Professional Documents
Culture Documents
3 9 . El delfn y el nio. ^
C . PLINIVS CANINIO SVO S.
Un tema potico.
1. I n c i d i i n m a t e r i a m u e r a m , s e d s i m i l l i m a m fictae d i g n a m q u e i s t o l a e t i s s i m o ,
48
a l t i s s i m o p l a n e q u e potico i n g e n i o ; i n c i d i a u t e m , d u m s u p e r c e n a m u a r i a
m i r a c u l a hinc inde r e f e r u n t u r . M a g n a auctori fides; tametsi q u i d poetae c u m
f i d e ? I s t a m e n a u c t o r , c u i ben u e l h i s t o r i a m s c r i p t u r u s c r e d i d i s s e s .
Aficin de los hiponensespor el deporte acutico.
2. E s t i n A f r i c a H i p p o n e n s i s c o l o n i a m a r i prxima. A d i a c e t n a u i g a b i l e s t a g -
n u m ; ex h o c i n m o d u m fluminis aestuarium emergit, q u o d uice alterna,
p r o u t aestus a u t repressit a u t i m p u l i t , n u n c i n f e r t u r m a r i , n u n c r e d d i t u r
stagno.
3. O m n i s hic aetas p i s c a n d i , n a u i g a n d i a t q u e e t i a m n a t a n d i s t u d i o t e n e t u r , m a -
49
x i m e p u e r i , quos o t i u m lususque sollicitat. H i s g l o r i a et u i r t u s altissime
p r o u e h i ; u i c t o r ille q u i l o n g i s s i m e u t litus i t a s i m u l natantes reliquit.
El nio y el delfn.
4. H o c c e r t a m i n e puer q u i d a m a u d e n t i o r ceteris i n u l t e r i o r a tendebat. D e l p h i -
n u s o c c u r r i t e t n u n c p r a e c e d e r e p u e r u m , n u n c s e q u i , n u n c circuir, p o s t r e -
mo subir, d e p o n e r e , iterum subir t r e p i d a n t e m q u e p e r -
f e r r e p r i m u m i n a l t u m , m o x flectit a d l i t u s r e d d i t q u e t e r r a e e t a e q u a l i b u s .
Curiosidad general por el espectculo.
5. S e r p i t per c o l o n i a m f a m a ; c o n c u r r e r e o m n e s , i p s u m p u e r u m t a m q u a m m i r a -
c u l u m adspicere, interrogare, audire, narrare. Postero d i e obsident litus,
* * *
51
7. N e c n o n alii p u e r i dextra laeuaque s i m u l eunt hortantes m o n e n t e s q u e . Ibat
u n a ( i d q u o q u e m i r u m ) d e l p h i n u s alius, t a n t u m spectator et comes. N i h i l
e n i m simile a u t faciebat a u t patiebatur, sed a l t e r u m i l l u m ducebat reduce-
batque, u t p u e r u m ceteri p u e r i .
8. I n c r e d i b i l e , t a m u e r u m t a m e n q u a m p r i o r a , d e i p h i n u m g e s t a t o r e m c o l l u s o -
remque p u e r o r u m i n terram quoque extrahi solitum harenisque siccatum,
ubi incaluisset, in m a r e reuolui.
Intervienen las autoridades y la historia acaba mal.
* * *
NGL 166.
alii pueri: " l o s dems n i o s " .
hortantes monentesque: " a n i m a n d o y a c o n s e j a n d o " .
una, d e unus, a, um, a d v e r b i o : " a l u n i s o n o " , " a l a v e z " o " a l m i s m o t i e m p o " .
delphinus alius: " o t r o delfn". E s t e n u e v o delfn, acompaando a l p r i m e -
r o , r e c u e r d a a l t^z\^.yo{paedagogus)quQ t o d o m e n o r d e b u e n a f a m i l i a l l e v a b a
c o m o acompaante: n u e v a m a r a v i l l a p u e s {id quoque mirum!)
nihil...simile aut faciebat aut patiebatur: " n o haca n i t o l e r a b a ( q u e s e l e h i -
c i e r a ) n a d a s e m e j a n t e " . E l cetceo p e d a g o g o o t u t o r impona s i m p l e m e n t e
r e s p e t o e n c o n t r a s t e c o n l a s t r a v e s u r a s d e s u p u p i l o juguetn.
ducebat reducebatque: " a c o m p a a b a e n i d a y v u e l t a ' ' .
8. tam ueram tamen quam priora: " t a n v e r d a d e r o c o m o l o a n t e r i o r " {prio-
ra, p l . n . s u s t a n t i v a d o " l a s c o s a s a n t e r i o r e s " ) .
incredibile...extrahi solitum...reuolui: " e s increble q u e e l delfn....se h a y a
a c o s t u m b r a d o [solitum (esse)] tambin a d e j a r s e s a c a r f u e r a d e l a g u a (extra-
hi, i n f i n i t i v o p a s i v o ) y v o l v e r a e l l a " ; incredibile, p r e d i c a d o n o m i n a l ; s u j e t o ,
l a d o b l e oracin d e i n f i n i t i v o : deiphinum solitum (esse) y reuolui ( p a s i v o -
r e f l e x i v o d e reuoluere) " v o l v e r s e " .
ubi incaluisset: "despus d e e n t r a r e n c a l o r " .
9. constat: " c o n s t a q u e " o "est c o m p r o b a d o q u e " . E l s u j e t o e s l a oracin
de i n f i n i t i v o subsiguiente.
Octauim Auitum, legatum proconsulis: " q u e O . A . , l e g a d o d e l p r o c n s u l . . . "
Segn P l i n i o e l M a y o r , e s e l procnsul e n p e r s o n a , y n o s u l e g a d o , q u i e n a d -
praua superfudisse u n g u e n t u m ; cuius i l l u m n o u i t a t e m o d o r e m q u e i n a l t u m
refugisse nec nisi post m u l t o s dies u i s u m l a n g u i d u m et m a e s t u m , m o x r e d d i -
t i s u i r i b u s p r i o r e m l a s c i u i a m e t slita m i n i s t e r i a r e p e t i s s e .
10. C o n f l u e b a n t o m n e s a d s p e c t a c u l u m m a g i s t r a t u s , q u o r u m a d u e n t u et m o r a
mdica r e s p u b l i c a n o u i s s u m p t i b u s a t t e r e b a t u r . P o s t r e m o l o c u s i p s e q u i e -
tem suam secretumque perdebat; placuit occulte interfici a d q u o d coibatur.
Explaya tu sensibilidad de poeta con la deliciosa historia.
11. Haec t u qua miseratione, qua copia deflebis, ornabis, attolles! Q u a m q u a m
m i n i s t r a e l t r a t a m i e n t o a l d e l f i n . E l procnsul e r a e l g o b e r n a d o r d e l a s p r o -
v i n c i a s " p r o c o n s u l a r e s " , p o r q u e s u g o b i e r n o e s t a b a r e s e r v a d o a l o s excn-
sules e n el m o m e n t o d e c o n c l u i r su c o n s u l a d o .
in litus educto...superfudisse unguentum: " q u e , p o r u n a d e s d i c h a d a s u p e r s -
ticin, derram u n p e r f u m e s o b r e e l delfn s a c a d o {educto) a l a p l a y a " .
cuius = et huius (unguenti): c o n e s t e r e l a t i v o " d e e n l a c e " s e u n e n a l a o r a -
cin d e i n f i n i t i v o p r e c e d e n t e o t r a s t r e s ms: refugisse...uisum (esse)...repe-
tisse: " y q u e l {illum r e p r e s e n t a a l d e l f i n ) se haba retrado a n t e l a n o v e d a d y
a r o m a d e l p e r f u m e h u y e n d o a a l t a m a r {in altum), y q u e n o s e l e haba v u e l -
, t o a v e r s i n o m u c h o s das ms t a r d e , decado y t r i s t e , y q u e l u e g o {mox), u n a
v e z r e c u p e r a d a s s u s f u e r z a s , haba r e c o b r a d o {repetisse) s u a n t e r i o r b u e n h u -
m o r y sus h a b i t u a l e s a c t u a c i o n e s " .
1 0 . quorum aduentu et mora...atterebatur: " y , c o n m o t i v o d e s u ( s ) v i s i t a ( s )
y e s t a n c i a ( s ) l a m o d e s t a economa d e l a c i u d a d s e hunda e n n u e v o s g a s t o s " ;
quorum = et eorum. E l h o s p e d a j e d e l o s i l u s t r e s v i s i t a n t e s corra a c a r g o d e
la c o l o n i a .
quietem suam secretumque: " s u t r a n q u i l i d a d y a p a r t a d o - s o s i e g o " .
placuit...coibatur: " s e decidi e l i m i n i n a r s i n r u i d o l o q u e atraa a q u e l l a a f l u e n -
c i a " . Placuit = "Pareci b i e n " o " S e decidi"; e s l a frmula i n t r o d u c -
toria habitual a u n acuerdo solemne del senado o de u n o r g a n i s m o cualquie-
ra.
E l a c u e r d o est e x p r e s a d o e n f o r m a d e oracin d e i n f i n i t i v o . E l i n f i n i t i v o
( p a s i v o ) est c l a r o : interfici " q u e f u e r a e l i m i n a d o " ; l o q u e n o es t a n e v i d e n -
t e es e l e s p e r a d o a c u s a t i v o - s u j e t o d e t a l i n f i n i t i v o ; l a funcin n o m i n a l a q u i
b u s c a d a est e n l a oracin-relativa e n b l o q u e : " q u e f u e r a e l i m i n a d o ( a q u e -
l l o ) h a c i a l o c u a l se i b a " ; ibatur, p a s i v o i m p e r s o n a l .
1 1 . haec: ( a c u s a t i v o p l . n . ) " e s t o s d a t o s " , es d e c i r t o d o e l c o n t e n i d o d e l a h i s -
t o r i a d e l nio y e l delfn.
53
n o n est o p u s adfingas a l i q u i d a u t adstruas: sufficit n e ea q u a e sunt u e r a m i -
n u a n t u r . V a l e . ( P l i n i o e l J o v e n , Epistulae, I X , 3 3 ) .
* *
* * *
# *
57
8 . eque m u l t o p o s t a d e a m d e m s p e c u m u e n i t h i c l e o , d e b i l i u n o e t c r u e n t o p e -
de, gemitus edens et m u r m u r a d o l o r e m c r u c i a t u m q u e uulneris
comiserantia".
A t q u e illic p r i m o q u i d e m conspectu aduenientis leonis t e r r i t u m sibi et paue-
factum a n i m u m dixit.
9. " S e d p o s t q u a m i n t r o g r e s s u s , i n q u i t , l e o , u t i r e ipsa a p p a r u i t , i n h a b i t a c u -
l u m s u u m , u i d i t m e p r o c u l d e l i t e s c e n t e m , m i t i s et m a n s u e t u s accessit; ac su-
b l a t u m pedem ostendere m i h i acporrigere, quasi opis petendae gratia, uisus
est.
10. I b i , i n q u i t , ego s t i r p e m i n g e n t e m , u e s t i g i o pedis eius h a e r e n t e m , r e u e l l i , c o n -
c e p t a m q u e s a n i e m u u l n e r e i n t i m o expressi, accuratiusque sine m a g n a i a m
f o r m i d i n e , siccaui penitus atque detersi c r u o r e m . Ule t u n e m e a opera et m e -
d e l a l e u a t u s , p e d e i n m a n i b u s m e i s psito, r e c u b u i t e t q u i e u i t .
11. A t q u e , ex eo die, t r i e n n i u m t o t u m ego et leo i n e a d e m specu e o d e m q u e u i c t u
u i x i m u s . N a m , quas uenabatur feras, m e m b r a o p i m i o r a a d specum m i h i
* *
* * *
59
t o n i n e s u b i q u e o b u i o s dicere: " H i c est leo hospes h o m i n i s , hic est h o -
m o medicus leonis".
4 1 . Amor filial.
1. S a n g u i n i s i n g e n u i m u l i e r e m p r a e t o r a p u d t r i b u n a l s u u m c a p i t a l i c r i m i n e
d a m n a t a m , t r i u m u i r o i n c a r c e r e m n e c a n d a m t r a d i d i t . Q u o r e c e p t a m is q u i
custodiae praeerat misericordia m o t u s n o n protinus strangulauit: a d i t u m
q u o q u e a d e a m filiae, sed diligenter excussae, n e q u i d cibi inferret dedit,
existimans futurum u tinedia consumeretur.
* *
m e r a s e n v o z p a s i v a ( e n l a traduccin es p r e f e r i b l e v o l v e r l a s p o r a c t i v a ) : " a
A n d r o c l o l o p r e m i a b a n c o n d i n e r o , cubran d e flores a l len, p o r t o d a s p a r -
t e s {ubiqu) t o d o s c u a n t o s l o s e n c o n t r a b a n {obuios) decan..."
60
C u m a u t e m piures i a m dies i n t e r c e d e r e n t , s e c u m ipse q u a e r e n s q u i d n a m es-
set q u o t a m d i u s u s t e n t a r e t u r , c u r i o s i u s o b s e r u a t a f i l i a , a n i m a d u e r t i t i l l a m
exserto ubere f a m e m m a t r i s lactis sui subsidio l e n i e n t e m .
Q u a e t a m admirabilis spectaculi nouitas a b ipso a dt r i u m u i r u m , a t r i u m u i r o
ad praetorem, a praetore a d c o n s i l i u m i u d i c u m perlata remissionem poenae
mulieri impetrauit.
Q u o n o n penetrat a u t q u i d n o n excogitat pietas, quae i ncarcere seruandae
genitricis n o u a m r a t i o n e m inuenit? Q u i d e n i m t a m i n u s i t a t u m , q u i d t a m
i n a u d i t u m q u a m m a t r e m natae uberibus alitam? Putarit aliquis hoc contra
r e r u m n a t u r a m f a c t u m , nisi d i l i g e r e p a r e n t e s p r i m a n a t u r a e lex esset. ( V a l e -
r i o Mximo, V , 4 , 7 ) .
* * *
4 3 . Amor materno.
1. P o s t n o b i l e m a d T r a s y m e n u m p u g n a m , R o m a e , a d p r i m u m n u n t i u m c l a d i s
e i u s , c u m i n g e n t i t e r r o r e a c t u m u l t u c o n c u r s u s i n f o r u m p o p u l i est f a c t u s .
M a t r o n a e , uagae p e r uias, q u a e repens clades adlata quaeue f o r t u n a exerci-
t u s esset o b u i o s p e r c u n c t a n t u r . E t c u m f r e q u e n t i s c o n t i o n i s m o d o t u r b a , i n
* * *
* * #
44. Abnegacin.
1. C u m i n C a n n e n s i p r o e l i o C n . L e n t u l u s , t r i b u n u s militum, praeteruehens
* * *
gratulantes...consolantes...circumfusos: e x p a n s i o n e s d e t e r m i n a t i v a s d e uul-
tus: " f e l i c i t a n d o . . . c o n s o l a n d o . . . r o d e a n d o a . . . " S i n e m b a r g o , a u n q u e l o s
p a r t i c i p i o s c o n c i e r t a n g r a m a t i c a l m e n t e c o n uultus, q u i e n e s f e l i c i t a n , c o n -
s u e l a n y r o d e a n n o s o n p r e c i s a m e n t e " l a s c a r a s " s i n o l a s p e r s o n a s q u e se
a l e j a n digredientes ( f i g u r a d e l a hiplage).
redeuntibus domos circumfusos: " d e s p a r r a m a d o s a l r e d e d o r d e " , o , m e j o r ,
" r o d e a n d o a l o s q u e r e g r e s a b a n a s u s c a s a s " ; o t r a vez, e l a c u s a t i v o d ^ d i r e c -
cin y e l v e r b o p a s i v o circumfundor c o n d a t i v o {redeuntibus) c o m o e n e l p-
' rrafo 3.
et gaudia...et luctus: " t a n t o l a s alegras c o m o e l d o l o r " .
sospiti filio repente oblatam: "encontrndose d e r e p e n t e c o n s u h i j o s a n o y
s a l v o {sospitiy-, oblatam " c o l o c a d a " {-latam, p a r t i c i p i o p a s i v o d e fero)
" f r e n t e a " (o7-).
ferunt: " C u e n t a n q u e . . . " . E l m i s m o v e r b o r i g e t a n t o l a oracin d e i n f i n i t i v o
q u e l e p r e c e d e {unam...expirasse) c o m o l a q u e l e s i g u e [alteram...exanima-
tam (esse)].
/om/, l o c a t i v o , " e n c a s a " , ( c f . N G L 4 6 , 2 ) .
65
equo, sedentem i nsaxo cruore o p p l e t u m consulem uidisset: " L . A e m i l i , i n -
quit, q u e m u n u m i n s o n t e m culpae cladis h o d i e r n a e del respicere debent, ca-
pe h u n c e q u u m , d u m et tibi u i r i u m a l i q u i d superest, et c o m e s ego t e t o l l e r e
p o s s u m a c proteger. N e f u n e s t a m h a n c p u g n a m m o r t e c o n s u l i s f e c e r i s ;
e t i a m sine h o c l a c r i m a r u m satis l u c t u s q u e e s t " .
2 . A d e a cnsul: " T u q u i d e m , C n . C o r n e l i , m a c t e u i r t u t e e s t o ; s e d c a u e , f r u s -
tra miserando, e x i g u u m tempus e manibus h o s t i u m euadendi absumas. A b i ,
nuntia publice patribus u r b e m R o m a n a m m u n i a n t , ac, priusquam uictor
* *
tctico y l a v u e l t a a l g i r o ms e l e m e n t a l y e x p e d i t i v o d e l a s i m p l e y u x t a p o s i -
cin paratctica.
priuatim: f r e n t e a l a recomendacin " p b l i c a " a l o s s e n a d o r e s , o t r a " p r i v a -
d a " o " p e r s o n a l " p a r a Q u i n t o F a b i o . L a b a t a l l a d e C a n a s se h a b i a e n t a b l a -
d o p o r i n i c i a t i v a d e l o t r o cnsul, T e r e n c i o Varrn, p u e s e l cnsul h e r i d o , L .
A e m i l i u s P a u l u s , e r a p a r t i d a r i o d e e v i t a r e l c h o q u e f r o n t a l c o n Anbal, p a r a
d e s g a s t a r l o , segn l a e s t r a t e g i a p r o p u g n a d a p o r Q u i n t o F a b i o Mximo; y ,
e f e c t i v a m e n t e , despus d e C a n a s , Q u i n t o F a b i o Mximo ser n o m b r a d o d i c -
t a d o r y c o n s u mtodo acabarn l o s r o m a n o s imponindose a l e n e m i g o a f r i -
cano (cf. supra N " 5).
priusquam uictor hostis aduenit: " a n t e s d e l a l l e g a d a d e l e n e m i g o v i c t o r i o s o " .
E s t a traduccin " n o m i n a l " e x p r e s a e i c o n t e n i d o d e l o r i g i n a l c o n m a y o r
e x a c t i t u d q u e l a p o s i b l e traduccin " v e r b a l " : antes de que legue; p u e s n u e s -
t r a conjuncin antes de que e x i g e mecnicamente e l m o d o s u b j u n t i v o ; e l
priusquam l a t i n o e n c a m b i o n o " r i g e " mecnicamente u n m o d o u o t r o ; p o r
l o t a n t o , s i T . L i v i o e m p l e a e l i n d i c a t i v o ( y n o e l s u b j u n t i v o ) es p o r q u e d a
c o m o r e a l i d a d e l h e c h o d e l a l l e g a d a d e l e n e m i g o : n u e s t r a traduccin p r e t e n -
de salvar el m a t i z " r e a l " del i n d i c a t i v o l a t i n o .
me...patere expirare: "djame {patere, i m p e r a t i v o d e l d e p o n e n t e /77//or) e x p i -
rar".
ne aut reus sim...aut accusator...existam: " p a r a e v i t a r o q u e m e v e a a c u s a d o
;. {reus) n u e v a m e n t e a m i s a l i d a d e {e) e l c o n s u l a d o , o m e - t e n g a - q u e - e r i g i r
{existam) e n a c u s a d o r d e m i c o l e g a " .
ut...protegam: " c o n e l f i n d e p r o t e g e r . . . " ; e s t a n u e v a oracin s u b o r d i n a d a
f i n a l d e p e n d e d e l a s e g u n d a a l t e r n a t i v a e n l a disyuncin p r e c e d e n t e .
3 . Haec eos agentes...oppressere: " a e l l o s {eos) q u e t r a t a b a n {agentes) e s t a s
c o s a s {haec)...los s o r p r e n d i e r o n . . . {oppressere = oppresserunty\, ms
s e n c i l l a m e n t e , " M i e n t r a s as h a b l a b a n l o s s o r p r e n d i e r o n " .
Lentulum inter tumultum abripuit equus: " a Lntulo, e n m e d i o d e l t u m u l t o
H l o arranc ( d e all) p r e c i p i t a d a m e n t e s u c a b a l l o " . D e l a expresin d e T . L i -
v i o s e d e d u c e q u e Lntulo, s i n p e n s a r e n s i m i s m o , n o h u b i e r a d e s i s t i d o e n
67
c o n s u l e m i g n o r a n t e s q u i s esset o b r u e r e t e l i s ( T . L i v i o , X X I I , 4 9 ) .
45. Nada puede alterar la felicidad del sabio.
1. M o r s t e r r i b i l i s est q u o r u m c u m u i t a o m n i a e x t i n g u n t u r , n o n iis q u o r u m l a u s
e m o r i n o n potest: e x s i l i u m a u t e m lilis q u i b u s quasi c i r c u m s c r i p t u s est h a b i -
t a n d i l o c u s , n o n i i s q u i o m n e m o r b e m t e r r a r u m u n a m u r b e m esse d u c u n t .
2 . T e m i s e r i a e , t e a e r u m n a e p r e m u n t , q u i t e b e a t u m , q u i t e florentem p u t a s ;
t u a e libdines t e t o r q u e n t ; t u d i e s n o c t e s q u e c r u c i a r i s c u i n e c s a t est q u o d e s t ,
et i d i p s u m q u o d h a b e s n e n o n sit d i u t u r n u m t i m e s ; t e c o n s c i e n t i a e s t i m u l a n t
malefciorum t u o r u m ; t e m e t u s e x a n i m a n t i u d i c i o r u m a t q u e l e g u m ; q u o -
c u m q u e a d s p e x i s t i , u t f u r i a e , sic t u a e t i b i o c c u r r u n t i n i u r i a e , q u a e t e r e s p i r a -
r e n o n s i n u n t . Q u a m o b r e m u t i m p r o b o e t s t u l t o e t i n e r t i n e m i n i b e n e esse
p o t e s t , s i c b o n u s u i r e t f o r t i s e t s a p i e n s m i s e r esse n o n p o t e s t (Cicern, Para-
doxe, I I ) .
46. Prerrogativas y dignidad del hombre.
1. I p s u m a u t e m h o m i n e m n a t u r a n o n s o l u m c e l e r i t a t e m e n t i s o r n a u i t s e d e i et
sensus t a m q u a m satellites a t t r i b u i t ac n u n t i o s , et r e r u m p l u r i m a r u m obscu-
* * *
s u i n t e n t o d e s a l v a r a l cnsul; p e r o e l a r r e b a t o d e l c a b a l l o cort b r u s c a m e n t e
la escena.
ignorantes quis esset: " i g n o r a n d o quin e r a " , o " s i n s a b e r quin e r a " .
obruere = obruerunt: "'c\xhQxon'\
45. 1 . quorum laus emori non potest: " c u y a g l o r i a n o p u e d e e x t i n g u i r s e " .
quibus quasi...locus: " p a r a q u i e n e s e l l u g a r d e r e s i d i r est c o m o l i m i t a d o " , y ,
mejor dicho, " q u e tienen c o m o circunscrito su lugar de residencia".
2 . dies noctesque: " d i a ( s ) y n o c h e ( s ) " ( a c u s a t i v o t e m p o r a l , c f . N G L 2 4 6 -
248).
ne non sit diuturnum times: " t e m e s q u e n o s e a d u r a d e r o " ; atencin a l ne non\
s i n e l non l a oracin s u s t a n t i v a e n d e p e n d e n c i a d e times n o s e r i a n e g a t i v a ,
(cf. N G L 4 9 2 ) .
conscientiae: " l o s r e m o r d i m i e n t o s " .
quocumque adspexisti: " a d o n d e q u i e r a q u e t e n g a s p u e s t o s l o s o j o s " .
nemini bene esse potest: " a n a d i e l e p u e d e i r b i e n " .
4 6 . 1 . tamquam satellites...ac nuntios: " c o m o servidores mensajeros".
non solum...sed...et...et: " n o slo...sino q u e , adems, p o r u n a p a r t e . . . y p o r
otra parte..."
68
ras n e c satis expressas i n t e l l i g e n t i a s e n o d a u i t , q u a s i f u n d a m e n t a q u a e d a m
scientiae, f i g u r a m q u e c o r p o r i s h a b i l e m et a p t a m i n g e n i o h u m a n o dedit.
N a m c u m ceteras a n i m a n t e s abiecisset a d p a s t u m , s o l u m h o m i n e m erexit et
ad caeli quasi cognationis d o m i c i l i i q u e pristini c o n s p e c t u m e x c i t a u i t . T u m
s p e c i e m i t a f o r m a u i t o r i s u t i n e a p e n i t u s recnditos m o r e s e f f i n g e r e t .
2. N a m et o c u l i n i m i s argute q u e m a d m o d u m a n i m o affecti s i m u s , l o q u u n t u r
et i s q u i a p p e l l a t u r uultus, q u i n u l l o i n a n i m a n t e esse p r a e t e r h o m i n e m p o -
* * *
69
test, i n d i c a t m o r e s , q u o i u s u i m G r a e c i n o r u n t , n o m e n o m n i n o n o n h a b e n t .
O m i t t o opportunitates habilitatesque reliqui corporis, m o d e r a t i o n e m uocis,
o r a t i o n i s u i m , q u a e c o n c i l i a t r i x e s t h u m a n a e mxime s o c i e t a t i s (Cicern, de
legibus, 1,9,26-21).
4 7 . La espada de Damocles.
1. D i o n y s i u s t y r a n n u s S y r a c u s a n o r u m , c u m o m n i o p u m et u o l u p t a t u m g e n e r e
a b u n d a r e t , i n d i c a u i t ipse q u a m p a r u m esset b e a t u s . N a m c u m q u i d a m e x
eius adsentatoribus, D a m o c l e s , c o m m e m o r a r e t i n s e r m o n e copias eius,
opes, maiestatem d o m i n a t u s , r e r u m a b u n d a n t i a m , m a g n i f i c e n t i a m aedium
r e g i a r u m negaretque u n q u a m b e a t i o r e m q u e m q u a m fuisse " V i s n e igitur,
* * *
70
i n q u i t , o D a m o c l e , q u o n i a m t e haec u i t a delectat, ipse e a m degustare et f o r -
t u n a m experiri m e a m ? " .
2 . C u m se i l l e c u p e r e d i x i s s e t , c o n l o c a r i i u s s i t h o m i n e m i n ureo l e c t o s t r a t o
pulcherrimo textili stragulo, magnificis operibus picto, abacosque compluris
o r n a u i t argento a u r o q u e caelato. T u m a d m e n s a m e x i m i a f o r m a pueros de-
lectos iussit consistere cosque n u t u m illius intuentis diligenter m i n i s t r a r e .
3 . A d e r a n t ungenta, c o r o n a e , i n c e n d e b a n t u r o d o r e s , m e n s a e c o n q u i s i t i s s i m i s
epulis extruebantur. F o r t u n a t u s sibi Damocles uidebatur. I n h o c m e d i o ap-
p a r a t u f u l g e n t e m g l a d i u m e lacunari saeta e q u i n a a p t u m d e m i t t i iussit, u t
impenderet illius beati ceruicibus.
* * *
71
4. I t a q u e nec p u l c h r o s illos m i n i s t r a t o r e s aspiciebat nec p l e n u m artis a r g e n t u m
n e c m a n u m p o r r i g e b a t i n m e n s a m , im i p s a e d e f l u e b a n t c o r o n a e ; d e n i q u e
e x o r a u i t t y r a n n u m u t abir l i c e r e t , q u o d i a m b e a t u s n o l l e t e s s e . S a t i s n e u i d e -
t u r d e c l a r a s s e D i o n y s i u s n i h i l esse e i b e a t u m c u i s e m p e r a l i q u i t e r r o r i m p e n -
d e a t ? (Cicern, Tuse. V , 2 1 , 6 1 - 6 2 ) .
X- * *
48. \. ad = usquead.
quod propter studium cum...= atque cum propter id studium: " y ,como a
c a u s a d e e s t a aficin..." (quod, r e l a t i v o d e e n l a c e ) .
rem familiarem: " e l p a t r i m o n i o f a m i l i a r " .
uocatus: " c i t a d o " .
nostro more: " a l t e n o r d e n u e s t r a tradicin". S e a l u d e a u n a l e y d e l a s X l l T a -
blas. ,
male rem gerentibus patribus: " a l o s padres q u e administran m a lsuh a -
cienda ( r e m ) " .
bonis interdici solet: " s e l e s s u e l e p r o h i b i r l a g e r e n c i a d e ( s u s ) b i e n e s " ; inter-
dici, i n f i n i t i v o p a s i v o i m p e r s o n a l c o n s t r u i d o c o n e l a b l a t i v o (bonis) " s e r e x -
cluido de".
ut...sic illum quasi desipientem...iudices: " p a r a q u e as tambin l o s j u e c e s , s o
p r e t e x t o d e desvaro, l o d e s t i t u y e r a n d e ( s u s d e r e c h o s s o b r e ) l a h a c i e n d a f a -
miliar".
2. fabulam:''tragedia".
proxime; " l t i m a m e n t e " .
Oedipum Coloneum:"e\o e n C o l o n o " ; es l a ltima t r a g e d i a e s c r i t a p o r
Sfocles.
72
' m e n desipientis u i d e r e t u r . Q u o r e c i t a t o , sententiis i u d i c u m est l i b e r a t u s ( C i -
* cern desenect., 7, 22).
* *
' * * *
74
: m o d o p a u p e r e m esse m e s e n t i o . I t a q u e d o n o t i b i , q u o d u n u m h a b e o , m e i p -
s u m . H o c m u n u s r o g o , q u a l e c u m q u e est, b o n i consulas cogitesqu'e alios,
c u m m u l t u m tibi darent, plus sibi reliquisse".
2 . C u i Scrates:"Quidni t u , i n q u i t , m a g n u m m u n u s m i h i d e d e r i s , n i s i f o r t e t e
p a r u o aestimas? H a b e b o itaque curae u t te m e l i o r e m tibi r e d d a m q u a m ac-
cepi".
V i c i t A e s c h i n e s h o c muere A l c i b i a d i s p a r e m d i u i t i i s a n i m u m e t o m n e m
i u u e n u m o p u l e n t o r u m m u n i f i c e n t i a m (Sneca, de benef. I , V I I I , 1 - 2 ) .
51. Tambin Nern tuvo un da buenos sentimientos.
1 . V t d e c l e m e n t i a s c r i b e r e m . ero C a e s a r , u n a m e u o x t u a mxime c o m p u l i t ,
q u a m e g o n o n sine a d m i r a t i o n e et c u m diceretur audisse m e m i n i et deinde
alus narrasse.
* * *
75
2 . A n i m a d u e r s u r u s i n l a t r o n e s dos B u r r u s p r a e f e c t u s t u u s , u i r e g r e g i u s e t t i b i
p r i n c i p i n a t u s , exigebat a t e scriberes, i n q u o s et e x q u a c a u s a a n i m a d u e r t i
uelles; h o c saepe d i l a t u m u t a l i q u a n d o fieret, instabat. I n u i t u s i n u l t o c u m
c h a r t a m protulisset traderetque, exclamasti: " V e l l e m litteras nescire!".
3. O d i g n a m u o c e m , q u a m a u d i r e n t o m n e s gentes, q u a e R o m a n u m i m p e r i u m
i n c o l u n t ! (Sneca, /ec/ewe/7^/7,1, 1 - 3 ) .
* r *
76
gere et exigere a b iis p e r q u o s c e r t a m i n i p r a e p a r a n t u r u t t o t i s c o n t r a ipsos
u i r i b u s u t a n t u r : c a e d i s e u e x a r i q u e p a t i u n t u r e t , si n o n i u e n i u n t s i n g u l o s p a -
res, p l u r i b u s s i m u l o b i i c i u n t u r .
2 . M a r c e t s i n e a d u e r s a r i o u i r t u s ; t u n e a p p a r e t q u a n t a sit q u a n t u m q u e p o l l e a t ,
c u m q u i d p o s s i t p a t i e n t i a o s t e n d i t . S c i a s l i c e t I d e m u i r i s b o n i s esse f a c i e n -
d u m , u t d u r a ac difficilia n o n r e f o r m i d e n t nec d e f a t o q u e r a n t u r , q u i c q u i d
accidat b o n i c o n s u l a n t , i n b o n u m u e r t a n t . N o n q u i d , sed q u e m a d m o d u m f e -
ras interest.
3. N o n uides q u a n t o aliter patres, aliter m a t r e s i n d u l g e a n t ? lili e x c i t a r i i u b e n t
* *
77
l i b e r o s a d s t u d i a o b e u n d a m a t u r e , f e r i a t i s q u o q u e d i e b u s n o n p a t i u n t u r esse
o t i o s o s , et s u d o r e m lilis et i n t e r d u m l a c r i m a s e x c u t i u n t ; a t m a t r e s f o u e r e i n
sinu, continere i n u m b r a u o l u n t , n u m q u a m contristari, n u m q u a m flere,
n u m q u a m laborare.
P a t r i u m d e u s h a b e t a d u e r s u s b o n o s u i r o s a n i m u m , e t i l l o s f o r t i t e r a m a t et
"Operibus,inquit, doloribus, damnis exagitentur, ut u e r u m colligant
r o b u r ! " (Sneca, deprouidenia, I I , 3-6).
5 3 . Herosmo de Arria.
. Frente a la enfermedad de su marido y la muerte de su hijo. A e g r o t a b a t
C a e c i n a P a e t u s , m a r i t u s A r r i a e ; a e g r o t a b a t et f i l i u s , u t e r q u e m o r t i f e r e , u t
u i d e b a t u r : filius decessit, e x i m i a p u l c h r i t u d i n e , p a r i u e r e c u n d i a , et p a r e n t i -
bus n o n m i n u s o b alia carus, q u a m q u o d filius erat. H u l e illa ita funus p a -
* * *
78
rauit, ita duxit exsequias u t ignoraret m a r i t u s : q u i n i m m o , quotiens cubicu-
l u m e i u s i n t r a r e t , u i u e r e f i l i u m a t q u e e t i a m c o m m o d i o r e m esse s i m u l a b a t , a c
persaepe i n t e r r o g a n t i q u i d ageret puer, respondebat: " B e n e q u i e u i t ; libenter
cibum sumpsit". Deinde, c u md i u cohibitae lacrimae uincerent prorumpe-
r e n t q u e , e g r e d i e b a t u r : t u n e se d o l o r i d a b a t : s a t i a t a , siccis o c u l i s , c o m p o s i t o
u u l t u redibat, t a m q u a m o r b i t a t e m foris reliquisset.
2 . Frente a la condena a muerte de su marido. P r a e c l a r u m q u i d e m i l l u d e i u s -
d e m A r r i a e , f e r r u m stringere, perfodere pectus, extrahere p u g i o n e m , porri-
gere m a r i t o , addere u o c e m i m m o r t a l e m ac paene d i u i n a m : " P a e t e , n o n d o -
l e t " . S e d t a m e n ista f a c i e n t i , ista d i c e n t i g l o r i a et aeternitas a n t e o c u l o s
e r a n t ; q u o m a i u s est sine p r a e m i o a e t e r n i t a t i s , sine p r a e m i o g l o r i a e a b d e r c
lacrimas, operire l u c t u m , amissoque filio m a t r e m adhuc agere.
* *
* * *
3 . Scribonianus: e s t e p e r s o n a j e q u e se s u b l e v a c o n t r a e l e m p e r a d o r C l a u d i o
e r a d e s d e e l ao 4 2 g o b e r n a d o r d e l llrico, a l n o r t e d e l m a r Adritico.
fuerat Paetus in partibus: " p e t o h a b i a e s t a d o " o " s e h a b i a a l i s t a d o e n s u
p a r t i d o " ; pars, parts, f e m . , s o b r e t o d o e n p l u r a l , es e q u i v a l e n t e a " p a r t i d o
poltico".
Romam trahebatur: " e r a d e p o r t a d o a R o m a " ; Romam, acus. de "direc-
cin", c f . N G L 2 4 4 .
erat ascensurus nauem: " e s t a b a a p u n t o d e e m b a r c a r " ( c f . N G L 3 4 2 ) ; es
m u y clsica l a expresin ascender nauem " e m b a r c a r " .
ut simul imponeretur: " q u e e l l a f u e r a e m b a r c a d a j u n t a m e n t e c o n l ( s i m u l
" a l a vez");/>77/70A7'r'= " p o n e r s o b r e ( e l b a r c o ) " .
Nempe enim: " e n e f e c t o {enim), s i n d u d a r l o {nempe)"; c o n nempe s e e x p r e s a l a
conviccin d e a l g o i n c u e s t i o n a b l e .
daturi estis: " v a i s a d a r " ( c f . lnea a n t e r i o r erat ascensurus).
consulari uiro: " a u n p e r s o n a j e c o n s u l a r " , ( c f . s u p r a N 4 0 , 4 ) .
C0A7/wx/7.-"alquil".
mnimo (nauigio): " c o n s u minscula embarcacin"; obsrvese l a oposicin s e -
mntica ingens/mnimo.
4. uxori Scriboniani...inquit: " d i j o a la mujer de Escriboniano". M u e r t o E s -
c r i b o n i a n o , c a b e c i l l a d e l a rebelin, s u m u j e r , l l a m a d a V i b i a , e s t a b a d i s -
p u e s t a a e f e c t u a r d e n u n c i a s {profiteri indicium) r e f e r e n t e s a l a c o n j u r a . C a e -
c i n a P a e t u s e r a u n o d e l o s c o n j u r a d o s ms d e s t a c a d o s , p e r o s u m u j e r . A r r i a ,
sin d u d a l l a m a d a i g u a l m e n t e a declarar, prefiere l a m u e r t e a la denuncia: de
ah s u d e s p e c t i v a rplica a V i b i a .
" E g o , i n q u i t , t e a u d i a m , cuius i n g r e m i o S c r i b o n i a n u s occisus est, et
u i u i s ? " . E x q u o m a n i f e s t u m est e i c o n s i l i u m p u l c h e r r i m a e m o r t i s n o n subi-
t u m f u i s s e . Q u i n e t i a m , c u m T h r a s e a , gener eius, d e p r e c a r e t u r n e m o r i per-
geret interque alia d i x i s s e t : " V i s ergo f i l i a m t u a m , si m i h i p e r e u n d u m fuerit,
m o r i m e c u m ? " respondit:"Si t a m d i u tantaque concordia uixerit tecum
q u a m ego c u m P a e t o , u o l o " .
A u x e r a t h o c r e s p o n s o c u r a m s u o r u m , a t t e n t i u s c u s t o d i e b a t u r ; sensit e t :
" N i h i l agitis, inquit: potestis e n i m efficere u t male m o r i a r ; u t n o n m o r i a r
n o n potestis".
D u m haec dicit, exsiluit cathedra aduersoque parieti caput ingenti Impetu
impegit et c o r r u i t . F o c i l a t a : " D i x e r a m , i n q u i t , uobis, i n u e n t u r a m m e q u a m -
libet d u r a m a d m o r t e m u i a m , si u o s facilem negassetis". ( P l i n i o el J o v e n ,
Epist.lU, \6).
81