You are on page 1of 62

DENZ ATLASI

Denizlerle ilikimize dair veriler ve olgular 2017


Knye

DENZ ATLASI 2017, Heinrich-Bll-Stiftung Schleswig-Holstein Temsilcilii,


Heinrich-Bll-Stiftung (Bundesstiftung),
Kieler Exzellenzcluster Ozean der Zukunft ve
Le Monde diplomatique tarafndan ortak olarak hazrlanmtr.

Almanca olarak hazrlanan Meeres Atlasn;


Genel Yayn Ynetmeni: Ulrich Bhr, Heinrich-Bll-Stiftung Schleswig-Holstein Temsilcilii

Bilimsel sorumlular:
Dr. Ulrike Kronfeld-Goharani, Kieler Exzellenzcluster Ozean der Zukunft
Peter Wiebe, Heinrich-Bll-Stiftung Schleswig-Holstein

Yayn Ynetmenleri:
Ulrich Bhr, Heinrich-Bll-Stiftung Schleswig-Holstein Temsilcilii
Annette Maennel, Heinrich-Bll-Stiftung (Bundesstiftung)

Almanca Editrleri: Natascha Psel, Ulrich Bhr, Dr. Ulrike Kronfeld-Goharani


Grafik Koordinasyon: Natascha Psel
Sanat Ynetmeni: Petra Bckmann
Dokmantasyon: Alina Dallmann, Lara Behling

Atlasta yer alan metinler ortak kurumlarn grlerini yanstmamaktadr.


Kapak: Shutterstock
V. i.S.d.P.: Heino Schomaker, Heinrich-Bll-Stiftung Schleswig-Holstein Temsilcilii

Trke hazrlanan DENZ ATLASI 2017 iin;


Yayn Sorumlusu: Kristian Brakel, Heinrich Boll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcisi
Genel Yayn Ynetmenleri: Yonca Verdiolu, Kristian Brakel, Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii
Trke editr: Filiz Yavuz
Grafik uygulama: zgr Leman Eren
evirmen: Ogn Duman
Hazrlanma tarihi: Haziran 2017

46,47, 48, 49, 51, 52, 53, 54 sayfalardaki almalarn dnda kalanlarn kullanm hakk Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0
Unported (CC BY-SA 3.0)e aittir. Telif szlemesi iin baknz: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode zet iin
baknz: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.en
DENZ ATLASI
Denizlerle ilikimize dair veriler ve olgular

1. BASKI
2017
NDEKLER

2 KNYE 20 YERL TRLER TEHDT ALTINDA


ncelikle uluslararas denizcilik nedeniyle yabanc
6 NSZ ekosistemlere ulaan istilac canl trleri, endemik
trleri yerlerinden ediyor. Okyanuslarn snmas gibi
8 12 KISA DERS; DENZLER VE NSANLAR ilave bozucu faktrler ise organizmalarn evresel
HAKKINDA deiikliklere gsterecei direnci dryor. in
en zc yanysa kaybedilen genetik eitlilii geri
getirmenin yolunun olmamas.
10 BALIK ARTIK SATILMAYACAK MI?
Balk trlerinden bazlar tkendi, bazlarysa
endstriyel balklk nedeniyle tkenme noktasna 22 KLM DEKLNN FREN OLARAK
geldi. Bu trleri olumsuz etkileyen gelimeler, bilhassa OKYANUS
kylardaki geleneksel balklk sayesinde hayatta Okyanuslarn iklimi dzenleyici ilevi olmasa,
kalan yoksul insanlar zerinde de olumsuz etkiye dnyamz bugnk halinden ok farkl, zellikle de
sahip. Yasad alan, kaytsz ve dzenlemeye tabi ok daha scak olurdu. Okyanuslar byk miktarlarda
tutulmam balklk, avlanma kotas ve balk koruma s ve CO2 depolamak suretiyle iklim deiikliini
blgeleri kurallarna uymuyor. Ad geen sektr, tm yavalatyor. Okyanuslarn iklimdeki deiikliklerin
dnyada avlanan baln neredeyse te birinden sonularn da kstlyor olmas biz insanlarn yararna.
sorumlu. Ancak okyanus ve ekosistemleri bu srada ar
hasarlara maruz kalyor.

12 YEN UMUT FTLKLER M?


Dnyada tabaklara ulaan baln yars bugn 24 NEML BR SORUN: DENZ SEVYES
bile yetitirme balk sektrnden geliyor. Ancak Denizler snrken su seviyesi de ykseliyor ancak
srdrlebilir olmayan yetitirme balklk, avlanma her yerde ayn lde deil. zellikle gney yarm
zerindeki yk almad gibi evreye de fazladan yk kredeki adalar ve ky blgeleri byk risk altnda ve
getiriyor. Balk ve deniz canllarna ynelik artan talep, buralar insanlar tarafndan yava yava terk ediliyor.
ar evresel zararlar yaratmadan karlanabilir mi? Ancak bu daha balang, yakn gelecekte daha fazla
insan baka yerlere kamak zorunda kalabilir.

14 LM BLGELERNN SORUMLUSU:
GBRE 26 RSK BLGELERNDE YAAM
Endstriyel tarmda devasa boyutlara kan yapay Dnyann en byk metropollerinin nemli bir
gbre ve gbre erbeti kullanmna bal olarak akl ksm ky eritlerinde, hatta ou nehir deltalarnda
almaz miktarda nitrat ve fosfat akarsular yoluyla bulunuyor. Bu kentlerde doa olaylarna maruz kalma
denizlere ulap buradaki alg poplasyonunun riski yksek. Buna ramen deniz kylarndaki mega
ar bymesine neden oluyor. Bunun sonucunda kentlerin geliimi hz kesmeden devam ediyor. Bu
oksijenin, dolaysyla da yaamn artk var olamad riskleri karlayacak ky koruma nlemlerine ise
lm blgeleri oluabiliyor. sadece zengin devletler sahip.

16 DENZLERDEK ZEHRLER 28 DAHA ASDK BR GELECEE DORU


Okyanusu kendi zel p depolama alanmz olarak Denizler, yerkre tarihinde daha nce rneine
kullanyoruz. Bilhassa ky blgeleri bu durumdan rastlanmam bir hzla asidik hale geliyor. Bu yksek
youn biimde etkileniyor. Buradaki atklarn birok hz organizmalarn uyum salamasna zaman
kayna var, ilgili ekosistemler zerindeki etkileriyse brakmyor. Bilhassa midye, salyangoz ve mercan gibi
devasa boyutlarda. kire yapc trler, asidik sularda kendilerini koruyan
klflar oluturmakta zorlandndan bu gelimeden
olumsuz etkileniyor. Bu koullar balk yavrular iin de
18 MKRO PLASTK PROBLEM uygun deil.
Denizlerde srklenen plastik paralar, ok daha byk
bir problemin sadece grnen ksm. Plastik atklarn
sadece %0,5i toplanrken, denize ulaan plastiin byk
blm derin deniz katmanlarnda keliyor.

4 D E N Z AT L A S I 2017
30 TKETM VE KORUMA BLGELER 44 TM DNYA BRLKTE HAREKET
Denizin korunmas gerektii fikri olduka yeni. ETMEL
Atalarmz kendi dnemlerinde balklk yapmt. Okyanus ekosisteminin karmakln karlayacak
Gemite kaybetmi olduumuz deniz zenginliinin btncl global stratejiler yoktur. Gnmzde
bykln bugn ancak tahmin edebiliriz. Nihayet okyanuslar ve denizler, dnyann en az korunan ve
son 30 yl iinde koruma blgelerinin yzlm sorumluluk iinde davranlan blgelerini oluturuyor.
nemli oranda byd ancak hl toplam deniz Denizlerin nemi dnldnde bu tutumun hzla
yzeyinin sadece kck bir ksmn oluturuyor. deimesi gerek.

46 HAL- VAZYET HAYRA ALAMET DEL


32 DENZLER KME AT? Yasalar yaplmyor, kararlar alnmyor, cezalar
Anakarann binlerce kilometre andaki minicik, kesilmiyor degil. Ama ortadaki korkun gerek
zerinde kimsenin yaamad adacklar gnmzde degismiyor. Asl mesele su: Sucul yaama, bir
giderek jeostratejik andan daha da nemli hale kalknma konusu, bir iktisat paradigmas olarak
geliyor, zira bunlar sayesinde devletler nfuz alanlarn baklyor ve politikalar bu ynde retiliyor.
geniletebiliyor. Bunun koulu da adacklarn bir kta
sahanlnn zerinde bulunmas. 48 AKTRLER VE MESELELER
Kooperatifler, stoklarn azalmas ve gelirin dusmesi
sonucunda ortaklar arasnda isbirligi yaratmada
34 DNYANIN HAMMADDE ALII zorluklar yasyor. Bunun yan sra ky balkcs ile
Byk madencilik irketleri, sanayi devletleriyle endustriyel balkc, ticari balkc ile amator balkc,
ibirlii halinde derin denizlerdeki yer alt yasal ve yasads avc gruplar arasnda zaman zaman
zenginliklerine uzanyor. Dnyadaki piyasa fiyatlarnn siddet de iceren cekismeler yasanabiliyor.
yan sra karasal madenciliin toplumlarda giderek
daha az kabul grmesi, bu yeni alann cazibe 50 BALIKILIK SEKTRNDE KADINLAR
kazanmasna yol ayor. Bugne dek el dememi Gunumuzde balkclk sektorune ait resmi kaytlarda
derin denizlerin smrs, ekolojik ve toplumsal ve calsma yasamna katlmda cinsiyet acsndan
sonular aratrmamza frsat vermeden balad bile. erkeklerin lehine olacak sekilde dengesiz bir durum
soz konusudur. 2002 AB raporuna gore Avrupa
36 GELECEK NEREYE GDYOR? Birligi uyesi ulkeler arasnda en cok kadn balkc
Denizden elde edilen yenilenebilir enerjiler insanlara Yunanistandadr. Turkiyede ise tekne uzerinde calsan
mit veriyor. Gelecein enerji kayna burada gizli kadn balkclarla ilgili herhangi bir saysal resmi kayt
olabilir. Henz kullanma almam fosil yaktlar yoktur.
cazip olsa da bunlarn karlmas belli riskleri de
beraberinde getiriyor. Bu risklerin bir ksm derin 52 TRKYEDE BALIK FTLKLER
deniz sondajndan bilinenlerken bir ksmysa Balk ciftliklerinin dogal snrlar asmaya yarayan
metanhidrat gibi bilinmeyen cinsten. teknolojik bir yontem olmadg, tam tersine
denizlerdeki balk stoklarnn devamna ve
38 BR SAHNE OLARAK DENZLER ekosistemin surdurulebilirligine bagml bir uretim
Deniz tatili en parlak gnlerini yayor. Tatil gemileri surecine sahip oldugu akldan ckarlmamaldr. Bu
srekli byrken daha ok sayda ky, tatil mekanna surecte sektorun gelisiminin toplumsal ve ekolojik
dnyor. Tm bu gelimelerin doa ve bu tatil talepler dogrultusunda sekillenmesi buyuk onem
mekanizmasn alr halde tutan insanlar zerindeki tasmaktadr.
etkisi ne?
54 DURUM VAHM
40 DNYA TCARET VE FYAT SAVAI Turkiyenin Akdeniz sahillerinde 2016 ylnda aylk
Uluslararas deniz tamacl, dnya ticaretinin olarak yaplan orneklemelerde, 28 ture ait 1137 balgn
motoru konumunda. Ancak 2008 ylndan bu yana bu yarsndan fazlasnn sindirim siteminde mikroplastik
sektr derin bir krizin iine yuvarlanm halde. Nakliye bulunmustur. Balklarda en fazla rastlanan
fiyatlar tepetaklak oldu ve tersane holdingleri, pek mikroplastik tipi genellikle camasr makinalarndan
aznn ayakta kalaca kyasya bir fiyat savana girdi. geldigi dusunulen fiberdir. Gunluk olarak fazla
Peki ihtiya fazlas devasa nakliye gemilerinin akbeti deniz canls tuketen insanlarn ise besin yoluyla
ne olacak? gunde yaklask 11 bin tane mikroplastik tukettigi
kaydedilmektedir.
42 DENZLE E YAAMAK
Deniz bize ok ey verir, hayatmz denizlere baldr. 55 KATKIDA BULUNANLAR
Gelecekte de denizlerden faydalanmak istiyorsak, bu
cmert okyanus ktasna kar tutumumuzu gzden 56 VER, HARTA VE GRAFKLER N
geirmemiz gerekir. Elbette tek sebep de bu deil. KAYNAKA

59 HAKKIMIZDA

D E N Z AT L A S I 2017 5
NSZ

O
Okyanuslar gezegenimizin yzeyinin n gvence altna almak ve bunlar ksmen
te ikisinden fazlasn rter ve bo- de olsa geri kazanmak olan srdrlebilirlik
yutlu olarak bakldnda byk ksm yaklam, uluslararas koruma szlemele-
henz kefedilmemi olan devasa bir hacim rinde ve konvansiyonlarnda kendine giderek
kaplar. Zengin kaynaklar ieren okyanuslar daha geni yer buluyor.
insanlara besin, enerji ve mineral salar.
nsanlar ktalar aras tamaclk yapmak iin Nitekim Birlemi Milletler yesi lkeler, 2012
yine denizleri kullanrlar. Denizler dnya ylnda gerekletirilen Rio+20 konferansnn
ikliminin yan sra hava durumunun istikrar- kapan belgesinde, srdrlebilir kalknma
n salamak asndan da son derece nemli iin btnsel bir yaklam erevesinde deniz-
unsurlardr. lerin srdrlebilir bir biimde kullanlmasn
talep ettiler.
Denizler olmasa dnya nfusunun nemli bir
ksmnn faydaland zenginlik ve refah da Bilimsel aratrmalar, okyanus denen siste-
olmazd. Ancak bu benzersiz ekosistemin gele- mi daha iyi anlayabilmek ve okyanuslardaki
cei, gnmzde ciddi bir tehdit altnda. Zira sorunlar iin srdrlebilir zmler retmek
yzlerce yldr geerliliini koruyan, okyanus iin son yllarda daha doru bir anlayn
ve onun kaynaklarn herkesin snrsz kullan- gelitirilmesine katk salad. Nitekim 2015
mna aan denizlerin zgrl ilkesi, ar ylnda Birlemi Milletler tarafndan onayla-
avlanmaya, trlerin eitliliinin azalmasna nan 2030 Srdrlebilir Kalknma Gndemi
ve deniz kirliliine yol at. de denizlerin nemine gerekli vurguyu yap-
m bir belgedir. Burada ad geen toplam
Ekolojinin nemli unsurlar olan denizlerimiz on yedi srdrlebilir kalknma hedefi (SDG)
ve kylar acilen korumaya alnmal. Nitekim arasndan on drdncs okyanuslarla ilgili.
buna ilikin uluslararas dzeyde ilk hamleler Bu hedefe ulaabilmek ve ulusal, blgesel ve
yaplmaya balad. Amac, gelecek kuaklara kresel eylem planlarnn hayata geirebil-
doayla uyum iinde bir yaam olana tan- mek iin oluturulacak kurumsal ibirlii, her
mak, kresel ekosistemlerin saln, btnl- kesimden byk bir aba gerektiriyor.

6 D E N Z AT L A S I 2017
B
urada ad geen nlemlerin uzun vadede Dirk Sc h eelje
baarl olabilmesi iin toplumun geni bir Heinrich-Bll Vakf
kesimi tarafndan desteklenmesi gerekiyor. Schleswig-Holstein Eyaleti Bakan
Bunun iin de bilimsel aratrma yapan uzmanla-
rn yan sra siyaset ve ekonomi alanlarnn sorum- Ba rba ra Un m ig
lularnn, sivil toplum aktrlerinin ve tm yurtta- Heinrich-Bll Vakf Bakan
larn desteine gereksinim duyuluyor.
Ma r t in Vis bec k
Elinizdeki Deniz Atlas tam da burada devreye giri- Kiel alma Grubu
yor. Atlas, bu alandaki almalara katk salama- Gelecein Okyanusu szcs
nn dnda denizlerin ve bunlarn ekosisteminin,
sadece kylarda yaayan insanlar iin deil, hepi-
miz iin nemini n plana karmay hedefliyor.
Okyanuslar bize hangi zenginlikleri sunuyor? Nasl
bir refah salyor? Bu kaynaklara nasl davranyo-
ruz? Deniz ekosisteminin sal ne durumda ve
burada karlalabilecek en byk tehditler neler?
nsann sebep olduu iklim deiikliinin denizler
ve ky eritleri zerindeki etkisi nedir? Deniz kay-
naklarnn srdrlebilir kullanm ile retim ve
tketim kalplar arasnda nasl bir iliki vardr?

Bu atlas vastasyla okyanuslarn hayati nem ta-


yan birer sistem olarak korunmas iin yaplabile-
ceklerin tartlaca geni bir toplumsal ve siyasi
tartma zemini amay umuyoruz.

D E N Z AT L A S I 2017 7
12 KISA DERS

DENZLER VE NSANLAR HAKKINDA


1 Denizler GDEREK ARTAN BR DNYA NFUSUNUN YAAM TEMELN
OLUTURUYOR. Dnya apnda 2,9 milyar insan, protein gereksinimlerinin
%20sini balkla karlyor. Yerkreye hakim olan iklim, esas itibariyle
atmosfer ile okyanus arasndaki etkileim tarafndan belirleniyor. Deniz
olmasayd bu gezegen zerinde hayatta kalamazdk.

2 Farkl faktrler denizler zerinde ciddi stres etkileri yaratyor.


Bu durumun sorumlusu ise sadece bir tane deil, bir krizler
btn. BR DENZ KRZ YAIYORUZ!

3 Okyanuslar yerkrenin %71ini kaplyor. DENZLER


KLM DEKLNN ETKS ALTINDA. Asit oranlarnn
artmas, snma ve deniz seviyesinin ykselmesi, daha
imdiden yaam alanlarn deitirmeye balad.
Kresel deniz seviyesi son yz yl ierisinde yaklak 20
cm civarnda ykseldi. Yzyln sonuna kadar bu artn
bir metreyi bulabilecei tahmin ediliyor.

4 DENZN VEREBLECENDEN FAZLASINI ALIYORUZ. Ar


kullanma bal olarak denizde vahi balklk yaplyor.
Kresel balk mevcudunun % 90 azami dzeyde tketi-
liyor. Daha imdiden durum tehlikeli boyutlarda. Bilhassa
biyolojik eitliliin gerilemesi kayg verici.

5 DENZ PLK GB KULLANIYORUZ. Deniz


ok eyi, hatta kaldrabileceinden fazlasn
tayor: Sera gazlar, gbre ve gbre erbeti,
plastik atklar, ya szntlar ve daha birok
kirlilik unsuru. Bunun sonucunda deniz
ekosistemi zarar gryor.

6 DENZLE OLAN LKMZ OU ZAMAN GRNMEZ KALIYOR.


Yediklerimiz, dilerimizi fralarken kullandmz rnler,
tatil iin nereye seyahat ettiimiz, hangi kyafetleri tercih
ettiimiz... Tm bunlarn denizler zerinde etkisi var.

8 D E N Z AT L A S I 2017
DENZ ATLASI 2017
12 Gnmzde doru ynde harekete geildi. Denizlerdeki kriz artk
odak noktamzda yer alyor. Dnyada insanlar davranlarn ve
tketim alkanlklarn deitirmeye balad. Birlemi Milletler,
2017de New Yorkta dzenleyecei Okyanus Konferans araclyla
DENZLER HEP BRLKTE KORUMANIN ilk admn atyor.

11 Okyanuslar tm dnyay evreliyor olsa da gerek


anlamda tm denizlerin korunmasndan SORUMLU
10 ULUSLARARASI BR ST MERC BULUNMUYOR. Bu
u ana kadar izlediimiz nedenle sorumluluk alanlar i ie gemi durumda,
yolu srdrmeye devam yasalarda eksiklik ve boluklar var.
edersek, yaam iin gerekli
temel gereksinimlerimizi
kaybedeceiz. EN YOKSUL
KESM EN OK ETKLENEN
AYNI ZAMANDA. Son zm
ise genellikle g.

9 HERKESE YETECEK KADAR VAR. Bir doal


kaynak olan denizlere, srdrlebilir ve adil
ekilde yaklamak mmkn. Bunun ana
koullu bilinli tketim, adil paylam ve
akll bir balklk ynetimi.

8 DERN DENZN BROK SIRRI


kefedilmeyi bekliyor. Derin
deniz madencilii nedeniyle baz
7 ekosistemleri daha kefetmeden
Oysa OKYANUSLARIN SANAYLEMES
yok ediyor olabiliriz.
balang aamasnda! Byk akn
daha balamad bile. Derin denizden
elde edilen hammadde ve enerji son
derece cazip, talep ise hzla artyor.

D E N Z AT L A S I 2017 9
YNETM

BALIK ARTIK SATILMAYACAK MI?


Dorudan doadan elde edilenler iinde en fazla ticareti yaplan rn olan balk, kresel gda
gvencesinin ana sa ayaklarndan biridir. Ancak tm lkelerin balk kaynana bu kadar
baml olmas, balk mevcudu iin byk tehlike arz ediyor. Birok balk tr ar avlanmaya
maruz kalyor ve bu eilim giderek artyor.

B
undan daha binlerce yl nce atalarmz balk tu- cak srdrlebilir yetitiricilik yaplsa da tm balk mev-
tup yerdi. Karada avc ve toplaycln yerini tarm cutlar ayn hzla toparlanamayabiliyor.
kltrnn almasna karn balklk, gnmzde Merlin, klbal, kpekbal, Atlantik morinas gibi
de avclk kimliini srdryor. Zira balk tutan ekim yap- byk sofralk balklarn toplam mevcudu %90 orannda
maz, sadece hasat eder! geriledi. Balk alarna taklan yunuslar ve deniz kaplum-
Bu avlanma davran ve dnya nfusunun srekli ar- baalarnn nesliyse belli blgelerde tkenme tehlikesi
tna bal olarak bala olan arzn giderek ykselmesi altnda ve bunlar hzla yenilenebilen trler deil. Baz
kresel balk mevcudunu hzla eritmeye balad. BM Gda ton bal trleri de avlanma devam ettii srece kolay
ve Tarm rgtnn (FAO) verilerine gre balk trleri- toparlanmayacak balk mevcutlar arasnda yer alyor. Bu
nin %30undan fazlas, srdrlebilir biimde avlanma da sz konusu balk trlerinin piyasa deerinin, kalan
yaplmad iin ya ar avlanyor ya da tkenme yolun- birka baln dahi avlanmasna deecek kadar yksek
da ilerliyor. olmasndan kaynaklanyor. rnein Atlantik orkinosuna
Hl varln srdrmekle beraber ar yk altndaki talep ylesine yksek ki, Japonya pazarnda her zaman
balk mevcuduysa %58 dzeyinde. Yani dnya apnda ba dndrc fiyatlara satlabiliyor. Nitekim 2013 ylba-
ticari olarak kullanlan balk mevcudunun %90 zor du- nda Japonyadaki bir sui restoran zinciri, olduka iri bir
rumda. Bunlarn daha fazla kullanlmas mmkn g- Atlantik orkinosu iin 1,3 milyon Avro dedi. Akdenizde
rnmyor. Ancak ou balk mevcudu, akll balklk tutulan baln %85i tm dnyadaki avlanan balnsa
ynetimiyle birka yl ile birka on yl ierisinde yeniden te ikisi Japonyaya gidiyor.
toparlanabilir. Buna benzer yaklamlara dair ABD, Yeni Birok gelimekte olan lke, ana geim kayna olduu
Zelanda, Avustralya ve Norvete baarl rnekler var. Ni- iin balkla baml. Kk apl balklarn saysnn
tekim ad geen lkelerde birok balk mevcudu topar- dnya apnda 12 milyon civarnda olduu tahmin edi-
land. Daha 2009 ylnda %90lk ar avlanma ngrm liyor. Endstriyel dzeydeki balklk ise sadece 500 bin
olan Avrupa Birliinde, kararl avlanma yasaklarnn da kii istihdam ediyor. Ancak burada kii ba tutulan balk
etkisiyle bu oran %50lere kadar gerilemi durumda. An- miktar, kk zanaatkar balklarn alaryla ektikle-

Sbvansiyonlar ve rnler Elde kalanlar

Toplam filo hacmi (derin deniz ve ky balkl)


Brt kaytl tonaj $$ Sbvansiyon tutar
Tutulan baln deeri * milyon dolar cinsinden

127.039 66.447 63.996 157.593 72.080

265 449 215 367 129

132
750 527 672
1771
Hollanda Danimarka Almanya talya Yunanistan
DENZ ATLASI 2017 / GOC / EUROSTAT

187.173 171.942 63.077 341.191 94.504

365 520 162


1073 192

346 325
965 Byk Britanya 1149 Fransa rlanda spanya Portekiz
2625

Balklk tm Avrupa lkelerinde youn biimde sbvanse ediliyor. Verim ile sbvansiyon oran bozulmu durumda. talya ve
spanyada hl kr edilebiliyorken Almanya balklara bir de ilave para demek zorunda.

10 D E N Z AT L A S I 2017
Bal tutanlar ve bal yiyenler

Kii bana tketilen balk miktar


8.655
< 2 kg/yl 2030 kg/yl
25 kg/yl 3060 kg/yl
Kuzeydou 510 kg/yl > 60 kg/yl
Atlantik 1020 kg/yl
21.968
FAOya gre av miktar
1.000 ton 3.149
1.842
Kuzeybat
Atlantik Kuzeydou
Pasifik
1.187 12.822
Bat Merkez 1.112 1.908
Kuzeybat
Atlantik 4.416 Pasifik Dou
Akdeniz ve
Merkez Pasifik
Dou Karadeniz Bat Merkez
Merkez 4.700 Pasifik
Atlantik
8.052 6.890
Bat
1.575 Hint
Okyanusu

DENZ ATLASI 2017 / FAO / GOC


2.420 Dou Gneydou
Gneydou 543
Hint Pasifik
Atlantik
Gneybat Okyanusu Gneybat
Atlantik Pasifik

Ak deniz balkl yapan ilk 10 lkenin avlad balk miktar


1.000 ton

939 880 649 624 608 372 346 297 222 98


ili Japonya Gney Kore Tayvan in Endonezya Filipinler spanya ABD Fransa

ri miktarn birka kat. Ekolokasyon ve gzlem uaklar balk mevcutlarnn tkenmesini daha da hzlandrd.
gibi modern teknolojilerin yan sra devasa boyutlarda lkelerin balklk bakanlklar, bilim dnyasnn sala-
alarla donatlm fabrika gemileri olarak adlandrlan d nerilere sistematik biimde riayet etse ve srdr-
bu gemiler, geleneksel avlanma sahalarn yok ediyor. lebilir balk avcln salasa, balk zenginliinin srekli
Balklk gemileri tm dnyada faaliyet gsteriyor ve en art gsterdii dnya denizleri bir hayal olmaktan kar.


krl avlanma sahalarn aryorlar. Bu sahalardan bir tane- Bu yoldaki ilk nemli adm, rnein yakt destei gibi
si devlet mdahalesinin az olduu ve yerel halkn haksz sbvansiyonlar tutarl ekilde kesmek olacaktr.
rekabete maruz kald Bat Afrika kylar.
Balk mevcudunun korunmas hakkndaki en byk
sorunlardan bir dieri ise yasad, kayt d ve dzen-
lenmemi (UU) balklk. Avlanma izni olmayan balk-
lar tutuluyor. Avlanma izni olduunda da balklar kulla-
nm yasaklanm gerelerle, av yasa dnemlerinde ya
koruma blgesi snrlarnn iinde tutuluyor ya da izin
Balk miktar daha nce hi olmad kadar az
verilenden daha fazla sayda avlanyor. Yasad balklk,
kresel balkln neredeyse %31ini oluturuyor. Balk-
Yzde
DENZ ATLASI 2017 / FAO

gemisi sahiplerinin bazlar, ucuz bandra ad verilen


100
bir uygulama sayesinde hukuk devletlerinin uygulad
denetimden kanmay baaryor. Bakalarysa UU gemi-
80
lerinin, Endonezyann adacklar arasnda ve takmada
blgelerinde takip edilmesinin zorluundan faydala-
nyor. Benzer bir durum, ncelikli olarak in ve Rusya 60
tarafndan UU balkl yaplan Bering Boaz iin de
geerli. Buradaki balkln te birini oluturan UU 40
balkl yznden, tahminlere gre ylda en az 500 bin
ton yasad tutulmu balk, dolama sokuluyor. Avrupa 20
Birliinde daha sk liman kontrolleri getirilmi olsa da
Avrupadaki masalara hl yasad yolla tutulmu balk
konabiliyor. 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 2013 Yl
Balk mevcutlar zerindeki basky srdren bir ba-
Ar avlanma Azami avlanma Yklenme snrnn altnda avlanma
ka etmen de siyasi irade. rnein spanya ve Portekiz,
isizlik orannn artaca korkusuyla yllar boyunca ar Kresel balk mevcudunun %58i azami lde kullanld, %31i ar
byk balk filolarn sbvanse etti ve bu yolla var olan avlanmaya maruz kald ve sadece %10luk bir ksmnn hareket alan var.

D E N Z AT L A S I 2017 11
KAFES BALIKILII

YEN UMUT BALIK FTLKLER M?


Kafes balkl altn an yayor. 2014 ylnda masamza gelen neredeyse her iki balktan biri
iftlik meneliydi. Ancak su altnda kitlesel hayvan besiciliinin yaratt ekolojik ve toplumsal
sorunlar devasa boyutlara ulam durumda.

K
ii bana den balk ve deniz canls tketimi son olarak Maltada a kafesler ierisinde yaplan Atlantik or-
50 ylda iki katna kt. zellikle sanayilemi ve kinosu besicilii, bu byk yrtc balklara yem olarak ve-
gelimekte olan lkelerde talep ciddi bir art gs- rilen yerel uskumru ve sardalya mevcudunu tehdit ediyor.
teriyor. Bu talebe karlk verebilmek iin 1970li yllardan Dolaysyla balk iftliklerinin her zaman denizlerdeki ar
itibaren deniz iftlikleri, kamu kaynaklar ve kalknma te- avlanmann nne getii iddia edilemez.
vikleri araclyla youn biimde desteklendi. 1950 yln- Kafes balkl, (Editrn notu: akvakltr, agua kltr
da dnyada kafes balkl yoluyla yaklak 500 bin ton ya da kltr balkl) olarak da bilinen su altnda kitle-
hayvan yetitirilirken 2014 ylnda bu miktar, %88i Asyada sel hayvan yetitiricilii ekolojik bir felaket yaratr. Balklar
elde edilmek zere 73,8 milyon tona kt. Tek bana dn- kafes iinde yaralanr, hastalk kapar ve kolayca parazitle-
ya apndaki balk yetitiriciliinin %62sini oluturan in re maruz kalr. Bu olumsuz tabloyla mcadele etmek iin
Halk Cumhuriyeti, dnyada en nemli balk yetitiricisi geni spektrumlu antibiyotik ve kimyasallar kullanlr; hij-
lke konumunda. yen banyosundan pestisit uygulamalarna kadar uzanan bu
Balk yetitiricilii karada glet, nehir ve kapal dolam yntemler suyu kirletir. Bir havuzda yetitirilen balk adedi
sistemleri, ak denizdeyse balk iftliklerindeki byk a ne kadar oksa kafesin altndaki deniz tabannda da o ka-
kafesler iinde yaplyor. Ak deniz ve ky eritlerinde ba- dar ok dk, besin kalnts ve kadavra birikir. Bu durum
lk yetitiricilii, toplam balk retiminin %36sn oluturu- suyu ar gbre ykne maruz brakr. Yetitirme iftlikle-
yor. Kafeslerde zellikle balk, karides, yenge ve istiridye rinin atk suyu, ierisindeki kimyasallar ve ila kalntlary-
yetitiriliyor. la beraber nehirlere, gllere, denizlere karr ve buralara
Yetitirme yntemiyle sadece balk ve deniz mahsulleri- komu olan toprak paralarna nfuz eder. Buna ilaveten
ne olan kresel talep art karlanmakla kalmyor, ayn longoz ormanlar genellikle bu balk iftliklerine yer a-
zamanda ar avlanmaya da zm retilmeye allm mak amacyla kesilir. Birok balk trnn yavrular iin
oluyor. Ancak yetitirme iftlikleri, zellikle endstriyel bir erikinlie ulama alan olan bu ormanlarn kesilmesi
lekte yapldklarnda etik, ekolojik ve ou zaman da son derece akla aykrdr. Dnya apndaki longoz orman-
toplumsal adan son derece tartmal bir zm olarak larnn %20si, 1980 ile 2005 yllar arasnda insan mdaha-
karmza kyor. lesine bal olarak yok oldu. Kafes balkl iftliklerinin
nk yetitiricilik iin ciddi miktarda yeme ihtiya var. inas nedeniyle orman rtsnn yarsndan fazlas (%52)
rnek olarak bir kilo karides, somon ya da benzeri bir canl kayboldu. Sadece Filipinlerde toplam longoz ormannn
yetitirmek iin yaklak 2 buuk ila 5 kilo arasnda deien te ikisi, karides iftliklerine yer amak iin kesildi.
miktarlarda yaban bal gerek ki bu miktar, ton balnda Kafes balkl yerel halkn yaam olanaklarna da zarar
20 kiloya kadar art gsterebilir. Bunun dorudan sonucu verir ve atmalara yol aar, zira geleneksel ky eridi ba-

Baka bir zm mmkn Kapal devre bir besin dngs olarak kafes balkl

Yetitirme balklar a ya da kafeslerde tutulur ve aktif olarak


Aknt znm besin eleri Algler beslenirlerse 1 rettikleri dk normal koullarda yakn
evrenin ar gbrelenmesine yol aar (trofikasyon). Bunu
1 engellemek iin mteakip beslenme dzeyinde bulunan
Midyeler
baka organizmalar da ak ynnde 2 devreye sokulabilir.
Balklar
Kafes iinde yetitirilen karides, yenge ya da deniz hyarlar
DENZ ATLASI 2017 / s. KNOTZ / IBIS-INFOBILD

3 deniz dibine kelmi dk ve besin partikllerini

tketirken midyeler 4 daha kk partiklleri szer.


Bunlarn dklar ise algler ve omurgaszlar tarafndan
4
kullanlr.
Konvansiyonel balk yetitiriciliinden farkl olarak birleik
Besin partiklleri Omurgaszlar
multi-trofik balk yetitiricilii, evresindeki ekosistemlere
3 yk bindirmek yerine bunlar da dahil eden koruyucu bir
yaklam oluturur. Ancak bu yaklam dnyada olduka
Aknt 2 kstl bir lekte kullanlmaktadr ve yem olarak balk ya ve
balk ununun kullanlmas burada da sorun tekil etmektedir.

12 D E N Z AT L A S I 2017
Dnyann en byk kafes sahipleri (2014) Yetitirme balk ve deniz canllar

DENZ ATLASI 2017 / FAO


retim x 1.000 ton

45.469,00
6,3
43,6
402,80
Kuzey Avrupa 304,30
Dou Avrupa
1.332,50
1.545,10
Norve
Dou Asya
Balk
331,40 559,70
295,3
Bat Avrupa
Bat Asya
0,3 Kuzey Amerika
4.881,00
595,20
Gney in 3.397,10

15,8
Hindistan
Avrupa 1.214,50
1.137,10 Vietnam
Msr ili
1.544,20
4.253,90
Yumuakalar Latin Amerika
547,40
Gney Asya Endonezya 2,7
1.956,90 Dier deniz
4,2 Kabuklular
313,20 hayvanlar 0,3
Nijerya Banglade 0,5
3.194,80
243,70
189,20 Karada kafes balkl x milyon ton
Sahra alt Afrika Gney Asya
Okyanusya Deniz ve ky kafes balkl x milyon ton

lklyla karlan rn miktar, yetitirme iftlikleri ne- yor, ancak bu sistemler hem enerji youn bir retim yn-
deniyle ciddi biimde azalr. Bunun sonucunda da insanlar temi kullanyorlar hem de iletim srasnda zel bakma
ya yerlerinden edilir ya da yeni alma biimlerine zorla- ihtiya duyuyorlar. Halihazrda kullanlan endstriyel ka-
nr. Gnmzde yaklak 19 milyon insan, alma koul- fes balklnn sebep olduu ar toplumsal ve ekolojik
larnn son derece istikrarsz olduu bu sektrde alyor. problemler, salt teknolojik ve ekolojik iyiletirmelerle dur-
akitleri genellikle szl olarak yapld ve i gvenlii durulamaz. Balk ve deniz canllarna olan youn talep,
talimatlarn nadiren uyguland iin smrye uruyor- endstriyel olarak iletilen balk kafeslerinin kullanmnn
lar. Uluslararas alma rgt (ILO) verilerine gre ye- daha da yaygnlamasnn ana sebebidir. Byk ounluu
titirme iftlikleri ve ky eridi balkl olmak zere ba- su altnda yaplan kitlesel hayvanclk rnei olan iftlikler,
lklk sektrnn %70 ila 80lik ksmn kk iletmeler ucuz bala duyulan al doyurmaya ynelik, kr gdl


oluturuyor ve buralarda i gc olarak aile fertlerine g- pazarlardr. nemli olan kresel orta snfn balk ve deniz
veniliyor. Dolaysyla ocuklar da genellikle fiziksel olarak canls tketimini drmektir.
son derece zorlayc ve tehlikeli olan bu retim zincirinin
iinde yer alyor. Yetitirme balk oran artyor
Kafes balkl, sazan ve alabalk yetitiriciliinden de
bilindii zere temel ilke olarak ekolojik yollarla yaplmal-
DENZ ATLASI 2017 / FAO

Balklk Kafes balkl


dr. Ekolojik ve kendi kararlaryla iletilen iftlikler yzlerce Veriler kg/kii cinsinden
yl boyunca, zellikle Asyada milyonlarca insann varolu
12
standardn ve protein kaynan oluturdu. Yaklam bii-
mini deitirmenin mmkn olduu, Vietnamdaki Asya 10
yayn bal yetitiriciliinden biliniyor. Kt yetitirme 8
koullarnn ifa edilmesinin ardndan bu hayvann yetiti-
rilmesi iin adm adm yeni evre standartlarna, zellikle 6

kafes balkl iin koruma konseyinin ASC standartlar- 4


na geildi. ASC damgasyla ar avlanma fazlas balktan
2
elde edilen balk ununun, iftlikte yetitirilen hayvanlara
yedirilmesi yasakland, iyi bir su kalitesine uyulmas sa- 0
1954 1964 1974 1984 1994 2004 2014 Yl
land ve yetitirme srecinde lm oran dk tutulabil-
di. evreyle dost bir kafes balkl iin teknik zmler nsan tketimine ynelik, kafeslerde yetitirilmi hayvan oran 1954
zerinde yrtlen almalar da hz kazand. rnein ylndan 2014e kadar srekli art gsterdi. Gnmzdeyse avlama
kapal sistemler evreye binen yk ciddi oranda dr- yoluyla elde edilen hayvan orann am durumda.

D E N Z AT L A S I 2017 13
TROFKASYON

LM BLGELERNE GBRE
Meksika krfezinde Mississippi deltasnn hemen nnde 20 bin kilometrekarelik bir lm
blgesi olutu. Bu tablonun her yaz tekrarland bu blgede artk neredeyse hibir canl
kalmad. Ancak buradaki sorunun sebebi karada, hem de 2 bin kilometre kadar kuzeyde.

A
BDnin Byk Gller blgesinin gneybatsnda, tarafndan kullanld. Normal koullar altnda yaamla
soya ve msrn ana ekim blgesi olan Corn Belt, dolup tamas beklenen bu blgelerin l olduunu ilk
yani msr kua yer alyor. Bu ticari bitkilerin eki- onlar fark etti. Attklar alar denizden bo kyordu.
mi iin akl almaz miktarlarda yapay gbre ve domuzdan Balk ve kabuklular gibi kaabilen hayvanlarn tm bu-
gelen gbre erbeti kullanlyor. Nitekim ABDdeki do- ralar terk etmiti. Midye ya da istiridye poplasyonlar
muz besicilii de burada younlam durumda. Bu son gibi kaamayan canllarsa ld. stelik tm bunlar 150
derece youn tarm biiminin atk rnleri olan nitrat yl nce oldu.
ve fosfatlar, yer alt sularn kirletiyor; dnyann en uzun Bu lmlerin bir sebebi, hzl kentsel geliime bal
drdnc nehri olan ve New Orleansin gneyinden Mek- olarak nehir ve koylara giderek daha fazla miktarda atk
sika Krfezine dklen Mississippi-Missouriye karyor. sularn karmasyd. Gnmzde her ne kadar modern
Nitrit ve fosfatlar burada denizin yapsn deitiriyor ve kentlerde su artma tesisleri olsa da getiimiz yzyln
yaamn mmkn olmad devasa oksijensiz blgeler ortalarndan bu yana ylesine youn miktarda yapay
oluuyor. gbre kullanyoruz ki, bitkiler bunlar artk alamyor ve
Dnya okyanuslarnda buna benzer saysz oksijen yok- byk miktarlarda yapay gbre akarsular yoluyla denize
sulu blge bulunuyor. Bunlarn en bykleri genellikle do- ulayor. Gbre, denize dkldkten sonra algler ve fitop-
al kaynakl oluyor ve Peru kys aklar, Arap Yarmadas lakntonlara karyor. Bu bitkiler mrlerini tamamlayp
ya da Namibia karasular gibi tropik blgelerde yer alyor- rmek zere deniz tabanna keldiklerinde burada
lar. Buralarda, zorlu koullara uyum salamay baarm bakteriler tarafndan paralanyor ve bu tepkimeyle deni-
bakteriler gibi az sayda canl yaayabiliyor. Ancak nehir- zin derinlerinde kalm az miktarda oksijen de tketilmi
lerin denize dkld kesimlerde oluan lm blgeleri, oluyor. Bu gelimeler karsnda birok canl trnn ya-
genellikle insanlarn mdahaleleri sonucunda oluuyor. ama ans kalmyor. Denizlerin ar gbreye maruz kal-
Buralarda aslnda balk, midye ve kabuklu hayvanla- masnn tetikledii ve teknik olarak trofikasyon olarak
rn yan sra yosun ve alg poplasyonlarnn da yaamas adlandrlan bu etki, dnyann birok noktasnda gzlem-
bekleniyor, ancak tm bu canl trleri hayatta kalabilmek lenebilir: Pearl River nehrinin Gney in denizine dkl-
iin bu blgelerde neredeyse hi bulunmayan oksijene d noktada ya da Bengal krfezindeki Ganges delta-
gereksinim duyuyor. lm blgesi tabiri, buralardaki ok- snda. Yzey lm itibariyle dnyann en byk lm
sijen miktarnn llmesinde ok daha nce balklar blgelerinden biri olan Baltk denizindeki oksijen mikta-
r, 1950 ve 1960l yllardan bu yana istikrarl ekilde aza-
lyor. Bir kez daha bu gelimeyi tarmn sanayilemesine
balamak mmkn. Baltk denizinin durumunu daha da
Oksijenin azald yerler
zorlatran, burann su alveriinin kstl olduu, s bir
i deniz olmas.
DENZ ATLASI 2017 / WRI /
PAULMIER&RUIZ-PINO

lm blgesi
1900lerin bandan 80li yllara kadar buraya kat-
Endie verici durum
lan azot girdisi drt, fosfat girdisi ise sekiz katna kt.
Toparlanan blgeler
O2 miktar doal olarak
Bilhassa 1960 ile 80ler arasnda Baltk denizindeki be-
dk blgeler sin esi younluklarnn ciddi oranda artt saptand.
1980lerden bu yanaysa bu deerler yksek seviyedeler.
2009 ylnda Helsinki Komisyonu (HELCOM), Baltk denizi
iin tekdze bir snflandrma almas yapt ve 189 farkl
blgeyi snflandrd. Elde edilen sonular rktcyd,
zira sz konusu blgelerin sadece on bir tanesi ekolojik
olarak iyi bir durumdayd.
Ne var ki en azndan bir eyler yaplmaya baland.
Baltk denizine kys olan lkelerin 2007 ylnda imzala-
d Baltk Denizi Eylem Plannda besin esi girdisinin
drlmesi iin somut hedefler belirlendi. Eylem plan-
na gre fosfor girdisinin her yl 15 bin 250 ton, azot gir-
Oksijen miktar doal olarak dk blgeler, genellikle tropik disinin ise ylda 135 bin ton azalmas ngrlyor. Hedef,
enlemlerde yer alr. Nehir azlarnda grlen dk trofikasyon yaanmayan bir Baltk denizi.
oksijenli blgeler ise insan etkisiyle olumutur. Bu eylem plan balaycl olmayan bir niyet akla-

14 D E N Z AT L A S I 2017
Meksika Krfezi lm blgesi byle oluuyor Domuz yetitiricilii ve youn endstriyel tarm

DENZ ATLASI 2017 / GRIDA / USDA


Montana
Kuzey Dakota

8.863.000
502.000 207.000
Wyoming Gney Dakota Wisconsin
Minnesota

1.522.000 Pensilvanya
25.745.000
4.372.000
Nebraska
Iowa 3.954.000
Indiana
69.000 3.4378.000 Ohio
Colorado 985.000 Virginia
Illinois 280.000
Kansas Kentucky
6.057.000
Kuzey Carolina
Mexico Missouri 214.000
1.338.000 Tennessee

Kltr bitkileri iin kullanlan Oklahoma 784.000


toplam azotlu gbre

DENZ ATLASI 2017 / EPA


(kg/km2 ve Yl) Arkansas Mississippi denize ne kadar nitrat dkyor?
772.000 Alabama
10dan az 2.000
10100 Teksas Mississippi

miktar (x 1000 ton)


Yllk tanan nitrat
100500 Florida
5001.000 Louisiana 1.000
1.000den fazla
1.000den fazla
0
Domuz adedi, 2012 itibariyle 1960 1980 2000 Yl

mas da deil stelik. rnein Almanya Eyll 2016da bu bir sorun deil, nk ulusal dzenlemeler, komu lke
hedeflere muhalefet nedeniyle Avrupa Adalet Divanna bu maddelere dikkat etmedii srece yetersiz kalyor.
gnderildi. Yer alt sularndaki nitrat miktar iin veri- Ky aklarndaki sular, deniz kys olan lkelerin ortak
len snr deerleri, suya karan ok fazla gbre erbeti sorumluluundadr. Balk, midye ve karidesin en youn
nedeniyle toplam yzeyin te birinde amt. Hkm olduu bu blge, hem en verimli hem de en fazla yke
giymesi durumunda Almanya hkmeti, snr deerle- maruz kalan kesimler. Burada bir ironi var: Dnyann
re ulalana kadar geen her gn iin alt haneli ceza- beslenmesi iin acilen gereksinimimiz olan besin kayna-


lar demek zorunda kalabilir! trofikasyon, uluslararas na ynelik en byk tehdit, tarm ve beslenme bilimleri
dzeyde bylesi anlamalar imzalanmadan zlebilecek alanndan kaynaklanyor.

Yllk tanan nitrat miktar (x 1000 ton)

m cinsinden
DENZ ATLASI 2017 / LUMCON

su derinlii 1 Besin esi asndan zengin su sisteme dahil


0 oluyor.
1
2 Algler olaanst bir hzla byyor ve ayn hzla
2
5 yeniden lyor.

3 3 Zooplankton algleri yiyerek besleniyor.


10
4 Bakteriler zooplankton dks ve lm alglerle
4 besleniyor.
15
6 5 Bakteriler, dk ve l algleri paralamak iin suda-
Oksijen bakmndan zengin su ki oksijeni tketiyor.
Oksijen yoksunu su 5
20
Oksijensiz su 6 Sudaki oksijen miktar belli bir seviyenin altna
derse deniz hayvanlar blgeyi terk ediyor ya da
km cinsinden lyor.
0 10 20 30 40 kyya olan
mesafe

D E N Z AT L A S I 2017 15
KRLLK

DENZLERDEK ZEHR
Kylara ylm p dalar herkes tarafndan grlebilen bir sorun
oluturuyor. Ama baka kirlilik trlerinin bu kadar grnr olmamas,
bunlarn daha nemsiz olduklar anlamna gelmiyor.

N TRATL AR V E FOSFAT L AR
SEBEPLER: Youn hayvan besicilii ve tarla tarm gibi endstriyel
tarm trleri.
SONULARI VE ELMLER: 1950ler ve 60lardan bu yana tarm dn-
ya apnda bir endstriye dnt. Yer alt sularna szan gbre
erbeti ve yapay gbre nce nehirlere oradan da denizlere ulayor
ve dkld yerlerde ky eridi boyunca lm blgeleri oluturu-
yor. Uluslararas anlamalar bu suya karan miktarlar drmek
suretiyle zm retmeye alyor.

P L AST K ATI K
SEBEPLER: Denizlere ulaan plastik atklarn sadece %20
si gerekten denizde retiliyor; kalan %80lik ksmysa K MYASAL L AR V E A I R ME TA L L E R
karada oluup, bilhassa atk ynetimi son derece zayf
SEBEPLER: Endstriyel atk sular vegazlar, ma-
olan hatta atk ynetimi bulunmayan lkelerde denizle-
dencilik faaliyetleri, fuel oil yaktlar.
re ulayor.
SONULARI VE ELMLER: OECD verilerine gre
SONULARI VE ELMLER: Dnya zerinde bilinen be
dnya apnda ortalama 100 bin farkl kimya-
byk p girdab vardr. Ancak plerin byk ksm
sal madde var. Bunlar arasnda kurun ve civa
kylara vurduu iin kresel bir sorun tekil ediyor. r-
gibi ar metallerin yan sra Kalc Organik
nein 2015 ylnda, Spitzbergen adasnn Svalbard kyla-
Kirleticiler (POP) adndaki uzun mrl or-
rnda 100 metrekp plastik atk topland. p yn her
ganik maddeler de bulunuyor. Bu maddelerin
geen yl bymeye devam ediyor.
ou, deniz canllarnn bnyelerinde biriktii
ve besin zinciri yoluyla insanlar iin salk
tehdidi yaratt iin son derece tehlikeli.

16 D E N Z AT L A S I 2017
DEN Z L E RDE K M H MMAT
RA DYOAKT V T E
SEBEPLER: Dunya savaslar ve diger catsma-
SEBEPLER: ABD, Rusya, Japonya ve ok sayda Avrupa lkesi lar nedeniyle bircok devlet denizlere kimya-
gibi nkleer g sahibi ya da iletmecisi devletler. sal ve konvansiyonel silahlar atms durumda.
SONULARI VE ELMLER: 1950l yllardan itibaren ABD, SONULARI VE ELMLER: Siyasi sorumlularn
Rusya, Japonya ve ok sayda Avrupa lkesi, nkleer santral- bu konudaki aklamalar, silahlar madenle-
lerin rettii radyoaktif atklarla dolu varilleri yasal olarak rin iine gmmenin fazla maliyetli ve byk
denizlere brakt. Man denizine atlan ve yzyllar boyunca olaslkla riskli olduu yolunda. Ancak her
szdrmadan atldklar yerde kalacaklar iddia edilen varil- eyin denize atlmas da risk barndryor.
ler delindi. 1993 ylna gelindiinde nkleer atklarn deni- kinci Dnya Savann zerinden 70 yldan
ze atlmas nihayet yasakland. Ama bu uygulama radyoaktif fazla zaman gemi olmasna ramen bom-
kat maddeler iin geerli klnd. Radyoaktif atk sularnn, balarndan szan beyaz fosfor hl topaklar
dorudan denize braklmasna hl izin veriliyor. Fukui- halinde kylara vuruyor. Bu topaklar kehri-
madaki nkleer santral felaketi ve byk devletlerin nkle- bar benziyor ve bu sebeple sklkla ocuklar
er silah denemeleri de llebilir etkiler yaratyor. tarafndan toplanyor. Fosfor, oksijen ve syla
temas ettiinde 1300Cye kadar kan scak-
lk, kemie kadar inen yanklara sebep olabi-
liyor. Ordu malzemeleri gelecekte de sknt
yaratmaya devam edecek.

P ET RO L K RL L
SEBEPLER: Petrol karlrken oluan atk
sular, tanrken yaanan szntlar, olaan
denizcilik faaliyetleri, yasad sintine temiz-
lii, petrol tankerinin yapt kazalar ve son-
daj kazalar. G R LT V E SES K RL L
SONULARI VE ELMLER: Petrol kirliliine SEBEPLER: Deniz trafii, derin deniz maden-
maruz kalan kayalklar ve kylardaki kum- cilii, askeri tatbikatlar, liman ve ak deniz-
lar birka ay ila 5 ylda, koruma altndaki lere tesis yapmak iin fore kazk aklmas,
mercanlar 2 ila 10 ylda ancak eski haline petrol ve doalgaz rezervlerinin ses topla-
dnebiliyor. Koruma altndaki yumuak ze- ryla aranmas, petrol ve doalgaz karma
minler, tuz havuzlar ve longoz ormanlarnn ilemleri.
toparlanmas iinse 2 ila yirmi yl zaman ge-
SONULARI VE ELMLER: Denizlerdeki grl-
rekiyor. Petrol karma oranlar hibir zaman
t, okyanuslarn giderek daha fazla kullanl-
olmad kadar ykselmesine karn, deniz
masna bal olarak artmaya devam ediyor.
DENZ ATLASI 2017

trafiine getirilen kat yasaklar nedeniyle


Balklarn yan sra zellikle ses dalgalaryla
petrol tankeri kazalarna bal petrol kirli-
iletiim kurup yn bulan balina ve yunus
lii vakalarnda gerileme grlyor. Ancak
gibi deniz memelileri bu grlt kirliliin-
petrol karmak iin ne kadar derine inilirse,
den olumsuz etkileniyor. Hayvanlar ynlerini
sondaj kazas riski ayn oranda artyor.
yitirerek kendilerini s sularda karaya vur-
mu olarak bulabiliyor.

D E N Z AT L A S I 2017 17
PLASTK ATIK

MKROPLASTK PROBLEM
Plastik atklarla kirlenmi kumsallarn, bu plastikleri yuttuklar iin len deniz kularnn
fotoraflar gnmzde sradan bir grntye dnt. Ancak ayn zamanda kumsallar
temizleyen insanlar da gryor, okyanuslar temizleme hedefini koymu mhendislik
projelerini de iitiyoruz. Eninde sonunda her ey dzelecek mi?

D
nya apnda retilen ylda 300 milyon ton plas- su yzeyindekinin birka bin kat younlukta. Deniz ta-
tiin yaklak %2si, yani 8 milyon tonu denizlere bannda bu mikroplastik paracklar keltilere yerleip
ulayor. Bu devasa miktarn, ancak %1lik ksm burada yava yava yeni bir jeolojik tabakay, gelecein
okyanuslarn yzeyine karken bunun da yars, yani de- aratrmaclarnn gnmzle eletirecei plastik ufku-
nizlere dklen plastiin %0,5i, okyanus akntlar tara- nu meydana getiriyor. Gzmzn nnden atklarn
fndan meydana gelen p girdaplarnda toplanyor. Peki byk bir ksmn uzaklatrd iin derin denizi devasa
bu plastiin kalan ksm, yani %99luk blm nerede? bir plk olarak kullanyoruz.
Bu soru bilim insanlarn akln uzun sre kurcalad ve Bir baka plastik boaltm alan buz dalar. Bunlar
sonra 2000li yllarn banda bugne kadar bilinmeyen ierisinde de st dzey younluklarda mikroplastik bul-
bir fenomenle kar karya olduumuz anlald: Mikro mak mmkn. Ancak buz dalar, deniz taban kadar is-
plastik. Denizlerdeki plastiin %80ini genellikle rmaklar tikrarl bir depolama alan deil, zira iklim deiikliine
tarken geri kalan %20lik ksm ise gemilerden atlyor. bal olarak erimenin hzlanmas, nmzdeki yllarda
Plastik atn bir blm, deniz akntsyla ak denize 1000 milyar plastik paracn, yani halihazrda denizde
srkleniyor ve burada Kuzey Pasifikteki Byk Pasifik bulunan plastik miktarnn 200 katnn aa kmasna
Atk Birikintisi gibi byk girdaplar halinde toplanyor. neden olabilir. Oysa deniz tabanna kelmeyen plastik
On yla kadar srebilen bu yolculuk esnasnda byk miktar daha bugnden ciddi sorunlar yaratyor. Bu so-
plastik paralarn srtnme sonucu ufalmas, gne ile runlardan biri balklarn, mikroplastii plankton sanma-
paralanmas ve bakteriler tarafndan yenmesiyle atklar s; aslnda bu durumda alacak bir taraf yok, zira ok-
mikroplastik tabir edilen, be milimetreden kk para- yanuslarn baz kesimlerindeki plastik miktar, plankton
cklara dnyor. Bu nedenle plastik atk girdaplarn, miktarnn alt katna kadar kabiliyor. Balklar tarafn-
sadece denizde dnmekte olan devasa plastik adalar ola- dan yutulan bu kk paracklar, barsak duvarlarn-
rak dnmemek gerekiyor. Aslnda bunlar, iinde yzl- dan geerek hayvann dokularna girip buralarda biriki-
dnde dahi fark edilmeyecek kadar kk mikroplas- yor. Tam da bu yolla besin zincirine dahil olan plastik,
tik paracklardan meydana gelen, gzle grlmeyecek sonunda sofralarmza ve oradan da midemize kadar ula-
younlukta birikimlerdir. yor. Mikroplastik tketilmesinin sonular henz ara-
Daha byk plastik unsurlara nispeten nadir olarak trlmad, zaten mikroplastiin kendisi bile 2007den bu
rastlanyor. Seyahatlerine kydan balayan pn kalan yana aratrma konusu oldu. Sonulardan biri kayg verici
%99luk ksm bu p girdaplarna varmyor bile. Mikrop- dzeyde: Deniz yzeyindeki plastik, zararl maddeler iin
lastik denizlere dalyor ve en nihayetinde okyanuslarn bir snger vazifesi gryor. PCB gibi evresel zehirler ya
souk derinliklerine kyor. Buradaki plastik miktar, da patojenler birikip bu yolla denizlere yaylyor ve tm
balk mevcutlarn tehdit eden bir unsura dnyor.
Bir kez denize kartktan sonra plastii yeniden kar-
Plastik atklar nerelerde younlayor?
mak mmkn deil. Plastik miktarnn aslan payn olu-
turan mikroplastii denizden karmann tek yolu filtre-
Yzey akntlar
DENZ ATLASI 2017 / GRIDA / WOR

lemek olmakla beraber, bu ilem deniz suyundaki tm


Alt tropikal girdaplardaki
canl organizmalar da szecei iin bir seenek olarak
plastik girdab
1000 1000 dahi kabul edilmiyor. Daha byk paralar brakldn-
- 2500 - 2500
g/km2 daysa bunlar, byk hayvanlar iin tehdit oluturur. Ok-
g/km2
yanus temizlii alannda hl uygun bir zm aray
Kuzey Pasifik Kuzey Atlantik sryor. Ancak burada da fayda ile ekolojik etki arasnda
1000 girdab girdab bir kr-zarar hesab yapmak gerekiyor, zira bu yntemde
- 2500 050
g/km2
planlanan, atklarn geni apl olarak alarla toplanma-
50 g/km2
- 200 s; ancak bu srada, tpk balklkta da olduu gibi a-
0 g/km2 lara baka canllar da taklyor. nemli olan elde edile-
Hint Okyanusu g/km2 Gney Atlantik
Gney Pasifik girdab cek faydann, oluturulacak evre hasarna kyaslanmas.
girdab girdab
50 Sorunun zm aslnda kayna oluturan karada, yani
- 200 1000 1000
g/km2 - 2500
kylarda ve rmak azlarnda, pazarlarda ve meskenler-
- 2500
g/km2 g/km2 de aranmal. stelik bu iyi bir haber, zira denizlerdeki
sorunu zmenin gerekten de bizim elimizde olduunu

18 D E N Z AT L A S I 2017
Plastik atklarn kayna neresi? En kt plastik atk ynetimine sahip 20 lke

DENZ ATLASI 2017 / JAMBECK


Kt atk ynetimine sahip plastik atk*
0,49
0,07 0,19 Bunun denizlere karan ksm (dk tahmin)*
Trkiye Bunun denizlere karan ksm (yksek tahmin)*
0,97
* Milyon ton/yl cinsinden
0,39 0,79
0,15
0,30 0,28
Msr 0,12
0,31 0,05 0,12 1,88 0,04 0,11
Kuzey Kore ABD
0,52 Banglade

0,08 0,21 0,75


Cezayir 0,28
1,83
0,31 0,60 Filipinler
8,82 1,32 3,53
0,05 0,12 0,09 0,24
Fas 0,73 3,22
Hindistan 1.800
in 0,28

DENZ ATLASI 2017 / GRIDA


0,47 Vietnam 1.500
0,07 0,19
0,48
Brezilya 0,07 0,19 0,94
1,29
Pakistan 0,37
0,14 1.000
0,48
0,52 800
1,59 Malezya
1,03
0,21 Endonezya 600
0,08
0,41
Nijerya 0,15 400
0,64
0,24
Tayland 200
0,63 Sri Lanka 0,46
0,25 1950 1970 1990 2010 2030 2050
0,09 0,07 0,18
Kresel plastik retim miktarlar
Gney Afrika Myanmar Milyon ton cinsinden

Dnya apnda 31,9 milyon ton plastik atk uygun olmayan yntemlerle
gsteriyor. Denizlerdeki plastik atklarn bir ksm, amba- doadan izole ediliyor; bunun 4,8 ile 12,7 milyon tonu denizlere ulayor.
lajlardan kaynaklanyor ve bu da bize, tketimimizi dei- Yukardaki ekilde yer alan en kt plastik atk ynetimine sahip 20 lke,
tirmek suretiyle soruna mdahale imkn tanyor. Bunun dnya apndaki kt plastik atk ynetiminin %83nden sorumlu.
dnda alnabilecek bir baka nlem de kozmetik rn- Denize kys bulunan 23 AB yesi lkenin tamam, bu listede 18. srada
lerindeki mikroplastiin yasaklanmas. Ancak belki de en yer alyor.
nemlisi, yeni plastik retimini drmek ve kontrolsz Kuzey Amerika, in ve Avrupa, dnya apnda retilen plastiin yaklak
izolasyonun mmkn olduunca kstlanmas iin dnya olarak te ikisini retiyor.
apnda ileyen bir geri dnm ticaretinin tesis edilme-
si. Byle bir sistemin kurulmas ncelikle siyasi katlm


gerektiriyor. nk kapal dng ticaretine dnecek
bir yola girilmesi ncelikle bir siyasi irade meselesi.

Plastik denizlere nasl ulayor?

Plastiklerin denizlere karmasnn en nemli sebebi, kt olan ya


DENZ ATLASI 2017

da hi olmayan atk ynetimi ya da geri dnm sistemi.


2 Kentlerde sanayi tarafndan retilen plastik atklar, artlmam
kirli suyla dorudan rmaklara ya da denizlere karyor.
1 3 Kozmetik rnlerinin iindeki bir katk maddesi olan mikro plastik,
3 atk su artma tesisleri tarafndan szlemiyor.
2 4 Balk alar ve olta misinalar gemilerden dyor ya da bilinli
olarak denize atlyor.
5 5 Gemi malzemeleri ve gemilerin tad ykler gemilerden dyor.

7 6 Yasad yollarla denize atk madde dklyor.


4 6
7 Kasrgalar, sel basknlar ve tsunamiler ak denizlere moloz ve p
tayor.

D E N Z AT L A S I 2017 19
BYOLOJK ETLLK

YERL TRLER TEHDT ALTINDA


Pasifik istiridyesi mi midye mi? nllerin buluma noktas olan Almanyadaki Sylt adasndaki
gurmelerin hangisini tercih ettiine kuku yok. Bu ekosisteme yabanc istiridye poplasyonu
Wadden denizine hzla yayld ve yerel midyeyi bodu.

D
enizdeki trlerin eitliliinin maruz kald tehdi- turbo gbreden meydana gelen bir kokteyl etkisi yaratt.
din en nemli sebebi, doal yaam alanlarnn kul- 1990larn ortasna kadar Sylt aklarnda metrekare ba-
lanm ve kirletilmesidir. Dier bir tehdit unsuru ise na ondan az Pasifik istiridyesi bulunuyorken 2007de bu
saldrgan trlerin bu yaam alanlarna nfuz etmesidir. say bin 800 adede kt! Ayn dnem ierisinde midye po-
Tpk Almanyann Sylt adas aklarndaki Wadden ulusal plasyonu hzla geriledi. Ancak gelimeler bununla kstl
parkna yerleen Pasifik istiridyesi rneinde olduu gibi. kalmad. Zira sistemdeki bir deiiklik dierlerine de bera-
Sylter Royal sadece leziz bir yiyecek deil, ayn zamanda berinde getiriyor. Esas itibariyle midyeyle beslenen baya
bir salgn aslnda. Peki nasl oldu da Pasifikte yerleik bir poyraz kuu iin Pasifik istiridyesinin kabuu fazla kaln ve
canl baka bir denize ulat? Kta ve adalarn ayrlmas ev- sertti. Ekosistem zerindeki uyum salama basks artyor
rimsel sre ierisinde milyonlarca farkl canl trn tm ve biyolojik eitlilik ne kadar dk olursa bir ekosistemin
eitlilikleriyle ayr ayr geliimine izin verdi. Gnmzde evresel deiikliklere verecei tepki o kadar kt oluyor.
ktalar yeniden birbirine yaklamaya balad, ancak bu kez Bir yaam alanndaki biyolojik eitlilik iin belki de
ok farkl biimde: Binlerce canl tr yk ve konteyner daha byk baka bir sorun ise temel tr tabir edilen
gemilerinin sintine suyu iinde ya da deniz yzeyinde s- bir canl trnn tehdit altnda kalmas. Bu temel trler
rklenen plastik atklar zerine yerleerek okyanuslar ara- arasnda Kuzey Amerikann Pasifik kysndaki deniz yo-
snda bir seyahate kyor ve yeni sularn bugne kadar sunu ormanlarnda yaayan esmer suyosunu ya da Avust-
yabancs olduklar ekosistemlerine dahil oluyor. Bu sre- ralyann kuzeydou kys aklarndaki Byk Set Resifin-
ten en ok farkl yaam koullarna uyum salayabilen can- deki mercan kayalklar saylabilir. 360 sert ve 80 yumuak
llar faydalanyor. Nitekim Pasifik istiridyesi tam da byle mercan trnden oluan, dnyann en byk mercan resi-
bir canl. Bu istiridyenin Waddeni fethinin en ilgin yan, fi, bin 500 balk, 5 bin yumuaka ve 200 ku tr iin yuva
sorumlusunun tespit edilebiliyor olmas. Kuzey Denizinde grevi gryor. Bu hayvanlarn byk ksmnn yan sra
yaayan Avrupa istiridyesi, gerek hastalklar gerekse ar deniz inei gibi memeliler de yok olma tehlikesiyle kar
avlanma nedeniyle 1950lerde neredeyse tamamen tken- karya. Mercanlar lecek olursa, mercan kayal ekosiste-
miti. 1970lerin sonlarna doru Federal Almanya Balk- minin tamam temelini kaybeder; baz esnek trler yok ol-
lk Aratrma Enstits, evre koullara direnli Pasifik isti- maktan kurtulabilse bile ou tr iin bu geerli deildir.
ridyesinin, yerel istiridye yetitiricileri iin iyi bir alternatif Tpk dier birok mercan kayal gibi Byk Set Resifi de
olup olamayacan aratrmaya balad. Ksa srede bu gnmzde rktc bir tablo iziyor. Kayg verici mer-
istiridyenin Kuzey denizine harika biimde uyum salad- can aarmas hastal, resifin %93n tutmu durumda.
grld. Besin esi asndan zengin olmas nedeniyle Kuzeyde kalan ksmn byk blmleri halihazrda lm
verimli Wadden blgesi, istiridyeler zerinde semirtici ve halde.

Srekli yksek sular altndaki Wadden denizindeki midye ve komular

Pasifik Pasifik
DENZ ATLASI 2017 / AWI / KNSTING

hitki
ESKDEN iskelet karidesi
GNMZDE
Byk deniz imeni

Mnemiopsis
Resif halkal solucanlar
Midye

Adi midye
Pasifik istiridyesi
Amerikan terliksi Pasifik tulumlular
Avrupa istiridyesi salyangozu

Eskiye oranla midye gnmzde daha byk Amerikan slnezi Endemik tr


bir rekabet basksyla mcadele etmek zorunda. Saldrgan tr

20 D E N Z AT L A S I 2017
Ana gemicilik rotalar ve saldrgan trler

DENZ ATLASI 2017 / WOR / AWI / KNSTING


Saldrgan trlerin says
0
12
37
815
1630
3156

Endemik trler zerinde etkisi


olmayan tanmalar

Ana ticaret rotalar


(> 500 gemi yolculuu / yl)

Bunun sebebi El-Nio ile birlikte srekli olarak yksek gulanabilecek bir proje deil. Byk Set Resifindeki tr e-
dzeyde kalan su scaklklar. Avustralya hkmeti bunun itliliinin korunmas iin yaplacak tek aklc hareket, resif
zerine turizm endstrisini dnerek Byk Set Resifi ve zerindeki basky arttracak ilave yerel stres faktrlerinin
buradaki evre sorunlarna ilikin tm paragraflar Dei- engellenmesi olabilir. Alnacak nlemler arasnda baka
en klimde Dnya Miras ve Turizm balkl gncel BM zararl maddelerin giriinin engellenmesi yer alyor. Aksi
raporundan karttrd. halde doann kendi kendini iyiletirme gcne gven-
Kresel dzeydeki tm evresel deiikliklere ramen, mekten fazlasn yapamayz. Resifin gney ksm hala can-
denizlerdeki eitlilii korumak iin blgesel olarak yapa- lln srdryor. Buradaki flora ve fauna, gnn birinde
bileceklerimiz nelerdir? Okyanuslarn snmas sorununu kuzeydeki kesimleri de yeniden canlandrabilir. Ancak re-


kolay kolay durdurabilecek gibi grnmyoruz. Mercan sifin tamamen kmesi durumunda nceden beri var olan
kayalklarnn yeniden oluturulmas da byk lekte uy- biyolojik eitlilik geri getirilemez biimde yok olur.

Denizdeki dnya doal miras zellikle korunmas gereken trler eitlilii


DENZ ATLASI 2017 / UNESCO /AQUAMAPS

Deniz kaplumbaalar Kpekbalklar


1) Papahanaumokuake 11) iSimangaliso Sulak Alanlar
2) Aldabra Atol, Seyeller Ulusal Park
3) Guanacaste Koruma Blgesi 12) Malpelo Fauna ve Flora
Kosta Rika Koruma Blgesi
13) Kokos Adas Ulusal Park
8
Foklar 7 Penguenler
4) Wattenmeer Denizi 4 14) Yeni Zelandaya ait Antarktika
5) Gough ve alt adalar
Inaccessible adalar 15) Heard ve McDonald adalar
6) Valds Yarmadas 1
7) Surtsey volkanik adas 9 Mercanlar
8) Wangel Adas Koruma Blgesi 3 16) Byk Set Resifi
17
13 12 17) Belize Set Resifi Koruma
2 Blgesi Sistemi
Balina ve yunuslar 10
9) Balina koruma blgesi, 11
16 Trlerin says
El Vizcano, Meksika (Balklar, deniz memeleri, omurgaszlar)
10) Fernando de Noronha 6 5
15 1200 1.3003.300
Ada Rezervi / Rocas Atol 14
2001.300 3.3008.300

UNESCOnun 49 deniz dnya doa miras blgelerinden bir seki.

D E N Z AT L A S I 2017 21
KRESEL KLM DEKL

FREN OLARAK OKYANUS


Okyanuslardaki su ktlesi, atmosferdeki deiikliklere byk oranda etki etme kapasitesine
sahip. Okyanuslar olmasayd iklim deiiklii ok daha hzl ilerlerdi.


klim deiiklii ve kresel snmaya aslen petrol ve ca ekiliyor. yle ki son 40 yl iinde bu snn %93 bu
kmr gibi fosil yaktlarn kullanlmas sonucunda ekilde depoland. Havann snmas, bu ilave enerjinin sa-
atmosfere saldmz CO2 yol ayor. On dokuzuncu dece %3lk ksmndan kaynaklanyor. Okyanuslarda de-
yzyldaki Sanayi Devriminin balangcndan bu yana at- polanm bu s yava yava daha derin katmanlara doru
mosferdeki CO2 miktar %40 artt. Bir sera gaz olan CO2, ilerliyor. Okyanuslarn bu olaanst s tutma kapasitesi
okyanuslar olmasayd dnyann scakln imdikinden nedeniyle yzeydeki scaklk art ancak ok dk hzda
ok daha fazla ykseltebilirdi. gerekleiyor. Ancak her eyin bir bedeli var. Karbondiok-
Okyanuslar, hava ile su arasndaki younluk fark ne- sit alm denizlerin giderek daha asidik olmasna sebep
deniyle havaya salnan CO2nin drtte birini alr. Hava- olurken snma, deniz seviyesinin ykselmesine ve deniz
daki karbondioksit miktar arttnda dengeyi salamak ekosistemi iinde byk deiikliklere yol ayor.
iin okyanuslar da daha fazla gaz ekmeye balar. Su ne Okyanuslarn snmasnn beraberinde getirdii bir
kadar souk olursa sre o kadar etkili iletilir. Labrador baka risk de pozitif geri besleme olarak tanmlanyor.
ve Grnland denizlerinin yan sra kutup blgelerinde Deniz yzeyinde buharlama artyor. te bu su buhar,
de byk miktarlarda yzey suyu, CO2nin uzun sreli- atmosferin daha da snmasna yol ayor ve hatta bu
ine depolanabildii derin denizlere dklr. Sanayi konuda su buhar karbondioksitten daha etkili bir sera
Devriminin balangcndan bu yana bu yolla depolanan gazna dnyor. Bu srecin olumlu bir yan da var,
CO2nin byk ksm, ancak birka yzyl iinde yeniden zira milyonlarca yldr dnyay yaanabilir hale getiren
yzeye kar ve hatta bir ksm kalc olarak deniz taban- doal sera gaz etkisinin yaklak te ikisini su buharna,
na kelir. Okyanuslar bylece iklim deiikliini belirgin sadece drtte birlik ksmn CO2e borluyuz. Ne var ki
biimde yavalatmay baarr. imdi atmosfere ilave CO2 salmak suretiyle bu gaz, kendi
Ancak okyanuslarn CO2 depolama kapasitesi snr- kendini besleyen bir sarmal oluturur. Bunun akabinde
sz deildir ve dalgalanmalar arz eder. rnein 1980 ile su buhar CO2nin stma etkisini iki katna karr, scak-
2000 yllar arasnda Gney Kutbunda deniz daha az CO2 lk daha da artar ve daha byk bir su ktlesi su buha-
almken sonraki yllarda bu miktar yeniden artmaya ba- rna dnr. Bu yolla karbondioksitin asl etkisi birka
lad. Okyanuslar sadece karbondioksitin nemli ksmn katna kabilir. Deniz buzullarnn scaklk artna bal
depolamakla kalmyor, insan kaynakl sera etkisine bal erimesi, bir dier pozitif geri besleme unsurudur. Kuzey
oluan ilave snn da neredeyse tamam okyanus sularn- ve Gney Kutbu denizlerindeki buzullar, koruma kalka-
n grevi grerek, gne masnn %90n geri yanstr.
Isnmann ilerlemesiyle beraber denizdeki buzlarn mik-
Scaklk nereye gidiyor? tar giderek daha da azalr. Bu eridii iin denize den
gne nlarnn %90n su emer ve bunun sonucunda
daha fazla snr. Su sndka daha fazla buz erir.
DENZ ATLASI 2017 / IPCC

klimdeki snmay ngrlemez biimde hzlandran


Atmosfer

%2,1 %2,3
bu pozitif geri beslemeler, okyanuslara neden ilave yk
bindirilmemesi gerektiini bir kez daha ortaya koyar. Bu-
nun iin de Paristeki Dnya klim Konferansnda alnan,


kresel snmay 2Cnin altnda tutma kararna mutlaka
Ktalar
Okyanus uyulmaldr.

%93,4 %0,9
Buzullar / kutup buzlar

%0,8
%0,2 Grnland
buz rts
Arktik deniz buzlar
Antarktika
%0,2 buz rts

Doal sera etkisine ilave olarak insan eliyle atmosfere salnan


CO2den kaynaklanan snn aslan pay okyanus tarafndan alnr.

22 D E N Z AT L A S I 2017
Kresel bir tayc bant Okyanuslar karbondioksiti nasl depoluyor?

DENZ ATLASI 2017 / WOR / SABINE


Yzey aknts (scak) Deniz yata aknts
Grnland Denizi Denizalt aknts (souk) Derin su oluum blgeleri
Labrador Denizi
A 1 Krfez aknts 5 Humboldt aknts
B
2 Kuzey Atlantik aknts 6 Kaliforniya aknts

2 3 Benguela aknts 7 Antarktika kutup


evresi aknts
4 Agulhas aknts
6
1

3 4
5

7 7
7
C D
Ross Denizi Weddel Denizi

nsan eliyle retilen CO2 miktar


Mol/m2 cinsinden su stunu iinde 010 1030 3050 5070 7080 Veri bulunmuyor

CO2 depolamas ancak byk deniz akntlaryla mmkndr: C ve Wedden denizinde D buz oluumuna bal olarak evrede-
Bu akntlar, tpk birer tayc bant gibi tropik enlemlerdeki deniz ki suyun tuz oran art gsterir. Arl bu yolla artan yzey suyu,
yzeylerindeki scak suyu kutup blgelerine tarlar. Aknt ekva- CO2 ile beraber denizin derinliklerine doru kmeye balar. Gelen
tordan uzaklatka su yava yava soumaya balar ve buhar- suyla beraber denizin derinlerindeki CO2 bakmndan zengin su
lamaya bal olarak tuz oran artar. Su ne kadar tuzlu ve souk yeniden tropik enlemlere doru itilir. Bu souk su ktleleri, derin
olursa o kadar arlar Kuzey Atlantikte, Grnland denizinde denizdeki yolculuklar srasnda yava yava stteki scak su kat-
A ve Labrador denizinde B ve Antarktikadaki Ross denizinde manlaryla kararak, olduka dk bir hzla ykselmeye balar.

CO2 nerelerde depolanyor?

DENZ ATLASI 2017 / GEOMAR


Atmosfer yakl. %45

Biyosfer yakl. %28


%100lk CO2 salm

Okyanuslar yakl. %27

Doal karbondioksit salmna ilave olarak her yl insan eliyle retilen CO2 miktarnn dalm.

D E N Z AT L A S I 2017 23
KRESEL ISINMA

NEML BR SORUN: DENZ SEVYES


Marshall Adalarnda yaayan toplam 72 binlik nfusun 10 bini, Arkansastaki tozlu Ozark da
ktlesinin eteklerinde yer alan Springdalei yeni vatanlar olarak kabul etti. Hal byleyken
denizden epey uzak olsa da Springdale, dnya apnda ykselen deniz seviyesinin etkilerini
hissediyor.

N
fusunun neredeyse te birinin ABDye g etti- belirlenemedii iin gelitirilememesi. Hollanda gibi zen-
i Marshall Adalar, Pasifik Okyanusunda Hawaii gin devletler, ky koruma amacyla yeni ve srdrlebi-
ile Avustralya arasnda yer alyor. Marshall Ada- lir yntemlerin aratrlmasna yatrm yapyor. rnein
lar, varl iklim deiiklii tarafndan tehdit edilen ilk artk koruma seti ina etmek yerine, younluklar gele-
devletlerden biri. Bu tehdidin geree dnmesi ise an cekteki su seviyesi artlarna uyarlanabilen kum meyil-
meselesi. leri kuruyorlar. Ancak birok yoksul devlet bu olanaklara
Bu g akmnn sebebi, karadaki buzullarn erimesi- sahip deil. Yaklak 160 milyonluk Banglade dnyann
ne bal olarak ykselen deniz suyu seviyesi. Denizlerin en byk nfus younluuna sahip lkelerinden biri.
ykselmesine yol aan bir baka etmen de okyanuslarn Kentsel genilemeye yer amak iin Bangladein Sun-
snmas. Kresel snmaya bal olarak oluan ilave s darban adndaki devasa longoz ormanlar kimi yerler-
enerjisinin %93 okyanuslar tarafndan emiliyor ve su- de tamamen kesildi ve denizle arasna set ekildi. Yani
yun scakl artyor. Isnan su genleiyor ve deniz suyu- blge deniz seviyesinde ve son yllarda llen buradaki
nun seviyesi artyor. Burada ad geen her iki etmen de su seviyesi art, kresel ortalamann iki kat dzeyinde.
su seviyesinin artmas zerinde eit lde etkilidir. 1900 Bu longoz ormanlarnda yaayan 13 milyon kiilik nfus
ylndan bu yana kresel ortalamada seviye art 20 cm dorudan tehlike altnda. 2009 ylnda Aila kasrgas bu-
dzeyindeydi, gelecekteyse ylda yaklak olarak 3 mmlik ray vurduunda, setler byk oranda ykld ve ukurda-
bir art bekleniyor. Her ne kadar bu deer fazla dei- ki blgenin byk ksm sular altnda kald. Geride yerle
mi gibi grnse de Marshall Adalar gibi bir ada devlet bir olmu ve tuz balam topraklar kald. On binlerce in-
iin uzun vadede bir felaket anlamna geliyor. ou k- san i ksmlara, bykehirlere doru kat. Setler niha-
smlarda deniz yzeyinin sadece bir metre zerine kan yet tamamen ykldnda ise burada yaayan milyonlarca
atoller, yakn zamana kadar on ya da yirmi ylda bir dal- insan iklim mltecisi olacak.
galar altnda kalrken sadece 2014 ylnda kez su altn- stelik bu felaketlerin gerekleme olasl her ge-
da kald. Nitekim su basknlar arasndaki sre, adalarn en gn artyor: Bangladeli meteorologlar, muhtemelen
kendilerini yenilemelerine izin vermeyecek lde ksa Hint Okyanusundaki suyun, ortalamann zerinde bir
olduundan toprak tuzlanyor ve lagnler iindeki tatl dzeyde snmasnn dorudan bir sonucu olarak blge-
su kaynaklar kullanlamaz hale geliyor. deki frtnalarn daha da glendiini sylyor.
Deniz seviyesi dnyann her yerinde ayn lde yk- Scak ve nemli hava nedeniyle frtnalarn enerjisinin
selmiyor ve uzun sreli lmler sonucunda okyanus y- artmas, zellikle nfus younluu giderek artan ky bl-
zeylerinin snmasnda da yerel farkllklarn etkili olduu gelerinde ve bunlarn andaki ada ve resiflerde zorlu
grlyor. Krfez aknts yaknlarndaki baz blgeler, koullar yaratyor. Ykselen deniz seviyeleri ve bunlara
kresel ortalamann drt kat kadar snrken Gney Pasi- ilave olarak frtnalardan kaynaklanan daha gl seller,
fikteki baz alanlarsa biraz soumu durumda. Marshall ky eridi ve adalarda yaayan insanlar zel bir glkle
Adalar da hafif bir snmann grld bir blge ieri- kar karya brakyor. Btn bu adalar ve ky kentleri
sinde yer alyor. korunabilecek mi? Yakn gemiteki ABDnin New Orle-
Bu da snmann en fazla olduu yerde deniz sevi- ans kentini sel sularnn basmasnn ardndan tartlan
yesinin en yksek seviyede olmasna gerek olmadn konu bu. Zengin devletler koruma olanaklarna sahipken
gsteriyor. Byle bir olay nasl aklanabilir? Deniz sevi- yoksul lkeler ar bir ykn altnda kalyor. klim dei-
yesindeki blgesel dalgalanmalarn ardndaki itici g ikliinden sorumlu olan endstri uluslar, dnyann tm
rzgr. rnein gl alize rzgrlarnn Pasifikteki su ky eritlerinde yaayan insanlara kar byk bir sorum-
ktlelerini doudan batya doru itmesi, Bat Pasifikteki lulua sahip. Bu konudaki giriimlerden biri, Birlemi
deniz seviyesinin ciddi oranda ykselmesine ve ABDnin Milletler tarafndan kurulan bir Yeil klim Fonlar. Bu-
bat kysndaki seviyeninse dmesine yol at. Blgesel radaki kaynaklar yardmyla etkilenen lkeler, daha iyi
deniz seviyesi artlarnn rzgra bal olmas, bilimin, bir ky korumas gibi uyum nlemlerini hayata geirebi-
sz konusu blgedeki insanlarn en merak ettii sorulara lir. Ancak bunun iin sanayilemi devletlerin gerekli kay-


yant vermesini zorlatryor: Yaadm yeri gelecekte ne- naklarn salanmas ve etkili nlemler iin kullanlmas
ler bekliyor? Buraya uyum salamak iin neler yapmal- gerekir.
yz? Ancak buradaki asl sorun, blgesel deniz seviyesinin
nasl bir seyir izleyeceine ilikin gvenilir ngrlerin,
rzgr sistemlerinin uzun vadeli davranlar nceden

24 D E N Z AT L A S I 2017
Her yerde farkl saylar Yzey suyunun snmas ve deniz seviyesinin ykselmesi

Grnland Deniz yzeyinin snmas 1900 - 2008 Okyanus yzeyinin kresel snmas
1 +1,6 C +2,1 C aras 100 yllk trend

+1,1 C+1,6 C aras 1 C

+0,62 C (mittlere globale Erwrmung) 0 C


2 Kuzeybat Atlantik +0,1 C -0,4 C aras 1920 2000
-0,4 C-0,9 C aras 8 San Francisco

4 in Denizi
Banglade 3

5
6
Filipinler
Marshal Adalar

DENZ ATLASI 2017 / WU


Gney Okyanusu 7

C/100 yl cinsinden deniz yzeyinin snmas mm/yl cinsinden deniz seviyesi art
3 10
8
2
10 6
2,1 2,1 4
1 6 6
1,1 4 1,1 2
0 2 2 0,6 0,6 2
0 0
0,8 0,1 0,6 2
2
1 1 2 3 4 5 6 7 8
Kresel
Grnlandn Kuzeybat Atlantik Banglade in Denizi Filipinlerin Marshall Adalar Gney Okyanusu San Francisco ortalama deer
gneyi dousu

Grnland Deniz seviyesinin ykselii, 1993-2013 Deniz seviyesinin kresel ykselii


Mm/yl cinsinden 100 yllk trend
1
12 - 14mm aras 2mm 150
mm
10mm 0mm 0
2 Kuzeybat Atlantik 2mm
8mm 1920 2000
6mm 4 6mm aras
8 San Francisco
4mm 8 14mm aras
4 in Denizi
3
Banglade
5
6
Filipinler
Marshall Adalar
DENZ ATLASI 2017 / IPCC

Gney Okyanusu 7

20. yzyln bandan bu yana iklim deiiklii okyanuslarn baz yerlerde d sergiledi. Dnya apnda deniz seviyeleri
snmas srecini hzlandrm ve deniz seviyesinin ciddi biimde ortalamas, 100 yl ierisinde 20 cm kadar artt.
ykselmesine yol amtr. Ancak blgesel farklar nedeniyle Son yirmi ylda yaplan uydu lmleri, deniz seviyesindeki
dnyann her yerinde seviyeler ayn oranda ykselip dmyor. artlarn blgesel olarak byk farkllk gsterebileceini
Deniz suyunun scakl kimi blgelerde 2Cye kadar ykselirken gsterdi.

D E N Z AT L A S I 2017 25
KIYILAR

RSK BLGELERNDE YAAM


Ky kesimlerinde yaayan insanlar, byk tehlike altnda ve saylar da giderek artyor. Sel,
erozyon, kme nedeniyle kylar giderek artan bir ykle kar karya.

B
irlemi Milletler verilerine gre dnya nfusu 2050 rnda lmcl bir kokteyle dnyor.
ylna kadar neredeyse on milyar insana ulaacak. Bunun yan sra en byk tehdit, bu kentlerin ze-
Kentleme eilimiyle beraber bu nfus art, kre- rinde durduu topran kmesi, yani sbsidans denen
sel mega kentlerin hzl ekilde bymesine yol aacak. fenomendir. Bangkok, anghay ve New Orleans 20. yzyl-
2050 ylna gelindiinde tm insanlarn %22si bu mega da metre, Tokyo ile Jakarta ise drt metre kadar kt.
kentlerde yayor olacak. te bu kentlerin nfusu ciddi Bu kentlerin bir ksm daha imdiden deniz seviyesinin
bir tehdit altnda, zira gnmzde nfusu 8 milyonun olduka altnda kald. Deltalardaki kme, aslnda doal
zerindeki kentlerin % 62si ky eritlerinde yer alyor. bir sre. Ancak gnmzde bu kmelerde grlen a-
Taylandn bakenti Bangkok olduka ksa srede on r hzlanmann nedenleri insan kaynakl. Yer alt sular-
milyonluk nfusa ulat. Chao Phraya rmann delta- nn karlmas ve snrsz inaat faaliyetlerinin getirdii
snda yer alan, ok sayda kanal ve rmak geileri nede- ykle topran skmas gibi unsurlar mega kentlerin,
niyle Dounun Venediki olarak da bilinen bu kentin, deniz seviyesinin ykselme hzndan yirmi kat daha hzl
ounluu yoksul kesimden oluan nfusu srekli olarak kmesine neden oluyor ki geen yzylda sularn 20 cm
kardein korkusuyla yayor: Sel basknlar, iddetli ykseldiini biliyoruz.
yamur ve frtna. Bu l, kresel iklim deiikliiyle Kentlerin topraa gmlmesinin bir baka sebebi de
giderek daha tehlikeli hale geliyor. nsanlarn korkular deltalar besleyen byk rmaklar zerine son on yllarda
yersiz deil, zira 2011 ylnda bu l kenti birlikte ziyaret ina edilen barajlar. Binlerce yl boyunca denize dklen
etti. Muson yamurlarnn normalden daha uzun srmesi ve deltalar byten kum ve alvyon, bu barajlar tarafn-
nedeniyle rmak, yatandan taarken deniz tarafndan dan onlarca yl boyunca tutulduu iin genellikle olmas
gelen frtna sularn denize akmasn nledi. Toplam 657 gereken alvyonun sadece yars denize dklyor. Gerek
kiinin hayatn kaybettii bu ziyaretin yaratt inanl- bunlar gerekse rmaklar zerinde yaplan dier mda-
maz boyuttaki zarar, Batdaki ofislerde bile hissedildi: hale aralar nedeniyle deltalar, denizlerin kum tama
Dnyadaki bilgisayarlarn sabit srclerinin neredeyse hareketini dengeleyecek alvyon tayamad iin yava
yars Bangkokta retildiinden bu hard-disklerin fiyatla- yava kaybolmaya balyor.
r bir anda iki katna kt. Bilim ve ehir plancl, bu kentlerin uzun vadede
Irmak deltalarnda kurulduklar iin krlganlk korunmas m yoksa en hzl byme alarnda bunlar-
odak noktalar kabul edilen Bangkok, New York, an- dan vazgeilmesi mi gerektii sorusunu soruyor. Haliha-
ghay, Tokyo ya da Jakarta gibi mega kentler biz insan- zrda yksek risk grubuna giren Tokyo, New Orleans ya
lar iin deniz krizinin en yksek risk tayan blgelerini da 2012 ylnda Sandy kasrgasna kurban olan New York
oluturuyor. Buralar yzyllk doa olaylar olarak tabir gibi kentler iin byk bir meydan okuma bu. Tam da bu
edilen, olaanst yksek ve iddetli frtnalarn riski al- sebeple bu kentler yksek teknolojili koruma sistemlerine
tnda. Kentlere ynelik en byk tehditler, rmak deltala- yatrm yapyor ve denizden gelen tehlikeye kar kaleler

Irmak deltalar yk altnda


DENZ ATLASI 2017 / NEWTON

1 Mega kentler giderek daha da byyor.


2 Mega kentler, zemindeki younlama nedeniyle ya da yer alt

sular, petrol ya da doalgaz karlmasna bal olarak kyor.


1

9 3 Doal ky korumas olan rnein longoz ormanlar gibi ky

koruma alanlarn yok ediliyor.


4 Deniz seviyesi ykseliyor.
6
2
5 Deniz suyu nedeniyle toprak tuzlanyor.
3
Baraj ve benzeri inaat nedeniyle deltaya tanan alvyon
6
4
5 miktar azalyor.
7 7 Alvyonlarn azalmas erozyonun artmasna neden oluyor.
8 Deniz ynnden gelen frtnalar, sel olaylarn glendiriyor.
8
iddetli Muson yamurlar su basknlarna ve deltann su
9

seviyesinin ykselmesine neden oluyor.

26 D E N Z AT L A S I 2017
Mega kentler: Risk blgelerinde kalknma

DENZ ATLASI 2017 / NEUMANN / NEWTON / NASA / IOC


Tianjin
Shenzhen Seul

Bangkok Osaka
Londra

New York stanbul


Annapolis 1 Dhaka Tokyo
Los Angeles
Kalkta
Karai anghay
Guangzhou
Bombay
Manila
Lagos Ho Chi Minh City
Chennai

Luanda
Lima Cakarta
Rio de Janeiro

2025 ylnda ky kesimlerindeki mega Buenos Aires


kentler (>8 milyon)
Tropik frtnalar (siklon, kasrga, tayfun)
tehdidi
Alak blgeler Nfus younluu (kii/km2)
Birok mega kent, birok risk faktrnn st ste
Gefhrdete Flussdeltas
geldii blgelerde kurulduundan zellikle
Tsunami tehlikesi 1 10 100 1.000 10.000
sel riskiyle kar karya.

ina ediyor. Ancak az gelimi ve gelimekte olan birok geirilip uyarlanmas, buralarda yaayan nfusun gerek
lkede, kendini belli etmeye balam bu tehditlere kar deneyimleri gerekse gereksinimlerine baklmas ve do-
bir nlem almaya ynelik ne mali aralar ne de bir irade ayla uyumlu yeni koruma imkanlarnn aratrlmas


bulunuyor. stelik sadece koruma nlemlerini alacak do- gerekir. Kimi zaman bunun anlam, baka unsurlarn ko-
nanma sahip insanlarn m hayatta kalabilecei sorusu runmas iin topran denize geri verilmesi de olabilir.
sadece kresel boyutta bir mesele de deil. Nitekim 2011
ylnda yaklamakta olan bir sel Bangkoku tehdit ettiin- ABDnin dou kysnda grlen sel felaketleri art
de alelacele hazrlanan, kum uvallarndan mteekkil
77 kilometre uzunluundaki koruma seti, bu metropol 1 Annapolis
Gn

DENZ ATLASI 2017 / NOAA


blgesini setin n ve arkas, burada yaayan insanlarysa 80
Cm cinsinden blgesel ortalama deniz seviyesi ykselii
koruma altnda olanlar ve olmayanlar olmak zere ikiye 60
Sel olan gn says 25,4 cm
ayrd. 40
Sel geldiinde darda braklan insanlarn, suyun 12,7 cm 20
tahliyesi iin bu kez seti ykmaya almas zerine iddet- 0
li atmalar kt; bu tablo gelecekte yaanacaklarn da 1950 1975 2000 2015
bir provas mahiyetindeydi, zira koruyucu duvarlar, pom-
ABDnin tm dou kys boyunca yerel sel felaketlerinin saysnda ciddi bir
pa sistemleri ve setler genellikle daha varlkl blgeleri
art grlyor. Su seviyesi ok fazla ykselmese ve hemen tahliye edilebilse
korumaya ynelikti. Srf bu toplumsal sebeplerden dolay
de zamanla yerleim blgeleri ve altyapda kalc zararlara neden olduundan
bile kentlerin iinden geen sel sularna kar duvarlar-
insanlarn buralarda tanmasna ve emlak fiyatlarnn dmesine yol ayor.
nn inas elimizdeki tek zm olmamal.
Sadece mega kentlere deil, tehlike altndaki ky ke-
simlerindeki tm insan ve yerleimlere ynelik bir baka Sinsi tehlike Bir tsunami okyanusu kat ederken
byk tehlike de tsunamiler. Bir tsunami oluma olasl
her ne kadar dk olsa da 2004 ylnda Hint Okyanusu
Hz 800 km/s 250 km/s 110 km/s 36 km/s
kylarn spren ve 2011de Japonyann Dou kylar-
n vuran rnekleri dnldnde, bunlarn etkilerinin
DENZ ATLASI 2017 / IOC

9m
son derece ar olduu grlebilir. Tehdit altndaki her
metropoln yan sra tm devletler ve uluslararas top- 2m 3m
Dalga ykseklii 1m
luluklarn katlmyla neleri korumamz gerektii, neleri 100 m 10 m
500 m
koruyabileceimiz, neyin srdrlebilir ve neyin hak- Su derinlii 5000 m
kaniyetli olduuna dair ak bir deerlendirme sreci
yrtlmeli. Kylardaki durum srekli deiim halinde
Tsunamiler de giderek artan ky kesimi nfusu iin nemli bir tehdit oluturuyor.
olduundan, planlamalarn da kesintisiz ekilde gzden

D E N Z AT L A S I 2017 27
ASDFKASYON

ASDK GELECEE DORU


Biz insanlar iin hissedilmeyecek kadar yava ilerlese de her geen gn denizlerimizde asit
oran artyor. Bu asidifikasyonun sonular denizlerin birok kesiminde grlmeye baland bile.

A
frika ve Amerika ktalarnn zellikle bat kyla- daki CO2 deerleri sk sk ykselip dmt, ancak g-
rndaki drt yukar doru ak blgesi asiditeden nmzde okyanuslar dnya tarihinde ei benzerine rast-
en ok etkilenen yerleri oluturuyor. Buralarda lanmam bir hzla asidikleiyor. Yaplan tahminlere gre
besin esi bakmndan zengin sular, derin katmanlar- denizler, insanlarn Sanayi Devriminden bu yana atmos-
dan ykselerek yzey yaknlarndaki k alan ksmlara fere sald toplam karbondioksitin te birini ald bile.
geliyor. Azot ve fosfor balar gibi besin eleri, besin Bunun sonucunda denizlerdeki asit miktar ise %26 artt.
zincirinin esasn oluturuyor. Bunlar tek hcreli algler Asidifikasyon, su iindeki karbondioksitin karbonik
olan fitoplanktonlar tarafndan tketilirken son derece asite dnmesine ve suyun karbonat doygunluunun
kk hayvanlar olan zooplankton da bu alglerle besle- azalmas anlamna geliyor ve kire yapan midye, deniz
nir; zooplankton ise balklarn yemidir. Bu nedenle yukar salyangozu, mercan, deniz kestanesi gibi birok canl
ak blgeleri, balklk iin zellikle verimli alanlardr. iin sorun tekil ediyor. nk karbonat, bu hayvanlarn
Buralarda gerek trlerin eitlilii gerekse de canllarn kabuklarn ina etmeleri iin gerek duyduklar ana yap
poplasyonu yksek olmakla kalmaz, dnyadaki biyolojik tadr. Yine kire kullanan ve plankton snfnn nemli
ktle retiminin %7si de buralarda gerekleir ve balk- bir ksmn oluturan deliklilerde, bu deiimin izlerine
lk rnlerinin %25i buralardan karlr. Buralar yaam- daha imdiden rastlanyor. Gney Okyanusundaki delik-
la dolup taan ve milyonlarca insan iin varolusal neme lilerin kabuk kalnlklar, Sanayi Devrimi ncesindeki ak-
sahip alanlardr. Ancak asidifikasyon tm bu zenginlii rabalarna kyasla belirgin ekilde azald. stiridyelerdey-
tehdit eder. 19. yzylda Kaliforniya aklarndaki yukar se temiz sularda kabuk kalnlklarnn azalmad ancak
ak blgelerinde patlayan istiridye endstrisi tm lkeye enerjilerinin nemli ksmn kabuk retiminde kullandk-
bu canldan yaplm lezzetli mahsulleri sunuyordu. An- lar iin byyemeyip kk kaldklar grlyor. Bunun
cak 2005 ylnda istiridye yetitiricileri bir okla karlat. sonucunda istiridye matkab gibi doal dmanlarna
Bu hayvann larvalar lyordu ve artk yeni istiridye ye- daha kolay av oluyorlar. Karbonat doygunluunun eksi-
timiyordu. Sonraki yllarda istiridye endstrisi kt ve lere dt sularda kire oluturan canllarn durumu
binlerce kii iini kaybetti. daha da kt, zira burada su, kabuklardaki kireci emiyor
Tm bunlarn sebebi neydi? Yukar ak blgesine ve hayvanlarn erimesine yol ayor.
derinlerden gelen suyun zellii deimiti. Aratrmac- Gney Kutbundaki denizin baz kesimlerinde bu s-
lar ky aklarndaki suyun pH deerinin ciddi oranda recin oktan balad grlebiliyor. Benzer bir durum
dtn tespit etti. Derin deniz suyu, istiridye larvalar Kuzey Atlantik iin de geerli: Burada yetien souk su
iin besin salayan bir unsur olmaktan kp lmcl bir mercanlar, kendileri iin hayati neme sahip kire iske-
ortama dnmt. Suyun asit oran artmt. Aratrma- letlerini artk muhafaza edemez halde ve bir noktadan
clar giderek artan ve asidifikasyon ad verilen bu sre- sonra kendi ilerinde kmeye balayacaklar. Hemen
ten, ksmen insanlarn atmosfere sald CO2nin sorumlu belirtmeli ki kire oluturamayan canl trleri de tehlike
olduunu buldu. Dnya tarihi boyunca okyanus suyun- altnda. Atlantik morinasnn yumurtalarnn hayatta kal-

Deniz suyunun 2100de beklenen


pH lei: Asidite nerede balar, nelere bazik denir? ortalama pH deeri

pH
pH
7,76 Deniz suyunun 1870deki
arap 8,18 ortalama pH deeri

HCl Kan
Kola WASH Sodyum hidroksit NaOH

Hidroklorik asit Sabun


Maden suyu Deterjan

ok fazla asidik Asidik Zayf asidik Ntr Zayf bazik Bazik ok fazla asidik

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Aradaki fark ok fazla gibi grnmese de 1870 ile 2100 arasndaki pH deeri deiimi, asit miktarnn %170 orannda artmasna tekabl
etmektedir. Birok deniz canls iin pH deerinin kstl lde azalmas bile ciddi sorunlar dourur.

28 D E N Z AT L A S I 2017
nsan elinden kma deniz krizi Modellemelerin ulat ngrler

1 1

MPI

MPI
5 5

3 3

4 6 4 6

1850 2016
2 2

Deniz yzeyinin pH deerleri

MPI
7.6 7.7 7.8 7.9 8 8.1 8.2

Beaufort Denizi 1

MPI
5 Kaliforniya akmnn yukar
doru ak blgesi

3 Kanarya Adalar akmnn yukar


doru ak blgesi

4 Humboldt akmnn yukar 6 Bengula akmnn yukar


doru ak blgesi doru ak blgesi

Yllar ierisinde

2100 pH deeri deiimi


1850
8,04

8,04
8,09
8,02

8,07

8,01
8,15

8,15

8,15
7,96
7,98
7,64

7,66
7,93
7,62

7,70
7,78

7,74
Ross Denizi 2 2016
2100
1 Beaufort Denizi 2 Ross Denizi 3 Kanarya Adalar akm 4 Humboldt akmnn 5 Kaliforniya akm 6 Bengula akm

Gerek, ngry de at: 2017 ylnn Mart aynda rnein Humboldt akmnda 2100de gereklemesi ngrlen 7,6lk bir pH deeri lld.

ma oranlar zaten son derece dk, yumurtalarn %95i


hayatta kalmay baaramyor. inde yaadklar suyun Asidifikasyon: Baz trler ba ederken bazlar yenik dyor
asit oran arttnda bu oran %97ye kyor. Aradaki fark
bu balk trnn yok olmas anlamna gelebilir. Asidik,
UNESCo / Wittmann & Prtner

yani kire paralayc sularn olduu okyanus kesimleri, YUMUAKALAR


giderek daha da bymeye balad. Kutup denizlerinin Midyeler,

yan sra bu durumdan en ok etkilenen yerlerin ncelik-


MERCANLAR
le yukar doru ak blgeleri olduu kaydediliyor. Yak- Tropik ve souk su mercanlar
lak otuz yl iinde Kaliforniya aklarnn bu durumda
olaca tahmin ediliyor. Yukar doru ak blgelerinin
ekosistemi risk altnda, zira ayn anda hem asidifikasyon,
hem snma hem de oksijen kayb gibi unsurlarn basks-
n hissediyorlar. Bu gelime, bu blgelerin dnyann bes- KABUKLULAR
Karides, stakoz,
lenmesi iin hayati neme sahip olduklar iin korkun kopepod, vs.
bir gelime. Kaliforniya aklarnda istiridyelerin anszn
DERS DKENLLER
ortadan kaybolup yeniden toparlanmamas, asidifikasyo- Deniz kestanesi, deniz hyar, deniz yldz
BALIKLAR
nun sonularn nceden kestirmenin ne kadar zor oldu- Ringa, ton bal, Atlantik morinas, vs.

unu gzler nne seriyor. Bu nedenle bu yklere, ister Olumlu etki Etkisiz Olumsuz etki


turizm, ister atklar ya da ar avlanma olsun bir yenisini
daha eklememek birincil nceliimiz olmal. Balk ve strombidea gibi birok hayvan, asidifikasyondan olumsuz
etkilenirken sadece az sayda hayvan bundan faydalanabilecek.

D E N Z AT L A S I 2017 29
GEME BR BAKI

TKETM VE KORUMA BLGELER


Gnmzde okyanusta yaayan ve deniz koruma alanlarnda muhafaza etmeye altmz
yaban hayat, bir zamanlar buralarda yaayan canllarn sadece kk bir paras. Nelerin
mmkn olduunun anlalmas iin bir zamanlar tablonun nasl olduunu bilmekte fayda var.

K
oruma blgelerindeki tm tr ve kategoriler de
Poplasyonlarn* azalma oran
dahil edildiinde okyanuslarn ancak %3,5inin ko-
ruma altnda olduu, hatta sadece %1,6snn kat

DENZ ATLASI 2017 / LOTZE&WORM


ekilde ya da tam korunduu grlr. Tpk 2017de dn-
yann en byk deniz koruma blgesi ilan edilen Ross de- 96,5 % 87,6 %
nizindeki kesin avlanma yasanda olduu gibi. Ross de-
Kpekbal
nizinin %70inden fazlasnda nmzdeki 35 yl boyunca Deniz kaplumbaalar
sudan herhangi bir ey karmak kesin olarak yasak; ka-
lan ksm ise bilimsel aratrmalar amacyla avlanmaya
ayrlm durumda. Gerek evre koruma rgtleri gerekse 89,4 %
75,7 %
bilim dnyas, tm okyanuslarn %20si ile 50sinin deniz
Resif balklar
koruma blgesi ilan edilmesini talep ediyor. Hem de mev- Yrtc balklar
(Ton bal, yelken bal, kl bal) *tarihi kaynaklara dayanarak
cut durumun olduu gibi korunmas iin deil, yaban
hayatn kendini toparlamasna olanak tanmak iin. Zira
a trnden geriye kalan yaklak 300 bin birey Karayip
koruma blgelerinde bir zamanlarn trler eitliliinden
sularnda yaamn srdryor. Daha 20. yzyln ban-
geriye sadece kk bir ksm kalm durumda. Bundan
da Almanyann Elbe nehrinde boylar metreyi geen
bin yl nce Wadden denizinde elle ya da kepeyle balk
mersinbalklarna rastlanyordu. Birleik Devletler ak-
yakalamak mmknd. Benzer ekilde Kuzey Denizinde
larnda 2 bin 200 kilo arlnda bir eytan vatozunun
bundan 500 yl nce, pazarlarda etine byk rabet olan
yakaland da belgelenmiti. Gnmzde byk balkla-
gri balinalar ve gerek balinagiller yzmekteydi. Milyon-
ra neredeyse hi rastlanmamasnn sorumlusu balklk.
larca deniz kaplumbaas Karayipleri igal etmiti. yle
Balklar, daha yetikin hale gelip bymelerine imkn
ki Kristof Kolombun mrettebatnn bu devasa hayvan-
tannmadan avlanyorlar.
larn, gemilerin gvdesine arparak kardklar grlt-
Bundan 2 bin yl nce Romallar Akdenizde, 150 farkl
den uyuyamadklar sylenir.
hayvan trn satmak zere avlanyordu. Yeni dnyann
17. yzylda dnyadaki denizlerde 90 milyon orbalk
16. yzyldan itibaren balayan smrge dnemi, sade-
kaplumbaa yaamaktayd. Bu hayvanlar adlarn, ba-
ce orbalk kaplumbaalarn kaderini izmekle kalmad.
larda denizciler iin taze et gereksinimini karladkla-
Balina avclnn tarihesine bakldnda doann nasl
r, sonradansa varlkl kesimin masalarnn ba kesini
yamaland aka grlebilir. Balina avclarnn, ger-
yerletikleri iin almt. Gnmzdeyse ayn kaplumba-

Canl tarih Eski balklarn anlattklar DENZ ATLASI 2017 / SAENZ-ARROYO

Yal balklara gre Kaliforniya krfezi (1940l yllar) Yalca balklara gre Kaliforniya krfezi (1970li yllar) Gen balklara gre Kaliforniya krfezi (1990l yllar)

30 D E N Z AT L A S I 2017
Deniz koruma blgeleri Yaban hayat dnemlerine dn iin dinlenme alanlar

Deniz koruma blgeleri (MPA)

DENZ ATLASI 2017 / MPATLAS


4 Mariana ukuru ulusal
Ar koruma deniz park
Ksmen deniz koruma alan ABD 2009
Zayf koruma 2 Papahanaumokuakea ulusal deniz park
ABD 2006 11 Genileme
ABD 2016
Henz uygulanmyor

10 Pitcaimin Adalar deniz


koruma blgesi
Uzak Pasifik adalar 5 Byk Britanya 2015
ulusal deniz park
ABD 2009, 2014
7 Paskalya Adalar deniz park
3 Phoenix Adalar
ili 2015
deniz koruma blgesi
Kiribati 2006

9 Nazca-Desventuradas
8 Kermadec deniz

DENZ ATLASI 2017 / LUBCHENCO&GRORUD-COLVERT / MPATLAS


1 Byk Set Resifi deniz park
deniz park koruma blgesi ili 2015
Avustralya 1975 Yeni Zelanda 2015
6 Prens Edward Adalar
deniz koruma blgesi 12 Ross Denizi koruma blgesi
Gney Afrika 2009
Antarktika 2016

Deniz koruma blgeleri (MPA) 4,3


Tm deniz koruma blgeleri Bunlar iinde ar koruma blgeleri 3,5
2,5
0,1 0,3 0,5 0,9
Okyanus yzeyine
oran 0,1 0,1 0,1 0,1 0,3 1,6 1,9
15
10 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
5 21
(milyon km2
cinsinden) 0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

ek balinagilleri byle adlandrmalarnn sebebi, av iin vimli olmad aikar deniz hyar, Asyada leziz bir yemek
doru hayvanlar olmalaryd. nk avlanmas kolayd. kabul ediliyor. Bundan elli yl ncesine kadar deniz hyar
ldkten sonra su yzeyine kyorlard ve kaynatlarak sadece Asyada avlanrken, imdi bu hayvann tm okya-
yaa dntrlen amber asndan zengindiler. Bu bali- nuslarda avlandn gryoruz. Nihayetinde tarih bir kez
na trlerinin avlanmasna yaklak olarak 1000 yllarnda daha tekerrr ediyor. Gnmzde bizler nasl kaybettii-


balanmt. Giderek daha salam gemilerin inasyla, de- miz balinalar iin zlyorsak, gelecek kuaklar da deniz
nizlere daha fazla almak, balinalar ak denize doru hyarnn yok oluunun yasn tutacak.
takip etmek mmkn oldu. Balina gemilerinin altn a
olan 18 ve 19. yzyllarda Gney Okyanusundan Kuzey
Avlanma emberi daralyor
Pasifie kadar tm sularda gerek balinagiller avlanyor-
du. Bu dnemdeki vahi avlanma nedeniyle 20. yzyln
DENZ ATLASI 2017 / ANDERSON / LOTZE&WORM

banda gerek balinagillerin neredeyse soyu tkenmiti. Biskay Krfezi Kore 1648,
nsanln elde ettii gelimeler, zellikle yakn tarih- yakl. M.S. 1000 Japanya 1698

te ba dndrc bir hza kavutu. Ancak canllara kar Kuzeydou Atlantik Gneybat Pasifik
yakl. 1300 18001881
insann duymas gereken sayg, ne yazk ki ayn hzla iler-
lemedi. Birok tr, yeni moda ve trendlere kurban verildi. Kuzeybat Atlantik Madagaskar
yakl. 1530 1920
Nitekim gsterili kadn apkalarnn retilmesi iin deniz
Gney Okyanusu Kuzeybat Atlantik
kuu kolonilerinin kk kaznd. 1890l yllarn Boston yakl. 1700 19821988
kentinde stakozun, hapishanelerde le yemei olarak
Kuzey Pasifik Kuzeybat Atlantik
mahkumlara verilecek kadar ucuz olduuna kim inanr? yakl.. 1840 1994 und 2000
nsanlk olarak okyanuslar, kendin piir kendin ye res-
toran olarak gryoruz. Okyanusun hl canllarla dolup Balina avnn yaygnlamas Deniz hyar avnn yaygnlamas
tatn dnmekle yanlyoruz. Gnmzde koruma
blgelerinde yeniden canlandrmaya altmz ortam, Gney okyanusunda Gney gerek balinas 200 yl boyunca avland.
bir zamanlarn snrsz zenginliine kyasla ufack bir par- Tarihteki en byk Gney gerek balinas nfusu yaklak 80 bin bali-
aya karlk geliyor. Kimi alardan aklmzn bamza nayd. Gnmzdeyse geriye sadece 7 bin 500 birey kald. Kresel deniz
geldiine phe yok. Gnmzde byk deniz memelileri hyar av, srf son 60 yl iinde (19502006) 2 bin 300 tondan 30 bin
neredeyse hi avlanmyor. Ancak bir fok yavrusu kadar se- 500 tona ykseldi.

D E N Z AT L A S I 2017 31
OKYANUS YNETM

DENZLER KME AT?


nsanlar binlerce yldr avlanma ve ticaret amacyla denizlere alyor. Yzlerce yldr da bu
sebeple savalar yrtlyor, muktedirler denizlerin zerinde hak iddia ediyor. atmalar
gnmzde de sryor.

B
urada tartlan sadece ticaret yollarna eriim z- ileri uzandn, yani su stnde kalan topraklarla jeolo-
grl deil. Gnmzde devletler arasnda ya- jik ba olduunu bilimsel olarak belgeleyebilirse burada-
anan atmalarn gerekesi, tabandan geliyor. ki kaynaklar da tek bana kullanma hakkn kazanabilir.
Canl olmayan kaynaklar tabir edilen, deniz altndaki Bu egemenlik talebi adalar kapsamakla beraber kayalk-
yeralt zenginliklerinin kullanm hakkn teminat altna lar ve dier ykseltiler iin geerli deildir.
alabilmek iin uluslararas deniz hukukundaki karasular Bu durum zerinde kimsenin yaamad Heard ve
kapsamn geniletilmesi, buradaki atmann ana sebe- McDonalds adalar gibi yerlerde ilgin bir boyut kazan-
bi. Yani mesele denizden toprak kapmak. Kulaa son yor. Ad geen takm adalar, Antarktikann bin kilomet-
derece sama geliyor, deil mi? Ancak karann nerede re dousunda yer alan minik adacklardr. Avustralya bu
balayp nerede bittiine baktmzda bunun o kadar da adalarn varl sayesinde 2,5 milyon kilometrede kulla-
sama olmadn grrz. nm hakk kazand, zira bunlar 2 bin kilometre boyunca
Bu dzenlemenin esas, Birlemi Milletler Deniz Hu- denizaltnda uzanan devasa bir srada olan Kerguelen
kuku Szlemesidir. Bu szlemeye gre bir devlet, deni- Yaylas zerinde yer alyor. Avustralya, deniz altndaki bu
zin kysndan on iki mil aa kadar olan ksmn kendi sradalar zerinde artk mnhasr kullanm hakk talep
karasular olarak kullanm hakkna sahiptir. Buna ilave edebilir. Deniz hukuku bu konuda bir snrlama getiriyor
olarak kylar andaki 200 deniz milini de kendi eko- elbette ama bu snrlama, adalarn ancak 350 kilometre
nomi alan olarak kullanabilir. Ayn uygulama kta sa- andan balyor.
hanl tabir edilen, deniz tabannn ilk 200 deniz mili Deniz anayasas olarak da bilinen ve devletlerin,
iin de geerlidir. Kta sahanlndaki kaynaklar, ilgili sorunlarn barl ekilde zmn salamay amala-
devletin kendi tasarrufundadr. Ancak mesele bu kadarla yan Birlemi Milletler Deniz Hukuk Szlemesi (UNCLOS
snrl deil. Bir devlet kendi kta sahanlnn ok daha 1982), yeni saylabilecek bir kanuni belge. Herhangi bir

Hukuku gzyle Uluslararas deniz hukukuna gre denizin blmleri

DENZ ATLASI 2017 / UNCLOS / WBGU


YASAL Ky sular Salt ekonomik Ak Geniletilmi Ak Blge
BLMLENDRME sular (AWZ) deniz kta sahanl deniz (the Area)

temel izgi

Bu sular tm devletler kullanabilir ve


burada balklk yapabilir
Kydaki devlet tm Kydaki devletin haklar: Uluslararas deniz hukuku geerlidir
haklara sahiptir: Mnhasr balklk hakk (UNCLOS)
Kydaki devletin haklar:
Blge egemenlii Mnhasr yer alt
Kta sahanlnn d
Balklk haklar kaynaklar hakk
snrnn belirlenmesi
Yer alt kaynaklar
ileminin tamamlanmasnn
haklar Eriim ve lisanlara deniz
ardndan yer alt kaynaklar
yata kurumu karar verir
iin mnhasr haklar
Corafi
blmlendirme Kta sahanl (kara platformu) Ktasal yama Ktasal ykseli Derin deniz (dz)

12 deniz mili Arlkl olarak egemenlik haklar ve karasular izinleri


azami 200 deniz mili nsanlk mirasnn geerlilik blgesi (Blge)
azami 350 deniz mili Deniz hukuku szlemesinin geerlilik blgesi (UNCLOS)

nsanlk miras kabul edilen sular, gnmzde deniz yatann mevcudunun yan sra blgeler arasnda ve salt ekonomik sularda
ulusal egemenlik alannn aksi ynndeki ksmlar olarak tanm- g eden balk mevcutlarnn ticari kullanmn da dzenler.
lanmtr. BM deniz hukuku szlemesi (UNCLOS) ve buna ait uy-
gulama mutabakatlar, denizlerin ynetiiminin snrlarn izer.
Blgesel Balklk Ynetim rgtleri (RFMO) ak denizdeki balk

32 D E N Z AT L A S I 2017
Uluslararas topluluklar g kaybederken tekil devletler toprak kazanyor

DENZ ATLASI 2017 / WOR / GRIDA


ve
54 26 G 53 06 G

Nor
3 24 D 73 32 D
21 Bouvet Adas
2 Heard ve McDonald adalar
Nfus yok
49 km2 Nfus yok
Norve iin genileme: Heard Adas: 368 km2
500.000 km2 McDonald Adas: 2,5 km2
Avustralya iin genileme:
2.500.000 km2

Avustralya

Salt ekonomik sular 1 2 Heard ve McDonald adalar


Bouvet Adas
Kta sahanlnn geniletilmesinin talep edildii yerler
Blge: nsanln ortak miras

Kta plaklarnn kenarlar

Ky devletine ait salt ekonomik sularn (koyu yeil), d kta sahanlna (turuncu) kadar genilemesiyle uluslararas sularn kapsam
daralr ve devletler birliinin sular kaybedilir.
Deniz yatann %57si halihazrda paylalm durumda. nsanln ortak mirasna kalan ksmsa sadece %43tr.

devletin egemenlik ya da kullanm haklar alannda yer gn daralarak %70ten %43e gerilemi durumda. Yani
almayan deniz taban ki Birlemi Milletler literatrn- deniz tabannn %57si oktan paylatrlm olduundan,
de buralara the area, yani blge ad veriliyor aslnda tm uluslara katlm ve datm adaleti salayacak her
ortak insanlk miras anlayna dayaldr ve hem evre- trl uluslararas mdahale yolu da kapanm halde.
nin korunmasn hem de az gelimi lkelerin bu zengin- Bu dzenlemeler sadece deniz taban iin geerli.
lie eriiminin salanmasn amalar. Ancak tabann zerindeki su ktlesi ve bunun iinde yer
Bunlar byk szler olsa da, etkileri kimi zaman ol- alan her trl canl ve olaylar, yasal dzenlemelere tabi-
duka zayf kalabiliyor. nk bir devlet mnhasr kulla- dir. Kaynaklarn smrlmesi ya da evre koruma gibi
nm alann yasal yolla genilettiinde ortak miras alan unsurlar sz konusu olmad srece ekonomik blgeler
daralmaya balyor. Nitekim ayn durum, Umut Burnuna ierisinde ulusal yasalar geerlidir. Bu blgelerin dnda
2 bin 600 kilometre uzaklkta, Gney Atlantikteki buzlar- ak deniz hukuku, yani uluslararas hukuk kullanm bu-
la kapl, ime suyu bile olmayan kk Bouvet adasnn lur. Ancak bu hukukun da boluklar var. rnein ak de-
mlkiyeti nedeniyle 500 bin kilometrekarelik bir kulla- nizde korsanlar, kimin tarafndan yakalandysa, onlarn
nm alan zerinde hak iddia eden Norve iin de geerli. sorumluluunda olurken, evre kirlilii yaratanlar, yasa-
Fransa da deniz stnde yer alan, kendine bal ok say- d balklk filolar, terristler, silah tccarlar, uyutu-
da adayla, deniz taban arazindeki kaynaklarn mlkiyeti rucu ve insan kaaklarysa bu kapsama girmiyor. Bunlar
bakmndan bir dnya devine dnm durumda. Bu ancak, geldikleri lkenin yetkili kurullar tarafndan taki-
hak, iddialarnn belirlenmesinde BM kta sahanl ko- be alnabilir. Uluslararas rgtlerin sorumluluk alanlar,
misyonu nemli bir rol oynamaktadr. Devletler bu komis- genellikle fazlasyla mulak snrlara sahiptir. Ak deniz,
yonda, ou henz ekonomik olarak eriilemez durumda egemenlik alan anlamnda kimseye ait olmamakla bera-
olan ya da olduklar varsaylan hammadde kaynaklar ber kullanm itibariyle herkesindir. Fakat kresel sorun-
zerinde hak iddia ediyor. Gelecee ynelik karlksz lar balamnda okyanuslarn korunmasn salamak by-
bir takas sz konusu. Burada sz konusu olan sadece fosil le bir ortamda ok kolay deildir. Ancak AB dzeyinde
yaktlar deil, ayn zamanda maden cevherleri metaller yrtlen ve ak denizde de koruma blgeleri kurmay


ve bunlar zerindeki denetimin getirecei g. Bir baka ngren gncel mzakerelerin de gsterdii zere hibir
nemli unsur da, etki alanlarn yasal yollarla genilet- ey imkansz deildir.
mek niyetindeki devletlerin stratejik adan nemli k-
resel karlar. Henz paylatrlmam blge her geen

D E N Z AT L A S I 2017 33
DERN DENZ MADENCL

DNYANIN HAMMADDE ALII


Derin denizde, gizemli adlar olan hazineler sakl: Manganez yumrular, kobalt
kabuklar, kara duman bacalar. Yksek younlua sahip bu oluumlar ierisinde
cazip metaller var.

H
epimiz birer tketiciyiz ve her tketici hayat bo- Batl sanayi devletlerinin, bu cazip metallere ulaa-
yunca ortalama 2 ton bakr ve 700 kilo inko kulla- bilmek iin yeni kaynaklar aramalarnn sebebi ncelikle
nyor. Sadece tek bir akll telefonun ierisinde 30 pazar ekonomisi. rnein dnya apndaki kobalt reti-
farkl metal bulunuyor. Bunlar arasnda karada tartmal minin %40, yakn zamana kadar i savan penesinde
koullarla elde edilen kobalt ve nadir toprak elementleri kvranan, yolsuzluun olaan kabul edildii ve ham-
de var. imdiyse sra derin deniz madenciliinde! Karada- madde uruna lmne bir mcadelenin yrtld
ki rezervler tkenmeye mi yz tuttu? Yzlerce yldr d- Demokratik Kongo Cumhuriyetinden geliyor. Kobaltn
zenli olarak madencilik yapld dnlecek olursa re- Avrupa Komisyonu tarafndan kritik bir element olarak
zervlerin tkenmi olmas muhtemel. stelik amzda kabul edilmesinin sebebi, lkedeki insan haklarnn tart-
bu hammaddelere olan gereksinim hzla artt. Otomotiv lmas deil, bu maddenin blgesel younluu nedeniyle
sanayi, biliim teknolojileri, yenilenebilir enerjiler... tm Avrupadaki endstrinin tedarik gvencesinin olmamas.
bu sektrler iin akl almaz miktarda metale ihtiyacmz Tam da bu noktada, derin denizin hazine odasna
var. rnein tek bir rzgr enerjisi santralinde 500 kilo girmekten, yerkrenin, henz kefedilmemi ve paylat-
nikel, 1 ton bakr ve 1 ton nadir toprak elementleri bu- rlmam az saydaki toprandan birinden maden kar-
lunuyor. maktan daha mantkl bir hamle olabilir mi? Deniz yata-
Metallerin jeolojik olarak darboaza girdii sylene- nn sadece %10u topografik olarak llm durumda,
mez, zira yeralt hl bu elementlerle dolup tayor. Peki, gerekten aratrlm ksmysa %1den den kk. Bildi-
yleyse derin deniz madenciliine olan bu ilginin sebebi imiz ise derin denizin, her eyin ama gerekten de her
ne? nk karadaki mevcut rezervlerle gereksinimi kar- eyin olduka yava bir tempoda ilerledii bir yaam ala-
lamaya almak her geen gn daha klfetli ve maliyetli n olduu. Nitekim 1980lerde trol aralaryla yaplan ilk
hale geliyor. Madencilik, doal evreye yaplan olduka aratrma dallarnn brakt izler, sanki dn olmu gibi
byk bir mdahale demek ve bedeli de ar evresel za- deniz yatanda hl grlebiliyor. Deniz yatanda k-
rarlar olarak karmza kyor. Ancak toplumlar bu zarar- melenmi cazip manganez yumrularnn 5 ila 20 milimet-
lar kabul etmekten her geen gn daha fazla kanyor. re arasnda bir bykle gelebilmek iin 1 milyon yla
rnein nadir toprak elementleri, adlarnn ima ettii ihtiyac var. Ekoloji uzmanlar burada verilecek zararlarn
kadar nadir deiller. Ancak ii cretleri ve evre zarar- telafisinin son derece uzun srecei konusunda uyaryor.
larna bal tazminatlar nedeniyle karlma maliyetle- Dolaysyla bu madenleri karmadan nce bu ilemlerin
ri yksek. Bu yzden bu elementlerin %97si u sralar derin denizin ekosistemi zerindeki etkileri hakknda
inden geliyor. daha ok bilgi toplanmas gerekiyor. Ancak ok sayda

300 yllk teknolojik geliim ve metal tketimi Karadaki / Denizdeki metal rezervleri
DENZ ATLASI 2017 / ACHZET

DENZ ATLASI 2017 / WOR

Kobalt (Co)
Mangan (Mn)
20,5

94 230
306
5.830
W Re Ge

Al Ag C Ca Ce Cd
Nikel (Ni)
Co Cr Cu Si Fe

Al C Ca Ce In K Li Mg Mn Ga 31 7.076
C Ca Co Cu Co Cr Cu Fe Mg Nb Ni P Pb Pt
0,0011
260
*
Fe Mn Pb Mn Mo Ni Pb Pt Si SEE Rh Ru Mo Sn Ta
Nadir toprak dioksitleri Talyum (Ti)
5,4
C Ca Fe Sn W Sn Th Ti V W Te Th Ti U V

MKTAR (milyon ton cinsinden)


1700 1800 1900 2000
Karada Denizde (Primer kabuk zonundaki (PCZ) ve
* Nadir toprak elementleri (REE) skandiyum, itriyum ve lantan elementlerinin yan sra lantanoidler Clarion-Clipperton zonundaki tahmin edilen
grubundaki 14 elementi de kapsyor. metal miktarlarnn toplam

34 D E N Z AT L A S I 2017
Denizdeki hazineler!

DENZ ATLASI 2017 / WOR / ISA


Japonya
Fransa
Rusya

eitli lkeler
Rusya in
Kore

Hindistan
Hindistan
Brezilya Almanya

in

CLARION-CLIPPERTON ALANI
in IOM Dou Avrupa Konsorsiyumu
REZERVLER Fransa Nauru
Kobalt kabuklar Rusya Tonga
n
Almanya Byk Britanya k Ala
Manganez yumrular n Kr
Cook Adalar Belika Clario
Kara duman bacalar (Massivsul.de)
Kiribati
ARAMA ZN OLAN Singapur
REZERVLER Japonya
Kobalt kabuklar Kore
Manganez yumrular
Kara duman bacalar (Massivsul.de)
Ayrlm blge n
Clipperton Krk Ala
Kta plakas kenarlar Koruma blgeleri

devlet ve sanayi irketi, byk olduu tahmin edilen bu uluslararas dzenlemelerin geerli olduu Clarion-Clip-
pastadan iri bir dilim kapabilmek iin balang izgisin- perton alannda deil, Tonga ya da Papua-Yeni Gine gibi
de yerini ald bile. rnein Almanya, Hawaii yaknlarn- devletlerin salt ekonomik sularnda... nk buralarda
daki Bavyera eyaleti byklnde bir deniz yata kaz geerli kurallara ve evre standartlarna bu lkeler tek
alanna sahip olmakla gurur duyuyor. Burann gemiyle balarna karar veriyor. Uluslararas kurallar burada ge-
birka saat kuzeybatsnda Belika, hemen bitiiinde G- erli deil ve bu ada devletleri kalknma frsat yakalama
ney Kore bulunuyor. Biraz daha ileride Fransa, Rusya var, umudu ve lisanslar yoluyla elde edilecek gelirler nedeniy-
biraz daha batya doruysa in. le yksek riskler almaya hazr. Ancak bu mdahalelerin,
Uluslararas deniz hukukuna gre ak denizdeki faa- balkl ya da turizmi nemli lde olumsuz etkile-
liyetler tm insanln yararna hizmet etmeli ve sadece mesine ya da denizlerin kirlenmesine bal olarak gerek
sanayi lkelerinin tekelinde olmamal. Uluslararas Deniz ekolojik gerekse toplumsal adan hangi sonular dou-
Yataklar Otoritesi (ISA) kymetli hammadde rezervleri- racan imdiden ngrmek zor. Bu sebeple 2008 yln-
nin, gelimekte olan lkeler tarafndan da kullanlabilme- dan bu yana Papua-Yeni Ginede ve dier Gney denizi
sini dzenler ve denizin korunmas iin aba gsterir. Bu adalarnda yaayan insanlar, bu planlara kar kyor. An-
sebeple hak iddia edilen kaz alanlarnn ierisinde deniz cak bu protestonun sesleri, dnya kamuoyunun kulana
yatann korunmas iin geni alanlarn ayrlmas gere- ulamyor. Ama en azndan, derin denizdeki mineral kay-


kiyor. Halihazrda ISA, manganez yumrularnn karl- naklarnn karlmasna kar kan bir dizi uluslararas
masna dair dzenlemeler hazrlyor. Bylelikle insanlk sivil toplum kuruluunun desteini aldlar.
tarihinde ilk kez hammaddenin paylam iin karma
ileminden nce ak kurallar getirilmi olacak.
Yaratt tm endielere ramen ticari derin deniz
madenciliine nmzdeki yllarda balanacak. Ancak

D E N Z AT L A S I 2017 35
DENZDEN KAZANILAN ENERJ

GELECEK NEREYE?
Gelecekte de enerji ve hammadde gereksiniminin gvence altna alnabilmesi
iin devletler gzlerini ak denize dikmi durumda. Peki, gelecek ne tarafta?
Fosil enerji kaynaklar m yenilenebilir enerjiler mi? Frsatlar ve riskler neler?

1 . KL M D E K L
Kresel birincil enerji tketiminin %80i gnmzde fosil yaktlardan karlanyor.
Fosil yaktlar arasnda kmr ve linyit birinci srada, daha sonra petrol ve doalgaz
Onaylanm ak deniz rzgr enerji santrali tesisleri
geliyor. ki derecelik iklim hedefini tutturabilmek iin bilinen kresel kmr rezerv-
lerinin en fazla %12sini, petroln te ikisini ve doalgaz rezervlerininse yaklak Onaylanm gelgit enerji santralleri
%50sini yakabiliriz. Kmr yakmak, enerji kazanmann ak ara iklime en zararl ha-
lidir. Onaylanm gelgit enerji santralleri

Bilinen metan hidrat rezervi


2 . JEOST RAT E J K I K A R L A R
Birok devlet enerji bamszl sylemine dayanarak petrol ve doalgaza yatrm Derinlerdeki bilinen petrol rezervleri (400 m altnda)
yapmay srdryor. Bu nedenle de ad geen kaynaklar, Ortadoudaki petrol ya-
Derinlerdeki bilinen doalgaz rezervleri (400 m altnda)
taklar gibi konvansiyonel yerlere kyasla ok daha pahal olmasna karn denizin
derinliklerinden ya da Kuzey Kutbundan karmak istiyorlar.

3. PETROL F YAT L A RI
Petrol fiyatlar olduka krlgandr. Fiyatlar u sralar dk olduundan gnmz-
de konvansiyonel yollar dndaki yntemlerle denizden petrol karmak cazip deil.
OPEC lkeleri 2011-2013 yllar arasnda varil bana 100 dolara ham petrol satarak
rekor fiyatlara ulamt. Ancak 2016 ylnn Ocak aynda fiyatlar tarihi bir dle 30
dolar gerileyerek dibi grd. Bunun sebepleri arasnda eyl gaznn ABDde yaad
patlama, OPEC lkelerinin fiyat krma politikas, rann petrol ihra eden bir lke
olarak dnya sahnesine geri dnmesi ve inin zayf ekonomik gc saylabilir.

DOALGA Z D E R N D ENZ P ETROL SONDA JI METAN H DRAT

Rezervler: Ak denizden karlan doal- Rezervler: Petrol yataklarnn byk Rezervler: Metan hidrat yerkrenin her
gaz, dnya apnda karlan doalgazn ksm, 400 metreden itibaren balayan kesindeki kta sahanlklarnda bulu-
%28ini meydana getiriyor ve bu orann derin deniz alanlarnda, hatta en de- nur. zellikle Japonya ve Alaska evresin-
gelecekte artmas bekleniyor. Yeni ke- rin deniz alanlar olan 1.500 metrenin de, Kuzey ve Gney Amerika ktalarnn
fedilen doalgaz alanlarndaki byk altnda yer alyor. Bu kadar derinlere Pasifik kylarnda, Hindistan, Bat Afrika
hacimlerin ou 400 metrenin altndaki inmek, dnya petrol fiyatlarnn dk- aklarnda ve Karadenizde olduka zen-
derinliklerde yer alyor. l nedeniyle gnmzde gndeme gin metan hidrat yataklar vardr.
gelmiyor. Ama denizlerde, dnyann
Doalgaz halen en evre dostu fosil yakt Metan hidrat deniz tuzu iine hapsol-
enerji gereksinimini karlayacak byk
kabul ediliyor. Doalgazn, yenilenebilir mu, donmu bir gazdr. Bu gazn nasl
rezervlerin olduu tahmin ediliyor. Ak
enerji tedarikine gei srasnda tamam- karlaca konusunda halen aratrma-
denizden karlan petrol, dnya petrol
layc enerji kayna olarak kullanlmas lar yaplyor. Metan hidratn karlma-
retiminin %37sini oluturuyor. Bu
ngrlyor. Ancak iklim bilanosuna syla oluan boluklara, termik santral
rezervlerdeki yksek basn, blow-out
bindirdii fazladan yk de kuku ve ele- ve sanayi tesislerinden kan CO2nin
denilen sondaj kapa patlamalarnn
tirilere sebep oluyor. Zira doalgaz (yani doldurulmas konuuluyor. Metan hid-
kontrol edilmesini imknsz hale geti-
metan), karlrken ve tanrken olas ratn karlmas srasnda oluabilecek
riyor. rnein 2010 ylnda Macondo
kaaklar sonucunda havaya karabilir yama kaymalar, ekolojik riskler ara-
petrol yata zerindeki Deep Water
ve bir sera gaz olarak 100 yl boyunca snda saylyor. Zira byle bir toprak
Horizon (Derin Su Ufku) sondaj platfor-
ayn miktarda CO2den 34 kat fazla dn- kaymasnda evreye byk miktarlarda
munda yaanan patlamann ardndan,
yann snmasna yol aabilir. Yirmi yllk metan karabilir.
mhendisler 5 ay kapa kapatmaya
bir sre iindeyse doalgaz karbondiok-
alt. Bu tarz bir gaz tedarikinin avantaj ve
sitten 84 kat daha zararldr. Ancak kar-
dezavantajlarnn daha ayrntl olarak
ma ilemi offshore, yani ak denizde ya-
tartlmas gerekir. Fosil enerji kay-
pldnda, karadakinden daha az metan
naklarn hemen terk etmeyi erteleyen
atmosfere karyor. nk deniz yata
trden teknolojik yaklamlar, eletirel
ve okyanuslardaki metann nemli ksm
gzle deerlendirilmelidir.
bakteriler tarafndan tketilmi oluyor.

36 D E N Z AT L A S I 2017
Aklama: Yenilenebilir enerji eitlerinin fosil enerji eitlerine orann gsteren ekil lekli izilmemitir.
DENZ ATLASI 2017 / WOR / OES / GWEC
OF FS H O RE RZGR ENE RJ S YEN L ENEBLR ENE RJLER
SANTRALLE R YEN L K TEKNOLOJLER Deniz enerjileri, onaylanm projeler ve
kurulu kapasite
1.000 kW cinsinden
Lokasyonlar: Rzgr enerjisi tesisleri, Fosil enerji kaynaklarnn iklime zararl
427

DENZ ATLASI 2017 / GWEC


srekli ve kuvvetli rzgrlarn estii her tketiminin uzun vadede sfra drl-
yere ina edilebilir. Nitekim ak deniz mesi gerekiyor.
de bu yerlerden biridir. Gvenli bir sabit-
leme iin ekonomik olarak karlanabilir
Gelgit enerji santralleri, ak ve dalga 3.295
ve teknik olarak yaplabilir kabul edilen
jeneratrleri, yenilenebilir enerjilere 5.067 Rzgr enerjisi
ulamann dier yollar. Rzgr ener- 1.015
azami su derinlii 40 metredir.
jisinden farkl olarak bunlar, denizin
712
ok sayda offshore (ak deniz) rzgr herhangi bir yerine kurmak mmkn 1.271
9 5
enerjisi santralleri ebekeye balanm deil. Uygun dalga ykseklii, med ve 202
durumda ve krl bir retim sunuyor. cezir fark ve aknt kuvveti, bu sistem-
Deniz suyu kullanmnda bu santraller, lerde etkili olan faktrler arasnda yer 41
deniz trafii, balklk ve turizm gibi alyor. Bu teknolojilerin bir ksm henz Gelgit enerjisi
3
baka kullanm biimleriyle rekabet
halinde. Bu santrallerin deniz kular,
emekleme aamasnda, ancak asl so-
runlu olan ksm, bu enerji retim yolla- 3 0,8
102
deniz memelileri ve dier deniz hay- rnn krl olmamas. Bu teknolojilerin
vanlar zerindeki etkilerinin neler gerekten de bir zm olup olmayaca- 20
olabilecei halen tartmal ve yeterince belirsizliini koruyor. Rzgr ve g- 44 Dalga enerjisi
aratrlmam bir alandr. ne enerjisi, enerji dnmn merke- 11
zi olmayan biimde hayata geirmemizi 0,7 1,4
salayan teknolojilere sahip.
Byk Britanya Portekiz Kanada
Almanya sve ABD
in Gney Kore Belika
Hollanda Danimarka

D E N Z AT L A S I 2017 37
TURZM

BR SAHNE OLARAK DENZLER


4 bin yolcunun katld tatil gemisi seyahatleri ya da deniz kenarndaki her ey dahil oteller...
Kresel turizmin hem denizler hem de kylarda yaayan nfus zerindeki yk artyor.

T
urizm dnyann nemli ekonomik sektrlerinden Dnya Savandan sonra durum deiti. Savatan sonra
birine dnt; hatta adalar ve ky eritleri gibi kentin nfusu 200 bin civarndayken bugn sadece 50
baz blgeler iin en nemli ekonomi alan. Ni- bin Venediklinin yaad kente her yl 30 milyon turist
tekim 2015 ylnda 1,2 milyar insan yurtdna seyahat geliyor. Venedik lagnne her gn on yolcu gemisi de-
etti; stelik eskisinden farkl olarak bunlar artk sadece mir atyor ve bu gemiler San Marco meydannn hemen
Avrupa ve Kuzey Amerikal gezginler deil. Gneydou yanndan geiyor. Venedik, altn an yaayan yolcu ge-
Asyadan, in, Rusya, Hindistan ve Brezilyadan giderek misi turizminin neden olduu sorunlarn tam odanda
daha ok sayda turist dnyay geziyor. Dnyada herkes yer alyor. Yolcu gemilerindeki yolcu turist says hzla ar-
darda olan biteni merak ederken mali klfete katlana- tyor. 1980 ylnda toplam 1,4 milyon insan yolcu gemisiy-
bilenler yurtdnda tatil yapyor. Kendi lke snrlar iin- le seyahat ederken 2006 ylnda bu say 15 milyona kt.
de hareket edenlerin saysysa be ila alt milyar arasnda. 2016da ise uluslararas yolcu gemileri rgt CLIA, 24
Yurtdna seyahat eden insanlarn says 1950den bu milyon insann yolcu gemileriyle seyahat ettiini aklad.
yana krk katna kt. Birlemi Milletler (BM) Dnya Tu- Dnyann birok kys, kitle turizmi iin salayabilecei
rizm rgtnn (UNWTO) ngrlerine gre 2030 ylna kapasite snrlarna oktan ulam durumda, ama talebin
kadar bu say 1,8 milyara kacak. 2015te sadece Avru- her geen gn artt gemi tatilleri buralarn zerindeki
paya gelenlerin says 608 milyon, 2014te ise tatil iin yk daha da arttryor.
Akdenize seyahat edenlerin saysysa 343 milyon olarak stelik yolcu gemileri giderek daha ok byyor. Yol-
kaydedildi. Bu da baka lkelere seyahat eden turistlerin cu says 3 binden 5 binlere kyor, buna bir de 2 bin
te birine denk dyor. kiilik mrettebat ve servis personeli ekleniyor. Kk bir
Deniz tatili, birok insan iin dinlenmek anlamna ge- kent olan bu byk gemilerin rettii zararl atklar, tu-
lirken denizde ve deniz kysndaki birok turistik cazibe ristik blgelerin ba etmesi gereken sorunlardan sadece
merkezi, kitlesel turizmin giderek artan basks altnda. bir tanesi. Baka bir sorunlu alan da kaynak kullanmnn
Bundan 300 yl nce yine bir turizm kenti olan Venediki younluu, yani harikulade kumsallar, byleyici dal
az sayda saygn gezgin ziyaret ediyordu. Ancak kinci noktalarn, gsterili doal alanlarn ve romantik kltr

Tm dnyadaki turistlerin te biri Akdenizde tatil yapyor

DENZ ATLASI 2017 /


UNWTO
En tercih edilen ilk 8 destinasyon

34 Gelen turist, milyon


35

Byk Almanya
Akdeniz turizminin dnya turizmi Britanya
iindeki yzdesi
85

Fransa
Akdeniz
32 40
51 57
Dnyann kalan 68 68 Trkiye
78 talya
in
spanya
ABD

Akdeniz tm dnyadaki turistler arasnda en ok tercih edilen ekilde devasa miktarda atk su ve p dalar ortaya kyor,
blge. Bunun sonucunda blgeyle ilgili olarak, tekil turistlerin yksek turist says kumsal ve kumullar da olumsuz etkiyor. Zira
tank olmad ok sayda sorun oluuyor. Gerek uak gerekse bir yerde ne kadar ok insan birikirse o insanlarn ekosistemler
de karayolu trafiinin artmasna bal olarak blgenin turistik zerindeki olumsuz etkisi de o kadar byk oluyor.
yerlerinde giderek daha ok CO2 salnyor. Otel ya da marina gibi
altyaplarn inas kentlemeye neden oluyor. Turist says arttka
temiz su gibi doal varlklarn zerindeki yk de artyor. Benzer

38 D E N Z AT L A S I 2017
Denizcilik turizmi altn an yayor

DENZ ATLASI 2017 / CLIA


11,7
Avrupa
4,1 Akdeniz hari

Alaska
18,7

33,7
Akdeniz
9,2

Karayipler Asya

13,8
% En tercih edilen yolcu gemilerinin
var noktalar Yzde olarak
Dier yolcu gemilerinin 6,1
Yolcularn menei 2,7 var noktalar
0,5 milyon yolcuya tekabl eder
Gney Amerika Okyanusya
Dier lkelerden gelen yolcular

miraslarn ziyaret etmek isteyen insan kalabal. Yk- tekilatlarn ve devletlerin, 2030 gndemini ne kadar cid-
sek su ve elektrik tketimi, atk sorunu, ebatlar giderek diye aldklar ve turizm alannda tutarl bir dnmn
daha ok byyen lks yolcu gemilerinin yanaabilmesi arzu edilip edilmedii grlecek.
iin deniz yatana alan oluklar... tm bu unsurlar, bu Turist aknlarnn kontenjan snrlamalaryla ynetil-
byleyici blgelere uzun vadede zarar veriyor. nk mesi, gelecek nesillerin de ziyaret edebilecekleri byle-
her ada, her kumsal ve her ulusal parkn ekolojik olarak yici tatil yerlerinin varlklarn srdrebilmesi iin etkili
bir yklenme snr vardr. Bu snr ald takdirde, tu- bir enstrmandr. Bu gereklii kabullenip gereklerini
ristlerin geli sebebi olan doal kaynaklar zarar gryor; yerine getirmek, her bir hkmetin ve turizm sektr-


bununla kalmayp yerel halk ve gelecek kuaklarn yaam nn sorumluluk alanndadr. Srdrlebilir turizm talep
koullar bozuluyor. ster yazlklar, ister her ey dahil otel- etmek de turistlerin ellerindedir.
ler isterse de yolcu gemileri olsun, bu durum deniz ky-
snda yaplan tatillerin tm iin geerlidir.
Kresel dzeyde halen eksikliini hissettiimiz bir ey
turist aknlarnn srdrlebilirlik ilkesine gre ynetil-
mesi. Aslnda bu uygulama, genellikle istisna olsa da baz
yerlerde var. rnein Kbaya ait Jardines de la Reina
takm adalarnn sularnda her yl en fazla 500 dalgcn
dal yapmasna izin veriliyor. Bu konuda esneklik tan-
mayan bir dier lke de Tayland. Taylandl yetkililer tu-
ristlerin gzbebei olan Koh Tachai adasn, ok saydaki Giderek daha ok insan gemiyle tatile kyor
ziyaretinin yaratt evresel zararlar nedeniyle kapatt-
lar. Bu rneklerle turizmin adalet meselesi de gndeme Adet, milyon
DENZ ATLASI 2017 / CRUISE MARKET WATCH

25
gelmi oluyor: Turizm blgelerinin ziyareti kabul kapasi- = 2 milyon yolcu
tesi dolduunda, buralara kimlerin gelmesine izin verile-
cek? lgili creti deyebilenlerin mi? 20

Turizm alannda derinlemesine bir dnmn yaa-


nabilmesi iin hem siyaset alannda hem turizm irketle- 15
rin de hem de turistlerde farkl bir dnce tarzna ihti-
ya var. Strateji olarak n plana konmas gereken, sadece 10
turizmin tevik edilmesi deil, gelecee uygun bir turizmi
mmkn klan nlemlerin desteklenmesi ve sektrdeki 5
srdrlebilir olmayan uygulamalara srt dnlmesidir.
2017 yl Birlemi Milletler tarafndan Dnya Kalknma 0
1980 1990 2000 2010 2016
iin Srdrlebilir Turizm Yl ilan edildi. Uluslararas

D E N Z AT L A S I 2017 39
DENZ TRAF

DNYA TCARET VE FYAT SAVAI


Kahve, muz, akll telefonlar, otomobiller... Ticaret gemileri yerkrenin drt bir yanna rn
tayor. Gemiler ve denizcilik rotalar dnyamzn damarlar. Kresel ticaretin %90 deniz
yoluyla yaplyor. Peki kim, hangi ii stleniyor? Bunun bedelini kimler dyor?

H
er yl dokuz milyar ton yk yaklak 90 bin gemiye fazlas, limanlarn ykleme oranlarnn dmesi ve reka-
ykleniyor. Dnyadaki eilim, hep daha byk ka- bet basks, sert bir fiyat savana yol ayor. Gnmz-
pasiteli yk gemilerinin inas. Denizcilik faaliyeti de bir ton demirin Avustralyadan Avrupaya tanmas
170 lkede yaplyor ve bu sektrde toplam 1,65 milyon iin gerekli cret yaklak 12 ABD dolarna kadar gerile-
insan istihdam ediliyor. Bu sayya baklacak olursa deniz- mi durumda. Bir konteyner gemisinin Hong Kongdan
cilik, dnyann en uluslararas nitelie sahip i kolu. An- Hamburga kadar 10 bin deniz mili kat etmesi, toplam
cak bunun bir baka anlam da gvenli ve evreyle dost kargo maliyetinin ancak kk bir parasn oluturuyor.
bir tamaclk anlay iin tm gemilerde ayn koullarn Kargo maliyetlerinin %80lik ksmn rnein Mnih ile
geerli olmasnn gereklilii. Bu sebeple BM bnyesinde Hamburg arasndaki 800 kilometrelik mesafe yani karada
denizcilik yapan lkelerin yesi olduu Londra merkezli nakliye hizmetleri oluturuyor. Elbette bu koullar altnda
Uluslararas Denizcilik rgt (IMO) kuruldu. Uluslar ara- birok denizcilik irketi ne iletme masraflarn ne de kre-
s denizcilik alannda balayc kurallar ve yasalar bura- di geri demelerini karabiliyor.
da karlyor. Ancak gvenlik ve kirlenmenin nlenmesi Deniz nakliyat geleneksel olarak orta lekli aile ir-
ynndeki sevindirici gelimelere ramen (denizcilik ala- ketleri tarafndan yrtlen bir i koluydu, ama gn-
nndaki bu uluslararas dzenlemeler BMnin en nemli mzde bu tablo deiiyor. Fiyat sava nedeniyle giderek
baarlarndan saylyor) hl problemler sryor. daha ok sayda nakliye irketi piyasadan ekilmek zorun-
2008 ylnda yaanan kresel finans krizinin sonu- da kalyor, hatta 2016 ylnda iflasn ilan eden Gney Ko-
lar, denizcilik sektrn derin bir yapsal krizin iine reli Hanjin benzeri byk irketler dahi sarslyor.
srkledi. Kriz dneminin hemen ncesindeki kreselle- Bir sonraki aklclk dalgas, giderek artan dijitalle-
menin altn anda, byk konteyner gemilerinin inas meyle beraber gelecek: Gemilerin kendi kendine gidebil-
ve finansman salam bir yatrmd, ancak bu byme mesi, tam ve gerek zamanl gzetleme yapabilmek gibi
beklentilerinin, zellikle de in pazarnn sergileyecei yeniliklerin yan sra ok yakn bir gelecekte rota deniz-
byme konusundaki ngrlerin byk bir yanlg ol- ciliini srdren nakliye irketleri iin karada ve denizde
duu ortaya kt. Bu nedenle u anda dnyada daha az gnmzn nakliye zincirlerinden ok daha geni lek-
maln dolam iin daha ok gemi bulunmakta. Bu gemi lerde alma zorunluluu getirilecek. Google ve Amazon

Yakt iinde ar ya; Daha fazla egzoz gaz denetimi

Mevcut egzoz gaz denetleme blgesi (ECA) Denizcilik emisyonlarnn toplam kresel
DENZ ATLASI 2017 / WOR / GRIDA

DENZ ATLASI 2017 / IMO


Gelecekteki olas egzoz denetleme emisyon iindeki oran
blgeleri (ECA)
nemli liman kentleri
Ana gemi rotalar %2,6
Planlanan gemi rotalar 796 milyon ton

Rotterdam

Long Beach
New York
anghay CO2
%12
Karbondioksit

Singapur 17 milyon ton

Richards krfezi %13 NO2


9,7 milyon ton Nitrojendioksit

SO2
Kkrtdioksit

Deniz trafiinin iklim zerindeki etkisi az. Ton cinsinden tanan yk ve kat edilen kilometre bana gemi emisyonlar 3 ila 8 gram
arasnda deiiyor. Ayn koullar altnda karayolu tamasnda 80 gram, hava tamaclndaysa 435 gram CO2 salnyor. Buna karn
denizcilikte, sala son derece zararl kkrt ve azot emisyonlar, dier tamaclk yntemlerine oranla ok daha yksek.

40 D E N Z AT L A S I 2017
Uluslararas ticaret filosu; Kresellemenin bedeli

DENZ ATLASI 2017 / UNCTAD


GEMLER KME AT? GEMLER NEREYE KAYITLI?

Uluslara gre ilk 6 gemi sahibi lke


Gemilerin ton cinsinden toplam yk kapasitesi
(Tonaj, dwt) lk 6 bandra devleti
Gemilerin ton cinsinden toplam yk kapasitesi
(Tonaj, dwt)
119.181
ALMANYA 158.884 229.980 94.992
N JAPONYA
293.087 MALTA 161.797
YUNANSTAN 87.375 HONGKONG
HONGKONG 334.368 206.351
LBERYA
200.069
PANAMA MARSHALL
95.312 127.193
SNGAPUR ADALARI
SNGAPUR

GEMLER NEREDE NA EDLYOR? GEMLER NEREDE SKLYOR?

Gemi inaatnn ilk 5 lkesi


Gemilerin toplam hacmi Gemi skmnn ilk 7 lkesi
x 1000 brt kaytl tonaj Gemilerin toplam hacmi
x 1000 brt kaytl tonaj
21.971
GNEY KORE PAKSTAN 3.970
23.140 852 4.143
TRKYE N
N 13.375 4.940
JAPONYA HNDSTAN 7.419
671
1.865 BANGLADE GNEY
FLPNLER ASYADA
BLNMEYEN
YERLERDE
3.787 1.044
DNYANIN KALANI DER YA DA
BLNMYOR

Gemicilik sektr, uluslararas nitelii en yksek olan ekonomi dal. Gemilerin ina edildii byk tersaneler, ekonomik adan gl
birka lkede beklenmi durumda. te yandan gemilerin skm, ii maalarnn ve evre cezalarnn dk olduu kalknmakta
olan lkelerde yaplyor. Nitekim bu i kolu da tehlikeli ve sala zararl. Gemilerin sahipleri byk oranda Avrupal ve Asyal sanayi
devletlerinden, bilhassa Yunanistandan gelirken, gemilerin byk ksm ucuz bandra veren lkelerin bayran tayor. Tm bunlar
gemi reticileri iin vergi avantaj salyor ancak denizciler iin daha kt maa ve alma koullar anlamna geliyor.

gibi irketler bile gelecekte geleneksel irketlerle rekabet c dil sorunundan dolay izole olmu bir hayat sryor.
edebilir hale gelecek. Denizcilik irketlerinin bu fiyat bas- Evine uakla daha abuk gidebilir, ama bilet fiyatlar an-
ksna direnebilmesinin tek yolu, baka yerlerden tasarruf cak daha kalifiye personelin altndan kalkabilecei bir
etmek; rnein maalardan. Ucuz bandra tabir edilen mali yk oluturuyor.
ak gemi sicil kaytlar, sanayilemi lkelerdeki gemi Bu koullar elbette mrettebatn ar derecede ba-
sahiplerine gelimekte olan lkelerdeki ucuz i gc ola- ml hale gelmesine neden oluyor; nitekim Uluslarara-
na tanyor. Ak gemi sicil kaydndan kast, gemi band- s alma rgt (ILO), bu bamllk yznden dnya
rasnn olduu lke ile sahibinin vatandalnn olduu apndaki denizcileri, kleliin modern biimi olarak
lkenin rtmemesidir. Ucuz bandraya geilerek, gemi grlen zorunlu almann 21 milyonluk madur kitlesi
sahipleri sanayilemi lkelerdeki olduka maliyetli d- arasnda sayyor. stelik yolculuklarn sonunda, devasa
zenlemelerden, rnein ulusal i hukukundan kanma gemiler Alang ya da Chittagongta skldnde de fi-
imkn buluyor. Bu nedenle UNCTADa gre 2016 ylnda yat basksnn bedelini deyen yine en zayf kesim oluyor.
dnyadaki ticaret filolarnn %76snn gelimekte olan elikten yaplma bu dev aralar dorudan kumsala eki-
lkelerde kaytl olmasna armamak gerek. Kk bir lip burada elle paralara ayrlrken, burada yaayan ve
karlatrma yaplacak olursa 1950li yllarda yabanc alan insanlar iin salk ve lm riski oluturuyor. Ulus-
bandral gemi oran %5ti. lararas Denizcilik rgtnn gemilerde insani alma
Uluslararas gemi mrettebat arasnda cretlendirme koullar iin devreye girip girmeyecei ise belirsizliini


ve sosyal gvence konularndaki byk farklar nedeniy- halen koruyor, ancak srdrlebilir ekilde rgtlenmi
le denizcilikte kresel gvencesiz alma ortam olutu. ticari denizcilik iin buna gereksinim olduu aikar.
Gemilerde alan vasfsz iilerin ou in, Endonezya
veya Filipinlerden geliyor. Bu kayg verici bir gelime.
Gemi mrettebat aylarca evinden uzak kalyor ve yaban-

D E N Z AT L A S I 2017 41
SRDRLEBLRLK DNGS

DENZLE E YAAMAK
TATL /
DNLENCE
ME
SUYU

OKYANUSLAR VE DENZLER
GIDA
NAKLYE

GZELLK
KIYI
KORUMA

HAMMADDELER CO2 BOALTIM


ALANI
klimi dzenler Biyolojik eitlilik sayesinde
ekosistemlerin ilevini ve istikrarn
destekler CO2
DENZ
E K O L OJ

VARLIKLARI
Oksijenle beslenmenin
yan sra besin esi
ve karbon dngsn yrtr
K S

Yaam ve yumurtlama
alanlar salar O2 Denizlerdeki
karmak besin
ST

zincirlerine ev
sahiplii
EM

yapar
ER CO2 Atk ynetimi,
L

N geri dnm
HA STOP
SA R
VERM EZ
Daha az
CO2 salm

TEHDTLER

klim deiiklii Deniz kirlilii

42 D E N Z AT L A S I 2017
O2 NSAN VE
OKSJEN TOPLUM
ENERJ
Srdrlebilir
yaam imkn

STHDAM
SPRTALZM

Beslenme gvencesi Yoksullukla mcadele

Salk

Besin
Tketim alkanlklarnn felaketlerinden
korunma
deiimi, srdrlebilir kullanm
I
AH

DENZ ATLASI 2017 / GSDR


N SA N REF

Koruma blgeleri,
insan mdahalesinin kontrol Okyanuslarn ekosistemi ve insanlar yakn iliki
halindeler: nsanlar denizlerin kendi rettii
-maddi ya da manevi- birok nimetten faydalanyor.
Denizler aslnda insanlardan herhangi karlk
beklemiyor, kendi kendine yetebiliyor ama biz onlar
yamalamann karlnda onlara ne veriyoruz?
Yakndan bakldnda hesabn hep tek ynl
yapld ortaya kyor. stelik denizleri kendimiz
iin korumak tek bana yeterli deil, nk bizden
sonra gelen nesillerin de denizlerin zenginliinden
faydalanabilmesi iin neler yapabileceimizi
sormalyz kendimize. Bu sorunun yant; doann
kymetinin bilinmesi ve deniz varlklaryla
kurulacak srdrlebilir bir ilikide gizli.
Kylar ve denizdeki yaam Deniz varlklarnn srdrlebilir
alanlarn ykm olmayan kullanm

D E N Z AT L A S I 2017 43
OKYANISLARA DAR YEN BR YNETM N

TM DNYA BRLKTE
HAREKET ETMEL
Dnyann neredeyse yars, devletlerin karasularnn dnda kalan denizlerle kapl.
Buralar gnmzde dnyann kresel dzeyde en az korunan ve sorumsuzca ynetilen
kesimleri arasnda yer alyor. Denizlerin, beslenme, iklimin korunmas ve biyolojik
eitlilik zerindeki etkileri gz nnde tutulduunda bu sorumsuzca tutumun hzla
deitirilmesi gerekir.

D
enizleri ve deniz varlklarn, insanlk miras ya da uygulanmyor.
kresel bir ortak varlk olarak kabul etmek insanl- Her ne kadar denizcilik szlemesi, deniz alan iin-
n en eski hayallerinden biridir. 1967 ylnda Mal- deki sorunlarn birbirleriyle balantl olduunun ve bir
tal Birlemi Milletler (BM) bykelisi Arvid Pardo ile btn olarak alglanmas gerektiinin altn izse de de-
Elisabeth Mann-Borgese, denizleri herkesin adna ve ka- nizlerin karmak ekosistemleri iin btnsel kresel stra-
rna uygun olarak ynetecek bir kurum fikrinin denizle- tejiler henz uzak bir hedef. Ancak okyanuslarn zengin,
rin zgrl anlayndan daha nemli olduunu ileri verimli ve gvende kalacak ekilde ynetilmesi, korumas
srd. Uluslararas hukukun bir paras olarak denizlerin, ve ayn zamanda da gelecek nesillere kalmas isteniyorsa
insanln ortak miras olduu ilkesi, ulus devlet snr- bu yaklamn deimesi gerekiyor.
larnn tesindeki deniz yata ve mineral varlklar iin
imzalanan 1982 tarihli Deniz Hukuku Szlemesi (UNC-
LOS) ile ksmen de olsa kabul edilmi oldu. Ad geen bu YEN BR UMUT; SDG 14 DENZLER N
szleme, denizlerin anayasasdr. Bu metin farkl deniz SRDRLEBLRLK HEDEF
blgeleri iin kurumsal bir ereve belirleyerek bir sistem
oluturur. Bu blgelerin koruma amal kullanm haklar Denizlerin korunmasnda btnsel bir yaklam sergi-
ve ykmllkleri ierisinde kurallarn belirler. lenmesi amacyla 2015 ylnda Birlemi Milletler (BM) ta-
rnein Uluslararas Denizcilik rgt ya da deniz rafndan karara balanan 2030 Srdrlebilir Kalknma
madenciliinden sorumlu Uluslararas Deniz Yata Ku- Hedefleri Gndemi nemli bir frsat oluturuyor. Bunla-
rumu gibi tekil ticari sektrlerden sorumlu uluslararas rn arasnda okyanuslarn, denizlerin, deniz kaynaklar-
tekilatlarn yan sra 140tan fazla lkenin altna imza nn korunmas ve srdrlebilir kalknmas iin ayr bir
att ve denizlerin korunmasndan sorumlu ok sayda hedef olan Sustainable Development Goal (Srdrlebi-
blgesel deniz koruma szlemesi ve eylem plan vardr. lir Kalknma Hedefi - SDG) 14 bal ald.
Dnyann eitli blgeleri denizlerin, rnein kara- SDG 14n yedi alt hedefi deniz kirliliinin nlenme-
dan gelen atklar ve szntlarla kirlenmesini nlemek ya si, deniz ekosistemlerinin korunmas, ar avlanmann
da biyolojik eitliliin korumak iin deniz koruma blge- sonlandrlmas, deniz koruma blgelerinin belirlenmesi,
leri oluturur ve bunun iin de birlikte alrlar. Blgesel okyanuslardaki asidifikasyonla mcadele, kayt d ve d-
balklk rgtleri ve bunun iin imzalanan szlemeler, zenlenmemi (UU) balkln durdurulmas eklinde s-
balk mevcudunu srdrlebilir ekilde ticarette kullan- ralanyor. Alt hedeflerin dnda SDG 14te, rnein deniz
mak istiyor. Buna ilave olarak biyolojik eitlilik konvansi- ve kaynaklarn korunmas amacyla srdrlebilir kalkn-
yonu ats altnda okyanuslarn toplam yz lmnn ma (SDG 8) ya da srdrlebilir tketim ve retim rnek-
%10unun doa korumas altna alnmas kararlatrld. leri (SDG 12) gibi baka hedeflere de atfta bulunuluyor.
Hatta bilim dnyas ve doa koruma rgtleri bu oran- SDG 14te belirtilen hedeflere ulalmas iin neri-
nn %30a karlmasn talep ediyor. ler ve somut admlar imdilik yeterli deil. Tpk iklim
Ancak denizlerin ynetimi ve srdrlebilir bir bi- szlemesinde olduu gibi, devletler SDG 14 hedeflerine
imde kullanm bunun iin henz yeterli dzeyde deil. ulamak iin verdikleri onay ve aldklar nlemlere dair
Denizcilik, balklk, balina avcl, yer alt zenginlikle- merkezi bir sicil kayd iin rapor tutmal. Bylelikle effaf-
rinin karlmas ve denizlerin korunmasna ilikin ok lk ve uzun sreli denetlenebilirlik imkn da salanm
sayda farkl szlemenin oluturduu kurumsal ereve olur. Bunun dnda deniz ve kaynaklarn korunmas iin
paral bir yap sergiliyor. Yeterli uluslararas mutaba- sektrler st bir blgesel ibirliinin de glendirilmesi
kat ve ibirlii yok. Bunun tesinde zerinde uzlalm gerekir. SDG 14, tm alt hedefleri ve dier SDGlere yapt-
kural ve hedefler ou zaman hayata geirilmiyor ya da atflarla birlikte eski silolar terk etmek ve denizlerin
yetersiz kalyor. rnein 2020 ylna kadar denizlerin daha tutarl stratejilerle korunmas iin harika bir balan-
%10unu doal koruma blgelerine dntrme hedefini g noktas oluturacaktr.
gerekletirmekten ok uzaktayz. Mutabakatlara riayet Hedeflerin dzenli ekilde konu balklarna gre
etmemenin sonucu olarak ne yazk ki yeterli yaptrmlar denetlenmesi, bu tutarll glendirecek ve dier SDG

44 D E N Z AT L A S I 2017
Okyanuslar iin uluslararas idare yaplar; Sektrel yaklam ve rgt bolluu

Okyanuslar ve Birlemi Milletler - Okyanuslar


UNSG Denizler Yllk Raporu UNGA (rgtler-zeri
birlii Kurumu)

Hukuk leri Divan/ Yllk Toplu


Kta Sahanl
Abteilung fr Ozeanangelegenheiten Kararlar
Komisyonu
und Seerecht

UNCLOS FAO UNEP UNDP UNESCO IMO ILO


Balk Gelitirme
Mevcutlar IOC nemli
Mutabakat Gmen Trler anlama
1994 PSMA
ITLOS Mutabakat Aratrma SOLAS ve dzenlemeler
Mutabakat
Riayet
CITES stihdam
mutabakat
ISA
CBD MARPOL
17 Blgesel + Ekler
Madencilik Balklk
daresi rgt Aichi hedefi 11 Uluslararas Denizcilik
Balklk Balina Avcl
13 Blgesel Komisyonu

DENZ ATLASI 2017 / GOC


Deniz Program Londra
Biyolojik Mutabakat
eitlilik
Denize boaltma
Arktik Antarktika
5 Partnerlik Kurul Szleme
Program Sistemi

CBD Biyolojik eitlilik Szlemesi; CITES Nesli Tehlikedeki Yabani Hayvanlarn Ve Bitkilerin Uluslararas Ticareti Szlemesi (Washington Trlerin Korunmas Mutabakat); DOALOS Okyanus ileri ve Deniz Hukuku
Mdrl; FAO (Birlemi Milletler) Dnya Beslenme rgt; ILO Uluslararas alma Tekilat; IMO Uluslararas Denizcilik rgt; IOC Devletleraras Okyanus Komisyonu; ISA Uluslararas Deniz Yata Kurumu;
ITLOS Uluslararas Deniz Hukuku Mahkemesi; MARPOL Denizlerin Gemilerden Kirlenmesini nleme Uluslararas Szlemesi; PSMA yasad, kayt d ve dzenlenmemi balkln nlenmesi, caydrlmas ve bertaraf
iin liman devletleri nlemleri hakknda mutabakat; RFMOlar Blgesel Balklk Ynetimi rgtleri; SOLAS Denizde Can Gvenlii Uluslararas Szlemesi; UNDP Birlemi Milletler Kalknma Program; UNEP
Birlemi Milletler evre Program; UNESCO Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Tekilat; UNGA Birlemi Milletler Genel Kurulu; UNSG Birlemi Milletler Genel Sekreterlii

hedefleriyle olas atmalar tespit edip tmleik bir uy- DERN DENZ MADENCL
gulamann nn aacaktr.
Ancak mevcut durumda denizler iin srdrlebilirlik Deniz ynetiiminin gelecekte karlaaca bir ba-
hedeflerinin kararl bir uygulama biimi yok. SDG 14n ka mcadele alan da, derin deniz madencilii olacaktr.
hayata geirilebilmesi iin Haziran 2017de BM bnyesin- imdilik keif aamasnda bulunuluyor, derin deniz yatak-
de, somut admlarn mzakere edilecei Okyanus Konfe- lar ve derin denizin kendisi, bilimsel olarak neredeyse
rans bunun iin iyi bir frsat olacaktr. Ekim ayndaysa hi aratrlmam olarak kabul edilebilir. Deniz tabann-
Avrupa Birlii, Bizim Okyanus konferans iin tm dn- daki yer alt kaynaklarnn karlmas, devletlerin karasu-
yay Maltaya davet ediyor. Bu etkinlii 2018de Endonez- larnn dndaki yerlerde henz yaplmyor. Madencilik-
ya, 2019daysa Norveteki konferanslar izleyecek. ten kaynaklanan evre zararlar riski, gnmzde halen
ok yksek olarak grlyor, bu nedenle derin deniz ma-
dencilii iin kresel evre dzenlemeleri gelitiriliyor.
AIK DENZN KORUNMASI Ancak bu noktada u temel ve ahlaki soru karmza k-
VE SRDRLEBLR KULLANIMI yor: nsanlk gerekten de bu son derece riskli derin deniz
madencilii sektrne adm atmal m? Mevcut durumda
Devletlerin egemenlik alannn dnda kalan deniz bu kaynaklara gereksinim yok. Derin deniz gelecekte de
sularnn korunmas ve biyolojik eitliliin srdrlebilir insanln ortak miras olarak korunmal, aratrlmal
biimde kullanlmas iin kapsaml bir ereve dzenle- ve ortak kar uruna ynetilmelidir. Derin deniz maden-
me bulunmamakta. UNCLOS ats altnda yer alacak yeni cilii ancak ak bir ekilde reddedildiinde, denizleri
bir mutabakat, deniz genetiinin korunmasna, adil eri- gerekten korumak istediimizi gstermi oluruz. Ok-
imde grlen yasal boluklarn doldurulmasna ve deniz yanuslar etkili ve balayc uluslararas mutabakatlarn
koruma blgelerinin blgeye zg ynetimini iyiletirme- merkezine yerletirilmeli. Bunun iin Birlemi Milletler
ye yarayacak. 2018 ylnda gerekletirilecek bir devletler ve Avrupa Birlii bnyelerinde yeni yol haritalar kar-
konferansnda bunun mzakerelerine balanmas planla- lyor. Denizler iin iddial SDGlerin hayata geirilmesi,
nyor. deniz korumalarna ilikin ibirliklerini glendirir ve de-


nizlerin korunmasnda karmza kan byk yasal bo-
luklarn nasl doldurulabileceine dair fikir verebilir.

D E N Z AT L A S I 2017 45
TRKYE BALIKILII

HAL- VAZYET HAYRA ALAMET DEL


Yasalar yaplmyor, kararlar alnmyor, cezalar kesilmiyor deil. Ama ortadaki korkun gerek
deimiyor. Asl mesele u: Sucul yaama, bir kalknma konusu, bir iktisat paradigmas olarak
baklyor ve politikalar bu ynde retiliyor.


nce biraz tarih: stanbul mhim. Zira insanln en kiyede Balk ve Balklk (Aras Yaynlar) kitabnn yazar
eski ehirlerinin birinden bahsediyoruz. ehir ol- Karekin Deveciyann bahsettii trler ve av rakamlar ise
masnn, nfusunun ve kymetinin oalmasnn geen yzyln banda dahi bolluun azameti konusunda
mhim nedeni de bolluk; zellikle baln bolluu. Bo- mhim veriler sunuyor. Ama konumuz tarih deil ve hadi-
azdaki balk nefasetine dair ilk bahsi .. 8. yzylda aan se tm gezegende olduu kadar Trkiyede de hayli skc.
Homeros. Daha sonra bilinen ilk gurme diyeceimiz . Rakamlar ise rktc. Aslnda en rktc olan
4 yzylda yaayan gezgin-yazar Archestratus, alyor kale- bizim, yani insann, kendi evcilletirdii gda trleri
mi eline ve gzel Byzantionun bolluuna ve buradaki ile birlikte kara stnde kaplad alan. Dnya tarihinin
balklarn lezzetine methiyeler dzyor. Latin doa bilim- grd ak ara en orantsz nfus dalm bu. stelik
ci Plinius ise .. 1. yzylda boazda orkinosa, palamutun ak bir geree vakfz; ekosistem, bir trn niteliksel ve
by muamelesi yapyor ki dnem nedeniyle normal; niceliksel tahakkm zerine ileyen bir dng deil. Do-
zaten Bizansn sembol olan balktan bahsediyoruz. al yaam ise insana gda sunmak zerine organize olmu
1500lerin ortalarnda stanbulu ziyaret etmi olan bir varlk deil. Her bir canlnn dierleriyle ortak ve eit
Pierre Gyllusn aktardklar ise ol muhabbetin zeti: (...) bir ekilde srdrd milyarlarca yllk bir dengeyle oy-
Venedik, Marsilya, Taranto zengin balk eitleriyle tan- nuyoruz. Son ve byk saldrmz ise; nadir kalm vahi
nr, ancak stanbuldaki balk eitleri bu kentlerden s- yaam alanlarndan biri olan sucul ortama ynelik...
tndr. Liman iki deiik denizden gelen balklarla dolup 2011 ylnda dnyadakisu rnleriretimi (Dil, konu-
taar. Balk bereketinin haddi hesab yoktur. Bundan son- ya yaklam hemen ele veriyor: su rnleri! Sanki bir can-
rasna dikkat: Kent halk deniz kysndan elleriyle balk ldan deil de metadan sz ediliyor. TM.) denizlerde 78,9,
avlar. lkbahar aylarnda boaz Karadeniz ynnde geen i sularda 11,5, yetitiricilikte 63,6 olmak zere toplam-
balk srlerini, halk kydan talayarak avlar. Kydaki ko- da 154 milyon ton. 1960l yllarda ortalama 9,9 kilo olan
naklardan kadnlar, denize pencereden sepet sallayp ba- kii ba tketim 2010da 18,6 kiloya km. Trkiyede ise
lk avlarlar. Daha nice gezginin, nice yazarn aknln 2011deki surnleri retimi703 bin 545 ton iken kii ba-
ve iltifatlarn da biliyoruz, ama yerimiz yok. Trkiye balk- na tketim 7 kg. Vesu rnlerisadece gda olarak deil
lna dair, daha hl alamam olan 1915 tarihli Tr- yem, kozmetik, ila ve boya gibi endstrilerin de paras.

Balklk tipleri ve avlanma oranlar

Balklk Tipi Avlanma Yntemi DENZ ATLASI 2017 / BSGM

sulardaki Balk Gemisi Geleneksel Avclk Yntemleri (Toplam 15.674)


Denizlerdeki Balk Gemisi Grgr ve Trol (Toplam: 1,490 )

Balklk Tipi Avlanma Say ve retim

%8
Yntemi Oran (%) Pay (%)
%10 Grgr 485 (2,8) 80
Trol 669 (3,9) 10
Grgr ve Trol 337 (1,9) -
TOPLAM 1,490 (8,6) 90
Ky Geleneksel
Balks Avclk Yntemleri 15.674 (91,4) 10

%92 %90 Denizlerdeki Balk


Gemisi
sulardaki Balk
17.165 (84,6) 92

Gemisi 3.124 (15,4) 8


TOPLAM 20.289 100

Trkiyede grgr ve trol ile geleneksel avclk olmak zere iki eit avlanma yntemi kullanlyor. Grgr, trol ve grgr ile trol birlikte
kullanan balk says bin 491 iken bunlarn avlad balk toplam avlanan baln %90nn oluturuyor. Trkiye genelinde geleneksel
avclk yntemleriyle balklk yapan 15 bin 674 balk ise toplam avlanan baln %10unu yakalyor. Sadece rakamlardan yola karak
dahi grgr ve troln sucul yaam zerindeki av basksnn devasa boyutlar tahmin edilebilir.

46 D E N Z AT L A S I 2017
Karadeniz ve Marmara'da 1967 ile 2015 yllar arasnda yaplan avclk.

6000

DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: TK


5591
Karadeniz Marmara
2015
5000
1967

Veri yok
x ton
4000

3414
3000 3018
2387

2000
1626 1408 1455

892
1000
413 464 540 583
193 373 482
415 186 254 83 103
25 26 103 52 57 74 84 95 34
14 45 17 1 4
132 0,4 1
0 5 12 19 15 17 7 13 1 102 17 14 2,4
Barbunya ipura Hani skorpit Isparoz zmarit Karagz Kefal Keler Krlang Kolyoz Levrek Minekop Orkinos

Karadeniz ve Marmara'da 1967 ile 2015 yllar arasnda yaplan avclk rakamlar bize Trkiye balkln seyri konusunda fikir
verebilir. Karadenizde 48 ylda ipura, dil-pisi, gm, koruma altndaki mersin trleri, hani, isparoz, keler, mrmr, sargz gibi
balklar yol olmu. zmarit, kalkan, kefaller, levrek, zargana, karagz, barbunya gibi balklarn populasyonu ise 48 ylda en az %85
azalm. Marmarada da durum farkl deil. Bu denizde bol olan fagri, saraz, hani, iskarmoz, orfoz ve orkinos artk hi grnmyor.
Barbunya, akya, ipura, gelincik, izmarit, kefaller, kupez, mercan, sargz, uskumru, istiridye, tarak, bcek ve stakoz populasyonu ise
%90'n zerinde azalm. Denizlerimizde bir tr krm var!

Trlerin yok olduu ve balk stoklarnn azald kati bir derdimiz yerleik komularmzla ilikimizde durumun
gerek iken tketim snrlarmzn artmas artk ekonomik ne olduu. Ez cmle durum kt deil, ok kt
deil ahlaki, hatta ontolojik bir meselenin konusu. Hadisenin snrsz, kontrolsz, ekosistemi nceleme-
Rakamlar ayn zamanda skc, ama dikkatle baklrsa, yen, kirletici endstriyel yann cepte tutalm. Kaynak
belki ilerisi iin nleyici de olabilir. Trkiyeden devam ede- ynetimi, veri toplama, istihdam, izleme, koruma ve de-
lim: ncelikle Trkiye byk balklk lkelerinden biri netleme, ky ynetimi, fiyatlandrma, kredilendirme, ara-
deil. Gemiten farkl olarak artk balklk kltrne sa- clk sistemleri ve balklk politikalarn da dier bir yana
hip lkelerden biri de deil. Balklk aratrmalarmz ve koyarak avclk meselesine bakalm. Zira her ey baln
ktphanemiz buna en iyi rnek. Byle avlanma disiplini denizden avlanmas ile balyor. u anda Trkiye sularn-
ve denetimsizlik politikalar ile giderse taraf deniz- da avclk yapan tekne says 17 bin 165. Filo says ilk defa
lerle evrili kliesi de sadece yzme ile snrl kalacak. 1980lerdeki destek politikalar ile gereksiz ekilde art-
Memleket balklnn zeti Marmara ve Karadenizdir. m olsa da 1990larn banda ancak 4 binlere ulaabilmi.
Zira endstrinin en kymetli balklar bu sularda yakalanr. Avcln %90una yakn ksm filonun %8,6sn oluturan
Pelajik, yani gmen balklar ana mevzu gibi gzkse de grgr ve troller tarafndan yaplrken geri kalan %10 ise fi-
(ki yine yledir, ama istatistikler sadece onlara baklarak lonun %91ini oluturan ve geleneksel yntemlerle (ve sr-
anlalmaz), asli olarak yerel/blgesel balklarn poplasyo- drlebilir ekilde) avclk yapan ky balks tarafndan
nu ve stoklar da nereden nereye geldik mevzusunu ok yaplyor. Trajik olduu kadar komik de: Karadaki kaynak-
iyi anlatr. Filo saysnn, tekne ve avclk ara gereleri tek- larn hakimiyeti ile yakn bir oran.
nolojisinin artt yolundaki bilgiyi de elde tutarak 1967- Yasalar yaplmyor, kararlar alnmyor, cezalar kesilmi-
2015 rakamlarndan ne anladmz ksaca zetleyelim. yor deil. Ama ortadaki korkun gerek deimiyor. Zira
Karadenizde neredeyse bir tr krm yaanm. ipura, yasada yazan yasada kalyor, denizde ve limanda (balk
dil-pisi, gm, koruma altndaki mersin trleri, hani, is- hallerinde) bildik uygulamalar devam ediyor. Yurttalarn,
paroz, keler, mrmr, sargz gibi balklar artk hi gzk- sivil toplum rgtlerinin ikayetleri ve eletirileri grmez-
mezken izmarit, kalkan, kefaller, levrek, zargana, karagz, den geliniyor, dikkate alnanlar ise denetim karmaasnda
barbunya gibi balklardaki azal %85 ile %99 arasnda vuku kayboluyor. Ama asl mesele u: Sucul yaama, bir kalkn-
bulmu. Vakti zamann akvaryumu Marmarada ise durum ma konusu, bir iktisat paradigmas olarak baklyor ve
farkl deil: Fagri, saraz, hani, iskarmoz, orfoz, orkinos politikalar bu ynde retiliyor. Srdrlebilirlik raporlar,
hi gzkmezken sadece %90n stnde azalan trler y- uluslararas kurumsal tahakkmler nedeniyle yazlyor.
le sralanyor: Barbunya, akya, ipura, gelincik, izmarit, Yineleyelim; mesele artk son derece vicdani ve ahlaki.
kefaller, kupez, mercan, sargz, uskumru, istiridye, tarak, Ekosistemin ierisinde var olacaksak tm canllarla birlik-
bcek, stakoz ve byle gider Hamsi, lfer, palamut, istav- te var olacaz, onlara spermarket rnleri muamelesi
rit gibi gezginleri zellikle konu dnda braktk, zira asl yaparak deil.

D E N Z AT L A S I 2017 47
AVLANMA

AKTRLER VE MESELELER
Kooperatifler, stoklarn azalmas ve gelirin dmesi sonucunda ortaklar arasnda ibirlii
yaratmada zorluklar yayor. Bunun yan sra ky balks ile endstriyel balk, ticari balk ile
amatr balk, yasal ve yasad avc gruplar arasnda zaman zaman iddet de ieren ekimeler
yaanabiliyor.

D
enizlerde balk stoklar hzla azalrken, balklkla endstriyel balklk yapan tekneler olarak kabul ediliyor.
ilgili meseleler gn getike keskinleiyor. Bal Bu gruplarn yan sra avladklar miktar resmi rakamlara
tutan, satan, tketen, zerine bilimsel alma ya- dahil edilmese de nemli bir av basks oluturduu d-
pan ve balkl dzenlemeye alan gruplar arasnda nlen amatr (rekreasyonel) balklar da mevcut. Amatr
tansiyon artarken, bir yandan da yeni ibirlii olanaklar balklarn, ticari balklarn aksine, avladklar bal
ortaya kyor. Ksa vadede geim derdi ile uzun vadede satmalar yasal deil.
gelecek nesillerin balk tketemeyecei kaygs i ie ge- Gda ve Tarm rgtnn verilerine gre Trkiyede
mi durumda. Bir yandan ar avlanma, yasad avclk, 2012 ylnda toplam 16 bin 988 lisansl balk teknesi var-
balklk filolarndaki ar kapasite gibi etmenler, kay- d. Bunun 699u trol (%4), 610u grgr (%3,6) ve 15 bin 540
naklar zerinde byk bask oluturuyor, bir yandan ik- tanesi (%91,4) kk lekli tekneydi. Bir balknn ortala-
lim deiiklii kaynaklarn gelecekteki durumuna ilikin ma yllk geliri 2012 ylnda 9 bin 500 ABD dolar civarn-
bilinmezlii daha da arttryor. dayken ve asgari cretten (yllk 5 bin 904 ABD dolar) yk-
Trkiyede devlet balklkta da nemli bir rol oynu- sekken, kk lekli balklar ayn ylda asgari cretten
yor. 1970lerden beri artan av miktarlarnn, devlet tara- dk bir gelir elde ediyordu (4000 ABD dolar). Kk l-
fndan salanan sbvansiyonlar ve vergi indirimleri gibi ekli balklarn en nemli maliyetlerini enerji masraflar
koullar etrafnda ekillendii sylenebilir. Hem balklk oluturuyor (%33), byk lekli endstriyel balklarn
filosunun ekipman bakmndan gelitirilmesinde, hem de en nemli maliyet kalemleri ise alan cretleri (%57) ve
endstriyel balkln nem kazanmasnda devlet deste- enerji masraflar (%46). Balkln, Trkiyenin gayri safi
i byk rol oynad. Fakat bu destek, gnmzde kk yurtii haslasna katks %1den dk. Fakat 53 bin 799
lekli ky balklarnn ve endstriyel balklarn kar kii balklk alannda (avclk, yetitiricilik ve ileme da-
karya olduu ar avlanma ve ar kapasite problemle- hil tam zamanl ve yar zamanl ilerde) istihdam ediliyor.
rine de neden oldu; birim efor bana den av miktarnn Balkl ve dier su rnleri retimini devlet 1380
azalmasna yol at. yle ki Trkiyede orkinos avlamak sayl Su rnleri Kanunu ile dzenliyor; 4 ylda bir tebli-
iin kapasitesi arttrlan 50-60 metre boyunda endstriyel ler oluturarak dzenlemeleri gncelliyor. Dzenlemeler
teknelerin Afrika sularnda avlanmaya balad medyada en ok dorudan reglasyona dayanyor, rnein, avlana-
sklkla gndeme geliyor. bilir asgari boy, av sezonu, balkla kapal koruma alan-
Kk lekli balklk, Trkiyede filonun yaklak lar, avlanmas yasak trler vb. konularn ieriyor. Toplam
%90n oluturuyor, ancak tutulan baln sadece %10u avlanabilir miktar ve kota sistemi de baz trler iin uygu-
kk lekli balklar tarafndan avlanyor. Kk l- lanyor (orkinos ve kum midyesi). Pek ok balknn talebi
ekli ky balkl genellikle 5-12 metre uzunlukta, 10-25 kotalarn hamsi gibi byk miktarda avlanan dier trlere
beygir gcnde motorlarla yaplyor. 12 metreden byk de uygulanmas. Fakat av verisinin gvenilir olmamas ve
ve daha gl motorlara sahip trol ve grgr tekneleri ise Trkiyede denizlerin ok sayda tr barndrmas kotala-

Avcl en ok yaplan pelajik* deniz balklarnn retim miktarlar

*Pelajik balk: Denizlerde sahil


DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: TK

300000
izgisinden uzaktaki derin,
8272 ton serbest su ktlesinde tabana
250000 Hamsi Sardalya stavrit* Palamut Lfer aa bal olmadan yaayan balk

200000

150000

100000

50000

(Yl)
(ton) 0
2000 2005 2010 2015

48 D E N Z AT L A S I 2017
Pazarlama ekline gre avlanan deniz rnleri miktar, 2013

DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: TK


7834,2
TKETC
28552,3
KONSERVE
FABRIKASI

87896,2 200099,8
BALIK UNU KOMSYONCU
165,1 VE YAI (KABZIMAL,
DER TCCAR)

6378,1
DEERLENDRLEMEYEN
TOPLAM
5897,8 339046,9
KOOPERATF (TON)
2223,4 VE BRLKLER
KEND TKETT

Trkiyede pazarlama ekline gre tketilmek zere avlanan deniz canllar miktar TK verilerine gre 2013 ylnda yaklak 339 bin
47 ton olarak kaytlara geti. Dou Karadeniz 172 bin 797 ton ile en ok deniz canlsnn avland blge olurken onu, 73 bir 704,4 ton
ile Bat Karadeniz izledi. Marmarada 2013 ylnda 40 bin 703,5 ton, Egede 31 bin 936 ton ve Akdenizde ise 19 bin 6 ton deniz canls
tketilmek zere yakaland.

rn baka trler iin uygulanmasn zorlatryor dikleri iin (hamsi ve aa hari) sklkla kar karya geli-
Yerelde bir araya gelmi en nemli grup su rnleri yorlar. Ky balklar sylemlerinde srdrlebilir avclk
kooperatifleri. Ortaklarnn ou kk lekli ky balk- vurgusu yaparken, endstriyel balklar denizlerin kir-
larndan oluuyor, fakat endstriyel balklar da koope- lenmesini ar avlanmadan daha ok n plana karyor.
ratiflerde temsil ediliyor. Kooperatiflerin says 1970lerden 2016da kan yeni tebli, avlanabilir asgari balk boylar,
itibaren artm olsa da yakn zamana kadar kooperatif or- kla avlanma gibi konularda bu iki grup arasnda tan-
ta olmann en nemli sebebi malzeme ithalat ve ucuz siyonun artmasna sebep oldu. Stoklara ilikin gvenilir
krediye ilikin kooperatiflere salanan devlet desteiydi. verinin bulunmamas ve balklarn avladklar mikta-
2004te Su rnleri Kooperatifleri Merkez Birliinin (SR- r yeterince kesin bildirmemesi gibi nedenlerle, balk
KOOP) kurulmasyla bu durum deimeye balad. Balk- gruplarn arasndaki ekime artyor ve zaman zaman
larn geim skntlarn, dzenlemelere dair taleplerini, salam bilimsel dayanaktan yoksun kalyor. Su rnleri
tuttuklar bal pazarlama ve kendi malzemelerini ret- alanndaki bilim insanlarnn salad veri ve yaptklar
me isteklerini dile getirmeye balayan SRKOOP bnye- nerilere balklarn pheyle bakmasna yol aan bu du-
sinde yaklak 13 bin ortakl 243 kooperatif, balklk y- rum, devlet brokratlarnn dzenlemelerde srekli farkl
netiminin katlmc unsurlarla ekillenmesi iin nemli lobi gruplarnn etkisinde kalmasna sebep olabiliyor.
bir itici g oluturuyor. eitli biyolojik ve kurumsal belirsizlikler ieren, d-
Balklarn en ok mustarip olduu sorunlarn ban- zenlenmesi zor, dinamik bir sistem olan balkln sr-
da yasad avclk ve araclara demeleri gereken byk drlebilir ynetimi, ancak kooperatifler, dier kaynak
borlar sebebiyle daha fazla avlanmaya mecbur kalmalar kullanclar ve bilim insanlarnn etkin ve eit bir ekil-
geliyor. Ar avlanmann, tuttuu bal kendi satamayan de katlmnn ve temsilinin salanmas ile mmkn ola-
balklarn ekonomik skntlaryla yakndan ilintili siste- bilecek gibi grnyor. Kk lekli ky balklnn
mik bir sorun olduu ortada. Bu nedenle kooperatifler bir sosyoekonomik ve kltrel olarak toplumda nemli bir
yandan pazarlamaya ve araclara ilikin skntlarn eit- yeri olduu ve kooperatiflerin hem aktif katlm hem de
li mecralarda dile getirirken, bir yandan da Greenpeace, i denetim asndan nemli kurumsal yaplar olduklar
Slow Food gibi sivil toplum kurulularyla ve de su rn- da mutlaka gz nnde bulundurulmal. Tebli ve yasalar
leri alannda alan bilim insanlaryla yakn temastalar. yaplrken farkl gruplarn taleplerini ve nceleyen, blge-
Kooperatifler, stoklarn azalmas ve dmesi sonucun- sel farklar gzeten, dnyadaki ve lkedeki bilimsel al-
da ortaklar arasnda ibirlii yaratmada zorluklar yayor. malarn sonularn gz nnde bulunduran, yaplan d-
Bunun yan sra ky balks ile endstriyel balk, ticari zenlemelerin denetimini etkin bir ekilde ve herkese eit
balk ile amatr balk, yasal ve yasad avc gruplar koullarda uygulayan bir katlmc sistem, hem gvenilir,
arasnda zaman zaman iddet de ieren ekimeler ya- lezzetli, srdrlebilir gda talebinde bulunan tketicile-
anabiliyor. Kk ve byk lekli balklar Trkiyede rin, hem de geim sknts ile ar avlanmaya itilen farkl
genellikle ayn blgelerde ayn trleri avlamay hedefle- balk gruplarn yararna olacak.

D E N Z AT L A S I 2017 49
TOPLUMSAL CNSYET

BALIKILIK SEKTRNDE KADINLAR


Gnmzde balklk sektrne ait resmi kaytlarda ve alma yaamna katlmda cinsiyet
asndan erkeklerin lehine olacak ekilde dengesiz bir durum sz konusudur. 2002 AB raporuna
gre Avrupa Birlii yesi lkeler arasnda en ok kadn balk Yunanistandadr. Trkiyede ise
tekne zerinde alan kadn balklarla ilgili herhangi bir saysal resmi kayt yoktur.

B
alklk, insanlarn besin ihtiyalarn karlayan ren nispeten daha kararl halde seyretmi; kafes balkl
en eski geim kaynaklarndan biridir ve yzyllardr sektrnde alanlarn oran da 1990 ylnda %17den 2014
okyanus, deniz, gl ve akarsularda kadn ve erkek ylnda %33e ykselmitir. 2014 ylnda, dnyada balklk
birlikte almaktadr. Antropologlar, kadnlarn eski a- sektrnde yer alanlarn %84 Asya ktasnda grlm,
lardan beri balklk mesleinin iinde nemli grevler bunu Afrika (%10), Latin Amerika ve Karayipler (%4) izlemi-
aldklarn rapor etmektedir. Oysa gnmzde balklk tir. Kafes balkl sektrnde alan 18 milyon kiinin
erkeklerin yapt bir meslek olarak alglanmaktadr. Ba- %94nn Asyada olduu kaydedilmitir. 2014 ylnda ka-
lklk sektrnde ok az sayda kadn teknede almay dnlar, dorudan balklk ana sektrnde yer alanlarn
tercih etmi, daha ok ileme, pazarlama ve kafes balk- %19unu oluturmutur. Ancak ileme, pazarlama, ticaret
l alanlarnda istihdam edilmilerdir. gibi ikincil sektr de dahil edildiinde 2014 ylnda kadn-
Gnmzde balklk sektrne ait resmi kaytlarda larn balklk igcnn yarsn oluturduklar grl-
ve alma yaamna katlmda cinsiyet asndan erkek- mektedir.
lerin lehine olacak ekilde dengesiz bir durum sz konu- 2005-2014 yllar arasnda Avusturalya, ili, Japonya,
sudur. Kadnlarn balklkta zaman iinde kazandklar Morityus, Saint Lucia, Sri Lankada balklkta cinsiyete
yetenekleri ve mesleki tecrbelerini tam olarak deerlen- gre veri toplanmtr. Bu lkelerde cinsiyete gre veri
dirememesi erkein ekonomik olarak retken, etkin ve toplama sisteminin rapor skl ve kalitesi arttka, kadn-
grnr olmasna; dolaysyla da toplumda deer kazan- larn balklk sektrndeki katks saysal olarak tespit
masna olanak salamtr. edilir hale gelmitir. Kadnlara finansal kaynak ve politika
Dnyada ekonomik bymenin nemli bir parasn desteinin nndeki engel; resmi kaytlarda grnr ol-
kadnlar oluturmaktadr. Toplumsal cinsiyete dayal ola- mamalar ve dk cret karl almalardr. Balklk
rak kadnlarn alma yaamndaki eitsiz durumu, on- sektrnde kadnlarn alt her alanda veri toplama
larn retim srelerine aktarlmasyla ortaya kmtr. sisteminin toplumsal cinsiyete duyarl hale getirilmesi,
Cinsiyete dayal eitsiz durumun gstergesi, kadnlarn kadnlarn balklk sektr i gcndeki nemini ortaya
alma yaamna girmesini engelleme ve/veya snrlan- koyacaktr.
drma, baz mesleklere ve ilere uygun grlmeme gibi Trkiyede de balklk sektrnn her alannda ka-
uygulamalardr. Kadnn toplumsal i blm; gnlk dnlar vardr. Sektrde kadnlarn durumu bu meslee
yapt ev ii ilerin younluu, doum, ocuk bakm, olan bak alar, balklktaki rolleri son yllarda Trki-
eitim durumu gibi koullar kadnlarn alma hayatna yede de deimeye balamtr. Trkiye gibi gelimekte
girmesine engeldir. Resmi alana dahil olamamalar, yap- olan bir lkede, kadnlarn sektre saladklar katk ve
tklar ilerin ekonomik deer olarak grlmemesine, top- karlatklar sorunlar da dikkat ekmektedir. zellikle
lumsal deersizlie ve ikincil konuma itilmelerine neden tekne zerinde alan kadnlar/kadn balklar, sektrn
olmutur. Kadn emeinin hatlarnn izilmesi sonucun- grnmeyen emekileridir. ABnin 2002de kard rapo-
da, kadnlar belli sektrlerde ve ilerde younlamlardr. ra gre avclk ana sektrnde Avrupa Birlii yesi lkeler
Onlar, alma yaamnda kadn ileri arasndan seim arasnda en ok kadn balk %7 ile Yunanistandadr. Tr-
yapmak zorundadrlar. Sektrler, i kollar buna gre belir- kiyede ise tekne zerinde alan kadn balklarla ilgili
lenmi, ilgili normlar saptanm ve kadnlar alma yaa- herhangi bir saysal resmi kayt yoktur. Balklk mesle-
mnda yerlerini almlardr. i erkek meslekleri arasnda kabul edildiinden ynetim
Toplumsal yapnn bir paras olan balklk sektr planlarnda da cinsiyet dengesi gzetilmemektedir.
de bu yapy bnyesinde tamakta ve erkek meslei ola- Dnya genelinde kadn balklar ile ilgili bilimsel a-
rak bilinmektedir. Bylelikle toplumsal cinsiyet yaklam lmalar yaplmtr. Bu almalar daha ok sektrdeki ka-
balklkta da karmza kmaktadr. Balkln yaam dn alanlarn grnrln ortaya koymak, balklk
biimi, alma artlar, ynetim ve yaplanma biimleri- mesleini srdrrken ihtiyalarn belirlemek ve onlarn
nin eril kltr tarafndan oluturulduu iin alan kad- da yer alaca srdrebilir politikalar gelitirmek, yne-
nn, sektr iinde eitli engeller ve dolaysyla basklarla tim planlar oluturmak iin yaplan almalardr.
karlat gr mevcuttur. Kadn balklarn desteklenmesi, i gcne ve karar
2014 ylnda kafes balkl da dahil olmak zere ba- mekanizmalarna katlm ile ilgili uluslararas rgtler
lklk sektrnde 56.6 milyon kii yer alm, bunlarn de mevcuttur. Uluslararas Kolektif Balk Destei-(ICSF),
%36s tam zamanl, %23 ise ya zaman zaman ya da be- Denizsel Ortamdaki Kadnlar iin Federasyon (2FM), Nor-
lirsiz statlerde almtr. Rakamlar 2010 ylndan itiba- veli Kadn Balklar Federasyonu (NFK), Kadn Balklar

50 D E N Z AT L A S I 2017
Dnyadaki kadn ve erkek balk saysnn corafi olarak dalm (1992-2013)

DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: TK


300 Baz lkelerdeki balklkta
(x1000) alan kadn ve erkek saylar toplam 290,7
(2010-2014)

250

202,9
200

150
118,3

100

50
29,4
11,6
3
0
Avusturalya
ili
Japonya
Morityus
Saint Lucia
Sri Lanka

Avusturalya
ili
Japonya
Morityus
Saint Lucia
Sri Lanka

Avusturalya
ili
Japonya
Morityus
Saint Lucia
Sri Lanka

Avusturalya
ili
Japonya
Morityus
Saint Lucia
Sri Lanka

Avusturalya
ili
Japonya
Morityus
Saint Lucia
Sri Lanka
2010 2011 2012 2013 2014

Balk almalar (Toplam 59) Kadn Erkek (x40) Kadn, erkek toplam maksimum deerler

Dnyadaki kadn balklarn saysndaki art lkelere gre deiiklik gsteriyor. 2010-2014 yllar arasnda ilide kadn balk says
neredeyse iki katna karken erkek balk saysndaki art neredeyse te bir orannda kalm. Japonya ise bu yllarda kadn balk
saysnn belirgin oranda azald lkelerden biri olarak dikkat ekiyor.

ve Aileleri iin Federasyon (3FM), Blgeleraras Ky Kadn- Karma organizasyonlara katlm: Baz lkelerde ka-
lar Federasyonu (FIFEL), Balklkta Kadn, Kadn Balk dnlar erkek organizasyonlarna katlmay tercih etmiler-
(WIF), Balklk Sektrndeki Latin Amerika Kadnlar (La dir. rnein, spanyadaki kadn midye toplayclar ma-
red latinamericana de las mujeres del sector pesquero) riscadoras gruplar kendi erkek meslektalar ile entegre
gibi rgtler eitim, aratrma, bilgilendirme hizmetleri olmulardr. imdi ise erkek organizasyonlar olan koope-
vermekte, Uluslararas Kadn almalar Forumu ve Sa- ratifler Cofradiaslar ile sorumluluklar paylamaktadr-
mudra Raporu, Aktea gibi sreli yaynlar ve raporlar ya- lar. te bu karma modelin iindeki kadnlarn varln
ynlamaktadr. desteklemek.
Kolektif alma: Norvete kurulan ilk kadn organi-
Bu kurumlarn temel ncelikleri unlardr: zasyonu Damegruppen Havglimtin (1946) hedefi balk-
larn yaam koullarnn iyiletirilmesidir. Organizasyon,
Kadn balklarn konumlarnn korunmas: Ulusla- salk nedenleriyle alamaz durumdaki balklara mad-
raras ve ulusal politikalarda en temel prensip olan eitlik di destek salanmasnn temellerini oluturulmasnda di-
ilkesinin yrtlmesi, balklk kaynaklarndan erkekler- er organizasyonlar ile birlikte almalar yrtmektedir.
le ayn haklara sahip olmalarn salamak. Dier bir ama da farkl alanlardaki organizasyonlarla a-
Kadn balklarn eitimi: Kadnlarn balklkta lmalar yapmak ve kolektif fayda salamaktr.
yeteneklerini tazelemeleri, zgven kazanmalar, aile m- Balklkta kadn haklarnn ve kadnlarn sorunlar
essesini daha iyi ynetebilmeleri ve balklk sektrnde dikkate alnmaldr. Her sektrde olduu gibi balklkta
art gelir kaynaklar yaratmalar iin eitim vermek. da kadn ve erkek eit haklara sahip olmal ve ayrmcl
rgtl yap ile politik arlk kazanabilmek: Organi- yasad ilan eden kanunlar oluturulmaldr, bunlarn sr-
zasyonlar oluturarak kadn balklarn politik adan git- drebilir tabanda devamll salanmaldr. Srdrebilir
tike daha fazla fark edilebilir hale gelmelerini salamak. balklk ynetiminde kadnlar dorudan ve aka hedef-
Ynetimsel bask ve zorluklara dayanabilmek: Ka- lenmeli, glendirilmelidir. Kadnlarn dorudan ve ak-
dn balk organizasyonlar, erkek balklarn organizas- a hedeflenmesi, glendirilmesi balklk sektrnn
yonlarna gre finansal kaynak sknts, grup yaps olu- her alannda kadna/ kadn balkya dair deer zincirini
turma ve iletim gibi farkl zorluklar yaamaktadr. Bu tr kuvvetlendirecek ve nesiller aras hak zincirini de glen-
sorunlarn zmne yardmc ve yol gsterici olmak. direcektir.

D E N Z AT L A S I 2017 51
YETTRCLK

TRKYEDE BALIK FTLKLER


Balk iftliklerinin doal snrlar amaya yarayan teknolojik bir yntem olmad, tam tersine
denizlerdeki balk stoklarnn devamna ve ekosistemin srdrlebilirliine baml bir retim
srecine sahip olduu akldan karlmamaldr. Bu srete sektrn geliiminin toplumsal ve
ekolojik talepler dorultusunda ekillenmesi byk nem tamaktadr.

S
u canllar yetitiriciliinde 1970lerden itibaren re- ardan girdi kullanm olmakszn da binlerce yl gerek-
tim gitgide artm ve yetitiricilik dnyann en hzl letirilmi olan yetitiriciliin entansif versiyonu, OECD
byyen gda retim sektr haline gelmitir. Ayn tarafndan 1980lerin sonunda yeni bir endstriyel sektr
zamanda, yetitiriciliin (denizlerden avlanan balklar olarak tanmlanmtr.
da ieren) toplam su rnleri retimindeki pay gitgide Trkiyede denizlerdeki balk iftlikleri (ve daha geni
ykselmitir ve gnmzde tkettiimiz baln neredey- olarak su rnleri yetitiricilii sektr) retime hem dn-
se yars yetitiricilikten gelmeye balamtr. Su rnleri yadaki nc lkelere hem de ou Avrupa lkesine gre
retimindeki bu dnm sadece yetitiricilik sektrnn nispeten ge balamtr. Norveli uzmanlarn da deste-
bymesi sebebiyle deil, ayn zamanda pek ok balk sto- iyle giriilen Karadenizdeki somon retimi denemeleri
unun ar avlanmaya maruz kalmas ve kirlilik ve iklim balangta ok baarl olamam; 1980lerin sonlarna
eitlii dahil eitli insan kaynakl sebeplerle k do- doru ise ipura ve levrek iftlikleri Egede kurulmutur.
laysyla gereklemitir. 2000lere kadar ok belirgin bir retim hacmine ulamasa
Gnmzde kresel balk stoklarnn yaklak %31i a- da, zellikle de 2001deki ekonomik krizden sonra devlet
r avlanmaya maruz kalmakta; %58i ise azami snrda av- teviklerinin de yardmyla sektr son 15 ylda alabalk,
lanmaktadr. Baka bir deyile bu ikinci grubun avlanma- ipura ve levrek retiminde olduka kayda deer bir b-
snn ufak bir miktar bile arttrlmas, bu stoklarn da ar yme gstermitir. Gnmzde sektr, ipura ve levrek
avcla uramasna ve farkl trlerin srdrlebilirliinin retiminde Avrupann en byk reticilerinden biri ha-
de tehlikeye girmesine neden olacaktr. Bu balamda k- line gelmi ve Avrupaya bu trlerin en ok ihracn (Tr-
resel olarak art gsteren su rnleri tketimi ve balk kiyedeki retimin %75ini) gerekletiren lke olmutur.
avclnn daha fazla arttrlamayan hatta de geen 2000 ylnda Trkiyenin toplam su rnleri retiminin
arz kapasitesi, su rnleri yetitiriciliine son on yllarda %6sn salayan balk iftlikleri, 2015te retimin %20,6sn
gitgide daha fazla nem verilmesine yol amtr. gerekletirmeye balamtr. Ayn dnemde lkede avc-
Balk iftlikleri, su rnleri yetitiriciliinin entansif lktan elde edilen balk miktarnda baz ini klar olsa
retim yapan, yani yem, a ve ilalar gibi d girdilere ve da genellikle dte olan bir trend gzlenmitir.
youn bir sermaye ve teknoloji kullanmna ihtiya duyan Bu gelimeler ve balk iftliklerinin denizlerde yay-
snfna girer. Geleneksel olarak farkl yntemlerle ve d- gnlamas toplumsal olarak her zaman kabul grmemi,
yeni kurulan veya kurulmas planlanan iftlikler Karabu-
run, Seferihisar, Didim, Bodrum, Ayvalk gibi blgelerde
Etobur iftlik balklar
zellikle de yereldeki aktrlerin (kk lekli balklar,
yerel halk, yerel ynetim, evreciler, avukatlar, turistler


vb.) youn tepkisine yol amtr. Bu tepkiler genelde de-
DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: TK

nizlerin mterek kullanmnn balk iftlikleri tarafndan


zel mlke dntrlmesine, eitli toplumsal aktrlerin
1 kilo levrek iin, yakalanan 1,8 kilo balk denize eriiminin kstlanmasna ve iftliklerin yaratt


deniz kirliliine dayal kayglar etrafnda ekillenmitir.
Ortalama yllk balk tketimi 2015te 6,2 kilogram olan
Trkiyede iftlik balnn hem tketim hem retim aa-
1 kilo ipura iin, yakalanan 1,6 kilo balk masna dair olumsuz bir alg hakimdir ve retilen baln
daha ok ihracata ynelik olduu dnldnde, istih-
1950 ve 1960 arasnda %90 dorudan insan tketimine ynlendirilen hamsinin,
2013te %56s balk unu ve balk ya retimine gnderilmitir.
dam olaslklar haricinde yerel halkn ounun deniz ala-
nn kullanan bu projelerden eit biimde faydalanamad-
1950-1960 2013
ve iftlikleri benimsemedikleri ortaya kmaktadr.
Bu balamda dier bir kritik soru ise balk iftlikleri-
nin azalan balk stou ve (birim efor bana den) azalan
avlanma miktarlarna bir zm m; yoksa balk stoklar
%44 zerine ek bir bask kayna m oluturduudur. Bunu an-
%90 lamak iin Trkiyedeki balk iftliklerinde yaygn olarak
yetitirilen balk trlerinin retimine gz atmak gerekir.
nsan tketimi Etobur iftlik balklarnn ki Trkiyede en ok yetitirilen

52 D E N Z AT L A S I 2017
Tablo 1. Trkiye yllk su rnleri retimi hacimleri

2000 503.345

DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: Tarm, Gda ve Hayvanclk Bakanl, 2016
79.031
2001 527.733
67.244
2002 566.682
61.165
2003 507.772
79.943
2004 550.482
94.010
2005 426.496
118.277
2006 533.048
128.943
2007 632.450
139.873
2008 494.124
152.186
2009 464.462
158.729
2010 485.939
167.141
2011 514.755
188.790
2012 432.442
212.410
2013 374.121
233.394 Avclk Deniz su
2014 302.212
235.133 Yetitiricilik Deniz su

2015 431.907
(yl)
240.334

0 100 200 300 400 500 600 (ton) 700

2000-2015 yllar arasnda tatl sularda ve denizlerdeki iftlik yetitiriciliinin neredeyse dorusal olarak arttn syleyebiliriz. Deniz
ve tatl sularda yaplan avclkta ise 2007, toplamdaki 632 bin 450 ton ile en ok su canls avlanan yl olarak karmza kyor.

trler olan ipura ve levrek bunlarn iinde yer alr, bes- de kullanlabilecek, fiyat olarak daha ucuz ve gda ierii
lenmesinde kullanlan yemler, yine avclk balklndan olarak zengin bir kaynak olan hamsinin ok daha byk
edinilen dier (genellikle kk pelajik) balklara dayanr. bir oran balk iftliklerinde yem olarak kullanlmak ve
ipura ve levrek retimi iin yaklak %60-80i hayvansal hamsiden daha pahalya satlacak veya ihra edilecek bir
protein kaynaklarna dayanan balk yemine ihtiya du- balk retmek zere yem fabrikalarna gnderilmektedir.
yulmaktadr. Trkiyede ipura ve levrek retimi iin ise Bu durum hem hamsi, aa vb. balklarn avcl zerin-
genellikle %40-45i balk unu, %12-13 balk ya ve %40- deki basky arttrmakta, hem de bal daha eriilebilir bir
45i dier protein kaynaklarndan oluan balk yemi kul- gda olmaktan uzaklatrp daha lks bir tketim ve ihra
lanlmaktadr. Sektr bu yem dnm orann, baka rn haline getirme riski tamaktadr.
bir deyile bir kilo iftlik bal yetitirmek iin gereken Yabani balk stounun ar avlanmasyla yaklalan
avlanm balk orann drebilmek iin eitli alma- hatta alan ekolojik snrlara teknik bir zm olarak su-
larda bulunsa da yemdeki balk ierii rnn sal ve nulan balk iftlikleri ile trlerinin devam tehdit altndaki
kalitesi iin henz tm dnyada etobur iftlik bal reti- yabani balklarn avlanmasna gerek kalmayaca, tekno-
minin vazgeilmez bir esi olarak grlmektedir. iftlik lojiden yararlanlarak daha kontroll bir retimle yln
bal retiminde yem dnm oran Trkiyede halen her ay istenilen baln piyasaya ve tketicinin sofrasna
levrek iin 1,8 ve ipura iin 1,6 civarndadr. Yani bir kilo sunulabilecei savunulsa da; gerekte balk iftlikleri de-
iftlik ipuras veya levrei retebilmek iin bir buuk ki- nizlerde tkenmekte olan balk stoklarna bir alternatif
lodan fazla yabani baln avlanmasna ve yeme dnt- sunmaktan ziyade, stoklarn durumunu ktletirebil-
rlmesine ihtiya duyulmaktadr. mektedir. Denizlerdeki entansif balk yetitiriciliinin do-
Bu durumun balk avclyla ilikisi Trkiyede balk al snrlar amaya yarayan teknolojik bir yntem olma-
yemi iin en ok kullanlan tr olan hamsi tketimine dair d, tam tersine denizlerdeki balk stoklarnn devamna
u rakamlara bakldnda netlemektedir: 1950 ve 1960 ve ekosistemin srdrlebilirliine baml bir retim s-
arasnda %90 dorudan insan tketimine ynlendirilen recine sahip olduu akldan karlmamaldr. Bu srete
hamsinin, 2013te %56s balk unu ve balk ya retimi- sektrn geliiminin toplumsal ve ekolojik talepler do-
ne gnderilmitir. Dolaysyla dorudan insan tketimin- rultusunda ekillenmesi byk nem tamaktadr.

D E N Z AT L A S I 2017 53
MKROPLASTK PROBLEM

DURUM VAHM
Trkiyenin Akdeniz sahillerinde 2016 ylnda aylk olarak yaplan rneklemelerde, 28 tre ait
1137 baln yarsndan fazlasnn sindirim siteminde mikroplastik bulunmutur. Balklarda en
fazla rastlanan mikroplastik tipi genellikle amar makinalarndan geldii dnlen fiberdir.
Gnlk olarak fazla deniz canls tketen insanlarn ise besin yoluyla gnde yaklak 11 bin tane
mikroplastik tkettii kaydedilmektedir.

2
0-30 yl ncesine kadar Trkiyenin bir ok kumsa- Trkiye statistik Kurumuna gre atk su tesislerinden
lnda yryen biri, dalgalarn kumlara ulat izgi- 2014te 4.3 milyar m3 atk su dearj edilmi olup bunun
de, doal nedenlerle len deniz canllarna ait deniz yaklak yars denizlere boaltld.
kabuklarnn youn olduunu grebilirdi. Maalesef artk Mikroplastiklerin giderilmesinde artma yaplan atk
bunun yerini mikroplastikler ald. Tabii bu sylediimiz, su tesisleri dahi etkisiz kalyor. Ancak elektroliz ve filtras-
kat atklar asndan temizlenmi kumsallar iin geerli. yon tekniklerinin gelitirilmesi ile bu sorunun zlebile-
Temizlenmemi kumsallarda genelde youn bulunan b- cei dnlyor. Bu konuda ODTnn desteiyle Mer-
yk atklar nedeniyle bu birikim izgisi dikkat dahi ek- sin niversitesinde bir tez almas srdrlyor.
meyebilir! Mikro boyutta olanlar dahil olmak zere plastiklerin
2016 ylnda Trkiyede 8.9 milyon ton plastik retildi. deniz ekosistemlerindeki kirlilik seviyesinin takip edilme-
Bunun %10undan fazlas ambalaj sanayinde kullanld. si ve neden olduu zararl evresel etkilerin aratrlmas
GolbalAtlasta belirtildii zere Trkiyede ylda yaklak Avrupa Birlii lkelerinde yasal bir zorunluluktur. Trki-
yarm milyon ton plastik atk olarak evreye veriliyor. Ya- yede de AB uyum yasalar kapsamnda mikroplastik se-
kn bir gemie kadar Karadeniz kylarndaki baz kentle- viyelerinin takibi yaplyor ve bu konuda akademik al-
rinde belediyeler bu atklar dorudan denize dkmekte malar yrtlyor.
veya denize dklen derelere boaltmaktayd. 2014te dnya denizlerinde suda srklenir vaziyette
Dnyada olduu gibi lkemizde de deniz ulaan kat tm plastiklerin saysnn 5.25 trilyon olup bunun 4.85
atklarn %80inden fazlasn plastikler oluturuyor. Her trilyonunu mikroplastiklerin oluturduu hesaplanmtr.
bir plastik tipinin doada kalma sresi farkl olsa da bun- ODT Deniz Bilimleri Enstitsnn 2016 yaznda Dou
lar sonuta kimyasal ve fiziksel etkilere maruz kalarak Akdeniz kylarnda yapt bilimsel almada, 1 metre-
paralanyor. 5mmden kk hale geldiklerinde ise bu kp deniz suyunda 0.29 - 21.23 mikroplastik parac
plastikler mikroplastik olarak adlandrlyor. olduu tespit edilmitir. Deniz tabannda yaplan rnek-
Kat atklarn paralanmasnn yan sra denizdeki lemelerde ise bu deerlerin 1 metrekp kumda 100-560
mikroplastiklerin en nemli kayna atk su tesisleridir. mikroplastik parac seviyelerinde olduu bulunmutur.
Dearj edilen kentsel atk sular, bilhassa amar makine- Deniz suyundaki mikroplastiklerin tipleri arasnda en faz-
lerinden kaynaklanan sentetik elyaf ve temizlik malze- la rastlananlar srasyla fiber, polyester ve naylondur.
melerinden kaynaklanan mikroplastik paralar ieriyor. Byk plastikler deniz kular, deniz kaplumbaalar,
balinalar gibi bilhassa byk deniz canllarnn lmne
Barbun ve istavritte rastlanan plastik tipleri neden oluyor. Mikroplastikler ise zooplankton denilen ve
hamsi gibi balklarn yiyeceini oluturan ok kk or-
ganizmalar, kabuklular, derisidikenliler, eklem bacakllar
Sert plastik
DENZ ATLASI 2017 / KAYNAK: TK

Kauuk
gibi denizdeki canl gruplar tarafndan besin zannedi-
%1 %20 lerek tketiliyor. Trkiyenin Akdeniz sahillerinde 2016
ylnda aylk olarak yaplan rneklemelerde, zooplank-
tonlarn yaklak %10unu mikroplastiklerin oluturduu
Naylon
gzlenmitir. Yine ayn blgede yaplan almalarda 28
%1 tre ait 1137 baln yarsndan fazlasnn sindirim si-
teminde mikroplastik bulunmutur. Balklarda en fazla
rastlanan mikroplastik tipi genellikle amar makinala-
rndan geldii dnlen fiberdir. Fiberi sert plastikler
izlemektedir.
Fiber
Mikroplastikler konusundaki endielerden biri besin
%70 maddesi olarak tketilen midye, balk ve deniz canlla-
r ve hatta dorudan soframzda kullandmz tuz ara-
clyla mikroplastiklerin besin dngsne ulamasdr.
Yaplan almalarda gnlk olarak fazla deniz canls t-


ketenlerin gnde yaklak 11 bin mikroplastik aldn da
gstermektedir.

54 D E N Z AT L A S I 2017
KATKIDA BULUNANLAR
ncelikle Kiel meneli Gelecein Okyanusu (Ozean der Zukunft) ihtisas alma grubu ile
denizlerimizin geliimi zerine alan Kieldeki Christian-Albrecht niversitesinden uzmanlar olmak
zere Deniz Atlasnn hazrlanmasnda ok sayda bilim insan katk sundu.

Jens Ambsdorf Barbara Unmig


Lighthouse Foundation Heinrich-Bll Dernei Bakan
Prof. Dr. Anja Engel Sebastian Unger
GEOMAR ve CAU (Ozean der Zukunft) Institute for Advanced Sustainability Studies (IASS)
Jrg Grabo Prof. Dr. Martin Visbeck
Lighthouse Foundation GEOMAR ve CAU (Ozean der Zukunft)
Dr. Ulrike Kronfeld-Goharani Prof. Dr. Martin Wahl
Institut fr Sozialwissenschaften, CAU (Ozean der GEOMAR ve CAU (Ozean der Zukunft)
Zukunft)
Prof. Dr. Klaus Wallmann
Prof. Dr. Mojib Latif GEOMAR ve CAU (Ozean der Zukunft)
GEOMAR ve CAU (Ozean der Zukunft)
Lara Wodtke
Dr. Mark Lenz Heinrich-Bll Stiftung e.V
GEOMAR (Ozean der Zukunft)
Gazeteci Tan Morgl
Prof. Dr. Heike Lotze Radikal gazetesi eski yazar
Dalhousie University Halifax, Kanada
Dr. Pnar Ertr Akyaz,
Prof. Dr. Nele Matz-Lck Boazii niversitesi
Walther-Schcking-Institut fr Internationales Recht,
Dr. Huriye Gncolu,
CAU (Ozean der Zukunft)
Ege niversitesi
Alexander Mller
Aratrmac Irmak Ertr,
TMG Think Tank for Sustainabilty
Barselona Autonoma niversitesi
Dr. Barbara Neumann Prof. Dr. Ahmet Erkan KIDEYS,
Institut fr Geographie, CAU (Ozean der Zukunft) Orta Dou Teknik niversitesi
Prof. Dr. Konrad Ott Dr. Olga GVEN
Philosophisches Seminar, CAU (Ozean der Zukunft) Orta Dou Teknik niversitesi
Dr. Sven Petersen Doktora rencisi Ceyhun AKARSU
Geomar (Ozean der Zukunft) Mersin niversitesi
Prof. Dr. Martin Quaas Yksek lisans rencisi Kerem GKDA
Institut fr Volkswirtschaftslehre, CAU (Ozean der Orta Dou Teknik niversitesi
Zukunft)
Prof. Dr. Thorsten B. Reusch
GEOMAR ve CAU (Ozean der Zukunft)
Elinizdeki atlasta yer alan orijinal metinler
Prof. Dr. Ulf Riebesell uzmanlarla yaplm syleilere dayanmaktadr.
GEOMAR ve CAU (Ozean der Zukunft) Trkiyeyle ilgili makaleler ise yazarlarn kendile-
Prof. Dr. Carsten Schulz ri tarafndan kaleme alnmtr.
Institut fr Tierzucht und Tierhaltung, CAU (Ozean
der Zukunft) Syleiler: Natascha Psel, Peter Wiebe, Ulrich Bhr.

D E N Z AT L A S I 2017 55
VER, HARTA VE GRAFKLER N
KAYNAKA
Tm internet kaynaklar en son Mart 2017 tarihinde sorgulanmtr.

1011 BALIK ARTIK SATILMAYACAK MI? ment of Agriculture / National Agricultural Statis-
S.10: Global Ocean Commission, (2014). From Dec- tics Service, (2012). Quick Stats. Sorgulama tarihi:
line to Recovery: a Rescue Package for the Global 08.03.2017. https://quickstats.nass.usda.gov/result-
Ocean. Summary Report 2014; Eurostat. Filo byk- s/4483A1AD-5514-3FDC-A9C3-3C26CD4CB65D; Envi-
l. Sorgulama tarihi: 15.03.2017. http://ec.euro- ronmental Protection Agency, (2015). Report on the
pa.eu/eurostat/de; Avrupa Komisyonu, (2015). Kom- Environment: Nitrogen and Phosphorus in Large
mission plant Fangmglichkeiten fr 2016: Nordsee Rivers. Sorgulama tarihi: 14.03.2017. https://cfpub.
und Atlantik machen Fortschritte in Richtung Na- epa.gov/roe/indicator.cfm?i=33; Louisiana Universi-
chhaltigkeit, erhebliche berfischung im Mittelme- ties Marine Consortium. Hypoxia in the Northern
er. Sorgulama tarihi: 21.03.2017. http://europa.eu/ Gulf of Mexico, N. Rabalais: Nutrient-based hypoxia
rapid/press-release_IP-15-5082_de.pdf; Kohlhfer, P., formation. Sorgulama tarihi: 22.03.2017. http://gul-
(2012). Thunfischfang. Jger des verlorenen Fisches. fhypoxia.net/about-hypoxia/
Sorgulama tarihi: 21.03.2017. http://www.spiegel.
de/wirtschaft/unternehmen/t hunfisch-wegen-sus- 1617 DENZLERDEK ZEHRLER
hi-konsum-vom-aussterbenbedroht-a-829992-2.html; S. 16: Stange, R., (2015). Sysselmannen entfernt
Chuenpagdee, R., v. di., (2012). Bottom-up, global Mll an den Strnden Svalbards. Sorgulama tarihi:
estimates of small-scale marine fisheries catches; S. 21.03.2017. https://www.spitzbergen.de/2015/08/16/
11: FAO, (2016). The State of World Fisheries and sysselmannen-entfernt-muellan-den-straenden-sval-
Aquaculture 2016. Contributing to food security and bards.html?lang=de; Bundesinstitut fr Risiko-
nutrition for all. Rome; WWF, (2016). Illegale Fische- bewertung. OECD-Programm zur Bewertung von
rei. Sorgulama tarihi: 21.03.2017. http://www.wwf. Chemikalien mit hohem Produktionsvolumen. Sor-
de/themen-projekte/meerekuesten/fischerei/illega- gulama tarihi: 21.03.2017. http://www.bfr.bund.de/
le-fischerei/ de/oecd_programm_zur_bewertung_von_chemika-
lien_mit_hohem_produktionsvolumen-61590.html;
1213 YEN UMUT FTLKLER M? S. 17: Aigner, S., (2016). Strahlender Ozean. Sorgu-
S. 12: S. Knotz, IBIS-Infobild. Sorgulama tarihi: lama tarihi: 21.03.2017. https://www.heise.de/tp/fe-
15.03.2017. http://www.infobildungsdienst.de; atures/Strahlender-Ozean-3287652.html
WWF, (2017). Sind Fischfarmen die Lsung? Sor-
gulama tarihi: 21.03.2017. http://www.wwf.de/ 1819 MKRO PLASTiK PROBLEM
t h e m e n - p r o j e k te / m e e r e - k u e s te n / f i s c h e r e i / n a c h - S. 18: UNEP / GRID-Arendal, (2016). Marine Litter
haltige-fischerei/aquakulturen/; Albert Schweitzer Vital Graphics, Nairobi / Arendal; World Ocean Re-
Stiftung fr unsere Mitwelt. Fische in Aquakultur. view 4, p. 59; Van Sebille, E., v. di., (2015). A global
Sorgulama tarihi: 21.03.2017. https://albert-schweit- inventory of small floating plastic debris. Environ-
zer-stiftung.de/meerestiere/fischeaquakultur; S. 13: mental Research Letters, 10(12), 124006; Woodall,
FAO, (2016). The State of World Fisheries and Aqua- L.C., v. di., (2014). The deep sea is a major sink
culture 2016. Contributing to food security and nut- for microplastic debris. Royal Society open science,
rition for all. Rome 1(4), 140317; Obbard, R.W., v. di., (2014). Global
warming releases microplastic legacy frozen in Arc-
1415 LM BLGELERNN SORUMLUSU: GBRE tic Sea ice. Earths Future, 2(6), 315320; S. 19: Jam-
S. 14: Selman, M., v. di., (2008). Eutrophication beck, J. R., v. di., (2015). Plastic waste inputs from
and hypoxia in coastal areas: a global assessment land into the ocean. Science, 347(6223), 768771
of the state of knowledge. World Resources Insti-
tute, 284, 16; Paulmier, A. & Ruiz-Pino, D., (2009). 2021 YERL TRLER TEHDT ALTINDA
Oxygen minimum zones (OMZs) in the modern oce- S. 20: Alfred-Wegener-Institut / Martin Knsting,
an. Progress in Oceanography, 80(3), 113128; Sav- (2016). Eingeschleppt: Die neuen Arten im Wat-
chuk, O.P., v. di., (2012). Long-term reconstructi- tenmeer. Sorgulama tarihi: 15.03.2017. https://
on of nutrient loads to the Baltic Sea, 18502006. www.awi.de/im-fokus/nordsee/infografik-artenwan-
Stockholm Resilience Centre, Stockholm University; del-im-wattenmeer.html; Wehrmann, A. & Schmidt,
Helsinki Commission (HELCOM), 2009. Eutrophica- A., (2005). Die Einwanderung der Pazifischen Auster
tion in the Baltic Sea An integrated thematic as- in das Niederschsische Wattenmeer. Report WWF,
sessment of the effects of nutrient enrichment and Frankfurt / M.; S. 21: World Ocean Review 1, s. 111;
eutrophication in the Baltic Sea region: Executive UNESCO, (2016). World Heritage Reports 44. Wor-
Summary, Helsinki; S. 15: UNEP / GRID-Arendal, ld Heritage in the High Seas: An Idea Whose Time
(2011). Biofuels Vital Graphics Powering a Green Has Come. Sorgulama tarihi: 15.03.2017. http://whc.
Economy. Nairobi / Arendal; United States Depart- unesco.org/en/marine-programme; Kaschner, K., v.

56 D E N Z AT L A S I 2017
di., (2016). AquaMaps: Predicted range maps for lation (Ensemble member r3i1p1), Juni 2016 / Juni
aquatic species. Sorgulama tarihi: 15.03.2017. http:// 2100: Szenario RCP*8.5 (Ensemble member r3i1p1);
www.aquamaps. org; NOAA Coral Reef Watch. Glo- IGBP, IOC, SCOR, (2013). Ocean Acidification Sum-
bal Coral Bleaching 20142017: Status and an Ap- mary for Policymakers Third Symposium on the
peal for Observations. Sorgulama tarihi: 21.03.2017. Ocean in a High-CO2 World. International Geosphe-
https://coralreefwatch.noaa.gov/ satellite/analyses_ re-Biosphere Programme, Stockholm; Wittmann,
guidance/global_coral_bleaching_2014-17_status. A.C., Prtner, H.-O., (2013). Sensitivities of extant
php animal taxa to ocean acidification. Nature Climate
Change doi:10.1038/ nclimate1982
2223 KLM DEKLNN FREN OLARAK OKYANUS
S. 22: IPCC, (2007). Climate change 2007: WG I, The 3031 TKETM VE KORUMA BLGELER
Physical Science Basis, Cambridge, UK; IPCC, (2014). S. 30: Lotze, H.K., & Worm, B., (2009). Historical ba-
Climate change 2014: Synthesis, Cambridge, UK; selines for large marine animals. Trends in ecology
European Commission. Climate Action, (2017). Trei- & evolution, 24(5), 254262; Saenz-Arroyo, A., v.
bhausgase verstehen. Sorgulama tarihi: 21.03.2017. di., (2005). Rapidly shifting environmental baseli-
https://ec.europa.eu/clima/sites/campaign/pdf/ga- nes among fishers of the Gulf of California. Biologi-
ses_de.pdf; S. 23: World Ocean Review 1 s. 19; Sabi- cal Sciences, 272(1575), 19571962; Lotze, H. K., &
ne, C., v. di., (2004). The oceanic sink for anthro- McClenachan, L., (2014). Marine historical ecology:
pogenic CO2. science, 305(5682), 367-371; Le Qur, informing the future by learning from the past.
C., v. di., (2015). Global carbon budget 2014. Earth Marine community ecology and conservation, 165-
System Science Data. Sorgulama tarihi: 15.03.2017. 200; S. 31: Marine Conservation Institute, (2017).
http://oceanrep.geomar.de/28765/1/essd-7-47-2015. MPAtlas, Seattle, WA. Sorgulama tarihi: 07.03.2017.
pdf http://www.mpatlas.org, http://www.mpatlas.org/
media/filer_public/10/33/10334e01-1583-47d6-a286-
2425 NEML BR SORUN: DENZ SEVYES 16491cedac93/vlmpa_jan2017.jpg; Lubchenco, J.
S. 24: UNEP, (2014). The Importance of Mangroves & Grorud-Colvert, K., (2015). Making waves: The
to People: A Call to Action, Cambridge; S. 25: Wu, science and politics of ocean protection. Science,
L., v. di., (2012). Enhanced warming over the glo- 350(6259), 382383; Anderson, S. C., v. di., (2011).
bal subtropical western boundary currents. Nature Serial exploitation of global sea cucumber fisheries.
Climate Change, 2(3), 161166; IPCC, (2013). Clima- Fish and Fisheries, 12(3), 317339
te change 2013: WG I, The Physical Science Basis,
Cambridge, UK 3233 TKETM VE KORUMA BLGELER
S. 32: United Nations Convention on the Law of the
2627 RSK BLGELERNDE YAAM Sea, (2017). Sorgulama tarihi: 14.03.2017. http://
S. 26: World Urbanization Prospects highlights, Uni- www.un.org/depts/los/index.htm; Wissenschaftlic-
ted Nations (2014); Newton, A., v. di., (2012). The her Beirat der Bundesregierung. Globale Umwelt-
coastal syndromes and hotspots on the coast. Estu- vernderungen, (2013). Welt im Wandel: Menschhe-
arine, Coastal and Shelf Science, 96, 3947; Tem- itserbe Meer. Berlin; S. 33: World Ocean Review 3, s.
merman, S., v. di., (2013). Ecosystem-based coas- 131; UNEP / GRID-Arendal, (2011). Continental Shelf.
tal defence in the face of global change. Nature, The Last maritime Zone, Nairobi / Arendal
504(7478), 7983; S. 27: Neumann, B., v. di., (2015).
Future coastal population growth and exposure to 3435 DNYANIN HAMMADDE ALII
sea-level rise and coastal flooding a global assess- S. 34: Achzet, B., v. di., (2011). Materials critical to
ment. PloS one, 10(3); NASA Earth Observation, Po- the energy industry; Drobe, M. & Killiches, F., (2014).
pulation-Density-Map. Sorgulama tarihi: 07.04.17. Vorkommen und Produktion mineralischer Rohstof-
https://neo.sci.gsfc.nasa.gov/view.php?datasetId=SE- fe ein Lndervergleich. Studie der Bundesanstalt
DAC_POP; NOAA / National Ocean Service. Sweet, fr Geowissenschaften und Rohstoffe; S. 35: Inter-
W. V., v. di., (2014). Sea level rise and nuisance flo- national Seabed Authority, (2017). Exploration Are-
od frequency changes around the United States; IOC as. Sorgulama tarihi: 14.03.2017. https://www.isa.
/ UNESCO, (2016). Tsunami Glossary, Third Edition. org.jm/ contractors/exploration-areas; World Ocean
IOC Technical Series, Paris; N-TV, (2011). Bangkok Review 1 p. 147; World Ocean Review 3 pp. 67, 75,
wappnet sich, Flut in Thailand fordert 281 Opfer. 85; Pophanken, A.K., v. di., (2013). Manganknollen
Sorgulama tarihi: 21.03.2017. http://www.n-tv.de/ zuknftige Rohstoffbasis fr Technologiemetalle?;
panorama/Flut-in-Thailandfordert-281-Opfer-artic- WWF, (2014). Bergbau in der Tiefsee. Grenzland fr
le4513961.html Forschung, Technologie und Naturschutz. Sorgula-
ma tarihi: 21.03.2017. https://www.wwf.de/filead-
2829 DAHA ASDK BR GELECEE DORU min/fm-wwf/Publikationen-PDF/WWF-Hintergrund-
S. 28: Garca-Reyes, M., v. di., (2015). Under pres- papier-Tiefseebergbau.pdf
sure: climate change, upwelling, and eastern boun-
dary upwelling ecosystems. Frontiers in Marine 3637 GELECEK NEREYE GDYOR?
Science, 2, 109; Welch, C., (2014). A Washington S. 36 / 37: World Ocean Review 1, s. 153; World Oce-
family opens a hatchery in Hawaii to escape lethal an Review 3, s. 21; Ocean Energy Systems, (2014).
waters. The Seattle Times; S. 29: Max-Planck-Institut Annual Report Implementing Agreement on Oce-
fr Meteorologie, Hamburg: CMIP5-Ergebnisse des an Energy Systems 2014; Global Wind Energy Coun-
MPI-ESM-LR Modells, Juni 1850: Historical Simu- cil, (2016). Global and Annual Cumulative Offshore

D E N Z AT L A S I 2017 57
Capacity 20112015. Sorgulama tarihi: 08.03.2017. Brief. Sorgulama tarihi: 14.03.2017. http://www.cfr.
http://www.gwec.net/wp-content/ uploads/2012/06/ org/oceans/global-oceansregime/p21035; Global
G l o b a l - a n d - A n n u a l - C u m u l a t i ve - O f f s h o r e - C a p a - Ocean Commission. (2016). The Future of Our Oce-
city-2011-2015.jpg; BGR, (2016). Energiestudie 2016 an. Next Steps and Priorities. Report 2016. Sorgu-
Reserven, Ressourcen und Verfgbarkeit von Ener- lama tarihi: 14.03.2017. http://www.some.ox.ac.uk/
gierohstoffen (20). Hannover; McGlade, C. & Ekins, wp-content/uploads/2016/03/GOC_2016_Report_FI-
P., (2015). The geographical distribution of fossil fu- NAL_7_3.low_1.pdf; Unger, S., Mller, A., Rochette,
els unused when limiting global warming to 2 C. J., Schmidt, S.,Shackeroff, J., Wright, G. (2017). Ac-
Nature, 517(7533), 187190; World Ocean Review 3, hieving the Sustainable Development Goal for the
pp. 17, 96 Oceans. IASS Policy Brief 01/2017. Sorgulama tari-
hi: 14.03.2017. http://www.iass-potsdam.de/sites/
3839 BR SAHNE OLARAK DENZLER default/files/files/policy_brief_1_2017_en_archie-
S. 38: World Tourism Organization, (2016). Tourism ving_the_sdgs_for_oceans.pdf; WBGU (2013). Welt
in the Mediterranean; World Tourism Organization, im Wandel. Menschheitserbe Meer. Sorgulama ta-
(2016). Tourism Highlights 2016 Edition; S. 39: Cru- rihi: 14.03.2017. http://www.wbgu.de/fileadmin/
ise Lines International Association, (2016). Stateof user_upload/wbgu.de/templates/dateien/veroeffent-
the Cruise Industry Outlook; Cruise Market Watch, lichungen/hauptgutachten/hg2013/wbgu_hg2013.
(2016). Growth of the Cruise Line Industry. Sorgula- pdf; World Ocean Review 4
ma tarihi: 08.03.2017. http://www.cruisemarketwat-
ch.com/growth/; DIVIAC, (2016). Scuba diving in 4849 AKTRLER VE MESELELER
Jardines de la Reina. Sorgulama tarihi: 21.03.2017. S. 48 / 49: Gda ve Tarm rgt (Food and Agri-
https://diviac.com/d/jardines-de-lareina/; Bang- culture Organization, FAO) (2016). A sub-regional
kok Post, (2016). Koh Tachai island off Phangnga analysis of the socio-economic situation of Eastern
closed indefinetely. Sorgulama tarihi: 21.03.2017. Mediterranean fisheries. Knudsen, S. (2009). Fishers
http://www.bangkokpost.com/archive/koh-tachaiis- and scientists in modern Turkey: The management
land-off-phangnga-closed-indefinitely/975145 of natural resources, knowledge and identity on the
eastern Black Sea coast. New York: Berghahn Books.
4041 DNYA TCARET VE FYAT SAVAI Organization for Economic Co-operation and Deve-
S. 40: IMO, (2015). Third IMO GHG Study 2014 lopment (OECD) (2016). OECD review of fisheries:
Executive Summary and Final Report; World Oce- Country statistics 2015. Paris: OECD. Trkiye sta-
an Review 4, p. 108; UNEP / GRID-Arendal, (2008). tistik Kurumu (TK) (2014). Su rnleri statistikle-
The boom in shipping trade, in: Kick the Habit: A ri 2013. Ankara: Trkiye statistik Kurumu. Ulman,
UN Guide to Climate Neutrality, Nairobi / Arendal; A., Bekiolu, ., Zengin, M., Knudsen, S., nal, V.,
BIMCO, (2015). Manpower Report. The global supply Mathews, C., Harper, S., Zeller, D., Pauly, D. (2013).
and demand for seafarers in 2015. Sorgulama tarihi: From bonito to anchovy: a reconstruction of Tur-
21.03.2017. http://www.ics-shipping.org/docs/defa- keys marine fisheries catches (1950-2010). Mediter-
ult-source/resources/safety-security-and-operations/ ranean Marine Science 14 (2), 309-342. nal, V., &
manpower-report-2015-executive-summary.pdf; S. Gncolu, H. (2012). Fisheries management in Tur-
41: Asariotis, R., v. di., (2016). Review of Mariti- key. inde A. Toka, A. C. Gc, & B. ztrk (Eds.),
me Transport (No. UNCTAD/RMT); International La- The state of the Turkish fisheries (516550). Trk
bour Organization, 2017. Statistics on forced labour, Deniz Aratrmalar Vakf.
modern slavery and human trafficking. Sorgulama
tarihi: 21.03.2017. http://www. ilo.org/global/topics/ 50-51 BALIKILIK SEKTRNDE KADINLAR
forced-labour/policy-areas/statistics/lang--en/index. S. 51: FAO, The State of World Fisheries and Aqua-
htm culture 2016. Contributing to food security and nut-
rition for all. Rome. 200 pp. ISBN 978-92-5-109185-2
4243 DENZLE E YAAMAK
S. 42 / 43: United Nations Department for Economic 54 DURUM VAHM
and Social Affairs, (2015). Global Sustainable Deve- S. 54: Bu makalede kullanlan verilerin nemli bir
lopment Report 2015. Chapter 3 The Oceans, Seas, ksm,TBTAK tarafndan desteklenen Trkiye
Marine Resources and Human Well-being Nexus Akdeniz Sahillerinde Mikro-plastik Kompozisyonu
ve Miktarnn Belirlenmesi; Mikro-plastiklerin De-
4445 TM DNYA BRLKTE HAREKET ETMEL niz rnlerinde Olas Biyolojik Birikimi (Proje No
S. 44 / 45: Global Ocean Commission, (2014). From 114Y244) ve Mikroplastik Partikllerin ve Plastik
Decline to Recovery: a Rescue Package for the Global Katks Olan Bisfenol A Organik Bileiinin Mer-
Ocean. Report 2014. Sorgulama tarihi: 14.03.2017. sin Krfezinde Dalm Gsteren Baz Zooplank-
https://www.iucn.org/ sites/dev/files/import/down- ton Trleri zerine Etkilerinin Belirlenmesi (Proje
loads/goc_full_report_1.pdf; Ardron, J., Druel, E., No 115Y627) projeleri kapsamnda elde edilmitir.
Gjerde, K., Houghon, K., Rochette, J., Unger, S. (2013). Aydn C., O. Gven, B. Salihoglu, A. E. Kideys 2016.
Fr einen besseren Schutz der Hohen See. IASS Po- The influence of land use on coastal litter: an ap-
licy Brief 01/2013. Sorgulama tarihi: 14.03.2017. proach to identify abundance and sources in the
http://www.iass-potsdam.de/sites/default/files/files/ coastal area of cilician basin, Turkey. Turkish J.
policy_brief_1_2013_fuer_einen_besseren_schutz_ Fish. Aquatic Sci. 16, 29-39.Gven, O., Gkda, K.,
der_hohen_see_1.pdf; Council on Foreign Relations Jovanovi, B., Kdey, A.E., 2017. Microplastic litter
(June 19, 2013). The Global Oceans Regime. Issue

58 D E N Z AT L A S I 2017
composition of the Turkish territorial waters of the Myroshnychenko, A. C. Gc, S. Turul 2016. Mersin Kr-
Mediterranean Sea, and its occurrence in the gast- fezi oinografik/kirlilik izleme projesi. Final Raporu, 70
rointestinal tract of fish. Environmental Pollution s. Destekleyen Kurum: Mersin Bykehir Belediyesi), Y-
223, 286-294. Eriksen, M., Lebreton, L.C.M., Carson, rtc Kurum: ODT Deniz Bilimleri Enstits. PAGEV
H.S., Thiel, M., Moore, C.J., Borerro, J.C., Galgani, F., 2017. Trkiye plastik Sektr izleme raporu 2016, https://
Ryan, P.G., Reisser, J., 2014. Plastic pollution in the www.pagev.org/upload/files/Hammadde%20Yeni%20
worlds oceans: more than 5 trillion plastic pieces Tebli%20Bilg.%203/Trkiye%20Plastik%20Sektr%20
weighing over 250,000 tons afloat at sea. PLOS ONE zleme%20Raporu%202016%20Austos.pdf. TK 2015,
9, e111913. BSC, 2009. Marine Litter in the Black Trkiye statistik Kurumu atksu verileri. http://www.
Sea, 2009. http://www.blacksea-commission.org/_publ- telegraph.co.uk/science/2017/01/24/seafood-eaters-in-
ML.asp. zhan K. A.E. Kdey, B. Saliholu, O. Gven, V. gest-11000-tiny-pieces-plastic-every-year-study/.

HEINRICH-BLL STIFTUNG DERNE TRKYE TEMSLCL


1994 ylndan beri Trkiyede faaliyet gsteren Heinrich Bll
Stiftung Dernei, Alman Yeiller Partisine yakn, bamsz ve Konferansa katlm ucretsizdir. Konferans srasnda Turke / ngilizce simultane tercume olacaktr.
GEZ VE TRKYE PROTESTOLARININ YILDNMNDE Participation is free of charge. Simultaneous interpretation will be provided in English and Turkish

politik bir sivil toplum


YERELkuruluudur. Dernein Trkiye brosu bu
VE ULUSLARARASI HAREKETLER
throughout the conference.

GEZ VE TRKYE PROTESTOLARININ YILDNMNDE


tarihten beri demokratikleme, insan haklarnn ve aznlk hakla-
One year has passed since the protests that
spread all over Turkey. This seems to be the right
Have these people tried to join the existing
political organizations? How do they see these
YEREL VE ULUSLARARASI HAREKETLER
LOCAL AND INTERNATIONAL MOVEMENTS IN THE FIRST
rnn korunmas, ekolojik esaslara uygun enerji, iklim deiiklii
time to evaluate our lesions and experiences of organizations? Are they proposing alternative
the protest. When thinking about Gezi, the spirit ways of protesting? Are there channels that link
of solidarity, the belief that things will never the organized and unorganized groups? What are ANNIVERSARY OF GEZ AND TURKEY PROTESTS
be the same again, that everyone will take a possible common experiences or lessons? What

ve srdrlebilir krsal kalknma, kresel ve blgesel gvenlik


lesson from this process of transformation and
change prevail. Furthermore, with the protests
do all these questions tell us about the future?
How accurate is it to speak about an unorganized
24-25 Mays - May 2014
SOSYAL MEDYA VE FADE ZGRLYer/Place: Cezayir Toplant Salonu,Hayriye Caddesi 12, Galatasaray, Beyolu-stanbul
expectations arose for a more democratic and new generation?

politikalarnn gelitirilmesine ynelik almalar destekleme ve


accountable country with a view to corruption,
a country in which people protect their cities.
Therefore it is important to understand the
The facts that the majority of the protestors
were women and the LGBTI movement activists
were among the main bearers of the actions had
ULUSLARARASI KONFERANS INTERNATIONAL CONFERENCE
30 Mart 2013 30 Mart 2013

tevik etme gayretindedir. Merkezi stanbulda bulunan Heinrich


scope and depth of the protests in Turkey in the
summer of 2013. What were the demands of this
resistance? Why did the protestors go out in the
an impact not only on the forms of the actions but
also on the awareness, discussion and rejection
of homophobic and sexist discourses including
Yer: stanbul Bilgi niversitesi,
Dolapdere Kamps Mahkeme Salonu
Place: Istanbul Bilgi University,
Dolapdere Campus Court Room

Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii, insanlar arasnda


streets? Who were the bearers of the protests
in different cities of Turkey? What did the
protestors aim at and what did they reach out of
hate speech. Visibility of the woman and LGBTI
activists is said to have a significant role in the
weakening of the sexist and homophobic attitude Dnyada milyonlarca insan her gn bir noktadan bir baka noktaya seyahat edi-

cinsiyet, etnik kken, din ve renk ayrm yapmakszn hukuk


their actions in the end? in the society. Whether this process of solidarity yor. nsanlarn gdadan giyecee kadar onlarca farkl ihtiyac eitli ulam arala-
YEL EKONOM KONFERANSI3
r kullanlarak tanyor ve tketicilere ulatrlyor. Gnmzde, mal ve hizmetlere
Such as Turkey, the neighboring countries and mutual understanding managed to continue eriim iin ulam aralarnn ne kadar ve hangi sklkla kullanld, hesaplamas
are also experiencing similar protests. Although or not can be understood by looking at how zor bir matematik problemine dnt. Artan nfus ve ticaret hacmi birok sorunu
KENTLERDE YEL ULAIM
devleti ilkeleri temelinde kurulu demokratik toplumsal dzenin
different in the nature of demands, these protests far the sensitivity toward gender problems has beraberinde getiriyor, deien yaam tarz kii bana den seyahat saysn art-
ryor. Ulam aralarnn gelimesiyle kat edilen mesafeler de uzuyor. Bu da hem
are alike in such aspects as the participants to been reflected in the discourses as well as the yakt hem de hammadde tketiminin artmasna neden oluyor.
the protests and the forms of protest. In the organization and activity methods of the activists nsanlarn kulland ilk ulam arac hi kukusuz kendi bedenleriydi. Yrye-
new protests, the role of the old and deep rooted and the civil society organizations. rek avlanan, i yerine giden insan bugn hem rn transferi hem de bireysel ulam

korunmas iin aba sarf eden sivil toplum giriimlerini destek-


civil society organizations seems to have been
less important. The protests are mainly run by
At this conference we want to find answers
to these questions with the aim of strengthening
iin fiziksel glerine bal olmayan aralar kullanyor. Uak, tren, gemi, kamyon
ve otomobil gibi birok ara fosil yaktlarla alyor ya da kullandklar elektrik
fosil yaktlardan salanyor. Ulam sektrnde kullanlan aralarn yzde 92sinin
petrolle alyor olmas kresel iklim deiikliine neden olan emisyonlarn art- YEL EKONOM KONFERANSI3 / KENTLERDE YEL ULAIM DEMOKRAS ve
those who are on the street for the first time. the social movements, supporting their

ler. Temsilciliin alma alanlar yle sralanabilir:


na ve yerelde grltden ar metal kirliliine kadar birok farkl evre sorununa
Civil society organizations seem to be no longer
appealing for the new protest groups. New and
sustainability and acting together - in Turkey
and other countries. We will discuss together
yol ayor. evre kirliliinin artmasnn bir baka nedeni ise ayn zamanda sosyal
sorunlar da yaratan zel aralarn saysnn artmas. Kara tamaclnda motorlu
SYASAL KATILIM
tatlarn tercih edilmesi otoyollar, kprler gibi birok altyap hizmetini de zorun-
different ways of protesting have emerged. with the participants to the protests as well as lu klyor ve bunlarn her biri bir baka evre sorunu yaratyor.
Neither in Turkey nor in the other countries a representatives of the old civil society and Dnya nfusunun yarsndan fazlas artk kentlerde yayor. Kentleme, insan-
consensus could be reached among the actors political organizations. larn retim noktalarndan uzaklamas, deien/deitirilen yaam kltr eitli
ulam sorunlarna yol ayor. Kentlerde yoksullarn ulam giderlerini karlaya-
actively involved in the protests and the old mamas, toplu tama aralarnn kalitesi ve yetersizlii, trafik skkl, engelli-

Demokratikleme, school civil society organizations and political


parties about how to ensure the sustainability of
the protests.
Heinrich Bll Stiftung e.V.
Turkey Representation
lerin ulam aralarna erimede yaadklar glkler gibi onlarca ulam kaynakl
sorun hayat kalitesini dren en nemli etken olarak karmza kyor.
Heinrich Bll Stiftung Dernei 3. Yeil Ekonomi Konferansnda kentlerdeki
ulam politikalarn tartmaya at. Toplu ulam ama hangisi, metrobs m, met-

Ekoloji,
According to the dominant belief, the ro mu yoksa otobsler mi daha evreci? Bisiklet yollar byk kentler iin olmazsa
olmaz bir seenek mi yoksa yeil bir fantezi mi? 3. Yeil Ekonomi konferansnda bu
main burden of the 2013 protests was carried sorulara yant bulunmaya alld. Bu kitap konferanstaki, sunum ve tartmalar
www.tr.boell.org
by the unorganized groups of young people. ieriyor. Atlmas gereken yeil admlarn neler olduunu bulmaya alyor.

D politika ve gvenlik politikalar.


Yeil ekonomi ve ulam politikalaryla ilgilenen herkes iin yararl bir kaynak YEL EKONOM KONFERANSI5
olmasn umuyoruz.

EYL (Kaya) GAZI


5th GREEN ECONOMY CONFERENCE

SHALE GAS
ISBN NR: ???????

Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii, sivil toplumun 9 / Kasm-November / 2014
Intercontinental Hotel, Asker Oca Cad. No:1 Taksim-stanbul

glendirilmesinin yan sra bilim ve siyaset evreleri ile toplum


arasndaki diyaloun gelitirilmesini destekler ve adil bir kresel- DEMOKRAS ve
leme srecinin tesis edilmesi iin katkda bulunur. SYASAL KATILIM

Heinrich Bll Stiftung Dernegi Trkiye Temsilcilii


nn Cad. Hac Hanm Sok.
No: 10/1234439 Gmsuyu-stanbul
ww.tr.boell.org

ET ATLASI
Yediimiz hayvanlar hakknda gerekler ve rakamlar
DENZ ATLASI
Denizlerle ilikimize dair veriler ve olgular 2017

D E N Z AT L A S I 2017 59
HEINRICH-BLL STIFTUNG e.V. HEINRICH-BLL STIFTUNG e.V.
SCHLESWG-HOLSTEN TEMSLCL

MEERESATLAS AQUAKULTUR

HOFFNUNG AUS DER FISCHFARM?


Die grten Aquakulturproduzenten weltweit (2014) Zuchtfische und Meeresfrchte

MEERESATLAS 2017 / FAO


Produktion in 1.000 Tonnen

Daten und Fakten ber unseren Umgang mit dem Ozean 2017
45.469,00
6,3
43,6
402,80
Aquakultur boomt im Jahr 2014 kam fast jeder zweite von Menschen verzehrte Fisch Nordeuropa 304,30
aus einer Fischfarm. Die kologischen und sozialen Probleme dieser Massentierhaltung 1.332,50
Osteuropa

unter Wasser sind jedoch immenS. Norwegen


1.545,10
Ostasien
Fische

P
ro Kopf hat sich der Konsum von Fisch und Meeres fttert werden. Aquakultur hilft also nicht zwangslufig 331,40 559,70
frchten ber die letzten 50 Jahre verdoppelt. Vor al dabei, die berfischung der Weltmeere einzudmmen. 295,3 Westasien
0,3 Nordamerika
lem in den Industrie und Schwellenlndern ist die Aquakultur als Massentierhaltung unter Wasser ist Westeuropa
4.881,00
Nachfrage immens gestiegen. Als Antwort wurden Aqua ein kologisches Desaster. Die Fische verletzen sich, wer 595,20
kulturen seit den 70er Jahren massiv mit staatlichen und den krank und schneller von Parasiten befallen. Um dem Sdeuropa China 3.397,10

15,8
Indien
1.214,50
Entwicklungshilfegeldern gefrdert. 1950 produzierten entgegenzuwirken, werden weitflchig Antibiotika und 1.137,10 Vietnam
Aquakulturen global noch circa 500.000 Tonnen Lebend Chemiekeulen vom Hygienebad bis zu Pestiziden ein gypten Chile
1.544,20
gewicht, 2014 waren es bereits 73,8 Millionen Tonnen, 88 gesetzt, die das Wasser verunreinigen. Je mehr Tiere in 4.253,90 Mollusken
Lateinamerika
547,40
einem Zuchtbecken gehalten werden, desto mehr Exkre
Prozent davon in Asien. China allein produziert 62 Prozent
der weltweiten Erzeugnisse und ist damit die wichtigste mente, Nahrungsreste und Kadaver entstehen, die auf den
Sdasien Indonesien 2,7
Aquakulturnation.
Aquakultur findet an Land in Teichen, Durchfluss und
Boden unter den Zuchtbecken absinken und so das Wasser
berdngen. Als Abwasser der Aquakulturen gelangt das 1.956,90 Andere
4,2 Krustentiere
313,20 aquatische 0,3
Kreislaufsystemen und in groen Netzkfigen im Meer nhrstoffreiche Wasser zusammen mit Chemikalien und Nigeria Bangladesch Tiere 0,5
statt. Die Zucht auf hoher See und an Ksten macht 36 Medikamentenrckstnden dann in Flsse, Seen, Meere
3.194,80
Prozent der Gesamtproduktion auS. Gezchtet werden und angrenzende Bden.
243,70
Hinzukommt, dass oft Mangrovenwlder den Aqua 189,20 Inland-Aquakultur in Mio. Tonnen
vor allem Fische, Shrimps, Krebse und Muscheln. Damit Subsahara-Afrika Sdostasien
Ozeanien Marine- und Kstenaquakultur in Mio. Tonnen
soll nicht nur die stetig steigende globale Nachfrage nach kulturen weichen mssen. Das ist besonders absurd, sind
Fisch und Meeresfrchten gestillt, sondern auch eine sie doch die Kinderstube vieler Fischarten. 20 Prozent der
Lsung fr berfischung gefunden werden. Doch Aqua Mangrovenwlder weltweit wurden zwischen 1980 und
kulturen sind gerade in ihrem industriellen Ausma eine 2005 bereits durch menschliche Eingriffe zerstrt, mehr Hier sind die Arbeitsbedingungen jedoch uert prekr: Die gravierenden sozialen und kologischen Folgen in
ethisch, kologisch und meist auch sozial hchst zweifel als die Hlfte davon (52 Prozent) ist auf die Errichtung von Oftmals werden Arbeitsvereinbarungen nur mndlich ge den gngigen industriellen Aquakulturen knnen jedoch
hafte Antwort auf berfischung und Ernhrungssiche Aquakulturen zurckzufhren. Allein auf den Philippinen troffen, Arbeitsschutzregelungen, geschweige denn ihre nicht allein mit technischen und kologischen Verbesse

Demokrasiyi gelitirmek, insan haklarn korumak, kresel ekosistemin


rung. sind wegen Shrimpfarmen zwei Drittel der Mangroven Durchsetzung, existieren in den seltensten Fllen. Aus rungen gestoppt werden.
Denn sie ziehen einen groen Futtermittelbedarf nach wlder abgeholzt worden. beutung und Zwangsarbeit sind die Folge. Die Internatio Die Nachfrage nach Fisch und Meerestieren ist der
sich: Fr die Produktion von einem Kilogramm Garnelen, Aquakulturen zerstren die Lebensgrundlagen der lo nale Arbeitsorganisation (ILO) zeigt, dass 70 bis 80 Prozent Haupttreiber fr den weiteren Ausbau von industriell be
Lachs oder anderer Fische werden rund 2,5 bis 5 Kilo kalen Bevlkerungen und schren lokale Konflikte. Denn der Fischereien (Aquakulturen und Kstenfischerei) Klein triebenen Aquakulturen. Sie bedienen mehrheitlich als
gramm Wildfisch bentigt, bei Thunfisch sogar 20 Kilo die Fnge der traditionellen Kstenfischerei gehen durch betriebe sind und sich auf die Arbeitskraft innerhalb von Massentierhaltung unter Wasser einen profitgetriebe
gramm. So bedroht zum Beispiel die Mast von roten Thun Aquakulturen massiv zurck. Menschen werden vertrie Familien sttzen. Das bedeutet, dass auch Kinder in die nen Weltmarkt mit groem Hunger nach billigem Fisch.
fischen in Kfignetzen um Malta die lokalen Bestnde von ben oder in neue Arbeitsmodelle gedrngt. Heute arbei krperlich oft sehr anstrengenden und gefhrlichen Pro Der Konsum von Fisch und Meerestieren durch die globa
Makrelen und Sardinen, die an die groen Raubfische ver ten bereits rund 19 Millionen Menschen in diesem Sektor. duktionsketten der Fischerei einbezogen sind.
Aquakulturen sind grundstzlich kologisch zu be
len Mittelklassen muss sinken.

yok olmasn nleyecek admlar atmak, kadn ve erkek arasndaki


treiben, wie die Karpfen und Forellenzucht zeigt. Viele
Es geht auch anders Aquakultur als geschlossener Nahrungskreislauf
Jahrhunderte waren kologisch und selbstbestimmt be Der Fisch aus Aquakultur nimmt zu
triebene Aquakulturen Lebensgrundlage und Eiweiquel
Werden Zuchtfische in Netzen oder Kfigen gehalten und
le vieler Millionen Menschen, insbesondere in Asien.

MEERESATLAS 2017 / FAO


Strmung Gelste Nhrstoffe Algen Fischerei Aquakultur
aktiv gefttert 1 , fhren ihre Ausscheidungen normalerwei-
Dass ein Umsteuern mglich ist, zeigt die Pangasius Angaben in kg/Kopf
se zu einer berdngung der Umgebung (Eutrophierung).
1
zucht in Vietnam. Nach der Aufdeckung skandalser
Muscheln Es sei denn, es werden zustzlich andere Organismen in 12
Zuchtbedingungen wird sie schrittweise auf neue Um
Strmungsrichtung 2 gehalten, die sich auf nachgeordne-
Fische weltstandards umgestellt, unter anderem nach dem 10
ten Ernhrungsebenen befinden. In Kfigen gehaltene

MEERESATLAS 2017 / S. KNOTZ / IBIS-INFOBILD


ASCSiegel (Aquaculture Stewardship Council). Das bedeu 8
Garnelen, Krebse oder Seegurken 3 fressen absinkende

eitlii salamak, kriz blgelerinde atmalar nleyerek bar garanti


tet, dass kein Mehl von Fischen aus berfischten Bestn
Kot- und Futterpartikel. Muscheln 4 filtern kleinere Partikel 6
den verfttert werden soll und dass die Einhaltung einer
herauS. Und deren Ausscheidungen kommen wiederum den
4 guten Wasserqualitt und eine geringe Sterblichkeitsrate 4
Algen und Wirbellosen zugute.
whrend der Zucht gewhrleistet wird.
Im Gegensatz zur konventionellen Fischzucht ist die soge- 2
Auch an technischen Lsungen zu einer umweltver
Nhrstoffpartikel nannte integrierte multitrophische Aquakultur ein scho-
Wirbellose trglichen Aquakultur wird intensiv geforscht geschlos 0
3 nender Ansatz, der die umliegenden kosysteme einbezieht 1954 1964 1974 1984 1994 2004 2014 Jahr
sene Kreislaufsysteme verringern die Belastungen stark,
anstatt sie zu belasten. Diese stellt aber weltweit nur einen
sind aber teuer und im Betrieb anspruchsvoll und ener Von 1954 bis 2014 ist der Anteil der in Aquakultur gezchteten
Strmung 2 marginalen Anteil dar und problematisch bleibt auch hier
gieintensiv. Tiere fr den menschlichen Verzehr stetig gestiegen.
der Einsatz von Fischl und -mehl zur Ftterung.

altna almak ve bireylerin zgrlklerini devletin ar gcnden ya da


Heute bersteigt er den Anteil aus Wildfang sogar leicht.

12 ME E RE S AT L A S 2017 ME E RE S AT L A S 2017 13

ekonominin ar etkilerinden korumak... ste Heinrich Bll Stiftung e.V.


Heinrich-Bll e.V. Schleswig-Holstein Temsilcilii, ncelikle
eylemlerine ve fikirlerine yn veren amalar bunlar. Alman Yeiller Par-
siyaset bilimi alannda projeler yrtyor. Denizler politikas, iki
tisi ile sk balarmz koruyoruz. evreci vizyonu olan ve yeil projeleri
deniz arasnda yer alan Schleswig-Holsteinn konumu nedeniyle
hayata geiren bir dnce kuruluu olarak yaklak 60 lkede 160n
temsilciliin odak noktalarndan biri; iklim politikas ve srdrle-
zerinde ortak proje yrten uluslararas bir agn parasyz.
bilirlik alma bal altnda yer alyor. Deniz Atlasn, Gelecein
Heinrich Bll Stiftung e.V. olarak bamsz alyor; entelektel ak
Okyanusu ihtisas alma grubu gibi nemli aktrlerle kurulacak
szll besliyoruz. Halihazrda 32 ofisi olan bir uluslararas rgt-
bir ibirliinin ilk adm olarak deerlendiriyoruz. Bylelikle Biz
mz var. Heinrich Bll Stiftung e.V. alma Program olarak kendimizi
yapmazsak kim yapacak? dsturuyla Schleswig-Holstein eyale-
gelecein atlye almas olarak gryoruz. Faaliyetlerimiz arasnda
tinde bir deniz politikalar ihtisas merkezinin kurulmasnn temeli
yetenekli rencileri ve akademisyenleri desteklemek, toplumsal ve
atlm olacak.
siyasi olarak geerli teorik almalar tevik etmek bulunuyor.
Heinrich Blln, btn vatandalarn siyasete dahil olma arsna
Heinrich-Bll-Stiftung e.V. Schleswig-Holstein Temsilcilii
memnuniyetle uyuyor ve dierlerine de bu konuda ilham vermek iin
Heiligendammer Strae 15, 24106 Kiel, www.boell-sh.de
abalyoruz.

Heinrich-Bll-Stiftung e.V.
Schumannstr. 8, 10117 Berlin, www.boell.de

GELECEN OKYANUSU (OZEAN DER LE MONDE DIPLOMATIQUE


ZUKUNFT) HTSAS ALIMA GRUBU

nsanln gelecei byk oranda okyanus ve kylarnn geliimine


bal. Gelecein Okyanusu ihtisas alma grubunda grevli
200den fazla bilim insan, koruma ve kullanm gibi iki unsurun
nasl ayn potada eritilebileceini ve okyanuslar ile kylarnn Kreselleme Atlasnn arkasndaki isim olan, uluslararas Le Mon-
srdrlebilir bir biimde kalknmas iin hangi konseptlerin ie de diplomatique (LMd) aylk gazetesinin Almanca basks Berlinde,
yarayacan aratryor. Deniz bilimleri, jeoloji, ekonomi ve sosyal taz gazetesi ats altnda gerekletiriliyor. Medyann hzna ayak
bilimlerin yan sra hukuk, tp, biliim, matematik ve evre etii uydurmann neredeyse mmkn olmad bir dnemde LMd gibi
gibi eitli alanlardan gelen uzmanlar, btnsel bir bak asyla bir derginin varl byk fayda salyor. Dergi gncel atmalarn
zm odakl bir biimde alyor. Bu grup, Christian-Albrecht sebeplerini analiz ediyor, gndemin odanda bulunmayan lke ve
niversitesi, GEOMAR Okyanus Aratrmalar Helmholtz Merkezi, blgelerdeki gerekler hakknda haberler hazrlyor ve gerekle-
Dnya Ekonomisi Enstits ve Muthesius Sanat Yksekokulu mesi olas gelimelere bakyor. Nitekim LMd, gney yarmkrenin
tarafndan destekleniyor. neokoloniyal smrsn herkesten nce tarif etti, mali krizin
zincirleme tepkimesine kar uyarda bulundu ve eyl gaznn
Ozean der Zukunft htisas alma Grubu ykcln ve lmcl biyolojik yakt yalann ifa etti.
Christian-Albrechts-Universitt zu Kiel (CAU)
Olshausenstrae 40, 24118 Kiel, www.futureocean.org Le Monde diplomatique, Almanya basks
Rudi-Dutschke-Str. 23, 10969 Berlin, www.monde-diplomatique.de

60 D E N Z AT L A S I 2017
Heinrich Bll StifTung e.V.NN der atlaslar

Et Atlas Et Atlas Et Atlas Et Atlas Ekstra:


Besin maddesi olarak Yeni Konular Blgesel olarak Almanya Atk ve savurganlk
hayvanlar hakknda rakamlar Besin maddesi olarak Besin maddesi olarak hay- 2014
ve olgular hayvanlar hakknda rakamlar vanlar hakknda rakamlar ve
2013 ve olgular olgular
2014 2016

BODENATLAS
Daten und Fakten ber Acker, Land und Erde 2015
KOHLEATLAS
Daten und Fakten ber einen globalen Brennstoff 2015
KONZERNATLAS
Daten und Fakten ber die Agrar- und Lebensmittelindustrie 2017

UNGLEICHER LANDBESITZ
SOIL ATLAS 2015 / DEINIGER ET AL.

nach Punkten des Gini-Index*


Negative Werte: mehr Gleichheit
Positive Werte: weniger Gleichheit
Land-Gini
100 = vollstndige
Ungleichheit
100

95
NIEDERSCHLGE UND BODENVERSIEGELUNG
SOIL ATLAS 2015/ CA WALUP
SOIL ATLAS 2015 / RRI

90
Schema der Wasserabfuhr in Siedlungen, Prozent Verdunstung Abfluss
85
40 38 35 30
80
Algerien
7,4Brazil 8,7
-4,7 gypten
75
Panama Panama +5,2
70 Ecuador -8,7 Bangladesh
18,2 -2,6 10 20 55
65 24 Tansania
2004
Algeria 2014 -2,9
3 60 Togo 30
Chile
-5,7 +3,2
55
Pakistan +1,9 6,1 61,3
71,4 Thailand
50 Ecuador
Bangladesh 25 21 20 10
Thailand Malawi
45
India -1,2
40 BotswanaTogo 25 21 15 5
Egypt
35 Tanzania natrliche Oberche 75 bis 100 Prozent undurchlssig
Malawi Chile
30
-2,5
25 Weil die Preise fr Agrarrohstoffe gestiegen sind, sehen
20 Investoren im Ackerland ein*lohnendes
Internationaler MastabAnlageobjekt.
fr die Ungleichverteilung von Land und Gesamtvermgen in einem Staat.
Daten jeweils vom Ende des angegebenen Untersuchtungszeitraums. Flchenfarben: Land-Gini von 1990.
15 aus: DIE GROSSE LANDGIER, Seite 26
Der Gini-Index eines Landes ndert sich nur langsam, daher ist er bis heute vergleichbar.
10
Bden, auf denen energetische Biomasse produziert wird,
5
knnen nicht fr die
Untersuchte Nahrungsmittelproduktion genutzt werden.
Zeitrume
0
0 = aus: FAHRT IN
vollstndige DIE FALSCHE RICHTUNG, Seite 33 Bangladesh
Gleichheit Pakistan
Thailand
Ecuador
India
Egypt
Malawi
In vielen Lndern drfen Frauen keinTanzania
Land erben,
Chile und sie
Botswana
Panama
Brazil
knnen es ohne Erlaubnis ihres Mannes nicht kaufen.
Algeria
Togo

aus: SEHR BEGRENZTES EIGENTUM, Seite 40


1975 1980 1985 1990 1995 2000

Die kleinen Betriebe sind auch deshalb so klein, weil sie


nach 1990 keinen Zugang zu den staatlichen Flchen erhielten.
aus: DIE NEUEN GROSSGRUNDBESITZER, Seite 29

WIE WIR
DAS KLIMA
VERHEIZEN

bodenatlas2014_umschlag.indd 1 15.12.14 11:35

AVRUPA AtlasI Toprak Atlas Kmr Atlas irket Atlas


Kta hakknda rakamlar ve Toprak, arazi ve tarlalar hak- Fosil yaktlar hakknda Tarm ve gda endstrisi
olgular knda rakamlar ve olgular rakamlar ve olgular hakknda rakamlar ve olgular
2014 2015 2015 2017

EZELLENZCLUSTER TARAFINDAN YAYINLANAN GELECEN OKUYANUSLARI

World Ocean Review World Ocean Review World Ocean Review World Ocean Review
Denizlerle yaamak Balklarn gelecei gelecein Denizlerden hammadde Denizlerle srdrllebilir bir
2010 balkl Frsatlar ve riskler iliki fikirden stratejiye
2013 2014 2015
Kobalt (Co) Pasifik
Pasifik
iskelet karidesi Mangan (Mn) hitki
20,5
Byk deniz imeni
94 230
Mnemiopsis
Resif halkal solucanlar
306
Midye
5.830 Saldrgan trlerin says
0
Nikel (Ni) 12
37

Adi midye
31 7.076 815
1630
3156
Pasifik istiridyesi
0,0011
260 Amerikan terliksi Pasifik tulumlular
Endemik trler zerinde etkisi

5,4
Avrupa istiridyesi salyangozu olmayan tanmalar

Nadir toprak dioksitleri


Amerikan slnezi Talyum (Ti) Endemik tr
Ana ticaret rotalar
(> 500 gemi yolculuu / yl)
Saldrgan tr
MKTAR (milyon ton cinsinden)

Karada Denizde (Primer kabuk zonundaki (PCZ) ve


Clarion-Clipperton zonundaki tahmin edilen
2020 ylna kadar denizlerin %10unu doal koruma blgelerine metal miktarlarnn toplam

dntrme hedefini gerekletirmekten ok uzaktayz.


Kaynak: TM DNYA BRLKTE HAREKET ETMEL: OKYANUSLARIN Y YNETM N , Sayfa 44.

Ky kesimlerinde yaayan insanlar, byk tehlike altnda ve saylar da


giderek artyor.
Kaynak: RSK BLGELERNDE YAAM, Sayfa 26.

Meksika krfezinde Mississippi deltasnn hemen nnde 20 bin


kilometrekarelik bir lm blgesi olutu.
Kaynak: LM BLGELERNE GBRE , Sayfa 14.

Okyanuslar olmasayd iklim deiiklii ok daha hzl ilerlerdi.


Kaynak: FREN OLARAK OKYANUS OKYANUS, Sayfa 22.

You might also like