M.

KEMAL
ATATRK'TEN
YAZDIKLARIM
Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr.

Dizgi - Bask - Yaymlayan:

Yenign Haber Ajans
Basn ve Yaynclk A..
Aralk 1999

M. KEMAL ATATRK'TEN YAZDIKLARIM

Prof. Dr. A. AFETNAN

CGAZETESNN
OKURLARINA ARMAANIDIR.

NDEKLER

I- Mustafa Kemal Atatrk'n biyografisi 13

II- Mustafa Kemal Atatrk'n fikir hayat 29
1) Not ettiim ksa cmleler 44
2) M. Kemal Atatrk'ten yazdklarm 48
3) M. Kemal Atatrk'n el yazlaryla
eitli konular 64
III- Kemal Atatrk'n muvaffakiyet srlar 109
Sonu 121
IV- M. Kemal Atatrk'n el yazsyla notlar 125

NSZ

Trk milleti tarih boyunca eitli corafi blgelerde devletler kurmu ve medeni eserler meydana
getirmitir. 1920 ylnda ise, tarihte ilk defa Trkiye adn kullanarak Ankara'da bir hkmet tekil
edilmitir ''Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti''. 1923 ylnda ''Trkiye Cumhuriyeti'' btn
devletlerin resmen snrlarn tand yeni bir Trk devletidir. Bundan nce hemen tarihin her
devrinde kurulmu olan Trk devlet ve imparatorluklarnn resmi unvanlar ya o devleti kurann
veyahut da o blgeye mahsus bir Trk kabilesinin adna gredir. Bunlarn iinde tek istisna, bana
bir sfat eklenen ''Gk Trk Devleti''dir (552-745).
Ancak Osmanl mparatorluu iin yabanclarn bazen Trk adn, resmi olmamakla beraber,
kullandklar grlr.
Milli hkimiyete dayanan prensibe gre Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu M. Kemal Atatrk'tr.
Trkiye Cumhuriyeti'nin birlik halindeki vatan, derin bir medeniyet tarihine malik olmutur ve
bugn, burada Trk vatanda olarak yaayanlar, her devirden kalma medeniyet eserlerinin
varisidirler.
Kurtulu Sava sonucu 1922'de istiladan kurtulan yurdumuzda, cumhuriyet idaresi altnda,
demokratik messeselerin yerlemesine nem verilmitir. Trk inklabnn yrrle girmesi ile
milletimizi son asrlarda medeniyet yolunda geri brakm messeseler kaldrlm, yerlerine dnya
medeniyet lemine uyacak mspet ve sosyal ilimlerin ngrd yeni dzenin yerletirilmesine
allmtr.
XIX. yzyl Osmanl devrinde slahat hareketleri grlm fakat bunlar cemiyet hayatnda kkl
deiikliklere gidememitir. Ancak Trk milleti iin bir hazrlk safhas olarak kaydedilebilir.
Cumhuriyet devrimiz inklap hareketleriyle karakterize edilir. Bu inklap devlet kurucusu
Atatrk'n ahsi teebbs ile olmu ise de, o bizzat bunu ''Trk nklab'' olarak ifade eder.
Bu inklabn ynn tespit iin Atatrk'n fikri hayatn takip etmek gerekir, nk o hem asrnn
ve evresinin entelektel gelimesinin, hem de milli bnyemizin gereklerinin tesiri altndadr. Bu
itibarla Birinci Dnya Sava ile kinci Dnya Sava arasndaki zamanda, Trkiye Cumhuriyeti'nde
ngrlen inklap hareketleri dier Dou lkelerine de rnek olmutur. Bunun iin Atatrk'n
kiilii ve onun fikri hazrlk safhas ok nemlidir.
Milli Kurtulu hareketimizin iinden doan bu inklap konular, Atatrk'n nutuklar ve
konumalaryla, kamuoyunu hazrlayan tutumu dikkatle incelenmeye deer. te bunun iindir ki,
byk Nutuk, sylev ve demeleri, tamim ve telgraflar toplanm ve Trk nklap Tarihi Enstits
tarafndan yaymlanmtr. Bunlar btn ile bu devir tarihimizin birinci elden kaynaklardr.
Benim ahit olduuma gre Atatrk resmi nutuklarn, bilgileri topladktan sonra bizzat sentezini
kendisi yapard.
Esasen btn yazlarnda kendine has slubu daima kolaylkla anlalabilir. Hatta son Meclis a
nutkunu (1 Kasm 1938) dahi hasta yatanda yazm olduunu biliyorum.
Atatrk ok kitap okur ve bu okuduklarn etrafna yayarken eitli konular zerinde tartmalar
yapmay severdi. evresinde bulunanlarn bilgilerinden de istifa eden Atatrk'n fikirlere aklk ve
yn vermede byk baar salad grlrd.
''Bir ocuun normal retim ve eitim devrelerinden geerek yetimi olmas arttr. renci her
ne yata ve snfta olursa olsun onlara gelecein bykleri olarak bakmal ve yle muamele
etmelidir'' derdi.
Bu kitapta, M. Kemal Atatrk'n biyografisi ile eitli vesilelerle not ettiim szlerini topladm.
Bunlardan bir ksmn sonradan kendisine gsterdiim vakit dzeltmeler yapmtr. Bazlar da
dorudan doruya kendi el yazlaryla olanlardr.
Bu szler pek tabiidir ki, herhangi bir konuma mevzuu iinde baz olaylarn aklanmas iin
sylenmitir. Btn bunlar Atatrk'n entelektel hayatnn birer belgesi olarak veriyorum.
Bu kitapta ilk nce Atatrk'n bir halk ocuu olarak yetimesi, yani dzenli bir renimden
gemesi ve askeri meslek hayatndaki durumu ve bu dnemde memleketin eitli yerlerini ve
halkn tanmasnn nemi belirtilmitir.
kinci olarak da Atatrk'n fikir hayat ve baarsnn esaslar zerindeki tarihi belgeler
aklanmtr.
Bunlar, tabiatyla Atatrk'n yaad zamandaki siyasi fikri ve ekonomik ortamda bir ileri gr
olarak uygulanmtr. Ancak yine kendisinin fikrine gre ada medeniyet iinde Trk milleti,
daimi ilerlemelere nem verecek prensipleri de ama olarak benimsemelidir.

Prof. Dr. A. AFETNAN

I. M. KEMAL ATATRK'N BYOGRAFS

Yl 1881, mays aynn iekli, yeil bir gn Selanik koyuna hkim yamataki mahallenin katl
pembe evinde Zbeyde Hanm'n bir olu dnyaya gelmitir (1). O srada Rsumat'ta memur olan
kocas Ali Rza Efendi, bu mjdeli haberden byk sevin duymutur. Bu Trk ailesinin akraba ve
mahalle muhiti, kk Mustafa'nn annesinin lohusa yatan gnlerce ziyaret ederek, yavruya
mutlu, uzun mrler dilemilerdir. Bu beikte yatan sarn ocuun, elli sekiz yl sonra Osmanl
padiahlarnn stanbul'daki Dolmabahe Saray'nda Trkiye'nin ilk Cumhurbakan, M. Kemal
Atatrk olarak bir sonbahar aynda (10 Kasm 1938) lmne btn Trk milletiyle beraber, dnya
milletlerinin ac duyarak alayacaklarn, Selanikli akrabalar ve dostlar o zaman acaba hi
akllarna getirmiler midir? phesiz ki hayr. nk Mustafa, o tarihte Osmanl devletinin
banda bulunan hanedana mensup bir ehzade olarak domu deildi. O, sadece Osmanl
mparatorluu'nun bir tebas olarak nfus ktne yazlmtr. Doum mjdesi, komu ve mahalle
evresinden dar kmamtr. Fakat, byyen Mustafa Kemal'in tannmas derece derece yaylm
ve her kula nasip olmayan bir hzla ilerlemitir. O'nun zeks meslek hayatna ve cemiyet
evrelerine yeni bir k olarak girmi ve en hareketli tesiriyle parlak izler brakmtr. Yarm asrlk
mrnde Trkiye'yi kurtarm muzaffer bir bakumandan, Trkiye Cumhuriyeti'ni kurmu bir
devlet reisi, Trk devriminin nderi ve nihayet dnya milletleri tarafndan ''byk adam'' tannan
bir Trk olarak tarihe gemitir.
Bugn dahi Trkiye, ekseriya ''Atatrk Trkiyesi'' diye anlr. Bu bakmdan O'nun Selanik nfus
ktnden itibaren, tarih sahifelerindeki hayatn bilmek, yarm asrlk Trk tarihini tetkik etmek
demektir.
Kk Mustafa okul yana geldii vakit, babas Ali Rza Efendi olunu yeni tarz mektepte
okutmay kararlatrmtr. Fakat annesi eski tarz eitim ve renim grmesini istiyordu. Bu iki
fikrin, yani eski ve yeninin arpmas, kk Mustafa'da ilk derin izini brakmtr. Annenin arzusu
sadece mektebe balama trenini yapmakla yerine getiriliyor. Baba ise olunu ertesi gn yeni tarz
mektebe kaydettiriyor. Fakat ne yazk ki memuriyetten ayrlarak kereste ticareti yapan gen baba,
olunun okumasna ahit olamayacaktr. Mustafa, daha ilkokul anda, babadan yetim kalmtr.
Ancak o, ailevi glklere ramen renimine devam ediyor. Selanik Askeri Rtiyesi'ne imtihan
vererek giriyor (1893). Burada matematik retmeni Mustafa Efendi talebesinin kaabiliyet ve
kemalini beyendii iin O'na Kemal adn veriyor. Mustafa Kemal 1895'te, doduu ehirden
karak, Manastr Askeri dadisi'ne yatl talebe olarak giriyor. Orada iir ve edebiyata merak
sarmtr. Tatil zamanlarnda ise Selanik'teki Frerler mektebinde Franszcasn ilerletiyor. Mart
1899'da Mustafa Kemal'i stanbul Harp Okulu'nun piyade snfnda kaytl buluyoruz. O bir taraftan
normal derslerine alrken, dier taraftan hr fikirli iir ve yazlar okuyor ve snf dnda
arkada gruplaryla aralarnda mnakaalar ve mnazaralar yapyorlar. O ayn zamanda hitabete de
ok merakldr.
1902'de Harp Akademisi'ne ayrlan M. Kemal memleket idaresinin durumu zerinde
dnmektedir. O bir yandan askerlik derslerine alr ve onlar zerinde mesleki bilgilerini
kuvvetlendirirken, dier taraftan da siyasi konular zerinde fikrini iletmektedir. M. Kemal istibdat
idaresini stanbul'da daha yakndan hisseder olmutu. Harp Akademisi'nin gen subay talebeleri;
yeni fikirler etrafnda toplanmakta, hatta el yazsyla bir de gazete karmaktan
ekinmemektedirler. Yzlerce Harp Okulu talebesine hitap eden bu yazlar, bizzat M.Kemal'in
kaleminden kmakta ve bu faaliyeti de o idare etmektedir. Bu hal mektep idaresi tarafndan haber
alnmakla beraber, kendilerine kar cezai tedbir alnmadn ve msamaha ile karlandn bizzat
M. Kemal hatratnda itiraf etmitir. O yllk talebelii esnasnda anlayl, zeki ve alkan
olarak hocalarnn takdirini ve dikkat nazarlarn ekmitir. Ancak o kendi benliinde manevi
huzursuzluk iinde idi, mana ve mahiyetini bir trl anlayamad duygularn tesiri altnda kskn,
kederli ve iinden gelen bir isyan duygusuyla dolu halde yayor, okuyor, ne bulursa okuyor ve
yazyordu. Harp Akademisi'nde ve devlet merkezindeki izlenim ve incelemeleri onda derin izler
brakacak kadar kuvvetlidir. Hocalarnn verdii askeri problemleri halletmeye alrken, adeta
istikbalin meydan muharebelerini idare eden bir kumandan edasndadr.
11 Ocak 1905'te Mustafa Kemal Harp Akademisi'nden yzba rtbesiyle mezun olmutur. Siyasi
faaliyetlerine ise birka arkadayla toplantlar yaparak devam etmektedir. Fakat ilerinden birinin
haber vermesi zerine stanbul'da birka ay tevkif ediliyor. Hapisten kar kmaz da, Suriye'deki
beinci ordu merkezi olan am'a gnderiliyor (5 ubat 1905). Bu mnasebetle Osmanl idaresinin
Suriye'deki durumuna yakndan ahit olmu ve eitli frsatlarla bu memleketin her tarafn
gezmitir. O, sivil ve askeri idareyi iyi grmemektedir. 1906 ylnn Ekim aynda, birka fikir
arkadayla beraber ''Vatan ve Hrriyet'' nam altnda gizli, siyasi bir cemiyet kuruyorlar. Suriye,
Lbnan ve Filistin'deki baz merkezlerde bizzat bu cemiyetin ubelerini yaymaya alm ve bu
cemiyeti asl Makedonya'da faaliyete geirmek istemitir. Baz arkadalarnn yardmyla
Selanik'te bu cemiyetin bir ubesini kurabilmi ise de, askeri vazifesinin bana dnmek zorunda
kal onu tekrar Suriye'ye gitmeye mecbur brakmtr. 1907 ylnda M. Kemal'i kolaas rtbesiyle
Makedonya nc ordu mrlnde vazife alm olarak buluyoruz. Daha evvel kendi kurduu
siyasi ve gizli cemiyet ubesinin Selanik'te ''ttihad ve Terakki'' cemiyeti iinde yer aldn grnce
O da bu faaliyete itirak etmitir.
23 Temmuz 1908'de Hrriyetin ilan, Osmanl devletinde ikinci Merutiyet devridir. M. Kemal,
bundan sonra ordunun politika ile uramasn istememektedir. Bu itibarla asl ordunun slahn,
subaylarn talim ve terbiyesinin esas olduunu kabul ettirmek iin uram ise de, iktidar ele alan
ve siyasi bir parti olarak ibana geen ttihad ve Terakki mensuplar, bu fikri kabul etmemilerdir.
M. Kemal bu fikrin bir tatbikat olarak bu yllarda, birtakm askeri meselelere ait telif ve tercmeler
yaparak neretmitir (2).
Merutiyetin ilanndan sonra Osmanl mparatorluu'nun bir paras olan Trablusgarp'ta hrriyete
kar gelmek isteyenlerin durumunu tetkike memur edilen M. Kemal, dnte de Bingazi ve Girit'e
uramtr.
31 Mart Vakas diye anlan (13 Nisan 1909) irtica hareketine kar Selanik'ten mdahale eden
"Hareket Ordusu" kurmayln yapan ve stanbul halkna hitap eden beyannameyi kaleme alan
yine O'dur. Bu yllarda, O tenkit ettii Osmanl ordu tekilatn slah etmek ve gelecek harp iin
esasl bir surette hazrlamak fikrindedir. Fakat ne rtbesi, ne de vazifesi ie msait deildir.
Selanik'te alay kumandan iken, Arnavutluk'ta kan ihtilal hareketine, Harbiye Nazr Mahmut
evket Paa'nn kurmay bakan sfatyla itirak etmitir. 13 Ocak 1910'da Redif 11. Selanik
Tmeni Kurmay Bakanl'na tayin edilmitir.
1910'da Fransa'daki "Picardie" askeri manevralarna Trk ordusunu temsilen gitmitir. Eyll
1911'de M. Kemal'e stanbul'da Genelkurmay Bakanl'nda bir memuriyet veriliyor. Fakat bu
srada talyanlar Trablusgarp'a hcum ediyorlar. O, Msr yoluyla derhal buradaki mdafaaya
komutur. Burada binbala terfi etmi ve 1912 ylnda Tobruk ve Derne kararghlarndaki
mukavemet (direni) hareketlerini idare etmitir.
Ekim 1912'de Balkan Harbi'nin ilan edildiini iitince, Avrupa yolu ile Romanya zerinden
stanbul'a dnmtr. Gelibolu Yarmadas'n korumak iin tekil edilen Bolayr kolordusu kurmay
bakan sfatyla bu kumandanlk vazifesini zerine alm ve bundan sonra Edirne'nin geri
alnmasnda bulunmutur.
Bir sene sonra, Sofya merkez olmak zere, Bkre, Belgrad ve etine ataemiliterliklerinde vazife
almtr. (27 Ekim 1913 - 2 ubat 1915) Birinci Cihan Harbi'ne katlan Osmanl ordusunda fiilen
almak istediini bildirmesi zerine, Gelibolu Yarmadas'ndaki On Dokuzuncu Tmen
Kumandanl'na getirilmitir. 18 Mart 1915'te anakkale Boaz'n gemeye muvaffak olamayan
tilaf Kuvvetleri, Gelibolu Yarmadas'nn batsna asker karmak istemilerdir (25 Nisan 1915).
te M. Kemal, Arburnu'nun Anafartalar ksmnda emrindeki kuvvetleri iyi idare ederek, dmann
ilerlemesini ve stanbul yolunun karadan almasn nlemi ve orada bir mukavemet cephesi
kurmutur. Bu harpler esnasnda ahsi cesaretine katlan kumandanlk vasflarndan ok
faydalanmtr. Bu muharebe esnasnda cebindeki saate isabet ederek onu paralayan misket
kendisini yaralanmaktan korumutur.
1 Haziran 1915'te albayla terfi eden M. Kemal anakkale Muharebesi'nin karadan karma
hareketinde; byk baarlar elde eden bir kumandan olarak memlekette tannmaya balamtr.
Dmann ekileceini tahmin ettii iin taarruz ederek muvaffak olmay istedi ise de, bu ie st
kumandanlar raz olmamlardr. Bunun zerine 10.12.1915'te buradan ayrlm; 19.12.1915'te
dman kuvvetleri bu karmada muvaffak olamadklar iin burasn terk etmilerdir.
anakkale'den Edirne'deki XVI. Kolordu Kumandanl'na tayin edilen M. Kemal, 14 Ocak
1916'da bu vazifeye balar.
Bu kolordu, Kafkas cephesine sevk olunmak zere Diyarbakr'a nakledildii iin, 14 Nisan 1916'da
generallie terfi etmi olarak Silvan'da ie balamtr.
Bu suretle 1916 ylnda General Mustafa Kemal, Dou cephesinde kolordu kumandan olarak,
mdafaa harpleri yapm, ayn zamanda Bitlis ve Mu'u dman elinden geri almtr (6-7 Austos
1916). Bu sralarda Osmanl devletinin Bakumandanl, mttefikleri Alman kumandanlar ile
birlikte Suriye, Filistin zerinde baz askeri planlar tertip ederek, General M. Kemal'e de burada
Yldrm Ordular, 7. Ordu Kumandanl grevi verilmitir (5 Temmuz 1917). Ancak o buradaki
inceleme ve izlenimlerinin sonucu, bu tertiplerin muvaffak olamayacan ve memleketin umumi
zaafn, mlki idarenin artk gvenilemeyecek bir hale geldiini, iktisadi hayatn felce uradn
belirten ve bunlara are olarak tavsiyelerde bulunan bir raporu hkmete vermitir (2 Eyll 1917).
Madde madde aklad fikirlerinde 1. maddenin sonundaki u cmle dikkate deer: "Binaenaleyh
harp devam ettii halde karsnda bulunduumuz en byk tehlike her taraftan ryen binay-
muazzam saltanatn bir gn dahilden birdenbire ve hep birlikte kmesi ihtimalidir."
4. Maddede ise u sonuca varyor:
"Bu muhtasar nazar umumiden neticei istidlalin, artk her i bitmitir ve bulunacak bir are
kalmamtr, zemininde deildir. Byle bir kanaati bedbinane dmanlarn ve tehlikelerin en vahimi
olduunu izaha hacet grmem. mkn- hals ve hayat mevcut olup ancak tedabiri saibeyi bulmak"
diyor ve alnacak kararlar iin fikrini aklayarak devam ediyor:
"Siyaseti askeriyemiz, bir mdafaa siyaseti ve elimizde bulunan kuvvetleri ve bir tek neferi son ana
kadar saklamak siyaseti olmaldr. Bu siyaset memleket haricinde bir tek Osmanl neferi kalmasna
mtehammil olamaz". Rapor uzundur, btn alnacak tedbirleri aklar.
Bakumandanlk bu fikirlere itirak etmez. Fakat az zamanda, dmann stn kuvvetlerle taarruzu
Filistin'in istilas ile neticelenir ve Kuds ngilizlerin eline geer.
M. Kemal'in askeri biyografyasnda u kayt grlyor. 9 Ekim 1917'de Suriye'deki 7. Ordu'dan 2.
Ordu'ya becayi ediliyor. 11 Ekim 1917'de ise izinli olarak ve tedavi maksadyla stanbul'a gelir ve
7 Kasm 1917'de General Karargh emrindedir. Bu srada yirmi gn srecek bir resmi ziyaret iin
Almanya'ya gitmeye memur edilir. Bu suretle 1917 ylnn son aynda, Osmanl veliaht M.
Vahdeddin ile Almanya mparatoru'nun ziyaretine gidilmitir. (15.12.1917 - 5.1.1918). Oradaki
umumi vaziyeti de yakndan tetkik etme frsatn bulan General Mustafa Kemal, mttefik devletler
iin akbetin malubiyet olacan aka sylemekten ekinmemitir. Almanya dn
hastalandndan tedavi iin Viyana civarnda Karlspad'a gitmitir. Burada geen gnlerinde
(Temmuz 1918) M. Kemal memleketin durumunu daha sknetle mtalaa etmeye ve areler
aramaya, ayn zamanda da pek ok kitap okumaya frsat bulmutur. Bu srada O'nun Suriye cephesi
iin hkmeti ikaz ederek syledikleri, Osmanl ordusu aleyhine tahakkuk etmi bulunuyordu.
Temmuz 1918'de padiah olarak Osmanl devletinin bana geen Vahdeddin, M. Kemal'i
Filistin'deki 7. Ordu'ya tayin etmitir. Fakat artk dman taarruzunun nne gemek imknsz hale
gelmiti.
Nitekim; Osmanl ordusu yer yer mukavemet etmekle beraber, Halep'e kadar ekilmek
mecburiyetinde kalmtr. Bu arada Bulgarlar Selanik mtarekesini imzalamlardr (Eyll 1918).
30 Ekim 1918'de de Osmanl devleti Mondros Mtarekesi'ni imzalad vakit, Alman
kumandannn Suriye cephesinden ayrlmas icap ettiinden, M. Kemal Yldrm Ordular
Kumandanl'n almak mecburiyetinde kalmtr. O, bu durum karsnda ve Mondros
Mtarekesi'nin tatbikat bakmndan stanbul hkmetini ikaz eden telgraflar ekmi ve memleketi
saran tehlikeyi sadrazama bildirerek areler tavsiye etmitir. Fakat stanbul hkmeti duruma
hkim olmaktan uzak ve ciz idi. Kasm 1918'de M. Kemal ordusunun bandan alnarak stanbul'a
arlmtr. Devlet merkezinde umumi malubiyetin acs, pek etin gnlerin gemesine vesile
olmutur. Mays 1919'a kadar stanbul'da siyasi faaliyette bulunan M. Kemal, memleketi bu igal
durumundan kurtarmak iin kendi fikirlerine taraftar toplayarak planlarn hazrlamakla megul
olmutur. General M. Kemal'in Osmanl devletinden ald son resmi vazife, ordu mfettilii ve
kendi blgesindeki mlki amir ve memurlara emir verme selahiyetidir.
Hayatnn otuz dokuzuncu ylna bast ayda (mays) General M. Kemal Trkiye'yi kurtarma ve
yeni bir devlet kurma devrine girmitir. 19 Mays 1919'da Samsun'a kt gn, derhal ie
balamtr. Trk yurdunun Ege sahiline dman silahl kuvvetleri kp yerlemek isterken 22
Mays 1919'da Samsun'dan stanbul hkmetine Mustafa Kemal imzasyla giden raporun bir
cmlesi yledir:
"Millet birlik olup (yekvcut) hkimiyeti esasn ve Trk duygusunu hedef tutmutur."
1918 mtarekesinden sonra blgesel kurtulu areleri aramak iin tekilatlanmak isteyen veya
Osmanl devletinden tamamen ayrlarak baka devletlerin himayesine girmek isteyen cemiyetlerin
faaliyeti karsnda M. Kemal bu yukardaki cmle ile kurtulu savann esas prensibini; birlik,
milli hkimiyet ve Trk duygusu, diyerek belirtmitir.
28 Mays 1919'da Havza'dan Anadolu'daki kumandan ve mlki amirlere gnderdii tamimin esas
fikri u cmlede beliriyor:
"Yurt btnlnn korunmas, bunun iin milli tekilat kurulmas, dman igalini protesto etmek
iin mitingler tertip edilmesi ve bu hareketlerin kamuoyuna, stanbul hkmetine ve yabanc
devletlere telgraflarla duyurulmas."
Bunda da yurt btnl fikri ve dman igalinin Anadolu halk tarafndan protesto edilmesi iin
milli tekilat kurulmas tavsiyesi vardr.
22 Haziran 1919 Amasya'dan ekilen telgraflarla "Vatann tamamiyeti, milletin istiklali
tehlikededir" cmlesiyle btn kumandan ve valilere alarm iareti verilmitir. Erzurum ve Svas
siyasi kongrelerine memleket mmessillerini davet eden bu imza sahibi kimdir? Resmi sfat ordu
mfettii ve padiahn fahri yaveri, millet soruyor. Bu kumandannn gemite baarlar var mdr?
O'nun yukarda izah ettiimiz askeri hayat, Trkiye'ye dalga dalga yaylmaya balyor. Osmanl
mparatorluu'nun hemen btn nianlarn tayan O'nun resmi, elden ele dolayor. Millete
reniliyor ki O, Birinci Cihan Harbi'nden malup kan bir devletin ordusunda muzaffer,
mnekkit ve muvaffak bir kumandandr.
Bu sralarda memleketin umumi durumu u haldedir:
Mondros Mtarekesi, galiplerin lehinde en geni manasyla tatbik edilmektedir. Bu paralanmay
Sevr Muahedesi ancak tasdik edecektir (10 Austos 1920).
Bunlarn karsnda Osmanl hanedan ve hkmeti tam teslimiyet halindedir. Adeta galip
devletlerin isteini yerine getirmek iin iktidar mevkiindedir. Aznlklar, yabanc devletlerin
maksatlar iin alyorlar ve cemiyetler kuruyorlar. Memleketin asl sahibi Trk halk ise, basz,
tekiltsz endie iindedir. Fakat btn millet umumi durumu ho grmeyen bir halde. Kurtulma
ve istiklal fikrini dnenler ancak blgesel areler aryorlar. Eer bu teekkller muvaffak olursa,
Trkiye Seluk devletinin k sralarndaki gibi kk devletlere ayrlacaktr. Ancak bunlarn
elbette uzun mddet yaamasna imkn olmayacaktr.
Bat ve gney blgelerinde silahl mukavemetler yer yer balamtr. Fakat, stn dman
kuvvetleri karsnda ekilmeler, hatta baz yerlerde panik halini alan kamalar, Anadolu'ya
doru akmaktadr.
Corafi durumun tabii mihrak Orta Anadolu olmutur. imdi btn iyi niyetlerle yaplan bu
hareketleri tekilatlandracak ve toplayacak bir nder lazmdr. Eer bu nder kmazsa devletin
istiklali, memleketin gelecei tehlikede olacaktr. Bu yer yer toplanan milis kuvvetleri de
dalmaya mahkm olacaktr. te bu birlik Mustafa Kemal adnn etrafnda toplanmaya
balamtr. lk alarm 22 Haziran 1919'da Amasya Tamimi ile balar. M. Kemal imzasn tayan bu
yazda: "Milletin istiklalini yine milletin azim ve karar kurtaracaktr" denir.
Temmuz 1919, Erzurum Kongresi'nde M. Kemal askeri sfatlarndan ayrlm ve stanbul
hkmetine isyan etmitir. Eyll aynda Svas Kongresi'nin reisi, Dou ve Bat vilayetlerindeki
siyasi cemiyetlerin birletirici ve ihtilal efi olarak ortaya kmtr. 1919'un son aynda (27 Aralk)
M. Kemal Svas Kongresi'nin setii "Heyeti Temsiliye" bakan sfatyla Ankara'ya gelmitir.
1920 ylnda ise, memlekette balayan eylemin resmen bir nder etrafnda rgtlendiini
grmekteyiz. 16 Mart 1920'de igal kuvvetleri tarafndan "Meclisi Mebusan" datlnca "Heyeti
Temsiliye" bakan sfatyla parlamentoyu Ankara'da toplamtr. imdi ksaca 1920 ile 1923 yllar
arasndaki zamanda Trkiye'ye bakalm:
Maddi kuvvet balangta hemen hi yok gibidir. Fakat 1922 Eyll'nde dman ordularn denize
dkecek bir duruma gelmitir. Bu kuvvetler belki sayca, malzemece her zaman stn olmamtr.
Fakat, muntazam tekilat haline gelen memleket kuvvetleri, bakumandan ve deerli kumandanlar
tarafndan iyi idare edilerek bu vatan kurtarmtr. Siyasi vaziyeti Trkiye Byk Millet Meclisi ve
memleket idaresini de O'nun hkmeti eline almtr. Bunlarn da reisi ayn bakumandandr. Sava
yllar en kritik zamanlardr. Dahilde millet kuvvetleri ilk zamanlarda ikiye ayrlmtr. Bunun iin
evvela birlii temin etmek icap etmitir. Dier taraftan da dman, stn kuvvetlerle memleket
ierilerine ilerlemi iken Birinci ve kinci nn savalar, Sakarya Meydan Muharebesi ve nihayet
Byk Taarruz ile memleketten dar atlmtr (Eyll 1922).
Ktahya-Eskiehir muharebelerinden sonra (25 Temmuz 1921) Sakarya'nn dousuna ekilen
ordunun tam mesuliyetini bakumandanlk selhiyeti ile ay mddetle Byk Millet Meclisi M.
Kemal'e vermitir (4 Austos 1921) Sakarya Meydan Muharebesi'ni muvaffakiyetle yneten ve
dman geri ekilmeye mecbur eden Bakumandana Trkiye Byk Millet Meclisi Mareal
rtbesi ile Gazi unvann tevcih etmitir (19 Eyll 1921).
Bakumandan ve Meclis Reisi Gazi M. Kemal, Byk Millet Meclisi'nde (Ekim 1922) yle der:
"Milletimiz tek bir adam gibi gsterdii sarslmaz vahdet (birlik) ve gayret sayesinde bu
muvaffakiyeti ihraz etmitir (baary kazanmtr)."
Dier taraftan yukarda da grld gibi, Osmanl hkmetinin zaaf karsnda M. Kemal, bir
hkmet kurmak iin Byk Millet Meclisi'ni toplamay esas telkki etmitir (gr saymtr).
Birinci Cihan Sava'nn sonunda malp addedilen taraf devletlerden mtareke ve sulh antlamas
imza edip, bunlarn yrrle girmesini kabul etmeyen sadece Trk milleti olmutur.
Milleti diyorum, nk Osmanl devleti hem Mondros Mtarekesi'ni (1918) hem de Sevr Sulh
Antlamas'n (1920) imza ederek, Osmanl mparatorluu tarihinin maalesef sonunu getirmitir.
1919-22 yllar arasndaki devirde Osmanl devleti yurtsuz, milletsiz bir hkmet durumuna
dmtr. Kurtulu Sava esnasnda halifenin yardmclar rolnde olan Teali-i slm Cemiyeti
mensuplar beyannamesinde "Yunan ordusunun hilfet ordusu saylmas gerektii" ilan edilmitir.
Fakat asl nemli olan cihet tilaf devletleriyle yaplan bu antlamalarn ok ar artlarn tatbike
kalkan Osmanl hkmetine kar milli bnyemizin bunlar kabul etmemesi ve kurtulu
mcadelesi iin bu belgelerin mthi bir tahrik vastas olmasdr.
Trk milleti, Gazi M. Kemal'in idaresi altnda, Trk vatann drt yl mcadeleden sonra dman
istilasndan kurtard zaman ise, halife unvann tayan Osmanl padiah kendi ahsi selametini
dman kumandanna snmakta bulmutur. Esasen vatana, millete hibir olumlu i yapmam ve
Trk milletini tanmam, aksine Anadolu'daki milli mukavemeti nlemek iin her trl tedbiri
almaktan geri kalmam olan Osmanl padiahnn 16/IX/1922 tarihli ve Halifei Mslimin
unvanyla yazd mektubu ibretle okunmaldr:
"Dersaadet igal ordular bakumandan General Harrington Cenaplarna, stanbul'da hayatm
tehlikede grdmden ngiltere devleti fahimesine (itibar ve etkinliine) iltica ve bir an evvel
stanbul'dan mahall ahara (uygun yere) naklimi talep ederim efendim."
3 Mart 1924'te Hilafet BMM tarafndan kaldrld vakit d memleketlere giden halifeyi ve hilfet
makamn dier Mslman devletlerden hibiri benimsememi ve bu makam devletlerinin bana
getirmemiler.
24 Temmuz 1923'te Dileri Bakan ve Bamurahhas smet nn (General) tarafndan imza edilen
Lozan Muahedesi'yle TBM Meclisi Hkmeti, btn dnya devletleri tarafndan snrlar belirli,
kapitlasyonlarn kaldrld bir devlet olarak tannmtr. Bu muahede askeri zaferimizin bir
neticesi olmutur.
29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edilmi ve ilk cumhurbakanlna Gazi M. Kemal, Byk Millet
Meclisi tarafndan seilmitir. Bundan sonra artk bir Osmanl saltanat kalmam, yerine
cumhuriyet esaslarna uygun bir devletin temelleri atlmtr. 1923'ten 1938'e kadar on be yl
Atarrk kurduu devletin reisi olarak vazife grmtr. 1934'te BM Meclisi O'na Atatrk soyadn
bir kanunla vermitir. Bu tarihten itibaren, Mareal Gazi Mustafa Kemal, "Atatrk" ad ile
anlmtr.

II. M. KEMAL ATATRK'N FKR HAYATI

"Milletleri kurtaranlar yalnz ve ancak retmenlerdir." diyen Atatrk, retim ve eitim

meselelerine ok nem vermitir.
"Hayatta en hakiki mrit ilimdir" dedii zaman, ilmin yol gsterebileceini, hayat aydnlatacan
mrit (doru yol gsterici) kelimesiyle ifade eden M. Kemal acaba niin bununla yetinmeyerek
"en hakiki" sfatlarn eklemek lzumunu hissetmitir? insan bu cmleyi okurken ve zerinde
dnrken mutlaka "en hakiki" kelimeleri zerinde duraklamadan geemeyecektir.
M. Kemal kendi yetitii devrin mspet ilimlerini mesleki ihtisas bakmndan rendii vakit,
berrak ve mspet bir gre sahip olabildiini ve herhangi bir meslei riyaz (matematiksel) bir
katiyetle halletmeyi hedef tuttuunu sylerdi.
M. Kemal'in yetime tarz, renim hayat ve sosyal evresinin tesirleri O'nu okumaya ok tevik
etmitir. Hayatnn her devresinde kitap O'nun iin en deerli bir varlktr.
"Milletimizin siyasi, itimai hayatnda, milletimizin fikri terbiyesinde de rehberimiz ilim ve fen
olacaktr." dedii zaman hep ayn prensiplerin telkini zerinde durmutur.
Nutuklar ve szlerinin her zaman iin bir fikir hareketine yol amas, zamannn neriyatndan
faydaland ve daima bir entelektel muhitin tartmalarn sevdii iindir.
Atatrk'n okuduu kitaplar zerindeki iaretleri incelemek pek ilgi ekici sonular verir.
Kitabmn bu blmnde vereceim rnekler Atatrk'n belirli konular zerindeki almalardr.
Bu vesile ile Atatrk'n evresinde konuulan konular ve eitli meseleler zerindeki dnceleri
de tespit etmek istiyorum.
Atatrk'n etrafndaki toplantlardan daima bahsedilmektedir. Burada bulunanlar hatralarn kendi
grlerine gre yazmlardr. Tarihi ve ediplerimiz ise bu toplantlar iittikleri veya
okuduklarndan kardklar neticeye gre yazmak istemektedirler.
Benim ahit olduuma gre Atatrk'n etrafnda toplanmalar ok eitlidir. Gndzleri ounlukla
hususi ktphanesinde daima birka kii ile ya alr veya belirli bir konu zerinde konumalar
yapard. Bunlar otomobil veya motor gezintilerinde devam eder ve ounlukla Ankara'da iftlik
evlerinde ya davetliler veyahut oraya toplanm olan halk ile dorudan doruya belirli meseleleri
konuur ve fikirlerini sorard.
Bu hal memleket ii seyahatlerinde daha kesif (youn) olarak uygulanr, trende, vapurda ve
urad her yerde daima yeni konular ve yurt sorunlar zerinde yaplan tetkikler aklanarak
mnakaalar yaptrmasn severdi.
Atatrk'n gnlk entelektel yaants her zaman her millette tatbikat sahas bulur ve karsnda
imtihana ekilenler eksik olmazd.
Bir rnek vermek iin u olay anlatmalym. Bir gn dilerini tedavi etmek iin gelen hekime, o
srada benim elimde okuduum sosyoloji kitabndan, sorular sormaya balad. Tabii buna derhal
cevap verecek durumda olmayan di hekimi mahcup olmutur. Ben buna mdahale ederek hemen
kitab getirdim ve bunun pek yeni neriyat olduunu syledim. Atatrk bir taraftan da ii akaya
getirerek di hekimine yle dedi: "Biliyorum siz kendi mesleinizde en byk baary
gsteriyorsunuz, fakat bunun yanbanda baka meselelerle de ilgilenerek okumanz tevik etmek
istedim ve bu kadar aykr bir konuyu bilhassa setim." dedi. Di hekimi ertesi geliinde bu konuya
ait birok kitap tedarik ederek (salayarak), okumu ve bu sefer o, Atatrk'e bunlardan baz sorular
sormutu. Buna benzer daha pek ok verilecek rnekler vardr.
Yine mesela Atatrk'n motor ile mutad Boaz gezintilerinde mutlaka bir kitap veya bir mesele
konuma konusu olur ve o gezintinin sonunda herkes bir eyler renirdi.
Bir de bunlara eklenen Atatrk'n akam toplantlar vardr. Buraya davet edilenler, bulunulan
evreye gre deiir. Ankara'da bulunduu zaman det yle idi: Atatrk'e her gn, genel sekreter
gelen evrak zerinde bilgi verir ve emirlerini alr. Duruma gre memleket meseleleri ve d olaylar
iin kendisi direktifler verir, bazen de meseleleri derinlemesine soruturur, bilgi alrd. Bu arada
Babakan ve bakanlardan bazlar lzum grdkleri zaman yine hkmet meselelerini grmeye
gelirlerdi.
Akam zeri bayaver yanna gelir ve sofraya kimlerin davet edilmesini emrettiklerini sorard.
Atatrk bu listenin, o gnk alt ve okuduu kitaplarla ilgili olmasn ister ve ona gre
yazdrrd. derhal burada una da iaret etmeliyim ki, Atatrk devrinin, mesleklerinde isim yapm
ahslar daima onun etrafnda toplanmtr. Onun iin memleketin aydn kiilerini o muhitte
tanmak ve konumak daima mmkn olmutur. Bu sadece Ankara ve stanbul'da deil,
memleketin eitli yerlerine gidildii vakit de byle olur, o evrenin tannm aydn kiileri bu
toplantlara arlrd. Ancak her akam bayaverin yazd listedeki kimseler; bazen mazeretleri
olur gelemezler veya orada bulunamazlar, onun iin listelerde yazl olanlar her zaman bir araya
gelemezler veyahut toplandktan sonra da arlanlar olurdu. Devlet adamlar bilhassa Babakan,
ve Dileri Bakanlar ise istedikleri zaman gelebilirlerdi.
imdi, bu kitabmda baz el yazs ile olan belgeleri yaynlama vesilesiyle, ahidi olduum olaylar
hakknda bilgi vermek istiyorum. Ancak kendi mesleki hayatmdan bahsetmemin mazur
grlmesini rica ederim.
1929-1930 ylnda Ankara Musiki Muallim Mektebi'nde retmenlik grevime, yurt bilgisi ve tarih
derslerini vermek zere balamtm. Yurt bilgisi iin okutacam ders kitabn Atatrk grd
zaman bunu yeterli bulmamt. Kitabn konular ise kendisini de ilgilendirdii iin evvela benim
Fransz lisesinde okuduum "Instruction Civique" kitabndan baz tercmeler yapmam istedi. Ayn
zamanda bu konulara ait eitli kitaplar, genel sekreteri Tevfik Bykolu'na aratrtarak
Almancadan tercmeler yaptrmt. Kendisi Franszcadan ve Trkeden okuduklarna bu
tercmelerden de istifade ederek, baz konular bizzat yazm veya bizlere yani bana ve genel
sekretere dikte ettirmitir. Benim o zamanki almalarm bu konulara ait kitaplar aramak, okumak
ve icap ederse tercme ederek notlar almak idi. Bu suretle yurt bilgisi derslerimi program uyarnca,
bu yeni incelemelere gre veriyordum. Okulda kz ve erkek renciler beraber okuyorlard; o
tarihte yrrlkte olan kanunlarmzda kadnlara seim hakk tannm deildi.
Bir ders tatbikat olarak, btn ders verdiim snflarda Belediye Kanunu'na gre seim denemesi
yaptrdm. renciler heyecanla bu ite altlar, rey kutular hazrladlar. O zaman yrrlkte olan
Belediye Kanunu tam manasyla tatbik edildi ve belediye bakan olarak da bir kz arkadalarn
setiler. Bunun zerine bir erkek rencinin itiraz ile karlatm. Diyordu ki: "Mevcut kanunun
bize rettiine gre kadnlarn rey verme haklar olmad gibi; seilemezler de". renci
itiraznda hakl idi, ama ben retmen olarak u telkinde bulunmay uygun buldum. "Bu
rendikleriniz ilerisi iin sizlere lzumlu olacaktr. Kadnlarmz da yaknda rey hakk
kazanacaktr." dedim. Fakat bu szlerimin erkek renci karsnda retmenlik otoritesinin tesine
gemeyecei muhakkakt.
te bylece rencilerimden birinin bu itiraz ve sorular beni kadn haklar zerinde almaya
tevik etti.
Ayn gn Gazi Orman iftlii'ndeki Marmara Kk'nde Atatrk ile ileri Bakan kr Kaya'ya
bu olay ve Trk kadn olarak rey hakkna malik olmadmzdan duyduum znty anlattm.
Atatrk bana bu konuda almam ve baka memleketlerde meselelerin nasl halledilmi olduunu
tetkik etmemi tavsiye etti. tiraf edeyim ki o sralarda ben bu hususta hemen hi bilgi sahibi
deildim. Fakat kz ve erkek rencilerimin karsna, bu haklardan mahrum olan bir retmen
olarak da kmak istemiyordum. ok severek baladm retmenlik hayatndan ve vazifesinden
ayrlmak da bana ar gelecekti. Bununla beraber Atatrk'e unu sylemekten de kendimi
alamadm: ''Hi olmazsa erkek rencim kadar bir hak sahibi olmadan o snfa ders
veremeyeceim'' dedim. Bu srada ileri Bakan kr Kaya; BM Meclisi'nde bir yldan beri
mzakere edilmekte olan Belediye Kanunu'nda bu iin ele alnabileceini ifade etti. Atatrk
dnyordu. Birden ''Bavekille konuuruz, fakat bu meselede hazrlkl olmak ve mnakaa
etmek lazmdr'' dedi. Kendisi o akam ankaya Kk'ne devlet adamlarndan, Hukuk Mektebi (o
zaman henz faklte deildi) hocalarndan ve daha baka bu meseleleri konuabilecek kimseleri
davet ettirdi. Konu ald vakit, kadnlarn rey hakkna taraftar olanlar bulunduu gibi buna kar
olanlarn fikirleri de tartlmaya baland. Ben heyecanl idim ama, tam inandrc deliller
bulamyordum. Fakat o gnden sonra birok kitap okumaya baladm. Dier memleketlerdeki
durum hakknda bilgi sahibi olduka bu mnakaalar benim iin daha istifadeli oluyordu. imdi
BM Meclisi zabtlarnda bu meseleyi tetkik edecek olursak durumu yle tespit edebiliriz: 20 Mart
1929 tarihinde Bavekil smet (nn) imzasyla hkmet teklifi olarak BM Meclisi'ne verilen
tezkerede unlar yazldr: ''Dahiliye Vekleti'nce hazrlanan ve cra Vekilleri Heyeti'nin 6.3.1929
tarihli itimanda yksek Meclis'e arz kararlatrlan Belediye Kanun layihas (tasars) esbab
mucibesiyle (gerekesiyle) birlikte takdim olunmutur.''
Bu kanun tasarsnn uzun gereke ksmnda kadnlarn rey verme meselesi teklif edilmemitir.
Fakat tam bir yl sonra 20 Mart 1930'da kanunun mzakeresi iin BM Meclisi'nde mstaceliyet
(ivedilik) karar alnyor. 22 Mart 1930 Cumartesi, 24 Pazartesi, 27 Perembe, 29 Cumartesi ve 31
Mart Pazartesi bu kanun zerine eitli ynlerden mnakaa ve mzakereler oluyor. Nihayet 3
Nisan 1930 Perembe gn 164 maddeli Belediye Kanunu kadnlara da rey verme ve seme hakk
vererek kabul edilmi oluyor. Ayn gn Trkoca salonunda Atatrk'n de hazr bulunduu bir
toplantda ilk konferansm Kadn Haklar zerine vermitim.
Yurt Bilgisi'nin programna gre dier konular da bu yukarda akladm tarzda hazrlanrd. Ben
bunlar ders planma uygun olarak tertip ederdim (dzenlerdim). Bir ksmn ise bror olarak
bastrr, rencilerime datrdm. Fakat bu konularn asl ilgi ekici yn, Atatrk'n
toplantlarnda bulunanlarn arasnda tartmalarn yaplmas idi. Devlet adamlar, askeri erkn,
hukukular, edipler ve gnn dier aydn kiileri arasnda konu ortaya atlr, herkes fikrini ve
bilgisini aklamak frsatn bulurdu.
Kara tahta yemek odasnn balca mobilyalarndan biri idi. Bunun zerine konuanlar, icap ederse
(gerekirse) yazarak veya izgilerle fikirlerini anlatma yolunu tutarlard. Konumalar, muntazam ve
usulne gre, ya Atatrk tarafndan idare edilir veyahut bu idareyi baka bir arkadana verirdi. Bu
konumalar ok faydal ve bilhassa benim iin ok retici idi. Elimde daima kt kalem
bulunduu iin de hemen her eyi not ederdim. Ayrca bir tarif veya bir mesele zerinde daha
etrafl konuulmasn temin iin sorular yazdrlr ve davetlilerin ertesi akama hazrlkl gelmeleri
temin edilirdi. Devlet adamlarmzn Atatrk'n zel ktphanesinden okumalar iin birer kitapla
ktklar ok olurdu. Bu vesile ile devlet tekilatmz ve kanunlar zerinde konuulur ve gnn
ihtiyalar gz nnde tutulduu gibi medeni icaplarn sosyal bnyemizdeki yararl olabilecek
prensipleri grlrd. Tabii bu arada gnn siyasi olaylar, memleket meseleleri, tarihi konular
da konuma konusu olurdu. imdi bu aklamalardan sonra ''Medeni Bilgiler'' adn verdiimiz Yurt
Bilgisi'ne ait belgelerin elimde olanlarn yle sralayabilirim:
1- Tercmeler ve eitli notlar.
2- El yazlaryla ilk msveddeler (Bunlar Atatrk'n, Tevfik Bykolu ve benim) zerinde
dzeltmeler, ilaveler ve karmalar vardr.
3- Tape edildikten sonra yeniden ilave dzeltmeler olan ksmlar.
4- Btn devlet ve hkmet tekilatndan toplanm olan bilgileri iine alan dosyalar (Bunlar
sonradan Recep Peker'e verilmi ve onun hazrlamasyla Medeni Bilgiler'in II. cildi baslmtr.
te btn bu yazlardan sonra yaymlanan bror ve kitaplar ise yle sralanabilir.
1- Bror ve risale eklinde ''Trk ocuklarna Yurt Bilgisi Notlar'' Ankara 1929.
2- Her konu iin ayr kitap olarak: ntihap 72 sayfa, Askerlik Vazifesi 77 sayfa, irketler ve
Bankalar 172 sayfa, Vergi Bilgisi 98 safya. Bu drt kitap 1930 ylndan stanbul'da baslmtr (3).
3- Btn bu konularn toplu olarak bir arada baslm kitab (141 sayfa) ''Vatanda iin Medeni
Bilgiler'' adn tar. stanbul 1930.
4- ''Vatanda in Medeni Bilgiler'' ad altnda orta okullara okutulmak zere baslm olanlar ise u
tarihlerdedir: Mariif Vekleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi'nin 7.IX.1931 tarih ve 2297 sayl
emriyle 7.VI.1932 ve 1908 (191 sayfa).
27.VI.1933 tarih ve 3113 sayl emriyle (302 sayfa). Bu kitaplar pek ok adette baslmtr. Ancak
her baslta yeniden zerinde dzeltmeler, ilaveler yaplm veyahut baz kelimeler karlmtr.
Mesela 1930'da kan kitapta ''Mutedil Devletilik'' (s. 79) konmu iken sonradan ''mutedil''
kelimesi silinmitir. Bu kitabn ilk sayfasnda ''Vatanda iin medeni bilgiler neden bahseder?''
bal altnda Atatrk'n el yazs ile ilaveler vardr. ''te vatandalara gerek devlet ve hkmetle
ve gerek aralarndaki mnasebete nazaran mevcut vazifeleri ve haklar ve umumiyetle devlet
tekilatn reten bilgiler, medeni Bilgiler nam altnda toplanmtr.'' S. 11 stanbul 1930.
Yukarda da izah ettiim gibi btn bu konular zerindeki almalar ve Atatrk'n muhitinde olan
mnakaalar daima ok ilgi ekici olmutur. Ancak, bu kitabn didaktik yani retim usulne
uygun bir tertip iinde olmas ve slubunun sadeletirilmesi lazmd. Bu bakmdan okullarda
okutulmasna devam iin baz almalarm oldu ise de, zamanm tamamen tarihi konulara ve
Cenevre'de niversite tahsiline verdiim iin bu i neticelenmemitir.
Bu kitaplar iin hazrlanan msveddelerde Atatrk'n el yazlar vardr. Bunlarn hemen hepsini bir
kitabmda yaymladm (4). Bu kitapta birkan rnek olarak veriyorum. imdi baz meseleler
zerinde durmak istiyorum. Mesela ''Millet'' bahsi iin toplanan notlar yledir: Hukuku Esasiye: 1.
Siyasi varlkta birlik, 2. Irk birlii, 3. Lisan birlii, 4. Din birlii.
Mehmet Emin Bey: 1. Mazi birlii, 2. Lisan birlii, 3. His birlii, 4. Gaye birlii, 5. Menfaat birlii,
6. Irk birlii, 7. Toprak ve iklim birlii.
Ansiklopedi: 1. Mene birlii, 2. Cismani benzeyi, 3. Ahlak karabeti, 4. Tarih yauht siyasi karabet,
5. Ayn memlekette sakin olmak.
Btn bu notlardan ve daha baka okunan kitaplardan kan netice yle formle edilmitir: ''Millet
dil, kltr ve mefkre (lk) ile birbirine bal vatandalarn tekil ettii siyasi ve itimai bir
heyettir.'' Bu mnasebetle o tarihte yrrlkte olan anayasamza (Tekilat Esasiye) dayanarak
Atatrk'n notu udur: ''Bizim telakkimize gre siyasi kuvvet milli irade ve hakimiyet, milletin
vahdet (birlik) halinde mterek (ortak) ahsiyetine aittir, birdir, taksim ve tefrik (ayrlmaz) ve
fera olunamaz.
Hkimiyet bahsinde ise u cmlelerin nemine iaret etmeden geemeyeceim: ''Artk bugn
demokrasi fikri daima ykselen bir denizi andrmaktadr. XX. asr birok mstebit hkmetlerin bu
denizde boulduunu gstermitir. Demokrasi prensibi, hkimiyeti istimal eden (kullanan) vasta
ne olursa olsun esas olarak milletin hkimiyete sahip olmasn ve sahip klnmasn icap ettirir.''
(gerektirir).
Hak ve vazife zerine olan yazlar ayr bir balk altnda yazlmtr. Atatrk diyor ki: ''Haklarn en
birincisi yaamak hakkdr'' dier btn haklar ve bu haklara mukabil vazifeler hep yaamak
hakkna dayanr. phe yok ki insann yaamak hakk onu dierlerinin yaamak hakkna riayet
etmek vazifesiyle balar. Bir insann hakk dier bir insan iin vazife olur. Hakkn bulunduu yerde
vazife ve vazifenin bulunduu yerde hak vardr... nsanlar itimai hayatta haklardan ve vazifelerden
rlm bir ebeke iinde tasavvur olunabilir.'' Bu ifadelerden sonra dier nemli bir izah da, hak
ve vazifeyi hukuk kaidelerinin tayin ettii ve bunun devlet tarafndan tatbik edildiidir. Atatrk'n
yazs aynen yle:
''Tabiaten her insan iinde yaad cemiyette hayatn en mesut, en kolay, en tatl, taraflarnn
kendisine dmesini ister ve en kuvvetli olan kendisinden zayf olanlar hie sayar. Bunun neticesi
huzur, skn, emniyet ve intizam iinde yaamak imknszdr. te insanlar arasnda kavga yerine
birbirine yardm, karlkl hrmet, intizam koyan, herkese haklarn ve vazifelerini tantan hukuk
kaideleri ve kuvvetin bulunmas sayesinde kabildir. Devlet herkesin hakkn ve vazifelerini tayin
eder. Hi kimse tayin edilen hudut haricinde bir hak iddia edemez. Bunun gibi kendisi de fazla
hibir vazife ile mkellef tutulamaz.''
Bu bahsin sonuna eklenen fikir ise, bu haklarn ihlali ve vazifelerin ihmali halinde zarara urayan
hem fert hem de cemiyet olduuna gre bunun tatbiki ve kontrolnn devlet messesesine ait
olacadr.
Bu mnasebetle Atatrk'n zerinde en ok kitap okuduu ve bizleri altrd mefhum (kavram)
da ''Hrriyet'' kelimesi olduuna iaret etmeliyim. Bunun iin kitapta yaymlananlardan gayri
elimdeki notlarn mahiyeti ok ilgi ekicidir. Hrriyet bahsi iin tercmeler olduu gibi ayrca da
Atatrk baz arkadalarndan hrriyetin tarifini istemi. Mesela Erzurum mebusu Tahsin (Uzer)
25.1.1930 tarihindeki yazsnda yle bir tarif veriyor: ''Ferdin, memleketinde btn hukukuna
malikiyetidir.''
Dier bir ktta yazsn tanyamadm bir ahsn u izah var:
''Fertlerin cemiyete ihtiyarlaryla terk ettikleri haklarndan mtebakisini (kalan), diledikleri gibi
kullanabilmeleridir.'' Ayn kdn arkasnda baka bir yaz ile u not var:
1- Hrriyet kendini bizzat kendi iinde yok eden bir mefhumdur.
Bu kk ktlarn iinde Atatrk'n el yazs ile olan tarif ise ok ksa ''Hrriyet, insann mutlak
olarak dndn yapabilmesidir.''
Bu notlardan sonra Atatrk'n ''Hrriyet'' zerine uzun yazlar vardr. Bu yazlarn kaleme alnd
tarih 1930 ylnn Ocak ve ubat aylardr.
Bu notlardan hrriyete ait geni izahat verilmitir. ''Hrriyet insannn dndn ve dilediini
baka birinin hibir tesir ve mdahalesi olmakszn mutlak olarak yapabilmesidir. Bu hrriyet
kelimesinin en geni tarifidir. nsanlar bu manada hrriyete hibir zaman sahip olamamlardr ve
olamazlar. nk malumdur ki insan tabiatn mahlukudur. Tabiatn kendisi dahi mutlak hr
deildir. Kainatn kanunlarna tabidir.''
Bundan sonraki aklamalarda ise tarihi seyre gre mutlak idarelerde fertlerin hriyetlerinin
tamamen hkmdarn elinde olduu ve asrlar boyunca fertlerin ahsi hrriyetleri iin mcadele
ettikleri anlatlr. Atatrk'n yazsnda netice olarak u hkm var:
''Ferdi haklar nazariyesinin temeli yle kuruldu: Her trl hakkn menei (kkeni) ferttir. nk
e'ni (kt) hr ve mes'ul olan mahluk yalnz insandr. Fakat dier taraftan insanlarn itimai ve
siyasi teekkller halinde bulunmas da tabii ve lzumludur. Bu teekkler ise ksmen zaruri
mukadder kanunlar ahkamna gre tekabl eder'' diye kaydedildikten sonra, ferdi hrriyeti ve hakk
temin eden devletin mtekmil (gelimi) bir messese (kurum) olaca ileri srlyor. Bununla
beraber Atatrk'n bundan sonraki aklamalarnda ferdi hrriyete dayanan itimai ve medeni insan
hrriyetini temin eden kuvvetin ise devlet bnyesinde mevcut olmas lazm geldii ve devletin
millete kar esas vazifesinin bu olduu kabul ediliyor.
Dier taraftan ''Ferdi hrriyet derecesi devlet faaliyetini zaafa (zayf) drmemek lazmdr.
Devletsiz bir cemiyet veyahut zayf bir devlet hayatnn neticesi herkesin herkese kar
mcadelesidir. Bu mcadele ekseriyetin hrriyetini bomayacak ekilde tadil olmak (deitirmek)
lazmdr. Tadil keyfiyeti ferdin mesuliyeti teebbsne ve inkiafna halel verecek dereceye
gtrlmemelidir. Tekilat Esasiye m. 68'de ''Her Trk hr doar hr yaar'' maddesinin
tekrarndan sonra Atatrk u hkm veriyor:
''Trkler demokrat, hr ve mesul vatandalardr.'' ''Trk cumhuriyetinin kurucular ve sahipleri
bizzat kendileridir.''
Bu cmlesiyle Atatrk millet btnne deer vermenin nemine iaret ediyor.
''Hrriyet mefhumu iinde ''medeni vatanda'' olmann esaslar ve prensipleri bylece aklanm
oluyor. Mesela yine ''Bir milletin kltr (hars) ykseldike ferdi hrriyetin tatbikat safhalar
(uygulama evreleri) geniler ve oalr. Muhtelif ekilde birbirinden ayr ve mstakil ferdi
hrriyetler meydana kar. Bu hrriyetler mahiyet (nitelik) ve tabiatlarna gre iki grubu ayrlrlar:
1- ahsi hrriyet.
2- timai hrriyet. Bu ikinci grupta bilhassa basn hrriyeti ve basnn efkr umumiye zerindeki
rol olduka uzun bir ekilde izah edilmitir. Ancak esas fikir u cmlede zetlenmitir:
''En byk hakikatler ve terakkiler, fikirlerin serbest ortaya konmas ve teati edilmesi (karlkl
alnmas, verilmesi) ile meydana kar ve ykselir.''
Fakat yine btn bu yazlarda vatandan her trl medeni haklar karsnda vazife mesuliyetinin
olduu fikri paralel olarak ifadesini bulmutur. Onun iin ''Vatandalarn teebbs ve mesuliyet
hisleri ne kadar inkiaf ederse (geliirse) devlet iin o kadar iyidir'' diyor Atatrk.
Hrriyetin bir neticesi olarak vatandalarn eit haklara sahip olmalarn anayasann esasl bir
hkm olarak kabul eden Atatrk, ''Eitlikten maksat; kanun nndeki haklarda eitliktir.''
Atatrk'n bu ''medeni bilgiler'' vesilesiyle kaleme ald ve bizleri de altrd konularda,
cumhuriyetimize temel olan prensiplerinde kanuna ve asrmzn umumi hukuk kaidelerine uyan
esaslar bulunmaktadr. O, Trk vatandalarna hak tand yerde bir vazife karln koymak
istemitir. ''Tembellik btn fenalklarn anasdr'' atasz karsnda almann ferdi ve itimai
vazife olduunu belirtmitir.
Vatanda, milletin bir ferdi olarak aile ve cemiyete kar vazifelidir. ''Milletin, medeni beeriyetin
bir ailesi olmas bakmndan btn insanla kar vazifeleri'' olduu zerinde bilhassa durulmutur.
Bylece Atatrk, Trk vatandann medeni lemde, hr, eit vazife ve hak sahibi, mesuliyetlerini
mdrik kiiler topluluu olarak millet btnn tekil etmesinde en byk medeni vasf bulmutur.
te bundan sonraki konularda K. Atatrk'n hem bu almalarndan ve el yazlarndan baz
rnekler verirken, hem de onun eitli konular iin sylemi olduu cmleleri bir araya getirdim.
Bu rneklerle bir devlet adamnn entelektel yaantsndan baz rnekleri vermi oluyorum.

1. M. KEMAL ATATRK'TEN NOT ETTM KISA CMLELER

nsanlarn hayatna, faaliyetine hkim olan kuvvet yaratclk (ibda) ve icat kabiliyetidir. 1930
Akl ve mantn halletmeyecei mesele yoktur.
nklap (devrim).
Trk milletini son asrlarda geri brakm olan messeseleri ykarak yerlerine, milletin en yksek
medeni icaplara gre ilerlemesini temin edecek, yeni messeseleri koymu olmaktr. 1933
Cumhuriyet rejimi demek demokrasi sistemi ile devlet ekli demektir. Biz cumhuriyeti kurduk, o
on yan doldururken demokrasinin btn icaplarn sras geldike tatbikata koymaldr. Kadn
haklarn tanmak da bunun bir icab olacaktr. Msterih olunuz. 1933
nklap milleti ve sosyal evreyi hazrlayarak yaplr.
nklap hareketlerinde dikkat edilecek nokta, insan cemiyetlerinin emellerini, fikirlerini tehis
ettikten sonra, onlara yenilikleri kabul ettirebilmektir.
nklab ikmal etmek (tamamlamak) lazmdr.
Tarihi yaadmz gibi yazdk, fakat gelecei cumhuriyete inananlarla, onu koruyanlara ve
yaatacaklara emanet etmek lazmdr.
Bir ocuun, normal retim ve eitim devrelerinden geerek yetimi olmas arttr.
renci, her ne yata ve snfta olursa olsun, onlara gelecein bykleri gzyle bakacak ve yle
muamele edeceksin. 1930
Genlii yetitiriniz. Onlara ilim ve irfann mspet fikirlerini veriniz. Gelecein aydnlna onlarla
kavuacaksnz. Hr fikirler tatbik mevkiine konduu vakit Trk milleti ykselecektir.
Bir insan, hayatnda byk bir muvaffakiyet (baar) kazanabilir, fakat yalnz onunla vnerek
kalmak isterse, o muvaffakiyet de unutulmaya mahkmdur. Onun iin almak ve daima
muvaffakiyet aramak, herkes iin esas olmaldr.
Bir insan hayatnda muvaffakiyetli bir i yapmsa, o i tarihe ve millete mal olmutur. O ahs
sadece onunla vnerek kalmak isterse, bu insan tembellie gtrr ve yeni muvaffakiyetlerden
yoksun klar.
Hayat bir ilerleme ve dinamizm kaynadr. nsan ona kendini uydurmak mecburiyetindedir.
Muvaffakiyetlerde gururu yenmek, felaketlerde mitsizlie mukavemet etmek (direnmek) lazmdr.
1930
Byk devletler kuran ecdadmz byk ve mull (kapsaml) medeniyetlere de sahip olmutur.
Bunu aramak, tetkik etmek Trkle ve cihana bildirmek bizim iin bir bortur.
Milletlerde olduu gibi ahslarda da gemi bir temel ise onun zerine binay kurmak ve teferruat
zerinde ilemek gerekir.
Bu binalar insann medeniyet seviyesine gre ykselmeli, salam ve dayankl olmaldr.
Yeni daima yeni eylerden ve insanlarn medeniyet yolunda ilerlemelerinden bahsedelim. Bu bize
gelecek iin hz ve kuvvet verecektir.
Sizin sizce en byk eseriniz hangisidir sorusuna cevap:
Benim yaptm iler biri dierine bal ve lzumlu olan eylerdir. Fakat bana yaptklarmdan deil
yapacaklarmdan bahsedin.
Biz Bat medeniyetini bir taklitilik yapalm diye almyoruz. Onda iyi olarak grdklerimizi kendi
bnyemize uygun bulduumuz iin dnya medeniyet seviyesi iinde benimsiyoruz.
Devlet armas iin izilen kurt bal semboller iin:
Bunlarn hibiri bugnk dnyamzn iinde kurulan yeni bir devletin armas olamaz. Devlet
armasn, sembolik bir insan ba olarak temsil etmeli.
Bu dnyada her ey insan kafasndan kar. Bir insan bann ifade etmeyecei hibir ey tasavvur
edemiyorum.
nsan btn tarih boyunca tabiatn bazen esiri, bazen de hkimi olmu ve bu hal insan
cemiyetlerinin medeniyette ilerlemeleri nispetinde gelimitir.
1919 ylnda Anadolu'nun da balarn tekerleklerini uvalla doldurduumuz krk dkk
otomobillerle aarken, u mar syletmeyi yanmda bulunanlara det ettirmitim.

Da ban duman alm

Gm dere durmaz akar
Gne ufuktan imdi doar
Yryelim arkadalar

Bu gk deniz nerede var

Nerede bu dalar talar
Bu aalar gzel kular
Yryelim arkadalar

Sesimizi yer gk su dinlesin

Sert admlarla her yer inlesin
stanbul'un byk aalarn grd vakit:
Bunlar da gzel, ama biz yapraklarnn ve dallarnn, her yl nasl bydn grdmz
Ankara'nn aalarnn oalmasn istiyoruz.
Bir dal badem baharn vazo iinde grdnde:
Bahar gelmi ne gzel, dedi ve hemen ilave etti: Fakat bu gzel iekler meyve vermeden solacak
ve sade bizim birka gnlk gz zevkimizi tatmin edebilecek, ne yazk! 1938.
Orman iftlii'nde bir ide aacnn skldn grnce:
de eski ve elimsiz bir aat. Fakat yaayan ve baharda ho kokularn etrafa saan, gzel bir
aat. Onu yeniden yetitirmek gerek. 1937
Bana memleketimizin ormanlk gzel yerlerinden tandklarn anlat, oralara gidelim, aalar
altnda dolaabileyim, basit bir hayata kavualm, arzum yeillik ve aalk, fakat yaz k yeil
duran aalar arasnda olmaktr. 1938
Dnyann bir genel savaa doru gittii bu devirde, bizim ekonomik ynden ok daha kuvvetli
olmamz lazmdr. Hkmet, ekonomik plan gerekletirmeye en nde yer vermelidir. 1938
Millete ekonomik ynden kuvvetli olarak gelecein tehlikeli gnlerine hazrlanmalyz. 1938
z dilimizde henz bir istikrara varamadk, daha ok ve pek ok almak gerekir. 1938
Mkller karsnda ylmamak lazmdr.
Ben binbir mkl karsnda ylacak bir insan olsa idim byk ilerin rehberliinde, milletim beni
yalnz ve yaya brakrd. Milletimin hsnniyetine daima minnettarm.
2. M. KEMAL ATATRK'TEN YAZDIKLARIM

ok partili sistem zerine:

''nsanlarn tarihten alabilecekleri mhim dikkat ve intibah (uyan) dersleri; bence devletlerin
umumiyetle siyasi messeselerin teekkllerinde, bu messeselerin mahiyetlerini tebdilde
(deitirmede) ve bunlarn inhill (dalma) ve inkrazlarnda (ykllarnda) messir olmu olan
sebepler ve millerin tetkikinden kan neticeler olmaldr. Mesela, Osmanl mparatorluu'nun
domasn mucip olan (gerektiren) sebep ve millerin tetkikinden kan netice, mhim olduu gibi,
bu imparatorluun batmas sebep ve millerinin tetkikinden kacak netice de o kadar mhimdir.
Bu tetkiklerde, phesiz siyasi messeseyi kuran milletlerin her nokta-i nazardan harslar derecesi
mtalaa olunur; ahslarn mspet veya menfi tesirleri nazar dikkate alnr.
Siyasi messeselerin deimesine misal olarak bugnn bir hadisesini de tahlil edebiliriz. Malum
olan sebepler ve millerin tesiri altnda, Trkiye Cumhuriyeti teekkl etti. Mdafaai Hukuk
Cemiyeti esas olmak zere siyasi bir frka vcuda geldi (Cumhuriyet Halk Frkas). Bu frkann
karsnda tekil edilmek (oluturulmak) istenilen baz siyasi zmreler, cumhuriyetilik ruhuna
malik olmadklarndan yaamak hakk bulamadlar. Cumhuriyet Halk Frkas memlekette tek kald.
Byk Millet Meclisi'nin umumi heyeti, bu frkann mensuplarndan ibaret oldu. Reisicumhur ve
hkmet ricali bu frkann erknndan, bu frka mebuslar heyetinin intihap (setii) ve itimat ettii
zatlar oldu. Cumhuriyet Halk Frkas'nn esas prensipleri ve bu prensipler icabn tatbik eden
bugnk hkmet, cumhuriyet temelini salamlatracak vasflarda ve mahiyettedir. Bunun byle
olduu senelerden beri grlen tavr hareket ve eserlerden kolaylkla anlalabilir. Fakat bu
vaziyetin devamndan hatra gelen ve grlen mhim mahzurlar vardr. lk sylenebilecek mahzur,
Meclis yalnz bir frka mensuplarndan olunca, o frkann iktidar mevkiinde tuttuu hkmetin
icraatnn kfi derecede mnakaa ve tenkit edilmemi olmasdr. Bu noksan iki sebepten neet
edebilir (meydana gelebilir).
Birincisi Meclis'in kendi frkasndan olan reisicumhur ve onun intihap ettii bavekil ve
arkadalarna ok itimad olabilir. Bu sebeple meclisten geen ve gemeyen ileri, uzun uzadya
tetkike lzum grmeyebilirler. kincisi, ayn frka arkada olmak, arkadalkta lzumsuz ve zararl
bir hassasiyet uyandrabilir.
Tenkit ve muaheze (kma) ile birbirini gcendirmemek gibi bir vahime (kuruntu) uyanabilir.
Bunlardan baka sebepler de inzimam eder (katlabilir); yava yava hkmet ve onu intihap eden
reisicumhur, meclisten aldklar ve baz mhim ve heyecan verici hdiseler mnasebetiyle
alabilecekleri selhiyetleri tenkitsiz tatbike alrlar. Bu hal det derecesinde kkleebilir. nk az
tenkitli veya tenkitsiz i grmek, her hareketi tenkit grecei dnerek hareket etmekten daha
kolaydr; zamanla bu vaziyetin nasl bir ekil alacan kestirmek gtr.
Devlet riyasetine gelen zat, bilhassa muktedir (gl), faal olur, devlet ve millete kendi ahsna
muhabbet ve takdir kazandracak byk hizmetler yaparsa, zahiren (grnte) Meclis vaziyetine
ve cumhuriyet ekline gayet hrmetkr ve itaatkr grnrse, tehlike byr. stenmedii halde
devletin hakikatte mahiyeti (nitelii) deiebilir. Bu yeni mahiyetin yeni ismini taknmas zaman
meselesi olur. te, bu esasl mtalaaya mebni (dayanm) olmaldr ki, Reisicumhur Gazi'nin tensip
ve tevikiyle olduu anlalan yeni bir frka, Serbest Cumhuriyet Frkas teekkl etmi bulunuyor.
Temiz fikirler etrafnda teekkl eden ve tabii bir surette Cumhuriyet temeli stne ykselecek olan
bu frkann mevcudiyeti, hatra gelen mahzurlarn vcut bulmamas iin, esasl bir tedbirdir.
Memlekette Cumhuriyet Halk Frkas ve Serbest Cumhuriyet Frkas birbirini kontrol edecek,
birbirinin fikirleri, niyetleri, hareketleri hakknda efkr- umumiyeyi tenvir edecektir
(aydnlatacaktr). Bu sayede ahsi selhiyetlere dayanarak, ahsi hareketler milletin gz nnde
bulundurulacaktr. Milletin ahslara, kendini unutacak ve kendini kaptracak kadar meclup (bal)
olmas, iyi netice vermez. Bunun tarihte misalleri oktur.
Oktav'n elinde be yz seneden beri devam eden Roma Cumhuriyeti, sessiz sedasz, yava yava
hemen mutlak bir hkmdarla dnd. Oktav daima Senato'ya dikkat ve hrmet ederdi. Zevahiri
(durumu) kurtarmaya alrd. Hrriyet taraftarlarn honutsuzlua sevk etmezdi.
Oktav, hayat kayd artyla konsll reddetti; diktatrl asla kabul etmedi. Ogst herkesin
iyiliine alrd. Efkr- umumiye kendisiyle beraberdi. Senato'ya kendisini ok sevdirdi, her ne
vakit iktidardan ekilmek istediyse. Senato rica ile kendisine iktidar muhafaza ettiriyordu. Senato
Oktav'a Ogst unvann verdi. Bu unvan o zamana kadar yalnz mabutlara (tanrlara) verilirdi.
Oktav bu yeni unvanla bir nevi kudsiyet inkisap etti. te btn bu tevcihler Oktav' askeri ve sivil
btn iktidar ve selhiyetleri, yava yava nefsinde (kendinde) toplamaya sevk etti. 44 sene devam
eden bir Ogst devri, cumhuriyetin unutulmasna kfi geldi. Ogst'ten sonra, ilerinde Neron dahi
bulunan imparatorlar Roma devletini ykncaya kadar Roma'da taht sahibi oldular.'' (1930)

Medeniyet ne demektir?

''Medeniyetin ne olduunu baka baka tarif edenler vardr. Bence medeniyeti harstan ayrmak
gtr ve lzumsuzdur. Bu nokta-i nazarm izah iin hars ne demektir tarif edeyim:
a) Bir insan cemiyetinin devlet hayatnda, b) Fikir hayatnda, yani ilimde, itimaiyatta (sosyal
hayatta) ve gzel sanatlarda, c) ktisadi hayatta yani ziraatte, zanatta, ticarette, kara, deniz ve hava
mnakaltlnda (ulamclnda) yapabildii eylerin muhassalasdr (toplamdr).
Bir milletin medeniyeti dendii zaman hars nam altnda saydmz nevi faaliyet
muhassalasndan hari ve baka bir ey olmayacan zannederim. phesiz her insan cemiyetinin
hars, yani medeniyet derecesi bir olamaz. Bu farklar devlet, fikir, iktisadi hayatlarn her birinde ayr
ayr gze arpt gibi bu fark nn muhassalas zerinde de grlr. Mhim olan muhassalalar
zerindeki farktr. Yksek bir hars, onun sahibi olan millette kalmaz dier milletlerde de tesirini
gsterir. Byk ktalara amil olur. Belki bu itibarla olacak, baz milletler yksek ve amil
(kapsaml) harsa, medeniyet diyorlar. Avrupa medeniyeti, asr hazr medeniyeti gibi.
Hars mefhumunda (kavramnda) milletlerin g ve ge deien baz rk, ftr hasletlerine (yaratl
zelliklerine), karakterlerine hasrederler ve buna ok kymet ve ehemmiyet verirler. Mesela,
stanbul'un zapt hadisesini mtalaa ederken, diyenler vardr ki: Bizansllar Trklerden daha medeni
idiler, fakat Trklerin hars kuvvetli olduu iin galip ve muvaffak oldular. Bu telkki ve izah
doru deildir. Hakikatte Trkler Bizansllardan hem daha medeni idiler, hem de rk karakterleri
onlardan yksekti. Medeniyet dediimiz harsn, mhim unsurunu gz nnde tutarak hadiseyi
mtalaa edersek, fikrimiz kolaylkla izah edilmi olur.
stanbul'u zapteden Trkler devlet hayatnda elbette Bizans mparatorluu'ndan ok yksekti.
Trklerin stanbul fethinde ina ve icat ettikleri gemiler, toplar ve her nevi vastalar, gsterdikleri
yksek fen iktidar, bilhassa koca bir donanmay Dolmabahe'den, Hali'e kadar karadan nakletmek
dehas, daha evvel Boazii'nde ina ettikleri kaleler, aldklar tedbirler Bizans' zapteden Trklerin
fikir ve fen leminde ne kadar ileri olduklarnn yksek ahitleridir. Bizans Prenslerinin Trk
ordughlarnda staj yaptklar, her hususta ders aldklarn da hatrlatmak isterim. Daha Atill
zamannda ark Roma mparatorluu'nun Trklerin haragzr olacak kadar siyasette ve
askerlikte dn (aa) mertebede bulunduu malumdur. Bizans' zapteden Trklerin iktisadi hayatta
Bizansllarn ok ilerisinde olduunu izaha ise hacet grlmez. Hlasa, medeniyet harstan baka bir
ey deildir. Hars medlln seciye diyebileceimiz karakter mefhumuna indirmemelidir. Bu arz
ettiim telkki birbirinden ayrt edilmesi g olan, medeniyet ve harsn tarif, izah ve anlalmasnda
kolayl da mucip olur.'' (1930)
Kltr ne demektir?

''Eer cumhurreisi olmasam, maarif vekilliini almak isterdim'' demitir. Atatrk kltr de yle
aklamtr:
''Trkiye Cumhuriyeti'nin temeli kltrdr. Bu sz burada ayrca izaha lzum grmyorum.
nk bu, Trkiye Cumhuriyeti'nin okullarnda birok vesilelerle eser halinde tespit edilmitir.
Kltr; okumak, anlamak, grebilmek, grebildiinden mana karmak, intibah almak, dnmek,
zeky terbiye etmektir.
Yine insan, enerjisiyle ve fakat tabiatn ona iltifat edildike tkenmez yardmyla, ykselen,
genileyen insan zeks, hudutsuz kavray anlamnda ''insanm'' diyen bir vasf- mahsusu olur.
nsan, hareket ve faaliyetin, yani dinamizmin ifadesidir. Bu byle olunca kltr, yukarda iaret
ettiimiz, insanlk vasfnda insan olabilmek iin bir esasi unsurdur.
Bunu ksaca izah edelim. Kltr, tabiatn yksek feyzleriyle mesut olmaktr. Bu ifade iinde ok
ey mndemitir (vardr). Temizlik, saflk, ykseklik, insanlk vb... Bunlarn hepsi insanlk
vasflarndandr. te kltr kelimesini mastar ekline soktuumuz zaman, tabiatn insanlara verdii
yksek vasflar kendi ocuklarna, hafidlerine (torunlarna) ve tisine (geleceine) vermesi
demektir.
Buraya kadar anlatmak istediimiz, bugnk Trkiye Cumhuriyeti ocuklar, kltrel insanlardr.
Yani hem kendileri kltr sahibidirler, hem de bu hassay (zellii) muhitlerine ve btn Trk
milletine yaymakta olduklarna kanidirler.''

Tarihi hadiselerin milleri nelerdir?

''Tarihi hadiselerin milleri balca siyasi, askeri, itimai ve iktisadi olabilir. Ekseriya bu amiller
kark olarak tesirlerini gsterir. phe yok ki, btn bu amiller ok mhimdir. Fakat bence bir
milletin dorudan doruya hayatyla, ykselmesiyle, dknlyle alakadar olan en mhim amil,
milletin iktisadiyatdr. Bu, tarihin ve tecrbenin tespit ettii bir hakikattr. Bu hakikat bizim milli
hayatmzda ve milli tarihimizde de tamamyla grlmektedir.
Trk tarihi tetkik olunursa birok sebeplerin banda btn itil (ykselme) ve inhitat (d)
sebebinin iktisat meselesinden baka bir ey olmad anlalr. Bu mnasebetle diyebiliriz ki,
Trkiye Cumhuriyeti'ni layk olduu mertebeye karabilmek iin, iktisadiyatmza birinci derecede
ehemmiyet vermek lazmdr. Zamanmzn bir iktisat devri olduu dnlrse, bu ehemmiyetin
derecesi kolaylkla meydana kar.
ktisadiyatn inkiafnda (gelimesinde) balca lzumlu olan, yollar, demiryollar, limanlar, kara ve
deniz nakliye vastalar milli mevcudiyetin maddi ve siyasi kan damarlardr. Refah ve kuvvet
vastasdr.'' (1930)
lk medeniyetler

''Beeriyetin (insanln) ta devirlerini bir tarafa brakalm. Maden devrinde muhtelif madenlerden,
kemiklerden yaplan eserler her nevi aletler ve ss eyalar idi. amurdan tula, anak, mlek ilk
insanlarn yapt eserlerdendir. Hayvanlar ehliletirmek, onlardan muhtelif suretlerle istifade
etmek, hayvanlar srler halinde bulundurmak insanlarn ilk yaptklar ilerdendir. Ziraat de
byledir. Bundan baka insanlar bulunduklar mntkaya gre kerpiten, tuladan veya tatan
binalar da yaptlar. Kanallar aarak, bataklklar kurutmak, muhtelif tarzda sulama usulleri de
insanlarn ilk bulduklar eylerdendir. Gnei ve yldzlar mahede (gzleme) sayesinde takvimin
esasn koyan, tabiatn en byk kuvvet olduunu kefeden binlerce sene evvel yaam eski
insanlardr. Gemi ina eden ve denizlerde dolamak kabiliyetini de gsteren, ticaret etmesini
renen bu insanlardr. lk demokrasi esasna mstenit (dayanan) cemiyet ve devlet messeseleri
vcuda getiren de onlardr. Btn bu saydklarmz dnyada ve btn beeriyette ilk medeni
eserlerdir.
Trklerin ana yurdu Orta Asya yaylasdr.''
Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi'nin al mnasebetiyle ilk dersim iin bana yazdrd:

Seslerin ayrm

''Tabiatta, bilirsiniz ki, hibir ey yok olmaz. Ne bir ses, ne bir sz, ne bir hareket... olduu a ne
kadar eski veya yeni olursa olsun, btn bu olular olduklar andaki gibi tabiat iindedir. Bu
dalgalanmada, zaman ve mesafe mefhumu yoktur. Bugn dnyann herhangi bir kesinde
sylenen sz veya akis yapan hareketleri yine dnyann herhangi bir kesinde ayn anda iitmek,
dinlemek zaptetmek mmkn olduunu gryoruz.
Yarn bizi saran tabiat unsurlar iinde, binlerce ve binlerce sene evvel sylenmi szleri, olduu
gibi toplayp tespit etmek imknna elbette varlacaktr. Tabiatn bugn iin esrar dolu sinesine
girecei muhakkak grlen insan zeks, beklenilen hakikatleri ortaya koyacaktr.
Yine bu insan zeksdr ki, beklediimiz neticeyi elde etmemi olmakla beraber, bugnk aratrc
zeklar tatmin edecek ve tarihi aydnlatacak yeni metotlar ve ilimler bulmutur.
te arkeoloji ve antropoloji, o ilimlerin banda gelir. Tarih bu son ilimlerin bulduu belgelere
dayandka temelli olur. Tarihi bu belgelere dayanan milletlerdir ki, kendi asln bulur ve tanr.
te bizim tarihimiz, Trk tarihi, bu ilim belgelerine dayanr. Yeter ki, bugnn mnevver genlii,
bu belgeleri vastasz tansn ve tantsn.''

Ayn konu iin dier bir yaz

''Tabiatn esrar dolu sinesine her gn daha ok girmekte olan insan zeks, realiteye kavumak iin
alanlar tatmin edecek ve insanlk tarihini aydnlatacak ilimler bulmu ve tespit etmitir. Tarih
bakmndan arkeoloji ve antrolopoloji, bu ilimlerin banda gelir. Tarih, bu ilimlerin bulup meydana
kard belgelere dayandka temelli olur. Tarihi bu belgelere dayanan milletlerdir ki kendini,
asln bulur ve tanr. te bizim tarihimiz, Trk tarihi, bu ilim belgelerine dayanr. Onun iindir ki,
bizim tarih belgelerimizin her paras, klasik saylan kltr eserlerinin de anasdr.'' (*) (Ocak 1936)

Edebiyat zerine

''Osmanl devrinde ve bugne kadar geen Cumhuriyet anda ve bundan evvelki Trk kltrel
alarnda ve hatta btn kltrl medeni cemiyetlerde edebiyat denildii zaman u anlalr:
Sz ve manay, yani insan dimanda yer eden her trl bilgileri ve insan karakterinin en byk
duygularn, bunlar dinleyenleri veya okuyanlar, ok alakal klacak suretle sylemek ve yazmak
sanat. Bunun iindir ki, edebiyat, ister nesir halinde olsun, ister nazm eklinde olsun, tpk resim
gibi, heykeltralk gibi, bilhassa musiki gibi gzel sanatlardan saylagelmektedir.
Beeriyette en mspet ilim ve en ince teknik esaslarna dayanan hayatla ve kanla karlamak
kendileri iin mukadder olan askerlik gibi yksek bir idealist meslek dahi, kendini iinde
bulunduu itimai heyete anlatabilmek ve bu byk insanlk ve kahramanlk yolculuunu
hazrlayabilmek iin, uyandrc, hedeflendirici, yrtc ve nihayet fedakr ve kahraman yapc,
vastay edebiyatta bulur.
Bu itibarla, edebiyatn her insan cemiyeti ve bu cemiyetin hal ve istikbalini koruyan ve koruyacak
olan her teekkl iin, en esasl terbiye vastalarndan biri olduu kolaylkla anlalr.
Bunun iindir ki, Trkiye Cumhuriyeti Kltr Bakanl (Milli Eitim), edebiyat tedrisinde
(retiminde) u noktalara bilhassa ehemmiyet ve kymet vermelidir.
a) Trk ocuunun kafasn, ftri yaratlndaki dikkat ve itinaya gre tekevvn ettirmek
(oluturmak). Bu, cumhuriyetin shhi dzeni ile alkadar olan vekalete de tevecch eden bir
vazifedir.
b) Gzel muhafaza edilen, Trk kafa ve zeklarn amak, yaymak, geniletmek. Bu, bilhassa
Kltr Bakanl'nn vazifesidir. Bununla birlikte olarak, mstait Trk ocuk kafalarna mspet
ilim ve maddi teknik mefhumlarn, yalnz nazari olarak deil, ayn zamanda pratik vastalar ile de
yerletirmek.
c) Bir taraftan da, Trk kafalarndaki kabiliyetleri, Trk karakterindeki salamlklar, Trk
duygularndaki ykseklik ve genilikleri, kendilerini hi zorlamadan, natrel bir tarzda ve olduu
gibi ifadeye onlar altrmak.
Bunlar yaplnca, netice u olacaktr: Trk ocuu konuuken, onun beyan ve anlat tarz, Trk
ocuu yazarken onun ifade slubu, kendisini dinleyenleri, onun yrd yola gtrebilecek bu
kabiliyeti sayesinde, Trk ocuu kendisini dinleyen veya yazsn okuyanlar, peine takarak
yksek Trk lksn iletebilecek, ulatrabilecektir.
Bu edebiyat telakkisi, byle bir edebiyat tedrisi sayesindedir ki, edebiyat medllnden anlalan
gayeye varmak mmkn olabilir.'' (1937)
TMA HEYETN YKSEK KIYMET
VE YENLMEZ KUVVET NEDR?

Bir itimai heyette kymet ve kuvvet onu kuran fertlerin kendilerini kymet ve kuvvet telakki
etmelerindendir. Ancak, bu gibi fertlerden vcut bulmu olan itimai heyetlerdir ki, yekpare kymet
kudret manzaras arz edebilirler.
phesiz, ayr fertlerin kymet ve kuvveti olabildii gibi, kymetsizlik ve kuvvetsizlii de olabilir;
bu gibiler daha kl (mecmu) kymetin ve kuvvetin iinde bulunduka kendilerini byk ve amil
klden hissedar sayabilirler. Gayesi fert deil, kitle terbiyesi olanlar, bu hakikati bilmemekle
beraber, bu hakikate snabilecek olanlarn dahi kusurlarna bakmakszn, onlar tpk o byk
itimai heyetin en aziz uzuvlar ve unsurlar gibi grmekte ve gstermekte tereddt etmemelidirler.
Byle gren ve gsteren insanlar yanlm, hata etmi saylmazlar; bilakis bunlar kendilerinin de
mensup olmakla iftihar duyacaklar itimai heyetin iinde, herkesin, her ereften yalnz hisseyab
olduunu deil, hatta bizzat o erefin sahibi olduunu dahi gstermi bulunmalarndan memnun
olmaldrlar.
Ben bu hakikati, derece derece takip ettiim okullar bitirdikten sonra, hayata fiilen dahil olduum
zaman duyduumu sylemeliyim. Bunu ksa ve ameli misallerle izah etmek daha kolay olacaktr
benim iin... Mesela, bir tabur iinde, bir alay iinde, isterseniz bir kolordu, bir ordu iinde
yaplm olan baz tatbikatlarda, bazen bir blk kumandan, bazen bir keif kolu zabiti, bazen de
bir hakem olarak bulunduum vaki olmutur. Tatbikat veya manevra muvaffak olduu zaman,
etrafma bakmakszn, derhal kendi kendime vndm hatrlarm; nk btn bu tatbikat veya
manevrann parlak neticesini ben hazrlammdr. Hakikatte ben, belki de bana tevcih edilen
(verilen) bu vazifeyi byk dikkatle takip etmi ve ondan muvaffak olmuumdur; fakat btn
kitlenin muvaffakiyetini kendime atfetmek cesaretini kendimde grm isem, bu da affolunmaldr;
nk o umumi hareket ve faaliyet iinde, benim gibi vazifesini dikkatle ve namuskrane yapm
binlerce insann mevcut olduunu dnelim, bunlarn her birinin ayr ayr, benim gibi dnm
olduunu da elbette kabul edelim ve fakat ne benim, ne o binlerce namuskr ve fedakr insanlarn
almalar bir makamda ve bir kafada merkezletirilmemi olsayd, hi birimiz yaptklarmzla
iftihar duymak cesaretinde bulunamayacaktk.
nsanlar, dnya yznde insan sfatn aldklar tarihten nceki zamandan bugne kadar, yalnz
yaayamayan ve behemehal itimai halde yaamak nasibi tabiisinde yaratlm olduklarn
bilmelidirler. te bu itibarla hepimiz syleriz, hepimiz erefleniriz, hepimiz bu erefi kendimize
atfedebiliriz; fakat hakikat udur ki, her ferdi eref ve haysiyet ve kahramanlk hibir ferdin
deildir, btn bu fertlerden mrekkep olan (oluan) itimai heyetindir.
Bu heyet iinde bilhassa eref kademeleri yapmak hatadr, kuvvet kademeleri yapmak bu ise o
itimai heyetin yapabilecei ey deildir, o itimai heyetin uuru haricinde, onun
dourabileceinde ve dourabileceklerinde tecelli eder ise, cemiyet kendinden mevlt (domu)
olan bu vaziyetlere kar yadrgamaz.''
SPOR VE GET RESMLER N

''Her ulus ocuklarnn shhatli ve grbz olmalar iin yaadklar blgenin shhi artlarn temin
etmek, devlet halinde bulunan siyasi teekkllerin en birinci devidir.
Ondan sonra en kk yatan en son yaa yani insan mrnn vasati sresince derece derece beden
faaliyeti nemli yer tutar ve tutmaldr da.
Beden hareketlerinde esas, nesilden nesile intikal (geen) eden detlerdir. Yirminci asrda btn
dnya milletleri iin spor esaslarnn teknii bundan domutur. Trk ocuklar her kavmin
ocuklar gibi, doduklar andan itibaren tabiatn kendilerinde yaratt hareket ve faaliyete ellerini,
kollarn, bacaklarn hareket ettirmekle balarlar, sonra ocuk byynce bulunduu muhitin
artlarna gre tarlalarda, bayrlarda, tepelerde kayalklar iinde, ormanlarda koar, yrr, hi de
yaptnn ne olduunu dnmeksizin bugnk ilim dnyasnn spor dediini kendiliinden yapar.
Greir, ata biner, atlar, cirit oynar ve daha birok milli sporlar yapar.
Trk kyl ocuunun bu yapagelmekte olduu tabii ve milli sporlar bugnk medeni addedilen
dekor iinde belki en az muvaffakiyet gsteren bir haldir. Fakat Trk itimai bnyesinde spor
hareketlerini tanzime memur olanlar, Trk ocuklarnn spor hayatn ykseltmeyi dnrken,
sadece gsteri iin herhangi bir msabakada kazanmak emeliyle bir spor yapmazlar. Esas olan,
btn her yataki Trkler iin beden eitimini salamaktr. ''Salam dima, salam vcutta
bulunur'' szn atalarmz bouna sylememilerdir.
Trk ocuklarna sporun bugnk tekniini retmek ve bunlarn bir ksmn baz trenlerde ve
bayramlarda dekor olarak ortaya koymak gerekir. Buna lzum var m, yok mu? gibi soruya yle
cevap verilebilir:
Esasen yoktur; fakat hakikat gremeyen cihan nazarnda, mevcut ve muhakkak bir hakikati ufak
bir rnekle ispat edebilmek iin lzumlu grlebilir. Bunu baka bir misalle izah edelim:
Bir milletin ordusu mkemmel ordu mudur, bunun tezahr (belirtisi) nedir? Byle bir sorunun
cevab udur:
Orduyu asl dman karsnda grmek lazmdr. Bunun ise bir millet iin herhangi bir zamanda
gsterilebilmek imkn olmaz. Bunu muharebe sahasnda gstermek frsatn bulabilecekler azdr;
bu nasibelerden mahrum bulunanlara, millet ordusunun kuvvetini, kudretini, hametini gstermek
umumiyetle birtakm gz alc hareketler, askeri nizamlar kabul olunmutur. Bu nizamlar ve
bunlarn gsterileri birtakm gz kamatrc ve gnl alc grevlerdir. Bir orduda esas disiplini bu
parat ekillerine deil, tabiat ekillerine uydurmak mecburiyeti anlald gnden beridir ki,
ordularn talim ve terbiye programlarnn hakiki azimet (gidi) noktas tespit edilmitir.
te bu itibarla, Trk ordusunun geit resimlerinde ve yine Trk genliinin top oyunu ile buna
benzer sporlarda kusurlar grlebilir. nk bu kusurlarn biraz dikkat ve biraz da talim ile
ortadan kalkmas mmkndr. Buna o kadar ok fazla ehemmiyet vermemelidir. Bizler iin asl
olan Trk ocuklarnn sporu sevmeleri ve fiziki kuvvetlerini yerinde kullanabilmeleridir. Bu
ocuklar asker olduklar zaman onlarn muharebe meydanlarnda muvaffak olmalar iin lazm
gelen talim ve terbiyeye bilhassa ehemmiyet vermeliyiz. Buna gre bir geit resminde, bir tarafta
ordumuzun gsterii pek parlak olmayabilir; biz bunu, bu telakkiyi ordumuzun yksek harp
kabiliyetine l ve iaret olarak telakki etmemeliyiz.
Gen Trk ocuklar top oyunlarnda, herhangi bir millet ocuklar kadar talimli ve mmareseli
(yatkn) grnmeyebilirler, bundan da mteessir olmaya lzum ve mahal yoktur. Biz ocuklarmz
hakiki kuvvet, kudret ve zek msabakalarnda, her gn her yerde ve hatta her kyde grmekteyiz.
Bunu gremeyenlerdir ki, alayili (gsterili) ileri yapamyor gibi grnen Trk genliine endie
ile bakmaktadrlar. Bunlara mteselli olmalar iin haber verelim ki, hakikat onlarn grebildikleri
gibi deildir. Trk milleti ve onun kk ve byk yataki ocuklar elikten yaplm heykellerdir;
onlarn ne olduklarn anlamak iin onlarla sava meydanlarnda boy lmek lazmdr. te byle
bir teebbstr ki, Trk genliinin binlerce sene evvelden beri tannm olan yksek kymet,
kuvvet, kudret ve yenilmez zeksnn imtihan olur.
Trk milleti her an ve her kiminle olursa olsun byle bir imtihana hazrdr'' (1937)

3) M. KEMAL ATATRK'N EL YAZILARIYLA

ETL KONULAR

Vatanmz, Trk milletinin eski ve yksek tarihi ve topraklarnn derinliklerinde mevcudiyetlerini

muhafaza eden eserleriyle yaad bugnk siyasi snrlarmz iindeki yurttur. Vatan hibir kayt
ve art altnda ayrlk kabul etmez bir kldr (btndr).
Trk milletinin teesssnde messir olduu grlen tabii ve tarihi vakalar unlardr:
a) Siyasi varlkta birlik, b) Dil birlii, c) Yurt birlii, d) Irk ve mene birlii, e) Tarihi karabet, f)
Ahlaki karabet (yaknlk).

Milletin umumi tarifi:

Bundan sonra, mterek milli fikrin, ahlakn, hissin, heyecann hatra ve ananelerinin millet
etrafnda (bireylerinde) meydana gelmesini ve kklemesini temin eden mterek (ortak) mazinin,
birlikte yaplm tarihin, vicdanlar ve zihinleri dorudan doruya birletiren mterek dilin,
milletlerin teekklnde en mhim amiller (etkenler) olduunu bir defa daha kaydettikten sonra
millet hakknda, ikinci derecede unsurlar kaale (dikkate) almayarak mmkn olduu kadar her
millete uyabilecek bir tarifi biz de alalm:
a) Zengin hatra mirasna sahip bulunan;
b) Beraber yaamak hususunda mterek arzu ve muvafakatte samimi olan;
c) Ve sahip olunan mirasn muhafazasna beraber devam hususunda iradeleri mterek olan
insanlarn birlemesinden vcuda gelen cemiyete millet nam verilir.
Bu tarif tetkik olunursa bir milleti tekil eden insanlarn rabtalarndaki kymet, kuvvet ve vicdan
hrriyetiyle insani hisse gsterilen riayet, kendiliinden anlalr.
Filhakika, maziden mterek zafer ve yeis miras;
stikbalde tahakkuk ettirilecek ayn program;
Beraber sevinmi olmak, beraber ayn mitleri beslemi olmak;
Bunlar elbette bugnn medeni zihniyetinde dier her trl artlarn fevkinde (stnde) mana ve
ml alr.
Bir millet teekkl ettikten sonra, efradnn devlet hayatnda, iktisadi ve fikr hayatta mtereken
almak sayesinde vcuda gelen milli harsta (kltr) phesiz milletin her ferdinin alma hissesi,
itiraki hakk vardr. Buna nazaran bir harstan olan insanlardan mrekkep (oluan) cemiyete millet
denir dersek milletin en ksa tarifini yapm oluruz.

Milliyet prensibi:

Bir milletin dier milletlere nispetle tabii veya mktesep hususi karakterler sahibi olmas, dier
milletlerden farkl bir uzviyet tekil etmesi, ekseriya onlardan ayr olarak, onlara muvazi inkiafa
sai bulunmas keyfiyetine milliyet prensibi denir.
Bu prensibe gre, her fert ve her millet kendi hakknda hsnniyet, topraklarna bizzat kaytsz
tesahp (koruma) talep etmek hakkna ve hrriyetine maliktir.
Bu dstur (kural), bize hangi milletlerin hr, hangilerinin hrriyetinden u veya bu ekilde mahrum
olduklarn, yani millet namn tamaya layk olmadklarn kolaylkla gsterir.

Trk milliyetilii:

Trk milliyetilii, terakki (ilerleme) ve inkiaf (gelime) yolunda ve beynelmilel temas ve

mnasebetlerde, tm muasr (ada) milletlere muvazi ve onlarla bir ahenkte yrmekle beraber
Trk itimai heyetinin hususi seciyelerini ve balbana mstakil hviyetini mahfuz (sakl)
tutmaktr.

Devlet:

Muayyen mntkada yerlemi ve kendine has bir kuvvete sahip olan fertlerin mecmu (toplam)
heyetinden ibaret bir mevcudiyettir.

DEVLETN VAZFELER

Milletin kurduu devletin ve hkmet tekilatnn vatandalara kar, mkellef (sorumlu) olduu
vazifeleri ve selhiyetleri vardr. Bu vazifelerin mahiyetleri tetkik olunursa, yle bir sra
yaplabilir:
a) Memleket iinde, asayii ve adaleti tesis (salamak) ve idame ederek (srdrmek), vatandalarn,
her nevi hrriyetini, masun bulundurmak (korumak).
b) Harici siyaset ve dier milletlerle mnasebetleri iyi idare ederek ve dahilde her nevi mdafaa
kuvvetlerini, daima, hazr bulundurarak, milletin istiklalini emin ve mahfuz bulundurmak.
Bu iki nevi vazife, devletin, en esasl, vazifelerindendir. Denilebilir ki, devlet tekilinden maksat,
bu iki vazifenin ifasn temin etmektir. nk bu vazifeler, vatandalarn fert olarak, yapmaya
muktedir olamayacaklar ilerdir. Hatta, vatandalarn bu vazifeleri ksmen dahi yapmaya
kalkmalar caiz deildir; zira, o zaman anari olur; devlet kalmaz. Mesela; bir vatanda kendi
kendine bir ecnebi devletle siyasi bir temas ve mnasebette bulunamaz.
Bir vatanda, memleket mdafaasnda bana toplayabilecei birtakm kimselerle balbana
harekete mezun (yetkili) deildir.
Bir vatanda, kendi hrriyet ve hakkn, kendi maddi kuvvetine dayanarak temine (salamaya)
kalkamaz;
Bu hususlar, fertlerin kuvvet ve teebbsleri ile deil, milletin iradesini haiz olan devletin kudret ve
nfuzuyla temin olunabilir.
Bu iki nevi vazifeden baka, devletin alakadar olduunu iaret ettiimiz vazifeleri de, baladmz
sra ile syleyelim.
c) Yollar, demiryollar vs. gibi nafia ileri,
d) Maarif ileri,
e) Shhiye ileri,
f) timai muavenet (sosyal gvenlik) ileri,
g) Ziraat, ticaret, sanata ait iktisadi iler.
Bu son saydmz ileri, devletin yapmamas fertlere terk etmesi lazm geldii iddiasnda
bulunanlar vardr. Bu nazariyeyi tasvip ve takip edenlere "Ferdiyeti" derler.
Milletin, umumi ve mterek menfaatlarna, ait, siyasi, fikr ilerde olduu kadar iktisadi her nevi
ilerin, fertlere braklmayp devlet tarafndan yaplmas daha mnasip olaca nazariyesini
mdafaa eden "Devleti"ler de vardr.
Biz, devletimizce tatbiki mnasip (uygun) olan prensibi, tespit iin, "Ferdiyeti" ve "Devleti"lerin
istinat ettikleri (dayandklar) noktalar ve bir de demokrasinin bariz vasflarn, gz nnde tutarak,
ksa bir muhakeme yapalm:
"Malumdur ki, Trkiye Cumhuriyeti, demokrasi esasna mstenit (dayanan) bir devlettir.
Demokrasi ise, esas itibaryla, siyasi mahiyettedir; fikridir, ferdidir, msavatperverdir.
Demokrasinin, bu esas noktalarna gre vatandan siyasi hrriyet ve mesaisini (almasn) temin
etmek ve vatandan ilmi, itimai, sanat, ahlak inkiafn temin ile alakadar olmak, vatandan ve
milli hkimiyete usul dairesinde itirak (katlma) hakkn ve btn vatandalarn ayn siyasi
haklar haiz olmalarn temin eylemekten ibaret olan noktalar devletin, vatandaa kar, balca
vazifelerinin hududunu gsteren iaretlerdir.
O halde, demokrasi esasna mstenit bir devlet; bir itimai muavenet sistemi, veyahut bir iktisadi
tekilat sistemi deildir. Bunun iin, bu sahalara ait ilere devletin karmamas btn bu
mahiyetteki ileri fertlere veya fertlerden mrekkep irketlere brakmas mmkndr. Bu imknnn
derecesini anlamak iin, devletin, millete ve memlekete kar ifasna mecbur olduu esasl
vazifelerinin ikinci derecede grlen vazifelerle mnasebet ve irtibatlarn dnmek lazmdr.
Devlet asayii temin etmek iin, memleketi mdafaa eylemek iin, shhati yerinde grbz ve
anlaylar, milli hisleri, vatan muhabbetleri yksek vatandalar ister.
Devlet, dahilde ve harite millet ilerini grdrecek yksek kabiliyetli vatandalara muhtatr.
Devlet, btn vatandalarnn devletin kanunlarn anlayp onlara riayet lzumunu takdir etmelerini,
memleketin asayii ve mdafaas iin ehemmiyetli grr.
Devlet, umumiyetle vatandalarn herhangi sanat ve meslekte, zamanmz terakkilerinin icap
ettirdii derecede muvaffak olmasyla alakadardr.
Bu sebepledir ki, vatandalarn, tahsili, terbiyesi, shhati ile alakadar olmak mecburiyetindedir.
Devlet, memleketin asayi ve mdafaas iin, yollarla, demiryollaryla, limanlarla, deniz
vastalaryla, telgrafla, telefonla, memleketin hayvanlaryla, her trl nakliye vastalaryla, milletin
umumi servetiyle yakndan alakadardr. Memleket idaresinde ve mdafaasnda, bu saydklarmz
toptan, tfekten, her nevi silahtan daha mhimdir.
Bilhassa para, her trl vastann stnde, bir mevcudiyet silahdr. Bu saydmz sahalardaki
ilerden iktisadi olanlar, dorudan doruya devletin zaruri vazifelerinden grnmemekle beraber, o
vazifelerin ifasnda messirdirler. Bu sahalardaki ileri fertlere veya irketlere tamamen
brakabilmek iin; bu ilerin, devlet mdahalesi ve muaveneti olmad halde, devletin esasi
vazifelerini ifada mklata uratmayacana emin olmak lazmdr.
Grlyor ki, iktisadi ve baz itimai iler, bir taraftan fertlerin menfaatleri ile alakadardr. Bunun
iindir ki, ferdiyetiler, bu ilere memleketin karmasn ahsi hrriyete tecavz gibi grrler.
Fakat bu iler iinde, dolaysyla, btn milletin mterek menfaatine temas ve taalluk eden
noktalar da vardr. Bu sebeple, devletilerin hakl olduklar noktalar kabul etmek muvafk olur.
Hususi menfaat, ekseriya umumi menfaatla tezat halinde bulunur. Bir de, hususi menfaatler en
nihayet, rekabete istinat eder.
Halbuki, yalnz bununla iktisadi nizam tesis olunamaz.
Bu zanda bulunanlar, "kendilerini bir serap karsnda, aldanlmaya terk edenlerdir".
Fertler, irketler, devlet tekilatna nazaran zayftrlar. Serbest rekabetin, itimai mahzurlar da
vardr; zayflarla, kuvvetlileri msabakada kar karya brakmak gibi... Ve nihayet fertler, baz
byk mterek menfaatleri, tatmine muktedir olamazlar.
Bu gibi ilerde, fertlerin tesisine imkn bulamayacaklar geni ve kuvvetli tekilat icap edebilir,
yalnz bu gibi ilerde, fertler kfi menfaat elde edemeyecekleri iin, o ilerden vazgeerler.
Halbuki, o iler, millete hayati bir ehemmiyeti haiz olur ve devlet onu yapmak mecburiyetinde
bulunur.
Herhalde milletlerde, hrriyet ve medeniyet inkiaf ettii nispette devletin vazifeleri ve
mesuliyetleri oalr; "hayat oald nispette vasta da oalr." ok vasta ok ve byk kuvvetle
idare olunur. Kuvvet oaldka kaideler de oalr. Bir cemiyetin vasta ve kaidesi ise devlettir.
Bundan baka devletin, ferde nazaran hrs baka mahiyettedir. O umumun mterek menfaatn ve
terakkisini dnr. Fertleri hususi menfaat hissinden ne dereceye kadar uzaklatrmak mmkn
olaca tetkike deer.
Herhalde devletin siyasi ve fikri hususlarda olduu gibi baz iktisadi ilerde de nazmln prensip
olarak kabul etmek caiz grlmelidir. Bu takdirde kar karya kalnacak mklat udur: Devlet
ile ferdin karlkl faaliyet sahalarn ayrmak...
Devletin, bu husustaki faaliyet hududunu izmek ve bu hususta istismar edecei kaideleri tespit
etmek; dier taraftan, vatandan ferdi teebbs ve faaliyet hrriyetini tehdit etmemi olmak, devleti
idareye selahiyettar klnanlarn dnp tayin etmesi lazm gelen meselelerdir. Prensip olarak,
devlet ferdin yerine kaim olmaldr. Fakat, ferdin inkiaf iin umumi artlar gz nnde
bulundurmaldr. Bir de ferdin ahsi faaliyeti iktisadi terakkinin esas memba olarak kalmaldr.
Fertlerin inkiafna mani olmamak, onlarn her noktai nazardan olduu gibi, bilhassa iktisadi
sahadaki hrriyet ve teebbsleri nnde devlet kendi faaliyetiyle bir mani vcuda getirmemek
demokrasi prensiplerinin en mhim esasdr. O halde diyebiliriz ki, ferdiyet inkiafnn, mani
karsnda kalmaya balad nokta, devlet faaliyetinin hududunu tekil eder. Buna nazaran,
"umumiyetle, zaman ve meknda daimi bir hususi vasf gsteren, iktisadi bir ii devlet zerine
alabilir". Mesela; bir i ki, byk ve muntazam bir idareyi icap ettirir ve hususi fertler elinde
inhisara dar olmak tehlikesini gsterir veyahut umumi bir ihtiyaca tekabl eder, o ii devlet
zerine alabilir. Madenlerin, ormanlarn, kanallarn, demiryollarnn, deniz seyrsefer irketlerinin,
devlet tarafndan idaresi ve para ihra eden bankalarn milliletirilmesi; kezalik su, gaz, elektrik ve
saireye ait ilerin mahalli idareler tarafndan yaplmas, yukarda izah ettiimiz neviden ilerdir.
Bu izah ettiimiz mana ve telakkide, "devletilik, bilhassa itimai, ahlaki ve millidir". Milli servetin
tevziinde, daha mkemmel bir adalet ve emek sarfedenlerin daha yksek refah; milli birliin
muhafazas iin arttr. Bu art daima gz nnde tutmak, milli birliin mmessili olan devletin
mhim vazifesidir.
Umumi menfaata hizmet eden umumi messeselerin oaltlmas devletin, ehemmiyetle gz
nnde tutaca bir meseledir. Bu sayede srf menfaatperest faaliyetler tahdit olunur. Bu,
vatandalar arasnda ahlaki tesandn inkiafna yardm eden mhim bir amildir.
Memlekette her nevi istihsalin ziyadelemesi iin, ferdi teebbsn devlete elzem olduunu da
ehemmiyetle kaydettikten sonra, beyan etmeliyiz ki, "Devlet ve fert birbirine muarz deil,
birbirinin mtemmimidir."
Devlet ve fert dediimiz zaman bu kelimelerin mcerret manasn deil; yegne hakikat olan
"itimai insan", yani cemiyet iinde yaayan fertleri murat ediyoruz. te bu insann iki trl
menfaatleri vardr. Bu menfaatlarn bir ksm ahsidir. Dier ksm menfaatler mterektir.
Cemiyetin hayatn muhafaza eden bu mterek menfaatlardr. yice dnlrse bu iki nevi
menfaat birbirine muadildir. nk, itimai insann hayat iin her iki menfaat ayn derecede
lzumludur. Buna nazaran bizce devlet ve fert kelimeleri, umumi veyahut hususi menfaatlarda biri
dnldne gre ve fakat her iki halde de itimai insan ifade ve izah eden iki tabirdir. Yani
demek istiyoruz ki, yalnz bana fert ve fertlerden mcerret devlet dnmyoruz. Devlet, fertlerin
tekil ettii milli cemaatin gze grnen eklidir. Ancak fert emeinin gelirini; devlet de ictimai
inkiaftan hasl olan geliri almak mecburiyetindedir.
Bu mlahazalarn bizim halimize daha yakndan alakasn dnelim.
Cumhuriyetimiz henz ok gentir. Maziden kendine miras kalan btn hayati iler zamann
mecburiyetlerini tatmin edecek derecede deildir. Siyasi ve fikr hayatta olduu gibi iktisadi ilerde
de fertlerin teebbsleri neticesini beklemek doru olamaz. Mhim ve byk iler, ancak milletin
umumi servetine ve devletin btn tekilat ve kuvvetine istinat ederek; milli hkimiyetin tatbik ve
icrasn tanzim ile muvazzaf olan hkmetin mmkn olduu kadar zerine alp baarmas tercih
olunmaldr. Dier baz devletlerin ikinci derecede grebilecei ve fertlerin teebbslerine terk
olunmasnda beis olmayan ilerden birou bizim iin hayatidir ve birinci derecede mhim devlet
vazifeleri arasnda saylmaldr.
Hlasa Trkiye Cumhuriyeti'ni idare edenlerin, demokrasi esasndan ayrlmamakla beraber
Devletilik prensibine uygun yrmeleri bugn iinde bulunduumuz hallere, artlara ve
mecburiyetlere uygun olur.
Bizim takibini muvafk grdmz Devletilik prensibi; btn istihsal ve tevzi vastalarn
fertlerden alarak, milleti bsbtn baka esaslar dahilinde tanzim etmek gayesini takip eden
sosyalizm prensibine mstenit kolektivizm yahut komnizm gibi hususi ve ferdi iktisadi teebbs
ve faaliyete meydan brakmayan bir sistem deildir.

almak:
almak, umumi kanundur, irat sahipleri zenginler dahi, bu kanundan hari kalamazlar; mevcut
servetini milli servetin ziyadelemesine yardm edecek surette kullanmaldr. Bir zengin bedeni
almadan vareste kalabilir; fakat bu takdirde faaliyetini fikir meguliyetine tevcih etmelidir.
Neticesiz uramak, alma saylmaz. Hibir ey yapmamak veyahut neticesiz, manasz eyler
yapmak, alma kanununa kar byk kabahattr.
nsan, alt iin, eli altnda veyahut kafasnn iinde eserini byltmekte ve ykseltmekte
grd zaman ne byk zevk duyar.
alma, insanlarn cismani kuvvetlerini inkiaf ettirir ve hayat iin elzem olan eyleri temin eder.
almakszn fikri inkiaf ve ahlaki tekaml de mmkn deildir.
''Tembellik, btn fenalklarn anasdr.''

DEMOKRAS PRENSBNN MUHTEVYATI

Demokrasi esas, bugn, asri tekilat esasiyyenin, umumi farikas gibi grnmektedir.
Hkmdarlk ve oligari, artk zaman gemi, arzi ekillerden baka bir mahiyette telakki
edilemezler. Geri, henz balarnda hkmdarlar bulunan devletler vardr. Fakat, bunlarn hemen
hepsi demokrasi prensibini kabul etmektedir.
Artk hkimiyetin sahibi olduunu iddia cesaretinde bulunabilecek hkmdar enderdir.
Bir milletin, ameli olarak demokrasi prensibini ilan etmesi, o milletin ekseriyetinin, itimai
kuvvetinin bir neticesidir. Millet, kfi derecede kuvvetli olunca, kuvvet ve kudreti eline alr. Bu
hadise bazen ihtilal ile ve bazen de hkmdarla mslihane bir anlama ile husul bulur.
Artk, bugn demokrasi fikri, daima ykselen bir denizi andrmaktadr.
Yirminci asr, birok mstebit hkmetlerin bu denizde boulduunu grmtr. Rus arl,
Osmanl Padiahl ve Hilafeti, Almanya ve Avusturya Macaristan mparatorluklar bunlarn
balcalarndandr.
Bundan baka demokrasi ile idare olunan Portekiz gibi mutedil hkmdarlklarn demokrasisinin
daha bariz bir ekilde tatbikini tazammun eden, cumhuriyet muvacehesinde silindii grld.
En nihayet bugn, ngiltere, Belika gibi byk eski demokrasilerin, daha bariz ve daha iyi tanzim
olunmu bir demokrasinin tahakkuk ettirilmesi yolunda altklar grlmektedir.
Demokrasi fikri, asri tekilat esasiyenin bir farikas olduu halde fikir ok eskidir.
Demokrasi fikrinin muhteviyatn ve manas bakmndan laykyla tenevvr iin, onun ksaca
tarifini hatrlatmak faydal olur.

Demokrasi prensibinin tarihi inkiaf:

Bundan yedi bin sene evvel, Elcezirede, beeriyetin ilk medeniyetini kuran Smer, Elam ve Akat
kavimlerinde demokrasi prensibi tatbik olunmutur. Filhakika, bu kavimler, mttehit bir devlet
tekil etmilerdir. Bundan sonra Atina ve Isparta gibi Yunan ehirleri, bir nevi demokrasi ile idare
olunurlard.
Roma dahi demokrasi hayat yaamtr.
Trk milleti, en eski tarihlerinde, mehur kurultaylaryla bu kurultaylarda, devlet reislerini intihap
etmeleriyle demokrasi fikrine ne kadar merbut olduklarn gstermilerdir. Son tarih devirlerinde,
Trklerin tekil ettikleri devletlerde balarna gelen padiahlar, bu usulden ayrlarak mstebit
olmulardr.
Krallarn ve padiahlarn istibdadna, dinler mesnet olmutur. Krallar, halifeler, padiahlar,
etraflarn alan papazlar, hocalar tarafndan yaplm teviklerle ilahi hukuka istinat etmilerdir.
Hkimiyetin, bu hkmdarlara Allah tarafndan verilmi olduu nazariyesi uydurulmutur. Buna
gre hkmdar, ancak Allaha kar mesuldr, kudret ve hkimiyetinin hududu, yalnz din
kitaplarnda aranabilir.
lahi hukuka mstenit bu mutlakiyet kaidesi nnde, demokrasi prensibinin ilk ald vaziyet
mtevazdr. O evvela hkmdar devirmeye deil, onun yalnz kuvvetlerini tahdide, mutlakiyeti
kaldrmaya alt. Bu alma 400-500 sene evvelinden balar. Evvela kuvvetin milletten geldii
ve kuvvet gayri muktedir bir ele derse onu istirdat edebilecei bir kuvvetin milletin vekillerinden
mrekkep meclis tarafndan kullanlmas lazm gelecei ifade olundu.
XVI. asrda demokrasi prensibi, hkmdarlarn nfuzunu krmak iin siyasi mcadele vastas
olarak kullanld.
Bu mcadelelerde en nihayet ortaya atlan fikirler, unlardan ibaretti:
Kuvvet millete aittir.
Onu kanun dairesinde bir hkmdara vermitir. Baz ahvalde geri alabilir.
XVIII. asrda idi ki, demokrasi fikri mukavemet olunamaz bir kuvvet ve cereyan halini ald.
Demokrasi prensibi, hkimiyeti milliye prensibi ekline girdi ve hukuku esasiyeye geti.
Artk milletle hkmdar arasnda mukavele fikri kayboldu. Ortaya, ''Hkimiyet tecezzi ve fera
edilemez'' fikri kt.
Bu fikri yle izah ettiler:
Hkimiyet, fertlerin iradeleri fevkinde, fertlerin tekil ettikleri, milletin mterek maeri ahsiyetine
raci umumi iradedir. Binaenaleyh, hkimiyet birdir, czlere ayrlamaz ve hkimiyetin ifade ettii
maeri irade onun sahibi olan, mterek ahsiyet, millet tarafndan hibir vakit, bakasna devir ve
fera edilemez.

Demokrasi prensibinin bariz vasflar:

Demokrasi prensibi, hkimiyeti istimal eden vasta ne olursa olsun, esas olarak, milletin hkimiyete
sahip olmasn ve sahip kalmasn icap ettirir.

Bu noktay, birka kelimeyle izah edelim:

a) Demokrasi, esas itibaryla siyasi mahiyettedir.

Demokrasi, bir itimai muavenet veya bir iktisadi tekilat sistemi deildir. Demokrasi, maddi refah
meselesi de deildir. Byle bir nazariye, vatandalarn siyasi hrriyet ihtiyacn uyutmay istihtaf
eder.
Bizim bildiimiz demokrasi siyasidir, onun hedefi, milletin, idare edenler zerindeki murakabesi
sayesinde, siyasi hrriyet temin etmektir.
b) Demokrasinin birinci hassasyla mterek, esas itibaryla ikinci bir hassas daha vardr. O da
udur: demokrasi fikridir. Bir kafa meselesidir. Herhalde bir mide meselesi deildir. Hkmet
prensibi de bir adalet muhabbetini ve ahlak fikrini icap ettirir.
Demokrasi, memleket akdr, ayn zamanda babalk ve analktr.
c) Demokrasi, esasnda ferdidir; bu vasf vatandan hkimiyete, insan sfatyla itirak etmesidir.
d) En nihayet demokrasi msavatperverdir. Bu vasf, demokrasinin ferdi olmas vasfnn, zaruri bir
neticesidir. phesiz btn fertler, ayn siyasi haklar haiz olmaldrlar.
Demokrasinin, bu ferdi ve msavatperver vasflarndan umumi ve msavi rey prensibi kar.

CUMHURYET

Balarnda, hl Allah'n vekili, glgesi sfatn muhafaza etmekte bulunan hkmdarlar

bulundurmakla beraber, hkimiyetini kazanm milletler olduundan bahsetmitik. Filhakika, bu
milletlerin mensup olduklar devletler, milletin intihap ettikleri, vekillerin tekil ettikleri meclislere
maliktir. Milletin hkimiyetini bu meclisler temsil eder. Hkmdar devleti temsil eder, hkmeti
tekil eden vatanda, nazari olarak hkmdar tarafndan intihap olunur. Fakat hakikatte, hkmet
reisi, milletin itimat ettii kuvvetli, siyasi frkalarn, liderleridir; bunlarn tekil ettikleri hkmetler,
millet ve memleketi idare ederler ve meclise kar mesuldrler. Bu izah ettiimiz, hkmetler
temsilidirler, hakikatte demokrasi prensibi caridir, fakat bunlar tam manasyla demokrat hkmetler
deildir.
Demokrasinin btn manasyla ideali milletin heyeti umumiyesinin, ayn zamanda idare eden
vaziyette bulunabilmesini, hi olmazsa devletin son iradesini yalnz milletin ifade ve izhar etmesini
ister. Maatteessf, milletlerin bykl, fikri terbiye dereceleri, idealin tatbikinde, bsbtn
idealden mahrumiyeti mucip olabilecek ihtiyatszlklardan ictinab muciptir.
Binaenaleyh, demokrasi prensibinin, en asri ve mantki tatbikini temin eden hkmet ekli
cumhuriyettir.
Cumhuriyette son sz, millet tarafndan mntahap meclistedir. Millet namna her trl kanunlar o
yapar. Hkmete itimat eder ve onu iskat eder. Millet, vekillerinden memnun olmazsa muayyen
zamanlar nihayetinde bakalarn intihap eder. Millet, hkimiyetini; devlet idaresine itirakini ancak
zamannda, reyini kullanmakla temin eder.
Cumhuriyette hkmeti bir usul ve tarzda mahdut bir zaman iin mntehap, bir reisicumhura itimat
olunur. Bavekili o gsterir. Hkmet heyetini, tekil edecek vkely, bavekil itimat ettii
mebuslardan intihap eder.
Dnyada devletlerin ekilleri yekdierine nazaran baz farklarla ok deiir, bununla beraber,
cmlesi mtalaa ettiimiz ekillere irca olunabilir. Hkmdarlk; oligari; halk cumhuriyeti.
Kendine hususi bir din izafe eden (teokratik) devlet vardr. Rus arl ile Osmanl saltanat byle
idiler. ar kilisenin reisi, Sultanlar da halife unvann taknmlard.
Kezalik, dini siyasetten ayrm, laik hkmetler vardr. Amerika, Fransa, Trkiye Cumhuriyetleri
gibi...
Hkmdarlklarda devlet riyaseti makamna veraset tarikiyle gelinir.
Cumhuriyet, milletvekillerinden mrekkep meclisi ve mahdut zaman iin mntahap devlet reisi ile
hkimiyeti milliyenin mahfuziyetini en iyi zemindir.
Cumhuriyette meclis ve cumhurbakan ve hkmet bakan halkn hrriyetini, emniyetini ve
rahatn dnmek ve temine almaktan baka bir ey yapmazlar. nk bunlar bilirler ki
kendilerini iktidar ve selahiyet mevkiine, muayyen bir zaman iin getiren irade ve hkimiyetin
sahibi olan millettir ve yine bunlar bilirler ki iktidar mevkiine saltanat srmek iin deil, millete
hizmet iin getirilmilerdir. Millete kar vaziyet ve vazifelerini suiistimal eyledikleri takdirde, u
veya bu tarzda milli iradenin, kendi haklarnda dahi tecellisine maruz kalabilirler. Millet tarafndan,
millet namna devleti idareye mezun bulunanlar iin icabnda millete hesap vermek mecburiyeti,
laubalilik ve keyfi hareketle telif kabul edemez.
Halbuki kuvvetinin ve selahiyetinin Allah'tan geldiini ve yalnz ona kar ahirette, hesap
verebileceini farz eden devleti memleketi mevrus bir malikane kabul eyleyen bir hkmdar, her
trl kayttan kendini vareste grr. Byle bir idarede, milletin benlii, hrriyeti mevzubahis dahi
olamaz. Binaenaleyh, selahiyeti mahdut dahi olsa, hkmdarlk ekli demokrasiye hkimiyeti
milliye prensibine mutabk deildir. Hkmetin, mahdut insanlarn, snflarn elinde bulunmas
dahi millet mevcudiyetinin asla kabul edemeyecei bir keyfiyettir. Btn milletin, ekseriyetle
devlet idaresine, itirakine mani olan bu (oligari) usul de bir zmrenin kendi menfaatlerini temin
iin umum millete ait hkimiyeti gasptan baka bir ey deildir.
DEMOKRASYE MUHALF ASR CEREYANLAR

Bizim devlet tekilatnda esas prensibimizi tekil eden demokrasinin, evsaf farikasn tarif ettik.
Demokrasinin bu mefhumu baz nazariyelerin hcumuna maruz bulunmaktadr.
I- Bolevik nazariyesi,
II- htilalci siyasi sendikalizm nazariyesi,
III- Menfaatlerin temsili nazariyesi.
Bu nazariyelerin, demokrasi nazariyemize hcumda ne kadar haksz olduklarn ksaca izah
edelim:
I- Bolevik nazariyesinin Rusya'da tatbik olunmu ekline bakalm, btn Rus milleti iinden
amele, deniz ve kara kuvvetlerinden ibaret bir ekalliyet, iktisadi esaslara mstenid, komnist partisi
nam altnda birleerek, bir diktatrlk vcuda getirmilerdir. Gayelerinde milli deildirler. ahsi
hrriyet ve msavat tanmazlar. Halk hakimiyetine riayetleri yoktur. Dahilde ekseriyeti cebir ve
tazyik ile noktai nazarlarna itaate mecbur tutarlar, harite, propaganda ve ihtilal tekilat ile btn
dnya milletlerine kendi prensiplerini temile alrlar.
Halbuki hkmet tekilinden gaye, evvela ferdi hrriyetin teminidir. Bolevik tarz hkmetinde
istibdat mahiyeti grlmektedir. Bir cemiyetin, bir ksm insanlarn noktai nazarlarnn, zorla, esiri
ve zebunu yaatmak ekline de, tabii ve makul bir hkmet sistemi nazaryla baklamaz (*).
II- htilalci siyasi sendikalizm nazariyatlar da her trl siyasi teekklleri, yalnz, kendi
menfaatleri lehine yaptrmak ve nihayet siyasi kuvvet ve hkimiyeti ellerine geirmek isteyen ii
gruplardr. Bunlar, maksatlarn zorla istihsal frsatna intizar ederken zaman zaman umumi grevler
yaparak, hkmet adamlar zerinde messir oluyorlar ve baz ileri kendi lehlerine hallettiriyorlar;
yava yava mevcudiyetlerini ihsas ediyorlar. Bunlar ngiltere, Fransa ve Almanya'da tesirlerini
gstermektedir. Almanya'da, bu nazariyatlar az ok tatmin iin, millet meclisi yannda, iktisadi
mahiyette, azas onlardan olmak zere bir meclis yapmlardr. Bizde de l iktisat meclisi vardr.
Fakat bu herhangi bir tazyik zerine deil, dorudan doruya hkmetin, faydal grmesinden
istiari mahiyette, vcuda getirdii bir heyettir.
III- Menfaatlarn temsili nazariyesi; muhtelif meslek, sanat ve iadamlar, cemiyeti iinde ayr ayr
birer zmre birer kk cemiyet halinde dnlrse, her bir zmrenin birbirinden farkl
menfaatlar vardr. Binaenaleyh diyorlar ki, her hususi menfaat sahibi gruplar, ayr ayr Meclis'te
kendilerini temsil etmelidirler. Bu takdirde, intihap, millet efradnn ekseriyeti tarafndan deil,
gruplar tarafndan ve gruplarn haiz olduu menfaat derecesinde vuku bulacaktr. Meclis'te bu
gruplardan birka birleip, iktidar mevkiine geince, yalnz kendi menfaatlar lehine
alacaklardr. Buna kim mani olacaktr.
te bu sebeplerden dolaydr ki, biz bu ve bundan evvelki nazariyeleri, memleket ve milletimiz iin
muvafk grmyoruz. Biz, memleket halk efradnn ve muhtelif snf mensuplarnn yekdierine
yardmlarn, ayn kymet ve mahiyette gryoruz; hepsinin menfaatlerinin ayn derecede ve ayn
msavatperverlik hissiyle teminine almak isteriz. Bu tarz milletin umumi refah devlet
bnyesinin tanzimi iin daha muvafk olduu kanaatindeyiz. Bizim nazarmzda ifti, oban,
amele, tccar, sanatkr, asker, doktor velhasl herhangi bir itimai messesede faal bir vatandan
hak, menfaat ve hrriyeti msavidir. Devlete, bu telakki ile azami nafi olmak ve milletin emniyet
ve idaresini, mahalline sarf edebilmek, bizce, bizim anladmz manada, halk hkmet idaresi ile
mmkn olur.

HRRYET

Hrriyet, insann dndn ve dilediini mutlak olarak yapabilmesidir.

Bu tarif, hrriyet kelimesinin en geni manasdr.
nsanlar, bu manada, hrriyete, hibir zaman sahip olamamlardr ve olamazlar. nk, malumdur
ki, insan tabiatn mahlukudur. Tabiatn kendisi dahi, mutlak hr deildir; kainatn kanunlarna
tabidir. Bu sebeple, insan, ilk nce tabiat iinde, tabiatn kanunlarna, artlarna, sebeplerine,
amillerine baldr. Mesela, dnyaya gelmek veya gelmemek insann elinde olmamtr ve deildir.
nsan, dnyaya geldikten sonra da, daha ilk anda, tabiatn ve birok mahlukatn zebunudur. Himaye
edilmeye, beslenmeye, baklmaya, bytlmeye muhtatr.
ptidai insanlarn, tabiatn her eyinden; gk grltsnden, geceden, taan bir nehirden ve vahi
hayvanlardan ve hatta birbirlerinden korktuklarn biliyoruz. lk his ve dncesi korku olan insann
her dnce ve dilediini, mutlak surette yapmaya kalkm olmas dnlemez.
ptidai insan kmelerinde, ata korkusu ve nihayet byk kabile ve kavimlerde, ata korkusu yerine
kaim olan Allah korkusu, insanlarn kafalarnda ve hareketlerinde hesapsz memnular yaratmtr.
Memnular ve hurafeler zerine kurulan bir ok detler ve ananeler, insanlar dnce ve harekette
ok balamtr. O kadar ki, ahsi dnce ve hareket serbestisi gibi bir hak mefhumu malum
olmamtr.
Cemaatlerin bana geebilen adamlar, cemaati Allah namna idare ederdi.
Her trl hak ve selahiyet onlarda idi. Ferdin hakk mevzubahis deildi.
Buraya kadar olan mtalaalarmz yle bir neticeye balayabiliriz: insan evvela tabiatn esiri idi,
sonra buna, semadan kuvvet ve selahiyet alan birtakm adamlara esir olmak zam oldu. nsan
cemiyetleri bydke ve devlet haline geldike, fertler zerindeki siklet o kadar oald. Devletin
banda bulunan adamn hakk hudutsuz, kaytsz, artsz mutlak bir kudret olarak kabul ediliyordu.
Devletin ekli imparatorluk veyahut cumhuriyet olsun bunun ehemmiyeti azd, ferdin, ahsi bir
hakk yoktu. Eski zamanlarda, insanlarn yapabildikleri medeniyetlerinin en yksek devirlerinde
vaziyet byle idi.
Ferdin hakk, hkmdarn menfaatna olarak, ilahi hak iindeydi. Bu hakka istinat ederek,
hkmdar, tebaasnn hrriyetini istedii gibi tasarruf edebilirdi; bu, ferdin hakkna tecavz
saylmazd.
Hkmdarn, kudreti iin, dinlerden kan huduttan baka bir hudut tannmyordu. Hkmdarn
yapmamas lazm gelen ey Allah'n men ettii ey olacaktr.
nsanlar, fikri inkiafta ilerledike, kendi menelerini daha ak dnmeye baladlar; yava yava
onun bykln daha iyi anlamaya ve takdir etmeye muktedir oldular.
Tabiatn, her eyden byk ve her ey olduu anlaldka, tabiatn ocuu olan insan kendisinin
bykln ve haysiyetini anlamaya balad.
te, insanlar, bu idrak derecesine ykseldikten sonradr ki, tabiatn insanda yaratt btn
kabiliyetler, faaliyetlerini serbest olarak yapmak ve inkiaf etmek lazmdr. Bu lzum tabiidir;
tabiatn verdii haktr, fikrine vardlar.
Artk, bundan sonra fert ile hkmdar ve devlet arasnda hak davas ve hak mcadelesi balar. Bu
mcadele, devletlerin dahili inkiaflarnn tarihidir.
16'nc asrda, ileri srlen fikirler yle idi; hkmdar, emirleriyle, kanunlaryla ilahi hakk olduu
gibi tabii hakk da bozamaz. Tabii hak dahi, Allah tarafndan tesis olunmu gibi kabul edilmek
lazmdr. Hareket noktas bu fikir kaldka, hkmdar kudreti hududunun temelini, uluhiyeti fikri
ve ilahi irade tekil etti. nk tabii haklar da, ayn temele balanmt. Hkmdar, bu hududa
riayet ediyor idiyse, bu riayeti, dini bir vazife telakki ettiindendi, yoksa, ferdin, hkmdara kar
metalipte bulunabilecei hibir hak tannm deildi. Ferdi haklar nazariyesi, tabii hak fikri,
ulhiyet fikri temelinden, semadan koparlarak arz zerine indirildikten sonra meydana
kabilmitir.
Ferdi haklar nazariyesinin temeli yle kuruldu: Her trl hakkn menei ferttir. nk, eeni, hr
ve mesul olan mahlk, yalnz insandr.
Buna nazaran, ferdin yalnz tabii hak ve ahlaki mesuliyet ile mukayyet olan mutlak istiklali, btn
medeni teekkllerden evvel, ilk hal olarak azimet noktas gibi kabul olunuyor.
Fakat, dier taraftan insanlarn, itimai ve siyasi teekkller halinde bulunmas da, tabii ve
lzumludur.
Bu teekkller ise, ksmen zaruri, mukadder kanunlar ahkamna gre tekaml eder. Bir
mukadderatn mevcudiyeti nispetinde ve zeknn bu mukadderatn seyrini ve istikametini takdir
edebildii nispette, insanlarn hrriyet ve idareleri, bu mukadderata mtavaat mecburiyetindedir.
nsanlar, hareketlerini bu mukadderatn seyir ve istikametine uydurmak zaruretindedir. Bu
mecburiyet ve zaruret hali, hakikatte, itinab kabil olmayan bir neticeyi, daha mkemmel ve daha
ahenkli yapmaktr. Tabiatn ve tarihin mahsul olan bir milletin fertleri, daima bu hakikatle kar
karya bulunur ve ona hrmet eder. Byle bir milletin kurduu devletin dahi temeli ve gayesi, ferdi
hak olur.
Ferdin birinci hakk, tabii kabiliyetlerini serbeste, inkiaf ettirebilmesidir. Bu inkiaf temin iin
ise en iyi vasta, ferde dierin muadil hakkn izrar etmeksizin, tehlike ve zarar kendine ait olmak
zere, ona, kendi kendini istedii gibi sevk ve idare etmeye msaade etmektir.
te bu serbest inkiaf temin etmek, ferdi haklarn tekil ettii muhtelif hrriyetlerin tamam
gayesidir.
Bu haklara hrmet etmeyen siyasi cemiyet, esasl vazifesinde kusur etmi olur ve devlet,
mevcudiyetinin hikmetini ve manasn kayp eder.
Asri demokraside ferdi hrriyetler, hususi bir kymet ve ehemmiyet almtr, artk ferdi hrriyetlere
devletin ve hi kimsenin mdahalesi mevzubahis deildir. Ancak bu kadar yksek ve kymetli olan
ferdi hrriyetin, medeni ve demokrat bir millete neyi ifade ettii, hrriyet kelimesinin mutlak
surette dnlebilen manasyla anlatlamaz. Mevzubahis olan hrriyet, itimai ve medeni insan
hrriyetidir.
Bu sebeple, ferdi hrriyeti dnrken, her ferdin ve nihayet btn milletin mterek menfaati ve
devlet mevcudiyeti gz nnde bulundurulmak lazmdr. Anlalyor ki, ferdi hrriyet mutlak
olamaz, dierin hak ve hrriyeti ve milletin mterek menfaati ferdi hrriyeti tahdit eder. Ferdi
hrriyeti tahdit devletin de adeta esas ve vazifesidir. nk, devlet ferdi hrriyeti temin eden bir
tekilat olmakla beraber, ayn zamanda, btn hususi faaliyetleri, umumi ve milli maksatlar iin
birletirmekle mkelleftir. ''Hrriyet bakasna muzir olmayacak her trl tasarrufta bulunmaktr''
denildii zaman vatanda hrriyetinin, yalnz bunun gaye olduu, devletin bu gayeyi temin iin bir
vasta telakki edildii ifade edilmi olur. Fakat bu vastadr ki, milletin umumi menfaat ve gayesini
muhafaza edecektir.
O halde ferdi hrriyete hudut olarak bakalarnn hrriyet hududunu gsterirken ferdi hrriyetin,
milletin umumi menfaatinin icap ettirdii dereceden daha fazla, tahdit edilemeyecei kabul edilmi
oluyor. Bu fikir basittir; fakat tatbiki ok gtr. nk, ferdi hrriyet derecesi, devlet faaliyetini
zaafa drmemek lazmdr. Devletsiz bir cemiyet veyahut zayf bir devlet hayatnn neticesi,
herkesin herkese kar mcadelesidir. Bu mcadele, ekseriyetin hrriyetini bomayacak surette,
tadil olunmak lazmdr.
Bu tadil keyfiyeti, ferdin mesuliyetine, teebbsne ve inkiafna halel verecek dereceye
gtrlmemelidir.
Vatandalarn teebbs ve mesuliyet hisleri ne kadar inkiaf ederse, devlet iin o kadar iyidir.
Ferdi hrriyetin ne kadarndan feragat edilmesi lazm gelecei, iinde bulunulan zamana ve
memlekete gre deiir. Mstesna zamanlar, mstesna tedbirler icap ettirilir. Bir de, hrriyetin
suiistimali, hrriyetin muvakkat, lakin geni mikyasta tahdidini icap ettirebilir. Btn bu tedbirleri
ve tahditleri tanmak lzumu, devlet fikir ve mefhumunu ifade eder. Bu hususlardaki tedbirlerin
iddetini ve hudutlarnn geniliini lmek byk bir sanattr. Devlet sanat ite budur. Bu sanatta
isabetin derecesi, hrriyetlerin hudutlarn izen kanunda grlebilir. nk ''Bu hudut ancak kanun
marifetiyle tespit ve tayin edilir'' herhalde. Vatandalarn, umumi hrriyet ve saadeti iin,
fertlerden, ancak devlet iin zaruri olan bir ksm hrriyetlerinin braklmas istenebilir. Trk
milletinin tarihini gz nne getirelim hemen daha dne kadar, altnda ezildii istibdad, esaret ve
zulmn kara, kanl penesini hisseder gibi olmamak mmkn deildir.
Trk, istibdat ve esaret zincirlerini paralayabilmek iin, dahili ve harici dmanlar karsnda,
hayatn ortaya att; ok kanl ve tehlikeli mcadelelere girdi; saysz fedakrlklara katland;
muvaffak oldu; ancak ondan sonra hrriyetine sahip oldu. Bu sebeple hrriyet Trk'n hayatdr.
Artk Trkiye'de ''her Trk hr doar, hr yaar.''
Trk'n bugnk milli ve siyasi terbiyesi ve yksek kymeti onun gayesini ve vaziyetini tespit
etmitir.
Trkler, demokrat hr ve mesul vatandalardr; Trk Cumhuriyeti'nin kurucular ve sahipleri bizzat
kendileridir. Trk ferdi hrriyetinden ve menfaatlarndan Tekilat Esasiye Kanunu'nda tayin
olunduu kadarn cumhuriyete brakmtr. Cumhuriyet ferdin ona brakt bu ksm hrriyeti,
ferdin ve Trk milletinin, dahilde hrriyetini ve harice kar istiklalini temin iin kullanr.

HRRYETN MUHTELF EKLLER

Bir milletin hars ykseldike, ferdi hrriyetin tatkibat sahalar geniler ve oalr, muhtelif ekilde
birbirinden ayr ve mstakil ferdi hrriyetler meydana kar. Bu hrriyetler, mahiyet ve tabiatlarna
gre iki gruba ayrlrlar.
Birinci grup iinde sayabileceimiz hrriyetler, balca ferdin maddi menfaatlarna tekabl eder ki
unlardr:
1- Kelimenin dar manasyla, ahsi hrriyettir; yani, serbest gitmek, gelmek, milli topraklarda
kalmak, yahut oradan kmak hakkna malik olmaktr. (Seyahat ve ikamet hak ve hrriyeti.)
Bununla beraber, keyfi tevkiflerden, hapisten ve cezadan masun olmak emniyetidir.
2- Meskenin taarruzdan masuniyetidir. Bu hak ahsi emniyetin mabadi ve temadisidir. nsan, evinin
sahibidir ve oraya ancak istediini sokar. Bir insann evine, hkmetin mdahalesi, yalnz kanunun
tayin ettii hallerde ve surette olabilir.
3- Ferdi mlkiyettir. Bir insann emei mahsul olan her eye sahip olmas, devletin mdahale
edemeyecei ferdin yksek haklarndandr. nsan namuskrane, sahip olduu mal ve mlkne,
istedii gibi tasarruf eder, satabilir, satmayabilir, istediine verebilir, onlar mahvedebilir, ykabilir.
Eski zamanlarda byle deildi; aksi idi, insanlar muvafakatlar olmad halde, aileleriyle
oturduklar yerle beraber satabilirlerdi.
Ferdi mlkiyet hakkn yegne tahdit eden, umumi menfaatler iin istimlaktir Bununla beraber,
hkmetin, belediyelerin, mahalli idarelerin, ne gibi lzum ve mecburiyetlerle ve ne usl ve ekilde
istimlak edebilecekleri istimlak kanunlaryla tanzim olunmutur.
Fikir ve kalem mahsul olan her eser dahi sahibinin hakkdr. Bu hak, ''Hakk Telif Kanunu'' ile
meyyettir.
4. Ticaret, sanayi ve sanat hrriyetidir. nsan hayatn kazanmak iin, istedii ite meslekte ve
sanatta alabilir, bu hususta serbesttir. Ancak bu hrriyet umumun iyilii iin makul olarak,
birtakm kanuni kaytlar ve artlara baldr. Mesela, bir st, bir ekmeki birtakm shhi
nizamlara riayete mecburdur. Bir tccar yabanc memleketlerden getirecei mallar gmrk
vermeden memlekete sokamaz. Herkes memlekette, istedii gibi muallimlik, avukatlk, doktorluk
yapamaz, bunun iin kanunen birtakm evsaf haiz olmas lazmdr.
Bunlardan baka devletin, siyasi veyahut umumun menfaat ve emniyeti maksadyla inhisar altnda
bulundurduu ileri bakalar yapamaz. Btn bu manilerle beraber de insan iin daima kfi bir
alma ve iktisat hrriyeti vardr.
kinci gruba dahil olan hrriyetler, daha ok dorudan doruya ferdin fikri hayatndaki hrriyet
haklardr. Bunlardan,
1- Vicdan hrriyeti: Her fert istediini dnmek, istediine inanmak, kendine mahsus siyasi bir
fikre malik olmak, intihap ettii bir dinin icaplarn yapmak veya yapmamak hak ve hrriyetine
maliktir. Kimsenin fikrine ve vicdanna hkim olunamaz.
Vicdan hrriyeti, mutlak ve taarruz edilmez. Ferdin tabii haklarnn en mhimlerinden tannmaldr.
Medeniyetin geri olduu cehalet devirlerinde, fikir ve vicdan hrriyeti tahakkm ve tazyik altnda
idi, insanlk bundan ok zarar grmtr. Bilhassa din muhafzl kisvesine brnenlerin hakikati
dnebilenler, syleyebilenler hakknda reva grdkleri zulm ve ikenceler, insanlk tarihinde
daima kirli facialar olarak kalacaktr.
Trkiye Cumhuriyeti'nde, her reit dinini intihapta hr olduu gibi, bir dinin merasimi de serbesttir,
yani ayin hrriyeti masundur. Tabiatyla ayinler, asayi ve umumi adaba mugayir olamaz; siyasi
nmayi eklinde de yaplamaz. Mazide ok grlm olan bu gibi hallere, artk Trkiye
Cumhuriyeti asla tahamml edemez.
Bir de, Trkiye Cumhuriyeti dahilinde bilumum tekkeler ve zaviyeler ve trbeler kanunla set
edilmilerdir. Tarikatlar lavolunmutur. eyhlik, dervilik, elebilik, halifelik, falclk, byclk,
trbedarlk vs. memnudur.
nk bunlar irtica menba ve cehalet damgalardr. Trk milleti, byle messeselere ve onlarn
mensuplarna tahamml edemezdi ve etmedi.
2- tima hrriyeti.
3- Matbuat hrriyeti.
Bu iki hrriyet, ayn prensipten kar. O prensip, insanlarn fikirlerini serbest sylemek ve
neretmek hakkdr. Vatandalar, kendi talim ve terbiyeleri iin ve umumun menfaatlar
noktasndan, fikirlerini teati etmelidirler, dndklerini istedikleri gibi syleyebilmelidirler. En
byk hakikatler ve terakkiler, fikirlerin serbest ortaya konmas ve teati edilmesi ile meydana kar
ve ykselir.
tima insanlarn beraber dnp konumak veyahut birinin szlerini dinlemek maksadyla
muvakkat olarak bir araya gelmeleridir. tima hrriyeti, Tekilat Esasiye Kanunu'muz mucibince
fertlerin haklarndandr, fakat timaat Umumiye Kanunu dairesinde vuku bulur. nk asayi,
itimai ve siyasi nizam muhafaza ile mkellef olan hkmetin icap eden tedbirleri alabilmesi iin,
itiman gn ve yeri hakknda, vaktiyle usul dairesinde haberdar edilmesi lazmdr.
tima insanlarn, bir eyi beraber grmek iin toplamalarndan veyahut insanlarn mterek
hareket iin, daimi bir surette birlemeleri halinden ayrt edilmelidir.
tima isimle ve ahsi bir davet zerine olan hususi toplanma da deildir. Memleketin huzur ve
sknunu bozacak surette ve yerlerde toplanmak, tabiatyla memnudur.
tima hrriyeti, matbuat hrriyetinden eskidir. Fakat matbuat hrriyeti, matbaann ve gazeteciliin
terakkisi sayesinde, daha byk bir ehemmiyet kazanmtr.
4- Cemiyet tekili hrriyetidir.
5- Tedris hrriyetidir.
Cemiyet, muteaddit ahslar tarafndan, malumatlarn veya mesailerini daimi surette birletirmek
maksadyla tekil edilen heyettir. Himayei Etfal, Hilliahmer Cemiyetleri, Trk Ocaklar, Kadnlar
Birlii gibi kulpler dahi cemiyetler kabilindendir.
Tedris, bir kimsenin kendi ilmini bakalarna retmesidir. Buradaki tedristen maksat, aile iinde
yaplan tedris ve tederrs deildir. Bir messese aarak umumi tedrisatta bulunmaktr.
Cemiyet ve tedris hrriyetleri, dier ferdi hrriyetlerden farkldr. nk bunlar mterek bir
faaliyetin daimi tatbikatn icap ettirir. Bu sebeple yalnz ferdi haklar gibi mtalaa olunamazlar.
Cemiyetler, bir taraftan itimai heyeti takviye eder, fakat bir taraftan da, teekkl eden cemiyetler,
devlet iin de bal bana birer tekilat ve birer kuvvet olacaklarndan devlet iin tehlikeli de
olabilirler. Bu sebeple, cemiyet tekili Tekilat Esasiye Kanunu'muzda fertlerin tabii haklarndan
tannm olmakla beraber, cemiyet tekili ayrca bir kanunla kaytlanmtr. Cemiyetler kanununa
gre:
a) Cemiyet, teesssn mteakip, behemehal hkmete, usul dairesinde bildirilmek lazmdr.
b) Mevcut kanunlara, umumi adaba mugayir, gayri meru bir esasa veya devletin istiklalini,
hkmetin eklini bozmak ve muhtelif insanlar birbirinden ayrmak maksatlaryla cemiyetler tekil
edilemez.
c) Kavmiyet ve cinsiyet esas ve imknlaryla siyasi cemiyetler tekili memnudur.
d) Cemiyet azasnn on sekiz yana dahil olmu bulunmas arttr.
e) Hafi cemiyetlerin tekili katiyen memnudur.
f) Cemiyetlerin toplandklar yerde, her nevi silah memnudur. Yalnz kulplerde, zabtann
malumat altnda me talimine ve avcla mahsus silahlardan lzumu kadar bulunabilir.
Tedrise gelince, bu da ok mhim ve naziktir. Devlet vatandalarn tahsil ve terbiyesiyle ok
alakadardr. Bir defa, ilk tedrisat mecburi tutar ve umumiyetle tedrisat, hkmetin nezareti altnda
ve onun programlar dairesinde olur nk, tedris hrriyeti, mahiyeti itibaryla muhteliftir. Bir
taraftan, ferdi hrriyetin icabdr, fakat mterek tekilata dayanr. Onun iin, tedrisin kanunla,
hususi bir nizam altna alnmas lazmdr. Tekilat Esasiye'de buna dair olan madde udur:
''Hkmetin nezaret ve mrakabesi altnda ve kanun dairesinde her trl tedrisat serbesttir.''
Tevhidi Tedrisat Kanunu'na gre ''Trkiye dahilindeki btn messesat ilmiye ve tedrisiye Maarif
Vekaleti'ne merbuttur''.
Yalnz harbiye mektebine mene olan askeri liseler, milli mdafaa vekaletine braklmtr.
hbar ve ikyet hakk ''Trkler, gerek ahslarna, gerek ammeye mteallik olarak kanun ve
nizamata muhalif grdkleri hususatta merciine ve Trkiye Byk Millet Meclisi'ne mnferiden
veya mctemian ihbar ve ikyette bulunabilirler. ahsa ait olarak vukubulan mracaatn neticesi
mstediye tahriren tebli olunmak mecburidir.'' (T.E.M. 82)
Bu ikyet hakk, zikrolunduu gibi bir hakszla kar ikyet mahiyetinde olursa, ferdi hak olur.
Fakat, kanunlardan ikyet ve kanunlarn tebdiline ait teklif mahiyetinde olursa, bu cihet vatandan
siyasi teebbs demek olur ki, bunun ekil ve hududu kanunla muayyendir. ''Kanun teklif etmek
hakk meclis azasna ve icra vekilleri heyetine aittir.'' Bunun haricinde siyasi meramn gstermek
isteyen vatanda kitap yazarak ve matbuattan istifade ederek arzusunu tatmin eder. Efkr
Umumiye'ye riayetkr olan hkmetler veya meclisler bunlar nazar itibara alr.

FERD HAK VE SYAS HAK

Ferdi hak, siyasi hak demek deildir. Ferdi haklara, medeni haklar yahut amme veya cemaat haklar
gibi isimler verenler olmutur. sim ne olursa olsun, ferdi haklar siyasi haklar dediimiz eylerden
bakadr.
Siyasi haklar, vatandalarn hkmete itirakini temin eden haklardr, Bunun en ak ve belli misali,
siyasi intihaptr. Siyasi haklardan ancak kanunun, bu haklar kendilerine verdii vatandalar istifade
edebilir.
Siyasi haklar cins, ya ve kabiliyet fark olmakszn milletin her ferdine verilmemitir. (TEM 10)
Ferdi haklar ise prensip olarak cinsleri, biimleri ve kabiliyetleri ne olursa olsun, milleti tekil eden
her ferde aittir.
Bu haklarn bir ksm dahi, grdmz vehile birtakm kaytlara tabidir. Bunun sebebi ikidir:
1. Bu haklar, tatbiklerinde siyasi bir faaliyet tekil edebilirler; bu faaliyet hkmete bilvasta
itirake varr. Matbuat hrriyeti, cemiyet tekili hrriyeti, itima hrriyeti ve hatta mstakbel
vatandalar yetitiren tedris hrriyeti gibi.
2. Ferdi hrriyetini henz fiilen kullanmaya muktedir olmayanlarn himayesi mevzubahis olur.
Mesela sy hrriyeti baz ahvalde tahdit olunur.
Hrriyetlerin muhafaza ve meyyideleri

Asr tekilat esasiye kanunlarnda, ferdi haklar ve vatandan siyasi haklar tespit olunmutur.
Fakat bu haklarn, fiilen kullanlmas iin, onlarn nasl kullanlacan ve hudutlarn tanzim eden
kanunlar da lazmdr. Byle kanunlar olmazsa, Tekilat Esasiye Kanunu'nda temin olunan haklar
kullanlamaz; birer vait halinde kalr. Bu sebeple haklarn kullanlmasn tanzim etmek elzem bir
kaidedir.
Tekilat Esasiye Kanunu ve bu kanun muhteviyat hkmlerinin tatbiklerini tanzim eden kanunlar,
vatandalarn tabii ve siyasi hak ve hrriyetlerinin meyyideleridir. Fakat asl meyyide
hkmettir. Vatanda hrriyeti tanyan, ona hrmet eden, onun temin ve muhafazasn en birinci
vazife bilen siyasi idare ise, tabiatyla, demokrasi esasna mstenit cumhuriyettir. Eski devirde,
hrriyetlerin muhafazas gibi bir mesele mevzubahis deildir. nk hrriyet yoktu.
Biliyoruz ki bir devletin temeli, ulhiyet fikrine, ilahi iradeye dayandka o devlette her hak,
Allah'n vekilinde ve peygamberin halifesindedir, ferdin hakk mevzubahis deildir.

Matbuat hrriyeti

Vatandan, gndelik veya vakit vakit kan gazetelere, risalelere yazaca yazlar veya yapaca
resimler vastasyla ve neredecei kitaplarla fikrini serbeste tamim etmesidir.
Tiyatro, sinema, gramofon ve radyo, telgraf da fikirlerin neri ve tamimi iin ok mhim ve
messir vastalardr.
Bir insann, herhangi bir mahalde syledii szler orada kalr, tesiri ani ve mahduttur. Fakat bu
szler radyo ile sylenirse, btn dnya iitebilir. Telgraf da fikirlerin nerinde en seri vastadr.
Fakat, sz bir gramofon plana geerse, bilhassa bir gazeteye, bir kitaba geerse fikir tespit edilmi
olur, btn dnyada okunur; tabiatyla gelecek nesillere intikal eder.
Muhtelif vastalarla tespit olunan ve seri bir surette nerolunan fikirler, btn insanln terakkisine
ve tarihe byk hizmet ifa eder.

Efkr Umumiye

Milli hkimiyet esasna mstenit temsili bir hkmette efkrumumiye byk bir rol oynar.
Matbuat ve itima hrriyetleri olmadan ve umuma ait iler geni bir tenkit sahas braklmadan
efkrumumiye vazifesini ifa edemez. Milli hkimiyet ve temsili hkmet fikrinin yaylmas ve
ykselmesi ancak efkrumumiyenin faaliyeti ile mmkndr.
Hkmetin fikri memleketin fikrini temsil etmelidir. Hkmet memleketin fikrini anlayabilmek
iin, bu fikrin tezahr etmesine vesile olan vastalara malik olmaldr. Geri hkmet intihap
zamanlarnda milletin fikirlerine vakf olur; intihap olunan meclisler dahi milletin fikrini temsil
ederler. Fakat intihap zamanlar milletin izhar ettii fikirler sabit kalmaz.
Bu sebeple meclislerin bu fikirleri temsil edebilmesi ok zaman devam etmez. efkrumumiye
milletin iinden taan bir mtenessi fikirler denizidir. O denizde muhtelif cereyanlar, muhtelif
mnakaa dalgalar vcuda getirir.
Efkrumumiye ruhi bir lemdir. Orada cereyan eden fikir mcadelesi dikkatli gzlerden gizli
kalamaz. Eski demokrasilerde bu fikir mcadelesi btn vatandalarn her gn bir arada toplanarak
vcuda getirdikleri itimalarda vuku buluyordu. Bugn vatandalarn adeten okluu ve medeni
hayatn vatandalara tahmil ettii yevmi iler onlarn maddeten ve her gn bir arada toplanmalarna
imkn brakmamtr. Bu sebeple efkrumumiye ideal bir lem olmutur ki, bu lemde umuma ait
ilerin tenkidi, u mahiyetleri gsterir:
a) Tenkit ve mnakaa tamamen hrdr.
Bu hrriyet herkes tarafndan hi kimsenin tesiri olmadan kendi kendine kullanlr. Hkmeti ve
meclisi dikkatli bulunduran efkrumumiyenin tenkit hrriyetidir.
b) Efkrumumiyenin tenkit hrriyeti balca birok neriyat ile olur.
Neriyat suiistimallere mani olur ve hkmet vastalarn vazifelerini doru yapmaya mecbur eder.
Neriyat en messir kontrol vastalarndandr. Bu noktada tenkidin kolay ve fakat yapmann g
olduu hakikati unutulmamas lazmdr. Onun iin,
c) Umumun iyilii fikri her trl tenkitlere ve mnakaalara daima hkim ve esas tutulmaldr.
ltizam olunan fikirler umumun iyilii namna ortaya atlmaldr. Bu fikir hareket noktas olunca
tenkit ve mnakaann devletin iyilii namna yaplmas ve vatandalarn itimai ve siyasi
terbiyelerini ykseltmeye hizmet etmi olmas lazmdr.
d) Umuma ait ileri tenkit hrriyeti hkmet ile millet arasnda bir anlama zemini vcuda getirir.
Hkmet neriyat vastasyla efkrumumiyeyi anlar ve icabnda lzumlu olan vesikalarla onu
tenvir eder. Hkmetin milleti ve milletin hkmeti anlamas bunlarn tek vcut olmalarn ve
kalmalarn temin eder.
Efkrumumiyenin, kendi kendine tekilatlanmas hkmet tavr ve hareketini tanzim iin
efkrumumiyeye ehemmiyet verince, efkrumumiye tekilatlanr. Efkrumumiyenin daima
istifade olunabilecek, hazr bir halde bulunabilmesi, onun bir tekilata malik olmasyla mmkndr.
Bu tekilat serbest tenkit ve mnakaa sahasdr. Bu saha daima ak olmal ve daima mtenessi
fikirlerle beslenmelidir. Bu ise matbuatn gayreti ve menfaati umumiyenin her gn yeniden yeniye
mnakaa edilmesiyle olur. Efkr umumiyenin cari olduu bir memlekette gazeteler intiar
etmezse ahali akn ve lgn bir hale gelir.
Bahsettiimiz bu fikir tekilatnda u hususiyetler grlr:
1- Fikir tekilat bir ekalliyetin veyahut birtakm gzide insanlarn mahsuldr. phesiz halk
kitlesi bu tekilata itirak eder. Fakat baka eylerde olduu gibi bunda da halk kitlesinin rol faal
deildir. Geri halk, neriyat aksettirir, fikirleri toplar, fakat fikirleri ortaya atan ve neriyatn
merkezlerini tekil eden halk deildir.
2- Muasr fikir tekilatnda, hakikatte iki seme zmrenin faaliyeti vardr. Bu snflardan biri
matbuat teebbslerini vcuda getiren ve idare edenlerdir. Matbuat fikirleri ortaya atmak ve
neretmek iin lazm vastalardr. Siyasi fikirleri de imal eden matbuattr. Matbuat teebbsleri,
gazeteler, mecmualar, kitap tablar ile olur.
Matbuatn siyasi fikirler imalindeki rol daha ok baka mahiyettedir. nk siyasi fikirleri ortaya
atan daima siyasi gruplar ve zmreler gibi fikir cemiyetleridir. Esas olarak kabul olunmak lazmdr
ki siyasi fikirler, siyasi frkalarn menfaatna olarak onlar tarafndan ortaya konur. Yoksa halk
kitlesi iinde kendiliinden meydana kmaz.
Ayrca bilinmek lazmdr ki, gazeteler mektep kitaplar deildir.
Aa insanlarn para ile yaptrdklar matbuat mcadeleleri vardr. En adi yalanlar i'arda
matbuatn kullanld vakidir. Matbuatla fikir hrriyetinin maruz kald baka tehlikeler de vardr.
Matbuatn ve hatta fikir cemiyetlerinin milli hkmetin tesirinden kurtularak siyasi veya iktisadi
gizli maksatlara alet olmasndan korkulur. Matbuatn para ile satn alnabilmesi, beynelmilel
yksek para leminin matbuat zerinde gizli tesiri veyahut sadece ecnebi devletlerin tahsisat
mesturelerinin tesiri, ite bunlarn efkr umumiyeyi ifal ve talit etmesinden bilhassa korkulur.
Fakat hrriyetten kacak bu fenalklar asla aresiz deildir. Evvela matbuat serbestisine meru bir
hudut izilir. Saniyen gazeteler, hususi bir tekilat yaparak bununla kendi zerlerinde ahlaki bir
tesir icra ederler. lk zamanlarda, bir kazan iinden baka bir ey olmayan gazetecilik itimai bir
messese haline gelebilir. Bundan baka, halkn fikri ve siyasi terbiyesi de bir teminattr. Halk,
mteaddit gazeteleri okumaya ve onlar birbirleriyle kontrol etmeye ve gazeteci yalanlarna
inanmamaya alrlar. Btn bunlarn fevkinde her eyin ak olmas sayesinde hsnniyet sahibi
insanlarn daima ekseriyet tekil edeceklerini kabul etmek muvafk olur. ''nk her zaman
dnyann yarsn ve bir zaman dnyann hepsini aldatmak mmkndr. Fakat btn dnyay her
zaman aldatmak mmkn deildir.'' Tecrbeler gstermitir ki, her eyi sylemekten insanlar men
etmek asla mmkn deildir. Fakat milli terbiye ve byk manevi kuvvetlere kar hkmetin
mnasip tarz hareketi sayesinde isyankr fikirlerin inkiafna msaade etmeyecek itimai bir muhit
yaratmak mmkndr. Fakat her halde her eyin sylenmesine msaade etmek ve bunun karsnda
syleyenlerin fiile gemesine intizaren tedbir almakla iktifa etmek manaszdr. Btn halkn fiile
getii gn onlar tevkif edecek kuvvet yoktur. Tbbi bir hfzsshha olduu gibi itimai bir
hfzsshha da vardr. Her ikisi ayn prensibe istinat eder. Maddi mikroplar yok etmek mmkn
olmad gibi manevi mikroplar da yok etmek mmkn deildir. Fakat ahsn vcudunda cismani
bir shhat yaratmak mmkn olduu gibi itimai bnyede de manevi bir shhat yaratmak, bu suretle
bir mukavemet zemini hazrlamak mmkndr.

Gazeteler:

Trkiye Cumhuriyeti'nde gazete karmak, bir kitap neretmek, matbaa amak iin riayet olunmas
lazm gelen, merasim matbuat kanunu ve matbaalar kanununda tespit olunmutur. Muzr neriyat
ve ahslara tecavz halinde yaplacak muamele de bu kanunlarda ve ceza kanununda yazldr.
Bu hususta bizce sylenecek szler yle hlasa edilebilir. Matbuatn umumi hayatta, siyasi hayatta
ve cumhuriyetin terakkiyat ve tekamlatnda haiz olduu vazifeler yksektir. Matbuatn tam ve vasi
hrriyeti hsn istimal etmesi hususunun nazik olduu kayda ayandr. Her trl kanuni
kaytlardan evvel bir sahibi kalem ilme, ihtiyaca ve kendi siyasi telakkilerine olduu kadar,
vatandalarn haklarna ve memleketin her trl hususi telakkilerin fevkinde olan yksek
menfaatlerine de dikkat ve hrmet etmek manevi mesuliyetindedir. Bu mecburiyettir ki, umumi
intizam temin edebilir. Maahaza matbuat serbestisinden meydana gelecek fenalklar ortadan
kaldracak messir vasta, asla mazide olduu gibi matbuat hrriyetini balayan balar deildir.
Bilakis, matbuat hrriyetinden tevellt edecek mahzurlarn izale vastas yine binnefis matbuat
hrriyetidir...

TAASSUPSUZLUK

''Hrriyet, ihtimal ki, zorla tesis olunur; fakat herkese kar taassupsuzluk gstermekle ve
aldrmamazlkla muhafaza edilir.''

Hrriyetin, vicdan ve din hrriyetlerinin ne olduunu biliyoruz.

Trkiye Cumhuriyeti'nde herkes Allah'a istedii gibi ibadet eder. Hi kimseye din fikirlerinden
dolay bir ey yaplamaz. Trk Cumhuriyeti'nin resmi dini yoktur. Trkiye'de, bir kimsenin
fikirlerini zorla bakalarna kabul ettirmeye kalkacak kimse yoktur ve buna msaade edilmez.
Artk samimi mutekitler, derin iman sahipleri, hrriyetin icaplarn renmi grnyorlar. Btn
bunlarla beraber, din hrriyetine, umumiyetle vicdan hrriyetine kar, taassup kknden krnm
mdr?
Bunu anlayabilmek iin taassupsuzluun ne olduunu tetkik edelim. nk bu kelimenin delalet
ettii manay, zihniyeti, herkes kendine gre anlamaya ok meyillidir. Dini hrriyeti bir hak telakki
etmeyen acaba kalmad m?
Vicdan hrriyetini, insan ruhunun, Allah'n li hkm ve nfuzu altnda, dini hayat idare iin malik
olduu haktan ibaret olduunu bellemi olanlar, acaba bugn nasl dnmektedirler? Bu gibiler
kendisi gibi dnmeyenlere ilerinden olsun kzmyorlar m?
Bu saydmz zihniyette bulunduuna ihtimal verilen kimselere hr mttefiklerimiz, acaba bir
teessr hissiyle esefle bakmyorlar m?
Bu saydmz gibi muhtelif inanl kimseler, birbirlerine kin, nefret besliyorlarsa birbirlerini hor
gryorlarsa ve hatta sadece birbirlerine acyorlarsa, bu gibi kimselerde taassupsuzluk yoktur;
bunlar mtaassptrlar.
Taassupsuzluk o kimsede vardr ki, vatandann veya herhangi bir insann vicdani inanlarna
kar hibir kin duymaz; bilakis hrmet eder. Hi olmazsa bakalarnn, kendininkine uymayan
inanlarn bilmemezlikten, duymamazlktan gelir.
Taassupsuzluk budur. Fakat hakikati sylemek lazm gelirse diyebiliriz ki hrriyeti, hrriyet iin
sevenler, taassupsuzluk kelimesinin ne demek olduunu anlayanlar, btn dnyada pek azdr. Her
yerde umumi olarak cari olan taassuptur. Her yerde grlebilen sulh manzarasnn temeli, taassup
ile hr fikrin birbirine kar kin ve nefreti stndedir; temelin devrilmemesi, kin ve nefret
zeminindeki muvazeneyi tutan fazla kuvvet sayesindedir.
Bu sylediklerimizden u netice kar ki, aramzda hrriyet hailelerinin zail olduuna, bizim gibi
dnen ve hissedenlerle birlikte yaadmza hkm vermek mkldr. O halde grlen,
taassupsuzluk deil zaafn dermansz brakt taassuptur.
phesiz, fikirlerin itikatlarn baka baka olmasndan ikyet etmemek lazmdr. nk btn
fikirler ve itikatlar, bir noktada birletii takdirde bu hareketsizlik alametidir, lm iaretidir. Byle
bir hal elbette arzu edilmez. Bunun iindir ki, hakiki hrriyetiler, taassupsuzluun umumi bir
haslet olmasn temenni ederler. Fakat hatta hsnniyetle dahi olsa, taassup hatalarna kar dikkatli
olmaktan vazgeemezler. nk hsnniyetle, hibir zaman, hibir eyi tamir edememilerdir.
nsanlarn, ruhun selameti iin yakldklarn biliyoruz.
Herhalde bunu yapan Engizisyon papazlar hsnniyetlerinden ve iyi i yaptklarndan
bahsederlerdi; belki de cidden, bu szlerinde samimi idiler. Fakat bir hamakati, yahut bir hyaneti
iyi bir i kalbna uydurmak g deildir, en nihayet bu, bir isim deitirmek meselesidir.
te bu sebepledir ki aldrmamazl, kaytszlk derecesine kadar gtrmemek mhimdir.
Geri hr olmak herkesin hakkdr ve bunun iin hakiki hrriyetiler, hrriyeti olmayanlara kar
da geni davranlmasn isterler. Fakat bunlarn hibir zaman elleri ayaklar bal olduu halde
kurbanlk koyun vaziyetine raz olacaklar asla kabul olunmamaldr.
Unutmamaldr ki baz insanlar istikbali, mazinin arasndan grmekte musrdrlar. Bunlar,
alakamz kestiimiz ananelere kar behemehal, sadakatn iadesini isterler.
Bu gibi insanlar, kendi itikat ettii gibi itikat etmeyen kimseleri istedikleri gibi ezemezlerse,
kendilerini, cenderede hissederler.
Herhalde, taassupsuzluun arzu edildii gibi umumilemesi, huy haline gelmesi fikri terbiyenin
yksek olmasna baldr.

BALILIK

''lim, cemiyetlerin byklnn srrn, insanlara amtr; bu sr insanlarn birbiriyle olan

balardr.''

Btn insanlar, bir itimai vcudun azalardr ve bu sebeple birbirine baldr. Bir de insanlar,
llerin kar varisleri olduklarndan, aralarndaki balar her zaman ve her mekna mildir.
Bu balar; tabiidir, itimaidir ve iktisadidir. Tabii ban bize rettii udur; bilhassa iblm ve
harsi varislik yznden, herkes malik olduu eyin ve hatta kendi ahsi varlnn en byk ksmn
atalara ve bir zamana yaad insanlara borludur.
Eer byle ise yani eer her yerde insann insana kar bir borcu varsa, btn borlar gibi bunun da
denmesi lazmdr. Bu borlar, kimin tarafndan denmelidir?
nsanlar arasndaki tabii ve itimai badan istifade ederek servet kazananlar tarafndan! nk eer
gelmi gemi ismi bilinmeyen binlerce bal insanlar olmasayd, zaten bir servet olmazd.
Kime denmeli?
Tabii ve itimai badan zarar grenlere! Geri bu alacakllarn ahsen bilinmelerine imkn yoktur;
fakat bunlarn mmessilleri vardr. Devlet veyahut birok itimai muavenet messeseleri.
Nasl denmeli? - Bir defa devlete vergi, bilhassa artar vergi olarak ve sonra bal ve birbirine
yardmc olmalarndan ba ve yardm messeselerine verilebilir.
Bu sylediklerimizden, insanlarn mazinin ve halin nimetlerinden ayn derecede istifade edememi
ve edememekte olduklar anlalyor. Bu msavatszl gidermek iin bir ksm insanlardan dier
bir ksm insanlar iin adeta tazminat isteniyor. Bu farkl istifadenin balca sebebi, phesiz ki
insanlarn muhtelif vasflar ve kabiliyetler yznden birbirlerine benzememeleridir.
Bu noktada, yle bir nazariye sylenmektedir. Tekmln gayesi, insanlar birbirine benzetmektir;
dnya birlie doru yrmektedir; insanlar arasnda snf, derece, ahlak, elbise, dil, l fark
gittike azalmaktadr. Tarih, yaamak kavgasnn din, rk, hars, terbiye, yabanclar arasnda
olduunu gsterir. Birlie doru yry, sulhe doru da yry demektir.
Ballk hakknda bir fikir edinmeye en msait olan dn ve gr bu son mtalaa olabilir.
Fakat, birer fikir olarak aldmz ballk nazariyeleri tatbikatta "timai teminler" ad altnda
toplamak kabildir.
Bu itimai teminlere devlet sosyalistliine yaklaarak varlabilir. Bu yol, kanun yoludur.
1. kanunu,
2. ehirlerin ve atlyelerin salk kurumu kanunu,
3. Sari hastalklara kar korunma kanunu,
4. Amelenin ihtiyarl ve kazalara kar sigortas,
5. Hasta ve ihtiyar yoksullara mecburi yardm,
6. ifti sendikalar,
7. Yardm cemiyetleri kurulmas,
8. Ucuz evler yaplmas,
9. Mektep ocuklar iin mekteplerde bakkallar,
10. Btn bu gibi cemiyetlere devlet btesinden yardm bu ve buna benzer hususlar temin iin
kanunlar.
Balln saydmz ekilde tedbirleri oktur; fakat bu tatbikler fikri her yerde tevecch grm
deildir; ok tenkitlere uramaktadr. Bilhassa ballk nazariyesinin tatbiklerini, ferdin mesuliyet
duygusunu zayflatan veyahut yok eden bir hareket grenler vardr. Diyorlar ki, aczimizi,
kusurumuzu, ayplarmz cemiyetin stne atmak ferdi mesuliyeti kaldrmaktr. Halbuki ahlak
kanununun temeli ferdi mesuliyettir.
Bu tenkitler zorla ve hukuki bir ekilde itimai bor fikrini bir yana braktrmaya kfi gelebilir.
Balln ahlaka esas tekil edecei de salam bir iddia olmayabilir. Fakat balln ameli olarak
unlar rettii de grlmektedir.
1. Bakasna olan bir iyilik bize de iyiliktir.
2. Bakasna olan ktlk bize de ktlktr. Bu sebeple iyilii sevmek ve ktlkten kanmak
lazmdr.
3. Yaptmz iler etrafmzda sevin veya aclar halinde akisler uyandrr; bu hal bize vicdani
vazifeleri duyurur.
4. Ballk bizi bakalar iin msamahakr yapar. nk bakalarnn kusurlarnda bizim de
istemeyerek ekseriya beraber sulu olduumuzu gsterir.
Hlasa, ballk "herkes kendi iin" yerine, "herkes herkes iin" dncesini koyar.
Bu dnce itimaidir, millidir, geni ve yksek manasyla insanidir.

III - M. KEMAL ATATRK'N

MUVAFFAKYET SIRLARI

O, bir gazetecinin "Mesut musunuz?" sz zerine: "Mesudum, nk muvaffak oldum..." diyor

(21 Haziran 1935).
O halde bu muvaffakiyetin srlar nelerdir? Bence u esaslar sralanabilir:
M. Kemal Atatrk, her ite baar salamay prensip edinmitir. Fakat bunun kaynan iki esasta
bulmutur: Bilgi, ilim, vatan ve millet sevgisi.
O manevi kuvvetin bunlardan beslendiine inanm, bilgili ve muhakeme kudreti salim olan
insanlara deer vermitir. Zeknn sadece bir insan geici muvaffakiyetlere gtrecei, halbuki
akl ve bilginin kudretiyle elde edilen baarnn srekli olacan sylemitir. Bunun iin amz
insannn alarak bir emek karl baar elde etmesi gereklidir. imdi bunlar bir sraya
koyalm.

Vatan mefhumu:

Mustafa Kemal 1919'a kadar asker kumandan olarak o zamann, vatan topraklar addedilen
snrlarnda arpt ve ordular idare etti.
Trablusgarp'a giderken, genliinin en heyecanl devri iinde; bir vatan parasn kurtarmaya
komutu. Birinci Dnya Sava'nda bir an nce vatan mdafaasnda vazife grmeye balamak iin,
bulunduu ataemiliterlikten kurtulmaya alt.
M. Kemal iin vatan topraklar korunurken, hayat feda etmenin fiili rnekleri gzleri nnde
cereyan etmiti.
Nice vatan evlatlarnn sava meydanlarndaki lm iniltilerini O, kulaklaryla iitmi, gzleriyle
grmtr. Devlet snrlarn terk etmenin acsn byk hznle hissetmitir.
Balkan Sava esnasnda Trablusgarp'tan dnnde Msr'a geldii vakit, Makedonya'nn dman
eline dt haberini almt. Bu haberden en byk acy hissettiini daima sylerdi. Doduu,
byd ve inklp fikirlerinin beslendii ehir (Selanik) iin, hayatnn sonuna kadar hasret
ekmitir.
En canl hatralar, ocukluunun masum olaylar, genliinin en ateli anlar o evrede gemiti.
Atatrk, hisleriyle, hatralaryla daima bu ehrin bir ocuu idi; en ok anlatmasn sevdii
hatralar hep o blge iinde geenlere ait olurdu. Hatta lmnden nceki gnlerde heyecanl bir
rya grdn anlatrken, Selanik'te bir komitecilik vakasnn cereyan esnasnda Salih Bozok ile
beraber bulunduklarn sylemiti. Bu olaylar anlatmaktaki maksadm udur:
M. Kemal'in, birok Trk ailesinin yerlemi olduu Osmanl mparatorluu'nun bu blgesine,
derin hislerle ve genliinin canl hatralaryla bal bulunduuna iarettir.
Bakumandan Mareal Gazi M. Kemal, zmir'e muzaffer ordusu ile girdii vakit, nnde kaan
dman ordusunu kovalamak, Makedonya'ya el uzatmak isteyebilirdi. Nitekim o srada byle bir
hareketin yaplmas iin baz szler de gememi deildi.
Fakat, M. Kemal daha eyleme gemeden nce kuvvetli olabilecek bir Trk vatannn snrlarn
amamak azmi ile bu ie balamt.
Zafer neesi, Bakumandan istila hrs ve hisleriyle hareket ettirmemiti.
O "Milli hudut dahilinde vatan bir kldr" cmlesini (23 Temmuz 1919) Erzurum Kongresi'nde
tespit ettirmi bulunuyordu. Misakmilli ile tayin edilmi olan bu Trk vatann dman istilasndan
kurtarmak gayesiyle vatan evlatlarnn kan dklmt.
te M. Kemal Atatrk'te vatan fikri byle ekillenmi ve bugnk vatanmzn her bir snrnda
savam bir insann grgs ve kuvvetiyle, Trk iin bir vatan btnl tespit ve kabul etmiti.
lk Cumhurbakan M. Kemal Atatrk, bu vatann "hibir kayt ve art altnda ayrlk kabul etmez
bir kl" olduunu dier devletlere de kabul ettirmitir.
Atatrk, kendi zamannda yaayan ve milletleri iin imparatorluklar peinde koan, devlet ve
hkmet reislerinin ideallerini asla benimsemedi. Hayaller kurmad ve byle hayal olabilecek
fikirleri hibir zaman bizlere telkin etmedi.
Snrlarn, en son Trk nesillerinin kanlaryla yourup izdii bu Trk vatannda, o vatan
mefhumunu manalandrd.
O, bir lm haberi karsnda, yurt topra iin bana u cmleleri yazdrmt:
"Yurt topra! Sana her ey feda olsun. Kutlu olan sensin. Hepimiz senin iin fedaiyiz. Fakat sen
Trk milletini ebedi hayatta yaatmak iin feyizli kalacaksn Trk topra! Sen, seni seven Trk
milletinin mezar deilsin Trk milleti iin yaratcln gster". (1930)
Atatrk bu hitaplaryla yurt toprana kuts hviyetini verirken, onun yaratclk ve hayatiyet
mefhumlar zerinde duruyor.
te, Atatrk'n snrlandrd bu vatan topraklar mukaddestir. Onun zerinde dost elleri sklr,
fakat dman ayaklarn bastrmamaya azimli olduumuzu, btn dnya bilir.

Millet sevgisi:

Atatrk, vatan topraklarnn zerinde yaayan, milletinin sevgisiyle i baarma yolunu tutmutur.
O, bu sevgiyi u szleriyle izah ediyor:
"Millet sevgisi kadar byk sevgi yoktur. stiklal harbinde benim de milletime ettiim birtakm
hizmetler olmutur zannederim. Fakat, bunlardan, hibirini kendime mal etmedim. Yaplann hepsi
milletin eseridir dedim. Aranacak olursa dorusu da budur. Mazide saysz medeniyet kurmu bir
rkn ve milletin ocuklar olduumuzu ispat etmek iin, yapmamz lazm gelen eylerin hepsini
yaptmz ileri sremeyiz. Bugne ve yarna braklm daha birok byk ilerimiz vardr. lmi
aratrmalar da bunlar arasndadr. Benim arkadalarma tavsiyem udur: ahsmz iin deil, fakat
mensup olduumuz millet iin elbirlii ile alalm. almalarn en by budur."
Atatrk'n bu szlerinde hepimiz iin btn bir program mevcuttur. Millet sevgisi kaynandan
ilhamn alan her fert, o byk varlk iin, birok hizmetler yapmak kudretini kendinde bulur. ahsi
menfaatlarn stnde elbirlii ile alarak vcuda getirilen iler, milletin btn iin faydal
neticeler verir. Atatrk'n bu szlerindeki kuvveti benimseyerek kendimize rehber yaparsak
milletimiz iin deer saylacak ilerin yapclar oluruz.
Atatrk fikirleri ve prensipleri tatbik mevkiinde grd zaman huzura kavuurdu.
O, millet sevgisinden ilhamn ald iin, byk iler baarabilmiti. ahsiyetini, bu varln
byklnde bulmutu. O aynen yle diyor:
"Bizim yolumuzu izen, iinde yaadmz yurt, barndan ktmz Trk milleti ve bir milletler
tarihinin binbir facia ve strap kaydeden yapraklarndan kardmz neticelerdir."
Atatrk'n bu ksa cmlesinde neler ifade edilmek istenmemitir?

Tarihte Trkler ve medeniyetleri:

inde yaadmz yurdu bakumandan olarak kurtaran Atatrk, barndan kt Trk milletini
daima haliyle gznn nnden ayrmad:
Gemite Trk varl, yaayan Trk milleti, gelecekte Trk.
Gemite Trk varln aratrd zamanlarn yakn ahidi ve beraber alan oldum. nk
tarihte Trk medeniyetini bilmek, yaayan Trk milleti iin bir temel zerinde bina kurmak
demektir. Atatrk ite bu temelin derinliklerine nfuz etmek istemitir. nk, kendisinde bir soru
dm olan, altyz yllk tarih, Trk varl iin kfi temel saylamazd. Bilhassa eski alara
kadar gidebilen yeni tarih ufuklarnn bizim kavmimiz iin de alm olmas lazmdr. Tarihi
devirlerde eitli corafi blgelerde bir varlk gstermi olan Trk kavimlerinin, daha eski devirlere
giden kkleri olmamas imknsz grlyor. Bugn millet mefhumu altnda teekkl etmi bir Trk
varlnn, kavim olarak yaad devirler elbette ki olmutur. te Atatrk, bu devirlerdeki Trk
kavminin, tarihi alarda olduu gibi, ana-yurttan aknlarla yaylma izlerini belgelere dayanarak
tarihilerin incelemesini istedi. Bu eit belgeler inceleyenlerce bilinmektedir ki, en son kan
eserlerde dahi ele alnarak izah edilmektedir. Bunlar yakndan inceleme frsatn elde edemeyen
baz vatandalarmz bu gerei yanl anlama yoluna gitmilerdir. Mesela, ana-yurttan vukubulan
bu aknlar gz nnde bulundurarak "Dnyay Trk yapyorsunuz'' demilerdir. Bu gr, yakinen
biliyorum ki, Atatrk'n esas fikri deildir.
Bunu yle izah etmek isterim: Tarihi devirlerin Trk varln, nasl ki bazen devlet kurmu
olarak, bazen kabile akn halinde baka devletlerin iine girmi bir halde tespit edebiliyorsak,
ondan nceki devirlerde de durum byledir.
Tarihi devrin aknlaryla dnya Trk olmadna gre, ondan nceki devirlerde de Trk varlnn
izlerini bulmak mmkndr. te Atatrk'n kafasnda dmlenen sorularn cevab bu idi. Trkn
bugnden geriye giden tarih halkalarnda boluklar tamamlamak ve mmkn olduu kadar derin
temellerinde bu mevcudiyeti bulmak, ilmi yollarla aratrmaktr.
''Byk devletler kuran ecdadmz byk ve umull medeniyetlere de sahip olmutur. Bunu
aramak, incelemek Trkle ve cihana bildirmek bizler iin bir bortur'' diyen Atatrk, tarihi statik
olmaktan kurtarmak istemi, daima dinamik bir karakterle yeni nesillerin yurt ve millet tarihinin
zerinde almasn istemitir.
O demitir ki: ''Trk ocuu ecdadn tandka daha byk iler yapmak iin kendinde kuvvet
bulacaktr.
Bu hali herkes nefsinde tecrbe edebilir. Cedlerimize ait medeni bir eser karsnda, duyduumuz
milli heyecan zerinde dncelerimizi teksif edelim. Burada unu belirtmek isterim. Dnyann en
gzel medeni eserleri karsnda duyduum hayranlk yannda, milletime ait eserlerden bsbtn
baka bir heyecan duymuumdur. Birincilerini, gzel bir insann zevkiyle seyrederim. Halbuki
ikincisini, benimseyerek ve onda milletimin mterek vasflarn bulan milli bir gurur ve heyecanl
hislerle grrm. te bylece tarihimizin yakn gemite ve daha eski alarda, milli benliimizi
aramak, bilmek ve onu yaatmakla, bugn idrak etmi oluyoruz.
Yalnz bir de bu vesile ie una iaret etmek isterim ki, tarihte hatal grdmz eylerden bir
intibah dersi almalyz.
Mesela Atatrk, son Osmanl devletinin kme sebeplerini bilmekle, iyi dersler almtr. Fakat yine
Osmanl devletinin ykseli devri iin, hayranlk ve muhabbet beslemitir. Onun iin, Fatih sadece
bir Trk by deil, cihan tarihinde de en byk adamdr. Devleti kuran Osman ve Orhan'da
bulduu karakterler zerinde bilhassa hassasiyetle durmutur. Fakat asl Trk varlna; maddi
manevi eserleriyle katkda bulunan kiilerin tantlmas ve tarihi deerlerinin ortaya karlmasn
ngrmtr. nk medeniyet eserleridir ki tarihte bir kavme esas yerini buldurur.
Bununla beraber, o, rasizmi (rklk) benimsememitir. stn rk nazariyesini Atatrk telkin
etmekten daima ekinmitir. Trk milletinin rk vasflarnn, bugnk ilmi metotlarla tespit
edilmesini isterken, sadece hakiki durumun meydana kmasn istemitir. Yoksa kendi
zamanndaki dier memleketlerdeki politika cereyanlarnda gdlm olan ''rasizm'' fikri bizde asla
yer almamtr. O, her millete deer vermi ve onlar hrmete layk addetmitir.
Ancak, kendi mensup olduu milletin de hakiki deeriyle tannmasn hedef tutmutur. Atatrk,
milli siyaseti devlet reisi olarak yle izah etmitir:
''Milli hudutlarmz iinde, her eyden evvel kendi kuvvetlerimize dayanarak mevcudiyetimizi
muhafaza etmek, millet ve memleketin hakiki saadet ve umranna almak, aleltlak tl emeller
peinde milleti igal ve ifal etmemek, medeni cihanda medeni ve insani muameleye ve mukabil
dostlua intizar etmek.''

Milli ve insani his:

M. Kemal, kurtulu hareketine en byk milli his kuvvetiyle girimitir. Bunu sonralar zaman
zaman hatrladka O, ilk hislerinin hi eksilmeyen heyecann duymutur. Atatrk iin daima,
millet mevcudiyeti esas olmutur. nk, her maddi manevi yokluu var eden Byk Tanr'nn
insana verdii kuvvet ve kudretle milli hislerin ulviyetine dayanlarak, btn ilerin
baarlabileceine iman etmek lazmdr. Atatrk bu meselede u suretle telkinlerde bulunmutur.
''Milletin itimai nizam ve sknunu, hal ve istikbalde refah, saadeti, selameti ve masumiyeti
medeniyette terakki ve tealisi iin insanlardan her hususta alaka, gayret, nefsin feragatini ve icap
ettii zaman seve seve nefsinin fedasn talep eden milli ahlaktr. Mkemmel bir millete, milli
ahlakiyat icaplar o millet efrad tarafndan adeta muhakeme edilmeksizin vicdani, hissi bir evkle
yaplr. En byk milli heyecan ite budur.''
Bu fikirlerin tatbikat olarak ve bu yksek milli hisleriyle hareket etmi olan Atatrk, muvaffak
olmu bir insandr.
O, 1923 ylnda Afyonkarahisar'da genlere hitap ederken; aynen yle diyor:
''Bende fazla teebbs grldyse bu benden deil, milletin muhassalasndan kan bir teebbstr.
Sizler olmasaydnz, sizlerin vicdani temayltnz bana istinat noktas tekil etmemi olsayd,
bendeki teebbslerin hi biri olmazd.''
Atatrk'n her vesile ile syledii btn szleri tetkik edildii zaman, milli hisleri daima esas
telakki ettii grlr.
''lham ve kuvvet menba milletin kendisidir'' fikrini daima tekrar eden Atatrk, en bata milli
hisleri kuvvetli olan vatandalarn mevcudiyetine nem vermitir. Fakat ayn zamanda, o medeni ve
insani hislere byk deer verilmesini telkin etmeyi asla ihmal etmemitir.
Milli hissin yannda, insani hissin eref pay ok byktr. nk Atatrk iin, dnya milletleri
iinde Trk milleti, medeniyet sahasnda paralel yrd zaman byk milli bir kudrettir.
Milletler, fertlerin ayr ayr almalaryla vcuda getirdikleri eserlerle ve byk adamlarnn hangi
sahada olursa olsun baard muvaffakiyetlerle tarihe geerler ve yaayan varlklarn korurlar. Bu
esaslara gre tarihte byk tannm ahslarn fikir hazinesinden daima istifade etmek lazmdr.
te bu bakmdan bizim Kurtulu Savamzn emperyalizme kar baarsndan sonra Dou
milletleri Atatrk' hr ve bamsz bir varlk olmann ncs sembol addetmilerdir.

Cesaret:

M. Kemal cesurdur. nk yapaca ilerde muvaffak olmak iin btn artlarn hazrln
tamamlayarak ve karsndakinin neler yapabileceini hesap ederek, onlara kar tedbirli hareket
etmeyi nceden kararlatrmtr.
rnein Byk Taarruz'a karar verdii zaman planlarn tespit ettirirken, dman kuvvetlerinin
mukabil ne gibi hareketler yapabileceini hesap ettii ve en kt ihtimallere gre dahi tedbirler
almay nceden dndn sylerdi.
Mesuliyet:

O, daima mesuliyeti zerine almtr. nk herhangi bir ite mesuliyeti mdrik kimselerin
baarlarna inanmtr. Atatrk'n mesuliyet bahsinde telkin ettii fikir udur:
''Mesuliyeti zerine almak cesaret ve hevesi her ite en ok lazm olan bir haslettir. Birok insanlar,
mesuliyetin bakalarnda olduunu bildikleri zaman, en cesur ve cretkr olurlar, fakat eer
mesuliyet kendilerinde olursa, bu cesaret ve cretin azald ve ekingen olduklar grlr. Halbuki
mesuliyeti bilerek, hesaplayarak zerine alan insanlar, kk ve byk, aldklar ilerde baar
gsterir.''
te bu fikirlere gre bilhassa demokratik nizamda, mesuliyeti mdrik olmak ne kadar lzumlu bir
haslettir. Aile, cemiyet ve i hayatmzda, her fert bu mesuliyet duygusu ile mspet ve baarl
olabilir ve medeniyet dnyasnda millet olarak alacamz mevkii ancak bu suretle elde edebiliriz.
Atatrk, en mkl artlar iinde mesuliyeti zerine ald vakit, daima milletin umumi menfaatna
hizmet etmek iin uratndan muvaffakiyetli iler grmtr.
II. Dnya Sava'ndan sonra memleketleri umumiyetle ikiye ayrmak det olmutur ve u deyimler
kullanlr. Az gelimi veya ekonomik ynden gelimekte olan lkeler, Trkiye bir taraftan
Birlemi Milletler topluluundaki (UNESCO), Avrupal saylrken dier taraftan az gelimi
lkeler arasna konmaktadr.
Bana birok zamanlar Atatrk sa olsayd bugnk belirli meseleler zerinde nasl davranrd diye
sorarlar. Bunlara cevabm u oluyor:
stediiniz yorum benim fikrim olur, fakat eer Atatrk'n davranlar ve fikirleri gz nnde
bulundurulursa, tarihimizin en kritik devrinde dahi O, hem kendisine hem de milletine gvenini hi
kaybetmemitir. Daima manevi kuvveti yksek tutmutur. Onun iin bugn sa olsayd 'az
gelimilik' deyimini ne kendisi kullanr ne de bize millet olarak kullandrrd'' diyorum. Bu
bakmdan milletimiz iin byle bir deyimin kullanlmas ve benimsenmesi fertlerin kendilerine
gvensizlii demek olduundan bunu reddetmek lazmdr. Evet, endstri ilim ve teknik alanlarnda
geri kaldmz taraflarmz var, fakat yurdumuzun zengin doal kaynaklarn ileterek bugn
dnyann eritii ilim ve teknie deer vererek ada medeniyetin iinde bulunmamz elbette
mmkndr.
M. Kemal Atatrk, Trk milletine en byk nasihatn u kelimede zetlemitir:
Trk! n, al, gven!
Bu szleri Ankara'daki Gvenlik Ant iin yazdrrken yannda bulunmu ve aklamasn
dinlemitim. O, diyordu ki:
Trklk esastr. Bu varl, tarih iinde aratrmak, tespit edilecek Trk medeniyeti ile vnmek
yerinde olur. Fakat, bu vnmeye layk olmak iin bugn almak lazmdr. Her sahada, bilhassa
medeniyet leminde eser vermek iin alkan olmay hedef tutmaldr.
26 Mart 1937'de ise O, genlere hitap ederken yle diyor: ''Yorulmadan beni takip edeceinizi
sylyorsunuz. Fakat arkadalar, yorulmadan ne demek? Yorulmamak olur mu? Elbette
yorulacaksnz. Benim sizden istediim ey yorulmamak deil, yorulduunuz zaman dahi,
durmadan yrmek, yorulduunuz dakikada da dinlenmeden beni takip etmektir. Yorgunluk her
insan iin tabii bir haldir. Fakat insanda yorgunluu yenebilecek manevi bir kuvvet vardr ki, ite
bu kuvvet yorulanlar dinlendirmeden yrtr.
Sizler, yeni Trkiye'nin gen evlatlar! Yorulsanz dahi beni takip edeceksiniz... Dinlenmemek
zere yrmeye karar verenler, asla ve asla yorulmazlar. Trk genlii gayeye, bizim yksek
idealimize durmadan yorulmadan yryecektir.''
te Atatrk, alkan fertlerin tekil ettii bir milletin gelecee gvenebileceini dnmtr.
Tarihiyle vnebilen, almasna dayanabilen milletler, geleceine gvenle bakmakta elbette hakl
olacaklardr.
SONU
Bu kitabm bitirirken gnmzde zerinde durulan konulara deinerek Kemalizm=Atatrklk
deyimlerinden anladklarm aklamak istiyorum.
Ben bu kitabmda M. Kemal Atatrk'n biyografisini, fikri hayatndan bir ksmn belgeleriyle
verirken, asl Trk Devrimi'ni belirli bir sra iinde ele almadm. Halbuki gnmzde bu deyimlerin
her bakmdan akla kavumas gerekir. M. Kemal Atatrk, kinci Cihan Sava arifesinde
Trkiye Cumhuriyeti 15 yan doldurduu yl, tarihi grevini lmyle sona erdirmitir. Yarm
asrn doldurmu bu tarihi devremizin karakteristik vasfn iki blmde incelemek gerekir.
Birincisi 1918-1922 yllar arasnda yurdumuzu istila eden dmana kar savunma ve belli snrlar
iinde bamsz Trk devleti.
kinci devre 1922-1938. Bu zaman M. Kemal ''Trk Devrimi'' diye adlandrr ve devrimi de yle
tarif eder:
''Mevcut messeseleri zorla deitirmek.'' Biraz daha aklk vermek iin u cmle ile tamamlar,
''Trk milletini son asrlarda geri brakm olan messeseleri ykarak, yerlerine milletin en yksek
medeni icaplara gre ilerlemesini temin edecek yeni messeseleri kurmu olmaktr.''
te bu tarife gre Trk Devrimi'nin birinci blm, devlet eklinde ve messeselerinde yaplanlar
kapsar. Monarik, teokratik Osmanl devletinden, demokratik laik Trkiye Cumhuriyeti Devleti
messeselerinin bu yeni ekle gre deitirilmesi gerekmitir. Bunu bir btn olarak almakla
beraber, devlet messeselerinin zorla deimesi yannda daimi bir ilerleme halinde olan sosyal
bnyede elbette gnn artlarna uygun gelimeler kaydedilmitir.
Cumhuriyet'in ilk devirlerinde sosyal yaantmzda byk nemi olan aile hukuku ve milletin yar
nfusunu tekil eden kadna siyasi alanda eit hak tannmas elbette bir devrim hareketidir. Bunu
dier dnya devletlerindeki durumla mukayese edersek byk bir ileri hamle olarak tespit ederiz.
Kyafet ve apka giyimini asrmzn medeni bir icab olarak telkki etmekle beraber, kyafet her
devrede yeniliklere deiikliklere uyar. Ancak Osmanl devletinin kme devrinde Trk'e kyafet
bakmndan gayr medeni bir grnm vermesine sebep oluyordu. O zamanki kat geleneksel
dzenin gelimesiyle elbette fayda temin edilmitir. nk bunlar bir geri zihniyetin temsilcisi idi.
Entelektel alanda en verimli ve cezr olan ise harf deiikliidir. Bu elbette byk bir devrimdir.
Atatrk bu hareketin ba olarak geliimi ve yava yava tatbikini deil kanun yolu ile birdenbire
eskiden yeniye ve hem de kolayca dnmeyi salamak istemitir. Bu devrim phe yok ki her
evrede okuma-yazma nispetini oaltmtr.
M. Kemal Atatrk ilke olarak unlar tespit etmi ve aklamalarn bizzat kendisi yapmtr.
Cumhuriyetiyiz, diyor ve devlet ekli olarak milli egemenlie dayanan sistemin demokratik
usullerin gelimesine bal olarak ilemesini ngryor.
Milliyetilik, Trk milliyetiliini esas alarak Osmanll ret ederek, mmet ve Turanclk
ideolojilerini milli siyasetimiz iin uygun bulmuyor.
Milliyetiliin esas Trk adnda sembolleiyor.
Halklk, prensibi ise tamamen demokratik bir ifadedir. nk kanun nnde herkesin eit olmas
ve snf stnl tannmamasdr. Bylece de yine prensip olarak snf mcadelesi kabul
edilmiyor. Trkiye'de i blmne gre Trk halk vardr.
Devletilik, bu deyim tamamyla ekonomik bir anlayn ifadesidir. Bu mesele iin aynen u
aklamalar yaplmtr:
''Kiinin almas esas olmakla beraber, mmkn olduu kadar az zaman iinde milleti refaha ve
memleketi gelitirmeye eritirmek iin milletin genel ve yksek menfaatlarnn icap ettirdii ilerde
zellikle ekonomik alanda devleti fiilen alakadar etmek mhim esaslarmzdandr.'' Bu tarif iin
Atatrk ve o zamanki devlet adamlarmz arasnda pek ok konumalar ve aklamalar yaplmtr.
Bu prensibe gre devletletirilen ekonomik kurullar olduu gibi endstri alannda dorudan
doruya devlete ait olanlara, bir plan gereince nem verilmitir.
Laiklik, din ile dnya, din ile devlet ilerinin ayrlmas anlamna gelir. Devlet idaresinde btn
kanunlarn ve usullerin ada ilim ve fenne dayanmas ve gnn ihtiyacna cevap verecek
durumda olmasn temin etmenin zaruretine inanarak dini inanlarla bir tutulmas kabul edilmitir.
Bu ilkelere son olarak eklenen nklaplk=Devrimciliktir. Bu kelimenin de bir tarifi yaplmtr ve
denir ki: ''Milletimizin birok fedakrlklarla yapt devrimlerden doan ve gelien prensiplere
sadk kalmak ve mdafaa etmek esastr.'' Fakat asl bu deyimin zerinde Atatrk'n
konumalarndan iittiklerim yledir:
Bu koyduumuz prensipler, bugnn icaplarna gre milletimizin medeniyet yolunda gelimesi iin
faydal bulduklarmzdr. Ancak sosyal bnye daima gelien ve tekmle ynelmesi zaruri olan bir
durumdadr. lim ve teknik ise her an yeniliklere, icatlara aktr. te bu durum karsnda
insanlarn istek ve ihtiyalar hem maddi hem manevi sahada daima oalan bir ekilde geliir.
Tarihin seyri iinde hibir prensip dogmatik bnyesini muhafaza edemez. Onun iin Trk milleti
yaad an medeniyet seviyesinin icaplarn yerine getirmek mecburiyetindedir.
te bu inklaplk prensibine bal olduka Trk topluluu medeniyet leminde geri kalmama
yolunu bulacaktr. Ancak bunda da daima gz nnde tutulacak nokta, milli btnlmz ve
milli menfaatmz en titiz bir itina ile muhafazadr.
Bylece nklaplk=Devrimcilik prensibi Cumhuriyetimizin ilk devrinde birtakm kkten
deiikliklere konu olmu, ayn zamanda Trk milletinin gelecei iin de bir yol gsterici prensibi
kabul etmitir.
Bir de bu mnasebetle unu kaydetmek isterim ki, her ideal addedilen nazariye, btn milletlere
uygulanamaz. Milletlerin ancak kendi bnyelerini iyi tanyan ve ilerinden kabilecek nderleri ve
idarecileri, ada bilim verilerinden faydalanma artyla toplumu ileri gtrebilme yeteneine
sahip olurlar.
Devrim, her eyi sadece devirerek deil, yapc-kurucu olduu zaman bir deer tar. Mustafa
Kemal Atatrk'n u sz ile kitabmn bu sonu ksmn kapatyorum. ''nsan, hareket ve
faaliyetin, yani dinamizmin ifadesidir.''
IV- M. KEMAL ATATRK'N
EL YAZISIYLA NOTLARI

C'in Kltr Hizmeti

Atatrk
c Atatrk'n Yazd Yurttalk Bilgileri
Blent Tanr
c Kurtulu (Trkiye 1918-1923)
c Kurulu (Trkiye 1920 Sonralar)
Prof. Dr. Sina Akin
c Ana izgileriyle Trkiye'nin Yakn Tarihi I
c Ana izgileriyle Trkiye'nin Yakn Tarihi II
Prof. Dr. Macit Gkberk
c Aydnlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatrk
Yunus Nadi
c Trkiye'yi Sokakta Bulmadk
Falih Rfk Atay
c Ba Veren nklap (Ali Suavi)
Bki z
c Kurtulu Sava'nda Alevi-Bektailer
Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya
c Devrim Hareketleri inde Atatrklk
Sabahattin Selek
c Milli Mcadele (Byk Taarruz'dan zmir'e)
smail Arar
c Atatrk'n zmit Basn Toplants
Prof. Dr. Niyazi Berkes
c 200 Yldr Neden Bocalyoruz I
c 200 Yldr Neden Bocalyoruz II
Ceyhun Atuf Kansu
c Devrimcinin Takvimi
Paul Dumont-Franois Georgeon
c Bir mparatorluun lm (1908-1923)
Ali Fuat Cebesoy
c Snf Arkadam Atatrk I
c Snf Arkadam Atatrk II
Abdi peki
c nn Atatrk' Anlatyor
Paul Dumont
c Atatrk'n Yazd Tarih: Sylev
Kl Ali
c stikll Mahkemesi Hatralar
Prof. Dr. Niyazi Berkes
c Batclk, Ulusuluk ve Toplumsal Devrimler I
c Batclk, Ulusuluk ve Toplumsal Devrimler II
S. . Aralov
c Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar I
c Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar II
Sabahattin Selek
c smet nn'nn Hatralar
Nurer Uurlu
c Atatrk'n Yazd Geometri Klavuzu
George Duhamel
c Yeni Trkiye Bir Bat Devleti
Blent Tanr
c Trkiye'de Yerel Kongre ktidarlar
Prof. Dr. Suna Kili
c Atatrk Devrimi-Bir adalama Modeli
Falih Rfk Atay
c Atatrk'n Bana Anlattklar
Reit lker
c Atatrk'n Bursa Nutku
Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya
c slamclk Cereyan I
c slamclk Cereyan II
c slamclk Cereyan III
M. akir lktar
c Atatrk ve Harf Devrimi
Kl Ali
c Atatrk'n Hususiyetleri
Mustafa Kemal
c Anafartalar Hatralar
Ecvet Gresin
c 31 Mart syan
Doan Avcolu
c 31 Mart'ta Yabanc Parma
Metin Toker
c eyh Sait ve syan
Sleyman Edip Balkr
c Eski Bir retmenin Anlar
Yunus Nadi
c Birinci Byk Millet Meclisi
Kemal Slker
c Dnyada ve Trkiye'de i Snfnn Douu
Prof. Dr. Neda Armaner
c slam Dininden Ayrlan Cereyanlar: Nurculuk
Fazl Hsn Dalarca
c Destanlarda Atatrk, 19 Mays Destan
Yunus Nadi
c Mustafa Kemal Paa Samsun'da
smet Zeki Eyubolu
c rticann Ayak Sesleri
Nuri Conker
c Zbit ve Kumandan
Mustafa Kemal
c Zbit ve Kumandan ile Hasbihal
smet Zeki Eyubolu
c slam Dininden Ayrlan Cereyanlar: Nakibendilik
Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur
c Ermeni Meselesi-I
c Ermeni Meselesi-II
Talt Paa
c Hatralar
Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya
c Hrriyet'in lan
smet nn
c Lozan Antlamas I
c Lozan Antlamas II
Sami N. zerdim
c Yaz Devriminin yks
Nurer Uurlu
c Atatrk'n Askerlikle lgili Kitaplar
c Atatrk'n Askerlikle lgili eviri Kitaplar
Halide Edip Advar
c Trkn Atele mtihan I
c Trkn Atele mtihan II
c Trkn Atele mtihan III
Prof. Dr. Muammer Aksoy
c Atatrk ve Tam Bamszlk
Prof. Dr. erafettin Turan
c Atatrk ve Ulusal Dil
Johannes Glasneck
c Kemal Atatrk ve ada Trkiye I
c Kemal Atatrk ve ada Trkiye II
c Kemal Atatrk ve ada Trkiye III
 smet nn
c Cumhuriyet'in lk Yllar-I
Gazi Mustafa Kemal
c Yarn Cumhuriyet'i lan Edeceiz (Nutuk'tan)
c Yarn Cumhuriyet'i lan Edeceiz (Sylev'den)
Fazl Hsn Dalarca
c Gazi Mustafa Kemal Atatrk
Eylemde/10 Kasmlarda
Ruen Eref naydn
c Atatrk' zleyi I
Ruen Eref naydn
c Atatrk' zleyi II
Cavit Orhan Ttengil
c Atatrk' Anlamak ve Tamamlamak