T.C.

ANKARA NVERSTES
NKILP TARH ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

HSEYN GLNAR

TEZ DANIMANI
YRD. DO.DR. AHMET EMN YAMAN

ANKARA 2006
 ZET

Bar ve sava dnemlerinde baars kantlanm olan Psikolojik harekt,

insanlk tarihi ierisinde ok eski zamanlardan beri kullanlan fakat nemini yeni

yeni kavradmz silahlardan biri olmutur.

Uluslararas ilikilerde g ve rekabet mcadelesinde kullanlan aralar,

diplomasi, ticaret ve savatr. Fakat milyonlarca insann yaamna, telafi edilmesi zor

ykmlara sebep olan iki dnya savan yaayan XX. yy.n, g ve rekabet

mcadelesi iin diplomasi ve ticaretin yeterli olmad, savan ise btn insanln

yok olmasna sebep olaca gerei karsnda, nc bir ara ortaya karlm ve

hemen hemen btn devletlerce kamu hizmeti niteliine kavuturularak ak veya

rtl bir ekilde rgtlendirilmi ve kullanlmaya balanmtr. Bu ara, Psikolojik

harekttr.

Psikolojik harekt tanmlamadan nce psikolojik sava tanmlamak

gerekmektedir. Psikolojik sava bir devletin ve devletler topluluunun, bir devlet

veya devletler grubu zerinde ulusal menfaatlerini gerekletirmek zere o lkede

veya baka lkelerde setii hedef kitlelerin (dost, dman ve tarafsz) duygu

dnce tutum ve davranlarn kendi amalar dorultusunda deitirmek amacyla,

siyasi, askeri, ekonomik, sosyolojik, ideolojik ve teknolojik alanda yapt faaliyetler

olarak tanmlayabiliriz. Bu tanm esas alndnda, psikolojik harekt psikolojik

savan bir veya birden fazla alannda yaplan operasyonudur.

2
 Bir silah olarak Psikolojik Harektn nemi, lmcl olmamasndan

kaynaklanmaktadr.

nsanlara fiziki olarak zarar vermeyen, onu yldrarak, tehdit ederek, icabnda

taviz vermek sureti ile sinirlerini tahrip ederek, endie ve huzursuzluk yaratarak ve

buna benzer muhtelif usul, yol ve vastalarla sava d brakan psikolojik harektn

en nemli unsuru da propagandadr.

Propaganda, kitle iletiim aralarnn kullanmnn yaygnlamasna paralel

olarak diplomatik, ekonomik ve askeri yaptrmlarla birlikte ska kullanlan bir

yntem olarak siyasal sreteki yerini almtr. Bugn dnyadaki ou lkede ve

bilhassa gelimi bat lkelerinde propaganda ile ilgili zel tekilatlar kurulmu,

bteden byk kaynaklar ayrlmtr. Gnmzde insanlarn dncelerini

deitirmek ve bu yolla d politikalar zerinde kendi ulusal karlar dorultusunda

dorudan etki uyandrmay amalayan propaganda faaliyetleri, devletler tarafndan

etkin olarak kullanlmaktadr. Propaganda, siyasi mcadelelerinin balad devirle

birlikte balamtr demek gereki bir yaklam tarz olacaktr.

Trk ve dnya tarihi, sava ierisinde psikolojinin nemini ortaya koyan

rneklerle doludur.

Mustafa Kemal ATATRK savamaktan bkm, elindeki her eyini

kaybetmi Trk ulusunu, zgrln yitirmemesi iin, ncelikle savamas

gerektiine inandrm, daha sonra da her trl imkn kullanarak Kurtulu Savan

3
kazanmasn salamtr. Bu mcadele esnasnda savan psikolojik ynn

unutmam, psikolojik harekt yntemlerinin en iyi uygulayclarndan biri olmutur.

SUMMARY

Although used throughout the history of humankind since ancient times, we

have just recently come to grasp the importance of something that has proved itself

in times of war and peace: psychological operation.

Diplomacy, commerce and war are the means used for power and competitive

struggle in international relations. However, having gone through two world wars

resulting in hard to offset destruction in the lives of millions of people in our century,

and facing the reality that diplomacy and trade are not sufficient means for the

struggle of power and competition, and after understanding that war will result in the

total annihilation of humankind, a third instrument has been devised and put into use,

organized either openly or secretly, after being turned into a public service attribute

by nearly all states. This instrument is Psychological operation.

Prior to defining psychological operation, a definition of psychological

warfare has to be made. We can define Psychological warfare as social, military,

economic, social, ideological and technological activities that a state or a community

of states undertake to achieve national interests, with the purpose of changing the

feeling, thought, approach and behaviors of target masses (ally, enemy and neutral)

in itself or other states. Based on this description, psychological operation can be

4
defined as one or more operations carried out in the areas of psychological warfare.

The importance of Psychological operation is that it is not lethal.

One of the most important aspects of psychological operations is Propaganda.

It physically does not harm people, and disables them from warfare with the use of

intimidation, threat, demoralization through concession, creation of anxiety and

discomfort in addition to various other procedures, ways and tools.

In parallel to the spread of the use of mass media, propaganda is taking its

place in the political process as a frequently used method beside diplomatic,

economic, and military sanctions. Today in most countries, especially in developed

western nations, special organizations are established and large parts of budgets are

set aside for propaganda. Activities that aim to change public opinion, therefore

directly affecting foreign policy in favor of national interests, are being affectively

used by these states. A realistic approach would be: Propaganda has started with the

era of political struggle.Turkish and world history are full of examples

demonstrating the importance of psychology during times of war.

Mustafa Kemal Ataturk had to convince the nation - which was tired of war

and had lost everything - that it first had to fight, and then had to win the War of

Independence to avoid captivity. During this struggle, he did not forget the

psychological aspect of warfare and was one of the best implementers of

psychological operation methods.

5
 NDEKLER

Sayfa No
ZET............................................................................................................................I

SUMMARY...............................................................................................................III

NDEKLER.......................................................................................................VII

KISALTMALAR..IX

GR........................................................................................................................ 1

I. BLM: PSKOLOJK HAREKT...3

A. Tanm ve Amac...3

B. zellikleri..........4

C. En nemli Unsuru Propaganda.6

II. BLM: TARHTE PSKOLOJK HAREKT ...11

A. Birinci Dnya Savanda.............14

1. Sava ncesi Kamuoyu Oluturma abalar...14

2.Osmanl Devletinin Propagandas ..15

3.Trk Muhaliflerin Propagandas...16

4. tilaf Devletlerinin Propagandalar..17

III. BLM: KURTULU SAVAINDA ATATRK VE PSKOLOJK

HAREKT..18

A. Atatrkn Kurtulu Savanda Psikolojik Harekt Faaliyetleri.18

1.Kurtulu Yollarnda ki Temel Unsur..20

2. Evrelere Ayrmak....21

3.Ulusu Uyandrma abalar.22

a. Ordu ile Temas..24

6
 b. Mitingler.......26

c.Kongreler...34

d. Basn ....43

(1). Anadolu Ajans .50

i. Kurulmas .50

ii. lk Teblii .52

4. Dini Propaganda .54

a. stanbul Hkmetinin ve tilaf Devletlerinin Faaliyetleri.................54

b. Mustafa Kemal Paa ve TBMMnin Faaliyetleri...56

5. Propaganda Hizmetlerinin rgtlenmesi....66

a.rad Encmeni...67

b. Matbuat ve stihbarat Genel Mdrl . 69

6. Askeri Propaganda.73

SONU .....................................................................................................................82

KAYNAKA ............................................................................................................87

7
 KISALTMALAR

a.g.e. ad geen eser

a.g.t. ad geen tez
a.g.m. ad geen makale
AKM Atatrk Kltr Merkezi
ATASE Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl
A Ankara niversitesi
C. cilt
ev. eviren
Gnkur. Genelkurmay
HTVD Harp Tarihi Vesikalar Dergisi
K.K.K Kara Kuvvetleri Komutanl
K. Ksm
M. Milattan nce
s. sayfa
TTK Trk Tarih Kurumu
TEMH Terrle Mcadele Harekt Dairesi
yy. yznc yl

8
 GR

lkemiz, tarihin her dneminde, deiik ama ve yntemler izleyen i ve d

tehdit unsurlarnn hedefi olmutur. Corafi adan incelendiinde Trkiye; Avrupa,
Asya, Akdeniz, Karadeniz, Ortadou, Kafkas ve Balkan lkesi zelliklerinin tmn
zerinde tamaktadr. nemli g merkezlerine, doal kaynaklara, kara, hava ve
deniz yollarna gre konumu, bu tehditlerin sebeplerini oluturmaktadr.

Bu tehditlerden en nemlisi ve tehlikelisi sava tehdidir. Bunu destekleyen

rneklerden birisi Mustafa Kemal Atatrkn u szdr: Sava zaruri ve hayati
olmaldr. Ulusu savaa gtrnce vicdanmda ac duymamalym. Lakin ulusun
hayat, tehlikeye uramadka, sava bir cinayettir.1

Sava, Devletin bekasn temin etmek, ulusal menfaatleri salamak ve

ulusal hedefleri elde etmek amacyla, bata askeri g olmak zere, devletin maddi
ve manevi tm g kaynaklarnn hibir snrlamaya tabi tutulmakszn
kullanlmasn gerektiren bir silahl mcadele olarak tanmlanmaktadr.2

Savata zafer kazanmann tek yolunun tahrip ve ykmak ile olabileceini

dnmek, savan moral ve entelektel yanlarnn reddine yol amay gerektiren bir
dncedir.3

XX. yy. gemiteki tm sava tarzlarn deitirecek yeni ve karmak bir

sava eidini beraberinde getirmitir. Bu sava eidinde hedef, insan ve insan

1
Utkan Kocatrk, Atatrkn Fikir ve Dnceleri, Ankara, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar,
1999, s.352.
2
Servet Avar, Birinci Dnya Savandaki Cephelerde Propaganda Beyannamelerinde Psikolojik
Harekat Uygulamalar, Bildiriler Trk-srail Mterek Askeri Tarih Konferans II, Ankara,
Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, 2003, s.131.
3
Hans Speier, Psikolojik Sava Hakkndaki Dncelerin Yeniden Deelendirilmesi, Kitle
Haberlemesi Teorilerine Giri, Ankara, Ankara niversitesi Basn-Yayn Yksekokulu Yaynlar:
7, 1985, s.335.

9
davranlardr. ok eski zamanlardan bu yana birbirine dman fert ve toplumlarn;
rakiplerinin duygu, dnce, tutum ve davranlarn etkileme istek ve gayretleri
olmutur. amzn teknolojik gelimeleri ile kitle iletiim aralarnn kazand
imkn ve kabiliyetler, bu alandaki iletiimi st seviyeye karmaktadr. Yzyllar
boyunca ulusal hedef ve menfaatlere ulamann en etkin ve vazgeilemez
aralarndan biri olarak bilinen scak savalar, bugn yerini byk bir oranla kii ve
toplumlarn beyinlerini hedef alan psikolojik savalara terk etmitir.4

Psikolojik savan uygulama alan psikolojik harekttr. Psikolojik harekt,

kavram ve teknik olarak sosyal-psikoloji ve sosyoloji ile dorudan ilgilidir. zellikle
II. Dnya Savann ardndan gl bir gelime gsteren psikolojik harekt teknii,
gnmzde blge, kta ve dnya devleti zelliklerini kazanm btn uluslar
tarafndan kullanlmaktadr.5

Bir asker ve devlet adam olarak Atatrk, bu teknii zamann imknlar

lsnde baarl ekilde kullanmtr. Bu aratrmada, psikolojik harekt, tarih
iindeki psikolojik harekt uygulamalar, Atatrk'n ve bakanln yapm olduu
TBMMnin Kurtulu Sava esnasnda yapm olduu psikolojik harekt faaliyetleri,
Nutuk esas alnarak rnek olaylarla desteklenerek ortaya konulmutur.

4
Necati Alkan, Psikolojik Harekt Terrizm ve Polis, Ankara, TEMH Dairesi Bakanl
Yaynlar No:5, 2000, s. 5.
5
Cihat znder, Atatrk'n Uygulad Psikolojik Harekt Tarz ve Gnmzde Sava
Sosyolojisine Duyulan htiya, Bilim Dergisi, Ankara, Kara Harp Okulu Yaynlar:1, 1999, s.1.

10
 BRNC BLM

I. PSKOLOJK HAREKT

A. Tanm ve Amac

Uluslararas ilikilerde g ve rekabet mcadelesinde kullanlan aralar,

diplomasi, ticaret ve savatr.6 Fakat milyonlarca insann yaamna, telafi edilmesi
zor ykmlara sebep olan iki dnya savan yaayan XX. yy.da g ve rekabet
mcadelesi iin diplomasi ve ticaret yeterli olmamtr. Scak savan btn
insanln yok olmasna sebep olaca gerei karsnda, nc bir ara ortaya
karlm ve hemen hemen btn devletlerce kamu hizmeti niteliine kavuturularak
ak veya rtl ekilde rgtlendirilmi ve kullanlmaya balanmtr. Bu ara,
psikolojik harekttr.7

Psikolojik harekt tanmlamadan nce psikolojik sava tanmlamak

gerekmektedir. Psikolojik sava, sava ve bar dneminde dost, tarafsz veya
dman hedef toplumlarnn tutum ve davranlarna etki ederek, politik ve askeri
hedeflerin elde edilmesini desteklemek iin, ulusal g unsurlarndan ekonomik,
sosyal, kltrel, siyasi, askeri, teknolojik tmyle planlanarak uygulanan
faaliyetlerdir.8 Bu tanmdan yola kldnda psikolojik harekt; psikolojik savan
kullanm olduu ulusal g unsurlarndan, biri veya birka ile uygulad
faaliyetlerdir.

6
nsal Oksay, Kitle Haberleme Teorilerine Giri, stanbul, 1992, s.268.
7
Erturul Zekai kte, Uluslararas likiler - Psikolojik Harekt ve Psikolojik Harekt Tehdidi,
Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Say 2, Ankara, Mart 1997, s. 117.
8
Alkan, a.g.e., s.7.

11
 Psikolojik harekt; rgtl, amac sadece gerek kiiler olan, mal ve cana
ynelik iddetten te, ortaya kard korku psikozuyla propaganda ve kkrtma
yntemlerini kullanarak zihinlerde, duygularda ve davranlarda etki yapmaya
ynelik metodik (bilimsel), sistematik (teknik) faaliyetler olarak da
tanmlanmaktadr.9

Psikolojik harekt ve psikolojik sava terimleri birbiri ile kartrlmaktadr.

zde bu terimlerin anlamlarnn ayn olmasnn yannda, psikolojik sava, uygulama
alan olarak psikolojik harekt kapsamaktadr. Psikolojik harekt, ulusal hedeflerin
gerekletirilmesi iin, ulusal g unsurlarndan biriyle yrtlen faaliyetler iken
psikolojik sava ulusal g unsurlarnn tmyle yrtlmektedir.10

Bu teknie psikolojik harekt adnn verilmesine, II. Dnya Savanda

Amerikan Silhl Kuvvetlerinin dnyann deiik blgelerinde, farkl kltrlerle
kar karya kald zaman ortaya kan problemlerinin sebep olduu, kaydedilmesi
gereken nemli bir husustur.11

Psikolojik harektn amac; zel olarak ele geirilen haberler sayesinde

dmann planlarn nlemek ve nce davranarak kendi halknn ilgilendii fakat ele
geirmekte zorlanaca hedeflere ynlendirmek, gizli yapt yaynlarla ve eitli
propaganda tekniklerini kullanarak dman halknn moralini bozmaktr.12

B. zellikleri

Gnmzde blge, kta ve dnya devleti olmu btn uluslar psikolojik

harekt tekniini kullanmaktadr. Btn psikolojik harekt planlamalar ve
uygulamalar kendine has ve zeldir; tekrar olamaz, yalnz model olarak alnabilir

9
a.g.e., s.7.
10
a.g.e., s.8.
11
znder, a.g.e., s.3.
12
Mnir Gneri, Psikolojik Harbin nemi ve Ynetimi, stanbul, 1967, s.7.

12
ve uyarlanabilir. nk kltr ad verilen ve bir lkenin sosyal kurumlarnn toplam
ile oluan btnlk, tarih derinlik iinde meydana gelmi tekrarlardan gnmze
tanrken, tekliini ve benzersizliini oluturur.13

Psikolojik harektta ele geirilmek istenen insan hayat deil insan beynidir.
Psikolojik harektta kullanlan aralar radyo, televizyon, yazl basn, sinema, tiyatro
gibi kitle iletiim aralar ve bu aralar ile propaganda yapan kiilerdir.

Devletler bir yandan rakip ve muhtemel rakiplerine kar uyguladklar

politikalar, ak ve rtl giriimlerini psikolojik harekt faaliyetleri ile
desteklerken, dier yandan kendi ulusal g unsurlar stndeki rakip ve muhtemel
rakiplerin psikolojik harekt tehditlerini nlemek ve etkisiz hale getirmek iin
alrlar. Psikolojik harekt faaliyetleri ilk olarak destekleyici rol oynar, ikinci
olarak destekleyici roln yannda, glendirici ve gereinde dorudan grev stlenici
bir nitelie sahip olur. Psikolojik harekt meydana getiren faaliyetler birer kamu
hizmetidir ve kamu hizmetlerinin ilkelerine, esaslarna ve hukuki dzenlemelerine
uygun bir biimde rgtlenir. Kendisine salanan mali kaynaklar ve imknlar
lsnde baar salar.14

Kesintisiz, devaml ve sresizdir. Maliyeti dk olmasna ramen etkisi

byktr.15 Btn bu zellikler sebebiyle, psikolojik harekt ilk olarak ulusal
gvenlik hedeflerinin gerekletirilmesini destekler. Ulusal gvenlik stratejilerine
paralel bir ekilde gelitirilir, yrtlr ve ulusal g unsurlarn hedef alr.16

13
znder, a.g.e., s.3.
14
kte, a.g.e., s.115.
15
Srr Trkolu, Psikolojik Harp Harektnn Yrtlmesi, Ankara, Genelkurmay Basm Evi,
1969, s.107.
16
kte, a.g.e., s.115.

13
 C. En nemli Unsuru Propaganda

Psikolojik harektn en nemli silah propagandadr.17 Propaganda, bir

doktrini yaymak, hedef olan ulus veya kitleyi fikri olarak kazanmak, kar tarafn
zihin ve psikolojisini arzu edilen tesire tabi klmak iin tekilatl ve devaml bir
suretle telkinlerde ve faaliyetlerde bulunmaktr. Ksa bir tanm ile propaganda, bir
fikrin her eit aratan istifade etmek suretiyle hedef olan kitleye telkin
edilmesidir.18 Propaganda kelimesi, Latince propagare kknden gelmektedir. Bu
yeni fidanlar elde etmek zere topra ekmek anlamndadr.19

Propagandann tarihi insanolunun tarihi kadar eskidir ve konumann

geliimiyle birlikte balad kabul edilmektedir.20 Tarihte ilk defa baz propaganda
belgelerine ve bu kelimenin kullanldna ak olarak, Vatikan arivlerinde
rastlanmtr. Protestanlk mezhebinin papaln nfuzunu krmaya balamas
zerine, etki alanlarnn daralmaya baladn gren Papa 15 inci Greguar, 1622
ylnda Congregation de Propagandistes ad verilen Kardinaller Meclisini
toplantya arm ve Protestanla kar bu Meclise propaganda grevi vermitir. 21

XVI. yy. balarnda Katolik inancnn korunmas ve gelitirilmesi ad altnda,

Mslman dnyann tek gl temsilcisi Osmanl mparatorluunun toplum ve dini
yapsnn zmlenmesi ve manevi hayatnn ve toplumsal dayanmasnn gsz
klnarak bir tehdit olmaktan uzaklatrlmas amacyla papalk tarafndan
imparatorluun dini kurumlarn, Hristiyan aznlklarn, hedef kitle olarak planlayan

17
Ahmet eme, PKK Psikolojik Harekt ve Kansz Mcadelenin Kanl Yz, stanbul, IQ Kltr
Sanat Yaynclk, 2005, s.107.
18
Selahattin Ertrk, Propaganda ve Beinci Kolun II. Dnya Harbinde Oynad Roller, Ankara,
Genelkurmay Basm Evi, 1991, s.5.
19
J.A.C. Brown, Beyin Ykama ve kna Metotlar, (ev. Behzat Tan), stanbul, Boazii Yaynevi,
2000, s.9.
20
J.A.C. Brown, Siyasal Propaganda, stanbul, 1992, s.9.
21
Ferhat Badoan, Propaganda, Ankara, K.K.K Yaynlar, 1960, s.5.

14
hizmetler, Propaganda ad altnda rgtlendirilmitir. XIX. yy.da dini, siyasi,
askeri ve kltrel hedeflere ynlendirilen propaganda faaliyetleri rakip veya savaan
devletlerin sivil veya asker kitlelerini etki altna almay, ynlendirmeyi esas alm ve
propaganda bu dnemde yanltma, taraftar kazanma, planlanm istekleri kabul
ettirme arac, olarak kullanlmtr.22

XX. yy.n banda propaganda hizmetleri, haber alma faaliyetlerinin dnda

bamsz bir nitelie kavuturulmu, kamuoylarn ynlendirme ve etkileme arac
haline getirilmitir. Savata ise dier grevleriyle birlikte muharebe alanlarn ve
gerilerinin belirlenen amalar dorultusunda hedef kitle saylarak yanltma, kkrtma
gibi grevleri stlenmitir. II. Dnya Savanda propaganda hizmet ve faaliyetleri
savaan her lke iin savan hedeflerinin ele geirilmesinde en etkin psikolojik
etkileme ve destekleme arac olarak deerlendirilmitir. Propaganda kavramnn
kazand yeni boyutlar ve nitelikler ile birlikte yeni kavramlar retilmitir.
Psikolojik Savunma, Souk Sava, Siyasi Sava, Beyaz Sava gibi
kavramlar, devletleraras g ve rekabet mcadelesinde kullanlan aralar olarak
tanmlanmaya balanmtr. Dost ve tarafsz lke kamuoylar zerinde uygulanacak
bu gibi faaliyetlerle d politikann desteklenecei, kabul edilmitir. XX. yy.n ikinci
yarsndan sonra tm lkelerde Psikolojik Harekt kamu hizmeti eklinde
rgtlenmi, resmi olarak belgelere gemi ve hukuk dzenlerinde yerini almtr.23
1923 ylnda La Hayede sava srasnda havadan propaganda yaplabileceinin
kabul edilmesi, bu tarihten sonra propaganday resmen meru bir silah olarak ilan
etmitir.24

Propaganda her eyden nce, psikolojik bir meseledir. nk oynam olduu

rol, ruh ve maneviyat ile ilgilidir. Tek tarafl bir faaliyet olan propaganda da karlkl
iletiimden ok, tek tarafl bir ileti sz konusudur.25 Propaganda iin hazrlanan

22
kte, a.g.e., s.117.
23
a.g.e., s.117-118.
24
Niyazi Berkes, Propaganda Nedir?, Ankara, Recep Ulusolu Basmevi, 1942, s.121.

15
mesajlar (sz, yaz, resim, bror vb.) radyo, televizyon, gazete gibi uygun
haberleme aralaryla hedef topluma iletilmektedir.26 Propaganda faaliyetleri
balangc itibariyle, siyasi ve askeri mcadelelerin arac olarak kullanlrken, XX.
yy.n son eyreinde ekonomik rekabet ve halkla ilikiler alannda da ok n plana
kmtr.27

Propaganda genelde, toplumda kamuoyu oluturmak iin yalan haber

retmek ve bunu yaymak olarak bilinir. Propaganda sonuta bir kamuoyu oluturma
amacn tar; fakat yaplan btn propagandalar yalana dayanmaz. Propaganday
sadece, kandrmak veya yalan sylemek eklinde tarif etmek mmkn deildir.
Propagandac ne kadar urarsa urasn, hitap ettii kitleye karay ak diye
gsteremez.28 Ayrca btnyle yalana dayanan propaganda beklenilmeyen farkl
sonular dourabilmektedir. rnein Hitler kartlar, rejimi zayflatmak iin
Fhrerin hasta olduu sylentisini yaymlardr. Bunun zerine Hitlerin
bakanlarndan Goebbels hemen harekete gemi ve kendi ajanlar vastasyla
Hitlerin ok hasta olduu ve bir sre sonra da ld dedikodusunu yayarak, bu
sylentiyi glendirmitir. Goebbels, toplumu Hitlerin ldne inandrdktan sonra
onu canl yaynla radyodan verilen byk bir mitingde konuturmu ve bylece
sadece bu sylentiyi deil, onu yayan kartlarnn propaganda kaynaklarnn
inandrcln da ortadan kaldrmtr.29

Propagandada baarl olunmak isteniyorsa propagandacy seerken byk

bir titizlik gsterilmelidir. Baarl olunamad takdirde propagandac tamamen
gvenilirliini yitirir. ncelikle propagandac, fikir belirttii alanda uzman, saygn
ve gvenilir olmaldr. Dinleyicinin grnden olduka farkl bir gr savunan bir

25
Mustafa Mutlu, Vietnamdan Krfeze Savalarda Kamuoyu Oluumu, stanbul, Okumu Adam
Yaynlar, 2003, s.112.
26
Nevzat Tarhan, Psikolojik Sava, stanbul, Tima Yaynlar, 2003, s.35.
27
Berkes, a.g.e., s.121.
28
Osman zsoy, Propaganda ve Kamuoyu Oluturma, stanbul, Alfa Basm Yaym Datm, 1998,
s.8.
29
Emre Kongar, Kendi Kalemize Attmz Dezenformasyon Gl, Cumhuriyet Gazetesi, 3 Nisan
2003.

16
propaganda eer yksek inanrl olan bir kaynaktan geliyorsa kiide tutum deiimi
yaratabilecektir.30

Almanyann propaganda ile fikir alanndaki psikolojik harekt kaybetmesi,

Birinci Dnya Savanda Alman ordularn savan sonlarnda teslim olmaya mecbur
klan sebepler arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Almanya Birinci Dnya
Savann devam boyunca yalnz askeri srlar ele geirmekle urarken, ngiltere,
propaganda silahnn kitleler zerindeki tahripkr etkisini daha nce fark etmi ve bu
istikametten taarruza balamtr. Alman Generali Ludendorf, cephe gerisinde
galibiyete olan inancn sarsldn, bunun da nemli bir silah olan propagandann
eseri olduunu anlam, buna 1918de bir tekilat ile kar koymay dnm ise de
artk sava bitmitir. Ludendorf Harp Hatratm adl eserinde yle demitir:
Alman ordular, geride kendileri muzaffer bir durumda iken psikolojik sava
mcadelesinde dmanlarna malup olmutu.31

Birinci Dnya Sava sonunda Almanlar, propaganda konusunda neden

baarsz olduklarn incelemiler ve propagandann da ana ilkeleri olan u sonulara
ulamlardr:

- Propaganda yalnz bana etkisizdir; etkili olabilmesi iin propagandann

askeri, diplomatik ve ekonomik faaliyetlerle birlikte yrtlmesi gerekir.
- Propaganda faaliyeti yapan kii ve gruplarn almalar esnasnda birbirleri
ile koordinesiz olmalar, hatta birbirlerinin yapm olduu faaliyetlerden bile
habersiz olmalar, yaplan en byk hatadr.
- Deien olaylar ve koullar karsnda kendini gelitiremeyen kat bir
propaganda baarsz olmaya mahkmdur.
- Uygulanan her propaganda hem doru hem de akla yakn olmaldr.
- Propaganda da hedef kararsz kiiler olmaldr.32

30
Sarsaman, a.g.e., s.3.
31
Ertrk, a.g.e., s.7.
32
Terence H. Qualter, Propaganda ve Psikolojik Harp, Ankara, zel Harp Dairesi Yaynlar, s.102.

17
 Propaganda faaliyetleri balangc itibariyle, siyasi ve askeri mcadelelerin
arac olarak kullanlrken, XX. yy.n ikinci yarsndan sonra ekonomik rekabet ve
halkla ilikiler alannda da n plana kmtr.33

Sonu olarak: Sava silahlar ne kadar geliirse gelisin, bu silahlar savan

sonucu zerindeki etkisi ne kadar byk olursa olsun, sava sevk ve idare eden,
sava kazanan ve savan en nemli arac insandr. Kullanlmakta ve gelimekte olan
btn silahlarn planlarn yapan, kullanma hazrlayan, bizzat kullanan insan
olduuna gre, sava kazanan bu en nemli aracnn deeri kendiliinden anlalm
olur. Hedef ncelikle sava durdurmak veya hi savamamaktr. Bu hedefe
ulalamyorsa hedef zaferi kazanmak olacaktr. nsanlarn hepsini birden yok etmek
imknsz olduundan ve byle bir ey dnlemeyeceinden onu yldrmak, tehdit
etmek, icabnda taviz vermek sureti ile sinirlerini tahrip etmek, endie ve
huzursuzluk yaratarak maddeten ve manen hayatn felce uratmak, buna benzer
eitli usul, yol ve aralar ile sava d brakmak veya ibirlii yapmasn temin
etmek, daha kolay bir aratr. Bu da ancak psikolojik sava ok iyi sevk ve idare
etmekle mmkndr. Gelecein savalarnda tankn, topun, uan her trl deniz
aralarnn, atom ve fzelerin yannda, sava yakndan besleyen ve destekleyen
psikolojik sava olmazsa zaferi kazanmak imknsz hale gelecektir. 34

Bireysel ve kitle iletiim aralar gelitike psikolojik sava taktikleri o

lde gelimektedir. ok karmak dzeylerde bir bilim ve sanat haline gelen
psikolojik sava, XX. yy.da iletiim ana hkim olmutur. Bu nedenle XX. yy.
psikolojik savalar a olarak da isimlendirilebilir.35

33
Servet Avar, Birinci Dnya Sava Srasnda ngiliz Propaganda Faaliyetleri ve Osmanl
Devleti, Atatrk Dergisi, C.III, Say.2, Ankara, Temmuz 2002, s.121.
34
Hulusi Kesimli, Psikolojik Harp, 197,198 Sayl Ordu Dergisi Eki, stanbul, K.K.K stanbul Askeri
Basmevi, 1961, s.28.
35
Esra Aysun, Psikolojik Savan Trkesi: Su Uyur Dman Uyumaz, Parlamenter Dergisi, Say
10, Ocak 1993, s.2.

18
 KNC BLM

I. TARHTE PSKOLOJK HAREKT

lk zamanlar tekilatsz ve plansz ve hatta byle bir savan mevcudiyetinden

dahi habersiz olarak kullanlan psikolojik harekt tekniklerinden ilk defa in
ordusunun nl komutanlarndan Sun Tzu M.. 500 ylnda yazd Harp Sanat
adl eserinde bahsetmitir.36

Orta Asyada birbirinin pei sra kurulan Trk devletlerinin yklnn

nedenleri incelendiinde, d etkenlerden ok i etkenlere rastlanmaktadr. Gl
Trk devletlerinden kendilerini korumak iin inliler, Sun Tzunun psikolojik
harekt tekniklerini kullanmlardr. Gktrk yaztlarnda inlilerin yapt bu
istihbarat ve propagandalara Trklerin aldanmamas gerektiine dair yazlar
bulunmaktadr.37

Hunlar, milattan nceki yllarda, dmanlarnn psikolojisini bozan slkl

veya vzldayan oklar icat etmilerdir.38

Kartacann gl komutan Hannibal, Roma zerine yrrken, Atilla

aknlarna balarken, daima kuvvetlerinin ezici stnl ve kar konulmazl
hakknda ayialar kararak harekta balamlar, karlarna kan kuvvetleri korku
ve dehet iinde brakarak psikolojik olarak zayflatmlardr.39 Cengiz Han sava
srasnda her askerine akamlar birer ate yaktrm ve bu sayede kar tarafn, kendi

36
Hulusi Kesimli, a.g.e., s.7.
37
Muharrem Ergin, Orhun Kitabeleri, stanbul, 1970, s.5253.
38
brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, stanbul, 1991, s.273274.
39
Kesimli, a.g.e., s.7.

19
asker saysn daha ok hayal etmesini salamtr. Bylece ordusunun okluu
hakknda kar taraf zerinde psikolojik bir bask yaratmtr.40
Timur dneminde sava sanatnn esaslar, geleneksel sava ve tekniklerinin
bulucusu olan Metenin ilkelerine dayanmaktadr.41 Ancak; bu yntem ve teknikler,
gerek teknik gerekse taktik ynnden gelitirilmitir. Timur, daha askerliinin ilk
yllarnda cesaretinin yannda savalarda kurnazca hilelere bavurarak psikolojik
harektn ilk uygulamalarn yapmtr. Bu sayede imparatorluunu ounlukla
savamadan kuran Timur, kendisinin ve askerlerinin dmanlarna gsterdikleri
acmaszln Asya halklarnda korku yaratmas, geni topraklarn savasz ele
geirmesinde en nemli etken olmutur. kinci nemli etken ise hileyi her durum ve
frsatta uygulayarak dmanlarn alaltmas ve onlar teslim olmaya zorlamasdr.42

Timur, Osmanl Devletine kar giritii mcadelede propagandaclardan

yararlanarak orduda bulunan beyleri eitli vaatlerle kandrmak suretiyle Osmanl
Ordusunu iten kertmeye almtr. Ordusunun nnde, bir sava arac olarak
filleri yrterek aknlk, korku ve dehet saan glerinden psikolojik olarak
yararlanmtr. Ankara Savandan nce Timur ve Yldrm Beyazt morallerini ve
azimlerini krmak iin birbirlerine mektuplar yazmlardr.43

Alparslan Malazgirt Savanda Bizans ordularna kar taarruza balamadan

hemen nce beyaz bir atn stnde beyaz giysileriyle askerlerine hitaben: te
kefenimi giydim ve lme hazrm; benimle beraber lmeyi gze alanlar bu tarafa,
elerinin yanna dnmek isteyenler u tarafa ayrlsn; lmden korkanlar da
ayplamayacam. diye yapt konumas ve hemen arkasndan askerlerin nne
geip topluca namaz kldrmas, askerlerin cesaretini, moral ve savama azmini
arttrm, liderlerine gvenleri pekimitir.44

40
Osman zsoy, Propaganda ve Kamuoyu Oluturma, Bursa, Alfa Yaynevi, 1998, s.41.
41
Suat lhan, Trk Askeri Kltrnn Tarihi Geliimi, stanbul, 1999, s.40.
42
Bahattin Kuban ve Salih Gkayl, Cengiz Han ve Timurlenk Devirlerinde Mool-Tatar Ve
Orta Asya Milletlerinin Harp Sanat ve Fthatlar, Ankara, 1953, s.99.
43
Robert Marshall, Doudan Ykselen G, ev. Fsun Doruker, stanbul, 1996, s.1017.

20
 Osmanl, Yldrm Beyazt ile Avrupada ilerlerken ele geirdikleri yerlerde
idari tekilat adil ve dzenli kurmular, vergileri halkn verebilecei kadar
almlardr. Bu memleketler sratle bollua kavumu, halkn can ve mal emniyetini
de salayan bu durum ele geirilen halklarn Trklerle ibirlii yapmalarn temin
etmitir. Bu durum Bizans mparatorluunun son kalesi olan stanbulda yaayan
halkn, hatta idarecilerinin morali zerinde bile tesirini gstermitir. Bylece
stanbulu kuatan Trkler, Bizans iinde her zaman kendilerine yardmc olacak
birilerini bulmulardr. Trkler tarafndan kurulan bu tekilat bugn tatbik edilen,
takviye edici psikolojik sava ad verilen igal psikolojisinin nemli rneklerinden
birisidir.45

Seluklu ordusunda ve daha sonra Osmanl ordularnda dman ordular

zerinde psikolojik etki yapmak zere Mehter ad verilen askeri bandolar
kullanlmtr.46

Osmanl devletinde deliler ad verilen svarilerden oluan zel bir askeri

snf kurulmu, sava srasnda korkun kyafetler giyerek zamanl zamansz hi
olmadk yerlerden karak dman ahalisini rktmek ve ayialar kartmakla
grevlendirilmitir.47

Psikolojik harekt tekniklerinden en ok yararlanan liderlerden Napolyon, bir

Osmanl topra olan Msr 280 gemi ve 38 bin kiilik ordusuyla igale
kalktnda, 2 Temmuz 1798de skenderiyede ilk i olarak, Msra geli gayesini
aklayan duyurularla ie balamtr.48 Napolyon Msrn drt bir yanna

44
Necati Ulunay Ucuzsatar, Tarih Boyunca Trk Harp Sanat Taktik ve Stratejisi, Ankara, Gnkur.
Basm Evi, 1986, s.199.
45
Kesimli, a.g.e., s.8.
46
Kafesolu, a.g.e., s.324.
47
zsoy, a.g.e., s.59.

21
ulatrmaya alt mesajnda padiah III. Selim tarafndan Msrda dzeni
salamak maksadyla grevlendirildiini, Fransadan Hristiyanlarn kovulduunu,
kendisinin ve askerlerinin Msra yeni bir din aramaya geldiklerini, var olan dinlerin
arasndan en iyisinin Mslmanlk olduuna inandklarn ve kendilerinin de bu
sebeplerle Mslman olmaya karar verdiklerini tm Msra ilan etmitir. Napolyon
bu taktii sayesinde igal srasnda ciddi bir engelle karlamamtr.49 Tarihte
birok komutan ve devlet adam baar ve zafer iin psikolojik harekt tekniklerinden
faydalanmtr.

A. Birinci Dnya Savanda

1. Sava ncesi Kamuoyu Oluturma abalar

Birinci Dnya Sava ncesi savaa katlan byk devletler tarafndan

kamuoyu oluturma amacyla psikolojik harekt teknikleri kullanlmtr. rnein
Fransz propagandasnn esasn, her vesile ile Fransann bykln ve erefini,
Fransz kltrnn stnln herkese inandrmak oluturmutur. Fransz
propagandasnn gcn Franszlarn dier memleketlerde am olduklar okullar
oluturmutur. ngiliz propagandas daha ok ekonomik mahiyette olmutur.
ngilterede ticari mnasebetleri geniletmek amal propagandalar yapmak
amacyla Smrge Enstits, Asya Cemiyeti gibi kurumlar kurulmutur. Alman
propagandasnn amac ise Almanyay kuvvetli bir memleket olarak gstermek,
Alman rknn stnl ve yenilmezliini, yazarlar, bilim adamlar, gazeteciler
vastas ile Amerikada, Orta Avrupada, Uzak ve Yakn Douda yaymak olmutur.
Almanlar, yabanc rencileri de propaganda vastas olarak kullanmlardr. 50

Osmanl Devleti ise, kurulduu gnden itibaren, etrafndaki komu lkelerin

kendi halklarna uyguladklar adaletsiz davranlardan yararlanmay bilmi ve onlara

48
Rfat Uarol, Siyasi Tarih, stanbul, 1985, s.5859.
49
Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C.V, Ankara, 1983, s.2527.
50
a.g.e., s.55-58.

22
daha adil bir yaam vaat etmek suretiyle kendi yanna ekmeyi baarmtr. Yabanc
basnda Osmanl aleyhinde kan haberleri engellemek, lke iindeki gazetelerinde
lkenin d dnyada zedelenmesini yol aacak yaynlarn yaplmasn nne gemek
amacyla almalar balatlm, yabanc basnn lke ierisinde ne ekilde yayn
yapaca konusunda dzenlemeler yaplmtr. Osmanl Padiah II. Abdlhamit
Avrupa basnnn Osmanl Devleti lehinde yayn yapmasn salamak amacyla
yabanc editrlere para vermitir. Ayrca Osmanlnn Uzakdouda da tannmas iin
giriimlerde bulunulmutur. Bunun iin ine propaganda heyeti gnderilmitir.
Osmanl Devleti ayrca Japonyaya da dnyann ilk zel propaganda gemisi olan
Erturul gemisini gndermitir. Gemi, yol zerindeki Mslman lke limanlarna
urayarak Osmanlnn propagandasn yapmak amacyla grevlendirilmitir. 51

2. Osmanl Devletinin Propagandas

Psikolojik savata kullanlan nemli hususlardan biri hakllk ilkesidir. Hakl,

gldr prensibinden hareketle taraflar kendilerini hakl karma gayreti ierisine
girmek iin aba gstermektedirler. Bylece hem kendi kamuoylarn hem de dnya
kamuoylarn yanlarna ekebileceklerdir.52

Birinci Dnya Savann balatlmas konusunda da taraflar hep birbirlerini

sulamlardr. Ayrca, taraflar kendi galibiyetlerini dmanlarnn ise yenilgilerini
propaganda etmilerdir. Anlalaca gibi btn devletler glyz ve haklyz
imajn vermek istemiler, insan topluluklarnda mevcut olan kuvvetliye ynelme
psikolojisinden faydalanmaya almlardr.53

Osmanl Devletinin Birinci Dnya Sava srasnda yapm olduu

propagandada savan k sebepleri, Rusya, ngiltere ve Fransann, btn dnyaya

51
a.g.e., s.59-69.
52
Sadk Sarsaman, Birinci Dnya Savanda Trk Cephelerinde Beyannamelerle Psikolojik
Harp, Ankara, Gnkur. Basm Evi, 1999, s.101.
53
a.g.e., s. 102.

23
hkim olmak, btn uluslar esaretleri altna almak, btn Mslmanlar esir ederek
Mslmanlklarna son vermek ve slamiyeti ortadan kaldrmak istemeleri olarak
ifade edilmitir. Cihad- Mukaddes Beyannamesi ve dier ilgili metinler Arapa,
Rusa ve Farsaya tercme ettirilerek uaklar, casuslar vastasyla ve dier
yntemlerle Rusya, ran, Hindistan, Kuzey Afrika, Kafkasya, Orta Asya vb. blge-
lere gnderilmitir.54

Osmanl Devleti propagandalarnda mttefiki olan Almanya ve Avusturya-

Macaristan devletlerini slamn dostu ve yardmcs olarak belirtmitir.
slamiyetin dmanlarna katlan, yardm eden "Sahib-i eriat ve hilafet olan" Os-
manl Devleti'ne kar savaan Mslmanlarn dnya ve ahretlerinde sorumlu
olacaklar ve cehennem ateinde yanacaklar ifade edilmitir. 55

Osmanl Devleti, Birinci Dnya Savanda istihbarat asndan ilk olumlu

sonular almtr. lk defa bu savata propagandann nemi kavranarak eitli
faaliyetlerde bulunulmutur. Propaganda amacyla ilk defa Birinci Dnya
Savanda uaklardan beyannameler atlmtr.56

3. Trk Muhaliflerin Propagandas

Trk muhaliflerin propagandasnda cihat ilan eletiri konusu yaplm ve

slam dininin tehlikede olmad, byle bir fetvay gerekli klacak artlarn mevcut
bulunmad grleri savunulmutur. ngilterenin idaresindeki 350.000.000
Mslmann gayet iyi artlarda bir hayat yaadklar halde, cihat ilan ile
Mslmanlar arasna fitne fesat sokulduu ve fetvay veren eyhlislam rgpl
Hayri Efendinin katlinin vacip olduu ifade edilmitir.

54
a.g.e., s.17-18.
55
a.g.e., s.18.
56
Hlya ahin, Milli Mcadelede Beyannamelerle Psikolojik Harp, (Yaynlanmam Doktora Tezi
Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits), Ankara, s.11.

24
 Osmanl Devleti, propagandasnda Trk baarlarn ele alrken doal olarak
muhaliflerin propagandasnda da cephelerdeki Trk yenilgileri ele alnmtr.57

4. tilaf Devletlerinin Propagandalar

Osmanl Devletinin Almanyann yannda savaa girmesi ve cihat ilan etmesi

zerine, ncelikle ngiltere olmak zere tilaf Devletlerince Osmanl Devletine
ynelik ar bir propaganda, istihbarat ve casusluk faaliyeti balatlmtr.58

tilaf Devletleri tarafndan Trk cephelerine yaplan propaganda da ana tema

Osmanl Devletinin savaa tilaf Devletlerinin karsnda girmesinin balca
sorumlusu olarak gsterilen ttihat ve Terakki aleyhtarldr. tilaf devletleri
Osmanl padiahnn lkenin ynetiminde hibir sz hakknn olmadn ve
ttihatlarn elinde esir bulunduunu iddia etmektedirler. Padiah V.Mehmet
Reat'n ttihat ve Terakki Cemiyetinin basksndan bunalm durumda bulunduu,
padiahn ittihatlarca sarayn bir kesinde hapsedilmi olduu, saray ierisinde
dahi sznn gemedii ve hatta ittihatlarn onayn almadan kzlarn bile
evlendiremedii iddia edilmitir. 59

Sonu olarak her lke ve toplum ulusal hedef ve menfaatlerini

gerekletirebilmek dier lke toplumlar arasnda taraftar elde etmek iin gayret sarf
etmektedir. Propaganda ve yayn vastalar ile dier toplumlar ve kltrleri
etkileyerek dnyay kltrel ve ekonomik ynden ele geirmeye almaktadr.
Tarihin eitli devrelerinde isminin ne olduunu bilmeden birok komutan ve devlet
adam psikolojik harekt tekniklerini baar ile kullanm ve sonuca ulamtr.
Birinci Dnya Sava ile balayan srete bu teknikler bilinli ve sistemli olarak
kullanlmaya balanmtr.

57
Sarsaman, a.g.e., s.26.
58
Servet Avar, Birinci Dnya Savanda Irak Cephesinde Arap Airetlerini Kazanmaya Ynelik
Propaganda Faaliyetleri, Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi, Say.1, ubat 2003,s.117.
59
a.g.e., s.29.

25
 NC BLM

I. KURTULU SAVAINDA ATATRK VE PSKOLOJK HAREKT

A. Atatrkn Kurtulu Savanda Psikolojik Harekt Faaliyetleri

M.Kemal Paa Ulusal Mcadelenin banda, ulusun elinde kalan tek bir
gce, sosyo-kltrel gce nem vermi ve savan tm stratejisini bu gce
dayandrmtr. nk ulusal gcn oluumunda ve baarsnda sosyo-psikolojik
etkenlerin ok nemli bir yeri olduunu bilmektedir. Ulusal birliin tad anlam
M.Kemal Paa u dnceleri ile dile getirmitir: Bir yurdun en deerli varl,
yurttalar arasnda ulusal birlik, iyi geinme, alkanlk duygusu ve kabiliyetlerinin
olgunluudur.60 Ona gre sava sevk ve idare edenler ne kadar gl olursa
olsunlar mcadeleyi yapacak olan halktr. Halk atld savaa inanarak katlmam
ve inandrlmam ise zaferi umut etmenin hayal olduunu bilerek mcadeleye
balamtr.61 Ulusal Mcadele esnasnda M.Kemal Paann psikolojik harekt
tekniklerini ska kullanmasnn balca nedeni kar karya kald dman
unsurlar ile maddi glerinin eit olmamasdr.

Birinci Dnya Savann son gnlerinde Osmanl Devletinin toplumsal

kurumlar ile toplumsal deerleri km durumdadr. Yllarca sren savalar ulusu
yoksul ve bitkin brakmtr. Mondros Mtarekesi Osmanl Devletini hukuken
ortadan kaldrd gibi ulusu da esir hale drmtr.62

60
zkan zgi, Atatrk ve Milli Birlik, C.IV, Say.12, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, July
1988, s.671.
61
ahin, a.g.t., s.XIII.
62
Ali Fuat Trkgeldi, Grp ittiklerim, Ankara, 1984, s.150.

26
 Mttefikler tarafndan mtareke hkmlerinin ktye kullanlarak
uygulannn sonucu olarak, ulusun serbest iradesini ve fertlerinin temel hak ve
hrriyetlerini koruyabilecek bir siyasi otorite mevcut deildir. Byk Savan uzun
yllar boyunca ulus yorgun ve fakir durumdadr. Ulusu bu hale drenler kendi
hayatlarn kurtarmak iin lkeden kamlardr. Padiah, politik ve dini bakmdan
otoriteyi mutlak bir ekilde elinde bulunduran tek kii, kendisini ve tahtn kurtarmak
iin ngilizler ile ibirlii halinde bulunmaktadr.63 Hatta mtareke artlarn
rendiinde u szleri sarf etmitir: artlar ne kadar ar olursa olsun kabul
edelim. ngilterenin arktaki bize dost politikas deimemitir. Daha sonra af ve
mrvvetlerini kazanabiliriz64

Kabine aciz ve ekimserlik iinde olup sadece padiahn isteklerini ve ngiliz

Yksek Komiserinin talimatlarn yerine getirmekten baka bir icraat
gsterememektedir. Siyasi otoritenin olmay nedeniyle lke bir kargaa ortamna
dmek zeredir.65 Ulus o kadar umutsuzdur ki, Trk aydnlar dahi mcadele etmeyi
gze alamayarak kolay yolu semi ya ngiliz himayesini kabul etmek ya da
Amerikan mandas olmak iin tartmaya balamtr.66

Bu durumda M.Kemal Paa, ulusun kaderi ile ilgili politik hareket

tarzlarndan imkn dhilinde olanlar inceledikten sonra ulusuna erefli bir neri
sunarak Ulusal Mcadelenin amalarn ve dayand mant u ifadelerle
belirtmitir :

Bu durum karsnda bir tek karar vard. O da ulusal egemenlie

dayal, herhangi bir arta bal olmakszn, bamsz bir Trk Devleti
kurmak... te, daha stanbuldan kmadan nce dndmz ve Samsunda

63
Mustafa Kemal Atatrk, Nutuk, Ankara, Atatrk Aratrma Merkezi, 1997, s.1.
64
Alptekin Mderrisolu, Kurtulu Savann Mali Kaynaklar, Ankara, Atatrk Aratrma
Merkezi, 1990, s.27, Ergun Aybars, Trkiye Cumhuriyeti Tarihi, zmir, 1984, s.110.
65
Nutuk, a.g.e., s.1.
66
Kadir Kasalak, Milli Mcadelede Manda ve Himaye Meselesi, Ankara, 1993, s.3234.

27
 Anadolu topraklarna ayak basar basmaz uygulamaya baladmz karar, bu
karar olmutur. Bu kararn dayand en salam dn ve mantk u idi:
Temel ilke, Trk ulusunun onurlu ve erefli bir ulus olarak yaamasdr. Bu,
ancak tam bamsz olmakla salanabilir. Bir ulus iin tutsak yaamaktansa
yok olmak daha iyidir. yleyse, Ya bamszlk, ya lm. te gerek
kurtuluu isteyenlerin parolas bu olacaktr.67

1. Kurtulu Yolu Ararken ki Temel Unsur

M.Kemal Paa, tilaf devletlerinin Osmanl Devletine, hem dnsel hem de

silahl kuvvetler birliinde saldrdn, ortadan kaldrmaya ve blmeye karar
verdiklerini, Padiahn kendi yaam ve esenliini kurtarabilecek yolu bulmak iin
uratn, farknda olmadan basz kalan ulusun karanlk ve belirsizlik iinde, olup
bitecekleri beklediini, ykmn korkunluk ve arln anlamaya balayanlarn,
bulunduklar evre ve durumda sezinleyebildiklerine gre kurtulu yolu saydklar
nlemlere bavurmakta olduklarn, komutanlarn ve subaylarn savan bunca sknt
ve glkleriyle yorgun, yurdun paralanmakta olduunu grmekte ve bir kar yol,
kurtulu yolu aramakta olduklarn belirtmektedir.68

Yalnz M.Kemal Paaya gre kurtulu yollarn dnrken u iki hususu

gz ard etmemek gerekmektedir: lk olarak ulus ve ordu, Padiah Halifenin hainlii
konusunda bilgi edinemedii iin, o greve, o grevde bulunana kar yzyllarn
kkletirdii dini gelenek balaryla bal ve uysaldr. Ulus ve ordu kurtulu yolu
dnrken bu atadan gelen alkanlk dolaysyla, kendinden nce bu yce halifelik
ve padiahln kurtulu ve dokunulmazln dnmektedir. Halife ve padiahsz
kurtuluun anlamn kavrayacak yetenekte deildir. Bu inanca kar gr ve dnce
ortaya koyanlar hemen dinsiz, yurtsuz, hain ve istenmeyen kimse olmaktadr.69

67
Nutuk, a.g.e., s.9.
68
Nutuk, a.g.e., s.7.
69
Nutuk, a.g.e., s.7.

28
 Kurtulu yolu ararken, dikkat edilecek ikinci unsur ngiltere, Fransa, talya
gibi byk devletleri gcendirmemenin temel ilke olarak dnlmesidir. Bu
devletlerden yalnz biriyle bile baa klamayaca kuruntusu hemen hemen btn
kafalarda yer etmitir. Osmanl Devletinin yannda koskoca Almanya, Avusturya-
Macaristan varken hepsini birden yenen, tilaf gleri karsnda yeniden onlarla
dmanla varabilecek durumlar almak byk lszlk ve anlamszlk olarak
grlmektedir.70

Bu anlayta olan yalnz halk deildir, zellikle sekin denilen insanlar da

byle dnmektedir. 71

Bylece kurtulu yolu ararken iki durum sz konusu olmayacaktr. lk nce

tilaf devletlerine kar dmanca tutum alnmayacaktr, sonra Padiah Halifeye canla
bala bal kalmak temel koul olacaktr.72

2. Evrelere Ayrmak

M.Kemal Paa Trk ata yurduna ve Trk bamszlna saldranlarn kimler

olursa olsun, onlara kar btn ulusa silahlanm olarak kar kmak ve savamak
gerektiini, bu nemli kararn btn gereklerini ve isteklerini ilk gnnde
aklamann ve sylemenin yerinde olmayacan, uygulamay bir takm evrelere
ayrarak, olgulardan ve olaylardan yararlanarak ulusun duygu ve dncelerini
ilemek ve adm adm yryerek amaca varmaya almann gerektiini
belirtmitir.73 M.Kemal Paa Ulusal Mcadele kararn ulusal sr unvan ile yle
ifade etmitir: Ben ulusun vicdannda ve geleceinde hissettiim byk gelime
kabiliyetini bir ulusal sr gibi vicdanmda tayarak yava yava byk topluma

70
Nutuk. a.g.e., s.8.
71
Nutuk, a.g.e., s.8.
72
Nutuk, a.g.e., s.8.
73
Nutuk, a.g.e., s.10.

29
uygulatmak mecburiyetindeyim. 74

M.Kemal Paann zamanlama ile ilgili hassasiyetine rnek tekil edecek

olaylardan birisi hemen stanbulun igalinin ardndan gereklemitir. M.Kemal
Paa 16 Mart 1920de stanbul igal edilir edilmez Eskiehir ve Afyon
Karahisardaki yabanc birliklerin silahlarnn alnmas veya oradan
uzaklatrlmalar ve Anadoluda bulunan yabanc subaylarn tutuklanmas gibi
tedbirler aldrmtr. Bu tedbirlerin arasnda en nemlisi olaan st yetkiler
tayan bir meclisin Ankarada toplanmasn salamaktr. Burada olaan st
yetkiler tayan meclis yerine kurucu meclis adn kullanmak istemitir; nk
toplanacak meclisin ilk anda rejimi deitirme yetkisine sahip olmasn istemektedir.
Fakat kurucu meclis terimini halkn anlamas o anlk zor olacandan Ulusal
Mcadeleye ulusun katlmn engellememek iin kullanmaktan vazgemitir.75

3. Ulusu Uyandrma abalar

Lider arkasnda kendini destekleyecek bir halk olmadan bir hitir. Halk ile
lider ayn hedef etrafnda birletikleri anda lm ve yaam korkmakszn
paylarlar. 76

M.Kemal Paay bu mcadeleye tereddtsz sokan Trk ulusuna olan mutlak

inancdr. O Trk ulusunun ruhunu, zlemini ve kabiliyetini kefetmi bir insandr.
Bu nedenle M.Kemal Paa birletirici ve toplayc olarak Ulusal Hareketin lideri
olmutur.77

M.Kemal Paann belirttii gibi sava ve muharebe demek; yalnz iki

74
Sadi Irmak, Milli Mcadelede Yurt ve Dnya, C.IV, Say.12, Atatrk Aratrma Merkezi
Dergisi, July 1988, s.518.
75
Nutuk, a.g.e., s.287-288.
76
Sun Tzu, a.g.e., s.59.
77
smet Giritli, Atatrk ve Halklk, C.VII, Say.20, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Mart
1991, s.181.

30
ordunun deil, iki ulusun btn varlklaryla, btn maddi ve manevi kuvvetleriyle,
birbiriyle kar karya gelmesi ve birbiriyle vurumas demektir. Bunun iindir ki,
btn Trk ulusu cephede bulunan ordu kadar duygu, dnce ve hareket bakmndan
savala ilgilenmelidir. Yalnz dman karsnda bulunanlar deil, kynde evinde,
tarlasnda bulunan herkes, ulusun her ferdi silahla vuruan sava gibi kendini
grevli sayarak btn varln mcadeleye vermelidir. Btn maddi ve manevi
varln vatan savunmasna vermekte ar davranan ve titizlik gstermeyen uluslar,
sava ve muharebeyi gerekten gze alm ve baarabileceklerine inanm
saylmazlar.78

Ulusal Mcadelenin en zor blm ulusun bir btn olarak mcadeleye

katlmasnn salanmasdr. Mondros Mtarekesi'nden sonra igal altna girmeyen
blgelerde, Ulusal Mcadeleye kar halkn ilgisiz kald grlmtr. Birinci
Dnya Sava sonunda, devletin askeri ve iktisadi bakmdan kntye uramas,
ulusun alk, sefalet ve perianlna yol amtr. Son savalardaki malubiyetler
halk moral bakmndan kertmitir. Sava yllarnda lkeyi yneten ve savaa
giriten sorumlu tutulan ttihat ve Terakki Partisi yneticilerine ve ittihat subaylara,
kar halkta ar olumsuz tepkiler balamtr. Dier taraftan stanbul Hkmeti,
Mondros'tan sonra, Osmanl Devleti'nin kurtuluunu, bir byk devletin yani
ngiltere'nin himayesi altna girmekte grm, resmi ve zel politikalarn tamamen
bu amacn gereklemesine yneltmitir. zellikle ngiliz mandasn kabul etmek
dncesi, basn yoluyla devaml olarak kamuoyuna yanstlmtr.79 ngilizlerin
Osmanl Devleti'ne ve Trk ulusuna yardm elini uzatacaklar beklentisi kamuoyunda
oluturulmaya allmtr. Btn bu faktrler, Anadolu'da balatlan Ulusal
Mcadele'ye kar halkn ilgisiz kalmasna sebep olmutur.80

Trk ulusunu, memleketin iinde bulunduu durum ile ilgili aydnlatmak,

78
Nutuk, a.g.e., s. 420.
79
zzet ztoprak, Trk ve Bat Kamuoyunda Milli Mcadele, Ankara, TTK Yaynlar, 1989, s.38
39.
80
Osman Akandere, Sivas Kongresinden Sonra Baz stanbul Gazeteleri Muhabirlerinin Mustafa
Kemal Paadan Aldklar Demeler ve Yaptklar Mlakatlar, Atatrk Haftas Armaan (10
Kasm 2002), Ankara, Gnkur. Basm Evi, 2002, s.179.

31
stanbul Hkmeti ve tilaf Devletleri tarafndan yaplan propagandalarn doru
olmadn izah etmek iin M.Kemal Paann kendisinin yaynlad ve TBMM
tarafndan yaynlanan beyannameler karlmtr.81 Anadolu insannn Ulusal
Mcadele ynnde aydnlatlmasnn dzenli yaplmasn salamak iin M.Kemal
Paa, Mdafaay- Hukuk Cemiyetlerince uygun grlen kiilerin kylere giderek
halk ile temasa gemelerini ve geceleri ky odalarnda okumak zere Anadolu
gazetelerini ve bastrlan kk kitaplar gtrmelerini emretmitir. Halk ile aydn
kesimin bir araya gelmesini salayan bu uygulama iki ynden nem arz etmektedir.
Birincisi ulusun Ulusal Mcadele faaliyetleriyle ilgili tam ve doru bilgiler, harektn
iinde bulunanlar tarafndan retilmitir. kincisi ise dmanlarn yapt
propagandalardan etkilenme olasl fazla olan saf Anadolu kylsnn dnceleri
Ulusal Mcadele ynnde deitirilmitir.82

a. Ordu ile Temas

M.Kemal Paa, 9 ncu Ordu mfettii greviyle Samsun'a kt 19 Mays

1919'dan sonraki gnlerde; bir ulusal tekilat vcuda getirmeyi ve kar karya
kald tehlikenin byklnden haberdar olmayan Trk ulusunu uyarmay ncelikli
hedef olarak grm ve bu dorultuda faaliyetlerine balamtr.

Psikolojik harekt yntemlerinin iyi bir uygulaycs, halk bir ideal peinde
komaya ve ideali sevmeye altrabilirse, hedefine daha batan yar yarya ulam
demektir. dealler kalabalklar kitle yapar, belli ortak noktalarda buluturur. Ayn
ideali paylam kk guruplar, ayn ideali paylaamam kendilerinden ok daha
byk kalabalklara tarih boyunca ou defa galip gelmitir.83

81
Zekai Gner ve Orhan Kabata, Milli Mcadele Dnemi Beyannameleri ve Basn, Ankara,
AKM Yaynlar, 1990, s.155.
82
ahin, a.g.t., s.296.
83
Gustave Le Bon, Kitleler Psikolojisi, stanbul, Hayat Yaynclk, 2001, s.8186.

32
 Osmanl devletinde kamuoyu dier bir syleyile Ulusal Mcadele dnemi
balangcndaki toplumsal gler tanedir. Bunlar:

1. Askeri birlik komutanlar ve reas-y memurin-i mlkiye olarak bilinen st

sivil yneticilerden oluan ST YNETCLER,

2. leri gelenler anlamnda ERAF,

3. HALK olarak sralanmaktadr.84

Psikolojik harekt yntemlerini iyi uygulayan ve kamuoyu oluturmadaki

baars hi bir ekilde inkr edilemeyen bir lider olarak M.Kemal Paa, lkenin
birlik beraberlik konusundaki eksikliini gidermek iin areler retmitir.

M.Kemal Paa ilk olarak ordu ile temasa gemek ve orduyu harekete
geirmek gerekliliini belirtmitir. nk Birinci Dnya Sava sonras 50.000 kiiye
dm olan ordu personelini ok iyi kullanmak gerekmektedir. Kendi grev blgesi
olan 3 nc Ordu Mfettiliinde Kazm Karabekir Paa komutasndaki 15 nci
Kolordu ve Refet Paa komutasndaki 3 nc Kolordu bulunmaktadr. M.Kemal Paa
yalnz bunlarla yetinmeyip dier komutanlarla ve sivil idarecilerle yazmalara
balamtr. Vurgulad nokta: ulusal haklarn korunmas ve ulusal bamszln
elde edilmesi iin beraber almaktr.85

84
Mediha Akarslan, Ulusal Mcadele Dneminde Balkesirde Kamuoyunun Olumas ve Heyet-i
Merkeziye Karar Defteri, Atatrk Yolu, Say 7, Ankara, Ankara niversitesi Basm Evi, Ocak
1996, s.7.
85
nsal Yavuz, Atatrk mparatorluktan Milli Devlete, Ankara, TTK Basm Evi, 1999, s.46.,
Nutuk, a.g.e., s.12-14. M.Kemal Paa Erzurumda bulunan 15 nci Kolordu Komutanna 21 Mays
1919 tarihli bir ifre gndererek kendisini aydnlatacak hususlar var ise bildirilmesini rica etmitir. 3
nc Kolordu Komutann geici olarak merkezi Samsunda olan o zamanki sancan
mutasarrflna atam ve blgede btn tedbirlerin alnarak, halkn aydnlatlmasn ve orada bulunan
yabanc birlik ve subaylardan ekinilmemesinin gerekliliinin anlatlmasn ve blgede ulusal bir
tekilat kurulmasna giriilmesini istemitir. 23 Mays 1919 tarihinde Ankarada bulunan 20 nci
Kolordu Komutanna kendisi ile daha sk iliki kurmak istediini ve zmir hakknda alabilecei
bilgilerden haberdar olmak istediini bildirmitir. 18 Haziran 1919da Amasyadan Edirnede bulunan
1 inci Kolordu Komutan Cafer Tayyar Bey ile de ifre ile verdii direktiflerle temas kurmutur.

33
 Bu noktada ordunun huzurunu bozacak bir hadise olan Karakol
Cemiyetinden sz etmek gerekmektedir. M.Kemal Paa ve arkadalarna,
Erzurumda kongre kararlarnn herkes tarafndan anlalmasn salamaya
alrken, Karakol Cemiyetinin Genel Grev Ynetmelii ve Karakol
Cemiyetinin Genel Kurul Tz diye basl bir takm ktlarn btn orduya
datld haberi bildirilmitir. Bu bildirilerle, M.Kemal Paann Ulusal
Mcadelenin yannda bir yandan da esrarengiz ve korkun bir komite kurmaya
alt fikri ortaya yaylmtr. M.Kemal Paa derhal komutanlar uyararak, bu
tzk ve ynetmelikleri dikkate almamalar gerektiini bildirmitir. Bu sayede ordu
mensuplarnn da birbirlerine kar psikolojik olarak bir gvensizlik ve korku iine
girmesini engellemitir.86

M.Kemal Paann ordu ile temasn salanmasndan sonra dncesi blgesel

mahiyetteki kurtulu abalarn topyekn bir Ulusal Mcadele fikri etrafnda
birletirmek olmutur. Bu sebeple Trk ulusuna nce tehlikenin bykl
gsterilmeye allmtr. nk M.Kemal Paa, Trk ulusunun gerekleri bilmesi
halinde tevekkl ierisinde, bana gelecek felaketleri beklemeyeceini bilmekte ve
Trk ulusuna gvenmektedir.

b. Mitingler

Szl propagandann etkili olabilmesi ve sayca byk kitlelere ulaabilmek

iin byk kalabalklar bir araya getirmek gerekir. Kiiler belli grlere
ynelilerde yalnzlk hissinden korkarlar ve belli bir fikri bakalaryla
paylamaktan byk sevin duyarlar. Bu tr kiilerin ayn gr paylatklar dier
insanlarla birlikte kalabalk toplantlara katlmalar cesaretlerini artrr. Bu
toplantlarda insanlar Kitle telkini ad verilen byl bir atmosfere girerler. Bir
kiiyi fedakr yapmak iin onun kimlii ve kendine has zeliklerinden koparp
ayrmak gerekir. Toplumda eritilen bir kiinin gc, muhteem ve yklmaz bir

86
Nutuk, a.g.e., s.51.

34
birliin yesi olmaktan kaynaklanr.87

15 Mays 1919 perembe gn zmirli Rumlarn zito venizelos naralar

arasnda 12000 mevcutlu Yunan kuvvetinin zmire kmas Ulusal Mcadelede bir
dnm noktas tekil etmitir. Paris Bar Konferans'nda, tilaf devletleri ve
Amerika'nn Yunan isteklerine gre hareket etmesi, lkede ok byk yanklara
neden olmu, ayn gn yurdun her tarafna zmirin igali duyurulurken ulusun
Saraya ve stanbul Hkmetine ektii telgraflarda bu igale raz olunmayaca
belirtilmitir. Keiborlu halk adna Belediye bakannn saraya ektii telgrafta
zmir iin ulusa emir vermenin yetecei bildirilirken, Nide Reddi lhak Heyeti de
telgrafta intihar edeceiz, lakin yalnz deiliz demitir. Yalvallar telgraflarnda
Trk ulusu zilletle yaayamaz, namusumuzla yaayacaz, namusumuzla leceiz,
diyerek igalleri protesto etmitir. 88 Bu sralarda 3 nc Ordu mfettiliine atanan
M.Kemal Paa stanbulda veda ziyaretleri yapmaktadr.89 M.Kemal Paa Ulusal
Mcadele'yi balatmak zere 16 Mays'ta stanbuldan Samsun'a hareket ederken
hkmet de protestolarla durumu geitirmeye almtr.90

tilaf kuvvetlerinin yaptklarna ve zellikle zmirin igaline kar mitingler

tertip edilmitir. Yurdun drt bir yannda ve stanbulda yaplan mitinglerin banda
Fatih, Sultan Ahmet, skdar ve Kadky mitingleri gelmektedir. Bu mitinglerden
korkan ve rahatsz olan hkmet 25 Mays'ta bunlar yasaklamtr. Padiah ise
Malta'ya baz vatanseverlerin gnderilmesine seyirci kalrken, evket Turgut Paa
aracl ile kendisini ziyarete gelen kiilik heyete unlar sylemektedir: "Az-
mz aalm, baralm, sesimizi ykseltelim, hakkmz isteyelim, fakat elimizi

87
Le Bona, a.g.e., s.15-18.
88
Zeki Sarhan, Kurtulu Sava Gnl 1, Ankara, TTK Yaynlar, 1993, s.241244, Osman
zsoy, Kurtulu Savann Perde Arkas, stanbul, Aksoy Yaynclk, 1999, s.125.
89
Kadir Kasalak, zmirin galinden Sonra Osmanl Devletinin Siyasi Durumu ve Mitingler,
Atatrk Haftas Armaan (10 Kasm 2001), Ankara, Gnkur. Basm Evi, 2001, s.24.
90
Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiyenin Kurtulu Yllar, stanbul, Bankas
Kltr Yaynlar, 2004, s. 2326.

35
kaldrmayalm.91

lk miting zmir igal edilmeden bir gn nce 14 Mays 1919'da Yahudi

Maatlnda yaplmtr. Maatlkta Mft Rahmetullah Efendi, Ahenk gazetesi
yazarlarndan evki Bey, Hasan Tahsin, Recep Bey, Hac Hasan Paa ve Mustafa
Necati Bey konuma yapmlardr. Hasan Tahsin bu konumasnda halk direnie
arm ve bir gn sonra ilk kurunu da atan kendisi olmutur.92

M.Kemal Paa'nn Samsun'a ayak bast gn yine Darlfnun rencilerinin

ban ekmi olduu ve yetmi be bin kiinin katld bir miting tertip edilmitir.
Bu toplantlardan rahatsz olan hkmet ise yksek okullar kapatmtr. 93

23 Mays cuma gn yaplan Sultanahmet mitingi, mitinglerin en by ve

heyecanls olmutur. Mitinge yaklak 200 bin kii katlm ve mitinge katlanlara
Ahali ktisat Frkas birer rozet hediye etmitir. Rozette zmir Trk kalacaktr
denilmektedir. Hkmetin 25 Mays 1919'da mitingleri yasaklamasna ramen mi-

91
Kadir Kasalak, a.g.e., s.25-28.
92
Nutuk, s.2., Kasalak, a.g.e., s.32-33. Bildiri metni :
"Ey bedbaht Trk!...
Wilson prensipleri unvan- insaniyet karanesi altnda senin hakkn gasp ve namusun
hetkediliyor. Buralarda Rum'un ok olduu ve Trklerin Yunan'a iltihakn memnuniyetle kabul
edecei sylendi ve bunun neticesi olarak gzel memleket Yunan'a verildi. imdi sana soruyoruz:
Rum senden daha m oktur? Yunan hkimiyetini kabule taraftar msn?
Artk kendini gster. Tekmil kardelerin maatlktadr. Oraya yz binlerle toplan. Ve kaahir
esariyetini orada btn dnyaya gster. lan ve ispat et. Burada zengin, fakir, alim, cahil yok. Fakat
Yunan hakimiyetini istemeyen ktle-i kaahire vardr. Bu sana den en byk vazifedir. Geri kalma.
Hsran ve nekbet faide vermez. Binlerle, yz binlerle Maatla ko ve Heyet-i Milliyenin emrine
itaat et!...lhak Red Heyeti Milliyesi"
93
Kasalak, a.g.e., s.35-36. Fatih'te yaplan bu mitinge katlan kz erkek Darlfnun rencilerinin sol
gslerinde tadklar rozetlerde "zmir bizim kalbimizdir." yazldr. Bu mitingin nemli
konumaclardan Mehmet Emin (Yurdakul) Bey "...Sokak sokak dilenseydim de ulusun kulan par-
alayan bu felaket seslerini iitmeseydim. Bu kara gnleri grmeseydim. Gene mi kan gene mi ate?
Batya doru dnerek, haykrmak ve unlar sylemek istiyorum: Ey Avrupa, ey Amerika!
Bunun mesuliyeti sizin oIacaktr." szleriyle konumasn bitirmitir Bu mitingin en ateli ve ilgi
eken konumaclardan birisi olan Halide Edip Hanm, bugn burada toplanan u halk kitlesinin bir
tek istei vardr, O da tabii haklarnn kendilerinden alnmamasdr" diyerek, szlerini yle
bitirmitir: "Mslmanlar, Trkler, vatandalar, Byk Allah'mz ahit olsun ki bu imanmz bizi
herhangi bir topun gllesine, herhangi bir zulmn ateine kar gtrecek kadar kuvvetli bir atetir.
te biz, btn bunlara istinat ederek halkmz kurtaracamzdan eminiz. Yaasn ulusumuz.

36
tingler devam etmi ve sonuncusu 30 Mays'ta yine Sultan Ahmet'te yaplmtr.94

zmirin igalinin Trk ulusuna vermi olduu mesaj, tehlikenin bykln

anlatma, Trkiye'yi paralama projelerinin bir varsaymdan ibaret olmadn
gsterme eklinde olmutur. Bu igali ve daha nceki igalleri de bu vesile ile ulus,
idareci ve aydnlar, dernekler eitli biimlerde knam ve hakszl ortaya
koymutur. Hakszln ortaya konuu zellikle kapal salon toplantlar, mitingler,
protesto telgraf ve yazlar ile olmutur. Mitingler ve protesto telgraflarnda
bamszlk savunulurken tilaf devletlerinin adaletli davranmalar ve Wilson
prensiplerinin uygulanmas istenmitir. Kkl bir tarihe sahip olan Trk ulusunun
esir olmad ve olmayaca vurgulanmtr. zmirin ve stanbulun hibir zaman
Trk'n elinden alnamayaca belirtilmitir.95 zmirin igali, Mondros
Mtarekesinden sonraki igaller arasnda en ok tepki gren igaldir.96 Ayrca
Anadolu insann yurdunu silahl savunma konusunda harekete geiren en nemli
faktr zmirin igali olmutur.97

M.Kemal Paa, Amasya Tamiminin nc maddesinde Milletin

bamszln yine milletin kesin karar ve direnii kurtaracaktr diyerek gcn
ulustan alacan belirtmitir.98 Savamak istemeyen bir ulusu savaa raz edebilmek

94
a.g.e., s.36-37. Sultan Ahmet mitingi sonunda bir kararname sureti kabul edilerek, dnyaya ilan
olunmutur. zetle burada denilmitir ki :
1. Bu meydanda toplanan bizler, stanbulun Trk ve Mslman halk, kutsal vatanmz
haksz olarak igal olunan ksm boaltlncaya kadar, saltanat etrafnda demir bir ember gibi
toplanarak hayatmz fedaya hazrz.
2. Siyasi ufkumuzdan kara bulutlar ekilmedike, fiilen ortadan kalkmadka kat'iyen
inanmyoruz, heyecanmz kasten bastrmak isteyenleri te'lin ediyoruz.
3. Memleketimizde ihtiraslarn sustuu, artk kalplerimizde vatan endiesinden baka endie
bulunmamasn istiyor ve buna ahdediyoruz.
4. Padiahn huzurlarnda toplanacak ray saltanatn hayrl kararlar almasna dua ediyoruz.
5. Toplantmzdan uzak vatandalarmz ve yabanclar matbuat vastas ile haberdar etmek
azmindeyiz. te vatandalar teklifatmz bundan ibarettir.
95
Kasalak, a.g.e., s.32-39.
96
Atilla Kray, Milli Mcadelede Manda ve Himaye Meselesi, Atatrk Haftas Armaan (10
Kasm 2001), Ankara, Gnkur. Basm Evi, 2001, s.236.
97
zsoy, a.g.e., s.125.
98
Nutuk, a.g.e., s.21.

37
iin Trk ulusunun karakteri olan bamszlk duygusunu atelemesi gerekmektedir.
Bunun iin ncelikle mitinglerin yaplmasna karar vermitir.99

Kamuoyu oluturmak ve bu dankl ortadan kaldrmak iin Havza

genelgesi ile zmirin, Manisann ve Aydnn dman eline gemesinin ardndan,
ulusu bekleyen gelecein korkunluunun daha aka sezildiini, lke
btnlmzn korunmas iin, ulusal tepkilerin daha canl olarak gsterilip
srdrlmesi gerektiini, ulusal yaay ve bamszl yaralayan dmann yurda
girii ve yurdu blm blm ele geirii gibi olaylarn btn ulusa kan alatmakta
olduunu, zntlerin dindirilemediini, katlanlamayan ve dayanlamayan bu
olaylarn hemen nlenmesinin gerektiini, bu konuda byk ve heyecanl gsteriler
dzenlenerek ulusal gsterilerde bulunulmasn ve bunun btn kylere varncaya
dein her yerde yaplmasn ve btn byk devletlerin temsilcilerine ve Babliye
etkili telgraflar ekilmesini ve yabanclarn bulunduu yerlerde yabanclara etki
yaplmakla birlikte ulusal gsterilerde taknla varmamann salanmasn,
Hristiyan halka kar bir saldrya geilmemesini ve dmanlk gsterisine benzer
davranlarda bulunulmamas gerektiini belirtmi ve istemitir.100 Bu genelge
etkisini gstermi ve deiik blgelerde ok sayda byk ve heyecanl mitingler
yaplmtr.101 Bu genelge yurt btnl fikrini halk arasnda yaym ve yabanc
igaline Trk ulusu tarafndan kar konulmasn salamtr.102

M.Kemal Paa Anadolunun tamamnda mitingler yaplmas iin askeri ve

mlki makamlara emirler verirken ayn anda stanbula verdii bilgilerde bu
makamlarn mitinglerle hibir ilgisinin olmad izlenimi oluturmaya almtr.103

99
Ycel zkaya, Mustafa Kemal Paann Ulusal Bamszlk Sava Boyunca ve Sonrasnda
Kamuoyunu Oluturmas ve Halk ile likileri, Trk Silahl Kuvvetler Dergisi, Say. 318, Kasm
1988, s.78.
100
Nutuk, a.g.e., s.25.
101
zsoy, a.g.e., s.167.
102
A. Afet nan, Trkiye Cumhuriyeti ve Trk Devrim Tarihi, Ankara, TTK Yaynlar, 1998, s.27.
103
ahin, a.g.t., s.89.

38
 Franszlarn Mara igal edeceklerine dair haberler kmaya balad
zamandan itibaren, her yerde mitingler yaplmaya protesto telgraflar ise ilgili
makamlara gnderilmeye balanmtr. Heyet-i Temsiliye, Mara, Urfa, Antepin
Franszlar tarafndan igalinin btn Mdafaa-i Hukuk Cemiyet-i Heyet-i Merkeziye
ve dareleri ile Belediye Reisleri tarafndan tilaf Devletleri Mmessilleri, Avrupa ve
Amerika Efkr- Umumiyesi nezdinde protesto edilmesini kararlatrmtr.104

Bunun zerine Heyet-i Temsiliye namna M.Kemal Paa tarafndan 6 Kasm

1919 tarihinde ilgili makamlara gnderilen telgrafta yle denilmektedir;
Esasen hukuk kaideleri ve mtareke artlar hilafna olarak igal
edilmi olan Urfa, Ayntap ve Maran bu kere ngilizlerin tahliyesi ile
Franszlar tarafndan igal edilmesi zerine hkmet-i seniyye baki olan kt
hareketi tilaf Devletleri nezdinde protesto eylemi ve ad geen memleket
ahalisi de mitinglerle Osmanl vatannn ayrlmaz bir paras olduklarn
cihana ilana balamlardr. Binaenaleyh bilumum Mdafaa-i Hukuk
Cemiyeti Heyetleri, merkez ve idareleri, belediye reisleri Osmanl
memleketinin ksmlarndan olan bu mahallerin bu defa da Franszlar
tarafndan igal edilmekte olmasn telgrafnamelerle tilaf Devletleri
mmessillerine, Avrupa ve Amerika kamuoylarna duyurulmasn,
protestolarda bulunmasn ve bu hakszln dzeltilmesini sureti katiyede
talep eylemesi lzum tamim klnr.105

16 Mart 1920 tarihinde stanbulun tilaf Devletleri tarafndan igal

edilmesini stanbul Hkmeti halka bir tebli ile duyurmutur. gal kuvvetlerinin
yaynlad beyannameyi106 esas alan bu teblide halka, igalin geici olduu,
hkmetin kendine den grevi yapacandan halkn kendi i ve gleri ile
uramas tavsiye edilmitir. stanbul hkmeti de gerekten kendine den grevi

104
a.g.t., s.97.
105
Nimet Arsan, Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, C.IV, Ankara, 1964, s.115.
106
Gner-Kabata, a.g.e., s.298.

39
bu sefer, protesto ile de olsa yapmtr. Yaplan igal, tilaf devletleri nezdinde
protesto edilmitir.107

M.Kemal Paa da igali knayan bir protesto telgrafn btn yabanc

devletlere gndermitir.108 Ayrca M.Kemal Paa yaynlad bir beyanname ile
ulusu, hayat hakkn ve istiklalini savunmaya davet etmitir. Bu beyannamenin
ierii yledir:
Btn Komutanlara, Vali ve Mutasarrflara ve Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetlerine, Belediye Bakanlklarna, Basn Cemiyetine,

tilaf Devletlerinin imdiye kadar, memleketimizi blmeye yol bulmak

iin bavurduklar eitli tedbirler bilinmektedir. nce Ferit Paa ile
anlaarak milleti savunmasz bir halde yabanc idaresine esir etmek ve
memleketin birok nemli ksmlarn galip devletlerin smrgelerine ilave
etmek dnlmtr. Kuvay Milliyenin milletin top yekn destei ile
savunmak hususunda gsterdii azim ve kararllk, bu tasavvuru gsterir,
ikincisi Kuvay Milliyeyi aldatmak onun msaadesiyle douda bir s kurma
siyaseti takip etmek iin Heyeti Temsiliyeye bavuruldu. Heyeti Temsiliye
istiklal ve vatann btnl garanti edilmedike ve bilhassa igal
blgelerinin boaltlmasna teebbs olunmadka, hibir ekilde
grmelere yanamad. ncs, Kuvay Milliye ile birlikte hareket eden
hkmetlerin almalarna mdahale etmek maksadyla vahdet-i milliyeyi
sarsmak ve hainane muhalefetleri tevik ve tezyid-i icraata sevk eylemek
tariki takip olundu. Vahdet-i milliyenin tekil ettii metanet ve tesant
karsnda bu savletler de vahdet-i Rabian- mukatderat- memleketimiz
hakknda endie-aver kararlar verildiinden bahs olunmak suretiyle efkr-
umumiyyenin tazykna baland mdafaa-i namus ve memleket urunda her
fedakrl gze alm olan millet-i Osmaniyyenin azm- iradesi nnde bu
tehdidat dahi fayda vermedi. Nihayet bugn stanbulu cebren igal etmek

107
HTVD Say:19, Belge No:499.
108
Nutuk, a.g.e., s.285.

40
 suretiyle Devlet-i Osmaniyyenin yedi yz senelik hayat ve hkimiyetine hitam
verilmek isteniyor. Bugn Osmanl Milleti kabiliyet-i medeniyyesinin, hakk-
hayat ve istiklalinin ve btn istikbalinin mdafaasna davet ediliyor.
Cihan, insaniyetin enzar- istihsan ve lem-i slamn amal-i istihlas,
makam- hilafetin tesirat- ecnebiyyeden tahlisine ve istiklal-i millinin mazi-i
evketimize layk bir iman ile mdafaa ve teminine mtevakkftr, Giritiimiz
kutsal istiklal ve vatan mcadelesinde Cenab- Hakkn yardm ve esirgecilii
bizimledir.109

M.Kemal Paa, beyannamenin yan sra Heyeti Temsiliye namna btn sivil
ve askeri makamlara gnderdii talimatname ile mttefik ve tarafsz btn
devletlerin, Dileri bakanlklar ile Meclis bakanlklarna protesto telgraflar
gnderilmesini ve birer suretinin de Heyeti Temsiliyeye gnderilmesini istemitir.110

M.Kemal Paa stanbulun igalinden sonra sadece miting ve protesto

telgraflaryla yetinmemitir. Ald nlemlerden en nemlisi, olaanst yetkili bir
meclisin Ankarada toplanmasn salama amacn gden ulusal grevlerle ilgili
kararlar alnmas ve bu kararlarn uygulanmasdr. 111

stanbulun igaliyle beraber Ulusal Mcadele asndan nemli bir dnem

balamtr. Bu igal, kurtuluun Anadolu'da giriilecek bir mcadeleyle
salanabileceini ortaya koymutur. gal kuvvetlerinin art niyeti ortaya kmtr.
stanbulda kapatlan Meclisi Mebusan yeleri bata olmak zere pek ok Trk'n
Anadolu'ya geerek Kurtulu Sava'na katlmas sreci hzlanmtr.112

Yunan igali ile balayan tilaf glerinin saldrlar nedeniyle savatan

109
Gner ve Kabata, a.g.e., s.9.
110
Nutuk, a.g.e., s.286, Ycel zkaya, Aydnlarn Ankaraya Ka, C.V, Say.13, Atatrk
Aratrma Merkezi Dergisi, Kasm 1998, s.130.
111
Nutuk, a.g.e., s.287. M.Tayyib Gkbilgin, Milli Mcadele Balarken, Ankara, TTK Basmevi,
1965, s.379
112
Namk Kemal Tepecik, Milli Mcadele Dnemi BMMnin Propaganda Psikolojik Harekt
Faaliyetleri, Atatrk Haftas Armaan (10 Kasm 2001), Ankara, Gnkur. Basm Evi, 2001, s.216.

41
yorgun olan Trk ulusu, bana gelecek olan felaketin farkna varm ve bir araya
gelerek psikolojik bir kitle halinde mitingler yardmyla sesini ykseltmeye
balamtr. Yunan igali, hi bir i etken olmadan ulusta beraberlik ve fedakrlk
duygularn kendiliinden ortaya karmtr.

Sonu olarak miting ve protestolar ulusun heyecann yksek tutarken ne olup

bittiinden haberdar olmasn, bundan sonra igallere ve Ulusal Mcadeleye kar
ilgi duymasn salamtr. Ayrca bu mitinglerde vatann btnl, ulusun birlik ve
beraberlii, manda ve himayenin kabul edilmeyecei, saltanat ve hilafetin
devamll zerinde durulmutur.113 Mitingler; Trk milliyetiliinin, birlik ve
beraberliinin dorua ulat gsteri yerleri olmutur. Mitingler sayesinde ulusun
Ulusal Mcadeleye katlm artmtr. M.Kemal Paann her yerde mitingler
yaplmasn istemesinin nedeni; ulusu gelien olaylara kar bilgilendirmek ve Ulusal
Mcadeleye herkesin katlmn salayarak mcadeleyi kiisel olmaktan karp
ulusa mal etmektir.

c.Kongreler

M.Kemal Paa Anadoluya getikten yaklak bir ay sonra btn ordu ile
temas salanm, ulus elden geldii kadar aydnlatlm ve ulusal bir tekilat
kurulmas dncesi yaylmaya balanmtr. M.Kemal Paaya gre bir komutan
olarak artk mcadeleye devam olasl kalmamtr. Bundan sonraki faaliyetleri
ahsi olmaktan karmak ve ulusa mal etmek iin, ulusun birlik ve dayanmasn
salayacak ve temsil edecek bir heyet ile mcadeleye devam etmek gerekmektedir.114
Bu amacn gerekletirilmesi iin altnda Rauf Bey, Refet Bey, Ali Fuat Cebesoy,
M.Kemal Paa ve kendi kararghndakilerin imzalarnn bulunduu Amasya
Genelgesi yaynlanmtr.115 M.Kemal Paann Ulusal Mcadele yllarnda halk ile

113
Kasalak, a.g.e., s.32-39.
114
Nutuk, s.21.
115
Yavuz, a.g.e., s.50., Nutuk, s.21.

42
ilk ciddi ve samimi etkileimi Amasyada balamtr.116 Bu genelge ile Ulusal
Mcadelenin ulusun isteiyle doru orantl olarak baar kazanaca ve stanbul
Hkmetinin grevini yerine getiremedii iin bu grevi ulusal bir heyetin yerine
getirecei tm dnyaya bildirilmitir.

Ulusal Mcadele lehine kamuoyu oluturmada Erzurum Kongresi ok

nemli bir adm olmutur. evre vilayetler ve bunlara bal sancak ve kazalarda,
birok sivil kurulu, mlki ve askeri evre, Erzurum Heyeti Temsiliyesine ballk
mesajlar gndererek beraber hareket etmek istediklerini belirtmilerdir.117

Erzurum Kongresi'nin yapld gnlerde stanbul Hkmeti, Ulusal

Mcadele aleyhindeki faaliyetlerine devam etmitir. Hkmet M.Kemal Paa ile
arkadalarnn birer asi olduklarn, halkn arasna "nifak ve ikak" sokarak skn ve
asayii bozduklarn sylemi ve bu hareketleri durdurup etkisiz hale getirmeyi
istemitir. Ayrca Erzurum'da toplanan kongrenin Kanunu Esasiye aykr
grndn syleyerek, Erzurum kongresinin kamuoyundaki olumlu etkilerini
silmek istemitir. Hkmet, valilerle Kolordu Komutanlklarna gnderdii yazlarda
kongreye mani olmalarn istemitir; fakat istedii destei ne valilerden ne de
Kolordu Komutanlklarndan bulabilmitir.118

stanbul Hkmeti, kongrenin toplanmasna mani olamaynca bu kez

M.Kemal Paa ile Rauf Beyin tutuklanarak, stanbula gnderilmesini, bata
Erzurum'daki 15 inci Kolordu Komutan Kazm Karabekir Paa olmak zere Kolordu
Komutanlklarndan istemitir119. Ancak Kazm Karabekir bu emre uymad gibi,
emrin yerine getirilmesinin kamuoyunda byk rahatszlklar douracan, halk
arasnda ayaklanma kabileceini sylemitir. Bunun zerine stanbul Hkmeti,

116
Nihat Nirun, Sosyoloji Asndan Atatrk, Ankara, AKM Bakanl Yaynlar,1997, s.4.
117
Haluk Selvi, Milli Mcadelede Erzurum (19181923), Ankara, Atatrk Aratrma Merkezi
Yaynlar, 2000, s.121127.
118
Nutuk, s.46.
119
Nutuk, s.50, HTVD, Yl:2, Say:3, Vesika No:48.

43
kamuoyunda M.Kemal Paay kltmek ve saygnln sarsmak amacyla, btn
rtbe ve nianlarnn geri alnmas ve askerlikten tardn salayacak bir padiah
kararn kartarak Anadolu'ya duyurmutur.120 Bu durum stanbul Hkmetinin
otoritesini kaybettiinin en nemli delillerindendir.121

Kongre bildirisi, memleket iindeki her yere ve yabanc devlet temsilcilerine

eitli aralarla gnderilmitir. Tzk de komutanlara ve teki gvenilir makamlara
ksm ksm ifre ile verilerek, oralarda baslp, oaltlp datlmas salanmtr.122

Erzurum Kongresi'nin toplanmas, Anadolu'nun batsnda Yunan kuvvetlerine

kar cephe alm bulunan Kuvayi Millye zerinde olumlu bir manev tesir meydana
getirmitir. Btn Anadolu ierisinde ulus ve memleketin kurtarlmas iin hassasiyet
bulunduu ve mterek bir amaca, ulusal hkimiyete doru hep beraber hareket
edilecei fikirleri kuvvet bulmutur.123

Erzurum Kongresi'nden sonra, Erzurum'daki almalarn tamamlayan

M.Kemal Paa ile baz Heyeti Temsiliye yeleri, yaknda toplanacak olan Sivas
Kongresi almalarna katlmak iin Sivas'a gitmilerdir. Sivas'ta ulusal bir
kongrenin toplanmas, Amasya Tamiminde kararlatrlmtr.124

Vatan ve ulusun bamszl iin Yunan igali altndaki Bat Anadolu'daki

Balkesir, Alaehir gibi merkezlerle gneyde Fransz igali altnda bulunan
Pozant'da ayrca kongreler dzenlenmitir. Bylece Erzurum Kongresi'nin Dou
Anadolu'da yapm olduu ulusal uyan, bu kongreler de kendi blgelerinde
yapmaya almlardr. Ancak M.Kemal Paa, blgesel amal bu faaliyetlerin,
vatann btnl ve ulusun istiklalini salamak iin sonu salayamayacan

120
Akandere,a.g.e., s.182.
121
Feridun Ergin, Mtareke Kabineleri, C.VII, S.21, Atatrk Aratirma Merkezi Dergisi,
Temmuz 1991, s.398.
122
Nutuk, s.50.
123
Kazm zalp, Milli Mcadele(1919-1922), C.I, Ankara, TTK Basm Evi, 1971, s. 43.
124
Ali Fuat Cebesoy, Milli Mcadele Hatralar, stanbul, Temel Yaynlar, 2000, s.8991.

44
 bilmektedir ve btn bu faaliyetleri birletirerek, mcadeleyi ulusal bir harekete
dntrmek istemitir. Amasya Genelgesi ile belirlenen, Erzurum Kongresi ile
kabul edilen kararlar, Trk ulusunun temsilcilerinin katlmasyla toplanacak olan
ulusal bir kongre tarafndan kabul edilerek meru bir zemine oturtulacaktr.125

M.Kemal Paa, Sivas Kongresine davet genelgesinin sivil ve askeri

makamlara ifre olarak verilmesinin yan sra stanbulda bulunan baz kimselere
genel bir mektup ile Ulusal Mcadeleye girimenin gerekliliini bizzat
anlatmtr.126 Ayrca M.Kemal Paa, Erzuruma gelinceye kadar ve Erzurumda da
birok komutan ve sivil idareci ile Ulusal Mcadele iin grev almalar ve bu
grevi her ne pahasna olursa olsun terk etmemeleri ve eklen resmi grevden
ayrlm olsa dahi tpk o ana kadar olduu tarzda st komutanm gibi kendisine
itaat edilmesinin temel art olduu konusunda anlamalar ve grmeler
yapmtr.127

M.Kemal Paann kamuoyu oluturmadaki gc ve bilgisi yannda, kar

karya olduu birka dezavantaj da bulunmaktadr. M.Kemal Paa, ulus
hkimiyetine dayanan, kaytsz, artsz, bamsz yeni bir Trk devleti kurmak
amacn Samsun'a ktndan itibaren hayata geirmeye balamtr. Fakat bu ama
onun, Saraya ve Hkmete kar olmasn gerektirmektedir. Halkn byk bir
ksmnn manevi ve hissi duygularla bal olduu saltanat ve hilafet makamlarna, bu
aamada aka cephe almas, dnd btn kurtulu arelerinin, daha iin
banda etkisiz kalmasna yol aabilecektir. Bu nedenle Ulusal Mcadele hareketini
temellendirmeye alt bu gnlerde, ulusa, padiaha sadakatle bal olduu
grnts vermek durumunda kalmtr.128

125
Akandere, a.g.e., s.183.
126
Nutuk, a.g.e., s.24. Bu kiiler Abdurrahman eref Bey, Reit Akif Paa, Ahmet zzet Paa, Seyit
Bey, Halide Edip Hanm, Kara Vast Bey, Bayndrlk Bakan Ferit Bey, Bar ve Selamet Partisi
Bakan Ferit Paa, Cami Bey ve Ahmet Rza Beydir.
127
Nutuk, s.3031, zsoy, a.g.e., s.125.
128
Nutuk, s.8.

45
 Dier taraftan gerek igal blgelerinde gerekse dier blgelerde Ulusal
Kurtulu abalarn balatanlar, ittihat olarak bilinen sivil ve askerlerdir. Oysa o
dnemde "ittihat" ve "ittihatlk" halk arasnda ciddi anlamda tepki ile karlanan
kavramlardr. Nitekim Ulusal Mcadele'nin daha ileri safhalarnda gerek igalci
gler gerekse Damat Ferit Paann i banda olduu hkmetler, halkn ittihatlk
hususundaki hassasiyetini, kamuoyunu etkilemek ve bu harekete verilen halk
desteini zayflatmak amacyla Ulusal Mcadele aleyhinde kullanmlardr.129 Bu
noktada ngilizlerle stanbul Hkmetinin, kamuoyunu etkilemek iin kullandklar
mesajlar; M.Kemal Paa ile taraftarlarnn saltanat ve hilafet dmanl ierisinde
olduklar, ulusal hareketin ittihatl diriltmek amacn tad, hatta bunlarn
lkeye "Boleviklii" getirecekleri eklinde olmutur. M.Kemal Paa, bir yandan
Ulusal Mcadele lehinde kamuoyu oluturmaya abalarken bir yandan da
aleyhlerinde oluturulmaya allan kamuoyunu aydnlatmak, inandrmak ve ikna
etmek zorunda kalmtr.130 Kamuoyunun o gnlerde ittihatlara kar taknd bu
kat tavr ok iyi bilen M.Kemal Paa Ulusal Mcadele aleyhinde kamuoyu
olumasn nlemek iin, ister istemez ittihatlarla hi bir ilikisinin olmadn
belirtmeye zen gstermitir.131

4 Eyll 1919'da toplanan Sivas Kongresi'nde de kongreye katlan delegeler,

ilk birka gn boyunca kamuoyunu tatmin etmeye ynelik faaliyetlerde
bulunmulardr. Bunlarn banda ise delegelerin yapaca yemin metni
gelmektedir. 5 Eyll 1919 gn alnan itimada yaplan tartmalardan sonra
hazrlanm olan yemin metni kabul edilmitir. Bylece delegeler ttihat ve
Terakki Cemiyetinin yeniden canlandrlmas gayretinde olmayacaklarn" yeminle
kabul edeceklerdir. Yemin metni yledir: Saadet ve selamet-i vatan ve milletten
baka kongrede hibir maksad- ahsi takip etmeyeceime; vatann bugn duar
olduu mesaib ve felaketin msebbibi bulunan ttihat ve Terakki Cemiyetinin

129
Zeki Arkan, gal Dnemi zmir Basn, C.V, Say.13, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi,
Kasm,1988, s.158.
130
Akandere, a.g.e., s.181.
131
Emine Kskl, Ulusal Mcadele Balangcnda Mustafa Kemal Paann Ulusal Hareketi, ttihat
ve Terakki Faaliyetlerinden Uzak Tutma Teebbsleri, Atatrk Yolu, Say 5, Ankara, Ankara
niversitesi Basm Evi, Mays 1990, s.119.

46
 ihyasna almayacama ve mevcut frak- siyasiyeden hi birisinin amal-i
siyasiyesine hadim olmayacama vallahi, billahi. 132

Bu yeminle stanbul Hkmetinin, Anadoluda balayan hareketi ttihat ve

Terakkinin devam eklinde gstermek iin yapt propagandas da bylece
nlenmitir.

Sivas Kongresi, almalarn 11 Eyll'de tamamlamtr. Kongre,

Anadolu'da ve Rumeli'de kurulmu olan btn cemiyetleri "Anadolu ve Rumeli
Mdafaai Hukuk Cemiyeti" ad altnda birletirerek tek bir cemiyet haline
dntrmtr.133 Bylece ulusal ama urunda ortaya km olan btn ulusal
kuvvetlerin tek elden idare edilmesi ve ulusal bir hedefe sevk edilmesi salanmtr.
Ayrca Erzurum Kongresi'nce oluturulan ve bakanlna M.Kemal Paann
getirildii Heyeti Temsiliye, Sivas Kongresi sonrasnda yapsn glendirdii gibi
vatann btnln iine alacak ekilde geniletilmi ve Anadolu ve Rumeli
Mdafaai Hukuk Cemiyetinin Heyeti Temsiliyesi haline dntrlmtr.134

M.Kemal Paa kongre sresince sinirlere gerginlik verecek haberler almtr.

Ancak bu haberleri Kongre heyetine sunmamtr. nk ona gre nemli olan her
trl glk ve tehlikelere ramen Sivas Kongresinin sonuca ulaan kararlarla,
grmelerin bir an nce tamamlanm olmas ve alnan bu kararlarn memlekette
uygulanmaya balanmasdr.135

Sivas Kongresi'nin yapt almalar, ald kararlar ve bu kararlarn bir

beyanname136 ile ulusa duyurulmas, her tarafta olumlu etkiler yapmtr. Bylece
Ulusal Mcadele'nin amac belirgin bir ekilde ortaya konmu, bu da vatansever

132
Ulu demir, Sivas Kongresi Tutanaklar, Ankara, TTK, 1999, s.18, Nutuk, s.61.
133
demir, a.g.e.,s.115.
134
Nutuk, s.61.
135
Nutuk, s.81.
136
demir, a.g.e.,s.113.

47
birok aydn fikirli insann harekete gemesini salamtr.137

Kongre srasnda M.Kemal Paann gtt ama, her hangi bir ayrla
meydan vermemek ve ileride izleyecei yol iin gerekli yetkileri almaktr. Bu
sebeple konumalar esnasnda daima yumuak davranm ve uzlatrc bir tutum
iinde bulunmutur.138 Sivas Kongresi'nin yapld gnlerde M.Kemal Paann,
Ulusal Mcadele lehinde kamuoyu oluturma asndan en nemli abalarndan birisi
de "rade-i Milliye" gazetesinin kartlmas olmutur. lk yazlar M.Kemal Paa
tarafndan dikte ettirilen gazete, Atatrk htilalinin ilk gazetesi olmutur.139

Hem Erzurum Kongresi hem Sivas Kongresinin dzenlenmesi srasnda

M.Kemal Paa yalnz stanbul hkmetinin hazrlad dmanca oyunlar deil ayn
anda tartmalar srasnda kendisine kar ortaya kan muhalefetin taktiklerini de
boa karmaya almtr. Muhalefetin Kongre Bakanlnn sraya bindirilmesi
yolunda yaptklar kulisleri, nerdii kapal oylama ile bozmutur. Her iki kongrede
de temel tartma sorunu olan Manda sorununu, ancak insancl koullarla ekonomik
yardm kabul edilebilecei eklinde arabulucu bir formlle zmlemitir.140

Sivas kongresi srasnda meydana gelen ve sonular bakmndan Ulusal

Mcadeleye yn veren olaylardan birisi olan Ali Galip olayndan bahsetmek
gerekmektedir. Ali Galip olay Atatrk'n Samsuna kp Amasya ve Sivas'a doru
yol almas karsnda stanbul Hkmetinin kkrtt bir kar propaganda hareketi
ve bakaldrsdr. Alnan tertip ve tedbirler ve zellikle gsterilen sertlik ve iddet
sayesinde, Ali Galip ve Halil Beylerin ayartmaya altklar airetler dalm,
mitsizlie den Ali Galip, nce Urfaya oradan Halepe kamtr. M.Kemal
Paaya gre bu hainliin ortak elebalarna kar nasl bir tutum sergilenecei belli

137
Emine Kskl, Sivas Kongresinin Ulusal Mcadelede Kamuoyu Oluturulmas Asndan
nemi, Atatrk Yolu, Say 1, Ankara, Ankara niversitesi Basm Evi, Mays 1988, s.3536.
138
demir, a.g.e., s.XII.
139
zzet ztoprak, Kurtulu Savanda Trk Basn (Mays 1919 Temmuz 1921), Ankara,
Bankas Yaynlar, 1981, s.11.
140
Yavuz, a.g.e., s.53-54.

48
olmakla beraber buna kar yaplacak teebbste elden geldike aktan aa hareket
etmekten vazgemek ve teebbs gcn eitli hedeflere yneltmekten saknarak bir
noktada toplamak ihtiyatl bir davrantr. Hcuma hedef olarak yalnz Ferit Paa
hkmeti tespit edilmi ve Ferit Paa hkmetinin Padiah olaylardan haberdar
etmeyip aldatmakta olduu tezi savunulmutur. Padiah durumu rendiinde
kendisini aldatanlara hak ettikleri ilemi uygulayacana gvenilerek hkmetin,
ortaya km olan cinayeti zerine, kendisine gven duymamas tabii olduundan
gereklerin yalnz ve ancak dorudan doruya padiaha arz edilmesi ile durumunun
dzeltilebilecei, hareket noktas olarak kabul edilmitir. Bu dnce ile padiaha
ekilmek zere telgrafta, zamann gerei olan birok basmakalp szler iinde
hkmetin silah zoruyla basma yoluna girerek Mslmanlar arasnda kan
dklmesine sebep olaca, Dou ve Gneydou Anadoluyu ayaklandrmak
suretiyle bu vatan paralamak plan belgeler ile aa kt, hkmetin bu ilerde
alet olarak kulland adamlarn perian edilerek kamaya mecbur edildii,
yakaland takdirde kanunun penesine teslim edilecekleri, bu cinayetleri hazrlayan
dhiliye ve harbiye nazrlar vastasyla da emredip uygulatan stanbul Hkmetine
ulusun gveninin kalmam olduu bildirildikten sonra namuslu kimselerin
oluturduu yeni bir hkmetin kurulmas ve casus ebekesi hakknda derhal kanuni
soruturma yaplarak sulularn cezalandrlmas istenmitir.141

Padiah 20 Eyll 1919 tarihinde vatandalarndan igal kuvvetlerine kar

koymamalar gerektiini ve stanbul Hkmetinin emirlerine harfiyen uymalar
gerektiini belirten bir beyanname142 yaynlamtr. Bu bildiri tam olarak Ulusal
Mcadele liderlerinin stanbul Hkmeti ile ilikileri kestii ve bu konuda srar
ettikleri esnada yaynlanmtr. Padiahn beyannamesinin ulus zerinde
brakabilecei olumsuz tesirin nne geebilmek iin M.Kemal Paa bu
beyannamenin muhteviyatnn tekzip iptalini salayacak ekilde Padiaha bir
cevap yazmay ve bunu memlekette yaynlayarak okutmay tek are olarak
dnmtr. Bu amala padiaha, Hakpayi maali ihtivay cenab hilafet penahiye

141
Nutuk, s.9596.
142
Gner-Kabata, a.g.e., s.196-197.

49
cmlesi ve evket Penah Efendimiz! hitabyla, Sivastan 21 Eyll 1919 tarihinde
ve Anadolu ve Rumeli Mdafa-i Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi imzasyla bir
beyanname gndermitir. Anadoluya da aynen yaynlanan bu beyannamede143 Ferit
Paann, padiaha yalan ve yanl bilgiler verdii, bunun iinde padiahn vatan ve
ulusun sorunlar hakknda yeterince bilgi sahibi olmad, halk ile iletiim kurmasna
engel olduu, ihanet dolu uygulamalarla ulusu birbirine krdrmaya alt iin
Damat Ferit Hkmetinin derhal grevden uzaklatrlmas ve bar konferansnda
devleti temsil etmemesi gerektii hususlar zerinde durulmutur.144

M.Kemal Paa ve arkadalar ve Damat Ferite saldrrken padiahn Damat

Feriti desteklemesini grmezlikten gelmilerdir. Byle bir propaganday
yrtmeklerindeki ama; Ulusal Mcadelenin en amansz ve tehlikeli dman olan,
Damat Feriti en ksa zamanda iktidardan drmektir.

Ali Galip olay sonucunda Ulusal Mcadeleye tamamyla kar olan Damat
Ferit hkmeti drlm. stanbul ile temaslar kesilerek bavurulmas gereken tek
makamn Heyet-i Temsiliye olduu belirtilmitir.

stanbul ile Anadolu arasnda yeni bir dnem balamtr. Drt buuk ay
sresince M.Kemal Paay ve arkadalarn asi ilan eden, suikastlar dzenleyip
Ulusal Mcadeleyi baltalamaya alan stanbul Hkmeti ulusal gcn karsnda
boyun emek zorunda kalmtr. M.Kemal Paa Anadoludaki btn gleri dengeli,
sabrl, soukkanl bir politika ile liderlii altnda toplamtr. Artk Anadoludan
ulusal tek bir ses kmaktadr.145

143
a.g.e., s.5-6.
144
Nutuk, s.108110.
145
Yavuz, a.g.e., 55-56.

50
 d.Basn

Kurtulu Sava basn zerinde yaplacak olan almalarda kullanlacak

kaynaklar arasnda en ok nem arz eden gazetelerdir. Gazetelerden sonra dergiler,
basnla ilgili kitap ve makaleler gelmektedir. Kurtulu Sava sresince zellikle
1919 yl ortalarndan 1921 yl sonlarna kadar Trkiyenin bugnk snrlar
ierisinde kmakta olan veya belirli bir sre ktktan sonra kapanm bulunan
gazete ve dergilerin, edebi ve mizahi nitelik tayanlar dndaki, siyasal ve bilimsel
nitelikte olanlar 100 akndr.146

M.Kemal Paa, Anadoluda balatt Milli Mcadelenin baarya

ulamasnda i ve d basnn etkin gcn kullanmtr. Daha nce baz gazetecilik
denemeleri de yapmtr. Harp Okulunda renci iken ( 18961902 ), arkadalar ile
birlikte bir duvar gazetesi karma giriimleri olmu, bu yzden izinsizlik cezas
almtr. Mondros Ate Antlamasndan iki gn sonra, 2 Kasm 1918 de arkada
Fethi (Oktar) ile birlikte stanbulda Minber adl siyasi, gnlk bir gazete
yaynlamlardr. Dr. Rasim Ferid, Minberin imtiyaz sahipliini ve sorumlu
mdrln alm, Atatrk bu gazetede Minber takma ad ile bayazlar
yaynlamtr. 50 say ktktan sonra 21 Kasm 1918 de kapanan Minber, Atatrkn
basna verdii nemin arpc bir rneidir.147

Ulusal Mcadelenin banda henz Anadolu basn olumamtr. Anadolu

Basn szc ile Ulusal Mcadelenin balamasndan nceki ve sonraki,
Anadoluda kan gazete ve dergiler ile bunlarn o dnemdeki basn hayatna bak
alar kastedilmektedir.148 kmakta olan Anadoludaki baz gazeteler byk lde
blgesel anlamda yayn yapmaktadr. Aslnda Osmanl Devletinde basn denince
akla stanbulda yaymlanan gazeteler gelmektedir. Bugnk anlamda kitle iletiim

146
ztoprak, Trk ve Bat Kamuoyunda Milli Mcadele, s.XIII.
147
Mehmet nder, Milli Mcadelenin Gazetesi Hakimiyet-i Milliye Nasl karld?, C.VII,
Say.20, Atatrk Aratirma Merkezi Dergisi, Mart 1991, s.286.
148
ztoprak, Kurtulu Savanda Trk Basn (Mays 1919 Temmuz 1921), s.31.

51
aralarnn olmad bir dnemde gazeteler kamuoyu oluturmada iki nemli grevi
stlenmi bulunmaktadr. Bunlardan birincisi ulusa haber anlamnda bilgi vermek,
ikincisi ise ulusu eitmek, ynlendirmek yani kamuoyu oluturmaktr.149

Anadoluda Ulusal Mcadele yllarnda basn her trl yoksulluk ve yoksunluk

iinde gelimitir. Kt, mrekkep, matbaa harfleri yok denecek kadar azdr. Bu
olanakszlklar nedeniyle gazete ve dergilerin kimi zaman ambalaj ktlarna
basld grlm, kimi zamanda boylar klm, sayfa saylar azalmtr.150

Anadolu basnn, Ulusal Mcadelenin fikirlerini yayan, bu grevi yerine

getirirken yabanc devletlere kar dmanca bir tavr taknmayan, lkenin yasal
haklarn ve ulusal egemenliini salamak iin hibir kar ve hrs ile lekelenmemi,
kt bir izlenim brakmam, bir basn olmas gerektii Anadolu gazetelerince sk sk
vurgulanmtr.151

M.Kemal Paa, basnn o gnn artlarnda kamuoyu zerinde olumlu veya

olumsuz etkiyi yapabilecek tek ara olduunu ok iyi bilmektedir. Bir taraftan
yaymlad genelge ve beyannamelerle ulusu Ulusal Mcadele konusunda
aydnlatp uurlandrrken, dier taraftan kendisinin nderliinde balayan Ulusal
Mcadelenin amalarn stanbul ve Anadolu basn araclyla ulusal bir basn
meydana getirmeye alarak devaml olarak kamuoyuna duyurmaya almtr.152
Bu sebeple Erzurum Kongresinin henz toplanmad gnlerde 10 Temmuz
1919da stanbul Matbuat Cemiyetine yollad bir telgraf yazsnda vatan ve ulusun
tehlikede olmas sebebiyle kamuoyunu aydnlatmak ve bilgi vermek gibi konularda
grevi ve mesuliyeti olan Basn Heyetine durumu bildirmi ve stanbul gazetelerinin

149
Akandere, a.g.e., s.185.
150
Yaar Akbyk, Gney Vilayetlerimizin galinin Yanklar, C.IV, Say.12, Atatrk Aratrma
Merkezi Dergisi, July 1988, s.784.
151
ztoprak, Kurtulu Savanda Trk Basn (Mays 1919 Temmuz 1921), s.36.
152
Ycel zkaya, Ulusal Mcadelede Atatrk ve Basn (19191921), Ankara, Atatrk Aratrma
Merkezi Yaynlar, 1989, s.8.

52
yardmn istemitir.153

Ankara Hkmeti ayaklanmalar nlemek maksadyla halkn bilgilendirilmesi

iin basndan yararlanmtr. Basna, lkenin iinde bulunduu toplumsal, askeri ve
siyasi durum ve ngilizlerin siyaseti ile ilgili aklayc bilgiler, ilgili makamlarca
verilmi bu suretle kamuoyunun Ulusal Mcadele hakknda yerinde ve zamannda
bilgi sahibi olmas salanmtr. TBBM de alnan kararlar ve yaynlanan bildirilerin
bir sureti basnda yaynlanarak meclisin ulustan gizlisi sakls olmad imaj halka
uyandrlmtr.154

Sivas Kongresi'nden sonra M.Kemal Paann basnla daha ok ilgilendii

grlmektedir. Damat Ferit Paa Hkmetinin drlmesinin ardndan yerine
yeleri arasnda Ulusal Mcadele'ye sahip kan, destekleyen bakanlarn da
bulunduu Ali Rza Paa Hkmeti dneminde, stanbul Hkmetleri ile Heyeti
Temsiliye arasndaki ilikiler yumuam ve olumlu bir seyir almtr. Bu yeni
gelimenin en nemli etkisi basn zerinde olmutur. Nitekim stanbulda
yaymlanan Ulusal Mcadele yanls gazeteler, Sivas'ta bulunan M.Kemal Paa ile
rahat bir ekilde yazmalar yapmlar ve gazetelerinde Ulusal Mcadele'ye dair
haberler verebilmilerdir. M.Kemal Paa da yumuama srecine girmi olan bu
siyasi ortamdan Ulusal Mcadele lehine istifade etmek istemitir. Gazete bayazar
ve muhabirlerinin telgraf yazlaryla sorduklar sorular cevaplandrm, kendisi
tarafndan yaplan aklamalarn ve yaymlad beyannamelerin basnda yer
bulmasn salamaya almtr.155

Hkmet yanls stanbul gazetelerinin Ulusal Mcadele aleyhinde yazd

yazlar ile kamuoyunu M.Kemal Paa ve arkadalarna kar kkrtmas zerine
M.Kemal Paa, balatt mcadeleyi doru ve tarafsz aklayacak bir yayn organ

153
a.g.e., s.35.
154
ahin, a.g.t., s.295.
155
Akandere, a.g.e., s.196.

53
oluturmak gereini hissetmitir. M.Kemal Paa, Trk kamuoyunu yanl yollara
srkleyecek, ulusal birlii tehlikeye drecek i ve d yaynlara kar ulusu
uyarmak, Ulusal Mcadeleyi baarya gtrecek karar ve hareketleri, alnan
kararlar gn gnne halka ulatrmak, hkmetle halk arasndaki balanty
salamak ve Ulusal Mcadelenin esaslarn kamuoyuna anlatabilmek iin Sivas
Kongresi srasnda Heyeti Temsiliye adna rade-i Milliye gazetesini
karttrmtr.156

Ulusal Mcadelenin M.Kemal Paa tarafndan yayn hayatna kazandrlan

ikinci gazetesi, yine kendisinin ismini koyduu, Ankarada karlan, Hkimiyet-i
Milliyedir. lk says 10 Ocak 1920 tarihinde kan gazete ayn zamanda Byk
Millet Meclisinin yar resmi yayn organdr.157

156
zkaya, a.g.e., s.44, nder, a.g.m., s.287-288, Gazetenin ilk saysnda yaymlanan ve bizzat
Mustafa Kemal Paann smail Hamiye yazdrd Harekat- Milliyenin Esbab balkl makalede
savatan ve mtarekeden sonra toplum ve lkenin iine dt durum, mttefikimiz olan Almanya
ve Bulgaristann durumu ile karlatrlp sorgulanmakta, Damat Ferit Paann teslimiyeti i ve d
politikas eletirilmekte, Anadoluda balayan gcn bizzat ulustan alan Ulusal hareketler
anlatlmaktadr. Bu ilk sayda Mustafa Kemal Paann Sivas Kongresini a nutku ile Padiaha,
Sadrazama ve tilaf Devletlerine ekilen arz ve muhtralar yer almtr.
ahin, a.g.t., s.115.rade-i Milliye gazetesinin ikinci saysnda itibaren propaganda faaliyetlerini
baladn grmekteyiz. Bu propagandalarda hedef stanbul hkmetidir. stanbul hkmeti igaller
karsnda halk sknete davet etmesi eletirilerek kabinenin ihanet iinde olduu, btn milleti byle
bir hkmeti istemediini toplum hareketiyle gsterdii hem de padiahn kabineye kar milletle
birlikte olduu, kabinenin ekilmesinden baka bir hareket tarznn olmad eitli yazlarla
irdelenmitir. rnein Ferit Paa kabinesine kar duyulan gvensizlik ve bu kabine ile her trl
ilikinin kesildiine dair her livadan, kazadan ve blgeden stanbula tilaf Devletlerine ve Heyet-i
Temsiliyeye yadrlan telgraflarla stunlarn ssleyen rade-i Milliye gazetesi Anadolunun sesini
ve isyann hem tilaf Devletlerine hem de yurdun her tarafna ulatrmtr.
Hareket- Milliyenin ne olduu, neden gerektii, kime kar kimlerin bu mcadeleyi yrtmek
zorunda olduklarn konularnda halkn bilgilendirilmesi ve bilinlendirilmesi dorultusunda yazlara
arlk verilmi, yaamak ve devamlln salamak isteyen milletlerin gerektiinde sava ve isyan
etme haklar olduu, bu nedenle herkesin Milli Mcadele saflarnda yerini almas gerektii srarla
anlatlmtr.
rade-i Milliyenin halk biimlendirme ve milli harekete katlmasn salamak iin Anadolunun
igali ile ilgili haberleri gazetede yaymlamtr. Bunlar; igaller ve igal blgelerinde yaayan yerli
aznlklarn igalcilerle birlikte Mslmanlara kar uyguladklar ikenceleri, can ve rzlarna yaplan
bin bir trl saldr ve bu saldrlar karsnda, igal kuvvetlerinin vurdumduymazldr.
157
zkaya, a.g.e., s.61, nder, a.g.m., s.293. Hkimiyet-i Milliyenin 10 Ocak 1920 tarihli ilk
saysnda, Bursal hanmlarn Mdafaa- Hukuk Cemiyeti Temsil Heyetine ektikleri igali protesto
eden uzun telgraf ile gneyde Franszlarn Mara igallerini protesto eden Pazarck Mfts,
Belediye Bakan ve halkn telgrafna yer veriliyordu. Bu telgraflarla her ehrin, her kasabann igal
kuvvetlerinin eylemlerini protesto etmeleri iin Anadoluya mesajlar veriliyordu.

54
 Ulusal Mcadelenin maddi olanakszlklar sz konusu iken Ankarada bizzat
Ulusal Mcadele taraftarlar tarafndan karlan gazetelerden baka Anadoluda
bulunan Ulusal Mcadeleyi destekleyen gazetelere de kt veya para verilerek
yardmda bulunulmutur.158 Gazetelerin daha az bir masrafla baslmasn salamak
amacyla 9 Kasm 1920 tarihinde Meclis, matbaa aralar, kitap ve gazete ktlarnn
gmrksz olarak geirilmesini ngren hkmet teklifini grmeksizin 4 ret oyuna
karlk 91 oyla kabul etmitir.159

TBMMnin almasndan sonra karlan ilk kanunlardan biri de basnla

ilgilidir. Meclisin ilk kabul edilen kanunlarndan biri olmas konuya verilen nemi
gstermektedir. 6 no.lu bu kanun ile Matbuat ve stihbarat Mdriyet-i Umumiyesi
unvan ile icra riyasetine bal basn ve istihbarat ile ilgilenecek bir umum mdrlk
tesis edildii kabul edilmektedir.160

M.Kemal Paa, d dnyay Mcadeleden haberdar etmek iin, yabanc

gazetecilerle iliki kurmak ve onlara beyanat vermek yollarna da bavurmutur.
Sivas kongresi srasnda Louis E. Browne adl Amerikan Chicago Daily News
Gazetesi muhabiri (Mr.Cranein zel temsilcisine); Amerikan Kongresinden
Trkiyeyi incelemek ve gerek durum hakknda rapor yazmak zere bir heyet
gnderilmesini isteyerek Sivas Kongresi hakkndaki bilgilerin kendi ve
arkadalarnn imzasyla Amerikan Senatosuna iletilmesini salamtr. Onun bu
hareketi sayesinde btn dnyaya, basn yoluyla Ulusal Mcadelenin hakl
nedenleri duyurulmutur.161

Mustafa Kemal Paann 1 Mart 1922 gn TBMMde yapt konumada

basnn kamuoyu oluturmadaki roln u ekilde aklamtr: Uluslar, kamuoyunu
dnyaya tantmak zorundadr. Btn dnya kamuoyunu renmek ise, yaam

158
Zabt ceridesi, c.4, s.343.
159
Zabt ceridesi, c.6, s.287,292.
160
ahin, a.g.t.,s.122.
161
Lord Kinross, Atatrk, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi,1994, s.229.

55
nedenlerinin dzenlenmesi iin kukusuz gereklidir. Bu konuda eldeki aralarn
birinci ve en nemlisi basndr. Basn ulusun genel sesidir. Bir ulusu aydnlatmada
ve ona yol gstermede, bir ulusa gereksinim duyduu dn besinini vermekte, zetle
bir ulusun mutluluk erei olan ortak dorultuda yrmesini salamakta, basn bal
bana bir g, bir okul, bir nderdir.162

M.Kemal Paann basnla kurduu bu olumlu iliki, Ulusal Mcadele lehine

kamuoyu oluturmada ok nemli bir ilev grmtr. Ulusal Mcadelenin amac
bu yolla stanbul, Anadolu ve hatta dnya kamuoyuna duyurulmutur.

Ulusal Mcadele esnasnda basnn etkin rolnn engellenmesi iin iki tarafl
sansr uygulanmtr. Bunlardan birincisi igal kuvvetleri ve stanbul hkmetinin
stanbul basn zerinde Ulusal Mcadele ile ilgili haber yaplmasn engellemek iin
uygulad sansrdr. gal kuvvetleri holarna gitmeyen yazlar sansre tabi
tutmu, ulusal ruhu canlandrc yazlar ile Ulusal Mcadele lehinde yaplacak
yaynlara izin vermemitir. Buna mevcut hkmetin gz yummas hatta bir
kararname ile sansr daha da iddetlendirmesi stanbul basnna zor gnler
yaatmtr.163 Nitekim bu durumdan rahatsz olan stanbul Matbuat Cemiyeti
Bakanl ile baz gazetelerin bayazarlar, M.Kemal Paaya ektikleri telgrafta;
Ulusal Mcadelenin yannda olduklarn, ancak Ferit Paa Hkmetinin iddetli
basks ve sansr sebebi ile zerlerine den grevi laykyla yerine getiremediklerini
bildirmilerdir. M.Kemal Paa stanbul basnnn bu durumu anlayla karlarken,
her eye ramen Ulusal Mcadele lehinde yaynlar yaplmas iin allmasn da
istemitir.164

162
Ar nan, Dnceleriyle Atatrk, Ankara, TTK Basmevi, 1999, s.320, Hlya Baykal, Milli
Mcadelede Basn, C.IV, Say.11, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Mart 1988, s.479.
163
Akbyk, a.g.m., s.784.
164
Ycel zkaya, Milli Mcadele Balangcnda Basn ve Mustafa Kemal Paann Basnla
likileri, C.I, Say.3, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Temmuz 1985, s.889.

56
 M.Kemal Paa, stanbul Divan- Harbinin karar ile idama mahkm edilmi,
Drrizadenin fetvasyla katlinin uygun olaca duyurulmu olduundan resminin
gazetelerde yaynlanmas, adnn yannda Paa unvann yazlmas stanbul
Hkmetince yasaklanmtr. Bu yasaa uymayarak Anadolu Harektn dare
Edenler alt yazs ile Mustafa Kemalin resmini basan 3 Temmuz 1920 tarihli Vakit
gazetesi ile onun adnn yannda Paa unvanna yer veren 3 ve 4 Temmuz 1920
tarihli kdam gazeteleri onar gn kapatlm sorumlular bir sre tutuklu kalmtr.165

stanbul basn zerindeki sansrn arl genellikle 1921 balarna kadar

btn iddetiyle devam etmi; ancak bu denetim, I.ve II. nn Zaferleri ve bunlar
izleyen dier baarlardan sonra, Ankara Hkmetinin gittike glenmesi ve
olaylarn ulusal hareket lehine gelimesi sonucu ister istemez bir lde
hafiflemitir.166

Kar sansr giriimi M.Kemal Paann stanbuldan gelecek olumsuz

propagandalar engellemek amal faaliyetleridir. Halk aldatc, gerekleri tahrif
edici yaynlar sebebiyledir ki bamszlk sava boyunca, Ulusal Mcadeleyi
baltalamak isteyen bir ksm stanbul basn ile baz yabac yaynlar Anadoluya
sokulmamtr. M.Kemal Paa, bu konuda byk duyarllk gstermi, stanbul
basnna ait yaynlarn sk bir kontrole tabi tutulmas ve zararl yaynlarn
Anadoluya sokulmamas iin ilgililere kesin direktif verilmitir.167

Basnn psikolojik harekt uygulanrken etkili olarak kullanlmas konusuna

rnek olarak 6 Mays 1920 tarih ve 2 numaral o zamanki ismiyle cra Vekilleri
Heyeti kararnamesine yer vermek gerekir. Bu kararnameyle stanbul ile yaplacak
her eit resmi haberleme yasaklanm, stanbuldan gelecek resmi yazlar ve
gazeteler, dergilerin derhal geri gnderilmesi ngrlmtr. Bu koula uymayanlar
Hyanet-i Vataniye yasas gereince sulu olacaklardr. Posta ve telgraf

165
Baykal, a.g.m., s.472-473.
166
a.g.m., s.473.
167
Ycel zkaya, Milli Mcadelede Anadolu Ajansnn Kuruluu ve Faaliyetine Ait Baz
Belgeler, C.I, Say.2, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, Mart 1985, s.589590.

57
haberlemesinin zel ve ticari olan ksm, belirli merkezlerde sansre bal olmak
koulu ile serbest olacaktr. Bu kararnamenin bir de 19 maddeden oluan bir
ynetmelii vardr. Bu ynetmelikte Anadolunun i ksmnda ve baz sahil
blgelerindeki sansr merkeziyle, ilgili memurlarn ve sansr mfettilerinin
grevleri saptanmtr. Ulusal Mcadele srasnda Ulusal Mcadele liderleri
tarafndan basna konmu olan sansrn bilinen anlamda deil, daha ok stanbulla
gidecek ve oradan gelecek gazete, dergi ve dier haberleme aralarna kar bir
nlem biiminde anlalmas gereklidir. Hele baz gazetelerin ve yazarlarn tilaf
devletlerinden ve Padiahtan aldklar paralarla coarak yaptklar Ulusal
Mcadeleyi aalayc ve ktleyici yaynlarn ulusal snrlar iine sokulmamas
gerektii dnlrse, bu nokta daha iyi anlalr.168

Ulusal Mcadele srasnda basl psikolojik harekt tekniklerinden bir tanesi

de beyannamelerdir. Uygulamada en kolay ve etkili metotlardan biri olan
beyannameler, dier tekniklere gre daha basit ve devaml bir faaliyettir. Elden ele
dolam mmkn olduundan, daha fazla kiiye ulaabilmektedir. Bu teknikten
stanbul Hkmeti ve tilaf devletleri Ulusal Mcadele liderlerini karalamak, isyanlar
karmak ve Ulusal Mcadeleye zarar vermek amacyla, M.Kemal Paa ve TBMM
ise bu bozguncu propaganday nlemek, ulusu mcadeleye ekmek ve cephedeki
askerlerinin moralini yksek tutmak iin kullanmlardr.169

(1). Anadolu Ajans

i. Kurulmas

Ulusun Ulusal Mcadele esnasnda doru bilgilendirilmesinin gerekliliini ilk

kavrayan kiilerden birinin M.Kemal Paa olduunu ve bu mcadele esnasnda
kamuoyu oluturmak ve ulusu bilgilendirmek maksatl olarak gazetelerden
faydalandn belirtmitik. Bunlarn yannda ulusun hem kazanlan baarlardan

168
ztoprak, Kurtulu Savanda Trk Basn (Mays 1919 Temmuz 1921), s.4142.
169
ahin, a.g.t., s.169-175.

58
moral kazanmas hem Ulusal Mcadeleye kar olan glerin yapacaklar kar
propagandalarn engellenmesi hem de Ulusal Mcadelenin birinci elden tm lkeye
ve dnyaya doru olarak anlatlabilmesi amacyla Ulusal Mcadelenin ileri gelenleri
kendilerine ait bir iletiim aracnn bulunmas gerektiini dnmlerdir. Bu sebeple
Halide Edip (Advar) Hanm ve Yunus Nadi Beyin almalaryla Ankarada
Anadolu Ajans adyla bir kurum kurulmas yolunda almalar balamtr.170
TBMM 23 Nisan 1920de almadan 17 gn nce 6 Nisan 1920de Ankarada
Anadolu Ajansnn kurulmasn salamlardr. Ajans, ilk almalarna Mdafaa-i
Hukuk Heyeti Temsiliyesi rgtnden ve aralarndan yararlanarak birka kiiden
oluan dar bir kadro ile balamtr. Anadolu Ajans kuruluundan 7 Haziran 1920
ylna dein grevini eldeki olanaklar lsnde yerine getirmi, Matbuat ve
stihbarat Mdriyet-i Umumiyesinin kurulmasyla bu rgte balanmtr.171

Anadolu ajansnn istenilen grevi en iyi ekilde yerine getirebilmesi iin

Heyeti Temsiliye adna M.Kemal Paa 8 Nisan 1920 tarihinde ok acele kodlu,
Kolordulara, illere, Mdafaa-i Hukuk Merkez Heyetlerine ve Mdafaa-i Milliye
dare Heyetlerine bir genelge yaynlamtr. Bu genelgede yle demektedir:
slam dnyasnn kalbi olan Osmanl Saltanat Merkezinin dman
igali altna girmesi ve btn vatan ve ulusumuzun en byk tehlike ile kar
karya kalmas sonucu olarak Rumeli ve Anadolunun tamamnn giritii
ulusal ve kutsal mcadeleler srasnda halkmzn i ve d en doru haberler
ile aydnlatlmas ihtiyacnn zorunluluk kazand nemle dikkate alnarak
burada en yetkili kiilerden kurulu zel bir heyetin ynetiminde ve Anadolu
Ajans unvan altnda bir kurum meydana gelmitir.
Anadolu Ajansnn en sratli aralarla verecei haberler ve bilgiler,
gerekte Heyeti Temsiliyemizin esas kaynaklarna ve deerlendirmelerine
dayanaca iin bu Ajansn bildirilerinin zellikle Mdafaa-i Hukuk
tekilatmzca topluca grlebilecek yerlere aslmas, baslmas ve oaltlmas
ile datlmas ve hatta nahiye ve kylere kadar ulatrlmas yolunda mmkn

170
zkaya, Ulusal Mcadelede Atatrk ve Basn(1919-1921), s.45.
171
ztoprak, Kurtulu Savanda Trk Basn (Mays 1919 Temmuz 1921), s.4042.

59
 olduu kadar fazla yaylmas iin gereken nlemlerin acele alnmasn ve
sonutan bilgi verilmesini nemle rica ederim.172

Ayrca M.Kemal Paa, 18 Nisan 1920 gn Anadolu telgraf merkezine

gndermi olduu bir telgrafta Anadolu Ajansnn baz yerlere yaylmad ve
gnderilmedii yolunda ikyetler aldn ve Anadolunun daryla btn ilgisinin
kesilmi bulunduu o esnada, ulusun btnyle habersiz kalmamas amacyla
stlenilen bu hizmetin btn telgraflarca da kabul edileceine ve glendirileceine
phesi olmadn ve bu konuda yaplacak bir ihmalin vatan suu tekil edeceinin
bilinmesini istediini belirtmitir.173

ii. lk Teblii

O gnn artlarnda Ulusal Mcadelenin baarl olabilmesi iin gerekli

artlardan olan kitle iletiim aralarnn en nemlisi olan Anadolu Ajansnn ilk
teblilerinden 12 Nisan 1920 tarihli tebli rnek olarak aada verilmitir.
Devlet Merkezimizin dman igali altna gemesi zerine Anadolu
ve Rumelinin Mdafaa-i Hukuk azim ve kararll iinde yiite harekete
getii u sralarda din ve vatan kardelerimizin en doru haber ve bilgiler
alabilmelerini salamak iin kurulan Anadolu Ajans bu gnden itibaren
greve balyor. Bugn alnan haber ve bilgilerin oralarda da mmkn
olduu kadar fazla kimse tarafndan okunup bilinmesi gereini arz ve
aklamaya yer yoktur. Bu amala oralarda dahi zel rgtler meydana
getirerek her gn vereceimiz bilgilerin telgrafhane kaplarnda siyah
levhalar zerine yazlmas ve yeterli ara olan yerlerde baslmas,
yaynlanmas ve datlmas, nahiyelere ve hatta kylere kadar gnderilmesi
hususlarnn yerine getirilmesini hepimizin vatan ve ulus sevgisinden ve
yardmlarndan rica ederiz. Bu balangtan sonra, bugnk son bilgiler
aadadr:

172
Mustafa Kemal Atatrk, Nisan 1920 Anadolu Ajansnn Kuruluu ve Dman Propagandas le
Mcadele, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Ankara, Ekim 1986, Say 20, s.4.
173
a.g.e., s.8.

60
 1.Almanyada Cumhuriyet taraftarlar Hindenburg partisine balanmaktadr.
2.Amerika Birleik Devletlerinde Wilson ilkelerinin uygulanmas iin byk
bir arzu ve eitli evrelerde lehimize iddetli cereyanlar olduu gibi
Amerikan gazeteleri de Trklerin bamsz kalabilmeleri iin uzun makaleler
yaynlamaktadr.
3.Bolevik ordular Denikin ordusunu tamamen datm, Dastanllarla
birlikte Kafkasyada duruma hkim olmulardr. Grcistan ve Azerbaycan
kamuoyu ounlukla Boleviklere taraftar bulunuyorlar.
4.zmirde Yunan zulmlerinden hkmete ve tilaf Devletleri temsilcilerine
ikyet etmek iin gelen bir heyetin muhtralar Trke olarak talyan,
Amerikan ve Fransz temsilcilerince kabul edildii halde, ngiliz temsilcisi
yalnz ngilizce veya Franszca olarak kabul edeceini syleyerek ikyetleri
dinlememitir. Bu muhtrada aklanan zulm ve ikenceler arasnda, Ky
mam Haydar Efendinin bir am aacna balanarak boazndan testere ile
kesilmesi gibi vahetler vardr.
5. Arnavutlukta, btn Hristiyan igaline kar ihtilal vardr. Greceyi
Arnavutlar ele geirmek zeredirler.
6. Yunanllarn Makedonyaya krk bin kiilik bir kuvvet gndermek zorunda
olduklar haber alnmtr.
7. Bulgarlarn, Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ulusal
tekilatlaryla birlikte hareket etmeyi kendi karlarna uygun bulduklarn
Bulgar gazeteleri yazyorlar. Trakyann Yunanllar tarafndan igali
durumunda Mslmanlarla birlikte Yunan ordusuna kar savamaya karar
verdikleri de yine ad geen gazete yazlarndan anlalmaktadr.174

174
a.g.e., s.4

61
 4. Dini Propaganda

Osmanl mparatorluu bir monaridir. lkenin siyasal merutiyet kayna

Padiah ve slalesidir. mparatorlukta teba padiaha ve onun gcn temsil eden
kiilere ahsi balarla baldr.175 Ulusal Mcadelenin balamasnda ve
srdrlmesinde Padiah, hilafet ve bunlara bal olarak eriat meselesi byk rol
oynam, birok ayaklanmann hazrlanmasnda ve yrtlmesinde ulusu bu yne
srklemek kolay olmutur. Padiah ve hilfet yzyllar boyunca Trk ulusunun
kafasnda mukaddes bir varlk haline gelmitir. Sultan-Halifenin, yeryznde
Allah'n glgesi olduuna inanlmtr.

Ulusal Mcadelede, irticann ve tutuculuun ortaya koyduu dini szler,

propagandalar ve fetvalar etkili birer silah olmulardr. Yalnz bu silah ou kez
dmanlara kar deil, ulusun birbirine drlmesi iin kullanlmtr. Bunun
sonucunda bir taraftan kardekan dklm bir taraftan da igal kuvvetlerine kar
yeterli kuvvetin gnderilmesi engellenmitir.

a.stanbul Hkmetinin ve tilaf Devletlerinin Faaliyetleri

Gerek tilaf devletlerinin yapm olduu ykc propaganda faaliyetlerinde ve

gerekse onlarn propagandalarnn uygulaycs konumunda olan stanbul
Hkmetinin yapm olduu propagandalarda dini sylemler arlkta olmutur.
Buna karlk ulusun ruhunda ve benliinde var olan direnme gcn ateleyen
hocalar, mftler ve din adamlar Ulusal Mcadele fikrinin douunda n saflarda
yer almlardr.176

175
zzet ztoprak, Atatrk Dncenin Kaynaklar ve zellikleri, Atatrk Konferanslar,
Ankara, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 2000, s.85.
176
Ali Sarkoyuncu, Milli Mcadelede Din Adamlar I, Ankara, Diyanet leri Bakanl Yaynlar,
1997, s.11

62
 stanbul Hkmetinin ve tilaf Devletlerinin, Anadolu'nun Mslman halkn
ulusal harekete kar ayaklandrmak iin kulland en nemli propaganda unsuru
sultan-halife olmutur. Sultan-halife ve stanbul Hkmeti "hatt hmayun" ve
"fetva" unsurlarn kullanarak, Ulusal Mcadele mensuplarn asi olarak ilan
etmilerdir. Yaplan propagandalarda halifenin ayn zamanda btn Mslmanlarn
lideri olduu, onun emirlerine kar gelmenin dinsizlik anlamn tayaca fikri
ilenmitir.177

stanbul Hkmetince yaplan propaganda faaliyetlerinde, halkn dini

inanlarnn kolayca smrlebilmesi iin her trl dini unsur ve simge
kullanlmtr. rnein; 5 Mart 1920'de Cuma namazndan sonra camide, Ulusal
Mcadele aleyhinde verilen bir konferansta, hatibin, cuma gnnn kutsallndan
istifade ederek "Allah Allah" diyerek alar gibi kendinden gemesi cahil halk ok
etkilemitir. Yine Mudurnu'da 23 Nisan 1920 Cuma gn, Hrriyet ve tilaf Frkas
tarafndan rgtlenen halka, toplu halde, eyhlislam Drrizade'nin fetvas okunmu
ve padiahn selam hmayunlar iletildikten sonra, Ulusal Mcadeleye kar
gelmenin "btn Mslmanlar iin dini bir bor olduu" aka anlatlmtr.
Bylece, Ulusal Mcadeleye kar silaha sarlp savamak her Mslmana farz
olmutur. isyanlardan, Hain, Pontus, Ali Bat ve Kogiri dndakiler hep dini,
hilafeti ve padiah propaganda arac olarak almlar ve halk kandrmlardr. Bu
arada halk arasnda, sultan-halifeye kar gelenlerin cezalandrlaca ve Allah'a kar
gelmi olarak gnahkr olacaklar eklinde yaplan propagandalar, zellikle yal
kesim zerinde byk bir etki yapmtr.178 Bu isyanlar ulusal harekete zor gnler
geirtmi ve bir ok kahraman Trk evlad ehit olmu veya sakat kalmtr. Ayrca
bu isyanlar savan uzamasna ve ulusal birliin zedelenmesine yol amtr.179

177
Servet Avar, Ulusal Mcadelede Dini Propaganda Faaliyetleri ve Sonular, Atatrk Haftas
Armaan (10 Kasm 2002), Ankara, Genelkurmay Basm Evi, 2002, s.234.
178
Avar, a.g.e., s.236-239.
179
Trk stiklal Harbi Ayaklanmalar, C.IV, Ankara, Gnkur. Yaynlar, 1964, s.5.

63
 stanbul Hkmeti Ulusal Mcadeleye zarar vermek iin padiahn artk
askere almayaca, vergi toplamayaca, her trl teklifi emirden muaf tutaca
eklinde propagandalar dahi yapmaktan ekinmemitir.180

Ayrca Ulusal Mcadele karsnda aresizlie den stanbul Hkmeti, baz

ehzadeler bakanlnda Anadoluya Heyet-i Nasihalar (kylnn deyimiyle
tleyici dernekler) gndermitir.181

Sonu olarak; stanbul hkmetince yaplan dini ierikli bu propaganda

faaliyetleri, Anadolu halk zerinde olumsuz bir etki brakm ve bu faaliyetler
isyanlara sebep olmutur. Padiah ve onun hkmeti tilaf devletlerinin de basks ile
Anadolu'da balatlan Ulusal Mcadele hareketine kar bir hareket sergilemitir. Bu
hareketi bomak ve baltalamak iin dmanla birlikte hareket ederek byk abalar
harcamlardr. Bu amala yazlan ve gerekle ilgisi olmayan fetva ve
beyannamelerin Anadolu'nun her tarafna datlmas cahil halk arasnda ok etkili
olmutur. Bunun nedeni saf Anadolu insannn, padiahn ve kendisini yneten
hkmetin memleketine hainlik yaparak dmanla i birlii ierisine girebileceini
aklna getirememesidir.

b. M.Kemal Paa ve TBMMnin Faaliyetleri

M.Kemal Paa Manevi cephesi olmayan siyaset yoktur kaidesini Ulusal

Mcadele sresince yerinde kullanmtr.182 nk Gerek propagandac, mdafaa
ettii fikre ve kendisini dinleyenlere, umut ve beklentileriyle ilgili alternatifler
sunabilmelidir.183 M.Kemal Paa Trk ulusunu ok iyi tand iin onun zerinde
etkili olabilecek faktrler olarak Din ve Trk ulusunun ulusal karakteri olan

180
ahin, a.g.t., s.238.
181
Sarkoyuncu, a.g.e., s.146. Cemal Kutay, Trkiye stiklal ve Hrriyet Mcadeleleri Tarihi,
C.18., stanbul, Aliolu Yayn Evi, 1981, s.10768, Arkan, a.g.m., s.152.
182
J.M. Domenach, Siyasi Propaganda, ev. Cevdet Perin, stanbul, 1961, s.115.
183
zsoy, a.g.e., s.111.

64
Bamszlk Tutkusunu kullanm ve daima gz nnde bulundurmutur.184
Otoritesinde gl karizmatik unsurlara ramen, M.Kemal Paa karizmasn
kullanmak yerine balangtan itibaren otoritesini aklc-hukuksal kalplar ierisinde
kurumsallatrmaya almtr. Tarihte pek az karizmatik lider otoritesini
kurumsallatrmtr.185

Askerlikten istifa ettii halde saltanat ve halifeye bal kalacan belirten

M.Kemal Paa, Ulusal Mcadele boyunca bu makama saygl davranm ve daima
balln bildirmitir. Saldrlarn stanbul hkmetine yapm bunun iine padiah
hibir zaman katmamtr. Gereki ve tarihin en iyi zamanlamaclarndan olan
M.Kemal Paa ulusal gc bir noktada younlatrmak ve muhafazakrlarn zararn
nlemek iin hedefin padiah ve halife gibi kutsal tannm makamlar ve stanbulu
kurtarmak olduunu ifade etmitir.186

Gnn sosyo-politik artlar ierisinde saldracak hedef olarak sadece Ferit

Paa Hkmetini seen M.Kemal Paa, "bu ite padiahn parmann olduunu
bilmemezlikten geldik" diyerek, konu ile ilgili stratejiyi de izah etmitir. Ulusal
Mcadele srecinde gerek cuma hutbesini halife adna okutturmak gerekse sultan-
halife ile ilgili olarak hemen yer yerde, yazl ve szl olarak sarf ettii cmlelerde
olabildiince saygl olmak suretiyle Mslman halk zerinde ulusal harekete kar
oluabilecek birtakm olumsuz i gelimelere engel olmaya almtr. Hedef sadece
vatan ve ulusun kurtarlmas olmam ayn zamanda hilafet ve saltanat makamnn
dman igalinden kurtarlmas olmutur. Bu amala, Trkiye Byk Millet Meclisi
de; stanbulun igali zerine M.Kemal Paann imzas ile yaymlanan
beyannamede: "Halife ve padiahmz dman esaretinden kurtarmak, Anadolu'nun
para para igalcilerin elinde kalmasna mani olmak, payitahtmz yine ana vatana
balamak iin alyoruz" demitir. 187

184
Nutuk, s.911.
185
Tlin Gnen li, Atatrk Dncesinde Sosyal Yap Unsurlar, C.VII, Say.20, Atatrk
Aratirma Merkezi Dergisi, Mart 1991, s.310.
186
Irmak, a.g.m., s.519.

65
 M.Kemal Paa yapm olduu konumalarnda ve vermi olduu
beyanatlarnda dine kar herhangi bir aklamada bulunmad gibi slami motiflere
nemli lde yer vermitir.188 Ulusun geleneksel anlamda benimsedii ve kulland
dini sembollerin, Ulusal Mcadelenin lider kadrosu tarafndan mcadele boyunca,
etkili bir biimde kullanlmas onlarn psikolojik harekt yntem ve taktiklerine ne
kadar vakf olduklarn gstermektedir.189

M.Kemal Paa smrge altnda bulunan Mslman halkn gnllerini almak

ve Ulusal Mcadelenin padiaha ve hilafete kar olduu propagandasn yrten
ngilizlerin bu propagandalarn etkisiz hale getirmek iin slamclk anlayn aka
sergilemitir. Bu amala Gney Asya Mslmanlarna hitaben yaynlad bror ve
beyannamelerde Trkn davasnn sekiz yz milyon slamn Kble-i uhuvvetini
banda tutan bir midin stiklal mcadelesi olduunu yazmtr. 190

M.Kemal Paa imzasyla 21 Nisan 1920 tarihinde TBMMnin almas ile

ilgili yaymlanan ve Kolordulara (On Drdnc Kolordu Komutan Vekilliine),
Altm birinci Tmen Komutanlna Refet Beyefendiye, Btn illere, Bamsz
sancaklara, Mdafaa-i Hukuk Merkez Kurullarna, Belediye Bakanlklarna
gnderilen genelgede:
1.Tanrnn yardm ile nisann yirmi nc gn, Cuma namazndan sonra
Ankarada Byk Millet Meclisi alacaktr.
2- Yurdun bamszl, yce Halifelik ve Padiahln kurtarlmas gibi en
nemli ve lm dirimle ilgili grevleri yapacak olan bu Byk Millet
Meclisinin al gnn cumaya rastlatmakla o gnn kutsallndan
yararlanlacak ve btn sayn milletvekilleriyle birlikte, kutlu Hac Bayram

187
Gner ve Kabata, a.g.e., s.9-10.
188
Avar, a.g.e., s.242-244.
189
Sulhu Dnmezer, Atatrk Liderliinin Sosyopsikolojik Analizi, Atatrk Aratrma Merkezi
Dergisi, C.VIII, Say:22, Ankara, Kasm 1991, s.265.
190
Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlarnn stiklal Davas ve Trk Milli Mcadelesi,
Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar, 1988, s.56.

66
camiinde cuma namaz klnarak Kurann ve namazn nurlarndan k
alnacak ve g kazanlacaktr. Namazdan sonra, Peygamberlerimizin kutlu
sakal ve kutsal sancak alnarak Meclisin toplanaca zel yere gidilecektir.
Toplant yerine girilmeden nce bir dua okunarak kurbanlar kesilecektir.
bu trende, camiden balayarak Meclise dein, Kolordu Komutanlnca
askeri birliklerle zel tren dzeni alnacaktr.
3-Al gnnn kutsalln arttrmak iin l merkezinde, Vali Beyefendi
Hazretlerinin dzenleyecei zere, hatim indirilmeye ve Buhari okunmaya
imdiden balanacak ve hatmin son ksmlar, uur iin cuma gn namazdan
sonra Meclisin toplant yeri nnde okunup bitirilecektir.
4-Kutsal ve yaral yurdumuzun her kesinde, yukarda belirtildii gibi
imdiden hatim indirilmeye ve Buhari okunmaya balanacak, cuma gn
ezandan nce minarelerde sala verilecek; hutbe okunurken Halifemiz ve
padiahmz Efendimiz Hazretlerinin kutlu ad anld srada, kendisinin,
lkesinin ve btn uyruklarnn bir an nce kurtulmalar ve mutlulua
ermeleri iin ayrca dua edilecek; cuma namaz klndktan sonra da hatim
tamamlanarak yce Halifelik ve Padiahln ve btn yurt paralarnn
kurtarlmas amac ile yaplan ulusal almalarn nemi ve kutsalln ve
her yurttan, kendi vekillerinden meydana gelmi olan Byk Millet
Meclisine verilecek yurt devlerini yapmak zorunda olduunu anlatan dinsel
sylevler verilecektir. Daha sonra, Halife ve Padiahmzn, din ve
devletimizin, yurdumuzun ve ulusumuzun kurtuluu, esenlii ve bamszl
iin dua edilecektir. Bu dinsel ve yurtsal tren yapldktan ve camilerden
kldktan sonra, Osmanl lkesinin her yerinde, hkmet konana gidilerek
Meclisin alndan dolay resmi tebriklerde bulunulacaktr. Her yerde cuma
namazndan nce, uygun grlecek ekilde mevlit okunacaktr.
5- bu bildirimin hemen yaylmas iin her araca bavurulacak ve tez elden
en sapa kylere, en kk askeri birliklere, yurttaki btn rgtlere ve
kurumlara ulatrlmas salanacaktr. Ayrca byk ktlara yazlarak her
yere aslacak ve yaplabilen yerlere bastrlp, oaltlarak parasz
datlacaktr.
6-Ulu Tanrdan tam baarya ulatrmasn yakarrz.

67
denmektedir.191 Bu satrlar Meclisin slami grntsn ok ak bir ekilde ortaya
koymaktadr.

M.Kemal Paa tarafndan yerinde ve zamannda alnm nemli bir tedbir

olarak deerlendirilmesi gereken bu beyanname M.Kemal Paann en yakn silah
arkadalarndan dahi tenkit almtr. Kazm Karabekir Paa beyanname hakknda
tarihimizde bu kadar koyu taassupla merasim-i diniye ile hibir meclis
almamtr. Ne olursa olsun Salbet ile taassubu Meclis-i Millinin balang
gnnden ayrmak daha ihtiyatl olurdu demitir.192

Trkiye Byk Millet Meclisi seimlerinde milletvekili olacak kimselerin

fikri kabiliyeti, dini ulusal salbet sahibi kimselerden olmasna dikkat ekilirken,
zellikle Mslman olmayan unsurlarn seime itirak ettirilmemesi emri
verilmitir.193

Trkiye Byk Millet Meclisinin ilk vekilleri 6 Temmuz 1920'de "Hilafet ve

saltanat ve vatan ve milletin istihlas ve istiklalinden baka bir gaye takip
etmeyeceime vallahi, ekliyle yemin etmilerdir.194 Bu ekildeki ulusun yapsnn
beklentilerine uygun davranlar, ulusun Ulusal Mcadeleye kar daha samimi ve
candan katlmn salamtr.

M.Kemal Paa meclis aldktan sonra tm asker ve sivil makamlarn

bavuraca en yce katn meclis olacan belirtmitir. Bylece uzun yllardr
zlemini ektii demokratik bir ynetimin de temeli atlmtr.195

191
nan, a.g.e., s.202-203.
192
Tahir Tamer Kumkale, stiklal Harbinde Psikolojik Harekt Uygulamalar ve Milli
Mcadelenin Baarlmasna Katklar, Beinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, Ankara,
Genelkurmay Basmevi, 1996, s.271.
193
Sabahattin Selek, Anadolu htilali, stanbul, Kasta Yaynlar, 1986, s.331.
194
TBMM, Zabt Ceridesi 2; 1940, s.186.

68
 Ulusal harekete kar en ciddi saldrlarn banda stanbul Hkmetince
karlan fetva gelmektedir. Ulusal Mcadeleye kar yaymlanan fetva yledir:
Dnya dzeninin nedeni olan slam Halifesi, yce Tanr Onun hilafetini
kyamet gnne kadar srdrsn, Hazretlerinin ynetimi altnda bulunan
slam kentlerinde baz kt kiiler aralarnda birleip, kendilerine yoldan
karmaa; Padiahn yksek buyruklar olmadan halktan asker toplamaa
kalkp, grnte askeri yedirip giydirmek gibi bahanelerle ve gerekte mal
toplama amac ile kutsal dinsel dzene ve padiahn buyruklarna aykr
olarak bir takm salma ve vergiler kesip, eitli bask ve kynlarla maln,
nesnelerini yamalamak ve bu yoldan Tanrnn kurallarna kymaya, sular
ilemeye, lkenin baz kyleri ve blgelerine saldrmak, ykmak, krp
dkmek, yerle bir etmek, padiaha bal uyruklarndan nice susuz kimseleri
ldrdkleri, kanlarn dktkleri, Mslmanlarn bakan olan Padiahn
buyruunda bulunan baz sivil, asker memurlar, din grevlilerini kendi
balarna grevlerinden almalar ve kendi yandalarn atamalar, hilafet
merkezi ile lkenin ulam ve iletiim yollarn kesmek, devlete gnderilen
buyruklarn yaplmasn yasaklamak; hkmet merkezini br blgelerden
ayrtmak sureti ile halifelik yetkisini krmak ve zayflatmak amacyla yksek
halifelik katna ktlk etmek suretiyle imama uymaktan caymakla devleti
aliyye nin dzenini, lkenin i gvenliini bozmak iin yalanlar yayarak
halk kargaala itmekte ve birbirini drmeye aba gstermekte olduklar
aklanm ve gereklemi bulunan ad geen bakanlar ve yandalar ve
onlara bal kimseler ekya durumunda olup, dalmalar iin gnderilen
yksek buyruklardan sonra yine direnir ve ktlklerini yrtrlerse ad
geen kimselerin ktlklerinden lkeyi artmak, zararlarndan halk
kurtarmak vacip olup (fekatal elleti tebga hatta ila emerihlah (Tanrnn
buyruuna ve bildirisine aykr hareket edenlerin katli gerekir) ayeti kerimesi
gereince katilleri ve gerekirse kitle halinde ldrlmeleri meru ve farz olur
mu beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olur.
195
hsan Gne, Milli Mcadele Dnemi Bteleri, C.IV, S.12, Atatrk Aratrma Merkezi
Dergisi, July 1988, s.764.

69
 Bylece Padiahn lkesinde sava gleri bulunan Mslmanlarn adaletli
halifemiz ve imammz Sultan Mehmet Vahdettin Han Hazretlerinin
evresinde toplanp bunlarla arpmak iin yaplan ar ve buyruklarna
koup ad geen urular ile sava vacip olur mu? Beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olur.
Bu suretle Halife Hazretleri tarafnda ad geen urular ile arpmak iin
belirlenen askerler arpmaktan kanr ve kaarlarsa byk gnaha girip
ve bakaldrc olup, dnyada ar cezaya ve ahirette ackl ezinlere hak
kazanm olurlar m? Beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olurlar.
Bu suretle halifenin askerlerinden olup da urular ldrenler gazi ve
urular tarafndan ldrlenler ehit ve efaate nail olurlar m? Beyan
buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olurlar.
Bu suretle urularla savamak hakknda karlm olan Padiahn
buyruklarna uymayan Mslmanlar bakaldran ve eren cezalandrlmaya
hak kazanm olular m? Beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olurlar.196

Bu fetva ile dini bakmdan yasallatrlan bir toplum dzenine kar gelen
Ulusal Mcadele mensuplar, karanln ilkel gleriyle szleme yaparcasna dinsel
bir otoritenin gcn de elinde bulunduran idare merkezine kar isyan etmi
gsterilmitir.197 Bu fetvann arkasndan Anadolu'nun btn akll din adamlar,
Ulusal Mcadelenin meruiyetine dair kar bir fetva vererek yeni bir toplumsal
savan da ad olan bir mcadeleyi, Fetvalar Sava'n balatmlardr. Bylece
ulusal gler, kendilerine yneltilen silaha ayn silahla karlk vermilerdir. Ulusal
Mcadele taraftar din adamlarnn yaymlam olduu fetva yledir:

196
Yavuz, a.g.e., s.61-63.
197
Mustafa Oral, Atatrkn Geni Cephe Stratejisi erevesinde Birinci TBMMde Hilafet ve
Saltanat Meselesi, Askeri Tarih Blteni, Ankara, Gnkur. ATASE Yaynlar, Say 53, Austos 2002,
s. 122123.

70
Dnyann dzenin nedeni olan slam Halifesi Hazretlerinin halifelik kat ve
saltanat yeri olan stanbul, mminlerinin emirinin varlk nedenine aykr
olarak slamlarn dmanlar olan devletler tarafndan igal edilerek slam
askerleri silahlarndan uzaklatrlp, bazlar haksz olarak ldrlm ve
hilafet yerini korunmasna yarayan tm silah yuvalar, kale ve sava aralar
ele geirilmi, devlet ilerini yrtmeye ve slam askerlerini ynetmeye
grevli klan Babli ve sava bakanlna el konularak, halifeyi, ulusun
gerek yararlarna ynelik nlemler almaktan eylemsel olarak yakalanan ve
skynetim ilan ve sava mahkemeleri kurmak suretiyle ngiliz yasalarn
yarglamalarda uygulamak ve ceza kesmek suretiyle halifenin yarglanma
hakkna karmak ve yine yksek halifelik katnn amalarna aykr olarak
Osmanl lkesi paralarndan zmir ve Adana ve Mara ve Ayntap
(Gaziantep) ve Urfa blgelerine dmanlar tarafndan saldrlarak
Mslman olmayan uyruklarla birleip slamn kutsal sayd konularn
aalar, onur krar olduklarndan akland bilgi saygszla ve tutsakla
uram bulunan slam halifesinin kurtarlmasna elden gelen abay
gstermek tm iman sahiplerine farz olur mu? Beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olur.
Bu suretle yasal haklarn ve halifeliin elinden alnm gcn kurtarmak ve
eylemsel olarak saldrya urad belirtilen blgeleri dmandan temizlemek
iin savan iinde bulunan ve savan halk eriata uru olurlar m? Beyan
buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olmazlar.
Bu suretle dmanlara kar alan savata lenler ehit, hayatta kalanlar
gazi olurlar m? Beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olurlar.
Bu suretle savaa dinsel grevini yerine getiren slam halkna kar dman
tarafn tutarak slamlar arasnda karklk kararak silah kullanan
Mslmanlar eriata gnahlarn en byn ilemi, ktle ynelmi
olurlar m? Beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olurlar.

71
 Bu suretle dman devletlerinin zorlanmalar ve kandrmalaryla olaylara ve
gereklere aykr olarak karlm bulunan fetvalara slam halk iin eriata
geerli olurlar m? Beyan buyrula.
Yant budur: Gerei Tanr bilir ki, olmaz.198

stanbul Hkmeti, Anadolu insannn ulusal harekete kar gelmesi ve

birlikte hareket etmemesi iin, yaymladklar fetvalardan ok ey beklemilerdir.
Fakat M.Kemal Paann ve ulusal hareketin lider kadrosunun ustaca kar
propaganda taktikleri sayesinde ulusal harekete kar beklenen toplumsal bakaldry
bir trl gerekletirememilerdir. Bu propaganda savanda, Anadolu'nun
fetvasndan baka, Anadolunun eitli blgelerine ulaan stanbul fetvalarnn
toplattrlarak imha edilmesi de nemli bir adm olmutur. 199

M.Kemal Paa Anadolu'daki ilikilerinde din adamlar ile Ulusal

Mcadelenin ayn safta olmasn salamaya almtr. Anadolunun i isyanlarla
uramakta olduu o gnlerde Ankara'da Byk Millet Meclisinde olumsuz
propagandalarla halkn zehirlenmesinin nne geilmeye allm ve areler
aranmtr. M.Kemal Paa Beypazar isyan nedeniyle Mecliste yapt konumada
"imdi muhterem heyetiniz, ulemay kiramdan be zat intihap etsin, bunlar oradaki
ulema ve eraf arsn, hakikatleri anlatsn ve ifal edilenler affedilsin. Bu
mnhasran Beypazar'nda deil, ayn akbete maruz kalan btn vatann
meselesidir." diyerek din adamlarnn halk aydnlatmada stlenecekleri rol
belirtmitir.200

198
Yavuz, a.g.e., s.67-68.
199
Avar, a.g.e., s.246.
200
mer Turan, Milli Mcadelenin Lehine Kamuoyu Oluumunda Din Adamlar, Atatrk
Aratrma Merkezi Dergisi, C.XV, Kasm 1999, Say: 45, s.830, Kazm ztrk, Atatrkn
TBMM Ak ve Gizli Oturumlarndaki Konumalar 1, Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar, 1992
s.107.

72
 Vatann ve dinin kurtarlmas uruna din adamlarnn, paylarna den her
fedakrl yapmaya altklar Ulusal Mcadele boyunca grlmektedir.201

Ulusal Mcadele dneminin tartmasz kahramanlarndan olan din adamlar,

muhafazakr ve geleneki toplum modelinin tipik bir rnei olan Anadolu insan iin
gvenilir bir otoritedir. Onlarn bir imtiyaz, dini niteliklere sahip olmalarndan
kaynaklanmakta dinin toplu yaayn dzenledii Trk toplumunda din adamlar
toplumun her katmannda yetkili olduundan ve Anadolu insan dini otoriteye sahip
bulunan din adamna ulvi bir nitelik verdiinden onun szlerine gvenmi ve onun
peinden gitmitir.

Camilerde verilen vaazlarda, dinin toplumsal yap zerindeki olumlu

tesirlerinden birisi olan yardm konusu Ulusal Mcadelenin hemen her safhasnda
gndeme gelmitir. Camilerde Ulusal Mcadele iin zenginlerden para ve mal
yardm alnm bir taraftan da vatan savunmasnda bulunacak gnlller
toplanmtr.202

M.Kemal Paann Ulusal Mcadelede din faktrn kullanmasnn bir

nedeni de dinin, Anadoluda bulunan eitli cemaatleri birletiren ortak bir payda
olmasdr. Ayrca dini dayanma snflar aras anlamazlklara karda birletirici bir
unsur olmutur. M.Kemal Paann idealine ulamak iin Ulusal Mcadelenin
bandan sonuna kadar toplumun btn toplumsal katmanlaryla (her inan ve her
kltrden) son derece iyi diyalog ve dostluklar kurmutur. nk idari psikolojik
savan hedeflerinden biri de sivil halkn ibirliini salamaktr. Bu nedenle ulusu
mcadeleye ekmek, eskiden kalma mtecaviz ruhu yok ederek dosta temayller
yaratmak iin dinin etkinliinden yararlanmtr.203

201
Sarkoyuncu, a.g.e., s.212.
202
Gnkur. ATASE Bakanl Yayn, Trk stiklal Harbi, C.I, Ankara, 1962, s.17.
203
ahin, a.g.t.., s.79-80.

73
 Ulusal Mcadele dneminde Trk ulusu bir ikilem iinde kalmtr. nk
ulus bir tarafta yzyllardr otoritesine boyun edii ve gcn Allahtan aldna
inand; kendi malnn, cannn ve manevi deerlerinin koruyucusu sand Padiah
Halife ve onun hkmetinin emir ve propagandalar dier tarafta ise, igal
hareketleriyle birlikte kendisini, sahip olduu btn maddi ve manevi deerleri ile
beraber ortadan kaldrmaya alan dmana kar koyan fakat Padiah Halifenin
emirlerine kar kan bir ulusal hareket. Anadolu insannn iinde bulunduu bu
ikilem aslnda Ulusal Mcadelenin kazanlmasnda ve kaybedilmesinde ulusun
roln ortaya koymaktadr. Ulusun Padiah Halife otoritesinin semesi Ulusal
Mcadelenin batan kaybedilmesidir. Yzyllardr adalete ve ilme sk skya bal
olarak varln srdren Osmanl idare sistemiyle Padiah Halife ve stanbul
Hkmetinin igaller ve yaplan zulmler karsnda kaytsz kal, ulusun kendini
kurtarmak iin Ulusal Mcadele taraftarlarna yaklamasna sebep olmutur.

5. Propaganda Hizmetlerinin rgtlenmesi

Trk ulusunun varln kantlamas, korumas, gelitirmesi zorunluluu

karsnda M.Kemal Paann nderliinde, ulusal hudutlar ierisinde, ulusun
egemenliine dayanan, kaytsz artsz, tam bamsz yeni bir Trk devleti kurmak
amacyla giritii ve evre evre devam ettirdii, savalar, zaferleri, bar ve nihayet
yeni devletin kuruluu ierisine alan Ulusal Mcadele dneminde propaganda -
gerek anlamyla psikolojik harekt- hizmet ve faaliyetlerin rgtlendirilmesi iin
byk abalar harcanmtr.204

Ulusal Mcadele dneminde TBMMde birok konu ve olaylar gibi

propaganda hizmetleriyle ilgili grlerde ele alnm, dman propaganda ve
psikolojik harekt hakknda bilgi toplanm ve bunlara kar koyma abalar
olmutur.205

204
Erturul Zekai kte, Ulusal Mcadele Dneminde Propaganda Hizmetlerinin rgtlenmesi,
Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Ankara, Mart 1987, Say 25, s.15.

74
 TBMMnin almalarna balamasndan hemen sonra daha hkmet ve
bakanlar kurulu kurulmadan nce dman psikolojik harektnn, ne kadar etkin ve
tehlikeli olduu bilindiinden, bir yandan bu tehdit ve tehlikeye kar koymak dier
yandan yurt iinde ulusu Ulusal Mcadelenin hedefleri, almalarn etkinlii
bakmndan aydnlatmak ve yol gstermek iin rad Encmeni ad altnda
propaganda hizmetleri 27 Nisan 1920 tarihinde rgtlenmitir.206

a. rad Encmeni

Bursa milletvekili eyh Servet Efendi propaganda hizmetlerinin ilk defa

resmi bir rgt ad altnda tekilatlandrlmas iin 27 Nisan 1920de neriyi
TBMMne sunmutur.207
Byk Millet Meclisi Yksek Bakanlna radn (yol gstermenin
aydnlatmann) insanlk hayatnn nemli mutluluk etmenlerinden biri olduu
tarihin saysz olaylar ile kantlanm ve gereklemi bulunmaktadr.
Dmanlarmz bu yararl ve kutsal gerei tersine evirerek, grnte
haklar savunucu grnp, gerekte ise yalanlar uydurup, yayarak
gerekleri saptrmakta, sahip bulunduklar haklar ele geirmek ve
karlarn salamak amacyla propaganda ad altnda rgtler kurmakta, bu
rgtleri, maddi manevi ok byk zverilerde bulunarak, yaatp
desteklemekte ve bu yolla btn insanlk dnyasn kandrp, artmaya
devam etmektedir.
Bugn kar karya kaldmz znt verici durumda dmanlarmz
tarafndan kullanlan propaganda arac ile gerekletirilmektedir. Bu
sebeplerle aleyhimize kullanlan silaha kar, ayn silahla karlk vermek
gereinin ak olmasna ilaveten her uygun ve hukuki ekilde gerekleri

205
a.g.e., s.15.
206
Erturul Zekai kte, Ulusal Mcadele Dneminde Propaganda Hizmetlerinin rgtlenmesi
(VIII), Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Ankara, Ekim 1987, Say 32, s.14.
207
Erturul Zekai kte, Ulusal Mcadele Dneminde Propaganda Hizmetlerinin rgtlenmesi,
Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Ankara, Mart 1987, Say 25, s.16.

75
 yaymann ve insanlarmza yol gstermenin ve kamuoyunu aydnlatmann
nemi ve bykln de anlatmak gerekmeyecek kadar ak bulunduundan
Byk Millet Meclisimizin kuraca alma ubeleri arasnda bir de
radiye leri ubesinin kurulmas ile bunun Osmanl lkesine yaylmasn
neririm.208

neri hakknda konuan Karahisarl Sahip Milletvekili smail kr Efendi

eyh Servet Efendinin aklad hususlara kimsenin itirazda bulunamayacan,
fakat ekle ilikin baz grlerinin olduunu sylemi ve daha nce Meihat
Makamnca, Darilhikmeti slamiye ad altnda bir iradiye rgt kurulduunu,
bu kuruluun rgtlenmesini tamamladn, faaliyete baladn ve hatta son
zamanlarda nemli etkilerinin de grldn, esas bakmndan eyh Servet
Efendinin grlerini kabul etmekle beraber, ayr bir kuruluun kurulmasna gerek
olmadn belirtmitir. Ayrca, lmiye Encmeni ad altnda kurulan encmene ek
olarak, bu unvan ve grevler verilebileceini, tarada kurulan Darlhikme
ubelerine, kylere gitmek zere biraz denek verilmesinin gerektiini, bugne kadar
hi denekleri olmad halde tarada bu rgtn nemli faaliyetlerinin inkr
edilemeyeceini, darlhikme yelerinin para iin deil, dine ve vatana ballk
nedeniyle ky ky gezip doru yolu gstermek ve aydnlatmak iin kalplerinin
rpndn, genlii uyarma ve aydnlatma alann geniletmek istediklerini, fakat
buna karlk araba creti dahi bulamadklarn, ulam cretlerinin karland
takdirde bu rgtn grev iin hazr olduunu sylemitir.209

smail kr Efendinin grlerine eyh Servet Efendi cevabnda

amalarnn bir; fakat szlerin farkl olduunu, propagandann neminin imdiye
kadar yeterince anlalmadn, imdiye kadar Darlhikme rgtnde grlen
glk ve gsteremedii varlk, dayand temelin ve almalarndaki kstl
grlerin sonucu olarak ayr bir kuruluun gereini dndn, ad ne olursa
olsun, darlhikme olsun, irad encmeni olsun amac salamak iin gereken nem ve

208
T.B.M.M., Zabt Ceridesi, Cilt I, Devre I, s.94-95.
209
a.g.e., s.96.

76
byklkte rgtlenmeyi dnmek, geniliini kabul etmek zorunda olduklarn, bu
kuruluun her dilde ve gerek hayat oluturacak biimde birok almalar yapacak
nitelie sahip olmas gerektiini; nk doudan kan en ufak bir fsltnn batda
derhal etkisini gsterdiini, bunun iin irad denildii zaman, yalnz hoca
efendilerin camilerdeki vaaz anlamnda deil, her trl aklc ekil, nitelikte ve
hukuki kurallar ierisinde halkn aydnlatlmasn, doru yolun gsterilmesini,
kamuoyunun aydnla ulatrlmasn anlatmaya altn, her eyden nce bu iin
nem ve bykln olduu gibi inceleyip, anlayarak, bu heyete her trl hayat
sorununa karlk verebilecek yksek dnceli, bilgili, yksek ruhlu her slam
ferdini bir araya getirecek, her aydn ve yetimi kiiyi birletirecek byk bir rgt
istediini belirtmitir.210

M.Kemal Paa neriyi dinledikten sonra rad Encmeni (Propaganda Heyeti)

kurulmas ile ilgili nergeyi mecliste oylamaya sunmu, nerge kabul edilmitir.
Bylece yakn tarihimizde ilk Propaganda Encmeni rad Encmeni adyla
TBMM ierisinde yer almtr.211

b.Matbuat ve stihbarat Genel Mdrl

rsad Encmeninin, uygulamaya ynelik faaliyetler gsterememesi ve fiilen

kararlar yerine getirecek organlara sahip bulunmamas, Byk Millet Meclisinde,
silahl kuvvetlerden daha ok etkinlik kazanmas istenen propaganda, aydnlatma, ve
ynlendirme hizmetlerinin yerine getirilemedii dncesini yaygnlatrmtr.
Yeniden bir rgtlenmeye gidilmi ve Matbuat ve stihbarat Genel Mdrl
kurulmutur.212

lk olarak 19 Mays 1920 tarihinde Saruhan Milletvekili Mustafa Necati Bey

Matbuat ve stihbarat Genel Mdrl kurulmasna ilikin bir nerge vermitir. Bu

210
a.g.e., s.96.
211
Erturul Zekai kte, a.g.e., s.20.
212
Erturul Zekai kte, Ulusal Mcadele Dneminde Propaganda Hizmetlerinin rgtlenmesi
(VIII), Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Ankara, Ekim 1987, Say 32, s.14.

77
nergede bir radat ve stihbarat Vekaleti veya Genel Mdrl kurulmasnn,
rgtleme ve gerekli gelimenin bir ahsn ynetiminde yrtlmesinin, her il
halknn durumuna, psikolojik yaplarna gre propaganda programlar dzenlenerek
uygulamann salanmas ve bu uygulamann en iyi ekilde yrtlmesinin, btn
Ulusal Mcadele yanls gazetelerin bir program dahilinde yaynlanmasnn,
yaylmasnn, tebliinin ve blgelere datmnn, bunlarn en cra kylere kadar
gnderilmesinin, bu Genel Mdrle olduka nemli bir para ayrlmasnn ve
verilmesinin, rad Encmeninin bu Genel Mdrl srekli denetim altnda
bulundurmasnn ve bu sorunun Millet Meclisinde ncelikle grlmesinin
salanmasnn ve gereken rgtlenmenin kurulmasnn gereklilii belirtilmitir.213

Matbuat ve stihbarat Genel Mdrl, rad Encmeninin, Matbuat ve

stihbarat Genel Mdrlnn kurulmas hakknda vermi olduu 7 Haziran 1920
tarihindeki genelge ile kurulmutur. Genelgede:
Genel olarak kabul edilen bir gerek vardr ki, lkemizin urad
felaketlerinin en etkili sebeplerinden biride ierde ve darda oluan
dncelerin, ulusun yksek karlarna uygun ekilde almalar ile
ynlendirme ve ynetme hizmetlerinde gsterilmi olan ihmaldir.
Ulusal karlarmzn savunmas hususunda silah kadar etkili olan siyaset ve
fikir rgtlemesinin gemiten beri ihmal edilmi olmas bir ok byk
fenalklara sebep olmu bugnde ayn felaketler devam etmektedir.
Avrupann en kk bir devleti yoktur ki bu yolda imkan olduu kadar geni
bir rgtlenmeye sahip bulunmasn. Bu konuda Bulgaristan ve Yunanistan en
ileri gitmi devletlerdendir ve siyasi baarlarnn sebeplerinden ok byk
bir payda bu rgte verdikleri nemde aramak gerekir.
Byk Millet Meclisince de byk bir iddetle hissedilen bu ihtiyacn
karlanmas iin ikinci kez zel bir nemle kurduumuz encmen, uzun
incelemelerden sonra; esasl bir rgt meydana getirmek ve bu rgt
zamanla yeniletirip geniletmek suretiyle, fikir kuvvetinin btn kuvvetlere
stn geldii yaadmz dnemde, ulusal siyasetimizi da kar savunma

213
TBMM Zabt Ceridesi, a.g.e., s.354.

78
ve ierde de her tarafta yayma gibi iki byk amac gerekletirmek iin icra
vekilleri heyetiyle de grerek bu nergeyi hazrlamtr.
nerge ile kurulmas gerei aklanan Mabuat ve stihbarat Genel
Mdrlnn gayesinin iki byk hedefe yneltilmi bulunduu
belirtilmitir. Birinci hedef; da kar ulusun emellerini ve isteklerini
tantmaya, hakl davamz kantlamaya almaktr. kinci hedef; ierde
ulusumuzun dnce ve fikirlerini ayn noktada birletirmek ve toplamak iin
her aratan yararlanarak srekli ekilde aydnlatmak ve irad hizmetlerini
yerine getirmektir.
Bunun iin basnn srf idari rgtlenmesiyle ilgilenecek bir matbuat
mdrl yerine almalarnn amac olumlu hizmetlere ynelmi canl bir
rgtlenmenin oluturulmas ve bu ok nemli baar aracnn cra Heyeti
Riyasetine (Bugnk anlam ile Babakana) bal bir Genel Mdrlk
eklinde kurulmas daha uygun grlmtr.
Genel Mdrlk program; bir taraftan Avrupa basn arasnda ulusal ve
kanuni haklarmz savunmaya ynelik yaynlarda bulunmak ve dnya
basnn srekli ekilde inceleyip ve izleyerek dnyada ki grleri anlamaya
almak, dier taraftan da ieride zamann emrettii fikri ve manevi
psikolojik birlii salamak iin her aratan yararlanlarak yayn ve iradda
bulunmak olmaldr.
Anadolunun eitli noktalarnda gazeteler yaynlatmak ve bunlarn ekil
olarak mkemmel ve manen de devaml bir dikkat altnda bulunmalarn
salamak, bugnk Trk ve slam dnyasn ilgilendiren sorunlara ilikin
herkes tarafndan kolay anlalabilir tarzda kk kitaplar yazdrlarak
yaynlamak, her tarafta haber alma elemanlar muhabirler salamak,
zel haber alma elemanlar muhabirler dolatrmak, irad heyetleri
gndermek, okullardan ve retmenlerden bu i iin yaralanma arelerini
aramak gibi hususlar aklanan grevlerin ierisinde yer ald gibi Genel
Mdrlk btn basnn resmi ilerinde de bavuru yeri olmaldr.
Konu edilen ve zlerek belirtelim ki, imdiye kadar ok geciktirilmi bulunan
bu i ve hizmetler zorunlu olduu kadar nemli ve zellikle uzmanla bal
bir itir. Bu hususta, elde edilecek baar rgtn genilemesi lsnde

79
 aralarnn da en stn nitelikte ve uyum salayacak biimde salanmasn
zorunlu klmaktadr. Ancak, her eyden nce bu rgtn ok iyi ynetilmesi
zellikle uzman kiilerin varlna bal olduu iin bu byk iin temelini
oluturmak zere imdilik kk bir rgt kadrosu kurulmakla yetinilmitir.
cra heyetimizce de uygunluu deerlendirilen bu gre gore, bu kadro ile
kurulacak mdriyet bir yandan uzman unsurlar toplamakla devam edecek ve
dier taraftan rgt geniletmeye alacaktr. rgtn kuruluunu imdiden
geni tutmak canl bir faaliyet makinesi yerine yararsz memurlardan
toplanm bir iskelet meydana gelmesine sebep olaca iin imdilik yalnz
uzman kiilerden meydana getirilmi bir temel atlmasyla yetinilecektir.
Mdriyetin faaliyetleriyle faydalar da gerekletike bu rgt yava yava
salanacak uzman kiiler ve maddi aralarla srekli olarak genileyecek ve o
zaman gerek kadro, gerek denek ihtiya ve deneyimlere uygun olarak bir
ekle getirilmek zere vekiller heyeti meclise bilgi sunacaktr. Bu grlerdir
ki, gerekten ok nemli ve bir an ihmal edilmeksizin faaliyete gemesi
zorunlu olan bu i ve hizmet bizde ok yeni bir teebbs olduu iin gereksiz
masraflara engel olmak arzusuyla rgtn balang olarak imdilik kstl bir
ekilde tutulmas uygun grlmtr. Faaliyet tarz ve alma alanlar
bakmndan icra vekillerinin bir ou ile ilgili olduu iin Genel Mdrln
icra vekilleri reisine balanmas da gerek encmen ve gerek icra heyetince
uygun grlmtr. denmektedir.214

Matbuat ve stihbarat Genel Mdrl d ve i yaynlar, uyarmalar,

propaganda ve istihbarat gibi ok nemli ileri bnyesinde barndrmaktadr. Oysa
ayn tarihlerde stanbul Hkmetine bal olan Matbuat Mdrl sadece kendisine
gnderilen gazeteleri inceleyerek, onlarn hkmetin leh veya aleyhine yazdklarn
Dahiliye Nazrna bildirmektedir.215

214
TBMM, Zabt Ceridesi, Cilt II, Devre I, s.114-115.
215
ztoprak, Kurtulu Savanda Trk Basn, s.43.

80
 6.Askeri Propaganda

Ulusal Mcadele teknik bakmdan daha modern silahlara sahip ve sayca

stn bir dman ordusuna kar yaplmtr. M.Kemal Paa ilk olarak ulusu ve
orduyu mcadeleye hazrlamak iin almtr. nk hedefe bu iki unsur omuz
omuza alrsa ulalabilecektir ve Birinci Dnya savandan sonra ortada ordu diye
bir ey kalmamtr.

Osmanl Hkmeti Mondros Mtarekesinin 5 nci maddesine gre

snrlarn korunmas ve i asayiin salanmas iin gerekli askeri kuvvetlerden
fazlasn derhal terhis etmeyi ve silhaltnda kalacak kuvvetin miktar ve durumunu
tilaf Devletleriyle grerek tespit etmeyi kabul etmitir.216 Trk Deniz
Kuvvetlerinin hemen hemen tamam tilaf Devletleri tarafndan tekil edilmitir ve
sadece birka teknenin Karadeniz, Marmara ve Egede karakol grevi yapmasna
msaade edilmitir.217 Trk Hava Kuvvetlerine ait 86 uan ou arzal ve
uamaz durumdadr. Uabilenler ise tilaf devletlerinin kontrolndedir.218

Byle bir durumda M.Kemal Paa Ulusal Mcadele boyunca Ordu-Ulus i

birliinin en iyi ekilde yrtlmesini salamaya almtr. nk Ulusal hedef
olan dman kuvvetlerini lkeden atmay ulusunun destei ile dzenli bir ordu
yapacaktr. Bu amala M.Kemal Paa, Heyeti Temsiliyenin Milli Mcadele
Plann 9 Ocak 1920de Kolordulara gndermitir.219 Genelgede Kolordularn
grev blgeleri ve komuta kademesi belirtilmitir. Daha sonra M.Kemal Paa,
Kolordu ve baz sivil kurululara gnderdii Milli Ordu Tekilat Plan isimli

216
GnKur. ATASE Bakanl Yayn, Trk Silahl Kuvvetler Tarihi, TBMM Dnemi, C.IV, K.I,
Ankara, 1985, s.15.
217
Kadir Kasalak, Mondros Mtarekesi ncesi Osmanl Devletinin Durumu (1918 yl), Askeri
Tarih Blteni, ubat 1998, Say 44, s.69.
218
Cihat Akakayalolu, Atatrk ve Komutan, nklp ve Devlet Adam Ynleriyle, GnKur.
Basmevi, Ankara, 1988, s.151.
219
GnKur. ATASE Bakanl Yayn, Trk stiklal Harbi Bat Cephesi, C.II, K.II, Ankara 1965,
s.137143.

81
genelgede Kuvay Milliyenin dzenli ordu iinde nasl tekilatlanacan
bildirmitir.220

Ordunun tekilinde karlalan en byk sorun, stanbul Hkmetinin ve

tilaf Devletlerinin Padiah kullanarak yapm olduklar olumsuz propagandalar
neticesinde birliklerden firar eden askerlerdir. Bunlar iin nleyici kanunlar
karlm, aileleri zor durumda olanlara ve hasat zamanlarnda izinler verilmi,221
memleketi igal altnda olanlara da izin verilerek yapc tedbirlerle askerlerin firar
etmesi engellendii gibi, bu tedbirler dier askerlere de moral olmutur. Ordu
iinde ikilik yaratmamak iin askerlik yapan zengin aile ocuklar, Yunan
ordusunda olduu gibi geri hizmette altrlmam, cephede grevlendirilmitir.
Askerin kendine gvenini arttracak ulusal ve dini telkinler yaplmtr. Subay ve
erlerin, oda ve koularna bayrak ve levhalar aslarak ulusal duygularn her an canl
olmasna dikkat edilmitir. Askerlerin moralini ykseltmek iin Zafer Duas ve
Asker Alfabesi adl kitaplar baslarak her askere datlmtr. Yine askere ulusal
birlik dncesini alamak iin akam yoklamalarnda ve merasimlerde Padiahm
ok Yaa yerine Ulu Trkiye ok Yaa, Milletim ok Yaa dedirtilmitir.222

220
ahin, a.g.t., s.148-149.
221
. 27 Austos 1922 tarihli Akam gazetesinde Falih Rfknn yazs Sakarya Harbi esnasnda
Mdafaa Milliye Vekaletinde en yksek makamlarndan birini igal eden bir zattan u fkray
iittim:
-Yunan taarruzu zerine silah altna yeni bir snf ardk. Ahzasker daireleri orduya insan
yetitirmek iin her tarafta faaliyete geti. Bir sabah odamn nnde kolidorda yanma girmek isteyen
bir kadnn avazn duydum. Kap ald , yalca bir kadn olunun elinden tutmu , alayarak
masama yaklat: Yavrum seni iyi bir adam dediler , kime gittimse seni salk verdi , benim derdime
bir are bulacaksn ! Mukaddemesi ile sze balad.
Elinde ahzaskerden kartt bir sicil vesikas vard. Bu sicil varakasna gre kadnn kocas
Yemende, bir olu Balkan Harbinde, iki olu Harbi Umumide ehit dm. Beraber getirdii gen
, son ocuu imi:
lenlerin yetimleri benim bama kald, hepsine ben bakyorum. Ziyan yok, bunu da size
vereyim, buda millete kurban olsun. Fakat bana biraz msaade veriniz, hizmeti kaldralm, tek
yetimlerle ben a kalmayalm, sonra olumu getirip kendi elimizle teslim edeyim diyordu.
Bu kadnn hikayesi beni ve yanmdakileri alatt. ocua iki ay kadar izin verdik ve
harplerde bu kadn gibi kafi derecede , kurban veren ailelerdeki son ocuklarn askerliklerini kendi
civarlarnda yapmalarna dair bir kanun karttk. Niyazi Ahmet Banolu, Basnda Gn Gnne
Byk Zaferin Hikayesi, C.V, Say.13, Atatrk Aratirma Merkezi Dergisi, Kasm 1988, s.39
222
ahin, a.g.t., s.158-168.

82
 Orduyu tekil eden unsurlar olan subaylarn ve askerlerini tmyle
psikolojik olarak zafere inandran ve savama azmini mmkn olduu kadar en
yksek seviyeye karan M.Kemal Paa ve TBMM, artk gelecek zaferlerle ieride
ve darda kendisine kar olan tm unsurlar da Ulusal Mcadelenin zaferle
sonulanacana inandracaktr.

Anadolu'daki ulusal kuvvetlere kar harekete gemek iin uygun zaman ve

mekn kollayan Yunanllarn, erkez Ethem ayaklanmasnn blge zerinde yaratm
olduu bunalmdan faydalanarak daha yeni kurulmu olan dzenli ordunun daha
fazla glenmesine frsat vermeden Sevr anlamasn zorla kabul ettirip bu
anlamadan paylarna denleri bir an nce elde etmek istemiler ve nn
muharebeleri cereyan etmitir.223

nnde kazanlan zaferler yeni Trk devleti'nin i durumunu

glendirmitir. Trk halkna byk bir moral g ve mit vermitir.224
Dman karsndaki mcadelenin dzenli bir ordu ile kazanlabilecei grlmtr.
Zafer TBMM'nin otoritesini glendirmi, saygnln arttrmtr. Artk vergi
toplama ve askere alma ilemleri dzenli bir hal almtr. Son olarak Meclis bu
zaferin kendisine kazandrd saygnlkla 20 Ocak 1921'de Tekilat- Esasiye
kanunu adyla yeni bir anayasa kabul etmitir. Cephe gerisindeki insanlarn dzenli
orduyu isteyenler ve istemeyenler diye ikiye blnd bir dnemde dzenli
ordunun sava kazanmas ordu ve TBMM asndan kurtarc ve rahatlatc olmutur.
Ordu bir ete kisvesinden karlarak daha saygnlk duyulan bir kurulu haline
gelmitir.225

223
Nuri Kstkl, I. nn Muharebesi ve Siyasi Sonular zerine Baz Dnceler, C.VII,
Say.21, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Temmuz 1991, s.603, Ferit Melen, 30 Austos
Zaferi, Genel Kurmay Harp Dairesi Yaynlar, s.34.
224
Selahattin Tansel, Mondrostan Mudanyaya Kadar, C.IV, Ankara, Babakanlk Basm Evi,
1974, s. 25.

225
Kstkl, a.g.m., 604-607, Nusret Baycan, Atatrk ve Askerlik, Ankara, Gnkur. Basm Evi,
1985, s.2, Melen, a.g.e., 3-5.

83
 Ktahya Eskiehir Savandan sonra Yunanllar, Trk ordusunun
yenilmediini anlam, kendi kazanlarnn sadece birka ehir ile biraz topraktan
ibaret olduunu grmlerdir. Asl amalar Trk ordusunu bir meydan savanda
yenmektir.226 Bu mcadelenin en kritik annda M.Kemal Paa; savunma konusundaki
ana fikrini u emriyle ortaya koymutur: Hatt- mdafaa yoktur, sath- mdafaa
vardr. O sath btn vatandr. Vatann her kar topra, vatandan kanyla
slanmadka terk olunamaz. Onun iin kk, byk her cz-i tam, ilk durabildii
noktada tekrar dmana kar cephe tekil edip muharebeye devam eder . Bu ksa,
fakat anlaml direktif Trk askerinin savaa inatla devam etme arzusunu
kamlamtr. Sakarya Zaferi sadece Trk askerinin savama azmini kamlamakla
kalmam, Yunan ordusu ile Yunan halknn Anadolu ilerine ilerleme gcn, azim
ve isteini de krmtr.227

M.Kemal Paann amalarn eldeki olanaklarla uyumlu olmas ilkesi

Ulusal Mcadelede gz nnde tuttuu balca ilke olmutur. Buna gre;
uygulanmas mmkn muharebe ekilleri duruma uygun olarak ve ilgili sava
prensiplerinden en iyi biimde yararlanlarak kullanlmtr. Sakarya Muharebesi bu
alanda sekin bir rnektir ve M.Kemal Paann belirttii gibi, orada, ulusun istikll
fikri ile (dier) bir ulusun istil ve yama fikri birbiriyle boumutur. Bu
muharebe, I.Dnya Savann hat savunmasnn deil; dengeli bir genilik ve
derinlie dayanan ve kar taarruza n planda yer verilen oynak savunma ile mevzi
savunmasnn bir karm olan ada savunma sisteminin ilk rnei olmutur.228

Bir stratejist olarak M.Kemal Paa askeri zaferlerle, siyasal alanda zaferi
kaynatrmay baaryla uygulam ve Sakarya zaferinden sonra Sovyetler Birlii
(Kafkas Cumhuriyetleri) ile 13 Ekim 1921 tarihli Kars Antlamas229 Franszlarla da

226
Tansel, a.g.e., s. 111.
227
a.g.e., s.115-118.
228
Cemal Enginsoy, Trk stiklal Savann (1919-1922) Dnya Askerlik Tarihindeki Yeri, C.V,
Say.14, Atatrk Aratirma Merkezi Dergisi, Mart 1989, s.300.
229
Tansel, a.g.e., s.67.

84
20 Ekim 1921 tarihli Ankara Anlamas, stanbulda ngilizlerle 23 Ekim 1921 tarihli
Esir Mbadele Anlamas, Ukrayna ile 2 Ocak 1922 tarihli Dostluk Anlamas
imzalanm ve tilaf devletlerinden mtareke teklifi gelmitir.230 Bunlar yeni Trk
Devletinin tannmasnda atlan nemli admlar olmutur.231 Fransz Antlamasnn
yeni bir dnemin iareti olduunu belirten ngiliz New Statesman Dergisi, 5 Kasm
1921deki yazsnda dikkat edin, gerekte Fransa, hi kimsenin ciddiye almad
stanbul Hkmetini deil, Yeni Trkiye ile bar yapmtr, Eer bu Trkler iin
onurlu bir bar deilse de, Franszlar iin kazanl bir bartr. demitir.232 Bu
antlama yeni Trk devletinin tannmas yannda, tilaf devletleri arasnda balatm
olduu kar ayrlklar ile de Ulusal Mcadeleye katk salamtr.

M.Kemal Paaya gre dmana taarruz iin verilmi olan kesin karar
uygulamaya balamadan nce, hazrlamak ve tamamlanmak zorunda bulunan sava
vastalar tanedir. Bunlardan birincisi, en nemlisi ve asl olan dorudan doruya
ulusun kendisidir. Ulusun varl ve istiklali iin gnlnde, vicdannda belirmi,
gelimi olan istek ve emellerin salamldr. Ulus, iindeki bu istei ne kadar gl
bir ekilde ortaya koyarsa, bu istek ve emelinin gerekletirilmesi iin ne kadar ok
azim ve iman gsterirse, dmanlara kar baar salamak iin o kadar gl bir
vastaya sahip olunacaktr. kinci vasta, ulusu temsil eden Meclisin ulusal istei
ortaya koymakta ve bunun gereklerini inanarak uygulamakta gsterecei kararllk ve
yiitliktir. Meclis, ulusal istei ne kadar byk bir dayanma ve birlik iinde
aksettirebilirse, dmana kar o kadar gl bir stnlk vastasna sahip olunabilir.
nc vasta, ulusun silahl evlatlarndan ibaret olup dman karsnda toplanm
bulunan ordudur.233

230
Atilla Kollu, Byk Zafer (ncesi ve Sonras ile), Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, C.VIII,
Say.24, Temmuz 1992, s.483.
231
Melen ,a.g.e., s.12-13.
232
Ergun Aybars, Milli Mcadelede ngiliz Basn, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, C.VII,
Say 19, Kasm 1990, s.5657
233
Nutuk, a.g.e., s.432-433.

85
 M.Kemal Paaya gre bu vasta veya gcn dmana kar oluturduu
cepheler iki ekilde dnlebilir: ve grnrdeki cephe. Asl olan i cephedir. Bu
cephe btn memleketin, btn ulusun meydana getirdii bir cephedir. Grnrdeki
cephe dorudan doruya ordunun dman karsndaki silahl cephesidir. Bu cephe
sarslabilir, deiebilir, yenilebilir. Fakat bu durum hibir zaman bir memleketi, bir
ulusu yok edemez. nemli olan, memleketi temelinden ykan, ulusu esir ettiren i
cephenin kdr. Bu gerei ok daha iyi bilen dmanlar, bu cepheyi ykmak
iin yzyllarca almlar ve almaktadrlar. Bu gne kadar baar da
salamlardr. Meclisin zihniyeti, almalar ve durumu dmana mit verici
olmadka i ve d cephelerin yerinden oynamasna imkn ve ihtimal yoktur.
Mecliste bir veya birka yenin karamsarlk telkin eden szlerinden bile aleyhte
yararlanma areleri aranmakta olduuna phe edilmemelidir. Kesinlikle
sylenmelidir ki: dmanlara mit verecek en ufak belirtilerden kanlmadka,
ulusal davann sonulanmas gecikir.234

M.Kemal Paa bu dncelerini ifade ettikten sonra, cephede bulunaca

sralarda, ordunun duygu ve dnceleri zerinde mitsizlik yaratacak ak
tartmalardan vazgeilmesini Meclisten zellikle rica etmitir.235

tilaf devletleri, 22 Mart 1922 tarihinde Trk ve Yunan hkmetlerine atekes

antlamas teklifinde bulunmutur. M.Kemal Paa atekes artlarn inceledikten
sonra Bakanlar kuruluna atekes teklifini kabul etmiyor veya herhangi bir ekilde bu
teklifi yanalmyor ve gven gsterilmiyor hissinin verilmemesinin, olumsuz tavrn
onlardan gelmesinin, yalnz onlarn ileri srd artlar kabul etmeyeceklerinden
kar artlar ileri srlmesinin gerekliliini belirtmitir. leri srlen artlar sonras
cevap dnld gibi olumsuzdur. M.Kemal Paa uygun manevralarla yine
istedii psikolojik etkiyi salamtr.236 Ayrca atekes anlamasnn ulus zerinde
gevetici bir etki yapmasn engellemek iin anlama artlarnn ulusa iyice

234
Nutuk, a.g.e., s.432-433.
235
Nutuk, a.g.e., s.432-433.
236
Nutuk, a.g.e, s.439440.

86
anlatlmamasna ve etkisiz braklmasna allmtr.237

Byk zafer, Trk ulusunun var olma savann son halkas olmutur. Byk
Taarruz ncesinde Trk ordusunun gsterdii en byk hassasiyetlerden biri de
propagandann etkili unsurlarndan gizlilik ve aldatma olmutur. Baaryla uygulanan
bu saldr byk bir gizlilik iinde yrtlm, kimsenin karmasna frsat
brakmadan sonulanmtr. M.Kemal Paa bunu yle anlatr: ...her gn baaryla
gelien saldrlarmz resmi bildirimlerle nemsiz savalarm gibi gsteriyorduk.
Amacmz durumu elden geldiince dmanlardan gizlemekti. nk dman
ordusunun tmn yok edeceimize inancmz vard. Bunu anlayp dman
ordusunun tmn ykmdan kurtarmak isteyeceklerin yeni giriimlere yol
amamasn uygun grdk.238

Byk taarruz evvela siyasi sahada gizlenmi ve ulusal hkmetin bar

teebbsleri ile rtlmtr. Ordunun yapmakta olduu hazrlklarn beklenmekte
olduu, yunan taarruzunu nlemek iin yapld haberi gereken yerlere
yaylmtr.239 Hatta taarruz gnne kadar ngiltereyi kukulandrmamak iin Fethi
(Okyar) Bey artlar ne olursa olsun devaml suretle bar isteme grevi ile
grevlendirilmitir.240

Gizliliin korunmasnda; TBMMnin 25 Austostan 4 Eyll sabahna kadar,

dar ile her trl ilikiyi kesmesi, Anadolu dna resmi tebli gndermemesi, 31
Austostan itibaren gnderilen resmi teblilerin gemi tarihli ve harekt
nemsizmi gibi gstermesi byk rol oynamtr241

237
Kollu, a.g.m., s.495.
238
Ahmet Emin Yaman, Kurtulu Sava Basnnda Byk Zafer, Tarih Aratrmalar Dergisi,
Say:30, Ankara, 1998, s.239240. Nutuk, a.g.e., s.457
239
Mesut Gnsev, Sava Aldatmalar, stanbul, 1990, Kasta Yaynlar, s.50.
240
Kollu, a.g.m., s.509.
241
Yaman, a.g.m., s.270

87
 Byk taarruz karar mahdut ve sorumlu birka ahs arasnda grlm ve
baka hi kimseye duyurulmamtr. Bir taraftan yanl ve aldatc haberler etrafa
yaylrken bir taraftan da mmkn olan sratte ordunun tekilat, tehizat ve eitimi
bu harekt yapabilecek seviyeye getirilmitir. Harekt plannn tatbikinde de
gizlilie son derece dikkat edilmi, kta kaydrmalar gizlenmi, dmann
hazrlklarmz haber alarak harektmz kar tedbir alp almad mevcut keif
vastalarmzla gn gnne kontrol edilmitir. Dmann bir taarruz ihtimaline kar
ynak cephesindeki emniyet kuvvetleri gizlice takviye edilmi, nihayet ynak
uzun zaman hareketsiz braklmayarak taarruza geilmitir. Bu hazrlklar uzun ve
yorucu olmusa da gizlilie aldatmaya ve baskna nem veren Trk ordusu
tarafndan kesin zafer kazanlmtr.242

Byk taarruz arifesinde (17 austos 1922) Bakomutan M.Kemal Paann

emriyle yaylan Ankarada byk bir balo verilecei ve yksek rtbeli komutanlarn
da bu baloya katlmak zere Ankaraya hareket ettikleri haberi dman zerinde
inandrc bir etki yaparak onu yanltm ve bylece byk taarruzun zaman
gizlenerek dman zerinde byk bir baskn tesiri salanabilmitir. Hlbuki bahis
konusu balo gecesinde Bakomutan M.Kemal Paa cepheye hareket etmi, bunu
gizlemek iin otomobil ile Konyaya gitmi oradan da 20 Austos 1922de Akehire
gelmi ve byk taarruzun planlar zerindeki son almalar ilgili komutanlar ile
birlikte burada srdrlmtr.243

4 Eyllde, cephe haberlerinin ksalna ramen, gelimelerden uzun uzun

sz edilmekte, dman ordusunun geri ekilmee, ordumuzun da takibe devam ettii
haberleri verilmektedir. Uaklarmz tarafndan dman firar blgelerine atlan,
halkmz ve Yunan kumandan ve askerlerine hitaben Rumca ve Trke hazrlanm
beyannameler hazrlanmtr.244

242
Gnsev, a.g.e., s.50.
243
Nutuk, a.g.e., s.455, Gnsev, a.g.e., s.51.

244
Yaman, a.g.m., s.255, Rumca Beyanname: Yunan kumandanlar, Yunan zabitleri, Yunan
askerleri! Malup ve mnhezim Yunan frkalar topunu, tfeini brakarak kayor. Yorgunluktan
bitab kalan Yunan askerleri her yerde teslim oluyor. Her tarafnz sarlmtr, kaamayacaksnz.

88
 Grld gibi, her evresi ile dnlm, hazrlanm, ynetilmi ve zaferle
sonulandrlm olan byk saldr,245 kimsenin beklemedii, mttefik devletlerin
kendi ilerindeki elikilerin artt bir zamanda balam, devletlerin karmasna
frsat braklmadan, byk bir gizlilik iinde yrtlm ve sonulandrlmtr.

Ulusal mcadele boyunca kazanlan savalar, TBMMnin ve kurulan dzenli

ordunun, varln salamlatrm ve gcnn artarak devamn salamtr. Bu
askeri baarlar ulusun zafere olan inancn artrrken, Meclis ierisindeki
muhalefetin ve tilaf devletlerinin kendi zaferlerine olan inanlarn zayflatmtr.

Teslim olanlar alk, sefalet ve mahrumiyetle srnerek lmekten kurtulur. Baz Yunan askerlerinin
getikleri yerlerde slam ahaliye zulm ve ikence yaptn ve imendiferleri tahrip ettiini
gryoruz. Gerek kumandan ve zabitlerin ve gerek mnferiden her trl zulm ve yangndan ahsen
mesulsnz.
Halka: Ey ahali korkmaynz! Sizi kurtarmak iin rpnan ordumuz muzafferdir. Ky yakmaa, yol
tahrip etmee teebbs eden dmana hcum ediniz! Herkes bilsin ki Trk Ordusu yetiir!
Trke Beyanname: Sevgili Trkiyeliler, sevgili kardelerimiz! Trk ordusu Yunan ordusunu perian
etti. Yunanllar her tarafta topunu tfeini brakp inhizam ve dehet iinde kayor. Etraf sarlanlar
her yerde teslim oluyor. Mslman askerleri getikleri yerlerde Mslman ahaliye eziyet ediyor.
Kyleri, harmanlar yakyor.Kadnlara, ocuklara ikence ve hakaret ediyor. Ey ahali sakn
korkmaynz! Sizi kurtarmak iin senedir dalarda arpan ordumuza cenab hak byk bir zafer
verdi. Yunan cellatlar kovalanyor. Kadnlarmz ocuklarmz dman kaarken dalara ve emin
yerlere saklaynz. Eer dman bir ky yakmaa, bir yol tahrip etmee teebbs ederse hemen ona
hcum ediniz. Kaan dmann yannda kalan her ky emniyetle bilsin ki Trk ordusu 24 saat
gemeden yetiiyor .Bir de hangi Yunan ktas veya kumandan mezalim yaparsa onun numarasn ve
kumandannn ismini reniniz.
245
Nutuk, a.g.e., s.459.

89
 SONU

Yakn gemite devletlerin geleneksel politikalarnda, hkmdarlar ve

hkmetler arasndaki kiisel fikirler rol oynamtr. Kitlelerin dnceleri ok defa
hesaba katlmamtr. Bugn ise halk topluluklarnn sesi daha fazla dinlenmekte,
devlet bakanlar ve hkmetlerin hareket tarzlar bunlar tarafndan tespit
edilmektedir. Uluslarn bana gelecekler, artk yneticilerin beyninde deil,
kitlelerin ruhunda hazrlanmaktadr ve hazrlanacaktr. Artk unu tahmin etmek
hi de zor deildir. Toplumlarn olumasnda yeniada egemen olan yeni bir g yer
alacaktr: Kitlelerin gc. Bu sebeple yaadmz ve yaayacamz a, kelimenin
tam anlamyla kitleler a olacaktr.

Kitlelerin kazanlmas ve istenilen ekilde ynlendirilmesi olan psikolojik

sava sinsi bir savatr. Varl ge ve g anlalr. Renksiz ve kokusuz bir gaz gibi
olduundan varl ancak ulusal gcn manevi ve fikri yapsn tahrip ettii zaman
anlalr ve sava olduuna inanlr.

Sava dman olan kuvvetlerin ordularn sadece cephede gs gse

arpmas deildir. Bu aamaya gelinceye kadar devletler halkn maddi ve manevi
olarak savaa hazrlamak zorundadr. Hazrlk safhasnda taraflar, dnya kamuoyuna
ve birbirlerine davalarnn haklln kabul ettirebilmek, dmann muharebe gcn
zayflatmak, kardaki personeli teslim olmaya tevik etmek iin eitli psikolojik
faaliyetlerde bulunurlar. nk Savalarda zaferin kazanlmasnda maddi gten
daha ok manevi gcn nemi vardr. Manevi gcn, maddi glerin deerini
ortadan kaldrabileceini veya stn seviyeye ykseltebileceini gsteren rneklere
tarih sayfalarnda ska rastlanmaktadr. Buna ait en yakn, en mkemmel rnek Trk
ulusunun Ulusal Mcadelesidir.

Ulusal Mcadele, haksz olarak vatan igal edilmi olan Trk ulusunun,
M.Kemal Paann nderliinde kendini savunmayan Osmanl devlet ynetimine,
tilaf devletlerine, i dmanlara kar Kuvay Milliye ruhu ile bakaldrmasdr.

90
 Ulusal Mcadelenin banda tilaf Devletleri Sosyo - Kltrel g hari dier
gleri ele geirmitir. M.Kemal Paa bunun bilincinde olarak son gcn Sosyo
Kltrel gcn ele geirilmesine kar mcadele etmitir.

M.Kemal Paa Mondros Mtarekesinden sonra igaller karsnda en alt

seviyeye inen morali dzelterek halkn psikolojisini bu mcadeleye atlacak tarzda
oluturmaya almtr. gallere kar halk bilinlendirmek, mcadele azmi
yaratmak iin mitingler dzenlettirmi, toplantlar, kongreler yapmtr. Ulusun
mayasnda olan bamszlk ruhunu ortaya karm ve Kuvay Milliye Ruhunu
ahlandrmtr. Bunlar yaparken kesinlikle acele etmemi, gerekli zeni gstererek
adm adm hedefe ilerlemitir.

M.Kemal Paa hibir zaman mcadeleyi halka ramen yapmaya

almamtr. Ordu ile temasn salanmasndan hemen sonra blgesel mahiyetteki
kurtulu abalarn topyekn bir Ulusal Mcadele fikri etrafnda birletirerek ulusu
topyekn tm vatan kurtarmak iin mcadeleye dhil etmi ve faaliyetleri ahsi
olmaktan karmak ve ulusa mal etmek iin, ulusun birlik ve dayanmasn
salayacak ve temsil edecek bir heyet ile mcadeleye devam etmitir. Ulusun en
zayf noktas olan Padiah Halifeye ballklarn mcadelenin sonuna kadar dikkate
alm ve Padiaha bal olduunu sk sk belirtmitir. Ayrca daima halkn iradesini
zerinde hibir kuvvet olmayacan syleyerek, Padiaha kar halk yceltmitir ve
Ulusal Mcadele ye sahip kmasn salamtr.

M.Kemal Paann evrelere ayrd ve ulusal bir sr olarak saklad bu

yntemde, hilfet ve saltanat kurtarmak iin allyormu gibi gsterilen bir maske
ama vardr. Asl ama ulusun stnln benimsetme ve bundan daha byk bir
gcn olmayacan kabullendirme abasdr. Bu iki husus, hibir zaman birbirleri ile
uyuamaz; nk birincisi saltanat, ikincisi de cumhuriyeti simgeler. Gerekten de,
saltanat iin yaplaca sylenen birinci husus, Cumhuriyete giden gerek yolu, o an
iin ulusal bir sr gibi saklamaktadr. Grlmektedir ki, asl ama, yeni Trkiye ve
cumhuriyet rejimini benimseme gibi grkemli bir amacn saklanmas iin, saltanat ve

91
hilfet rejimini, bir figran gibi kullanmaktr. Bu yntem M.Kemal Paa ve Ulusal
Mcadelenin dier liderleri tarafndan ok iyi uygulanmtr.

M.Kemal Paa Ulusal Mcadele aleyhinde kamuoyu olumasn nlemek

iin, ister istemez ittihatlarla hi bir ilikisinin olmadn belirtmeye zen
gstermitir.

M.Kemal Paa, basnn kamuoyu oluturmada ki roln gz nnde tutarak

Ulusal Mcadele boyunca basna ok nem vermitir. ve d basn mensuplarna
Ulusal Mcadelenin amacn aklayc bilgiler verdii gibi ulusal davann ilk elden
tm dnyaya ve ulusa doru anlatlabilmesi iin tm abasn sarf etmitir. Bugnk
anlamda kitle iletiim aralarnn olmad bir dnemde gazeteler kamuoyu
oluturmada iki nemli grevi stlenmitir. Bunlardan birincisi ulusa haber
anlamnda bilgi vermek, ikincisi ise ulusu eitmek, ynlendirmek yani kamuoyu
oluturmaktr. M.Kemal Paa tilaf Devletlerinin ve stanbul Hkmetinin yapm
olduu bozguncu propaganday basn aracl ile yksek oranda yok etmitir. Ulusal
Mcadele srasnda bana konmu olan sansrn bilinen anlamda deil, daha ok
stanbula gidecek ve oradan gelecek gazete, dergi ve dier haberleme aralarna
kar, onlarn yapaca menfi psikolojik harekt nlemek iin yaplm bir nlem
biiminde anlalmas gereklidir.

M.Kemal Paa, Ulusal Mcadeleyi baltalamak iin kartlan isyanlar ve

tilaf Devletleri ile stanbul Hkmetinin yapm olduu olumsuz propagandalar yok
etmek iin onlar kendi silahlar ile vurmutur. Ulusal Mcadeleyi kavram ve ona
smsk sarlm birok aydn din adam ulusun maneviyatnn salam tutulmasnda
dman gruplarn yapm olduklar haince planlar suya drmekte ok nemli
grevler almlardr. Bu aydn din adamlar sayesinde ulus mcadeleye smsk
sarlmtr. M.Kemal Paa idealine ulamak iin Ulusal Mcadelenin bandan
sonuna kadar toplumun btn toplumsal katmanlaryla (her inan ve her kltrden)
son derece iyi diyalog ve dostluklar kurmutur. nk idari psikolojik savan
hedeflerinden biri de sivil halkn ibirliini salamaktr. Bu nedenle ulusu

92
mcadeleye ekmek, eskiden kalma mtecaviz ruhu yok ederek dosta temayller
yaratmak iin dinin etkinliinden yararlanmtr.

Ulusal mcadele boyunca M.Kemal Paann nderliinde kazanlan askeri

zaferler TBMMnin ve kurulan dzenli ordunun varln salamlatrm ve
gcnn artarak devamn salamtr. Bu askeri baarlar ulusun zafere olan inancn
artrrken, meclis ierisindeki muhalefetin ve itilaf devletlerinin kendi zaferlerine
olan inanlarn zayflatmtr.

Artk gnmzde savalardaki harekt ekilleri eskisinden ok daha farkl

olarak, daha ok psikolojik harekta ynelecektir; nk gnmzn kitle iletiim
aralar ile insanlara ulamak ve onlar etkilemek daha kolaydr.

Daha nceleri askerlerin veya savaacak halkn sava meydanlarna

inmelerini engelleyecek herhangi bir propaganda yaplmas ok zor iken, imdi
televizyon, radyo, internet gibi iletiim aralar ile insanlarn savama azmini krmak
ve hatta sava akllarna bile getirmelerini engellemek ok daha kolaylamtr. Yani
psikolojik harektn g artrc unsur olarak kullanmn, tm zamanlarn en byk
askeri taktiklerinden biri olarak kabul eden nl askeri dnr Sun Tzunun
belirttii gibi Girdii her sava kazananlar aslnda usta deildirler, baka
ordular savamadan aresiz brakanlar ve yenenler, ite onlar en iyisidir. Bu
noktaya ulamak artk hi de zor deildir.246

Bu iletiim aralarn hibirisinin olmad Ulusal Mcadele dneminin

balangcnda tarihteki psikolojik harekt tekniklerini en iyi uygulayan liderlerden
biri olan M.Kemal Paann bunu nasl baardn, resmi sfatn ve memuriyetini
brakp, bir ulus ferdi olarak ulusal mcadeleye balamasndan sonra Trk ulusu
zerindeki yaratt etkilerde aramak gerekmektedir.

Grev yapt ve byk baarlar kazand yerlerde M. Kemal Paa komuta

ettii binlerce Trk askerinin zerinde byk bir hayranlk uyandrmtr. Mondros

246
Sun Tzu, a.g.e., s.84.

93
mtarekesine gre gvenlii salayacak kuvvetler dnda, teki Trk kuvvetleri
terhis edilmitir. Bu maddeden tr birliklerinden terhis olan Trk askerleri,
memleketlerinde M.Kemalden vg ile bahsetmilerdir. Bu nedenlerle onun Ulusal
Mcadele dneminin banda kitle iletiim aralar, askerlik anlayna ve liderliine
bizzat ahit olmu Trk askerleri ve onlarn anlatmyla M.Kemal Paay tanyan ve
gvenen binlerce insanmz olmutur.

94
 KAYNAKA

1. AKANDERE, Osman, Sivas Kongresinden Sonra Baz stanbul Gazeteleri

Muhabirlerinin Mustafa Kemal Paadan Aldklar Demeler ve Yaptklar
Mlakatlar, Atatrk Haftas Armaan (10 Kasm 2002), 2002,

2. AKARSLAN, Mediha, Milli Mcadele Dneminde Balkesirde Kamuoyunun

Olumas ve Heyet-i Merkeziye Karar Defteri, Atatrk Yolu, Say 7, Ocak 1996,

3. Akbyk, Yaar, Gney Vilayetlerimizin galinin Yanklar, C.IV, Say.12,

Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, July 1988,

4. Akakayalolu, Cihat, Atatrk ve Komutan, nklap ve Devlet Adam

Ynleriyle, Gnkur. Basmevi, Ankara, 1988,

5. Alkan, Necati, Psikolojik Harekt Terrizm ve Polis, Ankara, TEMH Dairesi

Bakanl Yaynlar No:5, 2000,

6. Arkan, Zeki, gal Dnemi zmir Basn, C.V, Say.13, Atatrk Aratrmalar
Merkezi Dergisi, Kasm,1988,

7. Arsan, Nimet, Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, C.IV, Ankara,

1964,

8. Atatrk, Mustafa Kemal, Nisan 1920 Anadolu Ajansnn Kuruluu ve Dman

Propagandas le Mcadele, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Say 20, Ekim 1986,

9. Atay, Falih Rfk, ankaya, stanbul, 1980,

10. Aybars, Ergun, Trkiye Cumhuriyeti Tarihi, zmir, 1984,

11. --------, Milli Mcadelede ngiliz Basn, Atatrk Aratrmalar Merkezi

Dergisi, C.VII, Say.19, Kasm 1990,

12. AYDEMR, evket Sreyya, Tek Adam Mustafa Kemal, C.II, stanbul,
stanbul Yaynlar, 1996,

13. Aysun, Esra, Psikolojik Savan Trkesi: Su Uyur Dman Uyumaz,

Parlamenter Dergisi, Yl 1, Say 10, Ocak 1993,

14. Avar, Servet Birinci Dnya Savanda Irak Cephesinde Arap Airetlerini
Kazanmaya Ynelik Propaganda Faaliyetleri, Askeri Tarih Aratrmalar
Dergisi, Yl.1, Say.1, ubat 2003,

15. --------, Birinci Dnya Sava Srasnda ngiliz Propaganda Faaliyetleri ve

Osmanl Devleti, Atatrk Dergisi, C.3, Say.2, Temmuz 2002,

95
16. --------, Birinci Dnya Savandaki Cephelerde Propaganda Beyannamelerinde
Psikolojik Harekt Uygulamalar, Bildiriler Trk-srail Mterek Askeri Tarih
Konferans II, 2003,

17. --------, Ulusal Mcadelede Dini Propaganda Faaliyetleri ve Sonular,

Atatrk Haftas Armaan (10 Kasm 2002), 2002,

18. Banolu, Niyazi Ahmet, Basnda Gn Gnne Byk Zaferin Hikyesi, C.V,
Say.13, AAMD, Kasm 1988,

19. Badoan, Ferhat, Propaganda, Ankara, K.K.K Yaynlar, 1960,

20. BAYCAN, Nusret, Atatrk ve Askerlik Sanat, Ankara, Gnkur. Basmevi,

1985,

21. Baykal, Hlya, Milli Mcadelede Basn, C.IV, Say.11, Atatrk

Aratrmalar Merkezi Dergisi, Mart 1988,

22. Berkes, Niyazi, Propaganda Nedir?, Ankara, Recep Ulusolu Basm Evi, 1942,

23. Brown, J.A.C. Siyasal Propaganda, stanbul, Basm Evi 1992, s.9,

24. -------------, Beyin Ykama ve kna Metotlar, (ev. Behzat Tan), stanbul,
Boazii Yaynevi, 2000,

25. Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mcadele Hatralar, stanbul, Temel Yaynlar, 2000,

26. eme, Ahmet, PKK Psikolojik Harekt ve Kansz Mcadelenin Kanl Yz,
stanbul, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 2005,

27. Domenach, J.M, Siyasi Propaganda, eviren: Cevdet Perin, stanbul, 1961,

28. Dnmezer, Sulhu, Atatrk Liderliinin Sosyopsikolojik Analizi, Atatrk

Aratrmalar Merkezi Dergisi, C.VIII, Say:22, Kasm 1991,

29. Duru, Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiyenin Kurtulu Yllar,

stanbul, Bankas Kltr Yaynlar, 2004,

30. Enginsoy, Cemal, Trk stiklal Savann (19191922) Dnya Askerlik

Tarihindeki Yeri, C.V, Say.14, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, Mart
1989,

31. Ergin, Feridun, Mtareke Kabineleri, C.VII, S.21, Atatrk Aratrmalar

Merkezi Dergisi, Temmuz 1991,

32. Ergin, Muharrem, Orhun Kitabeleri, stanbul, 1970,

96
33. Ertrk, Selahattin, Propaganda ve Beinci Kolun II. Dnya Harbinde
Oynad Roller, Ankara, Gnkur. Basm Evi, 1991,

34. Giritli, smet, Atatrk ve Halklk, C.VII, Say.20, Atatrk Aratrmalar

Merkezi Dergisi, Mart 1991,

35. Gnkur. ATASE Bakanl Yayn, Trk stiklal Harbi, C.I, Ankara, 1962,

36. --------, Trk Silahl Kuvvetler Tarihi, TBMM dnemi, C.IV, K.I, Ankara,
1985,

37. --------, Trk stiklal Harbi Bat Cephesi, C.II, K.II, Ankara 1965,

38. --------, Trk stiklal Harbi Ayaklanmalar, C.IV, Ankara, 1964,

39. Gkbilgin, M.Tayyib, Milli Mcadele Balarken, Ankara, TTK Basmevi, 1965,

40. Gner Zekai Kabata Orhan, Milli Mcadele Dnemi Beyannameleri ve

Basn, Ankara, AKM Yaynlar,1990.

41. Gneri, Mnir, Psikolojik Harbin nemi ve Ynetimi, stanbul, 1967,

42. Gne, hsan, Milli Mcadele Dnemi Bteleri, C.IV, S.12, Atatrk
Aratrmalar Merkezi Dergisi, July 1988,

43. Gnsev, Mesut, Sava Aldatmalar, stanbul, Kasta Yaynlar, 1990.

44. li, Tlin Gnen, Atatrk Dncesinde Sosyal Yap Unsurlar, C.VII,
Say.20, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, Mart 1991,

45. demir, Ulu, Sivas Kongresi Tutanaklar, Ankara, TTK Yaynlar, 1999.

46. lhan, Suat, Trk Askeri Kltrnn Tarihi Geliimi, stanbul, 1999,

47. nan, Ar, Dnceleriyle Atatrk, Ankara, TTK Basmevi, 1999,

48. nan, A. Afet, Trkiye Cumhuriyeti ve Trk Devrim Tarihi, TTK Yaynlar,
Ankara, 1998,

49. Irmak, Sadi, Milli Mcadelede Yurt ve Dnya, C.IV, Say.12, Atatrk
Aratrmalar Merkezi Dergisi, July 1988,

50. zgi, zkan, Atatrk ve Milli Birlik, C.IV, Say.12, Atatrk Aratrmalar
Merkezi Dergisi, July 1988,

51. Kafesolu, brahim, Trk Milli Kltr, stanbul, 1991,

97
52. Kansu, Mazhar Mfit, Erzurumdan lmne Kadar Atatrkle Beraber,
C.1, Ankara, TTK Basm Evi, 1988,

53. Kasalak, Kadir, zmirin galinden Sonra Osmanl Devletinin Siyasi Durumu
ve Mitingler, Atatrk Haftas Armaan (10 Kasm 2001), 2001,

54. --------, Milli Mcadelede Manda Ve Himaye Meselesi, Ankara, 1993,

55. -------- Mondros Mtarekesi ncesi Osmanl Devletinin Durumu (1918 yl),
Askeri Tarih Blteni, ubat 1998, Say 44,

56. Kesimli, Hulusi, Psikolojik Harp, 197,198 sayl ordu dergisi eki, stanbul,
K.K.K stanbul Askeri Basm Evi, 1961,

57. Kray, Atilla, Milli Mcadelede Manda ve Himaye Meselesi, Atatrk Haftas
Armaan (10 Kasm 2001), 2001,

58. Kskl, Emine, Milli Mcadele Balangcnda Mustafa Kemal Paann Milli
Hareketi, ttihat ve Terakki Faaliyetlerinden Uzak Tutma Teebbsleri, Atatrk
Yolu, Say 5, Mays 1990,

59. --------, Sivas Kongresinin Milli Mcadelede Kamuoyu Oluturulmas

Asndan nemi, Atatrk Yolu, Say 1, Mays 1988,

60. Kinross, Lord, Atatrk, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1994,

61. Kocatrk, Utkan, Atatrkn Fikir ve Dnceleri, Ankara, Atatrk Aratrma

Merkezi Yaynlar, 1999,

62. Kollu, Atilla, Byk Zafer (ncesi ve Sonras ile), Atatrk Aratrmalar
Merkezi Dergisi, C.VIII, Say.24, Temmuz 1992,

63. Kongar, Emre, Kendi Kalemize Attmz Dezenformasyon Gl, Cumhuriyet

Gazetesi, 3 Nisan 2003,

64. Kstkl, Nuri I. nn Muharebesi ve Siyasi Sonular zerine Baz

Dnceler, C.VII, Say.21, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, Temmuz
1991,

65. Kuban Bahattin - Salih Gkayl, Cengiz Han ve Timurlenk Devirlerinde

Mool-Tatar ve Orta Asya Milletlerinin Harp Sanat ve Fthatlar, Ankara,
1953,

66. Kumkale, Tahir Tamer, stiklal Harbinde Psikolojik Harekt Uygulamalar Ve

Milli Mcadelenin Baarlmasna Katklar, Beinci Askeri Tarih Semineri
Bildirileri I, Ankara, Genelkurmay Yaynlar,1996,

98
67. Kutay, Cemal, Trkiye stiklal ve Hrriyet Mcadeleleri Tarihi,
C.18.,stanbul, Aliolu Yayn Evi, 1981,

68. Le Bon, Gustave, Kitleler Psikolojisi, stanbul, Hayat Yaynclk, 2001,

69. Marshall, Robert, Doudan Ykselen G, ev. Fsun Doruker, stanbul, 1996,

70. Melen, Ferit, 30 Austos Zaferi, Genel Kurmay Harp Dairesi Yaynlar,

71. Mutlu, Mustafa, Vietnamdan Krfeze Savalarda Kamuoyu Oluumu,

stanbul, Okumu Adam Yaynlar, 2003,

72. Mderrisolu, Alptekin, Kurtulu Savann Mali Kaynaklar, Ankara, AAM,

1990,

73. Nirun, Nihat, Sosyoloji Asndan Atatrk, Ankara, AKM Bakanl

Yaynlar,1997, s.4,

74. Oksay, nsal, Kitle Haberleme Teorilerine Giri, stanbul, 1992,

75. Oral, Mustafa, Atatrkn Geni Cephe Stratejisi erevesinde Birinci

TBMMde Hilafet Ve Saltanat Meselesi, Askeri Tarih Blteni, Say 53, Austos
2002,

76. ke, Mim Kemal, Gney Asya Mslmanlarnn stiklal Davas ve Trk
Milli Mcadelesi, Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar, 1988,

77. kte, Erturul Zekai, Uluslararas likiler- Psikolojik Harekt ve Psikolojik

Harekt Tehdidi, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Say 2, Mart 1997,

78. --------, Ulusal Mcadele Dneminde Propaganda Hizmetlerinin

rgtlenmesi, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Say 25, Mart 1987,

79. --------, Ulusal Mcadele Dneminde Propaganda Hizmetlerinin rgtlenmesi

(VIII), Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Say 32, Ekim 1987,

80. nder, Mehmet, Milli Mcadelenin Gazetesi Hakimiyet-i Milliye Nasl

karld?, C.VII, Say.20, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, Mart 1991,

81. zalp, Kazm, Milli Mcadele (19191922), C. I, Ankara, TTK Basm Evi,
1971,

82. zkaya, Ycel, Ulusal Bamszlk Savanda Anadolunun ve Kamuoyunun

Durumu, Atatrk Yolu, Say 5, Mays 1990,

83. --------, Milli Mcadelede Atatrk Ve Basn (19191921), Ankara, Atatrk

Aratrma Merkezi Yaynlar, 1989,

99
84. --------, Mustafa Kemal Paann Ulusal Bamszlk Sava Boyunca ve
Sonrasnda Kamuoyunu Oluturmas ve Halk le likileri, Trk Silahl Kuvvetler
Dergisi, Yl.107, Say. 318, Kasm 1988,

85. --------, Aydnlarn Ankaraya Ka, C.V, Say.13, Atatrk Aratrmalar

Merkezi Dergisi, Kasm 1998,

86. --------, Milli Mcadele Balangcnda Basn ve Mustafa Kemal Paann

Basnla likileri, C.I, Say.3, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, Temmuz
1985,

87. --------, Milli Mcadelede Anadolu Ajansnn Kuruluu ve Faaliyetine Ait Baz
Belgeler, C.I, Say.2, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, Mart 1985,

88. zsoy, Osman, Propaganda ve Kamuoyu Oluturma, stanbul, Alfa Basm

Yaym Datm, 1998,

89. --------, Kurtulu Savann Perde Arkas, stanbul, Aksoy Yaynclk, 1999,

90. znder, M. Cihat, Atatrk'n Uygulad Psikolojik Harekt Tarz ve

Gnmzde Sava Sosyolojisine Duyulan htiya, Bilim Dergisi, Ankara, Kara
Harp Okulu Yaynlar:1, 1999,

91. ztoprak, zzet, Kurtulu Savanda Trk Basn (Mays 1919 Temmuz
1921), Ankara, Bankas Yaynlar, 1981,

92. --------, Trk ve Bat Kamuoyunda Milli Mcadele, Ankara, TTK Yaynlar,
1989,

93. --------, Atatrk Dncenin Kaynaklar ve zellikleri, Atatrk

Konferanslar, Ankara, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 2000,

94. ztrk, Kazm, Atatrkn TBMM Ak ve Gizli Oturumlarndaki

Konumalar 1, Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar, 1992,

95. Sarhan, Zeki, Kurtulu Sava Gnl 1, Ankara, 1982,

96. Sarkoyuncu, Ali, Milli Mcadelede Din Adamlar I, Ankara, Diyanet leri
Bakanl Yaynlar, 1997,

97. Sarsaman, Sadk, Birinci Dnya Savanda Trk Cephelerinde

Beyannamelerle Psikolojik Harp, Ankara, Genelkurmay Basm Evi, 1999,

98. Selek, Sabahattin, Anadolu htilali, stanbul, Kasta Yaynlar,1986,

99. Selvi, Haluk, Milli Mcadelede Erzurum (19181923), Ankara, Atatrk

Aratrma Merkezi Yaynlar, 2000,

100
100. Speier, Hans, Psikolojik Sava Hakkndaki Dncelerin Yeniden
Deerlendirilmesi, Kitle Haberlemesi Teorilerine Giri, 1985,

101. ahin, Hlya, Milli Mcadelede Beyannamelerle Psikolojik Harp,

Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara, 2003,

102. Tansel, Selahattin, Mondrostan Mudanyaya Kadar, C.IV, Ankara,

Babakanlk Basm Evi, 1974,

103. Tarhan, Nevzat, Psikolojik Sava, stanbul, Tima Yaynlar, 2003,

104. TBMM Zabt Ceridesi, Cilt I, Devre I,

105. Tepecik, Namk Kemal, Milli Mcadele Dnemi BMMnin Propaganda

Psikolojik Harekt Faaliyetleri, Atatrk Haftas Armaan (10 Kasm 2001),
2001,

106. Terence H. Qualter, Propaganda ve Psikolojik Harp, Ankara, zel Harp

Dairesi Yaynlar,

107. Turan, mer, Milli Mcadelenin Lehine Kamuoyu Oluumunda Din

Adamlar, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi, C.XV, Say: 45, Kasm 1999,

108. Trkolu, Srr, Psikolojik Harp Harektnn Yrtlmesi, Ankara, Gnkur.

Basmevi, 1969,

109. Tzu, Sun, Sava Sanat, ev. Sibel zbudun Zeynep Ataman, stanbul,
Anahtar Kitabevi, 1996,

110. Ucuzsatar, Necati Ulunay, Tarih Boyunca Trk Harp Sanat Taktik ve
Stratejisi, Ankara, Genkur. Basm Evi, 1986,

111. Yavuz, nsal, Atatrk mparatorluktan Milli Devlete, Ankara, TTK

Basmevi, 1999,

101
 ZGEM
1978 ylnda Konyann Beyehir ilesinde dodum. lk renimimi Seydiehir
Merkez ilkretim okulunda, orta renimimi Burdur Anadolu Lisesi Orta ksmnda
tamamladm. 1997 ylnda Maltepe Askeri Lisesinden 2001 ylnda da Kara Harp
Okulundan mezun oldum. Halen Jandarma Genel Komutanlnda subay olarak
grev yapmaktaym.

102