Sanat ve K uram Dizisi

Ayrnt Yaynlar

L J
AYuNTl
1966 ylnda Eskiehird e dodu. 1988 ylnda Mimar Sinan niversitesi G
zel Sanatlar Fakltesi, Resim Blm Adnan ker Atlyesinden mezun oldu.
1993 ylnda Mimar Sinan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Resim Anasa-
nat Dal Yksek Lisans programn ve 1999 ylnda Anadolu niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Resim Anasanat Dal Sanatta Yeterlik programn tamam
lad.
1988 ylnda Uluda niversitesi Eitim Fakltesi Resim- retmenlii B
lm Resim Anasanat Dal retim Grevlisi olarak akademik hayata balayan
sanat, 2000 ylndan itibaren Anadolu niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi
Resim Blm'nde grevine devam etmektedir. 2002 ylnda yardmc doent,
2005 ylnda doent, 2010 ylnda profesr kadrosuna atanmtr.
Kiisel sergilerin yan sra Ulusal ve Uluslar aras dzeyde ok sayda karma,
grup, bienal, sempozyum ve yarmal sergiye katlan sanatnn yurt iinde ve
yurt dnda eitli koleksiyonlarda eserleri bulunmaktadr.
dl: Ukrainian, Kyiv de 2009 ylnda dzenlenen, Ukrainian Art Week, "Inter
national Exhibition&Competition of Contemporary Arts" yarmada ikincilik
dl.
yelik: UNESCO A.I.A.R Trkiye Ulusal Komitesi Plastik Sanatlar Dernei,
1997

Leyla V arlk e n t rk
Analitik Resim zmlemeleri
Ayrnt: 626
Sanat ve K uram Dizisi: 30

A nalitik Resim zm lem eleri

Cim abue'cU n ingresa Resim de Plastik zm lem eler
Leyla Varlk entrk

Yayma H azrlayan
Esra Ko

2012, Leyla Varlk entrk

Bu evirinin T rke yayn h aklan

A yrnt Y aynlarina aittir.

Kapak Resmi
Rafaello, "Dnm"

" 1 ''""ini

Dizgi
Esin Tapan Yeti

Bask
Kayhan M atbaaclk San. ve Tc. Ltd. ti.
D avutpaa Cad. Gven San. Sit. C Blok No.:244 Topkap/lstanbul
Tel.: (0212) 612 31 85
Sertifika No.: 12156

Birinci Basm 2012

Bask Adedi 2000

ISBN 978-975-539-648-4
Sertifika No.: 10704

AYRINTI YAYINLARI
H obyar M ah. C em al N adir Sok. No.:3 Caalolu - stanbul
Tel.: (0 2 1 2 )5 1 2 1 5 00 Faks: (0 212)512 15 11
w w w .ayrintiyayinlari.com .tr & info@ ayrintiyayinlari.com .tr
 Analitik Resim zmlemeleri
Cim abuedan Ingresa R esim de Plastik zm lem eler

Leyla Varlk entrk

 SANAT VE KURAM DZS
POS TMODERN EDEBYAT KURAMI KATLLER, SANATILAR VE
Giri TERRtSTLER
Niall Lucy Frank Lentricchia & Jody McAuliffe

KES YAPITIR GRLTDEN M ZE

Kltr, Kimlik ve Karayip Mzii M ziin EkonomiPolitii zerine
Dick Hcbdige lacques Attali

EYTAN GZELLK SEM PTOM U

Yz Olm ayan Maske Francette Pacteau
I.uther Link
RABELAIS VE DNYASI
KUTSAL RUH M ihail Baltin
M ichel T ournier
SANAT VF. SORUMLULUK
BLUES TARH lk Felsefi D enem eler
eytan'n Mzii Mihail Bahtin
Giles O akley
SANAT VE ESTETK
TANGO Peter de Bolla
Tutkunun Ekonom i Politii
M arta E. Savigliano FLAMENKO
Tutku, Politika ve Popler Kltr
SANATIN CADI William W ashabaugh
Bir Kltr Tarihi
Larry Shin ARAP DNYASINDA M ZK
Tarab Kltr ve Sanatl
SANAT VE PROPAGANDA A.J. Racy
Kitle K ltr anda Politik mge
Toby Clark ATE ve GNE
Platon Sanatlar Niin Dlad?
FOTORAF Iris M urdoch
erevedeki Gizem
M ary Price GEREN GER DN
Yzyln Sonunda Avangard
M ONA LISA KAIRILDI Hal Foster
Sanatn Bizden Gizledikleri
D arian Leader SANATTA ANLAMIN G RNTS
mgelerin Toplumsal levi
EDEBYAT KURAMI Richard Leppert
G iri / Geniletilm i 2. basm
Terry Eagleton SANATIN SO N U N D A N SONRA
ada Sanat ve Tarihin Snr izgisi
EDEBYAT VE KTLK A rth u r C. D anlo
Georges Bataille
KURMACA NASIL LF.R?
ZAM AN TNEL James W ood
D enem eler ve Notlar
John Fovvles GLERYZL SOHBETLER
M ehm et G leryz
KORKUNUN GLER
renlik zerine D enem e ZORAK GZELLK
lulia Kristcva Hal Foster
Eime ve oluma...
 indekiler

nsz..........................................................................................................11
G iri.......................................................................................................... 13
Ortaa 476-1280...................................................................................... 26
n Rnesans (ge gotik) 1280-1400.........................................................27
14. Yzyl Floransa Okulu.........................................................................28
14. Yzyl Siena O kulu..............................................................................35
Rnesans 1400-1580................................................................................. 42
Erken Rnesans 1400-1480......................................................................43
Yksek Rnesans 1470-1520....................................................................44
15. Yzyl Floransa Okulu.........................................................................45
15. Yzyl Alman Okulu.........................................................................58
15. Yzyl Umbria Okulu.......................................................................61
15. Yzyl Ferrare Okulu....................................................................... 63
15. Yzyl Flaman Okulu........................................................................66
 15, Yzyl Venedik O kulu.........................................................................73
16. Yzyl Roma O kulu.............................................................................80
16. Yzyl Venedik O kulu......................................................................88
16. Yzyl Alman Okulu......................................................................... 100
16. Yzyl Flaman Okulu........................................................................... 112
Maniyesizm 1520-1590............................................................................. 122
Barok 1590-1720........................................................................................127
17. Yzyl talyad a Barok Resim................................................................129
17. Yzyl Ispanyad a Barok Resim............................................................134
17. Y'zyl Kuzey Avrupada Barok Resim................................................ 142
17. Yzyl Fransada Barok Resim..............................................................152
Rokoko 1710-1780.....................................................................................157
Neoklasizm 1760-1820.............................................................................. 168
Sanatlar ve zgemileri........................................................................ 181

Resimler.....................................................................................................203
Kaynaka....................................................................................................245
Dizin.......................................................................................................... 249

10
 nsz

Bir resm i okum ak dolaysyla anlam ak ve deerlendirm ek, eserin bi

imsel ynnn ve ieriinin analizi ile m m k n olur. Resmin biimsel
yaps, organik b tnln oluturan tem el e ve ilkelerin, kom pozis
yonda nasl organize edildiinin cevaplaryla ortaya konan yapsalc
(teknik-biim ci) eletiri ile aklanr. Bu kitapta incelenen resimler,
yanstm a kuram erevesinde ele alnm , sanatnn gerei ya da ger
eklii aktarm ak iin resm in plastik deerlerini nasl bir araya getirdii
aklanm aya allmtr. Plastik analizi yaplan resimler, Rnesans h a
zrlayan dn em d en balayarak neoklasik dnem i iine alan tarihsel s
reteki eserler arasndan seilmitir. Ayrca eserin yaratld tarihin,
corafyann, uygarln ve kltrn bir paras olduu gerei dikkate
alnarak resm in ait olduu d nem in tarihsel ve sosyolojik yapsna da
deinilm itir.
11
 Resm in analizinin yaplabilm esi, eser hakknda temel bilgileri vere
cek olan sahip olduu deerler b t n n ve bun lar bir arada tutan ili
kileri grm ekle m m kndr. B unlarn neler olduu, eserin organik
btnln nasl oluturduu ve bunlarn grsel anlatm a ne gibi ifa
deler kazandrd giri bl m n d e ele alnm tr. Resm in zm len
m esinde yardm c olan tem el bilgiler arasnda yer alan eletiri
yntem leri ve sanat kuram lar hakknda genel bilgiler ise giri bl
m nde verilmitir.
Bu bilgiler erevesinde seilen resim lerin analizleriyle oluan r
neklem elerden hareketle okuyucunun, bir resimle kar karya kald
nda, o eseri biimsel ynyle inceleyebilecei ve var olanlardan
hareketle yargda bu lu n m ak iin h er eyi yerli yerine koyarak anlam lan-
drabilecei varsaylm aktadr. Ayrca kitapta plastik analizleri yaplm
olan resimler, okuyucuya sanatnn bir baka eserini ya da belli bir d
nem e ait olan baka bir eseri ayn kriterleri gz n nde bulundurarak
inceleyebilme olanam verecektir.
H er eser, sanats tarafndan tasarlanm kendi bana bir varlktr.
Sanatnn eserini yaratrken kulland tem el e ve ilkeler ayn zam an
da, o eserin biricik olm asn salayan bt n n de parasdr. B tnn
paras olan bu elem anlar, kuram sal aklam alara sahip olsalar bile, sa
natnn bu kavram lara ykledii anlam lar ve/veya kulland imgelerle
deiebilecei, yeni anlam lar ve alternatifler sunabilecei gz ard edil
m em elidir. Sanatnn tercihine bal olarak deikenlik gsterebilen ve
resm in analizinde gz n nde b u lu n d u ru lan u n su rlar ve oluan d u
rum lar, o eserin zn o luturduu gibi ayn zam anda ona ait znel d u
ru m u da ortaya koym aktadr. Bu nedenle her resim , kendi varoluu
iinde ele alnp deerlendirilm elidir.

12
 Giri

Bu kitabn ierii, n Rnesans dnem iyle balayarak neoklasik d

nem i iine alan tarihsel ereve ile snrlanm tr. O rtaadan yeniaa
gei d n em in d e nem li bir yeri olan ve Rnesans ncesini tanm layan
n R nesans (ge gotik), Rnesans, M aniyerist, barok, rokoko ve neok
lasik slup bu tarihsel erevenin iinde yer alm aktadr. D oann ve ger
ein yanstlm as olarak deerlendirilen bu dnem lere ait olan ve resim
sanatnn aam alarn belirleyen baz sanatlarla bu sanatlara ait re
sim lerin biim sel yapsnn incelenm esi, ayn zam anda eserin ait olduu
dnem in estetik beenisinin anlalm asnda da etkili olm aktadr. A na
lizleri yaplm ak zere seilmi olan resim lerin ait olduu tarihsel sre
te sanat, genellikle halk bilgilendirm ek, eitm ek, ynlendirm ek
am acyla ve daha da nem lisi sipari zerine yaplmtr. Sanatn k o ru

13
yucusu konum undaki kurum lar, sanaty ve sanat kendi do ru lan er
evesinde ynlendirerek eserin yorum a kapal ve sadece olan aktarabilen
bir yanstm a biim i olarak ekillenm esinde etkili olm utur. Buna paralel
olarak aristokrasi ve kilisenin koruyuculuu altndaki dini konular er
evesinde gelien resim sanat, ounlukla sann yaam ve H ristiyan
inancn grsel yolla halka aktarm a grevi stlenm itir. Sanatnn o
unlukla i dnyasn gz ard ettii ve sipari olarak yapt bu eserler,
sonuta doaya ve yaam a tutulm u bir aynadr.
Kitapta yer alan A ydnlanm a a ncesi dnem e ait olan sluplar ve
temsilcisi olan sanatlarn eserleri, baz prensipler erevesinde ele al
narak incelenm eye ve aklanm aya allmtr. Bu prensipler, genel
olarak sanat eletirisi ve sanat kuram lar balklar altnda yer alm akta
dr. Sanat anlam ak, eseri okuyabilm ek, deerlendirm ek ya da yargda
bulunm ak iin, ncelikle d o ru eletiri m ekanizm alarn kullanm ak ge
rekir. Bu nedenle bir sanaty, bir eseri, bir konuyu ya da bunlarn h e p
sinin dorularn ve yanllarn ispat getirerek aklayan eletiri
m etinleri, eseri doru ve yanl ynleriyle tantm ay amalar. Eserin
doru deerlendirilm esi, tantlm as ya da aklanm as, eserin yapsal ve
var olusal deerlerini bulup kartarak bunlar yerli yerine koym akla
m m kn olur. Eseri snflandrm ak, aklam ak, tantm ak ve deer bi
mek, ksacas yarglam ak iin bavurulan eletiri yntem leri ise sanat
eserinin sahip olduu deerlerle birlikte izleyici ve eser arasndaki iliki
nin (estetik yaant) doru k urulm asna yardm c olur.
Sanat eserinin incelenm esi, aklanm as ve okunm as iin kullanlan
eletiri yntem leri, m erkeze ald unsu rlar erevesinde d rt farkl
grupta toplanr. Bunlardan ilki d dnyaya ve toplum a d nk eletiri,
kincisi sanatya dnk eletiri, ncs izleyiciye dnk eletiri ve
drdncs yapta d n k eletiridir. Tarihsel eletiri ve sosyolojik ele
tiri, d dnyaya ve toplum a d n k eletiri yntem i iinde yer alr. nce
lenm ek istenen resm in hangi aa ya da tarihe ait olduunu bilmek, o
dnem in deer yarglar ve yaam ekli hakknda gerekli bilgiye sahip
olm ak anlam na gelm ektedir. R esm in ait olduu an izleyicisinin b e
enisine hitap edip etm ediini anlam ak ve eseri deerlendirm ek iin
gerekli olan bu bilgiler, eletirm ene nem li ipular verebilir. Bu n e d en
le tarihsel eletiride resm in ait olduu dnem ve koullar gz nnde
bulundurulm aldr. D dnyaya ynelik dier bir eletiri yntem i olan
sosyolojik eletiri ise sanatn kendi bana var olm ad, toplum iinde
doup top lu m u n bir yansm as olarak ekillendii grnden hareket
eder. Bu gre paralel olarak sosyolojik adan deerlendirilen resim ,
toplum sal koullara bal kalnarak incelenm elidir. Toplum sal koullar
14
oluturan corafya, iklim, yerel ya da ulusal deerler, siyaset, ekonom i
ksacas sanatnn yaratm na ve sanatn biim leniine etki eden btn
d etkenler, sosyolojik eletiride ele alnm aldr. Sanaty m erkeze alan
psikolojik eletiri yntem i ise sanat duygu ve yaantlarn dile getiril
m esi olarak tanm layan anlatm c sanat k uram na bal olarak, sanat
nn kiilii ve eserleri arasndaki ilikiyi aklam aya yardm c olur.
Psikolojik eletiri yntem i, resim zerinden sanatnn kiilik analizi ya
da sanatnn kiilii zerinden resim lerinin incelenm esi olarak iki
ynl ileyebilir. Bir dier eletiri yntem i ise izleyiciyi m erkeze alan
izlenimci eletiridir. Bu eletiri yntem i, sanatn ilevini eser ve izleyici
arasnda oluan estetik yaanty gz n n d e bulundurarak, izleyicide
uyandrd zevk ve holanm ayla aklam aya alr. Duygusal etki k u ra
myla desteklenen izlenim ci eletiri, znel bir yapya sahip olduundan
belli bir yntem ya da herhangi bir sn flandrm a da iermez. Eletir
m en sadece, izleyicinin resim den zevk alp alm adn ve eserin izleyici
zerinde hangi duygular uyandrdn tanm lam aya alr. Sanat ese
rini m erkeze alan biimci eletiri (teknik-yapsalc) yntem i ise eserin
plastik deerlerini kefetmeye alr. Bu eletiri yntem i, sanatsndan
ve iinde bulunduu tarih ve toplum sal yapdan ayr olarak, eserin tek
bana da var olabilen bir yap olduu ve kendisine zg yapsyla ak
lanabilecei grnden beslenm ektedir. Bu nedenle biim ci eletiri
yntem iyle resm in sahip olduu tm unsurlar, bunlarn ilikilerini ak
layan (nasl, neden, niin) sebepler ve sonuta bunlarn resimle kar
karya kalan izleyicide brakt izlenim ler kefedilerek aa kartlr
ve h er ey yerli yerine konm aya allr.
Sanatnn ele ald konu ya da verm ek istedii mesaj, ierie d
ntr rk en kulland tem el plastik eler ve bunlarn bir arada olm a
larn salayan temel ilkeler, resm in alt yap elem anlardr. Bu temel
eler ve ilkeler ayn zam anda resm in estetik deerini tanm layan sanat
sal oluum lardr. Biimsel adan resmi aklayabilm ek ve deerini be
lirlem ek iin alt yapy oluturan bu plastik deerleri bulup kartm ak ve
eserin organik btnlnn nasl olutuunun cevabn verm ek plas
tik analizle m m kn olur. Sanat eserinde sanatsal oluum lar aktar
lanlar araclyla dolayl olarak kullandndan, bunlar izleyici
tarafndan d o rudan grlm eyebilir. Bu nedenle biimci eletiri ynte
miyle resm i plastik adan deerlendiren eletirm en, grsel anlatm n
oluum unda nem li roller stlenm i olan tem el eleri, bunlarn ara
sndaki ilikiyi belirleyen tem el ilkeleri, tm bunlarn btne olan kat
ksn, ierikte stlendikleri rolleri ve grsel algnn oluum unda ortaya
koyduklar etkileri aklayarak yerli yerine koym aya almaldr.
15
 Bir eseri anlam ak ve deerlendirm ek iin yaplacak olan eletiri, sa
natn dier bilimlerle olan ilikilerini aklayan sanat kuram laryla da
desteklenebilir. Sanatsal dnm e, tasarlam a ve yaratm ann felsefi ere
vesini belirleyen sanat kuram lar, ayn zam anda estetik bilim inin de te
melini oluturur. Bu nedenle sanatn biimlenii, konusu, slubu ve
akm larn ortaya k nedenleri ya da biimleri, sanat kuram lar kapsa
m iinde ele alnm aktadr. Ayrca felsefeyle olan ilikisi, sanatn nitelii,
zellii ve snrlarn da aklam ada yardm c olur. Sanatn felsefeyle olan
yaknlnn yan sra, sanat cephesinden bakldnda, sanat kuram la
rnn sanat psikolojisiyle de yakn ilikisi vardr. Bunun dnda, sanatn
yaratm nda etkili olan evresel koullar, sanatn sosyolojiyle olan ba
lantsn ve hem zam an hem de evrim sreci iindeki benzerlik ya da
farkllklarn aklamaya alan sanat tarihiyle olan ilikisini de aklar.
Sanat sanat yapan zellikleri bu eler arasndaki ilikilerle akla
maya alan sanat kuram lar sanat, sanat eseri, izleyici ve d dnya
odakl bir yapyla eitlilik gsterir. lk srada yer alan gr, sanat sanat
yapan zellikleri eserin d dnya ile olan ilikileriyle aklamaya al
an, yanstm a kuram dr. Bu kuram a gre sanat eseri; insan, yaam,
toplum u, gerei ksacas var olanlar yanstan bir aynadr. kinci srada
yer alan gr, sanaty m erkeze alarak sanat sanat yapan sanatnn
kendisidir ve sanat duygularn ifadesidir yaklam larndan hareket
eden, anlatm c sanat kuram dr. zleyiciyi m erkeze alarak sanat akla
maya alan kuram , duygusal etki kuram dr. Bu kuram n savunduu
gr, sanatn izleyicide uyandrd estetik beeni ya da cokularla
aklanabileceidir. Sanat eserini m erkeze alan kuram .ise biim ci sanat
kuram dr. Bu gr, sanatn z n n sanat eserinin kendisinde sakl ol
duunu ve aa kartm ak ya d a aklam ak iin sanat eserine zg ya
plarn incelenm esi gerektiini savunur.
Kitapta yer alan resim lerin biim sel varln n plana kartan plas
tik analiz iin eseri m erkeze alan, biim ci (teknik-yapsalc) eletiri y n
tem i kullanlm tr. A ncak resm in tek bana var olabildii grne
sayg duyulm akla birlikte; sanatnn, dolaysyla sanatm ve sanat eseri
nin ekillenm esinde katks olan d dnyaya d nk etkiler gz ard
edilm em itir. Bu nedenle analizleri yaplan resim lerin, hem tarihsel
hem de sosyolojik adan deerlendirilm esinde yardm c olan dnem
(slup) zellikleri bilgisine de yer verilmitir. Buna paralel olarak, sana
tn ve sanat eserinin iinde doduu an dorular ve yaam biim ini
belirleyen dnce sistemiyle olan yaknl da aklanm aya allm
tr. Biimsel yaplar incelenen resim lerin ait olduklar dnem ler (slup
lar), sanat kuram lar asndan deerlendirildiinde, yanstm a kuram
16
erevesinde yer almaktadr. Ancak yanstm a kuram erevesinde ele
alnan sanat eserleri snflandrlrken, A ydnlanm a a ncesi ve so n
ras olm ak zere iki evre dikkate alnr. Bu kitapta yer alan eserler ise
sanatn ilevini, gerein ve gerekliin aktarlm asna ynelik olarak iz
leyiciyi eitm ek ve zevk verm ek olarak tanm layan, yanstm a kuram nn
ilk evresine aittir. Bu gre gre sanat; sanatnn ve sanat eserinin to p
lum a kar sorum lu olduu bir grev olarak tanm lanm ve kendi iin
de gruba ayrlmtr.
Aydnlanm a a ncesi dnem i tanm layan yanstm a kuram nn ilk
evresi, P lato n u n gzeli tanm lam asyla balar. Platon (M 5. yy) sanat,
fenom enler (grng, grnm ler) dnyasn yanstr grn savun
m utur. Bu ereveden bakldnda sanat, grnenlerin yansm asdr ve
sanatn birinci grevi grneni olduu gibi yanstm aktr; ki bu da gr
nen gereklii vermektedir. Bylece sanat, doann bir yansm as (m im e
sis, benzetm e, taklit) olarak ekillenmitir. Antik Yunanda ne kan bu
gr, ortaada gz ard edilmi ancak Rnesansta tekrar gndem e gel
mitir. Fransz htilaline kadar sren m onarik devlet yaplarnda sanat
nn grevi, gr n r dnyay ve grnm leri, var olandan hareketle ona
sadk kalarak yanstm ak olm utur. Bu anlay tem elinde sanatnn gre
vi ve sanat eserinin ilevi doay, insan, yaam ksaca var olan gerekli
i, doal olan yanstm aktr ve bu nedenle sanat eseri, dnyaya tutulm u
bir ayna olarak tanm lanm tr. Bu dnem de sanat, yaratcl aa
kartan ve izleyicide estetik bir zevk uyandran konum dan uzak, varolu-
sal amac daha ok grsel yolla insanlara bir takm deerleri aktarm ak
olan ve beceri gerektiren bir yapya sahip olm utur.
Yanstma kuram erevesinde ekillenen sanat eseri, izleyicisine sa
dece doay yanstm a grevini stlenm em i; zam anla insan doasnn,
yaam biim lerinin, uygarlnn, ksacas insann yaam na dair her e
yin yanstld bir platform olm utur. Bu ereveden bakldnda sana
tn yanstt da genel olarak grnen gereklik olm utur. Bu gereklik
ancak insan doasndaki ortak zellikleri yanstm akla dile getirilir. Bu
nedenle sanatn konusu da insana d air o rtak deerleri ierir. Bylece
sra d olan, deiken, yerel ve bireysel olan dikkate alnm am tr. Sa
natn konusu geneli yanstrken k ahram anlar da ayn tiplem eler ve ayn
karaktere sahip olan kiilerden olum utur.
Yanstma k uram nn birinci evresinin ikinci grubunda, Aristotelesin
(M 4. yy) gr bulunur. A ristoteles duyular dnyasn n plana
kartm , sanatn ya geneli ya da z yanstabileceini ifade etmitir. Sa
nat eseri, genel anlam da da znel anlam da da toplum daki herkesi
ilgilendirm elidir diyen A ristoteles, sanat olan deil, olabilir olan yan
17
stm aldr grn savunur. Sadece g rnm ler ve doann gerekli
inin gzeli verm eye yetm eyeceini, gzel kavram nn kendisinin ve
biim in znde yatan gzellii ortaya koym ak gerektiini iaret eden
Aristotelesin bu gr, yksek Rnesansta biim bulm utur. Bu d
nem de sanat, grnen gereklii i gereklikle m kem m el klm, ge
rektiinde doaya ve grnm lere m dahale edebilmitir.
nc grupta ise ideal gereklii dzeltilmi, m dahale edilm i hat
ta oluturulm u gereklii yanstm a dncesi yer alr. Bu gre gre
sanat, ne grng dnyasn, ne geneli ne de zeli yanstmaldr. Sanatn
grevi, insan tarafndan sim gelenen ulu ve yce gibi manevi deerleri, iyi
ahlak ve ideal doay yanstm aktr. Bu gr yanstan resim lerdeki ger
eklik ise grnm lerin m kem m el olmas iin m dahale edilerek ideal
letirilmi, gerek olmayan gerekliktir. Antika sanatnn gzellik
anlay, biim yorum u ve konularndan etkilenen ve bunlarn tekrar ya
atlmas olarak ekillenen ideal gerekliin yanstlmas gr, neokla-
sik dnem de belirgin olarak ne kmtr. Neoklasik sanat, yapt
araclyla izleyicide haz (holanm a, zevk) duygusu uyandrm ak iin
resmini irkin, kaba, hoa gitm eyen eylerden arndrd gibi ayn za
m anda, konu seimi ve yaln bir anlatm la sadece gzeli ve ho olan yan
stm a abas gsterm itir. Bu resim lerin kahram anlar sadece fizik olarak
idealletirilm em i ayn zam anda, ahlaki ve toplum sal deerler asndan
da yceltilmi tiplem elerle biim bulm utur. Ama gereklii yanstm ak
olmakla birlikte sonuta varlan nokta, m kem m el, idealize edilm i ve
gerek olmayan bir dnyann yanstlm as olmutur.
Yanstma kuram n n ikinci evresi Fransz htilali sonras birey olarak
n plana kan sanatnn kendi zgr iradesi ve benliiyle sanat hatta
kendini kefetm esinin ardndan, rom antizm le balar. A ydnlanm a a
yla birlikte balayan rom antizm hareketi, hzla ekillenen pek ok ye
niliin de habercisi olm utur. A nlatm c kuram la beslenen ve sanatnn
kendi isel duygulanm larn aktard ya da bilinaltn bilin stne
yanstt ekspresyonizm ve srrealizm le devam etmi; ardndan gzel
lii, sanat ve insan akln sorgulayan dnce merkezli yaklam ile
deierek gnm ze kadar sregelm itir.
Sanat ve yapt zerinden bakldnda, iki evre arasnda, gzeli ve
ideali bulm aya ynelik abalarn deim edii grlr. A ncak gerein
yorum lanm as ve yanstlm asnn tarihsel zam anla paralel olarak ekil
deitirdii aktr. zellikle 20. yzylda hzla ve pe pee yaanan her
alandaki deiim ler, sanaty ynlendirm i ve yaratlarn deiim lerle
etkileim iinde olm asnda nem li derecede etkili olm utur. Sonuta
deien yaam koullar ve yaam biim lerinin toplum a ve dolaysyla
18
sanat bireye yansmasyla gelien deiim ler, sanatnn yanstt ger
ekliin deim esinde de nem li bir rol oynam tr.

Resim Analizi
Bir resm i analiz etm ek ve onu anlam aya alm ak iin resm in sahip
olduu gr n en gereklii ile i gerekliini ortaya koyan kriterleri gz
n nde b u lu n d u rm ak gerekm ektedir. Varlklar dnyasna ait olan gr
nen gereklik, resm in biimsel ynn karlam aktadr. Resmin sanat
s tarafndan tercih edilm i olan anlatm dili, kullanlm olan teknik
ve resm in alt yapsn oluturan plastik deerler; biimsel olarak yapt
oluturan etm enlerdir. Eser olarak adlandrlan ve sanatsndan ya da
izleyicisinden ayr olarak kendi bana varlk gsterebilen yaraty d e
erlendirebilm ek ancak o eserin sahip olduu organik btnl ve ya
psn aklayan, biimci (teknik) eletiri ile m m kn olm aktadr. Bu
nedenle biim ci eletiri, yaptn sahip olduu estetik deeri kefedebil
mek iin ilk kouldur. A ncak b ir resm i anlam aya almak ve deerlen
dirm ek iin gerekli olan eletiri yntem ini kullanm adan nce, resm in
kim lik bilgilerini ieren ikonografik alm n yapm ak gerekir.

tkonografik nceleme
Bir eseri snflandrm ak, incelem ek ya da eletirm ek iin eserin kim
lik bilgilerini ieren ikonografik alm nem lidir. Eserin kim lik bilgi
lerini ieren bu cevaplar, bir yandan eserin tanm m asna yardm c
olurken te yandan da sonraki aam ada yaplacak olan eletiri iin yol
gsterici olur. B unlar srasyla;

a. Sanatnn ad,
b. Resm in ad,
c. R esm in teknii,
d. Resm in boyutlar,
e. R esm in tarihi,
f. Resm in konusu,
g. Resm in retilm i olduu okul ya da dnem zellikleri.
h. Resm in bulunduu koleksiyon ya da hangi m zede olduu,

Resmin ad, teknii, boyutlar, yapld tarih ve orijinalinin hangi m

zede olduu bilgileri, kimlik bilgilerini tam amlayan unsurlardr. Ancak
resmin sanatsnn kim olduu, resmin konusu ve resmin ait olduu d
nem zelliklerinin bilinmesi, yaplacak inceleme iin nemli ipular ierir.

19
 Resm in Sanats
Resmin sanatsnn kim olduu bilgisi, dier eserleri arasnda para
lellik kurarak sanatnn zgn tavrn belirleyen biem dilini kefetm e
ye yardm c olur. Baka bir deyile sanatnn dier eserlerini
tanyabilm ek ya da eserden yola karak sanatnn kim olduunu tah
m in etm ek, bu noktada alnacak bilgiyle beslenir. Sanatsnn kimlii,
estetik yaklam, savunduu do ru lar sistemi, aktarm a ya da anlatm a
kaygs, sanat hangi adan ele ald bilgisi ve yaad dnem , o resmi
incelerken tem el bilgilere sahip olunm asnda nem li ipular olutur
m aktadr. Ayrca sanatnn konu seim i, teknii, yeniliki ya da gele
neki tavr, kiisel beenileri, inanc, politik duruu, bilimsel yaklam
ve bunlarn resm in alt yapsn nasl etkiledii, st yapnn incelenebil
m esinde yol gsterici olabilm ektedir.

Resmin Konusu
Tarihsel sre iinde konu, ieriin belirlenm esinde genel bir balk
olarak bazen am a bazen de ara olm utur. H er sanat yaptnda olduu
gibi resim de de sanat ya belli bir konunun betim lenm esini h ed ef ala
rak onu olduu gibi yanstm ya da estetik kayglar n plana kararak
konuyu bir ara olarak ikinci planda tutm utur. Ayrca sanat plastik
anlatm da, tem el e ve ilkeleri kon u n u n hizm etinde ele ald gibi,
plastik deerlerin ifadesinde konuyu bir ara olarak kullanabilm e z
grlne de sahiptir.
Sanatta konu, genel olarak geni bir yelpaze erevesinde baz st
balklara ayrlr. Sanat tarih i asndan kronolojik bir sralam a yapa
rak bu konular gzden geirm ek istediim izde, A vrupa resim sa n a
tn d a ilk karlaacam z konu d in d ir. A ydnlanm a a ncesi
d n em d e san atn ilevsel y n n n arlk kazanm as, arlkl olarak
konularn din erevesinde seilm esinden kaynaklanr. D in, resm in
ileve ynelik b ir h izm et sektr olarak, insanlar y n lendirip dini
duygularn yceltm ek iin zellikle Avrupa resim sanat tarih in i yz
yllar boyu m egul eden b ir konu t r olm utur. Bu nedenle d in k o n u
su, izleyici ve yapt arasn d a iletiim salayan, grsel bilgilendirm e ve
eitm e am acyla sn rlan d rlm d a r bir ereve iinde uzun yllar ye
rini korum utur.
Antik Yunana ait ok Tanrl inancn efsanelerini anlatan m itolojik
hikye ve tarihsel konular aznlkta olm akla birlikte, yine bu dnem de n
plana kmtr. Zam anla sosyal yaam n deiimi, kilise ve din basksnn
azalmas ve ekonom ik gcn el deitirmesi, konularn da eitlenm esin
de etkili olmutur. Bylece aristokrasi ve burjuvazinin ihtiyalarn kar-
20
layan portre ve gnlk yaam sahneleri, i m ekn, l doa, peyzaj gibi
konular gndem e gelmitir.

Resmin Ait Olduu Dnem (Okul, siup) zellikleri

Sanat eserini incelerken gz n n d e b ulundurulm as gereken n em
li unsurlard an bir dieri, eserin ait olduu dnem (okul, slup) zellik
lerinin bilinm esidir. Sanat, her zam an iinde bulunduu an
gereklerine gre ekillenir. Bu nedenle her dnem in belli bir karakteri
olm u ve bu karakter genellikle o toplum a ait sanat eserlerinin tm nde
grlm tr. Uygarlk tarihi gz n n d e bulu n d u ru lduunda toplum -
larn siyasal, kltrel, sosyolojik ve ekonom ik deerlerindeki deiim le
rin sanat eserlerinde de bir takm deiim lere etki ettii grlr.
U ygarlklar deitii ve insanolu kendini yeniledii srece de sanat
deim eye devam edecektir. Bu nedenle eserin ait olduu dnem ve o
srece ait deerler btn (kltr, siyaset, ekonom i, sosyal yaam, vb),
sanatnn bunlardan ne kadar etkilendii ya da bunlara hangi adan
yaklatyla yakn iliki ierisindedir.
Sanat, birey olarak ncelikle iinde b ulunduu toplum un bir p a r
asdr ve o toplum un tarihsel, kltrel, sosyolojik, ekonom ik ve politik
yapsndan beslenir. Sanat eseri ise sanatnn sahip olduu bu yetilerle
sanata bak ve toplum un sanat alglamas arasndaki etkileimle ekil
lenir. Ayrca toplum un yaps ve k ltrn oluturan pek ok faktrn
ynlendirdii sanatnn yapt, toplum -sanat ilikisinin de som ut bir
gstergesidir. Sanat tarafndan retilm i ve d dnyaya mal olm u
eser, artk toplum ve bu toplum un deerler b t n n e baldr. Bu iliki
leri aklayan dnem zellikleri, eserin snflandrlm asn, ierik ve tek
nik olarak incelenm esini kolaylatrr. Ayrca bu ilikilerin zam an iinde
gsterm i olduu deiiklikler, nedenleri ve bu deiim ler sonucu o rta
ya kan yeni slup araylar, eserin biim sel ynnn ve anlatm tarz
nn da deim esine etki eder. Bu nedenle eserin ait olduu okul" ya da
slup bilgileri, resm in incelenm esinde yol gsterici olm aktadr. D
nem ya da slup zellikleri dnda, sanatnn ortaya koyduu zgn
tavryla sanata ve teknie kazandrd yenilikler, belli bir gruplam ann
olum asna, yeni araylara ve sanatn yeniden yorum lanm asna yol a
m aktadr. Sanat, bu nc ve ilerici tutum uyla iinde bulunduu d n e
mi etkileyerek yeni ve farkl tavrlarn olum asn ynlendirir. Ayrca
sanatnn zgn tavrn gz n n d e bu lu n d u rm ak , sosyal, kltrel ve
tarihi d u ru u n u n ne olduunu anlam ak, eserin sanat-saat-toplum
ilikilerinin aklanm asnda nem li bir yer tutar.

21
 R esm in Plastik Analizi
Resmi plastik adan ele alarak deerlendirm ek ve aklam aya al
m ak, onun varolusal gerekliini bulm aya almaktr. Bu gereklik,
eserin organik bir btnle sahip olm asdr. Resmin organik b t n l
n oluturan unsurlarn kefedilmesi ve aklanm aya allm asnda
kullanlan teknik eletiri, daha nce de bahsedildii gibi eseri m erkeze
alan biimsel yaklam la ekillenm ektedir. Bu nedenle teknik adan bir
eseri eletirm ek iin eserin sahip olduu btnl oluturan biimsel
alt yapy grm ek gereklidir. Baka bir deyile resm in plastik olarak in
celenm esi iin, o eserin sahip olduu estetik deerlerin neler olduu
bulunm aldr. Bunlar, kom pozisyon dzeni, kurgusu, yzeyin izgisel
organizasyonu, denge, renk, k, form , m ekn, zam an kavram nn ne ya
da neler olduu sorusu ve bu sorulara verilecek cevaplarla aklanr.
Bylece resim de anlatm glendirm ek ve/veya konuya vurgu yapm ak
iin arac olarak kullanlan bu alt yap unsurlarn oluturan temel plas
tik elerin ve bunlarn bir araya gelilerini belirleyen ilkelerin, sanat
tarafndan nasl koordineli bir biim de senteze d n trldnn ce
vaplar, yaptn biimsel ynn ortaya koyduu gibi plastik olarak de
erlendirilm esine de yardm c olur. Ksacas, resm in tm elerinin
estetik bir deer olarak bir araya gelilerini belirleyen ilkelerle olan o r
takl, izleyicinin resim le kar karya geldiinde ald mesaj ya da
estetik yaanty belirler.

Kompozisyon
Bir resm i okum ak ve plastik olarak incelem ek iin gerekli olan yol
lardan ilki, kom pozisyon dzenini tanm lam aktr. Kompozisyon dzeni
(tr ) kom pozisyonun ak ya da kapal kom pozisyon olup olm adnn
cevabn verir. Sanatnn ak kom pozisyon kuruluunu tercih etmesi,
olay rgsnn resm in kadrajnn dnda devam lln salayarak,
kom pozisyonun izleyicinin zihninde tam am lam asna izin verir. Kapal
kom pozisyon tercihi ise izleyiciye, t m elem anlarn yzey ierisinde
bitm i olarak hazr verilm i olduu, srprizlere yer verm eyen, sonland-
rlm bir kesinlik ierir.

Kurgu
Resim de kurgu, yzeyin izgisel organizasyonuyla belirlenir. G enel
likle anlatlm ak istenen olay rgsnn ya da im gelerin, yzeyde bir
araya gelirken oluturduklar geom etrik dzen olarak da tanm lanabilir.
Bu dzenler kom pozisyon em asn belirleyen temel figr veya nesnele-

22
rin gen, kare, daire gibi geom etrik biim tem elinde gruplandrlm a-
syla oluur. Sanatnn tercihine bal olarak belli bir dzen iinde
olm ayan kom pozisyon elem anlar ise dank kom pozisyon olarak ta
nm lanr.

Yzeyin izgisel Organizasyonu (Yn)

Bir tasarm ilkesi olan yn, ayn zam anda kom pozisyonun yol hari
tasdr. K om pozisyonun kurulu aam asnda sanat tarafndan belirle
nen ynler, izleyiciye d o rudan verilm ez. Var olduu kabul edilen bu
ynler, sanatnn ncelik srasna gre izleyiciye gsterm ek isledii ya
da kom pozisyondaki olay rgsnn ve biim lerin okunm a srasn b e
lirleyen yerletirilm e dzenini iaret eder. A na yn zerinde bulunan
biim ya da biimler, izleyicinin ilk nce grm esi istenendir. Ara ynler
ise ikincil, ncl gibi sralam alarla grlm esi istenen biim ya da bi
im lerin kom pozisyonda ald yeri belirler. Sanat, izleyicinin ilk ola
rak grm esini istedii biim i ya da ona bal olan biim leri, ncelikli
olarak ana yn zerine konum landrr. D ier elem anlar ise kom pozis
yonun dengesini salayan ara ynler zerinde yer alr. Genellikle kom
pozisyonda bir ana yn, ona paralel olan ara ynler ve ana yn
dengeleyen zt ynde yer alan dier ara ynler bulunur. Bu ynler dikey,
yatay ve diyagonal olm ak zere tem el g rupta yer alr.

Denge
D oann dzeninde ve yaam n tem elinde var olan denge kavram,
grsel anlatm da da bir ilke olarak karm za kar. Grsel anlatm da
denge, ztlk ilikileri tem elinde var olur ve bu ztlk ilikileri tm eler
iin geerlidir. Sanat, yaptn organize ederken kom pozisyondaki d e n
geyi sim etrik denge, hareketli sim etri, asim etrik denge, radyal denge ve
kristalize denge gibi denge trlerinden herhangi birini tercih ederek ger
ekletirir. Burada ama, baklan alana izleyicinin ilgisini ekm ek ve g
r n m n zihindeki yansm asnda bir kargaa yaratm adan, eit arlkta
okunabilirliini salayarak baklarn tm yzeyde dolatrlm asdr.

Form
Sanatnn kom pozisyonunda kullanm olduu formlar, anlatm
yntem i tercihine gre ak ya da kapal form olarak eitlilik gsterir.
Kapal form lar izgisel desen prensibi erevesinde biimlenir, izleyici
ye hazr verilir ve dorudan gsterilir. Ak form lar ise lekesel desen
prensibi erevesinde ele alnr, ak-koyu ilikileri sonucu grnrl

23
elde eder, izleyiciye hazr verilm ez ve zihinde tam am lanr. Kat bir biim
dili ortaya koyan kapal form lar, ihtim alleri ya da hayal etm e ansn
ortadan kaldrdndan heyecan yaratm az ve ilgi ekici deildir. Veril
m ek istenen ey neyse o d u r ve kesindir. Ak form lar ise bunun tam
zdd bir etki yaratr ve srprizlerle doludur. zleyici ak form lar kar
snda heyecan duyar. nk eser zihinde tam am landndan kendisi
karar verm ek du ru m u n d ad r. Bylece izleyici ve eser arasnda bir iliki
doar ve bu d u ru m izleyicinin eser karsnda daha uzun sre kalm asn
salar.

Renk
Renk esi, anlatm etkili klan ve ierisinde hem fizyolojik hem de
psikolojik etkileri barndan nem li bir tasarm unsurudur. Kom pozis
yondaki renk ilikileri ve arm oni seimi genellikle yakn renk uyum u,
kart renk uyum u, yaln renk uyum u ve renksizlik etkileri veren ntr
renk ilikileriyle olum aktadr. Resimdeki arm oni tercihi konu, anlatm
veya verilm ek istenen mesaja gre sanat tarafndan genellikle ierii
ynlendiren bir tercihle belirlenir. Sanat izleyicide uyandrm ak isledi
i duygular ya da verm ek istedii mesaj d orultusunda bu renk ilikile
rini kullanr. Renkler hem tek balarna hem de birbirleriyle olan
ilikilerinden kaynaklanan etkileim lerle farkl anlam lar kazanabilir.
Yakn renk uyum u genellikle sakin, sradan ve doal izlenim ler verirken
kart renk uyum u, hareketli, ilgi ekici ve gerek st bir izlenim vere
bilm ektedir. Renklerin bu etkilerinden yararlanan sanat, kendi tercihi
dorultusunda resm in arm onisini belirler.

k
Ik, sanat tarafndan genellikle anlatm gl klm ak, vurgu yap
m ak ve ierii desteklem ek adna tercih edilen dier bir tasarm esi
dir. Resimde kullanlan k, ilahi k (Tanrsal), doal k (gne),
yapay k (aydnlatm a), idealize edilm i k (ak-koyu) ve rengin ken
di (krom a/deer) olarak eitlilik gsterir. lahi k, T anry ve
Tanrsal olan iaret eder. Gerei ve doay yanstan zellikle d m ekn
resim lerinde gn nn etkileri doal k kullanldm gsterir ve
kom pozisyonda yaygn b ir aydnlk alan olutururken ayn zam anda a t
m osferik etkileri de glendirir. Resimde yapay k kullanm ise hem
izleyicide duygusal etkiler uyandrr hem de biim lerin gerektii kada
rm g r n r kldndan, izleyici dnsel olarak resm e dahil edilmi
olur. Sanat kiisel yorum u ve tercihine bal olarak rengin ak-koyu
etkileriyle oluan hacim ve derinlik etkileri iin idealize da kullana-
24
bilir. Ayrca sanat, kimi zam an doal k kullanm asna ram en anlat
m glendirm ek ve vurgu yapm ak iin ayn kom pozisyonda idealize
edilm i bir k da kullanabilir. Sanat bu k t rlerinin herhangi birini
kullanm ak yerine rengin kendi n kullanm a)! da tercih edebilir.

Mekn
Resm in uzam n oluturan m ekn, ieriin glendirilm esi ve anla
tm n istenen boyutta desteklenm esi ve yzey ya da derinlik algs olu
m asnda nem li bir yer tutar. Perspektifin kefedilm em i olduu
Rnesans ncesi resim lerde herhangi bir m ekn kaygs olm ayan, daha
ok yzey etkileri veren dzenlem eler sz konusudur. ki boyutlu y
zeyde doaya ve geree olan ballkla elde edilm eye allan derinlik
ler, resim de m ekn kavram nn gelim esine olanak vermitir. izgisel
perspektifin kefi ve ardndan hava perspektifinin resm e kazandrlm a
s, hem resimse! m eknlarn olum asna hem de sanatnn kom pozis
yonda derinlik etkileri kullanm asnda alternatifler yaratm tr. Bunun
yan sra teknik olanaklarn artm as ve doann gzlem lenm esi, resim
lerin m eknlarnn gerek m eknlarla paralellik gsterm esinde etkili
olm utur. Sanatnn ele ald konu ve anlatm tercihine bal olarak
ekillenen resm in m ekn, d m ekn, i m ekn ve soyut m ekn olarak
eitlilik gsterir.

Zaman
Resimdeki zam an kavram, sanatnn tercihine bal olarak olay r
gsnn ya da du ru m tespitinin aktarlm asna yardm c olan tasarm n
hareket-hareketsizlik ilkesiyle ilikilidir. Hareketli kom pozisyonlarda,
olayn bir an ncesi ya da bir an sonras alglanabildii gibi olay annn
sreci de aktarlabilir. D uraan bir kom pozisyonda ise zam an boyutunu
ortadan kaldran, dondurulm u bir an tanm layan ya da ncesiz ve so n
rasz bir grnm oluur. Sanat, resm in zam ann belirleyen hareketli
ya da duraan grnm ler verm ek iin ounlukla figrlerin ya da ele
m anlarn kom pozisyondaki d u ru m u n d an yararlanr. Figrlerin ya da
elem anlarn kom pozisyondaki d u ru m u n u belirleyen ise genellikle yn
ilkesidir. Olay annn yanstlm asnda, resm in zam annn belirlenm esin
de ya da hareketli-hareketsiz g rnm ler elde ederken dikey, yatay ve
diyagonal ynlerin psikolojik etkilerinden yararlanlr. Dikey ve yatay
ynler zerinde bulunan ve bu d u ru m a elik eden biim ler gz hizasn
da olduunda, hareketsiz bir izlenim verir. G z hizasndan yukardaki
dikey ya da yatay ynleri iaret eden biim ler ise izleyiciye psikolojik
olarak hareket etm e eilim inde olduunu hissettirir. zellikle dikey ko-
25
num daki biim ya da biimler, gz hizasndan yukarda olduunda daha
da yukar doru hareket etm e eilimindedir. Ayn du ru m gz hizasnn
altndaki dikey biim iin de geerlidir. A ncak bu defa hareket aa do
ru alglanr. Gz hizasnn altnda ya da stnde yer alan yatay ynler de
benzer etkiler verebilir. Diyagonal ynler ise konum una gre sadan
sola, soldan saa, aadan yukar, yukardan aa ters kenarlara doru
srekli hareket halindedir. Yaptla kar karya kalan izleyicinin bakla
rnn tm yzeyde m erakla dolam asn salayan diyagonal ynlerin
zerindeki biimler, yzeydeki hareketlilii artrabilir. Bu nedenle k o m
pozisyonda hareketli grnm lerin olum as iin biim ler ounlukla
diyagonal (eik) konum da ve bu d u ru m a elik eden durularda yerleti
rilir. Ayrca hareket halindeki bu biimler, ilgiyi artrdndan grsel te
m asn sresini de uzatarak olay anndaki srecin izleyici tarafndan
yaanm asna da olanak verir. Biimlere yklenen anlam n dnda, form
yorum u, k kullanm ve boyann sr teknii de sanatnn resm in
zam an boyutunu verm esinde yardm c unsurlardr. Kapal formlar, y
zeyin geneline dalan k etkileri ve przsz boya sr biimlere
duraan bir izlenim kazandrrken ak formlar, odaklanm k, youn
boya ve kk tueler hareketli izlenim lerin olum asnda etkili olur.

Ortaa 476-1280
A ntik Yunan ve Rom a m edeniyetlerinin insan m erkeze alan aklc
dnya gr, felsefe ve sanat alanndaki ilerici tutum u, Bat Roma
m p arato rlu u n u n k ile son bulm utur. Bylece ilka kapanm
ortaa balamtr. Bu k hazrlayan K avimler G (375-476),
ayn zam anda A vrupa'da uzun yllar hakim iyetini koruyacak olan feo
dal yapnn tem ellerini de atm tr. Bu dnem le birlikte ilkan aklc ve
bilimsel m erkezli dnce sistem i, m utlak doru ve dayatm ac yapyla
yer deitirm itir. A ntik Yunanda tem elleri atlan ideal gzellik aray
ise yerini, dnyann gereklerine kapal, soyut dnce sistem i iinde
biim lenen teki dnya idealine brakm tr. H er eyin T anrya yne
lik m utlak dorular zerine ina edilmesi gerektii inanc ile dnya ger
ekleri ve deerleri de gz ard edilmitir. Bu dnem de sosyal bilim
olarak yalnzca ilahiyatn tannm as da kilisenin kurallarnn ve din
adam larnn sylediklerinin tartm asz olarak kabul edilm esinde etkili
olm utur. Ayrca ekonom ik gc elinde b u lunduran kilise, her konuda
sz sahibi olan tek gtr. Toplum u ynlendiren liderler din adam , ku
rum ise kilise olunca yaplan tm sanatsal alm alar da dine hizm et
etm itir. Kilisenin koruyuculuunda olan sanatn konusu, bu dnyann
gereklerinin ok tesinde, b r dnya inancnn hakim olduu din
26
erevesinde ekillenm itir. nsan aklyla pozitif dnce sistem ini yok
sayan dnce sistem i ve kilisenin koruyuculuu altnda varlk gsteren
bu dnem de, resim sanat sembolik, kat, net, iki boyutlu, izgisel ve
renki bir estetikle biim lenm itir (Resim 1, 2). D erinlik kavram hie
saylm, m ekn kavram gelim em i, resim yzeyinde figrler yan yana
ve st ste sralanm ; resim lerin arka plan genellikle ideal bir uzam
olarak altn yaldzla boyanm tr (Resim 3-5). Bylece ortaa sanatnn
estetik deerleri, kilisenin nerdii dinsel dayatm alarla biim lenm itir.
MS 11 yzylda M slm an T rklerin Bizans topraklarna kadar ya
ylmas, O rtad o u d a sahip olduu topraklarn genilii ve zellikle
Kudsn Trklerin elinde olm as, Avrupal H ristiyanlar korkutarak
hal seferlerinin (1095-1270) balatlm asnda etkili olm utur. Hal se
ferleriyle elde edilen yeni topraklarda Hristiyan inancn yaylmas ve
yceltilm esi iin resim sanatndan yardm alnm ve ok sayda ikon
yaplm tr (Resim 6-8). Bylece ikonlar H ristiyan sanatnda, inan sis
tem ine paralel olarak eitici, biim lendirici ve yol gsterici rolyle
nem li b ir grsel ileve sahiptir. Temel olarak simgecilie dayanan ikon
resmi, sanatnn kiisel grn deil, kilisenin grn dile getiren
bir arac konum unda, T anrya olan saygnn som utlam biim i olm u
tur. Zam anla ikon resm i yerini din adam larnn sylem lerinin ve H ris
tiyan d in in in propagandalarnn yapld kilise ve katedrallerdeki
heykellere, resim lere, vitraylara ve kitap resim lerine brakm tr. Bu a n
latm lardaki am a, verilm ek istenen d in i konu ya da hikye araclyla
halkn etki altna almaktr. Bu nedenle resm in eleri olan izgi ve renk,
yaznn da kullanm yla birlikte genele hitap edebilecek soyutlam a ei
lim lerine ynelik gotik sanat (1140) biim lendirm itir. A ncak bu d
nem de ina edilen katedraller, gotik sanatn m im arlkta ykselm esine
frsat verm i resim , heykel ve vitray b u m eknlar sslem e grevi stle
nerek ikinci planda kalmtr. Ge doru ykselen kiliselerin duvarla
rndaki altar panolarda ve vitraylarda grlen figrler, genellikle bu
m im ariye hizm et eder konum da uzun biim ler almtr. Sanatlar, n
ceden saptanm ve snrlar izilmi olaylar hikye gibi anlatm , d ra
m atik biim dzenleri, yaln renk ve biim ler ile anlatlm ak istenen
olayn etkisini glendirm itir.

n Rnesans (ge gotik) 1280-1400

O rtaan kapal ve m istik dnya g rn ykm aya alan yeni s
lup araylar, 14. yzylda ge gotik d nem sanatnn ekillenm esinde
etkili olm utur. Ge gotik slup, Kuzey talyada doacak olan Rnesansn
habercisi olduundan, n Rnesans olarak da adlandrlm aktadr. Bu
27
yeni slup, Bizans m ozaik resm inin anlatn elem anlar ile gotik slup
zelliklerini iinde b arn d ran ve daha ok vitraylarda kullanlm olan
resimsel anlatm n bir sentezi olarak grlm ektedir. Bu yeni dnem le
birlikte, ikon resim geleneinin altar panolar ve kilise duvar resimleri,
kitap resim lerine oranla daha fazla retilm itir. B unlar grsel iletiim
yoluyla halk eitm ek ve bilinlendirm ek adna yaplm tr (Resim 9).
Resimlerin ortak konusu olan din, yerini korum u ancak verili tarzn
da biimsel deiim ler grlm tr. Bu biimsel deiimler, hayal edi
len dnya grnn bir yansm as olm ann tesine geerek gerek
dnyann som ut bir yansm as olarak ekillenm itir (Resim 10).
Bu dnem resim lerinde grlen en byk deiim, geree m m kn
olduunca yaklam a abalar ve figrlerin belli bir oranda hacim kazan
masdr. zellikle figrleri saran giysiler ve kvrm lar, izgisel anlatm n
tesine gemi, zerinde bulunduu figrn anatom isini hissettirebilen
bir yapya brnerek belli bir hacim aray ile betim lenm itir (Resim
11). sann yaamn ve Hristiyan inancn yceliini anlatan konular,
resimsel m eknla birlik oluturm aya balam, altn yaldzl fon yerini
m im ari elem an ve doa g rnm lerine brakm tr (Resim 12,13).
talyada bu tarihlerde kurulan ehir devletlerinde kilise ve aristokra
sinin desteiyle sanat okullar kurulm u ve sanatlar desteklenm itir.
zellikle 14. yzylda dikkat eken bu ehir devletleri arasnda Floransa
O kulu ve Siena O kulu sanatlar, Rnesans ncesi bu gei dnem inde
nem li katklar salamtr. Kendi iinde yeter konum da olan bu ehir
devletlerinin estetik beenileri de kendilerine zg bir yap ortaya koy
m utur. Siena O kulu, renki yaklam ve ar altn yaldz kullanm yla
dikkat ekerken Floransa O kulu, biim ci yaklam ve insan figrn
geree yakn betim lem e kayglar ile ne kmtr. rnein; Floransal
sanat C im abuenun geleneksel tavrdan uzaklaarak yeni araylara y
nelm esi, ada olan Sienal sanat Duccionun ise gemie olan bal
l bu farklar ortaya koym aktadr.

14. Yzyl Floransa Okulu

Floransa Okulu; talyada 13. yzyln ikinci yarsndan sonra Siena
O kulu ile ayn tarihlerde n plana km tr. Floransa O k u lu n u n k u ru
cusu C im abue (1240-1302), en nem li temsilcisi ise G iotto (1266-1337)
olm utur. Floransada yetim i sanatlarn resim lerinde Bizans sanaty
la gotik sanatn etkileri grlrken G iotto ile birlikte yenilem e hareket
leri balamtr. Bizans resm inde grlen istif dzeniyle bir araya gelmi
olan figr anlatm n srd ren C im abue, gotik sanatta grlen altn yal
dz fon ve sem bolik anlatm dan ok fazla uzaklaam anntr. Ancak
28
G iotton u n zellikle 1300i yllarn banda yapt fresklerle birlikte,
resm in elem anlarnn birbirleri ile olan ilikilerinin sz konusu olduu
yeni bir d n em balamtr. Sanatnn kom pozisyon kaygs, espas ili
kileri, derinlik etkileri, psikolojik anlatm , jest ve m im iklerde grlen
duyarllk, resim sel m ekn araylar ve ak-koyu renk ilikileri ile olu
an hacim etkileri gibi bulular, sem bolik anlatm n tesine geen g
rnm lerin geree yaklam asn salam tr. G iotto genel bir tavr
olarak ortaya koyduu m ekn araylar, figrlerdeki hacimsellik, kiilik
kazandrd portreler ve psikolojik ifadeyle elde ettii doalc anlatm la
ilerici bir tavr sergilemitir. G iottonun geleneksel olandan uzaklaan
bu yeniliki tavr ve ilerici gr, ann ilerisinde duran m odern yak
lam n da aklam aktadr.
G iotton u n konuya ve figrlere olan duyarl yaklam, m ekn kayg
lar, izgi ve renkle verm eye alt perspektif ve portrelere kiilik k a
zandrm a abalar ilerici grn aklad gibi 15. yzyl sanatnn da
kriterlerini belirler. Bylece G iottoyu izleyen sanatlar, gotik slupla
olan tm balarn kopartarak yeni yzyln sanat anlayn ekillendir
mitir. Ayrca antika sanatnn biimsel yaklam nn Rnesans ncesi
bu dnem de tekrar n plana km as, gerein aranm asn ve doann
incelenm esini beraberinde getirm itir. Bu d nem de sanatlarn deseni
n planda tutan tavr, perspektif araylar, doalc anlatm ve insan b e
deninin m m kn olan en doru biim de yanstlm as abalar, sanatn
bilimle olan ilikisini balatm tr.

29
C im abu e, "Aziz Trinata M adotm as", ah a p z erin e tem p era ve altn yaldz, 385 x 223 cm , 1285.
30
 Cimabue, Aziz Trinata Madonnas
Cim abuenun, Floransa Uffzi M zesin d e bulunan M eryem ve o
cuk say betim ledii resm inde, yakn plan b ir ak kom pozisyon dze
nini tercih ettii grlyor. Resm in m erkezinde yer alan M eryem
figr, son derece sakin, arbal ve dengeli duruuyla tm kom pozis
yona hakim olan d ilcey ana yn zerine yerletirilm i. Tahtn kolak ve
ayaklaryla birlikte iki yanda yer alan m elekler, ana yne paralel dikey
ara ynler olarak yukardan aa doru hareket eden gz hareketini
glendirm i. M eryem ve kucandaki o cuk sa figr, m erkeze yer
letirilm i olan gsterili bir tah t zerinde oturuyor. Kompozisyondaki
gl dikey hareket, tahtn basam aklaryla verilm i olup alt n planda
gsterilm i olan azizlerin oluturduu yatay planlarla dengelenm i.
M eryemin kucanda o turan ocuk sa ise arkasnda yer alan melein
bayla balayan, M eryemin sa eli ve sa diz kapayla balanan bir
diyagonal ara yn zerine yerletirilm itir. Resm in ana yn olan dikey
harekete karlk, yatay ara ynlerin dengesi, dier bir ara yn olan bu
31
diyagonal ynle duraan figrlerin salad tek dzelii az da olsa o rta
dan kaldrarak kom pozisyona kk bir hareket kazandryor. Ayrca
M eryem in sa om uzu zerine den ba, iki eli, sann ve M eryem in
iki dizi ve ayaklar, m eleklerin ve resm in alt kelerinde yer alan iki azi
zin ba hareketleri ile oluan diyagonal ynler, duraan bir izlenim ve
ren kom pozisyonu ilgi ekici klyor. K om pozisyona sadece kutsal
kimliiyle deil ayn zam anda biimsel yapsyla da hakim olan M eryem
figr, koyu renk etkileriyle vurgu oluturarak resme belli bir dinam izm
kazandrm . Ayrca resm in alt n plannda yer alan azizlerle sa ve sol
kenardaki melekler, lde ztlk ilikileriyle m erkezde yer alan M eryem
ve kucandaki ocuk sa figrn kutsal kim likleriyle vurgulayarak n
plana kartm . zleyicinin baklarnn bu iki figr zerinde o d aklan
m asn salayan ynler, yzeyin izgisel organizasyonunu tam am lyor.
Resm in arlk noktas, sann kom pozisyondaki konum u nedeniyle
sa yarya ynelirken dier elem anlar, sa ve sol yarda eit m iktarlarda
dalyor. M eryem in sa el hareketi sann sol yarya etki eden arlm
ve izleyicinin baklarn m erkeze ynlendiriyor. K om pozisyondaki di
er figrler, m erkezden iki yana doru eit uzaklkta, eit boyutlarda ve
benzer durularda yerletirilm i. Buna karn ocuk sann M eryem in
sol dizi zerinde yer alm as ve M eryem in sa eli ile solda yer alan say
iaret ederek baklarn sol tarafta yer alan izleyiciye ynlendirm esi,
asim etrik dengenin k urulm asna yardm c oluyor.
M eryem fig r n n zerine otu rm u olduu ve yine m erkezde yer
alan taht, basam aklar araclyla izgisel perspektif etkisi oluturarak
belli oranda bir derinlik etkisi yaratyor. Sanatnn gotik etkileri iinde
barndran izgisel desen anlay zellikle kum a kvrm larnda kendi
sini aka gsteriyor. A ncak figrlerde kullanlm olan belli orandaki
hacim sellik duygusu ve anatom i araylar, sanatnn izleyiciye gerek
lii aktarm ak kaygs iinde o ld uunu aklyor. M eryem figr ve m e
leklerde verilm eye allan hacim sellik, Bizans resim geleneinden
yava yava kopuun izlerini de tayor. Anatom i araylarnn ipularn
veren zellikle M eryem in diz kapaklarnn vurgulu anlatm ve kum a
kvrm laryla verilmi olan hacim etkileri, resm i yzeysellikten k u rtara
rak belli oranda derinlik algs kazanm asn salyor. Ayrca Bizans re
sim geleneine ait bir zellik olan ve rten - rt n en form ilikisiyle belli
bir derinlik elde edilm eye allan kom pozisyondaki istif dzeni, m e
leklerin kom pozisyondaki konum u ile salanm.
Youn olarak kullanlm olan altn yaldz kom pozisyondaki scak
renk alanlarnn artm asna n eden olmu. Arlkl olarak altn yaldz
kullanlm olm asna ram en M eryem in siyah pelerini ve krm z elbi
32
sesi btn ilgiyi merkeze ekiyor. M eryem in lacivert pelerini, yzeyde
dolatrlan krm z ve m eleklerde devam eden mavi ve gri tonlar, altn
yaldz kullanm yla oluan gl parlak etkiyi dengeliyor. Cim abuenun
zellikle tercih ettii bir k dzeninin olm am as, kom pozisyona yzey
etkisi veriyor. A ncak renklerin ak-koyu etkileriyle oluan aydnlk ve
karanlk alanlarla biim lerde belli oranda hacim sellik hissediliyor.
K om pozisyondaki figrler, altn yaldzl fon n n d e yer alan ve yine al
tn yaldzla boyanm olan bir taht etrafnda betim lenm i. Rengin ak-
koyu etkileri ve altn yaldzn parlakl resim deki figrlerin m ekndan
ayr olarak alglanm asn salarken m ekn kavram nn olmad kom
pozisyonda, yaldzl zem in, sadece arka fon grevini stlenm i. K om po
zisyonda m ekna dair baka ip ularnn olm am as gelenekle olan
balarn srdn gsteriyor. Biimleri belirleyen konturlar, izgisel
deseni n plana kartrken form larn da kapallk zelliini destekliyor.
Resmin genel atm osferine sahip olan skunet ve poz verm i konum da
yer alan M eryem , sa, azizler ve m elek figrleri kom pozisyona duraan
bir gr n m kazandryor.

G iotto, l Isc'yn Al", fresk, 200 x 185 cm . 1306.

 Giotto l Isaya At
G iottonun Padovad a A rena apelinde yer alan l saya Al adl
yapt, sann yaam ndan kesitler sunan b ir seri freskin 36. parasdr.
Resmin konusu, sann arm htan indirilm esinden sonraki an ve o anda
yaanan hzndr. Yakn plan bir ak kom pozisyon olanak kurgulan
m olan resme, izleyicinin baklar, n planda arkas d n k olarak b e
tim lenm i olan figrlerle giriyor. Ayrca resm in sol kenarnda
betim lenm i olan ve olay anna tanklk eden.figrler, kadrajn dnda
devam llk gstererek izleyicinin zihninde sonlanyor. sann duruu
yatay ana yn vurgularken figrler ve m eleklerin konum u ana yne
paralel yatay ara ynleri oluturuyor. Yatay ana yn karlayan diyago
nal ara yn, sol alt kede yer alan figrlerin arkasnda balayarak sa
st ortaya doru devam eden kayalk zem inle vurgulanyor. Ayakta d u
ran figrler ve kayaln zerinde yer alan aa figr, dikey ara ynleri
tanmlyor. Resmin yzeyi, yeryz ve gkyz olarak iki plana ayrlm
olm asna ram en bu aa, iki alan balayarak rgy tamamlyor.
B etim lem enin odak noktas olan ve sol yarda yer alan sa, M eryem
ve dier figrler kom pozisyondaki arl sol yarya ekerken sa yar
da izole edilmi ve dikey kon u m d a yer alan aa figr ve bu yarda yer
alan figrlerde grlen ak-koyu ilikileri, asim etrik dengenin k u ru l
m asn salyor. G iotlo kulland bu kom pozisyon dzeni ve asim etrik
dengeyle Bizans ve gotik geleneinin dna kmtr. Karakterize edil-
ini ve geree yakn betim lenm i portreler, sanatnn sem bolik figr
kullanm yerine doalc b ir anlatm tercih ettiini gsterir. G iotto ayr
ca ortaa ve gotik sanatn sem bolik an latm ndan sonra doalc tavry
la psikolojik anlatm kullanan ilk sanatdr. Bu resim de de olay
karsnda yaanan hzn, sann yannda ve n plannda yer alan
om uzlan km , arkas dnk figrlerde hissediliyor. Giottonun psi
kolojik ifadeyi kulland doalc anlatm , p ortrelerini grem ediim iz
halde bu figrlerin olay karsnda yaadklar znt ve acy hissetm e
mizi salyor. Kapal form lar sanatnn izgisel desen anlayn aklar
ken giysilerin altnda anatom ileri hissedilen figrler, resimdeki hacim
etkilerini glendiriyor. Resm in geneline hakim olan krm z ve mavi,
yeil ve kahverengi tonlarla renk uyum unu salyor. Giotto, sa figrne
yklenen anlam glendirm ek iin ilahi k, dier figrlerde ise ideali
ze edilm i bir k kullanm tr. Resim de farkl ynlerde ve durularda
ele alnan figrler ve espas ilikileri ile de resm in yzeyinde belli oranda
derinlik etkileri olum aktadr. G kyznde dnerek uuyor izlenim ini
veren melekler, m eknda derinlik algsnn olum asna yardm c olur
ken kom pozisyona hareketlilik de kazandryor. Ayrca M eryemin say
kucaklam as ve dier kadn figrnn say ellerinden tutarak kaldr
mak isteyen d u ru u resimdeki hareketlilii glendiriyor.

14. Yzyl Siena Okulu

talyan n Toskana blgesinde yer alan kent, 13. yzylda Floransa
kadar hem ticarette sz sahibi olm u hem de sanatta varlk gsterm itir.
Siena O kulu, 13. yzyln ikinci yarsndan son ra okulun kurucusu olan
Duccio ile birlikte Bizans sanat estetik beenisinden uzaklaarak gotik
sanatn etkilerinin n plana kt ikonlar ve m ozaikleriyle bilinm ekle
dir. 14. yzylda, Siena O k u lu n u n n Rnesans dnem i estetik beeni
si, gotik estetiin etkileriyle arlkl olarak devam etm ekle birlikte,
Bizans resim sanat geleneinin izlerini az da olsa tamtr. Bu dnem
sanatlarnn yapt resim lerde bezem eye arlk verdikleri yzey
rntlerin in yan sra, Bizans resim geleneinin kaln konturlarla ev
rili figr anlayn yum uatm a yoluna gittikleri de grlm ektedir.
14. yzyl Siena O k u lu n u n nde gelen sanatlar arasnda Duccio
(1255-1318), Pietro Lorenzetti (1280-1348), Sim on M artini (1284-1344)
ve A m brogio Lorenzetti (1290-1348) yer alm aktadr. Bu dnem de dini
konular erevesinde kiliseye hizm et eden resim sanat, pano resim , b
yk sunak resim leri ve diptikler olarak eitlenm itir. Siena Okulu sa
natlarnn dine olan ar ballklar, gelenei korum alarna ve
Rnesans d n em in d e bile ortaa resim sanat estetiinden uzaklam a
35
m alarna neden olm utur. Tem pera tekniinin kullanld ikonlar, a h
ap altar panolar ve freskler, rengin n plana kt, m istik ve sem bolik
anlatm gelenei ile devam etm itir. Floransa O k u lu n a nazaran daha
renkli olan bu resim lerde, zellikle ortaa gelenei olan altn yaldz
kullanm resm in arka plannda fon olm a grevini srdrm tr. 15.
yzylda Floransa O k u lu n u n nc konum a gemesiyle birlikte gelenek
ten balarn kopartam ayan Siena Okulu, etkinliini zam an ierisinde
yitirmitir.

D uccio, "M eryem in Ta G iy m esi, a h a p z e rin e te m p e ra ve a ltn yaldz, 1308.

Duccio, Meryemin Ta Giymesi

Duccion un Siena D oum o M zesinde sergilenen bu resm inin konu
su, Meryemin kutsal bir varlk olarak onurlandrlm asdr. Sanat kom
pozisyonun kuruluunda yakn plan bir ak kom pozisyon tercih etmitir.
36
Resimdeki krgu yatay bir dikdrtgen form oluturuyor. Ancak resm in
m erkezinde yer alan tahtta o turan M eryem , dikey ana yn zerinde gs
teriliyor. Tahtn sa ve sol kenarlaryla birlikte burada yer alan figrlerin
duruu, dikey ana yne paralel olan ara ynleri veriyor. Resmi yukardan
aa iki eit paraya blyor izlenim i veren M eryem figr, sadece b o
yut olarak deil renk etkileriyle de b tn kom pozisyona hakim konum
da yerletirilmi. Yatay planlar ve kurguyla oluan sa ve sol kenarlara
yneli M eryem, sa ve tahtla dengelenerek ilginin m erkezde kalmasn
salyor. Kom pozisyondaki dier figrler yatay ara yn zerinde ve yine
yatay planlar halinde art arda gruplanarak betim leniyor. Sa alt ve sol alt
kelerden balayarak M eryemin banda birleen iki ters al diyago
nal, gen bir form oluturarak kom pozisyonun m erkezini oluturuyor.
Buna karn sann ayaklarndan sa ve sol yarda yer alan meleklere
doru hareket eden ters al dier diyagonaller, yeni bir genle yzeyin
izgisel organizasyonunu tamamlyor.
M eryem in ba hareketi ve sann konum u dnda resm in iki yars
na dalm olan figrler, hem sayca hem boyut olarak bir fark yaratm
yor. Buna karn kom pozisyonun m erkezinde yer alan M eryemin koyu
renk alan oluturan giysisi, izleyicinin baklarn resm in m erkezine
ekerken dier alanlarda kullanlan renkler, bt n iinde arlklar d e
itirm eden tekrar ederek dengeyi hareketli sim etride tutuyor. H erh an
gi bir m ekn kaygs olm ayan resim de art arda sralanm olan figrler,
form da derinlik etkileriyle kom pozisyona belli bir derinlik algs kazan
dryor. Ayrca resm in arka planm da yer alan azizler, boyut olarak b-
yk-kk ilikisi kurarak m eknsal b ir derinlik algs da oluturuyor.
Figrlerde az da olsa kullanlm olan hacim sellik etkileri, ak-koyu
renk ilikileri ile salanm . Ayrca, baz p o rtrelerde grlen benzetm e
kayglar, sanatnn Bizans ve gotik sanatta kullanlan sem bollem i fi
gr ve p o rtre geleneinin dna ktn gsteriyor. Sar ve altn yald
zn younluu zellikle M eryem in lacivert giysisi ve kom pozisyonda
dolaan krm z, tu ru n cu , mavi ve yeil tonlarla dengelenm i. A ltn yal
dz kullanm ve harelerin younluu, resim de aydnlk alan olu tu ru r
ken bu aydnlk alanlar belli bir n varln gstermiyor. Poz verm i
olarak betim lenm i olan figrler ise resim de duraanlk etkisi yaratyor.

37
38
 I.orenzetti sann Yakalanmas"
LorenzettiYin arm ha gerilm ek zere yakalanm olan say ve olay
ann betim ledii freski, Asisid e Alak Kilise olarak bilinen yapnn bir
duvarnda yer alm aktadr. Lorenzetti, hikyeyi ak kom pozisyon k u ru
luunu kullanarak betim lem i. Konu yakn plan olarak ele alndndan,
kadrajn dnda devam llk gstererek izleyicinin zihninde sonlauyor.
Ana yn, sa ve dier figrlerin zerinde yer ald yatay planla verilmi.
Ana yn destekleyen dier yatay ara ynler, figr grubunun oluturdu
u plan, atonun bulunduu tepe ve arka plandaki da srasyla oluu
yor. Yatay ana yn dengeleyen dikey ara ynler, figrlerin duruu,
m zraklar ve m im ari elem anla verilmi. Dier ara ynler, sa alt ke
den sol st keye ve sol alt keden sa yan kenara devam eden, iki ters
al diyagonali gsteriyor. n ortad a yer alan krm zl figrn ayakla
ryla balayarak sa ve sol yan o rtalara doru devam eden iki ters al
diyagonal yn ise izleyicinin baklarn m erkezden kenarlara doru
ynlendirerek resm in okunm asnda yardm c oluyor.
K om pozisyondaki arlk, m erkezden sa yarya doru hareket eden
figrler araclyla sa yarda toplanm . Bu alanda yer alan sann ba
klarnn izleyicinin baklaryla bulum as, ba hareketiyle izleyicinin
baklarn sol yarya ynlendirm esi, sar giysili arkas dnk figr ve
beyaz alanlar, asim etrik dengenin kurulm asn salyor. rten rtnen
form ilikileriyle salanm olan derinlik algs, perspektiften yoksun
kom pozisyonda belli b ir derinlik algs oluturarak resm in m eknn be
lirliyor. Figrlerde gze arpan geree yakn tasvir, m eknda ve dier
elem anlarda grlen sem bolik ifadelerle ztlk oluturm u. Sar, krm z,
mavi ve ara tonlarn kullanld resim de mavisiyah ve renkli beyazlar,
sanatnn daha ok ak-koyu renk ilikileriyle kurduu renk uyum unu
gsteriyor. D m eknda geen k o n u n u n gerek zam ann belirleyen
gkyznden aldm z atm osferik etkiler, yldzl bir geceyi tanm lar
ken figrlerde ve m eknda hacim sellik etkileri iin kullanlm olan ay
dnlk alanlar, idealize edilm i b ir tanm lyor. zellikle n planda
yer alan figrlerde yer yer grlen hacim sellik etkileri, dier alanlardaki
yzeysel anlatm la elierek gelenekten tam am en uzaklalm adn
aklyor. Eylem halinde betim lenm i olan figrler resmi hareketli klar
ken form lar izgisel eilimi ve gotik etkileri hissettiren kapallk zellii
tayor.

39
M artin i, "Cclveri Yolu, ah a p z e rin e te m p e ra . 28 x 16 cm , 1333.

40
 Simon Martini Calveri Yolu"
M a rtin in in Paris Louvre M zesin d e sergilenen Calveri Yolu adl
eserinin konusu d in d ir ve sann yakalandktan sonra arm ha gerilm ek
zere gtrld an anlatm aktadr. Sanatnn kalabalk bir figr g ru
buyla birlikte resm in m eknnda yer alan m im ari elem an tasviri ve ya
kn plan tercihi, resmi ak bir kom pozisyon olarak izlememize olanak
salyor. G iottonun balatt ve Bizans resim geleneinden uzaklam a
ya karlk gelen kom pozisyon dzeni, m ekn kaygs ve hacim etkileri
M artininin resm inde yenilikleri izleme abalar olarak grlyor. Res
min m eknnda yer alan m im ari elem andaki perspektif araylar ve fi
grlerle resm in m ekn arasnda grlen l sorunlar, sanatnn
mekn ve derinlik kavram lar zerinde d u rd u u n u gsteriyor.
K om pozisyonda diyagonal ana yn, sann om uzu zerinde tad
arm h ve iki tarafnda yer alan figrlerle oluuyor. Ana yn, arm hn
41
yatay planna paralel olarak sol kenarda yer alan figrle balayp sa ke
nar ortaya doru devan eden ters al diyagonal yn dengeliyor. Baka
b ir diyagonal yn, ana yne paralel uzanarak sa alt keden balayp
sol yardaki figr vurguluyor. Dier iki diyagonal yn ise yine sol ke
nardan balayarak sa st kede bulunan atonun kulelerini iaret edi
yor. sann duruuyla birlikte dier figrler ve m im ari elem ann kuleleri,
dikey ara ynleri veriyor. Resm in st plannda yer alan atonun izleyici
ye olan cephesi dikey yne karlk gelen yatay yn, sa ve sol yardan
m erkeze doru ynlenen hareketler ise say iaret ediyor.
sann ba hareketi, kalabalk figr grubu ve krm z renk kullanm
resm in arln sol yarya ekiyor. Kompozisyona asim etrik denge h a
kim. Meryemin hem koyu renk alanna sahip olmas hem de resm in sol
kenarndan sa ortaya doru olan hareketi ve sa kenardan merkeze do
ru ynelen ve kar hareketi oluturan mavi ve krm z giysili figrlerin
yaratt gerilim, izleyicinin baklarnn yzeyde dengeli olarak dolam a
sn salyor. Ayrca, resm in sa alt kesinde yer alan iki ocuk figr, sol
yarda toplanan ilgiyi sa yarya ynlendiren elemanlardr. Sar, krmz ve
mavi tonlarnn arlkta kullanld resim de yer yer gn nn etkileri
grlmektedir. Hareketli bir kompozisyon dzeni kullanan sanatnn
k kullanm ve hacim araylar, ada Duccioya kyasla daha yum u
ak ve doalc bir anlatm a ynelm i olduunu gsteriyor.

Rnesans 1400-1580 .
Rnesans; Avrupad a bilim , sanat ve felsefe alanndaki gelimelerle
yaanan kltrel deiim lerin ve insanolunun Yeniden Dou unu
iaret eden yenia tanm lar. Sanatta Yeniden D ou, resim sanat ta
rihinde bir duraklam a d n em in d en sonra tekrar ykseliin yaand
dnem i ve bu dnem e adn veren slubu iaret eder. Rnesans slubu;
Yunan ve Rom a uygarlklarnn sanatlar, dnce sistem i, yaam b i
im leri, bilim e olan ballklar, estetik beenileri ve bunlara ait ilkelerin
tekrar gndem e gelerek deer kazanm as zerine yaplanm tr. O rtaa
sanat, dnce sistem inin paralelinde her zam an bu dnyann tesiyle
ilgilenmi, dini ltler ve deerler tek kriter olarak her alanda akl yok
sayp, var olann tesini sorgulam m Buna karn Rnesans d n r
lerinin rnek ald antika dnce sistemi ve sanat anlay, akla d a
yal ve insan m erkezli olm utur. A ntika insan, m anevi dnyadan
deil, bilim den ve m addi dnyadan beslendiinden, insann en iyi ko
ullarda yaam asn am alayan hm anist dnceyi de savunm utur.
A ntik Yunanda ne kan ve insan yce bir varlk olarak kabul eden bu
gr, yaklak bin yl aradan sonra tekrar Rnesansta gndem e gel-
42
mitir. Bylece insann bireysel olarak n plana km as ve toplum sal
bilincin uyanm as, hm anist dnce sistem inin h er alana yaylm asn
da da etkili olm utur. Sonuta yenia insan da insan ve insani deer
leri her eyden stn tutan hm anist dnce sistem ini merkeze alan
bir yapyla sosyal yaamda, bilim dnyasnda ve sanatn tm alanlarn
da, ortaan karanlk dnce sistem inden uzaklaarak bu dnya ger
eklerine ynelm itir. Resim sanatnda bu dnem , 15. yzyln ilk
yarsnda erken Rnesans olarak balayp, 16. yzyln ilk yarsnda yk
sek Rnesans olarak geliim gsterir.

Erken Rnesans 1400-1480

O rtaada din in egemenlii altndaki dayatm ac dnce sistemi,
15. yzyl filozof, bilim insan ve sanatlar tarafndan kertilm itir.
leriyi grebilen bu yaratc bireyler, antikan bilim e ve felsefeye daya
l dnya g rn belirleyen aklc ve h m anist dnce sistem ini gn
na karm tr. Bylece hm anist dnce sistemiyle m erkezde yer
alan ve bilim le balarm kurm aya alan birey, dnyay ve yaam n ger
eklerini kefetm e ansn da eline geirm itir. Toplumsal yaam daki bu
deiim ler, sanatn da insan akl ve bilim in nderliinde geliebileceini
gsterm itir. Sonuta; gereklik ve ideal biim anlayn yanstabilm ek
iin kesin doruluun ve akl yoluyla b ulunan gereklerin gz ard edi
lemeyecei sav doruluk kazanm tr.
15. yzyln balarnda, gemi bin yl boyunca hakim olan kilise ve
din ad am larnn basks o rtadan kalkm; gerein ne olduu sorusuna
insan m erkeze alan bilim, felsefe ve sanatla cevaplar aranm ; yaam n
gereklerini akl ve bilim yoluyla kavram a abalar, bu tarihlerde yetien
byk ustalara da keiflerde bulunan bilim insan m isyonu kazandr
mtr. Bu dnem de gerei yanstm a kayglar, sadece gzel olanla s
nrl kalm am , iyiyi ve doru olan yanstan eitici bir yapya da
brnm , gzellik anlay ise tutkuyla yceltilm i estetik beeniden
te, doadaki gzellik ve uyum unun ispat olan insan vcudunun ycel-
tilmesiyle anlam bulm utur. Ayrca ekonom ik olarak glenen burjuva
snf, kilise ve dinin kat kurallar ve baskc tu tu m u ndan uzaklap ken
di gereklerini bulm a yolunda ilerlemitir. E konom ik gcn artm asyla
birlikte bu dnem de talya, siyasal blgelere ayrlm ve yeni ehir dev
letleri kurulm utur. Ayrca bu yeni kurulan ehir devletlerinin ynetici
leri tarafndan desteklenen ve belli bir estetik beeninin ekillendii
sanat okullarnn kurulm asyla ok sayda sanatnn yetimesi salan
mtr. ehir devletlerinin yneticileri arasnda zam anla ortaya kan
ekonom ik ve siyasal rekabet, en iyi olana sahip olabilm e arzusuyla sana
43
tn daha ok desteklenm esine ve glenerek yenilem esine yardm c ol
mutur. talyann Floransa kentinde balayan, oradan Venedik ve
Romaya srayan bu yeni slup, ksa zam anda Kuzey Avrupa, A lmanya
ve Fransaya da yaylmtr.

Yksek Rnesans 1470-1520

15. yzyl Rnesans sanats, gerei arayp bulm a abalarn sergi
lerken yzyln sonlarna d o ru yenilenen grlerle yksek Rnesans
sanats, gerein tesinde ideal olan dengeyi ve uyum u aram a abalar
ile tinsel bir anlatm a ulam tr. Rnesans sanats iin sanatn z ve
amac olan ideal oran, perspektif, gerei yanstm a gibi prensipler, bu
dnem le birlikte ideal olan uyum ve gereklii yaratm ada bir ara hali
ne gelir. D oann tesindeki gzeli yaratm ak iin tm bunlar sadece bir
ara olduunda, yksek R nesansn kriterleri de belirlenm i olur. Bu
d nem de Floransa O kulu gcn yitirm i, Venedik O kulu ve Roma
O kulu n plana gemitir. Leonardo, Raffaello ve M ichalengelo,
Floransada balayan sanat hayatlarna Romad a devam ederek olgunluk
dnem i eserlerini bu ehirde rettiklerinden, okulun en parlak d n em i
ni yaam asnda etkili olm ulardr.
Rnesans sanatnn ideal sanats, bilim le i ie ve zellikle sanatta
dahice bulularla gndem e gelen bilim insan zelliklerini tayan bir
m odel oluturarak sanatla bilim i ayn potada birletirir. Bylece sanat
nn gzellik aray dnsel bir yapya b r n m , ideal olann-yanstl
mas abalaryla zgn bir yap kazanm tr. Bu dnem resim lerinde
grlen figrler, genellikle kom pozisyonlarn kurulularnda birlik ilke
si gz nnde b u lu n d u ru larak gruplar halinde, piram it eklinde ya da
antsal bir yap sergileyen b t n ler olarak yerletirilir. Ik esi, resm in
iinde birliin k u rulm asnda derinlik ve hacim verm ek iin btnleyici
bir grev stlenm i; izgi, ton, hacim ve renk eleri dengeli ve uyum lu
bir yap ortaya koyarken figrlerdeki ifade, ie dnk bir yap kazanm
tr. Ayrca bu resim lerdeki zam an kavram , sonsuzluk ya da zam an dii
lik izlenimi verdiinden genellikle tanm szdr. Bu dnem de, Avrupada
sanat eitimi veren ilk akadem i olan Accadem ia di Belle A rti (Gzel
Sanatlar A kadem isi) 1563te Floransad a C osim o de M edici tarafndan
alr. G nm zde halen "Accademia delle A rti del Disego (Desen
A kadem isi) adyla eitim verm eye devam eden okulun ilk yneticisi
Giorgio Vasari'dir. (1511-1574) Bu okulla birlikte sanat ve sanatlar,
lonca sistem inden ayr tek bana varlk gstererek stat olarak deer
kazanr.

44
 15. Yzyl Floransa O kulu
Bu yzylda Floransay bilim , sanat, siyaset ve ekonom inin merkezi
konum unu getiren M edici ailesi olm utur. E konom ik gc elinde b u
lunduran M edici ailesi, ayn zam anda Floransa O k u lu n u n da en byk
destekisidir. M im ar ve heykeltra Filippo Brunelleschi (1377-1446),
m im ar A lberti (1404-1472) ve heykeltra D onetello (1386-1466),
Floransann yeni yzyln m erkezi olarak kabul edilm esinde Medici ai
lesi kadar derin izler brakr. B runelleschinin m erkezi plan uygulam ala
rn sistem letirm esine paralel olarak, insan m erkezli kom pozisyonlar
ve gen kurgu ne kar. Bu nedenle 15. yzyl balarnda Floransa
O kulu sanatlarnn resim lerinde grlen en belirgin zellik; insan
m erkeze alan kom pozisyonlarda hm anist etkilerin n plana kt
gen kom pozisyon kurgulardr. Ayrca Floransa O kulu sanatlarnn,
som ut gerekleri ve akl yoluyla b ulunan dorular savunarak biimci
bir anlayla gerei en doru ekilde yanstm ay tercih etmitir. Bu d
nem resim sanat rneklerinde, doal olana ve geree yaplan vurgu
nedeniyle desenin nem kazanm olduu ve ayn dorultuda izgisel
perspektifin nem sendii grlr (Resim 14). zellikle bu okulun n
cs olan sanat M asaccio (1401-1428), G iotton u n balatt m ekn ve
derinlik so ru n u n u belirgin bir ekilde zerek resim lerinde, boyutlu
luk etkisi veren m eknlaryla dikkat eker.

45
M asaccio, "Kutsal l", fresk, 1427.

46
 Masaccio "Kutsal l
Masaccionun Kutsal l adl yapt, Floransa Santa M aria Novella
Kilisesi nde bulunm aktadr. Bilimsel perspektifi ilk kullanan sanat ola
rak kabul edilen Masaccio, bu son resm inde stn dehas ve yaratc g
cyle doay yzeye en doru ekilde aktarm ay baaryor. Kutsal
lde gl dikey hareketle salanm olan duraanlk ve antsallk,
kadrajn snrlar iinde kalan sahnenin sonsuza kadar varln koruya
ca izlenimini veriyor. Tanr figr ve sa, resm in m erkezinde dikey ana
yn olutururken han yatay plan, M eryem ve Yusuf figrlerinin arka
planda yer alan sunakla olan balants ve resm in n plannda yer alan
dier iki figrn bulunduu dzlemler, dikey ana yn dengeleyen yatay
ara ynleri oluturuyor. Kom pozisyonda yer alan figrler, dikey ara yn
ler zerine yerleirken sa alt ve sol alt kelerden Tanr figrne uzanan
ters al iki diyagonal yn, gen kurguyu vurgulayarak izleyicinin ba
klarn ynlendirm e ve konuya dikkat ekm e noktasnda nem li bir rol
stlenm itir. genin tepe noktasnda Tanr figr, sol alt kede resm in
47
sipariini veren kilise koruyucusu ve bas, sa alt kede bann
ei, sann sanda M eryem , solunda ise Yahya yer alyor. M eryemin b a
klar resim ve izleyici arasnda bir balant kurulm asnda yardm c
olurken kom pozisyondaki arlklar, eit olarak ikiye blnm m erkez
den d kenarlara doru yneliyor. Ancak sann duruu ve M eryem in el
hareketiyle oluan farklar, sim etriyi bozarak kom pozisyonu hareketli si
m etri konum una getiriyor. Sanatnn gl bir izgisel perspektif kul
land kom pozisyonda tercih ettii bak as, boyutlu mekn
yanlsam asnda olduka etkilidir. Sanat, resimsel m eknn gerek
mekn olarak alglanm asnda gl bir yanlsama yaratr. Resmin arka
plannda yer alan tonoz ve figrlerde kulland alttan bak asyla so
lucan bak ve geriye doru perspektif, resimdeki figrlerin sanki bir
tonoz altna yerletirilm i heykel grubu gibi alglanm asn salar. M asac
cio, kapal form kulland duraan kom pozisyonunda, mavi ve krm z
tonlarla scak-souk renk ilikilerini n plana kartan bir renk uyum u
tercih etmitir. Ayrca sada grlen ilahi k, hem kavram n hem de fi
grn n plana km asnda etkilidir.

Fra A ngelico, A z iz C om a ve A z iz D o m ia n m ehit Edilmesi", ah a p p ano, 37 x 46 cni, 1440.

48
 Fra Angelico Aziz Cosmo ve Aziz Domian'm ehit Edilmesi
Fra Angelicon un Paris Louvre M zesinde sergilenen yaptnn ko
nusu, ncild e yer alan dini bir hikyedir. Sanat, resm in kuruluunda
ak kom pozisyon dzeni tercih ettiinden, resm in sol kenarnda yer
alan fgiir ve arkada yer alan m im ari elem an, kadrajn dnda devam
ediyor izlenim i vererek izleyicinin zihninde sonlanyor. Ana yn olu
turan diyagonal yn, izleyicinin baklarn sol alt keden balayarak
sa st keye doru ynlendiriyor. Ters ayla ana yn dengeleyen d i
er diyagonal yn ise sa alt keden balayarak sol st keye doru
devam ediyor. Kalenin kuleleri ve arka planda yer alan da sras, yatay
yn veriyor. Kalenin giri kaps, aalar ve insanlar dikey ynleri olu
turuyor. Angelico kom pozisyondaki asim etrik dengeyi, ktlesel youn
luu sol yarya tam olm asna ram en izleyicinin dikkatini, sa yarda
renk etkisi ile izole ettii ve d u ru u n u n salad gerilim duygusuyla
cellat figrne ekerek kuruyor.
O rta planda idam edilm ek zere celladn n n d e yer alan Aziz fig
r, gl krm zyla olay ann daha da etkili klyor. Ayrca krm znn
sol kenar, sa kenar ve orta planda kullanlm olm as, izleyicinin bak
larnn yzeyde dolam asn salyor. Figrlerde kullanlm olan sar,
krmz ve mavi, m eknda kullanlm olan renklere oranla daha yksek
deere sahip olduundan, yaln ve ara renklerle oluturulm u olan a r
moniyi ztlk ilikileriyle dengeliyor. M eknda hem izgisel perspektif
hem de belli oranda hava perspektifi derinlik algsn oluturuyor. Sol
49
kenarda izleyici k o n u m u n d a bulunan figrler ve celladn duruu, kom
pozisyonda hareketlilik duygusu yaratyor. Resim deki atm osfer ve k
etkileri, sanatnn gn n gzlem lediini gsteriyor.

U ccello, "Sar R a m a m S a v a -B e m a rd in o della C ia rd a n m A tn n zerinden D m e si, ah a p

z e rin e te m p e ra , 182 x 220 c m , 1450.

Uccello San Romano Sava-Bernardino della Ciardanm

Atnn zerinden Dmesi"
Ucellonun San Rom ano Sava-Bernardino della C iardanm Atnn
zerinden D m esi adl yapt, Floransa Uffizi M zesinde bulunm ak-

50
tadr. G erek yaam dan alnm bir kahram anlk hikyesini anlatan
konu, biim -ierik ilikisinin gl etkileri, idealize edilm i biimsel
yorum larla anlatlan figrler, rakursiler ve izgisel perspektif kullan
myla etkili b ir anlatm sunuyor. zellikle at figrlerinin idealize edil
mi yorum u, ierikle terek kahram anlk duygularn yceltiyor. Son
derece hareketli betim lenm i olan olay an, ideal gereklik araylar ie
risinde kapal form larla yanstlm aya allm. Geni bir m ekna yay
lan figr dalm ve m ekn tasviri, olayn gerek m eknn alglam am za
yardm c olan ak kom pozisyon anlayyla betim lenm i. Yatay ana yn
zerinde betim lenm i olan n plandaki figrleri dengeleyen m zrakla
rn ynleri ile oluan diyagonal ara ynler, arka planda yer alan yollar,
zem indeki silahlar ve l askerlerle verilm i olan ara ynler izleyicinin
baklarnn tm yzeyde dolam asn salyor. Sa alt ve sol alt keler
den resm in st ortasna doru devam eden iki ters al diyagonal gen
kurguyu aklyor. R esm in sa ve sol altlarndan yan kenarlara doru
devam eden ikier diyagonal yn, izleyicinin baklarn m erkezden ke
narlara ynlendiriyor.
K om pozisyondaki biimsel younluk ve bak istikam etini belirle
yen ynler, resm in her iki yarsnda da ayn etkileri koruduundan,
dengeyi hareketli sim etride tutuyor. Ucellonun kulland farkl kala
ra ynelik perspektif tercihi, perspektifi ve rakursiyi vurgulayan resm in
n plannda yer alan figrlerin cepheden g r n n e ters den, arka
plandaki m ekna stten bakan bak asn aklam aktadr. Sanatnn
kulland bu yntem , m eknn dekor gibi alglanm asnda ve sahnenin
izleyicinin tiyatro sahnesine bakyorm u izlenim i yaratm asnda etkili
dir. Scak renklerin arlkl olarak kullanld arm oniyi yeil ve yeilsi-
yahlar dengeliyor. Ikllk etkileri ve deeri d rlm renkler,
ak-koyu dengesiyle renk uyum unu destekliyor. Resmin n ve arka pla
n arasnda oluan derinlik algsyla m eknsal etkileri, figrlerden yan
syan idealize edilm i k destekliyor. Ayrca ok sayda m zrak ve iaret
ettikleri ynler, espas ilikilerini glendirirken eylem halini betim le
yen figr kullanm , kom pozisyonun hareketli bir yap kazanm asna da
yardmc oluyor.

51
M a n te g n a , Isa'nn a rm h a G e rilm e si', a h a p z e rin e te m p e ra , 67 x 93 c m , 1457-59.

i
S k f

N.
,
| .r * \
fW
r >
P 1u d j r 1 ik * p v
7 * ^ K L j r
Mantegna sa'm armha Gerilmesi"
M antegnann "sann armha Gerilmesi adl yapt, Paris Louvre
M zeside sergilenm ektedir. Sanat, sann iki hrszla ayn anda ar
52
m ha gerildii sahneyi betim ledii kom pozisyonda; n plandan resm e
giren iki figr, dier figrlerin yzeydeki dalm ve kadrajn dnda
devam eden gl b ir m ekn betim lem esiyle ak kom pozisyon dzeni
kullanyor. Resm in n p lan n d an kom pozisyona dahil olan bu iki figr,
hikyenin getii sahneden yani izleyicinin bak asndan daha aa
da yer alarak farkl bir derinlik algs yaratyor. K onunun verili tarz,
sanatnn olay eletirel bir bak asyla ele aldn dndryor.
Resmin k o n u su n u oluturan olay, dini adan byk bir hzn kayna
olan san n arm ha gerilm esidir. A ncak olaya ilgi duym ayan, hatta ii
elence boy u tu n a gtren Bizans askerlerinin tavr, anlatm a alayc ve
eletirel b ir yap kazandryor.
Sanatnn gl izgisel perspektif kullanm , resm in m eknn ger
ek m ekna balayarak hem geriye hem de aa doru derinlem esine
bir alg yaratyor. A na yn sann d uruu ve zerinde bulunduu han
dikey hareketiyle verilmi. Bu ana yne paralel dier dikey ara ynler ise
sann iki y an n d a yer alan dier sulular, sada yer alan asker, solda yer
alan kayalk ve figrler arasnda oluuyor. Dikey ana yn karlayan
yatay ara ynler; figrlerin zerinde b u lu n d u u zem in, resm in ortadan
yatay olarak ikiye bld izlenim ini vererek figrlerin ba hizalaryla
oluan dzlem ve arm hn yatay planyla verilm i. Sa ait ve sol alt k
elerden kar kelere d o ru hareket eden iki ters al diyagonal yn,
izleyicinin baklarm merkeze ve m erkezden de d kenarlara ynlendi
rerek tm yzeyde dengeli olarak dolam asn salyor. Kom pozisyon
daki arlklar her iki yarda da eit olarak dalm gstererek vurguyu
merkezde topladndan, hareketli sim etrik bir dengeden sz etm ek
m m kn. Mavi rengin arlkl olarak kullanld resim de, sar, krm z
ve yeil tonlar uyum lu b ir arm oni salarken m eknda kullanlm olan
koyularn hakim olduu ara tonlar, bu renklilik etkilerini glendiriyor.
Gn nn kullanld kom pozisyonda, k-glgeyle salanan ak-
koyu etkiler betim lem eyi ilgi ekici klyor. Eylem halindeki figrler h a
reketli bir gr n m sunarken kapal form anlay, dnem in estetik
beenisini aklyor.

53
V errocchio. " s a ,m Vaftizi". 177 X 151 c m . 1472-74. Uffizi M zesi. Floransa.

54
 Verrocchio sa'ma Vaftizi"
Verroccionun sann Aziz Yahya tarafndan vaftiz edildii sahneyi
betimledii resmi, Floransa Uffzi M zesinde bulunm aktadr. Resim,
st orta kenarda yer alan Tanr'nn elleri, sol yardaki aa, melein aya
ve Y usufu n sol aya ile, kadrajn dnda devam llk gsteren ak
kom pozisyon dzenine sahip. K om pozisyonun kuruluunda etkili olan
Rnesansn ideal form u gen kurgu, kutsal ru h u simgeleyen gvercin
le balayarak resm in iki alt kesinde sonlanyor. T anrnn elleri, gver
cin, Y usufun elindeki vaftiz tas ve sa, dikey ana yn veriyor. Arka
plandaki aa figrleri, ana yn gl klan paralel ara ynler. Ufuk
izgisi dzlem i ve zem in, dikey hareketi karlayan yatay ara ynler ola
rak dengeyi salyor. K om pozisyondaki diyagonal ara ynler ise ge
nin kenarlarn tam am layan alt kelerden st ortada birleen ynlerdir.
M erkezde yer alan sann sa yarya olan ynelim i ve Yahya ile sa ara
snda kurulm u olan btnsellik, peyzajdaki koyu alanlarla balanarak
kom pozisyondaki arl sa yarya ekiyor. Ancak Yahyann sola y

55
nelen pozu ve sol yarda yer alan m eleklerle meleklerden birisinin say
iaret eden baklar asim etrik dengeyi salyor.
Rnesans resm inin yum uak anlatm , m ekn ve figr yorum u, renk
ve k tercihi ve perspektif ustal Verrocchion un resm inde aka
kendisini gsteriyor. V errocchionun rencisi olan Leonardonun bu
resim de yer alan m elek figrlerini ve peyzaj resm ettii biliniyor. Resim
de ak-koyu renk etkilerinin n plana kt kahverengi tonlar, okr ve
yeil ile salanan ren k uyum u, olayn anlam n ycelten Tanrsal bir
kla glenir. zellikle yzyln ikinci yarsndan sonra grlm eye
balayan izgisel desen anlayndaki yum uam a, form larn da daha y u
m uak alglanm asnda etkilidir. Bu daha ok sert bir izgi yerine y um u
ak ton geileriyle elde edilen ve ak-koyu ztlklarnn azald daha
yum uak bir biim aray ile elde edilen yeni b ir form anlay olarak
karm za kyor. Verroccion un bu resm inde de zellikle figrler, kapa
l form zelliine sahip olm alarna ram en, son derece yum uak bir an
latm veriyor.

B otticelli, lkbahar, ah a p z e rin e te m p e ra , 203 x 314 cm , 1482.

56
 Botticellinin FloransaU ffizi M zesinde bulunan lkbahar adl ya
pt, sanatnn zgn ve lirik anlatm zelliklerini ortaya koyan biim
dilini aklam akladr. Botticelli, iki farkl m itolojik hikyeyi ayn kadraj-
da birletirdii bu resm ini ak kom pozisyon olarak dzenleniyor. Res
m in st o rta p lannda yer alarak kom pozisyona yukardan dahil olan
Eros-Ak Tanrs figr ve sa kenardan resm e giri yapan Zephyrus-
Bat Rzgar figr, kadraj ak kom pozisyon olarak belirleyen u n su r
lardr. Botticelli, resm in sa yarsnda ilkbaharn geliini, sol yarda ise
Parisin gzellerin yarm asnda hakem lik yapt hikyeyi betim li
yor. Resm in m erkezinde yer alan Vens figr ise balayc elem an ola
rak kulland iki hikyeyi ayn m eknda btnlyor. Sanat,
kom pozisyonda ana yn olarak zem in ve figrleri yerletirdii yatay
dzlemi kullanrken kom pozisyondaki figrleri, yatay ana yn denge
leyen dikey ara ynler zerine yerletiriyor. Resm in sa alt kesinden
ve sol alt kesinden Eros figrne doru devam eden ters al diyago
nal iki ara yn, Rnesansm ideal gen kom pozisyon kurgusunu veri
yor. Ayrca figrlerin hareketleri ile salanm olan dier diyagonal ara
ynler, izleyicinin baklarnn tm yzeyde dengeli olarak dolatrarak
yn dengesini salyor.
K om pozisyonun sol yarsnda daha kalabalk ve btnlem i halde
bulunan figrler, karanlk arka plan n nde ak renk deerleri ile ar
l sol yarya ekiyor. Buna karn sa yarda yer alan ve sol yarya gre

57
daha hareketli grnt oluturan figrler ve dokusal etkiler, izleyicinin
baklarn sa yarya ynlendirerek asim etrik dengenin kurulm asnda
yardm c oluyor. Parisin giysisinde kullanlan krm z, m erkezde yer
alan ilkbahar figrnde tekrar ederek ilgiyi m erkezde topluyor. Resmin
arka plannda kullanlan koyu kahve ve yeil tonlar, h em koyuluk etkile
ri hem de souk renk algsyla figrleri n plana kartrken n planda
kullanlan aydnlk alan ve krm zyla salanan renk uyum unu da d e n
geliyor. Krm z, resim de vurgu noktas olutururken genele hakim olan
renk uyum u, ak-koyu dengesiyle salanr.
Botticellinin izgi ve desen arlkl teknii, kapal form algs veri
yor, anlatm da tercih etm i olduu yum uak geiler, hareketli figr kul
lanm ve kulland lirik dil ise resm i hareketlendiriyor. Koyu renklerin
hakim iyetindeki resm in m ekn, figrlerde kullanlm olan idealize
kla aydnlanm . Resimsel m eknda hacim ve perspektif kullanlm a
dndan, oluan yzeysel anlatm , m ekna bir dekor izlenimi veriyor.
Buna karn, hikyenin kahram anlar hacimsel deer, renk ve k etk i
leriyle bu m ekndan koparak n plana kyor. Sanatnn eserlerinin
genelinde grlen gl izgisel yapyla kurulm u zarif figr yorum u ve
dengeli renk uyum u, setii konular ve verili tarzyla her zam an bir
btnlk olu tu ru r (Resim 15).

15. Y/.yl A lm a n O k u lu

Almanya, talya ve Kuzey Avrupaya gre uzun yllar hem siyasi hem
de toplum sal olarak etkileim e kapal kaldndan, kendi iine dnk
bir yapyla sanat alannda da ortaan estetik beenisini uzun sre k o
rum utur. 14. yzylda gotik sanatn estetik beenisini ortaya koyan al
tar panolar ve fresklerle varlk gsterir. 15. yzyln ilk yarsnda ise
geleneklerden fazla uzaklam adan talyann da etkisinde kalarak ge
gotik dnem estetik beenisine ynelir. 15. yzyln ikinci yarsndan
itibaren gotik sanatn etkilerinden yava yava uzaklamaya balayan
A lm an resim sanat, bu d nem de doalc bir gereklik anlayyla doa
ya ve insana duyarl bir yapya brnm tr. Bu resim lerde sanatlarn
doay gzlem lem e kayglarnn yan sra perspektif, nesne ve figre y
nelik boyutluluk araylarnn ne kt grlr. W itz (1400-1445),
bu dnem de okula byk katk veren sanatlarn banda yer almtr.
Alm an O kulu, 15. yzyln ikinci yarsndan sonra Flam an O kuiunun
etkisi altna girm i, ayrca yeni bir teknik olarak gelien gravr resimle
anlm aya balamtr.

58
59
 W itz M u cize v i B alk Av"
W itzin Cenevre Sanat Tarihi M zesinde yer alan M ucizevi Balk
A v adl yapt, Aziz Peteri konu alan ve drt paradan oluan altar p a
nonun bir sahnesidir. B urada, ncild e yer alan hikyeyi betim lem i olan
sanatnn doalc ve gzleme dayal gereklii ortaya koyan anlay
aka grlr. W itzin nem li yaptlar arasnda yer alan bu eseri, mekn
tasviriyle n plana karak ilk peyzaj resim leri arasnda yer alr. Cenevre
Gl ve evresindeki doay ieren resm in m ekn, VVitzin adalar
arasnda hem gereki yaklam hem de doalc anlatm ile n plana
karr. Sanatnn doa gzlemi ve yorum u, sudaki yansm alarn gerek
lii kadar dikkat ekicidir. Erken Rnesans dnem i sanatnn ince izgi
sel slubu ve lirik anlatm , zellikle kum a kvrm larnda ve figrlerde
hissedilir.
Resm in yatay kurgusu, kadrajn dnda devam ediyor izlenimi veren
ak kompozisyon dzeniyle paralellik gsteren son derece sakin, d u ra
an, fakat gl bir anlatn sunm aktadr. Kom pozisyonun kuruluunda
etkili olan yatay ana yn balk teknesi ile verilirken ana yne paralel
uzanan yatay ara ynler, gln kys ve ufuk izgisiyle tanm lanyor. Ya
tay ana yn dengeleyen dikey ara ynler, kyda balklar bekledii d
nlen aziz, arkasnda yer alan tepe ve sa kenardaki yapyla veriliyor.
Profilden betim lenm i olan figr, sudaki dier aziz ve arka plandaki pey
zajla btnleerek sol alt keden sa st keye doru hareket eden d i
yagonal ara ynde ne kyor. Bu yne kart verilmi olan dier
diyagonal ynler ky, balklar ve arka plandaki tepeler arasnda yer
alyor. Kom pozisyondaki biimsel younluk, detaylarda yer alan zengin
anlatn ve azizin d u ru yn, arl resmin sol yarsna ekiyor. Ancak
sa yardaki hem daha yaln bir anlatm hem de oran olarak daha byk
elemanlar, asim etrik dengenin kurulm asnda yardmc oluyor. Ayrca
gl krm z giysisi ve banda haresiyle betim lenm i olan aziz figr,
kom pozisyondaki vurgu noktasn oluturarak izleyicinin baklarn sa
yarya ynlendirip tm yzeyde dolam asna yardm c oluyor.
Betim lem edeki doaya uygun renk seimi ve uyum , gereklik aray
n destekliyor. G n nn etkileri ve uyum lu renk seimi, betim le
meyi daha da ilgi ekici klyor. Hi bir abartya gereksinim duym am
olan sanat, gn n ve doada var olan renk uyum unu krmz-yeil
tam am layc renk ilikileri tem elinde deerlendirerek kendi gereklii
ve estetii iinde yanstyor. Sakin ve huzurlu b ir grnm veren peyzaj,
azizin d u ru u n a karn teknedeki figrlerin olay ann yaatan h areket
lilikleri ve sudaki yansm alar, resm i ilgi ekici klarken gereklik kayg
larnn ne km asnda yardm c oluyor.
60
 15. Yzyl Umbria Okulu
U m bria, talyada Roma ve Floransa arasnda yer alan blgenin ad
dr. U m bria 15. yzylda sanat alannda zellikle m im aride nem li usta
larn yetitii bir m erkez olm a zelliini korum utur. Ancak 16.
Yzylda, sanat alannda Venedik ve Rom a kentlerinin n plana km a
s, okulun gc n yitirm esinde etkili olm utur. U m bria O k u lu n u n este
tik beenisi, 15. yzyl Floransa ve Venedik O kullaryla kyaslandnda
daha yum uak bir biimsel anlatm la ekillenm itir. Piero Della Fran
cesca (1410/20-1492) ve Luca Signorelli (1445-1523) gibi sanatlarn
yetim esinde etkili olan okulda Romal, Floransak ve Sienal sanatla
rn da eitim ald bilinm ektedir.

Piero della F ran cesca. "Isa'nn Vaftizi", ah a p p a n o z erin e te m p e ra , 167 x 116 cm , 1450.
61
 Piero della Francesca sann Vaftizi
Francescan n sann vaftiz trenini konu alan resmi, L ondra Ulusa
M zesinde sergilenm ektedir. Sanatnn yaptnda gsterdii ustalk
bitki rt s n n betim lenm esi ve figrlerin anlatm nda detaylara verdi
i nem le aklanabilir. Francesca, resim de sol kenardaki elem anlar
kadrajn dnda ve izleyicinin zihninde sonlanm asn tercih ettii al
kom pozisyon dzeni kullanyor. M erkezde yer alan sa figr, dikey an:
yn zerinde bulunuyor. Aziz Yusuf, dier figrler ve aa, dikey an
yne paralel olan ara ynleri gsteriyor. Ana yn karlayan yatay ar
ynlerden birisi resm in n plannda figrlerin b ulunduu dzlem , die
ri ise orta planda figrlerin om uzlar ve da srasyla oluan d zlem i,
veriliyor. Rnesansn vazgeilm ez kom pozisyon tercihi olan gen ku
rulu, kutsal ruhu simgeleyen beyaz gvercin, sada yer alan Yusuf ve
62
solda yer alan m elekle oluuyor. Y usufun sa kolu, vaftiz tas, orta plan
da soyunurken betim lenm i olan figrn d u ru u ve aacn sola uzanan
dal, diyagonal ara yn veriyor. Buna kar verilm i olan sol kenardaki
melek ve aacn saa uzanan dal arasnda kuru lan yn, izleyicinin b a
klarn sol yardan sa yarya doru ynlendiriyor. Francesca, kom po
zisyondaki biim sel younluk ve renk etkileriyle oluturduu arl sol
yarda toplam . Buna karn, sol kedeki melein saa ynelen bak
araclyla izleyicinin baklarn saya ynlendirip, arka planda koyu
alan n n d e ak tonlarla betim lenm i olan figre ve gkyzndeki at
m osferik etkilere dikkat ekerek asim etrik dengeyi kuruyor.
Francescan n bu resim de, dnem in renki yaklam nn karsnda
duran souk ve ksz bir renk dzeni tercih ettii grlyor. Renk etk i
lerinin gl olm ad resim de uyum , ak-koyu renk ilikileriyle sa
lanm. Sanatnn dier resim lerinde de grlen bu genel tavr, doalc
anlatm n glendiriyor. Sanat, betim lem ede gn yla birlikte,
zellikle figrlerde idealize kullanm ve kapal form lar kat bir
izgisel desen anlayyla deil, ak-koyu renk alanlarnn ilikileriyle
oluturm u. Poz verm i izlenim i veren figrler, resm in son derece sakin
ve duraan bir etkiye sahip olduu izlenim ini yaratyor. Resimde kulla
nlan biim lerin n-arka ilikileriyle salanm olan derinlik algsnn,
yaanan ann olduu gibi yanstlm asnda nem li bir rol var. lk bakta
gze arpan m atem atiksel oranlarn uyum u, dengeli bir kom pozisyon
izlenimi verirken yaln ve idealize edilm i form lar ve renk kullanm h
m anist etkileri aklyor.

. 15. Yzyl F e rra ra O k u lu

talyann kuzeyinde yer alan Ferrara O kulu, zellikle 15. yzylda

olduka nem li sanatlarn yetim esinde nem li bir yere sahiptir. Re
sim sanat kadar edebiyata da nem verilm i olan blgede iir ve tiyatro
n plana km , tiyatronun ne km as resim sanatn da etkilemitir.
Bu dnem de yaplm olan resim lerin arka plan bir sahne dekoru etkisi
verirken figrlerde teatral bir anlatm ne km tr. Bu nedenle tiyatro
nun etkileri kom pozisyonlarda aka kendini gsterm itir. Bylece
sem bolik bir anlatm ieren m ekn anlay, figrlerin adeta bir sahneye
yerletirilm i olduu izlenim ini verir. Ayrca k kullanm ve m im ikler
de bunu desteklem ektedir. Bu okulun sanatlarnn gl bir izgisellik
ve net bir ifade dili kullanm olm alar, gotik estetiin elerini tekrar
yaatm a abas iinde olduklarn gsterir. Ge gotik dnem in en iyi r
neklerine sahip Ferrara O kulu, daha ok 15. yzylda etkinlik kazanarak
Cosim o Tura (1430-1495), Francesco del Cossa (1436-78) ve Ercole de
63
Roberti (1456-96) ile anlr. 13. yzyldan 16. yzyl ortalarna kadar
etkili olan kentte Pisanello, Jacob Bellini, W eyden, Piero della Francesca
ve M antegna gibi sanatlar da almtr.

T u ra, "", a h a p z e rin e yalboya, 48 x 33 c m , 1460.

64
 Tura "Acma
T urann A cm a adl yapt, Venedik C o rreer M zesinde sergilen
mektedir. Sanat bu resm inde sann arm htan indirilm esinden sonra
M eryemin kucanda yaanan dram ann betimliyor. Resmin
m eknnn o luum unda katks bulunan arka plan, okulun belirgin bir
zellii olan dekor izlenim i vererek n plandaki figrlerin tiyatro sah
nesinde yer alan figrler gibi izlenm esinde etkili oluyor. M eryem in
portresindeki ifade, izleyiciye acdan ok, bir h u zu r duygusu veriyor.
Buna karn sann l bedeni ierikle rterek btn ilgiyi zerinde
topluyor. Sahnenin teatral bir grnm alm asnda zellikle say iaret
eden idealize k, m im ikler ve d urular etkili oluyor.
Kapal kom pozisyon olarak kurgulanm olan resm in ana yn,
merkeze yerlem i olan M eryem figr ile dikey hareketi veriyor. Bu
65
ana yn, M eryem in arkasnda yer alan kayalk zem in, zerindeki ar
m hlar, arka plandaki figrler ve sol kenardaki aacn paralellii ile g
leniyor. Buna kar yn dengesini salayan yatay ara ynler, M eryem in
zerine oturduu m ezar ta, zem in ve sann sa om uzu ve sol dizi ara
snda oluan dzlem lerle verilm i. Kompozisyondaki diyagonal ynler
den birisi, sann sol om uzu sa eli ve M eryem in portresiyle devam
ederek sa kenara uzanyor. Dieri ise lahitin kesi, sann diz kapakla
r ve arka planda yer alan figrler arasnda kuruluyor. K om pozisyonda
ki arlk, sann portresi ve arka planda yer alan aala sol yarda
toplanm . Sanat, kom pozisyonda asim etrik dengeyi kurm ak iin
M eryemin ban ve sann elini sa yarya ynlendirerek sa arka plan
da yer alan figrleri kullanyor.
zellikle sa figrn aydnlatan ve teatral anlatm glendiren ide
alize k, resm in m eknnda grlen gn nn etkileriyle ztlk olu
turuyor. Resmin renk uyum u kzlkahve, okr, mavi ve m or tonlarla
salanan scak-souk renk ilikileriyle salanm . Turann izgisel d e
sen karakteri zellikle kum a kvrm larnda belirgin derecede gzlem le
nirken sanatnn kapal form anlayn da glendiriyor. Poz vermi
gibi betim lenen figrler, d o n d u ru lm u bir ann duraanln k ve
desen etkileriyle birleerek antsal b ir izlenim e dntryor.

15. Yzyl F la m a n O k u lu

Flaman O kulu, 14. yzylda gotik sanatn etkileriyle ekillenen kitap

resim leri ve ahap altar panolarla varlk gsterm itir. 15. yzylda ise ge
gotik dnem in kitap bezem e ustalar olarak gsterilen Jean, Paul ve
H erm an Lim bourg kardelerin zenli teknikleri ve detaylar doalc bi
im de yanstm a abalaryla devam etm itir (Resim 16). Bu sanatlarn
figr ve nesne y o rum unda doalc ve gereki bir anlatm dili benim se
mi olm alar, Kuzey Avrupa resim sanatnn b una paralel olarak geli
m esinde byk katk salam tr. Ayrca duvar resmi gelenei olmayan
Flam anda kitap resim lem elerinden sonra tuval resm i, yeni bir tavr ola
rak gelime ans elde etm itir. Flam anl Ja ve H ubert van Eyck karde
lerin nclnde gelien bu dnem resim leri, gotik slubun
etkilerinden arnm , gereklii yanstm a idealiyle ekillenen doa gz
lemi ve detaylarla ne km tr. Bu resim ler talyadaki rnekleriyle k ar
latrldnda, hem kom pozisyon dzeni hem de k etkilerinde
farkllk gsterir.
Kuzey Avrupad a Rnesans estetii, talyaya nazaran daha ge geli
m ekle birlikte, daha duyarl ve detayc bir yapyla zgnlem itir. D ra
m atik anlatm , detaylara verilen nem ve doalc anlay, Flaman
66
Rnesansn talyan Rnesansndan ayrr. Ayrca talyad a insan m er
keze alan gereklik aray, Flam anda yerini yaam m erkeze alan bir
gereklie brakarak bir burjuva beenisi yaratm , ideal biim araylar
ve gzellik ise yerini itinayla verilm eye allan gereklie brakm tr.
talyan Rnesansnn izgisel perspektifiyle oluturulan meknlar, Fla
man O kulunda hava perspektifi ve n etkileriyle yum uayan bir an
latma dnm tr. Ayrca lkenin corafi yaps ve iklim koullarnn
ekillendirdii gn nn etkileri, resm in nn da belirleyicisi ol
mutur. Bu sanatlarn yaad topraklarda gne nn daha dar
ayla ve daha uzun mesafede yeryzne ulam as, gn nn y um u
ak etkileriyle uzak m esafelerin bile kolaylkla algland derinlikli
kom pozisyonlar kefetm elerinde etkili olm utur. Bu dnem sanatlar
arasnda Jan Van Eyck (1389-1441), Van d er W eyden (1399-1464) ve
Hans M em ling (1435-1494) ne kar.

Eyck, anslye Rotin'in M atlonnas", ah ap z e rin e yalboya, 66 x 62 c m . 1435.

67
 Eyck anslye R e lin in M adonnast"
Eyekm ayrntc doa gzlem i ve detaylara verdii nem , Paris Lo
uvre M zesinde sergilenen anslye Rolinin M adonnas adl yaptn
da aka grlm ektedir. Sanat, resm in sipariini veren kent soylusu
anslye Rolinnin portresini, M adonnann talandrlm as olayyla bii-
tnlyor. Eyck ak kom pozisyon olarak kurgulad resm inde, n p la n
daki figrlerin arkasnda bulunan veranda ve ardndaki peyzajla birlikte
panoram ik bir kent grnm yle geni bir alg alan yaratyor. M im ari
elem anda yer alan stun balklar, arka planda yer alan vitraylar, zemin
dem esi, kum alarn dokusu, M eryem in tac ve portrelerdeki anlatm ,
bu detayc ve doal anlatm destekleyen ayrntlardr.
Resm in ana ynn, M eryem ve Rolinin ayn dzlem de b etim len d i
i yatay plan oluturuyor. Bu yatay yne paralel uzanan ara ynler ise
karlkl oturan iki figrn kalalar arasnda oluan dzlem , orta p lan
da yer alan veranda, arka p landa yer alan ufuk izgisi ve st planda yer
alan m im ari elem ann dzlem i ile veriliyor. Figrler ve stunlar dikey
ynleri oluturarak ana yn dengelerken sa alt ke ve sol alt keden
st kelere doru uzanan diyagonal ynler, yzeyin izgisel organizas
yonunu tam am layarak izleyicinin baklarnn tm yzeyde dolam as
n salyor. Son derece sakin ve duraan olarak aktarlm olan konu, i

68
m eknda geiyor olm asna ram en d m ekna dair bilm em iz istenen
tm unsurlar da ieriyor. Krmzyla gl b ir vurgu yaplm olan
M eryem , ocuk sa, melek figr ve ta, arl sa yarya ekerken sol
yardaki detaylar Rolinin kostm nn kl rengi ve zengin dokusu,
arka plandaki vitray ve dardaki peyzaj, izleyicinin baklarn ynlen
direrek asim etrik dengenin kurulm asn salyor. zellikle d m eknda
grlen gn nn etkileri i m eknda da kendini hissettirm esine ra
m en, portrelerdeki idealize k, dikkatin asl k ahram anlarda toplanm a
sn salyor. Arlkl olarak scak renklerin kullanld arm onide,
lacivert ve yeil to n lar tam am layc renk olarak seilmi. zleyiciye d u ra
an, asil, sakin ve ihtiam l bir gr n m veren kom pozisyondaki kapal
form yorum u, kat b ir biim anlatm nn tesinde hem n hem de
rengin kullanm ndan kaynaklanan yum uak b ir anlatm sunuyor. Res
min son derece detayc ve gereki anlatm , hem sanatnn genel tavr
n hem de Kuzey Avrupa resim geleneinin en belirgin zelliini gzler
nne seriyor (Resim 17).

W eyden, Bildiri", trip tik p a n o n u n o rta b l m , ah a p z e rin e yalboya, 86 x 92 cm , 1430-40.

69
 Weyden "Bildiri
W eydenin Paris Louvre M zesinde bulunan Bildiri adl yapt, fi
grlerin jest ve m im iklerindeki glii dram atik etkilerle oluan doalc
anlatm ve detaylar n plana kartan teknii ile 15. yzyl Flaman sa
natm ekillendiren nc eserler arasnda yer alr. Zem in dem eleri,
kum an, ahabn, cam n ve m etalin dokusal zellikleri, figr yorum u
ve zellikle arka planda yer alan pencere ve pencerenin ardndaki pey
zaj, Kuzey Avrupa resim sanatnn tm zelliklerini gzler nne serer.
Sanatnn kapal kom pozisyon olarak kurgulad betim lem enin k o n u
su, bakire M eryem e ham ile olduu m jdesini veren Cebraille M eryem in
karlam a andr. K om pozisyonun gen kurgusu, geni grm e alan ve
detaylara ram en izleyicinin baklarnn konu zerinde toplanm asnda
yardm c oluyor. Sa alt keden balayp M eryem in sa eli ve Cebrailin
sol eliyle devam ederek sol st keye doru uzanan diyagonal yn, ana
yn oluturuyor. M eryem in pozu, gen kurgu iinde yeni bir gen
form algs yaratarak ayn zam anda ana yn dengeler. K om pozisyon
daki yatay ara ynler; o dann zem ini, sedir ve C ebrailin sa eli ile
M eryemin om uzlar arasnda kurulan balant ve odann tavanyla ci
binliin st plan arasnda oluuyor. C ibinliin dikey kenarlar, avize,
konsol ve Cebrailin sa eliyle oluan dikeylik, arka plandaki pencereyle
70
btnleen C ebrailin d uruu ve sol kenarda yer alan m im ari detay, d i
key ara ynler olarak yzeyin izgisel organizasyonunu tamamlyor.
Kuzey Avrupa resm inde derinlik etkilerini n plana kartan i
m ekndan d m ekna gei olaslklar ve doalc anlatm sunan detay
larn nem senm esi, resm in m eknn belirledii gibi ayn zamanda, d
nem in estetik beenisini de gzler nne seriyor. Kompozisyonun
kurgusu ve renk ilikileri ise figrlerle resm in m ekn arasndaki balan
tnn kurulm asna ve btnlk olum asna yardm c oluyor. Krmz yatak
nnde siyah kostm yle yer alan M eryem, hem renk hem de geni yzey
etkisiyle resm in arlk merkezini sa yarya ekiyor. Ancak M eryemin
ba hareketi izleyicinin baklarn nce sol yarya, hem en ardndan
Cebraile, arka plandaki peyzaj ve tavanda yer alan avizeye ynlendirerek
resmin tm yzeyinde dolamasn salayan asim etrik dengenin kurul
m asna yardm c oluyor. Ayrca, sa yardaki geni yzeylere karm sol
yarda kullanlm olan detayc anlatm , sarnn etkisi ve kk alanlar da
asim etrik dengeyi destekliyor. Kompozisyonda n plana kan deeri
yksek krmz, koyu ve ak tonlar arasndaki yum uak geii salayan
ak-koyu renk ilikilerine dayanan az renk ve ara tonlarn hakim olduu
resmin arm onisini glendirerek daha renkli bir resim olarak alglanm a
sna sebep oluyor. dealize edilmi bir k, sadece Meryemin portresini
aydnlatrken sa ve arka pencerelerden gelen gn , mekn ve dier
elemanlar aydnlatyor. Sakin ve huzurlu bir atmosfere sahip olan d u ra
an kom pozisyondaki formlar, kapallk zellii gsteriyor.

M em ling, Secde'', a h a p z e rin e yalboya, 96,4 x 1-17 c m , 147.

71
 Memling Secde"
M em lingin Secde adl yapt, M adrid Prado M zesinde sergilen
mektedir. M emling, sann d o u m u n d an sonra ona arm aanlar getirip
secde eden krallar konu ald resm inde, sa ve sol yanlardan resm e
giren figrlerle ak kom pozisyon kurgusunu tercih etm itir. Resmin
m erkezinde yer alan ana kahram anlar, gen bir yap oluturan alan
iinde yer alrken M eryem figr de duruuyla bir baka gen form
algs yaratyor. Ayn kon u m d a yer alan plandaki figrler, yatay ana
yn oluturuyor. A rka planda yer alan binann atsndaki yatay plan
lar ise ana yne paralel ara ynleri veriyor. M eryem ve arkasndaki s
tunlar, dikey hareketle ana yn karlarken dikey hareketi tekrar ettiren
dier elemanlar, m im ari yapnn dikey alanlar ve dier figrlerdir. Sa
ve sol alt kelerden resm in st ortasnda buluan iki ters diyagonal yn,
izleyicinin baklarnn t m yzeyde dolaarak m erkezde odaklanm as
n salyor. Resim de biimsel younluun yan sra, renk ve doku etkile
rinden kaynaklanan arlk duygusu sa yarda toplanyor. M em ling, bu
arl resm in geneline yaym ak zere, asim etrik dengeyi kurm ak ve
izleyicinin baklarnn tm yzeyde dengeli olarak dolam asn sala
m ak iin, sol yarda izole ettii krm z pelerinli figr ve hem en arka
snda yer alan beyaz giysili figr kullanyor.
Binann kem erli pencerelerinden grlen peyzaj, resm in m eknn
geriye doru genileterek derinlik algsn glendiriyor. Sanat arlk
l olarak scak renkleri kullanm olm asna ram en, arka planda yer alan
mavi ve yeil tonlarn uyum u, izleyicinin baklarn rahatlatyor. Gn
72
nn etkilerinin yan sra beyaz alanlarn varl, resm in genelinde
aydnlk alanlar artryor. Kapal form kullanm ve sakin grnm , poz
verm i izlenim i veren figrlerle duraan bir etki oluturuyor. Sanatnn
doalc anlatm ve teknik ustal dnem in estetik beenisiyle uyum
iinde.

15. Yzyl Venedik Okulu

Venedik O kulu, 15. yzyln son eyreinde erken Rnesans tem sil
cisi ve Bellini kardelerin babas olan Jacopo Bellini (1400-1470) ta ra
fndan kurulm utur. Venedik O k u lu n u n Floransa Okulu ve Siena
Okuluna gre daha ge gelimi olm asnda, Venedikin bir lim an kenti
olmas etkilidir. Venedikin arlkl olarak bir ticaret kenti olmas, sana
ta olan ilgi ve destein de dier kentlere oranla daha geriden gelmesine
sebep olm utur. Ayrca Venedik O kulun a gotik sanatn etkileri de 15.
yzyln balarm da girebilm i ve uluslararas ticaretin getirdii etkile
imlerle de D ou k lt r ve Bizans sanatnn bir sentezi olarak ekillen
mitir. Bu nedenle Venedik O k u lu n d a genellikle Dou estetii Bizans
geleneiyle birlem i ve talyan sanatyla ayn p otada eriyerek kendine
zg zengin anlatm l ve renki b ir slup ortaya kmtr. Duygusal
elerin arlkta olduu ve gn nn atm osferik etkileriyle biim
lenm i olan bu dnem eserlerinde, daha ok m anzaralar dikkat eker.
k ve renk elerinin n plana kt bu eserler, resimsel m ekn ara
ylar ve atm osferik etkilerle okulun genel karakterinin belirlenm esin
de etkili olm utur. zellikle G iovanni Bellini, kom pozisyonlarnda
resimsel m ekn ve figr btnln nem sem i, figr resimsel
m eknn bir paras olarak kullanm tr. Sanatnn rengi n plana
kartt eserlerinde ise gerektii kadar ve uyum lu bir iliki iinde
kulland grlm ektedir. 15. yzylda Floransa O kulunun nne gee
memi olan Venedik O kulu, yzyln son yllar ve 16. yzyln ilk eyre
inde A ntonella de M essina (1430-1479), G entile Bellini (1429-1507) ve
Giovanni Bellini (1430-1507) ile ne kmtr.

73
 M essina A z iz Sebastian
M essina, D resden Resim G alerisin d e b ulunan ve dini bir hikyeyi
betim ledii eserinde, ak kom pozisyon kurgusunu tercih ediyor. Re
sim, orta p lannda yer alan ve kadrajn dnda tam am lanan m im ari ele
m an ve sa alt keden resm e dahil olan nesne ile izleyicinin zihninde
tam am lanyor. Sanat, alttan bak as kullanarak resm in m eknn
olabildiince geniletm i ve Aziz Sebastian figrn l ztlklarn
kullanarak Tanrsal bir ifadeyle yceltmi. Aziz Sebastian, resm in m er
kezinde yer alan d uruu ve byklyle dikey ana yn veriyor. Arka
planda yer alan binann dikey kenarlar ve dier figrler, bu ana yne
paralel olarak kullanlm . Yn dengesini, ufuk izgisi ve iki binay bir
birine balayan koridorla verilm i olan yatay ara ynler salyor. D iya
gonal ara ynlerden ilki, sa alt kede balayp Sebastiannn ba
hareketiyle devam ederek binann atsyla birlikte resm in sol kesinde
bitiyor. D ieri ise ters ayla Sebastiannn ayak hareketi, kalas ve bin a
nn kulesiyle devam edip sa st kede sonlanyor. Tm bu ynler,
75
kom pozisyonun kurgusunda ve yzeyin izgisel organizasyonunda
dengeyi salyor. Resim de hem biimsel olarak hem de koyu renk etki
leriyle salanm olan arlk, sa yarda toplanm . Sebastiannn sola
ynelen ba hareketi, bu alandaki k ve aydnlk alanlar, izleyicinin b a
klarm ynlendiren asim etrik dengeyi aklyor.
Resimde gl izgisel persp ek tif ve proporsiyon ilikileriyle sala
nan olduka derin bir m ekn algs var. D uraan, arbal ve sakin bir
izlenim veren renk uyum u, ak-koyu tonlarla derinlii glendiriyor.
Resimdeki aydnlk alanlar ve atm osferik etkiler, sanatnn gn n
tercih ettiini gsteriyor.

G cn tile Bellini, San Lorcnzo K prs n d e K utsal H ac M ucizesi", tuval z e rin e yalboya, 323 x
430 cm , 1500.

76
 Gentile Bellini San Lorenzo Kprsnde Kutsal Hac Mucizesi"
G entile Bellininin San Lorenzo K prsnde Kutsal Hac M ucizesi
adl yapt, Venedik A kadem isi koleksiyonunda bulunm aktadr. Resim
de Bellinin in doalc anlatm nn, V enedik O k u lu n u n rengi ve deseni
n plana kartan slup zellikleriyle birlem i olduu grlyor. G er
ek yaam dan alnan bir sahnede, m anevi dnyay simgeleyen fantastik
unsurlarn kullanlm olmasyla oluan kavram sal ztlk, bu dnya ve
br dnya arasnda kurulan sanal bir kpr grevini stlenm i gibidir.
K om pozisyon dzeni sa kenardan, sol kenardan ve n plandan res
me giren figrler araclyla ak kom pozisyon kurgusundadr. A na
yn o luturan diyagonal yn, resm in sol alt kesinden balayp sa st
kede sonlanyor. Sa kenardan sol st keye d o ru devam ederek ana
yn kardayan dier diyagonal yn, izleyicinin baklarn merkeze
ynlendiriyor. M im ari elem anlarn ve figrlerin verm i olduu dikey
ara ynler, binalarn ats, kpr, n planda yer alan figr grubu ve ze
m inle oluan yatay ara ynlerle yzeyin izgisel organizasyonunu ta
mamlyor. n planda yer alan figrler ve o rta planda yer alan kprnn
ayaklar arasnda diyagonal ynler oluuyor. Bu diyagonal ara ynler,
duraan konum daki dikey ve yatay ynlere karlk yzeye hareketlilik
kazandrrken n ve orta plan arasndaki derinlik algsn glendiriyor.
Resm in sol yarsnda bulunan kalabalk figr grubu ve krm z to n
larnn kullanld scak renk alanlar, arln sol yarda toplanm asn
salyor. Sa yarda bulunan aydnlk alanlar, k etkileri, aydnlk alan
nnde yer alan ve izole edilm i zenci figr ve sa alt kede yer alan
77
figr g ru b u n u n oluturduu b tnlk ve daha gl krm z renk etki
leri ise izleyicinin baklarn sol yardan sa yarya ynlendirerek asi
m etrik dengenin k u rulm asnda etkili oluyor. Scak renklerin arlkl
kullanld resim de uyum , ak-koyu ztlk ilikileriyle salanm . Gn
nn etkilerinden yararlanm olan sanatnn kapal form yorum u,
d nem in estetik anlayn gzler n n e seren izgisel yapyla btnle
mi. G kyzndeki atm osfer hareketleri, Venedik O k u lu n a zg k
etkilerini salyor.

G io v an n i Bellini, "Tanrlarn B a y ra m , tu v al z erin e yalboya, 170 x 188 cm . 1514.

78
 Bellini 'Tanrlarn Bayram
Bellini, W ashington Ulusal G alerid e sergilenen resmi Tanrlarn
Bayram nda, m itolojik bir hikyeyi konu alyor. Sanatnn konuyu a k
tarm a yntem i, m anzaraya yerletirdii hikyenin kahram anlarn o
m eknla btnleyerek gereki bir yanstm a sergilem esinde etkili olu
yor. Sanatnn konunun anlatm iin sem i olduu sahne, snrlara
dayanan figr ve elem an dalm na ram en kapal kom pozisyon dze
ni gsteriyor. Bellini, yatay planda kurgulam olduu kom pozisyonda
ana yn olarak figrlerin zerinde bulunduu zem ini kullanyor. Ana
yne paralel uzanan yatay ara yn, resm in iki yatay plana ayrlm asnda
etkili olan figr g ru b u n u n oluturduu dzlem ile verilmi. Kom pozis
yondaki yatay ana yn dengeleyen dikey ara ynler figr ve aalarla
salanm . Sa n planda duruuyla diyagonal yn oluturan figr kar
layan ters al diyagonal yn bu figrn ba, ona eilmi olan figr ve
arka planda yer alan dier figrler arasnda oluuyor. Resmin sol ta ra
fnda gruplanm olan figrlerin pozlar ile oluan karlkl diyagonal
iki yn ise yzeyin izgisel organizasyonunu tam am lyor. Elem anlarn
yzeydeki d u ru m larn belirleyen bu ynler, izleyicinin baklarnn
tm yzeyde dolam asna y a rd m a oluyor.
Kom pozisyondaki arlk, koyu arka plan n nde verilmi olan g
l k kullanm ve renk etkileri ile sa yarda toplanm . Sol yarda yer
alan daha az renklilik etkileri ve koyu deerler, gkyznde yer alan k
etkileriyle dengelenerek asim etrik dengenin kurulm asna yardm c o lu
yor. n plandaki detayc anlatm ve figrlerde kullanlan renkler, m a n
79
zarayla renk etkileri asndan ayrarak dikkati n plana ekiyor. Buna
karn gkyznde kullanlm olan k ve renk etkileri, kom pozisyo
nun genel btnln oluturuyor. Kom pozisyondaki deeri yksek
renklerle daha az deere sahip olan renkler arasnda oluan ztlk, scak-
souk renk ilikileriyle dengelenm i. R esm in m eknnda grlen doal
a ram en zellikle sa yardaki figrleri vurgulayan idealize k,
konuyu dram atize ederek kom pozisyona b ir sahne grnm kazand
ryor. Ayrca figrlerin farkl konum lar ve kom pozisyonda aldklar d u
rular, izleyicinin baklarnn tm yzeyde dolam asn salarken
form da ve m eknda belli bir derinlik algs yaratyor. Eylem halinde b e
tim lenm i olan figrler ise kom pozisyona hareketli bir izlenim kazand
ryor. Resimdeki atm osferik etkilerle k ve renk etkileri Venedik
O k u lu n u n karakteristik zelliklerini vurguluyor. Bu kom pozisyonda
sanatnn ilk dnem eserlerinde grlen ge gotik etkilerin yaratm
olduu gl izgisel anlatm ve sem bolik anlatm a yakn biim yo ru
mu, yerini olgunluk dnem i eserlerinde grlen doalc gereklik aray-
ua brakm (Resim 18).

16. Yzyl Roma Okulu

15. yzyln ikinci yarsnda n plana km aya balayan Roma
O k u lu n u n sanatlar, ounlukla Floransa ve Umbriadan gelen sa n at
lardr. Rom a O kulu, 16. yzyln banda kendi sanatlarn yetitir
meye balayp, Floransa O k u lu n u n da nne geerek yksek Rnesansn
eserleriyle adndan sz ettirm itir. Rnesansn klasik gen kom pozis
yon kurgusunun, bu d nem de yerini piram idal bir yapya brakm as,
figrler ve resimsel m ekn arasnda oluan espas ilikilerini glendire
rek derinliin artm asnda etkili olm utur. Ayrca Raffaellonun renkli
fakat yum uak anlatm , Leonardon u n iirsel anlatm ve
Michelangelonun biim yorum u, sanatlarn zgn tavrlarn rah at
lkla sergilediklerini gsterir. Raffaellonun Vatikan S araynda ve
M ichelangelon un istine apelindeki freskleri, sadece okulu ne k art
m akla kalm am , ayn zam anda resim sanat tarihinin en iyi rnekleri
arasnda yer almtr. 1542d e Rom ad aki Pantheond a kurulan Pontif-
cia Insigne Aocademia di Belle A rti e L etteratura dei Virtuosi al P anthe
on (Pantenon Ustalaryla Papalk Gzel Sanatlar A kadem isi) ad verilen
ilk sanat okulunda, d nem in pek ok sanatsnn eitim almtr. Ayr
ca 1577de ressam Federico Zuccari bakanlnda (1540-1609) alan
A ccadem ia di S. Luca (Aziz Luka A kadem isi), R om ann ikinci sanal
okuludur.

80
 M

L eonardo, "Kayalklar M e rye m i", ah ap z erin e yalboya, 199 x 122 cm , 1483-86.

 Leonardo Kayalklar Meryemi
Leonardon un Paris Louvre M zesinde sergilenen Kayalklar
M eryem iadl yapt, bir altar panonun orta blm n oluturm aktadr.
Yakn plan ve ak kom pozisyon olarak kurgulanm olan bu resim de
piram idal yap, resm in m erkezinde yer alan figr grubunu iine alyor.
M eryemin ba piram idin tepe noktasn olutururken sa kenar, sol ke
nar ve sol ne do ru devam eden diyagonal ara ynler, figrlerin zem in
le baland noktalarda birleerek piram idi tamamlyor. Resmin
merkezine yerletirilm i olan M eryem , ayn zam anda dikey ana yn
iaret ediyor. Sa ve sol kenarlarda betim lenen kayalklar, ana yne para

82
lel dier dikey ara ynlerdir. Arka planda yer alan kayalklarla oluan
yatay plan, zem in ve sayla Azize Annann elleri arasnda oluan d z
lem, bu dikey ana yn dengeleyen yatay ara ynleri veriyor. Ayrca fi
grlerin ellerinin birbirleri ile olan uzaklklaryla oluan gen form,
izleyicinin baklarn konunun m erkezine odaklyor. Kompozisyonda
hem biimsel younluk hem de krm znn dier renklere oranla daha
yksek olan deeri, arl sa yarya ekiyor. M eryem in sola ynelen
ba, kol hareketi ve ocuk sayla olan birliktelii, sann koyu alan iinde
kl betim lem esi ve arka planda gkyznde kullanlan aydnlk alan,
izleyicinin baklarn sol yarya ynlendirilerek asim etrik dengenin k u
rulm asnda etkili oluyor. Resmin arka p lannda yer alan ve m aarann
dn betim leyen alan, gn nn atm osferik etkileriyle biimleniyor.
Leonardo ufukta ve m aarann dnda gn kullanm olm asna ra
m en, hem konuyu vurgulam ak hem de biim leri grnr klmak iin
figrlerde kendi ilerinden yansyan ideal bir k kullanm. Bitki m otif
lerinde grlen detayc yaklam, doku zenginliinin yan sra gereklik
duygusunun yaratlm asnda etkili olm u. Figr gru b unda kullanlan yu
m uak ifade, resm in n plannda yer alan doaya ait elerdeki dokusal
etkilerin yaratt gereklik duygusuyla derinlik algsn glendiriyor.
K om pozisyondaki k etkileri, aydnlk ve karanlk alanlarn buulu
bir anlatm la ekillenm esinde nem li bir yer tutuyor. Figrler ve resim-
sel m eknn balanm as ve aralarndaki yum uak geiler, Leonardonun
sfum ato tekniini kullanarak gerekletirdii anlatm destekliyor. Ayr
ca ak-koyu ilikileri form larda daha yum uak bir kapallk hissedilm e
sine de yardm c oluyor. Bu nedenle konturlar yum uam , form lar yer
yer ak form ifadesi kazanm . izgiden ok ak-koyu ve lekenin ar
lkl olarak n plana kt resim de, sanatnn teknik ustalyla ortaya
kan form anlay, derinlik ve hacim etkilerinde doalc bir anlatm
olarak ifade buluyor. Sakin ve sonsuzluk etkisi yaratan resm in gizemli
atm osferi, kom pozisyona duraan bir izlenim kazandrm . Bu gizem ve
zamanszlk duygusu uyandran grnm , A nnann izleyicinin iinde
bulunduu m ekna doru ynlendirdii bak ile sonlanyor ve izleyi
cinin de resm in zam anna dahil olm asn salyor. Leonardo, olgunluk
dnem i eserleri arasnda yer alan Kayalklar M eryem i konusunu, iki
ayr resim de yorum lam tr. Sanatnn iki resm i arasnda kom pozis
yon, anlatm ve teknik olarak olduka az fark vard r (Resim 19).

83
 M ich e la n g e lo , K u tsa l Aile", a h a p z e rin e te m p e ra , 120 c m , 1506.

84
 M ic h elan g e lo B o u n a ro tti K utsal A ile

M ichelangelonun Kutsal A ileadl yapt, Floransa Uffizi M zesinde

sergilenm ektedir. Sanatnn renk seim i, biim yorum u ve figre yk
ledii anlam lar zgn tavrn belirlerken dini b ir ko nunun m istik deer
lere sahip olm adan da anlatlabilecei gereini vurgulam aktadr. Bu
resim de de antsal bir heykel grubu izlenim i veren M eryem , sa ve Yusuf
karakterlerinin yorum u, allagelmi ve m istik anlatm ieren dier r
neklerle karlatrldnda, zgn yapsyla n plana kyor.
M ichelangelo, M eryem , ocuk sa ve Yusuf lem esini dairesel bir
yzeye, izleyicinin baklarn noktasal etkiyle dairenin m erkezine to p
layacak ekilde yerletirm i. A ncak resm in arka plannda, yatay yn
zerine yerletirdii figrleriyle dairesel kadraj zorlayan bir ak kom
pozisyon dzeni kullanarak izleyicinin baklarnn m erkezden sa ve
sol d kenarlara doru hareket etm esini salam. l figr grubu d i
key etkiyle ana yn belirlerken arka planda verilm i olan figrlerin ya
tay dzlem de olm alar, dikey ana yn dengeleyen yatay ara yn
oluturuyor. M eryem in dizleri, kalas, beden hareketi ve sa kolu ile
resm in sa ve sol kenarlarna doru hareket eden diyagonal ynler, izle
yicinin baklarn resm in m erkezinden d kenarlara doru ynlendire
rek dengelerin kurulm asnda etkili oluyor. K ahram anlarn portreleri
arasnda oluan gen form ise n plandaki geni yzey ve gl renk
lerle oluan v urgunun dengelenm esini ve yine izleyicinin baklarnn
resm in st planna ynlenm esini salyor.
K om pozisyonun m erkezinde verilen konu, yakn plan etkisiyle tm
yzeye hakim olm akla birlikte arlk, figrlerin ba hareketleri ve k
etkileriyle sol yarya ynlenm i. A ncak sanatnn sa yarda glgelerle
salad koyu renk etkileri ile n ve arka plan birbirine balayan sa
orta plandaki ocuk m elek figr, asim etrik dengenin kurulm asna yar
dmc oluyor. Proporsiyon ilikileri ve renk etkileriyle salanan derinlik
algs, kom pozisyonda belirgin derecede b ir n ve arka plan etkisi yara
tyor. G ne nn gl etkileri, deeri yksek renkleri daha da etkili
klarak dikkati n planda topluyor. M ichelangelon un ideal uyum ve g
zellik anlayn tanm layan figr yorum u, ierii daha da glendirm i.
Ayrca sanatnn anlatm c ve znel biim y orum u kom pozisyondaki
renk ve k etkileriyle daha da gleniyor. Gl desen ve renklerle sa
lanm olan ak-koyu etkiler, form larda kapallk zellii yaratyor.
zellikle n plandaki antsal fgiir y orum una karn, arka plandaki fi
grlerin sradal ve sam im i ifadesi, kom pozisyona hareketli bir izle
nim veriyor. M ichelangelonun genel karakterini belirleyen biim
yorum u ve gzellik anlay, olgunluk dnem i eserleri arasnda yer alan
85
istine apeldeki figrlerinde heykelsi bir grnm kazanarak heykel
ve resim leri arasndaki fark o rtad an kaldrm tr (Resim 20, 21).
 Raffaello Dnm
Vatikan Pinacoteca Sanat Galerisi koleksiyonunda bulunan
Raffaellonun D ncm adl yaptnn konusu, san n lm nden so n
ra tekrar d irilm esinin anlatld hikyeyi ierm ektedir. Raffaellonun
son dn em yaptlar arasnda yer alan bu eser, sanatnn kendi slubu
nu gelitirirken M ichelangelo ve Leonardod an ne derece etkilendiini
de aklar. deal biim araylar, k ve renk kullanm ile dikkat eken
resim, kadrajn dnda devam llk gsteren kalabalk figr grubuyla iz
leyicinin zihninde sonlandm dan, yakn plan b ir ak kom pozisyon
dzenine sahip. K om pozisyonun kuruluu, resm i yeryzn ve gky
zn tanm layan iki yatay plana ayryor. san n sa ve sol yanndaki
figrler ve kom pozisyonda yatay yn veren tepe, resm in st plannda
gen b ir yap olum asn salyor. A ncak figrlerin bir araya geli dze
niyle salanm olan piram idal yap, bu iki alan birbirine balyor. lahi
kla vurgulanarak n plana karlm olan sa figr, bu piram idin
tepe noktasn oluturuyor. Resm in n plannda yer alan dier figrlerin
durular, piram idal yapy tamamlyor.
87
 M erkezde yer alan sa figr, gkyznden yeryzne doru dikey
bir hareketle resm in dikey ana ynn oluturuyor. Resmi yatay olarak
iki plana ayran kayalk ve zerindeki figrler, dikey ana yn karlayan
yatay ara yn veriyor. sadan bu yatay yne doru iki yanndaki figr
lerin duruuyla verilm i olan diyagonal ynler, gen bir yap ortaya
koyuyor. Zem indeki kalabalk figr grubu iinde yer alan kiilerin say
iaret eden hareketleri, diyagonal ara ynleri veriyor. Ayrca resm in n
ortasnda bulunan figrlerin hareketleri ile sa ve sol kenarlar iaret
eden durular, dier diyagonal ynler olarak izleyicinin baklarnn
tm yzeyde dolam asnda etkili oluyor. Dikey ana ynn h er iki tara
fnda yer alan biim ler ve renk dalm , kom pozisyonda hareketli si
m etrik dengenin kullanldn gsteriyor. Kom pozisyonda yer alan
figrlerin durular aralarndaki espas ilikileri ve resm in meknyla
olan birliktelikleri derinlik etkilerini arttryor. Raffaello, resim lerinde
genellikle orta tonlar ve ara deerler kullanm olm asna ram en, bu
resm inde olduka renkli bir arm oni tercihi yapm. Bu nedenle deeri
yksek renkler, ak-koyu uyum uyla daha da etkili bir izlenim veriyor.
sann ilahi kla aydnlanan bedeni ve n planda yer alan figrlerde
konunun anlatm n glendirm ek iin kullanlan idealize k ise d ra
m atik anlatm glendiriyor. Ayrca figrlerin portrelerindeki aknlk
ve m erak duygusu ile aralarnda k urulm u olan diyalog, olay karsnda
sergiledikleri tavrlar, sann yeryzne inii ve dier iki figrn de
ge ykselii, kom pozisyona hareketli bir izlenim kazandryor.
Raffaellonun, izgisel yapdan uzaklaan lekeci tavr, yum uak renk ge
ileri ve k etkileri kulland ak form lar da aklyor.

16. Yzyl Venedik Okulu

16. yzyl Venedik Okulu eserleri, sadece talyann dier okullaryla
deil ayn zam anda Kuzey Avrupa Rnesans dnem i eserleriyle de farkl
lk gsterir. Bu farklar, daha ok kentin corafi konum u nedeniyle sahip
olduu iki zellik zerinden ekillenmitir: Birincisi ehrin bir lim an ken
ti olm asndan dolay ticaretin n planda olmasyla lkeler aras ilikilerin
etkisidir. zellikle Dou lkeleri ile olan ticari ilikiler, D ou kltrne
ait zenginliin ve eitliliin bu kente tanm asna sebep olduu gibi, re
simlerde de bu etkilerin grsel eitlilik ve zenginlik olarak ortaya km a
snda etkilidir. D aha ok gnlk yaam sahnelerini konu alan resimlerde
betim lenm i olan kostmler, kap ve kacaklar, m cevherler ve Doulu fi
grler bunu aklamaktadr. kinci nem li etken ise ak denize balanan
pek ok kanaln batan sona kenti sarm alam olmasdr. Kanallar, deniz
ve gkyz, nesneler zerinden yansyan gn nn etkileriyle birlee-
88
rek rengin n plana km asnda ve atm osferik etkilerin artm asnda rol
oynamtr. Ia olan ilgi ve gn nn sudaki krlmalaryla doada
yansmas, resim lerin atm osferinde de byl bir hava yaratr. Ayrca
kentin ykseltilerin bulunm ad deniz seviyesinde olan konum u, sanat
lara hem gkyzn ve havay daha ok gzlemleme hem de kentin
zengin m im arisini rahatlkla resimsel m eknlara tam a frsat vermitir.
Venedikli sanatlarn, manzaray ve atm osferik etkileri resm in vazgeil
m ez bir unsu ru olarak kullanm olmalar, kentin corafyasyla yakndan
ilgilidir. Sanatlarn bu tutum u, okulun Floransa Okulu ve Roma
O kulu n d an tam am en ayrlm asnda etkili olm utur. Atmosferik etkilerle
gn n resim lerine yanstmaya alan 16. yzyl Venedik Okulu sa
natlarnn, izlenimci estetiin ngrsnde bulunm u olduu da aktr.
Venedikli ressam larn eserlerini Floransal ressam larn eserlerinden
ayran dier bir zellik ise dinsel ierikli resim lerin bile doalc anlatmla
bu dnya gereklerine olan yaknldr. Ayrca d m eknda plak kadn
resim leri yapm ak, Venedikli sanatlarn en ok tercih ettikleri konular
arasnda yer almtr. Yzyln ikinci yarsndan sonra Venedikte ne
kan sanatlar arasnda G iorgione (1475-1516), Tiziano (1487/90-1576),
Correggio (1490-1534) ve Veronesee (1528-1588) bulunm aktadr.

G iorgio n e. P rtn a , tuval z erin e yalboya, 82 x 73 cm , 1505.

89
 Giorgione Frtna
G iorgionenun Venedik A kadem isi koleksiyonunda yer alan Frt
na adl eseri, sanatnn izlenim ci tavr ve doalc anlatm yla n plana
kar. Giorgione, bir doa olayn resm in konusu olarak belirlem i ol
m asna ram en, k ah ram an lar sradan insanlar gibi betim lenm i izleni
m i uyandran M eryem , bebek sa ve Y usuf olduu dncesini
uyandryor. ocuunu em ziren kadn eer M eryemi tanm lyorsa
M eryem in ilk defa plak olarak betim lendiini sylem ek m m kndr.
Giorgione, kapal kom pozisyon dzeni kulland resm inin ana yn
olarak sol yarda yer alan ve kadn figryle arkasndaki aac iaret
eden dikey hareketi kullanyor. Ana yn destekleyen dier dikey ara
ynler, sol yarda yer alan figr, aalar ve m im ari elem anla veriliyor.
Kadn figr, duruuyla gen bir yap oluturm akta. Diyagonal ara
yn, sol kenarda d u ran oban fig r n n om uz ve ba hareketiyle bala
yarak sa st keye doru devam ediyor. O rta planda yer alan kpr ve
oban figr, su deposu, kadnn ba arasnda oluan dzlem in verdii
yatay ara ynler yzeyin izgisel organizasyonunu tam am lyor.
A na yn zerinde bulunan ve ocuunu em ziren kadn figr, k
etkileri, izleyici ile olan gz tem as ve arkasnda yer alan aala b t n le
erek resm in arln sa yarya ekiyor. Sol kede yer alan oban fi
gr ise krm z pelerini ve beyaz gmleiyle bulunduu alandaki koyu
ve souk renklerle ztlk yaratp, izleyicinin baklarn sol yarya taya
rak asim etrik dengenin kurulm asnda etkili oluyor. obann bak yn
90
ve arkasnda yer alan su deposu, izleyicinin baklarn tekrar sa yarya
ynlendirerek ilginin kom pozisyonun m erkezinde kalm asn salyor.
Ak-koyu deerler arasndaki yum uak geiler ve biimlerle zem in
arasndaki ton geileriyle salanan balantlar konturlar yok olm as
na ve yer yer form larn yum uam asna yardm c oluyor. Souk renkle
rin arlkl kullanld arm onide o k r ve kahverengi tonlar ve obann
pelerininde kullanlan m iktar olarak az ancak deer olarak yksek kr
mz ile renk uyum u salanm . G kyznden alnan atm osferik etkiler
frtna ncesi an sim gelerken n planda verilm i olan skunet duygusu
ve figrleri aydnlatan idealize k, kavram ztl oluturarak g r n
m ilgi ekici klyor. Figrlerdeki salam d u ru ve skunet duygusu
kom pozisyonun duraan bir grnm kazanm asn salyor. Resimde
olayn getii m eknla figrler arasndaki dengeli uyum ve btnlk,
resm in, d n em in in en iyi rnekleri arasnda yer alm asna neden olur.
Resimdeki t m elem anlarn ayn deere sahip olarak zenle betim len
mi olm as, bu d u ru m u aklyor. Sanatnn genellikle ele ald konu
larda atm osferik etkilerin gl hissedildii ve m anzarayla btnlem i
olan figrleri gereki bir yanstm ayla aktarm a abas iinde olduu g
rlm ektedir (Resim 22).

C arpaccio , lii Isa', tuval zerin e te m p e ra , 145 x 185 cm . 1520.

91
 Carpaccio l tsa"
Carpaccionun Berlin Ulusal M zed e sergilenen / sa adl yapt,
sann lm n konu alm aktadr. san n huzu r iinde uyuyor izlenimi
veren l bedeni, Azize M eryem , Azize A nna, Aziz Yusuf, m ezar soy
guncular ve kyller, m anzara eliinde bir btnlk olutururken ayn
zam anda da sanatnn konuya eletirel bir bak asyla yaklatn
gsteriyor. Carpaccio, birbirleriyle var olabilen lm ve yaam 'gerei
nin sradanln ve m utlakiyetini, gsteriten uzak sakjn bir atm osfer
iinde betim lem i. Olay karsnda yaanan hzn ve olaya sradan bir
d urum ifadesi kazandran kartlk, sanatnn yaam n gereklerini dile
getirdiini dndryor. l sa ve ailesi, m ezar soyguncular, arm
ha gerilm e sahnesini anlatan sol st kedeki arm hlar, mzisyenler,
gnlk yaam n srdren kyller gibi detaylar ve m anzara bu anlat
m glendiriyor. Resm in n p lannda m erm er kaide zerinde yatan sa,
ilahi bir kla dier elem anlardan ayrtrlm . Resimde betim lenen fi
grlerin bir ksm olay karsnda duyduklar hznle m anevi deerleri
iaret ederken m ezar soyguncularn tanm layan baka bir figr grubu
da m addi dnyann hrs ve ihtiraslarn iaret ediyor. Sol orta planda yer
alan ve D oulu imaj verilm i olan bu figrler, insann doym ak bilm e
yen arzular ve gnahlarn simgeledii gibi. D ou insan ve kltrne
olan korku dolu bak da aklyor. Yusuf, M eryem ve A nna resm in sa
yarsnda ve orta planda, kendi hzn ve yalnzlklaryla dier figrler
den aacn da yardm yla ayrlm. Sakin, dengeli ve huzur veren d u ru

92
uyla aaca yaslanm olarak betim lenen yal figr, bu dnya ve br
dnya arasnda kurulan bir kpr gibi.
A nlatlm ak istenen hikye kadrajn iinde tam am landndan, kapa
l kom pozisyon kurgusu veriyor. A na yn san n pozisyonu ve yatt
kaide ile oluan yatay yndr. Sol kenar o rtada yer alan figrlerden
A nna, M eryem ve Y usufu iaret eden dzlem , ufuk izgisi ve kayalk
zem inlerin plan, yatay ana yne paralel uzanan ara ynleri veriyor.
Aalardan zem ine doru devam eden dikey ara ynler ise ana yn
dengeliyor. Sa alt keden balayp sol st keye ve sa kenardan sol
ste d o ru devam eden diyagonal ara ynler, izleyicinin baklarnn
tm yzeyde eit olarak dolam asna yardm c oluyor. sann ba ve sa
yardaki aacn dalyla sa keyi iaret eden ters al diyagonal yn,
izleyicinin baklarnn m erkezde kalm asna neden oluyor. sann yat
pozisyonu, arka plandaki koyu renk etkilerine sahip olan kayalklar ve
m ezar soyguncularn tanm layan figrler, resm in arln sol yarda
topluyor. Sa yarda renk ve boyut olarak dier elem anlardan ayrtrl
m olan aa, bu aacn saa doru diyagonal ayla uzanan dal, M er
yem, A nna ve Yusuf figrlerine geii salayarak izleyicinin baklarn
ynlendirip asim etrik dengenin kurulm asn d a yardm c oluyor.
Okr, kahverengi, sar, tu ru n cu ve krm z to n larnn oluturduu s
cak renk skalas, mavi ve yeil tonlarla dengelenm i. K om pozisyonun
genelinde grlen koyu renk etkileri, v urgu noktas oluturarak anlat
m glendiriyor. Resm in m eknnda gn nn atm osferik etkileri
grlm esine ram en, sann l bedeni ilahi bir kla aydnlanm .
K om pozisyondaki derinlik algs k ve renkle deil, izgisel perspektif
ve form da derinlik etkileriyle salanm . Ayrca resim deki izgisel yap
form lara kapallk zellii kazandryor. K om pozisyondaki biim ierik
ilikileriyle oluan duraan grnm , l m n sessizlii ve yalnzln
vurguluyor.

93
C orrcg g io , K u tsa l Gece", tuval z e rin e yalboya, 25b,5 x 188 cm , 1528-30.

Correggio Kutsal Gece

C orreggionun Kutsal Gece adl yapt, D resden Resim Galerisinde
sergilenm ektedir. Resim deki ak kom pozisyon dzenini, sol k en ard a
ki oban figr ve sol stte san n do u m u n u kutlam ak iin dans eden
m elekler aklyor. Sol yarda ve o rta planda bulunan Azize A nna o ld u
unu d n d m z figr ve arkasndaki stun, dikey ana yn zerine
yerletirilm i. Bu stun ayn zam anda, gkyz ve yeryznde yer alan
iki figr g ru b u n u balayc b ir grev stleniyor. Ufuk izgisi, M eryem in
kucandaki bebek sa ve birka basam akla ayrlm olan zem in dzle
mi, yatay ara ynleri veriyor. obann ayaklaryla sol alt keden bala
yarak M eryem in srtna d o ru uzanan diyagonal ara yn, yukardaki
m elein ayayla balayp yine M eryem in srtn a doru devam eden
94
ters diyagonal ynle birleerek taban resm in sol kenarnda yer alan
gen form u oluturuyor. Biimsel younluktan t r arlk resm in sol
yansn d a toplanm . A ncak sa yarda ilahi bir kla vurgulanm olan
M eryem ve sa figr, izleyicinin baklarn bu yne ekerek asim etrik
dengenin kurulm asn salyor. Resim deki duygusal anlatm , olay a n
nn heyecan, m utluluu ve aknl, figrlerdeki m im iklerle n plana
km. ounlukla n tr tonlarn kullanlm olduu arm onide, yer yer
krm z ton ve tam am laycs yeil tonlar dikkat ekiyor. Hikyenin a n
latld zam anla rten resim deki atm osferik etkiler, sadan M eryeme
ve dier figrlere dalan ilahi kla daha da arpc bir hal alm. Resmi
gizemli ve m istik klan bu k, barok resm in tek bir kaynaktan dalan
nn da habercisi gibidir. izgisel desen anlayndan uzaklaan sa
natnn k-glge etkileriyle tanm lad ak form lar, izleyicinin zih
ninde tam am lanyor. Hem ak form kullanm hem de ak-koyu
ztlklaryla oluan dikkat ekicilik, izleyicinin baklarnn resim yze
yinde daha uzun sre kalm asn salarken figrlerin eylem halinde be
tim lenm i durular, kom pozisyona hareketli bir grnm kazandryor.

95
T i/.iano, "Urbrta V ett s ", tu v al z e rin e y a lb o y a, 119 x 165 c m , 1538.

Tiziano Urbina Vens

Tizianon un Urbina Vens adl eseri, Floransa Uffizi M zesinde
sergilenm ektedir. talyan Rnesansnn ve Venedik O k u lu n u n etkileri
nin grld kom pozisyonda konu, bir boy portredir. D avetkar bak
lar, erotik pozu ve plaklna ram en, Tizianonun m odeline soylu bir

96
anlam yklem i olduu grlyor. M odelin pozuyla kartlk oluturan
bu soylu ifade, hem resm in ismi hem de resm in m ekn ve dier figr
lerle salanyor. Yatan kenarnda yer alan sevimli kpek yavrusu m a
sum ve sadk bir ifade taknrken arka plandaki kz ocuu aile
kavram n, kadnn yardm cs ise zenginliini simgeler. Kapal dzende
organize edilm i olan kom pozisyonda konu, kadrajn iinde sonlanm -
tr. Ana yn oluturan diyagonal yn, sa alt keden balayarak,
Vensn ayaklar, kalas ve bayla devam edip sol kenarda sonlanyor.
Ters al diyagonal ynlerden ilki, m odelin sa kolu, om uzlar ve p e n
cerenin nndeki saksyla oluuyor. Dieri ise sol kenarda yatan ke
siyle balayarak arka plandaki ocuk ve kadn figrn iaret ediyor.
M odelin uzand yatak, m odelin dirsei ile kpek arasnda oluan dz
lem, odann basam aklar, zem in ve pencerenin kenar yatay ara ynleri
veriyor. A rka plandaki figrler, stun ve pencerenin kenar dier dikey
ara ynleri oluturuyor. Vens n arkasndaki perde, dikey etkiyle resmi
hem iki paraya blm e grevini stlenm i hem de m eknda derinlik
algsn glendirm i. M ekndaki derinlik algsn glendiren dier
unsur ise pencere araclyla anlatlm olan peyzajdr.
K om pozisyondaki arlk m odelin d u ru u ve baklaryla sol yarda
toplanyor. A ncak sa arka planda yer alan dier figrler, n planda kul
lanlm olan krm znn tekrar ve pencereden grlen gn batmamn
etkileri, izleyicinin baklarn sa yarya ekerek asim etrik dengeyi k u
ruyor. Scak tonlarn hakim olduu resim de ren k uyum u, ak-koyu zt
lk ilikileriyle dengelenm i. zellikle n y aydnlatan yapay k,
pencerenin dndaki gnbatm n tanm layan doal kla kartlk ya
ratarak daha gl bir etki yapyor. A ra tonlarla yum uatt deseni,
form larn kapallk zelliini deitirm ezken kom pozisyona da sakin ve
duraan b ir g r n m kazandran sanatnn, kom pozisyonun k u ru lu
unda izledii yol, G iorgionen un U yuyan Vens adl eseriyle olduk
a benzerlik gsteriyor. Bu benzerlik, G iorgionenun lm yle yarm
kalm olan eserin, Tiziano tarafndan tam am lanm olm asndan kay
naklanm olabilir (Resim 23).

97
V eronese, C artada P ii iin , luval z e rin e yalboya, 666 x 990 cm , 1563.

Veronese Canada Dn"

Veronesein Cartada D n adl yapt, Paris Louvre M zesinde
sergilenm ektedir. lki sanatnn da iinde bulunduu an, dieri ise sa
ve havarilerinin yaad zam an dilim i olm ak zere, Veronese resim de
iki ayr zam an birletiriyor. Sanatnn bu iki ayr zam an dilim ini ayn
98
kom pozisyonda tek bir zam an dilim i olarak btnledii, gemi ve im
diyi ayn an d a gsterm e abas iine girdii grlyor. Gerekle imgesel
olann bir arada olduu kom pozisyonda, figrlerin iinde bulunduu
m ekn tanm layan saray da Venedike ait olm ayan, hayali bir mekndr.
Sanat Yunan m im arisinden izler tayan bu grkem li sarayn bahe
sinde, sa ve havarileriyle birlikte d nem in nde gelen soylular, sanat
lar ve bilim adam larndan oluan byk b ir kalabal bir kutlam a
sahnesinde betimliyor. Veronesein konuyu, son akam yemei konusu
na bir alternatif gibi yorum lam olduu da dnlebilir. O lduka b
yk boyutlarda yaplm olan resim , tarihi ve antsal m im ari izleri
tayan m eknyla da heybetli bir gr n m veriyor.
Yakn plan ve ak kom pozisyon dzenine sahip olan resm in yatay
ana yn, o rta planda yer alan m asa ve etrafnda yer alan figrlerle o lu
uyor. Bu yatay yn vurgulayan ara ynler, arka planda resmin sol ve
sa yarsnda bulunan m im ari elem anlar birbirine balam a grevi st
lenm i olan balkon ve n plandaki zem inle verilm i. Arka plandaki saat
kulesi, binalarn stunlar, balkonun trabzanlar ve figrler, dikey ara
ynler olarak kom pozisyonda yer alyor. K om pozisyona cepheden veri
len bak as, U eklindeki m asa dzenine sa ve sol kenardan resm e
dahil olan diyagonal ynler kazandryor. Resm in n ortasnda yer alan
figrlerin duruuyla sa ve sol st kelere doru ynelen diyagonal
ynler, yzeyin izgisel organizasyonunu tam am lyor. Ayrca sa ve sol
alt kelerden resm e dahil olan figrlerin pozlaryla resm in ortasnda
yer alan ve sa olduunu d ndm z figre doru devam eden ters
diyagonal ynler, zem inle birleerek gen bir yap oluturuyor.
K om pozisyonun kuruluu ve izleyicinin ilgisini tm yzeye eken
renk dalm , resm in n plann ve arka plann birbirine balyor. Bu
denge, n plandaki glgeler ve koyu renklerin arka plandaki k ve ak
renklerle elde edilen ilikisiyle gerekleiyor. Resm in sa yarsnda bulu
nan an kulesi, arl bu alana ekerken sol yarda kullanlm olan
daha aydnlk alanlar asim etrik dengeyi salyor. Resmin genelinde g
rlen gn , atm osferik etkilerle birleerek renk etkilerini glendiri
yor. K om pozisyonda yer yer kullanlm olan beyaz, koyu ve ara tonlar,
doalc b ir anlatm sergilerken y um uak ton geileri, izleyicinin bak
larn rahatlatarak krm z, mavi ve sar tonlar dengeliyor. Resmin b o
yutlarnn olduka byk olm as, figrlerin 1/1 llerde yer alm asnn
yan sra, detaylarda da snrlar zorlayan bir anlatm n kullanlm asn
salyor. Farkl kltrlere ait figrlerin kostm leri ve aksesuarlar k o m
pozisyonu zenginletirirken Venedik kentindeki elenceli yaam ve zen
ginlii de gzler n n e seriyor. Elenceye katlm olan figrler olay
99
ann yaatarak kom pozisyona hareketli b ir izlenim kazandryor. Vene
dik O k u lu n u n estetik beenisini oluturan renk kullanm ve atm osfe
rik etkilerle elde edilen anlatu n , renk-ierik ilikilerini de glendiriyor.

16. Yzyl Alman Okulu

Rnesansn etkileri A lmanyada 15. yzyln ikinci yarsndan sonra
grlm eye balam olm asna ram en en olgun rneklerini 16. yzylda
verm itir. Almanyadaki R nesans hareketi, A lm an sanatlarn yerel d e
erleriyle talyan ve Flam an R nesansnn bir sentezi olarak ekillenir.
Bu dnem de sanatn konusu d in in etkisinde olm akla beraber sanat ve
sanat yava yava kilisenin etkisinden de syrlm aya balamtr. N rn
berg, Ren ve Tuna O kulu, A lm an sanatnn 16. yzyl balarnda n e m
li retim m erkezleri olm utur. Bu dnem de byk tablolar ve altar
panolarn yan sra oym abasklar da yaplm ve ustalarn hem en hem en
hepsi bask resim konusunda da sz sahibi olm utur. A lmanyada 15.
yzyl sonlan ve 16. yzyl banda resim sanatn nem li lde etkile
yen sanatlar arasnda G rnew ald (1470/80-1528), D rer (1471-1528),
C ranach (1472-1553), A ltdorfer (1480-1538) ve G en H olbein (1497
1543) bulunm aktadr.

100
G r n e w ald , Isa arm hla", ah ap zerin e yalboya, 61,5 x 46 cm , 1502.

101
 Grnewald sa armhta
G riinew aldin W ashington Ulusal G aleride sergilenen ve sann ar
m ha gerilm e sahnesini konu alan eseri, kom pozisyon dzeni olarak
kapallk zellii tam aktadr. Kom pozisyondaki ana yn oluturan
dikey hareket, m erkeze yerletirilm i olan arm h ve sa figr ile veril
mi. Bu dikey ana yn destekleyen dier dikey ara ynler sa ve sol
kenardaki figrlerin duruuyla salanm . Dikey hareketi karlayan ve
dengeleyen yatay ara ynler, zem in ve arm hn yatay planyla oluuyor.
sann iki yanndaki figrleri, say ve arm h iine alan gen kurgu
figrler arasndaki balantnn k urulm asnda yardm c oluyor. zleyici
nin resm in st planna ynelen baklar, sann pozuyla oluan ters
gen yardm yla tekrar resm in m erkezine ynleniyor. M eryem , A nna
figr ve arka planda grlen kayalk zem in ve bitki rtsyle biimsel
arlk kom pozisyonun sol yarsnda toplanm . Sa yarda yer alan Yu
suf olduunu dn d m z figrn, koyu zem in zerinde ak renk
alanlar ve k etkileriyle vurgulanm olm as, asim etrik dengeyi sal
yor. Koyu ve souk renk alanlarnn younluu, krm z ve kl alanla
rn varlyla dengelenm i. K onunun vurgulanm asnda etkili olan
102
duygu younluu, ierii glendirirken olayn getii m ekn, kom po
zisyona bir fon olm a grevi stlenm i. Ac ve strap iinde betim lenm i
olan sann bedeni ve m im ikleri doalc gerekliin yanstlm asnn
tesinde, anlatm c ynyle biim -ierik ilikilerini gleniyor. izgisel
yapnn arlk kazand betim lem ede kapal form anlay ge gotik
d nem in zelliklerini hatrlatyor. G rnew ald, ierii destekleyen ve
asim etrik dengenin kurulm asnda etkili olan ideal , sa ve Yusuf fi
grlerinde kullanm . zellikle sa figrnn y o ru m u ve dier figrler
de grlen deform asyonlar, sanatnn gerei yanstrken anlatm c
znel bir tavr sergilediini gsteriyor.

A lbrecll D rcr, Isa'ya Tapnm a", ah a p z erin e yalboya, 100 x 114 cin, 1504, Uffizi M zesi,
Floransa.

103
 Albrecht Drer saya Tapnma
Floransa Uffizi M zesinde sergilenen D rerin, saya Tapnm a
adl yapt, sann d o u m u n d an sonra ona olan inan, kran ve sayg
larn gsterm ek iin secde etm eye gelen inananlar anlatm aktadr.
Konu ve konunun kahram an olan figrler, son derece gereki, izgisel
deerleri koruyan ve detayc bir anlatm la betim lenm i. D rer, ak
kom pozisyon olarak kurgulad kom pozisyonda ana yn olarak dikey
hareketi kullanyor. M eryem in hem en yannda yer alan figr ve arka
sndaki m im ari elem an, bu dikey hareketi oluturuyor. Bu figrn diya
log halinde olduu hem en yanndaki dier zenci figr, arka plandaki
kem erli yap ile n plan arasnda oluan ve sann doduu varsaylan
ahrn yan duvar dier dikey ara ynler olarak ana yn glendiriyor.
n plandaki figr grubuyla ufuk izgisini balayan dzlem , zem in ve
M eryem in o turduu dzlem i iaret eden ynler, yatay ara yn olarak
ana yn dengelem ektedir. M erdiven basam aklaryla ykseltilm i alan
da yer alan asl kahram anlarn dnda, bu zem inden daha aada ve
gruptan ayr olarak betim lenm i dier figrn duruu, resm in n o rta
sndan sa kenara doru ynelen diyagonal ara yn veriyor. M eryem in
duruuyla arkasndaki ahr arasnda oluan bir baka diyagonal ara yn
de resm in n ortasndan sol kenara doru devam ediyor. Sa ve sol ke
narlardan resm in st ortasn a doru devam eden ters al diyagonal
ynler ise resm in m eknna ait elem anlarn yzeydeki konum laryla ve

104
rilmi. K om pozisyonun gen kurgusu, n planda gruplanm olan fi
grlerle oluuyor. Figr grubunu, arkadaki ahr ve m im ari elem anlar
iine alan sol yar, kom pozisyondaki arlk m erkezini oluturuyor. D
rer, izleyicinin baklarn sa yarya ekerek asim etrik dengeyi kurm ak
iin, daha aydnlk alanlarla buna ztlk oluturan siyah giysili zenci fi
gr, n plan ve arka plan arasndaki l ztl ile oluan derinlik et
kileri ve sa yarda yer alan figrlerin yaratt hareketli grnm
kullanm . Hikyeden ayr olarak arka planda betim lenm i olan bu fi
grler ve resm in m ekn, konuya m istik b ir anlatm kazandrm ak yerine
gerek yaam a d air bir sahne izlenim i veriyor. Resm in m eknnda kul
lanlan ara tonlar, figrlerde kullanlm olan renklerle belli oranda zt
lk ilikisine girerek youn detaylar ve ok saydaki elem anla verilm i
olan kom pozisyonda konunun n plana km asn salyor. n planda
ki figrlerde kullanlm olan mavi, krm z, yeil ve siyah renkler kapa
l form algsn glendirerek resim deki vurgulu alanlar oluturuyor.
Giysiler, bitkiler, hayvanlar, m im ari elem anlar ve figrler son derece
detayc bir anlatm la yanstlm . D rer, resim sel m eknda gn n,
M eryem in portresinde ve sada ise ilahi bir k kullanm . Ayrca eylem
halinde betim lenm i olan figrler, kom pozisyona hareketli bir grnm
kazandryor.

105
C ra n ac h , "Paris'in A d a leti, ah a p z e rin e yalboya ve te m p e ra , 43 x 32,2 cm , 1512-14.

106
 Cranach Paris'in Adaleti
C ranachn, m itolojik bir hikyeyi betim ledii Parisin Adaleti adl
yapt, Kln W allraf-Richartz M zesinde sergilenm ektedir. Cranach, ya
kn plan kadrajla hikyenin izleyicinin zihninde sonlanm asna frsat ve
ren ak kom pozisyon dzenini tercih etm i. Resmin sol alt kesinde
yer alan Paris figr, arkasnda yer alan at ve gzellerin arkasnda yer
alan aa figr bu d urum u destekliyor. Kom pozisyonun m erkezinde
yer alan aa ve nndeki figr, dikey ana yn oluturuyor. Arka planda
yer alan tepe, geri plandaki m im ari elem an ve dier gzellerin duruu
ana yne paralel dikey ara ynleri veriyor. Buna karlk sol kenar o rta
dan sa kenar ortaya devam eden dzlem , atn bayla gzellerin ba
arasnda oluan dzlem ve sol kenardaki aacn dalyla ato arasnda olu
an dzlem , dikey ana yn dengeleyen yatay ara ynlerdir. Kom pozis
yondaki diyagonal ynler, sa alt keden sol st kenara doru m erkezde
yer alan figrn duru u n u iaret eden ve Parisin duruuyla verilmi olan
ynlerdir. Bu diyagonal ara ynleri karlayan ters al dier diyagonal
yn ise sol keden balayarak sa kenardaki figrn ba hareketiyle bir
likte, om uzlarnn zerinden devam ederek sa kenarda sonlanyor.
K om pozisyondaki biimsel younluk ve k etkileri, arl sa ya
rya ekerken sol alt kedeki Paris figrnn siyah ve krm z kost
107
myle oluan koyu alanlar, atn ba, dier erkek figr ve renk etkileri
izleyicinin baklarn sola ynlendirerek asim etrik dengenin k u ru lm a
sna yardm c oluyor. ounlukla scak renklerin kullanld arm onide,
koyu alanlar, yeil tonlar ve m aviler uyum u salyor. M eknda gn
nn etkileri grlrken figrleri n plana karm ak iin kullanlm olan
idealize k, gzeli vurguluyor. C ranach, d nem in estetik anlayn
yanstan izgisel yaklam ve kapal form kullanarak poz verm i izleni
mi veren figrleriyle duraan bir sahne izlenimi yaratm. Sanatnn
detayc yaklam, figr yorum u ve izgisel anlatm teknii, bu resm inde
belirgin olarak grlyor. C ranachm kendine zg biim diliyle oluan
zellikle kadn figrlerinin yorum u, sanaty adalarndan ayran b e
lirgin zelliidir (Resim 24).

A ltdorfer, " a rm h ta tsa". ah a p z e rin e yalboya, 75 x 57,5 cm , 1520.

108
 A ldorferin armhta sa adl eseri, B udapete Gzel Sanatlar
M zesinde sergilenm ektedir. Resim yakn p lan ak kom pozisyon d
zeninde kurgulandndan kadrajn dnda ve izleyicinin zihninde son-
lanyor. K om pozisyonun dikey ana ynn, arm ha gerilm i olarak
betim lenm i olan sa oluturuyor. n planda betim lenm i olan ayaktaki
figrler, dikey ara ynler zerinde yerletirilm i. Dikey ana yn denge
leyen yatay ynler, arm hn yatay planyla birlikte sann kollar, iki
yanda yer alan m elekler arasnda kurulan balant ve resm in dzlem ine
sralanm olan figrlerle verilmi. ki m elein konum uyla oluan yatay
plan, san n ba ve bu m elekler arasnda kuru lan diyagonal ynler
gen bir form oluturuyor. Bu gen form a ters konum da ancak daha
byk b ir gen form ise resm in sa ve sol kenar ortasndan n ortaya
doru figrlerin duruuyla salanan diyagonal ynler ve figr g ru b u
nun oluturduu yatay ynle verilm i. Ayrca bu iki gen yap, iki yatay
plana ayrlm olan kom pozisyon dzenini vurguluyor. Resmin arka
plan, gotik ve Bizans sanat rneklerini anm satan yzey ve renk etkile
riyle dikkat ekiyor. K onunun n plana km asnda etkili olan ve izgi
sel perspektifin kullanlm ad kom pozisyon d zeninde derinlik algs,
form da derinlik etkileri veren kalabalk figr g ru b unun yerleimi, fla
malar, m zraklar ve proporsiyon ilikileri ile salanm .
109
 Merkeze yerlem i olan sa ve iki yanda devam eden figr grubu,
arl m erkezde topluyor. A ncak n planda resm edilm i olan figrle
rin tam tekrar olm am as ve farkl renk deerleri, dengeyi hareketli si
metriye ynlendiriyor. Altn yaldz fon ve scak renklerin younluu,
mavi, yeil ve koyu tonlarla dengelenm i. Ak renkler kom pozisyonda
ki aydnlk alanlar artrrk en resm in geneline hakim olan gn nn
etkileri ve ak-koyu ilikileri, figrlerdeki hacim etkilerini glendiri
yor. Olayn getii m ekna d air ok fazla ipucu olm ayan kom pozisyona,
eylem halinde betim lenm i olan figrler hareketli bir izlenim kazand
ryor.

H olbein, Eliler, ah a p z e rin e yalboya. 207 x 209 cm , 1533.

110
 Hans Holbein Eliler
Holbeinn, Eliler" adh eseri, Londra Ulusal G alerid e sergilenm ek
tedir. Resm in gerei yanstan gsterili atm osferi, sanatnn sadece
portre konusundaki ustaln deil, ayn zam anda teknie olan hakim i
yetini ve gzlem alanndaki gcn de ortaya koyar. Resmin n p lann
da m ozaik zem in zerinde iki figr arasnda betim lenm i olan ve ilk
bakta ne olduu tahm in edilem eyen biim bir kurukafadr. Ancak res
m in sol kenarndan belli bir ayla bakldnda ne olduu anlalan bu
kurukafa, sanatnn belki lm le alay ettiini belki de grnm lerin
deiebilirliini gsterdiini dndryor. Bu biim ayn zam anda
sahnenin ak kom pozisyon olm asn salyor. A rkada olduklar anla
lan iki kiinin boy portresinin konu alnd resim , kiilere ait olduunu
dnd m z zel eyalar ile doalc gereklik duygusunu iinde ba
rndran bir slupla betim lem i. ki figr arasnda yer alan rafn zerin
deki Trk hals, pusulalar, kre, harita, rzgar yn ler, kitaplar ve
m zik aletleri, bu kiilerin bilim ve sanatla ilgilendiklerini, dnyann
pek ok lkesine gitm i olduklarn, grg ve bilgilerinin sradan insan
lardan daha fazla olduunu simgeliyor.
K om pozisyonun ana ynn iki figr arasnda balayc grev st
lenmi olan yatay konum daki raf oluturuyor. ki figrn ba, ayaklan
ve dizleri arasnda oluan dzlem ler yatay, ana yne paralel dier yatay
ara ynleri veriyor. Yatay ana yn dengeleyen dikey ara ynler ise iki
111
figrn duruuyla verilm i. Bir figrn ba ve dier figrn elleri ara
snda kurulan iki ters al diyagonal, izleyicinin baklarn raf ve ze
rindeki objelere ynlendirerek baklarn resm in m erkezinde kalm asn
salyor. Ayrca resm in n planndan girerek zem in dem esi zerinde
bozulm u bir perspektifle d o rudan tanm lanm as istenm eyen ve l
m simgeleyen k uru kafa betim lem esi ve rafn zerindeki ud dier diya
gonal ynleri oluturuyor. Bu ynler asim etrik dengenin k u ru lum unda
da nem li bir grev stleniyor. H olbein k, renk ve doku etkileriyle
kom pozisyondaki arl sol yarda toplam . A ncak izleyicinin bak
larnn tm yzeyde dolam as iin kurukafay ve udu kullanarak bak
lar sol yardan sa yarya doru ynlendiriyor. D aha ok ak-koyu
renk ilikileriyle oluan renk uyum u, krm z ve yeilin tam am layc zt
lk ilikisiyle glendirilm i. C epheden verilm i olan doal bir kla ay
dnlanan resm in yzeyi, izgisel yapnn tanm land kapal form
yorum u ile duraan bir anlatm kazanm . Sanatnn bu eseri, p o rtre
konusunda gsterdii byk ustaln ortaya koyan eserleri arasnda
nem li bir yer tu tm ak tad r (Resim 25).

16. Yzyl F la m a n O k u lu

16. yzylda Flam andaki toplum sal deiim ler ve sosyo-ekonom ik

etm enler, talyan Rnesansnn etkilerinin o rtadan kalkm asnda ve
Brksel, Anvers ve M alines gibi kentlerin glenerek sanatta sz sahibi
olm asnda etkili olm utur. Bu dnem toplum yapsndaki deiim ler;
din ku ru n tu n u n el deitirm esi ve ticari ilikilerle gereklemitir. M ar
tin Lutherin (1483-1546) ncln yapt Tanr ile kul arasndaki
arac k u ru m u o rtad an kaldran gr, ortaadan beri sregelen dinsel
basklar, hem toplum zerinden hem de sanatsal adan ortadan kal
drm tr. Rom a Katolik kilisesinin kat ve tutucu dayatm asna bir kar
k olarak aklc ve zgr dnceyi savunan bu reform hareketi, P ro
testan kilisenin kurulm asna da nc olm utur. Ayrca Kuzey Avrupann
nem li bir lim an kenti olan Aversin deniz ticaretiyle glenerek b u r
juva snfn yaratm as, sosyo-ekonom ik yapdaki deiim leri hzlandr
mtr. Bylece A kdeniz lkeleriyle olan ticari ilikiler sanatsal
etkileim lere de zem in hazrlam tr. Bu nedenle yzyln ortalarna
doru Anvers, Flam an sanatnn en gl kenti olm utur.
Kilisenin basklarnn o rtadan kalkmas ve burjuvazinin sanat des
teklem esi sonucu, Flaman O kulu sanatlarnn yanstt gereklik,
zellikle Floransak sanatlarn yaptlarna gre daha aklc ve doaya
yakn bir anlatm ortaya koyar. Bu sanatlar dinsel konularn yan sra
ounlukla gnlk yaam sahnelerini yanstan t r resmi, m anzara ve
112
p o rtre konularna arlk verir. Bu d nem de H iyrenonns Bosch ( 1450
1516), Q uentin Massys (1466-1530), Joachim Patinier (1480-1524) ve
baba Pieter Bruegel (1525-1569) zgn tavrlaryla ne kmtr. Bu sa
natlar, dini konular sradan olaylar gibi ya da eletirel bir dil kullana
rak yceltm eden yorum ladklar eserleriyle talyan sanatlardan ayrlr.

B o s h , D n y e v i H a zla r Bahesi", a h a p z e r in e y a lb o y a , 2 2 0 x 195 x 97 c m , 1500.

Bosch Dnyevi Hazlar Bahesi"

Boschn D nyevi Hazlar Bahesi adl yapt, M adrid Prado
Mzesinde sergilenm ektedir. Sanat, fantastik-olaad-haya! r
n bir anlatm la ele ald dini ierikli konuyu, byl, gizemli ve ale-

113
gorik bir yap iinde ve m inyatr tadnda yzeysel bir anlatm la
yorumluyor. Boschu n bu dnya ile b r dnya arasnda bir kpr kur
maya altn d n d ren eserleri, iyi ve kt, sevap ve gnah kav
ram larn sorgulayan hem yksel hem de eletirel bir biim dili ile
oluan, zgn bir anlatm a sahiptir. G erekstclerden yzlerce yl
nce, adeta ngrde b u lu n u r gibi fantastik bir gerekst anlatm kul
lanan sanat, paral eserinin her bir panelinde ayr konuyu yo
rum luyor. Bosch, sol panelde A dem ve H avay cennet sahnesiyle anlatan
betim lem ede, yaratl sahnesini konu alyor. O rta panelde yaam ve bu
dnyay, iyi ve kt yanlaryla fantastik bir m ekn kurgusu iinde b e
timliyor. Sa panelde ise insann egolarna ve gelip geici dnya n im e t
lerine kar yenik dt hrslarn, yine fantastik bir yorum la ele
ald cehennem tasviri yer alyor.
C ennet ve yaratl sahnesinin tasvir edildii sol panelde, her ey s
kunet iinde ve gzel duygular uyandran ho bir doa iinde betim le
niyor. Ancak gizemli ve gerekst biim lerle bu dnyann tesinde bir
m ekn kavram da destekleniyor. Sol panelde, dikey hareket ana yn
olutururken o rta planda yer alan glet, tepeler ve ufuk izgisi, yatay ara
ynleri veriyor. Tanr figr, Adem ve Havva figrleri resm in n pla
nnda bir b tnlk iinde yer alyor. Bu figrlerin durular ise iki ters
diyagonal ynle belirlenm i. Sar ve scak tonlarn kullanld kom po
zisyonda, mavi tonlar huzurlu bir denge yaratyor. Arlklar her lci ya
rda da eit olarak daldndan dengede ve hareketli bir sim etri
olum u. izgisel p erspektif ve renk perspektifinin kullanlm ad kom
pozisyonda art arda sralanm biimler, m inyatr tadnda bir yzey et
kisi veriyor.
yi ve kt yanlaryla yaam n ve bu dnyann betim lendii orta pa
nel, ak kom pozisyon kuruluuyla kadrajn dnda ve izleyicinin zih
ninde sonlanyor. Dier panellerde olduu gibi bu panelde de perspektif
kayglar gz ard edildiinden, yzey etkisi st stte yerletirilm i
kuak halindeki kom pozisyon kuruluuyla gleniyor. Resimdeki gere
kst biim ler ve figr yorum lar masals ve byleyici bir atm osfer ya
ratyor. A na yn, m erkeze yerletirilm i olan biim leri iaret eden dikey
hareketle verilm i. Bu yn, peyzajdaki planlar belirleyen yatay ara y n
leri de dengeliyor. Sol alt keden balayan ve sa kenar ortada sonlanan
diyagonal yn, sa alt keden balayarak sol kenar ortaya doru devam
eden ters al diyagonal ynle dengelenerek bu alandaki figrlere ve
resm in n planna dikkat ekiyor. Sol panelde olduu gibi m erkezden
yan kenarlara doru eit b ir dalm gsteren biim ler ve renk etkileri
kom pozisyondaki hareketli sim etriyi salyor. Sol paneldeki duraan
114
anlatm a karn, orta planda grlen son derece hareketli sahne, bu
dnyann gereklerini ve insanolunun bitip tkenm eyen arzularn ia
ret eder gibidir. Bu sahnedeki scak-souk ren k ilikileri tem elinde mavi
tonlarla dengelenm i olan krm zlar, dier ara tonlar ve okrlarla sala
nan ren k u y um unu aklyor.
Sa panelde betim lenm i olan cehennem sahnesinde ise gerekst
fakat daha karam sar biim ve renk ilikileri ierii glendiriyor. nsa
nolunun acizliiyle dt yanlglar ve yapt hatalar sonunda hak
ettii yer olarak dnlen cehennem tasviri ve sahnenin izleyicinin
zihninde sonlanm as, ak kom pozisyon kurgu su n u iaret ediyor. Sah
neye stten bakan bak as, perspektifin gz ard edilm i olmas; daha
ok renk alanlaryla blnm olan resim yzeyini, n plan ve arka plan
olarak kuaklara ayrm akta. M erkezde verilm i olan beyaz alanlar ve
daha vurgulu biimler, hem renk hem de boyut ztl yaratarak vurgu
noktas o luturup dikkati ekiyor. A rlklar ve renk dalm, dier p a
nellerde olduu gibi bu panelde de hareketli sim etriyi veriyor. Boschun
fantastik anlatm n aklayan eser, biim -ierik ve renk-ierik ilikileri
ni destekleyen yapsyla da n plana kyor. Bosch, genellikle bu dnya
nn som ut gerekleri ile b r dnyann soyut kavram lar arasnda gidip
gelen yar gerek yar hayal r n biim lerle izleyiciye gerek tesi bir
anlatm sunm utur. Sanatnn bu tavr sadece konu seim inde deil;
kom pozisyonlarnn kuruluunda, proporsiyon ve p erpektif ilikilerin
de, figr ve nesne y orum unda da kendine zg b ir yap kurm asnda et
kilidir (Resim 26).

115
116
 P a te n ie r sa'nn V a ftizi
Patinierin sann Vaftizi adl resmi, Viyana Sanat Tarihi M zesinde
sergilenmektedir. sann bacaklar, resmin st plannda yer alan Tanr fi
gr, orta planda yer alan kayalklar ve sol yardaki aa kadrajn dnda
ve izleyicinin zihninde tam am lanarak ak kompozisyon dzenini olutu
ruyor. K onunun kendisinden ok m anzarann n plana kt bu resimde,
hem kuzey duyarllnn izleri hem de sanatnn manzaray n planda
tutan tavr aka grlyor. Patenierin, sann Yahya tarafndan vaftiz
edildii an betimledii dini konuyu gnlk yaam dan bir sahneymi gibi
yanstmasnda, olay anna ilgi gstermeyen geri plandaki figr grubu etki
li olmutur. Dier figrlerin sa ve Yahya'nn arkasnda olmalar, olaya ka
ytsz kalmalar ve kendi aralarnda kurulan bir olay rgsyle
gsterilmeleri, konuya sradan bir olay izlenimi veriyor. Kompozisyondaki
dikey ana yn resm in st kenarnda yer alan Tanr figr ve sa oluturu
yor. Sol kenardaki aa ve orta planda yer alan kayalklar, dikey ara ynler
olarak ana yn glendiriyor. Ana yn dengeleyen yatay ara ynler ise
ufuk izgisi, Tanr figrnn zerinde betimlendii bulutun konum u ve
sol kenarda ayakta duran figrle Yahyay da iine alan sa kenarda bulu
nan kayalkla verilmi. Yn dengesini tam am layan diyagonal ara yn ise
sa alt kede yer alan bitki rtsyle balayp sann elleri, Yahyann ba
ve arka planda bulunan aa ktlesiyle devam ederek sol kenarda sonlan-
yor. Bu yn karlayan ve izleyicinin baklarn tm yzeyde dolatrarak
m erkezde toplanm asna yardmc olan ters al dier diyagonal yn ise sa
alt kede aacn kkleri, Yahyann saa doru ynelmi duruu ve kayalk
ktleyle verilmi. Ayrca sann bacaklarndan balayarak ilk yatay yne
doru devam eden iki ters al diyagonal yn, sann bacaklarn iaret
eden tepe noktasyla ters gen form oluturm akta.
Biimsel younluk ve renk etkilerinden kaynaklanan resmin arlk
merkezi sol yarda yer alrken sa yarda kullanlm olan mavi tonlar ve
aydnlk alan, hem renk ztl hem de ak-koyu ztl oluturarak asi
m etrik dengenin kurulm asnda yardmc oluyor. Souk renklerin arlk
l kullanld arm onide krmz, sar ve turuncu tonlar renk uyum unu
salyor. Patenier, gn ndan m m kn olduunca yararland betim
lemede, izgisel yapnn korunduu kapal form lar kullanm. Poz vermi
izlenimi veren figrler, duraan bir kom pozisyon hissi verirken sa ve
Yahyann sakin ve huzur dolu grnm , biim -ierik ilikilerini de g
lendiriyor. Resimlerinin genelinde grlen konunun verili biimi, zel
likle peyzajlaryla dikkat eken kom pozisyon kurgular Patenier'in zgiin
tavrn gsterir. Sanat dini konulara arlk verm esine ramen hikyenin
ok fazla n plana kmad ancak konunun getii m eknn daha fazla
nem sendii izlenimi veren m anzaralaryla dikkat eker (Resim 27).
117
118
 Massys "Banker t'e K ars"
Paris Louvre M zesinde sergilenen Massysin Banker ve Kars adl
eseri, Flam an O k u lu n a zg estetik deerleri ortaya koym aktadr. zel
likle m asann zerindeki ayna ve arka planda b ulunan ak bir kap yar
dm yla grlen sokak ve figrler, hem detayc anlatm a hem de
derinlikli kom pozisyon dzenlerine rnek oluturuyor. Massys, resmin
dzeninde ak kom pozisyon tercihi yaparak hikyenin hem kadrajn
dnda hem de izleyicinin zihninde sonlanm asna olanak veriyor. Fi
grlerin yakn planda betim lenm i olm as, m asann zerinde bulunan
aynadan yansyan m eknn penceresi, pencerenin nnde resme bu
ayna araclyla dahil olan ve m teri olduunu tah m in ettiim iz fig
r n portresi, ak kom pozisyon dzenini tanm lyor. Ak kom pozisyon
dzeniyle arka planda verilm i olan sokak ve figrler, ilk bakta snrl
bir yakn plan anlatm gibi grlen kom pozisyona, doal bir gereklik
le ele alnm detaylarn fark edilm esiyle birlikte, zengin bir anlatm ka
zandryor. Ayrca banker ve karsnn arka plannda yer alan ak
kapdan, sokakta yryen figrlerin ve sokan karsnda bulunan bi
nann grnm , resm in derinliinin artm asn salyor. Sanatnn d e
taylarla verm i olduu teknik ustalk m etal, cam, kum a, ahap gibi
dokular ve portrelerdeki ifadelerle glenmi.
Kare bir form atta dzenlenm i olan kom pozisyonun yatay ana yn,
banker ve karsnn duruu ile veriliyor. Ana yn takip eden dier yatay
ara ynler masa, portreler ve arka plandaki dolabn rafyla oluuyor. Fi
grlerin duruu, arka plandaki kap ve dier elem anlar dikey ara ynler
zerinde konum landrlm . Diyagonal ara ynlerden birisi, sol alt ke
de yer alan cam objeyle balayarak bankerin elleri ve karsnn om uzla
ryla devam ederek sa st kede kapyla sonlanyor. Ters ayla oluan
dier diyagonal yn ise resm in sa alt kesinde bulunan kitap, bankerin
karsnn elleri, ba hareketi ve bankerin bayla birlikte sol st keyi
iaret ediyor. Bu iki diyagonal ynn kesitii nokta, kom pozisyonun
merkezini oluturarak izleyicinin baklarn bu alana ynlendiriyor.
Kom pozisyondaki etkiler m erkezden d kenarlara eit oranda dal
dndan, dengede hareketli sim etri sz konusu. Sa yardaki krm z ve
beyaz renk seimiyle oluan ak-koyu etkiler ve zellikle kitaptaki de
tayl anlatm la oluan vurgu, bankerin karsnn sola ynelen ba hare
keti ve n planda yer alan ayna araclyla sol yarya ynleniyor.
M asann zerindeki ayna araclyla grebildiim iz pencereden ieri
szlen gn , resm in genelinin aydnlanm asna yardm c oluyor. Sa
natnn izgisel biim yapsyla n plana kan kapal form tercihi,
kom pozisyondaki sakin ve duraan anlatm la btnlem i.
119
Bruegel, "Ky D n", a h a p z e rin e y a lb o y a, 114 x 164 c m , 1567.

Bruegel Ky Dn"
Bruegelin Ky D im ii adl yapt, Viyana Sanat Tarihi Mzesinde
sergilenm ektedir. Bruegel bu resim de, gnlk yaama dair bir olay,
kyl bir iftin evlilik trenini konu alr. Bruegelin izleyiciye sunduu

120
konuyla paralellik gsteren gereklik duygusu, resim lerine dnem in
sosyal yaam na dair bir belge olm a nitelii de kazandrr. Bruegel bu
resim de konuyu yakn plan ak kom pozisyon olarak dzenlendiin
den, figrler ve nesneler izleyicinin zihninde tam am lanyor. D nn
bakahram anlarnda olan gelin aka belirtilm i olm asna ram en,
d am adn kim olduu kesin belli deildir. Bu konuda baz tahm inler b u
lunm aktadr. Bunlardan birisi, gelinin karsnda arkaya doru dnerek
biraz daha arap ister gibi betim lenm i olan, siyah giysili figr olduu
dur. Dieri ise gelinin sa tarafnda o tu ran iki kadnn yanndaki gen
erkek figr olduudur. Gelin, koyu renk giysili, banda krm z tacy
la, arkasnda siyah kum a ve zerinde asl bir fenerle kom pozisyondaki
dier kahram anlardan ayrlr. Sosyal yaam n bir paras olan kutlam a
nn anlatld kom pozisyonda, din adam , soylu kii, ocuklar, genler
ve yallarla kyn tm halk yanstlyor.
Resmin m ekn, sahnenin byk bir ah r ya da am barda gerekleti
ini dndryor. Sa keden diyagonal hareketle resm e giren bak
as, hem resm in m eknnn hem de kadrajn daha geni alglanm asna
yardm c oluyor. A na yn oluturan diyagonal hareket, masa etrafna
yerletirilm i olan figrler, yem ek servisi yaplan sehpa ve servisi yapan
figrlerle verilmi. Sol n planda yer alan ocuk, arap kaplar ve servis
yapan figrn d uruu, m asann asna paralel olarak iki tarafna yerle
tirilm i olan figrlerin oluturduu dzlem ler, ana yn vurguluyor.
Ana yn karlayan ters al diyagonal yn, sa alt keden balayarak
yemek servisi yapan figrn duru u ve duvardaki buday dem eti ara
snda oluuyor. Bu yne paralel uzanan dier diyagonal yn ise sol yar
da yer alan ocuk figr ve sa kenarda bulunan soylu figr arasnda
kurulm u. Sol yardaki mzisyenler, n plandaki garson ve gelinin arka
sndaki kum a, dikey ara ynleri, binann kap kirii ise yatay ara yn
veriyor.
Yemek servisi yapan figrler, gelin ve aydnlk renk alanlar resm in
sa yarsnda gruplandndan, arl bu noktaya ekiyor. Resmin sol
kesinde yer alan arap servisi yapan figr ve arka planda yer alan fi
grler, n plandaki ocuk ve orta plandaki m zisyen, izleyicinin bak
larnn tm yzeyde dolam asn salayan asim etrik dengeyi kuruyor.
Kahverengi, o k r ve krm z tonlarnn arlkta kullanld resm in a r
m onisi mavi, beyaz ve koyu tonlarla salanan ak-koyu renk uyum unu
veriyor. Beyazn yer yer yzeyde dolayor olm as, resm in genelinde ay
dnlk alan etkisi yaratyor. Biimleri ve konuyu vurgulayan idealize k,
hem resim deki derinlii hem de hacimsellii glendiriyor. M zisyen
ler, birbirleriyle sohbet eden figrler, servis yapanlar ve davete gelmeye
121
devam eden konuklar kom pozisyona hareketli bir yap kazandryor.
Bruegelin eserlerinin genel erevesini belirleyen konular, ounlukla
sradan insanlarn gnlk yaam dr. Sanatnn bu konular yo ru m la
m a biim i ise olay ann veren grnm lerin hakim olduu hareketli
kom pozisyon yaplaryla dikkat eker. Sanatnn figr tiplem eleri ve
sradan insann yaam m doalc gereklik duygusuyla yanstm a kayg
lar, onun, Kuzey Avrupa resim geleneinin nem li sanatlar arasnda
yer alm asnda etkili olm utur (Resim 28).

Maniyerizm 1520-1590
M aniyerizim yaklak olarak 1520-1590 tarihleri arasnda kalan bir
dnem de etkinliini srdrm tr. Bu hareket yksek Rnesans d n e
mi iinde yer alm olm asna ram en, Rnesans deerlerine hem ierik
hem de biim anlay asndan kar b ir d u ru sergiler. Ayn zam anda
Rnesansn sosyal yaam a kazandrd bilimsel ve teknik araylarn
getirm i olduu aklc dnce sistem ine ve bu dnya gereklerini savu
nan yeniliki tavrna da bir tepki olm utur. Bu dnem de Rnesans sa
natsnn aklc yaklam ve bu dnya gereklerine olan ball yok
saylm, duygularn ve inancn tekrar ykselie gemesiyle birlikte
T anrya ulam a abalar da tekrar bu dnya gereklerinden uzaklal-
m asna neden olm utur. Rnesansn aklc ve bilimsel dnce sistemi
yerine ortaan H ristiyan inanca olan ballna ve m aneviyatna geri
dn, sanatsal anlatm lara da ie dn k bir yap kazandrm tr. D
nce sistem indeki gereklik ve aklcl geri p ln a iten bu deiimler,
hayal gcnn n plana kt m istik bir dnem balatr. Hristiyan
inancn deerlerine ballk gsteren bu dnem sanats, i dnyasn,
inancn ve hayal gcn gzler n n e seren eserleriyle grnm leri
yanstm ay deil, haya! edebildii lde duyum sadn aktarm tr.
Rnesansn ideal, uyum lu biim anlay ve gereklik araynn
karsnda olan d n ce yapsnn grsellem i bir ekli olarak bakla-
bilecek bu resim lerde sanat, m istik ve sem bolik bir anlatm la kendi i
dnyasna ynelm itir. D ier b ir deile M aniyerizim , R nesansn ger
eki, aklc ve idealist kurallarn a bir kar k olm u, btnsellik ve
netlik hem dnsel hem de grsel olarak deerini yitirm itir. D oa ve
doa gzlemcilii bir kenara braklm , d gerekliin yerini i ger
ekliin ald, duyulara dayanan imgesel bir anlatm biim ine d n l
m tr. G r n en gereklik deil, i gereklik dncesiyle ekillenen
ve biim in zne inm e abalarnn grld bu dnem de, yanstm a
kayglarndan daha ok anlatm c estetik n plana km tr (Resim
29).
122
 M aniyerist slup, biim anlaynn ifadeci bir anlatm a doru y
nelmesiyle davurum culuun ncs konum undadr. M aniyerist sa
nat, ideal g r n m ler yerine figrlerin deform asyonuyla salanan
sanatsal ifadeyi n planda tutarak zgn anlatm a doru bir adm a t
m tr (Resim 30). K om pozisyonlarda i yaanty yanstan karm aa ve
devinim , olayn kesinliini ve netliini o rtad an kaldrarak belirsizliklere
yol aar. Resm in yzeyinde oluan hareketlilik duygusu, hem figr de-
form asyonlarndan hem de serbest fra vurularnn izgiyi tam am en
yzeyden kaldrarak lekeci bir anlaya ynelm esinden kaynaklanr.
M aniyerist resim ; deform asyonlar, resim sel m eknn belirsizlikleri, di-
key-yatay hareketlerin dnda resm e kazandrlm ak istenen kavisli ya
da yuvarlak hareketlerle ekillenir. Ayrca gerek dnyadan kopan sa
nat iin yerekim i, perspektif ve m ekn kavram da nem ini yitirir.
Resimlerde T an ry a ulam a abalaryla uzayan, deform e olm u figrler
yerekim inm o rtadan kalkt, boluk duygusu yaratan ve gereklikten
uzaklam tanm sz alanlarla ilikilendirilir. Resim lerdeki figrlerin
deform asyonu ve m eknlarn soyutlanm as, zellikle yer ekim inin et
kisinin o rtad an kalkarak gkyzne doru uzanan figrlerle Tanrya
ulam a abalan ve Tanrsal olana hayranln b ir gstergesi olm utur.
M ichelangelon u n istine apel apsisine yapt M aher (Son Yarg)
adl resm i, sanatnn hayal gcn kullanm asna olanak veren, duygu
larn ve i d nyann da yansm as olarak grlen M aniyerist slubun
ilk eseri olarak kabul edilir (Resim 31). Bu d nem in en nem li tem silci
leri, P arm icianino (1503-1540), T intoretto (1518-1594) ve El Greco
(1541-1614) olm utur. M aniyerizim , ak form kullanm , k etkileri ve
m ekn tasvirleriyle, barok sanata nclk ederek bir gei dnem i gre
vi de stlenm itir.

123
T in to re tto , S o n A k a m Yemei", tu v al z e r in e y a lb o y a, 365 x 568 c m , 3 9 2 -9 4 .

T in to retto n u n Son A kam Yemei adl eseri, Venedik San Giorgio

M aggiore K ilisesinde sergilenm ektedir. Sanat resim de kalabalk figr
grubu, resm in st plannda uuan m elekler ve yakn plan seimiyle
ak kom pozisyon dzeni kullanyor. T intoretto, geleneksel kom pozis
yon kurgusunun dnda farkl bir bak asyla resm in dzlem ini diya
gonal olarak ikiye blerek resim deki derinlik etkilerini glendiriyor.
Sol alt keden balayarak sa st kenarda biten bu diyagonal hareket,
ayn zam anda ana yn oluturur. Masayla verilm i olan bu diyagonal
124
yn, hem m asadaki figrleri hem de n planda yer alan grubu iaret
eden ilci paralel diyagonal ynle vurgulanr. Resm in n ortasndan ba
layarak sol k enara doru ve sol nden balayarak sa st kenara doru
devam eden dier ters al diyagonal ara ynler, ana yn dengeler. D i
key konum daki figrler ve resm in st p lannda yer alan yatay ara ynler,
kom pozisyondaki yn dengesini salayarak izleyicin baklarnn tm
yzeyde dolam asna yardm c olur.
Sol stteki lam badan dalan k ve fgiir grubuyla arlk, sol yarda
toplanyor. Sa nde yer alan kadn figrnn pozu, sar rengin etkileri,
yanndaki m avili figr ve st planda bulunan melekler, izleyicinin b a
klarn sa yarya ekerek asim etrik dengeyi kuruyor. M asann beyaz
rts vurgulu aydnlk bir alan yaratarak izleyicinin baklarn konu
nun m erkezine ynlendiriyor. H avarilerin balarndaki hareler, onlarn
kim liklerini belirlem enin tesinde, resm e k olarak da etki ediyor.
Gl k-glge ztl iinde figrler, lekesel b ir anlatm la tanm lan
yor. Yapay k kayna olarak kullanlm olan lam ba, tek noktadan d a
lan veriyor. Ayrca san n havarileri olarak betim lenen figrlerin
her biri, b ir k kayna gibi betim lenm i. T intorettonu n melekleri,
daha ncesinde dier sanatlarn betim lem i olduu m elek figrleriyle
kyaslandnda, transparan etkilerle gerek dnyaya deil, var olduu
sanlan b r dnyaya ait varlklar olarak yer alarak resm in atm osferinin
daha m istik alglanm asna yardm c oluyor. Bu m istik anlatm a hizm et
eden dier bir unsur, m eknn belirsizliiyle oluan boluk ve sonsuzluk
duygusudur. izgi ve desenin kullanlm ad resim de lekesel anlay ve
yapay kla oluan belirsizlikler, ak form yapsna neden olurken
m ekndaki belirsizlikleri de glendiriyor. K onunun verili tarz ve fi
grler kom pozisyonda hareketli bir izlenim yaratyor. T intorettonun
M aniyerist etkiler tayan znel anlatm , bu resim de kuvvetli k-glge
ztlklar ile glenerek barok estetii de iaret ediyor.

125
126
 El Greco Beinci Mhrn Almas"
F.I Grecon un Beinci M hrn Alm asadl yapt, New York M etro
politan M zesinde sergilenmektedir. D ini bir hikyenin anlatld resim
de sanat, kadrajm snrlarna dayanan yakn plan kapal kompozisyon
dzenini kullanyor. Konu, sanatnn d dnyann gereklerinden te i
dnyasnn gereklerini n plana kartan anlatm c tavr ve kendine zg
yorumuyla zgn bir ifade kazanm. Figrlerdeki biim bozmalar, at
mosferik etkiler ve ifadeyi glendirm ek zere bir ara olarak kullanlan
k etkileri, dini duygular ycelterek resm e mistik bir grnm veriyor.
K om pozisyondaki ana yn belirleyen dikey hareket, sol kenarda
yer alan mavi giysili figrle verilirken dier figrler ana yne paralel
konum da yerletirilm i. Sol kenarda bulunan figrn gs altndan
sa kenara uzanan yatay ynle arka plandaki figrler gruplanyor. Sol alt
keden sa kenara ve sol st keden yine sa kenara doru devam
eden diyagonal ynler, fgiir grubunu m ekndan ayrarak daha kolay
alglanm asn salyor. Sa alt kenardan sol st keye ve sol kenar o rta
dan st kenar ortaya doru devam eden ters al diyagonal iki yn, ya
tay iki plana ayrlm izlenimi veren kom pozisyonda alt plan ile st plan
arasnda balayc bir rol stleniyor. Sol kenarda bulunan mavili figr,
boyut ztl ve rengiyle dier figrlerden ayrlarak kom pozisyondaki
arl sol yarya ekiyor. A ncak ayn figr, d u ru u ve sa yne doru
ham le yapan pozuyla izleyicinin baklarn tekrar sa yarya ynlendi
riyor. Ayrca o rta planda yer alan krm z ve sar alanlar, balayc ele
man grevini stlenip, sol kenardan saa d o ru ynelen figrleri iaret
ederek asim etrik dengenin kurulm asnda yardm c oluyor. Deeri yk
sek sar, krm z, m avi ve yeil tonlar, genele hakim olan n tr tonlar
dengeliyor. K onunun anlatm n glendiren n tr tonlar, figrlerin ken
di iinden yansyan idealize lda glendirilm i. Yerekimi etkisinin
hissedilm edii resm in m ekn, sadece gkyz ve yeryz izlenimi ve
ren ipularna sahip. Resm in konusu, m istik atm osferi, renk-ierik ve
biim -ierik ilikileri izleyicide d uygulan harekete geiren bir g olu
turuyor. Ak form lar ve figrler durularyla kom pozisyona hareket
algs kazandryor. Figrlerin kendisinin k kayna olarak seildii
idealize k, arm oni tercihi, atm osferik etkiler, alttan ve stten bak
asn kullanld perspektif, figrlerde grlen biim bozm alar ve psi
kolojik anlatm sanatnn zgn tavrn aklam aktadr (Resim 32).

Barok 1580-1720
Rnesansta bilim in n plana kmasyla sarsntya urayan Katolik ki
lisenin hakimiyeti, 16. yzyln sonlarna doru tekrar bu deerlerin ycel
tilmesi ve eski gcn kazanmas abalaryla geri gelmitir. Fransad a 14.
127
Loisnin mullakiyeti ynetim sistemi ve spanyann ncln yapt
Katolik inancn tekrar canlandrlm as abalar toplum tarihinde reform
kart olarak adlandrlan bu deiimleri balatan en nemli sebeplerdir.
Bu dnem de ehir devletleri arasnda savalar ve karklklar a rt
m, Roma Katolik kilisesi eski iktidarna ve idaresine kavum ak iin
otuz yl savalarn balatarak (1618-1648) kar reform hareketini ger
ekletirm itir. Katolik kilisesi ve inancn balayc kurallar ve p ro p a
ganda gcnn arlm oluturan din adam lar, M aniyerizim in
znelci tu tu m u n d an rahatszlk duyarak, tekrar dini deerlerin in an d
rc, gereki ve kolay anlalabilir olmas yolunda aba gsterm itir.
Bu dnemde, mutlakiyeti sistemle Katolik kilisenin br dnya gr
, imparatorluklar da glendirmitir. Krallklar bym, yeni im para
torluklar kurulm u, kurum lar eitlenmi, mesleklerde uzmanlama
alanlar oalarak mali g artmtr. 17. yzyln balarnda yaanan bu
deiimler, bata talya olm ak zere Fransa, spanya ve Hollanda gibi lke
lerin resim sanatnda da deiimlere zemin hazrlamtr. Rnesans dne
minde sanaty destekleyen kraln yerini, barok dnem de im parator alm,
saray hayatnn yan sra sradan yaamlar da resmin konusu olmutur.
Bylece sanat, adeta im paratorluu ve im paratorluun sahip olduu gc
ve ihtiam ortaya koyma grevini stlenmitir. Prenslik, krallk ya da im
paratorluklarn o dnem de sahip olduu zenginlikler ve yaam biimine
yansyan izler, dnem in sanatn da ihtiaml, gsterili ve zengin bir yapya
sokmutur. Rnesans sanatsnn resimlerinde d dnyaya ynelik ideal
gerei yanstma abalar yerini, 17. yzylda barok sanatnn resim lerin
de i dnyaya ynelik gerein duygularla yanstlmas abalarna brak
mtr. Bu durum , ideal gzellik ve ideal anlatmlarn yerine doal gzellik
ve anlatmn n plana kmasn salamtr. Barok dnem resimlerinin
yaanan dnya gereklerine yakn, zaman kavramn nemseyen, deiken,
devingen sahnelerinde hem kavram olarak hem de eler arasnda grlen
ilikilerdeki gl ztlklar dikkat ekicidir. Grsel etkilerdeki zenginlik ve
eitlilik, resimlerin konusuna da gl olanla gsz olan, kutsal olanla
sradan olan gibi kart kavram larn ele alnd sradan insann gnlk ya
am, l doa, i mekn ve m anzara olarak yansmtr (Resim 33).
Rnesans resm inde yzeyin geneline yaylan ve biim lerin hacim le
rini gsterm eye ynelik olarak kullanlan k, resm in temel esi ol
m utur. Resimdeki hacim etkileri ise ak-koyu yerine, k-glge ile
verilmeye balanm tr. R nesansn doadaki gzellii ve gerek olan
yanstm a abalarna hizm et eden denge kavram ve uyum lu l aray
lar, g rnrln yitiren biim lere ve hareketli g rnm lere d n
mtr. Kom pozisyonlardaki hareketlilik duygusu, belli bir kaynaktan
128
yaylan yapay k ve bu n glgeleriyle oluan ztlkla verilmitir.
Ik-glge ztlklaryla titreen biim ler ve resm in m ekn, n iirsel
etkileri ile artc ve ilgi uyandran grsel etkileriyle birleerek bir b
tn o lu tu rm u tu r (Resim 34). Ayrca b tn detaylar k-glge ztlkla
ryla salanan uyum la oluan bu bt n e hizm et etm itir.
Barok resim de kurgu, Rnesansn aklc bilimsel dorularn v u rg u
layan gen kom pozisyonlar yerine, ounlukla duygunun ar bast
diyagonal ve dank dzenlem elerle oluan ak kom pozisyonlara d
nm tr. Bylece ak ve hareketli kom pozisyon dzenlem eleriyle
resm in m ekn gerek m eknla btnletirilm i, adeta izleyici resme
dahil edilm itir. Rnesans resm inin figrlerinde kullanlan klasik d u
rular, kom pozisyona daha fazla hareketlilik duygusu kazandran all
m adk durularla yer deitirm itir (Resim 35). Klasik durularyla
arbal izlenim veren figrler, duygulu sradan ve yaayan figrlerle
yer deitirerek yaam n gereklerini yanstm a grevini stlenm itir.
Rnesansn izgiyi n plana kartan, biim e ynelik portre anlay
nn durgun ve m kem m el tasviri barok slupta, insana dair olan tm
duygularn aka verildii alanlar olmutur. H uzur ve skunet veren te-
atral sahneler ise hayal krkl, um utsuzluk, hzn ve ac duygularnn
ifadesiyle gnlk yaam sahnelerine dnm tr. Resmin anlatmc
yn arlk kazanm , kom pozisyonlar hikyeci bir tavrla ele alnmtr.
izgisel desenin kapal formlar, lekesel bir tavrla ak formlara dnp
biimi zgrletirerek izleyicinin algsna sunm utur. Ayrca nesne ya da
figrler youn boya kullanm ile dokusal zelliklerin n plana karLId-
yeni bir ifade kazanmtr. zellikle insann ten dokusunda oluan ger
eklik duygusu, m odellerin ruhunu yanstm ada etkili olmutur.

17. Yzylda talyad a Barok Resim

talyada 16. yzyln sonlarnda siyasal adan baz paralanm alar
yaanm, bu paralanm alar so nucunda Napoli, M ilano, Sicilya gibi e
hirler spanyann sm rgesi olm utur. Kar reform hareketleri iin ya
plan otuz yl savalar (1618-1648) sonunda, Katolik kilisesi tekrar eski
gcn elde etm itir. Papaln koruyuculuu altnda olan sanat da ya
anan bu deiim ler paralelinde, dini konularn tekrar arlk kazand
bir yapya b rnm tr. D aha ok M aniyerizim in ar iselliine kar
bir tepki olarak biim lenen barok slup, talyada Caravaggio (1571/73
1610) ve C arraciler (Agostino 1557-1602, A nniballe 1560-1609, Ludo
vico 1555-1619) tarafndan iki ynde geliim gsterm itir. Caravaggio,
gereklii idealizm in karsnda iirsel bir doallkla yanstmay seer
ken Carracci kardeler, eklektik (seilm ilerin bir aradal) bir yapyla
129
kendilerine zg bir barok anlay gelitirir. Ayrca C arracci'ler 1580'de
Bologna'da talyad aki ilk sanat okullarndan birisi olan Accademia
degli Incam m inati (Terakkiperverler A kadem isi) yi kurm utur.

C arra c c i, h a 'n V a ftizi, tu v al z e rin e ya lb o y a, 15S4.

130
 Carracci sann Vaftizi
C arracci kardelerden A nnibale C arraccinin sann Vaftiziadl ya
pt, Bologno Aziz G regorio Kilisesinde bulunm aktadr. Carracci bu
resim de, yakn plan ak kom pozisyon dzeni kullanm tr. Resmin ana
yn sol alt keden balayarak sa st keye d o ru devam eden diya
gonalle verilirken ters ayla ana yn karlayan dier diyagonal yn ise
sa alt keden sol st keye doru devam ediyor. M erkezdeki sa, sa
ve sol kenarda yer alan figrler dikey ynler zerine yerletiriliyor.
san n ve iki yanndaki figrlerin duruuyla oluan form, resm in gen
kurgusunu aklyor. Dier diyagonal ynler ise Yahya ve sol kenarda
yer alan figrlerin duruuyla veriliyor. Kom pozisyondaki arlk, k
etkileri ve kalabalk figr grubuyla resm in sol yarsnda toplanm . Res
m in sol n p lan n d a yer alan m elein izleyiciyle olan gz tem as ve dier
m elekle b eraber parm aklaryla say iaret ediyor olm alar, izleyicinin
baklarn sa yarya ynlendiriyor. Sa yarda yer alan Yahyann ktle
sel etkisi, krm z kullanm ve arka planda yer alan koyu tonlar, btn
yzeyin o kunm asnda etkili olan asim etrik dengeyi salyor.
Ak-koyu ilikileriyle dengelenm i olan resm in arm onisi, deeri
yksek k rm znn varl ve beyaz alanlarla vurgu oluturarak izleyici
nin dikkatini ekiyor. Kzl tonlarn arlkl kullanld resm in paleti
peyzajda kullanlm olan yeil tonlarla dengeleniyor. Resmin sa yars
ve arka p lan n d a grlen gn nn atm osferik etkileri, gn batnm n
lo karanln tanm larken sol n plandan kayna belli olmayan yapay
bir kla aydnlanan beyaz kostm l iki erkek figr, hikyenin anlat
m na m istik bir anlam katyor. Figrler eylem halindeki durularyla
kom pozisyona hareketli bir g rnm veriyor.

131
C aravaggio. Isan n M ezara In dirilii, tu v al z e rin e yalboya, 300 x 203 c m , 1602-03.

132
 Caravaggio "samn Mezara ndirilip"
Caravaggionun sann Mezara ndirilii adl resm i, Vatikan Pina-
coteca G alerisinde sergilenm ektedir. Caravaggionun biim in ve
ifadenin h izm etinde kullanan tavr ve k ahram anlarn ilahi varlklar ola
rak yceltilm esine kar olan tutum u, gereklik araylarn daha da g
lendirir. Resim yakn planda kapal kom pozisyon olarak dzenlenm i.
K om pozisyonun ana yn, sol alt keden balayarak sa st keye
doru devam eden diyagonal ynle veriliyor. Figrlerin durularyla
oluan ters al diyagonal ynler, ana yn karlayarak yn dengesini
salyor. Ayrca m ezar ta, san m ve Y usufun pozuyla oluan yatay ara
ynler arka planda yer alan figrn dikey hareketiyle dengeleniyor.
K om pozisyonda figrlerden kaynaklanan arlk dalm sa yarda
toplanm . Buna karn sann bedenindeki gl k etkileri, karanlk
arka plan n n d e vurgu oluturup izleyicinin baklarn bu yarya yn
lendirerek asim etrik dengenin kurulm asnda yardm c oluyor.
Kahverengi ve kzl tonlarnn arlkl kullanld arm onide renk
uyum u, k-glge ztlklaryla oluan ak-koyu dengesiyle salanyor.
Resmin m erkezinde yer alan krm z al, sann aydnlk bedeni ve b e
yaz arafla btnleerek, gl bir vurgu oluturuyor. sann kendisi-
133
nin k kayna gibi gsterilm esiyle oluan ilahi k ve portrelerdeki
ifade, konunun dram atik anlatm na katkda bulunuyor. Ayrca olay
ann yaayarak anlatyor izlenim i veren eylem halindeki figrler, hare
ketli kom pozisyon etkisi yaparken resimsel m eknn karanlklar arasn
da belirginliini kaybetm esi, m istik bir atm osfer olum asnda etkili
oluyor. Kom pozisyon dzeni, konuyu ele al biimi, ak-koyu ilikileri,
figrlere kutsalln tesinde sradan insanlar olarak yklenm i anlam
lar ve gereklik araylar sanatnn zgn tavrn aklyor (Resim 36).

17. Yzylda Ispanyad a Barok Resim

17. yzyla kadar spanya resim sanatnda talyan Rnesansnn ve
M aniyerizimin etkileri grlm tr. Bu d nem de spanyann siyasal
olarak zgrlne kavum as, bilim ve sanat alannda yeni atlmalarn
yaplanm asnda etkili olm utur. Toplumsal olarak yaanan deiimler,
lkenin kendi sanatn n plana kartan sanatlarn yetimesi ve gl
eserlerin yaratlm as k o n usunda nem li bir rol stlenerek spanya resim
sanatn d o ru k noktasna ulatrm tr. Bu yzylda spanya ulusal resim
sanatnn tem silcileri arasnda yer alan Ribera (1591-1652), Z urbaran
(1598-1662), Velazquez (1599-1660) ve M urillo (1617-1682) gibi sanat
lar yetimitir. Bu byk sanatlarn ou bir dnem talyad a b u lu n
m u, oradaki sanal ve kltr o rtam n d an etkilenm i ve bu etkileri
zam an zam an resim lerine yanstm tr. spanyada ilk sanat eitim i ve
ren okul ise 1744 ylnda M ad rid d e T he Real Academia de Bellas Artes
de San Fernando (Aziz Fernando Kraliyet Gzei Sanatlar A kadem isi)
adyla almtr.

134
 Zurbaran "Aziz Botaventuranm lm
Z urbarannn A ziz Botaventuranm l m ii adl eseri, Paris Louvre
M zesinde sergilenm ektedir. Z urbaran, kalabalk bir figr grubunun
yer ald azizin cenaze trenini konu alan kom pozisyonda, yakn plan
ak kom pozisyon dzenini kullanm . Kzl tonlar ve beyazla oluan
gl ak-koyu ztlk ilikileri ile vurgulanm olan azizin cenazesi, ana
yn oluturan sol alt keden sa st keye doru hareket eden diya
gonal hareketle vurgulanyor. A na yn karlayan ters al diyagonal
ara ynlerden birisi, aziz ve iki yanndaki figrlerin portreleri ve arka
plandaki din adam n iaret ediyor. Dieri ise sa kenarda diz km
olan figrle sol kenarda ayakta d uran figr arasnda kuruluyor. Trene
katlm olan soylular ve din adam larn tanm layan figrler dikey ara
ynleri, ayn dzlem de olm alar ise yatay ara yn veriyor.
K om pozisyondaki asim etrik denge, sa yardaki biimsel arla
karn, azizin sol yarya d oru hareket eden pozuyla ayakucunda b u lu
nan krm z apkaya ve beyaz giysili dier figre dikkat ekerek salan
yor. D ini konu n u n anlatld betim lem ede, resimsel m ekndaki
belirsizlikler ve aydnlk alanlarla oluan dram atik anlatm , resm in ge
nel atm osferinde m istik bir duygu yaratarak hem n hem de biim in
ierie hizm et etm esini salyor. Ak-koyu tonlarla olum u olan res
m in arm onisi, genele hakim olan gri tonlara kar vurgu noktas olutu
ran krm z alanlarla dengelenm i. Kaynan grem ediim iz ancak sol
kenardan resm e giren k, zellikle grm em iz istenen alanlar n plana
kartm a am acyla kullanlm . Bir an ncesi ya da sonras eylem ini tah
m in edebileceim iz figrler, kom pozisyona hareket kazandryor. Z ur
baran, barok resm in estetiini belirleyen belirsizlikler iinde ikinci
plana itilm i m ekn y orum unu, yakn renk uyum unu veren daraltlm
renk skalasn, belli bir alan aydnlatan ve genellikle idealize ettii k
etkileri ve zellikle dini konulara zg m istik anlatm n sadece bu res
m inde deil, m anastr yaam n dile getiren portreleri ve n at rm o rt ko
nulu resim lerinde de ustalkla gsterir (Resim 37).

136
137
 Diego Velazquez Bredanm Kuatlmas"
Velazquezin Bredanm Kuatlm as adl eseri, M adrid Prado
Mzesinde sergilenm ektedir. Resmin konusu, Hollandann Breda ken
tine spanyollar tarafndan dzenlenen saldr ve Ispanya'nn zaferidir.
Kalabalk figr gurubuyla ak kom pozisyon olarak betim lenm i olan
resim de, sa ve sol kenarlarda bulunan iki figrn izleyiciyle kurduklar
gz temas, ilginin kadrajn dna km asn engelleyerek resm in m er
kezine ynlenm esinde nem li b ir rol oynuyor. Resmin n planna p ara
lel konum da yerletirilm i figrler, yatay ana yn iaret ediyor. D ier
yatay ara yn ise bu figr gru b u n u n oluturduu kalabalk alan, resm in
m eknndan ayran planla veriliyor. Yatay ana yn zerinde n planda
yer alan figrler, bayraklar ve m zraklar dikey ara ynleri oluturuyor.
Resm in n plannda, kuatm adan yenik den tarafa ait kentin an ah ta
rm teslim eden figrn d u ru u ve sa yarda yer alan atn pozisyonu,
sa yardaki diyagonal ara ynleri gsteriyor. Sa alt keden sol st k
eye ve sa alt kenardan sol kenara devam eden dier diyagonal ara yn
ler, izleyicinin baklarn sa yardan sol yarya ynlendirerek yzeyin
izgisel organizasyonunu tamam lyor.
K om pozisyondaki arlklar sa yarda toplanm akla beraber, sol ya
rda koyu alanlar iindeki beyaz giysili figr ve n plandaki sar giysili
figr asim etrik dengeyi kuruyor. K entin snrlarnn genilii ve savan
yayld alann ip ularn veren resm in m ekn derinlik algsn g
lendiriyor. Ayrca bu m eknn genilii elde edilen zaferin d e bykl
n sim geler gibi. G kyzn tanm layan klmaviler, resm in genel
atm osferini etkileyerek ara tonlarn kullanlm olduu resm e renklilik
etkisi kazandryor. Koyu ve souk tonlarn hakim olduu resim de, renk
etkileriyle deil ak-koyu etkilerle salanm bir uyum sz konusu. D o
al k kullanm , eylem halindeki figrler ve olay annn verili biim i
hareketli kom pozisyon izlenimi yaratyor. Yenilgiyi kabul eden tarafn
vakur d u ru u ve yenen tarafn alakgnll tavr, ierik olarak resm in
duygusal bir anlatm la ele alndn ve kahram anlk duygusunun n
plana karlm asnn tesinde bir belge nitelii tam a grevi stlenm i
olduunu dndryor.

138
139
 Jusepe de Ribera "Aziz Philipin ehit Edilii"
Riberann A ziz Philipin ehit Edilii adl eseri, M adrid Prado
M zesinde sergilenm ektedir. Ribera, sa ve sol kenardan resm e dahil
ettii figrlerle yakn plan bir ak kom pozisyon dzeni kullanm . Aziz
Philipin sol ayayla resm in sa alt kesinden balayarak sa kol h a re
ketiyle resm in sol st kesinde sonlanan diyagonal hareket, ana yn
oluturuyor. Ters al dier diyagonal yn ise sol alt keden balayarak
yine Philipin sol kol hareketiyle resm in sa st kesinde sonlanarak
ana yn karlyor ve dikkati resm in m erkezinde tutuyor. Sa nden sol
kenar iaret eden ve srt d n k figrle verilm i olan ana yne paralel
olan diyagonal ara yn, ana yn glendiriyor. Dikey ara ynler, azizin
aslmaya alld direk, sa ve sol kenardaki figrlerle verilm i. Dikey
hareketi karlayan yatay ynler ise azizin iki kolunun bal olduu tah
ta parasnn oluturduu dzlem ve Philipin beli ve kalasyla resm in
iki kenarnda yer alan figrler arasnda oluan dzlem lerle salanm .
Gl ak-koyu ztlklar, krm z kullanm ve Philipi aydnlatan
idealize k, arl sa yarya ekiyor. Philipin bedeninde oluan geri
limin ve d u ru u n u n sol yarya olan hareketi ve bu alanda oluan gl
ak-koyu ztlk ilikileri, asim etrik dengeyi salyor. K onturlardan a rn
m biim ler ve olduka yakn tonlarla salanan hacim etkileri, sanat
nn ak form tercihini aklyor. Deeri dk koyu kahveler ve
kzllarn hakim olduu arm onide, daha gl mavi ve krm z alanlar,
dengeyi salayarak izleyicinin ilgisini ekiyor. Resmin m eknnda zayf
gn nn etkileri grlrken azizin bedenini aydnlatan iten da
yansyan gl idealize k, resm in genelinde okunurluu salayan ay
dnlk alanlar yaratm . G kyznde ve figrlerde dalan gn nn
etkileri, azizin bedenindeki k etkileriyle ztlk oluturarak dram atik
eleri daha da glendiriyor. Ik ve renk etkileriyle oluan dram atik
anlatm , figrlerin m im ikleriyle son derece doal bir anlatm a d ne
rek gizemli bir gereklik duygusu yaratyor. Figrlerin bir an ncesi ya
da bir an sonras eylem lerini tahm in edebileceim iz durular, resmi
hareketli lalarken gereklik duygusunu da glendiriyor. zleyicinin
tahm iniyle sonlanan biim tasviri, gl ak-koyu ztlklar ve m onok-
rom saylabilecek arm oni tercihi, resm in barok resim klasikleri arasnda
anlm asnda etkili olm utur.

140
1-11
 Murillo saya Tapnma
Mrillonun say a Tapnma" adl eseri, M adrid Prado M zesinde
sergilenm ektedir. Sanat sklkla kullanlan ve sann d o um unu anla
tan konuyu, ilahi kavram nn dna kard yorum uyla yanstyor. R
nesans resm inde, sann d o u m u n d an sonra inanlarn ispatlam ak ve
saya kranlarn su n m ak zere gelmi olan krallarn ve din adam lar
nn yerini, M urillonun resm inde, kyl snfndan oluan ve halk te m
sil eden sradan insanlar alr. Ayrca M eryem figr, M urillonun
yorum uyla dier kahram anlarla ayn statye sahip, sadece bir anne ola
rak betim lenm i. K om pozisyona M eryem , aziz ve n plandaki figr
iine alan gen bir kurgu hakim . Kadrajn sa ve sol kenarnda yer alan
figrler, ak kom pozisyon dzenini aklyor. sann pozu ve kuzu ara
snda oluan dzlem , yatay ana yn veriyor. Resmin sol alt kesinden
balayarak figrlerin duruuyla tam am lanan ve sa st kede sonlanan
diyagonal ara yn, sa alt keden sol st keye uzanan dier bir diya
gonal ara ynle dengelenerek izleyicinin baklarn m erkeze ynlendi
riyor. Ayakta betim lenm i olan figrler ise dikey ara yn veriyor.
Resim deki biimsel younluk sa yarda toplanm . A ncak ilahi bir
kla vurgulanan bebek sa, M eryem in krm z elbisesi ve mavi pelerini
dikkatleri sol yarya ekerek asim etrik dengenin kurulm asna yardm c
oluyor. G enele hakim olan kahverengi tonlar ve koyu renklerle oluan
ak-koyu dengesinin hakim olduu resim deki renk uyum u, mavi ve
krm z renk alanlarnn kom pozisyondaki renk etkilerini glendirm e
siyle oluuyor. Ayrca, sradan bir konunun sradan kahram anlarla tas
viri izlenim inin yaratld kom pozisyonda, M eryemin krm z elbisesi
ve mavi pelerini ierikteki kutsallk kavram n sem bolik anlatm la des
teklem i oluyor. Bebek sann Tanrsal kla aydnlanm bedeni, beyaz
rts ve sadan M eryem e dalan k, resm in m eknnda ve dier fi
grlerde grlen barok k etkilerinden ayrlm aktadr. Resimse]
m eknn belirsizlii, ak form kullanm , k etkileri ve gizemli gr
nm barok estetii yanstrken eylem halindeki figr yorum u, ko m p o
zisyonda hareketlilik algsnn olum asna yardm c oluyor.

17. Yzylda Kuzey Avrupad a Barok Resim

Hollandann 17. yzylda spanya egem enliinden kurtulm as ve top
lumsal yapda zgr dnce sistemiyle desteklenen Protestan inancn,
Katolik inanla yer deitirm esi, resim sanatna konu eitlilii ve sanat
nn zgrlemesi olarak yansmtr. Ayrca, deniz ticaretinin youn ola
rak grld bu dnem de, zenginleen Hollandad a sanat koruyuculuu
grevi saray ve kilisenin egem enliinden karak burjuva snfna gemi
tir. Zenginleen tccar snf, soylu ailelerde olduu gibi kendi yaam
142
alanlarnda resme yer verm e ans elde etmitir. Bylece saray ve kiliseye
hizm et eden geleneksel estetik beeni, dnem in burjuvazisine ve onun
beenisine hizm et eden bir yapya brnm tr. Bylece resmin siparii
ni veren artk din adam deil tccar olm u, sanat kalplam konu ve
biimlerle snrl kalmam, hayal edebildii lde zgrleebilmitir.
Sanat bu dnem de burjuvazinin de tercihiyle portre, i mekn ve m an
zara gibi konular araclyla gereklii yanstm aya devam etmitir. Gene
bu dnem de Flam an sanat, Anvers O k u lu n u n gl etkileri altnda kal
m ve Rubensle birlikte Kuzey Avrupa barok sanatnn merkezi olm u
tur. Barok sanatnn dorua ulam asnda sz sahibi olan Rubens
(1577-1640), Van Dyck (1599-1641) ve R em brandt (1606-1669) gibi sa
natlarn n plana kmas okulu glendirm itir. Ancak Hollanda resim
sanat, 17. yzyln sonlarna doru Fransz ve ngiliz resm inin etkisinde
kalarak zgn yapsn kaybetmitir. 1663'te Belika'da ilk kez Gen David
Teniers (1610-1690) tarafndan Anvers'te T he Royal Academy o f Fine
Arts A ntw erp (A ntw erp Gzel Sanatlar Kraliyet A kadem isi) kurulm u
tur. Halen eitim vermeye devam eden okul, kurulduu dnem de dier
Avrupa lkelerinde verilen eitim in tersine bir tavr sergiler. zellikle
talyad aki sanat okullar o dnem de loncalarn karsnda yer alarak usta
ve sanat ayrm nn yapld bir platform olur. A ncak Antwerpte ku ru
lan bu yeni okul, loncalar destekleyen ve uzants nitelii tayan bir ya
pyla eitim verir. Bu durum , blgede t r resm inin gelimesinde ve
konularn eitlenm esinde etkili olurken yeni uzm anlk alanlarnn geli
erek eitlenm esine de neden olmutur.

Hals. "H adrian H alkn K oru ya n K om iser ve M em urlar", tuval z erin e yalboya, 207 x 337
cm . 1633.

143
 Frans Hals Hadria Halkn Koruyan Komiser ve Memurlar"
Hals'tn Hadrian Halkn Koruyan Komiser ve M em urlar" adl eseri,
Harlemde Frans Hals M zesinde sergilenm ektedir. Sanatnn sipari
zerine yapt b u grup p o rtre resm i, dnem in kolluk kuvvetlerine
m ensup karakterleri tanm lar. Kadrajn snrlarna kadar dayanm olan
yakn plan, ak kom pozisyon dzenini aklyor. A na yn oluturan
yatay plan, m asa ve m asann etrafna yerletirilm i olan figr grubuyla
oluuyor. G kyzn iaret eden dzlem , yatay ana yne paralel olarak
verilmi. Figrlerin d uruu, arka plandaki aalar ve m im ari elem an d i
key ara ynleri oluturarak ana yn dengeliyor. Sa alt keden sol st
keyi ve sol alt keden sa st keyi iaret eden diyagonal ara ynler,
elem anlar arasndaki ilikilerle kuruluyor. Bu ynlere paralel dier diya
gonal ara ynler, yrne figrler arasnda kurulan dzenle salanm.
Kom pozisyonun alt kenar o rtasndan sa ve sol kenarlar iaret eden
dier iki ters al diyagonal yn, iki gruba ayrlm izlenimi veren k o m
pozisyonda dikkati her iki yarda bulunan figre ekiyor. K om pozisyon
daki gruplam a iinde dikkat eken bu iki figr, dier figrlerin bu
figrleri iaret eden tavrlaryla da belirginlik kazanyor.
Kompozisyonda hem biimsel hem de renk etkileriyle oluan arlk,
sol yarda toplanm. Sa yarda yer alan figrler ise soldaki figrler gibi
izleyiciyle gz temas halinde deil, kendi aralarnda oluturduklar bir
gruplam a iinde. G rubun ortasnda ve m asann nnde yer alan dier
bir figr, bu gruptan ayrlarak izleyiciyle gz tem asna geip baklarn sa
tarafa ynelmesini salayarak asim etrik dengenin kurulm asnda yardmc
oluyor. Karanlk arka plan nnde k ve renk etkileriyle vurgulanm
144
 olan figrler, dikkatin n planda toplanm asn salyor. Ancak sa stte
grlen gkyz ve atm osferik etkiler, m eknda belli oranda bir derinlik
algs yaratyor. Flam alar ve askerlerin kostm nde bulunan scak renkler,
koyu ve n tr tonlarla dengelenerek uyum u salarken hem derinlik etkile
rinin olum asnda hem de resm in tek dzelikten kurtulm asnda nemli
bir rol stlenm i. Figrlerin aralarnda kurulan iliki ve betimlenen kala
balk figr grubu, kompozisyona hareket algs kazandryor.

. R ubens, "Paris'in Adaleti, tuval z erin e y a lb o y a, 145 \ 194 cm , 1636.

145
 R ubens Paris'in A d a le ti
Rubensin Parisin A daleti adl eseri, Londra Ulusal G aleride sergi
lenm ektedir. M itolojik b ir hikyenin betim lendii resim , kapal kom po
zisyon dzenine sahiptir. A na yn oluturan yatay plan, figrlerin
resm in n planna paralel dzlem de yerletirilm esiyle verilm i. Ufuk
izgisi bu yatay ana ynn devam llm salarken kom pozisyonda dik
konum da yer alan figrler, dikey ara ynleri oluturarak dengeyi sal
yor. Kom pozisyondaki diyagonal ara yn, n plandaki tavus kuunun
kuyruu, sa kenarda yer alan Paris ve aacn dal arasnda oluuyor. Bu
yn dengeleyen dier diyagonal ara ynler, sol kedeki m elein d u ru
u, n ortadan balayarak izleyiciye dnk figrle arkasndaki aacn
sola uzann dal ve Paris ile arkasndaki figrn duruuyla veriliyor. Sol
yarda yer alan gzel ve vurguyu oluturan gl aydnlk alanlar,
kom pozisyondaki arl sol yarya ekiyor. A ncak gzellerden ikisinin
izleyicinin baklarn sa yarya ynlendiren hareketi, scak-souk renk
ztlklar ve atm osferik etkiler, izleyicinin baklarn sa yarya ynlen
direrek asim etrik dengenin kurulm asna yardm c oluyor. Ayrca sol ke
nara yakn olan gzelin izleyiciyle kurduu gz tem as sonrasnda, saa
doru ynelen dier iki figrn Paris ve arkasndaki figrle olan diyalo
gu, izleyicinin baklarn ynlendirerek tm yzeyin okunm asnda e t
kili oluyor ve ilgiyi m erkezde topluyor.
Genellikle renkli b ir paleti olan sanat, bu resm inde souk renkleri
arlkl olarak kulland bir arm oni tercihi yapm olup, renk dengesi
ni ak-koyu etkileriyle salam tr. Rubensin, resm in m eknn belirle
yen peyzajda ve gkyznde kulland gn , m itolojik bir konuyu
temsil eden n plandaki figrlerde idealize edilm i bir k kullanm na
dnyor. Resimdeki ak form lar ve hareketlilik duygusu, sanatnn
barok slup kriterlerine olan balln gsterir. Resimdeki hareketlilik
duygusu; youn boya kullanm , klen fra darbeleri, ak form kul
lanm ve renk ilikilerinin etkileriyle artan titreim lerle gienm ekle-
dir. Bu tutum uyla adalar arasnda izlenimci bir tavr sergileyen
Rubensin resim lerinin genel karekterini belirleyen coku ve bu cokuyu
aa kartan renk dzeni, kom pozisyonlarna gereklik duygusu kaza
nrken ayn zam anda yaayan g rnm ler izlenim i veriyor. (Resim 38).

146
R e m b r a n d t,"S a m so n 'm K r Edilmesi", tuval z e rin e ya lb o y a, 2 3 6 x 3 02 cm . 1636.

Rembrandt Samsonm Kr Edilmesi

Rem brandtn Samsonm Kr Edilmesi" adl eseri, Frankfurt Stadel Sa
nat E nstit s n d e sergilenmektedir. Konusu ncild en alnm olan resim,
izleyiciye teatral bir dzende ak kompozisyon olarak verilmi. Hareketli
figr grubu, olayn en arpc annn canlandrlm olmas, k-glge zt-
147
Iklaryla oluan vurg ve dram atik anlatm unsurlar izleyiciye bir resme
deil, sanki bir tiyatro sahnesine bakyorm u izlenimi veriyor. Ayrca d e
vinim ve g kavram n vurgulayan ifadeler ve tek noktadan dalan n
gl etkileriyle oluan ak-koyu ztlk ilikileri, konunun dram atik anla
tm na yardmc oluyor. Kompozisyonda ana yn salayan diyagonal
hareket, Sam sonin resmin derinlerine doru ynelmi olan duruuyla
salanyor. Sol alt keden balayarak sa st kede sonlanan ters al
diyagonal yn, hem ana yn dengeliyor hem de izleyicinin baklarnn
merkezde kalmasn salyor. Figrlerin zerinde yer ald zem in yatay
ara yn verirken bu figrlerin durular ve aralarnda kurulan ilikileri
iaret eden ynler, dier diyagonal ara ynleri gsteriyor.
Hareketli bir g r n m sunan figrlerin durular ve olay ann yan
stan sahnede arlk sa yarda toplanm . Sol kenarda gruptan ayr d u
ran ve aydnlk arka plan n n d e koyu tonlarla betim lenm i olan srt
dnk figr, izleyicinin baklarn sol yarya ynlendirerek asim etrik
dengenin kurulm asn salyor. Arlkl olarak koyu ve scak tonlarn
kullanld resm in arm onisi sar ve mavi tonlarla glendirilm i. Res
min derinlerinden n planna doru yaylan ve kayna belli olm ayan
yapay n gc, Samson figrn n plana kartrken Delila ve as
kerler zerinde zayflayarak etkisini azaltyor. Ak form kullanm ve
yakn renk ilikileriyle oluan belirsizlikler ise esim sel m eknn ve fi
grler arasndaki ilikinin o kunm asn zorlatrarak, yaratt gizemli
atm osferle izleyicinin zihninde tam am lanyor. K om pozisyonda figrle
rin olay ann yanstan eylem leri, ak form kullanm ve gl ak-ko-
yu ztlklarnn yardm c olduu hareketlilik algs, izleyiciye sahnenin
yaand ana tank olduu izlenimi veriyor.

Van D yck. say ti A t, tuval z e rin e yalboya, 115 x 208 cm .

148
 Van Dyck say a At
Van Dyckn say a A/t adl eseri, A ntw erp Kraliyet Gzel Sanatlar
M zesinde sergilenm ektedir. Isann arm htan indirildikten sonra
M eryem in kucanda yaanan dram n anlatld kom pozisyon, sa ke
nardan resm e dahil olan melek figrleriyle ak bir dzenlem eye sahip.
A na yn oluturan diyagonal a, sa alt keden balayarak sol st
keye doru devam ediyor. Ana yn karlayan ters al diyagonal ara
yn ise M eryem in iki yana doru am olduu kollaryla veriliyor. Ayn
zam anda M eryem ve sa, durularyla b ir ha plan oluturuyor. Resmin
sa yarsnda yer alan figrlerin durular, ana yne paralellik salyor.
M eryemin giysisi, zem in ve sann beyaz arafyla oluan yatay ara
yn, M eryem in dikey hareketi ile dengelenerek yzeyin izgisel organi
zasyonunu tam am lyor.
M eryem in ac dolu ifadesiyle oluan duygusal younluk ve sann
l bedeni, kom pozisyondaki arl sol yarya ekiyor. Sa arka planda
yer alan figrn oluturduu grup, scak renk etkileri ve M eryemin
sa yary iaret eden ba hareketi, izleyicinin baklarn bu yarya y n
lendirilerek asim etrik dengenin k urulm asnda yardm c oluyor. Ayrca
sann aydnlk bedeni ve beyaz araf resm in h er iki yarsn balyor.
Scak tonlaru arlkl kullanld arm o n id e mavi tonlar, renk dengesi
ni salam. Resimse! m ekn ve figrler zerinde dalan gn nn
etkileri, sann bedeninde tinsellii vurgulayan ilahi kla btnleiyor.
Serbest fra vurular ve k-glgeyle salanan hacim etkileri, sanat
nn ak form tercihini aklyor. Eylem halinde betim lenm i olan figr
ler ise kom pozisyona hareketli bir yap kazandryor.

149
150
 V erm eer "S t d y o su n d a R essam "

V erm eerin, gnlk yaam dan bir sahneyi izleyiciye aktard Std
yosunda Ressam adl eseri, Viyana Sanat Tarihi M zesinde sergilen
mektedir. Sanatnn kendisi olduunu d n d m z ressam,
izleyiciye srt d n k olarak, m odeli ve alm a alann n plana kar
tan bir anlatm la betim leniyor. Sol st kenardan aa doru inen duvar
hals ve n planda yer alan sandalye, izleyicinin zihninde tam am land
ndan, resm in yakn plan ak kom pozisyon dzenini veriyor. Tavanda
ki avize ve ressam n duruu, kom pozisyondaki dikey ana yn belirli
yor. M odel, duvarda asl olan haritann yan kenarlar ve n plandaki
sandalye ana yne paralel olan dikey ara ynleri oluturuyor. Masa, san
dalyenin m inderi, duvardaki haritann alt ve st plan yatay ara ynleri
gsteriyor. Kom pozisyondaki diyagonal ara yn, sa alt keden bala
yarak ressam , m odeli ve perdenin arkasnda var olduunu d n d
mz pencereyi iaret ediyor. Perdenin ters al diyagonal yn ise bu
yn karlayarak izleyicinin baklarn m odele ynlendiriyor.
K om pozisyonda asim etrik bir denge kullanlm . Vermeer, resm in
sol yarsndaki perdenin ve gn nn etkileriyle oluan arl, m o
delin ba hareketiyle birlikte avize, harita, ressam ve zem indeki karolara
ynlendirerek tm yzeyin eit olarak alglanm asn salyor. Koyu ve
ksz renkler, pencereden gelen gl gn nn etkileriyle birleerek
vurguyu glendiriyor. Scak ve koyu tonlardan oluan arm oni, m odelin
mavi giysisiyle dengeleniyor. Perdenin arkasnda var olduunu tahm in
ettiim iz pencereden ieri szlen gn , o d an n iinde dolaarak
nesneler zerinden yansyp m eknda yum uak bir atm osfer yaratyor.
Kom pozisyondaki elem anlar arasndaki ara boluklar, odann genilii
ni tanm lyor ve resim deki derinlik algsnn olum asnda da yardm c
oluyor. izgisel yapnn ak-koyu etkilerle yum uad biimler, ak
form algs yaratrken poz verm i izlenim i veren figrler, kom pozisyona
duraanlk kazandryor. Vermeer, barok slup etkilerinin youn olarak
grld bir dnem de yaam olm asna ram en kendine zg tavrn
koruyan bir tu tu m sergiler. Konular ev ii sahnelerine tanklk eden ve
ou kadn figrlerinin n plana kt g n l k yaam sahneleridir. Ba
rok slubun ou zam an kayna belirsiz , o n u n resim lerinde genel
likle pencereden szlen gn olm utur. Bu n resm in m eknnda
yaratt yum uak titreim ve detaylar, resm in atm osferini belirlerken
konuyla da btnleerek adeta ak ve sevginin tnlarn dile getirir (Re
sim 39).

151
 17. Yzylda Fransada Barok Resim
Fransada 15. ve 16. yzylda n plana km ayan resim sanat, 17.
yzylda talyan sanat G eorges de La Tour (1593-1652), Nicolas Pous
sin (1594-1665) ve C laud L orrain (1600-1682) ile dikkat ekm itir.
Caravaggiod an etkilenen La Tour, dini konu arlkl eserlerinde, yaln
biim dilini ve gl k-glge ztlklarn kullanm tr. ada Poussin
Antik Yunana olan hayranlnn hissedildii m itolojik konulu resim le
riyle, Lourrain ise iirsel rom antik m anzaralaryla ne kar. zellikle
yzyln ikinci yarsndan sonra Fransz resm i, antikan gzellik anla
yn yanstan izgisel ve kapal biim yorum u ve barok estetiin k-
glge ztlklaryla oluan lekeci ak form yorum u arasnda oluan
kutuplam adan dolay, Poussinc iler ve Rubesc iler olarak iki kolda ge
limitir. Ayrca 14. Louisnin (1643-1715) iktidar hrs ve gc elinde
b u lun d u rm a tutkusu, d nem in politik yaam n etkiledii gibi sanatsal
ve kltrel yapda da etkili olm utur. Bu dnem de Fransz resm i, lke
nin ulusal deerleri ve beenileriyle ekillenm i, dier lkelerle olan et
kileim den uzak kalm tr. Bu nedenle ulusal deerlere olan balln
sanata olan yansm alar gsterili b ir beeniyi de beraberinde getirm i
tir. Fransad a sanat eitim i veren ilk okul A cadm ie Royale de Peinture
et de Sculpture (Kraliyet Resim ve Heykel A kadem isi), 1648 ylnda
Pariste almtr. Bu akadem i, dn em in sanat beenisinin ekillenm e
sinde nem li bir rol stlenm itir. Okul, 1661d en sonra 14. Louisnin
maliye bam fettii olan Jean-Baptiste C olbertin ynetim i, L683d e ise
C harles Le Brunn ynetim i altna girerek akadem ik sanat eitim i ve
ren bir yap kazanm tr. Ayrca bu okulun devam niteliinde, 1666 y
lnda yine 14. Louisnin istei zerine Rom ad a Acadmie de France in
Rome (Rom a Fransz A kadem isi) kurulm utur.

152
Ioussin , "Pim 'm H eykeli n n d e B ak u Festivali", tu v a l z e rin e y a lb o y a, 100 x 142,1 c m
1631-33.

Poussinnin, Parm Heykeli n n d e Bak Festivali adl resmi,

Londra Ulusal G alen d e sergilenm ektedir. M itolojik bir hikyeyi konu
alan sanat, kapal kom pozisyon dzeni kullanm . Resmin n planna
paralel uzanan zem in ve ayn dzlem de yer alan figr grubu, yatay ana
yn belirliyor. K om pozisyonun iki yatay plana blnm esini salayan
153
ve n planla arka plan arasnda snr oluturan figr g ru b u n u n iinde
bulunduu dzlem , ana yne paralel yatay ara yn oluturuyor. Figr
ler kom pozisyona, yatay ana yn dengeleyen dikey ara ynler olarak
yerletirilm i. Sa kenardan balayarak st kenar sola doru figrlerin
hareketi ve aacn dalyla diyagonal ara yn oluuyor. Bu yne paralel
iki ara yn, dans eden figrlerin hareketleriyle verilmi. Bu ynleri kar
layan dier diyagonal ara ynler ise sol kenardan sa kenar ste ve alt
kenar ortadan yine sa kenar ortaya doru devam ediyor.
K om pozisyondaki biim sel younluk sa yarda toplanm olm asna
ram en, Poussin, gl aydnlk alanlar ve dans eden figrlerin yaratt
hareket algsyla izleyicinin baklarn sol yarya ekerek asim etrik d e n
genin kurulm asn salyor. Sanat, ak-koyu ztlklaryla elde ettii
derinlik ilikileriyle uyum lu scak-souk renk ztlklarn ortaya koyan
resm in arm onisini, gn nn etkileriyle daha da glendiriyor. Sa
yarda yer alan Pan heykelinin statik duruu, dans eden figrlerle oluan
hareketlilii daha da vurguluyor. Poussinin yaln fakat gl biim yo
rum u, izgisel desen anlay, k-glge ztlklaryla oluan kapal form
lar ve A ntik Y unann gzellik anlayn sergileyen tu tu m u alegorik
anlatyla birleerek zgn tavrnn ekillendirir. Barok estetie yakn
olm akla birlikte, sanatnn konuyu veri tarz ve biim yorum u, neok-
lasik slup sanatlarn etkiledii aktr (Resim 40).

154
L aT o u r, "Aziz Sebastiana Yas Tutan A z iz e irene", tuvai z e rin e yalboya, 167 x 130 cm , 1649.

155
 La Tour Aziz Sebastiaria Yas Tutan Azize irene
Barok estetiin Fransad aki en gl temsilcileri arasnda yer alan La
Tourun, Aziz Sebastiona Yas Tutan Azize irene adl eseri, Paris Louvre
M zesinde sergilenm ektedir. La Tourun resim lerinde talyan sanat
Caravaggionun etkileri grlr. K adrajn snrlarna kadar dayanan be
tim lem ede sanat, kapal kom pozisyon dzeni kullanyor. Kom pozis
yondaki ana yn oluturan diyagonal yn, sol alt keden Sebastiannn
dirsei ile balayarak rene ile birleen eli ve arkadaki figrlerin om uzla
ryla devam ederek sa st kede sonlanyor. Resm in n ortasndan sa
kenar ortaya uzanan Sebastiann kalas ve dizi arasnda oluan diyago
nal ara yn, ana yne paralel olarak veriliyor. Ana yn karlayan ters
al diyagonal ara ynlerden birincisi, Sebastiann sa alt kede bulu
nan aya ile balayarak lrenenin ellerini ve mealeyi iaret ederek sol
kenarda sonlanyor. kinci diyagonal ara yn Sebastiann duruuyla res
m in n ortasndan sol kenara doru devam ediyor. nc diyagonal
ara yn ise arka plandaki figrn duruuyla sa kenardan balayarak sa
st kenar iaret ediyor. Azizin zem ine paralel duruu ve rene'nin elin
deki meale ile yanndaki fgiir arasnda oluan dzlem yatay ara ynleri
veriyor. Sol kenarda yer alan stn ve dier figrlerin durularyla oluan
dikey ara ynler ise yzeyin izgisel organizasyonunu tamamlyor.

156
 K om pozisyonun biimsel younluu sa yarda toplanm olm asna
ram en, figrlerin sola doru hareket eden durular ve m ealeden d a
lan n etkileri, izleyicinin baklarn sol yarya ynlendirerek asi
m etrik dengenin kurulm asna yardm c oluyor. Scak ve koyu renklerle
oluan resm in arm onisinde mavi renk alan, scak-souk renk ztl
ilikileriyle dikkat ekerek uyum u salyor. Resim de azizenin tuttuu
m ealeden yaylan k, gl bir ak-koyu ztl yaralyor. Ak-koyu
ztlk ilikilerinin sz konusu olduu dar bir alanda grnrlln
koruyan biimler, glgelerin hakim olduu resimsel m eknda g r n r
ln kaybeden ak form lar tanm lyor. Biim yorum u ve konunun
verili tarz, poz verm i izlenimi uyandran figrlerle birleerek kom po
zisyona duraan bir yap kazandryor. Sanatnn d ar alanda kulland
k tercihi, yaln anlatm , antsal kom pozisyon dzeni, biim yorum u
ve ideal gzellik anlay, zgn tavrnn ekillenm esinde etkili oluyor.
Sanatnn bu tu tu m u Fransad a glenecek olan neoklasik estetiin de
habercisi gibidir.

Rokoko 1710-1780
Fransad a 17. yzylda barok sanatn k-glge ztlna dayanan ie
dnk d ram atik anlatm , 14. Louisnin (1643-1715) lm nn ard n
dan zam an iinde kaybolarak 18. yzylda, 15. Louis (1710-1744) d
nem i ile birlikte yerini sslem eci b ir slup olan rokokoya brakm tr.
Yaklak olarak 1710-1780 yllar arasnda zellikle Fransad a etkin olan
slup, ounlukla sarayn ve aristokrasinin gsterili yaam biim ini
-yanstr. Barok resim sanatna b ir tepki olarak doan rokoko slubu,
kilisenin k o ru yuculuundan ve kuralclndan ayr olarak ekillenm i,
hem o d n em aristokrasinin hem de burjuvazinin beenilerine cevap
verm itir. Bylece resim sanatnda ilk defa d ine hizm et etm eyen yeni
bir dnem balam , sanat kiilerin zevk ve beenileriyle ekillenen ve
m eknlar ssleyen b ir yapya b r n m t r. Sanat destekleyen k u ru
m un kilise deil saray ve burjuva snf olm as ve Paristeki siyasal ve
ekonom ik yapnn bozulm asna sebep olacak d n em in sosyal yaam
biimi, hem gzellik anlayn hem de sanatn snrlarn belirlem itir.
Saraya yakn d u ran ve ekonom ik gc elinde b u lu n d u ran snfn teke
linde olan bu d nem resim sanatnn konular, bu zm renin arzu ve
isteklerine gre ekillenm i, bir anlam da sosyal yaam da belgelem i
tir. G sterili m alikaneler, peyzaj m im arisiyle bahelere ve parklara
olan ilginin younluu, opera, balo, tiyatro, k onser gibi gece hayatnn
elenceli yn ve sradan bir gnlk yaam sah n esinde bile g r n m
lerle youn ve abartl ancak ierikte son derece hafiflik duygusu veren
157
anlatm lar, dnem in beenileri ve yaam tarzm ortaya koym utur (Re
sim 41).
Resimlerin sadece konusu ve ierii deil ayn zam anda teknik ve
estetik duruu da bu beenilerle ekillenm itir. Gsterili ve ssl izle
nim ler veren rokoko dnem i resim lerinde, ounlukla asim etrik denge
nin tercih edilm i olm as dikkat eker. A sim etrik denge ve diyagonal
ynler ierikteki hareketlilii, gsterili izlenim leri daha da glendir-
mektedir. Hafiflik duygusu veren zarif ve olduka kvrm l ak form
kullanm , kk fra vurular, ounlukla hoa giden duygular uyan
dran sahneler ve konuyu daha da elenceli klan renk ve k etkileriyle
resim lerin genel yapsn belirlem itir. Bu resim lerin konular ve bu ko
nulara sahne olan m eknlar, ounlukla saray evrelerinin beenilerine
cevap veren ve onlarn yaam tarzlarn aklayan, elenceli ortam lar,
parklar ve bahelerdir. Bu o rtam larda gzel ve k insanlarn bir araya
geldii gnlk yaam sahneleri, kadn ve erkek bedeninin cinselliini
vurgulayan anlatm lar ve ounlukla yaam n elenceli ve ho taraflar
n yanstm a kayglar ne km tr. Bu nedenle rokoko, sadece izleyici
de hoa giden duygular uyanm asna arac olan, yaam n kolay ve ho
taraflarn gzler n n e seren, gze ho gelen, ancak ierikte bir so ru n
sal bulundurm ayan ve tinsellik kayglar tam ayan bir beeni slubu
d u r (Resim 42). Paristen Kuzey Avrupa, spanya, talya ve ngiltereye
yaylan slup, her lkenin kendi corafyas ve sosyal yaam biim i ve
beenileriyle deiim e urayarak biim lenm itir (Resim 43). Barok d
nem e kyasla fra darbelerinin daha da klerek yzeyde belirgin d e
recede oalmas, biim lere titreim kazandrarak yzeydeki hareketlilik
duygusunun artm asnda etkili olm utur. Portre konulu resim lerde, kii
nin i dnyasna ynelik anlatm yerine sadece d grnm yle ortaya
koyduklar holuk duygusu yanstlm tr (Resim 44). Bu dnem eser
leri arasnda gnlk yaam sahnelerini anlatan konularn yan sra d
nem in gzellik anlayn aklayan ve ho duygular uyandran
m anzaralar da dikkat eker. G erekte var olmayan ehir grnm leri ya
da gerek m eknlarla hayali m eknlarn birletirildii kurgusal ehir
m anzaralarn tanm layan C apricco (Resim 45, 46) ve geree bal
kalarak betim lenm i kent grnm leri olan Veduta 1ar (Resim 47,48)
daha ok talyan ve ngiliz ressam lar tarafndan gelitirilmitir. Bu d
nem de sanatn dekorasyon am al kullanlm as ve sadece sslem e esi
olarak zevke hizm et eden bir ilev kazanm as, sanat m odann bir para
s yapm tr. Bozulm u barok olarak da adlandrlan bu dnem , baz sa
nat tarihileri tarafndan sanatn k olarak kabul edilir.

158
 W atteau A k Havada Elence
W atteaunun Ak Havada Elence adl eseri, D resden Resim
G alerisinde sergilenm ektedir. G nlk yaam dan bir sahneyi konu ola
rak seen W atteau, kapal kom pozisyon dzenini kullanyor. K om pozis
yondaki ana yn oluturan yatay hareket, zellikle sa yarda
gruplanm olan figrlerin zerine yerletirildii planla veriliyor. O rta
planda figr g ru b u n u iaret eden dzlem , ufuk izgisi ve n plandaki
basam ak, ana yne paralel yatay ara ynleri oluturuyor. Sol n planda
grup tan ayr olarak betim lenm i olan erkek figr ve resm in orta pla
nnda yer alan aalarla birleen figrler, ana yn karlayan dikey ara
ynleri veriyor. Sol alt keden resm in orta planna doru derinlik ve
ren bir ayla yerletirilm i heykelle salanan diyagonal ara yn, sa n
planda ve arkasnda yer alan figrlerin duruuyla salanm olan dier
bir diyagonal ynle paralellik salyor. Bu iki yn karlayan ters al
diyagonal ynlerden birisi, sa kenardan balayarak arka planda yer
alan figrleri iaret ediyor. Dieri ise n plandaki kadnn elbisesinin
etekleriyle balayp sol yarda duran figr iaret ederek sol kenarda
sonlanyor.
Sa yarda yer alan figr grubu, detaylar ve koyu renk kullanm
arl sa yarya ekiyor. A ncak W atteau, izleyicinin baklarn sol ya
rya ynlendirm ek ve asim etrik dengeyi kurm ak iin, soldaki izole edil
m i erkek figrn, souk renk alanlarn ve beyaz m erm er heykeli
kullanyor. ounlukla yeil tonlarnn kullanld arm onide kahveren
gi, okr ve mavi tonlar, daha gl fakat az kullanlm olan sar ve tu ru n
cu renklerle uyum iinde. Scak renkler m iktar olarak az olm alarna
ram en, souk renklere gre kllk dereceleri daha yksek o lduun
dan dengeyi salyor. W atteau'nun gn nn nesneler zerindeki
yansm alarn kullanm as peyzaj ve figrlerde grlen doal izlenim le
rin oluturm asnda etkilidir. Kk fra darbeleri, hzl allm izle
nim i veren teknik ile lekeci yaklam sanatnn ak form tercihini ve
izlenimci tavrm aklyor. D nem in belli bir zm resine ait olan sosyal
yaam n konu alnd resim de sohbet eden, yry yapan, ark syle
yen, gitar alan ve iek toplayan figrler, kom pozisyona hareketli bir
g rnm veriyor.

160
161
 Boucher Banyodan Sonra Dinlenen Diana
Bouchern Banyodan Sonra Dinlenen D iana adl eseri, Paris Louv
re M zesinde sergilenm ektedir. M itolojik bir hikyeyi betim leyen Bo
ucher, ak kom pozisyon kuru lu u n u tercih etmi. Resmin sa stnden
Dianam n oturduu yere d oru hareket eden mavi kum a, sol altta yer
alan krm z ok torbas ve kpeklerle kom pozisyon, izleyicinin zihninde
tam am lanyor. Ana yn oluturan diyagonal, sol alt keden balayp
Dianann duruuyla devam ederek sa st kede bulunan kum ala ve
rilm i. Ters al diyagonal ara yn ise sa alt kede av hayvanlar ile
balayp D ianann yanndaki figrn duru u ve sol kenardaki aa a ra
snda oluuyor. Bu yne paralel uzanan dier ara ynler, figrlerin sola
doru ynelen ve dier elem anlar iaret eden hareketleriyle verilmi.
Arka plandaki bitki ve aalar dikey ara ynleri, n planda figrlerin
zerinde bulunduu dzlem i iaret eden zem in ise yatay ara yn gs
teriyor.
K om pozisyondaki renk ve k etkileri, resm in sa yarsnda gl
bir ak-koyu ve scak-souk ztl oluturarak arl sa yarya eki
yor. zleyicinin baklarn ynlendiren Dianann ba hareketiyle birlik
te sol alt kedeki krm z ok torbas ve biraz arkada koyu alan nnde
kl alan oluturan kpek figr, asim etrik dengenin kurulm asn sa
lyor. D aha ok mavi tonlarnn yer ald souk renklerden oluan res
m in paleti, nu lerde kullanlan kl scak ten rengiyle scak-souk renk
ztlyla salanan uyum u aklyor. G n nn etkileriyle oluan res
m in genel atm osferinin yan sra zellikle n le ri aydnlatan idealize
edilm i n varl, kom pozisyona teatral bir grnm kazandryor.
A ncak figrlerin arasndaki diyaloun hissedilm esi ve eylem halinde
betim lenm i olm alar, kom pozisyonu hareketli alglam am za yardm c
oluyor.

162
H o g a rth , "M oda E vlilik, tu v al z e rin e y a lb o y a, 70 x 91 cm , 1743.

163
 Hogarth Moda Evlilik
H ogarthn M oda Evlilik adl eseri, Londra Ulusal G aleride sergi
lenm ektedir. Sanat dnem in sosyal yapsn ortaya koyan anlam al ve
m utsuz bir evlilii konu olarak sem i ve eletirel bir dil kulland alt
ayr resim de betim lem itir. E konom ik gcn yitiren bir kontun oluy
la zengin fakat cim ri bir tccarn kznn sevgiden yoksun evliliklerinin
anlatld bu resim , serinin ikinci parasdr. O lduka gsterili ancak
dank bir m eknda m utsuz ve bezgin betim lenm i olan ift, endieli
baba figr ve alayc tavryla arka planda yer alan uak, aile iindeki
huzursuzluu ve vurdum duym azl yanstyor.
H ogarth, hikyeyi kadrajn snrlar iinde sonlandrarak kapal
kom pozisyon kuru lu u n u tercih etm i. Sa alt keden balayarak gelin
ile dam adn bulunduu dzlem i ve sol kenarda yer alan gelinin babasn
iaret eden diyagonal yn, ana yn oluturuyor. Resmin sol alt kesin
den balayan ve sa st kede sonlanan diyagonal ara yn ana yn
karlyor. Bu yne paralel uzanan ve n o rtadan sa kenar ortaya devam
eden dier diyagonal yn ise dam adn duruuyla veriliyor. G elinin ba
bas, arka planda yer alan uak, stunlar, duvarlardaki resim ler ve m i
ne dikey ara ynleri tanm lyor. Bu yn karlayan yatay ara yn ise
gelinin babasnn elindeki faturalarla balyor, ay m asasyla devam edip
sa kenarda sonlanarak yzeyin izgisel organizasyonunu tam am lyor.
Resimdeki m ine ve zerinde yer alan d ekoratif objeler, duvar saati,
kpek ve evli ifti tanm layan figrler, kom pozisyondaki arl sa ya
rya ekiyor. iftin sol tarafa ynelen durular ile iki taraf balayc rol
stlenm i olan krm z sandalye, gelinin babasnn faturalar inceleyen
akn baklar ve m im ikleri, izleyicinin baklarn sol yarya ynlendi
rerek asim etrik dengenin kurulm asna yardm c oluyor. O d ann dier
blm nde yorgun ve skkn betim lenm i uak, sahnenin alayc tarafm
glendirirken bulunduu alan da m eknn geniliini alglamamz
salyor. A rka planda grem ediim iz bir pencereden szlen gn ,
n plan ile arka plan arasndaki derinlik etkilerini glendirirken ayn
zam anda izleyicinin baklarn t m yzeyde dolatryor. Krm z, sar
ve pem be tonlar, kahverengi tonlarnn kullanld arm oniyi dengeli
yor. Sandalyelerin krm z tonu resim deki renkli alanlar oluturuyor,
siyah ve beyaz alanlar ak-koyu dengesini n plana kartyor. Sol taraf
ta yer alan ve izleyicinin grem edii bir pencereden odaya szlen gn
, resm in genel atm osferini oluturuyor. K om pozisyondaki hareket
lilik, figrlerin bir an ncesi ya da bir an sonrasn tahm in edebilecei
m iz durularyla veriliyor.

164
G a in sb o ro u g h , B a y ve B a y a n A n d rew s", lu v ai z e rin e y a lb o y a. 70 x 119 cm , 1748-49.

G ainsborough Bay ve B ayan A ndrew s"

G ainsbourgun Bay ve Bayat Andrews adl eseri, Londra Ulusal

Galeride sergilenmektedir. Sanat, konusu boy portre olan resimde ak
kompozisyon dzenini kullanm. Bay ve Bayan Andrews, olduka byk
bir arazi iinde adeta mal varlklarn gzler nne seren bir bak asyla
betimlenmi. Figrlerin arkasndaki aa, kadrajm dnda devam eden
byklyle izleyicinin zihninde sonlanyor. Aa ve hem en nnde
oturan kadnn duruu, dikey ana yn belirliyor. A na yne paralel d u ru
uyla erkek figr ve sa kenarda yer alan dier aalar, ana yn vurgu
165
layan paralel ara ynleri oluturuyor. Sa kenardaki aalar, kadnn
portresi ve erkein om uzlan arasnda oluan dzlem, yatay ara yn veri
yor. Ufuk izgisi zerinde yer alan tepelerle bitki rts ikinci yatay ara
yn, orta plandaki buday tarlasnn snr ve kpei iine alan paray
belirleyen dzlem ise nc yatay ara yn gsteriyor. Kom pozisyonda
ki diyagonal ynlerden birisi, sa alt keden balayp portreleri iaret
ederek sol st kede sonlamyor. Bu yne paralel hareket eden dier diya
gonal ara yn ise figrlerin durularyla verilmi. Bu ynleri karlayan
ters al diyagonal ara ynlerden birisi, sol alt keden balayarak erkek
figrn dizi, kadn figrn etei, bankn kenar ve bulutlar iaret ediyor.
Dieri ise sol alt keden balayp figrlerin ayaklaryla devam ederek sa
kenarda yer alan buday dem eti ve aalar arasnda oluuyor.
Resmin ktlesel younluu ve k etkileri sol yarda toplanyor. Ayrca
sol yarda aacn nnde yer alan kadn figr, ince bir fizie sahip olm a
sna ram en gsterili ve parlak renkteki giysisiyle vurgulanyor. Ancak
sar buday tarlas, yzeyde kaplad alan ve renk etkileriyle izleyicinin
dikkatini sa yarya ekerek asim etrik dengenin kurulm asna yardmc
oluyor. Kadnn elbisesi ve gkyzndeki mavi tonlar, youn olarak kulla
nlm olan sar tonlarla uyum iinde. Gainsbourg, gn m kullanm
olmasna ramen, idealize ettii daha gl k etkileri ile figrleri n pla
na kartyor. Kompozisyonun duraan bir izlenim vermesi, kiilerin p o rt
relerinin yaplmas iin sanatya poz vermi olm alarndan kaynaklanyor.

F rag o n ard . "M zik Yarm as, tuval z e rin e yalboya, 62 x 74 cm , 1750-55.
166
 Fragonard M zik Yarm as"

Fragonardn M iizik Yarmas adl eseri, M adrid Thyssen

Mzesinde sergilenm ektedir. Fragonard, dn em in sosyal yaam n ia
ret eden elenceli bir sahneyi konu edindii eserinde, olduka renki ve
detayc bir anlay sergilemi. Sanat, ak kom pozisyon olarak dzen
ledii resim de l Figr grubuyla oluan gen bir kurgu tercih ediyor.
K om pozisyondaki ana yn, sa alt keden sol st keye doru devam
eden ve figrlerin duruuyla verilm i olan diyagonal yndr. Ters al
diyagonal ara yn ise sol kenardan st kenar ortaya doru devam eden,
orta plandaki aacn eik gvdesiyle veriliyor. Resm in sa yarsndaki
bahe sakss, sol yardaki m elek heykelleriyle dzenlenm i kk bir
elale betim lem esi ve arkadaki dier bir aala birleen m zisyenin d u
ruu, dikey ara ynleri oluturuyor. Yatay ara ynleri iaret eden dz
lem lerden ilki sol kenardaki melekler, kadnn emsiyesi ve sa
kenardaki bitkiyle veriliyor. D ier yatay ara yn ise arka plandaki b a h
enin korkuluklar ve n plandaki erkek figrlerinin portrelerini iaret
ederek yzeyin izgisel organizasyonunu tam am lyor.
Kom pozisyondaki biimsel younluk ve koyu renk alanlar, arl
sol yarya ekiyor. Fragonard, izleyicinin baklarn sa yarya ekerek
tm yzeyin okunm asnda etkili olan asim etrik dengeyi kullanyor. Sol
yardaki m zik aleti alan erkek figrnn sa tarafa ynelen baklar ve
sa tarafa eilen aa, izleyicinin baklarn bu yarya ynlendiriyor. Ay
rca dier erkek figrnn kadn sa yarya d oru eken hamlesi, aydn
lk arka plan nnde koyu tonlarla betim lenm i olan saks ve bitki,

167
gkyzndeki aydnlk alanlar, sar, turuncu ve mavi tonlar sol yardaki
arl sa yarya eken dier unsurlar. Resmin n plannda yer alan n a
trm o rt elemanlar, hem baklarn bu noktadan resm e girm esini hem
de orta plandaki figr grubu arasnda oluan espasla derinlik etkilerinin
artm asn salyor. Souk renklerin ounluuna karn daha gl an
cak daha az m iktardaki scak renkler, renk uyum unu tamamlyor. Gn
ve atm osferik etkiler resm in genel n belirlem esine ram en, fi
grlerin idealize edilm i kla n plana kartlm olmas, teatral bir iz
lenim olum asnda etkili oluyor. D ekor etkisi brakan m ekn ve k
etkilerine ram en sahnede yer alan figrler durularyla kom pozisyona
hareketli bir yap kazandryor. Rokoko slubunun doal olandan uzak
laan genel karakterini belirleyen sslemeci anlatm , kurgusal ifade ve
n sahne gibi yanstlm as, d m ekn resim lerinde de byl bir
atm osfer oluturm u. zellikle Fragonardn resim lerinde bu tutum , net
olarak grlm ektedir (Resim 49).

N e o k la siz m (N e o a k a d e m iz m ) 1760-1820

Yunan ve Roma sanatnn gzellik anlaynn yeniden canlandrl

m as olarak kabul edilen neoklasik slubun douu (1760-1810), iki
nem li etkene balanm tr. B unlardan ilki, Rnesans sanatsnn akl
yoluyla bulunan ve doann gzlem ine dayanan gzellik anlaynn te
m elini oluturan antikaa ait sanat eserlerini rnek alm alardr. kinci
nem li etken ise arkeolojinin bir bilim dal olarak ele alnm asyla A l
m an arkeolog Johann Joachim VVinckelmannn (.1717-1768), A ntik Yu
nan ve Rom a sanatn canlandrm a abalar olm utur. Bu nedenle
W inckelm ann, barok ve rokoko slubuyla sanatn zn, atln ve
soyluluunu yitirdii dncesini ortaya atmtr. Sanatn tekrar eski
gcne ve deerine ulam as iin A ntik Y unann dnce sistemi ve g
zellik anlayna geri dnlm esi gerektiini savunm utur. N eoklasik es
tetik olarak ekillenen bu yeni dnem , Yunan sanatnn ideal gzellik
anlayn belirleyen izgisel yap, kapal form ve denge prensibi zerin
de ykselir. Bu grleri benim sem i olan sanatlar, rokoko slubuyla
abartl ve yapay olm akla beraber, yzeysel anlatm a ynelen gzellik
anlaynn karsnda yer alp biim de sadelii, anlatm da ise m k em
meli yanstmay hedeflem itir. Bylece konular genellikle m itolojiden
alnm , sradan konular bile g, iktidar, kahram anlk gibi stn duy
gularla verilm itir. D nem in estetii olarak beliren bu dnya gerekleri
nin tesindeki ideal gereklik ve ideal gzellik anlay, sradan konularn
bile yceltilm esini salar. Bu resim lerin kahram anlar, ideal oranlarn
sunduu gzellikte kurulan sahnede rollerini oynayan m kem m el
168
 oyuncular gibi betim lenm itir. Resim lerin m ekn ise dekor izlenimi
veren atm osferiyle idealletirilm i teatral gr n m leri daha da glen
d irir (Resim 50). nce talya, sonra Fransa, A lm anya ve dier Avrupa
lkelerinde gelien neoklasik slubun gzellik anlay, gerekte olan
dnyadan deil olmas gereken ideal dnyadan beslenir. Daha ok
Fransad a glenen slup, Davidin titiz ve srarl alm alar paralelinde
kahram anlk ve ycelik duygularyla pekien g r n m ler sergiler. Sa
natnn, dn em in m paratoru N apolyon tarafndan saray ressam ola
rak grevlendirilm esi, bu etkilerin glenerek artm asnda etkili olur. Bu
dnem in estetik beenisini sistem letiren ilk sanat, Romadaki Fransz
A kadem isi'nde eitim veren M engs olm utur (1728-1779).
Neoklasik slup sanatlar iin nem li olan, izgisel bir anlatm , p
rzsz boya sr ve kapal form kullanm ile birlikte renkler ve k
etkileri bu anlaya hizm et eder k onum a gelerek am a deil ara olarak
kullanlm tr (Resim 51). Bu dnem resim lerinde biimsel yorum lar,
zellikle antik sanat dnyasnn form anlayyla biim lenm itir. D ne
m in sanatlar, yaln fakat yceltilm i duygular simgeleyen ve insan
m erkeze alan ideal gzellik anlayn, doann kusursuz olamayaca
dncesiyle antika sanatsnn yapt gibi biim in zne inerek ya
lnlatrm ak ve kusurlar o rtadan kaldrm akla salanabileceini savun
m utur (Resim 52). Mengs (1728-1779), D avid (1748-1825), P ru d hon
(1758-1823), G uerin (1774-1833) ve Ingres (1780-1867) neoklasik d
nem in nde gelen sanatlar arasndadr. Neoklasik slup, m parator
Napolyonun sanat D avidi desteklem esiyle zam an iinde, Fransz
D evrim i'ni tem sil eden bir yapya b r n erek saraya zg ve im parator
. lua hizm et eden b ir konum a geilir.

169
M engs, K utsal A ile, tuval z e rin e y alboya, 200 x 136 cm , 1763.

170
 M engs K u tsal A ile

Mengsin Kutsal /7eadI eseri, zel bir koleksiyonda bulunm aktadr.

Rnesans resim sanat rnekleri arasnda sklkla rastlanan bir konu olan
Kutsal Aile betimlemesi, Rnesans estetiini hatrlatan biim anlay ile
Mengsin idealize edilmi kullanmas ve figrlere ykledii ideal g
zellik anlaynn bir sentezi olarak ekillenir. Sanat, konuyu yakn plan
da ele alm ve resmi ak kompozisyon olarak dzenlemi. M eryem,
ocuk sa ve melek figrnn durular gen kurguyu aklyor. Ana
yn, figrlerin zerine yerletirildii sa alt keden sol st keye doru
devam eden diyagonal ynle verilmi. Yusufun duruuyla salanm olan
ters al diyagonal yn, ana yn dengeliyor. M eryem ve arkasnda yer
alan ta blok ve sol arka planda yer alan aa, dikey ara ynleri oluturu
yor. Zem ine paralel yerletirilmi olan figrler ve Yusufun arkasndaki
peyzaj ve ta bloa dayad koluyla oluan dzlem , yatay ara ynleri olu
turarak yzeyin izgisel organizasyonunu tamamlyor.

171
 ocuk sa, M eryem , dier m elek figr ve ta blokla oluan biimsel
younluk kom pozisyondaki arl sa yarya ekiyor. Ayrca m avi ve
krm z tonlar da bu arlk duygusunu glendiriyor. A ncak ocuk sa
figrndeki gl k ve sol arkadaki atm osferik etkiler, izleyicinin ba
klarn sol yarya ynlendirerek asim etrik dengenin kurulm asn sal
yor. M eryem in giysisiyle oluan renk alanlar n tr ve koyu tonlarn
hakim olduu arm oniyi glendiriyor. G n resm in m eknnda d a
lrken ilahi k M eryem ve bebek sad a younlayor. dealize edilmi
biim anlay, k etkileri ve figrlerin poz verm i gibi gsterilen d u
rular kom pozisyona duraan b ir yap kazandryor.

D avid, H ora Kardelerin Yem ini, tuval z e rin e yalboya, 330 x 425 cm , 1784.

172
 D avid "Hora Kardelerin Y em ini

D avidin Hora Kardelerin Yemini adl eseri, Paris Louvre M

zesinde sergilenm ektedir. Sanatnn, Fransz D evrim inden hem en
nce yapt b u resim de, H orace ailesinin olunun, dm an saldrs
na kar lkelerini savunm ak iin lnceye kadar savaacaklarna dair
babalarna ant itikleri tarihi bir olay betim leniyor. David, lkesinin ta
rihinde nem li bir yeri olan bu konuyu, neoklasik estetiin hem biim
hem de konu olarak net ve yaln anlatm n, vatanseverlik, zgrlk ve
kahram anlk kavram larn ycelttii dram atik bir anlatm la ele alr. Re
sim de baba, gen oullaryla g u ru r duyan vatansever bir edayla oulla
rna silahlarm teslim ederken kardeler, hem birbirlerine hem de
lkelerine olan ballklar ve verdikleri szle g u ru r duyan bir ifadeyle
ailenin kadnlar ise yaadklar olay karsnda duygusal zayflklar ve
gszlkleri iinde ac ve hznle betim lenir. David, resm in sol yar
snda erkein kahram anlk, g ve iktidar yetilerini vurgularken sa ya
rda kadnn zayflk, boyun ei ve efkat duygusunu dile getiren
ifadeleri kullanr. Bylece iki cins arasndaki duygusal anlam da oluan
ztln v urgulu anlatm , resm in dram atik atm osferini glendirir.
David, kardein vatanlar uruna canlar pahasna sonuna kadar
savamaya ant im elerini konu alan betim lem esinde, ak kom pozisyon
dzenini kullanyor. A na yn oluturan yatay plan, figrlerin zerine
yerletirildii zem inle vurgulanyor. Ayakta betim lenm i figrler ve bi
nann stunlar, dikey ara ynler olarak ana yn karlyor. Sa alt k
eden resm e giren kadn figrnn ayaklaryla balayarak orta planda
173
yer alan baba figrnn yukar kaldrm olduu kollar ve arka planda
ki stun bayla balanan ayla diyagonal ara yn oluuyor. Bu diyago
nal yn karlayan ters al diyagonal ara yn ise askerlerin arkaya
uzattklar ayaklaryla ant im ek iin kaldrdklar elleri ve yine arka
planda yer alan dier b ir stun ba arasndaki ayla verilm i. A skerler
le baba figr arasnda ve yine askerlerle kadn figrler arasnda oluan
dzlem , ana yne paralel, yatay ara ynler olarak yzeyin izgisel orga
nizasyonunu tamamlyor.
K onunun vurgusunu oluturan askerler, beyaz al ve miferlerle kas
l bedenlerden yansyan n etkileri, kom pozisyondaki arl, sa
yarya ekiyor. Ancak izleyici konum undaki kadn ve ocuk figrleriyle
bir btn oluturan baba figr, krm z renk etkileri, duvara yansyan
k ve sa kenardaki kadnn beyaz giysisi, izleyicinin baklarn sol
yarya ekerek asim etrik dengenin kurulm asn salyor. Baba figr ve
elindeki kllar ise sa ve sol yary balayc elem an grevi stlenerek
izleyicinin baklarnn m erkezde kalm asnda yardm c oluyor. Renk e t
kileri gl olm am asna ram en, resim de belli oranlarda tekrar eden
krm z tonlar ve beyaz anlatm vurguluyor. Sol kenar stten, izleyici
nin grem edii bir pencereden szlen gn , resm in genelini aydn
latyor. Poz verm i bir edayla betim lenen figrler kom pozisyona
duraan bir yap kazandryor. K onunun yan sra yalnlk, izgisel anla
tm , kapal form kullanm , boya sr ve ifadelerdeki netlik neoklasik
slubun tm deerlerini gzler n n e seriyor. David, N apolyonun b a
arlar, zenginlii ve ihtiam n anlatt resim lerindeyse ierikle rt-
en biimsel anlam daki deiim lerle daha gsterili- bir yap ortaya
koyar (Resim 53).

174
P ru d 'h o n , lm poratorie Josephie", tuval z e rin e yalboya, 244 x 179 c m , 1805.

175
 Prudhon "mparatorie Josephine
P ru d h o n u n mparatorie josephine adl eseri, Paris Louvre
M zesinde sergilenm ektedir. m parator Napolyonun ei Josephinin
boy portresi olan resim , kapal kom pozisyon dzenine sahiptir. K om po
zisyonun ana yn, Josephin in duruuyla verilen, sol alt keden bala
yarak sa st keye d o ru devam eden diyagonal ynle oluuyor.
Josephin nin sa kolu ve ba hareketi arasnda oluan diyagonal yn ve
bu yne paralel olan dier iki diyagonal ara ynle ana yn dengelenm i.
O rm anlk alan izlenim i veren peyzajdaki aalar ise dikey ara ynleri
oluturuyor. A sim etrik dengenin kullanld kom pozisyonda arlk,
m odelin duruuyla sa yarda toplanm . M odelin ba hareketi ve gk-
yzndeki k etkileri, izleyicinin baklarm sol yarya ynlendirerek
tm yzeyin okunm asna yardm c oluyor. R om antik etkiler tayan res
m in m eknnda ak form etkileri yaratan m onokrom arm onisi,
Josephinin beyaz giysisi ve krm z alyla vurgulu bir ifadeye b r n e
rek m odelin kapal form anlatm n glendiriyor. Resimsel m ekndaki
atm osferik etkiler d ram atik ve buulu b ir hava verirken idealize edilm i

176
k, gl aydnlk alanlar yaratarak Josephini p o rtresini n plana
kartyor. Sakin ve soylu bir ifadeyle betim lenm i olan figr, resm e d u ra
anlk kazandryor. Sanatnn yaln biim tasviri, uyum lu renk seimi,
kulland k etkileri ve resm in m eknn ele al tarz, hem resim leri
nin genel karakterini hem de neoklasik tavrn aklyor (Resim 54).

G u e rin , K ahircd eki syanclar A ffed en N apolyon" tuvl z e rin e yalboya, 365 x 500 cm , 1808.

177
 G uerin Kahire'deki syanclar Affeden Napolyon"

G ueinin Kahire'deki syanclar Affeden Napolyon"adl eseri, Vesa-

illes Ulusal Sanallar S araynda sergilenm ektedir. 111. Selim (1761-1808)
dnem inde O sm anl m paratorluu snrlar iinde yer alan Msr,
1798d e Napolyonun saldrsna uram , ancak 1801 ylnda yaplan bir
anlam a sonucu Fransa geri ekilm ek zo runda kalmtr. G uerinin bu
durum u konu alan betim lem esinde ak kom pozisyon dzenini tercih
ettii grlyor. Resm in sa ve sol kenarnda yer alan kalabalk figr
grubu kadrajn dnda devam ederek izleyicinin zihninde tam am lan
yor.
K om pozisyondaki ana yn, sa alt kede yerde uzanm olan esirin
ayayla balayp hem N apolyonu hem de M srl lideri iaret ederek sol
st kede biten diyagonal ynle veriliyor. Ayaktaki figrler, dikey ara
ynleri, arka plandaki ehir g r n m ve zem in, yatay ara ynleri olu
turuyor. Figrlerin arasnda kurulan balantlar ve durularyla oluan
ynler dier diyagonal ara ynleri iaret ediyor. A sim etrik dengenin ku
rulduu kom pozisyonda biimsel younluk ve renk etkileri, kom pozis
yondaki arl sa yarya ekerken sol orta planda gruptan ayr olarak
betim lenm i olan N apolyon ve n orta planda yer alan Msrl liderle
birlikte, izleyicinin baklar sol yarya ynleniyor. Ayrca sa yardaki
k ve renk etkilerine karn sol yardaki koyu alanlar, n tr tonlar ve
belirsizlikler de izleyicinin dikkatini ekm e konusunda etkili. Doal
gn m n kullanld resim de, figrlerin olay karsnda takndklar
tavrlarla yaratlan g rnm , kom pozisyona hareketlilik kazandryor.
Yre halk ve kostm leriyle oluan oryantalist etkiler gereklik duygu
sunu yanstrken A kdeniz gneinin etkileri ve renk seim i bu gereklik
duygusunu glendiriyor. G uerin, genellikle im paratorun baarlarn
talandrm olm asna ram en bu resim de, adeta m alubiyetini talan
dran bir tavr sergiliyor. Sanatnn konuyu verm ek iin setii isim ve
Napolyonun kom pozisyondaki yeri ve duruu bu elikiyi aklyor.
G uerin, Napolyonu karanlklar iinde m ahzun ve m arur bir ifadeyle
dier figrlerden daha yksek b ir konum a yerletirerek hem ona olan
saygsn gsterm i hem de yenilgiye uram olm asna ram en gl ve
onurlu duru u n u korum u. Buna karn zafer kazanan taraf olan M sr
halkn, gnein yla aydnlanan ve deeri yksek renk alanlar iin
de betim lem i. A ncak bu figrlerde kahram anlk duygularn n plana
kartan, zafer kazanm olm ann verdii g u ru r ve m utluluk kavram la
rn ieren bir anlatm da bulunm am tr.

178
Ingres, "O d a lk ", tu v al z e rin e yalboya, 91 x 162 e m , 1814.

Ingres O d a lk

Ingresn Paris Louvre M zesinde sergilenen O dalk adl eseri,

Dou k lt r n n oryantalist etkileri ve sanatnn anlatn dilini olu
turan ideal gzellik anlaynn uyum lu senteziyle biim lenm itir. Ing
res, m odelin rahat tavryla btnleen u m ursam az ve hafiflik duygusu
yaratan baklarm , izleyicinin baklaryla ustaca birletirm i. Sanat,
yakn plan ak kom pozisyon olarak dzenledii resim de ana yn ola
rak, m odelin duruuyla belirlenm i olan ve sa alt keden balayarak
sol st keye devam eden diyagonal yn kullanyor. M odelin kalas
ve srt arasnda oluan diyagonal yn, ana yne paralel olarak veriliyor.

179
Figrn kalas ve p erd en in kvrm laryla oluan ve sol alt keden sa
st keyi iaret eden diyagonal ara yn, izleyicinin baklarnn m er
kezde kalm asn salyor. R esm in alt planna paralel uzanan yatak ve
arka planda yer alan pencerenin alt kenar, paralel konum da yatay ara
ynleri oluturuyor. M odelin ba hareketiyle verilm i olan dikey ara
yn, pencerenin kenar, p erd en in kvrm lar ve ayakucunda yer alan d e
koratif elem anla birlikte tek rar ediyor. M odelin kalasyla sol kol dirsei
arasnda oluan diyagonal ara yn ise yine ayn dirsek ve m odelin ba
arasnda oluan diyagonal ynle dengelenerek yzeyin izgisel
organizasyonunu tam am lyor.
Kom pozisyondaki arlk, figrn d u ru u ve izleyiciye ynelen bak
yla sol yarda toplanm . A ncak Ingres, sa st keden resm in arka
ortasna d o ru devam eden ve asim etrik dengeyi salayan mavi perde
ve yatak rtsyle izleyicinin baklarn sa yarya ynlendirerek tm
yzeyde dolam asn salyor. Sanatnn detaylar ve yaln bir anlatm la
sunduu resim deki dokusal zenginlik huzurlu ve sakin grnm le bi-
leiyor. zellikle mavi ve sar kullanm yla oluan scak-souk renk ili
kileri ve k oyunlar, resm i arpc klyor. Ingres, duraan
kom pozisyonda m odeli vurgulayan idealize bir k kullanyor. Sanat
nn oryantalist etkilerin grld resim lerinde przsz boya sr,
desene verdii nem ve k etkileri neoklasik estetii n plana karr
(Resim 55).

180
 Sanatlar ve zgemileri
C im a b u e (1 2 4 0 -1 3 0 2 )
talyan sa n a t C im a b u e , 13. yzyl F lo ra n sa O k u lu n u n tem silcisi, n R
n e sa n s (ge g o tik ) d n e m in in h a b e rc isi, re ssa m ve m o z a ik u sta sd r. B izans re
sim g e le n e in d e n ta m a m e n u z a k la m a m o la n sa n a t , G io tto n u n d a ustas
o lm u tu r. o u n lu k la m o za ik e se rle r v eren s a n a t n n , a n n ik o n .g e le n e i
n in en iyi rn e k le ri a ra s n d a y e r alan a h a p a lta r p a n o la r b u lu n m a k ta d r. a
d a lar fresk y a p m a g ele n e in i s rd r rk e n C im a b u e , ilk kez ereve iine
s o k a ra k re sm i d u v a rd a n a y rm ve tek b a n a v a r o lab ilen b ir yap k a z a n d ra ra k
tu v al re s m in in n n a m tr. C im a b u e yu a d a o lan sa n a t la rd a n a y ran
e n b e lirg in zellik, d u y a rl b ir a n la tm d ili k u lla n a ra k d u y g u y u n p la n a k a r
ta n p sik o lo jik a n la tm ve b i im -i e rik ilikileri z e rin d e d u rm u o lm a sd r. C i
m a b u e a y rc a, ilkel a n la m d a d a olsa m e k n , a n a to m i, p e rsp ek tif, d e rin lik ,
p ro p o rsiy o n ve k -g lg e gibi k o m p o z isy o n u n o rg a n ik b t n l n n k u r u l
m a s n d a gerek li olan tem e l e ve ilkeleri re sm e k a z a n d ra n ilk sa n a t d r. C i
m a b u e ve o n u izleyen san atlar, yaz y e rin e b iim sel g rse lli in k u lla n ld ,
se m b o lik a n la tm ie ren p a n o s sle m ele riy le sn rl ve d u ra a n B izans resim
g e le n e in d e n u z a k la a ra k gerei y a n stm a k ayglar iin e g irm itir.

G io tto D i B o n d o n e (1 2 6 6 -1 3 3 7 )
G io tto , 13. yzyl s o n u 14. yzyl b a la rn d a F lo ra n sa O k u lu n u n en gl
tem silcileri a ra sn d a y e r a lm tr. G io tto , re sm i g o tik u n s u r la rd a n , B izans gele
n e in d e n ve o rta a n se m b o lik a n la tm n d a n k u rta rm tr. Bu n e d e n le n R
n e sa n s (ge g o tik ) d n e m i sa n a t la r a ra s n d a R n e sa n sn hazrlaycs
o lm u tu r. G io tto n u n , B izans re sim sa n a t g e le n e in in g e le n ek sellem i biim
a n lay n y k ara k , k o n tu rla rn y u m u a d , h a c im se lli in g r lm e y e balad
d o a lc b ir a n la tm a y n eld i i g r lm e k te d ir. S anat, C im a b u e n u n balatt
g e re k lik a ra y n , d oalc b ir g ere k lik aray o rta y a k o y an y a ln b ir a n la tm a
d n t rm t r. A yn z a m a n d a belli o r a n d a k u lla n d izgisel p e rs p e k tif ve
espas ilikileriyle o lu tu rd u u m e k n la rla re sim d e m e k n n sa v u n u c u su o lm u
tur. A yrca s a n a t n n p e rs p e k tif ve a n a to m i k a v ra m la r z e rin d e d u rm a s , d
n e m in m o d e r n resim anlay n b e lirlem itir. S e m b o lik p o rtre g ele n e in i
y k arak m o d e l k u lla n m , fig rlere k iilik k a z a n d rm ve re sim d e p sik o lo jik
ifadeyi ilk k u lla n a n sa n a t o lm u tu r. G io tto d o a lc b ir a n lay la h a cim k a z a n
m fig rle rin i yan y an a ya d a st ste sra la m a k y e rin e fark l k o n u m la rd a ve
farkl a la rd a re sm in y z e y in d e g u p lay a rak y z e y d e a ra b o lu k la rn o lu m a s
n sa lam tr. B ylece re sm e d e rin lik e tk ileri k a z a n d ra ra k so y u t m e k n la r y e
rin e s o m u t m e k n la r y a ratm tr. R esm e m e k n k a v ra m n ilk k a z a n d ra n
san at o la ra k fo n d a k u lla n la n yaldz o rta d a n k a ld rm , k o n u y u h e r z a m a n
gerekli o rta m ve u y g u n a tm o sfe r i in d e b a a ry la b e tim le m i tir. A yrca k o n u y u

181
se y irc in in g z h iz a sn d a re sm e d e re k se y ircin in k e n d is in i o lay n i in d e h is s e t
m e sin i ve re sim le a ra s n d a b ir iliki k u rm a s n sa lam tr. S a n a t n n k o m p o
zisy o n d z e n in e ve y z ey in izgisel o rg a n iz a s y o n u n a verd i i n e m , izgisel
p e rsp ek tifi k u lla n m a s, h a c im se llik ve m im a ri elere a rlk v e rm e si, akl y o
luyla do ay a n la m a a b a la rn a k la m a k ta d r. D oaya v e c a n lla ra , zellikle
in sa n f ig r n e z m ley ici b ir y a k la m la b a k m o lan sa n a t , ayn z a m a n d a
F lo ra n sa O k u lu n u n d a u z u n yllar g z n n d e o lm a sn sa lam tr. G io tto n u n
re sim le ri, m o d e rn u n s u rla r i in d e b a r n d ra n ayrcalyla re sim sa n a t ta r ih i
n in b ir d n m n o k ta s n o lu tu ru r. G io tto n u n g e le n ek te n u z a k la a n m o d e r n
tavr; p e rsp ek tif, m e k n , a n a to m i, h a c im , p sik o lo jik a n la tm gibi d e e rle rle a
n n yeni sa n a t a n la y n b e lirled i i gibi k e n d in d e n so n ra k i d n e m in e stetik
b e e n isin in e k ille n m e sin d e d e etkili o lm u tu r.

D u c c io D i B u o n n se g n a (1255-1318)
taly an sa n a t D uccio, 13. y z y ln ikinci y ars 14. yzyl b a Siena
O k u lu n u n k u ru c u s u ve en g l tem silcisid ir. D u c cio n u n a d a G io tto n u n
d oalc a n la y n n a k sin e, o rta a B izans re sm in in geleneksel d e e rle rin d e n
fazla u z a k la m a d g r l r. S a n a t d in i k o n u lu e se rle rin i, sad ece B izans resim
g elen e in i deil ay n z a m a n d a g o tik e ste ti i de h isse ttire n b ir se n tez le y o r u m
lar. Bu sen tez, g o tik e ste ti in in izgisel yaps ile B izans ik o n re s m in in iddial
y a ln re n k le ri, m is tik a n la tm n g le n d ire n fo n d a k i a ltn y ald z k u lla n m ve
stilize e d e re k is tif d z e n in d e y e rle tirilm i fig rleriy le o lu m u tu r. S a n a t n n
re sim le rin d e k i g l izgisel yap, m im a ri e le m a n la rn a y rn tla rn d a ve k u m a
k v rm la rn d a h issed ilir. D u c c io n u n d e rin lik e tk ileri ve h a c im se llik d u y g u s u n u
v e rm e y e y n e lik b ir a b a i in d e o lm a d , d a h a o k re sm in y z ey in i d e e rle n
d irm e k am acy la h a re k e t e tm i o ld u u ak tr. S a n a t n n , izgisel slu b u n en
iyi rn e k le ri a ra s n d a y e r alan re sim le ri ve re n k k u lla n m , S iena O k u lu e ste tik
b e e n isin i o lu tu rm u ve a r d n d a n gelen sa n a t la r d a e tk ilem itir.

P ie tro L o rc n z e lti (1 2 8 0 /9 0 -1 3 4 8 )
D u c c io n u n re n c isi o lm u o lan taly an sa n a t P ie tro L o ren z etti, 14. y z
yl Siena O k u lu tem silcisid ir. D a h a o k fresk leri ve a lta r p a n o la r b u lu n a n sa
n a t n n re sim le rin d e y e r alan fig rler, d n e m in e kyasla d a h a gerek i b ir
an la tm la heykelsi b ir ifadeye sa h ip tir. S a n a t n n re sim le rin d e g r le n m ek n
o lu u m la r, b i im le rin d o a y a y a k n y a n stlm a ab a la r ve p e rs p e k tif araylar,
G io lto d a n e tk ile n m i o ld u u n u g ste rir. Siena O k u lu n u n so y lu ve y aln anla-
lm d ilin i k u lla n a n L o re n z e tti, k o n u y u g e n ellik le y k sel b ir y a k la m la ele a lr
ve ren g i n p lan a k a rta n b ir u y u m i in d e iler. S anat re sim le rin d e D u c cio ve
M a r tin in in d u ra a n fig rle rin e k a rn h a rek e tli fig rle r k u lla n m tr.

S im o n e M a rtin i (1284-1344)
L o re n z e tti gibi D u ccio n u n re n c isi o lm u o la n taly an sa n a t S im o n e
M a rtin i, 14. yzyl S iena O k u lu te m silcisid ir. F ran sz m in y a t r u s ta la rn n ka-
182
lig rafk izgi d ilin d e n e sin le n d i i d n le n M a r tin in in , d n e m in resim s a n a
tn n p o r tr e t r n d e geliim g s te rm e s in d e d e n e m li k a tk lar o lm u tu r.
S a n a t n n , d o a y y o ru m la m a e ilim le rin in g r ld re sim le rin d e izgi, y
zeysel a n la tm , re n k , ritim ve zen g in k o m p o z isy o n d z e n i n p lan a k m tr.

M a sa cc io T o m asso D i G io v a n n i (1 4 0 1 -1 4 2 8 )
taly an sa n a t M asaccio, 15. yzyl F lo ra n sa O k u lu n u n k u ru c u su o la ra k
k a b u l edilir. M asaccio , G io tto d a n yak lak yzyl s o n ra , h a c im li ve an tsal fig r
a n la y n , b o y u tlu iz le n im in i v e ren m e k n la r k u rg u la y a ra k g e litirm itir.
G o ti in in c e zarafeti, z g r ve akc e rile ri, M a sa cc io ile b irlik te y e rin i a n tik a-
n g z ellik a n la y n a v e ayn z a m a n d a g e re k li e b ra k m tr. R esim s a n a tn d a
d o alc a n la tm s a v u n m u o la n sa n a t , g o tik a n la y a k ar k a ra k p e rs p e k tif
ve m e k n k o n u s u n d a b y k b ir d e v rim g e r e k le tirm itir. Y erekim i e tk isin in
a k a g r ld re sim le rin d e , fig rle r z e m in e b a la n r. K tlesel ve a rb al
fig rler, keli ve sa lam biim ler, c id d i ve g rk e m li b ir m im a ri ile b irlik te iz
gisel p e rsp e k tif, M a sa cc io n u n re sim le rin d e b e lirg in o la ra k n e kar. R e sim le
rin d e d n e m in m a te m a tik ile rin d e n re n d i i p e r s p e k tif k u ra lla rn uygulayan
M a sa cc io n u n , ayn z a m a n d a z m le m e k iin d e ab a g ste rd i i aktr.
S a n a t n n re s im le rin d e k u lla n d k, z e rin e d t t m fig r ve n e sn e le ri
sa ra ra k , d o a l ve a y d n lk b ir a tm o sfe r y a ra tm tr. R e sim le rin d e tem el e o la
ra k re n k ve k n e k m , y a n lsa m a d u y g u s u n u h a re k e te g e iren izgisel
p e rsp e k tifle re sm in m e k n g e re k lik k a z a n m tr. A yrca a d a lar a ra sn d a
m o d e r n b ir ta v r serg iley erek , y e n i re sim a n la y n n y e rle m e sin e n c l k e t
m itir. R e sim le rin d e y e r a la n k iilik k a z a n d rlm fig rler, s a n a t n n m o d el
k u lla n a ra k alm o ld u u iz le n im in i v erir. F ig rle rin d e belli o ra n la rd a k u lla n
d d e fo rm a sy o n , a n tsa l a n la tm d e ste k le r n ite lik te d ir. A yrca a n tik a d a n
b eri k u lla n lm a y a n "n , M a sa cc io ile b irlik te te k ra r re sm e g e ri d n m t r.

F ra A n g elico (1 4 0 0 -1 4 5 5 )
F ra A n g elico , 15. yzyl F lo ra n sa O k u lu tem silc isi, talyan ressam ve d in
a d a m d r. D in i d u y g u la n y celtti i ve d o ay b e tim le d i i re sim le riy le b ilin m e k
tedir. n s a n la ra d o ru lu u n ve iyi a h la k n n e m in i a n la tm a k iin g enellikle
c e n n e t ta s v irle rin in y e r ald ve H ristiy a n in a n c a n la ta n re sim le r yapm tr.
Fra A ngelico, d in e o lan ba ll n g s te rm e k ve in sa n la r b ilg ile n d irm e k iin,
d e ta y la ra n e m v e rm i, ren g i ve etk ili k u lla n m tr. R e sim le rin in en b e lir
gin zellii; d o a y a a it g erek leri bile d in se l b ir s e m b o liz m le ak lam ay a a l
m o lm a sd r. M asaccio n u n d o a lc k k u lla n m ve m e k n a n la y n iaret
ed en e se rle ri, d n e m in d e se n a n la y n o rta y a k o y a n izgisellik, gereki g r
n m le r s u n a n ii b o y u tlu lu k e tk ileri ve r e n k e tk ile riy le d ik k a t ek m itir. Fra
A ngelicon u n re sim le ri a n la tm d a k i y a ln lk , izg isel yaps, k ve re n k k u lla n
m ile H ristiy a n sa n a tn n e n baarl rn e k le ri a ra s n d a g sterilir.

183
 P a o lo U ccello (1 3 9 7 -1 4 7 5 )
talyan ressam U ccello, 15. yzyl F lo ra n sa O k u lu te m silcileri a ra s n d a yer
alr. U ccellon u n re sim le rin d e g e o m e trik d z e n e v e p e rsp ek tife o lan ilgisi aka
g r l r. Sanat, R n e sa n s d n e m i re sim le rin in b o y u tlu m e k n a lg sn g e o
m e tri ve p e rsp ek tifi k u lla n a ra k siste m le tirm itir. A n c a k k u lla n d g e o m e tri ve
a b a rtl p e rs p e k tif U ccelly u , d o a lc a n la tm d a n u z a k la trm , re sim le rin d e k i
esteti i b iim sel a rlk l ideal gzellie g t rm t r. R e sim le rin in g e n e lin d e
g r le n p e rsp e k tif, sa n a t n n tek kal y e rin e ok kal p e rs p e k tif k u lla n m a
y te rc ih e tti in i g sterir. A yrca s a n a t n n d o a gerek li in i y a n stm a a b a la
rn d a n ok, ideal g zeli y a n stm a ve y o ru m a d n k yzey d e e rle n d irm e s in i
te rc ih ettii sy len eb ilir. U ccello, o p tik gerei izgi p e rs p e k tifin in siste m a tik
k u lla n m ile v e rm e y i a m a la m , b u n e d e n le gl ra k u rs ile r k u lla n m tr.

A n d re a M a n te g n a (1 4 31-1506)
talyan n P a d o v a k e n tin d e y a a m o la n M a n te g n a , 15. yzyl F lo ra n sa
O k u lu tem silcisid ir. taly an R n e sa n sn n e k ille n m e sin d e b y k k a tk la r sa
la m olan sa n a t n n re s im le rin d e p ersp ek tife, d o a g z le m in e ve resim sel
m e k n a n e m v e rd i i g r l r. S a n a t n n k o m p o z isy o n d z e n in d e k i y e n ilik
a ray lar, izgisel p e rsp e k tifi k u lla n m a ab a la r, a n tik a a o lan ilg id en k a y n a k
lan d d n le n ve re s im le rin d e k u lla n d a n tik e h ir g r n m le ri ve R o m a
h e y k ellerin i h a trla ta n fig rle ri z g n b ir ta v r k o y m a abas i in d e o ld u u n u
g sterir. D o n a tello n u n s lu b u n d a n e tk ile n e re k g e litirm i o ld u u hey k elsi fi
g rle rin i, a rk e o lo jik k a ln tla rn izle rin i tay a n m e k n la rla b irle tire re k g r
n m le rin k tlesel b ir e tk i y a ra tm a s n sa lam tr. P ersp ek tife bal k a lm olan
sa n a t n n , d u y g u sa ll i in d e b a rn d rm a y a n gerek lik a n la y n izgisel y a p
larla y a n stm a y o lu n u seti i g r l r. M a n te g n a m n p e rs p e k tif v e k o m p o z isy o n
s o ru n la rn ird eley e n b ilim se l b u lg u la r ve h m a n is t d n c e siste m iy le b t n
lem i y a p tlar, b ir o k sa n a t y d a e tk ilem itir.

H a n s M e m lin g (1 435-1494)
G e re k ad Jan v a n M e n n in g h e n o lan A lm a n sa n a t H a n s M e m lin g , d a h a
o k B rugesd e alm ve 15. y zy l F la m a n O k u lu u sta la r a ra s n d a y e r alm tr.
S anat, F lam an re sim g e le n e in e u y g u n b iim anlayyla ele ald d in i k o n u
lar, d e ta y la rd a k u lla n d titiz lik ve m is tik a n la tm la z g n b ir yap i in d e v e r
m itir. o u n lu k la d in k o n u s u n u ele a lm o lan san at, p o rtre k o n u s u n d a da
u sta l n g ste rm itir. M e m lin g , g ereki p o rtre le ri, kl re n k le ri ve gl
k o m p o z isy o n k u ru lu la ry la d ik k a t ek m itir.

A n d re a D el V e rro c c h io (1435-1488)
15. yzyl F lo ra n sa O k u lu te m silc ile rin d e n o lan talyan sa n a t V e rro cc h io ,
ressam , k u y u m c u ve h e y k eltra k im li iy le bilin ir. L eo n a rd o n u n u sta s o lm u
olan sa n a t , re sim d e n d a h a o k h eykel y ap m tr. V e rro cch io n u n g l izgisel
d e se n le ri, y u m u a k re n k ilik ilerin i o rta y a k a ra n a rm o n i te rc ih i, fig re ykle-
184
dii so y lu lu k ifad e si ve k u lla n d d u y g u sa l a n la tm , a d a lar a ra sn d a n e
k m a sn d a etk ili o lm u tu r.

A n to n e lla D e M e ssin a (1 4 3 0 -1 4 7 9 )
15. yzyl V e n ed ik O k u lu tem silcisi, o lan taly an s a n a t n n g erek a d , A n -
to n ello di G io v a n n i di A n to n io M essinadr. S anat b u d n e m F lam an sa n a tn n
te k n i in i ve a y rn td a k i titizli in i taly an R n e sa n sn n d e erleriy le b irle tir
m itir. A yrca M e ssin a n n V en ed ik te yalb o y a re sim te k n i in i k u lla n a n ilk
re ssa m o ld u u b ilin m e k te d ir. M essina, k u lla n d b u yeni tek n ik le V e n ed ik te
g l b ir s a n a t m e rk e z in in o lu m a s n d a etk ili o lm u , d a h a so n ra yetiecek olan
sa n a t la r d a e tk ile m itir. A yrca k u lla n d k e tk ile ri aracl y la b iim le ri
sa ra n k o n tu rla r y u m u a ta ra k re n k le rin b irb iri i in d e e rim e s in i sa lam tr. S a
n a t n n r e s im le rin d e g r le n ve y zey in izgisel o rg a n iz a s y o n u n u o rta y a k o
yan g e o m e trik alt yap k u ru lu la r, d e ta y la ra v e rd i i n e m d e n k a y n a k la n a n
k u z ey d u y a rll m y a n sta n a y rn tc a n la tm , p e r s p e k tif ve k o n tu rla r y u m u a
ta n k k u lla n m e ste tik a n la y n e k ille n d irm itir.

S a n d ro B otticelli (1 4 4 5 -1 5 1 0 )
G e r e k a d A le ssa n d ro D i M a ria n o F ilip ep i o la n taly an san at B otticelli,
15. yzyl F lo ra n sa O k u lu u n F lo ra n sa P rim itifle ri ta ra fn d a yer a lm tr. B o t
ticelli g ru b u n n d e g elen d i e r isim le rin d e n B e n o z z o G ozzoli ve D o m in ic o
C h irla n d o ja ile b irlik te F lo ra n sa a t ly e le rin e tep k i g ste rm itir. F lo ra n sa
O k u lu n u n b i im e o la n ball ve bilim sel y a k la m n a k a rn , isel o la n a ve
d u y g u la ra a rlk v e re n g r u p y e le rin in y e r y e r k u lla n d d e fo rm a sy o n la r, iir
sel ve c o k u lu b ir a n la tm o lu m a s n d a etkili o lm u tu r. B o tticellin in re sim le ri,
g e n ellik le iirse l b ir a n la tm se rg ile y en d u y g u lu , u u c u ve c o k u lu fig rleriy le
lirik b ir yap k a z a n m tr. S a n a t n n d e se n e verd i i n e m le n p lan a k a n iz
gisel a n la tm ve ritim d u y g u su , re sim sel m e k n k a y g la rn d a ikin ci p la n d a
b ra k m tr. M ito lo jik k o n u la r a rlk l o la ra k te rc ih e tm i o lan s a n a t n n ,
fig r-m e k n ilikileri ve b i im -i e rik ilikileri z e rin d e d u r d u u g r l r. z e l
likle k a d n fig rle riy le o lu a n h a fiflik ve in ce lik d u y g u s u n u , belli o ra n la rd a d e
fo rm a sy o n la r, y u m u a k h a c im le r ve izgisel ritim le y a ratt d e k o ra tif e tk ilerle
d e ste k le m itir. K o m p o z is y o n la rn d a k a d n fig rle rin in d u r u la rn d a n k a y n a k
la n a n z ara fet, ayn z a m a n d a o n la rn in ce u z u n b e d e n le rin in y o ru m u y la o lu a n
z ariflik le b irle e re k h a re k e tlilik d u y g u s u n u g le n d irir. S a n a t n n re s im le rin
d e b e tim le d i i k a d n fig rle rin in y o ru m u , g o tik e le rle R n e sa n sn g zellik
a n la y n n b t n le ti in i g ste rm e k te d ir. Bu n e d e n le B o tticelli, ge g o tik s lu
b u n so n tem silcileri a ra s n d a yer alm tr.

Jan V an E yck (1 3 8 9 -1 4 4 1 )
15. yzyl F la m a n O k u lu tem silcisi, B elikal sa n a t Jan V an Eyck,
M a sa c c io 'n u n taly an re sim sa n a tn n g e lim e sin d e o y n a d ro l , F la m a n resim
sa n a tn n g e lim e sin d e stle n m itir. S anat, yalb o y a te k n i in i g elitirerek
185
te m p e ra te k n i i ile eld e e d ile m e y e n g e re k lik d u y g u su n u n ve n e sn e l g e rek li in
m m k n o ld u u n c a a k ta rlm a s k o n u s u n d a k i k atk lary la re sim s a n a tn d a
n e m li bir y e r e d in m itir. Kyckn re sim le rin d e , d o alc ve detay l a n la tm n
y a n sra , k o m p o z isy o n u n b t n l k o n u s u n d a g ste rd i i titizlik le re sm in
m e k n n a v e rd i i n e m n p la n a kar. S a n a t n n re sm e d a ir p e rs p e k tif ve
m e k n k ayglar, k o m p o z isy o n la rn a d e rin lik ve z e n g in lik k a z a n d rm tr.

R oger Van D e r W ey d e n (1399-1464)

B elikal sa n a t W ey d e n , 15. yzyl F la m a n O k u lu tem silcisid ir. S a n a t n n
re sim le rin d e k i b e lirg in z ellik ler; izgisel d e se n anlay, k u rg u d a k i u sta lk ve
re n k seim i o lm u tu r. S a n a t n n e rk e n d n e m e se rle rin d e g l b ir izgisel
a n la tm d ik k a t eker. W ey d en in o lg u n lu k d n e m i d in se l k o n u lu re s im le rin d e
ku lla n d tin sel a n la tm , K uzey R n e sa n sn n ilk b y k u sta la r a ra s m d a y e r
a lm a sn sa lam tr. S a n a t n n re sim le rin d e k i k -g lg e n in d e n g eli z tlk la r
y u m u a k b ir a n la tm se rg ile rk e n , k u lla n d z a r if v e in ce k o n tu rla r tinsellii
g le n d irm itir. W eydenin k u lla n d re n k u y u m u ve fig rle rd e k i ifad e le rle s
cak ve d u y g u sa l b ir a n la tm d ili te rc ih e tm i o ld u u sylenebilir.

K o n ra d W itz (1400-1445)
A lm an sa n a t W itz , re s im le rin d e k i d o a ve fig r ilik ile rin d e g e re k lik
d u y g u su n u n p la n a k a rtt d o a lc a n la tm ie re n y a p tlary la bilinir. W itz,
ge g o tik sa n a tn lirik, d u y g u lu v e y u m u a k izgisel a n la tm y e rin e , g l b ir
izgisel yap o rta y a k o y a n h a c im li fig r y o ru m u y la d ik k a t ek m itir. O rta a
d n e m in d e h a k im olan d e rin lik siz k o m p o z isy o n la r, a ltn y a ld z fon ve iki b o
y u tlu fig r a n la tm n yk an sa n a t , bilim sel te m e lle re d a y a n a n K uzey A v ru p a
R n e sa n s e ste ti in in o lu m a s n d a n c o lm u tu r.

P ie ro D ella F ra n c esc a (1 4 1 0 /2 0 -1 4 9 2 )
talyan sa n a t ve a y n z a m a n d a b ir m a te m a tik i o lan P iero della F ran cesca,
15. yzyl U m b ria O k u li tem silc isid ir. F ra n c esc a n n r e s im le rin d e h a fif ve b e r
ra k b ir re n k d u y a rll , y aln fo rm a la r ve dengeli k o m p o z isy o n k u ru lu la r d ik
k a t eker. A yrca y z ey in izgisel o rg a n iz a s y o n u n d a b e lirg in o la ra k o rtay a
k a n g e o m e trik d z e n le r, s a n a t n n m a te m a ti e o lan ilg isin i aklar. S a n a t
n n re sim le rin d e d u y g u sa l ya d a a n la tm c b ir ifade y e rin e , gerei o ld u u gibi
y a n stm a y o lu n u seti i g r l r. F ra n c esc a re sim le rin d e g e n ellik le k ay n a h is
se d ilm e y en d a n k b ir k k u lla n m tr. S anat k o m p o z is y o n la rn n a rk a p la
n n d a k u su rs u z b ir p e rs p e k tif o rta y a k o y a n m im a ri e le m a n la r, n p la n d a ise
hey k elsi g r n m e s a h ip o lan fig rle ri b e tim le m i tir. S a n a t n n , d o a n n ve
do ay a ait u n s u rla rn g e o m e tri v e p e rs p e k tif y a rd m y la nasl m a te m a tik se l bir
d z e n e d n t r le b ile c e in i a ra trd teo rileri, d n e m in n l m a te m a tik i
leri a ra s n d a y e r a lm a sn sa lam tr. F ra n c esc a n n 1474-82 yallar a ra sn d a
yazd , R esim d e P e rsp e k tif z e rin e isim li iki el y a zm as k ita b vardr.

186
 C o s im o T u r a (143 0 -1 4 9 5 )
taly an sa n a t C o s im o T u ra, 15. yzyl F e rra re O k u lu tem silcisi o lm a sn a
ra m e n P ad o v ad a y e tim itir. S a n a t n n re s im le rin d e k i ge g o tik estetii y a a
ta n izgisel a n la tm , zellik le k u m a k v rm la rn d a g l b ir ifade k a za n m tr.
T uran n izgi k u lla n m n d a k i ustal , k lasik d e s e n e o lan b a ll n da aklar.
F ig rle rin v c u d u n u sa ra n k u m a la rd a g r le n b e lirg in izgisellik, m im a ri ele
m a n la rn a rlk l k u lla n m ve k lasik d e e rle re o lan ball, ada
M a n te g n a d a n e tk ile n m i o lab ilece in i d n d r r.

H ie ro n y m u s B osch (1 4 5 0 -1 5 1 6 )
H o lla n d a l sa n a t B osch, 15. yzyl F la m a n O k u lu tem silcisid ir. S a n a t n n
re sim le rin d e , yaad d n e m in to p lu m sa l s o ru n la rn , d in se l ve p o litik k a rm a
a la rn y a ra tt b a sk la r ve ru h sa l b u n a lm la r eletirel b ir dil k u lla n a ra k a n la t
m a y o lu n a g itti i g r l r. B oschu a d a la rn d a n a y ra n e n b y k zellik,
eletirel b ir dil k u lla n a ra k fa n ta stik b ir a n la tm a y n e lm i o lm a sd r. o u n lu k
la d in i k o n u la r ele a lm olan sa n a t n n , b u k o n u la r g e r e k y a a m la ilikilen-
d irip e letirel b ir d ille a k ta rd g r l r. B oschu n re sim le ri, d in sel ierikli
fa n ta stik e fsa n e le rin g rsellem i b iim i o lm a s n a ra m e n , y o u n b ir ale g o rik
ve sim g esel a n la tm la d ik k a t eker. B osch, in s a n o lu n u n z ay f ira d e sin i, iledii
g n a h ve s u la r n e d e n iy le g s z l n , b a z e n y a a m n i in d e n b a ze n d e b r
d n y a k a v ra m la ry la b e z e n m i sa h n e le rd e y o ru m la m tr. G l y o ru m la ry la
yar in sa n y a r h a y v an b i im in d e k i fa n ta stik fig rle ri, d se l b ir m a n z a ra ve
m im a ri i e re n resim sel m e k n la rla b t n le m i tir. S a n a t n n b ilin alt d n y a s
n n z en g in li i, re sim sel a n la tm la rn a y a n sm ve g e r e k s t c l n ip u la rn
verm itir. F a n ta stik b ir g e r e k st c l k se rg ile d i i re s im le rin d e k u lla n d fi
g rler, b i im a n la y , h a re k e tlilik d u y g u su , ie ri in g l v u rg u su ve re n k se i
m i a y n z a m a n d a ifadeci a n la tm n d a d e stek ler.

(o a ch im P a te n ie r (1 4 8 5 -1 5 2 4 )
15. yzyl s o n u 16. yzyl ba F la m a n O k u lu tem silcisi H o llan d a l P atenier,
d in se l k o n u la r fa n ta stik b ir y o ru m la ele a ld m a n z a ra la r ile n p la n a kar.
P atenier, k u rg u la d fa n ta stik m e k n la r i in d e y e r a la n fig rle rin in d oalc, ti
tiz ve c o k u lu a n la tm y la b t n le e n m a n z a ra la rla d ik k a t ek m itir. S a n a t n n
d in i ve m ito lo jik k o n u lu re sim le rin d e k u lla n d fig rler, m a n z a ra y a ve a tm o s
ferik e tk ile re v e rd i i n e m le o la b ild i in c e k lm , a d e ta m a n z a ra la rn iin d e
k a y b o lm u tu r. E se rle rin in o k az im zal o lm a sn a ra m e n m a n z a ra la rn d a k i
z g n tavr ve u sta l , d n e m in p e k o k e s e rin in P a te n ie rin e lin d e n k m
o ld u u n u d n d r r.

Q u e n tin M assys (1 4 6 6 -1 5 3 0 )
B elikal re ssa m Q u e n tin M assys, 15. yzyl s o n u 16. yzyl ba F lam an
O k u lu tem silcisid ir. 16. yzyl F la m a n O k u lu re sim k rite rle rin in o lu u m u n d a
n c o la n sa n a t n n , talyan R n esan sn z m s e m i o lm a sn a ra m e n F la
' 187
m a n g e le n e in in d o a lc ve d e ta y c y a k la m n a d a bal kald bilin ir. S an at,
d in se l k o n u la rn y a n sra p o r tr e re sm i g e le n e in e b al k a lm , g n l k y aam
k o n u la rn iin e a la n re sim le r d e y a p m tr. S a n a t n n , K uzey A v ru p a re sm in in
detay c y ak lam , titizlii ve sa m im i d u y g u la rm o rta y a koyan tav r, r e s im le ri
n in b e lirg in z ellik lerin i o lu tu ru r.

P ie te r B ruegel (1525-1569)
16. yzyl F la m a n O k u lu tem silcisi Belikal sa n a t , Yal B ruegel o la ra k d a
bilin ir. K uzey A v ru p a re sim sa n a tn a zg d o a g z le m i, eletirel b a k , to p lu
m a d a ir k o n u la r ve detay c a n la tm , B ruegelin re sim le rin in b e lirg in yap sn
o lu tu ru r. S a n a t n n re sim le rin d e , in sa n ve in sa n a d a ir o lan to p lu m sa l d z en
i in d e y a a n a n olay lar, d e i tirm e d e n ya d a idealize e tm e d e n , o ld u u gibi iyi
ve k t ya n la ry la a k ta rm a y te rc ih etti i g r l r. Bu n e d e n le r e s im le rin in k o
n u su , o u n lu k la g n l k y a a m d a n a ln m sa h n e le r, k a h ra m a n la r ise sra d a n
in sa n la r o lm u tu r. B ruegel, h e m k o n u se im i h e m d e a n la tm b i im i o la ra k y a
a m n g e r e k le rin i o ld u u gibi g ste re n b ir tu tu m o rta y a k o y a ra k to p lu m sa l
gerek i y a k la m n d a k a p la rn a ra la m tr. B ruegelin re sim le rin d e k i k a h ra
m a n la r sak atlar, h a stalar, y o k su llar, kyller, o c u k la r o lm u , b u fig rle r d n ,
b a y ra m , e len ce, o y u n gibi y a a m a d a ir g e n el u ra la r i in d e b e tim le n m i tir.
A yrca sa n a t , a n n to p lu m sa l y a p sn k im i z a m a n eletirel b ir d ille k im i
z a m a n d a a n la tm c b ir tav rla ele a lm tr. B ruegelin d n e m in F la m a n h a lk n n
yerel y a a m n d a n k e sitle r v erd i i ve g erek i g zlem e d a y a n a n yap i in d e e k il
le n d ird i i re sim le ri b elg e niteli i d e ta m a k ta d r.

M a tth ia s G r n e w a ld (1 4 7 0 /8 0 -1 5 2 8 ) -
15. y zyl so n u 16. yzyl ilk yars A lm a n O k u lu tem silcisi G r n e w a ld ,
D re rin a d a o lm a sn a k a rn slu p a sn d a n o ld u k a fark l b ir ta v r s e rg i
lem itir. R itm ik ve k v rak izgisel d e se n i ve k u lla n d d e e ri y k se k ren k ler,
g o tik e tk ile ri ve b iim b o z m a la r ile d ik k a t eker. S anat, R n e sa n sa zg p e r s
p e k tif ve m e k n a lg sn te k n ik o la n a k la r k u lla n a ra k deil, d u y g u sa l e tk ile ri n
p la n a k a rta n tin s e llik ve d ra m a tik a n la tm g le n d ire n re n k le r ve a tm o sfe rik
e tk ile rle y a ratm tr. R enk ve b iim e le rin i tin sel e tk in in g le n d irilm e si y o
lu n d a k u lla n m o lan sa n a t , b u tav ry la A lm a n o k u lu n u n ren k i ve ifadeci s a
nats o lm a z elli in e d e sa h ip tir. S a n a t n n re sim le rin in gen el a tm o sfe rin i
o lu tu ra n d sellik , y a ratc g c n n g ste rg esid ir. D in d a r b ir kiilie sa h ip
o lm a s ve kilise iin aly o r o lm a s, sa n a t n n g o tik s a n a t g ele n e in i b iim sel
y n y le deil, d n s e l a n la m d a s rd rm e s in d e etkili o lm u tu r.

A lb re ch t D re r (1 4 71-1528)
A lm an sa n a t D re r, 15. y z y ln s o n u ve 16. y z y ln ilk y a rs n d a e se rle
riyle A lm a n O k u lu n u n n e m li tem silc ile ri a ra sn d a yer alr. D re r sa d e ce re s
sa m deil k u y u m c u , m a te m a tik i ve m a tb a a c o la ra k d a bilinir. V enedik
O k u lu n u n e ste tik k aygsyla y a k n d a n ilg ilen m i o lm a k la b e rab e r, K uzey A vru-
188
p a R n e sa n sn n d e ta y la ra verdii n e m i ve titiz a n la tm ile re sim sa n a tn n
b y k u s ta la r a ra s n d a y e r a lm tr. D iire rin re s im le rin d e k o m p o z isy o n k u r u
lu lar, b iim anlay , detay c ak ve y aln a n la tm , k -g lg e e tk ileri, ra k u rsi
ve p e rs p e k tif z e rin d e d u rd u u g r l r. K o m p o z is y o n la rn n k u ru lu u n d a k u l
lan d p e rsp e k tif, ideal o ra n , m u tla k g z ellik ve u y u m e stetik k a y g la rn g s te
rir. D re r, e ste tik ta v rn o lu tu ra n y u m u a k a m a d e ta y c a n la tm ve d u y g u lu
ifad e le riy le a d a la rn d a n a y rlm tr. Bu n e d e n le s a n a t n n re sim le ri, A lm an
re sim s a n a tn n R n e sa n s d n e m i b ay a p tlar a ra s n d a yer alr. T uval re sim le
rin in y a n sra b a sk la ry la d a ta n n a n sa n a t , e se rle rin d e d in , g n l k yaam ve
p o rtre k o n u la rn ele alm tr.

L ucas C ra n a c h (147 2 -1 5 5 3 )
A lm a n sa n a t C ra n a c h , 15. y zyln s o n u ve 16. yzy ln ilk y a rsn d a
n e m li e s e rle r v e rm i A lm a n O k u lu tem silcisid ir. R essam o lan o lu ile ayn ad
tay a n sa n a t , Yal C ra n a c h o lara k d a bilin ir. lk d n e m a lm a la rn d a peyzaj
ve d in i k o n u la ra a rlk v e ren sa n a t , o lg u n lu k d n e m i a lm a la rn d a m ito lo
jik k o n u la ra e ilm i b ir saray ressam o la ra k s a n a t y a a m n a d e v am e tm itir.
C ra n a c h , p o rtre ve m ito lo jik k o n u lu re s im le rin d e k u lla n d n ii'le rd e z g n b ir
y o ru m a g itm i, ifadeci b ir a n la m y k led i i fig rle rd e k i d e fo rm a sy o n la a d a
la rn d a n b e lirg in o la ra k a y rlm tr. S a n a t n n z g n a n la tm d ilin i o lu tu ra n
u n su r, k a d n fig rle rin d e k e n d in e z g b e lirg in b ir y a p d a d e fo rm a sy o n a n la y
g e litirm i o lm a sd r. Bu fig r y o ru m la r in c e v c u tlu , u z u n b o y u n lu , p la k
l v u rg u lay a n tra n s p a ra n a k se su a r ve tak larla b e ze li, z a m a n z a m a n e ro tik
izle n im v e re n k a d n tip le m e leri o lm u tu r.

A lb re ch t A ltd o rfe r (1 4 8 0 -1 5 3 8 )
A lm a n re ssa m A ltd o rfer, 15. yzyl s o n u 16. yzyl ba A lm a n O k u lu te m
silcisidir. A ltd o rfe r m a n z a ra re sm in e a rlk v e rm i o lm a k la b irlik te d in k o n u lu
re s im le rin d e d e m a n z a ra la r ayn titizlik le ele a lm , d o alc b ir a n la tm se rg ile
m itir. S anat g n l k y aam a n la ta n sra d a n k o n u la r ve p o r tr e k o n u s u n d a d a
ayn tu tu m iin d e d ir. lk d n e m a lm a la rn d a , C ra n a c h 'ta n e tk ilen d i i g r
len s a n a t n n so n d n e m a lm a la rn d a d u y g u y u k u lla n a ra k fig rle rin e d r a
m a tik b ir a n la tm y k le d i i g r l r.

H a n s H o lb e in (1 4 9 7 -1 5 4 3 )
A lm a n sa n a t H o lb e in 16. yzyl A lm a n O k u lu tem silcisid ir. R essam olan
bab asy la ayn ad tay a n sa n a t , G e n H o lb e in o la ra k d a bilin ir. S anat, z e l
likle p o rtre le rin d e k u lla n d g ereki ifadeyle d ik k a ti ek m itir. A yrca k u m a
ve h a h d o k u la rn d a u sta la m o lan s a n a t n n re s im le rin d e y e r alan s o n d e rec e
a y rn tl k u m a ve giysiler, y o u n b ir d o k u sa l etki y a ratr. H o lb e in , T rk hal
s a n a tn n baz rn e k le rin i b e z e m e esi o la ra k k u lla n a ra k re sim le rin e b ir belge
n itelii d e k a z a n d rm tr. S a n a t n n ilk d n e m a lm a la r, a rlk l o la ra k d in i
k o n u la r ierir. A n c a k ilerleyen d n e m le rin d e zellik le p o rtre k o n u s u n a a rlk
189
v e re re k t m yzeyi g z le m e d a y a n a n d o a lc ve detay c b ir g e re k lik le b e tim le
m itir. Ik ve glgeyi, fo rm u o rta y a k a rm a k iin b ir a ra o la ra k k u lla n a n
H o lb e in n g e r e k a m a c n n re s im le rin d e izgiyi ve d e se n i o la b ild i in c e u sta ca
k u lla n m a k o ld u u sezilir.

G e n tile B ellini (1429-1507)

la ly a n sa n a t G e n tile B ellini 15. yzyl V enedik O k u lu tem silcileri a ra s n
d a n e m li b ir yere sa h ip tir. G e le n e k le b a la rn ta m a m e n k o p a rtm a m o lan
sa n a t , izgiyi n e k a rta n d e se n anlay , do ay e n d o ru b i im d e y a n stm a
ab a la r ve u y u m lu g z ellik a n la y y la b i im le n e n d e n g eli k o m p o z isy o n la ry la
d ik k a t eker. D a h a o k p o r tr e re ssa m o la ra k b ilin e n sa n a t , 1479-81 yllar
a ra sn d a sta n b u ld a b u lu n m u , F atih S u ltan M e h m e tin d e p o rtre s i y ap m tr.
Bu p o rtre , T rk re sim g e le n e in in m in y a t rd e n u z a k la a ra k B atl a n la m d a t u
val re sm in e g e iin d e n c o lm u tu r. A yrca B ellini, s ta n b u ld a k a ld s re
i in d e e h rin eitli g r n m le rin i k o n u ald m a n z a ra k o n u lu re s im le r de
yapm tr.

G io v a n n i B ellini (1 430-1516)
talyan san at G io v a n n i B ellini, re sim le rin d e re n k ve k gibi iki g l eyi
etkili k u lla n a ra k o lu tu rd u u k o m p o z isy o n la r ile V enedik O k u lu n u n n e k
m a s n d a etkili o lm u tu r. V enedik O k u lu sa n a t la r a ra sn d a fig r u sta ca m a n
zara iine yerletird i i b ilin e n sa n a t , k u lla n d m o d e lle rin i d n y a sy la d a
y a k n d a n ilg ilen m i, b u n u y a n stm a k iin a n la tm c b ir tav r k u lla n m tr. A yrca
fig r y o ru m u n d a k u llan d d u y g u , re sim le rin e iirsel b ir ita d e k a z a n d rm tr.
S a n a t n n d m e k n d a ele a lm o ld u u k o n u la rn n geree y aknl, doay
o ld u u gibi y a n stm a abas g ste rd i in i aklar, M essinad a re n d i i y a lb o
ya te k n i in in in ce lik lerin i k u lla n a ra k e ld e ettii k e tk ileri, re sim le rin in
m e k n n o lu tu ra n m a n z a ra la ra g l b ir g erek lik k a za n d rm tr.

G io rg io n e (1475-1510)
G e r e k ad G io rg io B arbarelli d a C a ste lfra n c o olan talyan sa n a t , 15. y z
yl V e n ed ik O k u lu n u n g e liim in e k a tk d a b u lu n a ra k 16. yzyl V e n ed ik
O k u lu n u n d n m n o k ta s n o lu tu rm u tu r. S a n a t n n z g n ta v rn b e lirle
yen tem el u n su rla r, y u m u a k to n g e ileri ve iirsel a n la tm d r. G io rg io e n m
re sim le rin d e m e k n d a ve p e rs p e k tifte a k -k o v u e tk ileri y e rin e , re n k ve k e t
k ile rin i k u lla n d g r lm e k te d ir. G io rg io n e figr, m e k n , re n k ve k gib i re s
m in tem el e le m a n la rn a tm o s fe rik e tk ile rin a rlk k a za n d d o a lc b ir
a n la tm la b ir araya g etirir. S a n a t n n re sm in p ro b le m le ri o la ra k ele ald bu
deerler, 16. yzyl V e n ed ik O k u lu e steti in i d e b e lirle m itir. A yrca re s im le rin
deki m a n z a ra la r, fig rle r iin m e k n o lu tu rm a g re v in in d n d a k o n u n u n
k e n d isi o lm u tu r. R e sim le rin d e k i d o a e t d , d o a n n b ir p a ra s o la ra k yo
ru m la d fig rle ri ve tek n i i, G io rg io n e n u n izlen im ci sa n a t la ra rn e k o lu
tu rd u u n u d n d r r.
190
 V itto re C a rp a c c io (1 4 6 0 /6 5 -1 5 2 6 )
taly an sa n a t C a rp a c c io , 15. yzyl so n u 16. yzyl b a V en ed ik O k u lu
tem silcisid ir. S anat, re n k u y u m u n u u sta c a k u lla n m a s , d in se l k o n u la r hik ay eci
ve e le tirel b ir a n la tm la ele a lm a s ve k -g lg e e tk ile rin e n e m v e rm i o lm a
syla a d a la r a ra s n d a n e kar. G n l k y aam s a h n e le rin i y a n sta n k o n u la
rn yan sra d in i ierik li re sim le ri d e b u lu n a n sa n a t n n , re sim le rin d e k e n d in e
zg b i im d ili y a ra ta ra k a n la tm c b ir g e r e k lik k u lla n m a y te rc ih etti i g r
lr. R e sim le rin in g e n e lin d e g r le n se m b o lik a n la tm u n s u rla r, k o n u d a n z iy a
d e ie ri in n p la n a k m a sn istedii iz le n im in i v e rm itir. C a rp a c c io n u n
se m b o lik a n la tm n e k a rta n k o m p o z isy o n d z e n i ve k o n u y u ele al b iim i,
a d a lar a ra s n d a fa rk y a ra tm a sn d a etk ili o lm u tu r.

A n to n io A llegri D a C o rre g g io (1 4 9 0 -1 5 3 4 )
talyan sa n a t C o rreggio, 16. yzyl V en ed ik O k u lu tem silcisidir. C orreggio,
F lo ra n sa ve R o m a O k u lu n u n plastik d e erlerin i ve b iim e ykledii an la m Ve
n e d ik O k u lu n u n renki yaklam yla b irletirir. S a n a t n n d in a m ik ve duy g u lu
b ir a n la tm k u lla n m olm as, perspektifi ve k u lla n m tarz, b a ro k resim s a n a
tn n n c s o lm a sn d a etkili o lm u tu r. C o rre g g io n u n baz re sim le rin d e baro k a
gei d n e m i o la ra k kab u l edilen M an iy erist d n e m e tk ileri d e y er yer grlr. Bu
etk iler; harek etli ve i in d e belli b ir e n erji b a rn d ra n k o m p o zisy o n d zen i, tek
re n k a rm o n is in e kayan b ir re n k u y u m u , zellikle k a h v e re n g in in ar k u llan m ,
ren k lilik e tk ile rin in aza la ra k a k-koyu e tk ile rin in n p lan a g em esi, zellikle res
m i a y d n la ta n n yapay b ir k a y n ak tan k y o r o lm asd r. C orreg g io , re sim le rin
de L eo n a rd o n u n kefettii sfu m a to tek n i in i k u lla n a ra k resim sel m ek n ve
fig rler a ra sn d a y u m u a k geiler d e salam tr. A yrca k ulland k etk ileri ve
farkl k o m p o z isy o n k u rg u lar ile adalar a ra sn d a n p la n a km tr. S anat
n n re sim le rin d e genellikle y oun b ir h a rek e tlilik d u y g u su h ak im d ir. C o rreggio,
k o n u la rn o u n lu k la duygusal a n la tm n n p lan a kt m ito lo jik hiky elerd en
seerek, lirik ve duygusal a n la tm n ierikle o lan b a la n tsn g le n d irm itir.

T iz ia n o Vecelli (1 4 8 7 /9 0 -1 5 7 6 )
T iz ian o , 16. yzyl V e n ed ik O k u lu tem silcisi, taly an ressam ve m o zaik u s
tasdr. G io rg io n e n u n re n cisi o ld u u b ilin e n sa n a t n n , iirsel b ir a n la tm la
sergiledii k ve re n k e tk ileriy le o lu a n lekeci tav rla k o n tu r u ta m a m e n y z ey
d e n k a ld rd g r lm e k te d ir. T iz ian o , g e n ellik le sc a k re n k le re a rlk verdii
y ak n re n k u y u m u , a tm o sfe rik e tk ile r ve y u m u a k b ir a n la tm la d ik k a t eker.
S a n a t n n k ve ren g i k u lla n a ra k o lu tu rd u u b iim le r, k o m p o z isy o n la rn n
a tm o sfe rik e tk ile rin i d e stek led i i gibi izle n im ci b ir a n la y la b e tim le n m i olan
b u b i im le rin b ire r re n k lek e sin e d n m e sin i d e salar.

P a o lo C a lia ri V ero n ese (152 8 -1 5 8 8 )

talyan re ssa m V eronese, 16. yzyl V e n ed ik O k u lu tem silcisid ir. V eronesein
re sim le ri, V e n ed ik O k u lu n u n zellikle re n k esiyle n p la n a k m a sn d a e tk i-
191
li o lm u tu r. S a n a t n n ilk d n e m a lm a la rn d a , a rlkl o la ra k M a n iy e rist
e tk ile r g r l rk e n o lg u n lu k d n e m i a lm a la rn d a renki tav r ve z g n a n la
tm d ik k ati eker. V e ro n ese'in , r e s im le rin d e g n n n y a n sm a la ry la o lu a n
gz alc e tk ileri, re n k i b ir tav rla y a n stm a y o lu n a gittii g r l r. R e sim le rin d e
k u lla n d a k o m p o z isy o n u b t n le tiric i b ir a n la m y k lem i o lan san at,
tam a m la y c re n k z tlk la ry la o lu a n titre im d u y g u su , ra k u rsile r, h a re k e tli f i
g r y o ru m u ve a lak n o k ta l p e rs p e k tif k u lla n m ile z g n b ir a n la tm se rg ile
m itir. S a n a t n n d in i k o n u la rn y a n sra d a h a o k g n c el y a a m n i in d e y e r
a la n ve y a a m n gzel ta ra fla rn y a n stt g n l k y aam s a h n e le rin i, e le n c e
leri ve k u tla m a la r seti i g r l r. S an at b u k o n u la r, V e n ed ik k e n tin in esiz
m a n z a ra la r ve m im a ris i ile g ste rili ve ih tia m l b ir d e k o r iz le n im i v e re n
m e k n la ry la b irle tirm itir. V e n ed ik in g sterili m im a risiy le b t n le e n ssl
giy siler iin d e k i g en ve gzel k a d n la r, z e n g in ve yak k l e rk e k le rin z ev k ve
e len ce d o lu y aam , V e ro n ese in re s im le rin d e hay at b u lm u tu r. R e sim le rin in
m e k n , a n tsa l m im a ri e le rle g le n irk e n b u m e k n d a y e r alan hikye, p e rs
p e k tif k u lla n m , ra k u rs ile r ve k a la b a lk fig r g ru p la r ile so n d e re c e h a rek e tli
b ir yap kazanr.

L e o n a rd o D i S er Iiero D a V inci (1452-1519)

l.e o n a rd o , R n e sa n s h e m b ilim d e h e m d e sa n a tta d o ru a u la trm olan
talyan m im a r, m h e n d is , b ilim in sa n , m a te m a tik i, m zisy e n , h e y k e ltra ve
re ssa m d r. l.e o n a rd o , re s im le rin d e d a h a o k k -g lg e s o r u n u z e rin d e d u r
m u , fig r ve m e k n a ra s n d a b u lu n a n gei a la n la rn k -g lg e e tk ile rin i en
aza in d ird i i ve sfu m a to o la ra k a d la n d rd yar glgeli a la n la rla z m le m i
tir. Bu tek n ik , s a n a t n n re s im le rin d e y u m u a k b ir a n la tm s u n a rk e n re sm in
z a m a n n d u r d u ra ra k so n s u z lu k d u y g u s u n u n o lu m a s n d a etkili o lm u ve t in
sellii g le n d irm itir. L eo n a rd o , k u lla n d bu te k n i in n e d e n le rin i ve s o n u
la rn a k la m a k iin yazd n o tla r n d a , a y d n lk glge ve k a ra n lk n y etk in
b ir gzellii y a n sta ca ifad e sin i k u lla n m tr. V erro ccio n u n re n c isi o lm u
o la n sa n a t , flo ra n s a O k u lu d a y e tim i o lm a sn a ra m e n , M iclelag elo ve
R affaello ile b irlik le R o m a O k u l u n d a anlr. L eo n a rd o n u n re sim le rin d e k u lla n
d te k n ik ve a n la tm dili, fig rle rin in d g r n m n e v e rd i i d e e r k a d a r
o n la rn i yaan ts ve d u y g u la rn n y a n stlm a sn h e d efley e n , n e s n e le rin ve fi
g rle rin z n b u lm a y a y n e lik a b a la rla e k ille n m itir.

M ic h elan g e lo B o u n a ro ti (1475-1564)
M ich elan g elo , 16. yzyl R o m a O k u lu tem silcisi olan talyan sa n a t , air,
m im a r, re ssa m ve h e y k eltra tr. 14. y z y ld a G io tto n u n balatt d o a lc ve
g ereki a n la tm y o lu n u , 15. y z y ld a M asaccion u n kefettii d e rin lik , m ek n
ve p e rs p e k tif k u lla n m y la b irle tire re k R n e sa n sn k lasik g z ellik a n la y n n
te sin d e , k e n d in e z g b ir ifad e ve id eal g z ellik anlay g e litirm itir. Sanat
z g n e ste ti in d e ve g z ellik a n la y n d a A n tik Y unan ve R o m a sa n a tn id e a l
letirm i, in sa n b e d e n in in ta s v irin d e y o ru m a g id e re k k e n d i g e re k li in i o rtay a

192
k o y m u tu r. S anat, k e n d in e zg d e fo rm a sy o n la ry la se rg ile d i i g zellik a n la
y n , c in siy e t a y rm n o rta d a n k a ld ra n b ir b a k asyla y o ru m la r. K adn ve
e rk e k fig rle rin d e g r le n y u m u a k ve g l ifad e, heykelsi b ir yap d a biim
b u lm u ; in ce lik ve g zellik o lg u su , g, k u vvet, e n e rji ve k a h ra m a n lk k a v ra m
la rn d a se m b o lle m ilir. talyad a o lg u n lu k d n e m in i y aay an R n e sa n s slu b u ,
M ic h elan g e lo n u n re sim le riy le s k u n e t ve h u z u r y e rin e h e y b e tli b ir g c s e m
b o liz e e d e n figrler, a n tsa l k o m p o z isy o n la r ve a n la tm b iim i ile ifadeci ve s o r
gulayc b ir yap k a z a n m tr. S on d n e m a l m a la rn d a g r le n i d n y a y a
d n k ifadeci a n la tm , s a n a t n u ru h s a l y a p sn n e se rle re y a n sm a s o la ra k
M a n iy e riz im in e k ille n m e sin d e d e etk ili o lm u tu r.

R affaello S an zio (1 4 8 3 -1 5 2 0 )
talyan re ssa m ve m im a r Raffaello, 16. yzyl R om a O k u lu tem silcisidir.
R affaello, M ic h alen g e lo ve L e o n a rd o gibi g r n e n le ri id ea liz e e tm e d e n , y a ln
la trm a d a n ya d a d e fo rm e e tm e d e n , o ld u u gibi t m plaklyla ve sa h ip o l
d u u k e n d i g z ellik leriy le y a n stm a y te rc ih e tm itir. K o m p o z isy o n la rn d a
k u lla n d in sa n fig rle ri d oalc ve d u y g u lu b ir a n la tm su n a rk e n ayn z a m a n
da so n d e re c e h a re k e tli ve d in a m ik b ir g r n m verir. Raffaello, re sim le rin d e
o u n lu k la d in i k o n u la r ele a lm , a n la tm a k isted i i h ik y e y i yaln , d in a m ik ve
u y u m lu b ir b t n l k iin d e a k ta rm tr.

T in to re tto Jacopo R o b u sti (1 5 1 8 -1 5 9 4 )

talyan re ssa m T in to re tto , 16. yzyl V e n ed ik O k u lu sa n a t s ve M an iy erist
slu p tem silcisid ir. T iz ia n o d a n s o n ra V e n ed ik O k u lu n u n e n g l san ats
o la ra k k a b u l edilir. S a n a t n n re sim le rin d e , T iz ia n o n u n renki yak lam ile
M ic h alen g e lo n u n d e se n u sta l n b irle tird i i g r l r. E rk en d n e m re sim le
rin d e , V en ed ik O k u lu n u n re n k i y a k la m g r l rk e n o lg u n lu k d n e m i r e
s im le rin d e , M a n iy erist e tk ile r n p la n a k m ve n tr re n k le r a rlk
k a z a n m tr. T in to re tto , ayn z a m a n d a taly an b a ro k sa n a tn n d a h azrlaycs
o lm u tu r. T ito re tto n u n , M a n iy erizim in biim sel a n la y n k e n d in e zg d r a
m a tik b ir a n la tm la y o ru m la d g r l r. S a n a t n n zellik le k o m p o z isy o n k u
ru lu la rn d a g e tird i i y en ilik , R n e sa n s re sm i e steti i ile b a ro k resm i estetii
a ra s n d a b ir k p r o lm u tu r. S a n a t n n g e n ellik le d e rin lik d u y g u su n u n p la n a
k a rta n k o m p o z isy o n k u ru lu la rn terc ih etti i g r l r. R esm in d z le m in e
d iy ag o n a l a d a y e rle tird i i fig rle r ile o ld u k a d e rin lik li k o m p o z isy o n la r b e
tim le m i, k a ra n lk i in d e ay d n lk , a y d n lk i in d e k a ra n lk s a h n e le r k u rg u la
m m T in to re tto k u lla n d farkl k o m p o z isy o n k u ru lu la r, h a rek e tli fig r
k u lla n m , fig rle rin d e sergiledii d e fo rm a sy o n ve m istik a n la tm la a d a la
rn d a n ayrlr. A yrca g l izgisel p e rs p e k tif v e ra k u rs i, re sim le rin in alt y a p
sn o lu tu ru r. izg id e n o k lekenin n p la n a kt re sim le rin d e s a n a t n n
k u lla n d a k fo rm ve y apay k k o n u y la b t n le e re k m is tik b ir a n la tm o lu
m a s n d a etk ili o lu rk e n b i im -i e rik ilik ilerin in g le n m e sin e d e y a rd m c olur.

193
 El G re c o (1 5 41-1614)
G e re k a d D o m e n ik o s T h e o to k o p u la s olan El G re co o lan , Y u n an asll s
panyol sa n a t d r. S a n a t n n V e n ed ik O k u lu n d a e itim a ld k ta n s o n ra 1577d e
T oledoya yerletii b ilin m e k te d ir. F.I G reco , z g n tavr ile sp a n y a re sim s a n a
tn n e n gl te m silc ile rin d e n b irisi o lm u tu r. S a n a t n n k u lla n d ra k u rsile r,
k-glge z tlk la r, fig rle rin d e k i d e fo rm a sy o n la r, farkl b a k a la r ve y e r e
k im i e tk isin in o rta d a n k a lk t iz le n im in i v e ren resim sel m e k n a n la tm , re
sim le rin d e k i M a iy e rist tav r a k la m a k la d r. F.I G re co m a n e v i d u y g u la r n
p la n a k a rta n tin sellik le h ay al g c n n o la n a k la rn z o rla m ; fig rle ri o la b il
d i in c e u z att re sim le rin d e m e k n la r g erek d b ir u zam k o n u m u n u a lm
tr. G re c o 'n u n re sim le rin d e d o a d a n u z a k la a ra k k e n d i i d n y a s n a y n e lm e si,
p sik o lo jik a n la tm d a b e ra b e rin d e g e tirir. A yrca etk ili biim b o z m a la r, a si
m e trik k o m p o z isy o n d z e n le m e le ri, izleyiciye fark l b a k alar v e rm e si, tinsel
a n la tm ve a rm o n i te rc ih i, sa n a t y a d a la rn d a n a y ra n b e lirg in z e llik le ri
dir. El G re co n u n k u lla n d k ve re n k le r d e k o m p o z is y o n la rn n h e m d r a m a
tik h e m d e m istik b ir a tm o s fe r k a z a n m a s n d a e tk ilid ir. G re co n u n d u y g u lu ve
a n la tm c tavr, b iim b o z m a la ry la d a b irle e rek a d a lar a ra s n d a fark y a ra t
m asn sa lam tr. S a n a t n n a n la tm c e steti in n n at d a v u ru m c u
ifadeyi k u lla n m a s, n c ve m o d e r n d u ru u n u aklar.

A n n ib a le C a rra c c i (1560-1609)
talyan sa n a t A n n ib a le C a rra c c i, a ile sin in en fazla ad geen sa n a t s o la
ra k k u z en i I.u d o v ico (1 5 5 5 -1 6 1 9 ) ve k a rd e i A g o stin o (1 5 5 7 -1 6 0 2 ) ile b e ra b e r
B o lo g n o O k u lu n u tem sil eder. C a rra c c ile rin M a n y erizim in gerek tesi ve
isel a n la tm n ar ve yapay b u la ra k b u ta v rd a n uzak , aklc b r ry a k la m la
eld e e d ile n d oalc a n la tm , b a ro k e tk ile rle b irle tird ik le ri g r l r. D in , m ito
loji, g n l k y aam ve p o r tr e k o n u la rn d a ese rle riy le b ilin e n s a n a t n n ilk d
n e m a lm a la rn d a C o re g g io ve T iz ia n o d a n e tk ile n m i o ld u u , o lg u n lu k
d n e m i a lm a la rn d a ise d u y g u sa l a n la tm n p lan a k a rta n b e tim le m e le re
y n eld i i g r l r. C a rra c c in in re sim le rin e genel o lara k , b a ro k e ste ti in k-
glge z tlk la r ve h a rek e tli k o m p o z isy o n k u ru lu la r ile R n e sa n s e ste ti in in
re n k li ve m a n z a ra y la b t n le m i o la n k o n u la rn n b ir se n tez i o la ra k b a k la b i
lir. B arok d n e m re sim le rin d e , h ik y e n in getii m e k n ta n m la y a n e le m a n te r
ilikiler, o u n lu k la g z a rd e d ilm i o lm a sn a ra m e n , C a rra c c in in r e s im le rin
d e m e k n la r k o laylkla o k u n a b ilir.

M ich elan g elo M erisi D a C a rav a g g io (15 7 1 /7 3 -1 6 1 0 )

talyan ressam C a rav a g g io , g l k -g lg e z tlk la ry la b e tim le d i i k o m p o
z is y o n la rn d a k u lla n d d ra m a tik a n la tm la n p la n a k a ra k b a ro k slu b u n
n e m li isim leri a ra s n d a y e r alr. S anat, M a n iy erist e ste ti in i d n y a y a y n e
lik g e re k li in in k a rsn d a d u ra ra k g r n e n g e re k le ri d o a lc b ir slu p ve
k-glge ilikileri i in d e v erm ey i terc ih e tm itir. G n l k y a a m d a n se ti i k o
n u la rd a k u lla n d m o d e lle r gibi d in k o n u lu re sim le rin d e d e sra d a n in sa n la r
194
m o d e l o la ra k k u lla n m a s , d in a d a m la r ta ra fn d a n sa ld rg a n b ir ta v r o la ra k
g r lm ve k ilise ta ra fn d a n sip a rii v e rilm i o lan e se rle rin in geri e v rilm e sin e
n e d e n o lm u tu r. S a n a t n n b u tu tu m u y la ele ald k o n u a n la tm ve biim y o
ru m u , k e n d in e z g b ir yap o lu tu ra ra k a d a lar a ra s n d a d ik k a t e k m e s in d e
e tk ilid ir. E rk e n d n e m a lm a la rn d a h o c a s o la n T iz ia n o d a n e tk ile n d i i, V e
n e d ik O k u lu n u n d e ta y c ve re n k i ta v rn k u lla n d g r l r. O lg u n lu k d n e m i
e s e rle rin d e g ste rd i i z g n tav ry la h e m a d a lar a ra s n d a h e m d e gelecek
k u a k la rd a d e rin izle r b ra k a ra k C a ra v a g g io c u lu k e k o l n n d o m a s n d a e t
kili o lm u tu r. S an at, k -g lg e z tlk la ry la v u rg u la d g l ve h a c im li fig r
le rin i, g e n ellik le h ik y e n in g etii m e k n y o k say an k a ra n lk b ir fon n n d e
b e tim le r. C a rav a g g io n u n k o n u y u olayn en arp c a n n d a ele a lm as, re s im le ri
n e d ra m a tik b ir a n la tm k a z a n d rm tr. G e rilim d u y g u s u n u y a ra ta n g l k
a ltn d a k i b iim ler, g lg ele r a ra sn d a g r n r l l n y itirirk e n o lu a n b e lir
sizlikler, d ra m a tik a n la tm d a h a d a g le n d irir.

F ra n c isc o D e Z u rb a ra n (1.598-1662)
sp an y o l re ssa m Z u rb a ra n , a d a R ib era gibi b a ro k re sm in e ste ti in i s
pan y o l re s m in in g ereki a n la tm y la b irle tire re k d in se l m is tisiz m i ba a rl b ir
e k ild e y a n stm tr. G e n ellik le d in se l k o n u lu re sim le r y a p a rm ve m a n a s tr
y a a m n n tin selli in i e n iyi y a n sta n sa n a t la r a ra s n d a y e r a lm tr. S anat bu
re s im le rin d e y a ln b ir a n la tm ve gl b ir g e r e k lik an lay o rta y a k o y m u tu r.
S a n a t n n ilk d n e m a lm a la rn d a g r le n z ellik le ksz, k a ra n lk ve n tr
re n k se im in d e n k a y n a k la n a n y u m u a k ve y aln a n la tn , z g n ta v rn belirler.
A n c a k d a h a s o n ra k i e se rle rin d e g r le n r o m a n tik ta v rn , M u rillo ile o lan re k a
b e tte n k a y n a k la n d ta h m in ediliyor. Z u rb a ra n 'n d in i k o n u la r ele ald, m a
n a s tr y a a m n a n la tt aziz ve ra h ip p o rtre le rin in y a n sra l d o a k o n u lu
re sim le ri d e b u lu n m a k ta d r.

D iego V elazquez (1 5 9 9 -1 6 6 0 )
sp an y o l re ssa m V elazquez, b a ro k slu p te m silcisid ir. S a n a t n n ilk d n e m
y a p tlar, g n d e lik y a a m d a n a ln m k o n u la r ierir. Bu re sim le rin d e M a n iy e-
rist ta v r e tk ile ri g r l rk e n ilerleyen y lla rd a gerekilii v e do alcl n p la
n a k a rta n d e ta y la rla a n la tm n n d e iim e u ra d g r l r. P o rtre k o n u su n d a
g l o lan sa n a t , g n l k y aam sa h n e le rin i sim gesel b ir ya k la m la ele ald
sosyal ierik li re sim le riy le d e b ilin m e k te d ir. A yrca d in se l ve m ito lo jik k o n u la n
g n l k y aam sa h n e le ri iine u sta lk la y e rle tirm itir. V elazquezin k o m p o z is
y o n la rn n k u rg u s u n d a b t n l k ve a n tsa llk h a k im d ir. Z a m a n la k-glge
ztlk lar y u m u a m , re n k le r d o n u k la m , fra v tru la n z g rle e re k izle
n im c i b ir ta v r a lm tr.

Jusepe D e R ib era (1 5 9 1 -1 6 5 2 )
spanyol re ssa m R ibera, b a ro k d n e m e ste ti in i ve sp an y o l gerek ili in i
b irle tirm itir. B ir s re talyad a b u lu n m u o lan sa n a t , C a rav a g g io d a n e tk ilen -
195
n itir. o u n lu k la d in se l k o n u la n ele ald y a p tla rn d a , g l b ir gerek lik
aray y la y aln b ir a n la tm d ili te rc ih ettii g r l r. Bu re s im le rin d e sa n a t n n
d a h a o k d u y a rl fra v u ru la ry la eld e e tti i d u y g u sa llk n p la n a kar, in s a n
larn u m u ts u z ve z o r y aam k o u lla rn , fig r ve p o rtre le rin d e k u lla n d gl
k-glge z tlk la r ve k o m p o z is y o n la rn n d ra m a tik a tm o sfe riy le y a n stm tr.
S a n a t n n y a a m n n s o n y lla rn d a k-glge z tlk la r y u m u a m a y a b a lam ,
a tm o sfe rik e tk ile r g lg ele rin a y d n la n m a sy la g le n m itir. Bu d n e m e se rle
rin d e V elazquezin e tk is in d e k a ld d n l r.

B a rto lo m e E stab a n M u rillo (1 617-1682)

spanyol ressam ve b a ro k slu p tem silcisi M u rillo , ilk d n e m e s e rle rin d e
M a n iy e rist e tk ile rle b i im le n e n d in i k o n u lu re sim le riy le bilin ir. S a n a t o lg u n
lu k d n e m i e se rle rin d e p o rtre y e a rlk v e rm i, d u y g u y u n p lan a k a rta n d o
alc a n la tm la sra d a n in s a n la rn g n l k y a a m larn k o n u a la n re sim le r
y ap m tr. D in i k o n u la r ele ald re sim le rin d e , h a lk n sosyal y a a m n a n la ta n
gereklii y a n s tm a k iin , k a h r a m a n la rn sra d a n in sa n la rd a n se e re k in a n c ve
k u tsa l o lan y a a m n g e re k le riy le b t n le tird i i g r l r. P o rtre a rlk l re
s im le rin in yan sra , so k a k o c u k la rn k o n u ald to p lu m sa l ie rik li re s im le
rin d e , g e n ellik le y a a m se v in c in i n p la n a k a rta n b ir d u y g u a n la tm
k u lla n m tr.

P eter Paul R u b e n s (1 577-1640)

B elikal sa n a t R u b e n s, K uzey A vrupa b a ro k re sim sa n a tn n n d e gelen
isim le ri a ra s n d a yer alr. B arok d n e m d e e se rle r v e rm i o lan s a n a t n n re s im
le rin d e k i a k fo rm k u lla n m , y u m u a k b i im le ri, y zeydeki h a re k e tlilik ve k
k u lla n m b a ro k e tk ile ri aka o rta y a koyar. R u b e n s re sim le rin d e , a n la tm a k
istedii hikyeyi, fig rle rin d e k i d e fo rm a sy o n la rla d ra m a tiz e e d e re k a b a rtm a
y o lu n a g itm itir. A yrca, k u lla n d fra v u ru la r, d u y g u lu a n la tm , re n k se i
m i ve k u lla n d k la in sa n te n i ve d o k u s u n u tu v ale u sta c a y a n sta n n e m li b ir
isim d ir. Setii k o n u la r.a ra s n d a d in , m ito lo ji, peyzaj ve p o rtre y e r alr. R u b en s,
d in se l ve m ito lo jik k o n u la r c o k u lu b ir a n la tm la su n a rk e n g n l k y a a m s a h
n e le ri ve p e y z a jla rd a n o lu a n re sim le rin d e , d o a lc b ir a n la tm se rg ile m itir.
S a n a t n n re n k li b ir p a le t k u lla n m a y te rc ih e ti in i g ste re n re sim le ri, ayn z a
m a n d a o ld u k a h a rek e tli iz le n im le r su n a r. R u b e n s K ln, V e n ed ik ve R o m a d a
b u lu n m u ; T in to re tto , V ero n ese ve T iz ia n o d a n e tk ile n m itir. Bu n e d e n le V e n e
dikli sa n a t la rd a n rengi, R a p h ae llo d e n izgiyi, M ic h elan g e lo d a n ifade g c n ,
C o rre g io d a n ise d oalc a n la tm re n d i i d n l r. R u b en sin re sim le rin d e
g r le n tavr, 17. y z y ld a F ran sad a b e en iy le k a rla n a ra k a r d n d a n gelen s a
n a t la r d a etkisi a ltn a alan ve R u b e n iz im ad verilen yeni b ir ta rz o la ra k e
k ille n m itir. S a n a t n n W atteau ve F ra g o a rd ) e tk iley e rek ro k o k o s lu b u n u n
te k n ik a n la m d a o lu u m u n d a k a tk s o lm u tu r.

1%
 R em brandt H arm enszoon Van Rijn (1606-1669)
H o llan d alI re ssa m R e m b ra n d t, b a ro k slu p tem silcisid ir. n ve glgele
rin re ssa m o la ra k b ilin e n sa n a t , y aad d n e m d e y a p tlary la H o lla n d a r e
sim sa n a tn d o r u k n o k ta s n a u latrm tr. s p a n y a n n s m rg e y n e tim in d e n
k u rtu ld u k ta n s o n ra H o lla n d a d a h a k im o lan koyu K a to lik in a n , L u th e rin d e
ab a la ry la P ro te sta n g r le y e r d e itirm itir. O rta a d a n b eri s re g ele n d i n
sel b asklar, h e m to p lu m h e m d e s a n a tta n z e r in d e n k a lk m tr. Bu d n e m d e
y a a m o la n R e m b ra n d t d a k ilise n in k o ru y u c u lu u o lm a d a n sa d e ce k e n d is i ve
h a lk iin sa n a tn s rd rm t r. R e m b ra n d t, k o n u la rn k e n d i b e lirled i i r e
sim le ri v e k rm z , sa r, k a h v e re n g in in to n la rn k u lla n d d a r b ir re n k skaiasy-
la re n g in d e il n ressam o lm u tu r. S a n a t n n d in , ta rih , p o r tr e ve g ru p
p o rtre le rin i k o n u ald y a p tlar, d n e m in sosyal ve k lt re l d e e rle rin i y a n s t
t n d a n ta rih se l b ir belge n itelii d e tar.

A n to n y Van D y c k (1 5 9 9 -1 6 4 1 )
Belikal re ssa m Van D yck, R u b e n sin re n c isi o lm u , a n c a k o n u n re n k
d z e n i ve ifadeci slu b u n d a n e tk ile n m e m i, k e n d i z g n ta v rn o rta y a k oyan
b ir b a ro k e ste tik k u lla n m tr. S a n a t n n re s im le rin d e g r le n az re n k lilik ve
a tm o sfe rik e tk iler, fig rle rin e soylu b ir a n la m k a z a n d rm tr. S anat, y a p m
o ld u u p o rtre le rle n g iliz p o rtre re sm i g e le n e in i ve p o r tr e re ssa m la rn e tk ile
m itir. V an D y ck n p o r tr e n in yan sra m ito lo ji, l d o a ve d in i k o n u lu al
m a la r d a vardr.

F ra n s H als (1 5 80-1666)
H o lla n d a l sa n a t H als, yaad d n e m in e ste tik b e e n isin i o lu tu ra n b a
ro k slu p tem silcisid ir. H alsn re sim le rin d e d ik k a t ek e n u n su r, n y z e y d e
ki d a lm k o n u s u n d a g ste rd i i titizlik tir. S an at, o u n lu k la p o rtre resm i
y a p m ve p o r tre le r in i yapt k iile rin sa d e c e fiziksel yap lary la deil, ru h sa l
d u ru m la ry la d a ilg ilen e rek i d n y a la rn y a n stm tr. G n l k y aam s a h n e le
rin i k o n u a ld re sim le rin d e g e re k m o d e lle r k u lla n a ra k d u y g u sa l ve ifadeci b ir
a n la tm se rg ile m itir. K ulland u y u m lu re n k le ri ve p o r tre le rin d e k i a n lk ifade
iz le n im le ri, s a n a t n n gerei y a n stm a d a k i u sta l n g ste rir.

jo h a n n e s V e rm ee r (163 2 -1 6 7 5 )
H o lla n d a l sa n a t V erm eer, b a ro k d n e m d e y a a m o lm a sn a ra m e n bu
slu b a ta m a m e n b a la n m a m , te rs in e g n n o la b ild i in c e g z le m le y ere k
k e n d i g z ellik a n la y n s rd rm t r. D a h a o k i m e k n d a y e r alan k a d n
fig rle rin d e n o lu a n k o n u la ra a rlk v e rm i, b u m e k n la r o u n lu k la b ir p e n
c ere d e n gelen g n yla a y d n la tm tr. K u llan d re n k le r, sa y d a m g r n m
ler, u sta lk l tek n i i ve k k u lla n m s a n a t n n zgn a n la tm n
b i im le n d irm itir. m e k n ve g n l k y a a m sa h n e le rin i k o n u a la n e se rle rin i,
g e n ellik le y a k n e v re sin d e n ald sip a ri le r z e rin e y ap m tr.

197
 N icolas Poussin (1594-1665)
F ransz re ssa m P o u ssin , b a ro k slu b u tem silcisidir. S anat, g l b ir d e se n
anlay, sa lam yapsal k u ru lu la r ve re n k k u lla n m y la n e o k la siz im in esin
k a y n a k la rn d a n birisi o la ra k k abul edilir. R e sim le rin d e k i d e v in g e n lik d u y g u su
ve g l k-glge z tlk la r, b a ro k e tk ileri ta m a sn a ra m e n k la s ik g zellik
a n lay n y a n sta n b iim dili, z g n b ir ta v r g ste rm e sin d e etk ili o lm u tu r.
P o u ssin in b u tavr, F ransad a b a ro k resim slu b u n u n , taly a ve K uzey A v ru p aya
gre farkl b ir y o ru m k a z a n m a sn sa lam tr. V enedik O k u lu n u n re n k i d u
y a rll n d a n e tk ile n d i i d n le n sa n a t , m a n z a ra la r ile b t n le tird i i fi
g rle rin d e k u lla n d iirsel a n la tm la n p la n a k m tr. lk dnem
a h m a la rn d a d in i k o n u la ra a rlk v e re n sa n a t , o lg u n lu k d n e m in d e m ito
lo jik k o n u la ra eilir. P o u ssin in re s m in m e k n ve d e se n e verd i i n e m le n
p la n a k a n k u rg u la r, a d a R u b e n sin re sim le rm d e k i h a rek e tli g r n m le rle
k a rtlk o lu tu ra ra k d n e m in sa n a t la rn n "R u bensciler" ve "P oussinciler"
o la ra k iki g ru b a a y rlm a s n a n e d e n o lm u tu r.

G e o rg es D e La T o u r (1 5 93-1652)
La T our, b a ro k slu p tem silcisi F ra n sz re ssa m d r. lk d n e m a lm a la rn d a
o u n lu k la g n l k y a a m k o n u a la n sa n a t , o lg u n lu k d n e m i e s e rle rin d e d i n
sel k o n u la ra ynelir. C a rav a g g io n u n k -g lg e a n la tm n d a n e tk ile n s e d e bu
e tk ileri, k e n d i fig r y o ru m u ve k o n u a n la tm tarz y la b irle tire re k z g n y a p t
lar re tm itir. S a n a t n n , k u lla n d k-glge e tk ileriy le id e a lle tird i i fig rle
rin e hey k elsi b ir a n la m y k le y e re k i d n y a la rn ve d u y g u la rn a k ta rm a k ta n
u z a k d u rd u u g r l r.

A n to n ie W attea u (1 6 84-1721)
W atteau , ro k o k o slu b u te m s ilc is i F ran sz re ssa m ve a ird ir. S a n a t n n a ir
k im li i re sim le rin d e k i iirsel a n la tm d a aklar. S a n a t n n C o rre g g io , V e ro n e
se v e R u b en sin ren k i y a k la m n d a n e tk ilen d i i bilin ir. R e sim le rin d e g e n e llik
le, te a tra l b ir a n la tm ' i e re n , g ste rili s a h n e le r ve k r y a a m n a n la ta n
k o n u la ra y e r v e rm itir. Bu n e d e n le e le n c e ve ak k o n u a la n k r y a a m n n re s
sa m o la ra k d a b ilin ir. A n c ak , re s im le rin d e y a a m n ve e le n c e n in gelip g e ici
li in i v u rg u la m a k i in m e la n k o lik b ir r u h h ali k u lla n m tr. W atteau , F ran sz
re sm in i taly an A k a d e m iz m i (A k a d e m ik le m i taly an re sm i) e tk is in d e n k u r
ta ra r a k d n e m in e ste tik b e e n isin i e n iyi y a n sta n sa n a t la r a ra s n d a yer alr.

F ra n c o is B o u c h e r (1703-1770)
W a tte a u n u n re n cisi o la n B o u ch er, F ra n sz ressam ve ro k o k o s lu b u te m
silcisidir. B o u c h e rn re s im le rin d e genellikle, k u rg u la n m g ste rili m e k n la rd a
cinsellii n p la n a k a rta n k o n u la rla l k s ve zevki ta n m la y a n b ir ta v r g r l r.
A yrca m ito lo jik k o n u la ra d a d e in e n sa n a t n n k u lla n d m o d e lle rle b u k o
n u la r g n l k y aam sa h n e le ri gibi y o ru m la d d e k o ra tif e tk ile r o rta y a koyan
b ir a n la tm a yn eld i i g r l r.
198
 W illia m H o g a rth (1 6 9 7 -1 7 6 4 )
H o g a rth , ro k o k o slu b u tem silcisi n g iliz re ssa m ve g ra v r san atsd r.
n g ilte re d e re sim sa n a t d i er A v ru p a lk e le rin in e tk isi a ltn d a k a ld n d a n ,
u z u n y lla r k e n d i g elen e in i o lu tu rm a a n s e ld e e d e m e m itir. A n c a k H o g a rth ,
z g n b ir a n la tm yolu seerek lk e s in in re sim sa n a t ta rih i iin n e m li b ir d
n m n o k ta s o lm u tu r. R e sim le rin in k o n u su , d n e m in y a a m ta rz n o rtay a
koyan p o rtre ve i m e k n la rn yan sra, e le tirel b ir ta v rla a h la k d e e rle rin i
so rg u la d to p lu m sa l olaylar ierir. H o g a rth , d n e m in s sl v e g sterili ev ii
y a a m n , g iy sile rin i ve d e k o ra tif e le m a n la rn b e lg e ler n ite lik te b e tim le d i i k o
n u la rn , k a rik a t riz e e d ilm i e letirel b ir a n la tm la yan str. S a n a t n n m iz a h i
b ir e letirel dil k u lla n m a s , z g n ta v rn b e lirley e rek a d a la rn d a n a y rlm a s
n a im k a n ta n m tr.

T h o m a s G a in sb o ro u g h (1 7 2 7 -1 7 8 8 )
n g iliz re ssa m G a in sb o ro u g h ro k o k o s lu b u n u n n e m li tem silcileri a r a s n
da y e r a lm tr. G e n e llik le k o n u o la ra k p o rtre ve m a n z a ra y terc ih e d e n san at
re n k i, kl ve d e se n e n e m v e ren iirsel b ir a n la tm k u lla n m tr. M a n z ara
iin e y e rle tird i i b o y p o rtre le ri, ayn z a m a n d a d n e m in sosyal y a a m n ve e s
te tik b e e n isin i belg elem itir. G a in sb o ro u g h u n m a n z a ra b e tim le m e le ri, d a h a
s o n ra k i d n e m d e n g iliz m a n z a ra resm i g e le n e in in o lu m a s n d a etkili o lm u
tur.

Jean I-Ionore F ra g o n a rd (1 7 3 2 -1 8 0 6 )
C h a rd in ve B o u c h e rn re n cisi o lan F ra n sz s a n a t F ra g o n a rd , ro k o k o s
lu b u te m silcisid ir. S a n a t n n te rc ih etti i k o n u la r ve d n e m in e stetik beenisi,
re sim le rin in g e n e lin d e g r le n b ir ta v r o la ra k o rta y a kar. G e n ellik le soylu
sn f ta n m la y a n fig rle rle y a a m n sa d e c e e len celi ta ra fn d ile g etird i i re
sim le rin d e , o u n lu k la d n e m in a ris to k ra t y a a n tn k o n u alr.

A n to n R ap h ael M e n g s (1 7 2 8 -1 7 7 9 )
A lm a n sa n a t M engs, talyad a b u lu n m u fa k at F ra n sa d a y k selie g e m i
o lan n e o k la siz im in ilk n c le ri a ra s n d a yer a lm tr. S a n a t n n a d a lar a r a
s n d a n p la n a k m a sn n n e d e n le ri, h e m R n e sa n sn e stetik d e e rle rin i h e m
d e a n tik sa n a tn e tk ili, y aln ve d in g in a n la tm n se te zlem i o lm a sd r. K o n u
lar ve re s im le rin in m e k n R n e sa n s e ste ti in i sim g e le rk e n fig r y o ru m u ve
k k u lla n m n c o k la sik estetii o lu tu rm u tu r. M e n g sin re sim le rin d e g r le n
soylu, y a ln , sa k in ve yce k a v ra m la rn n a n la tm , n e o k la sik slu b u n e stetik
anlay ile b t n l k sa lam tr.

la c q u e s-l.o u is D avid (1 7 4 8 -1 8 2 5 )
D av id , 1776-1781 yllar a ra s n d a R om ad a k a lm , R om a a n tik sa n a tn ,
R om ad a b u lu n a n F ran sz A k a d e m is in i ve M engsi in c e le m e frsat eld e e tm itir.

199
F ransaya d n d n d e ise n e o k la sik slu b u n h e m k u ru c u s u h e m d e en b y k
tem silcisi o lm u tu r. R e sim le rin d e A n tik Y unan sa n a tn n d e se n g e le n e in i,
Raffaelloin fig r y o ru m u n u , C o rre g g io ve T iz ian o 'n ren k i a n la tm n b irle ti
re re k z g n b ir a n la tm d ili g e litirm itir. A k a d e m ik resim a n la y n n s a v u n u
c u su olan D avidin tarz , o d n e m d e F ran san n i in d e b u lu n d u u d u r u m ve
siyasal yapyla b t n le ir. K iilii ve sa n a t ile d n e m in p o litik h a y a tn d a b y k
bir y e r e d in m i o la n sa n a t , n c e le ri z g rl k , v a ta n se v erlik , k a h ra m a n lk
d u y g u su ve a h la k d e e rle ri ile d e v rim s re c in d e n e m li y a p tla r v e rm itir. D a h a
s o n ra p e k o k u lu sal zafere d a m g a sn v u ra n , d n e m in k a h ra m a n N a p o ly o n u n
sa v u n u c u su ve destek isi o la ra k h e r frsa tta o n u ve y a p tk la rn y c e lte n im p a
ra to rlu k re ssa m o lm u tu r. Bu d n e m d e y a p t re sim le rd e d a h a o k s sle m ec i
b ir ta v r g r l r. K a h ra m a n lk d u y g u la rn n y e rin i, N a p o ly o n y c e ltm e a b a
la rn n ald, d u ru ve y a ln a n la tm zellik leri, im p a ra to r u n g rk e m in i v u r g u
layan s sle m ec i b ir a n la y a d n m t r. A k a d e m ik an lay s a v u n m a s n a
ra m e n bu d n e m re sim le ri, d u y g u sa l ve r o m a n tik e tk ile rd e n u z a k k a la m a d
n d a gsterir.

P ie rre-P au l P u d h o n (1758-1823)
P r u d 'h o n , re s im le rin d e L e o n a rd o ve C o rre g g io n u n e tk ile rin in h isse d ild i i
k e n d in e zg tavryla F ra n sz re s m in in n e o k la sik d n e m in d e n e m li isim le r
a ra sn d a y e r alm tr. S a n a t n n z g n ta v rn e k ille n d ire n b i im anlay ,
M en g se y a k n lk g ste rir. E ilim in i talyad a alan s a n a t n n r e s im le rin d e a r
lkl o la ra k p o r tr e ve ta rih i k o n u la r b e tim le d i i g r l r. D u y g u sal a n la tm n
p la n d a tu ta n P ru d h o n , y u m u a k b ir a n la tm la z a r if b ir n e o k la sik ta v r se rg ile
m itir. A yrca, d ra m a tik elere d e a rlk v e rd i in d e n ro m a n tiz m e gei d n e
m in d e b ir k p r grevi stle n m itir. .

P ie rre -N a rc is se G u e rin (1774-1833)

D a v id in e ste tik y a k la m n b e n im s e m i o lan F ra n sz sa n a t G u e rin , o
u n lu k la ta rih i ve m ito lo jik k o n u la r ele a lm tr. S a n a t n n n e o k la sik slu b u n
ideal g ereklii y a n sla n y a k la m ile d u y g u y u a k ta ra n d ra m a tik e tk ileri b irle
tird i i, z g n b ir a n la tm d ili g e litird i i g r l r. G u e rin figr, re n k , resim se!
m e k n ve k o n u y o ru m u y la d a n e o k la siz in ve ro m a n tiz m a ra s n d a b ir k p r
grevi stle n m itir. R o m a d a k i F ra n sz A k a d e m is in d e d e rs v e rm i o lan sanat,
G e ric o u lt ve D e la c ru e x n n d a h o c asd r.

Jean- A u g u s te -D o m in iq u e In g res (1 780-1867)

In g resn in , F ra n sa re sim sa n a t ve n e o k la sik slu p tem silcileri a ra sn d a
n e m li b ir yeri vardr. D a v id 'in re n c isi o lan sa n a t , a k a d e m ik ilkelere bal
k a lm a sn a ra m e n , fig r y o ru m u n d a d u y g u lu b ir ifade k u lla n a ra k D a v id e gre
d a h a y u m u a k ve sa m im i b ir a tm o s fe r y a ra tm tr. S anat d n e m in ideal g z e l
lik an lay y la b i im le n e n d u y g u lu fig rle rin i, g n l k yaam sa h n e le ri iin d e
a b a rtsz v e y aln b ir a n la tm la y a n stm tr. Bu n e d e n le b i im le rin in alt yap sn
200
o lu tu ra n d e se n i n e m s e m i, ren g i ve d e se n e h iz m e t e d e r k o n u m d a k u l
la n m tr. D a h a o k p o rtre ve n u leri b u lu n a n s a n a t n n , o u n lu k la D o u k l
t r n e z g m e k n la r ve n e sn e le rle k u rg u la d re sim le rin d e , g n l k y a a m a
d a ir k o n u la r n e o k la sik estetii k o ru y a n b ir tav rla y a n stt gr l r.

201
 Resimler

Resim I : Bilinm iyor, "M adonna-detay", ah ap zerine tem p cra, 1123, Barselona K alalan Sanat
M zesi, spanya.

R esim 2: B ilinm iyor, D o u m -d e ta y , ah a p z erin e yalboya, I2.yy, B arselona K atalan S anat

M zesi, spanya.
203
R esim 4: B ilinm iyor, s u n ak resm i, 10 x 129 cm . 12.yy, B arselona K atalan S anat M zesi, spanya.

204
R esim 5; B ilinm iyor, s u n a k resm i, 9 4 x 1 6 cm , 12, yy, B arselona (Catalan Sar.at M zesi, Ispanya.

R esim 6: B ilinm iyor, "V la d im ir Bakiresi, 1131, M oskova T rety ak o v G alerisi, Rsya.
205
R esim 8: B ilinm iyor, M ad o n n a , ah a p z erin e te m p e ra ve a ltn yaldz, 33 x 16 cm , 1.2. yy,
D re sd e n S anat T arih i M zesi, A lm anya.
207
R esim 9: B arone B erlinghieri, A ziz F racs'in Hayat", ah a p z erin e te m p e ra ve a ltn yaldz,
13.yy, F loransa Santa C ro c e B azilikas, talya.

208
R esim 10: B ilinm iyor, a rm h ta sa", ah a p z e rin e te m p e ra ve a ltn yaldz, 93 x 51,2 cm , 1335,
B arselona T h y ssen B o rn e m isza M zesi, spanya.

209
 I M ' o - t
im jp iw ir i i
k h x hum m

R esim 11: T ad d eo G ad d i. "sa arm h ta , fresk o rta pan el, y ak lak o la ra k 1340, F loransa Santa
C ro c e B azilikas, talya.

210
Resim 12: B ro d e rla m M elchior, B ildiri, a h a p z e rin e tc m p e ra , 1393-99, D ijon G zel S an at
la r M zesi, Kransa.

211
R esim 13: B arlolo di Fredi. M ery em e Secde, p an el z erin e te m p e ra , 195 x 163 c m , 1385-88,
S iena U lusal G aleri, talya.

212
R esim 14: F ra A ngelico, A ziz C o sm o ve A ziz D o m ia n 'n M ez a rla r, a h a p z e rin e te m p e ra , f
t 4 5 c m , 1438-40, F lo ran sa San M arco M zesi, talya.

R esim 15: B otticelli, V ensn D o u u , tuval z e rin e te m p e ra , 172,5 z 278,5 cm , 1485, F lo

ra n sa U flzi M zesi, talya.

213
Resim 16: L im burg, H e rm a n -Jea n -P o u l, "A ustos Ay, Les T ries R iches H cures d u D u c de
B crry 206. sayfa, 21,6 x 14 cm , 1413-16, C o n d e M zesi, Paris.
214
R esim 17: Eyek, V an d e r Paele ile M ad o n n a , ah a p z e rin e yalboya, 122 x 157 cm , 1436,
B rj G ro e n in g e M zesi, Belika.

215
Resim 18: G io v an n i Bellini, ki M elek ta ra fn d a n G t r le n l sa, pan el z e rin e te m p e ra ,
74 x 50 cm , 1460, V enedik C o rre r M zesi, talya.

216
 1 \

R esim 19: L eo n ard o , K ayalklar M ery em i", p an el z e rin e yalboya, 189,5 x 120 cm , 1495
1508, L o n d ra U lusal G aleri, ngiltere.

217
R esim 20: M ichelangelo, G iu lia n o M edicin in M ezar, m e rm e r, 630 x 420 c m . 1526-33. F lo ra n
sa San L orenzo Kilisesi. talya.

218
R esim 21: M ichelangelo, "plak", fresk, 1509, V atikan istin e C h ap p e l, talya.

219
R esim 22: G io rg io n e, K rda K o n ser, tu v a l z erin e yalboya, 110 x 138 c m , 1508-09, Paris
L ouvre M zesi, Fransa.

R esim 23: G iorgioe. "U yuyan V ens, tuval z e rin e yalboya, 108 x 175 cm . 1520, D resden
G em ldeg alerie, A lm anya.

220
Resim 24: C ra n a c h , "Erosu n V ense ikayeti, ah a p z e rin e yalboya, 81 x 55 cm , 1526-27,
U lusal G aleri, L o n d ra.

221
R esim 25: H o lb ein , T ccar G e o rg e G iszein Portresi", ah ap z erin e yalboya, 96,3 x 85,7 cm
1532, B erlin S taatliche M zesi, A lm anya.

222
 Resim 26: B osch, "Aziz A n to n y u s'u n G n a h la r, trip tik p an el z e rin e yalboya, 131,5 x 119 cm
(o r ta p a n o ), 131,5 x 53 c m (yan p an o lar), 1505 06, L izbon U lusal S an atlar M zesi, Portekiz.

R esim 27: P atin eir, M sra Y olculuk S rasn d a M ola, a h a p z e rin e yalboya, 62 x 78 cm ,
1515-24, Berlin M zesi, A lm anya.

223
R esim 28: B ruegel, o c u k la rn O y u n u , ah a p z e rin e yalboya, 118 x 161 cm , 1559-60, V i
yana S anat T arih i M zesi, A vusturya.

224
R esini 29: El G reco, san n Vaftizi", tuval z erin e yalboya, 330 x 221 cm , 1608-28, T olcdo
Tavera hastan esi, Ispanya.
225
R esim 30: P a rm ig ian in o , U z u n B oyunlu M eryem , panel z erin e yalboya, 216 x 132 cm ,
1534-40, F loransa U tiz i M zesi, talya.
226
Resim 31: M ichelangelo, S on Yarg", Fresk, 1370 x 1220 c m , 1537-41, V atikan istine C h ap p e l,
talya.

227
R esim 32: El G reco, B ildiri, tuval z e rin e yalboya, 315 X 174cn, 1596-1600, M ad rid P rad o
M iizesi, Ispanya.

228
 R esim 33: B a lth a sa r V an d e r As, M eyveli, stirid y eli ve B cekli N a t rm o rt, a h a p z erin e
yalboya, 75 x 104 cm , 1620, H e rm ita g e M zesi, St P etersb u rg .

R esim 34: R em b ra n d t, Josephin R yas, alap z e rin e yalboya, 20 x 27 cm , 1645, S taatliche

M zesi, B erlin.
R esim 35: R u b en s, S avan S o n u la r" tu v a l z e rin e y a lb o y a, 206 x 342 cm , 1637-38, F lo ra n
sa P iu i Saray G alerisi, talya.

R esim 36: C aravaggio, E m m au sd a S o n A kam Yemei, tu v al z erin e yalboya, 141 x 196 cm ,

1601, L ondra U lusal G aleri, ngiltere.

230
R esim 37: Z u rb a ra n . N a t rm o rt, tuval z erin e yalboya. 46 x 84 c m . 1660, M ad rid P rad o
M zesi, span y a.

R esim 38: R ubens, "M n ec c im in Secdesi, p a n el z e rin e yalboya, 447 x 336 cm , 1624, A n t
w erp K raliyet G zel S an a tla r M zesi. Belika.
231
Resim 39: V erm eer, A k M ek tu b u , tuvaJ z e rin e yalboya, 4-1 x 38,5 c m , 1667-68, A m ster
d a m R ijk sm u seu m , H ollanda.

232
R esim 40: P o u ssin , Sabinli K ad n larn Karlr", tuval z erin e yalboya, 154,6 x 209,9 cm ,
1634-35, N ew York M etro p o litan Sanat M zesi, ABD.

233
R esim 41: F rag o n ard . "K rebe" tuval z e rin e yalboya, 114 x 190 cm , 1760, T oledo Sanat
M zesi, spanya L ouvre M zesi, Fransa.

234
R esim 42: B oucher, P o m p a d o u r M a rk iz in in P o rtre si, tuval z erin e yalboya, 201 x 1 5 7 cm ,
1756, M n ih A lle P in a k o th e k M zesi, A lm anya.

235
R esim 43: G oya, "G n e em siyesi/ em siye, tuval z erin e yalboya, 104 x 152 c m , 1776-78,
M ad rid P r ........... 1

Resim 44: G a in sb o u rg , M avili Kadn", tuval z erin e yalboya, 76 x 64 cm , 1780, St. P etersb u rg
H erm itag e M zesi, Rusya.
236
R esim 45: C an a le tto , San M arco M e y d a n n d a Atlar", tuval z e rin e y a lboya. !08x 129,5 cm ,
1743, W in d so r K raliyet K oleksiyonu,

R esim 46: C an a le tto , H a ra b ele r ve B inalarla C ap ric cio , tuval z e rin e yalboya. 62 x 74 cm .
1750, V ened ik A k a d em isi G alerisi, talya.
237
R esim 47: C a n a le tto , G n e y -D o u d a n S an M arco M eydan", tu v al z e rin e y a lboya, 114,5 X
153,5 c m , 1735-40, W a s h in g to n U lu sal G a leri, ABD.

R esim 48: C an aletto , B yk K anal ve Salute K ilisesi, tuval zerin e yalboya, 49,5 x 72,5 cm ,
H o u sto n G zel S a n a tla r G alerisi, ABD.

238
R esim 49: F rag o n ard , S alncak, tuval z erin e yalboya, 81 x 64 c m , 1767, L o n d ra VVallace
K oleksiyon, Ingiltere.

239
R esim 5 0 : D avid, S abinli K a d n la rn Karl", tu v al z e rin e yalboya, 385 x 5 2 2 ,1 7 9 9 , Paris
L ouvre M zesi, Fransa.

240
R esim 51: Ingres, " im p a ra to rlu k T a h tn d a k i N apolvon", tuval z erin e yalboya, 259 x 162 cm ,
1806, Paris O rd u M zesi. Fransa.
241
Resim 53: D avid, ' m p a r a to r N apolyonu n m p a ra to rie lo sep h in e i K utsam as ve T a la n d r
m as/T a G iym e Treni", 629 x 979 c m . 1805-07, P aris Louvre M zesi, Fransa.
242
R esim 54: P ru d 'h o n , "Ak Servete T ercih E den M asu m iy et, tuval z erin e yalboya, 243 x 194
cm , 1804, St P c te rsb u rg H erm itag e M zesi, Rusya.

243
Resim 55: Ingres, "Banyo, tuval z e rin e yalboya, 146 x 97 cm , 1808, Paris L ouvre M zesi,
Fransa.

244
 Kaynaka
K itap lar
Barnet Sylvan, A S h o rt G uide to W riting A bout A rt, Printice Hall, 9th E dition,
2007, N ew York.
B atzner N ike, "A ndrea M antegna, K nem ann, 1998, Koln.
Bell Julian, Sanatn Yeni Tarihi", ev. U .C eren, nl-N uri, leri-R ana G rtu n a,
N T V Yaynlar, 2009, stanbul.
Berger John, G rm e Biim leri, ev. Y udanur Salm an, M etis Yaynlar, M.Bask,
2008, stanbul.
B erksoy Funda, 20. Yzyl Bat ve T rk R esm inde Toplum sal G erekilik, Baklar
M atbaaclk, 1998, stanbul.
B ozkurt N ejat, Sanat ve Estetik K uram lar, A ra Yaynclk, 1992, stanbul.
Burke Peter, A fiten Heykele, M inyatrden Fotorafa T arihin G rg Tanklar, ev.
Z eynep Yele, Kitap Yaynevi, 2.Bask, 2009, stanbul.
Bykileyen M .Z ahit, zsezgin Kaya, Sanat E serlerini ncelem e, A nadolu n i
versitesi, Yayn No.578, 1993, Eskiehir.
D e m ir A bdullah, Tem el P lastik S anatlar E itim i, A nadolu niversitesi Ak re
tim Fakltesi, Yayn N o :5 7 6 /2 7 0 ,1993, Eskiehir.
Eco U m berto, O rtaa E stetiinde Sanat ve G zellik, ev. Kemal ATAKAY, C an
Yaynlar, 2. Basm , 1999, stanbul.
Ersoy Ayla, Sanat K avram larna G iri, Yorum Sanat Yaynevi, 2003, stanbul.
Eti Sevim, R nesans Sanat T arihi, D evlet Tatbiki G zel Sanallar Yksek O kulu
Yaynlar: 2 ,1 9 7 4 , stanbul.
Ferrari Sim one, Van Eyck, K nack K unsteeks, 2006, M ilan.
Fischer E rnst, Sanatn G ereklilii, ev. C evat apan, Payel Yaynlar, 10. Bask,
2005, stanbul.
Fleckner U w e, Jean- A uguste-D om inique Ingres, K n em an n , 2000, Koln.
G e rm an e r Sem ra, 1960 Sonras Sanat, Kabala Yaynevi, 1999, stanbul.
G irardi M onica, Rafael, K nack K unstreeks, 2006, M ilan.
G om brich E.H., Sanat ve Yanlsama, ev. A hm et C em al, Remzi Kitabevi, 1992, s
tanbul.
G om brich.E .H ., S anatn yks, .ev. B edrettin C m ert, Remzi Kitabevi 13. Bas
k, 1980, stanbul.
G om brich.E .H ., R esim de A nlam S o ru n u , hazrlayan U un Tkel, K abak Yayne
vi, 1995, stanbul.
H anerliolu O rh a n , Felsefe Szl, Remzi Kitabevi, 7. Bask, 1989, stanbul.
H auser A rnold, Sanatn T oplum sal Tarihi", ev. Yldz G ln, Rem zi Kitabevi,
1995, stanbul.
Hess H ans, H ow Pictures M ean, P antheon Books, 1974, N ew York.
K rausse A nna-C arola, R nesanstan G n m ze Resim S anatnn yks, ev. D i
lek Z aptcolu, L iteratr Yaynclk, 2005, K nem ann-A lm anya.
L auer D avid A., D esign Basics, College o f A lam eda, 3lhE dition, 1990, C alifornia.
Levey M ichael, From G iotto to C ezanne, T h am es& H udson, 2003, L ondon.
Levey M ichael, R ococo to Revolution, T h o m as& H u d so n , 1992, Singapore.
245
Lynton N orbert, M odern Sanatn y k s , ev. C eval apan, Sadi zi, Remzi Ki-
tabevi, 1982, stanbul.
M cneill W illiam H., D nya T arihi, ev. A laeddin enel, m ge Kitabevi, 14. Bask
2008, A nkara.
N ash Susie, N o rth e rn R enaissance A rt O xford U niversity Press, 2008, N ew York.
Passeron Rene, Srrealizm Sanat A nsiklopedisi, ev. Sezer Tansu, R em zi K itabe
vi, 1982, stanbul.
Poore H enry R ankin, Pictorial C o m p o sitio n A n In troduction, D over Publication,
1976, New York.
R athus Lois Fichner, U n d e rstan d in g A rt, Prentice H all, 4th E dition, 1995, N ew Jer
sey.
Read H erbert, Sanatn A nlam , ev. G iiner nal, N urin Asgazri, T rk T arih K u ru
m u Basmevi, 1960, A nkara.
Refik A hm et, Fatih ve Bellini, ev. n d e r Kaya, Yeditepe Yaynlar, 2006, stanbul.
R eichold K laus-G raf B ernhard, P aintings th at C hanged the W orld, Prestel, 2003,
N ew York
R ichm ond Leonard, Essentials o f L andscape C om position, D over Publication,
2008, N ew York.
S hiner Larry, Sanatn cad, ev. sm ail T rkm en, A yrnt Yaynlar, 2004, stanbul.
S ternberg H arry, C om position: T h e A natom y o f Picture M aking, D over P ublicati
ons, 2008, N ew York.
Stokstad M arilyn, A rt H istory: A View o f the West, C o m b in ed , 3,h E dition, 2008,
N ew York.
T ansu Sezer, Resim Sanatnn T arihi, R em zi Kitabevi, 1992, stanbul.
T unah sm ail, Felsefe, A ltn K itaplar Yaynevi, 1990, stanbul.
T unal sm ail, E stetik, Remzi K itabevi, 10. Bask, 2007, stanbul. __
T unal sm ail, Felsefenin Inda M o d e rn Resim , Remzi Kitabevi, 1981, stanbul.
T urani A dnan, D nya Sanat T arihi, R em zi Kitabevi, 1999, stanbul.
W olfllin H einrich, Sanat T arih in in Tem el K avram lar, ev. H ayrullah rs, R em zi
Kitabevi, 2. Bask, 1985, stanbul.

246
 Grsel Kaynaklar

Bailey M artin , D re r, Phaidon, 1995, L ondon.

Bartz G abriele, Fra A ngelico- M asters o f Italian A rt, K nem ann, 1998, Kln.
B tzner Nike, A n d re a M an teg n a-M asters o f itallian A rt, K nem ann, 1998, Kln.
B ianchi E ugenia, R ighi N adia, T erzaghi M aria C ristina, T h e D oges Palace in V eni
ce, trans. R ichard Sadleir, Electa, 1997, M ilan.
B ianchi E ugenia, R ighi N adia, Terzaghi M aria C ristina, "T he M useo C o rer in V eni
ce, trans. R ichard Sadleir, Elccta, 1997, M ilan.
B ischoff Cacilia, M asterpieces o f T he P icture G allery, trans. A ndrea Schellner,
John W inbigler, kh m , Volum e 5, 2010,V ienna.
B ertani Licia, San L orenzo T h e M edici C hapels, trans. Susan Scott, Scala, 1998,
Florence.
Ferruccio Canali, "T he Basilica o f Santa C roce, trans. Julia Weiss, BF.T, 1997, Florence.
Chiarelli C aterina, Bietoletti Silvestra, Colle E nrico, T enducci E lisabetta, M asterpi
eces in T he Pitti Palace M useum , trans. Julia Weiss, BET, 1999, Florence.
Edi<;ao Nova, Santini L oretta, M iguel Angelo, Plurigraf, 1998, N arni.
Fiore K ristina H e rrm a n n , Borghese G allery, trans. Felicly Lutz, G ebart, 1999,
Rom a.
H agen R ainer 8t Rose-M arie, Bruegel, Taschen, 2000, Kln.
K ennedy lan G., "T izian, Taschen, 2006, Kln.
Lavin M arilyn A ronberg, Piero Della Francesca, H a rry N . A braham s, Inc., P ublis
hers, 1992, N ew York.
L in d em an n G ottfried, "D ie Welt d e r M alerei, Buch u n d Zeit Verlagsgesellschaft
M BH , 1966, Kln.
M alaguzzi Silvia, B otticelli, G iunti, 2004, M ilan.
M ettais Valerie, Louvre, artlys, 1989, Florence.
M iranda R ufino, Toledo: Its A rt a n d Its H isto ry , trans. M argaret M cC lafferty and
D avid Fricker, A rtes Graficas, 1996, Toledo.
N eret Gilles, M ichelangelo, Taschen, 2005, Kln.
Papafava Francesco, T he Vatican, trans. C arol W asserm an, Scala, 1996, M ilan.
Pescio E nrica C rispino, T h e M useum o f San M arco, trans. Julia Weiss, BET, 1998,
Florence.
Puglisi C ath erin e, Caravaggio, Prestel, P haidon, 2003, H ong Kong.
Reichold K laus-G raf B enhard, Paintings th at C han g ed th e W orld, Prestel, 2003,
New York.
Santi B runo, L eonardo da Vinci, Scala, 1978, Florence.
Schneider N o rb e rt, V erm eer, Taschen, 2000, Kln.
Suckale R obert, W u n d ram M anfred, Prater A ndreas, B auer Flerm ann, B aur Eva-
G esine, From the G othic to N coclassicism -M asterpieces o f W estern A rt, Tasc
hen, 2002, Kln.
Supan H elm ut B rsch, M aster o f French A rt-A n to n ie W atteau, K nem ann, 2000,
Kln.
Tom asello B runa, M useum o f T he Bargello, Irans. A nthony Brierly, Becocci/Scala,
1997, M ilan. "
247
T orriti Piero, Siena, trans.R osalynd Pio, BET, 1998, Florence.
Van Soest D om inicus M arlen, Rijks M useum A m sterdam , trans. John Rudge,
2003, A m sterdam .
Z llner Frank, L eonardo, T aschen, 2005, Kln.
Z uffi Stefano, V erm eer, K nack K unstreeks, 2006, M ilan.

A n s ik lo p e d ile r
Eczacba Sanat Ansiklopedisi",Yem Yaynlar, 1997, stanbul.
M use,C odex, 1968, M ilan.
Sanat T arihi A nsiklopedisi, G rsel Yaynlar, 1981, stanbul.
T he A rt Book, Phaidon, 1994, Singapore.
T he Book o f A rt, G rolier, 1971, M ilan.
T he G reat A rtists, Funk& W agnalls, N ew York.

248
 Dizin

A C o rre g g io 89, 94, 191, 194, 198, 200

a k fo rm 83, 95, 123, 125, 140, 142,
146, 148, 149, 151, 152, 158, 160,
176, 193, 196
a k k o m p o z isy o n 119
a k -k o y u 91, 1 3 1 ,1 3 6 , 157
A lm a n O k u lu 5 8 ,1 0 0 , 188 ,1 8 9
A ltd o rfe r 100, 108, 1 0 9 ,1 8 9
a n a y n 23, 39, 53, 90, 93, 114, 171
a s im e trik 1 5 8 ,1 7 6 , 178
B doal k 2 4 ,2 5
b a ro k 1 3 ,9 5 ,1 2 3 ,1 2 5 , 1 2 8 ,1 2 9 ,1 3 0 ,
136, 140, 142, 143, 146, 151, 152,
157, 158, 168, 191, 193, 194, 195,
196, 1 9 7 ,1 9 8
b iim ci e le tiri 15, 19
B osch 113, 114, 115, 187 ,2 2 3
B o tticelli 56, 5 7 ,5 8 , 185, 2 1 3 ,2 4 7
B o u c h e r 1 6 1 ,1 6 2 ,1 9 8 ,1 9 9 ,2 3 5
B ruegel 113, 120, 121, 1 2 2 ,1 8 8 , 224,
247
C ra n a c h 1 0 0 ,1 0 6 ,1 0 7 ,1 0 8 ,1 8 9 ,2 2 1
D
D a v id 143, 169, 172, 173, 174, 199,
200, 240, 242, 245, 247
d e n g e 22, 23, 42, 99, 114, 128, 136,
1 5 1 ,1 5 8 ,1 6 8
d ik e y 25, 53, 8 8 ,1 0 2 , 109, 125, 140
d in 20, 194
d iy ag o n a l 26, 75, 9 0 ,1 1 9
d n e m 14, 16, 19, 20, 21, 27, 28, 29,
3 5 ,4 3 ,4 4 , 4 5 ,5 8 , 6 6 ,6 7 , 7 3 ,8 0 , 8 7 ,
112, 122, 128, 134, 157, 158, 168,
169, 185, 186, 189, 191, 192, 193,
1 9 4 ,1 9 5 ,1 9 6 ,1 9 8 ,2 0 0
D u c c io 28, 35, 36, 42, 182
D u ra a n k o m p o z isy o n 25, 32, 48,
7 1 ,1 1 7 , 180
D re r 100, 103, 104, 105, 188, 189,
247

C E
C a rav a g g io 129, 132, 133, 152, 156, El G re c o 1 2 3 ,1 2 6 ,1 2 7 ,1 9 4 ,2 2 5 ,2 2 8
194, 195, 1 9 8 ,2 3 0 , 247 E rk e n R n e sa n s 9 ,4 3 ,6 0
C a rp a c c io 9 1 ,9 2 ,1 9 1 e ste tik 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 22,
C a rra c c i 129, 130, 131, 194 2 7 ,2 8 ,3 5 , 4 2 ,4 3 , 5 3 ,5 8 , 6 1 ,7 1 , 7 3 ,
C im a b u e 2 8 ,3 0 ,3 1 ,3 3 ,1 8 1 78, 100, 108, 119, 122, 143, 158,
249
 168, 169, 182, 185, 188, 189, 197,
198, 199, 200
F 8 8 ,9 1 , 108, 121, 127, 140
F e rra ra O k u lu 63
F lam an O k u lu 58, 66, 67, 112, 119,
184, 185, 186, 1 8 7 ,1 8 8
F lo ra n sa O k u lu 2 8 ,3 6 ,4 4 ,4 5 ,7 3 ,8 0 ,
89, 181, 182, 183, 184, 185, 192
Fra A ngelico 48, 4 9 ,1 8 3 ,2 1 3 ,2 4 7
F ra g o n a rd 166, 167, 168, 196, 199,
234, 239
F ran sa 44, 127, 128, 152, 156, 157,
169, 178, 196, 198, 199, 200, 211,
220, 2 3 4 ,2 4 0 , 2 4 1 ,2 4 2 ,2 4 4
G kapal fo rm 2 3 ,4 8 ,5 3 , 5 6 ,5 8 , 6 6 ,6 9 ,
G a in sb o ro u g h 1 6 5 ,1 9 9
ge g o tik 1 3 ,2 7 ,5 8 ,6 6 ,8 0 ,1 0 3 ,1 8 1 ,
185, 186, 187
G e n tile B ellini 7 3 ,7 6 ,7 7 ,1 9 0
G io rg io n e 8 9 .9 0 , 9 7 ,1 9 0 ,1 9 1 ,2 2 0
G io tto 28, 29, 33, 34, 3 5 ,4 1 ,4 5 , 181,
182, 183, 192, 245
G io v a n n i Bellini 73, 7 8 ,1 9 0 ,2 1 6
G o tik s a n a t 2 7 ,2 8 , 3 5 ,3 7 ,5 8 ,6 6 , 73,
186, 188
G r n e w a ld 100, 101, 1 0 2 ,1 0 3 , 188
G u e rin 169, 177, 178, 200, 242
g n 1 6 8 ,1 7 2
H M
H als 143, 144, 197
h a rek e tli k o m p o zisy o n 25, 122, 129,
134, 138, 194
h a rek e tli sim e tri 23, 37, 48, 51, 53,
88, 1 1 0 ,1 1 4 , 115
H o g a rth 163, 164, 199
H o lb e in 1 0 0,110, 111, 1 1 2 ,1 8 9 , 190,
222
250
I-
In g res 169, 179, 180, 200, 241, 244,
245
id ealize k 24, 5 8 , 6 3 ,6 5 ,6 6 ,6 9 ,8 0 ,
ikon 2 7 ,2 8 , 181, 182
spanya 128, 129, 134, 1 3 8 ,1 4 2 , 158,
194, 197, 203, 204, 205, 209, 225,
2 2 8 ,2 3 1 ,2 3 4 , 236
talya 27, 28, 35, 43, 44, 58, 61, 63,
66, 67, 88, 128, 129, 130, 134, 143,
158, 169, 184, 193, 195, 198, 199,
200, 206, 208, 210, 212, 213, 216,
2 1 8 ,2 1 9 , 2 2 6 ,2 2 7 , 2 3 0 ,2 3 7
izle n im ci eletiri 15
K
78, 103, 105, 108, 112, 119, 168,
169, 174, 176
k a p al k o m p o z isy o n 2 2 ,6 5
k o m p o z isy o n 2 2 ,7 7 ,1 3 4
k o n u 39, 104, 127
k u rg u 22
L .
La T o u r 152, 155, 156, 198
L eo n a rd o 44, 56, 80, 81, 82, 83, 87,
184, 191, 192, 193, 200, 217, 247,
248
M a n iy erizim 1 2 2 ,1 2 3 , 128, 129, 134,
193, 194
M a n teg n a 5 2 ,6 4 , 184, 1 8 7 ,2 4 5 , 247
M a rtin i 3 5 ,4 0 ,4 1 , 182, 183
M asaccio 45, 46, 47, 48, 183, 185,
192
M assys 1 1 3 ,1 1 8 , 119, 187
m e k n 21, 22, 24, 25, 27, 29, 33, 37,
4 1 ,4 5 , 4 8 ,5 1 , 53, 56, 6 0 ,6 3 ,7 3 ,7 6 ,
80, 103, 114, 123, 128, 136, 143,
 149, 168, 181, 182, 183, 184, 185,
186, 188, 190, 191, 192, 194, 197,
200
M e m lin g 6 7 ,7 1 ,7 2 , 184
M en g s 1 6 9 ,1 7 0 ,1 7 1 ,1 9 9 ,2 0 0
M e ssin a 7 3 ,7 4 ,7 5 , 185, 190
M ic h elan g e lo 80, 84, 85, 87, 123,
192, 193, 194, 196, 218, 219, 227,
247
m im e sis 17
m ito lo ji 1 6 8 ,1 9 4 ,1 9 6 ,1 9 7
M u rillo 1 3 4 ,1 4 1 ,1 4 2 ,1 9 5 ,1 9 6
N R u b e n s 143, 145, 146, 152, 196, 197,
n a t r m o r t 2 2 9 ,2 3 1
n e o k la siz im 1 9 8 ,1 9 9 ,2 0 0
0-
o rta a 26, 4 2 ,1 8 6 , 245
n R n e sa n s 13, 27, 35, 181
P sim e trik 23, 53, 88
P a te n ie r 1 1 6 ,1 1 7 ,1 8 7
p e rs p e k tif 29, 32, 41, 44, 48, 49, 51,
53, 56, 58, 76, 93, 114, 123, 127,
181, 182, 183, 184, 185, 186, 188,
189, 1 9 2 ,1 9 3
peyzaj 2 1 ,6 0 ,6 9 ,7 0 ,7 1 ,7 2 ,1 5 7 ,1 6 0 ,
171, 189, 196
P ie ro d ella F ra n c esc a 6 1 ,6 2 , 6 4 ,1 8 6
P ie tro I.o re n z e tti 35, 182
p ira m id a l 80, 82, 87
p la stik a n a liz 16
p o rtre 158, 1 9 5 ,1 9 6
P o u ssin 152, 153, 154, 1 9 8 ,2 3 3
P r u d h o n 1 6 9 ,1 7 5 ,1 7 6 ,2 0 0 ,2 4 3
p sik o lo jik e le tiri 15
R U m b ria O k u lu 9 ,6 1 ,1 8 6
R affaello 44, 8 0 ,8 6 ,8 7 , 88, 192, 193,
200
R e m b ra n d t 1 4 3 ,1 4 7 ,1 9 7 ,2 2 9
re n k u y u m u 24, 48, 56, 58, 66, 76,
9 1 ,9 7 , 112, 133, 142, 186, 191
R ib era 1 3 4 ,1 3 9 , 140, 195
ro k o k o 13, 157, 158, 168, 196, 198,
199
R o m a O k u lu 44, 80, 89, 191, 192,
193
R n e sa n s 13, 17, 18, 25, 27, 28, 29,
35, 42, 4 3 ,4 4 , 55, 56, 5 7 ,6 0 ,6 2 ,6 6 ,
67, 73, 80, 88, 96, 100, 112, 122,
127, 128, 129, 134, 142, 168, 171,
181, 184, 185, 186, 187, 188, 189,
192, 193, 194, 19 9 ,2 4 5
198, 230, 231
S
sa n a t eletirisi 14
s a n a t k u ra m la r 12, 14, 16
S c a k -so u k 48, 66, 80, 115, 146,
154, 157, 162, 180
S iena O k u lu 28, 35, 3 6 ,7 3 ,1 8 2
so sy o lo jik e le tiri 14
T
ta m a m la y c 6 0 ,6 9 ,9 5 , 1 1 2 ,1 9 2
ta rih s e l e le tiri 14
T ea tra l 6 3 ,6 5 ,6 6 ,1 2 9 ,1 4 7 , 162, 168,
1 6 9 ,1 9 8
te k n ik e le tiri 22
T in to re tto 123, 124, 125, 193, 196
T iz ia n o 89, 96, 97, 191, 193, 194,
1 9 5 ,1 9 6 , 200
T u ra 63, 64, 65, 66, 187
U -
U cello 5 0 ,5 1
g en 23, 37, 45, 47, 51, 55, 57, 62.
70, 72, 80, 83, 85, 87, 88, 90, 99,
251
 102, 105, 109, 117, 129, 131, 142,
167, 171
slu p 13, 16, 21, 27, 28, 44, 73, 77,
122, 129, 146, 151, 154, 157, 158,
169, 188, 193, 194, 195, 196, 197,
198, 200

V
V an D y ck 1 4 3 ,1 4 8 ,1 4 9 ,1 9 7
V an E yck 67, 1 8 5 ,2 4 5
V elazquez 134, 1 3 7 ,1 3 8 ,1 9 5 , 196
V e n ed ik O k u lu 1 0 ,4 4 ,7 3 ,7 7 ,7 8 ,8 0 ,
88, 89, 96, 100, 185, 188, 190, 191,
1 9 3 ,1 9 4 , 195, 198
V e rm e e r 1 5 0 ,1 5 1 ,1 9 7 ,2 3 2 ,2 4 7 ,2 4 8
V ero n ese 98, 9 9 ,1 9 1 , 192, 196, 198
V e rro cc h io 54, 55, 56, 184

W
W attea u 159, 1 6 0 ,1 9 6 ,1 9 8 , 247
W ey d en 6 4 ,6 7 ,6 9 ,7 0 , 186
W itz 5 8 ,5 9 ,6 0 ,1 8 6

Y
y a n stm a 11, 14, 16, 17, 18, 43, 44,
6 6 ,7 9 ,1 2 2 ,1 2 8 ,1 2 9 ,1 5 8 ,1 8 1 ,1 8 4 ,
1 8 6 ,1 9 0 ,1 9 2
y ap ay k 125
yatay 3 4 ,3 7 ,3 9 ,5 1 ,6 0 ,1 1 1 ,1 3 8 ,1 6 7
y n 2 3 ,7 5 ,1 1 7
y k se k R n e sa n s 18, 4 3 ,4 4 , 8 0 ,1 2 2

Z
Z u rb a ra n 1 3 4 ,1 3 5 ,1 3 6 ,1 9 5 ,2 3 1

252
M
AYW m
 James W ood ^
Kurmaca Nasl ler?
Sanat ve kuram/Eki Bodur/160 sayfa/lSItN 978-975-539-582-1

Neden kurm aca eserler okuruz? Gerekilik gereklii acaba ne kadar yanstr?
Bir mecaz iyi yapan zellikler nelerdir? Karakter nedir? K urm acada detayn
isabetli bir biimde kullanlp kullanlm adn neye gre lebiliriz? Bak a
s nedir? Serbest dolayl anlatm rom ana hangi anlatm zelliklerini kazandr
mtr? Yllar boyunca edebiyat eletirisi disiplinini megul eden bu ve benzeri
sorular, James W ood'un Kurmaca Nasl iler? adl eserinin k noktalarn
oluturuyor. Edebi gelenek ve kanonlardan yola kan W ood, kendi yaznsal
pratiinden hareketle ite bu sorulara cretkr yantlar aryor. Kendi deyimiyle,
sorular bir eletirmenin gznden soruyor, bir yazarn gznden yantlyor.

Baka b ir deyile, W ood, kurm acann bir insan retim i" olarak hem yapaylk
konum unu hem de hayata uygunluunu sorguluyor. W ood, kurm acann d i
yalektik bir btnlk iinde her iki zellii de kendi iinde barndrd fik
rinden hareket ediyor ve almasnda bir btn olarak edebiyata ve edebiyat
kuram na bavurarak bunu gstermeye alyor. Anlatbilim den biimcilie,
m odernizm den gerekilie, serbest dolayl anlatm dan bilin akna, dil ve
dnya ilikisine kadar eski, yeni pek ok tartm aya serbeste girip kyor.
E. M. Forster, Barthes, klovski gibi edebiyat kuram nn farkl dnem lerdeki
yazarlaryla ezamanl bir lartm a yrtm esinin yan sra, W oodun slubu,
rom anclarla da youn bir diyalog iinde yazmasna olanak salyor. Yazar, ta
rih iinde her iki yne doru da hareket edebilen ve Cervantesten Flauberte,
Dostoyevskide W oolf a, Del.illodan Saramagoya kadar geni bir rom anc
yelpazesini kapsayan cesur bir yolculua yelken ayor.

Romanc, yazar ve eletirmen kariyerinin yam sra, 2003len beri Harvard

niversitesinde ders veren ve Edebiyat Eletirisi Pratii Profesr olan James
W ood, hem eletirmenlik hem yazarlk hem de eitmenlik deneyim inden ya
rarlanarak edebiyat kuram na dair szn Kurmaca Nasl ler?de bir araya
getiriyor. W oodun akc ve serbest anlatms, pek ok kuramsal sorunu rom an
lardan eitli rneklerle som utlatrarak edebiyat kuram na aina olmayan ede
biyat severler iin de keyifli bir kuram sal servene kap aralyor.
 Mehmet Gleryz
Gleryzl Sohbetler
Sanat ve k u ra m /192 sayfa/SBN 978-975-539-615-6

Neden kurm aca eserler okuruz? Bu, kelimelerin kitab. Rengi, , sz, akl, ak,
inanc sanata dntrp, kendi yaamlarn olduu kadar evrelerini de gzelle
tiren insanlarn dilinden, yreinden dklen kelim elerin...

Ressamdan yazara, gazeteciden tiyatrocuya, foto m uhabirinden operacya, m im ar

dan i kadnna Trkiyenin nde gelen gl, duyarl, yetenekli ve naif insanlarn
bizimle buluturuyor M ehm et Gleryz kelimeler araclyla. Aziz. Nesin, Abidin
Dino, Avni Arba, Ali Ulvi, Erol Akyava, Mualla Anlegger, Selim T uran, fakir
Hczacba ve gen yata yitip giden Zehra Yldz gibi birka aram zdan ayrlm,
sanata gnl koym u pek ok insan da bu sayede sevgiyle anm a frsat buluyoruz.

Dostlua ve sanata daval yakn ilikilerinden hareketle sorduu iten ve dorudan

sorularla M ehm et Gleryz, onlarn bilm ediim iz pek ok ynn, i ve sanat
yaamndaki m aceralarn kimi kez glmseyerek kimi kez duygulanarak okum a
mz salyor. Bu birbirinden farkl yaamlarda, satr aralarnda hem kendimize
ilikin eyler buluyor hem de ders niteliinde, yol gsterici pek ok ipucuna ula
yoruz. Kitabn ism ine de yakr bir ekilde, sanki onlar karmzdaymasna,
glen bir yzle adeta onlarla sohbet ediyoruz.
 Hal Foster
Zoraki Gzellik
Sanal ve kuram / ebnem K aptan/256 sayfa/SBN 978-975-539-624-8

Princeton niversitesi Sanat ve Arkeoloji Blm retim yesi olan Hal Foster,
90l yllarn ikinci yans boyunca, zellikle October, Artforum gibi dergilerde ya
ymlad makalelerle, ada sanat kuram iin nemli bir isim haline gelmitir.
Zam an iinde kitaplarda b ir araya gelen ve genileyen bu almalar, sanat tarihi
nin m odern dnem inden bugne uzanan izgiye getirdii farkl yorum larla olduu
kadar, sanat tarihi yntem i asndan sunduu neriler ve eitlilikle de dikkatleri
zerine ekmektedir.

Zoraki Gzellik, yaymlad ilk btnlkl almas olmas bakm ndan Fostern
kariyerinde zel bir nem tayor. Bir yandan sanat tarihi ve kuram iin gnm
zn bu kritik figrnn arkaplann grmemizi ve kavramsal tem elinin gelime
ye balad ilk admlar sezmemizi salarken, bir yandan da, Trkiyede imdiye
dek yanna hi yanalm am , bu yzden de gerek anlamyla anlalmas srekli
ertelenm i gerekstclk akm nn btn arka sokaklarn gzlerim izin nne
seriyor. Zoraki Giizellikin sunduu kavramsal ema, gerekstclerin perspek
tifinden, 20. yzyl banda psikoloji bilim inin sanatlar ne kadar megul ettiine
k tutuyor. Fredun nerdii psikanalitik inceleme yntemi, bilinaltnn serbest
braklmas, ryalar ve sem bollerin anlam gibi unsurlar iki dnya sava aras d
neme damgasn vuran gelimeler olarak sanatlar zerinde eine az rastlanr bir
duyarllk yaratyor.

Foster, yzyl bann ykc Dada giriim inin hemen arkasndan ortaya kan ve bir
ksm Marksist harekete de destek vermi olan Andre Breton, Max Ernst, M an Ray,
Salvador Dali, Giorgio de Chirico, Alberto Giacometti, A ntonin A rtaud gibi farkl
alanlarda ve ok farkl tem alarda rn vermi sanatlar, bu sanatlarn bizzat psi
kanalizden devralp, iddetli tartm alara konu ettikleri ortak kavram lar araclyla
deerlendiriyor.

Hal Foster, gl bir sanat tarihi yazma giriimi rnekliyor; yeniliklere ak, kav
ramsal olarak can alc neriler tayan ancak ayaklan bast topraktan, yani sa
natlarn yan bandan hi ayrlmayan bir giriim. Byk bir inanla akln dn
aram bu sra d sanatlar, Dada'y ve gcrekstclk akl araclyla son
defa kavram ak iin ilk kez bir ansm z olabilir.