You are on page 1of 197

A propos de ce livre

Ceci est une copie numrique dun ouvrage conserv depuis des gnrations dans les rayonnages dune bibliothque avant dtre numris avec
prcaution par Google dans le cadre dun projet visant permettre aux internautes de dcouvrir lensemble du patrimoine littraire mondial en
ligne.
Ce livre tant relativement ancien, il nest plus protg par la loi sur les droits dauteur et appartient prsent au domaine public. Lexpression
appartenir au domaine public signifie que le livre en question na jamais t soumis aux droits dauteur ou que ses droits lgaux sont arrivs
expiration. Les conditions requises pour quun livre tombe dans le domaine public peuvent varier dun pays lautre. Les livres libres de droit sont
autant de liens avec le pass. Ils sont les tmoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel et de la connaissance humaine et sont
trop souvent difficilement accessibles au public.
Les notes de bas de page et autres annotations en marge du texte prsentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir
du long chemin parcouru par louvrage depuis la maison ddition en passant par la bibliothque pour finalement se retrouver entre vos mains.

Consignes dutilisation

Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliothques la numrisation des ouvrages appartenant au domaine public et de les rendre
ainsi accessibles tous. Ces livres sont en effet la proprit de tous et de toutes et nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine.
Il sagit toutefois dun projet coteux. Par consquent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inpuisables, nous avons pris les
dispositions ncessaires afin de prvenir les ventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des
contraintes techniques relatives aux requtes automatises.
Nous vous demandons galement de:

+ Ne pas utiliser les fichiers des fins commerciales Nous avons conu le programme Google Recherche de Livres lusage des particuliers.
Nous vous demandons donc dutiliser uniquement ces fichiers des fins personnelles. Ils ne sauraient en effet tre employs dans un
quelconque but commercial.
+ Ne pas procder des requtes automatises Nenvoyez aucune requte automatise quelle quelle soit au systme Google. Si vous effectuez
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caractres ou tout autre domaine ncessitant de disposer
dimportantes quantits de texte, nhsitez pas nous contacter. Nous encourageons pour la ralisation de ce type de travaux lutilisation des
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous tre utile.
+ Ne pas supprimer lattribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet
et leur permettre daccder davantage de documents par lintermdiaire du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en
aucun cas.
+ Rester dans la lgalit Quelle que soit lutilisation que vous comptez faire des fichiers, noubliez pas quil est de votre responsabilit de
veiller respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public amricain, nen dduisez pas pour autant quil en va de mme dans
les autres pays. La dure lgale des droits dauteur dun livre varie dun pays lautre. Nous ne sommes donc pas en mesure de rpertorier
les ouvrages dont lutilisation est autorise et ceux dont elle ne lest pas. Ne croyez pas que le simple fait dafficher un livre sur Google
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut tre utilis de quelque faon que ce soit dans le monde entier. La condamnation laquelle vous
vous exposeriez en cas de violation des droits dauteur peut tre svre.

propos du service Google Recherche de Livres

En favorisant la recherche et laccs un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le franoais, Google souhaite
contribuer promouvoir la diversit culturelle grce Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet
aux internautes de dcouvrir le patrimoine littraire mondial, tout en aidant les auteurs et les diteurs largir leur public. Vous pouvez effectuer
des recherches en ligne dans le texte intgral de cet ouvrage ladresse http://books.google.com

LA RUSSIE
SERA-T-ELLE

CATHOLIQUE
LE P. J. GAGARIN,
DE LA COMPAGNIE DE JSUS.

PARIS
CHARLES DOUNIOL, LIBRAIRE
Editeur du Correspondant,
me de Tournon, n. 29.
1856.
?n

lo.

/9-t p-

LA RUSSIE
SERA-T-ELLE CATHOLIQUE?
Paris. - Imprimerie de W. Remquet et Cie, rue Garanciere, 5.
LA RU
SERA-T-ELLE

CATHOLIQUE
LE P. J. GAGARIN,
u
DE LA COMPAGNIE DE JSUS.

PARIS
CHARLES DOUNIOL, LIBRAIRE,
ditenr do Correspondait! ,

rue de Tonrnon, n. 29.

1856.
or-
PRESERVATION ^
COPY ADDED
ORIGINAL TO BE
RETAINED
3Xtr/o
Q/7

PREFACE,

Dans le manifeste qui annonce la Russie la conclusion


de la paix, l'Empereur Alexandre II a prononce de belles
paroles. lla voulu montrer ses peuples les avantages qui
doivent rsulter pour eux de la cessation de la guerre.
Puissent, leur dit-il, ces avantages tre compltement at
teints par nos efforts unis ceux de tous nos fidles sujets !
Qu'avec l'aide du Tout-Puissant, qui a toujours protg la
Russie, se consolide et se perfectionne son organisation int
rieure. Que l'quit et la clmence rgnent dans ses juge
ments, que l'lan vers la civilisation et vers toute activit
utile se propage partout, avec une nouvelle force, et que
chacun jouisse en paix du fruit de son travail, sous l'gide
de lois galement justes et tutlaires pour tous! Enfin, et
c'est l le plus important, le plus cher de nos vux;
puisse la lumire salutaire de la foi, en clairant les es
prits, en fortifiant les curs, conserver et amliorer de

763
VI PREFACE.

plus en plus la moralit publique, qui est le gage le plus


sr de l'ordre et du bonheur !
Ce programme d'un nouveau rgne est venu me trouver
dans l'exil. Mais l'exil ne brise pas lesliens qui rattachent
le cur la patrie. Remu jusqu'au plus profond de mon
me par ce grand et noble langage, je me suis demand
ce que je pouvais faire pour y rpondre.
La pense qui m'occupe uniquement depuis ma jeunesse
et laquelle j'ai dvou toute ma vie, s'est prsente mon
esprit plus vivante et plus belle que jamais. Il m'a sembl
que l'heure qui la verrait se raliser, approchait , puisque
le Souverain auquel la Providence confie les destines
de mon pays , exprime des sentiments et des vux qui
sont eu parfaite harmonie avec elle et qui ne peuvent
trouver qu'eu elle leur accomplissement. La civilisation,
la justice, la clmence, le rgne des lois, la morale pu
blique, et tout cela appuy sur la foi qui claire les esprits
et fortifie les curs, nous ne trouverons pas tous ces biens
dans une imitation servile et violente des institutions, des
murs et des lois des nations trangres ; ni dans un re
tour factice vers la barbarie de nos aeux ; il faut chercher
une transaction libre et intelligente qui concilie les justes
exigences de la civilisation universelle et de l'esprit na
tional.
Comme les paroles de l'Empereur Alexandre le procla
ment avec vrit, toui dans l'ordre social repose sur la
religion. C'est donc dans la sphre de la religion que la
PREFACE. vu

transaction doit s'oprer d'abord. Depuis des sicles, l'


glise de Russie est en guerre avec le Saint-Sige, il faut
que la paix soit signe, mais une paix honorable et avan
tageuse pour tous. En gardant ses rites vnrables , sa
discipline antique, sa liturgie nationale et sa physionomie
propre , l'glise Russe peut rentrer dans le concert de
l'glise universelle; elle peut renouer les liens qui, autre
fois, unissaient l'Orient et l'Occident. Cette uvre de r
conciliation est difficile; beaucoup de prjugs s'y oppo
sent : elle n'est pas impossible, car elle ne blesse aucun
intrt srieux et respectable. Elle se fera tt ou tard ,
parce que la guerre ne peut pas durer toujours, parce
que la paix est avantageuse pour tout le monde. Pour
y arriver, l'accord de trois volonts suffit. Lorsque le
Pape , l'Empereur de Russie et l'glise Russe, reprsen
te par ses Evques ou par son Synode, se seront entendus,
qui pourra empcher la rconciliation de s'accomplir?
Or, jamais peut-tre les circonstances ne furent plus
propices. Le Pontife qui occupe la chaire de saint Pierre
est anim vis--vis de l'Orient des dispositions les plus
conciliantes. Les Evques Russes favorisent autour d'eux
une raction imposante contre les tendances protestantes
et fbronienues. A quelle poque enfin a-t-on vu sur le
trne de Russie un Souverain plus capable de mener
bien une pareille entreprise? Celui qui a termin la guerre
dont nous sortons peine, celui qui a sign le trait de
Paris et le manifeste du 31 mars, peut mieux que per
VIII PREFACE.

sonne provoquer des ngociaiions enlre le clerg Russe


et le Saint-Sige, faire assembler un congrs ecclsias
tique, et apposer sa signature un trait de paix religieuse
qui ouvrirait une re nouvelle la Russie et au monde.

Paris, te 29 juin 1856.

Fite des Aptres saint Pierre et saint Paut.

-**-
LA RU
SERA-T-ELLE CATHOLIQUE?

LE RITE ORIENTAL,

Tertullien ne pensait pas que les empe


reurs de Rome pussent jamais se convertir,
et, dans son nergique langage, il s'criait:
Csares christiani esse non possunt, quia C-
sares. Les Csars ne peuvent pas tre chr
tiens, parce qu'ils sont Csars. Il lui semblait
que la puissance orgueilleuse des matres du
monde ne pouvait se concilier avec l'humilit
du joug de la Croix.
Y aurait-il une incompatibilit de ce genre
2 LE RITE ORIENTAL.

entre la Russie et le Catholicisme? Bien des


personnes semblent le croire, et l'exemple
de Tertullien, elles diraient volontiers que la
Russie ne peut pas tre catholique.
Constantin a donn Tertullien un clatant
dmenti, et j'espre que la Russie son tour
dmentira l'opinion de ceux qui refusent de
croire sa conversion. Je n'ignore pas que
c'est l une uvre hrisse de difficults, et
de difficults srieuses ; mais quelque srieuses
qu'elles soient, elles ne sont pas insurmon
tables; je vais plus loin, elles ne sont pas
aussi grandes qu'on se l'imagine et qu'on af
fecte de le dire.
De quoi s'agit-il en effet De bouleverser
toute l'organisation religieuse de la Russie,
pour y tablir une nouvelle foi, un nouveau
culte, un nouveau clerg? Pas le moins du
monde.
Aux yeux de Rome, les vques russes sont
de vritables vques, les prtres russes sont
de vritables prtres, qui offrent vritablement
sur leurs autels le sacrifice du corps et du
sang de Jsus-Christ. Les catchismes de l'E-
gJise russe prsentent des lacunes plutt que
LE RITE ORIENTAL. 3

des erreurs, et ce qu'ils peuvent contenir de d


fectueux se trouve complt et corrig par les
offices de la liturgie orientale. Il faut en dire
autant de la discipline de l'Eglise russe; on
peut y dplorer quelques altrations rcentes
dues l'intervention irrgulire dii pouvoir
civil; mais part ces points, l'Eglise romaine
est loin de blmer les diffrences qui existent
entre la discipline de l'Orient et celle de l'Oc
cident. Il fut un temps o , malgr toutes ces
diffrences de rite et de discipline, l'Orient et
l'Occident ne formaient qu'une seule Eglise
dont les enfants taient unis entre eux par les
liens d'une mme foi et d'une mme charit.
C'est ce temps que nous aspirons voix re
natre ; il ne s'agit donc nullement, on le voit,
de l'absorption de l'Eglise russe par l'Eglise
latine; il s'agit d'une rconciliation. Pour l'a
mener, il faut dissiper les prventions qui s'y
opposent, et faire ressortir les avantages qui
doivent en rsulter; c'est l l'uvre que nous
voudrions entreprendre aujourd'hui. La ques
tion du rite oriental tient la premire place
dans les proccupations de beaucoup de Rus
ses. C'est par elle que nous commencerons.
k LE RITE ORIENTAL.

Aux yeux de certaines personnes, toutes les


fois qu'il s'agit de ramener une Eglise parti
culire l'unit de la foi, Rome conserve
l'arrire - pense de lui imposer la liturgie
et la discipline de l'Eglise latine. Rien n'est
plus faux; mais en prsence des prjugs qui
existent sur cette matire, il est ncessaire
d'entrer dans quelques dtails. Je vais le
faire en m'appuyant sur un document dont
personne ne contestera l'authenticit et la va
leur. C'est une bulle solennelle de Benot XIV,
un des plus savants papes qui se soient jamais
assis sur la chaire pontificale; elle est date du
26 juillet 4755, elle commence par les mots
Allat sunt , et est imprime dans le 4e vo
lume de son bullaire, page 284. 11 ne faut
pas le perdre de vue, Benot XIV avait fait une
tude approfondie de cette question des rites,
et c'est dans cette bulle qu'il a consign le r
sultat de ses travaux sur cet important sujet,
et qu'il a trac la ligne de conduite suivre
pour rattacher au Saint-Sige les Orientaux
qui en sont spars.
En parlant des missionnaires qui travaillent
cette uvre de rconciliation, il rsume
LE RITE ORIENTAL. 5

toutes leurs obligations sous deux chefs :


\" Arracher du cur des Orientaux toutes
les erreurs que leurs anctres ont embrasses
afin d'avoir un prtexte de se sparer du centre
de l'unit et de se soustraire l'autorit du
pontife romain; pour y parvenir, s'appuyer
de prfrence sur les anciens Pres de l'Eglise
grecque, qui s'accordent parfaitement en ma
tire de dogme avec les Pres latins, et qui con
damnent avec eux toutes les erreurs nouvelles.
2 Ramener les Orientaux l'unit, et pour
cela, il n'est nullement ncessaire de porter
atteinte leurs rites, ce qui n'a jamais t dans
l'intention du Sige apostolique. Loin de l,
en travaillant la rconciliation de ces peu
ples, il faut viter avec le plus grand soin de
chercher leur faire embrasser le rite latin,
car c'est uniquement pour les ramener la
foi catholique, et nullement pour les faire
changer de rite, que le Saint-Sige leur envoie
des missionnaires (I ).

(1) Ex his, quae hucusque latiori calarao relata sunt, plura facile
inferri possunt :
Primum quidem, conatus oranes, omnemque diligentiam in id
un um impendendam esse ab eo missionario qui orientales schisma-
ticos et grajcos ad unitatem , Peo juvante , redigere contendit , ut
6 LE RITE ORIENTAL.

Benot XIV ne se borne pas noncer ces


principes, il les appuie par un grand nombre
de faits pris dans l'histoire de l'Eglise; nous
nous contenterons d'en citer trois ou quatre
des plus saillants et qui ont un rapport plus
immdiat avec la Russie. Au xnr sicle, il y
eut, au sujet de la runion de l'Eglise russe,
des ngociations entre le pape InDocent IV et
Daniel, prince de Galitcb ou deGalicie; l'his
toire nous a conserv les paroles de ce pape,
qui dclare expressment qu'il consent ce
que les vques et les prtres russes continuent
se servir de pain ferment pour le sacri-

scilicet ab illorum animis errores depellat catholicae fidei adver-


santes quos majores eorum amplexi sunt, ut causam aliquam
praetenderent, qua se ab Ecclesiae unitate segregarent subtrabe-
rentque ab obedientia ac obsequio romano pontifici tanquam ejus-
dem Ecclesiae capiti exhibendis convenire maxime inter sese
veteres spectabilioresque Graecorum nostrosque Ecclesiae occiden-
talis Patres, in iis omnibus, quae addogma pertinent, et ad confuta-
tionem errorum quibus Orientales et Graeci nunc temporis misere
implicantur Ex quoprimum haud levis spes affulget, fore, ut
ipsorum oculis subjectae auctoritates veterum Patrum , quae novis
eorumdem erroribus adversantur , catholico autem nostro dogmati
favent quam maxime , facilem iisdem viam ad reditum sternant,
eosque ad veram conversionem impellant.
Deinde alterum quoque potest inferri , nimirum non modo opus
non esse, ad Orientales et Graecos in viam unitatis revocandos ut
laedantur ipsorum ritus , aut corrumpantur, quandoquidem id sera
# LE RITE ORIENTAL.
' 7

fice de la messe, et gardent ceux de leurs


autres rites qui ne sont pas contraires la foi
catholique (]).
Il existe deux constitutions des papes Lon X
et Clment VII, dans lesquelles ces deux sou
verains pontifes font des reproches vhments
ceux des Latins qui se permettent de blmer
chez les Grecs l'observation de coutumes ap
prouves par le Concile de Florence, comme
de se servir de pain ferment pour la messe,
de se marier avant d'avoir reu les ordres sa

per alienum fuit ab instituto Sedis apostolicae; quae in hac ipsa


sacrorum rituum materia, zizania a tritico, quoties oportuit, seeer-
nere novit ; verum etiam conatus hujusmodi plurimum optatissimae
unioni adversari
Demum ex iis, quae supra praejerimus , itlud , tertio infertur, ca-
vendum omnino esse missionario, qui Orientalem sehismaticum
reducere cupit , ne eumdem ad latinum amplectendum ritum in-
ducere contendat : munus namque hoc unum missionario deman-
datur, revocandi orientalem ad catholicam fidem non vero ipsum
ad latinum ritum inducendi.
(Bened. XIV. Bulla Allat sunt, 19.)
(1) Eapropter, charissime in Christo fili, tuis supplicationibus
inclinati,episcopisetaliisprebyterisdeRussia,utliceateismoresuo
exfermentatoconficere, etalios eorum ritus,qui fideicatholicaequam
Ecclesia romana tenet, non obvient, observare, auctoritate praesen-
tium indulgemus.
(Innocentii IV verba a Bened icto XIV relata in Bulla Allat
sunt, 9.)
8 LE RITE ORIENTAL.

crs et de garder leurs femmes aprs l'ordina


tion, de distribuer la communion sous les deux
espces aux laques, et de ne pas la refuser aux
plus petits enfants (4).
En 4596, sous le pontificat de Clment VIII,
quelques vques de la Russie occidentale ,
place alors sous l'autorit du roi de Pologne ,
rentrrent dans la communion du Saint-Sige.
Le vnrable cardinal Baronius,qui nous a
conserv le rcit de cet vnement, rapporte
le dcret des archevques et vques de Russie,
et ce dcret contient la rserve suivante : Sauf,
toutefois, nous, de garder les crmonies,
d'administrer les sacrements et faire le service
divin, la faon et selon la coutume de l'E
glise orientale : consentant seulement corri
ger les articles qui pourraient empcher cette
union, afin que toutes choses se fassent la

(1) Duae summorum pontificum Leonis X et dementis VII ha-


benturconstitutiones, quibus vehementer increpantur latini illi, qui
in Graecis reprehendebant observantiam eorum, quae in Florentino
concilio eisdem permissa fuerant ; prae?ertim quod sacrificium of-
ferrent in fermentato, uxorem ducerent, antequam saciis ordinibus
initiarentur , eamque post susceptos ordines sacros retinerent ,
quodque Eucharistiam sub utraque specie etiam pueris exhibe
rent. (Innocentii IV verba a Benedicto XIV relata in Bulla AUat
sant, 13.)
LE RITE ORIENTAL. 9

manire ancienne, comme elles se faisaient


jadis au temps de la premire union (i).
Cela est bien clair; ajoutons cependant une
circonstance qui jettera un jour plus grand en
core sur toute cette question. En \ 720, quel
ques vques russes unis, c'est--dire des
vques catholiques du rite oriental, assembls
en concile Zamosc, crurent devoir adopter
des dcrets qui modifiaient ou supprimaient

(I) Celeberrima fuit unio Ruthenorum cum apostolica Sede


tempore felicis recordationis Clementis papae VIII. peracta , cujus
monumenta relata leguntur in Annalibus Ven. Card. Baronii (Ro
man, edit. an. 1596, tom.vn) ubi (pag. 682) exhibetur decretum
ab archiepiscopis et episcopis Ruthenis pro ineunda unione con-
fectum cum hacconditione -.Suivis tamenetinintegrumobservatis
cremoniis et ritibus cultus divini peragendi et sanclorum sacra-
mentorum juxta consuetudinem Ecclesi orientalis ; correctis tan-
tummodo Us articulis, qui ipsam unionem impedirent , ut more
antiquo firent omnia, sicut olim unione durante fuerunt.
(Bened. XIV. Bulla Allat sunt, 14.)
Une traduction franaise du rcit de Baronius a t imprime
ds 1599 sous le titre suivant : Discours de l'origine des Russiens
et de leur miraculeuse conversion et de quelques actes mmorables
de leurs rois , en outre comme par laps de temps , ils ont quitt la
vrit connue et maintenant une grand'partie d'iceuxse sont rangez
la communion du S. Sige Apostolic , traduict en franois du latin
de l'Illm0 et Rme Cardinal Csar Baronius, par M. Marc Lescarbot,
Advocat en la Cour. A Paris, par Claude Morel, rue St-Jacques
la fontaine, m. d. xcix.
On vient d'en faire une rimpression lgante, Paris, Teche*
ner, 1856,
10 LE RITE ORIENTAL.

quelques pratiques usites dans leur rite. C'


taient les Pres de ce concile qui voulaient in
troduire ces modifications; mais leurs actes
devaient tre soumis la confirmation du sou
verain pontife. Le pape Benot XIII hsita
longtemps, et le bref qui approuvait le concile
de Zamosc ne fut donn qu'en 4724; et encore
le pape ne consentit cette approbation qu'en
y insrant la clause suivante : De telle fa
on que la confirmation donne par nous
ce concile ne porte aucune drogation aux
constitutions des pontifes romains nos prd
cesseurs et aux dcrets des conciles gnraux
en matire de rites, constitutions et dcrets
qui doivent toujours conserver leur autorit,
nonobstant la confirmation que nous donnons
au concile de Zamosc (4).
(1) (Benedictus XIII) licet obsecundandum putasset insinuatio-
nibus Patrum ejusdem concilii , a quibus nonnulli ritus inter Grae-
cos vigentes, suis decretis vel temperati fuerant, vel sublati ,
praedictam synodum confirmavit quidem suis Apostolicis litteris in
forma Brevis, datis anno 1724, hactamen addita declaratione : Ita
tamen quod per nostram prdicf synodi confirmationem nihil
derogatum esse censeatur constitutionibus romanorum pontificum
prdecessorum nostrorum, et decretis Conciliorum generalium
emanatis super ritibus Grcorum , qu , nonobstante hujusmodi
confirmatione semper in suo robore permanere debent. (Bened. XIV.
Bulla Alltes sunt, 16.)
LE RITE ORIENTAL. 11

Cette clause est trs-remarquable; elle est en


quelque sorte inverse de la clause non obstan-
tibus, qui se trouve habituellement la fin
des bulles et des constitutions des souverains
pontifes.
Ordinairement le pape droge par les pr
sentes tout ce qui avait t fait de contraire
par lui ou ses prdcesseurs; ici Benot XIII
dclare que, nonobstant les prsentes, tous
les anciens dcrets qui leur sont contraires
conservent leur force et leur vigueur. C'est
bien dire que c'est une exception accorde aux
instances d'un concile particulier et qui ne fait
pas loi dans l'Eglise.
Ainsi le Saint-Sige a toujours travaill
rtablir l'union avec les Orientaux, en com
battant les erreurs contraires la foi catho
lique, mais toujours aussi il a respect le
vnrable rite oriental (c'est l'expression de
Benot XIV), et sans se laisser dcourager par
le peu de succs des tentatives antrieures,
c'est encore en suivant la mme voie, que les
papes continuent travailler cette grande
uvre. De nos jours enfin, Pie IX a inaugur
son pontificat en adressant aux Orientaux une
12 LE RITE ORIENTAL.

lettre encyclique conue dans le mme esprit,


et o la bulle de Benot XIV, Allatce sunt, se
trouve expressment cite (4).
D'ailleurs, en agissant ainsi, en voulant le
rtablissement de l'unit et le maintien du
rite oriental, les papes ne faisaient que suivre
la ligne de conduite qui avait t trace par
le Concile de Florence, et le Concile de Flo
rence lui-mme n'innovait rien, mais s'ap
puyait sur ce qui s'tait toujours fait dans
l'Eglise.
Une tradition aussi constante, confirme
avec tant de solennit au Concile de Florence,
explique avec tant d'autorit par Benoit XIV,
et qu'aujourd'hui encore nous retrouvons vi
vante dans le cur de Pie IX, n'est-ce pas plus
qu'il n'en faut pour convaincre tout le monde?
Ne serait-il pas superflu d'insister? Et pour em
prunter encore une expression de Benoit XIV,
ne pourrions- nous pas dire en terminant,
qu'ignorer la pense constante des souverains
pontifes sur cette matire, c'est montrer qu'on
ignore en mme temps et l'histoire ecclsias-

(1) Lettre de Pie IX aux chrtiens orientaux , du 6 janvier 1848.


LE RITE ORIENTAL. 15

tique et la discipline actuellement en vigueur


dans l'Eglise (4)?
Cependant, comme la question est d'une ex
trme importance, nous croyons devoir dire
quelques mots des objections qui pourraient
nous tre faites. Nous affirmons que le Saint-
Sige a toujours voulu, srieusement et sinc
rement, le maintien du rite oriental, et que
dans sa pense, la destruction ou l'altration
de ce rite n'a jamais t une des conditions
du trait de paix intervenir entre l'Orient
et l'Occident. On nous objecte des faits, on
nous dit : Quoi qu'il en soit des dclarations et
des intentions des papes, la conduite des mis
sionnaires latins a toujours t contraire ces
principes; et en fait, l'Eglise romaine a tou
jours eu la prtention de faire passer au rite

(I) Ecclesiasticee historiae ignarum se proderet, qui pariter nes-


ciret, ita cum Orientalibus unionem peractam firmatamque fuisse
ut errores catholicae fldei adversi evellerentur, nunquam vero
id actum esse, ut venerabiti orientait ritui detiimentum ullum in-
ferretur. Sed preesentem quoque Ecclesiae disciplinam prorsus
ignoraret, cui satis exploratum non esset romanos pontifices qui
infelicibus praeteritorum temporum successibus minime deterriti,
de reducendis ad unitatem Graecis semper cogitarunt, eamdem
viam, quam paulo ante indicavimus semper institisse et adhuc in-
sistere ; sicut ex ipsorum cum dictis, tum factis manifeste colligitur.
(Bened. XIV. Bulla Allat sunt, 6.)
14 LE RITE ORIENTAL!

latin les populations du rite oriental qui


rentraient dans sa communion.
Il est vrai que dans l'empire ottoman,
l'exception des Grecs Melchites de Syrie, tous
les Grecs qui sont catholiques ont pass au
rite latin. Il est encore vrai qu'en Pologne
le rite latin a t adopt par beaucoup de fa
milles catholiques qui taient autrefois du
rite grec. Ce sont des faits que nous ne
contestons pas; mais nous soutenons qu'ils
ne prouvent absolument rien contre nous,
et qu'ils s'expliquent suffisamment par des
causes compltement trangres l'action
du Saint-Sige et des missionnaires. En Tur
quie, jusqu'au hatti-houmayoum du \ 8 fvrier
de cette anne (4 856), tous les chrtiens du
rite grec se trouvaient placs sous l'autorit
du patriarche de Constantinople; lorsque quel
ques-uns d'entre eux renonaient la com
munion de ce patriarche pour entrer dans
celle du pape, il est vident qu'ils demeuraient
exposs toutes les vexations du prlat qui,
en cessant d'tre leur chef spirituel, ne cessait
pas d'tre leur chef temporel. Il n'y avait qu'un
moyen d'chapper cette perscution, c'tait
LE RITE ORIENTAL. 15

de se soustraire l'autorit civile du patriar


che, en mme temps qu'on renonait sa
communion; et pour cela, il fallait absolu
ment embrasser le rite latin. Je pense que ce
peu de mots suffit pour expliquer comment,
dans la Grce et dans les les, tous les Grecs
catholiques ont t amens quitter le rite
grec. Les concessions faites par le Sultan Ab-
dul-Medjid le 48 fvrier ont enlev au pa
triarche l'autorit civile qu'il a exerce jus
qu'ici sur ses nationaux; mais il n'est pas
encore dmontr que les Grecs qui voudraient
rentrer dans la communion de Rome et con
server leur rite, le puissent faire impun
ment. Qu'on juge donc si cela tait possible il
y a cent ou deux cents ans.
En Pologne, les circonstances n'taient pas les
mmes; mais les Russes-unis passaient au rite
latin sous l'empire d'influences analogues. Il y
avait dans la rpublique de Pologne deux rites,
deux langues, deux nationalits en prsence:
la supriorit appartenait videmment aux
Polonais; en adoptant le rite latin, on adoptait
la nationalit polonaise, on passait dans les
rangs du peuple dominant. Cet tat de choses
16 LE RITE ORIENTAL.

ne suffit-il pas pour expliquer les faits qu'on


nous oppose? Ne comprend-on pas qu'en pr
sence de cette excitation permanente, s'adres
sa nt tous les amours-propres et tou
tes les ambitions , le rite grec ait t expos
tre absorb au profit du rite latin, et la natio
nalit russe, au profit de la nationalit polo
naise? Il est certain que dans ces contres la
connexion la plus troite a toujours exist
entre le rite et la nationalit. Si les limites que
je me suis imposes me permettaient de dve
lopper davantage ma pense, on serait surpris
de la lumire qui claire toutes ces questions
lorsqu'on se place ce point de vue. Supposez
un instant que la Russie devienne catholique,
tout en conservant son rite oriental, supposez
encore que les Polonais, qui appartiennent au
rite latin, se trouvent vis--vis du gouvernement
russe et de la nation russe dans une position
analogue celle que les Russes-unis avaient au
trefois vis--vis du gouvernement polonais et
de la nation polonaise : ce qui se passerait alors
explique trs-bien ce qui s'est pass autrefois.
Or,il n'est pas douteux pour moi que, dans des
circonstances pareilles, sans aucune violence,
LE RITE ORIENTAL. 17

sans aucune intervention des vques russes,


par la seule force des choses, le rite grec fe
rait de rapides progrs et nombre de familles
passeraient du rite latin celui de la nation
dominante.
Ces considrations nous montrent en mme
temps une des principales causes de l'loigne-
ment que la Russie prouve pour la religion
Catholique. Aux yeux de presque tous les
Russes et du gouvernement russe lui-mme,
catholicisme est synonyme de latinisme, et la
tinisme est synonyme de polonisme, de sorte
que les progrs de la religion catholique sont
regards en Russie comme des progrs de la na
tionalit polonaise, et par une autre association
d'ides, tout ce qui est favorable la natio
nalit polonaise est considr comme favora
ble l'esprit rvolutionnaire. C'est ainsi que les
Russes se trouvent amens confondre les in
trts de la religion catholique avec ceux
de la rvolution. On me dira que c'est une
erreur grossire et qu'en ralit il n'y a rien
de plus oppos la rvolution que la religion
catholique, j'en suis convaincu; mais il ne s'a
git pas de savoir si cette opinion est vraie,
18 LE RITE ORIENTAL.

je constate qu'elle existe en Russie et qu'elle y


exerce une grande influence; cela suffit pour
qu'il faille en tenir compte.
Sous quelque face que nous envisagions la
question, nous arrivons toujours la mme
conclusion. De tous les prjugs qui s'opposent
ceque laRussie devienne catholique, iln'y en
a gure qui exerce une plus fcheuse influence
sur les esprits que cette confusion du catholi
cisme avec le rite latin. Le jour o les Russes
seront persuads qu'ils peuvent tre catholi
ques sans renoncer la communion sous les
deux espces, l'usage du pain ferment dans
le sacrifice de la messe, leur liturgie sla-
vonne, leur clerg mari, un des plus grands
obstacles la rconciliation de l'Eglise russe
avec le Saint-Sige aura disparu; mais tant
qu'ils continueront croire que Rome con
serve l' arrire-pense de leur faire adopter le
rite latin, ils resteront dfiants et ne se prte
ront aucune tentative de runion.
Puissent les tmoignages que nous venons
de citer porter la lumire dans tous les esprits
.et dissiper toutes les prventions!
11

L'GLISE ET L'ETAT,

L'Eglise russe a besoin d'indpendance, elle


le sait; mais elle croit pouvoir se dgager par
ses propres efforts des liens qui la retiennent;
c'est l qu'est l'erreur. Il n'y a d'indpendance
pour elle que dans sa rconciliation avec le
Saint-Sige.
Pour mettre cette vrit dans tout son jour,
il est ncessaire de reprendre les choses d'un
peu haut, et de bien faire voir qu'entre l'ind
pendance de l'Eglise russe et son union avec
Rome, il y a une connexion intime et profonde,
2.
20 L'GLISE ET L'TAT.

qui ne repose pas sur des circonstances acciden


telles, mais sur la nature et l'essence mme des
choses.
L'Eglise fonde par Jsus-Christ est une et
universelle. Ce double caractre se manifeste
en elle ds le jour de la Pentecte. Au Cnacle,
les Disciples furent tous remplis du Saint-Esprit
et ils commencrent parler diverses langues
[Act., ii, 4).
Les Aptres au Cnacle ne forment qu'un
seul corps, et le Saint-Esprit qui descend visi
blement sur eux et les remplit tous, n'est qu'un
seul et mme esprit qui les claire tous des
mmes lumires, les chauffe tous des mmes
flammes, et, parlant par la bouche de tous, met
sur leurs lvres les mmes enseignements :
voil comment clate ds le premier jour l'im
posante unit de l'Eglise.
Mais en mme temps l'universalit ou la ca
tholicit de l'Eglise nous est galement mani
feste. Les Aptres prchent la mme vrit en
diverses langues, et les reprsentants des divers
peuples de l'univers que la Providence avait
runis Jrusalem pour assister cette pr
dication miraculeuse, sont tout surpris d'en
L'EGLISE ET L'TAT. 21

tendre annoncer l'Evangile chacun dans l'i


diome de son pays [Act., h, 8).
Peu peu les Aptres se rpandent sur la
surface de la terre; ils vont faire retentir jus
qu'aux extrmits du monde cette prdication
commence Jrusalem, et ils mettent l'Eglise
naissante en possession de cette universalit
qui lui avait t montre au jour de la Pente
cte. En se dilatant ainsi, l'Eglise reste une,
parce qu'elle ne cesse pas de former un corps
dont le Saint-Esprit est l'me.
La vrit est une et universelle; il n'est donc
pas tonnant que l'unit et l'universalit soient
les caractres d'une socit destine faire
connatre la vrit et la faire rgner sur le
genre humain. Mais le genre humain est pro
fondment divis, et l'Eglise rencontre l un
puissant obstacle.
Le langage est le lien de la socit humaine :
les hommes qui parlent la mme langue sont
naturellement unis entre eux par des rapports
plus intimes et plus faciles, que ceux qui sont
trangers les uns aux autres par le langage.
Autrefois il n'existait sur toute la terre qu'une
seule langue [Gen.,w,\). Pour punir l'orgueil
22 L'GLISE ET L'TAT.

des hommes qui voulaient lever la tour de


Babel, Dieu confondit leur langage; c'est de
ce jour que date la diversit des langues. Les
saints Pres se plaisent faire ressortir le con
traste que prsentent Babel et le Cnacle : d'un
ct la confusion, la division, de l'autre l'u
nion et l'harmonie. Mais si les premiers dis
ciples n'avaient qu'un cur et qu'une me,
s'ils persvraient avec unanimit dans la
prire , il faut bien remarquer que le Cna
cle, loin de dtruire la diversit des langues
et d'y porter atteinte, la consacre au con
traire. L'Eglise n'est pas venue dtruire la
diversit des nations et des idiomes, mais
fonder une unit plus leve et plus parfaite,
dans laquelle il y a place pour toutes les
langues, pour toutes les nationalits. Le dis
ciple bien-aim a contempl dans le ciel la
multitude innombrable des lus de toute
nation, de toute tribu , de tout peuple et de
toute langue [Apocal.,v\\, 9), et, sur la terre,
l'Eglise militante nous prsente la mme va
rit.
Ainsi, la diversit des nations subsiste dans
l'unit de l'Eglise; mais il ne faut pas que cette
L'GLISE ET L'TAT. 23

diversit porte atteinte la grande loi de


l'unit.
11 y a l deux principes en prsence, deux
principes qui ne sont pas incompatibles, mais
qui cependant peuvent entrer en lutte : il peut
mme se faire que l'esprit de nationalit, sor
tant des limites qui lui sont assignes, vienne
prvaloir sur l'esprit d'universalit, de catho
licit, et finisse par briser l'unit de l'Eglise.
Arrtons-nous ici, et considrons l'Eglise
sous une autre face. Il ne suffit pas qu'elle
soit une et universelle, il faut encore qu'elle
soit indpendante. Jsus-Christ, matre sou
verain du ciel et de la terre, l'a charge de
montrer aux hommes la voie du salut; il l'a
tablie interprte infaillible de sa parole et de
sa loi; il lui a confi la dispensation des sacre
ments. 11 faut donc qu'elle accomplisse la mis
sion qu'elle a reue de son divin Fondateur; il
faut qu'elle prononce avec une autorit souve
raine entre le vrai et le faux, entre le juste et
l'injuste; qu'elle donne les sacrements ou les
refuse, qu'elle fasse des lois qui obligent la
conscience de ses enfants, qu'elle veille l'ex
cution de ses lois, et, au besoin, punisse les
2* L'GLISE ET L'TAT.

transgresseurs. En fondant l'Eglise, Jsus-Christ


n'avait demander d'autorisation aucune
puissance de la terre; l'Eglise, qui a reu de
lui toute son autorit, l'exerce aussi avec une
complte indpendance.
De mme que l'unit de l'Eglise ne porte
pas atteinte la diversit des nations, son in
dpendance ne porte pas atteinte aux droits
politiques des Etats et des gouvernements.
Mais, ici encore, il y a deux principes en pr
sence, il y a possibilit de conflit, et quand la
puissance politique sort de ses limites, elle
menace l'indpendance de l'Eglise.
Ainsi, d'un ct, l'Eglise est menace dans
son unit par l'exagration de l'esprit national,
de l'autre, elle l'est dans son indpendance
par les prtentions et les empitements du pou
voir temporel.
L'indpendance de l'Eglise et son unit ne
sont pas la mme chose, cela est vident; mais
il n'en est pas moins vrai que, dans la pratique,
l'unit et l'indpendance se sauvegardent rci
proquement.
Une Eglise particulire ne laisse pas se rel
cher les liens qui l'unissent l'Eglise univer
L'GLISE ET L'TAT. 25

selle, sans compromettre son indpendance,


et une Eglise qui a perdu son indpendance ne
tarde pas voir s'affaiblir ou mme se briser
les liens de l'unit.
Aucun de ces dangers n'tait craindre
dans les premiers sicles du christianisme. Les
Romains avaient fait disparatre devant la puis
sante unit de leur empire toutes les nationa
lits; ils accomplissaient sans le savoir le plan
de la Providence, et prparaient les voies la
prdication de l'Evangile et l'tablissement
de la socit chrtienne. D'un autre ct , les
empereurs paens, aux yeux desquels la pro
fession du christianisme tait un crime digne
de mort, s'efforaient de noyer l'Eglise dans le
sang de ses enfants, mais n'essayaient pas de la
gouverner.
La conversion de Constantin et la fondation
de Constantinople commencent une re nou
velle, et nous ne tardons pas voir se produire
contre l'unit et l'indpendance de l'Eglise les
attaques dont nous venons de parler; mais
elles se produisent avec un caractre particu
lier et au milieu de circonstances dont il faut
tenir compte.
26 L'GLISE ET L'ETAT.

L'empire romain se divise -en deux moitis,


qui tendent chaque jour se sparer davantage
et devenir de plus en plus trangres et hos
tiles l'une l'autre.
La nationalit grecque, d'abord comprime
par la conqute romaine, retrouve son ind
pendance et se met en opposition avec la natio
nalit latine, qui estdevenue commune toutes
les parties de l'empire d'Occident. Les influen
ces politiques, les antipathies nationales, la
diversit des langues et des coutumes ne tardent
pas ragir sur l'Eglise , et peu peu on s'ha
bitue distinguer l'Eglise d'Orient de l'Eglise
d'Occident, l'Eglise grecque de l'Eglise latine.
Ces nuances, cependant, n'allaient pas encore
jusqu' dtruire l'unit; il y avait deux moitis
de l'Eglise, comme il y avait deux moitis de
l'empire.
L'Orient n'tait pas alors rduit cet tat
d'immobilit dans lequel il est tomb de
puis; au contraire, c'est l qu'taient le mou
vement et la vie, et c'est peut-tre l'Orient qui
nous a donn le spectacle du plus magnifique
panouissement de la vrit catholique, d
fendue avec tant de profondeur et tant d'clat
L'GLISE ET L'TAT. 27

contre les attaques des novateurs par cette ar


me de docteurs et de Pres que l'Eglise grec
que se glorifie d'avoir vus sortir de ses rangs.
Ils ne se contentaient pas de combattre l'erreur
par leurs anathmes, par de savants crits,
par la prdication incessante de la vrit ca
tholique; ils mettaient sur les lvres du peuple
des cantiques qui prcisaient nettement le
dogme et rfutaient directement l'hrsie. C'est
l ce qui donne la liturgie grecque un carac
tre minemment dogmatique et en fait un ar
senal inpuisable contre l'erreur.
Si l'clat et la gloire de l'antique Eglise des
Gaules a pu blouir quelques-uns de ses en
fants au point de leur faire perdre cle vue les
harmonieuses proportions de l'Eglise univer
selle, on comprend bien plus facilement en
core un entranement du mme genre dans
les enfants de l'Eglise qui a produit les Atha-
nase, les Cyrille, les Chrysostome, les Basile
et tant d'autres qui sont l'ornement et l'hon
neur de l'Eglise catholique.
Aussi on s'explique que, sduits par l'admi
ration et l'amour que leur inspirait l'Eglise
particulire laquelle ils appartenaient, les
28 L'GLISE ET L'TAT.

Grecs n'aient pas su se tenir suffisamment en


garde contre les suggestions de l'orgueil na
tional. En mme temps, les lgistes de Cons-
tantinople, gars par les principes d'une lgis
lation paenne, ne savaient pas dterminer avec
assez de prcision les limites des deux pouvoirs,
ni discerner les attributions de l'vquedu de
hors, des attributions de l'vque du dedans.
Sous l'empire de ces circonstances, il se dclara
peu peu uue tendance dangereuse pour l'unit
et l'indpendance de l'Eglise. On identifiait les
affaires de l'Eglise avec celles de l'Etat, on
tendait centraliser le gouvernement de l'E
glise d'Orient dans la capitale de l'Empire
d'Orient; l'Eglise grecque devenait de plus en
plus nationale et s'isolait de l'Eglise univer
selle; l'autorit ecclsiastique se concentrait
de plus en plus entre les mains de l'vque de
Constantinople, qui lui-mme subissait de plus
en plus l'influence du pouvoir temporel.
Comme on le voit, cette situation n'est pas
sans analogie avec celle que les principes de
Richer et de Fbronius ont essay de faire
prvaloir dans quelques contres de l'Europe.
Cet ensemble de circonstances, de tendances,
L'GLISE ET L'TAT. 29

a besoin d'tre dsign par un mot; jusqu'


prsent, aucune expression n'a reu le droit
de cit. Afin de me mieux faire comprendre
et d'tre plus court, je demande la permission
de me servir du mot de byzantinisme.
Transporter dans l'Eglise l'esprit national
pour l'y opposer l'esprit catholique, tendre
concentrer le gouvernement de cette Eglise
nationale entre les mains d'un prlat ou d'une
assemble de prlats dociles aux influences
du gouvernement politique, et en mme temps
relcher autant que possible les liens qui
rattachent cette Eglise l'Eglise universelle,
voil l'ensemble des tendances qui se sont
produites pour la premire fois Byzance
et que, pour cette raison, je dsigne par le
mot de byzantinisme.
L'histoire nous apprend que des tendances
de ce genre peuvent subsister longtemps et
prendre de trs-gands dveloppements sans
que les liens de l'unit soient formellement bri
ss, c'estce qui estarriven Orient. Le byzanti
nisme est bien antrieur au schisme; mais le
mal faisant tous les jours des progrs, il y eut
de temps autre des ruptures clatantes, qui,
30 L'GLISE ET L'TAT.

aprs s'tre renouveles plusieurs fois, finirent


par prendre ce caractre de permanence que
nous voyons aujourd'hui.
L'Empire d'Orient et l'Empire d'Occident
ont cess d'exister, et ces deux grandes moitis
de l'Eglise universelle qu'on appelait l'Eglise
grecque et l'Eglise latine, ne prsentent plus
le mme aspect qu'autrefois. Ce n'est mme
que trs-improprement qu'on se sert pour les
dsigner de ces expressions d'Eglise grecque
et d'Eglise latine, d'Eglise d'Orient et d'Eglise
d'Occident. Tant qu'elles correspondaient aux
deux moitis de l'empire romain, ces dsi
gnations taient parfaitement exactes, elles
exprimaient la position gographique que ces
deux moitis de l'Eglise occupaient l'une vis-
-vis de l'autre, et la langue que chacune
d'elles parlait dans sa liturgie, dans ses lois,
et dans les crits de ses docteurs. Mais au
jourd'hui il n'en est plus ainsi; il y a une
Eglise qui est en communion avec le pape: elle
est rpandue sur toute la surface de la terre,
au nord et au midi, l'orient et l'occident;
cette Eglise renferme dans son sein des peuples
de toutes langues, elle embrasse dans sa vaste
L'GLISE ET L'TAT. 31

unit tous les rites; on ne peut donc plus


la dsigner sous le nom d'Eglise occidentale,
d'Eglise latine. De l'autre, ct, il y a une Eglise
qui se porte pour hritire de l'Eglise grecque,
de l'Eglise d'Orient, mais l que de change
ments se sont oprs! Dans l'antique patriar
cat d'Alexandrie cette Eglise ne compte plus
que 5,000 adhrents, dans celui de Jrusalem
25,000, et dans celui d'Antioche 50,000, c'est-
-dire, quatre- vingt mille mes seulement
pour trois des quatre anciens grands patriar
cats , qui autrefois renfermaient une si
grande multitude d'vques. Le patriarcat de
Constantinople est plus considrable, mais l
encore quelle dcadence! A mesure que les
Etats et les peuples assurent leur indpendance
vis--vis du pouvoir politique qui rside
Constantinople, leurs Eglises aussi se pro
clament indpendantes de l'autorit du pa
triarche de Byzance, de sorte que, ne consi
drer que ces quatre patriarcats, on peut dire
qu'il ne reste presque plus rien de l'antique
Eglise d'Orient. Tel est le rsultat auquel le
byzantinisme a amen cette Eglise autrefois
si florissante. En en faisant une glise natio
32 L'GLISE ET L'TAT.

nale et politique, il l'a dpouille de son ind


pendance, il a bris les liens qui l'unissaient
l'Eglise universelle, .et il a fini par la tuer.
Branche spare du tronc, ne recevant pas la
sve qui donne la vie, il n'est pas tonnant
qu'elle ait cess de porter des fleurs et des
fruits, qu'elle se soit dessche comme un bois
mort. A plusieurs reprises, on a essay de la
rattacher au centre de l'unit, cela a toujours
t sans succs. Pour faire circuler la sve
divine tlans ce grand corps, il ne suffisait
pas de rtablir extrieurement la commu
nion, il fallait combattre efficacement le by
zantinisme, qui demeurait toujours comme
un germe de mort. Car il faut bien le re
marquer, le byzantinisme n'est pas le schisme,
mais il est la cause qui finit par le produire,
comme le poison n'est pas la mort, mais finit
par la donner. Le byzantinisme prtendait
avoir pour objet l'exaltation et le triomphe
de l'Eglise grecque, de l'Empire grec, de la
nationalit grecque; c'est ce but qu'il a
sacrifi et l'unit de l'Eglise et son indpen
dance, et quel a t le rsultat de la lutte
qu'il a provoque? La ruine de l'Eglise grec-
L'GLISE ET L'TAT. 33

que et par elle la ruine de l'Empire grec et


de la nationalit grecque.
Mais Dieu, ne voulant pas laisser prir en
tirement cette antique et glorieuse Eglise,
a suscit un peuple nouveau auquel il sem
ble avoir donn pour mission de la rtablir
dans sa premire splendeur. Ce peuple est le
peuple slave, dont les trois quarts appar
tiennent au rite oriental, avec cette seule
diffrence que leur langue liturgique est le
si a von. Il est impossible de n'tre pas frapp
du contraste que prsente la branche slave
du rite oriental avec la branche grecque :
d'un ct, le nombre, la force, la vigueur;
de l'autre, le dprissement et la faiblesse.
En dehors de toute autre considration, les
chiffres seuls rendent cette diffrence palpa
ble. On estime que tous les chrtiens du rite
oriental, Slaves, Grecs, Moldo-Valaques,
Gorgiens, etc., forment une masse d'en
viron soixante-dix millions d'hommes; sur
ce nombre prs de 60 millions sont Slaves;
quand, sur les 40 ou 42 millions qui restent,
on aura dfalqu ceux qui ne sont pas Grecs,
on verra quoi le chiffre des Grecs se rduit.
3
'ik L'EGLISE ET L'TAT.

Or les Slaves du rite oriental fout presque


tous partie de l'Empire russe. C'est donc la
Russie que revient cette mission rparatrice ,
et il nous faut examiner comment elle s'en
est acquitte jusqu' prsent. Le byzantinisme
a perdu l'Eglise grecque et l'Empire grec;
voyons si l'Eglise russe et l'Empire russe ont
su se prserver des mmes influences.
La Russie a reu le christianisme de Cons-
tinople, le premier clerg de la Russie a t
un clerg grec; il semble donc, au premier
abord, que l'Eglise russe ait d subir com
pltement l'influence du byzantinisme. Toute
fois, il n'en fut pas ainsi, plusieurs raisons
n'ont pas permis l'Eglise byzantine d'absorber
compltement l'Eglise russe. D'abord, les em
pereurs d'Orient n'avaient aucune autorit sur
les princes de Kief. De plus, le contraste entre
la nationalit slave et la nationalit grecque
crait l'Eglise russe une situation toute
diffrente. D'ailleurs, lorsque cette Eglise oc
cupait la soixantime, ou la soixante-dixime
place parmi les mtropoles qui dpendaient du
patriarcat de Constantinople, elle devait avoir
bien profondment la conscience de n'tre
L'GLISE ET L'TAT. 35

qu'un membre de l'Eglise universelle. Ajou


tons enfin qu' cette poque recule, les prin
ces russes se montrrent extrmement res
pectueux envers l'Eglise et peu enclins
empiter sur ses droits.
A la faveur de ces circonstances, l'indpen
dance de l'Eglise russe se maintint jusqu'au
xive et mme jusqu'au xve sicle. On rencontre
bien et l quelques empitements partiels ,
comme il s'en trouve partout et dans tous les
temps; mais le caractre gnral que pr
sente cette poque, c'est l'indpendance. Les
monastres sont nombreux, le clerg est ho
nor, en possession de privilges tendus, de
richesses considrables, dont il jouit libre
ment. Ce n'est mme que d'une manire fort
indirecte que l'Eglise russe se trouva entra
ne dans le schisme. Les mtropolitains de
Kief dpendaient dans l'ordre hirarchique
de Constantinople. La rupture une fois ac
complie entre Rome et Byzance, Kief se
trouva par contre-coup spar du centre de
l'unit ; mais les Russes furent longtemps sans
partager les passions des Grecs, et on peut
dire que, pendant un temps considrable, il
3.
36 L'GLISE ET L'TAT.

n'y eut entre l'Eglise russe et l'Eglise romaine


qu'un schisme purement matriel.
Cependant le clerg de Constantinople s'ef
forait de communiquer au clerg russe les
prventions et les haines dont il tait anim
contre les Latins. Il y russit; l'isolement de
venait de plus en plus grand, et lorsque les
princes de Moscou manifestrent l'intention
d'attenter l'indpendance de l'Eglise russe,
celle-ci ne dut plus compter que sur elle-
mme. On n'a pas crit la triste et mouvante
histoire de la lutte que cette Eglise, isole
de l'Occident, et toujours trahie par l'Orient,
eut soutenir contre l'ambition croissante des
grands-ducs et des tzars de Moscou. Et ce
pendant cette histoire offrirait de belles pa
ges; car si l'Eglise russe a succomb, ce n'a
pas t sans combats et sans gloire.
Ivan III appartenait, si ce n'est par ses con
victions personnelles, au moins par celles de
son entourage et par sa connivence, une secte
qui n'allait rien moins qu' renverser le chris
tianisme pour le remplacer par le judasme;
le mtropolitain de Moscou tait gagn
l'hrsie; et cependant l'Eglise russe trouva
L'GLISE ET L'TAT. 37

en elle assez de force et d'indpendance pour


faire condamner ces impures doctrines, mal
gr les puissants protecteurs qu'elles avaient
trouvs jusque sur le trne.
Lorsque Ivan IV, qui a tant de traits de res
semblance avec Henri VIII d'Angleterre, ver
sait flots le sang de ses sujets et foulait aux
pieds l'autorit de l'Eglise pour assouvir ses
passions, Philippe, mtropolitain de Moscou,
sut lui parler avec une libert apostolique et
scella ses remontrances de son sang.
Cependant l'Eglise perdait tous les jours du
terrain, et lorsque Boris Godounof transforma
le mtropolitain de Moscou en patriarche (4 588),
cette lvation, dans sa pense, ne devait avoir
d'autre rsultat que de djonner une plus
grande efficacit un docile instrument plac
dans la main du tzar. Ces calculs furent d
jous par le mouvement national de \ 612. En
appelant au trne une nouvelle dynastie, et en
replaant sur de nouvelles bases l'organisa
tion du pays, cette rvolution fut favorable
l'indpendance de l'Eglise.
Le jeune Michel Romanof ne vit les suf
frages de la nation se fixer sur lui qu'en con
38 L'GLISE ET L'TAT.

sidration de son pre Philarte, qui fut appel


lui-mme au trne patriarcal. Ds lors le
pouvoir du patriarche se trouva assez grand
pour servir de contre-poids celui du tzar et
pour protger la libert de l'Eglise.
Nous ne disons pas qu' cette poque l'Eglise
russe et recouvr tous ses droits et rpar
toutes ses pertes, mais elle avait au moins les
moyens de se dfendre et de revendiquer ce qui
devait lui appartenir. Une rforme tait nces
saire, mais une pareille entreprise tait encore
possible et ne semblait pas dpasser les forces
du clerg russe. Aussi fut-elle essaye par le pa
triarche Nicon, le plus grand homme peut-tre
que la Russie ait jamais produit. La lutte entre
le patriarche Nicon et le tzar Alexis fut longue
et dramatique. Les patriarches d'Orient, comme
toujours, trahirent l'Eglise russe pour de l'or,
Nicon succomba, et avec lui la libert et l'in
dpendance de l'Eglise russe. A partir de ce
moment, la lutte devint impossible, et de
puis deux sicles, la Russie voit se drouler
devant elle les consquences du triomphe du
byzantinisme.
L'abolition du patriarcat , l'tablissement
L'GLISE ET L'TAT. 39

du synode , les rglements l'aide desquels


Pierre Ier a boulevers l'Eglise sous prtexte
de la gouverner, les spoliations de Catherine H,
et tout ce qui a t fait par le gouvernement
russe contre les droits et l'indpendance de
l'Eglise nationale, tout cela tait en germe
dans la condamnation de Nicon. Mais paral
llement cette longue chane d'injustices,
on voit se drouler aussi la chane des ch
timents. La dynastie qui a perscut Nicon
et supprim le patriarcat, a disparu. Le
clerg et la noblesse, instigateurs et com
plices de cette grande iniquit, ont port la
peine qu'ils avaient mrite. Et nous ne
sommes pas au bout. L'iniquit n'est pas d
savoue, elle n'est pas rpare, le chtiment
n'est pas fini (4).
Je sais qu'aujourd'hui une raction s'opre

(1) VoyezM. W. Palmer, Dissertations on the orthodox com


munion. London, 1853.
Quand M. Palmer a publi cet ouvrage il n'appartenait pas en
core la communion de l'glise romaine ; s'il en faisait une nou
velle dition aujourd'hui, il y introduirait quelques changements;
mais tel qu'il est, cet ouvrage se recommande la plus srieuse
attention du clerg russe. Il en est peu qui renferment, sur le sujet
qui nous occupe, des renseignements plus prcieux, et qui fassent
rflchir davantage. Voyez, en particulier, les Dissertations 4 et 5.
40 L'GLISE ET L'TAT.

dans les esprits en faveur de l'indpendance


de l'Eglise. C'est un excellent symptme et j'y
applaudis de grand cur. Ne nous laissons pas,
toutefois, bercer par de vaines illusions, mais
ayons le courage de dire la vrit tout en
tire. Loin d'tre affaibli, le byzantinisme
russe est en croissance. Si quelques membres
du clerg et quelques partisans de la libert de
l'Eglise font demi voix des vux qui ne peu
vent se raliser, il ne faut pas perdre de vue
d'autres symptmes. L'Eglise et l'Etat, le sen
timent religieux et le sentiment national ten
dent se confondre de plus en plus, s'iden
tifier l'un avec l'autre. Nous aurons occasion
de revenir sur ce sujet, lorsque nous nous oc
cuperons des progrs de la rvolution en Rus
sie, dans le chapitre quatrime; mais aupara
vant, il nous faut dire quelques mots de la
situation du clerg russe et de l'attitude qu'il
pourrait prendre lorsque la question de la
rconciliation avec Rome viendrait tre
agite srieusement.
III

LE CLERGE RISSE.

Personne n'ignore l'tat de dpendance dans


lequel le clerg russe se trouve plac vis--vis
du pouvoir civil. Cet abaissement ne date
pas d'hier, mais il commence tre plus vi
vement senti qu'auparavant. On voit les con
squences funestes d'une situation pareille, on
y cherche un remde; quelques personnes
croient l'avoir trouv.
On rve la convocation d'un concile national
qui sigerait au Kremlin; le trne du patriar
che, vide et couvert d'un crpe, rappellerait
tous les yeux d'une manire sensible le veu
vage de l'Eglise, et l'assemble, proclamant la
42 LE CLERG RUSSE.

dchance du synode et l'affranchissement de


l'Eglise russe, mettrait sa tte, par de libres
suffrages, un patriarche auquel elle confierait
la dfense de sa nouvelle libert.
Mais quel est l'esprit srieux qui puisse se
laisser prendre de pareilles illusions? Sans
doute il est facile de donner un vque le
titre de patriarche de Moscou ; mais ce pa
triarche n'opposera pas plus de rsistance aux
exigences du pouvoir temporel que le synode,
ou bien, si, contre toute attente, il en tait
autrement, le pouvoir de l'empereur de Rus
sie serait compltement absorb par le pou
voir de ce tzar spirituel. 11 faut en dire autant
du concile : il serait aussi souple et aussi do
cile aux observations du procureur gnral
que le synode l'est actuellement, ou bien on
risquerait de le voir dgnrer en une espce
de Convention qui dchanerait en Russie la
rvolution, avec son cortge de violences et de
massacres.
Non; il n'y a qu'un moyen d'affranchir l'E
glise russe, c'est la rconciliation avec Rome.
Le pape, l'Eglise russe et l'empereur de Russie,
voil les trois puissances qui doivent dbattre
LE CLERG RUSSE. 43

et arrter les bases de cette rconciliation. Le


pape stipulera les conditions indispensables
l'unit de l'Eglise, et en mme temps il garan
tira, d'un ct, les droits et les liberts de l'E
glise russe, de l'autre, l'autorit lgitime de
l'empereur de Russie. L'Eglise russe stipulera
la conservation de ses rites antiques et de sa
discipline; elle trouvera dans le souverain
pontife un dfenseur nergique contre les pr
tentions exagres du pouvoir temporel, et
dans l'empereur de Russie un puissant avocat
pour plaider Rome toutes les causes qui
intressent ses anciennes coutumes. Enfin
l'empereur de Russie, en consentant une d
limitation prcise et quitable des droits rci
proques du pouvoir spirituel et du pouvoir
temporel, rendra son clerg la mesure d'in
dpendance et de dignit sans laquelle il est
videmment dans l'impossibilit de satisfaire
sa haute mission, et en mme temps, il trouvera
dans le pape une autorit vigilante, toujours
prte rprimer dans les vques et le clerg
les carts qui pourraient devenir factieux.
Ainsi, le concordat librement dbattu et con
senti par les trois pouvoirs qui y sont intresss
44 LE CLERGE RUSSE.

garantira les droits de chacun, et sera plac


dans une sphre trop leve pour tre ex
pose aux orages des passions et aux caprices
des individus.
Mais ici se prsente une question que je veux
aborder de front. Quelle sera l'attitude du
clerg russe en prsence de ces projets de
runion de l'Eglise russe avec le Saint-Sige?
Je crois qu'en ce moment il s'en proccupe
fort peu, et qu'il y est plutt oppos; mais je
crois aussi qu'il n'est pas impossible de le ral
lier cette cause. Le clerg russe n'est pas
connu ; je ne veux pas dire qu'il soit parfait et
qu'on n'ait aucun reproche lui adresser;
mais je soutiens qu'il est calomni, et qu'il est
plus instruit et plus moral qu'on ne le dit g
nralement. Ce qui lui manque, je le dis avec
douleur, mais sans amertume, c'est la vie
surnaturelle et surtout le courage surnaturel.
D'ailleurs, comment pourrait- on faire un
crime au clerg russe de n'tre pas hroque?
N'y a-t-il pas des circonstances o l'hrosme
est tellement difficile qu'il devient peu prs
impossible? Ensuite, il serait injuste de mettre
tout le monde sur la mme ligne, et de ne pas

x
LE CLERG RUSSE. 45

distinguer dans ce clerg deux nuances, deux


partis, qui ont quelque ressemblance loigne
avec ce qu'on appelle en Angleterre la haute et
la basse Eglise. Le parti qui a plus d'affinit
avec celui de la basse Eglise s'accommode as
sez facilement aux circonstances du moment
et l'esprit du sicle; il tudie peu les saints
Pres et les canons des conciles; dans les diffi
cults qui peuvent s'lever entre l'Eglise et
l'tat, il juge inutile de s'riger en dfenseur
trop farouche des immunits ecclsiastiques,
et le dsir de parvenir le rend docile aux aver
tissements de ceux qui distribuent les bon-
neurs et les dignits.
Mais tout le clerg russe n'est pas engag dans
cette voie. Il y a des prtres, des moines, des
vques qui se font remarquer par leur respect
pour les crits des saints Pres et pour les tra
ditions ecclsiastiques , qui ont du zle pour la
foi, etqui, au moins dans le secret de leur cur,
n'ont pas dsert la cause de l'indpendance
de leur Eglise. Cachs dans la foule, ils gmis
sent de l'tat prsent : il y a dans leur me des
regrets pour le pass, des aspirations vers un
avenir meilleur. Ce sont eux que je compare
46 LE CLERG RUSSE.

rais au parti de la haute Eglise; on pourrait


mme trouver quelque ressemblance entre
eux et les pusistes anglais, mais en tenant
compte de toute la diffrence qui spare l'E
glise russe de l'Eglise anglicane.
Si on pouvait dmontrer cette fraction du
clerg russe, la plus saine, la plus honorable,
la plus instruite, que le rite oriental n'a rien
redouter de la runion avec Rome , et que
cette runion est en mme temps la meilleure
et la seule garantie d'indpendance que l'Eglise
russe puisse trouver, non-seulement elle ne
serait pas hostile la runion , mais elle l'ap
puierait de tout son pouvoir. Or, je crois que
cela est possible, et c'est l une des fins que je
me suis proposes dans cet crit.
Aux. indications que j'ai donnesetqueje crois
de nature faire impression sur les hommes de
bonne foi, j'ajouterai encore quelques r
flexions. Suppos qu'on entre dans la voie que
je propose, on commencera sans doute par en
tamer des ngociations auxquelles prendront
part des mandataires des trois parties intres
ses : le Saint-Sige, l'Eglise russe et le gouver
nement russe. Si ces ngociations aboutissent,
LE CLERG RUSSE. 47

on conclura un concordat qui garantira l'union


de l'Eglise russe avec l'Eglise universelle, le
maintien du rite oriental et l'indpendance de
l'Eglise russe vis--vis du pouvoir temporel. On
"rglera le mode de nomination des voques,
on prcisera leurs attributions. La mme ga
rantie s'tendra sur les biens ecclsiastiques,
les privilges des monastres, la tenue des
conciles provinciaux et en gnral le libre
exercice des droits qui appartiennent l'Eglise
et ses ministres.
Comment tous ces points seront-ils rgls?
le choix des vques sera-t-il laiss la nomi
nation de l'empereur , ou reviendra-t-on
l'ancienne pratique de l'lection? rtablira-
t-on un patriarche qui recevra son institution
du pape, pour la donner son tour tous les
autres vques, ou bien aimera-t-on mieux
avoir un certain nombre de mtropolitains
placs sous la juridiction immdiate du sou
verain pontife, et qui exerceraient leur tour
une juridiction plus ou moins tendue sur les
vques de leur ressort? Les ngociations qui
prcderaient la conclusion du concordat au
raient s'occuper de tous ces points et de bien
'.H LE CLERG RUSSE.

d'autres encore. Aujourd'hui, il serait tout


fait inutile d'entrer dans une discussion pr
mature. Mais ce peu de mots suffit pour mon
trer qu'une transaction pareille n'est pas de
nature tre repousse par le clerg russe.
Faisons remarquer encore quelques autres
avantages qu'il y trouverait.
Je l'ai dit , on calomnie le clerg russe
quand on lui reproche en termes si durs son
ignorance. Quoi qu'il en soit du pass, on ne
peut contester qu'aujourd'hui il n'ait fait
des progrs remarquables dans l'rudition et
la science sacre. On peut se faire une ide du
degr d'instruction auquel il est parvenu, par
les ouvrages qu'il a publis dans ces dernires
annes, et qui attestent une amlioration sen
sible dans les tudes ecclsiastiques. Mais plus
le clerg est instruit, plus il esta mme d'ap
prcier les avantages qui rsulteraient pour
lui de communications plus frquentes et plus
intimes avec l'Occident, mieux il comprend
ce qu'il aurait gagner s'abreuver, sans m
fiance et sans entraves, aux sources abondantes
que lui offre la science de l'Eglise latine, sans
qu'il ft oblig de se priver de celle qu'il pos
LE CLERGE RUSSE. 49

sde dj. Avec l'indpendance, avec la science,


le clerg russe acquerrait une considration
plus grande, et se trouverait mme d'exer
cer une influence plus bienfaisante dans la
vaste sphre ouverte son activit. Par sa
runion avec Rome, il ne perd rien, il con
serve tout, et ce qu'il acquiert est immense.
Cela est vident; aussi lorsqu'il sera bien
tabli que la runion avec Rome est la seule
garantie d'indpendance que l'Eglise russe
puisse trouver, non-seulement le clerg ne
sera pas hostile au Saint-Sige, mais il devien
dra le promoteur le plus actif et le plus zl
du rapprochement que nous dsirons.
On me dira peut-tre : Quelque grands que
soient ces avantages, le clerg russe ne peut
pas consentir les acheter au prix d'une tran
saction sur le dogme. C'est vrai, mais aussi il
est loin de ma pense de lui proposer rien
de pareil. De quelques prtextes de paix et de
charit qu'on couvre un pacte qui aurait
pour objet de runir dans la mme commu
nion des hommes qui ne professeraient pas la
mme foi, ce ne serait qu'un pacte d'iniquit
et une uvre de tnbres ; des hommes qui ne
i
50 LE CLERG RUSSE.

sont pas d'accord sur la foi, ne peuvent ap


partenir la mme Eglise.
Il faut, donc examiner si , parmi les points
qui sparent l'Eglise russe de l'Eglise romaine,
il n'en est pas qui intressent la foi. Or, tout
le monde sait qu'il en est deux principalement
qui, au moins au premier aspect, semblent ren
trer dans cette catgorie : je veux parler des
divergences au sujet de la procession du Saint-
Esprit et de l'autorit du pape sur l'Eglise uni
verselle.
Il y a bien encore quelques autres diffi
cults, qui touchent des questions dogma
tiques; mais elles sont de bien moindre im
portance, et si l'on parvenait s'entendre
sur la procession du Saint-Esprit et sur la pri
maut du pape, on n'aurait aucune peine se
mettre d'accord sur tout le reste.
Sans entrer dans une discussion thologique
qui pourrait nous entraner trop loin, nous
devons faire une observation de nature tre
saisie par tout le monde. Quoi qu'il en soit des
points controverss entre l'Eglise russe et l'E
glise romaine, ils ne tiennent pas la mme
place dans les croyances des deux commu
LE CLERG RUSSE. 51

nions. Aux yeux du catholique, le pape a, de


droit divin, juridiction sur toute l'Eglise; le
Saint-Esprit procde du Pre et du Fils; ce
sont des articles de foi explicitement dfinis,
et auxquels personne ne peut refuser son assen
timent et sa soumission sans cesser d'apparte
nir l'Eglise catholique. Il n'en est pas de
mme pour l'enfant de l'Eglise russe : ses
yeux, ces points n'ont t l'objet d'aucune d
finition dogmatique; d'un autre ct, ils ne
peuvent tre considrs comme des hrsies
condamnes par l'Eglise, ce sont de simples
opinions que chacun est libre d'admettre ou
de rejeter.
Je m'explique.
Il est vident que dans l'Eglise d'Orient s
pare de la communion du Saint-Sige, il
n'existe, en dehors du concile cumnique,
aucune autorit en matire doctrinale, qui soit
accepte comme infaillible par ses adh
rents. Cette Eglise refuse le privilge de l'in
faillibilit tout vque, quel qu'il soit, au
patriarche de Constantinople comme tous
les autres; elle ne l'a jamais revendiqu pour
le synode de Saint-Ptersbourg; elle le rserve
4.
52 LE CLERG RUSSE.

exclusivement au concile cumnique. Or,


quel est le concile cumnique qui a condam
n la foi de l'Eglise romaine? faut-il le cher
cher parmi les sept premiers conciles, seuls
reconnus par l'Orient? Mais Rome les recon
nat aussi, ils ont tous t clbrs avant la
sparation, ils ne peuvent donc rien contenir
sur les points controverss. Depuis le schisme,
il ne s'en est pas runi un seul que l'Eglise
orientale considre comme cumnique et
auquel, par consquent, elle accorde le privi
lge de l'infaillibilit.
Elle va plus loin, elle doute d'avance de
l'cumnicit et, par suite, de l'infaillibilit
de tout concile, quelque gnral qu'il ft, qui
serait clbr sans que le patriarcat d'Occident
y prit part; elle n'ose pas affirmer que l'Orient
tout entier runi en concile reprsente l'E
glise universelle (4).
Je sais bien qu'elle conteste aussi l'Occident
l'cumnicit des conciles dans lesquels les pa
triarcats d'Orient ne sont pas reprsents; mais

(1) Voyez Palmer, Dissertations on the orthodox communion.


Pa. 20 et 21.
LE CLERGE RUSSE. 53

c'est justement ce qui m'autorise dire que,


d'aprs les principes mmes des Orientaux, tous
les points controverss entre les deux Eglises
ne sont pour eux ni des dogmes de foi, ni des
erreurs condamnes ; ce sont des opinions
qu'on est libre d'admettre ou de rejeter, et par
consquent il ne saurait tre dfendu de les
examiner, ni mme de les embrasser. L'autorit
ecclsiastique en Russie ne peut, sans tomber
dans une contradiction flagrante, interdire
qui que ce soit cet examen ; et elle ne peut
taxer d'hrsie ceux qui se dcident adopter
l'opinion des thologiens romains.
Cette situation dogmatique de l'Eglise d'O
rient dsunie tout entire, et de l'Eglise russe
en particulier, paratra peut-tre extraordi
naire quelques-uns de mes lecteurs; mais,
s'ils veulent bien approfondir ce point, j'ose
esprer que leurs recherches et leurs mdita
tions auront pour rsultat de les convaincre de
la vrit de ce que j'avance. Je tiens d'autant
plus mettre dans tout son jour cette face de la
question, qu'une foisclaircie, elle fait aussitt
apercevoir la possibilit d'une rconciliation
entre l'Orient et Rome. Par quoi est-on spa
54 LE CLERG RUSSE.

r ? Par un certain nombre de points, qui ont


t dfinis dogmatiquement dans l'Eglise ro
maine, et qui ne l'ont pas t dans l'Eglise
orientale. Que l'Orient et l'Occident se runis
sent dans un concile cumnique, cette au
guste assemble aura aux yeux des deux
partis une autorit infaillible ; elle pourra
donc prononcer sur les points controverss,
soit en montrant que la contradiction n'est
qu'apparente, soit en donnant aux questions
en litige la sanction d'une dcision dfinitive
qui leur manquait encore dans l'opinion
des Orientaux. Ce concile procdera par voie
d'explication et par voie de dfinition, et la
dcision d'une assemble reconnue comme
l'organe infaillible de l'Eglise universelle ob
tiendra l'assentiment de tout le monde.
La rconciliation est donc possible, et aprs
cette rconciliation, l'Eglise orientale conti
nuera croire ce qu'elle a toujours cru, seule
ment elle croira quelque cbose de plus, et cela
en vertu de ses principes avous sur l'autorit
des conciles cumniques.
Tchons de voir les consquences de ce que
nous venons de dire : qu'un Russe, membre
LE CLKRG RUSSE. 55

de l'Eglise nationale, soit amen par ses tu


des, ses lectures, ses rflexions, la con
viction que le Saint-Esprit procde vrita
blement du Pre et du Fils comme d'un seul
principe et par une seule spiration, quel est le
docteur, quel est l'vque, quel est le patri
arche dans son Eglise, qui pourra le dclarer
hrtique? N'est-ce pas une chose reconnue et
avoue par eux, qu'aucun vque, qu'aucune
assemble d'vques, qu'aucune autorit eccl
siastique, en dehors du Concile cumnique,
n'est infaillible? Il n'y a donc, dans toute l'E
glise orientale spare de Rome, aucune auto
rit qui puisse dfendre un membre de sa
communion de penser sur la procession du
Saint-Esprit ce que pense l'Eglise romaine.
C'est une opinion plus ou moins loigne de
l'opinion commune dans l'Eglise orientale,
ce n'est pas une erreur condamne. Un seul
tribunal , le concile cumnique, tait comp
tent pour prononcer cette condamnation ; il
ne l'a point fait les sept fois qu'il s'est assem
bl; et depuis, selon eux, il n'a plus sig.
Mais voici une autre consquence. Nous n'a
vons pas examiner ici les titres que l'em
56 LE CLERGE RUSSE.

pereur de Russie aurait faire valoir pour


exercer les droits de protecteur de l'Eglise
et d'vque du dehors. Mais supposons ces
droits incontestables, ils ne sauraient aller
au del des limites que l'Eglisn a traces elle-
mme. L'Eglise orientale, par l'organe des
conciles cumniques, a condamn les Ariens,
les Macdoniens, les Nestoriens, les Euty-
chiens, les Iconoclastes. Par consquent, nous
concevons parfaitement que l'empereur de
Russie, en vertu des principes de son Eglise,
refuse la tolrance civile ces diffrentes
sectes. Mais en vertu de quel principe la refu
serait-il aux catholiques romains, ou ceux des
membres de l'Eglise d'Orient qui partagent leur
croyance? Je le rpte, les points controverss,
aux yeux de l'Eglise russe elle-mme, n'ont pas
encore t dfinitivement rsolus, puisque tou
tes les autorits doctrinales qui ont t appe
les se prononcer dans cette matire, taient
sujettes l'erreur, et que la seule autorit
laquelle on ne refuse pas l'infaillibilit, est tou
jours reste muette. En effet, depuis Photius et
Michel Crulaire, il n'a t assembl aucun
concile o l'Orient et l'Occident se soient trou
LE CLERGE RUSSE. 57

vs runis, et qui soit regard comme vrita


blement cumnique et infaillible par les
Orientaux; moins pourtant qu'on ne veuille
me citer le concile de Florence. Je le veux
bien, mais alors la runion est faite et la dis
cussion finie.
IV

CATHOLICISME OC REVOLUTION.

Nous croyons avoir dmontr qu'au point


de vue ecclsiastique, la runion propose
ne prsente pas d'obstacles insurmontables.
Mais en gnral on suppose que la vraie
difficult n'est pas l, et qu'il faut la chercher
dans les raisons d'Etat , qui empcheront tou
jours le gouvernement russe de consentir
cette uvre de rconciliation.
C'est encore une face de la question, qu'il
faut aborder franchement et rsolument.
Trs-certainement , la runion de l'Eglise
russe avec le Saint-Sige, telle que nous la
concevons, entranera, pour le clerg russe,
60 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

la garantie de franchises et de liberts qu'il


ne possde pas aujourd'hui, et une manci
pation de la tutelle que le gouvernement
exerce sur lui depuis longtemps, mais sur
tout depuis Pierre 1er. Il en rsultera ncessai
rement une certaine restriction de cette plni
tude de puissance en matire ecclsiastique ,
qui est devenue, en Russie, un des attributs du
pouvoir imprial. Par consquent, on ne peut
le nier, le gouvernement russe perd quelque
chose par la runion de son Eglise avec Rome.
Mais il s'agit de reconnatre si, en tout tat de
choses, il n'est pas condamn subir cette
perte; et de plus, si elle n'apporte pas avec
elle des compensations tellement grandes,
qu'au lieu d'tre une perte elle devienne un
gain.
Et d'abord, n'est-il pas vident qu'il y a en
Russie un mouvement d'opinion auquel le
gouvernement lui-mme s'associe dans une
certaine mesure, et qui ne tend rien de moins
qu' affranchir l'Eglise russe de la tutelle du
pouvoir temporel? Dans l'opinion de beau
coup d'hommes srieux , cette espce d'agita
tion doit aboutir au rtablissement du patriar
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 61

catet l'mancipation de l'Eglise russe. S'il en


tait ainsi , le gouvernement russe devrait, en
tonte hypothse , renoncer conserver les at
tributions qu'il possde aujourd'hui en ma
tire ecclsiastique; il ne lui resterait plus
qu' savoir qui du pape, ou du patriarche,
il remettrait la part d'autorit spirituelle qu'il
s'est arroge. Mais ceci encore serait une illu
sion et le choix qu'il a faire est bien diffrent.
L'indpendance de l'Eglise russe pourra bien
servir de prtexte des discussions ardentes,
une explosion de l'opinion publique, Une pa
reille lutte ne recevra jamais une solution
pacifique, il n'en pourra sortir qu'une rvo
lution, et cette rvolution arrachera l'em
pereur de Russie tout autre chose qu'un lam
beau de pouvoir spirituel. Ainsi, cette grande
question de l'mancipation de l'Eglise, qui
commence tre agite en Russie, ne peut
aboutir qu' l'un de ces deux termes, Catho
licisme ou rvolution.
Catholicisme ou rvolution , voil le terrible
dilemme que les hommes d'Etat de la Russie
semblent ne pas apercevoir encore, mais
qu'ils sont condamns voir se dresser de
62 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

vant eux au bout de toutes les questions avec


une vidence toujours croissante. Nous venons
de le voir propos de la libert de l'Eglise.
Nous allons en trouver d'autres preuves.
Il commence tre de mode aujourd'hui, en
Russie, de blmer les innovations et les rfor
mes de Pierre Ier, et de vouloir rtrograder aux
temps qui l'ont prcd. Je suis loin de pro
noncer une condamnation absolue sur cette
raction de l'opinion publique, je la trouve l
gitime dans une certaine mesure. Les rformes
toujours violentes et souvent superficielles de
Pierre Ier ont froiss le sentiment national, elles
ont froiss quelquefois le sentiment chrtien.
Mais il serait puril de ne pas tenir compte d'un
fait accompli, qui a eu une porte gigantesque
et qui comptera bientt deux sicles de dure.
Pierre 1er, quoi qu'il en soit des mesures qu'il
a prises, a introduit la Russie dans la socit
des nations europennes. Une politique d'isole
ment tait possible, alors qu'aux yeux des
princes et des peuples de l'Europe le grand
duc de Moscovie apparaissait aux extrmits
du monde comme un tre peu prs fantas
tique, avec le sophi de Perse, le grand Mogol et
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 63

le prtre Jean. Mais ces temps sont loin de


nous : la Russie est sortie de son isolement,
elle est bien dcide n'y pas rentrer. A l'int
rieur comme l'extrieur, elle se trouve m
le au mouvement des ides et des intrts qui
agitent l'Europe tout entire. C'est dans une
mesure plus ou moins grande, c'est sous l'in
fluence de circonstances particulires, qu'elle
est associe ce mouvement ; mais enfin elle
y est associe et il ne dpend de personne de
l'en retirer.
Or, quel est le fait qui domine aujourd'hui
toute la situation? N'est-ce pas la rvolution?
Et quel est le principe social diamtralement
oppos au principe rvolutionnaire, si ce n'est
le principe catholique? C'est en vain qu'on
cherche nous faire croire qu'il s'agit ici de
castes privilgies rsistant aux exigences du
droit commun, d'une lutte entre le pouvoir et
la libert. Plus on ira au fond des choses , plus
on sera amen conclure qu'il n'y a de vri
table lutte qu'entre le Catholicisme et la rvo
lution. Lorsqu'en 4848 le volcan rvolution
naire effrayait le monde de ses mugissements
et faisait trembler la socit branle dans ses
64 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

fondements, le parti qui s'est vou dfendre


l'ordre social et combattre la rvolution n'a
pas hsit inscrire sur son drapeau Religion,
Proprit , Famille ; il n'a pas hsit envoyer
u ne arme pour rtablir sur son sige ie vicaire
de Jsus-Christ que la rvolution avait forc
prendre le chemin de l'exil. Il avait parfaite
ment raison; il n'y a que deux principes en
prsence : le principe rvolutionnaire, qui est
essentiellement anti-catholique, et le principe
catholique, qui est essentiellement anti-rvo
lutionnaire. Malgr toutes les apparences con
traires, il n'y a dans le monde que deux partis
et deux drapeaux. D'un ct, l'Eglise catholique
arbore l'tendard de la croix, qui abrite le
vrai progrs, la vraie civilisation et la vraie
libert ; de l'autre, se dresse le drapeau rvo
lutionnaire, autour duquel se groupe la coali
tion de tous les ennemis de l'Eglise.
Or, que fait la Russie? D'un ct, elle combat
la rvolution, de l'autre, elle combat l'Eglise
catholique. A l'extrieur comme l'intrieur,
vous retrouvez la mme contradiction. Je n'h
site pas le dire, ce qui fait son honneur et sa
force, c'est d'tre l'adversaire inbranlable du
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 65

principe rvolutionnaire. Ce qui fait sa fai


blesse, c'est d'tre en mme temps l'adversaire
du Catholicisme.
Et si elle veut tre consquente avec elle-
mme, si elle veut franchement combattre la
rvolution, elle n'a qu'un parti prendre, se
ranger sous l'tendard catholique et se rcon
cilier avec le Saint-Sige.
Ceci est trop important pour qu'on ne s'y ar
rte pas quelque temps. Tchons donc de
nous rendre compte de l'tat des esprits en
Russie.
Depuis Pierre Ier, la nation russe est pour
ainsi dire partage en deux : les uns ont got
la civilisation europenne, ce fruit de la science
du bien et du mal; les autres sont rests fidles
ces usages anciens, cet ensemble d'ides
et d'habitudes que Pierre Ier et Catherine II
qualifiaient de barbarie, et qu'aujourd'hui des
admirateurs enthousiastes voudraient nous
faire accepter comme une forme originale et
fconde de la civilisation.
D'un ct comme de l'autre, nous trouvons,
nous catholiques, des auxiliaires et des adver
saires. Il en est de mme du parti rvolution
8
66 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

naire ; dans les deux camps il a des amis et des


ennemis.
Commenons par l'tude des allis de la r
volution en Russie.
Et d'abord, le mouvement provoqu par
Pierre Ier a introduit dans le pays bien des ides
favorables aux progrs de la rvolution. L'in
crdulit avait dj fait de grands ravages dans
les hautes classes de la socit russe avant le
rgne de Catherine II; cette poque, l'esprit
l'aide duquel les encyclopdistes sapaient
toutes les bases de l'ordre social en France et
prparaient le triomphe de la rvolution, do
minait la cour de Ptersbourg; et, l'heure
o nous sommes, il n'est peut-tre pas de pays
en Europe o l'on compte encore autant de
voltairiens.
Sous l'empereur Alexandre, les ides de li
bert qui faisaient fermenter tant de jeunes
ttes en France, en Allemagne, en Italie, en
Espagne, ne sont pas restes trangres la
Russie , et les socits secrtes ont commenc
ds lors y devenir nombreuses et puissantes.
Sous le rgne de Nicolas, les progrs de l'es
prit rvolutionnaire, pour tre moins appa
CATHOLICISME OU REVOLUTION. 67

rents, n'en ont pas t moins rapides et moins


terribles. La philosophie allemande et surtout
les ides de Hegel, dans ce qu'elles ont de plus
radical et de plus extrme, se sont propages
en Russie l'aide de l'enseignement universi
taire et sous la protection du gouvernement
lui-mme.
Au commencement du rgne, on s'tait vi
vement proccup de la pense d'exclure de
l'enseignement tout lment tranger pour y
substituer l'lment national. On manquait
de professeurs; il fallait en former. II n'y avait
qu'un seul moyen d'y parvenir, c'tait d'en
voyer un certain nombre de jeunes gens tu
dier l'tranger. Mais quel pays choisir? D'un
ct, les pays constitutionnels, de l'autre, les
pays catholiques taient suspects. Les futurs
propagateurs de la science et de la civilisation
furent donc envoys Berlin; ils ne tardrent
pas devenir des adeptes fervents des ides
hgeliennes. On fit bien parvenir Saint-P
tersbourg des avertissements srieux sur la di
rection funeste que prenaient ces jeunes gens;
mais, par suite de circonstances qui seront
peut-tre expliques un jour, on n'en tint au
5.
68 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

cun compte. Bientt les chaires des principa


les universits furent livres ces dangereux
enthousiastes, et leur propagande fit de rapi
des progrs. Les matres d'cole, les profes
seurs, les journalistes, les crivains qui s'
taient forms dans les universits devenaient
leur tour les aptres des doctrines qu'ils
avaient adoptes. Ni la censure, ni la douane,
ni la surveillance active d'une police ombra
geuse et inquite, n'ont pu arrter la propa
gation des ides rvolutionnaires, protges
qu'elles taient par des formules bizarres, inin
telligibles pour tous ceux qui n'taient pas
dans le secret de la secte.
Ce n'est qu'en 4848 que le gouvernement
commena ouvrir les yeux, mais il n'avait
aucun remde efficace sa disposition. Il mul
tiplia les entraves qui s'opposaient la diffu
sion de la science et des ides; mais il ne put
substituer un enseignement malsain des
principes salutaires. Ce systme d'ducation
nationale qui avortait si misrablement, on lui
avait donn pour base l'orthodoxie, l'auto
cratie et la nationalit , et il aboutissait au
triomphe des ides allemandes, l'athisme
CATHOLICISME OU REVOLUTION. 96

de Feuerbach, au radicalisme et au commu


nisme le plus effren.
Si l'on veut s'en faire une ide, on n'a qu'
parcourir les brochures que M. Hertzen publie
en langue russe Londres. Je ne voudrais pas
dire un mot qui pt blesser cet crivain,
je rends hommage son talent qui le met tout
fait hors ligne; je vais plus loin, je ne puis
m' empcher d'prouver une certaine sympa
thie douloureuse pour cet esprit vhment et
ulcr, pour cette intelligence hautaine et ce
cur indompt. Hlas ! s'il avait t mme
de connatre la vrit religieuse, s'il avait
t touch de la grce de Jsus-Christ, il aurait
produit des fruits tout diffrents. Mais, ces r
serves faites, je dois dire que je ne puis le lire
sans prouver un sentiment d'pouvante. Dans
le premier numro de son Etoile polaire, il a
publi en traduction des lettres d'adhsion qui
lui avaient t adresses par les hommes qui
s'intitulent les chefs de la dmocratie euro
penne. Ces lettres signes Ledru-Rollin,
Proudhonet Mazzini, compares aux pages des
rvolutionnaires russes, ont quelque chose de
calme, de doux et de poli ; c'estun contraste qui
70 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

peut servir mesurer la diffrence qu'il y a


entre le principe rvolutionnaire tel qu'il est
compris tlans l'Europe occidentale, et tel qu'il
serait mis en pratique en Russie. J'appelle
ensuite l'attention sur la correspondance de
Blinsky et de Gogol : ce peu de pages en ap
prendra plus que de longs volumes.
En voil assez sur les progrs que la rvo
lution fait en Russie par l'influence des ides
europennes, il nous faut envisager mainte
nant les allis qu'elle trouve dans le vieux parti
moscovite.
Le fantme qui exerce le plus de sduction
ou plutt de fascination sur ce parti, c'est la
triple unit, religieuse, politique et nationale,
dont il voudrait assurer le triomphe en don
nant chacune de ces units la mme exten
sion pour les identifier toutes les trois entre
elles. Ce principe s'applique la politique
intrieure aussi bien qu' la politique ext
rieure.
A l'intrieur, il s'agit de faire disparatre
toutes les diffrences religieuses, politiques
et nationales qui s'opposent une parfaite
uniformit dans l'Empire. Par consquent, toute
CATHOLICISME OU REVOLUTION. 71

agrgation religieuse qui n'est pas soumise


l'autorit du Synode est considre comme dis
sidente et doit cesser d'exister; toute nationalit
distincte doit tre absorbe par la nationa
lit russe; tout privilge, tout vestige des an
ciennes organisations politiques, des droits
autrefois attribus des provinces ou des
royaumes aujourd'hui runis l'Empire, tout
cela doit tre mis nant, afin de faire rgner
dans l'intrieur de la Russie la plus com
plte uniformit religieuse, politique et na
tionale, ou, pour me servir des termes adopts,
l'orthodoxie, l'autocratie et la nationalit.
A l'extrieur, cette politique a un programme
parfaitement en harmonie avec les mmes
principes. Il y a hors de l'Empire, c'est--dire
hors de la sphre de l'autocratie, des popula
tions qui se rattachent aux sujets russes par
les liensd'une fraternit nationale et religieuse.
Tous les chrtiens orientaux de quelque nation
qu'ils soient, tous les Slaves quelque Eglise
qu'ils appartiennent, doivent venir se fondre
dans la grande unit politique, c'est--dire faire
partie de l'Empire russe o s'achvera sur
eux l'uvre d'assimilation. De sorte que l'or
72 CATHOLICISME OU REVOLUTION.

thodoxie, l'autocratie et la nationalit, les trois


units, religieuse, politique et nationale, ayant
toutes la mme extension et embrassant les
mmes individus, la Russie doit ncessairement
devenir le grand empire slave et orthodoxe.
Ce plan est simple et grandiose; il est fait
pour flatter tous les instincts et toutes les
passions de ceux auxquels il s'adresse.
On voit dj ce qu'il y a de rvolutionnaire
dans ce vaste projet. Il ne faut pas s'y trom
per : dans la pense mme des chefs de cette
cole, l'autocratie n'est qu'un instrument de
conqute, une arme pour le combat, une dic
tature laquelle est confi le soin de runir
en un seul corps tous les peuples slaves et tous
les chrtiens orientaux ; mais lorsque le moment
sera venu, il ne sera pas difficile, pour se dbar
rasser de l'autocratie, de trouver dans le prin
cipe de la nationalit des doctrines politiques
trs-radicales, trs-rpublicaines, trs-com
munistes, doctrines qui, pour tre aujour
d'hui sur le second plan, n'en ont pas moins
d'importance aux yeux des initis.
Il en est de mme de l'orthodoxie; ce qu'on
aime en elle dans le sein du parti, c'est cette
CATHOLICISME OU REVOLUTION. 75

identification de la religion avec les intrts


politiques et les passions nationales. Ces tran
ges chrtiens ont des ides fort peu arrtes sur
la divinit de Jsus-Christ, et vrai dire, ils
se proccupent bien moins de la vie future et
des moyens d'assurer leur bonheur ternel,
que de la prpondrance que leur Eglise pour
rait exercer dans le monde. Pour s'en con
vaincre, il n'y a qu' voir la facilit avec
laquelle ces partisans si vhments de l'ortho
doxie s'entendent avec les adeptes de la phi
losophie de Hegel, sur les rapports de l'Eglise
et de l'Etat.
Enfin, il n'est pas jusqu'au principe de la
nationalit qui ne soit dtourn de sa voie
naturelle pour servir d'instrument la r
volution.
Si l'on voulait srieusement donner satis
faction aux intrts de la nationalit slave, on
ne sacrifierait pas la nationalit polonaise
la nationalit russe, et on se proccuperait
galement de la nationalit serbe et de la na
tionalit bohme. On laisserait ces formes di
verses de la nationalit slave se dvelopper
librement l'une ct de l'autre, et ragir li
74 CATHOLICISME OU REVOLUTION.

brement l'une sur l'autre en s'appropriant les


meilleurs rsultats de la civilisation euro
penne. Mais non; ce dveloppement naturel,
spontan et historique, n'est pas ce que se pro
posent les fougueux panslavistes que nous
avons en vue. Ce qu'ils veulent, c'est imposer
leur thorie par la violence, faonner la so
cit d'aprs des principes abstraits qu'ils se
sont forgs eux-mmes, et qu'ils prtendent re
trouver dans le caractre des Slaves pour leur
donner une apparence de lgitimit.
Ce que nous venons de dire suffit pour faire
reconnatre ce qui se cache sous ces mots pom
peux d'orthodoxie, d'autocratie et de nationa
lit. Ce n'est que la forme orientale de l'ide r
volutionnaire du XIXe sicle. Si vous comparez
le vieux parti moscovite avec la jeune Italie,
vous serez frapp de la ressemblance. L
comme ici, sous des dehors divers, c'est l'u
nit politique, religieuse et nationale qu'on
poursuit, et au fond de toutes ces proccupa
tions, vous retrouvez toujours la mme ide, ou,
comme on dit en Italie, l'ide. Or, cette ide, il
n'est pas difficile de la reconnatre, c'est la r
volution. Je doute seulement que les rvolu
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 75

tionnaires de l'Occident et les rvolutionnaires


italiens eux-mmes aient jamais propos quel
que chose de mieux combin pour agir sur les
masses et pour les entraner, que le pansla
visme, cette coalition dans laquelle chacun
entre avec ses prfrences et ses arrire-pen
ses, ajournant au moment du triomphe la
ralisation complte de ses opinions. Il y a l des
rpublicains qui acceptent l'autocratie comme
une dictature bonne pour le moment, et se pro
mettent bien d'en avoir bon march le lende
main de la victoire. Il y a de bons chrtiens
qui s'imaginent en voir sortir la libert de
l'Eglise et le triomphe de l'Evangile. Il y a des
politiques qui exploitent toutes ces passions,
toutes ces illusions, au profit de leur ambi
tion , mais l'ide rvolutionnaire n'en fait pas
moins son chemin.
Si nous portons nos regards d'un autre ct,
nous verrons que le Catholicisme aussi doit
trouver des amis dans les deux camps. La
civilisation occidentale est l'uvre de l'Eglise
catholique; le protestantisme est d'hier et il
passera demain. Tout ce qui est fondamental
dans l'uvre de la civilisation europenne a
76 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

subi l'action bienfaisante du Catholicisme;


par consquent, tout ce qui n'est pas rvolu
tionnaire dans le parti favorable aux ides
occidentales doit incliner vers lui; mais,
en mme temps, dans le parti national, c'est
encore vers le Catholicisme qu'incline, sans
le savoir, tout ce qui n'est pas rvolution
naire. Cette orthodoxie que l'on met en
avant, cette Eglise orientale laquelle on
rattache tout un ordre de penses et d'ins
titutions, ds qu'on ne s'arrte pas la sur
face et qu'on remonte un peu dans l'histoire,
s'identifie avec l'Eglise catholique. La plupart
des hommes de ce parti repoussent la pense
catholique par suite d'un malentendu. Ils sont
attachs aux rites et aux crmonies de l'O
rient, la langue et aux murs slaves; ils
s'imaginent qu'il y a l quelque chose d'in
compatible avec le Catholicisme, et, leur
insu , ils marchent grands pas vers lui et su
bissent son action.
Arrtons-nous ici un instant, et reportons
nos regards vers le grand vnement qui do
mine toute la situation en Russie, vers l'uvre
de Pierre Ier. Pierre a voulu arracher son pays
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 77

la barbarie pour le faire participer au mou-


vemeut de la civilisation europenne. Il a
trouv dans l'accomplissement de ce projet
des partisans et des adversaires, et la lutte
s'est perptue jusqu' nous; les uns voient
dans Pierre le gnie civilisateur du pays,
les autres lui reprochent d'avoir mconnu
ce qu'il y avait d'original et de fcond dans
l'esprit national pour faire triompher une
vaine et strile imitation de l'tranger. Aux
yeux des uns, Pierre personnifie le parti de la
civilisation; aux yeux des autres, il est l'adver
saire le plus redoutable du parti national.
La vrit complte n'est ni d'un ct ni de
l'autre. Au lieu de transporter dans son pays
le germe fcond qui a produit les fleurs et les
fruits de la civilisation occidentale, au lieu de
rattacher la Russie l'Europe par ce qui fait
le principe et le fond de cette civilisation, au
lieu de la faire vivre de la mme vie, Pierre
s'est born transplanter en Russie les rsul
tats tout faits d'une civilisation trangre. Il
n'a pas eu la patience de semer et d'arroser,
en demandant Dieu de donner l'accroisse
ment. Il a nglig les causes pour s'attacher
78 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

aux effets; semblable ces enfants qui, voyant


une belle fleur, se htent de la cueillir, et s'i
maginent lui faire prendre racine en enfon
ant la tige dans le sable.
En d'autres termes, l'uvre de Pierre Ier a
t violente, et comme elle a t anti-nationale,
elle a aussi t anti-chrtienne. Ce n'a pas t
une rforme, c'est--dire une correction lente
et patiente des abus, un redressement bien
faisant des torts qui finissent toujours par se
glisser dans toute uvre humaine, c'a t
une rvolution violente et passionne. Ds lors
on comprend que, sans repousser ce qu'il y a
de srieux dans la tentative de Pierre 1er, on
repousse le caractre rvolutionnaire et an
ti-chrtien qu'il lui a donn. On comprend
aussi que, sans vouloir accepter tous les abus
que prsentaient l'ordre politique, l'ordre re
ligieux et la vie sociale dans l'ancienne Russie,
par suite de son isolement du ct de l'Eu
rope, par suite aussi du joug des Tarta-
res, on comprend, dis-je, que sans vouloir de
tous ces abus, on reste fidlement attach la
pense chrtienne qui a jet un si vif clat
aux premiers jours de l'histoire russe, et aux
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 79

formes que le christianisme y a de tout temps


adoptes, la langue, l'esprit national , aux
murs, aux institutions, aux usages, en un
mot, tout ce qui n'est pas contraire au vrai
et au bien. Je vais plus loin, tous les hommes
du parti national qui veulent sincrement
voir l'Eglise russe reprendre son antique splen
deur, son indpendance, l'influence qu'elle
doit exercer sur toutes les classes de la socit,
ces hommes doivent combattre les tendances
fbroniennes, protestantes, voltairiennes, h
gliennes, toutes les tendances anti-catholi
ques, emprunts malheureux que nous avons
faits l'Europe occidentale. Et en mme
temps, pour tre consquents avec eux-m
mes, ils doivent s'associer ce mouvement de
raction ou de renaissance chrtienne, qui
travaille si visiblement et si profondment
toute l'Europe. Ils ne peuvent pas rester
trangers aux manifestations d'un esprit qui,
loin d'tre hostile au leur, s'identifie avec
lui. Les chrtiens convaincus et zls de l'Oc
cident et de l'Orient ont les mmes ennemis
repousser, les mmes intrts dfendre;
s'ils ne font pas une seule et mme arme, ce
80 CATHOLICISME OU REVOLUTION.

sont au moins deux armes allies qui com


battent pour la mme cause.
Une autre voie encore les ramnera au mme
rsultat; leurs prdilections sont pour les sicles
passs; quelques-uns rvent la restauration du
patriarcat, tous acceptent avec amour et avec
respect les enseignements et les exemples don
ns par l'Eglise aux premiers sicles du chris
tianisme; tous prtent une oreille attentive la
voix des saints Pres et celle des conciles.
Or ce retour vers le pass, ce culte de l'anti
quit chrtienne les reporte ncessairement
aux temps o l'Orient et l'Occident taient
unis , o l'Eglise tait une , qu'elle parlt
grec ou latin. Ainsi quelque point de vue
qu'on se place, on doit reconnatre que tout
ce qu'il y a en Russie de vraiment dvou
Jsus-Christ et son Eglise, doit finir par dsi
rer un rapprochement sincre avec l'Occident
chrtien. Supposez un instant que la rconci
liation s'opre entre ces trois grandes choses,
le Saint-Sige, l'Eglise orientale et l'Empire de
Russie, sur les bases que nous avons indiques,
la rvolution est vaincue, le Catholicisme
triomphe et, en mme temps, tout ce qu'il
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 81

y a de gnreuses aspirations, de nobles pen


ses, tout ce qu'il y a de grand et de juste dans
les deux opinions qui se partagent la Russie,
trouve sa ralisation.
11 en est de mme de la politique extrieure.
La Russie restera toujours la premire des
nations slaves, elle restera toujours la pre
mire des nations du rite oriental, et de plus,
quelle place ne pourra-t-elle pas prtendre
parmi les nations catholiques? En un jour, elle
obtiendra l'amour et les sympathies de tant
de catholiques disperss dans le monde. A
Rome, elle verra la dfiance faire place la
confiance la plus entire.
Si nous envisageons en particulier les peu
ples slaves, nous ne tarderons pas nous con
vaincre qu'une transaction de ce genre est
seule capable de mettre un terme aux dissen
sions qui les dchirent. Dans l'intrieur de
l'Empire, la question polonaise est une source
incessante de difficults et de dangers; ne se
raient-ils pas carts en grande partie par
la pacification religieuse? Je vais plus loin,
dans le sein de la nation russe elle-mme,
il y a dsunion. Les classes leves de la
6
82 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

socit, qui vivent en communication plus


intime avec l'Europe occidentale, lui ont en
gnral emprunt ses erreurs plutt que ses
vertus; elles sont devenues trangres aux
traditions de leur pays, trangres la vie
et la pense des masses. Ce dfaut d'harmo
nie dans le sein d'un mme peuple frappe
tous les regards, et le gouvernement russe est
trop clair pour n'en point comprendre le
danger.
Or, quel est le remde une situation pa
reille ? Est-ce de rompre avec l'Europe occi
dentale, de rpudier tout ce qui a t fait par
Pierre Ier, par Catherine II, par Alexandre Ier?
Faut-il rtrograder jusqu'au temps du tzar
Alexis, ou peut-tre jusqu'au rgne d'Ivan le
Terrible? Il est vident que tous les efforts que
l'on tenterait dans cette vue n'amneraient au
cun rsultat favorable. Ce serait se roidir contre
l'impossible. Ce qu'il faut la Russie, c'est un
clerg qui exerce la mme influence sur toutes
les classes de la soc't , qui prche tous la
mme doctrine , qui civilise et moralise le pay
san, et qui, en mme temps, dissipe les nuages
que la frivolit de Voltaire ou la fausse pro
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 83

fondeur de Hegel ont accumuls dans l'esprit


de tant de seigneurs russes. Or, on ne parvien
dra pas donner au clerg russe l'autorit, la
science et le dvouement surhumain dont il a
besoin pour accomplir cette tche, si on ne lui
donne pas l'indpendance, si on ne le rattache
pas au centre de l'unit, en un mot, si on n'ac
cepte pas compltement et franchement la
transaction que nous proposons.
Et que n'y aurait-il pas dire encore, si nous
arrtions nos regards sur ces sectes innombra
bles que le clerg russe s'est montr impuis
sant soumettre? Il y a l un grand, un im
mense danger : ces sectes prsentent des cadres
tout prpars aux socits secrtes; arrive un
homme qui tienne de Pougatchef et de Maz-
zini, et l'on verra les terribles menaces que ces
sectes reclent dans leurs flancs. Il n'y a pas
dire, rvolution ou Catholicisme, pas de
milieu. L'Eglise russe est impuissante; l'au
torit des empereurs de Russie peut tout au
plus retarder l'explosion; chaque jour, le con
tact de ces sectes avec l'lment rvolution
naire devient plus imminent; il faut donc se
hter, et j'ai beau chercher, je ne trouve, en
6.
84 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

tat de conjurer le pril, qu'un clerg la fois


national et catholique.
Que dirons-nous encore de ces nombreu
ses populations, de religions, de langues dif
frentes, que l'Empire de Russie renferme
dans son sein ? Il faut les appeler la ci
vilisation ; il faut les* rattacher la patrie
commune par d'autres liens que ceux de la
force. Je ne veux pas attnuer le mrite des
efforts tents par les missionnaires envoys
ces peuples dans ces derniers temps ; mais, en
rendant hommage ce qui a t fait , la bonne
volont, la gnrosit, l'indomptable ner
gie, la courageuse persvrance de ces mis
sionnaires, ne peut-on pas souhaiter que tant
d'efforts soient couronns de plus grands succs,
et que tant de labeurs soient plus fconds?
Si nous portons nos regards au del des fron
tires de l'Empire, quelle immense perspective
s'ouvre devant nous! Pourquoi des centaines
de missionnaires russes ne s'lanceraient-ils
pas, la croix la main, la conqute du vaste
continent asiatique? Les missionnaires catho
liques ont attaqu ces immenses rgions par
les ctes mridionales. Il m'a toujours sembl
CATHOLICISME OU REVOLUTION. 85

qu'ils auraient recueilli une moisson bien plus


abondante s'ils avaient pu pntrer, par le
nord, dans le centre de l'Asie. Le bouddhisme y
a tabli le foyer de son action. Si on parvenait
y planter solidement la croix, la vrit reli
gieuse rayonnerait de l dans la Chine, dans
l'Indostan, dans tout l'extrme Orient. L'isla
misme serait pris revers, en mme temps
qu'il est attaqu sur les rivages de la Mditer
rane. Un vritable enthousiasme nous saisit
la pense de ce que deviendrait le monde
si l'Asie tout entire tait chrtienne. La puis
sance des armes et celle de l'industrie pour
ront bien doter ces vastes rgions des mer
veilles qu'a enfantes le gnie de l'Europe : les
chemins de fer, les tlgraphes lectriques d
voreront l'espace et dtruiront les distances;
mais il n'y a que la foi chrtienne qui puisse
implanter en Asie la vritable civilisation. Je
ne m'arrterai pas dvelopper tous les avan
tages qui rsulteraient pour la Russie d'une
pareille transformation de l'Asie ; je n'insiste
rai pas sur l'intrt qu'elle a de hter ce mo
ment; mais je ne puis m'empcher de faire
observer qu'il est souverainement important
86 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

pour elle que cette pacifique conqute se fasse


par des missionnaires russes plutt que par
des missionnaires d'une autre nation. Or, il est
vident que l'apostolat des missionnaires rus
ses ne sera fcond que lorsqu'ils seront en
communion avec le centre de l'unit, et en
voys par le vicaire de Jsus-Christ.
On le voit : si, en consentant l'mancipation
de l'Eglise russe, et en rtablissant la commu
nion avec le Saint-Sige, le gouvernement russe
se trouve oblig de renoncer une partie de
on pouvoir, ces sacrifices ne sont pas sans
compensation. Les principes de Richer et de
Fbronius ont t accueillis avec faveur par
la plupart des gouvernements de l'Europe au
xvme sicle; ils ont dfray la politique de
Joseph II, celle de Choiseul, de Pombal et
de Tanucci; mais ils ont fait leur temps,
et les gouvernements les plus clairs com
prennent aujourd'hui qu'enlever l'Eglise
la libert dont elle a besoin, c'est lui enlever
sa force, c'est s'enlever soi-mme un appui
ncessaire. Les mmes penses commencent
se faire jour dans le cabinet de Saint-Pters
bourg; on entrevoit le mal que Pierre Ier a fait
CATHOLICISME OU RVOLUTION. 87

son pays en dpouillant l'Eglise russe de son


autonomie; on songe revenir sur le pass;
on ne tardera pas reconnatre que le seul
moyen efficace de rendre cette Eglise l'in
dpendance, le mouvement et la vie, c'est de
rtablir les liens qui doivent la rattacher au
cur de la chrtient.
La grande uvre de la rconciliation de l'E
glise russe avec le Saint-Sige ne prsente donc
rien de contraire aux intrts du pouvoir imp
rial. D'un autre ct, nous l'avons vu, l'Eglise
russe, loin d'y perdre, y trouve le seul moyen
d'assurer son indpendance et sa dignit; la
bonne volont du Saint-Sige n'est pas en
question; le concordat intervenir ne dpend
que de ces trois puissances; sans leur consen
tement, rien n'est possible; par leur concours,
tout devient facile. Or, ce concours ne peut
manquer, ds qu'on sera arriv la conviction
qu'il est dans l'intrt de tous et de chacun.
C'est cette vrit, vidente mes yeux, que
je voudrais dgager de tous les nuages que
les prjugs, les passions et l'ignorance ont
amoncels autour d'elle. Je voudrais inviter
tous les hommes de bonne volont, quel*
88 CATHOLICISME OU RVOLUTION.

que camp qu'ils appartiennent, entrer dans


cette voie. Le moment de la discussion est
certainement venu. Prenons une une tou
tes les difficults, toutes les objections, et
travaillons de concert les rsoudre en les
claircissant; mettons de ct d'inutiles rcri
minations, tout esprit de contention et d'ani-
mosit; ne cherchons pas faire triompher
autre chose que la vrit; elle est faite pour
tre aperue de toutes les intelligences, pour
tre salue, pour tre aime, pour tre mise
en pratique par tous les hommes.
Qu'on laisse se poursuivre et se dvelopper
pendant quelques annes ce travail pacifique,
et l'on sera surpris de la rapidit avec laquelle
la pense d'un rapprochement ncessaire se
propagera dans les esprits. Aujourd'hui, je
demande si la Russie sera catholique, bientt,
je l'espre, tout le monde le demandera avec
moi, et la question une fois pose, la rponse
ne sera douteuse pour personne.
DOCUMENTS
RELATIFS A LA RECONCILIATION DE L EGLISE ORIENTALE AVEC

LE SAINT-SIGE.
Si l'on veut s'occuper srieusement de la
rconciliation de l'Eglise russe avec le Saint-
Sige, on ne peut se dispenser de consulter
les documents officiels et authentiques. Dis
perss dans des collections volumineuses, ils
ne sont pas la porte de tout le monde et,
en Russie surtout, on les rencontre difficile
ment, mme dans les grandes bibliothques.
C'est pourquoi j'ai cru devoir reproduire ici
les plus importants; c'est--dire, l'acte d'union
entre les Latins et les Grecs, promulgu au
Concile de Florence; le dcret de Clment VIII
au sujet de la runion des vques de la Russie
occidentale, en 4595, et enfin, le bref dans
lequel Benot XIV rsume l'enseignement de
l'Eglise romaine sur les rites orientaux.
1
-.r

. . .'J

ivi. o';i:j :;:)-. w'i ';l:v.")!) ri'io i'.'' 'v :":':f."M fc->\'
no'.i'.'i'i. ".' ':'!
>
'..-'. ; i '.'': o!) o!!;:.)' )
.: .;.;. '/.; c"f) r:o' ',: . : -. ij",

- ''':.:"'>. '::::':/: . : V-.,' '


i
', 3.." 1
-' :"',,

H-* ..'. ."' '


DCRET D'UNION
Entre les I.alliiM et les Gre*, promulgu au Concile de
Florence le 6 Juillet 1439.

EUGENIUS EPISCOPUS, SERVUS SERVORUM DEL

Ad perpetuam rei meinoriam.

Consentiente ad infra scripta carissimo in Ckristo filio


nostro Joanne Palologo Romorum imperatore illustri, et
locatenentibus venerabilium fratrum nostrorum patriarcha-
iiim, et cteris Orientalem Ecclesiam reprsentantibus.

Laetentur cli, etexultet terra; sublatus est enim de medio


paries , qui Occidentalem OrieiUalemque dividebat Ecclesiam :
et pax atque concordia rediit, illo angulari lapide Christo, qui
fecit utraque unum, vinculo fortissimo caritatis et pacis utrum-
que jungente parietem, et perpetuai unitatis fdere copulante
ac continente : postque longam mroris nebulam, et dissidii
diuturni a tram ingentemque caliginem , serenum omnibus unio-
nis optatif jubar illuxit. Gaudeat et mater Ecclesia , quae filios
suos hactenus invicem dissidentes, jam videt in unitatem pa-
cemque rediisse : et quae antea in eorum separatione amaris-
sime flebat, ex ipsorum modo mira concordia cum ineflabili
gaudio Omnipotenti Deo gratias referat. Cuncti gratulentur
fideles ubiqueper orbem, et qui Christiano censentur nomine,
matri catbolicae Ecclesiaa collaetentur. Ecce enim Occidentales,
Orientalesque Patres post longissimum dissensionis atque dis-
cordiae tempus, se maris et terraa periculis exponentes, omni-
busque superatis laboribus , ad hoc sacrum cumenicum con
94 DOCUMENTS.

cilium, desderio sacratissimae unionis, et antiquae caritatis


reintegrandae gratia , laeti alacresque convenerunt , et intentione
sua nequaquam frustrati sunt. Post longam enim laboriosamque
indaginem , tandem Spiritus Sancti clementia ipsam optatissi-
mam sanctissimauique uuionem consecuti sunt. Quis igitur
dignas Omnipotentis Dei beneficiis gratias referre sufficiat?
Quis tantae divinae misera tionis divitias non obtupescat? Cujus
vel ferreum pectus tanta supernae pietatis magnitudo non mol-
liat ? Sunt ista prorsus divina opera , non humanae fragilitatis
inventa , atque ideo eximia cuin veneratione suscipienda , et
divinis laudibus prosequenda. Tibilaus, tibi gloria, tibi gra-
tiarum actio, Christe, fons misericordiarum qui tantum boni
sponsae tuae Catholicae Ecclesiae contulisti , atque in generatione
nostra tuae pietatis miracula demonstrasii , ut enarrent omnes
niirabilia tua. Magnum siquidem divin umque mu nus nobis
Deus largitus est : oculisvidemus, quod ante nos multi cum
valde cupierint, aspicere nequiverunt.
Gonvenientes etiam Latini et Graeci in hac Sacrosancta cu-
menica Synodo, magno studio invicem usi sunt, ut inter alia
etiam articulus ille de divina Spiritus Sancti processione summa
cum diligentia et assidua inquisitione discuteretur. Prolatis
vero testimoniis ex divinis Scripturis , plurimisque auctoritati-
bus sanctorum doctorum Orientalium , et Occidentalium ; ali-
quibus quidem ex Patre et Filio, quibusdam vero ex Patre per
Filium procedere dicentibus Spiritum Sanctum , et ad eamdein
intelligentiam aspicientibus omnibus sub diversis vocabulis;
Graeci quidem asseruerunt, quod id quod dicunt Spiritutn
Sanctum ex Patre procedere, non hac mente proferunt ut ex-
cludant Filium, sed quia eis videbatur, ut aiunt, Latinos asserere
Spiritum Sanctum ex Patre et Filio procedere tanquam ex duo-
bus principes et duabus spirationibus , ideo abstinuerunt a di-
cendo quod Spiritus Sanctus ex Patre procedat et Filio. La
tini vero asseruerunt, non se hac mente dicere Spiritum Sanctum
ex Patre Filioque procedere, ut excludant Patrem, quin sitfons
DOCUMENTS. 95

et principium totius deitatis, Filii scilicet et Spiritus Sancti; aut


id, quod Spiritus Sanctus procedit ex Filio, Filius a Patre non
habeat, sive quod duo ponant esse principia, seu duas spiratio-
nes , sed uuum tantum asserant esse principium , unicamque
spirationem Spiritus Sancti, prout hactenus asseruerunt. Et cum
ex his omnibus unus et idem eliciatur veritatis sensus, tandem in
in lia scriptam sanctamet Deo amabilem, codeni sensu, eadem-
que mente unionem unanimiter concordarunt et consenserunt.
In nomine igitur Sanctae Trinitatis Patris et Filii et Spiritus
Sancti , hoc sacro approbante universali Florentino concilio
diffinimus, ut haec fidei veritas ab omnibus Christian is credatur
et suscipiatur, sicque omnes profiteantur.
Quod Spiritus Sanctus ex Patre et Filio aeternaliter est, et es-
sentiam suam suumque esse subsistens habet ex Patre , simul
et Filio , et ex utroque aeternaliter tanquam ab uno principio et
unica spiratione procedit Declarantes, quod id quod sancti
doctores et patres dicunt, ex Patre per Filium procedere Spi-
ritum Sanctum, ad hanc intelligentiam tendit, ut per hoc si-
gnificetur, Filium quoque esse secundum Graecos quidem cau-
sam , secundum Latinos vero principium subsistentiae Spiritus
Sancti , sicut et Patrem ; et quoniam omnia quae Patris sunt ,
Pater ipse unigenito Filio suo gignendo dedit , praeter esse Pa
trem : hoc ipsum, quod Spiritus Sanctus procedit ex Filio, ipse
Filius a Patre aeternaliter habet, a quo etiam aeternaliter geni
tus est.
Diffinimus insuper explicationem verborum illorum , Filio-
que, veritatis declarandae gratia, et imminente tunc necessitait1,
licite et rationabiliter symbolo fuisse appositam.
Item in azymo , sive fermentato pane triticeo corpus Christi
veraciter confici , sacerdotesque in altero ipsum Domini corpus
conficere debere, unumquemque scilicet juxta suae Ecclesiae ,
sive Occidentalis, sive Orientalis, consuetudinem.
Item si vere pnitentes in Dei caritate decesserint , ante-
quam dignis puitentiae fructibus de commissis satisfeceriut ,
96 DOCUMENTS.

et omissis , eorum animas pnis purgatoriis post mortem pur-


gari; et ut a pnis hujusmodi releventur, prodesse eis fidelium
vivorum suffragia, missarum scilicet sacrificia, orationes et
eleemosynas , ac alia pietatis officia , quac a fidelibus pro aliis
fidelibus fieri consueverunt secundum Ecclesiae instituta. Illo-
rumque animas , qui post baptisma susceptum nullam omnino
peccati maculam incurrerunt, illas etiam quae post contractam
peccati maculam in suis corporibus , vel eisdem exutae corpo-
ribus (prout superius dictum est) sunt purgatae, in clum mox
recipi, et intueri clare ipsum Deum trinum et unum, sicuti
est, pro meritorum tamen diversitate alium alio perfectius.
lllorum autem animas, qui in actuali mortali peccato , vel solo
originali decedunt, mox in infernum descendere, pnis ta
men disparibus puniendas.
Item diffiuimus , Sanctam Apostolicam Sedem et Romanum
Pontificcm in universum orbem tenereprimatum, et ipsum Pon-
tificem Romanum successorem esse beati Petri principis Apo-
stolorum , et verum Christi vicarium , totiusque Ecclesiae ca-
put , et omnium christianorum patrem et doctorem existere ,
et ipsi in beato Petro pascendi , regendi et gubernandi univer-
salem Ecclesiam a Domino nostro Jesu Christo plenam potesta-
tem traditam esse , quemadmodum etiam in gestis cumenico -
rum conciliorum , .et in sacris canonibus continetur.
Renovantes insuper ordinem traditum in canonibus , ce tero-
rum venerabilium Patriarcharum , ut Patriarcha Constantino-
politanus secundus sit post sanctissimum Romanum Pontifi
cem, tertius vero Alexantlrinus, quartus autem Antiochenus, et
quintus Hierosolymitanus, salvis videlicet privilegiis omnibus
et juribus eorum.
Datum Florentine in sessione publica synodali , in Ecclesia
majori solemniter celebrata, anno Incarnationis dominicae mil-
lesimo quadringentesimo trigesimo nono, pridie nonas Julii ,
Pontificatus nostri anno nono.
Sequuntnr subscriptiones.
DCRET DE CLMENT VIII
An sujet de la runion des Kvque* de la Itusiale occidentale
le 2 3 dcembre 1595.

Unio nationis iiithen cum Ecclesia romana.

CLEMENS EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DE.

Ad perpetuaiii rei memoriam.

Magnus Dominus et laudabilis nimis in civitate Dei nostri in


monte sancto ejns. Civitas Dei supra montem posita, quae ab-
scondi non potest, in qua gloriosa, etadmiranda operatur Deus,
et ipse fundavit eam Altissimus, Sancta est Ecclesia, una Ca~
tholica et Apostolica, aedificata a Christo Domino supra Beatis-
simum Apostolorum Principem Petrum, qui est fundamentum
Ecclesiae quod positum est a summo Architecto Christo Jesu,
qui cum sit primarium fundamentum, et lapis electus, et an-
gularis, qui portat, et sustentat omnia verbo virtutis suae, idem
ipse qui vocat ea quae non sunt, tanquam ea quae sunt, et qui
dixit, et factasunt, Simouem Joua: filium hominem mortalem,
et natura sua imbecillem singularis gratiae privilegio Cepham
vocavit, hoc est Petrum, eique taniam firmitatem , et solidita-
tem dedit, ut esset petra immobilis, supra quam aedificavit
sanctam civitatem suam, quae est Ecclesia Dei viventis, eain-
demque per legitimant summorum Romanorum Pontificum
successionem, in quibus Beati Petri auctoritas nunquam deficit,
aedificat autem usque in finem saaculorum. Itaque per omnes
aetates, et tempora ad hanc petram Fidei, Spiritu Sancto auc-
tore, confluuut genies, et in hanc Deo dilectam Civitatem per sa-
lutarisBaptismijanuamintroducuntur, nationes et populi multi.
7
98 DOCUMENTS.

Saepe etiam , qui fallaciis bominum et Uiaboli insidiis seducti


per devia aberrantes, et perniciosa schismatasectati inseruerunt
se doloribus multis, et ab hac sancia civitate discesserunt ,
iidem Divina> misericordiae abundantia perresipiscentiam, con-
versionem, et pnitentiam tanquam ex fluctibus emergunt, et
erroribusacschismatibusdamnatis, et repudiatisiterum in banc
sanctam Civitatem a Summo llomano Pontifice, qui iliius claves
habet, reducuntur, et ad pristinam unitatem maguo Ecclesiae
Catholicae gaudio revocantur. Et ne veterem antiquitatis me-
moriaui repetamus, uovissime bis diebus uostris illustre recou-
ciliationis, et reversionis ad Catholicam Ecclesiam exemplum
extitit Ruthenorum Episcoporum : qua in re abundantes, divi-
tias bonitatis Dei erga humilitatem nostram agnoscimus, qui
cuni ita disposuerit, ut Pouticatus noster in tam multas Chris-
tian lleipublicaj calamitates, et tantam temporum acerbitatem
incideret, saepe etiam secundum multitudiuem dolorum in corde
nostro consolationibus suis laetilicat animam nostram. Antea
siquideiu llutbeni Episcopi, atque ea omnis copiosa, et clara
uatio cum llomana Ecclesia omnium Ecclesiarum Maire, et
Magistra non communicabat, sed proprii sermonis, atque idio-
inatis usu, retento Grco Kiiu, vivebat, etluctuosum Graecorum
schisma sequebatur : ex quo sane scbismate, quod intimo cum
dolore commemoramus, iunumerabiles aeruumae, et miseriae
ad nobilissimam Graecorum gentem tanquam a fonte quodam
promanarunt.

SI. Episcopi Rutheni slatuerunt redire ad Ecctesiam Romanam


anno 1594.

JNuper vero Venerabilis fraier Michael Archiepiscopus et Me-


tropolita Kioviensis, Haliciensisque, ac totius Russiae et cum eo
plerique ejus comprovinciales Episcopi , videlicet Venerabilis
(rater llypatius Protothronius Episcopus Wlodimiriensis , et
Brestensis, Cyrillus Exarcba Episcopus Luceorieusis, et Ostro-
siensis, Gregorius nominatus Archiepiscopus electus in Episco
DOCUMENTS. 99

pum Polocensem, et Vitebscensem, Leontius Episcopus Pin-


scensis, et Juroviensis, qui paulo post ex hac vita decessit, et
Dionysius Episcopus Chelmensis, et Belsensis, et deinde Jonas
Archimandrita Kobrinensis electus in Episcopum Pinscensem
et Juroviensem in locum demortui Leontii praedicti, hi omnes
divina Spiritus Sancti luce eorum corda collustrante, cperunt
ipsi secum cogitare, et inter se multa consultatione , et pru-
denti adhibita conferre, et serio tractare, se, et greges quos
pascerent, non esse membra corporis Ghristi, quod est Eccle-
sia, qui visibili ipsius Ecclesiae capiti Summo Romano Pontifici
non cohaererent, et propterea spiritualis vitae influxus se non
posse capere, neque crescere in charitate, cum ab eo essent dis-
juncti, ex quo secundum Deum pendet totum corpus compac-
tum, et connexum per onmem juncturam subministrationis in
mensuram operationis uniuscujusque membri : quin etiam se
omnibus animoe periculis, et insidiis Principis tenebrarum tan-
quam leonis rugientis propositos esse, qui intra ovile Christi,
intra arcam salutis, et intra Domum illam non essent, quae est
aedificata supra petram, quam flumina, et venti irruentes ne-
queunt prosternere, in qua sola domo Agnus ille ad vitae fruc-
tinn comeditur, qui tollit peccata mundi. Quamobrem pro
consilio, et salutari deliberatione inter se statuerunt, ac firmiter
decreverunt redire ad suam et omnium fidelium Matrem Ro-
manam Ecclesiam, reverti ad Romanum Pontificem Christi in
terris vicarium, et totius populi Christiaui communem Patrem,
et pastorem, longo quidem temporis intervallo post annos fere
centum quinquaginta, et amplius, postea quam primum a piaa
mem. Eugenio Papa IV in Generali Concilio Florentino Graeci
recepti et reconciliati Ecclesiae fuerant. Hanc autem delibera-
tionem, etdecretum scripto tradiderunt, et mandarunt, cui Mi-
chael Archiepiscopus, et omnes supradicti Episcopi subscripse-
runt, datumque est die secunda mensis Decembris anno 1594
in quo seipsos ad Romanae Ecclesiae communionem , et unita-
tem procurandam communi veluti viuculo obstrinxerunt,
100 DOCUMENTS.

S 2. Duo Episcopi etecti Procuratores pro hac reconcitiatione.

Quod igitur idem Michael Archiepiscopus, et Coepiscopi ejus


supradicti salutariter statuerant, sedulo exequentes, duos ex
eorum numero delegerunt primarios Episcopos Venerabiles
Fratres Hypatium Protothronium Episcopum Wlodimiriensem,
et Brestensem, et Cyrillum Exarcham Episcopum Luceorien-
sem, et Ostrosiensem praestantes viros, et zelo Dei praeditos, qui
cum Romam advenissent, secum decretum illud detulerunt, de
quo supra diximus, Michaelis Archiepiscopi et Metropolitae, et
sua, et aliorum Episcoporum, qui superius enumerati sunt,
manu subscriptuni. Et litteras praeterea ad Nos scriptas attule-
runt, datas ex regno Poloniae et Magno Ducatu Lithuaniae die
12 Junii annoDomini 1595, juxta kalendarium vetus, quibus
infrascripti Episcopi subscripserant, Michael Archiepiscopus
Metropolita Kioviensis, et Ilaliciensis, ac totius Russiae, Hypa-
tius, Protothronius Episcopus Wlodimiriensis, et Brestensis,
Cyrillus Exarcha Episcopus Luceoriensis, et Ostrosiensis, Gre-
gorius nominatus Archiepiscopus electus in Episcopum Polo-
censem et Vitebscensem, Leontius Episcopus Pinscensis, et
Juroviensis postea defunctus, Michael Episcopus Premisliensis,
et Samborensis, Gedeon Episcopus Leopolionsis, Dionysius
Episcopus Chelmensis , et novissime Jonas Archimandrita Ko-
brinensis, electus postmodum in Episcopum Pinscensem, et
Juroviensem loco praedicti Leontii Episcopi, ut praefatur de-
functi.
3. Suppticant pro receptione retentis ritibus Grrcia.

Cum igitur duo supradicti Episcopi, et oratores Hypatius, et


Cyrillus benigne a Nobis in conspectum, et colloquium nostrum
essent admissi, easque litteras ab ipsisquoque subscriptas Nobis
reddidissent, Nostram atque Apostolicae sedis gratiam humiliter
petierunt, seque intra gremium Cntholicae Romana? Ecclesiae
recipi et tanquam membra iterum capiti uniri supplicarunt,
DOCUMENTS. 101

salvis eorum ritibus et cremoniis in Divinis officiis, et Sacra-


mentorum administratioae, et alias juxta unionem celebratam
in Concilio Florentino inter Occidentalem, et Orientalem Grae-
corum Ecclesiam; vicissim obtulerunt se paraios omnes hae-
reses, etschismata damnare, omnesque errores detestari , quos
damnat, et detestatur Sancta Catholica Romai.a Ecclesia, et eos
praesertim quorum causa hactenus ab eadem Romana Ecclesia
separati.'et disjuncti fuerunt. Tum etiam Fidei catholicae pro-
fessionem rite facere ac Nobis denique uti vero Christi Vicario,
et Sanctie Apostolicae sedi obedientiam, et subjectionem debi-
tam praastare, et perpetuo spondere. Attulerunt iidem Episcopi
praeterea ad Nos IiIteras Charissimi in f.hristo filii Nostri Sigis-
mundi Poloniae et Sueciae Regis, qui ut est egregie pius. et Ca
tholicae Religionis propagandae cupidus, salutare hoc negotium
de Ruthenis ad reconciliationem, et unitatem Catholicae Eccle
sia; recipiendis magnopere Nobis commeudavit, quocl et alii
fratres Nostri Catholici Episcopi Poloni fecere, hoc est dilectus
filius Noster Georgius Cardinalis Razivilius Episcopus Craco-
viensis , Joannes Demetrius Archiepiscopus Leopoliensis , et
Bernardus Episcopus Luceoriensis.
54. Ctemens rebus iu Cougr. S. Officii examinatis consistorium
indicit. In quo tectis Episcoforum Ruthenorum titeris.

Nos igitur, qui per Dei gratiam nihil magis optamus, aut
quaerimus, quam animas Christolucrari, eorum petitionibus, et
oblationibus intellectis, et consideratis, eas etiam a Venerabili-
bus fratribus Nostris S. R. E. Cardiualibus Congregationi
Sancta; Romaine, et universalis Tnquisitionis praefectis diligeu-
ter considerari jussimus; cumque omnia accurate excussa, et
examinata essent, et duo Episcopi supradicti Hypatius, et Cy-
rillus tam suo proprio , quam Michaelis Archiepiscopi , seu
Metropolitain, et coepiscoporum suorum nominequaead haere-
sum, errorum et schismatis condemnationem et detestationem
pertinebant rite praestitissent : item prompti essent publie ftdem
102 DOCUMENTS.

Catholicam ex formula praescripta profiteri , ac Nobis , et sedi


Apostolicae veram obedientiam exhibere, ob eas causas statuimus
ad Dei gloriam Ruthenos Episcopos et nationem ad corporis Ec-
clesiae, et Romanae Ecclesiae communionem, et unitatem admit-
teudos, et recipiendos esse. Quod ut more magis solemni, et ma-
jori cum laetitia spirituali fieret, certo constituto die, hoc est
hodierno, qui est tertius et vigesimus mensis Decembris anni
praeseutis 1595, sacro Sabbathi quatuor temporum , et vigiliae
natalis Domini Nostri Jesu Christi geminato jejunio, Venerabiles
fratres Nostros S. R. E. Cardinales eorumque amplissimum
Collegium in Nostrum Apostolicum Palatium, et in Aulam quae
dicitur Constantini , hujus rei causa congregaverimus, quibus
nobiscum de more considentibus, multisque Praesulibus, Prae-
latis, et Aulicis honoratis viris, et familiaribus nostris praesen-
tibus, et astantibus, duos supradictos Episcopos Ruthenos
oratores introduci mandavimus, qui ad pedes humilitatisnostrae
provoluti, se ad corporis Ecclesiae Catholicae, et Romanae Ec
clesiae unitatem et obedientiam recipi, et admitti iterum suppli-
citer petierunt. Tum jussu nostro lecta est deliberatio, et de-
cretum supradictum Michaelis Archiepiscopi Metropolitae, et
Episcoporum Ruthenorum, qui ei subscripserunt, quique supra
singillatim nominati sunt, de petenda, et quibusvis impedi-
mentis remotis firmiter efficienda cnm Romana Ecclesia ejus
modi reconciliatione , et membrorum ad caput suum nova
unione. Lectum est autem primo loco Ruthenico sermone, ut
conscriptum est, deinde lecta est versio latina ad verbum. Tum
lectaa sunt etiam litterae de eadem re ad Nos a praedictis Mi-
chaele Archiepiscopo Metropolitano , et Episcopis Ruthenis
scriptae, de quibus supra diximus et eodem plane modo pri-
mum quidem Ruthenico sermone, deinde ex latina versione ad
verbum sunt lectae, mox ab uno ex Secretariis nostris domesti-
cis clara voce ipsis Episcopis, et oratoribus latine significari
jussimus, quantam animus noster laetitiam caperet, et exultaret
spiiitus noster in Deo salutari nostro propter Ruthenorum hanc

"\
DOCUMENTS. 103

saluberrimam deliberationem, quantum ipsi cleberent Deo bo-


norum omnium auctori, qui Spiritus Sancti afllatu banc eis
mentem dedisset ut veteres errores agnoscerent, et detestaren-
lur, et ad petram Fidei , ad Romanam Ecclesiam Caput, Ma-
trem et Magistram omnium Ecclesiarum redirent.
S 5. Uterque Episcopus Fidei professionem emittit nomine totius
nationis.

Tum illi statim Hypatius, et Cyrillus tam suo proprio nomine,


quam uti Oratores, et Procuratores Michaelis Archiepiscopi, et
coepiscoporum suorum supradictorum fidem Catholicam juxta
formam professionis fidei orthodoxae a Graecis feciendae ab hac
Sancta sede praescriptam integre, et de verbo ad verbum pro-
fessi sunt, Nobis et Apostolicae sedi debitam, et perpetuam
obedientiam et subjectionem praestiterunt,quam Nos una cum
venerabilibus fratribus Nostris S. R. E. Cardinalibus recepi-
mus, atquehaecomnia Archiepiscopum, etEpiscopos Ruthenos
eorum collegas, ac Clerum et Populum rata, et grata habituros,
et eamdem fidei professionem facturos, atque obedientiam
praestituros, omnia denique per ipsos eorum Oratores et Procu
ratores, atque promissa confirmaturos, et observaturos bona
fide, et corde sincero coram Deo, qui judicaturus est vivos et
mortuos jurejurando promiserunt. Primus auteni Hypatius
Episcopus fidei orthodoxae professionem fecit latina lingua, quod
ipse latine nosset, juxta formam praedictam : legit autem eam
clara voce de scripto integre in eum, qui sequitur modum.
S 6. Professio Fidei Episcopi Wtodimiriensis.

Sanctissime, ac Beatissime Pater.


Ego humilis Hypatius Pociey Dei gratia Protothronius Wlo-
dimiriensis, et Brestensis Episcopus in Russia Nationis Russo-
rum seu Ruthenorum, unus ex Procuratoribus Revereudorum
in Christo Patrum Dominorum Praelatorum ejusdem nationis,
venerabilis Michaelis Rahosa, Archiepiscopi Metropolitae Rio
104 DOCUMENTS.

viensts, et Haliciensis , ac totius Russiie, et Georgii Archiepis-


copi deuominati electi in Episcopum Polocensem , etVitebscen-
sem, et Jonae Hohol electi in Episcopum Pinscensem, et
Juroviensem, et Michaelem Kopystenski Episcopi Premislensis,
et Samboriensis, et Gedeonis Balaban, Episcopi Leopoliensis, et
Dionysii Zbiruiski Episcopi Chelmensis, ab eis specialiter con-
stitutus, etmissus una cuin Reverendo in Christo Paire Domino
Cyrillo Terleczki Exarcha Episcopo Luceoriensi, et Ostrosiensi
ejusdem Nationis altero ex Proc.nratoribus dictorum Domino-
i uni Praelatorum , et collega meo ad ineundam et suscipiendam
unionem Sanctitatis vestrae et Sanctae Romanae Ecclesiae atque
ad deferendam debitam obedientiam ipsorum omnium, ettotius
Ecclesiastici eorum status, et ovium eis commissarum nomine,
huic Sanctae Sedi Beati Petri et Sanctitati Vestrae, uti Summo
Pastori Universalis Ecclesiae ad pet'.es Sanctitatis Yestrae positus,
ac infrascriptam Sanctae Orthodoxae Fidei professionem juxta
formam Graecis ad unitatem dictaa S. R. E. redeuntibus prae-
scriptam facturus, et emissurus tam Procuratorio nomine prae-
dictorum Dominorum Archiepiscopi, et Episcoporum Ruthe-
norum meorum principalium, quam etiam meo proprio simul
cum praedicto Domino Cyrillo Exarcha Episcopo Luceoriensi, et
Ostrosiensi Procuratore, et collega meo polliceor et promitto,
quod ipsi D. Archiepiscopus, et Episcopi illam rata m et gratam
habebunt ac suscipient, et acceptabunt, et intra tempus com-
petens ratificabunt, et confirmabunt, atque de novo juxta prae-
dictam formam de verbo ad verbum facieut, et emittent, et
eorum manu scriptam , et sigillo obsignatam ad Sanctitatem
Vestram , et hane Sanctam Apostolicam Sedem transmittent
prout sequitur.
Omittitur professio Fidei, quia reperitur impressa.

5 7. Professio Fidei atterius Procuratoris sciticet Episcopi Luceoriensis.

'l'uni Ruthenica lingua conscripta, et similiter ab ipso sub-


scripta pro eo lecta est a dilecto filio Eustachio Volovitio Cano
DOCUMENTS. 105

nico Vilnensis ecclesiae ejusdem linguae perito. Deinde Cyrillus


Episcopus eamdem Orthodoxae Fidei professionem fecit ad
eamdem prorsus formam, prout Hypatius Episcopus fecerat
Ruthenice scriptam, eo quod linguam latinam noncalleret. Sed,
et latine scriptam ac ab ipso subscriptam ejus nomine legit di-
lectus filius Lucas Doctorius canonicus Luceoriensis, hujus-
modi sub tenore, videlicet.
Sanctissime, ac Beatissime Pater.
Ego humilis Cyrillus Terleczki Dei graiia exarcha Episcopus
Luceoriensis, et Ostrosiensis in Kussia, nationis Hussorum seu
lluthenorum, unus ex Procuratoribus Reverendorum in Christo
Patrum Dominorum Praelatorum ejusdem nationis videlicet
Michaelis Rahosa Archiepiscopi Metropolitae Kioviensis, et
Haliciensis ac totius Russiae, et Gregorii Archiepiscopi deno-
minati electi in Episcopum Polocensem et Vitebscensem et
Jonae Hohol electi in Episcopum Pinscensem et Juroviensem et
Michaelis Kopystenski Episcopi Premislensis et Samboriensis ,
et Gedeonis Balaban , lipiscopi Leopoliensis et Dionysii Zbi-
ruiski Episcopi Chelmensis, ab eis specialiter constitutus, et
missus una cum Reverendo in Christo Patre Domino Hypatio
Pociey Protothronio Wlodimiriensi et Brestensi Episcopo ejus
dem nationis , altero ex Procuratoribus dictorum Dominorum
Praelatorum, etcollega meo, ad ineundam.etsuscipiendam unio-
nem Sanctitatis vestrae, et S. R. E. atque ad deferendam debi-
tam obedientiam ipsorum omnium, et totius Ecclesiastici eorum
status, et ovium eis commissarum nomme, huic Sanctae Sedi
Beati Petri et Sanctitati Vestrae , uti Summo Pastori Universa-
lis Ecclesiae ad pedes ejusdem Sanctitatis Vestrae positus , ac
infrascriptam Sanctae Orthodoxae Fidei professionem, juxta
formam Graecis ad unitatem dictae Sanctae Romanae Ecclesiae
redeuntibus praescriptm facturus, et emissurus, tam proprio
nomine praedictorum Dominorum Archiepiscopi , et Episcopo-
rum Ruthenorum meorum principalium,quam etiam meo pro
prio simul cum praedicto Domino Hypatio Protothronio Wlo
106 DOCUMENTS.

dimiriensi et Brestensi Episcojw) l'rocuratore, et collega meo


polliceor, et promitto quod ipsi Domini Archiepiscopus, et
Episcopi illam ratam, et gratam habebunt, ac suscipient, et
acceptabunt, et intra tempus competens ratificabunt, et con-
(irmabunt , atque de novo juxta praedictam formam de verbo
ad verbum facient , et emittent , et eorum manu subscriptam ,
et sigillo obsignatam ad Sanctitatem Vestram, et hanc Sanctam
Apostolicam Sedem trausmittent, prout sequitur, Firma fide, etc.
Prout supra, quamvis non su apposita cum sit impressa.
$ 8. Pnitentiario majori committitur absotutio ipsorum a censuris.

Quare Nos commisimus et mandavimus dilecto fdio Nostro


Julio Antonio Presbytero Cardinal! Sanctae Mariae Transtybe-
rim Sanctae Severinae Majori Pcenitentiaro nostro, ut eosdem
Hypatium, et Cyrillum Episcopos, et Oratores, ac eorum co
mites , familiares , et domesticos tam Presbyteros , et Clericos ,
quam etiam laicos, et alias quascumque personas dictae Nationis
Ruthenorum Romae praesentes a quibusvis excommunicationis,
suspension is, et interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis,
censuris, etpeenis, in quas propter praemissa, seu schisma,
haereses, et errores praefatos, quibus forsan adhaeserint, quo-
modolibet incurrerunt, auctoritate Nostra in Utroque foro
absolvat in forma Ecclesiae consueta, nec non cum eisdem
Episcopis , ac eorum comitibus familiaribus et domesticis , et
quibusvis aliis personis, Presbyteris, et Clericis super irregu-
laritate per eos praemissorum occasione contracta, quodque
clerical i cbaractere, quo antea rite insigniti fuerunt, illiusque
privilegiis uti , ac in omnibus etiam Sacris , et Presbyteratus
Ordinibus antearite susceptis etiam in Altarisministeriominis-
trare, seu dicto charactere , qui insigniti non sunt, insigniri, et
si idonei fuerint , ad omnes etiam Sacros et Presbyteratus Or-
dines praedictos promoveri , et quaecumque et qualiacumque
Benecia Ecclesiastica cum cura , et sine cura , etiamsi cano-
nicatus, praebendae, dignitates, personatus, administrationes, vel
DOCUMENTS. 107

officia existant, sive si jam obtineant, sive si eis alias in futurum


canonice conferautur, recipere, et obtinere, et quoad vixerint,
retinere;nec non cum eisdem Episcopis, ut Ecclesiis quibus
canonice praesunt, seu praefecti fuerunt , praeesse et munere
consecrationis per eos antea rite suscepto uti, et ad alias similes
cathedrales , vel etiam majores , etiam Metropolitanas ecclesias
transferri , et illis praeesse , libere et licite possint , et valeant
dicta auctoritate dispenset

S 9. Et ipsis Procuratoribus datur facilitas absotvendi cxteros su


nationis.

Ipsis vero Hypatio, et Cyrillo Episcopis, et Oratoribus facul-


tatem et potestatem dedimus , cum in Russia fueriut, absol
vendi eadem Nostra Apostolica auctoritate eodem modo ab
excommunicationis, suspensionis, et interdicti, sententiis, cen-
suris, et paenis Michaelem Archiepiscopum, et caeteros Episco-
pos supradictos. Ac similiter cum praefatis Archiepiscopo et
Episcopis super hujusmodi irregularitate praemissorum occa-
sione per eos fortasse contracta dispensandi. Ac insuper, ut
iidem Archiepiscopus, et Episcopi supradicti sic absoluti, et
cum quibus , ut praefatur fuerit dispensatum, unusquisque in
propria civitate, et Diaecesi, vel in sua jurisdictione omnes, et
singulos tam Presbyteros et Clericos , quam alias quascumque
etiam laicas utriusque sexus personas, qui, quaeve ad hujus
modi unitatem S. R. E. venerint , vel eam amplexi fuerint , in
praedicta forma Ecclesiae absolvere , nec non cum Presbyteris,
et Clericis praedictis super irregularitate per eos, vel eorum
aliquem occasione praemissorum quomodolibet contractam
quoad Ordinum exequutionem, quam quorumcumque benefi-
ciorum Ecclesiasticorum retentionem , vel assequutionem dis-
pensare pariformiter eadem nostra auctoritate possint, quem-
admodum etiam aliis litteris Nostis in forma Brevis latius con-
tinetur.
108 DOCUMENTS

S 10. Admissio Ruthenorum ad petitam unionem.

Ut igitur de Ruthenorum ad Romanam Ecclesiam reditu, et


reconciliatione ad posteitatis memoriam certa, et perpetua
extet testificatio , hac nostra perpetua constitutione Venerabiles
fratres Michaelem Archiepiscopum Metropolitam , et caeteros
episcopos Ruthenos supradictos, qui decreto consenserunt , et
litteris ad Nos missis subscripserunt tato praesentes, quam ab
sentes, unacum omni eorum clero, et populo nationis Ruthenae,
seu Russae, quae ad temporale Dominium, et ditioneiu charis-
simi filii nostri Sigismondi Poloniae, et Sueciae Regis pertinet,
ad laudem et gloriam Sanctae, et individuae Trinitatis, Patris,
Filii, et Spiritus Saucti, ad incrementum et exaltationem Fidei
Christian intra gremium Ecclesiae catholicae, et unitatem
S. R. E. uti membra nostra in Christo recipimus, unimus,
adjungimus, anuectimus, et incorporamus , atque ad majorem
charitatis nostra erga ipsos significationem, ouines sacros ritus,
et cremonias, quibus Rutheni Episcopi, et Clerus juxta Sanc-
torum Patrum Gracorum instituta in Divinis officiis et Sacto-
sanctae Missae sacrificio caeterorumque Sacramentorum admi-
nistratione, aliisve sacris functionibus utuntur, dummodo ve-
ritati et doctiinae Fidei catholicae non adversentur, et Commu-
nionem cum Romana Ecclesia non excludant, eisdem Ruthenis
Episcopis et Clero ex Apostolica benignitate permiitimus, con-
cedimus, et indulgemus.

S 11. Ctausuta derogatoria.

Non obstantibus Constitutionibus, et Ordinationibus Apos-


tolicis , caeterisque contrariis quibuscumque.

S 12. PonUficis precatio

Omnes igitur unanimes no spiritu benedicamus Deum caeli,


et Patrem misericordiarum , qui facit mirabilia magna sulus
a saeculo, qui corda filiorum ad patrem convertit, oves Christi
DOCUMENTS. 109

ad ovile reduxit, meuibra capiti iterum conglutinavit. Bene-


dictus Deus, qui semper cogitat cogitationes pacis, et vult
omnes salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire. Benedicti
sint fratres nostri Michael Arcbiepiscnpus Metropolita , et coe-
piscopi ejus Rutheni, qui aures suas non obturaverunt ad voces
Domini, sed illi ad ostium cordis stanti, et pulsanti aperue-
runt , per ipsius gratiam , qui dat velle et perficere pro bona
Yoluntate. Det illis Deus abundantiam caelestium donorum , et
conservet et corroboret in hoc sancto proposito cum omni Clero,
et fideli populo, ut permaneant in charitate, et obedientia
S. R. E. Matrissuae, ut agnoscant, et perpetuo confiteantur
magnitudinem divinae misericordiae erga ipsos, et ambulant in
via Domini conservantes unitatem spiritus in vinculo pacis no-
biscum, ut filii nostri dilecti, quos singnlari nostro cum gaudio
suscepimus in Domino. Ita Christus Dominus pro sua immensa
clementia Ruthenorum exemplo Graecos orones ab Ortho
doxie Fidei tramiie aberrantes, qui eos in erroribus sequuntur,
permoveai, qui Ruihenis ipsis in hac reconciliatione praeire
debuerant, qui (amdiu duplici gravissimo jugo anime, et cor-
pore premuntur, quorum calamitatem dies, etnoctes lngemus,
et ut ipsi secter.tur unitatem, et pacem , ac erroribus et tene-
bris rejectis amplectantur veritatem, et Iucem, et revertantur ad
Nos, qui intra cor nostrum in visceribus Jesu Christi eosreci-
pere optamus, ut in omnibus glorificetur Deus, et Pater Do
mini nostri Jesu Christi , et fit unum ovile, et unus Pastor,
Amen.
S 13. Fies tran&umptorum.

Volumus autern, ut praesentium literarum transumptis etiaui


impressis, Notarii publici manu subsciptis, et sigillo personae
in dignitate ecclesiastica consiitutae obsignatis eadem prorsus
fules in judicio, et extra illud ubique locorum habeatur, qua>
iisdem praesentibus haberentur, si forent exhibitae, vel ostensae.
110 DOCUMENTS.

S 14. CtausutsB.

N u II i ergo omnino hominum liceat hanc paginam, etc. Nos-


trae receptionis, unionis, adjunctionis, annexionis, incorpora-
tionis, permissionis , concessionis , et indulti infingere, etc.
Si quis autem , etc.
Datum Romae apud S. Petrum anno incarnationis Dominica;
1595, Decimo Kal. Januarii Pontificatus nostri Anno IV. (23
decembr. 1595.)
BREF DE BENOIT XIV
Sur les rites orientaux.

A MISSI0NAR10S PER ORIENTES! DEPUTATOS.

BENEDICTUS PAPA XIV.


Dtf.ECTI FUI, SALUTEM ET APOSTOLICAM BENED1CTIONEM.

S 1. Duptex quantum Congregat. Propagandes Fidei Mixsionario


propositum. Primum, quemnam Riium servare debeant Syriaci, et
Armeni, in Latinorum Ecctesiis Sacra peragentes.

Allatae sunt ad Congregationem Venerabilium Fratrum Nos-


trorum Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalium negotiis Propa-
gandae Fidei praepositorum Litterae Sacerdotis cujusdam , Sa-
cris Missionibus exercendis deputaii in Civitate Balsera: , quam
vulgo Bassoram vocant, quaeque itinere quindecim dierum a
Babylonia distat, et mercatorum negotiationibus est celeber-
riiua ; quibus Litteris exponendum censuit , plures in illa urbe
commorari Catholicos Riis Orientalis, Armenos nempe, aut
Syriacos, qui peculiari Templo carentes, ad Latinorum Missio-
nariorum Ecclesiam se conferunt, ubi eorum Sacerdotes Missa-
ruia Sacrificia juxta peculiares ipsorum ritus offerunt, aliasque
Sacras Cremonias perficiunt ; Laici autem hujusmodi Sacris
intersunt, et Sacramenta ab iisdem Sacerdotibus suscipiunt.
Indeque occasionem arripuit quaerendi ; utrum praedicti Ar
meni, et Syriaci, Catholicum suum Ritum observare debeant,
an vero, ad tollendam varietatem in ipsa Ecclesia, in quam La-
tini etiam, uti diximus, conveniunt, magis consentaneum vi-
deatur, ut Armeni, et Syriaci, relicto veteri Kalendario, novum
amplectantur, in iis, quae pertinent ad statuenda tempora
Paschalis Solemnitatis, et annuae Communionis, sicuti etiam
Quadragesimae , dierumque Festorum tam mobilium , quam
immobilium : atque ulierius progrediendo, quaesivit, quatenus
112 DOCUMENTS.

praedictis Balserae Armenis, et Syriacis novum Kalendarium


observandum decernatur, ulrum aliis quoque Orientalibus
praescribi debeat, qui peculiare quidem habent Templum, sed
adeo angustum, ut Sacris Functionibus decenter obeundis im-
par deprehendatur, ideoque ad Ecclesiam Latinorum plerum-
que se conferunt.

5 2. Attcrum, an Missionariis concedenda tit facuttas cttm prufatU


dispensandi super abstinent ia a piscibvs tempore jejunii.

nsuper idem Missionarius praedictae Congregationi subdidit,


quod quum Catholicis Orientalibus Armenis, et Syriacis prae-
ceptum sit, diebus jejuuio dicatis, a piscibus abstinere, plures
inter ipsos reperiuntur , qui id minime observant , non ullo
sane adducti contemptu , sed partim naturae fragilitate per-
tracti, partim ex eo, quod Latinis Catholicis aliam esse consue-
tudinem intuentur : ideo non alienum videri, si facultas Mis
sionariis tribuatur permittendi , non quidem universis, sed
speciatim his, aut illis, ut piscibus utantur jejunii tempore, ita
tamen, ut nullum inde scandalum oriatur, et aliud pietatis npus,
loco abstinentiae a piscibus, subrogare jubeantur.
S 3. Rescriptnm utriqite quxsito redditum, ut nihit innovetur.

Ha'c , uti diximus, a praedicto iMissionario proposita sunt


Congregationi de Propaganda Fide, quae de more eadem exa-
minanda remisit alteri Congregationi Generalis Inquisitionis.
Habita vero haec fuit coram Nobis die 13 Martii hujus
anni 1755, et unanimi Cardinalium Inquisitorum consensu, re<-
sponsum fuit : m'Ai/ esse innovandum. Id quod Nos etiam
auctoritate nostra firmavimus, permoti potissimum decreto alias
a primodicta Congregatione de Propaganda Fide die 31 Ja-
nuarii anni 1702 edito, quod deinde confirmatum, et rnova-
tum non semel fuit, et est hujusmodi : Referante R. P. D.
Carolo Augustino Vabrono Secretario, Sacra Congregatio
manduvit prtfcipi, prout prsenti decreto prrecipitnr, omni
DOCUMENTS. 113

bus, et singulis Missionum Apostolicarum Prfectis, et Mis-


sionariis, ne ullus eorum in posterum, quavis occasione, mit
prtextu, audeat dispensare cum Catholicis quaivmcumque
Nationum Orientalium, super jejuniis, orationibus, cremo-
niis, et similibus , a proprio earumdem Nationum Ritu pr-
scriptis, et a Sancta Sede Apostolica approbatis. Prterea
eadem Sacra Congregatio censuit, non licuisse, nec licere
prfatis Catholicis ullatenus a proprii Ritus, a Sancta Ro-
mana Ecclesia ut supra, approbati consuetudine et observantia
recedere. Hujusmodi autem decretum sic confirnuuum, ac re-
novatum, iidem Emientissimi Patres ab omnibus et singulis
prdictis Prfectis , et Missionariis omnino et absque ulla
tergitfersatione observari debere, mandarunt. Quod quidem
decretum respicit Catholicos Orientalis Ecclesiae, eorumque ri
tus ab Apostolica Sede approbatos : Orientalem autem Eccle-
siam omnibus notum est quatuor Ritibus constare, Graeco vide-
Iicet, Armeno, Syriaco, et Cophtico, qui sane Ritus universi
sub uno nomioe Ecclesiae Graecae, aut Orientalis intelliguntur,
non secus ac sub Ecclesiae Laiinae Romaine nomine, Ritus Ro-
manus, Ambrosianus, Mozarabicus, et varii peculiares Ritus
Ordinum Regularium comprehenduntur.

S 4. Conscribenda Encyclic finis , ut Missionariis decreta Congrega-


tionum perspecta fiant, iisdemque in Orientatibus reducendis certatra-
daiur agendi norma.

Adeo perspicua est decreti sententia, ut nullo Commentario


indigeat. Quare nostra hrec Encyclica Epistola eo tendit, ut hu
jusmodi Lex omnibus cognita fiat, atque perspecta, utque dein-
ceps executioni diligentius mandetur. Merito namque dubitari
potest, quaestiones a Missionario Balserae propositas, ex ignora-
tione decretorum, quae jampridem edita suni, promanasse. Sed
quoniam ex aliis multis atque frequentibus indiciis conjicimus,
Missionarios Latinos in id curam, et cogitationes intendere, ut
in convertendis Orientalibus a Schismate et errore ad Unitatem,
11/ DOCUMENTS.

Sanctamque Catholicam Religionem, Orientalem Ritum de me-


dio tollant, aut saltem labefactent, Catholicosque Orientales ad
Latinum Ritum amplectendum alliciant, non alia quidem de
causa, nisi studio Religionis amplificandae , et opus bonum,
Deoque gratum operandi ; ideo consentaneum putavimus (quo-
niam animum ad scribendum appulimus ) hac nostra Encyclica
Epistola brevius, quo fieri poterit , ea omnia complecti, quae
juxta hujus Apostolicae Sedis sententiam, pro norma haberi de-
bent, quoties Orientales ad Catholicam Religionem convertun-
tur, quaeque servanda sunt cum Orientalibus Catholicis, qui
versantur in Locis, ubi aut nulli degunt Latini, aut Latini Ca-
tholici simul cum ipsis Orientalibus Catholicis commorantur.
S 5. Romanorum Pontifi;um sotticitudo in revocandis ad unitatem
Orientatibus.

Sane historiam Ecclesiasticam ne quidem primis, ut ajunt,


labiis attigisse dicendus esset , qui ignoraret quantum elabora-
verint Romani Pontifices, ut Orientales ad unitatem adduce-
rent, post funestum schisma Photii, qui tempore Summi Pon-
tificis Sancti Nicolai I, Constantinopolitanam Sedem, depulso
per vim Sancto Ignatio Patriarcha legiiimo, invasit. Sanctus
Leo IX, Praedecessor noster, Legatos suos Constantinopolim
misit, ut hujusmodi schisma, quod per duo circiter saecula so-
pitum, Michael Cerulariusredintegraverat, extirparet ; sed illius
conatus in irritum ceciderunt. Urbanus deinde II Graecos ad
Barense Concilium invitavit ; sed exiguum fructum consecutus
est, tametsi Sanctus Anselmus Cantuariensis Archiepiscopusom-
nem curam impenderit, ut ipsos Ecclesiae Romanae conciliaret,
ipsisque errores, in quibus versabantur, doctrinae suae lumine
patefecerit. In Lugdunensi Concilio , quod Beatus Gregorius X
coegerat, Michael Palaeologus Imperator, et Graeci Episcopi,
unitatem Romanaa Ecclesiae amplexi sunt; verum mutatis ani-
mis ab illa rursum desciverunt. In Concilio autem Florentino
sub Eugenio IV Summo Pontifice , ad quod Joannes Pateolo
DOCUMENTS. 115

gus, et Joseph Patriarcha Constantinopolis, cum caeteris Orien-


talibus Episcopis, convenerant, Unio statuta fuit, et uniuscu-
jusque subscriptionibus acceptata ; eodemque in Concilio, Ar-
menorum, et Jacobitarum Ecclesiae, ad obedientiam Sedis
Apostolicae redierunt; deinde Eugenius Pontifex Florentia Ro
mam profectus, Legatos etiam Regis iEihiopum excepit, ac Sy-
ros, .Chaldaeos, et Maronitas ad obedientiam Romanae Sedis
redegit. Sed quoniam, uti legitur in Evangelio sancti Matthaei,
cap. xni, semen, quod cecidit super petram, nullum affert
fructum, quia non habet ubi radicem defigat : Hi sunt, qui
cum gaudio suscipiunt continuo verbum Dei, non habent au-
tem in se radicem : facta autem tribulaiione et persecutione
propter verbum , continua scandalizantur : ideo vix Marcus
Archiepiscopus Ephesinus, tamquam novus Photius, Unionem
convellere adnixus est, et adversus ipsam cpit vocem extol-
lere, statim omnis optatus fructus deperiit.

SC. In unione curanda semper id actum, ut exptosis erroribus Ortho


doxe Fidei oppnsitis, Ritus esset iUxsv.s.

Praeterea Ecclesiasticae historiae ignarum se proderet, qui pa-


riier nesciret, ita cum Orientalibus Unionem peractam, firma-
tamque fuisse, ut Dogma processionis Spiritus Sancti a Patre,
et Filio reciperent, atque adeo licitam fuisse admitterent addi-
tionem vocis Filioque, Symbolo factam ; ut panem non minus
fermentatum, quam azymum, Sacramenti Eucharistiae mate-
riam esse faterentur ; ut dogma Purgatorii, visionis beatificae,
ac Primatus Romani l'ontificis amplecterentur ; uno verbo om-
nem cuiam collatam fuisse, ut errores Catholicae Fidei adversi
evellerentur ; numquam vero id actum esse, ut venerabili
Orientali Ritui detrimentum ullum inferretur. Sed praesentem
quoque Ecclesiae disciplinam prorsus ignoraret, cui satis explora-
tum non esset, Romanos Pontifices, qui infelicibus praeterito-
rum temporum successibus minime deterriti, de reducendis ad
Unitatem Graecis semper cogitarunt, eamdem viam, quam
116 DOCUMENTS.

paulo ante indicavimus, semper institisse, et adhuc insistere ;


sicut ex ipsorum cum dictis, tum factis manifeste colligitur.

S 7. Prxctarum in id affertur S. LeonU IX faetum.

Undecimo saeculo nonnullae Consiantinopoli, Alexandriae, et


in Patriarchatu Jerosolymitano reperiebantur Latinorum Eccle-
sia>, inquibus Latinus Ritus servabatur, quemadmodum Romae
non deerant Graecorum Templa, in quibus ipsi GraecoRitu sa
cra nninera persolvebant. Michael Cerularius, impius schisma-
tis instaurator, Latinas Ecclesias jussit obserari. Verum Sanc-
tus Leo IX Ronianus Pontifex par pari nequaquam retulit
quamvis id facillime posset, neque Graecorum Templa Romae
clausit, sed aperta esse voluit. Itaque de injuria Latinis illata
conquestus in sua Epistola prima cap. 9 , itn subdidit : Ecce
in liac parte Romana Ecclesia quanto discretior, moderatior,
et clementior vobis est ? siquidem, cum intra et extra Romam
plurima Grcorum reperiantur Monasteria, sive Ecclesi,
nullum eorum adhuc perturbatw, vel prohibetur a patenta
traditione, sive sua consuetudine ; quin potius suadetur, et ad-
monetur eam observare.

S 8. Innocent' III et Honorii III rescripta, de Grxcis Ritibus


retinendis.

Initio saeculi decimi tertii, cum Latini in potestatem suam


Constantinopolim redegissent, et Summus Pontificex Innocen
tas Tertius decrevisset Patriarcham Latinum in ea Civitate
constituera, cui non solum Latini, sed etiam Graeci obtempe-
rarent ; nihilominus palam declarare non praetermisit, nullum
se velle Graecis Ritibus inferre detrinientum, nisi si qua3 forte
consuetudines inter eos receptae, periculum animarum par
rent, aut honestati Ecclesiasticae adversarentur. Decretalis hu-
jus Pontificis, in Concilio Lateranensi IV edita, refertur tum
in tom. vu Collectionis Conciliorum Harduini, pag. 22, tum
in Cap. Licet, de Baptismo: Licet Grcos diebus nostris ad
DOCUMENTS. 117

obedientiam Sedis Apostolic revertentes fovere, ac honorare


velimus, mores, ac Ritus eorum , quantum cum Domino pos-
sunius, substinendo, in lus tamen Mis deferre nec volumus,
nec debemus, qu periadum generant amnarum, et Eccle-
siastic derogant honestati. Hunorius postea III, qui Inno-
centio immediate successit, iisdem verbis iisus est, cum (iteras
dedit ad Regem Cypri, qui duos Episcopos in nomiullis Regni
sui Civitatibus optabat, Latinum videlicet pro Latinis, qui in
illis versa ban tu r, Graecuui alterum pro G rancis, qui iisdem in
locis commorabantur. Atquae haec Honorii epistola typis im
pressa legitur in Annalibus Raynaldi ad annum Christi 1222,
num. 5.
S 9 Idijttum ilerato constituit Innocentius IV.

Documentis ejusmodi plurimum redundat saeculum decimum


tertium. Ad hoc quippe saeculum pertinet epistola Innocen-
tii IV ad Danielem Regem Russiae, apud Raynaldum ad an
num 1247, num. 29, qua ipsius Regis specialem devotionem
erga Ecclesiam Catholicam commendans, concedit, ut Ritus, qui
Fidei Romanaa Ecclesiae non repuguarent, in ejusdem Regno
serveutur, ita scribens : Eapropter, charissime in ChristoFili,
tuis supplicationibus inclinati, Episcopis, et aliis Presbyteris
de Russia, ut liceat eis more suo ex fermentato conficere, et
alios earum Ritus, qui Fidei Catholic, quam Ecclesia Ro-
mana tenet, non obvient, observare auctoritate prsentium
indulgemus. Huc etiam spectat ejusdem Innocenta IV epistola
ad Othonem Cardinalem Tusculanum Sauctae Sedis Legatum in
Insula Cypri, cui muiais demandaverat nonnullas controversias
componendi, quae Graecos inter, ac Latinos excitaia; fuerant,
uti deprehenditur ex ejus Constitutione, quae incipit : Sub Ca
tholic : quaeque in veteri Bullario tom. I , numero decima
quarta recensetur : Verum quia nonnulli Grcorum jamdu-
dum ad devotionem Sedis Apostolic redeuntes, ei reverenter
obediunt, et intendunt ; licet, et esepedit, ut mores ac Ritus eo~
118 DUCUMENTS.

ruiu, quantum cum Deo possumus, tolermes, ipsos in Eccle-


si Roman obedientia praservemus. Quamquam in his, quie
animarum periculum parerent, vel, honestati Ecclesiastic de-
rogarent, me debeamus Mis deferre aliquatenus, nec veli-
mus. l'ostquam vero in eadem epistola praescripsit ea, quae a
Graecis facienda erant, tum ea enumeravit, quae illis permit-
tenda arbitrabatur ; his verbis concludit : Memoratis autem
Archiepiscopo Nicosiensi, et ejns Suffraganeis Latinis, com-
muniter auctoritate nostra prcecipias, ut eosdem Grcos su
per prmissis, contra Imjusmodi provisionem, et deliberatio-
nem nostram , non inquietent aliquatenus, nec molestent.
Idemque Pontifex Innocentius IV Laurentium Minoritanv P-
nitentiarium suum, Apostolicum Legatum constituons, eique
plenam auctoritatem tribuens in Graecos omnes, qui in Regno
Cypri, in Patriarchatibus Antiocheno, et Hierosolymitano mo-
rabantur, in Jacobitasetiam, Maronitas, acNestorianos, bocilli
putissimum mandavit, ut Graecos universos auctoritate sua vin
dicaret ab omnibus molestiis, quae ipsis a Latinis inferri pos-
sent : Mandamus, quatenus Grcos illarum partium, quoeum-
que nomine censeantur, auctoritate Apostolica protegens, tur-
bari eos violentiis, vel quibuscumque molestiis non permutas,
injurias quaslibet et offensas a Latinis Matas eisdem, plenarie
faciens emendari, et Latinis ipsis districte prcipiens , Ut a
similibus de ctero penitus conquiescant. Haec sunt Innocen-
tii verba ad praedictum Legatum Apostolicum, quae a Raynaldo
adannum Christi 1247, w. 30, recensentur.

S 10. Hujusque proximus Successor Atexander IV.

Alexander IV in locum Innocentii Pontificis immediate


suflectus, cum irritam cessisse Praedecessoris sui voluntatem
animadvertisset , cumque turbas, ac dissensiones Graecos
inter ac Latinos Episcopos in Regno Cypri adhuc vigere per-
cepissel, Latinis Kpiscopis indixit, ut Graecos Ecclesiasticos
suas ad Synodos accerserent ; eos autem Decretis Synodalibus
DOCUMENTS. 119

subjectosdeclarans, sequentem conditionem adjecit : Recipere,


et observare Synodalia statuta, qu tamen Grcorum Ritibus
Fidei Catholic non adversis, et a Romana Ecclesia toleratis,
non obvient. Hujusmodi laudabili exemplo inhaerens Elias Ar-
chiepiscopus Nicosiensis anno 1340 Decretis suis synoda-
libus hanc declaratinem inseruit : Per hocautem non intendi-
mus inhibere Grcis Episcopis, et eorum subditis, quin Ritus
suos, Fidei CathoLicce non adversos, sequantur, juxta compo-
sitionem a felicis recordationis Domino Alexandro Romano
Pontifice in Regno Cypri inter Latinos, et Grcecos editam, et
observatam. Haec omnia perspici possunt in Labbeana Collec-
tione, Venetae editionis, tom. xiv, pag. 279 et tom. xv,
pag. 775.
S 11. Unio Grcorum in Lugdunensi Concitio stipntatasuh conditione
ne quid Grxcus Ritus immutaretur.

l'nem saeculo decimo tertio imponit memorata Graeco


rum , Latinorumque Unio statuta in Generali Concilio Lug
dunensi sub beato Gregorio X Summo Pontifice, qui ad Mi-
chaelem Palaeologum Fidei Confessionem, unionisque Decretum
a Concilio firmatum, et a Legatis Orientalibus juratum misit,
ut ipse quoque Imperator, ac reliqui Graeci Episcopi eisdem
subscriberent. Peracta fuerunt omnia ab Imperatore, et Orien
talibus, adjecta tamen bac conditione, quae ipsorum litteris
continetur, ab Harduino relatis in sua Collectione, tom. via,
pag. 698. Sed rogamus Magnitudinem Vestram, etc., quod
permaneamus in Ritibus nostris, quibus utebamur ante
Schisma, qui scilicet Ritus non sunt contrarii contra supra-
dictam Videm, nec contra Divina prcepta. Quamvis auiem
responsum Gregorii Pontificis ad has Orientalium Hueras inte-
rierit, quum tamen ipse Unionem ab iis acceptatam atque sub-
scriptam satis ftrmam reputaverit , merito inde colligitur, prae-
dictam conditionem ab ipso receptam , probatamque fuisse. Et
saue Nicolaus III Gregorii Successor , per suos Legatos , quos
120 DOCIMENTS.

Constantinopolim misit, his verbis aniuium suum patefecit, uti


habetur apud Raynaldum ad annum Christi 1278. De cteris
autem Grcorum Ritibus, eadem Romana Ecclesia intentlit
Grcos, ffuantum cum Deo poierit, faeorabiliter prosequi , et
ifsos in Mis Ritibus, de quibus Sedi Apostolic visum fuerit,
quod per eos Catholic Fidei non ldatur integritas, nec
sacris statutis Canonum derogetur, perseverare permiait.

5 12. Simititer rcs geita est in Concitio Ftorentino, probante Euge-


nio IV Pontifice.

Quod aitinet ad saeculum decimum quintum, sat esse potest


indicata superius Unio in Concilio Florentino statuta , cui ab
Eugenio Pontifice probatae, Joannes Palaeologus subscripsit,
bac lege : ne ex Ritibus nostr Ecclesi aliquid immutetur :
uti idere est tom. IX. Collectionis Harduini , p. 395. Veruui ,
cum Nobis in animo non sit singula percensere, quaa a Romanis
Pontificibus, sequentibus deinde saeculis gesta sunt, praecipua
quaedam attingemus, ex quibus manifesto deprehendatur, ipsos
quidem omni conatu, studioque egisse, ut insidentes Orienta-
lium animis errores ab iis evellerent , sed simul etiam mani-
festis argumentis id ostendisse, sartos tectosque se velle Ritus,
quibus eorum majores aute Schisma, approbante Sede Apostolica,
usi fuerant; nec unquam ab Orientalibus postulasse, ut si Ca-
tholici esse vellent, Latinum Ritum amplecterentur.

5 13 Subsequentium Pontificum Leonis X, Ctementis Vit ei PU IV


cura servandi Grxci Riixts.

In Graecorum Enchiridio edito Beneventi, duae Summorum


Pontificum Leonis X , et Clementis VII habentur Constitutio-
nes, quibus vehementer increpantur Latini illi, qui in Graecis
reprehendebant observautiam eorum, quae in Florentino Con
cilio eisdem permissa fuerant; praesertim quod Sacrificium
offerrent in fermentato, uxorem ducerent, antequam sacris
Ordinibus iniiiarentur, eamque post susceptos Ordines sacros
DOCUMENTS. 121

retinerent, quodque Eucharistiam sub utraque specie etiam


Pueris exhiberent. Pius IV in Constitutione : Romanus pon-
tifex: quae numero est 75, tom. Il, veteris Bullarii, dum Grae-
cos in Latinorum Uicesibus commorantes , Latinis Epis-
copis subjectos fore decernit , ita subdit : Per hoc tamen non
intendimus, qnod ipsi Grci ab eorum Grcanico Ritu detra-
hantur, vel alias desuper quoquo modo per locorum Ordina-
rios, aut alios , impediantur.

5 14. Gregorius XIII in Cottegiis pro Gracia, Maronitis, et Armenis


in Urbe erectis , Ritum Orientaient servari votuit. Rutheni ad unita-
tem Cathoticam redeuntes eumdem Orientatem Ritum sihi ittaesum
stipuiantur. Eamdem conditionem semper ratam firmamque fore
edicit Pautus V.

Annales Gregorii XIII, a Paire Maphaeio conscripti, et


Komae impressi anno l'J42, complura referunt, quae idem
Pontifes gessit, licet exitu parum felici, ut Cophtos, Arme-
nosque ad Gatholicam Fidem reduceret. Sed ad rem nostram
potissimumfaciuntea, quae leguntur in ipsius Constitutione 63,
in novo Bullario, tom. IV, part. 3 , et in duabus aliis, videli-
cet 157 et 173, in eodem Bullario, tom. IV, par. ti, de fun-
datione trium Collegiorum in Urbe ab eodem Pontifice institu-
torum pro Graecis, Maronitis, et Armenis , in quibus Alumnos
dictarum Nationum educari voluit, ita tamen, ut semper in
suis Ritibus Orientalibus perseverarent. Celeberrima fuit Unio
Ruthenorum cum Apostolica Sede tempore fel. record, de
mentis Papae VIII peracta, cujus monumenta relata leguntur
in Annalibus Venerabilis Gardinalis Baronii , Romanae editionis
anni 1596, tom. vu, ubi, pag. 682, exhibetur Decretum ab
Archiepiscopis, et Episcopis Ruthenis pro ineunda Lnione con-
fectum , cum hac conditione : Salvis tamen , et in integrum
observatis cremoniis , et Ritibus cultus Divini peragendi, et
Sanctorum Sacramentorum , juxta consuetudinem Ecclesi
Orientalis; correctis tantummodo Us articulis, qui ipsam
122 DOCUMENTS.

Unionem impedirent ; ut more antiquo firent omnia, sicut


olim Unione durante fuerunt. Sed cum paulo post ad pacem
turbandam rumor percrebuisset , sublatos esse in UnioneRitus
universos, quibus Rutheni antiquitus usi fuerant in Divina
Psalmodia, in Missae Sacrificio, in Sacramentis administrandis,
aliisque Sacris Cremoniis; Paulus V. Litteris Apostolicis in
forma Brevis datis anno 1615, quae in eodem Graecorum Enchi-
ridio impressae sunt , voluntatem suam his verbis solemniter
declaravit : Dummodo veritati , et doctrince Fidei Catlwlic
non adversentur, et communionem cum Romana Ecclesia non
excludant , per Unionem prmissam tollere, aut extinguere ,
Ecclesiw Roman intentionem , mentem,et voluntatem non
fuisse, nec esse; nec id dici vel censeri potuisse, nec posse;
quin imo dictos Ritus eisdem Ruthenis Episcopis, et Clero,
ex Apostolica benignitate permissos, concessos , et indultos
esse.
S 15. Ctariora Summorum Pontificum facta, quibus evincitur, fuisse
eos de Orientati Ritu servando vehementer sotticitos.

Aptissime hic recenseri possent Ecclesiae, quas diversis tem-


poribus posteriores Romani Pontifices Graecis, Maronitis, Ar-
menis, Cophtis, Melchitis in Urbe addixerunt, quaeque etiam-
nuin extant, et patent, ut sacras functiones in ipsis, juxta Ri-
tum suum , singuli expleant. Opportune luc quoque referri
posset, quemadmodum Clemens Papa VIII in sua Constitu-
tione 34, 7, veieris Bullarii, Graecum Episcopum Romae
constituit, ut ltalo-Graecis Latinas Diceses incolentibus Ordi-
nes juxta Graecorum Ritum conferret; deinde vero alium a
(ilemente XII proximo Praedecessore nostro , in sua Constitu-
tione incipien. Pastoralis , fuisse superadditum Graecum Epis-
copum, qui fixam in Bisiniauensi Dicesi Sedem habet, ut
Italo-Graecis Ordines conferat; ne qui longius ab Urbe dis
tant, longum iter aggredi cogantur, ut Ordines ab Episcopo
Graeco Rouiae degente , juxta allatam Clementis VIII Gonsti
DOCUMENTS. 123

tutione , suscipiant; ac ne ipsis quidem Episcopis Catholicis


Maronitarum , Cophtoruin , et Melchiiarum , qui aliquando
Romae versantur, denegari facultatem conferendi Ordines juxta
Rhum suum , nationis suae hominibus, dummodo idouei repe-
riantur. Ad rem pariter hic addi posset, quoties aliqua de dis
ciplina Orieutalimu , vel Italo-Graecorum excitata est contro-
versia, Apostolicam Sedem nihil praetermisisse; ut si quae emen-
dationedigna visa sunt, emendaret, edicendo statim, velle se,
ut caeteris in rebus omnibus Orientalis Ritus inviolatus, firmus-
que maneret; aut aperte decjarando, quae pro Italo-Graecis
inter nos degentibus, et Latinorum Episcoporum jurisdictioni
subjectis statuebantur, ita accipi oportere, ut eos dumtaxat
afliciant, neutiqnam vero protendantur ad G raecos Orientales,
qui a nobis longe dissiti, Graecis Episcopis suis Catholicis sub-
sunt.
S 16. Immo ne passas quidem esse , ut ah aiiis quidauam eidem Ritui
detraheretur.

Deprehenditur id ex confirmatione Synodi Provincialis Ru-


thenorum coactae in urbe Zamosciae anno 1720, ad quam exa-
minandam Nos quoque, quippe qui tunc munere Secretarii
Congregationis Concilii fungebamur, accitifuimus a fel. record.
Benedicto XIII, qui licet obsecundandum putasset insinuation
nibus Patrum ejusdem Concilii, a quibus nonuulli Ritus inter
Graecos vigentes, suis Decretis vel temperati fuerant, vel su-
blati ; praedictam Synodum confirmavit quidem suis Apostolicis
Litteris in forma Brevis, datis anno 1724, hac tamen addita
declaratione : Ita tamen , quod per nostram prdict Synodi
confirmationem nihil derogatum esse censeatur Constitutio-
nibus Romanorum Pontificum Pnedecessorum nostrorum, et
Decretis Conciliorum Generalium , emanatis super Ritibus
Grcorum, qu, non obstante hujusmodi confirmatione,
semper in suo robore permanere debent Idem quoque colli-
gitur ex pluribus nostris Constitutionibus, quae in nostro Bul
124 DOCUMENTS.

lario continentur, de Ritibus Cophtorum, Melchitarum , Maro-


nitarum, llhutenorum , et Ualo-Giaeconim generatim, atque
etiam speciatim de Ritibus Cleri Collegiatae Ecclesiae Messanensis
Sanctae Maria; de Grafeo nuncupatae, ac postremo de Graeco
Ritu in Ordine Sancti Basilii servando. Siquidem in Constitu-
tione87, ejusdem Bullarii, tomi, de Graecorum Welchitarum
Ritibus haec leguntur ; De Ritibus igitur, et moribus Ecclesi
Grc illud in primis generatim statuendum decrevimus ,
nemini licuisse , aut licere , quovis titulo, et colore, et qua-
cumque auctoritaie , aut dignitate , etiamsi Patriarchali, aut
Episcopali prfulgeat quidquam innovare aut aliquid intro-
ducere, quod integram, exactamque eorumdem observan-
tiam imminuat. In praecedenti vero Constitutione 57 , quae
incipit : Etsi Pastoralis 9, num. 1, haec de Italo-Graecis
praescribuntur : Quoniam Orientalis Ecclesi Ritus , utpote
non minima ex parte a Sanctis Patribus profecti, vel a Ma-
joribus traditi, sic animis Grcorum, aliorumque insederunt,
ut Prdecessores nostri Romani Pontifices satius consultius-
que duxerint -Ritus hujusmodi, qua in parte nec Fidei Catho-
lic adversantur, nec periculum generant animarum, aut Ec-
clesiastic derogant honestati, approbare , seu permittere ,
quam illos ad Romanarum cremoniarum normam redu-
cere, etc. Et 9, n. 24, haec leguntur : His insuper, qu su-
perius in quacumque parte Italo-Grcis concessimus , indul-
simus, declaravimus , prcepimus , ordinavimus, et interdixi-
mus, seu prohibuimus , Grcorum in Oriente, sub propriis
Catholicis Episcopis, Archiepiscopis, vel Patriarchis commo-
rantium, et aliarum Christianarum Natioium quorumcum-
que Rituum a Sancta Sede approbatorum , seu permissorum,
juribus qualibuscumque, si qu illis de jure, vel ex consuetu-
dine , vel alias quomodolibet legitime competant, aut Aposto-
licis Constitutionibus vel Conciliorum Generalium , aut par-
ticularium , seu Congregalionum Venerabilium Fratrum
nostrorum Sanct Roman Ecclesi Cardinalium Decretis,
DOCUMENTS. 125

qu super Ritibus Grcorum, seu aliorum Orientalium ema-


narunt, ullo facto prjudicatum , vel prjudicium ullutn
illatum esse , non iniendimus.

S 17. Hsreses tamen wnitatem proscin dentes, summopere aversati,


certas formutas Profcssionis FideiGrxcis, et Orientatibus statuerunt.

Verum his, aliisque pluribus praetermissis, libere asseremus,


Romanos Pontifices assiduam, atque indefessam curam impen-
disse, ut haereses, a quibus Schisma inter Occidentalem , atque
Orienialem Ecclesiam dimanavit, profligarent ; ac propterea
earum doiestationcm , sive abjurationem expoposcisse ab iis
Orientalibus, qui ad Ecclesiae unitatem redire postulant, aut
de quibus explorandum est, utrum vere ad unitatem Aposto-
licae Sedis pertineant. Duae sunt formulae professionis Fidei ,
quarum prima Graecis praescripta a Summo Pontifice Grego-
rioXni, tom. II, veteris Bullarii Romani trigesima tertia
receusetur ; alteram vero pro Orientalibus statuitUrbanus VIII.
Ambae Typis Congregationis de Propaganda Fide editae fuerunt,
prima quidemanno 1623; altera anno 1662. Cum autem deinde
anno 1665 Patriarcha Antiochenus, Syriacus Hierapolis, nec-
iion Archiepiscopus Syrorum in eadem urbe Hierapolis com-
moraniium, suae Fidei professionem ad Urbem transmisissent ,
eaque data fuisset examinanda Patri Laurentio de Lauraa Or-
dinis Minorum Sancti Francisci Conventualium, tunc temporis
Sancti Oflicii Consultori, et deinde S. R. E. Cardinali; is die
28 Aprilis ejusdem anni suffragium smim scripto exaratum
protulit, quod etiam subinde fuit a Congregatione probatum ,
illudque his verbis concluditur : Omnes sunt admittend, sed
significandum est iis, ad quos spectat , ut in postemm curent ,
emiiti Professionem Fidei alias a felicis recordationis Vr-
bano VIII Orientalibus prscriptam, quia Ma continet mul-
larum hresum detestationem , et ali'a pro iis regionibus ne-
Cessaria.
126 DOCUMENTS.

S 18. Curaruntqxie eorum Missatia epurgata recudi, Euchohgium


emendari , servato cteroquin semper Grssco Ritu.

Cumque inimicus homo , ut superseminaret zizania , eo ne-


quitiae nonnullorum animos impulisset, ut Missnlibus, Bre-
viariis, ac Ritualibus admiscerent errores, quibus Ecclesiastici,
cajterique de Clero iuficerentur, opportuno consilio, et post
accuratum examen, Romani Pontifices Typis Congregations
de Propaganda Fide, Missale Cophticum, ac Maronitarnui,
sicut etiam Illyrica, aliaque hujusmodi Missalia recudenda
curarunt. Neque silentio praeterire possumus , quantum curae,
ac laboris collatum fuerit in emendando Graecorum Euchologio,
quod e Typographia ejusdem Congrgationis superioribus men-
sibus prodiit absolutum. Hujus Operis examen maguo quidem
studio sub Urbano VIII Pontifice cptum fuit, at post non
multum temporis intermissum ; instauratum autem novissime
sub Clemente XII, proximo Praedecessore nostro : ast Deus
Optimus Maximus eo Nos gaudio perfudit, ut post innumeras
vigilias, labores, ac discussiones , Pontificatus Nostri tempore,
a Cardinalibus , Praesulibus, Theologis, ac Viris Orientalium
Linguaium peritissimis peractas, quin nobis ipsi pepercerimus ,
investigando nimirum, perlegendo, et expendendo quaecumque
inspicienda, legenda, et examinanda erant, gravissimum hujus
modi opus absolutum intueremur; ea semper adhibita accu-
rata, ac quodammodo scrupulosa circumspectione, nequid
minimum laederetur Giaecus Ritus, sed illibatus omnino reti-
neretur, et integer, quamvis cateroquin superioribus tempo-
ribus inter nostros Theulogos non defuerint , qui Orientalium
Liturgiarum, Rituumque, qui ante Schisma in Orientali Eccle-
sia obtinuerant, penitus ignari, improbarent quidquid adversa-
batur Occidentalis Ecclesiae Ritui , quem tantummodo probe
noverant. Utque uno verbo complectamur omnia, in reditu
Graecorum, Scbismaticorumque Orientalium ad Catholicam
Religionem curando, id unum Romanis l'ontilicibus maxime
DOCUMENTS. 127

cura fuit, ut ex illorum animis radicitus evellerent Arii, Maee-


donii, Nestorii, Eutychetis, Dioscori, Monothelitarum, alio-
rumque errores , in quos infeliciter proruerant ; salvis tamen ,
et intactis Ritibus, ac disciplina, quamanteSchisma servabant,
et profitebantur, quaeque venerandis ipsorum antiquis Litur-
giis, ac Ritualibus innititur; quin unquam iidem Romani Pon-
tifices poposcerint, ut ad Catholicam Fidem redeuntes, suum
Ritum dimittere, et Latinum amplecti deberent; id namque
Ecclesiae Orientalis, et Graecorum, ac Orientaliuui Rituum
omnimodam secum ferret internecionem , quod porro non
modo numquam tentatum , imo vero semper fuit, et est ab
hujus Sanctae Sedis consilio quammaxime alienum.
S 19. M issionariorum quate sit munus, et quam methodum in eo uti-
titer obeundo sectari debeant.

Ex his, quae huc usque latiori calamo relata sunt, plura


facile inferri'possunt. Primum quidem, conatus ouines, omnem-
que diligentiam in id unum impendendam sse ab eo Missio-
nario, qui Orientales Schismaticos , et Gracos, ad unitatem,
Deo juvante, redigere contendit, ut scilicet ab illorum animis
errores depellat Catholicae Fidei adversantes , quos Majores
eorum amplexi sunt, ut causam aliquam praetenderent, qua se
ab Ecclesiae unitate segregarent, subtraherentque ab obedientia
ac obsequio , Romano Pontifici , tamquam ejusdem Ecclesiae
Capiti exhibendis. Quod vero spectat ad argumenta , quibus
Missionarius uti debet; quum Orientales propriis veteribus
Patribus magnopere adhaereant, peracta jam res est operosa
sedulitate diligentissimi Leonis Allai.ii , aliorumque clariorum
Theologorum, qui perspicue demonstrarunt, convenire maxime
inter sese veteres , spectabilioresque Gracorum , nostrosque
Ecclesiae Occidentalis Patres , in iis omnibus , quae ad Dogma
pertinent, et ad confutationem errorum , quibus Orientales, et
Graeci nunc temporis misere implicantur. Quapropter horum
Librorum studium maximam indubie affert utilitatem. Conati
128 DOCUMENTS.

suntsane Lutherani praeterito saeculo, Orientales, et Graecos in


errores suos pertrahere. Idem quoque tentaruut Calvinistae in-
fensissimi hostes praesentiae realis Christi in Sacramento Eucha
ristiae , et transubstantiationis panis , ac vint in ejusdem Cor
pus, et Sanguinem ; et in partes suas Fatriarcham Cyrillum , ut
aiunt, adduxerunt. Attamen, cum Graeci, licet Schismatici,
animadvertissent, novis Lutheranorum erroribusadversari suo-
ruin veterum Patrum auctoritates , praesertim Sanciorum Cy-
illi, Joannis Chrysostomi , Gregorii Nysseni , Joannis Dama-
sceni , tum authentica argumenta , quae ex ipsorum Lyturgiis
depromuntur, ad realem praesentiam , et transubstantiaiionem
asserendam, se decipi minime passi sunt, nec ullo modo a Ca-
tholica veritate recedere voluerunt. Constat id omne ex Schele-
strato in Dissertatione : De perptua consensione Orientalt*
Ecclesi contra Lutheranos : sub titulo : De transubstantia-
tione , p. 717, tom. Il, Actorum Ecclesi Orientalt*. Jidem-
que duabus in Synodis Patriarcham Cyrillum , seu edita sub
ejus nomine Calviniana dogmata, unanimes damnarunt, uti
videre est apud Christianum Lupum part. 5, ad Concilia Ge-
neralia , et Provincialia ; ac potissimum in Dissertatione : De
quibusdam locis cap. 9, in fine. Ex quo primum haud levis
spes affulget , fore , ut ipsorum oculis subjectae auctoritates ve
terum Patrum , quae novis eorumdem erroribus adversantur,
Catholico autem nostro Dogmati favent quammaxime, facilem
viam ad reditum sternant, eosque ad veiam conversionem im-
pellant. Deinde alterum quoque potest inferri , nimirum , non
modo opus non esse , ad Orientales et Graecos in viam unitatis
revocandos, ut laedantur ipsorum Ritus, aut corrumpantur;
quandoquidem id semper alienum fuit ab instituto Sedis Apo-
stolicae, quae in bac ipsa Sacrorum Rituum materia, zizania
a tritico, quoties oportuit, secernere novii ; verum etiam cona-
tus hujusmodi plurimum optatissimae unioni adversari , uti
recte perpendit Thomas a Jesu : De conversione omnium gen*
titan procuranda lib. 1 , cap. 2. Ostendendum etiam, Eccle
DOCUMENTS. 129

siam Romanam probave, ac indulgere, ut qua>vis Ecclesia


propriis adhreat Ritibus, et Cremoniis ; quippe cum
Schmatici propriorum Rituum tenacissimi sint. Ne ipsos eo-
rum perdendorum ingruens aliqua suspicio ab Ecclesia Roma-
na alicnet, et avertat, opportune laborandum, ut se in pro
priis Cremoniis insectandis conservandos esse persuadeantur.
Demum ex iis, quae supra prajecimus, illud tertio infertur,
cavendum omnino esse IMissionario , qui Orientalem schismati .
cum reducere cupit , ne eumdem ad Latinum amplectendum
Ritum inducere contendat : munus namque hoc unum .Missio-
nario demandatur, revocandi Orientalem ad Catholicam Fidem,
non vero ipsum ad Latinum Ritum inducendi.

S 20. Latinis non ticet ad Grcum Ritum transite, neque Grxcis Lati
num Ritum semet amptexis, ad Munt reverti, nisi Apostotica inter
cedt dispenst.

Peracta in Florentino Concilio Unione, quam superius me-


moravimuSj quidam ex Latinis Catholicis , in Gracia commo-
rantes , arbitrati sunt , fas sibi esse a Latino Ritu ad Gracum
transire , allecti fortasse ea libertate , quam noverant Gratis
praeservatam , retinendi post Ordinern Sacrum uxores quas
duxerant , antequam eumdem Sacrum Ordinem suscepissent.
Verum Nicolaus V Pontifex Maximus opportunum huic cor-
ruptelae remedium afferre non praetermisit, uti colligitur ex
ejus Gonstitut. tom. m, part. 3, Bullarii recenter Romae
editi pag. 64. Pervenit ad aures nostras, quod in Locis, quce
Catholicis in Grcia subjecta sunt, multi Catholici, Unionis
prtextu, ad Grcos impudenter transeunt Ritus. Mirati ad-
modumsumus, mirarique non desistimus, nescientes, quidsit,
quod eos a consuetudine , ac Ritibus, in quibus nati, enutriti-
que sunt, in alienigenarum Ritus transposuit : nam, etsi lau~
dabiles Orientalis Ecclesi Ritus sint , non licet tamen Eccle-
siarum Ritus permiscere , neque id unquam Sacrosancta
Synodus Florentimi permisit. Cum Latinus Ritus is sit , quo
130 DOCUMENTS.

utitur Sancta Romana Ecclesia , quae Mater est et Magistra alia-


rum Ecclesiarum , reliquis omnibus Ritibus praeferri debet :
Ex quo porro sequitur, haud licere a Latino Ritu ad Graecum
transire; nec illis, qui semel a Ritu Graeco, vel Orientalt , ad
Latinum transierunt, integrum esse ad pristinum Graecum Ri-
tum reverti , quemadmodum patet ex nostra Constitutione :
Etsi Pastoralis 57, 2, num. 1 3, Bullarii nostri toni. I, nisi
forte peculiares quaedam intercederent circumstantiae , quae
impertiendam hac super re dispeusationem suaderent; sicuti
superioribus temporibus aliquando , et nunc etiam accidit in
Collegio Maronitarum hujus nostrae Urbis, in quo , cum quan-
doque reperiatur aliquis Societatis Jesu Sacerdos , qui Societa-
tem ingrediens, dispeusationem obtinuit transeundi ad Latinum
Ritum , nonnunquam cum eo dispensatur, ut in Ecclesia me-
morati Collegii Missam celebret Ritu Syriaco , et Chaldaico ,
Divinumque Officiumjuxta eumdem Ritum persolvat, nempe,
ut Alumnos in eodem Collegio degentes Ritum ipsum edoceat.
Id liquido apparet ex pluribus Decretis Congregationis Sancti
Officii, uno videlicet dato die 30 Decembris anno 1716, altero
die 14 decembris amio 1740, nec non ex alio recentiori, quod
Nos die 19 Augusti 1752 jussimus expediri.

S 21. Grcis itidem interdictus ad Latinum Ritum transi tus, sed nou
.rque; is autem non a Missionariis , sed ab Apostotica Sede probandus.
Et quid de Itato-Qrtecis.

Haec transitum de Latino ad Graecum Ritum spectant Nunc


autem verba facientes de transi tu ab Orientali , et Graeco ad
Latinum Ritum , libere affirmari potest , transitum hujusmodi ,
non aeque , ac primum, interdici ; sed tamen nequaquam licere
Missionario , Graecum et Orientalem , ad Catholicae Ecclesiae
unitatem reverti exoptantem , inducere , ut proprium Ritum
dimittat, cum ex hac agendi methodo, gravissima detrimenta,
sicuti paulo aitle innuimus , promanare possint. Melchit Ca-
tholici libenter olima Graeco Ritu ad Latinum transibant, sed
DOCUMENTS. 131

vetitum id ipsis fuit , moui tique Missionarii , ne illis suaderent


hujusmodi transitum ; cujus permissio est privative Apostolicae
Sedis judicio reservata, uti manifestum fit ex nostra Constitu-
tione : Demandatam 85 , 35, Bullarii tom. I. Prterea
omnibus, et singulis Melchitis Catholicis, Grcum Ritum
servantibus, ad Latinum Ritum transire deinceps expresse
vetamus. Missionariis vero omnibus districte mandamus, sub
pnis etiam infra exprimendis , aliisque arbitrio nostro de-
cernendis , ne cuiquam ex illis hujusmodi transitum a Grco
ad Latinum Ritum suadere prsumant , aut etiam cupienti-
bus, inconsulta Apostolica Sede , permutant. Conseutanea
sunt Decreta Urbani VIII Praedecessoris nostri quoad Ritum
Graeco-Ruthenum , edita in Congregatione Propagandae Fidei
coram ipso habita die 7 Februarii , ac die 7 Julii anno 162.
Quamvis autem ;equum videri posset libefam Italo-Graecis re-
linquere facultatem transeundi , si liberet , a Graeco Ritu ad La
tinum , cum ipsi inter nos versentur, et Latino Episcopo subji-
ciantur; tamen constitutum est, utSedis Apostolicae auctoritas
ad id omnino requiratur, si de Ecclesiasticis tam Saecularibus ,
quam Regularibus agatur : Si vero Laici , et Saeculares transi
tum hujusmodi postulaverint , Episcopi sufficiat licentia , quam
objustas, ac legitimas causas , certis quibusdam personis mo-
derate impertiri quidem potest , nunquam vero integrae Uni-
versitati : In hac enim facti specie Apostolicae Sedis auctoritate
opus est , uti videre est in saepe memorata nostra Constitu-
tione : Etsi Pastoralis : 17, 2, num. \h, Bullarii nostri
tom. i.

5 22. Objectio ex eo desumpta , quod atiqui Latinorum Ritus Orienta-


tibus permittantur. Duptex statuitur Grzcorum et Orientatium
Ctassis. Nonnutti suis Ritibus ita adhrent ut Latinos damnent, atque
improbent. Exemptis res ittustratur.

Quod si defendi vellet , Orientales , et Graecos haeresim ab


jurantes, et ad unitatem redeuntes , altici jure posse, ac urgeri
9.
132 DOCUMENTS.

ad Ritus suos deserendos, Ritumque Latinum omnino amplec-


tendum , eo quod alias probatum fuerit, atque nunc etiam
probetur, Orientales , et Graecos Latinum aliquem Ritum
sectari; opportuna haud desideratur responsio. Orientales si-
quidem et Graeci duas veluti Classes constituunt. Prima est il-
lorum, qui nequaquam contenti iis rebus, quae ab Apostolica
Sede ipsis ad Unionem conservandam permittuntur, extra ho-
nestatis limites impudenter feruntur, jactantes, quaecumque
a se fiunt , ea jure optimo fieri, Latinosque decipi , qui eadem
non peragunt. Exemplo sit azymum : Graeci , et Orientales , ut
Catholici sint , fateri debent , tam azymum , quam fermentatum
panem , materiam esse aptam Sacramenti Eucharistiae , et
quemlibet Ecclesiae suae Ritum sectari oportere; adeo utqui-
cumque improbat Ecclesiae Latinae Ritum , quae in Eucharistiae
consecratione utitur azymo , a veritate recedat , et in errorem
prolabatur. Uilariou Monachus in Dialectica sua Oratione, quam
Leo Allatius e Graeco sermone Latinam reddidit tom. i, Gr
ci Orthodoxa, edito Typis Congregationisde Propaganda Fide
1652, p. 762, haec advertit : Et hc scripsi vobis, Grci
amicissimi, non panem vestrum, quem adorans que ac no-
stra azyma revereor, incusans, sed exponens, neque probe ,
neque ut Christianum addecet, vos gerere, dum Latinorum
azyma dicto factoque lditis, injuriaque a/peitis; in utrisque
enim, ut dictum est, vents Christus continetur. Exemplumest
itidem exlibertate, Orientali et Graeciae Ecclesiae relicta, ut
qui in ea Sacris Ordimbus , atque etiam Sacerdotio sunt insi-
gniii, uxores, quas ante Sacrum Ordinem duxerunt, retinere
valeant, uti patet ex Can. Aliter, dist. 31, et cap. Cum olim ,
de lericis Conjugatis. Romani siquidem Pontifices perpen-
dentes id nequaquam adversari Divino, aut naturali juri , sed
tantum Ecclesiasticis sanctionibus, opportunum censuerunt
consuetudinem hanc inter Graecos, et Orientales vigentem
ferre, ne, auctoritate Apostolica ad eam evellendam interpo-
sita , illis occasio ab unitate recedendi praeberctur ; quod rerte
DOCUMENTS. 133

expendit Arcudius in ma Concordia, lib. 1, cap. 33. Attauen,


quis crederet? non defuerunt, neque desuni ex Graecis, et
Orientalibus , qui Latinam Ecclesiam injuria arguunt, tamquam
matrimonio infensam , propterea quod exemplum Apostolorum
sequuta, in suis Subdiaconis, Diaconis, ac Presbyteris cliba-
tum servaverit , ac servet. Legi potest Hincuiarus Rbemensis
tom. il, suorum Operum episi. 51. Tertium denique exem
plum suppeditant nonnulli ex Cophtis, quorum Ritus praescri-
bit, ut post Baptismi sacramentum illico adjungatur Confirma-
tio : qui mos non obtinet in Occidentali Ecclesia, quae plerum-
que talem in confirmandis aetatem exposcit, ut quid bonum,
quidve malum sit, possint dignoscere. Romana Ecclesia veteri
Cophtorum consuetudini non adversatur. Verum (quis crede
ret?) exlant ex ipsis nonnulli, qui Baptismum a Latinis colla-
tum ideo perhorrescunt , quod post Baptisma , Confirmationis
etiam Sacramentum non fuerit ministratum. Quamobrem in
nostra Constitutione 129, quae incipit : Eo quamvis tempore :
Bullariinosiri tom. i, merito a nobis arguuntur, atque damnan-
tur : Sicuti lenitati, et patienti Sedis Apostolic consomim
videri potest, quod Cophti in suo jamdin recepto, et ab ea-
dem Sede tolerato usu perseverent , ita ferendum non est, quod
Baptismum Ritu Latino , et seorsim a Confrmatione collatum,
acerbo , alienoque animo perhorrescant.
S '23. Attera Ctassis eorum, qui cum propriis Latinum atiquem Ritum
conjungunt. Afferuntur exempta.

Alteram Classem constituunt Orientales illi , et Graeci , qui


retinentes majori ex parte Ritus suos , et insimul Occidenta-
linm , ac Latinorum Ritus venerantes , ex lus nonnullos se-
quuntur, ex veteri consuetudine suis Episcopis perspecta , et
approbaia, atque insuper ab Apostolica Sede expresse, vel ta
cite confirmata. In hanc Classem referri possunt Armeni, ac
Maroniiui, qui fermentatuui deseruerunt, et Eucharistiam .si-
cuti I.atini , in azymo conficiunt , uti testatur Abrahamus Echel
134 DOCUMENTS.

lensis i suo Eutychio vindicato pag. 477, quam quidem


Armenorum disciplinam nonnulli tribuunt Sancto Gregorio
Illuminatori , primo Armeniae Episcopo, qui initio saeculi
quart i , sub Tiridate rege , martyrii coronam est consecutus ;
alii vero Sancto Silvestro Pontifici, aut Sancto Gregorio Magno
eamdem referunt acceptam , in Conventionibus cum Armeno
rum natione initis , quae indicantur a Summo Pontifice Grego
rio IX, in suis Epistolis ad Regem Armeniae, relatis a Ray-
naldo ad annum Christi 1139, num. 82. Eam certe disciplinam
ab Ecclesia Romana Armenis traditam, testatur eorumdem
Armenorum Sisensis Patriarcha Gregorius , in epistola ad Hay-
tonem patrem Leonis Regis Armeniae Ojenobitam, apud Cle-
mentem Galanum , in Conciliatione Ecclesice Armen cum
Romana tom. I, pag. 9, sic scribens : Quocirca nos a S.
Romana Ecclesia, aqu commixtionem (cum vino in calice)
modo recipimus, sicut ab eadem acceptum habemus Azymum ,
Mitram Epcopalem , et modum signandi Crucem. Vetustis-
sima pariter, et immemorabilis est apud Maronitas azymi con-
suetudo , uti constat ex Morini Prfatione ad Maronitarum
Ordinationes ; et ex Bibliotheca Orientali Assemani senioris,
tom. \,pag. 410 , atque ex Synodo Nationali in Monte Libano
congregata anno 1736, et a Nobisin nostra Constitutione : Sin
gularise i\,Bullariinosiri tom. I, confirmata, incujus cap. 12,
de Sacramento Eucharisti , cum de azymo agitur, haec legun-
tur : Qui mos,et in Ecclesia nostra, et apud Armenos quoque
in Oriente, ab immemorabili tempore obtinuit , et authentica
etiam hujus rei documenta proferre possumus. Hoc Armeno
rum, et Maronitarum exemplo, Bessarion Cardinalis, cui pri-
mum Abbatia Cryptae Ferratae sita in Dicesi Tusculana fuerat
commendata , id obtinuit , ut Graeci Monachi in illa degentes in
azymo consecrarent, quemadmodum legere est in nostra Con
stitutione 33. Inter multa : Vt autem : Bullarii nostri
tom. il Idem semper servatum fuit , hodieque servatur in Ec
clesia Collegiata S. Marioe de Grafeo nuncupata , sita in Mes
DOCUMENTS. 135

sanensi Dicesi, licet ipsius Clerus Ritum Graecum retineat,


uti videri potest in nostra Constitutione 81, quae incipit : Ro
mand Ecclesia, 1, Bullarii nostri tom. i, quamvis, gene-
ratim loquendo , Presbyteri Italo-Graci servent in Italia, Insu-
lisque adjacentibus suam disciplinam , ac Ritum conficiendi in
fermentato Eucharistiam : moneanturque impensius Sacerdotes
Latini, vel Graeci Ritus, ne Eucharistiam consecrare, ac di-
stribuere juxta proprium cujusque Ritum praetermittant , uti
declaratur in nostra Constitutione, quae incipit: Etsi pastora-
lis , 57 , 1 , nwm. 2, ac 6,, num. 1 0 et seq. Bull, nostri,
tom. I.

S 24. Ritus ministrandi Eucharistiam Infantibus, ittico post Bap-


tismum , quando obtinuerit, et quare obsotcverit.

Quibusdam Ecclesjae saeculis is usus obtinuit , ut post Bap-


tismi Sacramentum Eucharistia pueris traderetur, haud qui-
dem ex ea persuasione , quod esset ad aeternam puerorum
salutem necessaria ; sed ex mero ritu , et consuetudine tunc
temporis vigente , quemadmodum sapienter animadverte-
runt Tridentini Concilii Patres, Sess. 21 , cap. U. Inter erro-
res Armenorum a Summo Pontifice Benedicte XII damnatos,
quinquagesimus octavus apud Raynaldum ad annum Christi
1841, 66, recensetur ille, quo asserebaut , ad aeternam pue
rorum salutem , et Baptismi iis collati validitatem , praeter Con-
firmationis sacramentum , Eucharistiam etiam iisdem esse ad-
ministrandam. In Occidentali Ecclesia, quadringentis, etamplius
abhinc annis , Eucharistia pueris post Baptismum non admini-
stratur. Verum negari nequit, ln Libris Ritualibus Orienta-
lium , commemorari Ritum Communionis post Baptismum
pueris administrandae. Assemanus junior, lib. il Codicis Litur-
gici, pag. 149, refert ordinem ministrandi Baptismi apud Mel-
chitas; pay. quoque 309, ordinem exscribit Baptismi Syrorum,
editum a Philoxeno Mabugensi, Episcopo Monophysita ; pag. 306,
alium affert desumptum a veteri Rituali Severi Patriarchae An
136 DOCUMENTS.

tiocheni Monophysitarum ante^ignaui : et Ub. m ejusdem Co-


dicis, pag. 95, et pag. 130, binos alios ordiues commemorat ,
scrvatos in ter Armenos , et Cophtos in ministrando Baptismo ;
quibus omnibus pnecipitur, ut pueris post Baptismum Eucha
ristia ministretur. Hujusmodi consuetudinem apud nounullos
Graecos ad sua usque tempora obtinuisse ait Sanctus Thomas 3
part. qu. 80, art. ad tertium. Arcudius, vero Ub. III, de Sa-
cramento Eucharisti, cap. II, banc esse Graecorum discipli-
nam scribit; sed aliqui ex ipsis paulatim eam deseruerunt,
propter incommoda , quae in praebenda pueris post Baptismum
Eucharistia identidem intercedebant. In actis Synodi sub Ser-
gio Patriarcha Antiocbeno Maronitarum , habitae in Monte Li
bano die 18 Septembris anno 1596, cui praefuit Pater Hiero-
nymus Dandinus Societatis Jesu, nuncius Summi PontiQcis
Clementis VIII, haec verba leguntur can. 7 : Quoniam parvulis
sine indecentia maxima , venerabilque Sacramenti injuria ,
vix potest Sacra Christi Communio dari, caveant in poste-
rum Sacerdotes universi, ne quemquam ante rationis usnm
ad eam admittant. Consentiunt Patres Concilii Zamosciae ha-
biti anno 1720, 3, de Eucharistia. Idemque firmatum legitur
in Actis Libanensis Concilii, quod habitum fuit anno 1736,
cap. 12, de SanctissimoEucharistiSacramentonum. 13,cujus
haec sunt verba : In antiquis quidam nostris Ritualibus, sicut
et in Ordine vtere Romano , et in Eucologiis Grcis, Bap-
tismatis Ministro diserte prcipitur, ut infantes mox a Bap
tismate , Chrismate delibutos , pascat Eucharisti sacramento ;
nihilominus tum ob debitam lutic Augustissimo Sacramento
reverentiam, tum quia idem non est infantibus ac pueris ad
salutemnecessarium , prcipimus , ut infantibus quidem ,dum
baptizantur, Eucharistia nullo pacto , neque sub specie San-
gainis , porrigatur. Quod ipsum statutum fuit in Constitutione
pro Italo-Graecis , incipiente : Etsi Pastoralis : 57, 2, num. 7,
Bull, nostritom. I.
DOCUMENTS. 137

25, Vetustior recentiorque traditw EccUsim Griee disciptina,


quoad Communionem sub utraque specie.

De usu administrandae Eucharistie sub utraque specie


etiam Laicis, quoad Orientalem, et Graecam disciplinais, fuse
disserunt Arcudius in Concordia Occidentali, et Orientalt in
Sacramentorum administratione, lib. III, cap. lv, et Leo Al-
latius in prima adnotatione de Ecclesi Occidentalis, atque
Orientalis consensione pag. l&iti, et seq. In Graecorum Colle-
gio, quod Rom*, uti diximus, erectum fuit a Gregorio XIII,
ea indicta lege, ut Graecus in eo Ritus servetur, quemadmodum
praefatus Leo Allatius testatur in suo Tractatu de tate, et In~
terstitiis, pag. 21, juxta ipsius Collegii Constitutiones a Sunnno
Pontifice Urbano VIII confirmatas, debent Alumni quolibet
octiduo animi sordes Pnitentia; Sacrameuto eluere, et Sacram
Eucharistiam sumere quintadecima quaque die, nec non festis
diebus solemnibus, et singulis Adventus, et Quadragesimae l)o-
minicis, Latino Ritu servato; in festis vero solemnioribus, vide-
licet diebus Paschatis, Pentecostes, et Nativitatis Domini, ju-
bentur, Eucharistiam sub utraque specie Ritu Graeco suscipere,
hoc est in fermeniato, Sanguine intincto, ad quam rem perfi-
ciendam Sacerdos utitur parvo cochleari, quod infert in os sus-
cipientis Eucharistiam : Idemque Ritus servatur cum reliquis
Graecis omnibus, qui praedictis diebus ad solemne Missae Sacri-
licium conveniunt, aut qui aliis per annum diebus in Ecclesia
Graeci Collegii sibi Eucharistiam Ritu Graeco admiuistrari de-
poscunt. Verum Italo-Graecis in memorata Constitutione : Etsi
Pastoralis , 57, 6, num. 15, Eucharistia sub utraque specie
pennittitur in illis dumtaxat locis, in quibus Ritus hujusmodi
Couimunionis retentus viget; sed iu aliis locis, ubi idem Ritus
obsolevit, Eucharistia sub utraque specie prohibetur. Ab hac
disciplina, seu ritu sunieiula: Eucharistiae sub utraque specie,
licet in uuiversa Crientali Ecclesia recepto, nonnulli Graeci, et
Orientales paulatim recesserunt. Lucas Holstenius, vir sane clari
138 DOCUMENTS.

nominis, in Epistola ad Bertoldum Nimisium, quae h pis im-


pressa affertur in Opusculis Gratis, ac Latinis Leonis Allatii,
pag. 436, refert, se prabuisse Eucharistiam in Vaticana Basi-
lica Presbytero Abyssino, qui cum aliis communicaturus , ad
sacram Mensam accesserat; cumque eum sub unicaspecie pa-
nis Eucharistiae participem fecisse, ab ipso deinde, atque etiam
ab aliis iEthiopicae Ecclesiae hominibus, sciscitatum fuisse, an,
juxta Patriae suae Ritum, Eucharistiam sub unica specie panis
sumere consuevissent, tam in solemni Lyturgia, quam in quo-
tidiana Eucharistiae participatione, nec non cum ad eos extremo
morbo laborantes eadem in Viaticum afferebatur ; testaturque,
fuisse sibi ab ipsis responsum, Sacram Synaxim sub unica spe
cie panis sibisemper administrari, hancque esse veterem disci-
plinam in iEthiopica Ecclesia obtinentem. Inter quaesita Summo
Pontifici Gregorio XIII proposita a Patriarcha Maronitarum,
sequens recensetur : Nos Missam celebramus in solo azymo :
l.aici vero nostri sub utraque specie communicant; cui Ponti-
fex his verbis respondit : Si volunt in azymo consecrare, non
videntur prohibendi : Laid vero a Comunione sub utraque
specie pedetentim arcendi sunt ; totus enim Christus sub una
specie coniinetur, et in usu Calicis magnum est periculum
effusionis : uti legere est in Iaudato Opere Thomae a Jesu, de
Conversione omnium gentium, pag. 486, et seq. Patres etiam
Concilii Libanensishabiti anno 1736, part, h, cap. xil, num. 21,
hujusmodi consilio inhaerentes, ita statueront : Deinde ejusdem
Sanctce Roman Ecclesi institutis inhrentes, prcipimus,et
stricte mandamus, ne cui Laico, vel Clerico in minoribus Or-
dinibus constituto, Communio sub utraque specie tradatur, sed
sub una tantum, panis nimirum : Solis Diaconis permittentes,
ut in solemni Missa Eucharistiam sub utraque specie a Sacer-
dote accipiant, hoc est sub specie panis primum, deinde sub
specie vini, semoto tamen , quem superius commemoravimus,
cochlearis usu : At vero Diaconis, ut Hostiam Sanguine in-
tinctam a Sacerdotibus, in solemni prsertim Missa, accipere
DOCUMENTS. 139

possitit et valeant, concedimus, modo absit cochlearis usus,


quem omnino abrogandum esse statuimus.
S 26. Hitusque affundendi aquam tepidam in caticcm post consecratio
nem , et ante consummationem.

l'ostremo, ab Eucharistiae Sacrameuto minime recedentes,


hic verba faciemus de alio Orientali, et Graeco Ritu, quo nimi-
rum Sacerdos post consecrationem, et ante consummationem,
paululum aquae tepidae in calieem fundit. Matthaeus Blastares in
Syntagmate Alphabetico, cap. VIII, tom. It, Synodicon Gr-
corum, pag. 153, hujusmodi Ritum commemorat, ejusque si-
gniticationem affert. Eutymius Tyri ac Sidonis Archiepiscopus
anno 1716 Summo Pontifici dementi XI nonnulla quaesita
proposuit, quorum alterum erat, utrum Melchitis Syriae, ac
Palestinae interdicere deberet, aquam tepidam Divino Sanguini
post Consecrationem aftundere; cui redditum fuit responsum,
adjecta accurata, et luculenta instructione ab eodem Pontifice
approbata, ejusque jussu transmissa ad Superiores Missionum
Terrae Sanctae, Damasci, yri, ac Sidonis; injunctumque prae-
dicto Archiepiscopo, ne id fieri interdiceret, cum de veteri Ritu
ageretur, Sedi Apostolicae perspecto, et Graecis Sacerdotibus
etiam Romae permisso; per quem innuitur Fidei ardor, qui
maximus erga tantum Mysterium debet conflagrare. Simile res
ponsum die 31 Martii anno 1729 jussu Benedicti Papae XIII
datum fuit Cyrillo Graecorum Patriarcha3 Antiocheno. Idem Ri-
tus Italo-Gi-aecis permittitur in citata Constitutione 57 : Etsi
Pastoi'alis,(i, num. 2. Bullariinostri, tom. I. Cumque sub-
inde in Congregationibus, quae pro correctione Librorum Ec-
clesiasticorum Ecclesiae Orientalis habita; fuerunt, ad accuratio-
rem quamque diligentiam adbibendam, diu multumque dispu-
tatum fuisset, utrum interdicendus esset Ritus infundendi in
calicem aquam tepidam post Consecrationem, cum potissimum
Humbertus Cardinalis Sylvae Candidae superioribus temporibus
plurimum adversus eumdem Ritum declamasset , responsum
140 DOCUMENTS.

fuit die 1 Maji anno 1 746 , nihil esse initovandum, quod res-
criptum a Nobis deiude confit niatuin fuit ; rationibus enim a
praedicto Cardinali allatis nil ponderis inesse coiupertum fuit.
Attamen Patres Concihi coacti in urbe Zamosciae anno 1720,
graves ob causas, inhibuerunt Ruthenis Sacerdotibus, ne aquam
tepidam post Consecrationem in calicem funderent, uti legi po-
test, 4, de celebratione Missarum : Inhibet, gravem ob cau
sam, et abrogat toleratam in Orientali Ecclesia consuetudi-
nem , ad consecratas calicis specics aquam tepidam a/fnn-
dendi, post Consecrationem, ante Communionem.

S 27. Attata hue usque exempta, ad propositam superius objectionem


probandam-, inepta demonstranhtr. Triptex prxcipuum Sedis Apos-
totics munus, admittendi Grxcos Ritus in Latinam Ecctesiam, inter-
dicendi noxios in Grxca, et eidem permittendi innoxios.

Dis sane, et aliis hujusmodi exemplis, quai facile cumulari


pussent, inniti valent, qui erga transituni a Ritu Orientali et
Graeco, ad Occidentalem et Latinum sunt propensiores, vel
certe quidem putant se jure optimo agere, dum Schismaticum
Orientalem ad Ecclesiae unitatem cenvertentes, satagunt abdu-
cere ab aliquo Ritu, quem servare consueverat, priusquam nobis
consentiret, quique a reliquis omnibus Orientalibus et Graecis,
ex veteri disciplina, firmiter retinetur eL observatur. Verum,
neque superius allata exempla, nec caetera, quae in medium
proferri possent, quidquam illorum opinioni suffragantur ; tum
quia in transitu a Ritu Orientali et Graeco, ad Occidentalem et
Latinum , tollitur omnino quidquid ab ipso Graeco Ritu prae -
scribitur, et nostro Ritui non conformatur; quod non contingit
in iis exemplis, quae paulo superius allata sunt, quibus nempe,
si aliqua peculiaris solemnitas Graeci Ritus tollitur, Ritus
tamen ipse, ac reliqua omnia eodem Ritu praescripta intacta
servantur; tum quia partem etiam aliquam demere ex aliquo
Ritu salvis reliquis ejusdem Ritus partibus , non est privaii
viri, sed auctoritas publiGa intercedat necesse est, videlicet
DOCUMENTS. 141

Supremi Capitis universalis Ecclesiae, qualis plane est Romanus


Pontifex. Sedes namque Apostolica ea est, quae praecipuo quo-
dam jure, quoties ipsi consentaneum visum fuit, ab Orientali Ec
clesia Ritum aliquem desumpsit, et in Occidentalem traduxit ; aut
pennisit, Ritum aliquem Graecum in aliqua Latina Ecclesia
usurpari. Eademque Apostolica Sedes, quoties deprehendit, pe-
riculosum vel indecorum aliquem Ritum in Orienlalem Eccle-
siam irrepsisse, illum damnavit, improbavit, ejusque usumipsi
prohibuit. Ipsa denique Apostolica Sedes, postquam viditOrien-
talem, vel Graecam aliquam gentem in aliquo LatinoRitu usur-
pando, ac defendendo, vehementer obfumatam, ac potissitnum,
quando Ritusipse ab antiquo tempore invectus fuit, ab omnibus
communiter receptus, atque exprasse , vel tacite ab Episcopis
probatus, Ritum ipsum tolerando, et sic approbando, firmavit.

S 28. Exempta Grxcorum Rituum , quos Sedes Apostotica a Grsca in


universam Ecctesiam transtutit, vet in atiqua Ecctesia Latina usurpari
permisit.

In Latina, et Graeca Lyturgia recitatur Symbolum , ejusque


recitatio in Missae Sacrificio in Ecclesia Orientali primum insti-
tuta, deinde in Occidentalem traducta est, uti colligitur ex tertio
Toletano Cnncilio habito anno 589, can. 2, tom. v. Collectio-
nis Labbeanae, pag. 1009, cujus ha'c sunt verba : Ut per om
tes Ecclesias Hpaniat vel Gallci , secundum formam
Orientalium Ecclesiarum, Concilii Constantinopolitani , hoc
est centum ouinquaginta Episcoporum, Symbolum Fidet reci-
tetur, ut , priusquam Dominica dicatur Oratio, voce clara a
populo decantetur. Quare cum Patres Toletani Concilii, disci
plinani statuentes recitandi Symbolum in Sacrificio Missae, se
ad Ritum Orientalium Ecclesiarum retulerint ; id satis est ad
agnoscendum, hujusmodi disciplinam in Oriente primo institu-
tam, inde in Occidentem promanasse; sicut advertunt Cardina-
lis Bona Rerum Lyturgic, lib. n, cap. vin, num. 2, et Geor-
gius de lyturgia Romani Pontiftcis, tom. H, cap. xx, num. 2,
1&2 DOCUMENTS.

pag. 176. Sed rem propositam persequendo, Amalarius in L de


Divinis Officiis, cap. IU, postquam innixus auctoritate Sancti
Paulini in Epistola ad Severum, retulit, sola Feria sextamajo-
ris Hebdomadae in Ecclesia Hierosolymitana exponi consuevisse
populo adorandam Crucem ipsam, in qua Christus pependit,
lmic Graecae consuetudini tribuit Ritum adorationis Sanctae
Grucis, quae in Officio praedictae Feriae sextae in unaquaque La-
tina Ecclesia ad hanc usque diem peragitur. Trisagium Sanctus
Deus, Sanctus Fortis, Sanctus Immortalis, miserere nobis, pia
est, et frequentissima Oratio in Graecorum Lyturgia, uti recie
advertit Goarius in notis ad Euchologium in Missam Sancti
Joannis Chrysostomi, pag. 109. Ejus Orationis origo repetitur
ex miraculo, quod medio saeculo quinto contigit in Regia Urbe
Gonstantinopolitana ; cum enim Theodosius Imperator, Patriar-
cha Proclus, et universus populus in aperto ad Deum preces.
effunderent, ut ab imminenti liberarentur excidio, quod ipsis
ab ingentibus terrae motibus impendebat, puer repente in Cae-
lum rapi visus est, qui deinde in terram demissus, retulit se au-
divisse Angelos praedictum Trisagium canentes; quare, cum
jussu Procli Patriarchae, universus populus illud devote cecinis-
set, terra ab horrendis, quibus concutiebatur, motibus, con-
quievit, uti narrat Nicephorus, lib. xiv, cap. xlvi, recteque
prosequitur Summus Pontifex Felix III, in epistola tertia ad
Petrum Fullouem, quaa habetur. tom. iv, Labbeanae Collectio-
nis. Idem vero Trisagium in Ecclesia Occidentali Feria Sexta
majoris Hebdomadaj Graece, et Latine canitur, quemadmodum
apposite animadvertit Cardinalis Bona Rerum Lyturgicar. ,
lib. il, cap. x, num. 5. Aquae benedictio in pervigilio Epipha-
niae ex Ritu est Graecaa Ecclesiae proprio, uti fuse ostendit Goa
rius in Euchologio, sive Rituali Graecorum, et nunc etiam prae-
dicta die Romae in Graecorum Ecclesia peragitur haec functio,
de qua in allata superius Constitutione nostra 57, 5, num. 13,
mentio habetur, simulque permittitur, ut Fideles eadem aqua
benedicta aspergantur. De transitu Ritus hujusmodi ab Orien-

>
DOCUMENTS. 3

tali in aliquas Occidentales Ecclesias videri possunt, quae con-


gessit eruditus Martene, torn. iv de antiqua Ecclesia; disci
plina in Divinis celebrandis Ofliciis, cap. IV, num. 2, et qua>
afferuntur in Oissertatione Patris Sebastiani Pauli Congregatio-
nis Matris Dei, edita Neapoli anno 1719, cui titulus est : De
ritu Ecclesia; Neritinc exorcizandi aquam in Epiphania, ubi
propterea, part, m, pag. 177 et seq., opportune monet Epis-
copos, in quorum Diceses longo abhinc tempore nonnulli Ri-
tus ab Ecclesia Grca manantes irrepserunt, ut illos de medio
tollere tantopere non contendant, ne turbae excitentur, et ne
videantur improbare rationem agendi Sedis Apostolicae, quaa
Ritus illos irrepsisse cum optime noverit, eosdem tamen servari
et frequentari permisit; afferlque etiam, pag. 203, epistolam
Cardinalis Sanctorii, Sanctae Severinae nuncupati, scriptam
anno 1580 ad Fornarium Episcopum Neritinum, de hoc ipso
argumente , et de aquae benedictione in Epiphania, quae in illa
Dicesi peragitur. Graecus pariter est Ritus spoliandi, ac la-
vandi Altare Feria quiuta in Cna Domini. Hujusce Ritus mo-
numentum aliquod reperire est saeculo quinto; de eo namque
meminit in suo ypico, sive Ordine recitandi Officium Eccle-
siasticum per totum annum, S. Sabas, qui, teste Leone Allatio,
de Ubris Ecclesi Grcce dissert., I, pag. 9, obiit anno 451.
Si certo aiinnaii posset Ordinem Romanum ab Hittorpio edi-
tum, Sancti Gelasii Pontificis jussu compositum fuisse, Ritus
lavandi Altaria Feria quinta in Cna Domini, praedictae Graeco-
rum consuetudini fuisset quasi coaevus in Latina Ecclesia, cum
Sanctus Gelasius Pontifex obierit anno 496. At, cum incertum
sit, utrum Romanus Ordo ab Hittorpio vulgatus, tantae anti.
quitatis merito praestet, et cum, eo seposito, Sanctus Isidorus
Hispalensis Episcopus inter Latinos primus extiterit, qui de hoc
Ritu verba fecerit; idemque S. Isidorus anno 636, sit vitafunc-
tus ; satis id est, ut ab Oriente in Occidentem fluxisse asseratur
Ritus praedictus, qui in hunc usque diem in nonnullis Latinis
Ecclesiis retinetur, probantibus Romanis Pontificibus; ac po
Ihh DOCUMENTS.

tissimuin in Vaticana Basilica, magna cnni Solemnitate, Feria


quinta in Cna Domini quotannis peragitur. Suaresius Episco-
pus Vasionensis, et Vicarius ejusdem Basilicae, et JoannesChry-
sostomus Batiellus Archiepiscopus Amasenus, qui in minoribus
inter Beneficiatos ejusdem Basilicae recensebantur, duas elucu-
bratissimas Dissertationes ediderunt, quibus praedictum Ritum
illustrarunt. Quae cum ita sint, exemplis, et factis aperte evin-
citur id, quod paulo ante diximus, Sedem videlicet Apostolicam
nonomisisse, quoties id rationi consentaneum putavit, aut ad-
sciscere in universam Latinam Ecclesiam Ritus, qui ad Graecam
Ecclesiam pertinebant, aut permittere, ut peculiares quidam
Ritus, qui ab Ecclesia Gra?ca manarunt, in nonnullis Latinis
Ecclesiis observarentur.

S 29. Exempta Rituum , quos justis de causis a Grsca Ecctesia pros-


cripsit Apostotica Sedes.

Jam paulo superius de Trisagio sermonem fecimus, deque


admirabili modo, quo cantus ejusdem in Sacras Lyturgias Ec-
clesiae Graecae inductus fuit : Cum tamen Petrus Fullo, cogno-
mento Gnaphaeus, fautor haeresis Apollinaristarum, qui Theo-
paschitae appellantur, aususfuisset Trisagio haec verba superad-
dere : Qui crucifixus es pro nobis : sicuti fuse commemorat
Theodorus Lector, lib. I Collectanear. ; et cum nonnullae
Orientis Ecclesiae, ac potissimum Syrorum, et Armenorum,
opera cujusdam Jacobi Syri, teste Nicephoro, lib. xvjii, cap. 52,
additamentum hujusmodi recepissent; liaud praetermiserunt
Romani Pontifices, pro ea, quam in similibus adhibere consue-
verunt, vigili cura et sollicitudine , inolescenti errori se oppo-
nere factamque Trisagio additionem interdicere ; rejicientes in-
terpretationem, qua, Trisagium ipsum referendo ad solam Filii
personam , non vero ad tres Diviuas personas, omnem erroris
suspicionem adimijactabatur; tum quia periculum sempersu-
pererat adhaerendi dogmati haeretico; tum quiahumanae men
tis praesumptio ad solum Christum referre minime poterat II y m
DOCUMENTS. 165

num ab Angelis in honorem Sanctissimae Trinitatisdecantatum,


sicuti Lupus rete experidit in noiis ad Can. 81, Trullanum,
ubi, postquam retulerat, a Felice IIF, et Romana Synodo dam-
natam fuisse additionem risagio factam, ita subdit : Hymnum
soli divin Trinitati a Sanctis semper Angelis adcantatum,
Ecclesi ab ipso Deo ac eisdem sanctis Angelis in puero lau-
dato traditnm, malorum Regi Urbi impendentium depulsione
confirmatum, ac in eodem sensu et ratione comprobatum a
plena Synodo Chalcedonensi, constanter asseverant ( loquitur
de Episcopis tum in praedicto Concilio congregatis, tum de aliis
additamentum risagio factum respuentibus) humana prsump-
tione non potuisse ad solum Chrisium detorqueri. S. Grego-
rius VII eodem Religionis studio ipsam additionem impro-
bavit in sua epistola prima lib. viu, scripta ad Archiepiscopum,
sive Patiiarcham Armenorum. IdempiaestititGregoriusXIIIin
nonnullis suis epistolis datis in forma Brevis ad Patriarcham Ma
ronitarum die 14 Februarii anno 1577. In Congregatione autem
Propagandae Fidei, habita die 30 Januarii anno 1635, cum exa-
mini subjecta fuisset Armenorum Lyturgia, atque inter caetera
accuratiori disquisitione fuisset expensum, utrum additio inducta
Trisagio tolerari posset, ob indicatam causam, quod illa ad solam
Filii personam relationem babere posse videretur, responsum
fuit , id non esse permittendum , additionemque omnino expun-
geudam. Summus Pontifex Gelasius in sua epistola nona ad
Episcopos Lucaniae cap. xxvl , pravam consuetudinem jam in-
vectam improbavit, juxta quam, mulieres Sacerdoti Missam
celebranti inserviebant ; cumque idem abusus ad Graecos transi-
isset, Innocentius IV, in epistola.quam ad Episcopum Tuscu -
lanum dedit, eumdem severissime proscripsit : Mulieres autem
servire ad Altare non audeant, sed ab illius ministerio repel-
lantur omnino : Iisdem verbis a Nobis quoque prohibetur in
nostra saepius citata Constitutione : Etsi Pastoralis , 6 ,
num. 21, tom, i, Bullarii Nostri. Feria quinta Majoris Heb-
domadae, ad recolendam Dominicae Cnae memoriam , sacr
10
ihG DOCUMENTS.

peragitur functio , in qua consecraur panis , qui per integrum


anuum asservatur, ut illo reficiantur lethali morbo laborantes ,
qui Sacram Synaxim in Viaticum sibi deposcunt, et aliquando
etiam eidem pani consecrato exigua pars vini consecrati affun-
ditur. Ritus hujusmodi a Leone Allatio describitur in suo
Tractatu de Communione Orientalium sub specie unica
num. 7. Summus Pontifex Iimocentius IV in laudata epis-
tola ad Episcopum Tusculanum , Ritum illum Graecis intei -
dixit, hisce verbis : Eucharistiam in die Cnce Domini
consecratam , usque ad annum, prtextu infirmorum, ut
videlicet de Ma ipsos communicent , non reservent : addi-
diique, ut paratam semper Eucharistiam haberent pro Infirmis,
sed illam qualibet decima quinta die renovarent. Arcudius in
Tractat, de Concordia Ecclesi Occidentalis , et Orientalis,
lib. v, cap. lv et lvi, absurditates , quae ex eo Ritu proma-
nabant, indicare haud pnetermisit, deprecans Romanos Ponti-
fices , ut illum penitus abrogarent. Praestitit id Clemens VIII
in sua Instructione , idemque et Nos praestitimus in nostra
Coustitutione : Etsi Pastoralis 57, 6, num. 3 et seq. In
Concilio Zamosciae, a duabus Congregationibus, Concilii vide
licet , ac Propagandae Fidei examinato, 3,rfe Eucharistia,
Iegitur statutum , ut si alicubi adhuc vigeret Ritus consecrandi
Eucharistiam Feria quinta in Cna Domini, eam suffundendi
aliqua gutta Sanguinis , servandique pro infirmis in annum
integrum , in posterum omnino praetermittatur; sed Parochi
Eucharistiam pro Infirmis servent, ipsam qualibet octava, aut
decimaquinta die renovantes. Eamdem viam institerunt Patres
Concilii Libanensis a Nobis confirmat! , sicuti patet ex cap. xn
de Sacramento Eucharistics num. 1k. Quibus sane exemplis
manifeste comprobatur, quod Sedes Apostolica numquam omi-
serit Graecis interdicere Ritus aliquos, licet apud eos jampridem
obtinerent , quoties eosdem perniciosos et malos esse , aut eva-
dere posse deprehendit.
DOCUMENTS. 147

S 30. Hac ipsa tamen in re, Apostotica Sedes, pro circumstantiarum


varietate, epichejam adhibitit.

De Processione Spiritus Sancti a Patre, ac Fflio, quemad-


modum superius indicavimus, pnecipue disputatum est, quoties
de unione Graecae, et Orientalis Ecclesiae cum Latina, et Occi-
dentali actum fuit. Hujus articuli examen trinam veluti faciem
praesetulit, atque adeo ad haec tria capita redactum est. Pri-
mum , an processio Spiritus Sancti a Patre et Filio esset Fidei
Dogma : et quoad primum hoc caput, firmissime responsum
semper fuit , non esse ullo modo dubitandum , quin processio
Spiritus Sancti a Patre et Filio inter Fidei Dogmata adnume-
retur ; neque Catholicum revera esse , qui illud non recipit ,
ac profitetur. Alterum , an , posito hoc esse unum ex Fidei
Uogmatibus, licuerit in Symbolo Missae superaddere verbum
Filioque, quamvis neque in Nicaena, neque in Constantinopo-
litana Synodo illud reperiretur, cum potissimum ab OEcume-
nica Synodo Ephesina decretum fuerit, ne quid Nicaeno Sym
bolo adderetur : Statuit Sancta Synodus , alteram Fidem
nemini licere proferre, aut conscribere, aut componere,
prteter definitam a Sanctis Patribus, qui in TSica cum
Spiritu Sancto congregati fuerunt. Quod autem ad alterum
oc caput attinet, firmatum fuit, non modo licuisse, sed et
valde conveniens fuisse, ut hujusmodi additio fieret Nicaeno
Symbolo ; eo quod Ephesinum Concilium solummodo inhibue-
rit additiones Fidei oppositas, aut temerarias, et a communi
consuetudine devias; non vero orthodoxas, et quibus aliquis
Fidei articulus in eotlem Symbolo implicite contentus , expli-
catius declararetur. Tertium denique, utrum, posita pro indu-
bio Fidei dogmate Processione Spiritus Sancti a Patre, et Filio,
agnitaque insuper in Ecclesia potestate addendi Symbolo vo-
cem Filioque; permitti posset, ut Orientales, et Graeci in
Sacrificio Missae Symbolum recitarent ad eum modum , quo
prius , et ante Schisma consueverant , quod perinde est ac di
10.
148 DOCUMENTS.

cere, praptermissa voce, Filioqne. Quod antem pertinet ad


postremum hoc caput, non eadem semper fuit Sedis Apostolicae
disciplina; quandoque enim Orientalibus et Graecis, Symbo-
lum absque voce Filioque recitare permisit; tunc nimirum,
cuin certo constiterat, priera duo capita, seu articulos ab illis
recipi , noveratque omnino fore, ut, si iisdem denegaretur id
quod tanto studio deposcebant , exoptatae Unioni aditus in ter -
cluderetur : Nonnunquam vero Symbolum cum additione Ft-
lioque, ab Orientalibus, et Graecis recitari omnino volait ;
cum scilicet merito suspicari potuit, eosdeui ideo nolle Sym
bolum cum additamento recitare , quod adhaererent errori opi-
nantium , ac asserentium , Spiritum Sanctum a Patre , et Filiu
non procedere, vel ab Ecclesia additionem illam, Filioqne
Symbolo Ceri non potuisse. Duo Summi Pontifices , nempe
Beatus Gregorius X in Lugdunensi Concilio , et Eugenius IV
in Florentino , primam ageudi rationem , ob indicatas causas ,
cum Graecis adhibuerunt, uti constat ex tom. vu. Collectionis
Conciliorum Harduini, pag. G98, D. et tom, ix, ejusdem Col
lectionis, pag. 395, D. Alteram vero rationem, ex causis itidem
supra allatis, amplexus est, servavitque Summus Pontifex Nico-
aus III, cum deprehendit, Michaelem Imperatorem ex bona
fule non agere, neque iis stare, quae pollicitus fuerat in trac-
tanda Unione, quam cum Pontifice Gregorio X Praedecessore
suo absolverat, atque firmaverat. Hujus rei documentum e Va-
ticano Archivo desumptum in Raynaldi Annalibus impressum
est ad anmim Chrisii 1278, 7. Eamdem viam institerunt
Martinus IV, et iNicolaus IV. Et quamvis de Pontificibus istis,
quod ad hanc rem pertinet , Scriptores diversa tradiderint, Pa-
chymeres tamen, qui tunc temporis Constantinopolitanam bis-
toriam posterorum menioriae commendabat , lib. vl, cap. \h,
aperte testatur, eos Praidecessorum suorum epichejam non
fuisse secutos, sed voluisse, ut ab Orientalibus, et Graecis Sym
bolum cum additione Filioqne recitaretur, ut injecta sibi de
Orthodoxailloruni Fide dubitatio tolleretur, ad ceritnn expert
DOCUMENTS. 149

mentum capiendmn Fidei, ei Sententi Grcorum ; cjus vero


pigims idoneum fore, si et ipsi Symbolum, sicut Latini, pro-
nunciarent. Idem pontifex Hugenius , qui in Florentino Con-
cilio Orientalibus concesserat, ut sine ea voce, FMoque, Sym
bolum recitarent, cum deinde Armenos in unitatem Sanctae
Ecclesia; reciperet, eisdem praecepit, ut Symbolo praedicta ad-
ditione adaucio uterentur, uti videre est in Collectione Conci-
liorum Harduiui, tom, ix, pag. 435, B. eo quod fortasse Ar
menos non aeque ac Graecos, ejusmodi additamento repugnantes
deprehenderat. Callistus iiidem III Romanus l'ontifex, cum
Fratrem Simonem ex Ordine Fraedicatorum munere Inquisi-
toris decoratum in Cretam ablegaret, quam in Insulam se rece-
perant plures Graeci aufugientes ab urbe Constantinopolitaha ,
cujus ente biennium Turcae potitifuerant, jussitipsum vigilem
adhibere curam, ut iidem Graaci Symbolum cum additione 'Fi-
lioque reci tarent, sicuti narrat Gregorius Trapezuntius in sua
epistolaad Cretens., tom. i, Gratcicz Orthodox, apud Alla-
tium, pag. 537, quod confirmatur etiam ab Echard., tom. I,
Scripiorum Ordinis Sancii Dominici, pag. 762, fortasse enim
l'ontifex suspicabatur, ne praedicti Graeci, quippe qui ex Urbe
Constant inopoli advenerant, in eo Fidei dogmate minus firmi
essent. In duabus formulis Professionis Fidei, quas jam supe-
rius commeir.oravimus, quarum alteram Gregorius XIII Gra-
cis, alteram Urbanus VIII Orientalibus prrcscripsit, nihil alind
continetur, quam quod in Florentino Concilio fuit constitutum.
In duabus Constitutionibus, altera videlicet Clemen. VIII, quae
est 34, veteris Romani Bullarii, tom. 3, 6, nostra altera
incipiente : Etsi Pastoralis, 1, Bullarii nostri, tom. i,
utraque edita pro Latinis Episcopi.s, in quorum Dicesibus ver-
santur Graeci, aut Albanenses Graecum Ritum servantes, dum-
inodo hi Spiritum Sanctum a Patre et Filio procedere fateantur,
et agnoscant Ecclesiae fuisse potestatem addendi Symbolo vocem
Filioquc, minime jubentur Symbolum cum hac additione reci-
tare; nisi forte, ea praHermissa , scandalum inimineret; aut
150 DOCUMENTS.

certo aliquo in loco peculiaris cousuetudo jam invaluisset reci-


taudi Symbolum cum additione Filioque; aut deinde necessa-
rium putaretnr, ut Symbolum ab illis cum praedicta additione
recitaretur, ad eliciendam indubiam rectae ipsorum Fidei pro-
bationem. Recte autem non modo Patres Concilii Zamosciae ,
tit. , de Fide Catholica, sed etiam Patres Libanensis Concilii ,
part, i, eodant. num. 12, ad onmem scrupulum submoven-
dum , provide statuerunt , ut Sacerdotes omnes eorum legibus
subjecti, Symbolum, juxta censuetudinem Romaua: Ecclesiae,
cum particula Filioque usurpent.

S 31. Tertium denique munus permittendi in Grssca Ecctesia certos


qnosdam innoxios Ritus, quomodo executa sit Apostotica Sedes.

Ex his, quae huc usque dicta sunt, plene concluditur, Sedem


Apostolicam hac ipsa in re quandoque, ex peculiaribns circum-
stantiis, perspectaque sibi gentis alicujus indole, consensisse,
ut certus adhiberetur modus, quem tamen ab aliis, ob diversas
circumstantias , diversumque locorum ac populorum gentium ,
uullatenus usurpari permisit. Quamobrem , ut oneri suscepto
satis faciamus, nihil aliud superest, quam ut ostendamus, ali-
quando eamdem Sedem Apostolicam , dum novit gentem ali-
quam Orientalium , et Graecorum, in aliquo Latino Ritu adhi-
bendo tenaciorem esse, illius usum ei benigne permisisse;
praesertim si hujusmodi Ritus usurpandi consuetudo a vetustio-
ribus temporibus iuolevit, et Episcopi non modo eidem nuii-
quam adversati sunt, sed aut tacite, aut expresse eamdem com-
probarunt. Verum, cum hac ipsa de re perspicua exempla jam
fuerint superius allata ; dum verba fecimus de ea classe Orien
talium, et Graecorum, qui Ritus suos majori ex parte retinentes,
atque Latinos aeque, ac Orientales Ritus venerantes, aliquem
ex nostris Ritibus amplexi sunt , ab inutili idcirco repetitione
abstinebimus , ea hic revocantes , quae superius in his ipsis
litteris plene fuerunt exposita. Duo solum exempla ex Maro-
nitis desumpta, subnectemus iis, quae jam adduximus. Non-

\
DOCUMENTS. 151

nullis ab hinc saeculis Maronitae Pontificales ac Sacerdotales


vestes adhibent ejusdem plane formae, quam Latinus Ritus
praescribit , quemadmodum in citato saepius Libanensi Concilio
habito anno 1736, legitur cap. xn, de Sacramento Eucharistiae
num. 7. Summiis enim Pontifex Innocentius III , epistola ad
Hieremiam Patriarcham anno 1215 data, qnae incipit : Quia
Divin Sapienti bonitas : illos adhortatus est, ut se Latinaa
Ecclesiae in Pontificalibus ornamentis conformarent. Quam ob
causam tum idem Pontifex, tum ejus Successores ad illos sacra
Indumenta, Calices, ac Patenas dono miserunt, uti narrat Pe-
trus Patriarcha in dnabus epistolis ad Leonem Decimum datis,
relatisque tom. xiv Collectionis ConciliorumLabbeanae, pag.346
et seq. Nuper autem in praecitato Libanensi Concilio, cap. xin,
unanimi consensu , nostraque subsequuta approbatione , iidem
Maronitae, quoad Praesanctificatorum Missam, Latinum Ri-
tum amplexi sunt , illam tamtummodo Feria Sexta in Paras-
ceve celebrantes, relicta, justis gravibusque de causis , disci
plina Graecorum, qui diebus Quadragesimalis jejunii, nonnisi
Missam Praesanctificatorum celebrant, excepto Sabbato, die
Dominico, et Festo Annunciationis Beatae Virginis, si forte in
Quadragesimam incidat, juxtapraascriptum inTrullanoCan. 52.
Hisce siquidem diebus , Sacerdos Panem consecratum in tot
particulas dividit, quot dies subsequuntur, quibus Missa Prae -
sanctificatorum celebratur; quibus uimirum vescitur PaneEu-
charistico, quem antea consecravit, asservans in Ciborio reliquas
consecratas particulas , ut sequentibus diebus , quibus Missam
Praesanctificatorum celebrabit , iisdem vescatur , atque aliis
etiam, qui adstant, petuntque, distribuat; uti fuse comme
morat Leo Allatius in Prolegomen , ad Gabrielem Naudaeum de
Missa Prsanctificatorum, pag. 1531, n. 1.
S 32. Amptior assumpti probatio suscipitur.

Huic nostrae Epistolae finis hic imponendus alicui forte videri


poterit, cum in ea, et allatum jam fuerit Responsum redditum
152 DOCUMENTS.

quaesitis a Sacerdote Missionario Balser propositis, nimirum ,


Nihil esse innovandum, et indicatae itidem fuerint firmissimae
regulae, quas sequantur Missionarii, qui Orientales a Schismate
et erroribus ad Unitatem, Sanctamque Catholicam Fidem re-
vocare satagunt; neque enim ex jure Canonum, et Apostolica-
rum Constituiionum se gerit, qui in convertendis Orientalibus
Ritum quoque Orientalem, et Graecum, in iis, quae ab Aposto-
lica Sede tolerantnr atque admittuntur, de medio auferre
contendit ; aut id agit , ut , qui convertuntur, ritum , quem
hactenus servaverunt, dimiitant, et Latinum amplectantur.
Nihilorainus , antequam finis huic epistolae imponatur, nimis
congruit, ut nonnulla insuper attiugantur, quae propius perti
nent ad quajstiones a praedicto Missionario propositas , quibus
jam responsum fuit, nihil esse innovandum.

S 3. Rihis commixtio non inducitur , ex quo Grxcus, Armenus, vet


Maronita Sacerdos cehbret in Lntina Ecrtcsia juxta Ritum suum.

Porro, si in Urbc Balserae degunt Catholici Hitus Orientalis,


Armeni, aut Syriaci, ipsique peculiari Icclesia carentes, ad
Missionariorum Latinorum Ecclesiam conveniunt, ubi Sacer-
dotes Orientalis Ritus Rrm Divinam, reliquasqueperaguntsuis
Ritibus cremonias, Laici autem Missae Sacrificio intersunt, et
Sacramenta suscipiunt, non magnopere adlaborandum est, ut
defendatur, nihil esse innovandum , uti rescriptum fuit ; quod-
que antea obtinuit , idipsum et in posterum servari oportere ,
permittendo videlicet praedictis Sacerdotibus, et Laicis , ut in
Latina Ecclesia ea facere pergant , quae hanc usque diem pere-
gerunt. Nam jure Canonico illud quidem statutum habetur,
Ritum Orientalem, et Graecum cum Latino haud esse miscen-
dum, uti videre est ex integra Decretali Caelestini III, apud
Gonziiles cap. Cum secundum; de temporibus Ordinationum;
atque in Decretali Innocentii III, cap. Qnanto; de consuetu-
dine, cap. Quoniam,de ofjicio Jitdic. Ordinar., et in Decretali
Ilonorii III, cap. Litteras; de celebrat. Missar.; at nullo jure
DOCUMENTS. 153

affirmari potest , Ritus commixtionem Apostolica aliqua Consti-


tutione vetitam, induci ex eo tantum, quod Armenus, Maronita
aut Graecus juxta Ritum suum in Latina Ecclesia, vel Missse
Sacrificium, vel alias cremonias cum populo sui Ritus exer-
ceat, aut versa vice Latinus in Orientalium Ecclesia idem pras-
tet, dum praesertim legitima aliqua subest causa, de qua in
piesenii facti specie nullo modo dubitari potest, cum Orien
tales illi-in Civitate Balserae peculiari careant Ecclesia , ita ut ,
si ipsis Latinorum Ecclesia non pateret , loco plane omni desti-
tuerentur, in quo Missaa Sacrificium offerre possent, et cum
Populo sui Ritus ea exercere, quae peragenda sunt, ad illos in
sancta unione retinendos, ac confovendos.

S 34. At contra si Latinus in fermentato, Graecus in azymo , vet attcr-


utcr nunc in azymo, nunc autem in fermentato consecrarent.

Vetita sane Ritus admixtio esset, si Latinus in fermentato


consecraret, et Eucharistiam in fermentato consecratam Latinis
administrait. Idemque dicendum esset, si Orientales, qui
azymi consuetudinem haud amplexi sunt in azymo Rem
Divinam facerent, et genti suae Sacram Eucharistiam in
azymo distribuerent. Curare siquidem debent sollicite Ordi-
narii quoque Latini, quibus Italo-Graeci subjiciuntur , ut
Latini semper in azymo, Grci autem, ubi propriam Paro-
chiam habent , in fermentato communicent; uti praecipitur
in Constitutione nostra : Etsi Pastoralis : 57, num. G, num.
t14 , Bullarii nostri, tom. I. Vetita quoque Ritus permixtio
esset, s.i Latinus Sacerdos, modo juxta Latinum, modum juxta
Graecum Ritum, aut Sacerdos Graecus modo Graeco, modo La-
tino Ritu Missam celebraret. Id enim interdicitur in Constitu
tione S. Pii V, quae incipit : Providentia, quaeque est 21,
tom. IV, part. Il, Bull. ?wvi Romae impressi ; ubi facitltates
omnes, quae praecedentibus temporibus nonnullis Presbyteris
super hcc concessae fuerant , omnino revocantur. Huic Consti
tution! S. Pii 'V, congruit quoque praeindicata nostra 7,
154 DOCUMENTS.

num. 10. Quod si Presbyteris Societatis Jesu, qui Collegiis


Nationum Orientalium Romae erectis praesunt, et qui praedictuj
Societatis institutum amplectentes a Graeco Ritu ad Latinum
transierant, indultum fuit, uti supra indicavimus, ut aliquando
Missae Sacrificium Graeco, et Orientali Ritu celebrent; hoc
idem factum est, sicuti praemonuimus, ut Alumni, qui Graeco-
rum, et Maronitarum Ritum profiteri debent, Missam praedicto
Ritu celebrare addiscant, et juxta eumdem, Divina Officia toto
vitae suae curriculo persolvere : verum circumstantiae peculiares
hujusce plane singularis casus satis evincunt, non posse illum
in exemplum afferri ad similia indulta obtinenda : quod adeo
verum est, ut, quamvis Cardinalis Leopoldus Kollonitz Cle-
menti XI Praedecessori nostro exposuerit , valde profuturum
Catholicae Religioni, si Latinis Missionariis permitteretur, ut in
Hungaria Graeco Ritu celebrarent, quoties ita necessitas postu-
lare videretur, relicta tamen ipsis libertate, ut ad Latinum Ri
tum redirent; idem tamen Pontifex perpendens animo debere
unumquemque, juxta Canonicas Sanctiones, in suo Ritu per-
manere, neque licere Sacerdoti, modo Latino, modo Graeco
Ritu celebrare, facultatem, quae a praedicto Cardinali petebatur,
impertiri recusaverit ; uti patet ex ejus Epistola in forma Bre-
vis, quam ad eumdem Cardinalem dedit 9 Maji anno 1705, et
quae continetur, tom. I. Epistolar. et Brev. selectior. ejusdem
Pontificis typis editor., pag. 205.
S 35. Prior assertio confirmatur exemptis Grxcorum qui Roms et Ve-
netiis diu in Latinis Ecctesiis proprio scrvato Ritu, sacra peregerunt,

Haec etalia plura exempla, quae facile possent cumulari, per


tinent ad Ritus permixtionem ab Ecclesiae legibus vetitam : Ve
rum, uti jam diximus, interdicta Ritus permixtio appellari
nunquam poterit, si ob legitimam aliquam causam Sacerdos
Orientalis Ritus ab Apostolica Sede probati, in Latinorum Ec-
clesiam admittatur, ut ibi Missam, caaterasque functiones cele-
bret, et Sacramenta populo Nationis suae administret. Id palam
DOCUMENTS. 155

Romae fieri intuemur, ubi Sacerdotibus Armenis, Cophtis, Mel-


chitis, et Graecis patent ad Missam celebrandam Templa nostra,
ut illorum pietati satisfiat; quamvis suas peculiares Ecclesias
habeant, ubi Rem Divinam facere possent : dummodo tamen
sacra Indumenta, et caetera, quae ad Missae celebrationem juxta
ipsorum liium necessaria sunt, secum afferant, eosque comite-
tur Nationis suae Minister, qui eisdem celebrantibus inserviat, et
a Custodibus, et Sacrario Praefectis opportune caveatur, ne ob
rei novitatem in adstantibus turbae ac tumultus excitentur;
quemadmodum in Edicto, quod pro Ecclesiasticis et Laicis
Orientalibus Romae degentibus die 13 Februarii anno 1743
per Ven. Fratrem nostrum Joannem Antonium tunc Tituli
SS. Silvestri, et Martini in Montibus Presbyterum, nunc Epis-
copum usculanum, Sanctae Roman Ecclesiae Cardinalem
Guadagni nuncupatum, nostrum in Urbe, ejusque districtu Vi-
carium Generalem, jussu nostro promulgatum fuit, pleniuscon-
tinetur. Verum ad remhanc nostram plurimum facere videtur,
quod mox indicabimus. Medio circiter saeculo decimo quinto,
utinotum est, Mahumetes II, Constantinopolim vi oppugnatam
cepit, nonnullique ex Graecis, qui Schismaticorum errores
aversati, communionem cum Latina Ecclesia, servaverant, Ve-
netias se contulerunt, ibique mansere. Quam in Urbem cum
Isidorus Cardinalis naiione Graecus pervenisset, detulit ad Se-
natum Romani Pontificis desideria, ut hujuscemodi Graeci Ri-
tus hominibus Templum aliquod assignaretur, in quo functio-
nes suas exercerent. Excitata Senatus pietas profugae genti Ec-
clesiam S. Blasii concessit, ubi spatio plurium annorum Graeci
quidem in certo ejusdem Ecclesiae Sacello Divina Officia Ritu
Graeco, in reliquis vero Sacellis, Latini Ritu Latino peregerunt,
sicuti Flaminius Cornelius Scriptor clari nominis testatur in
Decad. \U, Venetarum Ecclesiarum, pag. 359 : Gemini ita-
que Ritus Officia per aliquot annos in una Ecclesia, licet in
diversis Sacellis peracta fuerunt : quod eo usque obtinuit, do-
nec aucto Graecorum numero, praedictae Ecclesiae S. Blasii La
156 DOCUMENTS.

tinis Graecisque communi, nliud subrogatum fuit Templum,


quod Graecorum proprium esset, ac privativum.
S 36. Et Latinorum qui in Ruihcnas Ecctesias a Ruthcnis comiier
excepti fucrunt,

Ilaec ad Graecos pertinent, qui celebraturi in Latinas Eccle-


sias recipiuntur. Verum, ut eo clarius ostendatur, nullam
exindesequi Ritus permixtionem ab Ecclesiae Legibus proscrip-
tam, non abs re erit verba facere de Latinis quoque, qui ad Sa-
crificium Missae offerendum, et Divina Officia persolvenda in
Graecorum Ecclesiis, ex justa aliqua causa admittuntur. Quod
quidem non modo propositam sententiam confirmabit, sed etiam
plurimum conferet ad demonstrandum, quam necessaria sit mu-
tua inter Catholicos, licet diversi Ritus, animorum conjunctio
ac benevolentia. In Rnssia Alba Rutbeni Catholici, quos Uni-
tosvocant, plures habent Ecclesias, paucas vero Latini, etqijpd
magis est, longe dissitas a pagis Latinorum qui inter Ruthenos
versantur. Latini quandoque diutius Sacrificio Latinae Missae ca-
rebant, eo quod suis negotiis detenti, ncquibant tam longum
iter aggredi, ut ad Latinas Ecclesias se conferrent : Neque La
tini Presbyteri facile poterant ad paucas illas Latinorum Eccle
sias, quae in Russia Alba reperiuntur, accedere, utMissam cc-
lebrarent, propterea quod Ecclesiae ipsae ab illorum domicilio
nimis longo intervallo sejungerentur. Itaque, ne Latini Missa
Latino Ritu celebrata tamdiu carerent, unum illud supererat,
ut Latini Sacerdotes, in Latinorum commodum, Latinas Missas
in Ruthenis Ecclesiis celebrarent. Verum hac ipsa in re, ea oc-
currebatdifficultas, quod Altaria Graecorum sacro Lapide carean t,
cum ipsi celebrent super Antimensiis, quae sunt Lintea quae-
dam ab Episcopo consecrata, quorum angulis Sanctorum Reli-
quiaeincluduntur; quamobrem Latini Sacerdotes Sacrum Lapi
dem secum deferre cogebantur, haud levi intercedente incom-
modo, ac discrimine, ne in itinere frangeretur. Ilis omnibus
incommodis tandem opportunum remedium, opituiante Deo,
DOCUMENTS. 157

inventum, adhibitumque fuit : Siquidem, consentientibus etiam


ipsis Ruthenis, indultum fuit Latinis Presbyteris, ut Missam La-
tino Ritu celebraient in Ruthenis Ecclesiis, et super illorum
Antimensiis : idque eo vel expeditius visum est, quodRutheni
Sacerdotes, accedentes quandque ad Latinas Ecclesias Missam
inibi celebraturi, super nostris sacris Lapidibus Sacrificium con-
ficiebant. ld omne cognosci potest ex Constitutione nostra : Im-
posito Nobis, quae quadragesima tertia est, Bullarii nostri,
tom. m.
S 37. Juxtu Grcam disciptinant in unaquaque Ecctesia unum extitit
Attare,ct ad hoc unica Missa in die cetebrata.

Praeclarum pariter est ad rem nostram id, quod mox subji-


ciomus. Discrepant inter se eruditi viri, extiterit ne, juxta ve-
terem disciplinai, in Basilicis Ecclesiae Occidentalis unum, an
plura Altaria. Primum quidem affirmat Schelesfat. , part. I ,
Acior. Ecclesice Orientalis, cap. 2, de Missa privata in Ec-
clesia Latina : sed contra Cardin alis Bona Rerum Lyturgicar.,
lib. i, cap. l4, num. 3, innixus auctoritate Walfridi, cap. 4,
plura Altaria fuisse in Romana Basilica Sancti Petri demonstrat.
Verum, si de Templis, atque Basilicis Orientalibus, et Graecis
sermo sit, perspicuum videtur, nonnisi unum Altare in ipsis
extitisse, atque nunc etiam temporis, plerumque existere; uti
colligitur ex lineari descriptione hujusmodi Templorum, quam
Du Cangius in Comtantinopoli Christiana, Beveregius in notis
ad Pandectas Canonum, et Connus in Ettchologium Grcarum
attulerunt. Cumque in Templo S. Athanasii, quod Romae a
Graecis obtinetur, plura extarent Altaria, Leo Allatius in epis-
tola ad Joannem Morinum scripta de Templis Gracorum re-
centiorum, num. 2, asserere non dubitavit, in prajdicta Eccle-
sia nihil Craecae formae reperiri, praeter Berna, idest Sepimen-
tum, quod Aram majorem a reliquis Ecclesiae partibus secemit.
Ad illud autem Altare, ad quod Sacerdos Missam celebravit, ne-
quit alius Sacerdos eodem die iterum Missa; Sacrificiumofferre.
158 DOCUMENTS.

De bac Graecorum disciplina verba faciunt Dionysius Barsali-


baeus Jacobita, Amidae Episcopus, in Explanatione Miss, et
Cyriacus Jacobitarum Patriarcha apud Gregorium Barhebraeum
item Jacobitam in suo Directorio, quos citat Assemanus,
tom. il, Biblioth. Oriental. , pag. 18, ac tom. m, part, i,
pag. 248. De bac eadem disciplina Cardinalis Bona citat.,
cap. xiv, num. 3, ita scriptum reliquit : Unicum Altare in
suis Ecclesiis habent, nec fas esse putant inter septa ejusdem
Templi Sacrum eadem die iterare. Euthimius Tyri ac Sidonis
Archiepiscopus, et Cyrillus Patriarcba Antiochenus Graecorum,
in Pontificatu dementis XI, Benedicti XIII, et dementis XII,
pluries sciscitati sunt, an vigentem relinquere deberent praedic-
tam disciplinam vetantem ne secundum Missae Sacrificium eo-
dem die, eodemque in Altari offeratur. At illis semper respon-
suin fuit, nihil esse imiovandum, sed veterem Ritum omnino
retinendum. Quoniam vero error in vulgus manaverat, ideo
non oflerri secundum Missae Sacrificium eadem die, idemque
ad Altare, in quo alius Sacerdos celebraverat, quia Sacerdos,
qui posterior celebraret, iisdemque sacris indumentis, quibus
primus, uteretur, jejunium frangeret; idcirco in nostra Epis-
tola Encyclica ad Patriarcham Antiochenum Graecorum Melchi-
tarum et ad Episcopos Catholicos eidem snbjectos conscripta,
iisdem praecepimus, ut omni studio curarent errorem illum po
pulo adimere ; ita tamen, ut integram servarent disciplinam,
juxta qnam ad Altare, ubi Sacerdos celebravit, alius Sacerdos
eadem die offerre prohibetur, uti videri potest in Constitutione
nostra, quae incipit, Demandatam : 87, Bullarii nostri,
tom. l.

S 38. - Sacerdotes autem cum Episcopo , vet atto Sacerdote, primi Cele-
hrantis personam gerente, concetebrant nunc quoque in EccUsia Graca.
ticet in tatina is sus ferc omnino obsoUverit.

Denique, communis olim fuit Occidentali aeque, ac Orientali


Ecclesia; Ritus, ut Presbyteri una cum Episcopo Missae SacriQ
DOCUMENTS. 159

cium oflerrent : hujus rei documenta congesta fuerunta Chris-


tiano Lupo in Appendice ad Synodum Chalcedonensem ,
tom. I, ad Concilia Generalia, et Provincialia , prim edi-
tionis, pag. 994, dum haac verba Bassiani interpretatur : Me-
cum Missas celebrabat, viecum communicabat, et a Georgio,
tom. Il, Lyturgi Pontifici, pag. 1 et seq., ac tom. m,
pag. 1, et seq. Concelebrandi Ritus nunc temporis in Occiden-
tali Ecclesia obsolevit, praeterquam in Ordinatione Sacerdotum,
quam peragit Episcopus, et in Consecratione Episcoporum, quaa
ab Episcopo cum duobusaliis Episcopis assistentibus perficitur.
Sed in Orientali Ecclesia viguit, vigetque adhuc frequentior
usus concelebrationis Presbyterorum cum Episcopo, aut cum
alio Sacerdote, qui pfimi Celebrantis personam sustinet, isque
usus refertur ad Constitutiones, quae Apostolicae nuncupaniur,
lib. vin, et ad Canonem octavum, ex iis, qui Apostolici dicun-
tur. Porto ubicunque ea consuetudo inter Graecos, et Orien
tales viget, non modo approbatur, sed etiam custodiri praxipi-
tur, uti constat ex eadeui Constitutione nostra superius alle-
gata, Demandatam, 9.

S 39. Non tamen inde usus privatx Miss exctuditur a Grwca Eccte
sia, cum ideo Paracctesixfuerint constitua.

Ex Graeco et Orientali hoc Ritu, quem hucusque comme-


moravimus, nonnulli occapionem arripuerunt revocandi in du-
bium, an privatis Missis, quae ab uno Sacerdote celebrantur, in
Orientali et Graeca Ecclesia locus esse possit, cam in Graecis
Templis unicum, uti praediximus, Altare existat, unicum ad
illud Missae Sacrificium offeratur, et Sacerdotes cum Episcopo
concelebrent, aut cum Sacerdote, qui primi Presbyteri munere
fungitur. Non neglexerunt quidem Lutherani Confessionem Au-
gusianam, in quaprivatae Missae tolluntur, ad Hieremiam Cons-
tantinopolitanum Patriarcham mittere, eumque ad eamdem
amplectendam allicere ; cum lamen privataa Missae usus ac dis
ciplina in Orientali Ecclesia desumatur ac vindicetur e.v Ca
160 DOCUMENTS.

nom 31 Concilii Trullani, et ex Notis, quas in ipsum compo-


suit Theodorus Balsamon, ideo et Ritus frequentis concelebra-
tionis Sacerdotum cum Episcopo, et intacta pariter privatarum
Missarum consuetudo in Orientali Ecclesia permansit. Quare in
irritum cesserunt conatus Lutheranorum ; quibus responsmn
fuit , danmari quidem ab Orientalibus, sicut ab Occidentalibus,
pravum illorum usum, qui improba consequendae eleemosyna?
cupiditate, ad Altare impelluntur, non veto illorum, qui, qua de-
cet pietate ac religione, privatas Missas celbrant, ut Deo Sacri-
ficium offerant acceptabile. Haac patent ex Aciis Ecclesi
Orientalis contra Lutheranos, auctore Schelestrato, cap. I, de
Missis privatis ia Ecclesia Grca, circa finem. In coumiodum
autemSacerdotum, qui privatum MissaeSacrificium offerrecu-
piunl, salva semper consuetudine, ut ad unum Altare unum
tantuuunodo Sacrificium in dies singulos offeratur, Graeci cons-
tituere cperunt Paracclesias, de quibus verba facit Leo Alla-
tius incitata Epistola adJoannem Morinum. Paracclesiae vero
nil aliud sunt, quam Oratoria quaedam Ecclesiae contigua, in
quibus erectum adest Altare, ubi Sacerdotes Missam celebrant,
quam in Ecclesia celebrare nequeunt, eo quod ad Altare in ea
extructum alius Sacerdos jam celebraverit.

S 40. Nec Latini Sacerdotcs ai Mis exctusi; cum ideo secundum At


tare in commodum Latinorum Sacerdotum in frxcis Ecctesiis fuerit
erectum.

Alii vero ab bac Orientalium, et Graecorum disciplina me-


rito timeudum censuerunt, ne Latini Sacerdotes ab offerendo
Missae Sacrificio in Graecis Ecclesiis perpetuo exc.luderentur, eo
quod, uti supra dictum est, in illis unicum Altare existat, ubi
eodem die unus tantum Sacerdos potest celebrare ; neque La
tini Presbyteri celebrare pas in t in Paracclesiis , utpote pro
Giaecis tantummodo constitutis. Yerum ad hunc ipsum timo-
rem auferendum, in Graecis Ecclesiis boc tempore erectum ple-
rumque cernitur secundum Altare, in quo Divinum Sacrilicium
DOCUMENTS. 161

a Latinis Sacerdotibus oferatur. Tres Graecorum Templorum


formas expressit Goarius in Euchologium Grcorum, quarum
tertia secundum Altare exhibet Latinis Presbyteris positum, si-
cut ipse Goarius loco citato perpendit, et prosequitur Scheles-
trat. loco superius allato, pag. 887. In Ecclesiis Nationis Ma-
ronitarum, et Graecorum, Romae existentibus, praeter Aram
majorent], alia occurrunt Altaria, iu quibus a Latinis Sacerdoti-
bus Missa celebratur; et in nostra Constitutione : Etsi Pastora-
lis: 57, 6, num. 8 et 9, nostri Bullarii, tom. I, qua Italo-
Graecis tutissima traditur agendi uorma, prohibentur Latini
Sacerdotes in Graecorum Templis super Ara majori celebrare,
nisi omnimoda necessitas id postulet, et Parochi Graeci consen
sus intercedat ; ibique insuper Graecis conceditur, ut suis in
Templis, praeter Altare majus, alia quoque altaria possint eri-
gere, in quibus Latini Sacerdotes, si velint, Missae Sacrificium
celebrare valeant.

S 41. Concluditur, vatde congniere , ut Grxcis Latitue pateant Ecctesix


modusque traditur, quo idbsque dissidiis fit.

Exhis, quae hucusque dicta sunl, videtur jam perspicue de-


monstratum, sicuti antea, ita et in posterum permitti debere
Catholicis Armenis, et Syriacis, qui Balserae Latinis commixti
commorantur, propriaque careut Ecclesia, ut in Latinam con-
veniant, et in eajuxta Ritum quique suum sacras functiones pe-
ragant ; idque eo magis, quia non solum nullaexinde oriturRitus
permixtio per Apostolicas Constitutiones damnata, sed urbani-
tatis officia exercentur, vel potius praecepta implentur aequiia-
tivi cujusdam juris, exposcentis, ut non habenti opportunum
locum adea peragenda, quaejurealiquopraestare jubetur, locus
ipse libenti animo concedatur. Quamobrem nil aliud superest,
quam praecipere, utomnia ad debita? charitatis leges exigantnr,
ut Sacellum Orientalibus assignetur, aut pars aliqua Ecclesiaa,
in qua suis functionibus obeundis incumbant ; et quanta lie ri
potest, cura impendatur, ut aliis hoiis Latini, aliis Orientales
II
162 DOCUMENTS.

suas peragant functiones. Si euini aliter fieri coniingat, proxima


suberit causa dissensionum, quae binos Praedecessores nostros
Leonem X, et Clementem VII tantopere vexarunt ; tum scili-
cet, quum contra pacta conventa in Floreutino Concilio sub Eu-
genio IV, ne Graecis ulla molestia in suis Ritibus ac cremoniis
observandis inferretur, relatum est ad praedictos Pontifices,
quod nonnulli ex Latinis Graecorum Ecclesias adibaut, et ad
illorum Altare Missam Latino Ritu celebrabant, eo consilio, ut
Graecis Sacerdotibus impedimentum crearent, ne SacriCcium
Ritu suo offerre, suasque functiones peragere possent ; adeo ut
Graeci nonnunquam, ipsis diebus festis, Missae Sacrificio care-
rent : Nescitur , quo Spiritu ducti (de Latinis Presbyteris
sermo est) interdum Altaria dictarum Parochialim Ecclesia-
rum proccupant, et ibi, contra voluntatem eorumdem Gr-
corum, Missas, et forsan alia Divina Officia celebrant; adeo
quod dicti Grci spenumero sine auditione Missarum, cum
magna auimorum molestia , festivis et aliis diebus, quibus
Missas audire consueverunt , remaneant. Pontificias hasce
querelas refert monumentum, quod incipit, Provisionis nos-
tr, extatque in Enchiridio Graecorum impresso Beneventi
anno 1717, pag. 86. Non est profecto, cur illis nostras addamus
conquestiones, quai tamen nec leviores essent, neque opportu-
nis remediis destitutae, si unquam ad Nos deferretur, Balserae a
Latinis nostris prohiberi Orientales, ne in Latinis Ecclesiis pos-
sint functiones suas peragere.

S 42. Quiestio proponitur, quo Katendario uti debeant Gr&ci in Latinis


Ecchsiis cetbrantes, in definiendo Pasctxdi die.

Prima: huic altra succedit quaestio , eosdem attingens Ar-


raenos, et Syros, qua disquiritur, an iidem, ad statuendum
tempus Paschatis, aliorumque ei respondentium Festorum,
possint veteri Kalendario uti, velpotius novum emendatumque
sequi debeant, cum in Latinis Ecclesiis Sacra conficiunt; et
quateuus iisdem licitus dicatur veteris Kalendarii usus, an bu
DOCUMEiNTS. 163

jusmodi definitio afliciat illos quoque Orientales, qui, suam


quidem habent Ecclesiam, sed adeo angustam, atque cxiguam,
ut, cum omncs in illam convenire non possint, eorum plerique
Latinas Ecclesias adir compellantur.

S 43. Emendatio Katendarii qua cura sub Gregorio XIII peracta fuerit.

Neminem latent, quae a Sanctis Romanis Pontiflcibus Pio, et


Victore , atque etiam a Nicaena Synodo, de recta Paschatis cele-
bratione sancita fuerunt. Omnes pariter norunt Romano Ponti-
fici a Concilio ridentino reservataui fuisse provinciam correc-
tionis Kalendarii, ac demum Gregorio XIII Pontifice fuisse
rem hanc numeris suis omnibus absolutam. Quamobrcm Buche-
rius in Commentario de doctrina temporum , in Praefatione ad
Lectorem , ita scripsit : Computi Paschalis in futurum certitu-
dini, jubente Gregorio XI11 Pontifice, noster abunde providit
Clavius. Is fuit e Societate Jesu Sacerdos Matheseos peritissi-
ni us, qui in Kalendarii correctione egregiam Pontifici navavit
operam. Exhibiti itidem Pontifici fuerunt calculi cujusdam
Aloysii Lilii, qui plures annos in illis componendis insumserat.
Perpensis denique libratisque omnibus in pluribus Congrega-
tionibus, adstantibus, adhibitisque in consilium peritissimis
quibusque Viris, prodiit anno 1582 Constitutio praescribeus
Kalendarii normam, quae incipit : Inter gravissimas , in or-
dine 1k, in veteri Bullario, tom. H.

S 44. Ejusdem Katendarii indictio, an Orientates obstrinocerit , qvjestio


non tevis.

Veteri igitur Kalendariohac PontificiaConstitutione abrogato,


Patriarchis, Primatibus, Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus,
aliisque Pra;latis imperatum fuit, ut novo, emendatoque Kalen-
dario uterentur , quemadmodum in eadem Constitutione legere
est, fusiusque eruitur ex ejusdem Pontificis Annalibus Romae im-
pressis anno 1742, tom. II, pag. 271. Verum, cum in Consti
164 DOCUMENTS.

tutione nullum de Orientalibus factum fuerit verbum , exurgit


hinc quaestio, num eadem Orientales afiiciat; quae quidem
quaestio non a Doctoribus modo instituitur, ut videre est apud
Azorium Institut. Moral, tom. I, lib. v, cap. il, quaest. VII,
apud Baldellum in sua Theologia Morali, tom. I , lib. 5,
disput. 41 ; sed etiam proposita discussaque fuit in praestantium
Virorum convenlu habito die k Julii anno 1631, in aedibus
Cardinalis Pamphilii, qui ad Summum Pontificatum evectus,
Innocentii X nomen assumpsit. Haec autem tunc prodiit reso-
lutio : Subditi quatuor Patriarcharum Orientis non ligantur
novis Pontificiis Constitutionibus , nisi in tribus casibus :
'primo, in materia Dogmatum Fidei; secundo, si Papa expli
cite in suis Constitutionibus faciat mentionem , et disponat de
prdictis; tertio , si implicite in iisdem Constitutionibus de
eis disponat, ut in casibus appellationum ad futurum Con-
cilium : Refertur hsc resolutio tum a Verricello de Apostolicis
Missionibus, lib. ni, quaest. 83, num. h, tum a Nobis in
nostro Opere de CanonizaiioneSanct.,\\b. H, cap. 38, num. 15.

S 45. lttud certum, Itato-Grcis indictum fuisse Katendarium, sed ita,


ut et Imiter cum iis sit actum.

Hanc quaestionem Nos missam facimus , cum de illa dispu-


tare nulla nunc necessitas urgent; satis enim Nobis erit indi-
care , quid ad rem hanc nostram gesserit Sedes Apostolica ,
quandoquidem ipsa praecedentia facta evincunt, consultissimum
esse responsum quaesito redditum , nimirum : Nihil esse
innovandum. Italo-Graecis, qui inter nos vivunt, et regimini
subjiciuntur Latinorum Episcoporum , in quorum Dicesibus
constitutum habent domicilium , ab Apostolica Sede mandatum
fuit, ut se ad novum Kalendarium conformarent, uti percipi
potest in citata Constitutione nostra : Etsi Pastoralis, 57, 9,
num. 3 , et seq. Bullarii nostri, tom. I. Et Clerus quidem
Ecclesiae Collegiatae S. Mariae de Grapheo Civitatis Messanensis,
qui Graecum Ritum retinet, accuratissime novutn Kalendarium
DOCUMENTS. 165

servat , uti videre est in altera Constitntione nostra : Romana


Ecclesia, quai est 81j 1, eodem tom. nostri Bullarii : atta-
ii:en non illudita severe fuit indictum, quinnonnunquam, gra-
vioribus id requirentibus causis , Epichejae locus sit relictus.
Renuebant Armeni Catholici Liburni degentes, sese Kalendario
Gregoriano subjicere, precesque Innocentio XII obtulerunt,
ut eus veteri Kalendario uti permitteret. Etenim in Congre-
gatione S. Officii Feria h, die 20 Junii 1674 , Decretum bu-
jusmodi emanaverat : Nuntii Apostolici Florenti relatis ite-
rum litteris datis die 10 Aprilis , circa petitiones ei factas
ab Armenis , orandi in Missa pro Patriarcha Armenorum,
et circa celebrationem Paschatis, et alio'nm Festorum ,
secundum eorum Ritum, idest secundum calculationem anti-
quam, qu erat ante correetionem Kalendarii, et circa cele
brationem Paschatis, etc. Necnon relata scriptura remissa a
Sacra Congregatione de Propaganda Fide circa modum
orandi in Missa pro Patriarcha Armeno : Rescribatur Nuntio,
quoad permissionem orandi in Lyturgia pro Patriarcha Arme
norum; quod Sacra Congregatio stetit in Decretis emanatis
die 7 Junii 1673, videlicet NON POSSE : et omnino prohi-
beatur. Quo vero ad celebrationem Paschatis, etc., et alionim
Festorum, etc., steterunt portier in Decretis, videlicet, quod
in celebratione Paschatis, et aliorum Festorum Armeni Li
burni existentes, omnino servare debeant Kalendarium Gre-
gorianum. Quum igitur huic Decreto obtemperare Armeni
praedicti renuerent, hujus rei cognitio delegata fuit particulari
Congregationi Cardinalium doctrina praestantium , quos inter
fuere Card. Joanues Francisais Albanus , qui Summum deinde
Pontificatum obtinuit , et Gardinalis Henricus Norisius praeclari
nominis inter Litteratos Viros. Porro ipsa Congregatio habita
die 23 Septembris anno 1699, hujusmodi edidit Decretum, a
praedicto Poutifice eadem ipsa die confirmatum : Re mature
tractata, et perpensis omnibus facti circumstantiis , censue-
runt, secundum ea, qu proponuntur, conniveri posse cuin
166 DOCUMENTS.

Armenis Catholicis Liburni commorantibus , et qui peculia-


rem obtinent Ecclesiam , circa usum Kalendarii veteris, donec
ipsi ad omnimodam Kalendarii Gregoriani observantiam dis-
ponantur, et interim ad Sedis Apostolic beneplacitum ; hac
insuper conditione adjecta, quod diebns festis de preepto
juxta Kalendarium Gregorianum occurrentibus , ab operibus
servilibus abstinere, et Sacrum audire omnino teneantur.
g 46. Grcis vero Orientatibus propositum quidem fuit, sed non nisi
votentibus injunctum.

Si vero de Graecis Orientalibus sermo sit , constat quidem ,


aliquando propositum ipsis fuisse , ut novo emendato Kalenda-
rio uterentur; sed tamen nullum exitum habuit. Inter articulos,
et conditiones Ruthenis propositas in Unionesub Clemente VIII
tractata et absoluta, ea quoque de Kalendario recipiendo inserta
fuit, cui redditum responsum : Kalendarium novum, si secun-
dum antiquum fieri possit, suscipiemus : uti legere est in Opere
Thomae a Jesu, pag. 329, et licet responsum illud ambiguita-
tem quamdam praeseferret, tamen ea de re nihil ulterius actum
fuisse deprehendimus, neque hoc super articulo judicium ullum
protulit Theologus, qui ad rem examinandam fuerat deputatus,
quemadmodum patet ex eodem Opere, pag. 335 et seq. Ali
quando tamen ipsimet Orientales sponte sua novum Kalenda
rium susceperunt , uti cognoscere licet ex saepius citata Synodo
Provinciali Maronitarum habita anno 1736 : Tam in jejuniis,
quam in Festis annidiebus, sive mobilibus, sive immobilibus,
Romanum Kalendarium a Gregorio XIII Summo Pontifice
de nostra Natione optime merito, emendatum, in omnibus
Ecclesiis nostris observari districte mandamus, ejusque Ka
lendarii rationem et usum, quemadmodum et cantum Eccle-
siasticum, in unaquaque Ecclesia a Magisiris pueros edocere
prcipimus: Sedquoties Orientales minime consenserunt, jus-
tusque adfuit timor, ne tumultus, dissensionesque excitarentur,
si novi Kalendarii ipsis injungeretur usus, tulit Apostolica Sedes,
DOCUMENTS. 167

ut Orientales et Graci, in remotis Regionibusdegentes, veterem


suam disciplinai retinerent, videlicet antiquum servarent Ka-
Iendarium, occasionem opportuniorem expectans, inducendi
usum novi emendatique Kalendarii. Qua in re consona quoque
sunt Decreta Congregationum de Propaganda Fide , et Sacra
Inquisitionis ; quemadmodum , quoad primam , deprehenditur
ex Decretis editis die 22 Augusti 1625 et die 30 Aprilis 1631 ;
quoad secundam veroj ex Decretis dierum 18 Julii 1613 ac
14 decembris 1616. Imo res eo quandoque processif, ut Mis-
sionariis quoque veteris Kalendarii usus fuerit permissus, dum
moram traherent in Regionibus , in quibus veteris Kalendarii
usus solummodo obtinebat ; veluti cognoscere est ex nonnullis
Decretis a Congregatione de Propaganda Fide 16 Aprilis 1703 ,
et die 16 Decembris 1704 evulgatis.

S 47. Syri, Armenique cum jejunant, a piscibus abstinere debent.


Vcterem jejunii disciptina/m iisdem retaxari , nunquam passa estApos-
totica Sedes. Ideoque, rejecta tamquam minus tegitima, causa ad fa-
cuttatem dispensandi obiinendam attata , jejunii tex servariprcipitur.

Reliquum est , ut de postremo quaesito, de jejunio scilicet ,


verba fiant. Syri, Armenique Catholici , juxta ipsorum Ritum,
ab esu piscium jejunii tempore abstinent; verum, cum Latinos
iis vesci couspiciant, et caeteroquin impossibile , vel saltem diffi-
cillimum asseratur, eos temperare posse a piscibus, quibus
Latinos vesci intuentur ; ideo tamquam rationi consentaneum
proponitur, ut Missionariis facultas tribuatur cum iis dispen
sandi ; caute tamen , omnique secluso scandalo , et pio aliquo
opere in locum abstinentiae a piscibus subrogato. Aptissimus
hic fieret locus disserendi de vetustate jejunii apud Orientales,
ejusquelege, licet severiori, exactissime tamen semper ser-
vata ; sed ne longiores simus, quam par est, id unum dicimus,
Apostolicam Sedem toties Patriarchis obstitisse , quoties vete-
rem rigorem jejunii suis subditis prascripti relaxare voluerunt.
Petrus Maronitarum Patriarcha Archiepiscopis , et Episcopis
168 DOCUMENTS.

sibi subjectis , carnibus vesci Laicorum more indulsit , licet


juxta veterem disciplinam earnibus abstinerent; uuiverso autem
populo Quadragesimae tempore pisces edere , vinuiuque bibere
permisit , quamvis id illis esset prohibitum. Sed Pontifex Pau-
lus V datis ad Patriarcham Petri successorem Litteris Apostolicis
in forma Brevis die 9 Martii 1610, jussit, ut abrogatis iis, qua>
Petrus Patriarcha concesserat , res in pristinum statum resti-
tuerentur. In Pontificatu nostro ad examen revocata est nimia
facilitas atque indulgentia Euthymii Archiepiscopi Tyri et Sido-
nis, et Cyrilli Patriarchae Antiocheni , erga Graecos Melchitas ;
fuitque improbata , ut patet Constitutione nostra : Demanda-
tam 87 , 6j Bullarii nostri tom. I. Nos hujusmodi innova-
tionem, et abstinent iarum relaxationem, el coarctationem , in
nimium detrimentum veteris Grcarum Ecclesiarum disci
plin vergere judicantes, Licet alioquin, deficiente auctoritate
Apostolic Sedis, nullius rohoris esse dignoscantur, eas tamen
auctoritate nostra expresse revocamus , et nullum ejfeaum in
posterum habere, neque uUaienus executioni mandari, sed
omnia in pristinum restitui debere jubemus, atque insuper in
toto traaiu Patriarchatus Antiocheni laudabilem consueiudi-
nem a Majoribus detivatam, abstinendi etiam qualibet Feria
quarta, et sexta per annum ab csu piscium, qu ab aliis quo-
que finitimis populis ejusdem Grci Ritus exacte custoditur,
indistincte servari prcipimus. Incongruum vero est asserere,
ideo dispensationem concedendam esse, vel potius generalem
dispensandi facultatem, quod nempe Orientales aspicientes La-
tinos vesci piscibus tempore jejunii, exindc facile adducantur,
ut et ipsi non quidem ex aliquo contemptu , sed natura fra-
gilitate victi, piscibus jejunii diebus utantur; hoc namque
argumento , si quid illud valeret, in primis omuimoda induce-
retur Rituum confusio ; deinde , si illius ratio baberetur, illud
etiam consequeretur, ut Latini inspicientes Graacos peculiaribus
quibusdam vivere institutis, quae Latinis minime permittuutur,
imu inhibeutur, dispensationem petere possent, ut sibi liceret

-,
DOCUMENTS. 169

ea facere, quae a Gratis fieri intuentur ; profitentes se Latinum


quidem Ititum suscipere, sed ob naturae fragilitatemeumdiu-
tius servare non posse.

S 48. Dat. 26 jutii 1755. Pont. XV.

Haec sunt, quae duximus exponenda in hac Encyclica nostra


Epistola, non solum ad patefacienda fundamenta, quibus inni-
iuntur responsiones redditaa Missionario , qui quaestiones sub
initium exscriptas proposuit; sed etiam, ut omnibus perspecta
fiat benevolentia , qua Sedes Apostolica Catholicos Orientales
complectitur, dum praecipit, ut omuino serventur veteres ipso-
rum Ritus, qui neque Catholicae Religioni, neque honestati ad-
versantur; nec a Schismaticis ad Catholicam unitatem redeun-
tibus exposcit , ut Ritus suos deserant , sed ut Haereses solum
ejurent, atque execrentur : exoptans vehementur , ut diversae
eorum Nationes conserventur, non destruanter, omnesque ( ut
multa paucis complectamur ) Catholici sint, non ut omnes La-
tini fiant. Finem denique Imic nostrae Epistola; imponimus,
Apostolicam Renedictionem cuicumque eam legenti iniper-
tientes.
Datum apud S. Mariam Majorem die 26 Julii 1755 l'onti-
firatus Nostri Anno Decimo quinto.

-o-
TAULE DES MATIERES,

Prface v
I. Le rite oriental 1
II. L'glise et l'tat 19
III. Le clerg russe 11
IV. Catholicisme ou rvolution 59
Documents.
Dcret d'union du Concile de Florence 93
Bulle de Clment VIII au sujet de la runion des vques
russes 97
Bref de Benot XIV sur les rites orientaux 111
On trouve la mme Librairie.

Posies franaises l'usage des collges, distribues et annotes par te


R. P. Arsne Cahoor, de la Compagnie de Jsus. 3 vol. in-8.
Chefs-d'uvre d'loquence franaise, accompagns de notes histori
ques, morates et littraires, et d'un Tabteau chronologique du mouvement
de t'art oratoire en France son poque classique, par le R. P. Arsnr
Caho ur. Un fort et beau vot. in-8. 5 fr.
Discours pour le couronnement de Notre-Dame-du-Puy, par te P.
Nampon, de la Compagnie de Jsus.Se vend au profitde la statue de Notre-
Dame-de-France.In-8. 1 fr. 25 c.
Discours prononc a Notre-Dame-des-VIctoIres devant S. Em. le cardi
nat tgat, te dimanche 22 juin 1856, par le P. Lavigne, de ta Compagnie
de Jsus. Se vend au profit des inonds. 60 c.
De la connaissance de Dieu, par A. Gratrt, prtre de t'Oratoire de
l'Immacule-Conception. Seconde dition. 2 vol. in-8. 12 fr.
Le mme, 2 vol. in-12. 7 fr. 50 c.
Logique, par Le mme 2 vot. in-8. 12 fr.
Etude sur l'Art de parler en public, par M. l'abb Badtain, vicaire-
gnrat, promoteur du Diocse de Paris, etc. 1 vol. in-12. 2 fr. 50 c.
Histoire de la Ligue, sous les rgnes de Henri III et de Henri 'IV, ou
Quinze annes de t'Histoire de France, par M. Victor de Chalambert.
2 forts vot. in-8. 10 fr.
De l'avenir politique de l'Angleterre. Deuxime dition, par M. le comte
de Montalembert. 1 vol. in-18. 2 fr. 50 c.
Le Conteur russe, histoires et nouvelles traduites des meilleurs auteurs,
par M. P. Dodhaire. 1 joti vot. in-12. 3 fr.
La Charit chrtienne dans tes premiers sicles de t'glise. Ouvrage
couronn par t'Acadmie franaise, par M. le comte Franz de Cham-
' paony. 1 vot. in-18 angtais. 3 fr.
La parole de Pie ix, ou ta Douleur, ta joie et l'esprance de l'glise.
Confrences prches en 1854, par te R. P. Deschamps, de ta Congrga
tion du Saint-Rdempteur. 1 vol. in-18. 2 fr
Questions historiques, Cours d'histoire profess la Facutt des lettres,
par Ch. Lenorkant, membre de l'Institut, professeur au Collge de
France. 2 vot. in-18. g fr.
Le vritable esprit de l'glise en prsence des nouveaux.systmes dans
l'enseignement des lettres, par Mgr Landriot, vque de La Rochette.
1 vol. in-8. 4 fr.
Des Etudes classiques dans la socit chrtienne, par le R. P. Ch.
Daniel. S. J. 1 vol. in-8. 5 fr

Imprimerie de w. hemqiet et cie, rue Garancire, 5.


'.
\
' *,. t.-
i

fit . la ^J.
. *.**'; . :!'"^

14 DAY USE
RETURN TO DESK FROM WHICH BORROWED

LOAN DEPT.
This book is due on the last date stamped below, or
on the date to which renewed.
Renewed books are subject to immediate recall.

i&Sk.
-##-
toSKCKt
OCT 9 TO
W r68-SPW S
BE^P LP
<&-. ,'65(F30i2s4)4185

.l.'jJ.BERKELEY LIBRARIES

CDS137D31

You might also like