Neil Postman'in ocukluun Y o k Olu
Srecinde iletiim Teknolojisi
Eletirisinin Eletirisi
Fsun Alver
Televizyon ldren Elence
Neil Postman(1994).
stanbul: Aynnt Yaynlar.
ocukluun Yokoluu
Neil Postman(1995).
Ankara: mge Kitabevi.
DasTechnopol. Die Machtder
Technologien und die Entmndigung der
Gesellschaft.
Neil Postman (1992).
Frankfurt am Main: Campus Verlag.
Aile ve ocukluun deiiminde
toplumsal ve tarihsel gelimeleri belir-
leyici olarak kabul eden Medya Ekoloji-
si Yaklamnn1 temsilcilerinden Neil
Postman, medyann belirli bir evreyi
ya da yaamn belirli bir kesitini sun-
makla birlikte yaratt etki nedeniyle
kltrn btn zerinde deiime yol
aarak, kamusal iletiim alann ve ev-
resini kirlettiini, ekolojik dengeyi boz-
duunu ve yeni dengeler rettiini d-
nmektedir. Matbaann bulunmasn-
dan itibaren toplumda yaam ve ileti-
im koullarnn, zellikle de ocuk kl-
trnn etkilenme biimlerini aratran
iletiim: aratrmalar 2004 2(2): 129-141
Postman (1992a:9), bir kltrn irde-
lenmesi iin iletiim aralarnn incele-
nerek, kltrn zayf ve gl yanlar-
nn ortaya konulmas gerektiini ve
bunun iin medyann uygun bir ara
olduunu sylemektedir. Medyann
kendisinin ileti olduunu dnen
Postman, iletinin ayn zamanda dnya-
ya ilikin bir tasarm oluturduunu
sylemekte, tasarmlarn ise, dnyay
paralayarak yaam etkilediini sa-
vunmaktadr. Gereklik tasarmlar ya-
pan medya, yalnzca kltr ya da kl-
trel evreyi deil ayn zamanda birey-
leri zellikle de ocuklar etkilemekte ve
kiiliklerini biimlendirmektedir.
Postman (1995) "ocukluun Yok
Oluu" balkl kitabnda, "ocukluun
kefedilmesi" ve "ortadan yok olmas"na
ilikin iki temel dnce ortaya koy-
maktadr. ocukluk fikrinin ortaya k-
n tarihsel sre iinde irdeleyen
Postman, grlerini, iletiim teknoloji-
sinin geliiminin sosyo-kltrel etkileri
130 iletiim: aratrmalar

erevesinde ileri srmektedir. ocuk- getirilerek nesneletiren ocuklarn, o-

luun yeni zamana ait bir tasarm oldu- cukluklar yok olmutur. ocuklar, her
unu syleyen Postman, 13. -16. yzyl- eyi bildikleri, yetikinlerin sahip ol-
lar arasnda ocukluk tasarmnn yava duklarna sahip olabildikleri ve srlar
yava ortaya ktn ve 150 yl nce, da rendikleri iin artk yetikin olma-
somut bir kavram olarak kendini gs- nn bir anlam kalmamtr.
terdiini belirtmektedir. Postman, o-
cukluk fikrinin Rnesans'n en byk ve Bu almann amac, Neil
belki de en insan buluu olduunu sy- Postman'in tarihsel geliim sreci iinde
lemektedir. ve iletiim teknolojisinin geliimine ko-
ut olarak ocukluun geirdii dn-
Postman (1995:14), elektronik med- mlerin ve ocukluun kaybolmasna
yann geliimine bal olarak nesiller ilikin grlerinin, eletirel bir yakla-
arasndaki snrlarn kalktn ve youn mla irdelenmesidir.
enformasyona maruz kalarak kendileri-
ni koruyamayan ocuklarn, giderek 1. Tanrsallatrlan
kk yetikinlere dntn ileri Teknolojinin teki Yz ya da
srmektedir. Postman, buna kant ola- ocukluun Yok Edilii
rak ocuklarn ve yetikinlerin damak
Tarihsel geliim sreci iinde ince-
zevkinin ve giyinme tarznn giderek
lendiinde "ocuk" ve "ocukluk" kav-
birbirine daha fazla yaklamasn gs-
ramlarnn kesin olarak tanmlanamad-
termekte ve ocuklar ile yetikinlerin
ve yaplan tanmlamalarn genel ge-
sosyal kurumlara, hukuka, okula ya da
erliliinin tartlr olduu grlmek-
spora bak alarnn deitiine dikkat
tedir. ocuk gelimekte olan, "olgun-
ekmektedir. Bunun yannda yetikinler
lamam insan yavrusu" ve "yetikin
ile ocuklar arasnda snr oluturan
olmayan yurtta" olarak grlmekte ve
alkol tketimi, uyuturucu kullanm,
biyolojik, toplumsal, hukuksal ve eko-
cinsel ilikiye girme, kriminallik gibi
nomik ltlere gre tanmlanmaktadr.
eylemlerin gerekletirilmesi de ocuk-
ocuun bedensel ve zihinsel geliimi
lar arasnda yaygnlamaktadr.
lt alndnda, bebekliin sona
Tipografik kltrden elektronik kltre
erdii evre olarak dnlen yaa-
geilmesiyle yetikinler dnyasna ili-
mn ilk on iki ay sonrasndan, on be
kin srlar ortadan kalkmaya balam;
yaa kadar olan sre, ocukluk d-
ocukluk ile yetikinlik arasndaki snr-
nemi olarak kabul grmektedir. Bu-
lar belirsizlemi, tketime ynlendiri-
nunla birlikte bat lkelerinin bazla-
lerek ya da bir tketim metas haline
 A/ver' Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde iletiim Teknolojisi Eletirisinin Eletirisi
rnda ocukluun on iki yana kadar
srd de kabul edilmektedir. Ta-
rihsel srete ocukluk, ocuklarn
biyolojik ve doal zelliklerine gre
yaplandrlmam, toplumsal ve kl-
trel zelliklere gre tasarlanm ve
kabul grmtr. "ocukluk sabit bir
ey deildir; aksine toplumsal yaamda
yer alanlarn olaan karladklar top-
lumsal bir icattr" (Bachmair, 1997: 48).
Buna gre, ocukluk, iinde yaanlan
toplumun kltrel yapsna gre ta-
sarlanarak, ekillendirilmektedir.
Ekonomik ltlere gre ise, ocuun,
"ocuk" ya da "yetikin" olarak kabul
edilmesi, aile iindeki ekonomik ret-
kenliine gre belirlenmekte, aileye e-
konomik katkda bulunan ocuk, "ye-
tikin" olarak grlmektedir.
ocua yaklam tarih boyunca top-
lumlarn toplumsal, kltrel ve ekono-
mik yaplarnn zelliklerine gre de-
imitir. Postman'a (1995:16) gre, an-
tik Yunan'da zel bir ya kategorisi ola-
rak ocuklara ilgi gsterilmi, ancak
ocuklar ve genleri ifade etmek iin
belirli bir szck kullanlmamtr. Kul-
lanlan szckler bebeklik ile yallk
arasnda kalan hemen her a iermi-
tir. Kk ocuklar ldrme uygulama-
larna kar etik ya da yasal snrlamalar
getirmemekle birlikte eski Yunanlar,
ocuk psikolojisi ve ocuk bakm ile
ilgilenmiler, ocuu btnyle kefet-
memekle birlikte buna yaklamlardr.
131
Eski Yunanlarn okul fikrini ortaya koy-
malar daha sonraki yzyllarda ocuk-
luun geliimine nemli etkide bulun-
mutur. Romallar ise, eski Yunanlar-
dan okul fikrini almlar ve eski Yunan
dncesine stn gelen bir ocukluk
bilincini gelitirerek, sanatsal retimle-
rinde ocuk figrlerini sk sk kullan-
mlardr. Romallar sanatlarnda, sra
d bir ya, gen ve gelikin ocukluk
anlay ortaya koymulardr.
Bunun yannda gelien ocukluk ile
ayp dncesi arasnda bir iliki kur-
malar, ocukluk dncesinin evrimi
asndan nemli bir adm olmutur.
Ortaada ise, ocukluun yetikinler-
den hatta genlerden farkl olan doas
gz ard edilmi, toplumda bebeklik ile
yetikinlik arasnda bir gei dnemi
tasarlanmamtr. ocukluk ayr ve zel
bir evre olarak kabul edilmediinden,
Almanca, ngilizce ve Franszca gibi
baz dillerde, ocuu ifade eden zel
szckler yer almamtr. Ortaada,
Romallar dneminden farkl olarak
ocuk geliimi, ardk renme ve ye-
tikin dnyasna hazrlanmak iin re-
nim grme anlaylar bulunmamtr.
Bu dnemde eitim ve baz konularda
srlara dayanan ayp dncesi olma-,
mtr. Ortaa dnyasnda okuryazar-
ln, eitim ve ayp dncesinin ol-
mamas ocukluk fikrinin olumad-
nn gstergesidir. ocukluk fikri, Rne-
sans'n bulularndan biridir. Kukusuz
132 iletiim : aratrmalar

bu gelimede bat lkelerinde feoda- matbaann geliiminin yannda okul ve

lizmden kapitalizme geilmesi, matbaa- yetikinlerin, ocukluun simgesel ev-
nn bulunmas, sanayi devriminin ya- resi zerinde stnl olmayan bir
anmas, ehirlemenin ve okumann denetimde bulunmalar ve bu yzden
yaygnlamas, byk aile yapsnn ocuun yetikin olabilmesinin koulla-
yerini, ekirdek aile yapsna brakmas rn oluturmak ykmlln st-
ve deien aile-ocuk ilikileri etkili lenmeleridir. Ancak matbaann bulun-
olmutur. mas ve kitaplarn baslmas egemen
szl kltrn toplumsal balamnn
Postman'a (1995: 33) gre, ocuklu- zlmesini de beraberinde getirmitir.
un ya da ocukluk fikrinin ortaya k- Matbaann bulunmas, bireyselliin
, Gutenberg'in matbaay bulmas ve dzenleyici olduu ve psiik bir yapnn
retmen kesiminin oluumuyla yakn- onay grd toplumsal bir evre olu-
dan ilikilidir. Matbaann bulunmasyla turmu ve toplumsal etkileri hzla g-
yeni bir yetikinlik anlay gerektiren, rlmeye balanmtr. Kitabn baslma-
yeni bir simgesel dnya tasarlanm, sndan elli yl sonra Avrupa toplumla-
yeni yetikinlik, ocuklar dlamtr. rnda iletiim evresi zlm ve dei-
ocuklar, yetikinler dnyasndan ko- erek yeniden olumutur. Postman
vulurken onlara yerleebilecekleri yeni (1995: 89), ocukluun en fazla korun-
bir dnya bulma gerei domutur. duu dnemin 1850-1950 yllar arasn-
Onlarn yeni dnyas, ocukluk dnyas da olduunu kabul etmektedir. O d-
olmutur. ocukluk ve yetikinlik, gide- nemde ailenin tm sylemi, ocuun
rek farkllarken, her alan kendi simge- gvenlik iinde bymesi zerine ku-
sel dnyasn ayrntl bir biimde ile- rulmu, ocuklar altklar fabrikalar-
mi ve sonunda ocuun yetikin dilini, dan alnarak, okullara gnderilmeye,
renimini, zevklerini, isteklerini ve kendilerine zg giysiler giymeye, o-
toplumsal yaamn payla(a)mad cuk edebiyat okumaya balamlar,
kabul edilmitir. Bylece Ortaada kendi mobilyalarna sahip olmular ve
olmayan ocuk kategorisi, matbaann ocuklara zg oyunlar oynayarak ken-
bulunmasyla kefedilmeye balanm, di toplumsal dnyalarn yaratmlar-
artk ocuklar, yetikinlerden farkl bir dr. Anne ve babalarn, ocuklarna
biimde konuan, gnlerini farkl bir kar iyilik ve sorumluluk duygularn
biimde geiren, farkl biimde giyinen, arttran psiik mekanizmalarn iledii
renen ve nihayet farkl bir biimde acl aile basma kalplar olumutur.
dnen insanlar olmutur. Bu geli-
menin temelinde yatan yapsal deime,
 A/ver' Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde iletiim Teknolojisi Eletirisinin Eletirisi
Son be yz yl iinde matbaann,
optik-elektronik medyann ve bilgisaya-
rn bulunmas nemli devrim olarak
nitelendirilebilir. Postman'e (1995: 71)
gre, tipografik kltrde yazl metinle-
rin yaylmas ve basitletirilmesi, bilgi-
den yararlanmann demokratiklemesi-
ni beraberinde getirmitir. Okul, bilgi-
nin elemeye tabi tutulduu ve bilgi hi-
yerarisinin oluturulduu kurum ol-
mu, ailenin grevleri deimi, koru-
yucu rol sona ermitir. ocukluk ve
yetikinlik iki ayr toplumsal kategori
olarak ortaya km, ocuklarn yeti-
kinlie geii uzun bir sre gerektirmi
ve ocukluk ile yetikinlik arasnda ke-
sin snrlar izilmitir. Bu kltrde, o-
kur-yazarlk oran ykselmi ve yeni bir
iletiim ortam biimlenmeye balam-
tr. Basl eserler, okuma yeterliliine
dayanan yeni bir yetikinlik tanmlama-
snn yannda okuma yetersizliine da-
yal yeni bir ocukluk anlay da ya-
ratmtr.
Telgrafn bulunmasyla birlikte ise
yeni bir enformasyon evresi olumaya
balam ve tipografik kltr geri plana
itilmitir. Telgraf, iletiimi zaman ve
mekan asndan tamamen deitirmi-
tir. Postman'e (1994:78) gre, telgrafn
bulunmasyla nemli gelime ortaya
kmtr: Telgraf nemsizlie, eylem
yeteneksizliine yol am ve balant-
szln sylemde yer almasna neden
olmutur. Telgraf ilgisizlii, etkisizlii
133
ve tutarszl geni lde yayarak,
tipografinin sylemine girmi ve ba-
lanz enformasyon fikrine meruiyet
kazandrmtr. Balamsz enformasyon
fikri, enformasyonun deerinin onun
toplumsal ve politik kararlarla eylem-
lerde grebilecei ileve bal olmasnn
gerekmedii, ama deerinin onun yeni-
lii, ilginlii ve zgllne balanabi-
lecei esasna dayanmaktadr. Telgraf,
bol miktarda ilgisiz enformasyon ya-
ratm ve enformasyonu bir metaya
dntrmtr. Postman (1994:82),
enformasyon toplama, aklama ya da
zmleme gcne sahip olmayan telg-
rafn, enformasyonu yalnzca tayabil-
diini ve bu nedenle de tipografinin
tam zdd bir zellie sahip olduunu
dnmektedir. Zamann ve dikkatin
blnd bir dnya yaratan telgrafn
kamusal syleme katks, ilgisizlii y-
celtip, acizlii katmerletirmesidir. Mat-
baann bulunmasndan sonra telgrafn
da bulunmas ve kullanmnn yaygn-
lamasyla ocuklarn ulaabilecekleri
enformasyon nicelik, nitelik, koullar
ve sonular asndan deimitir. Telg-
raf, enformasyonun denetimini ev ve
okuldan zorla ekip alma srecini ba-
latmtr.
Elektronik kltrn balangc ola-
rak kabul edilen telgrafn bulunmasn
50'li yllardan itibaren kullanm yaygn-
lamaya balayan televizyon izlemi ve
enformasyon tekeli iin mcadeleleri
134 iletiim: aratrmalar

beraberinde getirmitir. Avrupa'da larn bilmeyi gerektiren zor bir itir.

matbaann bulunmas sonrasnda 16. Gnmzde gsteri amal televizyon
yzylda tipografik kltrn elde ettii programlar gelimi, izleyicinin sy-
toplumu ekillendirme gcne elektro- lemsel ve konuyla ilgili dizgesel ve ele-
nik kltr glendiren televizyon sa- tirel dnmesi engellenmi, eitim
hip olmu ve tipografik kltrn rn ynelimli programlarda bile eletirel
olan kitap ile elektronik kltrn rn dncenin geliimine ket vurulmutur.
televizyon arasnda mcadele balam-
tr. Postman (1995: 95), kitap ile televiz- Postman (1995: 102), tipografik kl-
yon kltr arasndaki mcadeleyi d- trn egemen olduu dnemlerde kl-
nce zerindeki egemenlik mcadelesi trel gelime yaandn, elektronik
olarak grmektedir. Ona gre, mantkl, kltre geiin balangc olarak kabul
ussal ve bireyi tevik edici olan kitap, en edilen telgrafn bulunmasyla tipografik
iyi younlamay salamakta, en iyi kltrn, zellikle de kitabn eski ne-
iletiim kitap araclyla kurulabilmek- mini ve deerini yitirdiini ve kltrn
te ve en iyi enformasyon yine kitap ara- gerilediini dnmektedir. Ona gre,
clyla iletilebilmektedir. Yazl eserler gnlk yaam zerinde televizyonun
soyut ve zmlemeli dnmeyi, buna ekillendirici etkisinin artmasyla klt-
karlk televizyon yzeysel yaklamla- rel deiim giderek hzlanmaktadr.
r tevik etmektedir. Bylece tipografik Postman'in "kltrel k" olarak nite-
kltrde varolan soyut, youn ve - lendirdii bu durum, ocukluu da de-
zmleyici dnme biimi, elektronik rinden etkilemi, ocukluun ve kitap
kltrde yerini elektronik resimlerin kltrnn kaybolmasna neden olmu-
duygulara ynelimine, yeniden somut tur. Televizyon her eyi, herkes iin
dnceye ve yzeysellie brakmakta- farkllatrmadan sunmaktadr. Bu, te-
dr. Postman'e (1995: 102) gre televiz- levizyonun "ocuk" ve "yetikin" kate-
yon, basl szcn ilkel ve kar duru- gorileri arasnda ayrm yapmadn
lamaz izgisel mantna bir seenek gstermektedir. Televizyon "ocukluk"
oluturmu ve yazya ynelimli eitimi ile "yetikinlik" arasnda kesim izgisini
nemsizletirmitir. Okumadan farkl biimde andrmtr: Birincisi tele-
olarak resimlerin alfabesi yoktur; onlar vizyonun biimsel zelliklerini anlamak
anlamak iin dilbilgisi ve kompozisyon iin eitim grmek gerekmemektedir.
gibi dersleri almak gerekmemektedir. kinci olarak, televizyon izleyiciden,
Buna karlk okumak, daha karmak karmak zihinsel ve davransal tepki
bir mantn ve retorik gelenein kural- gstermesini istememektedir. ncs
televizyon, izleyicileri arasnda ayrm
 A/er' Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde iletiim Teknolojisi Eletirisinin Eletirisi
yapmamaktadr. Bylece televizyon,
srekli ileti aktararak yetikinler tara-
fndan snrlandrlan yaam deneyimle-
rini ocuklara amtr. Elektronik med-
yann herhangi bir srr gizlemesi olas
deildir. Ancak srlar olmadan ocuklu-
un var olmas da sz konusu olama-
maktadr. ocukluk romantik ve mistik-
letirilen bir aydnlanma iinde tasarla-
nrken ve bilmemek ocuu, yaamn
ciddiyetinden ve gaddarlndan koru-
yarak masumiyet iinde bymesine
olanak salarken, gnmzde elektro-
nik medya, gizlilii ortadan kaldrmak-
tadr. Rnesans'n buluu olan ocuk-
luk, elektronik medya anda yeniden
kaybolmutur. Postman'a (1995: 110)
gre, ocukluun kaybolmas "masumi-
yet"den daha baka eylerin de yitiril-
mesi anlamna gelmektedir. Geleneksel
eitimde utanma duygularmn sessiz
sedasz biimlendirilmesi anlaml ve
titizce gerekletirilmitir. Gnmzde
ise utanma duygusu da zayflamakta-
dr. Buna kout olarak uygarlamann
toplumsal ifadesi olarak nezaket de an-
lamn yitirmektedir. Medya ann
yeni dnyasnda yetikinler, genlerden
daha fazla otoriteye sahip deildirler;
nk herkes ayn nesle aittir. Bu ne-
denle yetikinlerin ocuklar zerindeki
otoritesi de kaybolmaktadr. Bunun ya-
nnda ocuklar tm srlar kefettikleri
iin meraklar da kalmamtr. Hayret
etmek yalnzca ocuklarla yetikinlerin
135
dnyasnn ayr olduu ve ocuklarn
sorduklar sorularla yetikinlerin dn-
yasna girmeye altklar kltrlerde
gzlenmektedir. Yetikinler, ocuklarla
ayn enformasyona ve resimlere maruz
kaldklar iin artk onlara anlatabilecek-
leri farkl bir eyleri kalmamtr. Tele-
vizyon, ocuklarn ve yetikinlerin dn-
yalarn birbirine yaklatrarak iie ge-
irdiinde, srlarn yaratt merak gi-
dermekte ve bylece "hayret etmek" de
kendiliinden ortadan kalkmaktadr.
Merakn yerini ise, sinizm ve daha da
kts ukalalk almaktadr. Duygulara
seslenen enformasyon, nesiller arasnda
merakszla ve yallar ile genler ara-
snda varolan eitim ilikilerinin orta-
dan kalkmasna neden olmaktadr.
Postman (1992b: 11), toplumsal ili-
kiler ve ocuk tasarm gibi kltrn
btn zerinde byk deiiklie yol
aan teknolojinin giderek tanrsal bir
statye kavutuunu ve bu nedenle de
sorgulanmadn dnmektedir. Ona
gre, teknolojik gelimelerin sonular-
nn olumlu ya da olumsuz olmas top-
lum tarafndan irdelenmemektedir;
nk insann anlama ve duyumsama
yetenekleri teknolojinin egemenlii alt-
na girmitir. Teknolojiye olan bu kr
krne inan bir teknoloji okluu ve
egemenlii yaratmaktadr. zerinde
fazla durmamakla birlikte Postman,
teknolojik egemenliin toplumsal temel-
lerinin kapitalist dizgenin iinde oldu-
136 iletiim: aratrmalar

unu dnmektedir. Mekanikleme (1992a), toplumsal ilikilerin belirlen-

araclyla "homo oeconomicus", en mesinde "teknolojik gelime" nin roln
fazla kar amalamaktadr. Bu nedenle vurgulamtr. Ona gre, toplumsal a-
insanlar "tanrnn ocuklar" ya da landa belirleyici olan retici gler de-
"yurtta" olarak deil de "pazar faktr- il, iletiim teknolojisinin etkileridir.
leri" ve "tketici" olarak grlmektedir. Postman, "iin endstriyellemesi"nin
Psiik ve toplumsal ynelimler olmad yerine "kitle iletiimi"ni yerletirmekte,
iin dolaysz deneyimler anlamsz kal- iletiim teknolojisinin ilikilerin yapsn
maktadr. Anmsama olmad gibi an- (zerinde dnlen eyler), sembolle-
laml gelecek tasarmlar da yoktur. Mit- rin karakterini (onlar araclyla d-
lerin retimini gvenceye alan devlet de nlen eyler) ve toplumun varln
eski gcn yitirmekte ve etik temeller (dncelerin iinde gelitii ortam)
yklmaktadr. Gemite gl olan aile deitirdiini sylemektedir. Postman'a
ve okul gibi kurumlar artk ilevselliini gre, August Comte, 19.yzyln ban-
yitirmitir. "Gnah" ya da "kt" gibi da grlmeyen ve matematiksel olarak
kavramlar ise ortadan kalkmaktadr. Bu somutlatrlamayan hibir eyin gerek
dizgede giderek hzlanan teknolojik olmadn sylerken gelecekteki l-
gelimeler, insanlar kleletirmektedir. lebilir, saylabilir ve ynlendirilebilir
Kleleme, insanlarn teknolojinin do- insan tasarmn bir nesne olarak ortaya
ann bir paras olduuna inandklar koymutur. Daha sonra ise, Frederick
andan itibaren daha hzl gerekleecek- W. Taylor, bu dncenin pratie d-
tir. Postman, teknolojik gelimelerin nmesine, endstriyel retimi yk-
sonucunu kltr yozlatrc ve insan seltmek iin alma koullarnn belirli
dman olarak deerlendirmektedir. kurallar ve yasalarla belirlendiine dik-
Ancak toplum, televizyonun neden, ne kat ekmitir. Artk iinin kendisinin
zaman ve nasl bir dmana dnt- dnmesi ve karar vermesi yerine diz-
n sorgulamamaktadr. ge onun adna dnmeye ve karar
vermeye balamtr. Postman, ite bu
2. ocukluun Yok Olu noktada teknolojinin gelecekte dn-
Srecinde letiim cenin yerine geebileceinin ilk iaretle-
Teknolojisinin Rolnn rini grmtr.
Deerlendirilmesi
Tarihsel geliim sreci iinde ocuk-
Kari Marx, kapitalizm aamasna
luun ortaya k ve kayboluuna ili-
kadar toplumsal geliimin ritmini "top-
kin nemli saptamalarda bulunan ve
lumsal i"e dayandrrken Postman
bunu iletiim teknolojisinin geliimiyle
 A/ver Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde letiim Teknolojisi Eletirisinin Eletirisi
ilikilendiren Postman (1995), teknolojik
gelimelerin kendisine ve toplumsal
ilikilere kertici sonularla etki ettii-
ni sylemektedir. Postman'a gre, basm
tekniinin kefedilmesi sonrasnda geli-
en iletiim teknolojisi, farkl yerlerde
ve zamanlarda farkl etkilere yol aarak,
toplumsal yap zerinde dzenleyici
etkide bulunarak, belirleyici olmutur.
zellikle kimlik oluturan dnmler
zerinde duran Postman, bu dnm-
lerin ocukluk tasarmna da etki ettii-
ni sylemektedir. ocuklarn toplum-
sallama srecini orta snflarn gele-
neksel burjuva ailesiyle snrlandrarak
irdelerken, alt snflardaki ocuklar gz
ard eden Postman, ocukluk tasar-
mnda toplumsal dnmn yannda
basnn geliimine byk nem atfet-
mekte ancak ocukluun ortaya k
srecinde tek etkenin Gutenberg'in
matbaas olmadn da kabul etmekte-
dir. Postman, modern dnyada basm
teknii ve gazeteciliin geliimi ile o-
cukluun biimlendirilmesi arasnda
anlaml bir iliki olduunu sylemekle
birlikte basm teknii ve gazeteciliin
geliimi ile ocukluun kefedilmesi
arasnda anlaml olduunu syledii
ilikiyi, dolaysz ve izgisel etkileimi
yeterince aklayamamaktadr.
Postman'a (1995) gre, telgrafn bu-
lunmas ile ailelerin ve okulun enfor-
masyon zerindeki denetiminin zayf-
lad bir geliim srecine girilmitir.
137
Bylece ocuklarn ulaabilecekleri en-
formasyon nicelik, nitelik, koullar ve
sonular asndan deimitir. Ancak
telgrafn ilk kullanlmaya baland
dnemlerde, ocuklarn ve genlerin
enformasyona erimelerine nasl bir
etkisi olduu sorusunun yant ak de-
ildir. Telgrafn bulunmasnda dolaysz
olarak en fazla yararlanan ocuklar de-
il de yazl basn ve haber ajanslarnn
yannda ekonomi evreleri olmutur.
Buna gre, telgrafn bulunmas ile o-
cukluun yok oluu arasnda dolaysz
bir ilikiden ok, zamana yaylan dolay-
l bir ilikiden sz etmek daha doru
olacaktr. Elektronik medyann, ocuk-
luun kaybolmasna etkisi daha ok
televizyonun yaygn kullanmna ba-
lanlabilir.
Bunun yannda Postman (1995), tek-
nolojik egemenliin toplumsal temelle-
rinin kapitalist dizgenin iinde olduu-
nu dnmekle birlikte ocukluk tasa-
rmnda birinci izgide belirleyici olan
ve ocuklarn almasnn sorgulanma-
sn gerektiren retici glerin ya da
endstriyel temelin zmlemesini ye-
terince yapmamaktadr. 18. yzylda
gelitii biimiyle sanayilemenin, o-
cuklarn srekli ve korku yaratan d-
man olduunu kabul etmekte ancak
ocukluun zirveye ulatn belirttii
bu dnemde, ok ar koullarda al-
mak zorunda kaldklarna gerektii ka-
dar vurgu yapmamaktadr. Postman,
138 iletiim : aratrmalar
ocuklarn yetikinlerden farklarnn
ortaya ktn syledii bu dnemde,
ocuklarn fabrikalardan alndna
dikkat ekmektedir. Ancak sz konusu
dnemde almaya devam etmek zo-
runda kalarak, yetikinlie ait olan bir
ykmll stlenen ocuklarn oran un olmasa bile tipografik kltrde de
dk deildir. Bu durumda ocuklarn,
ocukluklarndan dolaysyla ocuklu-
un ykseliinden sz etmek pek olas
deildir. Bu nedenle st ve orta snflar-
da ocukluk kltrnn geliiminden
sz edilebilir ancak alt snflarda bu sz
konusu olmamtr. Postman, sanayi-
lemenin alt snflardaki ocuklarn ya-
amna ve bu snflardaki ocuk tasar-
mna etkisini gz ard etmekte, ocuk-
luun yok oluunu arlkl olarak ileti-
im teknolojisinin geliimine balarken,
kapitalizmin ocukluk zerindeki ykc
etkisine yeterince vurgu yapmamakta-
dr.
Postman (1995), tipografik kltrde,
enformasyonun tm trlerinin yetikin-
ler tarafndan denetlendiini ve ocuk-
larn, denetleyicilerin bilgi iletimi ilkele-
rine baml olduklarn sylemekte ve
gemite enformasyonun dzenlenmesi
ve denetlenmesi iin daha kat bir diz-
genin var olmas nedeniyle gemii bi-
raz idealize etmektedir. Televizyon ol-
mad iin yetikinlere ait srlar re-
nemeyen ocuklarn, ocukluklarnn
gemite, gnmze gre baz alardan
daha belirgin olduu dnlebilir.
Ancak st ve orta snflara mensup o-
cuklarla snrl kesimin, enformasyonu
yalnzca anne ve babalarndan, ret-
menlerinden ve din adamlarndan e-
dindikleri gz ard edilmektedir. G-
nmz medyasnn yapt kadar yo-
ocuklar tek ynl ve tek boyutlu en-
formasyon iletimine maruz kalmlar-
dr.
ocukluk ile genliin, genlik ile
yetikinliin birbirinden ayrlmas dn-
gsel bir yaam dzeni iinde gerek-
lemektedir. Dngsel yaam sreleri
ayrmlar, medyatikleme sreci iinde
yumuatlmaktadr. Elektronik medya,
herkese ayn enformasyonu sunmakta,
bu koullar altnda ise, baz srlarn giz-
lenmesi olas olmamaktadr. Srlarn
olmad bir yerde ise, Postman'in
(1995) syledii gibi ocukluk gibi bir
"ey"in olmas sz konusu deildir.
Postman'in ocukluun kayboluuna
bak, yalnzca toplumsal bir olguyu
deil, ayn zamanda ocukluun ko-
runduu elektronik ncesi aa nostal-
jik bir bak. asn da yanstmaktadr.
Bunun arkasnda teknolojik ilerlemeyle
krk bir iliki gzlenmektedir. Teknolo-
jinin giderek tanrsal bir statye kavu-
tuunu ve bu nedenle de sorgulanma-
dn syleyen Postman, her teknoloji-
nin kendisine uygun medyaya sahip
olduunu dnmekte ve teknolojinin
ussal amalarla etik kurallara uygun
 A/ver' Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde iletiim Teknolojisi Eletirisinin Eletirisi 139
kullanmn hakl olarak nermektedir.
Postman, zellikle teknolojinin kullan-
mnda aydnlanmann, us ve ussallk
paradigmalarn vurgulamaktadr.
Postman, matbaann bulunmasnn en-
formasyon ve bilgi retimini salaya-
rak, zellikle de eitim ve retim ku-
rumlarnn kurulmasyla demokratik-
lemeyi beraberinde getirdiini kabul
etmektedir. Aydnlanmayla birlikte ei-
tim ve retimin bir lde demokratik-
letii doru olmakla birlikte bu geli-
menin ocuklarn ve insanln refah
iin yeterince dzenlenemediini ve
ilevselletirilemedii de grlmektedir.
Bunun yannda Postman, doru bir be-
lirleme ile insann aydnlanma ile insan-
latn sylemekte ancak insann, an-
lama ve duyumsama yeteneklerinin
teknolojinin egemenlii altna girdiini
belirtirken, teknolojik egemenliin de
aydnlanmann sonularndan biri ol-
mas sorununu irdelememektedir.
Elektronik medyann zellikle de te-
levizyonun 21. yzyldaki geliiminin
olumsuz kltrel sonularn nemle
vurgulayan Postman (1994), teknolojiyi
ve televizyonu toplumsal dnmde
gl bir faktr olarak grmektedir.
Televizyonun gncel toplumsal deii-
me etkisinin gl olduu dorudur;
ancak kltrel gerilemelerin tek nede-
ninin medya teknolojisinin geliimi ol-
duunu syleyerek, ekonomik ve siya-
sal yap gibi dier faktrleri gz ard
etmek gereki olmamaktadr. Postman,
medyann hangi toplumsal ve entelek-
tel evreyi oluturduunu sorgular-
ken, medyann etkilerini yalnzca birey-
lerle snrl olarak grmemekte, toplu-
mun da kkten etkilendiini dn-
mekte ve zellikle yeni medyann top-
lumu, bireyi, aileyi, ocuu ve politikay
yeniden biimlendirdiini sylemekte-
dir. Ancak medya, politika ve ekonomik
dizgeleri etkilemekle birlikte kendisi de
onlardan etkilenmektedir. Medyann
ekonomik, politik ve tarihsel balam
iinde kavranmas ve politik, ekonomik
dizgeler ile medya dizgesi arasnda
sembiyotik bir ilikinin bulunduunun
dikkate alnmas gerekmektedir. Med-
yay toplumsal, ekonomik ve politik
evresinden soyutlamak, kltrel yoz-
lama ve ocukluun yok ediliinden
dolay yalnzca onu sorumlu tutmak,
gereki olmamaktadr.
3.Sonu
nsanlk tarihi boyunca fiziksel ve
cinsel iddet, yetikinlerin bencil ama-
lar ve ekonomik olanakszlklarn ne-
den olduu sorunlar, ocuklar olumsuz
etkilemi ve tehdit etmitir. ehirlerin
endstrilemesiyle modern iilere olan
gereksinimin artmas, ocuklarn zel
doasndan ucuz igc olarak yarar-
lanma yoluna gidilmesine neden olmu,
gelien iletiim teknolojisinin yetikinler
ile ocuklar arasndaki snrlar kaldran
140 iletiim: aratrmalar
iletileri yaymalar ise, Neil Postman'in
belirledii gibi, 17. yzylda ocukluk
fikrinin kefedilmesini, 18. yzylda
ocukluk fikrinin gvenilir bir biime
sokulmasn, 20. yzylda bu fikrinin
zlmesini, 21. yzylda ise, ortadan
kalkmasn beraberinde getirmitir. .
Postman, tarihsel geliim sreci i-
inde ocukluu, matbaann bulunma-
syla ilikilendirerek, toplumsal bir tasa-
rm olarak ortaya koymaktadr. Bilginin
geni toplumsal kesimlere yaylmas,
kitabn baslmas ve geni kitlelere u-
lamas ile olas olmutur. Kitaba eri-
im, okuma yazma bilgisini gerektirmi
ve okuma yazmay bilmeme bir snr-
landrma oluturmutur. Ortaya kan
bu durum, okuma yazmay renmeyi
zorunlu hale getirmi ve insanlar "o-
kuyanlar" (yetikinler) ve "okumay
renenler" (ocuklar) olarak ikiye a-
yrmtr. Postman buradan hareketle
bilgi sahipleri (yetikinler) ile bilgi sahi-
bi olmayanlar (ocuklar) ayrmn da
yapmtr. Elektronik kltrn geliimi
ise, bu ayrmn snrlarn ortadan kal-
drm, ocukluk ile yetikinlik iie
gemi ve ocukluk ortadan kalkmtr.
Medya, toplumsal dnme yn-
lendirici etkide bulunan nemli gler-
den biridir. Medyann etkisinin ve onun
tarafndan smrlme olaslnn bu-
lunmad bir zneden ve gnlk ya-
am alanndan sz etmek pek olas g-
zkmemektedir; nk medya gnlk
yaamla btnlemitir ve aktard
deneyimler, bireylerin eylemlerine
programlayc etkide bulunmaktadr. Bu
nedenle medyadan en fazla etkilenenler,
en savunmasz olan ocuklar olmakta-
dr. ocukluun nasl tasarland, o-
cuklarn nasl konumlandrld ile ya-
kndan ilgilidir. ocukluk figrnn
tasarlanmas ve kltrnn yapland-
rlmas srecinde medya nemli bir rol
oynamaktadr. Bununla birlikte yalnzca
ocukluun ortadan kalkt ve ocuk-
luun geleceinin olmadn sylemek
var olan duruma ilikin yetersiz bir be-
lirleme olarak dnlebilir. ocuklu-
un yannda geleneksel yetikinliin de
gelecei tartmaldr. Postman ocuk-
luun ortaya k srecini ve yine orta-
dan kaybolmasn arlkl olarak ileti-
im teknolojisinin geliimine dayand-
rrken, yeterli kantlar gsterememekte-
dir. Bu bir lde sosyal bilimlerin ok
anlaml ve karmak balantlar ier-
mesi nedeniyle, bir fikrin ispat edilmesi
ya da yanllnn ortaya konulmasnda
karlalan zorlukla da ilgili olarak g-
rlebilir. Bu erevede Postman'in daha
ok, sorunlar ortaya koyduu, ancak
olaylar arasndaki iliikleri kesin olarak
gsteremedii ve sorunlar iin zm
nerileri retemedii sylenilebilir.
Postman'in medyann ocukluu
yok etmesine ilikin grleri, gn-
mzde ocuklarn medya tketiminin
 Ave Neil Postman'in ocukluun Yok Olu Srecinde letiim Teknolojisi Eletirisinin Eletirisi
giderek artmas, ocuklarn bir tketici
grubu oluturmas nedeniyle nemini
ve gncelliini korumaktadr. Yetikin-
ler ile ocuklar arasndaki snrlarn gi-
derek geirgenlemesi tabu konularn
azalmasn, yetikinlere zg olarak
dnlen hastalk ve cinsellikle ilgili
konularn aka tartlmasn, reklam-
larda ocuklarn cinsel nesneler olarak
sunulmasn beraberinde getirmektedir.
Postman'in, tarihsel geliim srecinde
iletiim teknolojisinin ocuklua etkile-
rine ilikin bu belirlemeleri, gnmzde
bilgisayar teknolojisi ve zellikle de
Internet'in geliimi ile giderek artmak-
tadr. Bununla birlikte ocukluk klt-
rnn yok edilmesinde, yok ediliin
yeniden retiminde ya da ocuk figr-
nn arpk tasarmnda medyann tek
sorumlu olduunu sylemek olas de-
ildir. ocukluun korunmas ve geli-
tirilmesi iin medya dizgesinin yannda
politika, ekonomik ve hukuk dizgeleri
gibi dier dizgelerde de gerekli nlem-
lerin alnmas gerekmektedir. Salkl
bir ocukluk kltrnn oluturulmas
iin ekonomik koullarn iyiletirilmesi,
ocuk haklarnn yasalarla gvenceye
alnmas, eitim olanaklarnn geliti-
rilmesi ve eitimin niteliinin yksel-
tilmesi elzemdir.
141
Notlar
1 Medya Ekolojisi Yaklam; teknolojinin geli-
iminin sonularm tarihsel sre iinde ortaya
koymak, medya evresini yeni balantlaryla
birlikte aklamak, yaratt deiimleri belir-
lemek, bireylerin ve toplumun dnce ve ey-
lemlerini nasl ekillendirdiini gstermek ve
insanlarn zgrleme srelerine etkisini sor-
gulamay amalamaktadr (Kloock, 1997: 44).
Kaynaka
Bachmair, Ben (1997). "Qualitaetsfernsehen
fr Kinder Argumente in einer
kulturellen bergangssituation".
Medienpraktisch. 2
Gtersloh:Gemeinschaftswerk der
Evangelischen Publizistik GmbH. 48-52
Kloock, Daniela (1997). Medientheorien:
eine Einfhrung. Mnchen: VVilhelm
Fink Verlag GmbH.
Postman, Neil (1992a). Das Technopol. Die
Macht der Technologien und die
Entmndigung der Gesellschaft. Frank-
furt am Main: Campus Verlag.
Postman, Neil (1992b). "Sieben Thesen zur
Medientechnologie". Die Verstellte
VVelt. Beitraege zur Medienkologie.
(Der.) VVerner Frhlich; Rolf
Zitzlsperger; Bodo Franzman.
YVeinheim: Beltz Verlag: 9-23.
Postman, Neil (1994). Televizyon ldren
Elence. stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Postman, Neil (1995). ocukluun Yok
Oluu. Ankara: mge Kitabevi.