong katangian ng Filipino W2 sa mga rehiyon na ang

ponemang hanay ay tatlo lmang: /i, a, u/.

Kung sa dting ponemang hanay ng Filipino ay lima /i, e, a, u, o/, may naidagdag
na ikaanim na ponemang ambag ng mga W1. Ang schwa, o patinig ppt (sa Javanese),
ay nailahok sa Filipino W2 sa Lungsod Baguio, halimbawa, sa salitng panagbng
(pamumukadkad ng mga bulaklak). Mababanggit na ang tunog patinig na ito ay karapat-
dapat lmang na ilahok na sa ponemang hanay ng Gramatikang Filipino dahil karamihan ng
mga wikang katutubo ng Filipinas ay mayroong patinig ppt. Sa Ortograpiyang Pambansa
126 Ang Gramatikang Filipino

(OP) ng KWF, ang tunog na ito ay kinakatawan ng tuldik patuldok sa ibabaw ng letrang e
(). Tingnan ang marami pang halimbawa sa ibng W1:

Mga Dagdag Tunog (OP)

Patinig ppt (schwa / / (Eng) / (OP)

N.B. Maraming katutubong wika ng Filipinas ay mayroong patinig ppt.

n (oo) [Kuyunon] wn (oo) [Ilokano]
utk (brain) [Pangasinan] tlo (tatlo) [Mranaw]
sld (loob) [Kinaray-a] gawd (ikmo) [Kankanay]
Tduray (wikang South Cotabato)
Pigura 7. Ponema: OP schwa

Dahil sa ebidensiyang ito sa mga W1 ng Filipinas, lumawak na ang ponemang

hanay ng wikang pambansang Filipino mulang lima, ngayon ay anim na (Pigura 8):

Pigura 8. Ponema: Tsart ng Patinig

Ponema: Katinig. Ang blang ng mga isahang tunog katinig ng Filipino W2 ay 19. Tingnan
ang Pigura 9 na naghahanay ng mga katinig ayon sa kanilng lugar ng artikulasyon sa
aparatong bokal sa bunganga:

Pigura 9. Ponema: Tsart ng Katinig

 Delima 127

Ang mga katinig sa itaas ay bukod pa sa mga lehitimong tunog na nanggagaling

sa pagtatambal ng dalawang katinig, katulad ng sh //, th /th/ at kh /kh/. Ang mga tunog
katinig na ito ay marami sa mga wikang katutubo sa mga rehiyon. Tingnan sa ibab ang
ilang halimbawa:

(2) shuwa (dalawa) [Ibaloy]

khan (kakain) [Mranaw]
litha (gulay) [Mranaw]

Mababanggit din na ang mga tunog /f, v, j, z/ ay wala sa dting abakadang Tagalog.
Nailahok ang mga ito sa bagong alpabetong Filipino (Tingnan ang KWF Ortograpiyang
Pambansa Pigura 10) dahil ang mga ito ay mga katutubong tunog sa mga wikang rehiyonal
na hindi nailahok sa lumang Balarila, isang malaking pagkukulang ng dting Surian ng
Wikang Pambansa.

Tingnan ang ilang halimbawa sa ibab:

(3) masjid (simbahan ng Muslim) [Tausug, Mranaw]
alifuffug (ipuipo) [Itawit]
avid (ganda) [Ivatan]
kazzing (kambing) [Itawit]

Ortograpiyang Pambansa (OP)

Kagyat noong 2013 nang naupo ang kasalukuyang pamunuan ng KWF, inilathala ang
Ortograpiyang Pambansa (OP) na naglalaman ng 28 titik sa alpabetong Filipino (Pigura
10):

Pigura 10. Tsart ng Ortograpiyang Filipino

128 Ang Gramatikang Filipino

Bukod sa ib pang mga katangian sa pagsulat ng Filipino sa OP, tinukoy nit ang
halaga ng pagbabalik sa mga tuldik (Tsapter 10, OP) sa pagsulat blang pagtukoy sa tamang
asento sa pagbigkas ng mga salitng may mga magkakatulad na ispeling subalit magkakaib
ng asentoisang anyo, ib-ibng bigkas, ayon sa OP. Ilang halimbawa ang nakasipi sa
ibab mula sa OP:

(4) pli - Sinaunang Tagalog para sa pagpapalitan ng katatawanan
pal - Ivatan para sa pagpulpol ng dulo
pal - Kapampangan para sa init o alab
pal - Tagalog para sa organo na tabi ng bituka, spleen sa Ingles; Ilonggo din
para sa naghilom


Ang mungkahi ng OP sa pagbabalik ng gmit ng tuldik sa pagsulat ng Filipino ay
napapanahon sa pagtukoy ng mga katangian ng gramatikang pambansa. Tunghayan ang
ilang halimbawang datos na nakta sa saliksik hinggil sa paglihis sa asentong Filipino sa
pasalitng anyo:

Pagpapalit ng asento mula malumi tngong malumay/maragsa/mabilis;

malumay tngong malumi

malay /mala:yo/ malyo /mala:yo/ [Baguio]

kta /ki:ta/ kit /ki:ta/ [Puerto Princesa]

Pigura 11. Ponema: Asento

(OP) Disiplina sa Pagbigkas ng E/I at O/U (para matukoy ang tamang kahulugan)

pnoy Piny
mron mirn
balot balut
bon bon (Kapampangan)
ott (daga) ut-t (kirot) (Pangasinan)
estlo (Espaol) istayl (Ingles)
*istilo *estayl (siyokoy)

Pigura 12. Ponema: Disiplina sa Pagbigkas ng e/i at o/u

Morpema
Sa kontekstong bilingguwal/multilingguwal, ang antas ng salit ang pinakamabilis na
naiimpluwensiyahan sa tagpuang wika, lalo sa kaso ng panghihiram (sa kaso na banyagang
wika ang W2, hal., Filipino W1 at Ingles W2) at paglalahok (incorporation sa kaso ng
Filipino W2 ng mga rehiyonal na mga ispiker) na lumilikha ng pagbabago hindi lmang
sa tunog hanay (sound order) ng W1 (ang nanghihiram na wika) kundi pati na sa katangian
 Delima 129

ng W2 na ginmit ng W2 ispiker (OGrady, 2001), katulad halimbawa sa kaso ng Filipino

blang W2 ng mga rehiyonal na mga ispiker na nabanggit sa itaas sa kaso ng paltang e/i
at o/u o sa kaso ng paltang p/f (hal., Pilipinas (Tagalog/Pilipino); Filipinas (Filipino)).
Ang panghihiram/paglalahok ay maaaring makalikha ng bagong tunog/ponema sa W1
(nanghihiram) o kahit sa W2 (pinanghiraman) at sa pangkalahatang pagbabago sa tunog
hanay ng W1 o kahit sa W2. Ang ganitong posibleng kahihinatnan ng penomenong
tagpuang wika ang pinanggalingan ng payo/mungkahi ng OP sa pangangailangang disiplina
sa mga tunog ng Filipino na hindi maaaring mapagpalit-palit dahil lilikha ng kalituhan sa
binalak na kahulugan sa paggmit ng Filipino blang W2.

Sa KWF saliksik na tinatalakay ngayon, hindi kukulangin sa 126 na salit mulang

rehiyonal na wika ang nailahok sa Filipino W2isang empirikong patunay ng pagyaman
na ng pambansang gramatikang Filipino. Ilang halimbawa ang mababanggit dito: Ilk
pong (Panginoon); Bis, War, Hil bulg-blig (tulong-tulong); War hir (sil); Bis
giyd (talaga); Bis mayo (maganda); Hil madmo (marami); Ilk pinikpkan (lutong
manok ng mga Igorot); Bis waly (wal).

Bukod sa salit ng estrukturang morpema ng Filipino W2, nakta rin sa saliksik ang
paglahok ng mga panlaping rehiyonal sa pamamaraang pagpapalit (substitution), hbang
malaya ring ginagmit ang mga panlapi ng Filipino W1. Sa Pigura 13 at 14, makikta ang
malayang paglalahok ng mga unlaping gi-, ga-, gina-, at naga- na ikinakabit sa mga
salitng-ugat ng Filipino W1 at Ingles sa pasalit na Filipino W2 ng mga impormante.
Ang mga panlaping ito ay may kaparehong kahulugan sa aspekto ng pandiwa sa Filipino
W1 na mababanggit na sukatan ng hambingang estruktura sa saliksik, hal., nag-, na-,
-in-.

Malayang paglalahok ng mga katutubong salit mula sa L1 (Binisaya,

Chabacano, Ilokano) at mula sa Ingles at Espaol.

Binisaya sa Gen San, Davao, Butuan, Bacolod, Catbalogan: plete, gani, kay,
giyud, diri, daghan

Ilokano at Igorot (Baguio): tafuy, magbingay-bingay, lalamutn

Ingles: brochure, college, peace-loving people

Espaol: bangkero, barato, pobre, puwesto

Pigura 13. Morpema: Malayang Nailahok

Imperpektibo (kasalukuyang aksiyon)
ga- gabaha -in- tino-tour
gina- gina-drive nag- nagmi-mix
naga- nagauli

N.B. Batangas Tagalog - nakain sa halip na kumakain
130 Ang Gramatikang Filipino

Kontemplatibo (panghinaharap na aksiyon)

mag- magpasok sa halip na pumapasok, mag-uwi sa halip na uuwi,
maghintay sa halip na hihintayin,magbigay sa halip na magbibigay
maka- makatulong sa halip na makatutulong
Pigura 14. Morpema: Imperpektibo at Kontemplatibo

Ang implikasyon ng ganitong paglalahok sa Filipino W2 ng rehiyonal na mga

ispiker ay ang paglawak ng hanay ng mga panlapi ng Filipino W1 mula sa dting blang
nit.

Mapapansin din sa datos sa Pigura 14 ang pagkawala sa Filipino W2 ng karaniwang

reduplikasyon sa Filipino W1 sa kontemplatibong aspekto (hal., magbigay [Fil W2] sa
halip na magbibigay [Fil W1] )isang katangian ng mga rehiyonal W1 sa Katimugang
Filipinas na hindi naman nakaaapekto sa orihinal na binalak na kahulugan ng gumagmit
ng Filipino W2. Wika nga ni OGrady (2001) at Thomason (2010), ang mga ganitong
epekto ng penomenong tagpuang wika ay prosesong natural at normal at nagpapayaman
sa estruktura ng parehong wikang nanghiram/nanglahok at nagpahiram/nagpalahok.

Sa Pigura 15, makikta pa ang mga karagdagang morpolohiyang proseso na

karanasan ng Filipino W2 sa Katimugang Filipinasang paglahok ng kay pantumbas
sa kasi (Fil W1) blang pang-ugnay, at pagkaltas ng mga salit, hal., pag- pantumbas sa
kapagka, iyong / yong pantumbas sa angna nangyayari din sa Filipino W1.

Pang-ugnay

kay pantumbas sa kasi

Ayaw kay magpan-s.

pag pantumbas sa kapagka

Dati sa school magbayad kami ng fees pag hindi kami nagsalita ng Tagalog.

mientras pantumbas sa hbang

Mientras makakaya pa

Pananda

iyong/yong pantumbas sa ang

Pero iyong mga Muslim na classmate ko nagtatagalog sila.

Pigura 15. Morpema: Pang-ugnay

 Delima 131

Sintaksis
Lahat ng sangkap ng gramatika ay maaaring magbago sa paglipas ng panahon, subalit
may mga pagbabago na higit na mabilis at kagyat nakikta sa ilang sangkap kaysa sa ib
(OGrady, Ibid.). Ang pagbabago sa tunog/ponema ng wika ang pinakamadalng magbago
at makta; ang salit/morpema ang susunod; at ang sintaksis ang halos pinakamatatag sa
proseso ng pagbabago. Sa pag-aaral ng mga sintaksis unibersal ng maraming wika, may mga
kategoryang sintaktikong hindi naililipat o napapalitn, katulad ng pandiwa (V), sabjek
(S), at objek (O) na nagpapakilla ng tipolohikong klasipikasyon ng mga wika sa mundo
ayon sa salitng hanay (word order). Halimbawa, ang Ingles at French at ib pang wikang
Indo-European ay kahanay ng mga wikang may tipong SVO; ang mga wika ng Filipinas,
Welsh, Maori, at Hebrew ay tipong VSO; ang Turkish, Korean, Japanese, at mga wikang
aborihinal ng Australia ay SOV; mga wikang South America ay OVS o OSV (Hickey, 2010
at OGrady, 2001). At dahil ang mga wika ng Filipinas ay pare-parehong kablang sa iisang
tipo, hindi maaasahang mag-iib ang estruktura ng mga kategoryang V, S, at O, kahit pa
nsa karanasang tagpuang wika ang mga ito.

Antas Ponema, Leksiko, Morposintaksis. Sa kaso ng Filipino, nakta ng saliksik na walang

mahalagang pagkakaib ang sintaksis ng Filipino W1 at Filipino W2. Ang estruktura ng
parirala, sugnay, at pangungusap ay magkatulad. Kung may nailahok mang katutubong
panlapi mula sa rehiyonal na wika, katulad ng naipakta sa Pigura 13 at 14, walang naktang
pagbabago sa estruktura na ginmit. Wala ring pagbabago sa pagpapakahulugan na tinangka
ng nagsasalit kahit pa panlapi ng W1 niya ang ginmit. Tingnan ang ilang datos na sinipi
sa sumusunod:

(5) Nakaranas kami nang ubus ang lahat ng kasangkapan kay nahihirapan kami.
(6) Madamo matingnan mo na mga palaguwaon.
(7) Hindi man siya talaga nagpatinag na ginasulsulan na mag-alis diyan.

Magkakaibng sangkap ng gramatika ang makiktang naimpluwensiyahan ng

tagpuang wika sa sintaksis (5)-(7). Sa (5), ang ubus na narinig sa katimugang Filipino
W2 ay lihis sa bigkas na ubos ng Filipino W1. Ang pagbabago ay sa ponemang /u/~/o/
sangkap ng salit na nakapaloob sa pangungusap. Ang pagbabago ay hindi naman nagdulot
ng pagbabago sa kahulugan ng salit. Sa (6) makikta ang paglahok ng dalawang katutubong
salit: madamo (marami) at palaguwaon (palabs). Sa parehong pangungusap rin ginmit
ang matingnan sa halip na makta sa Filipino W1. Ang parehong salit ay grupong
ma- na pandiwa na may kahulugang may abilidad o kapasidad na magawa ang isinasaad ng
pandiwang salitng-ugat. Kung sa (5) at (6) nsa ponema at leksikong antas ang paglalahok,
sa (7) ay nsa morposintaksis na antasginasulsulan, pandiwang nsa imperpektibo na
ipinahihiwatig ng unlaping gina- ng Davao Filipino W2, sa katapat na sinusulsulan (Fil
W1) na may gitlaping -in- + reduplikasyon ng unang pantig ng salitng-ugat sulsul sa
parehong Filipino varayti. Ang katutubong binisayang panlaping mag- sa salitng mag-
alis (Fil W2) ay pumalit sa reduplikasyon ng unang pantig ng pandiwa sa salitang aalis
(Fil W1) na may katulad namang kahulugang aspektong kontemplatibo.
132 Ang Gramatikang Filipino

Paghahalong-wika (Code-mixing)/
Paglilipat-wika (Code-switching)
Ang paghahalong-wika at paglilipat-wika ay mga natural na karanasan sa tagpuang wika sa
mga bansang multilingguwal katulad ng Filipinas. Sa kaso ng Filipino blang W1 o W2,
ang wikang Ingles ang inihahalong wika sa antas salit, parirala, at sugnay. Sa karanasang
ito ng Filipino makikta ang lakas ng isang banyagang wika na pumasok sa sintaksis ng
wikang pambansa. Hindi lmang opisyal na wika ang Ingles sa bansa, ito rin ay wika ng
pagtuturo/pagkatuto sa sistemang edukasyon. Tingnan ang sumusunod na halimbawa:

(8) Doon sa dulo ang storytelling ng mga bat. (salit)

(9) Ang pag-pronounce namin kasi may diperensiya.
(10) Awa ng Panginoon naman naka-survive ako with how many years sa hanapbuhay
ko. (parirala)
(11) Crime will still exist in anyways sa lahat ng paraan, sa lahat ng panahon. (sugnay)

Karaniwan kapag antas salit lmang ang paghahalo o paglilipat, ang proseso ay
tinatawag na panghihiram (borrowing) lmang (Fought, 2010). Paglilipat-wika ang tawag
ng sikolohistang si Virgilio Enriquez (1985, sa Bautista 1996, 271) para sa tahasang
panghihiram na maaaring walang pagbabago sa anyong pasulat subalit maaaring may
mangyaring pagbabago sa bigkas. (N.B. Sa papel na ito ang terminong paglilipat-wika
ay ang salin sa terminong Ingles na code-switching.) Ang storytelling sa (8) ay isang
tahasang-panghihiram; samantala, ang diperensiya (diferencia sa Espaol; difference sa
Ingles) sa (9) ay masasabing paimbabaw na pag-aangkin (Enriquez, Ibid., 272)isang
paraan ng panghihiram gmit ang salit mula sa ibng wika kasma na ang kahulugan
subalit binago ang tunog at baybay.

Ang mga kategoryang sintaktikong malalayang nahihiram o nailalahok sa

penomenong paghahalong-wika o paglilipat-wika ay ang mga solong salit, katulad ng mga
pangngalan, pang-abay, at ib pang malayang ekspresyon, na madalng nakukuha lmang
sa sitwasyong tagpuang wika. Sa parehong pagkakatan ng panghihiram, ang hiniram
na banyagang salit ay maaari ding maging salitng-ugat na kinakabitan ng katutubong
panlapi, katulad halimbawa ng salitng pag-pronounce (9) at naka-survive (10).

Ang mga pangungusap (10) at (11) ay parehong paghahalong-/paglilipat-wika
na parsiyal sa antas parirala (10) at sugnay (11). Ang ganitong karanasan ay maaasahang
mangyayari sa mga bilingguwal na may kompetensi din sa mulaang wika (source language).
Kung wala namang kompetensi ang gumagmit ng Filipino W1, hindi ito magiging
hadlang para hindi makapagsalit gmit ang Filipino. Ang dalawang salitng ano at
kuwan ay mga salitng dummy na walang espesipikong kahulugan at ginagmit pamalit
sa kahit anong salit na hindi matukoy ng nagsasalit sa panahon ng paggmit ng Filipino.
Tunghayan ang mga halimbawa sa ibaba mula sa ibt ibng lungsod:

(12) Paano mag-ano ng organic farming?

(13) Second World War naano, nasira.
 Delima 133

(14) Araw-araw kasi inaano namin sil, inaadbaysan.

(15) Mga kuwan pa, mga 5 months pa.
(16) Marami ka pang makiktang magagandang kuwan dito.
(17) Siyempre nakukuwan na rin sil.

Mapapansin sa gmit ng ano sa (13) at (14) at kuwan sa (15) na may pagkakatang

nasasabi rin ang salitng panandaliang hindi maalala at pansamantala ring pinalitn ng
dalawang salitng dummy. Ang kausap sa pagkakatang ito ay nakasusunod naman sa nais
na kahulugan ng nagsasalit dahil kasma siya sa konteksto ng pag-uusap. Ang estratehiyang
ito sa pagsasalit ng Filipino W2 ay pangkaraniwan din sa gmit ng Fillipino W1.

Lagom
Blang W2 at lingua franca, ang Filipino ngayon ay pinayayaman na ng mga rehiyonal na
wika sa konteksto ng tagpuang wika sa mga multilingguwal na komunidad ng Filipinas.
Ang Filipino W2 ay may gramatikang nagtatanghal ng mga natatanging katangian ng mga
wikang rehiyonal sa pasalitng anyo sa antas ponema, morpema, at sintaksis.

Sa antas ponema, nailahok ang bagong tunog patinig na schwa , na katangian ng

maraming katutubong wikang Filipino. Nakta rin ang paglilpat ng mga asento sa loob
ng mga salit at pagkaltas ng impit sa hulihn ng mga salitng may malumi at maragsang
asento, blang impluwensiya ng L1 ng gumagmit ng Filipino W2.

Sa antas morpema, malayang naikakabit ang mga katutubong panlapi sa mga
salitng-ugat ng ibt ibng wika, bukod pa sa paglalahok, sadya man o hindi, ng mga
katutubong salit mula sa L1 ng mga nagsasalit.

Sa antas sintaksis, walang makabuluhang kaibhan ang Filipino W2 ng mga

multilingguwal at urbanisadong mga lungsod sa Filipino W1 na gmit sa buong bansa, sa
estrukturang parirala, sugnay, at pangungusap. At dahil buhy na wika, ang Filipino W2 ay
pinayayaman pa ng mga penomenong paghahalong-wika at paglilipat-wika sa antas leksiko,
parirala, at sugnay sa pamamagitan ng tuwirang panghihiram, pag-angkin o paglahok ng
mga natatanging katangian ng mga rehiyonal na wika ng mga nagsasalit.

Sa kabuuan, nakikta ang patuloy na pagyaman at pag-unlad ng bagong Gramatikang

Filipino sa kasalukuyan. Sa patuloy na malayang paggmit nit ng lahat ng mamamayang
Filipino batay sa pamantayang buks, hindi malaon mabubuo ang pedagogical idiom sa
Filipino na tinukoy ni Bonifacio Sibayan noon pang 1991 (Bautista, 1996) sa pagtalakay
niya sa pamamaraan ng intelektuwalisasyon ng wikang pambansa.
134 Ang Gramatikang Filipino

Sanggunian
Baldauf, Richard Jr. E, Language Planning and Policy Research: An Overview.
Sa Hinkel, 2005.
Bautista, Ma. Lourdes, editor, Readings in Philippine Sociolinguistics. Manila:
DLSU Press, 1996.
Enriquez, Virgilio Gaspar, Pagbubuo ng Terminolohiya sa Sikolohiyang
Pilipino. Sa Bautista, 1985.
Fought, Carmen, Ethnic Identity and Linguistic Contact. Sa Hickey, The
Handbook, 2010.
Hickey, Raymond, The Handbook of Language Contact. UK: Blackwell
Publishing Ltd, 2010.
_______________, Language Contact: Reconsideration and Assessment.
Sa Hickey, The Handbook, 2010.
Hinkel, Eli (Ed.), Handbook of Research in Second Language Teaching and
Learning. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2005.
Komisyon sa Wikang Filipino, Brochure, 2015.
________________________, Ortograpiyang Pambansa, 2014.
Miller, Robert McColl, Language, Nation and Power: An Introduction. NY:
Palgrave McMillan, 2005.
OGrady, William; et.al, Contemporary Linguistics: An Introduction. NY:
Bedfofrd/St. Martins, 2001.
Sibayan, Bonifacio P, The Intellectualization of Filipino. Sa Bautista, 1991.
Thomason, Sarah, Contact Explanations in Linguistics. Sa Hickey, The
Handbook, 2010.

TALA: Unang iniulat ang artikulo sa Pambansang Kongreso sa Pagpaplanong Wika ng KWF na ginanap sa
Lingayen, Pangasinan noong 5 Agosto 2015. Nailathala pagkaraan sa Pandiwa: Lathalaan para sa Wika at
Kultura, tan 3, blg 1, 2016.
135
 Ang Aklat ng Bayan ay bahagi ng isang pangmatagalang proyekto
ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) upang masimulan ang
maaaring ituring na Aklatan ng Karunungan (Library of Knowledge)
na magtatampok sa kakayahan ng wikang Filipino blang wika ng
paglikha at saliksik. Sa ilalim ng proyekto, muling ililimbag ng KWF
ang mga katangi-tanging pag-aaral sa wika, panitikan, at kultura ng
Filipinas; isasalin ang mga mahusay na akda mula sa mga wikang
katutubo, panitikang-bayan man o bagong malikhaing pagsulat;
isasalin ang mga dakilang akdang banyaga; ipasusulat o tatangkilikin
ang mga bagong pag-aaral pangkultura; at ilalathala ang mga mahusay
na tesis at disertasyon hinggil sa wika at panitikan ng bansa.